________________
૨૭૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ઉપકોશા વેશ્યાને ત્યાં ગયો. ત્યાં રહેવાનું સ્થાન માગી ચાતુર્માસ રોકાયો.
પેલી ભદ્રિક પરિણામી સુંદર રૂપ ધારણ કરનારી આભૂષણ રહિત ધર્મશ્રવણ કરવા લાગી, પરંતુ અગ્નિ નજીક મીણનો ગોળો ઓગળે તેમ વેશ્યાના રૂપને દેખીને સંયમના પરિણામ ઢીલા થઇ ગયા અને કામક્રીડા તરફ પ્રીતિવાળો બન્યો. એટલે લજ્જાનો ત્યાગ કરી કામાધીન પરિણામવાળો તેને પ્રાર્થના કરવા લાગ્યો. ચતુર બુદ્ધિવાળી ઉપકોશાએ તેને કહ્યું કે, “તું મને શું આપીશ ?' તે કહે. સાધુ કહેવા લાગ્યો કે, “હે સુંદરિ ! હું નિગ્રંથ હોવાથી મારી પાસે આપવા લાયક કંઇ નથી.' ત્યારે વેશ્યાએ કહ્યું કે, “કાં તો લાખ સોનૈયા, અગર પાછા ચાલ્યા જાવ.' તેણે સાંભળ્યું હતું કે, નેપાલ-દેશમાં પહેલો જે સાધુ જાય, તેને રાજા લાખના મૂલ્યવાળું કંબલરત્ન આપે છે.” એટલે ભર-ચોમાસામાં તે કામાંધ ત્યાં ગયો.
ત્યાં તેવા મહામૂલ્યવાળી રત્નકંબલ મેળવી. મોટાવાંસના પોલાણના મધ્યભાગમાં સ્થાપના કરી અને તેનું છિદ્ર એવી રીતે પૂરી દીધું કે, “કોઇ જાણી શકે નહિં. હવે નગ્ન સરખો તે એકલો વચમાં વિસામો લીધા વગર ચાલ ચાલ કરતો હતો. તે સમયે કોઇક પક્ષી બોલવા લાગ્યું કે, “લાખના મૂલ્યવાળો અહિં કોઇ આવે છે.” પક્ષીના શબ્દને જાણનાર કોઇ ચોરસ્વામીએ તે સાંભળ્યું અને નજર કરે છે, તો એક આવતા સાધુને દેખ્યા. તે ચોર પક્ષીના શબ્દની અવગણના કરી બેસી રહ્યો, ત્યારે ફરી પણ તે પક્ષી શબ્દ કરવા લાગ્યો કે, “અરે ! તમારા હાથમાંથીઆ લાખનો લાભ ચાલ્યો ગયો.”
કૌતુક પામેલા ચોરસ્વામીએ તેની પાસે જઇને પૂછ્યું કે, “આમાં જો કંઇ તત્ત્વ હોય, તો તું નિર્ભયપણે કહે.” ત્યારે તે સાધુએ કહ્યું કે, “વાંસની અંદર કંબલરત્ન છે.” તો તેને જવા દીધો, આવીને તે કંબલરત્ન ગણિકાને સમર્પણ કર્યું. ત્યારે તેના દેખતા જ તે ઘરની ખાળમાં ફેંકી દીધું, એટલું સાધુ કહેવા લાગ્યા કે, “આ તેં શું અકાર્ય કર્યું. ?”
શોક કરનાર સાધુને તેણે શિખામણ આપી સમજાવ્યા કે, “હે ભગવંત ! આપ તો પવિત્ર દેહવાળા છો, શીલાલંકારથી વિભૂષિત છો, મારા અશુચિથી પૂર્ણ શરીરના સંગથી તમો નક્કી આ ગટર-ખાળની અશુચિ માફક ખરડાશો. આપ આવી કંબલનો શોક કરો છો, પરંતુ તમારા આત્માના ગુણરત્નનો-શીલરત્નનો નાશ થાય છે, તેનો શોક કેમ કરતા નથી ? તો હે ભગવંત ! ભલે તે કંબલરત્ન વિનાશ પામ્યું, પરંતુ તમારી પોતાની મુનિપદવીને યાદ કરો.” (૯૦)
વળી ઉપકોશા હિતવચનો કહેવા લાગી કે - “તમોએ ભાર યુવાવસ્થામાં લાંબા કાળ સુધી અતિનિર્મલ શીલ પાળ્યું, ધ્યાન, અધ્યયન, તપશ્ચર્યા અને ચારિત્રથી પાપ પંકને પખાળી સાફ કર્યું. હવે હાલાહલ ઝેર સરખી વિષયોની તૃષ્ણાનો ત્યાગ કરો. અગ્નિમાં
