________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૨૭૯ થએલો રાજા જ્યારે સેવા માટે મંત્રી ગયો અને પગમાં પડ્યો, ત્યારે રાજાએ મુખ ફેરવી નાખ્યું. “હું રાજાને સારી રીતે માન્ય છું” – એમ ધારીને કદાપિ રાજાના ઉપર વિશ્વાસ ના રાખવો. કૂવાના પ્રાન્ત-છેડાના ભાગમાં-કાંઠાના ભાગમાં સારી રીતે ચાલવા સરખું સમજવું. કયે વખતે પગ લપસી પડે, તેનો પત્તો નથી, તેમ રાજા ક્યારે કોપાયાન થાય, તેની ખબર પડતી નથી.”
કોપાયમાન થએલા નંદરાજાને જાણીને શકટાલ ઘરે જઇને શ્રીયકને કહે છે કે, “હે પુત્ર • ! જો હું મૃત્યુ નહિં પામીશ તો, રાજા આખા કુટુંબને મારી નાખશે, માટે હે વત્સ ! જ્યારે હું રાજાના પગમાં પડવા જાઉં, ત્યારે નિઃશંકપણે મને તારે મારી નાખવો.' તો શ્રીયકે પોતાના કાનના છિદ્રમાં અંગુલી નાખી સાંભળવાનું બંધ કર્યું. શકટાલે કહ્યું કે, “તારે પિતૃહત્યાનો ભય ન રાખવો, કારણ કે માર્યા પહેલાં હું મુખમાં તાલપુટ ઝેર ખાઈ લઈશ, માટે રાજના પગમાં પડું તે સમયે તું મને શંકા વગર મારી નાખજે.'
સર્વ કુટુંબના વિનાશથી બચાવ માટે શ્રીયકે અનિચ્છાએ પિતાનું વચન સ્વીકાર્યું. તે જ પ્રમાણે રાજાના પગમાં મંત્રી પડતાં જ તેનું મસ્તક તરવારથી રાજા સમક્ષ છેદી નાખ્યું. શ્રીયકે વિચાર્યું કે - “વિષય તૃષ્ણાવાળા હે જીવ ! નિર્ભાગી એવા તેં આ મારી પાસે શું કરાવ્યું ? હે હૃદય ! મારા પિતાની હત્યા કરતાં તું ફુટી કેમ ન ગયું ?” આ દેખી નંદરાજા બૂમ પાડવા લાગ્યો કે, “અહોહો ! અકાર્ય કર્યું. એટલે શ્રીયકે રાજાને કહ્યું કે, “હે દેવ ! આપ વ્યાકુળ ન થાવ.”
'હંમેશાં ઉત્તમ સેવકો સ્વજન અને સ્વાર્થકાર્ય છોડીને સ્વામીનાં કાર્યો કરનારા હોય છે. નહિંતર ચંચળ સ્નેહવાળા સેવકો સ્વામીની આરાધના કેવી રીતે કરી શકે ? તેથી કરીને જે તમોને પ્રતિકૂળ હોય, તેવા પિતાની મારે જરૂર નથી.” રાજાએ કહ્યું કે, “તો હવે તું આ મંત્રીપદનો સ્વીકાર કર.'શ્રીયકે કહ્યું કે, “મારા સ્થૂલભદ્ર નામના મોટા ભાઈ છે, જે બાર વરસથી વેશ્યાને ઘરે રહેલા છે.” રાજાએ તેમને બોલાવ્યા અને મંત્રી-પદવી સ્વીકારવા આજ્ઞા કરી. તેણે જવાબ આપ્યો કે, “તે માટે થોડો સમય વિચાર કરું.” ત્યારે રાજાએ નજીકના અશોકવનમાં વિચાર કરવા મોકલ્યા. ત્યાં તે વિચારવા લાગ્યા કે, “રાજના કાર્યમાં રાત-દિવસ મશગુલ બનેલા માણસને કયા ભોગો કે સુખ ભોગવવાનું હોય છે ? કદાચ સુખ-પ્રાપ્તિ થાય, તો પણ અંતે નક્કી નરકગમન કરવું પડે છે, તો આવા મંત્રીપદથી મને સર્યું.” વૈરાગ્યમાર્ગમાં ચડેલા ફરીથી પણ ચિંતવવા લાગ્યા -
છે ચિત્તબંધુ ! હે વિવેકમિત્ર ! હે આચાર ભગવંત ! હે ગુણો ! હે ભગવતી માકુલીનતા ! લજ્જાસખિ ! તમે સાંભળો, વિદ્યા અને મહાશ્રમ-પૂર્વક મેં તમો સર્વેને ઉન્નતિના
