________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ રાખનાર શકટાલ નામના ઉત્તમ મહામંત્રી હતા. તેને પ્રથમ સ્થૂલભદ્ર નામના અને બીજા શ્રીયક નામના એમ બે પુત્રો હતા, તથા યક્ષા વગેરે અતિશય રૂપવાનું સાત પુત્રીઓ હતી - યક્ષા, યક્ષદત્તા, ભૂતા, ભૂતદત્તા, સેના, વેણા, અને રેણા. આ સાતે બહેનો એવી બુદ્ધિશાળી હતી કે, એ એક, બે, ત્રણ વગેરે વખત અનુક્રમે સાંભળે તો એમને તે સંસ્કૃત શ્લોક સો પણ સાંભળે, તો બુદ્ધિશાળી હોવાથી તેમને ક્રમસર યાદ રહી જતા હતા. જિનપૂજા, ગુરુવંદન, શાસ્ત્રનાં તત્ત્વોની વિચારણા વગેરે શુભ ધર્મકાર્યો કરવામાં તેઓના દિવસો પસાર થતા હતા.
હવે ત્યાંનો જ વતની રાજકવિ વરરુચિ નામનો એક વિપ્ર હતો, જે દરરોજ ૧૦૮ વૃત્તો-(શ્લોકો) અપૂર્વ શૈલીથી રચના કરી રાજાની સ્તુતિ કરતો હતો. તેની કાવ્યશક્તિ અને રાજ્યભક્તિથી તુષ્ટ થએલો રાજા તેને દાન આપવાની ઇચ્છા કરતો હતો, પરંતુ શકટાલ મંત્રી તે શ્લોકોની પ્રશંસા ન કરતો હોવાથી દાન આપતો નથી. એટલે વરરુચિએ શકટાલની ભાર્યાને પુષ્પાદિક દાન આપી પ્રસન્ન કરી. એટલે પૂછ્યું કે, “તારે જે કાર્ય હોય તે જણાવ.” એટલે વરરુચિએ કહ્યું કે, “મંત્રીવર કોઇ પ્રકારે મારાં કહેલાં કાવ્યોની પ્રશંસા કરે' તેમ કહેવું.
આ વાત સ્વીકારી મંત્રીને કહ્યું કે, “વરરુચિનાં કાવ્યોની પ્રશંસા કેમ કરતા નથી ?' મંત્રીએ પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે, મિથ્યાષ્ટિની પ્રશંસા હું કેવી રીતે કરી શકું ? વારંવાર પત્નીએ પ્રેરણા કરવાથી તેની વાત સ્વીકારી અને મંત્રીએ રાજા પાસે જ્યારે તે કાવ્યો બોલતો હતો, ત્યારે કહ્યું કે, “સારા શ્લોકો બોલ્યો.' એટલે રાજાએ તેને ૧૦૮ સોનામહોરો અપાવી. હંમેશની તેને આટલી આવક થઈ.
રાજભંડારમાં અર્થનો નાશ થતો દેખી પ્રધાને કોઈ વખતે કહ્યું કે, “હે દેવ ! આને કેમ આપ્યા કરો છો ?” તેં પ્રશંસા કરી હતી, તેથી. શકટાલે કહ્યું કે, નવા શ્લોકોની રચના કરે તેને લોકો કાવ્ય કહે છે, તેથી મેં તેની પ્રશંસા કરી હતી. રાજાએ પૂછ્યું કે આ નવા કેમ નથી ? મંત્રીએ કહ્યું કે, “આ શ્લોકો તો મારી સર્વ પુત્રીઓ પણ બોલી જશે.” ત્યારપછી ઉચિત સમયે શ્લોક બોલવા માટે વરરુચિ વિપ્ર આવી પહોંચ્યો. એક પડદાની અંદર મંત્રીએ પોતાની સાત પુત્રીઓ બેસારી રાખી. યક્ષાએ પ્રથમ વખત તેની પાસેથી સાંભળી શ્લોકો યાદ રાખ્યાં.
ત્યારપછી યક્ષા રાજાની પાસે અસ્મલિત ઉચ્ચારથી તે જ પ્રમાણે બોલી ગઈ. એટલે બીજી પુત્રીએ બે વખત સાંભળ્યા, એટલે તેને યાદ રહી ગયા. તે પણ તે પ્રમાણે બોલી ગઈ, ત્રીજીએ એ પ્રમાણે ત્રણ વખત સાંભળ્યું, એટલે કાવ્યો આવડી ગયાં. એ પ્રમાણે બાકીની
