________________
૨૫૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ક્ષમાનો શત્રુ, વિઘ્ન કરનાર દૈવ, અહંકારનો મિત્ર, દુર્ધ્યાન કરવાનું ભવન, કષ્ટ કરનાર શત્રું, દુ:ખ ઉત્પન્ન કરનાર, સુખનો નાશ કરનાર, પાપને નિવાસ ક૨વાનું સ્થાન, ડાહ્યાવિવેકીઓને માટે આ પરિગ્રહ ક્લેશ કરાવનાર અને આત્માનો અનર્થનાશ કરનાર છે.
વળી આ અર્થ મહાવ્રત-ચારિત્રનો વિરોધી છે, તે કહે છે. રાગ-દ્વેષ, પ્રાણિવધ વગેરે સેંકડો દોષોનું મૂળ કારણ, માછીમારો જાળમાં મત્સ્યોને સપડાવે છે, તેમ કર્મબંધના જાળસ્વરૂપ એવું ધન”જો તું વહન કરે છે, પૂર્વના વજસ્વામી, જંબુસ્વામી, મેઘકુમાર આદિ મહર્ષિઓએ જેનો વમન માફક ત્યાગ કરેલ છે, એવા અનર્થ કરાવનાર અર્થને જો તું વહન કરે છે, તો જ્યારે તેં પ્રવ્રજ્યા અંગીકાર કરી છે, તે ધનને તેં વમી નાખેલું છે, એવા ત્યાગ કરેલા અર્થને વહન કરવું હતું, તો નિરર્થક તપ-ચારિત્ર અનુષ્ઠાનનું કષ્ટ શા માટે આચરે છે ? (૫૧)
પરિગ્રહ સંગ્રહ કરવામાં વધ, બંધન, મરણ, વિવિધ પ્રકારની સર્વ કદર્થનાઓ સહન કરવી પડે છે. પરિગ્રહ એકઠો કરવામાં શું બાકી રહે છે ? આ તો યતિપણાનો માત્ર બહા૨નો આડંબર છે. નક્કી પરિગ્રહ સંગ્રહ કરનાર એ સાધુપણામાં પ્રપંચ સમજવો. માત્ર વેષ-પરાવર્તન કરીને લોકોને ઠગવા છે, સ્વકાર્ય કરનાર ન હોવાથી યતિધર્મ એ નક્કી વિડંબના જ છે. (૫૨)
આ પ્રમાણે બાહ્યગ્રંથ-ત્યાગ કહીને ઉપલક્ષણથી કુલાભિમાનરૂપ આંતરગ્રન્થનો ત્યાગ ક૨વા માટે કહે છે –
બ્રાહ્મણકુલમાં જન્મેલા નંદિષણનું કુલ કયું હતું ? પરંતુ ઉત્તમ ચારિત્ર-તપ ગુણના પ્રભાવથી મોટા હરિકુલના દાદા વસુદેવ નામના મોટા રાજા થયા, તેમ જ વિદ્યાધરીઓ અને રાજપુત્રીઓ ‘હું એ પતિ મેળવું, હું એ પતિ મેળવું' - એમ હર્ષપૂર્વક પતિ મેળવવામાં સ્પર્ધા કરતી હતી. અનેક ઉત્તમ કુળની કન્યાઓ તે વસુદેવને પતિ મેળવવા માટે પ્રાર્થના કરતી હતી, તે વસુદેવને ફળ મળેલું હોય તો, આગલા ભવમાં કરેલા તપગુણનું ફળ છે. એટલેકુલની પ્રધાનતા નથી, પણ ગુણની પ્રધાનતા ગણેલી છે. વસુદેવના પૂર્વભવમાં થએલા નંદિષેણ મુનિની કથા કહે છે -
૫૯. વસુદેવના પૂર્વભવ નંદિષણમુનિની કથા -
મગધદેશરૂપ મહિલાના ક્રીડાસ્વરૂપ સાલિગ્રામમાં ગૌતમગોત્રવાળો કામદેવના રૂપ અને કાંતિ સમાન એક વિપ્ર હતો. તેની પત્નીને ગર્ભધારણ કર્યા છ માસ થયા એટલે પિતા, અને પુત્ર જન્મ્યો એટલે માતા પણ મૃત્યુ પામી. ‘બાળકને માતનું મરણ, યૌવનવયવાળાને
