________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૨૩૧
હવે ગૌતમને આશ્રીને તથા બીજા મુનિઓને પ્રતિબોધ ક૨વા માટે પ્રભુએ દ્રુમ-પતર્ક નામના અધ્યયનની પ્રરૂપણા કરી. ગૌતમસ્વામી પણ અટ્ઠમ-છટ્ઠ વગેરે ઉગ્ર તપ કરવા પૂર્વક હંમેશાં ભગવંતની સાથે વિહાર કરતા કરતા મધ્યમ-અપાપા નગરીમાં પહોંચ્યા ત્યાં ભગવંત અને ગૌતમને ચોમાસાના સાત પક્ષો વ્યતીત થયા એટલે ગૌતમના મોહનો વિચ્છેદ ક૨વા નિમિત્તે કાર્તિક માસની અમાવાસ્યાના દિવસે નજીકના ગામમાં પ્રભુએ તેમને મોકલ્યા અને કહ્યું કે, ‘હે ગૌતમ ! એ ગામમાં અમુક શ્રાવક (દેવશર્મા) ને પ્રતિબોધ કર. ગૌતમસ્વામી ત્યાં પહોંચ્યા એટલે સાંજ સમય થઈ ગયો એટલે રાત્રે ત્યાં જ નિવાસ કર્યો, પરંતુ રાત્રે દખ્યું કે દેવતાઓ ઉપર અને નીચે ઉડતા અને ઉતરતા દેખાયા. ઉપયોગ મૂક્યો તો જાણ્યું કે, ‘આજે પ્રભુ નિર્વાણ પામી મોક્ષે ગયા.'
વિરહ થવાના ભયપૂર્ણ મનવાળા ગૌતમસ્વામીએ આજ પહેલાં ચિત્તમાં કોઈ દિવસ ભગવાનના વિરહ દિવસનો વિચાર જ કર્યો ન હતો. હવે તે જ ક્ષણે તે વિચારવા લાગ્યા કે, ‘અરે ! આ ભગવંત તો સ્નેહ વગરના છે, અથવા જિનેશ્વરો એવા વીતરાગ જ હોય છે. સ્નેહાનુરાગવાળા જીવો સંસારમાં પડે છે.’ આવી ભાવના ભાવતાં ભાવતાં ગૌતમપ્રભુને કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. કહેવાય છે કે -
ખરેખર ! આ મોહોદયના કારણે ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમને મહાકષ્ટ કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ, સ્થૂલભદ્ર સ૨ખા પણ જ્ઞાનનો વિકાર પામ્યા, મનકપુત્રની મરણવિધિમાં ચૌદ પૂર્વના સ્વામી શય્યભવ પણ દડ દડ સતત અશ્રુજળ મૂકવા લાગ્યા, બળરામ સરખા બહાદુર પુરુષે મોહના જ કારણે છ મહિના સુધી ભાઇના શબને વહન કર્યું. આ પ્રમાણે મોહનાં વિચિત્ર રૂપો જગતમાં થથાય છે. એવા મોહરાજાને નવ ગજના નમસ્કાર થાઓ અર્થાત્ આવા મોહથી સર્યું.' તેમનો કેવલિકાલ બાર વરસનો હતો. જેવી રીતે ભગવંત વિહાર કરતા હતા, તેવી રીતે અતિશય રહિત વિહાર કરતા હતા. ત્યારપછી આર્ય સુધર્માસ્વામીને ગણ સોંપીને પોતે સિદ્ધિ પામ્યા. ત્યારપછી તેમને પણ અતુલ્ય કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું.
આઠ વરસ સુધી કેવલિપર્યાયમાં વિહાર કરી જંબૂમુનિને ગણ સમર્પણ કરી તેઓ પણ સિદ્ધિપદને પામ્યા. ભગવંત કાલધર્મ પામવાના કારણે દુભાયેલા દેવો, અસુરો વગેરે મધ્યમ ‘અપાપા’ના બદલે ‘પાપા’-નગરી કહેવા લાગ્યા. વીર ભગવંત નિર્વાણ થયા પછી પાંચસો વર્ષમાં કંઇક ન્યૂન સમય થયો; ત્યારે જંભક દેવતા વિમાનથી આવીને જ્યાં, જેના પુત્ર તરીકે અને જેની કુક્ષીમાં ઉત્પન્ન થયા, દીક્ષા-શિક્ષા પામ્યા, અસ્ખલિત ચારિત્ર, દશ પૂર્વનું જ્ઞાન, તીર્થની પ્રભાવના કરનાર જેવી રીતે થયા, તે અધિકાર હવે કહીશું.
