________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૨૧૯ બ્રાહ્મણને “સંસારનો અસાર ભાવ તથા ક્રોધાદિક કષાયોનાં અતિશય કડવાં ફળો ભોગવવાં પડે છે.” તેવો ઉપદેશ આપ્યો, જો આદર-પૂર્વક સુંદર ચારિત્ર આચરવામાં આવે, તો તેનું ઉત્તમ પુણ્યફળ મેળવે છે, તેમ જ એકાંતિક, આત્યન્તિક, અનુપમ સિદ્ધિસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.” અતિમહાસંવેગ અને તીવ્ર વૈરાગ્યવાળા ક્ષાંતિ-ક્ષમા ધારણ કરનાર એવા તેણે તે મુનિની પાસે પ્રવજ્યા અંગીકાર કરી, લાંબા કાળ સુધી તેનું પરિપાલન કરીને બ્રાહ્મણ જાતિનો મદ નહિ છોડતો છતાં પણ મૃત્યુ પામીને દેવલોકમાં ભોગો ભોગવતો હતો. ત્યાંથી ચ્યવીને તે ગંગા નદીના કિનારે તરંગ નામના ગામમાં બલકોટની ગૌરી નામની ભાર્યાના ઉદરમાં આવ્યો.
જાતિમદના અહંકારથી ચંડાલકુલમાં ખરાબ લક્ષણવાળો સૌભાગ્ય-રૂપ-રહિત પોતાના બંધુઓને પણ હાસ્યપાત્ર થયો. હરિકેશીબલ એવું જેનું નામ પાડેલું છે, તે વયથી વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યો અને કજિયા, ગાલી ભાંડવી વગેરે દુર્વર્તન કરતો હતો. એક સમયે ભાઇઓ સાથે મોટું તોફાન આરંભ્ય અને ક્રોધે ભરાઇને દરેક જણને અપશબ્દો બોલી અપમાન તિરસ્કાર કરતો હતો. પગમાં થએલા ફોલ્લા માફક તે ચંડાલપુત્ર દરેકને ઉગ કરાવવા લાગ્યો. ચંડાલોના મંડળમાંથી એક વખત તેને હાંકી કાઢ્યો, ત્યારે ઘણે દૂર ગયેલા તેણે અનેક પ્રહાર પામતા આગળ વધતા એવા સર્પને દેખ્યો. ક્ષણવાર પછી તેનાથી થોડા અંતરે જળસર્પ આવ્યો, તેઓએ તેને કંઇપણ ઇજા ન કરી, કારણ કે, તે સર્વથા ઝેર વગરનો સર્પ હતો. દૂર રહેલા હરિબલે આ પ્રમાણે દેખીને વિચાર્યું કે, “અપકાર કરનાર કાલસર્પની જેમ લોકો અપકાર કરનારને મારે છે' બીજા જલસર્પ જેવાને કોઈ હણતાનથી, તેથી કરીને દ્રોહ કરનાર હોય, તો આ ક્રોધ છે, જેના યોગે લોકોને હું શત્રુ સરખો જણાઉં છું.
પ્રશમાદિ ગુણ-સમુદાયવાળો આત્મા પરમાર્થથી આપણો મિત્ર છે. તત્ત્વથી તે જ શત્રુ છે કે, જે કજિયા, કોપાદિની અધિકતા થાય. ક્રોધ સ્વજનોમાં વિરોધ કરાવનાર છે, પોતાના કુલના કલંકનો ફણગો-બીજભૂત હોય તો ક્રોધ છે. દુઃખનો સમુદાય હોય તો ક્રોધ છે, સુંદર ચારિત્ર-વર્તનનો વિયોગ કરાવનાર, ગુણસમુદાયને બાળી નાખનાર ક્રોધ છે. કજિયા, ટંટા કરવા, અપશબ્દો, ક્રૂર શબ્દો બોલવા, ક્રોધ કરવા રૂપ આગ સળગાવવી વગેરેથી હવે મને સર્યું. હવે તો હું વિનયપૂર્વક શાન્તિથી જ બોલીશ. તેમજ “ઘરમાં વિનય કરનાર સેવક પણ અહિં સ્વામી થયેલો દેખાય છે. દરિદ્રતાથી પીડાએલો હોય, તો પણ વિનયવાળો ઉજ્જવલ લક્ષ્મીનો માલિક થાય તે, દુર્ભાગ્યથી ઘેરાએલો પુરુષ પણ અતિશય સૌભાગ્યશાલી થાય છે.”
વિનય કરનારને એવી કઈ કઈ વસ્તુ છે કે, જે તેનાં મનોવાંછિત સિદ્ધ કરતી નથી ?
