________________
૧૮૬
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ કથાનો ઉપનય -
કથાનો ઉપયન સમજાવતાં જેમ ત્યાં ત્રણ મિત્રો કહ્યા, તે અનુક્રમે કાયા, સગા-વહાલા અને ધર્મ. તે દરેકમાં તેનો ઉપનય-સંબંધ જોડવો. ખજૂર, મેવા, મીઠાઇ, ખીર, ખાંડ, કેસર, કસ્તૂરી વગેરે સ્વાદિષ્ટ પદાર્થોથી મિશ્રિત ભોજન, માણિક્ય, રત્નાદિકનાં આભૂષણોથી હંમેશાં આ દેહની ભક્તિ કરવામાં આવે, તો પણ યમરાજનું તેડું આવે, તે સમયે ઉપકારના બદલાની વાત તો દૂર રહી, પણ એક ડગલું પણ આ શરીર પાછળ વિદાય કરવા આવતું નથી. પુત્રો, મિત્રો, સ્ત્રીઓ માતા-પિતા, સહોદરો નજીકના સંબંધીઓ કે બીજાઓ - જેમના ઉપર અનેક ઉપકાર કર્યા છે, તેવા પણ પરલોકમાં પ્રયાણ કરવાના સમયે કંઈક ક્ષણ આકંદન કરીને શ્મશાનભૂમિ સુધી વળાવી પાછા ઘરે ફરે છે.
લોક ગૌણવૃત્તિથી કોઈ કોઈ દિવસ ધર્મ કરે છે અને મુખ્યવૃત્તિથી તો પોતાના ગૃહસ્થપણાના કાર્યમાં મસ્ત-આસક્ત-મશગુલ રહે છે, છતાં પરલોકમાર્ગમાં માત્ર એકલો ધર્મ જ સહાયક છે. જે સાથે રહેનાર, રક્ષણ કરનાર, શરણ આપનાર અને મનોવાંછિત પૂર્ણ કરનાર થાય છે. તેથી કરી પ્રથમના બે મિત્રો સરખાં શરીર અને કુટુંબ હોવાથી તેઓ સુખ માટે થતાં નથી, પરંતુ કોઇક દિવસ માત્ર પ્રણામ કરેલ તેવો ધર્મમિત્ર હોવાથી હર્ષથી અને વૈર્યથી તે જૈનધર્મની હંમેશાં આરાધના કરીશ. ત્રણ મિત્રોની કથા પૂર્ણ થઈ.
મૃગના નેત્ર સરખા નેત્રવાળી હે પ્રિયા ! આ કલિરાજ્યની કથા પણ મને પ્રયત્નપૂર્વક ભોગસ્પૃહા અટકાવનારી છે. અસંયમ, અન્યાય-અનીતિવાળા નગરમાં ફરતા એવા યોગરાજની જે ગતિ થઈ, તે મારી પણ થાય. હવે બહુમાનપૂર્વક પ્રભવ કહા લાગ્યો કે :
"ખરેખર તેવા પુરુષોને ધન્ય છે કે, જેઓ ચપળ અને દીર્ઘ નેત્રવાળી, કામદેવના દર્પ સરખા કઠિન અને પુષ્ટ પયોધરવાળી, દુર્બલ ઉદર હોવાથી સ્કુરાયમાન ત્રણ કરચલીઓવાળી સુંદરીઓને દેખી જેનું મન વિકાર પામતું નથી. કાન્તાના કટાક્ષો રૂપી બાણોની અસર જેના ચિત્ત વિશે થતી નથી, તથા કામે કરેલો અનુરાગ જેના ચિત્તમાં ઉપતાપ કરતો નથી, અનેક વિષયના લોભ-પાશો જેના ચિત્તને આકર્ષણ કરતા નથી. એવો તે ધીર પુરુષ ત્રણે લોકમાં જય પામનાર થાય છે."
પૂર્વ ભવની ચાર ભાર્યાઓએ આ ચાર કથાનકો કહ્યાં. હવે બાકીની ચાર પત્નીમાંથી એક પત્ની કથા કહેવા લાગી. કનકશ્રી, કમલવતી, જયશ્રી એ ત્રણે પત્નઓએ આગળ કરેલી નાગશ્રી સુંદર વચનોની યુક્તિપૂર્વક જંબૂસ્વામીને કહેવા લાગી કે, પ્રિય ! કનકસેનાએ
