________________
૧૮૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ બંને આંખો ફૂટી ગઈ. “હે યક્ષ ! હું હતાશ-નિર્ભાગી બની ગઇ. તેં મને તીવ્ર દુખમાં ધકેલી દીધી. હવે મારો જન્મારો કેવી રીતે પસાર થશે ? તારા પ્રસાદથી મારી બંને આંખો ઉખડી ગઈ.” આક્રોશથી રુદન કરતી સ્થવિરાને વિલખા બનેલા યક્ષે કહ્યું કે, “હે ચંડિ મુંડિ રંડા ! તારી પ્રાર્થના-માગણી પ્રમાણે આપ્યું, તેમાં કોપ કેમ કરે છે ? હે પાપિણી ! તેં પોતે કરેલી ઇર્ષ્યા ઉપર કોપ કર, અથવા તો અતિલોભ કરવા ઉપર કોપ કર. દરરોજ બમણી દીનારો મળતી હતી, તો પણ તને ઓછી પડી, સંતોષ ન થયો.” જે કોઇ ઘરમાં આવીને તેને આંધળી દેખીને પૂછવા લાગ્યા કે, “હે સ્થવિરા ! અરેરે ! આ તને શું થયું ?” ત્યારે બંને આંખે આંધળી થયેલી સ્થવિરાએ કહ્યું કે, મારા તીવ્ર દુર્ભાગ્ય-દોષના ઉદયથી યક્ષે રાક્ષસ સરખા નિર્દય થઇ મને આંધળી કરી. બીજી સ્થવિરાએ કહ્યું કે, “નિરર્થક યક્ષને શા માટે ઉપાલંભ આપે છે ? અતિલોભમાં પરાભવ પામેંલા અથવા તો પરાધીન થયેલા તારા આત્માને જ ઠપકો આપ.'
આ પ્રમાણે કનકસેનાએ કથા કહીને તેણે જંબૂકુમારને કહ્યું કે, “હે સ્વામી ! મનોહર લાવણ્યયુક્ત કુલવતી સુંદર સુખ કરનાર આજ્ઞાંકિત પ્રેમાસક્ત એવી અમે આઠ આપની વિશ્વાસુ પત્નીઓ છીએ માટે હવે આપ લોભાંધ બનેલી અંધ સ્થવિરાની જેમ અમારાથી ચડિયાતી બીજી પ્રિયાઓનાં સુખ માટે લોભ ન કરો.” ૪૮.નિત્યપર્વ-જહા મિત્રોની કથા -
જંબુસ્વામીએ કહ્યું કે, “હે સુંદરી કનકસેના ! તું સાંભળ, પર્વમિત્ર સરખા તમારી સાથેના સહવાસથી સર્યું. જુહાર કરનાર મિત્ર માત્ર એક જ સાચો મિત્ર છે, તેની સાથે જ હું વાસ કરીશ.'
ક્ષિતિતિલક નામના નગરમાં જિતશત્રુ નામનો રાજા હતો. તે રાજાને પોતાના અધિકારમાં કુશળ બુદ્ધિશાળી સોમદત્ત નામનો મહામંત્રી હતો. તેને ત્રણ મિત્રો હતા, જેમાં પ્રથમ મિત્ર સાથે ખાવા-પીવા અને મોજ-મજા કરવા હંમેશાં સાથે રહેનાર નિત્યમિત્ર હતો, બીજો પર્વ દિવસે દેખાનાર, ત્રીજો માર્ગમાં સામે અણધાર્યો મળી જાય, પૂછ્યા વગર માત્ર પ્રણામ અને જુહાર કરનાર-એમ ત્રણ મિત્રો હતા. પ્રથમ મિત્રની ખાવા-પીવા, મોજ-મજા કરાવવાની દરરોજ ભક્તિ કરતો હતો, બીજાની પર્વ દિવસે દરેક ભક્તિ અને ત્રીજીની કોઇક દિવસ માર્ગમાં મળી જાય તો સલામ કરવાની કે હાથ જોડવાની માત્ર મૈત્રી રાખી હતી. (હવે મંત્રી પોતાની હકીકત કહે છે :).
કોઇક સમયે રાજાના અપરાધમાં આવી જવાથી પ્રાણાન્ત કષ્ટ આવી પડ્યું, ત્યારે
