________________
૧૮૮
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ હાથીઓ, ચોકડાથી ઘોડાઓ, નાથ વડે બળદો જેમ વશ કરાય છે; તેમ હંસ-લલા કરનારી સ્ત્રીઓ વડે પુરુષ સ્વાધીન કરાય છે.
સજ્જન પુરુષ ત્યાં સુધી જ માની, જ્ઞાની અને વિચક્ષણ છે કે, જ્યાં સુધી દુષ્ટ મહિલાઓ દ્વારા ઘંટી માફક ભમાવ્યા નથી. “આંખથી સમગ્ર ત્રણે ભુવન દેખી શકાય છે, આકાશમાં પક્ષીઓથી જવાનો માર્ગ જાણી શકાય છે, સમુદ્ર-જળનું પરિમાણ પણ જાણી શકાય છે, પરંતુ તરુણી સ્ત્રીનું ચરિત્ર નિચ્ચે કરીને મૂંઝવનારું થાય છે - અર્થાત્ જાણી શકાતું નથી.” અથવા તો તુચ્છ બુદ્ધિવાળી સુંદરીઓને આ સર્વ શોભે છે. પરંતુ પિદાજી પણ આમાં સહાયક થાય છે, ખરેખર મહાશચર્ય ગણાયા.
મદોન્મત્ત દશ હાથી આપે, તો તેનું આપણે શું પ્રયોજન છે ? જ્યાં માનનો વિનાશ થાય છે, ત્યાં પુરુષે ક્રોડ પણ મળતા હોય, તે તણખલાં સમાન છે. કદાચ માની પુરુષે શરીરનો નાશ ન થાય, તો પણ દશનો તો ત્યાગ કરવો જોઇએ. કારણ કે- “રખેને દુર્જનની આંગળીથી બતાવાતો તું ન ભમ.'
- આ બાનાના કારણે જ આપણે અહિંથી હવે એકદમ ચાલ્યા જઇએ. કારણ કે, દુર્જનની આંગળીથી બતાવેલ ફળોની વૃદ્ધિ વનમાં વિનાશ પામે છે. પોતાના પુણ્યની પરીક્ષા, લોકો સાથેના વ્યવહારમાં ચતુરાઈ, દેશ-વિદેશની ભાષા જાણવાનું, વસ્ત્ર-સજાવટ કરવાની કળા પોતાના દેશમાં બની શકતી નથી.' - એમ ચિંતવીને તે બંને કુમારો રાત્રે ઉદ્વેગ વગર પિતા કે બીજા કોઇને કહ્યા વગર નગરમાંથી નીકળી ગયા.
અતિઉતાવળી ચાલવાળા, રોકાયા વગરનાં પ્રયાણ કરતાં કરતાં એક મહા ભયંકર અટવામાં આવી પહોંચ્યા. અટવી કેવી હતી ? - દુષ્ટ મનવાળી સાસૂ જેમ વહુને આનંદ ન આપનારી થાય, તેમ દુષ્ટ મનવાળા હિંસક પ્રાણીઓ ત્યાં ઘણા હોવાથી અટવી આનંદ આપનારી થતી ન હતી. વિષ્ણુની મૂર્તિની જેમ અશોક વૃક્ષની શ્રેણીથી શોભાયમાન, ચિત્તા, સિંહ, મૃગલા-મૃગલીનાં યુગલોથી આકાશલક્ષ્મીની જેમ અંલકૃત, હરિકથાની જેમ સારંગ જાતિના હરણને મારવા ઉદ્યત થયેલા વાઘવાળી; તે અટવીમાં એક મોટા વડના વૃક્ષની છાયામાં વિશ્રાન્તિ કરતા અમરેસન કુમારને તરત સુખવાળી નિદ્રા વી ગઇ. પ્રવરસેન કુમાર તેના ચરણની નજીકમાં સારી રીતે બેસીને તેના પગ દબાવવા લાગ્યો. “જો પોતે જાગતો રહે, તો શિકારી પ્રાણીઓનો ભય રહે નહિ.'
હવે તે વડલામાં વાસ કરનાર યક્ષે સૂતેલા કુમારના શરીરનાં લક્ષણો જોયાં અને વિચાર્યું કે, આના ઉપર ઉપકાર કરાય તો તે ઘણા ગુણવાળો થાય. સજ્જનો સર્વ જગ્યા પર ઉપકાર કરે છે, એમાં સર્દેહ નથી, પણ અહિ એ વિચારવાનું છે કે, કરેલો ઉપકાર ક્યાં
