________________
પ૩
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ સ્ફટિકમય આદર્શગૃહમાં પ્રવેશ કર્યો. આભૂષણોથી અલંકૃત દરેક અંગોનું વારંવાર નિરીક્ષણ કરતા હતા; એટલામાં અંગુલિરૂપ કોમલ કિસલયથી મુદ્રકા સરી પડી એટલે તે આંગળી શોભા વગરની દેખાવા લાગી. આંગળી શોભા વગરની દેખીને બાકીના સર્વ અંગોનાં આભૂષણો ઉતારીને પોતાનું સ્વાભાવિક રૂપ ભરત મહારાજાએ જોયું.
તે સમયે સર્વાભૂષણથી રહિત શરીર-શોભા એવી દેખાવા લાગી કે, ગ્રહો, તારાગણ અને ચંદ્ર વગરનું આકાશમંડલ હોય અથવા જેમાંથી સર્વ કમલો ઉખાડી નાખેલાં હોય એવું સરોવર અથવા તો નસોરૂપ દોરડાથી બાંધેલ, ચામડાથી મઢેલ, હાડકાં, ફેફસાં, આંતરડાના સમૂહ જેવું આ શરીર છે. આવા પ્રકારનું આભૂષણ રહિત શરીર શોભા વગરનું દેખીને ભરત મહારાજા ચિંતવવા લાગ્યા અને મહાસંવેગથી ઉગ્ર વૈરાગ્ય ઉલ્લસિત થયો કે, આવા અસાર શરીરનું મારે હવે પ્રયોજન નથી. કલાગુરુ, કસ્તૂરી, કેસર, ઘનસાર, કે તેવા ઉત્તમ સુગંધી પદાર્થોથી, શ્રેષ્ઠ આભૂષણોથી આ શરીરને સાચવીએ, લાલન-પાલન કરીએ કે શોભાવીએ તો પણ સ્વભાવથી જ આ શરીર અસાર છે. શ્મશાનમાં સવગે અલંકૃત કરેલ કલેવર અગ્નિથી દૂષિત થઈ બળી જાય છે અને પોતાનો સ્વભાવ ત્યાગ કરે છે, તેમ આ નિભંગી દેહ પોતાના સ્વભાવનો ત્યાગ કરતો નથી. આ પ્રમાણે નિદિત મહાદેહને કારણે મેં મહાપાપો કર્યા, મૂઢ એવા મેં લાંબા કાળ સુધી અત્યંત રૌદ્ર પાપ બાંધ્યું. વિષય-માંસના ટૂકડામાં મોહિત બનીને નિપુણ્યક થઇને શિવપુલના કારણભૂત જિનદેશિત ધર્મનું મેં સુંદર આચરણ ન કર્યું. ચિંતામણિ, કલ્પવૃક્ષ અથવા કામધેનું પ્રાપ્ત કરીને કયો ડાહ્યો પુરુષ તેનાથી પરામુખ થાય ? મહાભાગ્યશાળી બાહુબલી વગેરે મારા ભાઇઓને ધન્ય છે કે, જેઓએ અસાર એવા શરીરથી સુંદર મોક્ષને મેળવ્યો.
અનેક પ્રકારના નિરંતર વિનોવાળી કાયા છે, સ્નેહીઓને વિષે સુખ સ્થિરતા વગરનું છે, ભોગો મહારોગોનું કારણ છે, કમળ સરખાં નેત્રો શલ્ય સરખાં છે, ગૃહ-સંસારમાં પ્રવેશ કરવો એટલે ક્લેશને નોતરું દેવાનું, તુચ્છ લક્ષ્મી તે પણ સ્વભાવથી ચપળ ચાલી જનારી જ છે, સ્વચ્છંદ મૃત્યુ કે મહાવરી છે. આ સર્વ પ્રત્યક્ષ અનુભવવા છતાં મેં આત્મહિતનું કંઈ કાર્ય ન કર્યું.” આવા પ્રકારના શુભ ધ્યાનાગ્નિની જાળમાં, જેમ તૃણસમૂહ અગ્નિમાં તેમ ભરત રાજાએ મોહના વેગને બાળી નાખ્યો. વિપ્ન વગરના સુખના કારણભૂત કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન કર્યું. દેવે અર્પણ કરેલ વેષ ગ્રહણ કરીને ઘરમાંથી નીકળી ગયા, તે સમયે દશ હજાર રાજાઓએ દીક્ષા ગ્રહણ કરી. તે પરિવાર સહિ ભરત કેવલી પૃથ્વીમાં વિચરતા હતા. (૨૦)
ભરત ચક્રવર્તીનું દૃષ્ટાંત પૂર્ણ થયું.
