________________
૧૩૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ ઠપકો પામતી મૃગાવતી પણ કષાયોનો નિગ્રહ કરીને કેવળજ્ઞાન પામી, એ પ્રમાણે જે બીજાઓ પણ તેને કબજે કરી શકે છે, તેનો ગુણ કહે છે.
किं सक्का वुत्तुं जे, सरागधम्मम्मि कोइ अकसाओ |
जो पुण धरिज्ज धणिअं, दुव्वणुज्जालिए स मुणी ||३५।। રાગ અને ઉપલક્ષણથી વૈષ એ બંનેથી યુક્ત હોય, તે સરાગ ધર્મ, અત્યારે તેવા સરાગ ધર્મમાં રહેલો આત્મા એવો કોઈ હોઈ શકે ખરો કે જે કષાય વગરનો હોય ? અર્થાત્ ન હોય. તો પણ કોઈનાં દુર્વચનરૂપી ઇન્જણાથી ઉદીપિત થએલા અગ્નિ સરખા ઉદયમાં આવેલા કષાયોને દબાવી દે, નિષ્ફળ બનાવે, બહાર ન કાઢે, અંદર ધારણ કરી રાખે. કષાયોનું ફળ બેસવા ન દે, યથાવસ્થિત મુક્તિમાર્ગને જે માને, તે મુનિ કહેવાય. વિવેક સહિત હોવાથી સરાગધર્મમાં વર્તતો હોવાથી, તે યથાવસ્થિત મોક્ષનું કારણ છે. (૩૫).
શા માટે કષાયોનો નિગ્રહ કરે છે ? તેવી શંકા કરીને કષાયોનાં નુકશાનનાં ફળો કહે
कडअकसायतरूणं, पुर्फ च फलं च दोऽवि विरसाई । पुप्फेण जाइ कुविओ, फलेण पावं समायरइ ||३६ ।। संते वि को वि उज्झइ को वि असंते अहिलसइ भोए ।
चयइ परपच्चएण वि, पभवो दठूण जह जंबु ||३७।। જેમાં નેત્રો લાલ અને મુખ ભયંકર દેખાય છે, એવા ક્રોધાધિ-કષાયવૃક્ષોનાં પુષ્પો અને ફલ અતિ કટુક હોય છે. હજુ કડવી લીંબોળીનાં ફળ પાકે ત્યારે મધુર હોય છે, પરંતુ કષાયોનાં પુષ્પ અને ફળ બંને એકાંત કડવા સ્વાદ-પરિણામવાળાં હોય છે. ક્રોધનું પુષ્પ એ સમજવું કે ક્રોધ આવે ત્યારે અશુભ ચિંતવન થાય, ફળ એ સમજવું કે ક્રોધ થાય ત્યારે તાડન, મારણ અપશબ્દોચ્ચારણ આદિ અનુચિત પાપ-પ્રવૃત્તિ કરાવનાર થાય છે. કષાયોનો ઉદય એ પુષ્પ અને તેના ઉદયથી પ્રવૃત્તિ કરવી, તે કષાયનાં ફળો સમજવાં. (૩૬)
માટે તે કષાયો અને તેનાં કારણભૂત શબ્દાદિક ભોગોનો જંબૂસ્વામી અને પ્રભવની જેમ સર્વથા ત્યાગ કરવો. કેટલાક છતા ભોગોનો પણ ત્યાગ કરે છે, કેટલાક પાસે ભોગોની સામગ્રી ન હોવા છતાં ભોગોની અભિલાષા કરે છે, જેમ જંબુસ્વામીને દેખીને પ્રભવે ભોગોનો ત્યાગ કર્યો, તેમ કેટલાક પારકાનું આલંબન લઇને ત્યાગ કરે છે. જંબુસ્વામીએ ભોગોનો, પત્નીઓનો અને કુટુંબનો ત્યાગ કેવી રીતે કર્યો અને તેમને દેખીને પ્રભવે અને
