________________
૧૫૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ આકાશમાર્ગે ઉડતા કોઈ વિદ્યાધરે તેને કહ્યું કે, “આ સંકટમાંથી તારો ઉદ્ધાર કરી તને નંદનવનમાં લઇ જઇ અનેક ભોગ સામગ્રી આપું.” મધના બિન્દુના સ્વાદમાં લંપટ બનેલો તે શું ત્યાં જાય ખરો ? દૃષ્ટાંત-ઉપાય
આ દૃષ્ટાંત વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરવા માટે કહેલું છે. હવે તેનો દાષ્ટન્તિક અર્થ કહું છું, તે સાંભળો. જે ત્યાં ભૂલો પડેલો મુસાફર જણાવ્યો, તે ભવમાં ભ્રમણ કરતો આપણો પોતાનો જીવ સમજવો. જે અટવી, તે ભવમાં રહેવું તે. જે હાથી તે યમરાજા-મરણ. જે કૂવો તે મનુષ્યજન્મ, જે વડવાઈ તે જીવિત, નીચે અજગર તે નરક અને દુર્ગતિ, જે ચાર સર્પો તે ક્રોધાદિ ચાર કષાયો, કાળા-ધોળા બે ઉંદરો, તે શુક્લ અને કૃષ્ણ-એમ મહિનાના બે પક્ષો, તે ઉદરો જે વડવાઇને દાંતથી કરડીને વડવાઇઓ ઢીલી કરતા હતા, તે શરીરનું વૃદ્ધત્વ થવું અને નબળાઈ આવવી, મધમાખીઓનાં ટોળાં, તે આધિ-વ્યાધિઓ શરીરે લાગેલી વેલડીઓ સમજવી. નાની વેલડીઓ છે, તે પ્રેમ કરનારી વહાલી પ્રિયાઓ છે, તે વિષય-સુખ સમજવું. જે દુ:ખથી ઉદ્ધાર કરી નંદનવનમાં સુખ માટે વિદ્યાધર લઇ જાય છે, તે સંસારનો ત્યાગ કરાવી મોક્ષે લઈ જનાર એવા ધર્માચાર્ય સમજવા. આ મધુબિન્દુનું દૃષ્ટાન્ત વિચારવું. “માટે હે પ્રભવ ! તું કહે કે, દુ:ખનો નાશ કરી વિદ્યાધર વડે અપાતું સુખ જે ન ઇચ્છે તો એને મૂર્ખ કેમ ન સમજવો ? હું પણ મુનીન્દ્રોએ બતાવેલા માર્ગે ભવનો ક્ષય કરી મોક્ષની આકાંક્ષા કરું છું. “હે સુમિત્ર ! આ આપણો આત્મા મનુષ્યોમાં પશુ છે-એમ કેમ ન કહેવું ?' અથવા મોટા દુઃસાહસ કરવામાં-પાપ કરવામાં પણ નિર્ભય અને શંકા વગરનો છે. વિષયસુખનો એક માત્ર અંશ છે, તેમાં લંપટ બની તેના ફળરૂપે પર્વત જેવડા મહાદુઃખને પણ ગણકારતો નથી.
પ્રભવે કહ્યું કે, “હે બધુ ! આ તમારા માતા-પિતા અતિ પ્રેમની લાગણીવાળા પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, તેઓ તમારા વગર કેવી રીતે જીવશે ? તમારી આશારૂપી પલ્લવોથી વિકસિત બનેલી એવી આ લતા સરખી પ્રિયાઓ તમારા વગર નિષ્ફલ ઉદયવાળી કોના હાસ્ય માટે નહિ થાય ?'
જંબૂકુમારે કહ્યું કે :- માતા, પિતા, પુત્ર, પુત્રીઓ, પ્રિયાઓ કોઇ પણ એકાંતે નથી. આ એક જ ભવમાં તેમાં પરિવર્તન થાય છે. કહેલું છે કે, “અનાદિ અનંત એવા સંસારમાં કોની સાથે આ જીવને કયા પ્રકારનો સંબંધ થયો નથી ?' આમાં સ્વ-પર-કલ્પના કરવી નિરર્થક છે. આ સંસારમાં માતા થઈને પુત્રી,-બહેન કે ભાર્યા થાય છે, વળી પુત્ર પિતાપણાને, ભાઇપણાને, વળી શત્રુપણાને પણ પામે છે. પરલોકની વાત તો બાજુ પર રાખો, પરંતુ
