________________
૧૭૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ આર્યોએ ધર્મકાર્યમાં સ્થિરતા-ઢીલ ન કરવી જોઇએ. પાપકાર્યમાં ધીમી ગતિ કરવી વ્યાજબી છે. આ ભુવનમાં અતિ કઠોર પવનની લહેરોથી ચપળ પલ્લવના અગ્રભાગ સરખા લોકોનાં જીવિત ચપળ-અસ્થિર હોવાથી સવાર દેખાશે કે નહિ, તે કોણ જાણે છે ?' વળી સંપત્તિઓ ચંપકપુષ્પના રાગ સરખી ક્ષણિક છે, રતિ મદોન્મત્ત સ્ત્રીની આંખની લાલાશ સરખી છે, સ્વામીપણું કમલપત્રના અગ્રભાગ પર રહેલા જળબિન્દુ સરખું ચંચળ છે, પ્રેમ વીજળી દંડ સરખો ચપળ છે, લાવણ્ય હાથીના કાનના તાડન સરખું ક્ષણમાં વિનાશ પામવાના સ્વભાવવાળું છે. શરીર કલ્પાંતકાળના વાયરાથી ભમતી દીપશિખા સરખું અસ્થિર છે. જીવોનું યૌવન પર્વત-નદીના વેગ સરખું એકદમ વેગિલું છે. જો ધર્મ કરવામાં ઢીલ કરીએ, તો ધર્મ કર્યા વગરના રહીએ અને વચ્ચે મરણ આવી પડે તો દુર્ગતિ થાય. માટે હે સુકૃતિ ! શુભકાર્યમાં ઉતાવળ કર. હે ચતુર મતિવાળી ! તમો જલ્દી ચારિત્ર લેવાની ઇચ્છાવાળું હો, તો વિલંબન કરો, કારણ કે, કાલક્ષેપ કરવાથી વિજય અને સુજય માફક વચમાં વિઘ્ન ઉભાં થાય છે.
૪૪. વિજય-સુજયની કથા
-
લલાટમાં તિલક સરખી શોભાવાળી પૃથ્વીમાં વસુમતી નામની નગરી હતી. ત્યાં અદ્ભુત ગુણ-સમુદાયવાળો જયમિત્ર નામનો રાજા હતો. તે નગરીમાં વિણક લોકમાં ઉત્તમ એવો સોમધર્મા નામનો શ્રેષ્ઠી હતો. તેને અતિવિનયવંત એવા ૧. વિજય, ૨. સુજય, ૩. સુજાત અને ૪. જયન્ત એવા નામવાળા ચાર પુત્રો હતા. વિખ્યાત નામવાળા સા કુળમાં જન્મેલી ચાર બાલિકાઓ સાથે તેઓએ લગ્ન કર્યાં. પ્રૌઢ ફણસના વૃક્ષની જેમ બે, ત્રણ, ચાર પુત્રો હોવાથી તેઓ પુત્રવાળા થયા, તેમ જ બુદ્ધિશાળી હોવાથી ગૃહભારની ધુરા ધારણ કરવા માટે સમર્થ બન્યા. હવે સોમધર્મ પિતાએ ધર્મ-સામ્રાજ્ય મેળવવાની ઇચ્છા હોવાથી ગોત્રીય સ્વજનોને નિમંત્રણ આપી ભોજન કરાવ્યું. ત્યારપછી તેઓ સમક્ષ ચારે પુત્રોને કહ્યું કે, ‘હે વત્સો ! તમો પરસ્પર કજિયા-કંકાસ-ક્લેશો સર્વથા ન કરશો. કીર્તિલતાના ક્યારા માટે જળસમાન, ધર્મના અંકુરા ઉગવા માટે ઉત્તમ જમીન સમાન, સુખરૂપ ચંદ્રના ઉજ્વલ કિરણ સમાન કુટુંબનો સંપ છે.
હવે કોઈ પણ પ્રકારે પરસ્પર સ્ત્રીઓનાં વચનથી સંપ તૂટે, તો પણ હે પુત્રો ! તમો સુનીતિવાળા છો માટે વિરોધ ન ક૨વો, કે લડવું નહિં. જે કારણ માટે કહેલું છે કે - ‘જે કુલમાં પરસ્પર કલહ થાય છે, તેની અપકીર્તિ, સુખનો પ્રવાસ અર્થાત્ સુખનું ચાલ્યા જવું, દુર્વ્યસનોનું આધમ, કુવાસનાઓનો અભ્યાસ, અનેક પાપોનો નિવાસ થાય છે.' કદાચ બન્ધુઓમાં કોઈ તેવા બહારનાં ખોટા વચનોથી મનનો ભેદ થાય તો ‘સ્ત્રીઓનાં અને
