________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૧૪૯
કે ‘હે સુંદર પુરુષ ! આ વિષયમાં જે ખરો પરાર્થ છે, તે સાંભળ. હું વિદ્યાને શું કરું ? અથવા તો આજે જ પરણેલી આ ભાર્યાઓનું પણ મારે શું પ્રયોજન છે ? મણિ, રત્ન, સુવર્ણના કુંડલો, મુગુટ આદિ આભૂષણોનો પણ મેં ત્યાગ કર્યો છે. આજે પ્રાતઃકાલ થશે, ત્યારે ધન, સ્વજન આદિ સર્વનો ત્યાગ કરી નક્કી સર્વ પાપવાળા યોગોની વિરતિ-પ્રતિજ્ઞા અંગીકાર કરીશ.' હવે વિસ્મિત ચિત્તવાળા પ્રભવે માન અને શોક છોડીને લગાર આગળ જઇને મોટા મિત્ર જંબૂકુમારને કહ્યું કે, ‘આ કામિનીપ્રિયાઓ સાથે ભોગો ભોગવીને કૃતાર્થ થયા પછી પાછલી વયમાં પ્રવ્રજ્યાનો પ્રયત્ન કરજો.’ જંબૂએ કહ્યું કે, ‘કયો ડાહ્યો મનુષ્ય વિષયસુખની પ્રશંસા કરે ?' દિવ્યજ્ઞાનીએ દેખેલું એક દૃષ્ટાંત કહું છું, તે સાંભળ :
મધુબિન્દુ-દષ્ટાંત-૧
એક મોટીભયંકર અટવીમાં મુસાફરી કરતા કોઇક યુવાન પુરુષને હણવા માટે કોઈક દુર્ધર મદોન્મત્ત હાથી તેની પાછળ દોડવા લાગ્યો. તે હાથીથી દૂર પલાયમાન થતા એવા તેણે કોઇક સ્થાન ૫૨ જૂનો કૂવો દેખ્યો. તે કૂવાની અંદર વડલાની વડવાઇઓ લટકી રહેલી હતી. તે પુરુષ ચતુર હોવાથી તેને પકડીને કૂવાની અંદર લટકવા લાગ્યો. તેની પાછળ પાછળ હાથી આવી પહોંચ્યો અને લટકતા એવા તેના મસ્તક ભાગને સૂંઢથી સ્પર્શ ક૨વા લાગ્યો. કૂવાની અંદર નીચે નજ૨ ક૨ી તો મહાન અજગર દેખાયો. તે કેવો હતો ? ‘આ લટકતો પુરુષ ક્યારે નીચે પડે અને મારી ભૂખ ભાંગે ?' વળી ચારે દિશામાં નજર કરી તો દરેક દિશામાં વીજળી સરખી ચપળ લપલપ થતી જીભવાળા યમરાજાની ભૃકુટી-બાણ સરખા ચાર કાળા સર્પો તેને ડંખવાની ઇચ્છા કરતા હતા, તે વડવાઇના મૂળભાગને સફેદ અને શ્યામ એવા બે ઉંદરો તીક્ષ્ણ દાંતથી કોરતા હતા, જેથી આને નીચે પડવામાં ડાળીનું શૈથિલ્ય થાય. કોપાયમાન હાથી પોતાના બે દંતશૂળથી વડલાના વૃક્ષને હચમચાવવા લાગ્યો. તે કા૨ણે વૃક્ષ ઉપર લટકતા મધપૂડાની મધમાખો ઉડીને પેલા લટકતા મુસાફરના શરીર ઉપર દુસ્સહ ચટકા ભરવા લાગી.
મધપૂડામાંથી ધીમે ધીમે ટપકતાં મધનાં બિન્દુઓથી ખરડાયેલ વેલડી શરીર સાથે ઘસાવા લાગી, એટલે મધના બિન્દુઓ શરીરે લાગ્યાં, અને તે બિન્દુઓને વારંવાર ઝટઝટ ચાટવા લાગ્યો. ચારે બાજુ ભયની અવસ્થાવાળો તે મૂઢાત્મા મધુબિન્દુના ટપકવાથી તે બિન્દુઓ મસ્તક ઉપરથી નાકની દાંડી પર થઈ, હોઠ પરથી જીભ ઉપર તેનો અલ્પ અંશ આવ્યો, ત્યારે કંઈક મધુર સ્વાદનો અનુભવ કર્યો. તે સમયે હાથી, અજગર, સર્પો, ઉંદર, મધમાખી વગેરેનાં દુઃખોને મધના સ્વાદસુખ આગળ તૃણસમાન ગણવા લાગ્યો. તે વખતે
૧. મારા કરેલા સમરાદિત્ય ચરિત્રના અનુવાદમાં આ જ દૃષ્ટાંત વિસ્તારથી કહેલું છે. પત્ર ૫૭
