________________
૧૭૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ પાસે આવ્યો, દ્વાર બંધ દેખ્યાં, એટલે વિલખા થયેલા તેણે બારણા પર સિલા અફાળી, તો પણ દ્વાર ન ઉઘડ્યાં એટલે તે આખું મંદિર સળગાવી નાખવાની તૈયારી કરવા લાગ્યો. ‘અગ્નિનો સ્વભાવ છે કે, સર્વ વિનાશ કરે, તેમ આ જુગારીમાં સર્વ અનર્થ સંભવે છે' - એમ ભય પામેલી દેવીએ તત્કાલ દ્વાર ખોલી પોકાર કર્યો કે, નષ્ટ-દુષ્ટચેષ્ટાવાળા ! મારું મંદિર બાળી ન નાખ, નિર્દયપણાથી તેમ મને દાસી બનાવી, તો બોલ હવેતારું શું કાર્ય કરું ? લે આ પુસ્તિકા લઈને જા, આના બદલામાં તને પાંચસો સોનામહોર પ્રાપ્ત થશે.’
જુગારીએ પૂછ્યું કે, ‘એટલું મૂલ્ય ન મળે તો ?’ તે મનુષ્યો મેંઢા સરખા મૂર્ખ સમજવા, ન ખરીદ કરનાર મૂર્ખ માનવા. ‘ઠીક મને મળી ગયું.' એમ કહીને પુસ્તક ગ્રહણ કરીને દુકાનની શ્રેણિમાં આવ્યો.
‘પ્રાપ્તવ્યમર્થ લભતે મનુષ્યઃ' = પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય પદાર્થ મનુષ્ય મેળવે છે.
બજારમાં પુસ્તિકા બતાવી અને ઘણું મોટુ મૂલ્ય કહેતો હોવાથી વેપારીઓ વડે હાસ્ય કરાતો અનુક્રમે પુરંદર શેઠના પુત્ર સિદ્ધદત્તની દુકાને આવી પહોંચ્યો. પુસ્તિકા દેખીને મૂલ્ય પૂછ્યું તો ૫૦૦ સોનામહોર કહી. સિદ્ધદત્ત વિચારવા લાગ્યો કે, ‘આ પોથીનું મૂલ્ય જયકુંજ૨ હાથી જેવડું કેમ ?' તો આમાં જરૂ૨ કંઈ કારણ હોવું જોઇએ. તો અંદર જોઉં તો ખરો-એમ કહી પુસ્તક ખોલીને જોયું તો પ્રથમ પત્રમાં ‘પ્રાપ્તવ્યમર્થ લભતે મનુષ્યઃ-મનુષ્ય પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય પદાર્થ જરૂ૨ મેળવે છે. અરે ! આ તો ઉપજાતિછંદનો એક પદ છે. અરે ! મારા હૃદયમાં એક ખટકતી શંકાનો સંવાદ છે. તેની જ આ યથાર્થ વ્યવસ્થા જણાવનાર છે. એમ વિચારી પાંચસો સોનામહોર આપી તેણે પુસ્તિકા ખરીદી.
જેટલામાં તે પ્રથમપાદ વિચારે છે અને હવે ‘બાકીના ત્રણ પાદ મેળવીને આ શ્લોક પૂર્ણ કેમ બનાવું ?' એમ ધ્યાન કરતો ચિંતામણિરત્નની પ્રાપ્તિની જેમ આત્માને કૃતાર્થ માનતો રહેતો હતો. તેટલામાં પાડોસી વેપારીઓના વાચાલપુત્રોએ તાળી આપવા પૂર્વક ‘સારો અને વિશેષ લાભ આપનાર કરિયાણું ખરીદ કર્યું.' એવા શબ્દોથી ગૃહવાર્તા ફેલાવી. વેપારીની આંટ વધારી' - એમ બોલીને મશ્કરી કરનારાઓએ આ વાત તેના પિતા પુરંદરના કાને પહોંચાડી. કોપ પામેલા પિતા ‘આજે કેટલી આવક જાવક થઈ છે !' તે તપાસ કરવા દુકાને આવ્યા. પુસ્તક-ખરીદીના ૫૦૦ સોનૈયા ઉધારેલા દેખીને પિતાએ પૂછ્યું કે, ‘કયા પ્રદાર્થની ખરીદીમાં આટલી મોટી સોનૈયાની ૨કમ ઉધારી છે ? આપણે કયા એવા વિદ્વાન છીએ ? અથવા તો પુસ્તક સંગ્રહના ગ્રહથી ગ્રથિલ (ગેલો) બર્નેલ તું જ મોટો વિદ્વાન છે. આને વેચવા જઇશ, તો કોઈ તેના બદલામાં પાણી પણ નહીં પીવડાવશે. માટે તું મારા ઘરમાંથી નીકલ આટલું ધન કમાઇને પછી અહિં પ્રવેશ કરવો.’ ત્યારપછી
