________________
૩૧
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
धम्मो मएण हुतो, तो न वि सीउण्हावाय-विज्झडिओ ।
संवच्छरमणसिओ, बाहुबलि तह किलिस्संतो ||२५।। લોકોને રંજન કરનાર રજોહરણ વગેરે ધારણ કરવારૂપ સાધુનો વેશ અપ્રમાણ છે.” એકલો વેશ પહેરવા માત્રથી કર્મબંધનો અભાવ માનવો એ યુક્તિ વગરની હકીકત છે. કોના માટે-જે પુરુષ ઓઘો કે સાધુનો વેશ પહેરે અને વળી તેનાથી વિરુદ્ધ અસંયમ સ્થાનકોમાં-પૃથ્વી, પાણી, વનસ્પતિ આદિનું મર્દન કરે, તો તેના કર્મબંધન રોકાતાં નથી. એ વાત દૃષ્ટાંત આપીને સાબિત કરે છે, કોઈ પુરુષ વેષપરાવર્તન કરીને ઝેર ખાય, તો તેનું મૃત્યુ થતું નથી ? અર્થાત્ મૃત્યુ પામે જ છે. એ પ્રમાણે સાધુવેષ પણ. તે પુરુષ જો અસંયમ સ્થાનકનું સેવન કરે, તો સંસારનો માર તેને સહન કરવો જ પડે છે. અર્થાત્ એકલો વેષ, કર્મબંધનથી રક્ષણ કરી શકતો નથી. (૨૧)
એ પ્રમાણે કર્મનો અભાવ ઇચ્છતા મનુષ્ય માત્ર મનની ભાવશુદ્ધિ જ કરવી, ચારિત્રના વેષની શી જરૂર છે ? તેના સમાધાનમાં જણાવે છે કે-નિશ્ચયનયથી તો ભરત-વલ્કલગીરીના દૃષ્ટાંતથી તે વાત બરાબર છે, પરંતુ વ્યવહારનયથી તો વેષને પણ કર્મના અભાવનો હેતુ કહેલો છે, ભાવશુદ્ધિમાં ઉપકારક હોવાથી. વેષ વગર તે કંઈ કરી શકતો નથી. આ વ્યવહાર પણ નિશ્ચયનય અનુસાર પ્રમાણ જ છે. અતિશયજ્ઞાન વગરના આ કાળના જીવોની પ્રવૃત્તિ તેનાથી જ દેખાય છે. તથા કહેલું છે કે - "જો જિનમતનો સ્વીકાર કરતા હો, તો વ્યવહાર કે નિશ્ચયનય એકનો પણ ત્યાગ ન કરશો..વ્યવહારનયનો ઉચ્છેદ થવાથી નક્કી તીર્થનો ઉચ્છેદ થાય છે." ભાવશુદ્ધિનો ઉપકારક વેષ કેવી રીતે તે કહે છે ઘમ્ન-ગાથા. ધર્મનું રક્ષણ કરનાર વેષ છે. જો વેષનો ત્યાગ કરવામાં આવે. તો પછીના કાળમાં અકાર્યની પ્રવૃત્તિ જોવામાં આવે છે. કદાચ વેષમાં રહીને અકાર્યચરણ કરે, તો પોતે શંકા પામે છે કે, “હું દીક્ષિત થએલો છું.” એમ માનીને અકાર્ય કરતાં અટકે છે. દૃષ્ટાંત કહે છેચોરી, પરદારાગમન વગેરે અકાર્યના રસ્તે જનાર પુરુષનું રક્ષણ રાજા કરે છે. તે માટે કહેલું છે કે "અધમપુરુષ રાજભયથી કે દંડભયથી, અપકીર્તિના ભયથી પાપસેવન કરતો નથી, પરલોકના ભયથી મધ્યમ અને સ્વભાવથી ઉત્તમપુરુષ પાપાચરણ કરતો નથી. રાજા જેમ લોકને અથવા ગ્રામલોકને ખોટે માર્ગે જતાં રોકે છે, તેમ વેષ અકાર્યાચરણ કરતાં રોકે છે. (૨૨)
‘અપ્પા' ગાથા. નિશ્ચયથી વિચારીએ તો આત્માના શુભ કે અશુભ પરિણામ થતા હોય, તે પોતાનો આત્મા જ જાણી શકે છે, પણ બીજો જાણી શકતો નથી. બીજાના આત્માના ચિત્તના પરિણામ જાણવા અતિમુશ્કેલ છે. ધર્મ તો આત્મસાક્ષિએ કરેલો પ્રમાણ
