________________
૯૪
પ્રા. ઉપદેશમલાનો ગૂર્જરનુવાદ નહિ પરંતુ દીર્ઘના સૈનિકોએ તેને દેખ્યો અને રોષપૂર્વક તેને ઘણો માર માર્યો. એમ કરતાં વૃક્ષોની વચ્ચે સંતાતો સંતાતો કોઇ પ્રકારે કુંવર પાસે પહોંચ્યો. દૂરથી કુમારને ઇસારો કર્યો, જેથી કુમાર રાત્રે પણ કોઈક પ્રકારે ત્યાંથી ચાલી ગયો અને તીવ્રવેગથી પલાયન થતો થતો દુઃખે કરી પાર પામી શકાય, કાયર લોકને શોક સંપાદન કરાવનાર, જ્યાં હરણના વૈરી સિંહોની ગર્જના સંભળાય છે, ભયંકર સિંહગર્જનાના શબ્દોથી પર્વતની ગુફાઓ ગાજતી હતી. એવા ભયાનક અરણ્યમાં ગયો. ભૂખ-તરસથી પરેશાન થએલો તે અટવીનું ઉલ્લંઘન કરી ત્રીજા દિવસે પ્રસન્નમનવાળા, તપથી સુકાઈ ગએલા શરીરવાળા એક તાપસને દેખે છે, તેને દેખવા માત્રથી હવે કુમારને જીવિતની આશા ઉત્પન્ન થઇ. પગમાં પ્રણામ કર્યા પછી કુમારે તે તાપસને પૂછયું કે, “હે ભગવંત ! આપનો આશ્રમ ક્યાં છે ?' ત્યારે પ્રેમ સહિત તેને તે તાપસ કુલપતિ પાસે લઇ ગયો. એટલે કુલપતિએ આદર-સહિત બોલાવ્યો અને પૂછ્યું કે, “આ અરણ્ય ઘણા વિપ્નવાળું છે, લોકોની તદ્દન અવરજવર વગરનું, હાથી અને બીજા પ્રાણીઓ જેમાં અનેક ત્રાસ આપનારા છે, તો હે મહાભાગ્યશાળી ! આવા અરણ્યમાં તું કેવી રીતે આવ્યો ?' આ કુલપતિ ઘણા માયાળુ છે એમ જાણી પોતાના ઘરની જેમ ત્યાં રોકાયો. કુમારે પોતાનો સર્વ વૃત્તાન્ત કુલપતિને જણાવ્યો. ઉત્પન્ન થએલા અતિશય પ્રેમથી પરવશ બનેલા કુલપતિએ કહ્યું કે, “તારા પિતા બ્રહ્મરાજાનો હું નાનો બંધુ હતો, માટે તે વત્સ આ આશ્રમ તારો પોતાનો માની નિર્ભયપણે અહિ રહે. શોકનો ત્યાગ કર. સંસારનાં ચરિત્રો આવાં જ દુઃખદાયક અને વિચિત્ર હોય છે. હે વત્સ ! પોતાનો પતિ સારાકુલનો આગળ ચાલનાર મર્યાદાવાળો છે – એમ જાણીને લક્ષ્મી તથા મૃગાક્ષી મહિલા નીચ કે વધારે નીચ હોય, તેને અનુસારનારી થાય છે. શ્રી કહેતાં લક્ષ્મી કેવી છે ? સમુદ્રમાં ઉત્પન્ન થએલી, જેનો પ્રભાવ સર્વત્ર પથરાએલ છે, ત્રિનયન (મહાદેવ)ના મસ્તક પર વસનાર ચંદ્રની જે બહેન છે, વિષ્ણુની જે પત્ની છે. કમલતંતુના આસન પર રહેનારી હોવા છતાં લક્ષ્મી ચપલ સ્વભાવવાળી સ્ત્રીની માફક ખલપુરુષોને આલિંગન કરે છે.'
“આપત્તિમાં ધીરજ રાખવી, આબાદીમાં ક્ષમા, સભામાં બોલવાની ચતુરાઈ, યુદ્ધમાં પરાક્રમ, યશ મેળવવામાં અનુરાગ, શ્રુતજ્ઞાન મેળવવા માટે લોભ વ્યસન હોય. આ સર્વ ગુણો મહાત્માપુરુષોને સ્વભાવથી જ સિદ્ધ થએલા હોય છે.” ૧૭૦
કુલપતિના અભિપ્રાયને જાણીને કુમાર ત્યાં નિશ્ચિતપણે પોતાના ઘરની જેમ રહેવા લાગ્યો, પરંતુ વરધનું મિત્રનું સ્મરણ ભૂલી શકાતું નથી. પૂર્વે જેમણે અભ્યાસ કર્યો છે, એવી ધનુર્વેદાદિક સમગ્ર કળાઓ. કુલપતિએ સુંદર રીતે કુમારને શીખવી. કોઇક વખતે તાપસો કંદ-ફળ, જળ વગેરે શોધવા-લેવા જતા હતા, ત્યારે કુલપતિએ તેને રોક્યો, છતાં પણ કુતૂહળથી ચપળ થએલા ચિત્તવાળો તાપસીની પાછળ પાછળ ગયો. તે અરણ્યના સીમાડે
