________________
૧૧૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ . તેઓએ દૂતનો તિરસ્કાર કર્યો. અને પોતે પંચાલ દેશના સીમાડે જેવા પહોંચ્યા એટલે દીર્ઘરાજાએ ઘણા શત્રુ-સૈન્યના ભયથી નગરનું રક્ષણ કરવા માટે લશ્કર ગોઠવી સજ્જ કર્યું, તથા કિલ્લાને યંત્ર-સાધનો ગોઠવીને સુરક્ષિત કર્યું. અનેક નરેન્દ્ર-રાજાઓ સહિત તે બ્રહ્મદત્ત પણ પાછળ પાછળ ચાલતો આવી પહોંચ્યો અને ભયંકર ભય ઉત્પન્ન થાય તેમ ચારે બાજુથી કાંપિલ્યપુરને ઘેરી લીધું.
તલભાગમાં રહેલા અને કિલ્લા પર રહેલા એવા બંને પક્ષના સુભટો પરસ્પર એકબીજા ઉપર હથિયારોના પ્રહારોની પરંપરા કરતા હતા. જે સૈન્યોમાં અતિઘોર ગુંજા૨વ કરતા એક પછી તરત જ બીજા એમ લગાતાર પત્થરોનો વરસાદ વરસતો હતો. જેમાં નિર્દયપણે કરેલા પ્રહારથી નાસી જતા, યુદ્ધ-વાજિંત્રોના શબ્દથી કાયર બનેલા અને ભય પામેલા એવા બંને પક્ષોના ભયંકર કુતૂહળ કરાવનાર, કેટલાકને હાસ્ય કરવનાર, કેટલાકને અતિરોષ કરાવનાર યુદ્ધો જામ્યાં. દીર્ઘરાજાના સુભટો હતાશ થયા અને હવે પોતાના જીવનનો બીજો ઉપાય ન મેળવનાર તે આગળ આવીને (૪૭૫) નગ૨ના દરવાજાના બંને કમાડ ખોલીને એકદમ નગરમાંથી નીકળીને પુષ્કળ સૈન્ય સહિત અતિશય પુરુષાર્થને અવલંબીને ભાલા સાથે ભાલાનું, બાણ સામે બાણનું તરવાર સાથે ત૨વા૨નું એમ સામસામે બંને બળોનું ક્ષણવાર યુદ્ધ થયું, તેમાં ઘણા ઘાયલ થયા. હાથીઓ ભૂમિ પર ઢળી પડ્યા. ત્યારપછી ક્ષણવારમાં પોતાનું સૈન્ય નાશ પામતું દેખી ધીઠાઇથી દીર્ઘરાજા બ્રહ્મદત્ત ત૨ફ દોડ્યો. બરછી, ભાલા, બાણ વગેરે શસ્ત્રોથી બ્રહ્મદત્ત અને દીર્ઘરાજાનું દેવ-મનુષ્યોને આશ્ચર્ય ક૨ના૨ મોટું યુદ્ધ પ્રવર્ત્યે. તે સમયે નવીન સૂર્ય મંડલ સરખું તેજસ્વી, તીક્ષ્ણ અગ્રધારદાર, અતિ ભયંકર, શત્રુ પક્ષના બળનો ક્ષય કરનાર, હજાર યક્ષ દેવતાઓથી અધિષ્ઠિત એવું ચક્રરત્ન બ્રહ્મદત્તના હસ્તતલમાં આવી પહોંચ્યું. તરત જ ચક્રને દીર્ઘરાજા ઉપર ફેંક્યું, જેથી તેનું મસ્તક છેદાઇ ગયું. ગંધર્વો, વિદ્યાસિદ્ધો, ખેચરો, મનુષ્યોએ પુષ્પવૃષ્ટિ વરસાવી. જાહેર કર્યું કે, ‘અત્યારે બારમા ચક્રવર્તી ઉત્પન્ન થયા છે.’ ભરત ચક્રીની જેમ ભરતક્ષેત્રના છ ખંડોની સાધના કરી. તેમજ કાંપિલ્યપુરની બહાર બાર વરસ ચક્રવર્તીપણાનો અભિષેક-મહોત્સવ ઉજવાયો. પ્રશંસકો બોલવા લાગ્યા કે -
“હે ચક્રીશ્વર ! આપ ક્યાંય કલા વડે પણ કાલુષ્યને (કલંકને) પામ્યા નથી, આકાશગમન લક્ષ્મીને આપે ધારણ કરી નથી, આપ નક્ષત્રોના પતિપણાને પામ્યા નથી, દોષા (રાત્રિ)ના આગમનમાં ઉદયને પામ્યા નથી, મંડલના ખંડનમાં નષ્ટ રુચિ થયા નથી, કમલની શોભાને દૂર કરી નથી, તેમ છતાં વિદિત જાણ્યું કે, આપ સમ્યક્ કલાવાન છો.”
કોઇક સમયે દેવતાએ ગૂંથેલ હોય, તેવો મનોહર વિકસિત પુષ્પમાળાનો સુંદર દડો
