________________
૧૨૧
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
ત્યારપછી પવિત્ર ચિત્તવાળો સર્વ પ્રકારનાં બીજા કર્તવ્યોનો ત્યાગ કરીને અલ્પ કાળમાં ચિત્રામણ આલેખ્યું. અખંડ ભક્તિ સહિત પછી યક્ષ પાસે ક્ષમા માગે છે કે, ‘મારાથી કોઇ અવિધિ-આશાતના થઇ હોય, તો માફ કરવી.' આ પ્રમાણે ચિત્ર ચિતરીને રહ્યો. તેની આશ્ચર્યકારી ભક્તિ દેખીને યક્ષ પ્રત્યક્ષ થયો અને કહ્યું કે, ‘તારી ભક્તિથી હું પ્રસન્ન થયો છું, તો મારી પાસે વરદાન માગ. આણે કહ્યુ કે, ‘તારી કૃપાથી વરદાનમાં એ માગું છું કે, ‘હવેથી તારે કોઇ ચિત્રકાર કે નગરલોકને કોઇને ન મારવા.' તેણે કહ્યું કે, તે વાત તો સંશય વગર સિદ્ધ થએલી જ છે. અત્યારે તને ઘણા આનંદથી જીવતો મુકું છું. માટે બીજું વરદાન માગ. ત્યારે તે અતિ તુચ્છ પૂર્વના પુણ્યવાળો જેમાં ચામરો વિંજાતા હોય-એવા અશ્વો હાથી કે રાજ્યની માગણી નથી કરતો, સુવર્ણ-મણિની કોટી પણ નથી માગતો, પરંતુ તે કુબુદ્ધિ એવી માગણી કરે છે કે, ‘જીવ કે અજીવ પદાર્થનો કોઇ પણ એક અંશ દેખું, તો તેના આધારે સંપૂર્ણ આખું રૂપ જોયા વગર તે સમગ્ર રૂપ ચીતરી શકું.’ આવા પ્રકારની લબ્ધિ પ્રાપ્ત કરીને ઘરે જઇને પેલી વૃદ્ધાને પ્રણામ કર્યા. પોતાનો વિધિપૂર્વક આરાધનાનો વૃત્તાન્ત લોકોને જણાવ્યો એટલે રાજા, નગરલોક વગેરેએ તેનું સન્માન કર્યું.
૨૧. મૃગાવતીની કથા -
કેટલાક દિવસ પછી કૌશાંબી નગરીએ પહોંચ્યો. ત્યાં શતાનિક રાજા પોતાની એક ચિત્રસભા ચિત્રાવે છે. તેમાં ભિત્તિ ઉપર ચિત્રો ચિત્રાવવા માટે ક્રમસર દરેક ચિતારાઓને વહેંચી આપવામાં આવે છે. તેમાં રાજસભા, ૨યવાડી, અંતઃપુરક, ઘોડા, હાથીક્રીડા, વળી કોઇકને અપૂર્વ ચિત્રામણ આલેખન કરવાનું કાર્ય સોંપ્યું. (૩૦) દેવતાઈ વરદાન મળેલા ચિત્રકારને અંતઃપુરની તરુણીઓનું ક્રીડા-કૌતુક ચિતરવાનો પ્રદેશ પ્રાપ્ત થયો. જેમાં તે રાજાને ચિતરવા લાગ્યો. કોઈ વખત રાજાના પરમ પ્રેમનું પાત્ર એવી મૃગાવતી રાણી ગવાક્ષમાં ઉભી હતી, ત્યારે આ ચિતારાએ તેના પગનો અંગૂઠો દેખ્યો. તેના આધારે મૃગાવતીનું રૂપ જોયા વગર વરદાનના પ્રભાવથી આબેહૂબ અતિશય તેના રૂપના અનુરૂપ, રેખાથી મનોહ૨ વસ્ત્રાભૂષણથી અલંકૃત સુંદર રૂપ આલેખ્યું. હજુ જેટલામાં આંખ મીંચાઇ ગઈ, તેટલામાં સાથળપ્રદેશમાં પીછીના અગ્રભાગથી મશીબિન્દુ ટપકી પડ્યું. ભૂંસી નાખવા છતાં ફરી પણ પડ્યું, ફરી ભૂંસી નાખ્યું, તો પણ પાછું મશીબિન્દુ ટપકી પડ્યું. નક્કી તેના સાથળમાં આ કાળો મસો હશે જ, માટે ભલે રહ્યું. હવે તેને નહિં ભુંસીશ. આખી ચિત્રસભા ચિતરાઇ ગઈ, રાજા જોવા આવ્યો. મૃગાવતી દેવીનું રૂપ જેટલામાં દેખે છે, એટલામાં સ્નિગ્ધ-સ્નેહવાળું ચિત્ત હતું. તે વિંધાઇ ગયું. જંઘા પર મસાને દેખીને વિચારવા લાગ્યો કે, ગુપ્ત લંછન આણે કેવી રીતે જાણ્યું હશે ? ગમે તે હો, પરંતુ આ ચિત્રકારે નક્કી મૃગાવતીને
