________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૧૨૨
ભ્રષ્ટ કરી છે.
ત્યારપછી ક્રોધથી લાલનેત્રવાળા રાજાએ તેને મારી નાખવાનો હુકમ કર્યો. ‘મત્ત મનુષ્યોની માફક કોપાયમાન થએલાઓ પણ અવિચારિત કાર્ય કરનાર હોય છે. રાજાઓ વિચાર કર્યા વગર કાર્ય ક૨ના૨ હોય છે, ધનિકોનું નિષ્ઠુર કરવાપણું, ગુણીઓ ગુણીની ઈર્ષ્યા કરનારા હોય છે, તુચ્છ કાર્ય કરનારને આ ત્રણેય હોય છે.' મૃગાવતી શીલગુણમાં મહાસતી છે, એમ જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે, દેવી તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામેલી છે, સમુદ્રની વેલા મર્યાદા છોડતી નથી, તેમ પોતાના મર્યાદા ચુકે તેમ નથી, શતાનિક રાજા આ સર્વ મનમાં જો કે જાણે જ છે, તો પણ ક્ષણવાર તે મોહપિશાચને પરવશ બની જાય છે. (૪૦)
દેવીઓમાં મૃગાવતી દેવી ગંગા નદી માફક શુદ્ધ છે, અકલંકિતમાં આ કલંકની શંકા કેમ ઉત્પન્ન થઈ ? વસ્તુમાં બીજો કોઇ ૫૨માર્થ જગતમાં નથી, જે અતિ વિશુદ્ધ છે, તેને કોઇ પણ આળ ચડાવી શકે તેમ નથી. ચિત્રકાર મનમાં એમ વિચારતો હતો કે રાજા તરફથી મને શ્રેષ્ઠ કૃપા અવશ્ય પ્રાપ્ત થશે જ, પરંતુ મનુષ્ય ધારે છે કંઇ અને દૈવ કરે છે બીજું કંઇક, દૈવયોગે મરણ માફક દુઃખ પામ્યો.
હરિણોને કસ્તૂરી, સુગંધવાળા પદાર્થોને સારો ગંધ, કોઈ પદાર્થની અધિકતા-પ્રકર્ષ એ જેમ પોતાના નાશ માટે થાય છે, તેમ મને આ પ્રકર્ષવળો કળાગુણ મળ્યો, તે મારા નાશ માટે સિદ્ધ થયો. ચિત્રકારો સર્વે એકઠા મળીને રાજાની પાસે ઉપસ્થિત થઈ વિનંતિ કરવા લાગ્યા કે, ‘હે દેવ ! વગર કારણે આ ચિત્રકારને શા માટે મારી નાખો છો ?' સાચો પરમાર્થ જાણનારા ચિત્રકારો કહેવા લાગ્યા કે, ‘તેમાં લગાર પણ કોઈ દોષ હોય તો બતાવો, દેવતા પાસેથી વરદાન મેળવેલું છે, તો તેને શા માટે શિક્ષા કરવી જોઈએ ?'
દેવતાઇ વરદાનનો વૃત્તાન્ત રાજાને કહ્યો, ખાત્રી માટે એક કુબડીનું માત્ર મુખ બતાવીને તેવું જ રૂપ આલેખન કરાવ્યું. આમ છતાં પણ રાજાનો કોપ વ્યર્થ જતો નથી, તેથી તે રાજાએ જેનાથી ચિત્રકાર્ય કરી શકાય છે, તેવા હાથના અંગૂઠાને કપાવી નંખાવ્યો. ફરી સાકેતપુરમાં તે સુરપ્રિય યક્ષને આરાધવા માટે પહોંચ્યો. યક્ષના ચરણમાં પ્રણામ કરી પહેલાની માફક વરદાન માગ્યું. યક્ષ પ્રત્યક્ષ થઇને કહે છે કે, ‘હે વત્સ ! ચાલ ઉભો થા, તું સારી રીતે જમણા માફક ડાબા હાથથી પણ હવે ચિત્રામણો આલેખી શકીશ. ચિંતવીશ તે પ્રમાણે થશે.' એટલે હવે વિચારવા લાગ્યો કે, હવે મારે મારા શત્રુને કેમ હણવો ? તેમાં કેવી રીતે સફળતા મેળવવી ?
આ શતાનિક રાજા ચંડપ્રદ્યોત રાજાના તાબામાં છે, (૫૦) શ્રેષ્ઠ તરુણસ્ત્રીઓને આલિંગન ક૨વાના લોભથી કંઇપણ નહિં ક૨શે-એમ ચિંતવીને ચિત્રપટમાં મૃગાવતીનું રૂપ
