________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરનુવાદ
ત્યાંથી કપટથી ભમતો ભમતો તને દૂરથી દેખ્યો અને સંકેત કર્યો કે, “તું અહીંથી જલ્દી પલાયન થઇ જા.” એક પરિવ્રાજકે મને આપેલી ગુટિકાથી મારી ચેતના ઉડી ગઇ અને જાણે મૃત્યુ પામ્યો હોઉં તેવો ચેતના-વગરનો થઇ ગયો; એટલે પેલા સૈનિકો સમજ્યા કે, “આ મરી ગયો છે,” એમ જાણીને મને છોડી દીધો. તે ગયા પછી ગુટિકા મુખમાંથી બહાર કાઢી. ત્યારપછી તેને ખોળવા લાગ્યો. માત્ર કોઈ વખત સ્વપ્નમાં દેખાતો હતો. એક ગામમાં ગયો, ત્યાં એક પરિવ્રાજકને મેં જોયો. પ્રેમસહિત પ્રણામ કરીને કોમળ વચનથી મને કહ્યું કે, તારા પિતાનો વસુભાગ નામનો હું મિત્ર હતો. વળી કહ્યું કે, “તારા પિતા પલાયન થતા થતા વનમાં ગયા અને મૃત્યુ પામ્યા. તારી માતાને દીર્ઘરાજાએ ચાંડાલોના પાડામાં સ્થાપી છે.' તે દુઃખથી ગાંડો બની હું કાંડિલ્યનગર તરફ ચાલ્યો. કાપાલિકનો વેષ ધારણ કરી કપટથી કોઇ ન જાણે તેવી રીતે ચંડાળના પાડામાંથી માતાનું હરણ કરી દેવશર્મા નામના પિતાના મિત્ર બ્રાહ્મણના ઘરે મૂકી. તને ખોળતાં ખોળતાં અહિં આવ્યો અને રહેલો છું. બંને સુખદુઃખની વાતો કરી રહેલા હતા, તેટલામાં એક મનુષ્ય આવી આ પ્રમાણે કહ્યું કે, “હે મહાનુભાવો ! હાલ તમારે બિલકુલ મુસાફરી ન કરવી; કારણ કે, દીર્ઘરાજાએ મોકલેલા જમ સરખા પુરુષો આવી પહોંચ્યા છે. તેઓ બંને મિત્રો ગહન વનમાંથી કોઇ પ્રકારે નીકળીને પૃથ્વી-મંડલમાં ભ્રમણ કરતા કૌશાંબી પુરીમાં પહોંચ્યા છે.
ત્યાં ઉદ્યાનમાં સાગરદત્ત શેઠ તથા બુદ્ધિલને લાખની શરતવાળું કૂકડાનું યુદ્ધ કરાવતા જોતા હતા. તે કૂકડાઓ યુદ્ધ કરતા હતા. તેમાં સાગરદત્તનો કૂકડો અતિસુજાત હોવા છતાં પણ તેને બુદ્ધિલના કૂકડાએ હરાવ્યો. બીજાનો કૂકડો અશક્ત હોવા છતાં કેમ જીત્યો ? ત્યારે વરધનુએ કહ્યું કે “અરે સાગરદત્ત ! જો તું કહેતો હોય, તો બુદ્ધિલના કૂકડાની તપાસ કરું કે, તેમાં કેટલું વિજ્ઞાન છે ? તેની સમ્મતિથી બુદ્ધિલના કૂકડાને હાથમાં લઇને જ્યાં દેખે છે, તો તેના નખમાં લોઢાની સોયો બાંધેલી દેખી. ત્યારે બુદ્ધિશે જાણ્યું કે, “મારું કૌભાંડ પ્રગટ થશે. ધીમે ધીમે તેની નજીક જ તેણે કહ્યું કે, “આ હકીકત પ્રગટ ન કરીશ, તો મારા લાભમાંથી અર્ધો લાભ તને આપીશ. લાખની શરતમાંથી પચાસ હજાર આપીશ.” વરધનુએ કહ્યું કે, “આમાં કંઈ વિજ્ઞાન નથી. બુદ્ધિલને ખબર ન પડે તેમ કુમારને સોય બાંધ્યાની હકીકત જણાવી. કૂમારે પણ સોયો ખેંચી કાઢી પછી આકાશમાર્ગે ઉડીને બંને કૂકડા ફરી લડવા લાગ્યા, તો પેલો કૂકડો હારી ગયો. બુદ્ધિલના લાખ પણ હારમાં ગયા. ત્યારે બંને સરખા થયા, એટલે સાગરદત્ત ખુશ થયો. ત્યા પછી તે બંનેને સુંદર રથમાં બેસારીને પોતાને ઘરે લઇ ગયો. ઉચિત સરભરા કરી. એમ કેટલાક દિવસો પસાર કર્યા. ત્યાં વરધનુ પાસે આવીને બુદ્ધિલના એક સેવકે એકાંતમાં કહ્યું કે – “જે સોયની હકીકત વિષયમાં શરતમાં બુદ્ધિલે જે વાત સ્વીકારી હતી, તેના અર્ધા લાખ દીનાર મોકલ્યા છે, પચાસ હજારની
