________________
૯૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ વખત શિક્ષા કરતા અને સંભળાવતા બ્રહ્મદત્તકુમારને જાણીને દીર્ઘરાજાચલણીને કહેવા લાગ્યો કે - “જે આ તારો પુત્ર આ પ્રમાણે બોલે છે, તે પરિણામે સુખકારી નથી.” ત્યારે ચલણીએ કહ્યું કે, “બાલભાવથી અણસમથી બોલે છે. એના બોલવા ઉપર મહત્ત્વ ન આપવું.” ત્યારે દીર્ધ કહ્યું કે, “હે ભોળી ! નક્કી હવે આ યૌવન વય પર આરૂઢ થએલો છે, આ મારા અને તારા મરણ માટે થશે. આ વાત ફેરફાર ન માનીશ. તો હવે કોઇના લક્ષ્યમાં ન આવે તેવો ઉપાય કરીને પુત્રને મારી નાખ. હે સુંદરી ! હું તને સ્વાધીન છું, પછી પુત્રની કશી કમીના નહિં રહેશે. રતિરાગમાં પરવશ બનેલી આ લોક અને પરલોકકાર્યથી બહાર રખડતા ચિત્તવાળી ચલણીએ આ વાતનો સ્વીકાર કર્યો. “ધિક્કાર થાઓ આવા સ્ત્રીચરિત્રોને, ખરેખર ચુલની સ્વપુત્રનું ભક્ષણ કરનારી સર્પિણી હોય એમ શંકા કરું છું, કે જે ગૂઢ મંત્ર ગ્રહણ કરીને પુત્રનો બલિ આપીને દીર્ઘની સોબત-શધ્યામાં પ્રવેશ કરે છે.
આ કોઈ દુષ્ટ મનોરથ કરનાર કોઇ દીર્ઘ કાગડો ક્યાંઇકથી આવ્યો છે. તેને માટે પોતાનો જ ચક્રી પુત્ર મારી નંખાય છે. આવી સ્ત્રીકથાથી સર્યું. તેઓએ તે પુત્ર માટે કોઇક રાજાની પુત્રી વિવાહ માટે નક્કી કરી, તેમ જ વિવાહને લાયક સર્વ સામગ્રી તૈયાર કરી. ૧૦૮ સ્તંભવાળું અતિગુપ્ત પ્રવેશ અને નિર્ગમન ધારવાળું લાક્ષાઘર તેઓને વાસ કરવા માટે તૈયાર કરાવ્યું. (૧૨૫)
રાજ્ય-કાર્યને સંભાળતા એવા ધનુમંત્રીએ આ હકીકત જાણી અને દીર્ઘરાજાને કહ્યું કે - “આ મારો પુત્ર પૂર્ણ યૌવન વય પામેલો છે, રાજ્ય-કાર્યને સંભાળી શકે તેવો છે. મારી હવે વનમાં જવાની વય થયેલી છે, તો આપ હવે મને રજા આપો જેથી હું ત્યાં જાઉં. દીર્ઘરાજાએ કપટથી કહ્યું કે, “હે પ્રધાન ! આ નગરમાં રહીને દાનાદિક પરલોકની ક્રિયા કરો.' એ વાત સ્વીકારીને નગરના સીમાડામાં રહેલી ગંગા નદીના કાંઠા ઉપર ધનુએ એક શ્રેષ્ઠ મોટી દાનશાળા-પરવડી કરાવી, પરિવ્રાજકો તથા ભિક્ષુઓ તેમ જ જુદા જુદા દેશના મુસાફરોને ભદ્રગજેન્દ્રની જેમ દાન આપવાની પ્રવૃત્તિ કરવા લાગ્યો. પોતાના ખાતરીવાળા પુરુષોને દાન-સન્માન આપી વિશ્વાસમાં લઈ ચાર ગાઉ લાંબી લાક્ષાઘર સુધીની સુરંગ બનાવી. આ સર્વ કાર્યવાહી ચાલતી હતી, તે સમયે વિવાહ કરેલી રાજકન્યા પરિવાર સહિત કાંડિલ્યનગરીમાં જ્યાં ધ્વજા-પતાકા ફરી રહેલી છે, ત્યાં લગ્ન માટે આવી પહોંચી. પાણિગ્રહણ-વિધિ પતિ ગયો, ત્યારપછી રાત્રે વાસ કરવા માટે વરધન સાથે વહુ સહિત કુમારે લાક્ષાગૃહમાં પ્રવેશ કર્યો. રાત્રીના બે પહોર પસાર થયા પછી ભવનને આગ લગાડી. તે સમયે અતિ ભયંકર ચારે બાજુ કોલાહલ ઉછળ્યો. સમુદ્રના ખળભળવા સરખો કોલાહલ સાંભળીને કુમારે વરધનુને પૂછ્યું કે, “આમ ઓચિંતુ કેમ તોફાન સંભળાય છે ?” “હે કુમાર ! તારું અપમંગલ કરવા માટે આ વિવાહનું કૌભાંડ રચાએલું છે. આ રાજકન્યા નથી, પરંતુ
