________________
૯૧
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
કોઇક સમયે કટક વગેરે ચારે રાજાઓ બ્રહ્મરાજા પાસે આવી પહોંચ્યા છે, તે વખતે બ્રહ્મદત્તને સ્વજનવર્ગને શોક આપનાર એવો મસ્તક-રોગ ઉત્પન્ન થયો. (૧૦૦) રોગના અનેક પ્રતિકાર-ઉપાયો કરવા છતાં રોગ મટતો નથી. જીવવાની આશાથી મુક્ત થએલા બ્રહ્મદત્ત રાજાએ પોતાના બ્રહ્મદત્તપુત્રને કટકાદિક રાજાના ખોળામાં અર્પણ કર્યો “જે પ્રમાણે સમગ્ર કળાઓમાં કુશળ બને, સમગ્ર રાજ્ય-કારભાર સંભાળી શકે એવો મારો પુત્ર તૈયાર થાય તે પ્રમાણે તમારે તેની સાર-સંભાળ રાખવી.”
નદીઓ મુખમાં સાંકડી હોય છે, વાંકી-ચુંકી અનિયતપણે આગળ આગળ વિસ્તાર પામતી પ્રવર્તનારી હોય, તેમ સજ્જનની મૈત્રી નદી જેવી હોય છે. ધનવાનોની ભોજનવૃત્તિઓ સ્નિગ્ધ અને મધુર હોય છે, વચમાં વિવિધ પ્રકારની, અંતમાં લુખ્ખી હોય તેમ દુર્જનની મૈત્રી શરૂઆતમાં સ્નેહવાળી અને મીઠાશવાળી હોય, વચલા કાળમાં જુદા જુદા વિચિત્ર પ્રકારની હોય અને છેલ્લે લુખ્ખી-ફસામણ કરનારી હોય છે.” (૧૦૪)
ત્યારપછી બ્રહ્મરાજાએ પરલોકના માર્ગે પ્રયાણ કર્યું. લોકપ્રસિદ્ધ એવાં મૃતક-કાર્યો નીપટાવ્યા પછી, ત્યાં દીર્ઘરાજાને રાજ્યકાર્યની વ્યવસ્થા સાચવવાનું સોંપીને, કટક વગેરે બીજા ત્રણ રાજાઓ પોતપોતાના રાજ્યમાં પહોંચ્યા. ' હવે દીર્ઘરાજા અને ચુલની બંને રાજ્યકાર્યની વ્યવસ્થા માટે ભેગાં થાય, ત્યારે શીલરૂપી બગીચાને બાળવામાં ચતુર અગ્નિ સરખો મદન વૃદ્ધિ પામ્યો. ચિત્તની ચંચળતાના કારણે કુળની મલિનતાને કારણે મૂકીને તથા લોકોની લજ્જા દૂરથી ત્યાગ કરીને ચુલની પાપી દીર્ઘરાજામાં કામાનુરાગવાળી બની. દીપશિખામાફક પુત્રસ્નેહરૂપ વાટનો નાશ કરનારી સદા પોતાના સ્વાર્થી કાર્યમાં લાગેલી ચલણી વખત આવે ત્યારે બાળવામાં શું બાકી રાખે ? સર્પ સરખો કુટિલ ગતિવાળો, વિષનું સ્થાન, કામક્રીડાના વિલાસવાળો ભોગવંશની મલિનતા કરનાર દુષ્ટ ચિત્તવાળો દીર્ઘરાજા ભય આપનારો હોય છે. ચલણીના શીલ-ભંગનો સમગ્ર વૃત્તાન્ત ધન પ્રધાનના જાણવામાં આવ્યો, એટલે વિચાર્યું કે “કુમાર માટે આ હકીકત કુશળ ન ગણાય.” એટલે મંત્રીએ પોતાના વરધનુપુત્રને જણાવ્યું કે, “હે પુત્ર ! તારે કુમારની સંભાળ અપ્રમત્તપણે બરાબર કરવી, તેની શરીર-રક્ષા તારે કરવી. કારણ કે, તેની માતા હાલ તેના હિતવાળી નથી. સમય મળે ત્યારે તારે તેની માતાનું સર્વચરિત્ર જણાવવું, જેથી કોઇ બાનાથી આ કુમાર ઠગાય નહિં. કાલક્રમે કરી કુમાર સુંદર યૌવનારંભ વય પામ્યો. ક્રોધ અને અહંકાર યુક્ત તેણે માતાનું ચરિત્ર જાગ્યું. માતાને જણાવવા માટે કોયલ અને કાગડાને બંનેને લઇ જઇને કોપ સહિત કહે છે કે, “હે માતાજી ! હું આમને મારી નાખીશ. મારા રાજ્યમાં જો બીજો કોઇ પણ અકાર્ય કરવા તૈયાર થશે, તે સર્વને નિર્દયપણે હું શિક્ષા કરીશ.' આ પ્રમાણે અસમાન પશુ-પક્ષીઓનાં યુગલને અનેક
