________________
૭૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ હતી. ઇન્દ્રાણીના આવાસની વળી સરખા તેના બે બાહુઓ હતા. સુંદર તરુણીઓ માટે તેનું વક્ષસ્થલ સારપટ્ટ સમાન હતું. કોઈ કવિ પણ તેના સમગ્ર અંગોનું વર્ણન ક૨વા સમર્થ ન થઇ શકે. જો કોઈ તેની પ્રાર્થના કરે, તો તે ગ્રન્થનો વિસ્તાર થાય. સૂર્ય કે ચંદ્ર હોય તેનું તેજ મહાન છે, પણ મેળવી શકાતું નથી અથવા તો બંનેનો સમાહાર-એક આશ્રય કરાય તો દુઃખે ક૨ીને જાણી શકાય અને સૌમ્ય સ્વભાવ છે. નવા રૂપ-રેખાની તુલના કરીએ, તો તેની આગળ નલકુબેર પણ રાંકડો બની જાય છે, કામદેવ કે ઇન્દ્ર પણ આ રૂપ પામવા સમર્થ નથી. કોઈક સમયે અશ્વ ખેલવાની ક્રીડા આનંદપૂર્વક કરતો હતો, ત્યારે એક અશ્વ તે ક્રીડામાંથી આકાશતલમાં ઉડીને માનસ સરોવરના કિનારા પાસેની પૃથ્વીમાં લઇ ગયો. ત્યારે આ વિચારવા લાગ્યો કે, કોઇક કોપાયમાન થએલા યક્ષે કે રાક્ષસે મને અહિં આણ્યો છે. અશ્વ ઉપરથી નીચે ઉતરી અતિ થાક તૃષાવાળો સંધ્યા સમયે શૂન્ય અરણ્યમાં ચારે બાજુ જળાશય મેળવવાની આશાએ પરિભ્રમણ કરવા લાગ્યો.
મોટા કલ્લોલ યુક્ત અતિનિર્મલ અનેક જળજન્તુના સમૂહથી ક્ષુભિત એવું માનસ સરોવર પૂર્વદિશામાં જોવામાં આવ્યું. ચપળ કલ્લોલરૂપ બાહુદંડ જેમાં એક પછી એક સતત ઉછળી રહેલા છે, અથવા તો અતિથિ એવા કુમારના અંગને આલિંગન કરવા રૂપ ગૌરવ ક૨વા માટે જાણે કેમ કલ્લોલ ઉછળીને જેમાં પડતા હોય. પ્રચંડ તરંગયુક્ત સુંદરનાલથી સંગત સારસ-સમુદાયથી શોભિત એવું માનસ સરોવર જિન પ્રવચન સરખું શોભતું હતું. ઘણા આનંદ સહિત સ્નાન કરી શીતળ જળનું પાન કરી શ્રેષ્ઠ વૃક્ષોવાળા કિનારા ઉપર છાયડામાં વિશ્રામ કરવા બેઠો. જેટલામાં છાયડામાં બેઠો એટલામાં તો પૂર્વના વૈરી અસિત નામના યક્ષે તેની સાથે લડવાનું શરુ કર્યું. સર્પ ભરડો મારે તેમ પાશ નાખીને દૂર ફેંક્યો, અતિશય મહાન શલ્ય ઉત્પન્ન કર્યું, મસ્તક ઉપર પર્વતનો ભાર મૂક્યો અને મુષ્ટિપ્રહારથી ચૂરવા લાગ્યો. એટલે કુમારે પણ પ્રહાર કરી તેને જર્જરિત દેહપંજરવાળો કર્યો, મોટી ચીસ પાડી નાસી ગયો, પરંતુ દેવતા હોવાથી તે મૃત્યુ ન પામ્યો. આ પ્રમાણે તેને જિતવાથી અતિશય શરીરબલ અને જાગતું પુણ્ય જણાવાથી ખેચર દેવતાએ આકાશમાંથી પુષ્પવૃષ્ટિ કરી. ત્યાર પછી તેને પ્રણામ કરીને વિમાનમાં બેસારીને ભાનુવેગ રાજાની પ્રિયસંગમા નામની નગરીમાં લઈ ગયો. ત્યારપછી બિરુદાવલી બોલનારે કહ્યું કે :
"નિર્મલ કુલ, કલ્યાણકારી આકૃતિ, શ્રુતાનુસારી મતિ, સમર્થ ભુજાબલ, સમૃદ્ધિવાળી લક્ષ્મી, અખંડિત સ્વામીપણું, સૌભાગ્યશાલી સ્વભાવ, આ દરેક ભાવો અહંકારનાં કારણો છે. પુરુષ જેનાથી ઉન્માદ પામે છે, તે જ ભાવો તારા માટે અંકુશરૂપ છે."
રાજસભામાં બેઠેલ ભાનુરાજાએ પણ હર્ષપૂર્વક ઉભા થઇ સન્માન આપ્યું. શ્રેષ્ઠ આદર-સત્કાર કરીને વાતની શરૂઆત કરી આ પ્રમાણે પ્રાર્થના કરી. મારી આઠ
