________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ
૭૫
કન્યાઓના પતિ તમે થશો,' એમ અર્ચિમાલિ મુનિએ કહેલ હતું. અસિતયક્ષ નામના યક્ષની સાથે યુદ્ધ થાય, તે નિશાનીથી તે ચોથા સનત્કુમાર નામના ચક્રવર્તી થશે. સ્થિરસત્ત્વવાળા તેને આ કન્યાઓ આપવાથી અત્યંત સુખી થશે. અમે તમારા અતિહિતવાળા થઇશું. કુમારે તેમનું વચન પ્રમાણ માન્યું. પ્રથમ વિદ્યાધર કન્યાઓ સાથે પાણિગ્રહણ કર્યું. વળી ભાનુ રાજાએ સનત્કુમારને કહ્યું કે, ‘અર્ચિમાલિ મુનિએ યક્ષ સાથે તમને જે વેરનું કારણ થયું હતું તે પણ હું સંક્ષેપથી કહું છું, તે સાંભળો -
કંચનપુર નગરમાં ૫૦૦ અંતઃપુરની રાણીના વલ્લભ જાણે પોતે કામદેવ હોય તેવા વિક્રમયશ નામના રાજા હતા. તે નગરમાં નાગદત્ત નામનો સાર્થવાહ અને તેને રતિના રૂપનો ગર્વ દૂર કરનારી વિષ્ણુશ્રી નામની ભાર્યા હતી, તેને વિક્રમયશ રાજાએ દેખી તેના રૂપમાં મોહિત બની તેને અંતઃપુરમાં નાખી. પોતાની પત્નીના વિરહમાં અગ્નિદાહથી તે સાર્થવાહ ગાંડો બની ગયો.
વિષ્ણુશ્રીના મોહની મૂલિકાથી વિક્રમયશ રાજા એવો મોહાધીન બની ગયો કે, બીજાં રાજ્યાદિકનાં કાર્યોનો ત્યાગ કરી તેને જ દેખતો તેની પાસે રહેતો હતો. ઇર્ષ્યા-વિષાદરૂપ વિષથી દુભાએલી એવી બીજી રાણીઓએ તેને ઝેર આપ્યું, એટલે તે મૃત્યુ પામી. સાર્થવાહની જેમ રાજા પણ શુન્યમન બની રુદન ક૨વા લાગ્યો તેના દેહને અગ્નિસંસ્કાર કરવા પણ આપતો નથી, એટલે મંત્રીઓએ ગુપ્તમંત્રણા કરી રાજાની નજર ચૂકાવી બીજા કલેવરને અરણ્યમાં ત્યાગ કરાવ્યું. રાજા તેને ન દેખવાથી ભોજન-પાણી લેતો નથી એટલે કદાચ રાજા મૃત્યુ પામશે-એમ ધારીને રાજાને અટવીમાં લઇ ગયા. ત્યાં કલેવરની તેવી અવસ્થા દેખી કે ગીધડાંઓએ તેને અર્ધી ફોલી ખાધી હતી, આંતરડાં બહાર નીકળી આવ્યાં હતાં અને તેના ઉપર માખો બણબણતી હતી. માંસ, ચરબી, પરુ, ફેફસાં, હાડકાં વગેરેમાં કીડાઓ સળવળતા હતા. અતિશય ખરાબ ગંધ ઉછળતી હતી. નાસિકા પક્ષીની ચાંચથી ફોલાઈ ગઈ હોવાથી ભયંકર આકૃતિવાળી તેને દેખીને વૈરાગ્ય પામેલો રાજા આ પ્રમાણે ચિંતવવા લાગ્યો. ‘અરે ! મેં મારા કુલની લજ્જા, મર્યાદા, યશ વગેરેનો ત્યાગ કરી જેને માટે મેં આ કર્યું, તેના દેહની આવા પ્રકારની ભૂંડી દશા થઇ. ખરેખર હું મૂઢ છું. (૩૮) જેના અંગો માટે કુંભ, મોગરાનાં પુષ્પ, કમમળ, ચંદ્ર ઇંદિવર, કમલ અને બીજી શુભ ઉપમાઓ અપાતી હતી, તેના અંગની આ સ્થિતિ થઇ. ગંધસાર ઘનસાર, અગુરુ, કસ્તૂરી, કુંકુમ વગેરે સા૨પદાર્થો આ દેહને આપવામાં આવે, તો તેનો મહા અધમગંધ ઉત્પન્ન કરનાર આ દેહ છે: અરે ! કોહાઇ ગએલા દેહ માટે મેં શું શું કલ્પના અને કાર્ય નથી કર્યા, દુર્મતિ એવા દેહે બળાત્કારે મારા આત્માને દુઃખ અર્પણ કર્યું છે. રાજાએ તૃણ માફક રાજ્યાદિકનો ત્યાગ કરીને સુવ્રત નામના આચાર્યની પાસે દીક્ષા અંગીકાર કરી. તીવ્ર
