________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ મસ્તક-છેદ કરવા માટે અર્પણ કર્યો.
"લોક શોકયુક્ત થાય, ગુણ-રહિત એવા ક્ષણમાં, શ્રેયનો માર્ગ વ્યથાવાળો થાય, બ્રહ્મનું ઉલ્લંઘન થતાં, મર્મમાં મતિ થતાં, હિંસક યુદ્ધ થતાં, મૌન પુષ્ટ થાય છે. જો સુંદર નેત્રવાળી સ્ત્રીને રાવણે હરી ન હોત, તો તેના વિશાળકંઠના છેદથી શું આ વિશ્વને ઉત્સવ થાત ?"
ચંડાળે નમુચિને કહ્યું કે, “મૃત્યુના મુખમાંથી બચવું હોય તો મારા પુત્રોને કળાઓ શીખવ.' તે વાત કબૂલ કરી ગુપ્ત ભોંયરામાં રાખી હર્ષપૂર્વક નમુચિ બ્રાહ્મણે કળાઓ શીખવવાનું શરુ કર્યું. ‘જીવો પ્રાણ બચાવવા માટે ગમે તેવું અકાર્ય સ્વીકારે છે. સમગ્ર કળા-કલાપ વિચક્ષણ પુત્રોને ભણાવે છે અને માતંગની પ્રાણપ્રિયા સાથે ગુપ્તપણે ચોરીથી ક્રિીડા કરવા લાગ્યો. ચંડાળને ત્યાં અન્નજળ વાપરવા, તેની ભાર્યા સાથે છૂપી ક્રીડા કરવીએ ઉત્તમ જાતિના બ્રાહ્મણનું ચરિત્ર ન ગણાય. ગુણવંતને અકાર્ય ભ્રષ્ટ કરનાર થાય છે. નમુચિનો આ અપરાધ જાણીને ચંડાલ મારી નાખવા તૈયાર થયો. પોતાની પત્ની વિષે પરદારા-વિષયક અપરાધ કોણ સહી શકે ? આ વાત પુત્રોના જાણવામાં આવી, એટલે તેમણે નમુચિનો પગ દબાવી તેને વાકેફ કર્યો અને બહાર નીકળી જવા કહ્યું, એટલે તે હસ્તિનાપુર પહોંચ્યો. “ઉપકારના બદલામાં ઉપકાર કરવો તે તો એક વેપારનો સોદો ગણાય એમાં કોઇ ગુણ ન ગણાય, પરંતુ તેને જે જીરવનાર હોય છે, તેવાનાં વખાણ કેટલાં કરવાં ? ત્યાં સનસ્કુમાર ચક્રીએ તેને સચિવ-મંત્રી બનાવ્યો. તત્ત્વ-વસ્તુસ્વરૂપ ન જાણનાર મણિના સ્થાનમાં કાચ જડી દે છે. કામદેવ રાજાની વિજયયાત્રા શરદ-સમય આવ્યો, ત્યારે ચિત્ર-સંભૂત ચંડાલપુત્રો અતિ મનોહર યૌવન વય પામ્યા. મહાદેવે શૃંગારદીક્ષામાં દક્ષ
એવા કામદેવને બાળી નાખ્યો, ત્યારે વિધાતાએ અહંકારથી જ જાણે બે નવા કામદેવોનાં નિર્માણ કર્યા હોય, તેવા તે બંને કિન્નર સરખા કંઠવાળા, તેના કંઠની પાસે નારદની વિણા પણ અપવીણા જણાતી હતી. તેઓ જ્યારે ગાતા હતા, ત્યારે સુંદર સ્વરથી કાનને પારણું થતું હતું. સ્વર, તાલ, મૂર્છાના, છાયાથી યુક્ત તેનું સંગીત સાંભળીને કોયલનાં મુખોને મુદ્રા દેવાઇ ગઇ છે, તેમ હું માનું છું. ત્યારપછી વસંત વિલસે છે, જેના પતિઓ પ્રવાસી થયા છે, તેવી સ્ત્રીઓને વસંતને સૂકવી નાખનાર, વિયોગી નહિ, એવા સંયુક્ત યુગલોને આનંદ આપનાર વસંત, લોકોના હૃદયમાં ન વસે-ન માય એવો વસંત પ્રકટ થયો.
ઉજ્વલ પૂર્ણચંદ્રરૂપ છત્ર ધારણ કરનાર, મલયાચલના પવનથી મનોહર વિજાતા ચામરવાળો, કામદેવરૂપ સેનાપતિવાળો વસંતરાજા જગતમાં જય પામી રહેલો છે. આકાશરૂપ વાટિકા, તારારૂપ પુષ્પો, કામરૂપ માળી વડે કરીને આ શૃંગારરસને ઉત્તેજિત કરનાર ચંદ્ર શોભી રહેલો છે. “આ વસંતસમયમાં કોઇ પ્રવાસ અગર અભિમાન ન કરશો.” આ પ્રમાણે જગતમાં મદન કોકિલાના શબ્દની ઢંઢેરો દેવરાવે છે.
