________________
૭૪
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ માગધ વગેરે દેવોને સાધ્યા. સભામંડપમાં ચક્રી નામથી અંકિત તીર એકદમ આવેલું દેખીને તેઓ અવધિજ્ઞાનથી જાણે છે કે પ્રથમ ચક્રી ઉત્પન્ન થયા છે, મણિ-રત્ન-સુવર્ણના બનાવેલા કુંડલ, મુગટ, બાજુબંધ, હાર, કંદોરા વગેરે આભૂષણો તરવાર, છરી, કૃપાણ વગેરે હથિયારનું નજરાણું ધરાવ્યું. ચક્રીને ત્યાં બેસાડી આજ્ઞાપાલન કરવાનું સ્વીકાર્યું. અષ્ટાહ્નિકા મહોત્સવ પૂજા સ્વીકારી પોતાના સ્થાનકે ગયા. પોતે સિન્ધુ મહાનદી ઉતરીને પછી સુષેણ નામના સેનાપતિને સિન્ધુનદીના મહાન નિષ્કુટો સાધવા માટે અહિંથી મોકલે છે. વૈતાઢ્ય પર્વતના કુમાર દેવનો સાધ્યો, તેની ભેટો સ્વીકારી તમિસ્ત્રાગુફામાં કૃતમાલ નામના દેવને બોલાવે છે. સુષેણ સેનાપતિ ત્યાં જિને તમિસ્ત્રાગુફા ખોલાવે છે. હાથીના ખાંધપર બેઠેલો તે ગુફામાં પ્રવેશ કરે છે. ગુફાની બંને બાજુની ભીંતો ઉપર એક કાકિણી નામના રત્નથી ૪૯ મંડલશ્રેણીઓ કરે છે. ત્યારપછી ભરતચક્રવર્તી બીજા ભરતાર્ધમાં પહોંચ્યા. મ્લેચ્છોને જિતીને દેવતાઓ સાથે મણિ, સુવર્ણ વગેરે ગ્રહણ કરીને નાના હિમવાન પર્વતના કુમાર દેવને જિતવા માટે ત્યાં ઉતર્યા. સુષેણાધિપતિ સિન્ધુના નિષ્કુટમાં જઇને પોતાના નામથી અંકિત કેરલા બાણને ધનુષમાં જોડી ફેંક્યું. (૪૦) સુષેમના હાથથી ગંગાદેવીને સાધી તેનો નિષ્કુટ સ્વાધીન કર્યો. ભરત મહારાજાએ ગંગાદેવી સાથે એક હજાર વર્ષ સુધી ભોગ ભોગવ્યા. નમિ-વિનમિને સાધ્યા. તેઓએ ભેટલું અર્પણ કર્યું. તેઓએ ભેટણામાં સ્ત્રીરત્નાદિક આપ્યાં. ગંગાકિનારેથી નવ નિધિઓ સેવા કરવા સાથે ચાલ્યા. ત્યારપછી ખંડપ્રપાત નામની ગુફામાં પ્રવેશ કર્યો. ત્યાં નાટ્યમાલની સાધના કરી. તેમાંથી ભરતાર્ધમાં આવ્યા. સાઠહજાર વર્ષ સુધી સમગ્ર ભરતને સ્વાધીન ક૨વામાં સમય પસાર કર્યો. અનુક્રમે વિનીતાઅયોધ્યા નગરીમાં પહોંચ્યા. ઘણો ભંડાર એકઠો કર્યો. ચોસઠ હજાર સ્ત્રીઓનું અંતઃપુર, ૩૨ હજાર મુગુટબદ્ધ રાજા, ૮૪ લાખ ઘોડા, હાથી, ૨થો, ૧૪ રત્નો, ૯૭ ક્રોડ પાયદળસેના, તેમ જ ગામો, એ પ્રમાણે ચક્રવર્તીની તે સમયે ઋદ્ધિ હતી. બાર વરસ સુધી ચક્રવર્તીનો રાજ્યાભિષેક ચાલ્યો, જ્યારે સર્વની સંભાલ લેતા હતા, ત્યારે સુંદરીને દુર્બળ શરીરવાળી દેખી. ભરત છ ખંડ સાધવા ગયા, ત્યારથી સુંદરી નિરંતર આયંબિલ તપ કરતી હતી. તેથી નિસ્તેજ મુખવાળી, સંસા૨૨ાગ પાતળો થવાથી ભરતે તેને કહ્યું કે, ‘કૃશોદિર ! કાં તો ગૃહિણી અગર વ્રતવાળી સાધ્વી થા.' સુંદરીએ દીક્ષા અંગીકાર કરી, પોતાના દરેક ભાઇઓ ઉપર દૂત મોકલ્યા કે, ‘મારાં રાજ્યો છે, તો તમે મને અર્પણ કરી ઘો.' ત્યારે ભાઇઓએ કહેરાવ્યું કે, ‘પિતાજીએ અમને રાજ્યો આપ્યાં છે, ભરતનું સ્વામીપણું કેવી રીતે ગણાય ?' (૧૦)
હે દૂત ! તું ભરતને કહેજે કે, ‘રાજ્યો તો પ્રભુ અમને આપી ગયા છે. ભરત પણ રાજ્ય ભોગવે છે, જેમ તે આપતો નથી, તેમ અમે પણ તેને રાજ્યો અર્પણ કરીશું નહિ.’
