Book Title: Agam Sutra Satik 40 Aavashyak MoolSutra 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003377/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 24 yajulla namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca : muni dIparatna sAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi bhAga : 24 40 Avazyaka - mUlasUtram - 1 9 tA. 14/4/2000 pIThikA eva adhyayanaM -1 -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 (saTIkaM) 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 caitra suda 11 -: saMparka sthala : " 'Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga- 1, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram (1) Avazyaka-mUlasUtrasya viSayAnukramaH pIThikA evaM adhyayanaM-1-atraeva vartate adhyayanAni - 2, 3, 4, 5, 6, AgAmI (25) mAge vartate mUlAGkaH pRSThAGka: viSayaH - pIThikA 330 - maGgala | . namaskA 332 355 17 - 358 - jJAnasya paJcaprakAzaH - upakrama-Adi - upodaghAtaniyuktiH - vIraAdijinavaktavyatA - bharatacakrI-kathAnakam - baladeva-vAsudeva kathanam - samavasaraNa vaktvAvyatA 383 pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH adhyayanaM -1 | - namaskAra - vyAkhyA - arhatzabdasyaniruktiH - siddhasyanikSepAH, nirukti ityAdi - -siddhazilA varNanam - AcArya nikSepAH 141 - upAdhyAya - nikSepAH | 198 / . - sAdhu - nikSepAH . . sAmAyika - vyAkhyA - sAmAyika sUtrasya svarupam, 257 karaNanikSepAH, 275 - uddeza - vAcanA - anujJA 287 | - 293 / - upasaMhAraH | 132 389 390 390 - gaNadharavaktavyatA 209 230 - dazadhA sAmAcArI - nikSepa, naya, pramANAdi - nihava vaktavyatA - sAmAyikasvarUpam - samyaktvAdi viSayaH 412 - sUtra sparza bhaGgAH 423 429 - - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pUmAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratAsAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlAbhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka, -pa.pU saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI nAradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratnA tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra . | sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagruhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. pa.pU. vaiyAvRnyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jenA | ArAdhanA maMdira "jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyagaNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhanA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaca cAtumasanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala epha. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthoddhAriphA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaicAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. Agama ddhArapha AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrvanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodavya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malacAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -thI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jenI pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimite nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNasta paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 40 Avazyaka - mUlasUtraM (saTIka) [prathamaM mUlasUtraM ] mUlam + bhadrabAhusvAmiracitA niryuktiH + pUrvAcArya racitaM bhASyaM + haribhadrasUriracitA vRttiH Avazyaka sUtre "pIThikA" - praNipatya jinavarendraM vIraM zrutadevatAM gurUn sAdhun / Avazyakasya vivRtiM, gurUpadezAdahaM vakSye // yadyapi mayA tathA'nyaiH kRtA'sya vivRtistathApi saMkSepAt / tadrucisattvAnuhahetoH triyate prayAso'yam // 3 vR- ihAvazyaprArambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdirahitatvAt kaNTakazAkhAmardanavat iti evamAdyAzaGkApanodAya prayojanAdi pUrvaM pradarzyata iti uktaM ca " prekSAvatAM pravRttyarthaM, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdI, vAcyamiSTArthasiddhaye // ityAdi / ataH prayojanamabhidheyaM sambandho maGgalaM ca yathAvasaraM pradarzyata iti / tatra prayojanaM tAvat parAparabhedabhinnaM dvidhA, punarekaikaM kartu zrotrapekSayA dvidhaiva tatra dravyAstikanayAlocanAyAmAgamasya nityatvAt karturabhAva eva, "ityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcitra bhavisyati, na kadAcinna bhavati" itivacanAt / paryAyAstikanayAlocanAyAM cAnityatvAttatsadbhAva iti / tattvAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasya arthApekSayA nityatvAt sUtraracanApekSayA cAnityatvAt kathaJcit kartusiddhiriti / tatra sUtrakartuH paramapavargaprAptiH aparaM sattvAnugrahaH, tadarthapratipAdayituH kiM prayojanamimita cet, na kiJcit kRtakRtyatvAt, prayojanamanta reNArthapratipAdanaprayAso'yuktaH iticet, na tasya tIrthakaranAmagotravipAkitvAt, vakSyati ca"taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesanAdIhi" ityAdinA / zrotRRNAM tvaparaM tadarthAdhigamaH, paraM muktireveti / katham ? jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayaM cAvazyakamitikRtvA, nAvazyakazravaNamantareNa viziSTajJAnakriyAvAptirupajAyate, kutaH ?, tatkAraNatvAttadavApteH, tadavAptau ca pAramparyeNa muktisiddheH ityataH prayojanavAnAvazyakaprArambhaprayAsa iti / tadabhidheyaM tu sAmAyikAdi / sambandhazca upAyopeyabhAvalakSaNaH tarkAnusAriNaH prati katham ? upeyaM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 sAmAyikAdiparijJAnaM, muktipadaM vA, upAyastu Avazyakameva vacanarUpApannamiti, yasmAttataH sAmAyikAdyarthanizcayo bhavati, sati ca tasmin samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tasmAcca muktipadaprAptiriti / athavA upoddhAtaniryuktau "uddese niddese ya" ityAdinA granthena saprapaJcena svayameva vakSyati / kazcidAha-adhigatazAstrArthAnAM svayameva prayojanAdi-parijJAnAt zAstrodau prayojanADupanyAsavaiyarthyamiti, tanna, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetutvAt tdupnyaasopptteH| prekSAvatAM hi pravRttinizcayapUrvikA, prayojanAdau ukte'pi ca anadhigatAzAstrArthasya tannizcayAnupapatteH, saMzayataH pravRttyabhAvAttadupanyAso'narthakaH iti cet, na, saMzaya-vizeSasya pravRttihetutvadarzanAt, kRSIvalAdivat, ityalaM prasaGgena / sAmprataM maGgalamucyate -yasmAt zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti iti, uktaM ca "zreyAMsi bahuvidhnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pavRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // " iti / AvazyakAnuyogazca apavargaprAptibIjabhUtavAt zreyobhUta eva, tasmAttadArambhe vinavinAyakAdyupazAntaye tat pradarzyata iti / tacca maGgala zAstrAdI madhye avasAne ceSyata iti / sarvamevedaM zAstraM maGgalamityetAvadevAstu, maGgalatrayAbhyupagamastvayuktaH, prayojanAbhAvAt iti cet, na, prayojanAbhAvasyAsiddhatvAt / tathAca kathaM nu nAga vineyA vivakSitazAstrArthasyAvidhnena pAraM gaccheyuH ? ato'rthamAdimaGgalopanyAsaH, tathA sa eva kathaM nu nAma teSAM sthiraH syAd ? ityato'tha madhyamaGgalasya, sa eva ca kathaM nu nAma ziSyapraziSyAdivaMzasya avicchityA upakArakaH syAd ? ityato'rthaM caramamaGgalasya ityato hetorasiddhatA iti / tatra "AbhinibohiyanANaM, suyanANaM caive" tyAdinA''dimaGgalamAha / tathA "vaMdana citi kitikamma' ityAdinA madhyamagalaM, vandanasya vinayarUpatvAt, tasya cAbhyantaratapobhedatvAt, tapobhedasya ca maGgalatvAt / tathA "paccakhANaM" ityAdinA cAvasAnamaGgalaM, pratyAkhyAnasyAdyatapobhedatvAdeva maGgalatvamiti / tatraitatsyAt, idaM maGgalatrayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA ? yadi bhinnamataH zAstramamaGgalaM, tabhedAnyathAnupapatteH, amaGgalasya ca sato'nyamaGgalazatenApi maGgalIkartumazakyatvAt tanmaGgalopanyAsavaiyarthe, tadupAdAne'niSThA vA, yathA prAgamaGgalasya sataH zAstrasya maGgalamuktam, evaM magalAntaramapyabhidhAtavyam, AdyamaGgalAbhidhAne'pi tadamaGgalatvAt, itthaM punarapyabhidhA-tavyamityato'niSTheti / athAbhinnam, evaM sati zAstrasyaiva maGgalatvAt anyamaGgalopA-dAnAnarthakyameva, atha maGgalAbhAvaprasaGgaH, katham ? yathA maGgalAtmakasyApi sataH zAstrasya anyamaGgalanirapekSasyAmaGgalatA, evaM maGgalasyApyanyamalazUnyasya, ityato maGgalAbhAva iti / __ atrocyate--AdyapakSoktadoSAbhAvastAvadanabhyupagamAdeva, tadabhyupagame'pica maGgalasya lavaNapradIpAdivat svaparAnugrahakAritvAduktadoSAbhAva iti / caramapakSe'pi na maGgalopAdAnAnarthakyaM, ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalatvAnuvAdAt, etaduktaM bhavati-kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM gRhNIyAt ?, ato maGgalamidaM zAstramitikathyate / Aha-yadyapi maGgalamidaM zAstramityeva na guhNAti vineyastathApi tat svato maGgalarUpatvAt svakAryaprasAdhanAyAlameveti kathaM nAnarthakyaM ?, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha maGgalamapi Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - ni. ] maGgalabuddhayA parigRhyamANaM maGgalaM bhavati, sAdhuvat, tathAhi-sAdhumaGgalabhUto'pi sanmaGgalabuddhayaiva gRhyamANaH prazastacetovRtte vyasya tatkAryaprasAdhako bhavati, yadA tu na tathA gRhyate tadA kAluSyopahatacetasaH sattvasya na bhavatIti, evaM zAstramapItibhAvArthaH / Aha-yadyevamamaGgalamapi maGgalavuddheH prANino maGgalakAryakRtprApnotIti, aniSTaM caitaditi, na, tasya svarUpeNaivAmaGgalatvAt, maGgalasya ca svabuddhisApekSasya svakAryAbhinivartakatvAditi, tathAhi-yadi kazcitkAJcanameva kAJcanatayA'bhigRhya pravartate tatastatphalamAsAdayati, na punarakAJcanaM satkAJcanabuddhayA, nApyatabuddhayeti / maGgalavayApAntarAladvayamitthamamaGgalamApadyata iti cet, na, azeSazAstrasyaiva tattvato maGgalatvAt, tasyaiva ca saMpUrNasyaiva tridhA vibhaktatvAt modakavadapAntarAladvayAbhAva iti, yathA hi mokasya tridhAvibhakdasya aphantarAladvayaM nAsti, evaM prakRtazAstrasyApIti bhaavaarthH| maGgalatvaM cAzeSazAstrasya nirjarArthatvAt, prayogazca-vivakSitaM zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tpovt| kathaM punarasya nirjarArthateti cet, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmanirjaraNahetutvAt, uktaM ca -- "jaM neraio kammaM, khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto, khavei UsAsamitteNaM // " syAdetat, evamapi maGgalatrayaparikalpanAvaiyarthyamiti, na, vihitottaratvAt, tasmAsthitametatzAstrasya Adau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / __ Aha-maGgalamiti kaH zabdArthaH ? ucyate, agiragilagivagimagiitidaNDakadhAtuH, asya "idito numdhAtoH" iti numi vihite auNAdikAlacUpratyayAntasyAnubandhalope kRte prathamaikavacanAntasya maGgalamitirUpaM bhavati, maGgayate hitamaneneti maGgalaM, maGgyate adhigamyate sAdhyata itiyAvat, athavA maGgetidharmAbhidhAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGga upapade "Ato'nupasarge kaH" iti kapratyayAntasya anubandhalope kRte "Ato lopa iTi ca titi" ityanena sUtreNAkAralope ca prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, maGgalAtIti maGgalaM dharmopAdAnaheturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM saMsArAdapanayatItyarthaH / tacca nAmAdina catuvidhaM, tadyathA-nAmamaGgalaM 1 sthApanAmaGgalaM 2 dravyamaGgalaM 3 bhAvamaGgalaM 4 ceti / tatra "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM (ca) nAma yAdRcchikaM ca tathA // " asyAyamarthaH - 'yad' 'vastuno' jIvAjIvAdeH 'nAma' yathA gopAladArakasyendra iti, 'sthitamanyArthe' iti paramArthataH tridazAdhipe'vasthAnAt, 'tadarthanirapekSam' iti indrArthanirapekSaM, katham ? tatra guNatovartata iti, indanAdindraH 'iti paramaizvarye' iti tasya paramaizvayayuktatvAt, gopAladArake tu tadarthazUnyamiti, tatA paryAyaiH - zakrapurandarAdibhiH nAbhidhIyata iti, iha nAmanAmavatorabhedopacArAdgopAlavastveva gRhyate, evaMbhUtaM nAmeti, tathA'nyatrAvarttamAnamapi kiJcid yAdRcchika DisthAdivat; cazabdAt yAvadravyabhAvi ca prAyasa iti / yattu sUtropadiSTaM "nAmaM AvakahiyaM" tat pratiniyatajanapadasaMjJAmAzrityeti, nAma ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tatra yat jIvasyAjIvasyobhayasya vA maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgalaM, jIvasya yathA -sindhuviSaye'gnirmaGgalamabhidhIyate, ajIvasya yathA-zrImallATadeze davarakavalanakaM maGgalamabhidhIyate, ubhayasya Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1yathA-vandanamAleti / "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca / / " asyAyamarthaH . 'yad' vastu 'tadarthaviyuktaM' bhAvendrAdyartharahitaM, tasminnabhiprAyadabhiprAyaH, abhiprAyo buddhiH, tadbuddhayetyarthaH, karaNirAkRtiH, yaccendrAdhAkRti lepyAdikarma kriyate' cazabdAttakRtizUnyaM cAkSanikSepAdi tatsthApaneti' taccetvaramalpakAlamitiparyAyau, cazabdAdyAvadravyabhAvi ca, sthApyata iti sthAnA, sthApanA cAsau maGgalaM ceti samAsaH, tatra svastikAdi sthaapnaamngglmiti| "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam / / " asyAyaM bhAvArthaH - 'bhUtasya' atItasya bhAvino vA' eSyato 'bhAvasya' paryAyasya 'kAraNaM' nimittaM 'yad' eva 'loke' 'tad dravyam' iti dravati gacchati tAstAnparyAyAn kSarati ceti dravyaM 'tattvajJaiH sarvajJaistIrthakRbhiritiyAvat sacetanam anupayuktapuruSAkhyam acetanaM jJazarIrAdi tathAbhUtamanyadvA 'kathitaM' AkhyAtaM pratipAditamityarthaH / tatra dravyaM ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tacca dravyamaGgalaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya AgamApekSamityarthaH, noAgamatastu tadviparyayamAzritya, tatrAgamato maGgalazabdAdhyetA anupayukto dravyamaGgalam 'anupayogo dravya' mitivacanAt, tathA noAgamatastrividhaM dravyamaGgalaM tadyathAjJazarIradravyamaGgala 1 bhavyazarIradravyamaGgalaM 2 zarIrabhavyazarIravyatiriktaM 3 drvymngglmiti| tatra jJasyazarIraM jJazarIraM, zIryata iti zarIraM jJazarIrameva dravyamaGgalaM jJazarIradravyamaGgalam, athavA jJazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAmaH / etaduktaM bhavati-maGgalapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatabhAvAnuvRttyA siddhazilAditalagatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato jJazarIradravyamaGgalabhita, maGgalajJAnazUnyatvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH / tathA bhavyo yogyaH, maGgalapadArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIraM, bhavyazarIrameva dravyamaGgalam, athavA bhavyazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAsa iti / ayaM bhAvArtha:bhAvinI vRttimaGgIkRtya maGgalopayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tat bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyamaGgamiti, nozabdaH pUrvavat / zarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca dravyamamaGgalaM saMyamataponiyamakriyAnuSThAtA anupayuktaH, Agamato'nupayuktadravyamaGgalavat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vA atItasaMyamAdikriyApariNAmaM, tacca ubhayAtiriktaM dravyamaGgalaM, jJazarIradravyamaGgalavat, tathA yad bhAvisaMyamAdikriyApariNAmayogyaM tadapi ubhayavyatiriktaM, bhavyazarIramaGgalavat, tathA yadapi svabhAvataH zubhavarNagandhAdiguNaM suvarNamAlyAdi, tadapi hi bhAvamaGgalapariNAmakAraNatvAdU dravyamaGgalam, atrApi nozabdaH sarvaniSedha eva draSTavyaH, ityuktaM dravyamaGgalam / ___"bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // " asyAyamarthaH - bhavanaM bhAvaH, sa hi vaktubhiSTakriyAnubhavalakSaNaH sarvajJaiH samAkhyAtaH, indanAdikriyAnubhavanayuktendrAdivaditi / tatra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalam, athavA bhAvazcAsau Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. ] maGgalaM ceti samAsaH, tacca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato maGgalaparijJAnopayukto bhAvamaGgalaM, kathamiha bhAvamaGgalopayogamAtrAt tanmayatA'vagamyata iti, nahyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAd iti cet, na, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnam avagamo bhAva ityanantaraM, tatra arthAbhidhAnapratyayAH tulyanAmadheyAH' iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnam, agniritica yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJo satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, nacAnAkAraM tajjJAnaM, padArthantaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyabhAvazca, jJAnAjJAnasukha duHkhapariNAmAnyatvAd, AkAzavat, na cAnalaH sarva eva dahanAdyarthakriyAprasAdhako, bhasmacchannAdinA vyabhicAsat, ityalaM prasaGgena, prakRtamucyate -noAgamato bhAvamaGgalam AgamavarjaM jJAnacatuSTayamiti, sarvaniSedhavacanatvAnozabdasya, athavA samyagdarzanajJAnacAritropayogapariNAmo yaH sa nAgama eva kevalaH na cAnAgamaH, ityato'pi mizravacanatvAnozabdasya noAgamata ityAkhyAyate, athavA arhanamaskArAthupayogaH khalagamaikadezatvAt noAgamato bhAvamaGgalamiti // nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAd dravyatvaM ca samAnaM vartateH tatazca ka eSAM vizeSa iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate, tathA kartuzca sadbhUtendrAbhiprAyo bhavati, tathA draSTuzca tadAkAradarzanAdindrapratyayaH, tathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotu pravartante, phalaM ca prApnuvanti keciddevatAnugrahAt, na tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAtsthApanAyAstAvaditthaM bheda iti / yathA ca dravyendro bhAvendrasya kAraNatAM pratipadyate, tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAMzca, na tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSaH / bhAvamaGgalamevaikaM yuktaM, svakAryaprasAdhakatvAt, na nAmAdayaH, tatkAryAprasAdhakatvAt, pApavad iti cet, na, nAmAdInAmapi bhAvavizeSatvAt, yasmAdaviziSTamindrAdi vastu uccaritamAtrameva nAmAdibhedacatuSTayaM patipadyate, bhedAzca paryAyA eveti, athavA nAmasthApanAdravyANi bhAvamaGgalasyaivAGgAni, tatpariNAmakAraNatvAt, tathA ca maGgalAdyabhidhAnaM siddhAdyabhidhAnaM copazrutya arhapratimAsthApanAM ca dRSTvA bhUtayatibhAvaM bhavyayatizarIraM copalabhya prAyaH samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo jAyate, ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra noAgamato'rhannamaskarAdi bhAvamaGgalamuktaM, athavA noAgamato bhAvamaGgalaM nandI, tatra nandanaM nandI, nandantyanayeti vA bhavyaprANina iti nandI, asAvapi ca maGgalavannAmAdicaturbhadabhinnA avagantavyeti, tatra nAmasthApane pUrvavat, dravyanandI dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktA ca dravyanandI dvAdazaprakArastUryasaMghAtaH / bhaMbhA mukuMda maddava kaDaMba jhallari huDukka kaMsAlA / kAhali talimA vaMso, saMkho paNavo ya bArasamo / ' tathA bhAvanandyapi dvidhAAgamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamataH paJcaprakAraM jJAnaM, taccedamni. (1) AbhinivohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha manapajavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM / / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 arthAbhimukho niyato bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva Abhinibodhika, vinayAdipAThAt abhinibodhazabdasya "vinayAdibhyaSThag" ityanena svArtha eva Thakpratyayo, yathA vinaya eva vainayikamiti abhinibodhe vA bhavaM tena vA nirvRttaM tanmayaM tatprayojanaM vAathavA'bhinibudhyate tad ityAbhinibodhikaM, avagrahAdirUpaM matijJAnameva, tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacAradityarthaH, abhinibudhyate vA'nenatyAbhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama iti bhAvArthaH, abhinibudhyate asmAditi cA''bhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA'bhinibodhopayogapariNAmAnanyavAd abhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, AbhinibodhikaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH / tathA zrUyata iti zrutaM zabda eva, bhAvazrutakAraNatvAditi bhAvArthaH, athavA zrUyate'neneti zrutaM, tadAvaraNa kSayopazama ityarthaH, zrUyate'smAditi vAzrutaM, tadAvaraNakSayopazama eva , zrUyate'sminniti vA kSayopazama iti zrutaM, zRNotIti vA''tmaiva tadupayogAnanyatvAt, zrutaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastvanayoreva tulyakakSatodbhAvanArthaH, svAmyAdisAmyAt, katham ? ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya "jattha mainANaM tattha suyanANa" miti vacanAt, tathA yAvAnmatijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya, pravAhApekSayA atItAnAgatavartamAnaH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA ca SaTraSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, uktaM ca bhASyakAreNa - ___ "dovAre vijayAisu gayassa tinnaccue ahava taaii| airegaM narabhaviaM nANAjIvANa savvaddhaM // " yathA ca matijJAnaM kSayopazamahetukaM, tathA zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayam, evaM zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnaM parokSam, evaM zrutajJAnamapi iti, evakArastvavadhAraNArthaH, parokSatvamanayorevAvadhArayati, AbhinibodhikazrutajJAne eva parokSo iti bhaavaarthH| tathA avadhIyate'nena ityavadhiH, avadhIyate iti adho'dho vistRtaM paricchidyate, maryAdayA veti, avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAdityarthaH, avadhIyate'smAditi veti avadhiH, tadAvaraNIyakSayopazama eva, avadhIyate'sminniti vetyavadhiH, bhAvArthaH pUrvadeva, avadhAnaM vA'vadhiH, viSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH khalvanantaroktajJAnadvayasAdharmyapradarzanArthaH, sthityAdisAdhAt, katham ? yAvAnmatizrutasthitikAla: pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca, tAvAnevAvadherapi, ataH sthitisAdhAt, yathA matizrute visaryayajJAne bhavataH, evamidamapi mithyAdRSTervibhaGgajJAnaM bhavatIti viparyayasAdhAt, ya eva ca matizrutayoH svAmI sa eva cAvadherapi bhavatIti svAmisAdharmyAt, vibhaGgajJAninaH tridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapajjJAnatrayaM saMbhavatIti lAbhasAdhAcca / ___ tathA manaH paryavajJAnaM, ayaM bhAvArthaH - pariH sarvato bhAve, avanaM avaH,avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH paryavanaM vA paryava iti, manasi manaso vA paryavo manaH paryavaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaH paryavajJAnaM, athavA manasaH paryAyAH, paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanarthAntaraM, teSu jJAnaM manaH paryAyajJAnaM, teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaMjJimanogatadravyAlambanameveti, tathA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.1 zabdo'vadhijJAnasArUpyapradarzanArthaH, katham ? chadmasvasvAmisAdhAt, tathA pudgalamAtrAlambanatvasAmyAtU, tathA kSAyopazamikabhAvasAmyAt, tathA pratyakSatvasAmyAcceti / kevalamasahAyaM matyAdijJAnanirapekSa, zuddhaM vA kevalaM, tadAcaraNakamalakalaGkAGkarahitaM, sakalaM vA kevalaM, tatprathamatayaiva azeSatadAvaraNAbhAvataH saMpUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM, ananyasahazamitihadayaM, jJeyAnantatvAd anantaM vA kevalaM, yathAvasthitAzeSabhUtadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA, kevalaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastUktasamuccayArthaH, kevalajJAnaM ca paJcamakamiti, athavA'nanta rAbhihitajJAnasArUpyapradarzaka eva, apramattabhAvayatisvAmisAdhAt viparyayAbhAvayuktatvAcceti gAthAsamAsArthaH / / __ matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti, ucyate, utpannAvinaSTArthagrAhakaM sAmprata-kAlaviSayaM matijJAnaM, zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti, bhedakRto vA vizeSaH, yasmAdavagrahAdyaSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM, tathA'GgAnaGgAdibhedabhinnaM ca zrutamiti, athavA''tmaprakAzakaM matijJAnaM, svaparaprakAzakaM ca zrutamityalaM prasaGgena, gamanikAmAtramevaitaditi / atrAhaeSAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanaM iti, ucchate, parokSatvAdisAdhAnmatizrutasadbhAve ca zeSajJAnasaMbhavAt AdAveva matizrutopanyAsaH, matijJAnasya pUrva kimiti cet, ucyate, matipUrvakatvAt zrutasyeti, matipUrvakatvaM cAsya "zrutaM matipUrvam" iti vacanAt, tatra prAyo matizrutapUrvakatvApratyasAdhAcca jJAnatrayopanyAsa iti, tatrApi kAlamivaparyayAdisAmyAnmatizrutopanyAsAnantaramevAvadherupanyAsa iti, tadanantaraM ca chAdmasthikAdisAdhAnmanaH paryAyajJAnasya, tadanantaraM bhAvamunisvAmyAdi-sAdhAtsarvottamatvAcca kevalasyeti gAthArthaH // sAmprataM 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAd jJAnapaJcakAdAvuddiSTasya AbhinibodhikajJAnasya svarUpamabhidhIyate-taccAbhinibodhikajJAnaM dvidhA, zrutanizritamazrutanizritaM ca, yatpUrvameva kRtazrutopakAraM idAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tad avagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti / yatpunaH pUrva tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAt autpattikyAdilakSaNaM upajAyate tadazrutanizritamiti / Aha-"tivaggasuttatthagahiyapeyAlA" iti vacanAt tatrApi kiJcit zrutopakArAdeva jAyate, tatkathamazrutanizritamiti, ucyate, avagrahAdInAM zrutanizritAbhidhAnAd autpattikyAdicatuSTaye'pica avagrahAdisadbhAvAt yathAyogamazrutanizritatvamavaseyaM, na tu sarvameveti, ayamatra bhAvArtha:-zrutakRtopakAranirapekSaM yadautpatviyAdi tadazrutanizritaM, prAtibhamitihRdayaM, vainayikI vihAyetyarthaH, buddhisAmyAca tasyA api niryuktau upanyAso'viruddha ityalaM prasaGgena / tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAhani. (2) uggaha IhA'vAo ya dhAraNA eva huMti cattAri / AbhinibohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM / / vR-tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM avagrahaH, tadarthavizeSAlocanaM IhA, tathA prakrAntArthavizeSanizcayo'vAyaH, cazabdaH pRthak 2 avagrahAdisvarUpa-svAtanyapradarzanArthaH, avagrahAdInAM IhAdayaH paryAyA na bhavantItyuktaM bhavati, avagatArthavizaSadharaNaM dhAraNA, evakAraH kramapradarzanArthaH, 'evaM' anenaiva krameNa bhavanti, catvAri, AbhinivodhikajJAnasya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Avazyaka mUlasUtram - 1 bhidyanta iti bhedA vikalpA aMzA ityanarthAntaraM ta eva vastUni bhedavastUni katham ?, yato nAnavagRhItamIhyate, na cAnIhitamavagamyate, na cAnavagataM dhAryata iti / athavA kAkvA nIyate evaM bhavanti catvAryAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni ?, 'samAsena' saMkSepeNa aviziSTAvagrahAdibhAvasvarUpApekSayA, na tu vistarata iti, vistarato'STAzitibhedabhinnatvAttasyeti gAthArthaH // idAnImanantaropanyastAnAmavagrahAdInAM svarUpapratipipAdayiSayedamAha ni. (3) vR- tatra aryante ityarthAH, aryante gamyante paricchidyanta itiyAvat; te ca rUpAdayaH, teSAM arthAnAM prathamaM darzanAnantaraM grahaNaM avagrahaNaM avagrahaM bruvata itiyogaH / Aha-vastunaH sAmAnyavizeSAtmakatayA'viziSTatvAt kimiti prathamaM darzanaM na jJAnamiti, ucyate, tasya prabalAvaraNatvAt, darzanasya cAlpAvaraNatvAditi / sa ca dvidhAvyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca, taMtra vyaJjanAvagrahapUrvakatvAdarthAvagrahasya prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyata iti / tatra vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tacca upakaraNendriyaM zabdAdipariNatadravyasaMghAto vA tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAdipariNatadravyANAM ca vyaJjanAnAM avagraho vyaJjanAvagraha iti / ayaM ca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH, aprAptakAritvAt, aprAptakAritvaM cAnayo: "puDhaM suNei saddaM rUvaM puNa pAsaI apuThThe tu" ityatra vakSyAmaH / tathA ca vyaJjanAvagrahacaramasa-mayopAttazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo'rthAvigrahaH, sAmAnyamAtrAnirdezyagrahaNamekasAmayikamiti bhAvArtha: / 'tathA' ityAnantarye 'vicAreNaM' paryAlocanaM arthAnAmityanuvartate, IhanamIhA tAM, bruvata iti sambandhaH / etaduktaM bhavati - avagrahAduttIrNaH avAyAtpUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgAmuikhazca prAyo madhuratvAdayaH zaGkha-zabdadharmA atra ghaTante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zArGgazabdadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyaH, nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM taM vyavasAyaM ca, arthAnAmiti varttate, avAyaM bruvata iti saMsargaH, etaduktaM bhavati zAGkha evAyaM zArGga eva vA ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvAyaM bruvate iti bhAvArthaH / ghRtirdharaNaM, arthAnAmiti varttate, paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharaNaM punardhAraNAM bruvate, punaH zabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, dharaNameva dhAraNAM bruvata iti, anena zAstrapAratanyamAha, itthaM tIrthakara gaNadharA bruvata iti / evaM zabdamadhikRtya zrotrendriyanibandhanA avagrahAdayaH pratipAditAH, zeSendriyanibandhanA api rUpAdigocarAH sthANupuruSa- kuSThotpala-saMbhRtakarillamAMsasarpotpalanAlAdI itthameva draSTavyAH, evaM manaso'pi svapne zabdA-diviSayA avagrahAdayo'vaseyA iti, anyatra cendriyavyApArAbhAve'bhimanyamAnasyeti / tatazca vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH, tasya nayanamanovarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyasaMbhavAt / evamIhAdayo'pi pratyekaM SaTprakArA eveti / evaM saMkalitAH sarva eva aSTAviMzatirmatibhedA avagantavyA iti / anye tvevaM paThanti - 'atthANaM uggahaNaMmi uggaho' tatra arthAnAmavagrahaNe sati avagraho nAma atthANaM ogahaNaMmi uggaho taha vidhAraNe IhA / vayasAmi avAo dharaNaMmi ya dhAraNaM biMti || Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 3] matibheda ityevaM bruvate, evaM IhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavaditi / athavA prAkRtazailyA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti yathA''cArAGge-"aganiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajaMti" ityatra agninA ca spRSTAH, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, tatazcAyamarthaH-agnau ca patitA 'eke zalabhAdayaH 'saMghAtamApadyante' anyo'nyagAsaMkocamAsAdayantItyarthaH, tasmAd agnisamArambho'nekasattvavyApattihetuH ityato na kAryaH ityAdivicAre dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca vyAkhyAteti / evamatrApi saptamI prathamArthe draSTavyeti gAthArthaH // idAnImabhihitasvarU-pANAmavagrahAdInAM kAlapramANamabhidhitsurAhani. (4) uggaha ikka samayaM IhAvAyA muhuttamaddhaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyavvA / vR-tatra abhihitalakSaNo'rthAvagraho jaghanyo naizcayikaH, sa khalu ekaM samayaM bhavatIti saMbandhaH, tatra kAlaH paramanikRSTaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyattibhedodAharaNAd jaratpaTTazATikApATanadRSTAntAzca avaseyaH, tathA sAMvyavahArikArthAvagrahavyaJjanAvagrahau tu pRthak pRthaga antarmuhUrttamAtraM kAlaM bhavata iti vijJAtavyau / IhA cAvAyazca IhAvAyau, prAkRtazailyA bahuvacana, uktaM ca "duvvavaNe bahuvayaNaM chaTThIvihattIe bhaNNai cautthI / jaha hatthA taha pAyA, namo'tyu devAhidevANaM / / " tAvIhAvAyau muhUrtAdha jJAtavyoM bhavataH, tatra muhUrttazabdena ghaTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyArdhaM tu muhUrtAdhaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -vyavahArApekSayA etad muhUrdhimuktaM, tattvatastu antamuhUrtamavaseyamiti / anye tvevaM paThanti 'muhuttamantaM tu' muhUrtAntastu dve pade, ayamarthaH-antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-IhAvAyau muhUrtAntaH, bhinnaM muhUrta jJAtavyau bhavataH, antarmuhUrtamevetyarthaH / kalanaM kAlaH taM kAlaM, na vidyate saMkhyA iyantaH pakSamAsavayanasaMvatsarAdava ityevaMbhUtA yasyAsAvasaMkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhyaM, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH, iyantaH, pakSamAsarvayanAdaya ityevaM saMkhyApramita ityarthaH, taM saMkhyaM ca, cazabdAt antarmuhUttaM ca, dhAraNA abhihitalakSaNA bhavati jJAtavyA, ayamatra bhAvArtha:-avayottarakAlaM avicyutirUpA-antarmuhUrtaM bhavati, evaM smRtirUpA'pi, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlaM asaMkhyeyavAyuSAMpalyopamAdijIvinAM cAsaMkhyeyamiti gAthArthaH / itthamavagrahAdInAM svarUpamabhidhAya idAnIM zrotrendrivAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAhani.(5) puDhe suNei saI rUvaM puna pAsaI apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhe viyAgare / kR-Ai-nanu vyaJjanAvagrahanirUpaNAdvAreNa zrotrendriyayAdInAM prAptAprAptaviSayatA pratipAditaiva, kimartha punarayaM prayAsa iti, ucyate, tatra pakrAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, sAmprataM tu sUtrataH pratipadyata itya doSaH / tatra 'spRSTaM' ityAliGgitaM, tanau reNuvat, zuNoti gRhNAti upalabhata iti paryAyAH, kam?-zabdyate'neneti zabdaH taM zabdaprAyogyaM dravyasaMghAtaM, idamatra hRdayam-tasya Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 sUkSmatvAt bhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNAprAyaH paTutaratvAt spRSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhNAti / rUpyata iti rUpaM tadrUpaM punaH, pazyati gRhNAti upalabhata ityeko'rthaH, aspRSTamanAliGgitaM gandhAdivannaM saMbaddhamityarthaH, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSuSaH aprAptakAritvAditi bhAvArthaH, punaH zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM, na punarayogyadezAvasthitaM amaralokAdi / gandhyate dhrAyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM ca, spRzyata iti sparzastaM ca, ca-zabdau pUraNArtho, 'baddhaspRSTaM' iti baddhamAzliSTaM navazarAve toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH, spRSTaM pUrvavat, prAkRtazailyA cetthamupanyAso 'baddhapuDhe ti, arthatastu spRSTaMca baddhaM ca spRssttaabddh| Aha-baddhaddhaM gandhAdi tat spRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya bandhayogAt, tatazca spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthakamiti, ucyate, sarvazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasyAyamadoSa iti / triprakArAzca zrotAro bhavanti-kecid udghATitajJAH, kecit madhyamabuddhayaH, tathA'nye prapaJcitajJA iti, tatra prapaJcitajJAnAM anugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyaiva, athavA vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH, spRSTaM ca tadbaddhaM ca spRSTabaddhaM, tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM, baddhamiti ca vizeSaNaM / Aha-evamapi spRSTagrahaNamatiricyate, yasmAdyadbaddhaM na tatspRSTatvavyabhicAri, ubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo iSTo yathA nIlotpalamiti, na ceha ubhayapadavyabhicAraH, atrocyate, naiSa doSaH, yasmAdekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA abdravyaM pRthivI dravyamiti, bhAvanA-ab dravyameva, na dravyatvaM vyabhicarati, dravyaM punaraba cAnabU ceti vyabhicAri, atha ca vizeSaNavizeSyabhAva iti / prakRtabhAvArthastvayam-AliGgitAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAd abhAvukatvAt alpadravyarUpatvAt ghrANAdInAM cApaTutvAt gRhNAti nizcinoti dhrANendriyAdigaNa ityevaM vyAgRNIyAt pratipAdayeditiyAvat / __ Aha-bhavatoktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati, na punarayogyadezAvasthitamiti, tatra kiyAn punazcakSuSo yogya viSayaH ?, kiyato vA dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdi gRhNAtIti, ucyate, zrotraM tAvacchabdaM jaghantaH khalvaGgulAsaMkhyeya-mAtrAddezAt, utkRSTatastu dvAdazamyo yojanebhya iti, cakSurindriyamapi rUpaM jaghanyenAGgulasaMkhyeyabhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkRSTatastu yojanazatasahastrAbhyadhikavyavasthitaM iti, dhrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAdezAdAgataM gandhAdikaM gRhNanti, utkRSTatastu navabhyo yojanebhya iti / AtmAGgulaniSpannaM ceha yojanaM grAhyamiti / Aha-uktapramANaM viSayamullaGghaya kasmAccakSurAdIni rUpAdikamarthaM na gRhNantIti, ucyate, sAmarthyAbhAvAt, dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvAcca, manasastu na kSetrato viSayaparimANamasti, pudgalamAtranibandhanAbhAvAt, iha yat pudgalamAtranibandhaniyataM dRSTaM, yathA'vadhijJAnaM manaH paryAyajJAnaM veti gAthAsamAsArthaH / / sAmprataM yaduktamAsIt yathA "nayanamanasoraprAptakAritvaM 'puDhe suNei sadaM' ityatra vakSyAmaH, taducyate, nayanaM yogyadezAvasthitAprAptaviSayaparicchedakaM, prAptinibandhanatatkRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt, manovat, sparzanendriyaM vipakSa iti / Aha-jalaghRtavanaspatyAlokaneSvanugrahasadbhAvAt For Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - ni. 5) sUryAdyAlokaneSu copaghAtasadbhAvAt asiddho hetuH, manaso'pi prAptavipayaparicchedakatvAsAdhyavikalo dRSTAntaH, tathA ca loke vaktAro bhavanti-"amutra me gataM manaH" iti, atrocyate, prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAd asyAkSepasyetyadoSaH / kiM ca-yadi hi prAptinibandhanau viSayakRtAvanugrahopadhAtau syAtAM, evaM tarhi jalAdyAlokaneSu dAhabhedakledAdayaH syuriti| kiM ca-prAptaviSayaparicchedakatve sati akSiaJjanamalazalAkAdikamapi gRhNIyAt / Aha-nAyanA marIcayo nirgatya tamarthaM gRhNanti, tatazca teSAM taijasatvAt sUkSmatvAccAnalAdisaMparke satyapi dAhAyabhAva iti, atrocyate, prAk pratijJAtayoranugrahopaghAtayorapyabhAvaprasaGgAd ayuktametata, tadastitvasya upapattyA grahItumazakyatvAcca / vyavahitArthAnupalabdhyA tadastitvAvasAya iti cet, na, tatrApi tadupalabdhau kSayopazamAbhAvAt vyavahitArthAnupalabdhisiddheH, AgamamAtramevaitat iti cet, na, yuktirapyasti, AvaraNAbhAve'pi paramANvAdau darzanAbhAvaH, sa ca tadvidhakSayopazamakRtaH, yaJcoktaM-'sAdhyavikalo dRSTAnta' iti, tadapyayuktaM, jJeyamanasoH saMparkAbhAvAt, anyathA hi salilakarpUrAdicintanAdanugRhyeta, vahnizastrAdicintanAcopahanyeta, na cAnugRhyate upahanyate veti| Aha-manaso'niSTaviSayacintanAtizokAt daurbalyaM ArtadhyA nAduro'bhighAtazca upalabhyate, tatheSTaviSayacintanApramodaH, tasmAtrAptakAritA tasyeti, etadapyayuktaM, dravyamanasA aniSTeSTapudgalopacayalakSaNena sakarmakasya jantoraniSTeSTAhAreNevopaghAtAnugrahakaraNAtkathaM praaptvissyneti| kiM ca-dravyamano vA bahiH nissaret, manaH pariNAmapariNataM jIvAkhyaM bhAvamano vA?, na tAvadbhAvabhanaH, tasya zarIramAtratvAt, sarvagatve ca nityatvAt bandhamokSAdyabhAvaprasaGgaH / atha dravyamanaH, tadapyayuktaM, yasmAnirgatamapi sat akiJcitkaraM tata, ajJatvAt, upalavat / AhakaraNatvAdravyamanasastena pradIpeneva prakAzitamarthamAtmA gRhNAtItyucyate, na, yasmAt zarIrasthenaivAnena jAnIte, na bahirgatena, antaH karaNatvAt, iha yadAtmano'ntaH karaNaM sa tena zarIrasthenaiva upalabhate, yathA sparzanena, pradIpastu nAntaH karaNamAtmanaH, tasmAd dRSTAntadAntika-yorveSamyamityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma iti gAthArthaH / / kiM ca prakRtaM ?, spRSTaM zRNoti zabdamityAdi, atra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi gRhNAti ? uta anyAnyeva tadbhAvitAni? AhosvinmizrANi iti codakAbhiprAyamAzaya, na tAvatkevalAni, teSAM vAsakatvAt, tadyogyadravyAkulatvAca lokasya, kintu mizrANi tadvAsitAni vA gRhNAti ityamumarthamabhidhitsurAha - ni. (6) bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsayaM sunnii| vIseDhI puNa saI, suNei niyamA parAdhAe / vR-bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNyo SaTsu dikSu vidyante, yAsUtsRSTA satI bhASA''dyasamaya eva lokAntamanudhAvatIti, tA ito bhASAsamazreNItaH, ito gataH prAptaH sthita ityanantaram, etaduktaM bhavati-bhASAsamazreNivyavasthita iti / zabyate'neneti zabdaH-bhASAtvena pariNataH pudgalarAzistaM zabda 'yaM puruSAzvAdisaMbandhinaM zRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, yattadornityasaMbandhAttaM mizraM zRNoti, etaduktaM bhavativyutsRSTadravyabhAvitApAntarAlasthazabdadravyamizramiti / vizreNiM punaH ita iti varttate, tatazcAyamartho Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA 'zabda' iti, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAma khyApanArthe, zRNoti niyamAt' niyamena parAghAte sati yAni zabdadravyANi utsRSTAbhighAtavAsitAni tAnyeva, na punarutsRSTAnIti bhAvArthaH / kutaH ? -teSAmanuzreNigamanAt pratIghAtAbhAvAcca, athavA vizreNisthita eva vizreNirabhidhIyate, pade'pi padAvayavaprayogadarzanAt 'bhImasenaH senaH satyabhAmA bhAmA' itigAthArthaH / kena punaryogena eSAM vAgdravyANAM grahaNamutsargo vA kathaM vetyetadAzaya gururAhani. (7) giNhai ya kAieNaM, nissarai taha vAieNa joeNaM / egaMtaraM ca giNhai, nisirai egaMtaraM ceva / / kRtatra kAyena nivRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH karma kriyetyanardhAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANi gRhNAti, cazabdastvevakArArthaH, sa cApyavadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, gRhNAti kAyike.va, nisRjatyutsRjati muJcatIti paryAyAH, tathetyAnantaryArthaH, uktirvAk vAcA nivRtto vAcikastena vAcikena yogena / kathaM gRhNAti nisRjatIti vA? kimanusamayaM uta anyathetyAzaGkAsabhave sati ziSyAnugrahArthamAha-ekAntarameva gRhNAti, nisRjati ekAntaraM caiva, ayamatra bhAvArthaH-pratisamayaM gRhNAti muJcati ceti, katham?, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM, puruSAdvA puruSo'nantaro'pi sanita, evamekaikasmAtsamayAd ekaika eva ekAntaro'nantarasamaya evetyarthaH / ayaM gAthAsamudAyArthaH / atra kazcidAha-nanu kAyikenaiva gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt, nisRjati tu kathaM vAcikena ?, ko vA'yaM vAgyoya iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahozcit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti?, yadi pUrvo vikalpaH, sa khalvayuktaH, tasyA yogatvAnupapatteH, tathA ca na vAkkevalA jIvavyApAraH, tasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAta, rasAdivata, yogazcAtmanaH zarIravato vyApAra iti, na ca tayA bhASayA nisRjyate, kintu saiva nisRjyat ityuktaM, atha dvitIyaH pakSaH, tataH sa kAyavyApAraevetikRtvA kAyikenaiva nisRjatItyApannaM, aniSTaM caitat iti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha tanu-yogavizeSa eva vAgyogo manoyogazceti, kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvaprasaGgAt, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati yena zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcika iti, tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti, kAyavyApAra evAyaM vyavahArArthe tridhA vibhakta ityato'doSaH / tathA 'ekAntaraM ca gRhNAti, nisRjatyekAntaraM caiva' ityatra kecidaikaikavyavahitaM ekAntaramiti manyante, teSAM ca vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, sUtravirodhazca, yata uktaM-"anusamayamavirahiyaM nirantaraM giNhai" tti / / Aha-yatpunaridamuktaM "saMtaraM nisarati, no niraMtaraM, egeNaM samaeNaM giNhati, egeNaM nisaratI" tyAdi, tatkathaM nIyate?, ucyate, iha grahaNApekSayA nisargaH sAntaro'bhihitaH, etaduktaM bhavatiyathA AdisamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM, naivaM nisarga iti, yasmAdAdyasamaye nAstIti, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramApadyata iti cet, na, tasya svatantratvAt, nisargasya ca grahaNaparatantratvAt, yato nAgRhItaM nisRjyata iti, ataH pUrvapUrvagrahaNasamayApekSayA sAntaravyapadeza iti / tathA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.7] ekena samayena gRhNAti ekena nisRjati, kimuktaM bhavati ?-grahaNasamayAnantareNa sarvANyeva tatsamayagRhItAni nisRjatIti / athavA ekasamayena gRhNAtyeva, Adyena, na nisRjati, tathA ekena nisRjatyeva, carameNa, na gRhNAti, apAntarAlasamayeSu tu grahaNanisargAvarthagamyau ityato'virodha iti / Aha--grahaNanisargaprayatlau AtmanaH parasparavirodhinau ekasminsamaye kathaM syAtAmiti, atrocyate, nAyaM doSaH, ekasamaye karmAdAnanisargakriyAvat tathotpAdavyayakriyAvat tathA'GgulyAkAzadezasaMyogagavibhAgakiyAvacca kriyAdvaya-svabhAvopapatteriti gAthArthaH yaduktaM-'gRhNAti kAyikena' ityAdi, tatra kAyiko yogaH paJcaprakAraH, audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedabhinnatvAttasya, tatazca kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhNAti AhosvidanyathA ityAzaGkAsaMbhave sati tadapanodAyedamAhani. (8) tivihaMmi sarIraMmi, jIvapaesA havaMti jIvassa / jehi u giNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // kR'trividhe triprakAre, zIryata iti zarIraM tasmin, audArikAdInAmanyatama ityarthaH, jIvatIti jIvaH tasya pradezAH jIvapradezAH, bhavanti, etAvatyucyamAne 'bhikSoH pAtraM' ityAdau SaSTyA bhede'pi darzanAt mA bhUd bhinnapradezatayA'pradezAtmasaMpratyaya ityata Aha-jIvasya AtmabhUtA bhavanti, tatazcAnena niSpradezajIvavAdinirAkaraNamAha, sati niSpradezatve karacaraNorugrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH, tadekatvApatteH, katham ?-karAdisaMyuktajIvapradezasya uttamAGgAdisaMbaddhAtmapradezebhyo bhedAbhedavikalponupapatteriti / yaiH kiM karotItyAha-'yaistu gRhNAti' tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? na sarvadaiva gRhNAti, kintu tatpariNAme sati, kiM ?-gRhNata iti grahaNaM, grahaNamiti "kRtyalyuTo bahulaM" itivacanAtkarmakArakaM, zabdadravyanivahamityarthaH, 'tato' gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH kriyA''viSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdavyavacchedamAha, sati tasminniSkriyatvAt apracyutAnutpannasthiraikarUpatvAdbhASaNAbhAvaprasaGgaH, kAm ?-bhASyata iti bhASA tAM bhASAM / Aha - 'tato bhASate bhASaka' ityanenaiva gatArthatvAdbhASAgrahaNamatiricyate iti, na, abhiprAyA-parijJAnAt, iha bhASyamANaiva bhASocyate, na pUrva nApi pazcAda, ityasyArthasya khyApanAya bhASAgrahaNamaduSTameveti gAthArthaH / / yaduktaM - 'trividhe zarIre' ityAdi, tatra na jJAyate katamat traividhyamiti, atastadabhidhAtukAma Ahani. (9) orAliyaveuvviyaAhAro giNhaI muyai bhAsaM / sacaM mosaM saccAmosaM ca asaccamosaM ca / / vR-tatra audArikavAnaudArikaH, ihaudArikazabdenAbhedopacArAd matublopAdvA audArikazarIriNo grahaNamiti, evaM vaikriyavAnvayaikriyaH, AhArakavAnAhAraka iti / asau audArikAdiH, 'gRhNAti Adatte 'muJcati' nisRjati ca, bhASyata iti bhASA tAM bhASAM, zabdaprAyogyatayA tadbhAvapariNatadravyasaMhatimityarthaH / kiMviziSTAmityAha-satAM hitA satyA, santo munayastadupakAriNI satyeti, athavA santo mUlottaraguNAstadanupaghAtinI satyA, athavA santaH padArthA jIvAdayaH taddhitA tatpratyAyanaphalA vastvekadezapratyAyanaphalA utpannamizrAdibhedA satyAmRSeti tA, tathA tisRSvapyanadhikRtA zabdamAtrasvabhAvA''mantraNyAdibhedA asatyAmRSeti tAM ca, cazabdaH Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Avazyaka mUlasUtram-1 samuccayArthaH, AsAM ca svarUpamudAharaNayuktAnAM sUtrAdavaseyamiti gAthArthaH // __ Aha-'audArikAdiH gRhNAti muJcati ca bhASAM' ityuktaM, sA hi muktA utkRSTataH kiyatkSetraM vyApnotIti, ucyate, samastameva lokamiti, Aha-yadyevaM 'kai0' tigAhA, ayaM sUtrato'bhisaMbandhaH, athavA'rthataH, pratipAdyate, Aha-dvAdazamyo yojanebhyAH parato na zRNoti zabda, mandapariNAmatvAttAdravyANAmityuktaM, tatra kiM parato'pi dravyANAmAgatirasti ?, yathA ca viSayAyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthe, evaM bahirapyasti uta neti, ucyate, asti, keSAJcit kRtsnalokavyApteH, Aha-yadyevani. (10) kaihi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kai bhAge, kai bhAgo hoi bhaasaae|| vR-'katibhiH samayaiH' 'lokaH' lokyata iti lokaH caturdazarajjvAtmakaH kSetralokaH parigRhyate, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH vyAptaH pUrNa ityanAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH ?, / / atrocyateni. (11) cauhi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya caramaMte, caramaMto hoi bhAsAe / vR-caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH, Aha-kiM sarvathaiva bhASayA uta viziSTayaiveti, ucyate, viziSTayA, katham ? -iha kazcinmandaprayalo vaktA bhavati, sa hyabhinnAnyeva zabdadravyANi visRjati, tAni ca visRSTAni asaMkhyeyAtmakatvAt paristhUlatvAcca vibhidyante, bhidyamAnAni ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayalaH, sa khalu AdAnanisargaprayatnAbhyAM bhittcaiva visRjati, tAni ja sUkSmatvAdbahutvAcca anantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, anyAni ca tatparAghAtavAsitAni vAsanAvizeSAt samastaM lokamApUrayanti, iha ca catuH samayagrahaNAt tripazcasamayagrahaNamapi pratyetavyaM, tulAdimadhyagrahaNavat, tatra kathaM punastribhiH samayaiH loko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTa iti ? ucyate, lokamadhyasthavaktRpuruSanisRSTAni, yatastAni prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamanudhAvanti, jIvasUkSmapudgalayoH 'anuzreNi gatiH' iti vacanAt, dvitIyasamaye tu ta eva hi SaT daNDAzcaturdizamekaikazo vivardhamAnAH SaT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu pRthak pRthak tadantarAlapUraNAt pUrNo bhavati loka iti, evaM tribhiH samayairbhASayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu lokAntasthito vA bhASako vakti, catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi nADyA bahiravasthitastadA caturbhiH samayairApUryata iti, katham ?, ekasamayena antarnADImanupravizati, trayo'nye pUrvavadraSTavyAH, yadA tu vidigvyavasthito vakti, tadA pudgalAnAmanuzreNigamanAt samayadvayenAntarnADImanupravizati, zeSasamayatrayaM pUrvavadraSTavyamityevaM paJcamiH samayairApUryata iti / anye tu jainasamudghAtagatyA lokApUraNamicchanti, teSAM cAdyasamaye bhASAyAH khalu UrdhvAdhogamanAt zeSadikSu na mizrazabdazravaNasaMbhavaH, uktaM cAvizeSaNa-"bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsayaM suNai" tti / atha mataM-'vyAkhyAnato'rthapratipattiH' iti nyAyAddaNDa eva mizrazravaNaM bhaviSyati, na zeSadikSviti, tatazcAdoSa iti, atrocyate, evamapi tribhiH samayairlokApUraNamApadyate, na catuH Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 11] samayasaMbhavo'sti, katham ? - prathamasamayAnantarameva zeSadikSu parAghAtadravyasadbhAvAt dvitIyasamaya eva mandhAnasiddheH, tRtIye ca tadantarAlApUraNAt iti / Aha- jainasamudghAtavaccaturbhirevApUraNaM bhaviSyatIti ko doSa iti, atrocyate, na siddhAntAparijJAnAt iha jainasamudghAte svarUpeNApUraNAt, na tatra parAghAtadravyasaMbhavo'sti, sakarmakajIvavyApAratvAttasya, tatazca kapATanirvRttireva tatra dvitIyasamaya iti, zabdadravyANAM tvanuzreNigamanAtparAghAtadravyAntaravA-sakasvabhAvatvAcca dvitIyasamaya eva manthAnApattiriti, acittamahAskandho'pi vaizrasikatvAt parAghAtAbhAvAcca caturbhireva pUrayati, na caivaM zabda iti, sarvatrAnuzreNigamanAt, ityalamativistareNa, gamanikAmAmevaitat prastutamiti / yaduktaM- 'lokasya ca katibhAgo bhavati bhASAyAH' iti, tatredamucyate -- 'lokasya ca ' kSetragaNitamapekSya 'caramAnte' asaMkhyeyabhAge 'caramAntaH' asaMkhyeyabhAgo bhavati 'bhASAyAH' samagralokavyApinyAH iti gAthArthaH // 17 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAt tattvato bhedatazca matijJAnasvarUpamabhidhAya idAnIM nAnAdezajavineyagaNasukhapratipattaye tatparyAyazabdAn abhidhitsurAha ni. (12) IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA, savvaM AbhinibohiyaM // vR- 'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA satAmarthAnAM anvAyAnAM vyatirekiNAM ca paryAlocanA itiyAvat; apohanaM apohaH nizcaya ityarthaH, vimarzanaM vimarzaH IhAyA uttaraH, prAyaH ziraH kaNDUyanAdayaH puruSadharmA ghaTante iti saMpratyayo vimarzaH, tathA anvayadharmAnveSaNA mArgaNA, cazabdaH samuccayArthaH, vyatirekadharmAlocanA gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA, vyaJjanAvagrahottara - kAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, smaraNaM smRtiH, pUrvAnubhUtArthAMlambanaH pratyayaH, mananaM matiH kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanArUpA buddhiriti tathA prajJAnaM prajJA - viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matirityarthaH, sarvamidaM 'AbhinibodhikaM' matijJAnamityarthaH, evaM kiJcidbhedAbhedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakAH sarva evaite paryAyazabdA iti gAthArthaH // tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAyedAnIM navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNAyedamAhasaMtapaya parUvaNayA davvapamANaM ca khitta phusaNA ya / ni. (13) ni. (14) kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva // gai iMdie ya kAe, joe vee kasAya lesAsu / sammattanANadaMsaNasaMjayauvaoga AhAre || ni. (15) bhAsaga paritaM pajatta suhume saNNI ya hoi bhavaM carime / abhinibohianANaM, maggijai esa ThANesu / / vR- sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA gatyAdibhidvArairAbhinibodhikasya kartavyeti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM zeSaM pUrvavat, AhakimasatpadasyApi prarUpaNA kriyate ? yenedamucyate 'satpadaprarUpaNeti, kriyata ityAha kharaviSANAderasatpadasyApIti, tasmAt sadgrahaNamiti, athavA santi ca tAni padAni ca satpadAni gatyAdIni 24 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Avazyaka mUlasUtram - 1. taiH prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM materiti / tathA 'dravyapramANaM' iti jIvadravyapramANaM vaktavyaM, etaduktaM bhavati ekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyanta iti, sarve vA kiyanta iti, caH samuccaye, 'kSetra' iti kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM saMbhavati, 'sparzanA ca' vaktavyA, kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, Aha-kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH ?, ucyate, yatrAvagAhastat kSetraM, sparzanA tu tadbrAhyato'pi bhavati, ayaM vizeSa iti cazabdaH pUrvavat, kAlazca vaktavyaH, sthityAdikAlaH, antaraM ca vaktavyaM pratipattyAdAviti, bhAgo vaktavyaH matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge varttanta iti, tatha bhAvo vaktavyaH, kasmin bhAve matijJAnina iti, alpabahutvaM vaktavyaM, Aha-bhAgadvArAdevAyamartho'vagataH, tatazcAlamaneneti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakApekSayA alpa bahutvaM vaktavyamiti samudAyArthaH / idAnIM prAgupanyastagAthAdvayenAbhinibodhikasya satpadaprarUpaNAdvArAvayavArthaH pratipAdyate, katham ?, anviSyate 'AbhinibodhikajJAnaM kimasti nAstIti' asti, yadyasti katat ?, tatra 'gatAviti' gatimaGgIkRtyA - locyate sA gatizcaturvidhA-nArakatiryaGnarAmarabhedabhinnA, tatra catuSprakArAyAmapi gatau AbhinidodhikajJAnasya pUrvaprati-pannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, kadAcidbhavanti kadAcinneti, tatra pratipadyamAnA abhidhIyante te ye tatprathamatayA''bhinibodhikaM pratipadyante, prathamasamaya eva, zeSasamayeSu tu pUrvapratipannA eva bhavanti 1 / tathA 'indriyadvAre' indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra paJcendriyAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA iti dvitricaturindriyAstu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH, ekendriyAstu ubhayavikalAH 2 / tathA 'kAya iti' kAyamaGgIkRtya vicAryate, tatra sakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, itare ta bhAjyAH, zeSakAyeSu ca pRthivyAdiSu ubhayAbhAva iti 3 / tathA 'yoga iti' triSu yogeSu samuditeSu paJcendriyavadvaktavyaM, manorahita - vAgyogeSu vikalendriyavat, kevalakAyayoge tUbhayAbhAva iti 4 / tathA 'veda iti' triSvapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA avazyameva santi, itare tu bhAjyA iti 5 / / tathA 'kaSAya iti dvAra' kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAkhyAH pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjcalanabhedabhinnA iti, tatrAdyeSu anantAnubandheSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti, zeSeSu ta paJcendriyavad yojyam 6 / tathA 'lezyAsu' cintyate, tatra zleSayantatmAnamaSTavidhena karmaNA iti lezyAH kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravyasaMbandhAdAtmanaH pariNAmA ityarthaH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu paJcendriyavadyojanIyaM iti, AdyAsu tu pUrvapratipannAH saMbhavanti, natvitara iti 7 / tathA 'samyaktvadvAraM' samyagdhaSTi: kiM pUrvapratipannaH kiM vA pratipadyamAnaka iti, atra vyavahAranizcayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranaya Aha- samyagddaSTi pUrvapratipanno na pratipadyamAnakaH AbhinibodhikAjJAnalAbhasya, samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAt, AbhinibodhikapratipattyanavasthAprasaGgAcca / nizcayanayastvAha-samyagdRSTiH pUrvapratipannaH pratipadvAmAnazca AbhinibodhikajJAnalAbhasya, samyagdarzanasahAyatvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, bhede ca kriyA'bhAvAvizeSAt pUrvavadvastu no'nutpattiprasaGgAt na cetthaM tapratipattyanavastheti 8 / tathA 'jJAnadvAraM' tatra jJAnaM paJcaprakAraM, matizrutAvadhimanaH paryAyakevalabhedabhinnaM iti, atrApi vyavahAra - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 15] nizcayanayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranayamataM-matazruitAvadhimanaH paryAyajJAninaH pUrvapratipannA na tu pratipadyamAnakA iti matyAdilAbhasya samyagdarzanasahacaritatvAt, kevalI tu na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazamikajJAnAtItatvAt, tathA matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAna vantastu vivakSitakAle pratipadyamAnA bhavanti, na tu pUrvapratipannA iti / nizcayanayamataM tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnA api samyagdarzanasahacaritatvAt matyAdilAbhasya saMbhavantIti, kriyAkAlaniSThA-kAlayorabhedAt manaH paryAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, tasya ca bhAvayaterevotpatteH, kevalinAM tUbhayAbhAva iti / matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, pratipattikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayozcAbhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAt 9 / 19 idAnIM 'darzana', taddarzana caturvidhaM cakSuracakSuravadhikevalabhedabhinna, tatra cakSurdarzaninaH acakSurdarzaninazca, kimuktaM bhavati ? - darzanalabdhisampannA na tu darzanopayogina iti 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa uppajjai' iti vacanAt pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, avadhidarzaninastu pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, kevaladarzaninastUbhayavikalA iti 10 / 'saMyata iti dvAraM', saMyataH pUrvapratipanno na pratipadyamAna iti 11 / 'upayogadvAra' sa ca dvidhA - sAkAro'nAkArazca tatra sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, anAkAro payoginastu pUrvapratipannA iva na pratipadyamAnakAH 12 / > adhunA 'AhArakadvAra', AhArakAH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanayA vivakSitakAla iti, anAhArakAstu apAntarAlagatau pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakA iti 13 / tathA 'bhASaka iti dvAraM', tatra bhASAlabdhisaMpannA bhASakAH, te bhASamANA abhASamANA vA pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhajanIyA iti, tallabdhizUnyAzcobhayavikalA iti 14 / 'parItta iti dvAraM tatra parIttAH pratyekazarIriNaH, te pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAsAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, sAdhAraNAstu ubhayavikalA iti 15 / 'paryAptaka iti dvAraM', tatra SaGgirAhAdiparyAptibhirye paryAptAste paryAptakAH, } , pUrvapratipannA niyamato vidyante, vivakSitakAle pratipadyamAnAstu bhajanIyA iti, aparyAptakAstu SaTparyAptapekSayA pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tvitare 16 / 'sUkSma iti dvAraM tatra sUkSmAH khalUmayavikalAH, bAdarAstu pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu vivakSitakAle bhAjyA iti 17 / tathA 'saMjJidvAraM' tatreha dIrghakAlikyupadezena saMjJinaH pratigRhyante, te ca bAdaravadvaktavyAH, asaMjJinastu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tvitara iti 18 / 'bhava iti dvAra', tatra bhavasiddhikAH saMjJivadvaktavyAH, abhavasiddhikAstUbhayazUnyA iti 19 / 'carama iti dvAraM', caramo bhavo bhaviSyati yasyAsau abhedopacArAccarama iti, tatra itthaMbhUtAH caramAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu bhAjyAH, acaramAstUbhayavikalAH, uttarArdhaM tu vyAkhyA tameva / kRtA satpadaprarUpaNeti, sAmprataM AbhinibodhikajIvadravyapramANamucyate tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle kadAcid bhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti jaghanyata - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 eko dvau trayovA, utkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzitulyA iti, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAziparimANA eva, utkRSTAtastu ebhyo vizeSAdhikA iti / uktaM dravyapramANa, idAnIM 'kSetradvAra', tatra nAnAjIvAn ekajIvaM caGgIkRtya kSetramucyate, tatra sarva evAbhinibodhikajJAnino lokasya asaMkhyeyabhAge varttante, ekajIvastu IlikAgatyA gacchannUrdhvaM anuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu varttate, tebhyo vA''gacchanniti, adhastu SaSThI pRthvI gacchaMstato vA pratyAgacchan paJcasu saptabhAgeSu iti, nAtaH paramadhaH kSetramasti, yasmAt samyagdRSTeH adhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhamiti, Aha - adhaH saptamanarakapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt AgacchataH paJcasaptabhAgAdhika kSetrasaMbhava iti, atrocyate, etadapyayuktaM, saptamanarakAt samyagdRSTerAgamanasyApyabhAvAt katham ?, yasmAt tata uddhRtAstiryakSvevAgacchantIti pratipAditaM, amaranArakAzca samyagdhSTayo manuSyeSveva ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / ' sparzanAdvAraM' idAnIM, iha yatrAvagAhastat kSetramucyate, sparzanA tu tato'tiriktA avagantavyA, yatheha paramANorekapradezaM kSetraM saptapradezo ca sparzaneti / 20 tathA 'kAladvAraM', tatrApayogamaGgIkRtya ekasthAnekeSAM cAntarmuhUrttamAtra eva kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazca tathA talabdhimaGgIkRtya ekasya jaghanyenAntarmuhUrtameva, utkRSTatastu SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, vAradvayaM vijayAdiSu gatasya acyute vA vAratramiti, narabhavakAlAbhyadhika iti, tata UrdhvamapracyutenApavargaprAptireva bhavatIti bhAvArthaH, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAla eveti, na yasmAdAbhinibodhikalabdhimacchUnyo loka iti / idAnIM 'antaradvAra", tatraikajIvamaGgIkRtya AbhinibodhikasyAntaraM jaghanyenAntarmuhUrtaM katham ?, iha kasyacit samyaktvaM pratipannasya punastatparityAge sati punastadAvaraNakarmakSayopazamAd antarmuhUrtamAtreNaiva pratipadyamAnasyeti, utkRSTatastu AzatanApracurasya parityAge sati apArdhapudgalaparAvartta iti uktaM ca"titthagarapavayaNasurya, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM ? AsAdito bahuso, anaMtasaMsArio hoi || " tathA nAnAjIvAnapekSya antarA'bhAvA iti / 'bhAga iti dvAraM' tatra matijJAninaH zeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge varttante iti / "bhAvadvAra' idAnI, tatra matijJAninaH kSAyopazamike bhAve varttante, matyAdijJAnacatuSTayasya kSAyopazamikatvAt / tathA 'alpabahutvadvAra', tatrAbhinibodhikajJAninAM pratipadyamAnapUrvapratipannapekSayA alpabahutvavibhAgo'yamiti tatra sadbhAve sati sarvastokAH pratipadyamAnakAH, pUrvapratipannAstu jaghanyapadinastebhyo'saMkhyeyaguNAH, tathotkRSTapadinastu etebhyo'pi vizeSAdhikA iti gAthAvayavArthaH // sAmprataM yathAvyAvarNitamatibheda-saMkhyApradarzanadvAreNopasaMhAramAhani. (16/1) AbhinibohiyanANe, aDDAvIsai havaMti payaDIo / vR- asya gamanikA- 'AbhinibodhikajJAne aSTAviMzatiH bhavanti prakRtayaH' prakRtayo bhedA ityanarthAntaraM katham ?, iha vyaJjanAvagrahaH catuvidhaH, tasya manonayanavarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyeSu saMbhavAt evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM SaDbhedA eva mantavyA iti, evaM saMkalitA aSTAviMzatirbhedA bhavanti / Aha- prAg avagrahAdinirUpaNAyAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 16/1] 21 'atthANaM uggahaNaM' ityAdAvetAH prakRtayaH pradarzitA eva, kimiti punaH pradarzante ?, ucyate, tatra sUtre saMkhayAniyamena noktAH, iha tu saMkhyAniyamena pratipAdanAdavirodha iti / idaM ca matijJAnaM caturvidhaM dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyataH sAmAnyAdezena matijJAnI sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnIte, na vizeSAdezata iti, evaM kSetrato lokAlokaM, kAlataH sarvakAlaM, bhAvatastu audayikAdIn paJca bhAvAniti, sarvabhAvAnAM cAnantabhAgamiti / uktaM matijJAnaM, idAnIM avasaraprAptaM zrutajJAnaM pratipipAdayiSurAha ni. ( 16 / 2 ) suyanANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // vR- zrutajJAnaM pUrvaM vyutpAditaM tasmin, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, tAH, 'vistarataH ' prapaJcena, cazabdAt saMkSepatazca, apizabdaH saMbhAvane avadhiprakRtIzca 'vakSye' abhidhAsye || idAnIM tA eva zrutaprakRtIH pradarzayannAha - ni. (17) patteyamakkharAI, akkharasaMjoga jattiA loe evaiyA payaDIo, suyanANe huMti nAyavvA || vR- ekamekaM prati pratyekaM, akSarASyakArAdIni anekabhedAni, yathA akAraH sAnunAsiko niranunAsikazca punarekaikastridhA hrasvaH dIrghaH plutazca, punarekaikastridhaiva udAttaH anudAttaH svaritazca, ityevamakAraH aSTAdazabhedaH ityevamanyeSvapi ikArAdiSu yathAsaMbhavaM bhedajAlaM vaktavyamiti / tathA akSarANAM saMyogA akSarasaMyogAH saMyogAzca dvyAdayaH yAvanto loke yathA ghaTapaTa' iti 'vyAghrastI' ityevamAdayaH ete cAnantA iti, tatrApi ekaikaH anantaparyAyaH, svaparaparyAyApekSayA iti / Aha-saMkhyeyAnAM akArAdInAM kathaM punaranantAH saMyogA iti, atrocyate, abhidheyasya pudralAstikAyAderanantatvAt bhinnatvAcca, abhidheyabhede ca abhidhAnabhedasiddhayA anantasaMyogasiddhiriti, abhidheyabhedAnantyaM ca yathA- paramANuH, dvipradeziko, yAvAd anantapradezika ityAdi, tathaikatrApi ca anekAbhidhAnapravRtteH abhidheyadharmabhedA yathA- paramANuH, niraMzo, niSpradezaH, nirbhedaH, niravayava ityAdi, na caite sarvathaikAbhidheyavAcakA dhvanaya iti, sarvazabdAnAM bhinnapravRttinimittatvAt ityevaM sarvadravyaparyAyeSu AyojanIyamiti, tathA ca sUtre'pyuktaM- "anaMtA gamA anaMtA pajavA" amumevArthaM cetasyAropyAha- 'etAvatyaH' iyatparimANAH pravRttinimittatvAt ityevaM sarvaprakRtayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyA iti gAthArthaH / idAnIM sAmAnyatayopadarzitAnAM anantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthya AtmanaH khalu apazyannAhani. (18) katto me vaNNeuM, sattI suyanANasavvapayaDIo ? | caudasavihanikkhevaM suyanANe Avi vocchAmi || vR- kuto ? naiva pratipAdayituM, 'me' mama 'varNayituM' pratipAdayituM 'zaktiH' sAmarthyaM, kAH? - prakRtIH, tatra prakRtayo bhedAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAna sarvaprakRtaya iti samAsaH, tAH kuto me varNayituM zaktiH ?, kathaM na zaktiH ?, iha ye zrutagranthAnusAriNo mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, uktaM ca-"te'viya maIvisese, suyanANabdhaMtare jANa'' tA~zcotkRSTataH zrutadharo'pi abhilApyAnapi sarvAn na bhASate, teSAmanantatvAt AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavRttitvAcceti, ato'zaktiH, tataH 'caturdazavidhanikSepa' " Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1nikSepaNaM nikSepo-nAmAdivinyAsaH, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti vigrahastaM 'zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, apizabdAt ubhayaviSayaM ca, tatra zrutajJAne samyakzrute, zrutAjJAne asaMjJimithyAzrute, ubhayazrute darzanavizeSaparigrahAt akSarAnakSarazrute iti, 'vakSye' abhidhAsye iti gAthArthaH / sAmprataM caturdazavidhazrutanikSepasvarUpopadarzanAyAhani. (19) akkhara saNNI sammaM, sAIyaM khalu sapajjavasiaM ca / gamiyaM aMgapaviTuM, sattavi ee sapaDivakkhA // vR-tatra 'akSara zrutadvAraM' iha 'sUcanAtsUtra' itikRtvA sarvadvAreSu zrutazabdo draSTavya iti / tatra akSaramiti, kimuktaM bhavati ?-'kSara saMcalane' na kSaratItyakSaraM, tacca jJAnaM cetanetyarthaH, na yasmAdidamanupayoge'pi pracyavata iti bhAvArthaH, itthaMbhUtabhAvAkSara kAraNatvAd akArAdikamapyakSaramabhidhIyate, athavA arthAn kSarati na ca kSIyate ityakSaraM, tacca samAsatastrividhaM, tadyathAsaMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, saMjJAkSaraM tatra akSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno dhakAraH, kuruNTikAsaMsthAnazcakAra ityAdi, tacca brAhyAdilipIvidhAnAdanekavidhaM / tathA vyaJjanAkSaraM, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ceti vyaJjanAkSaraM,tacceha samava bhASyamANaMakArAdihakArAntaM, arthAbhivyaJjakatvAcchabdasya, tathA yo'kSaropalambhaH tatlabdhyakSaraM, tacca jJAnaM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri tadAvaraNakSayopazamo vA / atra ca saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM ca dravyAkSaramuktaM, zrutajJAnAkhyabhAvAkSarakAraNatvAt,labdhyakSaraMtu bhAvAkSaraM, vijJAnAtmakatvAditi / tatra akSarazrutamiti akSarAtmakaM zrutaM akSarazrutaM, dravyAkSarANyadhikRtya, athavA akSaraM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM, bhAvAkSaramaGgIkRtya // uktamakSarazrutaM, idAnImanakSarazrutasvarUpamAhani. (20) Usasi nIsasiaM, nicchUDhaM khAsiaMca chIaM ca / nIsiMdhiyamaNusAraM, anakkharaM cheliyaaiiaN|| vR. ucchvasanaM ucchvasitaM, bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzsanaM niHzvasitaM, niSThIvanaM niSThayUtaM, kAzanaM kAzitaM, cazabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM, cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH saMbandhaH, katham ! seNTitaM cAnakSarazrutamiti vakSyAmaH, niHsiGghanaM niHsiGghitaM, anusvAravadanusvAraM, anakSaramapi yadanusvAravaduccAryate huGkArakaraNAdivat tat 'anakSaramiti' etaducchvasitAdi anakSarazrutamiti, seNTanaM seNTitaM tatseNTiMtaM ca anakSarazrutamiti / iha cocchvasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtratvAt, athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM, tasya tadbhAvena pariNatatvAt / Aha- yadyevaM kimityupayuktasya ceSTApi zrutaM nocyate, ? yenocchUsitAyevocyate iti, atrocyate, rUDhyA, athavA zrUyata iti zrutaM, anvarthasaMjJAmadhikRtya ucchvasitAyeva zrutamucyate, na ceSTA, tadabhAvAditi, anusvArAdayastu arthagamakatvAdeva zrutamiti gAthArthaH / / uktamanakSarazrutadvAraM, idAnIM 'saMjJidvAra' tatra saMjJIti kaH zabdArthaH !, saMjJAnaM saMjJA, saMjJA'syAstIti saMjJI, sa ca trividhaH-dIrghakAlikahetuvAdadRSTivAdopadezAd , yathA nandyadhyayane tathaiva draSTavyaH, tatazca saMjJinaH zrutaM saMjJizrutaM, tathA asaMjJinaH zrutaM asaMjJizrutamiti / tathA 'samyakzrutaM' aGgAnaGgapraviSTaM AcArAvazyakAdi / tathA 'mithyAzrutaM' purANarAmAyaNabhAratAdi, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 20] sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAt samyak zrutamitaradvA iti / tathA 'sAdyamanAdyaM saparyavasitamaparyavasitaM ca nayAnusArato'vaseyaM, tatra dravyAstikanayAdezAd anAdyaparyavasitaM ca nityatvAt, astikAyavat / paryAyAstikanayAdezAt sAdi saparyavasitaM ca, anityatvAt, nArakAdiparyAyavat / athavA dravyAdicatuSTayAt sAdyanAdyAdi avagantavyaM, yathA nandyadhyayane iti, khaluzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, saptaiva 'ete' zrutapakSAH sapratipakSAH, na pakSAntaramasti, sato'traivAntarbhAvAt / tathA gamA asya vidyante iti gamikaM, taJca prAyovRttyA dRSTivAdaH / tathA gAthAdyasamAnagranthaM agamikaM tacca prAyaH kAlikaM / tathA aGgapraviSTaM gaNadharakRtaM AcArAdi, anaGgapraviSTaM tu sthavirakRtaM AvazyakAdi, gAthAzeSamavadhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtameveti gAthArthaH // satpadaprarUpaNAdi matijJAnavadAyojyaM / pratipAditaM zrutajJAnamarthataH, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate, taccaturvidhaM dravyataH kSetratH kAlato bhAvatazca tatra dravyat:, zrutajJAnI sarvadravyANi jAnIte na tu pazyati, evaM kSetrAdiSvapi draSTavyaM / idaM punaH zrutajJAnaM sarvAtizayaratnasamudrakalpaM, tathA prAyo gurvAyattatvAt parAdhInaM yataH ataH vineyAnugrahArthaM yo yathA cAsya lAbhaH taM tathA darzayannAha - ni. (21) AgamasatthaggahaNaM, jaMbuddhiguNehi ahiM divaM / viMti suyanANalaMbhaM taM pubvavisArayA dhIrA || vR- AgamanaM AgamaH, AGaH abhividhimaryAdArthatvAd abhividhinA maryAdayA vA gamaHpariccheda AgamaH, sa ca kevalamatyavadhimanaH paryAyalakSaNo'pi bhavati atastadyavacchittyarthamAha-ziSyate'neneti zAstraM zrutaM, AgamagrahaNaM tu SaSTitantrAdikuzAstrAvyavacchedArthaM, teSAmanAgamatvAt, samyakparicchedAtmakatvAbhAvAdityarthaH, zAstratayA ca rUDhatvAt, tatazca AgamazcAsau zAstraM ca AgamazAstraM tasya grahaNamiti samAsaH, gRhItirgrahaNaM, yadbuddhiguNaiH vakSyamANalakSaNaiH karaNabhUtaiH aSTabhiH, dRSTaM, bruvate, zrutajJAnasya lAbhaH zrutajJAnalAbhastaM, tadeva grahaNaM, bruvate, ke ?, pUrveSu vizAradAH pUrvavizAradAH, vizAradA vipazcitaH, dhIrA vratAnupAlane sthirA ityayaM gAthArthaH // buddhiguNairaSTabhirityuktaM, te cAmI ni. (22) sussUsai paDipucchai, suNei giNhai ya Ihae vAvi / tatto apohaeyA, dhArei karei vA sammaM // 23 vR- vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSati, punaH pRcchati pratipRcchati tacchrutamazaGkataM karotIti bhAvArthaH, punaH kathitaM tacchuNoti, bhutvA guhNAti, gRhItvA cehate paryAlocayati kimidamitthaM uta anyatheti, cazabdaH samuccayArthaH, apizabdAt paryAlocayan kiJcit svabuddhyA'pi utprekSate, 'tataH' tadanantaraM 'apohate ca' evametat yadAdiSTamAcAryoNeti, punastamarthamAgRhItaM dhArayati, karoti ca samyak taduktamanuSThAnamiti, taduktAnuSThAnamapi ca zrutaprAptihetubhaivatyeva tadAvaraNakarmakSayopazamAdinimittatvAttasyeti / athavA yadyadAjJApayati guruH tat samyagnugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSati, pUrvasaMdiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH tat samyak zRNoti, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH / buddhiguNA vyAkhyAtAH, tatra zuzrUSatItyuktaM, idAnIM zravaNavidhipratipAdanAyAhamUaM huMkAraM vA, bADhakArapaDipucchavImaMsA / ni. (23) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Avazyaka mUlasUtram-1 tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariniTTha sattamae / / vR-'mUkamiti' mUkaM zRNuyAt, etaduktaM bhavati-prathamazravaNe saMyatagAtraH tUSNI khalvAsIta, tathA dvitIye huGkAraM ca dadyAt, vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye bADhatkAraM kuryAt, bADhamevametat nAnyatheti, caturthazravaNe tu gRhItapUrvA-parasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametaditi, paJcame tu mImAMsAM kuryAt, mAtumicchA mImAMsA pramANajijJAsetiyAvat, tataH SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaH pAragamanaM cAsya bhavati, pariniSThA saptame zravaNe bhavati, etaduktaM bhavatiguruvadanubhASat eva saptamazravaNa ityayaM gAthArthaH // evaM tAvacchravaNavidhiruktaH, idAnIM vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAhani. (24) suttattho khalu paDhamo, bIo nijjuttimIsao bhnnio| taio ya niravaseso, esa vihI bhaNia anuoge // vR-sUtrasyArthaH sUtrArthaH sUtrArtha eva kevalaH pratipAdyate yasminnanuyoge asau sUtrArtha ityucyate, sUtrArthamAtrapratipAdanapradhAno vA sUtrArthaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavatiguruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnalakSaNa eva prathamo'nuyogaH kAryaH, mA bhUt prAthamikavineyAnAM matisaMmohaH, "dvitIyaH' anuyogaH sUtrasparzikaniyuktimizrakaH kArya ityevaMbhUto bhaNito jinaizcaturdazapUrvadharaizca 'tRtIyazca niravazeSaH' prasaktAnuprasaktamapyucyate yusmin sa evaM-lakSaNo niravazeSaH, kArya iti, sa eSa' uktalakSaNo vidhAnaM vidhiH prakAra ityarthaH, bhaNitaH pratipAdiH jinAdibhiH, ka? sUtrasya nijena abhidheyena sArdhaM anukUloyogaH anuyogaH sUtravyAkyAnamityarthaH, tasminnanuyoga'nuyogaviSaya iti, ayaM gAthArthaH / / samAptaM zrutajJAnam / / uktaprakAreNa zrutajJAnasvarUpamabhihitaM, sAmprataM prAgabhihitaprastAvamavadhijJAnamupadarzayannAhani. (25) saMkhAIAo khalu, ohInANassa svvpyddiio| kAo bhavapaccaiyA, khaovasamiAo kAovi // vR-saMkhAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhayAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, tathA saMkhyAtItamanantamapi bhavati, tatazcAnantA api, tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-kSetrakAlakhyaprameyApekSayaiva saMkhyAtItAH, dravyabhAvAkhyajJeyApakSayA cAnantA iti, 'avadhijJAnasya' prAgnirUpitazabdArthasya, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, etaduktaM bhavati-yasmAdavadheH lokakSetrAsaMkhayeyabhAgAdArabhya pradezavRddhayA asaMkhyeyalokaparimANaM utkRSTaM AlambanatayA kSetramuktaM, kAlazcAvalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayavRddhyA khalvasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANa uktaH, jJeyabhedAcca jJAnabheda ityataH saMkhyAtItAH tanakRtayaH iti, tatha taijasavAgdravyApAntarAlavaya'nantapradezakA dravyAdArabhya vicitravRddhayA sarvamUrtadravyANi utkRSTa viSayaparimANamuktaM, prativastugatAsaMkhyeyaparyAyaviSayamAnaM ca iti, ataH pudgalAstikAyaM tatparyAzciAGgIkRtya jJeyabhedena jJAnabhedAdanantAH prakRtaya iti, AsAM ca madhye 'kAzcana' anyatamAH 'bhavapratyayA' bhavanti asmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, sa eva pratyayaH - kAraNaM yAsAM tAH bhavapratyayAH, pakSiNAM gaganagamanavata, tAzca nArakAmarANAmeva, tathA guNapariNAmapratyayAH kSayopazamanirvRttAH kSAyopazamikAH kAzcana, tAzca tiryngnraannaamiti| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.25] jAgA uracchara Aha-kSAyopazamike bhAve'vadhijJAnaM pratipAditaM, nArakAdibhavazca audayikaH, sa kathaM tAsAM pratyayo bhavatIti, atrocyate, tA api kSayopazamanibandhanA eva, kiM tu asAveva kSayopazamaH tasminnArakAmarabhave sati avazyaM bhavatItikRtvA bhavapratyayAstA iti gAthArthaH / / sAmprataM sAmAnyarUpatayA uddiSTAnAM avadhiprakRtInA vAcaH kramavartitvAd AyuSazcAlpatvAt yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyannAha sUtrakAra:ni. (26) katto me caNNeuM, sattI ohissa savvapayaDIo ? / caudasavihaniklevaM, iDDIpatte ya vocchAmi // vR- kuto ? 'me' mama, varNayituM zaktiH avadheH sarvaprakRti : AyuSaH parimitatvAd vAcaH kramavRttitvAcca, tathApi vineyagaNAnugrahArthaM, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti samAsaH, taM avadheH saMbandhinaM, AmarpoSadhyAdilakSaNA prAptA Rddhiyaiste prAptardhayaH tAMzca, iha gAthAbhaGgabhayAdvyatyayaH, anyathA niSThAntasya pUrvanipAta eva bhavati bahuvrIhAviti, cazabdaH samuccayArthaH, 'vakSye' abhidhAsya iti gAthArthaH / yaduktaM 'caturdazavidhanikSepaM vakSye' iti, taM pratipAdayanAhani. (27) ohI 1 khittaparimANe, 2 saMThANe 3 AnugAmie 4 / avaTThie 5 cale 6 tivvamanda 7 paDivAutpayAi 8 a !! dR-tatra avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu casamuccitatvAt paJcadazaM / anye tvAcAryA avadhirityetatpadaM paratyajya AnugAmukamanAnugAmukasahitaM arthato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, yasmAt nAvadhiH prakRtiH, kiM tarhi !, avadhereva prakRtayaH cintyante, yatazca prakRtInAmeva caturdazadhA nikSepa ukta iti / pakSadvaye'pi avirodha iti / tatra 'avadhiriti' avardharnAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA avadhizabdo dvirAvartyate iti vyaakhyaatmiti| tathA 'kSetraparimANa' iti kSetraparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, evaM saMsthAnaviSaya iti / athavA 'arthAdvibhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazca avadherjadhanyamadhyamotkRSTabhedabhinna kSetrapramANaM vaktavyaM / tathA saMsthAnamavadhervaktavyam / 'AnugAmuka iti dvAraM' anugamanazIla AnugAmukaH, savipakSo'vadhirvaktavyaH, ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA, yathA 'kayare Agacchai' ityAdi tathA avasthito'vadhirvaktavyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlaM apratipatitaH sanupayogato labdhitazcAvasthito bhavati / tathA calo'vadhirvaktavyaH, calo'navasthitaH, sa ca vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati / tathA 'tIvramandAviti dvAraM' tIbro mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH, tatra tIvro vizuddhaH, mandazcAvizuddhaH, tIvramandastUbhayaprakRtiriti / pratipAtotpAdAviti dvAraM' ekakAle dravyAdyapekSayA pratipAtotpAdAvavadhervaktavayau / / ni. (28)nANa 9 daMsaNa 10 vige 11, dese 12 khitte 13 gaI 14 ia / ivIpattAnuoge ya, emeA paDivattio / / vR-tathA 'jJAnadarzanavibhaGgA' vaktavyAH, kimatra jJAnaM ? kiM vA darzanaM ? ko vA vibhaGgaH? parasparatazcAmISAM alpabahutvaM cintyamiti / tathA 'dezadvAraM' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vaktavyam / kSetradvAraM kSetraviSayo'vadhirvakyatavyaH, saMbaddhAsaMbaddhasaMkhyeyA saMkhyeyApAntarAlalakSaNAkSetrAvadhidvAreNetyathaH / 'gatiriti ca' atra itizabda Adyarthe draSTavyaH, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1tatazca gatyAdi ca dvArajAlamavadhau vaktavyamiti / tathA prAptaddharyanuyogazca karttavyaH, anuyogo'nvAkhyAnaM, evamanena prakAreNa 'etA' anantaroktAH 'pratipattayaH' pratipAdanAni, pratipattayaH paricchittaya ityarthaH, tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyanta iti gAthAdvayasamudAyArthaH / sAmpratamanantaroktadvAragAthAdvayAdyadvAravyAcikhyAsayedamAhani. (29) nAmaM ThavaNAdavie, khitte kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu nikkhevo ohissA hoi sattaviho / vRtatra nAma pUrvaM nirUpitaM, nAma ca tadavadhizca nAmAvadhiH, yasyAvadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH / tathA sthApanA cAsAvavadhizca sthApanAvadhiH, akSAdivinyAsaH / athavA avadhireva ca yadabhidhAnaM vacanaparyAyaH sa nAmAvadhiH, sthApanAvadhiryaH khalu AkAravizeSaH tattadravyakSetrasvAminAmiti / tathA dravye'vadhivyAvadhiH, dravyAlambana ityarthaH / athavA'yaM ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA dravyamevAvadhivyAvadhiH, bhAvAvadhikAraNaM dravyamityarthaH, yadvotpadyamAnasyopakArakaM zarIrAdi tadavadhikAraNatvAd dravyAvadhiH / tathA kSetre'vadhiH kSetrAvadhiH, athavA yatra kSetre'vadhirutpadyate tadevAvadheH kAraNatvAta kSetrAvadhiH, pratipAdyate vA / tathA kAle'vadhiH, kAlAvadhiH, athavA yasmin kAle avadhirutpadyate kathyate vA sa kAlAvadhiH, bhavanaM bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, tasmin bhave'vadhirbhavAvadhiH / bhAvaH kSAyopazamikAdiH dravyaMparyAyo vA, tasminnavadhiH bhAvAvadhiH, cazabdI samuccayAoM, 'eSaH' anantaravyAvarNitaH, khaluzabdaH evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, eSa eva, nAnyaH, nikSepaNaM nikSepaH, avadherbhavati "saptavidhaH' saptaprakAra iti gAthArthaH / idAnI kSetraparimANAkhyadvitIyadvArAvayavArthamAhani. (30) jAvaiyA tisamayAhAragassa suhamassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahannA, ohIkhittaM jahannaM tu // vR. tatra kSetraparimANaM jaghanyamAdau atastadeva tAvapratipAdyate-'yAvatI' yatparimANA, trInsamayAn AhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH tasya, panakazcAsau jIvazca panakajIvaH vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA avagAhanA tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA, avadheH kSetraM avadhikSetraM, 'jaghanya' sarvastokaM, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-avadheH kSetraM jaghanyametAvadeveti gAthAkSarArthaH / atra ca saMpradAyasamadhigamyo'yamarthaH yojanasahastramAno matsyo mRtvA svakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH, panakatveneha sa grAhyaH // saMhRtya cAdyasame, sa hyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgulabhiAgabAhulyamAnaM tu / / khakatanupRthutvamAtraM, dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye, saMhRtya karotyasau sUcim / / saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthutvadairdhyA, tRtIyasamaye tu saMhRtya / / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 pIThikA - [ni. 30] utpadyate ca panakaH, khadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati / / tAvanadhanyamavadherAlambanvastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyam / / atra kazcidAha-kimiti mahAmatsyaH ? kiM vA tasya tRtIyasamaye nijadehadeze samutpAdaH ? trisamayAhArakatvaM vA kalpyata iti ?, atrocyate, sa eva hi mahAmatsyaH tribhiH samayairAtmAnaM saMkSipan prayatnavizeSAt sUkSmAvagAhano bhavati, nAnyaH, prathamadvitIyasamayayozca atisUkSmaH caturthAdiSu cAtisthUraH trisamayAhAraka eva ca tadyogya ityatastadhaNamiti / anye tu vyAcakSatetrisamAhAraka iti, AyAmaviSkambhasaMhArasamayadvayaM sUcisaMharaNotpAdasamayazcetyete trayaH samayAH, vigrahAbhAvAcAhAraka eteSu, ityata utpAdasamaya eva trisamayAhArakaH sUkSmaH panakajIvo jaghanyAvagAhanazca, atastapramANa jaghanyamavadhikSetramiti, etaccAyuktaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvavizeSaNatvAt, matsyAyAyaviSkambha-saMharaNasamayadvayasya ca panakasamayAyogAt, trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapaktiprasaGgAt iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // evaM tAvat jaghanyamavadhikSetramuktaM, idAnIM utkRSTamabhidhAtukAma Ahani. (31) savvabahuaganijIvA, niraMtaraM jattiyaM bharijjAsu / khittaM savvadisAgaM, paramohI khitta niddivo / / vR-sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na bhUtabhaviSyabhyaH, nApi zeSajIvebhyaH, kutaH!, asaMbhavAt, agnayazca te jIvAzca agnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabagnijIvAH, 'nirantaraM' iti kriyA vizeSaNaM yAvat' yAvatparimANaM 'bhRtavanto' vyAptavantaH 'kSetra' AkAzaM, etaduktaM bhavati-nairantaryeNa viziSTasUcIracanayA yAvat bhRtavanta iti / bhUtakAlanirdezazca ajitasvAmikAla eva prAyaH sarvabahavo'nalajIvA bhavanti asyAmavasarpiNyA ityasyArthasya khyApanArthaH, idaM cAnantaroditivizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, ata Aha-'sarvadikkaM anena sUcIparibhramaNapramitamevAha, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, 'kSetraM' anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamitamaGgIkRtya nirdiSTaH kSetranirdiSTaH, pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paryAyeNa paramAvadheretAvatkSetramityuktaM bhavati / athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH kSetraM sarvadiktaka etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANitat paricchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthastu pUrvavadeva, ayamakSarArthaH / idAnIM sAmpradAyikaH pratipAdyate-tatra sarvabahvagnijIla bAdarAH prAyo'jitasvAmitIrthakarakAle bhavanti, tadArambhakapuruSabAhulyAt, sUkSmozcotkRSTapadinastatraivAvarudhyante, tatazca sarvabahavo bhavanti / teSAM ca svabuddhayA SoDhA'vasthAnaM kalpyate-ekaikakSetrapradeza ekaikajIvAvagAhanayA sarvatazcaturastro dhanaH prathamaM, sa eva jIvaH svAvagAhanayA dvitIyaM, evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNyapi dvibhedA, tatra AdyAH paJca prakArA anAdezAH, kSetrasyAlpatvAt kvacitsamayavirodhAcca, SaSThaH prakArastu sUtrAdeza iti, tatazcAsau zreNI avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIraparyantena bhrAmyate, sA ca asaMkhyeyAn aloke lokamAtrAn kSetravibhAgAn vyApnoti, etAvadavadhikSetraM utkRSTamiti, sAmarthyamaGgIkRtyaivaM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 prarUpyate etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tadA pazyati na tvaloke draSTavyamasti iti gAthArthaH / evaM tAvajjadhanyamutkRSTaM cAvadhikSetramabhihitiM, idAnIM vimadhyamapratipipAdayiSayA etAvatkSecopalambhe caitAvatkAlopalambhaH, tathA etAvatkAlopalambhe caitAvatkSetropalambha ityasyArthasya pradarzanAya cedaM gAthAcatuSTayaM zAstrakAra :ni. (32) aMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhija dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliaMto, AvaliA aMgulapuhuttaM // vR- 'aGgula' kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM gRhyate, avadhyadhikArAcca ucchrayAGgulamityeke, 'AlikA' asaMkhyeyasayamasaMghAtopalakSitaH kAlaH, uktaM ca 28 -- "asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sA ekA Avaliyatti buccati" aGgulaM cAvalikA ca aGgulAvalike tayoraGgulAvalikayoH, 'bhAgaM' aMzaM asaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, etaduktaM bhavati kSetramaGgulA saMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyatyatItamanAgataM ceti, kSetrakAladarzanaM copacAreNocyate, anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi tatparyAyAMzca vivakSitakAlAntaravarttinaH pazyati, na tu kSetrakAlau, mUrttadravyAlambanatvAttasyeti / evaM sarvatra bhAvanA draSTavyA, kriyA ca gAthAcatuSTaye'pyadhyAhAryA, tathA 'dvayoH' aGgulAvalikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati, aGgulasaMkhyeyabhAgamAtraM kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgulaM pazyan kSetrataH AvalikAntaH pazyati, bhinnAmAvalikAmityarthaH, tathA kAlataH AvalikAM pazyan kSetrato'GgulapRthaktvaM pazyati, pRthakvaM hi dviprabhRtirA navabhyaH iti prathamagAthArthaH // ni. (33) hatyami muhuttaMto, divasaMto gAuyaMmi boddhavvo / joyaNa divasapuhuttaM, pakkhato panavIsAo // vR- 'haste ' iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrttAntaH pazyati, bhinnaM muhUrtamityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd avadhiH pazyatItyucyate, tathA kAlato 'divasAnto' bhinnaM divasaM pazyan kSetrato 'gavyUtaM' iti gavyUtaviSayo boddhavyaH, tathA yojanaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato divasa pRthaktvaM pazyati, tathA, 'pakSAnto' bhinna pakSaM pazyan kAlatH kSetrataH paJcaviMzati yojanAni pazyatIti dvitIyagAthArthaH || ni. (34) bharahaMmi addhamAso, jaMbUdIvaMmi sAhio mAso / vAsaM ca manualoe, vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // vR- 'bharate' iti bharata kSetraviSaye avadhau kAlato'rdhamAsa uktaH, evaM jambUdvIpaviSaye cAvadhI sAdhiko mAsaH, varSa ca manuSyalokaviSaye'vadhau iti, manuSyalokaH khalvardhatRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM carucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti tRtIyagAthArthaH || saMkhimi ukAle, dIvasamuddAvi huMti saMkhijjA / ni. (35) kAlaMmi asaMkhijje, dIvasamuddA u bhaiyavvA // vR- saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -saMkhyeyo varSasahastrAtparato bhigRhyate iti, tasmin saMkhyeye, 'kAle' kalanaM kAla: Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA | ni. 35] - 29 . tasmin kAle avadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA, dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrA api bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pIti tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati tasyaiva asaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpasamudrAzca 'bhaktavyA' vikalpayitavyAH, kadAcidasaMkhyeyA eva, yadA iha kasyacinmanuSyasya asaMkhyeyadvIpasamudraviSayo'vadhirutpadyate iti, kadAcinmahAntaH saMkhyeyAH kadAcid ekaH kadAcidekadezaH svayambhUramaNatirazco'vadheH vijJeyaH svayambhUramaNaviSayamanuSyabAhyavadhervA, yojanApekSayA ca sarvapakSeSu asaMkhyeyameva kSetramiti gAthArthaH // evaM tAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhayA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhayA ca kSetravRddhiH pratipAditA, sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadvRddho yasya vRddhirbhavati yasya vA na bhavati amumarthamabhidhitsurAha ni. (36) kAle cauNha vuDDI, kAlo bhaiyavvu khittavuDDIe / vuDDIi davvapajava, bhaiyavvA khittakAlA u / / vR- 'kAle' avadhijJAnagocare, vardhamAna iti gamyate, 'caturNo' dravyAdInAM vRddhirbhavati, sAmAnyAbhidhAnAt kAlastu 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH tasyAM kSetravRddhau satyAM, kadAcidvardhate kadAcinneti kutaH ? kSetrasya sUkSmatvAt kAlasya ca paristhUratvAditi, dravyaparyAyau tu vardhete, saptamyantatA cAsya "e hoti ayAraMte, payaMmi biiyAe bahusu puMliGge / taiyAisu chaTTIsattamINa egaMmi mahilatthe || " asmAllakSaNAt sidhyaMti, evamanyatrApi prAkRtazailyA iSTavibhaktyantatA padAnAmavagantavyeti, tathA vRddhau ca dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM 'bhaktavyau' vikalpanIyau kSetrakAlAveva, tuzabdasya evakArArthatvAt, kadAcidanayorvRddhirbhavati kadAcinneti, dravyaparyAyayoH sakAzAt paristhUratvAt kSetrakAlayoriti bhAvArthaH, dravyavRddhau tu paryAyA varddhanta eva, paryAyavRddhau ca dravyaM bhAjyaM dravyAt paryAyANAM sUkSmataratvAt aRRmavarttinAmapi ca vRddhisaMbhavAt kAlavRddhayabhAvo bhAvanIya iti gAthAthaH // atra kazcidAha - jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbandhinoH kSetrakAlayoH aGgulAvalikA'saMkhyeyabhAgopalakSitayoH parasparataH pradezasamayasaMkhyayA paristhUrasUkSmatve sati kiyatA bhAgena hInAdhikatvamiti, atrocyate, sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAd asaMkhyeyaguNaM kSetraM, kuta etat ? ata Aha ni. (37) suhuma ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khittaM / aGgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejjA / / vR- 'sUkSmaH' zlakSNazca bhavati kAlaH yasmAd utpalapatrazatabhede samayAH pratipatramasaMkhyeyAH pratipAditAH, tathApi 'tataH' kAlAt, sUkSmataraM bhavati kSetraM, kutaH ?, yasmAt aGgulazreNimAtre kSetre pradezaparimANaM pratipradezaM samayagaNanayA avasarpiNyaH asaMkhyeyAH, tIrthakRdbhiH pratipAditAH, etaduktaM bhavati - aGgulazreNimAtre kSetre pradezagraM asaMkhyeyAvasarpiNIsamayarAziparimANamiti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Avazyaka mUlasUtram-1gAthArthaH / uktamavadherjanyAdibhedabhinna kSetraparimANaM, kSetraM cAvadhigocaradravyAdhAradvAreNaivAvadheriti vyapadizyate, ataH kSetrasya dravyAvadhikatvAt tadabhidhanAnantarameva avadhiparicchedayogyadravyAbhidhitsayA''hani. (38) teAbhAsAdavvANa, aMtarA ittha lahai ptttthvo| gurulahuaagurulaaM, taMpi a teneva nivAi / / vR- avadhizca jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, tatra tAvajadhanyAvadhiparicchedayogyamevAdAvabhidhIyate-taijasaM ca bhASA ca taijasabhASe tayordravyANi taijasabhASAdravyANi teSAmiti samAsaH, 'antarAt' iti 'arthAdvibhaktipariNAmaH' antare, athavA 'antare' iti pAThAntarameva, etaduktaM bhavati-taijasavAradravyANAmantara ityantarAle ana tadayogyamanyadeva dravyaM labhate' pazyati, ko'sAvityata Aha-'prasthApakaH' prasthApako nAma avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM taditi, ata Aha-'guruladhvagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na gurulaghu agurulaghu, etaduktaM bhavati-gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM cAgurulaghu iti / tatra yattaijasadravyAsanaM tadgurulaghu, yatpunarbhASAdravyAsanaM tadagurulaghu, 'tadapi ca' avadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunaH tenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavatItyarthaH / tatra apizabdAt yatpratipAti tatrAyaM kramo, na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatItyarthaH, cazabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-tadevAvadhijJAnamevaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH / / __ Aha-kiyapradezaM tad dravyaM, yat taijasa-bhASAdravyANAmapAntarAlavartti jaghanyAvadhiprameyamityAzaGkaya taddhi paramANvAdikramopacayAd audArikAdivargaNAnukramataH pratipAdyamiti, atastatsvarUpAbhidhitsayA gAthAdvayamAhani. (39) orAlaviuvvAhArateabhAsANapAnamanakamme / aha davvavaggaNANaM, kamo vivajAsao khitte / / vR-Aha-audArikAdizarIraprAyogyadravyavargaNAH kimarthaM prarUpyante iti, ucyate, vineyAnAmavyAmohArthaM, tathA codAharaNamana-iha bharatakSene magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kucikarNo nAma dhanapatirabhUt, sa ca tAsAM gavamatibAhulyAt sahastrAdisaMkhyAmitAnAM pRthak pRthaganupAlanArthaM prabhUtAn gopAMzcake, te'pi ca parasparasaMmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santo'kalahayan, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhya asau teSAmavyAmohA) adhikaraNavyavacchittaye ca raktazuklakRSNakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNAH khalvavasthApitavAn ityeSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-iha gopapatikalpastIrthakRt gopakalpebhyaH ziSyebhyo gorUpasaddazaM pudgalAstikArya paramANvAvirgaNAvi-bhAgena nirUpitavAniti alaM prasaGgana, padArthaH pratipAdyate-tatra audArikagrahaNAd audArikazarIragrahaNayogyA vargaNAH parigRhItAH, tAzcaivamavagantavyAH- iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA__dravyataH kSetrataH kAlataH bhAvatazca, tatra dravyata ekapradezikAnAM yAvadanantapradezikAnAM, kSetrata ekapradezAvagADhAnAM yAvasaMkhyeyapradezAvagADhAnAM, kAlata ekasamayasthitInAM yAvadasaMkhyeyasamayasthitInAM, bhAvatastAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kRSNAnAM yAvat zuklAnAM surabhigandhAnAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 39] durabhigandhAnAM cara, tiktarasAnAM yAvanmadhurarasAnAM 5, mRdUnAM yAvadrkSANAM 8 guruladhUnAmagurulaghUnAM ca, evametA dravyavargaNAdyA vargaNAzcaturvidhA bhavanti, prakRtopayogaH pradarzyate tatra paramANUnAmekA vargaNA, evaM dvipradezikAnAmapyekA, evamekaikaparamANuvRddhayA saMkhyeyapradezikAnAM saMkhyeyA vargaNA asaMkhyeyapradezikAnAM cAsaMkhyeyAH tato'nanta pradezikAnAM anantAH khalvagrahaNayogyA vilaGghya tatazca viziSTapariNAmayuktA audArikazarIragrahaNayogyAH khalvanantA eveti, tA api collaGghya pradezavRddhyA pravardhamAnAstatastasyaivAgrahaNayogyA anantA iti, tAzca prabhUtadravyanirvRttatvAt sUkSmapariNAmopetatvAzca audArikasyAgrahaNayogyA iti, vaiyisyApi cAlpaparamANunirvRttatvAd bAdarapariNAmayuktatvAccA-grahaNayogyA eva tA iti, punaH pradezavRddhayA pravardhamAnAH khalvanantA evollaGghya tathApariNAmayuktA vaikriyagrahaNayogyA bhavanti, tA apica pradezavRddhyA pravardhamAnA anantA eveti tAvad yAvad ekAdipracuraparamANunirvRttatvAt sUkSmapariNAma-yuktatvAcca vaikriyasyAgrahaNayogyA bhavanti, evaM pradezavRddhayA pravardhamAnAH khalvagrahaNayogyA apyanantA eveti, tAzcAhArakasya alpaparamANunirvRttatvAd bAdarapariNAmopetatvAcca agrahaNayogyA eveti, evamAhArakasya taijasasya bhASAyAH AnApAnayormanasaH karmaNazca ayogyayogyAyogyAnAM vargaNAnAM pradezavRddhayupetAnAmanantAnAM tryaM trayamAyojanIyaM / 31 Aha-kathaM punaridaM ekaikasyaudArikAdestrayaM tryaM gamyata iti, ucyate, taijasabhASAdravyAntaravartyabhayAyogyadravyAvadhigocarAbhidhAnAt / 'atha' ayaM dravyavargaNAnAM kramaH, tatra vargaNA vargo rAziriti paryAyAH, tathA viparyAsena 'kSetre' iti kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, etaduktaM bhavati-ekapradezavagAhinAM paramANUnAM skandhAnAM caikA vargaNA, tathA dvipradezAvagAhinAM skandhAnAmeva dvitIyA vargaNA, evamekaika pradezavRddhayA saMkhyeyapradezAvagAhinAM saMkhyeyAM asaMkhyeyapradezAvagAhinAM cAsaMkhyeyAH, tAzca pradezapradezottarAH khalvasaMkhyeyA vilaGghya karmaNo yogyAnAmasaMkhyeyA vargaNA bhavanti, punaH pradezavRddhyA tasyaivAyogyAnAM asaMkhyeyA iti, ayogyatvaM cAlpaparamANunirvRttatvAt prabhUtapradezAvagAhitvAJca, manodravyAdInAmapyevamevAyogyayogyAyogyalakSaNaM tryaM trayamAyojanIyamiti / evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'paraM paraM sUkSmaM' 'pradezato'saMkhyeyaguNaM' iti vacanAt, kAlato bhAvatazca vargaNA digmAtrato darzitA eveti gAthArthaH // kammovariM dhuverasuNNeyaravaggaNA anaMtAo / cadhuvanaMtaratanuvaggaNA ya mIso tahA'citto // ni. (40) vR- tantrAnantaragAthAyAM karmadravyavargaNAH pratipAditAH, sAmprataM pradezottaravRddhayA tadagrahaNaprAyogyAH praderzyante - kriyata iti karma, karmaNa upari karmopari, dhruveti-dhruvavargaNA anantA bhavanti, dhruvavargaNA iti dhruvA nityAH sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvArtha:, 'itarA' iti pradezavRddhayA tato'nantA evAdhruvavagaNA anantA, 'adhruvA' iti azAzvatyaH kadAcinna santyapItyarthaH, tataH 'zUnyA' iti sUcanAtsUtramitikRtvA zUnyAntaravargaNAH parigRhyante, zUnyAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH zUnyAntarAzca tA vargaNAzceti samAsaH, etaduktaM bhavati - ekottaravRddhayA vyavahitAntarA iti, tA api cAnantA eva, tathA 'itareti' itaragrahaNAdazUnyAntarAH parigRhyante, na zUnyAni antarANi yAsAM tA azUnyAntarAH, azUnyAntarAzca tA vargaNAzceti vigrahaH, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1 azUnyAntaravargaNA avvavahitAntarA ityarthaH, tA api ca pradezottaravRddhayA khalvanantA eva bhavanti, tataH 'caturiti' catastraH dhruvAzcatA anantarAzca dhruvAnantarAH pradezottarA eva vargaNA bhavanti, tataH 'tanuvargaNAzca' tanuvargaNA iti, kimuktaM bhavati ! bhedAbhedapariNAmAbhyamaudArikAdiyogyatA'bhimukhA iti, athavA mizrAcittaskandhadvayayogyAstAzcatastra eva bhavanti, tato 'mizra' iti mizraskandho bhavati, sUkSma eveSadvAdaraparaNAmAbhimukho mizraH, 'tathA' iti Anantarye 'acitta' iti acittamahAskandhaH, sa ca vizrasApariNAmavizeSAt kevalisamudghAtagatyA lokamApUrayanupasaMharaMzca bhavatIti / Aha-acittatvAvyabhicArAttasyAcittavizeSaNAnarthakyamiti, na kevalisamudghAtasacittakarmapudgalalokakavyApimahAskandhavyavacchedaparatvAt vizeSaNasyeti, ayameva sarvotkRSTapradeza iti kecid vyAcakSate, na caitadupapattikSamaM yasmAdutkRSTapradezo'vagAhanAsthitibhyAM asaMkhyeyabhAgahInAdibhedAd catuH sthAnapatita uktaH, tathA coktaM"ukkosapaesiANaM bhaMte! kevaiA pajavA paNNattA ?, goyamA anantA, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! ukkosapaesie ukkosapaesiassa davvaTTayAe tulle, paesaiyAevi tulle, ogAhaNaTTayAe cauDANavaDie, ThitIevi 4, vaNNarasagandha aTThahi a phAsehi chaTThANaDie" 1 ayaM punastulya eva, aSTasparzazcAsau paThyate, catuHsparzazca ayamiti, ato'nye'pi santIti pratipattavyaM, ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // prAk 'taijasabhASAdravyANAmantarAle gurulaghvagurulaghu ca jaghanyAvadhiprameyaM dravyaM' ityuktaM, naudArikAdidravyANi, sAmpratamaudArikAdInAM dravyANAM yAni gurulaghUni yAni cAgurulaghUni tAni darzayannAha - ni. (41) 32 7 orAliaveubviaAhAragatea gurulahU davvA / kammagamanabhAsAI, eAi agurulahuAI || dR- padArthastu audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi gurulaghUni, tatha kArmaNamanobhASAdidravyANi ca agurulaghUni nizcayanayApekSayeti gAthArthaH // vakSyamANagAthAdvayasaMbandhaH - pUrve kSetrakAlayoravadhijJAnasaMbandhinoH kevalayoH aGgulAvalikA'saMkhyeyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha uktaH, sAmprataM tayorevoktalakSaNena dravyeNa saha parasparopanibandhamupadarzayannAha-saMkhijja manodavve, bhAgo logapaliyassa boddhavvo / ni. (42) saMkhi kammadavve, loe thovUNagaM paliyaM / / vR- saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, manasaH saMbandhi yogyaM vA dravyaM manodravyaM tasmin manodravye iti manodravyaparicchedake avadhau, kSetrataH saMkhyeyo lokabhAgaH, kAlato'pi saMkhyeya eva, 'paliyassa' palyopamasya 'boddhavyo' vijJeyaH, prameyatveneti, etaduktaM bhavati-avadhijJAnI manodravyaM pazyan kSetrato lokasya saMkhyeyabhAgaM kAlatazca palyopamasya jAnIte iti, tathA saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAH 'karmadravye' iti karmadravyaparicchedake'vadhau prameyatvena boddhavyA iti vartate, ayaM bhAvArthaH - karmadravyaM pazyan lokapalyopamayoH pRthak pRthak saMkhyeyAn bhAgAn jAnIte, 'loke' iti catudarzazarajvAtmakalokaviSayo'vadhau kSetrataH kAlataH stokanyUnaM palyopamaM prameyatvena boddhavyaM iti varttate, idamatra hRdayaM samastaM lokaM pazyan kSetrataH kAlataH dezonaM palyopamaM pazyati, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [ni. 42] dravyopanibandhanakSetrakAlAdhikAre praRAnte kevalayorlokapalyopamakSetrakAlyohaNaM anarthakamiti cet, na ihApi sAmarthyaprApitatvAd dravyopanibandhanasya, ata eva ca taduparyapi dhruvavargaNAdi dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiranumeyeti gAthArthaH / / ni. (43) teyAkampasarIre, teAdabbe a bhAsadabve a / boddhabbamasaMkhijjA, dIvasamuddA ya kAlo a|| vR-tejomayaM taijasaM, zarIrazabdaH pratyekamAsiMbadhyate, 'taijasazarIre" taijasazarIraviSayezvavadhau kSetrato'saMkhyeyA dvIpasamudrAH prameyatvena boddhavyA iti, kAlazca asaMkhyeya eva, mithyAdarzanAdibhiH kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tena nirvRttaM tanmayaM vA kArmaNaM, zIryate iti zarIra, kArmaNaM ca taccharIraM ceti vigrahaH tasminnapi taijasavadvaktavyaM, evaM taijasadravyaviSaye cAvadhau bhASadravyaviSaye ca kSetrato 'boddhavyA' vijJeyAH, saMkhyAyanta iti saMkhyeyA na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, dvIpAzca samudrAzcadvIpasamudrAH, prameyatveneti, kAlazcAsaMkhyeya eva, sa ca palyopamAsaMkhyeya bhAgasamudAyamAno vijJeya iti, atra cAsaMkhyeyatve satyapi yathAyogaM dvIpAdyalpabahutvaM sUkSmetaradravyadvAreNa vijnyeymiti| Aha-evaM sati 'teyAbhAsAdavvANa aMtarA estha lahai paTTavao' ityAdhuktaM tasya ca taijasabhASAntarAladravyadarzino'pyanulAvalikA'saMkhyeyabhAgAdi kSetrakAlapramANamuktaM tadvirudhyate, taijasabhASAdravyayorasaMkhyeyakSetrakAlAbhighAnAt, na, prArambhakasyobhayAyogyadravyagrahaNAta, dravyANAM ca vicitrapariNAmatvAd yathoktaM kSetrakAlapramANamaviruddhameva, alpadravyANi vA'dhikRtya taduktaM, pracurataijasabhASAdravyANi punaraGgIkRtyedaM, alaM vistareNeti gAthArthaH / / ___ Aha-jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA gurulaghu agurulaghu vA dravyaM pazyatItyuktaM, na sarvameva, vimadhyamAvadhiprameyamapi cAGgulAvalikAsaMkhyeyabhAgAdyabhidhAnAt na sarvadravyarUpaM, tatrasthAnAmeva darzanAt, ata utkRSTAvadherapi kimasarvadravyarUpamevAlambanaM Ahosvitreti, ityatrocyateni. (44) egapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalaghuaM, teyasarIre bhavapuhuttaM // kR-prakRSTo dezaH pradezaH ekazcAsau pradezazcaikapradezaH tasmin avagADhaM, avagADhamiti vyavasthitaM ekapradezAvagADhaM paramANucaNukAdi dravyaM, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH utkRSTAvadhirityarthaH, 'labhate' pazyati, avadhyavadhimatorabhedopacArAdavadhiH pazyatItyuktaM, tathA kArmaNazarIraM ca labhate, Aha-paramANucaNukAdi dravyamanuktaM kathaM gamyate tadAlambanatveneti, tatazcopAttameva kArmaNamidaM bhaviSyati, na, tasyaikapradezAvagAhitvAnupapatteH, 'labhate cAgurulaghu cazabdAt gurulaghu, jAtyapekSa caikavacanaM, anyathA hi sarvANi sarvapradezAvagADhAni dravyANi pazyatItyuktaM bhavati, tathA taijasazarIradravyaviSaye avaghau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyamiti, etaduktaM bhavati-yastaijasazarIraM pazyati sa kAlato bhavapRthaktvaM pazyati iti, iha ca ya eva hi prAk taijasaM pazyataH asaMkhyeyaH kAla uktaH, sa eva bhavapRthaktvena vizeSyata iti / Aha-nanvekapradezAvagADhasyAtisUkSmatvAt tasya ca paricchedyatayA'bhihitatvAt kArmaNazarIrAdInAmapi darzanaM gamyata evetyataH tadupanyAsavaiyarthya, tathaikapradezAvagAdamityapi na vaktavyaM, 'rUvagayaM labhai savvaM' | 243] Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 34 1 ityasya vakSyamANatvAditi, atrocyate, na sUkSmaM pazyatIti niyamato bAdaramapi draSTavyaM, bAdaraM vA pazyatA sUkSmamiti, yasmAdutpattau agurulaghu pazyannapi na gurulaghu upalabhate, ghaTAdi vA atisthUramapi tatha manodravyavidasteSveva darzanaM nAnyeSvaMtisthUreSvapi evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayApanodArthamekapradezAvagAhigrahaNe satyapi zeSavizeSopadarzanamadoSAyaiveti / athavA ekapradezAvagAhigrahaNAt paramANvAdigrahaNaM kArmaNaM yAvat, taduttareSAM cAguruladhvabhidhAnAt, cazabdAt gurulaghunAM caudArikAdInAmityevaM sarvapudgalavizeSaviSayatvamAviSkRtaM bhavati, tathA cAsyaiva niyamArthaM 'rUpagataM labhate sarva' ityetad vakSyamANalakSaNamaduSTameveti etadeva hi sarvaM rUpagataM nAnyad iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH / evaM paramAvadherdravyamaGgIkRtya viSaya uktaH, sAmprataM kSetrakAlAvadhikRtyopadarzayannAha ni. (45) paramohi asaMkhijjA, logamittA samA asaMkhijjA / vayaM lahai savvaM, khittovamiaM aganijIvA || vR- paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, avadhyavadhmitorabhedopacArAd asau paramAvadhiH kSetrataH 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi, khaNDAnIti gamyate, labhata iti saMbandhaH, kAlatastu 'samAH' utsarpiNyavasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhate, tathA dravyato 'rUpagataM' mUrttadravyajAtamityarthaH, 'labhate' pazyati 'sarvaM' paramANvAdibhedabhinnaM pudgalAstikAyameveti bhAvatastu vakSyamANAstatparyAyAn iti / yaduktaM 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti tatkSetraniyamanA yAha-upamAnaM upamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM, etaduktaM bhavatiutkRSTAvadhikSetropamAnaM, 'agnijIvAH prAgabhihitA eveti, Aha- 'rUpagataM labhate sarvaM' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitatvAt kimarthaM punaruktamiti, atrocyate, uktaH parihAraH, athavA anantaragAthAyAM 'ekapradezAvagADhaM' ityAdi paramAvadherdavyaparimANamuktaM, iha tu 'rUpagataM labhate sarvaM' iti kSetrakAladvayavizeSaNaM etaduktaM bhavati - rUpidravyAnugataM lokamAtrAsaMkhyeyakhaNDotsarpiNyavasarpiNI-lakSaNaM kSetrakAladvayaM labhate, na kevalaM, arUpitvAttasya, rUpidravyanibandhanatvAccAvadhijJAnasyeti gAthArthaH / evaM tAvat puruSAnadhikRtya kSAyopazamikaH khalu anekaprakAro'vadhiruktaH, sAmprataM tirazco'dhikRtya pratipipAdayiSurAha ni. (46) AhArateyalaMbho, ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahannamohI, naraesu u joyaNukko so // vR- tatrAhAratejograhaNAd audArikavaikriyAhArakatejodravyANi gRhyante, tatazcAhArAzca tejazca AhAratejasI tayorlAbha iti samAsaH lAbhaH prAptiH paricchittirityanarthAntaraM, idamatra hRdayaM - tiryagyoniSu yoniyonimatAmabhedopacArAt tiryagyonikasattvaviSayo yo'vadhiH tasya dravyataH khalu AhAratejodravyapariccheda utkRSTata uktaH, itthaM dravyAnusAreNaiva kSetrakAlabhAvAH paracchedyatayA vijJeyA iti / idAnIM bhavapratyayAvadhisvarUpamucyate, sa ca suranArakANAmeva bhavati, tatra prathamamalpa itikRtvA nArakANAM pratipAdyata iti, ata Aha-kSetrato 'gavyUtaM' paricchinatti jaghanyenAvadhiH, ? narAn kAyantIti narakAH, kai gai rai zabde itidhAtupAThAt narAn zabdayantItyarthaH, iha ca narakA AzrayAH, AzrayAzrayiNorabhedopacArAt, narakeSu tu yojanamutkRSTa ityAha, etaduktaM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ ni. 46 ] bhavati - nArakAdhAro, yo'vadhiH asau utkRSTo yojanaM paricchinatti kSetrataH, itthaM kSetrAnusAreNa dravyAdayastu avaseyA iti gAthArthaH || evaM nArakajAtimadhikRtya jaghanyetarabhedo'vadhiH pratipAditaH, sAmprataM ratnaprabhAdipRthivyapekSayA utkRSTetarabhedamabhidhitsurAhacattAri gAuyAI, aTThAI tigAuyA ceva / aDDAijjA dunni ya, divaDDamegaM ca niraesu // ni. (47) 2 vR- tatra narakA iti nArakAlayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena saptadhA bhidyante, tatra ratnaprabhAdyAdhAranarakeSu yathAsaMkhayamutkRSTetarabhedabhinnAvadheH kSetraparimANamidaM- 'narakeSu' iti sAmarthyAt tannivAsino nArakAH parigRhyante tatra ratnaprabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM catvAri gavyUtAni, jaghanyAvadherardhacaturthani, ardhaM caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni evaM zarkarAprabhAdhAranarake paramAvadhikSetramAnaM ardhacaturthAni itarAvadhikSetramAnaM tu trigavyUtaM trINi gavyUtAni trigavyUtaM, evaM sarvatra yojyaM yAvanmahAtamaH prabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM gavyUtaM jaghanyAvadhikSetraM cArdhagavyUtamiti, ratnaprabhAdhAranaraka ityAdI jAtyapekSamekavacanaM, anirdiSTasyApi navaraM padArthagamanikA, ardha tRtIyasya ardhatRtIyAni, dve ca, adhikamardha yasmin tad adhyardham / Aha - kutaH punaridaM ?, sAmAnyena pratipRthivyAdhAranarakaM utkRSTamavadhikSetramuktaM 'catvAri gavyUtAni' ityAdi, ardhagavyUtonaM jaghanyamityavasIyate ? ucyate, "rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kevaiyaM khittaM ohiNA jANati pAsaMti ? goyamA ! jahaneNaM aTThAI gAuyAI ukkoseNaM cattAri, evaM jAva mahAtamapuDhavineraiyANaM ? jahatreNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM", Aha- yadyevaM 'gAU jahannamohI 'naraesu tu' ityetadyAhanyate, atrocyate, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAdadoSaH, idamatra hRdayamutkRSTAnAmeva saptAnAmapi ratnaprabhAdyavadhInAM gavyUtakSetraparicchittikRt avadhirjaghanya ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / evaM nArakasaMbandhino bhavapratyayAvadheH svarUpamabhidhAyedAnIM vibudhasaMbandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthA trayaM jagAda - ni. (48) sakkIsANA paDhamaM, duccaM ca saNakumAramAhiMdA / taccaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahasAraya cautthIM // vR- zakrazcezAnazca zakrazAnau tatra 'zakrezAnAviti' zakrezAnopalakSitAH saudharmezAnakalpanivAsino devAH sAmAnikAdayaH parigRhyante, te hyavadhinA prathamAM ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, tathA 'dvitIyAM ca' pRthivImityanuvarttate, 'sanatkumAramAhendrAviti' sanatkumAramAhendradevAdhipopalakSitAH tatkalpanivAsinastridazA eva sAmAnikAdayo gRhyante, te hi dvitIyAM pRthivIbhavadhinA pazyanti, tathA tRtIyAM ca pRthivIM brahmalokalAntakadevezopalakSitAH tatkalpanivAsino vibudhAH sAmAnikAdayaH pazyanti, tathA zukrasahasrArasuranAthopalakSitAH khalpavanye'pi tatkalpanivAsino devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti gAthArthaH / ni. (49) AnayapAnayakappo, devA pAsaMti paMcamiM puDhavIM / taM ceva AraNacya ohInANeNa pAsaMti / / vR- AnataprANattayoH kalpayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamIM pRthvI, tAmeva AraNAcyutayoH sambandhino devA avadhijJAnena pazyanti, svarUpakathanamevedaM, vimalatarA bahutarAM ceti gAthArthaH / / 35 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ni. (50) chaTThi hiTTimamajjhimagevijjA sattamiM ca uvarillA | saMbhinnaloganAli, pAsaMti 'anuttarA devA // vR- lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni graiveyakAni vimAnAni, tatra adhastyamadhya-magraiveyakanivAsino devA adhastyamadhyamagraiveyakAH, te hi SaSThIM pRthivIM tamo'bhidhAnAmavadhinA pazyantIti yoga:, tathA saptamI ca pRthivImuparitanagraivayakanivAsina iti, tathA 'saMbhinnalokanADIM' caturdazarajjvAtmikAM kanyakAcolakasaMsthAnAmavadhinA pazyanti, anuttaravimAnavAsino'nuttarAH, tatra ekendriyAdayo'pi bhavanti tadvyavacchedArthamAha- 'devAH' / evaM kSetrAnusArato dravyAdayo'pyavaseyAH iti gAthArthaH || Avazyaka mUlasUtram - 1 evamadho vaimAnikAvadhikSetrapramANaM pratipAdya sAmprataM tiryagUrdhvaM ca tadeva darzayannAhani. (51) eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / bahuaaraM uvarimagA, uDDa sagakappathUbhAI // vR- 'eteSAM zakrAdInA, saMkhyAyanta iti saMkhyeyAH na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, tiryagU, dvIpAzcajambUdvIpAdaya:, sAgarAzca lavaNasAgarAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyatayA avaseyAH iti vAkyazeSaH, tathA uktalakSaNAt- asaMkhyeyadvIpodadhimAnAt kSetrAt bahutaraM, uparimA eva uparimakA uparyuparivAsino devAH, khalvavadhinA kSetraM pazyantIti vAkyazeSaH, tathA UrdhvaM svakalpastUpAdyeva yAvat kSetraM pazyanti, AdizabdAd dhvajAdiparigrahaH iti gAthArthaH / itthaM vaimAnikAnAM avadhikSetramAnamabhidhAya idAnIM sAmAnyato devAnAM pratipAdayannAha ni. (52) saMjoyaNA khalu, devANaM addhasAgare Une / tena paramasaMkhejjA, jahannayaM paMcavIsaM tu // - saMkhyeyAni ca tAni yojanAni ceti vigrahaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya cobhayathA saMbandhamupadarzayiSyAmaH 'devAnAM' 'ardhasAgare' iti ardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyayojanAnyeva avadhikSetramiti / ardhasAropamanyUna eva AyuSa sati, 'tataH paraM ' ardhasAgaropamAdAvAyuSi sati asaMkhyeyAni yojanAni avadhikSetraM vaimAnikavarjadevAnAM sAmAnyata iti / vizeSatastu Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdavaseyamiti / tathA jaghanyakamavadhikSetraM devAnAmiti varttate, 'paJcaviMzatiH' tuzabdasyaivakArArthatvAt paJcaviMzatireva yojanAni, etacca dazavarSasahastrasthitInAmavaseyaM, bhavanapativyantarANAmiti, jyotiSkANAM tvasaMkhyeyasthititvAt saMkhyeyayojanAnyeva jaghanyetarabhedamavadhikSetramavaseyamiti, vaimAnikAnAM tu jaghanyamaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtramavadhikSetraM, taccopapAtakAle parabhavasaMbandhinamavadhimadhikRtyeti, utkRSTamuktameva 'saMbhinna aloganAliM, pAsaMti anuttarA devA' ityalamativistareNeti gAthArthaH // sAmpratamayamevAvadhiH yeSAM sarvotkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnpradarzayannAhani. (53) ukkoso manue, manussatiriesu ya jahanno ya / ukkosa logamitto, paDivAi paraM apaDivAI || vR- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhiH manuSyeSu eva, nAmarAdiSu, tathA manusayAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcaH teSu manuSyatiryakSu ca jaghanyaH cazabda evakArArthaH, tasya caivaM * Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 53] prayogaH-manuSyatiryakSveva jaghanyo, na nArakasureSu, tatra utkRSTo lokamAtra eva avadhiH, pratipatituM zalamasyeti pratipAtI, tataH paramapratipAtyeva lokamAtrAdAvavadhimAne pratipAdite prasaGgataH pratipAtyapratipAtisvarUpAbhidhAnamadoSAyaiveti gAthArthaH / ukta kSetraparimANadvAraM, sAmprataM saMsthAnadvAraM vyAcikhyAsayedamAhani. (54) thibuyAyAra jahanno, vaTTo ukkosamAyao kiNcii| ajahannamanukkoso ya khittao negasaMThANo / / vR- "stibuka' udakabinduH tasyevAkAro yasyAsau stibukAkAraH, jaghanyo'vadhiH / tameva spaSTayanAha-'vRttaH' sarvato vRtta ityarthaH, panakakSetrasya vartulatvAt / tathA utkRSTa AyataH pradIrghaH kiJcit' manAk vahnijIvazreNiparikSepasya svadehAnuvRttitvAta, tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTa: ajaghanyotkRSTa iti / cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvanekasaMsthAna iti gAthArthaH / evaM tAvajaghanyetarAvadhisaMsthAnamabhihitaM, sAmprataM vimadhyamAvadhisaMsthAnAbhidhitsayA''hani. (55)tappAgAre 1 pallaga 2 paDahaga 3 jhallari 4 muiMga 5 puppha 6 jave 7 / tiriyamanuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // vR-'tapraH' uDupakaH tasyevAkAro yasyAsau taprAkAraH, tathA pallako nAma lATadeze dhAnyAlayaH, AkAragrahaNamanuvartate, tasyevAkAro yasyAsau pallakAkAraH, evamAkArazabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH iti, paTaha eva paTahakaH-AtodyavizeSaH, tathA cavinaddhA vistIrNavalayAkArA jhallarI AtodyavizeSaH eva, tathA UrdhvAyato'dho vistIrNa upari ca tanuH, mRdaGgaH AtodyavizeSa eva / 'puppheti' 'sUAnAtsUtra' itikRtvA puSpazikhAvaliracitA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, 'yava' iti yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'bhidhIyate, ayaM bhAvArthaH-taprAkArAdiravadhiryavanAlakAkAraparyanto yathAsaMkhyaM nArakabhavanapativyajantarajyotiSkakalpopapannakalpAtItagraiveyakAnuttarasurANAM sarvakAlaniyato'vaseyaH, tiryagnarANAM bhedena nAnAvidhAbhidhAnAd, Aha ca-tiryaJcazca manuSyAzca tiryagmanuSyAH teSAmavadhiH nAnAvidhasaMsthAnasaMsthito-nAnAvidhasaMsthitaH, saMsthAnazabdalopAt, svayaMbhUramaNajaladhinivAsimatsyagaNavat, apitu tatrApi valayaM niSiddhaM matsyasaMsthAnatayA, avadhistu tadAkAro'pIti 'bhaNitaH'uktaH arthatastIrthakaraiH sUtratogaNadharairiti, ayaM ca bhavanavyantarANAM UrdhvaM bahurbhavati, avazeSANAM tu sArANAmadho, jyotiSkanArakANAM tu tiryak, vicitrastu naratirazcAmiti gAthArthaH / / uktaM saMsthAnadvAraM, sAmpratamAnugAmukadvArArthapracikaTayiSayedamAhani. (56) anugAmio u ohI, neraiyANaM taheva devANaM / anugAmI ananugAmI, mIso ya manussatericche / / vR.anugamanazIla AnugAmukaH, locanavadU, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, AnugAmuka eva avadhiH, keSAmityata Aha-narAn kAyantIti narakAH-nArakAzrayAH teSu bhavA nArakA iti, teSAM nArakANAM, 'tathaiva' AnugAmuka eva, dIvyantIti devAsteSAmiti / tathA AnugAmukaH, ananugamanazIlo'nanugAmukaH sthitapradIpavat tathA ekadezAnugamanazIlo mizraH, dezAntaragata Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1puruSakalocanopaghAtavat, cazabdaH samuccayArthaH, mizrazca manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcasteSu manuSyatiryakSu yo'vadhiH sa evaMvivadhastrividha iti gAthArthaH // vyAkhyAtamAnugAmukadvAraM, idAnImavasthitadvArAvayavArthapratipAdanAya gAthAdvayamAhani. (57) khittassa avaThThANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhinnamuhutto, pajjavalaMbhe ya stttttth|| vR-avasthitiravasthAnaM tad avadherAdhAropayogalabtizcintyate, tatra kSetramasyAdhAra itikRtvA kSetrasya saMbandhi tAvadavasthAnamucyate-tatrAvicalitaH san 'trayasiMzatsAgarAH' iti trayastriMzatsAgaropamANyavatiSThate anuttarasurANAM, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, trayastriMzadeva, 'kAleneti' kAlataH kAlamadhikRtya 'arthAdvibhaktipariNAmaH' / tathA 'davye' iti dravati gacchati tA~stAn paryAyAniti dravyaM tasmin dravye-dravyaviSayaM upayogAvasthAnamavadheH, bhinnazcAsau muhUrtazceti samAsaH, avanaM avaH pari avaH paryavaH tasya lAbhaH paryavalAbhaH tasmiMzca paryavalAbhe ca-paryavaprAptI cAvadherupayogAvasthAnaM saptASTau vA samayA iti / anye tu vyAcakSate-paryAyeSu sapta, guNeSu aSTeti, sahavartino guNAH zukRtvAdayaH, kramavartinaH paryAyA navapurANAdayaH, yathottaraM ca dravya guNaparyAyANA sakSmatvAt stokopayogatA iti gAthArthaH // ni. (58) addhAi avaThThANaM, chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu eyaM, ikko samao jahanneNaM // vR-iha labdhito'vasthAnaM cintyate-addhA-avadhilabdhikAlaH atra addhAyAH-kAlato'vasthAnaM avadhelabdhimaGgIkRtya tatra cAnyatra kSetrAdau SaTSaSTisAgarA' iti SaTSaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthatvAt manAgadhikAni 'kAleneti' kAlataH utkRSTamevedaM kAlato'vasthAnamiti / jaghanyamavasthAnamAha-tatra dravyAdAvapyekaH samayo jaghanyenAvasthAnamiti, tatra manuSyatirazco'. dhikRtya sapratipAtopayoga to'viruddhameva, devanArakANAmapi caramasamayasamyaktvapratipattau satyAM vibhaGgasyaivAvadhirUpApatteH, tadanantaraM cyavanAccAvirodha iti gAthArthaH / evaM tAvadavasthitadvAramabhidhAya idAnIM caladvArAbhidhitsayA''hani. (59) vuTI vA hAnI vA, caubbihA hoi khittakAlANaM / davvesu hoi duvihA, chaviha puna pajjave hoi / / kRtatra calo hyavadhiH vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati, sA ca vRddhi nirvA caturvidhA bhavati kSetrakAlayoH, tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA - "asaMkhejjabhAgavUTTI vA saMkhejabhAgavuDDI vA asaMkhejjaguNavuDDI vA," evaM hAnirapi, na tu anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi, kSetrakAlayoranantayoradarzanAt, tathA dravyeSu bhavati dvidhA vRddhirhAnirvA, katham ?--anantabhAgavRddhirvA anantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi, dravyAnantyAditi bhAvArthaH / tathA SaDvidhA 'paryAye' iti jAtyapekSamekavacanaM paryAyeSu bhavati, vRddhirvA hAnirveti vartate, paryAyAnantyAt, katham ? ananta bhAgavRddhiH asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiriti, evaM hAnirapi |aah-kssetrsyaasNkhyeybhaagaadivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasaMkhyeyabhAgAdivRddhirevAstu, tathA dravyasyAnantabhAgAdivRddhau satyAM tatparyAyA For Dr Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 59] NAmapi anantabhAgAdivRddhiriti SaTsthAnakamanupapannamiti, atrocyate, sAmAnyanyAyamaGgIkRtya idamitthameva, yadA kSetrAnuvRttyA pudgalAH parisaMkhyAyante, pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAH, na cAtraivaM, katham ? -yasmAtsvakSetrAdanantaguNAH pudgalAH, tebhyo'pi paryAyA iti, ato yasya yathaivoktA vRddhiAnirvA tasya tathaivAviruddheti, pratiniyataviSayatvAt, vicitrAvadhinibandhanAceti gAthArthaH / evaM tAvaccaladvAraM; idAnIM tIvramandadvArAvayavArthe vyAcikhyAsuridamAhani. (60) phaDDA ya asaMkhijja, saMkhejjA yAvi egajIvassa / ekapphaDDuvaoge, niyamA savvattha uvautto / vR- iha phaDakAni avadhijJAnanirgamadvArANi athavA gavAkSajAlAdivyavahitapradIpaprabhAphaDDukAnIva phaDDakAni, tAni cAsaMkhyeyAni saMkhyeyAni caikajIvasya, tatraikaphaDDakopayoge sati niyamAt 'sarvatra' sarvaiH phaDDakairupayuktA bhavanti, ekopayogatvAJjIvasya, locanadvayopayogavad, prakAzamayatvAdvA pradIpopayogavaditi / Aha-tIvramandadvAraM prakAntaM vihAya phaDakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti, atrocyate, prAyo'nugAmukApratipAtilakSaNau phaDakau tIvrau, tathetarau mandau, ubhayasvabhAvatA ca mizrasyeti gAthArthaH // ni. (61) phaDDA ya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIso ya maNussatericche / / vR. phaDakAni-pUrvoktAni, tAni ca anugamanazIlAni AnugAmukAni, etadviparItAni anAnugAmukAni, ubhasvarUpANi mizrakANi ca, evakAraH avadhAraNe, tAnyekaikazaH pratipatanazIlAni pratipAtIni, evamapratipAtIni mizrakANi ca bhavanti, tAni ca manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva bhavantIti / Aha-AnugAmukApratipAtiphaDakayoH kaH prativizeSaH ?, anAnugAmukapratipAtiphaDkayoti, atrocyate, apratipAtyAnugAmukameva, AnugAmu kaM tu pratipAtyapratipAti ca bhavatIti zeSaH / tathA pratipatatyeva pratipAti, pratipatitamapi ca sat punardezAntare jAyata eva, netthamanAnugAmukamiti gAthArthaH / / vyAkhyAtaM tIvramandadvAraM, idAnIM pratipAtotpAdadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAhani. (62) bAhiralaMbhe bhanne, davve khitte ya kAlabhAve ya / uppA paDivAo'viya, taM ubhayaM egasamaeNaM / / vR-tatra draSTurbahiryo'vadhistasyaiva ekasyAM dizi anekAsu vA vicchinnaH sa bAhyaH tasya lAbho bAhyalAbhaH, avadhiH pakramAt gamyate, asmin bAhyalAbhe sati-bAhyAvadhiprAptau satyAM 'bhAjyo' vikalpanIyaH, ko'sau ? -utpAdaH pratipAta tadubhayaguNazca ekasamayeneti sambandhaH, kiMviSaya iti?, Aha-'dravya' iti dravyaviSayaH, evaM kSetrakAlabhAvaviSaya iti, apicazabdAH pUraNasamuccayArthAH / ayaM bhAvArtha:-ekasmin samaye dravyAdau viSaye bahyAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcidvyayaH kadAcidubhayaM, dAvAnaladRSTAntena, yathA hi dAvAnalaH khalvekakAla evaikato dIpyate'nyatazca dhvaMsata iti, tathA avadhirapi ekadeze jAyate anyatra pracyavata iti gAthArthaH ni. (63) abhitaraladdhIe, u tadubhayaM nasthi egasamaeNaM / uppA paDivao'viya, egayaro egasamaeNaM / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Avazyaka mUlasUtram-11-iha draSTuH sarvataH saMbaddhaH pradIpaprabhAnikaravadavadhirabhyantaro'bhidhIyate tasya labdhirabhyantaralabdhiH tasyAmabhyantaralabdhau tu satyAM abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH / tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - taba tadubhayaM ca tadubhayaM, utpAtapratipAtobhayaM nAstyekasamayena, 'dravyAdau viSaye' ityanuvartate, kiM tarhi ? -utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabdasyaivakArarthatvAt / ayaM bhAvArthaH-pradIpasyevotpAda eva pratipAto vA ekasamayena bhavati 'bhyantarAvadherna tUbhayaM, apradezAvadhitvAdeva, na Tekasya ekaparyAyeNotpAdavyayau yugapatsyAtAM aGgulyAkuJcanaprasAraNavaditi gAthArthaH // pratipAditaM pratipAtotpAdadvAraM, idAnIM yaduktaM 'saMkhejja manodabbe, bhAgo logapaliyassa' ityAdi, tatra dravyAditrayasya parasparopanibandha uktaH, idAnIM dravyaparyAyayoH prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre pratipAdayannAhani. (64) davAo asaMkhine, saMkhelje Avi paJjave lahai / do pajjave duguNie, lahai ya egAu davvAu / / vR. paramANvAdidravyamekaM pazyan dravyAtsakAzAt tatparyAyAn utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyAzcApi madhyamato labhate prApnotipazyatI tyanantaraM, tathA jadhanyatastu dvau paryAyau dviguNitI 'labhate ca pazyati ca ekasmAd dravyAt, etaduktaM bhavati-varNagandharasasparahaneva pratidravyaM pazyati, na tvanantAn, sAmAnyatastu dravyAnantatvAAdeva anantAn pazyatIti gAthArthaH / sAmprataM yugapajjJAnadarzanavibhaGgadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha-~ ni. (65) sAgAramanAgArA, ohivibhaMgA jahannagA tullA / uvarimagevejesu u, pareNa ohI asaMkhijje / vR-tatra yo vizeSagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamityucyate,yaH punaH sAmAnyagrAhako'vadhivibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM gIyate, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgo jaghanyako tulyAveva bhavataH, samyAdRSTeravadhiH, mithyAdhSTestu sa eva vibhaGgaH, lokapuruSagrIvAsaMsthAnIyAni graiveyakANi vimAnAni, uparimANi ca tAni graiveyakANi ceti samAsaH, tuzabdo'pizabdasyArthe draSTavayaH, bhavanapatidevebhyaH khalvArabhya uparimauveyakeSvapi ayameva nyAyo yaduta-sAkArAnAkArI avadhivibhaGgau jaghanyAdArabhya tulyAviti, na tUtkRSTau, tataH pareNa' iti parataH avadhireva bhavati, mithyASTInAM tatropapAtAbhAvAt, sa ca kSetratH asaMkhyeyo bhavati, yojanApekSayeti gAthArthaH // idAnI dezadvArAvayArtha pracikaTayiSuridamAhani. (66) neraiyadevatitthaMkarA ya ohissa'bAhirA huMti / pAsaMti savvao khalu, sesA desena pAsaMti // kR-'nArakAH' prAgnirUpitazabdArthAH devA api tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH, nArakAzca devAzca tIrthakarAzceti vigrahaH, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH, ete nArakAdayaH 'avadheH' avadhijJAnasya na bAhyA abAhyA bhavanti, idamatra hRdayaM-avadhyupalabdhasya kSetrasyAntarvartante, sarvato'vabhAsakatvAt, pradIpavat, tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva bhavanti, naiSAM bAhyAvadhirbhavatItyarthaH / tathA pazyanti 'sarvataH' sarvAsu dikSu vidikSu ca, khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNa eva, savAsveiva digvidikSviti, sarvata evetyarthaH / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni. 66 ] Aha-avadherabAhyA bhavanatItyasmAdeva pazyanti sarvata ityasya siddhatvAt 'pazyanita sarvataH ' ityetadatiricyate iti, atrocyate, naitadevaM, avadherabAhyatve satyapi abhyantarAvadhitve satyapItibhAvaH, na sarve sarvataH pazyanti, digantarAlAdarzanAt, avadhervicitratvAd, ato nAtiricyat iti, 'zeSAH ' tiryaGganarA 'dezena' ityekadezena pazyanti, atreSTato'vadhAraNavidhiH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA eveti gAthArthaH // athavA anyathA vyAkhyAyate nArakadevatIrthaMkarA avadherabAhyA bhavantIti, kimuktaM bhavati ? - niyatAvadhaya eva bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatItyarthaH, ataH saMzayaH kiM te tena sarvataH pazyanti Ahozviddezata iti, atastadvyavacchedArthamAha- pazyanti sarvata eva / Aha-yadyevaM 'pazyanti sarvataH' ityetAvadevAstu, avadherabAhyA bhavantIti niyatAvadhitvakhyApanArthamanarthakaM, na, niyatAvadhitvasyaiva vizeSaNArthatvAdasya, avadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantItijJApanArthatvAdaduSTaM / Aha- nanu nAkaradevAnAM bhavapratyayAvadhigrahaNAt tIrthakRtAmapi prasiddhatarapArabhavikAvadhisamanvAgamAdeva niyatAvadhitvaM siddhamiti, atrocyate, niyatAvadhitve siddhe'pi na sarvakAlAvasthAyitvasiddhirityatastatpradarzanArthamavagherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantIti jJApanArthatvAdaduSTaM / Aha- yadyevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti na teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasya niSThatvAt, kevalena sutarAM saMpUrNAnantadharmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSa iti, alaM vistareNa, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // evaM dezadvArAvayavArthama-bhidhAyedAnI kSetradvAraM vivuvUrSurAhasaMkhijjamasaMkhije, purisamabAhAi khittao ohI / saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // ni. (67) kR- tatra saMbaddhazcasaMbaddhazca avadhirbhavati, kimuktaM bhavati ? kazcid dRSTari saMbaddho bhavati, pradIpaprabhAvat, kazcicca asaMbaddho bhavati viprakRSTatamovyAkuladezapradIpadarzanavat / tatra yastAvadasaMbaddhaH asau saMkhyeyaH asaMkhyeyo vA / pUrNaMH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH, puri zayanAdvA puruSa iti / puruSAdabAdhA, abAdhanamabAdhA antarAlamityarthaH, puruSasyAbAdhA puruSAbAdhA tayA puruSAbAdhayA hetubhUtayA saha vA kSetrataH avadhirbhavati, ayaM bhAvArthaH - asaMbaddho'vadhiH kSetrataH saMkhyeyo bhavati asaMkhyeyo vA, yojanApekSayeti, evaM saMbaddho'pi / evamavadhiH svatantraH paryAlocitaH, idAnImabAdhyA cintyate - atra caturbhaGgikA, tatra saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaraM asaMkhyeyo'vadhiH asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyayo'vadhiriti catvArA'pi vikalpAH saMbhavanti, saMbaMddhe tu vikalpAbhAvaH / tathA 'loke' catudaizajvAtmake paJcAstikAyavati, 'aloke ca kevalAkAzAstikAye, cazabdaH samuccayArthaH, lokealoke ca saMbaddhaH, katham ? - puruSe saMbaddho loke ca lokapramANAvadhiH, puruSe na loke - dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe loke - zUnyo bhaGgaH, na loke na puruSe - bAhyAvadhiH, iyaM bhAvanA-lokAbhyantaraH puruSe saMbaddho'saMbaddho vA bhavati, yastu loke saMbaddhaH sa niyamAtpuruSe saMbaddha iti, ato bhaGgacatuSTayaM tRtIyabhaGgazUnyamiti, alokasaMbaddhastvAtmasaMbaddha eva bhavatIti gAthArthaH / idAnIM gatidvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha , 41 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. ni. (68) gaineraiyAIyA, hiTThA jaha vaNNiyA taheva ihaM / iDI esA vaNijaitti to sesiyAo'vi // vR tatra gatyupalakSitAH sarva evendriyAdayo dvAravizeSAH paragRhyante, tatazca ye gatyAdayaH satpadaprarUpaNAvidhayaH dravyapramANAdayazca, te yathA adhastAnmatizrutayoH 'varNitAH' upadiSTAH tathaivehApi draSTavyA iti, vizeSastvayam-iha ye matipratipadyante te'vadhimapi, kintvavedakAstathA akaSAyiNo'pyavadheH pratipadyamAnakA bhavanti kSapakazreNyantargatAH santa iti, tathA manaHparyAyajJAninazca tathA anAhArakA aparyAptakAzca pUrvasamyagdRSTayaH suranArakA apyapAntarAlagatyAdAviti, zaktimadhikRtyeti bhAvArthaH / pUrvapratipannAstu ta eva ye mate, vikalendriyAsaMjJizUnyA iti, uktamavadhijJAnamiti / tatra avadhijJAnI utkRSTato dravyataH sarvamUrtadravyANi jAnAti pazyati, kSetratastvAdezenA saMkhyeyaM kSetraM, evaM kAlamapi, bhAvatastvanantAn bhAvAniti / tatra RddhivizeSa 'eSaH' avadhiH 'vyAvarNyate' gIyate ataH tatsAmAnyAt zeSarddhayo'pi varNyanta iti gaathaarthH| tatra zeSarddhivizeSasvarUpapratipAdanAyAhani. (69) Amosahi vipposahi khelosahi jallamosahI ceva / saMbhinnaso ujjumai, savvosahi ceva boddhbbo|| - AmarzanamAmarzaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyAsAvAmarzISadhiH-sAdhureva saMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartha ityarthaH labdhilabdhimatorabhedAt sa evAmarzalabdhiriti, evaM vikhelajalleSvapi yojanA kartavyeti, tatra viD' uccAraH 'khelaH' zleSmA 'jallo' mala iti, bhAvArthaH pUrvavat, sugandhAzcaite bhavanti / tathA yaH sarvataH zRNoti sa saMbhinnazrotA, athavA zrotAMsi indriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti saMbhinnazrotAH, saMbhinnAn vA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca subahUnapi zabdAn zRNoti saMbhinnazrotA, evaM saMbhinnazrotRtvamapi labdhireva / tathA RjvI matiH RjumatiH sAmAnyagrAhiketyarthaH, manaHparyAyajJAnavizeSaH, ayamapi ca labdhivizeSa eva, labdhilabdhimatozcAbhedAt RjumatiH sAdhureva / tathA sarva eva viNmUtrakezanakhAdayA vizeSAH khalvauSadhyo yasya, vyAdhyupazamahetava ityarthaH, asau sarvauSadhizca, evamete RddhivizeSA boddhavyA iti gAthArthaH / / / ni. (70) cAraNaAsIsavisa kevalI ya mananANiNo ya puvvadharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevA ya / / vR- atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH, te ca dvibhedAH-vidyAcAraNA javAcAraNAzca, tatra jaGghAcAraNaH zaktiH kila rucakavaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa ca kilaiyotpAtenaiva rUcakavaradvIpaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandIzvaraM dvitIyena yo gataH, evamUrdhvamapi ekotpAtenaivAcalendramUrdhni sthitaM pANDukavanaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandanavanaM dvitIyena yato gataH / vidyAcAraNastu nandIzvaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa tvekotpAtena mAnuSottaraM gacchati, dvitIyena nandIzvaraM, tRtIyena tvekenaivA''gacchati yato gataH, evamUrdhvamapi vyatyayo vaktavya iti / anye tu zaktita eva rucakavarAdidvIpamanayorgocaratayA vyAcakSata iti / tathA Asyo-daMSTrAH tAsu viSameSAmastIti Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. pIThikA - [ni.70) AsIviSAH, te ca dviprakArA bhavanti-jAtitaH karmatazca, tatra jAtito vRzcikamaNDUkoragamanuSyajAtayaH, karmatastu tiryagyonayaH manuSyA devAzcAsahastrArAditi, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAsIviSA bhavanti, devA api tacchaktiyuktA bhavanti, zApapradAnenaiva vyApAdayantItyarthaH / tathA kevalinazca prasiddhA eva / tathA manojJAnino vipulamanaH paryAyajJAninaH parigRhyante / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH, dazacaturdazapUrvavidaH / azokAdyaSTamahAprAtihAyaryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaH tIrthakarA ityarthaH / 'cakravartinaH' caturdazaratnAdhipAH SaTkhaNDabharatezvarAH / 'baladevAH' prasiddhA eva / 'vAsudevAH' saptaratnAdhipA ardhabharataprabhava ityarthaH / ete hi sarva eva cAraNAdayo labdhivizeSA vartante iti gAthArthaH // iha vAsudevatvaM cakravartitvaM tIrthakaratvaM ca RddhayaH pratipAditAH, tatra tadatizayapratipAdanAyedaM gAthApaJcakaM jagAda niyuktikAraH-- ni. (71) solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataDamI ThiyaM saMtaM / / ni. (72) dhittUNa saMkalaM so vAmagahatyeNa aMchamANANaM / bhuMjina va liMpijja va mahumahaNaM te na cAyaMti // ni. (73) dosolA battIsA, savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavahi, agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // ni. (74) dhittUNaM saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhuMjijja vA lipijja va, cakkaharaM te na cAyaMti // ni. (75) jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jinavariMdA / / vR-AsAM gamanikA-iha vIryAMntarAyakarmakSayopazamavizeSAdvalAtizayo vAsudevasya saMpradaya'te--SoDaza rAjasahastrANi 'sarvabalena' hastyazvarathapadAtisaMkulena saha zRGkhalAnibaddhaM 'aMchaMti' dezIvacanAt AkarSanti vAsudevaM agaDataTe' kUpataTe sthitaM santaM, tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena 'aMchamANANaM' ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA avajJayA hRSTaH san madhumathanaM tena zakruvanti, AkraSTumiti vAkyazeSaH / cakravarttinastvidaM balaM-dvau SoDazakau, dvAnizadityetAvati vAcye dvau SoDazakAvityabhidhAnaM cakravartino vAsudevAd dviguNarddhikhyApanArthaM, rAjasahastrANIti gamyate, sarvabalena saha zRGkhalAnibaddha AkarSanti cakravarttinaM agaDataTe sthitaM santaM gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA, cakradharaM te na zaknuvanti AkraSTumiti vAkyazeSaH / yat kezavasya tu balaM taddiguNaM bhavati cakravartinaH, 'tataH' zeSalokabalAd 'balA' baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAd aparimitaM balaM yeSAM te'parimitabalAH, ka ete? -jinavarendrAH, athavA tataH-cakravartibalAd balavanto jinavarendrAH, kiyatA baleneti, Aha-aparimitabalA iti / etA hi karmodayakSayakSayopazamasavyapekSAH prANinAM labdhayo'vaseyA iti / idAnIM manaH paryAyajJAnaM, labdhinirUpaNAyAM tat sAmAnyato vyapadiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapaJcaka-kramAyAtamabhidhitsurAha Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (76) manapajjavanANaM puna janamanapariciMtiyatthapAyaDaNaM / mAnusakhittanibaddhaM guNapaJcaiyaM carittavao / vR-'manaH paryAyajJAnaM' prAknirUpitazabdArthaM, punaH zabdo vizeSaNArthaH, idaM hi rUpinibandhanakSAyopazamika-pratyakSAdisAmye'pi sati avadhijJAnAt svAAmyAdibhedena viziSTamiti svarUpataH pratipAdayannAha-jAyanta iti janAH, teSAM manAMsi janamanAMsi, janamanobhiH paricintitaH janamanaH paricintitaH janamanaH paricintitazcAsAvardhazceti samAsaH, taM prakaTayati prakAzayati janamanaH paricintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetraM-ardhatRtIyadvIpasamudraparimANaM tannibaddhaM, na taddhahirvyavasthitaprANimanaH paricintitArthaviSayaM pravartata ityarthaH / guNA:-kSAntyAdayaH ta eva pratyayAHkAraNAni yasya naguNapratyayaM, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravata evedaM bhavati, etaduktaM bhavati-apramattasaMyatasya AmISadhyAdiRddhi prAptasyaiveti gAthArthaH / idaM dravyAdibhinirUpyate-tatra dravyato manaH paryAyajJAnI ardhatRtIyadvIpasamudrAntargataprANimano-bhAvapariNatadravyANi jAnAti pazyati ca, avadhijJAnasaMpannamanaH paryAyajJAninamadhikRtyaivaM, anyathA jAnAtyeva na pazyati, athavA yataH sAkAraM tadato jJAnaM yatazca pazyati tena ato darzanamiti, evaM sUtre saMbhavamadhikRtyoktamiti, anyathA cakSuracakSuravadhikevaladarzanaM tatroktaM caturdhA virudhyate, kSetrataH ardhatRtIyeSveva dvIpasamudreSu, kAlatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgaM rUSyamatItaM vA kAlaM jAnAti, bhAvatastu manodravyaparyAyAn anantAniti, tatra sAkSAnmanodravyaparyAyAneva pazyati, bAhyAstu tadviSayabhAvApannAnanumAnato vijAnAti, kutaH?, manaso mUrtomUrtadravyAlambanatvAt, chadmasthasya cAmUrtadarzanavirodhAditi . satpadaprarUpaNAdayastu avdhijnyaanvdvgntvyaaH| nAnAtvaM cAnAhArakAparyAptakau pratipadyamAnau na bhavataH, nApItarau / uktaM manaHparyAyajJAnaM, idAnImavasaraprAptaM kevalajJAnaM pratipAdayatrAhani. (77) aha savvadavvapariNAmabhAvaviNNattikAraNamanaMtaM / sAsayamappaDivAi egavihaM kevalannANaM // vR-iha manaH paryAyajJAnAnantaraM sUtrakramoddezataH zuddhito lAbhatazca prAk kevalajJAnamupanyastaM, atastadarthopadarzanArthamathazabda iti, uktaM ca-"atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSu" / sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi-jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAHprayogavistrasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAH teSAM bhAvaH sattA svalakSaNamityanAntaraM tasya vizeSaNa japanaM vijJaptiH, vijJAnaM vA vijJaptiH-paricchittiH, tatra bhedopacArAt, tasyA vijJapteH kAraNaM vijJaptikAraNaM, ata eva sarvadravyajJetrakAlabhAvaviSayaM tat, kSetrAdInAmapi dravyatvAt, tacca jJeyAnantatvAdanantaM, zazvadbhavatIti zAzvataM, tacca vyavahAranayAdezAdupacArataH pratipAtyapi bhavati, ata Aha-pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, sadA'vasthitamityarthaH / Aha-apratipAtyetAvadevAstu, zazvatamityetadayuktaM, na, apratipAtino'pyavadhijJAnasya zAzvatatvAnupapatteH, tasmAdubhayamapi yuktamiti / 'ekavidha ekaprakAraM, AvaraNAbhAvAt kSayasyaikarUpatvAta, 'kevalaM' matyAdinirapekSaM 'jJAnaM' saMvedanaM, kevalaM ca tat jJAnaM ceti samAsa iti gAthArthaH // iha tIrthakRt samupajAtakevalaH sattvAnugrahArthe dezanAM karoti, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ni.77] tIrthakaranAmakarmodayAt, tatazcadhvaneH zrutarUpatvAt tasya ca bhAvazrutapUrvakatvAt zrutajJAnasaMbhavAdaniSTApattiriti mA bhUnyatimoho'vyutpannabuddhInAnAmityatastadvinivRttyarthamAhani. (78) kevalanANeNatthe nAuM je tattha pnnvnnjoge| te bhAsai titthayaro vayajoga suyaM havai sesaM / / kR-iha tIrthakaraH kevalajJAnena arthAn dharmAstikAyAdIn mUrtAmUrtAn abhilApyAnabhilApyAn 'jJAtvA' vinizcitya, kevalajJAnenaiva jJAtvA na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt, kevalinazca tadbhAvAt, sarvasuddhau dezazuddhyabhAvAdityarthaH / ye 'tatra' teSAmarthAnAM madhye, prajJApanaM prajJApanA tasyA yogyAH prajJApanAyogyAH 'tAn bhASate' tAneva vakti netarAniti, prajJApanIyAnapi na sarvAneva bhASate, anantatvAt, AyuSaH parimitatvAt, vAcaH kramavartivAcca, kiM tahiM ?, yogyAneva gRhItRzaktayapekSayA yo hi yAvatAM yogya iti / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, nAmakarmodayanibandhanatvAt, zrutasya ca kSAyopazamikatvAt, sa ca zrutaM bhavati zeSaM, zeSamityapradhAnaM, etaduktaM bhavati-zrotuNAM zrutagranthAnusAribhAvazrutajJAnanibandhanatvAccheSamapradhAnaM dravyazrutamityarthaH / anye tvevaM paThanti'vayajogasuyaM havai tesiM' sa vAgyogaH zrutaM bhavati teSAM' zrotRNAM, bhaavshrutkaarnntvaaditybhipraayH| athavA 'vAgyogazrutaM' dravyazrutameveti gAthArthaH / / satpadaprarUpaNAyAM ca gatimaGgIkRtya siddhagatI manuSyagatau ca, indriyadvAramadhikRtya noindriyAtIndriyeSu, evaM trasakAyAkAyayoH sayogAyogayoH avedakeSu akaSAyiSu zuklezyAlezyayoH samyagdRSTiSu kevalajJAniSu kevaladarziSu saMyatanosaMyatayoH sAkArAnAkAropayogayoH AhArakAnAhArakayoH bhASakAbhASakayoH parIttanoparIttayoH paryAptanoparyAptayoH bAdaranobAdarayoH, saMjJiSu nosaMjJiSu, bhavyanobhavyayoH, mokSaprApti prati bhavasthakevalino bhavyatA; caramAcaramayoH, caramaH-kevalI acaramaH-siddhaH bhavAntaraprAptyabhAvAt, kevalaM draSTavyamiti / pUrvapratipatrapratipadyamAnayojanA ca svabuddhyA kartavyeti / 'dravyapramANaM' tu pratipadyamAnAnadhikRtya utkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalinastu anantAH, 'kSetraM jaghanyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTato loka evaM, kevalisamuddhAtamadhikRtya, evaM sparzanA'pi, 'kAlataH' sAdhamaparyantaM, 'antaraM' nAstyeva, pratipAtAbhAvAt, 'bhAgadvAraM matijJAnava draSTavyaM, 'bhAva' iti kSAyike bhAve alpAhutvaM' matijJAnavadeva / uktaM kevalajJAnaM, tadbhidhAnAcca nandI, tadabhidhAnAnmaGgalamiti / evaM tAvanmaGgalasvarUpAbhidhAnadvAreNa jJAnapaJcakamuktaM, iha tu prakRte zrutajJAnenAdhikAraH, ni. (79) itthaM puna ahigAro suyanANeNaM jao sueNaM tu| sesANamappaNo'via anuoga paIvadiluto // vR- atra punaH pakRte adhikAraH zrutajJAnena, yataH zrutenaiva 'zeSANAM' matyAdijJAnAnAM Atmano'pi ca 'anuyogaH' anvAkhyAnaM, kriyata iti vAkyazeSaH, svaparaprakAzakatvAttasya, pradIpadRSTAntazcAtra draSTavya iti gAthArthaH / / / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre pIThikAyAH niyuktiH evaM hAribhadrIya TIkA prismaaptaa| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Avazyaka mUlasUtram - 1 Avazyaka sUtre upodghAtaH bR- sAmprataM maGgalasAdhyaH prakRto'nuyogaH pradarzyata iti, sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAcca zrutajJAnasyeti, tathA coktaM- 'atra punaradhikAraH zrutajJAnenetyAdi / Aha- nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva punaH zrutajJAnasyetyayuktamiti, atrocyate, Avazyakasya zrutAntargatatvapradarzanArthatvAdadoSaH / Aha-ya dyAvaMzyakasyAnuyogaH, tadAvazyakaM kimaGgamaGgAni ? zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanamadhyayanAni ? uddezaka uddezakAH iti, atrocyate, AvazyakaM zrutaskandhastathA'dhyayanAni ca, zeSAstvanAdezA vikalpA iti / Aha--nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgatA'syAbhihitaiva tatazca kimaGgamaGgAnItyAdyAzaGkAnupapattiriti, atrocyate, tadvyAkhyA'niyamapradarzanArthatvAdadoSaH, nAvazyaM zAstrAdau nandyadhyayanArthakathanaM karttavyaM, akRte cAzaGkA saMbhavati / Aha - maGgalArthaM zAstrAdAvavazyameva nandyabhidhAnAt kathamaniyama iti, atrocyate, jJAnabhidhAnamAtraSyaiva maGgalatvAt nAvazyamavayavArthAbhidhAnaM karttavyamiti, tadakaraNe cAzaGkA bhavati / kiM ca AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta eva, zAstrAntaraM ca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt / Aha-yadyevaha AvazyakazrutaskandhAnuyogArambhe kimiti tadanuyogaM iti, ucyate, ziSyAnugrahArthaM tvayaM niyama ityapavAdapradarzanArthaM vA, etaduktaM bhavati-- kadAcitpuruSAdyapekSayA ukrameNApi anyArambhe'pi cAnyad vyAkhyAyata iti, alaM prasaGgena, tatra zAstrAbhidhAnaM 'AvazyakazrutaskandhaH', tadbhedAzca adhyayanAni yataH tasmAd AvazyakaM nikSeptavyaM zrutaM skandhazceti / kiM ca-kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavad yathArthaM Ahozcit palAzabhidhAnavad ayathArthe uta DitthAdyamidhAnavad anarthakameveti parIkSyaM, yadi ca yathArthaM tatastadupAdeyaM tatraiva samudAyArthaparisamApterityataH zAstrAbhidhAnameva tAvadAlocyata iti / tatra 'AvazyakaM' iti kaH zabdArthaH ?, avazyaM karttavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM, yathA antaM karotItyantakaH, athavA 'basa nivAse' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsakaM, guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH / idaM ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnaM, idaM ca prapaJcataH sUtrAdavaseyamiti, uddezastu tadanusAreNaiva ziSyAnugrahAyAbhidhIyate iti, tatra nAmasthApane sujJAne eva, dravyAvazkaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH 'anupayogo dravya' mitikRtvA, noAgamato dravyAvazyakaM trividhaM - jJazarIraM bhavyazarIraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca tadapi trividhaM-laukikalokottarakuprAvacanikabhedabhinnaM yathA'nuyogadvAreSu, navaraM lokottareNAtrAdhikAraH, tacca jJAnAdizramaNaguNamukta yogasya pratikramaNaM bhAvazUnyatvAd abhipretaphalAbhAvAcca, ettha udAharaNaM vasaMtapuraM nagaraM, tattha gaccho agItatthasaMviggo viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukkajogI, so divasadevasiyaM udaullAdiaNesaNAo paDigAhettA mahayA saMvegeNaM Aloei, tassa puNa gaNI agIyatthattaNao pAyacchittaM deto bhagati 'aho imo dhammasaddhio sAhU !, suhaM paDiseviuM, dukkhaM AloeuM, evaM nAma esa Aloei agUhaMto, ato asaDhattaNao suddhotti' Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 80 ] 47 eyaM ca davaNa anne agIyatthasamayaNA pasaMsaMti, ciMteMti ya-navaraM AloeyavvaM natthittha kiMcI paDisevieNaM ti / annadA kadAI gIyatthe saMviggI viharamANo Agao, so taM divasadevasiyaM avihiM daNa udAharaNaM dAeti- giriNanare nagare rayaNavANiyao rattarayaNANaM gharaM bhareUNaM palIvei, taM pAsittA savvalogo pasaMsati - aho imo dhanno bhagavantaM aggiM tappeti, annayA kayAI tena palIvitaM, vAo ya pabalo jAo, savvaM nagaraM dahuM, pacchA rannA paDihaNio nivvisao ya kao / annahiMpi nagare ego evaM ceva karei, so rAiNA suo jahA evaM kareitti, so savvarasaharaNo kAUNa visajio, aDavIe kIsa na palIvesi ? / jahA tena vANiageNa avasesAvi daDDhA, evaM tumaMpi etaM pasaMsittA ete sAhuNo savve paricayasi, jAhe na ThAti tAhe sAhuNo bhaNiAesa mahANiddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jadi eyassa niggaho na kIrai, to annevi vinassaMti / idAnIM bhAvAvazyakaM tadapi dvividhameva-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato bhAvAvazyakaM jJAtA upayuktaH, tadupayogAnanyatvAt, athavA''vazyakArthopayogapariNAma eveti / noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyakaM, upayuktatma kriyeti bhAvArthaH, mizravacanazca nauzabdaH, idamapi ca laukikAditrividhaM sUtrAdavaseyaM, iha tu lokottareNAdhikAra iti / uktamAvazyakaM, asya cAmUni avyAmohArthamekArthikAni draSTavyAni - AvassayaM 1 avassakaraNijaM 2 dhuva 3 niggaho 4 visohI 5 ya / ajjhayaNachakka 6 vaggo 7NAo 8 ArAhaNA 9 maggo 10 // samaNeNa sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jamhA 1 ahonisassa ya tamhA AvassayaM nAma || evaM zrutaskandhayorapi nikSepazcaturvidha eva draSTavyaH, yathA'nuyogadvAreSu, sthAnAzUnyArthe tu kiJciducyate - iha noAgamato izarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutaM pustakapatrakanyastaM, athavA sUtramaNDajAdi, bhAvazrutaM tvAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastivadamevAvazyakaM, nozabdasya devAvacanatvAt / evaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyaskandhaH sacetanAdiH, tatra sacitto dvipadAtiH acitto dvipradezikAdiH mizraH senAdidezAdiriti, tathA bhAvaskandhastvAgamatastadarthopayogapariNAma eva, noAgamatastvAvazyakazrutaskandha eveti, nozabdasya dezavacanatvAt, athavA jJAnakriyAguNasamUhAtmakaH sAmAyikAdInAmadhyayanAnAM samAvezAt, jJAnadarzanakriyopayoga ityarthaH, nozabdastu mizra vacanaH / sarvapadaikavAcyatA sAmAkikAdi zrutavizeSANAM SaNNAM skandhaH zrutaskandhaH, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazceti samAsaH / Aha- kimidaM AvazyakaM SaDadhyayanAtmakamiti, atrocyate, SaDarthAdhikArAtmakatvAt, te cAmI sAmAyikAdInAM yathAyogamavaseyA iti sAvajjajogaviraI 1 ukkittaNa 2 guNavao ya paDivattI 3 | khalayassa niMdana 4 vaNatigiccha guNadhAraNA 6 ceva || avadyaM pApaM, yujyanta iti yogAH vyApArAH, sahAvadyena varttanta iti sAvadyAH, sAvadyAzca te yogAzceti samAsaH, teSAM viramaNaM viratiH sAmAyikArthAdhikAra iti 1 utkIrttanamutkIrttanA, tatra guNotkIrttanA arhatAM caturviMzatistavasya 2 / guNA jJAnAdayaH mUlottarAkhyA vA, te'sya Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 Avazyaka mUlasUtram-1 vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH pratipattirvandanAdhyayanasya 3 / cazabdaH samucaye, 'skhalitasyeti' zrutazIlaskhalitasya nindanA pratikramaNasya 4 / tathA cAritrAtmano vraNacikitsAaparAdhavraNarohaNaM kAyotsargasya 5 / apagatavratAticAretaropacitakarmavizaraNArthamanazanadiguNasaMdhAraNA pratyAkhyAnasya 6 ityAdhikArAH / eSAM ca pratyadhyayanamAdhikAradvAra evAvasaraH pratyetavyaH, iha tu prasaGgataH skandhopadarzanadvAreNoktA iti / __ idAnIM adhyayananyAsaprastAvaH, taM cAnuyogadvArakramAyAtaM pratyadhyayanaM oghaniSpatranikSepe' lAghavArthaM vakSyAmaH / eSa Avazyakasya samudAyArthaH, idAnImavayavArthapradarzanAya ekaikamadhyayana vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAyika samabhAvalakSaNatvAt, catuvizatistavAdInAM ca tadbhedatvAt prAthamyamasyeti / asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti / anuyogadvArANIti kaH zabdArthaH ? anuyogo'dhyayanArthaH, dvArANi tatpravezamukhAnIti, yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi ca duradhigama kAryAtipattaye ca, kRtacatarmUladvAraM pratidvArAnugataM sukhAdhigamaM kAryAnatipattaye ca, evaM sAmAyikapuramapi adhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigama bhavati, saprabhedacaturdhArAnugataM tu sukhAdhigama ityaMtaH phalavAn dvAronyAsaH / tAni ca amUni-upakramo 1 nikSepo 2 'nugamo 3 naya 4 iti / tatra zAstrasya upakramaNaM upakramyate'nenAsmAdasminniti vA upakramaH, zAstrasya nyAsadezAnayanamityarthaH / tathA nikSepaNaM nikSipyate'nenAsmAdasminniti vA nikSepaH nyAsaH sthApaneti paryAyAH / evamanugamanaM anugamaH anugamyate vA'nenAsmAdasminniti vA'nugamaH, sUtrasyAnukUlaH pariccheda ityarthaH / evaM nayanaM nIyate vA'nenAsmAdasminniti vA nayaH, vastunaH paryAyANAM saMbhavato'dhigama ityrthH| __ Aha-eSAmupakramAdidvArANAM kimityevaM krama iti, atrocyate, na hyanupakrAntaM sad asamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAyate ityato'yameva krama iti / tatropakramo dvividhaH-zAstrIya itarazca, tatra itaraH SaTprakAraH, nAmasthApanAdravyakSetra-kAlabhAvabhedabhinna iti, tatra nAmasthapane sujJAne, dravyopakramo dvividhaH-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktazca, sa ca trividha-sacittAcittamizradravyopakrama iti, tatra sacittadravyopakramaH dvipadacatuSpadApadopAdhibhedabhinnaH, punarekaiko dvividhaH- parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarma-dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasminsati, tadyathA-dhRtAdhupabhogena purusya varNAdikaraNamiti, athavA karNaskandhavardhanAdikriyeti, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsaMpAdanamapi dravyopakrama vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAt zAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kintu AtmadravyasaMskAravivakSApekSayA zarIravarNAdikaraNavat syAdapIti / evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM, apadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAd vArdhakyAdi guNApAdanamiti, Aha-yatsvayaM kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpadAnasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikarmaNi dravyopakramateti, atrocyate, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddha, kathaM ? varNasya tAvannAmakarmavipAkitvAt svayamapi bhAvAt, kAlAdInAM ca Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 80] 49 kSAyopazamikatvAt, tasya ca kAlAntare'pi svayamapi saMbhavAt, vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt / tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaGgAdibhirvinAza evopakramyate iti, Aha parikarmavastuvinAzopakramayorabheda eva, ubhayatrApi pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApattAvapi avizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnAdidarzanAt vastuvinAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAt vizeSasiddhiriti, athavaikatra vinAzasyaiva vivakSitatvAdadoSaH / evamacittadravyopakramaH padmarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdanavinAzAdIti / mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / vivakSAtazca kArakayojanA draSTavyA-dravyasya dravyeNa dravyAt dravye vokramo dravyopakrama iti / tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, Aha-kSetramamUrta nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzaviti, ucyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAyAdupacArataH khalvadoSaH, tathA ca tAsthyAttadvyapadezo yukta eva, maJcAH krozantIti yathA / tathA kAlasya vartanAdirUpatvAt dravyaparyAyarUpatvAt dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, candroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA / bhAvopakramo dvidhA-Agamato nAogamataztha, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DoNDiNigaNikA'mAtyAdInAM, etthodAharaNANi-ege nagare egA marugiNI, sA citeti-kahaM dhUyAo suhiyAo hoJjatti, tAe jeTThiyA dhUA sikkhAviA jahA varaM iMtaM matthae paNhiyAe AhaNijjasi, tAe Ahato, so tuTTho, pAdaM madiumAraddho, nanu dukkhaviatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, na esa tujjha kiMcI avarajjhaitti / bIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so jhiMkhittA uvasaMto, sA bhaNati-tumaMpi vIsatthA viharAhi, navaraM jhiMkhaNao esutti / taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so ruTTho, tena daDhaM piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM, pacchA kahavi anugamio, esa amha kuladhammotti, dhUo ya bhaNiA jahA devatassa tassa tahA vaTTijAsi, mA chddddehitti| egammi nagare causaTThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi savvAo pagaIo niyaniyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vaDaimAI, so so niyayasippaM pasaMsati, nAya bhAvo ya suanuyatto bhavai, anuyattio ya uvayAraM gAhio khaddhaM khaddhaM davvajAtaM viyareitti esavia apasattho bhAvovakkamo / / . egaMmi nagare koI rAyA assavAhaNiyAe sahAmaneNaM niggao, tattha se Asena vacaMteNaM khaliNe kAIyA bosiriA, khillaraM baddhaM, taM ca puDhavIe thirattaNao tahaTThiyaM ceva rannA paDiniyattamANena suira ninjhAiyaM, ciMtiyaM ca nena-iha talAgaM sohaNaM havaitti, na una vuttaM, amaJcena iMgiyAgArakusalena rAyANamanApucchiya mahAsaraM khaNAvi ceva, pAlIe ArAmA se pavarA kayA, teNaM kAleNaM rannA punaravi assavAhiNaAe gacchaMteNa diTuM, bhaNiyaM ca nenakeNa imaM khaNAviaM? amaJceNa bhaNiaM-rAya ! tubbhehiM ceva, kahiM cia ?, avaloyaNAe, ahiyaparituDeNaM saMvaDDaNA kayA / esavia appaMsatthabhAvovattakkamotti // uktaH aprazastaH, idAnI prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittaM AcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha1244 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1vyAkhyAGgapratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyAGgatvAt, "gurvAyattA, yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAdgurAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // " tathA ca bhASyakAreNAbhyadhAyi "gurucittAyattAiM vakkhANaMgAI jena svvaaii| jena puNa sappasaNaM hoi tayaM taM tahA kajaM // AgAriMgiyakusalaM jadi seyaM vAyasaM vae pujjA / tahaviya siM navi kUr3e virahami a kAraNaM pucche / nivapucchieNa bhaNio guruNA gaMgA kaomuhI vahai ? / ___ saMpAiyavaM sIso jaha taha savvatya kAyavvaM / / ityAdi / Aha-yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSprayojanatvAt, na, gurucittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAta; tatha ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzau dravyANAM udakaudanAdInAM AhAradikAryeSu kurvan vineyo gurohairati ceta iti / athavopakramasya sAmyAt prakRte nirupayogino'pi anyatra upayokSyanta ityupanyastatvAdadoSa ityalaM vistareNaM / uktaM itaraH, idAnI zAstrIya ucyate-asAvapi SaDidha eva, tadyathA-AnupUrvI 1 nAma 2 pramANaM 3 vaktavyatA 4 arthAdhikAraH 5 samavatAra 6 iti / tatrAnupUrvI nAmasthApanAdravyakSetrakAlagaNanotkIrtanasaMsthAnasAmAcArIbhAvabhedabhinnA dazaprakArA, tasyAM yathAsaMbhavataH samavatAraNIyamidaM, vizeSatastUtkIrtanagaNanAnupUrvIdvaya iti, utkIrtanA-saMzabdanA yathA-sAmAyikaM caturviMzatistava ityAdi, gaNanaM parisaMkhyAnaM-ekaM dve trINi catvArItyAdi, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA pUrvapazcAdanAnupUrvIbhedabhinnA, tatra sAmAyika pUrvAnupUrvyA prathama, pazcAnupUrvyA SaSThaM, anAnupUrvyA tvaniyataM kvaciprathama kacidvitIyaM ityAdi / tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAyaH-ekAdhekottarA vivakSitapadAnAM sthApanA kriyate, tatra padatrayasthApanaiva tAvatsaMkSepataH pradarzyate-sAmAyikaM caturvizatistavaH vandanAdhyayanamiti / atra puvvAnupubbi heTThA, samayAbheeNa kuNa jahAjeTuM / uparimatullaM purao nasejna pubbakkamo se se // jahitaMmiunikkhitte purao so ceva aMkavinnAso / so hoi samayabhedo vajjeyavvo payatteNaM // bhAvanA kSuNNatvAnna pratanyate, navaramAgataMtrayANAmeteSAM SaDbhaGgA bhavanti, atazcatastraH khalu anAnupUrvya iti / SaNNAM tu padAnAM saptaviMzatyuttarANi bhaGgakazatAni, atrApi saptASTAdazottarANi anAnupUrvya iti / idAnIM nAma-prativastu namanAnnAma, taccaikAdi dazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA ca vaktavyaM, SaDnAmni tvavatAraH, tatra SaD bhAvA audayiAkAdayo nirUpyante, tatra kSAyopazamika eva sarvazrutAvatAraH, tasya kSAyopazamikatvAditi / tatha pramANaM-dravyANi pramIyate'neneti pramANaM, tacca prameyabhedAdeva catUrUpaM, tadyathA-dravyapramANaM kSetrapramANaM 2 kAlapramANaM 3 bhAvapramANaM ca 3, tatra sAmAyikaM bhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tacca bhAvapramANaM tridhA-guNanaya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.80] saMkhyAbhedabhinnaM, tatra guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatra jIvAdapRthagbhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzanacAritrabhedabhinnaM, tatra bodhAtmakatvAtsAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedabhinna, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadezasavyapekSatvAdAgame samavatAraH, sa ca laukikalokottarasUtrArthobhayAtmAnantaraparamparAbhedabhinna iti, tatra sAmAyikasya paramarSipraNItagaNipiTakAntargatatvAt lokottare samavatAraH, sUtrArtharUpatvAcca tadubhaya iti, tathedaM gautamAdInAM sUtrata AtmAgamaH, tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM anantarAgamaH, praziSyANAM tu prabhavAdInAM paramparAgama iti, evamarthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tacchiSyANAM tu paramparAgama iti / nayapramANe tu mUDhanayatvAttasya nAdhUnA'vatAra iti, vakSyati ca-"mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedabhinnA, yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyA, tatrotkAlikAdizrutaparimANasaMkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmAyikaM parimitaparimANaM, arthato'nantaparyAyatvAdaparimitaparimANamiti / idAnIM vaktavyatA-sA ca trividhA-svasamayavaktavyatA 1 parasamayavaktavyatA 2 ubhayasamayavaktavyatA 3 ceti / svasamayaHsvasiddhAntaH, vaktakyatA-padArthavicAraH, tatra svasamayavaktavyatAyAmasya samavatAraH, evaM parobhayasamayapratipAdakAdhyayanAnAmapi, yataH sarvameva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasaMbandhyapi samyakzrutameva, tasya svasamayopakArakatvAditi / idAnImarthAdhikAraH, sa cAdhyayanasamudAyArthaH, svasamayavaktavyataikadezaH, sa ca sarvasAvadyayogaviratirUpaH / idAnIM samavatAraH, sa ca lAghavArthaM pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva / ukta upakrama / _idAnIM nikSepaH, sa ca tridhA-oghaniSpanno 1 nAmaniSpannaH 2 sUtrAlApakaniSpannazceti 3 / tatra ogho nAma yat sAmAnyaM zAstrAbhidhAnaM, tacceha caturvidhamadhyayanAdi, punaH pratyekaM nAmAdicaturbhedamanuyogadvArAsArataH prapaJcenAbhidhAya bhAvAdhyayanAkSINAdiSu sAmAyikamAyojyaM / nAmaniSpanne nikSepe sAmAyikaM, tantra nAmAdicaturvidhaM, idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniyuktI ca prapaJcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma avasaraprApta kimiti niruktayAdAvasya svarUpratipAdanaM, tatra cetsvarUpAbhidhAnamaSya hanta ihopanyAsaH kimiti, atrocyate, iha nikSepadvAre nikSepamAtrasyaivAvasaraH, niruktau tu tadanvAkhyAnasyeti, Aha-itthamapi niruktidvAra eva sAmAyikavyAkhyAnataH kiM punaH sUtre'bhidhIyate iti, ucyate, alaM prapaJcena, ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt ? sUtrAbhAvAt, asati ca sUtre kasyAlApakanikSepa iti, ato'sti itaH tRtIya manuyogadvAramanugamAkhyaM, tatraiva nikSepasyAmaH / Aha___ yadi prAptAvasaro'pyasAviha na nikSipyate kimityupanyasya te iti, ucyate, nikSepasAmAnyAt iha pradarzyata eva, na tu pratanyate iti / idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhA-niryuktayanugamaH sUtrAnugamazca, niryuktayanugamastriprakAraH, tadyathA-nikSepaniyuktayanugama upodghAtaniryukyanugamaH sUtrasparzika-niryuktayanugamazceti, tatra nikSepaniyuktayanugamo'nugata eva, yadadho nAmAdinyAsAnyAkhyAnamuktamiti / idAnImupodghAta-niryuktanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNa iti, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. asya ca mahArthatvAnmA bhUdvidhana iti Arambhe maGgalamucyate / Aha-nanu maGgalaM prAgevoktaM, bhUyaH kiM tena ?, atha kRtamaGgalairapi punarabhidhIyate, itthaM tarhi pratidvAraM pratyadhyayanaM pratisUtraM ca vaktavyamiti / atrAha kazcit-maGgalaM hi zAstrasyAdau madhye'vasAne ceti pratipAditaM, tatrAtimaGgalamuktaM, idAnIM madhyamaGgalamucyate, tanna, anArabdha eva zAstre kuto madhyAvakAza iti, syAdetat, caturanuyogadvArAtmakaM yataH zAstraM, ato'nuyogadvAradvaye hyatikrAnte madhyamaGgalaM, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGgateti, nanvevamapi idaM zAstramadhyaM na bhavati, adhyayanamadhyatvAt, zAstramadhyo ca madhyamaGgalAvasara iti, tasmAd yatkiJcidetat tatazcAyaM sthitapakSaH-iha yadAdau maGgalaM pratipAditaM tadAvazyakAdimaGgalaM, idaM tunAvazyakamAtrasya, sarvAnuyogopodghatiniyuktitvAt prakrAntopodghAtasya, vakSyati ca "Avassassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijuttI, vocchAmi tahA dasANaM ca / / ityAdi, tathA "sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva nijuttI" caturvizatistavAdiSviti vakSyati, ato mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAccAsyArambhe maGgalopanyAso yukta eveti, Aha-sAmAyikAnvAkhyAne'dhikRte ko hi dazavaikAlikAdInAM prastAva iti, atrocyate, upodghAtasAmAnyAt, yatasteSAmapi prAyaH khalpavayamevopodghAta iti, alaM prapaJcena / tacedaM maGgalam - ni. (80) titthayare bhagavaMte, anuttaraparakkame amiynaannii| tiNNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // vR- gamanikA-tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH tAn vanda iti yogaH, tatra 'tu plavanataraNayoH' ityasya 'pAtratudivacisiciricibhyasthag iti thakpratyaye'nubandhalope ca kRte 'Rta idvA dhAtoH iti ittve raparatve hali ceti dIrghatve paragame ca tIrtha iti sthite 'DukRJ karaNe' ityasya 'careSTaH' ityasmAt sUtrAt TapratyayAdhikAre'nuvartamAne 'kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu' itiTapratyaye'nubandhalope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti bhavati / tatra tIryate'neneti tIrthaM, taca nAmAdicaturbhedabhinnaM, tatra noAgamato dravyatIrthaM nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca, tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSabAhUDupanadyAdi, dravyatA casyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt, anekAntikatvAt, mAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya prANAtipAtAdikAraNapUrvakatvAta, tasyaM ca tadvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt, prAgupAttasya ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tanatyanIkakriyAsahagatAdhyavasAyataH kSayopapatteH, tatkSayAbhAve ca bhAvato bhavataraNAnupapatteriti / bhAvatIrthaM tu noAgamataH saMghaH, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uktaM-"titthaM bhaMte ! titthaM ? titthakare tityaM ? goyamA ! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vA' // taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhavodadhiriti / athavA-paGkadAhapipAsAnAmapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH / / paGkastAvat pApe, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamarthaM yadityarthaH, athavA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 80] 53 sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAra 4 miti dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM tacca sarajaskazAkyaboTikasAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prasaGgena / tatha bhagaH - samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca * "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA / / " tatazca samagraizvaryAdibhagayogAdbhagavanto'rhanta iti tAn bhagavataH / Aha - tIrthakarAnityanenaiva 'bhagavata' ityasya gatArthatvAt tIrthakRtAmuktalakSaNabhagAvyabhicArAt nArtho'neneti, na, nayamatAntarAvalambi-parikalpitatIrthakaratiraskAraparatvAdasyeti, tathA ca na te'vikalabhagavantaH, tAn bhagavato, vanda iti kriyA sarvatra yojyA / tathA pare-zatravaH, te ca krodhAdyAH, AkramaNamAkramaH-parAjayaH taduccheda itiyAvat pareSAmARmaH parAkramaH, so'nuttaraH - ananyasadhzI yeSAM te tathAvidhAH / Aha-ye khalu aizvaryAdibhagavantaH te'nuttaraparAkramA eva, tamantareNa vivakSitabhagayogAbhAvAt, tatazca 'anuttarapAkramAn' ityetadatiricyate iti, atrocyate, anAdizuddhaizvaryAdisamanvitaparamapuruSapratipAdanaparanayavAdanirAkaraNArthatvAd na doSaH, tathA cAnuttaraparAkramatvAmantareNaiva kaizcit hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyata iti uktaM ca "jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvarye caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam ||" ityAdi, akartrAtmavAdavyavacchedArthaM vA / amitaM aparimitaM jJeyAnantatvAt kevalaM, amitaM jJAnaM eSAmityamitajJAninaH / Aha-ye'nuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva niyamena, krodhAdiparikSayottarakAlabhAvityAd amitajJAnasyeti, ucyate, satyametat kiM tu klezakSaye'pyamitajJAnAnabhyupagamapradhAnanayavAdanirAsArthatvAd upanyAsa iti, tathA cAhureke "sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM tasya naH kvopayujyate ? / / ityAdi" svasiddhAntaprasiddhacchadmasthavIttarAgavayavacchedArthaM vA / tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAn tIrNAn, tIrtvA ca bhavaudhaM 'sugatigatigatAn' tatra sarvajJatvAtsarvadarzitvAcca nirupamasukhabhAginaH sugatayaH - siddhAH, teSAM gatiH sugatigatiH, anena tiryaGnaranArakAmaragativyavacchedena paJcamImokSagatimAha, tAM gatAH- prAptAH tAn anena cAvAptANimAdyaSTaviDadhaizvaryasvecchAvilasanazIlapuruSatIrNatvapratipAdanaparanayavAdavyavacchedamAha, tathA ca kecidAhuH "aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvarya kRtiH sadA / modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadustaram // - ityAdi" tathA siddheH tasyA eva sugateH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAH tadvIjabhUtasAmAyikAdipratipAdakatvAt pradezakAH, anenatvanavadyAnekasattvopakArakatIrthakaranAmakarmavipAkapariNAmavat tatsvarUpamevAha, tAn 'vande' abhivAdaye iti gAthArthaH // eva tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM maGgalArthaM bandanamuktaM, idAnIM AsannopakAritvAt varttamAnatIrthAdhipateH akhila zrutajJArthapradarzakasya vardhamAnasvAmino vandamAha ni. (81) vaMdAmi mahAbhAgaM, mahAmuniM mahAyasaM mahAvIraM / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 yA amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // vR-tatra vandAmItyAdi dIpakaM azeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM / tatra bhAgaH-acintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH taM, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sarvajJatvAt, mahA~zcAsau munizca mahAmuniH taM, trailokyavyApitvAt mahadyazo'syeti mahAyazAH taM, 'mahAvIraM' ityabhidhAnaM, athavA 'zUra vIra vikrAntau' iti kaSAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH, atyantAnuraktakevalAmalazriyA virAjata iti vA vIraH, uktaM ca-"vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH / / " amarAzca narAzca amaranarAsteSAM rAjAnaH indracakravartiprabhRtayaH tairmahitaH-pUjitaH taM, tItharkaraM 'asya vartamAnakAlAvasthAyinaH tIrthasya iti gAthArthaH // evaM tAvadarthavaktumaGgalArthaM vandanamabhihita, idAnIM sUtrakartuprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAhani. (82) ikkArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savvaM gaNaharaNavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca / / vR. "ekAdaza' iti saMkhyAvAcayaH zabda, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAna, prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn; kasya ?'pravacanasya AgamasyetyarthaH, kiM ?-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarvaM niravazeSa, gaNadharAH-AcAryAsteSAM vaMzaH-pravAhasta, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca' AgamaM ca, vanda iti yogaH / Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandhaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandha eveti, pravacanaM tu sAkSAvRttyaivopakAritvAdeva vandyamiti gAthArthaH / / idAnIM prakRtamupadarzayannAhani. (83) te vaMdiUNa sirasA atthapuhuttassa tehi kahiyassa / suyanANassa bhagavao nijuttiM kittaissAmi / / vR. 'tAn' anantaroktAna tIrthakarAdInaM 'vanditvA' praNamya zirasA' uttamAGgena, kim ? niyukti kIrtayiSye, kasya ? -'arthapRthaktvasya' tatra zrutAbhidheyo'rthaH tasmAt sUtraM pRthak tadbhAvaH pRthaktvaM ca arthazca pRthaktvaM ceti ekavadbhAvaH, arthena vA pRthu arthapRthu tadbhAvaH arthapRthutthaM zrutavizeSaNameva tasya, 'taiH' tIrthakaragaNadharadibhiH 'kathitasya' pratipAditasya, kasya ? -zrutajJAnasya bhagavatH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrArthayoH parasparaM niryojanaM niyuktiH tAM 'kIrtayiSye' pratipAdayiSye iti gAthArthaH / / Aha-kimazeSazrutajJAnasya ?, na, kiM tahiM ?, zrutavizeSANAmAvazyakAdInAmiti, ata evAhani. (84) Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nighutiM vucchAmi tahA dasANaM ca / / vR-AsAM gamanikA-Avazyakasya dazavaikAlikasya tathottarAdhyayanAcArayoH samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAd yathA bhImasenaH sena iti uttarAdhya iti uttarAdhyayanamavaseyaM, athavA-' adhyayanamadhyAyaH, uttarAdhyAyAcArayoH, sUtrakRtaviSayAM niyukti vakSye, tathA dazAnAM ca saMbandhi Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 84] nImiti gAthArthaH / ni. (85) kappassa ya nitti vavahArasseva paramaNiuNassa / sUriapannattIe bucchaM isibhAsiANaM ca / vRtathA kalpasya ca niyukti vyavahArasya ca paramanipaNasya, tatra paramagrahaNaM mokSAGgatvAt nipuNagrahaNaM tvavyaMsakatvAt, tathA ca na manvAdipraNItavyavahAravayaMsaMko'yaM, "saccapaiNNA khu vavahArA" iti vacanAt, tathA sUryaprajJapteH vakSye, RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAM niyukti, kriyAbhidhAnaM cAnekazaH granthAntaraviSayatvAt samAsavyAsarUpatvAcca zAstrArambhasya aduSTameveti gAthArthaH // ni. (86) etesiM ninuttiM vucchAmi ahaM jinovaeseNaM / AharaNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM / / vR. "eteSAM zrutavizeSANAM, niyuktiM vakSye ahaM jinopadezena, na tu svamanISikayaiva, AharaNahetukAraNapadanivahAM etAM samAsena, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNaM iSTAnta itiyAvat, sAdhyadharmAnvayavyatirekalakSaNo hetuH, hetumullaGghaya prathama dRSTAntAbhidhAnaM nyAyapradarzanArthaM kRciddhetumanabhidhAya dRSTAnta evocyate iti, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAdInAM salilavat, tathA kvaciddhatureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA madIyo'yamazvaH viziSTacihnopalabdhyanyathAnupapatteH, tathA cAbhyadhAyi niyuktikAreNa "jinavayaNaM siddhaM ceva bhaNNaI katthavI udAharaNaM / Asajja u soyAraM heUvi kahaMciya bhaNejjA / / ityAdi" kAraNamupapattimAtraM, yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhaprakarSAt; nAtra AvidvadaGganAdilokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, tatrAharaNArthAbhidhAyakaM padamAharaNapadaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM / AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAni AharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-saMghAto yasyAM niryuktau sA tathAvidhA tAM 'etAM' vakSyamANalakSaNAM athavA prastutAM 'samAsena' saMkSepeNeti vyAkhyAtaM gAthAtrayamiti / / tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAt AdAvadhikRtA''vazyakAdyA dhyayanasAmAyikAkhyopodghAtaniyuktimabhidhitsurAhani. (87) sAmAiyaninuttiM vucchaM uvaesiyaM gurujanenaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM AnupubbIe / vR- sAmAyikasya niyuktiH sAmAyikaniyuktiH tAM 'vakSye' abhidhAsye, upa-sAmIpyena dezitA upadezitA tAM, kena ? - 'gurujanena' tIrthakaraNagaNadharalakSaNena, punarupadezanakAlArabhya AcAryapAramparyeNa AgatAM, sa ca paramparako dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyaparamparaka iSTakAnAM puruSapAramparyeNAnayanaM, atra cAsaMmohArthaM kathAnakaM gAthAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, bhAvaparamparakastviyameva upodghAtaniyuktireva AcAryapAramparyeNAgateti, katham ?, 'AnupurvyA' paripATyA jambUsvAminaH prabhavenAnItA, tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA AcAryapAramparyeNa AgatAM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 svagurubhirupadezitAmiti / Aha-dravyasya iSTakAlakSaNasya yuktaM pAramparyeNa AgamanaM, bhAvasya tu zrutaparyAyatvAt vaSvantarasaMkramaNAbhAvAt pAramparyeNAgamanAnupapattiriti, na ca tadbIjabhUtasya arhadgaNadharazabdasyAgamanamasti, tasya zrutyanantaramevoparamAditi, atrocyate, upacArAdadoSaH, yathA kArSApaNAd ghRtamAgataM ghaTAdibhyo vA rUpAdivijJAnamiti / evamiyamAcAryapAramparyahetutvAt tata Agatetyucyate, AgatevAgatA, bodhavacanazcAyamAgatazabdo na gami kriyAvacana iti, alaM vistareNa / davyaparaMparae imaM udAharaNaM-- ___ sAkeyaM nagaraM, tassa uttarapuracchime disibhAge surappie nAma jakkhAyayaNe, so ya surappio jakkho sannihiyapADihero, so varise varise cittijai, maho ya se paramo kIrai, so ya cittio samANo taM ceva citAkaraM mArei, aha na cittijjai tao janamAriM karei, tato cittagarA sabve palAiumAraddhA, pacchA rannA nAyaM, jadi sabve palAyaMti, to esa jakkho acittijaMto amha vahAe bhavissai, teNaM cittagarA ekkasaMkalitabaddhA pAduhuehiM kayA, tesiM nAmAiM pattae lihiUNa ghaDae chUDhANi, tato varise varise jassa nAma uhAti, tena citteyavyo, evaM kAlo vacati / annayA kayAI kosaMvIo cittagaradArao gharAo palAio tatthAgao sikkhago, so bhamaMto sAke tassa cittagarassa gharaM allINo, sovi egaputtago therIputto, so se tassa mitto jAto, evaM tassa tattha acchaMtassa aha taMmi varise tassa therIpattassa cArao jAto, pacchA sA therI bahappagAraM ruvati, taM ruvamANI therI daTUNa kosaMbako bhaNati-kiM ammo ! rudasi ?, tAe si, so bhaNati-mA ruyaha, ahaM evaM jakkhaM cittissAmi, tAhe sA bhaNati-tumaM me putto kiM na bhavasi?, tovi ahaM cittemi, acchaha tubbhe asogAo, tato chaTThabhattaM kAUNa ahataM vatyajualaM parihittA aTThaguNAe po ttIe muhaM baMdhiUNa cokkheNa ya patteNa suibhUeNa navaehiM kalasaeiha NhANettA navaehiM kumcaehiM navaehiM malla saMpuDehiM allesehiM vaNNehiM ca // citteUNa pAyavaDio bhaNai - khamaha jaMmae avaraddhaM ti?, tato tuTThojakkhe bhaNati-varehi varaM, so bhaNati-e yaM ceva mamaM varaM dehi, mA loga mAreha, bhaNati-etaM tAva Thitameva, jaM tumaM na mArio, evaM annevi na mAremi', anna bhaNa, jassa egade samavi pAse mi dupayassa vA cauppayassa vA apayassa vA tassa tadANurUvaM rUvaM nivvattemi, evaM houtti dinno varo, tato so laddhavaro rannA sakkArito samANo gao kosaMbI asthi, tena bhaNiaM-cittasabhA natthi, manasA devANaM vAyAe patthivANaM, takkhaNamettameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhaittA pacittitA, tassa dharadiNNagassa jo ranno aMtepurakiDDApadeso so dinno, teNaM tattha tadAnurUvesu nimmiesu kadAi migAvatIe jAlakiDDa gaMtareNa pAdaMguTThao diTTho, uvamANeNaM nAyaM jahA migAvatI esatti, tena pAdaMguTThagANusAreNa devIe rUvaM nivvaMttiaM, tIse cakTuMmi ummillijjate ego masibindU UruyaMtare paDio, tena phusio, puNo'vi jAto, evaM tinni vArA, pacchA tena nAyaM, etena evaM hoyavvameva, tato cittasabhA nimmi tA, rAyA cittasabhaM paloeMto taM padesaM patto jattha sA devI, taM nivvaNNaMteNa so bindu diTTho, viruTTho, etena mama pattI dharisiyattikAUNa vajjho Anatto, cittagaraseNI uvaTThitA, sAmi ! esa varaladdhotti, tato se khujAe muhaM dAiyaM, tena tadAnurUvaM nivvattitaM, tathAvi tena saMDAsao chiMdAvio ceva, nivvisao ya ANatto, so ___ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 87] puNo jakkhassa upavAseNa Thito, bhaNio ya- vAmeNa cittihisi, sayANiyassa padosaM gato, tena ciMyitaM-pajoo eyassa appIti vahejjA, tato nena migAvaIe cittaphalae rUvaM citteUNa, paJjoyassa uvaThThaviaM, tena diTuM, pucchio, siTuM, tena dUo payaTTito, jadi miyA vaI na paTTavesi to emi, tena asakkArio niddhamaNeNa nicchUDho, tena siTuM, imovi tena dUyavayaNeNa ruTTho, savvabaleNa kosaMbi ei, taM AgacchaMtaM souM sayANio appabalo atisAreNa mao, tAhe migAvaIe cintiaM___ mA imo bAlo mama putto vinassihiti, esa khareNaM na sakkati, pacchA dUto paTTavio, bhaNioesa kumAro bAlo, amhehiM gaehiM mA sAmaMtarAiNA keNai anneNaM pellijjihii, so bhaNati-ko mamaM dhAremANe pellihiti, sA bhaNati-osIsae sappo, joyaNasae vijo kiM karehiti ?, to nagariM daDhaM karehi, so bhaNati-AmaM karemi, tAe bhaNNati-ujjeNigAo iTTagAo baliAo, tAhi kIrau, AmaMti, tassa ya coddasa rAiNo vasavattiNo, teNaM teSiM balA ThavitA, purisaparaMparaeNa tehiM ANiAo iTTagAo, kayaM nagaraM dada, tAhe tAe bhaNNati-iyANiM dhanassa bharehi nagari, tA nena bhariyA, jA he nagarI rohagaasajjhA jAyA, tAhe sA visaMvaiyA, cintiyaM ca nAe-dhannA NaM te gAmAgaranagara jAva saNNivesA, jattha sAmI viharati, pavvaejAmi jai sAmI eja, tato bhagavaM samosaDho, tattha savvaverA pasamaMti, migAvatI niggatA, dhamme kahijamANe ege purise esa savvaNNutti kAuM pacchaNNaM manasA pucchati, tAhe sAmaNiA bhaNio-vAyAe puccha devAnupiA !, varaM bahave sattA saMbujhaMtitti, evamAvi bhaNite tena bhaNNati__ bhagavaM ! jA sA sA sA?, tattha bhagavatA AmaMti bhaNitaM, goyamasAmiNA bhaNiaM-kiM eteNa jA sA sA sA bhaNitaM ?, ettha tIse uTThANapariyAvaNi savvaM bhagavaM parikaheti-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAma nayarI, tatthego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi dAUNa jA pahANA kaNNA taM pariNeti, evaM teNaM paMcasayA piDitA, ekekAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, jaddivasaM jAe samaM bhoge bhuMjai tadivasaM deti alaMkAraM, sesakAlaM na deti, so IsAlao taM gharaM na kayAI mayai, navA annassa alliyaMtaM deti, so annadA mittapagate vAhito, anicchaMto balA nIo jemetaM, so tahiM gatotti nAUNaM tAhiM ciMtiaM-kiM eteNaM amhaM suvaNNaeNati?, ajja patirikkaM hAmo samAlabhAmo AviddhAmo a, pahAAo pairikkamajitavbayavihIe tilayacoddasaeNaM alaMkAreNa alaMkareUNaM addAyaM gahAya pehamANIo ciTuMti, so a tato Agato, taM daGNa Asurutto, tena ekkA gahiyA, tAva piTTiyA jAva mayatti, tA annAo bhaNaMti evaM amha vi ekkekkA u eeNa haMtavya ti, tamhA eyaM ettheva addAgapuMjaM karemo, tattheguNehiM paMcahiM mahilAsaehiM paMca egUNAI adAgasayAiM jamagasamagaM pakkhittAI, tattha so adAgapuMjo jAto, pacchA puNovi tAsiM pacchAtAvo jAo-kA gatI amha patimAriyANaM bhavissati ?, loe a uddhaMsaNAo saheyavvAo, tAhe tAhiM ghanakavAiniraMtaraM nicchiDDAI dArAI ThadeUNa aggI dinno savvao samaMtao, tena pacchANutAveNa sANukkosayAe atAe akAmanicarAe manUsesUbavaNNA pacaMvi sayA corA jAyA, egaMmi pavvae parivasaMti, sovi kAlagato tirikkhe-sUva vaNNo, tattha jA sA paDhamaM mAriyA, sA ekkaM bhavaM tiriesu pacchA egami baMbhaNakule ceDo AyAo, so Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 a paMcavariso, so a suvaNNakAro tirikkhesu uvavaTTiUNa taMmi kule cevadAriyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAho, sA ya niccameva royati, tena udarapoppayaM kareMteNaM kahavi sA joNihAre hatthena AhatA, tahA vavaTTitA rovituM, tena nAyaM-laddho mae uvAotti, evaM so niccakAlaM kareti, so tehiM mAyapitIhiM nAo, tAhe haNiUNaM dhADio, sAviya paDuppannA ceva viddAyA, so ya caiDo palAyamANo ciraM nagaraviNaTThadusIlAyAro jAo, gato egaM corapallI, jattha tAni egUNagANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi pairikaM hiMDatI egaM gAmaM gatA, so gAmo tehiM corehiM pellito, sA ya NehiM gahiyA, sA tesiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA, tesiM ciMtA jAyA -aho imA varAI ettiANaM sahati, jai annA se biijiA labhejA to se vissAmo hojA, tato tehiM annayA kayAI tIse biiJiA AnIA, jaddivasaM ceva AnIA taddivasaM ceva sA tIse chiDDAI maggai, kena uvAeNa mArejjA ?, te annayA kayAi ohAiyA, tAa sA bhaNiA, peccha kUve kiMpi dIsae, sA daTTamAraddhA, tAe tattheva chUDhA, te AgatA pucchati, tAe bhaNNati appaNo mahilaM kIsa na sAreha ?, tehiM nAyaM jahA eyAe mAriyA, tao tassa baMbhaNaceDagassa hidae ThiaMjahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, suvvai ya bhagavaM mahAvIro savaNNU savvadarisI, tato esa samosaraNA pacchati! tAhe sAmI bhaNati-sA ceva sA tava bhaginI, ettha saMvegamAvanno so pavvaio, evaM soUNa savvA sA parisA patanurAgasaMjuttA jAyA / tato migAvatI devI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA evaM vayAsI-jaMNavaraM paJjoApucchAmi, tato tujjha sagAse pavvayAmitti bhaNiUNa pajo Apucchati, tato pajoo tIse mahatImahAliyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajjAe na tarati vAreuM, tAhe visajjei, tato migAvatI pajjoyasa udayanakumAraM nikkhevagaNinikkhattaM kAUNa pavvaiA, pajjoassavi aDa aMgAravaIpamuhAo devIo pavvaiyAo, tAnivi paMca corasayANi teNaM gaMtUNa saMbohiyANi, etaM pasaMgeNa bhaNiaM, ettha iTTagaparaMparaeNa ahiyAro, esa davyaparaMparao / / sAmprataM niyuktizabdasvarUpAbhidhAnAyedamAhani. (88) nijuttA te atthA jaM baddhA tena hoi niJjuttI / tahaviya icchAvei vibhAsiuM suttaparivADI // vR-nizcayena sarvAdhikyena Adau vA yuktA niyuktAH, aryanta ityarthAH jIvAdayaH zrutaviSayAH, te hyA niryuktA eva sUtre, 'yad' yasmAt 'baddhAH' samyag avasthApitA yojitA itiyAvat, teneyaM niyuktiH' niryuktAnAM yuktiniyuktayuktiriti prApte yuktazabdasya lopaH kriyate, uSTramukhI kanyeti yathA, niyuktArthavyAkhyA niyuktiritihRdayaM / Aha-sUtre samyak niryuktA evArthAH punazcehaiSAM yojanaM kimarthaM ?, ucyate, sUtre niryuktAnapyarthAn na sarva evAzeSAn avabudhyante yataH, ataH / tathApi ca sUtre niryuktAnapi sataH eSayati--iSu icchAyAmityasya Nyantasya laT iti tip-zap-guNAyAdezeSu kRteSu eSayati, vividhaM bhASituM vibhASituM, kA? - sUtraparipATI' sUtrapaddhatiriti, etaduktaM bhavati-apratibudhyamAne zrotAri guruM tadanugrahArthaM sUtraparipATyeva vibhASitumeSayati-icchata icchata mAM pratipAdayitumitthaM prayojayatIveti, sUtraparipATImiti pAThAntaraM, ziSya eva guruM sUtrapaddhatimanava budhyamAnaH pravartayati-icchata icchata mama vyAkhyAtuM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 88] sUtraparipATImiti, vyAkhyA ca niyuktiriti, ataH punaryojanamitthamadoSAyaiveti, alaM vistareNa, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArthaH / / yaduktaM 'arthapRthaktvasya taiH kathitasyeti' tIrthakaragaNadharaiH, idAnIM teSAmeva zIlAdisaMpatsamanvitatvapratipAdanAyAhani. (89) tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANavuTThi bhaviyajanavibohaNaTThAe // vR-rUpakamidaM draSTavyaM, tatra vRkSo dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyavRkSaH kalpataruH, yathA tamAruhya kazcit tatkusumAnAM gandhAdiguNasamanvitAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgasevinAM puruSANAM tadArohaNAsamarthAnAM anukampayA kusumAni visRjati, te'pica bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTeSu pratIcchanti, punaryathopayogamupabhunAnAH sukhamApnuvanti, evaM bhAvavRkSe'pyAyojyaM / tapazca niyamazca jJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva vRkSastaM, tatra anazanAdibAhyAbhyantarabhedabhinnaM tapaH, niyamastu indriyanoindriyabhedabhinnaH, tatra zrotrAdInAM saMyamanamindriyaniyamaH krodhAdInAM tu noindriyaniyama iti, jJAna-kevalaM saMpUrNa gRhyate, itthaMrUpaM vRkSaM ArUDhaH, tatra jJAnasya saMpUrNAsaMpUrNarUpatvAt saMpUrNatAkhyApanAyAha-saMpUrNa kevalaM asyAstIti kevalI, asAvapi caturvidhaH zrutasamyaktvacAritrakSAyikajJAnabhedAt, athavA zrutAvadhimanaH paryAyakevalajJAnabhedAt, ataH zrutAdikevalavyavacchittaye sarvajJAvarodhArthamAha-amitajJAnI, 'tato' vRkSAt muJcati 'jJAnavRSTi' iti kAraNe kAryopacArAt zabdavRSTi, kimarthaM ?-bhavyAzca ta janAzca bhavyajanAH teSAM vibodhana tadarthaM tannimittamitiyAvat / Aha-kRtakRtyasya satastattvakathanamanarthaka, prayojanavirahAt; sati ca tasmin kRtakRtyatvAnupapatteH, tathA sarvajJatvAdvItarAgatvAcca bhavyAnAmeva vibodhanamanupapannaM, abhavyavibodhane asarvajJatvAvItarAgatvaprasaGgAditi, atrIcyate, prathamapakSe tAvat sarvathA kRtakRtyatvaM nAbhyupagamyate, bhagavataH tIrthakaranAmakarmavipAkAnubhAvAta; tasya ca dharmadezanAdiprakAreNaivAnubhUteH, dvitIyapakSe tu trailokyagurodharmarmadezanakriyA vibhinna svabhAveSu prANiSu tatsvAbhAvyAt vibodhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat, uktaM ca vAdimukhyena tvAdvAkyato'pi keSAJcidabodha iti me'dbhutam / bhAnormamarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH ? // na cA tamulUkasya, prakRtyA kiSTacetasaH / svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH karAH / ityAdi" yathA vA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vyAdhi cikitsamAnaH pratyAcakSANazca nAtajjJaH na ca rAgadveSavAna, evaM sAdhyamasAdhyaM bhavyAbhavyakarmarogamapanayannanapanayaMzca bhagavAnnAtajjho na ca rAgadveSavAniti alaM prasaGgeneti gAthArthaH / / ni. (90) taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAI gaMdhati tao pavayaNaTThA / vR- 'tAM' iti tAM jJAnakusumavRSTi, buddhimayena-buddhyAtmakena, buddhirevAtmA yasyAsau buddhyAtmakastena, kena ?-paTena, 'gaNadharAH' prAguktAH 'grahItuM' AdAtuM 'niravazeSAM' saMpUrNA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 jJAnakusumavRSTi, bIjAdibuddhitvAdgaNadharANAM, tataH kiM kurvanti ?-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthakarasya bhASitAni tIrthakarabhASitAni iti samAsaH, kusumakalpAni, grananti vicitrakusumamAlAvat, kimarthamityAha-pragaTa prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanaMdvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadarthaM, kathamidaM bhaveditiyAvata, pravaktIti vA pravacanaM saGcastadarthamiti gAthArthaH // prayojanAntarapratipipAdayiSayedamAhani. (91) dhituM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kayaM gaNaharehiM / / vR- 'grahItuMca' AdAtuM ca grathitaM satsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavRndaM, kusumasaMghAtavat: 'caH' samuccaye, etaduktaM bhavati-padavAkyaprakaraNAdhyAyaprAbhRtAdiniyatakramasthApitaM jinavacanaM ayatnenopAdAtuM zakyate, tathA gaNanaM ca dhAraNA ca gaNanadhAraNe te api sukhaM bhavataH grathite sati, tatra gaNana-etAvadadhItaM etAvaccAdhyetavyamiti, dhAraNA apracyutiH avismRtirityarthaH, tathA dAtuM praSTuM ca, 'sukhaM' ityanuvartate, 'caH' samuccaya eva, evakArasya tu vyavahitaH saMTaGkaH, grahItuM sukhameva bhavatItthaM yojanIyaM, tatra dAna-ziSyebhyo nisargaH, praznaH-saMzayApattau asaMzayA) vidvatsannidhau svavivakSAsUcakaM vAkyamiti, 'ebhiH kAraNaiH' anantaroktairhetubhUtaiH 'jIvitaM' iti avyavacchittinayAbhiprAyataH sUtrameva 'jIyaM' ti prAkRtazailyA 'kRtaM' racitaM gaNadharaiH, athavA jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi gAthArthaH / / Aha-- tIrthakarabhASitAnyeva sUtraM, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpannagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpameva abhidhatte, na vitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, ata Ahani. (92) atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyahAe tao suttaM pavattai // vR-gAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanA pratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyata-kazcidAha- artho'nabhilApyaH, tasya ashbdruuptvaat| atastaM kathamasau bhASata iti, ucyate, zabda eva arthapratyAyanakAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNa' sUkSmaM barthaM ca, niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA 'gaNaharA nipuNA niguNA vA' / / Aha-zabdamarthapratyAyakaM arhan bhASate, na tu sAkSAdarthe, gaNabhRto'pica zabdAtmakameva granthanti, kaH khalvatra vizeSa iti, ucyate, gAthA saMbandhAbhidhAna eva vihitottaratvAt yatkiJcidetat / Aha-tatpunaH sUtraM kimAdi kiMparyantaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra iti, ucyate - ni. (93) sAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva biNdusaaraao| tassavi sAro caraNa sAro caraNassa nivvANaM / / vR-sAmAyikamAdau yasya tatsAmAyikAdi, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnaM 'yAvadvindusArAd' iti bindusAraM yAvat bindusArapayaryantamityarthaH, yAvacchabdAdeva tu dvyakadvAdazabhedaM, 'tasyApi' zrutajJAnasya 'sAraH' phalaM pradhAnataraM vA, cArazcaraNaM bhAve lyuTpratyayaH, caryaMte vA aneneti Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 93 ] caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo varttate, apizabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahito yogaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAt nirvANamapi, anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt, caraNasyaiva jJAnarahitasyApi syAd, aniSTaM caitat, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH iti vacanAt iha tvanantaraphalatvAccaraNasya tadupalabdhinimittatvAcca zrutasya nirvANahetutvasAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAdityamupanyAsa iti, alaM vistareNa, 'sAra:' phalaM 'caraNasya' saMyamataporUpasya, nirvRtinirvANaMazeSakarmarogApagamena jIvasya svarUpe'vasthAnaM muktipadamitiyAvat ihApi niyamataH zailezyavasthAnantarameva nirvANabhAvAt kSINaghanaghAtikarmacatuSkasyApi ca niratizayajJAnasamanvitasya tAmantareNAbhAvAt, ata uktaM- sArazcaraNasya nirvANaM iti, anyathA hi tasyAmapi zailezyavasthAyAM kSAyike jJAnadarzane na na sta iti, ataH samyagdarzanAditrayasyApi samuditasya sato nirvANahetutvaM na vyastasyeti gAthArthaH / tathA cAha niyuktikAraH - suanAmivi jIvo varddhato so na pAuNai mokkhaM / ni. (94) jo tavasaMjamamaie joe na caei voDhuM je // - gamanikA - 'zrutajJAne api' iti apizabdAnmatyAdiSvapi jIvo varttamAnaH san na prApnoti mokSamiti, anena pratijJArthaH sUcitaH, yaH kiMviziSTa iti, Aha-yastapaH saMyamAtmakAn yogAna zaknoti voDhuM iti, anena hetvartha iti, dRSTAntastvabhyUhyo vakSyati vA, prayogazca - 'na jJAnameva IpsitArthaprApakaM, saktiyAvirahAt, svadezaprAptyabhilASigamanakriyA-zUnyamArgajJajJAnavat, sautro vA dRSTAntaH mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsitadiksaMprApakapavanakriyAzUnyapotavat, 'je' iti pAdapUraNe, 'i jerAH pAdapUraNe' iti vacanAt // tathA cAha ni. (95) jaha cheyaladdhanijjAmaovi vANiyagaicchiyaM bhUmiM / vAeNa vinA poo na caei mahaNNavaM tariuM // ghR- yena prakAreNa yathA, 'cheko' dakSaH, labdhaH - prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH, apizabdAt sukarNadhArAdhiSThito'pi vaNija iSTA vaNigiSTA tAM bhUmiM mahArNavaM tarituM vAtena vinA poto na zaknoti, prAptumiti vAkyazeSaH // ni. (96) taha nAladdha nijAma ovi siddhivasahiM na pAuNai / niuNovi jIvapoo tavasaMjamamAruavihUNo || 61 - tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena jIvapoteneti samAsaH, apizabdAtsunipuNamatijJAnakarNadhAradhiSThito'pi zeSaM nigadasiddhaM, kintu 'nipuNo'pi' paNDito'pi, zrutajJAnasAmAnyAbhidhAne satyapi tadatizayakhyApanArthaM nipuNagrahaNaM, tasmAt tapaH saMyamAnuSThAne khalpramAdavatA bhavitavyamiti gAthAdvayArthaH / tathA cehaupadezikameva gAthAsUtramAha niyuktikAraH ni. (97) saMsArasAgarAo ubbuDDo mA puNo nibuDDijA / caraNaguNivappINo bui bahupi jANaMto // // // vR- padArthastu dRSTantAbhidhAnadvAreNocyate yathA nAma kazcitkacchapaH pracuratRRNapatrAtmakanirichadrapaTalAcchAditodakAndha-kAramahAhUdAntargatAnekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1 paribhramankathaJcideva paTalarandhramAsAdya vinirgatya ca tataH zaradi nizAnAthakarasparzasukhamanubhUya bhUyo'pi tatraiva nimagnaH, atha samAsAditabandhuH tadrandhraupalabdhyarthaM paryaTan apazyaMzca kaSTataraM vyasanamanubhavati sma / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasantAnapaTalasabhAcchAditAnmithyAdarzanAditamo'nugatAt vividha-zArIramAnasAkSivedanajvarakuSThabhagandareSTaviyogAniSTasaMprayogAdiduHkhajalacarAnugatAt, saMsaraNaM saMsAraH, bhAve ghaJpratyayaH, sa eva sAgarastasmAt, paribhraman kathaJcideva manuSyabhavasaMvartanIyakarmarandhramAsAdya mAnuSatvaprAptyA unmagnaH san jinacandravacanakiraNAvabodhamAsAdya duSprApo'yamiti jAnAnaH svajanastrehaviSayAturacittatayA mA punaH kUrmavat tatraiva nimajjet / Aha-ajJAnI kUrmo nimajjatyeva, itarastu jJAnI hitAhitaprAptiparihArajJaH kathaM nimaJjati iti, ucyate, caraNaguNaiH vividham-anekadhA prakarSeNa hInaH caraNaguNaviprahINaH nimajjati bahvapi jAnan, apizabdAt alpamapi athavA nizcayanayadarzanana ajJa evAsau, jJAnaphalazUnyatvAt iti, alaM vistareNeti gAthArthaH // prakrAntamevArthaM samarthayannAhani. (98) subahuMpi suya mahIyaM kiM kAhI ? caraNavippahInassa / aMdhassa jaha palitA dIvasayasahassakoDIvi / / ni. (99) appaMpi suyamahIyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikkovi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // vR- gAthAdvayamapi nigadasiddhameva, navaraM dIpAnAM zatasahastrANi dIpazatasahasrANi lakSA ityarthaH, teSAM koTI, apizabdAdveapi / / Aha-itthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasaMpat sugatiphalApekSayA nirarthikA prApnoti, ucyate, iSyat eva, yata Ahani. (100) jahA kharo caMdanabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu cNdnss| evaM khu nANI caraNeNa hIno, nANassa bhAgI nahu sAggaIe // vR- gamanikA-yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na tu candanasya, evameva jJAnI caraNena hInaH jJAnasya bhAgI 'na tu' naiva 'sugateH' siddhidayitAyA iti gAthArthaH / idAnIM vineyasya mA bhUdekAntenaiva jJAne'nAdaraH, kriyAyAM ca tacchUnyAyAmapi pakSapAta iti, ato dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamuparzayannAhani. (101) hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo a aMdhao // vR- iyaM nigadasiddhaiva, navaraM udAharaNaM-egami mahAnagare palIvaNaM saMvutaM, taMpi ya anAhA duve janA-paMgaloya aMdhalo ya, te nagaraloe jalaNasaMbhamanmaMtaloyaNe palAya mANe pAsaMto paMgulao gamanakiriyA'bhAvAo jANao'vi palAyaNamagaM kamAgaeNa aganinA daDDo, aMdho'vi gamanakiriyAjutto palAyaNamaggamajANato turitaM jalaNaMteNa gaMtuMaganibhariyAe khANIe paDiUNa daDDo / esa diTuMto, ayamatthovaNao-eva nANIvi kiriyArahito na kammaggiNo palAiuM samattho, itaro'vi nANarahiyattaNao tti / atra prayogau bhavataH-jJAnameva viziSTaphalasA'dhakaM na bhavati, sakriyAyogazUnyatvAt, nagaradAhe paGgulocanavijJAnavad, nApi kriyaiva viziSTaphala sAdhikA, saMjJA nasaMTaGkarahitatvAt, nagaradAha eva andhasya palAyanakriyAvat / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 101 ] 63 Aha evaM jJAnakriyayoH samuditayorapi nirvANaprasAdhakamAsarthyAnupapattiH prasajyate, pratyekabhAvAt, sikatAtailavat, aniSTaM caitaditi, atrocyate, samudAyasAmarthya hi pratyakSasiddhaM, yato jJAnakriyAbhyAM kaTAdikAryasiddhaya upalabhyante eva, na tu sikatAsu tailaM, na ca dRSTamapahnotuM zakyate, evamAbhyAmaSTakAryasiddhirapyaviruddhaiva, tasmAdyatkiJcidetat / tathA kiJca na sarvathaivAnayoH sAdhanatvaM neSyate, dezopakAritvAt, dezopakAritvamabhyupagamyata eva yata Aha ni. (102) saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / aMdhoya paMgU ya vane samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA || vR- kiMtu tadeva samudAyaM samagratvAdiSTaphalasAdhakaM, kevalaM tu vikalatvAt itarasApekSatvAdasAdhakamiti, ataH kevalayorasAdhakatvaM pratipAditamiti, alaM vistareNa, uktasaMbandhagAthAvyAkhyAnaM prakaTArthatvAnna vitanyate, navaraM 'sametye' -tyukte'pi 'tau saMprayuktA' viti punarabhidhAnamAtyantikasaMyogopadarzanArthamiti / etthaM udAharaNaM- egaMmi raNNe rAyabhaeNa nagarAo uvvasiya logo Thito, puNovi dhADibhayeNa ya vahanAni ujjhia palAo, tattha duve anAhappAo, aMdho paMgU ya, ujjhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAtena vanadavI laggo, te ya bhIyA, aMdho chuTTa kaccho aggiteNa palAyai, paMguNA bhaNitaM aMdha ! mA ito nAsa NaM, ito ceva aggI, tena bhaNitaM kuto puNa gacchAmi ? paMguNA bhaNitaM - ahaMpi purato atidUre maggadesaNA'samatyo paMgU, tAmaM khaMdhe karehi, jeNa ahikaMTakajalaNAdi avAe pariharAveMto suhaM te nagaraM pAvemi, teNaM tahatti paDivajiya anuTThitaM paMguvayaNaM, gayA ya khemeNa dovi nagaraM ti / esa diTThato, ayamatthovaNao - NANakiriyAhiM siddhipuraM pAvijjaitti / prayogazca viziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakaH, samyakriyopalabdhirupatvAt, andhapaGgavoriva nagarAvAptiriti / yaH punarabhilaSitaphalasAdhako na bhavati, sa samyakriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTa gamanakriyAvakalavighaTitaikacakrarathavaditi vyatirekaH / Aha-jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute ? kimavizeSaNa zibikodvAhakavad, uta bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivrAtavad iti, atrocyate, bhinnasvabhAvatayA, yata Aha ni. (103) nANaM payAsagaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tihaMpi samAjoge mokkho jinasAsane bhaNio || ; , vR- tatra kacavarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravad iha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti samudAyArthaH / tatra jJAyate'neneti jJAnaM tacca prakAzayatIti prakAzakaM tacca jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAt, gRhamalApanayane pradIpavat, kriyA tu tapaH saMyamarUpatvAd itthamupakurute -- zodhayatIti zodhakaM, kiM taditi, Aha-tApayatyanekabhavopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH, tacca zodhakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat, tathA saMyamanaM saMyamaH, bhAve appratyayaH, AzravadvAraviramaNamitiyAvat, cazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakrAntaphalasiddhau bhinnopakArakarttutvAvadhAraNArthaH, gopanaM guptiH, striyAM ktin Agantukakarma-kacavaranirodha itihRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaraH, tatazca saMyamo'pi apUrvakarmakacavarA gamanirodha Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 tayaivopakurute, tasvabhAvatvAt gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamanirodhena vAtAyanAdi-sthaganavata, evaM trayANAmeva, apizabdo'vadhAraNArthaH, athavA saMbhAvane, kiM saMbhAvayati ?- trayANAmapi' jJAnAdInAM, kiMviziSTAnAM ? -nizcayataH kSAyikAnAM, na tu kSAyikopazamikAnAmiti, samAyoge' saMyoge 'mokSaH' sarvathA'STavidhakarmamalaviyogalakSaNaH, jinAnAM zAsanaM jinazAsanaM tasmin 'bhaNitaH' uktaH / Aha- 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' ityAgamo virudhyate, samyagdanimantareNa uktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate, samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSa iti gAthArthaH // iha yat prAk niyuktikRtA'bhyadhAyi 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prApnoti mokSa' ityAdi pratijJAgAthAsUtraM, tatraiva sUtrasUcitaH khalvayaM heturavagantavyaH, kutaH?-tasya kSAyopazamikatvAt, avadhijJAnavat iti, kSAyikajJAnAdyayAptau ca mokSaprAptiriti tattvaM, ataH zrutasyaiva kSAyopazamikatvamupadarzayannAhani. (104) bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho nannatya khae kasAyANaM // kR-bhavanaM bhAvaH tasmin, sa caudayiAdyanekabhedaH, ata Aha-'kSAyopazamike' dvAdaza aGgAni yasmiMstata dvAdazAGgaM bhavati zrutajJAnaM, apizabdAd aGgabAhyamapi, tathA matyAdijJAnatrayamapi, tathA sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga ityarthaH, tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, 'kaivalye sati' anena jJAnagrahaNenAjJAniprakRtiktapuruSapratipAdanaparanayamatavyavacchedamAha, tatra 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSannetayate' iti vacanAt prakRtimuktasya ca buddhyabhAvAt jJAnAbhAva iti, tasya lAbhaH-prAptiH, kathaM ?--'kaSAyANAM' krodhAdInAM kSaye sati 'nAnyatra' nAnyena prakAreNa, iha ca chadmasthavItarAgAvasthAyAM prAdhAnyakhyApanArthamiti, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM bhavati, tadbhAve trayaNAmapi samyaktvAdInAM kSAyikatvasiddheH / Aha-evaM tarhi yadAdAvuktaM 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prApnoti mokSaM, yastapaH saMyamAtmakayogazUnyaH' iti, tadvizeSaNamanarthaMka, zrute tapaH saMyamAtmakayogasahiSNorapi mokSAbhAvAditi, atrocyate, satyametat, kiMtu kSAyopazamikasamyaktvazrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdi-nibandhanatvena pAramparyeNa mokSahetutvAdadoSaH / / Aha-iSTa masmAbhiH mokSakAraNakAraNaM zrutAdi, tasyaiva kathamalAbho lAbho veti, atrocyate, ni. (105) aTThaNhaM payaDINaM ukkosaThiii vaTTamANo u| jIvo na lahai sAmAiyaM cauNhapi egayaraM / / vR. 'aSTAnAM iti saMkhyA, kAsAM ? - jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInA, utkRSTA cAsau sthitiH cotkRSTasthitiH tasyAM 'vartamAno' bhavan 'jIvaH' AtmA 'na labhate' na prApnoti, kiM tata ? - "sAmAyika pUrvavyAkhyAtaM, kiMviziSTa? -'caturNAmapi samyaktvazrutadezavirati-sarvaviratirUpANAM 'eka taram' anyatamat itiyAvat, apizabdAt matyAdi ca, na kevalaM na labhate, pUrvapratipanno'pi na bhavati, yato'vAptasamyaktvo hi na punastatparityAge'pi granthimullaGghaya utkRSTasthitIH karmaprakRtIH vaghnoti, AyuSkotkRSTasthiau punarvartamAnaH pUrvapratipatrako bhavati, anuttaravimAnopa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 105 ] pAtakAle devo, na tu pratipadyAmAnaka iti, tuzabdAjjagharnyasthitau ca varttamAnaH pUrvapratipannatvAnna labhate, AyuSkajaghanyasthitau ca vartamAno na pUrvapratipanno nApi pratidyamAnakaH, jaghanyAyuSkasya kSullakabhavagrahaNAdhAratvAt, tasya ca vanaspatiSu bhAvAtU; tatra ca pUrvapratipannapratipadyamAnakAbhAvAt, prakRtInAM ca utkRSTetarabhedabhinnA khalviyaM sthitiH - AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH parA sthitiH, saptatirmohanIyasya nAmagotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAga ropamANyAyuSkasya, iti, jaghanyA tu dvAdaza muhUrttA vedanIyasya nAmagotrayoraSTau zeSANAntarmuhUrtaM iti gAthArthaH // ni. (106) sattaNhaM payaDINaM abbhitarao u koDikoDINaM / kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamannayaraM // vR- Aha- kimetA yugapadeva utkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAM utkRSTasthitirUpAyAM saMjAtAyAM anyA api niyamato bhavanti AhosvidanyathA vA vaicitryamatreti, ucyate atra vidhiriti, mohanIyasya utkRSTasthitau zeSANAmapi SaNNAmutkRSTaiva, AyuSkaprakRteStu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, mohanIyarahitAnAM tu zeSaprakRtInAM anyatamAyA utkRsthiteH sadbhAve mohanIyasya zeSANAM ca utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti prAsaGgikaM / dvitIyagAthAkhyA - saptAnAmAyuSkarahitAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmaGgIkRtya sAgaropamANAM koTIkoTI tasyAH koTIkoTyA abhyanta rata eva tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA''tmAnamiti gamyate 'yadi labhate yadi prApnoti, caturNo zrutasAmAyikAdInAmanyatarat, tata eva labhate nAnyatheti pAThAntaraM vA 'kRtvA sAgaropamANAM sthitiM labhate caturNAmanyatarat' ityakSaragamanikA / avayavArtho'bhidhIyate saptAnAM prakRtInAM yadA paryantavarttinI sAgaropamakoTIkoTI palyomAsaMkhyeyabhAgahInA bhavati, tadA ghanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugranthivat karmagranthirbhavatIti, Aha ca bhASyakAra: 65 "gaMThitti sudubbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio ghanarAgaddosapariNAmo || ityAdi" tasmin bhinne samyaktvAdilAbha upajAyate, nAnyatheti, tadbhedazca manovighAtaparizramAdibhiH dussAdhyo vartate, tathAhi sa jIvaH karmaripumadhyagataH taM prApya atIva parizrAmyati, prabhUtakarmArAtisainyAntakRttvena saMjAtakhedatvAt, saMgrAmazirasIva durjayApAkRtAnekazatrunanaranaredrabhaTavat / aparastvAha- kiM tena bhinnena ? kiM vA samyaktvAdinA'vAptena !, yathA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA, evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAg bhavatu, atrocyate, sa hi tasyAmavasthAyAM varttamAno'nAsAditaguNAntaro na zeSakSapaNayA viziSTaphalaprasAdhanayAlaM, cittavidhAtAdipracuravighnatvAt viziSTAprAptapUrvaphalaprAptyAsannatvAt prAgabhyastakriyayA tasyAvAptumazakyatvAcca, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyAsAditaguNAntaro 'Arasa hAyakriyArahitavidyAsAdhakavat, tathA cAha bhASyakAraH"pAeNa puvvasevA parimauI sAhaNaMmi gurutariA / 24 5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. hoti mahAvijAe kiriyA pAyaM savigghA ya / / taha kampaThitIkhavaNe parimauI mokkhasAhaNe gruii| iha daMsaNAdikiriyA dulabhA pAyaM savigdhA ya / / " athavA yata eva bahI karmasthitiranena unmUlitA, ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdaguNalAbhaH saMjAyate, nirazeSakarmaparikSaye siddhatvavata, tata eva ca mokSa iti, ato na zeSamapi karma guNarahita evApAkRtya mokSaM prasAdhayatIti sthitam / idAnIM samyaktvAdiguNaprAptividhirucyate-jIvA dvidhA bhavanti-bhavyAzcAbhavyAzca, tatra bhavyAnAM karaNatrayaM bhavati, karaNamiti pariNAmavizeSaH, tadyathA-yathApravRttakaraNaM apUrvakaraNaM anivRttikaraNaM ca / tatra yathaiva pravRttaM yathApravRttaM taccAnAdi, aprAptapUrvamapUrvaM, nivartanazIlaM nivarti na nivarti anivarti, A samyagdarzanalAbhAt na nivarttate, tatrAbhavyAnAM Adyameva bhavati, tatra yAvagranthisthAnaM tAvadAdya bhavati, tamatikAmato dvitIyaM, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyamiti / / idAnI karaNatrayamaGgIkRtya sAmAyikalAbhadhaSTAntAnabhidhitsurAhani. (107) pallaya girisariuvalA pivIliyA purisa paha jaraggahiyA / kuddava jala vatthANi ya sAmAiyalobhadilutA / / vR-tatra pallakadRSTAntaH-pallako lATadeze dhAnyadhAma bhavati, tatra yathA nAma kazcinmahati palye dhAnyaM prakSipati svalpaM svalpataraM, pracuraM pracurataraM tvAdatte, tacca kAlAntareNa kSIyate, evaM karmadhAnyapalye jIvo'nAbhogataH yathApravRttakaraNena svalpa taramupacinvan bahutaramapacinvaMzca granthimAsAdayati, punastamatikAmato'pUrvakaraNaM bhavati, samyagdarzanalAbhAbhimusvasya tu anivartIti, eSa palyakadRSTAntaH / Aha-ayaM dRSTAnta evAnupapannaH, yataH saMsAriNo yogavataH pratisamayaM karmaNazcayApacayAvuktau, tatra cAsaMyatasya bahutarasya cayaH alpatarasya cApacayaH, yata AgamaH "palle mahai-mahalle kaMbha pakkhivai sohae naaliN| asaMjae avirae bahu baMdhai nijjarai thovaM / / palle mahaimahalle kuMbhaM pakkhidai sohae nAliM / asaMjae avirae bahu baMdhai nijjarai thovaM / / palle mahaimahalle kuMbhaM sohei pakkhive na kiM ci / je saMjae apamatte bahu niJjare baMdhai na kiMcI / / " tatazca evaM pUrvamasaMyatastha mithyASTeH prabhUtataravandhakasyakasya kuto granthidezaprAptiriti, atrocyate, nanu mugdha ! bAhulyamaGgIkRtya idamuktaM yad-asaMyatasya bahutarasyopacayo'lpatarasya cApacayaH, anyathA'navarataprabhUtataravandhAGgIkaraNe khalvapacayAnavasthAnAt azeSakarmapudgalAnAmeva grahaNaM prApnoti, aniSTaM caitat, samyagdarzanAdiprAptizca anubhavasiddhA virudhyate, tasmAt prAyovRttigocaramidaM palyetyAdi draSTavyamiti / kathaM punaranAbhogataH pracuratarakarmakSaya iti Aha-gireH sarid girisarit tasyAM upalAH-pASANAH girisaridupalAH tadvat, etaduktaM bhavati-yathA girisaridupalAH parasparasanigharSeNa upogazUnyA api vicitrAkRtayo jAyante, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 107] evaM yathApravRttikaraNato jIvAstathAvidhakarmasthitivicitrarUpAzcitrA iti / pipIlikAzrakITikAH, yathA tAsAM kSitau svAbhAvagamanaM bhavati 1 tathA sthANvArohaNa 2 saMjAtapakSANAM ca tasmAdapyutpatanaM 3 sthANumUrdhani cAvasthAnaM 4 kAsAJcit sthANuzirasaH pratyavasarpaNaM 5 evamihApi jIvAnAM kITikAsvabhAvagamanavat yathApravRttakaraNaM, sthANvArohaNakalpaM tvapUrvakaraNaM, utpatanatulyaM tvanivarttikaraNamiti, sthANuparvantAvasthAnasadhzaM tu grandhyavasthAnamiti, sthANuzirasaH pratyavasarpaNasamAnaM tu punaH karmasthitivardhanamiti 3 / puruSadRSTAnto yathA- kecana trayaH puruSA mahAnagarayiyAsayA mahATavIM prapannAH, sudIrghamadhvAnaM atikrAmantaH kAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamADhaukamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAt ubhayataH samutkhAtakaravAlapANitaskaradvayamAlokya tatraikaH pratIpamanuprayAtaH aparastu tAbhyAmeva gRhItaH tathA'parastAvatikramya iSTaM nagaramanuprApta iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH- evamiha saMsArATavyAM puruSAH saMsAriNastrayaH kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM tu granyidezaH, taskaradvayaM punA rAgadveSI, tatra pratIpagAmI yo yathApravRttakaraNena granthidezamAsAdya punaH aniSTa-pariNAmaH san karmasthitimutkRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvaruddhastu prabalarAgadveSodayo granthikasattva ityarthaH, abhilaSitanagaramanuprApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurau apAkRtya anivarttikaraNenAvApta- samyagdarzana iti 4 / Aha- sa hi samyagdarzanamupadezato labhate utAnupadezata eveti, atrocyate, ubhayathApi labhate, katham ?, pathaH paribhraSTapuruSatrayavat yathA hi kazcit pathi paribhraSTaH upadezamantareNaiva paribhraman svayameva panthAnamAsAdayati, kazcittu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, evamihApyatyantApanaSTasatpatho jIvo yathApravRttakaraNataH saMsArATavyAM paribhraman kazcidranthimAsAdya apUrvakaraNena ca tamatikramya anivarttikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdi nirvANapurasya panthAnaM labhate, kazcitparopadezAt, aparastu pratIpagAmI granthikasattvo vA naiva labhate iti 5 1 idAnIM jvaraSTAnto-yathA hi jvaraH kazcit svayamevApaiti kazcidbheSajopayogena kazcittu naivApaiti, evamiha midhyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvamevApaiti kazcit arhadvacanabheSajopayogAt aparastu tadoSadhopayoge'pi nApaiti, karaNatrayayojanA svayameva kAryA 6 / kodravadRSTAntaHyathA iha keSAJcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti tathA keSAJcit gomayAdiparikarmataH tathA pareSAM nApaiti, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi kazcitsvamevApaiti kazcidupadezaparikarmaNA aparastu nApaiti, iha ca bhAvArthaH sa hi jIvo'pUrvakaraNena madanArdhazuddhazuddhakodravAniva darzanaM mithyAdarzanasamyagmidhyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajati, tato'nivarttikaraNavizeSAtsamyaktvaM prApnoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanaprAptiH, abhavyasyApi kasyacid yathApravRttakaraNato granthimAsAdya arhadAdivibhUtisaMdarzanatH prayojanAntarato vA pravarttamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSalAbha iti 7 / idAnIM jaladRSTAntaHyathA hi jalaM malinArdhazuddhazuddhabhedena tridhA bhavati, evaM darzanamapi midhyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatastridhA karotIti bhAvArthastu pUrvavadeva 8 / vastradRSTAnte'pyAyojanIyamiti gAthArthaH / prAsaGgikamucyate evaM samyagdarzanalAbhottarakAlamavazeSakarmaNaH palyopamapRthaktvamitisthiti 67 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazyaka mUlasUtram-1parikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate, punaH zeSAyAH saMkhyeyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiriti, punaravazeSasthiterapi saMkhyeyeSveva sAgaropameSu kSINeSu upazAmakazreNI, anenaiva nyAyena kSapakazreNIti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvatkAlato devamanuSyeSu utpadyamAnasya apratipatitasamyaktvasya niyamenotkRSTato draSTavyeti, anyathA anyatarazreNirahitasamyaktvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, uktaM ca bhASyakAreNa - "sammattaMmi u laddhe paliyapuhutteNa sAo hojjA / caraNovasamakhayANaM sAgara saMkhaMtarA huMti / / evaM apparivaDie sammatte devamanuyajammesu / annataraseDhivajaM egabhaveNaM ca savvAiM / " abhihitaM AnuSaGgikaM, idAnIM yadudayAt samyaktvasAmAyikAdilAbho na bhavati, saMjAto vA'paiti, tAnihAvaraNarUpAn kaSAyAn prtipaadynnaah-pddhmillu0|athvaa yaduktaM 'kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAt' iti, idAnIM te kaSAyAH ke ? kiyantaH ? ko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNaM? ko vA khala upazamanAdikramaH kasya ityamumarthamabhidhitsurAhani. (108) paDhamilluyANa udae niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvi na lahaMti / / - uttaragAthA api prAyaH kiyatyo'pi uktasaMbandhA eveti, tatra vyAkhyA-prathamA eva prathamillukAH, dezIvacanato jahA 'paDhamillA etya gharA' ityAdi, teSAM prathamillukAnAM - anantAnubandhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM caiSAM samyaktvAkhyaprathamaguNavidhAtitvAt kSapaNakramAdveti, udayaH-udIraNAvalikAgatatatpudgalodbhUtasAmarthyatA tasmin udaye, kim ?'niyamAt niyameneti, asya vyavahitapadena sArdhaM saMbandhaH, taM ca darzayiSyAmaH, idAnIM punaH prathamillakA eva viziSyante-kiMviziSTAnAM prathamillakAnAM ? karmaNA tatphalabhUtena saMsAreNa vA saMyojayantIti saMyojanAH, saMyojanAzca te kaSAyAzceti vigrahaH teSAmudaye, kim ? -niyamena samyak-aviparItaM darzanaM samyagdarzanaM tasya lAbhaH-prAptiH samyagdarzanalAbhaH taM, bhave siddhiyeSAM te bhavasiddhikAH / Aha-sarveSAmeva bhave sati siddhirbhavati ?, ucyate, evametat; kiMtu iha prakaraNAt tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api 'na labhante' na prApnuvanti, apizabdAd abhavyAstu naiva, athavA parItasaMsAriNo'pi naiveti gAthArthaH // ni. (109) biiyakasAyAnudae apaccakkhANanAmadhejANaM / sammaiMsaNalaMbha virayAviraI na u lahaMti / / vR- "dvitIyA' iti dezaviratilakSaNadvitIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA, 'kaSAyA' iti 'kaSa gatau' iti kaSazabdena, karmAbhidhIyate, bhavo vA, kaSasya AyA lAbhAH prAptayaH kaSAyAH krodhAdayaH, dvitIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, teSAM, "udayaH' iti asya pUrvavadarthaH, kiMviziSTAnAM ?-'apratyAkhyAnanAmadheyAnAM na vidyate dezaviratisarvaviratirUpaM pratyAkhyAnaM yeSu udayaprApteSu satsu te apratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ draSTavyaH, apratyAkhyAnA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAH teSAmudaye sati, kim ? -samyagdarzanalAbha, bhavyA labhante iti Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 upodghAtaH - [ni. 109] zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSaNe tuzabdasaMsUcito draSTavyaH, tathA cAha-viramaNaM virataM tathA na viratiH aviratiH virataM cAviratizca yasyAM nivRttau sA tathocyate, dezaviratirityarthaH, tAM viratAviratiM na tu labhante, tuzabdAt samyagdarzanaM tu labhante iti gAthArthaH / ni. (110) taiyakasAyAnudae paccakkhANAvaraNanAmadhiJjANaM / desikkadesaviraiM carittalaMbhaM na u lahaMti / / vR-sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, kaSAyAH' pUrvavat, tRtIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, kaSAyAH krodhAdaya eva catvArasteSAM 'udaya' iti pUrvavat, kiMviziSTAnAM ? - AvRNvantItyAvaraNAH, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM tasyAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAsteSAM / Aha-nanvapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnamastItyuktaM, nA pratiSiddhatvAt, ihApica AvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedhAt ka eSAM prativizeSa iti, ucyate, tatra naJ sarvaniSedhavacano vartate, iha punaH ADo maryAdaSadarthavacanatvAt ISanyAdayA vA''vRNvantItyAvaraNAH, tatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM vartate na dezaviratiniSedhe khalvAvaraNazabda iti, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezau, tatra dezaH-sthUraprANAtipAtaH, ekadezaH tasyaiva yathAzyavanaspatikAyAtipAtaH, tayoH viratiH-nivRttiH tAM, labhante iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH, cAritravizeSaNe tazabdAkSipta eva draSTavyaH, yata Aha-'cAritraM' iti 'cara gatibhakSaNayo' riti, asya 'artilUdhUsUkhanisahicara itraH' itIpratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyaninditamanena iti caritraM kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaMcayApacayAya caraNaM cAritraM, sarvasAvadhayoganivRttirUpA kriyotyarthaH, tasya lAbhazcAritralAbhastaM na tu labhante, tuzabdAddezaikadezaviratiM tu labhanta eveti gAthArthaH / idAnImamumevArthamupasaMharannAhani. (111) mUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNaM ude| udae saMjalaNANaM na lahai caraNaM ahakkhAyaM // vR- mUlabhUtA guNA mUlaguNA uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamahAvratANuvratarUpAH teSAM mUlaguNAnAM lAbhaM 'na labhate' na prApnoti, kadeti Aha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinaH teSAM mUlaguNadhAtinAM -anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA ISad jvalanAt saMjvalanAH sapadi parISahAdisaMghAtajvalanAdvA saMjvalanAH krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH teSAM saMjvalanAnAmudaye na labhate cArazcaraNaM, bhAve lyuTpratyayaH, labdhaM vA tyajati, kiM sarvam ?-netyAha-yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM iti akaSAyaM, sakaSAyaM tu labhate eveti / / na ca yathAkhyAtacAritramAtropadhAtina eva saMjvalanAH, kiMtu zeSacAritradezopaghAtino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddhoH, tathA Ahani. (112) sabvevia aiyArA saMjalaNANaM tu udayao huMti / mUlacchijjaM puna hoi bArasaNhaM kasAyANaM / / vR-'sarve' AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyAH, apizabdAt kiyanto'pica, aticaraNAnyaticArAH cAritraskhalanAvizeSAH, saMjvalanAnamevodayato bhavanti, tuzabdasya evakArArthatvAt Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 - dvAdazAnAM punaH kaSAyANAM udayataH, kim ? -mUlacchedyaM bhavati, evaM padayogaH karttavyaH, 'mUlena' aSTamaprAyazcittena 'chidyate' vidAryate yaddoSajAtaM tanmUlacchedyaM, azeSacAritracchedakArIti bhAvArthaH, punaH zabdastu prakrAntArthavizeSaNArtha eveti, 'bhavati' saMjAyate 'dvAdazanAM' anantAnubandhiprabhRtInAM kaSAyANAM, udayeneti saMbadhyate, athavA mUlacchedyaM yathAsaMbhavataH khalvAyojanIyaM pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayatastAvat mUlacchedyaM sarvacAritravinAzaH, evamapratyAkhyAnakaSAyAnantAnubandhyudayatastu dezaviratisamyaktvaM mUlacchedyaM yathAyogamiti gAthArthaH // yatazcaivamataHni. (113) bArasavihe kasA khaie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbho tassa visesA ime paMca // 06) bR- 'dvAdazavidhe' dvAdazaprakAre anantAnubandhyAdibhedabhinne 'kaSAye' krodhAdilakSaNe, 'kSapite sati' prazastayogaiH-nirvANahutabhuktulyatAM nIte 'upazamite' bhasmacchannAgnikalpatAM prApite, vAzabdAt kSayopazamaM vA ardhavidhyAtAnalodUghaTTanasamatAM nIte 'yogaiH' manovAkkAyalakSaNaH prazastairhetubhUtairiti, kim ? labhyate cAritralAbhaH 'tasya' cAritralAbhasya sAmAnyasya na tu dvAdazavidhakaSAyakSayAdijanyasyaiveti, 'vizeSA' bhedA 'ete' vakSyamANalakSaNAH 'paJca' paJceti saMkhyA, (iti) gAthAkSarArthaH // anantaragAthAsUcitapaJcacAritrabhedapradarzanAyAhasAmAiyaM ca paDhamaM cheovaThAvaNaM bhave bIyaM / ni. (114) parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // vR- 'sAmAyikaM' iti samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAM AyaH samAyaH, samAya eva sAmAyikaM, vinayAdipAThAt svArthe Thak, Aha- samayazabdastatra paThyate, tatkathaM samAye pratyayaH ?, ucyate, 'ekadezavikRtamananyavadbhavatI' tinyAyAt, tacca sAvadyayogaviratirUpaM, tatazca sarvamapyetaccAritraM avizeSataH sAmAyikaM, chedAdivizeSaistu vizeSyamANaM arthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathamaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnya zabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA- itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM, tacca bharatairavateSu prathamapazcimartIkaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti, yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM yAvatkathameva yAvatkathikaM AbhavavarttItiyAvat; tacca madhyamavidehatIrthakaratIrthAMntargatasAdhUnAmavaseyamiti, teSAmupasthApanA'bhAvAt, atra prasaGgato madhyamavidehapurimapazcimatIrthakaratIrthavarttisAdhusthitAsthitakalpaH pradarzyate tatra grathAntare vivakSitArthaprati pAdikeyaM gAthA "Acelakku 1 ddesiya 2 sejAyara 3 rAyapiDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiTTa 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappo 10 ||" asyA gamanikA causu ThiA chasu aTThiA, keSu caturSu iti, AhasijAyarapiMDe yA cAujjAme ya purisajiTThe ya / kiikammassa ya karaNe cattAri avaTThiA kappA || nAsya celaM vidyate ityacelakaH tadbhAvaH acelakatvaM acelakatve sthitAH, etaduktaM bhavati-na Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 114 ] 71 vaidehamadhyamatIrthakaratIrthasAdhavaH purimapazcimatIrthavartisAdhuvat acelatve sthitAH, kutaH ?teSAM RjuprajJatvAt mahAdhanamUlyavicitrAdivastrANAmapi paribhogAt, purimapazcimatIrthakaratIrthavarttisAdhUnAM tu RjuvakrajaDatvAt mahAdhanamUlyAdivastrAparibhogAjIrNAdiparibhogAca acelakatvamiti / Aha - jIrNAdivastrasadbhAve, kathamacelakatvam ? ucyate, teSAM jIrNatvAt asAratvAt alpatvAt viziSTArthakriyA'prasAdhakatvAt asattvAvizeSAt iti, tathA cetthaMbhUtavastrasadbhAve'pi loke'celakatvavyapadezapravRrttizyate, yathA- kAcidaGganA jIrNavastraparidhAnA anyAbhAve sati tadbhAve'pi ca samarpitasATakaM kuvindaM tanniSpAdanamantharaM prati Aha - 'tvara kolika ! nagnikA'hamiti 1 | tathA auddezike'pyasthitA eva, katham ? - iha purimapazcimatIrthakarasAdhuM uddizya kRtamazanAdi sarveSAmakalpanIyaM teSAM tu yamuddizya kRtaM tasyaivAkalpanIyaM na zeSANAmiti 2 / tathA zayyAtararAjapiNDadvAram - piNDagrahaNamubhayatra saMbadhyate, tatra zayyAtarapiNDe sthitA eva, zayyAtarapiNDohi yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM akalpanIyaH, evaM madhyamatIrthakarasAdhUnAmapi 3 / rAjapiNDe cAsthitAH, katham ! sa hi purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmagrAhya eva, madhyamAnAM tu doSAbhAvAt gRhyate 4 / tathA kRtikarma vandanamAkhyAyate, tatrApi sthitAH, katham ? yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM prabhUtakAlapravrajitA api saMyatyaH pUrvaM vandanaM kurvanti, evaM teSAmapi yathA vA kSullakA jyeSThAryANAM kurvanti, evaM teSAmapi 5 / vratAni prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni teSvapi sthitA eva, yathA purimapazcimatIrthakarasAdhavaH vratAnupAlanaM kurvanti, evaM te'pIti, Aha- teSAM hi maithunavirativarjyAni catvAri vratAni, tatazca kathaM sthitA iti, ucyate, tasyApi parigrahe'ntarbhAvAt sthitA eva, tathAca nAparigRhItA yoSit upabhokyutaM pAryate 6 / tathA pratikramaNe asthitAH, purimapazcimasAdhUnAM tatra mAsakalpe'pyasthitAH, katham ? - purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM niyamato mAsakalpavihAraH, madhyamatIrthakarasAdhUnAM tu doSAbhAve na vidyate, evaM paryuSaNAkalpo'pi vaktavyaH, etaduktaM bhavati tasminnapi asthitA eva 9-10 - iti samudAyArthaH, vistarArthastu kalpAdavagantavyaH / abhihitamAnuSaGgikaM, idAnIM prakRtamucyate - AhapurimapazcimatIrthakarasAdhUnAmapi yaditvaraM sAmAyikaM tatrApi 'karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAvajjIvaM itItvarasyApyAbhavagrahaNAt tasyaiva upasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJAlopa iti, atrocyateaticArAbhAvAt, tasyaiva sAmAnyataH sAvadyayogavinivRttirUpeNAvasthitasya zuddhyantarApAdanena saMjJAmAtravizeSAt iti / cazabdo vAkyAlaGkAre, 'prathamaM' AdyaM cAritramiti, idAnIM 'chedopasthApanaM' chedazcopasthApanaM ca yasmiMstacchedopasthApanaM, etaduktaM bhavati - pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApanaM, tacca sAticAramanaticAraM ca tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasya Aropyata iti, tIrthAntarasaMkrAntau vA yathA pArzvanAthatIrthAt vardhamAnasvAmitIrthaM saMkrAmataH paJcayAmadharmapratipattAviti, sAticAraM tu mUlaguNaghAtino yat punarvratocAraNamiti, uktaM chedopasthApanaM, idAnIM parihAravizuddhikaM tatra pariharaNaM parihAraH- tapovizeSaH tena vizuddhiryasmistatparihAravizuddhikaM tacca dvibhedaM nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca tatra nirvizamAnakAtsadAsevakAH tadavyatirekAt tadapi cAritraM nirvizamAnakamiti, Asevitavi Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 vakSitacAritrakAyAstu nirviSTakAyAH ta eva svArthikapratyayopAdAnAt nirviSTakAyikAH tadavyatirekAccAritramapi nirviSTakAyikamiti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraH - parihAriyANa u tavo jahanna majjho taheva ukkoso / sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM // tatya jahanne gimhe cauttha chaTuM tu hoi majjhimao / aTThamamihamukkoso etto sisire pavakkhAmi / sisire tu jahannAdI chaTThAdI dasamacarimago hoti / vAsAsu aTThamAdI bArasapajjaMtago neo|| pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosabhiggaho bhikkhe / kappaTThiyAdi paidiNa kareti emeva AyAmaM // evaM chammAsatavaM carittu parihAriyA anucaraMti / anucarage parihAriyapadahite jAva chammAsA / / kappaTTitovi evaM chammAsatavaM kareMti sesA u / anuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappaTTigattaM ca // eveso aTThArasasamANApamANo u vaNNio kappo / saMkhevao visesA visesasuttAo nAyavyo / / kappasamattIe tayaM jinakappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajamANagA puna jinassa pAse pavanaMti / / titthayarasamIvAsevagassa pAse va no u annassa / etesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu // 'tathA' ityAnantaryArthe, gAthAbhaGgabhayAdyavahitasyopanyAsaH, 'sUkSmasaMparAyaM' iti saMparyeti ebhiH-saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt saMparAyA yatra tat sUkSmasaMparAyaM, tacca dvidhA-vizudhyamAnakaM saMvizyamAnakaMca, tatra vizudhyamAnakaM kSapakopazamakazreNidvayamArohato bhavati, saMklizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti, 'caH' samuccaye iti gAthArthaH / / ni. (115) tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvalogaMmi / jaM cariUNa suvihiA vaccaMtayarAmaraM ThANaM // vR-'tatazca' sUkSmasaMparAyAnantaraM yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM akaSAyacAritramiti yathAkhyAtaMprasiddhaM sarvasmin jIvaloke, tacca chadmasthavItarAgasya kevalinazca bhavati, tatra ca chadmasthasya upazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino veti, zeSaM nigadasiddhaM, navaraM maraNaM maraH jarA ca marazca jarAmarau tau avidyamAnau yasmina tadajarAmaramiti gAthArthaH // tatraiteSAM paJcAnAM cAritrANAM AdyaM cAritratrayaM kSayopazamalabhyaM caramacAritradvayaM tUpazamakSayalabhyameva, tatra tatkarmopazamaRmapradarzanAyAha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 116] 73 ni. (116) aNa daMsanapuMsitthI veyachakkaM ca purusaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei // vR-athavA caramacAritradvayaM zreNyanta vinastadvinirgatasya ca bhavati, ataH zreNiyAvasaraH, tatra ubhayazreNilAbhe caadaavupshmshrennirbhvtiitytsttsvruupaabhidhitsyaivaah-anndNs0| gAthAvyAkhyA-tatropazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tu pratipAdayanti-aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama iti, zreNiparisamAptau pramattApramattasaMyatA-nAmanyatamo bhavati, sa caivamArabhate-aNa raNeti daNDakadhAtuH asyAcpratyayAntasya aNa iti bhavati, zabdArthastu aNantItyaNAH, aNanti-zabdayanti avikalahetutvena asAtavedyaM nArakAdyA-yuSkaM ityaNAHAdyAH krodhAdayaH, athavA anantAnubandhinaH krodhAdayaH anAH, samudAyazabdAya-nAmavayave vRttidarzanAt bhImasenaH sena iti yathA, tatrAsau pratipattA prazasteSvadhyavasAya sthAneSu vartamAnaH prathamaM yugapadantarmuhUrttamAtreNa kAlena anantAnubandhinaH krodhAdIn upazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakakAlo'ntarmuhUrtapramANa eva draSTavyaH, tato darzanaM darzastaM, ___darzanaM trividhaM-mithyA samyagmithyA samyagdarzanaM yugapadeveti, tato'nudIrNamapi napuMsakavedaM yugapadeva yadi puruSaH prArambhakaH, pazcAstrIvedamekakAlameveti, tato hAsyAdiSaTkaM-hAsyaratyaratizokabhayajugupsASaTkaM, punaH puruSavedaM / atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tataH strIvedamiti / atha napuMsaka eva prArambhakaH tato'sau anudIrNamapi prathamaM strIvedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tato napuMsakavedamiti, punaH dvau dvau' krodhAdhau 'ekAntaritau' saMjvalanavizeSakrodhAdhantaritau 'sa zau' tulyau "sazaM' yugapadupazamayati, etaduktaM bhavati-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau sazau krodhatvena yugapadupazamayati, tataH saMcalanaM krodhamekAkinameva, tataH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH saMjavalanamAnamiti, evaM mAyAdvayaM sazaM punaH saMjvalanAM mAyAM, evaM lobhadvayamapi punaH saMjvalanaM lobhamiti, taM copazamayaMstridhA karoti, dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyabhAgaM saMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDaM asaMkhyeyAni khaNDAni karoti, sUkSmasaMparAyastataH samaye samaye ekaikaM khaNDaM upazamayatIti, iha ca darzanasaptake upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat saMkhyeyAntimadvicaramakhaNDaM / Aha-saMjvalanAdInAM yukta ityamupazamaH, anantAnubandhinAMtu darzanapratipattAvevopazamitatvAna yujyata iti, ucyate, darzanapratipattau teSAM kSayopazamAt iha copazamAdavirodha iti, Aha-kSayopazamopazamayoreva kaH prativizeSaH ?, ucyate, kSayopazamo khudIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayA upazamaH, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca bhASyakAreNa - "vedei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo una veei na saMtakammapi / / " Aha-saMyatasyAnantAnuvandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazama iti, ucyate, sa hyanubhAvakarmAGgIkRtya na tu pradezakarmeti, tathA coktamArSe-"jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM vedei ?. goyamA! Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 atthegaiaM veie atthegaiaM no veei, se keNaTTeNaM ? bhante ! pucchA, goyamA ! duvihe kampe pannatte, taM jahA-paesakamme a anubhAvakamme a, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaM taM anubhAvakammaM taM atthegaiaM veei, atthe gaiyaM no veei" ityAdi, tatazca pradezakarmAnubhAvodayasyehopazamo draSTavyaH / Aha-yadyevaM saMyatasya anantAnubandhyadayataH kathaM darzanavighAto na bhavati ? ucyate, pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt, tathA kasyacidanubhAvakarmAnubhavo'pi nAtyantamapakArAyA bhavanupalabhyate, yathA saMpUrNamatyAdicaturjJAninaH tadAvaraNodaya ityalaM vistareNa // iha ca saMkhyeyalobhakhaNDAnyupazamayan bAdarasaMparAyaH, caramasaMkhyeNDAsaMkhyeyakhaNDAnyupa-zamayan sUkSmasaMparAya iti, tathA cAha niyuktikAra: ni. ( 117) lobhANuM veaMto jo khalu uvasAmao va khavago vA / so suhumasaMparAo ahakhAyA UNao kiMcI || kR- gAtheyaM gatArthatvAt na vivriyate, navaraM yathAkhyAtAt kiJcinyUna iti, tataH sUkSmasaMparAyAvasthAmantarmuhUrtamAtrakAlamAnAmanubhUyopazamakanirgrantho yathAkhyAtacAritrIbhavati / sa ca yadi baddhAH pratipadyate tadavasthazca mriyate, tato niyamato'nu vimAnavAsiSu utpadyate, zreNipracyutasya tvaniyamaH, athAbaddhAyuH ato'ntarmuhUrttamAtraM upazAmakanirgranyo bhUtvA niyamataH punarapi uditakaSAyaH kArtsnyena zreNipratilomamAvartate, tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha ni. (118) uvasAmaM uvanIA guNamahayA jinacarittasarisaMpi / DivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe || vR- 'upazamaH' zAntAvasthA tamupazamaM, apizabdAt kSayopazamamapi, upanItAH guNairmahAn guNamahAn tena guNamahatA-upazamakena, kim ? -pratipAtayanti kaSAyAH, saMyamAd bhave vA, kam ? -jinacAritratulyamapi upazamakaM, kiM punaH zeSAn sarAgasthAniti / yatheha bhasmacchannAnalaH pavanAdyAsAditasahakArikAraNAntaraH punaH svarUpamupadarzayati, evamasAvapyuditakaSAyAnalo jaghanyatastadbhava eva mukti labhate, utkRSTatastu dezonamardhapudgalaparAvarttamapi saMsAramanubadhnAtIti / yatazcaivaM tIrthakaropadezaH ata aupadezikaM gAthAdvayamAha niyuktikAraH ni. (120) ni. (119) jai uvasaMtakasAo lahai anaMtaM puNo'vi paDivAyaM / na hu bhe bIsasiyavvaM theve ya kasAyasesaMmi / / athovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / nahu vIsasiyavvaM vaMpi hu taM bahu hoi // - prathamagAthA prakaTArthatvAnna vitayante, kraNasya stokaM RNastokaM tathAca svalpAdapi RNAt dAsatvaM prAptA vaNigduhiteti, uktaM ca bhASyakAreNa " dAsattaM dei anaM acirA maraNaM vano visappaMto / savvassa dAhamaggI deti kasAyA bhavamanaMtaM // " 74 apicazabdanipAtasAphalyaM pUrvoktAnusAreNa svabuddhyA vaktavyamiti gAthArthaH / itthamaupazamikaM cAritramuktaM, idAnIM kSAyikamucyate, athavA sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritradvayaM upazamazreNyaGgIkaraNenoktaM, idAnIM kSapakazreNyaGgIkaraNataH pratipAdayannAha - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH -ni. 121] 15 ni. (121) aNa miccha mIsa sammaM aTTha napuMsitthIveya chakkaM ca / puMveyaM ca khavei kohAie ya saMjalaNe // vR- iha kSapakazreNipratipattA'saMyatAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAmo bhavati, sa ca uttamasaMhananaH, tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagata eveti, pratipattikramazvAyam-prathamamantarmuhUrtena anantAnubandhinaH krodhAdIn yugapatkSapayati, tadanantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat kSapayati, yathA hi atisaMbhRto dAvAnalaH khalu ardhadagdhendhana eva indhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati, evamasAvapi kSapakaH tIvrazubhapariNAmatvAt sAvazeSaM anyatra prakSipya kSapayati, evaM punaH samyagmithyAtvaM tataH samyaktvamiti, iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamati, tataH kadAcit mithyAdarzanAdayatastAnapi punarupacinoti, mithyAtve tadbIjasaMbhavAt, kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt, tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSu utpadyate, kSINasaptako'pi tadapratipatitapariNAma iti, pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAg bhavati, Aha-midhyAdarzanAdikSaye kimasau adarzano jAyate uta neti, ucyate, samyagdRSTirevAsau, Aha-nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam ?, ucyate, nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM, tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSaNapariNAmApratipAtAt pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurdarzanavat zuddhataropapatteriti alaM prpnycen| sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAt saptake kSINe avatiSThata eva, sa ca samyagdarzanamazeSameva kSapayati, abaddhAyustu anuparata eva samastAM zreNiM samApayati iti, sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa eva apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapat Arabhate // eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayan etAH saptadaza prakRtIH kSapayati, tatpratipAdakamidaM gAthAdvayam - ni. (122) gaiAnupuccI do do jAinAmaM ca jAva curiNdii| AyAvaM ujjoyaM thAvaranAmaM ca suhumaM ca / / vR-gatizcanupUrvI ca gatyAnupUvryo 'do do' iti dve dve tannAmanI, jAtinAma cetyasmAt nAmagrahaNaM abhisaMbadhyate, etaduktaM bhavati-narakagatinAma narakAnupUrvInAma ca, AnupUrvI-vRSabhanAsikAnyastarasaMsthAnIyA, yayA karmapudgalasaMhatyA viziSTaM sthAnaM prApyate'sau, yayA vorvottamAGgAdharaNAdirUpo niyamataH zarIravizeSo bhavati sA''nupUrvIti, tathA tiryaggatinAma tiryagAnupUrvInAma ca, evaM gatyAnupUrvInAmanI dve dve, tathA 'jAtinAma' ekendriyAdijAtinAma yAvaccaturindriyAH, etaduktaM bhavati-ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma evaM zeSayojanA'pi kAryeti / AhaekendriyAdyAnupUrvInAma kasmAnnocyate, AcArya Aha-tasya tiryagAnupUrvInAmakSapaNapratipAdanenoktArthatvAt, 'caH' samuccaye, tathA 'AtapaM' iti AtapanAma, yadudayAt AtapavAn bhavati, 'udyota' iti udyotanAma, yadudayAdudyotavAn bhavati, sthAvarAH pRthivyAdayaH tannAma ca pUrvavat, 'sUkSma' iti sUkSmanAma ca, ni. (123) sAhAraNamajjattaM niddAnidaM ca payalapayalaM ca / thINaM khavei tAhe avasesaM jaM ca aTThaNhaM / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 Avazyaka mUlasUtram-1vR- 'sAdhAraNaM iti sAdhAraNanAma, anantavanaspatinAmatyarthaH, aparyAptaM' iti aparyAptakanAma, tathA nidrAnidrA ca ityAdi prakaTArthatvAnna vikriyate, navaraM styAnA caitanyaRddhiryasyAM sAstyAnardhiH, styAnayuttarakAlamavazeSaM yadaSTAnAM kaSAyANAM tat kSapayati, sarvamidamantamuhUrtamAtreNeti, tato napuMsakavedaM, tataHstrIvedaM, tato hAsyAdiSaTka, tataH puruSavedaM ca khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH, napuMsakAdipratipattari tu upazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIzca saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrtamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati, zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtameva, antarmuhUrtAnAmasaMkhyeyatvAt, lobhacaramakhaNDaMtusaMkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, caramakhaNDaM punarasaMkhayeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaye ekaikaM kSapayati, iha ca kSINadarzanasaptako nivRttibAdara ucyate, tata urdhvamanivRttibAdaro yAvat caramalobhakhaNDamiti, tata UrdhvamasaMkhyeyakhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata UrdhvaM yathAkhyAtacAritrIbhavati / / sa ca mahAsamudraprataraNaparizrAntavat mohasAgaraM tIA vizrAmyati, tatazchadmasthavItarAgatvadvicaramasamayayoH prathame nidrAdi kSapayati tathA cAha niyuktikAraHni. (124) vIsamiUNa niyaMTho dohi U samaehi kevale sese / paDhame nidaM payalaM nAmassa imAo payaDIo / / ni. (125) devagaiAnupubbIviuvvisaMghayaNa paDhamavajAi / __ annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca / / dR- arthastu prAyaH sugamatvAt na vitanyate, navaraM vaikurvikaM ca saMhananAni ceti samAsaH, tAni prathamasaMhananavAni kSapayati, tAni ca SaD bhavanti, tathA coktam "vArisahanArAyaM paDhamaM biiyaM ca risahanArAyaM / nArAyamaddhanArAya kIliyA taha ya chevaTuM / " tathA anyatarasaMsthAnaM muktvA yasminvyavasthitaH zeSANi kSapayati, tAni cAmUni "cauraMse naggohe maMDale sAti vAmaNe khuje / huMDevi a saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA / / tullaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakoThaM ca / heDillakAyamaDahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM / / " tathA tIrthakaranAma AhArakanAma ca kSapayati, yadyatIrthakaraH pratipatteti, atha tIrthakarastataH khalvAhArakanAmaiveti, 'caH' samuccaye // ni. (126) carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauviyapaM / paMcavihamaMtarAya khavaittA kevalI hoi / / vR- carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidhaM matijJAnAvaraNAdi, darzanaM caturvikalpaM paJcavidhamantarAyaM ca dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArthaH / / tataHni. (127) saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca savvao savvaM / taM nasthi jaM na pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissa ca / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 127] oo vR. samekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA saMbhinnamitidravyaM gRhyate, katham ?-kAlabhAvau hi tatparyAyau, tAbhyAM samastAbhyAM samantAdvA bhinnaM saMbhinnaM 'pazyan' upalabhamAno, lokyat iti lokaH, kevalajJAnabhAsvatopalabhyata iti bhAvArthaH, 'loko'pyupalabhyata eva, tathApi dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra sa lokaH iti taM, alokaM ca ityanena kSetraM pratipAditaM bhavati, dravyAghetAvadeva vijJeyamiti, kimekayA dizA ?-netyAha-'sarvataH' sarvAsu dikSu, tAsvapi kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarva' niravazeSaM, amumevArtha spaSTayatrAha-tannAsti kiJcit jJeyaM yanna pazyati 'bhUtaM' atItaM, bhavatIti bhavyaM, vartamAnamityarthaH, bhAvakarmaNoH prAptayoH 'bhavyageyetyAdinipAtanAt' kartari siddhaM, 'bhaviSyad' bhAvi vA, 'caH' samuccaye iti gaathaarthH| ___ itthaM tAvadupodghAtaniryuktau prastutAyAM prasaGgato yaduktaM-'taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalI' iti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt sAmAyikAdizrutaM AcAryapAramparyeNa AyAtaM, etasmAca jinapravacanaprasUtiH, sarvamidaM prAsaGgika niyuktisamutthAnaprasaGgenoktaM, idAnImapi keyaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'sya abhidhAnavibhAga ityetat prAsaGgikazeSaM zeSadvArasaGgrahaM vA'bhidhAtukAma Ahani. (128) jinapavayaNauppattI pavayaNaegar3hiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI vakkhANavihI ya anuogo / / vR- iha 'jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthikavibhAgazca' etat tritayamapi prasaGgazeSaM, dvArANAM vidhiHdvAravidhiH, vidhAnaM vidhiH, sa hyupodghAto'bhidhIyate, nayavidhistu caturthaM anuyogadvAramiti, ziSyAcAryaparIkSA'bhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiriti, anuyogastu sUtrasparzakarnuiktiH sUtrAnugamazceti samuccayArthaH / Aha-caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnuyogadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvapradarzanArthaM, tathAhi-nayAnugamau pratisUtraM yugapad anudhAvataH, nayamatazUnyasya anugamasyAbhAvAt, anuyogadvAracatuSTayopanyAse tu nayAnAmante'bhidhAnaM yugapadvaktuM azakyatvAt / Aha-caturanuyogadvArAtiriktivyAkhyAnavidherupanyAso anarthakaH, na, anugamAGgatvAt, vyAkhyA'GgatvAccAnugamAGgatA ityalaM vistareNeti mAthArthaH // tatra jinapravacanotpattiniyukti-samutthAnaprasaGgato'bhihitA, arhadvacanatvAt pravacanasya, idAnIM pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca pradarzayannAhani. (129) egaTThiyANi tinni u pavayaNa suttaM taheva attho a| ikvikkassa ya itto nAmA egaDiA paMca // vR. eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni, trINyeva, pravacanaM pUrvavyAkhyAtaM, sUcanAt sUtraM, aryaMta ityarthaH, 'caH' samuccaye, iha ca pravacanaM sAmAnyazrutajJAnaM, sUtrArthau tu tadvizeSAviti, Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, tadvizeSatvAt, sUtrArthayostu parasparavibhinnatvAt na yujyate, tathA ca sUtraM vyAkhyeyaM arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yujyate, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt; anyathA ekArthikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti, atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanAprekSayA parasparatazceti, tathAhi Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 avivRtaM mukulatulyaM sUtraM tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekArthakavibhAga upalabhyate-kamalamaravindaM paGkajamityAdi padmakArthikAni, tathA kuDUmalaM vRndaM saMkucitamityAdi mukalaikArthikAni, tathA vikacaM phullaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi padmamukulavikasitakalpAnAmekArthikavibhAgo'viruddhaH / athavA vyAkhyAyate 78 ekArthikAni trINyevAzritya vaktakyAni, pravacanamekArthagocaraH tathA sUtramarthazceti, zeSaM pUrvavat / Aha--dvAragAthAyAM yaduktaM 'pravacanaikArthikAni vaktavyAni tavyAhanyate, na, sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapatteH / AhayadyevaM vibhAgazceti dvAropanyAsAnarthakyaM, na, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ? nAvizeSeNaikArthikAni vaktavyani sAmAnyavizeSarUpasyApi pravacanasya - paJcadazeti, kiM tarhi ? - vibhAgazca vaktavyaH, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAnaparyAyatvAnupapatteH, na hi cUtasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke tathA'dhSTatvAd iti gAthArthaH // ni. (130) suya dhamma titya maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satyaM ca egaTThA // vR- zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, 'tIrthaM' prAknirUpitazabdArthaM, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pavacanaM tIrthamucyate, tathA mRjyate - zodhyate anenAtmeti mArgaH, mArgaNaM vA mArgo, anveSaNaM zivasyeti, tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu pUrvavat uktaH pravacanavibhAgaH, idAnIM sUtravibhAgo'bhidhIyate tatra sUcanAt sUtraM, tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantra tathA grathyate'nenAsmAdasminniti vA'rtha iti granthaH, paThanaM pAThaH paThyate vA taditi pATha: paThyate vA'nenAsmAdasminniti yA abhidheyamiti pAThaH, vyaktIkriyata iti bhAvArthaH, tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM, ekArthikAnIti punarabhidhAnaM sAmAnyavizeSayoH kathaJcidbhedakhyAyApanArthamiti gAthArthaH // ni. (131) anuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / anuogassa u ee nAmA egaTTiA paMca // - sUtrasyArthena anuyojanamanuyogaH, athavA abhidheyo vyApAraH sUtrasya yogaH, anukUlo'nurUpo vA yogo'nuyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyate, tathA niyato nizcito vA yogo niyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTa evocyate na paTAdiriti, tathA bhASaNAt bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTaH, ceSTAvAnartho ghaTa iti, vividhA bhASA vibhASA, paryAyazabdaiH tatsvarUpakathanaM, yathA ghaTaH kuTaH kumbha iti, vArtikaM tvazeSaparyAyakathanamiti zeSaM subodhaM, ayaM gAthA samudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati, tatra pravacanAdInAmavizeSeNaikArthikAbhidhAnapraRRme sati ekArthikAnuyogAderbhedanopanyAsAnvAkhyAnaM arthagarIyastvakhyApanArthaM, uktaM ca-'suttadharA atthadharo ityAdi' / / tatra anuyogAkhyaprathamadvArasvarUpavyAcikhyAsayA''ha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 132] 79 ni. (132) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle ya vayaNa bhAve ya / eso anuogassa u nikkhevo hoi sattaviho / vR- gamanikA-'nAma' prAk nirUpitaM, tatra nAmAnuyogo-yasya jIvAderanuyoga iti nAma krite, nAmno vA anuyogo nAmAnuyogaH, nAmavyAkhyetyarthaH, "sthApanA' akSanikSepAdirUpA, tatra anuyogaM kurvan kazcit sthApyate, sthApanAyAmanuyogaH sthApanAnuyoga iti samAsaH, sthApanA cAsau anuyogazceti vA, 'dravye' iti dravyaviSayo'nuyogo dravyAnuyogaH, sa ca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyaiH dravye dravyeSu vA'nuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SaDbhedayojanA kAryeti, tatra dravyAnuyogo dvividhaH-jIvadravyAnuyogaH ajIvadravyAnuyogazca, ekaikaH sa caturdhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato jIva ekaM dravyaM kSetrato'saMkhyayeyapradezAvagADhaH kAlato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJAnadarzanacAritrAcAritradezacAritra aguruladhuparyAyavAn iti, ajIvadravyANi paramANvAdIni, tatra paramANurdravyata ekaM dravyaM kSetrata ekapradezAvagAdaH kAlato jaghanyena samayamekaM dvau vA utkRSTatastu asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, bhAvatastu ekarasa ekavarNaH dvisparza ekagandha iti, eteSAM ca svasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNanitaktAdibhedena draSTavyAH, evaM vyaNukA-dInAmapyanantAgurakandhAvasAnAnAM svarUpaM draSTavyaM, ukto dravyAnuyogaH, idAnIM dravyANAM sa ca jIvAjIvabhedabhinnAnAM avaseyaH, yathA prajJApanAyAM samuditAnAM jIvAnAmajIvAnAM ca vicAraH, tathA coktaM-"jIvapajavANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA aNaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejA aNaMtA, evaM ajIvapaJjavANaM pucchA uttaraM ca daTThavvaM" alaM vistareNa ! dravyeNAnuyogaH pralepAkSAdinA, dravyastaireva akSAdibhiH prabhUtairiti, dravye phalakAdau dravyeSu prabhUtAsu niSadyAsu avasthito'nuyoga karotIti / evaM kSetrAnuyoge'pi kSetrasya bharatakSetrAdeH kSetrANAM jambUdvIpAdInAM yathA dvI pasAgaraprajJaptyA miti, kSetreNa yathA pRthivIkAyAdisaMkhyAvyAkhyAnaM, uktaM ca "jaMbuddIpamANaM, puDhavijiANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhijjA // " kSetrairanuyogo yathA "bahuhiM dIvasamuddehiM puDhavijiANamityAdi" kSetre tiryagloke'nuyogo bharatAdau vA kSetreSu anuyogaH ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu / kAlasya anuyogaH samayAdiprarUpaNA, kAlAnAM prabhUtAnAM samayAdInAM, kAlenAnuyogo yathA-bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyazarIraNyaddhApalyopamasya asaMkhyabhAgamAtreNApahiyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNI bhirapaDriyante pratisamayApahAreNa, kAle'nuyogo dvitIyapauruSyAM, kAleSu avasarpiNyAM triSu kAleSu-suSamaduSSamAyAM caramabhAgo duSpamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvaye-duSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca / vacanasyAnuyogo yathA itthaMbhUtaM ekavacanaM, vacanAnAM dvivacanabahuvacanAnAM SoDazAnAM vA, vacanenAnuyogo yathA-kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita ekavacanena karoti, vacanaiH-sa eva bahubhiH asakRd abhyarthito veti, vacane'nuyogaH kSAyopazamike, vacaneSu teSveva bahuSu, anye tu pratipAdayanti-vacaneSu nAstyanuyogaH, tasya kSAyopazamikatvAt, tasya caikatvAditi bhAvArthaH / bhAvAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1 Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamata audayikAderanyatamasyeti, bhAvAnAM audayikAdInAM, bhAvena saMgrahAdinA, uktaM ca-"paMcahiM ThANehiM suttaM vAejjA, taMjahA-saMgahaTTayAe 1 uvaggahaTTayAe 2 nijaraThThayAe 3 suyapajjavajAteNaM 4 avvocchittIe 5" bhAvairebhireva samuditairanuyogaH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu AcArAdiSu, athavA pratikSaNapariNAmatvAt kSayopazamasya bhAvaSu anuyogaH, athavA bhAveSu nAstyeva, kSayopazamasyaikatvAt / eteSAM ca dravyAdyanuyogAnAM parasparasamAvezaH svabuddhyA vaktavyaH, uktaM ca bhASyakAreNa - "dabve niyamA bhAvo na vinA te yAvi khittakAlehiM khitte tiNhavi bhayaNA kAle bhayaNAe tiisupi|| ityaadi| ukto'nuyogaH, etadviparItastu ananuyoga iti gaathaarthH|| sAmprataM tatpratipAdakaSTAntAn pratipAdayatrAhani. (133)vacchagagoNI 1 khujjA 2 sajjhAe 3 ceva bahiraullAvo 4 / gAmallie 5 ya vayaNe satteva ya huMti bhAvaMmi / vRtatra prathamamudAharaNaM dravananuyogAnuyogayoH vatsakagauriti-godohao jadijaM pADalAe vacchayaM taM bahulAe muyai bAhuleraM vA pADalAe muyai, tato ananuogo bhavati, tassa ya duddhakajassa apasiddhI bhavati, jadi puNa jaM jAe taM tAe muyai, to anuogo, tassa ya duddhakajassa pasiddhI bhavati / evaM ihAvi jadi jIvalakTageNa ajIvaM pastvei ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM, to ananuogo bhavati / taM bhAvaM annahA geNhati, tena astho visaMvadati, atyeNa visaMvayaMteNa caraNaM, caraNeNa mokkho, mokkhabhAvo dikkhA nirasthiA / aha puNa jIvalakkhaNeNa jIvaM parUvei, ajIvalakakhaNeNaM ajIvaM, to anuogo, tassa ya kaJjasiddhI bhavatitti, avigalo athavagamo, tato caraNavuDDI, tato mokkhotti / esa paDhamadirseto // kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjodAharaNam-paiTThANe nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise bharuyacche naravAhaNaM roheti, jAhe ya varisAratto patto tAhe sayaM nagaraM paDijAti, evaM kAlo baccati, annayA teNaM rannA rohaeNaM gaella eNaM atthANamaMDaviyAe nicchUTaM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujA, aparibhogA esA bhUmI, nUNaM rAyA jAtukAmo, tIse ya rAulao jANasAlio paricio, tAe tassa siTuM, so pae jANagANi pamakkhittA payaTTAviyANi ya, taM dadrUNa sesao khaMdhAvAro paTThio, rAyA rahaMmi ekallo dhUlAdibhayA gacchissAmitti pae payaTTo, jAva savvo'vi khaMdhAvAro paTTitaA diTTho, rAyA ciMteti-na mayA kassavi kathitaM, kahametehiM nAyaM?, gavilu paraMparaeNa jAva khuJjatti, khujA pucchitA, tAe taha ceva akkhAyaM, esa ananuogo, tIse maMDaviyAe khettaM ceva cintijati, vivarIo anuogo, evaM nippadesamegantaniccabhegamAgAsa paDivaJjAveMtassa ananuogo, sappaesAdi puna paDivajjAveMtassa anuogotti // ___ kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNaM-ekko sAdhU pAdosiyaM pariya to rahaseNaM kAlaM na yANati, sammaddihigA ya devayA taM hitaTTayAe bodheti micchAdiTTiyAe bhaeNaM, sA takkassa ghaDiyaM bhareuM mahayA mahayA saddeNaM ghoseti-mahitaM mahitaMti, sA tIse kaNNaroDayaM asahato bhaNati-aho takavelatti, sA paDibhaNati-jahA tujhaM sajjhAyavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 133 | micchAmidukkaDaM bhaNati, devatAe anusAsio-mA puNo evaM kAhisi, mA micchAdihiyAe chalihijisi, esa ananuogoM, kAle paDhiyavvaM to anuogo bhavati / __ idAnIM vacanaviSayaM dRSTAntadvayamananuyogAnuyogayoH pradarzyate-tatra prathamaM badhirollApodAharaNama-egami gAme bahirakar3abayaM parivasati, dhero therI ya, tANaM putto tassa bhaJjA, so putto halaM vAheti, pathiehiM paMthaM pucchito bhaNati-dharajAyagA majjha ete baillA, bhajAe ya se bhattaM ANIyaM, tIse katheti jahA-baillA siMgiyA, sA bhaNati-loNitamaloNitaM vA, mAtAe te siddhayaM, sAsUe kahiyaM, sA bhaNati-thUlaM vA baraDaM vA vA therassa pottaM hohii, theraM sadAvei,' thero bhaNai-piuM te jIeNaM, egapi tilaM na khAmi, evaM jadi egavayaNe parUvitavve duvayaNaM parUveti, duvayaNe vA egavayaNaM to ananuogo, aha taheva parUveti, anuogo||| grAmeyakodAharaNaM dvitIyaM vacana eva, prastutAnuyogaprAdhAnyakhyApanArthamiti / egaMmi nayare egA mahilA, sA bhattAre mae kaTThAdINivi tAva akkIyANi, ghocchAmotti ajIvamANI khuDDayaM ghettuM gAme pavutthA, so dArao baDato mAyaraM pucchati-kahiM mama pitA ?, mao tti, so keNaM jIvitAito?, bhaNati-olaggAe, to bhagai-ahaMpi olaggAmi, sA bhaNati-na jANihisi olaggiuM, to kahaM oliggijai ?, bhaNio-viNayaM karijjAsi, keriso viNao?, jokkAro kAyabvo nIyaM caMkamiyavvaM chaMdAnuvattiNA hoyabvaM, so nagaraM padhAvio, aMtarA nena vAhA migANaM nilukkA diDA, vaDDeNaM saddeNaM jokArotti bhaNitaM, teNaM saddeNaM maA palANA, tehiM ghettuM pahato, sabbhAvo nena kahio, bhaNito tehiM-jadA erisaM pecchenjAsi, tadA nilukkaMtehiM nIyaM AgaMtavvaM, na ya ullaviz2ati, saNivA, tato nena rayagA diThThA, tato nilakaMto saNiaM eti, tesiM ca rayagANaM pottA hIraMti, thANayaM baddhaM, rakkhaMti, esa corotti baMdhio piTTio samAve kahie mukko, tehiM bhaNitaM-suddhaM bhavatu, egantha bIyANi vAvijaMti, tena bhaNiaM-suddhaM bhavatu, tehivi piTTio, sadabhAve kahie mukko, erise-bahuM bhavatu bhaMDaM (Di) bhareha eyassa, annastha maDayaM nINijaMtaM daTuM bhaNati-bahu bhavatu erisaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie mukko bhaNito erise vuccati-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, annattha vivAhe bhaNai-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie bhaNito-erise (sA) NaM nicaM pichayA hoha sAsayaM ca bhavatu eyaM, annatya NialabaddhayaM daMDiaMdaLUNa bhaNati-niccha eyArisANa pecchaMtao hohi, sAsataM ca te bhavatu, tatthavi hato sabmAve kahie mukko-eyAo bhe lahuM mokkho bhavatu, eyaM bhaNijjasi, annattha mitte saMghADaM kareMti, tattha bhaNati-eyAo bhelahu mokkho bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahite mukko egassa daMDagakulaputtagassa allINo, tattha sevaMto acchati / annayA dubhikkhe tassa kulaputtagassa aMbilajavAgU siddhelliyA, bhajAe se so bhaNati-jAhi mahAyaNamajjhAo saddehi jo bhujati sItalA ajoggAha tena gaMtuM so bhaNio-ehi kirAiM sItalIhoti aMbellI, so lajjito, gharaMgaeNa aMbADio, bhaNito-erise kaje NIaM kaNNe kahiJjai, annayA gharaM palittaM, tAhe gaMtaM saNiaMkaNNe kaheti, jAva so tahiM akkhAuM gato tAva gharaM savvaM jhAmiaM, tatthAvi aMbADio bhaNio ya-erise kaje navi gammati akkhAyaehiM, appaNA ceva | 2467 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 pANIyAI kAuM gorasaMpi chubbai jahA tahA vijjhAutti, annayA dhuvaMtassa gobhattaM chUr3ha / evaM jo annaMmi kaheyabve annaM kahei tAhe ananuogo bhavati, samma kahijamANe anuogo bhvti| saptaiva ca bhavanti 'bhAve' bhAvaviSaye, ananuyogAnuyogayoH pratipAdakAni saptodAharaNAni bhavantIti gAthArthaMH / / tAni cAmUnini. (134) sAvagabhaJjA 1 sattavaie 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 saMbassa sAhasa 6 seNie kovo 7 // vR-tatra zrAvakabhAryodAharaNaM-sAvagena niyayabhanjAe vayaMsiyA viuvviyA diTThA, ajjhovavaNNo, dubbalo bhavati, mahilAe pucchite nibbaMdhe kae siTuM, tAe bhaNitaM-Anemi, tehiM ceva vatthAbharaNehiM appANaM nevatthittA aMdhayAre allINA, acchito, pacchA biiyadivase adhiti pagato vayaM khaMDiyaMti, tAe sAbhiNNANaM pattiyAvito / evaM jo sasamayavattavvayaM parasamayavattavvayaM bhaNati, udaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyalakkhaNaM paraveti, tAhe ananuogo bhavati, samma parUvijamANe anuogotti 1 / / ___ saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH-sattapadigo egaMmi paJcaMtagAme ego olaggayamanUso, sAdhUmAhaNAdINaM na suNeti, na vA allINati, na vA sejjaM deti, mA mama dhammaM kahehinti, tAhe mA sadao hohAmitti / annayA kayA taM gAma sAhuNo AgatA, paDissayaM maggaMti, tAhe goTThilaehiM eso na detitti sovi etehiM pavaMcio houtti tassa gharaM ciMdhiaM, jahA eriso tAriso sAvagotti tassa gharaM jAha, taM gatA pucchaMtA, diTTho, jAva na ceva ADhAti, tatthekkeNa sAhuNA bhaNiaM-jadi vA na ceva so eso ahavA pavaMcitA motti, taM soUNa pucchitA tena, kathitaM jahA ! amha kathitaM eriso tAriso sAvagotti, so bhaNati-aho akajaM, mamaM tAva pavaMcatu, tA kiM sAdhuNo pavaMcitenti, tAhe mA sArattA tesiM houtti bhaNati-demi paDissayaM ekkAe vavatthAe-jadi mama dhammaM na kaheha, sAhUhiM kahiyaM-evaM houtti, dinnaM gharaM, varisArate vitte ApucchaMtehiM dhammo kahio, tattha na kiMci tarai ghettuM mUlaguNauttaraguNANaM madhumajjamaMsaviratiM vA, pacchA sattapadivayaM dinnaM-mAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta padA osakinaMti evaiaM kAlaM paDikkhittuM mAreyavvaM, saMbujhissatittikAuM, gatA / annayA coro (rao) gato, avasauNeNaM niatto, rattiM saNiaMgharaM eti, taddivasaM ca tassa bhaginI AgaelliA, sA purisaNevatthiA bhAujAyAe samaM gojhapekkhiyA gayA, tato cireNa AgayA, niddakaMtAo taheva ekkami ceva sayaNe saiyAA, iaro a Agao, tato pecchati, parapurisotti asiM karisittA AhaNemitti, vataM sumariyaM, Thito sattapadaMtaraM, eaMmi aMtare bhaginIa se bAhA bhajAe akaMtiA, tAe dukkhAvijaMtiyAe bhaNiaMhalA ! avaNehi bAhAo me sIsaM, tena sareNa NAyA bhaginI esA me purisaNevatthatti lajjito jAto, aho maNAgaM mae akajaM na kayaMti / uvaNao jahA sAvagabhajjAe, saMbuddho, vibhAsA, pavvaio 2 / ___ idAnIM koGkaNakadArakodAharaNam-koMkaNagavisae ekko dArago, tassa mAyA muyA, pitA se annamahiliaM na labhati savattiputto asthitti / annadA saputto kaTThANaM gato, tAheNeNa ciMtiaM-eassa taNaeNa mahila na labhAmi, mAremitti kaMDaM khittaM, ANatto-vacca kaMDaM Anehi, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 134] so pahAvito, anneNaM kaMDeNaM viddho, ceDeNa bhaNiyaM-kiM te kaMDaM khittaM, viddho mitti, puNovi khittaM, raDanto mArio, puvvaM ajANateNa viddhomitti ananuogo, mArijAmitti evaM nAte anuogo, ahavA sArakkhaNijjaM mAremitti ananuogo, sArakhaMtassa anuogo / jahA sArakkhaNijaM mAreMto viparItaM kareti, evaM annaM parUveyavvaM annaM parUvemANassa viparItatvAt ananuogo bhavati, jahAbhUtaM parUvemANassa anuogo bhavati 3 / naule udAharaNaM-egA cAragabhaDiyA gabmiNI jAyA, annAvi nauliyA gambhiNI ceva, tattha egAe rAIe tAo sarisiAo pasUAo, tAe ciMtiaM-mama puttassa ramaNao bhavissai, tassa pIhayaM khIraM ca deti / annaA tIse aviratiAe khaMDatIe jattha maMculliAe so Dikkarao uttArito, tattha sapeNaM caDittA khaito mato, itareNa NauleNa oyaraMto divo maMculliAo sappo, tato nenaM khaMDAkhaMDiM kato, tAhe so tena ruhiralitteNaM tuMDeNaM tIse aviratiyAe mUlaM gaMtUNa cADUNi karei, tAe nAyaM-eteNa mama putto khaio, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI gayA puttassa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDIkayaM pAsati, tAhe diguNataraM adhirti pagatA / tIse aviraiAe puci ananuogo pacchA anuogo, evaM jo anna paraveyadhvaM annaM parUveti so annuogo, jo taM ceva parUveti tassa anuogo 4 / ___ kamalAmelAudAharaNaM-bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo rUveNaM ukkiTTo, savvesiM saMbAdINaM iTTo, tattha ya bAravaIe vatthavvassa ceva annassa ranno kamalAmelAnAma dhUo ukkiTThasarIrA, sA ya uggaseNaputtassa nabhasenassa vareliyA, ito ya nArado sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agato, abbhuDio, uvaviDhe samANe pucchati-bhagavaM ! kiMci accherayaM diTuM ?, AmaM diTuM, kahiM ? kaheha, iheva bAravaIe kamalAmelAnAma dAriyA, kassai diNNiA ?, AmaM, kathaM mama tAe samaM saMpaogo bhavejjA ?, na yANAmitti bhaNittA gato / so ya sAgaracaMdo taM soUNa navi Asane navi sayane dhitiM labhati, taM dAriyaM phalae lihaMto NAmaM ca giNhato acchati, nArado'vi kamalAmelAe aMtiaMgato, tAevi pucchio-kiMci accherayaM diThThapuvvaMti, so bhaNati-duve dihANi, rUveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa nabhasenao, sAgaracaMde mucchitA nahasenae virattA, nAraeNa samAsAsitA, tena gaMtaM AikkhitaM-jahA icchatitti / tAhe sAgaracaMdassa mAtA anne a kumArA AdaNNA maaitti, saMbo Agato jAva pecchati sAgaracaMdaM vilavamANaM, tAhe nena pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatyehi chAditANi, sAgaracaMdeNa bhaNitaM kamalAmelatti, saMveNa bhaNitaM-NAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'haM, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-AmaM tumaM ceva mamaM mivamalakamaladalaloaNi kamalAmelaM melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo majjaM pAetA abbhuvagacchAvio, vigatamado ciMteti-aho mae Alo abbhuvagao, idAnIM kiM sakkamaNNahAkAuM?, nivvahiyavvaMti pajaNNaM pannatti maggiUNa jaMdivasaM tassa nabhasenassa vivAhadivaso taddivasaM te sAgaracaMdasaMbappamuhA kumArA ujjANaM gaMtuM nAradassa sarahassaM dAriyA suraMgAe unANaM nettuM sAgaracaMdo pariNAvio, te tattha kihuMtA acchaMti / itare ya taM dAriyaM na pecchaMti, maggaMtehiM ujjANe diTThA, vijAhararUvA viubviyA, nArAyaNo sabalo niggao, jAva apacchimaM saMbarUveNaM pAesu paDio, sAgaracaMdassa ceva dinnA, NabhaseNa taNayA a khamAviyA / ettha sAgaracaMdassa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 saMba kamalAmelaM ananuogo nAhaM kamalAmeleti bhaNite anuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa ananuogo jahAbhAvaM parUvemANassa anuogo 5 / saMbassa sAhasodAharaNaM - jaMbUvaI nArAyaNaM bhaNati -ekkAvi mae puttassa anADiyA na diTThA, nArAyaNa bhaNitaM - aja dAemi, tAhe nArAyaNeNa jaMbUvatIa AbhIrIrUvaM kayaM, dovi takkaM ghettuM bAravaImoiNNANi, mahiyaM vikkiNaMti, saMbeNa diTThANi, AbhIrI bhaNitA - ehi mahiaM kINAmitti, sA anugacchati, AbhIro maggeNa eti, so ekkaM deuliaM pavisai, sA AbhIrI bhaNati - nAhaM pavisAmi kiMtu mollaM dehi to ettha caiva Thito takkaM geNhAhi, so bhaNati - avassa pavisitavvaM, sA necchati, tAhe hatthe laggo, AbhIro udghAiUNa laggo samaM, saMbo AvaTTito, AbhIro vAsudevo jAto itarI jaMbUvatI, aMguDIkAUNa palAto, biIyadivase maDDAe AnijaMto khIlayaM ghaDato ei, jokkAre kae vAsudeveNa pucchio-kiM evaM ghaDijjatitti, bhaNati - jo pAriosiyaM bollaM kAhiti tassa muhe khoTTijihitti / paDhamaM ananuogo nota anuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa ananuogo itarassa anuogo 6 / zreNikaviSayakopodAharaNaM - rAyagihe nagare seNio rAyA, cellaNA tassa bhajjA, sA vaddhamANasAmimapacchimatitthagaraM vaMdittA veyAliyaM mAhamAse pavisati, pacchA sAhU diTTho paDimA paDivaNNao, tIe rattiM suttiAe hattho kihavi vilaMbio, jayA sIteNa gahio tadA cetitaM, pavesito hattho, tassa hatthassa taNaeNaM savvaM sarIraM sIteNa gahiaM, tIe bhaNiaM-sa tavassI kiM karissati saMpayaM ? / pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradiNNao se koI, ruTTeNa kallaM abhao bhaNio-sigghaM aMteuraM palIvehi, sepio gato sAmisagAsaM, abhaena hatthisAlA palIviyA, seNio sAmiM pucchati cellaNA kiM egapattI aNegapattI ?, sAmiNA bhaNiaM - egapattI, tAmA ijjhahitithi turitaM niggao abhao niSphiiti, seNieNaM bhaNiaM-palIvitaM ?, so bhaNati AmaM, tumaM kiM na paviTTho ?, bhaNati - ahaM pavvaissAmi kiM me aggiNA ?, pacchA nena ciMtiaM mA chaDDajihititti bhaNitaM na ujjhatti / seNiyassa cellaNAe puvviM ananuogo pucchie anuogo, evaM vivarI parUvie ananuogo jahAbhAve parUvie anuogo 7 // itthaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoktaH, niyogo'pi pUrvapratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nuyogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanAyAha ni. (135) kaTThe 1 putye 2 citte 3 siridharie 4 puMDa 5 desie 6 ceva / bhAgavibhAsae vA vattIkaraNe a AharaNA || vR- tatra 'kASTha' iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit tadrUpakAraH khalvAkAramAtraM karoti, kazcitsthUlAvayavaniSpatti, kazcit punarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattimiti, evaM kASThakalpaM sAmAyikAdisUtraM, tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhA'rthamabhidhatte yathA samabhAvaH sAmAyika, samAnAM vA AyaH samAyaH sa eva svArthikapratyayavidhAnAtsAmAyikamityAdi, vyaktIkaraNazIlo vyaktikaraH, yaH khalu niravazeSavyutpattyaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamarthaM bhASate sa vyaktikara iti, sa nizcayatazcaturdazapUrvavideza, iha ca bhASakAdisvarUpavyAkhyAnAt bhASAdaya eva pratipAditA draSTavyAH, kutaH ?, 84 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 upodghAtaH - [ni. 135] bhASAdInAM tatprabhavatvAt 1 / idAnIM pustaviSayo dRSTAntaH-yathA puste kazcidAkAramAnaM karoti, kazcit sthUrAvayavaniSpatti, kazcittvazeSAvayavaniSpattimiti, dAntikayojanA pUrvavat 2 idAnIM citraviSayo dRSTAntaH-yathA citrakarmaNi kazcit vartikAbhirAkAramAtriM karoti, kazcittu haritAlAdivarNodbhadaM, kazcittvazeSparyAyairniSpAdayati, dATantikayojanA pUrvavat 3 | zrIgRhikodAharaNaM zrIgRhaM-bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ata iniThanau' iti ThanIkAdeze ca kRte zrIgRhika iti bhavati, tadRSTAntaH-tatra kazcid ratnAnAM bhAjanameva vetti-iha bhAjane ratnAnIti, kazcittuM jAtimAne api, kazcitpunarguNAnapi, evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAyado draSTavyAH 4 / tathA 'paoNrDa' iti puNDarIkaM padyaM tad yatheSadbhinnArdhabhinnavikasitarUpaM tridhA bhavati, evaM bhASAdi vijJeyaM 5 / idAnIM dezikaviSayamudAharaNaM-dezanaM dezaH kathanamityarthaH, tadasyAstIti dezikaHyathA kazciddezikaH panthAnaM pRSTaH diDamAtrameva kathayati, kazcit tadyavasthigatagrAmanagarAdibhedena, kazcit punastadutthaguNadoSabhedena kathayatIti, dAntikayojanA pUrvavat jJeyA 6 / evametAni bhASakavibhASakavyaktikaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni iti gAthArthaH / / itthaM tAvadvibhAga uktaH, idAnI dvAravidhimavasaraprAptaM vihAya vyAkhyAnavidhi pratipAdayannAhani. (136)goNI 1 caMdanakathA 2 ceDIo 3 sAvae 4 bahira 5 gohe 6 / TaMkaNao vavahAro 7, paDivakkho AyariyasIse / / vR- Aha-caturanuyogadvArAnadhikRto vyAkhyAnavidhiH kimartha pratipAdyata iti, ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNa-sukhavyAkhyAnapravRttyA zAstropakArArthaH, athavA adhikRta eva veditavyaH, kutaH ? anugamAntarbhAvAt, antarbhAvastu vyAkhyAGgatvAt iti / Aha-yadyasAvanugamAGgaM tataH kimityayaM dvAravidheH pUrva pratipAdyate?, ucyate, dvAravidhairapi bahuvaktavyatvAt mA bhUdahApi vyAkhyAvidherviparyayaH, ato'traiva AcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yena AcAryo guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAceva zRNotIti / Aha-yadyevaM vyAkhyAnavidhiranugamAGgaM ihAvatAryocyate tatkathaM dvAragAthAyAmapyevaM nopanyasta iti, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArthaM, vizeSeNa sUtrakyAkhyAyAM AcAryaH ziSyo vA guNavAnanveSTavya ityalaM vistareNa, prakRtaM prastumaH-prakrAntagAthAvyAkhyA-tatra goSTAntaH, ete cAcAryaziSyayoH saMyuktA dRSTAntAH, eka AcAryasya ekaH ziSyasyeti dvau vA ekasminnevAvatAryAviti / / egaMmi nagare egena kassai dhuttassa sagAsAo gAvI rogitA udvituMpi asamatthA niviThThA ceva kiNitA, so taM paDivikviNati, kAyagA bhaNaMti-pecchAmo se gatipayAraM to kiNIhAmo, so bhaNati-maevi uvaviTThA ceva gahiyA, jadi paDihAti tA tumhevi evameva giNhaha / evaM jo Ayario pucchito parihAraMtaraM dAumasamattho bhaNati-maevi evaM suyaM tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse na soavvaM, saMsaiyapayatthaMmi micchattasaMbhavA, jo puna avikalAgovikkiNago iva akkhevaNiNNayapasaMgapArago tassa sagAse soyavvaM, sIso'vi jo aviyAriyagAhI paDhamagovikkaNagovva so ajoggo itaro joggotti 11 caMdaNanakaMthodAharaNaM-bAravaIe vAsudevassa tinni bherIo, taM jahA-saMgAmiA ubbhutiyA komutiyA, tinnivi gosIsacaMdanamaiyAA devayApariggahiyAo, tassa cautthI bherI asivuva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Avazyaka mUlasUtram -1 samaNI, tIse uppattI kahijjai-sakko suramajjhe vAsudevassa guNakittaNaM kareti aho uttamapurisANaM guNA, ete avaguNaM na gehaMti nIeNa ya na jujjhaMti, tatthego devo asaddahaMto Agato, vAsudevo'vi jiNasagAsaM baMdao paDio, so aMtarAle kAlasuNayarUvaM mayayaM viuvveti vAvaNNaM dubbhigaMdhaM, tassa gaMdheNa savvI logo parAbhaggo, vAsudeveNa diTTho, bhaNitaM canena aho kAlasuNagassetassa paMDurA daMtA sohaMti, devo ciMtito saccaM saccaM guNaggAhI / tato vAsudevassa AsarayaNaM mahAya padhAvito, so vaMDurApAlaeNa nAo, tena kuvitaM kumArA rAyANo ya niggayA, tena devena hayavihayA kAUNa dhADio, vAsudevo'vi niggao, bhaNati-mama kIsa AsarayaNaM harasi ?, devo bhaNati maM jujjhe parAjiNiUNa geNha, vAsudeveNa bhaNiyaM-bADhaM, kiha jujjhAmo ? tumaM bhUmIe ahaM raheNa, tA rahaM giNha, devo bhaNati alaM raheNaMti, evaM AsahatthIvi paDisiddhA, bAhujuddhAdiyAiM savvAiM paDisehei, bhaNai ya-ahidvANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiaM parAjio' haM, nehi AsarayaNaM, nAhaM nIyajujjheNa jujjhAmi tato devo tuTTho bhaNitAdio-varehi varaM, kiM te demi ?, vAsudeveNa bhaNiaM - asivovasamaNI bherI dehi, tena dinnA, esuppattI bherIe / tahiM sA chaNhaM chaNhaM mAsANaM vajrati, paJcappaNNA rogA vAhI vA uvasamaMti, navagA vi chammAse na uppajaMti, jo saddaM suNeti / tattha'nnadA AgaMtuo vANiao, so atIva dAhajjareNa abhibhUto bherIpAlayaM bhAi-geha tumaM sayasahassaM, mama etto palamettaM dehi, tena lobhena dinnaM, tattha annA caMdanathiggaliA dinnA, evaM annevi anneNavi maggito dinnaM ca sA caMdanakaMthA jAtA, annadA asive vAsudevena tADAviyA, jAva taM caiva sabhaM na pUreti, tena bhaNiaM - joeha bheriM, diTThA kaMdhIkatA, so bherivAlo vavarovio, annA bherI aDDamabhatteNArAhaittA laddhA, anno bherivAlo kao, so AyarakkheNa rakkhati, so pUito jo sIso suttatthaM caMdaNakaMthavva paramatAdIhiM / mIseti galitamahavA sikkhitamANI na so joggo // kaMthIkatasuttatyo guruvi joggo na bhAsitavyassa / avinAsiyasuttatthA sIsAyariyA vinidhiTTA || idAnIM ceTyudAharaNam - vasaMtapure juNNasedvidhUtA, Navagassa ya seTThissa dhUo, tAsiM pII, tahavi se atthi verI amhe eehiM uvvaTTitANi, tAo annaA kayAvi majjituM gatAo, tattha jA sA navagassa dhUA, sA tilagacoddasageNaM alaMkAreNa alaMkiA, sA AharaNANi taDe ThavettA uttiNNA, juNNaseTThidhUA tANi gahAya padhAvitA, sA vAreti, itarI akkosaMtI gatA, tA mAtApitINaM siddhaM, tANi bhAMti tuhikkA acchAhi, Navagassa dhUA NhAittA niyagadharaM gayA, ammApiIhiMsAhai, tehiM maggiyaM, na deMti, rAule vavahAro, tattha natthi sakkhI, kAraNiyA bhaNaMti-ceDIo vAhijjaMtu, tehiM vAhittA bhaNitA jati tujjhaccayaM tA AviMdha, tAhe sA juNNaseTThiceDI jaM hatthe taM pAe, na jANati, taM ca se asiliDaM, tAhe tehiM nAaM jahA eyAI imIse na hoMti, tAhe itarI bhaNiA-tume AviMdha, tAe kameNa AviddhaM, siliTTaM ca se jAyaM, bhaNiyA ya-mellAhi, tAe taheva niccaM AmucaMtIe paDivADIe AmukkaM tAhe so juNNaseTThI DaMDito / jahA so egabhaviaM maraNaM patto, evAyariovi jaM annattha taM annahiM saMghADeti, annavattavvAo tattha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 upoddhAtaH - [ni. 136] annattha parUveti ussaggAdiAo, evaM so saMsAradaMDeNa daMDijati, tArisassa pAse na sotavyaM, jahA sA ceDI jasaM pattA, evaM cevAyario jo na visaMvAeti, tena arihaMtANaM ANA katA bhavati, tArisassa pAse soyavvaM / ettha gAthA atthANathaniuttA''bharaNANaM juNNaseTThidhUavva / na gurU vidhibhaNite vA vivarIyanioao sIso / / satthANatthaniuttA IsaradhUA sabhUsaNANaM vA hoi gUrU sIso'via vinioaM to jahA bhaNitaM / / zrAvakodAharaNaM pUrvavat-navaramupaMsahAraH ciraparicitaMpi na sarati suttatthaM sAvago sabhajja va / jo na so joggo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM / / badhiragodAharaNaM pUrvavadeva, upasaMhArastu gAthayocyate annaM puTTho annaM jo sAhai so gurU na bahiro vva / na ya sIso jo annaM suNeti anubhAsae annaM // evaM godhodAharaNopasaMhAro'pi vaktavyaH 6 / idAnIM TaGkaNakodAharaNaM-uttarAvahe TaMkaNA nAma mecchA, te suvaNNeNaM dakkhiNAvahAiM bhaMDAI gehaMti, te ya paropparaM bhAsaM na jANaMti, pacchA puMjaM kareMti, hattheNa u chAeMti, jAva icchA na pUrati tAva na avaNeti, puNNe avaneMti, evaM tesiM icchiyapaDicchiyavavahAro evaM-akkhevaniNNayapasaMgadANaggahaNANuvattiNo dovi / joggA sIsAyariA TaMkaNavaNiovamA esA / / ___ itthamuktaprakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH-pratipakSaH AcAryaziSyayoryathAyogaM yojanIyaH, sa ca yojita eveti gAthArthaH / / idAnIM vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayannAhani. (137) kassa na hohI yeso anabhuvagaoa nirUvagArI a| appacchaMdamaIo paTThiao gaMtukAmo a|| vR-Aha-ziSyadoSaguNAnAM vizeSAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, kAlAntareNa tasyaiva gurutvabhavanAt; ayogyAya ca gurupadanibandhanavidhAne tIrthakarAjJAdilopaprasaGgAt / kasyA na bhaviSyati dveSyaH-aprItikaraH, yaH kimbhUtaH ?-na abhyupagataH anabhyupagataH zrutoyasaMpadA'nupasaMpanna iti bhAvArthaH, upasaMpanno'pi na sarva evAdveSyo bhavatItyata Aha-'nirupakArI ca' nirupakatuM zIlamasyeti nirupakArI, gurorakRtyakArItyarthaH, upakAryapi na sarva evAdveSya ityat AhaAtmacchandA AtmAyattA matiryasya kAryeSu asAvAtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, gurvAyattamatirapi na sarva evAdveSyaH ata Aha-'prasthitae:' saMprasthitadvitIya iti, gantukAmazca gantukAmo'bhidhIyate yo hi sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti ca zrutaskandhAdipa-risamAptAvavazyamahaM yAsyAmi, ka ihAvatiSThate iti, ayamayogyaH ziSya iti gAthArthaH / / ni. (138) viNaoNaehiM kayapaMjalIhi chaMdamanuattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. vR.idAnIM doSapari-jJAnapUrvakatvAt guNAH pratipAdyante-vinayaH-abhivandanA-dilakSaNaH tena avanatAH vinayAvanatAH tairitthaMbhUtaiH sadbhiH, tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAjalayaH taiH, tathA chando-gurvabhiprAyaH taM sUtroktazraddhAnasamartha-nakaraNakAraNAdinA'nuvartayadbhiH ArAdhito gurujanaH, 'zrutaM' sUtrArthobhayarUpaM 'bahuvidhaM' anekaprakAraM 'laghu' zIghraM 'dadAti' prayacchatIti gAthArthaH / idAnIM prakArAntareNa ziSyaparIkSAM pratipAdayannAhani. (139) seladhaNa kuDaga cAlani paripUNagaM haMsa mahisa mese a / masaga jalUga birAlI jAhaga go bheri AbhIrI // vR- etAni ziSyayogyAyogyatvapratipAdakAnyudAharaNAnIti / kiMca cariyaM ca kappitaM vA AharaNaM duvihameva nAyavyaM / atyassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva odaNahAe / tattha imaM kappiaM jahA-muggaselo pukkhalasaMvaTTao a mahAmeho jaMbUdIvappamANo, tattha nArayatthANIo kalahaM AlAeti-muggaselaM bhaNati-tujjha nAmaggahaNe kae pukkhalasaMvaTTao bhaNati-jahANaM egAe dhArAe virAemi, selo uppAsito bhaNati-jadi me tilatusamitabhAgaMpi ulle ti to nAmaM na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNati muggaselavayaNAI, so ruTTho, savvAdareNa varisiumAraddho jugappahANAhi dhArAhi, sattarate vuDhe ciMteti-virAo hohitti Thio, pANie osarie itaro misimisiMto ujjalataro jAto bhaNati-johArotti, tAhe meho lajjito gato / evaM ceva koi sIso muggaselasamANo egamavi padaM na laggati, anno Ayario gajjaMto Agato, ahaM NaM gAhemitti, Aha AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutIrthenAvatAritAH // tAhe paDhAveumAraddho, na sakkio, lajio gao, erisassa na dAyavvaM, kiM kAraNaM? - Ayarie suttaMmi a parivAdo suttaatthapalimaMtho / annesiMpiya hAnI puTThAvi na duddhayA vaMjhA / / paDivakkhA kaNha bhUmI buDhevi doNamehe na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe ia deyamachittikAraMmi / / idAnIM kuTodAharaNam- kuTA ghaTA ucyante, te duvihA-navA juNNA ya, juNNA duvihA-bhAviyA abhAviyA ya, bhAviA duvihA-pasatthabhAviA apasatthabhAviA ya, pasatthA-aguruturukkAdIhiM, apasatyA-palaMDulasuNamAdIhiM, pasatyabhAviyA vammA avammA ya, evaM apasatthAvi, je apasatthA avammA je ya pasatthA vammA te na suMdarA, itare suMdarA, abhAvitA na keNai bhAvitA-navagA AvAgAto uttAritamettagA, evaM ceva sIsagA navagA-je micchaddiTTI tappaDhamayAe gAhijjaMti, jugNAvi je abhAvitA te suMdarA kuppavayaNapAsatthehiM bhAvitA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatthA vammA'vammA ya taha ceva / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 139] je apasatthA vammA je ya pasatthA saMviggA ya avazmA ete laTThagA, itarevi avammA / ahavA kUDA cauvvihA-chiDDakuDe 1 boDakuDe 2 khaMDakuDe 3 saMpuNNakuDe 4 iti, chiDDo jo mUle chiDDo, boDao jassa oTThA natthi, khaMDo egaM oThThapuDaM nasthi, saMpuNNo savvaMgo ceva, chiDDe jaM chUDhaM taM galati, boDe tAvatiaMThAti, khaMDe egeNa pAseNa chaDDijai, jadi icchA thoveNavi rubbhai, esa viseso boDakhaMDANaM, saMpuNNo savvaM dhareti, evaM ceva sIsA cattAri samotAreyavvA / cAlanyudAharaNam-cAlanI-lokaprasiddhA yayA kaNikAdi cAlyate, jaha cAlanIe udayaM chubbhaMtaM takkhaNa adhonIti / taha suttatthapayAI jassa tu so cAlaNisamANo / tathA ca zailacchidrakuTacAlanIbhedapradarzanArthamuktameva bhASyakRtA seleyachiddacAlaNi miho kahA sou uTThiyANaM tu / chiDDAha tattha beThTho sumariMsu sarAmi neyANI / / egena visati bitieNa nIti kaNnena cAlaNa Aha / dhannu ttha Aha selo jaM pavisai nIi vA tubbhaNa / / tAvasakhaurakaDhiNayaM cAlaNipaDivakkhu na savai davaMpi / idAnI paripUNakodAharaNam-tatra paripUrNakaH ghRtapUrNakSIrakagAlanakaM ciTikAvAso vA, tena hyAbhIryaH kila ghRtaM gAlayanti, sa ca kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati, evaM vakkhANAdisu dose hiyayaMmi Thaveti muati guNajAlaM / sIso so u ajoggo bhaNio paripUNagasamANo / Aha-sarvajJamate'pi doSasaMbhava ityayuktaM, satyamuktameva bhASyakRtA savvannupamANAo dosA na huM saMti jinamae kiM ci / jaM anuvauttakahaNaM apattamAsajja va bhavaMti // idAnI haMsodAharaNam . aMbattaNeNa jIhAi kUiA hoi khIramudagaMmi / haMso mottUNa jalaM Apiyai payaM taha susIso // mottUNa daDhaM dose guruNo'NuvauttabhAsitAdIe / giNhai guNe u jo so joggo samayatthasArassa / / idAnIM mahiSodAharaNam - sayamavi na piyai mahiso na ya jUhaM piyai loliyaM udayaM / viggahavigahAhi tahA athakkapucchAhi ya kusIso / / meSodAharaNam - avi goppadaMmivi pive suDhio taNuattaNeNa tuMDassa / na kareti kalusamudagaM meso evaM susIso'vi / / mazakodAharaNam __ masagA vya tudaM jaccAdiehi nicchuDamate kusIso'vi / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 jalukodAharaNam - jalUgA va adUmaMto pibati susIso'vi suyanANaM / birAlyudAharaNam - chaDDeuM bhUmIe jaha khIraM pibati duTThamajjArI / parisuTTiyANa pAse sikakhati evaM vinayabhaMsI // jAhakastiryagvizeSaH, tadudAharaNam - pAtuM thovaM khIraM pAsANi jAhao lihai / emeva jitaM kAuM pucchati matimaM na khedeti / / goudAharaNam -egena dhammaTTiteNa cAuvvejANa gAvI dinnA, te bhaNaMti-parivADIe dujjhau, tahA kataM, paDhamaparivADIdohago ciMteti-ajja ceva manjha duddhaM, kallaM annassa hohiti, tA kiM mama taNapANieNa iha hAraviteNa?, na dinnaM, evaM sesehi vi, gAvI matA, avaNNavAdo ya dhijjAiyANaM, taddavvaNNadavvavocchedo, uktaM ca anno dojjhati kallaM niratyayaM se vahAmi kiM cAriM ? / caucaraNagavI u matA avaNNahAnI u baDuANaM // pratipakSagauH-mA me honja avaNNo govajjhA mA puNo va na labhejA / vayamavi donjhAmo puNa anuggahI annadUhe'vi / dAntikayojanA - sIsA paDicchagANaM bharotti tevi ya sIsagabharotti / na kareMti suttahAnI annatthavi dullahaM tesiM / / aviniiyttnno| bheryudAharaNaM pUrvavat / AbhIryudAharaNam - AbhIrANi dhayaM gaDDIe dhettUNa paTTaNaM vikSiNANi gayANi, ADhatte mappe AbhIrI heTTao ThitA paDicchati, AbhIro'vi vArageNa appiNati, kathamavi anuvauttaM ppiNA Ne gahaNe vA aMtare vArago bhaggo, AbhIrI bhaNati - A sacca gAmellaga ! kiM te kaDaM ?, itaro'vi Aha-tamaM ummattA annaM paloesi annaM geNhasi, tANaM kalaho, piTTApiTTI jAtA, sesaMpi ghayaM paDiyaM, usUrae jaMtANaM sesadhayarUvagA baladdA ya teNehiM haDA, aNAbhAgiNo saMyuttANi / evaM jo sIso paccuccArAdi kareMto annahA parUveto paDhaMto vA sikkhAvito bhaNati-tume ceva evaM vakkhANiaM kahaaiM vA - mA niNhavehi dAuM uvajuMjia dehi kiMci citehi / baccAmeliyadANe kilissasi taM ca'haM ceva // paDivakkhe kahANagaM pUrvavat nAnAtvaM pradarzyate, bhagge vA rage uttiNNo, dohivi turitaM turitaM kapparehiM ghataM laiaM, thevaM naTuM, so AbhIro bhaNattimae chaNa suTu paNAmitaM, sAvi bhaNati -mae na suTu gahiyaM / evaM AyarieNa AlAvage dinne vinAsito, pacchA Ayario bhaNati-mA evaM kuTTehi, mayA anuvautteNa diNNo tti, sIso bhaNati-mae na suTu gahitotti / ahavA jahA AbhIrojANati-evaDDA dhArA dhaDe mAitti, evaM Ayario'vi jANati-eva9 AlAvagaM sakkehiti geNhiuMti gAthArthaH // ___ itthamAcAryaziSyadoSaguNakathanalakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH, idAnIM kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistaraH pradarzitavyAkhyAnavidhirUpodghAtadarzanAyAha-- Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 140] ni. (140)uddese 1 niddese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6a| kAraNa 7 paccaya 8 lakkhaNa 9 nae 10 samoAraNA 11'numae 12 // ni. (141) kiM 13 kaivihaM 14 kassa 15 kahiM 16 kesu 17 kahaM 18 keciraM 19 havai kAlaM / kai 20 saMtara 21 mavirahiaM 22 bhavA 23 garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 // vR-uddeso vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezana muddezaH-sAmAnyAbhidhAnaM adhyayanamiti, nirdezanaM nirdezaH-vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamaNaM nirgamaH, kuto'sya nirgamaNamiti vAcyaM, kSetraM vaktavyaM kasmin kSetre ?, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNvanti ?, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamupadiSTaM ? ko vA gaNadharANAM zravaNa iti, tatha lakSaNaM vaktavyaM zraddhAnAdi, tathA nayA-naigamAdayaH, tathA teSAmeva savavaMtaraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca 'mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi, 'anumataM' iti kasya vyavahArAdeH kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati-'tavasaMjamo anumao' ityAdi, kiM sAmAyikam ? 'jIvo guNapaDivaNNo' ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyikaM ? 'sAmAiyaM ca tivihaM sammattaM suyaM tahA carittaM ca' ityAdi pratipAdayiSyA te, kasya sAmAyikamiti, vakSyati-'jassa sAmANio appA' ityAdi, ka sAmAyikaM, kSetrAdAviti, vakSyati - 'khetakAla disi gati bhaviya' ityAdi, keSu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu, vakSyati-savvagataM sammattaM sue caritte na pajavA sabve' ityAdi, kathamavApyate ?, vakSyati-'mANussakhittajAi' ityAdi, kiyacciraM bhavati? kAlamiti, vakSyati -'sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAi ThitI' ityAdi, 'kati' iti kiyantaH pratipadyante? pUrvapratipannA veti vaktavyaM, vakSyati ca-'sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittA u' ityAdi, 'sAntaraM' iti saha antareNa vartate iti sAntaraM, kiM sAntaraM niraMtaraM vA ?, yadi sAntaraM kimantaraM bhavati?, vakSyati 'kAlamanaMtaM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' ityAdi, 'avirahitaM' iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati -'sutasammaagArINaM AvaliyAsaNakhabhAga' ityAdi, tathA 'bhavA' iti kiyato bhavAntutkRSTataH khalvavApyante 'sammattadesaviratA paliyassa asaMkhabhAgamittA u / aTThabhavA u caritte' ityAdi, AkarSaNamAkarSaH, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti bhAvArthaH, 'tiNha sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoti viraIe / egabhave AgarisA' ityAdi, sparzanA vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRzantIti, vakSyati-sammattacaraNasahiA savvaM logaM phuse niravasesasa' ityAdi, nizcitA uktiniruktirvaktavyA-'sammaddiTThI amoho sohI sabbhAva daMsaNe bAhI' ityAdi vakSyati / ayaM tAvadgAthAdvayasamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM prapaJcena vakSyAmaH / atra kazcidAha-pUrvamadhyayanaM sAmAyikaM tasyAnuyogadvAracatuSTayamupanyastaM, atastadupanyAsa eva uddezanirdezAvuktau, tathaudhanAmaniSpannanikSepadvaye ca, ataH punaranayorabhidhAnamayuktamiti, atrocyate, tatra hi atra dvAradvayoktayoranAgatagrahaNaM draSTavyaM, anyathA tadbhahaNamantareNa dvAropanyAsAdaya evaM na syuH, athavA dvAropanyAsAdivihitayostatrAbhidhAnamAtra iha tvarthAnugama al Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 dvArAdhikAre vidhAnato lakSaNatazca vyAkhyA kriyata iti / __ Aha-yadyeva nirgamo na vaktavyaH, tasyAgamadvAra evAbhihitatvAt, tathA ca 'AtmAgama' ityAdhuktaM, tatazca tIrthakaragaNadharebhya eva nirgatamiti gamyate iti, ucyate, satyaM kiMtu iha tIrthakaragaNadharANAmeva nirgamo'bhidhIyate, ko'sau tIrthakaro gaNadharAzceti, vakSyate-vardhamAno gautamAdayazceti, yathA ca tebhyo nirgataM tathA kSetrakAlapuruSakAraNapratyayaviziSTamityato'doSa iti / Aha-yadyeva lakSaNaM na vaktavyaM, upakrama eva nAmadvAre kSAyopazamikabhAve'vatAritatvAta, pramANadvAre ca jIvaguNapramANe Agame iti, ucyate, tatra nirdezamAtratvAt, iha tu prapaJcato'bhidhAnAdadoSaH, athavA tatra zrutasAmAyikatyaivoktaM, iha tu caturNAmapi lkssnnaabhidhaanaaddossH| Aha-nayAH pramANadvAra evoktAH kimihocyante ?, svasthAne ca mUladvAre vakSyamANA eveti, ucyate, pramANadvAroktA eveha vyAkhyAyante, athavA pramANadvArAdhikArAttatra pramANabhAvamAtramuktaM, iha tu svarUpAvadhAraNamavatAro vA''rabhyate, ete ca sarva eva sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayAH pramANoktA upodghAtoktAzca nayAH 'sUtraviniyoginaH, mUladvAropanyastanayAstu sUtravyAkhyopayogina eveti / Aha-pramANadvAre jIvaguNaH sAmAyikaM jJAnaM ceti pratipAditameva, tatazca kiM sAmAyika-mityAzaGkAnupapattiH, ucyate, jIvaguNatve jJAnatve ca satmapi kiM tajjIva eva Ahosvid jIvAdanyaditi saMzayaH, taducchittyarthamupanyAsAdadoSaH / __ Aha-nAmadvAre kSAyopazamikaM sAmAyikamuktaM tattadAvaraNakSopazamAllabhyata iti gamyata eva, ataH kathaM labhyata ityatiricyate, na, kSayopazamalAbhasyaiveha zeSAGgalAbhacintanAditi / evaM yadupakramanikSepadvAradvayAbhihita mapi punaH pratipAdayati anugamadvArAvasare tadazeSaM nirdiSTanikSiptaprapaJcavyAkhyAnArthamiti / Aha-upakramaH prAyaH zAstrasamutthAnArtha uktaH, ayamapyupo rAtaH zAstrasamudghAtaprayojana eveti ko'nayorbhedaH ? ucyate, upakramo hyuddezamAtraniyataH, taduhiSTa-vastuprabodhanaphalastu prAyoNopodghAtaH, arthAnugamatvAt ityalaM vistareNa, prkRtmucyte| tatroddezadvArAvayavArthapratipAdanAyedamAhani. (142) nAmaM ThavaNA davie khette kAle samAsa uddese / uddesuddesaMmi a bhAvaMmi ahoi aTThamao // vR-tatra nAmoddesaH yasyA jIvAderuddeza iti nAma kriyate, nAmno vA uddezaH nAmoddezaH, sthApanoddezaH-sthApanAbhidhAnaM uddezanyAso vA, 'dravya' iti dravyaviSaya uddezo dravyoddezaH, saca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyeNa dravye vA uddezo dravyoddezaH, dravyasyadravyamidamiti, dravyeNa-dravyapatirayamiti, dravye-sihAsane rAjA cUte kokilaH girau mayUra iti, evaM kSetraviSayoddeze'pi vaktavyaH, evaM kAlaviSayo'pIti, 'samAsaH' saMkSepastadviSaya uddezaH samAsoddezaH, sa ca aGgazrutaskandhAdhyayaneSu draSTavyaH, tatra aGgasamAsoddezaH-aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJa ityevamanyatrApi yojanA kAryA, uddezaH-adhyayanavizeSaH tasya uddeza uddezoddezaH, tadviSayazca uddeza iti, sa coddezoddezo'bhidhIyate-uddezavAn tadadhyetA tadarthajJo veti, bhAvaviSayazca bhavati uddezaH aSTamaka iti, sa cAya-bhAvaH bhAvI bhAvajJo veti gAthArthaH / / ayameva hyuddezo'STavidhaviziSTanAmasahito nirdeza ityavaseyaH, tathA cAha niyuktikAraH Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 143] ni. (143) emeva ya niddeso aTThaviho so'vi hoi nAyavvo / avisesiamuddeso visesio hoi niddeso // vR- 'evameva ca yathA uddeza uktastathA, nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jJAtavyaH, sarvathA sAmyaprAptyatiprasaGgavinivRttyarthamAha-kiMtu 'avizeSitaH' sAmAnyAbhidhAnAdigocaraH uddezaH, vizeSitastu bhavati nirdezaH, yathA nAmanirdeze jinabhadra ityAdhabhidhAnavizeSanirdezaH, sthApanAnirdezaH sthApanAvizeSAbhidhAnaM nirdezasthApanA vA, viziSTadravyAbhidhAnaM dravyanirdezaH yathA-gauH, tena vA-azvavAnityAdi, evaM kSetravizeSAbhidhAnaM kSetranirdezaH yathA-bharataM, kSetreNa-saurASTra ityAdi, kAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirdezaH yathA-samaya ityAdi, tena vA-vAsantika ityAdi, samAsanirdezaHAcArAGgaM Avazyaka-zrutaskandhaH sAmAyikaM ceti, uddezanirdezaH-zastraparijJAdeH prathamo dvitIyo veti, bhagavatyAM vA pudgaloddezo veti, bhAvavyaktayabhidhAnaM bhAvanirdezaH yathA-audayika ityAdi, tena-audayikavAn krodhItyAdi veti alaM vistareNeti gAthArthaH // iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, kathaM ?, adhyayanamiti samAsoddezaH sAmAyikamiti samAsanirdezaH, idaM ca sAmAyikaM napuMsakam, asya ca nirdeSTA trividhaH-strI pumAn napuMsakaM ceti, tatra ko nayo naigamAdiH kaM nirdezamichatItyamuM arthamabhidhitsurAhani. (144) duvihaMpi negamanao niddesaM saMgaho ya vvhaaro| niddesagamujusuo ubhayasaritthaM ca sadassa / / - "dvividhamapi' nirdezyavazAt nirdezakavazAcca naigamanayo nirdezamicchati, kutaH ?, lokasaMvyavahArapravaNatvAt naikagamatvAccAsyeti, loke ca nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezapravRttirupalabhyate, nirdezyavazAt yathA-vAsavadattA priyadarzaneti, nirdezakavazAcca yathA-manunA proktau grantho manuH, akSapAdaprokto'kSapAda ityAdi, lokottare'pi nirdezyavazAt yathA--SaDjIvanikA, tatra hi SaD jIvanikAyA nirdezyA iti, evamAcArakriyA'bhidhAyakatvAAdAcAra ityAdi, tathA nirdezakavazAt jinavacanaM kApilIyaM nandasaMhitetyevamAdi, evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamitikRtvA naigamasya nirdezyavazAnnapuMsakanirdeza eva, tathA sAmAyikavataH strIputrapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikAtharUpasya strIpuMnapuMsakaliGgatvAvirodhamapi manyate, tathA nirdeSTustriliGgasaMbhavAt nirdezakavazAdapi triliGgatAmanumanyate naigamaH / Aha- 'dvividhamapi naigamanayaH' ityetAvatyukte nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezamicchatIti kriyA'dhyAhAraH kuto'vasIyate iti, ucyate, yata Aha 'nirdiSTaM' vastvaGgIkRtya, saMgraho vyavahAraH, cazabdasya vyavahitaH saMbandho, nirdezamicchatIti vAkyazeSaH atra bhAvanA-vacanaM hyarthaprakAzakamevopajAyate, pradIpavat, yathA hi pradIpaH prakAzyaM prakAzayanneva AtmarUpaM pratipadyate, evaM dhvanirapyarthaM pratipAdayanneva, tatastapratyayopalabdheH, tasmAnirdiSTavazAt nirdezapravRttiriti, tatazca sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamatastadadhikRtya saMgraho vyavahArazca nirdezamicchatIti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi manyata iti / tathA nirdezakasattvamaGgIkRtya sAmAyikanirdezaM RjusUtro manyate, vacanasya vakturadhInatvAt tatparyAyatvAt tadbhAvabhAvitvAditi / tatazca Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1yadA puruSo nirdeSTA tadA puMlliGgatA, evaM strInapuMsakayojanA'pi kAryA, tathA 'ubhayasazaM' nirdezyanirdezasaddazaM, samAnaliGgameva vastvaGgIkRtya, zabdasya nirdezapravRttiriti vAkyazeSaH, etaduktaM bhavati-upayukto hi nirdeSTA nirdezyAbhinna eva, tadupayogAnanyatvAt, tatazca puMsaH pumAMsamabhidadhataH punirdeza eva, evaM striyAH striyaM pratipAdayantyAH strInirdeza evaM, evaM napuMsakasya napuMsakamabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, yadA tu pumAn striyamabhidhatte, tadA stryupayogAnanyatvAt strIrUpa evAsau, nirdezyanirdezakayoH samAnaliGgataiva, evaM sarvatra yojyaM, asamAnaliGganirdeSTA'sya avastveda, yadA pumAn pumAMsaM striyaM cAheti, kutaH ?, tasya puruSayoSidvijJAnopayogabhedAbhedavikalpadvAreNa puruSayoSidApatteH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt, tasmAdupayukto yamarthamAha sa tadvijJAnAnanyatvAttanmaya eva, tanmayatvAcca tatsamAnaliGganirdezaH, tatazca sAmAyikavaktA tadupayogAnanyatvAt sAmAyika pratipAdayannAtmAnamevAha yataHtasmAttatsamAnaliGgAbhidhAna evAsI, rUDhitazca sAmAyikArtharUpasya napuMsakatvAstriyAH puMso napuMsakasya vA pratipAdayataH sAmAyikaM napuMsakaliGganirdeza eveti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthastu vizeSavivaraNAdavagantavya iti / sarvanayamatAnyapi cAmUni pRthagviparItaviSayatvAt na pramANaM, samuditAni tvantarbAhyanimittasAmagrImayatvAt pramANamiti alaM vistareNa, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prastutaprayAsasya / / idAnIM nirgamavizeSasvarUpapratipAdanAyAhani. (145) nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve / eso u niggamassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-gamanikA-nAmasthApane pUrvavat, dravya nirgama:-AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH, sa ca tridhA-sacittAcittamizrabhedabhinnaH, tatra sacittAtsacittasya yathA pRthivyA aGkurasya, sacittAnmizrasya yathA-bhUmeH pataGgasya, sacittAdacittasya yathA-bhUmerbASpasya, tathA mizrAtsacittasya yathA-dehAtkRmikasya, mizrAnmizrasya yathA-strIdehAdgarbhasya, mizrAdacittasya yathA-dehAna viSThAyAH, acittAtsacittasya yathA-kASThAtkRmikasya, acittAnmizrasya yathA-kASThA dhuNasya, acittAdacittasya yathA-kASThAd dhUNacUrNasya / athavA dravyAt dravyasya dravyAt dravyANAM dravyebhyo dravyasya dravyebhyo dravyANAmiti, tatra dravyAd dravyasya yathA-rUpakAt rUpakasya nirgamaH, ekasmAdeva kalAntaraprayuktAditi bhAvArthaH, ekasmAdeva kalAntarataH prabhUtanirgamo dvitIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH svalpakAlenaikasya nirgamo bhavati tRtIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH prabhUtAnAM kalAntaratazcaturthabhaGgabhAvaneti, 'kSetre' iti kSetraviSayo nirgamaH pratipAdyate, evaM sarvatra akSaragamanikA kAryA, tatra kAlanirgamaH-kAlohyamUrtastathApi upacArato vasantasya nirgamaH durbhikSAdvA nirgato devadattA bAlakAlAdveti, athavA kAlo dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamaH, tatrabhavatvAditi, evaM bhAvanirgamaH tatra pudgalAdvarNAdinirgamaH, jIvokrodhAdinirgamaH iti, tayorvA pudgalajIvayovarNavizeSaRodhAdibhyo nirgama iti, eSa eva nirgamasya nikSepaH SaDvidha iti gAthArthaH // __ evaM ziSyamativikAzArthaM prasaGgata ukto'nekadhA nirgamaH, iha ca prazastabhAvanirgamamAtreNa aprazastApagamena vA'dhikAraH, zeSairapi tadaGgatvAda, iha ca dravyaM vIraH kSetraM mahAsenavanaM kAla: pramANakAlaH bhAvazca bhAvapuruSaH, evaM ca nirgamAGgAni draSTavyAnIti etAni ca dravyAdhInAni Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 145] yataH ataH prathamaM jinasyaiva mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAhani. (146) paMthaM kira desittA sAhUNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa / / vR- gamanikA-panthAnaM kila dezayitvA sAdhUnAM aTavIvipranaSTAnAM punastebhya eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo vardhamAnasyeti samudAyArthaH // avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-avaravidehe egaMmi gAme balAhio, so ya rAyAdesena sagaDANi gahAya dArunimittaM mahADaviM paviTTho, io ya sAhuNo maggapavaNNA satyeNa samaM vaccaMti, satthe AvAsie bhikkhaTuM paviThThANaM gato satyo, pahAvito, ayANaMtA vibhullA, mUDhadisA paMthaM ayANamANA tena aDavipaMtheNa majjhaNhadesakAle taNhAe chuhAe apa raddhA taM desaM gayA jattha so sagaDasaNNiveso, so yaM te pAsittA mahaMtaM saMvegamAvaNNo bhaNati-aho ime sAhuNo adesiyA tavassiNo aDavimanuviThThA, tesiM so anukaMpAe vipulaM asanapAnaM dAUNaM Aha-eha bhagavaM ! jena pathe namavayAremi, purato saMpatyio, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa anugacchaMti, tato gurU. tassa dhammaM kahedumAraddho, tassa so avagato, te paMthaM samoyArettA niyatto, te pattA sadesa, so puna avirayasammaddiDI kAlaM kAUNa sohamme kappe paliovamaThiio devo jaao| asyaivArthasyopadazakamidaM gAthAdvayamAha bhASyakAra:[bhA.1] avaravidehe gAmassa citao rAyadArurUvaNagamanaM / sAhUbhikkhanimittaM satthA hIne tahiM pAse // [bhA.2] dANana paMthanayanaM anukaMpa gurU kahaNa sammattaM / sohamme uvavaNNo paliyAu suro mhiddiio|| kRgamanikA-avaravidehe grAmasya cintako rAjadAruvanagamanaM, nimittazabdalopo'tra draSTavyaH, rAjadArunimittaM vanagamanaM, sAdhUna bhikSAnimittaM sArthAdbhraSTA~statra ISTavAn, dAnamannapAnasya, nayanaM pathi anukampayA guroH kathanaM samyaktvaM prAptaH mRtvA saudharma upapannaH palyopamAyuH suro maharddhika iti gAthAdvayArthaH / ni. (147) labhrUNa ya sammattaM anukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo / / vR- labdhvA ca samyaktvaM anukampayA'sau suvihitebhyaH bhAsvarAM-dIptimatI varAM-pradhAnAM 'boMdi' tanuM dhArayatIti samAsaH, devo vaimAniko jAta iti niyuktigAthArthaH / / tathA cani. (148) caiUNa devalogA iha ceva ya bhArahami vAsaMmi / ikkhAgakule jAo usabhasuasuo marIitti / / vR-tataH svAyuSkakSaye sati cyutvA devalokAdihaiva bhArate varSe ikSvAkukule 'jAtaH' utpannaH RSabhasutasuto marIciH sAmAnyena RSabhapautra iti gAthArthaH / / yatazcaivamataH - ni. (149) ikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'Ie bharahassa suo marIitti // vR. ikSvAkUNAM kulaM ikSvAkukulaM tasmin, 'jAtaH' utpannaH, bharatasya suto marIciriti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 yogaH, tatra sAmAnyaRSabhapautratvAbhidhAne sati idaM vizeSAbhidhAnamaduSTameva, sa ca kulakaravaMze'tIte jAtaH, tatra kulakarA vakSyamANalakSaNAsteSAM vaMzaH kulakaravaMzaH pravAha iti samAsaH, tasminnatIte-atikrAnte iti, yatazcaivamata ikSvAkukulasya bhavati utpattiH, vAcyeti, yatra yasminkAle kSetre ca tatprabhavastannidarzanAya cedamAhani. (150) osappiNI imIse taiyAe~ samAe~ pacchime bhaage| paliovamaTThabhAe sesaMmi u kulaguruppattI / / 1. gamanikA avasarpiNyAmasyAM vartamAnAyAM yA tRtIyA samA-suSamaduSSamAsamA, tasyAH panimo bhAgastasmin kiyanmAtre palyopamASTabhAga eva zeSe tiSThati sati kuvakarotpattiH saMjAteti iti gAthArthaH // ni. (151) addhabharahamajjhillutibhAge gaMgAsiMdhumajhami / ittha bahumajjhadese uppannA kulagarA satta / vR. gamanikA-ardhabharatamadhyamatribhAge, kasmin ? -gaGgAsindhumadhye, atra bahumadhyadeze na paryanteSu, utpannAH kulakarAH sapta, ardhaM bharataM vidyAdharAlayavaitADhyaparvatAdArato gRhyata iti gAthArthaH / idAnI kulakaravaktavyatAbhidhAyikAM dvAragAthAM pratipAdayannAha-- ni. (152) puvvabhavajammanAmaM pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNNisthiyAu bhAgA bhavovAo ya nII ya / / vR. gamanikA-kulakarANAM pUrvabhavA vaktavyAH, janma vaktavyaH tathA nAmAni pramANAni tathA saMhananaM vaktavyaM, ekzabdaH pUraNArthaH, tathA saMsthAnaM vaktavyaM tatha varNAH pratipAdayitavyAH tathA striyo vaktavyAH tathA AyurvaktavyaM bhAgA vaktavyAH kasmin vayobhAge kulakarAH saMvRttA iti, bhavaneSu upapAtaH bhavanopapAtaH vaktavyaH, bhavanagrahaNaM bhavanapatinikAyopapAta-pradarzanArthaM, tatha nItizca yA yasya hakArAdilakSaNA sA vaktavyeti gAthAsamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati / / tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayedamAhani. (153) avaravidehe do vaNiya vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI manuo a AyAyA / ni. (154) daTuM sinehakaraNaM gayamAruhaNaM ca nAmaniSpattI / parihAni gehi kalaho sAmathaNa vinavaNa hatti // vR-gamanikA-aparavidehe dvau vagviyasyau mAyI Rjuzcaiva kAlagatau iha bharate hastI manuSyazca AyAtau, dRSTavA snehakaraNaM gajArohaNa ca nAmanivRttiH parihANiH gRddhiH kalahaH, 'sAmasthaNaM' dezIvacanataH paryAlocanaM bhaNyate, vijJApanAha iti gAthArthaH / / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, adhyAhAryakriyAyojanA ca svabuddhayA pratipadaM kAryA, yathAaparavidehe dvau vaNigvayasyau abhUtAmiti, navaraM hastI manuSyazca AyAtAviti, anena janma pratipAditaM veditavyaM, avaravidehe do mittA vANiayA, tatthego mAyI ego ujjugo, te puna egao ceva vavaharaMti, tatthego jo mAyI so taM ujju atisaMdhei, itaro sabvamagRhaMto samma sammeNa vavaharati, dovi puna dANaruI, tato so ujugo kAlaM kAUNa iheva dAhiNaDDhe mihuNago Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 154 ] 97 jAo, vaMko puna taMmi ceva padese hatthirayaNaM jAto, so ya seto vaNNeNaM cauto ya, jAhe te paDipuNNA tAhe tena hatthiNA hiMDateNa so diTTho mihuNago, daTTUNa ya se pItI uppannA, taM ca se abhiogajaNiaM kammamudiNNaM, tAhe tena mihuNagaM khaMdhe vilaiyaM taM davaNaM ya tena savveNa loeNa amahiyamaNUso eso imaM ca se vimalaM vAhaNaMti tena se vimala - vAhaNotti nAmaM kayaM, tesiM ca jAtIsaraNaM jAyaM, tAhe kAladoseNaM te rukkhA parihAyaMti mattaMgA bhiMgaMgA tuDiyaM ca cittagA cittarasA / hAgArA aniyaNA sattamayA kapparukkhatti | tesu parihAryatesu kasAyA uppannA - imaM mama mA ettha koI anno alliyautti bhaNituM pattA, jo mamIkayaM alliyA tena kasAijjati geNhaNe a saMkhaDaMti, tato tehiM ciMtitaM - kiMci adhipatiM Thavemo jo bavatthAo Thaveti, tAhe tehiM so vimalavAhaNo esa amhehiMto ahitottiThavito, tAhe tena tesiM rukkhA virikkA, bhaNiyA ya-jo tubbhaM eyaM meraM atikkamati taM mama kahijAhatti, ahaM se daMDaM karihAmi, so'vi kiha jANati ?, jAissaro taM vaNiyattaM sarati, tAhe tesiM jo koI avarajjhai so tassa kahijjai, tAhe so tesiM daMDaM Thaveti, ko puna daMDo ?, hakkAro, hA tume du kayaM, tAhe so jANati ahaM savvastaharaNo kato, taM varaM kira hato me sIsaM chinnaM, na ya erisaM viDaMbaNaM pAvitotti, evaM bahukAlaM hakkAradaMDI anuvattio / tassa ya caMdajasA bhAriyA, tIe samaM bhoge bhuMjaMtassa avaraM mithunaM jAyaM, tassavi kAlaMtareNa avaraM, evaM te egavaMsaMmi satta kulagarA uppannA / pUrvabhavAH khalvamISAM prathamAnuyogato'vaseyAH, janma punarihaiva sarveSAM draSTavyam | vyAkhyAtaM pUrvabhavajanmadvAradvayamiti, idAnIM kulakaranAmapratipAdanAyAha- ni. (155 ) paDhamittha vimalavAhana cakkhuma jasamaM cautthamabhicaMde / tatto a paseNaie marudeve caiva nAbhI ya // vR- gamanikA - prathamo'tra vimalavAhanazcakSuSmAn yazasvI caturtho'bhicandraH tatazca prasenajit marudevazcaiva nAbhizceti, bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // gataM nAmadvAram adhunA pramANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (156 ) nava dhanusayA ya paDhamo aTTha ya sattaddhasattamAI ca / chava addhachaTThA paMcasayA pannavIsaM tu / / vR- nava dhanuHzatAni prathamaH aSTau ca sapta ardhasaptamAni SaD ca ardhaSaSThAni paJca zatAni paJcaviMzati, anye paThanti paJcazatAni viMzatyadhikAni, yathAsaMkhyaM vimalavAhanAdInAmidaM pramANaM draSTavyaM iti gAthArthaH // gataM pramANadvAraM, idAnIM kulakarasaMhannasaMsthAnapratipAdanAyAhani. (157) vajrarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya huMti saMThANe / vapi ya vacchAmi patteyaM jassa jo AsI || vR- gamanikA - vajraRSabhasaMhananAH sarva eva samacaturastrAzca bhavanti 'saMsthAne' iti saMsthAnaviSaye nirUpyamANA iti, varNadvArasaMbandhAbhidhAnAyAha-varNamapi ca vakSye pratyekaM ya 24 7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyaka mUlasUtram-1. AsIditi gAthArthaH / / ni. (158) cakkhUma jasamaM ca paseNaiaM ee piaMguvaNNAbhA / abhicaMdo sasigoro nimmalakaNagappabhA sesA / / vR- gamanikA-cakSuSmAn yazasvA ca prasenajiccaite priyaGguvarNAbhAH abhicandraH zazigauraH nirmalakanakaprabhAH zeSAH-vimalavAhanAdayaH, bhAvArthaH sugama eva, navaraM nirmalakanakavat prabhAchAyA yeSAM te tathAvidhA iti gAthArthaH / / gataM varNadvAraM, strIdvAravyAcikhyAsayA''hani. (159) caMdajasacaMdakatA sarUva paDislava cakkhukaMtA ya / sirikaMtA marudevI kulagarapattINa nAmAI // vR-candrayazAH candrakAntA surUpA pratirUpA cakSuHkAntA ca zrIkAntA marudevI kulakarapalInAM nAmAnIti gAthArthaH / / etAzca saMhananAdibhiH kulakaratulyA eva draSTavyAH, yata Ahani. (160) saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehi samaM / vaNNeNa egavaNNA savvAo piyNguvnnnnaao| vR- gamanikA saMhananaM saMsthAnaM uccaistvaM caiva kulakaraiH-AtmIryaiH, samaM-anurUpaM AsAM prastutastrINAmiti, kiMtu pramANena ISanyunA iti saMpradAyaH, tathApi ISanyUnatvAnna bhedAbhidhAnamiti, varNena ekavarNAH sarvAH priyaGguvarNA iti gAthArthaH / strIdvAraM gataM, idAnIM Ayurim - ni. (161) paliovamadasamAe paDhamassAuM tao asaMkhijjA / te AnupuTvihINA puvvA nAbhissa saMkhejjA / / vR-palyopamadazabhAgaH, 'prathamasya' vimalavAhanasya Ayuriti, tataH anyeSAM cakSuSmadAdInAM asaMkhyeyAni, pUrvANIti yogaH, tAnyevAnupUrvIhInAni nAbheH saMkhyeyAnyAyuSkamityayaM gaathaarthH| anye tu vyAcakSate-palyopamadazabhAga eva prathamasyAyuH tato dvitIyasya asaMkhyeyAH-palyopamAsakhyeyabhAgA iti vAkyazeSaH, ta eva cAnupUrvIhInAH zeSANAmAyuSkaM draSTavyAH tAvad yAvatpUrvANi nAbheH saMkhyeyAni iti, aviruddhA ceyaM vyAkhyeti / anye tu vyAcakSate-palyopamadazabhAgaH prathamasya AyuSkaM, tataH zeSANAM 'asaMkhejjA' iti samuditAnAM palyopamAsaMkhyeyabhAgAH, etaduktaM bhavati-dvitIyasya palyopamAsaMkhyayabhAgaH, zeSANAM tata evAsaMkhyeyabhAgo'saMkhyeyabhAgaH pAtyate tAvadyAvannAbheH asaMkhyeyAni pUrvANi / idaM punarapavyAkhyAnaM, kutaH?, paJcAnAmasaMkhyeyabhAgAnAM palyopama-catvAriMzattamabhAgAnupapatteH, katham ?, palyopaviMzati bhAgAH kriyate tadaSTabhAge kulakarotpattiH, prathamasya dazabhAga AyuH, zeSANAM paJcAnAmardharUpAccatvAriMzattamabhAgAd asaMkhyAto'saMkhyAto bhAga AyuH tathA'pyardhaM kiJcinyUnaM catvAriMzattamo bhAgo'vaziSyate, yataH kRtaviMzatibhAgapalyopamasya aSTabhAge aSTabhAge idaM bhavati, tato'pi dazabhAge dvau jAto, gatAH asaMkhyAtAH paJcabhAgAH, ardhAd yadartha kiJcinyunaM sa catvArittamo bhAga iti, uktaM ca'paliovamaTThabhAge sesaMmi u kulaguruppattI', tatrApi prathamasya dazamabhAga AyuSkamuktaM, tasmiMzcApagate viMzatitamabhAgadvayasya vyapagamAccheSazcatvAriMzadbhAgo'vatiSThate, sa ca saMkhyeya-tamH, tatazca kAlo na gacchati, Aha-- ata eva nAbherasaMkhyeyAni pUrvANi AyuSkamiSTaM, ucyate, iSTamidaM, ayuktaM caitat, marudevyA, saMkhyeyavarSAyuSkatvAt, na hi kevalajJAnamasaMkhyeyavarSAyuSAM bhavatIti, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 161 } tataH kimiti ced, ucyate, tatazca nAbherapi saMkhyeyavarSAyuSkatvam / / yata Ahani. (162) jaM ceva kulagarANa taM ceva hoi tAsipi / jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM ceva hathissa / / vR- gamanikA-yadeva AyuSkaM kulakarANAM tadeva bhavati tAsAmapi-kulakarAGganAnAM, saMkhyAsAmyAcca tadevetyabhidhayIte, tathA yattu prathamasyAyuH kulakarasya, tAvadeva bhavati hastinaH, evaM zeSakulakarahastinAmapi kulakaratulyaM draSTavyamiti gAthArthaH // idAnIM bhAgadvAra-kaH kasya sarvAyuSkAt kulakarabhAga itini. (163) jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaiUNaM / majjhilaTThati bhAge kulagarakAlaM viyANAhi // vR- yadyasyAyuSkaM khalu tad dazabhAgAn samaM vibhajya madhyamASTatribhAge kulakarakAlaM vijAnIhIti gAthArthaH / / amumevArthaM pracikaTayiSurAhani. (164) paDhamo ya kumAratte bhAgo caramo ya vubhAvaMmi / te payaNupijjadosA sabve devesu uvavannA / / vR-gamanikA-teSAM dazAnAM bhAgAnAM prathamaH kumAratve gRhyate,bhAgaH caramazca vRddhabhAga iti, zeSA madhyamA aSTau bhAgAH kulakarabhAgA iti, ata evoktaM 'madhyamASTatribhAge' iti, madhyamAzca te aSTau ca madhyamASTau ta eva ca tribhAgastasmin kulakarakAlaM vijAnIhi, gataM bhAgadvAraM, upapAtadvAramucyate-te pratanupremadveSAH, prema rAge vartate, dveSastu prasiddha eva, sarve vimalavAhanAdayo deveSu upapannA iti gAthArthaH // na jJAyate keSu deveSu upapannA iti, ata Ahani. (165) do ceva suvaNNesu udahikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM ego nAgesu uvavanno / / vR- gamanikA-dvAveva suparNeSu deveSu udadhikumAreSu bhavataH dvAveva dvau dvIpakumAreSu eko nAgeSu upapannaH, yathAsaMkhyamayaM vimalavAhanAdInAmupapAta iti gAthArthaH / idAnIM tatstrINAM hastinAM copapAtamabhidhisurAhani. (166) hatthI chaccitthIo nAgakumAresu hu~ti uvavannA / egA siddhiM pattA marudevI nAbhiNo pattI // kR gamanikA hastinaH SaT striyazcandrayazAdyA nAgakumAreSu bhavanti upapannAH, anye tu pratipAdayanti-eka eva hastI SaT striyo nAgeSu upapannAH, zeSaiAdhikAra iti, ekA saptamI siddhiM prAptA marudevI nAbheH patnIti gAthArthaH / / uktamupapAtadvAraM, adhunA nItidvArapratipAdanAyAhani. (167) hakkAre makkAre dhikkAre ceva dNddniiiio| vucchaM tAsi visesaM jahakkama AnupubbIe // vR-gamanikA-hakkAraH makkAraH dhikkArazcaivaM daNDanItayo vartante, vakSye tAsAM vizeSaM yathAkramayA yasyeti, AnupUrvyA-paripATyeti gAthArthaH / / ni. (168) paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA bIyA / paMcamachaTThassa ya sattamassa taiyA abhinavA u / / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- gamanikA - prathamadvitIyayoH - kulakarayoH prathamA daNDanItiH -hakArAkhyA, tRtIyacaturthayorabhanavA dvitIyA, etaduktaM bhavati - svalpAparAdhinaH prathamayA daNDaH kriyate, mahadaparAdhino dvitIyayetyatazcabhinavA seti, sA ca makArAkhyA, tathA paJcamaSaSThayoH, saptamasya tRtIyaiva abhinavAdhikkArAkhyA, etAzca laghumadhyamotkRSTAparAdhagocarAH khalvavaseya iti gAthArthaH // ni. (169) sesA u daMDanII mAnavaganihIo hoti bharahassa / usabhassa gihAvAse asakkao Asi AhAro // 100 vR- gamanikA - zeSa tu daNDanItiH mANavakanidherbhavati bharatasya varttamAnakriyAbhidhAnaM iha kSetre sarvAvasarpiNIsthiti-pradarzanArthaM, anyAsvapyatItAsu eSyAsu cAvasarpiNISu ayameva nyAyaH prAyo nItyutpAda iti, tasya ca bharatasya pitA RSabhanAthaH, tasya ca RSabhasya gRhavAse asaMskRta AsIdAhAraH-svabhAvasaMpanna eveti, tasya hi devendrAdezAdevAH devakurUttarakurUkSetrayoH svAdUni phalAni kSIrodAcodakamupanItavanta iti gAthArthaH || iyaM mUlaniyuktigAthA, enAmeva bhASyakRdU vyAkhyAnayannAha[mA. 3] paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhaMmi hoi bIyA u / cAraga chaviche AI bharahassa cauvvihA nII || vR- yaduktaM 'zeSA tu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya' seyaM parabhASaNAtu prathamA, maNDalIbandhazca bhavati dvitIyA tu, cArakaH chavicchedazca bharatasya caturvidhA nItiH, tatra paribhASaNaM paribhASA - kopAviSkaraNena mA yAsyasItyaparAdhino'bhidhAnaM, tathA maNDalIbandhaH - nAsmAtpradezAd gantavyaM, cArako - bandhanagRhaM, chavicchedaH - hastapAdanAsikAdiccheda iti, iyaM bharatasya caturvidhA daNDanItiriti / anye tvevaM pratipAdayanti - kila paribhASaNAmaNDalibandhau RSabhanAthenaivotaditAviti, cArakacchavicchedau tu mANavakanidherutpannI iti, bharatasya caRvarttina evaM caturvidhA nItiriti gAthArthaH // atha ko'yaM bharata ityAha- RSabhanAthaputraH, atha ko'yaM RSabhanAtha iti tadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha - nAbhI gAhA / athavA pratipAditaH kulakaravaMzaH, idAnIM prAksUcitekSvAkuvaMzaH pratipAdyate sa ca RSabhanAthaprabhava ityatastadvaktavyatA'bhidhitsayA''hani (170 ) nAbhI vinI abhUmI marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya caraNAho vimANasavvaTTasiddhAo || - vR- gamanikA iyaM hi niyuktigAthA prabhUtArthapratipAdikA, asyAM ca pratipadaM kriyA'dhyAhAraH, sa cettham-nAbhiriti nAbhirnAma kulakaro babhUva, vinItA bhUmiriti tasya vinItAbhUmau prAyaH avasthAnamAsId, marudevIti tasya bhAryA, rAjA ca prAgbhave vairanAbhaH san pravajyAM gRhItvA tIrthakaranAmagotraM karma baddhA mRtvA sarvArthasiddhimavApya tatastasyAH marudevyAH tasyAM vinItabhUmau sarvArthasiddhAdvimAnAdavatIrya RSabhanAthaH saMjAtaH, tasyottarASADhAnakSatramAsIt iti gAthArthaH / idAnIM yaH prAgbhave vairanAbhaH yathA ca tena samyaktvamavAptaM yAvato vA bhavAn avAptasamyaktvaH saMsAraM paryaTitaH yathA ca tena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamityamumarthamabhidhitsurAhani. (171) dhanasatthavAha dhosaNa jaigamana aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse citA ghayadAnamAsi tayA // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 171] 101 pra. (1) uttarakuru sohamme mahAvidehe mahabbalo raayaa| IsAne laliyaMgo mahAvidehe vairajaMdho // ni. (172) uttarakuru sohamme videhi tegicchiyassa tattha suo| rAyasuya seTTimaccAsatthAhasuyA vayaMsA se / / vR-anyA api uktasaMbandhA eva draSTavyAH tAvat yAvat 'paDhameNa pacchimeNa' gAhA, kiMtu yathA'vasaramasaMmohanimittamupanyAsaM kariSyAmaH / prathamagAthAgamanikA-dhanaH sArthavAho dhoSaNaM yatigamanaM aTavI varSasthAnaM ca bahuvolIne varSe cintA ghRtadAnamAsIttadA / dvitIyagAthAgamanikA-uttarakurau sauMdharme mahAvidehe mahAbalo rAjA IzAne lalitAGgo mahAvidehe ca vairjyH| iyamanyakartukI gAthA sopayogA ca / tRtIyagAthA-uttarakurau saudharme mahAvidehe cikitsakasya tatra sutaH rAjasutazreSThyamAtyasArthavAhasutA vayasyAH 'se' tasya / AsAM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, pratipadaM ca anurUpaH kriyA'dhyAhAraH kArya iti, yathA-dhanaH sArthavAha iti dhano nAma sArthavAha AsIt, sa hi dezAntaraM gantumanA dhoSaNaM kAritavAnityAdi / kathAnakam teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM avaravideze vAse dhano nAma satyavAho hotthA, so khitipatiTThiAo nayarAo vasaMtapuraM paTThio vaNijeNaM, ghosaNayaM kArei-jo mae saddhiM jAi tassAhamudaMtaM vahAmitti,' taM jahA-khANena vA pANena vA vasthena vA pattena vA osahena vA bhesajjena vA annena vA keNaI jo jeNa visUraitti taM' ca soUNa bahave taDiyakappaDiyAdao payasRti, vibhAsA, jAva tena samaM gaccho sAhUNaM saMpaTTito, ko puna kAlo ?, caramanidAgho, so ya sattho jAhe aDavimajjhe saMpatto tAhe vAsaratto jAo, tAhe so satthavAho aiduggamA paMthattikAuM tattheva satthanivesaM kAuM vAsAvAsaM Thito, taMmi ya Thite savvo Thito, jAhe ya tesiM sathilliyANaM bhoyaNaM niTThiyaM tAhe kaMdamUlaphalANi samudhisiumAraddhA, tattha sAhuNo dukkhiyA jadi kahavi ahApavattANi labhaMti tAhe geNhaMti, evaM kAle vaccaMte thovAvasese vAsAratte tAhe tassa dhanassa citA jAtA-ko ettha satthe dukkhiotti?, tAhe sariaMjahA mae samaM sAhuNo AgayA, tesiM ca kaMdAina kappaMti, te dukkhitA tavassiNo, kallaM demitti pabhAe nimantitA bhaNaMti-jaM paraM amha kappiaM hojA taM geNhejjAmo, kiM puna tubmaM kappati?, jaM akayamakAriyaM bhikkhAmettaM, jaM vA siNehAdi, to tena sAhUNa ghayaM phAsuyaM viulaM dANaM diNNaM, so ya ahAuyaM pAletA kAlamAse kAlaM kiccA tena dAnaphalena uttarakurAe manaso jAo, tao AukkhaeNaM sohamme kappe devo uvavanno, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve avaravidehe gaMdhilAvatIvijae veyaDpavvae gaMdhArajanavae gaMdhasamiddhe vijAharaNagare atibalaranno nattA sayabalarAiNo putto mahAbalo nAma rAyA jAo, tattha subuddhiNA amaJceNa sAvageNa piavayasseNa nADayapekkhaakikhattamaNo saMbohio, mAsAvasesAU bAvIsadine bhattapaccakkhANaM kAuM mariUNa IsAnakappe sirippabhe vimAne laliyaMgao nAma devo jAo, tato caiUNa iheba jaMbUdIve dIve pukkhalAvaivijae lohaggalaNagarasAmI vairajaMgho nAma rAjA jAo, tata sabhArio pacchime vae pavvayAmitti ciMtaMto putteNa vAsaghare jogadhUvadhUvie mArio, mariUNa uttarakurAe samArio mihuNago jAo, tao sohamme kappe devo jAo, tato caiUNa mahAvidehe vAse khiipaiTTie nagare veJjaputto AyAo, jaddivasaM ca Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Avazyaka mUlasUtram-1 jAto tadhvisamegAhajAtagA se ime cattAri vayaMsagA taM jahA-rAyaputte seTTiputte amaccaputte satthAhaputtetti, saMvaDiA te, annayA kayAi tassa veJjassa ghare egao sabve sannisaNNA acchaMti, tattha sAhU mahappA so kimikuDeNa gahio aigato bhikkhassa, tehiM sappaNayaM sahAsaM so bhaNNatisubhehiM nAma savvo logo khAyavyo, na tumehiM tavassissa vA anAhassa vA kiriyA kAyavvA, so bhaNati-karejAmi, kiM puna ? mamosahANi natthi, te bhaNaMti-amhe mollaM demo, kiM osahaM jAijai ?, so bhaNati-kavalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca, taiyaM sahassapAgaM tillaM taM mama atthi, tAhe maggiuM pavattA, AgamiyaM ca nehiM jahA-amugassa vANiyagassa asthi dovi eyANi, te gayA tassa sagAsaM do lakkhANi ghettuM, vANiao saMbhaMto bhaNati-kiM demi ?, te bhaNaMtikaMvalarayaNaM gosIsacaMdanaM ca dehi, tena bhaNNati-kiM etehiM kajjaM?, bhaNaMti-sAhussa kiriyA kAyavyA, tena bhaNitaM-alAhi mama molleNa, iharahA eva geNhaha, kareha kiriyaM, mamavi dhammo houtti, so vANiyago ciMtei-jai tAva etesiM vAlANaM erisA saddhA dhammassuvariM, mama NAma maMdapuNNassa ihalogapaDibaddhassa natthi, so saMvegamAvaNNo tahArUvANaM therANaM aMtie pavvaio siddho / amumevArtha upasaMharan gAthAdvayamAhani. (173) vijasuassa ya gehe kimikuTThovahuaM jaI daTuM / viti ya te vijasuyaM karehi eassa tegicchaM / / ni. (174) tillaM tegicchasuo kaMbalagaM caMdanaM ca vANiyao / dAuM abhinikkhaMto teneva bhavena aNtgddo|| vR. vaidyasutasya ca gehe kRmikuSThopadrutaM muni dRSTvA vadanti ca te vaidyasutaM-kuru asya cikitsAM, tailaM cikitsakasutaH kambalakaM candanaM ca vaNig dattvA abhiniSkrAntaH, tenaiva bhavena antakRt, bhAvArthaH spaSTa eva, kvacit kriyAdhyAhAraH svabuddhyA kArya iti gAthAdvayArthaH / / __ kathAnakazeSamucyate-imevi ghettUNa tAni osahAni gatA tassa sAhuNo pAsa jattha so ujANe paDimaM Thio, te taM paDimaM ThiaM vaMdiUNa anuNNaveMti -anujANaha bhagavaM ! amhe tumhaM dhampavigghaM kAuM upaDhiA, tAhe tena telleNa so sAhU abbhaMgio, taM ca tillaM romakUvehiM savvaM aigataM, taMmi ya aigae kimio savve saMkhuddhA, tehiM calaMtehiM tassa sAhuNo atIva veyaNA pAubbhUyA, tAhe te niggate dahNa kaMbalarayaNeNa so pAuo sAhU, taM sItalaM, taM ceva telaM uNhavIriyaM, kimiyA tattha laggA, tAhe puvvANIyagokaDevare papphoDeMti, te savve paDiyA, tAhe so sAhU caMdanena litto, tato samAsattho, evekasiM do tinni vAre abhaMgeUNa so sAha tehiM nIrogo kao, paDhamaM makkhijati, pacchA Alipati gosIsacaMdaNeNaM puNo makkhijjai, evetAe parivADIe paDhamabhaMge tayAgayA NiggayA viiyAe maMsagayA taiyAe aDhigayA veMdiyA niggayA, tato saMrohaNIe osahIe kanagavaNNo jAo, tAhe khAmitto paDigatA, te pacchA sAhU jAtA, ahAuyaM pAlaittA tammUlAgaM paMcavi janA acUe uvavannA, tato caiUNa iheva jaMbUdIve puvvavidehe pukkhalAvaivijae puMDaragiNIe nayarIe verasenassa ranno dhAriNIe devIe uyare paDhamo vairanAbho NAma putto jAo, jo se vejjaputto cakkavaTTI Agato, avasesA kameNa bAhusubAhupIDhamahApIDhatti, vairaseNo pavvaio, so ya titthaMkaro jAo, iyarevi saMvaDDiyA paMcalakkhaNe bhoe bhuMjaMti, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 174 103 javisaM vairaseNassa kevalanANaM uppannaM, ta divasaM vairanAbhassa cakkarayaNaM samuppannaM, vairo cakkI jAo, teNaM sAhuveyAvacceNa cakkavaTTIbhoyA udinnA, avasesA cattAri maMDaliyA rAyANo, tattha vairaNAbhacakkavaTTissa caurAsIti puvvalakkhA savvaugaM, tattha kumAro tIsaM maMDalio solasa cauvvIsa mahArAyA cohasa sAmaNNapariAo, evaM caurAsIi savvAuyaM, bhoge bhuMjaMtA viharaMti, io ya titthayara-samosaraNaM, so piupAyamUle cauhivi sahodarehiM sahio pavvaio, tattha vairanAbheNa cauddasa puvvA ahijjiyA, sesA ekkArasaMgavI cauro, tattha vAhU tesiM yAvaccaM kareti, jo subAhU so sAhuNo vIsAmeti, evaM te kareMte vairaNAbho bhagavaM anudUhai-aho suladdhaM jammajIviaphalaM, jaM sAhUNaM veyAvaccaM kIrai, parissaMtA vA sAhuNo vIsAmijaMti, evaM pasaMsai, evaM pasaMsijaMtesu tesu tesiM doNhaM pacchimANaM appattiaMbhavai, amhe sajjhAyaMtA na pasaMsijjAmo, jo karei so pasaMsijjai, savvo logavavahArotti, vairanAbheNa ya visuddhaparinaNAmeNa titthagaranAmagottaM kammaM baddhaMti / amumevArthamupasaMharanidaM gAthAcatuSTayamAhani. (175) sAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamanaM ca / puMDaragiNie u cuyA tao suyA vairasenassa // ni. (176) paDhamittha vairanAbho bAhu subAhU ya pIDhamahapIDhe / tesi piA titthaaro nikkhaMtA te'vi tattheva // ni. (178) paDhamo caudasapubbI sesA ikkArasaMgaviu cauro / bIo veyAvaccaM kiikammaM taiao kAsI // ni. (179) bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA jiTTa iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM vIsahi ThANehi kAsI ya // vR-AsAmakSaragamanikA-sAdhuM cikitsitvA zrAmaNyaM devalokamaganaM ca pauNDarIkiNyAM ca cyutAH, tataH sutA vairasenasya jAtA iti vAkyazeSaH, prathamo'tra vairanAbhaH bAhuH subAhuzca pIThamahApIThau, teSAM pitA tIrthakaro niSkrAntAste'pi tatraiva-pituH sakAze ityarthaH, prathamazcaturdazapUrvI zeSA ekAdazAGgavidazcatvAraH, teSAM caturNA bAhuprabhRtInAM madhye dvitIyo vaiyAvRttyaM kRtikarma tRtIyo'kArSIt; bhogaphalaM vAhubalaM prazaMsanaM jyeSTha itarayoricayattaM, prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt, bhAvArthastu ukta eva, kriyA'dhyAhAro'pi svabuddhyA kAryaH, iha ca viStarabhayAnokta iti gAthAcatuSTayArthaH / / yaduktaM 'prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt,' tAni sthAnAni pratipAdayannidaM gAthAtrayamAhani. (179) arihaMta siddha pavayaNaM guru thera bahussue tavassIsuM / ___ vacchallayA eesi abhikkhanANovaoge ya / / ni. (180) daMsaNa vinae Avassae ya sIlavyae niriaaro| khaNalava tavacciyAe veyAvacce samAhI ya / / ni. (181) appubvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pabhAvaNayA / eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo / / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Avazyaka mUlasUtram-1. vR-tatra azokAdyaSTamahAprAtihAdirUpAM pUjAmahantIti arhantaH-zAstAra iti bhAvArthaH 1 / siddhAstu azeSaniSThitakarmAMzAH paramasukhinaH kRtakRtyA iti bhAvArthaH 2 / pravacanaM - zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti 3 / gRNanti zAstrArthamiti guravaH-dharmopadezAdidAtAra ityarthaH 4 / sthavirAH -jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthaviraH SaSTivarSaH zrutasthavira:samavAyadharaH paryAyasthaviro viMzativarSaryAyaH 5 / bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, ApekSikaM bahuzrutatvaM, evamarthe'pi saMyojyaM, kiMtu sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnAH tebhyo'pyubhayadharA iti 6 / vicitraM anazanadilakSaNaM tapo vidyate yeSAM te tapasvinaH sAmAnyasAdhavo vA 7 / arahantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazva sthavirAzca bahuzrutAzca tapasvinazca arhtsiddhprvcngurusthvirbhushruttpsvinH| vatsalabhAvo vatsalatA, sA cAnurAgayathAvasthitaguNotkIrtanAyathAnurUpopacAralakSaNA tayA, eteSAmarhadAdInAmiti, prAkSaSTyarthe saptamI 'bahussue tavassINaM' vA pAThAntaraM, tIrthakaranAmagotraM karma badhyat iti, abhIkSNaM-anavarataM jJAnopayoge ca sati badhyate 8 / darzana-samyaktvaM, vinayojJAnAdivinayaH, sa ca dazavaikAlikAdavaseyaH, darzanaM ca vinayazca darzanavinayau tayoniraticAraH tIrthakaranAmagotraM karma bajAti 9-10 Avazyakam-avazyakarttavyaM saMyamavyApAraniSpannaM tasmiMzca niraticAraH sanniti 11 1 zIlAni ca vratAni ca zIlavratAni zIlAni-uttaraguNAH vratAnimUlaguNAH teSu ca anaticAra iti 12 / kSaNalavagrahaNaM kAlopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu saMvegabhAvanAdhyAnAsevanatazca badhyate 13 / tathA tapastyAgayorbadhyate, yo hi yathAzaktyA tapaH Asevate tyAgaM ca yatijane vidhinA karoti 15-16 / vyAvRtabhAvo vaiyAvRttyaM, tacca dazadhA, tasminsati badhyate 17 / samAdhiH-gudInAM kAryakaraNena svasthatApAdanaM samAdhau ca sati badhyate 18 / tathA apUrvajJAnagrahaNe sati zrutabhaktiH zrutabahumAnaH, sa ca vivakSitakarmabandhakAraNamiti 19 tathA pravacanaprabhAvanatA ca, sA ca yathAzaktyA mAdizaneti 20 / evamebhiH kAraNaiH anantaroktaiH tIrthakaratvaM labhate jIva iti gAthAtrayArthaH / / ni. (182) purimeNa pacchimeNa ya ee savve'vi phAsiyA ThANA / majjhimaehiM jinehiM evaM do tinni sabve vA / / vR- gamanikA-purimeNa pazcimena ca etAni-anantaroktAni sarvANi spRSTAni sthAnAni, madhyamairjinaiH ekaM dve trINi sarvANi ceti gAthArthaH / / Ahani. (183) taM ca kahaM veijai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittANaM / vR-tacca tIrthakaranAmagotraM karma kathaM vedyata iti, aglAnyA dharmadezanAdibhiH, badhyate tattu bhagavato yo bhavastasmAt tRtIyaM bhavamavasarpA, athavA badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavaM prApya, osakkaittANaMti - tasthitiM saMsAraM vA'vasaryeti, tasya hyutkRSTA sAgaropamakoTIkoTibandhasthitiH, tacca prArambhabandhasamayAdArabhya satatamupacinoti, yAvadapUrvakaraNasaMkhyeyabhAgairiti, kevalikAle tu tasyodaya iti gAthArthaH / tatkasyAM gatau badhyat ityAhani. (184) niyamA manuyagaIe itthI puriseyaro ya suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe annayaraehiM / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 184] 105 vR- gamanikA-niyamAt manuSyagatau bandhyate, kastasyAM baghnAtItyAzaGkayAha-strI puruSa itaro veti-napuMsakaH, kiM sarva eva ?, netyAha-zubha lezyA yasyAsau zubhalezyaH, sa 'Asevitabahulehi' bahulAsevitaiH - anekadhA''sevitarityarthaH, prAkRtazailyA pUrvAparanipAto'-tantriM, viMzatyA anyataraiH sthAnairbaghnAtIti gAthArthaH / ___ kathAnakazeSamidAnIm bAhuNA veyAvaccakaraNeNa cakkibhogA nivvattiyA, subAhuNA vIsAmaNAe bAhubalaM nivvattiaM, pacchimehiM dohiM tAe mAyAe itthinAmagottaM kammamanjitaMti, tato ahAuamanupAlettA paMcavi kAlaM kAUNa savvaTThasiddhe vimANe tittIsasAgarovamaThiiyA devA uvavannA, tatthavi ahAuyaM anupAlettA paDhamaM vairanAbho caiUNa imIse osappiNIe susamasusamAe vIikaMtAe susamAevi susamadusamAevi bahuvIikkaMtAe caurAsIie puvvasayasahassesu eguNanaue ya pakkhehi sesehiM AsADhabahulapakkhacautthIa uttarAsADhajogajutte miyaMke ikkhAgabhUmIe nAbhissa kulagarassa marudevIe bhAriyAe kucchisi gabbhattAe uvavanno, coTsa sumiNA usabhagayAIA pAsiya paDibuddhA, nAbhissa kulagarassa kahei, tena bhaNiyaM-tubbhaM putto mahAkulakaro bhavissai, sakkassa ya AsanaM caliyaM, sigghaM AgamanaM, bhaNai-devANupie ! tava putto sayalabhuvaNamaMgalAlao paDhamarAyA paDhamadhammacakkavaTTI bhavissai, keI bhaNaMti-vattIsaMpi iMdA AgaMtUNaM vAgareMtiM, tato marUdevA hadvatuTThA gabhaM vahaitti / amumevArthamupasaMharanAhani. (185) uvavAo sabaDhe savvesiM paDhamao cuo usbho| rikkheNa asADhAhiM asADhabahule cautthIe / / dR- gamanikA-upapAtaH sarvAMrthe sarveSAM saMjAtaH, tatazca AyuSkaparikSaye sati prathamazcyuto RSabha RkSeNa-nakSatreNa ASADhAbhiH ASADhabahule caturthyAmiti gAthArthaH / / idAnIM tadvaktavyatA'bhidhitsayA enAM dvAragAthAmAha niyuktikAraHni. (186) jammaNe nAma vuDDI a, jAIe saraNe ia / vIvAhe a avacce abhisee rajjasaMgahe / / vR- gamanikA-'jamaNa' iti janmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'cittabahulaTThamIe' ityAdi, nAma iti-nAmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati 'desUNagaM ca' ityAdi, 'vudI yatti' vRddhizca bhagavato vAcyA, vakSyati ca 'aha so vaDati bhagavamityAdi', 'jAtIsaraNetiyatti' jAtismaraNe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'jAIsaro ya' ityAdi, 'vIvAhe yatti' vIvAhe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'bhogasamatthaM' ityAdi, avaJcatti' apatyeSu kramo vAcyaH, vakSyati ca 'to bharahabaMbhisuMdarItyAdi' 'abhisegatti' rAjyAbhiSeke vidhirvAcyaH 'AbhoeuM sakko uvAgao' ityAdi vakSyati, 'rajjasaMgahetti' rAjyasaMgrahaviSayo vidhirvAcyaH, 'AsA hatthI gAvo' ityaadi| ayaM samudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM yathAvasaraM vakSyAmaH / tatra prathamadvArAvayavArthA-bhidhitsayA''hani. (187) cittabahulaTThamIe jAo usabho asADhanakAkhatte / jammaNamaho a savyo neyavyo jAva ghosaNayaM / / vR-gamanikA-caitrabahulASTamyAM jAto RSabha ASADhAnakSatre janmahazca sarvo netavyo yAvad Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 ghoSaNamiti gAthArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sA ya marudevA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNANaM addhamANaya rAiMdiyANaM bahuvIikaMtANaM addharattakAlasamayaMsi cittabahulaTTabhIe uttarasAdAnakkhatte AroggA AroggaM dArayaM payAyA, jAyamANesu ya titthyaresu savvaloe ujjoo bhavati, titthayaramAyaro ya pacchaNNagabhAo bhavaMti jarAruhirakalamalANi ya na havaMti, tato jAte tiloyaNAhe aholoyavatthavyAo aTTha disAkumArIo, taM jahA-bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogamAlinI / suvacchA vacchamittA ya, pupphamAlA aniMdiyA / / eyAsiM AsanAni calati, tato bhagavaM usahasAmiM ohiNA jAyaM AbhoeUNa divveNa jANavimANeNa sigghamAgaMtUNa titthayaraM titthayarajananiM ca marudeviM abhivaMdiUNa saMlavaMtinamo'tthu te jagappaIvadAIMe !, amhe NaM devANuppie! aholoyavatthavvAo aTTha disAkumArIo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karemo taM tubbhehi na bhAiyavvaMti, tato taMmi padese anegakhaM bhasayasaMniviTTaM jammaNabhavaNaM viubviUNa saMvaTTagapavaNaM viuvvaMti, tato tassa bhagavaMtassa jammaNabhavaNassa A joyaNaM savvato samaMtA taNakaTukaMTakakakkarasakkarAi tamAhuNiya AhuNiya ete pakkhivaMti, tato khippameva paJcuvasamaMti, tato bhagavato titthagarassa jananIsahiassa paNAmaM kAUNa nAidUre niviTThAo parigAyamANIo ciTThati / tao uDDalogavatthavyAo aTTha disAkumArIo taM jahA - 106 meghaMkarA meghavatI, sumedhA meghamAlinI / toyadhArA vicittA ya, vArisenA valAhayA || eyAo'vi teneva vihiNA AgaMtUNa abbhavadhlayaM viubvittA AjoyaNaM bhagavao jambhavaNassa codayaM NAimaTTiyaM paphusiyapaviralaM rayareNuvinAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsittA pupphavaddalayaM viuvvittA jalathalayabhAsarappabhUyassa viMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussedhapamAmettaM pupphavAsaM vAsaMti, taM caiva jAva AgAyamANIo ciTThati / tao puracchimaruyagavatthavvAo aTTha disAkumArisAmiNIo, taM jahA naMduttarA ya naMdA AnaMdA naMdibaddhaNA ceva / vijayA ya vejayaMtI jayaMti avarAjiyA ceva || tavAgatUNa jAva na tubhehiM bIhiyavvaMti bhaNiUNa bhagavao titthagarassa jananisahiassa puricchimeNaM AdaMsagahatthiAo AgAyamANIo ciTTheti / evaM dAhiNaruyagavatthavvAo aTTha, taM jahA samAhArA suppadinnA, suppabuddhA jasoharA / lacchimatI bhogavatI, cittaguttA vasuMdharA // tavAgatUNa jAva bhuvagaNANadajaNaNassa jaNaNisahiassa dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM pacchimaruyagavatthaccAo'vi aTTha, taM jahA ilAdevI surAdevI, puhavI paumAvatI / eganAsA navami, sIyA bhaddA ya aTThamA || Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni. 187 ] eyAo'vi titthayarassa jananisahiassa paJccatthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM uttararUyagavatthabbAo'vi aTTha, taM jahA alaMbusA missakesI, puMDarigiNI ya vAruNI / hAsa savvapyabhA ceva, sirihirI ceva uttarao // 107 tahevAgaMtUNa titthagarassa jananisahiassa uttareNa nAtidUre cAmarahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / tato vidisiruyagavatthavvAo cattAri vijukumArIsAmiNIo, taM jahA cittA ya cittakaNagA, satterA sosAyamaNI / tahevAgaMtUNaM tihuaNabaMdhuNo jananisahiassa causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo nAidUre AgAyamANIo ciTThati / tato majjharuyagavatthavvAo cattAri disAkumAripahANAo, taM jahA rUyayA rUyayaMsA, surUyA ruyagAvatI // tahevAgaMtUNa jAva Na uvarohaM gaMtavvaMtikaTTu bhagavao bhaviyajaNakumuyasaMDamaMDaNassa cauraMgulavajraM nAbhi kappeti, viyarayaM khaNaMti, nAbhiM viyarae nihaNaMti, rayaNANaM vairANa ya pUreti, hariyAliyAe ya pIDhaM baMdheti, bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa puracchimadAhiNa-uttareNa tao kadIlIharae viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao caMdasAle viuvvaMti, tesiM bahumajjhadese tao sIhAsaNe viuvvaMti, bhagavaM titthayaraM karayalapariggahiaM titthagarajaNaNiM ca bAhAa giihaUNa dAhiNille kadalIgharacAussAle sIhAsaMNe nivesiUNa sayapAgasahastrapAgehiM tillehiM abbhaMgati, surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uvvahiMti, tato bhagavaM titthavaraM karakamalajualaruddhaM kAUNa tihuyaNanicbuiyarassa jaNaNi ca suiraM vAhAhiM gahAya puracchimille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe sannivesAveMti, tato majNavihIe macaMti, gaMdhakAsAiehi aMgayAI laheMti, saraseNaM gosIsacaMdanenaM samAlarheti, divvAI deva dUsajualAI niyaMsaMti, savvAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tao uttarille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe nisIyAviti, tao AbhiogehiM cullahimavaMtAo sarasAiNa gosIsacaMdanakaTThAI ANAveUNa araNIe aggi uppAeMti, tehiM gosIsacaMdaNakaTThehiM aggi ujjAleti, aggihomaM kareMti, bhUikammaM kareMti, rakkhApoTTaliaM kareti, bhagavao titthaMkarass-kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTae TiTiyAveMti, bhavau ra bhavaM pavvayAuettikaTTu bhagavaMtaM titthakaraM karatalapuDeNa titthagaramAtaraM ca vAhAe gahAya jeneva bhagavao jammaNabhavaNe jeneva sayaNijje teneva uvAgacchaMti, titthayarajananiM sayaNaje nisiyAveMti, bhagavaM titthayaraM pAsaM ThaveMti, titthakarassa jananisahiassa nAidUre AgAyamANIo ciThThati || amumevArthamupasaMharannAha ni. (188) saMva meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti eyaM kumArIo // vR- gatArthA, dvArayojanAmAtraM pradarzyate- 'saMvaTTa mehe' ti saMvarttakaM megham uktaprayojanaM vikurvanti, AdarzakAMzca gRhItvA tiSThanti bhRGgArAMstAlavRttAMzceti, tathA cAmaraM jyotiH rakSAM kurvanti, etat sarvaM dikkumArya iti gAthArtha // tato sakkarasa deviMdassa nAnAmaNikiraNasahassaraMjiaM sIhAsanaM caliaM, bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoeti, sigghaM pAlaeNa vimANeNaM ei, bhagavaM titthayaraM jananiM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI - namo'tthu te rayaNakucchidhArie / ahaM NaM sakke deviMde bhagavao Adititthagarassa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyaka mUlasUtram-1 jammaNamahimaM karemi, taMNaM tume Na uvarujjhiyavyaMtikaTTha osoyaNiM dalayati, titthagarapaDirUvagaM viuvvati, titthayaramAue pAse Thaveti, bhagavaM titthayaraM karayalapuDeNa geNhati, appANaM ca paMcadhA viuvvati gahiyajiNiMdo ekko donni ya pAsaMmi cAmarAhatthA / gahiujjalAyavatto ekko eko'tha vjdhro|| tato sakko caubihadevanikAyasahio sigdhaM turiyaM maMdare pavvae paMDagavane maMdaracUliyAe dAhiNeNaM aipaMDukaMbalasilAe abhiseyasIhAsaNe teneva uvAgacchAi, uvAgagicchattA sIhAsane puracchAbhimuhe nisIyati ettha battIsapi iMdA bhagavao pAdasamIvaM AgacchaMti, paDhamaM accuyaiMdo'bhiseyaM kareti, tato anu parivADIe jAva sakko tato camarAdIyA jAva caMdasUratti, tato sakko bhagavao jammaNAbhiseyamahimAe nivvattAetAe sabiTTIe caubvihadevanikAyasahio titthaMkara ghettUNa paDiyAgao, titthagarapaDirUvaM paDisAhaei, bhagavaM titthayaraM jagaNIe pAse Thavei, osovaNi paDisaMharai, divvaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthagarassa UsIsayamUle Thaveti, egaM siridAmagaMDa tavaNijjuJjalalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM nAnAmaNirayaNahAraddhahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthagarassa uppiM ulloyagaMsi nikkhivati, je NaM bhagavaM titthagare animisAe diTThIe pehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe ciTThati, tato vesamaNo sakkavayaNeNaM battIsaM hiraNNa-koDIo battIsaM suvaNNakoDIo battIsaM naMdAI battIsaM bhadhaI subhagasobhaggarUvajovvaNaguNalAvaNNaM bhagavato titthakarassa jammaNabhavagaMbhi sAharati, tato sakko abhiogiehiM devehiM mahayA mahayA saddeNaM ugghosAveihaMdi ! suNaMtu bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiavemAAi devA ye vIo ya je NaM devANuppiA ! bhagavao titthagarassa titthagaramAUe vA asubhaM maNaM saMpadhAreti, tassa NaM ajayamaMjarIviva sattahA muddhANaM phuTTauttika? ghosaNaM ghosAvei; tato NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiA devA bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM kAUNa gatA naMdIsaravaradIvaM, tattha aTThAhiAmahimAo kAUNa sae sae Alae paDigatatti / jamaNetti gayaM, idAnIM nAmadvAra, tatra bhagavato nAmanibandhanaM caturviMzatistave vakSyamANaM 'Urusu usabhalaMchaNa usabhaM sumiNami tena usabhajiNo' ityAdi, iha tu vaMzanAmanibandhanamabhidhAtumakAma Ahani. (189) desUnagaM ca varisaM sakkAgamanaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuNNaM tu / / vR-dezonaM ca varSa bhagavato jAtasya tAvat punaH zakrAgamanaM ca saMjAtaM, tena vaMzasthApanA ca kRtA bhagavatA iti, so'yaM RSabhanAthaH, asya gRhAvAse asaMskRta AsIdAhAra iti / kiM casarvatIrthakarA eva bAlabhAve vartamAnA na stanyopayogaM kurvanti, kinvAhArAbhilASe sati svAmevAGguliM vadane prakSipanti, tasyAM ca AhAramaGgulyAM nAnArasasamA yuktaM sthApayanti vA 'manojJa' mano'nukUlam / evamatikrAntabAlabhAvAstu agnipakvaM gRhNanti, RSabhanAthastu pravrajyAmapratipanno devopanItamevAhAramupabhuktavAn ityabhihitamAnuSaGgikamiti gAthArthaH / / prakRtamucyateAha-indreNa vaMzasthApanA kRtA ityabhihitaM, sA kiM yathAkathaJcit kRtA Ahosvit pravRttinimittapUrviketi, ucyate, pravRttinimittapUrvikA, na yAcchikIya, katham ? Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 190 ] ni. (190) sakko vasavaNe ikkhu agUteNa huMti ikkhAgA / jaM ca jahA jaMmi vae jogaM kAsI ya taM savvaM // 109 vR- kathAnakamazeSam - jItametaM atItapaccuppannamanAgayANaM sakkANaM deviMdANaM paDhamatitthagarANaM vaMsavaNaM karettaetti, tato tidasajanasaMparivuDo Agao, kahaM rittahatyo pavisAmitti mahaMtaM ikkhulaTThi gahAya Agato / io ya nAbhikulakaro usabhasAmiNA aMkagateNa acchai, sakkeNa uvAgateNa bhagavayA ikkhulaTThIe diTThI pADiyatti, tAhe sakkeNa bhaNiyaM bhayavaM ! kiM ikkhU agUbhakSayasi ?, tAhe sAmiNA hattho pasArio harisio ya, tato sakkeNa ciMyitaM - jamhA titthagarI ikkhU ahilasai, tamhA ikkhAgavaMso bhavau, puvvagA ya bhagavao ikkhurasaM piviyAiyA tena gottaM kAsavaMti / evaM sako vaMsaM ThAviUNagao, puNovi 'jaM ca jahA jaMmi vae joggaM kAsI yataM savvaM 'ti / gAthA gatArthA, tathA'pyakSaragamanikA kriyate tatra 'zakro' devarADiti 'vaMzasthApane' prastute ibhuM gRhItvA AgamataH, bhagavatA kare prasArite satyAha-bhagavan ! kiM ikkhu akubhakSayasi ?, akuzabdaH bhakSaNArthe varttate, bhagavatA gRhItaM, tena bhavanti ikSvAkAH - ikSubhojinaH, ikSvAkARSa - bhanAthavaMzajA iti / evaM 'yaca' vastu 'yathA' yena prakAreNa 'yasmin ' vayasi yogyaM zakraH kRtavAMzca tatsarvamiti, pazcArdhapAThAntaraM vA 'tAlaphalAhayabhaNI hohI pattIti sAravaNA' 'tAlaphalAhatabhaginI bhaviSyati patnIti sAravaNA' kila bhagavao nandAyAzca tulyavayaH khyApanArthameva pATha iti, tadeva tAlaphalAhata bhaginI bhagavato bAlabhAva eva mithuna kairnAbhisakAzamanItA, tena ca bhaviSyati patnIti sAravaNA-saMgopanA kRteti tathA cAnantaraM vakSyati "naMdAya sumaMgalA sahio " / anye tu pratipAdayanti sarvaiveyaM janmadvAravaktavyatA, dvAragAthA'pi kilaivaM paThyate- 'jammaNe ya vivaDDIya' tti, alaM prasaGgena / idAnIM vRddhidvAramadhikRtyAha -- ni. (191) aha vaDDai so bhayavaM diyaloyacuo anovamasirIo / devagaNasaMparivuDo naMdAi sumaMgalA sahio / / ni. (192) asi asirao sunayaNo biMbuTTho dhvldNtpNtiio| varapaumagabbhagoro phulluppalagaMdhanIsAso // vR- prathamagAthA nigadasiddhaiva, dvitIyagAthAgamanikA -na sitA asitAH kRSNA ityarthaH, zirasi jAtAH zirojA : - kezAH asitAH zirojA yasya sa tathAvidhaH, zobhane nayane yasyAsau sunayana:, bilvaM (mbaM ) - golhAphalaM bilva (mba) vadoSThau yasyAsau bilvo (mbo) SThaH, dhavale dantapaGkI yasya sa dhavaladantapaGkikaH, varapadmagarbhavad gauraH puSpotpalagandhavanniH zvAso yasyeti gAthArthaH // idAnIM jAtismaraNadvArAvayavArthaM vivariSurAha ni. ( 193) jAissaro a bhayavaM apparivaDiehi tihi u nANehiM / kaMtIhi ya buddhIhi ya abbhahio tehi manuehiM || vR- gamanikA - jAtismaraNazca bhagavAn apratipatitaireva tribhirjJAnaiH - matizrutAvadhibhiH, avadhijJAnaM hi devalaukikameva apracyutaM bhagavato bhavati, tathA kAntyA ca buddhayA ca abhyadhikastebhyo mithunakamanuSyebhya iti gAthArthaH // idAnIM vivAhadvAravyacikhyAsayedamAhani. ( 194) paDhamo akAlamacchU tahiM tAlaphalena dArao pahao / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 Avazyaka mUlasUtram-1___ kaNNA ya kulagareNaM siDhe gahiA usahapattI / / vR-bhagavato dezonavarSakAla eva kiJcana mithunakaM saMjAtApatyaM sad apatyamithunakaM tAlavRkSAdho vimucya riraMsayA krIDAgRhakamagamat, tasmAcca tAlavRkSAt pavanapreritamekaM tAlaphalamapatat, tena dArakovyApAditaH, tadapi mithunakaM tAM dArikAM saMvardhayitvA pranukaSAyaM mRtvA suraloka utpanna, sA codyAnadevatevotkRSTarUpA ekAkinyeva vane vicacAra, dRSTvA ca tAM tridazavadhU-samAnarUpAM mithunakanarA vismayotphullanayanA nAbhikulakarAya nyavedayan; ziSTe ca taiH kanyA kulakareNa gRhItA RSabhapatnI bhaviSyatItikRtvA, ayaM gAthArthaH / / bhagavAMzca tena kanyAdvayena sArdhaM viharan yauvanamanuprAptaH, atrAntare devarAjasya cintA jAtA-kRtyametadatItapratyutpannAnAgatAM zakrANAM prathamatIrthakarANAM vivAhakarma kriyata iti saMcintya anekatridazasuravadhUvRndasamanvito'vatIrNavAn; avatIrya ca bhagavatH svayameva varakarma cakAra, palyorapi devyo vadhUkarmeti / / amumevArthamupasaMharannAhani. (195) bhogasamatthaM nAuM varakammaM tassa kAsi deviMdo / duNhaM varamahilANaM vahukammaM kAsi devIo / / vR-gamanikA--bhogasamarthaM jJAtvA varakarma tasya kRtavAn devendraH, dvayoH varamahilayorvadhUkarma kRtavatyo devya iti gAthArthaH, bhAvArthastUkta eva / / idAnImapatyadvAramabhidhitsuhAra-- ni. (196) chappuvvasayasahassA puci jAyassa jinavariMdassa ! to bharahabaMbhisuMdaribAhabalI ceva jaayaaii|| vR-nigadasiddhaiveyaM, navaramanuttaravimAnAdavatIrya sumaGgalAyA bAhuH pIThazca bharatabrAhmImithunakaM jAtaM, tathA subAhurmahApIThazca sunandAyA bAhubalI sundarI ca mithunakamiti // amumevArthaM pratipAdayannAha mUlabhASyakAra: devI sumaMgalAe bharaho baMbhI ya mihunayaM jAyaM / devIi sunaMdAe bAhubalI suMdarI ceva / / vR- sugamatvAnna vidriyayate / Aha-kimetAvanyeva bhagavato'patyAni uta neti, ucyate, ni. (197) auNApannaM juale puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamaikkamaNe niveaNaM usamasAmissa / / vR-gamanikA-ekonapaJcAzat yugmAni putrANAM sumaGgalA punaH prasUtavatI, atrAnatare prAk nirUpitAnAM hakkArAdiprabhRtAnAM daNDanItInAM te lokAH pracaratarakasAyasaMbhavAd atikramaNaM kRtavantaH, tatazca nItInAmatikramaNe sati te lokA abhyadhikakSAnAdiguNasamanvitaM bhagavantaM vijJAya 'nivedanaM' kathanaM 'RSabhasvAmine' AditIrthakarAya kRtavanta iti kriyA, ayaM gaathaarthH| evaM nivedite sati bhagavAnAhani. (198) rAyA karei daMDaM siDhe te biMti amhavi sa hou / __ maggaha ya kulagaraMso a bei usabho ya bherAyA // vR-gamanikA-mithunakairnivedite sati bhagavAnAha-nItyatikramaNakAriNAM 'rAjA' sarvanarezvaraH karoti daNDaM, sa ca amAtyArakSakAdibalayuktaH kRtAbhiSekaH anatikramaNIyAjJazca bhavati, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 199] 111 evaM 'ziSTe' kathite sati bhagavatA 'te' mithunakA 'bruvate' bhaNanti-asmAkamapi 'sa' rAjA bhavatu, vartamAnakAlanirdezaH khalvanyAsvapi avasarpiNISu prAyaH samAnanyAyapradarzanArthaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtho vA, athavA prAkRtazailyA chAndasatvAcca beMti iti-uktavantaH, bhagavAnAha-yadyeva 'maggaha ya kulagaraM' ti yAcadhvaM kulakaraM rAjAnaM, sa ca kulakarastairyAcitaH san 'beI' tti pUrvavaduktavAn-RSabho 'bhe' bhavatAM rAjeti gAthArthaH / / tatazca te mithunakA rAjyAbhiSekanivartanArthamudakAnayanAya padminIsaro gatavantaH, atrAntare devarAjayasya khalvAsanakampo babhUva, vibhASA pUrvavat yAvadihAgatayAbhiSekaM kRtavAniti / "amumevArthamupasaMharan anuktaM ca pratipAdayannidamAhani. (199) AbhoeuM sakko uvAgao tassa kuNai abhiseaM / mauDAialaMkAraM nariMdajogaM ca se kuNai / / vR-gamanikA-'AbhogayitvA' upayogapUrvakena avadhinA vijJAya 'zakro' devarAja upAgataH, 'tasya' bhagavataH karoti 'abhiSekaM' rAjyAbhiSekamiti, tathA mukuTAdyalaGkAraM ca, AdizabdAt kaTakakuNDalakeyurAdiparigrahaH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, narendrayogyaM ca 'se' tasya karoti, atrApi vartamAnakAlanirdezaprayojanaM pUrvavadavaseyaM, pAThAntaraM vA 'AbhoeuM sakko AgaMtu tassa kAsi abhiseyaM / mauDAialaMkAraM nareMdajoggaM ca se kAsI // ' bhAvArthaH pUrvavadeveti gaathaarthH| atrAntare te mithunakanarAstasmAt padmasarasaH khalu nalinIpatrairudakamAdAya bhagavatsamIpamAgatya taM cAlaGkRtavibhUSitaM dRSTvA vismayotphullanayanAH kiMkartavyatAvyAkulIkRtacetasaH kiyantamapi kAlaM sthitvA bhagavatpAdayoH tadudakaM nikSiptavanta iti, tAnevaMvidhakriyopetAn dRSTvA devarAT acintayat-aho khalu vinItA ete puruSA iti vaizravaNaM yakSarAjamAjJApitavAt -iha dvAdazayojanadIrghA navayojanaviSkambhAM vinItAnagarI niSpAdayeti, sa cAjJAsamanantarameva divyabhavanaprAkAramAlopazobhitAM nagarI cakre / amumevArthamuhasaMharannAha-atrAntare ni. (200) bhisiNIpattehiare udayaM ghittuM chuhati / sAhu vinIA purisA vinIanayarI aha niviTThA / / vR. gamanikA-misinIpauritare udakaM gRhItvA 'chubhaMtitti' prakSipanti, vartamAnanirdezaH prAgvat, pAdayoH, devarAjo'bhihitavAn-sAdhu vinItAH puruSA vinItanagarI atha niviSTeti gAthArthaH / / gatamabhiSekadvAram, idAnI saMgrahadvArAbhidhitsayA''hani. (201) AsA hatthI gAvo gahiAI rajjasaMgahanimittaM / dhittUNa evamAI cauvihaM saMgahaM kuNai / kR gamanikA-azvA hastino gAva etAni catuSpadAni tadA gRhItAni bhagavatA rAjye saMgrahaH rAjyasaMgrahastannimittaM, gRhItvA evamAdi catuSpadajAtamasau bhagavAn 'caturvidhaM vakSyamANalakSaNaM saMgrahaM karoti, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'cauvvihaM saMgahaM kAsI' iti ayaM gAthArthaH / sa cAyam -- ni. (202)uggA 1 bhogA 2 rAyaNNa 3 khattiA 4 saMgaho bhave cauhA / Arakkhi 1 guru 2 vayaMsA 3 sesA je khattiA 4 te u / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- gamanikA - ugrA bhogA rAjanyAH kSatriyA eSAM samudAyarUpaH saMgraho bhaveccaturdhA, eteSAmeva yathAsaMkhyaM svarUpamAha-ArakkhItyAdi, ArakSakA ugradaNDakAritvAt ugrAH, gurviti gurusthAnIyA bhogAH, vayasyA iti rAjanyAH samAnavayasa itikRtvA vayasyAH, zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyAH 'te tu' tuzabda punaH zabdArthaH te punaH kSatriyA iti gAthArthaH // lokasthitivaicitrya-nibandhanapratipAdanamAha 112 idAnIM ni. (203 ) AhAre 9 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 6 / lehe 6 gaNie 7 a rUve 8 a, lakkhaNe 9 mANa 10 poae 11 / / vR- etAzcatastro'pi dvAragAthAH, etAzca bhASyakAraH pratidvAraM vyAkhyAsyatyeva, tathApyakSaragamanikAmAtramucyate, tatrApi prathamagAdhAmadhikRtyAha - tatra 'AhAra' iti AhAraviSayo vidhiva'ktavyaH, kathaM kalpataruphalAhArAsaMbhavaH saMvRttaH ? kathaM vA pakkAhAraH saMvRtta iti, tathA 'zilpa' iti zilpaviSayo vidhirvaktavyaH, kutaH kadA kathaM kiyanti vA zilpAni upajAtAni ?, 'karmaNi' iti karmaviSayo vidhirvAcyaH, yathA kRSivANijyAdi karma saMjAtamiti, taccAgnau utpanne saMjAtamiti, 'caH' samuccaye 'mAmaNatti' mamIkArArthe dezIvacanaM, tatazca parigrahamamIkAro vaktavyaH, sa ca tatkAla eva pravRttaH, 'ca: ' pUrvavat, vibhUSaNaM vibhUSaNA maNDanamityarthaH, sA ca vaktavyA, sA ca bhagavatH prathamaM devendraH kRtA, pazcAlloke'pi pravRttA, 'lekha' iti lekhanaM lekhaH-lipIvidhAnamityarthaH, tadviSayo vidhirvaktavyaH, taba jinena brAhmayA dakSiNakareNa pradarzitamiti, gaNita viSayo vidhirvAcyaH, evamanyatrApi kriyA yojyA, gaNitaM saMkhyAnaM tacca bhagavatA sundaryA vAmakareNopadiSTamiti, 'caH samuccaye, rUpaM kASThakarmAdi, tacca bhagavatA bharatasya kathitamiti, 'caH' pUrvavat, 'lakSaNaM' puruSalakSaNAdi, taca bhagavataiva bAhubalinaH kathitamiti, 'mAnamiti' mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnalakSaNaM, 'pota' iti bohitthaH protaM vA anayormAnapotayorvidhirvAcyaH, tatra mAnaM dvidhA dhAnyamAnaM rasamAnaM ca tatra dhAnyamAnamuktam- 'do asatIo pasatI' ityAdi, rasamAnaM tu 'causaTThIyA battIsiA' evamAdi 1, unmAnaM yenonmIyate yadvonmIyate tadyathA - karSa ityAdi 2, avamAnaM yenAvamIyate yadvA'vamIyate tadyathA-hastena daNDena vA hasto vetyAdi 3, gaNimaM- yadgaNyate ekAdisaMkhyayeti 4, pratimAnaM guAdi 5, etatsarva tadA pravRttamiti, potA api tadaiva pravRttAH, athavA prakarSeNa utanaM protaH- muktAphalAdInAM protanaM tadaiva pravRttamiti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (204) vavahAre 12 nIi 13 juddhe 14 a, Isatye 15 a uvAsanA 16 | timicchA 17 atthasatthe 18 a, baMdhe 1920 a mAraNA 21 // vR- 'vavahAre' tti vyavahAraviSayo vidhirvAcyaH, rAjakulakaraNabhASApradAnadilakSaNo vyavahAraH, sa ca tadA pravRtto, lokAnAM prAyaH svasvabhAvApagamAt, 'nItitti' nItau vidhirvaktavyaH, nItiHhakkArAdilakSaNA sAmAdyupAyalakSaNA vA tadaiva jAteti, 'juddhe yatti' yuddhaviSayo vidhirvAcyaH, tatra yuddhaM bAhuyuddhAdikaM lAvakAdInAM vA tadaiveti, 'Isatthe yatti' prAkRtazailyA sukAralopAt iSuzAstraM dhanurvedaH tadviSayazca vidhirvAcya iti, tadapi tadaiva jAtaM rAjadharme sati, athavA ekArAntAH sarvatra prathamAntA eva draSTavyAH, vyavahAra iti vyavahArastadA jAtaH, evaM sarvatra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 204 ] 113 yojyaM, yathA- 'kayare Agacchati dittarUve ityAdi' 'uvAsaNeti' upAsanA - nApitakarma tadapi tadaiva jAtaM, prAgvyavasthitanakhalomAna eva prANina Asan iti, gurunarendrAdInA vopAsaneti, 'cikitsA' rogaharaNalakSaNA sA tadaiva jAtA evaM sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, 'atyasatthe ya' tti arthazAstraM, 'baMdhe dhAte ya mAraNe ti' bandho - nigaDAdijanyaH ghAto - daNDAditADanA jIvitAdvyaparopaNaM mAraNeti, sarvANi tadaiva jAtAnIti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (205 ) jaNNU 22 saya 23 samavAe 24, maMgale 25 kouge 26 ia | vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva ya // vR- ekArAntAH prathamadvitIyAntAH prAkRte bhavantyeva, tatra yajJA:- nAgAdipUjArUpA utsavAHzakrotsavAdayaH samavAyAH- goSTyAdimelakAH, ete tadA pravRttAH, maGgalAni svastikasiddhArthakAdIni kautukAni-rakSAdIni maGgalAni ca kautukAni ceti samAsaH, maMgaletti ekAraH alAkSaNiko mukhasukhoccAraNArthaH, etAni bhagavatH prAg devaiH kRtAni punastadaiva loke pravRttAni, tathA 'vastra' cInAMzukAdi 'gandhaH ' koSThapuTAdilakSaNaH 'mAlyaM' puSpadAma 'alaGkAraH' kezabhUSaNAdilakSaNaH, etAnyapi vastrAdIni tadaiva jAtAnIti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (206 ) colo 31 vaNa 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhavaNA 36 bha sa 38 a, chelAvaNaya 39 pucchaNA 40 // vR- tatra 'cUleti' bAlAnAM cUDAkarma, teSAmeva kalAgrahaNArthaM nayanamupanayanaM dharmazravaNanimittaM yA sAdhUsakAzaM nayanamupanayanaM, 'vIvAhaH' pratIta eva, ete cUDAdayaH tadaiva pravRttAH, dattA ca kanyA pitrAdinA pariNIyata ityetattadaiva saMjAtaM, bhikSAdAnaM vA, mRtakasya pUjanA marudevyAstadaiva prathamasiddha itikRtvA devaiH kRteti loko ca rUDhA, 'dhyApanA' agnisaMskAraH, sa ca bhagavato nirvANaprAptasya prathamaM tridazaiH kRtaH, pazcAlloke'pi saMjAtaH, bhagavadAdidagdhasthAneSu stUpAH tadaiva kRtA loke ca pravRttAH, zabdazca - ruditazabdo bhagavatyevApavargaM gate bharataduHkhamasAdhAraNaM jJAtvA zakreNa kRtaH, loke'pi rUDha eva, 'chelApanakamiti' dezIvacanamutkRSTabAlakrIDApanaM seNTitAdyarthavAcakamiti, tathA pRcchanaM pRcchA, sA iGkhiNikAdilakSaNA iGkSiNikAH karNamUle ghaNTikA cAlayanti, punaryakSAH khalvAgatya karNe kathayanti kimapita praSTurvivakSitamiti, athavA nimittAdipracchanA sukhazayitAdipracchanA veti caturthadvAragAthAsamAsArthaH // idAnIM prathamadvAragAthA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA mUlabhASyakRdAha[bhA. 5] AsI a kaMdahArA mUlAhAra ya pattahArA ya / pupphaphalabhoiNo'vi a jaiA kira kulagaro usabhI // vR- gamanikA - AsaMzca kandAhArA mUlAhArAzca patrAhArAzca puSpaphalabhojino'pi ca, kadA?, yadA kila kulakara RSabhaH / bhAvArtha: spaSTa eva / navaraM te mithunakA evaMbhUtA Asana; kilazabdastu parokSAptA''gamavAdasaMsUcaka iti gAthArthaH // tathA [bhA. 6] AsI a ikkhubhoI ikkhAgA tena khattiA huMti / saNasattarasaM dhaNaM AbhaM omaM ca bhuMjIA / / 24 8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-gamanikA AsaMzca ikSubhojina ikSvAkavastena kSatriyA bhavanti, tathA ca zaNaH saptadazo yasya tat zaNasaptadazaM 'dhAnya' zAlyAdi 'Ama' apakkaM 'omaM nyUnaM ca 'bhuMjIA' iti bhuktavanta iti gAthArthaH / tathApi tu kAladoSAttadapi na jIrNavantaH, tatazca bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavAzcAha-hastAbhyAM ghRSTvA''hArayadhvamiti / amumevArthaM pratipAdayannAha mUlabhASyakRt[bhA.7] omapAhAraMtA ajIramANaMmi te jiNamurviti / hatthehiM ghaMsiUNaM AhArehatti te bhnniaa|| gamanikA-obhamapyAhArayantaH ajIryamANe 'te' mithunakA 'jinaM prathamatIrthakaraM upayAnti, sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtho vartamAnanirdezo, bhagavatA ca hastAbhyAM ghRSTvA AhArayadhvamiti te bhaNitAH santaH / kim ?[bhA.8] AsI apANighaMsI timmiataMdulapavAlapuDabhoI / hatthalapuDAhArA jaiA kira kulakaro usaho // vR-Asa~zca te mithunakA bhagavadupadezAt pANibhyAM ghaSTuM zIlaM yeSAM te pANigharSiNaH, etaduktAM bhavati-tA evauSadhIH hastAbhyAM ghRSTvA tvacaM dhApanIya bhuktavantaH, evamapi kAladoSAt kiyatyapi gate kAle tA api na jIrNavantaH, punarbhagavadupadezata eva tImitatandulapravAlapuTabhojino babhUvuH, tImitatandulAn pravAlapuTe bhoktuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, tandulazabdena auSadhya evocynte| punaH kiyatA'pi kAlena gacchatA ajaraNadoSAdeva bhagavadupadezena hastatalapuTAhArA Asan; hastatalapuTeSu AhAro vihito yeSAmiti samAsaH, hastatalapuTeSu kiyantamapi kAlamauSadhIH sthApayitvopabhuktavanta ityarthaH / tathA kakSAsu svedayitveti, yadA kila kulakaro vRSabhaH, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, tadA te mithunakA evaMbhUtA Asanniti gAthArthaH / / punarabhihitaprakAradvyAdisaMyogairAhAritavantaH, tadyathA-pANibhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca muhUrta tImitvA tathA hastAbhyAM ghRSTvA hastapuTeSu ca muhUrta dhRtvA punarhastAbhayAM ghRSTvA kakSAsvedaM ca kRtvA punastImitvA hastapuTeSu ca muhUrta ghRtvetyAdibhaGgakayojanA, kecit pradarzayanti ghRSTvApadaM vihAya, taccAyuktaM, tvagapanayanamantareNa tImitasyApi hastapuTaghRtasya saukumAryatvAnupapatteH, zlakSNatvagbhAvatvAdvA adoSa iti, dvitIyayojanA punaH-hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca tImitvA hastapuTeSu ca dhRtvA kakSAsu svedayitveti / / amumevArthamupasaMharannAha[bhA.9] ghaMseUNaM timmaNa ghNsnntimmnnpvaalpuddbhoii| ghaMsaNatimmapavAle hatthauDe kakkhasee y|| vR. bhAvArtha ukta eva, navaram uktArthakSarayojanA-ghRSTvA tImanaM kRtavanta ityanena prAgabhihitapratyekabhaGgakAkSepaH kRto veditavya, 'ghRSTapravAlapuTatImitabhojina' ityanena dvitIyayojanAkSepaH, 'ghRSTveti' timanaM 'pravAla' iti pravAle timitvA hastapuTe kiyantamapi kAlaM vidhAya bhuktavanta iti zeSaH, ityanena tRtIyayojanAkSepaH, tathA kakSAsvede ca kRte sati bhuktavanta ityanena anantarAbhihitatrayayukta caturbhaGgakayojanAkSepa iti gAthArthaH // atrAntare[mA.10] aganissa ya uDhANaM dumaghasA dardU bhIaparikahaNaM / __ pAsesuM parichiMdaha giNhai pAgaM ca to kuNaha / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 206] 115 dR-Aha-sarvaM tImanAdi te mithunakAstIrthakaropadezAtkRtavantaH, sa ca bhagavAn jAtismaraH, sa kimityagnyutpAdopadezaM na dattavAniti, ucyate, tadA kAlasyaikAntasnigdhatvAt satyapi yale vayanutpatteriti / sa ca bhagavAn vijAnAti-na hyekAntasnigdharUkSayoH kAlayorvayutpAdaH kiMtu anatisnigdharUkSakAla ityato nAdiSTavAniti, te ca caturthabhaGgavikalpitapapyAhAraM kAladoSAnna jIrNavanta ityasminprastAve agnezcotthAnaM saMvRttamiti, kutaH ?, drumagharSAta, taM cotthitaM pravRddhajvAlAvalIsanAthaM bhUprAptaM tRNAdi dahantaM dRSTvA apUrvaratnabuddhyA grahaNaM prati pravRttavantaH, dahyamAnAstu bhItaparikathanaM RSabhAya kRtavanta iti, bhItAnAM parikathanaM bhItaparikathanaM, bhItyA vA parikathanaM bhItiparikathanaM pAThAntaramiti / bhagavAnAha-'pArvetyAdi, sugama, te hyajAnAnA vahAvevauSadhIH prakSiptavantaH, tAzca dAhamApuH, punaste bhagavato hastiskandhagatasya nyavedayan-sa hi svayamevauSadhIbhakSayatIti, bhagavAnAha-na tatrAtirohitAnAM prakSepaH kriyate, kintu mRtpiNDamAnayadhvamiti, tairAnItaH, bhagavAn hastikumbhe piNDaM nidhAya patrakAkAraM nidaryezAni kRtvA ihaiva pakvA eteSu pAkaM nivartayadhvamityuktavAnitI, te tathaiva kRtavantaH, itthaM tAvaprathamaM kumbhakArazilpamutpannanam // amumevArthamupasaMharanAha[bhA.11] pakkheva DahaNamosahi kahaNaM niggamaNa hathisIsaMmi / payaNAraMbhapavittI tAhe kAsI a te manuA / vR- bhAvArtha ukta eva, kintu kriyA'dhyAhArakaraNena akSaragamanikA svabuddhyA kAryA, yathA-prakSepaM kRtavanto dahanamauSadhInAM babhUvetyAdi / uktamAhAradvAraM, zilpadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (207)paMceva ya sippAI ghaDa 1 lohe 2 citta 3 naMta 4 kAsavae 5 / ikkikkassa ya itto vIsaM vIsaM bhave bheyA // - paJcaiva 'zilpAni' mUlazilpAni, tadyathA-ghaDalohe cittanaMtakAsavae, tatra ghaTa itikumbhakArazilpopalakSaNaM, lohamiti-lohakArazilpasya citramiti-citrakarazilpasya naMtamitidezIvacanaM vastrazilpasya kAzyapa iti-nApitazilpasya, ekaikasya ca ebhyo viMzativizatiH bhavanti bhedA iti gAthArthaH // sAmprataM zeSadvArAvayavArthapratipAdanAyA''ha bhASyakAra:_ [bhA.12] kammaM kisivANijjAi 3 mAmaNA jA pariggahe mamayA 4 / puTviM devehiM kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo 5 // [mA,13] lehaM livIvihANaM jinena baMbhIi dAhiNakareNaM 6 / ___ gaNiaM saMkhANaM suMdarIi vAmeNa uvaiDaM 7 // [bhA.14] bharahassa rUvakammaM 8 narAilakkhaNamahoiaM baliNo 9 / mAnummAnavamANappamANagaNimAivatthUNaM 10 // [bhA.15] maNiAI dorAisu poA taha sAgaraMmi vahaNAI 11 / vavahAro lehavaNaM kajjaparicchedaNatyaM vA 12 // [bhA.16] nII hakkArAI sattavihA ahava sAmabheAI 13 / juddhAi bAhujuddhAiAi vaTTAiANaM vA 14 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 Avazyaka mUlasUtram-1. [bhA.17] IsatthaM dhanuveo 15 uvAsaNA maMsukammamAIA 16 / gururAyAINaM vA uvAsaNA paJjuvAsaNayA // [bhA.18] rogaharaNaM tigicchA 17 asthAgamasatthamasthasatthaMti 18 / nialAijamo baMdho 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 / / [bhA.19] mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 / iNadAimahA pAyaM painiayA UsavA huMti 23 // [bhA.20] samavAo goTThINaM gAmAINaM ca saMpasAro vA 246 taha maMgalAI satyiasuvaNNasiddhatthayAINi 25 / / [mA.21] pubbiM kayAi pahuNo surehi rakkhAi kougAI ca 26 / taha vatyagaMdhamallAlaMkArA kesabhUsAIM 2728-29-30 // [bhA.22] taM daddUNa pavatto'laMkAreuM jano'vi seso'vi| vihiNA cUlAkammaM bAlANaM colayA nAma 31 // [bhA.23] uvanayanaM tu kalANaM gurumUlaM sAhuNo tao dhamma / dhittuM havaMti saDDhA keI dikkhaM pavanaMti 32 / / [bhA.24] da8 kayaM vivAhaM jinassa logo'vi kAumAraddho 33 / ___ gurudattiA ya kaNNA pariNijaMte tao pAyaM / / [bhA.25] dattivva dAnamusabhaM ditaM dardU janaMmivi pavattaM / jinabhikakhAdAnaMpi hu, dardU bhikkhA pavattAo 34 // [bhA.26] maDayaM mayassa deho taM marUdevIi paDhamasiddhatti / devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggisakkAro // [bhA.27] so jinadehAINaM devehi kao 36 ciAsu thUbhAI 37 / saddo aruNNasI logo'vi tao tahA pagao 38 // [bhA.28] chalAvaNamukkiTThAi bAlakIlAvaNaM va seMTAI 39 / iMkhiNiAi ru vA pucchA puna kiM kahaM kajjaM ? / / [bhA.29] ahava nimittAINaM suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 / icchevamAi pAeNuppannaM usamakAlaMmi // [bhA.30] kiMcicca (tya) bharahakAle kulagarakAle'vi kiMci uppannaM / pahuNA ya desiAI sabvakalAsippakammAI / vR- etAzca spaSTatvAt prAyo dvAragAthAvyAkhyAna eva ca vyAkhyAtatvAt na pratanyante // ni. (208) usabhacariAhigAre savvesi jinavarANa sAmaNNaM / saMbohaNAi vuttuM vucchaM patteamusabhassa // kRRSabhacaritAdhikAre 'sarveSAm ajitAdInAM jinavarANAM sAmAnya sAdhAraNaM saMbodhanAdi, AdizabdAt parityAgAdiparigrahaH, vaktuM, kim ?, vakSyati niyuktikAraH pratyekaM kevalasya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 208] 117 RSabhasya vaktavyatAmiti gAthArthaH // ni. (209) saMbohaNa 1 paricAe 2, patteaM 3 uvahimi a4| annalige kuligai a5, gAmAyAra 6 pIrasahe 7 // vR-svayaMbuddhAH sarva eva tIrthakRtastathakipa tu kalpa itikRtvA lokAntikA devAH sarvatIrthakRtAM saMbodhanaM kurvanti / parityAga iti-parityAgaviSayo vidhirvaktavyaH, kiM bhagavantazcAritrapratipattI parityajantIti / pratyekamiti-kaH kiyatparivAro niSkrAntaH / upadhAviti-upadhiviSayo vidhirvaktavyaH, kaH kenopadhirAsevitaH, ko vA vineyAnAmanujJAta iti / 'anyaliGga' sAdhuliGgaM 'kuliGgaM tApasAdiliGgaM, tatra na te anyaliGge niSkrAntA nApi kuliGge, kiMtu tIrthakaraliGga eveti, grAmyAcArAH-viSayAH parISahAH-kSutpipAsAdayaH, tatra grAmyAcAraparISahayorvidhirvAcyaH, kumArapravrajitairviSayA na bhuktAH zeSemuktAH, parISahAH punaH sarvernirjitA eveti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (210)jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, paccakkhANe 10 a saMjame 11 // chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyiA nANa 14 saMgahe 15 // vR. tatra jIvopalambhaH-sarvaireva tIrthakarairnava jIvAdipadArthA upalabdhA iti / zrutalAbhaHpUrvabhave prathamasya dvAdazAGgAni khalvAsan zeSANAmekAdazeti / pratyAkhyAnaM ca paJcamahAvratarUpaM purimapazcimayoH madhyamAnAM tu caturmahAvratarUpamiti, maithunasya parigrahe'ntarbhAvAt / saMyamo'pi puramapazcimayoH sAmAyikacchedopasthApanAbhyAM dvibhedaH, madhyamAnAM sAmAyikarUpa eva, saptadazaprakAro vA sarveSAmiti / chAdayatIti chadma-karmAbhidhIyate, chadmani tiSThanti iti chadmasthAH, kaH kiyantaM kAlaM chadmasthaH khalbAsIditi / tathA tapaHkarma-kiM kasyeti vaktavayaM / tathA jJAnotpAdo vaktavyo, yasya yasminahani kevalamutpannamiti / tathA saMgraho vaktavyaH, ziSyAdisaMgraha iti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / ni. (211)titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa tena taveNa vA 27?|| vR-tatra tIrthamiti-kathaM kasya kadA tIrthamutpannamityAdi vaktavyaM, tIrtha-prAguktazabdArthaM tacca cAturvarNaH zramaNasaGghaH, tacca RSabhAdInAM prathamasamavasaraNa evotpannaM, vIrasya tu dvitIya iti dvAraM gaNa iti-ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo na kulasamudAya iti, te ca RSabhAdInAM kasya kiyanta iti vaktavyaM / tathA gaNadharAH-sUtrakartAraH, te ca kasya kiyanta iti vktvym| tathA dharmopAyasya dezakA vaktavyAH, tatra durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, tasya upAyodvAdazAGgaM pravacanam athavA pUrvANi dharmopAyastasya dezakAH-dezayantIti dezakAH, teca sarvatIrthakRtAM gaNadharA eva, athavA anye'pi yasya yAvantazcaturdazapUrvavidaH / tathA paryAya iti-kaH kasya pravrajyAdiparyAya ilotadvaktavayaM / tathA ante kriyA antakriyA sA ca nirvANalakSaNA, sA ca kasya kena tapasA saMjAtA? vAzabdAt kasmin vA saMjAtA kiyatparivRtasya ceti vaktavyamiti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / idAnIM prathamadvAragAthA''dyadalAvayavArthaM pratipAdanAyAha ni. (212) savve'vi sayaMbuddhA logaMtiabohiA ya jIeNaM / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Avazyaka mUlasUtram-1. savvesiM paricAo saMvacchariaM mahAdAnaM / / vR-sarva eva tIrthakRtaH svayaMbuddhA vartante, garbhasthAnAmapi jJAnatrayopetatvAta, lokAntikAHsArasvatAdayaH tadbodhitAzca jItAmitikRtvA-kalpa itikRtvA, tathA ca sthitiriyaM teSAM yadutasvayaMbuddhAnapi bhagavato bodhayantIti / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarika mahAdAnaM vakSyamANalakSaNamiti gAthArthaH // ni. (213) rajjAicAo'vi ya 2 patteaM ko va kattiasamaggo 3 / ko kassuvahI ? kovA'NunnAo keNa sIsANaM 4 // vR. rAjyAdityAgo'pi ca parityAga eva, 'pratyekam' ekaikaH ko vA kiyatsamagra iti vAcyaM, kaH kasyopadhiriti, ko vA'nujJAtaH kena ziSyANAmiti gAthArthaH // idaM ca gAthAdvayamapi samAsavyAkhyArUpamavagantavyam / sAmprataM prapaJcena prathamadvAragAthA''dyAvayavArthapratipAdanAyAhani. (214)sArassaya 1 mAiccA 2 vaNhI 3 varuNA 4 ya gaddatoyA 5 ya / tusiA 6 avvAbAhA 7 aggiccA 8 ceva riTThA 9 ya / / vR-gamanikA-'sArassayamAdichAtti' sArasvatAdityAH, anusvArastvalAkSaNikaH, 'vaNhI varuNA yatti' prAkRtazailyA vakAralopAt vahnayaruNAca, gardatoyAzca tuSitA avayAbAdhaH 'aggiccA ceva riTThA yatti' agnazcaiva riSThAzca, agnayazca saMjJAntarato maruto'pyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAsthyAttadvyapadezaH' brahmalokasthariSThaprastaTAdhArASTakRSNarAjinivAsina ityarthaH / aSTakRSNarAjIsthApanA tvevam / uktaM ca bhagavatyAm - "kahiM NaM bhaMte ! kaNharAIo pannatAo?, goyamA ! uppi saNaMkumAra-mAhiMdANaM kappANaM heTThi baMbhaloe kappe riTTe vimANapatthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aTTha kaNharAIo pannatAo" etAzca svAbhAvat evAtyantakRSNA vartanta iti, alaM prapaJcakathayeti gAthArthaH / / ni. (215) ee devanikAyA bhayavaM bohiMti jinavariMdaM tu / savvajagajIvahiaM bhayavaM ! titthaM pavattehiM / vR- gamanikA-ete devanikAyAH svayaMbuddhamapi bhagavantaM bodhyanti jinavarendraM tu, kalpa itikRtvA, katham ?, sarve ca te jagajIvAzca sarvajagajjIvAH teSAM hitaM he bhagavan ! tIrthaM pravartayasveti gAthArthaH / / uktaM saMbodhanadvAram, idAnIM parityAgadvAramAhani. (216) saMvacchareNa hohI abhinikkhamaNaM tu jinavariMdANaM / to atthasaMpayANaM pavattae pubasUraMmi // vR-bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM pUrvasUrye-pUrvAhne ityarthaH, iti gAthArthaH / / kiyapratidinaM dIyata ityAhani. (217) egA hiraNNakoDI aTeva anUnagA sayasahassA / sUrodayamAIaM dijjai jA pAyarAsAo // vR-gamanikA pUrvArdhaM sugama, kathaM dIyata ityAha-sUryodaya ArdI yasya dAnasya tat sUryodayAdi, sUryodayAdArabhya dIyata ityarthaH, kiyantaM kAlaM yAvat ?-prAtarazanaM prAtarAzaH prAtarbhojanakAlaM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 upodghAtaH - [ni. 2171 yAvat iti gAthArthaH / yathA dIyate tathA pratipAdayannAhani. (218) siNghaaddgtigcukkcccrcumuhmhaaphphesuN| dAresuM puravarANaM rtyaamuhmjjhyaaresuN|| ni. (219) varavariA ghosijjai kimiccha dijae bhuvihiiaN| suraasuradevadAnavanariMdamahiANa nikkhamaNe // vR-tatra zRGgATakaM trikaM catuSkaM catvaraM caturmukhaM 'mahApatho' rAjamArgaH, pathazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, siGgATakaM ca trikaM cetyAdidvandvaH kriyate, tathA dvAreSu puravarANAM pratoliSu iti bhAvArthaH, 'rathyAmukhAni' rathyApravezA 'madhyakArA' madhyA eva teSu rathyAmukhamadhyakAreSviti gAthArthaH / / kiM ?, varavarikA ghoSyate-varaM yAcadhvaM varaM yAcadhvamityevaM ghoSaNA samayaparibhASayA varavarikocyate, kimicchakaM dIyata iti-kaH kimicchati ? yo yadicchati tasya taddAnaM samayata eva kimicchakamityucyate / ekamapi vastvaGgIkRtyaitatparisamAptyA bhavati, ataH bahavo vidhayo muktAphalapradAnAdilakSaNA yasmiMstadbahuvidhikaM / 'suraasuretyAdi' suraasuragrahaNAt catuSprakAradevanikAyagrahaNaM, devadAnavanaragrahaNena tadupalakSitendragrahaNaM veditavyamiti gAthArthaH / / idAnImekaikaina tIrthakRtA kiyaivyajAtaM saMvatsareNa dattamiti pratipAdayannAhani. (220) tinneva ya koDisayA aTThAsIiM ca huMti koddiio| asiiM ca sayasahassA eaM saMvacchare dinnaM / / vR- bhAvArthaH sugama eva, pratidinadeyaM tribhiH SaSThAdhikairvAsarazataiH guNitaM yathAvarNitaM bhavati iti gAthArthaH / / sAmpratamadhikRtadvArArthAnupAtyeva vastu pratipAdayannAhani. (221) vIraM arihanemi pAsaM malliM ca vAsupujaM ca / ee muttUNa jine avasesA Asi raayaanno|| ni. (222) rAyakulesu'vi jAyA visuddhavaMsesu khattiakulesuM / na ya ithiAbhiseA kumAravAsaMmi pvviaa| ni. (223) saMtI kuMthU a aro arihaMtA ceva cakkavaTTI a / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // vR-etAH tistro'pi nigadasiddhA eva, parityAgadvArAnupAtitA tu rAjyaM coktalakSaNaM vihAya pravrajitA ityevaM bhAvanIyA / / gataM parityAgadvAraM, sAmprataM pratyekadvAraM vyacikhyAsurAhani. (224) ego bhagavaM vIro pAso mallI a tihi tihi saehiM / bhayavaM ca vAsupuJjo chahi purisasaehi nikkhaMto / / ni. (225) uggANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / cauhi sahassehusabho sesA u sahassaparivArA / / - eko bhagavAn vIraH-caramatIrthakaraH pravrajitaH, tathA pAryo mallizca tribhistribhiH zataiH saha, tathA bhagavAzca vAsupUjyaH SaGgiH puruSazataiH saha niSkrAntaH-pravrajitaH / tathA ugrANAM bhogAnAM rAjanyAnAM ca kSatriyANAM ca caturbhiH sahastraiH saha RSabhaH, kim ?, niSkrAnta iti vartate, zeSAstu-ajitAdayaH sahastraparivArA niSkrAntA iti, ugrAdInAM ca svarUpamadhaH pratipAdita Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Avazyaka mUlasUtram - 1 ni. (226) meveti gAthArthaH // sAmprataM prasaGgato'traiva ye yasmin vayasi niSkrAntA ityetadabhidhitsurAhavIro arinemI pAso mallI a vAsupujjo a / paDhamavae pavvaiA sesA puna pacchimavayaMmi || vR- nigadasiddhaiva / gataM pratyekadvAraM, sAmpratamupadhidvArapratipAdanAyAhasavve'pi egadUsena niggayA jinavarA cauvvIsaM / na ya nAma annaliMge no gihiliMge kuliMge vA 5 // ni. (227) vR- sarve'pi 'ekadUSyeNa' ekavastreNa nirgatAH jinavarAzcaturviMzatiH, apizabdasya vyavahitaH saMbandhaH, 'sarve' yAvantaH khalvatItA jinavarA api ekadUSyeNa nirgatAH, kiM punastanmatAnusAriNaH na sopadhayaH ? tatazca ya upadhirAsevito bhagavadbhiH sa sAkSAdevoktaH, yaH punarvinebhyaH sthavirakalpikAdibhedabhinnenyo'nujJAtaH sa khalu apizabdAt jJeya iti, caturviMzatIti saMkhyA bhedena varttamAnAvasarpiNItIrthakarapratipAdiketi / gatamupadhidvAram idAnIM liGgadvAraM sarve tIrthakRtaH tIrthakaraliGga eva niSkrAntAH na ca nAma anyaliGge na gRhasthaliGge kuliGge vA anyaliGgAdyartha ukta eveti gAthArthaH // idAnIM yo yena tapasA niSkrAntastadabhidhitsurAha ni. (228) sumaItha nibhatteNa niggao vAsupUjja jino cauttheNaM / pAso mallIvi a aTThamena sesA u chadveNaM / / vR- sumatiH tIrthakaraH, theti nipAtaH, 'nityabhaktena' anavaratabhaktena 'nirgato' niSkrAntaH, tathA vAsupUjyo jinazcaturthena, nirgata iti varttate, tathA pArzvo mallayapi cASTamena, 'zeSAstu' RSabhAdayaH SaSTheneti gAthArthaH // sAmpratamihaiva nirgamanAdhikArAdyo yatra yeSUdyAnAdiSu niSkrAnta ityetatpratipAdyateni. (229) ni. (230) usabhI avinIAe bAravaIe ariTThavaranemI / avasesA titthayarA nikkhaMtA jammabhUmIsuM // usabhI siddhatthavaNaMbhi vAsupUje vihAragehaMmi / dhamma a vappA nIlaguhAe a muninAmA / / AsamapayaMmi pAso vIrajiNido a nAyasaMDaMmi / avasesA nikkhatA, sahasaMbavaNaMmi ujjAne // ni. (231) vR- etAstistro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM prasaGgata eva nirgamanakAlaM pratipAdayannAha-ni. (232) pAso arinemI siso sumai mallinAmo a / puvvaNhe nikkhatA sesA puna pacchimahaMmi // vR- nigadasiddhA ityalaM vistareNa / gatamupadhidvAraM, tatprasaGgata eva cAnyaliGgakuliGgArtho'pi vyAkhyAta eva / idAnIM grAmyAcAradvArAvayavArthaM pratipAdayannAha ni. (233) gAmAyArA visayA niseviA te kumAravajjehiM 6 / gAmAgarAiesa va kesu vihAro bhave kassa ? | vR. grAmyAcArA viSayA ucyante, niSevitAste kumAravarSaistIrthakRdbhiH, grAmAkarAdiSu vA keSu vihAro bhavet kasyeti vAcyamiti gAthArthaH // tatra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 234] 121 ni. (234) magahArAyagihAisu muNao khittAriesu vihariMsu / usabhI nemI pAso vIro a anArieraoNpi / / vR-sUtrasiddhA // gatAM grAmyAcAradvAraM, sAmprataM parISahadvAraM vyAcikhyAsayA''hani. (235) udiA parIsahA siM parAiA te a jinavaradehi 7 / nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaM ca nikkhaMtA 8 // vR-uditAH parISahAH-zItoSNAdayaH amISAM parAjitAste ca jinavarendraiH sarvaireveti / / gataM parISahadvAraM, vyAkhyAtA ca prathamadvAragAtheti / / sAmprataM ca dvitIyA vyAkhyAyate -tatrApi prathamadvArama, Aha ca nava jIvAdipadArthAna upalabhya ca niSkrAntAH, AdizabdAd ajIvAzravabandhasaMvarapuNyapApanirjarAmokSagraha iti gAthArthaH // gataM jIvopalammadvAram, adhunA zrutopalambhAdidvArArthapratipAdanAyAhani. (236) paDhamassa bArasaMga sesANikkArasaMga suyalaMbho 9 / ___paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri / / ni. (237) paccakkhANamiNaM 10 saMjamo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio sattarasaMgo a savvesiM 11 // vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva, navaraM 'paDhamaMtimANa duvigappo' ti sAmAyikacchedopasthApanAvikalpaH // sAmprataM chadmasthakAlatapaH karmadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha ni. (238)vAsasahassaM 1 bArasa 2 caudasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 vrisaaiN| mAsA cha 6 nava 7 tinni a 8 cau 9 tiga 10 duga 11 mikkaga 12 dugaM ca 13 // ni. (239)tiga 14 duga 16 mikkaga 16 solasa vAsA 17 tinni a 18 thev'horttN| mAsikkArasa 20 navarga 21 caupanna diNAi 22 culasII 23 // ni. (240) taha bArasa vAsAiM, jinAna chaumatthakAlaparimANaM 12 // uggaM ca tavokammaM visesao vaddhamANassa 13 // vR- etAstisro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM jJAnotpAdadvAraM vivRNvannAhani. (241) phagguNabahulikkArasi uttarasAdAhi nANamusabhassa 1 / posikkArasi suddhe rohiNijoeNa ajiassa 2 // ni. (242) kattiabahule paMcami migasirajogeNa saMbhavajinassa 3 / pose suddhacausi abhIi abhinaMdanajinassa 4 // ni. (243) citte suddhikkArasi mahAhi sumaissa nANamuppannaM 5 / cittassa puNNimAe paumAbhajinassa cittAhiM 6 / ni. (244) phagguNabahule chaTThI visAhajoge supAsanAmassa 7 / phagguNabahule sattami anurAha sasippahajinassa 8 / / ni. (245) kattiasuddhe taiyA mUle suvihissa puSpadaMtassa 9 / pose bahulacauddasi puvvAsADhAhi sIalajinassa 10 // ni. (246) pannarasi mAhabahule sijaMsajinassa savaNajoeNaM 11 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Avazyaka mUlasUtram - 1 sayabhaya vAsupuje bIyAe mAhasuddhassa 12 // ni. (247) posassa suddhachaTTI uttarabhaddavaya vimalanAmassa 12 / vaisAha bahulacaudasi revaijo eNa'naMtassa 14 / / ni. (248) posassa puNNimAe nANaM dhammassa pussajoeNaM 15 / posassa suddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa 16 / / ni. (249) cittassa suddhataiA kittiajogeNa nANa kuMthussa 17 / kattiasuddhe bArasi arassa nANaM tu revaihiM 18 // ni. ( 250 ) maggasirasuddhaikkArasIi mallissa assiNIjoge 19 / phagguNabahule bArasi savaNeNaM suvvayajinassa 20 // ni. ( 251) magasirasuddhikArasi assiNijogaNa namijiNiMdassa 21 / Aso amAvasAe nemijiniMdassa cittAhiM 22 // ni. ( 252) citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa 23 / vasAhasuddhadasamI hatyuttarajogi vIrassa 24 // ni. (253) tevIsAe nANaM uppanna jinavarANa puvvaNhe / vIrassa pacchimahe pramANapattAe carimAe || vR- etAzca trayodaza gAthA nigadasiddhAH / sAmpratamadhikRtadvAra eva yeSu kSetreSUtpannaM tadetadabhidhitsurAha ni. (254) usamasta purimatAle vIrassujuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI jesujANesu pavvaiA // vRnigadasiddhA / sAmpratamihaiva yasya yena tapasotpannaM tattapaH pratipAdayannAhani. (255) amabhataMtaMmI pAsosahamalliriTThanemINaM / vasupujassa cautheNa chaTTabhatteNa sesANaM // vR- nigadasiddhA / gataM jJAnotpAdadvAraM, idAnIM saMgrahadvAraM vivarIpurAha ni. (256) culasII ca sahassA 1 egaM ca 2 duve a 3 tinni 4 lakkhAI / tinni a vIsahiAI 5 tIsahiAI ca tinneva 6 // ni. (257)tinni a 7 aDDAijjA 8 duve a 9 evaM ca 10 sayasahassAiM / culasII ca sahassA 11 visattari 12 aTThasaTThi ca 13 // ni. (258 ) chAvaTTi 14 causaTThi 15 bAvahiM 16 saTThimeva 17 pannAsaM 18 / cattA 19 tIsA 20 vIsA 21 aTThArasa 22 solasa 23 sahassA / / ni. (259) caudasa ya sahassAI 24 jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM usabhAINaM ao vucchaM || ni. (260) tinneva ya lakkhAI 1 tinni ya tIsA ya 2 tinni chattIsA 3 / tIsA ya chacca 4 paMca ya tIsA 5 cauro a vIsA a || ni. (261) cattAri a tIsAI 7 tinni a asiAi 8 tiNhametto a / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 261 | vIsuttaraM 9 chalahiaM 10 tisahassahiaM ca lakkhaM ca 11 / / ni. (262 ) lakkhaM 12 aTThasayANi a 13 bAvaTTisahassa 14 causayasamaggA 15 / egaTTI chacca sayA 16 saTTisahassA sayA chacca 17 // ni. (263) saThThi 18 paNapanna 19 vaNNe 20 gacatta 21 cattA 22 tahaTTItIsaM ca 23 / chattIsaM ca sahassA 24 ajjANaM saMgaho eso || paDhamAnuogasiddha patteaM sAvayAiANaMpi / ni. (264) o savvajiNANaM sIsANa pariggaho (saMgaho ) kamaso 15 / / vR- etA api navA gAthAH spaSTA eveti na pratanyante // gataM saMgrahadvAraM, vyAkhyAtA ca dvitIyadvAragAtheti / sAmprataM tRtIyAdyadvArapratipAdanAya Aha ni. (265) titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhabhae samosaraNe / uppanno a jiNANaM vIrajiNiMdassa bIaMmi 16 // vR- nigadasiddhaiva, navaraM vIrajinendrasya 'dvitIye' iti atra yatra kevalamutpannaM kalpAttatra kRtasamabarasaraNApekSayA madhyamAyAM dvitIyamucyata iti // gataM tIrthadvAraM, sAmprataM gaNadvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (266) culasIi 1 paMcanauI 2 biuttaraM 3 solasuttara 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNanauI 7 tenauI 8 aTThasII a 9 // ni. (267) ikkAsIi 10 bAvattIrI a 11 chAvaTTi 12 sattavaNNA ya 13 / pannA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // ni. (268) tittIsa 18 aTThavIsA 19 aTThArasa 20 ceva tahaya sattarasa 21 / ikkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiNiMdANaM 17 / / 123 vR- etAstistro'pi nigadasiddhA eva, navaramekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo gaNo na kulasamudAya iti pUjyA vyAcakSate // gataM gaNadvAram adhunA gaNadharadvAravayAcikhyAsayA''hani. (269) ekkArasa u gaNaharA jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA tAvaiA gaNaharA tassa 18 / / vR- nigadasiddhaiva, navaraM mUlasUtrakarttAro gaNadharA ucyante // gataM gaNadharadvAram, idAnIM dharmopAyasya dezakA ityetadvyAcikhyAsurAha ni. (270) dhammovAo pavayaNamahavA puvvAi~ desagA tassa / savvajiNANa gaNaharA caudasapuvvI va je jassa // ni. (271) sAmAiyAiyA vA vayajIvaNikAyabhAvaNA paDhamaM / esa dhammovAo jinehi savvehi uvaiTTo 19 || vR-gAthAdvayamapIdaM sUtrasiddhameva / gataM dharmopAyasya dezakA iti dvAram idAnIM paryAyadvArapratipAdanAyAha ni. (272) usabhassa puvvalakkhaM pubvaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgU lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Avazyaka mUlasUtram-1. ni. (273) paNavIsaM tu sahassA puvvANaM sIalassa pariAo / lakkhAI ikkavIsaM sijaMsajinassa vAsANaM // ni. (274)caupannaM 12 pannArasa 13 tatto addhaTThamAi lakkhAiM 14 / ___ aDvAijAI 15 taA vAsasahassAI paNavIsaM 16 // ni. (275) tevIsaM ca sahassA sayANi aTThamANi ahavaMti 17 / igavIsaM ca sahassA 18 vAsasauNA ya paNapannA 19 // ni. (276)aTThamA sahassA 20 aDDAijA ya 21 sata ya sayAiM 22 / sayarI 23 bicattavAsA 24 dikkhAkAlo jiNiMdANaM / / etAH paJca nigadasiddhA eva / / evaM tAvatsAmAnyena pravrajyAparyAyaH pratipAditaH, sAmpratamatraiva bhedena bhagavatAM kumArAdiparyAyaM pratipAdayannAhani. (277) usabhassa kumArattaM puvANaM vIsaI sayasahassA / tevaDhI rajjaMmI anupAleUNa nikkhNto|| ni. (278) ajiassa kumArattaM aTThArasa pubsyshssaaii| tevaNNaM raz2amI puvvaMga ceva boddhavvaM // ni. (279) pannarasa sayasahassA kumAravAso asaMbhavajinassa / coAlIsaM rajje cauraMga ceva boddhavvaM / / ni. (280) addhatterasa lAkhA puvvANa'bhinaMdane kumArattaM / chattIsA addha ciya aTuMgA ceva rajaMmi / / ni. (281) sumaissa kumArattaM havaMti dasa puvvasayasahassAI / auNAtIsaM rajje bArasa aMgA ya boddhavvA // ni. (282) paumassa kumArattaM puvvANa'ddhaTTamA sayasahassA / addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajjaMmi // ni. (283) puvvasayasahassAiM paMca supAse kumAravAso u / caudasa puna rajjaMmI vIsaM aMgA ya boddhavvA / / ni. (284) ahAijjA (adbhuTThA u) lakkhA kumAravAso sasippahe hoi / addhaM cha cciya rajje cauvIsaMgA ya boddhavvA / / ni. (285) pannaM puvvasahassA kumAravAso u puSpadaMtassa / tAvaiaM rajjaMmI aTThAvIsaM ca pucvNgaa| ni. (286) paNavIsasahassAI puvANaM sIale kumArattaM / tAvaiaM pariAo pannAsaM ceva rajjaMmi // ni. (287) vAsANa kumArattaM igavIsaM lakavaM huMti sijaMse / * tAvaiaM pariAo bAyAlIsaM ca rajjaMmi / / ni. (288) gihavAse aTThArasa vAsANaM sayasahassa niameNaM / caupanna sayasahassA pariAo hoi vasupujje / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 upodghAtaH - [ni. 289] ni. (289) pannarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / pannarasa sayasahassA pariAo hoi vimalassa / / ni. (290) aTThamalakkhAiM vAsANamanaMtaI kumAratte / tAvaiaM pariAo rajz2amI huMti pannarasa / / ni. (291) dhammassa kumArattaM vAsANaDDAiAI lkkhaaii| tAvaiaM pariAo rajje puna huMti paMceva // ni. (292) saMtissa kumArataM maMDaliyacakkipariAa causuMpi / patteaM patteaM vAsasahassAiM paNavIsaM // ni. (293) emeva ya kuMthussavi causuvi ThANesu huMti patteaM / tevIsasahassAI varisANaddhaTThamasayA y|| ni. (294) emeva arajiNidassa causuvi ThANesu hu~ti ptte| igavIsa sahassAI vAsANaM huMti nAyavvA / / ni. (295) mallissavi vAsasayaM gihavAse sesaaMtu pariAo / caupanna sahassAI nava ceva sayAi punnnnaaii|| ni. (296) addhadvamA sahassA kumAravAso u suvyayajinassa / tAvai pariAo pannarasasahassa rjjNmi|| ni. (297) namiNo kumAravAso vAsasahassAi dunni addhaM ca / tAvai pariAo paMca sahassAI rajaMmi // ni. (298) tinneva ya vAsasayA kumAravAso ariTThanemissa / satta ya vAsasayAiM sAmaNNe hoi pariAo / ni. (299) pAsassa kumArattaM tIsaM pariAo sattarIhoi / tIsA ya vaddhamANe bAyAlIsAu priaao| - AdyAnAM suvidhiyaparyantAnAmanuparipATyeyaM zrAmaNyaparyAyagAthA -tadyathAni. (300) usabhassa puTavalakkhaM puvvaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAva suvihitti / / ni. (301) sesANaM pariAo kumAravAsena sahiao bhaNio / ___ patteaMpi apuvvaM sIsANamaNuggahaTThAe // ni. (302) chaumatthakAlamitto soheuM sesao u jinkaalo| savvAuaMpi itto usabhAINaM nisAmeha // ni. (303)caurAsIi 1 bisattari 2 saTThI 3 pannAsameva 4 lkkhaaii| cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 ega 10 ca puvvANaM / / ni. (304)caurAsII 11 bAvattIrI 12 a saTThI 13 a hoi vAsANaM / tIsA 14 ya dasa 15 ya ega 16 ca evamee sayasahassA / / ni. (305)paMcAnaui sahassA 17 caurAsII a 18 paMcavaNNA 19 ya / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (306) ni. (307) tIsA 20 ya dasa 21 ya egaM 22 sayaM 23 ca bAvattIrI 24 ceva 20 // vR- etAzca ekonatriMzadapi gAthAH sUtrasiddhA eva draSTavyA iti / gataM paryAyadvAram, idAnImantakriyAdvArAvasara iti, tatrAnte kriyA antakriyA - nirvANalakSaNA, sA kasya kena tapasA kajAtA ?, vAzabdAtkiyatparivRtasya cetyetatpratipAdayannAhanivvANamaMtakiriA sA caudasameNa paDhamanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdassa chaTTeNaM // aTThAvayacaMpurjitapAvAsammeaselasiharesuM / usabha vapuJja nemI vIro sesA ya siddhigayA || ni. (308) ego bhayavaM vIro tittIsAi saha nivbuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI usiddhigao | paMcahi samaNasaehiM mallI saMtI u navasaehiM tu / aTThasaeNaM dhammo saehiM chahi vAsupUjjajino || ni. (310) sattasahassAnaMtaijiNassa vimalassa chassahassAI / paMcasayAi supAse paumAbhe tinni aTTha sayA / / ni. (311) dasahi sahassehi usabho sesA u sahassaparivuDA siddhA / kAlAI jaM na bhaNiaM paDhamanuogAu taM neaM // iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao neaM / ThANAsuNNatthaM puna bhaNiaM 21 pagayaM ao vucchaM || usabhajinasamudvANaM udvANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso ja puvvaM niggamo'higao || vR- etA apyaSTau nigadasiddhA eva / ni. (309) ni. (312) ni. (313) ni. (314) cittabahulaTThamIe cauhi sahassehi so u avarahe / sIo sudaMsaNAe siddhatthavarNami chaNaM // - gamanikA - caitrabahulASTamyAM caturbhiH sahastraiH samanvitaH san aparAhne zivikAyAM sudarzanAyAM vyavasthitaH siddhArthavane SaSThena bhaktena niSkrAnta iti vAkyazeSaH, alaGkaraNakaM parityajya caturmuSTikaM ca locaM kRtveti / Aha- caturbhiH sahastraiH samanvita ityuktaM, tatra teSAM dIkSAM kiM bhagavAn prayacchati uta neti, netyAha ni. (315) 126 cauro sAhassIo loaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI taM taha amhe'vi kAhAmo | vR- gamanikA - prAkRta zailyA catvAri sahastrANi locaM paJcamuSTikaM kRtvA AtmanA caiva itthaM pratijJAM kRtavantaH 'yat' kriyA'nuSThAnaM 'eSa' bhagavAn 'yathA' yena prakAreNa kariSyati tattathA 'amhe'vi kAhAmotti' vayamapi kariSyAma iti gAthArthaH / bhagavAnapi bhuvanagurutvAtsvayameva sAmAyikaM pratipadya vijahAra / tathA cAha ni. (316) ubho varavasagai ghittUNamabhiggahaM paramaghoraM / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.316] 127 vosaThThacattadeho viharai gAmAnugAmaM tu // -gamanikA-RSabho vRSabhasamagatirgRhItvA abhigrahaM paramaghoraM paramaH-paramasukhahetubhUtatvAt ghoraH-prAkRtapuruSaiH kartumazakyatvAt taM, 'vyutsRSTatyaktadeho viharati grAmAnugrAmaM tu vyutsRSToniSpratikarmazarIratayA, tathA coktam-acchipi no pamajijA, no'vi ya kaMDuviyA munI gAyaM' tyaktaH-khalu divyAdhupasargasahiSNutayA, zeSaM sugamamiti gAthArthaH / / sa evaM bhagavAMstairAtmIyaiH parivRto vijahAra, na ca tadA'dyApi bhikSAdAnaM pravarttate, lokasya paripUrNatvAdarthyabhAvAcca, tathA cAha mUlabhASyakAra:[mA.31]navi tAva jano jANai kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhayarA ?! te bhikkhamalabhamANA vaNamajhe tAvasA jAyA / vR-gamanikA nApi tAvajjano jAnAti-kA bhikSA ? kIzA vA bhikSAcarA iti, ataste bhagavatparikarabhUtA bhikSAmalabhamAnAH kSutsarISahArtA bhagavato maunavratAvasthitAd upadezamalabhamAnAH kacchamahAkacchAvevoktavantaH-asmAkamanAthAnAM bhavantau netArAviti, ataH kiyantaM kAlamasmAbhirevaM kSutpipAsopagatairAsitavyaM ?, tAvAhatuH-vayamapi na vidyaH, yadi bhagavAn anAgatameva pRSTo bhaveta-kimasmAbhiH kartavyaM ? kiM vA neti, tataH zobhanaM bhaveta, idAnIM tu etAvadyajyatebharatalajjayA gRhagamanamayuktamAhAramantareNa cAsituM na zakyata ityato vanavAso naH zreyAn, tatropavAsaratAH parizaTitapariNatapatrAdhupabhogino bhagavantameva dhyAyantastiSThAma iti saMpradhArya sarvasaMmatenaiva gaGgAnadIdakSiNakUle ramyavaneSu valkala cIradhAriNaH khalvAzramiNaH saMvRttA iti, Aha ca 'vanamadhye tApasA jAtAH' iti gAthArthaH / tayozca kacchamahAkacchayoH sutau namivinaminau pitranurAgAt tAbhyAmeva saha vihadavantau, tau ca vanAzrayaNakAle tAbhyAmuktau-dAruNaH khalvidAnImasmAbhirvanavAsavidhiraGgIkRtaH tadyAtha yUyaM svagRhANIti, athavA bhagavantameva upasarpathaH, sa vo'nukampayA'bhilaSita-phalato bhaviSyati, tAvapi ca pitroH praNAmaM kRtvA pitrAdezaM tathaiva kRtavantau, bhagavatsamIpamAgatya pratimAsthite bhagavati jalAzayebhyo nalinIpatreSu udakamAnIya sarvataH pravarSaNaM kRtvA AjAnUcchrayamAnaM sugandhikusumaprakaraM ca avanatottamAGgakSitinihitajAnukaratalau pratidinamubhayasandhyaM rAjyasaMvibhAgapradAnena bhagavantaM vijJApya punastadubhayapArve khagavyagrahastau tasthatuH / / tathA cAha niyuktikAraHni. (317) namivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijadANa veaDDe | uttaradAhiNaseDhI sahIpannAsanagarAI / / vRnamivinaminoryAcanA, nAgendro bhagavadvandanAyAgataH, tena vidyAdAnamanuSThitaM, vaitAdvye parvate uttaradakSiNazreNyoH yathAyogaM SaSTipaJcAzanagarANi niviSTAnIti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-annayA dharaNo nAgarAyA bhagavaMtaM vaMdao Agao, imehi ya vinnaviaM, tao so te tahA jAyamANe bhaNati-bhagavaM cattasaMgo, Na eyassa asthi kiMci dAyabvaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubbhaM bhagavao bhattIe demi, sAmissa sevA aphalA mA bhavauttikAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhavvapatragANaM aDayAlIsaM vijAsahassAI giNhai, tANa imAo mahAviJjAo cattAri, taM jahA-gorI gaMdhArI rohiNI pannattitti, taM gacchai tubbhe vijjAharariddhIe sayaNaM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Avazyaka mUlasUtram-1 janavayaM ca uvalobheUNa dAhiNillAe uttarillAe ya vijAharaseDhIe rahaneuracakkavAlapAmokkhe gaganavallabhapAmokkhe ya pannAsaM saddhiM ca vijAharaNagare nivesiUNa viharaha / tao te laddhappasAyA kAmiyaM puSphayavimANaM viuviUNa bhagavaMtaM titthayaraM nAgarAyaM ca vaMdiUNaM pupphayavimANArUDhA kacchamahAkacchANaM bhagavappasAyaM uvadaMsemANA vinIyanagarimuvagamma bharahassa ranno tamatthaM nivedittA sayaNaM pariyaNaM gahAya veyaDDhe pavvae namI dAhiNillAe vijAharaseDhIe vinamI uttarillAe pannAsaM saddhiM ca vijAharanagarAi nivesiUNa viharaMti / atrAntareni. (318) bhagavaM adInamanaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijai vatthAbharaNAsaNehiM ca // dR- bhagaH khalvaizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn asAvapi adInaM mano yasyAsau adInamanAH niSprakampacitta ityarthaH / 'saMvatsara' varSaM na azitaH anazitaH viharan bhikSApradAnAnabhijJena lokenAbhyarhitazca kRtvA kanyAbhirnimanyate, vastrANi-paTTAMzukAni AbharaNAnikaTakakeyUrAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni etaizca nimanyata iti / vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavaditi gAthArthaH / / evaM viharatA bhagavatA kiyatA kAlena bhikSA labdhetyetatpratipAdanAyAhani. (319) saMvacchareNa bhikkhA laddhA usabhena loganAhena / sesehi bIyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // vR- gamanikA-saMvatsareNa bhikSA labdhAH RSabhena lokanAthena-prathamatIrthakRtA, zeSaiHajitAdibhiH bharatakSetratIkRibhiH dvitIyadivase labdhAH prathamabhikSA iti gAthArthaH / / tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadyasya pAraNakamAsIta tadabhidhitsurAhani. (320) usabhassa u pAraNae ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramannaM amayarasarasovamaM AsI / kRgamanikA-RSabhyasya tuikSurasaH prathamapAraNake AsIlokanAthasya, zeSANAm-ajitAdInAM paramaM ca tadannaM ca paramAnaM-pAyasalakSaNaM, kiMviziSTAmityAha-amRtarasavad rasopamA yasa tad amRtasarasopamamAsIditi gAthArthaH / tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadvRttaM tadabhidhitsurAhani. (321) ghuTuM ca ahodAnaM divvANi a AhayANi tUrANi / devA ya saMnivaiA vasuhArA ceva vuTThA ya // vR-gamanikA-devairAkAzayagataiH ghuSTaM ca ahodAnImiti-ahozabdo vismaye aho dAnamaho dAnamityevaM dIyate, sudattaM bhavatAmityarthaH, tathA divyAni ca AhatAni tUrANi tadA tridazairiti devAzca sanipatitAH, tadaiva vasudhArA caiva vRSTA, vasu dravyamucyata iti gAthArthaH // evaM sAmAnyena pAraNakakAlabhAvyuktam, idAnIM yatra yathA ca yacca AditIrthakarasya pAraNakamAsIt tathA'bhidhitsurAhani. (322) gayaura sijaMsikkhurasadAna vasuhAra pIDha gurupuuaa| takkhasilAyalagamaNaM bAhubaliniveaNaM ceva // vR-asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaboddhavyaH / taccedam-kurujanapade gayapuraNagare bAhubaliputto somappabho, tassa putto sejaMso juvarAyA, so sumiNe maMdaraM pavvayaM sAmavaNNaM pAsati, tato tena Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.322] 129 amayakalasena abhisitto abmahi sobhitumADhatto, nagaraseTThI subuddhinAmo, so sUrassa rassIsahassaM ThANAo caliyaM pAsati, navaraM sijaMseNa hakkhuttaM, so ya ahiayaraM teyasaMpuNNo jAo, rAiNA sumiNe ekko puriso mahappamANo mahayA riubaleNa saha jujhaMto diTTho, sijaMsena sAhanaM dinnaM, tato nena taM balaM bhaggaMti, tato atyANIe egao miliyA, sumiNe sAhaMti, na puna jANaMti-kiM bhavissaitti, navaraM rAyA bhaNai-kumArassa mahaMto ko'vi lAbho bhavissaitti bhaNiUNa uDio asthANIo, sijaMso'ci gao niyagabhavaNaM, tattha ya oloyaNaTThio pecchati sAmi pavisamANaM, so ciMtei-kahiM mayA erisaM nevatthaM diThThapuvvaM ? jArisaM papitAmahassatti, jAtI saMbharitA-so puvvabhave bhagavao sArahI Asi, tattha tena vairaseNatitthagaro titthayaraliMgena diTThotti, vairanAbhe ya pavvayaMte so'vi anupabvaio, tena tattha suyaM jahA-esa vairanAbho bharahe paDhamatitthayaro bhavissaitti, taM eso so bhagavaMti / tassa ya manusso khoyarasaghaDaeNa saha atIo, taM gahAya bhagavaMtamuvaDio, kappaitti sAmiNA pANI pasArio, savvo nisiTTho pANIsu, acchiddapANI bhagavaM, upari sihA vaDDai, na ya chaDDiAi, bhagavao esa laddhI, bhagavayA so pArio, tattha divvANi pAunbhUyANi, taM jahA-vasuhArA buTThA 1 celukkhevo kao 2 AhayAo devaduMduhIo 3 gaMdhodakakusumavarisaM mukkaM 4 AgAse ya ahodAnaM ghuTuMti 5 / tao taM devasaMnivAaM pAsiUNa logo sejaMsagharamuvagao, te tAvasA anne ya rAyANo, tAhe sejaMso te pannavei-evaM bhikkhA dijai, eesiMca dinne soggatI gammai, tato te savve'vi pucchati-kahaM tume jANiyaM? jahA-sAmissa bhikkhA dAyavvatti, bhaNai-jAisaraNena, ahaM sAmiNA saha aTTa bhavaggahaNAI ahesi, tao te saMjAyakouhallA bhaNaMti-icchAmo nAuM aTThasu bhavaggahaNesu ko ko tumaM sAmiNo Asitti, tato so tesiM pucchaMtANaM appaNo sAmissa ya aTThabhavasaMbaddhaM kahaM kahei jahA "vasudevahiMDIe", tAni puna saMkhevao imANi, taM jahA-IsANe sirippabhe vimAne bhagavaM laliaMgao ahesi, sejjaMso se sayaMpabhAdevI pubvabhavaninnAmiA 1 puvvavidehe pukkhalAvaivijae lohaggale nayare bhagavaM vairajaMdho Asi, sijaMso se sirimatI bhAriyA 2 tatto uttarakurAe bhagavaM mihuNago sejaMso'vi mihuNiA ahesi 3 tato sohamme kappe duve'vi devA ahesi 4 tato bhagavaM avaravidehe vijaputto sejaMso puna juNNasehiputto kesavo nAma chaTTho mitto ahesi 5 tato acue kappe devA 6 tato bhagavaM puMDarIgiNIe nagarIe vairaNAho saMjaMso sArahI 7 tato savvaTThasiddhe vimANe devA 8 iha puna bhagavao papotto jAo sejaMsoti / tesiM ca tiNhavi sumiNANa etadeva phalaM-jaM bhagavao bhikkhA dinnatti / tato janavao evaM soUNa sejaMsaM abhinaMdiUNa saTThANANi gato, sejaMso'vi bhagavaM jattha Thio paDilAbhio tAni payANi mA pAehiM akkamihAmitti bhattIe tattha rayaNAmayaM peDhaM karei, tisaMjhaM ca aciNai, viseseNa ya pavvadesakAle aciNeUNa bhuMjai, logo pucchai-kimeyaMti, sejjaMso bhaNatiAdigaramaMDalAgaMti, tato logenavi jattha jattha bhagavaM Thito tattha peDhaM kayaM, taM ca kAlena AincapeDhaM saMjAyaMti gAthArthaH / / evaM bhagavataH khalvAdikarasya pAraNakavidhiruktaH, sAmprataM prasaGgataH zeSatIrthakarANAmajitAdInAM yeSu sthAneSu prathamapAraNakAnyAsan yaizca kAritAni [2493 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyaka mUlasUtram-1tadgatizcetyAdi pratipAdyate, tatra vivakSitArthapratipAdikAH khalvetA gAthA iti / ni. (323)hatthinauraM 1 asojjhA 2 sAvatthI 3 tahaya caiva sAkeaM4 / vijayapura 5 baMbhathalayaM 6 pADalisaMDaM 7 paumasaMDaM 8 // ni. (324) seyapuraM 9 riTThapuraM 10 siddhatthapuraM 11 mahApuraM 12 ceva / dhannakaDa 13 vaddhamANaM 14 somanasaM 15 maMdiraM 16 ceva / / ni. (325)cakkapuraM 17 rAyapuraM 18 mihilA 19 rAyagihameva 20 boddhavvaM / vIrapura 21 bAravaI 22 koagaDaM 23 kollayaggAmo 24 // ni. (326) eesu paDhamabhikhkhA laddhAo jinavarehi savvehiM / dinnAu jehi paDhamaM tesiM nAmAni vocchAmi // ni. (327) sijaMsa 1 baMbhadatte 2 sureMdadatte 3 ya iMdadatte 4 a| paume 5 a somadeve 6 mahiMda 7 taha somadatte 8 a|| ni. (328)pusse 9 punavvasU 10 puNanaMda 11 sunaMde 12 jae 13 a vijae 14 ya / tatto a dhammasIhe 15 sumitta 16 taha vagghasIhe 17 a|| ni. (329)aparAjia 18 vissaseNe 19 vIsaime hoi baMbhadatte 20 a / dinne 21 varadinne 22 puna dhanne 23 bahule 24 a boddhavve // ni. (330) ee kayaMjaliuDA bhattIbahumAnasukkalesAgA / takkAlapahaTThamaNA paDilAbhesuM jinavaride / ni. (331) savvehiMpi jinehiM jahi laddhAo paDhamabhikkhao / tahi vasuhArAo vuTThAo pussphvutttthiio|| ni. (332) addhatterasakoDI ukkosA tattha hoi vasuhArA / addhatterasa lakkhA jahanniAA hoi vasuhArA / / ni. (333) sabvesipi jiNANaM jehiM dinnAu paDhamabhikkhAo / te payaNupijjadosA divvavaraparakkamA jAyA / / ni. (334) keI teneva bhavena nivvuA savvakammaummukkA / anne taiabhaveNaM sijjhissaMti jinasagAse // vR- akSaragamanikA tu kriyA'dhyAhArataH kAryA, yathA-gajapuraM nagaramAsIt, zreyAMsastatra rAjA, tenekSurasadAnaM bhagavantamadhikRtya pravartitaM, tatrArdhatrayodazahiraNyakoTIparimANA vasudhArA nipatitA, pIThamiti-zreyAMsena yatra bhagavatA pAritaM tatra tatpAdayormA kazcidAkramaNaM kariSyatItibhaktyA ratnamayaM pIThaM kAritaM / gurupUjeti-tadarcanaM cakre iti / atrAntare bhagavataH takSazilAtale gamanaM babhUva, bhagavapravRttiniyuktapuruSairvAhubalenivedanaM ca kRtamityakSaragamanikA / evamanyAsAmapi saMgrahagAthAnAM svabuddhyA gamanikA kAryeti gAthArthaH // idAnIM kathAnakazeSam -bAhubalinA ciMtiaM-kalle savviDDIe vaMdissAmiti niggato pabhAe, sAmI gato viharamANo, adiDhe addhiti kAUNa jahiM bhagavaM vuttho tattha dhammacakka ciMdhaM kAriyaM, taM savvarayaNAmayaM joyaNaparimaMDalaM paMcajoyasiyadaMDaM / sAmIvi bahalIyaDaMbaillAjoNagavisayAiesu niruvasagga viharaMto vinI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - (ni.334] anagarIe ujAnatthANaM purimatAlaM nagaraM saMpatto / tattha ya uttarapuracchime disibhAge sagaDamuhaM nAma ujjANaM, taMmi niggohapAyavassa heTThA aTTameNaM bhatteNaM puvvaNhadesakAle phagguNabahulekArasIe uttarAsADhaNakkhatte pavvajAdivasAo Arabma vAsasahassaMmi atIte bhagavao tihuaNekabaMdhavassa divyamanaMtaM kevalanANamuppannati / amumevArthamupasaMharan gAthASaTkamAhani. (335) kallaM savviDDIe pUemaha'daTu dhammacakaM tu / viharai sahassamegaM chaumattho bhArahe vAse / ni. (336) bahalIaDaMbaillAjoNagavisao suvaNNabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA usabhena tavaM caraMteNaM / / ni. (337) bahalI a joNagA palhagA ya je bhagavayA samaNusiTThA / anne ya micchajAI te taiA bhaddayA jAyA / / ni. (338) titthayarANaM paDhamo usabharisI vihario niruvasaggo / aTThAvao nagavaro agga (ya) bhUmI jinavarassa / / ni. (339) chaumatthappariAo vAsasahassaM tao purimatAle / nagohassa ya heTThA utpannaM kevalaM nANaM // ni. (340) phagguNabahule ekkArasIi aha aTTameNa bhatteNaM / uppannaMmi anaMte mahabbayA paMca pannavae / vR-AsAM bhAvArthaH sugama eva, navaram-anurUpakriyA'dhyAhAraH kAryaH, yathA-kalaM pratyUSasi sarvA pUjayAmi bhagavantam-AdikartAraM ahamiti-AtmanirdezaH, aSTvA bhagavantaM dharmacakra tu cakAretyAdi gAthASaTkAkSarArthaH / / mahAvratAni paJca prajJApayatItyuktaM, tAni ca tridazakRtasamavasaraNAvasthita eva, tathA cAhani. (341) uppannaMmi anaMte nANe jaramaraNavippamukkassa / to devadAnaviMdA kariti mahimaM jiNiMdassa // vR- gamanikA-utpanne-dhAtikarmacatuSTayakSayAt saMjAte anante jJAne kevala ityarthaH, jarAvayohAnilakSaNA maraNaM-pratItaM jarAmaraNAbhyAM vipramukta iti samAsaH tasya, vipramukAvaprimukta iti, tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM-jJAnapUjAM jinavarendrasya / devendragrahaNAt vaimAnikajyotiSTakagrahaH, dAnavendragrahaNAt bhavanavAsivyantarendragrahaNaM / sarvatIrthakarANAM ca devA avasthitAni nakhalomAni kurvanti, bhagavatastu kanakAvadAte zarIre jaTA evAJjanarekhA iva rAjantya upalabhya dhRtA iti gAthArthaH // idAnImuktAnuktArthasaMgrahaparAM saMgrahagAthAmAhani. (342) ujjAnapurimatAle purI (i) viNIAi tatya nANavaraM / cakkuppAyA ya bharahe niveavaM ceva doNhaMpi // vR. udyAnaM ca tatpurimatAlaM ca udyAnapurimatAlaM tasmin, puryAM vinItAyAM tatra jJAnavaraM bhagavata utpannamiti vAkyazeSaH / tathA tasminnevAhani bharatasya nRpaterAyudhazAlAyAM cakrotpAdazca babhUva / bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi' tti bharatAya nivedanaM ca dvayorapi-jJAnaratnacakraratnayoH ___ Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 Avazyaka mUlasUtram-1 taniyuktapuruSaiH kRtamityadhyAhAra iti gAthArthaH / / atrAntare bharatazcintayAmAsa-pUjA tAvadvayorapi kAryA, kasya prathamaM kartuM yujyate ? kiM cakraralasya uta tAtasyeti, tatrani. (343) tAyaMmi pUie cakka pUiaM pUaNAriho tAo / ihaloiaMtu cakaM paraloasuhAvaho tAo / / vR-gamanikA-'tAte' trailokyagurau pUjite sati cakraM pUjitameva, ttpuujaanibndhntvaacckrsy| tathA pUjAmarhatIti pUjArhaH tAto vartate, devendrAdinutatvAt / tathA iha loke bhavaM caihalaukikaM tuM cakraM, turevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, kimavadhArayati ? aihikameva cakraM, saaNsaariksukhhetutvaat| paraloka sukhAvahaH paralokasukhAvahastAtaH, zivasukhahetutvAd iti gAthArthaH / tasmAt tiSThatu tAvaccakraM tAtasya pUjA kartuM yujyate' iti saMpradhArya tatpUjAkarappasaMdezavyApRto babhUva / idAnIM kathAnakam-bharaho savvidIe bhagavaMtaM vaMdiuM payaTTo, marudevIsAmiNI ya bhagavaMte pavvaie bharaharajasiriM pAsiUNa bhaNiyAiA-mama puttassa erisI rajjasirI Asi, saMpayaM so khuhApivAsAparigao naggao hiMDaitti ubveyaM kariyAiA, bharahassa tisthakaravibhUI vaNNetassavi na pattijiyAiA, puttasogeNa ya se kila jhAmalaM cakkhaM jAyaM ruyaMtIe, to bharaheNa gacchaMteNa kinnattA-ammo ! ehi, jena bhagavao vibhUI daMsemi ! tAhe bharaho hatthikhaMdhe purao kAUNa niggao, samavasaraNadese ya gaNayamaMDalaM sarasamUheNa vimAnArUDheNottaraMteNa virAyaMtadhayavaDaM pahayadeva,dahininAyapUriyadisAmaMDalaM pAsiUNa bharaho bhaNiyAio-peccha jai erisI riddhI mama koDisayasahassabhAgeNavi, tato tIe bhagavao chattAicchattaM pAsaMtIe ceva kevalamuSpanna / anne bhaNaMti-bhagavao dhammakahAsadaM suNaMtIe / tatkAlaM ca se khuTTamAugaM, tato siddhA, iha bhArahosappiNIe paDhamasiddhottikAUNa devehiM pUjA kayA, sarIraM ca khIrode chUTa, bhagavaM ca samavarasaraNamajjhattho sadevamanuyAsurAe sabhAe dhammaM kahei, tattha usabhaseno nAma bharahaputto puvvabaddhagaNaharanAmagotto jAyasaMvego pavvaio, baMbhI ya pavvaiA, bharaho sAvago jAo, suMdarI pavvayaMtI bharaheNa itthIrayaNaM bhavissaitti niruddhA, sAvi sAviA jAyA, esa caubiho smnnsNgho| te ya tAvasA bhagavao nANamuppannaMti kacchamahAkacchavajjA bhagavao sagAsamAgaMtUNa bhavaNavaivANamaMtara joisiyavemANiyadevAiNNaM parisaM daddUNa bhagavao sagAse pabvaiA, ittha samosaraNe marIimAiA bahave kumArA pabvaiA / sAmpratamabhihitArthasaMgrahaparamidaM gAthAcatuSTayamAhani. (34) saha marudevAi niggao kahaNaM pavvaja usabhasenassa / baMbhImarIidikkhA suMdarI orohasuadikkhA / ni. (345) . paMca ya puttasayAI bharahassa ya satta nttuuasyaaii| sayarAhaM pavvaiA taMmi kumArA samosaraNe / / ni. (346) bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimAnavAsI a / saviDii saparisA kAsI nANuppayAmahimaM / / ni. (347) daddUNa kIramANiM mahimaM devehi khattio mriii| * sammattaladdhabuddhI dhammaM soUNa pavvaio / / vR. 'kathanaM' dharmakathA parigRhyate, marudevyai bhagavadvibhUtikathanaM vA / tathA 'naptRzatAnIti' Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.347] 133 pautrakazatAni / tathA 'sayarAhamiti' dezIvacanaM yugapadardhAbhidhAyakaM tvaritArthAbhidhAyakaM veti| 'marIciriti' jAtamAtro marIcInmuktavAn ityato marIcimAn marIciH, abhedopacArAnmatublopAdveti, asya ca prakRtopayogitvAtkumArasAmAnyabhidhAne satyapi bhedenopanyAsaH / samyaktvena labdhA-prAptA buddhiryasya sa tathAvidhaH / zeSaM sugamamiti / kathAnakam--bharaho'vi bhagavao pUaM kAUNa cakkarayaNassa aTTAhiAmahimaM kariyAio, nivvattAe aThThAhiAe taM cakkarayaNaM pubbAhimuhaM pahAviaM, bharaho savvabalena tamanugacchiAio, taM joyaNaM gaMtUNa ThiaM, tato sA joaNasaMkhA jAA, puvveNa ya mAgahatthiM pAviUNa aTThamabhattosito raheNa samuddamavagAhitA cakkanAbhiM jAva, tato nAmaMkaM saraM visajjiyAio, so duvAlasajoyaNANi gaMtUNa mAgahatitthakumArassa bhavaNe paDio, so taM daddUNa parikuvio bhaNai-kesa NaM esa apatthiapatthie ?, aha nAmayaM pAsai, nAyaM jahA uppanno cakkavaTTitti, saraMcUDAmaNiM ca ghettUNa uvaDhio bhaNatiahaM te puvvillo aMtevAlo, tAhe tassa aTThAhi mahAmahimaM karei / __ evaM eeNa kameNa dAhiNeNa varadAmaM, avareNa pabhAsaM, tAhe siMdhudevi oyavei, tato veyavagirikumAraM devaM, tato tamisaguhAe kayamAlayaM, tao suseNo addhabaleNa dAhiNillaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato suseNo timisaguhaM samugghADei, tato timisaguhAe maNirayaNena ujjoaMkAUNa ubhao pAsiM paMcadhaNusayAyAmavikhaMbhANi egUnapannAsaM maMDalAni AlihamANe ujjoakaraNA umpugganimuggAo a saMkameNa uttariUNa niggao timisaguhAo, AvaDiaM cilAtehiM samaM juddhaM, te parAjiA mehamuhe nAma kumAre kuladevae ArAheti, te sattaratti vAsaM, vAseMti, bharaho'vi cammarayaNe ThaveUNa uvariM chattarayaNaM Thavei, maNirayaNaM chattarayaNassa paDicchAbhAe Thaveti, tatopabhii logena aMDasaMbhavaM jagaM paNIaMti, taM brahmANDapurANaM, tattha puvaNhe sAlIvuppai avaraNhe jimmai, evaM satta divase acchatti, tato mehamuhA AbhiogiehiM dhADio, cilAyA tesiM vayaNena uvaNayA bharahassa, tato cullahimavaMtagirikumAraM devaM oyaveti, tatya bAvattari joyaNANi saro uvarihutto gacchati, tato usabhakUDae nAmaM lihai, tato suseno uttarillaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato bharaho gaMgaM oyavei, pacchA senAvatI uttarilaM gaMgAnikkhUDaM oyavei, bharaho'vi gaMgAe saddhiM vAsasahassaM bhoge bhuMjai, tato veyadde pavvae namivinamihiM samaM bArasa saMvaccharANi juddhaM, te parAjiA samANA vinamI itthIrayaNaM namI rayaNANi gahAya uvaTThiyA, pacchA khaMDagappavAyaguhAe naTTamAlayaM devaM oyavei, tato khaMDagappavAyaguhAe nIti, gaMgAkUlae nava nihao uvAgacchaMti, pacchA dakkhiNillaM gaMgAnikkhUDa senAvaI oyavei, etena kameNa saTThIe vAsasahassehiM bhArahaM vAsaM abhijiNaUNa atigao vinIyaM rAyahANiti, bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo, jAhe bArasa vAsANi mahArAyabhiseo vatto rAiNo visajiA tAhe niyayavaggaM sariumAraddho, tAhe dAijati savve niilliA, evaM parivADIe suMdarI dAiA, sA paMDulaMgitamuhI, sA ya jadhvisaM ruddhA taddivasamAraddhA AyaMbilANi kareti, taM pAsittA ruTTho te kuDubie bhaNai-kiM mama nasthi bhoyaNaM?, jaM esA erisIrUveNa jAya, vijA vA natyi ?, tehiM siTuM jahA-AyaMbilAni kareti, tAhe tassa tassovari payaNuo rAgo jAo, Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyaka mUlasUtram-1. sA ya bhaNiyA-jai rubai to mae samaM bhoge muMjAhi, navi to pavvayAhitti, tAhe pAesa paDiyA visajjiyA pabvaiA / annayA bharaho tesiM bhAuyANaM dUyaM paTTavei-jahA mama rajaM AyaNaha, te bhaNaMti-amhavi rajjaM tAeNa dinnaM, tujjhavi, etu tAva tAo pucchijihitti, jaM bhaNihiti taM karihAmo / te NaM samae NaM bhagavaM aTThAvayamAgao viharamANo, ettha sabve samosariA kumArA, tAhe bhaNaMti-tubbhehiM dinnAiM rajjAiM harati bhAyA, tA kiM karemo ? kiM jujjhAmo uyAhu AyANAmo?, tAhe sAmI bhogesu nivvattAvemANo tesiM dhammaM kahei-na muttisamaM suhamatyi, tAhe iMgAladAhakadiTuMtaM kahei-jahA ego iMgAladAhao eNaM bhANaM pANiassa bhareUNaM gao, taM tena udagaM niDhaviaM, uvariM Aico pAse agI puNo parissamo dArugANi kuTuMtassa, gharaM gato pANaM pIaM, mucchio sumiNaM pAsai, evaM asabbhAvapaTThavaNAe kUvatalAganadidahasamuddA ya sabve pIA, na ya chijjai taNhA, tAhe egaMmi jiNNakUve taNapUliaMgahAya ussicai, jaM paDiyasesaM taM jIhAe lihai / evaM tubmehipi anuttarA savvaloge sapharisA savvaTThasiddha anubhUA, tahavi tattiM na gayA / evaM viyAliaM nAma ajjhayaNaM bhAsai 'saMbujjhaha kiM na bunjhahA ?' evaM aTThAnaue vittehiM aTThAnaui kumArA pavyaiA, koi paDhamillueNa saMbuddho koi bitieNa koi tatieNa jAhe te pavvaiA / amumevArthamupasaMharabAhani. (348) mAgahamAI vijayo suMdaripabvaJja bArasabhiseo ! ANavaNa bhAugANaM samusaraNe puccha didvNto|| vR- gamanikA-mAgadhamAdau yasya sa mAgadhAdiH, ko'sau ? vijayo bharatena kRta iti / punarAgatena sundaryavarodhasthitA dRSTA, kSINatvAnmuktA ceti / dvAdaza varSANi abhiSekaH kRto bharatAya, AjJApanaM bhrAtRNA cakAra, te'pi ca samavasaraNe bhagavanataM pRSTavantaH, bhagavatA cAhAra* dAhakadRSTAnto gadita iti gAthAkSarArthaH / idAnIM kathAnakazeSam - kumAresu pavvaiesu bharaheNa bAhubaliNo dUo pesio, so te pavvaie souM Asurutto, te bAlA tumae pabvaviA, ahaM puna juddha samattho, tA ehi, kiM vA mamaMmi ajie marahe tume jiaMti / tato sababaleNa dovi miliA desaMte, bAhubaliNA bhaNiaM-kiM anavarAhiNA logena mArieNaM ?, tumaM ca ahaM ca duve'vi jujjhAmo, evaM houtti, tesiM paDhamaM diTThijuddhaM jAyaM, tattha bharaho parAjio, pacchAvAyAe, tatthavi bharaho parAio, evaM bAhAjuddheNa parAjio muTThijuddhe'vi parAjio daMDajuddhe'vi jippamANo bharaho citiyAio-ki eseva cakkI ? jenAhaM dubbalotti, tassa evaM ciMtaMtassa devayAe AuhaM dinnaM cakkarayaNaM, tAhe so teNaM gahieNa pahAvio / io bAhubalinA diTTho gahiyadivvarayaNo Agao, sagavvaM ciMtiyaM cAnena-samameeNa bhaMjAmi eyaM, kiM puna tucchANa kAmabhogAna kAraNA bhaTTaniyapaiNNaM evaM mama vAvAiuM na juttaM, sohaNaM me bhAugehiM anuDhiaM ahamavi tamanuTThAmitti ciMtiUNa bhaNiyaM cANeNa-dhisi dhisi purisattaNaM te ahammajuddhapavattassa, alaM me bhogehiM, geNhAhi rajaM, pavvayAmitti, mukkadaMDo pavvaio, bharahena bAhubalissa putto raje tthvio| bAhubalI viciMtei-tAyasamIve bhAuNo me lahuyarA samuppannanANAisayA, te kiha niraisao picchAmi ?, ettheva jAva acchAmi jAva kevalanANaM samuppannaMti, evaM so paDimaM Thio, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.348] 135 mANapavyayasihare, jANai sAmI tahavi na paTThavei, amUDhalakkhA titthayarA, tAhe saMvaccharaM acchai kAussaggeNaM, vallIvitANeNaM veDhio, pAyA ya vammIyaniggaehiM bhuyaMgehi, puNNe ya saMvacchare bhagavaM baMbhIsuMdarIo paTTavei, puTviM na paTThaviA, jena tayA sammaM na paDivAitti, tAhiM so maggaMtIhiM vallItaNavedio diTTho, parUDheNaM mahalleNaM kucceNaMti, taM daNaM vaMdio, imaM ca bhaNiyaMtAo Anavei-na kira hasthivilaggassa kevalanANaM samuppajjaitti bhaNiUNaM gayAo, tAhe paciMtito kahiM etya hatthI?, tAo aaliyaM na bhaNati, tato ciMtaMteNa NAyaM-jahA mANahatyitti, ko ya mama mAno ?, vacAmi bhagavaMtaM vaMdAmi te ya sAhuNotti pAde ukkhitte kevalanANaM samuppannaM, tAhe gaMtUNa kevaliparisAe tthio| tAhe bharaho'vi rajjaM bhuMjai / marIIvi sAmAiyAdi ekkArasa aMgANi ahijio / sAmpratamabhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAsaptakamAhani. (349) bAhubalikovakaraNaM niveaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA paiNNA ya / vR-AsAmabhihitArthAnAmapi asaMmohArthamakSaragamanikA pradarzyate - bharatasaMdezAkarNane sati bAhubalinaH kopakaraNaM, tanivedanaM cakravartibharatAya dUtena kRtaM, 'devayatti' yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM cakravartI na tvahamiti cintite devatA Agateti, 'kahaNaMti' bAhubalinA pariNAmadAruNAn bhogAn paryAlocya kathanaM kRtaM-alaM mama rAjyeneti, tathA cAha-nAdharmeNa yudhyAmIti, dIkSA tena gRhItA, anutpatrajJAnaH kathamahaM jyAyAn laghIyaso drakSyAmItyabhisaMdhAnAt pratimA aGgIkRtA pratijJA ca kRtA-nAspAdanutpannajJAno yAsyAmIti niyuktigAthA, zeSAstu bhASyagAthAH // [bhA.32] paDhamaM diTThIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva bAhAhiM / muTThIhi a daMDehi a savvatthavi jippae bharaho // [bhA.33] so eva jippamANo vihuro aha naravaI viciMtei / kiM mani esa cakkI ? jaha dAni dubbalo ahayaM / / [bhA.34] saMvacchareNa dhUaM amUDhalakkho u pesae arihA / hatthIo oyaratti a vutte ciMtA pae nANaM / / [bhA.35] uppannanANarayaNo tinnapaiNNo jinassa pAmUle / gaMtuM titthaM namiuM kevaliparisAi AsINo / [bhA.36] ___kAUNa egachattaM bharaho'vi abhuNjruuviulbhoe| mariIvi sAmipAse viharai tvsNjmsmggo|| [bhA.37] sAmAiamAIaM ikkArasamAu jAva aMgAu / ujjutto bhattigato ahijio so gurusagAse / / vR-tayozca bharatabAhubalinoH prathamaM dRSTiyuddhaM punarvAgyuddhaM tathaiva bAhubhyAM muSTibhizca daNDaizca, 'sarvatrApi' sarveSu yuddheSu jIyate bharataH / / sa evaM jIyamAno vidhuro'tha narapatirvicintitavAn-kiM manye eSa cakravartI ? yathedAnI durbalo'hamiti // kAyotsargAvasthite bhagavati bAhubalini saMvatsareNa 'dhUtAM' duhitaraM amUDhalakSastu preSitavAn 'arhan' AditIrthakaraH, 'hastinaH avatara' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 Avazyaka mUlasUtram - 1 : iti cokto cintA tasya jAtA, yAmIti saMpradhArya 'pade' iti pAdotkSepe jJAnamutpannamiti // utpannajJAnaratnastIrNa-pratijJo jinasya pAdamUle ke valiparSadaM gatvAtIrthaM natvA AsIna H // atrAntare kRtvA ekacchatraM bhuvanamiti vAkyazeSaH, bharato'pi ca bhuGge vipulabhogAn / marIcirapi svAmipArzve viharati tapaH saMyamasamagraH / sa ca sAmAyikAdikamekAdazamaGgaM yAvat udyuktaH kriyAyAM, bhaktigato bhagavati zrute vA, adhItavAn sa gurusakAza ityupanyastagAthArthaH // ni. (350) aha annayA kayAI gimhe unheNa parigayasarIro / aNhANaeNa caio imaM kuliMgaM viciMtei // vR- 'atha' ityAnantaryo 'kadAcid' ekasminkAle grISme uSNena parigatazarIraH 'ammAneneti' amnanaparISaNa tyAjitaH saMyamAt 'etatkuliGgaM' vakSyamANaM vicintayatIti gAthArthaH // ni. ( 351 ) merugirIsamabhAre na humi samatyo muhuttamavi voDhuM / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramanukakhI // vR- gamanikA - merugiriNA samo mAro yeSAM te tathAvidhAstAn naiva samartho muhUrtamapi voDhuM, kAn ?, zramaNAnAmete zrAmaNAH, ke te ?, guNAH viziSTakSAntyAdayasyAn, kuto ?, yato dhRtyAdiguNarahito'haM saMsArAnukAGkSIti gAthArthaH // tatazca kiM mama yujyate ? gRhasthatva tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlanamapyazakyaM ni. (352) evamanuciMtaMtassa tassa niagA maI samuppannA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI || vR- ' evaM ' uktena prakAreNa anucintayatasya nijA matiH samutpannA, na paropadezena, sa hyevaM cintayAmAsa - labdho mayA varttamAnakAlocitaH khalupAyaH, jAtA mala zAzvatA buddhiH zAzvateti AkAlikI prAyo niravadyajIvikAhetutvAt iti gAthArthaH // , yaduktaM 'idaM kuliGgaM acintayat' tatpradarzanAyAha ni. (353) samaNA tidaMDagavirayA bhagavaMto nihuasaMkuiaaMgA / ajiiMdiadaMDassa u hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // vR- gamanikA - zramaNAH manovAkkAyalakSaNatridaNDaviratAH, pAzvaryAdibhagayogAdbhagavantaH, nibhRtAni - antaH karaNAzubhavyA- pAracintanaparityAgAt saMkucitAni - azubhakAyavyApAraparityAgAt aGgAni yeSAM te tathocyante, ahaM tu naivaMvidho yato'taH - 'ajitendiyetyAdi' na jitAni indriyANi-cakSura dIni daNDAzca - manovAkkAyalakSaNA yena sa tathocyate, tasya ajitendriyadaNDasya tu bhavatu tridaNDaM mama cihnaM, avismaraNAmiti gAthArthaH || ni. ( 354) loiMdiamuMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho a / thUlagapANivahAo veramaNaM me sayA hoI || vR- gamanikA - muNDo hi dvividho bhavati dravyato bhAvatazca tatraitezamaNA dravyabhAvamuNDAH, katham ?, locena indriyayaizca muNDAH saMyatAstuH ahaM punarnendriyamuNDo yataH ataH alaM dravyamuNDatayA, tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivadhaviratAH zramaNA varttante ahaM tu naivaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAdviramaNaM me sadA bhavatviti gAdhArthaH || Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 upodghAtaH - [ni.355] ni. (355) nikiMcaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA 'hayaM sIleNa duggaMdho // vR. gamanikA-nirgataM kiJcanaM-hiraNyAdi yebhyaste niSkiJcanAzca zramaNAH tathA avidyamAna kiJcanam alpamapi yeSAM te'kiJcanA-jinakalpikAdAyaH, ahaM tu naivaMvidho yataH ato mArgAvismRtyarthaM mama kizcanaM bhavatu pavitrikAdi / tathA zIlena zobhano gandho yeSAM te tathAvidhAH, ahaM tu zIlena durgandhaH ato gandhacandanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH / tathAni. (356) vavagayamohA samaNA mohacchannassa chattayaM hou / anuvAhaNA ya samaNA majjhaM tu uvAhaNA hotu / / vR-vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH, ahaM tu netyaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu / anupAnatkAzca zramaNAH mama copAnahau bhavata iti gAthAkSarArthaH / tathAni. (357) sukkaMbarA ya samaNA niraMbarA majjha dhAurattAI / huMtuM ime vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI / / vR- gamanikA-zuklAnyambarANi yeSAM te zuklAmbarAH zramaNAH, tathA nirgatamambaraM yeSAM te nirambarA jinakalpikAdAyaH 'majjhanti' mama ca, ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNavyudAsaH, dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti ?, 'arho'smi' yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaiH kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gAthArthaH / / tathAni. (358) vajaMta'vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa NhANaM ca piaNaM ca / / vR-gamanikA-varjayanti avadhabhIravo bahujIvasamAkulaM jalArambhaM, tatraiva vanaspaterasthAnAt, avayaM-pApaM, ahaM tu netthaM yataH ato bhavatu me parimitena jalena snAnaM ca pAnaM ceti gaathaarthH| ni. (359) evaM so ruiamaI niagamaivigappiaM imaM liMgaM / taddhitaheusujuttaM pAridhvajaM pavattei // vR. gamanikA-sthUlamRSAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitaM, idaM liGgaM, kiMviziSTam ?-tasya hitAstaddhitAH taddhitAzca te hetavazceti samAsaH, taiH suSThu yuktaM-zliSTamityarthaH, parivrAjApidi pArivrajyaM, pravartayati, zAstrakAravacanAt vartamAnanirdezo'pyaviruddha evaM, pAThAntaraM vA 'pArivvajaM tato kAsI' tti pArivrAjaM tataH kRtavAniti gAthArthaH / / bhagavatA ca saha vijahAra, taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTvA kautukAllokaH pRSTavAn, tathA cAhani. (360) aha taM pAgaDarUvaM da8 pucchei bahujano dhamma / kahai jaINaM to so viAlaNe tassa parikahaNA || vR. gamanikA-atha taM prakaTarUpaM-vijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahurjano dharma, kathayati yatInAM saMbandhibhUtaM kSAntyAdi lakSaNaM tato'sAviti lokA bhaNanti-yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe tasya pari-samantAt kathanA parikathanA 'zramaNAstridaNDaviratA ityAdilakSaNA', pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH, pAThAntaraM vA 'aha taM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyaka mUlasUtram-1 pAgaDarUvaM daTuM pucchisu bahujaNo dhammaM / kahatIsu jatINaM so viyAlaNe tassa parikahaNA / ' pravartata iti gAthArthaH / / ni. (361) dhammakahAakkhitte uvaTThie dei bhagavao sIse / gAmanagarAiAiNa viharai so sAmiNA saddhiM // kR-gamanikA-dharmakathAkSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn, grAmanagarAdIn viharati sa svAminA sAdhU, bhAvArthaH sugamaH, itthaM nirdezaprayojanaM pUrvavat, granthakAravacanatvAdvA'doSa iti gAthArthaH / / anyadA bhagavAn viharamANo'STApadamanuprAptavAn, tatra ca samavasRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyAkarNanAt saMjAtamanastApo'dhRtiM cakre, kadAcidbhogAn dIyamAnAn punarapi gRhantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayaMzca tAn bhogaiH nirAkRtazca cintayAmAsaeteSAmevedAnI parityaktasaGgAnAM AhAradAnenApi tAvaddharmAnuSThAnaM karomIti paJjabhiH zakaTazatairvicitramAhAramAnAyyopanimantrya AdhAkarmAhataM ca na kalpate yatInAmiti pratiSiddhaH akRtAkAritenAnena nimantritavAn, rAjapiNDo'pyakalpanIya iti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parityakta iti sutarAmunmAthito babhUva, tamunmAthitaM vijJAya devarAT tacchokopazAnteya bhagavanatamavagrahaM papraccha-katividho'vagraha iti, bhagavAnAha-paJavidho'vagrahaH, tadyathAdevendrAvagrahaH rAjAvagrahaH gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazca, rAjA-bharatASipo gRhyate, gRhapatiH-mANDaliko rAjA, sAgArikaH-zayyAtaraH, sAdharmikaH-saMyata iti, eteSAM cottarottareNa pUrvaH pUrvo vAdhito draSTavya iti, yathA rAjA'vagraheNa devendrAvagraho bAdhita ityAdi prarUpite devarADAha-bhagavan ! ya ete zramaNA madIyAvagrahe viharanti, teSAM mayA'vagraho'nujJAta ityevamabhidhAya abhivandya ca bhagavantaM tasthau, bharato'cintayat-ahamapi svamavagrahamanujAnAmIti, etAvatA'pi naH kRtArthatA bhavatu, bhagavatsamIpe'nujJAtAvagrahaH zakraM pRSTavAn-bhaktapAnamidamAnItaM anena kiM kAryamiti, devarADAha-guNottarAn pUjayasva, so'cintayat-ke mama sAdhuvyatirekeNa jAtyAdibhiruttarAH ?, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA viratAviratatvAdguNottarAH, tebhyo dttmiti| punarbharato devendrarUyaM bhAsvaramAkRtimad dRSTvA pRSTavAn-kiM yUyamevaMbhUtena rUpeNa devaloke tiSThata uta neti, devarAja Aha-neti, tat mAnuSairdraSTumapi na pAryate, bhAsvaratvAt, punarapyAha bharataHtasyAkRti-mAtreNApi asmAkaM kautukaM, tanidarzyatAM, devarAja Aha-tvamuttamapuruSa itikRtvA ekamaGgAvayavaM darzayAmItyabhidhAya yogyAlaGkAravibhUSitAM aGgulImatyantabhAsvarAma-darzayat, dRSTvA ca tAM bharato'tIva mumude, zakrAGgulI ca sthApayitvA mahimAmaSTAhikAM cakre, tataH pabhRti zakrotsavapravRtta iti / bharatazca zrAvakAnAhUya uktavAn-bhavadbhiH pratidinaM mahIyaM bhoktavyaM, kRSyAdi ca na kArya, svAdhyAyAdiparairAsitavyaM, bhukte ca madIyagRhadvArAsannavyavasthitaiH vaktavyam-jito bhavAn vardhate bhayaM tasmAnmA hana mA haneti, te tathaiva kRtavantaH, bharatazca ratisAgarAva-gADhatvAt tacchandAkarNano'ArakAlameva kenAhaM jita iti, AH jJAtaM-kaSAyaiH, tebhya eva ca vardhate bhayabhityAlocanApUrvaM saMvegaM yAtavAn iti / atrAntare lokabAhulayAt sUpakArAH pAkaM kartumazaknuvanto bharatAya niveditavantaH-neha jJAyate-kaH zrAvakaH ko vA neti, lokasya praghuratvAt, Aha bharataH-pRcchApUrvakaM deyamiti / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.361] 139 tatastAna pRSTavantaste ko bhavAn ?, zrAvakaH, zrAvakANAM kati vratAni ?, sa Aha-zrAvakANAM na santi vratAni, kintvasmAkaM paJcANuvratAni, kati zikSAvratAni ?, te uktavantaH-sapta zikSAvratAni, ya evaMbhUtAste rAjJo niveditAH, sa ca kAkiNIralena tAna lAJchitavAnaH punaH SaNmAsena ye'nye bhavanti tAnapi lAJchitavAn, SaNmAsakAlAdanuyogaM kRtavAn, evaM brAhmaNAH saMjAtA iti / te ca svasutAn sAdhubhyo dattavantaH, te ca pravrajyAM cakruH, parISahabhIravastu zrAvakA evAsaniti / iyaM ca bharatarAjyasthitiH, Adityayazasastu kAkiNIratnaM nAsIt, suvarNamayAni yajJopavItAni kRtavAn, mahAyazaH prabhRtayastu kecana rupyamayAni, kecana vicitrapaTTasUtramayAni, ityevaM yajJopavItaprasiddhiH / amumevArthaM samosaraNetyAdigAthayA pratipAdayatini. (362) samusaraNa bhatta uggaha aMguli jhaya sakka sAvayA ahiaa| jeA vaDDai kAgiNilaMchana anusajjaNA aTTha / / kR-gamanikA-samavasaraNaM bhagavato'STApade khalvAsIt, bhaktaM bharatenAnItaM, tadagrahaNonmAthite sati bharate devezo bhagavantamavagrahaM pRSTavAn; bhagavAMzca tasmai pratipAditavAn / 'aMgali jhaya' tti bharatanRpatinA devalokanivAsirUpapRcchAyAM kRtAyAM indreNa aGguliH pradarzitA, tata evArabhya dhvajotsavaH pravRttaH / sakkatti bharatanRpatinA kimanenAhAreNa kAryamiti pRSTaH zakro'bhihitavAntvadadhikebhyo dIyatAmiti, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA adhikA iti / 'jeyA vaDDaitti' prAkRtazailyA 'jito bhavAn vardhate bhayaM' bhuktottarakAlaM te uktavantaH, 'kAgiNilaMchaNatti' pracuratvAt kAkiNIralena lAJchanaM-cihnaM teSAM kRtamAsIt 'anusaJjaNA aTTatti aSTau puruSAn yAvadayaM dharmaH pravRttaH, aSTau vA tIthakarAn yAvaditi gAthArthaH / tata UrdhvaM mithyAtvamupagatA iti / / ni. (363) rAyA Aiccajaso mahAjase aibale a balabhadde / balavirie kattavirie jalavirie daMDavirie ya / / ni. (364) eehiM addhabharahaM sayalaM bhuttaM sireNa dharioa / pavaro jiNiMdamauDo sesehiM na cAio voDhuM / / vR-gamanikA-ebhirardhabharataM sakalaM bhuktaM, zirasA dhRtazca, ko'sAvityAha-pravaro jinendramukuTo devendropanItaH zeSaH-narapatibhiH na zakito voDhuM, mahApramANatvAditi gAthArthaH // ni, (365) assAvagapaDisehe chaThe chaTTe amAsi anuogo| kAlena ya micchattaM jinaMtare sAhuvoccheo / / vR-gamanikA-azrAvakANAM pratiSedhaH kRtaH, Urdhvamapi SaSThe SaSThe mAse anuyogo babhUva, anuyogaH-parIkSA, kAlena gacchatA mithyAtvamupagatAH, kadA?, navamajinAntare, kimiti ?, yatastatra sAdhuvyavaccheda AsIditi gAthArthaH / / sAmpratamuktAnuktArthapratipAdanAya saMgrahagAthAmAhani. (366) dAnaM ca mAhaNANaM 1 vee kAsI a 2 puccha nivvANaM 4 / kuMDA 5 thUbha 6 jiNahare 7 kavilo 8 bharahassa dikkhA ya 9 // vR-gamanikA-dAnaM ca mAhanAnAM loko dAduM pravRtto, bharatapUjitatvAt / 'vede kAsI atti E Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 Avazyaka mUlasUtram - 1 AryAn vedAn kRtavAMzca bharata eva tatsvAdhyAyanimittamiti, tIrthakRtstutirUpAn zrAvakadharmapratipAdakAMzca, anAryAstu pazcAt sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA iti / 'puccha' tti bharato bhagavantamaSTApadasamavasRtameva pRSTavAn-yAgbhUtA yUyaM evaMvidhAstIrthakRtaH kiyantaH khalviha bhaviSyantItyAdi / 'nivvANaM' ti bhagavAnaSTApade nirvANaM prAptaH, devairagnikuNDAni kRtAni, stUpAH kRtAH, jinagRhaM bharatazcakAra, kapilo marIcisakAze niSkrAntaH, bharatasya dIkSA ca saMvRtteti samudAyArthaH // avayavArtha ucyate- AdyAvayavadvayaM vyAkhyAtameva, pRcchAvayavArthaM tuAha-ni. (367) punaravi a samosaraNe pucchIa jinaM tu cakkiNo bharahe / appuTTho a dasAre titthayaro koihaM bharahe || vR- gamanikA - punarapi ca samavasaraNe pRSTavAMzca jinaM tu cakravarttinaH bharataH, cakravarttina ityupalakSaNaM tIrthakRtazceti, bharatavizeSaNaM vA cakrI bharatastIrthakarAdInaM pRSTavAn / pAThAntaraM vA 'pucchIya jine ya cakkiNo bharahe' pRSTavAn jinAn cakravarttinazca bharataH, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, bhagavAnapi tAn kathitavAn, tathA apRSTazca dazArAn, tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM pariSadIti pRSTavAn, bhagavAnapi marIciM kathitavAn iti gAthAkSarArthaH / tathA cAha ni. (368) jinacakkidasArANaM vaNNa 1 pamANAI 2 nAma 3 gottAI 4 / AU 5 pura 6 mAi 7 piyaro 8 pariyAya 9 gaI ca 10 sAhIa // vR- gamanikA - 'jinacakridazArANAM' jinacakravarttivAsudevAnamityarthaH, varNapramANAni tathA nAmagotrANi tathA AyuH purANi mAtApitArai yathAsaMbhavaM paryAyaM gatiM ca, cazabdAt jinAnAmantarANi ca ziSTavAn iti dvAragAthAsamAsArthaH // avayavArthe tu vakSyAmaH / tatra praznAvayavamadhikRtya tAvadAha bhASyakAraH[bhA. 38] jAriyA loarU bharahe vAsaMmi kevalI tume / erisayA kai ane tAyA ! hohiMti tittharA ? // vR- yAdhzA lokaguravo bhArate varSe kevalino yUyaM, IzAH kiyanto'nye'traiva tAta ! bhaviyanti tIrthakarAH ? iti gAthArthaH // ni. (369) aha bhaNai jinavariMdo bharahe vAsaMbhi jArisI ahayaM / erisayA tevIsaM anne hohiMti titthayarA // ni. (370) hohI ajio saMbhava abhinaMdana sumai suppabha supAso / sasi puSpadaMta sIala sijaMso vAsupuje a / / / ni. (371) vimalamanaMtara dhammo saMtI kuMthU aro a mallI a / munisuvvaya nami nemI pAso taha vaddhamANo a // ni. ( 372 ) aha bhaNai naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tAriyA kai anne tAyA hohiMti rAyANo // vR- gamanikA - atha bhaNati naravarendro - bharataH, bhArate varSe yAdhzastvahaM tAdhzAH katyanye tAta ! bhaviSyanti rAjAna iti gAthArthaH // ni. (373) aha bhai jinavariMdo jArisao taM nariMdasaddUlo / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 upodghAtaH - [ni.373] erisayA ekkArasa anne hohiMti rAyANo / vR-gamanikA-atha bhaNati jinavarendro-yAzastvaM narendrazArdUlaH, zArdUla:-siMhaparyAyaH, IzA ekAdaza anye bhaviSyanti rAjAnaH / te caiteni. (374) hohI sagaro maghavaM saNaMkumAro ya rAyasAhUlo / saMtI kuMthU a aro hoi subhUmo ya korvyo| ni. (375) navamo a mahApaumo hariseno ceva rAyasaGkalo / jayanAmoje naravaI bArasamo baMbhadatto a / / vR-gAthAdvayaM nigadasiddhameva / yaduktam 'apRSTazca dazArAn kathitavAna' tadabhidhitsurAha bhASyakAra:[bhA.39] hohiMti vAsudevA nava anne nIlapIakosijA / halamusalacakkajohI satAlagaruDajhayA do do / - bhaviSyanti vAsudevA nava baladevAzcAnuktA apyatra tatsahacaratvAt draSTavyAH, yato vakSyati 'satAlagaruDajhayA do do', te ca sarve baladevavAsudevA yathAsaMkhyaM nIlAni ca pItAni ca kauzeyAni-vastrANi yeSAM te tathAvidhAH, yathAsaMkhyameva halamuzalacakrayodhinaH-halamuzalayodhino baladevAH cakrayodhino vAsudevA iti, saha tAlagaruDadhvajAbhyAM vartanta iti staalgrudddhvjaaH| ete ca bhavanto yugapad dvau dvau bhaviSyatiH, baladevavAsudevAviti gAthArthaH / / vAsudevAbhidhAnapratipAdanAyAha[bhA.40] tiviThU a 1 diviThU 2 sayaMbhu 3 purisuttame 4 purisasIhe 5 / taha purisapuMDarIe 6 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // vR-nigadasiddhA / / adhunA baladevAnAmabhidhAnapratipAdanAyAha[bhA.41] ayale 1 vijae 2 bhadde 3, suppabhe 4 a sudaMsaNe 5 // AnaMde 6 naMdane 7 paume 8, rAme 9 Avi apacchime / / vR-nigadasiddhA / / vAsudevazatrupratipAdanAyAha[bhA.42] AsaggIve 1 tAraya 2 meraya 3 mahukeDhave 4 nisuMbhe 5 a / bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe 8 a navame jarAsiMdhU // nigadasiddhA eva / [bhA.43] ee khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / sabbe a cakkajohI savve a hayA sacakkehiM / / vR. gamanikA-ete khalu pratizatravaH-ete eva khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt nAnye, kIrtipuruSANAM vAsudevAnAM, sarve cakrayodhinaH, sarve ca hatAH svacakrairiti-yatastAnyeva taMcakrANi vAsudevavyApattaye kSiptAni taiH, puNyodayAt vAsudevaM praNamya tAneva vyApAdayanti iti gaathaarthH| evaM tAvatprAgupanyastagAthAyAM varNAdidvAropanyAsaM parityajya asaMmohArthamukrameNa jinAdInAM nAmadvAramuktaM, pArabhavikaM caiSAM varNanAmanagaramAtRpitRpurAdikaM prathamAnuyogato'vaseyaM, iha vistarabhayAnoktamiti / / sAmprataM tIrthakaravarNapratipAdanAyAha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (376) paumAbhavAsupujjA rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA / ni. (377) varakaNagataviagorA solasa titthaMkarA muneyabvA / eso vaNNavibhAgo cauvIsAe jinavarANaM // vR-gAthAdvayaM sUtrasiddhameva / / sAmprataM tIrthakarANAmeva pramANAbhidhitsayAhani. (378)paMceva 1 addhapaMcama 2 cattAra 3 chuTTa 4 taha tigaM 5 ceva / aDvAijA 6 dunni 7 a divaTTa 8 megaM dhanusayaM 9 ca // ni. (379) nauI 10 asIi 11 sattari 12 saTThI 13 pannAsa 14 hoi nAyavvA / paNayAla 15 catta 16 paNatIsa 17 tIsA 18 paNavIsa 19 vIsA 20 y|| ni. (380)pannarasa 21 dasa dhanUni ya 22, nava pAso 23 sattarayaNio vIro / nAmA puvuttA khalu tityayarANaM muneyavvA / vR- etAstisro'pi pAThasiddhA eva / sAmprataM bhagavatAmeva gotrANi pratipAdayannAhani. (381) munisuvvao a arihA arihanemI a goamasaguttA / sesA titthayarA khalu kAsavaguttA muneyavvA // vR-nigadasiddhA // AyuSkAni tu prAkpratipAditAnyeveti na pratanyante, bhagavatAmeva purapratipAdanAya gAthAtritayamAhani. (382)ikkhAga bhUmi 1 ujjhA 2 sAvatthi 3 vinia 4 kosalaparaM 5 ca / kosaMbI 66 vANArasI 7 caMdAnana 8 taha ya kAkaMdI 9 / / ni. (383)bhaddilapura 10 sIhapuraM 11 caMpA 12 kaMpalli 13 ujjha 14 rayaNapuraM 15 / tinneva gayapuraMmI 18 mihilA 19 taha ceva rAyagihaM 20 // ni. (384)mihilA 21 sorianayaraM 22 vANArasi 23 taha ya hoi kuMDapuraM / usamAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // vR-nigadasiddhAH / / bhagavatAmeva mAtRpratipAdanAyAhani. (385)marudevi 1 vijaya 2 senA 3 siddhatthA 4 maMgalA 5 susImA 6 ya / puhavI 7 lakkhaNa 8 sAmA 9 naMdA 10 viNhU 11 jayA 12 rAmA 13 // ni. (386)sujasA 14 suvvayA 15 airA 16, sirI 17 devI 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI 20 a vappA 21 a, siva 22 vammA 23 tisalA 24 ia|| vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva / / bhagavatAmeva pitRpratipAdanAyAhani. (387) nAbhI 1 jiasattU 2 A, jiyArI 3 saMvAre 4 ia / mehe 5 dhare 6 paiDhe 7 a, mahasene 8 akhattie / ni. (388)suggIve 9 daDharahe 10 viNhU 11, vasupUje 12 a akhattie / kayavammA 13 sIhasene 14 a, bhAnU 15 visasene 16 ia / / / ni. (389)sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuvijae 22 / rAyA a assasene 23 siddhatthe'vi ya 24 khattie / / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 389 ] 143 vR- nigadasiddhAH // paryAyo- gRhasthadiparyAyo bhagavatAmukta eva tathaiva draSTavyaH / sAmprataM bhagavatAmeva gatipratipAdanAyAha ni. (390) savve'vi gayA muka jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / titthavarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAhaM || - nigadasiddhA // evaM tAvattIrthakarAn aGgIkRtya pratidvAragAthA vyAkhyAtA, idAnIM cakravarttinaH aGgIkRtya vyAkhyAyate eteSAmapi pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogAdavaseyaM, sAmprataM cakravarttivarNapramANapratipAdanAyAha ni. (391) savve'vi egavaNNA nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chakkhaMDabharahasAmI tesi pamANaM ao bucchaM || ni. (392) paMcasaya 1 addhapaMcama 2 bAyAlIsA ya addhadhanuaM ca 3 / igayAla dhanussaddhaM 4 ca cautthe paMcame cattA 5 // ni. (393) paNatIsA 6 tIsA 7 puna aTThAvIsA 8 ya vIsai 9 dhanUni / pannarasa 10 bAraseva ya 11 apacchimo satta ya dhanUni 12 // nigadasiddhAH ||nAmAni prAkpratipAditAnyeva, sAmprataM cakrabarttigotrapratipAdanAnAhani. ( 394 ) kAsavaguttA savve caudasarayaNAhivA samakkhAyA / deviMdavaMdiehiM jinehiM jiarAgadosehiM // vR- sUtrasiddhA | sAmprataM cakravartyAyuSkapratipAdanAyAhani. (395) caurAsII 1 bAvattarI a puvvANa sayasahassAI 2 | paMca 3 ya tinni a 4 egaM ca 5 sayasahassA ca vAsANaM / ni. (396) paMcAnaui sahassA 6 caurAsII a 7 aTThame laTThI 8 / lIsA 9 ya dasa 10 ya tinni 11 a apacchime sattavAsasayA 12 / / vR- gAthAdvayaM paThitasiddham // idAnIM cakravarttinAM purapratipAdanAyAha-ni. (397) jammaNa vinIa 1 ujjhA 2 sAvatthI 3 paMca hatyiNapuraMmi 8 / vANArasi 9 kaMpille 10 rAyagihe 11 ceva kaMpille 12 // vR- nigadasiddhA eva // sAmprataM cakravarttimAtRpratipAdanAyAha- ni. (398) sumaMgalA 1 jasavaI 2 bhaddA sahadevi 4 aira 5 siri 6 devI 7 / tArA 8 jAlA 9 merA 10 ya vappagA 11 taha ya cUlanI a // - nigadasiddhA / sAmprataM cakravarttipitRpratipAdanAyAha ni. ( 399 ) usame 1 sumittavijae 2 samuddavijae 3 a assasene a 4 / tai vIsaseNa 5 sUre 6 sudaMsaNe 7 kattavirie 8 a // ni. ( 400 ) paumuttare 9 mahAhari 10 vijae rAyA 11 taheva baMbhe 12 a / osappiNI imIse piunAmA cakkavaTTINaM // vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva // paryAyaH keSAJcit prathamAnuyogato'vaseyaH keSAJcit pravrajyA'bhAvAt na vidyata eveti / sAmprataM cakravarttigatipratipAdanAyAha " Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Avazyaka mUlasUtram-1. ni. (401) aDDeva gayA mokkhaM subhumo baMbho a sattami puThaviM / maghavaM saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM / / vR. nigadasiddhA // evaM tAvancakravartino'pyadhikRtya vyAkhyAtA pratidvAragAthA, idAnIM vAsudevabaladevAGgIkaraNato vyAkhyAyate-eteSAmapi ca pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogata evAvaseyaM, sAmprataM vAsudevAdInAM varNapramANapratipAdanAyAha-- ni. (402) vaNNeNa vAsudevA savve nIlA balA ya sukkilyaa| ___ eesi dehamAnaM vucchAmi ahaanupubbiie|| ni. (403)paDhamo dhanUnasII 1 sattari 2 saTThI 3 a panna 4 paNapAlA 5 / aunattIsaM ca dhanU 6 chavvIsA 7 solasa 8 daseva 9 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM // nAmAni prAgabhihitAnyeva / sAmprataM vAsudevAdInAM gotrapratipAdanAyAhani. (404) baladevavAsudevA aTeva havaMti goymsguttaa| nArAyaNapaumA puna kAsavaguttA muNeavvA / / vR-nigadasiddhA / / vAsudevabaladevAnAM yathopanyAsamAyuH pratipAdanAyAhani. (405)caurAsII 1 bisattari 2 saTThI 3 tIsA ya 4 dasa 5 ya lkkhaaii| pannaTThi sahassAI 6 chappannA 7 bArase 8 gaM ca 9 // ni. (406) paMcAsII 1 pannattarI a 2 pannaTTi 3 paMcavaNNA 4 ya / sattarasa sayasahassA 5 paMcamae AuaM hoii||| ni. (407) paMcAsIi sahassA 6 pannaTThI 7 taha ya ceva pannarasa 8 / __bArasa sayAI 9 AuM baladevANaM jahAsaMkhaM // vR-nigadasiddhAH // sAmpratamamISAmeva purANi pratipAdyante-tatrani. (408)poaNa 1 bAravaitigaM 4 assapuraM 5 taha ya hoi cakkapuraM 6 / vANArasi 7 rAyagihaM 8 apacchimo jAo mahurAe 9 // vR-nigadasiddhA / / eteSAM mAtApitRpratipAdanAyAhani. (409)migAvaI 1 umA ceva 2, puhavI 3 sIA ya 4 ammayA 51 lacchImaI 6 sesamaI 7, kegamaI 8 devaI 9 ia / / ni. (410)bhadda 1 subhaddA 2 suppabha 3 sudaMsaNA 4 vijaya 5 vejayaMtI 6 a / taha ya jayaMtI 7 aparAjiA 8 ya taha rohiNI 9 ceva // ni. (411)havai payAvai 1 baMbho 2 ruko 3 somo 4 sivo 5 mahasivo 6 a / aggisihe 7 a dasarahe 8 navame bhaNie a vasudeve 9 // vR-nigadasiddhAH / / eteSAmeva paryAyavaktavyatAmabhidhitsurAhani. (412) pariAo pavvajA'bhAvAo natyi vAsudevANaM / hoi balANaM so puna paDhama'nuogAo nAyavyo / vR-nigadasiddhA eva / / eteSAmeva gatiM pratipAdayannAhani. (413) ego a sattamAe paMca ya chaTThIe paMcamI ego / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 upodghAtaH - [ni.413] ___ego a cautthIe kaNho puna taccapuDhavIe // vR- gamanikA-ekazca saptamyAM paJca ca SaSTyAM paJcamyAmekaH ekazca caturthyAM kRSNaH punastRtIyapRthivyAM yAsyati gato veti sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, bhAvArthaH spaSTa eva / / baladevagatipratipipAdayiSayA''hani. (414) advaitagaDA rAmA ego puna baMbhalogakappaMbhi | uvavaNNu tao caiuM sijjhissai bhArahe vAse / vR-gamanikA-aSTa antakRto rAmAH, antakRta iti jJAnAvaraNIyAdikarmAntakRtaH, siddhiM gatA ityarthaH / ekaH punaH brahmalokakalpe utpatsyate utpanno veti kriyaa| tatazca brahmalokAcyutvA setsyati mokSaM yAsyati bhArate varSa iti gAthArthaH ||aah-kimiti sarve vAsudevAH khalvadhogAmino rAmAzcordhvagAmina iti ?, Ahani. (415) aNiANakaDA rAmA savve'vi a kesavA niANakaDA / aTuMgAmI rAmA kesava savve ahogAmI // vR-gamanikA anidAnakRto rAmAH, sarve api ca kezavA nidAnakRtaH, UrdhvagAmino rAmAH, kezavAH sarve adhogAminaH / bhAvArthaH sugamo, navaraM prAkRtazailyA pUrvAparanipAtaH 'anidAnakRtA rAmAH' iti, anyathA akRtanidAnA rAmA iti draSTavyaM, kezavAstu kRtanidAnA iti gaathaarthH| evaM tAvadadhikRtadvAragAthA 'jinacakkidasArANa' mityAdilakSaNA prapaJcato vyAkhyAteti / sAmprataM yazcakravartI vAsudevo vA yasmin jine jinAntare vA''sIt sa pratipAdyata ityanena sambandhena jinAntarAgamanaM, tatrApi tAvaprAsaGgata eva kAlato jinAntarANi nirdizyante -- usabho varavasabhagaI tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppanno paDhamajino bharahapiA bhArahe vAse // pannAsA lakkhehiM koDINaM sAgarANa usbhaao| uppanno ajiajino tatio tIsAe~ lakkhehiM / / jinavasaisaMbhavAo dasahi u lakkhehiM ayarakoDINaM / abhinaMdano u bhagavaM evaikAleNa uppanno / / abhinaMdAu sumatI navahi u lakAkhehi ayarakoDINaM / uppanno sahapanno suppabhanAmassa vocchAmi // nauI ya sahassehiM koDINaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo evatikAlena uppanno / / paumappahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAlenevaieNaM supAsanAmo samuppanno // koDIsaehi navahi u supAsanAmA jino samuppanno / caMdappabho pabhAe pabhAsayaMto u telokkaM / / nauIe koDIhiM sasIu suvihIjino samuppanno / | 24/10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Avazyaka mUlasUtram-1 suvihijinAo navahi u koDIhiM sIalo jAo / / sIalajiNAu bhayavaM sijjaso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe barisehiM tahA imehiM tu / / chavvIsAe~ sahassehiM ceva chAvahi sayasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDI maggilliA hoi|| caupannA ayarANaM sijjaMsAo jino u vasupujjo / vasupujjAso vimalo tIsahi ayarehi uppanno / / vimalajinA uppanno navahiM ayrehinNtijino'vi| causAgaranAmehiM anaMtaIMto jino dhammo // dhammajinAo saMtItihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / ayarehi samuSpanno paliaddheNaM tu kuMthujino / / paliacabmAeNaM koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo koDisahasseNa mallijino / / mallijinAo munisuvvao ya caupannAvAsalakkhehiM / subbayanAmAo namI lakkhehiM chahi uppanno // paMcahi lakkhehiM tao arihanemI jino smuppnno| tesIisahassehiM saehi addhaTThamehiM ca // nemIo pAsajino pAsajinAo ya hoi viirjino| aDDArasajjasaehiM gaehiM caramo smuppnno|| vR. iyamatra sthApanA-usabhAo koDilakkha 50 ajio, koDilakkha 30 saMbhavo, koDilakkha 10 abhinaMdano, koDilakkha 5 sumatI, koDIo nauIo sahassehiM 90 paumappaho, koDInavasahassehiM 9 supAso, koDInavasaehiM 9 caMdappabho, koDIo nauio 90 puphadaMto, koDIo navahi u 9 sIalo, koDIUNA 100 sA06626000 varisAiM sejaMso, sAgaropamA 58 vAsupujo, tIsasarAgarAI 30 vimalo, sAgarovamAI 9 anaMto, sAgarovamAI 4 dhammo, sAgarovamAI 3 UNAI paliovamacaubhAgehiM tihiM saMtI, paliaddhaM 2 kuMthU, paliyaMcaubbhAo UNao vAsakoDIsahasseNa 1 aro, vAsakoDIsahassaM 1 mallI, varisalakkhacaupannA munisuvvao, varisalakkha 6 namI, varisalakkha 5 arihanemI, varisasahassA 83750 pAso, vAsasayAI 250 vaddhamANo / jinNtraaii|| sAmprataM cakravartino'dhikRtya jinAntarANyeva pratipAdyante-tatrani. (416) usame bharaho ajie sagaro maghavaM saNaMkumAro a / dhammassa ya saMtissa ya jinaMtare cakkavaTTidgaM / / ni. (417) saMtI kuMthU a ase arahaMtA ceva cakkavaTTI a / __ aramallIaMtare u havai subhUmo a koralyo / ni. (418) munisubbae narmimi a huMti duve paumanAbhaharisenA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 upodghAtaH - ni.418] naminemisu jayanAmo arihramAsaMdare baMbho / / vR-iha ca asaMmohArthaM sarveSAmeva jinacakravarttivAsudevAnAM yo yasmin jinakAle'ntare vA cakravartI vA vAsudevo vA bhaviSyati babhUva vA tasya anantaravyAvarNitapramANAyuH samanvitasya sukhaparijJAnArthamayaM pratipAdanAyApAyaH battIsaM gharayAiM kAUM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uDDAyayAhiM kAuM paMca gharAI tao paDhame // pannarasa jina niraMtara suNNadugaM ti jina suNNatiyagaM ca / do jina suNNa jiNiMdo suNNa jiNo suNNa donni jinA / / bitiyapaMtiThavaNA - do cakki suNNa terasa paNa cakkisuNNa cakki do suNNA / cakki suNNa du cakkI suNNaM cakkI du suNNaM ca / / tatiyapaMtiThavaNA dasa suNNa paMca kesava paNa suNNa kesi suNNa kesI ya / do suNNa kesavo'vi ya suNNadurga kesava ti suNNa // pramANAnyAyUMSi cAmISAM pratipAditAnyeva / tAni punaryathAkramaM UrdhvAyatarekhAbhiradhodhogRhadvaye sthaapniiyaaniiti| uktasambandhagAthAtrayagamanikA-RSabhe tIrthakare bharatazcakravartI, tathA ajite tIrthakare sagarazcakravartI bhaviSyati evaM tIrthakaroktAnuvAdaH, sarvatra bhaviSyatkAlAnurUpaH kriyAdhyAhAraH kAryaH, trikAlasUtrapradarzanArtho vA bhUtenApi na duSyati, tathA cAvocat-'maghavA saNaMkumAro saNaMkumAraM gayA kappaM' ityAdi / evaM sarvatra yojyamiti / maghavAn sanatkumArazca etacakravartidvayaM dharmasya zAntezca anayorantaraM tasmin jinAntare cakravartidvayaM bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH / / dvitIya-gAthAgamanikA-zAntiH kunthuzcAraH, ete trayo'pyazokAdyaSTamahAprAtihAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantazcaiva cakravartinazca, tathA aramallayantare tu bhavati subhUmazca kauravyaH, tuzabdo'ntaravizeSaNe, nAntaramAtre, kintu puruSapuNDarIkadattavAsudevadvayamadhyaiti gAthArthaH / / tRtIyagAthAgamanikA-munisuvrate tIrthakare namau ca bhavataH dvau, kau dvo?, padmanAbhahariSeNau 'naminemisujayanAmo ariTTapAsaMtare baMbho' ti namizca nemI ca namineminI, antaragrahaNa-mabhisaMbadhyate, tatazca naminemyantare jayanAmA'bhavat, ariSTagrahaNAd ariSTanemiH, pArveti pArzvasvAmI, anayorantare brahmadatto bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // idAnIM vAsudevo yo yattIrthakarakAle'ntare vA khalvAsIt asau pratipAdyateni. (419) paMca'rahaMte vaMdaMti kesavA paMca AnupuvIe / sijaMsa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA // vR-gamanikA-paJja arhataH vandante kezavAH, etaduktaM bhavati-paJca kezavA arhato vandante, vandanta ityeteSAM samyaktvakhyApanArthamiti / kiyanto'rhantaH ? kimekaH dvau trayo vA ?, netyAha'paMca' paJceti paJcaiva, kiM yathAkathaJcit ? netyAha-'AnupUrvyA' paripAcyA 'sijaMsa tiviThThAI __ Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyaka mUlasUtram-1 - dhamma purisasIhaperaMtA' zreyAMsAdIn tripRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSasiMhaparyantA iti, vandanta iti zAstrakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH, pAThAntaraM vA 'paMca'rihaMte vaMdisu kesavA' ityAdi gAthArthaH // ni. (420) aramalliaMtare dunmi kesavA purispuNddriadttaa| munisuvvayanamiaMtari nArAyaNa kaNhu nemiMmi / / - arazca mallica aramallI tayorantam-apAntarAlaM tasmin, dvau kezavau bhaviSyataH, kau dvau ityAha-puruSapuNDarIkadattau 'munisuvvaNamiaMtare NArAyaNo' ti munisuvratazca namizca munisuvratanamI tayorantaraM munisuvratanamyantaraM tasmin nArAyaNo nAma vAsudevo bhaviSyati abhvdvaa| tathA 'kaNho ya nemimi tti kRSNAbhidhAnazcaramo vAsudevo nemitIrthakare bhaviSyati babhUva veti gAthArthaH / evaM tAvat cakravarttino vAsudevAzca yo yajjinakAle antare vA sa uktaH, sAmprataM cakravarttivAsudevAntarANi pratipAdayannAhani. (421) cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo ckkii| kesava cakkI kesava du cakkI kesI 'cakkI a|| vR-prathamamuktalakSaNakAle cakravattidvayaM bhaviSyati abhavadvA, tatastripRSThAdiharipaJcakaM, punaH paJcakaM maghavAdInAM cakravattinAM, punaH puruSapuNDarIkaH kezavaH, tataH subhUmAbhidhAnazcakravartI, punardattAbhidhAnaH kezavaH, punaH padmanAmA cakravatryeva, punArAyaNAbhidhAnaH, kezavaH, punaH hariSeNajayanAmAnau dvau cakravattinau, punaH kRSNanAmA kezavaH, punarbahmadattAbhidhAnazcakravartIti, kriyAyogaH sarvatra prathamapadavad draSTavya iti gAthArthaH / uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH-tatra 'titthagaro ko ihaM bharahe !' tadvyAcikhyAsayA''ha-mUlabhASyakAra:[mA.44] aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi parisAe / anno'vi ko'vi hohI bharahe vAhami titthayaro ? // vR-gamanikA-atrAntare atha bhaNati naravarendraH-tAta! asyA etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrthakaro'smin bhArate varSe ?, bhAvArthastu sugama eveti gAthArthaH / / ni. (422) tattha marIInAmA AiparivvAyago usbhnttaa| . sajjhAyajhANajutto egate jhAyai mahappA // vR. 'tatra' bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjaka AdiparivrAjakaH pravartakatvAt, RSabha naptA-pautraka ityarthaH / svAdhyAya eva dhyAnaM svAdhyAyadhyAnaM tena yuktaH, ekAnte dhyAyati mahAtmeti gAthArthaH // ni. (423) taM dAei jiNiMdo eva nariMdena pucchio sNto| dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIranAmutti / vR- gamanikA-bharatapRSTo bhagavAn 'taM' marIciM darzaya jinendraH, evaM narendreNa pRSTaH san dharmavaracakravartI apazcimo vIranAmA bhaviSyati iti gAthArthaH / / ni. (424) Aigaru dasArANaM tividU nAmeNa poaNAhivaI / piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi / / tazAcA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.424] 149 vR- gamanikA-Adikaro dazArANAM tripRSThanAmI potanA nAma nagarI tasyA adhipatiH bhaviSyatIti kriyA / tathA priyamitranAmA cakravartI mUkAyAM nagaryAM 'videhavAsaMmi' ti mahAvidehe bhaviSyatIti gAthArthaH // ni. (425) taM vayaNaM soUNaM rAyA aMciyataNUruhasarIro / abhivaMdiUNa piaraM marIimabhivaMdao jAi / vR-gamanikA-'tadvacana' tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi-romANi zarIre yasya sa tathAvidhaH abhivandya 'pitaraM' tIrthakaraM marIciM abhivandiSyata ityabhivandako yAti / pAThAntaraM vA 'marIimabhivaMdiuM jAitti' marIci yAti kimartham ? abhivandituM-abhivandanAyetyarthaH, yAtIti vartamAnakAlanirdezaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtha iti gAthArthaH / / ni. (426) so vinaeNa uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / vaMdai abhitthuNaMto imAhi mahurAhi vaggUhi // -gamanikA-'saH' bharataH vinayena-karaNabhUtena marIcisakAzamupAgataH san kRtvA pradaziNaM ca 'tikkhutto' ti trikRtvaH tistro vArA ityarthaH, vandate abhiSTuvan etAbhiH 'madhurAbhiH' valgubhiH vAgbhiriti gAthArthaH // ni. (427) lAhA hu te suladdhA jaMsi tumaM dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasaghaudasamo apacchimo vIranAmutti // vR- 'lAbhAH' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH, sa caivakArArthaMH, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, 'te' tava sulabdhA eva, yasmAt tvaM dharmacakravartinAM bhaviSyasi 'dazacaturdazamaH' caturvizatitama ityarthaH, apazcimo vIranAmeti gAthArthaH // tathA- Aigaru0 pUrvavat jJeyA / ekAntarasamyagdarzanAnuraJjitahRdayo bhAvitIrthakarabhaktyA ca tamabhivandanAyodhato bharata evAhani. (428) nAvi a pArivvajaM baMdAmi ahaM imaM va te jammaM / jaM hohisi titthayaro apacchimo tena vaMdAmi // - gamanikA-nApi ca parivrAjAmidaM pArivAja vandAmi ahaM idaM ca te janma, kintu yadbhaviSyasi tIrthakaraH apazcimaH tena vande iti gAthArthaH / / tathAni. (429) evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / ApucchiUNa piaraM viNIaNagari aha pvittttho|| vR-gamanikA-evaM stutvA 'ehami' ti nipAtaH pUraNArtho vartate, kRtvA pradakSiNAM ca trikRtvaH ApRcchya 'pitaraM' RSabhadevaM vinItanagarI' ayodhyAM 'atha' anantaraM praviSTo bharata iti gAthArthaH / / atrAntareni. (430) tabbayaNaM soUNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto / abmahiajAyahariso tattha bharIIM imaM bhaNai / / - gamanikA-tasya-bharatasya vacanaM tadvacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha-tripadIM dattvA, raGgamadhyAgatamallavat, tathA AsphoTya trikRtva:-tistro vArA ityarthaH, kiMviziSTaH san ityata Aha-abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 150 marIciH 'idaM' vakSyamANalakSaNaM bhaNati, varttamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH // jai vAsudevu paDhamo mUAi videhi cakkavaTTitaM / caramo titthayarANaM hou alaM ittiaM majjha || ni. (431) vR- gamanikA - yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravarttitvaM prApsyAmi, tathA 'caramaH' pazcimaH tIrthakarANAM bhaviSyami evaM tarhi bhavatu etAvanmama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, 'alaM' paryAptaM anyeneti / pAThAntaraM vA 'aho mae ettiaM laddhaM' ti gAthArthaH // ni. (432) ahayaM ca dasArANaM piA ya me cakkavaTTivaMsassa / ajjo tityayarANaM, aho kulaM uttamaM majjha // - gamanikA - ahameva, cazabdasyaivakArArthatvAt, kim ?, dazArANAM prathamo bhaviSyAmIti vAkyazeSaH, pitA ca 'me' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyA'dhyAhAraH / tatha 'Aryaka H ' pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evaM ataH 'aho' vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // pRcchAdvAraM gatam, idAnIM nirvANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (433) aha bhagavaM bhavamahaNo puvvANamanUnagaM sayasahassaM / anupuvvi vihariUNaM patto aDDAvayaM selaM // vR- gamanikA - atha bhagavAn bhavamathanaH pUrvANAmanyUnaM zatasahastraM AnupUrvyA vihRtya prApto'STApadaM zailaM, bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH || ni. (434) aTThAvayaMmi sele caudasabhattena so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM nivvANamanuttaraM patto / - gamanikA - aSTApade zaile caturdazabhaktena sa mahIrSINA dazabhiH sahastraiH samaM nirvANamanuttaraM prAptaH / asyA api bhAvArtha: sugama eva, navaraM catudarzabhaktaM SaDrAtropavAsaH / bhagavantaM cASTApadaprAptaM apavargajigamiSu zrutvA bharato duHkhasaMtaptamAnasaH padbhyAmeva aSTApadaM yayau, devA api bhagavantaM mokSajigamiSu jJAtvA aSTApadaM zailaM divyavimAnArUAH khalu AgatavantaH, uktaM ca 'bhagavati mokSagamanAyodyate - - jAva ya devAvAsa jAva ya aTThAvao nagavariMdo / devehiM ya devIhi ya avirahiyaM saMcaratehiM || tatra bhagavAn tridazanarendraiH stUyamAno mokSaM gata iti gAthArthaH // sAmprataM nirvANagamanavidhipratipAdanAya enAM dvAragAthAmAha ni. (435) nivvANaM 1 cihagAgiI jinassa ikkhAga sesayANaM ca 2 / sakahA 3 thUbha jinahare 4 jAyaga 5 tenAhi aggitti 6 || vR- 'nirvANamiti' bhagavAn dazasahastraparivArI nirvANaM prAptaH, atrAntare ca devAH sarva evASTApadamAgatAH / 'citikAkRtiriti' te tistraH citA vRttatryastracaturastrAkRtIH kRtavantaH iti, ekAM pUrveNa aparAM dakSiNena tRtIyAmapareNeti, tatra pUrvA tIrthakRtaH dakSiNA ikSvAkUNAM aparA zeSANAmiti, tataH agnikumArAH vadanaiH khalu agni prakSiptavantaH, tata eva nibandhanAlloke 'agnimukha vai devAH' iti prasiddhaM, vAyukumArAstu vAtaM muktavanta iti, mAMsazoNite ca dhyAmite Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.435 151 sati medhakumArAH surabhiNA kSIrodajalena nirvApitavantaH / 'sakatheti' sakathA-hanumocyate, tatra dakSiNA hanumAM bhagavataH saMbandhinIM zakro jagrAha vAmAmIzAnaH AdhastyadakSiNAM punazcamaraH AdhastyottarAM tu baliH, avazeSAstu tridazAH zeSAGgAni gRhItavantaH, narezvarAdayastu bhasma gRhItavantaH, zeSalokAstu tadbhasmanA puNDakANi cakuH, tava eva ca prasiddhimupAgatAni / 'stUpA jinagRhaM ceti' bharato bhagavantamuddizya vardhakIratnena yojanAyAma trigavyUtocchritaM siMhaniSadyAyatanaM kAritavAn, nijavarNaprANayuktAH caturvizatiM jIvAbhigamoktaparivArayuktAH tIrthakarapratimAH tathA bhrAtRzatapratimA AtmapratimAM ca stUpazataM ca, mA kazcid AkramaNaM kariSyatIti, tatraikAM bhagavataH zeSAn ekonazatasya bhrAtRNAmiti, tathA lohamayAn yantrapuruSAn taddvArapAlAMzcakAra; daNDaratnena aSTApadaM ca sarvatazchinnavAn, yojane yojane aSTau padAni ca kRtavAn, sagarasutaistu svavaMzAnurAgAdyathA parikhAM kRtvA gaGgA'vatAritA tathA granthAntarato vijJeyamiti / yAcakAstenAhitAgna yaH' ityasya vyAkhyA-devairbhagavatsakathAdau gRhIte sati zrAvakA devAn atizayAbhaktyA yAcitavantaH, devA api teSAM pracaratvAt mahatA yalena yAcanAbhidrutA AhuH-aho yAcakA aho yAcakA iti, tata eva hi yAcakA rUDhAH, tato'gni gRhItvA svagRheSu sthApitavantaH, tena kAraNena AhitAgnaya iti tata eva ca prasiddhAH, teSAM cAgnInAM parasparataH kuNDasaMkrAntavarya vidhiH-bhagavatH, saMbandhibhUtaH sarvakuNDeSu saMcarati, ikSvAkukuNDAgnistu zeSakuNDAgniSu saMcarati, na bhagavatkuDaNDAgnau iti, zeSAnagArakuNDAgnistu nAnyatra saMkramata iti gAthAryaH / / sAmpratamapratihatadvAragAthAyA dvAradvayavyAcikhyAsayA mUlabhASyakAra Aha[bhA.45] thUbhasaya bhAugANa cauvIsaM ceva jiNahare kAsI / savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehi niaehiM // vR-gamanikA-stUpazataM bhAhUNAM bharataH kAritavAn iti, tathA catuvizatiM caiva jinagRhejinAyatanAni 'kAsIti' kRtavAn, kA ityAha-sarvajinAnAM pratimA varNapramANaiH 'nijaiH' AtmIyairiti gAthArthaH / / sAmprataM bharatavyaktatAnibaddhAM saMgrahagAthAM pratipAdayannAhani. (436) AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM saMvego nANa dikkhA ya / / vR-asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-bhagavato nivvANaM gayassa AyayaNaM kArAviya bharaho aujjhamAgao, kAlena ya appasogo jAo, tAhe punaravi bhoge bhuMjiuM pavatto, evaM tassa paMca puvvasayasahassA aikvaMtA bhoge bhuMjaMtassa, annayA kayAi savvAlaMkArabhUsio AyaMsagharamatigato, tattha ya savvaMgio puriso dIsai, tassa evaM pecchamANassa aMgulijjayaM paDiyaM, taM ca tena na nAyaM paDiyaM, evaM tassa paloyaMtassa jAhe sA aMgulI diDimi paDiyA, tAhe asobhaMtiA dilA, tato kaDagaMpi avanei, evamekkamavaNeteNa savvamAbharaNamavaNIaM, tAhe appANa ucciyapauma va paumasaraM asobhaMtaM pecchiya saMvegAvaNNo pariciMtiuM payatto-AgaMtugadabvehiM me sarIragati na sahAvasuMdaraM, evaM ciMtaMtassa apuvakaraNajjhANamuvaTThiassa kevalanANaM samuppannati / sakko devasyA Agao bhaNati-davvaliMgaM paDivajaha, jAhe nikkhamaNamahimaM karemi, tato tena paMcamuDio loo kao, devayAe raoharaNapaDiggahamAdi uvagaraNamuvanIaM, dasahiM rAyasahassehiM samaM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 Avazyaka mUlasUtram - 1 pavvaio / sesA nava cakkiNo saharasaparivArA nikkhatA / sakkeNaM vaMdio, tAhe bhagavaM puvvasayahassaM kevalipariyAgaM pAuNittA parinivvuDo ya / Aicajaso sakkeNAbhisitto, evamaTThapurisajugANi abhisittANi / ukto gAthArthaH, sAmpratamakSaragamanikA - AdarzakagRhe pravezaH, kasya ? 'bharahetti' bharatasya prAkRtazailyA SaSThyarthe saptamI, tathA patanaM cAGgalIyasya babhUva, zeSANAM kaTakAdInAM tUnmocanaM anuSThitaM, tataH saMvegaH saMjAtaH, taduttarakAlaM jJAnamutpannamiti, dIkSA ca tena gRhItA, cazabdAnnirvRttazcetyakSarArthaH / uktamAnuSaGgikaM idAnIM prakRtAM marIcivaktavyatAM pRcchatAM kathayatItyAdinA pratipAdayati - tatra ni. (437) pucchaMtANa kahei uvaDie dei sAhuNI sIse / gelanni apaDiaraNaM kavilA ityaMpi ihayaMpi // vR- gamanikA - pRcchatAM kathayati, upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAn, glAnatve apratijAgaraNaM kapila ! atrApi ihApi / bhAvArtha: sa hi prAgvyAvarNitasvarUpo marIciH bhagavati nirvRtte sAdhubhiH saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dharmaM jinapraNItameva, dharmAkSiptAMzca prANina upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti / anyadA saMglAnaH saMvRttaH sAdhavo'pyasaMyatatvAnna pratijAgrati, sa cintayati-niSThitArthAH khalu ete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAn kArayituM yujyate, tasmAt kaJcan pratijAgarakaM dIkSayAmIti, apagatarogasya ca kapilI nAma rAjaputro dharmazuzrUSayA tadantikamAgata iti kathite sAdhUdharme sa Aha-yadyayaM mArgaH kimiti bhavatA etadaGgIkRtam ?, marIcirAha - pApo'haM, 'loeMdiye' tyAdivibhASA pUrvavat, kapile'pi karmodayAt sAdhudharmAnabhimukhaH khalvAha - tathApi kiM bhavadhrzane nAstyeva dharma iti, marIcirapipracurakarmA khalvayaM na tIrthakaroktaM pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRtta iti saMcintyAha-- 'kavilA ityaMpitti' apizabdasyaivakArArthatvAt nirUpacaritaH khalvatraiva sAdhUmArge 'ihayaMpitti' svalpastu atrApi vidyate iti gAthArthaH // sa hyeyamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvartitaH, tripadIkAle ca nIcairgotraM karma baddhamiti // amumevArthaM pratipAdayannAhani. (438) dubmAsieNa ikkeNa marII dukkhasAyaraM patto bhamio koDAkoDiM sAgarasarinAmadhejANaM // vR- gamanikA -- 'durbhASitenaikena' uktalakSaNena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH bhrAntaH koTInAM koTI koTIkoTI tAM keSAmityAha - 'sAgarasarinAmadhejANaMti' sAgarasadhzanAmadheyArAM, sAgaropamANAmiti gAthArthaH / ni. (439) tammUlaM saMsAro nIAgottaM ca kAsi tivaImi / apaDikkaMto baMbhe kavilI aMtaddhio kahae || vR- dvitIyagAthAgamanikA - 'tanmUlaM' durbhASitamUlaM saMsAraH saMjAtaH, tathA sa eva nIcairgetraM ca kRtavAn-niSpAditavAn 'tripadyAM' prAgvyAvarNitasvarUpAyAmiti / 'apaDikkato babhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahastrANi sarvAyuSkamanupAlaya tasmAt durbhASitAt garvAcca 'aprAtekrAntaH' anivRttaH brahmaloge dazasAgaropamasthitiH devaH saMjAta iti / kapilo'pi granthArthaparijJAna Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.439] 153 zUnya eva tarzitakriyArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pravrAjita iti, tasya svAcAramAtraM dideza, evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAgatatparo mRtvA brahmaloka evotpatraH, sa hyutpattisamanantarameva avadhiM prayuktavAn-kiM mayA hutaM vA ? iSTaM vA ? dAnaM vA dattaM ? yenaiSA divyA devarddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti, tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tattvaM jagAda, Aha ca-'kamilo aMtaddhio kahae' kapila: antarhitaH kathitavAn, kim ?-avyaktAt vyaktaM prabhavati, tataH SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNaH "prakatemahAMstato'haGkAra stasmAdNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni / / " ityAdi, alaM vistareNa, prakRtaM prastumaH iti gAthArthaH / / ni. (440) ikkhAgesu marII caurAsII a baMbhalogaMmi / .. kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIimAuM ca saMsAre // vR-gamanikA-ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahastrANyAyuSkaM pAlayitvA 'baMbhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMvRttaH, tatazcAyuSkakSayAcyutvA 'kosio kullAesunti' kollAkasaMniveze kauziko nAma brAhmaNo babhUva, 'asIimAuM ca saMsAretti' sa ca tatrAzIti pUrvazatasahastrANyAyuSkamanupAlya 'saMsAretti' tiryagaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe paryaTita iti gAthArthaH / / saMsAre kiyantamapi kAlamaTitvA sthUNAyAM nagaryAM jAta iti, amumevArthaM 'thUNAI' tyAdinA pratipAdayatini. (441) thUNAi pUsamitto AuM bAvattariM ca sohamme / ceia aggijoo covaTThIsANakappami // vR-sthUNAyAM nagaryAM puSpamitro nAma brAhmaNaH saMjAtaH 'AuM bAvattari sohammetti' tasyAyuSkaM dvisaptatiH pUrvazatasahastrANyAsIt, parivrAjakadarzane ca pravrajyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe ajadhanyotkRSTasthitiH samutpanna iti / 'ceia aggijoo covaTThIsANakappaMmIti' saudharmAcyutaH caityasaniveze agnidhoto brAhmaNaH saMjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahastrANyAyuSkamAsIt, parivrAT ca saMjAto, mRtvA vezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH saMvRtta iti gAthArthaH / / ni. (442) maMdire aggimUI chappannA u saNaMkumAraMmi / seavi bhAraddAo coAlIsaM ca mAhiMde / / vR- gamanikA-IzAnAcyuto 'mandiretti' mandirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvazatasahastrANi jIvitamAsIta, parivrAjakazca babhUva, mRtvA 'saNaMkamAraMmIti' sanatkumArakalpe vimadhyamasthitirdevaH samutpatra iti / 'seavi bhAraddAe coAlIsaM ca mAhiMdetti' sanatkumArAt cyutaH zvetavyAM nagaryAM bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti, tatra ca catuzcatvAriMzat pUrvazatasahastrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat, mRtvA ca mAhendre kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdevo babhUveti gAthArthaH / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (443) saMsaria thAvaro rAyagihe cautIsa baMbhalogaMmi / chassavi pArivvajaM bhamio tatto a saMsAre // vR- mAhendrAt cyutvA saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre tataH sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe utpanna iti, tatra ca catustriMzat pUrvazatasahastrANyAyuSkaM parivrAjakazcAsIt, mRtvA ca brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saMjAtaH, evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divmaaptvaan| 'bhamio tatto a saMsAre' tato brahmalokAcyutvA bhrAntaH saMsAre prabhUtaM kAlamiti gAdhArthaH / / ni. (444) rAyagiha vissanaMdI visAhabhUI a tassa juvraayaa| juvaranno vissabhUI visAhanaMdI a iarassa / ni. (445) rAyagiha vissapUI visAhabhUisuo khattie koDI / vAsasahassaM dikkhA saMbhUajaissa pAsaMmi // vR-bhAvArthaH khalvasya gAthAdvayasya kathAnakAdavaseyaH, taccedam-rAyagihe nayare vissanaMdI sayA, tassa bhAyA visAhabhUI, so ya juvarAyA, tassa juvaraNNo dhAriNIe devIe vissabhUI nAma putto jAo, ranno'vi putto visAhanaMditti, tattha vissabhUissa vAsakoDI AU, tattha puSphakaraMDakaM nAma ujjAnaM, tattha so vissabhUtI aMteuravaragato sacchaMdahasuhaM paviyarai, tato jA sA visAhanaMdissa mAyA tIse dAsaceDIo pupphakaraMDae ujjAne pattANi puSpANi a Aneti, picchaMti avissabhUtiM kIDataM, tAsiM amariso jAo, tAhe sAhiti jahA-evaM kumAro lalai, kiM amha rajjeNa vA baleNa vA ? jai visAhanaMdI naM bhuMjai evaMvihe bhoe, amha nAma ceva, rajjaM puna juvaranno puttassa jasserisaM laliaM, sA tAsiM aMtie souM devI IsAe kovagharaM paviThThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA, jAhe rAyA mao bhavissai tAhe ettha amhe ko gaNihitti ?, rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhai, kiM me rajeNa tume vatti ?, pacchA tena amaccassa siTuM, tAhe amacco'vi taM gamei, tahavi na ThAti, tAhe amacco bhaNai-rAyaM ! mA devIe vayaNAtikkamo kIrau, mA mArehii appANaM, rAyA bhaNai-ko uvAo hojjA ?, na ya amhaM vaise anami atigae ujANe annao atIti, tattha vasaMtamAsaM Thio, mAsaggesu acchati, amacco bhaNati-uvAo kijjau jahA-amugo paccaMtarAyA ukuTTo, aNajjaMtA purisA kUDalehe uvaNetu, evameeNa kayageNa te kUDalehA raNNo uvaThThAviyA, tAhe rAyA jattaM giNhai, taM vissabhUiNA suyaM, tAhe bhaNati-mae jIvamANe tubbhe kiM niggacchaha ?, tAhe so gao, tAhe ceva imo aigao, so gato taM paJcaMtaM, jAva na kiMci picchai ahumareMtaM, tAhe AhiMDittA jAhe natthi koIM jo ANaM aikkamati, tAhe punaravi puSphakaraMDayaM ujANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiyaggahatthA bhaNaMti-mA aIMha sAmI !, so bhaNati-kiM nimitta ?, __ettha visAhanandI kumAro ramai, tato eyaM soUNa kuvio vissabhUI, tena nAyaM-ahaM kayageNa niggacchAviotti, tattha kaviThThalatA anegaphalabharasamoNayA, sA muTThipahAreNa AhayA, tAhe tehiM kaviDhehiM bhUmI atyuA, te bhaNati-evaM ahaM tujhaM sIsANi pADito jai ahaM mahallapiuNo goravaM na kareMto, ahaM bhe chammeNa nINio, tamhA alAhi bhogehiM, tao niggao bhogA avamANamUlanti, ajjasaMbhUANaM therANaM aMtie pavvaio, taM pavvaiyaM souM tAhe rAyA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 upodghAtaH - [ni,445] saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khamAti, na ya tesiM so ANatti gehati / tato bahUhiM chaThThamAdiehiM appANaM bhAvemANo viharai, evaM so viharamANo mahuraM nagariM gato / io ya visAhanaMdI kumAro tattha mahurAe piucchAe raNNo aggamahisIe dhUA laddhelliA, tattha gato, tattha se rAyamagge AvAso dinno / so ya vissabhUtI anagAro mAsakhamaNa-pAraNage hiMDato taM padesamAgao jattha ThANe visAhanaMdIkumArI acchati, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNati-sAmi ! tujhe eyaM na jANaha ?, so bhaNati -na jANAmi, tehiM bhaNNati-esa so vissabhUtIkumAro, tato tassa taM daddUNa roso jAo / etthaMtarA sUtiAe gAvIe pellio paDio, tAhe tehiM ukkiTThakalayalo kao, imaM ca NehiM bhaNiaM-taM balaM tujjha kaviThThapADaNaM ca kahiM gataM?, tAhe nena tato paloiyaM, diTTho ya nena so pAvo, tAhe amariseNaM taM gAviM aggasiMgehiM gahAya uSda uvvahati, sudubmalassavi siMghassa kiM siyAlehi balaM laMdhijjai ?, tAhe ceva niyatto, imo durappA ajjavi mama rosaM vahati, tAhe soniyANaM kareti-jai imassa tavaniyamassa baMbhacerassa phalpatthi to AgamesANaM aparimitabalo bhavAmi / tattha so anAloiyapaDikvaMto mahAsukke uvavano, tatthukkosaThitio devo jAtaH / tato caiUNa poaNapure nagare putto payAvaissa migAIe devIe kucchisi uvavanno / tassa kahaM payAvaI nAmaM, tassa puvvaM riupaDisattutti nAma hotthA, tassa ya bhaddAe devIe attae ayale nAmaM kumAre hotthA, tassa ya ayalassa bhaginI miyAvaInAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukkabAlabhAvA savvAlaMkAravibhUsiA piupAyavaMdi yA, tena sA ucchaMge nivesiA, so tIse rUve jovvaNe ya aMgaphAse ya mucchio, taM visajettA paurajanavayaM laharati-jaM etthaM rayaNaM uppajai taM kassa hoti?, te bhaNaMti-tubbhaM, evaM tinni vArA sAhie sA ceDI uvaDhaviA, tAhe lajjiA niggayA, tesiM savvesiM kuvvamANANaM gaMdhavveNa vivAhena sayameva vivAhiyA, uppAiyA nenaM bhAriyA, sA bhaddA putteNa ayaleNa samaM dakkhiNAvahe mAhessari puriM niveseti, mahantIe issarIe kAriyatti mAhessarI, ayalo mAyaM ThaviUNa piumUlamAgao, tAhe loeNa payAvaI nAmaM kayaM, payA anena paDivaNNA payAvaitti, vede'pyuktam-"prajApatiH svAM duhitrmkaamyt'| tAhe mahAsukkAo caiUNa tIe miyAvaIe kucchisi uvavanno, satta sumiNA diTTA, suviNapADhaehiM paDhamavAsudevo AdiTTho, kAleNa jAo, tinni yase piTThakaraMDagA tena se tiviDU nAmaM kayaM, mAtAe parimakkhito umhatelleNaMti, jovvaNagamaNupatto / io ya mahAmaMDalio AsaggIvo rAyA, soNemittiyaM pucchati-katto mama bhayaMti, tena bhaNiyaM-jo caMDamehaM dUtaM Adharisehiti, avaraM te ya mahAbalagaM sIhaM mArehiti, tato te bhayaMti, tena suyaM jahA--payAvaiputtA mahAbalavagA, tAhe tattha dUtaM peseti, tastha ya aMteure pecchaNayaM vaTTati, tattha dUto paviThTho, rAyA uTThio, pecchaNayaM bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti-ko esa ?, tehiM bhaNiaMjahA AsaggIvaraNNo dUto, te bhaNaMti-jAhe esa bacceja tAhe kahejjAha, so rAiNA pUeUNa visajjio pahAvio appaNo visayassa, kahiyaM kumArAMNaM, tehiM gaMtUNa addhapahe hao, tassa je sahAyA te sacce disodisiM palAyA, rannA suyaM jahA-Adharisio dUo, saMbhaMteNa niattio, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 Avazyaka mUlasUtram-1tAhe rannA biuNaM tiguNaM dAUNa mA hu ranno sAhijasu jaM kumArehiM kayaM, tena bhaNiyaM-na sAhAmi, tAhe je te purato gatA tehiM siDheM jahA-Adharisio dUto, tAhe so rAyA kuvio, tena dUteNa nAyaM jahA-ranno puvvaM kahitellayaM, jahAvittaM silu, tato AsaggIveNa anno dUto pesio, vacca payAvaiM gaMtUNa bhaNAhi-mama sAli rakkhAhi bhakkhijjamANaM, gato dUto, raNNA kumArA uvaladdhA-kiha akAle macca khavalio?, tena amhe avArae ceva jattA ANattA, rAyA pahAvio, te bhaNaMti-amhe vaccAmo, te rubbhaMtA maDDAe gayA, gaMtUNa khettie bhaNaMti-kiha'NNe rAyANo rakkhiyAiyA?, te bhaNaMti-Asahasthirahapurisa pAgAraM kAUM, kecciraM?, jAva karisaNaM paviTuM, tiviThU bhaNati-ko eciraM achati ?, mama taM paesaM darisaha, tehiM kahiyaM-etAe guhAe, tAhe kumAro raheNaM taM guhaM paviTTo, logena dohivi pAsehi kalayalo kao, sIho viyaMbhaMto niggao, kumAro cintei-esa pAehiM ahaM raheNa, visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo oiNNo, tAhe puNovi vicintei-esa dADhAnakkhAuho ahaM asikheDaeNa, evamavi asamaMjasaM, taMpi anena asikheDagaM chaDDiyaM, sIhassa amariso jAto-egaM tA raheNa guhaM atigato egAgI, bitiaM, bhUmiM otiNNo, tati AuhANi vimukkANi, ajja NaM viNivAemitti mahatA avadAlieNa kyaNeNa ukkhaMdaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa hatyeNa uvarillo hoTTo egeNaM hechillo gahio, tato nena juNNapaDagoviva duhAkAUNa mukko tAhe loeNa ukukilayalo kao, ahAsInihiAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisaM, varisiyaM, tAhe sIho tena amariseNa phuraphurato acchati, evaM nAma ahaM kumAreNa juddheNa mAriotti, taM ca kira kAlaM bhagavao goamasAmI rahasArahI AsI, tena bhaNNati mA tuma amarisaM vahAhi, esa narasIho tuma miyAhivo, to jai sIho sIheNa mArio ko ettha avamANo?, tAni so vayaNANi mahumiva pibati, so marittA naraesu uvavanno, so kumAro taccammaM gahAya sanagarassa pahAbito, te gAmillae bhaNatigacchaha bho tassa ghoDayagIvassa kaheha jahA acchasu vIsattho, tehiM gaMtUNa sihaM, ruTTo dUtaM visajjei, ete putte tumaM mama olaggae paTTavehiM, tumaM mahallo, jAhe pecchAmi sakkAremi rajjANi ya demi, tena bhaNiyaM-acchaMtu kumArA, sayaM ceva NaM olaggImitti, tAhe so bhaNati-kiM na pesesi ? ato juddhasajjo niggacchAsi, so dUto tehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvo sababaleNa uvaDio, iyarevi desaMte ThiA, subaha kAlaM jujjheUNa hayagayarahanarAdikkhayaM ca pecchiUNa kumAreNa dUo pesio jahA-ahaM ca tumaM ca doNNivi juddhaM sapaMlaggAmo, kiMvA bahueNa akArijaNeNa mArieNa? evaM houtti, bIadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AudhANi khINANi tAhe cakkaM muyai, taM tiviTussa tubeNa ure paDiaM, teNeva sIsaM chinnaM, devehiM ugdhuDhejahesa tiviThU paDhamo vAsudevo uppannotti / tato savve rAyANo paNivAyamuvagatA, uyaviaM aDDabharahaM, koDisilA daMDabAhAhiM dhAriA, evaM rahAvattapavyayasamIve juddhaM AsI / evaM parihAyamANe bale kaNheNa kila jANugANi jAva kihavi pAviA / tiviDU calasIivAsasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA kAlaM kAUNa sattamAe puDhavIe appaiTThANe narae tettIsaM sAgaroma Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.445] 157 vamaTTitIo neraio uvavaNNo / ayamAsAM bhAvArthaH, akSarArthastvabhidhIyate-rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA'bhUt, vizAkhabhUtizca tasya yuvarAjeti, tatra juvaraNNo ti yuvarAjasya dhAriNIdevyA vizvabhUti nAmA putra AsIt, vizAkhanandizcetarasya rAjJa ityarthaH, tatretthamadhikRto marIcijIvaH 'rAyagihe vissabhUti'tti rAjagRhe nagare vizvabhUti ma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat, tatra ca varSakoTyAyuSkamAsIt, tasmizca bhave varSasahastraM 'dIkSA pravrajyA kRtA saMbhUtiyateM: pArzve / tatraivani. (446) gottAsiu mahurAe saniANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavanno tao cuo poaNapuraMmi / / vR-pAraNake praviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra, mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAnto mAsikena bhaktena mahAzukre kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti, 'tato' mahAzukrAcyutaH potanapure nagareni. (447) putto payAvaissA miaaviidevikucchisNbhuuo| nAmeNa tividuttI AI AsI dasArANaM // vR-putraH prajApate rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisaMbhUtaH nAnA tripRSThaH 'AdiH' prathamaH AsId dasArANAM, tatra vAsudevatvaM caturazItivarSazatasahastrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMzatsAgaropamasthitirikaH saMjAta iti // amumarthaM pratipAdayannAhani. (448) culasIImappaiTTe sIho naraesa tiriyamanuesu / piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasII / / vR- caturazItivarSazatasahastrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt, tadanubhUya apratiSThAne narake samutpanneH, tasmAdapyudvartya siMho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti, 'tiriyamanuesutti' punaH katicit bhavagrahaNAni tiryagmanuSyeSUtpadya 'piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasIi' tti aparavidehe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpateH dhAriNIdevyAM priyamitrAbhidhAnaH cakravartI samutpannaH, tatra caturazItipUrvazatasahastrANyAyuSkamAsIditi gAthArthaH / / ni. (449) putto dhanaMjayassA puTTila pariAu koDi sabaDhe / naMdana chattaggAe paNavIsAuM sayasahassA / / vR-gamanikA-tatrAsau priyamitraH putro dhanaJjayasya dhAriNIdevyAzca bhUtvA cakravartibhogAn bhuktvA kathaJcit saMjAtasaMvegaH san 'poTTila iti' proSThilAcAryasamIpe pravrajitaH 'pariAo koDi savvaTTe' tti pravrajyAparyAyo varSakoTI babhUva, mRtvA mahAzukre kalpe sarvArdhe vimAne saptadazasAgaropamasthitirdevo'bhavat 'naMdana chattaggAe paNavIsAuM sayasahasseti' tataH sarvArthasiddhAcyutvA chatrAgrAyAM nagaryAM jitazatrunRpaterbhadrAdevyA nandano nAma kumAra utpanna iti, paJcavizativarSazatasahastrANyA-yuSkamAsIditigAthArthaH // tatra ca bAla eva rAjyaM cakAra, caturvizativarSasahastrANi rAjyaM kRtvA tataHni. (450) pavvajja puTTile sayasahassa savvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavanno tao cuo mAhaNakulaMmi // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyaka mUlasUtram-1. vR-gamanikA rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn poTTilatti' proSThilAcAryAntike 'sayasahassaMti varSazatasahastraM yAcaditi, katham ?, sarvatra mAsabhakatena-anavaratamAsopavAseneti bhAvArthaH, asmin bhave viMzatibhiH kAraNaiH tIrthakaranAmagotraM karma nikAcayitvA mAsikayA saMlekhanayA''tmAnaM kSapayitvA SaSTibhaktAni vihAya AlocitapratikrAnto mRtvA 'pupphottare ukvannotti' prANatakalpe puSpottarAvataMsake vimAne viMzatisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / 'tato cuo mAhaNakulaMmitti' tataHpuSpottarAccayutaH brAhmaNakuNDagrAmanagare Rsabhadattasya brAhmaNasya devAnandAyAH palyAH kukSau samutpanna iti gAthArtha / / kAni punavizatiH kAraNAni ? yaistIrthakaranAmagotraM karma tenopanibaddhamityata Ahani. (451-456) arihaMtasiddhapavayaNa / / saNaM // appuva / / purameNa / / taM ca kahaM / / niamA // vR- etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna viviyante / ni. (457) mAhaNakuMDaggAme koDAlasaguttamAhaNo asthi / tassa ghare uvavanno devAnaMdAi kuchisi / / vR-puSpottarAcyuto brAhmaNakuNDagrAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH RSabhadattAbhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH, devAnandAyAH kukSAviti gAthArthaH / / sAmprataM vardhamAnasvAmivaktavyatAnibaddhAM dvAragAthAmAha niyuktikAraHni. (458)sumiNa 1 mavahAra 2 'bhiggaha 3 jammaNa 4 mabhisea5 vuDDi 6 saraNaM 7 c| bhesaNa 8 vivAha 9 vacce 10 dANe 11 saMboha 12 nikkhamaNe 13 // vR-gamanikA-'sumiNeti' mahAsvapnA vaktavyAH, yAn tIrthakarajananyaH pazyanti, yathA ca devAnandayA pravizanto niSkAmantazca dRSTAH, trizalayA ca pravizanta iti / 'avahAratti' apaharaNamapahAraH sa vaktavyo yathA bhagavAnapahRta iti / 'abhiggahetti' abhigraho vaktavyaH, yathA bhagavatA garbhasthenaiva gRhIta iti / 'jammaNeti' janmavidhirvaktavyaH / 'abhiseutti' abhiSeko vaktavyaH, yathA vibudhanAthAH kurvanti, 'buDDitti' vRddhirvaktavyA bhagavato yathA'sau vRddhi jgaam| "saraNaMti' jAtismaraNaM ca vaktavyaM / 'bhesaNeti' yathA devena bheSitaH tathA vaktavyaM / vivAheti' vivAhavidhirvaktavyaH / 'avacetti' apatyaM-putrabhANDaM vaktavyaM / 'dANetti' niSkamaNakAle dAnaM vAcyaM / "saMboheti' saMbodhanavidhirvaktavyaH yathA lokAntikAH saMbodhayanti / 'nikkhamaNetti' niSkramaNe ca yo vidhirasau vaktavya iti gAthAsamudAyArthaH / / avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati bhASyakAra eva, tatra svapradvArAvayavArthamabhidhitsurAha-- [bhA.46]gaya 1 vasaha 2 sIha 3 abhisai 4 dAma 5 sasi 6 dinayaraM 7 jhayaM 8 kumbhaM / paumasara 10 sAgara 11 vimAnabhavana 12 rayaNuccaya 13 sihiM ca 14 // vR-gajaM vRSabhaM siMhaM abhiSekaM dAma zazinaM dinakaraM dhvajaM kumbhaM padmasaraH sAgaraM vimAnabhavanaM raloccayaM zikhinaM ca, bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM abhiSekaH-zriyaH parigRhyate, dAma-puSpadAma ratnavicitraM, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavana-vaimAnikadevanivAsa ityarthaH, athavA vaimAnikadevapracyutebhyaH vimAnaM pazyati, adholokovRttebhyastu bhavanamiti, na tUbhayamiti / / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.458] 159 [bhA.47] ee caudasa sumiNe pAsai sA mAhaNI suhapasutA / jaM rayaNi uvavanno kuJchisi mahAyaso vIro / / vR. gamanikA-etAn caturdaza mahAsvapnAn pazyati sA brAhmaNI sukhaprasuptA, yasyAM rajanyAmutpannaH kukSau mahAyazA vIra iti / pazyatIti nirdezaH pUrvavat, pAThAntaraM vA 'ee coddasa sumiNe pecchiA mAhaNI' tatazca dRSTavatIti gAthArthaH / / [bhA.48] aha divase bAsII vasai tahi mAhaNIi kucchisi / ciMtai sohammavaI, sAhariuM je jinaM kAlo // vR-gamanikA-atha divasAna yazItiM vasati tasyA brAhmaNyAH kukSAviti / athAnantaraM etAvastu divaseSu ati nteSu cintayati saudharmapatiH saMhartuM 'je' nipAtaH pAdapUraNArthaH, jinaM kAlo vartate iti gAthArthaH // kimiti saMhiyata ityAha[bhA.49] arahaMta cakkavaTTI baladevA ceva vAsudevA y| ee uttamapurisA na hu tucchakulesu jAyaMti // vR-bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM 'tucchakuleSu asArakuleSu iti / keSu punaH kuleSu jAyante ityAha[bhA.50] uggakulabhogakhattiakulesu ikkhAganAyakoravve / harivaMse a visAle AyaMti tahiM purisasIhA / / vR-gamanikA-ugrakulabhojakSatriyakuleSu ikSvAkujJAtakauravyeSu punaH kuleSu harivaMze ca vizAle 'AyaMti' Agacchanti utpadyanta ityarthaH 'tatra' ugrakulAdau 'puruSasiMhAH' tIrthakarAdaya iti gAthArthaH / / yasmAdevaM tasmAd bhuvanagurubhaktyA codito devarAjo hariNegameSimabhihitavAneSa bharatakSetre caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSapariNativazAt tucchakule jAtaH, tadayamitaH saMhRtya kSatriyakule sthApyatAmiti / sa hi tadAdezAttathaiva cakre // bhASyakArastu amumevArthaM 'aha maNatI' tyAdinA pratipAdayati[bhA.51] aha bhaNai negamesiM deviMdo esa ittha titthyro| loguttamo mahappA uvavanno mAhaNakulaMmi // vR- gamanikA-'atha' anantaraM bhaNati 'negamesiM' ti prAkRtazailyA hariNegameSiM devendraH 'eSa' bhagavAn 'atra' brAhmaNakule 'lokottamo' mahAtmA utpanna iti gAthArthaH / / idaM cAsAdhu, tatazcedaM kuru[bhA.52] khattiakuMDaggAme siddhattho nAma khattio asthi / saddhistha bhAriAe sAhara tisalAi kucchisi / / vR-gamanikA-kSatriyakuNDagAme siddhArtho nAma kSatriyo'sti, tatra siddhArthabhAryAyAH saMhara trizalAyAH kukSAviti gAthArthaH // [bhA.53] bADhaMti bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / sAharai puvvaratte hatthuttara terasI divase / / vR- gamanikA-sa hariNegameSiH 'bADhaMti bhANiUNaM' ti bADhamityabhidhAya, atyarthaM karomi Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Avazyaka mUlasUtram-1AdezaM, zirasi svAmyAdezamiti, varSArAtrasya paJcame pakSe mAsadvaye'tikrAnte azvayugabahulatrayodazyAM saMharati pUrvarAtre-prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH, hastottarAyAM trayodazIdivase iti gAthArthaH // [bhA.54] gayagAhA // [mA.55] ee coddasasumiNe pAsae sA mAhaNI paDiniatte / jaM rayaNI avahario kucchIA mahAyaso vIro / vR- pUrvavat / idaM nAnAtvaM-pazyati sA brAhmaNI pratinivRttAn yasyAM rajanyAm apahRtaH kukSitaH mahAyazA vIra iti gAthArthaH / / [bhA.56] gayagAhA / / [bhA.57] ee coddasa sumiNe pAsai sA tisalayA suhapasuttA / jaM rayaNiM sAhario kucchisi mahAyaso viiro|| vR- idaM gAthAdvayaM trizalAmadhikRtya pUrvavadvAcyam / / gatamapahAradvAram, sAmpratamabhigrahadvAravyAcikhyAsayA''ha[bhA.58] tihi nANehiM samaggo devI tisalAi so a kucchisi / aha vasai saNNigabbho chammAse addhamAsaM ca // vR-'atha' 'pahArAnantaraM vasati saMjJI cAsau garbhazceti samAsaH ka? -devyAH trizalAyAH sa tu kukSau, Aha-sarvo garbhasthaH saMiyeva bhavatIti vizeSaNavaiphalyaM, na, dRSTivAdopadezena vizeSaNatvAt, sa ca jJAnadvayavAnapi bhavatyata Aha-tribhijJaniH-matizrutAvadhibhiH samanaH / kiyantaM kAlamityAha-SaNmAsAn ardhamAsaM ceti gAthArthaH // [bhA.59] aha sattamaMmi mAse gabbhattho ceva'bhiggahaM ginnhe| nAhaM samaNo hohaM ammApiaraMmi jIvaMte / / kRgamanikA-atha saptame mAse garbhAdArabhya tayormAtApitrorgarbhaprayalakaraNenAtyantamnehaM vijJAya aho mamoparyatIva anayoH neha iti yadyahamanayoH jIvatoH pravrajyAM gRhNAmi nUnaM na bhavata etAvityato garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti, jJAnatrayopetatvAt / kiMviziSTamityAha-nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitrojIMvatoriti gAthArthaH / evaM[bhA.60] doNha varamahilANaM gabbhe vasiUNa gabmasukumAlo / navamAse paDipuNNe satta ya divase samairege vR-gamanikA-dvayovaramahilayoH garbhe uSitvA garbhe sukumAraH garbhasukumAraH, prAyaH aprAptaduHkha ityarthaH / kiyantaM kAlam ? nava mAsAn pratipUrNAn sapta divasAn 'sAtirekAn' samadhikAn iti gAthArthaH // [bhA.61] aha cittasuddhapakkhassa terasIpuvvarattakAlaMmi / ___ hatyuttarAhiM jAo kuNDaggAme mahAvIro // vR-gamanikA-'atha' anantaraM caitrasya zuddhapakSaH caitrazuddhapakSaH tasya caitrazuddhapakSasya trayodazyAM pUrvarAtrakAle prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH / hastottarAyAM jAtaH hasta uttaro yAsAMtA hastottarA: Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.458] uttarAphAlgunya ityarthaH / kuNDagrAme mahAvIra iti / jAtakarma dikkumAryAdibhirnirvarttitaM pUrvavadavaseyaM kiJcipratipAdayannAha[bhA. 62] 161 AbharaNarayaNavAsaM yuddhaM titthaMkaraMmi jAyaMmi / sakko a devarAyA uvAgao AgayA nihao 11 - gamanikA - AbharaNAni - kaTakakeyUrAdIni ratnAni indranIlAdIni tadvarSaM vRSTiM tIrthakare jAte sati zakrazca devarAja upAgatastatraiva, tathA AgatAH padmAdayo nidhaya iti gAthArthaH // tuTThAo devIo devA AnaMdiA saparisAgA / bhayavaMmi vaddhamANe telukkasuhAvahe jAe / [bhA. 63] vR- tuSTA devyaH devA AnanditAH saha pariSadbhiH varttanta iti sapariSadaH bhagavati vardhamAne trailokyasukhAvahe jAte satIti gAthArthaH // gataM janmadvAraM, abhiSekadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha-[bhA. 64] bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / savviDDIi saparisA cauvvihA AgayA devA || - gamanikA - bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinaHzceti samAsaH, vimAnavAsinazca sarvardhyA sapariSadaH caturvidhA AgatA devA iti gAthArthaH || [bhA. 65] devehiM saMparivuDo deviMdo gihiUNa titthayaraM / neUNa maMdaragiriM abhiseaM tatya kAsIa || - devaiH saMparivRto devendro gRhItvA tIrthakaraM nItvA mandaragiriM 'abhiseaM' ti abhiSekaM tatra kRtavAMzceti gAthArthaH // [bhA. 66 ] kAUNa ya abhiseaM deviMdo devadAnavehi samaM / jananIi samappittA jammaNamahimaM ca kAsIa | - gamanikA - kRtvA cAmiSekaM devendro devadAnavaiH sArdhaM devagrahaNAt jyotiSkavaimAnikagrahaNaM, dAnavagrahaNAt vyantara-bhavanapatigrahaNamiti / tato jananyA: samarpya janmamahimAM ca kRtavAn svarge nandIzvare dvIpe ceti gAthArthaH / sAmprataM yadindrAdayo bhuvananAthebhyo bhaktyA prayacchanti taddarzanAyAha [bhA. 67 ] khomaM kuMDalajualaM siridAmaM ceva dei sakko se / maNikanagarayaNavAsaM uvacchubhe jaMbhagA devA || vR- gamanikA - 'kSaumaM' devavastraM 'kuNDalayugalaM' karNAbharaNaM 'zrIdAma' anekaralakhacitaM darzanasubhagaM bhagavato dadAti zakraH 'se' tasya / itthaM nirdezastrikAlagocarasUtraprardanArthaH / 'jUmbhakAH ' vyantarA devAH, zeSaM sugamamiti gAthArthaH || [bhA. 68 ] samaNavayaNa saMcoiA u te tiriajaMbhagA devA || koDigaso hiraNaM rayaNANi a tattha uvaniMti // vR- gamanikA - vaizramaNavacanasaMcoditAstu te tiryagjRmbhakA devAH / tiryagiti tiryaglokajRmbhakAH 'koTyagrazaH' koTIparimANataH 'hiraNyam' aghaTitarUpaM 'ratnAni ca' indranIlAdIni 24 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1 162 tatropanayantIti gAthArthaH // gatamabhiSekadvAraM, idAnIM vRddhidvArAvayavArthamAha[ bhA. 69] aha vaDha so bhayavaM dialoacuo anovamasirIo / dAsIdAsa parivuDo parikiNNo pIDhamaddehiM || vR- atha vardhate sa bhagavAn devalokacyutaH anupamazrIko dAsIdAsaparivRtaH parikIrNa' pIThamardai:' mahAnRpatibhiH parivRta iti gAthArthaH // [bhA. 70] asiasirao sunayano0 / jAIsaro abhayavaM0 // [bhA. 71] [bhA. 72] vR- gAthAdvayamidaM RSabhadevAdhikAra iva draSTavyam || bheSaNadvaGkArAvayavArthamAhaaha UNaaTThavAsassa bhagavao suravarANa majjhami / saMtaguNukittaNayaM karei sakko suhammAe // ghR- gamanikA- 'atha' anantaraM nyUnASTavarSasya bhagavataH sataH suravarANAM madhye santazca te guNAJca sadguNAH teSAM kIrttanaM zabdanamiti samAsaH, karoti 'zo' devarAjaH 'sudharmAyA' sabhAyAM vyavasthita iti gAthArthaH // kiMbhUtamityata Aha [bhA. 73] bAlo abAlabhAvo abAlaparakkamo mahAvIrI / na hu sakai bheseuM amarehiM saIdaehiMpi // vR- gamanikA - bAlaH na bAlabhAvo'bAlabhAvaH, bhAvaH -svarUpaM, na bAlaparAkramo'bAlaparAkramaH, parAkramaH- ceSTA, 'zUra vIra vikrAntA' viti kaSAyAdizatrujayAd vikrAnto vIraH, mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, naiva zakyate bheSayituM 'asaraiH' devaiH sendrairapIti gAthArthaH // taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asaddahaMto u / [bhA. 74] ei jinasaNNigAsaM turiaM so bhesaNaTThAe // vR- gamanikA - tadvacanaM zrutvA athaikaH 'suro' devaH azraddhAnastu azradhdhAna ityarthaH, 'eti' Agacchati 'jinasannikAzaM' jinasamIpaM tvaritamasau kimartham ? - 'bheSaNArtham ' bheSaNanimittamiti gAthArthaH // sa cAgatya idaM cakre - [bhA. 75] sappaM ca taruvaraMbhI kAuM tiMdUsaeNa DiMbhaM ca / piTThI muTThIi hao vaMdia vIraM paDiniatto // vR- asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-devo bhagavao sakAzamAgao, bhagavaM puna ceDarUvehiM samaM rukkhakheDDeNa kIlai, tesu rukkhesu jo paDhamaM vilaggati jo ya paDhamaM oluhati so ceDarUvANi vAi, so a devo AgaMtUNa heTThao rukkhassa sapparUvaM viuvvittA acchai upparAmuhI, sAmiNA amUDheNa vAmahattheNa sattatilamittatte chUDho, tAhe devo ciMtei - ettha tAva na chalio / aha punaravi sAmI teMdUsaeNa ramai, so ya devo ceDarUvaM viucviUNa sAmiNA samaM abhiramai, tattha sAmiNA so jio, tassa uvariM vilaggo, so ya caDDiuM pavatto pisAyarUvaM viuvvittA, taM sAmiNA abhIeNa talappahAreNa pahao jahA tattheva NibbuDDo, etthavi na tinno chaliuM, devo vaMdittA gao / ayaM punarakSarArthaH sarpa ca taruvare kRtvA 'tendUsakena' krIDAvizeSeNa ' hetubhUtena 'DimbhaM ca' bAlarUpaM ca kRtvetyanuvarttate / pRSThau muSTinA hataH vanditvA vIraM pratinivRtta Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 upodghAtaH - [ni.458] ityakSarArthaH / / anyadA bhagavanatamadhikASTavarSaM kalAgrahaNayogyaM vijJAya mAtApitarau lekhAcAryAya upanItavantau / Aha ca[bhA.76] aha taM ammApiaro jANittA ahiaaTTavAsaM tu / kayakoualaMkAra lehAyariassa uvaniti // kRgamanikA 'artha' anantaraM bhagavantaM mAtApitarau jJAtvA adhikASTavarSaM tu kRtAni rakSAdIni kautukAni keyUrAdayo'laGkArAzca yasyeti samAsaH, taM lekhAcAryAya' upAdhyAyAyetyarthaH / uvaneti' tti prAkRtazailyA upanayataH, pAThAntaraM vA 'uvaneMsu tadA upanItavanta iti gAthArthaH // atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, avadhinA ca vijJAyadaM prayojana aho khalvapatyamnehavilasitaM bhuvanagurumAtApitroH yena bhagavantamapi lekhAcAryAya upanetumabhyudyatau iti saMpradhArya Agatya copAdhyAyatIrthakarayoH parikalpitayoH bRhadalpayorAsanayoH upAdhyAyaparikalpite bRhadAsane bhagavantaM nivezya zabdalakSaNaM pRSTavAn / / amumevArtha pratipAdayati bhASyakAraH 'sakko a.' ityAdineti / [bhA.77] sakko a tassamakkhaM bhagavaMtaM Asane nivesittA / saddassa lakkhaNaM pucche vAgaraNaM avayavA iMdaM / / vR-gamanikA-zakrazca tatsamakSaM lekhAcAryasamakSaM 'bhagavaMta' tIrthakaraM Asane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / pAThAntaraM vA pucchisu saddalakkhaNaM, vAgaraNaM avayavA iMda' pRSTavAn zabdalakSaNaM, bhagavatA ca vyAkaraNamabhyadhAyi, vyAkriyante laukikasAmayikAH zabdA aneneti vyAkaraNaM - zabdazAstraM, tadavayavAH kecana upAdhyAyanena gRhItAH, tatazca endraM vyAkaraNaM saMjAtamiti gaathaarthH| vivAhadvArAvayavArthamabhidhitsayA''ha[bhA.78] ummukkabAlabhAvo kameNa aha jovvaNaM anupptto| bhogasamatthaM nAuM ammApiaro u vIrassa / / vR- gamanikA-evaM unmukto bAlabhAvo yeneti samAsaH, 'krameNa' uktaprakAreNa 'atha' anantaraM 'yauvanaM' vayovizeSalakSaNaM bAlAdibhAvAt pazcAt prAptaH anuprAptaH / atrAntare bhujyanta iti bhogAH-zabdAdayaH teSAM samartho bhogasamarthaH taM jJAtvA bhagavantaM, kau ?-mAtApitarau tu vIrasyeti gAthArthaH / kim ?[bhA.79] tihirakkhiMmi pasatye mahaMtasAmaMtakulapasUAe / kAraMti pANigahaNaM jasoavararAyakaNNAe / vR-tithizca RkSaM ca tithiRkSaM, RkSaM -nakSatraM, tasmin tithiRkSe, 'prazaste' zobhane, mahacca tatsAmantakulaM ca mahAsAmantakulaM tasmin prasUteti samAsaH tayA, kArayataH mAtApitarau, pANegrahaNaM pANigrahaNaM, kayA?-yazodA cAsau vararAjakanyA ceti vigrahaH tayA, tatra 'mahAsAmantakulaprasUtayA' ityanenAnvayamahattvamAha, 'vararAjakanyayA' ityanena tu tatkAlarAjyasaMpadyuktAmAheti gAthArthaH / / apatyadvArAvayavArthaM vyacikhyAsurAha [bhA.80] paMcavihe mAnusse bhoge muMjitu saha jsoaae| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyaka mUlasUtram-1teyasiriva surUvaM janei piadaMsaNaM dhUaM / vR-gamanikA- 'paJcavidhAn paJcaprakArAn zabdAdIn manuSyANAmete mAnuSyAstAn bhogAn bhuktvA 'tato' yazodAyAH, tejasaH zrIH tejaHzrIH tAM tejaH zriyamiva surUpAM, athavA tasyAH zriyamiveti pAThAntaraM vA / janayati priyadarzanAM 'dhutA' duhitaraM, 'jarNisu vA pAThaH, janitavAniti gAthArthaH / atrAntare ca bhagavat mAtApitarau kAlagatI, bhagavAnapi tIrNapratijJaH pravrajyAgrahaNAhitamatiH nandivardhanapurassaraM svajanamApRcchati sma, sa punarAha-bhagavan ! kSAraM kSate mA kSipasva, kiyantamapi kAlaM tiSTha, bhagavAnAha--kiyantam ?, svajana Aha-varSadvayaM, bhagavAnAha-bhojanAdau mama vyApAro na voDhavya iti, pratipanne bhagavAn samadhikaM varSadvayaM prAsukaiSaNIyAhAraH zItodakamapyapiban tasthau, atrAntara eva mahAdAnaM dattavAn, lokAntikaizca pratibodhitaH punaH pUrNAvadhiH pravrajita iti / / amumevArthaM saMkSepataH pratipAdayan Aha niyuktikRt - ni. (459) hatyuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jacco / vaz2arisahasaMghayaNo bhaviajanavibohao vIro / ni. (460) so devapariggahio tIsaM vAsAi vasai gihavAse / ammApiihiM bhayavaM devattagaehiM pavvaio / / vR-gamanikA-'hastottarayogena' uttarAphAlgunIyogenatyarthaH, kuNDagrAme nagare kSatriyo 'jAtyaH' utkRSTa ityarthaH, vajraRSabha-saMhanano bhavyajanavibodhako vIraH, kim ?-mAtApitRbhyAM bhagavAn devatvagatAbhyAM pravrajita iti yogaH ! dvitIyagAthAgamanikA - 'saH' bhagavAn devaparigRhItaH triMzadvarSANi vasati, uSitvA vA pAThAntaraM, gRhavAse zeSaM vyAkhyAtameva // sAmprataM bhASyakAraH pranidvAraM avayavArthaM vyAkhyAnayati 'saMvacchareNa0' mAthetyAdinA[bhA.81-85] sNvcchrennN0|| egA hirnnnn0|| siNghaaddy0| vrvriaa0|| tiNNeva y0|| vR-idaM gAthApaJcakaM RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vivriyate // saMbodhanadvArAvayavArthamAha[bhA.86-87] saarssymaaiccaa0|| ee devanikAyA0 / [mA.88] evaM abhithubbato buddho buddhAraviMdasarisamuho / logaMtigadevehiM kuMDaggAme mahAvIro // vR. idamapi gAthAtrayaM vyAkhyAtatvAt na pratyante / Aha-RSabhadevAdhikAre 'saMbohaNaparicAetti' ityAdidvAragAthAyAM saMbodhanottarakAlaM parityAgadvAramuktaM, tatA mUlabhASyakRtA vyAkhyA kRteti, adhikRtadvAragAthAyAM tu 'dAne saMbodhanikkhamaNe' ityabhihitaM, itthaM vyAkhyA (ca) kRteti / tatazca iha dAnadvArasya saMbodhanadvArAt pUrvamupanyAsaH tatra vA saMbodhanadvArAduttaraM parityAgadvArasya virudhyata iti, ucyate, na sarvatIrthakarANAmayaM niyamo yaduta-saMbodhanottarakAlabhAvinI mahAdAnapravRttiriti, adhikRtagranthopanyAsAnyathAnupapatteH, niyame'pIha dAnadvArasya bahutaravaktavyAtvAt saMbodhanadvArAt prAgupanyAso nyAyapradarzanArtho'viruddha eva, adhikRtadvAragAthaniyame tu vyatyayena parihAraH-tatrAlpavaktavyatvAt saMbodhanadvArasya prAgupanyAsaH, ityetAvantaH Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni.460] 165 saMbhavinaH pakSAH, tattvaM tu viziSTazrutavido jAnantIti alaM prasaGgena / / sAmprataM niSkramaNadvArAvayavArthaM vyAcikhyAsurAha[bhA.89] manapariNAmo a kao abhinikkhaNaMmi jinavarideNa / devehi ya devIhiM ya samaMtao ucchayaM gayaNaM / / vR-gamanikA-manaH pariNAmazca kRtaH 'abhiniSkramaNe' iti abhiniSkramaNaviSayo jinavarendreNa, tAvat kiM saMjAtamityAha-devairdevIbhizca 'samantataH' sarvAsu dikSu 'ucchaya gayaNaM' ti vyAptaM gaganamiti gAthArthaH / / [bhA.90] bhavaNavaivANamaMtara joisavAsI vimAnavAsI a / gharaNiyale gayaNayale vijuje okao khippaM / / vR-yairdevaiH gaganatalaM vyAptaM te khalvamI vartante-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, jyotiH-zabdena iha tadAlayA evocyante, vimAnavAsinazca / amIbhirAgacchadbhiH dharaNitale gaganatale vidyutAmivodyoto vidhududyotaH kRtaH kSipra' zIghramiti gaathaarthH|| [mA.91] jAva ya kuMDaggAmo jAva ya devANa bhavanaAvAsA / devehiya devIhiM ya avirahiaM saMcaraMtehiM // vR-gamanikA-yAvat kuNDagrAmo yAvaJca devAnAM bhavanAvAsAM atrAntare dharaNitalaM gaganatalaM ca devaiH devIbhizca 'avirahitaM' vyApta saMcaradbhiriti gAthArthaH / / atrAntare devaireva bhagavataH zibikopanItA, tAmAruhya bhagavAn siddhArthavanamagatam, amumevArthaM pratipAdayati --'caMdappabhA yetyAdinA'[bhA.92] candappabhA ya sIA uvanIA jammajaraNamukkassa / AsattamalladAmA jalayathalayadivvakusumehiM // vR-candraprabhA zibiketyabhidhAnaM 'upanItA' AnItA, kasmai-jarAmaraNAbhyAM muktavat muktaH tasmai-vardhamAnAyetyarthaH, SaSThI caturthyarthe draSTavyA / kiMbhUtA setyAha-AsaktAni mAlyadAmAni yasyAM sA tathocyate, tathA jalajasthalajadivyakusumaiH, carciteti vAkyazeSaH iti gaathaarthH|| zibikApramANadarzanAyAha[mA.93] paMcAsai AyAmA dhanUni vicchinna paNavIsaM tu / chattIsaimuvviddhA sIyA caMdappabhA bhaNiA / / kRpaJcAzat dhanUMSi AyAmo-daiy yasyAH sA paJcAzadAyAmA dhaSi, vistINAM paJcaviMzatyeva, SaTtriMzaddhanUMSi 'uvviddhatti' uccA, uccaistvena SaTtriMzaddhaqSIti bhAvArthaH, zibikA candraprabhAbhidhAnA 'bhaNitA' pratipAditA tIrthakaragaNadharairiti, anena zAstrapAratatryamAheti gAthArthaH / / [bhA.94] sIAi majjhayAre divvaM mnnikngrynnciNciaN| sIhAsanaM maharihaM sapAyavIDhaM jinavarassa / / kR-zibikAyA madhya eva madhyakArastasmin 'divya' suranirmitaM maNikanakaralakhacitaM siMhAsanaM mahArha, tatra maNayaH candrakAntAdyAH kanaka-devakAzcanaM ratnAni-marakatendranIlAdIni 'ciMcaiaM' ti dezIvacanataH khacitamityucyate / siMhapradhAnamAsanaM siMhAsanaM, mahAntaM-bhuvanagurumarhatIti Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Avazyaka mUlasUtram-1 mahAha~, saha pAdapITheneti sapAdapIThaM, jinavarasya, kRtamiti vAkyazeSaH iti gAthArthaH / / [bhA.95] AlaiamAlamauDo bhAsuraboMdI palaMbavanamAlo / seyayavasthaniyattho jassa ya mollaM sayasahassaM / / [bhA.96] chaTeNaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jino / lesAhiM visujhaMto AruhaI uttamaM siiaN|| vR-AlaiaM Aviddhamucyate, mAlA-anekasurakusumagrathitA, mukuTAstu prasiddha eva, mAlA ca mukuTazca mAlAmukuTau Aviddhau mAlAmukuTau yasyeti vigrahaH / bhAsvarA-chAyAyuktA bondI-tanuH yasya sa tathAvidhaH, pralambA vanamAlA-prAgabhihitA anyA vA yasyeti samAsaH / seyayavasthaniyatthe' tti niyatthaM parihitaM bhaNNai, nivasitaM zvetaM vastraM yena sa nivasitazvetavastraH, bandhAnulomyAt nivasitazabdasya sUtrAntare prayogaH, lakSaNatastu bahuvrIhau niSThAntaM pUrvaM nipatatIti pUrva draSTavyaH, zvetavastraparidhAna ityarthaH / yasya ca mUlyaM zatasahastraM dInArANAmiti gAthArthaH / sa evaMbhUto bhagavAn mArgazIrSa-bahuladazamyAM hastottarAnakSatrayogena 'chaTeNaM bhatteNaM ityAdi, SaSThena bhaktena, dinadvayamupoSita ityarthaH adhyavasAnaM-antaH-karaNasavyapekSaM vijJAnaM tena 'sundareNa' zobhanena 'jinaH' pUrvoktaH, tathA lezyAbhirvizudhyamAnaH manovAkkAyapUrvikAH kRSNAdidravyasaMbandhajanitAH khalu AtmapariNAH lezyA iti, uktaM ca-"kRSNAdidravyasAcivyAta, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujayate / / " tAbhiH vizudhyamAnaH, kim ?-Arohati 'uttamA' pradhAnAM zibikAmiti gAthArthaH // [bhA.97] sIhAsane nisanno sakkIsAnA ya dohi pAsehiM / vIaMti cAmarehiM maNikanagavicittadaMDehi // vR-tatra bhagavAn siMhAsane niSaNNaH zakrezAnau ca devanAthau dvayoH pArzvayoH vyavasthitau, kim ?-vIjayataH, kAbhyAm ?-cAmarAbhyAM, kiMbhUtAbhyAm ? -maNiratnavicitradaNDAbhyAmiti gAthArthaH / evaM bhagavati zibikAntatini siMhAsanADhe sati sA zibikA siddhArthodyAnayanAya utkSiptA // kairityAha[mA.98] puci ukkhittA mAnusehiM sA haTTaromakUvehi / pacchA vahati sIaM asuriMdasuriMdanAgiMdA / / vR- 'pUrva prathamaM 'uliptA' utpATitA, kaiH ?-mAnuSaiH, sA zibikA, kiMviziSTaiH ?hRSTAni romakUpAni yeSAmiti-samAsaH, taiH / pazcAdvahanti zibikAM, ke ? -asurendrasurendranAgendrA iti gAthArthaH / / asurAdisvarUpavyAvarNanAyAha[bhA.99] calaghavalabhUsaNadharA sacchaMdaviuvviAbharaNadhArI / deviMdadAnaviMdA vahati sI jiNiMdassa // - gamanikA-calAzca te capalabhUSaNadharAzceti samAsaH / calAH-gamanakriyAyogAt hArAdicapalabhUSaNadharAzca / svacchandena-svAbhiprAyeNa vikurvitAni-devazaktyA kRtAni AbharaNAnikuNDalAdIni dhArayituM zIlaM yeSAmiti samAsaH / athavA calacapalabhUSaNadharA ityuktaM, tAni ca bhUSaNAni kiM te parinirmitAni dhArayanti uta neti vikalpasaMbhave vyavacchedArthamAha Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 460] 167 'svacchandavikurvitAbharaNadhAriNaH ka ete ? -devendrA dAnavendrAH kim ? -vahanti zivikAM 1 " jinendrasyeti gAthArthaH // atrAntare[bhA. 100 ] kusumAni paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya tADaMtA / devagaNA ya paTTA samaMtao ucchayaM gayaNaM / vR- bhagavati zibikArUDe gacchati sati nabhaH sthalasthAH kusumAni zukAdipaJcavarNAni muJcantaH tathA dudumbhastADayantazca, ke ? - 'devagaNAH ' devasaMghAtAH cazabdasya prAksaMbandhI vyavahitaH pradarzita eva, prakarSeNa hRSTAH prahRSTAH, kim ? -bhagavantameva stuvantIti kriyA'dhyAhAraH / evaM stuvadbhirdevaiH kimityAha - 'samantataH' sarvAsu dikSu sarva 'ucchayaM gagaNaM' vyAptaM gaganamiti gAthArthaH // [ bhA. 101] vanasaMDovva kusumio paumasaro vA jahA sarayaMkAle / sohai kusumabhareNaM iya gaganayalaM suragaNehiM // vR- gamanikA-vanakhaNDamiva kusumitaM padmasarI vA yathA zaratkAle zobhate kusumabhareNahetubhUtena, 'iya' evaM gaganatalaM suragaNaiH zuzubhe itiM gAthArthaH || [ bhA. 102 ] siddhatyavaNaM ca jahA asanavanaM saNavaNaM asogavaNanaM / cUavanaMva kusumiaM iagayaNayalaM suragaNehiM // vR- siddhArthakavanamiva yathA asanavanaM, azanAH- bIjakAH, saNavanaM azokavanaM cUtavanamiva kusumitaM, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNai rarAjeti gAthArthaH // [ bhA. 103 ] ayasivanaM va kusumiaM kaNiAravanaM va caMpayavanaM va / tilayavanaM va kusumiaM ia gayanatalaM suragaNehiM // vR- atasIvanamiva kusumitaM, atasI - mAlavadezaprasiddhA, karNikAravanamiva campakavanamiva tathA tilakavanamiva kusumitaM yathA rAjate, 'ia' evaM gaganatalaM suragaNaiH kriyAyogaH pUrvavaditi gAthArthaH // [bhA. 104 ] carapaDahabherijhallariduMduhisaMkhasahiehiM tUrehiM / dharaNiyale gayaNayale tUraninAo paramarammo // vR- varapaTahamerillaridundubhizaGkhasahitaistayaiH karaNabhUtaiH kim ? - dharaNitale gaganatale 'tUryaninAdaH' tUryanirghoSaH paramaramyo'bhavaditi gAthArthaH // [bhA. 105] , evaM sadevamaNuAsurAe~ parisAe~ parivuDo bhayavaM / abhivvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // vR- gamanikA--'evaM' uktena vidhinA, saha devamanuSyAsurarvarttate iti sadevamanuSyAsurA tayA, kayetyAha-pariSadA parivRto bhagavAn abhistUyamAno 'gIrbhiH' vAgbhirityarthaH saMprAptaH jJAtakhaNDavanamiti gAthArthaH // [bhA. 106] } ujjAnaM saMpatto orubhai uttamAu sIAo / sayameva kuNa loaM sakko se paDicchae kese || vR- gamanikA - udyAnaM saMprAptaH, 'oruhaitti' avatarati uttamAyAH zivikAyAH, tathA svayameva karoti locaM, 'zakro' devarAjA ' se' tasya pratIcchati kezAniti, evaM vRttAnuvAdena Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Avazyaka mUlasUtram-1granthakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH sarvatra aviruddha eveti gAthArthaH // [bhA.107] jinavaramaNunnavittA aMjanaghaNaruyagAvimalasaMkAsA / kesA khaNeNa nIA khIrasarinasanAmayaM udhiN|| vR-gamanikA-zakreNa-jinavaramanujJApya aJjana-prasiddhaM ghano-meghaH ruk-dIptiH, aJjanaghanayo ruk aJjanadhanaruk aJjanaghanarugvat vimala: saMkAzaH-chAyAvizeSo yeSAM te tathocyante / athavA aJjanaghanarucakavimalAnAmivaM saMkAzo yeSAmiti samAsaH 'rucakaH' kRSNamaNivizeSa eva, ka ete ? - kezAH, kim ? - kSaNena nItAH, kam ?-kSIrasadhzanAmAnamudadhi' kSIrodadhimiti gAthArthaH / atrAntare ca cAritraM pratiprattukAme bhagavati surAsuramanujavRndasamudbhavo dhvanistUryaninAdazca zaRyadezAd virarAma, amumevArthaM pratipAdayannAha[bhA.108] divyo manUsaghoso tUraninAo a sakkavayaNeNaM / khippAmeva nilukko jAhe paDivAi caritaM / / vR. gamanikA-'divyo' devasamuttho manuSyaghoSazca, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, tathA tUryaninAdazca zaRvacanena kSiprameva' zIghrameva 'nilukkotti' dezIvacanato virataH 'yadA' yasmin kAle pratipadyate cAritramiti gAthArthaH / sa yathA cAritraM pratipadyate tathA pratipipAdayiSurAha[bhA.109] kAUNa namokkAraM siddhANamabhiggahaM tu so giNhe / savvaM me akaraNijjaM pAvaMti carittamArUDho / / vR- kRtvA namaskAraM siddhebhyaH abhigrahamasau gRhNAti, kiMviziSTamityAha-sarvaM 'me' mama 'akaraNIyaM' na karttavyaM, kiM tadityAha-pApamiti, kimityAha-cAritramArUDha itikRtvA, saca bhadantazabdarahitaM sAmAyikamuccArayatIti gAthArthaH / / cAritrapratipattikAle ca svabhAvato bhuvanabhUSaNasya bhagavato nibhUSaNasya sata indro devadUSyavastramupanItavAn iti / atrAntare kathAnakam-egena devadUseNa pavvaei, etaM jAhe aMse karei etyaMtarA piuvayaMso dhijjAio uvadio. so adAnakAle kahiMpi pavasio AsI, Agao bhajAe aMbaDio, sAmiNA evaM paricattaM, tumaM ca puna vaNAi hiMDasi, jAhi jai itthaMtare'vilabhijAsi / so bhaNai-sAmi! tubbhehiM mama na kiMci dinnaM, idANipi me dehi / tAhe sAmiNA tassa dUsassa addhaM dinnaM, annaM me natthi paricattaMti / taM tena tuNNAgassa uvanIaMjahA eassa dasiAo baMdhAhi / kattotti pucchie bhaNati-sAmiNA dinnaM, tuNNAo bhaNati-taMpi se addhaM ANehi, jayA paDihiti bhagavao aMsAo, tato ahaM tuNNAmi tAhe lakkhAmollaM bhavissaitti to tujjhavi addhaM majjhavi addhaM, paDivaNNo tAhe paolaggio, sesamuvari bhaNihAmi / alaM prasaGgena / / tasya bhagavatazcAritrapratipattisamanantarameva manaH paryAyajJAnamudapAdi, sarvatIrthakRtAM cAyaM kramo, yata Aha[bhA.110] tihiM nANehiM samaggA titthayarA jAva huMti gihavAse / paDivaNNami caritte caunANI jAva chaumatthA / / vR-'tribhijJaniH' matizrutAvadhibhiH saMpUrNAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarA bhavantIti yogaH / kiM sarvameva kAlam ?, netyAha-yAvadgRhavAse bhavantIti vAkyazeSaH / pratipanne cAritre catu nino, bhavantItyanuvartate / kiyante kAlamityAha-yAvat chadmasthAH tAvadapi catujJAnina iti gaathaarthH| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.460] 169 evamasau bhagavAn pratipannacAritraH samAsAditamanaH paryavajJAnI jJAtakhaNDAdApRcchaya svajanAn kAragrAmamagamat / Aha ca bhASyakAra:[bhA.111] bahiA ya nAyasaMDe ApucchittANa nAyae sabve / divase muhattasese kumAragAma samaNanupatto / vR. bahirdhA ca kuNDapurAt jJAtakhaNDa udyAne, ApRcchya 'jJAtakAn' svajanAn sarvAn' yathAsannihitAn, tasmAt nirgataH, kAragrAmagamanAyeti vAkyazeSaH / tatra ca pathadvayaM-eko jalena aparaH sthalyAM, tatra bhagavAn sthalyAM gatavAn, gacchaMzca divase muhUrtazeSe karmAragrAmamanuprApta iti gAthArthaH / tatra pratimayA sthita iti / atrAntare-tatthego govo, so divasaM baille vAhittA gAmasamIvaM patto, tAhe ciMtei-ee gAmasamIve caraMtu, ahaMpi tA gAvIo duhAmi, so'vi tAva anto parikammaM karei; te'vi baillA aDaviM carantA paviThThA, so govo niggao, tAhe sAmi pucchai -kahiM baillA ?, tAhe sAmI tuNhikko acchai, so ciMtei-esa na yANai, to maggiuM pavatto sabbaratipi, te'vi baillA suciraM bhamittA gAmasImavamAgayA mANusaM dadNa romarthatA acchaMti, tAhe so Agao, te pecchai tattheva niviTe, tAhe Asurutto eeNa dAmaeNa AhaNAmi, eeNa mama ee hariA, pabhAe ghettUNa vancihAmitti / tAhe sakko devarAyA ciMtei-kiM ajja sAmI paDhamadivase karei ?, jAva pecchai govaM dhAvaMtaM, tAhe so tena thaMbhio, pacchA Agao taM tajeti-durappA ! na yANasi siddhattharAyaputto esa pavvaio / eyaMmi aMtare siddhatyo sAmissa mAusiyAutto bAlatavokammeNaM vANamantaro jAellao, so Agao ? tAhe sakko bhaNaibhagavaM ! tubha uvasaggabahulaM, ahaM bArasa varisANi tubbhaM veyAvacca karemi, tAhe sAmiNA bhaNiaM-na khalu deviMdo ! eyaM bhUaM vA (bhavvaM vA bhavissaM vA) jaNNaM arahaMtA deviMdANa vA amariMdANa vA nissAe kaTTa kevalanANaM uppADeti, siddhi vA vaccaMti, arahaMtA saeNa uTThANabalaviriyapurisakAraparakkameNaM kevalanANaM uppADeti / tAhe sakkeNa siddhatthe bhaNNai-esa tava niyallao, puNo ya mama vayaNaM-sAmissa jo paraM mAraNaMtiaMuvasaggaM karei taM vArejasu, evamastu tena paDissuaM, sakko paDigao, siddhattho Thio / taddivasaM sAmissa chaTThapAraNayaM, tao bhagavaM viharamANo gao kollAgasannivese, tata ya bhikkhaTTA paviThTho bahulamAhaNagehaM, jeNAmeva kullAe sannivese bahule mAhaNe, tena mahudhayasaMjutteNa paramaNNeNa paDilAbhio, tattha paMca divvAI pAubbhUyAI / amumevArthamupasaMharanAhani. (461) govanimittaM sakkassa Agamo vAgarei deviMdo / kollAbahule chahassa pAraNe payasa vasuhArA // vR-tADanAyodyagopanimittaM prayuktAvadheH zakrasya' devarAjasya, kim ?, AgamanaM AgamaH abhavat, vinivArya ca gopaM vAgarei deviMdo' tti bhagavantamabhivandha 'vyAkaroti' abhidhatte devendro-bhagavan ! tavAhaM dvAdaza varSANi vaiyAvRtyaM karomItyAdi, 'vAgariMsu' vA pAThAntaraM, vyAkRtavAniti bhAvArthaH, siddhArthaM vA tatkAlaprApta vyAkRtavAn devendraH-bhagavAn tvayA na moktavya ityAdi / gate devarAje bhagavato'pi kollAkasanniyeze bahulo nAma brAhmaNaH 'SaSThasya' tapovizeSasya pAraNake, kima?, payasa' iti pAyasaM samupanItavAn, 'vasudhAre'ti tadgRhe vasudhArA ____ Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Avazyaka mUlasUtram-1 patiteti gAthAkSarArthaH / kathAnakam-tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tattha morAe uvaDhio, tAhe sAmiNA puvvapaogeNa bAhA pasAriA, so bhaNati-asthi gharA, ettha kumAravara ! acchAhi, tattha sAmI egarAiaM vasittA pacchA gato, viharati, tena ya bhaNiyaMvivittAo vasahIo, jai vAsAratto kIrai, Agacchejjaha anuggahIyA hojAmo / tAhe sAmI a uubaddhie mAse viharettA vAsAvAse uvAgate taM ceva dUijjatayagAmaM eti, tatyegaMmi uDave vAsAvAsaM Thio / paDhamapAuse ya gorUvANi cAriM alabhaMtANi juNNANi taNANi khAyaMti, tAni ya gharANi uvvelleti, pacchA te vAreMti, sAmI na vArei, pacchA dUijjatagA tassa kulavaissa sAhetiM jahA esa etANi na nivAreti, tAhe so kulavatI anusAsati bhaNati-kumAravara ! sauNIvi tAva appani ne9 rakkhati, tumaM vArejjAsi, sappivAsaM bhaNati / tAhe sAmI aciyattoggahottikAuM niggao, ime ya tena paMca abhiggahA gahIA, taM jahA-aciyattoggahe na vasiyavvaM 1 nicaM vosaTTakAeNa 2 monenaM 3 pANIsu bhottavvaM 4gihattho na vaMdiyabyo na'bhavetabbo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchittA tao pacchA advitagAmaM gato / tassa puna ahiagAmassa paDhamaM vaddhamANagaM nAma AsI, so ya kiha aTThiyaggAmo jAo?, dhanadevo nAma vANiao paMcahiM dhurasaehiM gaNimadharimamejjassa bhariehiM teNaMteNa Agao, tassa samIve ya vagevatI nAma nadI, taM sagaDANi uttaraMti, tassa ego baillo so mUladhUre juppati,sa tAvaccaeNa tAo gaDDio uttINNAo, pacchA so paDio chinno, so vANiao tassa taNapANi purao chaDDeUNa taM avahAya gao / so'vi tattha vAlugAe jeTThAmUlamAse atIva uNheNa taNhAe chuhAe ya paritAvijjai, ___ vaddhamANao ya logo teNaMteNa pANiaM taNaM ca vahati, na ya tassa koivi dei, so goNo tassa paosamAvaNNo, akAmataNhAchuhAe ya mariUNaM tatva gAme agujANe sUlapANIjakkho uppanno, uvautto pAsaMti taM balIvaddasarIraM, tAhe rusio mAri viuvvati, so gAmo mariumAraddho, tato addaNNA kougasayANi kareMti, tahavi na hAti, tAhe bhinno gAmo annagAmesu saMketo, tatthAvi na muMcati, tAhe tesiM ciMtA jAtA-amhehiM tattha na najjai-ko'vi devo vA dAnavo vA virAhio, tamhA tahiM ceva vanAmo, AgayA samaNA nagaradevayAe viulaM asanaM pAnaM khAima sAimaM uvakkhaDAti, baliuvahAre kareMtA samaMtao uddamuhA saraNaM saraNaMti, jaM amhehiM samma na ceTThiaMtassa khamaha, tAhe aMtalikakhapaDivaNNo so devo bhaNati-tumhe durappA niranukaMpA, teNaMteNa ya eha jAha ya, tassa goNassa taNaM vA pANivA na dinnaM, ato natthi bhe mokkho, tato vhAyA puSphabalihatthagayA bhaNaMti-diTTho kovo pasAdamicchAmo, tAhe bhaNati-etANi mAnusaaTThiANi puMjaM kAUNa uvari devaulaM kareha, sUlapANiM ca tattha jakkhaM balivadaM ca egapAse Thaveha, anne bhaNaMti-baillarUvaM kareha, tassa ya hevA tANi se adviANi nihaNaha tehiM acireNa kayaM, tattha iMdasammo nAma paDiyarago kao / tAhe logo paMthigAdi pecchar3a paMDarahiagAmaM devaulaM ca tAhe pucchaMti anne-kayarAo gAmAo AgatA jAha vatti, tAhe bhaNaMti-jattha tANi aTThiyANi, evaM adviagAmo jAo / tattha puna vANamaMtaraghare jo ratti parivasati so tena sUlapANiNA jakkheNa vAhettA pacchA rattiM mArijai, tAhe tattha divasaM loge Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.461] 171 acchati, pachA annatya gacchati, iMdasammo'vi dhUpaM dIvagaM ca dAuM divasao jAti / ito ya tattha sAmI Agato, dUtijaMtagAmapAsAo, tattha ya savvo logo egattha piMDio acchai, sAmiNA devakuligo anunnavio, so bhaNati-gAmo jANati, sAmiNA gAmo milio cevANunnavio, gAmo bhaNati-ettha na sakkA vasiuM, sAmI bhaNai-navaraM tumhe anujANaha, te bhaNaMtiThAha, tatthekkeko vasahiM dei, sAmI necchati, jANati-jaheso saMbujjhihititti, tato egakUNe paDimaM Thio, tAhe so iMdasammo sUre dharete ceva dhUvapupphaMdAuM kappaDiyakAroDiya savve paloittA bhaNati-jAha mA vinassihiha, taMpi devajjayaM bhaNati-tubbhevi nIdha, mA mArihijihidha, bhagavaM tusiNIo, so vaMtaro ciMtei-devakulieNa gAmeNa ya bhaNNaMto'vi na jAti, peccha jaM se karemi, tAhe saMjhAe ceva bhImaM aTTahAsaM muaMto bIhAveti // abhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAdvayamAha-- ni. (462) dUijjaMtagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA paMca / aciyattuggahi na vasana 1 niccaM vosaTTa 2 monenaM 3 // ni. (463) pANIpattaM 4 gihivaMdanaM ca 5 tao vaddhamANavegavaI / dhanadeva sUlapANiMdasamma vAsa'TThiaggAme // vR- viharato morAkasanivezaM prAptasa bhagavatH tanivAsI dUijjantakAbhidhAnapASaNaDastho dUticaMtaka evocyate, 'pituH siddhArthasya 'vayasyaH' nigdhakaH, so'bhivAdya bhagavantaM vasarti dattavAn iti vAkyazeSaH / vihRtya ca anyatra varSAkAlagamanAya punastatraivAgatena viditakulapatyabhiprAyeNa, kim ?, 'tivvA abhiggahA paMca' tti tIvrAH' raudrAH abhigrahAH paJca gRhItA iti vAkyazeSaH / te cAmI 'aciyattuggahi na vasaNaM ti' 'aciyattaM' dezIvacanaM aprItyabhidhAyaka, tatazca tatsvAmino na prItiryasminnavagrahe so'prItyavagrahaH tasmin 'na vasanaM' na tatra mayA vasitavyamityarthaH, 'niccaM vosarlDa monenaMti' nityaM sadA vyutsRSTakAyena satA maunena viharttavyaM 'pANipataM'ti pANipAtrabhojinA bhavitavyaM, 'gihivaMdaNaM cetti' gRhasthasya vandanaM, cazabdAdabhyutthAnaM ca na kartavyamiti / etAn abhigrahAn gRhItvA tathA tasmAnnirgatya 'vAsa'hiaggAmetti' varSAkAlaM asthigrAme sthita iti adhyAhAraH, sa cAsthigrAmaH pUrvaM vardhamAnAbhidhaH khalvAsIt, pazcAt asthigrAmasaMjJAmitthaM prAptaH, tatra hi vegavatInadI, tAM dhanadevAbhidhAnaH sArthavAhaH taM pradhAnena gavA'nekazakaTasahitaH samuttIrNaH, tasya ca goranekazakaTasa-muttAraNato hRdayacchedo babhUva, sArthavAhaH taM tatraiva parityajya gataH, sa vardhamAnanivAsilokApratijAgarito mRtvA tatraiva zUlapANinAmA yakSo'bhavat, iSTabhayalokakAritAyatane sa pratiSThitaH, indrazarmanAmA pratigajAgarako nirUpita ityakSarArthaH / / evamanyAsAmapi gAthAnAmakSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / kathAnakazeSam jAhe so aTTahAsAdiNA bhagavaMtaM khobheuM pavatto tAhe so savvo logo taM saI soUNa bhIo, ajja so devajao mArijai, tattha uppalo nAma pacchAkaDao pAsAvaccijjao parivvAyago aTuMgamahAnimittajANago janapAsAo taM soUNa mA titthaMkaro hoja adhitiM karei, bIhei ya rattiM, gaMtuM, tAhe so vANamaMtaro jAhe saddeNa na bIheti tAhe hatyirUveNuvasaggaM kareti, pisAyarUveNaM nAgarUveNaM ya, etehiMpi jAhe na tarati khobheuM tAhe sattavihaM vedaNaM udIrei, taM jahA-sIsaveyaNaM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Avazyaka bhUlasUtram - 1 kaNNa acchi nAsA daMta naha paTThivedaNaM ca ekkekkA veaNA samatya pAgatassa jIvitaM saMkAmeuM, kiM puna sattavi sametAo ujjalAo ?, ahiyAseti, tAhe so devo jAhe na tarati cAleuM vA khAbheuM vA, tAhe paritaMto pAyavaDito khAmeti, khamaha bhaTTAragati / tAhe siddhattho uddhAio bhaNati haMbho sUlapANI ! apatthiapatthiA na jANasi siddhattharAputtaM bhagavaMtaM tityayaraM, jai eyaM sakko jANai to te nivvisayaM karei, tAhe so bhIo duguNaM khAmei, siddhattho se dhammaM kahei, tattha uvasaMta mahimaM karei sAmissa, tattha logo ciMtei so taM devajjayaM mArittA idAniM kIlai, tattha sAmI desUNe cattAri jAme atIva pariyAvio pahAyakAle muhuttamettaM niddApamAdaM gao, tattha ime dasa mahAsumiNe pAsittA paDibuddho, taM jahA-tAlapisAo hao, seasauNo cittakoilo a do'vi ete pajuvAsaMtA diTThA, dAmadugaM ca surahikusumamayaM govaggo a pajjuvAseMto, paumasaro vibuddhapaMkao, - sAgaro a me nitdhiNNotti, sUro a painnarassImaMDalo uggamaMto, aMtehi ya me mAnusuttaro vediotti, maMdaraM cArUDhomitti / logo pabhAe Agao, uppalo a, indasammo a, te a accaNiaM divvagaMdhacuNNapuSpavAsaM ca pAsaMti, bhaTTAragaM ca akkhayasavvaMgaM, tAhe so logo savvo sAmissa ukkivasiMhaNAyaM kareMto pAesu paDio bhaNati - jahA devajjaeNaM devo uvasAmio, mahimaM pagao, uppalo'vi sAmiM daddhuM vaMdia bhaNiyAio-sAmI ! tumehiM aMtimarAtIe dasa sumiNA diTThA, tesimaM phalaMti-jo tAlapisAo hao tamacireNa mohaNijjaM ummUlehisi, jo ase asauNo taM sukaMjhANaM kAhisi, jo vicitto koilo taM duvAlasaMgaM pannavehisi, govaggaphalaM ca te cauvviho samaNasamaNIsAvagasAvigAsaMgho bhavissai, paumasarA caulivahadevasaMghAo bhavissai, jaM ca sAgaraM tinnio taM saMsAramuttArihisi, jo a sUro tamacirA kevalanANaM te upajihitti, jaM caMtehiM mANusuttaro veDhio taM te nimmalo jasakIttipayAvo sayalatihuaNe bhavissaitti, jaM ca maMdaramArUDho'si taM sIhAsaNatyo sadevamaNuAsurAe parisAe dhammaM pannavehisitti, dAmadugaM puna na yANAmi, sAmI bhaNati he uppala ! jaNNaM tumaM na jANAsi taNaM ahaM duvihaM sAgArANagAriaM dhammaM paNNavehAmitti, tato uppalo vaMdittA gao, tattha sAmI addhamAseNa khamati / eso paDhamo vAsAratto 1 / tato sarae niggaMtUNa morAgaM nAma sannivesaM gao, tattha sAmI bAhiM ujjAne Thio, tattha morAe sannivese acchaMdA nAma pAsaMDatthA, tatthego acchaMdao taMmi sannivese koMTalaveMTaleNa jIvati, siddhatthao a ekkallao dukkhaM acchati bahusaMmoio pUaM ca bhagavao apicchaMto, tAhe so boleMtayaM govaM saddAvettA bhaNati-jahiM padhAvito jahiM jimio paMdhe ya jaM diTTha, diTTho ya evaMguNavisiTThI sumiNo, taM vAgarei, so AuTTo gaMtuM nAme mittaparicitANaM kaheti, savvehiM gAya pagAsiaM - esa devajjao ujjANe tItANAgayavaTTamANaM jANai, tAhe anno'vi loo Agao, savvassa vAgarei, logo AuTTo mahimaM karei, logena avirahio acchai, tAhe so logo bhai - ettha acchaMdao nAma jANao, siddhatyo bhagati-so na kiMci jANai, tAhe logo tuM bhai-tumaM na kiMci jANasi, devajjaso jANai, so loyamajjhe appANaM ThAveukAmo bhaNatieha jAmo, jai majjha purao jANai to jANai, tAhe logeNa parivArio ei, bhagavao purao Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.463] 173 Thio taNaM gahAya bhaNati-eyaM taNaM kiM chiMdihiti navatti, so ciMtei-jai bhaNati-na chijjihi iti tA NaM chiMdissaM, aha bhaNai-chijihitti, to na chiMdissaM, tato siddhattheNa bhaNiaM-na chijihitti, so chiMdiumADhatto, sakkeNa ya uvaogo dinno, vajaM pakkhittaM, acchaMdagassa aMgulIo dasavi bhUmIe paDiAo, tAhe logena khiMsio, siddhatyo ya se ruTTho / amumevArthaM samAsato'bhidhitsurAhani. (464) rohA ya satta veyaNa thui dasa sumiNuppala'ddhamAse ya / morAe sakkAraM sako acchaMdae kuvio|| vR-samAsavyAkhyA-raudrAzca sapta vedanA yakSeNa kRtAH,stutizca tenaiva kRtA,daza svapnA bhagavatA dRSTAH, utpalaH phalaM jamAda, 'addhamAse yatti' ardhamAsamardhamAsaM ca kSapaNamakArSIt, morAyAM lokaH satkAraM cakAra, zakraH acchandake tIrthakarahIlanAt parikupita ityakSarArthaH / / iyaM niyuktigAthA, etAstu mUlabhASyakAragAthAH[bhA.112] bhImaTTahAsa hatthI pisAya nAge ya vedanA satta / sirakaNNanAsadaMte naha'cchI paTTIya sattamiA / / [bhA.113] tAlapisAyaM 1 do koilA ya 3 dAmadugameva 4 govaggaM 5 / __sara 6 sAgara 7 sUraM 8 te 9 maMdara 10 suviNuppale ceva / / [bhA.114]mohe 1 ya jhANa 2 pavayaNa 3 dhamme 4 saMdhe 5 ya devaloe 6 ya / ___saMsAraM 7 nANa 8 jase 9 dhamma parisAe~ majjhami / / vR- bhImATTahAsaH hastI pizAco nAgazca vedanAH sapta ziraHkarNanAsAdantanakhAkSi pRSThau ca saptamI, etadvyantareNa kRtaM / tAlapizAcaM dvau kokilau ca dAmadvayameva govarga saraH sAgaraM sUryaM annaM mandaraM 'suviNuppale cevatti' etAn svapnAn dRSTavAn, utpalazcaiva phalaM kathitavAn iti / taccedam-mohaM ca dhyAnaM pravacanaM dharmaH saGghazca devalokazca' devajanazcetyarthaH, saMsAraM jJAnaM yazaH dharmaM parSado madhye, mohaM ca nirAkariSyasItyAdikriyAyogaH svabuddhyA kAryaH / morAgasannivese bAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai janassa acchaMda paoso cheaNe saMkko / / artho'syAH kathAnakokta eva veditavya iti / iyaM gAthA sarvapustakeSu nAsti, sopayogA ca / kathAnakazeSam-tao siddhattho tassa paosamAvaNNo taM loga bhaNati-esa coro, kassa nena coriyaMti bhaNaha, atthettha vIraghoso nAma kammakaro? so pAdesu paDio ahaMti, asthi tubbha amukakAle dasapalayaM vaTTayaM nahapuvvaM ? AmaM atthi, taM eeNa hariyaM, taM puna kahiM ? eyassa purohaDe mahisiMdurukkhassa purathimeNaM hatthamittaM gaMtUNaM tattha khaNiuM geNhaha / tAhe gatA, diTuM, AgayA kalakalaM karemANA / annapi suNaha-asthi etthaM iMdasammo nAma gihavaI ? tAhe bhaNati-asthi, tAhe so sayameva uvaDio, jahA ahaM, Anaveha, asthi tubha oraNao amuyakAlaMmi nahillao ? sa Aha-AmaM asthi, so eena mArittA khaio, aTThiyANi ya se badarIe dakkhiNe pAse ukkuruDiyAe nihayANi, gayA, diTThANi, ukkiTThakalayalaM kareMtA AgayA, tAhe bhaNaMti-eyaM bitiaN| amumevArthaM pratipAdayannAha niyuktikRt Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (465) taNa cheyaMguli vIraghosa mahisiMdu dspliaN| biiiMdasamma UraNa bayarIe dAhiNukkuruDe / / vR.acchandakaH tRNaM jagrAha, chedaH aGgulInAM kRtaH khalvindreNa, 'kammAra vIraghosatti' karmakaro vIraghoSaH, tatsaMbandhyanena 'mahisiMdu dasapaliyaM' dazapalikaM karoTakaM gRhItvA mahisendu-vRkSAdhaH sthApitaM, ekaM tAvadidaM, dvitIyaM-indrazarmaNa UraNako'nena bhakSitaH, tadasthIni cAdyApi tiSThantyeva badaryA adha dakSiNotkuruTa iti / tatiyaM puna avaca, alAhi bhaNiteNa, te nibaMdhaM kareMti, pacchA bhaNati-vaccaha bhanjA se kahehii, sA puna tassa ceva chiDDANi maggamANI acchati, tAe suyaM-jahA so viDaMbiotti, aMgulIo se chinAo, sA ya tena taddivasaM piTTiyA, sA ciMtetinavari eu gAmo, tAhe sAhemi, te AgayA pucchaMti, sA bhaNai-mA se nAmaM geNhai, bhaginIe patI mamAM necchati, te ukkiTTi karemANA taM bhaNaMti-esa pAyo, evaM tassa uDDAho jAo, esa pAvo, jahA na koi bhikkhaMpi dei, tAhe appasAgAriyaM Agao bhaNai-bhagavaM! tubme annatthavi pujijaha, ahaM kahiM jAmi?, tAhe aciyattoragahottikAuM sAmI niggao / tato vaccamANassa aMtarA do vAcAlAo-dAhiNA uttarA ya, tAsiM doNhavi aMtarA do naIo-suvaNNavAlugA ruppavAlagA ya, tAhe sAmI dakkhiNNavAcAlAo sannivesAo uttaravAcAlaM vaccai, tattha suvaNNavAluyAe nadIe puliNe kaMTiyAe taM vatyaM vilaggaM, sAmI gato, puno'vi avaloiaM, kiM nimittaM ?, keI bhaNaMti-mamattIe, avare-kiM thaMDille paDiaMathaMDilletti, keI-sahasAgAreNaM, keI-varaM sissANaM sulabhaM bhavissai ?, taM ca tena dhijAieNa gahiraM, tuNNAgassa uvanIaM, sayasahassamollaM jAyaM, ekkekassa pannAsaM sahassANi jAyANi / amumevArthamabhidhitsurAhani. (466) tai amavacaM bhajjA kahihI nAhaM tao piuvyNso|| dAhiNavAyAlasuvaNNAvAlu gAkaMTae vatthaM / / vR-padAni-tRtIyamavAcyaM bhAryA karthayaSyati / tataH piturvayasyastu dakSiNavAcAlasuvarNavAlukAkaNTake vastraM, kriyA'dhyAhArato'kSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / tAhe sAmI vacai uttaravAcAlaM, tattha aMtarA kanagakhalaM nAma AsamapayaM, tattha do paMthA-ujjugo vaMko ya, jo so ujjuo so kaNagakhalaMmajjheNa vaccai, vaMko pariharaMto, sAmI ujjugeNa pahAvio, tatya govAlehi vArio, etya diDiviso sappo, mA eeNa baccaha, sAmI jANati-jaheso bhavio saMbujhihiti, tao gato jakkhagharamaMDaviyAe paDimaM tthio| so puna ko puvvabhave AsI ? khamago, pAraNae gao vAsigabhattassa, tena maMDukkaliyA virAhiA, khuDDaeNa paricoio, tAhe so bhaNati-kiM imAo'vimae mAriAo loyamAriAo darisei, tAhe khuDDaeNanAyaM-viyAle Alohiitti, so Avassae AloettA uvaviTTho, khuDao ciMtei-nUnaM se vissariyaM, tAhe sAriaM, ruTTho AhaNAmitti uddhAio khuDDagassa, tattha thaMbhe AvaDio mao visahiyasAmaNNo joisiesu uvavanno, tato cuo kaNagakhale paMcaNhaM tAvasasayANaM kulavaissa tAvasIe udare AyAo, tAhe dArago jAo, tatya se kosiotti nAmaM kayaM, so ya atIva tena sabhAvena caMDakodho, tattha anne'vi asthi kosiyA, tassa caMDakosiotti nAmaM kayaM, so kulavatI mao, tato ya so kulavaI jAo, so tattha vaNasaMDe mucchio, tesiM tAvasANa tAni phalAni na dei, te Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - (ni.466] 175 alabhaMtA gayA disodisaM, jo'vi tattha govAlAdI eti taMpi haMtuM dhADei, tassa adUre seyaMbiyAnAma nayarI, tato rAyaputtehiM AgaMtUNaM virahie paDiniveseNa bhaggo vinAsio ya, tassa govAlaehiM kahiyaM, so kaMTiyANaM gao, tAo chaDDattA parasuhattho gao rosena dhamadhamaMto, kumArehiM dilo eMtao, taM daddUNa palAyA, so'vi kuhADahattho pahAvettA khaDDe AvaDiUNa paDio, so kuhADo abhimuho Thio, tattha se ciraM do bhAe kayaM, tattha mao taMmi ceva vanasaMDe diTThIviso sappo jAo, tena roseNa lobheNa ya taM rakkhai vaNasaMDaM, tao te tAvasA savve davA, je adaDagA te naTThA, so tisaMjhaM vaNasaMDaM pariyaMciUNaM jaM sauNagamavi pAsai taM Dahai, tAhe sAmI tena diho, tato Asurutto, mamaM na yANasi ?, sUraM NijjhAittA pacchA sAmi paloei, so na Dagjhai jahA anne, evaM do tinni vArA, tAhe gaMtUNa Dasai, DasittA avakkamai-mA me uvari paDihitti, tahavi na marai, evaM tinni vAre, tAhe paloeMto acchati amariseNaM, tassa bhagavao rUvaM pecchaMtassa tANi visabhariyANi acchINi vijjhAiyANi sAmiNo katisommayAe, tAhe sAmiNA bhaNiaM-uvasama bho caMDakosiyA !, tAhe tassa IhApohamaggaNagavesaNaM kareMtassa jAtIsaraNaM samuppanna, tAhe tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karettA bhattaM paccakkhAi manasA, titthagaro jANai, tAhe so bile tuMDaM choDhuM Thio, mA'haM ruTTho saMto loga mArehaM, sAmI tassa anukaMpAe acchai, sAmiM daTUNa govA lavacchavAlA alliyaMti, rukkhehiM AvarettA appANaM tassa sappassa pAhANe khivaMti, na calatitti allINo kaThehiM ghaTTio, tahavi na phaMdatitti teMhiM logassa siTuM, to logo AgaMtUNa sAmiM vaMdittA taMpi ya sappaM mahei, annAo ya ghayavikkiNiyAo taM sappaM mukheti, pharusiMti, so pivIliyAhiM gahio, taM veyaNaM ahiyAsettA addhamAsassa mao sahassAre uvanno / amumevArthamupasaMharannAhani. (467) uttaravAcAlaMtaravanasaMDe caMDakosio sappo / na Dahe ciMtA saraNaM joisa kovA 'hi jAo'haM / / vR-uttaravAcAlantaravanakhaNDe caNDakauzikaH sarpaH na dadAha cintA smaraNaM jyotiSkaH krodhAd ahirjAto'hamiti, akSaragamanikA svabuddhyA kAyati / / anuktArthaM pratipAdayannAhani. (468) uttaravAyAlA nAgasena khIreNa bhoyaNaM divvA / seyaviyAya paesI paMcarahe nijarAyANo / / vR-gamanikA-uttarayAcAlA nAgasenaH kSIreNa bhojanaM divyAni zvetambyAM pradezI paJcarathaiH naiyakA rAjAnaH-naiyakA gotrataH, pradeze nijA ityapare / zeSo bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam-tao sAmI uttaravAcAlaM gao, tattha pakkhakkhamaNapAraNate atigao, tattha nAgasenena gihavaiNA khIrabhoyaNena paDilAbhio, paMca divvANi pAubbhUyANi, tato seyabiyaM gao, tattha padesI rAyA samaNovAsao bhagavao mahimaM karei, tao bhagavaM surabhipuraM vaccai, tatthaMtarAe nejagA rAyANo paMcahiM rathehiM enti paesiraNNo pAse, tehiM tattha sAmI vaMdio pUio ya, tato sAmI surabhipuraM gao, tattha gaMgA uttariyavvA, tattha siddhajatto nAma nAvio, khemallo nAma sauNajANao, tattha ya nAvAe logo vilaggai, kosieNa mahAsauNeNa vAsiyaM, kosio nAma ulUko, tato khemileNa bhaNiyaM-jArisaM sauNeNa bhaNiyaM tArisaM amhehiM mAraNatiyaM pAviyavvaM, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Avazyaka mUlasUtram -1. kiM puna ? imassa maharisissa pabhAvena muccihAme, sA ya nAvA pahAviyA, sudADheNa ya nAgakumArarAiNA dihro bhayavaM nAvAe Thio, tassa kovo jAo, so ya kira jo so sIho vAsudevattaNe mArio so saMsAraM bhamiUNa sudADho nAgo jAo, so saMvaTTagavAyaM viuvvettA nAvaM oboleuM icchai / io ya kaMbalasaMbalANaM AsanaM caliyaM, kA puna kaMbalasaMbalANa uppattI ?--mahurAe nagarIe jiNadAso vANiyao saho, somadAso sAviyA, do'vi abhigayANi parimANakaDANi, tehiM cauppayassa paccakkhAyaM, tato divasadevasiaMgorasaM giNhaMti, tattha ya AbhIrI gorasaM gahAya AgayA, sA tAe sAviyAe bhaNNai-mA tumaM annatya bhamAhi, jattiaM Anesi tattiaM geNhAmi, evaM tAsiM saMgayaM jAyaM, imAvi gaMdhapuDiyAi dei, imAvi kUigAdi duddhaM dahiyaM vA dei, evaM tAsiM sohiyaM jaay| __ annayA tAsiM govANaM vivAho jAo, tAhe tANi nimaMti, tANi bhaNanti-amhe cAulANi na tarAmo gaMtuM, jaMtastha uvaujjati bhoyaNe kaDugabhaMDAdI vatthANi AbharaNANi dhUvapuSphagaMdhamallAdi vadhUvarassa taM tehiM dinnaM, tehiM atIva sobhAviyaM, logena ya salAhiyANi, tehiM tuDehiM do tivarisA goNapotalayA haDasarIrA uvaTThiyA kaMbalasaMbalatti nAmeNaM, tAni necchaMti, tAni necchaMti, balA baMdhiuM gayANi, tAhe tena sAvaena ciMtiya-jai mucihiMti tAhe logo vAhehitti, tA ettha ceva acchaMtu, phAsugacArI kiNiUNaM dijjai, evaM posijeti, so'vi sAvao aTThamIcauddasIsu uvavAsaM karei potthayaM ca vAei, te'vi taM soUNa bhaddayA jAyA saNNiNo ya, jaddivasaM sAvago na jemei taddivasaM te'vi na jemaMti, tassa sAvagassa bhAvo jAo-jahA ime bhaviyA uvasaMtA, abbhahio ya neho jAo, te ruvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto, tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA natthi annassa baillA, tAhe tena te bhaMDIe joetA nIA anApucchAe, tatya anneNa anneNavi samaM dhAvaM kAriyA, tAhe te chinnA, tena te AneuM baddhA, na caraMti naya pANiyaM pibaMti, jAhe sabahA savvahA necchaMti tAhe so sAvao tesiM bhattaM paJcakkhAi, namukkAraM ca dei, te kAlagayA nAgakumAresu uvavannA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti titthagarassa uvasaga kIramANaM, tAhe tehiM citiyaM-alAhi tA anneNaM, sAmi moemo, AgayA, egena nAvA gahiyA ego sudADheNa samaM jujjhai, so mahiDDigo, tassa puna cavaNkAlo, ime ya ahuNovavaNNayA, saM tehiM parAio, tAhe te nAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti sattaM rUvaM ca gAyaMti, evaM logo'vi tato sAmI uttiNNo, tattha devehiM surahigaMdhodayavAsaM pupphavAsaM ca vuTuM, te'vi paDigayA / amumevArthamupasaMharanAhani. (469) surahipura siddhajatto gaMgA kosia viUya khemilao / nAga sudADhe sIhe kaMbalasabalA ya jinamahimA / / ni. (470) mahurAe jinadAso AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce bhatte nAgohi AgamanaM // ni. (471) vIravarassa bhagavao nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdiTTi paraddhaM kaMbalasabalA samuttAre // dR- padAni-surabhipuraM siddhayAtraH gaGgA kauzikaH vidvAMzca khemilakaH nAgaH sudaMSTraH siMhaH ___ Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 471] 177 kambalasabalau ca jinamahimA, mathurAyAM jinadAsaH AbhIravivAhaH goH upavAsaH bhaNDIraH mitraM apatye bhaktaM nAgau avadhiH AgamanaM vIravarasya bhagavataH nAvamArUDhasya kRtavAn upasarga midhyAdhSTiH 'paraddhaM' vikSiptaM bhagavantaM kambalasabalau samuttAritavantau / akSaragamanikA svabuddhyA kAryA / tato bhagavaM dagatIrAe iriyAvahiyaM paDikkai, patthio tato, nadIpuliNe bhagavao pAdesu lavaNANi dIsaMti mahusityacikkhalle, tattha pUso nAma sAmuddio, so tANi pAsiUNa ciMtei - esa cakkavaTTI gato eyAgI, vaccAmi NaM vAgaremi, to bhama etto bhogA bhavissaMti, sevAmi NaM kumArattaNe, sAmI'vi thUNAgassa saNNivesassa bAhiM paDimaMThio, tattha so sAmi picchiUNa ciMtei - aho mae palAlaM ahijiaM, eehiM lakkhaNehiM juttaM, eeNa samaNeNa na houM / io ya sakko devarAyA ohiNA paloei kahiM aja sAmI ?, tAhe sAmi pecchai, taM ca pUsaM, Agao sAmi vandittA bhaNati bho pUsa ! tumaM lakkhaNaM na yANasi, eso aparimialakkhaNaNe, tAhe vaNNe lakkhaNaM abhitaragaM - gokhIragoraM ruhiraM pasatthaM, satthaM na hoi aliaM, esa dhammavaracAuraMtacakkavaTTI deviMdanariMdapUio bhaviyajanakumuyAnaMdakArao bhavissai, tato sAmI rAyagihaM gao, tattha nAlaMdAe bAhiriyAe taMtuvAgasAlAe egadesaMmi ahApaDirUvaM uggahaM anunnavettA paDhamaM mAsakhamaNa uvasaMpajittA NaM viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM maMkhalI nAma maMkho, tassa bhaddA bhAriyA guvviNI saravaNe nAma saNNivese gobahulassa mAhaNassa gosAlAe pasUA, goNNa nAmaM kayaM gosAlotti, saMvaDDio, maMkhasippaM ahijio, cittaphalayaM karei; ekkalao viharaMtao rAyagihe taMtuvAyasAlAe Thio, jattha sAmI Thio, tattha vAsAvAsaM uvAgao | bhagavaM mAsakhamaNapAraNae abhitariyAe vijayassa ghare viulAe bhoyaNavihIe paDilAbhio, paMca divvANi, pAubbhUyANi, gosAlo suNettA Agao, paMca divvANi pAsiUNa bhaNati bhagavaM ! tujhaM ahaM sIsotti, sAmI tusiNIo niggao, vitiamAsakhamaNaM Thio, vitie AnaMdassa ghare khajjagavihIe tatie sugaMdassa ghare savvakAmaguNieNaM, tato cautthaM mAsakhamaNa uvasaMpajittA NaM viharai / abhihitArthopasaMgrahAyedamAha ni. (472) thUNAe~ bahiM pUso lakkhaNamabdhaMtaraM ca deviMdo / rAyagihi taMtusAlA mAsakkhamaNaM ca gosAlo || ni. (473) maMkhali maMkha subhaddA saravaNa gobahulameva gosAlo / vijayAnaMdasunaMde bhoaNa khaje a kAmaguNe // vR- padAni - sthUNAyAM bahiH puSyo lakSaNamabhyantaraM ca devendraH rAjagRhe tantulayakazAlA mAsakSapaNaM ca gozAlaH maGkhalI maGkhaH subhadrA zaravaNaM gobahula eva gozAlo vijaya AnandaH sunandaH bhojanaM khAdyAni ca kAmaguNaM / zaravaNaM - gozAlotpattisthAnaM / zeSA'kSaragamanikA svadhiyA kAryA / gosAlo kattiyadivasa puNimAe pucchai-kimahaM aja bhattaM labhissAmi ?, siddhattheNa bhaNiyaMkoddavakUraM aMbileNa kUDarUvagaM ca dakkhiNaM, so nayariM savvAdareNa pahiMDio, jahA bhaMDIsuNae, na kahiMcivi saMbhAiyaM, tAhe avaraNhe ekkeNaM kammakareNa aMbileNa kUro dinno, tAhe jimio, ego rUvago dinno, rUvago parikkhAvio jAva kUDao, tAhe bhaNati jeNa jahA bhaviyavvaM na 24 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 taM bhavati annahA, lajjio Agato / tao bhagavaM cautthamAsakhamaNapAraNae nAliMdAo niggao, kollAkasannikesaM gao, tattha bahulo mAhaNo mAhaNe bhoyAveti ghayamahusaMjutteNaM paramanneNaM, tA tena sAmI paDilAbhio, tattha paMca divvANi / 178 gosAlo'vi taMtusavAgasAlAe sAmi apicchamANo rAyagihaM sabyaMtarabAhiriaM gavesati, jAhe na pecchai tAhe niyagovaragaraNaM dhIyAraNaM dAuM sauttaroDaM muMDaM kAuM gato kollAgaM, tattha bhagavato milio, tao bhagavaM gosAleNa samaM suvaNNakhalagaM vaccai, etyaMtarA govA gAvIhiMto khIraM gahAya mahallie thAlIe navaehiM taMdulehiM pAyasaM uvakkhaDeMti, tato gosAlo bhaNati - eha bhagavaM ! ettha bhuMjAmo, siddhatthe bhaNati - esa nimmANaM ceva na vaccai, esa bhajjihiti ullahijjaMtI, tAhe so asaddahaMto te gove bhaNati-esa devajjago tItANAgatajANao bhaNati esa thAlI bhajihiti, to patteNa sArakkhaha, tAhe payattaM kareMti - vaMsavidalehiM sA baddhA thAlI, tehiM atIva bahulA taMdulA chUDhA, sA phuTTA, pacchA govAlANaM jeNaM jaM karullaM AsAiyaM so tattha pajimio, tena na laddhaM, tAhe sutaraM niyatiM geNhai / amumevArthaM kathAnakoktamupasaMjihIrSurAha ni. (474) kullAga bahula pAyasa divvA gosAla daTTu pavvajjA / bAhiM suvaNakhalae pAyasathAlI niyaigahaNaM // vR- padAni - kollAkaH bahulaH pAyasaM divyAni gozAlaH dRSTvA pravrajyA bahiH suvarNakhalAt pAyasasthAlI niyatergrahaNaM ca / padArtha ukta eva / ni. (475) bhagA naMdovanaMda uvanaMda teya paJcaddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsaM munI khamai // vR- padAni - brAhmaNagrAme nandopanandau upanandaH tejaH pratyardhe campA dvimAsakSapaNe varSAvAsaM muniH kSapayatIti / asyAH padArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacchedam- tato sAmI baMbhaNagAmaM gato, tattha naMdo uvanaMdoya bhAyaro, gAmassa do pADagA, ekko nandassa bitio uvanaMdassa, tato sAmI naMdassa pADagaM paviTTho naMdagharaM ca tatya dosINeNaM paDilAbhio naMdena gosAlo uvanaMdassa, tena uvanaMdeNa saMdiTTha- dehi bhikkhaM, tattha na tAva velA, tAhe sI alakUro nINio, so taM necchai, pacchA sA tevi bhaNNati-dAsI ! eyassa uvari chubhasutti, tIe chUDho, apattieNa bhaNati - jai majjha dhammAyariassa atthi tavo tee vA eyassa gharaM Dajjhau, tatya ahAsaNNihitehiM vANamaMtarehiM mA bhagavato aliyaM bhavautti tena taM dahuM gharaM / tato sAmI caMpaM gao, tattha vAsAvAsaM dAi, tattha domAsieNa khamaNeNa khamai, vicittaM ca tavokammaM, ThANAdIe paDimaM ThAi, ThANukkuDugo evamAdIni karei, esa tatio vAsAratto / ni. (476) kAlAeN suNagAre sIho vijumaI goTThidAsI ya / khaMdo daMtiliyAe pattAlaga suNNagAraMbhi || vR- padAni - kAlAyAM zUnyAgAre siMhaH vidyunmatI goSThIdAsI ca skandaH dantilikayA pAtrAlake zUnyAgAre / akSaragamanikA kriyA'dhyAhArataH svadhiyA kAryA / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato carimaM domAsiyapAraNayaM vAhiM pArettA kAlAyaM nAma sannivesaM gao gosAleNa samaM, tattha bhagavaM suNNaghare paDimaM Thio, gosAlo'vi tassa dArapahe Thio, tattha sIho nAma Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 476 ] 179 gAmauDatto vijumaIe goTThIdAsIe samaM taM ceva suNNagharaM paviTTo, tattha tena bhaNNai - jai ittha samaNo vA mAhaNo vA pahiko vA koi Thio so sAhai jA annattha vacAmo, sAmI tuhikkao acchai, gosAlo'vi tuhikkao, tANi acchittA niggayANi, gosAlena sA mahilA chikkA sA bhaNati - esa ettha koi, tena abhigaMtUNa piTTio, esa dhUtto anAyAraM kareMtANi pecchaMto acchai, tAhe sAmiM bhaNai-ahaM ekvillao piTTijjAmi, tubbhe na vAreha, siddhattho bhagai - kIsa sIlaM na rakkhasi ?, kiM amhe'vi AhaNNAmo ?, kIsa vA aMto na acchasi tA dAre tthio| tato nimmatUNa sAmI pattakAlayaM gao, tatthavi taheva suNNaghare Thio, gosAlo tena bhaeNaM aMto Thio, tattha khaMdao nAma gAmauDaputto appiNicciyAdAsIe dattiliyAe samaM mahilAe to tameva suNNagharaM gao, te'vi taheva pucchaMti, taheva tuhikkA acchaMti, jAhe tAni niggacchaMti tAhe gosAleNa hasiyaM, tAhe puNo'vi piTTio, tAhe sAmiM khiMsai - amhe hammAmI, tubme na vAreha, kiM amhe tumhe olaggAmI ?, tAhe siddhattho bhaNati-tumaM appadoseNa hammasi, kIsa tuMDaM na rakkhesi ? - ni. (477) municaMda kumArAe kUvaNaya caMparamaNijjaujjANe / corAya cAri agaDe somajayaMtI uvasamei // vR- padAni municandraH kumArAyAM kUpanayaH camparamaNIyodyAne caurAyAM cAriko'gaDe somA jayantI upazAmayataH / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato bhagavaM kumArAyaM nAma sannivesaM gao, tattha camparamaNijje ujjANe bhagavaM paDimaM Thio / io ya pAsAvacijo municaMdo nAma thero bahussu bahusIsaparivAro taMmi sannivese kUvaNayassa kuMbhagArassa sAlAe Thio, so ya jinakappapaDimaM karei sIsaM gacche ThavettA, so ya sattabhAvaNAe appANaM bhAveti, taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulahA paMcahA vuttA, jinakappaM paDivajjao ! eAo bhAvanAo, te puna sattabhAvanAe bhAvetiM, sA puna "paDhamA uvassayaMmi, bitiyA bAhiM tatiya caukkaMmi / suNNagharaMmi thautthI, taha paMcamiA masANaMmi / / " so bitiyAe bhAi / gosAlo sAmiM bhaNai esa desakAlo hiMDAmo, siddhatyo bhaNai - aja amha antaraM, pacchA so hiMDato te pAsAvaccijjo pAsati, bhaNati ya ke tubbhe ?, te bhAMtiamhe samaNA niggaMthA, so bhaNati - aho niggaMthA, imo bhe ettio gaMtho, kahiM tumme niggaMthA?, so appaNo AyariyaM vaNNei-eriso mahAyA, tubme ettha ke ?, tAhe tehiM bhaNNai-jArisa tumaM tArisI dhammAyario'vi te sayaMgahIyaliMgo, tAhe so ruTTho-amha dhammAyariyaM savahatti jai mama dhammAyariyassa atthi tavo tAhe tumaM paDissao ijjhau, te bhaNaMti- tumhANaM bhaNieNa amhe na DajjhAmo, tAhe to gato sAhai sAmissa-ajja mae sAraMbhA sapariggahA samaNA diTThA, taM savvaM sAhai, tAhe siddhattheNa bhaNiyaM te pAsAvaJcijjA sAhavo, na te ijjhaMti, tAhe rattI jAyA, te municaMdA AyariyA bAhiM uvassagassa paDimaM ThiA, so kUvaNao taddivasaM seNIe bhatte pAUNa viyAle ei mattellao, jAva pAseMi te municaMde Ayarie, so ciMtei esa corotti, tena Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 Avazyaka mUlasUtram-1te galae gahIyA, te nirumsAsA kayA, na ya jhANAo kaMpiA, ohiNANaM uppanna AuM ca niTThiaM, devaloaM gayA, tattha ahAsannihiehi vANamaMtarehiM devehi mahimA kayA, tAhe gosAlo vAhiM Thio pecchai, deve uvva te nivvayaMte a, so jANai-esa Dajjhai so tesiM uvassago, sAhei sAmissa, esa tesiM paDinIyANaM uvassao Dajjhai, siddhatyo bhaNai-na tesiM uvassao ijjhai, tesiM AyariyANaM ohinANaM uppannaM, AuyaM ca niTThiyaM, devalogaM gayA, tattha ahAsanni-hiehiM vANamaMtarehiM devehi mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiThio picchai, tAhe gao taM padesaM, jAva devA mahimaM kAUNa paDigayA, tAhe tassa taM gaMdhodagavAsaM puSphavAsaM ca dahNa amahiyaM hariso jAo, te sAhuNo uTThavei-are tubme na yANaha, erisagA ceva boDiyA hiMDae, udveha, AyariyaM kAlagayaMpi na yANaha ?, suvaha rattiM savvaM, tAhe te jANaMtisaccillao pisAo, rattipi hiMDai, tAhe te'vi tassa saddeNa uDiA, gayA Ayariyassa sagAsaM, jAva pecchaMti-kAlagayaM, tAhe te addhiti karei-amhehiM na NAyA AyariyA kAlaM kareMtA, so'vi camaDhettA gao / tato bhagavaM corAgaM sannivesaM gao, tattha cAriyattikAUNaM uDuMbAlagA agaDe pakkhivijaMti, puNo ya uttArijaMti, tattha paDhamaM gosAlo sAmI na, tAva tattha somAjayantIo nAma duve uppalassa bhagiNIo pAsAvacijAo jAhe na taraMti saMjamaM kAuM tAhe parivAiyattaM kareMti, tAhiM suyaM-erisA ke'vi do jaNA uDubAlaehiM pakkhivijaMti, tAo puNaM jANaMtijahA carimatitthagaro pavvaio, tAhe gayAo, jAva pecchaMti, tAhiM moio, te ujjhasiA aho vinassiukAmeti, tehiM bhaeNa khamAviyA mahiyA ya 1ni. (478) piTThIcaMpA vAsaM tattha caummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise dariddatherA ya gosAlo // vR-tato bhagavaM piTTIcaMpaM gao, tattha cautthaM vAsArataM karei, tattha so caummAsiyaM khavaNaM kareMto vicitaM paDimAdIhiM karei, tato bAhiM pArittA kayaMgalaM gao, tattha dariddatherA nAma pAsaMDatthA samahilA sAraMbhA sapariggahA, tANa vADagassa majjhe devaulaM, tattha sAmI paDimaM Thio, taddivasaM ca phusi sIyaM paDati, tANaM ca taddivasaM jAgarao, te samahilA gAyaMti, tatya gosAlo bhaNati-eriso'vi nAma pAsaMDo bhaNNai sAraMbho samahilo ya, savvANi ya egaTThANi gAyati vAyaMti ya, tAhe so tehiM NicchUDho, so tahiM mAhamAse tena sIeNa satusAreNa acchai saMkuio, tehiM anukaMpaMtehiM puNo'vi ANio, puNo'vi bhaNati, puNo'vi nInio, evaM tinni vArA nicchUDho atinio ya, tato bhaNai-jai amhe phuDaM bhaNAmo to nicchubhAmo, tattha'nnehiM bhaNNai-esa devajayassa ko'vi paTThiAvAho chattadhAro vA AsI to tuNhikkANi acchaha, savvAujjANi ya khaDakhaDAveha jahA se saddo na suvdati,ni. (479) sAvatthI siribhaddA niMdU piudatta payasa sivdtto| dAragaNI nakhavAlo halidda paDimA'gaNI pahiA / vRtato sAmI sAvatthi gao, tattha sAmI bAhiM paDimaM Thio, tattha gosAlo pucchati-tubbhe atIha ?, siddhattho bhaNati-ajja ahaM aMtaraM, so bhaNati-ajja ahaM kiM labhihAmi AhAraM?, tAhe siddhattho bhaNai-tume ajja mANusamaMsaM khAiavvaMti, so bhaNati-taM ajja jememi jattha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.479] 181 maMsasaMbhavo natthi, kimaMga puna mAnusamaMsaM ?, so pahiMDio / tattha ya sAvatthIe nayarIe piudatto nAma gAhAvaI, tassa siribhaddA nAma bhArio, sA ya niMdU, niMdU nAma maraMtaviyAiNI, sA sivadattaM nemittiaM pucchai-kihavi mama puttabhaMDaM jIvijA ?, so bhaNati-jo sutavassI tassa taM gabmaM susodhitaM raMdhiUNa pAyasaM karettA tAhe deha, tassa ya gharassa annao huttaM dAraM karejjAsi, mA so jANittA Dahihitti, evaM te ghirA payA bhavissai, tAe tahA kayaM, gosAlo ya hiMDato taM gharaM paviThTho, tassa so pAyaso mahughayasaMjutto dinno, tena ciMtiaM ettha maMsaM kao bhavissaitti ? tAhe tuDeNa bhuttaM, gaMtuM bhaNati-ciraM te nemittiyattaNaM kareMtassa ajaMsi Navari phiDio, siddhatyo bhaNai-na visaMvayati, jai na pattiyasi vamAhi, vamiyaM diTThA nakkhA vikUie avayavA tha, tAhe ruTTho taM gharaM maggai, tehivi taM bAraM ohADiyaM, taM tena na jANati, AhADio karei, jAhe na labhai tAhe bhaNati-jai mama dhammAyariyassa tavateo asthi tao Danjhau, tAhe savvA daDDA bAhiriA / tAhe sAmI halihugo nAma gAmo taM gao, tattha mahappamANo halihugarukkho, tattha sAvasthIo nagarIo niggacchaMto pavisaMto ya tattha vasai janavao sasthaniveso, sAmI tattha paDimaM Thio, tehiM satyehiM rattiM sIyakAlae aggI jAlio, te vaDDe pabhAe uvettA gayA, so aggI tehiM na vijjhavio, so DahaMto sAmissa pAsa gao, so sAmI paritAvei, gosAlo bhaNati-bhagavaM! nAsaha, esa aggI iha, sAmissa pAyA daDDA, gosAlo naTThoni. (480) tatto ya naMgalAe DiMbha munI acchikavaNaM ceva / Avatte muhatAse muniotti a bAhi baladevo / / kR-tato sAmI naMgalA nAma gAmo, tattha gato, sAmI vAsudevadhare paDimaM Thio tattha gosAlo'vi Thio, tattha ya ceDarUvANi khelaMti, so'vi kaMdappio tANi ceDarUvANi acchINi kahiUNa bIhAvei, tAhe tANi dhAvaMtANi paDaMti, jANUNi ya phoDijaMti, appegaiyANaM khuMkhuNagA bhaJjati, pacchA tesiM ammApiyaro AgaMtUNa taM piTTati, pacchA bhaNaMti-devajagassa eso dAso nUnaM na ThAti ThANe, anne vAreMti-alAhi, devajayassa khamiyavvaM / pacchA so bhaNati-ahaM hammAmi, tubbhe na vAreha, siddhattho bhaNati-na ThAsi tuma ekalo avassa piTTijasi, tato sAmI AvattAnAma gAmo tattha gato, tatthavi sAmI paDimaM Thio baladevaghare, tattha muhamakkaDiAhiM bhesavei, piTTetivi, tato tANi ceDarUvANi svaMtANi ammApiUNaM sAhaMti, tehiM gaMtUNa ghecchio, muniottikAuM mukko, munio-pisAo, bhaNaMti ya-kiM eeNa haeNaM ?, eyaM se sAmi haNAmo jo eyaM na vArei, tato sA baladevapaDimA halaM bAhuNA'hikkhiviUNaM udviA, tatto tAni ya pAyapaDiyANi sAmi khAtini. (481) corA maMDava bhoz2a gosAlo bahaNa teya jhAmaNayA / ___meho ya kAlahatthI kalaMbuyAe u uyasaggA / / vR tato sAmI corAyaM nAma saMNivesaM gao, tattha goTThiabhattaM rajjhai paJcati ya, tattha ya bhagavaM paDima Thio, gosAlo bhaNati-ajja ettha cariyavvaM, siddhattho bhaNai-ajja amhe acchAmo, so'vi tattha piuDukkuDiyAe paloei-kiM desakAlo na vatti, tattha ya corabhayaM, tAhe te jANaMti Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 Avazyaka mUlasUtram-1. esa puNo puNo paloei, manne-esa cArio hojjatti, tAhe so ghettUNa nisaTuM hammai, sAmI pacchanne acchai, tAhe gosAlo bhaNati-mama dhammAyariyassa jai tavo asthi to esa maMDavo Danjhau, DaTo / tato sAmI kalaMbugA nAma saNNiveso tattha gao, tatya pacaMtiA do bhAyaro-meho kAlahatthI ya, so kAlahatthI corehiM samaM uddhAio, ime ya puvve agge pecchai, te bhaNati-ke tujhe?, sAmI tusiINIo acchai, te tattha hammaMti, na ya sAhaMti, tena te baMdhiUNa mahallassa bhAuassa pesiA, tena jaM bhagavaM diTTho taM udvittA pUio khAmio ya, tena kuMDaggAme sAmI diTThapuconi. (482) lADhesu ya uvasaggA dhorA puNNAkalasA ya do tenA / vajahayA sakkeNaM bhaddia vAsAsu caumAsaM // tato sAmI ciMtei-bahuM kammaM nijareyavvaM, lADhAvisayaM vaccAmi, te aNAriyA, tattha nijaremi, tatya bhagavaM acchAriyAdidrutaM hiyae karei / tato paviTTho lADhAvisayaM kammanijjarAturio, tattha hIlananiMdaNAhiM bahuM kammaM nijarei, pacchA tato NIi / tattha puNNakalaso nAma anAriyaggAmo, tatyaMtarA do teNA lADhAvisayaM pavisiukAmA, avasauNo eyassa vahAe bhavauttika? asiM kahiUNa sIsaM chiMdAmatti pahAviA, sakkeNa ohiNA AbhoittA do'vi vajeNa hayA / evaM viharaMtA bhaddilanayariM pattA, tattha paMcamo vAsAratto, tattha cAummAsiyakhamaNeNaM acchati, vicittaM ca tavokammaM tthaannaadiihiN| ni. (483) kAlisamAgama bhoyaNaM maMkhali dahikUra bhagavao paDimA / jaMbUsaMDe goTThI ya bhoyaNaM bhagavao paDimA // vR-tato bAhiM pArettA viharaMto gao, kayalisamagamo nAma gAmo, tattha sarayakAle acchAriyabhattANi dahikUreNa nisaTuM dijaMti, tattha gosAlo bhaNati-vaccAmo, siddhattho bhaNatiamha aMtaraM,so tahiM gao, bhuMjai dahikUraM so,bahiphoDona ceva dhAi, tehiM bhaNiyaM-vahuM bhAyaNaM karaMbeha, karaMbiyaM, pacchA na nityarai, tAhe se uvari chuDhaM, tAhe ukkilaMto gacchada / tato bhagavaM jaMbUsaMDaM nAma gAmaM gao, tatthavi acchAriyAbhattaM taheva navaraM tattha khIrakUre, tehivi taheva dharisio jimio ani. (484) taMbAe naMdiseno paDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe vijaya pagabmA ya patte / / vR- tato bhagavaM taMbAyaM NAya gAma ei, tattha naMdiseNA nAma therA bahussuA bahuparivArA pAsAvaccijA, te'vi jiNakappassa parikammaM kareti, imo'vi bAhiM paDimaM Thio, gosAlo atigao, taheva pucchai, khiMsati ya, te AyariA taddivasaM caukke paDimaM ThAyaMti, pacchA tahiM ArakkhiyaputteNa corottikAuM bhallaeNa Ahao, ohinANaM, sesaM jahA municaMdassa, jAva gosAlo bohettA Agato / tato sAmI kUpinAma saNNivesaM gao, tattha tehiM cAriyattikAuM ghippaMti bajhaMti piTTijaMti ya / tattha logasamullAvo-aho devajao sveNa jovvaNeNa ya appatimo cAriuttikAuM gahio / tattha vijayA pagabbhA ya donni pAsaMtevAsiNIo parivvAiyAo loyassa mUle soUNa-titthakaro pavvaimo, vaccAmo tA paloemo, ko jANati ? hojjA, tAhe Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 upodghAtaH - [ni.484] tAhiM moio-durappA ! na yANaha caramatitthakaraM siddhattharAyaputtaM, ajja bhe sakko uvAlabhahii, tAhe mukko khAmio ya / 'patteyaM' ti pihapIhIbhUtA sAmI gosAlo ya, kahaM puna ?, tesiM vacaMtANaM do paMthA, tAhe gosAlo bhaNati-ahaM tubhehiM samaM na vaccAmi, tuDabhe mamaM hammamANaM na vAreha, aviya-tubbhehiM samaM bahUvasaMggaM, annaM ca-ahaM ceva paDhame hammAmi, tao ekkAlao viharAmi, siddhattho bhaNati-tumaM jANasi / tAhe sAmI vesAlImuhopayAo, imo ya bhagavao phiDio annao paTTio, aMtarA ya chinnaddhANaM, tattha coro rukkhavilaggo oloeti, tena diTTho, bhaNati-eko naggao samaNao ei, te ya bhaNaMti-eso na ya vIhei natthi hariyavvaMti, ajja se nasthi pheDao, jaM amhe paribhavatini. (485) tenehi pahe gahio gosAlo mAulotti vAhaNayA / bhagavaM vesAlIe kammAra ghanena deviMdo // vR-Agao paMcahivi saehiM vAhio mAulattikAUNaM, pacchA ciMtei-varaM sAmiNA samaM, aviya-koi moei sAmi, tassa nissAe moyaNaM bhavai, tAhe sAmi maggiumAraddho / sAmIvi vesAliMgao, tattha kammakarasAlAe anuNNavettA paDimaM Thio, sA sAhAraNA, je sAhINA tattha te anunnaviA / annadA tatgo kammakaro chammAsapaDilaggao ADhatto sohaNatihikaraNe, AuhANi gahAya Agao, sAmi ca pAsai, amaMgalaMti sAmiM AhaNAmitti pahAvio dhanaM uggirisaNaM, sakkeNa ya ohI pautto, jAva pecchai, taheva nimisaMtareNa Agao, tasseva uvariM so ghano sAhio, taha ceva mao, sakko'vi vaMdittA gaoni. (486) gAmAga bihelaga jakkha tAvasI uvasamAvasAna thuii| - chadreNa sAlisIse visujjhamANassa logohI // pR-tato sAmI gAmAyaM nAma saNNivesaM gao, tatthujANe bihelae bibhelayajaskho nAma, so bhagavao paDimaM Thiyassa mahimaM karei / tato bhagavaM sAlisIsayaM nAma gAmo tahiM gato, tatthujANe paDimaM Thio mAhamAso ya vaTTai, tattha kaDapUyaNA nAma vANamaMtarI sAmi dadrUNa teyaM asahamANI pacchA tAvasIrUvaM viuvvittA bakkalaniyatthA jaDAbhAreNa ya savvaM sarIraM pANieNa olettA dehami uvariM sAmissa ThAuM dhuNati vAtaM ca viuvvai, jai anno honto to phuTTo honto, taM tivvaM veaNaM ahiyAsitassa bhagavao ohI viasiuvva logaM pAsiumAraddho, sesaM kAlaM gabbhAo ADhavettA jAva sAlisIsaM tAva ekkArasa aMgA suraloyappamANametto ya ohI, jAvatiyaM devaloesu pecchitAio / sA'vi vaMtarI parAjiA, pacchA sA uvasaMtA pUaM kareini. (487) punaravi bhaddianagare tavaM vicitta ca chaTThavAsaMmi | ____ magahAe niruvasaggaM muni uubaddhaMmi viharitthA // vR-tato bhagavaM bhaddiyaM nAma nagariM gato, tattha chaTuM vAsaM uvAgao, tattha varisArate gosAleNa samaM samAgamo, chaTTe mAse gosAlo miliobhgvo| tattha caumAsakhamaNaM vicitte ya abhiggahe kuNai bhagavaM ThANAdIhiM, bAhiM pArettA tato pacchA magahA visae viharai niruvasaggaM aTTha uDubaddhie mAse, vihariUNaM ni. (488) AlabhiAe vAsaM kuMDAge taha deule parAhutto / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Avazyaka mUlasUtram-1maddaNa deulasAria muhamUle dosuvi munitti / / vR- AlaMbhiaM nayariM ei, tattha sattamaM vAsaM uvAgao, caumAsakhamaNeNaM tavo, bAhiM pArettA kuMDAgaM nAma sannivesaM tattha eti / tattha vAsudevaghare sAmI paDimaM Thio koNe, gosAlo'vi vAsudevapaDimAe ahiTThANaM muhe kAUNa Thio, so ya se paDicArago Agao, taM pecchai tahAThiyaM, tAhe so ciMtei-mA bhaNihii rAgadosio dhammio, gAme jAittu kahei, eha pecchaha bhaNihiha 'rAitaotti, te AgayA diTTho piTTio ya, pacchA badhijjai, anne bhaNaMti-esa pisAo, tAhe mukko / tao niggayA samANA maddaNA nAma gAmo, tattha baladevassa ghare sAmI anatokoNe paDimaM Thio, gosAlo muhe tassa sAgAriaMdAuM Thio, tatthavi taheva hao, muniottikAUNa mukko / munio nAma pisAoni. (489) bahusAlagasAlabane kaDapUaNa paDima vigghnnovsme| lohaggalaMbhi cAriya jiasattU uppale mokkho / / vR-tato sAmI bahusAlaganAma gAmo tattha gao, tattha sAlavaNaM nAma ujANaM, tattha sAlajjA vANamaMtarI, sA bhagavao pUaM karei, anne bhaNaMti-jahA sA kaDapUaNA vANamaMtarI bhagavao paDimAgayassa uvasaggaM karei, tAhe uvasaMtA mahimaM karei / tato niggayA gayA lohaggalaM rAyahAni, tattha jiyasattU rAyA, so ya anneNa rAiNA samaM viruddho, tassa cArapurisehiM gahiA, pucchijaMtA na sAhaMti, tattha cAriyattikAUNa ranno atthANIvaragayassa uvaThThaviA, tatya ya uppalo aTThiagAmAo so puvameva atigato, so ya te ANijjate daLUNa uDio, tikkhutto vaMdai, pacchA so bhaNai-Na esa cArio, esa siddhattharAyaputto dhammavaracakkavaTTI esa bhagavaM, lakkhaNANi ya se pecchaha, tattha sakkAriUNa mukko / ni. (490) tatto ya purimatAle vaggura IsAna accae paDimA / mallIjinAyaNa paDimA uNNAe vaMsi bahugoTThI // vR-tato sAmI purimatAlaM ei, tattha vagguro nAma seTTI, tassa bhaddA bhAriA, vaMjhA aviyAurI jAnukopparamAyA, bahUni devassa uvAdigANi kAuMparisaMtA / annayA sagaDamuhe ujjANe ujjeniyAe gayA, tattha pAsaMti juNNaM devaulaM saDiyapaDiyaM, tattha mallisAmiNo paDimA, taM NamasaMti, jai amha dArao dAriA vA jAyati to evaM cevaM deulaM karessAmo, eyabhattANi ya hohAmo, evaM namaMsittA gayANi / tattha ahAsannihiAe vANamaMtarIe devayAe pADiheraM kayaM, AhUo gabbho, jaM, ceva AhUo taM ceva devaulaM kAumAraddhANi, atIva tisaMjhaM pUaM kareMti, pavvatiyage ya alliyaMti, evaM so sAvaojAo / io ya sAmI viharamANo sagaDamuhassa ujjANassa nagarassa ya aMtarA paDimaM Thio, vagguro ya NhAo ullapaDasADao saparijaNo mahayA ivIe vivihakusumahatthagao taM AyayaNaM acao jAi / IsANo ya deviMdo puvvAgayao sAmi vaMdittA pajjuvAsati, vagguraM ca vItIvaMtaM pAsai, bhaNatiM ya-bho baggurA ! tumaM paccakkhatitthagarassa mahimaM na karesi to paDimaM accao jAsi, esa mahAvIro vaddhamAnotti, to Agao micchAdukkaDaM kAuM khAmeti mahamiM ca karei / tato sAmI uNNAgaM vaccai, etthaMtarA vadhUvaraM sapaDihuttaM eha, tANi puna donnivi viruvANi daMtilagANi ya, tattha gosAlo bhaNati-aho imo susaMjogo Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 upodghAtaH - [ni.490] "tattillo vihirAyA, jANati dUrevi jo jahiM vasai / jaM jassa hoi sarisaM, taM tassa biijjayaM dei // " jAhe na ThAi tAhe tehiM piTTio, piTTittA vaMsIkuDaMge chUDho, tattha paDio attANao acchai, vAharai sAmi, tAhe siddhatyo bhaNati-sayaMkaMyaM te, tAhe sAmI adUre gaMtuM paDicchai, pacchA te bhaNaMti-nUNaM esa eyassa devajagassa pIDhiyAvAhago vA chattadharo vA Asi tena avaDio, tA NaM muyaha, tato mukko / anne bhaNaMti-pahiehiM uttArio sAmi acchaMtaM daddUNa |ni. (491) gomUmi vajjalADhe govakkove ya vaMsi jinavasame / rAyagiha'TTamavAsA vajabhUmI bahuvasaggA // vRtato sAmI gobhUmiM vaccai / etthaMtarA aDavI ghaNA, sadA gAvIo caraMti tena gobhUmI, tattha gosAlo govAlae bhaNai-are vajalADhA ! esa paMtho kahiM vaccai ? / vajjalADhA nAma mecchaa| tAhe te govA bhaNaMti-kIsa akkosasi ?, tAhe so bhaNai -asUyaputtA khauraputtA ! suTu akkosAmi, tAhe tehiM milittA baMdhittA vaMsIe chUDho, tattha annehiM puNo moio jinuvsmennN| tato rAyagihaM gayA, tattha aTThamaM vAsArattaM, tattha cAummAsakhavaNaM vicitte abhiggahebAhiM pArettA sarae diTuMtaM kareti samatIe, jahA-egassa kaDUbiyassa bahasAlI jAo, tAhe so paMthie bhaNati-tubbhaM hiyaicchiaM bhattaM demi mama lUNaha, evaM so uvAeNa lUNAvei, evaM ceva mamavi bahuM kammaM acchai, etaM acchAriehiM nijarAveyavvaM / tena anAriyadesesu lADhAvajabhUmI suddhabhUmI tattha vihario, so anArio hIlai niMdai, jahA baMbhaceresu-'chuchu kareMtiM AhaMsu samaNaM kakkarA isata' tti evamAdi, tattha navamo vAsAratto kao, so ya alebhaDo AsI, vasatIvi na labbhai, tattha chammAse aNiccajAgariyaM viharati / esa navamo vAsArattoni. (492) aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatyaMba puccha niSphattI / uppADei aNajjo gosAlo vAsa bhlaae| vR-tato niggayA paDhamasarae siddhatthapuraM gayA / tao siddhatthapurAo kummagAma saMpaviA, tatyaMtarA tilatthaMbao, taM daddUNa gosAlo bhaNai-bhagavaM ! esa tilatthaMbao kiM niSphanihiti navatti ?, sAmI bhaNati-niSphajihiti, eeya satta tilapupphajIvA uddAittA egAe tilaseMgaliyAe vaccAyAhiti' tato gosAleNa asaddahaMteNa osariUNa saleTuMgo uppADio egate paDio, ahAsannihiehi ya vANamaMtarehiM mA bhagavaM micchAvAdI bhavau, vAsaM vAsitaM, Asattho, bahuliA ya gAvI AgayA, tAe khureNa nikkhitto paiDio, pupphA ya paJcAjAyAni. (493) magahA gobbaragAmo gosaMkhI vesiyANa pANAmA / kummaggAmAyAvaNa gosAle govaNa pauDhe // kR-tAhe kummagAma saMpattA, tassa bAhiM vesAyaNo bAlatavassI AyAveti, tassa kA uppattI?, caMpAe nayarIe rAyagihassa ya aMtarA gobdaragAmo, tattha gosaMkhI nAma kuTuMbio, jo tesiM adhipatI AbhIrANaM, tassa bandhumatI nAma bhajA aviyAurI / io ya tassa adUrasAmaMte gAmo corehiM hao, taM haMtUNa baMdiggahaM ca kAUNa pahAviyA / ekA'cirapasUiyA patimi mArite ceDeNa samaM gahiyA, sA taM ceDaM chaDDAviyA, so ceDao tena gosaMkhiNA gorUvANaM gaeNa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 Avazyaka mUlasUtram-1 diTTho gahio ya appaNiyAe mahiliyAe dinno, tattha pagAsiyaM jahA mama mahilA gUDhagamA AsI, tattha ya chagalayaM mArettA lohiagaMdhaM karettA sUiyAnevatthA ThiyA, savvaM jaM tassa itikattavyaM taM kIrai, so'vi tAva saMvaDDai, sAvi se mAyA caMpAe vikkiyA, vesiyAtherIe gahiyA esa mama dhUyatti, tAhe jo gaNiyANaM uvayAro taM sikkhAviyA, sA tattha nAmaniggayA gaNiyA jAyA soya gosaMkhiyassa putto taruNo jAo, ghiyasagaDeNaM capaM gao savayaMso, so tattha pecchai nAgarajanaM jahicchitraM abhiramaMtaM, tassavi icchA jAyA ahamavi tAva ramAmi, so tattha gato vesAdhADayaM, tattha sA caiva mAyA abhiruiyA, mollaM dei viAle pahAyavilitto vaccai / tattha vacca'tassa aMtarA pAdo amejjheNa litto, so na yANai kenAvi litto| etyaMtarA tassa kuladevayA mA kicamAra bohemitti tattha goTThae gAviM savacchiyaM viuvviUNa ThiyA, tAhe so taM pAyaM tassa uvari phusati, tAhe so vacchao bhaNai - kiM ammo ! esa mamaM uvari amejjhalittayaM pAdaM phusai ?, tAhe sA gAvI mANusiyAe vAyAe bhAi- 'kiM tuma puttA ! addhitiM karesi ?, eso aja mAyAe samaM saMvAsaM gacchai, taM esa erisaM akiccaMvavasai annaMpi kiM na kaahititti'| tA taM soUNaM tassa ciMtA samuppannA - 'gato pucchihAmi', tAhe paviTTho pucchai- 'kA tujjha uppattI ?', tAha sA bhaNati - kiM tava uppattIe ?, mahilAbhAvaM dAei sA, tAhe so bhaNati 'annaMpi ettiaM mollaM demi, sAha sambhAvaM tti savahasAviyAe savvaM siddhaMti, tAhe so niggao saggAmaM gao, ammApiyaro ya pucchai, tANi na sArheti, tAhe tAva aNasio Thio jAva kahiyaM, tAhe so taM mAyaraM moyAvettA vesAo pacchA virAgaM gao, eyAvatthA visayatti vANAmAe pavajAe pavvaio, esa uppattI / viharaMto ya taM kAlaM kummaggAme AyAvei, tassa ya jaDAhiMto chappayAo AiJcakiraNatAviAo paDaMti, jIvahiyAe paDiyAo caiva sIse chubhai, taM gosAlo davaNa osarittA tattha gao bhaNai - kiM bhavaM bhuNI muNio uyAhu jUAsejjAtaro ? ko'rthaH ? 'man jJAne' jJAtvA pravrajito neti, athavA kiM itthi purise vA ?, ekkasiM do tinni vAre, tAhe vesiAyaNo ruTTho teyaM nisirai, tAhe tassa anukaMpaNaTThAe vesiyAyaNassa ya usiNateya paDisAharaNaTThAe etyaMtarA sIyaliyA teyalessA nissAriyA, sA jaMbUdIvaM bhagavao sIyaliyA teyasA amitarao veDheti, itarA taM pariyaMcati, sA tattheva sIyaliyAe vijjhAviyA, tAhe so sAmissa riddhi pAsittA bhaNati se gayamevaM bhagavaM ! se gayamevaM bhayavaM ?, ko'rthaH ? -na yANAmi jahA tubbhaM sIso, khamaha, gosAlo pucchai-sAmI ! kiM esa jUAsejjAtaro bhaNati ?, sAmiNA kahiyaM, tAhe bhIo pucchai - kiha saMkhittaviulateyalesso bhavati ?, bhagavaM bhaNati - je NaM gosAlA ! chaTuM chadveNa anikkhitteNaM tavokammeNaM AyAveti, pAraNae saNahAe kummAsapiMDiyAe egena ya viyaDAsaNeNa jAvei jAva chammAsA, se NaM saMkhittaviulateyalesso bhavati / annayA sAmI kumpamAmAo siddhatyapuraM patthio, punaravi tilathaMbagassa adUrasAmaMteNa vItIyavayai, pucchai sAmiM jahA - na nipphaNNo, kahiyaM jahA niSphaNNo, taM evaM vaNassaINaM pauTTa parihAro, taM asaddahamANo gaMtUNa tilaseMgaliyaM hattheNa phoDittA te tile gaNemANo bhaNati - evaM savvajavAci pauTTaM pariyaTTaMti, NiyaivAdaM dhaNiyamavalaMbettA taM karei jaM uvadiTTaM sAmiNA jahA saMkhittaviulaseyalesso bhavati, tAhe so sAbhissa pAsAo phiTTo sAvatthIe kuMbhakArasAlAe Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.493] 187 Thio teyanisaggaM A yAvei, chahiM mAsehiM jAo, kUbataDe dAsIo viNNAsio, pacchA chadisAarA AgayA, tehiM nimittaullogo kahio, evaM so ajino jinappalAvI viharai, esA se vibhUtI sNjaayaa| ni. (494) vesAlIe paDimaM DiMbhamuNiutti tattha gnnraayaa| pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhginisuo|| vR-bhagavaMpi vesAli nagari patto, tattha paDimaM Thio, DiMbhehiM muNiuttikAUNa khalayArio, tattha saMkho nAma gaNarAyA, siddhatthassa raNNo mitto, so taM pUeti / pacchA vANiyaggAmaM pahAvio, tatyaMtarA gaMDaiyA nadI, taM sAmI nAvAe uttiNNo, te nAviA sAmi bhaNaMti-dehi mollaM, evaM vAhaMti, tattha saMkharaNNo bhAiNijo citto nAma dUekkAe garUlla o, nAvAkaDaeNa ei, tAhe tena moio mahio ya / ni. (495) vANiyagAmAyAvaNa AnaMdo ohi parIsaha sahiti / sAvatthIe vAsaM cittatavo sANulaTThi bahiM // -tatto vANiyaggAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM tthio| tattha AnaMdo nAma sAvao. chadraM chaTTeNa AyAvei, tassa ohinANaM samuppaNNaM, jAva pecchai titthaMkara, vaMdati bhaNati ya-aho sAmiNA parIsahA ahiyAsejaMti, eccireNa kAleNa tujhaM kevalanANaM uppajihiti pUeti ya / tato sAmI sAvatthiMga gao, tattha dasamaM vAsArattaM, vicittaM ca tavokammaM ThANAdihiM / tato sANulaTThiyaM nAma gAmaM go| ni. (496) paDimA bhadda mahAbhadda sabvaobhadda paDhamiA curo| aTThayavIsAnaMde bahuliya taha ujjhie divvA // vR-tattha bhaI paDimaM ThAi, kerisA bhaddA ? pubahutto divasaM acchai, pacchA rattiM dAhiNahutto, avareNa divasaM, uttareNa rattiM, evaM chaTThabhatteNa niviA, pacchA na ceva pArei, apArio ceva mahAbhadaM paDimaM ThAi, sA puna puvvAe disAe ahorattaM, rUvaM causuvi disAsu cattAri ahorattANi, evaM sA dasameNaM niTThAi, tAhe apArio ceva savvaobhadaM paDimaM ThAi, sA puna savvatobhaddA iMdAe ahorattaM evaM aggeIe jAmAe neraIe vAruNIe vAyavvAesommAe IsAnIe, vimalAe jAI uDDhaloiyAI davvANi tANi nijjhAyati, tamAe heTThilAI, evamevesA dasahiMvi disAhiM bAvIsaimeNaM smppi| _ 'paDhamiA cauro' tti puvAe disAe cattAri jAmA, dAhiNAevi 4 avarAevi 4 uttarAevi 4 / bitIyAe aTTha, puvAe becauro jAmANaM evaM dAhiNAe uttarAevi aTTa, ee aTTha / tatIyAe vIsaM, puvAedisAe becaukkaM jAmANaM jAva aho becaukkA, ee vIsaM / pacchA tAsu samattAsu AnaMdassa gAhAvaissa ghare bahuliyAe dAsIe mahANasiNIe bhAyaNANi khaNIkareMtIe dosINaM chaDDeukAmAe sAmI paviTTho, tAe bhaNNati-kiM bhagavaM ! aTTho ?, sAmiNA pANI pasArio, tAe paramAe saddhAe dinnaM, paMca divvANi pAunbhUANi / - ni. (497) daDhabhUmIe bahiA peDhAlaM nAma hoi ujjAnaM / polAsa ceiyaMmI ThiegarAImahApaDimaM / / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- tato sAmI daDhabhUmiM gao, tIse bAhiM peDhAlaM nAma ujjANaM, tattha polAsaM ceiaM, tattha ameNaM bhatteNaM egarAiyaM paDimaM Thio, egapoggalaniruddhadiTThI anamisanayaNo, tatthavi je acittA poglA tesu diTThi nivesei, sacittehiM diTThi appAijai, jahAsaMbhavaM sesANivi bhAsiyavvANi, IsiMpabbhAragao - IsiM oNayakAo 188 ni. (498) sakko a devarAyA sabhAgao bhaNai harisio vayaNaM / tinnivi loga samatthA jinavIramaNaM na cAleuM // vR- io ya sakko devarAyA bhagavaMtaM ohiNA AbhoettA samAe suhammAe atthANIvaragao harisio sAmissa namokkAraM kAUNa bhaNati aho bhagavaM telokkaM abhibhUa Thio, na sakkA kei devena vA dAnavena vA cAleuM ni. (499) ni. (500) ni. (501 ) - sohammakappavAsI devo sakkassa so amariseNaM / sAmAnia saMgamao bei suriMdaM paDiniviTTho || tellokaM asamatthaMti pehae cAlaNaM kAuM / ajeva pAsaha imaM mamavasagaM bhaTThajogatavaM // aha Agao turaMto devo sakkassa so amariseNaM / kAsI ya hauvasaggaM micchaddiTThI paDiniviTTho || vR- io ya saMgamao nAma sohammakappavAsI devo sakkasAmANio abhavasiddhIo, so bhaNati - devarAyA aho rAgena ullavei, ko mAnuso devena na cAlijjai ?, ahaM cAlemi, tAhe sakko taM na vArei, mA jANihis - paranissAe bhagavaM tavokampaM karei, evaM so AgaodhUlI pivIliAo uddaMsA ceva tahaya uNholA / ni. (502) ni. (504) viMchuya naulA sappA ya mUlagA ceva aTThamagA // ni. (503) hatthI hatthINiAo pisAyae ghorarUva vaggho ya / thero therIi suo Agacchai pakkaNo ya tahA // kharavAya kalaMkaliyA kAlacakkaM taheva ya / pAbhAiya uvasagge vIsaimo hoi anulomo // sAmAniadevaDDhi devo dAvei so vimANagao / bhAi ya vareha maharisi ! nipphattI saggamokkhANaM || uvahayamaiviNNANo tAhe vIraM bahu ppasAheuM / ni. (505 ) ni. (506) ohIe nijjhAi jhAya chajjIvahiyameva // vR- tAhe sAmissa uvariM dhUlivarisaM varisai, jAhe acchINi kaNNA ya savvasottANi pUriyANi, nirussAso jAo, tena sAmI tilatusatibhAgamittaMpi jhANAo na calai, tAhe saMto taM to sAharittA tAhe kIDiAo viuvvai vajratuMDAo, tAo samaMtao vilaggAo khAyaMti, annAto sottehiM aMtosarIragaM anupavisittA anneNaM soeNaM atiMti anneNa Niti, cAliNI jArisa kao, tahavi bhagavaM na cAlio, tAhe use vajratuMDe viuvvai, te taM uhaMsA vajratuMDA khAiMti, je egena pahAreNa lohiyaM nINiti, jAhe tahavi na sakkA tAhe uNholA viuvvati, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.506] 189 uNholA tellapAiAo, tAo tikhehiM tuMDehi atIva DasaMti, jahA jahA uvasaggaM karei tahA tahA sAmI atIva jhANeNa appANaM bhAvei, jAhe tehiM na sakkio tAhe vicchue viuvvati, tAhe khAyaMti, jAhe na sakkA tAhe naule viuvvai, te tikkhAhiM dADhAhiM DasaMti, khaMDakhaMDAI ca avaneMti, pacchA sappe visarosapuNNe uggavise DAhajarakArae, tehivi na sakkA, mUsae viubbati, tena hasthirUveNa suMDAe gahAya sattaTThatAle AgAsaM ukkhivittA pacchA daMtamusalehi paDicchati, puNo bhUmIe viMdhati, calaNatalehiM malai, jAhe na sakko tAhe hatyiNiyArUvaM viuvvati, sA hatthiNiyA suMDAehi daMtehiM viMdhai phAlei ya pacchA kAieNa siMcai, tAhe calaNehiM malei __-jAhe na sakkA tAhe pisAyarUvaM viubvati, jahA kAmadeve, tena uvasaggaM kareI, jAhe na sakkA tAhe vaggharUvaM viuvvati, so dADhehiM nakhehi ya phAlei, khArakAieNa siMcati, jAhe na sakkA siddhattharAyarUvaM viubbati, so kaTThANi kaluNANi vilavai-rUhi putta ! mA mA ujjhAhi, evamAdi vibhAsA, tato tisalAe vibhAsA, tato sUrya, kiha ?, so tato khaMdhAvAraM viuvvati, so pariperaMtesu AvAsio, tattha sUto patthare alabhaMto doNhavi pAyANa majjhe aggi jAlettA pAyANa uvari ukkhaliyaM kAuM payaio, jAhe eeNavi na sakA tato pakkaNaM viuvvati, so tANi paMjarANi bAhusu galae kaNNesu ya olaei, te sauNagA taM tuMDehiM khAyaMti viMdhaMti saNNaM kAiyaM ca vosiraMti, tAhe kharavAyaM viuvvei, jeNa sakkA maMdaraMpi cAleu, na puna sAmI vicalai, tena uppADetA uppADettA pADei, pacchA kalaMkaliyavAyaM viuvvai, jeNa jahA cakkAiTThago tahA bhamADijai, naMdiAvatto vA, jAhe evaM na sakA tAhe kAlacakkaM viuvvati, taM ghettUNaM urlDa magaNatalaM gao, ettAhe mAremitti muei vajasaMnibhaM jaM maMdaraMpi cUrejjA, tena pahAreNa bhagavaM tAva nibuDDojAva agganahA hatthANaM, jAhe na sakA tenavitAhe ciMteti-na sakkA esa mAreuM, anulobhe karemi, tAhe pabhAyaM viubbai, logo savvo caMkamiuM paktto bhaNati-devanagA ! acchasi ajjavi?, bhayavapi nANeNa jANai jahA na tAva pabhAi jAva sabhAvao pabhAyaMti, esa vIsaipo / anne bhaNanti-tuTThomi tuljha bhagavaM ! bhaNa kiM demi ? saggaM vA te sarIraM nemi mokkhaM vA nemi, tiNNivi loe tujjha pAdehiM pADemi ?, jAhe na tIrai tAhe suTTayaraM paDinivesaM gao, kallaM kAhiti, puNovi anukaDDaini. (507) vAluya paMthe tenA mAulapAraNaga tattha kANacchI / tatto subhoma aMjali succhittAe ya viDarUvaM / / / vR-tato sAmI vAlugA nAma gAmo taM pahAvio, etyaMtarA paMcacorasae viuvvati, vAlugaM ca jattha khuppai, pacchA tehi mAulotti vAhio pavvayagurutarehiM sAgayaM ca vajasarIrA diti jahiM pavvayAvi phuTTijA, tAhe vAluyaM gao, tatya sAmI bhikkhaM pahiDiMo, tatthAvarenuM bhagavato rUvaM kANacchi aviraiyAo naDei, jAo tattha taruNIo tAo hammati, tAhe niggato / bhagavaM subhomaM vaccai, tatthavi atiyao bhikkhAyariyAe, tatthavi AvarettA mahilANaM aMjali karei, pacchA tehiM piTTijati, tAhe bhagavaM nIti, pacchA succhettA nAma gAmA tehiM vaccai, jAhe atigato sAmI bhikkhAe tAhe ino AvarettA viDaruvaM viubvai, tattha hasai ya gAyai ya aTTahAse ya muMcati, kANacchiyAo ya jahA viDo tahA karei, asiTThANi ya bhaNai, tatthavi ww Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 hammai, tAhe tatovi nItini. (508) malae pisAyaruyaM sivarUvaM hasthisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sakko javaNa pucchA / / vR-tato malayaM gato gAma, tattha pisAyarUvaM viuvvati, umpattayaM bhagavato rUvaM karei, tattha aviraiyAo avatAsei geNhai, tattha ceDarUvehi chArakayArehi bharijai leDu () ehiM ca hammai, tANi ya bihAvei, tato tANi choDiyapaDiyANi nAsaMti, tattha kahati hammati, tato sAmI niggato, hatthisIsaM gAma mato, tattha bhikkhAe atigayassa bhagavao sivaruvaM viuvvai sAgAriyaM ca se kasAiyayaM karei, jAhe pecchai aviraiyaM tAhe uTThavei, pacchA hammati, bhagavaM ciMteti-esa atIva gADhaM uDDAhaM karei aNesaNaM ca, tamhA gAmaMceva na pavisAmi bAhiM acchAmi, anne bhaNaMti-paMcAladevarUvaM jahA tahA viuvvati, tadA kira uppanno paMcAlo, tato bAhiM nigao gAmassa, jao mahilAjUhaM tao kasAitatena acchati, tAhe kira DhoMDhasivA pavattA, jamhA sakkeNa pUio tAhe ThiA, tAhe sAmI egaMtaM acchati, tAhe saMgamao uhasei-na sakA tuma ThANAo cAleuM ?, pecchAmi tA gAmaM atIhi, tAhe sakko Agato pucchai-bhagavaM ! jattA bhe? javaNijnaM avvAbAhaM phAsuya-vihAraM ?, vaMdittA gao-- ni. (509) tosalikusIsarUvaM saMdhiccheo imotti vajjho ya / moei iMdAliu tattha mahAbhailo nAmaM // vR-tAhe sAmI tosaliM gato, bAhiM paDimaM Thio, tAhe so devo ciMtei, esa na pavisai, ettAhe etthavi se Thiyassa karemi uvasaggaM, tato khuDDagarUvaM viuvvittA saMdhiM chidai uvakaraNehi gahiehiM dhADIe tao so gahito bhaNati, mA mamaM haNai, ahaM kiM jANAmi ?, AyarieNa ahaM pesio, kahiM so?, esa bAhi amue ujjAne, tattha hammati, vajjhati ya, mArejautti ya vajjho nINio, tattha bhUilo nAma iMdajAlio, tena sAmI kuMDaggAme diTTao, tAhe so moei, sAhai ya-jahA esa siddhattharAyaputto, mukko khAmio ya, khuDuo maggio, na diTTho, nAyaM jahA se devo usaggaM kareini. (510) mosali saMdhi, sumAgaha mAeI raDio piuvayaMso / tosali ya sattarajjU vAvatti tosalImokkho // vR-tato bhagavaM mosaliM gao, tatthavi bAhiM eDimaM Thio, tatthavi so devo khuDugarUvaM viuvvittA saMdhimaggaM sohei paDilehei ya, sAmissa pAse savvANi uvagaraNAni viuvvai, tAhe so khuDuo gahio, tumaM kIsa ettha sohesi ?, sAhai-mama dhammAyario rattiM mA kaMTae bhaMjihiti so suhaM rattiM khattaM khaNihiti, so kahiM ?, kahite gayA dihro sAmI, tANi ya pariperaMte pAsaMti, gahito Anio, tattha sumAgaho nAma rahio piyamitto bhagavao so moei, tato sAmI tosaliM gao, tatthavi taheva gahio, navaraM-ukkalaMbijiumADhatto, tattha se rajjU chinno, evaM satta vArA chinno, tAhe siTuM tosaliyassa khattiyassa, so bhaNati-muyaha esa acoro niddoso, taM khuDDayaM maggaha, maggijaMto na dIsai, nAyaM jahA devotti siddhasthapure teNetti kosio AsavANio mokkho| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 upodghAtaH - [ni.511] vayagAma hiMDa'NesaNa biiyadiNe bei uvsNto|| tato sAmI siddhatthapuraM gato, tatthavi tena tahA kayaM jahA teNotti gahio, tattha kosio nAma assavANiyao, tena kuMDapure sAmI diDillo, tena moyAvio / tato sAmI vayagAmaMti goulaM gao, tattha ya taddivasaM chaNo, savvattha paramannaM uvaskhaDiyaM, ciraM ca tassa devassa Thiyassa uvasagge kAuM sAmI ciMtei-gayA chambhAsA, so gatotti atigao jAva anesaNAo kareti, tato sAmI uvautto pAsati, tAhe addhahiMDie niyatto, bAhiM paDimaM Thio, so ya sAmi ohinA Abhoeti-kiM bhaggapariNAmo na vatti ?, tAhe sAmI taheva suddhapariNAmo, tAhedaTuM AuTTo, na tIrai khobheuM, jo chahiM mAsehiM na calio esa dIheNAvi kAlena na sakA cAleu, tAhe pAdesu paDio bhaNati-sacaM jaM sakko bhaNati, savvaM khAmei-bhagavaM! ahaM bhaggapatinno tumhe samatapatinnAni. (512) vaccaha hiMDai na karemi kiMci vattabyo / tattheva vacchavAlI dherI paramannavasuhArA / / ni. (513) chammAse anubaddhaM devo kAsIya so u uvasagaM / daTUNa vayaggAme vaMdiya vIraM paDiniyatto / vR-jAha etAhe atIha na karemi uvasaggaM, sAmI bhaNati-bho saMgamaya ! nAhaM kassai vattavbo, icchAe atImi vANavA, tAhe sAmI bitiyadivase tatva goule hiMDato vacchavAlatherIe dosINeNa pAyaseNa paDilAbhio, tato paMca divvANi pAuDabhUyANi, ege bhaNaMti-jahA taddivasaM khIraM na laddhaM tato bitiyadivase UhAreUNa uvakkhaDiyaM tena paDilAbhio / ia ya sohamme kappe sabve devA taddivasa ovviggamaNA acchaMti, saMgamao ya sohamme gao, tattha sako taM dabhrUNa paraMmuho Thio, bhaNai deve-bho ! suNaha esa durappA, na eeNa amhavi cittAvarakkhA kayA annesi vA devANaM, jao titthakaro AsAio, na eeNa amha kajaM, asaMbhAso nivvisao ya kIrauni. (514) devo cuo mahiDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / ___ parivAriu suravahUhi AuMmi sAgare sese // vR-tAhe nicchUDho saha devIhiM maMdara cUliyAe jANaeNa vimAnenAgamma Thio, sesA devA iMdena vAritA, tassa sAgarovamaThitI sesA / ni. (515) AlabhiyAe hari vijU jinassa bhattie~ baMdao ei| bhagavaM piyapuchA jiya uvasaggatti thevamavasesaM / / ni. (516) harisaha seyabiyAe sAvatthI khaMda paDima sakko ya / ____ oyariu paDimAe logo AuTTio vaMde // vR-tattha sAmI AlabhiyaM gao, tattha hari vijukumAriMdo eti, tAhe so vaMdittA bhagavao mahimaM kAUNa bhaNati-bhagavaM ! piyaM pucchAmo, nisthiNNA uvasaggA, bahuM gayaM thovamavasesaM, aciraiNa bhe kevalanANaM upajihiti / tato seyaviyaM gao, tattha harisaho piyapucchao ei, tato sAvatthiM gao, bAhiM paDimaM Thio, tattha khaMdagapaDimAe mahimaM logo karei, sakko ohiM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyaka mUlasUtram-1 pauMjati, jAva pecchai khaMdapaDimAe pUrya kIramANaM, sAmi nADhAyaMti, uttiNNo, sA ya alaMkiyA rahaM vilaggihititti, tAhe sakko taM paDimaM anupavisiUNa bhagavaMteNa paTThio, logo tuTTho bhaNati-devo sayameva vilaggidditi, jAva sAmi gaMtUNa vaMdati, tAhe logo AuTTo, esa devadevoti mahimaM karei jAva acchioni. (517) kosaMbI caMdasUroyaraNaM vANArasIya sakko u| rAyagihe IsAno mahilA janao ya dharaNo ya / / vRtato sAmI kosaMbi gato, tattha caMdasUrA savimAnA mahimaM kareMti, piyaM ca pucchaMti, vANArasIya sakko piyaM pucchai, rAyagihe IsAno piyaM pucchai, mihilAe janago rAyA pUrva kareti, dharaNo ya piyapucchao eini. (518) vesAli bhUyanaMdo camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdaga mAhiMdo khattio kuNati / / vR-tato sAmI vesAliM nagariM gato, tatthekkArasamo vAsAratto, tattha bhUyAnaMdo piyaM pucchI nANaM ca vAgarei / tato sAmI susumArapuraM ei, tattha camaro uppayati, jahA pannattIe, tato bhogapuraM ei, tattha mAhiMdo nAma khattio sAmiM dadrUNa siMdikaMdayeNa AhaNAmitti pahAvito, siMdI-khajUrIni. (519) vAraNa saNaMkumAre naMdIgAme piusahA vaMde / maMDhiyagAme govo vittAsaNayaM ca deviMdo / vR- etthaMtare saNaMkumAro eti, tena dhADio tAsio ya, piyaM ca pucchai / tato naMdigAma gao, tattha naMdI nAma bhagavao piyamitto, so mahei, tAhe meDhiyaM ei / tattha govo jahA kummAragAme taheva sakkeNa tAsio vAlarajjueNa AhaNaMtoni. (520) kosaMbie sayANIo abhiggaho posabahula pADivaI / cAummAsa migAvaI vijayasugutto ya naMdA ya // ni. (521) taccAvAI caMpA dahivAhaNa vasumaI vijayanAmA / dhanavaha mUlA loyaNa saMpula dAne ya pavvajjA / / vRtato kosaMbiMgao, tatya sayANio rAyA, miyAvatI devI, taccAvAtI nAmA dhammapADhao, sugutto amacco, naMdA se bhAriyA, sA ya samaNovAsiyA, sA ya saDitti miyAvaIe vayaMsidA, tattheva nagare dhanAvaho seTThI, tassa mUlA bhAriyA, evaM te sakammasaMpauttA acchaMti / tattha sAmI posabahulapADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai cauvvihaM-davvao 4 davvao kummAse suppakoNeNaM, khettao elugaM vikkhaMbhaittA, kAlao niyattesu bhikkhayaresu, bhAvato jahA rAyadhUyA dAsattaNaM pattA niyalabaddhA muMDiyasirA rovayamANI aTThamabhattiyA, evaM kappati sesaM na kappati, evaM dhetUNa kosaMbIe acchati, divase divase bhikkhayariyaM ca phAsei, kiM nimittaM ?, bAvIsaM parIsahA bhikkhAyariyAe uigaMti, evaM cattAri mAse kosaMbIe hiMDaMtassatti / tAhe naMdAe gharamanuSpaviTTho, tAhe sAmI nAo, tAhe pareNa AdareNa bhikkhA nINiyA, sAmI niggao, sA adhitiM pagayA, tAo dAsIo bhaNaMti-esa devajjao divase divase ettha ei, tAhe tAe nAyaM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 upodghAtaH - [ni.521] nUnaM bhagavao abhiggaho koI, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugutto ya amacco Agao, tAhe so bhaNati-ki adhitiM karesi ?, tAe kahiyaM, bhaNati-kiM amha amaccattaNeNaM ?, evacciraM kAlaM sAmI bhikkhaM na lahai, kiM ca te vinANeNaM ?, jai eyaM abhiggahaM na yANasi, tena sA AsAsiyA, kalle samANe divase jA lahai tahA karemi / eyAe kahAe vaTTamANIe vijayAnAma paDihArI migAvatIe bhaNiyA sA keNai kAraNeNaM AgayA, sA taM soUNa ullAvaM miyAvatIe sAhai, miyAvatIvitaM soUNa mahayA dukkheNAbhibhUyA, sA ceDagadhUyA atIva addhitiM pagayA, rAyA ya Agao pucchai, tIe bhaNNai-kiM tujjha rajjeNaM? mate vA ?, evaM sAmissa evatiyaM kAlaM hiMDaMtassa bhikkhAbhiggaho na nAi, na ca jANasi ettha viharaMtaM, tena AsAsiyA-tahA karemi jahA kalle labhai, tAhe suguttaM amacaM saddAvei, aMbADei ya-jahA tumaM AgayaM sAmi na yANasi, ajja kira cauttho mAso hiMDaMtassa, tAhe taccAvAdI saddAvito, tAhe so pucchio sayANieNa-tubdhaM dhammasatthe savvapAsaMDANa AyArA AgayA te tumaM sAha, imo'vi bhaNito-tumaMpi buddhibalio sAha, te bhaNaMti-bahave abhiggahA, na NajaMti ko abhippAo?, davvajutte khettajute kAlajutte bhAvajutte satta piMDesaNAo satta pAnesaNAo, tAhe rannA savvattha saMdiTThAo loge, teNavi paralokakaMkhiNA kayAo, sAmI Agato, na ya tehiM savvehiM payArehiM geNhai, evaM ca tAva iyaM / io ya sayApio caMpaM pahAvio, dadhivAhaNaM geNhAmi, nAvAkaDaeNaM gato egAte rattIte, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAo, rannA ya jaggaho ghosio, evaM jaggahe ghuDhe dahivAhaNassa ranno dhAriNI devI, tIse dhUyA vasumatI, sA saha dhUyAe egena hoDieNa gahiyA, rAyA ya niggao, so hoDio bhaNati esA me bhajjA, eyaM ca dAriyaM viveNissaM, sA tena manomAnasieNa dukkheNa esA mama dhUyA na najai kiM pAvihititti aMtarA ceva kAlagayA, pacchA tassa hoDiyassa ciMtA jAyA-du1 me bhaNiyaM-mahilA mamaM hohitti, etaM dhUyaM se na bhaNAmi, mA esAvi marihitti, tA me mollaMpi na hohitti tAhe tena anuyattaMteNa AniyA vivaNIe uhie, dhanAvaheNa diTThA, analaMkiyalAvaNNA avassaM stro Isarassa vA esA dhUyA, mA AvaIM pAvautti, jattiyaM so bhaNai tattieNa molleNa gahiyA, varaM tena samaM mama taMmi nagare AgamanaM gamanaM ca hohititti, nIyA niyayagharaM, kAsi tumaMti pucchiyA, na sAhai, pacchA tena dhUyatti gahiyA, evaM sA ehAviyA, mUlAvi tena bhaNiyAesa tujjha dhUyA, evaM sA tattha jahA nayagharaM tahA suhaMsuheNa acchati, tAevi so sadAsapariyaNo logo sIleNaM viNaeNa ya savvo appaNNijjao kao, tAhe tANi savvANi bhaNaMti-aho imA sIlacaMdanatti, tAhe se bitiyaM nAma jAyaM-caMdaNatti, evaM vacati kAlo, tAe ya dharaNIe adhamANo jAyati, maccharijai ya, ko jAnati? kayAti esa eyaM paDivajejA, tAhe ahaM gharassa assAmiNI bhavissAmi, tIse ya vAlA atIva dIhA ramaNijjA kiNhA ya, so seTThI majjhaNhe jaNavirahie Agao, jAva natthI koi jo pAde soheti, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, tena vAriyA, sA maDDAe padhAviyA, tAhe dhovaMtIe vAlA baddhellayA chuTTA, mA cikkhille [24] 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Avazyaka mUlasUtram-1 paDihiMtitti tassa hatthe lIlAkaTThayaM, tena dhariyA, baddhA ya, mUlA ya oloyaNavaragayA pecchai, tIe nAyaM-vinAsiyaM kajaM, jai eyaM kihavi pariNei to mamaM esa nasthi, jAva taruNao vAhI tAva tigicchAmitti siluimi niggae tAe NhAviyaM saddAvettA boDAviyA, niyalehiM baddhA, piTTiyA ye, vArio NAe parijaNo-jo sAhai vANiyagassa so mama natthi, tAhe so pilliyao, sA ghare choTUNaM bAhiri kuhaMDiyA, so kameNa Agao pucchai-kahiM caMdanA?, koivi sAhai bhayeNa, so jANati-nUnaM ramati uvariM vA, evaM rAtipi pucchiyA, jANati-sA suttA nUnaM, bitiyadivase'vi sA na divA, tatiya divase ghanaM pucchai-sAhaha mA bhe mAreha, tAhe theradAsI ekkA, sA ciMtei-kiM me jIvieNa?, sA jIvau varAI, tAe kahiyaM-amuyadhare, tena ugghADiyA, chuhAhayaM picchittA kUraM pamaggito, jAva samAvattIe natthi tAhe kummAsA diTThA, tIse te suppakoNe dAUNa lohAragharaM gao, jA niyalANi chiMdAdemi, tAhe sA hatthiNI jahA kulaM saMbhariumAraddhA elugaM vikkhaMbhaittA, tehiM puraokaehiM hiyayabhaMtarao rovati, sAmI ya atiyao, tAe ciMtiyaM-sAmassi demi, mama evaM ahammaphalaM, bhaNati-bhagavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI pasArio, cauvviho'vi puNNo abhiggaho, paMca divvANi, te vAlA tayavattha ceva jAyA, tANi'vi se niyalANi phuTTANi sovaNNiyANi neurANi jAyANi, devehi ya savvAlaMkArA kayA, sakko devarAyA Agao, vasuhArA addhaterasahiraNNakoDio paDiyAo, kosaMbIe ya savvao ugghuTuM-keNa puna puNNamaMteNa ajna sAmI paDilAbhio?, tAhe rAyA saMteurapariyaNo Agao, tAhe tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcuijo, so baMdhittA Aniyao, tena sA nAyA, tato so pAdesu paDiUNa paruNNo, rAyA pucchai-kA esA?, tena se kahiyaM-jahesA dahivAhaNaranno duhiyA, miyAvatI-bhaNai-mama bhagiNIdhUyatti, amacco'vi sapattIo Agao, sAmi vaMdai, sAmIvi niggao, tAhe rAyA taM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArio, jassesA dei tassAbhavai, sA pucchiyA bhaNai-mama piuNo, tAhe seTThiNA gahiyaM / tAhe sakkeNa sayANio bhaNio-esA carimasarIrA, eyaM saMgovAhi jAva sAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannateure chUDhA, saMvadati / chammAsA tayA paMcahiM divasehiM UNA jaddivasaM sAmiNA bhikkhA laddhA / sA mUlA logeNaM aMbADiyA hIliyA ya / ni. (522) tatto sumaMgalAe saNaMkumAra suchetta ei maahiNdo| pAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asiNA // vR. sAmI tato niggaMtUNaM sumaMgalaM nAma gAmo tahiM gao, tatya saNaMkumAro ei, vaMdati pucchati ya / tato bhagavaM succhittaM gao, tattha mAhiMdo piyaM pucchao ei / tato sAmI pAlagaM nAma gAmaM gao, tattha vAilo nAma vANiao jattAe pahAvio, amaMgalaMtikAUNa asiM gahAya pahAvio eyarasa phalautti, tattha siddhatyeNa sahattheNa sIsaM chinnaMni. (523) caMpA vAsAvAsaM jakkhide sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa paccakkhANe ya vihe u / / vR-tato svAmI caMpaM nagariM gao, tattha sAtidattamAhaNassa agnihottasAlAe vasahiM uvagao, tattha cAummAsaM khamati, tattha puNNabhaddamANibhaddA duve jakkhA rattiM paJjuvAsaMti, cattArivi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 523] mAse pUyaM kareti rattiM ratti, tAhe so citei - kiM jANati esato devA mahaMti, tAhe vinnAsaNAnimittaM pucchai - ko hyAtmA ? bhagavAnAha - yo'hamityabhimanyate, sakIdRza: ?, sUkSmo'sau kiM tat ? sUkSmam, yanna gRhNImaH, nanu zabdugandhAnilAH, naite, indriyagrAhyAstena, grahaNamAtmA, nanu grAhayitA s| kiM' bhaMte! padesaNayaM ? kiM paJcakkhANaM ? bhagavAnAha sAdidattA ! duvihaM- padesaNagaMdhammiyaM adhammiyaM ca / padesaNaM nAma uvaeso / pacakkhANe'vi duvihe - mUlaguNapaJcakkhANe uttaraguNapaJcakkhANe y| eehiM parahiM tassa uvagataM / bhagavaM tato niggao 195 ni. (524) jaMbhiyagAme nANassa uppayA vAgarei deviMdo / miMDhiyagAme camaro vaMdana piyapucchaNaM kuNai // vR- jaMbhiyagAmaM gao, tattha sakko Agao, vaMdittA naTTavihiM uvadaMsittA vAgarei-jahA ettiehiM divasehiM kevalanANaM uppajihiti / tato sAmI miMDhiyAgAmaM gao, tattha camarao vaMdao piyapucchao ya eti, vaMdittA pucchittA ya paDigato / ni. (525) chammANi gova kaDasala pavesaNaM majjhimAe~ pAvAe / kharao vijjo siddhattha vANiyao nIharAvei || vR- tato bhagavaM chammANi nAma gAmaM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, tattha sAmIsamIve govo goNe chaDeUNa gAme paviTTho, dohaNANi kAUNa niggao, te ya goNA aDaviM paviTTA cariyavvagassa kaje, tAhe so Agato pucchati - devajraga ! kahiM te baillA ?, bhagavaM monena acchai, tAhe so parikuvio bhagavato kaNNesu kaDasalAgAo chuhati, egA imeNa kaNNeNa egA imeNa, jA donnivi miliyAo tAhe mUle bhaggAo, mA koi ukkhaNihititti / kei bhAMti ekkA ceva jAva iyareNa kaNNeNa niggatA tAhe bhaggA / kaNNe taraM tattaM govassa kayaM tiviDuNA rannA / kaNNesu vaddhamANassa tena chUDhA kaDasalAyA / / bhagavato taddArayaNIyaM kampaM udinnaM / tato sAmI majjhimaM gato, tattha siddhattho nAma vANiyago, tassa gharaM bhagavaM atIyao, tassa ya mitto kharago nAma vejjo, te do'vi siddhatthassa ghare acchaMti, sAmI bhikkhassa paviTTho, vANiyao vaMdati dhuNati ya, vejjo titthagaraM pAsiUNa bhaNati - aho bhagavaM savvalakkhaNaMsaMpuNNo kiM puna sasallo, tato so vANiyao saMto bhaNati - paloehiM kahiM sallo ?, tena paloeteNa diTTho kaNNesu, tena vANiyaeNa bhaNNai-nINehi eyaM mahAtavassissa puNNaM hohititti, tavavi majjhavi, bhaNati - nippaDikammo bhagavaM necchati, tAhe paDiyarAvito jAva diTTho ujjANe paDimaM Thio, te osahANi gahAya gayA, tattha bhagavaM telladoNI nivajjAvio makkhio ya, pacchA bahuehiM maNUsehiM jaMtiA akaMto ya, pacchA saMDAsateNa gahAya kaDDiyAo, tattha saruhirAu salAgAo aMchiyAo, tAsu ya aMchijjatisu bhagavatA ArasiyaM, te ya maNUse uppADittA uTTio, mahAbhairavaM ujjANaM tattha jAyaM, devakulaM ca, pacchA saMrohaNaM osahaM dinaM, jeNa tAhe ceva pauNo, tAhe vaMdittA khAmettA ya gayA / savvesu kira uvasagge kare dubvisahA ?, ucyate, kaDapUyaNAsIyaM kAlacakkaM evaM caiva sallaM nikkaDDitaM, ahavA-jahaNNagANa uvari kaDapUyaNAsIyaM majjhimagANa uvari kAlacakkaM ukkosagANa uvariM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 Avazyaka mUlasUtram-1 salluddharaNaM / evaM goveNAraddhA uvasaggA goveNa ceva nidvitA / govo aho sattamiM puDhaviM go| kharato siddhatyo ya devalogaM tivvamavi udIrayaMtA suddhabhAvA / gatA upasargAH |ni. (526) jaMbhiya bahi ujuvAliya tIra viyAvatta sAmasAlaahe / chaDeNukkuDuyassa u uppannaM kevalaM nANaM // vR-tato sAmI jaMbhiyagAmaMgao, tassa bahiyA viyAvattassa ceiyassa adUrasAmaMte, viyAvattaM nAma avyaktamityarthaH, bhinnapaDiyaM apAgaDaM, ujjuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarille kUle sAmAgassa gAhAvatissa kaTThakaraNaMsi kahakaraNaM nAma chetaM, sAlapAyavassa ahe ukkuDugaNisejAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaTTeNaM bhatteNaM apANaeNaM vaisAhasuddhadasamIe hatyuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhiniviTTAe pArusIrUpamANapattAe jhANaMtariyAa vaTTamANassa ekattaviyakaM volINassa suhumakiriyaM aNiyaTTi appattassa kevalavaranANadaMsaNaM . samuppannaM / tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAhani. (527) jo ya tavo anuciNNo vIravareNaM mahAnubhAveNaM // chaumatthakAliyAe ahakkama kittaissAmi / / kR-yaca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chadmasthakAle yattadornityasambandhAt tadyathAkramayena krameNAnucaritaM bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // taccedamni. (528) nava kira cAummAse chakkira domAsie uvaasiie| bArasa ya mAsiyAI bAvattari addhmaasaaii|| - nava kila cAturmAsikAni tathA SaT kila dvimAsikAni upoSitavAna, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, dvAdaza ca mAsikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH / / ni. (529) ega kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / ___ aDvAijjAi duve do ceva divaDDamAsAI // vR- ekaM kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn, tathA 'aDDAijAi duve' tti arddhatRtIyamAsaniSpannaM tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM, te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divaTTamAsAI' ti sArdhamAse tapasI kSapaNe vA, kriyAyogo'nuvartate eveti gAthArthaH // ni. (530) bhadaM ca mahAbhadaM paDimaM tatto ya savvao bhadaM / do cattAri daseva ya divase ThAsIya anubaddhaM // vR-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimAM tatazca sarvatobhadrAM sthitavAn, anubaddhamiti yogaH, AsAmevAnupUrvyA divasa-pramANamAha-dvau caturaH dazaiva ca divasAn sthitavAn, anubaddhaM-santatameva iti mAthArthaH // ni. (531) goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vacchanayarIe / vR-gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM SaNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhirdivasainyU~nam, 'avyathitaH apIDito 'vatsAnagA~' kauzAmbyAmiti gAthArthaH / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 upodghAtaH - [ni.532] ni. (532) dasa do ya ri mahappA ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / aTThamabhatteNa jaI ekkakaM caramarAIyaM // vR. daza dve ca saGkhyayA dvAdazetyarthaH, kila mahAtmA 'ThAsi muNi' ti sthitavAn muniH, ekarAtrikI pratimAM pAThAntaraM vA 'ekarAie paDime tti ekarAtrikIH pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhaktena trirAtropavAseneti hRdayam, 'yatiH' prayatnavAn, ekaikAM 'caramarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gAthArthaH // ni. (533) do ceva ya chaTThasae aunAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi nicabhattaM cautthabhattaM ca se Asi / / vRdve eva ca SaSThazate ekonatrizadadhike upoSito bhagavAn, evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhaktaM vA 'se' tasyA''sIditi gAthArthaH / / ni. (534) bArasa vAse ahie chaThe bhattaM jahannayaM Asi / savvaM ca tavokammaM apANayaM Asi vIrassa // vR- dvAdaza varSANyadhikAni bhagavataracchadmasthasya sataH 'SaSThaM bhaktaM dvirAtropavAsalakSaNaM jaghanyakamAsIt, tathA sarvaM ca tapaHkarma apAnakamAsIdvIrasya, etaduktaM bhavati-kSIrAdidravAhArabhojanakAlalabhyavyatirekeNa pAnakaparibhogo nA''sevita iti gAthArthaH / / pAraNakakAlamAna-pratipAdanAyAhani. (535) tinni sae divasANaM auNAvaNNaM tu paarnnaakaalo| ukuDuyanisejANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // - trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, tathA 'utkuTukaniSadyAnAM sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH / / ni. (536) pavvajAe paDhama divasaM etthaM tu pakkhivittA NaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laddhaM taM nisAmeha // vR-pravrajyAyAH sambandhibhUtaM divasaM prathamam 'etthaM tu' atraivoktalakSaNe divasagaNe prakSipya saMkalite tu sati yallabdhaM tat 'nizAmayata' zRNuteti gAthArthaH / / ni. (537) bArasa ceva ya vAsA mAsA chacceva addhamAso ya / vIravarassa bhagavao eso chaumatthapariyAo / kadvAdaza caiva varSANi mAsAH SaDevArdhamAsazca vIravarasya bhagavataH eSa chadmasthaparyAya iti / ni. (538) evaM tavoguNarao anupubveNaM munI viharamANo / ghoraM parIsahacamuM ahiyAsittA mahAvIro // vR. 'evam' uktena prakAraNa tapoguNeSu rataH-tapoguNarataH 'anupUrveNa' krameNa manyate jagataH trikAlAvasthAmiti muniH viharan 'dhorAM raudrAM 'parISahaca' parISahasenAmadhisahya mhaaviiriti| ni. (539) uppannaMmi anaMte naTuMmi ya chAumathie nANe / rAIe saMpatto mahasenavaNaMmi ujjAne / vR- 'utpanne' prAdurbhUte kasmin ? -'anante' jJeyAnantatvAt azeSajJeyaviSayatvAca kevalamanantaM, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Avazyaka mUlasUtram-1 naSTe ca chAnasthike jJAne, rAvyAM saMprApto mahasenavanamudyAna, kimiti ? bhagavato jJAnaratnotpattisamanantarameva devAH caturvidhA apyAgatA Asana, tatra ca pravajyApratipattA na kazcidvidyata iti bhagavAn vijJAya viziSTadharmakathanAya na pravRttavAn, tato dvAdazasu yojaneSu madhyamA nAma nagarI, tatra somilAryo nAma brAhmaNaH, sa yajJaM yaSTumudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyAH khalvAgatA iti, te ca caramazarIrAH, tatazca tAn vijJAya jJAnotpattisthAne muhUrtamAtraM devapUjAM jItamitikRtvA anubhUya dezanAmAtraM kRtvA asaMkhyeyAbhirdevakoTIbhiH parivRto devodyotenAzeSaM panthAnamudyotayan devaparikalpiteSu paddheSu caraNanyAsaM kurvan madhyamAnagaryAM mahasenavanodyAnaM saMprApta iti / ni. (540) amaranararAyamahio patto dhammavaracakkavaTTitaM / bIyapi samosaraNaM pAvAe majhimAe u // isa eva bhagavAn amarAzca narAzca amaranarAH teSAM rAjAnaH tairmahitaH-pUjitaH prAptaH,kimii tyAha-dharmazcAsau varazca dharmavaraH tasya cakravartitvaM, tatprabhutvamityarthaH / punarvitIyaM samavasaraNam, apizabdaH punaHzabdArthe draSTavyaH, pApAyAM madhyamAyAM, prApta ityanuvartate, jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitIyatA iti gAthArthaH / / ni. (541) tattha kila somilajotti mAhaNo tassa dikkhakAlaMmi / paurA janajANavayA samAgayA janavADami / / kR. 'tatra' pApAyAM madhyamAyAM, kilazabdaH pUrvavat, somilArya iti brAhmaNaH, tasya dIkSAkAle' yAgakAla ityarthaH, 'paurAH' viziSTanagaravAsilokasamudAyaH janAH' sAmAnyalokAH janapadeSu bhavA jAnapadAH, viSayalokA ityarthaH, samAgatA yajJapATa iti gAthArthaH / atrAntareni. (542) egaMte ya vivitto uttarapAsaMmi jannavADassa / to devadAnaviMdA kareMti mahimaM jinnidss| vR. ekAnte ca vivikte uttarapArzve yajJapATakasya tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jinendrasya, pAThAntaram vA 'kAsI mahimaM jiNiMdassa' kRtavanta iti gAthArthaH // amumevArthaM kiJcidvizeSayuktaM bhASyakAraH pratipAdayannAha[bhA.115] bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI ya / saviDDie saparisA kAsI nANuppayAmahimaM / / vR-bhavanapativyantarajyotirvAsino vimAnavAsinazca sarvA hetubhUtayA sapariSadaH, kRtavantaH jJAnotpatti-mahimAm iti gAthArthaH / / sAmprataM samavasaraNavaktavyatAM prapaJcataH pratipAdayannetAM dvAragAthAmAhani. (543) samosaraNe kevaiyA rUva puccha vAgareNa soyapariNAme / dAnaM ca devamalle mallANayaNe uvari titthaM / / vR- "samosaraNe' ti samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH, ye devAH yat prAkArAdi yadvidhaM yathA kurvantItyarthaH / 'kevaiya' tti kiyanti sAmAyikAni bhagavati kathayati manuSyAdayaH pratipadyante ?, kiyato vA bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe'STapUrveNa vA sAdhunA Agantavyamiti / 'rUvatti' bhagavato rUpaM vyAvarNanIyaM, 'puccha' tti kimutkRSTarUpatayA bhagavatH prayojanamiti Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.543] 199 pRcchA kAryottaraM ca vaktavyaM, kiyanto vA yugapadeva hRdgataM saMzayaM pRcchantIti, 'vAgaraNaM' ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyaM, yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkarotIti, 'pucchAvAgaraNaM ti ekaM vA dvAraM, pRcchAyA vyAkaraNaM pRchAvyAkaraNamityetadvaktavyaM, 'soyapariNAme'tti zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAmaH, sa ca vaktavyaH, yathA-sarvazrotRNAM bhAgavatI vAk svabhASayA pariNamata iti / 'dAnaM ca'tti vRttidAnaM prItidAnaMca kiyat prayacchanti cakravartyAyaH tIrthakarapravRttikathakebhya iti vaktavyaM / 'devamalle ti gandhaprakSepAt devAnAM sambandhi mAlyaM devamAlyaM balyAdi kaH karoti kiyatparimANaM cetyAdi / 'mallAnayaNe'tti mAlyAnayane yo vidhirasau vaktavyaH, 'uvari titthaM ti uparIti pauruSyAmatikrAntAyAM tIrthamiti-gaNadharo dezanAM karotIti gAthAsamudAyAthaH / avayavArtha tu pratidvAraM vakSyAmaH / iyaM ca gAthA keSacitpastakeSa anyatrApi dRzyate, iha punaryujyate, dvAraniyamato'saMmohena smvsrnnvktvytaaprtiitinibndhntvaaditi| Aha-ihaM samavasaraNaM kiM yatraiva bhagavAn dharmamAcaSTe tatraiva niyamato bhavatyuta nethyAzaGkApanodamukhena prathamadvArAvayavArthaM vivRNvannAhani. (544) jattha apuvyosaraNaM jattha va devo mahiDDio ei / vAudayapuSphavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA / vR- yatra kSetre apUrvaM samavasaraNaM bhavati, avRttapUrvamityathaH, tathA yatra vA bhUtasamavasaraNe kSetre devo maharddhikaH 'eti' Agacchati, tatra kimityAha--vAtaM reNvAdhapanodAya udakavalaM bhAvireNusaMtApopazAntaye tathA puSpavalaM kSitivibhUSAyai, varddalazabda udakapuSpayoH pratyekamabhisaMbadhyate, tathA prAkAratritayaM ca sarvametadabhiyegamarhantItyAbhiyogyAH--devAH, kurvantIti vAkyazeSaH, anyatra tvaniyama iti gAthAthaH / evaM tAvat sAmAnyena samavasaraNakaraNavidhiruktaH, sAmprataM vizeSaNa pratipAdanayantrAhani. (545) maNikanagarayaNacittaM bhUmIbhAgaM samaMtao surabhi / AjoanaMtareNaM kareMti devA vicittaM tu // vR- maNayaH-candrakAntAdayaH kanakaM-devakAJcanaM ratlAni-indranIlAdIni, athavA sthalasamudbhavA maNayaH jalasamudbhavAni ratnAni, taizcitraM, bhUbhAgaM samantataH' sarvAsu dikSu 'surami' sugandhigandhayuktaM, kim ?-kurvanti devA vicitraM tu, kiMparimANamityAha-AyojanAntarato' yojanaparimANamityarthaH, punarvicitragrahaNaM vaicitryanAnAtvakhyApanArtham, athavA kurvanti devA vicitraM tu, kiMbhUtam ?-maNikanakaratnavicitramiti gAthArthaH / / ni. (546) veMTaTThAI surabhi jalathalayaM divvakusumanIhAriM / pairaMti samaMteNaM dasaddhavaNNaM kusupavAsa // vR. vRntasthAyi surabhi jalasthalajaM divyakusumanirhAri prakiranti samantataH dazArddhavarNaM kusumavarSa, bhAvArthaH sugamo, navaraM nirvAri-prabalo gandhaprasara iti gAthArthaH / / ni. (547) maNikanagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvvaMti / sacchattasAlaMbhajiyamayaraddhayaciMdhasaMThANe // - maNikanakaratnacitrANi 'cauddisi ti catasRSvapi dikSu toraNAni vikurvanti, kiMvi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Avazyaka mUlasUtram-1ziSTAnyata Aha-chatraM-pratItaM sAlabhaJjikAH-stambhaputtalikAH 'makara' tti makaramukhopalakSaNaM dhvajAH pratItAH cihnAni-svastikAdIni saMsthAnaM tadracanAvizeSa eva, sacchobhanAni chatrasAlamaJjikAmakaradhvajacihnasaMsthAnAni yeSu tAni tathocyante, etAni vyantara-devAH kurvantIti / ni. (548) tini ya pAgAravare rayaNavicitte tahiM suragaNiMdA / maNikaMcanakavisIsagavibhUsirUte viuvveti // vR-trIMzca prAkAravarAn ralavicitrAn tatra suragaNendrA maNikAJcanakapizIrSakavibhUSitAMste vikurvantIti, bhAvArthaH spaSTaH, uttaragAthAyAM vA vyAkhyAsyati / / sA ceyamni. (549) amaMtara majjha bahiM vimAnajoibhavaNAhivakayA u / pAgArA tinni bhave rayaNe kanage ya rayae ya // kR.abhyantare madhye ca bahivimAnajyotirbhavanAdhipakRtAstu AnupUrvyA prAkArAstrayo bhavanti, 'rayaNe kanage ya rayae yatti ratneSu bhavo rAlaH ratnamaya ityarthaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti, kanake bhavaH kAnakaH taM jyotirvAsinaH kurvanti, rAjato-rUpyamayazca taM bhavanapatayaH kurvanti iti gAthArthaH // ni. (550) maNirayaNahemayAviya kavisIsA savvarayaNiyA dArA / savvarayaNAmaya cciya pddaagdhytornnvicittaa|| vR- maNiralahemamayAnyapi ca kapizIrSakANi, tatra paJcavarNamaNimayAni prathamaprAkAre vaimAnikAH, nAnAratnamayAni dvitIye jyotiSkAH, hemamayAni tRtIye bhavanapataya iti, tathA sarvAlamayAni dvArANita eva kurvanti, tathA sarvaralamayAnyeva mUladalataH patAkAdhvajapradhAnAni toraNAni vicitrANi kanakacandrasvastikAdibhiH, ata eva prAmuktaM maNikanakarala citratvam eteSAmaviruddhamiti gAthArthaH / / ni. (551) tatto ya saMmateNaM kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdhena manahareNaM dhUvaghaDIo viuvveti // kRtatazca samantataH kRSNAgarukundurukkamizreNa gandhena manohAriNA yuktAH, kim ?-dhUpaghaTikA vikurvanti tridazA eveti gAthArthaH // ni. (552) ukkuTTisIhaNAyaM kalayalasaddena savvao savvaM / titthagarapAyamUle kareMti devA nivayamANA // vR-tatrotkRSTisiMhanAdaM tIrthakarapAdamUle kurvanti devA nipatamAnAH, utkRSTiH-harSavizeSaprerito dhvanivizeSaH, kiMviziSTam ? -kalakalazabdena 'sarvataH' sarvAsu dikSu yuktaM sarvam' ashessmiti| ni. (553) caidumapeDhachaMdaya AsanachattaM ca cAmarAo ya / jaM ca'nnaM karaNinaM kareMti taM vANamaMtariyA // kR.caityadrumam-azokavRkSa bhagavataH pramANAt dvAdazaguNaM tathA pIThaM tadadho ralamayaM tasyopari devacchandakaM tanmadhye siMhAsanaM tadupari chatrAticchatraM ca, caH samuccaya, cAmare ca yakSahastagate, cazabdAt padmasaMsthitaM dharmacakraM ca, yaccAnyadvAtodakAdi 'karaNIyaM' karttavyaM kurvanti tad vyantarA devA iti gAthArthaH / Aha-kiM yadyatsamavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyoga uta neti, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 upodghAtaH - ni.553] atrocyate-- ni. (554) sAhAraNaosaraNe evaM jatyiDDimaM tu osarai / eku ciya taM savvaM karei bhayaNA u iyaresiM / / vR- sAdhAraNasamavasaraNe evaM sAdhAraNaM -sAmAnyaM yatra devendrA Agacchanti tatraivaM niyogaH, 'jasthiDDimaM tu osaraitti yatra tu RddhimAn samavasarati kazcidindrasAmAnikAdiH tatraika eva tatprAkArAdi sarvaM karoti, ata eva ca mUlaTIkAkRtA'bhyadhAyi-"asogapAyavaM jinauccattAo bArasaguNaM sakko viubvai" ityAdi, 'bhayaNA u itaresiM' ti yadIndrA nAgacchanti tato bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanetareSAmiti gAthArthaH // ni. (555) sUrodaya pacchiyamAe ogAhantIeN puvo'ii| dohiM paumehiM pAyA maggena ya hoi satta'nne // vR- evaM devairniSpAdite samavasaraNe sUryodaye-prathamAyAM pauruSyAm, anyadA pazcimAyAM 'ogAhaMtIe' tti avagAhantyAm-AgacchantyAmityarthaH, puvao'tItIti pUrvadvAreNa 'atIti'tti Agacchati pravizatItyarthaH / kathamityAha--dvayoH 'padmayoH' sahastrapatrayoH devaparikalpitayoH pAdau sthApayaniti vAkyazeSaH, 'maggena ya hoti satta'nne'tti mArgatazca pRSTatazca bhavanti saptAnye ca bhagavatH padmA iti, teSAM ca yadyat pazcim tattatpAdanyAsaM kurvato bhagavataH puratastiSThatIti gAthArthaH // ni. (556) AyAhiNa puvyamuho tidisi paDirUvagA u devakayA / jeTThagaNI anno vA dAhiNapuvve adUraMmi / / vR-sa evaM bhagavAn pUrvadvAreNa pravizya 'AdAhina' tti caityadrumapradakSiNAM kRtvA 'pubvamuho'tti pUrvAbhimukha upavizatIti, 'tidisiM paDirUvagA u devakaya tti zeSAsu tisRSu dikSu pratirUpakANi tu tIrthakarAkRtIni siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavati, sa ca jyeSTho vA'nyo veti, prAyo jyeSTha iti, sa jyeSThagaNiranyo vA dakSiNapUrvadigbhAge adUre-pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIdatIti kriyA'dhyAhAraH, zeSagaNadharA apyevameva bhagavantamabhivandha tIrthakarasya mArgataH pArzvatazca niSIdantIti gAthArthaH / / bhuvanagururUpasya trailokyagatarUpasundarataratvAt tridazakRtapratirUpakANAM kiM tatsAmyamasAmyaM vetyAzaGkAnirAsArthamAhani. (557) je te devehiM kayA tidisi paDirUvagA jinavarassa / tesipi tappabhAvA tayAnurUvaM havai rUvaM // vR-yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu pratirUpakANi jinavarasya, teSAmapi tatprabhAvAt' tIrthakaraprabhAvAt 'tadanurUpaM' tIrthakararUpAnurUpaM bhavati rUpamiti gAthArthaH / / ni. (558) titthAisesasaMjaya devI vemANiyANa samaNIo / bhavaNavaivANamaMtara joimiyANaM ca devIo // dR-'tIrthaM' gaNadharastasmin sthite sati 'atisesasaMjaya'tti atizayinaHsaMyatAH,tathA devyo vaimAnikAnAM tathA zramaNyaH tathA bhavanapativyantarajyotiSkAnAM ca devya iti samudAyArthaH / / avayavArthapratipAdanAya Aha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Avazyaka mUlasUtram-1. ni. (559) kevalino tiuNa jinaM titthapaNAmaM ca maggao tassa / manamAdIvi namaMtA vayaMti saTThANasaTThANaM / / vR. kevalinaH 'triguNaM' triHpradakSiNIkRtya 'jina' tIrthakaraM tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH 'tasya' tIrthasya gaNadharasya niSIdantIti kriyAdhyAhAraH, 'manamAIvinamaMtA vayaMti saTThANasaTThANaM ti manaH paryAyajJAnino'pi bhagavantamabhivandha tIrtha kevalinazca punaH kevalipRSThato nissiidntiiti| AdizabdAniratizayasaMyatA api tIrthakarAdInabhivandha manaH paryAyajJAninAM pRSThato niSIdanti, tathA vaimAnikadevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya sAdhupRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA zramaNyo'pi tIrthakarasAdhUnabhivandha vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA bhavanapatijyotiSkavyantaradevyo'pi tIrthakarAdInabhivandha dakSiNapazcimadigbhAge prathamaM bhavanapatidevyaH tato jyotiSkavyantaradevyaH tiSThantIti, evaM manaHparyAya-jJAnyAdayo'pi namanto vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti gAthArthaH / ni. (560) bhavaNavaI joisiyA boddhavyA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya manuyA payAhiNaM jaM ca nissAe / vR- bhavanapatayaH jyotiSkA boddhavyA vyaMtarasurAzca, ete hi bhagavantamabhivandha sAdhUMzca yathopanyAsamevottara-pazcime pArzve tiSThantItyevaM boddhavyAH, tathA vaimAnikA manuSyAzca, cazabdAt striyazcAsya, cazabdasya vyavahita upanyAsaH / kim ? 'payAhiNaM pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandya te'pyuttarapUrve digbhAge yathAsaMkhyameva tiSThantIti / / atra ca mUlaTIkAkAreNa bhavanapatidevIprabhRtInAM sthAnaM niSIdanaM vA spaSTAkSarairnoktam, avasthAnamAtrameva pratipAditaM, pUrvAcAryopadezalikhitapaTTakAdicitrakarmabalena tu sarvA eva devyo na niSIdanti, devAH puruSAH striyazca niSIdantIti pratipAdayanti kecana ityalaM prasaGgena / 'jaM ca nissAe' tti, yaH parivAro yaM ca nizrAM kRtvA AyAtaH sa tatpArzve eva tiSThatIti gAthArthaH // sAmpratamabhihitamevArtha saMyatAdipUrvadvArAdipravezaviziSTaM pratipAdayannAha bhASyakAra:[bhA.116] saMjayavemaNisthI saMjaya (i) pubveNa pavisiuM vIraM / kAuM payAhiNaM puvvadakkhiNe ThaMti disibhAge / / vR-gamanikA-saMyatA vaimAnikastriyaH saMyatyaH parveNa praveSTuM vIraM kRtvA pradakSiNaM pUrvadakSiNe tiSThanti digbhAge iti gAthArthaH / / [bhA.117] joisiya bhavaNavaMtaradevIo dakkhiNeNa pvisNti| ciTThati dakkhiNAvaradisiMmi tiguNaM jinagaM kAuM / / vR-gamanikA-jyotiSkabhavanavyantaradevyo dakSiNena pravizya tiSThanti dakSiNAparadizi triguNa jinaM kRtvA iti gAthArthaH // [bhA.118] avareNa bhavanavAsI vaMtarajoisasurA ya aigaMtuM / avaruttaradisibhAge ThaMti jinaM to namaMsittA / / vR-gamanikA-apareNa bhavanavAsino vyantarajyotiSkasurAzcAtigantum aparottaradigbhAge tiSThanti jinaM namaskRtya iti gAthArthaH // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 560 ] [bhA. 119] 203 samahiMdA kappasurA rAyA naranArio udIrNaNaM / pavisittA puvyuttaradisIe~ ciTThati paMjaliA / / vR- gamanikA - samahendrAH kalapasurA rAjAno narA nAryaH 'audIcyena' uttareNa ityarthaH, pravizya pUrvottaradizi tiSThanti prAJjalaya iti gAthArthaH // bhAvArthaH sarvAsAM sugama eva // abhihitArtho pasaGgrahAya idamAha-ni. (561) ekkekIya disAe digaM digaM hoi sanniviTTaM tu / Adicarime vimissA thIpurisA sesa patteyaM // vR- pUrvadakSiNA aparadakSiNA aparottarApUrvottarANAmekaikasyAM dizi uktalakSaNam saMyatavaimAnikAGganAsaMyatyAdi trikaM trikaM bhavati sanniviSTaM tu Adicarame pUrvadakSiNApUrvottaradigdvaye vimizrAH saMyatAdayaH strIpuruSAH zeSadigdvaye pratyekaM bhavantIti gAthArthaH / / teSAM cetthaM sthitAnAM devanarANAM sthitipratipAdanAya Aha ni. (562 ) eMtaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / navi jaMtaNA na vikahA na paropparamaccharo na bhayaM // vR- ye'lparddhayaH pUrvaM sthitAH te AgacchantaM maharddhikaM praNipatanti, sthitamapi maharddhikaM pazcAdAgatAH praNamanto vrajanti, tathA nApi yantraNA - pIDA na vikathA na parasparamatsaro na bhayaM teSAM virodhisattvAnAmapi bhavati, bhagavato'nubhAvAt iti gAthArthaH // ete ca manuSyAdayaH prathamaprAkArAntara eva bhavanti ye uktAH, yata Ahani. (563) biiyaMmi hoMti tiriyA taie pAgAramaMtare jANA, / pAgArajaDhe tiriyA'vi hoMti patteya missA vA // vR- dvitIye prAkArAntare bhavanti tiryaJcaH, tathA tRtIye prAkArAntare yAnAni, 'prAkArajaDhe' prAkArarahite bahirityarthaH, tiryaJco'pi bhavanti, apizabdAt manuSyA devA api, te ca pratyekaM mizrA veti, te punaH pravizanto bhavanti nirgacchantazcaike iti gAdhArthaH // dvitIyAdvArAvayavArthamabhidhitsuH sambandhagAthAmAha ni. (564 ) savvaM ca desaviratiM sammaM ghecchati va hoti kahaNA u / iharA amUDhalakakho na kahei bhavissai na taM ca // vR- 'savvaM ca desavirati ' ti sarvaviratiM ca dezaviratiM ca, viratizabda ubhayathApi sambadhyate, samyaktvaM grahISyati vA bhavati kathanA tu pravarttate kathanamityarthaH, 'ihara' ti anyathA na mUDhalakSo'mUDhalakSaH sarvajJeyAviparItavettA ityarthaH kim ? na kathayati / Aha- samavasaraNakaraNaprayAso vibudhAnAmanarthakaH, kRte'pi niyamato'kathanAt ityAha - bhaviSyati na tacca yad bhagavati kathayatyanyatamo'pyanyatamasatsAmAyikaM na pratipadyate iti, bhaviSyatkAlastrikAlopalakSaNArtha iti gAthArthaH || 'kevaiya' tti kiyanti sAmAyikAni manuSyAdayaH pratipadyante ityAhani. (565) manue caumannayaraM tirie tinni va duve va paDivaje / jai natthi niyamaso ciya sureSu sammattapaDivattI // vR- athavA-kathaM bhaviSyati na taccetyAha-yata- 'manue' gAhA | vyAkhyA - manuSye pratipattari Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Avazyaka mUlasUtram-1caturNAmanyatapratipattiriti, pAThAntaraM vA 'maNuo cau annataraM' ti manuSyazcaturNAmanyatamapratipadyate, tiryaJcaH trINi vA-sarvavirativarjAni, dve vA-samyaktvazrutasAmAyike pratipadradyante iti / yadi nAsti manuSyatizcAM kazcitpratipattA tato niyamata eva sureSu samyaktva-pratipattirbhavatIti gAthArthaH // sa cetthaM dharmamAcaSTeni. (566) titthapaNAmaM kAuM kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesi saNNINaM joyaNanIhAriNA bhagavaM // vR- 'namastIrthAye' tyabhidhAya praNAmaM ca kRtvA kathayati, sAdhAraNena pratipattimaGgIkRtya zabdena, keSAM sAdhAraNe-netyAha-sarveSAs' amaranaratirazcAM saJjinAM, kiMviziSTena ?-'yojananirjhariNA' yojanavyApinA bhagavAniti, etaduktaM bhavati-bhAgavato dhvaniH azeSasamavasaraNasthasajJijijJAsitArthapratipattinibandhanaM bhavati, bhagavataH sAtizayatvAditi gaathaarthH| Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karotIti ?, ucyate-- ni. (567) tappubbiyA arahayA pUiyapUtA ya vinayakammaM ca / kayakicco'vi jaha kahaM kahae namae tahA titthaM // kRtIrtha zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprApteH, pUjitena pUjA pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd, bhagavatA'pyetatpUjitamiti pravRtteH, tathA 'vinayakarma ca vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tIrthamiti / Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt, uktaM ca-'taM ca kathaM vedijjatI' tyAdi gAthArthaH / / Aha-ka kena sAdhunA kiyato vA bhUbhAgAt samavasaraNe khalvAgantavyam, anAgacchato vA kiM prAyazcitta miti ?, ucyateni. (568) jattha apuvvosaraNaM na diThThapuvvaM va jena samaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei anAgame lahuyA // vR-yatrApUrvaM samavasaraNaM, tattIrthakarApekSayA abhUtapUrvamityarthaH, na dRSTapUrva vA yena zramaNena dvAdazabhyo yojanebhyaH sa Agacchati, 'anAgacchati' avajJayA tato'nAgame sati 'lahuga' tti caturlaghavaH prAyazcittaM bhavatIti gAthArthaH / / dvAram / / anye tvekagAthayaivAnayA prakRtadvAravyAkhyAM kurvate, sA'pyaviruddhA vyutpannA ceti / / rUpapRcchAdvArAvayavArtha vivRNvan Ahani. (569) savvasurA jai rUvaM aMgur3hApamANayaM viubvejaa| jinapAyaMguTuM pai na sohae taM jahiMgAlo / vR. kIg bhagavato rUpamityata Aha-sarvasurA yadi rUpamazeSasundararUpanirmANapaNazaktyA aGguSThapramANakaM cikuvIran tathApi jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathA'GgAra iti gaathaarthH| sAmprataM prasaGgato gaNadharAdInAM rUpasampadabhidhitsayA''hani. (570) gaNahara AhAra anuttarA (ya) jAva vaNa cakki vAsu balA / maMDaliyA tA hInA chaTThANagayA bhave sesA // vR-tIrthakararUpasampatsakAzAdanantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti, gaNadhararUpebhyaH sakA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 upodghAtaH - [ni.570] zAdanantaguNahInAH khalvAhArakadehAH, AhArakadeharUpepebhyo'nantaguNahInAH 'anuttarAce' ti anuttaravaimAnikA bhavanti, evamanantarAnantara-deharUpebhyo'nantaguNahAnirdraSTavyA, graiveyakAcyutAraNaprANanatAnatasahastrAramahAzuRlAntakabrahmalokamAhendrasanatkumAre zAna sau(bhavanavAsijyotiSkavyantaracakravarttivAsudevabaladevamahAmANDalikAnAmityata evAha-'jAva vaNa cakki vAsu balA | maMDaliyA tA hInatti' yAvat vyantaracakravarttivAsudevabaladevamANDalikAstAvat anantaguhInAH, 'chaTThANagayA bhave sesa' ti zeSA rAjAno janapadalokAzca SaTsthAnagatA bhavanti, ananta bhAgahInA vA asaGkhyeyabhAgahInA vA saGkhyeyabhAgahInA vA saGghayeyaguNahInA vA asaGkhayeyaguNahInA vA anantaguNahInA vA iti gAthArthaH / utkRSTarUpatAyAM bhagavataH pratipAdayituM prakrantAyAmidaM prAsanika rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdi pratipAdayannAhani. (571) saMghayaNa rUva saMThANa vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAinuttarAI havaMti nAmodae tassa / / vR-'saMhananaM vajraRSabhanArAcaM 'rUpam' uktalakSaNaM saMsthAna' samacaturastraM 'varNo dehacchAyA 'gatiH' gamanaM 'sattvaM vIryAntararAyakarmakSayopazamAdijanya AtmapariNAmaH, sAro dvidhA-bAhyo'. bhyantarazca, bAhyo gurutvam, Abhyantaro jJAnAdiH, 'ucchvAsaH' pratIta eva, saMhananaM ca rUpaM ca saMsthAnaM ca varNazca gatizca sattvaM ca sArazca ucchvAsazceti samAsaH / evamAdIni vastUnyanuttarANi bhavanti tasya bhagavataH, AdizabdAt rudhira gAkSIrAbhaM mAsaMcetyAdi, kuta ityAha-'nAmodayAditi nAmAbhidhAnaM karmAnekabhedabhinna nadudayAditi gAthArthaH / / Aha-anyAsAM prakRtInAM vedanA gotrAdayo nAmro vA ye indriyAGgAdayaH prazastA udayA bhavanti te kimanutarA bhagavataH chadmasthakAle kevalikAle vA uta neti ?, atrocyateni. (572) pagaDINaM annAsuvi pasatya udayA anuttarA hoti| ... khaya uvasame'vi ya tahA khayammi avigappamAhaMsu // vR. "pagaDINaM annAsuvi' tti, SaSThyarthe saptamI, prakRtInAmanyAsAmapi prazastA udayA uccairgotrAdayo bhavanti, kimitarajanasyeva ?, netyAha-'anuttarA' ananyasahazA ityarthaH, apizabdAnAmno'pi ye'nye jAtyAdaya iti / 'khaya uvasame'vi ya taha' tti, kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSA apizabdAdupazame'pi ye kecana te'pyanuttarA bhavanti iti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnadiguNasamudayam 'avigappamAhaMsutti avikalpaMvyAvarNanAdivi-kalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantaH tIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH // Aha-asAtavedanIyAdyAH prakRtayo nAmno vA yA azubhAstAH kathaM tasya duHkhadA na bhavanti iti ?, atrocyateni. (573) assAyamAiyAo jAvi ya asuhA havaMti pgddiio| niMbarasalavovva paeNa hoti tA asuhayA tassa // vR- asAtAdyAH yA api ca azubhA bhavanti prakRtayaH, tA api nimbarasalava iva 'payasi' kSIre lavo-vinduH, na bhavanti tAH azubhadAH asukhadA vA 'tasya' tIrthakarasyeti gAthArthaH / / uktamAnuSaGgikaM, prakRtadvAramadhikRtyAha- utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanamiti ?, atrocyate, Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (574) dhammodaeNa savaM kareMti svassiNo'vi jai dhamma / gijjhavao ya surUvo pasaMsimo tena evaM tu / / vR- durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH tasyodayaH tena rUpaM bhavatIti zrotAro'pi pravartante, tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' (vassiNo'vi) rUpavanto'pi yadi dharma tataH zeSaiH sutarAM kartavya iti zrotRbuddhiH pravartate, tathA 'grAhmavAkyazca' AdeyavAkyazca surUpo bhavati, cabdAt zrotRrUpAdyabhimAnApahArI ca ataH, prazaMsAmo bhagavatastena rUpamiti gAthArthaH // dvaarm| athavA pRccheti bhagavAn devanaratirazcAMprabhUtasaMzayinAM kathaM vyAkaraNaM kurvan saMzayavyavacchittiM karotIti ?, ucyate, yugapata, kimityAhani. (575) kAlena asaMkhaNevi saMkhAtItANa saMsaINaM tu! mA saMsayavocchittI na hoja kamavAgaraNadosA // vR-kAlenAsaGkhyeyenApi saGkhyAtItAnAM saMzayinAM-devAdInAM mA saMzayavyavacchittirna bhavet, kutaH ?-kramavyAkaraNadoSAt, ato yugapad vyAgRNAtIti gAthArthaH |yugapadAvyAkaraNaguNaM pratipipAdayiSurAhani. (576) savvattha avisamattaM riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savvannupaJcao'vi ya aciMtaguNabhUtio jugavaM / / - 'sarvatra sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapat kathanena tulyatvaM bhagavata iti, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapat jijJAsatAM kAlabhedakathane rAgetaragocaracittavRttiprasaGgAt, sAmAnyakevalinAM tatprasaGga iti cet, na, teSAmitvaM dezanAkaraNAnupapatteH, tathA RddhivizeSazcAyaM bhagavatoyad yugapat sarveSAmeva saMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karotIti / akAlaharaNaM cetyaM bhagavataH, yugapat saMzayA'pagamAt, kramakathane tu kasyacit saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva maraNaM syAt, na ca bhagavantamapyavApya saMzayanivRttyAdiphalarahitA bhavanti prANina iti, tathA sarvajJapratyayo'pi ca teSAmitvameva bhavati, na hyasarvajJo, hRdgatAzeSasaMzayApanodAyAlamiti, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapetasaMzayasya tatpratItyabhAvaH syAt, tathA'cintyA guNabhUtiH-acintyA guNasaMpad bhagavata iti, yasmAdete guNAstato yugapatkathayati iti gAthArthaH // zrotRpariNAmaH paryAlocyate-tatra yathA sarvasaMzayinAM samA sA pAramezvarI vAgazeSasaMzayonmUlanena svabhASayA pariNamate tathA pratipAdayannAhani. (577) vAsodayassa va jahA vaNNAdI hoMti bhAyaNavisesA / savvesipi sabhAsA jinabhAsA pariName evaM // vR- varSodakasya vA vRSTayudakasya vA, vAzabdAt anyasya vA, yathaikarUpasya sataH varNAdayo bhavanti, bhAjanavizeSAt, kRSNasurabhimRttikAyAM svacchaM sugandhaM rasavacca bhavati USare tu viparItam, . evaM sarveSAmapi zrotUNAM svabhASayA jinabhASA pariNamata iti gAthArthaH / tIrthakaravAcaH saubhAgyaguNapratipAdanAyAhani. (578) sAhAraNAsavatto taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivijjai soyA kiDhivANiyadAsiAharaNA // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 upodghAtaH - [ni.578) vR-sAdhAraNA-anekaprANiSu svabhASAtvena pariNAmAt narakAdibhayarakSaNatvAdvA, asapalA. advitIyA, sAdhAraNA (cA) 'sAvasapanA ceti samAsaH, tasyAM sAdhAraNAsapalAyAM satyAM, kim ?, tasyAmupayogastadupayoga eva bhavati zrotuH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, kasyAM ?grAAhayatIti grAhikA, grAhikA cAsau gIzca grAhakagIH tasyAM grAhakagiri, upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAdAha-na ca nirvidyate zrotA, kutaH khalvayamartho'vagantavyaH ? ityAha-kiDhivaNigadAsyudAharaNAditi, taccedam-egassa vANiyagassa ekA kiDhidAsI, kiDhI therI, sA gose kaTThANaM gayA, taNhAchuhAkilaMtA majjhaNhe AgayA, atithevA kaTThA AnIyatti bhukkhiyatisiyA puNo paTTaviyA, sA ya varlDa kaTTayabhAraM ogAhaMtIe porusIe gahAyAgacchati, kAloya jeTThAmUlamAso, aha tAe therIe kaTThabhArAo ega kaTuM paDiyaM, tAhe tAe oNamittA taM gahiyaM, taM samayaM ca bhagavaM titthagaro dhamma kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM, sA therI taM sadaM suNetI taheva oNatA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsaM parissamaNa ca na viMdai, sUrathamaNe titthagaro dhamma kaheumuTThio, therI gayA / evaMni. (579) savvAuaMpi soyA khaveja jai hu sayayaM jino kahae / sIuNhakhuppivAsAparissamabhae avigaNeto // vR- bhagavati kathayati sati sarvAyuSkamapi zrotA kSapayet bhagavatsamIpavatryeva, yadi hu 'satatam' anavarataM jinaH kathayet / kiMviziSTaH sannityAha-zItoSNakSutpipAsAparizramabhayAnavagaNayanniti gAthArthaH / sAmprataM dAnadvArAvayavArthamadhikRtyocyate-tatra bhagavAn yeSu nagarAdiSu viharati, tebhyo vArtA ye khalvAnayanti, tebhyo yatprayacchanti vRttidAnaM prItidAnaM ca cakravAdayastadupapradidarzayiSurAha-- ni. (580) vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAI / tAvaiyaM ciya koDI pItIdAnaM tu cakkissa // vR- 'vRttistu' vRttireva niyuktapuruSebhyaH, kasyethAra-suvarNasya, dvAdaza arddhaM ca zatasahastrANi, arddhatrayodaza suvarNalakSA -ityarthaH, tathA tAvatya eva koTyaH prItidAnaM tu, keSAmityAhacakravartinAM, tatra vRttiryA paribhASitA niyuktapuruSebhyaH, prItidAnaM yad bhagavadAgamananivedane paramaharSAt niyuktetarebhyo dIyata iti, tatra vRttiH saMvatsaraniyatA, prItidAnamaniyatam, iti gAthArthaH // ni. (581) eyaM ceva pamANaM navaraM rayayaM tu kesavA diti / maMDaliANa sahassA pIIdAnaM sayasahassA / / vR- etadeva pramANaM vRttiprItidAnayoH, navaraM 'rajataM tu' rUpaM tu 'kezavAH' vAsudevA dadati, tathA mANDalikAnAM rAjJAM sahastrANyarddhatrayodaza rUpyasya vRttirniyuktebhyo veditavyA, 'pIIdAnaM satasahassaM ti 'sUcanAt sUtra' miti prItidAnamarddhatrayodazazatasahastrANyavagantavyAnIti gaathaarthH| kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ?, netyAhani. (582) bhattivihavAnurUpaM anne'vi ya deti ibbhamAIyA / ___ soUNa jinAgamanaM niuttamaNioiesuM vA / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 vR- bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ca dadati ibhyAdayaH, ibhyo- mahAdhanapatiH, AdizabdAt nagaragrAmabhogikAdayaH kadA ? zrutvA jinAgamanaM, kebhyo ? niyuktAniyojitebhyo veti, gAthArthaH // teSAmityaM prayacchatAM ke guNA iti ?, ucyate ni. (583) devAnuatti bhattI pUyA thiraka- sattaanukaMpA / sAodaya dAnaguNA pabhAvanA caiva titthassa // vR- devAnuvRttiH kRtA bhavati, kathaM ?, yato devA api bhagavataH pUjAM kurvantyataH tadanuvRttiH kRtA bhavati, tathA bhaktizca bhagavataH kRtA bhavati, tathA bhUjA ca, tathA sthirIkaraNamabhinavazrAddhakAnAM, tathA kathakasattvAnukampA ca kRteti tathA sAtodayavedanIyaM badhyate, ete dAnaguNAH, tathA prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavatIti gAthArthaH // sAmprataM devamAlyadvArAvayavArthamadhikRtyocyate tatra bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSIM dharmamAcaSTe, atrAntare devamAlyaM pravizati, balirityarthaH, Aha-kastaM karoti iti ?, ucyate ni. (584) rAyA va rAyamucco tassa' saIM paurajanavao vA'vi / 208 3 dubbalikhaMDiyabalichaDiyataMdulANADhagaM kalamA / / vR- 'rAjA vA' cakravarttimaNDalikAdiH 'rAjAmAtyo vA' amAtyo - mantrI, tasya rAjJo'mAtyasya vA asati-abhAve nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH pauraM tatkaroti, grAmAdiSu janapado vA, atra janapadazabdena tannivAsI lokaH parigRhyate, sa kiMviziSTaH kiMparimANo vA kriyata iti ?, Aha- 'dubbalI' tyAdi, tatra durbalikayA khaNDitAnAM 'balI'ti balavatyA chaTitAnAM tandulAnAm ADhakaM - catuH prasthaparimANaM, 'kalame' ti prAkRtazailyA kalamAnAM - tandulAnAm iti gAthArthaH / kiMviziSTAnAmiti ? Aha ni. ( 585 ) bhAiyapuNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surAvi ya tattheva chuhaMti gaMdhAI // vR- vibhaktapunarAnItAnAM bhAjanam-IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH pratyAnayanaMpunarAnayanamiti, vibhaktAzcate punarAnItAzceti samAsaH, teSAM, kiMviziSTAnAm ? - akhaNDAHsampUrNAvayavAH asphuTitAH -rAjIrahitAH, akhaNDAzca te'sphuTitAzca iti samAsaH, teSAM, 'phalagasaritANaM' ti phalakavInitAnAm evaM bhUtAnAmADhakaM kriyate baliH, surA api ca tatraiva balI prakSipanti gandhAdIniti gAthArthaH // mAlyAnayanadvAraM, idAnIM tamitthaM niSpannaM baliM rAjAdayastridazasahitAH gRhItvA tUryaninAdena digmaNDamApUrayantaH khalvAgacchanti, pUrvadvAreNa ca pravezayanti, atrAntare bhagavAnapyupasaMharatIti, Aha ni. (586) balipavisaNasamakAlaM puvvaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa tassaddhaM avaDiyaM devA / / kR- pUrvadvAreNeti vyavahita upanyAsaH, baleH pravezenaM pUrvadvAreNasa balipravezanasamakAlaM 'tiSThati' uparamate dharmakatheti, 'tiguNaM purao pADaNa' pravizya rAjAdirbalivyagradeho bhagavantaM triH pradakSiNIkRtya taM baliM tatpAdAntike purataH pAtayati, tasya cArddhamapatitaM devAH gRhNanti iti / ni. (587) addhaddhaM ahivo avasesaM havai pAgayajanassa 1 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.587] . 209 savvAmayappasamaNI kuppai na'nno ya chammAse / - vR-zeSArddhasya arddha-addhiM tadadhipaterbhavati rAjJa ityarthaH, avazeSa yadvalerAste tadbhavati kasya?, prakRtiSu bhavaH prAkRto janastasya, sacetthaMsAmarthyo bhavati-tataH sikUthenApi zirasi prakSiptena rogaH khalUpazamaM yAti, apUrvazca SaNmAsAna yAvanna bhavatIti, Aha ca-samiyaprazamanaH, kupyati nAnyazca SaNmAsaM yAvat / prAkRtazailyA strIliGganirdeza iti gAthArthaH / apare tvananoktadvAradvayamapyekadvArIkRtya, vyAcakSatane, tathApi avirodha iti / itthaM balau prakSipte bhagavAn prathamAt prAkArAntarAt uttaradvAreNa nirgatya uttarapUrvAyAM dizi devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThataM iti / bhagavatyutthite dvitIyapauruSyAmAghagaNadharo'nyatamo vA dharmamAcaSTe / Aha-bhagavAneva kimiti nAcaSTe ?, tatkathane ke guNA iti?, ucyateni. (588) kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhayao'vi / sIsAyariyakamo'vi ya gaNaharakahaNe guNA hoti // vR- khedavinodo bhagavato bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, tathA 'ziSyaguNadIpanA' ziSyaguNaprakhyApanA ca kRtA bhavani, tathA pratyaya ubhayato'pi zrotRNAmupajAyate-yathA bhagavatA'bhyadhAyi tatA gaNadhareNApi, gaNadhare vA tadanantaraM taduktAnuvAdini pratyayo bhavati zrotRNAm-nAnyathAvAdyayamiti, tathA ziSyAcAryakramo'pica darzito bhavati, AcAryAt upazrutya yogyaziSyeNa tadarthAnvAkhyAnaM kartavyamiti, ete gaNadharakathane guNA bhavanti iti gAthArthaH / / Aha-sa gaNadharaH kva niSaNNaH kathayatIti?, ucyateni. (589) AovaNIyasIhAsaNe niviTTho va pAyavITaMmi / jiTTho anayaro vA gaNahArI kahai bIAe // vR- rAjJA upanItaM rAjopanItaM rAjopanItaM ca tat siMhAsanaM ceti samAsaH, tasmin rAjopanItasiMhAsane upaviSTo vA bhagavatpAdapIThe, sa ca jyeSTaH anyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti gAthArthaH / / Aha-sa kathayan kathaM kathayatIti ?, ucyateni. (590) saMkhAIe'vi bhave sAhai jaM vA paro u pucchijjA / na ya NaM anAisesI viyANaI esa chaumattho / / / vR-saGkhyAtItAnapi bhavAn, asaGkhyeyAnityarthaH, kiM ? -"sAhaitti dezIvacanataH kathayati, etaduktaM bhavati--asaGkhayeyabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarvaM kathayatIti, anenAzeSAmilApyapadArthapratipAdanazaktimAha, kiMbahunA ? -'na ca' naiva, Namiti vAkyAlaGkAre, 'anAisesi ti anatizayI avadhyAdhatizayarahita ityarthaH, vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti, azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH / / samavasaraNaM samattaM evaM tAvatsamavasaraNavaktavyatA sAmAnyenoktA, prakRtamidAnI prastUyate-tatra bhagavataH samavasaraNe niSpanne satyatrAntare devajayazabdasammizradivyadundubhizabdAkarNanotphullanayanagaganAvalokanopalabdhasvargavadhUsametasuravRndAnAM yajJapATakasamIpAbhyAgatajanAnAM paritoSo'bhavad12414 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Avazyaka mUlasUtram-1. aho sviSTaM, vigrahavantaH khalu devA AgatA ityAhani. (591) taM divvadevaghosaM soUNaM mAnusA tahiM tutttthaa| aho (hu) jannieNa jaTuM devA kira AgayA ihaI / vR-taM divyadevaghoSaM zrutvA manuSyAH 'tatra' yajJapATe tuSTAH, 'aho' ! vismaye, yajJena jayati lokAniti yAjJikaH teneSTaM, kutaH?-ete devAH kila AgatA atreti, kilazabdaH saMzaya eva, teSAmanyatra gamanAditi gAthArthaH / tatra ca yajJapATe vedArthavidaH ekAdazApi gaNadharA RtvijaH samanvAgatA ityAha cani. (592) ekkArasavi gaNaharA savve unnayavisAlakulavaMsA / pAvAe~ majjhimAe samosaDhA janavADammi // vR-ekAdazApi gaNadharAH samavasRtAH yajJapATa iti yogaH, kiMbhUtA ityAha-sarve' niravazeSAH unnatAH-pradhAnajAtitvAt vizAlAH-pitAmahapitRvyAdhanekasamAkulAH kulAnyeva vaMzAH-anvayA yeSAM te tathAvidhAH, pApAyAM madhyamAyAM 'samavasRtAH' ekIbhUtAH, cha? -yajJapATa iti gaathaarthH| Aha-kimAdyAH, kiMnAmAno vA ta ete gaNadharAH iti ? ucyate - ni. (593) paDhamittha iMdabhUI biio uNa hoi aggibhUitti / taie ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // vR.prathamaH 'atra' gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIya, punarbhavati agnibhUtiriti, tRtIyazca vAyubhUtiH, tato vyaktaH caturthaH sudharmazca paJcamaH, iti gAthArthaH / / ni. (594) maMDiyamoriyaputto akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyajje ya pabhAse gaNaharA hoti vIrassa // vR-maNDikaputraH mauryaputraH, putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, akampitathaiva acalabhrAtA ca metAryazca prabhAsaH, ete gaNadharA bhavanti vIrasya iti gAthArthaH // ni. (595) jaMkAraNa nikkhamaNaM cocchaM eesi AnupuvIe / titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesA / / dR-'yatkAraNaM' yannimittaM niSkramaNaM yattadornityasambandhAt tat vakSye 'eteSAM' gaNadharANAm 'AnupUrvyA' paripATyA, tathA tIrthaM ca sudharmAt saJjAtaM, 'nipatyAH' ziSyagaNarahitAH gaNadharAH 'zeSAH' indrabhUtyAdayaH iti gAthArthaH / / tatra jIvAdisaMzayApanodanimittaM gaNadharaniSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupadarzanAyAhani. (596) jIve kamme tajjIva bhUya tArisaya baMdhamokkhe ya / devA neraie yA puNNe paraloya nevvAya / / vR- ekasya jIve saMzayaH-kimasti nAsti iti, tathA parasya karmaNi, jJAnaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti nAsti? iti, aparasya 'tajjIve' tti kiM tadeva zarIraM sa eva jIva uta anya iti, na jIvasattAyAm iti, tathA 'bhUte'tti aparasya bhUteSu saMzayaH, pRthivyAdIni bhUtAni santi na veti, aparasya 'tArisaya' ti kiM yo yAddaza iha bhave sa tAza eva anyasminnapi ? uta neti, 'bandhamokkhe yatti aparasya tu kiM bandhamokSI staH ? uta na iti, Aha-karmasaMzayAt Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.596] 211 asya ko vizeSa iti ? ucyate, sa karmasattAgocaraH, ayaM tu tadastitve satyapi jIvakarmasaMyogavibhAgagocara iti, tathA aparasya devAH kiM santi ? neti vA, aparasya tunArakAzca saMzayagocarAH, kiM te santi na santi vA ?, tathA aparasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprAptaM prakRSTasukhahetuH, tadeva cApacIyamAnamatyantasvalpAvasthaM duHkhasya uta tadatiriktaM pApamasti Ahosvidekameva ubhayarUpam uta svatantramubhayamiti, aparasya tu paraloke saMzayaH, satyapyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH kimasti nAsti ? iti, aparasya tu nirvANa saMzayaH, nirvANaM kimasti nAsti ? iti, Aha-bandhamokSasaMzayAt asya ko vizeSa iti, ucyate, sa hi ubhayagocaraH, ayaM tu kevalaviSaya eva, tathA kiM saMsArAbhAvamAtra eva asau mokSaH ? uta anyathA ? ityAdi, iti gAthArthaH / sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanAya Ahani. (597) paMcaNDaM paMcasayA achuTTasayA ya hoti doNha gnnaa| doNhaM tu juyalayANaM tisao tisao bhave gaccho / da-paJcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM paJca ztAni pratyekaM pratyeka parivAra iti. tathA arddhaM catarthasya yeSu nAmi ardhacaturthAni 2 zatAni arddhacaturthazatAni 2 mAnaM yayoH tau ardhacaturthazatau bhavataH dvayoH pratyekaM gaNau, iha gaNaH samudAya eva ucyate, na punarAgamika iti, tathA dvayostu gaNadharayugalayoH trizataH trizato bhavati gacchaH, etaduktaM bhavati-uparitanAnAM caturNAM gaNadharANAM pratyekaM trizatamAnaH parivAra iti gAdhArthaH / / uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM ucyate-te hi devAH taM yajJapATaM parihRtya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAMzca tathA dRSTvA lokA'vi tatraiva yayau, bhagavantaM tu tridazalokena pUjyamAnaM dRSTvA atIva harSa cakre, pravAdazca sAtaH- sarvajJA'tra samavasRtaH, taM devAH pUjayanti iti, atrAntare khalvAkarNitasarvajJa-pravAdA'marpadhmAtaH khalcindrabhUtibhagavantaM prati prasthita ityAhani. (598) soUNa kIramANI mahimaM devehi jinavariMdassa / aha eha ahammANI amarisio iMdabhUitti // vR-zrutvA ca kriyamANAM, dRSTvA vA pAThAntaraM, mahimAM devairjinavarendrasya, athAsmin prastAve 'ei' ti Agacchati bhagavatsamIpam 'ahammANi' tti ahameva vidvAn iti mAno'sya iti ahaMmAnI, 'amarSitaH' amarSayuktaH, amarSo-matsaravizeSaH, mayi sati ko'nyaH sarvajJaH ? iti, apanayAmi adya sarvajJavAdam, ityAdisaGkalpakaluSitAntarAtmA, ko'sau ityAha-indrabhUtiH iti gAthArthaH / / sa ca bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaM tridazAsuranarezvarapavRitaM dRSTvA sAzaGkaH tadagratastasthau, atrAntareni. (599) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // - 'AbhASitazca saMlaptazca, kena? jinena, kiMviziSTena ? -jAtiH-prasUtiH jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-dazavidhaprANaviyogarUpam ebhirvipramuktastena, katham ? -nAnA ca he indrabhUte ! gotreNa ca he gautama ! kiMviziSTena jinena ityAha-sarvajJena sarvadarzinA / Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthatvAt vizeSaNavaiyarthya, na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivi Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 pramuktamuktanirAsArthatvAt tasyeti, tathA ca kaizcit acetanA muktA guNavogamokSavAdibhiriSyanta eveti gAthArthaH // itthaM nAmagotrasaMlaptasya tasya cintA'bhavat - aho nAmApi me vijAnAti, athavA prasiddho'haM ko mAM na vetti ?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, syAnmama vismaya iti, atrAntare bhagavAnAha - > 212 ni. (600 ) kiM mantri asthi jIvo uAhu natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo atyo // vR- he gautama! kiM manyase - asti jIva uta nAstIti nanu ayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddha-vedapadazrutinibandhanaH teSAM vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH teSAmayamartho vakSyamANalakSaNa iti / anye tu kiMzabdaM paripraznArthe vyAcakSate, tacca na yujyate, bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt, saMzayavatazca tatprayogadarzanAt, kimitthamanyatheti vA, athavA kimasti jIva uta nAsti iti manyase, ayaM saMzayastava, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH / yaduktam- 'saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhana' iti, tAnyamUni vedapadAni - "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretya saJjhA'stI" tyAdIni, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnamayaM' ityAdIni ca eteSAM cAyamartho bhavataH cetasi viparivartate - vijJAnameva caitanyaM, nIlAdirUpatvAt, caitanyaviziSTaM yannIlAdi tasmAt tena ghano vijJAnaghanaH, sa eva 'etebhyaH' adhyakSataH paricchidyamAnasvarUpebhyaH, kebhyaH ? - 'bhUtebhyaH pRthivyAdilakSaNebhyaH, kim ? - 'samutthAya' utpadya, punastAni eva 'anu vinazyati' anu-pazcAdvinazyati vijJAnaghanaH, 'na pretya saMjJA'sti' pretya mRtvA na punarjanma na paralokasaJjJA'sti iti bhAvArthaH / tatazca kuto jIva: ?, yuktyupapatrazca ayamarthaH, (iti) te matiH yataH pratyakSeNAsI na parigRhyate, yataH 'satsaMprayoge puruSasya indriyANAM buddhijanma taThapratyakSaM' na cAsya indriyasamprayogo'sti, nApyayamanumAnagocaraH, yataH - pratyakSapurassaraM pUrvopalabdhaliGgaliGgisambandhasmRtimukhena tatpravarttate, gRhItAvinAbhAvasya dhUmAdanalajJAnavat, na ca iha talliGgAvinAbhAvagrahaH, tasyApratyakSatvAt, nApi sAmAnyato dRSTAdanumAnAt sUryendugatiparicchedavat tadavagamo yujyate, ddaSTAnte'pi tasyAdhyakSato'-grahaNAt na cAgamagamyo'pi, AgamasyAnumAnAdabhinnatvAt, tathA ca- ghaTe ghaTazabdaprayogopalabdhAvuttaratra ghaTadhvanizravaNAt anvayavyatirekamukhena ghaTa evAnumitirupajAyate, na ca itthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno ddaSTo yamAtmazabdAt pratipadyemahi iti, kiM ca-AgamAnAmekajJeye'pi parasparavirodhena pravRtterapramANatvAt, tathA ca ALM 'etAvAneva puruSo, yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadanti bahuzrutAH // ' ityAgamaH, tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgala' ityAdyaparaH, pudgale rUpaM niSidhyate, amUrta AtmA ityArthaH tathA 'akarttA nirguNo bhoktA' ityAdizcAnyaH, tathA 'sa vai ayamAtmA jJAnabhaya' ityAdyapara iti ete ca sarva eva pramANaM na bhavanti, parasparavirodhena ekArthAbhidhAyakatvAt, pATaliputrasvarUpAbhidhAyakaparasparaviruddhavAkyapuruSavrAtavat, ato na vidmaH kimasti nAsti ?, ityayaM te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi cazabdAt yukti hRdayaM ca teSAmekavAkyatA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 - upodghAtaH - [ni.600] yAmayamarthaH-vijJAnadhana eveti jJAnadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'nanyatvAt AtmA vijJAnaghanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasaGghAtAtmakatvAdvA vijJAnadhanaH, evazabdo'vadhAraNe, vijJAnaghanAnanyatvAt vijJAnaghana eva, 'etebhyo bhUtebhyaH' kSityudakAdibhyaH samutyAtha' kathaJcidbhUtvA iti hRdayaM, yato na ghaTAdyartharahitaM vijJAnamutpadyate, na ca bhUtadharma eva vijJAnaM, tadabhAve mukayavasthAyAM bhAvAt, tadbhAve'pi mRtazarIrAdAvabhAvAt, na ca vAcyaM ghaTasattAyAmapi navatAnivRttau zarIrabhAve'pi caitanya-nivRtteH navatAvadbhUtadharmatA caitanyasya, ghaTasya dravyaparyAyI-bhayarUpatve sati sarvathA navatA'nivRttaiH, na ca itthaM dehAccaitanyasyAnivRttiH, tathA zrutAvayuktam- "astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnate'gnau zAntAyAM vAci kiMjyotirevAyaM puruSaH, AtmA jyotiH samrAT itihovAca," tAnyeva hi bhUtAni vinAzavyavadhAnAbhyAM jJeyabhAvena vinazyanti, anu-pazcAt vinazyati anuvinazyati, sa ca vivakSitavijJAnA''tmanA uparamate bhAvivijJAnAtmanA utpadyate sAmAnyavijJAnasantatyA dravyatayA avatiSThata iti, na ca pUrvottarayoratyantabhedaH, sati tasmin ekasya vijJAnasya vijJAnatvAsattvaprasaGgAt, 'na pretyasaJjJA'sti' iti na prAktanI ghaTAdivijJAnasajjhA'vatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavi-nitatvAt ityayaM vedapatArtha iti, tathA saumya ! pratyakSato'pi AtmA gamyata eva, tasya jJAnAt ananyatvAt, taddharmatvAt caitanyasya, jJAnasya ca svasaMviditarUpatvAt, tathA ca nIlavijJAnameva utpannamAsIt itidarzanIt, na ca ananubhUte'rthe smRtiprabhavo yujyate, na ca bhinnaM jJAnamAtmanH, pramAtrantaravat vivakSitapramAtuH saMvedanAnupapatteH, na ca svAtmani kriyAvirodhaH, pradIpavat tasya svaparaprakAzakatvAt, itthaM tAvat bhavato'pi ayamanantaparyAyAtmakatvAt jJAnadezAvabhAsitatvAt pradIpadezodyotitaghaTavat dezataH pratyakSa eva, jJAnAvaraNIyAdyazeSapratibandhakApagamasamanantarAvirbhUtakevalajJAnasampadA sarvapratyakSa iti / anumAnagamyo'pyayaM-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM, bhogyatvAt, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSa ityanumAnaM, na ca liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasya ekAntato'pravRttiH, hasitAdiliGgavizeSasya grahAkhyaliGgaya-vinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt, na ca deha eva graho, yena anyadehadarzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti / AgamagamyatA tvasyAbhihitaiva / ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat iti / ni. (601) chiNNami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM / / vR-evaM 'chinne nirAkRte saMzaye jinena jarAmaraNAbhyAm-uktalakSaNAbhyAM vipramuktaH tena 'sa' indrabhUtiH 'zramaNaH pravrajitaH' sAdhuH saMvRtta ityarthaH, paJcabhiH saha khaNDikazataiH, khaNDikAHchAtrA iti gAthArthaH // iha ca vedapadopanyAsastadA vedAnAM sAtatvAt tena ca pramANatvena aGgIkRtatvAt / iti prathamo gaNadharaH samAptaH // ni. (602) taM pavvaiyaM souM bitio AgacchaI amariseNaM / vaccAmi na AnemI parAjiNittA na taM samaNaM // vR- 'tam' indrabhUtiM pravrajitaM zrutyA 'dvitIyaH' khalvagnibhUtiratrAntare Agacchati amarSaNa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 prAgvyAvarNita svarUpeNa hetubhUtena, vrajAmiNamiti vAkyAlaGkAkare, AnayAmi indrabhUtimiti gamyate, parAjitya, NaM pUrvavat, taM 'zramaNam' indrajAlikakalpamiti gAthArthaH // sa hi tena chalAdinA vinirjita itIdAnIM tasya kA vArtA ? ityAdi cintayan jinasakAzaM prAptaH, dRSTvA ca bhagavantaM vismayamupagata iti, atrAntareni. (603) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- pUrvavat, nAmotrAbhyAM saMlaptazcintayAmAsa-nAmApi me vetti, athavA prasiddho'haM, ko mAM na vetti ?, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, tadA sarvajJAzaGkA syAt iti / atrAntare bhagavatA'bhihitaHni. (604) kiM maNNi asthi kammaM udAhu natyitti saMsAo tujjha / veyapayANa ya atyaM na jANasI tesimo attho / / vR-kiM manyase asti karma uta nAstIti?, nanvayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadanibandhano vartate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, yathA ca na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH / / tAni ca amUni vedapadAni-"puruSa evedaM niM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yatraijati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" ityAdi, tathA 'puNyaH puNyena' ityAdi, teSAM cAyamarthaH te matau viparivartate-puruSaH-AtmA, evazabdo'vadhAraNe, sa ca karmapradhAnAdivyavachedArthaH, 'idaM sarvaM pratyakSavartamAnaM cetanAcetanaM, nimiti vAkyAlaGkAre, 'yad bhUtaM' yad atItaM yacca 'bhAvyaM bhaviSyaM, muktisaMsArAvapi sa eva ityarthaH, 'utAmRtatvasyezAna' iti, utazabdo'pyarthe, apizabdazca samuccaye, 'amRtatvasya' amaraNabhAvasya-mokSasya IzAnaH-prabhuzcaityarthaH 'yat' iti yacceti cazabdalopAt, 'annena' AhAreNa 'atirohati' atizayena vRddhimupaiti, 'yad ejati' yat calati-pazvAdi, 'yat na ejati' yanna calati-parvatAdi, 'ya kaire' mevAdi, 'yad u antike' uzabdo'vadharaNe, 'antike samIpe yat, tatpuruSa eva ityarthaH, 'yad antar' madhye 'asya' cetanA cetanasya sarvasya, yadeva sarvasyAsya bAhyataH, tatsarvaM puruSa eva iti, ataH tadatiriktasya karmaNaH kila sattA duHzraddheyA, te matiH, tathA pratyakSAnumAnAgamagocarAtItaM ca etat, amUrtasya ca Atmano mUrtakarmaNA kathaM saMyoga? iti, kathaM vA amUrtasya sataH mUrtakarmakRtAvRpadhAtAnugrahau syAtAmiti, loke tantrAntareSu ca karmasattA gIyate 'puNyaH puNyena' ityAdau, ato na vidmaH-kimasti nAsti vA ?, te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM ca artha na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca, teSAM vedapadAnAmekavAkyatayA vyavasthitAnAmayamarthaH-etAni hi puruSastutiparANi vartante, tathA jAtyAdimadatyAgAya advaitabhAvanApratipAdakAni vA, na karmasattApratiSedhakAni, anyArthAni vA, saumya ! itthaM caitadaGgakartavyaM, yataH nAkarmaNaHkartRtvaM yujyate, pravRthinibandhanAbhAvAt, ekAntarazuddhatvAt, gaganavat, itazca akarmA nArambhate, ekatvAt ekaparamANuvat, na ca azarIravAnIzAnaH khalvArambhako yujyate, tasya svazarIrArambhe'pi uktadoSAnativRtteH, na ca anyastaccharIrArambhAya vyApriyate, zarIritvAzarIritvAbhyAM tasyApi Arambha ___ WWW Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.604] katvAnupapatteH, na ca zuddhasya dehakaraNecchA yujyate, tasyA rAgavikalpatvAt, tasmAt karmasadvitIyaH puruSaH kartA iti| _ na ca tatkarma pratyakSapramANagocarAtItaM, mapratyakSatvAt, tvatsaMzayavat, bhavato'pi anumAnagocaratvAt, taccedamanumAnam-zarIrAntarapUrvakaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt, yuvazarIravat, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedaM, tasyApAntarAla-gatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH, na cAzarIriNo niyatagarbhadezasthAnaprAptipUrvakaH zarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt, na svabhAva eva niyAmako, vastuvizeSAkAraNatAvastudharmavikalpAnupapatteH, svabhAvo hi vastuvizeSo vA syAdakAraNatA vA vastudharmo vA?, na tAvat vastuvizeSaH, apramANakatvAt, kiM ca-sa mUrtI vA syAdamUrto vA ?, yadi mUrtaH, karmaNo'sya ca na kazcidbhedaH, kammaiva sajJAntaravAcyaM tat, atha amUrto, na tarhi niyAmako dehakAraNaM vA, amUrtatvAt, gaganavat, tathAhi-nAmUrtAnmUrtaprasUtiriti, na cAkAraNatA svabhAvaH, kAraNAbhAvasyAviziSTatvAt yugapadeSadehasaMbhavaprApteH, akAraNatAvizeSAbhyupagame ca tadbhAvaprasaGgaH, na ca vastudharmaH svabhAvaH, AtmAkhyavastudharmatvena amUrtatvAt, gaganavat, tasya dehAdikAraNatvAnupapatteH, mUrtavastudharmatve punarasau na pudgalaparyAyamativartate, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpameva ityavipratipattiriti, tasmAt yaccharIrapUrvakaM bAlazarIraM tatkArmaNamiti, AgamagamyaM ca etat, 'puNyaH puNyena pApaH pApena karmaNA' ityAdizrutivacanaprAmANyAt, tathA amUrtasyApi Atmano viziSTapariNAmavataH mUrtakarmapudgalasambandho'viruddha eva, AkAzasyeva ghaTAdisaMyoga iti, tathA amUrtasyApi mUrtakRtAvupaghAtAnugrahAvaviruddhau, vijJAnasya madirApAnauSadhAdibhiH upaghAtAnugrahadarzanAta, ityalaM prsnggeneti| ni. (605) chinami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pabbaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM / / vR- itthaM chinne saMzaye jinena jarAmaraNavipramuktena sa zramaNaH pravrajitaH paJcabhiH saha khaNDikazataiH, bhAvArthaH sugama iti gAthArthaH / / dvitIyo gaNadharaH samAptaH / / ni. (606) te pavvaie souM taio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA paJjuvAsAmi // kR'to' indrabhUtiagnibhUtI pravrajitau zrutvA tRtIyo vAyubhUtinAmA Agacchati jinasakAzaM, ubhayaniSkramaNAkarNanAdapetAbhimAnaH sAtasarvajJapratyayaH khalu ata evAhaM vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vande bhagavantaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthArthaH / / iti saJjAtasaGkalpo bhagavatsamIpaM gatvA abhivandha ca bhagavantaM tadanatastasthI, atrAntareni. (607) AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM / / vR- pUrvavat // itthamapi saMlaptau hRdgataM saMzayaM praSTuM kSobhAdasamartho bhagavatA'bhihitaHni. (608) tajjIvatassarIraMti saMsao navi ya pucchase kiMci / __ veyaphyANa ya atyaM na jANasI tesimo astho / vR-sa jIvaH tadeva zarIramiti, evaM saMzayastava, nApi ca pRcchasi kiJcit viditAzeSatattvam, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyaka mUlasUtram - 1 ayaM sa saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano varttate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi teSAM tava saMzayanibandhanAnAmayamartho vakSyamANalakSaNa iti gAthAkSarArthaH // tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni - 'vijJAnaghana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretyasaJjJA'sti' ityAdIni, tathA 'satyena labhyaH tapasA hyeSa brahmacaryeNa nityaM jyotirmayo hi zuddho, yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdIni ceti, eteSAM cAyamarthaH te buddhau pratibhAsate- 'vijJAnaghane' tyAdInAM pUrvavat vyAkhyA, navaraM na pretya saJjJA asti na dehAtmanoH bhedasaJjJA'sti, bhUtasamudAyamAtradharmatvAt caitanyasya, tatazcAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi varttante, 'satyena labhya' ityAdIni tu dehAtiriktAtmapratipAdakAni iti, ataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH, te matiH, tatra evopalabdhergauratAdivaditi, tathA pratyakSAdi pramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta Atmeti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi cazabdAdyukti hRdayaM ca, teSAmayamarthaH tatra 'vijJAnaghane' tyAdInAM prathamagaNagharavaktavyatAyAM vyAkhyAtatvAt na pradarzyate, 'satyena labhya' ityAdInAM tu sugamatvAditi / na ca tatraiva upalabdhyA hetubhUtayA cetanAyAH zarIradharmatA'numAtuM yujyate, taddharmatayA tatropalambhAsiddheH na ca tasmin satyeva upalambhaH taddharmatvAnumAnAya alaM, dhyabhicAradarzanAd, yataH sparze satyeva rUpAdayaH upalabhyante, na ca taddharmatA teSAmiti, tasmAt zarIrAtiriktAtmAkhyapadArthadharmazcetanA iti, dezapratyakSazcAyam, avagrahAdInAM svasaMvedyatvAt, bhAvanA prathamagaNadharavat avaseyAsa anumAnagamyo'pi taccedamdehendriyAtirikta AtmA, tadvigame'pi tadupalabdhArthanusmaraNAt paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmartudevadattavat, AgamagamyatA tu asya prasiddhA rUva 'satyena labhya' ityAdivedapadaprAmANyAbhyupagamAditi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / ni. (609) chiNNaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM || - pUrvavat // tRtIyo gaNadhara : samApta iti / asya ca prathamagaNadharAdidaM nAnAtvaM tasya jIvasattAyAM saMzayaH asya tu zarIrAtirikte khalvAtpani, na tu tasya sattAyAmiti // , ni. (610) te pavvai souM viyatto AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // vR* tAn pravrajitAn zrutvA indrabhUtipramukhAn vyakto nAma gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kiMviziSTenAdhyavasAyena ityAha-vrajAmi, gamiti vAkyAlaGkAre, vandAmi bhagavantaM jinaM, tathA vanditvA paryupAsyAmi iti gAthAkSarArthaH // ityevaMbhUtena saGkalpena gatvA bhagavantaM praNamya tatpAdAntike bhagavatsampadupalabdhyA vismayotphullanayanastastha, atrAntare ni. (611) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA- pUrvavat / ni. ( 612 ) kiM maNi paMca bhUyA asthi natthitti saMsao tujjhaM / veyapayANa ya atthaM ya jANasI tesimo attho || Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 upodghAtaH - ni.612] vR-kiM 'paJca bhUtAni' pRthivyAdIni santi na santIti vA manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat / saMzayazca tavAya viruddhavedapadazrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni vartante-'svapnopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhirajasA vijJeya' ityAdIni, tathA 'dyAvA pRthivI' ityAdIni ca, tathA 'pRthvI devatA Apo devatA' ityAdIni ca, eteSAM cAyamarthaH tava pratimAsate'svapnopamaM' svapnasaddazaM, vainipAto'vadhAraNe 'sakalam' azeSaM jagat 'eSa brahmavidhiH' eSa paramArtha-prakAra ityarthaH 'aJjasA praguNena nyAnena vijJeyo' vijJAtavyo bhAvya ityarthaH, tatazcAmUni kila bhUtanihnavaparANi, zeSANi tu sattApratipAdakAnIti, ataH saMzayaH, tathA bhUtAbhAva eva cayuktatyupapatraH, te cittavibhramaH, teSAM pramANato'grahaNAt, tathAhi-cakSurAdivijJAnasya AlambanaM paramANavo vA syuH paramANusamUho vA?, na tAvadaNavo, vijJAne apratibhAsanAt, nApi tatsamUho, bhrAntatvAt, dvicandravat, bhrAntatA cAsya samUhibhyastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvAt avastutvAt, ataH kuto bhUtasatteti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhukti hRdayaM ca 'teSAM' tavasaMzayanibandhanAnAM vedapadA nAmayamarthaH, 'svapnopamaM vai sakala' mityAdInyadhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasyAniyatatvAdasthiratvAdasAratvA-dvipAkakaTukatvAdAsthAnivRttiparANi vartante, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni iti, tathA 'dyAvA pRthivI' tyAdIni tu sugamAni, tathA saumya ! na ca cakSurAdivijJAne paramANavo nAvabhAsante, teSAM tulyAtulyarUpatvAta, tulyarUpasya ca cakSurAdivijJAne pratibhAsanAt, na ca tulyaM rUpaM nAstyeva, tadabhAve khalcekaparamANu-vyatirekeNAnyeSAmaNutvAbhAvaprasaGgAt, na ca tad anyavyAvRttimAtraM parikalpitameva, svarUpAbhAve'nyavyAvRttimAtratAyAM tasya khapuSpakalpatvaprasaGgAt, tathA cAzeSapadArthavyAvRttamapi khapuSpaM svarUpAbhAvAnna sattAM dhArayati, na ca tadrUpameva sajAtIyetarAsAdhAraNaM tadanyavyAvRttiH, tasya tebhyaH svabhAvabhedena vyAvRtteH, svabhAvabhedAnabhyupagame ca sajAtIyetarabhedAnupapatteH, sajAtIyaikAntavyAvRttau ca vijAtIyavyAvRttAvanaNutvavadaNutvAbhAvaprasaGgaH, bhAve ca tulyarUpasiddhiriti, na ceyamanimittA tulyabuddhiH, dezAdiniyamenotpatteH, na ca svapnabuddhyA vyabhicAraH, tasyA apyanekavidhanimittabalenaiva bhAvAt, Aha ca bhASyakAra: anubhUya diTTha cintiya suya payaikyiAra devayA'nUyA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // " na ca bhUtAbhAve svapnAsvapnagandharvapurapATaliputrAdivizeSo yujyate, na cAlayavijJAnagatazaktiparipAkasamanantaropajAtavikalpavijJAnasAmarthyamasyAstulyabuddheH kAraNaM, svalakSaNAdasvalakSaNAnupapatteH, nApi pAramparyeNa tadutpattiyujyate, svalakSaNasAmAnyalakSaNAtiriktavastvabhAvena pAramparyAnupapatteH, bAhyanIlAdyabhAve ca zaktivipAkaniyamo na yujyate, niyAmakasahakArikAraNAbhAvAt / kiMca-AlayAtpItAdisaMvedanajananazaktayo bhinnA vA syurabhinnA vA?, yadyabhinnAH sarvekatvaprasaGgaH, ekAlayAbhedAnyathAnupapatteH, tatazca kutastAsAM pItAdipratibhAsahetutA?, prayogazcanIlavijJAnahetutayA parikalpitA zaktirna taddharmA, zaktantarasvAtmavat, atha bhinnAstathApyavastusatyo vA syuH vastusatyo vA ?, yadyavastusatyaH samUhavatkutaH pratyayatvam ?, atha vastusatyo bAhyo'rthaH kena vAryata iti ?, evamaNUnAM tulyarUpagrahaNaM tadAbhAsajJAnotpatteH, na Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 Avazyaka mUlasUtram-1. ca viSayavalopajAtasaMvedanAkArasya viSayAbhedAbhedavikalpadvAreNAnupapattirbhAvyA, viziSTapariNAmopetArthasannidhAvAtmanaH kAlakSayopazamAdisavyapekSasya nIlAdivijJAnamutpadyate, tathApariNAmAd, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA nIlAtsaMvedanAnIlasaMvedanAntarAnupapattiH, prAgupanyastavikalpayugalakasambhavAdityevaM paramANutulyarUpagraho'viruddhaH, atulyarUpaM tu yogigamyatvAt viziSTakSayopazamAbhAvAtsarvathA na parigRhyate, na ca paramANUnAM bahutve'pi vizeSAbhAvAd ghaTazarAvAdibuddheH tulyatvaprasaGgo, vizeSAbhAvasyAsiddhatvAt, tathA ca paramANava eva viziSTapariNAmavanto ghaTa iti, na ca paramANusamudAyAtiriktAni bhUtAni ityalaM prasaGgena / ni. (613) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNaviSpamukkeNaM / so samaNo pavvaIo paMcahiM saha khaMDiyasaehiM / / vR- vyAkhyA-pUrvavat / iti caturtho gaNadharaH samAptaH / ni. (614) te pavvaie souM suhamo AgacchaIM jinasagAsaM / vaccAmi NaM vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmI // vR-'tAn' indrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA sudharmaH paJcamo gaNadhara Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyena ityAha-pazcArddha pUrvavat / sa ca bhagavantaM dRSTvA atIva mumude, atrAntareni. (615) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA-pUrvavat / ni. (616) kiM maNNi jAriso iha bhavaMmi so tAriso parabhave'vi ? / veyapayANa ya atthaM na jANasI tesimo attho / / vR-kiM manyase ? yo manuSyAdizi iha bhave sa tAzaH parabhave'pi, nannavayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, tAni cAmUni-"puruSo vai puruSatvamazrute'puruSatvaM prApnotItyarthaH 'pazavaH pazutvam' ityAdIni, tathA 'zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate' ityAdIni ca, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, caH pUrvavat, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH / tatra vedapadAnAM tvamitthamarthaM manyasepuruSo mRtaH san puruSatvamazrute, puruSatvamazrute, puruSatvameva prApnotItyarthaH, tathA pazavo-gavAdayaH pazutvamevetsUni bhavAntarasAddazyAbhidhAyakAni, tathA 'zRgAlo vai eSa' ityAdIni tu bhavAntare vaisAdRzyakhyApakAnItyataH saMzayaH, kAraNAnurUpaM ca kAryamutpadyate iti te'bhiprAyo, yato na zAlibIjAgodhUmAGkuraprasUtiH iti, tatra vedapadAnAmayamarthaH-puruSaH, khalviha janmani svabhAvamAIvArjavAdiguNayukto manuSyanAmagotre karmaNI baddhvA mRtaH san puruSatvamazrute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhave mAyAdiguNayuktAH, pazunAmagotre karmaNI bavA mRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyoyataH iti, karmasApekSo jIvAnAM gativizeSa ityarthaH, zeSANi tu sugamAni, na ca niyamataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, vaisAddazyasyApi darzanAt, tadyathA-zRGgAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAt, tRNAnIti, tathA golomAvilomabhyo dUrveti, evamaniyamaH, athavA kAraNAnurUpakAryapakSe'pi bhavAntaravaicitryamasya yuktameva, yato bhavAGgurabIjaM saumya ! sAtmakaM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.616] 219 karma, tacca tiryagnaranArakAmarAdyAyuSkabheda-bhinnatvAt citraveva, ataH kAraNavaicitryAdeva kAryavaicitryamiti, vastusthityA tu saumya ! na kiJcidiha loke paraloke vA sarvathA samAnamasAnaM vA'sti, tathA ceha yuvA nijairapyatItAnAgatairbAlavRddhAdiparyAyaiH sarvathA na samAnaH, avasthAbhedagrahaNAt, nApi sarvathA'samAnaH, sattAdhanugamadarzanAd, evaM paraloke'pi manujo devatvamApanno na sarvathA samAno'samAno vA, itthaM caitadaGgIkartavyaM, anyathA dAnadayAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt / ni. (617) chinami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pabvaio paMcahiM saha khaMDiyasaehiM / / vR- vyAkhyA-pUrvavat / / iti paJjamo gaNadharaH samAptaH / ni. (618) te pavvaie souM maMDio Agacchai jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // vRtAnindrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharaH Agacchati jinakasAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyenetyAha-vaccAmi NamityAdi pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpaM gatvA praNamya ca bhuvananAthamatIva muditaH tadagratastasthau, atrAntareni. (619) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA-pUrvavat / ni. (620) kiM mani baMdhamokkhA asthi na atyitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo atyo / / / vR-kiM manyase bandhamokSI sto na vA ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddha-vedapadazraSTatisamuttho vartate, vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, caH pUrvavat, teSAmayamartho vakSyamANalakSaNa ityarthaH / tAni cAmUni vedapadAni-'sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' ityAdIni ca, eSAM cAyamarthaste cetasi pratibhAsate-sa eSaH-adhikRto jIvaH viguNaH-sattvAdiguNarahitaH vibhu:-sarvagataH na badhyate-puNyapApAbhyAM na yujyata ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvartate, na mucyate-na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt, mocayati vA'nyam, anenAkartRkatvamAha, na vA eSa bAhyam-AtmabhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantaraM-svarUpameva veda--vijAnAti, prakRtidharmatvAt jJAnasya, prakRtezcAcetanatvAdbandhamokSAnupapattiriti bhAvaH / tatazcAmUni kila bandhamokSAbhavapratipAdakAni, tathA 'naha vai' naivetyarthaH, sazarIrasya priyApriyayorapahatirastItibAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnayuktatvAt sukhaduHkhayorapahatiH saMsAriNo nAstItyarthaH, azarIraM vA vasantam-amUrtamityarthaH, priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAdityarthaH, amUni ca bandhamokSAbhidhAyakAnIti, ataH saMzayaH, tathA saumya! bhavato'bhiprAyo-bandho hi jIvakarmasaMyogalakSaNaH, sa AdimAnAdirahito vA syAt ?, yadi prathamo vikalpastataH kiM pUrvamAtmaprasUtiH pazcAtkarmaNaH uta pUrva karmaNaH pazcAdAtmanaH Ahozvidyugapadubhayasyeti ?, kiM cAtaH, na tAvatpUrvamAtmaprasUtiyujyate, nirhetukatvAd, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Avazyaka mUlasUtram - 1 " vyomakusumavat, nApi karmaNaH prAk prasUtiH, karturabhAvAt, na cAkartRkaM karma bhavati, yugaprasUtirapyakAraNatvAdeva na yujyate, na cAnAdimatyapyAtmani bandho yujyate, bandhakAraNAbhAvAd gaganasyeva, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA muktasyApi bandhaprasaGgaH tathA ca sati nityamokSatvAnmokSAnuSThAnavaiyarthyam, atha dvitIyaH pakSaH, tathApi nAtmakarmaviyogo bhaved, anAditvAd, AtmAkAzasaMyogavad, itthaM mokSo na ghaTate, tathA dehakarmasantAnAnAditvAcca kuto mokSa iti te matiH / tatra vedapAdanAmayamarthaH sa eSa muktAtmA vigatAH chAdyasthikajJAnAdayo guNA yasya sa viguNaH vibhuH - vijJAnAtmanA sarvagataH na badhyate - mithyAdarzanAdibandhakAraNAbhAvAt saMsarati vA- manujAdibhaveSu karmabIjAbhAvAt, netyanuvarttate, na mucyate, muktatvAt, mocayati vA tadA khalUpadezadAnavikalatvAt, netyanuvarttate, tathA saMsArikasukhanivRttyarthamAha-navA eSa-muktAtmA bAhyaM-strakandanAdijanitam Abhyantaram - AbhimAnikaM veda- anubhavAtmanA vijAnAtItyevametAni muktAtmasvarUpAbhidhAyakAnyeva, zeSANitu sugamAni, tathA jIvakarmaNorapyanAdimatoranAdimAneva saMyogo, dharmAdharmAstikAyAkAzasaMyogavaditi, na cAnAditvAtsaMyogasya viyogAbhAvaH, kAJcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTate, yataH evaM jIvakarmaNorapi jJAnadarzana cAritrayogopAyAdviyoga iti, na cAnAditvAtsarvasya karmaNo jIvakRtatvAnupapattiH, yo varttamAnatayA mithyAdarzanAdisavyapekSAtmanopAttaM kRtamityucyate, sarvaM ca varttamAnatvena mithyAdarzanAdisavyapekSAtmopAttaM karma anAdi ca, kAlavat, yathA hi yAvAnatItaH kAlastenAzeSeNa varttamAnatvamanubhUtamatha cAsAvanAdiriti na cAmUrttasya mUrttasaMyogo na ghaTate, ghaTAkAzasaMyogadarzanAd, viyogastu darzita eva, na ca muktasyApi karmayogaH, tasya kaSAyAdipariNAmAbhAvAt, kaSAyAdiyuktazca jIvaH karmaNo yogyAn pugalAnAdatte iti, na cetthaM bhavyocchedaprasazcaH, anAgatakAlavatteSAmanantatvAt na ca parimitakSetre teSAmavasthAnAbhAvaH, amUrttatvAt, pratidravyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavannartakInayanavijJAnasampAtavadvA, ityalaM prasaGgena / chitrama saMsayaMmI jinena jaramaraNaviSpamukkeNaM / so samaNo pavvaio ahiM saha khaMDiyasaehiM || ni. (621) vR- pUrvavat, navaram - arddhacaturthe, saha khaNDikazataiH / iti SaSTho gaNadharaH samAptaH / ni. (622) te pavvaie souM morio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi / / vR- pUrvavat, navaraM maurya Agacchati jinasakAzAmiti nAnAtvam / ni. (623) AbhaTTho ya jiNaM jAijarAmaraNavipyamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (624 ) kiM mannasi saMti devA uyAhu na santIti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo attho || vR- kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat, ayaM ca saMzayastava viruddha vedapadazrutiprabhavo varttate, pazcArddhaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni sa eSa yajJAyudhI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 624] 221 " jayamAno'JjasA svargalokaM gacchatI' tyAdIni, tathA 'apAma somam, amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAma devAn, kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH kimu dhUrtiramRtamartyasye' tyAdIni ca, tathA ' ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni' tyAdi, eteSAM cAyamarthaste matau pratibhAsate-yathA apAma- pItavantaH somaM - latArasam amRtA- amaraNadharmANaH abhUma - bhUtAH sma, agaman-gatAH jyotiH svargam, avidAma devAn devatvaM prAptAH smaH, kiM nUnamasmAMstRNavatkariSyatIti, ayamarthaH - arAtirvyAdhiH kimu prane dhUrttiH jarA amRtamartyasya amRtatvaM prAptasya puruSasyetyevaM draSTavayam, amaraNadharmiNo manuSyasya kiM kariSyanti vyAdhayaH ? / tathA saumya ! tvamitthaM manyase-nArakAH saGkiSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA ca paratantratvAt svayaM ca duHkha- samprataptatvAdihAgantumazaktA eva asmAkamapyanena zarIreNa tatra karmavazatayA eva gantumazakyatvAt pratyakSIkaraNopAyA-sambhavAd AgamagamyA eva, zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu ye punardevAH svacchandacAriNaH kAmarUpAH prakRSTadivyaprabhAvAt ihAgamanasAmartyavantaste kimitIha nAgacchanti ? yato na dRzyanta iti, ato na santi te, asmadAdyapratyakSatvAt, kharaviSANavat, tatra vedapadAnAM cetyAdi pUrvavat, tatra vedapadAnAmayamarthaH - ' ko jAnAti ? mAyopamAn gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni ' tyAdi, tatra paramArthacintAyAM santi devAH, maThapratyakSatvAt, manuSyavat, bhavato'pi, AgamAcca sarvathA, sarvamanityaM mAyopamaM, na tu devanAstitvaparANi vedavAkyAnIti, tathA svacchandacAriNo'pi cAmI yadiha nAgacchanti tatredaM kAraNam - nAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saGkrAntadivyaprematvAdviSayaprasaktatvAt prakRSTarUpaguNastrIprasakta-vicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat, tathA'samAptakarttavyatvAd, bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSavat, tathA'nadhInananujakAryatvAt, nArakavat, anabhimatagehAdau niH saGgayativadveti, tathA'zubhatvAnnarabhavasya tadgandhAsahiSNutayA nAgacchanti, mRtakaDevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAd bhavAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva, tathA caite sAmprataM bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi sAmAnyatazcandrasUryAdivibhAnAlayapratyakSatvAttadvAsisiddhiH, ityalaM prasaGgena / ni. (625) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio aTThahiM saha khaMDiyasaehiM || vR- vyAkhyA - pUrvavat / samAptaH saptamo gaNadharaH / ni. (626) te pavvaie souM akaMpio AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi || vR- vyAkhyA - pUrvavannavaramakampikaH AgacchatIti nAnAtvam / ni. (627) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavipyamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- vyAkhyA sapAtanikA pUrvavadeva ! ni. (628) kiM manne neraiyA atthi na atthitti saMsao tujjhaM / vaiyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo atyo || Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyaka mUlasUtram-1 vR- narAn kAyantIti narakAsteSu bhavA nArakAH, kiM nArakAH santi na santIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamudbhavo vartate, zeSaM pUrvavat, vedapadAni cAmUni-'nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnnamaznAti' ityAdi, 'eSa brAhmaNo nArako bhavati yaH zUdrAnnamatti, 'naha vai pretya narake nArakAH santI' tyAdi, gatArthaM, yuktaya evocyantetatrAkampikAbhiprAyamAha-saumya ! tvamitthaM manyase-devA hi candrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pyupayAcitAdiphaladarzanAnumAnato'vagamyante, nArakAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM gamyanta iti ?, prayogazca-na santi nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH, vyomakusumavat, vyatireke devAH, itthaM pUrvapakSamAzaGgyaM bhagavAnevAha saumya! te hi nArakAH karmaparatantratvAdihAgantumasamarthAH, bhavadvidhAnAmapi tatra gamanazaktyabhAvaH, karmaparatantratvAdeva, ato bhavadvidhAnAM tadanupalabdhiriti, kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM pratyakSA eva, teSAM sakalajJAnayuktatvAd apAstasamastAvaraNatvAt, na cAzeSapadArthavidaH sAkSAtkarikSAyikabhAvasthA na santi, yato jJasvabhAva AtmA jJAnAvaraNIyaprativaddhasvabhAvatvAt nAzeSaM vastu vijAnAti, tatkSayozamajastu tasya svarUpAvirbhAvavizeSo zyate, tathA ca kazcidvahu jAnAti kazcidbahutaramiti kSAyopazamiko'yaM jJAnavRddhibheda iti, na hyayaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvAbhAvyamantareNopapadyate iti, evaM cApagatAzeSajJAnavaraNasya jJasvabhAvatvAda zeSajJeyaparicchedakatvamiti, tathA cAsminnevArthe laukiko dRSTAntaH, yathA hi padmarAgAdirupalavizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatamalakalakAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyatastadapAye prakAzayati, evamAtmApi jJasvabhAvaH karmamalinaH prAgazeSaM vastvaprakAzannapi samyaktvajJAna-tapovizeSasaMyogopAyato'peta-samastAvaraNaH sarvaM vastu prakAzayati, pratibandhakAbhAvAta, na cApratibaddhasvabhAvasyApi padmarAgavatsarvatra prakAzanavyApArAbhAvaH, tasya jJasvabhAvatvAd, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravartate, na ca prakAzakasva-bhAvapadmarAgeNaiva vyabhicAro bhAvayitavyaH, tasya sannikRSTArthaprakAzanAt, viprakRSTaviSaye tu dezaviprakarSeNaiva prati-baddhatvAdapravRttiH, na cAtmano'pi dezaviprakarSa evAparicchedahetuH, tasyAgamagamyeSu sUkSmavya-vahitaviprakRSTeSvakhilapadArtheSvadhigatisAmarthyadarzanAt, tathA ca paramANumUlakIlodakAmaralokacandroparAgAdiparicchedasAmarthyamasyAgamopadezataH kSayopazamavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtkAri kSAyikamapi pratipattavyamiti / ___ evaM kSAyikajJAnavatAM nArakAH pratyakSA eva, bhavato'pyanumAnagamyAH, taccedam-vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApaphalaM, karmaphalatvAt, puNyaphalavat, na ca tiryagUnarA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttarasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat, tathA''gamagamyAzca te, yata evamAgamaH-"satatAnubandhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryasRSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam / / sukhaduHkhe manujAnAM manaH-zarIrAzraye bhuviklpe| sukhameva tu devAnAmalpaM duHkhaM tu manasi bhavam // " ityAdi, evamni. (629) chiNNami saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.629] vR- pUrvavatravaraM tribhiH saha khaNDikazatairiti // aSTamo gaNadharaH samAptaH // ni. (630) te pavvaie souM ayalabhAyA Agacchai jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // vR- pUrvavatravaram - acalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti / ni. (631) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // vR- sapAtanikA pUrvavat / ni. (632 ) kiM matri puNNapAvaM atthi na atyitti saMsao tujjhaM / vepayANa ya atyaM na yANasI tesimo attho // 223 vR- kiM puNyapApe staH na vA ? manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo darzanAntaraviruddhazrutiprabhavazca tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi cazabdAdyukti hRdayaM ca teSAmayamartha ityakSarArthaH / tAni cAmUni vedapadApi - 'puruSa evedaM ni sarva' mityAdIni yathA dvitIyagaNadhare, vyAkhyApi tathaiva, svabhAvopanyAso'pi tathaiva, tathA saumyAcalabhrAtaH ! tvamitthaM manyase darzanaviprapattizcAtra, taMtra keSAJciddarzanam - puNyamevaikamasti na pApaM tadeva cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM tu manuSyatiryagrArakAdibhavaphalAya, tadazeSakSayAcca mokSa iti yatA'tyantapathyAhArA sevanAdutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitkiJcitpathyAhAra-parivarjanAcArogyasukhahAni:, azeSAhAraparikSayAcca sukhAbhAvakalpo'pavargaH, anyeSAM tu pApamevaikaM, na puNyamasti tadeva cottamAvasthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tu tiryaggrarAmara-bhavAye ti, tadatyantakSayAcca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAtparamanArogyaM, tasyaiva kiJcitkiJcidapakarSAdArogyasukham, azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti anyeSAM tUbhaya-mapyanyo'nyAnuviddhasvarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyaphalahetubhUtamiti, tathA ca kila naikAntataH saMsAriNaH sukhaM duHkhaM cAsti, devAnAmapIrSyAdiyuktatvAt, nArakANAmapi ca paJcendriyatvAnubhavAd, itthaMbhUtapuNyapApAkhyavastukSayAJccApavarga iti, anyeSAM tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAJcca niHzreyasAvAptiriti, ato darzanAnAM parasparaviruddhatvAt, apramANatvAdasminviSaye prAmANyAbhAva iti te'bhiprAyaH, 'puNyaH puNyenetyAdinA pratipAditA ca tatsattA, aH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi, teSAmayamarthaH yathA dvitIyagaNadhare tathA svabhAvanirAkaraNayukto vaktavyaH, sAmAnyakarmasattAsiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmaprAmANyaM manyase, parasparaviruddhatvAd, etadasAmpratam, ekasya pramANatvAt, tathA ca pATaliputrAdisvarUpAbhidhAyakAH samyak tadrUpAbhidhAyakayuktAH parasparaviruddhavacaso'pi na sarva evApramANatAM bhajante tatra yatpramANaM tadapramANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na tavApuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM, tasya sukhahetutveneSTasvAt, svalpasyApi svalpasukhanirvartakatvAt, tathA cANIyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTo bhavati, na mArttika iti, na ca tadbhAvo duHkhahetuH, tasya nirupAkhyatvAt na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt, tatazca svAnurUpakAraNapUrvikA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 duHkhaprakarSAnubhUtiH, prakarSAnubhUtitvAt, puNyaprakarSAnubhUtivat, na ca puNyaleza evAnurUpaM kAraNamasyA iti, evaM dRSTAnto'pyAbhAsitavyaH, kevalapuNyavAdanirAsaH / 224 kevalapApapakSe'pi viparItamupapattijAlamidameva vAcyaM nApi tatsarvathA'nyo'nyAnuviddhasvarUpaM niraMzavastvantarameva, sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAd, asadhzazca sukhaduHkhAnubhavo, devAnAM sukhAdhikyadarzanAt, nArakANAM ca duHkhAdhikyadarzanAt na ca sarvathA sammizraikarUpasya hetoralpabahutvabhede'pi kAryasya svarUpeNa pramANato'lpabahutvaM vihAya bhedo yujyate, na hi mecakakAraNaprabhavaM kAryyamanyatamavarNotkaTatAM bibharti, tasmAt sukhAtizayasyAnyannimittamanyacca duHkhAtizayasyeti / na ca sarvathaikasya sukhAtizayanibandhanAMzavRddhirduHkhAtizayakAraNAMzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya kalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt, tathA ca yadvRddhAvapi yasya vRddhirna bhavati tattato bhinnaM pratItameva, evaM sarvathaikarUpatA puNyapApayorna ghaTate, karmasAmAnyatayA tvaviruddhA'pi yataH - sadvedya samyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyu-rnAmagotrANi puNyamanyasApa miti, sarvaM caitatkarma, tasmAdvivikte puNyapApe sta iti / saMsAriNazca sattvasyaitadubhayamapyasti kiJjitkasyacidupazAntaM kiJjitkSayopazamatAmupagataM kiJcitkSINaM kiJcidudIrNam, ata eva ca sukhaduHkhAtizayavaicitryaM jantanAmiti :-- ni. (633) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippabhukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM || vR- pUrvavat / navamo gaNadharaH samAptaH // ni. (634) te pavvaie souM meyajjo AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // vR- vyAkhyA - pUrvavannavaraM metAryaH AgacchatIti // ni. (635) AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadIrisINaM // vR- sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (636) kiM manne para logo atthi natthitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atyaM na yANasI tesimo atyo // . - kiM paraloko - bhavAntaragatilakSaNo'sti nAstIti manyase vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinimitto varttate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni - 'vijJAnaghane'tyAdIni, tathA 'sa vai AtmA jJAnamaya' ityAdIni ca parAbhipretArthayuktAni yathA prathamagaNadhara iti, bhUtasamudAyadharmatvAcca caitanyasya kuto bhavAntaragatilakSaNaparalokasambhava iti te matiH, tadvighAte caitanyavinAzAditi, tathA satyapyAtmani nitye'nitye vA kutaH paralokaH ?, tasyAtmano'pracyayutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt vibhutvAt tathA niranvayavinazvarasvabhAve'pyAtmani kAraNakSaNasya sarvathA'bhAvottarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAprabhavaH kutaH paraloka ityabhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi teSAmayamarthaH tatra 'vijJAnadhane' tyAdInAM pUrvavadvAcyaM, na ca bhUtasamudAyadharmazcaitanyaM, kvacitsannikRSTadehopalabdhAvapi caitanya saMzayAt, na Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.636 ] 225 ca dharmigrahaNe dharmAgrahaNaM yujyate, itazca dehAdanyaccaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt, iha yadyasya calanAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM dRSTaM yathA mArutaH pAdapAditi, tatazca caitanyasyA''madharmatvAttasya cAnAdimatkarmasantati-samAliGgitatvAt utpAdavyayadhrauvyayuktatvAtkarmapariNAmApekSamanuSyAdiparyAyanivRttyA devAdiparyAyAntarAvAptirasyAviruddheti, nityAnityaikAntapakSoktadoSAnupapattizcAtrAnabhyupagamAt iti / ni. (637) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM // vR- vyAkhyA-- pUrvavat / dazamo gaNadharaH samAptaH / ni. (638) te pavvaie souM pabhAso AgacchaI jinasagAsaM / vaccAmi na vaMdAmi vaMdittA pajuvAsAmi // vR- vyAkhyA - pUrvabannavaraM prabhAsaH AgacchatIti / ni. (639) bhaTTho ya jiNaM jAijarAmaraNavipyamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaSNU savvadarisINaM // vR- sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / ni. (640) kiM manne nivvANaM atthi natyitti saMsao tujjhaM / veyapayANa u atyaM na yANasi tesimo attho || vR- kiM nirvANamasti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapada zrutisamuttho varttate, zeSaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni- 'jarAmaryyaM vA etatsarvaM yadagnihotraM' tathA 'dve brahmaNI veditavye, paramaparaM ca tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahmeti, eteSAM cAyamarthastava matau pratibhAsate-agnihotrakriyA bhUtavadhopakArabhUtatvAt zabalAkArA, jarAmayyavacanAcca tasyAH sadAkaraNamuktaM, sA cAmyudayaphalA, kAlAntaraM ca nAsti basminnargaprApaNakriyArambha iti, tasmAtsAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, tatazcAmUni mokSAbhAvapratipAdakAni, zeSANi tu tadastitvapApakAnItyataH saMzayaH, tathA saMsArAbhAvo mokSaH, saMsArazca tiryagraranArakAmarabhavarUpaH, tadbhAvAnatiriktaJcAtmA, tatazca tadabhAve Atmano'pyabhAva eveti kuto mokSaH ? 1 tatra vedAnAM cArthaM na jAnAsi teSAmayamartha:- 'jarAmaryyaM vA' vAzabdo'pyartha tatazca yAvajjIvamapi, na tu niyogata iti, tatazcApavargaprApaNakriyArambhakAlAstitA'nivAryyA, na ca saMsArAbhAve tadavyaktiriktatvAt Atmano'pyabhAvo yujyate, tasmAtmaparyAyarUpatvAt na ca paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttiriti, tathA ca hemakuNDalayorananyatvaM, na ca kuNDalaparyAyanivRttau heno'pi sarvathA nivRttiH, tathA'nubhavAt, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttyabhyupagame paryAyAntarAnupapattiH prApnoti, kAraNAbhAvAt, tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt, tasmAtsaMsAranivRttAvapyAtmano bhAvAt vastusvarUpo mokSa iti / ni. (641 ) chinnaMmi saMsayaMmI jinena jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi u saha khaMDiyasaehiM || 24 15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Avazyaka mUlasUtram-1 bR- pUrvavadeva / ekAdazo gaNadharaH samAptaH / uktA gaNadharasaMzayApanayanavaktavyatA / sAmpratameteSAmeva vaktavyatAzeSapratipipAdayiSayA dvAragAthAmAhakhette kAle jamme gottamagAra chaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama parinevvANe tave caiva // ni. (642) vR- ekArAntAH zabdAH prAkRtazailyA prathamaikavacanAntA draSTavyAH, tatazca gaNadharAnadhikRtya kSetraM - janapadagrAmanagarAdi tadvaktavyaM janmabhUmiH, tathA kAlo nakSatracandrayogoyapalakSito vAcyaH, janma vaktavyaM taca mAtApitrAyattamityato mAtA- pitarau vAcyau, gotraM yadyasya tadvAcyam, 'agAracchImatthapariyAe' tti paryAyazabdaH ubhayatrApyabhisambadhyate, agAraparyAyo-gRhasthaparyAyo vAcyaH, tathA chadmasthaparyAyazceti, tathA kevaliparyAyo vAcyaH, sarvAyuSkaM vAcyaM, tathA Agamo vAcyaH, kaH kasyAgama AsIt ?, parinirvANaM vAcyaM kasya bhagavati jIvati sati AsIt kasya vA mRte iti, tapazca vaktavyaM, kiM kenApavarga gacchatA tapa Acaritamiti ?, cazabdAtsaMhananAdi ca vAcyam, iti gAthAsamudAyArthaH // idAnImayavayavArthaH pratipAdyate tatra kSetradvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (643) mahA gobbaragAme jAyA tinneva goyamasagottA / kollAgasannivese jAo viatto suhammo ya // vR- magadhAviSaye gorbaragrAme sanniveze jAtAstraya evAdyAH 'goyame' tti ete trayo'pi gautamasagotrA iti, kollAgasanniveze jAto vyaktaH sudharmazceti gAthArthaH // morIyasannivese do bhAyaro maMDimoriyA jAyA / ayalo ya kosalAeN mahilAe aMkapio jAo | ni. (644) vR- mauryasanniveze dvau bhrAtarI maNDikamauryau jAtau, acalazca kauzalAyAM mithilAmakampiko jAta iti gAthArthaH // ni. (645) tuMgIya sannivese meyo vacchabhUmieN jAo / bhagavaMpi ya pabhAso rAyagihe gaNahage jAo 11 vR- tuGgikasanniveze metAryyo vastabhUmau jAtaH, kozAmbIviSaya ityarthaH, bhagavAnapi ca prabhAso rAjagRhe gaNadharo jAta iti gAthArthaH // kAladvArAvayavArthaH pratipAdyate tatra kAlo hi nakSatracandrayogopalakSita itikRtvA yadyasya gaNabhRto nakSatraM tadabhidhitsurAha ni. (646) TThA kittiya sAIM savaNa hatthuttarA mahAo ya / rohiNi uttarasADhA migasira taha assiNI pUso || vR- jyeSThAH kRttikAH svAtayaH zravaNaH hasta uttaro yAsAM tAH hastottarA - uttaraphAlgunya ityarthaH, maghAzca rohiNyaH uttarASADhA mRgazirastathA azvinyaH puSyaH, etAni yathAyogamindrabhUtipramukhAnAM nakSatrANIti gAthArthaH / janmadvAraM pratipAdyate mAtApitrAyattaM ca janmetikRtvA gaNabhRtAM mAtApitarAveva pratipAdayannAha - ni. (647) bhUI dhanamitte dhammila morie ceva / deve vasU ya datte bale ya piyaro gaNaharANaM // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.648] vR- vasubhUtiH dhanamitraH dharmilaH dhanadevaH mauryazcaiva devaH vasuzca dattaH balazca pitaro gaNadharANAM, tatra trayANAmAdyAnAmeka eva pitA, zeSANAM tu yathAsaGkhyamanyeSAM, navaraM vijayadevA maNDikamauryyayoH pitRbhedena dvayormAtA, dhanadeve paJcatvamupagate mauryeNa gRhe dhRtA saiva, avirodhazca tasmin deza iti gAthArthaH // gotradvArapratipAdanAya Aha ni. (649) tinni ya goyamagottA bhAraddA aggivesavAsiTThA / kAsavagoyamahAriya koDiNNadugaM ca gottAI || vR- trayazca gautama gotrAH indrabhUtyAdayaH, bhAradvAjAgnivaizyAyanavAziSTAH yathAyogaM vyaktasudharmamaNDikAH, kAzyapagautamahArItasagotrAH mauryAkampikAcalanAtara iti, kauNDinyasagotrI dvau tAryaprabhAsAvityetAni gaNadharANAM gotrANIti gAthArthaH // agAraparyAya-dvAravyAcikhyAsayA''ha ni. (650) pannA chAyAlIsA bAyAlA hoi paNNa pannA ya / tevanna paMcasaTThI aDayAlIsA ya chAyAlA // vR- paJcAzat SaTvAtvAriMzat dvicatvAriMzat bhavati paJcAzat paJcAzaJca tripaJcAzat paJcaSaSTiH aSTacatvAriMzat SaTcatvAriMzat iti gAthArthaH // ni. (651) chattIsA solasagaM agAravAso bhave gaNaharANaM / chaumatthayapariyAgaM ahakaMmaM kittaissAmi // vR- SaTtriMzat SoDazakam ' agAravAso' gRhavAso yathAsaGkhyam etAvAn gaNadharANAm iti gAthArddham / anantaradvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha pazcAddha chadmasthaparyAyaM yathAkramaM ' yathAyogaM kIrttayiSyAmi iti gAthArthaH // ni. (652) tIsA bArasa dasagaM bArasa bAyAla coddasadugaM ca / navagaM bArasa dasa aTThagaM ca chaumatthapariyAo | vR- gAtheyaM nigadasiddhA || kevaliparyAyaparijJAnopAyapratipAdanAyAha-ni. (653) chaumatthaparIyAgaM agAravAsaM ca vogasittA NaM / savvAugassa se jinapariyAgaM viyANAhi || vR- chadmasthaparyAyam agAravAsaM ca vyavakalabhya sarvAyuSkasya zeSaM jinaparyAyaM vijAnIhIti gAthArthaH / sa cAyaM jinaparyAyaH ni. (654) bArasa sosa aTThAraseva aTThAraseva adveva / solasa sola tahekavIsa codda sole ya soleya / / vR- nigadasiddhA / sarvAyuSkapratipAdanAyAhani. (655 ) bAnauI cahattara sattari tatto bhave asII ya / ni. (656) egaM ca saya tatto tesII paMcanauI ya // aTThattariM ca vAsA tatto bAvattariM ca vAsAiM / bAvaTThI cattA khalu savvagaNaharAuyaM eyaM // - gAthAdvayaM nigadasiddhameva || AgamadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha 227 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 Avazyaka mUlasUtram-1. ni. (657) savve ya mAhaNA jaccA, sabve ajjhAvayA viU / - sabve duvAlasaMgI ya, savve coddasapugviNo / / 1- sarve ca brAhmaNA jAtyAH, azuddhA na bhavanti, sarve'dhyApakAH, upAdhyAyA ityarthaH, 'vidvAMsaH' paNDitAH, ayaM gRhasthAgamaH, tathA sarve dvAdazAGginaH, tatra svalpe'pi dvAdazAGgAdhyayane dvAdazAGgino'bhidhIyanta eva ataH sampUrNa-jJApanArthamAha-sarve caturdazapUrviNa iti gAthArthaH / / parinirvANadvAramAha-- ni. (658) parinibbuyA gaNaharA jIvaMte nAyae nava janA u / iMdamUI suhammo ya rAyagihe nibbue vIre // vR-nigadasiddhA | tapodvArapratipAdanAyAhani. (659) mAsaM pAovagayA savve'vi ya savvaladdhisaMpannA / vajarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya saMThANA / / vR- 'mAsaM pAyovagaya' ti sarva eva gaNadharAH mAsaM pAdapopagamanaM gatAH-prAptAH, dvAragAthopanyastacazabdArthamAha-sarve'pica sarvalabdhisampannAH-AmarpoSadhyAyazeSalabdhisampannA ityarthaH, vajraRSabhasaMhananAH samacaturastrAzca saMsthAnata iti gAthArthaH / / uktaH sAmAyikArthasUtrapraNetRNAM tIrthakaragaNadharANAM nirgamaH, sAmprataM kSetradvAramavasaraprAptamulladdhya kAladvAramucyate, anantarameva dravyanirgamasya pratipAditatvAt kAlasya ca dravyaparyAyatvAt antaraGgatvAd 'antaraGgabahiraGgayozcAntaraGga eva vidhirbalavAn' iti paribhASAsAmarthyAditi, niyuktikRtA tu kSetrasyAlpavaktavyatvAdanyathApinyAsaH kRta iti / sa ca kAlo nAmAghekAdazabhedabhitraH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyAdikAlasvarUpAbhidhitsayA''hani. (660) davve addha ahAuya uvakkame desakAlakAle y| taha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM // vR- tatra 'dravya' iti vartanAdilakSaNo dravyakAlo vAcyaH, 'addhe 'tti candrasUryAdikriyAviziSTo'rddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartyaddhAkAlaH samayAdilakSaNo vAcyaH, tathA yathA''yuSkakAlo devAdyAyuSkalakSaNo vAcyaH, tathA upakramakAlaH' abhipretArthasAmIpyAnayanalakSaNaH sAmAcArIyathAyuSkabhedabhitro vAcyaH, tathA dezakAlo vAcyaH, dezaH prastAvo'vasaro vibhAgaH paryAya ityanantaraM, tatazcAbhISTavastvavAptyavasarakAla ityarthaH, tathA kAlakAlo vAcyaH, tatraikaH kAlazabdaH prAgnirUpita eva, dvitIyastu sAmayikaH, kAlo maraNamucyate, maraNakriyAkalanaM kAlakAla ityarthaH, caH samuccaye, tathA ca 'pramANakAlaH' addhAkAlavizeSo divasAdilakSaNo vAcyaH, tathA varNakAlo vAcyaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, "bhAvi'tti audayikAdibhAvakAlaH sAdisaparyavasAnAdibhedabhinno vAcya iti, 'prakRtaM tu bhAvene ti bhAvakAlenAdhikAra iti gAthAsamudAyArthaH / / sAmpratamavayavArtho'bhidhIyate-tatrAdyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha--- ni. (661) ceyaNamacayaNassa va davvassa Thii u jA cauviyappA / sA hoi davvakAlo ahavA daviyaM tu taM ceva / / vR-cetanAcetanasya devasya skandhAdeH, binduralAkSaNikaH, athavA cetanasyAcetanasya ca dravyasya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.661] 229 sthAnaM sthitireva yA sAdisaparyavasAnAdibhedena 'caturvikalpA' caturbhedA sA sthitirbhavati dravyasya kAlo dravyakAlaH, tatparyAyatvAt, athavA 'dravyaM tu' tadeva dravyameva kAlo dravyakAla iti gAthArthaH / cetanA cetanadravyacaturvidhasthitinidarzanAyAha ni. (662) gai siddhA bhaviyAyA abhaviya poggala anAgayaddhA ya / tIyaddha tini kAyA jIvAjIvaTThiI cauhA // vR- 'gati' tti devAdigatimadhikRtya jIvAH sAdisaparyavasAnAH, 'siddha' tti siddhAH pratyekaM siddhatvena sAdyaparyavasAnAH 'bhaviyAya'tti bhavyAzca bhavyatvamadhikRtya kecanAnAdisaparyavasAnAH, 'abhaviya'tti abhavyAH khalvabhavyatayA anAdyaparyavasAnA iti jIvasthiticaturbhaGgikA / 'poggala' tti pUraNagalanadharmANa: pudgalAH, te hi pudgalatvena sAdisaparyavasAnAH, 'anAgayaddha'tti anAgatAddhA-anAgatakAlaH, sa hi varttamAnasamayAdiH sAdiranantatvAccAparyavasAna iti, 'tIyaddhA 'tti atItakAlo'nantatvAdanAdiH sAmpratasamayaparyantavivakSAyAM saparyavasAna iti, 'tiNi kAya'tti dharmAdharmAkAzastikAyAH khalvanAdyaparyavasAnA iti, itthaM jIvAjIvAsthiticatuddheti gAthArthaH // addhAkAladvArAvayavArtha vyAcikhyAsurAha- ni. (663 ) samayAvaliya muhuttA divasamahoratta pakkha mAsA ya / saMvacchara yuga paliyA sAgara osappi pariyaTTA / / vR- tatra paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditapaTTATikApATanaddaSTAntAdavaseyaH, AvalikA asaGghayeyasamayasamudAyalakSaNA, dvighaTiko muhUrtaH, divasazcatuSpraharAtmakaH, yaddhA AkAzakhaNDamAdityena svabhAbhirvyAptaM taddivasaM ityucyate, zeSaM nizeti, ahorAtramaSTapraharAtmaka maharnirAhimatyarthaH, pakSaH paJcadazAhorAtrAtmakaH, mAsaH tadviguNaH, caH samuccaye, saMvatsaro dvAdazamAsAtmakaH, yugaM paJcasaMvatsaram, asaGghayeyayugAtmakaM palitamiti uttarapadalopAda, itthaM sAgaropamamapi, tatra palyopamadazakoTIkoTyAtmakaM sAgaramAkhyAyate, utsarpiNI- sAgaropamadazakoTIkoTyAtmikA, evamavasarpiNyapi, parAvartto'nantotsapiNyavasarpiNyAtmakaH, sa ca dravyAdibhedabhinnaH pravacanAdavaseya iti gAthArthaH // yathA''yuSkakAladvAra-mucyate tatrAddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvajIvAnAM varttanAdimayo yathAyuSka- kAlo'bhidhIyate, tathA cAha ni. (664) neraiyatiriyamanuyAdevANa ahAuyaM tu jaM jeNa / nivvattiyamannabhave pAleMti ahAukAlo so // vR- nArakatiryagmanuSyadevAnAM yathAyuSkameva yadyena nirvarttitaM raudradhyAnAdinA kRtama 'anyabhave' anyajanmani tad yadA vipAkatasta evAnupAlayanti sa yathAyuSkakAlastu, iti gAthArthaH / sAmpratamupakramakAladvAramAhani. (665) duvihovakkamakAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // vR- dvividhazcAsAyupakramakAlazceti samAsaH, tadeva dvaividhyamupadarzannAha - 'sAmAyArI ahAuaM ceva' samAcaraNaM samAcAraH ziSTAcaritaH kriyAkalApastasya bhAvaH "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1. karmaNi ca" vyaJ samAcAryya, punaH strIvivakSAyAM SidgaurAdibhyazceti GIS, yasye tyakAralopaH, yasya hala ityanena taddhitayakAralopaH, paragamanaM sAmAcArI, tasyA upakramaNam-uparimazrutAdihAnayanamupakramaH, sAmAcAryupakramazcAsau kAlceti samAsaH, yathA''yuSkasyopakramaNaM dIrghakAlabhogyasya laghutarakAlena kSapaNamupakramaH, yathAyuSkopakramazcAsau kAlazceti samAsaH,tatra hi kAlakAlavataurabhedAt kAlasyaiva AyuSkAdhupAdhiviziSTisyopakramo veditavya ityabhiprAyaH / tatra sAmAcArI trividhA-'ohe dasahA padavibhAgetti 'oghaH' sAmAnyam, oghaH sAmAcArI sAmAnyataH sakSepAbhidhAnarUpA, sA codhaniyuktiriti / dazavidhasAmAcArI icchAkArAdilakSaNA, padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANIti / tatraughasamAcArI navamAtpUrvAt tRtIyAdvastuna AcArAbhidhAnAt tatrApi viMzatitamAyAbhRtAt, tatrApyoghaprAbhRtaprAbhRtAt nivyUDhati, etaduktaM bhavati-sAmpratakAlapravrajitAnAM tAvacchutaparijJAnazaktivikalAnAmAyuSkAdihrAsamapekSya pratyAsannIkRteti / dazavidhasAmAcArI punaH SaDviMzatitamAduttarAdhyayanAtsvalpatarakAlapravrajitaparijJAnArtha niyuuNddheti| padavibhAgasAmAcAryApi chedasUtralakSaNAnavamapUvadeiva niyUMDheti gAthArthaH / sAmpratamodhaniyukticyA, sA ca suprapaJcitatvAdeva na vivriyate, sAmprataM dazavidhasAmAcArIsvarUpadarzanAyAhani. (666) icchA micchA tahAkAro, AvasiyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya paDipucchA chaMdaNA ya nimNtnnaa|| ni. (667) uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasahA / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaNa / / vR-eSaNamicchAkaraNaM kAraH, tatra kArazabdaH pratyekabhisambadhyate, icchayA-balAbhiyogamantareNa karaNam icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, tathA cecchAkAreNa mamedaM kuru icchAkriyayA na ca balAbhiyogaparvikayeti bhAvArthaH 1, tathA mithyA-vitatha manatamiti paryAyAH, mithyAkaraNaM mithyAkAraH, mithyAkriyetyarthaH, tathA ca saMyamayogavitathAcaraNe vidita jinavacanasArAH sAghavastakriyAyA vaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyAkriyeyamiti hRdayaM 2, tathAkaraNaM tathAkAraH, sa ca sUtrapraznagocaro yathA bhavadbhiruktaM tathedamityevasvarUpaH 3, avazyakarttavyaiyogairniSpannA AvazyikI 4, caH samuccaye, tathA niSedhena nivRttA naiSedhikI 5 ApracchanamApRcchA, sA vihArabhUmigamanAdiprayojaneSu guroH kAryA 6, caH pUrvavat, tathA pratipRcchA, sA ca prAGniyuktenApi karaNakAle kAryA, niSiddhena vA prayojanataH kartukAmeneti, tathA chandanA ca prAggRhItenAzanAdinA kAryA 9, tathA nimantraNA agRhItenaivAzanAdinA'haM bhavadarthamazanAdyAnayAmi ityevambhUtA 9, upasampacca vidhinA''deyA 10 // evaM 'kAle kAlaviSayA sAmAcArI bhaveddazavidhA tu| evaM tAvatsamAsata uktAH, sAmprataM prapaJcataH pratipadamabhidhitsurAha-eteSAM padAnAM, turvizeSaNe, gocarapradarzanena 'pratyeka' pRthak pRthak prarUpaNAM vakSya iti gAthAdvayasamAsArthaH // tatrecchAkAro yeSvartheSu kriyate tatpradarzanAyAhani. (668) jai abbhattheja paraM kAraNajAe kareja se koI / tatthavi icchAkAro na kappaI balAbhiogo u / / vR- 'yadI' tyabhyupagame anyathA sAdhUnAmakAraNe'bhyarthanA naiva kalpate, tatazca yadyabhyarthayet Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.668] 231 'param' anyaM sAdhuglAnAdau kAraNajAte kuryAt vA, 'se' tasya kartukAmasya 'kazcid' anyasAdhuH, tatra kAraNajAtagrahaNamamubhayathA'pi sambadhyate, tatrApi tenAnyena vA sAdhunA tattasya cikIrSitaM kartukAmena icchAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAraH, apiH cazabdArthe, athavA'pItyAdinA nyakSeNa vakSyati, kimityevamata Aha-na kalpata eva balAbhiyoga iti gAthArthaH // uktagAthAvayavArthapratipAdanAyaivAha-- ni. (669) abbhuvagamaMmi najai abbhattheuM na vaTTai paro u / anigUhiyabalavirieNa sAhuNA tAva hoyavvaM // vR-'yadyabhyarthayet para' mityasmin yadizabdapradarzite abhyupagame sati jJAyate, kimityAhaabhyarthayituM 'na vartate' na yujyate eva paraH, kimityata evAha-na nigRhite balavIrye yeneti samAsaH, balaM-zArIraM vIryam-AntaraH zaktivizeSaH, tAvacchabdaH prastutArthapradarzaka eva, anigRhitabalavIryeNa tAvaditthaM sAdhunA bhavitavyamiti / pAThAntaraM vA 'anigUhiyabalavirieNa sAhuNA jeNa hoyavvaM ti, asyAyamarthaH-yena kAraNenAnigUhitabalavIryeNa sAdhunA bhavitavyamiti yuktiH ataH abhyardhayituM na vartate para iti gAthArthaH // Aha-itthaM tarhi abhyarthanAgocarecchA-kAropanyAso'narthaka iti ?, ucyate, ni. (670) jai hunja tassa analo kajjassa viyANatI ya vA vANaM / gilANAihiM vA huja viyAvaDo kAraNehiM so|| vR-yadi bhavet 'tasya' prastutasya kAryasya, kim ? --'analaH' asamarthaH vijAnAti na vA, vANamiti pUraNArtho nipAtaH, glAnAdibhirvA bhavezadyApRtaH kAraNairasau tadA sAtadvitIyapado'bhyarthanAgocaramicchAkAraM ratnAdhikaM vihAyAnyeSAM karotIti gAthArthaH / / Aha cani. (671) rAiniyaM vajettA icchAkAraM karei sesANaM / evaM majhaM kajjaM tubbhe u kareha icchAe / kR-ratnAni dvidhA-dravyaralAni bhAvaratnAni ca, tatra marakatavajendranIlavaiDUryAdIni dravyaratnAni, sukhahetutvamadhikRtya teSAmanaikAntikatvAdanAtyantikatvAcca, bhAvaralAni samyagdarzanajJAnacAritrANi, sukhanibandhanatAGgIkRtya teSAmekAntikatvAdAtyantikatvAcca, bhAvaralairadhiko ratnAdhikastaM varjayitvA icchAkAraM karoti zeSANAM, kathamityAha-idaM mama kAryaM vastrasIvanAdi yUyaM kurutecchayA na balAbhiyogeneti gAthArthaH / / 'jai abbhatyejja paraM kAraNajAe'tti etAvanmUlagAthAyA vyAkhyAtaM, sAmprataM 'karejja se koi' tti asya gAthA'vayavasyAvayavArthaM pratipAdayati, atrAnyakaraNasambhave kAraNa-pratipAdanAyAha-- ni. (672) ahavA'vi vinAseMtaM abbhatthetaM ca anna daNaM / anno koi bhaNejA taM sAhuM nijjaraTThIo // vR- tatra 'ahavAvi vinAseMta' ti akSarANAM vyavahitaH sambandhaH, sa cetthaM draSTavyaHvinAzayantamapi cikIrSita kAryam, apizabdAt gurutarakAryakaraNasamarthamavinAzayantamapyabhyarthayantaM vA abhilaSitakAryakaraNAya kaJcana anyaM sAdhuM dRSTvA kimityAha-'anyaH' tatprayojanakaraNazaktaH kazcidbhaNet taM sAdhuM nirjarArthIti gAthArthaH / / kimityAha Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1 232 ni. (673) ahayaM tumaM eyaM karemi kajaM tu icchakAreNaM / tatthavi so icchaM se karei majjAyamUliyaM // vR- ahamityAtmanirdeze yuSmAkam 'idaM' kartumiSTaM kArya karomi 'icchAkAreNa' yuSmAkamicchAkriyayA, na balAdityarthaH, tatrApi 'sa' kArApakaH sAdhuH 'icchaM se karei' tti sUcanAtsUtram, icchAkAraM karoti, nanvasau tenecchAkAreNa yAcitastataH kimarthamicchAkAraM karotItyAha-maryAdAmUlaM sAdhUnAmiyaM maryAdA- na kiJcidicchAvyatirekeNa kazcitkArayitavya iti gAthArthaH / vyAkhyAto'dhikRtagAthAvayavaH, sAmprataM 'tatthavi icchAkAro' tti asyApizabdasya viSayapradarzanAyAha- ni. (674) ahavA sayaM kareMtaM kiMcI annassa vAvi davaNaM / tassavi kareja icchaM majjhapi imaM karehitti // vR- athavA 'svakam' AtmIyaM kurvantaM kiJcit' pAtralepanAdi anyasya vA dRSTvA kim ? - tasyApyApannaprayojanaH san kuryAdicchAkAraM katham ? - mamApIdaM pAtralepanAdi kuruteti gAthArthaH // idAnImabhyarthitasAdhugocaravidhipradarzanAyA''ha ni. (675) tatthavi so icchaM se karei dIvei kAraNaM vA'vi / iharA anuggahatthaM kAyavvaM suhANo kicaM // sR- tatrapyabhyarthitaH san 'icchAkAraM karoti' icchAmyahaM tava karomIti, atha tena gurvAdikAryAntaraM karttavyamiti tadA dIpayati kAraNaM vApi, 'iharA' anyathA gurukAryakarttavyAbhAve sati anugrahArtha karttavyaM sAdhoH kRtyamiti gAthArthaH // apizabdAkSiptecchAkAraviSaya-vizeSapradarzanAyaivAha- ni. (676) ahavA nANAINaM aTThAeN jai kareja kiccANaM / veyAvaccaM kiMcI tatthavi tesiM bhave icchA // vR- athavA jJAnAdInAmarthAya AdigrahaNAddarzanacAritragrahaNaM, yadi kuryAt 'kRtyAnAm' AcAryANAM vaiyAvRttyaM kazcit' sAdhuH, pAThAntaraM vA 'kiMci' tti kizcidvizrAmaNAdi, tatrApi 'teSAM' kRtyAnAM taM sAdhuM vaiyAvRttye niyojayatAM 'bhave icche' ti bhavedicchAkAraH, icchAkArapuraH saraM yojanIya iti gAthArthaH // kimityata Aha- yasmAta ni. (677) ANAbalAbhiogo niggaMthANaM na kappaI kAuM / icchA pauMjiyavvA sehe rAInie (ya) tahA || vR- AjJApanAmAjJA-bhavatedaM kAryameveti, tadakurvato balAtkArApaNaM balAbhiyoya iti, sa 'nirgranthAnAM' sAdhUnAM na kalpate kartumiti, kintu 'iccha' tti icchAkAraH prayoktavyaH, prayojane utpanne sati zaikSake tathA ratnAdhike cAlApakAdi praSTukAmena, AdyantagrahaNAdanyeSu ceti gAthArthaH / eSa utsarga uktaH, apavAdastvAjJAbalAbhiyogAvapi durvinIte prayoktavyau, tena ca sahotsargataH saMvAsa eva na kalpate, bahusvajananAlapratibaddhe tvaparityAjye ayaM vidhiH prathamamicchAkAreNa yojyate, akurvannAjJayA punarbalAbhiyogeneti, Aha ca ni. (678) jaha jaccabAhalANaM AsANaM janavaesu jAyANaM / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 678 ] sayameva khaliNagahaNaM ahavAvi balAbhiogeNaM // ni. (679) purisajjA'vi tahA vinIyavinayaMmi natthi abhiogo / sesaMmi u abhiogo janavayajAe jahA Ase // 233 vR- yathA jAtyabAhvIkAnAmazvAnAM janapadeSu ca-magadhAdiSu jAtAnAM, cazabdalopo'tra draSTavyaH, svayameva khalinagrahaNaM bhavati, athavApi balAbhiyogeneti, khalinaM kavikamabhidhIyate, eSa dRSTAntaH, 'yamarthopanayaH-puSajAte'pi tathA, jAtazabdaH prakAravacanaH, 'vinIyavinayami' ti vividham- anekadhA nItaH prApitaH vinayo yena sa tathAvidhaH tasmin nAstyabhiyogo jAtyabAhIkAzvavat, 'semiu abhiogo' tti zeSe vinayarahite balAbhiyogaH pravarttate, kathaM ? - janapadajAte yathA'zve iti gAthAdvayasamudAyArthaH || avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam bAhalavisae ego Asakisoro, so damijiukAmo veyAliyaM ahivAsiUNa pahAe aggheUNa bAhiyAli nIto, khaliNaM se DhoiyaM, sayameva tena gahiyaM vinIyotti / tatto rAyA sayamevArUDho, so hiyayaicchiyaM vUDho, raNNA uyariUNa AhAralayaNAdiNA sammaM paDiyario, patidiyahaM ca suddhattaNao evaM vahai, na tassa balAbhiogo pavattai / avaro puna magahAdijanavae jAto Aso, so'vi damijiukAmo veyAliyaM ahivAsito, mAyaraM pucchara- kimeyaMti, tIe bhaNiyaMkallaM vAhijasi tasa, sayameva khaliNaM gahAya vahaMto nariMdaM tosijjAsi, tena tahA kayaM, rannAvi savvo se uvayAro kao, mAUe sihaM, tIe bhaNito-putta ! vinayaguNaphalaM te eyaM, kallaM puNo mA khaliNaM paDivajjihisi mA vA vahihisi, teNaM taheva kayaM, rannAvi khokhareNa piTTitA balA kaviyaM dAUNa vAhittA puNo'vi javasaM se niruddhaM tena mAUe sihaM, sA bhaNai putta ! duTThiyaphalamiNaM te, taM diTThobhayamaggo jo te ruccai taM karehisi / esa dito ayamuvaNaojo sayaM na karei veyAvaccAdi tattha balAbhiogo'vi payaTTAvijjai janavayajAte jahA aasetti| tasmAdbalAbhiyogamantareNaiva mokSArthinA svayameva pratyuta icchAkAraM dattvA anabhyarthitenaiva vaiyAvRttyaM kAryam // Aha-tathA'pyanabhyarthitasya svayamicchAkAraNakamaramayuktamevetyAzaGkayAhaamatthaNAe maruo vAnarao ceva hoi diTThato / ni. (680) gurukaraNe sayameva uvANiyagA dunni diTTaMtA / / vR- abhyarthanAyAM marukaH, punaH ziSyacodanAyAM satyAM vAnarakazcaiva bhavati dRSTAntaH, gurukaraNe svayameva tu vaNijau dvau dRSTAnta iti samAsArthaH / vyAsArthaH kathAnakebhyo'vaseya iti, tAni cAmUni - egassa sAhussa laddhI asthi, so na karei veyAvaccaM bAlabuDDANaMti, AyariyapaDicoito bhAi -- ko maM abhati ?, AyarieNa bhaNio-tumaM abbhatthaNaM maggaMto cukkihisi, jahA so marugotti / ego marugo nANamadamatto kattiyapuNNimAe nariMdajanavadesuM dAnaM dAumabbhuTThiesu na tattha vaccai, bhajjAe bhaNito - jAhi, so bhaNai - egaM tAva suddANaM pariggahaM karemi, bIyaM tesiM gharaM vaccAmi ?, jassa Asattamassa kulassa kajaM so mama AnettA deu, evaM so jAvajIvAe daridda jAto / evaM tumaMpi amatyaNaM maggamANo cukkihisi nijjarAe, etesiM bAlabuDDANaM anne asthi kareMtagA, tujjhavi esa laddhI evaM caiva virAhitti / tato so evaM bhaNio bhAi- evaM suMdaraM jANaMtA appaNA kIsa na kareha ?, AyariyA bhaNati sariso'si tumaM tassa cAnaragassa, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyaka mUlasUtram-1 jahA ego vAnaro rukne acchai, vAsAsu sItavAtehiM jhaDinjhati, tAhe sugharAe sauNigAe bhaNio-'vAnara ! puriso'si tumaM nirasthayaM vahasi baahudNddaaiN| jo pAyavassa sihare na karesi kuDiM paDAliM vA / / so evaM tIe bhaNio tuNhiko acchai, tAhe sA doccapi taccaMpi bhaNai, tato so ruTTho taM rukkhaM duruhiumADhatto, sA naTThA, tena tIse taM gharaM suMbaM suM vikkhittaM, bhaNai ya -- navisi mamaM mayahariyA navisi mamaM sohiyA va niddhA vA / sughare ! acchasu vigharA jA vaTTasi logatattIsu // suhaM idAni accha / evaM tumaMpi mama ceva uvarieNa jAo, kiM ca-mama annapi nijarAdAraM asthi, tena mama bahutariyA nijarA, taM lAhaM cukkIhAmi, jahA so vANiyago-do vANiyagA vavaharaMti, ego paDhamapAuso mollaM dAyavvayaM hohitti sayameva AsADhapuNNImAe gharaM paccha(tya) ito, bIeNa addhaM vA tibhAgaM vA dAUNa chavAviyaM, sayaM vavaharai, tena taddivasaM biuNo lAho laddho, iyaro cukko / evaM ceva jai ahaM appaNA yAvacaM karemi to aciMtaNeNa suttatthA nAsaMti, tehi ya na hiM gacchasAravaNA'bhAveNa gaNassAdesAdiappaDitappaNeNa bahuyaraM me naaseiti| Aha ca - suttatthesu aciMtaNa Aese baDasehagagilANe / bAle khamae vAI iDDImAi aniDDI ya / / eehiM kAraNehiM tuMbabhUo u hoti AyariA / veyAvaccaM na kare kAyavvaM tassa sesehiM / jena kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhejjA / na hu tuMbaMmi vinaDhe arayA sAhArayA hoti / / bAle sappabhae tahA iDDimaMtaMmi Agae pAnagAdigae Ayarie lahuttaM, evaM vAdimmivi, anissarapabvaiyagA ya eetti, janApavAdo, sesaM kaMThaM / Aha-icchAkAraNAhaM tava prathamAlikAmAnayAmItyabhidhAya yadA labdhyabhAvAna sampAdayati tadA nirjarAlAbhavikalastasyecchAkAraH, ityataH kiM tenetyAzaGkayAhani. (681) saMjamajoe abbhuTTiyassa saddhAe~ kAukAmassa / lAbho ceva tavassissa hoi addINamaNasassa // kR'saMyamayoge' saMyamavyApAre abhyusthitasya tathA zraddhayA' manaHprasAdena ihalokaparalokAzaMsAM vihAya kartukAmasya, kim ? -'lAbho ceva tavasissa' tti prakaraNAnirjarAyA lAbha eva tapasvino bhavati alabthyAdau, adInaM mano'syeti adInamanAstasyAdInamasana iti gAthArthaH / / idAnIM mithyAkAraviSayapratipAdanAyAhani. (682) saMjamajoa abbhuTTiyassa jaMkiMci ktihamAyariyaM / micchA etaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM // kR-saMyamayogaH-samitiguptirUpastasminviSayabhUte'bhyusthitasya sataH yatkiJcidvitadham-anyathA Acaritam-AsevitaM, bhUtamiti vAkyazeSaH, 'mithyA etaditi' viparItametadityevaM vijJAya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.682] .. 235 kim ? -'micchatti kAyavvaM' mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH / saMyamayogaviSayAyAM ca pravRttI vitathAsevane mithyAduSkRtaM doSApanayanAyAlaM, na tUpetyakaraNagocarAyAM nApyasakRtatkaraNagocarAyAmiti gAthAhRdayArthaH / tathA cotsargameva pratipAdayannAhani. (683) jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae paDikaMto // vR- yadi ca 'pratikrAntavyaM nivartitavyaM, mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH, 'avazyaM niyamena kRtvA pApakaM karma, tatazca tadeva' pApakaM karma na karttavyaM, tato bhavati 'pade' utsargapadaviSaye pratikrAnta iti / athavA-'pada'tti prathamaM pratikrAnta iti gAthArthaH / / sAmprataM yathAbhUtasyedaM mithyAduSkRtaM sudattaM bhavati tathA bhUtamabhidhitsurAhani. (684) jaM dukkaDaMti micchA taM bhujo kAraNaM apUreto / tiviheNa paDikkato tassa khalu dukkaDaM micchA // - 'yadi' tyanirdiSTasya nirdezaH, karaNamiti yogaH, tatazca yatkAraNaM' yad vastu duSThu kRtaM duSkRtam 'iti' evaM vijJAya 'micchatti sUcanAtsUtramitikRtvA mithyAduSkRtaM dattaM, tad 'bhUyaH' punaH prAguktaM duSkRtakAraNam 'apUrayan akurvananAcarannityarthaH, yo vartate iti vAkyazeSaH, 'tassa khalu dukkaDaM micchatti sambaddha eva granthaH, tatra svayaM kAyenApya-kurvannapUrayannabhidhIyata evetyata Aha-'tiviheNa paDikkato' ti trividhena manovAkAyalakSaNena yogena kRtakAritAnumatibhedayuktena 'pratikrAnto' nivRtto yastasmAdduSkRtakAraNAt tasyaiva, khaluzabdo'vadhAraNe, 'duSkRtaM' prAguktaM duSkRtaphaladAtRtvamadhikRtya 'mithye' ti mithyA, bhavatIti kriyAdhyAhAraH athavA vyavahitayogAttasyaiva mithyAduSkRtaM bhavati nAnyasyeti gAthArthaH / / sAmprataM yasya mithyAduSkRtaM dattamapi na samyag bhavati tatpratipAdanAyAhani. (685) jaM dukkaDaMti micchA taM ceva nivesae puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaMgo ya / / vR- 'yat' pApaM kiJcidanuSThAnaM duSkRtamiti vijJAya 'micchatti mithyAduSkRtaM dattamityarthaH, yastadeva niSevate punaH pApaM sa hi pratyakSamRSAvAdI vartate, katham ?-duSkRtametadityabhidhAya punarAsevanAt, tathA mAyAnikRtiprasaGgazca tasya, sa hi duSTAntarAtmA nizcayatazcetasA'nivRtta eva gurvAdiraJjanArtha mithyAduSkRtaM prayacchati, kutaH?, punarAsevanAt, tatra mAyaiva nikRtirmAyAnikRtistasyAH prasaGga iti gAthArthaH // kaH punarasya mithyAduSkRtapadasthArtha ityAzaGkayAhani. (686) mitti miumaddavatte chatti ya dosANa chAyaNe hoi / mitti ya merAe~ Thio dutti duguMchAmi appANaM / / vR- 'mI' tyevaM varNaH mRdumArdavatve vartate, tatra mRdutvaM-kAyanamratA mArdavatvaM-bhAvanamrateti, 'che' ti ca doSasya-asaMyamayogalakSaNasya chAdane-sthagane bhavati, 'mI' ti cAyaM varNaH maryAdAyAMcAritrarUpAyAM sthito'hamityasyArthasyAbhidhAyakaH 'du' ityayaM varNaH jugupsAmi-nindAmi duSkRtakarmakAriNamAtmAnamityasminnarthe vartata iti gAthArthaH / / ni. (687) katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM uvasameNaM / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 Avazyaka mUlasUtram-1. eso micchAukaDapayakkharattho samAseNaM // vR- 'ka' ityayaM varNaH kRta mayA pApamityevamabhyupagamArthe vartate, 'Da' iti ca 'Devemi taM' ti laGghayAmi--atikamAmi tat, kenetyAha-upazamena hetubhUtena, 'eSaH' anantaroktaH prAkRtazailyA mithyAduSkRtapadasyAkSarArtha iti samAsena' saGkSapeNeti gAthArthaH / / Aha-kathamakSarANAM pratyekamuktArthateti, padavAkyorevArthadarzanAditi, atrocyate, iha yathA vAkyaika. dezatvAtpadasyArtho'sti tathA padaikadezatvAdvArtho'pyavaseya iti, anyathA padasyApyarthazUnyatvaprasaGgaH, pratyekakSareSu tadabhAvAditi, prayogazca-iha yadyatra pratyekaM nAsti tatsamudAye'pi na bhavati, pratyekamabhAvAt, sikatAtailavaditi, iSyate ca varNAsamudAyAtmakasya padasyArthaH, tasmAttadanyathA'nupapartarvArtho'pi pratipattavya ityalaM prasaGgeneti / sAmprataM tathAkAro yasya dIyate tatpratipipAdayiSayA''hani. (688) kappAkappe pariniTTiyassa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDvagassa u avikappeNaM thaakaaro|| vR-kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH, kalpaviparItastvakalpaH, jinasthavirakalpAdirvA kalpaH, carakAdidIkSA punarakalpa iti, kalpazcAkalpazca kalpAkalpamityekavadbhAvastasmin kalpAkalpe, pari-samantAt niSThitaH pariniSThito, jJAnaniSThAM prApta ityarthaH, tasya, tathA tiSThantyeteSu satsu zAzvate sthAne prANina iti sthAnAni-mahAvratAnyabhidhIyante, teSu sthAneSu paJcasu sthitasya, mahAvratayuktasyetyarthaH, tathA saMyamatapobhyAmAtyaH-sampanna ityanenottaraguNayuktatAmAha, tasya kimityAha-'avikalpena' nizcayena, kim ? tathAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAra iti gaathaarthH| idAnIM tathAkAraviSayapratipAdanAyAhani. (689) vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttaatthakahaNAe / avitahameyaMti tahA paDisuNaNAe tahakkAro || vR- vAcanA-sUtrapradAnalakSaNA tasyAH pratizravaNaM-pratizravaNA tasyAM vAcanApratizravaNAyAM, tathAkAraH kAryaH, etaduktaM bhavati-gurau vAcanAM prayacchati sati sUtraM gRhNAnena tathAkAraH kAryaH, tathA sAmAnyenopadeze-cakravAlasAmAcArIpratibaddhe guroranyasya vA sambandhini tathAkAraH kAryaH, tathA 'sutta'tthakahaNAe thi sUtrArthakathanAyAM, vyAkhyAna ityarthaH, kima ?-tathAkAraH kAryaH, tathAkAra iti ko'rtha iti ?, Aha-avitathametat yadAhuyUmiti, na kevalamukhneSvevArtheSu tathAkArapravRttiH, tathA paDisuNaNAe' tti pratipRcchottarakAlamAcArya kathayati sati pratizravaNAyAM tathAkArapravRttiriti, cazablopo'tra draSTavya iti gAthArthaH / / sAmprataM svasthAne svasthAne khalvicchAkArAdiprayoktuH phalapratipAdanAyAhani. (690) jassa ya icchAkAro micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakkAro na dullabhA soggaI tassa / / vR- yasya cecchAkAro mithyAkArazca paricitau dvAvapi tRtIyazca tathAkAro na durlabhA sugatistasyeti gAthA nigadasiddhaiva / sAmpratamAvazyakInaiSedhikIdvAradvayAvayavArthamabhidhitsuH pAtanikAgAthAmAha Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 upodghAtaH - [ni.691] ni. (691) AvassiyaM ca nito jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / evaM icchaM nAuM gaNivara ! tubhaMtie niuNaM // vR- ziSyaH kilAha-'Avassiya'ti AvazyikI-pUrvoktA tAmAvazyikI ca 'ninto' nirgacchan yAM ca 'atiMto' tti Agacchan, pravizannityarthaH, naiSedhikIM karoti, 'etad' AvazyikInaSedhikIdvayamapi svarUpAdibhedabhinna icchAmi jJAtu he gaNivara ! yuSmadantike 'nipuNaM' sUkSmaM jJAtumicchAmIti kriyAvizeSaNamiti gAthArthaH // evaM ziSyeNokte satyAhAcAryaHni. (692) AvassiyaM ca nito jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA atyo puna hoi so ceva // vR-AvazyikI ca nirgacchan yAM ca pravizannaiSedhikIM karoti, 'vyaJjana' zabdarUpaM 'etaM tu duha'tti etadeva zabdarUpaM dvidhA, arthaH punarbhavatyAvazyikInaSedhikyoH 'sa evaM eka eva, yasmAdavazyaMkartavyayogakriyA''vazyikI niSiddhAtmanazcAticArebhyaH kriyA naiSedhikIti, na hyasAvayavazyaM kartavyaM vyApAramullaGghaya pravartate, Aha-yadyeva bhedopanyAsaH kimartham ?, ucyate, kvacit sthitigamanakriyAbhedAdabhidhAnabhedAceti gAthArthaH // Aha-AvazyikI ca nirgaccha' nityuktaM, tatra sAdhoH kimavasthAnaM zreya utATanamiti ?, ucyate, avasthAnamiti, katham ?, yata Ahani. (693) egaggassa pasaMtassa na hoti iriyAiyA guNA hoti / gaMtavyamavassaM kAraNami AvassiyA hoii|| - ekamagram-AlambanamasyetyekAgrastasya, sa cAprazastAlambano'pi bhavatyata Aha'prazAntasya' krodharahitasya tiSThataH, kima ?, na bhavanti IryAdayaH, IraNamI--gamanamiyaH, ihai-kAryaM karma I-zabdena gRhyate, kAraNe kAryopacArAd, I- Adau yeSAmAtmasaMyamavirAdhanAdInAM doSANAM te IryAdayo na bhavanti tathA 'guNAzca svAdhyAyadhyAnAdayo bhavanti, prAptaM tahiM saMyatasyAgamanameva zreya iti tadapavAdamAha-na cAvasthAne khalUktaguNasambhavAnna gantavyameva, kintu 'gantadyamavarasaM kAraNami gantavyam 'avazyaM niyogataH 'kAraNe' guruglAnAdisambandhini, yatastatrAgacchato doSA iti, tathA ca kAraNe gachataH 'AvassiyA hoi' AvazyikI bhavatIti gAthArthaH / / Aha-kAraNana gacchataH kiM sarvasyaivAvazyakI bhavati uta neti?, neti, kasya tarhi ?, ucyate,.ni. (694) AvassiyA u AvassaehiM savvehiM juttjogiss| manavayaNakAyagutiMdiyassa AvassiyA hoi / / vR-AvazyikI tu AvazyakaiH' pratikramaNAdibhiH sarvairyuktayogino bhavati, zeSakAlamapi niraticArasya kriyAsthasyeti bhAvArthaH, tasya ca guruniyogAdinA pravRttikAle'pi 'mana' ityAdi pazcArddha manovAkAyenidrayairgupta iti samAsaH, tasya, kim? - AvazyikI bhavati, indriyazabdasya gAthAbhaGgamayAvyavahitopanyAsaH, kAyAtpRthagindriyagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham, asthi cAyaM nyAyaH-'sAmAnyagrahaNe satyapi prAdhanyakhyApanArthaM bhedenopanyAso' yathA-brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti gAthArthaH / / uktA''vazyikI, sAmprataM naiSedhikI pratipAdayannAha-- Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (695) senaM ThANaM ca jahiM ceei tahiM nisIhiyA hoi / jamhA tasya nisiddho teNaM tu nisIhiyA hoi|| - zerate'syAmiti zayyA-zayanIyasthAnaM tAM zayyAM 'sthAnaM ce' ti sthAnamUrdhvasthAnaM, kAyotsargaH, yatra 'cetayate' iti karoti, zayanakriyAM ca kurvatA nizcayataH zayyAkriyA kRtA bhavati, tatazca yatra svapitItyarthaH, cazabdo vIrAsanAdyanuktasamuccayArthaH,athavA tuzabdArthe draSTavyaH, sa ca vizeSaNArthaH, katham ?, pratikramaNAdhazeSakRtAvazyakaH sannanujJAto guruNA zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate 'tatra' evaM vidhasthitikriyAviziSTa eva sthAne naiSedhikI bhavati, nAnyatra, kimityata Aha-yasmAttatra niSiddho'sau tenaiva kAraNena naiSedhikI bhavati, niSedhAtmakatvAtasyA iti gAthArthaH // pAThAntaraM vAni. (696) sejaM ThANa ca jadA ceteti tayA nisIhiyA hoi / jamhA tadA niseho nisehamaiyA ca sA jeNaM // vR- iyamuktArthatvAtsugamaiva / anena granthena mUlagAthAyAH 'AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikI karoti vyaJjanametad dvedhe' tyetAvat sthitirUpanaSedhikIpratipAdanaM vyaJjanabhedanibandhanamadhikRtya vyAkhyAtam / amumevArthamupasaJjihIrSurAha bhASyakAra:[bhA.120] AvassiyaM ca niMto jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / senjAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoI // vR- AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikIM karoti tadetad vyAkhyAtam, upalakSaNatvAtsaha tRtIyapAdena 'vyaJjanametad dvidhe' tyaneneti / sAmpratam 'arthaH punarbhavati sa eva' ti gAthAvayavArthaH pratipAdyate -tatretyameka evArtho bhavati-yasmAtraiSedhikhyapi nAvazyaMkartavyavyApAragocaratAmatItya vartate, yataH pravizan saMyamayogAnupAlanAya zeSaparijJAnArthaM cetthamAha / 'senjAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoi'tti zayyaiva naiSedhikI tasyAM zayyAnaiSedhikyAM viSayabhUtAyAM, kima? zarIramapi naiSedhikItyucyata iti, ata Aha-zarIranaiSedhikyA AgamanaM pratyabhimukhastu, ataH saMvRtagAtrairbhavitavyamiti saJjJAM karotIti gAthArthaH / / itathaika evArtho yata Aha[bhA.121] jo hoi nisiddhappA nisIhiyA tassa bhAvao hoi / anisiddhassa nisIhiya kevalamettaM havai saddo / vR-yo bhavati niSiddhAtmA-niSiddho mUlaguNottaraguNAticArebhyaH AtmA yeneti samAsaH, naiSedhikI 'tasya' niSiddhAtmano 'bhAvataH' paramArthato bhavati, na niSiddho'niSiddhaH uktebhya evAticArebhyaH tasya aniSiddhasya anupayuktasyAgacchataH naiSedhikI, kima ?-'kevalamettaM havai saddo' kevalaM zabdamAtrameva bhavati, na bhAvat iti gAthArthaH / / Aha-yadi nAmaivaM tata ekArthatAyAH kimAthatamiti ?, ucyate, niSiddhAtmano naiSedhikI bhavatItyuktaM, sa ca[bhA.122] AvassayaMmi jutto niyamanisiddhotti hoi nAyavyo / __ ahavA'vi nisiddhappA niyamA Avassae jutto / For Private Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 upodghAtaH - [ni.697] vR- 'Avazyake' mUlaguNottaraguNAnuSThAnalakSaNe yuktaH 'niyamanisiddhotti hoi nAyavyo' niyamena niSiddho niyama-niSiddha 'iti' evaM bhavati jJAtavyaH, Avazyikyapi cAvazyakayuktasyaivetyata ekArthateti / athaveti prakArAntaradarzanArthaH, apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, niSiddhAtmA'pi niyamAdAvazyake yukto yataH ato'pyekArthateti, pAThAntaraM vA 'ahavAvi nisiddhappA siddhANaM aMtiyaM jAi'tti, asyAyamarthaH - evaM kriyAyA abhedenAvazyakInaSedhikhyorekArthatoktA, iha tu kAyabhidenocyate, athavA niSiddhAtmA'pi siddhAnAmantikaM-sAmIpyaM 'yAti' gacchati, apizabdAdAvazyakayukto'pi, ataH kAryAbhedAdekArthateti gAthArthaH / sAmpatamApRcchAdidvAracatuSTayamekagAdhayaiva pratipAdayannAha[mA.123] ApucchaNA u kajje puvanisiddheNa hoi paDipucchA / puvagahieNa chaMdana nimaMtaNA hoagahieNaM // vR-ApracchanamApRcchA sA ca kartumabhISTe kArye pravarttamAnena guroH kAryA-ahamidaM kromiiti| tathA pUrvaniSiddhena satA bhavatedaM na kAryamiti, utpanne ca prayojane kartukAmena 'hoti paDipucchatti pratipRcchA karttavyA bhavati, pAThAntaraM vA-'puvaniutteNa hoi paDipucchA' pUrvaniyuktena satA yathA bhaktedaM kAryamiti tatkartukAmena guroH pratipRcchA karttavyA bhavati-ahaM tatkaromIti, tatra hi kadAcidasau kAryAntaramAdizati samAptaM vA tena prayojanamiti / tathA pUrvagRhItenA-zanAdinA chandanA zeSasAdhubhyaH kartavyA-idaM mayA'zanadyAnItaM yadi kasyacidupayujyate tato'sAvicchAkAreNa grahaNaM karotviti / tathA nimantraNA bhavatyagRhItenAzanAdinA ahaM bhavato'zanAdyAna-yAmIti gAthArthaH dvAraM / idAnImupasampadvArAvayavArthaH pratipAdyate-sA copasampad dvidhA bhavati-gRhasthopasampatsAdhUpasampacca, tatrAstAM tAvad gRhasthopasampat, sAdhUpasampapratipAdyate-sA ca trividhAjJAnAdibhedAd, Aha cani. (698) uvasaMpayA ya tivihA nANe taha daMsaNe carite ya / dasaNanANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe / vR- upasampacca trividhA 'jJAne' jJAnaviSayA tathA darzanaviSayA cAritraviSayA ca, tatra darzanajJAnayoH sambandhinI trividhA dvividhA ca cAritrArthAyeti gAthArthaH // tatra yaduktaM. 'darzanajJAnayostrividheti tatpratipAdayannAhani. (699) vattaNA saMdhaNA ceva, gahaNaM suttatthatadubhae / veyAvacce khamaNe, kAle AvakahAi ya // vR- vartanA sandhanA caiva grahaNamityatatritayaM 'suttatthatadubhae'tti sUtrArthobhayaviSayamavagagantavyamiti, etadarthamupasampadyate, tatra vartanA prAggRhItasyaivAsthirasya sUtrAderguNanamiti, sandhanA tu tasyaiva pradezAntaravismRtasya melanaM ghaTanA yojanA ityarthaH, grahaNaM punaH tasyaiva tatprathamatayA AdAnamiti, etatritayaM sUtrArthobhayaviSayaM draSTavyam, evaM jJAne navabhedAH, darzane'pi darzanaprabhAvanIyazAstraviSayA eta eva draSTavyA iti, atra ca sandiSTaH sandiSTasyopasampadyate ityAdicaturbhaGgikA, prathamaH zuddhaH zeSAstvazuddhA iti, 'dvividhA ca cAritrAya'ti yaduktaM tatpradarzanAyAha-'veyAvacce khamaNe kAle AvakahAi ya' cAritropasampad vaiyAvRtyaviSayA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1. kSapaNaviSayA ca, iyaM ca kAlato yAvatkathikA ca bhavati, cazabdAditvarA ca bhavati, etaduktaM bhavati cAritrArthamAcAryAya kazcidvaiyAvRttyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavatIti gAthAsamAsArthaH // sAmpratamayamevArtho vizeSataH pratipAdyate tatrApi sandiSTena sandiSTasyopasampaddAtavyeti mauliko'yaM guNa iti etA bhavatvAdupasampada iti, ataH amumevArthamabhidhitsurAhani. (700) 240 saMdiDo saMdihassa ceva saMpajhaI u emAI / caubhaMgo etthaM puna paDhamo bhaMgo havai suddho // vR- 'sandiSTho' guruNA'bhihitaH sandiSTasyaivAcAryasya yathA amukasya sampadyatAM upasampadaM prayacchata ityarthaH, evamAdizcaturbhaGgaH, sa cAyaM tadyathA - sandiSTaH sandiSTasyokta eva, sandiSTaH asandiSTaH asandiSTasya-na tAvadidAnIM gantavyaM na cAmukasyeti, tatra punaH prathamo bho bhavati zuddhaH, punaH zabdasya vizeSaNArthatvAt dvitIyapadenAvyavacchitti-nimittamanye'pi draSTavyA iti gAthArthaH // sAmprataM varttanAdisvarUpapratipAdanAyAha ni. ( 701 ) athirassa puvvagahiyassa vattaNA jaM ihaM thirIkaraNaM / tasseva paesaMtaraNaTTassa'nusaMdhaNA thaDaNA // ni. (702) gahaNaM tappaDhamatayA sutte atthe ya tadubhae ceva / atthaggahaNaMmi pAyaM esa vihI hoi nAyavvo / vR-gAthAdvayaM nigdsiddhmev| navaraM prAyograhaNaM sUtragrahaNe'vi kazcidbhavatyeva pramArjjanAdiriti jJApanArtham / / sAmpratamadhikRtavidhipradarzanAya dvAragAthAmAha ni. ( 703) majjananiseja akkhA kitikaMmussagga vaMdanaM jeTTe / bhAsato hoI jeTTho no pariyAeNa to vaMde // vR- etadvyAcikhyAsayaivedamAha ni. (704) ThANaM pamajjiUNaM donni nisijAu hoMti kAyavvA / egA guruNa bhaNiyA bitiyA puNa hoMti akkhANaM // vR- nigada siddhA, navaram-'akkhANaM' ti samavasaraNasya, na cAkRtasamavasaraNena vyAkhyA karttavyetyutsargaH // vyAkhyAtaM dvAratrayaM, kRtikarmadvAravyacikhyAsayA''ha ni. (705 ) do caiva mattagAI khele taha kAiyAe bIyaM tu / jAvayA ya sutI savve'vi ya te tu vaMdaMti // vR- nigadasiddhaiva, navaraM mAtrakaM - samAdhiH, kRtikarmadvAra eva ca vizeSAbhidhAnamaduSTamiti, arddhakRta vyAkhyAnotthAnA-nutthanAbhyAM palimanthA''tmavirAdhanAdayazca doSA bhAvanIyA iti dvAram / adhunA kAyotsargadvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (706) savve kAussagaM kareMti sabve puNo'vi vaMdati / nAsaNNe nAidUre gurUvayaNapaDicchagA hoMti || vR- sarve zrotAraH 'zreyAMsi bahuvighnAnI' tikRtvA tadvighAtAyAnuyogaprArambhanimittaM kAyotsarga kurvanti, taM cotsArya sarve punarapi vandante tato nAsatre nAtidAre vyavasthitAH santaH kim ? Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.706] 241 -guruvacanapratIcchakA bhavanti-zRNvantIti gAthArthaH / / sAmprataM zravaNavidhipratipAdanAyAhani. (707) niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM // ni. (708) abhikaMkhaMtehiM suhAsiyAi~ vayaNAi~ asthasArAI / vimhiyamuhehiM harisAgaehiM harisaM jnnNtehiN|| vR- gAthAdvayaM nigadasiddhaM / navaraM 'harisAgaehiM' ti saJjAtahaSairityarthaH, anyeSAM ca saMvegakAraNAdinA harSa janayadbhiH, evaM ca zRNvadbhistairguroratIva paritoSo bhavatIti / / tataH kimityAhani. (709) gurupariosagaeNaM gurubhattIe taheva vinaeNaM / icchiyasuttatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti / / vR- 'guruparitanoSagatena' guruparitoSajAtena satA gurubhaktyA tathaiva vinayena, kim ? samyaksadbhAvaprarUpaNayA IpsitasUtrArthayoH kSipraM' zIghraM pAraM samupayAnti-niSThAM vrajantIti gAthArthaH / / ni. (710) vakkhANasamattIe jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdati tao jeTuM anne puvvaM ciya bhaNanti / kR-nigadasiddhA / navaram, anye AcAryA itthamabhidadhati-kila pUrvameva vyAkhyAnArambhakAle jyeSThaM vandanta iti / dvAragAthApazcArdhamAkSepadvAreNa prapaJcato vyAcikhyAsurAhani. (711) coeti jai hu jiTTho kahiMci suttatvadhAraNAvigalo / vakkhANaladdhihINo niratyayaM vaMdanaM taMmi // vR-nigadasiddhA / navaraM nirarthakaM vandanaM, tasmistatphalasya pratyucArakazravaNasyAmAvAditi bhaavnaa| ni. (712) aha vayapariyAehi lahugo'bihu bhAsao ihaM jeTTo / rAyaniyavaMdane puNa tassavi AsAyaNA bhaMte ! / / vR-atha vayaHparyAyAbhyAM laghurapi bhASaka eveha jyeSThaH parigRhyate, ralAdhikavandane punaH tasyApyAzAtanA bhadanta ! prApnoti, tathAhi-na yujyata eva cirakAlapravrajitAn laghorvandanaM dApayitumiti gAthArthaH / itthaM parAbhiprAyamAzaGyAhani. (713) jaivi vayamAiehiM lahuo suttatthadhAraNApaDuo / vakhANaladdhimaMto so ciya iha dheppaI jeTTo / / vR- prakaTArthA / AzAtanAdoSaparijihIrSayA tvAha- . ni. (714) AsAyaNAvi nevaM paDuccha jinavayaNabhAsayaM jamhA / vaMdanayaM rAinie tena guNeNaMpi so ceva / / vR- prakaTAthaiva / navaraM 'tena guNena' arhadvacanavyAkhyAnalakSaNeneti / idAnIM prasaGgato vandanaviSaya eva nizcayavyavahAra-nayamatapradarzanAyAha| 24/16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Avazyaka mUlasUtram-1 ni. (715) na vao etya pamANaM na ya pariyAo'vi NicchayamaeNaM / vavahArao u jujjai ubhayanayamayaM puNa pamANaM // vR- na 'vayaH' avasthAvizeSalakSaNam 'atra' vandakavidhau pramANaM, na ca 'paryAyo'pi' pravrajyApratipattilakSaNaH 'nizcayamatena' nizcayanayAbhiprAyeNa, jyeSThavandanAdivayavahAralopAtiprasaGganivRtyarthamAha-vyavahAratastu yujyate, kimatra pramANamiti sandehApanodArthamAha-ubhayanayamataM punaH pramANamiti gAthArthaH / prakRtamevArthaM samarthayannAhani. (716) nicchayao dugneyaM ko mAve kammi vaTTaI samaNo ? / vavahArao u kIrai jo puvvaThio caritaMmi / vR-nizcayato durjeyaM-ko bhAve kasmin-prazaste'prazaste vA vartate zramaNa iti, bhAvazceha, jyeSThaH, tatazcAnatizayinaH vandanakaraNAbhAva eva prApta ityato vidhimabhidhitsurAha-vyavahAratastu kriyate vandanaM 'yaH pUrvasthitazcAritre' yaH prathama pravrajitaH sannanupalabdhAticAra iti gAthArthaH / / ___ Aha-samyak tadgatabhAvAparijJAne sati kimityetadevamiti, ucyate, vyavahAraprAmANyAt, tasyApi ca balavattvAd, Aha ca bhASyakAra:[mA.123] vavahAro'vihu balavaM jaM chaumatthaMpi vaMdaI arhaa| jA hoi aNAbhinno jANaMto dhaMmayaM eyaM // vR- vyavahAro'pi ca balavAneva, 'yad' yasmAt chadmasthamapi pUralAdhikaM gurvAdi vandata 'arhannapi kevalyapi, apizabdo'trApi sambadhyate / kiM sadA?, netyAha-jA hoi aNAbhinnotti yAvad bhavatyanabhijJAtaH yathA'yaM kevalIti, kimiti vandata iti, ata Aha-jAnan dharmatAmetAM vyavahAranayabalAtizayalakSaNAmiti gAthArthaH ||aah-ydyevN sutarAM vayaHparyAyahInasya tadadhikAn vandApayitumayuktam, AzAtanAprasaGgAditi, ucyateni. (717) etya u jinavayaNAo suttAsAyaNabahuttadosAo ! bhAsaMtagajeTTagassa u kAyabvaM hoi kiikammaM / / vR- 'atra tu' vyAkhyAprastAvavandanAdhikAre "jinavacanAt' tIrthakaroksatvAt tathA ca avandhamAne sUtrAzAtanAdoSabahutvAt 'bhASamANajyeSThasyaiva pratyucAraNasamarthasyaivetyarthaH, kiM?, kartavyaM bhavati 'kRtikarma' vandanamiti gAthArthaH / evaM tAvad jJAnopasampadvidhiruktaH, darzanopasampadvidhirapyanenaiva tulyayogakSematvAdukta eva veditavyaH, tathA ca darzanaprabhAvanIyazAstraparijJAnarthameva darzanopasampaditi / / adhunA cAritropasampadvidhimabhidhAtukAma Aha-- ni. (718) duvihA ya carittaMmI veyAvacce taheva khamaNe y| niyagacchA annaMmi ya sIyaNadosAiNA hoti / / vR- dvividhA ca cAritraviSayopasampad vaiyAvRttyaviSayA tathaiva kSapaNaviSayA ca, AhakimatropasampadA ?, svagaccha eva tatkasmAnna kriyata iti, ucyate, nijagacchAdanyasmin gamanaM sIdanadoSAdinA bhavati gacchasya, AdizabdAdanyabhAvAdiparigraha iti gathArthaH // ni. (719) ittariyAivibhAsA veyAvaccaMmi taheva khamaNe ya / avigiTTavigiTThami ya gaNiNo gacchassa pucchAe / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 719] 243 vR- iha cAritrArthamAcAryasya kazcidvaiyAvRtyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavati, AcAryasyApi vaiyAvRtyakaro'sti vA na vA, tatrAyaM vidhiH yadi nAsti tato'sAviSyata eva athAsti sa itvaro vA syAdyAvatkathiko vA, Agantako'pyevaM dvibheda eva tatra yadi dvAvapi yAvatkathikau tatazca yo labdhimAn sa kAryyate, itarastUpAdhyAyAdibhyo dIyata iti, atha necchati tato vAstavya eva prItipurassaraM tebhyo dIyate, Agantukastu kAryata iti, atha prAktano'pyupAdhyAyAdibhyo necchati tata Agantuko visarjyata eva, atha vAstavyo yAvatkathika itarastvitvara ityatrApyevameva bhedAH karttavyAH yAvadAgantuko visarjyate, nAnAtvaM tu vAstavya upAdhyAyAdibhyo'nicchannapi prItyA iti, atha vAstavyaH khalvitvaraH / Agantukastu yAvatkathikaH, tato'sau vAstavyo'vadhikAlaM yAvadupAdhyAyAdibhyo dIyate, zeSaM pUrvavat, atha dvAvapItva tatrApyeka upAdhyAyAdibhyaH kAryyate zeSaM pUrvavad, anyatamo vA'vadhikAlaM yAvaddhAryata ityevaM yathAvidhinA vibhASA kAryeti / uktA vaiyAvRtyopasampat sAmprataM kSapaNopasampatpratipAdyate cAritranimittaM kazcitkSapaNArthamupasampadyate, sa ca kSapako dvividhaH - itvaro yAvatkathikazca yAvatkadhika uttalkAle'nazanakarttA, itvarastu dvidhAvikRSTakSapako vikRSTakSapakazca tatrASTamAdikSapako vikRSTakSapakaH, caturthaSaSThakSapakatvavikRSTa iti / tatrAyaM vidhiH - avikRSTakSapakaH khalvAcAryeNa praSTavyaH he AyuSman ! pAraNake tvaM kI zo bhavasi ?, yadyasAvAha - glonopamaH, tato'sAvibhadhAtavyaH - alaM tava kSapaNena, svAdhyAya-vaiyAvRtyakaraNe yatnaM kuru, itaro'pi pRSTaH sannevameva prajJApyate, anye tu vyAcakSate vikRSTakSapakaH pAraNakakAle glAnakalpatAmanubhavannapISyata eva yastu mAsAdikSapako yAvatkathiko vA sa iSyata eva tatrApyAcaryeNa gacchaH praSTavyo - yathA'yaM kSapaka upasampadyata iti, anApRcchaya gacchaM saGgacchataH sAmAcArIvirAdhanA, yataste sandiSTA apyupadhipratyupekSaNAdi tasya na kurvanti, atha pRSTA bruvate yathA'smAkaM ekaH kSapako'styeva, tasya kSapaNaparisamAptAvasya kariSyAmaH, tato'sau dhriyate, atha necchanti tatastyajyate, atha gacchastamapyanumanyate tato'sAviSyata eva, tasya ca vidhinA pratIcchitasyodvarttanAdi kArya, yatpunaH pramAdato'nAbhogato vA na kurvanti ziSyAstadA''cAryeNa codanIyA ityalaM prasaGgena iti gAthArthaH // cAritropasampadvidhi-vizeSapratipAdanAyAha- - uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUreMto / ahavA samANiyaMmI sAraNayA vA visaggo vA // ni. (720) vR- upasampanno 'yatkAraNaM' yannimittaM, tuzabdAdanyaca sAmAcAryyantargataM kimapi gRhyate, 'tatkAraNaM' vaiyAvRttyAdi 'apUrayan' akurvana, yadA varttata ityadhyAhAraH, kim ? - tadA 'sAraNayA vA visaggo vA tadA tasya 'sAraNA' codanA vA kriyate, avinItasya punaH visargo vAparityAgo vA kriyate iti, tathA nApUrayanneva yadA varttate tadaiva sAraNA vA visarge vA kriyate, kiM tu ? ' ahavA samANiyaMmi'tti athavA parisamAptiM nIte abhyupagataprayojane smAraNA vA kriyate, yathA-- samAptaM tadvisargo veti gAthArthaH / uktA saMyatopasampat, sAmprataM gRhasthopasampaducyate tatra sAdhUnAmiyaM sAmAcArI sarvatraivAdhvAdiSu vRkSAdyadho'pyanujJApya sthAtavyaM, yata Aha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Avazyaka mUlasUtram -1 ni. ( 721) ittariyaM pi na kappai avidinaM khalu paroggahAIsuM / ciTTittu nisiittu va taiyavvayarakkhaNaTThAe / vR- 'itvaramapi' svalpamapi, kAlamiti gamyate, na kalpate avidattaM khalu parAvagahAdiSu, AdizabdaH parAvagrahAMnekabhedaprakhyApakaH, kiM na kalpate iti ?, Aha-'sthAtuM' kAryotsarga kartuM 'niSIditum' upaveSTayuM, kimityata Aha- 'taiyavvayarakkhaNaTThAe' adattAdAnaviratyAkhyatRtIyavratarakSaNArthaM, tasmAdbhikSATanAdAvapi vyAghAtasambhave kvacit sthAtukAmenAnujJApya svAminaM vidhinA sthAtavyam, aTavyAdiSvapi vizramitukAmena pUrvasthita-manujJApya sthAtavyaM tadbhAve devatAM yasyAH so'vagraha iti gAthArthaH / uktA dazavidhasAmAcArI, sAmpratamupasaMharannAhani. (722) evaM sAmAyArI kahiyA dasahA samAsao esA / saMjamatavANaM niggaMthANaM maharisINaM // vR- nigadasiddhA / sAmAcAyyasivakAnAM phalapradarzanAyAhani. (723) evaM sAmAyAriM juMjaMtA caraNakaraNamAuttA / sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM // vR- nigadasiddhA eva / idAnIM padavibhAgasAmAcAryyAH prastAvaH, sA ca kalpavyavahArarUpA bahuvistarA svasthAnAdavaseyA, ityuktaH sAmAcAryupakramakAlaH, sAmprataM yathA''yuSkopakramakAlaH pratipAdyate sa ca saptadhA, tadyathAni. (724) ajjhavasAnimitte AhAre veyaNA parAdhAe / phAse ANApANu sattavihe jhijae AuM / / vR- adhyavasAnameva nimittam adhyavasAnanimittiM tasminnadhyavasAnanimitte sati, athavA adhyavasAnaM rAgamnehabhayabhedena tridhA tasminnadhyavasAne sati tathA daNDAdike nimitte sati, AhAre pracare sati, vedanAyAM nayanAdisambandhinyA satyAM parAghAto garttApAtAdisamutthastasmin sati, sparze bhujaGgAdisambandhini, prANApAnayornirodhe, kim ?, sarvatraiva kriyAmAha - 'saptavidhaM ' saptaprakAramevaM bhidyate Ayuriti gAthAsamudAyArthaH // avayavArthastUdAharaNebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni - rAgAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA egassa gAvIo hariyAo, tAhe kuDhiyA pacchao laggA tehiM niyattiyAoM, tatyego atisayadivvalavadhArI tisio gAmaM paviTTho, tassa taruNIe nINiyamudagaM, so ya pIto, sA tassa anurattA, hokkAraMtassavi na ThAti, so uThittA gato, sAvi taM paloeMtI taheva unuyatteti, jAhe addisso jAo tAhe tahaThiyA ceva rAgasaMmohiyamaNA uyallA ! evaM rAgajjhavasANe bhijati Auti / tathA nehAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA egassa vANiyagassa taruNI mahilA, tANi paroparamatIvamaNurattANi, tAhe so vANijjageNa gato, paDiniyatto vasahiM ekkAheNa na pAvai, tAhe vayaMsagA se bhAMti - picchAmo kiM sacco aNurAgo na vatti ?, tato egenAgaMtUNa bhaNiyA- so mautti, tIe bhaNiyaM kiM saccaM ?, saccaM saccaMti, tato tinnivAre pucchitA mayA, iyarassa kahiyaM so'vi taha ceva mato / evaM nehAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti, AharAgasehayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, rUpAdyAkSepajanitaH prItivizeSo rAgaH, sAmAnyastva Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 724 ] - 245 patyAdigocaraH sneha iti, bhayAdhyavasAne bhidyate AryuryathA somilasyeti - bAravatIe vAsudevo rAyA, vasudevo se piyA devaI mAyA, sA kaMci mahilaM puttassa thaNaM detiM daGkaNa addhitiM pagayA, vAsudeveNa pucchiyA-ampo ! kIsa addhiti pakaresi ?, tIe bhaNiyaM jAta ! na me puttabhaMDeNa keNai dhaNI pIutti, vAsudeveNa bhaNiyA-mA addhitiM karesi, iNhi te devayAnubhAveNa puttasaMpatti karemo devayA ArAhiyA, tIe bhaNiyaM bhavissai se divvapuriso puttotti, taheva jAyaM / jAyassa ya se gayasukumAlotti nAmaM kayaM / so ya savvajAdavapito suhaMsuheNa abhiramai, somilamAhaNadhUyA ya rUvavatitti pariNAvio, ariTThanemissa ya aMtiyaM dhammaM soUNa pavvaio, gato ya bhagavayA saddhiM dhijjAiyassavi apattiyaM jAyaM / kAleNa puNo bhagavayA saddhiM bAravatimAgao, masANe ya paDimaM Thito, diTTho ya dhijAieNaM, tato kuvieNa kuDiyaMTho matthae dAUNa aMgArANaM se bharito, tassa ya sammaM ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM, aMtagaDo ya saMvutto / vAsudevo ya bhagavato riTThanemissa calaNajuyalaM namiUNaM sese ya sAhU vaMdiUNa pucchai-bhagavaM ! kato gayasukumAlotti ?, bhagavayA kahiyaM masANe paDimaM Thito Asi, vAsudevo tattheva gato, mato diTTho, kuvieNa bhagavaM pucchio-keNesa mAriutti ?, bhagavayA bhaNiya - jasseva tumaM nayariM pavisaMtaM daddUNa sIsaM phuTTihItitti / ghijjAio'vi mAnusANi paTThAviUNa jAva nIti tAva diTTho anena pavisaMto vAsudevo, bhayasaMbhaMtassa ya se sIsaM taDitti sayasikkaraM phuTTeti / evaM bhayAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti / yaduktaM 'nimittaM sati bhidyate Ayu' riti tatrimittamanekaprakAraM pratipAdayannAha - ni. (725) daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIunhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya / / muttapurIsanirohe jinnAjinne ya bhoyaNe bahuso / dhaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkramA ee // ni. (726) vR- daNDakazAzastrarajjavaH agriH udakapatanaM viSaM vyAlAH zItoSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca mUtrapurISanirodhaH jIrNAjIrNe ca bhojanaM bahuzaH gharSaNagholaNapIDanAnyAyuSaH upakrama hetutvAdupakramA ete, kAraNe kAryopacArAt, yathA-tandulAn varSati parjanyastathA AyughRtamiti / tatra daNDAdayaH prasiddhA eva, 'vyAlAH' sarpA ucyante, gharSaNaM candanasyeva, gholanam aGguSThAGguligRhItasaJcAlyamAnayUkAyA iva, pIDanam ikSvAderiveti gAthArthaH // tathA''hAre satyasati vA bhidyate AyuryathA - ego marugo chaNe aTThArasa vAre bhuMjiUNa sUNa mao, anno puNa chuhAe maotti / vedanAyAM satyAM bhidyate AyuryathA zironayana-vedanAdibhiraneke mRtA iti / tathA parAdhAte sati bhidyate AyuryathA-vijale vA taDIe vA khANIe vA pelliyasseti / tathA sparze sati bhidyate AyuryathA-tayAviseNaM sappeNaM chittassa, jahA vA baMbhadattassa itthIrayaNaM, taMmi mae puttreNa se bhaNiyaM mae saddhiM bhoge bhuMjAhitti, tIe bhaNiyaM na tarasi majjhaM pharisaM visahittae, na pattiyai, Aso ANio, so tIe hattheNa muhAo kaDiM jAva chitto, so galiUNa sukkakkhaeNa mato, tahAvi apattiyaMtena lohamayapuriso kao, tIe avaruDio, so'vi vilINoti / tathA prANApAnanirodhe sati bhidyate AyuryathA - chagalagANaM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Avazyaka mUlasUtram-1 jaNNavADAdisu mArijaMtANaM / evaM saptavidhaM bhidyate Ayuriti / na caitatsarveSAmeva, kiMtu sopakramAyuSA na nirupakramAyuSAmiti / tatra devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / uttama-purisA ya tahA carimasarIrA ya niruvakamA / sesA saMsAratthA bhaiyA niruvakkamA va itare vA / sovavavamaniruvakkamabhedo maNio samAseNaM // Aha-adhyavasAyAdInAM nimittatvAparityAgAbhedopanyAso virudhyata iti, na, AntaretaravicitropAdhibhedena nimittabhedAnAmevopanyAsAt, sakalajanasAdharaNatvAcca zAstrArambhasya, Ahayadyevamupakramyate Ayustatazca kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca, katham?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyuH, tasyApAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzaH, yena ca karmaNA tadupakramyate tasyAkRtasyaivAbhyAgama iti, atrocyate, yathA varSazatabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhujhAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca bhASyakAra: "kammovakkAmijai apattakAlaMpi jai tato pattA / akayAgamakayanAsAmokkhAnAsAsayAdosA // na hi dIhakAliyassavi nAso tassAnubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggitarogiNo bhogo // savvaM ca padesatayA bhujai kammamaNubhAvato bhaitaM / tenAvassAnubhave ke katanAsAdayo tassa ? // kiMcidakAle'vi phalaM pAvijai paccae ya kAleNa / taha kammaM pAvijai kAleNavi paJcae annaM // jaha vA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitato paDo'vi sussai piMDIbhUto ya kAleNaM / / " ityAdi tatazca yathoktadoSAnupapattiriti dvAragAthAvayavArthaH / vyAkhyAta upakramakAlaH, sAmprataM dezakAladvArAvayavArtha ucyate-tatra dezakAlaH prastAvo'bhidhIyate, sa ca prazasto'prazastazca, tatra prazastasvarUpapratipAdanAyAhani. (727) nidbhUmagaM ca gAmaM mahilAthUbhaM ca suNNayaM daTuM / nIyaM ca kAgA oleMti jAyA bhikkhassa haraharA // vR-nirdUmakaM ca grAmaM mahilAstUpaM ca kUpataTimatyarthaH, zUnyaM dRSTvA, tathA nIcaM ca kAkAH 'olinti' tti gRhANi prati paribhramanti, tAMzca dRSTvA vidyAt yathA jAtA bhaikSasya 'harahare' tyatIva bhikSAprastAva iti, pAThAntaraM vA 'nIyaM ca kAe olinte' dRSTvetyanuvartata iti gaathaarthH| aprazastadezakAlasvarUpAbhidhitsayA''hani. (728) nimmacchiyaM mahuM pAyaDo nihI khajjagAvaNo suNNo / jA yaMgaNe pasuttA pautthavaiyA ya mattA ya // - nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdyakApaNaH zUnyaH, kullUrikApaNa iti bhAvArthaH, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH- [ni.728] 247 ato madhvAdInAM grahaNaprastAvaH, tathA yA cAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca tasyA api grahaNaM prati prastAva eveti, Asavena madanAkulIkRtatvAttasyA iti gAthArthaH / idAnIM kAlakAlaH pratipAdyate-kAlasya-satvasya zvAdeH kAlo-maraNaM kAlakAlaH, amumevArtha pratipAdayannAhani. (729) kAlena kao kAlo amhaM sajjhAyadesakAlaMmi / to tena hao kAlo akAlakAlaM kareMtenaM // vR-'kAlena' zunA 'kRtaH kAlaH' kRtaM maraNam asmAkaM svAdhyAyadezakAle tato'nena hataH kAla:-bhagnaH svAdhyAyakAlaH, 'akAle' aprastAce 'kAlaM' maraNaM kurvateti gAthArthaH / idAnIM pramANakAlaH pratipAdyate-tatrAddhAkAlavizeSa eva manuSyalokAntarvI viziSTavya. vahArahetuH aharnizarUpaH pramANakAla iti, Aha cani. (730) duviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI a| caiporisio divaso rAtI cauporisI ceva // vR-dvividhaH pramANakAlaH-divasapramANaM ca bhavati rAtrizca, catuSpauruSiI divasaH rAtriH catuSpauruSyeva, tatazca pramANameva kAlaH pramANakAlaH pauruSIpramANaM tvanyatrotkRSTahInAdibhedabhinna pratipAditameveti gAthArthaH / idAnIM varNakAlasvarUpapradarzanAyAhani. (731) paMcaNhaM vaNNANaM jo khalu vaNNeNa kAlao vaNNo / so hoi vaNNakAlo vaNNijai jova jaM kAlaM / / vR-paJcAnAM zukkAdInAM varNAnAM yaH khalu varNena chAyayA kAlako varNaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtkRSNa eva, anena gaurAdemikRSNasya ca vyavacchedaH, sa bhavati varNakAlaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, 'vaNNijai jo va jaM kAlaM'ti vaNNenaM varNaH, prarUpaNamityarthaH, tatazca varNyate prarUpyate yo vA kazcitpadArtho yatkAlaM sa varNakAlaMH, varNapradhAnaH kAlo varNakAla iti gAthArthaH / idAnIM bhAvakAlaH pratipAdyate-bhAvAnAmaudayikAdInAM sthiti vakAla iti, Aha ca -- ni. (732) sAdIsapaJjavasio caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // - sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra kAryA, keSAm ?-audayikAdInAM bhAvAnAmiti, tatazca yo'sau vibhAgabhAvanAviSayastaM jAnIhi bhAvakAlaM tu, iyamakSaragamanikA, ayaM bhAvArthaH-audayiko bhAvaH sAdiH saparyavasAnaH sAdiraparyavasAnaH anAdiH saparyavasAnaH anAdiraparyavasAna ityevamaupazamikAdiSvapi caturbhaGgiyakA draSTavayA, iyaM punaratra vibhAgabhAvanAaudiyakacaturbhanikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-nArakAdInAM nArakAdibhavaH khalcaudayiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, mithyAtvAdayo bhavyAnAmaudayiko bhAvo'nAdisaparyavasAnaH, sa evAbhavayAnAM caramabhaGgaiti / uktaH audayikaH, aupazamikacaturbhaGgikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, prathamabhaGgastvaupazamikasamyaktvAdayaH, aupazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAna iti / ukta aupazamikaH, kSAyikacaturbhaGgikAyAM tu tryAdayaH zUnyA eva, kSAyikaM cAritraM dAnAdilabdhipaJcakaM ca kSAyiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, siddhasya cAritryacAritryAdivikalpA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 Avazyaka mUlasUtram-1 tItatvAt, kSAyikajJAnadarzane tu sAdiraparyavasAne iti, anye tu dvitIyabhaGga eva sarvamidaM pratipAdayanti / uktaH kSAyikaH, kSAyopazamikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-catvAri jJAnAni kSAyopazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, matyajJAnazrutAjJAne bhavyAnAmanAdisaparyavasAne, ete evAbhavyAnAM caramabhaGga iti / uktaH kSAyopazamikaH, pAriNAmikacatuGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM gocaraH-pudgalakAye TyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, bhavyatvaM bhavyAnAmanAdiH saparyavasAnaH, jIvatvaM punaH caramabhaGga iti, uktaH pAriNAmikaH / uktArthasaGgrahagAthA bIyaM dutiyAdIyA bhaMgA vajettu biiyayaM sese / bhavamicchasammacaraNe diTThInANetarANubhavvajie / / ni. (733) etthaM puNa ahigAro pamANakAlena hoi nAyavyo / khettaMmi kami kAle vibhAsiyaM jinvriNdennN?|| vR- 'atra punaH' anekavidhakAlaprarUpaNAyAm 'adhikAraH' prayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / Aha-'dabve addha' ityAdidvAragAthAyAM 'pagayaM tu bhAveNaMtI' tyuktaM, sAmpratamatra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavya ityucyamAnaM kathaM na viruddhyata iti ?, ucyate, kSAyikabhAvakAle bhagavatA pramANakAle ca pUrvAhne sAmAyikaM bhASitamitya virodhaH / athavA pramANakAlo'pi bhAvakAla eva, tasyAddhAkAlasvarUpatvAdityalaM vistareNeti / 'uddese niddese ye' tyAdyupodghAtaniyuktipratibaddhadvAragAthAdvayasya vyAkhyAtaM kAladvAramiti / sAmprataM yatra kSetre bhASitaM sAmAyikaM tadjAnan pramANakAlasya cAnekarUpatvAdvizeSamajAnan gAthApazcArddhamAha codakaH-'khettaMmi kami kAle vibhAsiyaM jinavarideNa' ? iti gAthArthaH // codakapraznottarapratipipAdayiSayA''hani. (734) vaisAhasuddhaekkArasIeN puvvaNhadesakAlaMmi / mahaseNavaNujjANe anaMtaraM paraMparaM sesaM // vR-vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhvadezakAle' prathamapauruSyAmiti bhAvArthaH / kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznavyatyayena nirdezaH / mahasenavanodyAne kSetre anantaranirgamaH sAmAyikasya, 'paramparaM sesaM' ti zeSa kSetrajAtamadhikRtya paramparanirgamastasyeti, Aha ca bhASyakAra:-"khettaM mahaseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM pubbiM / sAmAiyamannesu ya paraMparavinigamo tassa // " iti gAthArthaH / gataM mUladvAragAthadvayapratibaddhaM kSetradvAram; iha ca kSetrakAlapuruSadvArANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, tatazca nirgamadvAravyAcikhyAsayA''ha-'nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassAnikkhevo chavviho hoi' tti yeyaM gAyopanyastA asya eva bhAvanirgamapratipAdanAyAha niyuktikAraHni. (735) khaiyaMmi vaTTamANassa niggaya bhayavao jiNiMdassa / bhAve khaovasamiyaMmi vaTTamANehiM taM gahiyaM / / vRkSAyike vartamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya bhAve, bhAvazabdaH ubhayathA'pyabhisambadhyate, bhAve kSAyopazamike vartamAnaiH 'tat' sAmAyikamanyacca zrutaM gRhItaM, gaNadharAdhibhiriti gmyte| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni. 735] 249 tatra gautamasvAminA niSadyAtrayeNa catuddarza pUrvANi gRhItAni, prapitya pRcchA niSadyocyate, bhagavAMzcAcaSTe - uppanne i vA vigame i vA dhUve i vA etA eva tisro niSadyA:, AsAmeva sakAzAddraNabhRtAm 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi' ti pratItirupajAyate, anyathA sattA'yogAt, tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo dvAdazAGgamaparacayanti, tato bhagavamaNunnaM karei sakko ya divvaM vairamayaM thAlaM divvacuNNANaM bhareUNa sAmimuvAgacchai, tAhe sAmI sIhAsaNAo uTThittA paDipuNNaM muTThi kesarANaM gehai, tAhe goyamasAmippamuhA ekkArasavi gaNaharA isi oNayA parivADIe ThAyaMti, tAhe devA AuJjagIyasaddaM niruMbhaMti, tAhe sAmI puvvaM tittha goyama- sAmissa davvehiM guNehiM pajavehiM aNujANAmiti bhaNati cuNNANi ya se sIse chuhai, tato devAvi cuNNavAsaM pupphavAsaM ca uvariM vAsaMti, gaNaM ca sudhammasAmissa dhure ThaveUNa aNujANai / evaM sAmAiyassavi attho bhagavato niggao, suttaM gaNaharehiMto niggataM, ityalaM vistareNeti gAthArthaH / sAmprataM puruSadvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha ni. (736) - davvAbhiAvaciMdhe ve dhammatthabhogabhAve ya / bhAvapuriso u jIvo bhAve pagayaM tu bhAveNaM // vR- 'davva'tti dravyapuruSaH, sa cAgamano AgamajJazarIrabhavyazarIrarAtiriktaikabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotra bhedabhinno draSTavyaH, athavA vyatirikto dvidhA - mUlaguNanirmitaH uttaraguNanirmitazca tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tadAkAravanti tAnyeva, abhilapyate'neneti abhilApaH zabdaH, tatrAbhilApapuruSaH pulliGgAbhidhAnamAtraM ghaTaH paTa iti vA, cihnapuruSastvapuruSo'pi puruSacihnopalAkSito yathA napuMsakaM ramazrucittamityAdi, tathA triSvapi liGgeSu strIpunnapuMsakeSu tRNajvAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSa iti, tathA dharmArjanavyApAra para: sAdhurdharmapuruSaH, arthArjanaparastvarthapuruSo mammaNanidhipAlavat, bhogapuruSastu samprAptasamastaviSayasukhabhogopabhogasamarthazcakravarttivat, 'bhAve ya' tti bhAvapuruSazca cazabdo nAmAdyanuktabhedasamuccayArthaH, 'bhAvapuriso u jIvo bhAve' tti pUH zarIraM puri zete iti niruktavazAd bhAvapuruSastujIvaH, 'bhAvi' tti bhAvadvAre nirUpyamANe bhAvadvAracintAyAmiti bhAvArtha:, athavA 'bhAve'tti bhAvanirgamaprarUpaNAyAmadhikRtAyAM, kim ? - 'pagayaM tu bhAveNaM' ti 'prakRtam' upayogastu bhAvenetyupalakSaNAd bhAvapuruSeNa - zuddhena jIvena, tIrthakareNetyarthaH, tuzabdAdvedapuruSeNa ca gaNadhareNeti etaduktaM bhavati- arthatastIrthakarAnnirgataM sUtrato gaNadharebhya iti evamanye'pi yathAsambhavamAyojyA iti gAthArthaH // gataM puruSadvAraM, sAmprataM kAraNadvArAvayavArthavyAcikhyA-sayA''hani. (737) nikkhevo kAraNaMmI caubviho duvihu hoi davyaMmi / taddavyamaNNadavve ahavAvi nimittanemittI // vR- asyA gamanikA - nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, karotIti kAraNaM, kAryaM nirvartayatIti hRdayaM, tasmin kAraNe kAraNa viSayaH 'caturvidhaH' caturbhedaH nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaH, nAmasthApane sujJAne, dravyakAraNaM vyatiriktaM dvidhA, yata Aha- dvividho bhavati dravye, nikSepa iti varttate, sUcanAtsUtramitikRtvA dravye iti dravyakAraNaviSayo dvividho nikSepaH parigRhyate, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyaka mUlasUtram-1 tadeva dravyakAraNadvaividhyaM darzayati miti tasyaiva paTAdevyaM tadravyaM-tantvAdi, tadeva kAraNamiti draSTavyaM, tadviparItaM vemAdyanyadravyakAraNamiti / athavA'nyatha dvividhatvaM-nimittaM naimittikamapi, apizabdAdanyathApi kAraNanAnAteti, tAM vakSyati / tatra paTasya nimittaM tantavastu eva kAraNaM, tadvyatirekeNa paTAnutpatteH, yathA ca tantubhirvinA na bhavati paTastathA tadgatAtAnAdiceSTAdivyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca ceSTAyA vaimAdinimittaM, tato nimittasyedaM naimittikmiti| ni. (738) samavAi asamavAI chaviha kattA ya kamma karaNaM ca / tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe y|| vR-samekIbhAve avo'pRthaktve aya gatau, tatazcaikIbhAvenApRthaggamanaM samavAyaH-saMzleSaH sa yeSAM vidyate te samavAyinaH-tantako yasmAtteSu paTaH samavaitIti, samavAyinazca te kAraNaM ca samavAyikAraNaM-tantusaMyogAH, kAraNadravyAntara-dharmatvAt paTAkhyakAryadravyAntarasya dUra vartitvAt asamavAyinaH ta eva kAraNamasamavAyikAraNamiti / Aha-arthAbhede satyanekadhA kAraNadvayopanyAso'narthaka iti, na, sajJAbhedena tantrAntarIyAbhyupagamapradarzanaparatvAttasya, athavA SadhimityAha kartA ca kAraNaM, tasya kArye svAtantryeNopayogAt, tamantareNa vivakSita-kAryAnutpatteH abhISTakAraNavat, tatazca ghaTotpattI kulAlaH kAraNaM, tathA kAraNaM ca-mRtpiNDAdi karaNaM, tasya sAdhakatamatvAta, tathA karma ca kAraNaM, kriyate-nirvayate yattatkarma-kAryama, Aha-tatkathamalabdhAtmalAbha tadA kAraNamiti ? atrocyate, karyanirvartanamikrayAviSayatvAttasyopacArAtkAraNatA, uktaM ca "nirvartya vA vikArya vA, prApyaM vA yakriyAphalam / __ tat dRSTASTasaMskAraM, karma karturyadIpsitam // " ityAdi, mukhyavRttyA vA saukaryaguNena karma kAraNaM, tathA sampradAnaM ca ghaTasya kAraNaM, tasya karmaNA'bhipretatvAt, tamantareNa tasyAbhAvAt, samyak satkRtya vA prayatnena dAna sampradAnam, ata eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI, kiM tu brAhmaNAya ghaTaM dadAtIti, tathA'pAdAnaM kAraNaM, vivakSitapadArthApAye'pi tasya dhruvatvena kAryopakArakatvAd, 'do avakhaNDane' dAnaM khaNDanam apasRtya maryAdayA dAnamapAdAnaM, piNDApAyo'pi mRdo dhruvatvAdapAdAnateti, sA ca ghaTasya kAraNaM, tAmantareNa tasyAnutpatteH, tathA sannidhAnaM ca kAraNaM, tasyAdhAratayA kAryopakArakatvAt, sannidhIyate yatra kAryaM tatsannidhAnam-adhikaraNaM, tacca ghaTasya cakraM tasyApi bhU:, tasyA apyAkAzama, AkAzasya tvadhikaraNaM nAsti, svarUpapratiSTitatvAta, ghaTasya cedaM kAraNam, etadabhAve ghaTAnutpatteriti gAthArthaH / uktaM dravyakAraNam, idAnIM bhAvakAraNam ni. (739) duvihaM ca hoi bhAve apasatya pasatthagaM ca apasatthaM / saMsArassegavihaM duvihaM tivihaM ca nAyavvaM / / vR-bhavIti bhAvaH, sa caudayikAdiH, sa eva kAraNaM saMsArApavargayoriti bhAvakAraNaM, tatra 'dvividhaM ca dvipakAraM ca bhavati, bhAve vicAryamANe, kAraNamiti prakramAdgamyate, bhAvaviSayaM vA, bhAvakAraNamityarthaH, aprazastam-azobhanaM prazastaM-zobhanaM ca, tatrAprazastaM saMsArasya sambandhi ekavidham-ekabhedaM dvividhaM-dvibhedaM trividhaM-tribhedaM ca jJAtavyaM, cazabdazcaturvidhAdyanukta Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.739] 251 kAraNabhedasamuccayArtha iti gAthArthaH / / yaduktaM-'saMsAresyaikavidha' mityAdi, tadupapradarzanAyAhani. (740) assaMjamo ya ekko annANaM aviraI ya duvihaM tu / annANaM micchattaM ca aviratI ceva tivihaM ta / / vR. 'asaMyamaH' aviratilakSaNaH, sa hyeka eva saMsArakAraNam, ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvAdapradhAnatvAditi, tathA'jJAnamaviratizca dvividhaM tu saMsArakAraNaM, tatrAjJAna-karmAcchAditajIvasya viparItAvabodha iti, aviratistu sAvadyayogAnivRttiriti, tathA mithyAtvamajJAnaM cAviratizceva trividhaM tu saMsArakAraNaM, tatra mittyAtvam-atattvArthazraddhAnaM, zeSaM gatArtham, evaM kaSAyAdisamparkAdanye'pi bhedAH pratipAdayitavyA iti gAthArthaH / / uktamaprazastaM bhAvakAraNam, adhunA prazastamucyateni. (741) hoi pasatthaM mokkhassa kAraNaM egaduvihativihaM vA / taM ceva ya vivarIyaM ahigAro pasathaeNetthaM // bR-bhavati prazastaM bhAvakAraNaM mokSasya kAraNamiti, tacca 'eka' mityekavidhaM dvividhaM trividhaM vA, idaM punaH 'tadeva' ca saMsArakAraNam asaMyamAdi viparItataM draSTavyam, ekavidhaM saMyamaH, dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti, 'adhikAraH' prastAvaH 'prazastena' bhAvakAraNena 'atra' sAmAyikAnvAkhyAne, mokSAGgatvAdasyeti / tatazca prazasta bhAvarUpaM cedaM, kAraNaM ca mokSasya iti adhikArabhAvaneti gAthArthaH / / itthaM kAraNadvAre adhikAra pradarzya punaH kAraNadvArasaGgatameva vaktavyatAzeSamAzaGkAdvAreNAbhidhitsurAha - ni. (742) titthayaro kiM kAraNa bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? / titthayaranAmagottaM kammaM me veiyavvaMti / / vRtIrthakaraNazIlastIrthakaraH, tIrthaM pUrvokta, sa 'kiMkAraNaM' kiMnimittaM bhASate sAmAyikaM tvadhyayanaM ? tuzabdAdanyAdhyayanaparigrahaH, tasya kRtakRtyatvAditi hRdayam, atrocyate 'tIrthakaranAmagotraM tIrthakaranAmasajhaM, gotrazabdaH saJjJAyAM, karma mayA veditavyamityanena kAraNena bhASata iti gAthArthaH // ni. (743) taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / banjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittA NaM / / vR- vyAkhyA-pUrvavat // ni. (744) niyamA manuyagatIe itthI puriseyarovva suhaleso / AseviyabahulehiM vIsAe annayaraehiM / / vR-pUrvavadeva / itthaM tIrthakRtaH sAmAyikabhASaNe kAraNamabhidhAyAdhanA gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchravaNakAraNaM pratipAdayannAhani. (745) goyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAmiti ? / nANassa taM tu suMdaramaMgulabhAvANa uvaladdhI / / vR- gautamAdayo gaNadharAH 'kiMkAraNaM tu' kiMnimittaM kiMprayojanamityarthaH, sAmAyika 'nizAmayanti' zRNvanti, atrocyate-'nANassa'tti prAkRtazailyA caturthyarthe SaSThI, tatazca jJAnAyA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Avazyaka mUlasUtram-1jJAnArthaM, tAdarthya caturthI, teSAM hi bhagavadvadananirgata sAmAyikazabdaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvanA, tattu jJAnaM 'sundaramaGgulabhAvAnAM' zubhetarapadArthAnAM 'ubaladdhI' tti upalabbyeupalabdhinimittamiti gAthArthaH / / sA ca sundaramaGgulabhAvopalabdhiH pravRttinivRttyoH kAraNam ni. (746) hoi pavittinivittI saMjamatava paavkmmagghnnN| kammavivego ya tahA kAraNamasarIrayA ceva // vR-zubhetarabhAvaparijJAnAdbhavataH 'pravRttinivRttI' zubheSu pravRttirbhavatItarebhyo nivRttiriti, te ca pravRttinivRttI 'saMyamatava' iti saMyamatapasoH kAraNaM, tatra nivRttikAraNetve'pi saMyamasya prAgupAdAnamapUrvakarmAgamanirodhopakAreNa prAdhAnyakhyApanArthaM, tatpUrvakaM ca vastutaH saphalaM tapaH, kAraNAnyathopanyAsastu saMyame satyapi tapasi pravRttiH kAryotyamunA'zena prAdhAnyakhyApanArthamevetyalaM prasaGgena, tayozca saMyamatapasoH 'pAvakammaaggahaNaM' ti pApakarmAgrahaNaM karmavivekazca, tatha 'kAraNaM nimittaM prayojanaM yathAsaGghayam, uktaM ca paramamunibhiH-'saMyame aNaNhayaphale, tave vodANaphale' ityAdi, aNaNhayaH -anAzravaH vodANaM-karmanirjarA, karmavivekasya ca prayojanam 'asarIrayA ceve'ti azarIrataiva, caH pUraNArthaH, iti gAthArthaH / sAmprataM vivakSitamarthamuktAnuvAdena Ahani. (747) kammavivego asarIrayAya asarIrayA anAbAhA / hoaNabAhanimittaM aveyaNamaNAulo niruo| vR. 'karmavivekaH' karmapRthagbhAvaH ezarIratAyAH kAraNam, azarIratA 'anAbAhAe'tti anAbAdhAyAH kAraNaM bhavati, 'anAbAdhanimittam 'anAbAdhakArya, nimittazabdaH kAryavAcakaH, tathA ca vaktAro bhavanti-anena nimittena-anena kAraNena mayedaM prArabdham, anena kAryeNetyarthaH, tatazca bhavatyAnAbAdhakAryam, 'avedanaH' vedanArahito, jIva iti gamyate, sa cAvedanatvAd 'anAkulaH' avihvala ityarthaH, anAkulatvAcca nIrugbhavatIti gAthArthaH // ni. (748) nIruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsao hoi / sAsayabhAvamuvagao avvAbAhaM suhaM lahai // vR-sa hi jIvaH nIruktayA acalo bhavati, acalatayA ca zAzvato bhavati, zAzvatabhAvamupagataH kim ? avyAbAdhaM sukhaM labhata iti gAthArthaH / itthaM pAramparyeNAvyAbAdhasukhArtha sAmAyikazravaNamiti / gataM kAraNadvAraM, pratyayadvAramadhunA vyAkhyAyata iti, Aha cani. (749) paccayanikkhevo khalu davvaMmI tattamAsagAio / bhAvaMmi ohimAI tivihA pagayaM tu bhAveNaM / / kR.pratyAyatIti pratyayaH pratyayanaM vA pratyayaH, tanikSepaH-tanyAsaH, khaluzabdo'nantaroktakAraNanikSepasAmyapradarzanArthaH, tatazca nAmAdizcaturvidhaH pratyayanikSepo, nAmasthApane sugame, 'dravye' dravyaviSayastaptamASakAdiH, AdizabdAddhaTadivyAdiparigraH, dravyaM ca tatpratyAyyapratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayaH-taptamASakAdireva, tajjo vA pratyAyyapuruSa pratyaya iti 'bhAvammi' tti bhAve vicAryamANe'vadhyAdistrividho bhAvapratyayaH, tasya bAhyaliGgakAraNAnapekSatvAd, AdizabdAnmanaH paryAyakevalaparigrahaH, matizrute tu bAhyaliGgakAraNApekSitvAnna vivakSite, bahu cAtra vaktavyaM tacca nocyate, granthavistarabhayAditi, prakRtam' upayogastu sAmAyikamaGgIkRtya 'bhAveNaM' ___ Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.749] 253 ti bhAvapratyayeneti gAthArthaH // ata evAhani. (750) kevalanANitti ahaM arahA sAmAiyaM parikaheI / tesipi paccao khalu savvaNNU nisAmiti // vR- kevalajJAnI ahamiti svapratyayAdarhan pratyakSat eva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyika parikathayati, 'teSAmapi' zrotRNAM gaNadharAdInAM hRdgatAzeSasaMzayaparicchittyA pratyayazraH' avabodhaH sarvajJa ityevaMbhUto bhavati, asmAdeva yatkaizciduktaM- sarvajJo'sAviti hyetattatkAla'pi bubhutsubhiH| tatjJAnajJeyavijJAnarahitaigamyate katham ? // ityAdi, taddhyudastaM veditavyam, anyathA caturvede puruSa lokasya tadvyavahArAnupapatteH, vijRmbhitaM cAtrAsmatsvayUthyaiH pravacanasiddhyAdiSu, ataH sAtapratyayA 'nizAmayanti' zRNvantIti gAthArthaH / / gataM pratyayadvAram, idAnI lakSaNadvArAvayavArthapratipAdanAyAhani. (751) nAma ThavaNA davie sarise sAmaNNalakkhaNAgAre / gairAgai nANattI nimittaM uppAya vigame ya // vR- lakSyate'neneti lakSaNaM-padArthasvarUpaM, tacca dvAdazadhA, tatra nAmalakSaNaM lakSaNamitIyaM varNAnupUrvI, sthApanAlakSaNaM lakArAdivarNAnAmAkAravizeSaH, dravyalakSaNaM jJazarIrAdvyatiriktaM yadyasya dravyasyAnyato vyavacchedakaM svarUpaM, yathA gatyAdi dharmAstikAyAdInAm, idameva kiJcinmAtravizeSAtsAddazyasAmAnyadilakSaNabhedato nirupyate-tatra 'sarise' tti sAdRzyaM lakSaNam, ihatyaghaTasadRzaH pATaliputrako ghaTa iti, 'sAmannalakakhaNaM' ti sAmAnyalakSaNaM yathA siddhatvaM siddhAnAM sadravyajIvamuktAdidharmaiH sAmAnyamiti, 'AgAra'tti Akriyate'nenAbhipretaM jJAyata ityAkAro-bAhyaceSTArUpaH, sa evAntarAkUtagamakarUpatvAllakSaNamiti, uktaM ca - "AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASitena ca / netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM manaH / / " iti, 'gairAnai' tti gatyAgatilakSaNaM dvayordvayoH padayorvizeSaNavizeSyatayA anukUlaM gamanaM gatiH pratyAvRttyA prAtikUlyenAgamanamAgatiH, gatizcAgatizca gatyAgatI tAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNaM, taccaturdhA-pUrvapadavyAhatamuttarapadavahatamubhayapadavyAhatamubhayapadAvyAhatamiti, tatra pUrvadavyAhatodAharaNam- 'jIve NaM bhaMte ! neraie ? neraie jIve ?, goyamA ! jIve siya neraie siya aneraIe, neraie puNa niyamA jIve' uttarapadavahatodAharaNam-'jIvai bhaMte ! jIve jIve jIvai ?, goyamA ! jIvai tAva niyamA jIve, jIve puNa siya jIvai siya no jIvai' siddhAnAM jIvanAbhAvAditi hRdayam, ubhayapadavyAhatodAharaNam-'bhavasiddhie NaM bhaMte ! neraie, neraei bhavasiddhie?, goyamA bhavasiddhie siya neraie siya aneraie, neraievi siya bhavasiddhie siya abhavasiddhie' ubhayapadAvyAhatodAharaNam-jIve bhaMte ! jIve jIve jIvo ?, goyamA ! jIve niyamA jIve jIve'vi niyamA jIve' upayogo niyamAjIvaH jIvo'pi niyAmadupayoga iti bhAvanA / loke'pi gatyAgatilakSaNaM -- 'rUvI ya ghaDotti cUto dumotti nIloppalaM ca logaMmi / jIvo saceyaNotti ya vigappaniyamAdayo bhaNiyA / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyaka mUlasUtram-1 tathA 'nANatti' tti nAnAbhAvo nAnAtA-bhinnatA, sA ca lakSaNaM, sA punazcaturkI- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato nAnAtA dvidhA-tadravyanAnAtA anyadravyanAnAtA ca, tatra tadravyanAnAtA paramANUnAM parasparato bhinnatA, anyadravyanAnAtA paramANoddhyaNukAdibhedabhinnatA, evamekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazukAnAM tadatannAnAtA vAcyA, idaM ca lakSaNaM padArthasvarUpAvasthApakatvAt 'nimittaM ti lakSyate zubhazubhamaneneti lakSaNaM nimittameva lakSaNaM nimittalakSaNaM, taccASTadhA, uktaM ca - "bhomasumiNaMtarikkhaM divvaM aMgasara lakkhaNaM taha ya / vaMjaNamaTTavihaM khalu nimittameyaM muNeyavvaM / / " svarUpamasya granthAntaradavaseyam / / upapAda tti yato nAnutpannaM vastu lakSyate ata utpAdo'pi vastulakSaNaM, 'vigamoya' tti vigamazca vinAzazca vastulakSaNaM, tamantareNotpAdAbhAvAt, na hi vaRtayA'vinaSTamaGgulidravyaM Rjutayotpadyata iti bhAvaneti gAthArthaH // ni. (752) vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ___ ahavAvi bhAvalakkhaNa caubvihaM saddahaNamAI // vR- 'vIriyaM ti vIrya-sAmarthyaM yadyasya vastunaH tadeva lakSaNaM vIryalakSaNam, Aha ca bhASyakAraH "viriyaMti balaM jIvassa lakkhaNaM jaM ca jassa sAmatthaM / davvassa cittarUvaM jaha viriyaM mahosahAdINaM // " tathA bhAvAnAm-audayikAdInAM lakSaNaM puTUlavipAkAdirUpaM bhAvalakSaNaM, yathodayalakSaNaH audayikaH, upazamalakSaNastvaupazamikaH, tathAnutpattilakSaNaH kSAyiko, mizralakSaNaH kSAyopazamikaH, pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH, saMyogalakSaNaH sAnnipAtika iti / athavA bhAvAzca te lakSaNaM cAtmana iti bhAvalakSaNaM, tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt kSayopazamopazamakSayasvabhAvatvAd bhAvalakSaNatA, amumevArthaM cetasyAropyAha-'bhAve ya' ityAdi, bhAve ca-vicAryamANe tathA lakSaNamidaM "samAsataH' sajhepato bhaNita / sAmAyikasya vaizeSikalakSaNAbhidhitsayA''ha'ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvidhaM saddahaNamAdI' athavA'pi bhAvasya-sAmAyikasya lakSaNamanusvAralopo'tra draSTavyaH, caturvidhaM zraddhAnAdIti gAthArthaH // yaduktaM-'caturvidhaM zraddhAnAdi' tapradarzanAyAhani. (753) saddahaNa jANaNA khalu viratI mIsAya ya lakkhaNaM kahae / te'vi nisAmiti tahA caulakkhaNasaMjuyaM ceva / / vR- iha sAmAyikaM caturvidhaM bhavati, tadyathA-samyaktvAsAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM cAritrAcAritrasAmAyikaM ca, asya yathAyogaM lakSaNaM 'saddahaNaM' ti zraddhAnaM, lakSaNamiti yogaH samyaktvasAmAyikasya, 'jANaNa'ti jJAnaM jJa-saMvittirityarthaH, sA ca zrutasAmAyikasya, khulazabdo nizcayataH parasparataH sApekSatvavizeSaNArthaH, 'viratitti viramaNaM viratiH-azeSasAvadyayoganivattiH, sA ca cAritrasAmAyikasya lakSaNaM. 'bhIsA ya'tti mizrA-viratAviratiH. sA ca cAritrAcAritrAsAmAyikasya lakSaNaM, kathyatatyanena svamanISikA'pohane zAstrapAratantryamAha, bhagavAn jina evaM kathayati, tasya ca kathayataH 'te'pi' gaNadharAdayaH 'nizAmayanti' zRNvanti Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.753] 255 "tathA' tenaiva prakAreNa caturlakSaNasaMyuktameveti gAthArthaH // uktaM lakSaNadvAram, adhunA nayadvAraM pratipipAdayiSurAhani. (754) negamasaMgahavavahAraujjusue ceva hoi boddhabve / sadde ya samabhirUDhe evaMbhUe ya muulnyaa| vR-nayantIti nayAH-vastvavabodhagocaraM prApayantyanekadharmAtmakajJeyAdhyavasAyAntarahetava ityarthaH, te ca naigamAdayaH, naigamaH saGgrahaH vyavahAraH RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH, zabdazca samabhirUDhaH evambhUtazca mUlanayA iti gAthAsamudAyArtho nigadasiddhaH / / avayavArthaM tu pratinayaM nayAbhidhAnaniruktadvAreNa vakSyati, Aha cani. (755) negehiM mAnehiM miNaittI negamassa neruttI / sesANaMpi nayANaM lakkhaNamiNamo suNeha vocchN| vRna ekaM naikaM prabhUtAnItyarthaH, naikairmAna :-mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnarmimIte minotIti vA naikama iti, iyaM naikamasya niruktiH, nigameSu vA bhavo naigamaH, nigamAH-padArthaparicchedAH, tatra sarvaM sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAvizeSaM dravyatvAdivyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca vizeSa paramANumiti / Aha-itthaM tabayaM naigamaH samyagdhaSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt, sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnya. vizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAra: "jaM sAmaNNavisese paropparaM vatthuto ya so bhinne / __ mannai acaMtamato micchaddiTTI kaNAtovba // dohivi naehi nItaM satthulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa annonnaniravekkhA !" athavA nilayanaprasthakagrAmodAharaNebhyo'nuyogadvArapratipAditebhyaH khalvayamavaseya ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / 'sesANa' mityAdi zeSANAmapi nayAnAM saGgrahAdInAM lakSaNamidaM zRNuta 'vakSye' abhidhAsya ityayaM gAthArthaH / / ni. (756) saMgahiyapiMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaccai vinicchiyatyaM vavahAro savvadavvesuM / dR-Abhimukhyena gRhItaH-upAttaH saGghahItaH piNDitaH-ekajAtimApannaH artho-viSayo yasya tatsaGgrahItapiNDitArtha saGgrahasya vacanaM saGgrahavacanaM 'samAsataH' saGkSapataHbruvate tIrthakaraNagaNadharA iti, etaduktaM bhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalu ayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate na vizeSAn, tathA ca manyate-vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAH syuranarthAMntarabhUtA vA ?, yadyarthAntarabhUtAH na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt, khapuSpavat, athAnAntarabhUtAH sAmAnyamAtra te, tadvyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, paryAptaM vyAsena, uktaH saGgrahaH / 'vaccati' ityAdi vrajati-gacchati niH-Adhikyena cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH-sAmAnyaM vigato nizcayo vinizcayaH- niHsAmAnyabhAvaH tadartha-tanimittaM, sAmAnyabhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, ka? -'sarvadravyeSu sarvadravyaviSaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khalu, ayaM hi sadityukte . Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 Avazyaka mUlasUtram -1 vizeSAneva ghaTAdIna pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaM sAmAnyaM, tasya vyavahArApetvAt, tathA ca-sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ?, yadi bhinnaM vizeSavyatirekeNopalabhyeta, na copalabhyate, athAbhinnaM vizeSamAtraMtat, tadavyatiriktatvAta, tadavyatiriktvAta, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaH-AgopAlAGganAdhavabodho na katipayavidvatsannibaddha iti, tadarthaM vrajati sarvadravyeSu, Aha ca bhASyakAra: "bhamarAdi paJcavaNNAdi nicchae jaMmi vA janavayassa / atye vinicchao so vinicchayatthotti jo genjho // " "bahutaraotti ya taM ciya gamei saMte'vi sesae muyi| ___ saMvavahAraparatayA vavahAro loyamicchaMto / / " ityAdi, ukto vyavahAra iti gAthArthaH / / ni. (757) pacuppannaggAhI ujusuo nayavihI muNeyavyo / icchai visesiyataraM pachuppannaM nao saddo // vR-sAmpratamutpanna pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, pratiprati votpanna pratyatpanna-bhinnavyaktisvAmikamityarthaH, tadgrahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI, RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH tatra Rju-vartamAnamatItAnAgatavaparityAgAt vastvakhilaM Rju tatsUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, yadvA ju-vaRviparyayAdabhimukhaM zrutaM tu jJAnaM, tatazcAbhimukhaM jJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt; ayaM hi nayaH vartamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItameSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAd adhzyatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt, khupuSpavat, tasmAdvartamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhedabhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM tu taTaH taTI taTamiti, vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhannaM nAmasthApanAdravyabhAvA ityukta RjusUtraH, 'icchati' pratipadyate 'vizeSitataraM' nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyatvena ca pratyutpannaM-vartamAnaM nayaH, kaH ?, 'zapa Akroze zapyate'neneti zabdaH, tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnayo'pi zabda eva, tathAhi-ayaM nAmasthApanAdravyakumbhAH na santyeveti manyate, takAryAkaraNAt, khapuSpavat, na ca bhinnaliGgavacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArthaH // ni. (758) vatthUo saMkamaNaM hoi avatthU nae samabhirUDhe / vaMjaNamatthatadubhayaM evaMbhUo visesei / kR vastunaH saGkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe, vastuno-ghaTAkhyasya saGkramaNam anyatra kuTAkhyAdau gamanaM kima?-bhavati avastu-asamidatyarthaH, naye paryAlocyamAne ekasminnAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH tasmin, iyamatra bhAvanA-ghaTaH kuTaH kumbha ityAdizabdAn bhintrapravRttinimittatvAdibhannArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanA ghaTaH, viziSTaceSTAvAnartho ghaTa iti, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAtkuTaH, kauTilyayogAtkuTaH, tathA 'ubha umbha pUraNe' umbhanAt umbhaH, kusthitapUraNAdityarthaH, tatazca yadA ghaTArthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.758] 257 vastunaH kuTAdestatra saGkrAntiH kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyatra saGkrAntyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa, uktaH samabhirUDhaH / 'vANa' mityAdi vyajyate'nena vyanaktIti vA vyaJjanaM-zabdaH arthastu-tagocaraH, tacca tadubhayaM ca tadubhayaM-zabdArthalakSaNam 'evambhUto' yathAbhUto nayaH vizeSayati, idamatra hRdayam-zabdamarthena vizeSayarthaM ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA' mityatra ceSTayA ghaTazabdaM vizeSayati, ghaTazabdenApi ceSTAM, na sthAnabharaNakriyAM, tatazca yadA yoSinmastakavyavasthitaH ceSTAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA sa ghaTaH, tadvAcakana zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM taddhvanezcA-vAcakatvamiti gaathaarthH| evaM tAvannaigamAdInAM mUlajAtibhedena saMkSepalakSaNamabhidhAyAdhunA tababhedasaGkhyAM pradarzayannAhani. (759) ekeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva / anno'vi ya Aeso paMceva sayA nayANaM tu // -anantaroktanaigamAdinayAnAmekaikazca svabhedApekSayA 'zatavidhaH' zatabhedaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu, anyo'pi cA''dezaH paJca zatAni bhavanti tu nayAnAM, zabdAdInAmekatvAd ekaikasya ca zatavidhatvAditi hRdayam / apizabdAtSaT catvAri dve vA zate, tatra SaT zatAni naigamasya saGgrahavyavahAradvaye pravezAd, ekaikasya ca zatabhedatvAt, tathA catvAri zatAni saGgrahavyavahAraRjusUtrazabdAnAmekaikanayAnAM zatavidhatvAt, zatadvayaM tu naigamAdInAmRjusUtraparyantAnAM dravyAstikatvAt, zabdAdInAM ca paryAyAstikatvAt, tayozca zatabhedatvAditi gAthArthaH / / ni. (760) eehiM diTThivAe parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa anabbhuvagamo ahigAro tihi u osannaM / / kR. 'ebhiH' naigamAdimirnayaiH saprabhedaidRSTivAde prarUpaNana, sarvavastUnAM kriyata iti vAkyazeSaH, sUtrArthakathanA ca, Aha-vastUnAM sUtrArthAnatilacanAdadhyAhAro'narthaka iti, na, tatsUtropanibaddhasyaiva sUtrArthatvena vivakSitatvAta, tadvyatirekeNApi ca vastusambhavAt, 'iha punaH' kAlikazrute 'anabhyupagamaH' nAvazyaM nayAkhyA kAryeti, kintu?, zrotrapekSa kAryA, tatrApyadhikArastribhirAdhaiH 'utsannaM' prAyasa iti gAthArthaH / / Aha-'iha punaranabhyupagama' ityabhidhAya punasinayAnujJA kimarthamiti, ucyateni. (761) natthi naehi vihUNaM suttaM atyo va jinamae kiMci / Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA // vR- nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kiJcidityatasrinayaparigrahaH, azeSanayapratiSedhastvAcAryavineyAnAM viziSTabuddhyabhAvamapekSya iti / Aha ca-Azritya punaH zrotAraM-vimalamati, tuzabdaH punaH zabdArthe, kim ?-nayAnayavizArado-gururbrayAditi gAthArthaH / / uktaM nayadvAram, adhunA samavatAradvAramucyate caiteSAM nayAnAM samavatAraH?, kvavA'navatAra iti saMzayApohAyAhani. (762) mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro natthi puhutte samoyAro // | 24|17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Avazyaka mUlasUtram-1 vR- mUDhA nayA yasmin tanmUDhanayaM tadeva mUDhanayika, svArthe Thaka, athavA avibhAgasthA mUDhAH, mUDhAzca te nayAzca mUDhanayAH te'sminvidyante 'ata iniThanA' viti mUDhanayika, zrutaM 'kAlikaM tu' kAlikamiti kAle-prathamacaramapauruSIdvaye paThyat iti kAlikaM, na nayAH samavataranti, atra pratipadaM na bhaNyanta iti bhAvanA / Aha-cha punaramISAM samavatAraH ?, 'apuhutte samotAro' apRthagbhAvo'pRthaktvaM caraNadharmasaGkhyAdravyAnuyogAnAM pratisUtramavibhAgena vartanamityarthaH, tasminnayAnAM vistareNa virodhAvirodhasammvavizeSAdinA samavatAraH, 'natyi puhute samotAro' nAsti pRthaktve samavatAraH, puruSavizeSApekSaM vA'vatAya'nta iti gAthArthaH / / Aha-kiyantaM kAlamapRthaktvamAsIt ?, kuto vA samArabhya pRthaktvaM jAtamiti ? ucyateni. (763) jAvaMti ajjavairA apuhuttaM kaaliyaanuogss| tenAreNa puhuttaM kAliyasua diTThivAe ya // vR-yAvadAryavairAH guravo mahAmatayastAvadapRthaktvaM kAlikAnuyogasyAsIt, tadA sAdhUnAM tIkSNaprajJatvAt, kAlikagrahaNaM prAdhanyakhyApanArtham, anyathA srvaanuyogsyaivaapRthktvmaasiiditi| tata ArataH pRthaktvaM kAlikazrute dRSTivAde ceti gAthArthaH // atha ka ete AryavairA iti ?, tatra stavadvAreNa teSAmutpattimabhidhitsurAha-. ni. (764) tuMbavanasaMnivesAo niggayaM piusagAsamallINaM / chammAsiyaM chasu jayaM mAUNasamatriyaM vaMde // vR-tumbavanasannivezAnirgataM pituH sakAzamAlInaM pANmAsikaM SaTsu-jIvanikAyeSu yataMprayatlavantaM mAtrA ca samanvitaM vande, ayaM samudAyArthaH / avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, __ vairasAmI puvvabhave sakkassa devaranno vesamaNassa sAmANio Asi / ito ya bhagavaM vaddhamAnasAmI piDhicaMpAe nayarIe subhUmibhAge ujANe samosaDho, tattha ya sAlo rAyA mahAsAlo juvarAyA, tesiM bhaginI jasavatI, tIse bhattA piTharo, putto ya se gAgalInAma kumAro, tato sAlo bhagavato samIve dhammaM soUNa bhaNai-jaM navaraM mahAsAlaM rajje abhisiMcAmi tato tumhaM pAdamUle pavvayAmi, tena gaMtUNa bhaNito mahAsAlo-rAyA bhavasu, ahaM pavvayAmi, so bhaNaiahaMpi pavvayAmi, nahA tume iha amhANaM meDhIpamANaM tahA pavvaiyassavitti, tAhe gAgilI kaMpillapurAto AneuM rajje abhisiMcito, tassa mAyA jasavatI kaMpillapure nagare dinniyA piThararAyaputtassa, tena tato Anio, tena puNa tesiM do purisasahassavAhiNIo sIyAo kAriyAo, jAva te pabvaiyA, sAvi tesiM bhaNiI samaNovAsiyA jAyA, te'vi ekArasaMgAI ahijjiyaa| annayA ya bhagavaM rAyagihe samosaDho, tato bhagavaM niggato caMpaM jato padhAvito, tAhe sAlamahAsAlA sAmi pucchaMti-amhe piTTicaMpaM vaccAmo, jai nAma koi tesiM pavvaena sammattaM vA labheja, sAmI jANai-jahA tANi saMbujjhihinti, tAhe tesiM sAmiNA gotamasAmI biijao dinno, sAmI caMpaM gato, goyamasAmI'vi piTTicaMpaM gato, tattha samavasaraNaM, gAgali piTharo jasavatI ya niggayANi, tANi paramasaMviggANi, dhammaM soUNa gAgalIputtaM rajje abhisiMciUNa mAtApitisahito pavvaio, goyamasAmI tANi ghettUNaM caMpaM vaccai, tesiM sAlamahAsAlANaM caMpaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 764] 259 vaccaMtANaM hariso jAto- jahA amhe etehiM rajje ThAviyANi puNaravi dhamme ThAviyANi saMsArAto moiyANi, evaM ciMtaMtANaM subheNa'jjhavasANeNa tiNhavi kevalanANaM samuppaNNaM, evaM tANi uppannanANANi gayANi caMpaM, sAmi padakkhiNeuM titthaM namiUNa kevaliparisaM padhAvitANi, goyamasAmI'vi bhagavaM padakkhiNeUNa pAdesu paDito uTThito bhaNai kahaM vaccaha ?, eha sAmiM vaMdaha, tAhe bhagavayA bhaNio-mA goyama ! kevalI AsAehi, tAhe AuTTo khAmei, saMvegaM cAgato, citei ya-mA'haM na ceva sijjhejjA / ito ya sAmiNA puvvaM vAgariyaM anAgae goyamasAmimmi jahA jo aTThApadaM vilaggai ceiyANi ya vaMdai dharaNiyogaro so teneva bhavaggahaNeNaM sijiti, taM ca devA annamannassa kahiMti, jahA kira dharaNigoyaro aTThAvayaM jo vilaggati so teneva bhavena sijjhai, tato goyamasAmI ciMtai jahA aTThAvayaM vaccejjA, tato sAmI tassa hiyayAkUtaM jANiUNa tAvasAya saMbujjhihintitti bhagavayA bhaNito vacca goyama ! aTThAvayaM ceiyaM vaMde,. he bhagavaM gomo bhagavaM vaMdittA gato aTThAvayaM, tattha ya aDDAvade janavAyaM soUNa tinni tAvasA paMcasaya parivArA patteyaM 2 aTThAvayaM vilaggAmotti, taM jahA- koMDiNNo dinno sevAlI, koMDiNNo saMparivAro cautthaM 2 kAUNa pacchA mUlakaMdAni AhArei saccittANi, so paDhamaM mehalaM vilaggo, dinno'vi chaTThassa 2 parisaDiyapaMDupattANi AhArei, so biiyaM mehalaM vilaggo, sevAlI aTThamaM aTThameNa jo sevAlo saMyamaellao taM AhArei, so taiyaM mehalaM vilaggo / io ya bhagavaM goyamasAmI urAlasarIro hutavahatajitaruNaravikiraNateyo, te taM ejaMtaM pAsiUNa bhati- esa kira thullasamaNao ettha vilaggihititti ?, jaM amhe mahAtavassI sukkA lukkhA na tarAmo vilaggiuM / bhagavaM ca goyamo jaMghAcAraNaladdhIe lUtApuDagaMpi nissAe uppayai, jAva te paloeMti, esa Agato 2 esa addaMsaNaM gatotti, evaM te tiSNivi pasaMsaMti, vimhiyA acchaMti ya paloentA, jadi uttarati eyassa vayaM siisaa| goyamasAmIvi ceiyANi vaMdittA uttarapuratthime disibhA puDhavisilAvaTTae asogavarapAdavassa ahe taM rayA vAsAe uvAgato / io ya sakkatsa logapAlI vesamaNo aTThAvayaM ceivaMdao Agato, so ceiyANiM vaMdittA goyamasAmiM vaMdai, tato se bhagavaM dhammakahAvasare anagAraguNe parikahei, jahA bhagavaMto sAhavo aMtAhAra paMtAhArA evamAdi, vesamaNo ciMtei esa bhagavaM erise sAhuguNe vaNNei, appaNo se imA sarIrasukumAratA jA devANavi na atthi, tato bhagavaM tassAkUtaM nAUNa puMDarIyaM nAmamajjhayaNaM parUvei, jahA puMDarigiNI nagarI puMDarIo rAyA kaMDarIo juvarAyA jahA nAtesu taM mA tumaM baliyattaM dubbaliyattaM vA geNhAhi, jahA so kaMDarIo tenaM dubbaleNaM aTTaduhaTTI kAlagato Ahe sattamAe uvavanno, puMDarIo puNa paDipuNNagallakapolo'vi savvaTTasiddhe uvavanno, evaM devAnuppiyA ! dubbalo balio vA akAraNaM, etya jhANaniggaho kAyavvo, jhANaniggaho paraM pamANaM, tato vesamaNo aho bhagavayA mama hiyayAkUtaM nAyaMti AuTTo saMvegamAvanno vaMdittA paDigato / tattha vesamaNassa ego sAmANio devo jaMbhago, tena taM puMDarIyajjhayaNaM uggahiyaM paMcasayANi, sammattaM ca paDivaNNo, tato bhagavaM biiyadivase ceiyANi vaMdittA paccoruhai, te ya tAvasA bhaNati me amhaM AyariyA amhe tumaM sIsA, sAmI bhaNati tubbha ya amha ya tiloyagurU Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Avazyaka mUlasUtram-1 AyariyA, te bhaNaMti-tubhavi anno ?, tAhe sAmI bhayavato guNasaMthavaM karei, te pavvAvitA, devayAe liMgANi uvaNIyANi, tAhe bhagavayA saddhiM vacaMti, bhikkhAvelA ya jAtA, bhagavaM bhaNai-kiM Anijai pAraNaMmitti ?, te bhaNaMti-pAyaso, bhagavaM ca savvaladdhisaMpuNNo paDiggahaM ghatamadhusaMjuttassa pAyasassa bharettA Agato, te bhagavatA akkhINamahAnasieNa savve uvaTTiyA, pacchA appaNA jimito, tato te suTutaraM AuTTA, tesiM ca sevAlabhakkhANaM paMcaNhavi sayANaM gotamasAmiNo taM laddhi pAsiUNa kevalanANaM uppaNNaM, digNassa puNo saparivArassa bhagavato chattAticchattaM pAsiUNa kevalanANaM uppannaM, koDiSNassavi sAmi dakhUNa kevalanANaM uppannaM, bhagavaM ca purao pakaDUmANo sAmiM padAhiNaM karei, te kevaliparisaM gatA, goyamasAmI bhaNai-eha sAmi vaMdaha, sAmI bhaNai-goyamA ! mA kevalI AsAehi, bhagavaM AuTTo micchAmidukkaDaMti karei, tato bhagavao suTutaraM addhitI jAyA, tAhe sAmI goyamaM bhaNati-kiM devANaM vayaNaM gejhaM? Ato jiNavarANaM?, goyamo bhaNati-jinavarANaM, to kiM addhitiM karesi?, tAhe sAmI cattAri kaDe pannavei, taM jahA-subakaDe vidalakaDe cammakaDe kaMkAlakaDe, evaM sIsAvi suMbakaDasamANe 4, tumaMca goyamA! mama kamba lakaDasamANo, aviyacirasaMsiTTho'si me goyamA !, pannattIAlAvagA bhANiyavvA, jAva avisesamaNANatA aMte bhavissAmo, tAhe sAmI goyamanissAe dumapattayaM pannavei / devo vesaNamaNasAmANio tato caiUNa avaMtIjanavae tuMbavanasatrivese dhanagirI nAma ibmaputto, so ya savo pavvaiukAmo, tassa mAtApitaro vAreti, pacchA so jattha jattha varijai tANi 2 vipariNAmei, jahA'haM pabvaiukAmo / ito ya dhanapAlassa ibmassa duhiyA sunaMdAnAma, sA maNai-mamaM deha, tAhe sA tassa diNNA / tIse ya bhAyA ajasamio nAma pub pabbaitao sIhagirisagAse / sunaMdAe so devo kuchisi ganmattAa uvavanno, tAhe dhanagirI bhaNai-esa te gabbho biijjao hohitti sIhagirisagAse pabbaio, imo'vinavaNhaM mAsANaM dAragojAo, tattha ya mahilAhiM AgatAhiM bhaNNai-jai se piyA na pabvaio hoto to laTuM hotaM, so saNNI jAeti-jahA mama piyA pavvaio, tassevamaNuciMtemANasa jAIsaraNaM samuppannaM, tAhe rattiM divA ya rovai, varaM nivinaMtI, to suhaM pavvaissaMti, evaM chammAsA vanaMti / __ annayA AyariyA samosaDhA, tAhe aJjasamio dhaNagirI ya AyariyaM ApucchaMti-jahA saNNAtagANi pecchAmotti, saMdisAviti, sauNeNa ya vAhitaM, AyariehiM bhaNiyaM-mahati lAho, jaM ajja saccittaM acittaM vA lahaha taM savvaM laeha, te gayA, uvasaggijiumAraddhA, annAhiM mahilAhiM bhaNNai-eyaM dAragaM uvaDhehiM, to kahi NehiMti, pacchA tAe bhaNiyaM-mae evaiyaM kAlaM saMgovio, ettAhe tumaM saMgovAhi, pacchA tena bhaNiya-mA te pacchAyAvo bhavissai, tAhe sakkhiM kAUNa gahito chammAsio tAhe colapaTTaeNa pattAbaMdhio, na rovai, jANai saNNI, tAhe tehiM AyariehiM bhANaM bhariyaMti hattho pasArio, diNNo, hattho bhUmiM pato, bhaNai-ajjo ! najai vairaMti, jAva pecchaMti devakumArovamaM dAragaMti, bhaNai ya-sArakkhai eyaM, pavayaNassa AhAro bhavissai esa, tattha se vairo veva nAmaM kayaM, tAhe saMjaINa diNNo, tAhiM sejAtarakule, sejjAtaragANi jAhe appaNagANi ceDarUvANi pahANeti maMDeti vA pIhagaM vA deti tAhe tassa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni. 764 ] puvvi, jAhe uccArAdI Ayarati tAhe AgAraM daMsei kUvai vA, evaM saMvahui, phAsuyapaDoyAro simiTTo, sAhUvi bAhiM viharaMti, tAhe sunaMdA pamaggiyA, tAo nikkhevagotti na deMti, sA AgaMtUNa dhaNaM dei, evaM so jAva tivariso jAto / 261 annatA sAhU viharatA AgatA, tattha rAule vavahArI jAo, so bhaNai-mama eyAe dinnao, nagaraM sunaMdAe pakkhiyaM, tAe bahUNi khelaNagANi gahiyANi, ranno pAse vavahAracchedo, tattha puvvahotto rAyA dAhiNato saMgho sunaMdA sasayaNapariyaNA vAmapAse naravaissa, tatya rAyA bhaNaimamakaraNa tumme jato ceDo jAti tassa bhavatu, paDissutaM, ko paDhamaM vAharatuM ?, purisAtIo dhammutti puriso vAharanu, tato nagarajaNo Aha-eesiM saMvasito, mAtA saddAveu, aviya mAtA dukkarakAriyA puNo ya pelavasattA, tamhA esA caiva bAharau, tAhe sA AsAhatthIrahavasahagehi ya maNikaNagarayaNacittehi bAlabhAvalobhAvAehiM bhaNai - ehi vairasAmI !, tAhe paloiMto acchai, jANa - jai saMgha avamannAmi to dIhasaMsArio bhavissAmi, aviya- esAvi pavvaissai, evaM tinni vArA saddAvio na ei, tAhe se piyA bhaNai- jai'si kayavvavasAo dhammajjhayamUsiyaM imaM vaira ! geha lahu rayaharaNaM kammarayapamajaNaM dhIra ! | tA'nena turitaM gaMtUna gahiyaM, logeNa ya jayai dhammotti ukkaTThisIhanAo kato, tAhe se mAyA ciMtei-mama bhAyA bhattA putto ya pavvaio, ahaM kiM acchAmi ?, evaM sAvi pavvAiyA ni. (765) jo gujjhaehiM bAlo nimaMtio bhoyaNena vAsaMte / necchai vinIyaviNao taM vairarisiM nama'sAmi // vR- yaH guhyakairdevaiH bAlassan 'nimaMtiu'tti AmantritaH bhojanena varSati sati, parjanya iti gamyate, necchati vinItavinaya iti, vartamAnardizastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH, pAThAntaraM vA 'necchiMsu vinayajutto taM vairarisiM nama'sAmi tti, ayaM gAthAsamudAyArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH tacedam 1 so'vi jAhe thaNaM ma piyaitti pavvAvio, pavvaiyANa ceva pAse acchai, tena tAsi pAse ikkArasa aMgANi suyANi paDhaM tINa, tANi se uvagayANi, padAnusArI so bhagavaM, tAhe aTThavarisio saMjaipaDissayAo nikkAlio, AyariyasagAse acchai, AyariyA ya ujjreNanIM gatA, tattha vAsaM paDati ahodhAraM, te ya se puvvasaMgaiyA jaMbhagA tenaMtena voletA taM pecchaMti, tAhe te parikkhAnimittaM uttiNNA vANiyayarUveNaM, tattha baille ullavettA uvakkhaDeMti, siddhe nimaMtiMti, tA paTThito jAva phusiyamatthi, tAhe paDiniyatto, tAhe taMpi ThitaM puNo saddArveti, tAhe vairo gaMtUNa uvautta davvato 4, davvao pupphaphalAdi khettao ujjeNI kAlao paDhamapAuso bhAvato dharaNichivaNaNayaNanimesAdirahitA pahaTTatuTThA ya, tAhe devatti-kAUNa necchati, devA tuTThA bhaNaMtitumaM daddubhAgatA, pacchA veuvviyaM vijjaM deMti, ni. (766) ujjenIe jo jaMbhagehi ANakkhiUNa thuyamahio / akkhINamahAnasiyaM sIgiripasaMsiyaM vaMde || vR- ujjayinyAM yo 'jRmbhakaiH' devavizeSaiH 'ANakkhiUNaM' ti parIkSaya 'stutamahitaH' stuto Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 Avazyaka mUlasUtram - 1 - vAkstavena mahito vidyAdAnena akSINamahAnasikaM siMhagiriprazaMsitaM vanda iti gAthAkSarArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM punaravi annayA jeTTamAse sannAbhUmiM gayaM ghayapunnehiM nimaMtenti, tatthavi davvAdio uvaogo, necchati, tattha se nahagAmiNI vijA dinnA, evaM so viharai / jANi ya tANi payANusAriladdhIe gahiyANi ekkArasa aMgANi tANi se saMjayamajjhe thirayarANi jAyANi, tattha jo ajjhAti puvvayaM taMpi NeNa savvaM gahiyaM, evaM tena bahu gahiyaM, tAhe vuJcati paDhAhi, tato so eyaMtagaMpi kuTTeto acchai, annaM suto / annayA AyariyA majjhaNhe sAhUsu bhikkhaM niggaesu sannAbhUmiM niggayA, vairasAmIvi paDissayavAlo, so tesiM sAhUNaM veMTiyAo maMDalie raetA majjhe appaNA ThAuM vANaM deti, tAhe parivADIe ekkArasavi aMgAI vAei, puvvagayaM ca, jAva AyariyA AgayA ciMteMti-lahuM sAhU AgayA, suNaMti saddaM maghogharasiyaM, bahiyA surNetA acchaMti, nAyaM jahA vairotti, pacchA osariUNa saddapaDiyaM nisIhiyaM karei, mA 3 saMkA bhavissai, tAhe tena turiyaM viTiyAo sahANe ThaviyAo, niggaMtUNaM ya daMDayaM geNhai, pAa ya pamajjei, tAhe AyariyA ciMtenti-mANaM sAhU parihavissaMti tA jANAvemi, tAhe ratti Apucchai amugaM gAmaM vaccAmi ? tattha do vA titri vA divasa acchissAmi, tatya jogapaDivaNNagA bhaNati amhaM ko vAyaNAyario ?, AyariyA bhaNati vairotti, viNIyA tahatti paDisutaM, AyariyA ceva jANaMti, te gayA, sAhavi pae vasahiM paDilehittA vasahikAlaNiveyaNAdi vairassa kareMti, nisijjA ya se raiyA, so tattha niviTTho, te'vi jahA Ayariyassa tahA vinayaM pauMjaMti, tAhe so tesiM karakarasaddeNa savvesiM anuparivADIe AlAvae dei, je'vi maMdamehAvI tevi sigdhaM paTTaveumAraddhA, tato te vimhiyA, jo'vi ei AlAvago puvvapaDhio taMpi viNNAsaNatthaM pucchaMti, so'vi savvaM Aikkhai, tAhe te tuTThA bhaNati jai AyariyA kaivayANi diyahANi acchejA tato esa suyakkhaMdhI lahuM samappejA, jaM AyariyasagAse cirena parivADIe giNhaMti taM imo ekkAeporasIe sArei, evaM so tesiM bahumao jAo, AyariyA'vi jANAviottikAUNa AgayA, avasesaM ca varaM ajjhAvijautti, vucchaMti ya - sario sajjhAo ?, te bhati-sario, esacceva amha vAyaNAyario bhavau, AyariyA bhaNati hohii, mA tubhe etaM paribhavissaha ato jANAvaNANimittaM ahaM gao, na uNa esa kappo, jao etena suyaM kannAheDaeNa gahiyaM, ao eyassa ussArakappo kareyavvo, so sigghamossArei, bitiyAporusIe atyaM kahei, tadubhayakaSpajogottikAUNa, je ya atya Ayarissavi saMkitA te'vi tena ugghADiyA, jAvaiyaM diTThivAyaM jANaMti tattio gahio, viharatA dasapuraM gayA, ujreNIe bhaddaguttA nAmAyariyA, therakappaTThitA, tesiM diTTivAo atthi, saMghADao se dino, gao tassa sagAsaM, bhaddaguttA ya therA suviNagaM pAsaMti-jahA kira mama Diggaho khIrabhario AgaMtueNa pIU samAsAsio ya, pabhAe sAhUNaM sArheti, te annamannANi vAgareti, gurU bhAMti - Na yANaha tubbhe, ajja mama pADicchao ehiti, so savvaM suttatthaM ghetthihitti, bhagavaMpi bAhiriyAe cuccho, tAhe aigao diTTho, suyapucvo esa so bairo, tuTThehiM uvagUhio, tAhe tassa sagAse dasa puvvANi paDhitANi, to aNuNNAnimittaM jahiM uddiTTho tarhi ceva Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.766] 263 anujANiyavyotti dasapuramAgayA / tatya anunnA AraddhA tAva navari tehiM jaMbhagehiM anunnA uvaDhaviyA, divvANi puSpANi cuNNANi ya se uvaNIyANitti / amumevArthaM cetasyAropyAha granthakRtani. (767) jassa anunAe vAyagattaNe dasapuraMmi nayaraMmi / devehi kayA mahimA payAnusAra namasAmi // vR-yasyAnujJAte 'vAcakatve' AcAryatve dasapure nagare 'devaiH' jambhakaiH kRtA mahimA, sampAditA pUjeti bhAvanA, taM padAnusAriNaM namasya iti gAthArthaH / / __ annayA ya sIhagiri vairassa gaNaM dAUNa bhattaM paJcakkhAiUNaM devalogaM go| vairasAmI'vi paMcahiM anagArasaehiM saMparivuDo viharai, jattha jattha vaccai tattha tattha orAlavaNNakimittasaddA paribhamaMti, aho bhamavaMti, evaM bhagavaM bhaviyajaNavivohaNaM kareMto viharai / io ya pADaliputte nayare dhano seTThI, tassa dhUyA aiva svavatI, tassa ya jANasAlAe sAhUNIo TThiyAo, tAo puNa vairassa guNasaMthavaM kareMti, sabhAveNa ya logo kAmiyakAmiyao, siTThidhUyA ciMtei-jai mama so pati hoja to'haM bhoge bhuMjissaM, iyarahA alaM bhogehiM, varagA eMti, sA paDisehAvei, tAhe sAheti pavvaiyAo so na pariNei, sA bhaNai-jai na pariNei ahaMpi pavvajaM gihissaM, bhagavapi viharaMto pAiliputtamAgAo, tattha se sayA sapariyaNo ammogaiyAe niggao, te pavvaigA phaDDagaphaDDagehiM eMti, tattha bahavo urAlasarIrA, rAyA pucchai-imo bhagavaM vairasAmI?, te bhaNaMti-na havai, imo tassa sIso, jAva apicchima, viMdaM, tattha paviralasAhusahito diTTho, rAiNA vaMdio, tAhe ujANe Thio, dhammo'NeNa kahio, khIrAsavalajJa bhagavaM, rAyA hayahiyao kao, aMteure sAhai, tAo bhaNaMti-amhe'vi vaccAmo, sabvaM aMteuraM niggayaM, sA ya sevidhyA logassa pAse suNettA kiha pecchijjAmitti ciMteMtI acchati, bitiyadivase piyA vinaviotassa dehi, annahA appANaM vivAemi, tAhe savvAlaMkArabhUsayasarIrA kayA, anegAhiM dhanakoDihiM sahiyA nIniyA, dhammo kahio, bhagavaM ca khIrAsavaladdhIo, loo bhaNati-aho sussaro bhagavaM savvaguNasaMpanno, navari rUvavihUNo, jai rUvaM hotaM savvaguNasaMpayA hoMtA, bhagavaM tesiM maNogayaM nAuM tattha sayasahassapattapaumaM viuvvati, tassa uvari niviTTho, rUvaM viuvvati atIva somaM, jArisaM paraM devANaM, logo AuTTo bhaNati-eyaM eyassa sAhAviyaM rUvaM, mA patthaNijjo hohamitti virUveNa sAtimautti, rAyA'vi bhaNati-aho bhagavao eyamavi asthi, tAhe anagAraguNe vaNNei-pabhU ya asaMkhene dIvasamudde viuvvittA Ainnaviinae karettaetti, tAhe tena rUveNa dhammaM kaheti, tAhe seTTiNA nimaMtio bhagavaM visae niMdati, jai mamaM icchai to pavvayau, tAhe pavvatiyA / amumevArtha hRdi vyavasthApyAhani. (768) jo kannAi dhanena ya nimaMtio juvvarNami gihavaiNA / nayaraMmi kusumanAme taM vairarisiM namasAmi / / vR-yaH kanyayA dhanena ca nimantrito yauvane 'gRhapatinA' dhanena nagare 'kusumanAmri' pATaliputra ityarthaH, taM vairarisiM namasya iti gAthArthaH / / tena ya bhagavayA payANusArittaNao vahuTThA mahApariNNAo ajjhayaNAo AgAsagAmiNI vijjA uddhariyA, tIe ya gayaNagamaNaladdhisaMpanno bhagavaMti / / uktArthabhidhitsayA''ha Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyaka mUlasUtram -1. ni. (769) jeNuddhariyA vijjA AgAsagamA mhaaprinaao| vaMdAmi ajjavairaM apacchimo jo suaharANaM // vR- yenoddhRtA vidyA 'AgAsagama'tti gamanaM-gamaH AkAzena gamo yasyAM sA tathAvidhA mahAparijJA'dhyayanAt, vaMde 'AryavairaM' ArAdhAtaH sarvahayadharmebhya ityAryaH AryazcAsau vairazceti samAsaH, taM apazcimo yaH zrutadharANAmiti gAthArthaH // sAmpratamanyebhyo'dhikRtavidyAyAJcaniSedhakhyApanAya pradAnanirAcikIrSayA tadanuvAdatastAvaditthamAhani. (770) bhaNai a AhiDijA jaMbuddIvaM imAi vijaae| gaMtuMca mAnusanagaM vijjAe esa me visao // vR-bhaNati ca, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvat, 'AhiNData' iti pAThAntaraM vA 'abhaNisu ya hiMDajna' tti babhANa ca hiNDeta-paryaTeta jambUdvIpamanayA vidyayA, tathA gatvA ca 'mAnuSanagaM' mAnuSottaraM parvataM, tiSThediti vAkyazeSaH, vidyAyA eSa me 'viSayo' gocara iti gAthArthaH / ni. (771) bhaNai a dhAreabvA na hu dAyavvA imA mae vijjA / appihiyA u manuA hohiMti ao paraM ane / / vR. 'bhaNati ca' ityasya pUrvavaDhyAkhyA, 'dhArayitavyA' pravacanopakArAya na punardAtavyA iyaM mayA vidyA, huzabdaH punaH zabdArthaH, kimiti ?- 'appiDDiyA u manuyA hohiMti ato paraM anne' alparddhaya eva manuSyA bhaviSyanti ataH paramAnye eSyA iti gAthArthaH / / so bhagavaM evaM guNavijAjuto viharaMto puvvadesAo uttarAvahaM gao, tattha dubhikkhaM jAyaM paMthAvi vocchinnA, tAhe saMgho uvAgao nityArehitti, tAhe paDavijAe saMdho caDio, tattha ya sejjAyaro cArIe gao ei, te ya uppatite pAsai, tAha so asiyaeNa sihaM chiMdittA bhaNati-ahaMpi bhagavaM ! tumha sAhammio, tAhe so'vi laio imaM suttaM saraMteNa - 'sAhammiyavacchalaMmi ujjuyA ujjuyAya sjjhaae| caraNakaraNami ya tahA, tityassa pabhAvanAe ya // tato pacchA uppaio bhagavaM patto puriyaM nayariM, tattha subhikkhaM, tattha ya sAvayA bahuyA, tatya rAyA taccaNNio savao, tattha amhaccayANaM sar3ayANaM taccanniovAsagANa ya viruddheNa mallAruhaNANi baTuMti, savvattha te uvAsagA parAijaMti, tAhe tehiM rAyA puSpANi vArAvio pajosavaNAe, saDDA addannA jAyA natthi puSphANitti, tAhe savAlavuDDA vairasAmi uvaTThiyA, tujhe jANai, jai tubmehiM nAhehiM pavayaNaM ohAmijjai, evaM bhaNito bahuppayAraM tAhe uppaiUNa mAhessariM gao, tattha huyAsaNaM nAma vANamaMtaraM, tattha kuMbho pupphANa uTTei, tattha bhagavato pitimitto taDio, so saMbhaMto bhaNai-kimAgamanappaoyaNaM?, tAhe bhaNati-pupphehiM paoyaNaM, so bhaNai-anuggaho, bhagavayA bhaNio-tAva tubbhe gaheha jAva emi, pacchA cullahimavaMte sirisagAsaM gao, sirIe ya cetiyaaJcaniyanimittaM paumaM chinnagaM, tAhe vaMdittA sirIe nimaMtio, taM gahAya ei aggidharaM, tattha'nenaM vimANaM viuvviyaM, tattha kuMbhaM choDhuM puSphANa tato so jaMbhagagaNaparivuDo divveNaM gIyagaMdhabbaninAeNaM AgAseNaM Agao, tassa paumassa veTe vairasAmI, Thio, tato te taccaNNiyA bhaNaMti-amha evaM pADiheraM, aggha gahAya niggayA, taM volettA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.771] 265 vihAraM arahaMtagharaM gayA, tattha devehi mahimA kayA, tattha logassa atIva bahumAno jAo, rAyAvi AuTTo samaNovAsao jAo / / uktamevArthaM buddhabodhAyAhani. (772) mAhesarIu sesA puriaM nIA huAsaNagihAo / gayaNayalamaivaittA vaireNa mahAnubhAgeNa // mAhezvaryAH' nagaryAH 'sesa'tti puSpasamudAyalakSaNA, sA purikAM nagarI nItA 'hutAzanagRhAt' vyantaradevakulasamanvitodyAnAt, katham ?-gaganatalamativyatItya-atIvollaGghaya, vaireNa mahAnubhAgena, bhAgaH-acintyA zaktiriti gAthAkSarArthaH / / eva so virahaMto ceva sirimAlaM gao / evaM jAva apuhattamAsI, etya gAhAni. (773) apuhutte anuogo cattAri duvAra bhAsaI ego / puhatAnuogakaraNe te attha tao u vucchinnA / / vR-apRthaktve sati anuyogaH catvAri dvArANi-caraNadharmakAladravyAkhyAni bhASate ekaH, vartamAnanirdezaphalaM prAgvat, pRthaktvAnuyogakaraNe punaste'rthAH-caraNAdayaH tata eva-pRthaktvAnuyogakaraNAd vayavacchinnA iti gAthArthaH / sAmprataM yena pRthaktvaM kRtaM tamabhidhAtukAma Ahani. (774) deviMdavaMdiehi mahAnubhAgehi rakkhiajehiM / jugamAsajja vibhatto anuogo to kao cauhA / / vR- devendravanditairmahAnubhAgaH rakSitArdurbaliAkApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatvAdanuyogasya vismRtasUtrArthamavalokya yugamAsAdya pravacanahitAya 'vibhaktaH' pRthak pRthagavasthApito'nuyogaH, tataH kRtazcaturdA-caraNakaraNAnuyogAdiriti gAthArthaH // sAmpratamAryarakSitasvAminaH prasUtiM pratipipAdayiSayA''hani. (775) mAyA ya ruddasomA piA ya nAmena somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhia tosaliputtA ya AyariyA / / ni. (776) nijavaNa bhaddagutte vIsuM paDhaNaM ca tassa pubbagayaM / pavvAvio a bhAyA rakkhiakhamaNehiM janao a|| vR-gAthAdvayArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasapuraM nAma nayaraM, tattha somadevo mAhaNo, tassa ruddasomA bhAriyA, tIse putto rakkhio, tassAnujo phggurkkhio| acchaMtu tAva ajjaraviNyA, dasapuranayaraM kaddamuppannaM ?, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM capAe nayarIe kumAranaMdI suvaNNakAro itthilolo parivasati, so jatya jattha surUvaM dAriyaM pAsati suNeti vA tattha paMca suvaNNasamayaNi dAUNa taM pariNei evaM tena paMcasayA piMDiyA, tAhe so IsAluo ekkakhaMbhe pAsAdaM kArittA tAhiM samaM lalai, tassa ya mitto nAilo nAma samaNovAsao / annayA ya paMcaselagadIvavatthavvAo vANamaMtarIo saravatinioeNa naMdIssaravaradIvaM jattAe pasthiyAo, tANaM ca vijjumAlI nAma paMcaselAhipatI so cuo, tAo ciMteti-kaMci vuggAhemo jo'mhaM bhattA bhavijjatti, navaraM vaccaMtIhiM capAe kumAraNaMdI paMcamahilAsayaparivAro lalaMto diTTho, tAhiM ciMtiyaM-esa ithilolo evaM vuggAhemo, tAhe tAhiM ujjAnagayassa appA daMsio, tAhe so bhaNati-kAo tubbhe ?, tAo bhaNaMti-devayAo, so mucchio tAo patyei, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Avazyaka mUlasUtram-1 tAo bhaNaMti-jai amhAhiM kajaM to paMcaselagaM dIvaM ejAhitti bhaNiUNaM uppatitA gayAo, so tAsu mucchio rAule suvaNNagaM dAUNa paDahagaM nIneti-kumAraNaMdi jo paMcaselagaM nei tassa dhanakoDiM dei, thereNa paDahao vArio, vahaNaM kAriyaM, patthayaNassa bhariyaM, thero taM davvaM puttANa dAUNa kumAranaMdinA saha jANavatteNa pasthio, jAhe dUre samuddeNa gao tAhe thereNa bhaNNai-kiMcivi pecchasi ?, so bhaNati-kiMpi kAlayaM dIsai, thero bhaNati-esa vaDo samuddakUle pavvayapAde jAo, eyassa hetuNa evaM vahaNaM jAhiti, to tumaM amUDho vaDe vilaggejjAsi, tAhe paMcaselagAo bhAraMDapakhI ehiMti, tersi jugalassa tinni pAyA, tato tesu suttesu majjhille pAde sulaggo hojAhi paDeNa appANaM baMdhiuM, to te taM paMcaselayaM NehiMti, aha taM vaDaM na vilaggasi to eyaM vahaNaM valayAmuhaM pavisihitti tattha viNassihisi, evaM so vilaggo, nIo ya pakkhIhi, tAhe tAhiM vANamaMtarIhiM diTTho, riddhI ya se dAiyA, so pagahio, tAhi bhaNio-na eeNa sarIreNa amhe bhuMjAmo, kiMcijalanapavesAdi karehi, jahA paMcaselAdhipatI hohisi, to'haM kiha jAmi?, tAhiM karayalapuDeNa nIo saujANe chaDDio, tAhe logo AgaMtUNa pucchai, tAhe so bhaNati'diTuM suyamanubhUyaM jaM vittaM paMcaselae dIve' tti, tAhe mittena vArijaMtovi iMginimaraNena mao paMcaselAhivaI jAo, sadassa nivvedo jAo-bhogANa kajje kilissai, amhe jANaMtA kIsa acchAmotti pavvaio, kAlaM kAUNa accue uvavanno, ohiNA taM pecchai, annayA naMdissaravarajattAe palAyaMtassa paDaho gale olaio,tAhe vAyaMto naMdissaraM gao, saTTo Agao taM pecchai, so tassa teyaM asahamANo palAyati, so teyaM sAharettA bhaNati-bho mamaM jANasi ? so bhaNatiko sakkAdI iMde na yANati ? tAhe taM sAvagarUvaM daMsei,jANAvio ya,tAhe saMvegamAvatro bhaNati saMdisaha idAniM kiM karemi?, bhaNati-vaddhamANasAmissa paDima karehi, tato te sammattIbIyaM hohitti, __ tAhe mahAhimavaMtAo gosIsacaMdanarukkhaM chetUNa tattha paDimaM nivvatteUNa kaTThasaMpuDe chubhittA Agao bharahavAsaM, vAhaNaM pAsai samuddassa majjhe uppAieNa chammAse bhamaMtaM, tAhe tena taM uppAiyaM uvasAmiyaM sA ya khoDI dinnA, bhaNio ya-devAhidevassa ettha paDimA kAyavvA, vItabhae uttAriyA, udAyano rAyA, tAvasabhatto pabhAvatI devI, vaNiehiM kahitaM-devAhidevassa paDimA kareyavvatti, tAhe iMdAdINaM kareMti, parasUna vahati, pabhAvatIesurya, bhaNati-vaddhamANasAmI devAhidevo tassa kIrau, jAhe AhayaM tAva puvvanimmAyA paDiyA, aMteure ceiyagharaM kAriyaM, pabhAvatI vhAyA tisaMjhaM accei, annayA devI naccai rAyA vINaM vAei, so devIe sIsaM na pecchai, addhitI se jAyA, to vINAvAyaNayaM hatthao bhaTuM, devI ruTThA bhaNai-kiM duTu nacciya?, nibbaMdhe se siTuM, sA bhaNati-kiM mama ?, suciraM sAvayattaNaM anupAliyaM, annayA ceDiM bahAyA bhaNati-pottAI ANehi, tAe rattANi ANIyANi, ruTThA adAeNa AhayA, jinagharaM pavisaMtIe rattagANi desitti, AhayA mayA ceDI, tAhe ciMtei-mae vayaM khaMDiyaM, kiM jIviteNaMti ?, rAyANaM Apucchai-bhattaM paJcakkhAmitti, nibaMdhe jai paraM bodhesi, paDissuyaM, bhattapaJcakkhANeNaM mayA devalogaM gayA, jinapaDimaM devadattA dAsaceDI khujA sussUsati, devo udAyanaM saMboheti, na saMbujjhati, so ya tAvasabhatto, tAhe devo tAvasarUvaM karei; amayaphalANi gahAya so Agao, raNNA AsAiyANi, pucchio-kahiM eyANi phalANi ?, nagarassa adUre Asamo tahiM, tena Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.776] 267 samaM gao, tehiM pAraddho, nAsaMto vanasaMDe sAhavo pecchai, tehiM dhammo kahio, saMbuddho, devo attANaM darisei, ApucchittA gao, jAva atthANIe ceva attANaM pecchai, evaM saDDho jaao| io ya gaMdhArao sAvago savvAo jammabhUmIo vaMdittA kaNagapaDimAu suNettA uvavAseNa Thio, jai vA mao diTThAo vA, devayAe daMsiyAo, tuTTA ya savvakAmiyANaM guligANaM sayaM deti, tato nIto suNei-vItabhae jinapaDimA gosIsacaMdanamaI, taM vaMdao ei, vaMdati, tattha paDibhaggo, devadattAe paDiyario, tuTTeNa ya setAo guliyAo dinnAo, so pavvatio / annayA tAe ciMtiyaM-mama kanagasariso vaNNo bhavautti, tato jAyarUvavaNNA navakanagasarisaruvA jAyA, puNo'vi ciMtei-bhoge bhuMjAmi, esa rAyA tAva mama piyA, anne ya gohA, tAhe pajjoyaM roei, taM manasikAuM guliyaM khAi, tassavi devayAe kahiyaM, erisI rUvavatitti, tena suvaNNaguliyAe dUo pesio, sA bhaNati-pecchAmi tAva tumaM, so'nalagiriNA ratti Agao, divo tAe, abhiruciMo ya, sA bhaNati-jai paDimaM nesi to jAmi, tAhe paDimA nasthitti rattiM vasiUNa paDigao, annaM jinapaDimarUvaM kAumAgao, tatya ThANe ThaktA jiyasAmi suvaNNaguliyaM ca gahAya ujjeNi paDigao, tattha nalagiriNA muttapurisANi mukkANi, tena gaMdheNa hatthI ummattA, taM ca disaM gaMdho ei, jAva paloiyaM, Nalagirissa padaM diTuM, kiMnimittamAgaotti, jAva ceDI na dIsai, rAyA bhaNati-ceDI nIyA, nAma paDimaM paloeha, navaraM acchaiti niveiyaM, tato rAyA acaNavelAe Agao, pecchai paDimAe puSpANi milANANi, tato nivvaNNaMteNa nAyaM paDirUvaganti, hariyA paDimA, tato'NeNa paJjoyassa dUo visajio, na mama ceDIe kajaM, paDimaM visajjehi, so na dei, tAhe pahAvio jeTTamAse dasahiM rAihiM samaM, uttaraMtANa ya maru khaMdhAvAro tisAe mariumAraddho, ranno niveiyaM, tato'NeNaM pabhAvatI ciMtitA, AgayA, tIe tinni pokkharANi kayANi, aggimassa majjhimassa pacchimassa, tAhe Asatyo, gao ujjeNiM, bhaNio ya rannA-kiM logeNa mAritena?, tujhaM manjha ya juddhaM bhavatu, assarahahatyipAehiM vA jeNa ruccai, tAhe pajoo bhaNati-rahehiM jujjhAmo, tAhe nalagiriNA paDikappiteNAgao, rAyA raheNa, tato rannA bhaNio-aho asanasaMdho'si, tahAvi te natsthi mokkho, tato'nena raho maMDalIe dino, hatthI vegeNa pacchao laggo, rahena jio, jaM jaM pAyaM ukkhivai tattha tattha sare chubhai, jAva hatthI paDio, uttaranto baddho, niDAle ya se aMko kao-dAsIpatio udAyanaranno, pacchA niyayanagaraM pahAvio, paDimA necchA, aMtarAvAseNa ubaddho Thio, tAhe ukkhaMdabhaeNa dasavi rAyANo dhUlIpAgAre karettA ThiyA, jaM ca rAyA jemei taM ca paJjoyassavi dijai, navaraM paJjosavaNayAe sUeNa pucchio-kiM ajja jemesi?, tAhe so ciMtei-mArijjAmi, tAhe pucchai-kiM ajja pucchijjAmi?, so bhaNati-ajja pajosavaNA rAyA uvAsio, so bhaNati ahaMpi uvavAsio, mamavi mAyApiyANi saMjayANi, na yANiyaM mayA jahA-anja pajosavaNatti, ranno kahiyaM, rAyA bhaNati-jANAmi jahA so dhutto, kiM puNa mama eyaMmi baddhellae pajjosavaNA ceva na sujjhai, tAhe mukko khAmio ya, paTTo sovaNNo tANakkharANa chAyaNanimittaM baddho, so ya se visao dino, tappabhitiM paTTabaddhayA rAyANo jAyA, puvvaM mauDabaddhA Asi, vatte vAsAratte gato rAyA, tattha jo vaNiyavaggo Agato so tahiM ceva Thio, tAhe taM dasapuraM jAyaM, evaM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Avazyaka mUlasUtram-1. dasapuraM uppanna / tattha uppannA rakkhiyajjA / so ya rakkhio jaM piyA se jANati taM tattheva adhijjio, pacchA ghare na tIrai paDhiuMti gato pAGaliputtaM, tattha cattAri vede saMgovaMge adhIo samatapArAyaNo sAkhApArao jAo, kiMbahunA ?,coddasa vijAThANANi gahiyANi nena, tAhe Agato dasapuraM, te ya rAyakulasevagA Najjati rAyakule, teNaM saMviditaM ranno kayaM jahA emi, tAhe UsiyapaDAgaM nagaraM kayaM, rAyA sayameva ammogatiyAe niggao, diTTho sakkArio aggahAro ya se dinno, evaM so nagareNa savveNa ahinaMdijjaMto hatyikhaMdhavaragao apaNo ghare patto, tatthavi bAhirabhaMtariyA parisA ADhAti, taMpi caMdaNakalasAdisobhiyaM, tattha bAhiriyAe uvaTThANasAlAe Thio, loyassa agdhaM paDicchai, tAhe vayaMsagA mittA ya savve Agae pecchai, diTTho parIyaNeNa ya jaNeNa aggheNa pajeNa ya pUio, gharaM ca se dupayacauppayahiraNNasuvaNNAdiNA bhariyaM, tAhe ciMtei-aMmaM na pecchAmi, tAhe gharaM atiyao, mAyaraM abhivAdei, tAe bhaNNai-sAgayaM puttatti?, punaravi majjhasthA ceva acchai, so bhaNati-kiM na ammo ! tujjha tuTThI?, jena mae etena nagaraM vimhiyaM codasaNhaM vijAThANANaM Agame kae, sA bhaNati-kahaM putta ! mama tuTTI bhavissati?, jeNa tumaM bahUNaM sattANaM vahakAraNaM adhijiumAgao, jena saMsAro vaDDijai tena kahaM tussAmi?, kiM tumaM diTThIvAyaM paDhiumAgao?, pacchA so ciMtei-kettio vA so hohiti ?, jAmi paDhAmi, jeNa mAuetuTThI bhavati, kiM mama logeNaM tosieNaM?, tAhe bhaNati-ammo ! kahiM so didvivAo?, sA bhaNati-sAhUNaM dihivAo, tAhe so nAmassa akkharatyaM ciMteumAraddho-ddaSTInAM vAdo ghaSTivAdaH, tAhe so ciMteinAmaM ceva suMdaraM, jai koi ajjhAvei to ajjhAmi, mAyAvi tosiyA bhavautti, tAhe bhaNai-kahiM te diDhivAdajANaMtagA?, sA bhaNai-amha ucchughare tosilaputtA nAma AyariyA, so bhaNai-kallaM ajjhAmi, mA tujjhe ussugA hohI, tAhe so rattiM diTThivAyaNAmatyaM cintaMto na ceva sutto, bitiyadivase appabhAe ceva paTTio, tassa ya pitimitto baMbhaNo uvanagaragAme vasai, tena hijo na diTThao, ajja pecchAmi cchaNaMti cchulaTThIo gahAya eti nava paDipuNNAo egaM ca khaMDaM, imo ya nIi, so patto, ko tuma?, ajarakkhio'haM, tAhe so tuTTho uvagRhai, sAgayaM?, ahaM tujhe dadumAgao, tAha so bhaNati-atIhi, ahaM sarIracitAe jAmi, eyAo ya ucchulaTThIo ammAe paNAmijAsi bhaNijjasu ya-diTTho mae ajararikhato, ahameva paDhamaM diTTho, sA tuTTA ciMtei-mama putteNa suMdaraM maMgalaM diTuM, nava puvA ghettavvA khaMDaM ca, so'vi ciMtei-mae diTTivAdassa nava aMgANi ajjhayaNANi vA ghettavvANi, dasamaM na ya savvaM, tAhe gato ucchughare, tattha ciMtei-kiha emeva atImi ? goho jahA ayANaMto, jo eesiM sAvago bhavissai tena samaM pavisAmi, egapAse acchai allINo, tattha ya DhaDDuro nAma sAvao, se sarIraciMtaM kAUNa paDissayaM vaccai, tAhe tena dUraTTieNa tinni nisIhiAo katAo, evaM so iriyAdI DhaDareNaM sareNaM karei, so puNa mehAvI taM avadhArei, so'vi teNeva kameNa uvagato, savvesi sAhUNaM vaMdanayaM kayaM, so sAvago na vaMdito, tAhe AyariehiM nAtaM-esa navasaDDho, pacchA pucchai-kato dhammAhigamo ?, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ni.776 ] 269 tena bhaNiyaM - eyassa sAvagassa mUlAo, sAhUhiM kahiyaM-jahesa sahIe taNao jo so kallaM harithakhaMdheNa atiNIto, kahaMti ?, tAhe savvaM sAhei, ahaM diTTivAtaM ajjhAiuM tujjha pAsaM Agato, AyariyA bhaNaMti-amha dikkhA abbhuvagameNa ajjhAijjai, bhaNai-pavvayAmi, sovi parivADIe ajjhAija, evaM hou, parivADIe ajjhAmi kiM tu mama ettha na jAi pavvaiuM, annattha vacAmo, esa rAyA mamANuratto, anno ya logo, pacchA mamaM balAvi nejjA, tamhA annahiM vaccAmo, tAhe taM gahAya annattha gatA, esa paDhamA sehanippheDiyA, evaM tena acireNa kAle ekkArasa aMgANi ahijjiyANi, jo diTTivAdo tosaliputtANaM AyariyANaM so'vi anena gahito, tattha ya ajjavairA suvvaMti jugappANA, tesiM diTTivAdo bahuo asthi, tAhe so tattha vaJcai ujjeNi majjheNaM, tattha bhaddaguttANa therANaM aMtiyaM uvagato, tehiMdi anuvUhito-dhanno katatyo yatti, ahaM saMlehiyasarIro, natthi mamaM nijAmao, tumaM nijAmao hohitti, tena tahatti paDissuyaM tairhi kAlaM kareMtehiM bhaNNaimA vairasAmiNA samaM acchinAsi, vIsuM paDissae Thito paDhejjAsi, jo tehiM samaM egamavi ratti saMvasai so tehiM anu marai, tena ya paDissutaM, kAlagae gato vairasAmisagAsaM, bAhi Thito, te'vi suvinayaM pecchati, tesiM puNa thovamavasiddhaM jAtaM, tehiM vi taheva pariNAmiyaM, Agato, pucchito- katto ?, tosaliputtANaM pAsAto, ajjarakkhito ?, AmaM, sAhu, sAgataM ? na, kahiM Thito ?, bAhiM, tAhe AyariyA bhaNaMti bAhiMThiyANaM kiM jAu ajjhAiuM ?, kiM tumaM na yANasi ?, tAhe so bhaNai-khamAsamaNehiM ahaM bhaddaguttehiM therehiM bhaNito- bAhiM ThAejjAsi, tAhe uvauJjittA jANaMti-suMdaraM, na nikkAraNeNa bhaNati AyariyA, acchaha, tAhe ajjhAi pavatto, acireNa kAleNa nava puvvA ahijiyA, dasamaM ADhatto ghettuM tAhe ajavairA bhAMtijavitAiNa karehi, etaM parikaMmaM eyassa, tANi ya suhumANi gADhaMtANi ya, cauvvIsaM javiyANi gahiyANi anena, so'vi tAva ajjhAi / 1 ito ya se mAyApiyaraM sogeNa gahiyaM ujjoyaM karissAmi aMdhakArataraM kayaM, tAhe tANi ya appAhiMti, tahavi na ei, tato Daharato se bhAtA phaggurakkhio, so paTThavio, ehi savvANi'vi pavvayati jai vaccai, so tassa pattiyai, jai tANi pavvayaMti to tumaM paDhamaM pavvajjAhi, so pavvaio, ajjhAio ya, ajarakkhito javiesu atIva gholio pucchai - bhagavaM ! dasamassa puvyassa kiM sesaM ?, tattha biMdusamuddasarisavamaMdarehiM diTThataM kareMti, biMdumettaM gataM te samuddo acchI, tAhe so visAdamAvaNNo, katto mama sattI eyassa pAraM gaMtuM ?, tAhe Apucchai-bhagavamahaM vaccAmi ?, esa mama bhAyA Agato, te bhAMti ajjhAhi tAva, evaM so niccameva Apucchai, tao ajavairA uvauttA kiM mamAto ceva eyaM vocchijaMtagaM ?, tAhe anena nAtaM jahA mama thovaM AuM, na ya puNo esa ehiti, ato matehiMto vocchijihiti dasamapuvvaM, tato'nena visajio, paTTio dasapuraM gato / vairasAmI'vi dakkhiNAvahe viharaMti, tesiM siMbhAdhiyaM jAtaM, tato'nehiM sAhU bhaNiyA mamArihaM suMThi ANeha, tehiM AnIyA, sA tena kaNNe ThavitA, to AsAdehAmitti, taM ca pamhuTThe, tAhe viyAle AvassayaM kareMtassa muhapottiyAe cAliyaM par3iyaM, tesiM uvaogo jAto aho pamatto jAto'haM, marattassa ya natthi saMjamo, taM seyaM khalu Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1 bhataM paJcakhAttae, evaM saMpeheti, dubmikkhaM ca bArasavarisiyaM jAyaM, savvato samaMtA chinnA paMthA, nirAdhAraM jAyaM, tAhe vairasAmI vijAe AhaDapiMDaM AneUNa pavvaiyANa dei, bhaNai yaevaM bArasavarise bhottavyaM, bhikkhA ya natthi, jai jANaha utsaraMti saMjamaguNA to bhuMjaha, aha jANaha navi to bhattyaM paJcakkhAmo, tAhe bhAMti kiM eriseNa vijjApiMDeNa bhutteNaM ?, bhattaM pAkkhAmo, Ayariehi ya puvvaMmeva nAUNa sisso vairaseNo nAma pesaNeNa paTThaviyao, bhaNiyao ya - jAhe tumaM satasahassanipphaNa, bhikkhaM lahihisi tAhe jANijjAsi jahA naTTaM dubbhikkhati / tao vairasAmI samaNagaNaparivArio egaM pavvayaM vilaggiumAraddho, etya bhattaM paccakkhAmotti / ego ya tattha khuDDuo sAhUhiM vuccai-tumaM vacca, so necchai, tAhe so egaMmi gAme tehiM vimohio, pacchA giri vilaggA, khuDato tANa ya gaimaggeNa gaMtUNa mA tesiM asamAhI houtti tasseva heTThA silAtale pAovagato, tato so uNheNa navanIto jahA virAto acireNa caiva kAlagato, devehiM mahimA kayA, tAhe AyariyA bhaNati khuDaeNa sAhio aTTho, tato te sAhUNo duguNANiyasaddhA saMvagA bhaNati jai tAva bAlaeNa hoMtaeNa sAhio aTTho to kiM amhe na suMdarataraM karemo ? tattha ya devayA paDinIyA, te sAhUNo sAviyArUveNa bhattapAnena nimaMtei, aja bhe pAra-NayaM, pAreha, tAhe AyariehiM nAyaM jahA aciyattoggahottiM, tattha ya abbhAse anno girI taM gayA, tattha devatAe kAussaggo kato, sA AgaMtUNa bhaNai- aho mama anuggaho, acchaha, tattha samAhIe kAlagatA, tato iMdena rahena vaMdiyA padAhiNIkariMteNaM, taruvaratagaNagahaNAdINi pAsallANi katANi, tANi ajavi taheva saMti, tassa ya pavvayassa rahAvattotti nAmaM jAyaM / taMmiya bhagavaMte addhanArAyasaMghayaNaM dasa puvvANi ya vocchinnA / so ya vairaseNo jo pesio pesana so bhamaMto sopArayaM patto, tattha ya sAviyA abhigatA IsarI, sA ciMtei-kiha jIvihAmo ? paDikkamo, natthi, tAhe sayasahasreNa taddivasaM bhattaM nimphAiyaM, ciMtiyaM ittha amhe savvakAlaM uJjitaM jIvie, mA idAniM pattheva dehabaliyAe vitti kappamemo, natthi paDikkao to ettha sayasahassaniphanne visaM choDhUNa jemeUNa sanamokkArANi kAlaM karemo, taM ca sajjitaM, navi tA viseNaM saMjoijjai, soya sAhU hiMDato saMpatto, tAhe sA haTThatuTThA taM sAhuM tena paramannena paDilAbheti, taM ca paramatyaM sAhai, so sAhU bhaNai mA bhattaM paJcakkhAha, ahaM vairasAmiNA bhaNio-jayA tumaM satasahassanipphaNNaM bhikkhaM lahihisi tato pae ceva subhikkhaM bhavissai, tAhe pavvassai, tAhe sA vAriyA ThitA / 270 io ya taddivasaM caiva vAhaNehi taMdulA ANitA, tAhe paDikkao jAto, so sAhU tatyeva Thito, subhikkhaM jAtaM, tANi sAvayANi tassaMtie pavvaiyANi tato vairasAmitassa pauppayaM jAyaM vaMsa avaoi / ito aJjarakkhiehiM dasapuraM savvo sayaNavaggo pavvAsito mAtA bhaNinIo, jo so tassa khaMtao so'vi tesiM anurAeNa tehiM ceva samaM acchai, na puNa ligaM giNha lajAe, kiha samaNo pavvaissaM ?, ettha mama dhUtAo suNhAto nattuio ya, kiha tAsiM purao " naggao acchissaM ?, AyariyA ya taM bahuso 2 bhAMti pavvayasu, so bhaNai jai samaM juyaleNaM kuMDiyAe chattaeNaM uvAhaNehiM jannovaieNa ya to pavvayAmi, AmaMti paDissutaM, paDhavvaio, so puNa caraNakaraNasajjhAyaM ANuyattaMtehiM geNahAvitavvotti, tato so kaDipaTTagacchatta Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 776 ] - 271 vANahakuMDiyabaMbhasuttANi na muyai, sesaM savvaM pariharai / annayA ceiyavaMdayA gayA, AyariehiM puvvaM ceDaruvANi gahiyANi bhaNati savve vaMdAmo chattaillaM motuM, tAhe so ciMtei - ete mama puttA natugA ya vAMdajaMti ahaM kIsa na vaMdijjAmi ?, tato so bhAi- ahaM kiM na pavvaio ?, tANi bhAMti kuMto pavvaiyANa chattayANi bhavaMti ?, tAhe so ciMtei - etANi vi mamaM paDicodeti, tA chaDDemi, tAhe puttaM bhaNai - alAhi, puttA ! chattaeNa, tAhe so bhaNati alAhi, jAhe unhaM hohiti tAhe kappo uvariM kIrahiti, tato puNo bhaNati mottUNa kuMDaillaM, tAhe putteNa bhaNiomattaeNa ceva sannAbhUrmi gammai, evaM jaMnovaiyaMpi muyai, AyariyA bhaNati ko vA amhe na yANai jahA baMbhaNA ?, evaM tena tANi savvANi mukkANi, pacchA tANi bhaNati savve vaMdAmo mottUNa kaDipaTTaillaM, tAhe so bhAi- saha ajayapajaehiM mA vaMdaha, anno vaMdihiti mamaM, na muyai kaDipaTTayaM / tattha ya sAhU bhattapaccakkhAto, tato kaDipaTTayavosiraNaTTayAe AyariyA vaNNeMti-eyaM maDayaM jo bahai tassa mahallaM phalaM bhavati, puvvaM ca sAhU saNNiellagA ceva bhAMti-amhe etaM bahAmo, tato AyariyasayaNavaggo bhAi- amhe vahAmo, te bhaNDatA AyariyasagAsaM pattA, AyariehiM bhaNiyA-amhaM sayaNavaggo kiM mA nijjaraM pAvau ?, tumhe ceva bhaNaha - amhe vahAmo, tAhe so thero bhaNai - kiM etya puttA ! bahuyA nijarA ?, AyariyA bhaNati - AmaMti, tato so bhAi - ahaM vahAmi, AyariyA bhaNaMti- ettha uvasaggA uppasaggA uppajjuMti, ceDarUvANi naggeti, jai tarasi ahiyAseuM to vahAhi, aha nAhiyAsihi tAhe amha na suMdaraM hoi, so bhai ahiyAsessaM, jAhe so ukkhitto tAhe tassa maggato pavvaiyo uTThiyA, tAhe khuDDagA-bhaNaMti-muyaha kaDipaTTyaM so mottUNa purato kato doreNa baddho, tAhe so lajjaMto taM vahai, mato mama suhAdI pecchaMti, evaM tena uvasaggo uTTito ahitAsetavvotti kAUNa vUDho, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti kiM khaMta ! imaM ?, so bhaNai uvasaggo uDio, AyariyA bhaNati - ANeha sADayaM, tAhe bhaNai kiM ettha sAieNa ?, diTTaM jaM diTThavvaM, colapaTTao ceva bhavau, evaM tA so colapaTTayaM giNhAvito / pacchA bhikkhaM na hiMDai, tAhe AyariyA ciMteMti- esa jai bhikkhaM na hiMDai to ko jANai kayAdi kiMci bhaveja ?, pacchA ekallao kiM kAhiti ?, avi ya eso nijjaraM pAveyavvo, to tahA kIrau jaha bhikkhaM hiMDai, evaM ceva AyaveyAvaccaM, pacchA paraveyAvaccaMpi kAhiti, tato'nena savve sAhUNo appasAgAriyaM bhaNiyA-ahaM vAmi, tumhe ekallA samudisejjAha purato khaMtassa, tehiM paDissutaM, tato AyariyA bhaNati - tume sammaM vajaha khaMtassa ahaM gAmaM vaccAmitti, gatA AyariyA, te'vi bhikkhaM hiMDeUNa savve egallayA samuddisaMti, so citei-mama esa dAhiti imo dAhi, ekkovi tassa na dei, anno dAhiti, esa varAo kiM labhai ?, anno dAhiti, evaM tassa na keNai kiMcivi dinnaM, tAhe Asuruto na kiMcivi Alavei, ciMtei kallaM tAva eu putto mama, to pekkha ee jaM pAvemi, tAhe bIyadivase AgatA, AyariyA bhaNati - kiha khantA ! vaTTiyaM bhe ?, tAhe bhaNai putta ! jai tumaM nA hoMto to'haM ekkaMpi divasaM na jIvaMto, etevi je anne mama puttA nattugA ya te'vi na kiMci dinti, tAhe te AyarieNa tassamakkhaM aMbADiyA, teviya abbhuvagayA, tAhe AyariyA bhaNati - ANeha bhAyaNANi Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyaka mUlasUtram-1 jA'haM appaNA khantassa pAraNayaM Anemi, tAhe so khaMto ciMtei-kaha mama putto hiMDai ?, logappagAso na kayAi hiDiyapuvvo, bhaNai-ahaM ceva hiMDAmi, tAhe so appaNA khaMto niggato, so ya puNa laddhisaMpuNNo cirAvi gihatyattaNe, so ya ahiMDato na yANai-kato dAraM vA avadAraM vA, tato so egaM gharaM avadAreNa atigato, tattha taddivasaM pagataM vattellayaM, tattha gharasAmiNA bhaNito-kato avadAreNa pavvaiyao aiyao?,khaMteNa bhaNito-sirIe AyaMtIe kao dAraM vA avadAraM vA?, yato atIti tato suMdarA, gihasAmiNA bhaNiyaM-deha se bhikkhaM, tattha laDDugA laddhA battIsaM, so te ghettUNa Agato, AloiyaM anena, pacchA AyariyA bhaNaMti-tujhaM battIsaM sIsA hohiMti paraMpareNa AvaliyAThAvagA, tato AyariehiM bhaNitA-jAhe tubbhe kiMci rAulAto lahaha visesaM taM kassa deha ?, bhaNai-baMbhaNANaM, evaM ceva amha sAhUNo pUNijjA, etesiM ceva esa paDhamalAmo dijau, savve sAhUNa dinnA, tAhe puNo appaNo aTThAe uttiNNo, pacchA anna paramanaM ghatamahusaMjuttaM AnitaM, pacchA sayaM samudiTTho, evaM so appA ceva pahiMDito laddhisaMpuNNo bahUNaM bAladubbalANaM AhAro jAto / tattha ya gacche tinni pUsamittA-ego dUbbaliyApUsamitto, ego ghayapussamitto ego vatthapussamitto, jo dubbalio so jharao, ghayapUsamitto ghataM uppAdeti, tassimA laddhI-davvao4 ___ dabbato ghataM uppAdeyav, khettao ulleNIe, kAlato jeTTAsADhesu mAsesu, bhAvato egA dhijAiNi guviNI, tIse bhattuNAthovaM thovaM piMDateNa chahiM mAsehiM vArao ghatassa uppAito, varaM se viyAiyAe uvajujihititti, tena ya jAiyaM, annaM natyi, taMpi sA haTTatuTThA dijjA, pariNAmato jattiyaM gacchassa uvajuJjai, so na Nito ceva pucchai-kassa kittieNaM ghaeNaM kajaM? jattiyaM bhaNati tattiyaM Anei / vatthapussamittassa puNa eseva laddhI vatyesu upAiyavvaesu. davvato vatthaM, khettato vaidise mahurAe vA, kAlato vAsAsu sItakAle vA, bhAvao jahA ekA kAvi raMDA tIe dukkhadukkheNa chuhAe maraMtIe kattiUNa ekkA potI vuNAviyA kallaM niyaMsehAmitti, etyaMtare sA pussamitteNa jAiyA haTTatuTThA diljA, pariNAmao savvassa gacchassa uppAeti / jo dubaliyapussamitto tena navavi puvvA ahijiyA, so tAni divA ya rattI ya jharati, evaM so jharaNAe dubbalo jAto, jai so na jharejja tAhe tassa savvaM ceva pamhusai, tassa puNa dasapure ceva niyallagANi, tAni puNa rattavaDovAsagANi, AyariyANa pAsaM alliyaMti, tato tANi bhaNaMtiamha bhikkhuNo jhANaparA, tubbhaM jhANaM natthi, AyariyA bhaNaMti-amha jhANaM, tuma jo nielao dubaliyapussamitto esa jhANeNa ceva dubbalo, tANi bhaNaMti-esa gihatyattaNe niddhArAhehiM balio, idAni natthi, tena dubalo, Ayario bhaNai-esa nehena vinA na kayAi jemei, tAni bhaNaMtikato tubbaM neho ?, __ AyariyA bhaNaMti-ghatapUsamitto Anei, tAni na pattiyaMti, tAhe AyariyA bhaNaMti-esa tumha mUle kiM AhArettAito?, tAni bhaNaMti-niddhapesalANi AhArettAito, tesiM saMbohaNAe gharaM tANaM visajjio, ettA deha, taheva dAuM payattANi, so'vi jharai, taMpi najjai chAre chubbhai, tAni gADhayaraM deti, tato niviNNANi, tAhe bhaNio-etAhe mA jharau, aMtapaMtaM ca AhArei, tAhe so puNo'vi porANasarIro jAto, tAhe tANa uvagataM, dhammo kahio, sAvagANi jaayaanni| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.776] 273 tattha ya gacche ime cattAri jaNA pahANA taM jahA-so ceva dubbaliyapUsamattio viMjho phaggurakivato goTTAmAhilotti, jo viMjho so atIva mehAvI, suttatthatadubhayANaM gahaNadhAraNAsamattho, so puNa suttamaMDalIe visUrai jAva parivADI AlAvagassa ei tAva palibhajai, so Ayarie bhaNaiahaM suttamaMDalIe visUrAmi, jao cireNa AlAvago parivADIe ei, to mama vAyaNAyariyaM deha, tato AyariehiM dubbaliyapussamitto tassa vAyaNAyario dinno, tato so kaivi divase vAyaNaM dAUNa AyariyamuvaTTito bhaNai-mama vAyaNaM deMtassa nAsati, jAMca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharaMtassa navamaM puDhaM nAsihiti, tAhe AyariyA ciMteti-jai tAva eyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsai annassa ciranaTuM ceva atisayakaovaogo matimehAdhAraNAiparihIne / nAUNa sesapurise khettaM kAlAnubhAvaM ca // 1 // so'nuggahAnuoge vIsuM kAsI ya suyavibhAgeNa / suhagahaNAdinimittaM nae ya suNigUhiyavibhAe / / 2 / / savisayamasaddahaMtA nayANa taMmattayaM ca gennhtaa| mannaMtA ya virohaM appariNAmAipariNAmA ||3|| gacchina mA hu micchaM pariNAmA ya suhamA'ibahubheyA / hojjA'sattA ghetUM na kAlie to nayavibhAgo // 4 // yaduktam-'anuyogastataH kRtazcaturddha' ti, tatrAnuyogacAturvidhyamupadarzayanannAha mUlabhASyakAra:[mA.124] kAliyasuyaM ca isibhAsiyAI taio ya sUrapannattI / __ sabyo ya didvivAo cautthao hoi anuogo / vR- kAlikazrutaM caikAdazAGgarUpaM, tathA RSibhASitAni-uttarAdhyayanAdIni, 'tRtIyazca' kAlAnuyogaH, sa ca sUryaprajJaptiriti, upalakSaNAt candraprajJaptyAdi, kAlikazrutaM caraNakaraNAnuyogaH, RSibhASitAni dharmakathAnuyoga iti gamyate, sarvazca ddaSTivAdazcaturtho bhavatyanuyogaH, dravyAnuyoga iti hRdayamiti gAthArthaH / tatra RSibhASitAni dharmakathAnuyoga ityuktaM, tatazca mahAkalpazrutAdInAmapi RSibhASitatvAd ddaSTivAdAduddhRtya teSAM pratipAditatvAd dharmakathAnuyogatvaprasaGga ityatastadapoddhAracikIrSayA''hani. (777) jaM ca mahAkappasuyaM jANi ya sesANi cheyasuttANi / caraNakaraNAnuogotti kAliyatthe uvagayAiM // . vR-yacca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni caraNakaraNAnuyoga itikRtvA kAlikArthe upagatAnIti gAthArthaH / / idAnaM jahA deviMdavaMdiyA ajjarakkhiyA tahA bhaNNaha-te viharaMtA mahuraM gayA, tattha bhUtaguhAe vANamaMtaraghare ThitA / ito ya sakko devarAyA mahAvidehe sImaMdharasAmi pucchai nigodajIve, jAhe nioyajIvA bhagavayA vAgariyA tAhe bhaNai-asthi puNa bhArahe vAse koi jo nioe vAgarejA?, [2418 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Avazyaka mUlasUtram-1. bhagavatA bhaNitaM-asthi ajjarakikhato, tato mAhaNarUveNa so Agato, taM ca therarUvaM kareUNa pavvaiesu niggaesu atigato, tAhe so vaMdittA pucchai-bhagavaM ! majjha sarIre mahallavAhI imo, ahaM ca bhattaM paccakkhAejja tato jANaha mama kettiyaM AUyaM hojjA ?, javiehiM kira bhaNiyA AUseDhI, tata uvauttA AyariyA jAva pecchaMti AuM varisasatagrahiyaM do tinni vA, tAhe ciMtei-mAraho esa maNusso na bhavai, vijjAharo vA vANamaMtaro vA, jAva do sAgarovamAI ThitI, tAhe bhamuhAo hatyehiM ukkhivittA bhaNai-sakko bhavANaM, tAhe savvaM sAhai-jahA mahAvidehe mae sImaMdharasAmI pucchito, ihaM camhi Agato, taM icchAmi souM nioyajIve, tAhe se kahiyA, tAhe tuTTo Apucchai-vaccAmi ?, AyariyA bhaNaMti-acchaha muhuttaM, jAva saMjatA enti, ettAhe dukkahA saMjAtA, thirA bhavaMti, jo calA, jahA etAhe'vi deviMdA entitti, tato so bhaNatijai te mamaM pecchaMti tena ceva appasattattaNeNa nidAnaM kAhiMti to vaccAmi, tato cindhaM kAuM vacca, tato sakko tassa uvassayassa annahuttaM kAuMdAraM gato, tato AgatA saMjayA pecchaMti, kato eyassa dAraM?, AyariehiM vAhirittA-ito eha, siTuM ca jahA sakko Agato, te bhaNaMti-aho amhehiM na diTTho, kIsa na muhuttaM dharito ?, taM ceva sAhai-jahA appasattA manuyA nidAnaM kAhinti to pADiharaM kAUNa gato, evaM te deviMdavaMdiyA bhavaMti / te kayAi viharaMtA dasapuraM gayA, maharAe akiriyAvAdI udvito, natyi mAyA nasthi piyA evamAdinAhiyavAdI, tahiyaM ca natthi vAI, tAhe saMghe saMghADao ajarakkhiyasagAsaM pesio, jugappahANA te, te AgaMtUNa tesiM sAhiti, te ya mahallA, lAhe tehiM mAulo goThThAmahilo pesio, tassa vAdaladdhI atyi, tena gaMtUNa so vAdI viniggihito, pacchA sAvagehiM goTThAmAhilo dharito, tattheva vAsArattaM Thito / itoya AyariyA ciMtaMti-ko gaNaharo bhavejjA ?, tAhe nehiM dubbaliyapUsamitto samakkhito, jo puNa se sayaNavaggo tesiM ___ goTThAmAhilo phaggurakkhio vA'bhimato, tato AyariyA savve saddAvittA diTTataM karitijahA tinni kuDagA-nippAvakuDo tellakuDo ghayakuDotti, te tinnivi heTThAhuttA katA nippphAvA sabve'vi niti, tellamavi nIti, tattha puNa avayavA laggati, ghatakuDe bahuM ceva laggai, evameva ajjo ! ahaM dubbaliyapUsamittaM prati suttatthatadubhaesu niSphAvakuDasamANo jAto, phaggurakkhitaM prati tellakuDasamANo, goTThAmAhilaM prati ghatakuDasamANo, ato esa sutteNa ya atyeNa ya uvagato dubbaliyapUsamitto tuma Ayario bhavai, tehiM paDicchito, iyarovi bhaNio-jahA'haM vaTTio phaggurakkhiyassa goTThAmAhilassa ya tahA tumhehiM vaTTiyavvaM, tANivi maNiyANi-jahA tume mama vaTTiyANi tahA eyassa vaTTejAha, aviya-ahaM kae vA akae vA na rUsAmi, esa na khamahiti, to satarAmeva eyassa vaTejAha, evaM dohi vagge appAhettA bhattaM paccakkhAiuM devalogaM gtaa| goTThAmAhileNavi sutaM jahA-AyariyA kAlagatA, tAhe Agato pucchai-ko gaNaharo Thavio?, kuDagadidvaMto ya suto, tao so vIsuM paDissae ThAiUNAgato tesiM' sagAsaM, tAhe tehiM savvehiM abbhuTTito bhaNio ya-iha ceva ThAhi, tAhe necchai, tAhe so bAhiMThito anne buggAhei, te na sakaMti vuggAheuM / ito ya AyariyA atthaporusiM kareMti, so na suNai, bhaNai ya-tubbhe'ttha Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.777] 275 nippAvayakuDagA, tAhe tesu uThThiesu viMjho anubhAsai taM suNe; aTThame kammappavAyapuTave kamma vaNNijai, tahA kammaM bajjhai, jIvassa ya kammassa ya kahaM baMdho?, ettha vicAre so abhinivesena annahA mannaMto parUltio ya niNhao jAotti / / anena prastAvena ka ete nilavA ityAzaGkA'panodAya tAn pratipipAdayiSurAhani. (778) bahuraya paesa avvattasamucchAdugatigaabaddhiyA ceva / sattee ninhagA khalu titthaMmi u vaddhamANassa // vR. 'bahuraya'tti ekasamayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpattairbahuSu samayeSu ratAH-saktAH bahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityarthaH / 'padesa' tti pUrvapadalopAt jIvapradezAH pradezAH, yathA mahAvIro vIra iti, jIvaH pradezo yeSAM te jIvapradezAH nilavA, caramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayam 2 / 'avvatta' thi uttarapadalopAdavyaktamatA avyaktAH , yathA bhImaseno bhIma iti, vyaktaM-sphUTa, na vyaktamavyaktam-asphuTaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH, saMyatAdhavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA 3 / 'samuccheda' tti prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSacchedaH samucchedaH-vinAzaH, samucchedamadhIyate tadvedino vA 'tadadhIte tadvattI' tyaN sAmucchedAH, kSaNakSayibhAvaprarUpakA iti bhAvArthaH 4 / 'duga' ti uttarapadalopAdekasamaye dve kriye samudite dvikriya tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNa ityarthaH 5 / 'tiga' tti trairAzikA jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhRtAH trirAzi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA iti bhAvanA 6 / 'abaddhigA ceva' tti spRSTaM jIvena karma na skandhavad baddhamabaddham, avaddhameSAmasti vidanti vetyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkarUpakA iti hRdayam 7 / 'sattete niNhayA khalu titthaMmi u vaddhamANassa' tti saptaite nivAH khalu, niva iti ko'rthaH ?-svaprapaJcatastIrthakarabhASitaM niDhate'rthaM pacAdyaci ti nihavo-mithyASTiH, uktaM "satroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam / / " khalviti vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? -anye tu dravyaliGgato'pi bhinnA boTikAkhyA iti, tIrthe varddhamAnasya, pAThAntaraM vA-'etesiM niggamanaM vocchAmi ahAnupubbIe' ti gAthArthaH / / sAmprataM yebhyaH samutpannAstAn pratipAdayannAhani. (779) bahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA ya tiisguttaao| - avvattA''sADhAo sAmuccheyA''samittAo / / vR. bahuratAH jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhavo yeSAM te tathAvidhAH, jIvapradezAzca tiSyaguptAdutpannAH, avyaktA ASADhAt, sAmucchedAH azvamitrAditi gAthArthaH / / ni. (780) gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila puTThamabaddhaM parUviti / / kR. gaGgAt vaikriyAH, SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH, sthavirAzca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti, karmeti gamyate, 'puTThabaddhaM parUviMsu vA pAThAntaraM, tatazcAbaddhikA goSThAmAhilAt sAtA iti gAthArthaH / / sAmprataM yeSu pureSUtpannAsta ete nivAstAni pratipAdayannAha Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ni. (781) sAvatthI usamapuraM seyaviyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMja dasapura rahavIrapuraM ca nagarAI // vR- zrAvastI RSabhapuraM zvetavikA mithilA, ullukAtIraM puramantaraJji dazapuraM rathavIrapuraM ca 'nagarANi, nihnavanAM yathAyogaM prabhavasthAnAni, vakSyamANAbhinna dravyaliGgamithyASTiboTika - prabhavasthAnarathavIrapuropanyAso lAghavArtha iti gAthArthaH / / bhagavataH samupajAtakevalasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihnavaH samutpanna iti pratipAdayannAha ni. (782) coddasasolasa vAsA coddasavIsuttarA ya donni sayA / aTThAvIsA yaduve paMceva sayA u coyAlA // vR- caturdazaSoDazavarSANi tatha 'coisavIsuttarA ya donni saya' tti caturdazAdhike dve zate viMzatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate, tathA'STAviMzatyadhike ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvArizadadhikAni, iti gAthArthaH // avayavArtha tu bhASyakAra eva pratipAdayiSyati / ni. (783) paMca sayA culasIyA chacceva sayA navottarA hoMti / nAppattIya duve uppannA nivvue sesA // vR- paJcazatAni caturazItyadhikAni SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpatterArabhya caturdazaSoDazavarSANi yAvadatikrAntAni tAvadatrAntare dvAvAdyAvutpannau, utpannA nirvRtte bhagavati, yathoktakAle cAtikrAnte zeSAH khalvavyaktAdaya idi boTikaprabhavakAlAbhidhAnaM lAghavArthameveti gAthArthaH // adhunA sUcitamevArtha mUlabhASyakRd yathAkramaM spaSTayannAha [bhA. 125 ] coddasa vAsANi tayA jinena uppADiyassa nANassa to bahurayANa diTThI sAvatthIe samuppannA // vR- caturdazavarSANi tadA 'jinena' vIreNotpAditasya jJAnasya tato'trAntare bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH / yathotpannA tathopadarzayan saGgrahagAthAmAhajeTThA sudaMsaNa jamAli'Nojja sAvatthiteMdugujjANe / paMcasayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli mottUNaM // [ bhA. 126] vR- kuNDapuraM nagaraM, tattha jamAlI sAmissa bhAiNijjo, so sAmissa mUle paMcasaya parivAro pavvaio, tassa bhajjA sAmiNo duhitA, tIse nAmANi jeTThatti vA sudaMsaNatti vA anojatti vA, sAvi saharasaparivArA anupavvaiyA, jahA pannattIe tahA bhaNiyavvAM, ekkArasaMgA ahijiyA, sAmiM ApucchiUNa paMcasathaparivAro jamAlI sAvatthI gato, tattha teMDugaM ujjANe koTThae ceie samosaDho, tattha se aMtapaMtehiM rogo uppanno, na tarai nisanno acchiuM, to samaNe bhaNiyAiosejAsaMdhArayaM karei, te kAumAraddhA || atrAntare jamAlirdAhajvarAbhibhUtastAn vineyan papracchasaMstRtaM na veti ?, te uktavantaH - saMstRtamiti, sa cotthito jigamiSurardhasaMstRtaM dRSTvA kruddhaH, siddhAntavacanaM smRtvA 'kriyamANaM kRta' -mityAdi karmodayato vitathamiti cintayAmAsa, 'kriyamANa, 'kriyamANaM kRta' mityetad bhagavadvacanaM vitathaM, pratyakSaviruddhatvAt, azrAvaNazabdavacanavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArdhasaMstRtasaMstArAsaMstRtadarzanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, tato yad bhagavAnAha tadanRtaM, kintu kRtameva kRtamiti, Avazyaka mUlasUtram - 1 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.783] 277 evaM paryAlocyaivameva prarUpaNAM cakAreti, sa cetthaM prarUpayanaM svagacchasthavirairidamuktaH- he AcArya 'kriyamANaM kRta' mityAdi bhagavadvacanamavitamathameva, nAdhyakSaviruddhaM, yadi kriyamANaM kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kathaM prAk kriyA'nArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve tadiSyata iti, sadA prasaGgAt, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, tathA yaccoktaM bhavatA 'arddhasaMstRtasaMstRtadarzanAt' tadapyayuktaM, yato yad yadA yatrAkAzadeze vastramAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavasvAstaraNasamaye khalvasAvAstIrNa eva, viziSTasamayApekSINi ca bhagavadvacanAni, ato'doSaH evaM so jAhe na paDivajjai tAhe kei asaddahaMtA tassa vayaNaM gayA sAmisagAsa, anne teneva samaM ThiyA, piyadaMsaNAvi, tattheva DhaMko nAma kuMbhagAro samaNovAsao, tatya ThiyA, sA vaMdituM AgayA, taMpi taheva pannavei, sA ya tassAnurAeNa micchattaM vipaDivaNNA, ajANaM parikahei, taM ca DhaMka bhaNati, so jANati-esA'vi vippaDivaNNA nAhaghaeNaM, tAhe so bhaNati-sammaM ahaM na yANAmi evaM visesataraM, annayAkayAIM sajjhAyaporusiM karei, tato DhaMkeNa bhAyaNANi uvvattaMteNa tatohutto iMgAlo chUDho, tato tIse saMghADIe egadeso daddo, sA bhaNai-sAkya ! kiM te saMghADI daDDA?, so bhaNai-tubbhe ceva pannaveha jahA-dajjhamANe aDaDe, keNa tubma saMghADI daDDA ?, tato sA saMbuddhA bhaNai-icchAmi saMmaM paDicoyaNA, tAhe sA gaMtUNa jamAli pannavei bahuvihaM, so jAhe na paDivAi tAhe sA sesasAhuNo ya sAmiM ceva uvasaMpannAI, itaro'vi egAgI anAloiyapaDikaMto kAlagato // eSa saGgrahArthaH, akSarANi tvevaM nIyante, jeTThA sudaMsaNA anoJjati jamAlidharaNIe nAmAI, sAvatthIe nayarIe teMdugujANe jamAlissa esA diTThI uppaNNA, tattha paMcasayA ya sAhUNaM sahassaM ca saMjaINaM, etejei sataM na paDibuddhaM taM DhaMkeNa paDibohiyaMti vakkasesaM, jamAliM motUNaMti // anye tvevaM vyAcakSate jeTTA mahattarigA sudaMsaNA'bhihANA bhagavato bhagiNI, tIse jamAlI putto, tassa annojjA nAma bhagavato duhitA bhAriyA / / zeSaM pUrvavat / gataH prathamo nihavaH, sAmprataM dvitIyaM pratipAdayannAha[bhA.127] solasa vAsANi tayA jinena uppADiyassa nANassa / jIvapaesiyadiTThI usabhapuraMmI samuppannA // -SoDaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya jIvapradezikaSTistata RSabhapure samutpannA iti gAthArthaH / / kathamutpannA? rAyagihaM nagaraM guNasilayaM ceiyaM, tattha vasU nAmAyario coddasapucI samosaDho, tassa sIso tIsagutto nAma, so AyappavAyapuvve imaM AlAvayaM ajjhAvei-ege bhaMte ! jIvapaese jIvetti vattavvaM siyA ?, no iNamaDhe samaDhe, evaM do jIvapaesA tinni saMkhejjA asaMkhejA vA, jAva egenAvi padeseNa UNo no jIvotti vattavvaM siyA, jamhA kasiNe paDipunne logAgAsapadesatullapaese jIvetti vattavya' mityAdi, evamajjhAvito mithyAtvodayato vyutthitaH sanityamabhihitavAnyokAdayo jIvapradezoH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyA labhante, kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAt jIvatvasyeti, sa khalvevaM pratipAdayan guruNokto-naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, katham ?, bhavadabhimato'ntyapradezo'SyajIvaH, anyapradezatulyaparimANatvAt, prathamAdipradezavat, prathamAdi-pradezo vA jIvaH, zeSapradezatulyaparimamANatvAd, antyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Avazyaka mUlasUtram-1 tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamityevamayukto yadA na pratipadyate tAhe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM asabmAdubbhAvaNAhiM micchattAbhiniveseNa ya appAMca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANo vuppAemANo gato AmalapappaM nagariM, tattha aMbasAlavaNe Thito, tattha mittasirI nAma samaNovAsao, so jANai-jahesa niNhao, annayA kayAi tassa saMkhaDI jAtA, tAhe tena nimaMtio-tubmehiM sayameva gharaM AgaMtavvaM, te gatA, tAha tassa niviTThassa viulA khajagavihI nINitA, tAhe so tAo ekekAo khaMDaM khaMDaM dei, evaM kUrassa kusaNassa vatthassa, pacchA pAdesu paDito, sayaNaM ca bhaNai-eha vaMdaha, sAhU paDilAbhiyA, aho ahaM dhanno sapuNNo jaM tubbhe mama gharaM sayamevAgatA, tAhe te bhaNaMti-kiM dharisiyAmo amhe evaM tume?, so bhaNati-sasiddhateNa tumhe mayA paDilAbhyiA, jai navaraM vaddhamAnasAmissa taNaeNa siddhateNa paDilAbhemi, tattha so saMbuddho bhaNai-icchAmi ajjo ! samma paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaeNa vihinA paDilAbhito, micchAmi dukkaDaM ca kataM, evaM te savve saMbohiyA, Aloiya paDikaMtA viharaMti // amumevArthamupasaMjihIrSurAha[bhA.128] sayagihe guNasilae vasu coddasapubbi tIsaguttAo / AmalakappA nayarI mittasirI kUrapiMDAI // vR-asyAH prapaJcArtha ukta eva, akSaragamanikA tu usabhapuraMti vA rAyagihaMti vA egaThThA, tatya rAyagihe guNasilae ujjAne vasu coddasapuvvI Ayario samosaDho, tassa sIsAo tIsaguttAo esA diTThI samuppannA, so micchAttAbhibhUo AmalakappA nAma nayarI taM gao, mittasirI sAvao, tena kUrapuvagAdi (dezIyavacanatvAt kUrasikthAdinetyarthaH) diTThatehiM paDibohiutti // gato dvitIyo nilavaH, sAmprataM tRtIyaM pratipAdayatrAha[bhA.129] coddA dovAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / abbattayANa diTTI seyaviyAe samuSpanA / vR- caturdazAdhike dve varSazto tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'vyaktakaSTiH zvetavyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH / / kathamutpannA ?-seyaviyAe nayarIe polAse ujjAne aJjAsADhA nAmAyariyA samosaDhA, tesiM sIsA bahave AgADhajogaM paDivannA, sa evAyario tesiM vAyaNAyario, anno tattha nasthi, te ya rattiM hiyayasUleNa mayA sohamme nalinigumme vimAne devA uvavanA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti taM sarIragaM, te ya sAhU AgADhajovAhI, tevi na yANaMti-jahA AyariyA kAlagatA, tAhe taM ceva sarIragaM anuSpavisittA te sAhuNo uTThaveMti, verattiyaM kareha, evaM tena tesiM divvapabhAveNa lahuM ceva sAriyaM, pacchA so te bhaNai-khamaha bhaMte! jaMbhe mae assaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivase kAlagato, tujhaM anukaMpAe Agato, evaM so khAmettA paDigato, tevi taM sarIragaM chaDDeUNa ciMteti-ecciraM kAlaM assaMjato vaMdito, tato te avvattabhAvaM bhAveti ko jANai kiM sAhU devo vA ? to na vaMdaNijotti | hojjAsaMjatanamaNaM hoja musAvAyamamugotti // 1 // theravayaNaM jadi pare saMdeho kiM surotti / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.783] 279 sAhutti deve kahaM na saMkA kiM so devo adevotti // 2 // tena kahietti va matI devo'haM rUvadarisaNAo y| sAhutti ahaM kahia samANarUvaMmi kiM sNkaa?||3|| devassa va kiM vayaNaM saccaMti na sAhurUvadhArissa / na paropparaMpi vaMdaha jaM jANaMtAvi jayayotti // 4 // evaM bhaNNamANAvi jAhe na paDivajati tAhe ugghADiyA, tato viharaMtA rAyagihaM gayA, tattha moriyavaMsapasUo balabhaddo nAma rAyA samaNovAsao, tena te AgamiyA-jahA ihamAgatatti, tAhe tena gohA ANattA-vacchaha guNasilagAto pavvaiyae ANesa, tehiM AnItA, rannA purisA ANattA-sigghaM ete kaDagamaddeNa mAreha, tato hatthI kaDagehi ya AnIehiM te pabhaNiyA-amhe jANAmo jahA tumaM sAvao, to kahaM amhe mArAvihi ?, rAyA bhayai-tumhe corA nu cAriyANu abhimarA nu?, ko jANai ?, te bhaNaMti-amhe sAhuNo, rAyA bhaNai-kiha tubbhe samaNA?, jaM avvattA paropparassavi na vaMdaha, tubbhe samaNA vA cAriyAvA?, ahaMpi sAvago vA na vA?, tAhe te saMbuddhA lajjiyA paDivannA nissaMkiyA jAyA, tAhe aMbADiyA kharehiM mauehi ya, saMbohaNaTThAe tubbhaM imaM mae eyANurUvaM kayaM, mukkA khAmiA ya / amumevArthamupasaMharabAha[mA.130] seyavi polAsADhe joge taddivasahiyayasUle ya / sohaMmi nalinigumme rAyagihe muriya balabhadde / / - zvetavyAM nagaryAM polAse udyAne ASADhAkhya AcAryaH yoga utpATite sati taddivasa eva hRdayazUle ca, utpanne mRta iti vAkyazeSaH, sa ca saudharme kalpe nalinigulme vimAne, samutpadyAvadhinA pUrvavRttAntamavagamya vineyAnAM yogAn sAritavAniti vAkyazeSaH, suralokagate tasminnavyaktamatAstadvineyA viharanto rAjagRhe nagare maurye balabhadro rAjA, tena sambodhitA iti vAkyazeSaH, evamanyA api saGgrahagAthA svabuddhyA vyAkhyeyA iti / uktastRtIyo nihnavaH, caturthavyAcikhyAsayA''ha[bhA.131] vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa viirss| sAmuccheiyadiTThI mihilapurIe samuppannA // vR. viztyuttare dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'trAntare sAmucchedikaSTiH mithilApuryAM samutpanneti gAthArthaH // yathotpanA tathA pradarzayannAha[bhA.132] mihilAe lacchighare mahagirikoDiNNa Asamitte ya / neuniyAnuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA ya / / vR- mihilAe nayarIe lacchihare cetie mahAgirIAyariyANa koDiNNo nAma sIso Thito, tassa Asamitto sIso, so anuppavAdapuve neuniyaM vatthu paDhati, tatya chinnachedanavattabvayAe AlAvago jahA paDutpanasamayaneraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biiyAdisamaesu vattavyaM, ettha tassa vitigicchA jAyA-jahA savve puDappanna-samayasaMjAtA vocchijissaMti 'evaM ca kato kammANuveyaNaM sukayadukkayANaMti ? / uppAdAnaMtarato savvassa vinAsasabbhAvA / / 1 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 Avazyaka mUlasUtram-1 so evamAdi paruveMto guruNA bhaNio 'eganayamaNamiNaM suttaM vacAhi mA hu micchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hidayaM viyArehi // 2 // nahi savvahA vinAso addhApajjAyamettaNAsaMmi / aparappajAyA anaMtadhammiNo vatthuNo juttA // 3 // aha suttAtotti matI nanu sutte sAsayaMpi niddiLaM / vatyuM dabvaTThAe asAsayaM pajavaTThAe // 4 // tatthavi na savvanAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / iharA na savvanAse samayAdivisesaNaM juttaM // 5 // jAhe pannaviovi necchati tAhe ugghADito, tato so samucchedaM vAgareMto kaMpillapuraM gato, tattha khaMDarakkhA nAma samaNovAsayA, te ya suMkapAlA, tehiM te AgamielagA, tehi te gahiyA, te mAreumAraddhA, te bhaNaMti bhayabhIyA-amhehiM suyaM jahA tubme sAvagA, tahAvi ete sAhU mAreha, te bhaNaMti-je te sAhU te vocchiNNA tujhaM ceva siddhaMto esa, ato tubme anne kevi corA, te bhaNaMti-mA mAreha, evaM tehiM saMbohiyA paDivaNNA sammattaM / ayaM gAthArthaH / / akSarANi tu kriyAdhyAhArataH svadhiyA jJeyAni / gatazcaturtho nihavaH, sAmprataM pazcamamabhidhitsurAha[bhA.133] aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa | do kiriyANaM diTThI ullugatIre samuppannA // vR-aSTAviMzatyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya, atrAntare dvaikriyANAM dRSTiH ullukAtIre samutpanneti gAthArthaH // yathA samutpannA tathA nidarzanAyAha[mA.134] naikheDajanava ulluga mahagiridhanagutta ajagaMge ya / kiriyA do rAyagihe mahAtavo tiirmnninnaae|| vR-ullukA nAma nadI, tIe uvalakkhio janavatovi so ceva bhaNNai, tIse ya nadIe tIre egami kheDaThANaM, bIyaMmi ullugAtIraM nagaraM, anne taM ceva kheDaM bhaNaMti, tattha mahAgirINa sIso dhanagutto nAma, tassavi sIso gaMgo nAma Ayariyo, so tIse nadIe pusvime taDe, AyariyA se avarime taDe, tato so sarayakAle AyariyaM vaMdao uccalio, so ya khallADo, tassa ullugaM nadi uttaraMtassa sA khallI uNheNa ijjhai, hiTThA ya sIyaleNa pANieNa sItaM, tato so ciMteisutte bhaNiyaM jahA egA kiriyA vedijai-sItA usiNA vA, ahaM ca dokiriyAo veemi, ato do'vi kiriyAo egasamaeNa vedijaMti, tAhe AyariyANa sAhai, tAhe bhaNio-mA ajjo ! evaM pannavehi, nathi egasamaeNa do kiriyAo vedijaMti, jato samao mano ya suhumA na lakkhijaMti utpalapatrazatavedhavat, evaM so pannavito'vi jAhe na paDivAi tAhe ugghADito, so hiDaMto rAyagihaM gato, mahAtavo tIrappabhe nAma pAsavaNe, tattha maNinAgo nAma nAgo, tassa cetie ThAti, so tattha parisAmajjhe kaheti-jahA egasamaena do kiriyAo vedijjaMti, tato maNinAgena bhaNiyaM tIse parisAe majjhe-are duTThasehA ! kIsa eyaM apannavaNaM pannavesi ?, ettha ceva ThANe ThieNa bhagavatA vaddhamANasAmiNA vAgariyaM-- jahA egaM kiriyaM vedetti, tumaM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 783] tesiM kiM laTThatarao jAo ?, chaDDehi eyaM vAdaM, mA te doseNAsehAmi'maNinAgenAraddho bhayovavattipaDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tato paDikkaMtI // 1 // tti gAthArthaH // gataH paJcamo nihnavaH, SaSThamadhunopadarzayannAha[bhA. 135] paMcasayA coyAlA taiyA siddhi gayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI uvavannA // vR- paJca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhi gatasya vIrasya, atrAntare purvantaraJjikAyAm, anusvAro'lAkSaNikaH, trairAzikaddaSTirutpanneti gAthArthaH // kathamutpanneti pradarzyate tatra [bhA. 136 ] purimaMtaraMji bhUyaguha balasiri sirigutta rohagutte ya / parivAyapoisAle ghosaNapaDisehaNA vAe // - vR- saGgrahagAthA / asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH, taccedam- aMtaraMjiyA nAma purI, tattha bhUyaguhaM nAma cetiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThitA, tattha balasirI nAma rAyA, tesiM siriguttANaM therANaM sahiyaro rohautto nAma sIso, annagAme Thitao, tato so uvajjhAyaM vaMdao eti, ego ya parivAyao poTTaM lohapaTTaeNa baMdhiuM jaMbusAlaM gahAya hiMDai, pucchito bhai-nANeNa poTTa phuTTa to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbuDAlaM ca jahA ettha jaMbUdIve natthi mama paDivAditti, tato tena paDato nINAvito jahA suNNA parappavAdA, tassa logena poTTasAlo ceva nAmaM kataM, so paDato rohatteNaM vArio, ahaM vAdaM demitti, tato so paDisehittA gato AyariyasagAsaM, Aloei-evaM mae paDahato viNivArio, AyariyA bhaNati duTu kayaM, jato so vijjAbalio, vAde parAjito'vi vijjAhiM uvaTThAiti tassa imAo satta vijAo, taM jahA [ bhA. 137 ] vicchuya sappe mUsaga miI varAhI ya kAyapoAIM / eyAhiM eyAhi vijjAhiM so u parivvAyao kusalo // 281 vR tatra vRzciketi vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate, sarpati sarpapradhAnA, 'mUsaga' tti mUSakapradhAnA, tathA mRgI nAma vidyA, mRgIrUNopaghAtakAriNI, evaM vArAhI ca, 'kAgapotti' tti-kAkavidyA, potAkIvidyA ca, potAkyaH sakunikA bhaNyante, etAsu vidyAsu, etAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti gAthArthaH / so bhAi- kiM sakkA ettAhe nillukkiuM ?, tato so AyarieNa bhaNio-paDhiyasiddhAu imAu satta paDivakkhavijjAo geha, taM jahA [ bhA. 138] morI nauli birAlI bagghI sIhI ulUga ovAI / eyAo vijjAo geha parivAyamahaNIo // vR- morI nakulI birAlI vyAghrI siMhI ca ulUkI 'ovAi' tti olAvayapradhAnA, etA vidyA gRhANa parivrAjakamadhinya iti gAthArthaH // rayaharaNaM ca se abhimaMteuM dinnaM, jai api uTThei to rayaharaNaM bhamADijjAsi, to ajeyo hohisi, iMdeNAvi sakkihisi no jetuM, tAhe tAo vijjAo gahAya gaosabhaM bhaNiyaM ca'NeNa-esa kiM jANati ?, eyassa ceva puvvapakkho hou, parivvAo ciMtei - ee niuNA to eyANa caiva siddhataM geNhAmi, jahA-mama do rAsI, taM + Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Avazyaka mUlasUtram-1jahA-jIvA ya ajIvA ya, tAhe iyareNa ciMtiyaM-eteNa amha ceva siddhaMto gahio, tena tassa buddhiM paribhUya tinni rAsI ThaviyA-jIvA ajIvA nojIvA, tattha jIvA saMsArasthA, ajIvA ghaDAdi, nojIvA ghiroliyAchinnapucchAI, didruto daMDo, jahA daMDassa AdimajhaM aggaM ca, evaM sace bhAvA titihA, evaM so tena nippapasiNavAgaraNo kao, tAhe so parivAyao ruTTo vicchue muyai, tAhe so tesiM paDivakhe more muyai, tAhe tehiM haehiM vichiehi pacchA sappe muyai, iyaro tesiM paDighAe naule muyai, tAhe uMdure tesiM majAre, mie tesiM vagghe, tAhe sUyare tesiM sIhe, kAke tesiM uluge, tAhe poyAgI muyai tesiM olAI, evaM jAhe na tarai tAhe gaddabhI mukkA, tena ya sA rayaharaNeNa AhayA, sA parivAyamassa uvari charittA gayA, tAhe so parivAyago hIlijaMto nicchUDho, tato so parivAyagaM pArajiNittA gao AyariyasagAsaM, Aloei-jahA jio evaM, AyariyA Aha-kIsa tae uThThieNa na bhaNiyaM ?-nasthitti tinni rAsI, eyassa mae buddhi paribhUya pannaviyA, iyANapi gaMtuM bhaNAhi, so necchai, mA me ohAvaNA houtti, puNo puNo bhaNio bhaNai-ko vA ettha doso? jai tinni rAsI bhaNiyA, atyi caiva tinni rAsI, AyariyA Aha-ajjo ! asabmAvo titthagarassa ArAsayaNA ya, tahAvina paDivajAi, taso sA AyarieNa samaM vAyaM laggo, tAhe AyariyA rAulaM gayA bhaNaMti-tena mama sisseNa avasiddhaMto bhaNio, amhaM duve ceva rAsI, iyANi so vipaDivanno, to tujhe amhaM vAyaM suNeha, paDissuyaM rAiNA, tato tesiM rAyasabhAe rAyapurao AvaDiyaM, jahegadivasaM uTThAya 2 chammAsA gayA, tAhe rAyA bhaNai-mama rajjaM avasIdati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM-icchAe mae ecciraM kAlaM dhario, ettAhe pAsaha kalaM divasaM Agae nigiNhAmi, tAhe pabhAe bhaNai-kuttiyAvaNe parikkhinau, tattha savvadavvANi asthi, ANeha jIve ajIve nojIve ya, tAhe devayAe jIvA ajIvA ya dinnA, nojIvA nasthi, evamAdicoyAlasaeNa pucchANaM niggahio // amumevArthamupasaharannAha-- [bhA.139] sirigutteNa'vi chalugo chammAse kahiUNa vAya jio| AharaNakuttiyAvaNa coyAlasaeNa pucchANaM / / vR-nigadasiddhA, navaraM coyAlasayaM-tena rohena chammUlapayattha gahiyA, taM jahA-davvaguNakammasAmanavisesA chaTThao ya samavAo, tattha davvaM navahA, taM jahA-bhUmI udayaM jalaNo pavaNo kAlo disA appao maNo yatti, guNA satarasa, taM jahA-rUvaM raso gaMdho phAso parimANaM puhuttaM saMogo vibhAgo parAparattaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payatto ya, kammaM paMcadhA-ukkhevaNaM avakAvevaNaM AuMcaNaM pasAraNaM gamaNaM ca, sAmaNNaM tivihaM-mahAsAmaNNaM 1 sattA-sAmaNNaM tripadArthasadbuddhikAri 2 sAmaNNaviseso dravyatvAdi 3, anye tvevaM vyAkhyAnayanti-tripadArthasatkarI sattA, sAmaNNaM dravyatvAdi, sAmannaviseso pRthivItvAdi, visesA aMtA (anaMtA ya), ihapaccayaheU ya samavAo, ee chattIsaM bheyA, ettha ekeke cattAri bhaMgA bhavaMti, taM jahA-bhUmI abhUmI nobhUmI noabhUmI, evaM savvattha, tattha kuttiyAvaNe bhUmI maggiyA leTuo laddho, abhUmIe pANiyaM, nobhUmIe jalAyeva tu nA rAzyantaraM, noabhUmIe leTue cevaM evaM savvattha / / ___ Aha ca bhASyakAraH jIvamajIvaM dAuM nojIvaM jAio puNo ajIvaM dei carimaMmi jIvaM na unojIvaM sajIvadalaM tato niggahio chalUgo, guruNA se khelamallo matthae bhaggo, tato niddhADio, Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 783 ] guruvi pUtio nagare ya gosayaNaM kayaM vaddhamANasAmI jayaiti / amumevArthamupasaMharannAhavAe parAjio so nivvisao kArio narideNaM / ghosAviyaM ca nagare jayai jino vaddhamANotti || [bhA. 140 ] vR- nigadasiddhA, tenAvi sarakAraDieNaM ceva vaisesiyaM paNIyaM taM ca annamannehiM khAI nIyaM taM colUyapaNIyanti vuJcai, jao so gotteNolUo Asi / gataH SaSTho nihnavaH, sAmprataM saptamaM pratipAdayitumAha[bhA. 141] 283 paMcasayA culasIyA taiyA siddhi gayarasa vIrassa / avaddhiyANa diTThI dasapuranayare samuppannA // 1 vR- paJca varSazatAni caturazItyadhikAni tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'baddhika STiH dazapuranagare samutpanneti gAthArthaH / kathamutpannA ? tatrAryarakSitavaktavyatAyAM kathAnakaM prAyaH kathitameva, yAvad goSThAmAhila: pratyuccAra ke karmabandha-cintAyAM karmodayAdabhiniviSTo vipratipanna iti / tathA ca kathAnakAnusandhAnAya prAguktAnuvAdaparAM saGgrahagAthAmAha [ bhA. 142 ] dasapure nagarucchughare ajjarakkhiyapUsamittatiyagaM ca / goTThAmAhila navamaTThamesu pucchA ya viMjhassa / / vR- iyamarthataH prAgvyAkhyAtaiveti na vivriyate, prakRtasambandhastu-viMjho aTThame kammappavAyapuvve kammaM parUveti, jahA kiMci kamma jIvapadesehiM baddhamettaM kAlantaraTThitimapappa vihaDai zuSkakuDyApatitacUrNamuSTivat, kiMci baddhaM puDhaM ca kAlaMtareNa vihaDai, ArdralepakuDyo sanehacUrNavat; kiMci puNa baddhaM puDhaM nikAiyaM jIveNa saha egattamAvanaM kAlAntareNa veijjaitti 11 evaM zrutvA goSThAmAhila Aha- nanvevaM mokSAbhAvaH prasajyate, katham ?, jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, tasmAdevamiSyatAM [bhA. 143] puTTho jahA abaddha kaMcuiNaM kaMcuo samannei / evaM puTThamabaddhaM jIvaM kammaM samannei // vR- spRSTo yathA'baddhaH kaJcukinaM puruSaM kaJcukaH 'samanveti' samanugacchati, evaM spRSTamabaddhaM karma jIvaM samanveti, prayogazca jIvaH karmaNA spRSTo na ca badhyate, viyujyamAnatvAt, kaJcukeneva tadvAniti gAthArthaH / evaM goTThAmAhileNa bhaNite viMjheNa bhaNiyaM amhaM evaM caiva guruNA vakkhANiyaM, goTThAmAhileNa bhaNiyaM-so ya na yANati, kiM vakkhANei ?, tAhe so saMkio samANo gao pucchiuM mA mae anahA gahiyaM haveja, tAhe pucchio so bhaNai-jahA mae bhaNiyaM tahA tumaevi avagayaM, tahevedaM, tato viMjheNa mAhilavuttaMto kahio, tato gururbhaNati-mAhila bhaNitI micchA, kahaM ! yaduktam- jIvAt karma na viyujyata ityAdi, atra pratyakSavirodhinI pratijJA, yasmAdAyuSkakarmaviyogAtmakaM maraNamadhyakSasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, anyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyatno viyogadarzanAt, ddaSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya yuktatvAsiddheH, tAdrUpyeNAnAdirUpatvAbhinnaM ca jIvAt karmeti, tathA yaccoktam- 'jIvaH karmaNA spRSTo na badhyata ityAdi' atrApi kiM pratipradezaM spRSTI nabhaseva uta tvaDamAtre kaMcukeneva, yadi pratipradezaM dRSTAntadAntikayorasAmyaM, kaMcukena pratipradezamaspRSTatvAt, atha tvagmAtre spRSTa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Avazyaka mUlasUtram - 1 iti, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantamAtravarttitvAd, bAhyAGgamalavat, evaM ca sarvo jIvo mokSabhAk, karmAnugamarahitatvAt muktavat, tathA'ntarvedanA'bhAvaprasaGgaH, tannimittakarmAbhAvAt, siddhasyeva, na ca bhinnadezasyApi vedanAhetutvaM yujyate, zarIrAntaragatenAtiprasaGgAt, na ca svakRtatvaM nibandhanam, atrAntarvarttipradezAnAM karmayogarahitAnAM kartutvAnupapatteH, tasmAd yat kiJcidetaditi / evaM gehiUNa so viMjheNa bhaNito - evaM AyariyA bhaNaMti, tato so tuhikko Thio ciMtei- samappau to khoDehAmi, annayA navame puvve sAhUNa paccakkhANaM vaNijjai, jahA - pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajjIvAe ityAdi, goSThAmAhilo bhaNati naivaM sohaNaM, kiM tarhi ? [bhA. 144] paJcakkhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavvaM / jesiM tu parImANaM taM dudvaM AsasA hoi // vR- pratyAkhyAnaM zreyaH, 'aparimANena' kAlAvardhi vihAya kartavyaM, eva kriyamANaM zreyo bhavati, yeSAM tu parimANaM pratyAkhyAne tat pratyAkhyAnaM 'duSTam' azobhanaM kimiti ?, yatastatra 'AsasA hoi' tti anusvAralopAdAzaMsA bhavati, prayogazca yAvajjIvakRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTaM, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaH sUryodayAt parataH pArayiSyAmItyupavAsapratyAkhyAnavat, tasmAdaparimANameva pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt, tIritAdivizuddhopavAsAdivaditi gAthArthaH // evaM pannaveMto viMjheNa bhaNio-na hoti evaM evaM jaM tume bhaNiyaM, suNa, etyaMtaraMmi ya jaM tassa avasesaM navamapuvvassa taM samattaM, tato so abhiniveseNa pUsamittasyAsaM ceva gaMtUNa bhaNai annahA AyariehiM bhaNiyaM annahA tumaM pannavesi || upanyastazcAnena tatpurataH svapakSaH, tatrA''cArya Aha nanu yaduktaM bhavatA- 'yAvajjIvaM kRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTamityAdi' etadayuktaM yataH kRtapratyAkhyAnAnAM sAdhUnAM nAzaMsA - mRtAH seviSyAma iti, kintu mRtAnAM devabhave mA bhUd vratabhaGga iti kAlAvadhikaraNam, aparimANapakSe tu bhUyAMso doSAH, katham ?, aparimANamiti ko'rthaH ?, kiM yAvacchaktiH uta anAgatAddhA AhozvidaparicchedaH ? yadi yAvacchaktirasti, evaM sati zaktimitakAlAvadhyupagamAdasmanmatAnuvAda eva, AzaMsAdoSo'pi kAlpanikastulyaH, anAgatAddhApakSe'pi bhavAntare'vazyaMbhAvI vratabhaGgaH, aparicchedapakSe'pi kAlAniyamAt vratabhaGgAdayo doSA iti / evaM AyariehiM bhaNie na paDivajjai, tato je'vi annagacchellayA therA bahussuyA te pucchiyA bhaNati - ettiyaM ceva, tato so bhagati tubhe kiM jANaha ?, titthagarehiM ettiyaM bhaNiyaM jahA'haM bhaNAmi, te bhaNati tumaM na yANasi, mA tityagare AsAehiM, jAhe na ThAi tAhe saMghasamacAo kao, tato savvasaMgheNa devayAe kAussaggo kao jA bhaddiyA sA AgayA bhaNati saMdisahatti, tAhe sA bhaNiyA- vacca titthagaraM puccha kiM jaM goTThAmAhilo bhaNati taM sacaM kiM jaM dubbaliyA samittappamuho saMghotti, tAhe sA bhAi-mama anuggahaM deha kAusaggaM gamaNApaDighAyanimittaM, tao ThiyA kAussaggasaM, tAhe sA bhagavaMtaM pucchiUNa AgayA bhaNati - jahA saMgho sammAvAdI, iyaro micchAvAdI, nihnao esa sattamao, tAhe so bhaNati esA appiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtU ?, tovi na saddahai, tAhe saMgheNa vajjho kao, tato so anAloiyapaDikkaMto kaalgto| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 upodghAtaH - [ni.783] gataH saptamo nivaH, bhaNitAzca dezavisaMvAdino nivAH, sAmpratamanenaiva prastAvena prabhUtavisaMvAdino boTikA bhaNyante, tatra kadaite sajAtA iti pratipAdayannAha[bhA.145] chavvAsasAiM navuttarAI taiyA siddhi gayassa vIrassa / to boDiyANa diTThI rahavIrapure samuppannA / / vR-nigadasiddhaiva, tatra yathA boTikAnAM dRSTirutpannA tathA saMgrahagAthayopadarzayannAha[bhA.146] rahavIrapuraM nayaraM dIvagamujANa ajjakaNhe ya / sivabhUissuvahiMmi ya pucchA therANa kahaNA ya // vR-rahavIrapuraM nagaraM, tattha dIvagamujANaM, tattha ajjakaNhA nAmAyariyA samosaDhA, tattha ya ego sahassamallo sivabhUtI nAma, tassa bhajA, sA tassa mAyaM vaDDei-tujjha putto divase 2 aDarate ei, ahaM jaggAmi chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggai, aDvarate Agao bAraM maggai, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM ajja jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggai, aharate agao bAraM maggai, mAyAe aMbADio-jatya eyAe velAe ugghADiyANi dArANi tattha vaccha, so niggao, maggaMteNa sAhupaDissao ugghADio diTTho, vaMdittA bhaNati-pavvAveha maM, te necchaMti, sayaM loo kao, tAhe se ligaM dinnaM, te vihariyA / puNo AgayANaM rannA kaMbalarayaNaM se dinnaM, AyarieNa kiM eeNa jatINaM?, kiM gahiyaMti bhaNiUNa tassa anApucchAe phAliyaM nisijAo ya kayAo, tato kasAIo / annayA jiNakappiyA vaNNijaMti, jahA jinakappiyA ya davihA pANIpAyA paDiggahadharA y| pAuraNamapAuraNA ekkekkA te bhave duvihA // 1 // dugatigacchAukkapaNagaM navadaekkAraseva bArasagaM / ee aTTha vikappA jinakappe hoMti uvahissa // 2 // kesiMci duviho uvahI rayaharaNaM pottyiA ya, annesiM tiviho-do te ceva kappo vaDhio, caubihe do kappA, paMcavihe tinni, navavihe rayaharaNamuhapattiyAo, tahA _ 'pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAiM rayattANaM ca gocchaopAyaNijjogo // 1 // dasavihe kappo vaDDito, egArasavihe do, bArasavihe tinni / etyaMtare sivabhUiNA pucchiokimiyANi ettio uvahI dharijati ?, jeNa jiNakappo na kIrai, guruNA bhaNiyaM-na tIraiso iyANi vocchinno, tato so bhaNati-kiM vocchijjati ?, ahaM karemi, so ceva paralogasthiNA kAyabbo, kiM uvahipaDiggaheNa ?, pariggahasabbhAve kasAyamucchAbhayAiyA bahudosA, apariggahattaM ca sue bhaNiyaM, acelA ya jiNiMdA, ato acelayA suMdaratti, guruNA bhaNio-dehasabbhAve'vi kasAyamucchAiyA kassavi havaMti, to deho'vi pariccaiyavyotti, apariggahattaM ca sute bhaNiyaM, dhammopakaraNevi mucchA na kAyavvatti, jinAvi negaMteNa acelA, jao bhaNiyaM-'sabvevi egadUseNa niggayA jinavarA ityAdi' evaM therehiM kahaNA se katatti gAthArthaH / / evaMpi pannavio kammodaeNa cIvarANi chaDDattA gao, tassuttarA bhainI, ujjAne Thiyassa vaMdiyA gayA, taM daddUNa tIevi Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Avazyaka mUlasUtram - 1 cIvarANi chaDDiyANi, tAhe bhikkhaM paviTThA, gaNiyAe diTThA, mA amha logo virajihitti ure se pottI baddhA, tAhe sA necchai, tena bhaNiyaM acchau esA, tava devayAe dinnA, tena ya do sIsA pavyAviyA - koDino koTTavIre ya, tato sIsANa paraMparAphAso jAo, evaM boDiyA uppannA | amumevArthamupasaMjihIrSurAha mUlabhASyakAra: [bhA. 147] UhAe pannattaM boDiyasivabhUiutArAhi imaM / micchAdaMsaNamiNamo rahavIrapure samuppannaM // boDiyasivabhUIo boDiyaligassa hoi uppattI / koDiNNakoTTavIrA paraMparAphAsamuppannA // [ bhA. 148 ] vR- 'UhayA' svatarkabuddhyA 'prajJaptaM ' praNItaM boTikazivabhUtyRttarAbhyAmidaM mithyAdarzanam, 'iNamo' tti etacca kSetrato rathavIrapure samutpannamiti gAthArthaH // boTikazivabhUteH sakAzAt boTikaliGgasya bhavatyutpattiH, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'boDiyaligassa Asi uppattI' tataH kauDinyaH kuTTavIrazca, 'sarvo dvandvo vibhASayA ekavadbhavatI' ti kauNDinyakoTTavIraM tasmAt paramparAsparzam - AcAryaziSyasambandhalakSaNamadhikRtyotpannA - saJjAtA, boTika - dRSTiradhyAharaNIyeti gAthArthaH / sAmprataM nihnavavaktavyatAM nigamayannAha ni. (784) evaM eekahiyA osappiNIe u niNhayA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavvayaNe natyi || vR- 'evam' uktena prakAreNa 'ete' anantaroktAH 'kathitAH pratipAditAH, avasarpiNyAmeva nihnavAH sapta amI vIravarasya pravacane' tIrthe, 'zeSANAm' arhatAM pravacane 'natthi' tti na santi, yadvA nAsti nihnavasatteti gAthArthaH // ni. (785) mottuNamesimika sesANaM jAvajIviyA diTThI / ekkekarasa ya etto do do dosA muNeyavvA // vR-muktvaiSAmekaM goSThAmAhilaM nihnavAdhamaM 'zeSANAM' jamAliprabhRtInAM pratyAkhyAnamaGgIkRtya yAvajjIvikA dRSTiH, nAparimANaM pratyAkhyAnamicchantIti bhAvanA, Aha-prakaraNAdevedamavasIyate kimarthamasyopanyAsa iti ?, ucyate, pratyahamupayogena pratyAkhyAnasyopayogitvAtmA bhUt kazcit tathaiva pratipadyeta (teti), ato jJApyate - nihnavAnAmapi pratyAkhyAne iyameva dRSTiH, ekaikasya ca 'etto' tti ato'mISAM madhye dvau dvau doSI vijJAtavyI, muktvaikamiti vartate, bhAvArtha tu vakSyAmaH, parasparato yathA'' hurbahuratA jIvapradezikAn bhavantaH kAraNadvayAnmithyAdRSTayaH, yadudbhaNathaekapradezo jIvaH, tathA kriyamANaM ca kRtamityevaM sarvatra yojyaM, goSThAmAhila madhikRtyaikaikasya yo doSA iti yathAhurvahuratAn goSThAmAhilAH - doSatrayAd bhavanto mithyAddaSTayaH yat kRtaM kRtamiti bhaNataH tathA baddhaM karma vedyate yAvajjIvaM ca pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // tatraitA dRSTayaH kiM saMsArAya AhosvidapavargAyetyAzaGkAnivRrtyarthamAhani. (786) satteyA diTThIo jAijarAmaraNagabbhavasahINaM / mUlaM saMsArassa u bhavaMti niggaMtharUveNaM // vR- saptaitA dRSTayaH, boTikAstu mithyAdhSTaya eveti na tadvicAraH, 'jAtijarAmaraNagarbha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.786] 287 vasatInA'miti, jAtiga-gahaNAnnArakAdiprasUtigraha ityato garbhavasatigrahaNamaduSTaM 'mUla kAraNaM, bhavantIti yogaH, mA bhUt sakRdbhAvinInAM jAti-jarAmaraNagarbhavasatInAM mUlamiti pratyayaH ata Aha- 'saMsArassa u' saMsaraNaM saMsAra:-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtarUpaH pradIrgho gRhyate, tasyaiva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, nirgrantharUpeNeti gaathaarthH|| Aha-ete nihnavAH kiM sAdhavaH ? uta tIrthAntarIyAH ? uta gRhasthA iti ?, ucyate, na sAdhavaH, yasmAt sAdhUnAmekasyApyAya kRtamazanAdi zeSANAmakalpyaM, naivaM nihnavAnAmiti, Aha cani. (787) pavayaNanIhUyANaM jaM tesiM kAriyaM jahiM jattha / bhajjaM pariharaNAe mUle taha uttaraguNe ya // 1- 'pavayaNanIhUyANaM' ti nihUyaMti dezIvacanamakiJcitkarArthe, tatazca pravacana-yathoktaM kriyAkalApaM pratyakiJcitkarANAM 'yad' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre tad 'bhAjyaM vikalpanIyaM pariharaNayA, kadAcit parihiyate kadAcitreti, yadi loko na jAnAti yathaite nihnavAH sAdhubhyo bhinnAstadA pariDriyate, atha ca jAnAti tadA na parihiyata iti, athavA pariharaNA-paribhogo'bhidhIyate, yata uktam-"dhAraNA uvabhogo pariharaNA tassa paribhogo" tatra bhAjyaM 'mUle' mulaguNaviSayamAdhAkarmAdi tathA uttaraguNaviSayaM ca krItakRtAdItyato naite sAdhavaH, nApi gRhasthA gRhItaliGgatvAta; nApi tIrthAntarIyAH, nAnyatIrthyAH, yatastadarthAya yat kRtaM tat kalpyameva bhavati, ato'vyaktA eta ta gAthArthaH / Aha-boTikAnAM yat kAritaM tatra kA vArtA ?, ucyateni. (788) micchAdiTThIyANaM jaM tesiM kAriyaM jahi jattha / savvaMpi tayaM suddhaM mUle taha uttaraguNe ya // vR-mithyASTinAM boTikAnAM yad azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre sarvamapi tat zuddhaH kalpyamiti bhAvanA, mUlaguNa viSayaM tathottaraguNaviSayaM ceti gAthArthaH / / uktaM samavatAradvAram, adhunA'numatadvAraM vyAkhyAte-tatra yadyasya nayasya sAmAyika mokSamArgatvenAnumataM tadupadarzayannAhani. (789) tavasaMjamo anumao niggaMthaM pavayaNaM ca vavahAro / saddujjusuyANaM puna nivvANaM saMjamo ceva // kRtApayatIti tapaH tapaHpradhAnaH saMyamastapaH saMyamaH asau 'anumataH' abhISTo mokSAGgatayeti, nirgranthAnAmidaM nairgranthyam-Arhatamiti bhAvanA, kiM ?-pravacanaM zrutamityarthaH, cazabdo'. nuktasamyaktvasAmAyikasamuccayArthaH, 'vavAhAro'tti evaM vyavahAro vyavasthitaH, vyavahAragrahaNAca tadadhovartinagamasaMgrahanayadvayamapi gRhItaM veditavayaM, tatazcaitaduktaM bhavati- naigamasaMgrahavyavahArAstrividhamapi sAmAyikaM mokSamArgatA'numanyante, tapaH saMyamagrahaNAcAritra sAmAyikaM, pravacanatagrahaNAd zrutasAmAyikaM, cazabdAt samyaktvasAmAyikam, Aha-yadyevaM kimiti mithyAdRSTayaH ?, ucyate, yato vyastAnyapyanumanyante, na sApekSANyeva, zabdaRjusUtrayoH punaH kAraNe kAryopacArAt nirvANamArga eva nirvANaM saMyama evetyanumatam, RjusUtramullaGghayAdI zabdopanyAsaH zeSoparitananayAnumatasaMgrahArthaH, etaduktaM bhavati-RjusUtrAdayaH sarve cAritra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 Avazyaka mUlasUtram-1 sAmAyikameva mokSamArgatvenAnumanyante, netare dve, tadbhAve'pi mokSAbhAvAt, tathAhi-samagrajJAnadarzanalAbhe'pi nAnantarameva mokSaH, kintu sarvasaMvararUpacAritrAvAptyanantarameva, atastadbhAvabhAvitvAt tadeva mokSamArga iti gAthArthaH / / 'uddese niddese ya' ityAdhupodghAta-niyuktiprathamadvAragAthAvayavArtho gataH, idAnIM dvitIyadvAragAthAprathamavayavaH kimiti dvAraM vyAkhyAyate-kiM sAmAyikaM ?, kiM tAvajIvaH ? utAjIvaH ? athobhayam ? utAnubhayaM ?, jIvAjIvatve'pi kiM dravyaM ? uta guNa ityAzaGkAsambhave satyAhani. (790) AyA khalu sAmaiyaM paccakkhAyaMtao havai aayaa| taM khalu paccakhANaM AvAe savvadavvANaM / / 'AtmA' jIvaH khaluzabdovadhAraNe, Atmaiva-jIva eva sAmAyikamitya jIvAdi-pUrvoktavikalpavyavacchedaH, 'paccakkhAyaMtao havai Aya' tti sa ca pratyAcakSANaH-pratyAkhyAnaM kurvan 'kriyamANaM kRta' miti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAd vartamAnasyaivAtItApatteH kRtapratyAkhyAno'pi gRhyate, sa eva ca paramArthata AtmA, zraddhAnajJAnasAvadhanivRttisva-svabhAvAvasthitatvAta, zeSaH saMsArI punarAtmaiva na bhavati, pracaraghAtikarmabhistasya svAbhAvika-guNatiraskaraNAt, ato dvitIyA''tmagrahaNaM, 'taM khalu paccakkhANaM' ti khaluzabdaH sAmAyikasya jIvapariNatitvajJApanArthaH, tat pratyAkhyAnaM jIvapariNatirUpatvAdviSayamadhikRtya 'AvAe savvadavvANaM' ti sarvadravyANAmApAte-Abhimukhyena samavAye, niSpadyata iti vAkyazeSaH, tasya zraddheyajJayakriyopayogitvAt sarvadravyANAmiti / Aha-kiM sAmAyikamiti svarUpaprazne prastute sati-viSayanirUpaNamasyAnyAyyam, aprastutatvAd, bAhyazAstravat, ucyate, aprastutatvA-dityasiddhaM, tathAhisAmAyikasya viSayanirUpeNaM prastutameva, sAmAyikasyAGgabhUtatvAt, sAmAyikasvAtmavadityalaM vistareNa, iti gAthArthaH / tatra yaduktam 'AtmA khalu sAmAyika' miti, tatra yathAbhUto'sau sAmAyikaM tathAbhUtamabhidhitsurAha mUlabhASyakAra:[bhA.149] sAvajajogavirao tigutto chasu sNjo| uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoii|| kRsAvadyayogavirataH avaghaM mithyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM sahAvadyena sAvadho yogastadvirataHtadvinivRttaH, tribhiH-manovAkkAyairguptaH SaTsu-jIvanikAyeSu saMyataH-prayatnavAn, tathA'vazyaMkartavyeSu yogeSu sadopayuktaH, yatamAnazca teSvevAsevanayA, itthambhUta evAtmA sAmAyikaM bhavatIti gAthArthaH // sAmprataM yaduktam 'taM khalu paccakkhANaM AvAe savvadavvANa ti, tatra sAkSAnyamahAvratarUpaM cAritrasAmAyikamadhikRtya sarvadravyaviSayatAmaSyopadarzayannAha-- ni. (791) paDhamaMmi savvajIvA birUi carime ya svvdvvaaii| . sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaM // vR-'prathame' prANAtipAtanivRttirUpe vrate viSayadvAreNa cintyamAne 'sarvajIvAH' trasasthAvarasUkSmetarabhedA viSayatvena draSTavyAH, tadanupAlanarUpatvAt tasyeti, tathA 'dvitIye' mRSAvAdanivRttirUpe 'carime ca' parigrahanivRttirUpe sarvadravyANi viSayatvena draSTavyAni, katham ?, nAsti paJcAstikAyAtmako loka iti mRSAvAdasya sarvadravyaviSayatvAt, tannivRttirUpatvAca dvitIyavratasya, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 upodghAtaH - ni.791] tathA mUrchAdvAreNa parigrahasyApi sarvadravyaviSayatvAcaramavratasya ca tatrivRttirUpatvAdazeSadravyaviSayateti pUrvArddhabhAvanA / sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaM ti zeSANi mahAvratAni, khalvityavadhAraNArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, teSAmekadezastadekadezastena tadekadezenaiva hetubhUtena dravyANAM, bhavantIti kriyAdhyAhAraH, katham ?-tRtIyasya grahaNadhAraNIyadravyAdattAdAnaviratirUpatvAt, caturthasya ca rUparUpasahagatadravyasambandhyabrahmaviratirUpatvAt, SaSThasya ca rAtribhAjanaviratirUpatvAditi pazcArddhabhAvanA, iti gAthArthaH // evaM cAritrasAmAyika nivRttidvAreNa sarvadravyaviSayaM zrutasAmAyikamapi zrutajJAnanAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva samyaktvasAmAyikamapi sarvadravyANAM saguNaparyAyANAM zraddhAnarUpatvAt sarvaviSayamevetyalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra sAmAyikajIvAdivyudAsena jIva evetyuktaM, tasya ca nayamatabhedena dravyaguNaprAptI sakalanayadhAradravyArthikaparyAyArthikAbhyAM svarUpavyasthopasthApanAyAhani. (792) jIvo guNapaDivanno nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM / so ceva paJjavaNayaTThiyassa jIvassa esa guNo / / vR-'jIvaH' AtmA, guNaiH pratipannaH-AzritaH-guNapratipannaH, guNAzca samyaktvAdayaH khalvaupacArikAH, 'nayasya' dravyArthikasya sAmAyikamiti vastuta Atmaiva sAmAyikaM, guNAstu taddhyatirekeNAnavagamyamAnatvAnna santyeva, tatpratipattirapi tasya bhrAntA, citre ninonnata-bhedapratipattivaditi bhAvanA, sa eva sAmAyikAdirguNaH paryAyArthikanayasya, paramArthato yasyAJjIvasya eSa guNa iti, uttarapadapradhAnatvAt tatpuruSasya, yathA tailasya dhAreti, na tatra dhArA'tirekeNApara tailamasti, evaM na guNAtirikto jIva iti, ityaM cedamaGgIkartavyamiti manyate, tathAhi-guNAtirikto jIvo nAsti, pramANAnupalabdheH, rUpAdyarthAntararUpaghaTavat, tasmAdguNaH sAmAyikamiti hRdayaM, na tu jIva iti gAthArthaH // sAmprataM paryAyArthika eva svaM pakSaM samarthayannAhani. (793) uppajaMti vayaMti ya pariNammati ya guNA na dvvaaii| davvappabhavA ya guNA na guNappabhavAiM dvvaaii|| vR. utpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayarUpeNa pariNamanti ca guNAH, cazabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-guNA eva na dravyANyutpAdavyayarUpeNa pariNamantIti, atasta eva santi, utpAdavyayapariNAmatvAt, patranIlatAraktatAdivat, tadatiriktastu guNI nAstyeva, utpAdavyayapariNAmarahitatvAd, vAndheyAdivat, kiJca 'davvappabhavA ya guNA na' dravyAt prabhavo yeSAM te dravyaprabhavAH, cazabdo yuktyantarasamuccaye, guNA na bhavanti, tathA guNaprabhavANi dravyANi, naiveti vartate, ato na kAraNatvaM nApi kAryatvaM dravyANAmityabhAvaH, sataH kAryakAraNarUpatvAt, athavA dravyaprabhavAzca guNA na, kintu guNaprabhavANi dravyANi, pratItyasamutpAdopajAtaguNasamudaye dravyopacarAt, tasmAd guNaH sAmAyikamiti gAthArthaH / / evaM paryAyArthikena svamate pratipAdite sati dravyArthika Aha-dravyaM pradhAnaM na guNAH yasmAtni. (794) jaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jino apajjave jANaNA natthi / / [24/19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Avazyaka mUlasUtram-1 vR- yad yad yAn yAn bhAvAn vijJAnaghaTAdIn pariNamati prayogavistrasAto dravyaM tat, prayogena ghaTAdIn vizrasAto'nendradhanurAdIn, dravyameva tadunekSitaparyAyamutphaNaviphaNakuNDalitAdiparyAyasamanvitasarpadravyavat, tathAhi-na tatra kecanotphaNAdayaH sarpadravyAtiriktAH santi, nirmUlatvAt, kintu tadeva tatra paramArthasaditi, kizca-tat 'tathaiva' anvayapradhAna paryAyopasarjanaM jAnAti paricchinatti jinaH 'apaJjave jANaNA natthi' tti aparyAye-nirAkAre 'jANaNA natthi'tti parijJA nAsti, na ca te paryAyAH tatra vastuni santo dravyameva, tadAkAravat, tatazca tadeva sat; kevalinA'pyavagamyamAnatvAt, kevalasvAtmavat, tasmAjIva eva sAmAyikamiti gAthArthaH // athavA 'uppajaMti' ti iyameva gAthA dravyArthikamatena vyAkhyAyate-dravyArthikavAdI paryAyArthikavAdinaM pratyAha-guNA na santyeva, kuto?, yasmAdutpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayapariNAmena pariNamanti guNA eva, na dravyANi, tatazca tAnyeva santi, satatamavasthitatvAd, aparopAdeyatvAt, dravyaprabhavAzca guNAH paropAdAnA vartante, na guNaprabhavANi dravyANyaparopAdAnatvAt, tasmAdAtmaiva sAmAyikamiti gAthArthaH / evamavagatobhayanayamatacodaka Aha-kimatra tattvamiti ?, atrocyate-sAmAyikabhAvapariNataH AtmA sAmAyikaM, yasmAd yat sat tad dravyaparyAyobhayarUpamiti, tathA cAgamaH-- ni. (795) jaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jino apaJjave jANaNA natthi // vR-yad yad yAn yAn 'bhAvAn' AdhyAtmikAn bAhyAMzca pariNamati prayogavistrasA dravyaM, bhAvArthaH pUrvavat, tattathApariNAmameva jAnAti jinaH, aparyAye parijJA nAsti, tasmAdubhayAtmakaM vastu, kevalinA tathA'vagatatvAditi gAthArthaH / sAmprataM katividhamiti dvAramiti vyAkhyAyate, ni. (796) sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA carittaM ca / duvihaM ceva carittaM agAramanagAriyaM ceva // - 'sAmAyikaM prAganirUpitazabdArthaH, 'caH' pUraNe 'trividhaM tribhedaM, samyaktvam, anusvAralopAt, zrutaM tathA cAritraM, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tatra samyaktvamiti samyaktvasAmAyikaM, tad dvividhaM-naisargikamadhigamajaM ca, athavA dazavidham-ekaikasyI-pazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedabhinnatvAt, athavA trividhaM-kSAyikaM kSAyopa-zamikamaupazamikaM ca, kArakarocakavyaJjakabhedaM vA, zrutamiti zrutasAmAyikaM, taca sUtrArtho-bhayAtmakatvAt trividham, akSarAnakSarAdibhedAdanevidhaMceti, cAritram' iti cAritrasAmAyikaM, tacca kSAyikAdi trividhaM, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena vA paJcavidham, athavA gRhItAzeSavikalpaM dvividham agArasAmAyikamanagArasAmAyikaMca, tathA cAha-'duvidhaM ceva carittaM agAramanagAriyaM ceva' dvividhameva cAritraM mUlabhedena, agA:-- vRkSAstaiH kRtamagAraMgRhaM tadasyAstIti matubalopAdagAra:-gRhasthastasye dam AgArikam, idaM cAnekabhedaM, dezaviratezcitrarUpatvAt, anagAraH-sAdhustasyedam-AnagArikaM caiva / Aha- samyaktvazrutasAmAyike vihAya cAritrasAmAyikabhedasya sAkSAdabhidhAnaM kimartham ?, ucyate, asmin sati tayorniyamena bhAva iti jJApanArtha, caramatvAdvA yathA'sya bheda ukta evaM zeSayorapi vAcya iti jJApanArthamiti Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.796] 291 gAthArthaH / / sAmprataM mUlabhASyakAraH zrutasAmAyikaM vyAcikhyA-sustasyAdhyayanarUpatvAdAha[bhA.150] ajjhayaNaMpi ya tivihaM sutte atthe ya tadubhae ceva / sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijuttI // vR- adhyayanamapi ca trividhaM sUtraviSayamarthaviSayaM ca tadubhayaviSayaM caiva, apizabdAt samyaktvasAmAyikamapyaupazamikAdibhedAt trividhamiti / prakrAntopodghAta niryukterazeSAdhyayanavyApitAM darzayatrAha-zeSeSvapi caturviMzatisthvAdiSvanyeSu vA'dhyayaneSu bhavati eSaiva niyuktiHuddezanirdezAdikA niruktiparyavasAneti / Aha- azeSadvAraparisamAptAvati-dezonyAyyaH, apAntarAle kimarthamiti ?, ucyate, 'madhyagrahaNe AghantayorgrahaNaM bhavatI' ti nyAyapradarzanArtha iti gAthArthaH / / adhunA kasyeti dvAraM pratipAdyate, tatra yasya tad bhavati tadabhidhitsayA''hani. (797) jassa sAmAnio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, iha kevalibhAsiyaM / / vR-yasya 'sAmAnikaH sannihitaH, apravasita ityarthaH, 'AtmA' jIvaH, ka?-'saMyame mUlaguNeSu 'niyame' uttaraguNeSu tapasi' anazanAdilakSaNe 'tasya evambhUtasyApramAdinaH sAmAyika bhavati, 'iti' evaM kevalibhirbhASitamiti gAthArthaH // ni. (798) jo samo savvabhUesu, tasesu dhAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM / / vR-yaH samaH' madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyatItyarthaH, 'sarvabhUteSu' sarvaprANiSu traseSu' dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyAdiSu, tasya sAmAyikaM bhavati, etAvat kevalibhASitamiti gAthArthaH // sAmprataM phalapradarzanadvAreNasya karaNavidhAnaM pratipAdayannAhani. (799) sAvajjajogapparivajaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatyadhammA paramaMti naccA, kujA buho AyahiyaM paratyaM / / - sAvadhayogaparivarjanArthaM sAmAyika 'kaivalika' paripUrNa prazastaM' pavitram, etadeva hi gRhasthadharmAt paramaM pradhAnam iti evaM jJAtvA kuryAd 'budhaH' vidvAn 'Atmahitam AtmopakAraka 'parArtham' iti paraH-mokSastadarthaM, na tu suralokAdyavAptayartham, anena nidAnaparihAramAha, iti vRttArthaH / paripUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi gRhasthasAmAyikaM 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paccaskhAmi duvihaM tiviheNaM jAva niyamaM pajuvAsAmI' tyevaM kuryAt, Aha-tasya sarvaM trividhaM trividhena pratyAcakSANasya ko doSa iti ?, ucyate, pravRttakArambhAnumatyanivRttyA karaNAsambhava eva, tathA bhaGgaprasaGgadoSazceti / Aha cani. (800) savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA natyi / so savvaviraivAI cukkai desaM ca savvaM ca // vR-'sabvaM ti upalakSaNAt sarvaM sAvadha yogaM pratyAkhyAmi trividhaM trividhena, ityevaM 'bhANiUNa' abhidhAya 'viratiH' nivRttiH khalu yasya 'sarvikA' sarvA nAsti, pravRttakArambhAnumatisadbhAvAt, sa sarvavirativAdI 'cukkaI' tti bhrazyati 'desaM ca savvaM ce' ti dezaviratiM sarvavirati ca, pratijJAtAkaraNAt / Aha-Agame trividhaM trividheneti gRhastha-pratyAkhyAnamuktaM tatkathamiti?, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Avazyaka mUlasUtram-1. ucyate, sthUlasAvadyayogaviSayameva tat, Aha ca bhASyakAra: "jati kiMcidappajoyaNamapappaM vA visesiuM vatthu / paJcakkheja na doso saMyabharamaNAdimacchavva // 1 // jo vA nikkhamiumaNo paDimaM putAdisaMtaiNimittaM ! paDivaJjijja tao vA karija tivihaMpi tiviheNaM // 2 // jo puna puvvAraddhANujhiyasAvajjakammasaMtANo / tadanumatipariNati so na tarati sahasA NiyatteuM // 3 // ityAdi" tathA'pi gRhasthasAmAyikApi paralokArthinA kAryameva, tasyApi viziSTaphalasAdhakatvAd, Aha ca niyuktikAraHni. (801) sAmAiyaMmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // vR-sAmAyika eva kRte sati zramaNa iva zrAvako bhavati, yasmAt prAyo'zubhayogarahitatvAt karmavedaka ityarthaH, anena kAraNena 'bahuzaH' anekadhA sAmAyikaM kuryAditi gAthArthaH / / kiJca ni. (802) jIvo pamAyabahulo bahuso'vi a bahuvihesu atyesuN| eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kuJA // vR-jIvaH pramAdabahula: 'bahuzaH' anekadhA'pi ca bahuvidheSvartheSu-zabdAdiSu pramAdavAMzcaikAntenAzubhabandhaka eva, ato'nena kAraNena tatparijihIrSayA bahuzaH sAmAyikaM kuryAt-madhyastho bhUyAditi gAthArthaH / / sAmprataM sakSepeNa sAmAyikavato madhyasthasya lakSaNamabhidhitsurAhani. (803) jo navi vaTTai rAge navi dose doNha maljhayAraMbhi / so hoi u majjhattho sesA sabbe amajjhatthA / / / dR-yo nApi vartate rAge nApi dveSa, kiM tarhi ?-'doNha majjhayAraMmi' dvayormadhya ityarthaH, sa bhavati madhyasthaH, zeSAH sarve'madhyasthA iti gAthArthaH / / sAmprataMka kiM sAmAyikamiti nirUpayan dvAragAthAtrayamAhani. (804) khettadisAkAlagai bhaviyasaNNiUsA sadiDhimAhAre / pajattasuttajammaThThitiveyasaNNAkasAyA U // ni. (805) nANe joguvaoge sarIrasaMThANasaMdhayaNamANe / laisA pariNAme veyaNA samugghAya kamme y|| ni. (806) nivveDhaNamubaTTe AsavakaraNe tahA alaMkAre / sayanAsanaThANatye caMkammaMte ya kiM kahiyaM // vR. AsAM samudAyArthaH kSetradikkAlagatibhavyasaMjJiucchvAsaddaSTayAhArakAnaGgIkRtyA''locanIyaM, kiM vasAmAyikamiti yogaH, tathA paryAptasuptajanmasthitivedasaMjJAkaSAyAyUSi ceti, tathA jJAnaM yogopayogI zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni lezyAH pariNAmaM vedanAM samudghAtaM karma ca kriyA pUrvavat, tathA nirveSTanodvarttane aGgIkRtyAlocanIyaM-vakimiti ? AzravakaraNaM tathA'laGkAraM tathA zayanAsanasthAnasthAnadhikRtyeti, tathA cakramatazca viSayIkRtya kiM sAmAyikaM kva Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.806] 293 ityAlocanIyamiti samudAyArthaH / avayavArthaM tu pratidvAraM svayameva vakSyati-tatrolokAdikSetramaGgIkRtya samyaktvAdisAmAyikAnAM lAbhAdibhAvamabhidhitsurAhani. (807) saMmasuANaM laMbho uddhaM ca ahe a tirialoe a| - viraI manussaloe virayAviraI tiriesuN|| vR- samyaktvazrutasAmAyikayoH 'lAbhaH' prAptiH 'uDe ca' ityUrdhvaloke ca 'adhe ya' tti adholoke ca tiryagloke ca, iyamatra bhAvanA-Urdhvaloke merusuralokAdiSu ye samyaktvaM pratipadyante jIvAsteSAM zrutAjJAnamapi tadaiva samyakzrutaM bhavatIti, emadholoke'pi mahAvidehAdholaukikagrAmeSu narakeSu ca ye pratipadyante, evaM tiryagloke'pIti, 'viraIM manussaloge' tti viratizabdena sarvaviratisAmAyikaM gRhyate, tacca lAbhApekSayA manuSyaloka eva bhavati, nAnyatra, manuSyA evAsya pratipattAra iti bhAvanA, kSetraniyamaM tu viziSTazrutavido vidanti, 'virAviraI yatirieK ti viratAviratizca dezaviratisAmAyikalakSaNA lAbhavicAre tiryakSu bhavati, manuSyeSu ca keSucit / ni. (808) puvapaDivanagA puNa tIsuvi loesu niamao tiNhaM / caraNassa dosu niamA bhayaNijjA uDDhalogaMmi // - pUrvapratipannakAstu trayANAM niyamena triSvapi lokeSu vidyante, cAritrasAmAyika tvadholokatiryaglokayoreva, Urdhvaloke tu bhAjyA ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / / sAmprataM digdvArA-vayavArthAbhidhitsayA diksvarUpa-pratipAdanAyAhani. (809) nAmaM ThavaNA davie khettadisA tAvakhetta pannavae / sattamiyA bhAvadisA sA hoaTThArasavihA u / / vR-nAmasthApane sugame 'davie' ti dravyaviSayA dik dravyadik, sA ca jaghanyatastrayodazapradezikaM dazadikprabhavaM dravyaM, tatraikaikaH pradezo vidizvete catvAraH, madhye tveka ityete paJca, catasRSu ca dikSvAyatAvasthitau dvau dvAviti, Aha ca bhASyakAra: 'terasapadesiyaM khalu tAvatiesuM bhave padesesuM / jaM davvaM ogADhaM jahannagaM taM dasadisAgaM / ' utkRSTatastvanantapradezikamiti, 'khettadisa' tti kSetradika, sA cAnekabhedA merumadhyASTaprAdezikarucakA bahiyAdivyuttarazreNyA zakaToddhisaMsthAnAzcatastro dizaH, catasRNAmahapyantarAla-koNAvasthitA eka-pradezikArichannAvalisaMsthAnAzcatastra eva vidizaH UrdhvaM catuHpradezika caturastradaNDasaMsthAnA ekaiva, adho'pyevaMprakArA dvitIyeti, uktaM ca 'aTThapadeso ruyago tiriyaM logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave'nudisANaM // dupadesAdiduruttara egapadesA anuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAdi anuttarA donni / sagaDuddhisaMThitAo mahAdisAo bhavaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya hoti ruyaganibhA / / AsAM ca nAmAni Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Avazyaka mUlasUtram-1'iMdaggeI jammA ya neratI vAruNI ya vaayvvaa| somA IsAna'vi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 1 // iMdA vijayadvArAnusArato sesiyA padakkhiNato / aTThavi tiriyadisAo uDDaM vimalA tamA cAdho // 2 // 'tAvakhetta' ti, tApaH-savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA cAniyatA 'je siM jatto sUroudeti tesiM taIM havai puvvA / ___ tAvakkhettadisAo padAhiNaM sesiyAosiM // 1 // 'pannavae' tti prajJApakasya dik prajJApakadik "pannavao jadabhimuho sA puvvA sesiyA pdaahinto| tassevanugaMtavvA aggeyAdI disA niyamA // 1 // saptamI bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhaiva, dizyate ayamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadika, sA cetthaM bhavatyaSTAdazavidhA 'puDhavijalajalaNa vAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaMceMdiya tiriyanAragA devasaMdhAyA // 1 // saMmucchimakaMmAkammabhUmagaNarA taha'ntaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayametAhiM // 2 // ti gAthArthaH / iha ca nAmasthApanAdravyadigbhiranadhikAra eva, zeSAsu yathAsambhavaM sAmAyikasya pratipadyamAnakaH pUrvapratipanno vA vAcyaH, tatra kSetradizo'dhikRtya tAvadAhani. (810) puvAIAsu mahAdisAsu paDivajamANao hoi / puvvapaDivatrao puNa annayarIe disAe u|| vR-pUrvAdyAsu mahAdikSu vivakSite kAle sarveSAM sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati, na tu vidikSu, tAsvekapradezikatvena jIvAvamAhanAbhAvAt, Aha ca bhASyakAraH "chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM na jaM tAsu / suddhAsu nAvagAhai jIvo tAo puMphusejA // 1 // " pUrvapratipanakaH punaranyatarasyAM dizi bhavatyeva, punaH zabdasyaivakAsarthatvAditi gAthArthaH / / tApakSetraprajJApakadikSu punaraSTasu caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnakazca sambhavati, adhaUrdhvadigdvaye tu samyaktvAzrutasAmAyikayorekmeva, dezaviratisarvaviratisAmAyikayostu pUrvapratipannakaH sambhavati, pratipadyAmAnakastu naiveti, uktaM ca "aTThasu cauNha niyamA puvapavaNNo u dosu doNheva / doNha tu puvvapavaNNo siya nanno tAvapannavae // 1 // " bhAvadikSu punarekendriyeSu na pratipadyamAnako nApi pUrvapratipannaturNAmapi, vikalendriyeSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannaH sambhavati netaraH, paJcendriyatiryakSu sarvavirativarjAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnako bhAjyaH, vivakSitakAle nArakAmarAkarmabhUmijAntaradvIpakanareSu samyaktvazrutayoH pUrvapratipannako'styeva, itarastu, bhAjyaH, karmabhUmijamanuSyeSu caturNAmapi Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 upodghAtaH - ni.810] pUrvapratipanno'styeva, pratipadyamAnakastu bhAjyaH, sammUrchimeSu tUmayAbhAva iti, uktaM ca "ubhayAbhAvo puDhavAdiesu vigalesu hojja uvavanno / paMceMdiyatiriesu niyamA tiNhaM siya pavajje // 1 // nAragadevAkammagaaMtaradIvesu doNha bhayaNA u / kammagaNaresu causuM mucchesu tu ubhayapaDiseho // 2 // kAladvAramadhunA, tatra kAlastrividhaH-utsarpiNIkAlaH avasarpiNIkAlaH ubhayAbhAvato'vasthitazceti, tatra bharatairAvateSu viMzatisAgaropamakoTIkoTimAnaH kAlacakrabhedotsarpiNyavasarpiNIgataH pratyekaM SaDvidho bhavati, tatrAvasarpiNyAM suSamasuSAkhyazcatuH-sAgaropamakoTIkoTimAnaH pravAhataH prathamaH, suSamAkhyastrisAgaropamakoTikoTimAno dvitIyaH, suSamaduSpamAkhyastu sAgaropamakoTIkoTidvayamAnastRtIyaH, duSSamasuSamAkhyastu dvicatvAriMzadvarSasahastranyUnasAgaropamakoTIkoTimAnazcaturthaH, duSSamAkhyAstvekaviMzativarSasahastramAnaH paJcamaH, duSSamaduSSamAkhyaH punarekavizativarSasahastramAna eva SaSTha iti, ayameva cotkrameNotsarpiNyAmapi yathoktasaGkhyo'vaseyaH kAla iti, avasthitastu caturvidha, tadyathA-suSamasuSamAprati-bhAgaHsuSamApratibhAgaH suSamaduSamApratibhAgaH duSSamasuSamApratibhAgazceti, tatra prathamo devakuruttara-kuruSu dvitIyo harivarSaramyakayoH tRtiiyohemvternnyvtyoH caturtho videheSviti, tatresthamanekadhA kAle sati yasya sAmAyikasya yasmin kAle pratipattirityetadabhidhitsurAha-- ni. (811) saMmattassa suyassa ya paDivattI chavvihaMmi kAlaMmi / viraI virayAviraiM paDivajjai dosu tisu vAvi / / vR- samyaktvasya zrutasya ca dvayorapyanayoH sAmAyikayoH pratipattiH SaDvidhe-suSamasuSamAdilakSaNe kAle sambhavati, sa ca pratipattA suSamasuSamAdiSu dezanyUnapUrvakoTyAyuSka eva pratipadyate, pUrvapratipannakAstvanayorvidyanta eva, 'virarti' samagracAritralakSaNAM tathA viratAviratiM' dezacAritrAtmikAM pratipadyate kazcit dvayoH kAlayostriSu vA'pi kAleSu, apiH sambhAvane, asya cArthamupariSTAdvakSyAmaH, tatreyaM prakRtabhAvanA utsarpiNyA dvayorduSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca, avasarpiNyAM triSu suSamaduSSamAyAM duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, pUrvapratipannastu vidyata eva, apizabdAt saMharaNaM pratItya pUrvapratipannakaH sarvakAleSveva sambhavati, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipanakastvastyeva, caturthe tu pratibhAge caturvidhasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipanakastu vidyata eva, bAhyadvIpasamudreSu tu kAlaliGgarahiteSu trayANAM pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti gAthArthaH / / sAmprataM gatidvAramucyateni. (812) causuvi gatIsu niyamA sammattasuyassa hoi pddivttii| manuesu hoi viratI virayAviraI ya tiriesuM / vR-catasRSvapi gatiSu, niyamAt iti niyamagrahaNamavadhAraNArthe catasRSveva na mokSagatAviti hRdayaM, samyaktvazraSTatayorbhavati pratipattiH, sambhavati vivakSitane kAla ityarthaH, apizabdaH pRthivyAdiSu gatyantargateSu na bhavatyapIti sambhAvayati, pUrvapratipannakastvanayorvidyata eva, tathA Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Avazyaka mUlasUtram-1 manuSyeSu bhavati viratiH-pratipattimaGgIkRtya manuSyeSveva sambhavati 'viratiH' samagracaritrAtmikA, pUrvapratipannApekSayA tu sadA bhavatyeva, 'viratAviratizca dezacAritrAtmikA tiryakSu, bhavatItyanuvartate, bhAvanA manuSyatulyeti gAthArthaH // bhavyasaMjJidvArAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (813) bhavasiddhio u jIvo paDivajjai so cauNhamannayaraM / paDiseho puNa asaNNimIsae saNNi paDivajje // vR-bhavasiddhiko bhavyo'bhidhIyate, bhavasiddhikastu jIvaH pratipadyate 'caturNA' samyaktvasAmAyikAdInAm 'anyatarat ekaM dve trINi sarvANi vA, vyavahAranayApekSayetyaM pratipAdyate, na tu nizcayataH kevalasampaktvasAmAyikasambhavo'sti, zrutasAmAyikAnugatatvAt tasya, evaM saMjyapi, yata Aha-saMni paDivaje, pUrvapratipannakastu bhavyasaMjJiSu vidyata eva, pratiSedhaH punarasaMjJini mizrake'bhavye ca, idamatra hRdayam-anyatamasAmAyikasya pratipadyamAnakAn prAkapratipannAn vA''zritya pratiSedhaH asaMjJini 'mizrake siddhe, yato'sau na saMjJI nApyasaMjJI na bhavyo nApyabhavyaH ato mizraH, abhavye ca, punaHzabdastu pUrvapratipanno'saMjJI sAsvAdano janmani sambhavatIti vizeSaNArthaH, saMjJI pratipadyata iti vyAkhyAtameveti gAthArthaH // gataM dvAradvayam // ucchvAsaSTi-dvAradvayAbhidhitsayA''hani. (814) UsAsaga nIsAsaga mIsaga paDiseha duviha paDivaNNo / diTThIi do nayA khalu vavahAro nicchao ceva // kR.ucchvasitIti ucchvAsakaH, niHzvasitIti niHzvAsakaH, AnApAnaparyAptipariniSpanna ityarthaH, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, mizraH khalvAnApAnaparyAptayA'paryApto bhaNyate, tatra pratipattimaGgIkRtya pratiSedhaH, nASau caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavatIti bhAvanA, 'duvihapaDivanno' ti sa.eva dvividhasya samyaktvazrutasAmAyikasya pratipannaH-pUrvapratipanno bhavati, devAdirjanmakAla iti, athavA 'mizraH' siddhaH, tatra patumiyubhayathA'pi pratiSedhaH, dvividhasya darzanacAritrasAmAyikasya zailezIgataH pUrvapratipanno bhavati, asAvapi ca tAvanmizra eveti / ddaSTau vircAmANAyAM dvau nayau khalu vicArako vyavahAro nizcayazcaiva, tabAdyasya sAmAyikarahitaH sAmAyika pratipadyate, itarasya tadyukta eva, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi gAthArthaH / / sAmpratamAhArakaparyAptakadvAradvayaM pratipAdayannAhani. (815) AhArao u jIvo paDivajjai so cunnhmnnyrN| emeva ya pajjatto sammattasue siyA iyaro // -AhArakastu jIvaH pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannastu niyamAdastyeva, evameva ca paryAptaH SaDbhirapyAhAradiparyAptibhizcaturNAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyeva, 'sammattasue siyA iyaro' tti itaraH-anAhArako'paryAptakazca, tatrAnAhArako'pAntarAlagatau samyaktvazrute aGgIkRtya syAt-bhavet pUrvapratipannaH, pratipadyamAnakastu naiveti vAkyazeSaH, kevalI tu samudghAtazailezyavasthAyAmanAhArako darzanacaraNasAmAyikadvasyeti, aparyApto'pi samyaktvazrute adhikRtya syAt pUrvapratipanna iti gAthArthaH / / gataM dvAradvayaM, sAmprataM suptajanmadvAradvaya-vyAcikhyAsayedamAha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 upodghAtaH - (ni.816] ni. (816) nidAe bhAvao'vi ya jAgaramANo cauNhamannayaraM / aMDayapoyajarAuya tiga tiga cauro bhave kamaso // vR. iha supto dvividhaH-dravyasupto bhAvasuptazca, eNa jAgradapIti, tatra dravyasupto nidrayA, bhAvasuptastvajJAnI, tathA dravyajAgaro nidrayA rahitaH, bhAvajAgaraH samyagaddaSTiH, tatra nidrayA bhAvato'pi ca jAgrat caturNAM sAmAyikAnAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyevetyadhyAhAraH, apizabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? -bhAvajAgaraH dvayoH prathamayoH pUrvapratipanna eva, dvayasya tu pratipattA bhavatIti, nidrAsuptastu caturNAmapi pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, bhAvasuptastUbhayavikalaH, nayamatAdvA pratipadyamAnako bhavati, alaM vistareNa / janma trividhamaNDajapotajajarAyujabhedabhinnaM, tatra yathAsaGkhyaM 'tiga tiga cauro bhave kamaso' tti aNDajAHhaMsAdayaH trayANAM pratipadyamAnakAH sambhavanti, pUrvapratipannAstu santyeva, potajAH-hastatyAdayo'pyevameva, jarAyujAH-manuSyAste'pi caturNAmitthameva, aupapAtikAstu prathamayorddhayorevamiti gAthArthaH // sthitidvAramadhunA''hani. (817) ukkosayaTTitIe paDivajaMte ya natthi paDivaNNo / ajahannamanukkose paDivacaMte ya paDivaNNe / / kR-AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthitirjIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM paDivajaMte ya natthi paDivaNNotti pratipadyamAnako nAsti pratipannazca nAstIti, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, AyuSastUtkRSTasthitI dvayoH pUrvapratipanna iti, ajaghanyotkRSTasthitirevAjaghanyokRSTaH sthitizabdalopAt, 'paDivajjate ya paDivaNNo' tti, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pratipannazcAstyeva, jaghanyAyuSkasthitistu na pratipadyate, na pUrvapratipatraH, kSullakabhavagata iti, zeSakamarAzijaghanyasthitistu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannaH syAd, darzanasaptakAtikrAntaH kSapakaH antakRt kevalI, tasya tasyAmavasthAyAM dezaviratipariNAmAbhAvAt, jaghanyasthitikarmabandhakatvAcca jaghanyasthititvaM tasya na tUpAttakarmapravAhApekSayeti, Aha ca - "na jahannAuThiIe paDivaJjai neva puvvapaDivaNNo / sese pulapavaNNo desavirativajie hojja ||" / gAthArthaH / / dvAraM / sAmprataM vedasaMjJAkaSAyadvAratrayaM vyAcikhyAsurAhani. (818) cauro'vi tivihavede causuvi saNNAsu hoi paDivattI / heTThA jahA kasAesu vaNiyaM taha ya ihayaMpi // vR. 'catvAryapi' sAmAyikAni 'trividhavede' strIpuMnapuMsakalakSaNe ubhayatha'pi, santIti vAkyazeSaH, iyaM bhAvanAcatvAryapi sAmAyikAnyadhikRtya trividhavede vivakSite kAle pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipatrastvastyeva, avedastu dezaviratirahitAnAM trayANAM pUrvapratipannaH syAt; kSINavedaH kSapako, na tu pratipadyamAnakaH / dvAraM / tathA catasRSvapi saMjJAsu-AhArabhayamaithunaparigraharUpAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya bhavati 'pratipattiH' pratipadyamAnako bhavati, na na bhavati, itarastvastyeva / dvAram / adho yathA 'paDhamillugANa udaye' ityAdinA kaSAyeSu varNita, ihApi tathaiva varNitavyaM, samudAyArthastvayam-sakaSAyI caturNAmapyubhayathA'pi bhavati, akaSAyI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyaka mUlasUtram - 1 tu chadmasthavItarAgastrayANAM pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH / dvAramiti gAthArthaH // gataM dvAratrayaM, sAmpratamAyurjJAnadvAradvayAbhidhitsayA''ha ni. (819 ) saMkhijAU cauro bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM / oheNa vibhAgena ya nANI paDivajaI cauro || vR- saGkhyAyunairaH catvAri pratipadyate, pratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, 'bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM' ti bhajanA - vikalpanA samyaktva zrutasAmAyikayorasaGghayeyavarSAyuSAm, iyaM bhAvanAvivakSitakAle'saGghayeyavarSAyuSAM samyaktva zrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti / dvAram / 'oheNa vibhAgeNa ya nANI paDivajjae cauro' tti odhena - sAmAnyena jJAnI pratipadyate catvAryapi nayamatena, pUrvapratipannastvastyeva, vibhAgena cAbhinibodhika zrutajJAnI yugapadAdyasAmAyikadvayapratipattA sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti, uparitanasAmAyikadvayasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, itarastvastyeveti, avadhijJAnI samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipanna eva na pratipadyamAnakaH, dezaviratisAmAyikaM tu na pratipadyate, gaNapUrvakatvAt tadavApteH, syAt punaH pUrvapratipannaH sarvaviratisAmAyikaM tu pratipadyate, pUrvapratipanno'pi bhavati, manaH paryAyajJAnI dezaviratirahitasya trayasya pUrvapratipanna eva na pratipadyamAnakaH, yugapaddhA saha tena cAritraM pratipadyate tIrthakRd, uktaM ca- "paDivanaMmi carite cauNANI jAva chaumatyo" tti, bhavasthaH kevalI pUrvapratipannaH samyaktvacAritrayoH na tu pratipadyamAnaka iti gAthArthaH // gataM dvAradvayaM, sAmprataM yogopayogazarIradvArAbhidhitsayA''ha 7 ni. (820 ) cauro'vi tivihajoge uvaogadugaMmi caura paDivaje / orAlie caukkaM sammasuya viuvvie bhayaNA || ghR' catvAryapi ' sAmAyikAni sAmAnyataH 'trividhayoge manovAkkAyalakSaNe sati pratipattimAzritya vivakSitakAle sambhavanti, prAkpratipannatAM tvadhikRtya vidyanta eva, vizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAryubhayathA'pi, vaikriyakAyayogavati tu samyaktvazrute ubhayathA'pi, AhArakakAyayogavati tu dezaviratirahitAni trINi sambhavanti, taijasakArmaNakAyayoga eva kevale apAntarAlagatAvAdyaM sAmAyikadvayaM prAkpratipannatAmadhikRtya syAt, manoyoge kevale na kizcit, tasyaivAbhAvAd, evaM vAgyoge'pi, kAyavAgyogadvaye tu syAd dvayamAdyaM prAkpratipannatAmadhikRtya, samyaktvAt pratipatato vikalendriyopapAtiSu ghaNTAlAlAnyAyeneti vistareNAlam / 'uvaogadugIma cauro paDivaje' tti upayogadvaye sAkArAnAkArabhede catvAri pratipadyate, prAkpratipannastu vidyata eva atrAha 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI' tyAgamAdanAkAropayoge sAmAyikalabdhivirodhaH, ucyate, pravardhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamasya, avasthitaupazamikapariNAmApekSayA cAnAkaropayoge sAmAyikalabdhipratipAdanAdavirodha iti, Aha ca bhASyakAra: "UsaradesaM daellayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa | iya micchassa anudae uvasamasamaM lahai jIvo ||1||" avasthitapariNAmatA cAsya- 'jaM micchassAnudao na hAyae tena tassa pariNAmo / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni.820] jaM puNa sayamuvasaMtaM na caDha'vaTThito teNaM // 2 // 'orAlie caukkaM sammasuta viuvvie bhayaNa' tti audArike zarIre sAmAyikacatuSkamubhayathA'pyasti, samyaktvazrutayorvaikriyazarIre bhajanA- vikalpanA kAryA, etaduktaM bhavatisamyaktvazrutayorvekriyazarIrI pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazcAsti, uparitanasAmAyikadvayasya tu prAkRtipanna eva, vikurvitavaikriyazarIrazcAraNazrAvakAdiH zramaNo vA na pratipadyamAnakaH, pramattatvAt, zeSazarIravicAro yogadvArAnusArato'nusaraNIya iti gAthArthaH / dvAratrayaM gataM, sAmprataM saMsthAnAdidvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha ni. (821) savvesuvi saMThANesu lahai emeva savvasaMghayaNe / uksajahaNaM vajriNa mAnaM lahe manuo // + vR- saMsthitiH saMsthAnam - AkAravizeSalakSaNaM, tacca SoDhA bhavati, uktaM ca"samacauraMse naggohamaMDale sAi vAmaNe khuje / huMDe'vi ya saMThANe jIvANaM chammuNeyavvA // 1 // " tullaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakuTTaM ca / llikAyamahaM savvatyAsaMThiyaM huMDaM ||2||" ityAdi 299 tatra sarveSvapi saMsthAneSu 'labhate' pratipradyate catvAryepi sAmAyikAni, prAkpratipanno'pyastItyadhyAhAraH, 'emeva savvasaMghayaNe 'tti evameva sarvasaMhananaviSayo vicAro veditavyaH, tAni ca SaT saMhananAni bhavantIti, uktaM ca "vajrarisabhaNArAyaM paDhamaM bitiyaM ca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAyaM kIliyA tahaya cheva ||1|| risabho u hoi paTTo vajraM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhaomakkaDabaMdhaM nArAyaM taM viyANAhi ||2|| " iha cetyaMmbhUtAsthisaJcayopamitaH zaktivizeSaH saMhananamucyate na tvasthisaJcaya eva, devAnAmasthirahitAnAmapi prathamasaMhananayuktatvAt / 'ukkosajannaM vajiUNa mAnaM labhe manuo' tti utkRSTaM jaghanyaM ca varjayitvA mAnaM zarIrapramANaM labhate pratipadyate manujaH prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapi sAmAyikaM, prAk pratinno'pi vidyata iti gAthArddhahRdayam, anyathA nArakAdayo'pi sAmAnyena sAmAyikadvayaM trINi vA labhanta eveti, uktaM ca- "kiM jahannogAhaNagA paDivajjati ukkosogAhaNagA ajahannukosogAhaNaga tti pucchA ?, gotamA ! NeraiyadevA na jahannogAhaNagA kiMci paDivajraMti, puvvapaDivaNNagA puNa siyA sammattasutANa, te caiva ajahannukosogAhaNagA ukko sogAhaNagAya sammattasute paDivajraMti, no sesetti / puvvapaDivaNNagA dovi donhaM ceva / tiriesu pucchA ?, gotamA ? egeMdiyA tisuvi ogAhaNAsu na kiMci paDivajraMti, nAvi puvva paDivaNNagA / jahannogAhaNagA vigaliMdiyA sammattasuyANaM puvvapaDivaNNagA havejjA na paDivajramANagA ajahannukkA sogAhaNagA ukkosogAhaNagA puNa na puvvapaDivaNNA nAvi paDivajramANagA sesatiriyA jahannogAhaNagA sammatta suyANa puvvapaDivaNNagA hojA no paDivajamANagA ajanukosogAhaNagA puNa tinhaM duhAvi saMti, ukkosogAhaNagA doNhaM duhAvi / manuesu pucchA?, Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 Avazyaka mUlasUtram - 1 gotamA ! saMmucchimamanusse paDuca tisuvi ogAhaNAsu cauNhaMpi sAmAiyANaM na puvvapaDivaNNagA no paDivajjamANagA | gabbhavakaMtiya jahannogAhaNamaNUsA sammattasuyANa puvvapaDivaNNagA hojA No paDivajramANagA ajahaNNukosogAhaNagA puNa cauNhavi dudhAvi saMti, udyosogAhaNagA puNa duNhaM dudhAvI' tyAdi, alaM prasaGgena // gataM dvAratrayam, adhunA lezyAdvArAvayavArthabhidhitsu hArani. ( 822 ) sammattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya caritaM / puvvapaDivaNNago puNa annayarIe u lesAe // vR- samyaktvaM ca zrutaM ceti ekavadbhAvastat samyaktvazrutaM 'sarvAsu' kRSNAdilezyAsu 'labhate' pratipadyate, 'zuddhAsu' tejolezyAdyAsu tisRSveva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'cAritraM' viratilakSaNaM, labhata iti vartate, evaM pratipadyamAnakamadhikRtya lezyAdvAraM nirUpitam adhunA prAkpratipatramadhikRtyA''ha - 'puvvapaDivaNNao puNa annatarIe u lesAe' pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAM- kRSNAdyabhidhAnAyAM bhavati / Aha-matizrutajJAnalAbhacintAyAM zuddhAsu tisRSu pratipadyamAnaka uktaH kathamidAnIM sarvAsmabhidhIyamAnaH samyaktvazrutapratipattA na virudhyata iti ?, ucyate, tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitA''tmapariNAmarUpAM bhAvalezyAmAzrityAsAvuktaH, iha tvavasthita kRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmeva ityato na virodhaH, uktaM ca- "se NUNaM bhaMte ! kiNhalesA nIlalessaM pappa no tArUvattAe no tAvaNNattAe no tAgaMdhattAe no tArasattAe no tAphAsattAe bhujo bhujo pariNamati ?, haMtA gotamA ! kiNNalessA nIlalessaM pappa no tArUvattAe jAva pariNamati, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccati - kiNhalessA nIlalessaM pappa jAva no pariNamai ?, gotammA ! AgArabhAvAyAe vA se siyA palibhAgamAyAe vA se siyA, kiNhalessA NaM sANo khalu nIlalesA, tattha gatA usakkati vA ahisakai vA, se teNaTTeNaM gotamA ! evaM vuccati - kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva no pariNamati, ayamasyArthaH - 'AgAra' ityAdi, AkAra eva bhAva AkArabhAva:, AkArabhAva eva AkArabhAvamAtraM, mAtrazabdaH khalvAkArabhAvavyatiriktaprati-bimbAdidharmAntarapratiSedhavAcakaH, atastenAkArabhAvamAtreNaivAsau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpApattitaH, tathA pratirUpo bhAgaH pratibhAgaH, pratibimbamityarthaH, pratibhAga eva pratibhAgamAtraM, mAtrazabdo vAstavapariNAma-pratiSedhavAcakaH, atastena pratibhAgamAtreNaiva asI nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpata evetyarthaH, sphaTikavadupadhAnavazAdupadhAnarUpa iti ddaSTAntaH tatazca svarUpeNa kRSNalezyaivAsau na nIlalezyA, kiM tarhi ?, tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati ? -tatrasyaiva-svarUpasthaiva nIlalezyAdi lezyAntaraM prApyotsarpate ityAkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA nIlalezyAsambandhinamAsAdayatItyarthaH "evaM nIlalesA kAulesaM pappa jAva NIlalesA NaM sA No khalu kAulesA, tattha gatA ussakkai vA osakkai vA " ayaM bhAvArtha:-tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati ? - tantrasthaiva svarUpasthaivotsarpati, AkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA kApotalezyAsambandhinamAsAdayati, tathA'pasarpati vA nIlalezyaiva kRSNalezyAM prApya bhAvArthastu pUrvavatH 'evaM kAulesA teulesaM pappa, teulesA pamhalesaM pappa, pamhalesA sukkalesaM pappa, evaM sukkalesA pamhalesaM pappa' bhAvArthastu pUrvavat, 'evaM kiNhelasA nIlalesaM pappa, Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.822] 301 kiNhalesA kAulesaM pappa, kiNhalesA teulesaM pappa, evaM jAva sukkalesaM pappa, evamegegA savvAhiM cArijati', tatazca samyaktvazrutaM sarvAsvavasthitakRSNAdidravyAlezyAsu labhate nArakAdirapi, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tattadravyasAcivya-sajAtAtmapariNAmalakSaNAsu tisRSu ca cAritraM, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH / / sAmprataM pariNAmadvArAvayavArtha pratidarzayannAhani. (823) vaTuMte pariNAme paDivAi so cauNhamannayaraM / emeva'vaTTiyamivi hAyati na kiMci paDivakhne / vR-pariNAmaH-adhyavasAyavizeSaH, tatra zubhazubhatararUpatayA varddhamAne pariNAme pratipadyate sa 'caturNA' samyakavAdisAmAyikAnAmanyatarat, 'emeva'vaTThiyaMmivi'tti evamevAvasthite'pi zubhe pariNAme pratipadyate sa caturNAmanyataraditi, "hAyaMti na kiMci paDivaje' tti kSIyamANe zubhe pariNAme na kiJcit sAmAyika pratipadyate, prAkpratipannastu triSvapi pariNAmeSu bhavatIti gAthArthaH / adhunA vedanAsamudghAtakarmadvAradvayavyAcikhyAsayA''hani. (824) duvihAe~ veyaNAe paDivAi so cauNhamannayaraM / asamohao'vi emeva puvvapaDivaNNae bhayaNA // kR-dvividhAyAM vedanAyAM sAtAsAtarUpAyAM satyAM pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, 'asamohato'vi emeva'tti asamavahato'pyevameva pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, samavahatastu kevalisamudghAtAdinA saptavidhe na pratipadyate, kintu 'puvvapaDivaNNae bhayaNa' tti pUrvapratipannake samavahate vicArayitumArabdhe bhajanA sevanA samarthanA kAryA, pUrvapratipatro bhavatItyarthaH, saptavidhatvaM punaH samudghAtasya, yathoktam 'kevali kasAyamaraNe vedaNa veuvvi teya AhAre / __ sattaviha samugghAto pannatto vIyarAgehiM / / 1 / / iha ca pUrvapratipatrake bhajanA, samavahato hi sAmAyikadvayasya trayasya vA pUrvapratipannako bhAvanIya iti gAthArthaH / / gataM dvAradvayaM, nirveSTanadvArapratipAdanAyAhani. (825) davveNa ya bhAveNa ya nivito cauNhamannayaraM / naraesu anuvbaTTe dugaM caukkaM siyA u ubbaTTe // kR-dravyato bhAvatazca nirveSTayan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazcAsti, dravyanirveSTana karmapradezavisaGghAtarUpaM bhAvanirveSTanaM krodhAdihAnilakSaNaM, tatra sarvamapi karma nirveSTayaMzcatuSTayaM labhate, vizeSatastadAvaraNaM jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyikamApnoti mohanIyaM tu zeSatrayamiti, saMveSTastvanantAnubandhyAdIn na pratipadyate, zeSakarma tvaGgIkRtyobhayathA'pyasti / udvartanAdvAramadhunA-narakeSu-adhikaraNabhUteSvanudvartayan, tatrastha evetyArthaH, narakAdveti pAThAntaraM, 'durga' ti AdyaM sAmAyikadvikaM pratipadyate, tadeva cAdhikRtya pUrvapratipanno bhavati, udvRttastu 'syAt' kadAcit catuSkaM pratipadyate kadAcit trikaM,sa pUvapratipanno'pyastyeveti gAthArthaH / / ni. (826) tiriesu anuvbaTTe tigaM caukkaM siyA u ubbaTTe / maNanuesu anubaTTe cauro ti dugaM tu ubaTTe // vR- 'tiryakSu' garbhavyutkrAntikeSu saMziSvanuhRttaH san trikam' AdyaM sAmAyikatrayamadhikRtya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Avazyaka mUlasUtram-1pratipattA prAkpratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukkaM siyA u ubvaTTe' uddhRttastu manaSyAdiSvAyAtaH 'syAt kadAciccatuSTayaM syAt trikaM syAt dvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti, 'manuesuanuvbaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe' manuSyeSvanuvRttaH san catvAri pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, trINi dvikaM, tuzabdo vizeSaNe, uddhRttastiryagnArakAmareSvAyAtaH trINi dvikaM vA'dhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH // ni. (827) devesu anuvbaTTe dugaM caukaM siyA u ubaTTe / uvvaTTamANao puM sabbo'vi na kiMci paDivaje // vR-deveSvanuvRttaH san 'dvikam' AdyaM sAmAyikadvayamAzrityobhayathA'pi bhavatIti kriyA, 'caukaM siyA u ubvaTTe' tti pUrvavat, udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdirna kizcit pratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH // AzravakaraNadvArapratipAdanAyAhani. (828) nIsavamANo jIvo paDivajai so cauNha mannayaraM / puvapaDivaNNao puNa siya Asavao va NIsavao // vR-nizrAvayan yasmAt sAmAyika pratipadyate, tadAvaraNaM karmanirjaranityarthaH, zeSakarma tu badhnannapi jIva-AtmA pratipadyate sa caturNAmanyatarata, pUrvapratipannakaH punaH syAdAzravako bandhaka ityarthaH, niHzrAvako vA, vAzabdasya vyavahitaH, sambandhaH, Aha-nirveSTanadvArAdasya ko vizeSa iti ?, ucyate, nirveSTanasya karmapradezavijJAtarUpatvAt kriyAkAlo gRhItaH, niHzravaNasya tu nirjarArUpatvA-niSThAkAla iti, athavA tatra saMveSTanavaktavyatA'rthato'bhihitAH, iha tu sAkSAditi gAthArthaH / adhunA'laGkArazayanAsanasthAnacakamaNadvArakadambakavyAcikhyAsayA''hani. (829) ummukkamanummukke ummuMcaMte ya kesalaMkAre / paDivajeja'nayaraM sayaNAIsupi emeva // vR- 'unmukte' parityakte 'anunmukte' aparityakte anusvAro'lAkSaNikaH, unmuJcaMzca kezAlaGkArAn; kezagrahaNaM kaTakakeyUrAdyupalakSaNaM, pratipadyeta anyataracaturNA 'sayanAdIsupi emeva' tti zayanAdiSvapi dvAreSu tisRSvapyavasthAsvevameva yojanA kAryA, unmuktazayano'nunmuktazayanaH tathonmuJcan caturNAmanyatat pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, evaM zeSayojanA kAryA, iti gAthArthaH / / upodghAtaniryuktau dvitIyadvAragAthAyAM veti dvAraM gatam, adhunA keSviti dvAraM vyAcikhyAsurAhani. (830) savvagayaM sammattaM sue caritte na pajavA sabve / desaviraI paDuccA doNhavi paDisehaNaM kujA / vR-atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti?, tatra sarvagataM samyaktvaM, sarvadravyaparyAya. rucilakSaNatvAt tasya, tathA 'zrute' zrutasAmAyike 'cAritre' cAritrasAmAyike na paryAyAH sarve viSayAH, zrutasyAbhilApyaviSayatvAda, dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyayuktatvAt, cAritrasyApi 'paDhamami sabdajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarvaparyAyaviSayatAyAH pratipAditatvAt; dezaviratiM pratItya dvayorapi sakaladravyaparyAyayoH pratibedhanaM kuryAt, na sarvadravyaviSayaM nApi sarvaparyAyaviSayaM dezaviratisAmAyikamiti bhAvanA / Aha-ayaM sAmAyikaviSayaH kiMdvAre prarUpita eveti kiM Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 upodghAtaH - [ni.830] punarabhidhAnam ?, ucyate, kiM taditi tatra sAmAyika jAtimAtramuktaM, viSayaviSayiNorabhedena, iha punaH sAmAyikasya kiMdvAraM eva dravyatvaguNatvanirUpitasya jJeyabhAvena viSayAbhidhAnamiti, Aha ca bhASyakAra: "kiM taMti jAtibhAveNa tattha iha NeyabhAvato'bhihitaM / iha visayavisayibhedo tatthAbhedovayAro tti / " gAthArthaH / keSviti gataM, kathaM punaH sAmAyikamavApyate?, tatra caturvidhamapi manuSyAdisthAnAvAptau satyAmavApyata itikRtvA tatkramadurlabhatAkhyApanAyAha niyuktikAra:ni. (831) mAnussa khetta jAI kularUvAroggamAyaM buddhii| savaNoggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dulhaaii|| iMdiyaladdhI nivvattaNA ya pajatti niruvahayakhemaM / dhAyAroggaM saddhA gAhagauoga aTTho ya (anyadIyA) ni. (832) collaga pAsaga dhaNNe jUe rayaNe ya sumiNa cakke ya / ___ cammajuge paramANU dasa diTThantA maNuyalaMbhe // dR. 'mAnuSyaM' manujatvaM kSetram' Arya 'jAtiH' mAtRsamutthA 'kulaM' pitRsamutthaM 'rUpam anyUnAGgatA 'ArogyaM rogAbhAvaH 'AyuSkaM jIvitaM 'buddhiH' paralokapravaNA 'zravaNaM' dharmasambaddham 'avagrahaH' tadavadhAraNam athavA zravaNAvagraho-yatyavagrahaH 'zraddhA' ruciH 'saMyamazca' anavadyAnuSThAnalakSaNaH, etAni sthAnAni loke durlabhAni, etadavAptau ca viziSTasAmAyikalAbha iti| __ atha caitAni durlabhAni-'indriyalabdhiH' paJcendriyalabdhirityarthaH, nivarttanA ca indriyANAmeva, paryAptiH-svaviSayagrahaNasAmarthyalakSaNA, 'niruvahata'tti nirupahatendriyatA, kSemaM viSayasya 'dhrAtaM' subhikSam 'ArogyaM' nIrogatA 'zraddhA' bhaktiH 'grAhakaH' guru 'upayogaH' zrotustadabhimukhatA 'aTTo ya' tti arthitvaM ca dharma iti gAthArthaH // bhinnakartukI kileyam / __ jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhane lasyate, babantarAyAntaritatvAta, brahmadattacakravartimitrabrAhmaNacollakabhojanavat, atra kathAnakam-baMbhadattassa ego kappaDio olaggao, bahusu AvatIsu avasthAsu ya savvattha sahAyo Asi, so ya rajaM patto, bArasasaMvacchario abhiseo kao, kappaDio tattha alliyAbaMpi na lahati, tato'nena uvAo cintito, uvAhaNAo dhae baMdhiUNa dhayavAhaehiM samaM padhAvito, rannA diTTo, uttiNeNaM avagRhito, anne bhaNaMti-tena dAravAle sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diTTho, tAhe rAyA taM daddUNa saMbhaMto, imo so varAo mama suhadukkhasahAyago, etAhe karemi vittiM, tAdhe bhaNati-kiM demi tti ?. so bhaNati-deha karacollae ghare ghare jAva sabaMmi bharahe, jAdhe nihitaM hojjA tAhe puNovi tubbha ghare ADhaveUNa bhujAmi, rAyA bhaNati-kiM te eteNa ?, desaM te demi, to suhaM chattachAyAe hatyikhaMdhavaragato hiMDihisi, so bhaNati-kiM mama eddaheNa AhaTTeNa?, tAhe so dinno collago, tato paDhamadivase rAiNo ghare jimito, tena se juvalayaM dInAro ya dinno, evaM so parivADIe savvesu rAulesu battIsAe rAyavarasahassesu tesiM ca je bhoiyA, tattha ya nagare anegAo kulakoDIo, Nagarassa ceva so katA aMtaM kahiti, tAdhe gAmesu tAhe puNo bharahavAsassa, avi so vacceja aMtaM na ya Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyaka mUlasUtram - 1 mAnusattaNAto bhaTTho puNo mAnusattaNaM lahai ? 'pAsaga' tti, cANakkassa suvaNNaM natthi, tAdhe keNa uvAeNa viDhavina suvaNNaM ?, tAdhe jaMtapAsayA katA, kei bhAMti - varadinnagA, tato ego dakkho puriso sikkhAvito, dInArathAlaM bhariyaM, so bhaNati jati mamaM koi jiNati so thAlaM geNhatu, aha ahaM jiNAmi to egaM dInAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati ato na tIrai jiNituM, jahA so na jippai evaM mAnusaMlaMbho'vi, avi nAma so jippeja na ya mAnusAto bhaTTa puNa mANusattaNaM 2 // 'dhanne' tti jattiyANi bharahe dhannANi tANi savvANi piNDitANi, tattha pattho sarisavANaM chUDho, tANi savvANi ADuAlitANi, tatyegA juNNadherI suSpaM gahAya te viNija puNo'viya patthaM pUreja, avi sA devappasAdeNa pUreja na ya mAnusattaNaM 3 / 'jUe' jadhA ego rAyA, tassa sabhA aTThakhaMbhasatasaMniviTThA jattha atthAyaNaM deti, ekkeko ya khaMbho aTThasayaMsio, tassa ranno putto rajjakaMkhI ciMteti-thero yA, mAriUNa rajjuM giNhAmi, taM ca amaceNa nAyaM tena ranno sihaM, tato rAyA taM puttaM bhaNati amha jo na sahai anukkama so jUtaM khellati, jati jiNati rajaM se dijati, kaha puNa jiNiyavvaM ? tujjha ego Ao, avasesA amhaM AyA, jati tumaM egeNa AeNa asatassa khaMbhANaM ekkekaM asiyaM aTThasate vArA jiNAsi to tujjha rajaM, avi ya devatAvibhAsA 4 / 'rataNe' tti, jahA ego vANiyao buDDo, rayaNANi se atthi, tattha ya mahe Y he anne vANiyA koDapaDAgAo ummeti, so na ubbhaveti, tassa puttehiM there yere pauthe tANi rayaNANi desI vANiyayANa hatthe vikkItANi, varaM amhe'vi koDipaDAgAo ubbhaventA, teya vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAdINi, thero Agato, sutaM jadhA vikkItANi, te aMbADeni, lahu rayaNANi ANeha, tAhe te savvato hiMDitumAraddhA, kiM te savvarayaNANi piMDija ?, aviya devappabhAveNa vibhAsA 5 / 'suviNae' ti- egena kappaDieNa sumiNae caMdo gilito, kappaDiyANa kathitaM, te bhAMtisaMpuNNacaMda maMDalasarisaM povaliyaM labhihisi, laddhA gharacchAdaNiyAe, annenavi diTTho, so vhAiUNa puSphaphalANi gahAya suviNapADhagassa katheti, tena bhaNitaM - rAyA bhavissasi / itto ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya nivviNNo acchati, jAva Aso adhiyAsito Agato, tena taM daNa hesitaM padakkhiNIkato ya, tato vilaio puTThe, evaM so rAyA jAto, tAhe so kappaDio taM suNeti, jadhA - tena'vi diTTho eriso suviNao, sovi AdesaphaleNa kira rAyA jAto, soya ciMteti vaccAmi jattha goraso taM pibettA suvAmi, jAva puNo taM ceva sumiNaM pecchAmi, asthi puna so pecchejA ?, avi ya so na mAnusAto 6 ? 'cakka'tti dAraM, iMdapuraM nagara, iMdadatto rAyA, tassa iTThANaM varANaM davINaM bAvIsaM puttA, anne bhAMti ekkAe ceva devIe puttA, rAiNo pANasamA, annA ekA amavadhUyA, sA paraM pariNiteNa divelliyA, sA annatA katAI riuNhAtA samANI acchati, rAyaNA ya diTThA, kA esatti ? tehiM bhaNitaM tubbhe devI esA, tAhe so tAe samaM ratti ekkaM vasito, sA ya rituNhAtA, tIse gabbho laggo, sA ya amaceNa bhaNiellitA jayA tumaM gabbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhijjasu, tAe tassa kathitaMdivaso muhutto jaM ca rAyAeNa ullavitaM sAtiyaMkAro, tena taM pattae lihitaM, so sAraveti, , Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.832] 305 NavaNhaM mAsANaM dArao saMjAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taM jahA- aggiyao pavvatao bahuliyo sAgarI ya, tANi ya sahajAtagANi, tena kalAyariyassa uvaNIto, tena lehAitAo gaNiyappahANAo kalAo gAhito, jAhe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM kati vAulleti ya, puvyapariccaeNaM tANi roDati, tena tANi ya ceva gaNitANi, gahitAo kalAo, te ya anne bAvIsaM kumArA gAhijjatAM taM AyariyaM piTTati avayaNANi ya bhAMti, jati so Ayario piTTeti tAhe gaMtUNa mAtUNaM sAhaMti, tAhe tAo taM AyariyaM khisaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sulabhANi puttajampANi ?, ato te na sikkhitA / io ya mahurAe pavvayao rAyA, tassa sutA nivvutI nAma dAriyA, sA ranno alaMkiyA uvanItA, rAyA bhaNati jo tava royati bhattAro, to tAe bhaNitaM -jo sUro vIro vikaMto so mama bhattA hou, se puNa rajaM dijA, tAdhe sA taM balavAhanaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa bahave puttA, iMdadatto tuTTo ciMteiNUNaM ahaM annehiMto rAIhiMtolaTTho to AgatA, tatA tena ustiDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekkami akkhe aTTacakkANi, tesiM purato ghiilliyA ThaviyA, sA acchimma vidhitavvA, tato iMdadatto rAyA sannaddho niggato saha puttehiM, sAvi kaNNA savvAlaMkArabhUsiyA egaMmi pAse acchati, so raMgo te ya rAyANI te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeTTo puto sirimAlInAma kumAro, so bhaNito- putta ! esa dAriyA rajjuM ca ghettavvaM, ato viMdha etaM puttaliyaMti, tAdhe so'katakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuM caiva hituM na tarati, kaha'vi'NeNa gahitaM tena jato vaccatuM tato vaccatutti mukkosaro, so cakke amphiDiUNa bhaggo, evaM kassai evaM aragataraM volINo kassai donni kassai tinni annesiM bAhireNa caiva nIti, tAdhe rAyA adhitiM pagatI - aho'haM etehiM dharisitotti, tato amatreNa bhaNito kIsa adhitiM kareha ?, rAyA bhaNati etehiM ahaM appadhANo kato, amacco bhaNati asthi anno tuma putto dhUtAe taNaio suridadatte nAma, so samatyo vidhituM, abhiNNANANi se kahatANi, kahiM so ?, darisito, tato so rAiNA avagUhito, bhaNito- sayaM tava ee aTTha rahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimmi vidhittA rajasukkaM nivbutidAriyaM saMpAvittae, tato kumAro jadhA''Navehatti bhaNiUNa ThANaM ThAitUNa dhaNuM geNhati, lakkhabhimuhaM saraM sajjeti, tANi ya dAsaruvANi cauddisaM ThitANi roDiMti, anne ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lakkhassa cukkati tato sIsaM chiMditavvaMti, so'vi se uvajjhAo pAse Thito bhayaM detimArijasi jati cukkasi, te bAvIsaMpi kumArA mA esa vindhissatitti visesaullaMThANi vigdhANi kareMti, tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNaMteNa tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNaM taMmi lakkhe NiruddhAe diTThIe annamatiM akuNamANeNa sA dhiilliyA vAme acchimmi viddhA, tato logeNa ukkiTThisIhaNAdakalakalumisso sAdhukAro kato, jadhA taM cakkaM dukkhaM bhettuM evaM mAnusattaNaMpi 7 / 'camme' ti - jadhA ago daho joyaNasayasahassavicchiNNo campeNa ddho, egaM se majjhe chiDDuM jattha kacchabhassa gIvA mAyati, tattha kacchabho vAsasa te vAsasate gate gIvaM pasAreti, tena kahavi gIvA pasAritA, jAva tena chiDDeNa niggatA, tena 24 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyaka mUlasUtram-1 jotisaM diheM komudIe puSphaphalANi ya, so Agato, sayaNijjayANaM dAemi, AnettA savvato paloyati, na pecchati, avi so, na ya mAnusAto 8 / yugadRSTAnta-pratipAdanAyA''hani. (833) muvvaMte hoja jugaM avarate tassa hoja samilA u / jugachiDumi paveso iya saMsaio maNuyalaMbho / / vR-jalanidheH pUrvAnte bhaved yugam, aparAnte tasya bhavet samilA tu, evaM vyavasthite sati yathA yugacchidre pravezaH saMzayitaH, 'iya' evaM saMzayito manuSyalAbho, durlabha iti gAthArthaH // ni. (834) jaha samilA pabbhaTThA sAgarasalile anorapAraMmi / paviseja juggachiDDu kahavi bhamaMtI bhamaMtaMmi // vR-yathA samilA prabhraSTA 'sAgarasalile' samudrapAnIya 'anorapAra miti dezIvacanaM pacurArthe upacArata ArAdbhAgaparabhAgarahita ityarthaH, pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramati yuga ityevaM durlabhaM mAnuSyamiti gAthArthaH / / ni. (835) sA caMDavAyabIcIpaNulliyA avi labheja yugachiDe / na ya mAnusAu bhaTTho jIvo paDimAnusaM lahai / / vR-sA samilA caNDavAtavIcIpreritA satyapi labheta yugacchidraM, na ca mAnuSyAd bhraSTo jIvaH pratimAnuSaM labhata iti gAthArthaH / idAnIM paramANU, jahA ego khaMbho mahApamANo, so deveNaM cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa nAliyAe pakkhito, pacchA maMdaracUliyAe ThiteNa phumito, tANi naTThANi, asthi puna kovi ?, tehiM ceva poggalehiM tameva khaMbhaM nivva teja?, no tti, esa abhAvo, evaM bhaTTho mAnusAto na puNo / ahavA sabhA anegakhaMbhasatasahassasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmitA paDitA, asthi puNa koi ?, tehiM ceva poggalehiM karejA, notti, evaM mANussaM dullahaM / ni. (836) iya dullahalaMbhaM mAnusattaNaM pAviUNa jo jIvo / na kuNai pArattahiyaM so soyai saMkamaNakAle // 'iya' evaM durlabhalAbha mAnuSatvaM prApya ye jIvo na karoti paratra hitaM-dharma, dIrghatvamalAkSaNikaM, sa zocati saGkamaNakAle' maraNakAla iti gAthArthaH / / ni. (837) jaha vArimajjhachUDhovva gayavaro macchauvva glghio| vaggurapaDiuvva mao saMvaTTaio jaha va pakkhI // vR-yathA vArimadhyakSipta iva gajavaro matsyo vA galagRhItaH vAgurApatito vA mRgaH saMvartajAlam itaH-prApto yathA vA pakSIti gAthArthaH / / ni. (838) so soyai maccujarAsamocchuo turiyniddpkkhitto| tAyAramaviMdaMto kammabharapaNollio jIvo // vR-so'kRtapuNyaH zocati, mRtyujarAsamAstRto-vyAptaH, tvaritanidrayA prakSiptaH, maraNanidrayA'bhibhUta ityarthaH, trAtAram 'avindan' alabhannityarthaH, karmabharaprerito jIva iti gAthArthaH / sa cetthaM mRtaH sanni. (839) kAUNamanegAI jammamaraNapariyaTTaNasayAI / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 upodghAtaH - [ni.839] dukkheNa mAnusattaM jai lahai jahicchayA jIvo / / vR-kRtvA'nekAni janmamaraNaparAvartanazatAni duHkhena mAnuSatvaM labhate jIvo yadi yahacchayA, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA sukhenaiva labhata iti gAthArthaH // ni. (840) taM taha dullahalaMbhaM vijjulayAcaMcalaM mAnusattaM / labhrUNa jo pamAyai so kApuriso na sppuriso| vR-tattathA durlabhalAbhaM vidyullatAcaJcalaM mAnuSatvaM labdhvA yaH 'pramAdyati' pramAdaM karoti sa kApuruSo na satpuruSa iti gAthArthaH / ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-yathaibhirdazabhidRSTAntairmAnuSyaM durlabhaM tathA''ryakSetrAdInyapi sthAnAni, tatazca sAmAyikamapi duSprApamiti, athavA mAnuSye labdhe'pyebhiH kAraNaidurlabhaM sAmAyikamiti pratipAdayatrAhani. (841) Alassa moha'vaNNA dhaMbhA kohA pamAya kivaNattA ! bhayasogA annANA vakkheva kutUhalA ramaNA / / -AlasyAtra sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAd gahakartavyatAmUDho vA, avajJAto vA kimete vijAnantIti, stambhAd vA jAtyAdyabhimAnAt krodhAd vA sAdhudarzanAdeva kupyati, 'pramAdAt' vA madyAdilakSaNAt 'kRpaNatvAta' vA dAtavyaM kiJciditi, 'bhayAn' vA narakAdibhayaM varNayantIti, 'zokAt vA iSTaviyogajAt 'ajJAnAt' kuSTimohitaH, 'vyAkSepA' bahukartavyatAmUDhaH, 'kutUhalAt' naTAdiviSayAt, ramaNAt' lAvakAdikheDDeneti gaathaarthH| ni. (842) etehiM kAraNehiM labhrUNa sudullahapi mAnussaM / na lahai sutiM hiyakari saMsAruttAraNiM jIvo // vR-ebhiH 'kAraNaiH' AlasyAdimirlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM na labhate zrutiM hitakAriNI saMsArottAriNI jIva iti gAthArthaH / vratAdisAmagrIyuktastu kamaripUna vijityAvikalacAritrasAmAyikalakSmImavApnoti, yAnAdiguNayuktayodhavajayalakSmImiti / Aha cani. (843) jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaM ca nItI ya / / dakkhattaM vavasAo sarIramAroggayA ceva // vR-yAnaM hastyAdi, AvaraNaM-kavacAdi, graharaNaM-khaGgAdi, yAnAvaraNagraharaNAni, yuddhe kuzalatvaM ca-samyag jJAnamityarthaH, 'nItizca' nirgamapravezarUpA 'dakSatvam' AzukAritvaM 'vyavasAyAH' zaurya zarIram avikalam 'ArogyatA, vyAdhiviyuktAtA caiveti / etAvadguNasAmAyavikala eva yodho jayazriyamAnotIti dRSTAntaH, dAntikayojanA tviyaM-'jIvo joho jANaM vayANi AvaraNamuttamA khNtii| jhANaM paharaNamiTuM gIyatthattaM ca kosallaM // davvAijahovAyANurUvapaDivattivattiyA niiti| dakakhattaM kiriyANaM jAM karaNamahINakAlaMmi // karaNa sahaNaM ca tavovasaggaduggAvatIeN vvsaao| etehiM suNirogo kammariuM jiNati savvehiM / ' vijitaya ca samagrasAmAyikazriyamAsAdayatIti gAthArthaH / athavA'nena prakAreNA''sAdyata itini. (844) diDhe sue'nubhUa kammANa khae kae uvasame a| manavayaNakAyajoge a pasatye labbhae bohI / / vR-dRSTe bhagavatH pratimAdau sAmAyikamavApyate, yathA zreyAMsena bhagavaddarzanAdavAptamiti, Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Avazyaka mUlasUtram-1kathAnakaM cAdhaH, kathitameva, zrute cAvApyate yathA''nandakAmadevAbhyAmavAptamiti, ana kathAnakapamuparitanAGgAdavaseyam, anubhUte kriyAkalApe satyavApyate, yathA valkacIriNA pitrupakaraNaM pratyupekSamANeneti, kathAnakaM kathikAto'vaseyaM, karmaNAM kSaye kRte sati prApyate, yathA caNDakauzikena prAptam, upazame ca satyavApyate yathA'RSiNA, manovAkAyayoge ca prazaste labhyate bodhiH, sAmAyikamanantaramiti gAthArthaH / / athavA'nukampAdibhiravApyate sAmAyikamityAha-- ni. (845) anukaMpa'kAmanijjara bAlatave daanvinyvimNge| saMyogavippaoge vasaNUsavaiTi sakkAre // ni. (846) vejje meMThe taha iMdanAga kayauNNa pussphsaalsue| sivadumahuravaNibhAuya AhIradasaNNilAputte / / vR- anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAd, vaidyavat, pratijJeyameva manAgavizeSitavyA, hetudRSTAntAnyatvaM tu pratiprayogaM maNiSyAmaH-akAmanirjarAvAn jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhpariNAmayuktatvAnmiNThavat, bAlatapoyuktatvAdindranAgavat, supAtraprayuktayathArAktizraddhAdAnatvAt kRtapuNyakavat, ArAdhitavinayatvAt puSpazAlasutavat, avAptavibhaGgajJAnatvAt tApasazivarAjakraSivat, ddaSTadravyasaMyogapriyadveSyaputradvayavat, anubhUtotsa-vatvAdAbhIravata, bhrAtRdayazakaTacakravyApAditamallaNDIlabdhamAnuSatvastrIgamajAtapriyadveSya-putradvayavat, anubhUtotsavatvAdAbhIravat, dRSTamaharddhikatvAddazArNabhadrarAjavat, satkArakA-kSiNo'pyalabdhasatkAratvAdilAputravat, iyamakSaragamanikA, sAmpratamudAharaNAni pradarzyante- bAravatIe kaNhassa vAsudevassa do vejjA-dhanaMtarI vaitaraNI ya, dhanaMtarI abhavio, vetaraNI bhavio, so sAdhUNa gilANANaM pieNa sAhati, jaM jassa kAyavvaM taM tassa phAsueNa paDoAreNa sAhati, jati se appaNo asthi osadhANi to deti, dhannatarI puNa jANi sAvajANi tANi sAhati asAdhupAoggANi, tato sAhuNo bhaNaMti-amhaM kato etANi ?, so bhaNati-na mae samaNANaM aTThAe anjhAitaM vejasatthaM, te dovi mahAraMbhA mahApariggahA ya savvAe bAravatIe tigicchaM kareMti, ___ annadA kaNho vAsudevo titthagaraM pucchati-ete bahUNaM DhaMkAdINaM vadhakaraNaM kAUNa kahiM gamissaMti ?, tAdhe sAmI sAdhati-esa dhannaMtarI appatihANe narae uvavajihiti, esa puNa vetaraNI kAlaMjarayattiNIe gaMgAe mahAnadIe viMjhassa ya aMtarA vANarattAe paccAyAhiti, tAdhe so vayaM patto sayameva jUhavatittaNaM kAhiti, tattha annayA sAhuNo satyeNa samaM dhAvissaMti, egassa ya sAdhussa pAde sallo laggihiti, tAdhe te bhaNaMti-amhe paDichAmo, so bhaNati-mA savve marAmo, vaccaha tubbhe ahaM bhattaM paccakAvAmi, tAhe nibaMdhaM kAuM so'vi Thio, na tIrati sallaM nInetuM, pacchA thaMDillaM pAvito chAyaMca, te'vi gatA, tAhe so vANarajUhavatI taM padesaM eti jastha so sAdhU, jAva purillehiM taM daddUNa kilikilAitaM, to tena jUhAhiveNa tesi kilikilAitasaI soUNa rUsiteNa AgaMtUNa diTTho so sAdhU, tassa taM dakhUNa IhApUhA kareMtassa kahiM mayA eriso diTThotti?, jAtI saMbharitA, bAravaI saMbharati, tAhe taM sAdhu vaMdati, taM ca se sallaM pAsati, tAhe tigicchaM savvaM saMbharati, tato so giriM vilaggiUNa salluddharaNisallarohaNIo osahIo ya ___ Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ ni. 846 ] 309 gahAya Agato, tAdhe salluddharaNIe pAdo Alitto, tato egamuhutteNa paDio sallo, pauNAvito saMrohaNI, tAhe tassa purato akkharANi lihati, jadhA - ahaM vetaraNI nAma vejo puvvabhave bAravatIe Asi, tehiMvi so sutapuvvo, tAdhe so sAdhU dhammaM katheti, tAhe so bhattaM paJcakkhAti, tinni rAtiMdiyANi jIvittA sahassAraM gato // tathA cA''ha ni. (847) so vANarajUhavatI kaMtAre suvihiyAnukaMpAe / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo || vR- nigadasiddhA / ohiM payuMjati jAva pecchati taM sarIragaM taM ca sAdhu, tAhe AgaMtUNa deviDDi dAeti, bhaNati ya-tujjhappasAdeNa mae deviDDI laddhatti, tato'nena so sAdhU sAharito tesiM sAdhUNaM sagAsaMti, te pucchaMti - kiha'si Agato ? tAhe sAhati / evaM tassa vAnarassa sammattasAmAiyasuyasAmAiyacarittAcaritasAmAiyANaM anukaMpAe lAbho jAto, itaradhA nirayapA-yoggANi kampANi karettA narayaM gato honto / tato cutassa carithasAmAiyaM bhavissati siddhI ya 1 / akAmanijarAe, basaMtapure nagare ibbhavadhugA nadIe NhAti, anno ya taruNo taM daGkaNa bhaNatisuhAtaM te pucchati esa nadI mattavAraNakaroru !! ete ya nadIrukkhA ahaM ca pAdesu te paDio || 1 || (sA bhaNati ) - 'subhagA hotu nadIo ciraM ca jIvaMtu je nadIrukakhA / suhAtapucchagANa ya dhattihAmI piyaMkAuM ||2|| tato so tI gharaM vA dAraM vA ayANanto cinteti"annapAnaiharedvAlAM, yauvanasthAnaM vibhUSayA / vezyAM strImupacAreNa, vRddhAM karkazasevayA ||1|| " tIse biijiyANi ceDarUvANi rukkhe paloeMtANi acchaMti, tena tesiM pupphANi phalANi ya dAUNa pucchitANi- kA esA ?, tANi bhAMti amugasta suNhA, tAhe so ciMteti keNa uvAeNa etI samaM mama saMpayogo bhavejjA ?, tato nena carikA dANamANasaMgahItA kAUNa visajjitA tIe sagAsaM, tAe gaMtUNa sA bhaNitA - jadhA amugo te pucchati, tIe ruTThAe pattullagANi dhovaMtIe masilitteNa hattheNa piTTIe AhatA, paMcaMgulIo jAtAo, ovAreNa ya nicchUDhA, sA gatA sAhati-nAmapi na sahati, tena nAtaM jahA - kAlapakkhapaMcamIe, tAhe tena puNaravi pesitA pavesa jANaNAnimittaM, tAhe salajjAe AhaNiUNa asogavaNiyAe chiMDiyAe nicchUDhA, sA gatA sAhati- nApi na sahati, tena nAto paveso, tenAvadAreNa aigato, asogavaNiyAe suttANi, jAva sasureNa diTThA, tena NAtaM, jadhA na mama puttotti, pacchA se pAdAto neuraM gahitaM, cetitaM ca tIe, bhaNitoya nAe-nAsa lahuM, sahAyakiccaM karejjAsi, itarI gaMtUNa bhattAraM bhaNati - itthaM dhammo, jAmo asogavaNiyaM gatANi, asogavaNiyAe pasuttANi, tAhe bhattAraM uThavettA bhaNatitujhaM etaM kulANurUvaM ?, jaM mama pAdAto sasuro neuraM gehati, so bhaNati suvasu labhihisi } bhAte, dhereNa siddhaM, so ruTTho bhagati vivarIto'si therA ? so bhaNati mae diTTho anno, tAhe vivAde sA bhagati - ahaM appANaM sohemi, evaM karehi, pahAtA, tAhe jakkhagharaM aigatA, jo kArI so laggati dohaM jaMghANaM aMtareNa volaMtao, akArI muJcati sA padhAvitA, tAhe so Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 viDo pisAyarUvaM kAUNa sAgataeNaM geNhati, tA tattha gaMtU jakkhaM bhaNati jo mama pitidinao taM ca pisAyaM gottUNa jai annaM jANAmi to me tumaM jANAsitti, jakkho vilakkho ciMteti- pecchaha kerisANi maMteti ?, ahaMpi vaMcito nAe, natthi satittaNaM dhUttIe, jAva ciMteti tAva niSphiDitA, tAhe so thero savveNa logeNa hIlito, tassa tAe addhitIe niddA naTThA, tAhe ranno taM kaNNe gataM, rAyANaeNa aMteuravAlao kato, AbhisikkaM ca hatthirayaNaM raNNo vAsagharassa heTThA baddhaM acchati, devI ya hatthimeMThe AsattiyA, navaraM ratiM hatyiNA hattho pasArito, sA pAsAyAo oyAriyA, puNaravi pabhAe paDivilaetA, evaM vaccati kAlo, annatA ciraM jAtaMti hatyimeMTheNa hatyisaMkalAe hatA, sA bhaNati so puriso tAriso na suvati, mA rUsaha, taM thero pecchati, so ciMteti-jati etAovi erisio, kiMnu tAo bhaddiyAutti suttA, pabhAte savvo logo uTThito, so na uDato, rAyA bhati- suva, sattame divase uTThito, rAiNA pucchiteNa kahitaM-jahegA devI na yANAmi kataratti, tAhe rAiNA bheMDamao hatthI kArito, savvAo aMtepuriyAo bhaNiyAo-eyassa accaNiyaM karettA olaMDeha, savvAhiM olaMDito, sA necchati, bhaNati - ahaM bIhemi, tAhe rAiNA uppalaNAleNa AhatA, jAva umucchitA par3iyA tato se uvagataM jadhesA kAritti, bhaNitA 'mattaM gayamAruhaMtI bheMDamayassa gayassa bhayatie / Avazyaka mUlasUtram - 1 iha mucchita uppalAhatA tattha na mucchita saMkalAhatA ||1|| puTThI se joiyA, jAva saMkalapahArA diTThA, tAhe rAiNA hatthimeMTho sA ya duyagANi vi tammi hatyimmi vilaggAviUNa chaNNakaDae vilaitANi, bhaNito miTho - ettha appatatIo girippavAtaM dehi, hatthissa dohivi pAsehiM veluggAhA ThavitA, jAva hariyaNI ego pAdo a'gAse kato, logo bhaNati - kiM tirio jANati ?, etANi mAretavvANi, tahAvi rAyA roSaM na muyati, tato do pAdA AgAse tatiyavArae tinni pAdA AgAse ekkeNa pAdena Thito, logeNa akkaMdo kato - kiM etaM hatthirayaNaM vinAsehi ?, ranno cittaM oAlitaM, bhaNito- tarasi niyatteuM ?, bhaNatijati abhayaM deha, dinnaM, tena niyattito aMkuseNa jahA bhamittA thale Thito, tAhe uttArettA NivvisatANi kayANi / egattha paccaMtagAme sunnaghare ThitANi, tattha ya gAmellayapAraddho coro taM sunnagharaM atigato, te bhAMti - veDhetuM acchAmo, mA kovi pavisau, gose ghecchAmo, so'vi corI luDuMto kihavi tIse Dhukko, tIse phAso vedito, sA dukkA bhaNati ko'si tumaM ?, so bhaNati - coro'haM, tIe bhaNiyaM tumaM mama patI hohi, jA evaM sAhAmo jahA esa corotti, tehiM kallaM pabhAe meMTho gahio, tAhe uviddho sUlAe bhiNNo, coreNa samaM sA vaccati, jAvaMtarA nadI, sA tena bhaNitA jadhA etthaM saratyaMbhe accha, jA ahaM etANi vatthAbharaNANi uttAremi, so gato, uttiSNo padhAvito, sA bhaNati " puNA nadI dIsai kAgapejjA, savvaM piyAbhaMDaga tujjha hatthe 1 dhAtumaM pAramatItukAmo, dhuvaM tumaM bhaMDa gahIukAmo || 1 || so bhaNati cirasaMdhuto bAli ! asaMdhueNaM, melhe piyA tAva dhuo'dhuveNaM / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.847] jAmi tujha ppayaissabhAvaM, anno naro ko tuha vissasejjA ? ||9||" sA bhaNati - kiM jAhi ?, so bhaNati jahA te so mArAvito evaM mamaMpi kahaMci mArehisi / itarovi tattha viddho udagaM maggati, tatthego saDDo, so bhaNati jati namokkAraM karesi to demi, so udagassa aTThA gato, jAva taMmi eMte ceva so namokkAraM kareMto ceva kAlagato, vANamaMtaro jAto, suDoviArakkhiyapurisehiM gahito, so devo ohiM payuMjati, pecchati sarIragaM sahuM ca baddhaM, tAhe so silaM viubviAttA moeti, taM ca pecchaMti sarathaMbhe NilukkaM, tAhe se dhiNA uppannA, siyAlarUvaM viuvvittA maMsapesIe gahiyAe udagatIreNa voleti, jAva nadIto maccho ucchaliUNa taDe paDato, tato so maMsapesiM mottRNa macchasa padhAvito, so pANie paDito, maMsapesIvi seNeNa gahitA, tAhe siyAlo jhAyati, tAe bhaNNati 311 maMsapesI paricaja macchaM pacchasi jaMbuA !! cukko maMsaM ca macchaM ca kaluNaM jhAyasi koNhuA ! ||1| tena bhaNati - ' pattapuDapaDicchaNNe ! janayassa ayasakArie ! | cukkA patti ca jAraM ca kaluNaM jhAyasi baMdhakI // 2 // evaM bhaNiyA tA viliyA jAtA, tAhe so sayaM rUvaM daMseti, paNNavittA vRttA - pavvayAhi, tAhe so rAyA taMjjito, tena paDivaNNA, sakkAreNa NikkhaMtA, devaloyaM gatA evamakAmanijarAe meNThassa 2 // bAlataveNa vasaMtapuraM nagaraM, tattha siTThigharaM mArie ucchAditaM, iMdanAgo nAma dArao, so chuTTo, chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savvANi matANi pecchati, bAraMpi logeNa kaMTiyAhiM DhakkiyaM, tAhe so suNaiyacchiddeNa NiggaMtUNa taMmi nagare kappareNa bhikkhaM hiMDati, logo se dei sadesabhUtapuvvottikAuM, evaM so saMvaDai / ito ya ego satyavAhI rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghosAveti, tena sutaM, sattheNa samaM patthito, tattha tena satthe kUro laddho, so jimito, na jiSNo, seTThiNA bitiyadivase acchati, satyavAheNa diTTho, ciMteti nUnaM esa uvavAsio, so ya avvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa seTTiNA bahuNiddhaM ca dinnaM, so tena duve divasA ajjiNNaeNa acchati, satyavAhI jANati-esa chaTTaNNakAlio, tassa saddhA jAtA, so tatiyadivase hiMDato satyavAheNa saGghAvito, kIsa'si kallaM nAgato ?, tuNDikko acchati, jANai, jadhA chaTuM katellayaM, tAhe se dinnaM, tenavi annevi do divase acchAvito, logovi pariNato, annarasa nimaMteMtassavi na hati, anne bhAMti - eso egapiMDio, tena taM aTThApadaM laddhaM, vANieNa bhaNito- mA annassa khaNaM gehejjAsi, jAva nagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA nagaraMsa tena se niyaghare maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghare necchati, tAdhe jaddivasaM se pAraNayaM taddivasaM se logo Anei bhattaM, egassa paDicchati, tato logo na yANati-kassa paDicchitaMti ?, tAdhe logeNa jANaNAnimittaM bherI katA, jo deti so tADeti, tAhe logo pavisati, evaM vaccati kAlo / sAmI ya samosarito, tAhe sAdhU saMdisAvettA bhaNitA-muhuttaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA - oyaraha, gotamo ya bhaNito- mama vayaNeNaM bhaNejjAsi-bho aNegapiMDiyA ! egapiMDito te daTThamicchati, tAhe gotama Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Avazyaka mUlasUtram-1 sAmiNA bhaNito ruTTho, tubbhe anegANi piMDasatANi AhAreha, ahaM evaM piMDaM muMjAmi, to ahaM ceva egapiMDio, muhuttantarassa uvasaMto ciMteti Na ete musaM vadaMti, kiha hojjA ?, laddhA sutI, homi anegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM taddivasaM anegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM, bhuMjaMti, taM sacaM bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteyabuddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati, iMdaNAgeNa arahatA vRttaM, siddho ya evaM bAlataveNa sAmAiyaM laddhaM tena 3 / dAnena, jadhA - egAe bacchavAlIe putto, logeNa ussave pAyasaM ovakkhaDitaM, tatthAsannaghare dAragaruvANi pAsati pAyasaM jimitANi, tAdhe so mAyaraM bhaNei-mama'vi pAyasaM raMdhehi, tAhe natthiti sA addhitIe paruNNA, tAo saejjhiyAo pucchaMti, NibbaMdhe kathitaM, tAhi anukaMpAe annAevi annAevi AnItaM khIraM sAlI taMdulA ya, tAdhe therIe pAyaso raddho, tato tassa dArayarasa vhAyarasa pAyasassa ghatamadhusaMjuttassa thAlaM bhareUNa uvaTThitaM, sAdhU ya mAsakhavaNapAraNate Agato, jAva therI aMto vAulA tAva tena dhammo'vi me houtti tassa pAyasassa tibhAgo dinno, puNo ciMtitaM- atithovaM, bitio tibhAgo dinno, puNovi nena ciMtitaM ettha jati annaM aMbakkhalagAdi chubhati to'vi nassati, tAhe taio tibhAgo dinno, tato tassa tena davvasuddheNa dAyagasuddheNa gAhagasuddheNa tiviheNa tikaraNasuddheNa bhAveNaM devAue nibaddhe, tAdhe mAtA se jANati-jimio, puNaravi bharitaM, atIva raMkattaNeNa bharitaM poTTaM, tAdhe rattiM visUiyAe mato devalogaM gato, tato cuto rAyagihe nagare padhANassa dhanAvahassa putto bhaddAe bhAriyAe jAto, logo ya gabbhagate bhaNati kayaputro jIvo jo uvavaNNo, tato se jAtassa nAmaM karta katapuNNothi, vaDDhito, kalAo gahiyAto, pariNIto, mAtAe dullaliyagoTThIe chUDho, tehiM gaNiyAgharaM pavesito, bArasahiM varisehiM NiddhaNaM kulaM kataM, to'vi so na niggacchati, mAtApitANi se matANi, bhajjA ya se AbharaNagANi carimadivase peseti, gaNitAmAyAe nAtaM nissAro kato, tAdhe tANi annaM ca sahassaM paDivisajjitaM, gaNiyAmAtAe bhaNNai - nicchubhau eso, sA necchati, tAhe coriyaM nINio gharaM sajjijjati, uttiSNo bAhiM acchati, tAhe dAsIe bhaNNati-nicchUDho'vi acchasi ?, tAhe niyayagharayaM saDiyapaDiyaM gato, tAhe se bhajjA saMbhameNaM uTThitA, tAhe se savvaM kathitaM, sogeNaM amphuNNo bhaNati asthi kiMci ? jA annahiM jAittA vavaharAmi, tAhe jANi AbharaNagANi gaNitAmAtAe jaM ca sahassaM kappAsamollaM dinnaM tANi se daMsitANi, sattho ya taddivasaM kaMpi detaM gaMtukAmao, so taM bhaMDamollaM gahAya tena satyeNaM samaM padhAvito, bAhiM deuliyAe khaTTa pADiUNaM sutto / annarasa ya vANiyayassa mAtAe sutaM, jadhA tava putto mato vAhaNe bhinne, tIe tassa davvaM dinnaM, mA kassai kadhijjasi, tIe ciMtitaM mA davvaM jAu rAulaM, pavisihiti me aputtAe, tA ratti taM satyaM eti, sa jA kaMci aNAhaM pAsemi, tAhe taM pAsati, paDibodhittA pavesito, tA gharaM netUna rovati - ciraNaTTagatti puttA !, suNhANaM cauNhaM tANaM kadheti-esa devaro bheciraNao, tAo tassa lAitAo, tatthavi bArasa varisANi acchati, tattha ekkekkAe cattAri paMca ceDarUvANi jAtANa, therIe bhaNitaM ettAhe Nicchubhatu, tAo na taraMti dharituM, tAdhe tAhiM saMbalamodagA katA, aMto rayaNANa bharitA, varaM se eyaM pAoggaM hoti, tAdhe viyaDaM pAetA tAe ceva Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - (ni.847) 313 devauliyAe osIsae se saMbalaM ThavettA paDiyAgatA, so'vi sItalaeNa pavaNeNaM saMbuddho pabhAtaM ca, sovi satyo taddivasamAgato, imAevi gavesao pesio, tAhe uTThavittA gharaM nIto, bhaJjA se saMbhaNeNa udvitA, saMbalaM gahitaM, paviTTho, abbhaMgAdINi kareti, putto ya se tadA gambhiNIe jAto, so ekkArasavariso jAo, lehasAlAo AgatA royati-dehi me bhattaM, mA uvajjhAeNa hammihAmitti, tAe tAo saMbalathaiyAto moyago dinno, niggato khAyaMto, tattha rayaNaM pAsati, lehaceDaehiM diTTa, tehiM pUviyasa dinnaM, dive dive amha polliyAo dehitti, imovi jimite moyage bhiMdati, tena diThANi, bhaNati-suMkabhaeNa katANi, tehiM rayaNehiM taheva pavittharito / setaNao ya gaMdhahatthI NadIe taMtueNa gahito, rAyA AdaNNo, abhayo bhaNati-jai jalakato asthi to chaDDeti, so rAule atibahuattaNeNa rataNANa cireNa lambhihitittikAUNa paDahao nipphiDito-jo jalakaMtaM deti tassa rAyA rajjaM addhaM dhUtaM ca deti, tAdhe puvieNa dinno, nIto, udagaM pagAsitaM, taMtuo jANati-thalaM nIto, mukko, NaTTho, rAyA ciMteti-kato ?, puviyassa pucchati-kato esa tujhaM ?, nibbaMdhe siTTha-kayapuNNagaputteNa dinno, rAyA tuTTho, kassa annassa hohiti?, rannA saddAviUNa katapuNNao dhUtAe vivAhito, visao se dinno, bhege bhuMjiti, gaNitAvi AgatA bhaNati-eciraM kAlaM ahaM veNIbaMdheNa acchiAtA, savvavetAlIo tumaM aDhAe gavesAvitAo, etya dihrotti, katapuNNao abhayaM bhaNati-etyaM mama cattAri mahilAo, taM ca gharaM na yANAmi, tAhe cetiyagharaM kataM, leppagajakkho katapuNNagasariso kato, tassa accaNiyA ghosAvitA, do ya bArANi katANi, egeNa paveso egeNa nippheDo, tattha abhao kaMtapuNNao ya egattha bAramAse AsanavaragayA acchaMti, komudI ANattA, jadhA paDimapaveso accaNiyaM kareha, nayare ghositaM-sabamahilAhiM etavvaM, logo'vi eti, tAo'vi AgatAo, ceDarUvANi tastha bappotti ucchaMgo NivisaMti, NAtAo tena, dherI aMbaDitA, tAo'vi AnitAo, bhoge bhuMjati sattahivi sahito / vaddhamANasAmI ya samosarito, katapuNNao sAmiM vaMdiUNa pucchatiappaNo saMpatti vipatti ca, bhagavatA kathitaM-pAyasadANaM, saMvegeNa pavvaito / evaM dAnena sAmAiyaM labbhati 4 / idAni vinaeNaM, magadhAvisae gobbaragAme puSphasAlo gAhAvatI, tassa bhaddA bhAriyA, putto se puSphasAlasuo, so mAtApitaraM pucchati-ko dhammo ?, tehiM bhaNmati-mAtApitaraM sussUsitavvaM do ceva devatAI mAtA ya pitA ya jIvalogaMmi / tatthavi piyA visiTTo jassa vase vaTTate mAtA / / 7 / / so tANa epa muhadhovaNAdivibhAsA, devatANi va tANi sUssUsati / annatA gAmabhoio Agato, tANi saMbhaMtANi pAhuNNaM kareMti, so ciMteti-etANavi esa devataM, etaM pUemi to dhammo hohiti, tassa sussUsaM pakato / annatA tassa bhoio, tassavi anno, tassavi anno, jAva seNiyaM rAyANaM olaggiumAddho, sAmI samosaDho, seNio iDDIe gaMtUNa vaMdati, tAhe so sAmi bhaNati-ahaM tubbhe olaggAmi ?, sAmiNA bhaNitaM-ahaM rayaharaNapaDiggahamattAe olaggijAmi, tANaM suNaNAe saMbuddho, evaM viNaeNa sAmAiyaM labmati 5 // idAnIM vibhaMgeNa labbhati, jadhA-asthi magadhAjaNavae sivo rAyA, tassa dhaNadhannahiraNNAi Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyaka mUlasUtram -1 paidiyahaM vaDDati, ciMtA jAyA-atyi dhammaphalaMti, to mahaM hiraNNAdi vaDDati, tA puNNaM karemittikaliUNa bhoyaNaM kAritaM, dAnaM ca nena dinnaM, tato puttaM rajje ThaveUNa sakatataMbamayabhikkhAbhAyaNakaDucchugovagaraNo disApokkhiyatAvasANa majjhe tAvaso jAto, chaThamAto parisaDiyapaMDupattANi AniUNa AhAreti, evaM se ciTThamANassa kAleNa vibhaMgaNANaM samuppannaM saMkhejadIvasamuddavisayaM, tato nagaramAgaMtUNa jadhovaladdhe bhAve pannaveti / annatA sAdhavo diTThA, tesiM kiriyAkalAvaM vibhaMgAnusAreNa loemANassa visuddhapariNAmassa apuvakaraNaM jAtaM, tato kevalI saMvuttotti 6 / saMyogaviogao'vi labmati, jadhA do mathurAo-dAhiNA uttarA ya, tatya uttarAo vANiyao dakkhiNaM gato, tattha ego vANiyao tappaDimo, tena se pAhaNNaM kataM, tAhe te niraMtaraM mittA jAtA, amhaM thiratarA pItI hohititti jati amha putto dhUtA ya jAyati to saMyogaM karessAmo, tAhe dakkhiNeNa uttarassa dhUtA varitA, dinnANi bAlANi, etyaMtare dakkhiNamathurAvANiyao mato, putto se taMmi ThANe Thito, annatA so hAti, cauddisaM cattAri sovaNNiyA kalasA ThavitA, tANa bAhiM roppiyA, tANaM bAhiM taMkhyiA, tANa bAhiM maTTiyA, annA ya NhANavidhI raitA, tato tassa puvAe disAe sovaNNio kalaso naTTho, evaM cauddisaMpi, evaM savve naTThA, udvitassa NhANapIlaMpi NaTuM, tassa addhitI jAtA, NADaijAo vAritAo, jAva gharaM paviTTho tAdhe uvaTThavitA bhoyaNavihI, tAdhe sovaNiyarUppamatANi raiyANi bhAyaNANi, tAdhe ekkevaM bhAyaNaM NAsiumAraddhaM, tAhe so pecchati nAsaMti, jAvi se mUlapattI sAvi nAsiumADhattA, tAhe tena gahitA, jattiyaM gahiyaM tattiyaM ThitaM, sasaM naTuM, tAdhe gato sirigharaM joeti, so'vi rittao, jaMpi nihANapauttaM taMpi NaTuM, jaMpi AbharaNaM taMpi natyi, jaMpi buTipauttaM tevi bhaNaMti-tumaM na yANAmo, jo'vi dAsIvaggo so'vi naTTho, tAdhe ciMtetiaho ahaM adhanno, tAdhe ciMteti-pavvayAmi, pavvaito / thovaM paDhittA hiMDati tena khaMDeNa hatthagayeNa kouhalleNaM, jai pecchijjAmi, viharaMto uttaramadhuraM gato / tANi'vi rayaNANi sasurakulaM gatANi, te ya kalasA, tAhe so majjati, uttara mAthuro vANio uvagijaMto jAva te AgayA kalasA, tAhe so tehiM ceva pamajjito, tAhe bhoyaNavelAe vaTTamANI vIyaNayaM gahAya acchati, tAhe so sAdhu taM bhoNayabhaMDaM pecchati, satyavAheNa bhikkhA NINAvitA, gahitevi acchati, tAhe pucchai-kiM bhagavaM ! evaM ceDiM paloeha, tAhe so bhaNati-Na mama ceDIe payoyaNaM, eyaM bhoyaNabhaMDaM paloemi, tato pucchati-kato etassa tujjha Agamo ?, so bhaNati-ajjayapajjayAgataM, tena bhaNitaM-sabbhAvaM sAha, tena bhaNiyaM-mama hAyaMtassa evaM ceva NhANavihI uvaTThitA, evaM savvANi'vi jemaNabhoyaNavihI sirigharANi'vi bharitANi, NikkhittANi diTThANi, adiTThapuvvA ya dhAriyA ANettA deMti, sAhU bhaNati-rUyaM mama AsI, kiha ?, tAhe kaheti-pahANAdi, jai na pattiyasi tato nena taM bhoyaNavattIkhaMDaM DhoitaM, caDatti laggaM, piuNo ya nAmaM sAhati, tAhe nAtaM jahA esa so jAmAtuo, tAhe udeUNa avasAyittA paruNNo bhaNati- eyaM savvaM tadavatthaM acchata, esA te puvvadinnA ceDI paDicchasutti, so bhaNati-puriso vA duvvaM kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA puvvaM purisaM vippahayaMti, tAhe so'vi saMvegamAvaNNo marmapi emeva vippayahissaMtitti pvvito| tatthegeNa vippayogeNa laddhaM, egeNa saMyogeNa sAmAiyaM laddhati / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - ni.847] 315 idAni basaNeNa, do bhAugA sagaDeNa vaccaMti, cakkuleNDA ya sagaDavaTTAe lolati, mahalleNa bhaNiyaM-uvvattehi bhaMDiM, itareNa vAhiyA bhaMDI, sA sannI suNeti, chinnA cakkeNa, matA itthiyA jAyA hathiNApure nagare, so mahallataro pubbaM marittA tIse poTTe AyAo putto jAo, iTTo, itaro'vi tIse ceva poTTe AyAo, jaM so uvavanno taM sA ciMteti-silaM va hAvijjAmi, gabbhapADaNehiM vi na paDati, tao so jAo dAsIe hatthe dinno, chaDDehi, so seTThiNA diTTho nijjaMto, tena ghettUNaM annAe dAsIe dinno, so tattha saMvaDDai / tatya mahallagassa nAmaM rAyalalio iyarassa gaMgadatto, so mahallo jaM kiMci lahai tato tassavi deti, mAUe puNa aniTTho, jahiM pecchai tahiM kaTTAdIhiM pahaNai / annayA iMdamaho jAo tao piyareNa appasAgAriyaM AnIo, AsaMdagassa heTThA kao, jemAvinai, ohADio, tAhe kahavi diTTho, tAhe hatthe ghettRNa kaDio, caMdaniyAe pakkhito, tAhe so ruvai, piuNA hANio, etyaMtare sAhU bhikkhassa atiyao, siTiNA pucchio-bhagavaM ! mAue putto aNiTTho bhavai ?, haMtA bhavai, kiha puNa ?, tAhe bhaNati 'yaM dRSTvA vardhate krodhaH, nehazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvavairikaH // 1 // yaM dRSTvA vardhate nehaH, krodhazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvabAndhavaH // 2 // tAhe so bhaNai-bhagavaM? pabbAveha eyaM?,bAdati visajio pavvaio / tesiM AyariyANa sagAse bhAyAvi se nehANurAgeNana pavvaio, te sAhU jAyA iriyAsamiyA, anissitaM tavaM kareMti, tAhe so tatya nidAnaM karei-jai atyi imassa tavaniyamasaMjamassa phalaM to AgamessANaM janamananayanAnaMdo bhavAmi, ghoraM tavaM karettA devaloyaM gao / tato cuo vasudevaputto vAsudevo jAo, iyaro'vi baladevo, evaM tena vasaNeNa sAmAiyaM laddhaM 7 / / ussave, egaMmi pacaMtiyagAme AbhIrANi, tANi sAhUNaM pAse dhammaM suNeti, tAhe devaloe vaNNeti, evaM tesiM asthi dhamme subuddhI / annadA kayAi iMdamahe vA annaMmi vA ussave gayANi nagariM, jArisA bAravai, tattha loyaM pAsanti maMDitapasAhiyaM sugaMdhaM vicittaNevatthaM, tANi taM dahNa bhaNaMti-esa so devaloo jo sAhUhi~ vaNNio, ettAhe jai vaccAmo suMdaraM karemo, amhevi devaloe uvavaJjAmo, tAhe tANi gaMtUNa sAhUNa sAhati-jo tubbhehiM amha kahio devaloo so paJcakaDo amhehiM diTTho, sAhU bhaNaMti-Na tAriso devaloo, annAriso, ato aNaMtaguNo, tao tANi abbhahiyajAtavimhayANi pabvaiyANi / evaM ussaveNa sAmAiyalaMbho / iDDitti, dasaNNapure nagare dasaNNabhaddo rAyA, tassa paMca devIsayANi oroho, evaM so rUveNa jovvaNeNa baleNa ya vAhaNeNa ya paDibaddho erisaM nasthitti annassa ciMtei, sAmI samosario dasaNNakUDe pavvate / tAhe so ciMtei-tahA kallaM vaMdAmi jahA na keNai annena vaMdiyapuvyo, taM ca abhatthiyaM sakkoNAUNa ciMtei-varAo appANayaM na yANati, tao rAyA mahayA samudaeNa Niggao vaMdiuM saviDDia, sakko ya devarAyA erAvaNaM vilaggo, tassa aTTha muhe viuvvai, muhe 2 aTTha aTTha daMte viuvvei, daMte 2 aTTa aTThapukkharaNio viuvyei, ekvekkAe pukkaraNIe aTTha 2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Avazyaka mUlasUtram - 1 paume viuvvei, paume 2 aTTha aTTha patte viuvvei, patte 2 aTTha 2 battIsabaddhANi divvANi nAGagANi viuvvai, evaM so savviDDIe uvagijamANo Agao, tao erAvaNaM vilaggo ceva tikkhuto AdAhiNaM payAhiNaM sAmi karei, tAhe so hatthI aggapAdehiM bhUmIe Thio, tAhe tassa hatthissa dasaNNakUDe pavvate devatAppasAeNa aggapAyANi uTThitANi, tao se nAmaM kataM gaggapAdagotti, tAhe so dasaNNabhaddo ciMtei - erisA kao amhANaM iDDitti ? aho kaellao'nena dhammo, ahamavi karemi, tAhe so savvaM chaDDeUNa pavvaio / evaM iDDIe sAmAiyaM lahai / idAnaM asakAreNaM, ego dhijAio tahA-rUvANaM gherANaM aMtie dhammaM socA samahilio pavvaio, uggaM 2 pavvajjaM kareMti, navaramavaropparaM pItI na osarai, mahilA manAgaM dhijjAiNitti gavvamuvvahati, mariUNa devaloyaM gayANi, jahAugaM bhutaM / ato ya ilAvaddhaNe nagare ilAdevayA, taMgA satyavAhI puttakAmA alaggati, so caviUNa putto se jAo, nAmaM ca se kayaM ilAputto tti, iyarIvi gavvadoseNaM tao cuyA laMkhagakule uppannA, do'vi jovvaNaM pattANi, annayA tena sA laMkhagaceDI diTThA, puvvabhavarAgeNa ajjhovavaNNo, sA magginaMtIvi na labmai jattieNa tulai tattieNa suvaNNeNa tANi bhaNati esA amha akakhayaNihI, jai sippaM sikasi amhehi ya samaM hiMDasi to te demo, so tehiM samaM hi~Dio sikkhio ya, tAhe vivAhaNimittaM raNNo pecchayaNaM karehitti bhaNito, bennAtaDaM gayANi, tattha rAyA pecchati saMtepuro, ilAputto ya kheDDAu karei, rAyAe diTThI dAriyAe, rAyA na dei, rAyANae adente anne'vi na deti, sAhukArarAvaM vaTTati, bhaNio-laMkha ! paDaNaM kareha, taM ca kira vaMsasihare aDDuM kaTTaM katellayaM, tattha khIlayAo, so pAu Au AhiMdhai mUle viMdhiyAo, tao' sikheDagahatthagao AgAsaM uppaittA te khIlagA pAuANAliyAhi pavesetavyA satta aggimAiddhe satta pacchimAiddhe kAUNa, jai phiDai tao paDio sahA khaMDijjai, tena kayaM, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalakalo kao, na ya dei rAyA rAyA na pecchai, rAyA ciMtei jai marai to ahaM eyaM dAriyaM pariNemi, bhaNai-na diTTha, puNo karehi, puNo'vi kayaM tattha'vi na diTTha, tatiyaMpi vArAyaM, tatthavi na diTTaM, cautthiyAe vArAe bhaNio-puNo karehi, raMgo virato, tAhe so ilAputto vaMsagge Thio ciMtei-ghiratthu bhogANaM, esa rAyA ettiyAhiM na titto, etAe raMgovajIbiyAe laggiuM maggai, etAe kAraNA mamaM mAreumicchai, sA ya tattha Thiyao egattha seTThighare sAhuNo paDilAbhijjramANe pAsati savvAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhUya virattatteNa paloyamANe pecchati, tAhe bhaNai- 'aho dhanyA niHspRhA viSayaSu' ahaM seTThisuo etyaMpi esa avattho, tattheva virAgaM gayassa kevalaNANaM uppannaM / tA'vi ceDIe virAgo vibhAsA, aggamahisIe'vi ranno'vi punarAvattI jAyA virAgo vibhAsA, evaM te cattAri'vi kevalI jAyA, siddhA y| evaM asakkAreNa sAmAiyaM labbhai, ahavA titthagarANaM devAsure sakAre karemANe davaNa jahA mariyassa || ahavA imehiM kAraNehiM laMbhoni. (848) abTThANe vinae parakkame sAhusevaNAe ya / saMmaddaMsaNalaMbho virayAviraIi viraIe / vR- abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, vinIto'yamiti sAdhukathanAt, tathA 'vinaye' aJjalipragrahadAviti, 'parAkrame' kaSAyajaya sati, sAdhusevanAyAM ca satyAM kathaJcit Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.848] 317 takriyopalabdhyAdeH samyagdarzanalAbho bhavatItyadhyAhAraH, viratAvirateca virateceti gaathaarthH| kathamiti dvAraM gataM / tadityaM labdhaM sat kiyacciraM bhavati kAlaM ?, jaghanyata utkRSTatazceti pratipAdayannAhani. (849) sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI ThiI / sesANa punakoDI desUNA hoi ukkosA / / / vR- samyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH, kathaM ? 'vijayAisu do vAre gayassa tiNNaccue va chAvaTThI / narajammapuvvakoDI muttamukkosao ahiyaM / / 1 / / 'zeSayoH' dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pUrvakoTI dezonA bhavati, 'ukkosa'tti utkRSTasthitikAlaH, jaghanyatastvAdyatrayasyAntarmuhUrta, sarvaviratisAmAyikasya samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantara-mevA''yuSkakSayasambhavAt, dezaviratipratipattipariNAmastvAntamauhUrtika eva, niyamitaprANAti-pAtAdinivRttirUpatvAt, upayogApekSayA tu sarveSAmantarmuhUrtaH sarvajIvAnAM tu sarvANi sarvadaiveti gAthArthaH // adhunA kaitti dvAraM vyAkhyAyate-katIti kiyantaH vartamAnasamaye samyaktvAdisAmAyikAnAM pratipattAraH prAkpratipannAH pratipatitA veti, atra pratipamAnakebhyaH prAkpratipannapratipatitasambhavAttAneva pratipAdayannAhani. (850) sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamettA u| seDhIasaMkhabhAgo sue sahassaggaso virii|| vR. samyaktvadezaviratAH prANinaH kSetrapalitasyAsaGkhyeyabhAgamAtrA eva, iyaM bhAvanAkSetrapalitAsaGkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva utkRSTataH samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratiprattAro bhavanti, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'. saGkhyeyaguNA iti, jaghanyatastveko dvau veti / 'seDhIasaMkhabhAgo suetti iha saMvartitacaturastrIkRtalokaikapradezanivRttA saptarajjvAtmikA zreNiH parigRhyate, tadasaGkhyeyabhAga iti, tasyAH khalvasaGkhyeyabhAga yAvantaH pradezAstAvanta eva ekadotkRSTataH sAmAnyazruta-akSarAtmake samyagmithyAtvAnugate vicAryo pratipattAro bhavanantIti hRdayaM, jaghanyatastveko dvau veti / 'sahassaggaso viraI' sahastrAgrazo viratimadhikRtya utkRSTataH pratipattAro jJeyA ityadhyAhAraH, jaghanyatastveko dvau veti gAthArthaH // prAkpratipannAnidAnI pratipAdayannAhani. (851) sammattadasavirayA paDivannA saMpaI asaMkhejjA / saMkhejjA ya carite tIsuvi paDiyA anaMtaguNA / ni. (852) suya paDivannA saMpaI payarassa asaMkhabhAgamettA u / sesA saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te savve // vR-samyaktvadezaviratAH pratipannAH 'sAmprataM vartamAnasamaye'saGkhyeyA utkRSTato jaghanyatazca, kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH, eta ca pratipadyamAnakebhyo'saGkhyeyaguNA iti / atraivAntare sAmAnyazrutApekSayA prAkpratipannAn pratipAdayatA 'suyapaDivaNNA saMpai payarassa asaMkhabhAgamettA u' idameSyagAthAzakalaM vyAkhyeyaM, dvitIyaM tUttaratra, tatrAkSarAtmakAviziSTa Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Avazyaka mUlasUtram - 1 zrutapratipannAH sAmprataM pratarasya saptarajjcAtmakasyAsaGghayeyabhAgamAtrAH, asaGghayesu zreNiSu yAvantaH pradezAstAvanta ityarthaH, saGghaceyAzca cAritre prAkpratipannA iti, 'tribhyo'pi' caraNadezacaraNasamyaktvebhyaH patitAH 'anaMtaguNa'tti prApya pratipatitA anantaguNAH pratipadyamAnakaprAkpratipantrebhyaH, tatra caraNapratipatitA anantAH, tadasaGghayeyaguNAstu dezaviratipratipatitAH, tadasaGghayeyaguNAzca samyaktvapratipatitA iti / atrAntare sAmAnya zrutapratipatitAnadhikRtyaiSyagAthApazcArddhaM vyAkhyeyaM 'sesA saMsAratyA suyaparivaDiyA hu te savve' / samyaktvapratipatitebhyaste'nantaguNA iti gAthArthaH / adhunA'ntaradvArAvayavArthaM ucyate sakRdavAptamapagataM punaH samyaktvAdi kiyatA kAlenAvApyate ?, kiyadantaraM bhavatIti, tatrAkSarAtmakAviziSTa- zrutasyAntaraM jaghanyamantarmuhUrtam, utkRSTaM tvAhani. (853) kAlamanaMtaM ca sue addhApariyaTTao u desUno / AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtara hoI // vR- eka jIvaM prati kAlo'nanta eva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAdanusvArasya cAlAkSaNikatvAt, 'zrute' sAmAnyato'kSarAtmake 'ukkosaM aMtaraM hoi' tti yogaH / tathA samyaktvAdisAmAyikeSu tu jaghanyamantarmuhUrtakAla eva, utkRSTaM tvAhaupArddhapudgalaparAvarta eva dezonaH, kim ? -utkRSTamantaraM bhavatIti yogaH keSAm ? -AzatanAbahulAnAm, uktaM ca "titthagarapavayaNasuyaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / AsAinto vahuso anaMtasaMsArio hoi ||1|| " tti gAthArthaH // sAmpratamavirahitadvArArthamAha-atha kiyantaM kAlamaviraheNaiko dvyAdayo vA sAmAyikaM pratipadyanta ityAhani. ( 854) samma suyaagArINaM Avaliya asaMkhabhAgamettA u / aTTasamayA carite savvesu jahanna do samayA // vR- 'samyaktvazrutAgAriNAM samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAmityarthaH, nairantaryeNa pratipattikAlaH AvalikA asaGkhyeyabhAgamAtrAH samayA iti, tathA'STau samayAH cAritre nirantaraM pratipattikAla iti, 'sarveSu' samyaktvAdiSu 'jaghanyaH' avirahapratipattikAlo dvau samayAviti gAthArthaH // tatrAsmAdevAvirahadvArAd virahakAla: pratipakSa iti gamyamAnatvAdanuddiSTo'pi dvAragAthAyAM pradarzyate-ni. ( 855) suyasamma sattayaM khalu virayAviraIya hoi bArasagaM / viraIe patrarasagaM virahiyakAlo ahorattA / sR- zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH 'saptakaM khalu' ityahorAtrasaptakaM, tataH paramavazyaM kvacit kazcit pratipadyata iti, jaghanyastvekasamaya iti, 'viratAviratezca bhavati dvAdazakaM ' dezaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtradvAdazakaM bhavati, jAghanyatasta trayaH samayA iti, 'virateH paJcadazakaM virahitakAlaH ahorAtrANi' sarvaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtrapaJcadazakaM jaghanyatastu samayatrameveti gAthArthaH / / sAmprataM bhavadvAramucyate-kiyato bhavAneko jIvaH sAmAyikaMcatuSTayaM pratipadyata iti nidarzayannAha Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 upodghAtaH - [ni.856] ni. (856) sammattadesaviraIM paliyassa asaMkhabhAgamettAo / aTTha bhavA u caritte anaMtakAle ca suyasamae / vR- samyaktvadehAviratimantaH matuvlopAt samyaktvadezaviratAsteSAM tatsAmAyikadvayaM pratipattimaGgIkRtya bhavAnAM prakrAntatvAt kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyabhAgamAtre yAvantaH pradezAstAvanta utkRSTataH pratipattibhavAH, jaghanyatastvekaH, aSTau bhavAH 'cAritre' cAritre vicArye, utkRSTatastvAdAnabhavAH khalvaSTau, tataH sidhyatIti, jaghanyatastveka eva, 'anaMtakAlaM ca suyasamae' tti 'anantakAlaH' anantabhavarUpastamanantakAlameva pratipattA bhavatyutkRSTataH sAmAnyazrutasAmAyike, jaghanyastvekabhavameva, marudevIveti gAthArtha // sAmpratamAkarSadvAramadhikRtyAhani. (857) tiNha sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA evatiyA hoMti nAyavvA // vR-AkarSaNam AkarSaH-prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, tatra trayANAM-samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahastrapRthaktvaM, pRthaktvamiti dviprabhRtirA navabhyaH, zatapRthaktvaM ca bhavati viraterekabhave AkarSA etAvanto bhavanita jJAtavyA utkRSTataH, jaghanyatastvekaM eveti gaathaarthH| ni. (858) tiNha sahassamasaMkhA sahaspuhuttaM ca hoi viraIe / nANabhave AgarisA ecaiyA hoti nAyavvA // vR- trayANAM -samyaktvazrutadezaviratisAmAkiAnAM sahastrANyasaGkhyeyAni, sahastrapRthaktvaM ca bhavati virateH, etAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / anye paThanti-'doNha sahassamasaMkhA' tatrApi zrutasAmAyikaM samyaktvasAmAyikAnAntarIyakatvAdanuktamapi pratyetavyam, anantAzca sAmAnyazrute jJAtavyA ityakSarArthaH / iyaM bhAvanA-trayANAM hyekabhave sahastrapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM bhavati tairguNitaM sahasrANyasaGkhyeyAnIti, sahasrapRthaktvaM cetthaM bhavati-virateH khalvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzcASTI, tatazca zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavatItyavayavArthaH // sparzanAdvAramadhunA, tatreyaM gAthAni. (859) sampattacaraNasahiyA savvaM logaM phuse niravasesaM / satta ya coddasabhAge paMca ya suydesviriie|| vR. 'samyaktvacaraNasahitAH' samyakavacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarva lokaM spRzanti, kiM bahirvyAhayA ?, netyAha--'niravazeSam' asaGkhyAtapradezamapi, ete ca kevalisamudghAtAvasthAyAmiti, jaghanyatastvasaGkhyeyabhAgamiti / tathA-'satta ya coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe' ti zrutasAmAyikasahitAH sapta catudarzabhAgAn spRzanti, anuttarasureSvilikAgatyA samutpadyamAnAH, cazabdAt paJca tamaH prabhAyAM dezaviratyA sahitAH paJca caturdazabhAgAn spRzantIti, acyute utpadyamAnAH, cazabdAt vyAdIMzcAnyatreti, adhastu te na gacchantyeva ghaNTAlAlAnyAyenApi taM pariNAmamaparityajyeti gAthArthaH // evaM kSetrasparzanoktA, sAmprataM bhAvasparzanocyate-kiM zrutAdisAmAyikaM ? kriyadbhirjIvaH spRSTamityAhani. (860) savvajIvehiM suyaM sammacarittAI savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhejjehiM phAsiyA desaviraIo / / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 Avazyaka mUlasUtram-1 vR-sarvajIvaiH sAMvyavahArikarAzyantargataiH spRSTA dezaviratistu, idamatra hRdayaM-sarvasiddhAnAM buddhyA'saGkhyeyabhAgIkRtA-nAmasaGkhyeyabhAgairbhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhyeyabhAgena tu na spRSTA, yathA-marudevAsvAminyeti gAthArthaH / idAnIM niruktidvAra, caturvidhasyApi sAmAyikasya nirvacanaM, kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdArthakathanaM niruktiH, tatra samyaktvasAmAyika niruktimabhidhitsurAhani. (861) sammaddiTTi amoho sohI sanbhAva daMsaNaM bohI / avivaJjao sudidviti evamAI niruttAI // kRsamyak iti prazaMsArthaH, darzana-dRSTiH, samyaga-aviparItA dRSTiH-samyagdRSTiH, arthanAmiti gamyate, mohanaM mohaH-vitathagrahaH na mohaH amoha:-avitathagrahaH, zodhana-zuddhiH mithyAtvamalApagamAt samyaktvaM zuddhiH, sat-jinAbhihitaM pravacanaM tasya bhAvaH sadbhAvaH tasya darzanam upalambhaH sadbhAvadarzanamiti, bodhanaM bodhirityauNAdika it, paramArthasambodha ityarthaH atasmistadadhyavasAyo viparyayaH na viparyayaH aviparyayaH tattvAdhyavasAya ityarthaH, suzabdaH prazaMsAyAM, zobhanA dRSTiH sudRSTiriti, evamAdIni samyagdarzanasya niruktAnIti gAthArthaH // zrutasAmAyikanirukti-pradarzanAyA''hani. (862) akkhara sannI saMmaM sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gami aMgapaviTuM sattavi ee sapaDivakkhA // - iyaM ca gAthA pIThe vyAkhyAtatvAnna vivriyate / dezaviratisAmAyikaniruktimAhani. (863) virayAviraI saMvuDamasaMvuDe bAlapaMDie ceva / desekkadesaviraI anudhammo agAradhammo ya / / vR-viramaNaM virataM, bhAve niSThApratyayaH, na viratiH-aviratiH, virataM cAviratizca yasyAM nivRttI sA viratAviratiH, saMvRtAsaMvRtAH sAvadhayogA yasmin sAmAyike tat tathA, saMvRtAsaMvRtAHsthagitAsthagitAH parityaktAparityaktA ityarthaH, evaM vAlapaNDitam, ubhayavyavahArAnugatatvAd, dezaikadezaviratiH prANAtipAtaviratAvapi pRthivIkAyAdhaviratigRhyate, anudharmo bRhastAsAdhudhamapikSayA dezaviratiriti, agAradharmazceti na gacchantItyAgAH-vRkSAstaiH kRtamagAraM-gRhaM tadyogAdagAraHgRhasthaH taddharmazceti gAthArthaH // sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAhani. (864) sAmAiyaM samaiyaM sammAvAo samAsa saMkhe vo / anavajaM ca pariNNA paJcakkhANe ya te aTTha // - 'sAmAyikam' iti rAgadveSAntarAlavartI samaH madhyastha ucyate, 'aya gatA' viti ayanam ayaH-gamanamityarthaH, samasya ayaH samAyaH sa eva vinayAdipAThAt svArthikaThakpratyayopAdAnAt sAmAyikama, ekAntopazAntigamanamityarthaH, samayika samiti samyakazabdArtha upasargaH, samyagayaH samayaH-samyag dayApUrvakaM jIveSu gamanamityarthaH, samayo'syAstIti, 'ata ini ThanA viti Than samayikaM, samyagvAdaH rAgAdivirahaH samyak tena tabadhAnaM vA vadanaM samyagvAdaH, rAgAdiviraheNa yathAvad vadanamityarthaH, samAsaH 'asu kSepaNa' iti asanam Asa:-kSepa ityarthaH, saMzabdaH prazaMsArthaH zobhanamasanaM samAsaH, apavarge gamanamAtmanaH karmaNo vA jIvAt padatrayapratipattivRttyA kSepaH Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.864] 321 samAsaH, 'saMkSepaH' saMkSepaNaM saMkSepaH stokAkSaraM sAmAyikaM mahArtha ca dvAdazAGgapiNDArthatvAt, anavadyaM ceti avadhU pApamucyate nAsminnavadyamastItyanavadyaM sAmAyikamiti, pariH-samantAjjJAnaM pAparityAgena parijJA sAmAyikamiti, pariharaNIyaM vastu vastu prati AkhyAnaM pratyAkhyAnaM ca, ta ete sAmAyikaparyAyA aSTAviti gAthArthaH // eteSAmaSTAnAmapyAnAmanuSThAtRn yathAsaGkhyenASTAveva dRSTAntabhUtAna mahAtmanaH pratipAdayannAhani. (865) damadaMte meyajhe kAlayapucchA cilAya atteya / dhammarui ilA teyali sAmAie aTThadAharaNA // vRdamadantaH metAryaH kAlakapRcchA cilAtaH AtreyaH dharmaruciH ilA tetaliH, sAmAyike'STAbudAharaNAnIti gAthAsamudAyArthaH // avayavArthastu kathAnakebhyo'vaseya iti, tatra yathoddezaM nirdeza iti sAmAyikamarthato damadantAnagAreNa kRtamiti taccaritAnuvarNanamupadezArthamadyakAlamanuSyANAM saMvegajananArthaM kathyate-hatthisIsae nagare rAyA damadaMto nAma, io ya gayapure nagare paMca paMDavA, tesiM tassa ya vairaM, tehiM tassa damadamaMtassa jarAsaMdhamUlaM rAyagihaM gayassa so visayo lUDito daDDo ya, annadA damadaMto Agao, tena hasthiNApuraM rohitaM, te bhaeNa na niMti, tao damadaMtena te maNiyA-siyAlA ceva suNNagavisae jahicchiyaM AhiDaha, jAva ahaM jarAsaMdhasagAsa gao tAva mama visayaM luDeha, idAniM nipphiDaha, te na niti tAhe savisayaM go| annayA niviNNakAmabhogo pavvaio, tao egallavihAraM paDivaNNo viharaMto hatthiNApuraM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, juhiTThileNa anujattANiggaeNa vaMdio, pacchA sesehivi cauhi paMDavehiM vaMdio, tAhe duJjodhaNo Agao, tassa manussehiM kahiyaM jahA-esa so damadaMto, tena so mAtuliMgeNa Ahao, pacchA khaMdhAvAreNa eteNa pattharaM 2 khivaMteNa patthararAsIkao, judhihilo niyatto pucchai-estha sAhU Asi kahiM so?, loeNa kahiyaM-jahA eso patthararAsI dujohaNeNa kao, tAhe so aMbADio, te ya avaNiyA pattharA, telleNa abhaMgio khAmio ya / tassa kira bhagavao damadaMtassa dujohaNe paMDavesu ya samo bhAvo Asi, evaM kAtavvaM / / amumevArtha pratipAdayannAha bhASyakAra:[bhA.151] nikkhaMto hatthisIsA damadaMto kAmabhogamavahAya / navi rajjai rattesuM duDhesu na dosamAvaja // vR-niSkAnto hastizIrSAt hastizIrSAt nagarAhamadanto rAjA kAmabhogAnapahAya, kAmaHicchA bhogAH-zabdAdyanubhavAH kAmapratibaddhA vA bhogAH kAmabhogA iti, sa ca nApi rajyate rakteSu na prItiM karoti, aprIteSu dviSTeSu na dveSamApadyate, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH / / tathAhi-munayaH khalvevambhUtA eva bhavanti, tathA cAha-- ni. (866) vaMdijjamANA na samukkasaMti, hIlijjamANA na samujjalaMti / ___ daMteNa citteNa caraMti dhIrA, munI samugghAiyarAgadosA / / vR-vandhamAnAH 'na samukkasaMti' na samutkarSa yAnti, tathA hIlyamAnA 'na samujvalanti' na kopAgniM prakaTayanti, kiM tahi ? -'dAntena' upazAntena cittena caranti dhIrAH munayaH samudghAtita[ 2421 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 Avazyaka mUlasUtram-1rAgadveSA iti gAthArthaH // tathA ni. (867) to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya jai na hoi pAvamano / sayaNe ya jaNane ya samo samo ya maanaavmaanesuN|| vR-tataH 'samaNotti prAkRtazailyA yadi sumanAH, zobhanaM dharmadhyAnAdipravRttaM mano'syeti sumanAH samaNotti bhaNyaMte, kimitthambhUta eva ?, netyAha-'bhAvena ca' AtmapariNAmalakSaNena yadi na bhavati pApamanAH-avasthitamanA apItyarthaH athavA bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH, nidAnapravRttapApamanorahita iti bhAvanA, tathA svajane ca mAtrAdike jane cAnyasmin samaH-tulyaH, samazca mAnApamAnayoriti gAthArthaH // ni. (868) natthi ya si koi veso pio va savvesu ceva jIvesu / eeNa hoi samaNo eso annovi pajAo // vR- nAsti ca 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA sarveSveva jIveSu, etena bhavati samaNaH, sam aNati-gacchatIti samaNaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gaathaarthH|| idAnIM samayikaM, tatra kathAnakam sAete nagare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo-sudaMsaNA piyadaMsaNA ya, tatya sudaMsaNAe duve puttA-sAgaracaMdo municaMdo ya piyadaMsaNAevi do puttA-guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo javarAyA, manicaMdassa ujjenI dinnA kumArabhuttIe / io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDima Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejAvAlI ciMtei-dukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage telaM chuDhaM, so tAva jalio jAva addharatto, tAhe puNovi tellaM chUDhe jAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veyaNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jAo / annayA so mAisavattiM bhaNai-geha rajjaM puttANaM te bhavautti, ahaM pavvayAmi, sA necchai eeNa rajjaM AyataMti, tao sA atijANanijANesu rAyalacchIe dipaMta pAsiUNa ciMtei-maeputtANa rajjaM dijaMtaM na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, tena sUtassa saMdesao dinno, etto ceva puvaNhiyaM paTTavijjAsi, jai virAmi, sUeNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajjio, piyadaMsaNAe diho, bhaNai-pecchAmi gaMti, tIe appito, puvaM NAe visamavikhayA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI moyagotti paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, tena ciMtiyaM-kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM ?, tena duhA kAUNa tesiM doNhavi so dinno, te khAiumAraddhA, jAva visavegA AgaMtu pavvattA, rAiNA saMbhaMteNa vejjA saddAvitA, suvaNNaM pAiyA, sajjA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai-Na keNavi diTTho, navaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sA saddAviyA bhaNiyA-pAve ! tadA necchasi rajjaM dijaMtaM, iyANimimi nAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chUDhohoMtotti tesi rajjaM dAUNa pavvaio / ___ annayA saMghADao sAhUNa ujjenIo Agao, so pucchio-tattha niruvasAgaM?, te bhaNaMtinavaraM rAyaputto purohiyaputto ya bAhinti pAsaMDatthe sAhUNo ya, so gao amariseNaM tastha, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.868] 323 vissAmio sAhUhi, taya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio ANijau, bhaNai-attalAbhio ahaM, navaraM ThavaNakulANi sAhaha, tehiM se cellao dinno, so taM purohiyabaraM daMsittA paDigao, imovi tatyeva paiTo vaDDavaDDeNaM saddeNaM dhammalAbhei, aMtauriAo niggayAo hAhAkAraM kareMtIo, so vaDavaDDeNaM saddeNaM bhaNai-kiM rUyaM sAvietti, te NiggayA bAhiM bAraM baMdhaMti, pacchA bhaNaMtibhagavaM ! paNaccasu, so paDiggahaM ThaveUNa paNaccio, te na yANaMti vAeuM, bhaNaMti-jujjhAmo, dovi ekasarA te.AgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao nisijhe haNiUNa vArANi ugghADittA gao, ujjAne acchati, rAiNo kahiyaM, tena maggAvio, sAhU bhaNaMti-pAhUNao Agao, na yANAmo, gavasaMtehiM ujjAne diTTho, rAyA gao khAmio ya, necchai motuM jai pavvayaMti to muyAmi, tAhe puchiyA, paDisuyaM, egastha gahAya cAliyA jahA saTThANe ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavvAviyA, rAyaputto sammaM kareti mama pittiyattotti, purohiyasuyo dugaMchai-amhe eeNa kavaDeNa pavvAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgAraM kareMti-jo paDhamaM cayai tena so saMbohayavyo, purohiyasuo caiUNa tIe duguMchAe rAyagihe meIe poTTe Agao, tIse siTThiNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA !, sA maMsaM vikkiNai, tAe bhaNNai-mA annattha hiMDAhi, ahaM savvaM kiNAmi, divase 2 Anei, evaM tAsiM pII ghanA jAyA, tesiM ceva gharassa samosIiyANi ThiyANi, sA ya seTTiNI niMdU, tAhe meIe rahassiyaM ceva tIse putto dinno, seTTiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sA seTTiNI taM dAragaM meIe pAesu pADeti, tumapabhAveNa jIvautti, tena se nAmaM kayaM meyaJjotti, saMvaTvio, kalAo gAhio, saMbohio deveNa, na saMbujjhai, tAhe aTTaNhaM ibmakaNNagANaM egadivaseNa pANI gehAvio, siviyAe nagari hiMDai, devovi meyaM anupaviTThoroiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi anna vivAho kao hoto, bhattaM ca metANa kayaM hotaM, tAhe tAe meIe jahAvattaM sidvaM, tao ruTTho devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tumaM asarisIo pariNesitti khaDDAe chUDho, tAhe devo bhaNai-kiha ?, so bhaNai-avaNNo, bhaNai-etto moehi kiMcikAlaM, acchAmi bArasa varisANi, to bhaNai-kiM karemi?, bhaNai-ranno dhUyaM davAvehi, to savvAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se chagalao dinno, so rayaNANi vosirai, tena rayaNANa thAlaM bhariyaM, tena piyA maNio ranno dhUyaM varehi, rayaNANaM yAlaM bharettA gao, kiM maggasi?, dhUyaM, nicchUTo, evaM thAlaM divase 2 geNhai, na ya dei, abhao bhaNai-kao rayaNANi?, so bhaNai-chagalao hagai, amhavi dijau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, amao bhaNaidevAnubhAvo, kiM puNa?, parikkhinau, kiha?, bhaNai-rAyA dukkhaM vebhArapabbataM sAmi vaMdao jAti, rasamaggaM karehi, so kao, ajavi dIsai, bhaNio-pAgAraM sovaNNaM karehi, kao, puNovi bhaNio-jai samudaM Anesi tattha hAo suddho hohisi to te dAhAmo, AnIo, velAe pahAvio, vivAho kao siviyAe hiMDateNa, tAovi se annAo ANiyAo, evaM bhoge bhujaMti vArasa varisANi, pacchA bohito, mahilAhivi bArasa varisANi maggiyANi, dinnANi ya, cauvvIsAe vAsehiM savvANivi pavvaiyANi, navapuvvI jAo, ekallavihArapaDimaM paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa soviNNayANaM Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Avazyaka mUlasUtram-1. javANamaTThasataM karei, ceiyaJcaNiyAe parivADie seNiA kArei tisaMjhaM, tassa gihaM sAhU aigao, tassa egAe vAyAe bhikkhA na NINiyA, so ya aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao na pecchai, ranno ya cetiyaccaNiyavelA dukkai, ajja aTThikhaMDANi kIrAmitti, sAdhu saMkai, pucchai, tuNhikko acchai, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, bhaNio ya- sAha jeNa gahiyA, tahA Avedio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeMteNa siliMkAe Ahao galae, tena vantA, logo bhaNai-pAva ! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diTTho mettajo, raNNo kahiyaM, vajjhANi ANattANi, dAraM ThaittA pavvaiyANi bhaNaMtisAvaga ! dhammeNa vAhi, mukkANi, bhaNai-jai uppavvayaha to bhe kavillIe kaDemi, evaM samaiyaM appae ya pare ya kAyavvaM / / tathA ca kathAnakAthaikadezapratipAdanAyAhani. (869) jo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaMtu nAikkhe / jIviyamaNapehaMtaM meyaJjarisiM namasAmi // - yaH krauJcakAparAdhe sati prANidayayA 'kroJcakaMtu' kroJcakameva nAcaSTe, apituM svaprANatyAgaM vyavasitaH, tamanukampayA jIvitamanapekSamANaM metAryakrarSi namasya iti gAthArthaH / / ni. (870) niSpheDiyANi donnivi sIsAveDheNa jassa acchINi / __na ya saMjamAu calio meyajo maMdaragirivva / / vR-niSkAsite' bhUmau pAtite dve api zirobandhanena yasyAkSiNI, evamapi kadarthyamAno'nukampayA 'na ca' naiva saMyamAJcalito yastaM metAryakraSiM namasya iti gAthAbhiprAyaH // dvAram / / idAnIM samyagvAdastatra kathAnakam-turuviNIe nayarIe jiyasattU rAyA, tattha bhaddA dhijjAiNI, putto se datto, mAmago se ajjakAlago tassa dattassa soa pavvaio / so datto jUyapasaMgI maJjapasaMgI ya, ullagiumAraddho, pahANo daMDo jAo, kulaputtae bhiMdittA rAyA dhADio, so ya rAyA jAo, jaNNA nena subahU jahA / annatA taMmAmagaM pecchai; aha bhaNai-taTTho dhamma suNemitti, jaNNANa kiM phalaM ?, so bhaNai-kiM dhamma pucchasi ?, dhammaM kahei, puNovi pucchai, naragANaM paMthaM pucchasi ?, adhammaphalaM sAhai; puNovi pucchai, asubhANaM kammANaM udayaM pucchasi ?, taM pi parikahei, puNovi pucchai, tAhe bhaNai-NirayA phalaM jaNNassa, kuddho bhaNai-ko paccao?, jahA tumaM sattame divase suNayakuMbhIe paccihisi, ko paccao ?, jahA tujjha sattame divase saNNA muhaM aigacchihiti, ruTTho bhaNai-tujjha ko maccU ?, bhaNai-ahaM suiraM kAlaM pavvajaM kAuNa devalogaM gacchAmi, ruTTho bhaNai-rubhaha, te daMDA niviNNA, tehiM so ceva rAyA AvAhioehi jAva evaM te baMdhittA apemo, so ya pacchanno acchai, tassa divasA vissariyA, sattame divase rAyapathaM sohAvei, maNussehi ya rakkhAvei ! ego ya devakuligo pupphakaraMDagahatthagao paJcaso pavisai. satrADo" vosarittA papphesi ohADei, rAyAdi sattame divase AsacaDagareNaM nIti, jAmi taM samaNayaM mAremi, jAti, volaMto jAva anneNaM AsakisoreNaM saha pupphehi ukkhiviyA khureNaM muhaM saNNA aigaA, tena nAtaM jahA mArejjAmi, tAhe daMDANa anApucchAe niyattiumAraddho te jANaMti daMDA-nUnaM rahassaM bhinna, jAva gharaM na pavesai tAva geNhAmo, gahio, iyaro ya rAyA ANIo, tAhe tena kuMbhIe suNae chubhittA bAraM baddhaM, heTTA aggI jAlio, te Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH [ ni. 870] 325 suNayA tAvijjantA taM khaMDAkhaMDehiM chiMdaMti / evaM sammAvAo kAyavvo, jahA kAlagajjeNaM // tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha ni. (871) datteNa pucchio jo jaNNaphalaM kAlao turumiNIe / samayAe AhieNaM saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM // vR- 'dattena' dhigjAtinRpatinA pRSTo yo yajJaphalaM kAlako munisturumiNyAM nagaryAM tena 'samatayA''hitena' madhyasthatayA gRhItena, ihalokabhayamanapekSya 'saMmaM vuiyaM bhayaMteNaM' ti samyaguditaM bhadantena mA bhUd madvacanAdadhikaraNapravRttiriti gAthArthaH / samAsadvAramidAnIM, tatra kathAnakam - khiipaiTThie nagare ego dhijAio paMDiyamANI sAsaNaM khiMsai, so vAe paiNNAe uggAhiUNa parAiNittA pavvAvio, pacchA devayAcoiyassa uvagayaM, duguMchaM na muMcai: saNNAtayA se uvasaMtA, agArI nehaM na chaDDaha, kammaNaM dinnaM, kiha me vase hojjA ?, mao devaloe ubayanno / sAvi taNivveNa pavvaiyA, aNAloiyA ceva kAlaM kAUNa devaloe uvavannA / tao caiUNa rAyagihe nayare dhano nAma satyavAho, tassa cilAiyA nAma ceDI, tIse putto uvavaNNo, nAmaM se kayaM cilAyagotti / iyarIvi tasseva dhanassa paMcaNhaM puttANamuvari dAriyA jAyA, suMsumA se nAmaM kayaM, so ya se bAlaggAho dinno, anAlio karei, tAhe nicchUDho sIhaguhaM corapalliMA, tattha aggappahArI nIsaMso ya, corasenAvaI mao, so ya senAvaI jAo, annayA core bhaNai rAyagihe dhano nAma satyavAho, tassa dhUyA suMsumA dAriyA, tahiM vaJcAmo, dhanaM tumha suMsumA majjha, osovaNi dAuM aigao, nAmaM sAhittA dhano saha puttehiM Adharisito, te'vi taM gharaM pavisittA dhanaM ceDiM ca gahAya pahAviyA, dhanena nayaraguttiyA saddAviyA mama dhUyaM niyatteha, davvaM tubbhaM, corA bhaggA, logo dhanaM gahAya niyatto, iyaro saha puttehiM cilAyagassa maggao laggo, cilAovi dAriyaM gahAya Nassai, jAhe cilAao na tarai suMsamaM vahiuM, imeci dukkA, tAhe susamAe sIsaM gahAya patthio, iyare dhADiyA niyattA, chuhAe ya pariyAvijjaMti, tAhe dhaNa putte bhai-mamaM mAritA khAha, tAhe vaJcaha nayaraM, te necchati, jeTTho bhaNai-mamaM khAyaha, evaM jAva Daharao, tAhe piyA se bhAi- mA annamanna mAremo, eyaM cilAyaeNa vavaroviyaM susumaM khAmo, evaM AhAritA puttimaMsaM / evaM sAhUNaci AhAro puttimaMsovamo kAraNio, tena AhAreNa nayaraM gayA, punaravi bhogANamAbhAgI jAyA, evaNa sAhUvi nivvANasuhassa AbhAgI bhavati / sovi cilAyaosIseNa gahieNaM disAmUDho jAo, jAva evaM sAhuM pAsai AyAviMtaM, te bhai-samAseNa dhammaM kahehi, mA evaM caiva tumavi sIsaM pADemi, tena bhaNiyaM-uvasamaviveyasaMvaraM, so eyANi yANi gahAya egate ciMtiumAraddho-uvasamo kAyavvo kohAINaM, ahaM ca kuddhao, vivego dhanasayanassa kAyavvo, taM sIsaM asiM ca pADei, saMvaro-iMdiyasaMvaro noIdiyasaMvaro ya, evaM jhAyai jAva lohiyagaMdheNa kIDigAo khAiumAraddhAo, so tAhiM jahA cAliNI tahA kao, jAva pAyacchirAhiM jAva sIsakaroDI tAva gayAo, tahavi na jhANAo caliotti // tathA cAmumevArtha pratipipAdayiSurAha ni. (872 ) jo tihi paehi sammaM samabhigao saMjamaM samArUDho / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 Avazyaka mUlasUtram-1. uvasamaviveyasaMvaracilAyaputtaM namasAmi // vR-yastribhiH padaiH samyaktvaM 'samabhigataH' prAptaH, tathA saMyama samAruDhaMH, kAni padAni ? upazamavivekasaMvarAH upazamaH-krodhAdinigrahaH, vivekaH-svajanasuvarNAdityAgaH, saMvara-indriyanoindriyaguptiriti, tamitthambhUtamupazamaviveka-saMvAracilAta putraM namasye, upazamAdiguNAnanyatvAcilAtaputra evopazamavivekasaMvara iti, sa cAsau cilAtaputrazceti samAnAdhikaraNa iti| ni. (873) ahisariyA pAehiM soNiyagaMdhena jassa kiiddiio| khAyaMti uttamaMgaM taM dukkarakArayaM vaMde // kRabhisRtAH padbhayAM zoNitagandhena yasya kIDikA 'vicalitAdhyavasAyasya bhakSayantyuttamAGga, padbhayAM zirAvedhagatA ityarthaH, taM duSkarakArakaM vande iti gAthArthaH // ni. (874) dhIro cilAyaputto mUyaiMgaliyAhiM cAliNivva ko| so tahavi khajamANo paDivaNNo uttamaM aTuM / vR- 'dhIraH' sattvasampannazcilAtIputraH 'bhUtiMgaliyAhiM' kITikAbhirbhakSyamANazcAlanIva kRto yaH, tathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamartha, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdayam / ni. (875) aDDAijehiM rAiNadiehiM pattaM cilAiputteNaM / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM / / vR- arddhatRtIyai rAtrindivaiH prAptaM cilAtIputreNa devendrasyeva amarabhavanaM devendrAparabhavanam, apsarogaNasaGkhalaM ramyamiti gAthArthaH / saMkSepadvAramAdhunAni. (876) sayasAhassA gaMthA sahassa paMca ya divaDDamegaM ca / ThaviyA egasiloe saMkhevo esa nAyavvo // vR-cattAri risI gaMthe satasAhasse kAuM jiyasattuM rAyANamuvatthiyA, amha satthANi suNehi tumaM paMcamo logapAlo, tena bhaNiyaM-kettiyaM ?, te bhaNaMti-sayasAhassiyAo saMdhiyAo cattAri, bhaNai-mama rajjaM sIyai, evaM addhaddhaM osaraMtaM jAvekeko silogo Thio, taMpi na suNai, tAhe cauhivi niyamatapadarisaNasahito silogo kao, sa cAyam "jIrNe bhojanamAtreyaH, kapila: prANinAM dayA / bRhaspatiravizvAsaH paJcAla: strISu mArdavam // 1 // " Atreya evamAha-jIrNe bhojanamAsevanIyamArogyAthineti, evaM pratyekaM yojanA kAryA, evaM sAmAyikamapi caturdazapUrvArthasaMkSepo vartata iti / / dvAram // adhunA'navadyadvAraM, tatrA''khyAnakamvasaMture nagare jiyasattU rAyA dhAriNI devI tesiM putto dhammaruI, so ya rAyA thero tAva so pabbaiukAmo dhammaruissa rajjaM dAumicchai, sA mAuM pucchai-kIsa tAo rajjaM paricayai?, sA bhaNai-saMsAra, vaddhaNaM, so bhaNai-mamavi na kajaM, saha piyareNa tAvaso jAo, tattha amAvasA hohititti gaMDao ugghosei-Asamo kallaM amAvasA hohiti to pupphaphalANa saMgahaM kareha, kallaM na vaTTai chiMdiuM, dhammaruI ciMtei-jai savvakAlaM na chijjeja to suMdara hojjA / annayA sAhU amAvAsAe tAvasAsamassa adUreNa voleMti, ta dhammaruI picchiUNa bhaNai-bhagavaM ! kiM tujhaM annAuTTI natthi ? to aDaviM jAha, te bhaNaMti-amhaM jAvajIvAe anAuTTI, so saMbhaMto Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH - [ni.876] 327 ciMteumAraddho, sAhUvi gayA, jAI saMbhariyA, patteyabuddho jAo // amumevArthamabhidhitsurAhani. (877) soUNa anAuhi aNabhIo vajiUNa aNagaM tu / aNavajaya uvagao dhammaruI nAma angaaro| vR- 'zrutvA' AkarNya, AkuTTanam AkuddizchedanaM hiMsetyarthaH, na AkuTTiH anAkRTTistAM sarvakAlikImAkarNya, 'aNabhItaH' 'aNa raNa' iti daNDakadhAtuH, aNati-gacchati tAsu tAsu jIvo yoniSvanenetyaNaM-pApaM tadbhItaH, varjayitvA'NaM tu-parityajya sAvadyayogam 'aNavajayaM uvagao'tti varjanIyaH vadyaH aNasya varvyaH aNavaya'stadbhAvastAmaNavargyatAmupagataH sAdhuH saMvRtta ityarthaH, dharmaruci mAnagAra iti gAthArthaH // sAmprataM parijJAdvArAvayavArthaH pratipAdyata iti, tatra kathAnakaM prAguktam, idAnIM gAdhocyateni. (878) parijANiUNa jIve ajjIve jaannnnaaprinnnnaae| sAvajajogakaraNaM parijANai so ilAputto / / vR- parijJAya jIvAnajIvAMzca 'jANaNApariNNAeM' ti jJaparijJayA 'sAvadhayogakaraNaM' sAvadyayogakriyAM 'parijANai' ti pratyAkhyAnaparijJayA sa ilAputra iti gAthArthaH // dvAraM // pratyAkhyAnadvAraM, tatra kathAnakam-tetalipuraNayare kaNagaraho rAyA, paumAvaI devI, rAyA bhogalolo jAte 2 puto viyaMgei, tetalisuo amacco, kalAo pUsiyAraseTTI, tassa dhUyA poTTilA AgAsatalage diTThA, maggiyA, laddhAya, amacco ya egate paumAvaIya bhaNNai-egaM kahavi kumAraM sArakkhaha to tava ya mama ya bhikkhAbhAyaNaM bhavissaitti, mama uyare putto, evaM rahassagayaM sAravemo, saMpattI ya poTTilA devI ya samaM caiva pasUyA, poTTilAe dAriyA devIe dinnA, kumAro poTTilAe, so saMvaDDai, kalAo ya geNhai / annayA poTTila aniTThA jAyA, nAmamavi na geNhai, annayA pavvaiyAo pucchai-asthi kiMci jANaha, jeNa ahaM piyA hojA, tAo bhaNaMtina vaTTai eyaM kaheuM, dhammo kahio, saMvegamAvaNNA, Apucchai-pavvayAmi, bhaNai-jai saMbohepsi, tAe paDissuyaM, sAmaNNaM kAuM devalogaM gayA so rAyA mao, tAhe paurassa daMsei kumAra, rahassaM ca bhiMdai, tAhe so'bhisitto, kumAraM mAyA bhaNai-tetalisuyassa suTTha vaTTejAhi, tassa pahAveNa saMsi rAyA jAo, tassa NAmaM kaNagajjhao, tAhe savvaThANesu amanco Thavio, devo taM bohei na saMbujjhai, tAhe rAyANagaM vipariNAmei, jao jao ThAi tao tao rAyA paramuho ThAi, bhIo gharamAgao, so'vi pariyaNo nADhAi, sudutaraM bhIo, tAhe tAlapuDaM visaM khAi, na marai, kaMko asI khaMdhe nisio, na chiMdai, ubbaMdhai, rajju chidai, pAhANaM galae baMdhitA asthAha pANiyaM paviTTho, tatthavi thAho jAo, tAhe taNakUDe aggi kAuMpaviTTho, tatthavi na Danjhai, tAhe nayarAo niSphiDai jAva piTTao hatthI dhADei, purao pavAtakhaDDA, duhao acakkhuphAse majjhe sarANi pataMti, tattha Thio, tAhe bhaNai-sahA poTTile sAvige 2 jai nitthArejjA, Auso poTTile ! kao vayAmo?, te AlAvage bhaNai jahA tetaliNAte, tAhe sA bhaNai-bhIyassa khalu bho pavvajjA, AlAvagA, taM daddUNa saMbuddho bhaNai-rAyANaM uvasAmehi, mA bhaNihiti-ruTTo pavvaio, tAhe sAhariyaM jAva samaMtato maggijai, ranno kahiyaM-saha mAyAe niggao, khAmettA pavesio, nikkhamaNasiviyAe nINio, pavvaio, tena daDhaM Avaigahi Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 eNAvi paccakkhANe samayA kayA / / atra gAthA-ni. (879) Avazyaka mUlasUtram - 1. paccakkhe davaNaM jIvAjIve ya puNNapAvaM ca / paccakkhAyA jogA sAvajjA tetalisueNaM // vR- pratyakSAniva dRSTvA devasaMdarzane, kAn ? -jIvAjIvAn puNyapApaM ca pratyAkhyAtA yogAH sAvadyAstetalisuteneti gAthArthaH // gataM niruktidvAraM, upodpAta niryuktiH samAptAH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA Avazyaka sUtre upodghAta niyuktiH saTIkaM samAptA / namaskAra niyuktiH vR- atha sUtrasparzikaniryuktyavasaraH, sA ca prAptAvasAra'pi nocyate, yasmAdasati sUtre kasyAsAviti, tatazca sUtrAnugame vakSyAmaH / Aha-yadyevaM kimiti tasyAH khalvihopanyAsaH ?, ucyate, niyuktimAtrasAmAnyAt, evaM sUtrAnugamo'pvasaraprApta eva tatra ca sUtramuccAraNIyaM, taca kimbhUtaM ? tatra lakSaNagAthA - $ ni. (880) apagaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNataM suttaM ahi ya guNehi uvaveyaM // vR- alpagranthaM ca mahArthaM ceti vigrahaH, 'utpAdavyadhrauvyayuktaM sadi' tyAdivat, adhikRtasAmAyikasUtravadvA, dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca, ka ete dvAtriMzaddoSAH ?, ucyanteni. (881) aliyamuvaghAyajaNayaM niratthayamavatthayaM chalaM duhilaM / nissAramadhiyamUNaM puNaruttaM vAhayamajuttaM // ni. (882) kamabhinnavayaNabhiNNaM vibhattibhinnaM ca liMga bhinnaM ca / anabhihiyamapayameva ya sabhAvahINaM vavahiyaM ca // ni. (883) kAlajaticchavidosA samayaviruddhaM ca vayaNamittaM ca / atyAvattadoso ya hoi asamAsadoso ya // uvamArUvagadosA'niddesa padatthasaMdhidoso ya / ee u suttadosA battIsaM hoMti nAyavvA // ni. (884) vR- tatra 'anRtam' abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavazca, abhUtodbhAvanaM pradhAnaM kAraNamityAdi, bhUtanihnavaH - nAstyAtmetyAdi 1, 'upaghAtajanaka' sattvopaghAtajanakaM, yathA vedavihitA hiMsA dharmAyetyAdi 2, varNakramanirdezavat nirarthakamArAdesAdivat, Ara At es ityete AdezAH, eteSu varNAnAM kramanidarzanamAtraM vidyate, na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate, ityevaMbhUtaM nirarthakamabhidhIyate, DityAdivadvA 3, paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthakaM, tathA daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDaH tvara kITike ! dizamudIcIM, sparzanakasya pitA pratisIna ityAdi 4, vacanavidhAto'rthavikalpopapattyA chalaM vAkchalAdi, yathA navakambalo devadatta ityAdi 5, drohasvabhAvaM DuhilaM, yathA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAraH - [ ni.884] 329 'yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena yujyate // 1 // kaluSaM vA DuhilaM, yena puNyapApayoH samatA''pAdyate, yathA- 'etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH' ityAdi 6, 'niHsAraM' pariphalgu vedavacanavat 7, varNAdibhirabhyadhikam adhikaM 8, taireva hInam - Unam 9, athavA hetUdAharaNAdhikamadhikaM yathA'nityaH zabdoH kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityAdi, etAbhyAmeva hInam - UnaM yathA- anityaH zabdo ghaTavat anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi 8-9 zabdArthayoH punarvacanaM punaruktam anyatrAnuvAdAt, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, tatra zabdapunaruktam - indra indra iti, arthapunaruktam - indraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, yathA-pIno devadatto divA na bhuGkte rAtrau bhuGka iti sa punaruktamAha 10, 'vyAhataM' yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA- 'karma cAsti phalaM cAsta, kartA nAsti ca karmaNA' mityAdi 11, 'ayuktam' anupapattikSamaM, yathA'teSAM kaTataTabhraSTairgajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI || 1 || ' ityAdi 12, 'kramabhinnaM' yatra yathAsamayemanudezo na kriyate, yathA 'sparzanarasanagrANacakSuH zrotrANAmarthAH sparzarasagandhavarNazabdA' iti vaktavye sparzarUpazabdagandharasA iti brUyAt ityAdi 13, 'vacanabhinnaM' vacanavyatyayaH, yathA vRkSAvetau puSpitAH ityAdi 14, vibhaktibhinnaM vibhaktivyatyaya, yathaiSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha 15, liGgabhinnaM liGgavyatyayaH, yatheyaM strIti vaktavye'yaM strItyAha 16, 'anabhihitam' anupadiSTaM svasiddhAnte, yathA saptamaH padArtho dazamaM dravyaM vA vaizeSikasya, pradhAnapuruSAbhyAmabhyadhikaM sAGkhyasya, catuH satyAtiriktaM zAkyasyetyAdi 17, apadaM padyavidhau padye vidhAtavye'nyacchando'bhidhAnaM yathA''ryApade vaitAlIyapadAbhidhAnaM 18, 'svabhAvahIna' yadvastunaH svabhAvato'nyathAvacanaM, yathA zIto'grimUrtimadAkAzamityAdi 19, 'vyavahitam' antarhitaM, yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato'bhidhAya punaH prakRtamabhidhIyate, yathA hetukathanamadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya punarhetuvacanamityAdi 20, kAladoSaH atItAdikAlavyatyaH, yathA rAmo vana prAvizaditi vaktavye vizatItyAha 21, yatidoSaH - asthAnavicchedaH tadakaraNaM vA, 22, 'chaviH' alaGkAravizeSastena zUnyamiti 23, 'samayaviruddhaM ca ' svasiddhAntaviruddhaM yathA sAGkhyasyAsat kAraNe kArya sad vaizeSikasyetyAdi 24, vacanamAtraM nirhetukaM yatheSTabhUdeze lokamadhyAbhidhAnavat 25, 'arthApattidoSaH ' yatrArthAdaniSTApattiH, yathA 'brAhmaNo na hantavya' iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH 26, 'asamAsadoSaH' samAsavyatyayaH, yatra vA samAsavidhau satyasamAsavacanaM, yathA rAjapuruSo'yamityatra tatpuruSe samAse karttavye vizeSaNasamAsakaraNaM bahuvrIhisamAsakaraNaM yadivA asamAsakaraNaM rAjJaH puruSo'yamityAdi 27, 'upamAdoSaH ' hInAdhikopamAnAbhidhAnaM, yathA meruH sarvapopamaH, sapo merusamo binduH samudropama ityAdi 28, rUpakadoSaH svarUpAvayavavyatyayaH, yathA parvatarUpAvayavAnAM parvatenAnabhidhAnaM, samudrAvayavAnAM cAbhidhAnamityAdi 29, 'anirdezadoSaH ' yatroddezyapadAnAmekavAkyabhAvo na kriyate, yatheha devadattaH sthAlyAmodana pacatIti vaktavye Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1/1 pacatizabdAnabhidhAnaM 30, 'padArthadoSaH ' yatra vastuparyAyavAcinaH padasyArthAntaraparikalpanASs zrIyate, yatheha dravyaparyAyavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya 31, 'sandhidoSa: ' vizliSTasaMhitatvaM vyatyayo veti 32 / 330 ebhirvimuktaM dvAtriMzaddoSarahitaM lakSaNayuktaM sUtra taditi vAkyazeSa:, 'dvAtriMzaddoSarahitaM yacca' iti vacanAttacchabdanirdezo gamyate || aSTAbhizca guNairupetaM yat tallakSaNayuktamiti vartate, te ceme guNAHni. (885) niddosaM sAravaMtaM ca heujuttamalaMkiyaM / uvanIyaM sovayAraM ca miyaM mahurameva ya // vR- 'nirdoSa' doSamuktaM 'sAravat' bahuparyAyaM, gozabdavatsAmAyikavadvA, anvayavyatirekalakSaNA hetavastadyuktam, 'alaGkRtam' upamAdibhirupetam, 'upanItam' upanayopasaMhRtaM, 'sopacaram' agrAmyAbhidhAnaM, 'mitaM' varNAdiniyataparimANaM, 'madhuraM' shrvnnmnohrm| athavA'nye sUtraguNAHni. (886) appakkharamasaMdiddhaM sAravaM vissaomuhaM / atthobhamaNavaJjaM ca suttaM savvaNNubhAsiyaM // vR- 'alpAkSara' mitAkSara, sAmAyikAbhidhAnavat, 'asaMdigdhaM' saindhavazabdavallavaNaghoTakAdyakArthasaMzayakAri na bhavati, 'sAravat' bahuparyAyaM, 'vizvatomukham anekamukhaM pratisUtramanuyogacatuSTayAbhidhAnAt pratimukhemanekArthAbhidhAyakaM vA sAravat, 'astosakaM' vaihihakArAdipadacchidrapUraNastobhakazUnyaM, stobhakAH- nipAtAH, 'anavadyam' agahyaM, na hiMsAbhidhAyakaM'SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacnAnyUnAni pazubhistribhiH // ' ityAdivacanavat, evaMbhUtaM sUtraM sarvamajJabhASitamiti / tatazca sUtrAnugamAt sUtre'nugate'na vadyamiti nizcite padacchedAnantaraM sUtrapadanikSepalakSaNaH sUtrAlApakanyAsaH adhyayanaM -1 mU. (1) namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo (loe) savvasAhUNaM, eso paMca namukkAro, savvapAvappaNAsaNI, maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havai maMgalaM / tataH sUtrasparzaniyuktizcaramAnuyogadvAravihitA nayAzca bhavanti, samakaM caitadanugacchatIti, Aha ca bhASyakAraH 'suttaM suttAnugamo suttAlAvagakaoya nikkhevo / suttaphAsiyanijuttI nayA ya samagaM tu vacca'ti / / " sUtrAnugamAdInAM cAyaM viSayaH sapadacchedaM sUtramibhidhAya avasitaprayojano bhavati sUtrAnugamaH, sUtrAlApakanyAso'pi nAmAdinikSepamAtramevAbhidhAya, sUtrasparzaniyuktistu padArthavigrahavicArapratyavasthAnAdyabhidhAyeti, tacca prAyonaigamAdinayamataviSayamiti vastutastadantarbhAvina eva nayA iti, na caitat svamanISikayocyate, yata Aha bhASyakAra:"hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyAnugayo / 1 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.884] suttAlAvayanAso nAmAinnAsaviniogaM // 1 // suttaphAsiya-nijattiviniogo sesao pytthaaii| pAyaM so ciya negamanayAimayagoyaro hoi // 2 // " Aha-yadyevamutkamato nikSepadvAre kimiti sUtrAlApakanyAso'bhihita?, ucyate, nikSepasAmAnyallAghavArthamityalaM prasaGgena / evaM vineyajanAnugrahAyAnugamAdInAM prasaGgato viSayavibhAgaH pradarzitaH, adhunA prakRtaM prastumaH, tatra sUtraM sUtrAnugame satyuccAraNIyaM, tacca paJcanamaskArapUrvakaM, tasyAzeSazrutaskandhAntargatatvAt, ato'sAveva sUtrAdau vyAkhyeyaH, sarvasUtrAditvAt, sarvasammatasUtrAdivat, sUtrAditvaM cAsya sUtrAdau vyAkhyAyamAnatvAt, niyuktikRtopanyastatvAd, anye tu vyAcakSate maGgalatvodevAyaM sUtrAdI vyAkhyAyata iti, tathAhi-trividhaM maGgalam-Adau madhye'vasAne ca, tatrA''dimaGgalArtha nandI vyAkhyAtA, madhyamaGgalArtha tu tIrthakarAdiguNAbhidhAyakaH 'tirthakare' ityAdi gAthAsamUhaH, namaskArastvavasAnamaGgalArtha iti, etaccAyuktaM, zAstrasyAparisamAptatvAdavasAnatvAnupapatteH, na cA''dimaGgalatvamapyasya yujyate, tasya kRtatvAt, kRtakaraNe cAnavasthAprasaGgAta, alaM vA parabuddhimApradarzanena, naiSa satAM nyAyaH, sarvathA guruvacanAd yathA'vadhAritaM tattvArthameva pratipAdayAmaH / sUtrAdizca namaskAraH, atastameva prAg vyAkhyAya sUtra vyAkhyAsyAmaH, sa cotpattyAdyanuyogadvArAnusArato vyAkhyeyaH, tatra namaskAraniyuktiprastAvinImimAmAha gAthAM niyuktikAraHni. (887)uppattI (9) nikkhevo (2) payaM (3) payattho (4) parUvaNA (5) vatthu (6) / akheva (7) pasiddhi (2) kamo (9) paoyaNaphalaM nmokkaaro|| vR-utpAdanam utpattiH, prasUtiH utpAda ityarthaH, so'sya namaskArasya nayAnusAratazcintyaH, tathA nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, sa cAsya kAryaH, padyate'neneti padaM tacca nAmikAdi, tanAsya vAcyaM, tathA 'padArthaH' padasyArthaH padArthaH, sa ca vAcyaH, tasya ca nirdezaH sadAdyanuyogadvAraviSayatvAt, prakarSeNa rUpaNA-prarUpaNA kAryeti, vasantyasmin guNA iti vastu tadarha vAcyam, AkSepaNam AkSepaH AzaGketyarthaH, sA ca kAryA, prasiddhiH tatparihArarUpA vAcyeti, kramaH arhadAdirabhidheyaH, 'prayojanaM tadviSayameva, athavA yena prayuktaH pravartate tatprayojanam-apavargAkhyaM, tathA 'phalaM tacca kriyA'nantarabhAvi svargAdikam, anye tu vyatyayena prayojanaphalayorarthapratipAdayanti, namaskAraH khalvebhiraizcintya iti gAthAsamudAyArthaH / / 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamAzrityotpattidvAranirUpaNAyA''ha niyuktikAraHni. (888) uppannA'nuppanno ittha nyaa''inigmss'nuppnno| sesANaM uppanno jai katto?, tivihasAmittA / / vR-utpannazvAsAvanutpannazca sa iti samAnAdhikaraNaH, ktena naviziSTenAnaJ kRtAkRtAdivadutpatrAnutpatraH, syAdvAdina eva evaMprakAraH samAso yujyate, nAnyasyaikAntavAdinaH, ekatraikadA paraspaviruddhadharmAnabhyupagamAt, Aha-syAdvAdino'pi kathamekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsa iti, ucyate, 'ettha Naya'tti atra nayAH pravartante, te ca naigamAdayaH sapta, naigamo'pi dvibheda: Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 sarvasaGkSAhI dezasaGgrAhI ca, tatrAdinaigamasya sAmAnyamAtrAvalambitvAt tasya cotpAdavyayarahitatvAnnamaskArasyApi tadantargatatvAdanutpannaH, 'sesANaM uppaNNo'tti zeSAH-vizeSagrAhiNasteSAM zeSANAM vizeSagrAhitvAt tasya cotpAdavyayavattvAt utpAdavyazUnyasya vAndhyeyAdivadavastutvAt namaskArasya ca vastutvAdutpanna iti, Aha-zeSAH saGgrahAdayaH, saGgrahasya ca vizeSagrAhitvaM nAstIti, ucyate, tasyAdinaigama evAntarbhAvAnna doSa iti, ataH zeSANAmutpannaH, 'jai katto'tti yadyutpannaH kuta? iti, Aha-'tiviha-sAmittA' trividhaM ca tat svAmitvaM ceti samAsaH, tasmAstrividhasvAmitvAt-trividhasvAmibhAvAt trividhakAraNAdityarthaH / Aha-evamapyekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsadoSastadavastha eva, na, azeSavastuna eva tatvataH sAmAnyavizeSAtmakatvAt, sAmAnyardheH sattvAdibhiranutpAdAt vizeSardheH saMsthAnAnupUrvyAdibhirutpAdAda, vijRmbhitaM cAtra bhASyakRtA tattu nocyate granthavistara bhayAd, gaminakAmAtramevaitaditi gAthArthaH yaduktaM -'trividhasvAmitvAditi, tat trividhasvAmitvamupadarzayannAha-- ni. (889)samuTThANa 1 vAyaNA 2 laddhio ya 3 paDhame nayattie tivihaM / ___ujusuya paDhamavajaM sesanayA laddhimicchati // vR-samutthAnato vAcanAto labdhitazca namaskAraH samutpadyata iti vAkyazeSaH, samyak saGgataM prazastaM votthAnaM samutthAnaM tannimittaM namaskArasya, kasya samutthAnam ?, anyasyAzrutatvAttadAdhArabhUtatvAt pratyAsannatvAd dehasyaiva gRhyate iti, yuktaM ca dehasamutthAnaM namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAnyathA'nupapatteriti, ataH samutthAnataH 1, vAcanaM vAcanA-parataH zravaNam adhigama upadeza ityanarthAntaraM, mA ca namaskArakAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeveti, ato vAcanAtaH 2, labdhiH-tadAvaraNakarmakSayopazamalakSaNA, sA ca kAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeva, ato labdhitazca 3, padAntaprayuktazcazabdo nayApekSayA trayANAmapi prAdhAnyakhyApanArthaH / ata evAha-'paDhame nayattie tivihaMti prathame nayatrike'zuddhanaigamasaGgrahau kathaM trividhaM kAraNamicchataH ?, tayoH sAmAnyamAtrAvalambitvAd, ucyate, 'Adinegamassa'Nuppanna ityatreva prathamanayatrikAt tayorutkalitatvAnna doSaH, ujjusuyapaDhamavajjaMti' krajusUtraH prathamavarja-samutthAnAkhyakAraNazUnyaM kAraNadvayamevecchati, samutthAnasya vyabhicAritvAt, tadbhAve'pi, vAcanAlabdhizUnyasthAsambhavAt, 'sesa nayA laddhimicchati'tti zeSanayAH-zabdAdayo labdhimeva ekA kAraNa-micchanti, vAcanAyA api vyabhicAritvAt, tathAhi-satyAmapi vAcanAyAM labdhirahitasya gurukarmaNo'bhavyasya vA naivotpadyate namaskAraH, tasyAM satyAmevotpadyate, tato'sAdharaNatvAtsava kAraNamiti gAthArthaH // idAnIM nikSepaH, sa ca caturdhA-nAmanamaskAraH sthApanAnamaskAraH dravyanamaskAraH bhAvanamaskArazca, nAmasthApane sugame, jJabhavyazarIrAtiriktadravyanamaskArAbhidhitsayA''hani. (890) nilAi davva bhAvovauttu jaM kuJja saMmadiTThI u / nevAiaM payaM dabvabhAvasaMkoanapayattho / vR-nihnavAdidrvyanamaskAraH, namaskAranamaskAravatoravyatirekAt, AdizabdAt dravyArtho vA yo mantradevatAdhArAdhanAdAviti, ettha dabbanamokkAre udAharaNaM-vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, dhAriNIsahio oloyaNaM karei, damagapAsaNaM, anukaMpAe naisarisA rAyANotti bhaNai devI, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.890] rannA ANAvio, kayAlaMkAro dinnavattho tehiM uvanIo, so ya kacchUe gahiellao, bhAsuraM olaggAvijai, kAlaMtareNa rAyANae se rajjaM dinna, pecchai daMDabhaDabhoie devayAyayaNapUyAo karemANe, so ciMtei-ahaM kassa karemi?, ranno AyayaNaM karemi, tena deulaM kayaM, tattha ranno devIe ya paDimA kayA, paDimApivese ANIyANi pucchaMti, sAhai, tuTTho rAyA sakkArei, so tisaMjhaM accei, paDiyaraNaM, tuTeNa rAiNA se savvaTThANagANi dinnAni, annayA rAyA daMDayattAe gaotaM sabbateuraTThANesu ThaveUNaM, tattha ya aMteuriyAo nirohaM asahamANio taM ceva uvacaraMti, so necchai, tAhe tAo bhattagaM necchaMti, pacchA saNiyaM paviTTho, viTTAlio ya, rAyA Agao, siTTe vinAsio / rAyattthANIo titthayaro, aMteuratthANIyA chakkAyA, ahavA na chakkAyA kiMtu saMkAdao padA, mA seNiyAdINavi davvanamokkAro bhavissai, damagatyANiyA sAhU, kacchUllatthANIyaM micchattaM, bhAsUrasthANIyaM sammattaM, DaMDo vinivAo saMsAre, esaM dvbnmokkaaro| 'bhAvovauttu jaM kuja sammaddiTTI u' noAgamato bhAvanamaskAraH 'yat kuryAt' yat karoti zabdakriyAdi samyagaddaSTireveti, atra ca nAmAdinikSepANAM yo nayo yaM nikSepamicchati tadetadvizeSAvazyakAdAzaGkAparihArasahitaM vijJeyam, iha tu granthavistarabhayAdalpamativi-neyajanAnugrahArthaM ca noktamiti // __ padadvAramadhunA-padyate'neneti padaM, tantra paJcadhA-nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatrAzva iti nAmikaM, khalviti naipAtikaM, parItyaupasargikaM, dhAvatItyAkhyAtikaM, saMyata iti mizra, rUvaM nAmikAdipaJcaprakArapadasambhave satyAha-'nevAiyaM payaMti nipatatyarhadAdiSadAdiparyanteSviti nipAtaH, nipAtAdAgataM tena vA nivRttaM sa eva vA svArthikapratyayavidhAnAt naipAtikamiti, tatra 'nama' iti naipAtikaM padaM // padArthadvAramadhunA-tatra gAthAvayavaH 'davvabhAvasaMkoyaNapayatthI' tti nama ityetat pUjArthaM 'Nama grahatve' dhAtuH 'uNAdayo bahula' mityasun, namo'rhadbhayaH, sa ca dravyabhAvasaGkocanalakSaNa iti, tatra dravyasaMkocanaM karaziraH-pAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM vizuddhasya manaso niyogaH, dravyabhAvasajjocanapradhAnaH padArtho dravyabhAvasaGkocanapadArthaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt pradhAnapadalopaH, atra ca bhaGga-catuSTayaM-dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca ityekaH, yathA pAlakasya, bhAvasaGkoco na dravyasaGkoca ityanattaradevAnAM dvitIyaH, dravyabhAvayoH saGkoca iti zAmbasya tRtIyaH, na dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti zUnyaH / iha ca bhAvasaGkocaH pradhAno dravyasaGkoco'pi tacchaddhinimitta iti gAthArthaH / / prarUpaNAdvArapratipAdanAyA''hani. (891) duvihA parUvaNA chappayA ya 1 navahA ya 2 chappayA innmo| kiM 1 kassa 2 keNa va 3 kahiM 4 kicciraM 5 kaiviho va 6 bhave // vR. 'dvividhA dviprakArA prakRSTA-pradhAnA pragatA vA rUpaNA-varNanA prarUpaNeti, dvaividhyaM darzayata-iSaTpadA ca navadhA ca-navaprakAza navapadA cetyarthaH, cazabdAt paJcapadA ca, tanna 'chappayA iNamo' SaTpadeyaM SaTpadA idAnIM vA, kiM ? kasya ? kena vA ? kavA ? kiyacciraM ? katividho vA bhavetramaskAra iti gAthAsamudAyArthaH / tatrA''dyadvArA vayavArthAbhidhitsayA''ha ni. (892) kiM ? jIvo tappariNao puvapaDivanao u jIvANaM / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 jIvassa va jIvANa va paDuca paDivajramANaM tu // vR- kiM zabdaH kSepapraznapuMsakavyAkaraNeSu, tatreha prazne, ayaM ca prAkRte'liGgaH sarvanAmanapuMsakanirdeza: sarvaliGgaiH saha yathAyogamabhisambadhyate, kiM sAmAyikaM ? ko namaskAraH ?, tatra naigamAdyazuddhanayamatamadhikRtyAjIvAdivyudAsenAha- jIvo nAjIvaH, sa ca saGgrahanayApekSayA mA bhUdaviziSTaH skandhaH, yathA'' hustanmatAvalambinaH - 'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohatI' tyAdi, tathA tantrayavizeSApekSayaiva mA bhUdavizeSo grAma ityato noskandho nogrAma iti vAkyazeSaH, sarvAstikAyamayaH skandhaH, taddezo jIvaH, sa caikadezatvAt skandho na bhavati, anekaskandhApatteH, askandho'pi na bhavati, skandhAbhAvaprasaGgAd, anabhilApyo'pi na bhavati, vastuvizeSatvAt, tasmAnnoskandhaH, skandhaikadeza ityarthaH, skandhadezavizeSArthadyotako nozabdaH, evaM nogrAmo'pi bhAvanIyaH, navaraM grAmaH - caturdazabhUtagrAmasamudAyaH, yathoktam "egiMdiya suhamiyarA sanniyapaNidiyA sabiticaU | pattA pattA bhedeNaM codasaggAmA ||1|| " alaMprasaGgena, prakRtaM prastumaH -sAmAnyenAzuddhanayAnAM jIvastajjJAnalabdhiyukto yogyo vA namaskAraH, zabdAdizuddhanayamataM tvadhikRtyAha-'tappariNao' jIva iti vartate, sa hi namaskArapariNAmapariNata eva namaskAro nApariNata ityarthaH / ekatvAnekatvacintAyAM tu naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasya namaskArajAtimAtrApekSatvAdeko nama - skAraH, vyavahArasya vyavahAraparatvAd vahavo namaskArAH, RjusUtrAdInAM vartamAnamAtragrAhitvAd bahava evopayuktAzceti samAsArthaH, vyAsArtho vizeSAvazyakAdavaseyaH, kimitidvAraM gataM / sAmprataM kasya ? iti dvAram, iha ca prAkpratipannaprati-padyamAnakAGgIkaraNato'bhISTamarthaM nirUpayannAha'puJcapaDivannao u jIvANaM' ityAdi, prakRtacintAyAmiha pUrvapratipanna eva yadA'dhikriyate tadA vyavahAranayamatamAzritya jIvAnAM jIvasvAmika ityarthaH, pratipadyamAnaM tu pratItya jIvasya jIvAnAM (vA) ityakSaragamanikA, bhAvArthastu nayaizcintyate yasmAnnamaskArya namaskartRdvayA-dhInaM namaskArakaraNaM, tatra naigamavyavahAramataM namaskAryasya namaskAraH, na kartuH, yadyapi namaskAra-kriyAniSpAdakaH kartA tathA'pi nAsau tasya, svayamanupayujyamAnatvAt, yatibhikSAvat, tathAhi na dAtumikSA niSpAdakasya, api tu bhikSobhikSeti pratItam, atra ca sambandhavizeSapekSAvazaprApitA aSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA jIvasya 1 ajIvasya 2 jIvAnAM 3 ajIvAnAM 4 jIvasya cAjIvasya ca 5 jIvasya cAjIvAnAM ca 6 jIvAnAmajIsya ca 7 jIvAnAmajIvAnAMca 8, atrodAharaNAni - "jIvassa so jinassa va ajIvassa u jiNidapaDimAe / jIvAe jatINaM piva ajIvANaM tu paDimANaM ||1||" jIvassAjIvarasa ya jaiNI biMbassa cegao samayaM / jIvassajIvANa ya jaiNo parimANa vegatthaM // 2 // jIvANajIvarasa ya jaINa biMbassa cegao samayaM / jIvANamajIvANa ya jaINa paDimANa cegatyaM || 3 // " Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.892] saGgrahamataM tu namaH sAmAnyapAtraM tatsvAmimAtrasya ca vastuno jIvo nama iti ca tulyAdhikaraNam, abhedaparamArthatvAt tasya, kazcittu zuddhataraH pUjyajIvapUjakajIvasambandhAjIvasyaiva namaskAra ityekaM bhaGga matamapIdameva, kevalamupayuktakartusvAmiko'sau, tasya jJAnamAtratvAt jJAnamAtratA cAsyopayogAdeva phalaprAptiH, zabdakriyAvyabhicArAta, ekatvAnekatvavicArastu naigamAdinayApekSayA pUrvavadAyojanIya iti gAthArthaH / / kasyeti gataM, kena ? ityadhunA nirUpyate-kena sAdhanena namaskAraH ?, tatreyaM gAthAni. (893) nANAvaraNijjassa ya daMsaNamohassa taha khaovasame / jIvamajIve aTThasu bhaMgesu u hoi savvattha // kR. 'jJAnAvaraNIyasya' iti sAmAnyazabde'pi matizrutajJAnAvaraNIyaM gRhyate, matizrutajJAnAntargatatvAt tasya, tathA samyagardazanasAhacaryAjjJAnasya darzanamohanIyasya ca kSayopazamena sAdhyate, prAkRtazailyA tRtIyAnirdezo draSTavyaH, tasya cAvaraNasya dvividhAni spardhakAni bhavantisarvopaghAtIni dezopaghAtIni ca, tatra sarveSu sarvaghAtiSUdghAtiteSu dezopaghAtinAM ca pratisamayaM vizuddhyapekSa bhAgairanantaiH kSayamupagacchabhirvimucyamAnaH krameNa prathamamakSaraM labhate, evamekaikavaNaprAptyA samastanamaskAramiti, kSayopazamasvarUpaM pUrvavad / gatAM keneti dvAraM, kasminnityadhunA, tatra kasminniti saptamyadhikaraNe, adhikaraNaM cAdhAraH, sa ca caturbhedaH, tadyathA-vyApakaH aupazleSikaH sAmIpyako vaiSayikazca, tatra vyApakaH tileSu tailam, aupazleSikaH-kaTe Aste, sAmIpya kaH-gaGgAyAM ghoSaH, vaiSayika:-rUpe cakSuH, tatrAdyo'bhyantaraH, zeSA bAhyAH, tatra naigamavyavahArau bAhyamicchataH, tanmatAnuvAdi ca sAkSAdidaM gAthAzakalaM-'jIvamajIvetyAdi' jIvamajIva iti prAkRtazailyA'nusvArasyAbhUtasyaivAgamaH, tattvatatsu jIve ajIve ityAdyaSTasu bhaGgeSu bhavati sarvatreti bhAvanA, namaskAro hi jIvaguNatvAJjIvaH, sa ca yadA gajendrAdau tadA jIve, yadA kaTAdau tadA'jIve, yadobhayA''tmake tadA jIvAjIvayoH, evamekavacanabahuvacanabhedA-daSTau bhaGgAH prAguktA eva yogyAH |aah-puujysy namaskAra iti naigamavyavahArau, sa eva ca kimityAdhAro na bhavati? yena pRthagiSyate, ucyate, nAvazyaM svena svAtmanyeva bhavitavyam, anyatrApi bhAvAt, yathA devadattasya dhAnyaM kSetra iti, tuzabdAcchaSanayAkSepaH kRtaH, saMkSepato dazyate-tatra saGgraho'bhedaparamArthatvAt kazcidvastumAtrai abhIcchati, kazcittaddharmatvAjjIva iti, krajusUtrastu jIvaguNatvAJjIva eva manyate, Aha-krajusUtro'nyAdhAramapIcchatyeva, 'AkAze vasatI' ti vacanAd, ucyate dravyavivakSAyAmevaM na guNavivakSAyAmiti, zabdAdayastUpayukta jJAnarUpe jIva evecchanti nAnyatra, na vA zabdakriyArUpamiti gAthArthaH // kasminniti dvAramukte, sAmprataM kiyacciramasau bhavatIti nirUpyate, tatreyaM gAthA-- ni. (894) uvaoga paDuccaMtomuhutta laddhIi hoi u jahanno / ukkosaTii chAvahi sAgarA'rihAI paMcaviho // vR- upayogaM pratItya antarmuhUrtaM sthitiriti sambadhyate jaghanyataH utkRSTatazca, 'laddhAIe hoi u jahanno' labdhezca kSayopazamasya ca bhavati tu jaghanyA sthitirantarmuhUrta eva, utkRSTasthitilabdheH SaTSaSTisAgaropamANi, samyaktvakAla ityarthaH, ekaM jIvaM pratItyaiSA, nAnAjIvAn punaradhikRtyopa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 yogApekSayA jaghanyenotkRSTatazca sa eva, labdhitazca sarvakAlamiti // katividho vA ? ityasya praznasya nirvacanArthoM gAthAvayavaH-'arihAi paMcaviho'tti arhatsiddhAcAryopAdhyAya-sAdhupadAdisannipAtAt paJcavidhArthasambandhAt arhadAdipaJcavidha ityanena cArthAntareNa vastusthityA namaH padasyAbhisamvandhamAheti gAthArthaH / gatA SaTpadaprarUpaNeti, sAmprataM navapadAyA avasaraH, tatreyaM gAthAni. (895)saMtapayaparUvaNayA 1 davvapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo a5 aMtaraM 6 bhAga 7 bhAva 8 appAbahu ceva 9 // vR-sat iti sadbhUtaM vidyamAnArthamityarthaH, saca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA satpadaprarUpaNA, kAryeti vAkyazeSaH, yatazca namaskAro jIvadravyAdabhinna ityato dravyapramANaM ca vaktavyaM, kiyanti namaskAravanti jIvadravyANa? tathA kSetrama' iti kiyati namaskAraH ? evaM sparzanA ca kAlazca antaraM ca vaktavyaM, tathA bhAga iti namaskAravantaH zeSa jIvAnAM katithe bhAge vartanta iti, 'bhAve'tti kasmin bhAve ? 'appAbahuMceva' tti alpabahutvaM ca vaktavyaM, prAkpratipanna-pratipadyamAnakApekSayeti samAsArthaH / / vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate, tatrAdyAdvArAbhidhitsayA''hani. (896) saMtapayaM paDivanne paDivajaMte a maggaNaM gisuN| iMdia 2 kAe 3 vee 4 joe a5 kasAya 6 lesAsu 7 // ni. (897)sammatta 8 nANa 9 daMsaNa 10 saMjaya 11 uvaogao a 12 AhAre 13 / bhAsaga 14 paritta 15 pajjatta 16 suhame 17 sannI a 18bhava 19 carame 20 // - idaM gAthAdvayaM pIThikAyAM vyAkhyAtatvAna viviyate / dvAram / anuktadvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAhani. (898) paliAsaMkhijjaime paDivanno hunja khittalogassa / sattasu caudasabhAgesu hunja phusaNAvi emeva // vR. 'paliyAsaMkhejjaime paDivanno hoja tti iyaM bhAvanA-sUkSmakSetrapalyopamasyAsaGkhyeyatame bhAge yAvantaH pradezA etAvanto namaskArapratipannA iti / / 'khiMttalogassa sattasu coddasabhAgesu hoja tti gatArthaM, navaramadholoke paJcasviti // 'phusaNAvi emeva' tti navaraM paryantavartino'pi pradezAn spRzatIti bhedenAbhidhAnamiti gAthArthaH / / kAladvArAvaya-vArthavyAcikhyAsayA''hani. (899) egaM paDucca hiTThA taheva nAnAjiANa savvaddhA / aMtara paDucca egaM jahannamatomuhattaM tu / / dR- ekaM jIvaM pratItyAdhastAt SaTpadaprarUpaNAyAM yathA kAla uktastathaiva jJAtavyaH, nAnAjIvAnapyadhikRtya tathaiva, yata Aha-'taheva nANAjIvAM savvaddhA bhANiyavvA' kAkA nIyate / 'aMtara paDucca egaM jahannamantomuhattaM tu' kaNDyaM, navaraM pratItyazabdasya vyavahito yogaH, ekaM pratItyaivamiti gAthArthaH // ni. (900) ukkoseNaM ceyaM addhApariaTTao u desuunno| __ nAnAjIve natthi u bhAve ya bhave khaovasame // vR-ukkoseNaM ceyaM, tameva darzayati-'addhApariyaTTao u desUNo nAnAjIve natthi u' nAnAjIvAn pratItya nAstyantaraM, sadA'vyavacchinnatvAt tasya // 'bhAve ya bhave khaovasame' tti, prAcurya Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 900 ] 337 maGgIkRtyaitaduktam, anyathA kSAyikIpazamikayorapyeke vadanti, kSAyike yathA- zreNikAdInAm, aupazamike zreNyantargatAnAmiti, yathAsaGkhyaM ca bhAgadvArAvayavArthAnabhidhAnamadoSAyaiva, vicitratvAt sUtragateriti gAthArthaH // bhAgadvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (901) jIvANa'naMtabhAgo paDivaNNo sesanA anaMtaguNA / vatyuM ta'rihaMtAi paJca bhave tesimo heU // vR- jIvANaNantabhAgo paDivaNNe sesagA apaDivanagA anaMtaguNatti | alpabahutvadvAraM yathA pIThikAyAM matijJAnAdhikAra iti / sAmprataM cazabdAkSiptaM paJcavidhaprarUpaNAmanabhidhAya pazcArthena vastudvAranirUpaNAyedamAha - 'vastu' iti vastu dravyaM dalikaM yogyamarhamityanarthAntaraM, vastu namaskArArhA arhadAdayaH paJcaiva bhavanti teSAM vastutvena namaskArArhatve'yaM hetuH vakSyamANalakSaNa iti gAthArthaH / adhunA cazabdasUcitAM paJcavidhAM prarUpaNAM pratipAdayannAha ni. (902) ArovaNA ya bhayaNA pucchA taha dAyaNA ya nijavaNA / namukA'namukkAre noAijue va navahA vA // vR- AropaNA ca bhajanA pRcchA tathA 'dAyanA' darzanA dApanA vA, niryApanA, tatra kiM jIva eva namaskAra ? AhosvinnamaskAra eva jIvaH ? ityevaM parasparAvadhAraNam AropaNA, tathA jIva eva namaskAra ityuttarapadAvadhAraNam 1, ajIvAdvyavacchidya jIva eva namaskAro'vadhAryate, jIvastvanavadhAritaH, namaskAro vA syAdanamaskAro vA eSA ekapadavyabhicArAdbhajanA 2, kiMviziSTo jIvo namaskAraH ? kiMviziSTastvanamaskAra iti pRcchA 3, atra prativyAkaraNaM dApanA - namaskArapariNataH jIvo namaskAro nApariNata iti 4, niryApanA tveSa eva namaskAraparyAyapariNato jIvo namaskAraH, namaskAro'pi jIvapariNAma eva nAjIvapariNAma iti, etaduktaM bhavati-dApanA praznArthavyAkhyAnaM niryApanA tu tasyaiva nigamanamiti, athaveyamanyA caturvidhA prarUpaNeti, yata Aha-- 'namokkAra'namokkAre noAdijue va navadhA vA' taMtra prakRtyakAranokArobhayaniSedhasamAzrayAccAturvidhyaM, prakRtiH-svabhAvaH zuddhatA tathA namaskAra iti, sa eva najA sambandhAdakArayuktaH anamaskAraH, sa eva nozabdopapade nonamaskAraH ubhayaniSedhAttuM namaskAra iti, tatra namaskArastatpariNato jIvaH, anamaskArastvapariNato labdhizUnyaH anyo vA, 'noAijue vatti noAdiyukto vA namaskAraH anasmArakazca, anena bhaGgakadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA'' diryukto yasa namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonamaskAro vivakSayA bhaGgakadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA''diryukto yasya namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonaskArI vivakSayA namaskAradeza: anamaskAro vA, dezasarvaniSedhaparatvAnnozabdasya, noanamaskAro'pi anamaskAradezo vA namaskAro vA, dezasarvaniSedhatvAdeva, eSA caturvidhA, naigamAdinayAbhyupagamastvasyAH pUrvoktAnusAreNa pradarzanIyaH, 'navadhA ve' ti prAguktA paJcavidhA iyaM caturvidhA ca saGkalitA satI navavidhA prarUpaNA prakArAntarato draSTavyeti gAthArthaH / prarUpaNAdvAraM gatam, idAnIM niH zeSamiti, sAmprataM 'vatyuM ta' rahaMtAI paMca bhave tesimo heu' tti gAthAzakalopanyastamavasarAyAtaM ca vastudvAraM vistarato vyAkhyAyata iti, tatrAnantaroktaM 2422 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1.1/1 gAthAzakalaM vyAkhyAtameva, navaraM tatra yaduktaM teSAM vastutve'yaM hetu' riti, sa khalvidAnI heturucyate, tatreyaM gAthAni. (903)magge 1 avippanAso 2 AyAre 3 vinayayA 4 sahAyataM 5 / . paMcavihanamukkAraM karemi eehiM heuuhiN|| - mArgaH avipraNAzaH AcAraH vinayatA sahAyatvam arhadAdInAM namaskArArhatve ete hetava, yadAha-paJcavidhanamaskAraM karomi ebhirhetubhiriti gAdhAsamAsArthaH // iyamatra bhAvanA-arhatAM namaskArArhatve mArgaH-samyagdarzanAdilakSaNo hetuH, yasmAdasau taiH pradarzitastasmAca muktiH, tatazca pAramparyeNa muktihetutvAt pUjyAsta iti / siddhAnAM tu namaskArArhatve'vipraNAzaH, zAzvatatvaM hetuH, tathAhi-tadavipraNAzavagamya prANinaH saMsAravaimukhyena mokSAya ghaTante / AcAryANAM tu namaskArArhatve AcAra eva hetuH, tathAhi-tAnAcAravata AcArAkhyApakAMzca prApya prANina AcAraparijJAnAnuSThAnAya bhavanti / upAdhyAyAnAM tu namaskArArhatve vinayo hetuH, yatastAn svayaM vinItAn prApya karmavinayanasamarthavinayavanto (pra) bhavanti dehina iti / sAdhUnA tu namaskArArhatve sahAyatvaM hetuH, yataste siddhivadhUsaGgamaikaniSThAnAM tadavAptikriyAsAhAyyamanutiSThantIti gAthArthaH / evaM tAvatsamAsenArhadAdInAM namaskArArhatvadvAreNa mArgapraNayanAdayo guNA uktAH sAmprataM prapaJcenArhatAM guNAnupadarzayannAhani. (104) aDavIi desiattaM 1 taheva nijAmayA samuiMmi 2 / chakkAyarakkhaNaTThA mahagovA tena vucaMti 3 // kR.aTavyAM dezakatvaM kRtamarhadbhiH , tathaiva niryAmakAH samudre, bhagavanta eva SaTkAyarakSaNArtha yataH prayalaM cakruH mahAgopAstenocyanta iti gAthAsamAsArthaH / avayavArtha tu pratidvAraM vakSyati, tatra dvArAvayavArtho'bhidhIyateni. (905). aDaviM sapaJcavAyaM volittA desiovaeseNaM / pAvaMti jahiTThapuraM bhavADavipI tahA jIvA // ni. (906) pAvaMti nibbuipuraM jinovaiTeNa ceva maggeNaM / aDavIi desiattaM evaM ne jiNiMdANaM // vR. 'aTavI' pratItAM 'sapratyapAyAm' iti vyAghrAdipratyapAyabahulAM 'voleta' ti ullakSya 'dezikopadezena nipuNamArgajhopadezena prApnuvanti yathA' 'iSTapuram iSTapattanaM, bhavATavImapyulla yeti vartate, tathA jIvaH kiM prApnuvanti ?-nivRtipuraM' siddhipuraM jinopadiSTenaiva mArgeNa, nAnyopadiSTena, tatazcATavyAM dezikatvamevaM jJeyaM jJAtavyaM, keSAM ? -jinendrANAmiti gAthAdvayasamAsArthaH / / vyAsArthastu kathAnakAdavaseyaH, tannedam-etthaM aDavI duvihA-davvADavI bhAvADavI ya, tattha davyADavIe tAva udAharaNaM-vasaMtapuraM nayaraM, dhano satyavAho, so puraMtaraM gaMtukAmo ghosaNaM kArei jahA naMdiphalaNAe, tao tatya vahave taDigakappaDigAyado saMpiDiyA, so tesiM miliyANaM paMthaguNe kahei-ego paMtho ujjuo ego vaMko, jo so vaMko tena maNAgaM suhaMsuheNa gammai, bahuNA ya kAleNa icchiyapuraM pAvijai, avasANe sovi ujjugaM caiva oyarai, jo puNa ujjugo tena lahuM gammai, kiccheNa ya, kahaM ?, so aIva visamo saNho ya, tattha otAre ceva duve Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 adhyayanaM-1 - [ni.906] mahAghorA vagjhyasiMhA parivasaMti, te tao pAe ceva laggati, amuyaMtANa ya pahaM na pahavaMti, avasAnaM ca jAva anuvaTuMti, rukkhA ya ettha ege maNoharA, tesiM puNa chAyAsuna vIsamiyavvaM, mAraNappiyA khu sA chAyA, parisaDiyapaMDupattANaM puNa aho muhattagaM vIsamiyavvaM, maNohararUvadhAriNo mahuravayaNeNaM estha maggaMtaraTThiyA bahave purisA hakkAreti, tesiM vayaNaM na soyavvaM, sasthigA khaNaMpi na mottavvA, egAgiNo niyamA bhayaM, duraMto ya ghoro davaggI appamattehiM ullaveyavvo, aNolhavijaMto ya niyameNa Dahai, puNo ya dugguccapavvao uvauttehiM ceva laMdheyavyo, alaMghaNe niyamA marijaMti, puNo mahatI aiguvilagavvarA vaMsakuDaMgI sigghaM laMghiyavvA, taMmi ThiyANaM bahU dosA, tao ya lahugo khaDDo, tassa samIve manoraho nAma baMbhaNo niccaM saNNihiA acchai, so bhaNai-maNAgaM pUrehi eyaMti, tassa na soyavvaM, so na pUreyavyo, so khu pUrijjamANo mahallataro bhavai paMthAo ya bhajijjai, phalANi ya ettha divvANi paMcappayArANi nettAisuhaMkarANi kiMpAgANaM napekkhiyavyANi na bhottavANi, bAvIsaMcaNaM ettha ghorA mahAkarAlA pisAyA khaNaM khaNamabhiddavaMti ta'vi NaM na gaNeyavvA, bhattapAnaM ca tatva vibhAgao virasaM dullabhaM catti, appayANayaM ca na kAyavvaM, aNavarayaM ca gaMtavyaM, rattIe vi donni jAmA suviyavyaM, sesaduge ya gaMtabvameva, evaM ca gacchaMtehiM devAnuppiyA ! khippameva aDavI laMdhijjai, laMdhittA ya tamegaMtadogacavajjiyaM pasatthaM sivapuraM pAvijai, tattha ya puNo na hoMti kei kilesatti / tao tattha kei tena samaM payaTTA je ujjugeNa padhAviyA, anne puNa iyareNa, tao so pasatthe divase uccalio, purao vaccaMto maggaM AhaNai, silAisu ya paMthassa dosaguNapisuNagANi akkharANi lihai, ettiyaM gayamettiyaM sesaMti vibhAsA, evaM je tassa niddese vaTTiyA te tena samaM acireNa taM puraM pattA, je'vi lihiyAnusAreNa saMmaM gacchaMti te'vi pAvaMti, je na vaTTiyA na vA vasRti chAyAdiSu paDiseviNo te na pattA na yAvi pAvaMti / evaM davADavIdesigaNAyaM, iyANi bhAvADavIdesigaNAe joijjai-satyavAhatyANIyA arahaMtA, ugghosaNAthaNIyA dhammakahA taDigAithANIyA jIvA, aDavItthANIo saMsAro ujugo sAhumaggo, vaMko ya sAvagamaggo pappapuratyANIo mokkho, vagyasighatullA rAgaddosA, maNohararukkhacchAyAthANIyA ityigAi-saMsattavasahIo, parisaDiyAitthaNIAo aNavajjavasahIo, maggataDatyahakkAraNapurisathANagA pAsatthAI akallANamittA, satthigAthANIyA sAhU, davaggAithANiyA kohAdao kasAyA, phalathANIyAM visayA, pisAyathANIyA bAvIsaM parIsahA bhattapANANi esaNijjANi, apayANa-gathANIo nicujamo, jAmaduge sajjhAo, purapattANaMca NaM mokkhsuhNti| etthaya taM paraM gaMtukAmo jano uvaesadAnA iNA uvagArI satyavAhotti namasati, eva mokkhatathIhivi bhagavaM paNamiyavyo / tathA cAhani. (907) jaha tamiha satyavAhaM namai jano taM puraM tu gaMtumaNo / paramuvagAritaNao nivigyatyaM ca mattIe / ni. (908) ariho u namukkArassa bhAvao khINarAgamayamoho / mukkhatthINaMpi jino taheva jamhA ao arihA / - gAthAdvayaM nigadasiddhaM, navaraM madazabdena dveSo'bhidhIyate iti // ni. (909) saMsArAaDavIe micchatta'trANamohiapahAe / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 jehiM kaya desiattaM te arihaMte paNivayAmi / / vR-saMsArATavyAM, kiMviziSTAyAM ? -'mittyAtvAjJAnamohitapathAyAM tatra mithyAtvAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAmiti vigrahaH, tasyAM, yaiH kRtaM dezikatvaM tAnarhataH 'praNaumi abhyarthayAmIti gAthArthaH / / dRSTvA jJAtvA ca samyak panthAnamAsevya ca kRtaM nAnyathA, tathA cA''ha-- ni. (910) sammaiMsaNadiTTho nANeNa ya suTu tehiM uvlddho| caraNakaraNeNa pahao nivvANapaho jiNidehi // vR-'samagdarzanena' aviparItadarzanena dRSTaH, jJAnena ca 'suSThu yathA'vasthitaH tairahaimitiH , caraNaM ca karaNaM cetyekavadbhAvastena 'grahataH' AsevitaH 'nirvANapathaH' mokSamArgo jinendraiH / tatra vratAdi caraNaM, piNDavizuddhayAdi ca karaNaM, yathoktam "vaya samaNadhamma saMjama veyAvacca ca bNbhguttaao| nANAditiyaM tava kova niggahAI caraNameNa // 1 // piMDavisohI samiI bhAvana paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIo abhiggahA ceva karaNaM tu // 2 // " iti gAthArthaH / na kevalaM grahata eva, kintu te khalvanena pathA nivRtipurameva prAptA iti, ni. (991) siddhivasahimuvagayA nivvAsuhaM ca te anuppattA / sAsayamavvAbAhaM pattA ayarAmaraM ThANaM // - 'siddhivasati' mokSAlayam 'upagatAH' sAmIpyena-karmavigamalakSaNena prAptA iti anenaikendriyavyacchedamAha, keSAJcit sukhaduHkharahitA eva te tatra tiSThantIti darzanam, ata Aha-'nirvANasukhaM ca te'nuprAptAM' niratizayasukhaM prAptA ityarthaH, te ca keSAJciddarzanaparibhavAdinehA''gacchantIti darzanaM, tanivRttyarthamAha-'zAzvataM nityam 'avyAvA, vyAvAdhArahitaM prAptAH 'ajarAmaraM sthAnaM' jarAmaraNarahitaM sthAnamiti gAthArthaH / / sAmprataM dvitIyadvAravyAcikhyAsayA''hani. (912) pAvaMti jahA paraM saMmaM nijAmayA samuddassa / / __bhavajalahissa jiNiMdA taheva jamhA ao arihA / prApayanti nayanti 'yathA' yena prakAreNa 'pAraM paryantaM samyak zobhanena vidhinA vidhinA 'niryAmakAH' pratItAH, kasya ?-samudrasya, 'bhavajaladheH' bhavasamudrasya jinendrAstathaiva, pAraM prApayantIti vartate, yasmAdevamataste'rhAH, namaskArasyeti gamyate, ayaM saMkSepArthaH / / bhAvatyo puNa ettha nijAmayA duvihA, taM jahA-davvanijhAmayA bhAvanijAmayA ya, davvanijAmarU udAharaNaM taheva ghosaNagaM vibhAsA / etya aTThavAyA vaNNeyavvA, taM jahA-pAINaM vAe paDINaM vAe oINaM vAe dAhiNaM vAe, jo uttarapurathimeNa so sattAsuo, dAhiNapuvveNaM tuMgAro, avaradAhiNeNaM vIAo, avaruttareNa gajabho, evete aTTha vAyA, annevi disAsuMaTTa ceva, tattha uttarapuvveNaM donni, taM jahA-uttarasattAsuo purasthimasattAsuo ya iyarIe vi donivi purathimatuMgAro dAhiNatuMgAro ya, dAhiNavIyAvo avaravIyAvo ya, avaraganjabho uttaragajabho ya, ee solasa vAyA / tattha jahA jalihimi kAliyAvAyarahie gajahAnukUlavAe niuNanijAmagasahiyA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 adhyayanaM-1 - [ni.912] nicchiDDapotA jahiDiyaM paTTaNaM pAveti, evaM cani. (913) micchattakAliyAvAyavirahie sammattagajabhapavAe / egasamaeNa pattA siddhivasahipaTTaNaM poyA / / dR-mithyAtvameva kAlkiAvAtaH tena virahite bhavAmbhodhau tathA samyaktvagarjabhapravAte, kAlikAvAto hyasAdhyaH garjabhastvanukUlaH, rUkasamayena prAptAH siddhivasatipattaMna 'potAH' jIvAbohitthAH, taniryAmakopakArAditi bhAvanA / / tatazca yathA sAMyAtrikasArthaH prasiddhaM niryAmakaM ciragatamapi yAtra-siddhyarthaM pUjayati, evaM granthakaro'pi siddhipattanaM prati prasthito'bhISTayAtrAsiddhaye niryAmakaralebhyastIrthakRdbhayaH stavacikIrSayedamAhani. (914) nijAmagarayaNANaM amUDhanANamaikaNNAdhArANaM / vaMdAmi vinayapaNao tiviheNa tidaMDavirayANaM / / vR-'niryAmakaralebhyaH' arhadbhayaH 'amUDhajJAnA' yathAvasthitajJAnA mananaM matiH-saMvideva saiva karNadhAro yeSAM te tathAvidhAstebhyo vandAmi vinayapraNatastrividhena tridaNDaviratebhya iti gAthArtha // dvAraM / sAmprataM tRtIyadvAravyAcikhyAsayA''hani. (915) pAlaMti jahA gAvo govA ahisAvayAiduggehiM / paurataNapANiANi avaNANi pAvaMti taha ceva // ni. (916) jIvanikAyA gAvo jaM te pAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA u jiNA nivvANavaNaMca pAvaMti // ni. (917) to uvagArittaNao namo'rihA bhaviajIvalogassa / sabasseha jiNiMdA loguttama bhAvao taha ya // gAthAtrayaM nigadasiddhameva // evaM tAvaduktena prakAreNa namo'hatvahetave guNAH pratipAditAH, sAmprataM prakArAntareNa namo'rhatvahetuguNAbhidhitsayA''hani. (918) rAgaddosakasAe, iMdiANi a paMcavi / parIsahe uvassagge, nAmayaMtA namo'rihA // dR-rAgadveSakaSAyendriyANi ca paJcApi parISahAnupasargAnAmayanto namo'rhA iti / tatra 'raja rAge' rajyate anena asmin vA raJcanaM vA rAgaH, sa ca nAmAdizcaturvidhaH, tatra nAmasthApane sugame, dravyarAgo dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato rAgapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedastribhedastrividhaH, vyatirikto'pi karmadravyarAgo nokarmadravyarAgazca, karmadravyarAgazcaturvidhaH-rAgavedanIyapudgalA yogyAH 1 badhyamAnakA 2 baddhAH 3 udIraNAvalikA-prAptAzca 4, bandhapariNAmAbhimukhA yogyAH, bandhapariNAmaprAptA badhyamAnakAH, nivRttabandhapariNAmAH satkarmatayA sthitA jIvenA''tmasAtkRtA baddhAH, udIraNAkaraNenA''kRSyodIraNAvalikAmAnItAzcaramA iti, nokarmadravyarAgastu karmarAgaikadezastadanyo vA, tadanyo dvividhaH- prAyogiko vaizrasikazca, prAyogiko kusumbharAgAdiH, vaizrasikaH, sandhyAbhrarAgAdiH bhAvarAgo'pyAgametarabhedAd dvidhaiva, Agamato rAgapadArthajJa upayuktaH, noAgamato rAgavedanIyakarmodayaprabhavaH pariNAma-vizeSaH, sa ca dvedhA-prazasto'prazastazca, aprazastastrividhaH-iSTirAgo Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyaka mUlasUtram -1-1/1 viSayarAgaH neharAgazca, tatra trayANAM triSaSThyadhikAnAM prAvAdukazatAnAmAtmIyAtmIyadarzanAnurAgo dhaSTirAgaH, yathoktam "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINamAhu culsiiiiN| anANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // jinavayaNavAhiramaI mUDhA niyadaMsaNAnurAeNa / savvaNNukahiyamete mokkhapahaM na u pavajaMti // 2 // " viSayarAgastu zabdAdiviSayagocaraH neharAgastu viSayAdinimittavikalo'vinIteSvapyapatyAdiSu yo bhavati, tatreha rAge udAharaNam-khitipatiTThiyaM NayaraM, tattha do bhAugA--arahannao arahamitto ya, mahaMtassa mAriyA khuDDalae rattA, so necchai, vahuso uvasaggei, bhaNiyA ya anena-kiM na pecchasi bhAugaMti ?, bhattAro mArio, sA pacchA bhaNai-iyANi pi na icchasi ?, so tena nivveeNa pavvaio, sAhU jAo, sAvi avasaTTA mayA suNiyA jAyA, sAhuNo ya taM gAma gayA, suNiyAe diTTho, laggA magga maggi, uvasaggotti naTTo rattIe / tatthavi mayA makkaDI jAyA aDavIe, te'vi kammadhammasaMjogeNa tIse aDavIe majjheNaM vaccaMti, tIe diTTo, laggA kaMThe, tatthavi kileseNa palAA, tatthavi mayA jakikhaNI jAyA, ohiNA pecchai, chiddANi maggai, so'vi appamatto, sA chidaM na lahai, sA ya savvAdareNaM tassa chidaM maggei, evaM ca jAi kAlo, tena kira je samavayA samaNA te taM bhaNaMti hasiUNa taruNasamaNA bhaNaMti dhanno'si arahamitta ! tuma / jaMsi pio suNiyANaM vayaMsa ! girimAkaDINaM ca // 1 // annayA so sAhU viyarayaM uttarai, tatya ya pAyavikkhaMbhaM pANiyaM, tena pAdo pasArio gaibheeNa, tattha ya tAe chidaM lahiUNa Uruo chino, micchAmi dukaMhaMti-paDio mAhaM AukkAe paDio hojatti, sammaddiTThiyAe sA dhADiyA, taheva sappaeso lAio rUDho ya devayappahAveNa, anne bhaNaMti-so bhikkhassa gao anagAme, tattha tAe vANamaMtarIe tassa rUvaM chAettA tassa rUpeNa paMthe chAettA tassa sveNa paMthe talAe hAi, annehiM diTTho, siddhaM guruNaM, Avassae Aloei, gurUhi bhaNiyaM-savvaM Aloehi ajjo !, so uvautto muhaNaMtagamAi, bhaNai-na saMbharAmi khamAsamaNA !, tehiM paDibhiNNo bhaNai-natyitti, AyariyA anuvaTThiyassa na diti pAyacchittaM, so ciMtei-kiM kaha vatti ? sA uvasaMtA sAhai-eyaM mae kayaM, sA sAviyA jAyA, savvaM parikahei / esa tiviho appasattho, tassa appasatyassa imA niruttagAhA 'rajjaMti asubhakalimala-kuNimANiDhesu pANiNo jeNaM / rAgotti tena bhaNNai jaM rajai tattha rAgatthe / ' eSo'prazastaH, prazastastvarhadAdiviSayaH, yathoktaM __ "arahaMtesu ya rAgo rAgo sAhUsu baMbhayArIsu / esa pasattho rAgo ajja sarAgANa sAhUNaM // 1 // " evaMvidhaM rAgaM nAmayantaH-apanayantaH, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdapanIta eva gRhyate, Aha-prazastanAmanamayukta, na, tasyApi bandhAtmakatvAt, Aha-'esa pasattho' ityAdi kathaM?, Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 343 sarAgasaMyatAnAM kUpakhanano-dAharaNAt prAzastyamityalaM prasaGgena / idAnI doSo dveSo vA, 'duSa vaikRtye' duSyate'nena asminnasmAddUSaNaM vA doSaH, "dviSa aprIto' vA dviSyate'nenetyAdinA dveSaH, asAvapi nAmAdizcaturvidho nyakSeNa rAgavadavaseyaH, tathA'pi digmAtrato nirdizyatenoAgamato dravyadveSaH jJazarIretaravyatiriktaH karmadravyadveSo nokarmadravyadveSazca, karmadravyadveSaH yogyAdibhedAzcaturvidhA eva pudgalAH, nokarmadravyadoSo duSTavraNAdiH, bhAvadveSastu dveSakarmavipAkaH, sa ca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathA hyajJAnamaviratimityAdi dveSTi, aprazastastu samyaktvAdigocaraH, tatrAprazaste udAharaNaM-NaMdo nAma nAvio gaMgAe logaM uttArei, tattha ya dhammarUI nAma aNagAro tIe nAvAe uttiNNo, jaNo mol dAUNa gao, sAhU ruddho, phiDiyA bhikkhAvelA, tahAvi na visajjei, vAluyAe uNhAetisAio ya amuMcaMto ruTo, so ya diTThIvisaladdhio, tena DaDDo mao egAe sabhAe gharakoilao jAo, sAhUvi viharaMto taM gAmaM gao, bhattapAnaM gahAya bhocukAmo sabhaM aigao, tena diho, so pekkhaMtao ceva tassa Asuratto, bhottumAraddhassa kayavaraM pADei, annaM pAsaM gao, tatthavi, evaM kahiMci na labmai, so taM paloei, ko re esa? nAviganaMdamaMgulo ?, daTTo, samudaM jao gaMgA pavisai tatya varise 2 annaNNeNaM maggeNaM vahai, cirANagaM jaM taM mayagaMgA bhaNNai, tattha haMso jAo, so'vi mAhamAse sattheNa pahAIMe jAi, tena diTTho, pANiyassa pakkhe bhariUNa siMcai, tatthavi uddavio pacchA sIho jAo aMjaNagapavvae, so'vi satyeNa taM vIIvayai, sIho uDhio, satyo bhinno, so imaM na muyai, tatthavi daTTo, mao ya vANArasIe baDuo jAo, tatthavi bhikkhaM hiMDataM annehiM DibharUvehi samaM haNai, chubhai dhUlI, rudreNa davo, tattheva rAyA jAo, jAIM saMbharai, savvAo aIyajAIo sarai asubhAo, jai saMpayaM mArei to bahugAo phITTo homitti tassa jANaNAnimittaM samassaM samAlaMbei, jo eyaM pUrai tassa rajassa addhaM demi, tassa imo attho gaMgAe nAvio naMdo, sahAe gharakoilo / haMso mayaMgatIrAe, sIho aMjanapavvae / / vANArasIe baDuo, rAyA tatyeva Agao' evaM govagAvi paDhaMti, so viharato tattha samosaDho, ArAme Thio, ArAmio paDhai, tena pucchio sAhai, tena bhaNiyaM-ahaM pUremi 'eesiMghAyao jo u so ityeva samAgao' so ghettUNaM ranno aggao paDhai, rAyA suNaMtao mucchio, so hammaI-so bhaNai ___ hampamANo kavvaM kAuM ahaM na yANAmi / logassa kalikalaMDo eso samaNeNa me dino / rAyA Asatyo vArei keNaMti pucchati, sAhai-samaNeNaM, rAyA tattha manusse visajjei, jai aNujANaha vaMdao emi, AgaA saDDho jAo, sAhUvi AloiyapaDikato siddho // evaMvidhaM dveSaM nAmayanta ityAdi rAgavadAyojyaM, iha rAgadveSau RodhAdyapekSayA nayaiH paryAlocyete-naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasyAprItijAtisAmAnyAt krodhamAnau dveSaH, mAyAlobhau tu prItijAtisAmAnyAd rAgaH, vyavahArasya tu krodhamAnamAyA dveSaH, mAyAyA api paropaghAtArthaM pravRttidvAreNAprItijAtAvantarbhAvAt, lobhastu rAgaH, RjusUtrasya tvaprItirUpatvAt Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 krodha eva paraguNadveSaH, mAnAdayastu bhAjyAH, kathaM ?, yadA mAnaH svAhakAre prayujyate tadA''tmani bahumAnaprItiyogAd rAgaH, yadA tu sa eva paraguNadveSe prayujyate tadA'prItirUpatvAd dveSaH, evaM mAyAlobhAvapyAtmani mUrpiNAd rAgaH, tAveva paropaghAtanimittayogAdaprItirUpatvAd dveSaH, zabdAdInAM tu lobha eva mAnamAye svaguNopakAramUtmikatvAt prItyantargatatvAllobhasvarUpavadatastritayamapi rAgaH, svaguNopakArAMzarahitAstu mAnAdyaMzAH krodhazca paropaghAtAtmakatvAt dveSa ityalaM prasaGgena, vizeSabhAvanA vizeSAvazyakAdavaseyeti // atha kaSAyadvAraM, zabdArthaH prAgvat, teSAmaSTadhA nikSepaH, nAmasthApanAdravyasamutpattipratyayAdezarasabhAvalakSaNaH, Aha ca "nAmaM ThavaNA davie uppattI paccae ya Aese / rasabhAvakasAyANaM na ehiM chahi maggaNA tesi // 1 // " tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyakaSAyo vyatiriktaH karmadravyakaSAyo nokarmadravyakaSAyazca, karmadravyakaSAyo yogyAdibhedAH kaSAyapudgalAH, nokarmadravyakaSAyastu sarjakaSAyAdiH, utpattikaSAyo yasmAd dravyAde hyAt kaSAyaprabhavastadeva kaSAyanimittatvAd utpattikaSAya iti, uktaM "kiM etto kaTThayaraM jaM mUDho khANugaMmi apphiddio| khANussa tassa rUsai na appaNo duSpaogassa // 1 // " pratyayakaSAyaH khalvAntarakAraNavizeSaH tatpadalalakSaNaH, AdezakaSAyaH kaitavakatabhRkuTibhaGgurAkAraH, tasya hi kaSAyamantareNApi tathAdezadarzanAta, rasakaSAyo harItakyAdInAM rasaH, bhAvakaSAyo dvividhaH-Agamatastadupayukto noAgamatastadudaya eva, sa ca krodhAdibhedAccaturvidhaH, krodho'pi nAmAdibhedAccaturvidhaH kaSAyaprarUpaNAyAM bhAvita eva, tathApi vyatirikto dravyakrodhaH prAkRtazabdasAmAnyapekSatvAt carmakArakotthaH rajakanIlikotthazca krodha iti gRhyate, bhAvakrodhastu krodhodaya eva, sa ca caturbhedaH, yathoktaM bhASyakRtA_ "jalareNubhUmipavvayarAIsariso cauviho koho" prabhedaphalamuttaratra vakSyAmaH / tattha kohe udAharaNaM-vasaMtapure nayare ucchannavaMso egodArago desaMtaraM saMkamamANo satyeNa ujjhio tAvasapalliM gao, tassa nAma aggiotti, tAvaseNa saMvaDio, jammo nAmaM so tAvaso, jamassa puttotti jamadaggio jAo, so ghoraM tavacaraNaM karei, vikkhAo jaao| io ya do devA vesANaro saddo dhanvaMtarI tAvasabhatto, te dovi paropparaM pannati, bhaNaMti ya-sAhutAvase parikkhAmo, Aha so-jo amhaM savvaaMtigao tuma ya savvappahANo te parikkhAmo / io ya mihilAe nayarIe taruNadhammo paumaraho rAyA, so caMpaM vaccai vasupujjasAmissa pAmUlaM pavvayamitti, tehiM so parikkhijai bhatteNaM pAnena ya, paMthe ya visame so sukumAlo dukkhAvijjai, anulobhe ya se uvasagge kariti, so dhaNiyatarAgaM thiro jAo, so tehiM na khobhio, anne bhaNaMti-sAvao bhattapaJcakkhAio, te siddhaputtarUveNaM gayA, aisae sAhiti, bhaNaMti yamA imaM karehi jahA ciraMjIviyavvaM, so bhaNai-bahuo me dhammo hohIti, na sako khobheuM / gayA jamadaggissa mUlaM, sauNarUvANi kayANi, kucce se dharao kao, sauNao bhaNai-bhadde ! jAmi himavaMtaM, sA na dei mA na ehisitti, so savahe karei-goghAyakAi jahA emitti, sA bhaNai-na eehiM pattiyAmitti, jai eyassa risissa dukkiyaM piyasitti to te visa mi, so ruTTho, tena dovi dohiMvi hatthehiM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 345 gahiyANi, pucchiyANi bhaNaMti-maharisi ! anavacositti, so bhaNai-saccaI, khobhio, evaM so sAvago jAo devo / imo'vi tAo AyAvaNAu ottino migakohagaM nayaraM jAi, tattha jiyasattU rAyA, so uThThio-kiM demi ?, dhUyaM dehitti, tassa dhUyAsayaM, jA tuma icchai sA tujjhati, kannateuraM gao, tAhiM daLUNa nicchUDhaM, na lajisitti bhaNio, tAo khujjIkayAo, tatthegA reNueNaM ramai tassa dhUyA, tIe NeNaM phalaM paNAmiyaM, icchisitti ya bhaNiyA, tIe hattho pasArio, nijaMtIe uvaTThiyAo khujAo, sAliyarUvae dehi, tAo akhujAo kayAo, kanakujaM nayaraM saMvuttaM, iyarIvi nIyA AsamaM, sagomAhiso pariyaNo dino, saMvaTiyA, jovvaNapattA jAhe jAyA tAhe vIvAhadhammo jAo, annayA urdumi jamadaggiNA bhaNiyA-ahaM te carugaM sAhemi jeNaM te putto baMbhaNassa pahANo hohiti, tIe bhaNiyaM-evaM kajautti, majjha ya bhaginI hasthiNApure anaMtavIriyassa bhajjA, tIse'vi sAhehi khattiyacarugaMti, tena sAhio, sA ciMtei-ahaM tAva aDavimigI jAyA, mA mama puttovi evaM nAsautti tIe khattiyacala jimio, iyarIe iyaro pesio, doNhavi puttA jAyA, tAvasIe rAmo, iyarIe kattavIrio, so rAmo tattha saMvaDai / annayA ego vijAharo tatya samosaDho, tattha eso paDilaggo, tena so paDicario, tena se paDicario, tena se parasuvijjA dinnA, saravaNe sAhiyA, anne bhaNaMti-jamadaggissa paraMparAgayatti parasuvijA sA rAmo pADhiotti ! sA reNugA bhaginIgharaM gayatti tena rannA samaM saMpalaggA, tena se putto jAo, saputtA jamadagginA AniyA, ruTTho, sA rAmeNa saputtiyA mAriyA, so ya kira tattheva isusatyaM sikkhio, tIse bhaginIe suyaM, ranno kahiyaM, so Agao vinAsittA gAvIe ghettUNaM pahAvio, rAmassa kahiyaM, tena pahAviUNa parasuNA mArio, kattavIrio ya rAyA jAo, tassa devI tArA / annayA se piumaraNaM kahiyaM, tena AgaeNaM jamadaggI mArio, rAmassa kahiyaM, teNAgaeNaM jalaMteNaM parasuNA kattavIrio mArio, sayaM ceva rajjaM paDivatraM / io ya sA tArA devI tena saMbhameNa palAyaMtI tAvasAsamaM gayA, paDio se muheNaM gabmo, nAmaM kayaM subhUmo, rAmassa parasU jahi 2 khattiyaM pecchai tahiM tahiM jalai, annayA tAvasAsamassa pAseNaM vIIvayai, parasU panjalio, tAvasA bhaNaMti-amhecciya khattiyA, tena rAmeNa sattavArA nikkhattA puhavI kayA, haNUNaM thAlaM bhariyaM, evaM kira rAmeNaM koheNaM khattiyA bahiyA / / evaM vidhaM krodhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAno'pi nAmAdizcaturvidha eva, karmadravyamAnastathaiva nokarmadravyamAnastu stabdhadravyalakSaNaH, bhAvamAnastu tadvipAkaH, sa ca caturdhA, yathA''ha- 'tiNasalayAkaDuTTiyasaletthaM bhovamomANo'tti, atrodAharaNaM so subhUmo tattha saMvadai vijAharapariggahio, annayA parikhijjai visAIhiM, io ya rAmo nemittaM pucchai-kao mama vinAsotti ?, bhaNiya-jo eyaMmi sIhAsane nivesihiti eyAu dADhAo pAyasIbhUyAo khAhiti tao bhayaM, to teNaM avAriyaM bhattyaM kayaM, tattha sIhAsanaM dhure ThaviyaM, dADhAo se aggao kayAo / itto ya mehaNAo vijjAharo so paumasiridhUyAe nemittiyaM pucchai-kassesA dAyavvA ?, so subhomaM sAhai, tappabhiio mehanAo subhomaM olaggai, evaM vaccai kAlo / io ya subhUmo mAyaraM pucchai-kiM ettigo logo? annovi asthi ?, tIe savvaM kahiyaM, to mANIhi mA mArinihisitti, so taM soUNamabhimANeNa hasthiNAraM gao taM sabhaM, Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 sIhAsane niviTTho, devayA raDiUNa naTThA, tAo dADhAo paramannaM jAyAo, to taM mAhaNA pahayA, teNaM vijjAhareNaM tesibhuvariM pADiti, so vIsatyo bhuMjai, rAmassa parikahiyaM, sannaddho tatthAgao parasuM muyai, vijjhAo, imo ya taM caiva thAlaM gahAya uTThio, cakkarayaNaM jAyaM, tena sIsaM chinnaM rAmassa, pacchA tena subhomeNa mAnenaM ekkavIsaM vArA nibbaMbhaNA puhavI kayA, gabbhAvi phAliyA / evaMvidhaM mAnaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAyA caturvidhA, karmadravyamAyA yogyAdibhedAH pudralA iti, nokarmadravyamAyA nidhAnAdiprayuktAni dravyANi bhAvamAyA tatkarmavipAkalakSaNA, tasyAzcaite bhedAH- 'mAyAvalehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA' mAyAe udAharaNaM paMDarajjA-jahA tIe bhattapaJcakkhAiyAe pUyANimittaM tini vAre logo AvAhio, taM AyariehiM nAyaMAloAviyA, tatiyaM ca NAloviyA, bhaNai esa puvvabbhAseNAgacchai sA ya mAyAsalladoseNa kibbisaga jAyA, erisI duraMtA mAyeti // ahavA savvaMgasuMdaritti, vasaMtapuraM nayaraM, jiyasattU rAyA, dhanavaIdhanAvahA bhAyaro seTThI, dhanasirI ya se bhaginI, sA ya vAlaraMDA paralogarayA ya, pacchA mAsakappAgayadhammadhosAyariyasagAse paDibuddhA, bhAyarovi sineheNaM taheva, sA pavvaiumicchai, te taM saMsAraneheNaM na deMtiM, sAya dhammavvayaM khaddhaM khaddhaM karei, bhAujjAyAo se kurukurAyaMti, tIe viciMtiya-pecchAmi tAva bhAugANa cittaM, kimeyAhiMti ?, pacchA niyaDIe AloiUNa sovaNayapavesakAle vIsatthaM vIsatyaM bahuM dhammagayaM jaMpiUNa tao naTThakhiDDeNaM jahA se bhattA suNei tahegA bhAujjAyA bhaNiyAkiM bahunA ? sADiyaM rakkhejjAsi, tena ciMyiyaM nUNamesA duccAriNitti, vAriyaM ca bhagavayA asaIposaNaMti, tao NaM paridvavemitti palaMke uvavisaMtI vAriyA, sA ciMtei - hA ! kimeyaMti, pacchA tena bhaNiyaM-gharAo me NIhi sA ciMtei - kiM mae dukkaDaM kayaMti, na kiMci pAsai, tao tattheva bhUmigayAe kiccheNa NIyA rayaNI, pabhAe ulluggaMgI niggayA, dhaNasirIe bhaNiyAkIsa ulluggaMgitti, sAruyaMtI bhaNai-na yANAmo avarAhaM, gehAo ya dhADiyA, tIe bhaNiyaMvIsatthA acchaha, ahaM te bhalissAmi, bhAyA bhaNio- kimeyamevaMti, sa tena bhaNiyaM alaM me duTThasIlAe, tIe bhaNiyaM kahaM jANAsi ?, tena bhaNiyaM tujjha ceva sagAsAo, suyA se dhammadesaNA nivAraNaM ca, tIe bhaNiyaM-aho te paMDiyattaNaM viyArakkhamattaM ca dhamme ya pariNAmo, mae sAmantreNa bahudosameyaM bhagavayA bhaNiyaM tIse uvaiDaM vAriyA ya, kimetAvataiva duccAraNI hoi, tao so lajio, micchAduka se davAvio, ciMtiyaM ca gAe - esa tAva me kasiNadhavalapaDivajrago, vIovi evaM ceva viSNAsio, navaraM sA bhaNiyA- kiM bahuNA ?, hatthaM rakkhijjasitti, sesavibhAsA taheva, jAva eso'vi me kasiNadhavalapaDivajjagotti ettha puNa imAe niyaDie abhakkhANadosao tivvaM kampamuvanibaddhaM, pacchA eyassa apaDikkamiya bhAvao pavvaiyA, bhAyaro'vi se saha jAyAhiM pavvaiyA, ahAuyaM pAlaittA savvANi suralogaM gayANi, tatthavi ahAuyaM pAlayittA bhAyaro se paDhamaM cuyA sAgee jayare asogadattassa ibbhassa samuddadattasayaradattAbhihANA puttA jAyA, iyarIvi caviUNa gayapure Nayare saMkhassa ibbhasAvagassa dhUyA AyAyA, aIvasuMdaritti savvaMgasuMdarI se nAmaM kayaM, iyarIo vi bhAujjAyAo caviUNaM kosalAure naMdanA bhihANassa ithbhassa sirimaikaMtimaiNAmAo dhUyAo AyAo, jovvaNaM pattANi, savvaMgasuMdarI kahavi Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] 347 sAgeyAo gayapuramAgaeNa asogadattasiTiNiA diTThA, kassesA kannagatti, saMkhassa siTThissa sabahumANaM, samuddadattassa maggiyA laddhA vivAho ya kao, kAlaMtareNa so visajAvago Ayao, ukyAro se kao, vAsagharaM sajjiyaM / etthaMtaraMmi ya savvaMgasuMdarIe uiyaM taM niyaDinibaMdhaNaM paDhamakamma, tao bhattAreNa se vAsagharaTTieNa voleMtI devigI purisacchAyA diTThA, tao'nena ciMtiyaM-duTThasIlA me mahilA, kovi avaloeuM gaotti, pacchA sA''gayA, na tena bollAviyA, tao aTTaduhaTTayAe dharaNIe ceva rayaNI gamiyA, pahAe se bhattAro anApucyichya sayaNavAgaM egassa dhijjAiyassa kahettA gao sAgeyaM nayaraM, parinIyA ya'nena kosalAure naMdanassa dhUyA sirimaitti, bhAuNA ya se tIse bhainI kaMtimaI, suyaM ca hiM, tao gADhamuddhiI jAyA, visesao tIse, pacchA tANaM gamAgamasaMvavahAro vocchinno, sA dhammaparA jAyA, pacchA pavvaiyA, kAleNa viharaMtI pavvattiNIe samaM sAkeyaM gayA, pubvabhAujAyAo uvasaMtAo bhattArA ya tAsiM na suTu / etyaMtaraMmi ya se udiyaM niyaDinibaMdhaNaM vitiyakamma, pAraNage bhikkhaTTuM paviThThA, sirimaI ya vAsagharaM gayA hAraM poyati, tIe abmuTThiyA, sA hAraM mottUNa bhikkhatyamuTThiyA, etyaMtaraMmi cittakammoiNNeNaM mayUreNaM so hAro gillio, tIe ciMtiyaM-accharIyamiNaM, pacchA sADagaddheNa ThaiyaM, bhikkhyA paDiggAhiyA niggayA ya, iyarIe joiyaM-jAva natthi hArotti, tIe ciMtiyaM-kimeyaM vaDDakheDaM ?, pariyaNo pucchio, so bhaNai-na koi ettha ajaM mottUNa paviTTho anno, tIe aMbADio, pacchA phuTuM / iyarIevi pavattinIe siTuM, tIe bhaNiyaM-vicitto kammapariNAmo, pacchA uggataratavarayA jAyA, tesiM cAnatthabhIyANaM taM neTuM na uggAhai; sirimaI kaMtimaio bhattArehiM hasijaMti, na ya vipariNamaMti, tIevi uggatavarayAe kammasesaM kayaM, etyaMtaraMmi sirimaI bhattArasahagayA vAsahare ciTThai, jAva moreNa cittAo oyariUNa niggilio hAro tANi saMvegamAvannAni, aho se bhagavaIe mahatthatA jaM na sihamidaMti khAmeuM payaTTANi, etyaMtaraMmi se kevalamuppaNNaMti, devehi ya mahimA kayA, tehiM puchiyaM, tIe'vi sAhio parabhavavRttaMto, tAni pavvaiyANaNi, erisI duhAvahA mAyatti / ___ ahavA sUyao-egassa khaMtassa putto khuDDuo suhasIlao jAva bhaNai-aviratiyatti, khaMteNa dhADio loyassa pesaNaM kareMto hiMDiUNa aTTavasaTTo mao, mAyA doseNa rukkhakohare sUtao jAo, so ya akkhANagANi dhammakahAo jANai jAtisaraNeNaM, paDhai, vaNacaraNaeM gahio, kuMTito pAo acchiM ca kANiyaM, vidhIe uDDio, na koi icchai, so sAvagassa AvaNe ThavittA mullassa gao, tena appao jANAvio, kIo, na vA pancakkhAyaMti, pucchiyANi sAhati, vIsatyANi acchaha, so dArao saddAvio, bhaNio ya sasarakkhANaM DhukkAhi, ThikiriyaM accehi, mamaM ca pacchato iTTagaM ukkhaNiUNaM NihaNAhi, tahA kayaM, so aviratao pAyapaDito vinavei-dhUyAe varaM dehi, sUyao bhaNai mahesarassa-jiNadAsassa dehi, dinnA, sA gavvaM vahaidevadinnatti, atrayA tena hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, amarisaM vahai, saMkhaDIe vakhittANi harai, bhaNati-tumaMsi paMDitautti picchaM uppADiyaM, so ciMtei-kAlaM harAmi, bhaNai-NAhaM paMDitao sA hAviI, paMDitiyA,-egA pahAviNI kUra chettaM NitI corehiM gahiyA, ahaMpi erise maggAmi Ford Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 Avazyaka mUlasUtram - 1-1 / 1 rati eha rUvae laettA jAihAmo, te AgayA, vAtakoNaeNa NakkANi chiNNANi, anne bhAMtikhattamuhe khureNa chinnANi, bitiyadivase gahiyA, sIsaM koTTei bhaNati ya-keNa tummeti ?, tehiM samaM pahAviyA, egaMmi gAme bhattaM ANemiti kalAlakule vikkiyA, te rUvae ghettUNaM palAyA, rati rukkhaM vilaggA, tevi palAyA ulaggaMti, mahisIo hariUNaM tattheva AvAsiyA maMsaM khAyaMti, ekko maMsaM ghettUNa rukkhaM vilaggo disAo paloei, tena diTThA, rUvae dAie, so dukko, jibmAe gahio, paDateNa Asaitti bhaNite Asaitti kAUNaM NaTThA, sA gharaM gayA, sANhAviIM paMDitiyA NAhaM paMDitao / tAhe puNovi annaM lobhaM ukkhaNai, punaravi dAriyApiuNA dAriddeNa dhanayao chalAvio rUvagA dinatti kUDasakkhIhiM davAvio, dAriyA magyiA, kUve chUDhA, suraMgaM khaNAviyA, piyA kappAsaM kattAvio, saputtayA NijAhi, so gao disaM, imAvi gaNiyaveseNaM puvamAgayA, tilakkhAgiyA koligiNI coranimittaM saddAissAmitti asaMtaeNaM pattiyAvito yA vANiyadAriyAe, evamAINi paMca sayANi rattIgayANi, piMcchittA mukkI, seNeNaM gahio, duNhaM seNANaM maMDaMtANaM paDio, asogavaNiyAe peselliyAe patteNa diTTho, bhaNio ya saMgovAhi, ahaM te kajjaM kAhAmi, saMgovio, annassa raje dijramANe bhiMDamae mayUre vilaggeNaM ratiM rAyA bhaNio, pesilliyAputtassa rajaM dinnaM, tena sattadivase maggiyaM, dovi kulA pavvAviyA, bhattaM paJcakkhAyaM sahassAre uvavaNNo // evaMvidhAM mAyAM nAmayantaM ityAdi pUrvavat, lobhazcaturvidhaH karmadravyalobho yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyalobhastvAkaramuktizcikkaNiketyarthaH, bhAvalobhastu tatkarmavipAkaH, tadbhedAzcaite- 'loho haliddakhaMjaNakaddamakimirAyasAmANo' sarveSAM krodhAdInAM yathAyogaM sthitiphalAni- pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvAnugAmiNo kamasI / devanaratiriyanAragagaisAhaNaheyavo neyA || 1 || lobhe luddhanaMdodAharaNaM- pADaliputte luddhanaMdo vANiyao, jinadatto sAvao, jiyasattU rAyA, so talAgaM khaNAvei, phAlA ya diTThA kammakarehiM, surAmollaMti do gahAya vIhIe sAvagassa uvanIyA, tena te necchiyA, naMdassa upanIyA, gahiyA, bhaNiyA ya-annevi ANejjaha, ahaM ceda hissAmi, divase 2 giNhai phAle / annayA abbhahie sayaNijAmaMtaNae valAmoDI-eNIo, puttA bhaNiyA-phAle geNDa, so ya gao, te ya AgayA, tehiM phAlA ya gahiyA, akkuThAya gayA pUviyasAlaM, tehiM UNagaM mollaMti egaMte eDiyA, kiTaM paDiyaM, rAyapurisehiM gahiyA, jahAvattaM rano kahiyaM / so naMdo Agao bhaNai gahiyA na vatti, tehiM bhaNNai-kiM amhevi gaheNa gahiyA?, tena ailolayAe ettiyassa lAbhassa phiTToDahaMti pAdANa doseNa ekkAe kusIe dovi pAyA bhaggA, sayaNo vilavai / tao rAyapurisehiM sAvao naMdoya ghettUNa rAulaM nIyA, pucchiyA, sAvao bhai-majjha icchAparimANAtirittaM, aviya-kUMDamANaMti, tena na gahiyA, sAvao pUeUNa visajjio, naMdo sUlAebhinno, sakulo ya ucchAio, sAvago sirighario Thaviyao / eriso duraMto lobho || evaMvidhaM lobhaM nAmayaMta ityAdi pUrvavat / athendriyadvAramucyate, tatrendriyamiti kaH zabdArthaH ?, 'idi paramaizvarye' indanAdindraH, -sarvopalabdhibhogaparamaizvaryasambandhAjIvaH, tasya lihaM tena dRSTaM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ni. 912] 349 sRSTaM cetyAdi, 'indriyamindraliGgam' ityAdinA sUtreNa nipAtanAt siddhaM tacca dvidhA dravyandriyaM bhAvendriyaM ca tatra nirvRttyupakaraNe dravyendriyaM labdhyApayogI bhAvendriyamiti, amUni ca sparzanAdibhedena paJca bhavanti ato bahuvacanam, uktaM ca- 'sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANIndriyANi " etAni ca nAmitAni alaM duHkhAyeti, atrodAharaNAni / tattha soiMdie udAharaNaM-vasaMtapure nayare pupphasAlo nAma gaMdhavio so aisussarI virUvo ya, tena jano hayahiyao kao, taMmi nayare satyavAhI disAyattaM gaelao, bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo payaTTiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhati mA bhaTTiNI ! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taM pasUNavi lobhaNijjaM, kimaMga puNa sakaNNANaM?, kahaMti ?, tAhiM se kahiyaM, sA hiyaeNa ciMtei kahamahaM pecchijAmi ? / annA tattha nayaradevayAe jattA jAyA, savvaM ca nayaraM gayaM, sAvi gayA, logovi paNamiUNaM paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa parissaMto parisare sutto, sA ya satyavAhI dAsIe samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiM dAio esa sotti, sA saMbhaMtA, tao gayA, pecchai virUvaM, daMturaM, bhaNai-diTTha se rUveNa ceva geyaM, tIe nicchUDhaM, cetiyaM ca'NeNa, kusIlaehiM se kahiyaM, tassa amariso jAo, to se gharamUle paccasakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchara jahA tattha ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM pavisai, sA ciMtei-sabhUyaM vaha tAe abbhuTThemitti AgAsatalagAo appA mukko, sA mayA, evaM soiMdiyaM dukkhAya bhavai / cakkhidie udAharaNaM - mahurAe nayarIejiyasattU rAyA, dhAriNI devI, sA payaIe dhammasaddhA, tattha bhaMDIravaNaM ceiyaM, tassa jattA, rAyA saha devIe NayarajaNo ya mahAvibhUIe niggao, tatyegeNamibmaputteNa jANasaMThiyAe devae javaNiyaMtaraviNiggao sAlatago saneuro aIva suMdaro diTTho calaNotti, ciMtiyaM ca'nenaM jIe eriso calaNo sA rUveNa tiyasasuMdarINavi abmahiyA, ajjhovavanno, pacchA gaviTThA kA esatti ?, nAyA, taggharapaccAsatre vIhI gahiyA, tIse dAsaceDINaM duguNaM deha mahAmanurasattaNaM ca dAei, tAo hayahiyayAo kayAo, devIevi sAhaMti, saMvavAro laggo, devIevi gaMdhAI tao ceva giNhaMti / annayA tena bhaNiyaM ko eyAo mahAmollA gaMdhA puDiyAo ucchoDera ?, ceDIe sihaM- amhANaM sAmiNitti, tena egAe puDiyAe bhujapatte leho lihiUNa chUDho, jahA "kAle prasuptasya janArdanasya, meghAMdhakArAsu ca zarvarISu / mithyA na bhASAmi vizAlanetre !, te pratyayA ye prathamAkSareSu || 1 || " pacchA uggAhiUNaM visajjiyA, devIe ugghADiyA, vAcio leho, ciMtiyaM ca'nAe-dhiratthu bhogANaM, paDilehI lihio, yathA 'neha loke sukhaM kiJcicchAditasyAMhasA bhRzam / mitaM ca jIvitaM nRNAM tena dharme matiM kuru ||1|| pAdaprathamAkSarapratibaddho bhAvArthaH pUrvazlokavadavaseyaH, tao baMdhiUNa puDiyA na suMdaragaMdhati visajjiyA ceDI, tIe paDiappiyA puDiyA, bhaNiyaM ca'nAe - devI ANavei-na suMdarA gaMdhatti, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 tuTTeNa choDiA, diTTho leho, avagae lehatthe visanno pottAI phAleUNa niggao, ciMtiyaMcaNeNaMjAva esA na pAviyA tAva kahamacchAmitti paribhasaMto ya annaM rajjaM gao, siddhaputtANa Dhukko, tattha nII vakkhANijai, tatthavi ayaM silogo 'na zakyaM tvaramANena, prAptumarthAn sudurlabhAn / bhAryAM ca rUpasampannAM, zatrUNAM ca parAjayam // 1 // etya udAharaNaM-vasaMtapure nayare jinadatto nAma satyavAhaputto, so ya samaNasaho, io ya caMpAe paramamAhesaro dhano nAma satyavAho, tassa ya duve accheragANi-causamuddasArabhUyA muttAvalI dhUyA ya katrA hArappabhatti, jiNadateNa suyANi, bahuppagAraM maggio na dei, tao'nena caTTaveso kao, egAgI sayaM ceva caMpaM gao, aMciyaM ca vaTTai, tatthego ajjhAvago, tassa uvaDio paDhAmitti, so bhaNati-bhattaM me natthi, jai navaraM kahiMpI labhasitti, dhaNo ya bhoyaNaM sasarakkhANaM dei tassa uvaDhio, bhattaM me dehi jA vijaM geNhAmi, jaM kiMci demitti paDisuyaM, dhUyA saMdiTThAjaM kiMci se dijAhitti, tena ciMtiyaM-sohaNaM saMvuttaM, ballUreNaM dAmio virAlotti, so taM phalAirohiM uvacarai, sAna geNhai uvayAraM, so ya aturio NIigAhI thakke thakke saMmaM uvacarai, sasarakkhA yataM kharaMTei, tena sA kAleNAvajjiyA ajjhovavannA bhaNai-palAya'mha, tena bhaNiyaM-ajuttameyaM, kiMtu tuma umpattigA hohi, vejAvi akkosejAhi, tahA kayaM, vejehiM paDisiddhA, piyA se addhitiM gao, caTTeNa bhaNiyaM-paraMparAgayA me asthi vijJA, dukkaro ya se uvayAro, tena bhaNiyaMahaM karemi, caTTeNa bhaNiyaM-pauMjAmo, kiMtu baMbhayArIhiM kajaM, tena bhaNiyaM-atthi bhagavaMto sasarakkhA te AnemI, caTTeNa bhaNiyaM-jai kahavi abaMbhayAriNo hoti to kajaM na sijjhai, te ya pariyAvijaMti, tena bhaNiya-je suMdarA te ANemi, katihiM kajaM?, cauhi, AnIyA saddavehiNo ya disAvAlA, kayaM maMDalaM, disApAlA bhaNiyA-jao sivAsaddotaM maNAMgaM viMdhejaha, sa sarakkhA ya bhaNiyA huMphuTattikae sivArUyaM karejaha, dikkarigA bhaNiyA-tumaM taha ceva acchejaha, tahA kayaM, viddhA sasarakkhANa, pauNA ceDI, viparINao dhaNNo, caTTeNa vuttaM-bhaNiyaM mae-jai kahavi abaMbhayAriNo hoti kajaM na sijjhaItyAdi, dhaNeNa bhaNiyaM-ko uvAo ?, caTTeNa maNiyaMerisA baMbhayAriNo havaMti, guttIo kahei, dagasokarAisu gavesio nasthi, sAhUNa Dhukko-tehiM siTThAo 'vasahikahanisijjiMdiyakuTuMtarapuvvakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo // 1 // eyAsu vaTTamANo suddhamano jo ya baMbhayArI so / jamhA u baMbhaceraM manoniroho jiNAbhihiyaM // 2 // uvagae bhaNiyA-baMbhayArIhiM me kajaM, sAhU bhaNai-na kappai niggaMthANameyaM, caTTassa kahiyaMladdhA baMbhayArI na puNa icchaMti, tena bhaNiyaM-erisA ceva paricattalogavAvArA muNao bhavaMti, kiMtu pUjiehiMvi tehiM kajjasiddhI hoi, taMnAmANi likkhaMti, na tANi khuddavaMtarI akkamai, pUiyA, maMDalaM kayaM, sAhuNAmANi lihiyANi, disAvAlA ThaviyA, na kUviyaM sivAe, pauNA ceDI, dhano sAhUNamalliyaMto saTTo jAo, dhammovagAritti ceDI muttAphalamAlA ya tasseva dinnA, ___ Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ni. 912] 351 evaM aturaMteNa sA teNaM pAviyatti silogattho / so evaM suNiUNa pariNAmei- ahaMpi sadesaM gaMtumaturaMto tattheva kiMci uvAyaM ciMtissAmitti gao sadesaM, tattha ya vijjAsiddhA pANA daDarakkhA, tena te olaggiyA, bhAMti kiM te amhehiM kajjaM ?, sihaM- devi ghaDeha, tehiM ciMtiyaM - ucchobhaM demo jeNa rAyA paricayai, tehiM mArI viuvviyA, logo mariumAraddho, ranA pANA samAiTThAlabheha mAri, tehiM bhaNiyaM - gavesAmo vijAe, devIvAsaghare mANusA hatyapAyA viubviyA, muhaM ca se ruhiralittaM kayAM, ranno niveiyaM vatthavvA ceva mArI, niyaghare gavesAhi, rannA gaviTThA diTThA ya, pANA samAiTThA - savihIe vivAdeha to khAiM maMDale majjharataMmi appasAgArie vAvAeyavvA, tahatti paDie NIyA sagihaM ratiM maMDalaM, so ya tattha puvbAloiyakavaDo gao, sakhaliyAraM mAreumAraddhA, tena bhaNiyaM kiM eyAe kayaMti, te bhati-mArI esatti mArijjai, tena bhaNiyaMkahAe AgiIe mArI havaitti ?, keNati avasaddo te dinno, mAra mAreha, muyaha eyaM, te necchati, gADhataraM laggo, ahaM me koDimollaM alaMkAraM demi muyaha eyaM, mA mAre-hiti, balAmoDIe alaMkAro uvaNIo, tIe ciMtiyaM- nikkAraNavacchallotti taMmi paDibaMdho jAo, pANehiM bhaNiyaMjai te nibbaMdho eyaMpi na mAremo, kiMtu nivvisayAe gaMtavvaM, paDisue mukkA, so taM gahAya palAo, to pANappao vacchalagotti daDhayaraM paDibaddhA AlAvAIhiM ghaDiyA, desaMtaraMmi bhoge bhuMjaMtA acchaMti / annayA so pecchANage gaMtuM payaTTo, sA neheNa gaMtuM na dei, tena hasiyaM, tIe pucchio-kimeyaMti ?, nibbaMdhe sihaM, nivviNNA, tahArUvANaM ajANaM aMtie dhammaM socA pavvaiyA, iyarovi aTTaduhaTTo mariUNa taddivasaM caiva narage uvavaNNo / evaM dukkhAya cakkhidiyaMti / ghANidie udAharaNaM kumAro gaMdhappio, so ya anavarayaMNAvAkaDaeNa khellai mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM choDhUNa naIe pavAhiyaM tena ramaMteNa diTThA, uttAriyA, ugghADiUNa paloiuM pavatto, paDimaMjUsAIehiM gaMdhehiM samuggako diTThI, so'NeNa jiMghio mao ya / evaM dukkhAya ghANidiyanti // jibbhidie udAharaNaM-sodAso rAyA maMsappio, AbhAghAo, sUyassa maMsaM bIrAleNa gahiyaM, soyarie maggiyaM, na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM pucchai, kahiyaM, purisA se dinAmArehatti, nayareNa nAo micehi ya rakkhasotti mahuM pAettA aDavIe pavesito, caccare Thio yaM gAya dine 2 mAnurasaM mArei, kei bhaNaMti-virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM sattho jAi, tena sutteNa na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te davaNaM olaggai, taveNa na sakei alliiuM, ciMtai, dhammakahaNaM pavvajjA / anne bhAMti so bhaNai vaccaMte ThAha sAhU bhAi-amhe ThiyA tumaM ceva ThAhi, ciMtei, saMbuddho, sAisayA AyariyA, te ohinANI, ketiyANamevaM hohi / evaM dukkhAya jimmidiyaMti // phArsidie udAharaNaM - vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, sukumAliyA se bhajjA, tIse aIva sukumAlo phAso, rAyA rajjaM na ciMtei, so evaM niccameva paDibhujamANo acchai, evaM kAlo as, bhicehiM sAmaMto'himaMteUNa tIe saha nicchUDho, putto se rajje Thavio, ta aDavIe vaccaMti, sAtisAiyA, jalaM maggiyaM, acchINi se baddhANi mA bIhehitti, chirArurhi pajiyA, ruhire mUliyA chUDhA jeNa na thijjai, chuhAiyA urUmaMsaM dinaM, urUga saMrohiNIe rohiyaM, janavayaM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 Avazyaka mUlasUtram - 1-1 / 1 pattANi, AbharaNagANi sAraviyANi, egattha vANiyattaM karei, paMgU ya se vIhIe sohago, ghaDio, sA bhai-na sakkaNomi egAginI gihe ciTThiDaM bidijjiyaM labhAhi, ciMtiyaM ca'neNananiravAo paMgU sohaNI, tao'nena so neDDavAlago niutto, tena ya gIyachaliyakahAihiM AvajjiyA, pacchA tasseva laggA bhattArassa chiddANi maggai, jAhe na labhai tAhe ujjANiyAgao suvIsattho bahu ma pAetA gaMgAe pakkhitto, sAvi taM davvaM khAiUNa khaMdheNa taM vahai, gAyaMti ya ghare 2, pucchiyA bhaNai ammApiIhiM eriso dino kiM karemi ?, so'vi rAyA egattha nayare ucchalio, rukkhachAyAe sutto, na parAvattati chAyA, rAyA tattha mayao aputto, asso ya ahivAsio tattha gao, jayajayasaddeNa paDibohio, rAyA jAo, tANivi tattha gayANi, ranno kahiyaM, ANAviyANi, pucchiyA, sAhai-ammApIIhi dino, rAyA bhaNai 'bAhubhyAM zoNitaM pItamurumAMsaM ca bhakSitam / gaGgAyAM vAhito bharttA, sAdhu sAdhu pativrate ? // 1 // nivvisayANi ANattANi / evaM doNhaMpi visesao sUmAliyAe dukkhAya phAsiMdiyaM // zabdasa yato doSo mRgAdInAM zarIrahA / sukhArthI satataM vidvAnaM, zabde kimiti saGgavAn ? ||1|' prataGgAnAM kSayaM dRSTvA, sadyo rUpaprasaGgataH / svasthacittasya rUpeSu, kiM vyarthaH saGgasambhavaH ? // 2 // uragAn gaMdhadoSeNa paratantrAn samIkSya kaH / gaMdhAsakto bhavetkAyasvabhAvaM vA na ciMtayet ? // 3 // rasAsvAdaprasaGgena, matsyAdyutsAdanaM yataH / tato duHkhAdijanane, rase kaH saGgamApnuyAt ? // 4 // sparzAbhiSaktacittAnAM hastyAdInAM samantataH / asvAtantryaM samIkSyApi kaH syAtsparzanasaMvazaH ? // 5 // ' ityevaMvidhAnIndriyANi saMsAravarddhanAni viSayalAlasAni durjayAni durantAni nAmayanta ityAdi pUrvavat || adhunA parISahadvArAvasaraH, tatra 'mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahA' iti nirvacanaM, tatra mArgAcyavanArtha darzanaparISahaH prajJAparISahazca zeSAstu nirjarArthamiti, ete ca dvAviMzatiH parisaGkhyAtA eva tadyathA kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanAlAbhogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAna-darzanAni vistarato'vagantavyAH, asya bhAvArtha: kSudhArtaH zaktimAn sAdhureSaNAM nAtilaGghayet / yAtrAmAtrodyato vidvAnadIno'viplavazcaret ||1|| pipAsitaH pathisyo'pi tattvavid dainyavarjitaH / zItodakaM nAbhilaSenmRgayet kalpitodakam ||2|| zItAbhighAte'pi yatistvagvastratrANavarjitaH / vAso'kalpyaM na gRhNIyAdagniM nojjavAlayedapi // 3 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.912] uSNatapto na taM nindecchAyAmapi na saMsmaret / nAnagAtrAbhiSekAdi, vyajanaM cApi varjayet // 4 // na daSTo daMzamazakaistrAsaMdveSaM munivrajet / na vArayedupekSeta, sarvAhArapriyatvavit / / 5 / / vAso'zubhaM na vA me'sti, necchet tatsAdhvAsAdhu vA / lAbhAlAbhavicitratvaM, jAnanAgnyena viplutaH / / 6 / / gacchaMstiSThaniSaNNo vA, nAratipravaNo bhavet / dharmArAmarato nityaM, svasthacetA bhavenmuniH // 7 // saGgapaGkasudu dhAH, striyo mokSapathArgalAH / cintitA dharmAnAzaya, yato'tastA na cintayet // 8 // grAmAdhaniyatasthAyI, sadA vA'niyatAlayaH / vividhAbhigrahairyuktazcaryAmako'pyadhizrayet // 9 // zyamazAnadiniSadyAsu, syAdikaNTakavarjite / upasargAnaniSTesTAneko'bhIraspUhaH kSamet // 10 // zubhAzubhAsu zayyAsu, sukhaduHkhe samutthite / saheta saGgaM neyAcca, zvastyAjyeti ca bhAvayet // 11 // nAkruSTo munirAkrozet, sAmyAd jJAnadyavarjakaH / apekSetopakAritvaM, na tu dveSaM kadAcana // 12 // hataH sahetaiva muniH, pratihanyAnna sAmyavit / jIvAnAzAt kSamAyogAd, guNApteH, krodhadoSataH // 13 // paradattopajIvitvAda, yatInAM nAstyayAcitam / yato'to yAcanAduHkhaM, kSAmyenecchedagAritAm / / 14 // parakIyaM parArtha ca, labhyetAnnAdi naiva vaa| labdhe na mAyennindedvA, svaparAnnApyalAbhataH // 15 // nodvijedrogasamprAto, na cAbhIpsecikitsitam / viSaheta tathA'dInaH, zrAmaNyamanupAlayet / / 16 / / abhUtAlpANucelatve, kAdAcitkaM tRNAdiSu / tatsaMsparzodbhavaM duHkhaM, sahenecchecca tAn mRdUn // 17|| malapaGkarajodigdho, grISmoSNakedanAdapi / nodvijet mAnamicchedvA, sahetodvartayena vA // 18 // utthAnaM pUjanaM dAnaM, spRhayenAtmapUjakaH / mUrchito na bhavellabdhe, dIno'satkArito na ca // 19 // ajAnan vastu jijJAsurna-muhyet karmadoSavit / 241 23 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 jJAninAM jJAnamuddhIkSya, tathaivetyanyathA na tu // 20 // viratastapasopetarachadmastho'haM tathA'pi ca / dharmAdi sAkSAnnaivekSe, naivaM syAt kramakAlavit // 21 // jinAstaduktaM jIvo vA, dharmAdharmI bhavAntaram / parokSatvAt mRSA naivaM, cintayet mahato grahAt // 22 // ___ zarIramAnasAnevaM, svaparapreritAnmuniH / parISahAn sahetAbhIH, kAyavAGmanasA sadA // 23 // jJAnAvaraNavedyotthA, mohanIyAntarAyajAH / karmasUdayabhUteSu, sambhavanti parISahAH // 24 // kSutpipAsA ca zItoSNe, tathA dezamazAdayaH / caryA zayyA vadho rogaH, tRNasparzamalAvapi // 25 // vedyAdamI alAmAkhyastvantarAyasamudbhavaH / prajJA'jJAne tu vijJeyau, jJAnAvaraNasambhavau // 26 // caturdazaitevijJeyAH, sambhavena parISahAH / sasUkSmasamparAyamasya, chadmasthArAgiNo'pi ca // 27 // kSut pipAsA ca zItoSNe, daMzazcaryA vadho malaH / zayyA rogatRNasparzI, jine vedyasya sambhavAd // 28 // " iti / eSa sNkssepaarthH|| avayavArthastu parISahAdhyayanato'vaseya iti / etthavi davvabhAvavibhAsA, dabba-parIsahA ihaloyanimittaM jo sahai paravaso vA baMdhanAisu, tattha udAharaNaM jahA cakke sAmAie iMdapure iMdadattassa putto, bhAvaparIsahA je saMsAravoccheyanimittaM anAulo sahai, tehiM ceva uvanao pstyo| __ adhunopasargadvArAvasaraH, tatropa-sAmIpyena sarjanamupasargaH, upasRjyate'neneti vA upasargaH karaNasAdhanaH, uparAjyate'sAviti vopasargaH karmasAdhanaH, saca pratyayabhedAccaturvidha-divyamAnuSatairyagyonyAtmasaMvedanAbhedAt, tattha divyA cauvihA-hAsA padosA vImaMsA puDhovemAyA, hAse khuDagA annaM gAmaM bhikkhAyariyAe gayA, vANamaMtari uvAiMti- jai phavvAmo to viyaDiuM DeragakaNhavaNNaeNa accaNiyaM dehAmo, laddhaM, sA maggAi, atramannassa kahaNaM, maggiUNa dinnaM, eyaM te taMti, tAhe sayaM ceva taM pakkhAiyA, kaMdapiyA devayA tesiM rUvaM AvarettA ramai, viyAle maggiyA, na diTThA, devayAe AyariyAe kahiyaM / paose saMgamao / vImaMsAe egastha deuliyAe sAhU vAsAvAsaM vasetA gayA, teci ego puddi pesio, tao ceva varisArattaM kareuM Agao, tAe deuliyAe AvAsio, devayA ciMtei-kiM daDhadhammo navatti sahIrUveNa uvasagei, so necchai, tuhA vaMdai / puDhovemAyA hAseNa kareuNa padoseNa kareja, evaM sNjogaa| ___ mAnussA caubbihA-hAsA paosA vImaMsA kusIlapaDisevanayA, hAse gayasukumAlo somabhUinA vavarovio, ahavA ego dhijAio egAe aviraiyAe saddhiM akiccaM sevamANo sAhuNA diTTho, paosamAvaNNo sAhuM mAremitti pahAvio, sAhuM pacchai-kiM tume aja diTTati?, sAhU Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 918] bhai-bahu suNei kahiM silogo / vImaMsAe caMdagutto rAyA cANakkeNa bhaNio-pArattiyaMpi kiMpi karejjAsi, susIso ya kira so Asi, aMteure dhammakahaNaM, uvasaggijjaMti, annatitthiyA ya vinaTThA, nicchUDhA ya, sAhU saddAviyA bhaNaMti- jai rAyA acchai to kahemo, aigao rAyA osario, aMteuriyA uvasaggati, hayAo, siridharadiTTaMtaM kahei / kusIlapaDi sevaNAe IsAlU ya bhajjAo cattAri rAyasaMNAyaM tena ghosAviya sattavaiparikkhittaM gharaM na lahai koi pavesaM, sAhU ayANaMto viyAle vasahinimittaM aiyao, so ya pavesiyallao, tattha paDhame jAme paDhamA AgayA bhaNai-paDiccha, sAhU kacchAM baMdhiUNa AsaNaM ca kummabaMdhaM kAUNa ahomuho Thio cIraveDheNaM, na sakkio, kisittA gayA, pucchaMti-keriso ?, sA bhaNai - eriso natthi anno manUso, evaM cattArivi jAme jAme kisiUNa gayAo, pacchA egao miliyAo sAhaMti, uvasaMtAo saDDIo jAyAo / 355 tericchA cauvvihA-bhA paosA AhAraheuM avaccalayaNa sArakkhaNayA, bhaeNa suNagAI DasejA, paose caMDakosio makkadADI vA, AhAraheuM sIhAi, avaccaleNasArakkhaNaheuM kAkimAi / AtmanA kriyanta iti AtmasaMvedanIyA, jahA uddese cetie pAhuDiyAe, te cauvvihA - ghaTTaNayA pavaDaNayA thaMbhaNayA lesaNayA, ghaTTaNayA acchimi rayo paviTTo camaDhiuM dukkhiumAraddhaM ahavA sayaM ceva acchimi galae vA kiMci sAlugAi uTThiyaM ghaTTai, pavaDaNayA na ya payatteNaM caMkamai, tatya dukkhAvijjai, thaMbhaNayA nAma tAva baiTTho acchio jAva sutto thaddho jAo, hanuyAjaMtamAI, lesaNayA pAyaM AuMTittA acchio jAva tattha va tattha vAeNa laio, ahavA na sikkhamitti aiNAmiM kiMci aMgaM tattheva laggaM, ahavA AyasaMveyaNiyA bAiyA pittiyA saMbhiyA saMnivAiyA ee davvovasaggA, bhAvao uvauttassa ee ceva, uktaM ca ahavA "divyA mAnusagA ceva, tericchA ya viyAhiyA / AyasaMveyaNIyA ya, uvasaggA cauvvihA ||1|| hAsappa osavImaMsA, puDhovemAya divviyA / mAnussA hAsamAIMyA, kusIlapaDisevaNA // 2 // tericchigA bhayA dosA, AhAraTThA taheva ya / avaccale saMrakkhaNaTThAe te viyAhiyA || 3 || ghaTTaNA pavaDaNA ceva, thaMbhaNA lesaNA tahA / AyasaMveyaNIyA u, uvasaggA cauvvihA ||4||" ityAdyavaM pasaGgena, etannAmayanto namo'rhAiti vyAkhyAtamayaM gAthArthaH / sAmprataM prAkRta zailyA'cchabdaniruktasambhavaM nidarzayannAha ni. (919) iMdiyavisayakasAe parIsahe veyaNA uvasagge / ee ariNo haMtA arihaMtA tena ducchaMti // vR- indriyAdayaH pUrvavat, vedanA trividhA- zArIrI mAnasI ubhayarUpA ca 'ee ariNo haMtA' ityatra prAkRtazailyA chAndasatvAt 'supAM supI' tyAdilakSaNatH eteSAmarINAM hantAraH yato 'rihantAraH ' tenocyante' tenAbhidhIyante, arINAM hantAro'rihantAra iti niruktiH syAt, Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 etadanantaragAthAyAmeta evoktAH punaramISAmevehopanyAso'yukta iti ?, atrocyate, anantaragAthAyAM namaskArArhatve hetutvenoktAH, iha punarabhidhAnaniruktipratipAnArthamupanyAsa iti gAthArthaH / sAmprataM prakArAntarato'raya AkhyAyantane, te cASTau jJAnAvaraNAdisaMjJAH sarvasattvAnAmeveti, ni. (920) aTThavihaMpiya kammaM aribhUaM hoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA tena vRcaMti // vR- 'aSTavidhamapi' aSTapakAramapi, apizabdAduttaraprakRtyapekSayA'nekaprakAramapi cazabdo bhinnakramaH, sa cAva dhAraNe, jJAnAvaraNAdi, tatazcASTavidhaM karmaiva 'aribhUtaM' zatrubhUtaM bhavati 'sarvajIvAnAM sarvasattvAnAmanavabodhadiduH khahetutvAditi bhAvaH pazcAddhaM pUrvavat, evaMvidhA arihantAra iti gAthArthaH // athavA - ni. (921) arihaMti vaMdananamaMsaNAI arihaMti pUasakAraM / siddhigamanaM ca arihA arahaMtA tena vucchaMti / vR- 'arha pUjAyAm' arhantIti 'pacAcadyacU' kartari arhAH, kimarhanti ? - vandananamaskaraNe, tatra vandanaM zirasA namaskaraNaM vAcA, tathA'rhanti pUjAsatkAraM tatra vastramAlyAdijanyA pUjA, abhyutthAnAdisambhramaH satkAra:, tathA 'siddhigamanaM cArhanti' siddhyanti niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH - lokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca 'iha boMdiM caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhai' tadgamanaM ca pratyaha iti, 'arahaMtA tena vucchaMti' prAkRtazailyA arhastenocyante, athavA arhantItyarhanta iti gAthArthaH // ni. (922) 356 devAsuramanue arihA pUo suruttamA jamhA / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA tena vucchaMti // vR- devAsuramanujebhyaH pUjAmarhanti prApnuvanti tadyogyatvAtH surottamatvAditi yuktiH, itthamanekadhA'nvarthamabhidhAya punaH sAmAnyavizeSAbhyAmupasaMharannAha - 'ariNo haMtA' ityAdi pUrvavadeva, arINAM hantAraH yataH arihantArastenocyante, tathA rajaso hantAraH yato rajohantArastenocyante iti, rajo badhyamAnakaM karma bhaNyata iti gAthArthaH // idAnImamoghatAkhyApa-nArthamapAntarAlikaM namaskAraphalamupadarzayatiarahaMtanamukkAro jIvaM moei bhavasahassAo / ni. (923) bhAveNa kIramANo hoi puNo bohilAbhAe // vR- arhatAM namaskAraH arhannamaskAra, ihArhacchabdena buddhisthArhadAkAravatI sthApanA gRhyate, namaskArastu namaH zabda eva, 'jIvam' AtmAnaM 'mocayati' apanayati, kutaH ? - bhavasahastrebhyaH, 'bhAvena' upayogena kriyamANaH iha ca sahastrazabdo yadyapi dazazatasaGkhyAyAM vartate tathA'pyatrarthadanantasaGkhyAyAmavagantavyaH, anantabhavamocanAnmokSaM prApayatItyuktaM bhavati, Aha-na sarvasyaiva bhAvato'pi namaskArakaraNe tadbhava eva mokSaH, tatkathamucyate-jIvaM mocyatItyAdi, ucyate, yadyapi tadbhava eva mokSAya na bhavati tathA'pi bhAvanAvizeSAdbhavati punaH 'bodhilAbhAya ' bodhilAbhArthaM, bodhilAbhazcacirAdavikalo mokSa heturityato na doSa iti gAthArthaH / tathA cAhaarihaMtanamukkAro dhannANa bhavakkhayaM kuNaMtANaM / ni. (924) Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 adhyayanaM-1 - [ni.924 hiayaM anummayuaMto visuttiyAvArao hoi // vR-arhanamaskAra iti pUrvavat, dhanyAnAM bhavakSayaM kurvatAm, tatra dhanyAH-jJAnadarzanacAritradhanAH sAdhvAdayaH, teSAM bhavakSayaM kurvatAmiti, atra tadbhavajIvitaM bhavaH tasya kSayo bhavakSayastaM kurvatAm-AcaratAM, kim ? -'hRdayaM cetaH 'anunmuJcan' aparityajan, hRdayAdanapagacchanityarthaH, vinotasikAvArako bhavati, ihApadhyAnaM vinotasikocyate, tadvArako bhavati, dharmadhyAnaikAlambanatAM karotIti gAthArthaH // ni. (925) arhannamaskAra evaM khalu vaNNio mahatthutti / jo maraNaMmi uvagge abhikkhaNaM kIrae bahuso / vR-arhannamaskAra evaM khalu varNito 'mahArtha' iti mahAnartho yasya sa mahArthaH, alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasaGgrAhitvAnmahArtha iti, kathaM punaretadevamityAha-yo namaskAro maraNe' prANatyAgalakSaNe upAge-samIpabhUte 'abhikSaNam anavarataM kriyate 'bahuzaH' anekazaH, tatazca pradhAnApadi samanusmaraNakaraNena grahaNAt mahArthaH, pradhAnazcAyamiti / Aha ca bhASyakAra: "jalaNAibhae sesaM mottuM'ppegarayaNaM mahAmollaM / juhi vA'ibhae gheppai amohasatthaM jaha taheha // 1 // mottuMpi bArasaMgaM sa eva maraNaMmi kIrae jamhA / arahaMtanamokAro tamhA so bArasaMgattho // 2 // savvaMpi bArasaMga pariNAmavisuddhiheumettAyaM / takAraNabhAvAo kiha na tadattho namokAro ? // 3 // na hu taMmi desakAle sakko bArasaviho suyakkhaMdho / sabbo anuciMteNa dhaMtaMpi samatya citteNaM // 4 // tappaNaINaM tamhA anusariyavyo suheNa citteNaM / eseva namokkAro kayatrutaM mannamANeNaM // 5 // " iti gAthArthaH / / upasaMharannAhani. (926) arihaMtanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // kR-kiMbahunA ?, ihAhannamaskAraH, kim ?-sarvapApapraNAzanaH, tatra pAMzayatIti nipAtanAt pApaM, pibati vA hitamiti pApam, auNAdikaH paH pratyayaH, sarvam-aSTaprakAramapi karma-pApaM jAtisAmAnyApekSayA, uktaM ca-pApaM karmaiva tattvata' ityAdi, tapraNAzayatIti sarvapApapraNAzanaH, maGgalAnAM ca 'sarveSAM nAmAdilakSaNAnAM 'prathama' iti pradhAnaM pradhAnArthakAritvAt, athavA paJcAmUni bhAvamaGgalAnyarhadAdIni, teSAM prathamam-AdyamityarthaH, 'bhavati maGgala' miti saMpadyate maGgalamiti gAthArthaH / uktastAvadahannamaskAraH, sAmprataM siddhanamaskAra ucyate, tatra siddha iti kaH zabdArthaH?, ucyate-'Sidhu saMrAddhau' 'rAdha sAdha saMsiddhau' "SidhU zAstre mAGgalye ceti, sidhyati sma siddhaH, yo yena guNena niSpannaH-pariniSThito na punaH sAdhanIyaH siddhaudanavat sa siddha ityarthaH, sa ca siddhaH zabdasAmAnyAkSepataH, arthatastAvaccaturdazavidhaH, tatra nAmasthApanAdravyasiddhAn vyudasya __ Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 Avazyaka mUlasUtram - 1-1 /1 zeSanikSepapratipAdanAyAha ni. (927) kamme 9 sippe a 2 vijjAya 3, maMte 4 joge a 5 Agame 6 | attha 7 jattA 8 abhippAe 9, tave 10 kammakkhae 11 iya / / vR- karmaNi siddhaH karmasiddhaH karmaNi niSThAM gata ityarthaH evaM zilpasiddhaH 2 vidyAsiddhaH 3 mantrasiddhaH 4 yogasiddhaH 5 AgamasiddhaH 6 arthasiddhaH 7 yAtrAsiddhaH 8 abhiprAyasiddhaH 9 tapaH siddhaH 10 karmakSayasiddha 11 zceti gAthAsamAsArthaH / avayavArtha tu pratidvArameva vakSyati, tatra nAmasthApanAsiddhau sukhAvaseyI, dravyasiddho niSpanna odanaH siddha ityucyate, sAmprataM karmasiddhAdivyAcikhyAsayA karmAdisvarUpameva pratipAdayannAha ni. (928) kammaM jamaNAyariovaesayaM sippamannahA'bhihiaM / kisivANijjAIyaM ghaDalohArAibheaM ca // vR- iha karma yadanAcAryopadezajaM sAtizayamananyasAdhAraNaM gRhyate, 'zilpam' anyathA'bhihitamiti, ko'rthaH ? -iha yadAcAryopadezajaM granthanibandhAdvopajAyate sAtizayaM karmApi tacchilpamucyate, tatra bhAravahanakRSivANijyAdi karma ghaTakAralohakArAdibhedaM ca zilpamiti gAthArthaH / sAmprataM karmasiddhaM sodAharaNamabhidhitsurAha ni. (929) jo savvakampakusalo jo vA jattha supariniGio hoi / sajjhagirisiddhaoviva sa kammasiddhatti vinao !! - vR 'yaH' kazcit sarvakarmakuzalo yo vA 'yatra' karmaNi supariniSThito bhavatyekasmintrapi sahyagirisiddhaka iva sa karmasiddhA iti vijJeyaH karmasiddho jJAtavya iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacchedam- koMkaNagadese egaMmi dugge sajjhassa bhaMDaM uruMbhei vilaetti ya, tANaM ca visame gurubhAravAhitti kAUNa rannA samANattaM, eesi maevi paMtho dAyavvo na puNa eehiM kassaiio ego siMdhavao purANo so paDibhajjUMto ciMtei tahiM jAmi jahiM kamme na esa jIvo bhajjai suhaM na viMdai, so tesiM milio, so gaMtukAmo bhAi, kuMdurukka paDibohiyallao siddhao bhAi-siddhiyaM dehi mamaM, jahA siddhayaM siddhayA gayA sajjhayaM soya tesiM mahattarao savvavaDuM bhAraM vahai, tena sAhUNaM maggo dinno, te ruTThA rAule kaheMti, te bhAMti amhaM rAyAvi maggaM dei bhAreNa dukkhAvijaMtANaM tA tumaM samaNassa rittassa tthikkassa maggaM desi ?, rannA bhaNiyaM duDu te kayaM mama ANA laMghiyatti, tena bhaNiyaM-deva ! tume gurubhAravAhittikAuNameyamANattaM ?, rannA AmaMti paDissuyaM tena bhaNiyaM jai evaM to so gurutarabhAravAhI, kahaM ? -jaM so avIsamaMto aTThArasasahassasIlaMganibbharaM bhAraM vahai, jo maevi voDhuM na pAriotti, dhammakahA ya'nena kayA, ho mahArAya ! 'vujjhati nAma bhArA te puNa vujjhati vIsamaMtehiM / sIlabharo voDhavvo jAvajjIvaM avissAma ||1|| rAyA paDibuddho, so ya saMvegaM gao, abbhuTTiotti, esa kammasiddhotti // sAmprataM zilpasiddhAM sodAharaNamevAbhidhAtukAma Aha ni. (930) jo savvasippakusalo jo vA jattha supariniTThio hoi / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.930] 359 kokAsavaDaIviva sAisao sippasiddho so // kRyaH kazcidanirdiSTasvarUpaH sarvazilpeSu kuzalaH sarvazilpakuzalaH, yo yatra vA supariniSThito bhavatyekasminnapi kokAzavarddhakivat sAtizayaH zilpasiddho'sau gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathanakAdavasayeH, taccedam-sopArae rahakArassa dAsIa baMbhaNeNa dAsaceDo jAo, so ya mUyabhAvena acchai mA najIhAmitti, rahakAro appaNo putte sikkhAvei, te maMdabuddhI na laeMti, dAseNa savvaM gahiyaM, rahakAro mao, rAyAe dAsassa savvaM dinnaM jaM tassa gharae sAraM / io ya ujenIe rAyA sAvago, tassa cattAri sAvagA-ego mahAnasio so raMdhei, jai ruccai jimiyamettaM jIrai, ahavA jAmeNaM bihiM tihiM cauhiM paMcahiM, jai ruccai na ceva jIrai, vidio abmaMgei, so tellassa kulavaM 2 sarIre pavesei, taM ceva nInei, tatio senaM raei, jai ruccai paDhame jAme vibujjhai ahavA bitie tatie cautthe, ahavA suvai ceva, cauttho sirighario, tAriso sirigharao kao jahA aigao na kiMci pecchai, ee guNA tesiM, so ya rAyA aputto niviNNagAmabhaugo pavvajovAyaM ciMteMto acchai / io ya pADaliputte nayare jiyasattU rAyA, so ya tassa nayariM rohei, etyaMtaraMmi ya tassa ranno puvakayakammapariNaivaseNa gADhaM sUlamuppannaM, tao'nena bhattaM paJcakkhAyaM, devaloyaM gao, nAgaragehi ya se nayarI dinnA, sAvayA saddAviyA pucchai-kiMkammayA ?, bhaMDArieNa pavesio, kiMcivi na pecchai, anneNa dAreNa darisiyaM, sejjAvAleNa erisA sejjA kayA jeNa muhutte muhutte uddei, sUeNa erisaM bhattaM kayaM jeNaM velaM velaM jemei, abbhaMgaeNa ekkao pAyAo tellaM na nIniyaM, jo mama sariso so nIneu, cattArivi pavvaiyA, so tena telleNa DajhaMto kAlao jAo, kAgavatro nAma jAyaM / io ya sopArae, dubmikkhaM jAyaM, so kokkAso ujjeNi gao, rAyANaM kiha jANAvemitti kavotehiM gaMdhasAliM avaharai, koTThAgAriehiM kahiyaM, maggieNa diTTho ANIo, rannA nAo, vittI dinA, tenAgAsagAmI khIliyApaoganimmAo garuDo kao, so ya rAyA tena kokkAseNa devIe ya sammaM taaNa garUDeNa nahamagge hiMDai, jo na namai taM bhaNai-ahaM AgAseNa AgaMtUNa mAremi, te savve ANAviyA, taM devi sesiAo devIo pucchaMti-jAe khIliyAe niyattai jaMtaM, egAe vaccaMtassa issAe niyattaNakhIliyA gahiyA, tao niyattaNavelAe nAyaM, na niyattai, tao uddAmaM gacchaMtassa kalige asilayAe paMkhA bhaggA, paMkhAvigalotti paDio, tao tassaMghAyaNAnimittaM uvagaraNaTThA kokAso nayaraM gao, tattha rahakAro rahaM nimmavei, egaM cakkaM nimmaviyaM egassa savvaM ghaDiyallayaM kiMci 2 navi, tA so tAni uvagaraNANi magai, tena bhaNiyaM-jAva gharAo Anemi, rAulo na labbhanti nikAleuM, so gao, imeNa taM saMghAiyaM, uddhAM kayaM jAi, aphiDiyaM niyartha pacchAomuhaM jAi, Thiyapi na paDai, iyarassa'ccayaM jAi, apphiDiyaM paDai, so Agao pecchai nimmAyaM, akkheveNa gaMtUNa ranno kahei, jahA-kokkAso Agaotti, jassa baleNaM kAgavaNNeNa savve rAyANo vasamANIyA, to gahio. tena hammaMteNa akkhAyaM, gahio saha devIe, bhattaM vAriyaM, nAgaraehiM ajasabhIehiM kAgapiMDI pavattyiA, kokkAso bhaNio-mama sayaputtassa sattabhUmayaM pAsAyaM karehi, mama ya maja, tano savvo rAyANae ANavessAmi, tena nimmio, kAgavaNNaputtassa lehaM pesiyaM, ehi jAva ahaM ee mAremi, to Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 Avazyaka mUlasUtram -1-1/1 tumaM mAyApittaM mamaMca moehiNNaputteNaM taM savvaM nayaraM gahiyaM, mAyApittaM kokAso ya moyaaviyaanni| esevaMviho sippasiddhotti / sAmprataM vidyAdisiddha pratipAdayannAdau tAvat svarUpameva pratipAdayatini. (931) itthI vijA'bhihiyA puriso maMtutti tavvisesoyaM / vijjA sasAhaNA vA sAhaNarahio a maMtutti // vR- strI vidyA'bhihitA puruSo mantra iti tadvizeSo'yaM, tatra 'viTa lAbhe' 'vida sattAyAM' vA, asya vidyeti bhavati, 'mantri guptabhASaNe' asya mantra iti bhavati, etaduktAM bhavati-yatra mantre devatA strI sA vidyA, ambAkuSmANDyAdi yatra tu devatA puruSaH sa mantraH, yathA vidyArAjaH, hariNegameSirityAdi, vidyA sasAdhanA vA sAdhanarahitazca mantra iti sAbarAdimantravaditi gaathaarthH| sAmprataM vidyAsiddhaM sanidarzanamupadarzayatrAhani. (932) vijANa cakkavaTTI vijJAsiddho sa jassa vegAvi / sijjhijja mahAvijA vijAsiddha'jakhauDuvva / / vR-'vidyAnAM' sarvAsAmadhipatiH-cakravartI 'vidyAsiddha' iti vidyAsu siddho vidyAsiddha iti, yasya vaikA'pi siddhyet 'mahAvidyA' mahApuruSadattAdirUpA sa vidyAsiddhaH, sAtizayatvAt, ka iva ?-AryakhapuTavaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-vijAsiddhA ajakhauDA AyariyA, tesiM ca bAlo mAiNijjo, tena tesiM pAsao vijA kannAhADiyA, vijAsiddhassa ya namokkAreNAvi kira vijJAo havaMti, so vijAcakkavaTTI taM mAiNejjaM bharukacche sAhusagAse ThaviUNa guDasatyaM nayaraM gao, tattha kira parivvAyao sAhUhiM vAe parAjio addhitIe kAlagao taMmi guDasatye Nayare vaDukarao vANamaMtaro jAo, tena tattha sAhUNo savve pAraddhA, tannimittaM ajakhauDA tattha gayA, tena gaMtUNa tassa kaNNesuuvahaNAo olaiyAo, devakulio Agao pecchai, gao, jaNaM ghettUNa Agao, jao jao ugghADijati tao tao ahiTThANaM, ranno kahiyaM, teNavi diTuM, kaTThalaTThIhiM pahao, so aMteure saMkAmei, mukko, paTThiyao, baDukarao anANiya vANamaMtarANi pacchao uphiDatANi bhamaMti, logo pAyapaDio vinavei-muyAhitti, tassa devakule mahAvissaMdA doni mahaimahAliyAo pAhANamaIo doNIo, tAo so vANamaMtarANi khaDakhaDAviMtANi pacchao hiMDaMti, jaNeNa vinavao, so vANamaMtarANi ya mukkANi, tAo doNIovi Arao ANittA chaDDiyANi, jo mama sariso ANehititti mukkAo / so ya se bhAiNijjo AhAragehIe bharuyakacche tacaNio jAo, tassa vijApahAveNa pattANi AgAseNaM uvasagANaM gharesu bhariyANi eMti, logo bahuo tammuho jAo, saMgheNa ajakhauDANa pesiyaM, AgaA, akkhAyaM erisI akiriyA udvitatti, tesiM kapparANaM aggato mattao so tena vatyeNa ucchAiyao jAi, ToppariyA gayA, savvapavare AsaNe ThiyA, annattha kayAi ei, bhariyA 2 AgayA, AyariehiM aMtarA AgAse pahANo Thavio, savvANi bhiNNANi, so cellao bhIo naTTho, AyariyA tattha AgayA, taccaNiyA bhaNaMti-ehi buddhassa pAe paDihitti, AyariyA bhaNaMti-ehi puttA ! suddhodaNasuyA baMda mama, buddho niggao, pAesu paDio, tattha thUmo dAre, so'vi bhaNio-ehi pAehiM paDAhitti paDio, uddhehitti bhaNio addhoNao Thio, evaM ceva acchahitti bhaNio TThio pAsallio, niyaMThaNAmio nAmeNa so jaao| Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 adhyayanaM-1 - [ni.932] esa evaMviho viz2Asiddhotti / sAmprataM mantrasiddhaM sanidarzanamevopadarzayatini. (933) sAhINasavvamaMto bahumaMto vA pahANamaMto vA / neo samaMtasiddho khaMbhAgarisubba sAisao / / vR- svAdhInasarvamantrI vA mantreSu siddho mantrasiddhaH, pradhAnamantrI veti pradhAnaikamantro veti jJeyaH, sa mantrasiddhaH, ka iva?-stambhAkarSavat sAtizaya iti gaathaakssraarthH|| bhAvArthaH kathAnakAdavasayeH, taccedam-egaMmi nayare ukkiTThasarIrA rannA visayalolueNa saMyaI gahiyA, saMghasamavAe egena maMtasiddheNa rAyaMgaNe khaMbhA acchaMti te abhimaMtiyA, AgAseNaM uppAiyA khaDakhaDiMti, pAsAyakhaMbhAvi caliyA, bhIeNa mukkA, saMgho khAmio / esevaMviho maMtasiddhotti bhaNNai // sAmprataM saddaSTAntaM yogasiddhaM pratipipAdayiSurAhani. (934) sabvevi davvajogA paramaccherayaphalA'havego'vi / jasseha hunja siddho sa jogasiddho jahA samio // vR- 'sarve'pi' kAtsyena dravyayogAH 'paramAzcaryaphalAH' paramAdbhutakAryAH, athavaiko'pi yasyeha bhavet siddhaH sa yogAsiddhaH, yogeSu yoge vA siddho yogasiddha iti, sAtizaya eva, (yathA) samitA iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakagamyaH, taccedam-AbhIravisae kaNhA(NNA)e benAe ya naIe aMtare tAvasA parivasaMti, tatthego pAdugAleveNaM pANiye cakkamaMto bhamai iti jAi ya, logo AuTTo, saTTA hIlijaMti, ajjasamiyA vairasAmissa mAulagA viharaMtA AgayA, saDDA uvaviyA akirayitti, AyariyA necchaMti, bhaNaMti-asro ! kinna ThAha ?, esa jogeNa keNavi makkhei, tehiM aTThApayaM laddhaM, ANIo, amhe'vi dAnaM demutti, aha so sAvago bhaNai-bhagavaM ! pAyA dhovaMtu, amhevi anuggahiyA homo anicchaMtassa pAyA pAugAo ya dhoyAo, gao pANie nibbuDDo, ukkiTThI kayA, evaM DaMbhaehiM logo khajjaitti, AyariyA niggayA, jogaM pakkhittA NaI bhaNiyA- he viyanne ! taTA dehi ehi puttA ! parimaM kUlaM jAmi, dovi taDA miliyA, gayA, te tAvasA pavvaiyA babhaddIvagavatthavvA babhadIvagA jAyA / esa evaMviho jogasiddhotti / / adhunA''gamArthasiddhau pratipAdayatini. (935) Agamasiddho savvaMpArao goamubba guNarAsI / paurattho atthaparo va mammaNo atthasiddhatti // vR-AgamasiddhAH 'sarvAGgapAragaH' dvAdazAGgaviditabhAvaH, ayaM ca mahAtizayavAniti, yata uktaM 'saMkhAie u bhave sAii jaM vA paro u pucchinnA / na ya NaM anAisesI viyANaI esa chaumattho / ' ityAdi, ayaM ca gautama iva guNarAziriti / atra ca bhUyAMsi sAtizayaceSTitA-nyudAharaNAnIti, tathA 'pracarArthaH' prabhUtArthaH arthaparo vA, taniSTha ityarthaH, arthasiddha iti tadatizayayogAdeva, mammaNavaditi gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam tatthAgamasiddho kira sayaMbhuramaNe'vi macchagAIyA / jaM ciTThati sa bhagavaM uvautto jANaI tayaMpi // 1 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 asthasiddho puNa rAyagihe nayare mammaNotti, tena mahayA kileseNa aibahugaM daviNajAyaM meliyaM, so taM na khAyai na pibai, pAsAuvariM ca'nena anegakoDinimmAyagabmasAro kaMcaNamao divvarayaNapajjatto varaghairasiMgo mahaMto ego baladdo kArAvio, vIo ya ADhatto, so'vi bahunimmAo etthaMtaraMmi vAsAratte tassa nimmAvaNanimittaM so kacchoTTagabiijjo naIpUrAo kaTThavirUDhago kaTThANi ya uttArei / io ya rAyA devIe saha oloyaNagao acchai, so tahAviho aIva karuNAlaMbaNabhUo devIe diTTho, tao tIe sAmarisaM bhaNiyaM saccaM suvvai eyaM mehanaisamA havaMti rAyANo / bhariyAI bhareMti daDhaM rittaM jatteNa vajei // 1 // rannA bhaNiyaM-kiha vA?, tIe bhaNiyaM-jaM esa damago kilissai, rannA saddAvio bhaNio ya-kiM kilissasi?, tena bhaNiyaM-baladdasaMghADago me na pUrijjai, rannA bhaNiya-baladasayaM geNha, tena bhaNiyaM-na me tehiM kajjaM, tasseva bitija pUreha, keriso sotti gharaM neUNa darisio, rannA bhaNiyaM-savvabhaMDAreNavi na pUrijjai imo, tA ettigassa vibhavassa alaM te tiNhAetti, tena bhaNiyaM-jAveso na pUrio tAva me na suhaM, Araddho ya uvAo pesiyANi disAsu bhaMDANi ADhattAo kisIo ADhattANi gayaturayasaMDaposaNANi, rannA bhaNiyaM-jai evaM tA kiM thevassa kae kilissasi ?, tena maNiyaM-kilesasahaM me sarIraM vAvAraMtaraM ceyANi natthi mahagyANi ya vAsAratte dArugANitti nilvahiyavvA ya paiNNatti ao karemitti, rannA bhaNiyaM-pujaMtu te maNorahA, tumaM ceva bitijagaM pUriuM samatyo na puNa ahaMti niggao, tena kAleNa pUrio / esa evaMviho asthasiddhotti / / sAmprataM yAtrAdisiddhapratipAdanAyA''hani. (936) jo niccasiddhajatto laddhavaro jo va tuMDiyAivva / so kira jattAsiddho'bhippAo buddhipajAo / yo nityasiddhayAtraH, kimuktaM bhavati ?-sthalajalacAripatheSu sadaivAvisaMvAditayAtra iti, labdhavaro yo vA tuNDikAdivat, sa kila yAtrAsiddha iti / uttaradvArAnusambandhanAyA'haabhiprAyaH buddhiAparyAya iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvAkhyAnagocaraH, taccedam-paDhamaM tAva jo kira bArasa vArAo samuI oggAhittA kayako Agacchai so jattAsiddho, taM anne'vi jantagA jattAsiddhinimittaM pecchaMti / eromi ya gAme tuMDigo vANiyago, tassa sayasahassavArAo vahaNaM phaTTa, tahAvi na bhajjai, maNai ya-jale naTuM jale ceva labbhai, sayaNAiehiMpi dijjamANaM necchai, puNo puNo taM taM maMDaM gahAya gacchai, nicchaeNa se devayA pasanA, khaddhaM khaddhaM davvaM dinnaM, bhaNio ya-annapi kiM te karemi?, tena bhaNiyaM-jo mama nAmeNa samudde ogAhai so aviyatro eu, tahatti paDisuyaM, evesa jattAsiddho / anne bhaNaMti-kira nijAmagassa vAsullao samudde paDio, so tassa kae samuI ullaMciumADhatto, tao aniviNNassa devayAe varo dinnoti / / kRtaM prasaGgena, sAmpratamabhiprAyasiddha pratipAdayannAhani. (937) viulA vimalA suhumA jassa maI jo cauvihAe vA / buddhIe saMpanno sa buddhisiddho imA sA ya / / vR- 'vipulA' vistAravatI ekapadenAnekapadAnusAriNI 'vimalA' saMzayaviparyayAnadhya Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.937] 363 vasAyamalarahitA 'sUkSmA' atyantaduHkhAvabodhasUkSmavyavahitArthaparicchedasamarthA yasya matiH' iti yasyaivaMbhUtA buddhiH sa buddhisiddha iti, yazcaturvidhayA vA autpattikyAdibhedabhinnayA buddhyA sampannaH sa buddhisiddho vartate, iyaM ca sA caturvidhA buddhiriti gAthArthaH // ni. (938) uppattio 1 veNaiA 2, kamiyA 3 pAriNAmiA 4 / buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA novlbme|| vR-utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha-kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyaM, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdharaNa iti na vivakSyate, na cAnyachAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti 1, vinayaH-guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstapradhAnA vA vaiyanikI 2, anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM, kAdAcitkaM vA karma zilpaM nityavyApAraH, 'karmajA' iti karmaNo jAtA karmajA 3, pariH-samantAnamanaM pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparAbalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstapradhAna vA pAriNAmikI 4, budhyate'nayeti-buddhiH-matirityarthaH, sA ca caturvidhoktA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti?, yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasattvAditi gAthArthaH / / autpattikyA lakSaNaM pratipAdayatrAhani. (932) pubamadiTTamassuamaveia takkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogiNi buddhI uppattiA nAma / / dR- 'pUrvama' iti buddhyutpAdAt prAk svayamaSTo'nyatazcAzrutaH 'avedita' manasA'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddhaH-yathAvasthitaH gRhItaH-avadhAritaH arthaH-abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM prayojanam, avyAhataM ca tatphalaM ca avyAhataphalaM yogo'syA astIti yoginI avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti-avyAhataphalayogA, avyAhataphalena yogo yasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAmeti gAthArthaH // sAmprataM vineyajanAnugrahAyAsyA eva svarUpapratipAdanArthamudAharaNAni pratipAdayatrAha-- ni. (940)bharahasila 1paNia 2 rukhe3 khuDDaga 4 paDa 5 saraDa 6 kAga 7 uccAre 81 gaya 9 ghayaNa 10 gola 11 khaMbhe 12, khaDDaga 13 maggitthi 14 pai 15 putte 16 / ni. (941)bharahasila 1 miMDha 2 kukkuDa 3 tila 4 vAlua5 hatyi 6 agaDa 7 vanasaMDe 01 pAyasa 9 aiA 10 patte 11 khADahilA 12 paMcapiaro a13|| ni. (942)mahusitya 17 muddi 18 aMke 19 a nANae 20 bhikkhu 21 ceddgnihaanne| sikkhA ya 23 atthasatthe 24 icchA ya mahaM 25 sayasahasse 26 // vR- AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-ujenIe nayarIe Asanno gAmo naDANaM, tatthegassa naDassa bhanjA mayA, tassa ya putto Daharao, tena annA AnIyA, sA tassa dAragassa na vaTTai, tena dAraeNa bhaNiyaM-mama laTuM na vaTTasi, tahA te karemi jahA me pAesu paDisitta, tena ratti piyA sahasA bhaNio-esa goho esa gohotti, tena nArya-mama mahilA vinaTThatti siDhilo rAgo jAo, sA bhaNai-mA puttA ! evaM karehi, so bhaNai-mama laTuM na vaTTasi, bhaNai-vaTTIhAmi, tA laTTha karemi, sA vaTTiumAraddhA, atrayA chAhIe ceva esa goho esa gohotti Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 bhaNittA kahiMti puTTho ya chAhiM daMsei, tao se piyA lajio, so'vi evaM vihotti tIse ghanarAgo jAo, so'vi visabhIo piyAe samaM jemei / annayA piyareNa samaM ujeni gao, diTThA NanayarI, niggayA piyAputtA, piyA se puNo'vi aigao Thaviyagassa kassai, sovi sippANaIe puliNe ujjenInayarI Alihai, tena nayarI sacaccarA lihiyA, tao rAyA ei, rAyA vArio, bhaNai-mA rAulagharassa majjheNa jAhi, tena kouhalleNa pucchio-sacaccarA kahiyA, kahiM vasasi ?, gAmetti, piyA se Agao / rAiNo ya egUnagANi paMcamaMtisayANi, ekaM maggai, jo ya savvappahANo hojatti, tassa parikkhaNanimittaM taM gAma bhaNAvei, jahA-tujhaM gAmassa bahiyA mahallI silA tIe maMDavaM kareha, te addaNNA, so dArao rohao chuhAio, piyA se acchai gAmeNa sama, osUre Agao royai-amhe chuhAiyA acchAmo, so bhaNaisuhio'si, kiha ?, kahiyaM, bhaNai-vIsatthA acchaha, heTThao khaNaha khaMbhe deha thovaM thovaM bhUmI kayA, tao uvalevaNakaovayAre maMDave kae ranno niveiyaM, keNa kayaM ?, rohaeNa bharahadAraeNaM / esA eyassa uppattiyA buddhI eva savvesu joejjA / tao tesiM rannA meDhao pesio, bhaNiyA ya-esa pakkheNa ettio ceva paccappiNeyavyo na dubbbhalayaro nAvi baligayasetti, tehiM bharaho pucchio-tena vizveNa samaM baMdhAvio javasaM dinnaM, taM caraMtassa na hAyai balaM virUvaM ca pecchaMtassa bhaeNa na vahai / evaM kukkuDao adAeNa samaM jujjhvio| tilasamaM tellaM dAyavvaMti tilA addAeNa maviyA / vAlugAvarahao-paDicchaMdaM deha / hathimi junnahatthI gAme chUDho, hatthI appAuo marihititti appio mautti na niveiyavvaM, divasadevasiyA ya se pauttI dAyavvatti, adAnevi niggaho, so mao, te addannA, bharahasuyavayaNeNa niveiyaM jahA-so aJja hatthI na uDei na nisIyai na AhArei na nIhArei na Usasai na nIsasai evamAI, rannA bhaNiyaM-kiM mao?, tubbe bhaNahatti / agaDe Arannao AgaMtu na tIrai nAgaraM deha / vanasaMDe puvvaM pAsaM gao gAmo / paramAnaM karIsaoNhAe palAluNhAe ytti| tao rannA evaM parikkhiUNa pacchA samAiTe, jahA teNeva dAraeNAgaMtavvaM, taM puNa na sukkapakkhe na kaNhapakkhe na rAiMna divase na chAyAe na uNheNaM na chatteNaM na AgAseNaM na pAehiM na jANeNaM na patheNaM na uppaheNaM na bahAeNaM na malineNaMti, tao tassa niveiyaM, pacchA aMgohaliM kAUNa cakkamajjhabhUmIe eDagArUDho cAlaNInimiuttimaMgo, anno bhaNaMti-sagaDalaTTaNIpaesabaddhao chAiyapaDageNaM saMjhAsamayaMmi amAvAsAe saMdhIe Agao nariMdapAsaM, rannA pUio, Asanno ya so Thio, paDhamajAmavibuddheNa ya rannA saddAvio, bhaNio ya-sutto ? jaggasi ?, bhaNaisAmi ! jaggAmi, kiM ciMtesi ?, bhaNai-asotthapattANaM kiM daMDo mahallo uyAhu se sihatti ? rannA ciMtiyaM-sAhu, evaM pacchA pucchio bhaNai-dovi samANi, evaM bIyajAme chagaliyAo leDiyAovAeNa, tatie khADahillAe jattiyA paMDarArehA tattiyA kAlagA jattiyaM pucchaM taddahamittaM sarIraM, cautthe jAme saddAvio vAyaM na dei, tena kaMbiyAe chikko, uDhio, rAyA bhaNaijaggasi suyasi ?, bhaNai-jaggAmi, kiM karesi?, ciMtemi, kiM ?, kahahiM si jAo, kaihiM?, paMcahi, keNa keNa?, rannA vesamaNeNaM caMDAleNaM rayaeNaM vicchueNaM, mAyAe nibaMdheNa pucchie kahiyaM, so pucchiAo bhaNai-yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi to naJjasi jahA rAyaputtotti, vesamaNo Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1- ni.942] 365 dAneNaM, roseNaM caMDAlo, savvassaharaNeNaM rayao, jaM ca vIsatyasuttaMpi kaMbiyAe uTTavesi tena vicchuotti, tuTTho rAyA, savvesi uvariM Thavio, bhogA ya se dinnA / eyassa uppattyiA buddhitti| paNiyae dohiM paNiyagaM baddhaM, ego bhaNai-jo eyAo lomasiyAo khAi tassa tumaM kiM karesi ?, iyaro bhaNai-jo nayaradAreNa moyago na nIti taM demi, tena cakkhiya cakkhiya sabbAo mukkAo, jio maggai, iyaro rUvagaM dei, so necchai, doni ya jAva saeNa'vi na tUsai, tena jUyArA olaggiyA, dinA buddhI, egaM pubviyAvaNe moyagaM gahAya iMdakhIle Thavehi pacchA bhaNejAsi-niggacchA bho moyagA ! nigaccha, so na nigacchihiti, tahA kayaM paDijio so / esA jUikarANamuSpattiyA buddhI / / rukkho phalANi makkar3A na deMti, pAhANehiM hayA ambayA dinnA, esAvi leTugaghettayANamuppattiyatti // khuDDage paseNaI rAyA suo se seNio rAyalakkhaNasaMpuNNo, tassa kiMcivi na dei mA mArijihitti, addhitIe niggao betrAyaDamAgao kaivayasahAo, khINavibhavasehissa vIhIe uvaviho, tassa ya tappuNNapaccayaM taddivasaM vAsadeya-bhaMDANaM vikkao jAo khaddhaM khaddhaM viDhataM, anne bhaNaMti-seTTiNA rayaNAyaro sumiNami gharamAgao niyakaNNaM pariNetago diTTho, tao'nena ciMtiyaM-eIe pasAeNa mahaI vibhUI bhavissati, pacchA so vIhIe uvaviThTho, tena tamanannasarisAe AgaIe daddUNa ciMtiyaM eso so rayaNAyaro bhavissai, tappahAveNa yANeNa milakkhuhatthAo aNagghejjA rayaNA pattA, pacchA pucchiokassa tubbhe pAhuNagA?, tena bhaNiyaMtujhaMti, gharaM nIo, kAleNa dhUyA se dinnA, bhoge bhuMjai, kAleNa ya naMdAe sumiNami dhavalagayapAsaNaM, AvaNNasattA jAyA, pacchA rannA se uTTavAmA visajjiyA, sigdhaM ehitti, Apucchai, amhe rAyagihe paMDarakuDDagA pasiddhA govAlA, jai kajaM ehiti, gao, tIe dohalao devalogacuyagabmAnubhAveNa varahatyikhaMdhagayA abhayaM suNejjAmitti, seTThI davvaM gahAya ranno uvaDio, rAyANaeNa gahiyaM, ugghosAviyaM ca, jAo, abhayao nAmaM kayaM, pucchai-mama piyA kahiMti?, kahiyaM tIe, tattha vaccAmotti satyeNa samaM vacaMti, rAyagihassa bahiyA ThiyANi, gavesao gao, rAyA maMtI maggai, kUve khuDU (khuMDa) gaM pADiyaM, jo geNhai hatyeNa taDe saMto tassa rAyA vittiM dei, abhaeNa diTuM, chANeNa AhayaM, sukke pANiyaM mukkaM, taDe saMtaeNa gahiyaM, rAyAe samIvaM gao, pucchio-ko tumaM?, bhaNai-tujjha putto, kiha va kiM vA ?, savvaM parikahiyaM, tuTThoucchaMge kao, mAyA pavesijhaMtI maMDeI, vAriyA, amacco jAo, esA etassa uppattiyA buddhI // paDe-do janA vhAyaMti, egassa daDho egassa juno, jutraitto daDhaM gahAya paTTio, iyaro maggei, na dei, rAule vavahAro, mahilAo kattAviyAo, dinno jassa so, anne bhaNaMtisIsANi olihiyANi, egassa unnAmao egassa sottio / kAraNiyANamuppattyiA buddhI / saraDo-sanaM vosiraMtassa saraDANa bhaMDatANa ego tassa ahiTThANassa heTThA vilaM eviTTho puMcheNa ya chikko, gharaM gao, addhiIMe dubbalo jAo, vijo pucchio, jai sayaM deha, ghaDae saraDo chuDho lakhAe vilipittA. vireyaNaM dinnaM, vosiriyaM, laTTo hao, venassa uppattiyA buddhI / / bitio saraDo-bhikkhuNA khuDago pucchioesa kiM sIsaM cAlei ?, so bhaNai-kiM bhikkhU . bhikSuNI kA ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI / / kAge-taccaNNieNa cellao pucchio-arahaMtA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 savvaNNU ?, bADhaM, kettiyA ihaM kAkA ?, 2 - Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/1 'saTThi kAkasahassAI jAI benAyaDe parivasaMti / jaha UnagA pavasiyA amahiyA pAhuNA AyA || 1 // khuDDagassa uppattiyA buddhI || bitio-vANiyao nirhimi diTTho mahilaM parikkhai-rahassaM dharei na vatti, so bhaNai-paMDurao mama kAko ahiTThANaM paviTTho, tAe sahajjiyANa kahiyaM, jAva rAyAe suyaM, pucchio, kahiyaM, rannA se mukkaMmaMtI ya niutto, eyassa uppattiyA buddhI / / tatio -vinaM vikkhara kAo, bhAgavao khuDDagaM pucchai-kiM kAgo vikkharai ?, so bhagai-esa ciMtetikiM ettha vihU asthi sthitti ?, khuDDagassa uppattiyA buddhI || uccAre-dhijjAiyassa bhajjA taruNI gAmaMtaraM nijamANI dhutteNa samaM saMpalaggA, gAme vavahAro, vibhattANi puchiyANi AhAra, vireyaNaM dinnaM, tilamoyagA, iyaro dhADio, kAraNiyANa uppattiyA buddhI // gae- basaMtapure rAyAmaMti maggai, pAyao laMbio-jo hatyi mahaimahAlayaM tolei tassa ya saya sahassaM demi, so egeNaM nAvAe choDhuM atthagdhe jale dhario jeNa chiddeNa tIse nAvAe pANiyaM tattha rehA kaDDiyA, uttArio hatthI, kaTTapAhANAiNA bhariyA nAvA jAva rekhA, uttAreuM toliyANi, pUjio maMtI kao, eyassa uppattiyA buddhI / anne bhaNati gAvimaggo silAe naTTo, peDhe (poTTa) paDieNa nINio, eyassa uppattiyA buddhI / / ghayaNo-bhaMDo savvarahassio, rAyA devIe guNe laei nirAmayatti, so bhaNai na bhavaiti, kiha ?, jayA puSpANi kesarANi vA Dhoei, taM tahatti vinnAsiyaM, nAe hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, nivvisao ANatto, uvAhaNANaM bhAreNaM uvaDio, uDDAhabhIyAe ruddho, ghayaNassa uppattiyA buddhI / golago nakkaM paviTTho, salAgAe tAvettA jaumao kaDDio, kahUMtassa umpattiyA buddhI // khaMbhe -rAyA maMtiM gavesa, pAyao laMbio, khaMbho taDAgamajjhe, jo taDe saMtao baMdhai tassa sayasahassaM dijai, taDe khIlagaM baMdhiUNa parivaDheNa baddho jio, maMtI kao, eyassa uppattiyA buddhI || khuDDae -parivvAiyA bhaNai-jo jaM karei taM marUkAyavvaM kusalakammaM, khuDDago bhikkhaTTiyao suNei, paDahao vArio, gao rAulaM, diTTho, sA bhaNai-kao gilAmi ?, tena sAgAriya dAiyaM, jiyA, kAiyAe ya paumaM lihiyaM, sA na tarai, jiyA, khuDDagassa uppattityA buddhI // africa - ego bhagAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccai, sA sarIraciMtAe uinnA, tIse rUveNa vANamaMtarI vilaggA, iyarI pacchA AgayA raDai, vavahAro, hattho dUraM pasArio, NAyaM vaMtaritti, kAraNiyANamuppattiyatti // magge mUladevo kaMDario ya paMthe vAMti, io ego puriso samahilo diTTho, kaMDario tIse rUveNa mucchio, mUladeveNa bhaNiyaM ahaM te ghaDemi, tao mUladevo taM egaMmi vaNanije ThaviUNa paMthe acchai, jAva so puriso samahilo Agao, mUladeveNa bhaNioettha mama mahilA pasavai, eyaM mahilaM visajehi, tena visijjayA, sA tena samaM acchiUNa AgayA AgaMtUNa ya tatto paDayaM ghettUNa mUladevassa dhUttI bhaNai hasaMtI-piyaM khuNe dArao jAo, dohavi upattiyA || itti donhaM bhAugANa egA bhajjA, loge koDuM doNhavi samA, rAyAe suyaM paraM vimhayaM gao, amaJco bhai-kao evaM hoti ?, avassa viseso atthi, tena tIse mahilAe ho dino jahA- eehiM dohivi gAmaM gaMtavvaM, ego puvveNa avaro avareNa, taddivasaM Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.942] 367 ceva AgaMtavya, tAe mahilAe ego puvveNa pesio, ego avareNa jo vesso, tassa puvveNa etassavi jaMtassavi niDAle sUro, evaM NAyaM, asaddahaMtesu puNo'vi paTTaviUNa samagaM purisA se pesiyA, te bhaNaMti-te daDhaM apaDugA, eso maMdasaMghayaNotti bhaNiyaM, taM ceva pavaNNA, pacchA uvagayaM, maMtissa uppattiyA buddhI / / pute-ego vaNiyago dohi bhajAhi samaM annarajaM gao, tattha mao, tassa egAe bhajAe putto, so visesaM na jANai, egA bhaNai-mama putto, biiyA bhaNai-mama, vavahAro na chijjai, amacco bhaNai-davvaM viriviUNa dAragaM dobhAge kareha karakayeNa, mAyA bhaNai-etIse putto mA mArijau, dinno tIse ceva, maMtissa uppattiyA buddhI || mahasitthe-sityagaro, kolagiNI umAmiyA, tIe ya jAlIe nihuvaNaTTiyAe uvariM bhAmaraM paDuppAiyaM, pacchA bhattAro kiNaMto vArio-mA kiNihisi, ahaM te bhAmaraM daMsemi, gayANi jAliM, na dIsai, tao taMtuvAyaputtIe teneva vihiNA ThAiUNa darisiyaM, nAyA ya'nena jahA-ubbhAmiyatti, kahamanaheyamevaM bhavaitti, tassa uppattyiA buddhI / ___ muddiyA-purohio nikkhevara ghettUNa annesiM dei, annayA damaeNa ThaviyaM, paDiAgayassa na dei, pisAo jAo, amacco vihIe jAi, bhaNai-dehi bho purohiyA ! taM mama sahassaMti, tassa kivA jAyA, ranno kahiyaM, rAiNA purohio bhaNio-dehi, bhaNai-na demI, na geNhAmi, rannA damago savvaM sapaccayaM divasamuhattaThavaNapAsaparivattimAi pucchio, anayA jUyaM ramai rAyAe samaM, nAmamuddAgahaNaM, rAyAe alakkhaM gahAya manussassa hatthe dinnA, amugaMmi kAle sAhasso naulago damageNa Thavio taM dehi, imaM abhinnANaM, dino Anio, annesiM naulagANaM majjhe kao, saddAvio, paJcabhinnAo, purohiyassa jibmA chinnA, ranno uppatiyA buddhI / / aMketaheva egeNa nikkhitte laMcheUNa ussIvettA kUDarUvagANa bhario taheva sivviyaM, Agayassa allibio, sA muddA ugghADiyA, kUDarUvagA, vavahAro, pucchio-kittiyaM?, sahassaM, gaNeUNa gaMThI taDio, tao na tIrai sibbeuNa, kAraNigANamuppattiyA buddhI // nANae-taheva nikkhevao paNA chUDhA, Agayassa naulao dinno, paNe pucchA, rAule vavahAro, kAlo ko Asi ?, amugo, ahuNottaNA paNA, so cirANao kAlo, iMDio, kaarnnigaannmuppttiyaa|| bhikkhuMmitaheva nikkhevao, so na dei, jUtikarA olaggiyA, tehiM pucchieNa ya sabmAvo kahio, te rattapaDaveseNa bhikkhusagAsaM gayA suvaNNassakhoDIo gahAya, amhe vaccAmo ceiyavaMdagA, imaM acchau, so ya puvvaM bhaNio, eyaMmi aMtare AgaeNaM maggiyaM, tIe lolayAe dinna, anneviyaM bhikkhaMtagA etAe maMjUsAe kajihitti niggayA, jUikArANamuppattiyA buddhI // __ ceDagaNihANe-do mittA, tehiM nihANagaM diTuM, kalle sunakkhatte nehAmo, egena hariUNa iMgAlA chUDhA, vIyadivase iMgAlA pecchai, so dhutto bhaNai-aho maMdapunnA amhe kiha tA iMgAlA jAyA ?, tena nAyaM,sa hiyayaM na darisei, tassa paDimaM karei, do makkaDe laei, tassa uvari bhattaM dei, te chuhAiyA taM paDimaM caDaMti / annayA bhoyaNaM saJjiya dAragoNIyA, saMgoviyA na dei, bhaNaimakkaDA jAyA, Agao, tattha leppaNaTThANe ThAvio, makkaDagA mukkA, kilikiliMtA vilaggA, bhaNio-ee te tava puttA, so bhaNai-kahaM dAragA makkaDA bhavaMti ?, so bhaNai-jahA dinArA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 iMgAlA jAyA tahA dAragAvi, evaM nAe dinno bhAgo, eyassa uppattiyA buddhI / sikkhAsatthe dhanubbeo, taMmi ego kulaputtago dhanuvveyakusalo, so ya kahipi hiMDato egatatha Isaraputtae sikhAvei, davvaM vidvattaM, tesipi timissayAveei-bahugaM davvaM dina, jaiyA jAhi taiyA mArijihititti, gehAo ya nIsaraNaM keNavi uvAeNa na deti, tena nAyaM, saMcAriyaM sannAyagANaM jahA ahaM rattiM chANapiMDae NaIe chubhissAmi, te laejaha, tena golagA davveNa samaM vAliyA, esA amhaM vihitti tihipavvaNIsu tehiM dAraehiM samaM naIe chUhai, evaM nibvAheUNa naTTho, eyassa uppattiyA / / atthasatthe-ego putto do savattiNIo, vavahAro na chijjai, devIe bhaNiyaM-mama putto jAhiti, so eyassa asogapAyavassa heTThA Thio vavahAraM chiMdihiti, tAva dovi aviseseNa khAha pivatti, jIse na putto sA ciMtei-ettio tAva kAlo laddho, pacchA na yANAmo kiM bhavissaitti paDissuyaM, devIe nAyaM-na esA puttamAyatti, devIe uppattiyA // icchAe-ego bhattAro mao, vaDippauttaM na uggamai, tIe patimitto bhaNio-uggamehi, so bhaNai-jai mama vibhAgaM dehi, tIe bhaNiyaM-jaM icchasi taM mama mAgaM dejAsi, tena uggameuM tIse tucchayaM dei; sA necchai; vavahAro, ANAviyaM, do puMjA kayA, kayaraM tuma icchasi ?, mahaMtaM rAsiM bhaNai, bhaNio-eyaM ceva dehitti, davAvio, kAraNayiANamuppattiyA // ___ sayasahasse-ego paribhaTThao, tassa sayasahasso khoro, so bhaNai-jo mamaM apuvvaM suNAvei tassa eyaM demi, tattha siddhaputteNa suyaM, tena bhaNNai tujjha piyA majjha piuNo dhArei anUnayaM sayasahassaM / __jai suyapuvvaM dijau aha na suyaM khoragaM dehi // 1 // jio, siddhaputtassa uppattiyatti gAthAtrayArthaH / / uktautpattikI, adhunA vainayikyA lakSaNaM pratipAdayannAhani. (943) bharanittharaNasamatthA tivaggasuthasthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI vinayasamutthA havai buddhI / vR. ihAtiguru kAryaM durnirvahatvAdbhara iva bharaH, tannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthA, trayo vargAH trivargamiti lokarUDherdhamArthakAmAH, tadarjanaparopAyapratipAdananibandhanaM sUtraM tadanvAkhyAnaM tadarthaHpeyAlaM-pramANaM sAraH,trivargasUtrArthayorgRhItaM pramANaM-sAro yayA sA tathAvidhA, athavA trivargaH-trailokyam / / Aha-nandhadhyayane'zrutanistA''bhinibona hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate, iha prAyovRttimaGgIkRtyAzrutanisRtatvamuktam, ataH svalpazrutanisRtabhAve'pyadoSa iti / 'ubhayalokaphalavatI aihikAmuSkikaphalavatI vinayasamutthA' vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // asyA eva vineyajanAnugrahArdhamudAharaNaiH svarUpamupadarzayannAhani. (944)nimitte 1 atthasatthe 2 alehe 3 gaNie a4 kUva 5 asse a6| gaddaha 7 lakkhaNa 8 gaMThI 9 agae 10 gaNiA ya rahio a 11 // ni. (945) sIA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kaMcassa 12 // nivvodae a 13 goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo 14 / / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.945 vR-gAthAdvayArthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-tatya nimittetti, egassa siddhaputtassa do sIsagA nimittaM sikkhiyA, annayA vaccaMti, tehiM hatthipAyA diTThA, ego bhaNai-hasthiNiyAe pAyA,kahaM ?, kAieNa, sA ya hatyiNI kANa, ahaM ?, egapAseNa taNAI khAiyAI, tena kAieNeva nAyaM jahA itthI puriso ya vilaggANi, sA ya gumviNitti, kahaM ?, hatthANi thaMbhettA uTThiyA, dArago se bhavissai, jeNa dakkhiNo pAo garuo, rattapottA, jeNa rattA dasiyA rukkhe laggA naItIre egAe vuddIe putto pavisiyao, tassAgamaNaM puchiyA, tIse ya ghaDao bhinno, tatthego bhaNai-tajAeNa ya tajjAyaM' silogo maotti pariNAmei, bitio bhaNai-jAhi vuDhe ! so ghare Agao,sA gayA,dihro puvvAgao, juvalagaM rUvage ya gahAya AgayA,sakkArio, bitio Apucchai-sabbhAvaM mama na kahesi, tena pucchiyA, tehiM jahAbhUyaM parikahiyaM, ego bhaNai-vivattI maraNaM, ego bhUmIo uDio so bhUmIe ceva milio, evaM sovi dArao, bhaNiyaM ca__ 'tajAeNa ya tajAyaM' silogo, guruNA bhaNiyaM-ko mama doso ?, na tumaM sammaM pariNAmesi, egassa veNaigI buddhI // atthasatthe-kappao dahikuMDagaucchukalAvao ya, egassa veNagI / / lehe jahA-aTThArasalivijANago, evaM gaNievi / anne bhaNaMti-kumAra vaTTehi ramantA akkharANi sikkhAviyA gaNiyaM ca, esA'veyassa veNaigI / kUve-khAyajANaeNa bhaNiyaM jahA-erre pANiyaMti, tehiM khayaM, taM volINaM, tassa kahiyaM, pAse AhaNahatti bhaNiyA, ghosagasaddeNaM jalamuddhAiyaM, eyassa veNaigI // Aso-AsavANiyagA bAravaI gayA, savve kumArA thulle vaDe ya geNhaMti, vAsudeveNa dubbalao lakavaNajutto jo so gahio, kajanivvAhI aNageAsAvaho ya jAo, vAsudevassa veNaigI / / gaddabhe-rAyA taruNappio, soodhAio, aDavIe tisAe pIDio khaMdhAro, dheraM pucchai, ghosAviyaM, egeNa piibhatteNANIo, tena kahiyaM-gaddabhANaM usiMghaNA, tassa sirApAsaNaM, anne bhaNati-usiMghaNAe ceva jalAsayagamaNaM, therassa veNaigI / / lakkhaNepArasavisae Asarakhao, dhIyAetassa samaM saMsaggI, tIe bhaNio-vIsatthANaM ghoDANaM camma pahANANa bhareUNa rukkhAo muyAhi, tattha jo na uttassai taM laehi, paDahayaM ca vAehi, bunjhAvehi ya khakhararUNaM, so veyaNakAle bhaNai-mama do dehi, amugaM 2 ca, tena bhaNiosabve geNhAhi, kiM te eehiM, so necchai, bhajAe kahiyaM-dhIyA dijau, bhajA se necchA; so tIse vaDDai, dArayaM kahe (1) i, lakakhaNajutteNa kuTuMba parivahaitti / / egassa mAulageNa dhIyA dinA, kammaM na karei bhajjAe codio dive dive aDavIo rittahatyo ei, chaThe mAse laddhaM kaTuM kulao kao, sayasahasseNa seTThiNA laio, akkhayAnimittaM, AsasAmissa vennigii|| ___ gaMThimi-pADaliputte muruMDo rAyA, pAlittA AyariyA, tattha jANaehiM imANi visajjiyayaNisuttaM mohiyayaM laTThI samA samuggakotti, keNavi na nAyANi, pAlittAyariyA saddAviyA, tujhe jANaha bhagavaMti ?, bADhaNa jANAmi, suttaM uNhodae chUDhaM mayaNaM virAyaM divANi aggagANi, daMDao pANie chUDho, mUlaM guruyaM, samuggao jauNA gholio uNhodae kaDio ugdhADio ya, tena viya oTTiyaM sayalagaM rAilaUNa rayaNANi chUDhANi, tena sIvaNIe sIviUNa visaniyaM | 2424 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 abhidettA niSpheDeha, na sakkiyaM, pAdalittayassa veNaigI ||age-prblN NayaraM roheu eitti rAyAe pANIyANi viNoseyavvANitti visakaro pADio, puMjA kayA, vejo javamettaM gahAya Agao, rAyA ruTTho, vejo bhaNai-sayasahassavedhI, kahaM ?, khINAU hatthI AnIo, paMchavAlo uppADio, teNaM ceva vAleNaM tattha visaM dinnaM, vivaNNaM kariyaM taM caraMtaM dIsai, esa savvovi visaM, jovi evaM khAyai sovi visaM, eyaM sayasahassavedhI, asthi nivAraNAvihI ?, bADhaM asthi, taheva agao dino, pasamito jAi; vejassa vennigii| jaM kiM bahunA ?, asAreNa paDivakkhadarisaNeNa na AyovAyakusaladasaNatti // rahio gaNiyAyaekaM ceva, pADaliputte do gaNiyAo-kosA uvakosA ya, kosAe samaM thUlabhaddasAmI acchaio Asi pavvaio, jaM varisAratto tattheva kao tao sAviyA jAyA, paJcakkhAi adabhassa annatya rAyaniogeNa, rahieNa ArAhio, sA dinnA, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM 2 guNaggahaNaM karei; na tahA taM uvayarai, na tahA taM uvayarai, so tIe appaNo vinANaM dariseukAmo asogavaNiyAe nei, bhUmIgaeNa aMbapiMDI toDiyA, kaMDapokhe annonnaM lAyaMteNa hatthabhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA ya, tahAvi na tUsai, bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, sA bhaNai-piccha mamaMti siddhatthayarAsimi nacciyA sUINa aggayaMmi ya kaNiyArakusumayapoiyAsu ya, so AuTTo, sA maNai 'na dukkaraM choDiya aMbapiMDi, na dukkaraM sikkhiu ncciyaae| taM dukkaraM taM ca mahAnubhAvaM, jaM so munI pamadavaNaMmi vuccho / ' tao tassa saMtigo vuttaMto siTTho, pacchA uvasato rahio, doNhavi veNaigI / / sIyA sADI dIhaM ca taNaM koMcayassa avasavvayaM ekaM ceva, rAyaputtA AyarieNa sikkhAviyA, davvalobhI ya sorAyANao taM mAreumicchai, te dAragA ciMteti-eeNa amhaM vijA dinnA, uvAeNa nithAremo, jAhe so jemao ei tAhe pahANasADiyaM maggai, te sukkiyaM bhaNaMti-aho sIyA sADI, bArasaMmuha taNaM deti, bhaNaMti-aho dIhaM taNaM, puvvaM kuMcaeNa payAhiNIkunjai, taddivasaM apayAhiNIkao, parigayaM jahA virattANi, paMtho dIho sIyANaM mamaM kAuM maggai, doNhavi veNaigI / / nivvodaevANiyagabhajA cirapautthe paimmi dAsIe sabmAvaM kahei-pAhuNayaM ANehitti bhaNiyA, tIe pAhuNao AnIo,AvassayaM ca se kAriyaM, ratti pavesio, tisAio nivvodayaM dinnaM, mao, deuliyAe ujjhio, grahAviyA pucchiyA, keNa kAriyaM?, dAsIe, sA pahayA, kahiyaM, vANigiNI pucchiyA, sAhai sabbhAvaM, paloiyaM, tayAviso ghoNasotti divo ya, nayaramayaharANaM veNaigI / / ___ goNe ghoDagapaDaMNa ca rukkhAo ekvaM, ego akayapuNNo jaM jaM karei taM taM se vivajai, mittassa jAitaehiM baillehiM halaM vAhei, viyAle ANiyA, vADe chUDhA, so jemei, mitto soi, lajjAe na dukko, tenavi diTThA, te NipphiDiyA vADAo hariyA, gahio, dehitti rAulaM niji| paDipaMtheNaM ghoDaeNaM ei puriso, sA tena pADio AsaeNa, palAyaMto tena bhaNio-AhaNahatti, mamme Ahao, mao, teNavi laio, viyAle nayaribAhiriyAe vutyA, tattha lomaMthiyA suttA, imevi tahiM ceva, so ciMtei-jAvajIvabaMdhaNo kIrissAmi, varaM me appA ubbaMdho, suttesu daMDikhaMDeNa tami vaDarukkhe appANaM ukkalaMbei, sA dubbalA, tuTTA, paDieNa lomaMthiyamayaharao mArio, Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 945 ] 371 tehivi gahio, karaNaM nIo, tIhivi kahiyaM jahAvuttaM, so pucchio bhAi-AmaM, kumArAmaco bhai-eso bala deu tumaM puNa akkhINi okkhamaMtu, eso AsaM deu, tujjha jIhA uppADijjai, eso heTThA ThAu tubbhaM, ego uvajjhAo ukkalaMbijjau, NippaDibhotti kAuM maMtiNA mukkI, maMtissa veNaigitti gAthAdvayArthaH // uktA vainayikI, sAmprataM karmajAyA buddherlakSaNaM pratipAdayannAhani. (946) uba ogaTTisArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukAraphalavaI kammasamutthA havai buddhI // vR- upayojanamupayogaH- vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH sAraH tasyaiva karmaNaH paramArthaH upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaHabhyAsaH parigholanaM vicAraH karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArthaH, sAdhukRtaM suSThukRtamiti vidvadbhyaH prazaMsA sAdhukArastena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA, 'karmasamutthA' karmodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // asyA api vineyavargAnukampayodAharaNaiH svarUpamupadarzannAhani. (947) herannie 1 karisae 2 kolia 3 Dove a 4 mutti 5 ghaya 6 pavae 7 / nAga 8 vahaI 9 pUie a 10 ghaDa 11 cittakAre a 12 // vR- heraNio abhikkhajoeNa aMdhakArevi khvayaM jANae hatthAmoseNaM, karisao abhikkhajoeNa jANae phalanippattiM, tattha udAharaNaM- egeNa coreNa khattaM paumAkAraM khayaM, so janavAyaM nisAmei, karisao bhaNai - kiM sikkhiyassa dukkaraM ?, coreNa suyaM, pucchio gaMtUNa, churiyaM aMcchiUNa mAremi, tena paDayaM pattharettA vIhiyANa muTThI bharitA kiM paraMmuhA paraMtu uraMmuhA pAselliyA (vA) ?, taheva kayaM, tuTTho / kolio muTThiNA gahAya taMtU jANai - ettiehiM vA kaMDaehiM bujjhaiti / Doe vaha jANai ettiyaM mAI / mottiyaM AiNNaMto AgAse ukkhivittA tahA nikkhivai jahA kolavAle paDai dhaye ghayavikkiNao sagaDe saMtao jai ruccai kuMDiyAnAlae chubhai / pavayo AgAse ThiyAI ko (ka) raNANi karei / tuNNAo pubvi thullANi pacchA jahA na najara sUie taiyaM gehai jahA samappai jahA sAmisaMtagaM taM dUtaM dhiyAreNa kAriyaM / vahuI amaveUNa devaularahANaM pamANaM jANai / dhaDakAro pamANeNa maTTiyaM geNhai, bhANassavi pamANaM amiNittA kare / pUvio'vi puNo palappamANamamaveUNa karei / cittakarovi samaveUNavi pamANajuttaM karei, tatiyaM vA vannayaM karei jattieNaM samappai / savvesiM kammajatti gAthArthaH / / uktA karmajA, sAmprataM pAriNAmikyA lakSaNaM pratipAdayannAha - ni. (948) anumAna he udiTTaMtasAhiyA vayavivAgapariNAmA | hianisse asaphalavaI buddhI pariNAmiA nAma || vR- anumAnahetuSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhyatIti anumAnahetudRSTAntasAdhikA, iha liGgAt jJAnamanumAnaM svArthamityarthaH, tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM kArako hetu:, 6STamarthamantaM nayatIti ddaSTAntaH / Aha-anumAnagrahaNAdeva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt, uktaM ca"anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? | Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kima ? // 1 // " ityAdi / sAdhyopamAbhUtastu dRSTAntaH, uktaM ca-"yataH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa dRSTAnta iti kathyate" kAlakRto dehAvasthA-vizeSo vaya ityucyate, tadvipAke pariNAmaH-puSTatA yasyAH sA tathAvidhA, hitam- abhyudaya-statkAraNaM vA, niHzreyasaM-mokSastanibandhanaM vA hitaniH zreyasAbhyAM phalavatI hita niHzreyasa-phalavatI buddhiH pAriNAmikI nAmeti gAthArthaH / / asyA api ziSyagaNahitAyodAharaNaiH svarUpaM darzayatrAha--- ni. (949)abhae 1 siTTi 2 kumAre 3 devI 4 udiodae havai rAyA 5 / sAhU a naMdisene 6 dhanadatte 6 sAvaga 8 amace 9 // ni. (950)khavage 10 amaccaputte 11 cANakke 12 ceva thUlabhadde a13 / nAsikkasuMdarI naMde 14 vaire 15 pariNAmiA buddhI // ni. (951) calaNAiya 16 AmaMDe 17 maNI a 18 sappe a 19 khagi 20 dhUbhiM 21 de 22 pariNAmiabuddhIe evamAI udAharaNA / / vR-AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-abhayassa kahaM pariNAmiyA buddhI?, jayA pajjoo rAyagihaM orohati NayaraM, pacchA tena puvvaM nikkhittA khaMdhAvAranivesajANaeNaM, kahie naTTho, esA / ahavA jAhe gaNiyAe chaleNa nIo baddho jAva tosio cattAri varA, ciMtiyaM ca'nena-moyAvemi appagaM, varo maggio-aggI aimitti, mukko bhaNai-ahaM chaleNa AnIo, ahaM taM divasao pajoo hIraitti kaMdataM nemi, gao ya rAyagiha, dAso umpattao, vANiyadAriyAo, gahio, raDato hio, evamAiyAo bahuyAo abhayassa pariNAmiyAo buddhIo // seTTitti, kaTTho nAma seTThI egattha nayare vasai, tassa vajA nAma bhajA, tassa neccaillo devasaMmo nAma baMbhaNo, seTThI disAttAe gao, bhajjA se tena samaM saMpalaggA, tassa ya ghare tinni pakkhI-suoyamayaNasalAgA kukkuDago yatti, so tANi uvaNivikhavittA gao, so'vi dhijjAio rattI aIi, mayaNasalAgA bhaNai-ko tAyassa na vIhei ?, suyao vArei-jo aMbiyAe daio amhaMpi tAyao hoi, sA mayaNA anahiyAsIyA dhijjAiyaM parivasai, mAriyA tIe, suyao na mArio / annayA sAhU bhikkhassaM taM gihaM aiyayA, kukkuDayaM pecchiUNa ego sAhU disAloyaM kAUNa bhaNai-jo eyassa sIsaM khAi so rAyA hoitti, taM kihavi teNaM dhijAieNaM aMtarieNa suyaM, taM bhaNai-mArehi khAmi, sA bhaNai-annaM ANijjai, mA puttabhaMDaM saMvaTTiyaM, nibbaMdhe kae mArio jAva hAuM gao, tAva tIse pratto lehasAlAo Agao, taM ca siddhaM tammaMsaM, so rovai, sIsaM dinnaM, so Agao, bhANae chUTa, sIsaM maggai, bhaNai-ceDassa dinnaM, so ruTTho, eyassa kajje mae mArAvio, jai paraM eyassa sIsaM khAejjA to rAyA hoja, kayaM nibbaMdhe vavasiyA, dAsIya suyaM, tao ceva dArayaM gahAya palAyA, annaM nayaraM gayANi, tattha aputto rAyA mao, AseNa parikkhio, sorAyA jAo / io ya kaTTho Agao, NiyayagharaM saDiyapaDiyaM pAsai, sA pucchiyA, na kahei, suyaeNaM paMjaramukkeNa kahiyaM baMbhaNAisaMbandho so taheva, alaM saMsAravavahAreNaM, ahaM etIse kaeNa kilesamaNuhavAmi esAvi evaMvihati pabbaio, iyarANi taM ceva nayaraM gayANi jattha so dArao rAyA jAo, sAhUvi viharaMto tattheva gao, tIe Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 951] 373 pabhinnAo, bhikkhAe samaM suvaNNaM dinnaM, kUviyaM, gahio, rAyAe mUlaM nIo, dhAvIe . NAo, tANi nivvisayANi ANattANi, piyA bhogehiM nimaMtio, necchai, rAyA saDDo kao, varisAratte puNNe vayaMtassa akiriyANimittaM dhijAiehiM duvakkhariyAe uvaTTavio, paribhaTTiyArUvaM kayaM sA guvviNIyA anuvvayai, tIe gahio, mA pavayaNassa uDDAho houtti bhaNai-jai mae to joNIe nIu aha na mae tA poTTaM bhiMdittA NIu, evaM bhaNie bhinnaM poTTaM mayA, vanno ya jAo, seTThissa pAriNAmigI iyaM, jIe vA pavvaiotti / kumArI khuGagakumAro, so jahA jogasaMgahehiM, tassavi pariNAmigI / devI-pupphabhadde Nayare pupphaseNo rAyA pupphavaI devI, tIse do puttabhaMDANi- pupphacUlo pupphacUlA ya, tANi aNurattANi bhoge bhuMjaMti, devI pavvaiyA, , devaloge devo uvavanno, so ciMtei - jai eyANi evaM maraMti to narayatiriesu uvavajjihiMti suviNae so tIse neraie darisei, sA bhIyA pucchai pAsaMDiNo, te na yANaMti, anniyaputtA tattha AyariyA, te saddAviyA, tAhe sutaM kaDuMti, sA bhaNai - kiM tumhehivi suviNao diTTho ? so bhaNai sutte amha erisaM diTTha, puNo'vi devaloe darisei, te'vi se atriyAputtehiM kahiyA, pavvaiyA, devassa pAriNAmiyA buddhI // " udiodae - puramayAle nayare odiodao rAyA sirikaMtA devI, sAvagANi donnivi, parivAiyA parAjiyA dAsIhiM muhamakkaDiyAhiM velaviyA nichUDhA, paosamAvaNNA, vANArasIe dhammaruI rAyA, tattha gayA, phalayapaTTiyAe sirikaMtAe rUvaM lihiUNa dAei dhammaruissa ranno, so ajjhovavanno, dUyaM visajjei, paDihao avamANio nicchUDho, tAhe savvabaleNAgao, nayaraM rohei, udiodao ciMtei - kiM evaDDeNa janakkhaeNa kaeNa ?, uvavAsaM karei, vesamaNeNa devena saNayaraM sAhario / udiodayassa pAriNAmiyA buddhI // sAhU ya naMdiseNotti, seNiyaputto naMdiseNo, sIsso tassa ohANuppehI, tassa ciMtA (jAyA ) - bhagavaM jai rAyagihaM jAeja to devIo an ya picchiUNa sAisae jai thiro hojjatA, bhaTTArao ya gao, seNIo uNa nIti saMtepuro, an ya kumArA saaMteurA, naMdisenassa aMteuraM setaMbaravasaNaM paumiNimajjhe haMsIo vA mukkAbharaNAo savvAsiM chAyaM harati so tAo hUNa ciMtei jai bhaTTAraeNa mama AyarieNa erisiyAo mukkAo kimaMga puNa majjha maMdapunnassa asaMtANa pariccaiyaM ? tavviyANai, nivveyamAvaNNo AloiyapaDikaMto thiro jAo / dohavi pariNAmigI buddhI || dhanadatto susumAe piyA pariNAmei-jai eyaM na khAmo to aMtarA marAmotti, tassa pAriNAmigI buddhI | sAvao mucchio ajjhovavaNNo sAviyAe vayaMsiyAe, tIse pariNAmo-mA parihitti aTTavasaTTo naraesu tiriesu vA (mA) uvavajjihitti tIse AbharaNehiM vinIo, saMvego, kahaNaM ca, tIe pAriNAmiyA buddhI | amaco - varadhanupiyA jaughare kae ciMtei mA mArio hoi esa kumAro, kahiMpI rakkhijjai, suraMgAe nINio, palAo, eyassavi pAriNAmiyA buddhI / anne bhAMti ego rAyA devI se aippiyA kAlagayA, so ya muddho, so tIe viyogadukkhio na sarIraThiyaM karei, maMtIhiM bhaNio-deva ! erisI saMsAradviitti kiM kIrai ?, so bhai-nAhaM devIe sarIraTTiiM akareMtIe karemi, maMtIhi pariciMtiyaM na atro ucAotti, pacchA bhaNiyaMdeva ! devI saggaM gayA taM tatthaTThiiyAe ceva se savvaM pesijau, laddhakayadevITThiIpauttIe pacchA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 karejasutti, rannA paDissuyaM, mAiThANeNa ego pesio, ranno AgaMtUNa sAhai-kayA sarIraviI devIe, pacchA rAyA karei, evaM paidiNaM kareMtANa kAlo vaccai, devIpesaNavavaeseNa bahuMkaDisuttagAi khajjai rAyA, egeNa ciMtiyaM-ahaMpi khatti karemi, pacchA rAyA diTTho, tena bhaNio-kuto tumaM?, bhaNai-deva ? saggAo, rannA bhaNiyaM-devI ditti, so bhaNai-tIe ceva pesio kaDisuttagAiiMnimittaMti, davAviyaM se jahicchiyaM, kiMpina saMpaDai, rannA bhaNiyaM-kayA gamissasi?, tena bhaNiyaM-kalaM, rannA bhaNiyaM-kalaM te saMpADessaM, maMtI AdiTThA-sigdhaM saMpADeha, tehiM ciMtiyaMvinaTuM karja, ko ettha uvAotti visaNNA, egeNa bhaNiyaM-dhIrA hoha ahaM bhalissAmi, tena taM saMpADiUNa rAyA bhaNio-deva ! esa kahaM jAhitti ?, rannA bhaNiyaM-ane kahaM jaMtagA?, tena bhaNiyaM-amhe jaM paTTavetA taM jalaNappaveseNaM, na annahA saggaM gamissai, rannA bhaNiyaM-taheva peseha tahA ADhattA, so visaNNo, anno ya dhutto vAyAlo ranno samakakhaM bahuM uvahasai jahAdeviM bhaNijjasi-siNehavaMto te rAyA, puNovijaM kajaM taM saMdisenjAsi, annaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNejjAsi, tena bhaNiyaM-deva ! nAhamettigaM avigalaM bhaNiuM jANAmi, eso ceva laTTho pesijjau, rannA paDisuyaM, so taheva NijiumADhatto, iyaro mukko, avarassa mANusANi, se visaNNANi palavaMti-hA ! deva ! amhehiM kiM karejAmo?, tena bhaNiyaM-niyatuMDaM rakkhejaha, pacchA maMtIhiM kharaMDiya mukko, maDagaM daTuM, maMtissa pAriNAmiyA // khamaetti, khamao cellaeNa samaM bhikkha hiMDai, tena maMDukkaliyA mAriyA, AloyaNavelAe nAloei, khuDDaeNaM bhaNiyaM-Aloehitti, ruTTo AhaNAmitti thaMbhe amaDio mao, egattha virAhiyasAmaNNANaM kule diTThIviso sappo jAo, jANaMti paropparaM, rattiM caraMti mA jIve mArehAmitti, phAsugaM AhAremitti / annayA ranno putto ahiNA khaio mao ya, rAyA pausamAvaNNo, jo sappaM mArei tassa dINAraM dei, annayA Ahi~DieNaM tANaM rekAo divAo, taM bilaM osahIhiM dharmati, sIsANi niMtANi chiMdai, so abhimuho na NIi, mA mArehAmi kiMcitti jAissaraNattaNeNa, taM niggayaM niggaya chiMdai, tena pacchA rAyAe uvanIyANi, so rAyA NAgadevayAe bohijai, varo dinno-kumAro hohitti, so khamagasapo mao samANo tattA rANiyAe nAgadatto putto jAo, ummukkabAlabhAvo sAhuM da8 jAI saMbharittA pabbaio / so ya chuhAlugo abhiggaha geNhai-mae na rUsiyavvaMti, dosINassa hiMDai, tassa ya Ayariyassa gacche cattAri khamagAmAsio domAsio timAsio caumAsio; ratti devayA AgayA, te savve khamae aikkamittA khuDDuyaM vaMdai, khamaeNa niggacchaMtI hatthe gahiyA, bhaNiyA ya-kaDagapUyaNe ! eyaM tikAlabhoiyaM vaMdasi, ime mahAtavassI naM vaMdasitti, sA bhaNai-bhAvakhamagaM vaMdAmi na dabbakhamaetti, gayA, pabhAe dosINagassa gao, nimaMteti, egeNa gahAya pAe khelo chUDho, bhaNai-micchAmi dukkaDaM khelamallo tubbha novaNIo, evaM sesehivi, jemeumAraddho, tehiM vArio, nivvegamAvaNNo, paMcavi siddhA, vibhAsA, savvesiM pAriNAmiyA buddhI / ___ amaJcaputto varadhanU, tassa tesu tesu paoyaNesu pAriyAmiyA, jahA mAyA moyAviyA, so palAio, evamAi savvaM vibhAsiyavvaM / anne bhaNaMti-ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDai, annayA nimittio ghaDio, ratiM devakuMDisaMThiyANaM sivA raDai, kumAreNa nemittio Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.951] 375 pucchio-ki esA bhaNaitti, tena bhaNiyaM-imaM bhaNai-imaMsi nadititthaMmi purANiyaM kalevaraM ciTThai, eyassa kaDIe sataM pAyaMkANaM, kumAra ! tumaM giNhAhi, tujjha pAyaMkA mama ya kaDevaraMti, muddiyaM puNa na sakkuNomitti, kumArassa koDaM jAyaM, te vaMciya egAgI gao, taheva jAyaM, pAyaMke ghetUNa paJcAgao, puNo raDai, puNo pucchio, so bhaNai-capphaligAiyaM kahei, esA bhaNai-kumAra ! tujjhavi pAyaMkasayaM jAyaM majjhali kalevaraMti, kumAro tusiNIo jAo, amaccaputteNa ciMtiyaM, pecchAmi se sattaM kiM kivaNattaNeNa gahiyaM Au soMDIrayAe ?, jai kivaNataNeNa kayaM na eyassa rajjaMti niyattAmi, pacUse bhaNai-vaccaha tubhe, mama puNa sUlaM kanjai na sakuNAmi gaMtuM, kumAreNa bhaNiyaM-na juttaM tumaM mottUNaM gaMtuM, kiM tu mA koi ettha me jANehitti tena vacAmo, pacchA kulaputtagagharaM nIo samappio, taM ca savvaM penAmollaM dinnaM, maMtiputtassa uvagayaM jahAsoMDIrayAetti, bhaNiyaM ca'NeNa-asthi me viseso ao gacchAmi, pacchA gao, kumAreNa rajaM pattaM, bhogAvi se dinnA, eyassa pAriNAmigI buddhI / / cANako-gollavisae caNayaggAmo, tattha ya caNago mAhaNo, soya sAvao, tassa ghare sAhU ThiyA, putto se jAo saha dADhAhiM, sAhUNa pAesu pADio, kahiyaM ca-rAyA bhavissaitti, mA duggaiMjAissatti daMtA ghaTTA, puNo'vi AyariyANaM kahiyaM, bhaNai-kiM kajau ?, ettAhe biMbaMtario bhavissai, ummukkabalabhAveNa coddasa vijAhANANi AgamiyANi, soya sAvao saMtuTTho, egAo bhaddamAhaNakulAo bhajjA se ANiyA { annayA kamhiMvi koute mAigharaM bhajjA se gayA, kei bhaNaMti-bhAivivAhe gayA, tIse ya bhaginIo annesiM khaddhAdANiyANaM dinnelliyAo, tAo alaMkiyavihusiyAo AgayAo, savve'vi pariyaNo tAhi samaM saMlavaeti, sA egaMte acchai, addhiI jAyA, gharaM AgayA, sasogA, nibbaMdhe siTuM, tena ciMtiya-naMdo pAiliputte dei tattha vaJcAmi, tao kattiyapuNNimAe puvaNNatthe AsaNe paDhame NisaNNo, taM ca tassa sallIpatiyassa sayA Thavijai, siddhaputto ya NaMdeNa samaM tatva Agao bhaNai-esa baMbhaNo naMdavaMsassa chAyaM akkamiUNa Thio, bhaNio dAsIe bhagavaM ! bitIe AsaNe nivesAhi, atyu, bitie AsaNe kuMDiyaM Thavei, evaM tatie daMDayaM, cautthe gaNittiyaM, paMcame jaNNovaiyaM, dhiTTotti nicchUDho, pAo ukkhitto, annayA ya bhaNai. ___ kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / __utpATya nandanaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyuravogavegaH // 1 // " niggao maggai purisaM, suyaM ca'nana vivaMtario rAo hohAmitti, naMdassa moraposagA, tesiM gAmaM gao parivvAyagaligeNaM, tesiM ca mahattaradhUyAe caMdapiyaNe dohalo, so samudANito gao, pucchaMti, so bhaNai-jai imaM me dAragaM deha to NaM pAemi caMda, paDisuNeti, par3amaMDave kae tadivasaM paNNimA, majjhe chiDaM kayaM, majjhagae caMde savvarasAlahiM davvehiM saMjoettA duddhassa thAlaM bhariyaM, saddAviyA pecchai pibai ya, uvariM puriso acchADei, avaNIe jAo putto, caMdagutto se nAmaM kayaM, so'vi tAva saMbaDDai, cANakko ya dhAubilANi maggAi / so ya dAragehiM samaM ramai rAyaNIIe, vibhAsA, cANakko paDiei, pecchai, teNavi maggio-amhavi dijjau, bhaNai-gAvIo laehiM, mA mArejjA koI, bhaNai-vIrabhojjA puhavI, nAtaM jahA vinnANaMpi se Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 Avazyaka mUlasUtram -1-1/9 atyi, pucchio-kassatti ?, dAraehiM kahiyaM-parivvAyagaputto eso, ahaM so parivvAyago, jAmujA te rAyANaM karemi, palAo, logo milio, pAiliputtaM rohiyaM / naMdena bhaggo parivvAyago, Asehi piTThIo laggo, caMdagutto paumasare nibbuDo, imo upaspRzati, saNNAe bhaNai-volINotti, anne bhaNanti-caMdaguttaM paumiNIsare chubhittA rayao jAo, pacchA egeNa jaccavalhIkakisoragaeNaAsavAreNa pucchio bhaNai-esa paumasare niviTTho, tao AsavAreNa diTTho, tao'nena ghoDago cANakkassa allito; khaggaM mukaM, jAva niguDiuM jaloyaraNaTTayAe kaMcugaM millai, tAva'nena khaggaM ghettUNa duhAkao, pacchA caMdaguttohakAriya caDAvio, puNo palAyA, pucchiAo'nena caMdagutto-jaM velaM taMsi siTTho taM velaM kiM tume ciMtiyaM ?, tena bhaNiyaM-dhuvaM evameva sohaNaM bhavai, ajo ceva jANaitti, tao'NeNa ciMtiyaM-jogo esa na vipariNamaitti / pacchA caMdagutto chuhAio, cANako taM ThavettA bhattassa aigao, bIhei ya-mA ettha najjejjAmo DoDassa bAhiM niggayassa poTTa phAliyaM, dahikUraM gahAya gao, jimio dArao / annayA annastha gAme ratiM samuyANei, therIe puttagabhaMDANaM vilevI vaTTiyA, ekkaNa majjhe hattho chUDho, davo rovai, tAe bhaNNai-cANakkamaMgalayaM, pucchiyaM, bhaNai-pAsANi paDhamaM gheppaMti, gaA himavaMtakUDaM, pavvaio rAyA, tena samaM mittayA jAyA, bhaNai-samaM sameNa vibhajAmo rajaM, upaveMtANaM egastha NayaraM na paDai, paviThTho tidaMDI, vatthUNi joei, iNadakumAriyAo diTThAo, tAsiM taNaeNa na paDai, mAyAe nINAviyAo, paDiyaM NayaraM, pADaliputtaM, rohiyaM, naMdo dhammabAraM maggai, egeNa rahega jaM tarasi taM nINAhi, do majjAo egA kaNNA davvaM ca nINei, kaNNA caMdaguttaM paloei, bhaNiyA-jAhitti, tAhe vilaggaMtIe caMdaguttarahe nava aragA bhaggayA, tidaMDI maNai-mA vArehi, navapurisajugANi tunjha vaMso hohitti, aiyao, dobhAgIkayaM rajjaM / egA kaNNagA visabhAviyA, tattha pavvayagassa icchA jAyA, sA tassa dinnA, aggipariyaMcaNe visaparigao mariumArato bhaNai-vayaMsa ! marijai, caMdagutho ruMbhAmitti vavasio, cANakkeNa bhiuDI kayA, niyatto, dovi rajjANi tassa jAyANi / naMdamanusA coriyAe jIvaMti, coraggAhaM maggai, tidaMDI bAhiriyAe naladAmaM muiMgamAraNe daTuM Agao, rannA saddAvio, ArakkhaM dinnaM, vIsatthA kayA, bhattadAnena sakuDuMbA mAriyA / ___ ANAe-vaMsIhiM aMbagA pariktittA, vivarIe ruTTho, palIvio sabdo gAmo, tehiM gAmIllaehiM kappaDiyatte bhattaM na dinnaMtikAuM / krosanimittaM pAriNAmiyA buddhI-jUyaM ramai kUDapAsaehiM, sovaNNaM thAlaM dInArANaM bhariyaM, jo jiNai tassa eyaM, ahaM jINAmi ego dInAro dAyabbo / aiciraMti annaM uvAyaM ciMtei, NAgarANa bhattaM dei majjapANaM ca, mattesu paNacio, bhaNai-'do manjha dhAurattA kaMcaNakuMDiyA tidaMDaM ca rAyAvi ya vasavattI etthavi tA me holaM vAehiM' anno asahamANo bhaNati-gayapoyayassa mattassa uppaiyassa jo aNasahassaM pae pae sayasahassaM esthavi tA me holaM vAehiM / atro bhaNai-tilaADhayassa vuttassa nippaNNassa bahusaiyassa tile tile sayasahassaM tA me hAlaM vAehiM anno bhaNai-navapAusaMmi puNNAe giriNaIyAe sigghavegAe egAhamahiyametteNa navanIeNa pAliM baMdhami etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-jaccANa navakisorANa taddivaseNa jAyamettANa kesehiM nahaM chAemi etthavi tA me holaM vAehi, ano Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 951] 377 bhai-do majjha asthi rayaNA sAli pasUI ya gaddabhiyA ya chinnA chinnAvi ruhaMti etthavi tA me holaM vAehi, anna bhaNai-sayasukkilaniccasugaMdho bhaja aNuvvaya natthi pavAso niriNo ya dupaMcasao etthavitA me holaM vAehiM, evaM nAUNa rayaNANi maggiUNa kodvArANi sAlINa bhariyANi, gaddabhiyAe pucchio chiMntrANi 2 puNo puNo jAyaMti, AsA egadivasa jAyA maggiyA egadivasiyaM navanIyaM, esa pAriNAmiyA cANakkassa buddhI // thUlabhaddassa pAriNAmiyA piimmi mArie naMdena bhaNio - amaco hohitti, asogavaniyAe ciMtei-kerisA bhogA vAulANaMti pavvaio / rannA bhaNiyA-pecchaha mA kavaDeNa gaNiyAgharaM jAjjA, niMtassa suNagamaDeNa cAvaNNeNa NAsaM na geNhai, purisehiM ranno kahiyaM, virattabhogotti sirio Thavio, thUlabhaddasAmissa pAriNAmiyA ranno ya // nAsikkaM nayaraM, naMdo vANiyago, suMdarI se bhajjA, suMdarinaMdI se nAmaM kayaM, tassa bhAyA pavvaiyao, so suNei - jahA so tIe ajjhovavanno, pAhuNao Agao, paDilAbhio, bhANaM teNaM gahiyaM, iha patthaviyautti ujjANaM nINio, logeNa ya bhAyaNahattho diTTho, tao NaM uvahasaMti-pavvaio suMdarInaMdo, tao so tahavi gao ujjANaM, sAhuNA se desaNA kayA, ukkaDarAgotti na tIrai maggo lAiuM, veuvviyaladdhimaM ca bhagavaM sAhU, tao'nena ciMtiyaM na anno uvAotti ahigayaraNaM ubalobhemi, pacchA merU payaTTAvio, na icchai, aviogio, muhutteNa ANemi, paDisue payaTTo, makkaDajuyalaM viuvviyaM, anne bhAMti saccakaM ceva diDaM, sAhuNA bhaNio-suMdarIe vAnarIo ya kAlaDayarI ?; so bhAibhagavaM ! aghaDaMtI sarisavva merUvamatti, pacchA vijjAharamihuNaM diTTha, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTTaM, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTTha, tatthavi pucchio bhaNati bhagavaM ! eIe aggao vAnarI suMdaritti, sAhuNA bhaNiyaM-thoveNa dhammeNa esA pAvijaitti, tao se ucagayaM, pacchA pavvaio / sAhurasa pariNAmiyA buddhI || vairasAmissa pAriNAmiyA-pAyA nANuvattiyA, mA saMgho avamannijihititti, puNo devehiM ujjenI veubviyaladdhI dinnA, pADaliputte mA paribhavihitti veubviyaM kayaM, puriyAe pavayaNa ohAvaNA mA hohititi savvaM kaheyavvaM // calaNAhae- rAyA taruNehiM duggAhijjai, jahA therA kumAramaccA avanijaMtu, so tesiM parikkhaNanimittaM bhaNai jo rAyaM sIse pAeNa AhaNai tarasa ko daMDo ?, taruNA bhaNaMti-tilaM tilaM chiMdiyavvao, therA pucchiyA ciMtemotti osariyA, ciMteti- nUnaM devIe ko anno AhaNaiti AgayA bhaNati sakkAreyavvo / ranno tesiM ca paarinnaamiyaa| AmaMDetti- AmalagaM, kittimaM egena nAyaM aikaDhiNaM akAle biMbo hoiti / tassavi pAriNAmiyA / maNitti - sappo pakkhiNaM aMDagANi khAi rukkhe vilaggittA, tattha giddheNa AlayaM vilaggiya mArio, maNI tattha paDio, heTThA kUvo, tassa pANiyaM rattibhUyaM, nINiyaM kUvAo sAbhAviyaM hoi, dAraeNa therassa kahiyaM tena vilaggiUNa gahio / dherassa pariNAmiyA // / sappo - caMDakosio ciMtei - eriso mahappA iccAi vibhAsA, eyassa pAriNAmigI / khaggIti- sAvayaputto jovvaNabalummatto dhammaM na giNhai, mariUNa khaggisu ucavaNNo, piTThissa dohiMvi pAsehiM jahA pakkharA tahA caMmANi laMbaMti, aDavIe ca uppahe jaNaM mArei, sAhuNo ya teNeva paNa aikkamaMti, vegeNa Agao, teNa na tarai alliuM, ciMtei, jAI saMbhariyA, paccakkhANaM, devalogagamanaM / eyarasa Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 pAriNAmigI / / thUme-vesAvAe nayarIe nAbhIe munisuvvassa thUbho, tassa guNeNa kUNiyassa na paDai, devayA AgAse kUNiyaM bhaNai __"samaNo jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM labhissati / lAyA ya asogacaMdae vesAliM nagariM gahessai / / 1 // " so maggijjai / tassa kA uppattI? -egassa Ayariyassa cellao avinIo, taM Ayario aMbADei, so veraM vahai / annayA AyariyA siddhasilaM tena samaM vaMdagA vilagA, uttaraMtANa vadhAe silA mukkA, diTThA AyarieNa, pAyA osAriyA iharA mArio hoto, sAvo dinnodurAtman ! itthIo vinassihisitti, micchAvAIM eso bhavauttikAuM tAvasAsame acchai, naIe kUle AyAvei, paMthabbhAse jo sattho ei tao AhAro hoi, naIe kUle AyAvemANassa sA naI annao pavUDhA, tena kUlabAraonAmaMjAyaM, tattha acchaMto Agamio, gaNiyAo saddAviyAo, egA bhaNai-ahaM ANemi, kavaDasAviyA jAyA, satyeNa gayA, vaMdai, uddAne hoiyammi ceiyAiM vaMdAmi tubme ya suyA, AgayAmi, pAraNage modagA saMjoiyA dinnA, aisAro jAo, paogeNa Thavio, uvvattaNAIhiM saMbhinnaM cittaM, Anio, bhaNioranno vayaNaM karehi, kahaM ?, jahA vesAlI gheppai, thUbho nINAvio, gahiyA / gaNiyAkUlavAlagANaM doNhavi pAriNAmigI / iMdapAuyAo cANakkeNa puvvabhaNiyAo, esA pAriNAmiyA / / ukto'bhiprAyasiddhaH, sAmprataM tapaH siddhapratipipAdayiSayA''hani. (952) na kilammai jo tavasA so tavasiddho daDhappahArivya / so kammakUkhayasiddho jo savvakkhINakammaMso / / vR-'na klAmati na kumaM gacchati yaH sattvastapasA-bAhyAbhayantareNa sa evaM bhUtastapaHsiddhaH, aglAnitvAd, DhiprahArivaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavasayeH, taccedam-ego dhijAiyao duIto avinayaM karei, so tAo thANAo nINio hiMDaMto corapallimalliyo, senAvaiNA putto gahio, taMmi mayaMmi soccaiva senAvaIM jAo, nikkivaM pahaNaitti daDhappahArI se nAma kayaM / so annayA senAe samaM egaM gAma hetuM gao, tattha ya ego dariddo, tena puttabhaMDANa maggaMtANaM duddhaM jAettA pAyaso siddho, so ya NhAiuM gao, corA ya tattha paDiyA, egeNa so tassa pAyaso diTTho, chuhiyatti taM gahAya pahAvio, tANi khuDDagarUvANi rovaMtANi piumUlaM gayANi, hio pAyasotti, so roseNaM mAremitti pahAvio, mahilA avayAseuM acchai, tahavi jAi jahiM so ceva corasenAvaI gAmamajhe acchai, tena gaMtUNa mahAsaMgAmo kao, seNAvaiNA ciMtiyaM-eeNa mama corA paribhavijanti, tao asiM gahAya niddayaM chiNNo, mahilA se bhaNaihA nikkica ! kimeyaM kayaMti ?, pacchA sAvi mAriyA, gabbho'vi dobhAe kao phuruphurei, tassa kivA jAyA-ahammo kao, ceDarUvehiMto dariddatti pauttI uvaladdhA, daDhayaraM nivveyaM gao, ko uvAotti, sAhU diTThA, pucchiyA ya'nena-bhagavaM ! ko ettha uvAo?, tehiM dhammo kahio, so ya se uvagao, pacchA cArittaM paDivajjiya kammANa samugghAyaNaTThAe ghoraM khaMtiabhiggahe givhiya tattheva viharai, tao hIlijjai hammati ya, so saMmaM ahiyAsei, ghorAkAraM ca kAyakilesaM karei, asanAi va alaMbhato sammaM ahiyAsei, jAva'nena kammaM nigdhAiyaM, kevalaM se uppaNNaM, Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 -[ni.952] 379 pacchA so siddhatti / / uktastapaH siddhaH, sAmprataM karmakSayasiddhapratipAdanAya gAthAcaramadalamAha-'so kamma' ityAdi, sa karmakSayasiddhaH, yaH kiMviziSTa ityata Aha-'sarvakSINakarmAzaH' sarve niravazeSAH kSINAH karmAMzA-karmabhedA yasya sa tathAvidha iti gAthArthaH / / sAmprataM karmakSayasiddhameva prapaJcato niruktavidhinA pratipAdayannAhani. (953) dIhakAlarayaM jaM tu kammaM se siamaTTahA / siaMdhataMti siddhassa siddhattamuvajAyai / vR- dIrghaH santAnApekSayA'nAditvAt sthitibandhakAlo yasya taddIrghakAlaM, nisarganirmalajIvAnurajanAca karmaiva bhaNyate tatazca dIrghakAlaM ca tadrajazceti dIrghakAlarajaH, yacchabdaH sarvanAmatvAduddezavacanaH, yatkarmetyaprakAraM, tuzabdo bhavyakarmavizeSaNArthaH, yato nAbhavyakarma sarvathA dhyAmata iti, tatazca yadbhavyakarmeti 'zeSitam' iti zeSaM kRtaM zeSitaM-sthityAdibhiH prabhUtaM sat sthitisaGkhyAnubhAvApekSayaivAnAbhogasaddarzanajJAnacaraNAdyupAyataH zeSam-alpaM kRtamiti bhAvaH, prAk kiM-bhUtaM saccheSitam ? ityAha-'aSTadhA sitam' aSTaprakAraM jJAnAvaraNAdibhedena sitaM "sita varNabandhanayo' riti vacanAt sitaMbaddhamucyate / idAnIM niruktimupadarzayati-taccheSitaM sitaM karma mAtaM, 'dhmA zabdAgnisaMyogayo'riti vacanAt dhyAnAnalena dagdhaM mahAgninA lohamalavadasyeti siddha iti, evaM karmadahanAnantaraM siddhasyaiva sataH kiM ? -siddhatvamupajAyate, nAsiddhasya, 'bhavyo'siddho na sidhyatIti vacanAd, upajAyata ityapi tadAtmanaH svAbhAvikameva sadanAdikamAvRtaM tadAvaraNavigamenA''virbhavati tattvataH tathA'pi laukikavAcoyuktayA vyavahAradezanayopajAyata ityucyate, athavA siddhasya siddhatvaM bhAvarUpamupajAyate, na tu pradIpanirvANakalpamabhAvarUpamiti nayamatAntaravyavacchedArthametat, tathA cA''hureke _ 'dIpo yathA nirvRttimabhyupeto, naivAvani gacchati nAntarikSam / dizaM na kAJcidvidizaM na kAJcit, nehakSayAt kevalamati zAntim / / 1 // ityAdi, evaM vidhasiddhatvabhAve dIkSAdiprayAsavaiyarthyAt niranvayakSaNamaGgasya cAyujyamAnatvAt, pradIpadRSTAntasyAyasiddhatvAt, tathAhi-tatra ta rUva pudgalA bhAsvaraM rUpaM parityajya tAmasaM rUpAntaramAsAdayantItyalaM vistareNa, athavA'nyathA vyAkhyAyate 'dIrghakAlarayaM' iti rayaH-vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanantaraM, tatazca dIrghakAlo rayo'syeti dIrghakAlarayaM, santAnopabhogyatvAditi bhAvanA, yadbhavyarma 'sesita' miti zleSitamiti saMzliSTa lezyAnubhAvAt aSTadhA sitamityAdi pUrvavat, athavA'nthA vyAkhyAyate-dIrghakAlaraja iti, tatra raja iva rajaH sUkSmatayA nehabandhanayogyatvAdvA raja ityucyate, yadbhavyakarmeti ca naivaM vyAkhyAyate, sAkSAtmakarmAbhidhanena sarvanAmno nirarthakatvAt, prakaraNAdeva bhavyasyAvagamyamAnatvAd, abhavyasya siddhatvAnupapatteH, tatazca jantukarma iti vyAkhyAyate, jantuH-jIvastasya karma jantukarma, anenAbaddhakarmavyavacchedamAha, taca se' tasya jantoH 'asitam' asitamiti kRSNamazUbhaM saMsArAnubandhitvAt, evaMvidhasyaiva ca kSayaH zreyAniti, na tu zubhasya svarUpasyeti bhAvanA, aSTadhA sitamiti pUrvavaditi gaathaarthH| prathamavyAkhyApakSamadhikRtya sambandhamAha-tatkarmazeSaM tasya samasthityasamasthiti vA syAt ?, na tAvat samasthiti viSamanibandhanatvAt, nApyasamasthiti caramasamaye yugapat kSayAsambhavAditi, Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1-1/1 etadayuktam, ubhayathA'pyadoSAt, tathAhi - viSamanibandhanatve satyapi vicitrakSayasambhavAt kAlataH samasthititvAvirodha eva, caramapakSe'pisamudghAtagamanena samasthitikaraNabhAvAdadoSaH, na caitat svamanISikayaivocyate, yata Aha niyuktikAra: 380 ni. (954) nAUNa veaNijjaM aibahuaM AuaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugdhAyaM khavaMti kammaM niravasesaM // vR- 'jJAtvA' kevalenAvagamya, kiM ? vedanIyaM karma, kiMbhUtaM ? - 'atibahu' zeSavopagrAhikamapikSayA'tiprabhUtamityarthaH, tathA''yuSkaM ca karma 'stokam' alpaM, tadapekSayaiva jJAtveti vartate, atrAntare 'gatvA' prApya ' samudghAtam' iti samyag - apunarbhAvenot prAbalyena karmaNo hananaM ghAtaH-pralayo yasmin prayatnavizeSe'sau samudghAta iti tam, 'kSapayanti' vinAzayanti 'karma' vedanIyAdi niravazeSam' iti niravazeSamiva prabhUtatamakSaNapaNAccheSasya cAntarmuhUrtamAtrakAlAvadhitvAt, kiJciccheSatvAdasatkalpaneti bhAvanA, atrA''ha- 'jJAtvA vedanIyamatibahni' tyatra ko niyamaH ? yena tadeva bahu tathA''yuSkamevAlpamita, atrocyate, vedanIyasya sarvakarmabhyo bandhakAlabahutvAt kevalino'pi tadbandhakatvAdAyuSkasya cAlpatvAt, uktaM ca- 'jAva NaM ayaM jIve eyai veyai calai phaMdai tAva NaM aDavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdha' AyuSkasya tvAntarmuhUrtika eva bandhakAla iti, uktaM ca - "siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" ityAdyalaM prasaGgeneti / idAnIM samudghAtadisvarUpa-pratipAdanAyaivA''ha ni. (955) daMDa kavADe maMthaMtare a sAharaNayA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva // - iha samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, AntarmIhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmapudgalaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tasya cAyaM krayaH iha prathamasamaya eva svadehaviSyakambhatulyaviSkambhamUrdhvamadhazcA''yatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghItaM daNDaM daNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tadeva kapATaM dakSiNottara digdvayaprasAraNAnmanthasadhzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, evaM ca lokasya prAyo bahu paripUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNigamanAt, caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manyAntarANi saMharati- jIvapradezAn sakarmakAna saGkayocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocAt, aSTamasamaye daNDamupasaMhRtya zarIratya eva bhavati amumevArthaM cetisa nidhAyoktaM daNDakapATaM manthAntarANi saMharaNatA pratilomamiti gamyate, zarIrastha iti vacanAt; na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, yata uktam prathama samaye daNDaM kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamadha tRtIye lokavyApI caturthe tu // 1 // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.955] 381 saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam / / 2 / / iti|| tasyedAnI samudghAtagatasya yogavyApArazcintyate-yogAzcamanovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate ?, tatra hi manovAgyogavyApAra eva, prayojanAbhAvAt, kAyayogasyaiva kevalasya vyApAraH, tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikayoga eva, dvitIyaSaSThasaptame samaye punaraudArike tasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tricaturthapaJcapeSu tu bahirevaudArikAt bahutarapradeza-vyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAditi, anyatrApyuktam "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAd / / 2 / / " iti, -kRtaM prasaGgena / bhASAyoganirodha iti, ko'rthaH ?-parityaktasamudghAtaH kAraNavazAd yogatrayamapi vyApArayet, tatartha madhyavartinaM yogamAha-bhASeti, atrAntare'nuttarasurapRSTo manoyogaM satyaM vA'satyAmRSaM vA prayule, evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedau dvayorapi, kAyayogamapyaudArikaM phalakapratyarpaNAdAviti, tato'ntarmuhUrtamAtreNaiva kAlena yoganirodhaM karoti, atra kecid vyAcakSate-jaghanyenaitAvatA kAlena utkRSTatastu SaDnimasiriti, etaccAyuktaM, 'kSapayanti karma niravazeSa miti vacanAt phalakAdInAM ca prajJApanAyAM pratyarpaNasyaivoktatvAta, evaM ca sati grahaNamapi syAd, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva yA'sau prathamameva zarIrapradezasambaddhA manaH paryAptinivRttiryayA pUrvaM manodravyagrahaNaM kRtvA bhAvamanaH prayuktavAn tatkarmasaMyogavighaTanAya mantrasAmarthyena viSamiva sa bhagavAnanuttareNAcintyena nirAvaraNena karaNavIryeNa tavyApAraM nirudhya ca -- 'paJjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti manodavvAiM tavvAvAro ya jammatto / / 1 / / tadasaMkhaguNavihINaM samae 2 niruMbhamANo so / manaso savvaniroha karejja'saMkhejasamaehiM // 2 // pajattamettabeMdiyajahannavayajogapajjayA je ya / tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhaMto // 3 // savvavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamayovavannassa // 4 // jo kira jogo tadasaMkhenaguNahInamekkikke / samae niruMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // 5 // ruMbhai sa kAyajoga saMkhAIehi ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesI bhAvanAmei // 6 // ti tataH zailezI pratipadyate, tatra zilAbhinivRttaH zilAnAM vA'yamityaNa zaila:-parvatasteSAmIzaH Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 - prabhuH zailezaH, sa ca meruH, tasyeveyaM sthiratAsAmyAdavastheti zailezI, athavA-azailezaH sannabhUtatadbhAvAcchailezavadAcarati zailezIbhavatItyadhyAhAraH, athavA sarvasaMvaraH zIlaM tasyezaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvastheti zailezI, iyaM ca madhyamapratipattyA isvapaJcAkSarodgiraNamAtraM kAlaM bhavati, sa ca kAyayoganirodhArambhAt prabhRti dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttidhyAnaM, tataH sarvanirodhaM kRtvA zailezyavasthAyAM vyucchinnakriyamapratipAtIti, tato bhavopagrAhikarmajAlaM kSapayitvA krajuzreNipratipannaH aspRzadgatyA sidhyatIti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / anantaragAthepanyastasamuddhAtamAtrApekSaH saMbandhaH / Aha-samudghAtagatAnAM viziSTakarmakSayo bhavatIti kA'tropapattiriti?,ucyate, prayalavizeSaH, kiM nidarzanam ? ityat Ahani. (956) jaha ullA sADIA AsuM sukkai viralliA saMtI / taha kammalahua samae vaccaMti jinA samugghAyaM // vR-'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH, ArdrA zATikA, jaleneti gamyate, 'Azu' zIghraM 'zuSyati' zoSamupayAti, 'virallitA' vistAritA satI bhavati, tathA te'pi prayatnavizeSAt karmodakamadhikRtya zuSyantIti zeSaH, yatazcaivamataH karmalaghutAsamaye brajanti jinAH samudghAta' miti tatra karmaNa-AyuSkasya laghutA karmalaghutA, lagho vo laghutA-stokatetyarthaH, tasyAH samayaH-kAla: karmalaghutAsamayaH, sa ca bhinnamuhUrtapramANastasmin, athavA karmabhilaghutA kamaladhutA, jIvasyeti hRdayaM, sA ca samudghAtAnantarabhAvanyeva bhUtopacAraM kRtvA'nAgataiva gRhyate, tasyAH samayastasmin, bhinnamuhUrta evetyarthaH, vrajanti-gacchanti jinAH-kevalinaH 'samudghAtaM prAkprarUpitasvarUpamiti gAthArthaH / / sAmprataM yaduktaM zailezI pratipadyate sidhyati ceti, tatrAsAvekasamayena lokAnte sidhyatItyAgamaH, iha ca karmamuktasya taddezaniyamena gatirnopapadyate iti mA bhUdavyutpannavibhrama ityatastancirAseneSTArthasiddhyarthamidamAhani. (957) lAua eraMDaphale aggI dhUme usU dhanuvimukke / gaipuvvapaogeNaM evaM siddhANavi gaIo / / vR- alAbu eraNDaphalam, agnidhUmau, iSurdhanurvimuktaH, amISAM yathA tathA gamanakAle svabhAvatastannibandhanA-bhAve'pi dezAdiniyataiva gatiH pUrvaprayogeNa pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gatirityakSarArthaH / / adhunA bhAvArthaH prayogairnidarzyatetatra karmavimukto jIvaH sakRdUrdhvamevA''lokAdgacchati, asaGgatvena tathAvidhapariNAmatvAdaSTamRttikAlepaliptAdhonimagnakramApanItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAbuvat tathA chinnavandhanatvena tathAvidhapariNatestadvidhairaNDaphalavat tathA svAbhAvikapariNAmatvAdanidhUmavat tathA pUrvaprayuktakriyAtathAvidhasayAmAddhanuHprayaleriteSuvad, iSuH-zara iti gAthArthaH / evaM pratipAdite satyAhani. (958) kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA pitttthiyaa| kahiM bodi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI ? // vR- 'kapratihatAH' vapratiskhalitA ityarthaH 'siddhAH' muktAH, tathA 'kasiddhAH pratiSThitAH' ka vyavasthitA ityarthaH, tathA 'kka bondiM tyaktvA' ka tarnu parityajyetyarthaH, iha bondiH tanuH Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 adhyayanaM-1 - [ni.958] zarIramityanAntaraM, tathA kagatvA 'sidhyanti' niSThitArthAM bhavanti, ityanusvAralopo'tra draSTavyaH, athavaikavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA'viruddha eva, yato'nyatrApi prayogaH "vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi ya / acchaMdA je naM bhuMjaMti na se cAitti vucaI // 1 // ityAdi gAthArthaH / / itthaM codakapakSamadhikRtyA''hani. (959) aloe paDihayA siddhA, loagge a pidviaa| ihaM bodiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhii|| vR- 'aloke' kevalAkAzAstikAye 'pratihatAH' pratiskhalitAH siddhA iti, iha ca tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt tadAnantaryavRttireva pratiskhalanaM, na tu sambandhivighAtaH, pradezAnAM niSpradezatvAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM, tathA 'lokAgre ca paJcAstikAyAtmakalokamUrdhani ca pratiSThitAH, apunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA 'iha' ardhatRtIyadvIpasamudrAntaH 'bondi' tanuM tyaktvA' parityajya sarvathA kim ? -'tatra' lokAgraM gatvA' aspRzadgatyA samayapradezAntaramaspRzatratyarthaH, 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti siddhyati veti gAthArthaH / tatra 'lokAgre ca pratiSThitA' iti yaduktaM tadaGgIkRtyA''ha-kapunarlokAnta ityatrAntaramAhani. (960) IsIpabhArAe sIAe joaNaMmi logNto| bArasahiM joaNehi siddhI svvtttthsiddhaao| - ISatprAgbhArA-siddhibhUmistasyAH sItAyA' iti dvitIyaM bhUmena madheyaM yojane lokAnta Urdhvamiti gamyate, adhastiryak caitAvati kSetre tadasambhavAt, tathA cA'ha-dvAdazabhiryojanaiH siddhiHUrdhvaM bhavati, kutaH? -sarvArthasiddhAd vimAnavarAt,anye tu siddhiM' lokAntarakSetra-lakSaNAmeva vyAcakSate, tattvaMtu kevalino vidantIti gAthArthaH // sAmpratamasyA eva svarUpavyA-varNanAyAha-- ni. (961) nimmaladagarayavaNNA tusAragokhIrahArasarivatrA / uttANayachattayasaMThiA ya bhaNiyA jinavarehiM / / dR-nirmaladagarajovarNAH, tatra dagarajaH- zyakSNodakaNikAH, tuSAragokSIrahAratulyavarNAH, tuSAraH hima, gokSIrAdayaH prakaTAthAH / saMsthAnamupadarzayatrAha-uttAnacchannasaMsthitA ca bhaNitA jinavarairiti, uttAnacchatravat saMsthiteti gAthArthaH / adhunA paridhipratipAdanenAsyA evopAyataH pramANama-bhidhisurAhani. (962) egA joaNakoDI bAyAlIsaM ca syshssaaii| tIsaM ceva sahassA to ceva sayA auNavatrA / / vR-nigadasiddhA, navaraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANakSetrasyAlpamanyat paridhyAdhikyaM prajJApanAto'vaseyam, ihaudhata idamiti / / idAnImasyA eva bAhulyaM pratipAdayannAhani. (963) bahumajjhadesabhAge aDDeva ya joaNANi bAhallaM / - caramaMtesu ataNuI aMgula'saMkhijjaIbhAgaM / / . kR-madhyadezabhAga eva bahumadhyadezabhAgastasminnaSTaiva yojanAni bAhulyam-uccastvaM carimAnteSu' pazcimAnteSu tanvI, kiyatA tanutvena ? ityatrAha-aGgulAsaGkhyeyabhAgaM yAvat tanvIti gaathaarthH| Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 sA punaranena krameNetyaM tanvIti darzayatini. (964) gaMtUNa joaNaM joaNaM tu parihAi aMgulapuhuttaM / tIse'via peraMtA macchiapattAu tanuayarA // vR-gatvA yojanaM yojanaM tu vIpsA 'parihAyaitti parihIyate 'aGgulapRthaktvaM' pRthaktvaM pUrvavat, 'evam' anena prakAreNa hAnibhAve sati tasyA api ca paryantAH, kiM ? -makSikApatrAt tanutarA ghRtapUrNatathavidhakaroTikAkAreti gAthArthaH / / sthApanA ceyaM / asyAzcopari yojanacaturviMzatibhAge siddhA bhavantIti / ata evA''hani. (965) IsIpabmArAe sIAe joaNami jo koso / kosassa ya chabbhAe siddhANogAhaNA bhaNiA / / 1. ISatprAgbhArAyAH sItAyA iti pUrvavat, 'yojane' uparivartini yaH kroza uparivaryeva, krozasya ca tasya 'SaDbhAge' uparivartinyeva siddhAAnAmavagAhanA bhaNitA, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH / / amumevArtha samarthayannAhani. (966) tini sayA tittIsA dhanutti bhAgo a kAsachabmAo / jaM paramogAho'yaM to te kosassa chabmAe // vR-trINi zatAni dhanuSAM trayastriMzadadhikAni dhanustribhAgazca krozaSaDbhAgo vartate 'yat' yasmAt paramAvagAho'yaM siddhAnAmiti vartate, tataste krozasya SaDbhAga iti gaathaarthH|| atha kathaM punastatra teSAmupapAto'vagAhanA vetyatrocyateni. (967) uttANauvva pAsillauvva ahavA nisannao ceva / jA jaha karei kAlaM so taha uvavajae siddho / / vR- uttAnako vA pRSThato vA ardhAvanatAdisthAnataH pArzvasthito vA tiryasthito vA, athavA niSpanna (SaNNa) kazcaiva iti prakaTArthaM, kiM bahunA?, yo 'yathA' yana prakAreNAvasthitaH san karoti kAlaM sa 'tathA' tena prakAreNopapadyate siddha iti gAthArthaH // kimityetadevam ? ityat Ahani, (968) iha bhavabhinnAgAro kammavasAo bhavaMtare hoi / na ya taM siddhassa jao taMmI to so tyaagaaro|| vR- ihabhavabhinnAkAraH 'karmavazAt karmavazena 'bhavAntare' svargAdau bhavati, tadAkArabhedasya karmanibandhanatvAt, na ca karma siddhasya, yataH tasmin' apavarge tato'sau siddhaH 'tadAkAraH' pUrvabhavAkAra iti gAthArthaH / tathA kiM cani. (969) jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI a paesaghanaM taM saMThANaM tarhi tassa / / vR-yat saMsthAnamatraiva 'bhavaM' saMsAraM manuSyabhavaM vA tyajataH satazcaramasamaye AsIt pradezadhanaM tadeva saMsthAnaM tatra tasya bhavati, tribhAgena randhrApUraNAditi gAthArthaH / / tathA cA''hani. (970) dIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havija saMThANaM / tatto tibhAgahInA siddhANogAhaNA bhaNiA // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ ni. 970] 385 - 'dIrghaM vA' paJca dhanuHzatapramANaM 'hrasvaM vA' hastadrayapramANaM, vAzabdAt madhyamaM vA vicitraM yat 'caramabhave' pazcimabhave bhavet saMsthAnaM 'tataH ' tammAt saMsthAnAt tribhAgahInA, kutaH ?tribhAgena zuSirapUraNAt, siddhAnAmavagAhanA, avagAhante' syAmavasthAyAmityavagAhanA svAvasthaiveti bhAvaH, 'bhaNitA uktA tIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH // sAmpratamutkRSTAdibhedabhinnAma-vagAhanAmabhidhitsurAha- ni. (971) tinni sayA tittIsA dhanutti bhAgo a hoi boddhavvo / esA khalu siddhANaM usogAhaNA bhaNiA / / ni. (972) cattAri a rayaNIo rayaNitibhAgUNiA ya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhima ogAhaNA bhaNiA || ni. (973) egA ya hoi rayaNI adveva ya aMgulAi sAhIA / esA khalu siddhANaM jahana ogAhaNA bhaNiA || vR- etAstisro'pi nigadasiddhAH, navaramAkSepaparihArI bhASyakRtoktau tau cemau'kiha marudevImANaM ? nAbhIo jeNa kiMcidUNA sA / to kira paMcasayaM ciya ahavA saMkoyao siddhA ||1|| sattUsiesa siddhI jahannao kihamihaM bihatthesu ? | sAkira titthakare sesANaM sijjhamANANaM ||2|| te puNa ho bihatthA kummAputtAdao jahantreNaM / atre saMvaTTiyasattahatyasiddhassa hInatti ||3|| bAhulatoya suttaMmi satta paMca ya jahannamukosaM / harA hInahiyaM hojaMguladhanupuhuttehiM // 4 // accherayAi kiMcivi sAmantrasue na desiyaM savvaM / ho va anibaddhaM ciya paMcasayAdesavayaNaM va // 5 // ityAdi kRtaM prasaGgena / sAmpratamuktAnuvAdenaiva saMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhAtukAma Ahani. ( 974) ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa huMti parihINA / saMThANamanitthaMtthaM jarAmaraNavippamukkANaM // vR- nigadasiddhA, navaram 'anityaMstham ' itIdaMprakAramApatramittham itthaM tiSThatIti itthasthaM na itthasthaM anitthaMsthamiti kenacit prakAreNa laukikenAsthitamityarthaH / / Aha - Aghata ete kiM dezabhedana sthitA ? uta neti ?, netyAha--kuta iti ?, atrocyate, yasmAt ni. (975) jattha ya ego siddho tattha anaMtA bhavakkhayavimukkA ! annunnasamogADhA puTThA savve a logaMte // vR- yatraiva deze cazabdAsyaivakArArthatvAt ekaH 'siddhaH' nirvRtaH, tatrAnantAH kiM ? 'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayeNa vimuktAH bhavakSayavimuktAH, anena punaH svecchayA bhavAvataraNazaktimasiddhAvyavacchedamAha, anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmavattvAt, 2425 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 Avazyaka mUlasUtram-1.1/1 dharmAstikAyAdivat, 'puTThA savve ya logate' tti spRSTAH-lagnAH sarve ca lokAnte, athavA spRSTaH sarvaizca lokAnta iti, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH / tathAni. (976) phusai anaMte siddhe savvapaesehiM niamaso siddho| te'vi asaMkhijaguNA desapaesehiM je puTThA / / vR-spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH 'niyamAta' niyamena siddha iti, tathA te'pyasaGkhyeyaguNA vartante dezapradezairye spRSTAH, tebhyaH sarvadezapradezaspRSTebhyaH, kathaM ?, sarvAtmapradezairanantAH spRSTAH, tathaikaikapradezenApyanantA eva, sa cAsaGkhyeyapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakaM sakalajIvapradezAsaGkhyeyAnantakaiguNitaM yathoktameva bhavatIti gAthArthaH / / sAmprataM siddhAneva lakSaNataH pratipAdayannAhani. (977) asarIrA jIvaghanA uvauttA daMsaNe a nANe a / sAgAramanAgAraM lakkhaNameaMtu siddhaannN|| vR- avidyamAnazarIrAH, audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzceti ghanAzceti vigrahaH, ghanagrahaNaM zuSirApUraNAd, upayuktAH , kva?, 'darzane ca' kevaladarzane 'jJAne ca' kevala eveti, iha ca sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApanArtha sAmAnyAlabmanadarzanAbhidhAnamAdAvaduSTamiti, tathA ca sAmAnyaviSayaM darzanaM vizeSaviSayaM jJAnamiti, tatazca sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSarUpamityarthaH, 'lakSaNaM' tadanyavyAvRttaM svarUpamityarthaH 'etad' anantaroktaM, tuzabdo vakSyamANaniruapamasukhavizeSaNArthaMH, 'siddhAnAM niSThitAnAmiti gAthArthaH / / sAmprataM kevalajJAnadarzanayorazeSaviSayatAmupadarzayatini. (978) kevalanANuvauttA jANaMtI savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhi'naMtAhiM / / vR-kevalajJAnenopayuktAH kevalajJAnopayuktAH na tvantaH karaNena, tadabhAvAditi, kiM ?, 'jAnanti' avagacchanti "sarvabhAluNabhAvAn' sarvapadArthaguNaparyAyAnityarthaH, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacana iti, guNaparyAyabhedastu sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA iti, tathA 'pazyanti sarvataH khalu khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, 'kevaladhaSTabhiranantAbhiH' kevaladarzanairanantairityarthaH, anantatvAt siddhAnAmiti, iha cA''dau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH siddhayantIti jJApanArthamiti gAthArthaH / / Aha-kimete yuga pajAnanti pazyanti ca ? ityAhozvidayugapaditi, atrocyate, ayugapat, kathamavasIyate?, yata Ahani. (979) nANaMmi daMsaNaMmi a itto egayarayaMmi uvuttaa| savvassa kevalissA jugavaM do natthi uvogaa| vR-jJAna darzana ca eto ti anayorekatarasminnupayuktAH, kimiti ? yataH sarvasya kevalinaH sattvasya 'yugapad' ekasmin kAle dvau na staH upayogau, tatsvAbhavyAt; kSAyopazamikasaMvedane tathAdarzanAt, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / sAmprataM nirumapasukhabhAjazca ta ityetadupadarzayannAhani. (980) navi asthi mAnusANaM taM sukkhaM neva savvadavANaM / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-1 - [ni.980] 387 jaM siddhANaM sukkhaM avvAbAhaM uvagayANaM // vR-naivAsti 'mAnupANAM' cakravAdInAmapi tat saukhyaM, naiva 'sarvadevAnAm' anuttarasuraparyantAnAmapi, yat siddhAnAM sokhyam 'avyAbAdhAmupagatAnA miti tatra vividhA AbAdhA vyAbAdhA na vyAbAdhA avyAbAdhA tAmupasAmIpyena gatAnAM prAptAnAmiti gAthArthaH // yathA nAsti tathA bhaGgayopadarzayatini. (981) suragaNasuhaM samattaM sambaddhApiMDiaM anaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM'naMtAhivi vaggavaggUhi // kR. 'suragaNasukhaM devasaGghAtasukhaM 'samasta sampUrNam atItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punazca 'savvaddhApiMDiaM' sarvakAlasamayaguNitaM, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayakaikAkAzapradeze sthApyate, ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNenAnantaM bhavati, na ca prAnoti tathAprakarSagatamapi 'muktisukhaM' siddhisukham, anantairapi vargavagairvargitamiti gAthArthaH / / tathA caitadabhihitArthAnuvAdyevA''ha granthakAraHni. (982) siddhassa suho rAsI savvaddhApiMDio jai hvijaa| so'naMtavaggabhaio savvAgAse na mAijA / vR-siddhasya sambandhibhUtaH sukharAziH, sukhasaGghAta ityarthaH, "saddhiApiNDitaH' sarvakAlasamayaguNitaH yadi bhavedityanena kalpanAmAtratAmAhaH, saH 'anantavargabhaktaH' anantavargApavargitaH san samIbhUta eveti bhAvArthaH, 'sarvAkAze' lokAlokAkAze na mAyAt, ayamatra bhAvArtha:-iha kila viziSTAhlAdavizeSAste sarvAkAzapradezAdibhyo'pi bhUyAMsa ityataH kiloktaM-'savvAgAse na mAeja' ttI tyAdi, anyathA niyatadezAvasthitiH teSAM kathamiti sUrayo'bhidadhatIti, tathA caitatsaMvAdyArSavede'pyuktam, ityalaM vyAsaneneti gAthArthaH / / sAmpratamasyaivaMbhAvasyApi sataH nirupamatAM pratipAdayannAhani. (983) jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viaannto| na caei parikaheuM uvamAi tahiM asaMtIe // khu-yathA nAma kazcit mleccha: 'nagaraguNAn sadgRhanivAsAdIn 'bahuvidhAn' anekaprakArAn vijAnanaraNyagataH sannanyamlecchebhyo na zaknoti parikathayituM, kuto nimittAt ?, ityata Aha-upamAyAM tatrAsatyAmiti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacchedam-ego mahArannavAsI miccho ranne ciTThai, io ya ego rAyA AseNa avahariuM taM aDaviM pavesio, tena diTTho, sakkAreUNa janavayaM nIo, rannAvi so nayaraM, pacchA uvayAritti gADhamuvacario jahA rAyA tahA ciTThai dhavaladharAIbhogeNaM, vibhAsA, kAleNa ranna sariumAraddho, rannA visajio gao, rannigA pucchaMti- kerisaM nayaraMti ?, so viANato'vi tatthovamA'bhAvA na sakkai nayaraguNe parikahiuM / esa diluto, ayamatthovaNaottini. (984) ia siddhANaM sukkhaM anovamaM nasthi tassa ovamma / kiMci viseseNitto sArikkhamiNaM suNaha vucchaM / vR- 'iya' evaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityata Aha-yato nAsti tasyaupamyamiti, Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 Avazyaka mUlasUtram-1-1/1 tathA'pi bAlajanapratipattaye kiJcidvazeSeNa 'ettotti ArSatvAdasya sAdhyamidaM-vakSyamANalakSaNaM zRNuta, vakSya iti gAthArthaH // ni. (985) jaha savvakAmaguNi puriso bhottuNa bhoaNaM koi / taNhA chuhAvimukko acchijja jahA amiatitto / vR- 'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH 'sarvakAmaguNitaM' sakalasauMdaryasaMskRtaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcit bhujyata iti bhojanaM, tRTkSudvimuktaH san AsIta yathA'mRtatRptaH, abAdhArahitatvAd, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptayautsukyavinivRttyA sukhapradarzanaM sakalendriyArthAvAptayA'zeSautsukyanivRttyapalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhavAt sukhAbhAva iti, uktaM "veNuvINAmRdaGgAdinAdayuktena hAriNA / zlAdhyasmara kathAvaddhagItena stimitaH sadA // 1 // kuTTimAdau vicitrANi, dRSTvA rUpANyanutsukaH / locanAnantadadAyIni, lIlAvaMti svakAni hi // 2 // ___ ambarAgurukarpUradhUpagaMdhAnitastataH / paTavAsAdigaMdhAMzca, vyaktamAghrAya niHspRhaH // 3 // nAnArasasamAyuktaM, bhuktvA'nnamiha maatryaa| pItvodatRptAtmA khAdayan khAdimaMzubham // 4 // mRdutalIsamAkrAntadivyaparyasaMsthitaH / sahasA'mbhodasaMzabdazruterbhayadhanaM bhRzam // 5 // iSTabhAryApariSvaktastadratAnte'thavA naraH / sarvendriyArthasamprAptyA, sarvavAdhAnivRttijam // 6 // yadvedayati zaM hRdyaM, prazAntenAntarAtmanA / muktAtmanastato'nantaM, sukhamAhurmanISiNaH // 7 // " iti gAthArthaH / / ni. (986) ia savvakAlatittA aulaM nivvANamuvagayA siddhaa| sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA / / vR- 'ia' evaM sarvakAlatRptAH svasvabhAvAvasthitatvAt, atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadA sakalautsukyavinivRtteH, yatazcaivamataH 'zAzvata' sarvakAlabhAvi 'avyAbAdhaM vyAbAdhAparivarjitaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThantIti yogaH / sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthaka, na, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhi-azeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThanti na tu duHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti gAthArthaH / / sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAhani. (987) siddhatti a buddhatti a pAragayatti a paraMparagayatti / ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA y|| vR-siddhA iti ca kRtakRtyatvAt 'buddhA iti ca' kevalena vizvAgamAt 'pAragatA iti ca' Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-1 - [ni.987] 389 bhavArNavapAragamanAt 'paramparAgatA iti ca' puNyabIjasamyaktvajJAnacaraNakramapratipattyupAyamuktatvAt paramparayA gatAH paramparAgatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatvAta, tathA ajarA vayaso'bhAvAt, amarA AyuSo'bhAvAt, asaGgAzca sakalakezAbhAvAditi gaathaarthH|| sAmpratamupasaMharanAhani. (988) nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhanavimukkA / avvAbAhaM sukkhaM anuhuMtI sAsayaM siddhaa| vR. vastuto vyAkhyAtaiveti na pratanyate / / ni. (989) siddhANa namokkAro jiivN0|| ni. (990) siddhANa namukkAro dhnnaann0|| ni. (991) siddhANa namukkAro evN0|| ni. (992) siddhANa namukkAro saba0 biiaM hoi maMgalaM // vR- gAthAsamUhaH sAmAnyato'rhannamaskAravadavaseyaH, vizeSatastu sugama eveti / / uktaH siddhanamaskArAdhikAraH, sAmpratamAcAryanamaskAraH, tatrAcArya iti kaH zabdArthaH, ucyate,-'cara gatibhakSaNayoH' ityasya (careH) AGi vA gurA viti Nyati AcArya iti bhavati, Acaryate'sAvityAcAryaH, kAryArthibhiH sevyat ityarthaH, ayaM ca nAmAdibhedAccaturvidhaH, tathA cA''hani. (993) nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauviho u aayrio| davvaMmi egabhaviAI loie sippasasthAI // vR- nAmAcAryaH sthApanAcAryaH dravyAcAryo bhAvAcArya iti, tatra nAmasthApanAcAryoM sugamau, dravyAcAryamAgamanoAgamAdibhedaM prAyaH sarvatra tulyavicAratvAdanAddatya jJazarIrAdivyAtiriktiM dravyAcAryamabhidhAtukAma Aha- 'dravya iti dravyAcAryaH, 'ekabhavikAdiH' ekabhavikaH baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotrazceti, athavA AdizabdAd-dravyabhUta AcArya dravyAcAryaH, bhUtazabda upamAvAcI, dravyanimittaM vA ya AcAravAnityAdi, bhAvAcAyaH-laukiko lokottarazca, tatra laukikaH zilpazAstrAdiH, tatparijJAnAt tadabhedopacAreNaivamucyate, anyathA zilpAdigrAhako gRhyate, anye tvevaM bhedamakRtvaughata evainamapi dravyAcArya vyAcakSata iti gAthArthaH / / adhunA lokottarAn bhAvAcAryAn pratipAdayannAhani. (994) paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA AyariyA tena vucaMti // - 'paJcavidhaM paJcaprakAraM-jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt, 'AcAra' miti AG maryAdAyAM caraNaM cAraH-maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAra iti, uktaM ca-'kAle vinae bahumAne' ityAdi, tamAcarantaH santaH anuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANAH arthAd vyAkhyAnena, tathA''cAraM darzayantaH santaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa, mumukSubhiH sevyante yena kAraNenAcAryAstenocyanta iti gAthArthaH / / amumevArthaM spaSTanAhani. (995) AyAro nANAIM tassAyaraNA pabhAsaNAo vA / je te bhAvAyariyA bhAvAyArovauttA y|| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 Avazyaka mUlasUtram -1-1/1 vR-'AcAraH' pUrvavat jJAnAdipaJcaprakAraH, tasya AcArasyA''caraNAt prabhASaNAdvA, vA zabdAd darzanAdvA hetorye mumukSubhirguNairvA jJAnAdibhirAcaryante te bhAvAcAryA ucyante, etaccAAcaraNAdyanupayogato'pi sambhavati yataH ata Aha-'bhAvAcAropayuktAzca' bhAvArthamA-cAro bhAvAcAraH tadupayuktAzceti gAthArthaH / AyariyanamokkAro 4 ityAdigAthAprapaJcaH sAmAnyenArhanamaskArabadavaseyaH vizeSastu sugama eveti / / ukta AcAryanamaskArAdhikAraH / / sAmpratapAdhyAyanamaskArAdhikAraH, tatropAdhyAya iti kaH zabdArthaH ?, ucyate-'iG adhyayane ityasya 'izceti dhaJ upAdhyAyaH, upetyAdhIyate'smAt sAdhavaH sUtramityupAdhyAyaH, sa ca nAmAdibhedAccaturvidha iti, Aha ca - ni. (996) nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauviho uvjjhaao| dave loia sippAi niNhagA vA ime bhAve // vR. iyaM hi tattvata AcAryagAthAtulyayogakSemaiveti na pratanyate, navaraM nihavA veti yaduktaM tatra te hyabhinivezadoSeNaikamapi padArthamanyathA prarUpayanto mithyAdRSTaya eva ityato drvyopaadhyaayaa| ni. (997) bArasaMgo jinakkhAo sajjhAo kahio vuhehiM / taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA tena vucaMti / / kR-dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtae:' arhapraNItaH svAdhyAyaH vAcanAnibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, kathitaH 'budhaiH' gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, 'taM' svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyastenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH / / sAmpratamAgamazailyA'kSarArthamadhikRtyopAdhyAyazabdArthaM nirUpayannAhani. (998) utti uvaogakaraNe jjhatti a jhANassa hoi niddese / eeNa huMti ujjhA eso anno'vi pnyjaao| vR- u ityetadakSaraM upayogakaraNe vartate, jjha iti cedaM dhyAnasya bhavati nirdeze, tatazca prAkRtazailyA etena kAraNena bhavati ujjhA, upayogapurassaraM dhyAnakartAra ityarthaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH / / athavAni. (999) utti uvaogakaraNe vattia pAvaparivajjaNe hoi / jhatti a jhANassa kae utti a osakkaNA kamme / / kR-nigadasiddhA, navaramupayogapUrvakaM pAparivarjanato dhyAnArohaNena karmANyapanayantItyupAdhyAyA ityakSarArthaH, akSarArthAbhAve ca padArthAbhAvaprasaGgAtpadasya tatsamudAyarUpatvAdakSarArthaH pratipattavya ityalaM vistareNa / / 'uvaljhAyanamokkAro'4 ityAdigAthApUgaH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseMyaH, vizeSastu sugama eveti // ukta upaadhyaaynmskaaraadhikaarH|| sAmprataM sAdhunamaskArAdhikAraH, tatra 'rAdha sAdha saMsiddhA' vityasya uNapratyayAntasya sAdhuriti bhavati, abhilaSitamartha sAdhayatIti sAdhuH, sa ca nAmAdibhedataH, tathA cA''hani. (1000)nAmaM 1 ThavaNAsAhU 2 davvasAhU a 3 bhAvasAhU a 4 / davvaMmi loiAI bhAvaMmi a saMjao sAhU // vR. vastuto gatAthaiveti na vivriyate // dravyasAdhUna pratipAdayannAha Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1001] 391 ni. (1001) ghaDapaDarahamAINi u sAhatA huMti davvasAhutti / ahavAvi dabbabhUA te huMtI davvasAhutti // vR-nigadasiddhA, navaramathavA'pi 'dravyabhUtA' iti bhAvaparyAyazUnyAH // bhAvasAdhUn pratipAdayannAhani. (1002) nivvANasAhae joe, jamhA sAhati sAhuNo / samA ya sabvabhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo / vR-nirvANasAdhakAn 'yogAn' samyagdarzanAdipradhAnavyApArAn yasmAt sAdhayanti sAdhavaH vihitAnuSThAnaparatvAt, tathA samAzca sarvabhUteSviti yogaprAdhAnyakhyApanArthametat, tasmAtte bhAvasAdhava iti gAthArthaH // ni. (1003) kiM pichasi sAhUNaM tavaM va niamaM va saMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhUNaM ? eaM me pucchio sAha / / vR-nigdsiddhaa| ni, (1004) visayasuhaniattANaM visuddhacArittaniamajuttANaM / taJcaguNasAhayANaM sadAyakicuJjayANaM namo / vR-nigadasiddhaiva / ni. (1005) asahAi sahAyattaM karaMti me saMjamaM karitassa / eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUNaM / / vR. paramArthasAdhanapravRttI satyAM jagatyasahAye sati prAkRtazailyA vA'sahAyasya sahAyatvaM kurvanti mama saMyamaM kurvataH sataH, anena prakAreNa namAmyahaM sarvasAdhubhya iti gAthArthaH / / 'sAhUNa namokkAro 4 ityAdigAthAvistaraH sAmAnyenArhanamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sukhotreya iti kRtaM prasaGgena / / uktaM vastudvAram, adhunA''kSepadvArAvayavArtha-pracikaTiSayedamAha- (itaH prAk "eso paMca namukAro" ityAdi pustkaadshessu vartate, na ca vRttauvyAkhyAtaH) ni. (1006) navi saMkhevo va vitthAru saMkhevo duvihu siddhasAhUNaM / vitthArao'negaviho paMcaviho na jujai tamhA // vR- ihAsyA gAthAyA aMzakakramaniyamAcchandovicitI lakSaNamanena pAThena virudhyate 'na saMkhevo' ityAdinA, yata ihAdya eva paJcamAtro'zakaH ityato'papATho'yamiti, tatazcApizabda evAtra vidyamAnArtho draSTavyaH, 'navi saMkhevo' ityAdi, iha kila sUtraM saMkSepavistaradvayamatItya na vartate, tatra saMkSepavat sAmAyikasUtraM, vistaravacaturdaza pUrvANi, idaM punarnamaskArasUtramubhayAtItaM, yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityapizabdasya vyavahitaH sambandhaH, "saMkSepo dvividha' iti yadyayaM saMkSepaH syAt tatastasmin sati dvividha iti-dvividha eva namaskAro bhavet, siddhasAdhubhyAmiti, kathaM ?, parinirvRtArhadAdInAM siddhazabdena grahaNAt saMsAriNAM ca sAdhuzabdeneti, tathA ca naite saMsAriNaH sarva eva sAdhutvamatilaGgya vartanta iti, tadbhAve zeSagaNAbhAvAt, atastanamaskAra evetaranamaskArabhAvAt, athAyaM vistaraH, ityetadapyacAru, yasmAd vistarato'nekavidhaH prAproti, tathA ca-RSabhAjitasambhavAbhinandasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhetyAda Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1-1/1 mahAvIravarddhamAna-svAmiparyantebhyazcaturviMzatyarhadbhayaH, tathA siddhobhyo'pi vistareNa- anantarasiddhebhyaH paramparasiddhebhyaH prathamasamayasiddhebhyaH dvitIyatatIyasamayAdisatyeyAsayeyAnantasamayasiddhebhyaH, tathA tIrthaliGgacAritrapratyekabuddhAdivizeSaNaviziSTebhyaH tIrthakarasiddhobhyaH atIrthakarasiddhebhyaH tIrthasiddhebhyaH ityevamAdiranantazo vistaraH, yatatazcaivamata Aha pakSadvayamapyaGgIkRtya paJcavidhaH-paJcaprakAro na yujyate yasmAnamaskAra iti gAdhArthaH / gatamAkSepadvAram, adhunA prasiddhidvArAyavArtha ucyate-tatra yattAvaduktaM 'na saMkSepa' iti, tanna saMkSepAtmakatvAt, nanu sa kAraNavazAt kRtArthAkRtArthAparigraheNa siddha-sAdhumAtraka evoktaH, satyamukto'. yuktAstvasau, kAraNAntarasyApi bhAvAt, taccoktameva, athavA vakSyAmaH hetunimitta' mityAdinA, sati ca dvaividhye sakalaguNanamaskArAsambhavAdekapakSasya vyabhicAritvAta, tathA cA''hani. (1007) arahaMtAI niamA sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu heunimittaM havai siddho|| vR.ihArhadAdayo niyamAt sAdhavaH, tadguNAnAmapi tatra bhAvAt, sAdhavastu teSu' arhadAdiSu 'bhaktavyAH' vikalpanIyAH, yataste sarve'haMdAdayaH, kiM tarhi ?, kecidarhanta eva ye kevalinaH, kecidAcAryAH samyak sUtrArthavidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravida eva, kecidetadvyatiriktAH ziSyakAH sAdhava eva, nArhadAdaya iti, tatazcaikapadavyabhicArAnna tulyAbhidhAnatA, tannamaskaraNe ca netaranamaskAraphalamiti, prayogazca-sAdhumAtranamaskAro viziSTAhadAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamartho na bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratvAt, manuSyamAtranamaskAravat jIvamAtranamaskAravadveti, tasmAt paJcavidha eva namaskAraH, khalu-zabdasyAvadhAraNArthatvAta, vistareNa ca vyaktyapekSayA kartumazakyatvAt, tathA-'hetunimittaM bhavati siddha' iti, tatra heturnamaskArArhatve ya uktaH 'magge avipanAso'tti ityAdi tannimitaM copAdhibhedAdbhavati siddhaH paJcavidha iti gAthArthaH / / gataM prasiddhidvAram, adhunA kramadvArAvayavArtha pratipAdayatrAhani. (1008) puvANanupubbi na kamo neva ya pacchAnupubbi esa bhave / siddhAIA paDhamA bIAe sAhuNo AI // - iha kramastAvad dvividhaH-pUrvAnupUrvI ca pazcAnupUrvI ceti, anAnupUrvI tu krama eva na bhavati, asamaJjasatvAt, tatrAyamarhadAdikra pUrvAnupUrvI na bhavati, siddhAdhanabhidhAnAd, ekAntakRtakRtyatvenAhannamaskAryatvena ca siddhAnAM pradhAnatvAt, pradhAnasya cAbhyarhitatvena pUrvAbhidhAnAditi bhAvArthaH, tathA naiva ca pazcAnupUryeSu kramo bhavet, sAdhvAdhanabhidhAnAt, iha sarvapAzcAtyAH apradhAnatvAt sAdhavaH, tatazca tAnabhidhAya yadi paryante siddhAbhidhAnaM syAt pazcAnupUrvIti, tathA cAmumevArtha pratipAdayatrAha-siddhAdyA prathamA-pUrvAnupUrvI, bhAvanA pratipAditaiva, 'dvitIyAyAM' pazcAnupUrvyA sAdhava AdI, yuktiH punarapyatrAbhihitaiveti gAthArthaH / / sAmprataM pUrvAnupUrvItvameva pratipAdayannAhani. (1009) arahaMtuvaeseNaM siddhA najaMti tena arihaaii| ___ navi koI parisAe paNamittA paNamaI ranno / vR. iha 'arhadupadezena' Agamena siddhAH 'jJAyante' avagamyante pratyakSAdigocarAtikrAntAH Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1009 393 santo yatastenArhadAdipUrvAnupUrvI krama iti gamyate, ata eva cAhatAmambharhitatvaM, kRtakRtyatvaM cAlpakAlavyavahitatvAt prAyaH samAnameva, tathA arhannamaskAryatvamapyasAdhanam, arhannamaskArapUrvakasiddhatvayogenArhatAmapi vastutaH siddhanamaskAryatvAt pradhAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevamAcAryAdistahiM kramaH prAptaH, arhatAmapi tadupadezena saMvittariti, atrocyate, na, ihArhatsiddhayorevAyaM vastutastulyavalayorvicAraH zreyAn, paramanAyakabhUtatvAd, AcAryAstu tatpariSatkalpA vartante, nApi kazcit pariSadaM 'praNamya' pranAmaM kRtvA tataH praNamati rAjJa ityato'codyametaditi gAthArthaH / / uktaM kramadvAram, adhunA prayojanaphalapradarzanAyedamAhani. (1010) ittha ya paoaNamiNaM kammakhaMo maMgalAgamo ceva / ihaloapAraloia duviha phalaM tattha diTuMtA // vR- 'atra ca' namaskArakaraNe prayojanamidaM-yaduta karaNakAla evAkSepeNa 'karmakSayaH' jJAnAvaraNIyAdikarmApagamaH, anantapudgalApagamamantareNa bhAvato nakAramAtrasyApyaprApterityAdi bhAvitaM, tathA maGgalAgamazcaiva yaH karaNakAlabhAvIti, tathA kAlAntarabhAvi punaraihalaukikapAralaukikabhedabhinnaM 'dvividhaM phalaM' dviprakAraM phalaM, 'tatra dRSTAntAH' vakSyamANalakSaNA iti / ni. (1011)iha loi atthakAmA 2 AruggaM 3 abhiraI 4 a niSphattI 5 / siddhI a6 sagga 7 sukulappaccAyAI 8 a paraloe / vR- iha loke'rthakAmau bhavataH, tathA''rogyaM bhavati nIrujatvamityarthaH, ete cArthAdayaH zubhavipAkino'sya bhavanti, tathA cAha-abhiratizca bhavati, Abhimukhyena ratiH-abhiratiH iha loke'rthAdibhyo bhavati, paraloke ca tebhya eva zubhAnubandhitvAniSpattiH, puNyasyeti gamyate, athavA'bhiratezca niSpattirityekavAkyataiva, tathA 'siddhizca' muktizca, tathA svargaH sukulapratyAyAtizca paraloka ityAmuSmikaM phalaM // iha ca siddhizcetyAdikramaH pradhAnaphalApekSyupAyakhyApanazca (nArthaH), tathAhi-viralA evaikabhavena siddhimAsAdayanti, anAsAdayanta. zcAvirAdhakAH svargasukulotpattimantareNa nAvasthAntaramanu bhavantIti gAthArthaH / / sAmprataM yathAkramamevAdInAdhikRtyodAharaNAni pratipAdayatrAhani. (1012)ihalogaMmi tidaMDI 1 sAdivvaM 2 mAuliMgavaNa 3 meva / paraloi caMDapiMgala 4 huMDia jakkho 5 adiTuMtA / / vR- akSaragamanikA sujJeyA, bhAvArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-namokkAro atyAvaho, kahaMti ?, udAharaNaM-jahA egassa sAvagassa putto dhammaM na laei, so'vi sAvao kAlagao, so vivahArAhao evaM ceva viharai / annayA tesiM gharasamIve parivvAyao AvAsio, so tena samaM mittiM karei, annayA bhaNai-ANehi niruvahayaM aNAhamaDayaMjao te IsaraM karemi, tena maggio laddho ubbaddhao manasso, so masANaM nIo, jaM ca tattha pAuggaM / soya dArao piyariM namokkAraM sikkhAvio, bhaNio ya-jAhe bIhejasi tAhe eyaM paDhijasi, vijjA esA, so tassa mayagassa purao Thavio, tassa ya mayagassa hatthe asI dinno, parivvAyao vijaM pariyattei, udviumAraddho veyAlo, so dArao bhIo hiyae namokkAraM pariyaTTei, so veyAlo paDio, puNo'vi javei, puNovi uDio, suTutarAgaM pariyaTTei, puNo'vi paDio, tidaMDI Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 Avazyaka mUlasUtram-1-11 bhaNai-kiMci jANasi, ?, bhaNai-natyi, puNo'vi javai, tatiyavArA, puNo'vi pucchio, puNo navakAraM karei, tAhe vANamaMtareNa rusieNa taM khaggaM gahAya so tidaMDI do khaMDIkao, suvannakoDI jAo, aMgovaMgANi ya se juttajuttANi kAuM savvaratti bUDhaM Isaro jAo namokAraphaleNaM, jaina hoto namokAro to veyAleNa mArijaMto, so suvana hoto ||kaamniphttii, -kahaM ?, egA sAvigA tIse bhattA micchAdiTThI annaM bhajjaM AneuM maggai, tIse taNaeNa na lahai se savattagaMti, ciMtei-kiha mAremi?, annayA kaNhasappo ghaDae chubhittA ANIo, saMgovio, jimio bhaNai-ANehi puSpANi amuge ghaDae ThaviyANi, sA paviTThA, aMdhakAraMti namokAraM karei, jaivi me koi khAejA tovi me maratIe namokkAro na nassahiti, hatyo chUDho, sappo devayAe avahio, puSpamAlA kayA, sA gahiyA, dinA ya se, so saMbhaMto ciMtei-annANi, kahiyaM, gao pecchai ghaDagaM puSpagaMdhaM ca, navi itya koi sappo, AuTTo pAyapaDio sab kahei khAmei ya, pacchA sA ceva gharasAmiNI jAyA, evaM kAmAvaho / ___ AroggAbhiraI-egaM nagaraM, naIe taDe kharakammieNaM sarIraciMtAe niggaeNaM naIe vujhaMtaM mAuliMgaM diTuM, rAyAe uvanIyaM, sUyassa hatthe dinaM, jimiyassa uvanIyaM, pamANaNa airittaM vaneNa gaMdheNaM airitaM, tassa manusassa tuTTho, bhogo dinno, rAyA bhaNai-anunaIe maggaha, jAva laddhaM, patthayaNaM gahAya purisA gayA, diTTo vaNasaMDo, jo geNhai phalANi so marai, ranno kahiyaM, bhaNai-avassaM AneyavvANi, akkhapaDiyA vaccaMtu, evaM gayA ANenti, ego paviTTho so bAhiM ucchubmai, anne ANaMti, so marai, evaM kAle vaccaMte sAvagassa parivADI jAyA, gao tattha, ciMtei-mA virAhiyasAmanno koi hojatti nisIhiyA namokAraM ca kareMto dakkaDa, vANamaMtarassa ciMtA, saMbuddho, vaMdai,maNai-ahaM tattheva sAharAmi, gao, ranno kahiyaM, saMpUio, tassa osIse dine dine Thavei, evaM tena abhiraI bhogA ya laddhA, jIvayAo ya, kiM annaM AroggaM?, rAyAvi tuttttho|| __ paraloe namokkAraphalaM-vasaMtapure nayare jiyasattU rAyA, tassa gaNiyA sAviyA sA caMDapiMgaleNa coreNa samaM vasai / atrayA kayAi tena ranno gharaM hayaM, hAro nInio, bhIehiM saMgovijjai / annayA ujANiyAgamaNaM, savvAo vibhUsiyAo gaNiyAo vacaMti, tIe savvAo aisayamitti so hAro Aviddho, jIse devIe so hAro tIse dAsIe so nAo, kahiyaM ranno, sA keNa samaM vasai ?, kahie caMDapiMgalo gahio, sUle bhinno, tIe ciMtiyaM-mama doseNa mAriotti sA se namokkAraM dei, bhaNai ya-nIyANaM karehi jahA-eyassa ranno putto AyAmitti, kayaM, aggabhahisIe udare uvavanno, dArao jAo, sA sAviyA kIlAvaNadhAvIyA jaayaa| annayA ciMtei-kAlo samo gabbhassa ya maraNassa ya, hojja kayAi, ramAveMtI bhaNai-mA rova caMDapiMgalatti, saMbuddho, rAyA mao, so rAyA jAo, sucireNa kAleNa dovi pavvaiyANi, evaM sukulapaJcAyA tammUlAgaM ca siddhigamaNaM // ___ ahavA vitiyaM udAharaNaM-mahurAe nayarIe jinadatto sAvao, tatya huMDio coro, nayaraM musai, so kayAi gahio sUle bhinno, paDicaraha bitijjayAvi se nanihiMti, manUsA paDicaraMti, so sAvao tassa nAidUreNa vIIvayai, so bhaNai-sAvaya ! tumaMsi anukaMpao tisAio'haM, Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1012] 395 deha mama pANiyaM jA marAmi, sAvao bhaNai-imaM namokAraM paDha jA te ANemi pANiyaM, jai vissArehisi to ANIyaMpi na demi, so tAe lolayAe sAvao tehiM mAnussehiM gahio corabhattadAyagotti, ranno niveiyaM, bhaNai-eyaMpi sUle bhiMdaha, AdhAyaNaM nijai, jakkho ohiM pauMjai, pecchai sAvayaM, appaNo ya sarIrayaM, pavvayaM uppADeUNa Nayarassa uvariM ThAUNa bhaNaisAvayaM bhaTTArayaM na yANeha ?, khAmeha, mA bhe savve cUrehAmi, devaNimmiyassa pubveNa se AyayaNaM kayaM, evaM phalaM labbhai namokkAreNeti gAthArthaH // uktA namaskAraniryuiktiH, sAmprataM sUtropanyAsArthaM pratyAsattiyogAd vastutaH sUtrasparzaniyuktigatAmeva gAthAmAha namaskAra niyukti : samAptA adhyayana-1- sAmAyika) ni. (1013) naMdianuogadAraM vihivadubugdhAiyaM ca nAUNaM / kAUNa paMcamaMgala AraMbho hoi suttassa / / vR-nandizcAnuyogadvArANi cetyekavadbhAvAd nandianuyogadvAraM, vidhivad yathAvad 'upodghAtaM ca' uddese ityAdilakSaNaM 'jJAtvA' vijJAya, bhaNitveti vA pAThAntaraM, tathA kRtvA 'paJcamaGgalAni' namaskAramityarthaH, kim ?, Arambho bhavati sUtrasya, iha ca punarnandyAdhupanyAsaH kila vidhiniyamakhyApanArthaH, nandyAdi jJAtvaiva bhaNitvaiva vA, nAnyatheti, upodghAtabhedopanyAso'pi sakalapravacanasAdhAraNatvena tasya pradhAnatvAt, pradhAnasya ca sAmAnyagrahaNe'pi bhedenAbhidhAnadarzanAd, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti, kataM ca sUryeti gAthArthaH // sambandhAntarapratipAdanAyaivA''hani. (1014) kayapaMcanamukkAro karei sAmAiyaMti so'bhihio / / sAmAiaMgameva ya jaM so sesaM tao vucchaM / vR- kRtaH paJcanamaskAro yena sa tathAvidhaH ziSyaH sAmAyikaM karotItyAgamaH, so'bhihiH paJcanamaskAraH, sAmAyikAGgameva ca yadasau, sAmAyikAGgagA ca prAguktA, 'zeSa sUtraM 'tataH' tasmAdvakSyata iti gAthArthaH / taccedam mU. (2) karemi bhaMte ! sAmAiyaM, savvaM sAvajaM jogaM paJcakkhAmi jAvajIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM bosirAmi vR- iha ca sUtrAnugama eva ahInAkSarAdiguNopetamuccAraNIyaM, tadyathA-ahInAkSaramanatyakSaramavyAvaddhAkSaramaskhalitama-militamavyatyApreDitaM pratipUrNa paripUrNaghoSaM kaNThoSThavipramuktaM vAcanopagamat, ityamUni prAga vyAkhyAtatvAna vayAkhyAyante, tatastasminucarite sati keSAJcidbhagavatAM sAdhUnAM kecanAdhikArA adhigatA bhavanti, kecana tvanadhigatAH, tatazcAnadhigatAdhigamanAya vyAkhyA pravartata iti, tallakSaNaM cedaM 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / / 1 // ' iti, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 * Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, athavA-paraH sannikarSaH saMhitA, yathA karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdi jAva vosirAmitti / padaM ca paJcadhA, tadyathA-nAmika naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatra azva iti nAmikaM khalviti naipAtikaM parItyaupasargikaM dhAvatItyAkhyAtika saMyata iti mizram, athavA subantaM tiGantaM ca, 'suptiGntaM pada' miti vacanAt, tatra karomi bhayAnta ! sAmAyikaM, sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajIvayA trividhaM trividhena, manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantapapyanyaM na samanujAne, tasya bhayAnta ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmIti padAni / adhunA padArthaH-sa ca caturvidhaH, tadyathAkArakaviSayaH samAsaviSayastaddhitaviSayo niruktiviSayazca, tatra kAraka-viSayaH- pacatIti pAcakaH, samAsaviSayaH-rAjJaH puruSo rAjapuruSa iti, taddhitaviSayaH-vasudevasyApatyaM vAsudevaH, niruktiviSayaH-bhramati carauti ca bhramaraH, atrApi, 'DukRJ karaNa' ityasya laTpratyayAntasya 'tanAdikRJbhya u riti uttve guNe raparatve ca kRte karomIti bhavati abhyupagamazcAsyArthaH, rUvaM prakRtipratyayavibhAgaH sarvatra vaktavyaH, iha tu granthavistarabhayAtrokta iti, bhayaM pratItaM, tathA vakSyAmazcopariSTAditi, anto-vinAzaH, bhayasyAnta ityayameva padavigrahaH, padapRthakkaraNaM padavigraha iti, sAmAyikapadArthaH pUrvavat, sarvamityaparizeSavAcI zabdaH, avayaM-pApaM sahAvadyena sAvadhaH-sapApa ityarthaH, yujyata iti yogaH-vyApArastaM, pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratipedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, tatazca pratIpamabhimukhaM khyApanaM sAvadyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSa iti cakSi vyaktAyAM vAci' 'sya pratyAyUrvasyAyamarthaH pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, 'yAvajjIvaye tyatra yAvacchandaH parimANamaryAdAvadhAraNavacanaH, tatra parimANe yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM yAvajIvanamiti, maraNamaryAdAyA ArAna maraNakAlamAtra eveti, avadhAraNe yAvajIvanameva tAvat pratyAkhyAmi, na tasmAt parata ityarthaH, jIvanaM jIvetyayaM kriyAzabdaH parigRhyate tayA, athavA pratyAkhyAnakriyA gRhyate, yAvajIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayA, "trividha miti tistro vidhA yasya sAvayogasya sa trividhaH, sa ca pratyAkhyeyatvena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yoga-manovAkkAyavyApAralakSaNaM, "kAyavAGmanaH karmayogaH' iti vacanAt, trividheneti karaNe tRtIyA, 'manasA vAcA kAyena' tatra 'mana jJAne' mananaM manyate vA'neneti asun pratyaye manaH, taccatuddhA-nAmasthApanAdravyabhAvaH, dravyamanastadyogyapudgalamayaM, bhAvamano mantA jIva eva, 'vaca paribhASaNe vacanam ucyate vA'nayeti vAk, sA'pi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyapudgalA jIvaparigRhItA bhAvavAk punasta eva pudgalAH zabdapariNAmamApannAH, 'ciJ cayane' cayanaM cIyate vA'neneti "nivAsacitizarIropasamAdhAneSvAdezca kaH" iti kAyaH, jIvasya nivAsAt pudgalAnAM citeH pudgalAnAmeva keSAJcit zaraNAt teSAmevAvayavasamAdhAnAt kAyaH-zarIraM, so'pi caturkI nAmAdibhiH, tatra dravyakAyo ye zarIratvayogyAH agRhItAstatsvAminA ca jIvena ye muktA yAvattaM pariNAmaM na muJcanti tAvad dravyakAyaH, bhAvakAyastu tatpariNAmapariNatA jIvabaddhA jIvasamprayuktAzca, anena trividhena karaNabhUtena, trividhaM pUrvAdhikRtaM sAvadhaM yogaM na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 adhyayanaM-1 - [ni.1014] na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti, tasyetyadhikRto yogaH saMbadhyate, bhayAntaM iti pUrvavat, pratikramAmi-nivarte'hamityuktaM bhavati, nindAmIti jugupse ityarthaH, garhAmIti ca sa evArthaH, kintvAtmasAkSikI nindA gurusAkSikI gati, kiM jagupse ?-'AtmAnam atItasAvadyayogakAriNaM, 'vyutsRjAmI'thi vividhArtho vizeSArthe vA vizabdaH ucchabdo bhRgArthaH sRjAmityajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, evaM tAvatpadArthapadavigrahI yathAsambhavamuktI, adhunA cAlanApratyavasthAne vaktavye, tadatrAntare sUtrasparzaniyuktirucyate, svasthAnatvAt, Aha ca niyuktikAraHni. (1015) akkhaliasaMhiAI vakkhANacaukkae darisimi / suttapphAsianijRttivittharattho imo hoi // tR-'akkhaliAi'tti askhalitAdau sUtra uccarite, tathA saMhitAdau vyAkhyAnacatuSTaye darzite sati, kiM ? -sUtrasparzaniyuktivistarArthaH ayaM bhavatIti gAthArthaH / / ni. (1016)karaNe 1 bhae a2 aMte 3 sAmAia 4 sabbae a5 vaje a6 ! joge 7 paccakhANe 8 jAvajIvAi 9tiviheNaM 10 // kR-karaNaM bhayaM ca antaH sAmAyikaM sarvaca varjaM ca yogaH pratyAkhyAnaM yAvajIvayA trividheneti padAni, padArthaM tu bhASyagAthAbhiryakSeNa pratipAdayiSyatIti gAthAsamAsArthaH // sAmprataM karaNanikSepaM pradarzayannAha[bhA.152]nAma 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 taheva bhAve a6 / eso khalu karaNassA nikkhevo chavviho hoi // vR-akSaragataM padArthamAtramadhikRtya nigadasiddhA, sAmprataM dravyakaraNapratipAdanAyA''ha[mA.153] jANagabhaviairittaM sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI nosanA vIsasapaoge / vR-iha yathAsambhavaM dravyasya dravyeNa dravye vA karaNaM dravyakaraNaM, tacca noAgamato jJabhavyAtiriktaM saMjJA nosaMjJAto bhavet karaNaM, etaduktaM bhavati-jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyakaraNaM dvidhA-saMjJAkaraNaM nosaMjJAkaraNaM ca, tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, AdizabdAt pelukaraNAdiparigrahaH, peluzabdena rutapUNikocyate, ayamatra bhAvArthaH-kaTanirvartakamayomayaM citrasaMsthAnaM pAlakAdi tathA rutapUNikAnirvartakaM zalAkAzalyakAGgaruhAdi saMjJAdravyakaraNamanvarthopapatteriti. Aha-idaM nAmakaraNameva paryAyamAtrataH saMjJAkaraNamiti na kazcidvizeSa iti, ucyate, iha nAmakaraNamabhidhAnamAtraM gRhyate, saMjJAkaraNaM tvanvarthataH saMjJAyAH karaNaM 2, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAt, tathA ca bhASyakAreNApyetadevAbhyadhAyi "sannA nAmaMti maI taM no nAmaM jamabhidhANaM // 1 // jaM vA tadatthavikale kIrai davvaM tu davaNapariNAmaM / pelukkaraNAi na hi taM tayasthasuNNaM na vA saddo // 2 // jai na tadatthavihINaM to kiM davvakaraNaM? jao teNaM / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 davvaM kIrai saNNAkaraNaMti ya karaNarUDhio // 3 // " 'nosaMjJe ti nosaMjJAdravyakaraNaM, tacca dvidhA-prayogato vizrasAtazca, ata evAha-vIsasapaogetti gAthArthaH // tatra vizrasAkaraNaM dviprakAraM-sAdhanAdibhedAt, ata evAha granthakAra:[bhA.154] vIsasakaraNamaNAI dhammAINa parapaJcayAjo (yajI) gaa| sAIM cakkhupphAsiamabbhAimamacakkhumanumAI // vR. vizrasA svabhAvo bhaNyate tena karaNaM vizrasAkaraNam, iha ca 'kRtyaluTo bahula' miti vacanAt karaNAdiSu yathAprayogamanurUpArthaH karaNazabdo'vaseya iti, 'anAdi' AdirahitaM 'dharmAdInA' miti dharmAdharmAkA-zAstikAyAnAmanyo'nyasamAdhAnaM karaNamiti gamyate, AhakaraNazabdastAvadapUrvaprAdurbhAve vartate, tatazca karaNaM cAnAdi ceti viruddhama, ucyate, nAvazyamapUrvaprAdurbhAva eva, kiM tarhi ?, anyo'nyasamAdhAne'pIti na doSaH, athavA 'parapratyayayogA'diti paravastupratyayayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNamiti, evamapyanAditvAM virudhyata iti cet, na, gAditi paravastupratyayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNAmiti, evamapyanAditvaM virudhyata iti cet, na, anantazaktipracitadravyaparyAyobhayarUpatve sati vastuno dravyAdezenAvirodhAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, gamanikAmAtratvAt prArambhasyeti, athavA parapratyayogAt tattatparyAyabhavanaM sAdyeva karaNaM, devadattAdisaMyogAddharmAdInAM viziSTa paryAya ityarthaH, evamarUpidravyANyadhikRtyoktaM sAdhamanAdyaM ca vizrasAkaraNam, adhunA rUpidravyANyadhikRtya sAdyeva cAkSuSetarabhedamAha-sAdi cakSuHsparza cAkSuSamityarthaH, abhrAdi, AdizabdAt zakracApAdiparigrahaH, 'acakkhutti acAkSuSamaNvAdi, AdizabdAt vyaNukAdiparigrahaH, karaNatA ceha kRtiH karaNamitikRitvA, anyathA vA svayaM vuddhayA yojanIyeti gAthArthaH / cAkSuSAcAkSuSabhedameva vizeSeNa pratipAdayannAha[bhA.155] saMghAyabheatadubhayakaraNaM iMdAuhAi paJcakkhaM / duaanumAINaM puNa chaumatthAINa'paccarakhaM // vR-sAtabhedatadubhayaiH karaNaM saMghAtabhedatadubhayakaraNam indrAyudhAdisthUlamanantapudgalAtmakaM pratyakSaM, cAkSuSamityarthaH, TyaNukAdInAm, AdizabdAttathAvidhAnantANukAntAnAM punaH karaNamiti vartate, kiM ?, chadmasthAdInAm ? AdizabdaH svagatAnekabhedapratipAdanArtha iti, apratyakSamacAkSuSamiti gAthArthaH / / uktaM vizrasAkaraNam, adhunA prayogakaraNaM pratipAdayannAha[bhA.156] jIvamajIve pAogiaM ca caramaM kusuNbhraagaaii| jIvappaogakaraNaM mUle taha uttaraguNe a|| vR-iha prAyogikaM dvedhA-jIvaprAyogikajIvaprayogikaMca, prayogena nirvRttaM prAyogikaM, caramamajIvaprayogakaraNaM kusumbharAgAdi, AdizabdAccheSavarNAdiparigrahaH // evaM tAvadalpavaktavyatvAdabhihitamoghato'jIvaprayogakaraNamiti, adhunA jIvaprayogakaraNamAha-jIvaprayogakaraNaM dviprakAraM-'mUla' iti mUlaguNakaraNaM, tathA 'uttaraguNe (ti) ca' uttaraguNakaraNaM ceti gaathaasmaasaarthH| vyAsArthaM tu granthakAra eva vakSyati, tatrAlpavaktavyatvAdevAjIvaprayogakaraNamAdAvevAbhidhitsurAha Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 - [ ni. 1016 ] [bhA. 157] jaM jaM nijIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM / yannAi ruvakammAi vAdi ajjIvakaraNaM ta // vR- yad yannirjIvAnAM padArthAnAM kriyate nirvartyate 'jIvaprayogato' jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTTimAdA ajIvaviSayatvAttadajIvakaraNamiti gAthArthaH // jIvappaogakaraNaM duvihaM bhUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM paMca sarIrAI paDhamaMmi // [ bhA. 158] vR- jIvaprayogakaraNaM 'dvividhaM dviprakAraM mUlaprayogakaraNamuttaraprayogakaraNaM ca cazabdasya vyavahita upanyAsaH, paJca zarIrANi 'prathamaM' mUlaprayogakaraNamiti gAthArthaH / / orAliyAiAI oheNiaraM paogao jamiha / niSphannA niSphajjai AillANaM ca taM tiNhaM // [bhA. 159] vR- audArikAdIni, AdizabdAdvaikriyAhArakataijasakArmaNazarIraparigrahaH, 'oghena' iti sAmAnyena, 'itarat' uttaraprayogakaraNaM gRhyate, tallakSaNaM cedaM 'prayogataH' prayogeNaiva yad 'iha' loke niSpannAH, mUlaprayogeNa niSpadyata iti 'tad' uttarakaraNaM, AdyAnAM ca tat trayANAm, etaduktaM bhavati paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM saGghAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM tUttarakaraNamaudArikAdInAM trayANAM na tu taijasakArmaNayoH, tadasambhavAditi gAthArthaH // tatraiaudArikAdInAmaSTAGgAni mUlakaraNAni tAni cAmUni [ bhA. 160 ] sIsa 1 suro 2 ara 3 piTThI 4 do bAhU 6 UruA ya 8 ar3aMgA | aMgulimAi uvaMgA aMgovaMgANi sesANi // vR- nigadasiddhA, navaramaGgopAGgAni 'zeSANi' karapAdAdIni gRhyante // kiJca - [bhA. 161] kesAIuvarayaNaM urAlaviubvi uttaraM karaNaM / orAlie viseso kannAivinaTThasaMThavaNaM // 399 vR- 'kezAdyuparacanaM' kezAdinirmANasaMskArau, AdizabdAnnakhadantatadrAgAdiparigrahaH audArikavaikriyayoruttarakaraNaM, yathAsambhavaM ce yojanA kAryeti, tathaudArike vizeSa uttarakaraNe iti, karNAdivinaSTasaMsthApanaM, nedaM vaikriyAdau, vinAzAbhAbAda, vinaSTasya ca sarvathA vinAzena saMsthApanAbhAvAditi gAthArthaH // itthaMbhUtamuttarakaraNamAhArake nAsti, gamanAgamanAdi tu bhavati, athavedamanyAdhk trividhaM karaNaM, tadyathA-saGghAtakaraNaM parizATakaraNaM saGghAtaparizATikaraNaM ca, tatrA''dyAnAM zarIrANAM taijasakArmaNarahitAnAM trividhamapyasti, dvayostu caramadvayameveti, Aha ca [bhA. 162] AillANaM tinhaM saMghAo sAr3aNaM tadubhayaM ca / te Akamme saMghAyasADaNaM sADaNaM vAvi // vR- vastuto vyAkhyAtaiveti na vyAkhyAyate / sAmpratamaudArikamadhikRtya saGghAtAdikAlamAnamabhidhitsurAha [bhA. 163] saMghAyamegasamayaM taheva parisADaNaM urAlaMmi / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 saMghAyaNaparisADaNa khuDDAgabhavaM tisamaUNaM / / - 'saGghAtam' iti sarvasaGghAtakaraNamekasamayaM bhavati, ekAntAdAnasyaikasAmayikatvAt, . ghRtapUpadhaSTAnto'tra, yathA-ghRtapUrNaprataptAyAM tApikAyAM sampAnakapakSepAt sa pUpaH prathamasamaya evaikAntena nehapudgalAnAM grahaNameva karoti, na tyAgam, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, tathAvidhasAmarthyayuktatvAta; pudgalAnAM ca saGghAtabhedadharmatvAt, evaM jIvo'pi tatprathamatayotpadyamAnaH sannAdyasamaye audArikazarIraprayogyANAM dravyANAM grahaNameva karoti, na tu muJcati, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, yuktiH pUrvavat, ataH saGghAtamekasamayamiti sthitaM, tathaiva parizATana' miti parizATanAkaraNamekasamayamiti vartate, sarvaparizATasyApyekasAmayikatvAdeveti, audArika' ityaudArikazarIre 'saMghAyaNaparisADaNati sAtanaparizATanakaraNaM tu kSullakamakgrahaNaM trisamayonaM, tat punarevaM bhAvanIyaM-jaghanyakAlara pratipAdayitumabhipretatvAt vigraheNotpAdyate, tatazca dvau vigrahasamayAvekaH sAtasamaya iti, tainyUnaM, tathA coktam 'do viggahami samayA samayo saMghAyaNAe tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM savvajahanno ThiI kAlo // 1 // iha ca sarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNaM prANApAnakAlasyaikasya saptadazabhAga iti, uktaM ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNA sattarasa havaMti ANapAcUMmi'tti gAthArthaH / [bhA.164] eyaM jahannamukkosayaM tu paliattimaM tu samaUNaM / viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi / / vR- idaM jaghanyaM sAtAdikAlamAnam utkaSTaM tu sAtaparizATakaraNakAlamH namaudArikamAzritya palyopamantritayameva samayonam, iyamatra bhAvanA-ihotkRSTakAlasya pratipAdyatvAdayamavigrahasamApannaH iha bhavAt parabhavaM gacchannihabhavazarIrazATaM kRtvA parabhavAyuSastripalyopamakAlasya prathamasamaye zarIrasajhAtaM karoti, tato dvitIyasamayAdArabhya sAtaparizATobhayakAla iti, tena saGghAtanAsamayena Una palyopamatrayamiti, uktaM ca _ "ukkoso samaUNo jo so sNghaatnnaasmyhiinno| coyaga-kiha na dusamayavihUNo sADaNasamae'vaNIyaMmi ? 19 // bhaNNai bhavacarimaMmivi samaye saMghAtasADaNA ceva / parabhavapaDhame sADaNamao tadUNo na kAlotti // 2 // co0-jai parapaDhame sADo niviggahado ya taMmi sNghaato| nanu savvasADasaMghAtaNAo samae viruddhAo // 3 // A0-jamhA vigacchamANaM vigayaM uppajjamANamuppanna / to parabhavAisamae mokkhAdAnAnamaviroho // 4|| cuisamae Nehabhavo ihadehavimokkhao jahAtIe / jai parabhavovi na tahiM to so ko hou saMsArI ? / / 5 / / nanu jaha viggahakAle dehAbhAve'vi parabhavaggahaNaM / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1016] 401 taha dehAbhAmivi hojjehabhavo'pi ko doso ? // 6 // A0-jaM ciya viggahakAlo dehAbhAvevi to parabhavo so / causamae'vi na deho na viggaho jai sa kA hoi ? // 7 // " evamaudArike jaghanyatabheradaH saGghAtaparizATakAla uktaH / sadbhAtaparizATayostveka eva (samayaH), dvitIyasyAsambhavAdadhunA sAtAdiviraho jaghanyetarabhedo'bhidhIyate, tathA cA''havirahaH kaH ?, ucyate, antarakAlaH, audArike tasya saGghAtAderayaM bhavatIti gAthArthaH / / [bhA.165] tisamayahInaM khuDaM hoi bhavaM savvabaMdhasADANaM / ukkosa puvdakoDI samao uahI a titIsa // vR. trisamayahInaM kSullaM bhavati, bhavam' iti bhavagrahaNaM, sarvabandhazATayorantarakAla iti, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSulaM tu sampUrNa sarvazATasyeti, utkRSTaH pUrvakoTisamayaH, tathA "udadhIni ca (dhayazca)' sAgaropamANi ca trayastriMzat sarvabandhasya, samayonastvayameva zATasyeti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastu bhASyagAthAbhyo'vaseyastAzcemAH ___ "saMghAyaMtarakAlo jahannao khuDDayaM tisamaUNaM / do viggahami samayA taio saNaghAyaNAsamao / / 1 / / tehUNaM khuDubhavaM dhariuM parabhavama viggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayao a vinneo // 2 // ukkosaM tettIsaM smyaahiypuvvoddiahiaaii| so sAgarovamAI aviggaheNeha saMghAyaM // 3 // kAUNa puvakoDiM dhariuM surajeTThamAuyaM tatto / bhottUNa ihaM taie samae saMghAyayaMtassa // 4 // ' idaM punaH sarvazATAntaraM jaghanyaM kSullakabhavamAnaM, katham ?, ihAnantarAtItabhavacaramasamaye kazcidIdArikazarIrI sarvazATaM kRtvA vanaspatiSvAgatya sarvajaghanyaM kSullakabhavagrahaNAyuSkamanupAlya paryante sarvazATaM karoti, tatazca kSullakabhavagrahaNameva bhavati, utkRSTaM tu trayahiMstrazat sAragApamANe pUrvakoTyA'dhikAni, katham?, iha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvA'nuttarasureSu trayastriMzat sAgaropamANyativAhya punarmanuSyeSvaudArikasarvasaGghAtaM kRtvA pUlkoTyante audArikasarvazATaM karotIti, uktaM ca bhASyakAreNa "khuDDAgabhavAgahaNaM jahannamukkosayaM ca tittIsaM / taM sAgarovamAI saMpunnA puvvakoDI u / / 1 / / " guravastu vyAcakSate-tadArambhasamayasya pUrvabhavazATenAvaruddhatvAt samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaramiti, tatha ca kilaivamakSarANi nIyante-trisamayahInaM kSullakamityetadapi nyAyyamevAsmAkaM pratibhAti, kintvatigambhIradhiyA bhASyakRtA saha virudhyata iti gAthArthaH / / idAnIM saGghAtaparizATAntaramubhayarUpamapyabhidhitsurAha124126] Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 [bhA.166 aMtaramegaM samayaM jahannamorAlagahaNasADassa | satisamayA ukkosaM tittIsaM sAgarA huMti // vR- 'antaram' antarAlam, ekaM samayaM 'jaghanyaM' sarvastokam audArikagrahaNazATayoriti, satrisamayAnyutkRSTaM trayastriMzat sAgaropamANi bhavantIti gaathaakssraarthH|| bhAvArthastu bhASyagAthA-bhyAmavaseyaH, te ceme - "ubhayaMtaraM jahannaM samao niviggaheNa saMghAe / paramaM satisamayAI tittIsaM udahinAmAI // 1 // anubhaviuM devAisu tettIsamihAgayassa taiyaMmI / samae saMghAyatao neyAI samayakusalehiM // 2 // " uktaudArikamadhikRtya sarvajJAtAdivaktavyatA, sAmprataM vaikriyamadhikRtyocyate, tatreyaM gAthA-- [bhA.167] veviasaMghAo jahannu samao u dusamaukkoso / sADo puNa samayaM cia viuvvaNAe viniddiTTo / / vR- asya vyAkhyA-vaikriyasanAtaH kAlato 'jaghanyaH' sarvastokaH samaya eva, tuzabdasyaivakArArthatvenAvadhAraNArthatvAd, ayaM caudArikazarIriNAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNArambhe devAnArakANAM ca tatprathamatayA zarIragrahaNa iti, tathA 'dvisamaya' iti dvisamayamAna utkRSTaH vaikriyasabhAta iti vartate kAlazceti gamyate, sa punaraudArikazarIriNo vaikriyalabdhimatastadvi-kurvANArambha eva vaikriyasaGghAtaM samayena kRtvA''yuSkakSayAt mRtasyAvigrahagatyA deveSUpapadyamAnasya vaikriyameva saGghAtayato'vaseya iti bhAvanA, zATaH punaH samayameva kAlataH 'vikurvayANAM' vaikriyazarIraviSayo vinirdiSTa iti gAthAkSarArthaH / / adhunA saGghAtaparizATakAlamAnamabhidhitsurAha[bhA.168] saMghAyaNaparisADo jahannao egasamaio hoi / ukkosaM tittIsaM sAyaraNAmAI samaUNA // vR-iha vaikriyasyaiva sAtaparizATaH khalUbhayarUpaH kAlato jaghanya ekasAmayiko bhavati, utkRSTastrayastriMzat sAgaropamANi sAgaranAmAni samayonAnIti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayam ubhayaM jahanna samao so puNa dusamayaviuvdiyamayassa / ___ paramatarAiM saMghAtasamayahINAI tettIsaM / / 1 / / idAnIM vaikriyamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhitsurAha[bhA.169] savvaggahobhayANaM sADassa ya aMtaraM viuvissa / samao aMtamuhattaM ukkosaM rukkhkaaliiaN|| vR-iha 'sarvagrahobhayayoH' saGghAtasaMghAtaparizATayorityarthaH, zATasya ca 'antaraM' virahakAlaH 'vaikriyasya' vaikriyazarIrasambandhinaH samayaH saGghAtasyobhayasya ca, antarmuhUrta zATasya, idaM tAvajjaghanyaM trayANAmapi kathaM jJAyata iti cet ? yata Aha-utkRSTaM 'vRkSakAlikaM vRkSakAlenAnantena nivRttaM vRkSakAlikamiti gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayaM saMghAtaMtara samayo dusamayaviuvviyamayassa taiyaMmi / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1016] 403 so divi saMghAtayato taie va mayasssa taiyaMmi // 1 // avigraheNa sahAtayataH dvitIya-saGghAtaparizATasya samaya evAntaramiti, 'ubhayassa ciraviuvviyamayassa deve saviggaha gayassa / ___ sADassaMtomuhuttaM tiNhavi tarukAlamukkosaM // 1 // uktA vaikriyazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, sAmpratamAhArakamadhikRtyainAM pratipAdayannAha[bhA.170] AhAre saMghAo parisADo asamayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukkosayaM ca aMtomuhutaM tu / / vR-'AhAra' ityAhArakazarIre saGghAtaH-prAthamiko grahaH parizATazca-paryante mokSazca, kAlataH 'samayaM' kAlavizeSaM 'sama' tulyaM bhavati, saGghAto'pi samayaM zATo'pi samayamityarthaH, 'ubhayaM' saGghAtaparizATobhayaM gRhyate, tajjaghanyat utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavatIti vartate, antarmuhUrtamAtrakAlAvasthAyitvAdasyeti garbhArthaH, utkRSTAttu jaghanyo laghutaro veditavya iti gAthArthaH / / sAmpratamAhArakamevAdhikRtya sAtatAdhantaramabhidhAtukAma Aha[bhA.171] baMdhanasADubhayANaM jahannamaMtomuttamaMtaraNaM / ukkoseNa avaI puggalapariaTTadesUna // kR-bandhana-saGghAtaH zATaH-zATa eva ubhayaM sadbhAtazATI amISAM bandhanazATobhayAnAM 'jaghanya' sarvastokam 'antarmuhUrtamantaraNam' antarmuhUrtavirahakAlaH, sakRtparityAgAnantaramantarmuhUrtenaiva tadArambhAditi bhAvanA, utkarSaH arddhapudgalaparAvarto dezono'ntaramiti, samyagaddaSTikAlasyotkRSTasyApyetAvatparimANatvAditi gAthArthaH / / uktA''hArakazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, idAnIM taijasakArmaNe adhikRtA''ha[mA.172] teAkammANaM puNa saMtANANAio na saMghAo / bhavvANa hunja sADo selesIcaramasamayaMmi / / vR-taijasakArmaNayoH punardvayoH zarIrayoH santAnAnAditaH kAraNAt, kiM ?, na saGghAtaH-na taprathamatayA grahaNaM, prAgeva siddhiprasaGgAt, bhavyAnAM bhavet zATaH keSAJcit, kadeti ?, ata Aha-zailezIcarasamaye, sa caikasAmAyika eveti gAthArthaH // [bhA.173] ubhayaM anAinihaNaM saMtaM bhavvANa hunja kesiMci / aMtaramanAibhAvA aJcataviogao nesi / / ghR. 'ubhayam' iti saGghAtaparizATobhayaM pravAhamaGgIkRtya sAmAnyena 'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitamityarthaH, 'sAntaM saparyavasAnamubhayaM bhavyAnAM bhavet keSAJcit, na tu sarveSAmiti, antaramanAdibhAvAdatyantaviyogatazca nAnayoriti gAthArthaH // athavedamanyajIvaprayoganirvRttaM caturvidhaM karaNamiti, Aha ca[bhA.174]ahavA saMghAo ? sADaNaM cazubhayaM 3 taho bhayaniseho 4 / paDa 1 saMkha 2 sagaDa 2 thUNA 4 jIvapaoge jahAsaMkhaM / / . Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 - vR-athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH, 'saGghAta' iti saGghAtakaraNaM, 'sAtanaM ca' zAtanakaraNaM ca 'ubhayaM' saGghAtazAtanakaraNaM 'tayobhayaniSedha' iti saGghAtaparizATazUnyam / amISAmevodAharaNAni darzayannAha-paTaH zaGkha zakaTaM sthUNA, "jIvaprayoga' iti jIvaprayogakaraNe tatkAyavyApAramAzritya yathAsaGkhyametAnyudAharaNAni samavaseyAni, tathAhi-paTastantu-saGghAtAtmakatvAt sAtakaraNaM zaGkastvekAntasATakaraNAdeva zATakaraNaM zakaTaM takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaM sthUNA punarutiryakaraNayogAt saMghAtazATavirahAdubhayazUnyA iti gAthArthaH // uktaM jIvaprayogakaraNam, Aha-jaM jaM nijIvANaM kIrai jIvapaogao taM taM' ityAdinA'syAjIvakaraNataiva yuktiyukteti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAda, ihAdAkvAthavA-zabdaprayogataH prakArAntaramAtrapradarzanArthameta duktaM, tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyate, jIvaprayogAt karaNa jIvaprayogakaraNamiti, jyAyAMzcAnvartha ityalaM prasaGgena / uktaM dravyakaraNaM, sAmprataM kSetrakaraNa-syAvasaraH, tatreyaM niyuktigAthAni. (1017) khittassa natyi karaNaM AgAsaM jaM akittimo bhAvo / vaMjaNapariAvannaM tahAvi puNa ucchukaraNAI // vR. asyA vyAkhyA-iha 'kSetrasya' nabhasaH 'nAsti karaNaM' nirvRttikAraNAbhAvAna vidyate karaNaM mukhyavRttyA 'AkAzaM kSetraM yad yasmAt 'akRtrimo bhAvaH' akRtakaH padArthaH, akRtakasya ca sato nityatvAt karaNAnupapattiriti bhAvaH / Aha-yadyevaM kimiti niyuktikAreNa nikSapagAthayAmupanyastamiti ?, atrocyate, vyaanaparyAyApanaM tathApi punarikSukaraNAdhastyeveti, iha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvAt pudgalAH gRhyante, tatsambandhAt paryAyaH kathaJcit prAgavasthAparityAgenAvasthAntarApattirityarthaH, tamApannaM punastathA'pi yadA vivakSyate tadA paryAyo dravyAdananya iti paryAyadvAreNa kSetrakaraNa mastIti sabhAvArtha'kSaragamanikA // upacAra-mAtradvekSukaraNAdi, yatheSukSetrakaraNaM zAlikSetrakaraNam, athavA''dizabdAd yatra pralapyate kriyate veti gAthArthaH / / uktaM kSetrakaraNam, idAnIM kAlakaraNasyAvasaraH, tatreyaM gAthAni. (1018) kAlevi nasthi karaNaM tahAvi puNa vaMjaNappamANeNaM / bavabAlavAikaraNehiM'negahA hoi vavahAro / / vR-asyA vyAkhyA-kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlastasmin kAle'pi, na kevalaM kSetrasya, kiM ?, nAsti karaNaM na vidyate kRtiH, kutaH ?-tasya vartanAdirUpatvAd, vartanAdInAM ca svayameva bhAvAt, samayAdhapekSAyAM ca paropAdAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevaM kimiti niyuktikRtopanyastamiti?, atrocyate, tathA'pi punarvyaJjanapramANena bhavatIti zeSaH, iha vyaJjanazabdena vivakSayA vartanAdhabhivyaJjakatvAdravyANi gRhyante, tapramANena-tatrItyA tabalena bhavatIti, tathAhivartanAdayastadvatAM kathaJcidabhinnA eva, tatazca tadvatAM karaNe teSAmapi karaNameveti bhAvanA, samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNamiti, Aha ca-bavavAlavAdikaraNairanekadhA bhavati vyavahAra iti, atrAdizabdAt kaulavAdIni gRhyante, uktaM ca ___'bavaM ca bAlavaM ceva, kolavaM thIviloyaNaM / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-1 - [ni.1018] 405 garAi vaNiyaM ceva, viTThI bhavai sattamA / / 1 / / eyANi satta karaNANi calANi vaTuMti, avarANi sauNimAINi cattAri thirANi, uktaM ca sauNi cauppaya gAgaM kiMchugdhaM ca karaNaM thiraM cauhA / bahulacauddasirattI sauNI sesaM tiyaM kamaso // 1 // esa etva bhAvaNA-bahulacauddasirAIe sauNI havati, sesaM tiyaM cauppayAI karaNaM amAvAsAe diyA rAo ya to paDivayadiyAya, tao suddhapaDivayaNisAdau vavAINi havaMti, eesiM ca prijaannnnovaao| pakkhatihao duguNiyA durUvahINA ya sukkapakkhaMmi / sattahie devasiyaM taM ciya rUvAdhiyaM ratiM // 1 // esettha bhAvaNA-ahigayadiNaMmi karaNajANaNatyaM pakkhatihio duguNiyatti-ahigayatihiM paDucca aigaA duguNA kajaMti, jahA suddhacautthIe duguNA aTTa havaMti 'durUvahINa" ti tao donni rUvANi pADijaMti, sesANi cha sattahiM bhAge devasiyaM karaNaM bhavai, etya ya bhAgAbhAvA chacceva, tao bvAikameNa cAduppaharigakaraNabhogeNaM cautthIe divasao vaNiyaM havai, 'taM ciya rUvAhiyaM ratiMti rattIe viTThI, kaNhapakkhe puNo do rUvA na pADijaMti, evaM savvattha bhAvanA kAyavyA, bhaNiyaM ca 'kiNhanisi taiya dasamI sattamI cAuddasIya aha viTThI / sukkacautthekArasi nisi aTThami punnimA ya divA / / 1 / / suddhassa paDivayanisi paMcamidiNa aTThamIe rattiM tu / divasassa bArasI punnimA rattiM bavaM hoi // 2 // bahulassa cautthIe divayA ya taha sattamIi rattimi / ekkArasIya u divA bavakaraNaM hoi nAyavvaM // 3 // ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / / uktaM kAlakaraNam, adhunA bhAvakaraNamabhidhIyate, tatra bhAvaH paryAya ucyate, tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena dvibhedatvAt tatkaraNamapyoghato dvividhameveti, ata Ahani. (1019) jIvamajIve bhAve ajIvakaraNaM tu tattha vnaaii| jIvakaraNaM tu duvihaM suakaraNaM no a suakaraNaM / / vR-ihAnusvArasyAlAkSaNikatvAjjIvAjIvayoH sambandhi 'bhAva' iti bhAvaviSayaM karaNamavaseyamiti, alpavaktavyatvAdajIvabhAvakaraNamevAdAvupadarzayati-'ajIvakaraNaM tu' tuzabdasya vizeSaNArthatvAdajIvabhAvakaraNaM parigRhyate, 'tatra' tayormadhye varNAdi, iha paraprayogamantareNAbhrAdena nAvAntaragamanaM tadajIvabhAvakaraNam, AdizabdAd gandhAdiparigrahaH, tatrA''ha-nanu ca dravyakaraNamapi vithasAviSayamitthaMprakAramevoktaM, ko nvatra bhAvakaraNe vizeSa iti?, ucyate, iha bhAvAdhikArAt paryAyaprAdhanyamAzrIyate tatra tu dravyaprAdhanyamiti vizeSaH, jIvakaraNaM tu Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 punaH dvividhaM' dviprakAraM-zrutakaraNaM nAzrutakaraNaM ca, zrutakaraNamiti zrutasya jIvabhAvatvAcchrutabhAvakaraNaM, nAzrutabhAvakaraNaM ca guNakaraNAdi, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthArthaH // sAmprataM jIvabhAvakaraNenAdhikAra iti tadeva yathoddiSTaM tathaiva bhedataH pratipipAdayiSurAhani. (1020) baddhamabaddhaM tu suaM baddhaM tu duvAlasaMga niddiSTaM / tavivarIamabaddhaM nisIhamanisIha baddhaM tu // vR. iha baddhamabaddhaM tu zrutaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-laukikalokottarabhedamidamevamiti, tatra padhagadyabandhanAd baddhaM zAstropadezavat ata evAha-vaddhaM tu dvAdazAGgamAcArAdi gaNipiTakaM nirdiSTaM, tuzabdasya vizeSArthatvAllokottaramidaM, laukikaM tu bhAratAdi vijJeyamiti, tadviparItamabaddham laukikalokottarabhedamevAbaseyamiti, niSIthamucyate, prakAzapAThAt prakAzepadezatvAcAniSIthamiti gAthArthaH / / sAmpratamaniSIyaniSIthayoreva svarUpapratipAdanAyAhani. (1021) bhUApariNayavigae saddakaraNaM taheva na nisiihN| pacchannaM tu nisIhaM nisIhanAmaM jaha'jjhayaNaM / / vR-bhUtam-utpannam apariNataM-nityaM vigataM-vinaSTaM, tatazca bhUtApariNatavigatAni, etaduktaM bhavati-'uppanne i vA vigae i vA dhuve i vA' ityAdi, zabdakaraNamityanenoktimAha, tathA coktam-'uttI tu saddakaraNe' ityAdi, tadevaM bhUtAdizabdakaraNaM 'na niSIya' miti niSIthaM na bhavati, prakAzapAThAt prakAzepadezatvAnca, pracchannaM tu niSIthaM rahasyapAThAd rahasyopadezAcca niSIthanAma yathA'dhyayanamiti gAthArthaH // athavA niSIthaM guptArthamucyate, "jahA-aggANIe virie atthinasthippavAyapuvve ya pATho-jatthego dIvAyaNo bhuMjai tattha dIvAyaNasayaM bhuMjai jattha dIvAyaNasayaM muMjai tattha ego dIvAyaNo muMjai, evaM hammai vi jAva jatya dIvAyaNasayaM hammai tatthego dIvAyaNo hammai," tathA cAmumevArthamabhidhAtukAma Ahani. (1022) aggeNIaMmi ya jahA dIvAyaNa jattha ega tatya sayaM / jattha sayaM tatthego hammai vA bhuMjae vAvi // vR-sampradAyAbhAvAna pratanyata iti / / ni. (1023) evaM baddhamabaddhaM AesANaM havaMti paMcasayA / jaha egA marudevI aJcaMtatthAvarA siddhA / / vR-'evam' ityanantaroktaprakAraM 'baddhaM lokottaraM, laukikaM tvatrAraNyakAdi draSTavyam, abaddhAM punarAdezAnAM bhavanti paJca zatAni, kimbhUtAni ?, ata Aha-yathaikA-tasmin samaye'dvitIyA 'marudevI' RSabhajananI 'atyantasthAvarA' ityanAdivanaspatikAyAdudvRttya siddhA' niSThitA sAteti, upalakSaNametadanyeSAmapi svayambhUramaNajaladhimatsyapadmapatrANAM valayavyatiriktasakalasaMsthAnasambhavAdInAmiti, laukikamapya DDikApratyaDDikAdikaraNaM granthAnibaddhaM veditavyamiti gAthArthaH / atra vRddhasampradAyaH-Aruhae pavayaNe paMca AesasayANi jANi anibaddhANi, tatthegaM marudevA navi aMge na uvaMge pATho asthi jahA-acaMtaM thAvarA hoiUNa siddhatti, viiyaM sayaMbhuramaNe samudde macchANaM paumapattANa ya savvasaMThANANi atyi valayasaMThANaM mottu, taiyaM ___ Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1023] 407 viNhussa sAtiregajoyaNasayasahassaviuvvaNaM, cautthaM karaDaokuruDA dosaTTiyaruvanjhAyA, kuNAlAnayarIe niddamaNamUle vasahI, varisAsu devayAnukaMpaNaM, nAgarehiM nicchuhaNaM, karaDeNa sieNa vuttaM-'varisa deva ! kuNAlAe,' ukuruDeNa bhaNiyaM-'dasa divasANi pacaM ya' puNaravi karaDeNa bhaNiyaM-'muTThimettAhiM dhArAhiM' ukuruDeNa bhaNiyaM-jahA rattiM tahA divaM' evaM vottUNa-mavarkatA, kuNAlAevi pannarasadivasaaNubaddhavarisaNeNaM sajANavayA (sA) jaleNa ucaMtA tao te taiyavarise sAee nayare do'vi kAlaM kAUNa ahe sattamAe puDhavIe kAle narage bAvIsasAgarovamaTTiIA neraiyA saMvuttA / kuNAlAnayarIvinAsakAlAA terasame varise mahAvIrassa kevlnaannsmuppttii| eyaM anibaddhaM, evamAipaMcAesasayANi abaddhANi // evaM loiyaM abaddhakaraNaM battIsaM aDDiyAo battIsaM paJcaDDiyAo solasa karaNANi, logappavAhe paMcaThThANANi taM jahA-AlIDhaM pancAlIDhaM vaisAha maMDalaM samapayaM, tatthAlIDha dAhiNaM pANaM aggaohuttaM kAuMvAmapAyaM pacchaohuttaM osArei, aMtaraM doNhavi pAyANaM paMcapAyA, evaM ceva vivarIyaM paJcAlIDhaM, vaisAhaM paNhIo amitarAhuttIo samaseDhIe karei, aggimayalo bahirAhutto, maMDalaM dovi pAe dAhiNavAmahuttA osArettA UruNovi AuMTAvei jahA maMDalaM bhavai, aMtaraM cattAri payA, samapAyaM dovi pAe samaM niraMtaraM Thadei, eyANi paMcaTThANANi, logappavAe (ha) sayaNakaraNaM chaThaM ThANaM, ityalaM vistareNa // uktaM zrutakaraNam, adhunA nozrutakaraNamabhidhitsurAha-- ni. (1024) nosuakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya juMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM tavakaraNe saMjame a tahA // vR-zrutakaraNaM na bhavatIti nozrutakaraNam, 'amAnonAH pratiSedhavAcakA' iti vacanAt, 'dvividhaM dviprakAraM 'guNakaraNam' iti guNAnAM karaNaM guNakaraNaM, guNAnAM kRtirityarthaH, 'tathA' iti nirdeze'caH'samuccaye vyavahitazcAsya yogaH, kathaM?, yojanAkaraNaMca' manaH prabhRtInAM vyApArakRtizcetyarthaH,guNakaraNaM punaH 'dvividhaM dviprakAraM, kathaM ?, "tapakaraNam' iti tapasaH anazanAdervAhyA bhyantarabhedabhinnasya karaNaM tapaH karaNaM, tapaH kRtiriti hRdayaM, tathA 'saMjame atti saMyamaviSayaM ca paJcAzravaviramaNAdikaraNamiti bhAva ityayaM gAthArthaH / / idAnIM yojanAkaraNaM vyAcikhyAsurAhani. (1025)guMjaNakaraNaM tivihaM mana 1 vayara kAe azmanasi saccAIM / sahANi tesi bheo cau 1 cauhA 2 sattahA 3 ceva / / vR-yojanAkaraNaM 'trividhaM triprakAraM 'maNavaikAe yatti manovAkkAyaviSayaM, tatra 'manasi satyAdi' manoviSayaM satyAdiyojanAkaraNaM tadyathA-satyamanoyojanAkaraNam, asatyamanoyojanAkaraNaM, satyamRSAmanoyojanAkaraNam, asatyAmRSAmanoyojanAkaraNamiti, 'svasthAne' pratyeka manovAkkAyalakSaNaM 'teSAM' yojanAkaraNAnAM 'bhedaH' vibhAgaH 'cau cauhA sattahA ceva'tti ayamatra bhAvArthaH-manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi caturbhedameva draSTavyaM, kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedaM, tadyathA-audArikakAyayojanAkaraNam, evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH evaM vaikriyamizram, evamAhArakakAyaH evamAhArakamizram, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gAthArthaH // itthaM tAvad vyAvarNitaM yathoddiSTaM karaNam, adhunA'tra yenAdhikAra iti taddarzanAyA''hani. (1028) bhAvasuasaddakaraNe ahigAro itya hoi kAyavyo / nosuakaraNe guNajhuMjaNe a jahasaMbhavaM hoi / / 1. bhAvazrutazabdakaraNe 'adhikAraH'avatAro bhavati kartavyaH zrutasAmAyikasya, na tu cAritrasAmAyikasya, tasya ante yathAsambhavAbhidhAnAd, iha ca bhAvazrutaM sAmAyikopayoga eva, zabdakaraNamapyatra tacchabdaviziSTaH zrutabhAva eva vivakSito na tu dravyazrutamiti, tatra vastuto'syAnavatArAt, tathA nozrutakaraNamadhikRtya 'guNajhuMjaNe yatti guNakaraNe yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavati, adhikaraNamiti gamyate, tatra yathAsambhavamiti guNakaraNe cAritrasAmAyikasyAvatAraH, tapaH saMyamaguNAtmakatvAcAritrasya, yojanAkaraNe ca manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaye dvayasyApi bhAvanIyaH, kAyayojanAyAmapi dvayasyAdhasyaiveti gAthArthaH / sAmprataM sAmAyikakaraNamevAvyutpannavaneyavargavyutpAdanArthaM saptabhiranuyogadvAraiH kRtAkRtAdibhiH nirUpayannAhani. (1027)kayAkayaM 1 kena kayaM 2 kesu a davvesu kIraI vAvi 3 | kAhe va kArao 4 nayaoekaraNaM kaivihaM 6 (ca) kahaM 7 ? / / vR-'kayAkayaMti sAmAyikasya karaNamiti kriyAM zrutvA codaka AkSipati-etatsA-mAyikamasyAH kriyAyAH prAk kiM kRtaM kriyate ? AhozvidakRtamiti, ubhayathA'pi doSaH, kRtapakSe bhAvAdeva karaNAnupapatteH, akRtapakSe'pi vAnthyeyAderiva karaNAnupapattireveti, atra nirvacanaM, kRtaM cAkRtaM ca kRtAkRtaM, nayamatabhedena bhAvanA kAryA, kena kRtamiti vaktavyaM, tathA keSu dravyeSviSTAdiSu kriyate ?, kadA vA kArako'sya bhavatIti, vaktavyaM, 'nayata' iti kenAlocanAdinA nayeneti, tathA karaNaM 'kaivihaM' katibhedaM 'kathaM' kena prakAreNa labhyata iti vaktavayamayaM gAthAsamAsArthaH / / avayavArthaM tu pratidvAraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha[bhA.175] uppannANuppannaM kayAkayaM ittha jaha namukkAre / keNaMti asthao taM jinehiM suttaM gaNaharehiM / / vR-ihotpannAnutpannaM kRtAkRtamabhidhIyate, sarvameva ca vastUtpannAnutpannaM kriyate, dravyaparyAyobhayapatvAdvastuna iti, atra naigamAdinAyairbhAvanA kAryeti, ata evA''ha-atra yathA namaskAre nayabhAvanA kRtA tathaiva kartavyeti gamyate, sA punarnamaskArAnusAreNaiva bhAvanIyeti dvAram / sA puna bhAvanA-iha kei uppannaM icchaMti, kei anuppanna icchaMti, te ya negamAI satta mUlanayA, tattha negamo'negaviho, tatthAinegamassa anuppanna kIrai no uppannaM, kamhA?, jahA paMca asthikAyA nicA evaM sAmAiyaMpi na kayAi nAsi na kayAi na bhavadi na kayAi na bhavissai, bhuviM ca bhavai a bhavissai, dhuve niie akkhae avvae avaTTie nicce na esa bhAve keNai uppAiettikaTu, jadAvi bharaheravaehiM vAsehiM vocchinnai tayAvi mahAvidehe vAse abbocchitI tamhA anuppanna / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 409 sesANaM negamANaM chaha ya saMgahAINa nayANaM uppannaM kIrai, jeNaM pannarasasuvi kammabhUmIsu purisaM paDucca uppaJjai, jai uppanaM kahaM uppannaM ?, tiviheNa sAmitteNa uppattI bhavai, taM jahA-samuTThANeNaM vAyaNAe laddhIe, tattha ko Nao ke uppattiM icchai ?, tattha je paDhamavajA negamA saMgahavavahArA ya ta tivihaMpi uppattiM icchaMti, samuTThANeNaM jahA titthagarassa saeNaM uvaTThANeNaM, vAyaNAe vAyaNAyariyaNissAe jahA bhagavayA goyamasAmI vAio, laddhIe vA abhaviyassa nasthi, bhaviyassa puNa uvaesagamaMtareNAvi paDimAi dakhUNaM sAmAiyAvaraNijANa kammANa khaovasameNaM sAmAiyaladdhI samuppajai, jahA sayaMbhUramaNe samudde paDimAsaMThiyA ya macchA paumapattAvipaDimAsaMThidA sAhusaMThiyA ya, savvANi kira tattha saMThANANi asthi mottUNa valayasaMThANaM, erisaM nasthi jIvasaMThANaMti, tANi saMThANANi daTUNa kassai saMmattasuyacarittAcarittasAmAiyAi uppaojjA / ujjusuo paDhamaM samuTThANeNaM necchai, kiM kAraNaM?, bhagavaM ceva uTThANaM, sa eva vAyaNAyario goyamappabhiINaM, tena duvihaM-vAyaNAsAmittaM laddhisAmittaM ca, jaM bhaNiyaM-vAyaNAyariyanissAe sAmAiyaladdhI jassa uppajjai, tinni saddaNayA laddhimicchaMti, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijamANevi abhaviyassa na uppajai, tinni saddanayA laddhimicchaMti, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijamANevi abhaviyassa na uppajjai, labdherabhAvAt, evaM uppannaM anuppannaM vA sAmAiyaM kajai, kayAkayaMti dAraM gataM, adhunA dvitIyadvAramadhikRtyA''ha-'kena' iti, kena kRtamityatra nirvacanam, 'arthataH' arthamaGgIkRtya 'tat' sAmAyikaM jinaiH' tIrthakaraiH, sUtraM tvaGgIkRtya gaNadharairiti, vyavahAramatametat nizcayamataM tu vyaktyapekSayA yo yatsvAmI tattenaiveti, vyaktyapekSazceha tIrthakaragaNadharayorupanyAso veditavyaH, pradhAnavyaktitvAd, anyathA punaruktadoSaprasaGga iti, uktaM ca bhASyakAreNa "nanu niggame gayaM ciya keNa kayaMti ti kA puNo pucchA ? / __ bhaNNai sa vajjhakattA ihaMtaraMgo viseso'yaM / / 1 // " bAhyakartA sAmAnyenAntaraGgastu vyaktyapekSayeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // sAmprataM keSu dravyeSu kriyata ityetad vivRNvannAha[bhA.176] taM kesu kIraI tattha negamo bhaNai iThThadavvesu / sesANa savvadavyesu pajacesuM na savvesuM / / vR- 'tat' sAmAyikaM 'keSu' dravyeSu sthitasya sataH kriyate' nirvartyata iti dravyeSu praznaH, nayapravibhAgeneha nirvacanaM tatra 'negamo bhaNai naigamanayo bhASate-'iSTadravyeSu' iti manojJapariNAmakarANatvAnmanojJeSveva zayanAzanAdidravyeSviti, tathAhi 'manunnaM bhoyaNaM bhocA, manunnaM sayanAsanaM / manunnaMsi agAraMsi, manunnaM jhAyae munI // 1 // ityAgamaH, 'zeSANAM' saGgrahAdInAM sarvadravyeSu, zeSanayA hi pariNAmavizeSAt kasyacit kiJcinmanojJamiti vyabhicArAt, sarvadravyeSu sthitasya kriyate yatra manojJaH pariNAma iti manyante, paryAyeSu na sarveSvavasthAnAbhAvAt, tathAhi-yo yatra niSadhAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 Avazyaka mUlasUtram-1. 1/2 ekabhAga eva sthitatvAta, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA punaruktadoSaprasaGgaH, tathA coktaM - "nanu bhaNiyamuvagghAe kesutti ihaM kao puNo pucchA ? / kesutti tattha visao iha kesu Thiyassa tallAho // 1 // to kiha savvaddavyAvasthANaM ? nanu jaaimettvynnaao| dhammAisavvadavvAhAro sambo jano'vassaM // 2 // " athavopodghAte sarvadravyANi viSayaH sAmAyikasya, iha tAnyeva sarvadravyANi sAmAyikasya hetuH, zraddheyajJeyakriyAnibandhanatvAt, athavA'nyathA punaruktaparihAraH-kRtAkRtAdigAthAyAM kRtamakRtaM vA sAmAyikaM kArya karma, katu rIpsitatamatvAt, kena kRtamiti kartuH praznaH, keSu dravyeSviti sAdhakatamakaraNapraznaH, prAkRte tRtIyAbahuvacanaM saptamIbahuvacanatulyaM tRtIyArthe vA saptamI kRtvA nirdezaH, na caitadapi svamanISikAvyAkhyAnaM, yato bhASyakAreNApyabhyadhAyi "visaovi uvagyAe kesuttIhaM sa evaM heutti / saddheyaNeyakiriyAnibaMdhanaM jeNa sAmaiyaM // 1 // (ahavA) kayAkayAisu kajjaM keNa va kayaM ca kattatti / kesutti karaNabhAvo tatiyatthe sattamI kAuM // 2 // " ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / / sAmprataM kadA kArakoDasya bhavatItyetannayairnirUpayannAha[bhA.171] kAhu ? udiDhe negama uvaTThie saMgaho a vvhaaro| ujjusuo akkamaMte sahu samattaMmi uvautto // vR. kadA'sau sAmAyikasya kArako bhavatIti praznaH, iha nayairnirvacanaM 'uddiDhe negama'tti uddiSTe sati naigamo manyate, iyamatra bhAvanA-sAmAnyagrAhiNo naigamanasyoddiSTamAtra eva sAmAyike guruNA ziSyo'nadhIyAno'pi takriyA'nanuSThAyI san sAmAyikasya kartA vanagamanaprasthitaprasthakakartRvat, yasmAduddezo'pi tasya kAraNaM sAmAyikasya, tasmiMzca kAraNe kAryopacAraH, 'uvaTThie saMgaho ya vavahAro'tti saGgraho vyavahArazca manyate-upasthitaH san kArako bhavatIti, iyamatra bhAvanA-ihoddezAnantaraM vAcanAprArthanAya yadA vandanaM dattvopasthito bhavati tadA pratyAsatratarakAraNatvAt saGgrahavyavahArayoH kAraka iti, RjusUtra AkrAman kArako bhavatIti manyate, etaduktaM bhavati-uddezAnantaraM gurupAdamUle vanditvopasthitaH-sAmAyikaM paThitumArabdhaH kArakaH, vRddhAstu vyAcakSate-na paThanneva, kintu samApteH kAraka iti sAmAyikakriyAM vA pratipadyamAnastadupayogarahito'pi kArakaH, yasmAt sAmAyikArthasya sAmAyikazabdakriye asAdhAraNaM kAraNam, asAdhAraNa kAraNena ca vyapadeza iti, 'sahu samattaMmi ukuttotti zabdAdayo nayA manyante-samApte satyupayukta eva kArako bhavati, trayANAM ca zabdAdInAM nayAnAM zabdakriyAviyukto'pi nayA manyante-samApte satyupayukta eva kArako bhavati, sAmAyikasyeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH / kadA kAraka iti gataM, nayato-nayaprapaJcata ityarthaH, athavA kadA kAraka ityetAvad dvAraM gataM, nayata ityetattu dvArAntarameva, atastadabhidhitsayA''ha [bhA.178]AloaNA ya 1 viNae 2 khitta 3 disA'bhiggahe a 4 kAle 5 / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 411 rikkha 6 guNasaMpayA vi a 7 abhivAhAre a 8 aTThamae // vR-ihA''bhimukhyena gurorAtmadoSaprakAzanam-AlocanAnayaH, tathA vinayazca pavadhAvanAnurAgAdiH, tathA 'kSetrama' ikSukSetrAdi, tathA digabhigrahazca vakSyamANalakSaNaH, kAlazcAharAdiH, tathA rikSasampat-nakSatrasaMpat guNasaMpacca guNAH-priyadharmAdayaH, abhivyAharaNam abhivyAhArazcASTamo naya iti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu pratipadaM bhASyakAra eva samyag nyakSeNa vakSyati, tathA cA''dyadvAravyAcikhyAsayA''ha[bhA.179] pabbajAe jugaM tAvai AloaNaM gihatthesuM / uvasaMpayAi sAhusu sutte atye tadubhae a|| vR. pravrajyAyAH-niSkramaNasya yat prANijAtaM strIpurupanapuMsakabhedaM 'yogyam' anarUpaM tadanveSaNaM, yaditi vAkyazeSaH, tAvatyevA''locanA'valokanA vA, keSu?-'gRhastheSu gRhasthaviSaya, iti, etaduktaM bhavati-yogyaM hi sarvopAdhizuddhameva bhavati, tatazca tadanveSaNena sarvasyaiva vidheH kastvaM ? ko vA te nirvedaH ? ityAdipraznAderAkSepa iti, tatazca prayuktAlocanasya yogyatA'vadhAraNAnantaraM sAmAyikaM dadyAt, na zeSANAM pratiSiddhadIkSANAmiti nayaH / evaM tAvad gRhasthasyAkRtasAmAyikasya sAmAyikArthamAlocanoktA, sAmprataM kRtasAmAyikasya yateH pratipAdayannAha upasampadi sAdhuSu Alocaneti vartate, sUtre arthe tadubhaye ca, iyamatra bhAvanA-sAmAyikasUtrAdyartha yadA kazcidupasampadaM prayacchati yatistadA'sAvAlocanAM dadAti, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, Aha-alpaM sAmAyikasUtraM, tatkathaM tadarthamapi yaterupasampat ?, tadbhAve vA kathaM yatiH? kathaM vA pratikramaNamantareNa zuddhiriti ?, atrocyate, mandaralAnAdivyAghAtAd vismRtasUtrasya yateH sUtrArthamapyupasampadaviruddhaiva, eSyatkAlaM vA duSSamAntamAlo kyAnAgamatAmarSakaM sUtramiti, tadabhAve'pi ca tadA cAritrapariNAmopetatvAdasau yatireva, zuddhizcAsya yAvat sUtramadhItaM tAvat tenaiva pratikramaNaM kurvata ityalaM vistareNeti gAthArthaH // adhunaikagAthayaiva vinayAdidvAratrayaM vyAcikhyAsurAha[bhA.180] Aloie vinIassa dijae taM (paDi 2) pasatthakhittaMmi // abhigijjha do disAo caraMtiaMvA jahAkamaso // vR-Alocite sati vinItasya, pAdadhAvanAnurAgAdivinayavata ityarthaH,uktaM ca bhASyakAreNa 'anuratto bhattigao amuI anuyattao visesaNNU / ujjuttaga'paritaMto icchiyamatthaM lahai sAhU // 1 // dIyate 'tat' sAmAyikaM, satyApi na yatra tatra kacit, kiM tarhi ?, 'prazastakSetre' ikSukSetrAdAviti, atrApyuktaM 'ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie ya vanasaMDe / gaMbhIrasANuNAe payAhiNajale jinaghare vA // 1 // dejja na u bhaggajhAmiyasusANasuNNAsu saNNagehesu / chAraMgArakayArAmejjhAIdavvaduDhe vA / / 2 / / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 tathA 'abhigRhya' aGgIkRtya dve 'dizau' pUrvAM vottarAM vA dIyata iti vartate, tathA carantI vA, tatra carantI nAma yasyAM dizi tIrthakarakevalimanaH paryAyajJAnyavadhijJAnicaturdazapUrvadharAdayo yAvad yugapradhAnA iti viharanti, yathAkramaza iti guNopakSayA tAsu dikSu yathAkrameNa dIyata iti, uktaM ca puvvAbhimuho uttaramuho va dejA'havA paDicchijjA / jAe jinAdao vA disAe~ jinaceiyAI va diMsAe~ jiNaceiyAI vA // 1 // iti gAthArthaH / / dvAratrayaM gatam, adhunA kAlAdidvAratrayamekagAthayaivAbhidhitsurAha[bhA.181) paDikuTThadiNe vajjia rikkhesu a migasirAi bhaNiesuM / piyadhammaI guNasaMpayAsa taM hoi dAyavvaM // kR-pratikruSTAni-pratiSiddhAni dinAni-vAsarAH, pratikruSTAni ca tAni dinAni ceti vigrahaH, tAni caturdazyAdIni varjayitvA'pratikruSTeSveva paJcamyAdiSu dAtavyamiti yogaH, uktaM ca "cAuddasi pannarasiM vajjejjA aTTamiM ca navamiM ca / chaddhiM ca cautthi bArasiM ca doNhaMpi pakkhANaM // 1 // " eteSvapi dineSu prazasteSu muhUrteSu dIyate, nAprazasteSu, tathA 'RkSeSu'nakSatreSu ca mRgazirAdiSu, 'ukteSu' granthAntarAbhihiteSu, na tu pratiSiddheSu, uktaM ca -- .. "miyasiraaddApUso tinni ya puvbAi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA daha buTikarAiM nANassa // 1 // " (tathA)-'saMjhAgayaM ravigayaM viDDeraM saggahaM vilaMbiM ca / rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajae satta nakkhatto // 2 // tathA priyadharmAdiguNasampatsu satISu 'tat sAmAyikaM bhavati dAtavyamiti, uktaM ca___"piyadhammo daDhadhammo saMviggo'vajabhIru asaDho ya / khaMto daMto gutto thiravvaya jiiMdio ujU // 1 // " vinItatasyApyetA guNasampado'nveSTavyA iti gAthArthaH / / sAmprataM caramadvAravyAcikhyA-sayA''ha-- [bhA.182] abhivAhAro kAliasuaMmi suttatthatadubhaeNaM ti / davvaguNapajjavehi adiTThIvAyaMmi boddhavyo / / vR- 'abhivyAharaNam' AcAryaziSyayorvacanaprativacane abhivyAhAraH, sa ca 'kAlikazrute' AcArAdau 'suttatthatadubhaeNaM ti sUtrataH arthatastadubhayatazceti, iyamatra bhAvanA-ziSyeNecchAkAreNedamaGgAdhuddizata ityukte satIcchApurassaramAcAryavacanam-ahamasya sAdhoridamaGgamadhyayanumuddezaM voddizAmi-vAcayAmItyarthaH, AptopadazapAramyarpakhyAnapanArthaM kSamAzramaNAnAM hastena, na svoprekSayA, sUtrato'rthatastadubhayato vA'smin kAlikazrute a(ta) thotkAlike, dRSTivAde kathamiti ?, taducyate-'davvaguNapajavehi ya diThIvAyaMmi boddhabbo' dravyaguNaparyAyaizca 'dRSTivAde' bhUtavAde boddhavyo'bhivyAhAra iti, etaduktaM bhavati-ziSyavacanAnamAcAryavacanamuddizAmi sUtrato'rthatazca Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1027] 413 dravyaguNaparyAyaiH anantagamasahitairiti, evaM guruNA samAdiSTe'bhivyAhAre ziSyAbhivyAhAraHbravIti ziSyaH-uddiSTamidaM mama, icchAmyanuzAsanaM kriyamANaM pUjyairiti, evamabhivyAhAradvAramaSTamaM nItivizeSairnayairgatamiti gAthArthaH // vyAkhyAtA pratidvAragAthA, sAmpratamadhikRtamUladvAragAthAyAmeva karaNaM katividhamiti vyAcikhyAsurAha- . [bhA.183] uddesa 1 samuddese 2 vAyaNa 3 maNujANaNaM ca 4 Ayarie / sIsammi uddisijaMtamAi eaM tujaM kaihA / / iha guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNaM, taccaturddhA-'uddesa samuddese'ti uddezakaraNaM samuddezakaraNaM 'vAyaNamanujAnanaMca'tti vAcanAkaraNamanujJAkaraNaM ca, chandobhaGga-bhayAdiha vAcanAkaraNamatropanyastam, anyathA'munA krameNa iha-uddezo vAcanA samuddeze'nujJA ceti gurovyApAraH, 'Ayarie tti gurAvidaM karaNaM guruviSayamithaH, 'sIsammi uddisijaMtamAi' ziSye-ziSyaviSayam uddizyamAnAdi-uddizyamAnakaraNaM vAcyamAnakaraNaM samuddizyamAnakaraNam anujJAya-mAnakaraNaM ca, 'eyaM tujaM kaiha' ti etadeva caturvidhaM tad yaduktaM katividhamiti gAthArthaH // Aha-pUrvamanekavidhaM nAmAdikaraNamabhihitameva, iha punaH kimiti prazna ?, ucyate, tat pUrvagRhItasya karaNamanekavidhamuktam, iha punarasmin guruziSyadAnagrahaNakAle caturvidhaM karaNamiti, pUrvaM vA karaNamavizeSeNoktam, iha guruziSyakriyAvizeSAd vizeSitamiti na punaruktam, athavA'yameva karaNasyAvasaraH, pUrvatrAnekAntadyotanArthaM vinyAsaH kRta iti vicitrA sUtrasya kRtirityalaM vistareNa, dvAraM 6 / kathamiti dvAramidAnI, tatreyaM gAthA-- ni. (1028) kaha sAmAialaMbhe ? tassavvavighAidesavAghAI / desavighAIphaDDagaanaMtavaDIvisuddhassa // ni. (1029) evaM kakAralaMbho sesANavi evameva kamalaMbho / eaMta tu bhAkkaraNaM karaNe a bhae a jaM bhaNi // vR- asyA vyAkhyA-'kathaM' kena prakAreNa sAmAyikalAbha iti praznaH, asyottaraM-tasyasAmAyikasya sarvavighAtIni dezavidhAtIni ca sparddhakAni bhavanti, iha sAmAyikAvaraNaM-jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM (mithyAtva) mohanIyaM ca, amISAM dvividhAni spardhakAni-dezaghAtIni sarvaghAtIni ca, tatra sarvaghAtiSu sarveSUdghAtiteSu satsu dezaghAtisparddhakAnAmapyananteSUdghAtiteSvanantaguNavRddhyA pratisamayaM vizuddhayamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvataH kakAraM labhate, tadanantaguNavRddhyaiva pratisamayaM vizuddhamAnaH san rephamityevaM zeSANyapi, ata evA''ha-dezaghAtisparddhakAnantavRddhyA vizuddhasya stH|| kiM ? -'eva' mityAdi, -parvArddha gatArtham, Aha- upakramadvAre'-bhihitametatkSayopazamAt jAyate, punazcopodghAte'bhihitametat-kathaM labhyata iti tatrokram, iha kimarthaM prazna iti punaruktatA, ucyate, trayamapyetadapunaruktaM, kutaH ?, yasmAdupakrame kSayopazamAt sAmAyikaM labhyata ityuktam, upodghAte sa eva kSayopazamastakakAraNabhUtaH kathaM labhyata iti praznaH, iha punarvizeSitataraH praznaH-keSAM punaH karmaNAM sa kSayopakSama iti pratyAsannatarakAraNaprazna ityalaM prasaGgena / dvAramevopasaMharannAha-etadeva-anantaroditaM sAmAyika-karaNaM yattadbhAvakaraNaM Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 Avazyaka mUlasUtram-1.1/2 'karaNeya'tti upanyastadvAraparAmarzaH / bhae yatti bhayamapi 'yad bhaNitaM yadukAmiti gaathaadvyaarthH| mUladvAragAthAyAM karaNamityetad dvAraM vyAkhyAtam, etadvayAkhyAnAcca sUtre'pi karomItyayamavayava iti, adhunA dvitIyAvayavavyAcikhyAsayA''ha[bhA.184) hoi bhayaMto bhayaaMtago a rayaNA bhayassa chbmeaa| savvaMmi vannieunakameNa aMtevi chbmeaa| vR- bhavati bhadanta ityatra 'bhadi kalyANe sukhe ca' arthadvaye dhAtuH 'vizibhyAM jhacU' auNAdikapratyayo dRSTaH, taM dRSTvA prakatiruhyate, bhadi kalyANa iti anunAsikalopazceti, tasyauNAdikavidhAnAt, tatazca bhadanta iti bhavati, bhadantaH- kalyANaH sukhazcetyarthaH, prAkatazailyA vA bhavati bhavAnta iti, atra bhavasya-saMsArasyAntastenA''cAryeNa kriyata iti bhavAntakaratvAd bhavAnta iti, tathA-bhayAntazcetyatra bhayaM trAsaH tamAcAryaM prApya bhayasyAnto bhavatIti bhayAntoguruH, bhayasya vA'ntako bhayAntaka iti, tasyA''mantraNaM, 'racanA' nAmAdivinyAsalakSaNA, bhayasya 'SaDbhedAH' SaTprakArAH-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabheda bhinnAH, tatra paJca prakArAH prasiddhAH, SaSThaM bhAvabhayaM saptadhA-ihalokabhayaM paralokabhayamAdAnabhayamakasmAdbhayamazlokabhayamAjIvikAbhayaM maraNabhayaM ceti, tatrApIhaloke bhayaM svabhavAd yat prApyate paralokabhayaM parabhavAt, kiJcanadravyajAtamAdAnaM tasya nAzaharaNAdibhyo bhayam AdAnabhaya, yattu bAhyanimittamantareNAhetukaM bhayam akasmAd bhavati tadAkasmikaM, 'zloka zlAghAyAM' zlokanaM zlokaH zlAghA--prazaMsA tadviparyayo'zlokastasmAd bhayamazlokabhayam, AjIvikAbhayaM-durjIvikAbhayaM, prANapariNatyAgabhayaM maraNabhayamiti, evaM sarvasmin varNite anukrameNa uktalakSaNenAnte'pi SaD bhedA iti, tatra 'ama gatyAdiSu' amanamantAH- avasAnamityarthaH, asminnapi SaD bhedAH, tadyathA-nAmAntaH sthApanAntaH dravyAntaH kSetrAntaH kAlAntaH bhAvAntazceti, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnto ghaTAdyantaH, kSetrAnta UrdhvalokAdikSetrAntaH, kAlAntaH samayAdyantaH, bhAvAntaH audayikAdibhAvAntaH // [bhA.185] evaM sabbaMmi'vi vaniaMmi itthaM tu hoi ahigaaro| sattabhayavippamukke tahA bhavaMte bhayaMte a|| kR. 'evam' uktena prakAreNa sarvasmin' 'nekabhedabhinne bhayAdau varNite sati 'atra tu' prakRte bhavatyadhikAraH- prakRtayojanA saptabhayavinamukto yastena, tathA bhavAnto yaH bhadantazceti, pazcAnupUrvyA grantha iti gAthAdvayArthaH / / mUladvAragAthAyAM vyAkhyAtaM bhayAntadvAradvayaM, tadvyAkhyAnAca bhadantabhavAntabhayAnta iti gumantraNArthaH sUtrAvayava iti, uktaM ca- bhASyakAreNa 'AmaMtei karemI bhadaMta ! sAmAiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavayaNaM guruNo kiMkAraNamiNati // 1 // (bhaNNai)-gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA guNatthIha / niccaM gurukulavAsI haveja sIso jao'bhihiyaM // 2 // nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe carite ya / dhanA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti // 3 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 adhyayanaM-1 - [ni.1029] AvassayaMpi niccaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIsupi hi saMvasao kAraNao jaNai sejAe // 4 // evaM ciya savvAvassayAi ApucchiUNa kajAI / jANAviyamAmaMtaNavayaNAo jeNa savvesiM // 5 // sAmAiyamAIyaM bhadaMtasaddo ya jaM tayAIe / teNANuvattai tao karemi maMtetti savvesu // 6 // kicAkiccaM guruvo vidaMti viNayapaDivattiheuM ca / UsAsAi pamottaM tayaNApucchAya paDisiddhaM // 7 // guruvirahaMmivi ThavaNAguruvi sevovadaMsaNatyaM ca / jinavirahami'vi jinabiMbasevaNAmaMtaNaM saphalaM // 8 // rano va parokkhassavi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parokkhassavi guruNo sevA vinayaheuM / / 9 / / " ityAdi, kRtaM vistareNa || sAmprataM sAmAyikadvAravyAcikhyAsayA''hani. (1030)sAmaM 1 samaM ca ra sammaM 3 iga 4 mavi sAmAiassa egaTThA / nAma ThavaNA davie bhAvaMmi atesi nikkhevo / / ni. (1031)mahurapariNAma sAmaM 1 samaM tulA 2 saMma khIrakhaMDajuI 3 / dore hArassa ciI iga 4 meAI tu davyaMmi // vR. iha sAmaM samaM ca samyak 'igamavi' dezIpadaM kvApi pradezArthe vartate, sampUrNazabdAvayavamevAdhikRtyA''ha-sAmAyikasyaikArthikAni / amISAM nikSepamupadarzayannAha-nAmasthAnapanAdravyeSu bhAve ca nAmAdiviSaya ityarthaH, 'teSAM' sAmaprabhRtInAM nikSepaH, kArya iti gamyate, sa cAyaMnAmasAma sthApanAsAma dravyasAma bhAvasAma ca, evaM samasamyakpadayorapi draSTavyaH // tatra nAmasthApane kSuNNe eva, dravyasAmaprabhRtIMzca pratipAdayannAha 'mahure' tyAdi,-ihaughato madhurapariNAmaM dravya-zarkarAdi dravyasAma samaM 'tulA' iti bhUtArthAlocanAyAM samaM tulAdravyaM, samyak 'kSIrakhaNDayuktiH kSIrakhaNr3ayojanaM dravyasamyagiti, tathA 'dore' iti sUtradavarake mauktikAnyevAdhikRtya bhAviparyAyApekSayA 'hArasya' muktAkalApasya cayanaM citiH-pravezenaM dravyekam, ata evAha-'eyAhaM tu dabbaMmitti etAnyudAharaNAni dravyaviSayANIti gAthAdvayArthaH / / sAmprataM bhAvasAmAdi pratipAdayannAhani. (1032) AovamAi paradukkhamakaraNaM 1 rAgadosamajjhatthaM / nANAitigaM 3 tassAi poaNaM 4 bhAvasAmAI / / vR- AtmopamayA-AtmopamAnena paraduHkhAkaraNaM bhAvasAmeti gamyate, iha cAnusvAro'lAkSaNikaH, etaduktaM bhavati-Atmanava paraduHkhAkaraNapariNAmo bhAvasAma, tathA 'rAgadveSamAdhyasthyam' anAsevanayA rAgadveSamadhyavartitvaM samaM, sarvatrA''tmanastulyarUpeNa vartanamityarthaH, tathA jJAnAditrayamekatra samyagiti gamyate, tathAhi-jJAnadarzanadhAritrayojanaM samyageva, mokSa __ Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 Avazyaka mUlasUtram-1.1/2 prasAdhakatvAditi bhAvanA, 'tasya' iti sAmAdi sambadhyate, 'Atmani protanam' Atmani pravezanam ikamucyate, ata evA''ha-'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdAvetAnyudAharaNAnIti gAthArthaH / sAmAyikazabdayojanA caivaM draSTavya-ihA'tmanyeva sAmna ikaM niruktanipAtanAt sAmro nakArasyA''ya AdezaH, tatazca sAmAyikam, evaM samazabdasyA''yAdezaH, samasya vA AyaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, evamanyatrApi bhAvanA kAryeti kRtaM prasaGgena // sAmprataM sAmAyikaparyAyazabdAn pratipAdayannAha-granthakAraH ni. (1033) samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / aduguMchiamaragarihiaM anavajamime'vi egahA / / vR-nigadasiddhaiva / Aha-asya niruktAveva 'sAmAiyaM samaiya' mityAdinA paryAyazabdAH pratipAditA eva tat punaH kimarthamabhidhAnamiti ?, ucyate, tatra paryAyazabdamAtratA, iha tu vAkyantareNArthanirUpaNamiti, evaM pratizabdamarthAbhedato'nantA gamA anantAH paryAyA iti caikasya sUtrasyeti jJApitaM bhavati, athavA'sammohArthaM tatroktAvapyabhidhAnamaduSTameva ityata evoktam'ime'vi egati ete'pi te'pItyadoSaH / / sAmprataM kaNThataH svayameva cAlanAM pratipAdayatrAhani. (1034)ko kAra o?, karaMto kiM kammaM ?, jaMtu kIraI tena / kiM kArayakaraNANa ya atramaNannaM ca ? akkhevo / / vR-iha 'karomi bhadanta ! sAmAyikam' ityatra kartRkarmakaraNavyavasthA vaktavyA, yathA karomi rAjan ! ghaTamityukte kulAlaH kartA ghaTa eva karma daNDAdi karaNamiti, evamatra kaH kArakaH kulAlasaMsthAnIyaH ? ityata Aha-'kareMto ti tat kurvannatmaiva, atha kiM karma ghaTAdisaMsthAnIyam? ityatrA''ha-yattu "kriyate' nirvaya'te 'tena' kA taca tadguNarUpaM sAmAyikameva, tuzabdaH karaNapraznanirvacanasaGgrahArthaH, yathA karma nirdiSTamevaM kiM karaNamityuddezAdicaturvidhamiti nirvacanam, evaM vyavasthite satyAha-'kiM kAragakaraNANa ya' ti kiM kArakakaraNayoH ?, cazabdAt karmaNazca parasparataH kulAlaghaTadaNDAdInAmivAnyatvam, Ahozvidananyatvameveti ?, ubhayathA'pi doSaH, katham ?, anvatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSAsyAbhAvaH, tadanyatvAd, mithyAdRSTeriva, ananyatve tu tasyotpattivinAzAbhyAmAtmano'pyutpattivinAzaprasaGga iti, aniSTaM caitat, tasyAnAdimattvAbhyupagamAdityAkSepazcAlaneti gAthArthaH // vijRmbhitaM cAtra bhASyakAreNa "anatte samabhAvA-bhAvAo tppoynnaabhaavo| pAvai micchassa va se sammAmicchA'viseso ya / / 1 / / aha va maI-bhinneNavi dhanena sadhanotti hoi kvaeso / sadhano ya dhanAbhAgI jaha taha sAmAiyassAmI / / 2 / / taM na jao jIvaguNo sAmaiyaM tena viphalatA tassa / annattaNao juttA parasAmaiyassa dA'phalatA // 3 // jai bhinnaM tabbhAve'vi no tao tassabhAvarahiotti / annAnicciya nicaM aMdho va samaM paIveNaNa // 4 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 adhyayanaM-1 - [ni.1034] egatte tannAse nAso jIvassa saMbhave bhavaNaM / kAragasaMkaradoso tadekayAkappaNA vAvi // " ityAdi, itthaM cAlanAmabhidhAyAdhunA pratyavasthAnaM pratipAdayannAhani. (1035) AyA hu kArao me sAmAiyaM kamma karaNamAyA ya / pariNAme sai AyA sAmAiyameva u pasiddhI / / vR- ihA''tmaiva kArako mama, tasya svAtantreNa pravRtteH, tathA sAmAyikaM karma tadguNatvAt, karaNaM coddezAdilakSaNaM takriyatvAdAtmaiva, tathA'pi yathoktadoSANAmasambhava eva, kuta ityAha-yasmAt pariNAme satyAtmA sAmAyikaM, pariNamanaM-pariNAmaH kathaJcit pUrvarUpAparityAgenottararUpApattiriti, uktaM ca ___"nArthAntaragamo yasmAt; sarvathaiva na cA'gamaH / pariNAmaH pramAsiddha, iSTazca khalu paNDitaiH // 1 // " ityAdi, tasmin pariNAme sati, ayamatra bhAvArthaH- pariNAme sati tasya nityAnityAdhanekarUpatvAd dravyaguNaparyAyANAmapi bhedAbhedasiddheH, anyathA sakalasaMvyavahAro chedaprasaGgAd, ekAntapakSaNAyatvAnanyatvayoranabhyupamAna, itthaM caikatvAnekatvApakSayoH kartRkarmakaraNavyavasthAsiddheH 'AtmA' jIvaH sAmAyikameva tu prasiddhiH, tathAhi na tadekAntena anyat tadguNatvAnna cAnanya(ta) guNatvAdeveti, itthaM caitadadgIkartavyam, anyathA guNaguNinorekAntabhede viprakRSTaguNamAtropalabdhau pratiniyataguNiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, ddazyate ca yadA kazciddharitatarUtarUNazAkhAvisararandhrodarAntarataH kimapi zukU pazyati tadA kimiyaM patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyataguNiviSaya iti, abhedapakSe tu saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH / / bhASyakAradUSaNAni tvamUni "AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAA ya / tamhA AyA sAmAiyaM ca pariNAmao ekaM / / 1 / / jaM nANAisahAvaM sAmAiya jogamAikaraNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmo. pariNAmANannayA jaM ca / / 2 / / tenAyA sAmaiyaM karaNaM ca casaddao abhinnaaii| nanu bhaNiyamaNannatte tannAse jIvanAsotti // 3 // jai tappajjayanAso ko doso hoi ? savvahA natthi / jaM so uppAyavyayadhuvadhammANaMtapajjAo // 4 // savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAisabbhAvo // 5 // egaM ceva ya vatthu pariNAmavaseNa kAragaMtarayaM / pAvai tenAdoso vivakkhayA kAragaM jaM ca // 6 // 12427 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 kuMbho'vi sajjamANo kattA kammaM sa evaM karaNaM ca / nANAkAragabhAvaM lahai jahego vivakkhAe // 7 // jaha vA nANANaNNo nANI niyaovaogakAlaMmi / ego'vi tassabhAvo sAmAiyakArago cevaM // 8 // " sAmprataM pariNAmapakSe satyekatvAnekatvApakSayoravirodhena kartRkarmakaraNavyavasthAmupadarzayatrAhani. (1036) egatte jaha muDhei karei atyaMtare atyaMtare ghaDAINi / davvatthaMtara bhAve guNassa kiM kena saMbaddhaM ! // vR- 'ekatye' kartRkarmakaraNAbhede kartRkarmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra devadattaH kartA taddhasta eva karma tasyaiva ca prayatnavizeSaH karaNamiti, tathA'rthAntare-kartRkarmakaraNAnAM bhede 6STa eva tadbhAvaH, tathA cA''ha-ghaTAdIni yathA karotIti vartate, tatrApi kulAlaH kartA ghaTaH karma daNDAdi karaNamiti / iha ca sAmAyikaM guNo vartate, sa ca guNinaH kathaJcideva bhinna iti / vipakSe bAdhAmupadarzayati-dravyAt sakAzAd, guNina ityathaH, ekAntainaivArthAntara-bhAva-bhede sati, kasya ? guNasya, kiM kena sambaddhAmiti ?, na kiJcit kenacit sambaddhaM, jJAnAdInAmapi guNatvAtteSAmapi cA''tyAdiguNibhya ekAntabhinnatvAt, saMvedanAbhAvataH sarvavyavasthAnupapatteriti bhAvanA, ekmekAntenAnAntarabhAve'pi doSA abhyUhyA iti gAthArthaH // kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne, ata eva cAtra punaruktadopo'pi nAsti, anuvAdadvAreNa cAlanA-pratyavasthAna-pravRtterityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra sarvaM sAvadhaM yogamityAdyavaziSyate, tadiha sarvazabdanirUpaNAyA''hani. (1037)nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 Aese 4 niravasesae 5 ceva / taha sabadhattasavvaM ca 6 bhAvasavvaM ca sattamayaM 7 // vR-iha sarvamiti kaH zabdArthaH?, ucyate, 'sR gatau' ityasya auNAdiko vapratyayaH sarvazabdo vA nipAtyate striyate sa iti zriyate vA'neneti sarvaH, tadidaM ca nAmasarva sthApanAsarvaM dravyasarvam Adezasarva niravazeSasarvaM, tathA sarvadhattasarvaM ca bhAvasarvaM ca saptamamiti samAsArthaH / / vyAsArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAyadhtya zeSabhedavyAcikhyAsayA punarAha[bhA.185] davie cauro bhaMgA sabba 1 masavve a 2 davva 1 dese a2| Aesa savvagAmo nIsese savvagaM duvihaM / / vR- 'dravya' iti dravyasarve catvAro bhaGgA bhavanti, tAneva sUcayannAha-'savvamasavye a davva dese yatti-ayamatra bhAvArthaH-iha yadvivakSitaM dravyamaGgulyAdi tat kRtsra-paripUrNam anUnaM svairavayavaiH sarvamucyate, sakalamityathaH, evaM tasyaiva dravyasya kazcitsvAvayavI dezaH kRtyatayA-svAvayavaparipUrNatayA yadA sakalo vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evamubhayasmin dravye taddeze ca sarvatvaM, teyoreva yathAsvamaparipUrNatAyAmasarvatvaM, tatazcaturbhaGgI-dravyaM sarvaM dezo'pi sarvaH 1 dravyaM sarva dezo'sarvaH 2 dezaH sarvaH dravyamasarvaM 3 dezo'sarvaH dravyamapyasarvam 4, atra yathAkramamudAharaNaM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1037] 419 sampUrNamaGguli dravyasarvaM tadeva dezonaM dravyamasarva, tathA dezaH-parva tatsampUrva dezasarvam parvaikadezaH dezAsarvam, evaM dravyasarvam / athA''dezasarvamucyate-Adezanam Adeza upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate-sarvaM ghRtaM bhuktaM vA, pradhAna'pyucAraH, yathA grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu grAmo gata iti vyapadizyate, tatra pradhAnapakSamevAdhikRtyA''ha granthakAra:-'Aesa sabdagAmo'tti AdezasarvaM sarvo grAmo gata ityAghAta iti veti kriyAbhAvanoktaiva / evamAdezasarvamuktam, atha niravazeSasarvamabhidhIyate, tabA''ha-nissese sabvagaM duvihaMti niravazeSasarva 'dvividhaM dviprakAraM sarvAparizeSasarva taddezAparizeSasarvaM ceti gAthArthaH / / atrodAharaNamAha, -- [bhA.186] animisiNo savvasurA savvAparisesasavvagaM eaM taddesAparisesaM savve kAlA jahA asurA 2 // vR-'animeSiNaH sarvasurAH animiSanayanAH sarve devA ityarthaH, sarvAparizeSasarvametat, yasmAnna kazciddevAnAM madhye'nimiSatvaM vyabhicaratIti, tathA taddezAparizeSamiti-taddezaparizeSasarva sarve kAlA yathA asurA iti, iyamatra bhAvanA- teSAmeva devAnAM deza eko nikAyaH asurAH, te ca sarvaM evAsitavarNA iti gAthArthaH / / sarvadhattasarvapratipAdanAyA''ha[bhA.187] sA havai savvaghattA dupaDoArA jiA ya ajiA ya / dabbe savvaghaDAI savvaddhattA puNo kasiNaM // vR-sA bhavati sabbadhattA' ityatra sarva-jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM-nihitamasyAM vivakSAyAmiti sarvadhattA, nanu 'dadhAtehI' ti hizabdAdezAddhitamiti bhavitavyaM kathaM dhattamiti ?, ucyate, prAkRte dezIpadasyAviruddhatvAnna doSaH, athavA dhatta iti Dityavadavyutpanna eva yahacchAzabdaH, athavA sarvaM dadhAtIti sarvadhaM-niravazeSavacanaM sarvadhamAttaM-AgRhItaM yasyAM vivakSAyAM sA sarvadhAttA, evamapi niSThAntasya pUrvanipAtaH, 'jAtikAlasukhAdibhyaH paravacanamiti paranipAta eva, athavA sarvadhena AttA sarvadhAttA tayA yat sarvaM tat sarvadhAttAsarvamiti, sA ca bhavati sarvadhAttA 'dupaDoyAra'tti dviprakArA-jIvAzcAjIvAzca, yasmAt yat kiJcaneha loke'sti tat sarvaM jIvAzcAjIvAzca, na hyetadvyatiriktamanyadasti, atrA''ha-dravyasarvasya sarvadhattAsarvasaya ca ko vizeSa iti ?, ayamabhiyaprAyaH-dravyasarvamapi vivakSayA'zeSadravyaviSayameva, atrocyate, 'davve savvaghaDAI' iha dravyasarve sarve ghaTAdayo gRhyante, AdizabdAdaGgulyAdiparigrahaH, sarvadhattA punaH kRtasnaM vastu vyApya vyavasthiteti vizeSa ityayaM gAthArthaH / / adhunA bhAvasarvamucyate - [bhA.188] bhAve savvodaiodayalakkhaNao jaheva taha sesA / ittha u khaovasamie ahigAro'sesasavve a / / vR-'bhAva' iti dvAraparAmarzaH, sarvo dvipakAro'pi zubhAzubhabhedena audayikaH- udayalakSaNaH karmodayaniSpanna ityarthaH yathaivAyamuktastathA zeSA api svalakSaNato vAcyA iti vAkyazeSaH, tatra mohanIyakarmopazamasvabhAvataH zubhaH sarva evaupazamikaH, karmaNAM kSayAdeva zubhaH sarvaH kSAyikaH, zubhAzubhazca mizraH sarvaH kSAyopazamikaH, pariNatisvabhAvaH sarvaH zubhAzubhazca pAriNAmikaH Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 Avazyaka mUlasUtram-1.1/2 evaM vyutpattyarthaprarUpaNAM kRtvA prakRtayojanAmupadarzayannAha-'ettha u'ityAdi, atra tu 'kSAyopazamika' iti kSAyopazamikabhAvasarveNa adhikAraH, avatAra upayoga ityarthaH, 'azeSasarveNa ca' niravazeSa-sarveNa ceti gAthArthaH / vyAkhyAtaH sautraH sarvAvayavaH, sAmprataM sAvadyA vayavavyA-cikhyAsayA''hani. (1038) kammamavajaM jaM garihaaiMti kohAiNo va cattAri / saha tena jo u jo paJcakkhANaM ivai tassa // vR. 'karma' anuSThAnamavadyaM bhaNyate, kimavizeSeNa ?, netyAha-'yad garhitam' iti yannindyamityarthaH, krodhAdayo vA catvAraH, avadyamiti vartate, sarvAvadyahetutvAt teSAM kAraNe kAryopacArAt, saha tena-avadyena 'yastu yogaH' ya eva vyApAraH asau sAvadha ityucyate, 'pratyAkhyAnaM niSedhalakSaNaM bhavati 'tasya' sAvadhayogasya, pAThAntaraM vA-'kammaM vajaM jaM garahiyaM tiA iha tu 'vRjI varjane'ityasya varjanIyaM vayaM tyajanIyamityarthaH, zeSaM pUrvavat, navaraM saha vayena savaya'H prAkRte sakArasya dIghadizAt sAvajamiti gAthArthaH // adhunA yogo'bhidhIyate, sa ca dvidhA--dravyayogo bhAvayogazca, tathA cA''ha. ni. (1039) davve manavayakAe jogA davvA duhAu bhAvaMmi / jogA sammattAIM pasattha iaro u vivarIo // vR- 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, 'manavaikAe jogA davve tti manovAkkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, etaduktaM bhavati-jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArAvapravRttAni dravyayoga iti, dravyANAM vA harItakyAdInAM yogo dravyayogaH, 'duhA u bhAvaMmi'tti dvidhaiva dviprakAra eva, 'bhAva' iti bhAvaviSayaH 'jogo'tti yogo'dhi kRtaH-prazasto'prazastazca, tatra sammattAI pasatya'tti samyaktvAdInAm, AdizabdAd jJAnacaraNaparigrahaH, prazastaH yujyate'nena karaNabhUtenA''tmA'pavargeNetikRtvA, 'iyaro u vivarIo'tti itarastu mithyAtvAdiryogaH, 'viparIta' ityaprazasto vartate, yujyate'nenA''tyamA'STavidhena karmeNetikRtvA'yaM gAthArthaH / / sAvadhaM yogamiti vyAkhyAtI sUtrAvayavAviti, adhunA pratyAkhyAmItyavayavaprastAvAt pratyAkhyAnaM nirUpyate, iha pratyAkhyAmIti vA pratyAcakSe iti vA uttamapuruSakavacane dvidhA zabdau, tatrA''dyaH pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, pratIpaM Abhimukhyena khyApanaM sAvadyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA 'cakSiA vyaktAyAM vAci pratiSedhasyA''dareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, pratiSedhasyAkhyAnaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, idaM ca SaTprakAraM nAmasthApanA-dravyakSetrAtIcchAbhAvabhedabhinnamiti, tatra ca nAmasthApane kSuNNatvAdanAtya dravyapratyAkhyAnAdi pratipAdayatrAhani. (1040) dabbaMmi niNhagAI 3 nivvisayAI ahoi khittaMmi 4 / bhikkhAINamadANe aiccha 5 bhAve puNo duvihaM 6 // vR- dravyamiti dvAraparAmarzaH, 'niNhagAi'tti nihavAdipratyakhyAnam, AdizabdAd dravyayodravyANAM dravyabhUtasya dravyahetorvA yat pratyAkhyAnaM tad dravyapratyAkhyAnamiti, 'nivvisayAiNa ya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1040] 421 hoi khittaMmiti nirviSayAdi ca bhavati kSetra iti, tatra nirviSayasyA''diSTasya kSetrapratyAkhyAnam, AdizabdAnagarAdipratiSiddhaparigrahaH, "bhikSAdInAmadAne'ti (ga) cche' ti bhikSaNaM-bhikSA prAbhRtikocyate, AdizabdAt vastrAdiparigrahaH, teSAmadAne satyatigaccheti vanamatIcheti veti pratyAkhyAnaM, 'bhAve puNo duvihaM' ti bhAva iti dvAraparAparzaH, bhAvapratyAkhyAnaM punardvividhaM, tatra bhAvapratyAkhyAnamiti bhAvasya-sAvadyayogasya pratyAkhyAnaM bhAvato vA-zubhAt pariNAmotpAdAd bhAvahetorvA-nirvANArthaM vA bhAva eva vA-sAvadya-yogaviratilakSaNaH pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnamiti gAthArthaH / / sAmprataM vaividhyamevopadarzayannAhani. (1041)sua nosua sua duvihaM puva 1 mapuvvaM 2 tu hoi nAyavvaM / nosuapaccakkhANaM mUle 1 taha uttaraguNe a2|| va- 'suyaNosuya'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca, 'surya duvihaMti zrutapratyAkhyAnaM dvividhaM, dvaividhyameva darzayati-'puncamapuvvaM tu hoi nAyavvati pUrvazrutapratyakhyAnamapUrvazrutapratyAkhyAnaM ca bhavati jJAtavyamiti, tatra pUrvazrutapratyAkhyAnaM pratyAkhyAnasaMjJitaM pUrvameva, apUrva zrutapratyAkhyAnaM tvAturapratyAkhyAnAdikamiti, tathA 'nosuyapaJcakkhANaMti nozrutapratyAkhyAnaM zrutapratyAkhyAnAdanyadityarthaH, 'mUle taha uttaraguNe yatti mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra mUlaguNapratyAkhyAnaM dezasarvabhedaM, dezataH zrAvakANAM sarvatastu saMyatAnAmiti, ihAdhikRtaM sarvaM, sAmAyikAnantaraM sarvazabdopAdAnAditi gAthArthaH / / iha ca vRddhasampradAyaH 'paJcakkhANe udAharaNaM rAyadhUyAevarisaM maMsaM na khAiyaM, pAraNae aNegANaM jIvANaM ghAo kao, sAhUhi saMbohiyA, pavvaiyA, puvvaM davvapaJcakkhANaM pacchA bhAvapaccakkhANaM jAtamiti kRtaM prasaGgena / pratyAkhyAmIti vyAkhyAtaH sUtrAvayavaH, adhunA yAvajIvatayeti vyAkhyAyate-iha cA''dau bhAvArthameva-AbhidhitsurAhani. (1042) jAvadavadhAraNami jIvaNamavi pANadhAraNe bhnniaN| . ApANAdhAraNAo pAvanivittI ihaM attho // vR.yAvad ityayaM zabdo'vadhAraNe vartate, jIvanamapi prANadhAraNe bhaNitaM, 'jIva prANadhAraNa' iti vacanAt, tatazcAppANadhAraNAt-prANadhAraNaM yAvat pApanivRttirityarthaH, paratasta na vidhirnApi pratiSedho, vidhAvAzaMsAdoSaprasaGgAt pratiSedhe tu surAdipUtpannasya bhaGgaprasaGgAditi gAthArthaH / / iha ca jIvana jIva iti kriyAzabdo'yaM, na jIvatIti jIva AtmapadArthaH, jIvanaM tu prANadhAraNaM, jIvanaM jIvitaM cetyeko'rthaH, tatra jIvitaM dazadhA vartate, tadeva tAvadAdau nirUpayannAhani. (1043)nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tabbhave a6 bhoge a7| saMjama 8 jasa 9 kittIjIviaMca 10 taM bhaNNaI dasahA // vR- nAmajIvitaM sthApanAjIvitaM dravyajIvitam oghajIvitam bhavajIvitaM tadbhavajIvitaM bhogajIvitaM ca tathA saMyamajIvitaM yazojIvitaM kIrtijIvitaM ca tadbhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH / / avayavArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha[bhA.189] davve saccittAI 3 AuasaddavvayA bhave ohe 4 / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 neraiyAINa bhave 5 tabbhava tattheva uvavattI 6 // vR. 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH, iha ca kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa sacittAcittamizrabhedena putrahiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAyattaM tasya tathA tadravyajIvita-miti, dvipadAdidravyasya cAnye, uktaM dravyajIvitaM, 'AuyasaddavvayA bhave ohe'tti Ayuriti pradezakarma tadravyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavedogha iti dvAraparAmarzaH oghajIvitaM, sAmAnyajIvitamityarthaH, idaM cAGgIkRtya yadi paraM siddhA mRtAH, na punaranye kadAcana ityuktamoghajIvitaM, 'neraiyAINa bhaveti nArakAdInAmiti, AdizabdAt tiryaGnarAmaraparigrahaH, bhava iti dvAraparAmarzaH, svabhave sthitirbhavajIvitamiti, uktaM bhavajIvitaM, 'tabbhava tattheva uvavatti'tti tasmin bhave jIvitam tadbhavajIvitaM, idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha-tatraivopapattiH, tatraivopapAta ityarthaH, bhavazca tadAyuSkabandhasya prathamasamayAdArabhya yAvaccaramasamayAnubhavaH, sa caudArikazarIriNAM tiryaGmanuSyANAM, tadbhavopapattimAgatAnAM tadbhavajIvitaM bhavati, nanu ca bhavajIvitamanantaraM caturdA varNitaM nArakAdigatisamApanAnAM yA'vasthA, tatra svAyuSkabandhakAlAt prabhRti sarvaiva bhavasthitiH yathAsvamabhAdhAsahitA bhavajIvitam, iha tu tadAbhavajIvite AbAdhonikA karmasthitiH, tadbhavodayAt prabhRti karmaniSekaH tadbhavajIvitamiti mahAn vizeSaH, tat kimarthamaudArikANAmeva ?, ucyate ?, teSAM hi garbhakAlavyavahitaM yoniniHsaraNaM janmocyate, tena ca garbhakAlena sahaiva tadbhajIvitaM, vaikriyazarIriNAM tUpapAtAdeva kAlAntarAvyavahitaM janmeti jIvita svAbAdhAkAlasahitamitikRtvA tadbhavajIvitamaudArikANAmeva supratipAdamiti, teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gAthArthaH / uktaM tadbhavajIvitaM / ni. (1044) bhogaMmi cakkimAI 7 saMjamajI' tu saMjayajanassa 8 / jasa 9 kittI abhagavao 10 saMjamanarajIva ahigAro / / vR- bhogaMmitti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravAdInAm, adizabdAbaladevavAsudevAdiparigrahaH, uktaM ca bhogajIvitaM, 'saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa'tti saMyamajIvitaM tu 'saMyatajanasya' sAdhulokasya, uktaM saMyamajIvitaM, 'jasakittI ya bhagavao'tti yazojIvitaM bhagavato mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva, ayaM cAnayorvizeSaH-dAnapuNyaphalA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH' iti, anyetvidamekamevAbhidadhati, asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSato gRhNantIti, "saMjamanarajIva ahigAro'tti-saMyamanarajIvitenehAdhikAra iti gAthArthaH // yAvajIvatA ce 'jIva prANadhAraNa' ityasyAvyayIbhAva samAse 'yAvadavadhAraNa' ityanena nivRtte bhAvapratyaya utyAdite yAvajjIvaM bhAvaH SaSTyA 'vyayAdApsupaH iti supaluk, tasya 'bhAvastvatalA' viti tali strIliGgatA yAvajIvatA tayA yAvajjIvatayA, tatrAlAkSaNikavarNalot jAvajIvAe' iti siddham, athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayetyalaM prasaGgena, tistro vidhA yasya yosya sa trividhaH sAvadyayogaH, sa ca pratyAkhyeya iti karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, taM trividhaM yogaM, trividhanaiva Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 adhyayanaM-1 - [ni.1044] karaNena, karaNe tRtIyeti, manasA vAca kAyena ceti, atra manaHprabhRtInAM pUrvaM svarUpaM darzitameveti na pratanyate,navaraM bhAvArtha ucyate-tatra 'trividhaM trividheine' tyatrAnantarasya karaNasya vivaraNasUtramevedaM, yaduta-manasA vAcA kAyeneti, tasya ca karaNasya karma pratyakhyeyo yogastamapi sUtra eva vivRNoti-na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti / atrA''hakiM punaH kAraNamuddezakramamatilaGghaya vyatsAsena nirdezaH kRta iti?, atrocyate, yogasya karaNatantro (ntrato) padezanArthaM, tathAhi-yogaH karaNavaza eva, karaNAnAM bhAve yogasyApi bhAvAdabhAve cAbhAvAditi, karaNAnA meva tathA kriyArUpeNa pariNaterityatra bahu vaktavyaM tattuM nocyate granthavistarabhayAditi, aparastvAha-na karomi na kAraNAmi kurvantaM na samanujAnAmItyetAvatA granthena gate'nyamapItyatiricyate, tathA cAtiriktena sUtreNa nArthaH, ucyate, sAbhiprAyakamidam, anuktasyApyarthasya saGgrahArthaM, yasmAt sambhAvane'pizabdo'yaM, so'yamapizabdaH ubhayazabdamadhyastha etat karoti-yathA kurvantaM nAnujAnAmi evaM kArayantamapyanujJApayantamapyanyaM nAnujAnAmi, tathA yathA vartamAnakAle kurvantamanyaM na samanujAnAmIti evamapizabdAdatItakAle kRtavantamapi kAritavantamapi tathA'nAgate'pi kAle kariSyantamapi kArayiSyantamapIti trikAlopasaGgraho veditavya iti, na kriyAkriyAvatorbheda eva ato na kevalA kriyA sambhavatIti khyApanArthamanyagrahaNam, atrApi bahu vaktavyaM tattu nocyate mA bhUt mugdhamativineyasammoha iti, kiJcittu sUtrasparzaniyuktau vakSyAma iti / evaM tAvadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam / / iha ca sarva sAvadha yoga pratyAkhyAmItyatra pratyAkhyAnaM gRhasthAn sAdhUMzcAdhikRtya bhedapariNAmato nirUpayavAhani. (1045) sIAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNa samiiguttIhiM / suttapphAsiani ttivittharattho gao evaM // vR-guravastu vyAcakSate-tadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtaM, sAmprataM trividhaM trividhenetyetadeva kila vyAcaSTe, tatra trividhaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyeyaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM trividhena manasA vAcA kAyeneti karaNena pratyAkhyAti yataH atastadbhedopadarzanAyaivA''ha-siAlaM bhaMgasayaM gAhA ||atraa''h-ydyevmih sarvasAvadyayogapratyAkhyAnAdhikArAt saptacatvAriMzadadhikazataM pratyAkhyAnabhedAnAM gRhasthapratyAkhyAnabhedatvAdayuktametaditi, atrocyate, na, pratyAkhyAnasAmAnyato gRhasthapratyA-khyAnabhedAbhidhAne'pyadoSatvAdityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra 'sIyAlaM bhaMgasayaM'ti-etadbhavyate, "sIyAlaM maMgasayaM gihipaJcakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAveyavvaM payatteNaM // 1 // tini tiyA tini dugA tinnikkikkA ya hoti yogesuN| tiduekaM tiduekaM ceva karaNAI // 2 // paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA tiguNiya sIyAlabhaMgasayaM // 3 // ' kA punaratra bhAvanA ?, ucyate-na karei na kAravei kareMtamapi annaM na samaNujANai maNeNaM Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 Avazyaka mUlasUtram-1.1/2 vAyAe kAeNaM esa ekko bheo 1 / co0-na kareIcAitigaM gihiNo kaha hoi desaviraassa ? / A0-bhannai visayassa bahiM paDiseho anumaIevi // 4 // keI bhaNati gihiNo tivihaMtiviheNa nasthi saMvaraNaM / taM na jao niddiSTaM pannattIe viseseuM // 5 // to kaha nijuttIe'numainisehotti ? so savisayaMmi / sAmaNNeNaM natthi u tivihaM tiviheNa ko doso ? / / 6 / / puttAIsaMtaiNimittamithamekkArapti pavaNNassa / jaMpaMti kei gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihaMpi // 7 // Aha kahaM puNa manasA karaNaM kArAvaNaM anumaI ya / jaha vayataNujogehiM karaNAI taha bhave manasA // 8 // tadahInattA vaitaNukaraNAINaM ahava manakaraNaM / ___ sAvaJjajogamaNaNaM pannattaM vIyarAgehiM // 9 // kAravaNaM puNa manasA ciMtei ya kareu esa sAvajaM / ciMteI ya kae puNa suTu kayaM anumaIM hoi // 10 // esa ekko bheo gao / / idAni bitio bheo-na karei na kAravei kareMtapi annaM na samaNujANai maNeNa vAyAe esa ekko 1, tahA maNeNaM kAeNa ya bitio 2, tahA vAyAe kAraNa ya tatio 3, esa bitio bhUlabheo gao / / iyANi taio-Na karei na kAravei kareMtapi annaM na samaNujANai maNeNa vAyAe esa eko 1, tahA maNeNaM kAraNa ya bitio 2, tahA vAyAe ya tatio 3, esa bitio bhUlabheo gao / / idAni taio-na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNa eko 1 vAyAe bitio 2 kAraNa tatio 3 esa tai mUlabheo gao / idAni cautyo-na karei na kAravei maNeNa vAyAe kAraNaM ekko 1 na karei kareMtaMpi nAnujANai bitIo 2 na kAravei kareMtaM nAnujANai 3 taio esa cauttho mUlabheo, idAni paMcamo-na karei na kAravei maNeNaM vAyAe esa ekko 1 na karei kareMtaM nAnujANai esa bitio 2 na kAraveti nAnujANai esa taio 3 ee tinni bhaMgA vAyAe laddhA, anna'vi tinni, maNeNaM kAeNa ya emeva labbhaMti 3, tahA'varevi vAyAe kAeNa ya labbhaMti tinni tini 3, evameva ee savve nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabheda iti / iyANi chaTTo-Na karei na kAravei maNeNaM esa ekko, taha ya na karei kareMtaM nAnujANai maNeNaM esa bitio, na kAravei kreN| nAnujANai manasaiva tRtIyaH, evaM vAyAe kAeNavi tinni bhaMgA labmaMti, SaSTho'pi mUlabhedaH, adhunA saptamo'bhidhIyate iti-Na karei maNeNa vAyAe kAeNa ya ekko, evaM na kAravei maNAdIhiM esa bitio, kareMtaM nAnujANaitti taio, saptamo'pyukto mUlabheda iti / idAnImaSTamaH-na karei maNeNaM vAyAe ekko tahA maNeNa kAeNa ya esa bitio, tahA vAyAe kAraNa ya esa taio, evaM na kAravei etthavi tinni bhaMgA evameva labaMti, kareMtaM nAnujANai ettha vi tiNNi, Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 adhyayanaM-1 - [ni.1045] eSa ukto'STamaH / idAnIM navamaH-na karei maNeNa eko 1 na kAravei bitio 2 kareMtaM nAnujANai esa taio, evaM vAyAe bitiyaM kAeNavi hoi titayameva, navamopyuktaH idAnImAgataguNanaM kriyate _ 'laddhaphalamANameaM bhaMgA u havaMti auNapannAsaM / tIyANagayasaMpaiguNiyaM kAleNa hoi imaM // 1 // sIyAlaM bhaMgasayaM kaha ? kAlatieNa hoi guNaNAo / tIyassa paDikkamaNaM paccuppannassa saMvaraNaM / / 2 / / paJcakkhANaM ca tahA hoi ya esassa eva guNaNAo / kAlatieNaM bhaNiyaM jinagaNaharavAyaehiM ca // 3 // evaM tAvad gRhasthapratyAkhyAnabhedAH pratipAditAH, sAmprataM sAdhupratyAkhyAnabhedAn sUcayatrAha'tivihaM tiviheNaM ti ayamatra bhAvArthaH-trividhaM trividhenetyanena sarvasAvadyayogaH prasiddha eva hiMsAdiH, taM svayaM sarvaM na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti, ekaikaM karaNAtrikenamanasA vAcA kAyeneti nava bhedAH, atItAnAgatavartamAnakAlatrayasambaddhAzca saptaviMzatiriti, idaM ca pratyAkhyAne bhedajAlaM 'samiiguttahiMti samitiguptiSu satISu bhavati, samitiguptibhirvA niSpadyate, toryAsamitipramukhAH pravIcArarUpAH samitayaH paJca guptayazca pravIcArApravIcArarUpA manoguptyAdyAstistra iti, uktaM ca 'samio niyamA gutto gutto samiyattaNami bhaiyavvo / kusalavaimudIraMto jaM vaigutto'vi samio'vi // 1 // anye tu vyAcakSate-kilaitA aSTau pravacanamAtaraH sAmAyikasatrasaGgrahaH, tatra 'karemi bhaMte! sAmAiyaM ti paMca samiIo gahiAo, 'savvaM sAvanaM jogaM paJcakkhAmi'ti tinni gutIo gahiyAo, ettha samiIo pakttaNe nigahe ya guttIotti, eyAo aTTha pavayaNamAyAo jAhiM sAmAiyaM coddasaya puvANi mAyANi, mAugAotti mUlaM bhaNiyaMti hoi / ihaiva prAyaH sUtrasparzaniyuktivaktavyatAyA uktatvAt madhyagrahaNe ca tulAdaNDanyAnenA''dyantayorapyA-kSepAdidamAha'suttapphAsiyaNina ttivittha-rattho gao evaM tti sUtrasparzaniyuktivistarArtho gataH, "evam' uktena prakAreNeti gAthArthaH // sAmprataM sUtra evAtItAdikAlagrahaNaM trividhamuktamiti darzayannAhani. (1046) sAmAiyaM karemI pacchakkhAmI paDikkamAmitti / pacuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu / / / vR- sAmAyikaM karomi tathA pratyAkhyAmi sAvadyaM yogamiti, tathA pratikramAmIti prAkRtasya, idaM hi yathAsaGkhyameva pratyutpannAnAgatAtItakAlAnAM grahaNamiti, uktaM ca-'aIyaM niMdai paDuppannaM saMvarei anAgayaM paccarakhAi'tti gAthArthaH / / sAmprataM tasya bhadanta ! pratikramAmItyetad vyAkhyAyate-tatra 'tasye' tyadhikRto yogaH saMbadhyate, nanu ca pratikramAmItyasyAH kriyAyAH so'dhikRto yogaH karma, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiratastamityabhidheye tasyetyabhidhIyate kimarthamiti ?, Aha-prayojanArthaM SaSThI vivakSAtaH prayuktA sambandhalakSaNA'vayavalakSaNA vA, yo'sau yogastri Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 1- 1/2 kAlaviSayastasthAtItaM sAvadyamaMzamavayavaM pratikramAmi na zeSaM vartamAnamanAgataM vA, kecit punaravibhAgajJAH aviziSTameva sAmAnyaM yogaM sambandhayanti, tanna yujyate, aviziSTasya trikAlaviSayasya pratikramaNaprayojanAbhAvAt, granthagurutvApattezca, aviziSTamapi saMbadhya punarvizeSe'vasthApanIyastacchabda iti granthagurutA, yadetat pratikramaNametat prAyazcittamadhye paThitamataH prAyazcittamAsevite'tItaviSayamiti gatatvAdatItapratikramaNamiti na vaktavyam, iha punaruktaprasaGgAt yasmAdasya pratikramAmItizabdasya karmaNA bhavitavyamavazyaM tacca bhUtaM sAvadyayogaM muktvA nAnyat karma bhavitumarhati, tasmAttasyetyavayavalakSaNayA SaSThyA sambandhaH // Aha-yadyeva punaruktAdibhayAdabhidhIyate tata idamaparamAzaGkApadamiti darzayati ni. (1047) tiviheNaMti na juttaM paDipayavihiNA samAhiaM jeNa / atthavigappaNayAe guNabhAvaNayattiko doso ? || vR'trividhaM trividhena' tyatra trividhenetyayuktamiti, ata Aha-- 'pratipadavidhinA samAhitaM yena' yasmAt pratipadamabhihitameva, 'manasA vAcA kAyeneti, atrocyate, arthavikalpanayA bhAvanayeti vA ko doSaH ?, etaduktaM bhavati - arthavikalpasaGgrahArtha na punaruktam, athavA guNabhAvanA punaH punarabhidhAnAdbhavatIti na doSaH, athavA manasA vAcA kAyenetyabhihite pratipadaM na karomi na kArayAmi nAnujAnAmIti 'yathAsatyamanudezaH samAnAnA' miti yathAsaGkhyakamaniSTaM mA prApaditi trividhenaikaikamucyate, trividhamityatrApyayameva prAyaH parihAra iti gAthArthaH // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'tasya bhadanta ! pratikramAmI' tyatra bhadantaH, pUrvavad aticAranivRttikriyAbhimukhazca tadvizuddhayarthamAmantrayata iti atrA''ha - nanu pUrvamukta eva bhadantaH sa evAnuvartiSyate, evamarthaM cAdau prayukta ityataH kiM punaraneneti ?, atrocyate, anuvartanArthameva ayaM punaranusmaraNAya prayuktaH, yataH paribhASA - anuvartante ca nAma vidhayo, na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM tarhi ?, yatnAdbhavanti, 'sa cAyaM yatnaH punaruccAraNa' miti, athavA sAmAyikakriyApratyarpaNavacano'yaM bhadantazabdaH, anena caitat jJApitaM bhavati - sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti, uktaM ca bhASyakAreNa , 426 'sAmAiyapaccapaNavayaNo vA'yaM bhadaMtasaddotti / savvakiriyAvasANe bhaNiyaM paJcappaNamanenaM ||1 // ' 2 iti kRtaM prasaGgena, pratikramAmItyatra pratikramaNaM mithyAduSkRmamabhidhIyate tacca dvidhA dravyato bhAvatazca, tathA cAha niyuktikAraH- ni. (1048) davvaMmi niNhagArha kulAlamicchaMti tatthudAharaNaM / bhAvaMmi taduvautto miAvaI tatthudAharaNaM // vR- dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyapratikramaNaM tadabhedopacArAt tadvadevocyate, ata evAhanihnavAdi, AdizabdAdanupayuktAdiparigrahaH, kulAlamithyAduSkRtaM tatrodAharaNaM, taccedam - egassa kuMbhakArassa kuDIe sAhuNo ThiyA, tatthego cellao tassa kuMbhagArassa kolAlANi aMgulidhaNuhaeNaM pAhANaehiM vidhai, kuMbhagAreNa paDijaggiuM diTTho, bhaNio ya-kIsa me kolAlANi kANesi ?, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1048] 427 khuDDuo bhaNai-micchAmi dukkaDaMti, evaM so puNo'vi vidhiUNa micchAmi dukkaDaMti, pacchA kuMbhagAreNa tassa khuDDagassa kannAmoDao dino, so bhaNai-dukkhAvio'haM, kuMbhagAro bhaNaimicchAmi dukkaDaM, evaM so puNo puNo kannAmoDiyaM dAUNa micchAdukkaDaMti karei, pacchA cellao bhaNai-aho suMdaraM micchAmidukaMDati, kuMbhagAro bhaNai-tujjhavi erisaM ceva micchA dukkaDaMti, pacchA Thio vidhiyavvassa / jaM dukkaDaMti micchA taM ceva nisevaI puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyANiDippasaMgo ya / / 1 / / eyaM davvapaDikkamaNaM / / bhAvapratikramaNaM pratipAdayati-bhAva iti dvAramarAmarza eva, "tadupayukta eva' tasmin-adhikRte zubhavyApAre upayuktastadupayukto yat karoti, mRgApatiH tatrodAharaNaM, tacedam-bhagavaM vaddhamAnasAmI ko saMbIe samosario, tattha caMdasUrA bhagavaMtaM vaMdagA savimANA oiNNA, tattha miyAvaI ajA udayaNamAyA divasottikAuM ciraM ThiyA, sesAo sAhuNIo titthayAM vaMdiUNa sanilayaM gayAo, caMdasUrAvi titthayaraM vaMdiUNa paDigayA, sigyameva viyAlIbhUyaM, miyAvaI saMbhaMtA, gayA ajjacaMdaNAsagAsaM / tAo ya tAva paDikaMtAo, miyAvaI AloeuM pavattA, aJjacaMdanAe bhaNNai-kIsa ajje ! ciraM ThiyAsi ?, na juttaM nAma tuma uttamakulappasUyAe egAginIe ciraM acchiuMti, sA sabbhAveNa micchAmidukkaDaMti bhaNamANI ajacaMdanAe pAesupaDiyA,ajacaMdanA ya tAe velAe saMthAraM gayA, tAhe niddA AgayA, pasuttA, miyAvaIevi tivvasaMvegamAvaNNAe pAyapaDiyAe ceva kevalanANaM samuSpanna / sappo ya teNaMteNamuvAgao,ajjacaMdanAe ya saMthAragAo hattho olaMbio,miyAvaIe mA khajihititti so hatyo saMthAragaM caDAbio, sA viuddhA bhaNai-kimeyaMti?, aJjavi tumaM acchasitti micchAmi dukkaDaM, niddappamAeNaM na uThThAviyAsi,sa miyAvaIM bhaNai-esa sappo mA bhe khAhiitti ato hattho caDAvio, sA bhaNai-kahiM ? so, sA dAei, ajjacaMdanA apecchamANI bhaNai-ajje ! kiM te aisao ?, sA bhaNai-AmaM, to kiM chAumasthio kevaliotti ?, bhaNai-kevalio, pacchA ajacaMdanA pAesu paDiUNa bhaNai-micchAmi dukkaDati, kevalI AsAiotti, iyaM bhaavpddikkmnnN| ettha gAhA 'jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM caiva na kAyavvaM to hoi pae paDikaMto / / 1 / / ' tti -gAthArthaH // iha ca pratikramAmIti bhUtAt sAvadyayogAnivarte'ha- mityuktaM, bhavati, tasmAcca nirvRttiryattadanumateviramaNamiti, tathA nindAmIti garhAmi, atra nindAmIti jugupsetyarthaH gahAmIti na tadevoktaM bhavati, evaM tarhi ko bheda ekArthatve ?, ucyate, sAmAnyAbhide'pISTavizeSArtho gaha zabdaH, yathA sAmAnye gamanArthe gacchatIti gauH, sarpatIti sarpaH, tathA'pi gamanavizeSo'-vagamyate, zabdAthadiva, evamihApi nindAgahayoriti ||tN cArthavizeSa dazaryatini. (1049) sacarittapacchayAvo niMdA tIe caukkanikkhevo / davye cittyarasuA bhAvesu bahU udAharaNA / / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 vRsacaritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca-'AtmasAkSikI nindA" 'tIe caukkanikkhevo'tti tasyAM tasyA vA nAmAdibhedacatuSko nikSepa iti, tatra nAbhasthApane anAdhtyA''ha--'dabbe cittakarasuyA bhAvesu bahU udAharaNa tti dravyanindAyAM citrakarasutodAharaNaM, sA jahA rannA pariNIyA appANaM niMdiyAiyatti, bhAvanindAyAM subahUnyudAharaNAni yogasaGgraheSu vakSyante, lakSaNaM punaridaM 'hA ! duhu kayaM hA ! dui kAriyaM duTu anumayaM itti / aMto aMto Danjhai pacchAtAvaNa vevaMto 19 // ti gAthArthaH / / ni. (1050) garahAvi tahAjAIameva navaraM parappagAsaNayA / davyaMmi maruanAyaM bhAvesu bahU udAharaNA / / vR-garhA'pi tathAjAtIyaiveti nindAjAtIyaiva, navarametAvAn vizeSaH-paraprakAzanayA gardA bhavati, ya guroH pratyakSaM jugupsA sA gaheti, 'parasAkSikI gardai ti vacanAd; asAvapi caturvidhaiva, tatra nAmasthApane anAhatyaivAha-'davvaMmi maruaNAyaM bhAvesu bahU udAharaNa'ti / tatra dravyagarbhAyAM marukodAharaNaM, taccedam-ANaMdapure maruo NhusAe samaM saMvAsaM kAUNa uvajjhAyassa kahei jahA suviNae NhusAe samaM saMvAsaM gaomitti / bhAvagarhAe sAdhU udAharaNaM 'gaMtUNa gurusagAse kAUNa ya aMjaliM vinayamUlaM / jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garahA u // 1 // tti -gAthArthaH / / tatra nindAmi garhAmItyatra gardA jugupsocyate, tatra kiM jugupse ?, 'AtmAnam' atItasAvadyogakAriNamazlAdhyam, athavA'trANam-atItasAvadyayogatrANavirahitaM jugupse, sAmAyikenAdhunA trANamiti, athavA 'ata sAtatyagamane' atanamatItaM-sAvadyayogaM satatabhavanapravRttaM nivartayAmIti, 'vyutsRjAmI ti vividhArtho vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo mRzArthaH sRjAmi-tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, atItasAvadhayogaM vyutsRjAmIti cA, avazabdo'dhaHzabdasyArthe vizeSeNAdhaH sRjAmItyarthaH, nanvevaM sAvadhayogaparityAgAt karomi bhadanta ! sAmAyikamiti sAvadhayoganivRttirucyate, tasya vyavasRjAmi zabdaprayoge vaiparItyamApadyate, tatra, yasmAt mAMsAdiviramaNakriyAnantaraM vyavasRjAmIti prayukta tadvipakSatyAgo mAMsabhakSaNani vRttirabhidhIyate; evaM sAmAyikAnantaramapi prayukte vyavasRjAmizabde tadvipakSatyAgo'vagamyate, sa ca tadvipakSaH sugama evetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, gamamikAmAtrapradhAnatvAt prArambhasya / / sAmprataM vyutsargapratipAdanAyA''ha granthakAra:ni. (1051) davaviussagge khalu pasannacaMdo have udAharaNaM / paDiAgayasaMvego bhAvaMmivi hoi so ceva // vR. iha dravyavyutsargaH-gaNopadhizarIrAnapAnAdivyutsargaH, athavA dravyavyutsargaH ArtadhyAnAdidhyAyinaH kAyotsarga iti, ata evA''ha-dravyavyutsarge khalu prasannacandro bhavatyudAharaNaM, bhAvavyutsargastvajJAnAdiparityAgaH, athavA dharmazukdhyAyinaH kAyotsarga eva, tathA cA''hapratyAgatasaMvego 'bhAve'pi' bhAvavyutsarge'pi bhavati sa eva-prasannacandra udAharaNamiti gaathaakssraardhH| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1051 429 bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-khiipaiTTie nayare pasannacaMdo rAyA, tattha bhagavaM mahAvIro samosaDho, tao rAyA dhammaM soUNa saMjAyasaMvego pavvaio, gIyattho jAo / annayA jinakappaM paDivajiukAmo sattabhAvanAe appANaM bhAvei, teNaM kAleNa rAyagihe nayare masANe paDimaM paDivatro, bhagavaM ca mahAvIro tattheva samosaDho, logo'vi vaMdago nIi, duve ya vANiyagA khiipaiDiyAo tattheva AyAyA, pasannacaMdaM pAsiUNa egeNa bhaNiyaM-esa amhANaM sAmI rAyalacchiM paricaiya tavasiriM paDivanno, aho se dhannayA, bitieNa bhaNiyaM-kuo eyassa dhaNNayA ?, jo asaMjAyabalaM puttaM rajje ThaviUNa pavvaio, pavvaio, so tavassI dAigehiM paribhavijjai, NayaraM ca uttimakkhayaM pavaNNa tAva, evamaNeNa bahuo logo dukkhe Thaviotti adaTThavyo eso, tassa taM soUNa kovo jAo, ciMtiyaM ca'nena-ko mama puttassa avakareitti ?, nUnamamugo, tA kiM tena?, eyAvasthagao NaM vAvAemi, mANasasaMgAmeNa roddajhANaM pavanno, hasthiNA hatthiM vivAeitti, vibhAsA / etyaMtare seNio bhagavaM baMdao NIi, teNavi diTTho vaMdio ya, aNeNa Isipi na ya nijjhAiMtao, seNieNa ciMtiyaM-sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissa, seNieNa ciMtiyaM-sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissaM, tao gao vaMdiUNa pucchio'nena bhagavaM-jaMmi jhANe Thio maevaMdio pasatracaMdo tami mayassa kahiM uvavAo bhavai?, bhagavayA bhaNiyaM-ahe sattamAe puDhavIe, tao seNieNa ciMtiyaM-hA ! kimeyaMti ?, puNo pucchissaM / etyaMtaraMmi apasannacaMdassa mAnase saMgAme pahANanAyageNa sahAvaDiyassa asisatticakka-kappaNippamuhAI khayaM gayAiM paharaNAI, tao'NeNa sirattANeNaM vAvAemitti parAmusiyamuttimaMgaM, jAhe loyaM kayaMti, tao saMvegamAvaNNo mahayA visunjhamANapariNAmeNa attANaM niMdiuM payatto, samAhiyaM caNeNa puNaravi sukaM jhANaM / etyaMtaraMmi seNieNavi puNo'vi bhagavaM puchio-bhagavaM! jArise jhANe saMpai pasannacaMdo vaTTai tArise mayassa kahiM uvavAo ?, bhagavayA bhaNiyaManuttarasuresuMti, tao seNieNa bhaNiyaM-puvvaM kimannahA parUviyaM uAhu mayA annahA avagacchiyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM-na annahA paraviyaM, seNieNa bhaNiyaM-kiM vA kahaM vatti ?, tao bhagavayA savvo vuttaMto sAhio / etyaMtaraMmi ya pasatracaMdasamIve divyo devaduMduhisaNAho mahato kalayalo uddhAio, tao seNieNa bhaNiyaM-bhagavaM ! kimeyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM-tasseva visujjhamANa-pariNAmassa kevalanANaM samuppannaM, tao se devA mahimaM kareMti / esa eva davvaviussaga-bhAvaviussaggesu udAharaNaM / / sAmprataM samAptau yathAbhUto'sya kartA bhavati sAmAyikasya tathAbhUtaM saMkSepato'bhidhitsurAhani. (1052) sAvajajogavirao tivihaM tiviheNa vosiria pAvaM / sAmAiamAIe eso'nugamo parisamatto / dR- sAvadhayogavirataH, kathamityAha-trividhaM trividhena vyutsRjya pApaM na tu sApekSa evetyarthaH, pAThAntaraM vA sAvadyayogavirataH san trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyaM, 'sAmAyikAdI' sAmAyikArambhasamaye eSo'nugamaH parisamAptaH, athavA sAmAyikAdau sUtra iti, AdizabdAt Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -1-1/2 sarvamityAdyavayavaparigraha iti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te ca naigamasaGgrahavyavahAra RjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtabhedabhinnAH khalvoghataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhaH sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthamete jJAnakriyAnayadvayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca, tathA cA''hani. (1053) vijA caraNanaesuM sesasamoAraNaM tu kAyavvaM / . sAmAianijuttI subhAsiatthA parisamattA // vR-'vijAcaraNanaesuM'tti vidyAcaraNanayayoH jJAnakriyAnayayorityarthaH, 'sesasamoyAraNaM tu kAyavya'ti zeSanayasamavatAraH kartavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-tau ca vaktavyau, sAmAyikaniyuktiH subhASitAe~ parisamApteti prakaTArthamiti gAthArthaH / / sAmprataM svadvAra eva zeSanayAntavinAdhikRtamahimAnau anantaropanyastagAthAgatatuzabdena cAvazyavaktavyatayA vihitI jJAnacaraNanayAvucyete, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cA''hani. (1054) nAyaMmi giNhiavve agiNhiavyaMmi ceva atyaMmi / jaiavveva ia jo uvaeso so nao nAmaM // hai 'nAyaMmitti jJAte samyakparicchinne 'gihiyavyetti grahItavye upAdeye 'agihiyavbaMmitti agrahItavye anupAdeye heya ityarthaH, cazabdaH khalUbhayorgrahItavyAgRhItavyayotitvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caiva vyavahitaH prayogo draSTavyaH-jJAta eva grahItavye tathA'grahItavye tathopekSaNIyeca jJAta eva nAjJAte 'atyaMmi'tti artha aihikAmuSmike, tatraihikaH grahItavyaH srakcandanAganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdi-rupekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiH agrahItavyo mithyAtvAdiH upekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe 'jaiavametti anusvAralopAdyatitavyam evam' anena krameNaihikAmuSmikaphalaprAptayarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH, itthaM caitadaGgIkartavyaM, samyagajJAte pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAta, tathA cAnyairapyuktam ___ "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi jJAta eva yatitavyaM, tathA cAgamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktam "paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhiti kiM vA nAhiti cheya pAvagaM ? ||1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH "gIyattho ya vihAro bitio gIyatvamIsao bhaNio / ___ etto taiyavihAro nANuNNAo jinavarehiM // 1 // " Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-1 - [ni.1054] 431 na yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktaM, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdahaito'pi bhavAmmodhitaTasthasya dIkSAM pratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAjjhAnameva pradhAnamaihikAmuSpikaphalaprApti kAraNamiti sthitam / iti jo uvaeso so nayo nAmaMti 'iti' evamuktena nyAnena yaH upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityrthH| ayaM ca caturvidhe samyaktvAdisAmAyike samyaktvAsAmAyikazrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmakatvAdasya, dezaviratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAt tadAyattatvAnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH / / ukto jJAnanayaH, adhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM-kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSa-siddhaye gAthAmAha-'nAyaMmi gihiyavve' tyAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA-jJAte grahItavye'grahItavaye caiva arthe aihikAmuSmikaphalaprAptayarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptiddezyate, tathA cAnyairapyuktam "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptayarthinA kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthitaM, yata uktam "ceiyakulagaNasaMdhe AyariANaM ca pavvayaNa sue ya / savvesuvi tena kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM ||1 // " itazcaitadevamaGgIkartavayaM yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, tathA cA''gamaH "subahuMpi suyamahIyaM kiM kAhi caraNavippamukkassa ? / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 1 // " zikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, cAritraM kriyetyanAntaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyA eva vijJeyaM, yasmAdahato'pi bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvanmuktyavAptiH saMjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hUsvapaJcAkSarogiraNapAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnA aihikAmuSpikaphalaprAptikAraNamiti sthitam, 'iti jo uvaeso so nao nAma'tti 'iti' evamuktena nyAyena ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH, ayaM ca samyaktvAdau caturvidhe sAmAyike dezaviratisarvaviratisAmAyika-dvayamevecchati kriyAtmakatvAdasya, samyaktvasAmAyikazrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAda-pradhAnatvAnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH / / uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM jJAtvA'vidita. tadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha kimatra tattvaM?, pakSadvaye'pi yuktisambha-vAta, AcAryaH Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 Avazyaka mUlasUtram-1-1/2 punarAha-savvesiMpi gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAhani. (1055) savvesipi nayANaM bahuvihavattavyayaM nisaamittaa| taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaDhio sAhU / / ..vRsarveSAmapi mUlanayAnAm, apizabdAt tadbhedAnAM ca 'nayAnAM dravyAstikAdInAM 'bahuvidhavaktavyatAM' sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAm athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM 'nizamya' zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM' sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH, yasmAt sarvanayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH / / sAmAyikasya vivRtiM kRtvA yadavAptamiha mayA kuzalam / tena khalu sarvaloko labhatAM sAmAyikaM paramam / / 1 / / yasmAjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // adhyayanaM-1-samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre prathamaadhyayanasya bhadrabAhusvAmiracitA niyuktiH, pUrvAcAryaracitaM bhASyaM evaM haribhadrasUriNA viracitA TIkA parisamAptA / 40 prathamaM mUlasUtraM "Avazyaka"-1- samAptam __ adhyayanaM-1- yAvat samAptam adhyayana - 2...6 AgAmI bhAge vartate Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo. e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI [1] bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI cauda pUrvadhara zrI bhAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi mukhyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali pR becaradAsa 50 rUpendrakumAra zruta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 5. jIvarAjabhAI paMta hIrAlAla Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 400 [2] (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama / AgamasUtranAma mUla | vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 / 2. sUtrakRta 2100 zIlAnAcArya 12850 | 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasari 3575 5. bhagavatI | 15751 abhayadevasUri 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 | abhayadevasUri 8. antakRdazA 900 abhayadevasUri 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkaMzruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 [14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisara 9000 |17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) |24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi 1(?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) (?) 150 mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi 1(?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratna sUri (avacUri) 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 26. 176 215 110 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama * vRtti 375 1000 __ AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) |33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 |34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 [35. bRhatkalpa 473 |malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa * 130 | siddhasenagaNi (cUNi) 39. mahAnizItha 4548 |40. | Avazyaka 130 haribhadrasUri |22000 41. oghaniryakti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni, 835 malayagirisUri 7000 | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 |43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 | maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 45mAgama sUtromAM vatamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro u4thI 38 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtromA nabheTAsa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6 vRtti-mAhi nodha che te sau 31. saMpAina bhulAnI cha. sivAyanI 4A __vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita samudrita avasthAmA 55 che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya ane cIrastava prakIrNaka bhAve cha.abhe "AgamasuttANi" mAM bhUNa 35 bhane 'bhAgamahAya"bhA akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItatva jenA vikalpa rUpe che e Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] vaMttvanuM paNa ame "kAmasuttaLimAM saMpAdIta karyuM che. (5) mora ane gi e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mULabhUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM bhASyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. () cAra prakIrNa putro ane mAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. koI nI saMta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha zA-nitattva e traNenI yU ApI che. jemAM zA ane nItattva e baMne uparavatti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA deza nI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivAH + zlokapramANa 2500 krama niyukti 1 zlokapramANa krama | niyukti 1. |gAya-nivRtta. | 450 ___6. Avazyaka-niyukti 2. sUtra-nivRtti | ra66 | 7. gopaniritta rU. vRdatta-nivRtti ke - | piNDaniyukti | vyavahAra-niyukti * - 9.| dazavaikAlika-niyukti . zAzruta-nivRtti | 180 | 10.3ttadhyAna-nivRtti. 1355 835 600 700 noMdha:(1) ahIM Apela stotra pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela sneva pramAA che. (2) vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRrikSA laI e mArgo uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) koi ane nivRtti svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana Apa-41 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI zAkRtadha nivijJa upara pUrNa ane anya pAMca nivijA uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nitti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nittikartA tarIke madavAducANI no ullekha jovA maLe che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 1. 2. 3. 4. 5. [5] vartamAna aNe 45 AgamabhAM upalabdha bhASyaM bhASya nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya zlokapramANa krama 6. 7. 8. 9. 7500 7600 6400 3185 3125 10. bhASya AvazyakabhASya oghaniryuktibhASya piNDaniryuktibhASya dazavaikAlikabhASya * uttarAdhyayanabhASya (?) - gAthApramANa noMdha : (1) nizISa, bRhatkalpa rakhane vyavahArabhASya nA urtA saGghadAsamaNi hovAnuM bhabhazAya che. abhArA saMpAhanamAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai ane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya bhabhArA AgamasuttANi bhAga-38 bhAM. bhAzIta thayuM. (3) AvazyakabhASya bhI gAthA prabhAza 483 sabhyuM mA 183 gAthA mULabhASya 3pe che jane 300 gAthA anya kheDa bhASyanI che. nI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM che. [bhe 3 vizeSAvazyaka bhASya bhUja prasidhdha dhayuM che paae| te samaya Avazyaka sUtra- paranuM bhASya nathI bhane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazyaka ane nItatva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] 483 322 (4) oghaniyukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no sabhAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. zateno urtA vizeno ullekha amone bhajela nathI. [ oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa bhASyano ullekha paNa jovA maLela che.] (4) uttarAdhyayanabhASya nI gAthA niyuktibhAM bhajI gayAnuM saMbhaNAya che (?) (s) khA. rIte aMga - upAMga prakIrNaka cUlikA 2 35 Agama sUtrI (parano zre bhASyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3pe bhASyagAthA bhevA bhajeche. (7) bhASyakartA tarI bhuSya nAma saGghadAsagaNi bhevA bhaNesa che. tebha4 jinabhadragaNikSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no bhae usle bhaNe che. DeTalA bhASyanA ajJAta ja che. 46 63 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama cUrNi 1. AcAra- cUrNi [6] vartamAna aNe 45 bhAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3114 11. jItakalpacUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 1879 28000 2. sUtrakRta- cUrNi 3. bhagavatI - cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi 13. dazavaikAlikacUrNi 14. | uttarAdhyayanacUrNi 16000 15. nandIcUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi noMdha : (1) ( 15 cUrNimAMthI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa se bhaza cUrNi khabhArA jA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 7000 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta vRtti pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI zrI bher3a cUrNi e agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prakAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa apaDarIyA prazrArthacihna asuM kure che. bhagavatI cUrNi to bhajeSTha che, pAsa eka prAzIta yaha nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, vadyattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattarantuM nAma bhujyatve saMbhaNAya che. usAunA bhate amuka rjinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "sAgama-paMthAMgI" kheDa yintya jAjata " 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI vintya che. aMga- upAMga-prakIrNaka- cUlikA se upa yAgabho upara mAlva nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. khArIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti rahane jyAM cUrNina / bhAve vartamAna jhaNe suvyavasthita paMcAMgI bhe bhAtra Avazyaka sUtra nI gazAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattikho vagerenA patra se che. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA:- ame saMpAdita karela kAmakuLa-sarI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 13254 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake mAthAmAM prathama aMka kRtajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka DUNA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka dhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezabda no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mULano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI ! -11 goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) sIyAra - zrata : jUnA/adhyayana uddezaka:/mUrta yUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM () sthAna - thAnaM madhyayanamUrta (4) sanavAva - samavAyaH bhagavatI - zataka/varga:-aMtarazataka/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) 3. (2) saMtazataka kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. tadda * 3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane tarazataka athavA tavazA nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA kutabdha mAM dhyAna ja che. bIjA kutajjabdha no peTAvibhAga ya nAme che ane te va nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM (10). praznavyAkaraNa- dvAraM adhyayana mUlaM Azrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene khAvadAra ane saMvAda kahyA che. (koIka ghara ne badale zrutaskranca zabda prayoga paNa kare che). vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) - mUrta (6). Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH /mUlaM vibhAga urjA che to pakSa sama bhATe pratipattiH pachI kheDa peTAvilaga pratipatti -3 - mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA sAra peTAvilAgo 5 che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezaka / mUlaM khe rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte dhAmI pratipatti 11 uddezakaH nava navI pAsa te bheTAvilAza pratipattiH nAbhe va che. bhAgamabhAM uData nodhanIya che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMDayAM uddezakaH che, jyAM dvAraM che pakSa 58-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kare paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM khAbha 18-175 prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma peTA vilaga che pAsa uddezakaH khAi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti vakSaskAraH /mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA (21) puSpitA adhyayanaM / mUlaM adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Ama 18 zrI 23 nirayAvalikAdi nAmadhI sAdhe kovA bhaNe chetene upAMganA dhAMya varga tarI sUtradvAre khojabhAvesA che. bhavarga-1, nirayAyalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere zAzavA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayantrA) mUlaM uddezakaH / mUlaM (34) nizItha (35) bRhatkalpa - uddezakaH / mUlaM ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH /mUlaM dazA / mUlaM - - (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa mUlaM (39) mahAnizItha J ~ adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM / mUlaM (40) Avazyaka ( 41 ) ogha / piNDaniyukti (42) dazavaikAlika (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM // mUlaM (44 - 45 ) nandI - anuyogadvAra - mUlaM mUlaM adhyayanaM / uddezakaH/ mUlaM - Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. / 5. amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA AcAra | 552 | 147 | 24. | catuHzaraNa sUtrakRta 806 723 / 25. | AturapratyAkhyAna 71 / 70 sthAna 1010 169 / 26. | mahApratyAkhyAnaM 142 142 samavAya 383 bhaktaparijJA 172 172 bhagavatI 1087 114 taMdulavaicArika 161 | 139 jJAtAdharmakayA 241 57 | 29. | sastAraka 133 upAsaka dazA / 73 13 / 30. | gacchAcAra 137 | 137 antakRdazA 12 / 31. gaNividyA anuttaropapAtika 4 / 32. devendrastava 307 307 10. praznavyAkaraNa maraNasamAdhi 664 664 |11. vipAkazruta | 47 / 3 / 34. | nizISa 1420 aupapAtika et 30 / 35. | bRhatkalpa 13. rAjaprazniya 36. vyavahAra 285 14. jIvAbhigama | 398 / 93 / 37. | dazAzrutaskandha / 114 15. prajJApanA 22 231 / 38. jItakalpa | 103 | 103 16. | sUryaprajJapti 214 103 | 39. mahAnizItha 1528 17. | candraprajJapti 218 / 107 40. | Avazyaka 18.| jambUdIpaprajJapti | 365 131 | 41. | opaniyukti |1165 1165 19. nirayAvalikA - 41. piNDaniyukti 712 / 712 20. kalpavataMsikA | 42. dazavakAlika 21. puSpitA uttarAdhyayana 1731 1640 |22. puSpacUlikA / 3 / 1 | 44. | nandI | 168 / 93 | 23. | vahidazA 1 | 45. | anuyogadvAra 350 | 141 12. 85 21 noM5 :- 65 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAM tha64ya che. te mUla sipAyanI asara gAthA samaravIna. mUla zabda me amo. sUtra ane. gAthA bane bhATe no mApelI saMyukta anumacha. gAthA baghai4 saMpAinomA sAmAnya rAvatI khopAthIno TRis Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [12] [13] [15] [16] [10] - amArA prakAzano - abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya-1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - -zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanAmaraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1) tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 204ra sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [19]. [20] [21] [22] zatra 23] ri5]. rila) [30] [31] [32] [33] [4] [35] Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [37] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-5 tatvAthadhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya[39] tatvAthiidhagama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvAyAdhigama sUtra sAmanavaTa - adhyAya-8 4i1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] vIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samayAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasutaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaTuM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattama aMgasutaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasutaM [50] anuttoravAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ezvarasamaM aMgasuttaM [53] uvayAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhamaM udaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM umaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15 ] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapatrattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThU uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] anumaM uvaMgasutaM [61] kappavaDisiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vahidasAgaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhama paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] - - [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] cha paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijJA [AgamasuttANi-31] aTTamaM paINNagaM [74] deviMdasthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasutaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-381] paMcamaM cheyasutta-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasutaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohaniyutti [AgamasuttANi-41/1 ] bIaM mUlasutaM-1 [86] piMDaniJjutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasutaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [91 AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU43 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] 61 - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [4] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [9] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThTha aMgasUtra [7] pAsahasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] aMtagaDadasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pavAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [11] vivAgaya[102] uvavAya [13] rAyauseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [105 pannavaNAsura [10] sUrapannatti - [10] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kakhavaDisiyA - [111] puphiyA[112] puSkacUliyA - [11] vadisA - [114 causaraNa - [115 AurappaSmANa - [11] mahApaccakhkhANa - [117] bharapariNA - [118] taMdulAliya - [11] saMthAraga - [12] gacchApAra - [11] caMdAve[122 gaNivinna[123 deviMdatya[24] vIratyava[25] nisIha - [12] buhatakakha[127 vavahAra- . [128] dasAsumakhaMdha - [12] jIyakakho - [13] mahAnisIha[131] Avasmaya - [132 ohanistutti[133] piMDInajutti - [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [Agamadapa cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navayuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamardIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa) bIjo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] trIjo payatro gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] cotho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo pADyo gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payaao-2 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] navamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo pAyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-chI bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-cha trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa- cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa- trIjuM mulasUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [15] uttara yA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [16] nahIsuta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anuyogadAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-3 [143] samacAyAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakrasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM.-14 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIka-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] opaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtra saTIka AgamasuttANi saTIka-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 (185] anuyogadvAracUlikAsUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. - - -saMpaI sthaNa: Agama ArAdhanA kendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] 'AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivarA "samAviSTA AgamAH 44 AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga- 5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga-12 bhAga-13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna bhAga- 23 bhAga - 24-25 bhAga - 26 bhAga-27 | bhAga- 28-29 bhAga-30 samavAya bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya | jIvAjIvAbhigama | bhAga-15-16-17 nIzItha prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA yahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga- 18-19-20 bRhatkalpa | bhAga- 21-22 vyavahAra | dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniyukti, piNDaniyukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtti: cUrNi bhASyaM niryukti mUlaM vate & Personal Use Only 1210 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) vyamulla namo namo nimmala daMsaNassa bhAga: - 25 saMzodhaka sampAdakazca : mani dIparatnasAgara w Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-khalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH tandit Agama suttANi (saTIka) bhAga : 25 |40 Avazyaka-mUlasUtram - 2 adhyayanAni - 2,3,4,5,6 -: saMzodhakaH sampAdakazca :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 . caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana ' ------ saMparka sthala :------ "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) . 4 . A e 1xitrasometallen Asadu Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram (2) Avazyaka-mUlasUtrasya viSayAnukramaH | pIThikA evaM adhyayana-1-pUrve (24) bhAge gatAH adhyayanAni - 2, 3, 4, 5, 6, atra eva vartate mUlAGkaH | viSayaH pRSTAGkaH 237 viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH 3-9 / adhyayana . 2 . caturvizatistayaH - sUtrapAThaH, kirtana pratijJA, arhataH vizeSaNam, / RSabhAdi nAmAni, prArthanA ityAdi 37-62 adhyayanaM - 3 - guruvandana sUtrapAThaH - mitAkgraha pravezayAcanA, - kSamApanA, pratikramaNAdi 111-36 // | adhyayanaM - 4 - | - namaskAra sUtraM - sAmAyika sUtra * catvAraH lokottam, maGgalaM evaM zaraNabhUrta padArthAH - sacisapratikramaNa - IyaryApatha pratikramaNa * zayana sambandhI pratikramaNaM - mikSAcaryAyAH pratikramaNa - svAdhyAya evaM upkrnnaadi| pratilekhanasya aticAra - asaMyamAt Arabhya trayoviMzati AzAtanA sambandhI pratikramaNaM - sUtroccAraNa sambandhI - mithyAduSkRtam - nirgranthapravacanasya stutiH - sAdhuvandanA -jIvakSamApanAdi adhyayanaM - 5 - - sAmAyika sUtrapAThaH - kAyotsargasthApanA - kAyotsarga - AgArAH - caturvizati sUtrapAThaH - arhaccaitya sambandhI - kAyotsarga pAThaH - zrutastavaH - siddhastavaH - pAkSikakSamApanApAThaH adhyayana - 6 - - samyaktvava pratijJA - zrAvaka-vrata pratijJAdiH - pratyAkhyAnAni - namaskArasahitaM - porisi, purimArddha - ekAsanaM, ekasthAnaM, - AyaMbilaM, abhaktaM, - cauvihAra ityAdi 278 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - naphala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnanaiya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI naphala eka. 5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrIM cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA, ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaicAvRSyakArika sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA cazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. pa.pU. prazamarasanimanA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaicA nRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavata pa. pUjya |vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. pa.pU. vaicAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. | zrI bhavyAnaMdazrIjIma,nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kakIlakaMThI sA. zrI karavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA ? A badalAmAM prApta thayelI che. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa paJcama gaNadhara zrI sudharmA svAmine namaH 40/ Avazyaka-mUlasUtram-2 (saTIka) prathama-mUlasUtra mUlam + bhadrabAhusvAmi racitA niyuktiH + pUrvAcArya racitaM bhASyaM + haribhadrasUri racitAvRtti ( adhyayanaM-2- caturviMzatistava ) vR- sAmprataM sAmAyikAdhyayanAnantaraM caturviMzatistavAdhyayanamArabhyate, iha cAdhyayanoddezasUtrArambheSu sarveSveva kAraNA'bhisambandhau vAcyAviti vRddhavAdaH, yatazcaivamataH kAraNamucyate, taccedamjAtyAdiguNasampatsamanvitebhyo vineyebhyo gururAvazyakazrutaskandhaM prayacchati sUtrato'rthatazca, saca adhyayanasamudAyarupo vartate, yata uktam-'eto ekekaM puNa, ajjhayaNaM kittaissAmi' prathamAdhyayanaM ca sAmAyikamupadarzitam, idAnIM dvitIyAvayavatvA dvitIyAvayavatvasyacAdhikAropanyAsena siddhiH AcAryavacanaprAmANyAd, uktaM ca-'sAvajajogaviraI uktittaNe' tyAdi, ato dvitIyamupadarzAte, yathA hi kila yugapadazakyopalambhapuruSasya didRkSoH krameNAGgAvayavAni darzyante evamatrApi zrutaskandhapuruSasyeti kAraNam, idameva coddezasUtreSvapiyojanIyam, idameva sarvAdhyayaneSvapi kAraNaM draSTavyaM, na punarbhedana vakSyAma ityalaM vistareNa / sambandha ucyate-asya cAyamabhisambandhaHihAnantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNaM sAmAyikamupadiSTam, iha tu tadupadeSTaNAmarhatAmutkIrtanaM kartavyamiti pratipAdyate, yadvA sAmAyikAdhyayane tadAsevanAtkarmabhaya uktaH, sammaddiTThi amoho sohI sabbhAva daMsaNaM bohI / avivajao sudichitti evamA niruttaaii|| ihApi caturviMzatistave'rhaguNotkIrtanarupAyA bhaktestatvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca. 'bhattIe~ jinavarANaMkhijaMtI puvvasaMciyA kammattItyAdi, evamanena sambandhenA''yAtasya sato'sya caturviMzatistavAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe caturviMzatistavAdhyayanamiti / iha caturviMzatistavAdhyayanazabdAH prarupyAH, tathA cAhani. (1056) cauvIsaitthayassa unikkhevo hoinAmanipphano / cauvIsaissa chakko thayassa ucauvviho hoi / / vR- caturviMzatistavasya tu nikSepo bhavati nAmaniSpannaH, ka ityanyasyAzrutatvAdayameva yadutacaturviMzatistava iti, tuzabdasya vizeSaNArthatvAdidamitthamavaseyaM, tatrApicaturvizateH SaTkaH stavasya caturvidhobhavati, tuzabdAdadhyayanasya ceti gAthAsamAsArthaH / / avayavArthaM tubhASyakAra eva vakSyati, Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 tatrA''dyAvayavamadhikRtya nikSepopadarzanAyAha[bhA.190] nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve a / cauvIsaissa eso nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatranAmacaturviMzatirjIvAzcaturviMzatiriti nAma caturviMzatizabdo kA, sthApanAcaturviMzati caturviMzatInAM keSAJcisthApaneti, dravyacaturviMzati caturviMzatirdravyANi sacittAcittamizrabhedabhinnAni, sacittAni dvipadacatuSpa(dApa)dabhedabhinnAni, acittAni kArSApaNAdIni, mizrANi dvipadAdInyeva kaTakAlaGkRtAni, kSetracaturviMzatirvivakSayA caturviMzatiH kSetrANi bharatAdIni kSetrapradezA vA caturviMzatipradezAvagADhaM vA dravyamiti, kAlacaturviMzatiH caturviMzatisamayAdaya iti etAvatkAlasthitivAdravyamiti, bhAvacaturviMzatiH caturvizatibhAvasaMyogAzcaturviMzatiguNakRSNaMvA dravyamiti, caturviMzatereSa nikSepaH SaDvidho bhavati' SaTprakAro bhavati, iha ca sacittadvipadamanuSyacaturviMzatyA'dhikAra itigAthArthaH / / uktA caturviMzatiriti, sAmprataMstavaH[bhA.191] nAmaM ThavaNA davie bhAve athayassa hoi nikkhevo / davvathao pupphAIsaMtaguNakvittaNA bhAve / / vR-tatra 'nAmoti nAmastavaH 'sthApane'ti sthApanAstavaH 'dravya' iti dravyaviSayo dravyastavaH, 'bhAve ceti bhAvaviSayazca bhAvastava ityarthaH, itthaM stavasya bhavati 'nikSepo' nyAsaH, tatra kSuNNatvAnnAmasthApane anAdRtya dravyastavabhAvastavasvarupamevAha-'dravyastavaH puppAdi'riti, AdizabdAd gandhadhUpAdiparigrahaH, kAraNe kAryopacArAcaivamAha, anyathA dravyastavaH puSpAdibhiH samabhyarcanamiti, tathA 'sadguNAnAmutkIrtanA bhAva' iti santazca te guNAzca sadguNAH, anenAsadguNotkIrtanAniSedhamAha, karaNe ca mRSAvAda iti, sadguNAnAmutkIrtanA ut-prAbalyena parayA bhaktyA kIrtanA-saMzabdanA yathA "prakAzitaM yathaikena, tvayA samyag jagattrayam / samagrairapi no nAtha!, paratIrthAdhipaistathA / / vidyotayati vA lokaM, yathaiko'pi nizAkaraH / samudrataH samagro'pi, kiMtathA taarkaagnnH?||" ityAdilakSaNo, 'bhAva' iti dvAraparAmarzo bhAvastavaiti gAthArthaH ||ihcaalitprtisstthaapito'rthH samyagjJAnAyAlamiti, cAlanAMcakadAcidvineyaH karoti kadAcitsvayameva gururiti, uktaM ca-kathai pucchai sIso kahiMca'puTThA kaheMti AyariyA' ityAdi, yatazcAtra vittaparityAgAdinA dravyastava eva jyAyAn bhaviSyatItyalpabuddhInAmAzaGkAsambhava ityatastadvyadAsArthaM tadanuvAdapurassaramAha[bhA.192] davvathaobhAvathao davvathao bahuguNatti vuddhi siA / aniuNamaivayaNamiNaM chajjIvahiaMjinA biMtI / / vR-dravyastavo bhAvastava ityatra dravyastayo 'bahuguNa prabhUtataraguNa 'iti' evaM buddhiH syAd, evaM cet manyase ityarthaH, tathAhi-kilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM dRSTrAcataM kriyamANamanye'pi pratibuddhayante itisvaparAnugrahaH, sarvamidaMsapratipakSamiti cetasi nidhAya 'dravyastavo bahuguNa' ityasyAsAratAkhyApanAyA''ha-'anipuNamativacanamida'miti, anipuNamatervacanaM anipuNamativacanam, 'ida'miti ya dravyastavo bahuguNa iti, kimityata Aha'SaDjIvahitaM jinA bruvate' SaNNAM-pRthivIkAyAdInAM hitaM jinAH-tIrthakarA bruvate, pradhAnaM Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1056] mokSasAdhanamiti gamyate / / kiM ca SaDjIvahitamityata Aha[bhA.193] chajjIvakAyasaMjamu davvathae so virujjhaI kasiNo / to kasiNasaMjamaviu puSphAIaMnaicchaMti / / vR. 'SaDjIvakAyasaMyama' iti SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyamaHsaGghaTanAdiparityAgaH SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitaM, yadi nAmaivaM tataH kimityata Aha-'dravyastave' puSpAdisamabhyarcanalakSaNe 'sa' SaDjIvakAyasaMyamaH, kiM?-'virudhyate' na samyak saMpadyate, 'kRtsnaH' sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasaGghanAdinA kRtsnasaMyamAnupapatteH, yatazcaivaM 'tataH' tasmAt 'kRtsnasaMyamavidvAMsa' iti kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvataH sAdhava ucyante, kRtsnasaMyamagrahaNamakRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAM vyapohAthaM, te kim ?, ata Aha-'puSpAdikaM' dravyastavaM 'necchanti' na bahu manyante, yaccoktaM-'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchuma evAdhyavasAya' ityAdi, tadapi yatkiJcid, vyabhicArAt, kasyacidalpasattvasyAvivekino vA zubhAdhyavasAyAnupapatteH, dRzyate ca kIAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti, zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaivabhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva, 'phalapradhAnAssamArambhA' iti nyAyAt, bhAvastava eva ca sati tattvatastIrthasyonnatikaraNaM, bhAvastava eva tasya samyagamarAdibhirapi pUjyatvamenaM (ttvAttameva ca) dRSTA kriyamANamanye'pi sutarAM pratibudhyante ziSTA iti svaparAnugraho'pIhaiveti gAthArthaH / / Aha-yadyevaM kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartate ? AhosvidupAdeyo'pi?, ucyate, sAdhUnAM heya eva, zrAvakANAmupAdeyo'pi, tathA cAha bhASyakAraH[bhA.194] akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esakhalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvathae kUvadiluto / / vR-akRtsnaMpravartayatItisaMyamamitisAmarthyAdbhyate akRtsnapravartakAsteSAM, 'viratAviratAnAm' iti zrAvakANAm 'eSa khalu yuktaH' eSa-dravyastavaH khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt yukta eva, kimbhUto'yamityAha-'saMsArapratanukaraNaH' saMsArakSayakAraka ityarthaH, dravyastavaH Aha-yaH prakRtyaivAsundaraH sa kathaM zrAvakANAmapi yukta ityatra kUpadRSTAnta iti, jahA navanayarAisannivese kei pabhUyajalAbhAvao taNhAiparigayA tadapanodArtha kUpaM khaNaMti, tesiM ca jaivi taNhAdiyA vaTuMti maTTikAkaddamAIhi ya malinijanti tahAvi tadubbhaveNaM ceva pANieNaM tesiM te taNhAiyA so ya malo puvao ya phiTTai, sesakAlaMca te tadanne ya logA suhabhAgiNo havaMti / evaM davvathae jaivi asaMjamo tahAvi tao ceva sA pariNAmasuddhI havai jAe asaMjamovajjiyaM annaM ca niravasesaM khaveitti / tamhA virayAviraehiM esa davvatthaokAyavvo,subhAnubaMdhI pabhUyataranijarAlo yatti kAuNamiti gAthArthaH / / uktaH stavaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirupaNIyaH, sa cAnuyogadvAreSu nyakSeNa nirupati eveti neha pratanyate / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, tatra niyuktyanugamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyagamo'nugato vakSyati ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA- 'uddese niddese' ityAdi, kiM kaiviha' mityAdi / sUtrasparzikaniyu Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 2/3 ktyanugamastu sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti sa cAvasaraprApta eva, yugapacca sUtrAdayo vrajanti, "suttaM suttAnugamo suttAlAvayakao ya nikkhevo ! suttapphAsiyanitti nayA ya samagaM tu vaccaMti / / " viSayavibhAgaH punaramISAmayaM veditavyaH "hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyAnugamo / suttAlAvayanAso nAmAnnAsaviniogaM / / " suttaphAsiyanijjuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM socciya negamanayAimayagoyaro bhaNio / / atrA''kSepaparihArA nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirupitA eva neha vitanyata ityalaM vistareNa, tAvad yAvatsUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedaM sUtramlogassujoyagare, dhammatitthayare jiNe / mU. (3) arihaMte kittaissaM, cauvIsaMpi kevalI || vR- tallakSaNaM cedaM - 'saMhitA ce 'tyAdi pUrvavat, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, yadvA paraH saMnikarSa iti, sA ceyaM- 'logassujjoya gare' ityAdi pAThaH / adhunA padAni, lokasya udyotakarAn dharmatIrthakarAn jinAn arhataH kIrtayiSyAmi caturviMzatimapi kevalinaH / adhunA padArtha:-lokyata iti lokaH, lokyate-pramANena dRzyata iti bhAvaH, ayaM ceha tAvatpaJcAstikAyAtmako gRhyate, tasya lokasya kiM ? - udyotakaraNazIlA udyotakarAstAn, kevalAlokena tatpUrvakapravacanadIpena vA sarvalokaprakAzakaraNazIlAnityarthaH, tathA durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, uktaM ca-" "durgatiprasRtAn jIvA' nityAdi, tathA tIrthate'neneti tIrthaM dharma eva dharmapradhAnaM vA tIrtha dharmatIrthaM tatkaraNazIlAH dharmatIrthakarAstAn, tathA rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargASTaprakArakarmaje tRtvAjinAstAn, tathA azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantastAnarhataH, kIrtayiSyAmIti svanAmabhiH stoSya ityarthaH, caturviMzatiriti saGkhyA, apizabdo bhAvatastadanyasamuccayArthaH, kevalajJAnameSAM vidyata iti kevalinastAna kevalita iti / uktaH padArthaH, padavigraho'pi yathAvasaraM yAni samAsabhAJji padAni teSu darzita eva / sAmprataM cAlanAvasaraH, tatra tiSThatu tAvatsA, sutrasparzikA niryuktirevocyate, svasthAnatvAd, uktaM ca - "akkhaliyasaMhiyAI vakkhANaca ukkae darisiyaMmi / sutapphAsiyaniJjuttivittharattho imo hoi / / " cAlanAmapi cAtraiva vakSyAmaH, tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirupaNAyA''hani. (1057) nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 bhave a 6 bhAve a 7 / pajjavaloge a 8 tahA aDaviho loganikkhevo || vR- nAlokaH sthApanAlokaH dravyalokaH kSetralokaH kAlalokaH bhavaloko bhAvalokazca paryAyalokazca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH 1 / vyAsArthaM tu bhASyakAra eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAha [ bhA. 195 ] jIvajIve ruvamaruvI sapaesamappaese a / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1057 ] jANAhi davvalogaM niccamaniccaM ca jaM davvaM / / vR- jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedau- rupyarupibhedAd, Aha ca- 'rupyarupiNAviti, tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rupiNaH saMsAriNaH, arupiNastu karmarahitAH siddhA iti, ajIvAstvarupiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH rupiNastu paramANvAdaya iti etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha- 'sapradezApradezAvi 'ti, tatra sAmAnyavizeSarUpatvAtparamANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyaM, paramANavastvapradezA eva, anye tu vyAcakSatejIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezI veti, evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vAcyaM, pudralAstikAyastu dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA dravyataH paramANurapradezo dvayaNukAdayaH sapradezAH, kSetrata ekapradezAvagADho'pradezo dvayAdipradezAvagADhAH sapradezAH, evaM kAlato'pyekAne kasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokaM, dravyameva loko dravyaloka itikRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyA''ha-nityAnityaM ca yad dravyaM, cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuccaya iti gAthArthaH / / sAmprataM jIvAjIvayornityAnityatAha[bhA. 196] gaI 1 siddhA 2 bhaviAyA 3 abhavia 4-1 puggala 1 anAmayaddhAya 2 / tI addha 3 tinni kAyA 4-2 jIvA 1 jIva 2 DiI cauhA || 7 vR- asyAH sAmAyikavad vyAkhyA kAryeti, bhaGgakAstu sAdisaparyavasAnAH sAdyaparyavasAnAH anAdisaparyavasAnA anAdyaparyavasAnAH, evamajIveSu jIvAjIvayoraSTau bhaGgAH / adhunA kSetralokaH AgAsasa paesA uDDuM ca ahe a tiriyaloe a / jANAhi khittalogaM anaMta jinadesiaM sammaM / / [ bhA. 197] vR- AkAzasya pradezAH prakRSTA dezAH pradezAstAn 'Urdhve ca' ityUrdhvaloke ca 'avazca' ityadholoke ca tiryagloke ca kiM ? - jAnIhi kSetralokaM, kSetrameva lokaH kSetraloka itikRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilokavibhAgastu sujJeyaH, 'ananta' mityalokAkAzapradezApekSayA cAnantam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, 'jinadezitam' iti jinakathitaM 'samyak' zobhanena vidhineti gAthArthaH / / sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAha [ bhA. 198 ] - samayAvaliamuhattA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMyaccharajugapaliA sAgaraosappipariaTTA || - iha paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate asaGkhyeyasamayamAnA tvAvalikA dvighaTiko muhUrtaH SoDaza muhUrtA divasa: dvAtriMzadahorAtraM paJcadazAhorAtrANi pakSaH dvau pakSau mAsaH dvAdaza mAsAH saMvatsaramiti paJcasaMvatsaraM yugaM palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyaM, sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTAkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, 'parAvarta' pudralaparAvartaH, sa cAnantotsarpiNyavasapriNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH ananta evaiSyanniti gAthArthaH / / uktaH kAlalokaH, lokayojanA pUrvavad / adhunA bhAvalokamabhidhitsurAha[ bhA. 199 ] neraiadevamanuA tirikkhajoNIgayA ya je sattA / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2- 2/3 taMmi bhave vaTTaMtA bhavalogaM taM viANAhi / / vR- nArakadevamanuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye 'sattvAH' prANinaH 'taMmi' tti tasmin bhave vartamAnA yadanubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi, lokayojanA pUrvavaditi gAthArthaH / / sAmprataM bhAvalokamupadarzayati [bhA. 200] odaie 1 ovasamie 2 khaie a 3 tahA khaovasamie a 4 / pariNAmi 5 sannivAe a 6 chavviho bhAvalogo u / / vR- udayena nivRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathopazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nivRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyaM tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca pAriNAmikazca sAnnipAtikazca evaM SaDvidho bhAvalokastu tatra sAnnipAtika oghato'nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti, uktaM ca "odaiakhaovasame pariNAmekvekko (ku) gaicaukke'vi / khayajogeNavicauro tadabhAve uvasameNaMpi / / uvasamaseDhI ekko kevaliNo'vi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiyabheyA emeva pannarasa / / "tti tivvo rAgo adoso a, uinnA jassa jaMtuNo / jANAhi bhAvaloaM, anaMtajinadesiaM sammaM / / 8 [bhA. 201] vR- 'tIvra' utkaTaH rAgazca dveSazca tatrAbhiSvaGgalakSamo rAgaH aprItilakSaNo dveSa iti etAvudIrNau 'yasya jantoH' yasya prANina ityarthaH, taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjjAnIhi bhAvalokamanantajinadezitam - ekavAkyatayA'nantajinakathitaM 'samyag ' iti kriyAvizeSaNam, ayaM gAthArthaH / / sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughataH paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM vA'dhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha [bhA. 202 ] davvaguNa 1 khittapaJjava 2 bhavAnubhAve a3bhAvapariNAme 4 / jANa cauvvihameaM, pajjavalogaM samAseNaM / / vR- dravyasya guNAH- rupAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH - agurulaghavaH bharatAdibhedA eva cAnye, bhavasya canArakAderanubhAvaH- tIvratamaduHkhAdiH, yathoktam "acchinimilIyamettaM natthi suhaM dukkhameva anubaMdhaM / nae neiANaM ahonisiM paJccamANANaM / / asubhA ubviyaNijjA saddarasA ruvagaMdhaphAsA ya / narae neraiANaM dukkayakammovalittANaM / / " ityAdi, evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAd jJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH, 'jAnIhi ' avabudhyasva caturvidhamenamoghataH paryAyalokaM 'samAsena' saMkSepeNeti gAthArthaH / tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi tadupadarzanenAhavaNNarasagaMdhasaMThANaphAsadvANagaivannabhee a / pariNAme a bahuvihe paJjavalogaM viANAdi / / [bhA. 203] Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1057] vR- varNarasagandhasaMsthAnasparzasthAnagativarNabhedAzca, cazabdAd rasAdibhedaparigrahaH, ayamatra bhAvArtha:-varNAdayaH sabhedAgRhyante, tatravarNaH kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdibhedAtpaJcadhA, gandhaH surabhirityAdibhedAha dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAtpaJcadhaiva, sparzaH karkazAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayabhedAdanekadhA, gatiH sparzavagatirityAdibhedA dvidhA, cazabda uktArtha eva athavA kRSNAdivarNAdinAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdyanekabhedopasaGgahArtha iti, anena kila dravyaguNA ityetadvayAkhyAtaM / pariNAmAMzca bahuvidhAnityanena tu caramadvAraM, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyaM, tacca bhAvitamevetyakSaragamanikA | bhAvArthastvayam-pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn, kiM?-paryAyalokaM vijAnIhi iti gAthArthaH / / akSarayojanA pUrvavaditi sAmprataM lokaparyAyazabdAnirupayannAhani. (1058) Alukkai apallukkai lukkai saMlukkaI aegaTThA / logo aviho khalu teneso buccai logo / / vR- Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH saMlokyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, lokaH aSTavidhaH khalvityatra Alokyata ityAdi yojanIyam, ata evA''ha-tenaiSa ucyate loko yenA''lokyata ityAdi bhAvanIyaM, gAthArthaH / / vyAkhyAto lokaH, idAnImudyota ucyate, tatrAhani.(1059) duviho khalu ujjoo nAyavyo davvabhAvasaMjutto / agIdavvujoo caMdo sUro maNI vijjU / / vR- 'dvividhaH' dviprakAraH khaludyotaH, khaluzabdo mUlabhedApekSayA na tu vyaktyapekSayeti vizeSaNArthaH, udyotyate prakAzyate'nenetyudyotaH, 'jJAtavyaH' vijJeyo, dravyabhAvasaMyukta iti-dravyodyoto bhAvodyotazcetyarthaH, tatrAgnidravyodyotaH ghaTAyudyotane'pi tadgatAyAH samyakpratipattera bhAvAt sakalavastudharmAnudyotanAcca, na hi dharmAstikAyAdayaH sadasannityAnityAdyanantadharmAtmakasya ca vastunaH, sarva eva dharmA agninA udyotyanta ityatra bahu vaktavyaM tatu nocyate granthavistarabhayAditi, tatazca sthitamidam-agnirdravyodyotaH, tathA candraH sUryomaNividyuditi, tatramaNi:-candrakAntAdilakSaNa parigRhyata iti gAthArthaH / / ni.(1060) nANaM bhAvujoojaha bhaNiyaM savvabhAvadaMsIhiM / tassa uvaogakaraNebhAvujoaMviANAhi / / vR- jJAyate'nena yathAvasthitaM vastviti jJAnaM tajnaM bhAvodyotaH, ghaTAyudyotanena tadgatAyAH samyakpratipattervizvapratipattezca bhAvAt, tasya tadAtmakatvAdeveti bhAvanA, etAvatA cAvizeSeNaiva jJAnaM bhAvodyota iti prAptam, ata Aha-yathA bhaNitaM sarvabhAvadarzibhistathA yajjJAnaM, samyagjJAnamityarthaH, pAThAntaraM vA 'yadbhaNitaM sarvabhAvadarzibhi'riti, tadapi nAvizeSeNodyotaH, kintu tasyajJAnasyopayogakaraNe sati, kiM ?, bhAvodyotaM vijAnIhi, nAnyadA, tadaiva tasya vastutaH jJAnatvasiddheriti gAthArthaH / / itthamudyotasvarupamabhidhAya sAmprataM yenodyotena lokasyodyotakarA jinAstenaiva yuktAnupadarzayannAha ni. (1061) logassujoagarA dabbujoeNa nahu jinA hu~ti / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 bhAvujoagarA puna huMti jinavarA cauvvIsaM / / vR- lokasyodyotakarA dravyodyotena naiva jinA bhavanti, tIrthakaranAmAnukarmodayato'tulasattvArthakaraNAt bhAvodyotakarAH punarbhavanti jinavarAzcaturviMzatiriti, atra punaHzabdo vizeSaNArthaH, AtmAnamevAdhikRtyodyotakarAstathA lokaprakAzakavacanapradIpApekSayA ca zeSabhavyavizeSAnadhikRtyaiveti, ata evoktaM bhavanti' na tu bhavantyeva, kAMzcana prANino'dhikRtyodyotakaratvasyAsambhavAditi, caturvizatigrahaNaM cAdhikRtAvasarpiNIgatatIrthakarasaGkhyA pratipAdanArthamiti gAthArthaH / / udyotAdhikAra eva dravyodyotabhAvodyotayorvizeSapratipAdanAyA''hani. (1062) davvujoujjoo pagAsaI parimiyaMmi khittaMmi / bhAvujoujjoo logAlogaM pagAsei / / vR-dravyodyotodyotaH-dravyodyotaprakAza uktalakSaNaevetyarthaH, pudralAtmakatvAttathAvidhapariNAmayuktatvAcca prakAzayati prabhAsate vA paribhite kSetre, atra yadA prakAzayati tadA prakAzyaM vastvadhyAhriyate, yadA tu prabhAsate tadA sa eva dIpyata iti gRhyate, 'bhAvodyotodyoto lokAlokaM prakAzayati' prakaTArtham ayaM gAthArthaH / / ukta udyotaH, sAmprataM karamavasaraprAptamapi dharmatIrthakarAnityatra vakSyamANatvAdvihAyeha dharmaM pratipAdayannAhani.(1063) duha davvabhAvadhammo daTve davyassa davvameva'havA / tittAisabhAvo vA gammAitthI, kuliMgo vA / / vR-dharmo dvividhaH-dravyadharmo bhAvadharmazca, 'davve davvassa davyameva'hava'ttidravya iti dvAraparAmarzaH, dravyasyeti, dravyasya dharmo dravyadharmaH, anupayuktasya mUlaguNottaraguNAnuSThAnamityarthaH, ihAnupayukto dravyamucyate, dravyameva vAdharmo dravyadharmaH dharmAstikAyaH, tittAisahAvovatti tiktAdi dravyadharma iti, 'gammAitthI kuliMgo vatti gamyAdidharmaH 'strI'ti strIviSayaH, kepAzcimAtuladuhitA gamyA kepAzcidagamyetyAdi, tathA 'kuliGgo vA' kutIrthikadharmo vA dravyadharma iti gAthArthaH / / ni. (1064) duha hoibhAvadhammo suacaraNe AsuaMbhi sajjhAo / caraNami samaNadhammo khaMtImAI bhave dasahA / / vR- dvedhA bhavati bhAvadharmaH, 'suacaraNe ya'tti zrutaviSayazcaraNaviSayazca, etaduktaM bhavatizrutadharmazcAritradharmazca, 'suaMbhisajjhAo'tti zruta iti dvAraparAmarzaH, svAdhyAyo-vAcanAdiH zrutadharma ityarthaH, 'caraNami samaNadhammo khaMtImAIbhave dasaha'tti tatra caraNa iti parAmarzaH,zramaNadharmodazavidhaH kSAntyAdizcaraNadharma iti gAthArthaH / / ukto dharmaH, sAmprataM tIrthanirupaNAyAhani.(1065) nAmaM ThavaNAtitthaM davvattitthaM ca bhAvatitthaM ca / ekekaMpi aitto'negavihaM hoinAyavvaM / / vR-nigadasiddhA / / navaraM dravyatIrtha vyAcikhyAsuridamAhani.(1066) dAhovasamaMtaNhAicheaNaM malapavAhanaM ceva / tihi atthehi niuttaM tamhA taM davvao titthaM / / vR- iha dravyatIrthaM mAgadhavaradAmAdi parigRhyate, bAhyadAhAdereva tata upazamasAvAt, tathA cAha'dAhopazamamiti tatra dAho-bAhyasantAphstasyopazamo yasmin taddAhopazamanaM, 'taNhAicheaNaM ti Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 adhyayanaM -2- [ni. 1066]] tRSaH- pipAsAyAzchedanaM, jalasaGghAtena tadapanayanAt, 'malapravAhaNaM caive'tyatra malaH bAhya evAGgasamuttho'bhigRhyate tatpravAhaNaM, jalenaiva tatpravAhaNAt, tataH prakSAlanAditi bhAvaH, evaM tribhira H karaNabhUtaitriSu vA'rtheSu 'niyuktaM prathamavyutpattipakSe prarupitaM dvitIye tu niyojitaM, yasmAdevaM bAhyadAhAdiviSayameva tasmAttanmAgadhAdi dravyatastIrthe, mokSAsAdhakatvAditi gAthArthaH / / bhAvatIrthamadhikRtyAhani. (1067) kohami unigahie dAhassa pasamaNaM havai tatthaM / lohami unigahie taNhAecheaNaM hoi / / vR-ihabhAvatIrthakrodhAdinigrahasamarthaM pravacanameva gRhyate, tathA cAha-krodha eva nigRhIte 'dAhasya' dveSAnalajAtasyAntaH prazamanaM bhavati, tathyaM nirupacaritaM, nAnyathA, lobha eva nigRhIte sati, kiM?'taNhAecheaNaM hoitti tRSaH-abhiSvaGgalakSaNAyAH kiM ? - 'chedanaM bhavati' vyapagamo bhavatIti / ni.(1068) aTTavihaM kammarayaM bahuehi bhavehiM saMciaMjamhA / tavasaMjameNadhuvvai tamhAtaMbhAvaotitthaM / / vR- 'aSTavidham' aSTaprakAraM, kiM ? - 'karmarajaH' karmaiva jIvAnuraJjanAdrajaH karmaraja iti, bahubhirbhavaiH saJcitaM yasmAttapasaMyamena 'dhAvyate' zodhyate, tasmAttat-pravacanaM bhAvataH tIrtha, mokSasAdhanatvAditi gAthArthaH / / ni. (1069) saNanANacaritesu niuttaM jinavarehi savvehiM / tisu atthesu niuttaM tamhA taM bhAvao titthaM / / vR-darzanajJAnacAritreSu 'niyuktaM niyojitaM 'jinavaraiH' tIrthakRbhiH sarve' RSabhAdibhiriti, yasmAccaitthammUteSu triSvartheSu niyukta tasmAttatpravacanaMbhAvataH tIrtha, mokSasAdhakatvAditi gAthArthaH / / uktaM tIrtham, adhunA kara ucyate, tatreyaM gAthAni. (1070) nAmakaro 1 ThavaNakaro 2 davvakaro 3 khitta 4 kAla 5 bhAvako 6 / ___eso khalu karagassa u nikkhevo chavviho hoi / / vR-nigadasiddhA / / navaraM dravyakaramabhidhitsurAhani. (1071) gomahisuTTipasUNaM chagalINaMpiakarA muNeyavvA / tatto ataNapalAle bhusakaTuMgArapalale ya / / ni.(1072) siubarajaMdhAe balivaddakae ghae acamme a / cullagakare abhaNie aTThArasamAkaruppattI / / dR-gokarastathAbhUtameva taddvAreNa vArupakANAmityevaM sarvatra bhAvanA kAryeti, navaraM zItAkarobhogaH kSetraparimANodbhava iti cAnye, utpattikarastu svakalpanAzilpanirmitaH zatarupakAdiH, zeSaM prakaTArthamiti gAthAdvayArthaH / / ukto dravyakara iti, kSetrakarAdyabhidhitsurAhani.(1073) khittaMmimi khitte kAle jo jaMmi hoi kAlaMmi / duviho ahoi bhAve pasatthu taha appasattho a / / vR-kSetra iti dvAraparAmarzaH, etaduktaM bhavati-kSetrakaro yo yasmin kSetre zulkAdi / kAla iti dvAraparAmarza eva, kAlakaro yo yasmin bhavati kAle kuTikAdAnAdiH, dvividhazca bhavati bhAve, Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 dvaividhyameva darzayati-prazastastathA'prazastazcaitigAthArthaH / / tatrAprazastaparityAgena prazastasadbhA-vAdaprazastamevAdAvabhidhitsurAhani.(1074) kalahakaro Damarakaro asamAhikaroanivvuikaro a / eso uappasattho evamAI muNeyavyo / / vR- Aha-uktaprayojanasadbhAvAdupanyAso'pyevameva kimiti na kRta iti, atrocyate, AsevanayA'yameva prathamasthAne kArya iti jJApanArtha, taMtra kalaho-bhaNDanaM, tatazcAprazastaH kopAdyaudayikabhAvataH, tatkaraNazIlaH kalahakara iti, evaM DamarAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM vAcikaH kalahaH, kAyavAGmanobhistADanAdigahanaM DamaraM, samAdhAna-samAdhiH svAsthyaM na samAdhirasamAdhiHasvAsthyanibandhanA sA sA kAyAdiceSTetyarthaH, anenaiva prakAreNAnirvRtiriti, eSo'prazastaH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdeSa eva jAtyapekSayA natuvyaktyapekSayeti, ataevAha-evamAdivijJAtavyaH vyaktyapekSayA'prazastabhAvakara iti gAthArthaH / / sAmprataMprazastabhAvakaramabhidhAtukAma Ahani. (1075) atthakaro ahiakaro kittikaro guNakaro jasakaro a| abhayakara nivvuikaro kulagara titthaMkaratakaro / / vR-tatraudhata eva vidyAdirarthaH, uktaM ca-'vidyA'pUrve dhanArjanaM zubhamartha' iti, tatazca prazasta vicitrakarmakSayopazamAdibhAvataH, tatkaraNazIlo'rthakaraH, evaM hitAdiSvapi bhAvanIyaM, navaraM hitaM. pariNAmapathyaM kuzalAnubandhi yatkiJcit, kIrtiH-dAnapuNyaphalA, guNAH-jJAnAdayaH, yazaHparAkramakRtaM gRhyate, tadutthasAdhuvAda ityarthaH, abhayAdaya prakaTArthAH, navaramantaH karmaNaH parigRhyate, tatphalabhUtasya vAsaMsArasyeti gAthArthaH / / uktobhAvakaraH, adhunA jinAdipratipAdanAyA''hani.(1076) jiyakohamAnamAyA jiyalohA tena te jinA huMti / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA tena vuccaMti / / vR-jitakrodhamAnamAyA jitalobhAyena kAraNenatena tebhagavantaH, kiM?-jinAbhavanti, 'ariNo haMtA rayaM hate' tyAdigAthAdalaM yathA namaskAraniryuktau pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gAthArthaH / / kIrtayiSyAmItyAdivyAcikhyAsayA sAmpratamidamAhani.(1077) kittemi kittaNijje sadevamanuApurassa logassa / dasaNanANacarite tavavinaodaMsio jehiM / / vR-kIrtayiSyAmi nAmabhiguNaizca, kimmUtAn ?-kIrtanIyAna, stavAhanityarthaH, kasyetyatrAhasadevamanuSyAsuralokasya, trailokyasyeti bhAvaH, guNAnupadarzayati-'darzanajJAnacAritrANi' mokSahetuni (niti), tathA 'tapovinayaH' darzito yaiH, tatra tapa eva karmavinayAd vinayaH, iti gAthArthaH / / ni.(1078) cauvIsaMtiya saMkhA usabhAIA ubhaNNamANA u / avisaddaggahaNA puNa eravayamahAvidehesuM / / vR- caturviMzatiriti saGkhyA , RSabhAdayaste vakSyamANA eva, apizabdagrahaNAtpunaH eravatamahAvideheSu ye tadraho'pi veditavya iti gAthArthaH / / ni.(1079) kasiNaM kevalakappaM loga jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacaritanANI tamhA te kevalI hu~ti / / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -2- [ni. 1079] vR- 'kRtsnaM' sampUrNe 'kevalakalpa' kevalopamam, iha kalpazabda aupabhya gRhyate, uktaMca"sAmarthya varNanAyAMca, chedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH / / " 'lokaM paJcAstikAyAtmakaMjAnanti vizeparupatayA, tathaiva sampUrNabheva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt pazyantisAmAnyarupatayA, iha ca jJAnadarzanayoH sampUrNalokaviSayatve ca vaha vaktavyaM tattuM nocyate granthavistarabhayAditi, navaraM "nirvizeSaM vizeSANAM, graho darzanamucyate / viziSTagrahaNaMjJAnamevaM sarvatragaM dvayam / / " ityanayA dizAsvayamevAbhyUhyagiti, yatazcaivaM kevalacAritriNaH kevalajJAninazcatasmAtte kevalino bhavanti, kevalameSAM vidyata iti kevalina iti kRtvA / Aha-ihAkANDa eva kevalavAritriNa iti kimartham ?, ucyate, kevalacAritraprAptipUrvikaiva niyamataH kevalajJAnAvAptiriti nyAyapradarzanena nedamakANDamiti gAthArthaH / / vyAkhyAtA tAvallokasyetyAdirupA prathamasUtragAtheti, atraiva cAlanApratyavasthAne vizeSato nirdizya(zye)te-tatra lokasyodyotakarAnityAdhuktam, atrA''haazobhanamidaM lokasyeti, kutaH?,lokasya caturdazarajjvAtmakatvena parimitatvAt, kevalodyotasya cAparimitatvenaiva lokAlokavyApakatvAd, vakSyatica-'kevaliyanANalaMbhologAloga pagAseitti, tatazcaughata evodyotakarAnlokAlokayorveti vAcyamiti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha lokazabdena paJcAstikAyA eva gRhyante, tatazcAkAzAstikAyabheda evAloka iti na pRthaguktaH, na caitadanAeM, yata uktam-'pacatthikAyamaiologo' ityAdi / aparastvAha-lokasyodyotakarAnityetAvadeva sAdhu, dharmatIrthakarAn iti na vaktavyaM, gatArthatvAt, tathAhi-ye lokasyodyotakarAstedharmatIrthakarA eveti, atrocyate, iha lokaikadeze'pi grAmaikadeze grAmavallokazabdapravRttermA bhUttadudyotakareSvadhiviSvarkacandrAdiSu vA sampratyayaH, tadvyavacchedArthaM dharmatIrthakarAnityAha / Aha-yadyevaM dharmatIrthakarAni tyetAvadevAstu lokasyodyotakarAnitinavAcyamiti,atrocyate, ihaloke'pinadyAdiviSamasthAneSu mudhikayAdharmArthamavataraNa tIkaraNazIlAste'pidharmatIrthakarA havocyante, tanmA bhUdatimugdhabuddhInAM teSu sampratyayaH tadapanodAya lokasyodyotakarAnatyAheti / aparastyAha-jinAnityatiricyate, yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA mUtkunayanatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadvyavacchedArthamAha-jinAniti, zrUyate ca kunayadarzane ___ 'jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padama / gatvA''gacchantibhUyo'pi, bhavaMtInikArataH / / ityAdi, tannUnaM na te rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAGkuraprabhavo ?, bIjAbhAvAta, tathA cAnyairapayuktam "ajJAnapAMsupihitaM purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAGkura jantoH ||tthaa "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH / / " iti Aha-yadyevaM jinAnityetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdyatiricyate iti, atrocyate, Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/3 iha pravacane sAmAnyato viziSTazrutadharAdayo'pijinA evocyante, tadyathA-zrutajinA avadhijinA manaHparyAyajJAnajinAH chadmasthavItarAgAzca, tanmA bhUtteSu sampratyaya iti tadapanodArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapyuduSTameva / aparastvAha-arhata iti na vAcyaM, na hyanantaroditasvarUpA arhadvyatirekeNApare bhavantIti, atrocyate arhatAmeva vizeSyatvAnna doSa iti / Aha-yadyevaM hanta! tarhita avetyetAvadevAstu lokasyodyotakarAnityAdi punarapArthakaM, na, tasya vizeSaNasAphalyasya ca pratipAditatvAta / aparastvAha-kevalina iti na vAcyaM, yathoktasvarUpANAmahatAM kevalitvAvyabhicArAta, sati ca vyabhicArasambhave vizeSaNopAdAnasAphalyAta, tathA ca-sambhave vyabhicAraM ca vizeSaNamarthavadbhavati, tathA nIlotpalamiti, vyabhicArAbhAve tu taduyAdIyamAnapayithA kRSNo bhramaraH zukkA balAkA ityAdi (vata) Rte prayAsAta kamartha puSNAtIti ?, tasmAtkevalina ityatiricyate, na, abhiprAyAparijJAnAda, iha kevalina eva yathoktasvarUpA arhanto nAnya iti niyamanArthatvena svarUpajJAnArthamevedaM vizeSaNamityana vadyaM, na caikAntato vyabhicArasambhava eva vizeSaNopAdAnasAphalyam, ubhayapadavyabhicAre ekapadavyabhicAre svarUpajJApane ca ziSToktiSu tatprayogadarzanAta, tatrobhayapadavyabhicAre yathA nIlotpalamiti, tathaikapadavyabhicAre yathA Apo dravyaM pRthivI dravyamiti, tathA svarUpajJApane yathA paramANuSapradeza ityAdi, yatazcaivamataH kevalina iti na duSTam / Aha-yadyevaM kevalina ityetadeva sundaraM, zeSaM tulokasyodyotakarAnityAdikamanarthakImati, atrocyate iha zrutakevaliprabhRtayo'nye'pi vidyanta eva kevalinaH, tasmAnmA bhUtteSu sampratyaya iti tatpratikSepArthaM lokasyodyotakarAnityAdyapi vAcyamiti / evaM vyAdisaMyogApekSayA'pi vicitranayamatAbhijJena svadhiyA vizeSaNasAphalyaM vAcyam, ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametaditi / tatra yaduktaM kIrtayiSyayAmIti' tatkIrtanaM kurvannAhamU. (4) usabhamajiaMca vaMde saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaiMca / paramappahaM supAsaMjiNaMca caMdappahaM vaMde / / mU. (5) suvihiM ca puSkadaMtaM sIala sijaMsa vAsupujjaMca / vimalamanaMtaMca jiNaM dhamma saMtiMca vaMdAmi / / kuMthu araMca malliM vaMde munisuvvayaM namijiNaM ca / ___vaMdAmi riTThanemiM pAsaMtaha baddhamANaMca / / vR- etAstrisro'pi sUtragAthA iti, AsAM vyAkhyA-ihArhatAM nAmAni anvarthamadhikRtya sAmAnyalakSaNato vizeSalakSaNatazca vAcyAni, tatra sAmAnyalakSaNamidaM-'vRSa uddhahane' samagrasaMyamabhArodvahanAda vRSabhaH, sarva eva ca bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha- ' ni.(1080/1) UrUsu usamalaMchaga usabhaM sumiNami tenna usabhajiNo | vR-puvvaddhaM / jena bhagavao dosuviUrUsuusabhA upparAhuttAjeNaca marudevAebhagavaa codasaNhaM mahAsumiNANaM paDhamo usamo sumiNe dihrotti, tena tassa usabhotti nAmaM kayaM, sesatitthagarANaM mAyaro paDhamaM gayaM tao vasahaM evaM codasa, usabhotti vA vasahotti vA egaTuM / / idAniM ajio-tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM parISahopasargAdibhirna jito'jitaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSanibandhanAbhidhitsayA''ha Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 2 [ ni. 1080 / 2] ni. (1080 / 2) akkhesu jeNa ajiA jananI ajio jino tamhA / / - pacchaddhaM / bhagavao ammApiyaro jUyaM ramaMti, paDhamo rAyA jiNiyAio, jAhe bhagavaMto AyAyA tAhe na rAyA, devI jiNai, tatto akkhesu kumAraprAdhAnyAta devI ajieti ajio se nAmaM kayaMti gAthArthaH / / idAnIM sambhavo tasyaudhato'bhidhAnanibandhanaM saMbhavanti prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, sarva eva bhagavanto yathoktasvarUpA ityato vizeSabIjAbhidhitsayA''hani. (1081 / 1) abhisaMbhUA sAsati saMbhavo tena buccaI bhayavaM / vR- gabbhagae jena abbhahiyA sassanipphattI jAyA tenna saMbhavo / / idAniM abhinaMdaNo, tasya sAmAnyenAbhidhAnAnvarthaH- abhinandyate devendrAdibhirityabhinandana, sarva eva yathoktasvarUpA ityato vizeSahetupratipAdanAyA''ha 15 ni. (1081/2) abhinaMda abhikakhaM sakko abhinaMdaNa tena || vR- pacchaddhaM / gabbhappabhii abhikkhaNaM sakko abhiNaMdayAiotti, tenna se abhinaMdaNotti nAmaM kayaM, gAthArthaH idAnIM sumatiH, tasya sAmAnyenAbhidhAnanibandhanaM zobhanA bhatirasyeti sumatiH, sarva eva ca sumatayo bhagavanta ityato vizeSanibandhanAbhidhAnAyAha ni. (1082 / 1) jananI savvattha vinicchaesu sumaitti tena sumaijiNo / vR- gAhaddhaM / jananI gabbhagae savvattha vinicchaesu aba maisaMpannA jAyA, doNhaM savattINaM bhayapaiyANaM vavahAro chinno, tAo, bhaNiAo-mama putto bhavissai so jocvaNattho eyassaSsogavarapAyavassa ahe vavahAraM tubbha chiMdihi, tAva egAiyAo bhavaha, iyarI bhaNai evaM bhavatu, puttamAyA necchai, vavahAro chijjautti bhaNai, nAUNa tIe dinno, evamAgabbhaguNeNaMti suma / / idAniM paumappaho-tasya sAmAnyato'bhidhAnakAraNama-iha niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyAsau padmaprabhaH sarva eva jina yathoktasvarUpA ityato vizeSakAraNamAha ni. (1082 / 2) paumasayaNaMmi jananIi Dohalo tenna paumAbho / / vR- pacchaddhaM / gabbhagae devIe paumasayaNami Dohalo jAo, taMca se devayAe sajjiyaM, paramavaNNo ya bhagavaM, tenna paumappahotti gAthArthaH / / idAnIM supAso, tasyaughato nAmAnvarthaH - zobhanAni pArzvanyasyeti supArzvaH sarva eva ca arhanta evambhUtA ityato vizeSeNa nAmAnvardhamabhidhitsurAha " ni. (1083 / 1) gabbhagae jaM jananI jAya supAsA tao supAsajino / vR- gabbhagae jananIe titthagarANubhAveNa sobhanA pAsA jAyatti, tA supAsotti / evaM sarvatra sAmAnyAbhidhAnaM vizeSAbhidhAnaM cAdhikRtyArthAbhidhAnavistaro draSTavyaH, iha punaH sujJAnatvAta granthavistarabhayAcca nAbhidhIyata iti kRtaM vistareNa, iyANi caMdappaho- candrasyeva prabhA - jyotsnA saumyA'syeti candraprabhaH, tattha savve'vi titthagarA caMda iva somalesA, viseso- ni. (1083) jananIe caMdapiyaNami Dohalo tena caMdAbho || vR- pacchaddhaM / / devIe caMdapiyaNaMmi Dohalo caMdasarisavaNNo ya bhagavaM tenna caMdappabhotti gAthArthaH / / idAnIM suvihita, tatra zobhano vidhirasyeti suvidhiH, iha ca sarvatra kozalyaM vidhirUcyate, tattha savve'vi erisA, visesI puNa Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2- 2/6 16 ni. (1084 / 1) savvavihIsu a kusalA gabbhagae tetra hoi suvihijino / vR- gAddhaM / / bhagavaMte gabhagae sadyavihIsu ceva visesao kusalA jananitti jeNa tena suvihitti nAma kayaM / / idAni sIyalo, tatra sakalasattvasantApakaraNavirahAdAhvadajanakatvAcca zItala iti, savve'vi arissa mittassa vA uvariM sIyalagharasamANA, viseso uNa tattha ni. (1084 / 2) piuNo dAhobasamo gabbhagae sIyalo teNaM || vR- pacchaddhaM / / piuNo pittadAho puvyuppanno osahehiM na pauNati, gabbhagae bhagavaMte devIe parAmuTussa pauNo, tena sIyalotti gAthArthaH / / idAniM sejjaMsI, tatra zreyAna- samastabhuvanasyaiva hitakaraH, prAkRtazailyA chAndasatvAcca zreyAMsa ityucyate, tattha sadhe'pi telogassa seyA, viseso uNa ni. ( 1085 / 1) maharihasijjArUmi Dohalo tena hoi sijjaMso / vR- gAddhaM / tassa ranno paraMparAgayA sejjA devatApariggahitA ajvijjai, jo taM alliyai tassa devayA uvasaggaM kareti, gabbhatthe ya devIe Dohalo uvaviTThA akaMtA ya, ArasiuM devayA avakaMtA, titthagaranimittaM devayA parikkhiyA, devIe gabbhappahAveNa evaM seyaM jAyaM, tenna se nAmaM kayaM sejjasotti / / idAniM vasupujjo, tatra vasUnAM pUjyo vasupUjyaH, vasavo devAH, tattha sarve'pi titthagarA iMdAINaM pujjA, viseso uNa ni. (1085 / 2) pUei vAsavo jaM abhikkhaNaM tenna vasupujjo || vR- pacchaddhaM / / vAsavo devarAyA, tassa gabbhagayassa abhikkhaNaM abhikkhaNaM jananIe pUyaM karei, tena vAsupujjotti, ahavA vasUNi rayaNANi vAsavo-vesamaNo so gabbhagae abhikkhaNaM abhikkhaNaM taM rAyakulaM rayaNehiM pUreitti vAsupujjo / / gAthArthaH / / idAnaM vimalo, tava vigatamalo vimalaH, vimalAni vA jJAnAdIni yasya, sAmaNNalakkhaNaM sadyesipi vimalANi nANadaMsaNANi sarIraMca, visesalakkhaNaM ni. (1086/1) vimalatanubuddhi jananI gabbhagae tetra doha vimalajino / vR- puvvaddhaM / gabhagae mAtUe sarIraM buddhI ya atIva vimalA yAjA tenna vimalotti / / idAniM anaMto- tatrAnantakarmAzajayAdanantaH, anantAni vA jJAnAdinyasyeti, tattha sadyehiMpi anaMtA kammaMsA jiyA sadyesiM ca anaMtANi nANANi, visesa puNa ni. (1086 / 2) rayaNavicittamanaMtaM dAmaM sumiNe tao'naMtI / / vR- gAhApacchaddhaM / / ' rayaNavicattaM' rayaNakhaciyaM 'anaMta' aimahappamANAM dAmaM sumiNe jananIe diTTaM, tao anaMtotti gAthArthaH / / idAniM dhammo, tatra durgatau prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tattha savvevi evaMvihatti, viseso puNa ni. (1087 / 1) gabbhagae jaM jananI jAya sudhammatti tenna dhammajino / vR- gAhaddhaM / / gabbhagae bhagavaMte visesao se jananI dAnaiyAiehiM ahigArehiM jAyA sudhammatti teNa dhammajino bhagavaM / idAniM saMtI, tatra zAntiyogAttadAtmakatvAttatkartRtvAdvA zAntiriti idaM sAmaNNaM, viseso puNa ni. ( 1087 / 2) jAo asivoksamo gabbhagae tenna saMtijino / / vR- pacchaddhaM / / mahaMtaM asivaM Asi, bhagavaMte gabhamAgae uvasaMsaMti gAthArthaH idAnIM kuMthU, tatra Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 adhyayanaM 2- [ni. 1087/2] kuH-pRthvI tasyAM sthitavAniti kusthaH, sAmaNNaM sadyevi evaMvihA, viseso puNa ni. (1088/1)thUhaM rayaNavicittaM kuMthu sumiNamitena kuMthujino / vR-gAhaddhaM / manahare abbhuNNae mahappaese thUhaM syaNavicittaM sumiNe duTuM paDibuddhA tena se kuMthutti nAma kayaM / idAni aro, tatra-'sarvottame mahAsattvakule ya upajAyate / tasyAbhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH' tattha savve'vi savvuttame kule viddhikarA eva jAyaMti, viseso puNa ni.(1088/2) sumiNe araM maharihaM pAsai jananI aro tamhA / / vR-pacchaddhaM / / gabhagae mAyAe sumiNe savvarayaNamao aisuMdaro aippamANo ya jamhA arao diTTho tamhA arottisenAmaMkayaMtigAthArthaH / / idAnIM mallitti, iha parISahAdimallajayAtprAktazailyA chAndasatvAcca malliH, tattha savvehipi parisahamalla rAgadosA nihayattisAmaNNaM, viseso-- ni.(1089/1) varasurahimallasayaNamiDohalo teNa hoi mallijino vR- (gAhaddhaM) gabbhagae mAUe savvougavarasurahikusumamallasayaNijje dohalo jAo, so ya devayAe paDisaMmANio dohalo, tenna se mallitti nAma: kayaM / idAnIM munisuvyayotti-tatra manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH tathA zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH munizceti munisuvrataH, savve sumuNiyasavvabhAvA suvvayA yatti sAmaNNaM, viseso ni.(1089/2) jAyA jananI jaMsuvvayatti munisuvvao tamhA / / vR-(pacchaddhaM) gabbhagaenaMmAyA avasudyayA jAyattitennamuNisuvvaotti nAmaM,gAthArthaH idAni namittitatra prAkRtazailyA chAndasatvAllakSaNAntarasambhavAjdha parISahopasargAdinamanAnnamiriti / tathA cASTau vyAkaraNAnyaindrAdIni loke'pi sAmpratamabhidhAnamAtreNa pratItAnyeva, ataH katipayazabda viSayalakSaNAbhidhAnatucche pANinimata eva nAgrahaH kArya iti, vyAsAdiprayuktazabdAnAmapi tenAsiddheH, na ca tetato'pizabdazAstrAnabhijJA iti, kRtaM prasaGgena,prakRtaM prastumaH- tattha savvehiMvi parIsahovasaggA nAmiyA kasAya (yAya)tti sAmaNNaM, viseso ni.(1090/1) paNayA paccaMtanivyA daMsiyamittejiNaMmi tena namI / vR- (gAhaddhaM) ullaliehiM paccaMtapasthivehiM nayare rohijjamANe annarAhiM devIe kucchie namI uvavanno, tAhe devIe gabbhassa puNNasattIcoiyAe aTTAlamAroDhuM saddhA samuppaNNA, ArUDhA ya divA paramapasthivehiM, gabbhappabhAveNa ya paNayA sAmaMtapatthivA, tena se namitti nAmaM kayaM / idAni nemI, tatra dharmacakrasya nemivannemiH, savvevi dhammacakkassa nemIbhUyatti sAmaNNaM viseso ni. (1090/2)riharayaNaMca nemi uppayamANaM tao nemI / / vR- (pacchaddhaM) gabbhagae tassa mAyAe riTTharayaNAmao mahaimahAlao nemI uppayamANo sumiNe divotti, tenase riTTanemitti nAmaM kayaM, gAthArthaH / / idANIM pAsotti, tatrapUrvoktayuktikalApAdeva pazyati sarvabhAvAnitipArzvaH, pazyaka iti cAnye, tatthasavve'vi savvabhAvANaMjANagA yatti sAmaNNaM, viseso puna ni. (1091/1) sappaM sayaNe jananI taMpAsai tamasi teNa pAsajino / vR-(gAhaddha) gabbhagae bhagavaMte telokabaMdhave sattasiraMnAgaMsayaNijje nivijjaNemAyA se suviNe [2521 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/6 ditti, tahA aMdhakArasayaNijjagayAegabbhappabhAveNaya aMtaMsappaMpAsiUNaMrannosayaNijje nigayA bAhA caDAviyA bhaNioya-esa sappo vajvai, snAbhaNiyaM-kahaM jANasi?,bhaNai-pecchAmi, dIvaeNa paloio, diTTho ya sappo, ranA ciMtA gabbhassa eso aisayapahAvo jena erise timirAMdhayAre pAsai, teNa pAsotti nAmaM kayaM / idAnIM vaddhamANo, tatrotpatterArabhya jJAnAdibhirvarddhata iti varddhamAnaH, tattha savvevi nANAiguNehiM vaDaitti viseso puna ni.(1091/2) vaDai nAyakulaMti atena jino vaddhamANutti / / vR- gabbhagaeNa bhagavayA nAyakulaM viseseNa dhanena vaDDiyAiyaM tena se nAmaM kayaM vaddhamANetti, gAthArthaH / / evamevatA granthena tisro'pi mUlasUtragAthA vyAkhyAtA iti / / adhunA sUtragAthaiva evaM mae abhithuA vihuyasyamalA phiinnjsmrnnaa| cauvIsaMpi jinavarA titthayarA me pasIyatu / vR- 'evam' anantaroktena prakAreNa 'mae' ityAtmanirdezamAha, abhiSTutA' iti Abhimukhyena stu abhiSTutA iti, svanAmabhiH kIrtitA, ityarthaH, kiM viziSTAste? - 'vidhUtarajomalaH' tatra rajazca malazca rajomalI vidhUtau-prakAmpitau anekArthatvAdvA apanItau rajomalau yaiste tathAvidhAH, tatra badhyamAnaM karma rajo bhaNyate pUrvabaddhaM tu mala iti, athavA baddhaM rajaH nikAcitaM malaH, athaveryApathaM rajaH sAmparAyikaM mala iti, yataevaivambhUtA ataeva prakSINajarAmaraNAH, kAraNAbhAvAdityarthaH, tatra jarA-vayohAnilakSaNA maraNaMtu-prANatyAgalakSaNaM, prakSINe jarAmaraNeyeSAM te tathAvidhAzcaturviMzatirapi, apizabdAttadanye'pi, 'jinavarAH' zrutAdijinapradhAnAH, teca sAmAnyakevalino'pi bhavanti ata Aha-tIrthakarA iti, etatsamAnaM pUrveNa, 'me' mama, kiM ? - 'prasIdantu prasAdaparA bhavantu, syAta 'kSINaklezatvAnna pUjakAnAM prasAdadAstehi / taccana yasmAttena pUjyAH klezakSayAdeva / / yo vastutaH prasIdati roSamavazyaM sa yAti nindAyAma | sarvatrAsamacitazca sarvahitadaH kathaM sa bhaveta / / tIrthakarAstviha yasmAdrAgadveSakSayAtrilokavidaH / svAtmAparatulyacittAzcAtaH sandiH sadA pUjyAH / / zItArditeSu ca yathA dveSaM vahnirna yAti rAgaM vA / nA''hvayati vA tathA'pi ca tamAzritAH sveSTamaznuvate / / tadvatIrthakarAna ye tribhuvanabhAvaprabhAvakAna bhaktyA / samupAzritA janAste bhavazItamapAsya yAnti zivama / / etaduktaM bhavati-yadyapi te rAgAdirahitatvAnna prasIdanti tathApi tAnudizyAcintyacintAmaNikalpAnantaH karaNazuddhayA abhiSTavakartRNAM tatpUrvikaivAbhilaSitaphalAvAptirbhavatIti gAthArthaHmU. (8) kittiyavaMdiyamahiA jee logassa uttamA siddhA / ___ AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM ditu / / - iyamapi sUtragAthaiva, asyA vyAkhyA-kIrtitAH-svanAmabhiH proktAH vanditAH-trividhayogena samyakstutAH mayetyAtmanirdeze, mahitA iti vA pAThAntaramidaM ca, mahitAH- puSpAdibhiH pUjitAH, Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 adhyayanaM-2- (ni. 1091] ka eta ityata Aha-ya ete 'lokasya' prANilokasya mithyAtvAdikarmamalakalaGkAbhAvenottamAHpradhAnAH, Urdhva vA tamasa ityuttamasaH, "utprAbalyordhvagamanocchedaneSviti vacanAta, prAkRtazailyA punaruttamA ucyante, 'siddha' iti sitaM mAtameSAmiti siddhAH-kRtakRlyA ityarthaH, arogasya bhAva Arogya-siddhatvaM tadartha bodhilAbhaH-pretya jinadharmaprAptirbodhilAbho'bhidhIyate taM, sa cAnidAno mokSAyaiva prazasyataiti, tadarthameva ca tAvatkiM?, tataAha-samAdhAna-samAdhiH,sacadravyabhAvabhedAd dvividhaH, tatra dravyasamAdhiryadupayogasvAsthyaM bhavati yeSAM vA'virodha iti, bhAvasamAdhistu jJAnAdisamAdhAnameva, tadupayogAdeva paramasvAsthyayogAditi, yatazcAyamitthaM dvidhA'to dravyasamAdhivyavacchedArthamAha-varaM-pradhAnaM bhAvasamAdhimityarthaH,asAvapitAratamyabhedAdanekadhaiva ata Ahauttama-sarvotkRSTaM dadatu-prayacchantu, Aha-kiM teSAMpradAnasAmarthyamasti?,na, kimarthamevamabhidhIyata iti?, ucyate, bhaktyA, vakSyati ca-'bhAsA asaccamosA' ityAdi, navaraM tadbhaktyA svayameva tatprAptirupajAyata iti kRtaM vistareNetigAthArthaH / / vyAkhyAtaM lezata idaM sUtragAthAdvayama, adhunA sUtrasparzikayA pratanyate, tatrAbhiSTakIrtanaikArthikAni pratipAdayannAhani.(1092) thuithuNaNavaMdananamaMsaNANi egaTTiANi eyANi / kittaNa pasaMsaNAvi avinayapaNAme aegaTThA / / dR-stutiH stavanaM vandanaM namaskaraNamaM ekArthikAnyetAni tathA kIrtanaM prazaMsaiva vinayapraNAmau ca ekArthikAnIti gAthArthaH / / sAmprataM yudakta 'uttamAM iti tadvyAcikhyAsuridamAhani.(1093) micchattamohaNijjA nANAvaraNA caritamohAo / tivihatamA ummukkA tamhA te uttamAhuti / / vR-mithyAtvamohanIyAta tathA jJAnAvaraNAttathA cAritramohAda iti, atra mithyAtvamohanIyagrahaNena darzanasaptakaM gRhyate, tatrAnantAnubandhinazcatvAraH kaSAyAstathA mithyAtvAditrayaM ca, jJAnAvaraNaM matijJAnAdhAvaraNabhedAta paJcavidhaM, cAritramohanIyaM punarekaviMzatimedaM, taccanantAnubandhirahitA dvAdaza kaSAyAstathA nava nokaSAyA iti, asmAdeva yatastrividhatamasaH, kima ?-unmuktAH-prAbalyena muktAH, pRthagbhUtA ityarthaH, tasmAtte bhagavantaH, kima ?, uttamA bhavanti, Urdhva tamovRtteriti gAthArthaH / / sAmprataM yaduktaM 'ArogyabodhilAbha'mityAdi, atra bhAvArthamaviparItamanavagacchannAhani.(1094) AruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaMca me ditu / kiMnuhuniANameaMti?, vibhAsA ittha kAyavvA / / vR-ArogyAya bodhilAbhaH ArogyabodhilAbhastaM,bhAvArthaH prAgukta eva, tathA samAdhivaramuttamaM ca 'me' mama dadatviti yaduktama, atrakAkA pRcchati-'kiM nu huniyANameaMti tatrakimiti paraprazre, nu iti vitarke, hutatsamarthane,nidAnametaditi?, yaduktamArogyAdi dadatu, yadi nidAnamalamanena, sUtre pratiSiddhatvAta, na ceda vyarthamevoJcAraNamiti, gururAha- "vibhAsA ettha kAyadya'tti vividhA bhASA vibhASA-viSayavibhAgavyavasthApanena vyAkhyetyardhaH, atra kartavyA, iyamiha bhAvanA-nedaM nidAnaM, karmabandhahetutvAbhAvAta, tathAhi-mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayoga bandhahetavaH, na ca muktiprArthanAyAmamISAmanyatarasyApi sambhava iti, naca vyarthameva taduccAraNamiti, tato'ntaHkaraNazuddheriti gAthArthaH / / na nAmedamitthaM nidAnaM, tathApa tu duSTameva, kathama ?, iha stutyA ArogyAdipradAtAraH Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Avazyaka mUlasUtram - 2- 2/8 syurna vA ?, yadyAdyaH pakSasteSAM rAgAdimattvaprasaGgaH, atha caramaH tata ArogyAdipradAnavikalA iti jAnAnasyApi prArthanAyAM mRSAvAdadoSaprasaGgaH iti, na, itthaM prArthanAyAM mRSAvAdAyogAt, tathA cAha bhAsA asaccAmosA navaraM bhattIi bhAsiA esA / nahu khINapijjadosA diti samAhiM ca bohiM ca / / ni. (1095) vR bhASA asatyAmRSeyaM vartate, sA cAmantraNyAdibhedAdanekavidhA, tathA coktam, "AmaMtaNi ANavaNI jAyaNi taha pucchaNI ya pannavaNI / paccakkhANI bhAsA bhAsA icchAnulomAya / / abhiggahiyA bhAsA bhAsA ya abhigrAhaMmi boddhavyA / saMsayakaraNI bhAsA voyaDa avvoyaDA ceva / / ityAdi, tatreha yAcanyA'dhikAra iti, yato yAJcayAM vartate, yaduta- 'Aruggabo hilAbha samAhivaramuttamaM diMtu 'tti / Aha-rAgAdirahitatvAdArogyAdipradAnavikalAste, tatazca kimanayeti ?, ucyate, satyametata navaraM bhaktyA bhASitaiSA, anyathA naiva 'kSINapremadveSAH ' kSINarAgadveSA ityarthaH, 'dadati' prayacchanita, kiM na prayacchanti ?, ata Aha-samAdhiM ca bodhiM ceti gAthArthaH / / kiMcani. (1096 ) jaM tehiM dAyavvaM taM dinaM jinavarehiM savvehiM / daMsaNanANacarittassa esa tivihassa uvaeso / / vR- yattairdAtavyaM taddattaM jinavaraiH 'sarvaiH' RSabhAdibhiH pUrvameva, kiM ca dAtavyaM ? darzanajJAnacAritrasya sambandhibhUtaH ArogyAdiprasAdhaka eSa trividhasyopadezaH iha ca darzanajJAnacAritrasyetyuktaM, mA bhUdidamekameva kasyacitsampratyaya ityatastadvyudAsArthaM trividhasyetyAheti gAthArthaH / Aha-yadi nAma dattaM tataH kiM sAmpratamabhilaSitArthaprasAdhana sAmarthyarahitAste ?, tatazca tadbhaktiH kopayujyate iti ?, atrocyateni. (1097) bhattIi jinavarANaM khitI puvva saMciA kammA / Ayaria namukkAreNa vijjA maMtA ya sijjhati // bR- 'bhaktyA' antaHkaraNapraNidhAnalakSaNayA 'jinavarANAM' tIrthakarANAM sambandhinyA hetubhUtayA, kiM ? 'kSIyante' kSayaM pratipadyante 'pUrvasaJcitAni' anekabhavopAttAni karmANi jJAnAvaraNAdIni, itthaMsvabhAvatvAdeva tadbhakteriti, asminnevArthe dRSTAntamAha tathAhi - AcAryanamaskAreNa vidyAmantrAzca siddhyanti, tadbhakti matassattvasya zubhapariNAmatvAttatsiddhipratibandhakakarmakSayAditi bhAvanIyaM, gAthArtha: / / atassAdhvI tadbhaktiH, vastuto'bhilaSitArthaprasAdhakatvAda, ArogyabodhilAbhAderapi tannirvartyatvAta tathA cA''ha ni. (1098 ) bhattIi jinavarANaM paramAekhINapijjadosANaM / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM pAvaMti / / vR- bhaktyA jinavarANAM kiMviziSTayA ? - 'paramayA' pradhAnayA bhAvabhaktyetyarthaH, 'kSINapremadveSANAM' jinAnAM, kima ? ArogyabodhilAbhaM samAdhimaraNaM ca prApnuvanti prANina iti, iyamatra bhAvanAjinabhaktyA karmakSayastataH sakalakalyANAvAptiriti, atra samAdhimaraNaMca prApnuvantItyetadArogyabodhilAbhasya hetutvena draSTavyaM samAdhimaraNaprAptau niyamata eva tatprAptirati, gAthArthaH / / sAmprataM Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 2 - [ ni. 1098] ni. (1099 ) bodhilAbhaprAptAvapi jinabhaktimAtrAdeva punarbodhilAbho bhaviSyatyeva, kimanena vartamAnakAladuSkareNAnuSThAnenetyevaMvAdinamanuSThAnapramAdinaM sattvamadhikRtyaupadezikamidaM gAdhAdvayamAhaddhilliaM ca bohiM akarito'nAgayaM ca patthaMto / dacchisi jaha taM vibhala / imaM ca annaM ca cukkihisi / / laddhilliaM ca bohiM akarito'nAgayaM ca patthaMto / annaMdAI bohiM labbhisi kayareNa mulleNa ? ni. (1100 ) - vR~ 'ladvelliyaM ca ' ti labdhAM ca prAptAM ca vartamanakAle, kAM?, 'bodhi' jinadharmaprAptima, 'akuvRna' iti karmaparAdhInatayA sadanuSThAnena saphalAmakurvan 'anAgatAM ca' AyatyAmanyAM ca prArthayana kima ? drakSyasi yathA tvaM hai vihvala ! - jaDaprakRte ! imAM cAnyAM bodhimadhikRtya, kiM ? 'cukkihisi' dezIvacanataH bhrazyasi na bhaviSyatItyarthaH / / tathA labdhAM ca bodhimakurvannanAgatAM ca prArthayana, annaMdAIti nipAtaH asUyAyAm, anye tu vyAcakSate - anyAmidAnIM bodhiM lapsyasi, kiM ?, katareNa mUlyena ?, iyamatra bhAvanA- bodhilAbhe sati tapaH saMyamAnuSThAnaparasya pretya vAsanAvazAttattatpravRttireva bodhilAbhoSbhidhIyataM, tadanuSThAnarahitasya punarvAsanA'bhAvAttatkathaM tatpravRttiriti bodhalAbhAnupapattiH, syAdetad, evaM satyAdyasya bodhilAbhasyAsambhava evopanyastaH, vAsanA'bhAvAta, na, anAdisaMsAre rAdhAvedhopamAnenAnAbhogata eva kathaJcitkarmakSayatastadavApterityetadAveditamevopodaghAta ityalaM vistareNeti gAdhAdvayArthaH / / tasmAtsati bodhilAbhe tapassaMya-mAnuSThAnapareNa bhavitavyaM, na yatkiJcicaityAghAlambanaM cetasyAdhAya pramAdinA bhavitavyamiti, tapassaMyomadyamavatazcaityAdiSu kRtyAvirAdhakatvAta tathA cA''ha ni. (1101 ) ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavayaNa sue a / savvesuvi tenna kayaM tavasaMjamamujjamaMteNaM / / 21 vR- caityakulagaNasaGgheSu tathA''cAryANAM ca tathA pravacana zrutayozca kiM ?, sarveSvapi tena kRtaM, kRtyamiti gamyate, kena ?, tapaH saMyamodyamavatA sAdhuneti, tatra caityAni - arhatpratimAlakSaNAni, kulaMvidyAdharAdi, gaNaH - kulasamudAyaH saGghaH- samasta eva sAdhvAdisaGghAtaH, AcAryAH pratItAH, cazabdAdupAdhyAyAdiparigrahaH, bhedAbhidhAnaM ca prAdhAnyakhyApanArthama, evamanyatrApi draSTavyaM, pravacanaMdvAdazAGgamapi sUtrArthatadubhayarUpaM, zrutaM sUtrameva, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArtheH, eteSu sarveSvapi sthAneSu tena kRtaM kRtyaM sastapaH saMyamodyamavAna vartate, iyamatra bhAvanA - ayaM hi niyamAt jJAnadarzanasampanno bhavati ayameva ca gurulAdhavamAlocya caityAdikRtyeSu samyak pravartate yathaihikAmuSmika guNavRddhirbhavati, viparItastu kRtye'pi pravartamAno'pyavivekAdakRtyameva saMpAdayati, atra bahu vaktavyamiti gAthArthaH / evaM tAvadrataM sUtramUla evaM mae abhithue' tyAdi gAthAdvayaM sAmprataMmU. (9) caMdesu nimmalayarA Aicesu ahiaM payAsayarA / - sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhiM mama disaMtu / / vR- iha prAkRtazailyA ArSatvAcca paJcamyarthe saptamI draSTavyeti, candrebhyo nirmalatarAH, pAThAntaraM vA 'caMdehiM nimmalayara' tti, tatra sakalakarmamalApagamAJccandrebhyo nirmalatarA iti, tathA Aditye Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 2/9 bhyo'dhikaprabhAsakarAH prakAzakarA vA, kevalodyotena vizvaprakAzanAditi, vakSyati ca'caMdAiccagahANa mityAdi, sAgaravarAdapi gambhIratarAH, tatra sAgaravaraH-svayambhUramaNo'bhidhIyate parISahopasargAdyakSobhyatvAta tasmAdapi gambhIratarA iti bhAvanA, sitaM-mAtameteSAmati siddhAH, karmavigamAta kRtakRtyAityarthaH, siddhiM-paramapadaprApti mama disaMtu'mama prayacchantviti sUtragAthArthaH / ni.(1102) caMdAhaccagahANaM pahA payAsei parimiaM khittaM / kevalianANalaMbho logAlogaMpagAsei / / vR. 'candrAdityagrahANA'miti, atragrahA aGgArakAdayo gRhyante, 'prabhA' jyotasnA 'prakAzayati' udyotayati parimitaM kSetramityatra tAtsthyAttadvyapadezaH, yathA maJcAH krozantIti, kSetrasyAmUrtatvena mUrtaprabhayA prakAzanAyogAditi bhAvanA, kevalajJAnalAbhastu lokAlokaM 'prakAzayati' sarvadharmeMrudyotayatIti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, nayAH sAmAyikavadraSTavyAH / / vyAkhyAyAdhyayanamidaM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / janmapravAhahataye kurvantu jinastavaM bhavyAH / / adhyayanaM-2 samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre dvitIya adhyayananaM saniryuktabhASyaTIkAparisamAptaM / (adhyayanaM-3 "vandanaM") vR-sAmprataM caturviMzatistavAnantaraM vandanAdhyayanaM, tasya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane sAvadyayogaviratilakSaNasAmAyikopadeSTraNAmarhatAmutkIrtanaM kRtam, iha tvarhadupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryetipratipAdyate, yadva caturviMzatistave'rhadguNotkIrtanarUpAyA bhakteH karmakSaya uktaH yathoktam-'bhattIe jinavarANaM khijjattI puvvasaMciA kamma'tti, vandanAghyayane'pi kRtikarmarUpAyAH sAdhubhaktestadvato'sAveva pratipAdyate, vakSyati ca ___"vinaovayAra mAnassa bhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthagarANa ya ANA suyadhammArAhaNA'kiriyA / / / athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, caturviMzatistavetvarhatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA evamidaMtritayamuktam, asya ca vitathAsevanAyAmahikAmuSmikAyAparajihIrSuNA gurornivedanIyaM, tacca vandanapUrvamityatastannirUpyate, itthamanenAnekaprakAreNa sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe vandanAdhyayanamiti (nAma) tatra vandanaM nirupyate- 'vadi abhivAdanastutyoH' ityasya karaNAdhikaraNayozce' tilyuTa, 'yuvoranAkAvi' tyanAdezaH, 'idito num dhAto riti numAgamaH, tatazca vandyate-stUyate'nena prazastamanovAkkAyavyApArajAleneti vandanama, asyAdhunA paryAyazabdAna pratipAdayannidaM gAthAzakalamAha ni.(1103/1) vaMdanaciikiikammaM pUyAkammaMca vinayakammaM ca / vR- vandanaM-nirUpitameva, 'ciJ cayane' asya 'striyAM ktin' kuzalakarmaNazca cayanaM citiH, kAraNe kAryopacArAdrajoharaNAdyupadhisaMhatirityarthaH, cIyate asAviti vA citiH, bhAvArthaH pUrvavat, Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3. [ni. 1103/1] 23 'DukRJ karaNe' asyApiktinapratyayAntasya karaNaMkRtiH avanAmAdikaraNamityarthaH, kriyate'sAviti vA kRtiH-mokSAyAvanAmAdiceSTaiva, vandanaM ca citizca kRtizca vandanacitikRtayaH tA eva tAsAM vA karma vandanacitikRtikarma, karmazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate anekArthazcAyaM, kvacitkArakavAcakaH 'karturIpsitatamaM karmeti vacanAt, kvacita jJAnAvaraNIyAdivAcakaH, 'kRtsnakarmakSayAnmokSa' iti vacanAt, kvacit kriyAvAcakaH, 'gandharvA rajjitAH sarve, saGgrAme bhImakarmaNe ti, vacanAta, iha kriyAvacanaH parigRhyate, tatazca vandanakarma citikarma kRtikarma iti, iha ca punaH kriyA'bhidhAnaM viziSTAvanAmAdikriyApratipAdanArthamaduSTameveti, 'pUja pUjAyAm' asya 'gurozca hala' ityapratyayAntasya pUjanaM pUjA-prazastamanovAkAyaceSTetyarthaH, pUjAyAH karma pUjAkarma pUjAkriyetyarthaH, pUjaiva vA karma pUjAkarma, cazabdaH pUjAkriyAyA vandanAdikriyAsAmyapradarzanArthaH, 'NIJprApaNe' ityasya eraciti acpratyaye guNe ayAdeze sati vipUrvasya vinayanaM vinayaH, karmApanayanamityarthaH, vinIyate vA'nenASTaprakArakarmeti vinayastasya karmavinayakarma, caH pUrvavadeva, ayaM gAthArddhasaMkSepArthaH kAyavaM kassava keNa vAvi kAhevakainutto? kaoNayaM kasiraMkaihiM ca Avassaehi parisuddhaM / ni.(1103/2) kaidosavippamukkaM kiikammaM kIsa kIraivA? vR-idaM vandanaM kartavyaM kasya vA kena vA'pi 'kadA vA' kasmina vA kAle 'katikRtvovA' kiyatyo vA vArAH? avanatiH-avanataM, katyavanataM tadvandanaM kartavyaM ?, katiziraH kati zirAMsi tatrabhavantItyarthaH, katibhirAvazyakaiHAvartAdibhiH parizaddha, katidoSavipramuktaM, TolagatyAdayo doSAH, 'kRtikarma' vandanakarma kIsa kIraitti kimiti vA kriyata iti gAthAdvayasaMkSepArthaH / / avayavArtha ucyate, tatra vandanakarma dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyato mithyAdRSTeranupayuktasamyagdaSTezca, bhAvataH samyagdRSTarupayuktasya, citikarmApi dvidhaiva-dravyatI bhAvatazca, dravyatastApasAdiliGga grahaNakarmAnupayuktasamyagdRSTe rajoharaNAdikarma ca, bhAvataH samyagdRSTayupayuktA rajoharaNAddupadhikriyeti, kRtikarmApi dvidhA-dravyataH kRtikarma nihnavAdInAmavanAmAdikaraNamanupa-yuktasamyaguSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTayupayuktAnAmiti, pUjAkarmApi dvidhAdravyato nihnavAdInAM manovAkkAyakriyA anupayuktasamyagdRSTInAM ca, bhAvataH samyagdRSTayupayuktAnAmiti, vinayakarmApi dvidhA-dravyato niyAdInAmanupayuktasamyagdRSTInAMca, bhAvata upayuktasamyagdRSTInAM vinaya-kriyeti / / sAmprataM vandanAdiSu dravyabhAvabhedapracikaTayiSayA dRSTAntAn pratipAdayannAhani.(1104) sIyale khuDDae kaNhe sevae pAlae tahA / paMcate diTuMtA kiikamme hoti nAyavvA / / vR-sItalaH kSullakaH kRSNaH sevakaH pAlakastathA paJcaite dRSTAntAH kRtikarmaNi bhavanti jJAtavyA iti / kaH punaH zItala: ? tatra kathAnakama-egassa ranno putto sIyalo nAma, soyaniviNNakAmabhogo pavvatio, tassa ya bhaginI annassa ranno dinnA, tIse cattAri puttA, sA tesiM kahataresu kahaM kahei, jahA tujjha mAtulao puvapavvaio, evaM kAlo baccai / te'vi annayA tahArUvANAM therANaM aMtie pavvaiyA cattAri, bahussuyA jAyA, AyariyaM pucchiuMmAulagaM vaMdagA jaMti / egaMminayare suo, tattha gayA, viyAlo jAuttikAuM vAhiriyAe ThiyA, sAvago ya nayaraM pavesiukAmo so bhaNio Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 sIyalAyariyANaM kahehi-je tujhaM bhANijjA te AgayA viyAloti na paviTThA, tetraM kahiyaM, tuTTho, imesipirattiM suheNaajjhavasANeNa vauNhavikevalanANaM samuppannaM / pabhAeAyariyA disAuphloei, ettAhe muhatteNaM ehiti, porisisuttaM manne kareMti acchaMti, ugghADAe asthaporisitti, aicirAvie ya te devakuliyaM gayA, tevIyarAgAna ADhAyaMti, DaMDao'nena uvio, paDikkato, Aloie bhaNaikao vaMdAmi? bhaNaMti- jao me paDihAyai, so ciMtei-aho duisehA nillajjatti, tahavi roseNa vaMdaha, causuvivaMdiesu. kevalI kirapuvvapauttaM ukyAnabhaMjaijAvana paDibhijjai, esajIyakappo, tesu natthi puvyapavatto uvayArotti, bhaNaMti-davyavaMdanaeNaM vaMdiyA bhAvavaMdanaeNaM vaMdAhi, taM ca kira vaMdaMtaM kasAyakaMDaehiM chaTThANapaDiyaM pecchaMti,so bhaNai-eyapi najjai?, bhaNaMti-bADhaM, kiM aisao atthi?, AmaM, kiM chAumathio kevalio?, kevali bhaNaMti-kevalIo, so kira taheva uddhasiyaromakUvo aho mae maMdabhaggeNa kevalI AsAtiyatti saMvegamAgao, tehiM ceva kaMDagaThANehi niyattotti jAva apuvvakaraNaM anupaviTTho, kevalanANaM samuppannaM, cautthaM vadaMtassa samattI / sA ceva kAiyA ciTThA egaMmi baMdhAe egaMmi mokkhAya |puvvaM davvavaMdanaM Asi pacchA bhAvavaMdanaM jAyaM / idAnI kSullakaH, tatrApi kathAnakam ego khuDugo AyarieNa kAlaM karamANeNa lakkhaNajutto Ario Thavio, te savva pavvajhyA tassa khuDagassa ANAniddese vahRti, tesiM ca kaDAdINaM therANa mUle paDhai / annayA mohaNijjeNa vAhijjaMto mikkhAe gaesu sAhusu bitijjaeNa saNNApANayaM ANAvettA mattayaM gahAya uvahayapariNAmo vaccai egadisAe, parissaMto ekkAhiM vanasaMDe vIsamai, tassa ya puphiyaphaliyassa majjhe samIjhukUkharassa peDhaM baddhaM, logo tattha pUyaM karei, tilagabaulANaM na kiMcivi, so ciMtei(Na) eyassa peDhassa guNeNa e se pUjA kijjai, ciInimittaM, so bhaNai-ee kiM na aceha ?, te bhaNaMti-puvvillaehiM kaellayaM eyaM, taM ca jaNo vaMdaha, tassavi ciMtA jAyA, pecchaha, jArisaM saminjhukkharaM tAriso mi ahaM, annevi tattha bahusuyA rAyaputtA ibmaputtA paghaiyA asthi, tena ThaviyA, ahaM Thavio, mamaM pUei, kao majjha samaNataNaM?, svaharaNanimittaM citIguNeNa vaMdaMti, paDiniyatto / iyarevi bhikkhAo AgayA maggaMti, na ihati sutiM vA pavittiM vA, so Agao Aloeijaha'haM saNNAbhUmiMgao, mUlA ya uddhAio, tattha paDio acchio, iyANiMuvasaMte Agaomi, te tuhA, pacchA kaDANaM Aloeti, pAyacchitaMcapaDivajjai tassa puviMdavvaciI pacchAbhAvaciIjAyA / idAnIM kRSNasUtrakathAnakaM-bAravaIe vAsudevo vIrio kolio, so vAsudevabhatto, so ya kira vAsudevo bahave jIvA vahijjaMtitti no nIti, so vIrao vAraM alabhaMto pupphachajjiyAe accaNaM kAUNa vaccai dine dine, na ya jemei, parUDhamaMsU jAo, vatte varisArate nIti rAyA, savvevi rAyANo uvaTThiyA, vIrao pAesu paDio, rAyA pucchai-vIrao dubbolotti, bAravAlehiM kahiyaM jahAvattaM, ranno anukaMpA jAyA, avAriyapaveso kao vIragassa / vAsudevo ya kira savvAu dhUyAu jAhe vivAhakAle pAyavaMdiyAo aMti tAhe pucchai-kiM puttI ! dAsI hohisi udAhu sAmiNitti, tAo bhaNaMti-sAmiNIo hohAmutti, rAyA bhaNai-to khAyaM pavvayaha bhaTTAragassa pAyamUle, pacchA mahaya nikkhamaNasakkAreNa sakAriyAo paghayaMti, evaM vaccaikAlo / annayA egAe devIe dhUyA, sA ciMteisavvAopavvAvijjaMtI, tIedhUyA sikkhAviyA-bhaNAhidAsI homitti, tAhesavvAlaMkiyavibhUsiyA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 An . madhImA +++ ana adhyayanaM -3- [ni. 1104] uvaNIyA pucchiyA bhaNai-dAsI homitti, vAsudevo vitei-mamadhUyAosaMsAraM AhiMDati taha ya annehi avamANijjati tonalaThThayaM, etthaM ko uvAo?,jeNa annAvi evaM nakarehitti ciMtei, laddho uvAo, vIragaM pucchai-asthi te kiMci kayapuvvayaM? bhaNai-patthi, rAyA bhaNai-ciMtehi, tao suciraM ciMtettA bhaNai-asthi, bayarie uvari saraDoso pAhANeNa AhaNettA pAoimaoya,sagaDavaTTAe pANiyaM vahataM vAmapAeNa dhAriyaM ughalae gayaM, pajjaNaghaDiyAe macchiyAo yaviThThAo hattheNa ohADiyA va sumuMgumaMtIu houtti / bIe divase atthANIe solasaNhaM rAyasaha ssANaM bhajjhe bhaNai-suNaha bho ! eyassa vIragassa kuluppattI suyA kammANi ya, kANi kammAmaNi?, vAsudevo bhaNai 'jeNa stasiro nAgo, vasaMto vayarIvaNe / pADio puDhavisattheNa vemaI nAmakhattio / / jeNa cakkukkhayA gaMgA, vahaMtI kalusodayaM / dhAriyA vAmapAeNaM vemaI nAma khattio / / jeNa dhosavaI senA. vasaMtI kalasIpure dhAriyA vAmahattheNa, vemaI nAma khattio / / eyassa dhUyaM demitti, so bhaNio-dhUyaM te demitti, necchai, bhiuDIkayA, dinnA nIyA ya gharaM, sayaNijje acchai, imo se savvaM karei, annayA rAyA pucchai-kiha te vayaNaM karei ?, vIrao bhaNai. ahaMsAmiNIe dAsotti, rAyAbhaNai-savvaM jaina karAvesi tote natthi nippheDao, tena rano AkUyaM nAUNaM gharagaeNaM bhaNiyA- jahA pajjaNaM karehitti, sA ruTThA, koliyA ! appayaM na yANasi ?, tenna uddeUNa rajjueNaAhayA, kUvaMtI ranno mUlaM gayA, pAyavaDiyA bhaNai-jahA tennAha kolieNa AhayA, rAyA bhaNai-tennaMcevasi maebhaNiyA-sAmiNI hohitti, to dAsIttaNaM maggAsi, ahaM ettAhe na vasAmi, sAbhaNai-sAmiNI homi, rAyAbhaNai-vIrajo yaisa maNNihiti, bhoiyAya paghaiyA / ariTTanemisAmI samosario, rAyA niggao, pucchio-tihiM saTTehiM saehiM saMgAmANaM na evaM parissaMtomi bhagavaM!, bhagakyA bhaNiyaM-kaNhA ! khAigaMtesammattamuppADiyaM titthagaranAmagottaM ca / jayA kira pAe viddho tadA niMdanagarahaNAesattamAe puDhavIebaddhellayaM AuyaM uvveDhaMtennataccapuDhavimANiyaM, jaiAuyaM dharato paDhamapuDhavimANeto, anne bhaNaMti-iheva vaMdaMtennati / bhAvakiikammaM vAsudevassa, davyakiikamma vIrayassa / idAnIM sevakaH, tatra kathAnakama-egassa rano do sevayA, tesiM allINA gAmA, tesiM sImAnimitteNabhaMDaNaM jAyaM, rAyakulaM pahAviyA, sAhU diTTo, ego bhaNai-bhAveNa sAdhuM dRSTvA dhruvA siddhiH' payAhiNIkAuM vaMdittA gao, bitio tassa kira ugghaDayaM karei, so'vi vaMdai, taheva bhaNai, vavahAro Abaddho, jio, tassa davvapUyA, iyarassa bhAvapUyA / ___ idAnIM pAlakaH, tatra kathAnakam-bAravaavAsudevo rAyA, pAlayasaMbAdaose puttA nemI samosaDho, vAsudevo bhaNai-jo kallaM sAmiM paDhamaM vaMdai tassa ahaM jaM magaitaM demi, saMbeNa sayaNijjAo udvettA vaMdio, pAlaeNa rajjalobheNa siggheNa AsarayaNeNa gaMtUNa vaMdio, so kira abhavasiddhio vaMdai hiyaeNa akkosai, vAsudevo niggao pucchai-keNatujhe ajja paDhamavaMdiyA?, sAmI bhaNai-davvao pAlaeNaM bhAvao saMbeNaM, saMbassa taM dinnaM / evaM tAvadvandvanaM paryAyazabdadvAreNa nirUpitama, adhunA yaduktaM 'kartavyaM kasya ve'tisa nirUpyate, tatra yeSAM na kartavyaM tAnabhidhitsurAhani.(1105) asaMjayaM na vaMdijjA, mAyaraM piyaraM guruM / senAdaI pasatthAraM, rAyANaM devayANi ya / / vR. na saMyatA asaMyatAH, aviratA ityarthaH, tAnna vandeta, kaM ? 'mAtaraM' jananIM tathA 'pitaraM' Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 3/10 janakam, asaMyatamiti vartate, prAkRtyazailyA cA'saMyatazabdo liGgatraye'pi yathAyogamabhisambadhyate, tathA 'guru' pitAmahAdilakSaNama, asaMyatatvaM sarvatra yojanIyaM tathA hastyazvarathapadAtilakSaNA senA tasyAH patiH senApatiH- gaNarAjetyarthaH, taM senApatiM, 'prazastAraM' prakarSeNa zAstA prazAstA taMdharmapAThakAdilakSaNaM, tathA baddhamukuTo rAjA'bhidhIyate taM rAjAnaM, daivatAni ca na vandeta, devadevIsahArtha daivatagrahaNaM, cazabdAlekhAcAryAdigraho veditavya iti gAthArthaH / / idAnIM yasya vandanaM kartavyaM sa ucyateni. (1106) samaNaM vaMdijja mehAvI, saMjayaM susamAhiyaM / paMcasamiya tiguttaM, assaMjamaduguchagaM / / vR- zramaNaH - prAgnirUpitazabdArthaH taM zramaNaM 'vandeta ' namaskuryAt, kaH ?- 'medhAvI' nyAyAyavasthitaH, sa khalu zramaNaH nAmasthApanAdibhedaminno'pi bhavati, ata Aha- 'saMyataM' samaekIbhAvena yataH saMyataH, kriyAM prati yatnavAnityarthaH, asAvapi ca vyavahAranayAbhiprAyatI labdhyAdinimittamasampUrNadarzanAdirapi saMbhAvyate, ata Aha- 'susamAhita' darzanAdiSu suSThusamyagAhitaH susamAhitastaM, susamAhitatvameva darzyate paJcabhirIryAsamityAdibhiH samitibhiH samitaH paJcasamitastaM, tisRbhirmanoguptyAdibhirguptibhirguptastaM triguptaM, prANAtipAtAdilakSaNo'saMyamaH asaMyamaM garhati- jugupsatItyasaMyamajugupsaka stama, anena dRDhadharmatA tasyAveditA bhavatIti gAthArthaH / / Ahakimiti yasya kartavyaM vandanaM sa evAdaunoktaH ?, yena yeSAM na kartavyaM mAtrAdInAM te'pyuktA iti, ucyate, sarvapArSadaM hIdaM zAstraM, trividhAzca vineyA bhavanti- kodudaghaTitajJAH kecinmadhyamabuddhayaH kecitprapaJcitajJA iti, tatra mA bhUtprapaJcitajJAnAM matiH-uktalakSaNasya zramaNasya kartavyaM mAtrAdInAM tuna vidhirna pratiSedha ityataste'pyuktA iti, yaghevaM kimiti yeSAM na kartavyaM ta evAdA uktA iti ? atrocyate, hitApravRtterahitapravRttirguru saMsArakAraNamiti darzanArthamityalaM prasaGgana, prakRtaM prastumaHzramaNaM vandeta meghAvI saMyatamityuktaM, tatretthambhUtameva vandeta, na tu pArzvasthAdIna, tathA cAha - ni. (1107 ) paMcanhaM kiikammaM mAlAmarueNa hoi dito / veruliyANadaMsaNanIyAvAse ya je dosA / / vR- 'paJcAnAM' pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandAnAM 'kRtikarma' vandanakarma, na kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM ca vAkyazeSaH 'zramaNaM vandeta meghAvI saMyata' mityAdigranthAdavagamyate, pArzvasthAdInAM yathoktazramaNaguNavikalatvAt, yathA saMyatAnAmapi ye pArzvasthAdibhiH sArddhaM saMsarga kurvanti teSAmapi kRtikarma na kartavyaM, Aha-kuto'yamartho'vagamyate ?, ucyate, mAlAmarukAbhyAM bhavati dRSTAnta iti vacanAt, vakSyate ca- 'asuMDANe paDiyA' ityAdi, tathA 'paikkaNakule' ityAdi 'veruliya'tti saMsargajadoSanirAkaraNAya vaiDUryadRSTAnto bhaviSyati, vakSyati ca- 'suciraMpi acchamANo verulio' ityAdi, tatpratyavasthAnaM ca 'aMbassa ya niMbassa ye' tyAdinA saprapaJcaM vakSyate, 'nANa'tti darzanacAritrAsevanasAmarthyavikalA jJAnanayapradhAnA evamAhuH - jJAnina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate 'kAmaM caraNaM bhAvo taM puNa nANasahio samANeha / nayanANaM tu na bhAvo tera nANI paNivayAmo / / 'daMsaNa 'tti jJAnacaraNadharmavikalAH svalpasattvA evamAhuH - darzanina eva kRtikarma kartavyaM, vakSyate Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1107] jaha nANaM na vinA caraNaM nAdaMsaNissa iya nANaM / naya daMsaNaM na bhAvo teNa ra diTThi paNivayAmo || tathA'nye sampUrNacaraNadharmAnupAlanAsamarthA nityavAsAdi prazaMsanti saGgamasthavirodAharaNena, apare caityAdhAlambanaM kurvanti, vakSyate ca - - jAviya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDatA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMti || tadatra nityavAse ca ye doSAH cazabdAt kevalajJAnadarzanapakSe ca caityabhaktyA''ryikAlAbhavikRtiparibhogapakSe ca te vaktavyA iti vAkyazeSaH, eSa tAvadvAthAsaMkSepArthaH / / sAmprataM yaduktaM 'paJcAnAM kRtikarma na kartavyam' atha ka ete paJca ?, tAn svarUpato nidarzayannAhapAsattho osanno hoi kusIlo taheva saMsatto / ahachaMdo'viya ee avaMdaNijjA jinamayaMmi / / [pra. 9 ] vR- kileyamanyakartRkI gAthA tathA'pi sopayogA ceti vyAkhyAyate / tatra pArzvasthaH darzanAdInAM pArzve tiSThatIti pArzvasthaH, athavA mithyAtvAdayo bandhahetavaH pAzAH pAzeSu tiSThatIti pAzasthaH'sopAsattho duviho savve dese ya ho nAyagho / savyaMmi nANadaMsaNacaraNANaM jo upAsaMmi || desaMmi va pAsattho sijjAyara'bhihaDa rAyapiMDaM vA / nivayaM ca aggapiMDaM bhuMjati nikkAraNeNaM ca / / kulanissAe viharai ThavaNakulANi ya akAraNe visai / saMkhaDipaloyaNAe gacchai taha saMthavaM kuNa 11 avasannaH - sAmAcAryAsavane avasannavadavasannaH - dezAvasannastu 'osanno'vi yaduviho sakhe dese va tattha savvaMmi / ubaddhapIDhaphalagoThaviyagabhoI ya nAyavvo / / 'AvassagasajjhAe paDilehaNajhANabhikkha'bhattaTTe / AgamaNe nigamaNe ThANe ya nisIyaNatuyaTTe / / AvassayAiyAI na kare karei ahavAvi hInamadhiyAiM / guruvayaNabalAi tathA bhaNio eso ya osanno / / goNo jahA valaMto bhaMjai samilaM tu so'vi emeva / guruvayaNaM akareMto balAi kuNaI va ussUNNo / / bhavati kuzIlaH ' kutsitaM zIlamasyeti kuzIlaH, - 27 tiviho hoi kusIlo nANe taha daMsaNe carite ya / eso avaMdaNijjo pannatto vIyarAgehiM // 1 // nANe nANAyAraM jo u virAhei kAlamAyaM / daMsaNe daMsaNAyAraM caraNakusIlo imo hoi ||2 // ko bhUkampe pasiNApasiNe nimittamAjIve / kakkakurae ya lakkhaNa uva jIvai vijjamaMtA || 3 || Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 sobhaggAinimittaM paresi NhavaNAi kouyaM bhaNiyaM / ___ jariyAi bhUdANaMbhUkammaM viniddiSTaM / / 4 / / suvinayavijjakahiyaM AiMkhaNighaMTiyAikahiyaM vA / jaM sAsai annesiM pasiNApasiNaM havai eyaM / / 5 / / tIyAibhAvakahaNaM hoi nimittaM imaM tu AjIvaM / jAikulasippakamme tavagaNasuttAisattavihaM / / 6 / / kakkakurugA yamAyA niyaDIeja bhaNaMtitaMbhaNiyaM / thIlakkhaNAilakkhaNa vijjAmaMtAiyA payaDA / / 7 / / 'tathaiva saMsakta' iti yathA pArzvasthAdayo'vandyAstathA'yamapi saMsaktavat saMsaktaH, taM pArzvasthAdikaM tapasvinaM vA''sAdya sannihitadoSaguNa ityarthaH, Aha ca saMsatto ya idAnIM so puna gobhattalaMdaeceva / uciTThamanucciTuMjaM kiMcI chubbha savvaM / / 1 / / emeva ya mUluttaradosAya guNA ya jattiyA kei / te tammivi sannihiyA saMsatto bhaNNaI tamhA / / 2 / / rAyavidUsagabhA ahavAvinaDo jahA u bahurUvo / ahavA vi melagojo haliddarAgAi bahavanno / / 3 / / emeva jAriseNaMsuddhamasuddheNa vA'vi saMmilai / tArisao cciya hoti saMsatto bhaNNaI tamhA / / 4 // so duvikappo bhaNio jinehi jiyarAgadosamohehi / ego usaMkiliTTho asaMkiliTTho tahA anno / / 5 / / paMcAsavappavatto jokhalu tihi gAravehi paDibaddho / itthigihisaMkiliTTho saMsattosaMkiliTTho u / / 6 / / pAsatthAesuM saMviNesuMcajattha milatI u / tahitArisao bhava piyadhammo ahava iyaro u / / 7 / / eSo'saMkliSTaH, 'yathAchando'pi ca yathAchandaH- yathecchayaivAgamanirapekSaM pravartate yaH sa yathAcchando'bhidhIyate, uktaMca ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva panavemANo / eso uahAchaMdo icchAchaMdotti egaTThA / / 1 / / ussuttamanuvadiTuM sacchaMdavigappiyaM ananuvAi / paratatti pavattiti neoiNamo ahAchaMdo / / 2 / / sacchaMdamaivigappiya kiMcI suhasAyavigaipaDivaddho / tihigAravehi majjaitaMjANAhI ahAchaMdaM / / 3 / / ete pArzvasthAdayo'vandanIyAH,sva?- jinamate, natuloka itigAthArthaH / / atha pArzvasthAdIna vandamAnasya ko doSa iti?, ucyate Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 [ni. 1108] ni. (1108) 29 pAsatthAI vaMdamAnassa neva kittI na nijjarA hoi / kAyakilesa emeva kuNa taha kammabaMdhaM ca / / vR- 'pArzvasthAdIn' uktalakSaNAn 'vandamAnasya' namaskurvato naiva kIrtirna nirjarA bhavati, tatra kIrtiH aho ayaM puNyabhAgityevaMlakSaNA sA bhavati, api tvakIrtirbhavati, nUnamayamapyevaMsvarUpo yenaiSAM vandanaM karoti tathA nirjaraNaM nirjarA-kamRkSayalakSaNA sA na bhavati, tIrthakarAjJAvirAdhanAdvAreNa nirguNatvAtteSAmiti, cIyata iti kAyaH - dehastasya klezaH - avanAmAdilakSaNaH- kAyaklezastaM kAyaklezama 'evameva' mudhaiva 'karoti' nirvartayati, tathA kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM tasya bandho- viziSTaracanayA''tmani sthApanaM tena vA Atmano bandhaH svasvarUpatiraskaraNalakSaNaH karmabandhastaM karmabandhaM ca karotIti vartate, cazabdAdAjJAbhaGgAdIMzva doSAnavApnute, kathaM ?bhagavatapratikruSTavandane AjJAbhaGgaH, taM dRSTvA'nye'pi vandantItyanavasthA, tAna vandamAnAna dRSTvA'nyeSAM mithyAtvaM, kAyaklezato devatAbhyo vA''tmavirAdhanA, tadvandanena tatkRtAsaMyamAnumodanAtsaMyamavirAdhaneti gAthArthaH / / evaM tAvatpArzvasthAdIna vandamAnasya doSA uktaH, sAmprataM pArzvasthAnAmeva guNAdhikavandanapratiSedhamakurvatAmapAyAn pradarzayannAha - ni. (1109) bharabhaTTA pAe uDDati baMbhayAriNaM / te hoti kuMTamaMTA bohI ya sudullahA tesiM / / bR-ye- pArzvasthAdayo bhraSTabrahmacaryA apagatabrahmacaryA ityarthaH, brahmacaryazabdo maithunavirativAcakaH, tathaughataH saMyamavAcakazca, 'pAe uDDiti baMbhayArINaM' pAdAvabhimAnato vyavasthApayanti brahmacAriNAM vandamAnAnAmiti, na tadvandvananiSedhaM kurvantItyarthaH, te tadupAttakarmajaM nArakatvAdilakSaNaM vipAkamAsAdya yadA kathaJcitkRcchreNa mAnuSatvamAsAdayanti tadA'pi bhavanti koMTamaNTAH 'bodhizca' jinazAsanAvabodhalakSaNA sakaladuHkhavirekabhUtA sudurlabhA teSAM sakRtprAptau satyA mapyanantasaMsAritvAditi gAthArthaH / / tathAni. (1110) suThutaraM nAsaMtI appANaM je carittapabbhaTThA / gurujana vaMdAviMtI susamaNa jahuttakAriMca / / vR- 'sataraM 'ti sutarAM nAzayantyAtmAnaM sanmArgAt, ke ? - ye cAritrAta prAgnirUpitazabdArthAt prakarSeNa bhraSTA:- apetAH santaH 'gurujanaM' guNasthasusAdhuvarga 'vandayanti' kRtikarma kArayanti, kimbhUtaM gurujanaM ? - zobhanAH zramaNA yasmina sa suzramaNastaM anusvAralopo'tra draSTavyaH, tathA yathoktaM kriyAkalApaM kartuM zIlamasyeti yathoktakArI taM yathoktakAriNaM ceti gAthArthaH / / evaM vandakavandyadoSasambhavAtpArzvasthAdayo na vandanIyAH, tathA guNavanto'pi ye taiH sArddha saMsarga kurvanti te'pi na vandanIyAH, kimityata Aha ni. (1111) asuiTThANe paMDiyA caMpagamAlA na kIraI sIse / pAsatthAIThANesu vaTTamANA taha apujjA / / vR- yathA 'azucisthAne' viTpradhAne sthAne patitA campakamAlA svarUpataH zobhanA'pi satyazucisthAnasaMsargAnna kriyate zirasi, pArzvasthAdisthAneSu vartamAnAH sAdhavastathA 'apUjyAH ' avandanIyAH, pArzvasthAdInAM sthAnAni vasatinirgamabhUmyAdIni parigRhyante, anye tu zayyAtarapi; - Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 NDAdyupabhogalakSaNAni vyAcakSate yatsaMsargAtpArthAsthAdayo bhavanti, nacaitAni suSThughaTante, teSAmapi tamAvApatteH, campakamAlodAharaNopanayasyaca samyagaghaTamAnatvAdita / atra kathAnakaM___ ego caMpakappio kumAro caMpagamAlAe sire kayAe Asagao vaccai, AseNa udbhUyassa sA caMpagamAlAabhejjhe paDiyA, giNhAmittiabhijjhaMdaNamukkA, so ya caMpaehiM viNAdhitinalabhai, tahAvi ThANadoseNa mukkA / evaM caMpagamAlatthANIyA sAhU amijjhatthANayA pAsatthAdayo,jo visuddho tehiM samaM milai saMvasai vA so'vi pariharaNijjo / / adhikRtArthaprasAdhanAyaiva dRSTAntAntaramAhani. (1112) pakkaNakule vasaMto saunIpAro'vi garahio hoi / iya garahiyA suvihiyA majjhi vasaMtA kusIlANAM / / vR- pakkaNakulaM-garhitaM kulaM tasmina pakkaNakule vasan san, pAraGgatavAniti pAragaH, zakunyA, pAragaH, AsAvapi garhito bhavati' nindyo bhavati,zakunIzabdena caturdaza vidyAsthAnAni parigRhyante, 'aGgAni caturo vedA, mImAMsA nyAyavistaraH / purANaM dharmazAstraM ca, sthAnAnyAzcaturdaza / / tatrAGgAni SaT, tadyathA-'zikSA, kalpo vyAkaraNaM, chando jyotirniruktayaH' iti, 'iya' evaM garhitAM suvihitAH' sAdhavo madhye vasantaH 'kuzIlAnAM' pArzvasthAdInAma ||atrakathAnakama - egassa dhijjAiyassapaMca puttA sauNIpAragA, tatthego marugo egAe dAsIe saMpalago, sA majjaM pibai, imo na pibai,tIebhaNNai-jai tumaMna pibasitona neho,so (sA) bhaNai-rattI hojA, iyarahA visariso saMjogutti, evaM so bahuso bhaNaMtIe pAitto, so paDhamaMpacchannaM pibai, pacchA pAyaDaMpi pibiumADhatto, pacchAaipasaMgaNamajjamaMsAsI jAo, pakkaNehiM saha loTTeumADhato, tehiMceva saha pibaikhAisaMvasai ya, pacchA so pituNA sayaNeNa ya savvabajjho appaveso kao, annayA so paDibhaggo, bitio se bhAyA sineheNataMkuDiMpavisiUNapucchaideiya se kiMci, sopituNA uvalaMbhiUNa nicchUDho, taio bAhirapADae Thio pucchai visajjeise kiMci, sovi nicchUDho, cauttho paraMparaeNa davvAvei, sovi nicchUDho, paMcamogaMdhapi na icchai, tenna marugeNa karaNaM caDiUNa saghassa gharassa sosAmIkao, iyare cattArivi bAhirA kayA logagarahiyA jAyA / esa diTuMto, uvaNao se imo-jArisA pakkaNA tArisA pAsatthA jAriso dhijjAio tAriso Ayario jArisA puttA tArisA sAhU jahA te nicchUDhA evaM nicchubbhaMti kusIlasaMsaggiM karitA garahiyA ya pavayaNe bhavaMti, jo puNa parihAi so pujjo sAiyaM apaJjavasiyaM ca nevyANaM pAvai, evaM saMsaggI vinAsiyA kusIlehiM / uktaMca jo jArise mittiM karei acireNa (so) tAriso hoi / kusumehiM saha vasaMtA tilAvi taggaMdhayA hoti / / maruetti diluto gao, vyAkhyAtaM dvAragApAka lama, adhunA vaiDUryapadavyAkhyA, asya cAyamabhisambandhaH pArzvasyAdisaMsargadoSAdavandanIyAH sAdhavo'pyuktaH, atrAha codakaH kaH pArzvasthAdisaMsargamAtrAdguNavato doSaH,? tathA cAhani.(1113) suciraMpiacchamANo verulio kAyamaNIyaummIso / novei kAyabhAvaM pAhaNNaguNeNa niyaeNaM / / vR. 'suciramapi prabhUtamapi kAlaM tiSThan vaiDUryaH-maNivizeSaH, kAcAzcatemaNayazcakAcamaNayaH kutsitAH kAcamaNayaH kAcamINakAstairuta-prAbalyena mizraH kAcamaNikonmizraH 'nopaiti' na yAti Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1113] 31 'kAcabhAvaM' kAcadharma 'prAdhAnyaguNena' vaimalyaguNena 'nijena' AtmIyena, evaM susAdhurapi pArzvasthAdibhiH sArddha saMvasannapizIlaguNenAtmIyena na pArzvasthAsthAdibhAvamupaiti, ayaM bhAvArtha iti gAthArthaH / / - yatkiJcidetata, na hi dRSTAntamAtrAdevAbhilaSitArthasiddhiH saMjAyate, yataHni. (1114) bhAvugaabhAvugANiya loe duvihANi hoti davyANi / verulio tattha maNI abhAvugo annadavvehiM / / vR- bhAvyante-pratiyoginA svaguNairAtmabhAvamApAdyanta iti bhAvyAti-kavellukAdIni, prAkRtazailyA bhAvukAnyucyante, athavA pratiyogini, sati tadguNApekSayA tathA bhavanazIlAni bhAvukAni, laSapatapadasthAbhUvRSetyAdAvukaJtasya tAcchIlikatvAditi, tadviparItAni abhAvyAni ca-nalAdIni loke dvividhAni' dviprakArANibhavanti 'dravyANi' vastUni, vaiDUryastatra maNirabhAvyaH 'anyadravyaiH' kAcAdibhiriti gAthArthaH / / syAnmatiH-jIvo'pyevambhUta eva bhaviSyati na pArzvasthAdisaMsargeNa tadbhAvaM yAsyati, etaccAsat yataHni.(1115) jIvo anAinihaNo tabbhAvaNabhAvioya saMsAre | ' khippaMso bhAvijjaimelaNadosAnubhAveNaM / / vR- 'jIvaH' prAgnirUpitazabdArthaH, sa hi anAdinidhanaH anAdyaparyanta ityarthaH, tadbhAvanAbhAvitazca pArzvasthAdyAcaritapramAdAdibhAvanAbhAvitazca saMsAre' tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe, tatazca tadmAvanAbhAvitatvAta 'kSipraM' zIdhaM sa 'bhAvyate' pramAdAdibhAvanayA''tmIkriyate 'mIlanadoSAnubhAvena' saMsargadoSAnubhAvenetigAthArthaH / / atha bhavato dRSTAntamAtreNa paritoSaH tato madvivakSitArthapratipAdako'pi dRSTAnto'styeva, zRNuni.(1116) aMbassa ya niMbassa ya duNhapi samAgayAI mUlAI / saMsaNIi binaTTho aMbo nibattaNaM patto / / vR- cirapatitatiktanimbodakavAsitAyAM bhUmau AmravRkSaH samutpannaH, punastatrA''mrasya ca nimbasya ca dvayorapi samAgate' ekIbhUte mUle, tatazca saMsaryA' saGgatyA vinaSTa Amro nimbatvaM prAptaHtiktaphalaH saMvRtta iti gAthArthaH / / tadevaM saMsargidoSadarzanAtyAcyA pArzvasthAdisaMsargiriti / punarapyAha codakaH-nanvetadapi sapratipakSaM, tathAhi ni.(1117) sucirapi acchamANo nalathaMbho ucchuvADamajhami | kIsa na jAya mahuro ? jai saMsaggI pamANaM te / / vR- 'suciramapi' prabhUtakAlamapi tiSThan 'nalastambaH' vRkSavizeSaH 'ikSuvATamadhye' ikSusaMsaryA kimiti na jAyatemadhuraH?, yadisaMsargI pramANaM taveti gAthArthaH / / AhAcAryaH-nanu vihitottarametata 'bhAvuga abhAvugANi ya' ityAdigranthena, atrApi ca kevalI abhAvyaH pArzvasthAdibhiH, sarAgAstu bhAvyA iti / Aha-taiH sahA''lApamAtratAyAM saMsaryA ka iva doSa iti?, ucyateni.(1118) UNagasayabhAgeNaM biMbAiM pariNamaMti tabbhAvaM / lavaNAgarAisu jahA vajjeha kusIlasaMsagiM / / vR-UnazcAsau zatabhAgazconazatabhAgo'pina pUryata ityarthaH, tena tAvatA'zena pratiyoginA saha sambaddhAnIti prakramAdamyate 'bimbAni' rUpANi 'pariNamanti' tadbhAvamAsAdayanti lavaNIbhavantI Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 tyarthaH, lavaNAgarAdiSu yathA, AdizabdAmANDakhAdikArasAdigrahaH, tatra kila lohamapi tadbhAvamAsAdayati, tathA pArzvasthAdyAlApamAtrasaMsA'pi suvihitAstameva bhAvaM yAnti, ataH 'vajje kusIlasaMsaggiM tyajatakuzIlasaMsargimitigAthArthaH / |punrpi saMsargidoSapratipAdanAyaivA''hani. (1119) jaha nAma mahurasalilaM sAyarasalilaM kamaNe saMpattaM / pAvei loNabhAvaM melaNadosAnubhAveNaM / / vR- 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH 'nAme'tinipAtaH 'madhurasalila' nadIpayaH tallavaNasamudraM 'krameNa' paripATyA samprAptaM sata 'pAvei loNabhAvaM' prApnoti-AsAdayati jalaNabhAvaM-kSArabhAvaM madhuramapi sana, mIlanadoSAnusabhAveneti gAthArthaH ni.(1120) evaM khusIlavaMto asIlavaMtehiM mIlio sNto| ____pAvai guNaparihANiMmelaNadosAnubhAveNaM / / vR- khuzabdo'vadhAraNe, evameva zIlamasyAstIti zIlavAn sa khalu 'azIlavadbhiH' pArzvasthAdibhiH sArddhamolitaH sana 'prApnoti' AsAdayati guNA-mUlottaraguNalakSaNAsteSAM parihAniHapacayaH guNaparihAnI: tAM, tathaihikAMzcApAyAMstatRkatadoSasamutthAniti, mIlanadoSAnubhAveneti gAthArthaH / / yatazcaivamataHni.(1121) khaNamavina khamaM kAuM anAyayaNasevaNaM suvihiyANaM / haMdi samuddamaigayaM udayaM lavaNataNamuvei / / / vR. locananimeSamAtraH kAlaH kSaNo'bhidhIyate, taM kSaNamapi, AstAM tAvanmuhUrto'nyo vA kAlavizeSaH, 'na kSama' nayogyaM, kiM ? - 'kAuManAyayaNasevaNaM tikartuM-niSpAdayituma anAyatanaMpArzvasthAdyAyatanaM tasya sevanaM-bhajanama anAyatanasevanaM, keSAM ? - 'suvihitAnAMsAdhUnAM, kimityata Aha-'handi' ityupadarzane, samudramatigataM-lavaNajaladhiM prAptam 'udakaM madhuramapisata 'lavaNatvamupaiti' kSArabhAvaM yAti, evaM suvihito'pipArzvasthAdidoSasamudraM prAptastadmAvamApnoti, ataH paralokArthinA tatsaMsargistyAjyeti, tatazca vyavasthitamidaM-ye'pi pArzvasthAdibhiH sAI saMsargi kurvanti te'pi na vandanIyAH, suvihitA eva vandanIyA iti / atrA''hani.(1122) suvihiya duvihiyaM vA nAhaM jANAmihaMkhuchaumattho / liMgaMtu pUyayAmI tigaraNasuddheNa bhAveNaM / / vR-zobhanaM vihitam-anuSThAnaM yasyAsau suvihitastam, anusvAralopo'tradraSTavyaH, durvihitastu pArzvasthAdistaM durvihitaM vA 'nAhaM jAnAmi' nAhaM vedmi, yataH antaHkaraNazuddhayazuddhikRtaM suvihitadurvihitatvaM, parabhAvastu tattvataH sarvajJaviSayaH, 'ahaM khu chaumattho'tti ahaM punazchadmasthaH, ato 'liGgameva' rajoharaNagocchapratigrahadharaNalakSaNaM 'pUjayAmi' vande ityarthaH, "trikaraNazuddhena bhAvena' vAkAyazuddhena manaseti gAthArthaH / / atrAcArya Ahani. (1123) jaite liMga pamANaM vaMdAhI niNhave tume savve / eve avaMdamAnassa liMgamavi appamANaM te / / vR- 'yadI' tyayamabhyupagamapradarzanArthaH 'te' tava liGga-dravyaliGgama, anusvAro'tra, ca lupto veditavyaH, pramANaM- kAraNaM vandanakAraNe, itthaM tarhi 'vandasva' namasya 'nihravAn' jamAliprabhRtIna Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1123] tvaM 'sarvAn' niravazeSAn, dravyaliGgayuktatvAta teSAmiti, athaitAna mithyAdRSTitvAnna vandase tata nanu etAn' dravyaliGgayuktAnapi avandamAnasya' apraNamataH ligamapyapramANaM tava vandanapravRttAviti gAthArthaH / / itthaM liGgamAtrasya vandanapravRttAvapramANatAyAM pratipAditAyAM satyAmanabhiniviSTameva sAmAcArijijJAsayA''ha codakaHni. (1124) jailiMgamappamANaM na najja nicchaeNa ko bhAvo? / daNa samaNaliMga kiM kAyavvaM tusamaNeNaM? || vR-yadi liGgaM dravyaliGgam 'apramANam' akAraNaM vandanapravRttI, itthaM tarhi 'na jJAyate' nAvagamyate 'nizcayena' paramArthena chadmasthena jantunA kasya ko bhAvaH ?, yato'saMyatA api labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi, tadevaM vyavasthite 'dRSTvA' avalokya 'zramaNaliGgaM kiM punaH kartavyaM 'zramaNena' sAdhunA?, punaHzabdArthastuzabdo vyavahitazcokto gAthAnulomyAditi gAthArthaH / / evaM codakena pRSTaH sannAhacAryaH - ni.(1125) appuvvaM daTTaNaM abbhuTANaM tu hoi kAyavvaM / sAhummi diTThapuvve jahArihaM jassa jaMjoggaM / / vR- 'apUrvama' adRSTapUrva, sAdhumiti gamyate, 'dRSTvA' avalokya, AbhimukhyenotthAnam abhyutthAnam-AsanatyAgalakSaNaM, tuzabdAddaNDakAdigrahaNaMca bhavati karttavyaM, kimiti?,kadAcidasau kazcidAcAryAdividyAdyatizayasampannaH tatpradAnAyai''gatobhaveta,praziSyasakAzamAcAryakAlakavata, sa khalvavinItaM sambhAvya na tatprayacchatIti, tathA dRSTapUrvAstu dviprakArA-udyatavihAriNaH zItalavihAriNazca, tatrodyatavihAriNi sAdhau 'dRSTapUrve' upalabdhapUrve 'yathArha' yathAyogyamabhyutthAnavandanAdi 'yasya' bahuzrutAderyad yogyaM tatkartavyaM bhavati, yaH punaH zItalavihArI na tasyAbhyutthAnavandanAdyutsargataH kiJcitkartavyamiti gAthArthaH / / sAmprataM kAraNataH zItalavihAriMgatavidhipratipAdanAya sambandhagAthamAhani.(1126) mukkadhurAsaMpAgaDasevIcaraNakaraNapabbhaTe / liMgAvasesamitteja kIraitaM puNo vocchaM / / vR- dhU:-saMyamadhUH parigRhyate, muktA-parityaktA dhUryeneti samAsaH, samprakaTaM-pravacanopadhAtanirapekSameva mUlottaraguNajAlaM sevituMzIlamasyetisamprakaTasevI, muktadhUzcAsau samprakaTasevI ceti vigrahaH, tathA caryata iti caraNaM-vratAdilakSaNaM kriyata iti karaNaM-piNDavizuddhayAdilakSaNaM caraNakaraNAbhyAM prakarSeNabhraSTaH-apetazcaraNakaraNaprabhraSTaH, muktadhUH samprakaTasevI cAsau caraNakaraNaprabhraSTazceti samAsastasmina, prAkRtazailyA akArekArayordIrdhatvama, itthambhUte liGgAvazeSamAtre' kevaladravyaliGgayukte yakriyate kimapi tatpunarvakSye, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizeSayati? kAraNApeMkSaMkAraNamAzritya yakriyate tadvakSye-abhidhAsye, kAraNAbhAvapakSe tu pratiSedhaH kRta eva, vizeSaNasAphalyaM tumuktadhUrapi kadAcitsamprakaTasevI na bhaktyapi atastadgrahaNaM, saMprakaTasevIcaraNakaraNaprabhraSTa eveti svarUpakathanamiti gAthArthaH / / ni.(1127) vAyAi namokkAro hatthusseho ya sIsanamanaM ca / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 saMpucchaNa'cchaNaMchobhavaMdanaM vaMdanaM vAvi / / vR. 'vAyAe'tti nirgamabhUmyAdau dRSTasya vAcA'bhilApaH kriyate-he devadatta ! kIdRzastvamityAdilakSaNaH, gurutara puruSakAyapikSaM vA tasyaiva 'namokkAro'tti namaskAraH kriyate-he devadata! namaste, evaM sarvatrottaravizeSakaraNe puruSakAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA, 'hatthusseho yatti abhilApanamaskAragarbhaH hastocchrayazcakriyate, sIsanamanaMca' zirasAuttamAGgena namanaM zironamanaM ca kriyate, tathA 'sampracchanaM' kuzalaM bhavata ityAdi, anusvAralopo'tradraSTavyaH, acchANaM tita (ddhahumAnasta) tsannidhAvAsanaMkaJcitkAlamiti, eSa tAvaddhahirdaSTasya vidhiH, kAraNa vizeSataH punastatpratizrayamapigamyate, tannapyeSa eva vidhiH, navaraM 'chobhavaMdanaM ti ArabhaTyA chobhavandanaM kriyate, 'vandanaM vA'vi' parizuddhaM vA vandanamiti gAthArthaH / / etacca vAGnamanaskArAdi nAvizeSeNa kriyate, kiM tahiM?ni.(1128) pariyAyaparisapurise khittaM kAlaM ca AgamaM nayA / kAraNajAe jANe jahArihaM jassa jaM jurga / / vR- paryAyazca pariSacca puruSazca paryAyapariSatapuruSAstAna, tathA kSetraM kAlaM ca AgamaM 'nacatti jJAtvA-vijJAya 'kAraNajAte' prayojanaprakAre 'jAte' utpanne sati 'yathArha' yathAnukUlaM 'yasya' paryAyAdisamanvitasya yada 'yogya' samanurUpaM vAGgamaskArAdi tattasya, kriyata iti vAkyazeSaH, ayaM gAthAsamAsArthaH / sAmpratamavayavArtha pratipAdayannAha bhASyakAra:[bhA.204] pariyAya baMbhaceraM parisa vinIyA si purisa nacA vA / kulakajjAdAyattA Aghavau guNAgamasuyaM vA / / vR- 'paryAyaH' brahmacaryamucyate, tatprabhUtaM kAlamanupAlitaM yena, pariSadvinItA vA-tatpratibaddhA sAdhusaMhatiH zobhanA 'se' asya 'purisa naJcA vatti puruSaM jJAtvA vA, anusvAralopA'tra draSTavyaH, kathaM jJAtvA ? -kulakAryAdInyanenAyattAni, AdizabdAvaNasaGghakAryaparigrahaH, 'Aghavautti AkhyAtaH tasmina kSetre prasiddhastaddhalena tatrAsyata iti kSetradvArArthaH, 'guNA''gamasuyaM vatti guNAavamapratijAgaraNAdaya iti kAladvArAvayavArthaH, AgamaH-sUtrArthobhayarUpaH, zrutaM-sUtrameva, guNAzcA''gamazca zrutaM cetyekavadbhAvastadvA'sya vidyata ityevaM jJAtveti gAthArthaH / / ni. (1129) etAiakucvaMto jahArihaM arihadesie magge / nabhavaipavayaNabhattI abhattimaMtAdao dosA / / vR. 'etAni' vAGnamaskArAdIni kaSAyotkaTatayA'kurvataH, anusvAro'trAlAkSaNikaH, 'yathArha' yathAyogamarhaddarzite mArge na bhavati pravacanabhaktiH , tataH kimityata Aha-'abhattimaMtAdao dosA' prAkRtazailyA'bhaktyAdayo doSAH, AdizabdAta svArthabhraMzabandhanAdaya iti gAthArthaH / / evamudyatetaravihAriMgate vidhau pratipAdite satyAha codaka:- kiM no'nena paryAyAdyanveSaNena ?, sarvathA bhAvazuddhayA karmApanayanAya jinapraNItaliGganamanameva yuktaM, tadgataguNavicArasya niSphalatvAt na hi tadguNaprabhavA namaskarturnirjarA, api tvAtmIyAdhyAtmazuddhiprabhavA, tathAhini.(1130) titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyANaMto / titthayatti namaMto so pAvai nijjaraM viulaM / / Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1130] vR-tIrthakarasya guNA-jJAnAdayastIrthakaraNaguNAH te 'pratimAsu' bimbalakSaNAsu 'natthi' na santi 'niHsaMzayaM' saMzayarahitaM vijAnana' avabudhyamAnaH tathA'pitIrthakaro'yamityevaMbhAvazuddhayA namana praNamana 'sa' praNAmakartA prApnoti' AsAdayati nirjarAM' karmakSayalakSaNAM 'vipulaM' vistIrNAmiti gAthArthaH / / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaHni. (1131) liMgaM jinapannattaM eva namaMtassa nijjarA viulA / jaivi guNavippahINaM vaMdai ajjhappasohie / / vR-liGgayatesAdhuraneneti liGga-rajoharaNAdidharaNalakSaNaM jinaiH-arhadimaH prajJapta-praNItam 'evaM' yathA pratimA iti 'namaskurvataH' praNamato nirjarA vipulA, yadyapi guNaiH-mUlottaraguNairvividhamanekadhA prakarSaNahInaM-rahitaM guNaviprahINaM, 'vandate' namaskaroti 'adhyAtmazuddhayA' cetaHzuddhayeti gAthArthaH / / itthaM codakenokte dRSTAntadAntikayorveSamyamupadarzayannAcArya Ahani. 1132) saMtA titthayaraguNA titthayare tesimaMtu ajjhappaM / naya sAvajjA kiriyA iyaresudhuvA samaNumannA / / vR- 'santaH' vidyamAnAH zobhanA vA tIrthakarasya guNAstIrthakaraguNA-jJAnAdayaHkka? - 'tIrthakare' arhatibhagavati iyaM ca pratimA tasya bhagavataH 'tesimaMtuajjhappaM teSAM-namaskurvatAmidamadhyAtmamidaM cetaH, tathA na ca tAsu 'sAvadyA' sapApA 'kriyA' ceSTA pratimAsu, 'itareSu' pArzvasthAdiSu 'dhruvA' avazyaMbhAvinI sAvadyA kriyA praNamataH tatra kityita Aha-'samaNumaNNA' samanujJA kriyAsAvadheyuktapArzvasthAdipraNamanAta sAvadhakriyAnumatiriti hRdayama, athavA santastIrthakaraguNAH tIrthakare tAn vayaM praNamAmaH teSAmidamadhyAtmama-idaM cetaH, tato'rhadguNAdhyAropeNa ceSTapratimApraNAmAnnamaskartuH na ca sAvadyA kriyA-parispandanalakSaNA, itareSu-pArzvasthAdiSu pUjyamAneSvazubhakriyopetatvAtteSAM namaskartuLUvA samanujJeti gAthArthaH / / punarapyAha codakaHni.(1133) jahasAvajjA kiriyA nasthiya paDimAsu evamiyarA'vi / tayabhAve natthi phalaM aha hoi aheugaM hoi / / vR- yathA sAvadyAkriyA-sapApA kriyA 'nAstyeva' na vidyata eva pratimAsu, evamitarA'piniravadyA'pinAstyeva, tatazca tadabhAve' niravadyakriyA'bhAve nAsti phalaM' puNyalakSaNam, athabhavati 'ahetukaM bhavati niSkAraNaM ca bhavati, praNamyavastugatakriyAhetukatyA(bhAvA)tphalasyetyabhiprAyaH, ahetukatve cAkasmikakarmasambhavAnmokSAdhabhAva iti gAthArthaH / / itthaM codakenokte satyAhAcArya:ni.(1134) kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phalaM asthi manavisuddhIe / tIi puNa manavisuddhIikAraNaM hoti paDimAu / / vR- 'kAmam' anumatamidaM, yaduta 'ubhayAbhAvaH' sAvadyetarakriyA'bhAvaH pratimAsu, tathA'pi 'phalaM' puNyalakSaNam 'asti' vidyate, manaso vizuddhirmanovizuddhistasyA manovizuddheH sakAzAt, tathAhi-svagatA manovizuddhireva namaskartuH puNyakAraNaM, na namaskaraNIyavastugatA kriyA, AtmAntare phalAbhAvAt, yadyevaM ki pratimAbhiriti?, ucyate, tasyAH punarmanovizuddheH 'kAraNaM' nimittaM bhavanti pratimAH, tadvAreNa tasyAH sambhUtidarzanAditi gAthArthaH / Aha-evaM liGgamapi pratimAvanma-novizuddhikAraNaM vatyeveti ucyate Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ni. ( 1135 ) jaivi ya paDimAu jahA muniguNasaMkampakAraNaM liMgaM / ubhayamavi atthi liMge na ya paDimAsUbhayaM atthi / / Avazyaka mUlasUtram - 2- 3/10 - bR- yadyapi ca pratimA yathA munInAM guNA muniguNA-vratAdayasteSu saGkalpaH- adhyavasAyaH muniguNasaGkalpastasya kAraNaM nimittaM muniguNasaGkalpakAraNaM 'liGgaM' dravyaliGgaM, tathA'pi pratimAbhiH saha vaidharmyameva, yata ubhayamapyasti liGge sAvadyakarma niravadyakarma ca tatra niravadyakarmayukta eva yo muniguNasaGkalpaH sa samyaksaGkalpaH, sa eva ca puNyaphalaH, yaH punaH sAvadyakarmayukte'pi muniguNasaGkalpa sa viparyAsasaGkalpaH klezaphalazcAsau, viparyAsarUpatvAdeva, na ca pratimAsUbhayamasti, ceSTArahitatvAta, tatazca tAsu jinaguNaviSayasya klezaphalasya viparyAsasaGkalpasyAbhAvaH, sAvadyakarmarahitatvAt pratimAnAm Aha-itthaM tarhi niravadyakarmarahitatvAta samyaksaGkalpasyApi puNyaphalasyAbhAva eva prApta iti, ucyate, tasya tIrthakaraguNAdhyAropeNa pravRtternAbhAva iti gAthArthaH ni. ( 1136 ) niyamA jinesu uguNA paDimAo dissa je mane kuNai / aguNe u viyANato kaM namau mane guNaM kAuM ? / / vR- 'niyamAdi' ti niyamenAvazyaMtayA 'jineSveva' tIrthakareSveva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'guNAH' jJAnAdayaH, na pratimAsu, pratimA dRSTvA tAsvadhyAropadvAreNa yAna 'manasi karoti' cetasi sthApayati punarnamarakaroti, ata evAsau tAsu zubhaH puNyaphalo jinaguNasaGkalpaH, sAvadyakarmarahitattvAt na cAyaM tAsu niravadyakarmAbhAvamAtrAdviparyAsasaGkalpaH, sAvadyakarmopitavastuviSayatvAttasya, tatazcobhayavikala evA''kAramAtratulye katipayaguNAnvite cAdhyAropo'pi yuktiyuktaH, 'aguNe u' ityAdi aguNAneva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt avidyamAnaguNAneva 'vijAnana' avabudhyamAnaH pArzvasthAdIna 'kaM namau mane guNaM kAuM' kaM manasi guNaM kRtvA namaskarotu tAniti ?, syAdetatanyasAdhusambandhinaM teSvaghyAropadvAreNa manasi kRtvA namaskarotuM na teSAM sAvadyakarmayuktayA'dhyAropaviSayalakSaNavikalatvAta, aviSaye cAdhyAropaM kRtvaH namaskurvato doSadarzanAd / / ni. (1137 ) jaha ve laMbagaliMgaM jANaMtassa namao havai doso / nirddhadhasamiya nAUNa baMdamANe dhuvo doso / vR- yathA 'viDambakaliGga' bhANDAdikRtaM 'jAnataH' avabudhyamAnasya 'namataH ' namaskurvataH sato'sya bhavati 'doSa: ' pravacanahIlanAdilakSaNaH, 'niddhandhasaM' pravacanopaghAtanirapekSaM pArzvasthAdikam 'iya' evaM 'jJAtvA' avagamya 'vandamAne dhuvo doso' vandati - namaskurvati sati namaskartari dhruvaHavazyaMbhAvI doSaH - AjJAvirAdhanAdilakSaNaH, pAThAntaraM vA 'niddhaMdhasaMpi nAUNaM vaMdamAnassa dosA u' idaM prakaTArthameveti gAthArthaH / / evaM na liGgamAtramakAraNato'vagatasAvadyakriyaM namaskriyata iti sthApitaM, bhAvaliGgamapi dravyaliGgarahitamitthamevAvagantavyaM, bhAvaliGgagarma tu dravyaliGgaM namaskriyate, tasyaivAbhilaSitArthakriyAprasAdhakatvAta rUpakadRSTAntazcAtra, Aha ca ni. ( 1138 ) rUppaM TaMkaM visamAhayakkharaM navi rUvao cheo / dupi samAoge rUvo cheyattaNamuvei || vR- atra tAvaccaturbhaGgI rUpama azuddhaM TaGkaM viSamAhatAkSaramityekaH, rUpamazuddhaM TaGkaM samAhatAkSaramiti dvitIyaH, rUpaM zuddhaM TaGkaM viSamAhatAkSaramiti tRtIya, rUpaM zuddhaM TaGkaM samAhatAkSaramiti caturthaH, Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1138 ] atra ca rUpakalpaM bhAvaliGga TaGkakalpaM dravyaliGgama, iha ca prathamabhaGgatulyAzcarakAdayaH, azuddhobhayaliGgatvAt, dvitIyabhaGgatulyA pArzvasthAdayaH, azuddhabhAvaliGgatvAt, tRtIyabhaGgatulyAH pratyekabuddhA antarmuhUrtamAtraM kAlamagRhItadravyaliGgAH, caturthabhaGgatulyAH sAdhavaH zIlayuktAH gacchatA nirgatAzca jinakalpikAdayaH, yathA rUpako bhaGgatrayAntargataH 'accheka' ityavikala iti tadardhakriyArthinA nopAdIyate, caturthabhaGganirUpita evopAdIyate, evaM bhaGgatrayanidarzitAH puruSA api paralokArthino yato na namaskaraNIyAH, caramabhaGgakanidarzitA eva namaskaraNIyA iti bhAvanA, akSarANi tvevaM nIyante rUpaM zuddhAzuddhabhedaM, TaGkaM viSamAhatAkSaraviparyastaniviSTAkSaraM naiva rUpakaH chekaH, asAMvyavahArika ityarthaH, dvayorapi zuddharUpasamAhatAkSaraTaGkayoH samAyoge sati rUpakazchekatvamupaitIti gAthArthaH / / rUpakadRSTAnte dAntikayojanAM nidarzayannAha , ni. (1139 ) rUppaM patteyabuhA TaMkaM je liMgadhAriNo samaNA / davyarasa ya bhAvassaya cheo samaNo samAogo / / vR- rUpaM pratyekabuddhA ityanena tRtIyabhaGgAkSepaH, TaGkaM ye liGgadhAriNaH zramaNA ityanena tu dvitIyasya, anenaivAzuddhazuddhobhayAtmakasyApi prathamacaramabhaGgadvayasyeti, tatra dravyasya ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge- samAhatAkSaraTaGkazuddharUpakalpadravyabhAvaliGgasaMyoge zobhanaH sAdhuriti gAthArthaH || vyAkhyAtaM saprapaJcaM vaiDUryadvAraM, jJAnadvAramadhunA, iha kazcijjJAnameva pradhAnamapavargabIjamicchati, yataH kila evamAgamaH 37 'jaM annANI kampaM khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khavei usAsamitteNaM / / tathA'su I jahA sasuttA na nAsa kayavaraMmi paDiyAvi / jIva hA sasuto na sa gao'vi saMsAre / / tathA'nANaM giNhai nANaM guNei nANeNa kuNai kiccAI / bhavasaMsArasamudde nANI nANe Thio taraI / / tasmAjjJAnameva pradhAnamapavargaprAptikAraNama, ato jJAnina eva kRtikarma kAryam, AhaanantaragAthAyAmeva dravyabhAvasamAyoge zramaNa uktaH tasya ca kRtikarma kAryamityuktaM, caraNaM ca bhAvo vartata ityukte satyAha ni. (1140 ) kAmaM caraNaM bhAvo taM puNa nANasahio samANe / na ya nANaM tu na bhAvo tena ra nANiM paNivayAmo || vR- 'kAmam' anumatamidaM, yaduta 'caraNaM' cAritraM 'bhAvaH' bhAvazabdo bhAvaliGgopalakSaNArthaH, tatpunaH 'jJAnasahitaH ' jJAnayuktaH 'samApayati' niSThAM nayati, yata idamitthamAsevanIyamiti jJAnAdevAvagamyate, tasmAttadeva pradhAnaM, na ca jJAnaM tu na bhAvaH, bhAva eva, bhAvaliGgAntargatamiti bhAvanA, tena kAraNena ra iti nipAtaH pUraNArthaH jJAnamasyAstIti jJAnI taM jJAninaM 'praNamAmaH ' pUjayAma iti gAthArthaH / / yatazca bAhyakaraNasahitasyApyajJAninazcaraNAbhAva evoktaHtamhA na bajjhakaraNaM majjhapamANaM na yAvi cAritaM / nANaM majjha pamANaM nANe a ThiaMjao titthaM / / ni. ( 1141 ) Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Avazyaka-mUlasUtram -2-3/10 vR- tasmAnna bAhyakaraNaM' piNDavizuddhayAdikaM mama pramANaM, na cApi 'cAritraM' vratakSaNaM, tadjJAnAbhAve tasyApyabhavAt, ato jJAnamama pramANaM,sati tasmin caraNasyApibhAyAt, jJAneca sthitaM yatastIrthaM, tasyAgamarUpatvAditi gAthArthaH / kiM cAnyad-darzanaM bhAva iSyate, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' iti vacanAt, tacca darzanaM dvidhA-adhigamaM naisargika ca, idamapi ca jJAnAyattodayameva vartate, tathA cAhani.(1142) nAUNa ya sabbhAvaM ahiMgamasaMmaMpi hoi jIvassa / jAsaraNanisagugayAvina nirAgamA diTThI / / vR. 'jJAtvA ca' avagamya 'sadbhAva' satAM bhAvaH sadbhAvastaM, santo jIvAdayaH, kima ?. adhigamAt-jIvAdipadArthaparicchedalakSaNAt samyaktvaM zraddhAnalakSaNamadhigamasamyaktvam, idamadhigamasamyaktvamapi, apizabdAccaritramapi, "bhavati jIvasya jAyate Atmana ityarthaH naisargikamAzrityAha-jAtismaraNAta sakAzAt nisargeNa-svabhAvenogatA-sambhUtA jAtismaraNanisargodgatA, asAvapi na nirAgamA' AgamarahitA 'dRSTiH'darzanaM dRSTiriti, yataH svayambhUramaNamatsyAdInAmapi jinapratimAdyAkAramatsyadarzanAjjAtimanusmRtya bhUtArthAlocanapariNAmameva naisargikasamyaktvamupajAyate, bhUtArthAlocanaM ca jJAnaMtasmAdidamapijJAnAyattodayamitikRtvA jJAnasya prAdhAnyAta jJAnina eva kRtikarma kAryamiti sthitam, ayaM gAthArthaH / / itthaM jJAnavAdinokte satyAhAcAryaHni.(1143) nANaM savisayaniyayaM na nANamitteNa kajjaniSphattI / mANNU diTuMto hoi saciTTho aciTThoya / / vR- 'jJAna' prakAntaM, svaviSaye niyataM svaviSayaniyataM, svaviSayaH punarasya prakAzanameva, yatazcaivamataH na jJAnamAtreNa kAryanippattiH, mAtrazabdaH kriyApratiSedhavAcakaH, atrArthe mArgajJo dRSTAnto bhavati, 'saceSTaH' sacyApAraH 'aceSTazca apratipadyamAnaceSTazca, etaduktaM bhavati-yathA kazcitpATaliputrAdimArgajJo jigamiSuzceSTadezaprAptilakSaNaM kArya gamanaceSTodyata eva sAdhayati, na ceSTAvikalo bhUyasA'pi kAlena tatprabhAvAdeva, evaM jJAnI zivamArgamaviparItamavagacchannapi saMyamakriyodyata eva tatprAptilakSaNaMkAryasAdhayati, nAnudyato, jJAnaprabhAvAdeva, tasmAdalaM saMyamarahitena jJAneneti gAthAhRdayArthaH / / prastutArthapratipAdakameva dRSTAntAntaramabhidhitsurAhani.(1144) AujjanakusalAvi naTTiyA taMja na tosei / jogaM ajUMjamANI niMda khisaM ca sA lahai / / vR- AtodyAni-mRdaGgAdIni nRttaM-karacaraNanayanAdiparispandavizeSalakSama AtodyaiH karaNabhUtairnRttama AtodyanRttaM tasmina kuzalA-nipuNA AtodyanRttakuzalA, asAvapinartakI, apizabdAt raGgajanaparivRttA'pi 'taM jana' raGgajanaM 'na toSayati' na harSa nayatItyarthaH, kimbhUtA satI? - 'yogamayuJjantI' kAyAdivyApAramakurvatI, tatazcAparituSTAda raGgajanAnna kiJcid dravyajAtaM labhata iti gamyate, api tu nindA khiMsAM ca sA labhate raGgajanAditi, tatsamakSameva yA hIlanA sA nindA, parokSe tusA khiMseti gAthArthaH / / itthaM dRSTAntamabhidhAya dAntikayojanAMpradarzayannAhani.(1145) iya liMganANasahio kAiyajogaM na juMja jou / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1145] nalahaisa mukkhasukkhaM lahai ya nidasapakkhAo / / - 'iya' evaM liGgajJAnAbhyAM sahito-yukto liGgajJAnasahitaH 'kAyayoga' kAyavyApAraM 'na yuGkte' na pravartayati, yastu 'na labhate' na prApnoti 'sa' itthambhUtaH kiM ?- 'mokSasaukhyaM' siddhisukhamityarthaH, labhate tu nindAM svapakSAta, cazabdAtkhisAM ca, iha ca nartakItulyaH sAdhuH, AtodyatulyaM dravyaliGga,nRttajJAnatulyaM jJAnaM,yogavyApAratulyaM caraNaM, raGgaparitoSatulyaH saGgaparitoSaH, dAnalAbhatulyaH siddhisukhalAbhaH, zeSaM sugama, yata evamato jJAnacaraNasahitasyaiva kRtikarma kAryamiti gAthAbhAvArthaH / / caraNarahitaM jJAnamakiJcitkaramityasyArthasya sAdhakA vahavo dRSTAntAH santIti pradarzanAya punarapi dRSTAntamAhani. (1146) jANato'pi ya tariThaM kAiyajogaMna juMjai naIe / so vujjhai soeNaM evaM nANI caraNahIno / / vR- jAnanapi ca tarItuM yaH 'kAyayoga' kAyavyApAraM na yuGkte nadyAM sa pumAn 'uhyate' hiyate 'zrotasA' payaHpravAheNa, evaM jJAnI caraNahInaH saMsAranadyAM pramAdazrotasohyata ityupanayaH, tasmAcaraNavikalasya jJAnasyAkiJcitkaratvAdubhayayuktasyaiva kRtikarma kAryamitigAthAbhiprAyArthaH / / evamasahAyajJAnapakSe nirAkRte jJAnacaraNobhayapakSe ca samarthite satyaparastvAhani. (1147) guNAhie vaMdanayaM chaumattho guNAguNe ayANaMto / vaMdijjA guNahInaM guNAhiyaM vAvi vaMdAve / / vR- ihotsargataH guNAdhike sAdhau vandanaM kartavyamiti vAkyazeSaH, ayaM cArthaH zramaNaM vandetetyAdigranthAtsiddhaH, guNahIne tu pratiSedhaH paJcAnAM kRtikarmetyAdagranthAda, idaM ca guNAdhikatvaM guNahInatvaM ca tattvato durvijJeyama, atazchadmasthastattvato guNAguNAna AtmAntaravartinaH 'ajAnana' anavagacchan kiM kuryAta ?, vandeta vA guNahInaM kaJcit, guNAdhikaM cApi vandApayeta ubhayathA'pi, ca doSaH, ekatrAguNAnujJApratyayaH anyatratuvinayatyAgapratyayaH, tasmAttUSNIbhAva eva zreyAna, alaM vandaneneti gAthAbhiprAyaH / / itthaM codakenokte sati vayavahAranayanatamadhikRtya guNAdhikatvaparijJAnakAraNAni pratipAdayannAcArya Ahani. (1148) AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNa ya / sakko suvihio nAuMbhAsAveNaieNaya / / dR- AlayaH-vasatiH supramArjitAdilakSaNA'thavA strIpazupaNDakavivarjiteti, tenA''layena, nAguNavata evaMvidhaH khalvAlayo bhavati, vihAra:-mAsakalpAdistena vihAreNa, sthAnama-UrdhvasthAnaM, caGkramaNaM-gamanaM, sthAnaM ca cakramaNaM cetyekavaddhAvastena ca, avirudhdhadezakAyotsargakaraNena ca yugamAtrAvanipralokanapurassarAddhRtagamanena cetyarthaH, zakyaH suvihito jJAtuM, 'bhASAvainayikena ca' vinaya eva vainayikaM samAlocya bhASaNena AcAryAdivinayakaraNena ceti bhAvanA, naitAnyevambhUtAni prAyazo'suvihitAnAM bhavantIti gAthArthaH / / itthamamihite satyAha codakaHni.(1149) AlaeNaM vihAreNaM ThANecaMkamaNeNa ya / / nasako suvihio nAuM bhAsAveNaieNaya / / vR- Alayena vihAreNa sthAnacaGkramaNena cetyarthaH, na zakyaH suvihito jJAtuM bhASAvainayikena Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 ca, udAyinRphmArakamAthurakoTTaillAdibhirvyabhicArAta, tathA ca pratItamidama-asaMyatA api hInasattvA labdhyAdinimittaM saMyatavacceSTante, saMyatA api ca kAraNato'saMyatavaditi gAthArthaH / / ni.(1150) bharaho pasannacaMdo sabbhiMtarabAhiraM udAharaNaM / dosuppattiguNakaraM na tesi bajhaMbhave karaNaM / / vR- bharataH prasannacandraH sAbhyantarabAhyamudAharaNama, AbhyantaraM bharataH, yatastasya bAhyakaraNarahitasyApi vibhUSitasyaivA''darzanakagRhapraviSTasya viziSTabhAvanAparasya kevalajJAnamutpannaM, bAhya prasannacandraH, yatastasyotkRSTabAhyakaraNavato'pyantaHkaraNavikalasyAdhaH saptamanarakaprAyogyakarmabandho babhUva, tadevaM doSotpattiguNakaraMna tayorbharataprasannacandrayoH 'bajhaMbhave karaNaM tichAndasatvAdabhUtkaraNaM doSotpattikArakaM bharatasya nAbhUdazobhanaM bAhyaM karaNaM guNakArakaM prasannacandrasya nAmUcchobhanamapIti, tasmAdAntarameva karaNaM pradhAna, na ca tadAlayAdinA'vagantuM zakyate, guNAdhike ca vandanamuktamiti tUSNIbhAva eva jyAyAna iti sthitam, ityayaM gAthAbhiprAyaH / itthaM tIrthAGgabhUtavyavahAranayanirapekSaM codakamavagamyAnyeSAM pAralaukikApAyadarzanAyAhAcAryaHni.(1151) patteyabuddhakaraNe caraNaM nAsaMti jinavariMdANaM / AhaccabhAvakahaNe paMcahi ThANehi pAsatthA / / vR- pratyekabuddhAH- pUrvabhavAbhyastobhayakaraNAbharatAdayasteSAM karaNaMtasminnAntara eva phalasAdhake sati mandamatayazcaraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, pAThAntaraM vA 'bodhiM nAsiMti jinavariMdANaM' kathaM ?- 'AhaccabhAvakahaNa'tti kAdAcitkabhAvakathane-bAhyakaraNarahitaireva bharatAdibhiH kevalamutpAditamityAdilakSaNe, kathaM nAzayanti?-paJcabhiH 'sthAnaH' prANAtipAtAdibhiH pAramparyeNa karaNabhUtaiH 'pArzvasthA' uktalakSaNA iti gAthArthaH / / yatazcani.(1152) ummaggadesanAe caraNaM nAsiti jinavariMdANaM / vAvannadasaNA khalu na hulabbhA tArisA daTuM / / vR. unmArgadezanayA anayA'nantarAmihitaM caraNaM nAzayanti jinavarendrANAM sambandhibhUtamAtmano'nyeSAM ca, ataH 'vyApanadarzanAH khalu' vinaSTasamyagdarzanA nizcayataH,khalvityapizabdArtho nipAtaH, tasya ca vyavahitaH sambandhastamupariSTAt pradarzayiSayAmaH, na hulabbhA tArisA daTu'ti naiva kalpantetAdRzAdraSTumapIti, kiMpunarjJAnAdinA pratilAbhayitumiti / gataMjJAnadvArama, darzanadvAramadhunA, tatra darzananayamatAvalambI kRtikarmAdhikAra evAvagatajJAnanayamata idamAhani.(1153) jaha nANeNaM na vinA caraNaM nAdaMsaNissa iya nANaM / nayadaMsaNaM na bhAvo tena radidi paNivayAmo / / vR- yathA jJAnena vinA na caraNaM, kintu sahaiva, nAdarzanina evaM jJAnaM, kintu darzanina eva, 'samyagdRSTeniM mithyAdRSTeviparyAsa' iti vacanAta, tathA na ca darzanaM na bhAvaH, kintu bhAva eva, bhAvaliGgAntargatabhityarthaH, tena kAraNena jJAnasya tadbhAvabhAvitvAddarzanasya jJAnopakArakatvAda reti prAgvata 'diTThinti prAkRtazailyA darzanamasyAstIti darzanI taM darzanItaM, 'praNamAmaH' pUjayAma iti / syAdetata-samyaktvajJAnayoyugapadbhAvAdupakAryopakArakabhAvAnupapattiriti, etaccAsad, yataH ni.(1154) jugavaMpi samuppannaM sammattaM ahigamaM visoheha / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 adhyayanaM -3- [ni. 1154] jaha kAyagamaMjaNA IjaladiTThIo visohaMti / / vR. 'yugapadapi' tulyakAlabhapi samutpannaM sajAtaMja samyaktvaM jJAnena saha 'adhigamaM vizodhayati' adhigamyanteparicchidyantepadArthA yena so'dhigamaH-jJAnamevocyate,tamadhigamaM vizodhayatijJAnaM vimalIkarotItyarthaH, atrArthe dRSTAntamAha-yathA kAcakAJjane jaladRSTI vizodhayata iti, kadhako vRkSastasyedaMkAcakaM phalam, aJjanaM-sauvIrAdi, kAcakaMcAJjanaMca kAcakAJcane, anusvAro'trAlAkSaNikaH, jalama-udakaM, dRSTiH-svaviSaye locanaprasAraNalakSaNA, jalaMca dRSTizcajaladRSTI tevizodhayata itiH ||saamprtmuphnystdRssttaantsy dAntikenAMzataH bhAvanikAMpratipAdayatrAhani.(1155) jaha 2 sujjhaisalilaM taha 2 rUvAiM pAsaI diTThI / iya jaha jaha tattarUtaha taha tattAgamo hoi / / vR- yathA 2 zuddhyati salilaM kAcakaphalasaMyogAta tathA tathA rUpANi' tadgatAni pazyati draSTA, 'iya' evaM yathA yathA 'tattvarUciH' samyaktvalakSaNA, saMjAyata iti kriyA, tathA tathA tattvAgamaH' tattvaparicchedo bhavatIti, evamupakArakaM samyaktvaM jJAnasyeti gAthArthaH / / syAdetat-nizcayataH kAryakAraNabhAva evopakAryopakArakabhAvaH, sa cAsambhavI yugapadbhAvinoriti, atrocyateni. (1156) kAraNakajjavibhAgo dIvapagAsANa jugavajammevi / ___ jugavuppannapi tahA heU nANassa sammattaM / / vR- yatheha kAraNakAryavibhAgo dIpaprakAzayoH 'yugapajjanmanyapi' yugapadutpAde'pItyarthaH, yugapadutpannamapi tathA 'hetuH' kAraNaM jJAnasya samyaktvaM, yasmAdevaM tasmAtsakalaguNamUlatvAdarzanasya darzanina eva kRtikarma kAryam, AtmanA'pi tatraiva yatnaH kAryaH, sakalaguNamUlatvAdeveti, uktaMca dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dharmahatordviSaTkasya, samyagdarzanamiSyate / / ayaM gAthAbhiprAyArthaH / / itthaM nodakenokte satyAhAcAryaHpra.(9) nANassa jaiviheU savisayaniyayaM tahAvisammattaM / tamhA phalasaMpattI na jujjae nANapakkheva / / pra.(2) jaha tikkharuvinaro gaMtuM desaMtaraM nayavihUNo / pAveina taM desaM nayajutto ceva pAuNai / / pra.(3) iya nANacaraNahINo sammaddiTTIvi mukkhadesaM tu / pAuNai neya nANAisaMjuo ceva pAuNai / / vR- idamanyakartRkaM gAthAtrayaM sopayogamitikRtvA vyAkhyAyate, jJAnasya yadyapi 'hetuH' kAraNaM samyaktvamitiyogaH,apizabdo'bhyupagamavAdasaMsUcakaH, abhyupagamyApi brUmaH tattvatastu kAraNameva na bhavati, ubhayorapi viziSTakSayopazamakAryatvAt, svaviSayaniyatamitikRtvA, svaviSayazcAsya tattveSurucireva, tathA'pi, 'tasmAt' samyaktvAt 'phalasaMpattI na jujjae' phalasamprAptirna yujyate, mokSasukhaprAptirna ghaTata ityarthaH, svaviSayaniyatatvAdeva, asahAyatvAdityarthaH, jJAnapakSa iva, anena tatpratipAditasakaladRSTAntasaGgrahamAha-yathA jJAnapakSe mArgajJAdibhirdaSTAntairasahAyasyajJAnasya ehikAmuSmikaphalAsAdhakatvamuktam, evamatrApidarzanAbhilApena draSTavyaM, dinamAtraMtu pradarzyate-yathA Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 Avazyaka-mUlasUtram -2. 3/10 'tIkSNarucirapi naraH' tIvrazraddho'pipuruSaHkka?-gantuMdezAntaraM dezAntaragamana ityarthaH, 'nayanavihIno' jJAnagamanakriyAlakSaNanayazUnya ityarthaH, prApnoti na taM dezaMgantumiSTaM tadviSaya zraddhAyukto'pi, nayayukta eva prApnoti, 'iya' evaM jJAnacaraNarahitaH samyagdRSTirati tattvazraddhAnayukto'pi mokSadezaM tuna prApnoti, naiva samyaktvaprabhAvAdeva, kintu jJAnAdisaMyukta eva prApnoti, tasmAzcitayaM pradhAnama, atastritayayuktasyaiva kRtikarma kArya, tritayaM cA''tmanA''sevanIyaM, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' iti vacanAdayaM gAthAtritayArthaH evamapi tattve samAkhyAte ye khalvadharmamUyiSThA yAni cAsadAlambanAni pratipAdayanti tadamidhitsurAhani.(1157) dhammaniyattamayA paralogaparammuhA visayagiddhA / caraNakaraNe asattA seNiyarAyaM vavaisati / / vR-dharmaH-cAritradharmaH parigRhyate tasmAnivRttAmatiryeSAM tedharmanivRttamatayaH, paraH-pradhAno lokaH paraloko-mokSastatparAGmukhAH 'viSayagRddhAH' zabdAdiviSayAnuraktAH, te evambhUtAzcaraNakaraNe 'azaktAH' asamarthAH santaH zreNikarAjaM vyapadizantyAlamvanamiti gAthArthaH / / kathaM ?ni. (1158) naseNio Asi tathA bahussuo, na yAvi pannattidharo na vAyago ! so AgamissAi jino bhavissai, samikkha pannAi varaM khudaMsaNaM / / vR-na zreNikaH' narapatirAsIta 'tadA' tasmina kAle bahuzrutaH' bahvAgamaH mahAkalpAdizrutadhara ityarthaH, 'na cApiprajJaptidharaH' na cApi bhagavatIvettA 'navAcakaH' na pUrvadharaH, tathA'pyasAvasahAyadarzanaprabhAvAdeva 'AgamissAe' tti AyatyAmAgAmini kAle 'jino bhaviSyati' tIrthakaro bhaviSyati, yatazcaivamataH 'samIkSya' dRSTvA prajJayA' buddhayA darzanavipAkaMtIrthakarAkhyaphalaprasAdhakaM 'varaM khudaMsaNanti khuzabdasyAvadhAraNArthatvAtvaraM darzanamevAGgIkRtamiti vAkyazeSaH, ! kiMca-zakya evopAye prekSAvataH pravRttiyujyate, na punarazakye ziraHzUlazamanAya takSakaphaNAlaGkAragrahaNakalpe cAritre, cAritraM ca tattvataH mokSopAyatve satyapyazakyAsevanaM, sUkSmAparAdhe'pi anupayuktagamanAgamanAdibhirvirAghyamanatvAdAyAsarUpatvAcca, niyamena ca chadmasthasya tadbhaza upajAyate sarvasyaivAtaHni. (1159) bhadreNa carittAo suduyaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijhaMti / / vR- 'bhraSTena' cyutena, kutaH ?-cAritrAt, sutarAM darzanaM grahItavyaM, punarbodhilAbhAnubandhizakyamokSopAyatvAta, tathA ca-siddhyanti caraNarahitAH prANinaH-dIkSApravRttyanantaramRtAntakRtkevalinaH, darzanarahitAstu na siddhyanti, ato darzanameva pradhAnaM siddhikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdityayaM gAthArthaH / / itthaM codakAbhiprAya uktaH,sAmpratamasahAyadarzanapakSe doSA ucyante, yaduktaM'na zreNika AsIttadA bahuzruta' ityAdi, tanna, tata evAsau narakamagamata, asahAyadarzanayuktatvAt, anye'pyevaMvidhA dazArasiMhAdayo narakameva gatA iti, Aha cani. (1160) dasArasIhassa ya seNiyassA, peDhAlaputtassa ya saccaissa / anuttarA daMsaNasaMpayA tayA, vinA caritteNa'haraM gaiMgayA / / vR- 'dazArasiMhasya' ariSTanemipitRvyaputrasya zreNikasya ca' prasenajitputrasya peDhAlaputrasya ca satyaki naH 'anuttarAM pradhAnA kSAyiketi yaduktaM bhavati, kA?- darzanasampat tadA' tasmin kAle, Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1161] tathA'pi vinA cAritreNa 'adharAM gatiM gatA' narakagatiM prAptA iti vRttArthaH / / kiM cani.(1161) savvAovi gaIo avirahiyA nANadaMsaNadharehiM / tAmA kAsi pamAyaM nANeNa carittarahieNaM / / vR-'sarvA api' nArakatiryagnarAmaragatayaH 'avirahitAH' avimuktAH kaiH ?-jJAnadarzanadharaissattvaiH, yataH-sarvAsveva samyaktvazrutasAmAyikadvayamastyeva, na ca narakagativyatirekeNAnyAsu muktiH , cAritrAbhAvAt, tasmAccAritramevapradhAnaM muktikAraNaM, tadbhAvabhAvitvAditi, yasmAdevaM taMmA kAsi pamAya'ti tata-tasmAnmA kArSIH pramAdaM, jJAnena cAritrarahitena, tasyeSTaphalAsAdhakatvAt, jJAnagrahaNaM ca darzanopalakSaNArthamiti gAthArthaH / / itazca cAritrameva pradhAna, niyamena cAritrayukta eva samyaktvasadbhAvAda, Aha ca. ni.(1162) sammattaM acastissa hujja bhayaNAi niyamaso nasthi / jo puNacarittajutto tassa u niyamena sammattaM / / 3- 'samyaktvaM' prAgvarNitasvarUpama 'acAritrasya' cAritrarahitasya prANino bhaveta bhajanayA' vikalpanayA-kadAcidbhavati kadAcinna bhavati, niyamazo nAsti' niyamena na vidyate, prabhUtAnAM cAritrarahitAnAM mithyAdRSTitvAt, yaH punazcAritrayuktaH sattvastasyaiva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'niyamena' avazyaMtayAsamyaktvam, ataH samyaktvasyApi niyamatazcAritrayuktaeva bhAvAtprAdhAnyamiti gAthArthaH / / kiMcani. (1163) jinakyaNabAhirA bhAvanAhiM uvvaTTaNaM ayANaMtA | neraiyatiriyaegidiehi jaha sijjhaI jIvo / / vR- 'jinavacanabAhyA' yathAvasthitAgamaparijJAnarahitAH pratyekaM jJAnadarzananayAvalambinaH 'bhAvanAhiMti uktena nyAyena jJAnadarzanabhAvanAbhyAM sakAzAt, mokSamicchantIti vAkyazeSaH, 'uddhartanAmajAnAnAH' nArakatiryagekendriyebhyo yathA siddhayati jIvastathodvartanAmajAnAnAiti yogaH, iyamatra bhAvanA-jJAnadarzanabhAve'pi na nArakAdibhyo'nantaraM manuSbhAvamaprApya siddhyati kazcit, caraNAbhAvAt, tenAnayoH kevalayorahetutvaM mokSaM prati, tebhya evaikendriyayebhyazca jJAnAdirahitebhyo. 'pyuvRttA manuSyatvamapi prApya cAritrapariNAmayukta eva siddhyati, nAyukto'karmabhUmikAdiH, ata iyamudvartanA kAraNavaikalyaM sUcayatIti gAthArthaH / / punarapi cAritrapakSameva samarthayannAhani.(1164) sujhuvi sammaddiTTI na sijjhacaraNakaraNaparihIno / jaMceva siddhimUlaM mUDhotaMceva nAsei / / vR- 'suSThvapi' atizayenApi samyAdRSTirna siddhayati, kimbhUtaH ?-caraNakaraNaparihInaH, tadvAdameva ca samarthayan, kimiti ? -'yadeva siddhimUlaM' yadeva mokSakAraNaM samyaktvaM mUDhastadeva nAzayati, kevalatadvAdasamarthanena, 'evaM pi asato micchaMti vacanAt, athavA suSThvapi samyagdRSTiH kSAyikasamyagdRSTirapItyarthaH, na siddhayati caraNakaraNaparihINaH zreNikAdivat, kimiti ?-yadeva siddhimUlaM-caraNakaraNaM mUDhastadeva nAzayatyanAsevanayeti gAthArthaH / / kiMca-ayaM kevaladarzanapakSo na bhavatyevAgamavidaH susAdhoH kasya tarhi bhavati?,ata Aha ni.(1165) saNapakkho sAvaya carittabhaTTe ya maMdadhammeya / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 daMsaNacarittapakkho samaNe paralokaMkhimmi || vR- darzanapakSa: 'zrAvake ' apratyAkhyAnakaSAyodayavati bhavati 'cAritrabhraSTe ca ' kasmizciMdavyavasthitapurANe 'mandadharme ca pArzvasthAdI, darzanacAritrapakSaH zramaNe bhavati, kimbhUte ?- paralokAkAGkSiNi, susAdhAvityarthaH, prAkRtazailyA ceha saptamI SaSThyartha eva draSTavyA, darzanagrahaNAzca jJAnamapi gRhItameva draSTavyam, ato darzanAdipakSastrirUpo veditavya iti gAthArthaH / / aparastvAhayadyevaM bahvIbhirupapattibhizcAritraM pradhAnamupavarNyate bhavatA tatastadevAstu, alaM jJAnadarzanAbhyAmiti, na tasyaiva tadvyatirekeNAsambhavAda, Aha ni. (1166) Avazyaka mUlasUtram -2- 3/10 pAraMparampasiddhI daMsaNanANehiM hoi caraNassa / pAraMparapasiddhI jaha hoi taha'nnapANANaM / / vR- pAramparyeNa prasiddhiH pAramparya prasiddhiH - svarUpasattA, etaduktaM bhavati darzanAjjJAnaM, jJAnAccAritram, evaM pAramparyeNa caraNasvarUpasattA, sA darzanajJAnAbhyAM sakAzAdbhavati caraNasya, atastadbhAvabhAvitvAccaraNasya tritayamapyastu, laukikaM nyAyamAha - pAramparyaprasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayoleki'pi pratItaiveti kriyA, tathA cAnnArthI sthAlIndhanAdyapi gRhNAti pAnArthI ca drAkSAdyapi, atastritayamapi pradhAnamiti gAthArtha: / / Aha-yadyevamatastulyabalatve sati jJAnAdInAM kimityAsthAnapakSapAtamAzritya cAritraM prazasyate bhavateti ?, atrocyate ni. (1167 ) jamhAM daMsaNanANA saMpuSNaphalaM na diMti patteyaM / cAritajuyAditi u visissae tena cAritaM / / vR- yasmAddarzanajJAne 'sampUrNaphalaM' mokSalakSaNaM 'na dadataH' na prayacchataH pratyekaH, . cAritrayukte datte eva, vizeSyate tena cAritraM, tasminsati phalabhAvAditi gAthArthaH / / Aha- viziSyatAM cAritraM, kintu ni. (1168) ujjamamANassa guNA jaha huMti sasattio tavasuesuM / emeva jahAsattI saMjamamANe kahaM na guNA ? / / vR- 'ujjamamANassa 'tti udyacchataH udyamaM kurvataH sAdhoH, kva ? - tapaH zrutayoriti yogaH, 'guNAH' tapojJAnAvAptinirjarAdayo yathA bhavanti 'svazaktitaH ' svazaktyodyacchataH, evameva 'yathAzakti' zaktyanurUpamityarthaH, 'saMjamamANe kahaMna guNa' tti saMyacchamAne saMyamaM pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNaM kurvati sati sAdhau kathaM na guNAH ?, guNA evetyarthaH, athavA kathaM na guNA yenAvikalasaMyamAnuSThAnarahito virAdhakaH pratipadyata iti ?, atrocyate ni. (1169 ) - anigUhaMto viriyaM na virAhei caraNaM tavasuesuM / jai saMjame'vi viriyaM na nigUhijjA na hAvijjA / / vR- 'anigUhana vIrya' prakaTayan sAmarthyaM yathAzaktyA, kva ? - tapaH zrutayoriti yogaH, kiM ? na virAdhayati caraNaM' na khaNDayati cAritraM ?, yadi 'saMyame'pi' pRthivyAdisaMrakSaNAdilakSaNe 'vIrya' sAmarthyamupayogAdirUpatayA 'na nigUhayet' na pracchAdayenmAtRsthAnena 'na hAvijja' tti tato na hApayet saMyamaM na khaNDeta, syAdeva saMyamaguNA iti gAdhArthaH / / ni. (1170 ) saMjamajoesa yA je puNa saMtaviriyAvi sIyaMti / Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 adhyayanaM -3- [ni. 1170] kahate visuddhacaraNA bAhirakaraNAlasA huMti / / vR-'saMyamayogeSu pRthivyAdisaMrakSaNAdivyApAreSu sadA' sarvakAlaM ye punaHprANinaH 'saMtaviriyAvi sIyaMti'tti vidyamAnasAmA api notsahante, kathaM te vizuddhacaraNA bhavantIti yogaH?, naivetyarthaH, bAhyakaraNAlasAH santaH-pratyupekSaNAdibAhyaceSTArahitA iti gAthArthaH / / Aha-ye punarAlambanamAzritya bAhyakaraNAlasA bhavanti teSu kA vArteti ?, ucyateni.(1171) AlaMbanena keNaije bhanne saMyama pamAyaMti / na hutaM hoi pamANaM bhUyasthagavesaNaM kujjA / / -Alambyata ityAlambanaM-prapatatAM sAdhAraNasthAnaM tenAlambanena 'kenacita' avyavacchityAdinA ye prANinaH 'manya' iti evamahaMmanye 'saMyamama' uktalakSaNaM pramAdayanti' parityajanti, 'na hutaM hoi pamANaM' naiva tadAlambanamAtraM bhavati pramANam-AdeyaM, kintu ? 'bhUtArthagaveSaNaM kuryAt' tattvArthAnveSaNaM kuryAta-kimidaM puSTamAlambanam ? Ahosvinneti, yadyapuSTamavizuddhacaraNA eva te, atha puSTaM vizuddhacaraNA iti gAthArthaH / / aparastvAha-AlambanAtko vizeSa upajAyate ? yena vizuddhacaraNA bhavantItiH atradaSTAntamAhani. (1172) sAlaMbaNo paDato appANaM duggame'pi dhArei / iya sAlaMbaNasevAdhAreijaiMasaDhabhAvaM / / vR- ihAlambanaM dvividhaM bhavati-dravyAlambanaM bhAvAlamvanaM ca, dravyAlambanaM gartAdau prapatatA yadAlambyate dravyaM, tadapi dvividham-puSTamapuSTaM ca, tatrApuSTaM durbalaM kuzavaccakAdi puSTaM tu balavatkaThinavalyAdi, bhAvAlambanamapipuSTApuSTabhedena dvidhaiva, tatrApuSTaM jJAnAdyapakArakaM, tadviparItaM tupuSTamiti, taccedaM 'kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaM va nIi va husAravissaM, sAlaMbasevI samuvei mukkhaM / / " tadevaM vyavasthite sati sahAlambanena vartata iti sAlambanaH, asau patannapi AtmAnaM 'durgame'pi' gartAdI dhArayati, puSTAlambanaprabhAvAditi, 'iya evaM sevana sevA pratisevanetyarthaH, sAlambanA cAso sevA ca sAlambanasevA sA saMsAragarte prapatantaM dhArayati yatimazaThabhAvaM-mAtRsthAnarahitImatyeSa guNa iti gAthArthaH ||saamprtN sisAdhayiSitArthavyatirekaM darzayannAhani.(1173) AlaMbaNahIno puNa nivaDai khalio ahe duruttAre | iya nikAraNasevI paDaibhavohe agAhami / / vR-AlambanahInaH punarnipatati skhalitaH,kva ?- ahe duruttAre'tti gartAyAM duruttArAyAma, 'iya' evaM 'niSkAraNasevI' sAdhuH puSTAlambanarahita ityarthaH, 'patatibhavaughe agAdhe' patatibhavagartAyAmagAdhAyAm, agAdhatvaM punarasyA duHkhenottAraNasambhavAditi gAthArthaH / / gataM saprasaGgaM darzanadvAram, idAnIM 'niyAvAse'tti asyAvasaraH, asya ca sambandho vyAkhyAta eva gAthAkSaragamanikAyAM, sa eva lezataH smAryate-iha yathA caraNavikalA asahAyajJAnadarzanapakSamAlambanti evaM nityavAsAdyapi, ni.(1174) je jattha jayAbhaggA ogAsaM te paraM aviMdatA / gaMtuM tattha'cayaMtA imaM pahANaMti ghosaMti / / Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Avazyaka - mUlasUtram -2- 3/10 vR- 'ye' sAdhavaH zItalavihAriNaH 'yatra' anityavAsAdau 'yadA' yasmina kAle 'bhagnA' nirviNNAH 'avakAzaM' sthAnaM te 'paramaM' anyata' aviMdaMta' tti alabhamAnA gantuM 'tatra' zobhane sthAne azaknuvantaH kiM kurvanti ? - 'imaM pahANaMti ghosanti' ttiyadasmAbhiraGgIkRtaM sAmprataM kAlamAzrityedameva pradhAnamityevaM ghoSayanti, diTTaMto ittha sattheNaM- jahA koi sattho paviralodagarukkhacchAyamaddhANaM pavaNNo, tattha kei purisA parissaMtApaviralAsa chAyAsu jehiM tehiM vA pANiehiM paDibaddhA acchaMti, anne ya saddAviMti - eha ima ceva pahANaMti, taMmi satthe kei tesiM paDisuNaMti, kei na suNaMti, je suNiti te chuhAtaNhAiyANaM dukkhANaM abhAgI jAyA, je na suNaMti te khippameva apaDibaddhA addhANa sIsaM gaMtuM udayassa sIyalassa chAyANaMca AbhAgI jAyA / jahA te purisA visIvaMti tahA pAsatthA, jahA te nicchiNNA tahA susAhU / ayaM gAthArtha: / / sAmprataM yaduktamidaM pradhAnamiti ghoSayanti taddarzayatinIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / ni. (1175) vigaIsu ya paDibaMdhaM niddosaM coiyA biMti / / vR- nityavAsena vihAra, nityavAsakalpamityarthaH, caityeSu bhaktizcaityabhaktistAM ca, cazabdAtkulakAryAdiparigrahaH, AryikAbhyo lAbhastaM, kSIrAdyA vigatayo'bhidhIyatne tAsu vigatiSu ca 'pratibandham' AsaGgaM nirdoSaM coditAH anyenodyatavihAriNA 'bruvate' bhaNantIti gAthArthaH / / tatra nityAvAsavihAre sadoSaM coditAH santastadA kathaM vA nirdoSaM bruvata ityAha ni. (1176) jAhevi ya paritaMtA gAmAgaranagarapaTTaNamaDatA / to kei nIyavAsI saMgamatheraM vavaisaMti / / vR-yadA'pi ca 'paritAntAH ' sarvathA zrAntA ityarthaH, kiM kurvantaH santaH ? - grAmAkaranagarapattanAnyadantassantaH, grAmAdInAM svarUpaM prasiddhameva, ataH 'kecana' naSTanAzakA nityavAsinaH, na tu sarva eva kiM ? - saGgamasthaviramAcArye vyapadizantyAlambanatvena iti gAthArthaH / / kathaM ? - saMgamatherAyario sutavassI taheva gIyattho / ni. (1177) hittA guNadosaM nIyAvAse pavato u / / vR- nigadasiddhA, kaH punaH saGgamasthavira ityatra kathAnakaM - koillanayare saMgamatherA, dubbhikkhe tenna sAhuNo visajjiyA, te taM nayaraM nava bhAge kAUNa jaMdhAbalaparihINA viharaMti, nayaradevayA kira tesiM vasaMtA, tesiM sIso datto nAma ahiMDao cireNa kAleNodatavAhago Agao, so tesiM paDissae pavisai niyayAvAsitti kAuM, bhikkhavelAe ugAhiyaM hiMDaMtANaM saMkilissai-koDo'yaM saGkakulANi na dAeitti, egattha seTTiyAkule rovaNiyAe gahiyao dArao, chammAsA rovaMtagassa, AyariehiM cappuDiyA kayA- mA rova, vANamaMtarIe mukko, tehiM tuDDehiM paDilAhiyA jadhicchieNa, so visajjio, etAni tAni kulAnitti, AyariyA suiraM hiMDiUNa aMtaM paMtaM gahAya AgayA, samuddiTThA, Avassaya AloyaNAe AyariyA bhAMti - Aloehi, so bhAi-tubbhehiM samaM hiMDiotti, te bhAMtidhAipiMDo te bhuttotti, bhAi- aisuhubhANitti, baiTTho, devayAe aDharate vAsaM aMdhayAraM ca viuvviyaM esa hI leitti, AyariehiM bhaNio-atIhi, so bhaNai-aMdhayArotti, AyariehiM, aMgulI padAiyA, sApajjaliyA, AuTTo Aloei, AyariyAvi nava bhAge parikahaMti, evamayaM puTThAlaMbaNo na hoi savvesiM maMdadhammANamAlaMbaNanti / / Aha ca Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 adhyayanaM -3- [ni. 1178] ni. (1178) ome sIsapavAsaM appaDibaMdhaM ajaMgamattaM ca / nagaNaMti egakhitte gaNaMti vAsaM niyayavAsI / / vR- 'ome' durbhikSe 'ziSyapravAsa' ziSyagamanaM, tathA tasyaiva 'apratibandham' anabhiSvaGgam 'ajaGgamatvaM' vRddhatvaM ca, cazabdAttatraiva kSetre vibhAgabhajanaM ca, idamAlambanajAlaM 'na gaNayanti' na prekSante, nAlocayantItyarthaH, kintu ekakSetragaNayanti vAsaM 'nityavAsinaH' mandadhiya itigAthArthaH / / nityAvAsavihAradvAraM gataM, caityabhaktidvAramadhunAni. (1179) ceiyakulagaNasaMghe annaM vA kiMcikAu nissANaM / ahavAvi ajjavayaraMto sevaMtI akaraNijja / / vR- caityakulagaNasaGghAn, anyadvA 'kiJcid' apuSTamavyavacchittyAdi 'kRtvA nizrAM' kRtvA''lambanamityarthaH, kathaM ? nAsti kazcidiha caityAdipratijAgarakaH ato'smAbhirasaMyamo'GgIkRtaH, mA bhUzcaityAdivyavaccheda iti, athavA'pyAryavairaM kRtvA nizrAM tataH sevante 'akRtyam' asaMyamaM mandadharmANa iti gAthArthaH / / ni. (1180) ceiyapUyA kiM vayarasAmiNA muNiyapuvyasAreNaM / na kayA puriyAi? taomukkhaMgasAvi sAhUNaM / / vR- akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccAdhaH kathitameva, vairasvAminamAlambanaM kurvANA idaM nekSante mandadhiyaH, kimityAhani.(1181) ohAvaNaM paresiM satitthaubbhAvaNaM ca vacchallaM / nagaNaMti gaNemANA puvvucciyapupphamahimaMca / / vR- 'apabhrAjanAM'lAJchanAM 'pareSAM' zAkyAdInAM svatIrthodbhAvanAM ca divyapUjAkaraNena tathA 'vAtsalya' zrAvakANAM, etanna gaNayantyAlambanAni gaNayantaH santaH, tathA pUrvAvacitapuSpamahimAnaM ca nagaNayantIti-pUrvAvacitaiH-prAgRhItaiH puSpaiH-kusumairmahimA yAtrA tAmiti gAthArthaH / / caityabhaktidvAraM gatam, adhunA''ryikAlAbhadvAraM, tatreyaM gAthAni. (1182) ajjiyalAbhe giddhA saeNa lAbheNaje asaMtuTThA / bhikkhAyariyAbhaggA anniyaputtaM vavaisaMti / / dR-AryikAbhyolAbha AryikAlAbhastasmina 'gRddhAH' AsaktAH 'svakIyena' AtmIyena lAbhena ye'santuSTA mandadharmANaH bhikSAcayA bhagnA bhikSAcaryAbhagnAH, bhikSATanena nirviNNA ityarthaH, te hi susAdhunA coditAH santo'bhakSyo'yaM tapasvinAmiti anikAputram' AcArya vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH / / katham?. ni.(1183) aniyaputtAyario bhattaM pAnaM ca pupphabUlAe / uvanIyaM bhuMjato tenneva bhavena aMtagaDo / / vR- akSarArtho nigadasiddhaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacca yogasaGgraheSu vakSyate / te ca mandamataya idamAlambanaM kurvantaH santaH idamaparaM nekSante, kima?, ata Ahani.(1184) gayasIsagaNaM ome bhikkhAyariyAapaccalaM theraM / nagaNaMti sahAvisaDhA ajjiyalAhaM gavasaMtA / / Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 Avazyaka-mUlasUtram -2. 3/10 vR- gataH ziSyagaNo'syeti samAsastama 'ome' durbhikSe bhikSAcaryAyAm apaJcala:- asamarthaH bhikSAcaryA'paJcalastaM 'sthAviraM' vRddham evaMguNayuktaM 'nagaNayanti' nAlocayanti sahAvi' samarthAH, apizabdAtsahAyAdiguNayuktA api, zaThA-mAyAvinaH AryikAlAbhaM 'gavesaMti'tti anviSanta iti gAthArthaH / / gatamAryikAlAbhadvAraM vigatidvAramadhunA, tatreyaM gAthAni.(1985) bhattaM vA pAnaM vA bhuttUNaM lAvalaviyamavisuddhaM / to avajjapaDicchannA udAyanarisiM vavaisaMti / / vR- 'bhaktaMvA' odanAdi pAnaM vA' drAkSApAnAdi bhuktvA' upabhujya 'lAvalaviyantilolyopetam 'avizuddha' vigatisamparkadoSAta, tathA ca-niSkAraNe pratiSiddha eva vigatiparibhogaH, uktaMca. "vigaIvigaIbhIo vigaigayaM jo ubhuMjae sAhU / vigaI vigaisahAvA vigaI vigaiMbalA neha ||''tti, tataH kenacitsAdhunA coditAH santaH 'avadhapraticchannAH' pApapracchAditAH 'udAyanarisiM' udAyanaRSiM vyapadizantyAlambanatveneti gAthArthaH / atra kathAnakaM- vItabhae nayare udAyano rAyA jAva pavvaio, tassa bhikkhAhArassa vAhI jAo, so vijjehiM bhaNio-dadhinA bhuMjai, so kira bhaTTArao vaiyAesaacchio, annayA vIyabhayaMgao,tattha tassa bhagiNijjo kesIrAyA. tenaM ceva rajje ThAvio, kesIkumAro'maccehiM bhaNio-esa parIsahaparAjio rajjaM magai, so bhaNai-demi, tebhaNaMti-na esa rAyadhammottiyugAhei, cireNa paDissuyaM, kiM kajjau ?, visaMtassa dijjau, egAe pasupAlIe ghare payuttaM-dadhinA saha dehitti, sA padiNNA, devayAe avahivaM, bhaNio ya-maharisi! tujjha visaM dinnaM, pariharAhi dahiM, so parihario, rogo vAMdhiumAraddho, puNo pagahio, puNo pauttaM visaM, puNo devayAe avahariyaM, taiyaM vAraM devayAe vuzcai-puNovi viNNaM, taMpi avahiyaM, sA tassa pacchao pahiMDiyA, annayA pamattAe devayAe dinnaM, kAlagao, tassa ya sejjAtaro kuMbhagAro, tami kAlagae devayAe paMsuvarisaM pADiyaM, so avahio anavarAhittikAuMsiNavallIe kuMbhakArukkhevo nAma paTTaNaM tassa nAmeNa jAyaM jattha so avahariuMThavio, vItabhayaM ca savvaM paMsuNA pelliyaM, ajjavi puMsuo acchaMti, esa kAraNigottikaDuna hoi savvesimAlaMbaNaMti ||aah cani.(1186) sIyalalukkhA'nuciyaM vaesu vigaIgaeNa jAvitaM / haTThAvi bhaNati saDhA kimAsi udAyano na munI? vR-zItalaM ca tat rUkSaM ca zItalarUkSam, annamiti gamyate, tasyAnucitaH-ananurUpaH narendrapravrajitatvAdrogAbhibhUtatvAcca zItalarUkSAtucitastaM, 'vrajeSu' gokuleSu 'vigatigatena' vigatijAtena yApayantaM santaM 'haTTAviti samarthA apibhaNantizaThA:-kimAsIdudAyano na muniH?, munireva vigatiparibhoge satyapi, tasmAnirdopa evAyamiti / / evaM nityavAsAdiSu mandadharmAH saGgamasthavirAdanyilambanAnyAzritya sIdanti, anye punaH sUtrAdInyevAdhikRtya, tathA cAhani.(1187) suttatthabAlavuDDe ya asahudavvAiAvaIo yA / nissANapayaM kAuMsaMtharamANAvi sIyaMti / / . vR- sUtraM ca arthazca bAlazca vRddhazca sUtrArthabAlavRddhAstAn, tathA'sahazca dravyAdyApadazca asahadravyAdyApadastA~zca, nizrANAm-AlambanAnAM padaM kRtvA 'saMstaranto'pi' saMyamAnuparodhena Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 - [ ni. 1187] 49 vartamAnA api santaH sIdanti, etaduktaM bhavatisUtraM nizrApadaM kRtvA yathA'haM paThAmi tAvatkiM mamAnye ?, evamarthe nizrApadaM kRtvA zrRNomi tAvata, evaM bAlatvaM vRddhatvaM asahama- asamarthatvamityarthaH, evaM dravyApadaM durlabhamidaM dravyaM, tathA kSetrApadaM kSullakamidaM kSetraM, tathA kAlApadaM durbhikSaM vartate, tathA bhAvApadaM-glAno'hamityAdi nizrApadaM kRtvA saMstaranto'pi sIdantyalpasattvA iti gAthArthaH / evamni. ( 1188 ) AlaMbaNANa logo bhario jIvassa ajaukAmassa / jaM jaM picchai loe taM taM AlaMbaNaM kuNai / / vR- 'AlambanAnAM' prAgnirUpitazabdArthAnAM 'lokaH' manuSyalokaH 'bhRtaH' pUrNo jIvasya 'ajaukAmassa' tti ayatitukAmasya, tathA ca ayatitukAmo yada yatpazyati loke nityavAsAdi tata tadAlambanaM karotIti gAthArtha: 11 kiM ca dvidhA bhavanti prANinaH mandazraddhAstIvra zraddhAzca, tatrAnyanmandazraddhAnAmAlambanama anyacca tIvra zraddhAnAmiti, Aha ca ni. (1189) je jattha jayA jayA bahussuyA caraNakaraNapa bhaTThA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaGkANaM / / bR- 'ye' kecana sAdhavaH 'yatra' grAmanagarAdI 'yadA' yasmina kAle suSamaduSSamAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNaprabhraSTAH santo yatte samAcaranti pArzvasthAdirUpaM tadAlambanaM mandazraddhAnAM bhavatIti vAkyazeSaH, tathAhi AcAryo mathurAyAM maGgaH subhikSe'pyAhArAdipratibandhAparityAgAt pArzvasthatAmabhajat, tadevamapi nUnaM jinairdharmo dRSTa eveti gAthAbhiprAyaH / / ni. (1190 ) je jattha jayA jayA bahussuyA caraNakaraNasaMpannA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaDDANaM / / bR- 'ye' kecana 'yatra' grAmanagarAdau 'yadA' suSamaduSmAdau 'jaiya'tti yadA ca durbhikSAdau bahuzrutAzcaraNakaraNasampannAH, yatte samAcaranti bhikSupratimAdi tadAlambanaM tIvrazraddhAnAM bhavatIti gAthArthaH avasitamAnuSaGgikaM tasmAta sthitamidaM paJcAnAM kRtikarma na kartavyaM, tathA ca nigamayannAhani. (1191) daMsaNanANacaritte tavavinae niccakAlapAsatthA / ee avaMdaNijjA je jasaghAI pavayaNassa 11 vR- 'daMsaNanANacarite' tti prAkRtazailyA chAndasatvAJca darzanajJAnacAritrANAM tathA tapovinayayoH 'niccakAlapAsattha' tti sarvakAlaM pArzve tiSThantIti sarvakAlapArzvasthAH, nityakAlagrahaNamitvarapramAdavyavacchedArthe, tathA ca-itvarapramAdAnizcayato jJAnAdyapagame'pi vyavahAratastu sAdhava eveti, 'ete' prastutA avandanIyAH, ye kiMbhUtAH ? - 'yazodhAtinaH ' yazo'bhinAzakAH, kasya ? - pravacanasya, kathaM yazodhAtinaH ?, zramaNaguNopAttaM yada yazastattaguNavitathAsevanato dhAtayantIti gAthArthaH / / pArzvasthAdivandane cApAyAnnigamayannAha ni. (1192 ) kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajan2ammi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiyA huMti / / vR- 'kRtikarma' vandanaM 'prazaMsA ca' bahuzruto vinIto vA'yamityAdilakSaNA 'sukhazIlajane' pArzvasthajane karmabandhAya, kathaM ? - yataste pUjyA eva vayamiti nirapekSatarA bhavanti, evaM yAni yAni 25 4 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2-3/10 pramAdasthAnAni yeSu vipIdanti pArzvasthAdayastAni tAni 'upabRMhinAna bhavanti' samarthitAni bhavantianumatAni bhavanti, tatpratyayazca bandha iti gAthArthaH / / yasmAdete'pAyAstasmAta pArzvasthAdayo na vandanIyAH, sAdhava eva vandanIyA iti nigamayannAhani.(1193) saNanANacaritte tavavinae niccakAlabhujjuttA / ee u vaMdaNijjA je jasakArI pavayaNassa / / vR-darzanAjJAnacAritreSu tathA tapovinayayoH nityakAlaM' sarvakAlam 'udyuktA' udyatA eta eva vandanIyAH, ye vizuddhamArgaprabhAvanayA yazaHkAriNaH pravacanasyeti gAthArthaH / / adhunA susAdhuvandane guNamupadarzayannAhani. (1194) kiikammaM ca pasaMsA saMviggajanaMmi nijjaraTTAe / je je viraIThANA te te uvavUhiyA huMti / / vR- 'kRtikarma' vandanaM prazaMsA ca' bahuzruto vinItaH puNyabhAgityAdilakSaNA saMvignajane 'nirjarArthAya' karmakSayAya kathaM ?-yAni (yAni) viratisthAnAni yeSu vartante saMvignAstAni tAni 'upabRMhitAni bhavanti' anumatAni bhavanti, tadanumatyA ca nirjarA, saMvignAH punardvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyasaMvignAmRgAH patre'picalati sadottrastacetasaH, bhAvasaMvinAstu sAdhavastairihAdhikAra iti gAthArthaH / gataM saprasaGgaM nityavAsadvAramiti vyAkhyAtA saprapaJcaM paJcAnAM kRtikarma ityAdidvAragAthA, nigamayatoktamodhato darzanAdhupayuktA eva vandanIyA iti / adhunA tAnevA''cAryAdi-bhedato'bhidhitsurAhani.(1995) Ayariya uvajjhAe pavvatti dherai taheva rAyanie / eesiM kiikammaM kAyavyaM nijjaraTTAe / / vR- AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM kRtikarma kartavyaM nirjarArthe, tatra cA''cAryaH sUtrArthobhayavettA lakSaNAdiyuktazca, uktaMca. suttatthaviU lakkhaNajutto gacchasta meDhimUoya / gaNatattivippamukko atthaM bhAsei Ayario / / na tu sUtra, yata uktam - "ekkaggayA ya jhANe vuDDI titthayaraanukitI garuA / ___ ANAhijjamii gurU kayariNamukkhAna vAei / / asya hi sarvairevopAdhyAyAdibhiH kRtikarma kArya paryAyahInasyApi, upAdhyAyaH prAgnirUpitazabdArthaH, sacetthambhUtaH'sammattanANasaMjamajuttosuttatyathatadubhayavihinU / AyariyaThANajuggo suttaM vAeuvajjhAo / / kiM nimittaM?- 'suttatthesu thirattaM riNamukkho AyatIya'paDibaMdho / pADicchAmohajao suttaM vAeuvajjhAo / / tasyApitairvineyaiH paryAyahInasyApikRtikarma kArya, yathocitaM prazastayogeSusAdhUna pravartayatIti pravartakaH, uktaMca __ 'tavasaMjamajogesuMjo jogo tatthataM pavattei / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3- [ni. 1195] asahaM ca niyatteiMgaNatattillo pavattIu / / / asyApikRtikarma kArya hInaparyAyasyApi, sIdataH sAdhUnaihikAmuSmikApAyadarzanato mokSamArga eva sthirIkarotIti sthaviraH, uktaMca 'thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesuM / jo jatthasIyai jaM saMtabalotaM thiraM kuNai / / asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kArya, gaNAvacchedako'pyatrAnupAtto'pi mUlagrantho nAvagantavyaH, sAhacaryAditi,sacetthambhUtaH 'uddhAvaNApahavaNakhittovadhimaggaNAsu avisA / suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hai / / asyApyUnaparyAyasyApi kRtikarma kartavyaM, ratnAdhikaH-paryAyajyeSThaH, eteSAmuktakrameNaiva kRtikarma kartavyaM nirjarArtham, anye tu bhaNanti-prathamamAlocayadbhiH sarvairAcAryasya kRtikarma kArya, pazcAd yathAratnAdhikatayA, AcAryeNApi madhyame kSAmaNAnantare kRtikarmaNi jyeSThasya kRtikarma kAryamiti gAthArthaH / prathamadvAragAthAyAM gataM 'kasyeti dvArama, adhunA 'kene ti dvAraM, kena kRtikarma kartavyaM? kenavAna kartavyaM?,kaH punarasya kAraNocitaH anucito vetyarthaH, tatramAtApitrAdiranucito gaNaH, tathA cAha granthakAra:ni.(1196) mAyaraM piyaraMvAvi jiTTagaMvAvibhAyaraM / kiikammaM na kArijjA savve rAinie tahA / / vR- mAtaraM pitaraM vA'pi jyeSThakaM vA'pi bhrAtarama, apizabdAnmAtAmahapitAmahAdiparigrahaH, 'kRtikarma' abhyutthitavandanamityarthaH, na kArayeta sarvAna ratnAdhikA~stathA, paryAyajyeSThAnityarthaH, kimiti ?, mAtrAdIna vandanaM kArayataH lokaga)pajAyate, teSAM ca kadAcidvipariNAmo bhavati, AlocanapratyAkhyAnasUtrArtheSu tu kArayeta, sAgArikAdhyakSe tu yatanayA kArayeda, eSa pravrajyApratipannAnAM vidhiH, gRhasthAstu kaaryediti| sAmprataM kRtikarmakaraNocitaM pratipAdayannAhani.(1197) paMcamahavvayajutto analasa mAnaparivajjiyamaIo / saMviganijjarahI kiikammako havai sAhU / / vR- paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni tairyuktaH 'analasa'tti AlasyarahitaH 'mAnaparivarjitamatiH' jAtyAdimAnaparAGmukhamatiH 'saMvignaH' prAgvayAkhyAta eva 'nirjarArthI' karmakSayArthI, evambhUtaH kRtikarmakArako bhavati sAdhuH, evambhUtena sAdhunA kRtikarma kartavyamiti gAthArtha: / / gataM keneti dvAraM, sAmprataM 'kade' tyAyAtaM, kadA kRtikarma kartavyaM kadA vA na kartavyaM ?, ni.(1198) vakkhittaparAhutte apapatte mA kayA huvaMdijjA / AhAraM ca karito nIhAra vA jai karei / / / vR- vyAkSiptaM dharmakathAdinA 'parAhutte yaM' parAmukhaM, cazabdAdudbhU (sthi) tAdiparigrahaH, pramattaM krodhAdipramAdena mA kadAcidvandeta, AhAraM vA kurvantaM nIhAraM vA yadi karoti, iha ca-dharmAntarAyAnavadhAraNaprakopAhArAntarAyapurISAnirgamanAdayo doSAH prapaJcena vaktavyA iti gAthArthaH / kadA vandetetyata Aha Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2-3/10 ni.(1199) pasaMta AsaNatthe ya, uvasaMte uvhie| anunavittu mehAvI, kiikammaM pauMjae / / i- 'prazAnta' vyAkhyAnAdivyAkSeparahitama Asanastha' niSadyAgatama upazAntaM' krodhAdipramAdarahitam 'upasthitaM' chandenetyAdyabhidhAnena pratyudyatam, evambhUtaMsantamanujJApya meghAvI tataH kRtikarma prayajIta, vandanakaM kuryAdityarthaH, anujJApanAyAM ca AdezadvayaM, yAni dhruvavandanAni teSu pratikramaNAdau nAnujJApayati, yAni punarautpattikAniteSvanujJApayatItigAthArthaH / / gataM kaMdeti dvAraM, katikRtvodvAramadhunA, katikRtvaH kRtikarma kArya ?, kiyatyo vArA ityarthaH, tatra pratyahaM niyatAnyaniyatAni ca vandanAni bhavantvata ubhayasthAnanidarzanAyA''i niyuktikAraHni. (1200) paDikamaNe sajjhAe kAussgagAvarAhapAhuNae / AloyaNasaMvaraNe uttamaDhe ya vaMdanayaM / / vR-pratIyaMkramaNaM pratikamaNam, aparAdhasthAnebhyo guNasthAneSuvartanamityarthaH, tasmina sAmAnyato vandanaM bhavati, tathA 'svAdhyAye' vAcanAdilakSaNe, 'kAyotsarge' yo hi vigatiparibhogAyA''cAmlavisarjanArthe kriyate, 'aparAdhe' guruvinayalaGghanarUpe, yatastaM vanditvA kSAmayati, pAkSikavandanAnyaparAdhe patanti, prAghUrNaka' jyeSThe samAgate sati vandanaM bhavati, itarasminnapi pratIcchitavyam, atracAyaM vidhiH"saMbhoiya annasaMbhoiyA ya duvihA havaMti pahuNayA / saMbhoiya AyariyaM ApucchitA u vaMdeha / / iyare puNaAyariyaM vaMdittA saMdisAviuM taha ya / paccha vaMdeha ja gayamohA ahava vaMdAve / / .' tathA''locanAyAM vihArAparAdhabhedabhinnAyAM 'saMvaraNaM' bhukteH pratyAkhyAnam, athavA kRtanamaskArasahitAdipratyAkhyAnasyApi punarajIrNAdikAraNato'bhaktArtha gRhNataH saMvaraNaM tasmin vandanaM bhavati, 'uttamArthevA' anazanasaMlekhanAyAM vandanamityeteSu pratikramaNAdiSu sthAneSu vandanaM bhavatIti gAthArthaH / / itthaM sAmAnyena niyatAniyatasthAnAni vandanAni pradarzitAni, sAmprataM niyatavandanasthAnasaGkhyA pradarzanAyA''hani.(1201) catvAri paDikkamaNe kiikammA tinni hu~ti sajjhAtAe / puTavaNhe avaraNhe kiikammA caudasa havaMti // vR- catvAri pratikramaNe kRtikarmANi trINi bhavanti, svAdhyAye pUrvAhna-pratyuSasi, kathaM ? guru puTavasaMjhAe vaMdittA Aloeitti evaM ekvaM, abbhuTThiyAvasANe jaM puNo vaMdati guruMevaM biiyaM, etthaya vihI-pacchA jahanneNa titrimajjhimapaMca vA satta vA ukkosaM sabvevivaMdiyavva, jaivAulA vakkhevo vA to ikkeNa UNagAjAva tinni avassaMbaMdiyabvA, evaM devasie, pakkhiepaMca avassaM, cAummAsie saMvaccharievi satta avassaMti, te vaMdiUNaM jaM puNo Ayarissa allivijjaitaM taiyaM, paccakkhANe cautthaM, sajjhAepuna vaMdittA paDhevei paDhama, paddhavie pavedayaMtassa bitiyaM, pacchA uddidvaMsamuddiTu paDhai, uddesasamuddesavaMdaNANamiheva'tabhAvo, tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAepaDilehei, jai na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo to avaMditA pAe paDilehei, paDilehitA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuM paDikkamai, eyaM taiyaM / evaM pUrvAha, sapta, aparAhve'pi saptaiva bhavanti, anujJAvandanAnAMsvAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAt,pratikramaNikAnitucatvAriprasiddhAni, evametAni For Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 adhyayanaM-3- [ni. 1201] dhruvANi pratyahaMkRtikarmANi caturdazabhavantyabhaktArthikasya, itarasya tu pratyAkhyAnavandanenAdhikAni bhavantIti / gataM katikRtvodvAraM, vyAkhyAtA vandanamityAdiprathamA dvAragAthA, sAmprataM dvitIyA vyAkhyAyate, tatra katyavanatamityAdhaM dvAraM, tadarthapratipAdanAyA''ha ni.(1202/1) dooNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / dR- avanatiH-avanatam, uttamAGgapradhAnaM praNamanamityarthaH, dve avanate yasmiMstad vyavanatam, ekaM yadA prathamameva 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nissIhiyAe'tti abhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaM punaryadA kRtAvarto niSkrAntaH 'icchAmI'tyAdisUtramabhidhAya chando'nujJApanAyaivAvanamati, yathAjAtaM zramaNatvamAzritya yoniniSkramaNaM ca, tatra rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTamAtrayA zramaNo jAtaH, racitakarapuTastu yonyA nirgataH, evambhUta eva vandate, tadavyatirekAcca yathAjAtaMbhaNyate kRtikarmavandanaM, 'bArasAvayaMtti dvAdazAvartAH-sUtrAbhidhAnagarbhAH kAyavyApAravizeSA yasminniti samAsastada dvAdazAvartam, iha ca prathamapraviSTasya SaDAvartA bhavanti, 'ahokAyaM kAyasaMphAsaM khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNabhe divaso vaikaMto?, jattA bhe javaNijjaM ca bhe' etatsUtragarbhA gurucaraNanyastahastaziraHsthApanArUpAH niSkramya punaH praviSTasyApyeta evaSaDiti, etaccApAntarAladvAradvayamAdyadvAropalakSitamavagantavyaM, gataM katyavanatadvAraM, sAmprataM 'katiziraM' ityedvAraM vyAcikhyAsuridamaparaM gAthAzakalamAha ni.(1202/2) causiraM tiguttaM ca dupasevaM eganikkhamaNaM / / vR- catvAri zirAMsi yasmiMstaccatuHziraH, prathamapraviSTasya kSAmaNAkAle ziSyAcAryazirodvayaM, punarapi niSkramya praviSTasya dvayameveti bhAvanA, dvAraM / tisro guptayo yasmitamastatriguptaM, manasA samyakpraNihitaH vAcA'skhalitAkSarANyuccArayana kAyenAvartAnavirAdhayana vandanaM karoti yataH, cazabdo'vadhAraNArthaH, dvau pravezau yasmistadvipravezaM, prathamo'nujJApya pravizataH, dvitIyaH punarnirgatasya pravizata iti, ekaniSkramaNamAvazyakayA nirgacchataH, etaccApAntarAladavAratrayaM katizirodvAreNaivophlakSitamavagantavyamiti gAthArthaH / / sAmprataM katibhirvA''vazyakaiH parizuddhamitidvArArtho'bhi-dhIyate, tathA cA''hani. (1203) avanAmA dunna'hAjAyaM, AvattA bAraseva u / sIsA cattAriguttIo, tinnido ya pavesaNA / / ni.(1204) eganikkhamaNaMceva, paNavIsaM viyaahiaa| AvassagehiM parisuddhaM, kiikammaMjehi kIra / / vR- gAthAdvayaM nigadasiddhameva, ebhirgAthAdvayoktaiH pazciviMzatibhirAvazyakaiH parizuddhaM kRtikarma kartavyam anyathA dravyakRtikarma bhavati / / Aha cani.(1205) kiikammapi karito na hoi kiikammanijjarAbhAgI / ___ paNavIsAmannayaraM sAhUThANaM virAhiMto / / vR- 'kRtikarmApi kurvan' vandanamapi kurvana na bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI 'paJcaviMzatInAm' AvazyakAnAmanyatarata sAdhuH sthAnaM virAdhayana, vidyAdRSTAnto'nna, yathA hi vidyA vikalAnuSThAnA phaladA nabhavati, evaM kRtikarmApi nirjarAphalaM na bhavati, vikalakatvAdevetigAthArthaH / / Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2-3/10 adhunA'virAdhakaguNopadarzanAyA''hani.(1206) paNavIsA parisuddhaM kiikammaMjo pauMjai guruNaM / sopAvai nivvANaM acireNa vimAnavAsaMvA / / vR- paJciviMzatiH AvazyakAni-avanatAdIni pratipAditAnyeva tacchuddhaM tadavikalaM kRtikarma yaH kazcit 'prayuGkte' karotItyarthaH, kasmai ? - 'gurave' AcAryAya, anyasmai vA guNayuktAya, sa prApnoti nirvANaM mokSama acireNa' svalpakAlena 'vimAnavAsaM vA' suralokaM veti gaathaarthH| 'katidoSavipramukta miti yaduktaM tatra dvAtriMzaddoSavipramuktaM kartavyaM, taddoSadarzanAyAhani.(1207) anADhiyaM ca thaddhaM ca, pavviddhaM paripiDiyaM / Tolagai aMkusaMceva, tahA kacchabhariMgiyaM / / vR- 'anAdRtama' anAdaraM sambhramarahitaM vandate? 'stabdha' jAtyAdimadastabdho vandate 2 praviddhaM' vandanakaM dadadeva nazyati 3 'paripiNDitaM' prabhUtAnekavandanena vandate AvartAna vyaJjanAbhilApAn vA vyavacchinnAn kurvan 4 'Tolagati' tiDDavaduraplutya 2 visaMsthulaM vandate 5 'aGkuzaM' rajoharaNamaGkuzavatkaradvayena gRhItvA vandate 6 'kacchabhariMgiyaM' kacchapavat riGgitaM kacchapavata riGgan vandata iti gAthArthaH7 / / ni. (1208) macchuvvattaM manasA pau8 taha ya veiyAvaddhaM / bhayasAcevabhayaMtaM, mittI gAravakAraNA / / vR. 'matsyoddhattam' ekaM vanditvA matsyavad drutaM dvitIyaM sAdhuMdvitIyapArthena recakAvartena parAvartate 8manasA praduSTaM, vandyo hInaH kenacidguNena, tameva camanasikRtvAsAsUyo vandate 9 tathA ca vedikAbaddhaM jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge vA ekaM vA jAnukaradvayAntaH kRtvA vandate 10 'bhayasA ceya'tti bhayena vandate, mA bhUgacchAdibhyo nirdhATanamiti 11, 'bhayaMta'tti bhajamAnaM vandate 'bhajatyayaM mAmatobhaktaM bhajasveti tadAryavRttaM' iti 12, metti'ttimaitrInimittaMprItImicchana vandate 13 'gAravitti gauravanimittaM vandate, vidantu mAM yathA sAmAcArIkuzalo'yaM 14, 'kAraNa'tti jJAnAdivyatiriktaM kAraNamAzritya vandate, vastrAdi me dAsyatIti 15, ayaM gAthArthaH / / ni. (1209) teniyaM paDiniyaMceva, rudvaMtajjiyameva ya / saDhaMca hIliyaM ceva, tahA vipaliuMciyaM / / vR. 'stainya miti parebhyaH khalvAtmAnaM gUhayan stenaka iva vandate, mA me lAdhavaM bhaviSyati 16, 'pratyanIkama' AhArAdikAle vandate 17, 'ruSTaM' krodhAdhmAtaMvandatekrodhAdhmAto vA 18, 'tarjitaM' na kupyasi nApi prasIdasi kASThaziva ivetyAditarjayana-nirbhartsayana vandate, aGgulyAdibhirvA tarjayan 19, zaThaMzAThyena vizrambhArthaM vandate, glAnAdivyapadezaMvA kRtvA na samyaga vandate 20,hIlitaM he gaNin ! vAcaka ! kiM bhavatA vanditenetyAdi hIlayitvA vandate 21, tathA 'vipalikuJcitam' arddhavandita eva dezAdikathAH karoti 22, itigAthArthaH / / ni. (1210) diTThamadiTuM ca tahA, siMgaMca karamoaNaM | AliTThamanAliTuM, UNaM uttaracUliyaM / / kR-dRSTAdRSTaM tamasi vyavahito vAna vandate 23 'zRGgama' uttamAGgaikadezena vandate 24 karamocanaM' Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 3 [ ni. 1210] 55 karaM manyamAno vandate na nirjarAM 'tahA moyaNaM nAma na annahA mukkho, eeNa puNa dineNa muccemitti vaMdanagaM dei 25-26 'AzliSTAnAzliSTa' mityatra caturbhaGgakaH- rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazca 1 rajoharaNaM na ziraH ra ziro na rajoharaNaM 3 na rajoharaNaM nApi ziraH 4, atra prathamabhaGgaH zobhanaH zeSeSu prakRtavandanAvatAraH 27, 'UnaM' vyaJcanAbhilApAvazyakairasampUrNa vandate 28, 'uttaracUDaM' vandanaM kRtvA pazcAnmahatA zabdena mastakena banda iti bhaNatIti gAthArthaH 29 / / ni. (1211 ) mUyaM ca DhaDuraM ceva, cuDuliM ca apacchimaM / battIsadoparisuddhaM, kiikammaM pauMjaI / / bR- 'mUkam' AlApakAnanuccArayan vandate 20 'DhaDDaraM' mahatA zabdenoccArayana vandate 31 'cuDalI' ti ulkAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM bhramayan vandate 32 'apazcimam' idaM caramamityarthaH, ete dvAtriMzaddoSAH, ebhiH parizuddhaM kRtikarma kArya, tathA cAha- dvAtriMzaddoSaparizuddhaM 'kRtikarma vandanaM 'prayuJjIta' kuryAditi gAthArthaH / / yadi punaranyatamadoSaduSTamapi karoti tato na tatphalamAsAdayatIti / ni. ( 1212 ) kiikammaMpi karito na hoi kiikammanijjarAbhAgI / battIsAmannayaraM sAhU ThANaM virAhiMto / / vRkRtikarmANi kurvanna bhavati kRtikarmanirjarAbhAgI, dvAtriMzaddoSANAmanyataratsAdhuH sthAnaM virAdhayanniti gAthArthaH / / doSavipramuktakRtikarmakaraNe guNamupadarzayannAhabattIsadosa parisuddhaM kiikammaM jo pauMjai gurUNaM / so pAvai nivvANaM acireNa vimAnavAsaM vA / / ni. (1213) vR- dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma yaH 'prayuGkte' karoti gurakhe sa prApnoti nirvANam acireNa vimAnavAsaM veti gAthArthaH / / Aha- doSaparizuddhAdvandanAtko guNaH ? yena tata eva nirvANaprAptiH pratipAdyata iti, ucyateni. ( 1214 ) Avassaesu jaha jaha kuNai payattaM ahInamairitaM / tivihakaraNovautto taha taha se nijjarA hoi / / vR- 'AvazyakeSu' avanatAdiSu doSatyAgalakSaNeSu ca yathA 2 karoti prayatnama 'ahInAtiriktaM' nahInaMnApyadhikaM kimbhUtaH sana ? - trividhakaraNopayuktaH manovAkkAyairupayukta ityarthaH, tathA 2 'se' tasya vandanakarturnirjarA bhavati karmakSayo bhavati, tasmAcca nirvANaprAptiriti, ato doSapIrazuddhAdeva phalAvAptiriti gAthArthaH / / gataM saprasaGgaM doSavipramuktadvAram adhunA kimiti kriyata iti dvAraM, tatra bandanakaraNakAraNAni pratipAdayannAha ni. ( 1215 ) vina ovayAra mAnassa bhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthayarANa ya ANA suadhammArAhaNA'kiriyA / / dR- vinaya evopacAro vinayopacAraH kRto bhavati, sa eva kimartha ityAi - 'mAnasya' ahaGkArasya 'bhaJjanA' vinAzaH, tadarthaH mAnena ca bhagnena pUjanA gurujanasya kRtA bhavati, tIrthakarANAM cA''jJAanupAlitA bhavati, yato bhagavavadbhirvinayamUla evopadiSTo dharmaH, sa ca vandanAdilakSaNa eva vinaya iti, tathA zrutadharmArAdhanA kRtA bhavati, yato vanvanapUrve zrutagrahaNaM, 'akiriya'tti pAramparyeNAkriyA bhavati, yato'kriyaH siddhaH, asAvapi pAramparyeNa vandanalakSaNAd viyanAdeva Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 Avazyaka - mUlasUtram -2- 3/10 bhavatIti, uktaM ca paramarSibhiH- tahArUvaM naM bhaMta ! samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdamANassa pajjuvAsamANassa kiMphalA vaMdanapajjuvAsaNayA ?, goyamA ! savaNaphalA, savaNe nANaphale, nANe vinnANaphale, vinnANe paJcakkhANaphale, paJcakkhANe saMjamaphale, saMjame aNaNhae tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, akiriyA siddhigaigamanaphalA' / tathA vAcakamukhenApyuktam - 'vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAzravanirodhaH / saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAtkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam / / yoganirodhAdabhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH / / iti ni. (1216) vinao sAsane mUlaM, vinIo saMjao bhave / vinayAu vippamukkassa, kao dhammo kao tavo ? bR - zAsyante'nena jIvA iti zAsanaM-dvAradazAGgaM tasmina vinayo mUlaM, yata uktammUlauu khaMdhappabhavo dumassa, khaMdhAu pacchA viruhaMti sAlA / sAhappasAhA viruvaM ti pattA, tato si puSpaM ca phalaM rasoya / / evaM dhammassa vinao mUlaM paramo se mokkho / jeNa kittI suyaM sigdhaM nissesamadhigacchai / / " ato vinItaH saMyato bhaveta, vinayAdvipramuktasya kuto dharmaH kutastapa iti gAthArthaH / / ato vinayopacArArthe kRtikarma kriyata iti sthitama / Aha-vinaya iti kaH zabdArtha iti ucyate - ni. (1217) jamhA vinayai kammaM aTTavihaM cAuraMtamukkhAe / tamhA uvayaMti viU vinautti vilInasaMsArA / / > vR- yasmAdvinayati karma-nAzayati karmASTavidhaM kimarthaM ? - caturantamokSAya, saMsAravinAzAyetyarthaH, tasmAdeva vadanti vidvAMsaH 'vinaya iti' vinayanAdvinayaH 'vilInasaMsArAH ' kSINasaMsAra athavA vinItasaMsArAH, naSTasaMsArA ityarthaH yathA vinItA gaurnaSTakSIrA'bhidhIyate iti gAthArthaH / kimiti kriyata iti dvAraM gataM, vyAkhyAtA dvitIyA katyavanatamityAdidvAragAthA | atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJcato vaktavyaM yAvattaccedaM sUtraM mU. (10) 'icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggaha nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikkato ?, jattA bhe ? javaNijjaM ca bhe ? khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vahakkamaM, AvassiyAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsannayarAe jaMkiMcimicchAe manadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lobhAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe asAyaNAe jo me aiyAro kao tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - adhyayanaM -3- [ni. 1217] vR-tallakSaNaMcedaMsaMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / / tatrAskhalitapadoccAraNaMsaMhitA, sAca-icchAmikhamAsamaNo vaMdiuMjAvaNijjAenisIhiAe' ityavesUtroccAraNarUpA, tAni cAmUni sarvasUtrANi-icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe aNujANaha me miuggahaM nisIhi, ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khamaNijjo bhe kilAmo paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAbhi / adhunA padavibhAgaH-icchAmi kSamAzramaNa! vandituM yApanIyayA naiSedhikyA anujAnIta mama mitAvagrahaM naiSedhikI adhaHkAyaM kAyasaMsparza kSamaNIyo bhavatA klamaH alpaklAntAnAM bahuzubhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH?, yAtrA bhavatAM ? yApanIyaM cabhavatAM ?, kSamayAmi kSamAzramaNa! daivasikaM vyatikramaM AvazyikyA pratikramAmi kSamAzramaNAnAM devasikyA AzAtanayA trayayastriMzadanyatarayA yatkiJcinmithyayA manoduSkRtayA vacanaduSkRtathA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayAsarvakAlikyA sarvamithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA aMzAtanayA yo mayA'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmi, etAvanti sarvasUtrapadAni / sAmprataM padArthaH padavigrahazca yathAsambhavaM pratipAdyate-tatra 'iva icchAyAma' itvasyottamapuruSaika vacanAntasya icchAmIti bhavati, 'kSamUS sahane' ityasyA'ntasya kSamA, 'zramutapasi khede ca' asya kartari lyuTa zrAmyatyasAviti zramaNaH kSamApradhAnaH zramaNaH kSamAzramaNa: tasyA''mantraNaM, vandestumanapratyayAntasya vandituM, 'yA prApaNe' asya Nvantasya kartaryanIyac, yApayatIti yApanIyA, tayA, 'SidhugatyAm' asyanipUrvasya dhaji niSedhanaM niSedhaH niSedhena nirvRttAnaiSedhikI, prAkRtazailyA chAndasatvAdvA naiSedhiketyucyate, evaM zeSapadArtho'pi prakRtipratyayavyutpattyA vaktavyaH, vineyAsammohArtha tu na brUmaH, ayaM ca prakRtasUtrArtha:-avagrahAbahiHsthito vineyo'vinatakAyaH karadvayagRhItarajoharaNo vandanAyodyata evamAha-'icchAmi' abhilaSAmi he kSamAzramaNa ! 'vandituM' namaskAraM kartuM, bhavantamiti gamyate, yApanIyayA-yathAzaktiyuktayA naiSedhikyAprANAtipAtAdinivRttayA tanvA-zarIreNetyarthaH, atrAntare gurupkSepAdiyuktaH 'trividhene'tibhaNati, tataH ziSyaH saMkSepavandanaM karoti, vyAkSepAdivikalastu 'chandase'ti bhaNati, tato vineyastatrastha evamAha'anujAnIta' anujAnIdhvaM anujJA prayacchatha, 'mama'ityAtmanirdeze, kaM ?-mitazcAsAvavagrahazceti mitAvagrahastaM, caturdizamihAcAryasyAtmapramANaM kSetramavagrahastamanujJAM vihAya praveSTuM na kalpate, tato gururbhaNati-anujAnAmi, tataH ziSyo naiSedhikyA pravizya gurupAdAntikaM nidhAya tatra rajoharaNaM tallalATaM ca karAbhyAM saMspRzannidaM bhaNati - adhastAtakAyaH adhaHkAyaH-pAdalakSaNastamadhaHkArya prati kAyena-nijadehena saMsparzaH kAyasaMsparzastaM karomi, etaccAnujAnIta, tathA kSamaNIyaH-sahyo bhavatAma adhunA 'klamo' dehaglAnirUpaH, tathA alpaM-stokaM klAntaM-klamo yeSAM te'lyaklAntAsteSAmalpaklAntAnAM, bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena bahuzubhena, prabhUtasukhenetyarthaH, bhavatAM divaso vyatikrAnto ?, yuSmAkamahargatamityarthaH, atrAntaregururbhaNati-tatheti, yathAbhavAn bravIti, punarAha vineyaH-'yAtrA' taponiyamAdilakSaNA kSAyikamizrIpazamikabhAvalakSaNA vA utsarpati bhavatAm ?, atrAntare Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 . Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 gururbhaNati-yuSmAkamapi vartate ?, mama tAvadutsarpati bhavato'pyutsapatItyarthaH, punarapyAha vineyoyApanIyaM cendriyanoindriyopazamAdinA prakAreNa bhavatAM?, zarIramiti gamyate, atrAntare gururAhaevamAmaM, yApanIyamityarthaH, punarAha vineyaH-'kSamayAmi' marSayAmi kSamAzramaNeti pUrvavat divasena nirvRtto daivasikastaM vyatikramam-aparAdhaM, daivasikagrahaNaM rAtrikAyupalakSaNArtham, atrAntare gururbhaNati-ahamapi kSamayAmi daivasikaM vyatikramaM pramAdodbhavamityarthaH, tato vineyaH praNamyaivaM kSAmAyitvA''locanAhNa pratikramaNArheNa ca prAyazcittenAtmAnaM zodhayannatrAntare'karaNatayotthAyAvagrahAnirgacchan yathA arthovyavasthitastathA kriyayA pradarzayannAvazyikyetyAdi daNDakasUtra bhaNati, avazyakartavyaizcaraNakaraNayogairnivRttA AvazyikI tayA''sevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasya pratikrAmAmi, vinivartayAmItyarthaH, itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNa bhaNati-kSamAzramaNAnAM vyAvarNitasvarUpANAM sambandhinyA daivasikyA' divasena nirvRttayA jJAnAdyAyasya zAtanA AzAtanA tayA, kiMviziSTayA? trayastriMzadanyatarayA, AzAtanAzca yathA dazAsu, atraiva vA'nantarAghyayane tathA draSTavyAH, 'tAo puNa tittIsaMpi AsAyaNAoimAsucausumUlAsAyaNAsusamoyaraMtidavvAsAyaNAe 4, davvAsAyaNA rAinieNasamaM jaMto maNuNNaMappaNAbhuMjai evaM uvahisaMthAragAisu vibhAsA, khittAsAyaNA Asanna gaMtAbhavairAiniyarasa, kAlAsAyaNA rAovAviyAle vAvAharamANassa tusiNIe ciTThai,bhAvAsAyaNA AvariyaM tumaM tumaMti vattA bhavai, evaM tittIsaMpi causu davvAisu samoyaraMti' 'yatkiJcinmithyayA' yatkiJcidAzritya mithyayA, manasA duSkRtAmanoduSkRtA tathA pradveSanimittAyetyarthaH, vAgduSkRtathA' asAdhuvacananimittayA, 'kAyaduSkRtayA' AsannagamanAdinimittayA, 'krodhaye tikrodhavatyeti prApte azadirAkRtigaNatvAta acpratyayAntatvAta 'krodhayA' krodhAnugatayA, 'mAnayA' mAnAnugatayA, 'mAyayA' mAyAnugatayA, 'lobhayA' lobhAnugatayA, ayaM bhAvArtha:- krodhAdyanumatena yA kAcinayabhraMzAdilakSaNA AzAtanA kRtA tayeti, evaM daivasikI bhaNitA, adhunehabhavAnyabhavagatA'tItanAgatakAlasaGgrahArthamAha-sarvakAlena-atItAdinA nivRttA sArvakAlikI tayA, sarva eva mithyopacArAH-mAtRsthAnagarbhAH kriyAvizeSA yasyAmitisamAsastyA, sarvadharmAH-aSTau pravacanamAtaraH teSAmatikramaNaM-laGghanaM yasyAM sA sarvadharmAtikramaNA tayA, evambhUtayA''zAtanayeti, nigamayati-yo mayA'ticAraH-aparAdhaH 'kRto' nirvartitaH 'tasya' aticArasya he kSamAzramaNa! yuSmatsAkSikaM pratikrAmAmi-apunaHkaraNatayA nivartayAmItyarthaH, tathA duSTakarmakAriNaM nindAmyAtmAnaM prazAntena bhavodvignena cetasA, tathA garhAmyAtmAnaM yuSmatsAkSikaM vyutsRjAbhyAtmAnaMduSTakarmakAriNaM tadanumatityAgena, sAmAyikAnusAreNacanindAdipadArtho nyakSeNa vaktavyaH evaMkSAmayitvA punastatrastha eva bhaNati-'icchAmikhamAsamaNo' ityAdisarva draSTavyamityevaM, navaramayaM vizeSaH-'khAmemi khamAsamaNo' ityAdi sarva sUtramAvazyikyA virahitaM tata pAdapatita eva bhaNati, ziSyAsammohArthaM sUtrasparzikagAthAH svasthAne khatvanAdatya lezatastadarthakathanayaiva padArtho nidarzitaH sAmprataM sUtrasparzikagAthayA nidarzayannAhani, (1218) icchA yaanunnavaNA avvAbAhaM ca jatta javaNAya ! avarAhakhAmaNAvi ya chaThANA huMti vaMdanae / / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -3. (ni. 1228]] vR- icchA ca anujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca aparAdhakSAmaNA'pi ca SaT sthAnAni bhavanti vandanake / / tatrecchASar3ivadhA, yathoktamani.(1229) nAmaM ThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve y| eso khalu icchAe nikkhevo chavviho hoi / / vR-nAmasthApane gatArthe, dravyecchA sacittAdidravyAbhilASaH, anupayuktasya vecchAmItyAdi bhaNataH, kSetrecchA magadhAdikSetrAbhilASaH, kAlecchA rajanyAdikAlAbhilASaH syaNimahisAriyA ucorA paradAriyA ya icchaMti / tAlayarA subhikkhaM bahadhannA keidubhikkhaM / / bhAvecchA prazastetarabhedA, prazastA jJAnAdyabhilASAH, aprazastA srAvAdyabhilASa iti, atra tu vineyabhAvecchayA'dhikAraH, kSamAdInAM tu padAnAM gAthAyAmanupanyastAnAM yathAsambhavaM nikSepAdi vaktavyaM,kSuNNatvAdgranthavistarabhayAca nehoktamiti / uktA icchA, idAnImanujJA,sAca SaDvidhAni.(1220) nAmaMThavaNA davie khittekAle taheva bhAve ya / / eso u aNunAe nikkhevo chavvihI hoi / / vR-nAmasthApane gatArthe, dravyAnujJA laukikI lokottarA kuprAvacanikI ca, laukikI sacittAdidravyabhedAntrividhA, azvabhUSitayuvativaiDUryAdyanujJetyarthaH, lokottarA'pi trividhAkevalaziSyasophkaraNaziSyavastrAdyanujJA, evaM kuprAvadhanikI, vaktavyA, kSetrAnujJA yA yasya yAvataH kSetrasya yatra vA kSetre vyAkhyAyate kriyate vA, evaM kAlAnujJA'pi vaktavyA, bhAvAnujJA AcAradyanujJA, bhAvAnujJayA'dhikAraH, atrAntare gAthAyAmanupAttasyApyakSuNNatvAdavagrahasya nikSepaHni.(1221) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso u uggahassA niklevo chavviho hoi / / vR-sacittAdidravyAvagrahaNaMdravyAvagrahaH, kSetrAvagraho yo yatkSetramavagRhNati, tatracasamantataH sakrozaM yojanaM, kAlAvagraho yo yaM kAlamavagRhNati, varSAsu caturo bhAsAna Rtubaddhe mAsaM, bhAvAvagrahaH prazastetarabhedaH, prazasto jJAnAdyavagrahaH, itarastukrodhAdhavagraha iti, athavA'vagrahaH paJcadhA'deviMdarAyagihavaisAgarisAdhammiuggaho taha ya : paMcaviho pannatto avagaho vIyarAgehiM / / atrabhAvAvagraheNa sAdharmikAvagraheNa cAdhikAraH AyappamANamitto cauddisiMhoi uggaho guruNo / aNaNunnAtassa sayA na kappae tattha paisariuM / / tatazca tamanujJApya pravizati, Aha ca niyuktikAraHni.(1222) bAhirakhittaMmi Thio anunnavittA miuggahaMphAse / uggahakhettaM pavise jAva sireNaM phusaipAe / / vR-bahiHkSetre sthitaH anujJApya mitAvagrahaM spRzetarajoharaNena, punazcAvagrahakSetraM pravizeta, kiyaDUraM yAvadityAha-yAvacchirasA spRzet pAdaviti gAthArthaH / / avyAbAdhaM dravyato bhAvatazca dravyataH khaDgAdyAghAtavyAbAdhAkAraNavikalasya bhAvataH samyagdRSTezcAritravataH, atrApi kAyAdinikSepAdi yathAsambhavaM svabuddhyA vaktavyaM, yAtrA dravyato bhAvatazca, dravyastApasAdInAM svakriyotsaNaM bhAvataH Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 3/10 sAdhUnAmiti, yApanA dvividhA-dravyato bhAvatazca, dravyata auSadhA dinA kAyasya, bhAvatastvindriyanoindriyopazamena zarIrasya, kSAmaNA dravyato bhAvatazca dravyataH kaluSAsyaihikApAyabhIroH bhAvataH saMvegApannasya samyagdRSTeriti, Aha cani. (1223) avvAbAha: duvihaM dabve bhAve ya jatta javaNAya | avarAhakhAmaNAvi yasavittharatthaM vibhAsijjA || vR- evaM zeSapadeSvapi nikSepAdi vaktavyama, itthaM sUtre prAyazo vandamAnasya vidhiruktaH niyuktikRtA'pisa eva vyAkhyAtaH, adhunA vandyagatavidhipratipAdanAyAha niyuktikAraHni. (1224) chaMdena'nujANAmi tahatti tujhaMpivaTTaI evaM / ahamavikhAmemi tume vayaNAI vaMdanarihassa / / vR. chandasA anujAnAmi tatheti yuSmAkamapi vartate evamahamapi kSamayAmi tvAM, vacanAni 'vandanArhasya' vandanayogyasya, viSayavibhAgastu padArthanarUpaNAyAM nidarzita eveti gAthArthaH / / ni. (1225) tenavipaDicchiyavvaM gAravarahieNa suddhahiyaeNa / kiikammakAragassA saMvegaM saMjaNaMteNaM / / vR. 'tena' vandanAhNa evaM pratyeSTavyam, apizabdasyaivakArArthatvAdRddhayAdigauravarahitena, 'zuddhahRdayena' kaSAyavipramuktena, 'kRtikarmakArakasya' vandanakartuH saMvegaM janayatA, saMvegAHzarIrAdipRthagbhAvo mokSautsukyaM veti gaathaarthH|| itthaM sUtrasparzaniyuktyA vyAkhyAtaM sUtram, uktaH padArthaH padavigrahazceti, sAmprataM cAlanA, tathA cAhani. (1226) AvattAisu jugavaM iha bhaNio kaayvaayvaavaaro| duNhegayA va kiriyA jao nisiddhA au ajutto / / vR- ihA''vAdiSu, AdizabdAdAvazyikyAdiparigrahaH, 'yugapad' ekadA 'bhaNitaH' uktaH kAyavAgvyApAraH, tathA ca satyekadA kriyAdvayaprasaGgaH, dvayorekadA ca kriyA yato niSiddhA'nyatra upayogadvayAbhAvAda, ato'yuktaH sa vyApAra iti, tatazca sUtraM paThitvA kAyavyApAraH kArya iti, ni. (1227) bhinnavisayaM nisiddhaM kiriyAdugamegayA na egami / jogatigassa vibhaMgiya sutte kiriyA jao bhaNiyA / / vR-iha vilakSaNavastuviSayaM kriyAdvayaM niSiddham ekadA yathotprekSate sUtrArthe nayAdigocaramaTati ca, tatrotprekSAyAM yadopayukto na tadA'Tane yadA cATane na tadotprekSAyAmiti, kAlasya sUkSmatvAd, vilakSaNaviSayA tu yogatrayakriyA'pyaviruddhA, yathoktam-'bhaMgiyasurya guNaMto vaTTai tivihe'vi jogaMmI'tyAdi, gataM pratyavasthAnaM,ni.(1228) sIso paDhamapavese vaMdiumAvassiAe~ paDikkImauM | bitiyapavesaMmi puNo vaMdai kiM ? cAlanA ahavA / / ni. (1229) jaha dUo rAyANaM namiuM kajjaM niveiuM pacchA / vIsajjiovi vaMdiya gacchai sAhUvi emeva / / vR- idaM pratyavasthAnaM, uktam, sAmprataMkRtikarmavidhisaMsevanAphalaM samAptAvupadarzayannAhani. (1230) evaM kiikammavihiM jutA caraNakaraNamuvauttA / Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 adhyayanaM -3- [ni. 1230] __ sAhU khavaMti kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM / / vR- 'evam' anantaradarzitaM kRtikarmavidhi' vandanavidhiyuJjAnAzcaraNakaraNopayuktAH sAdhavaH kSapayanti karma 'anekabhavasaJcitaM' prabhUtabhavopAttamityarthaH, kiyad ? -anantamiti gAthArthaH / / ukto'nugamaH, nayA sAmAyikaniryuktAviva draSTavyAH / / kRtvA vandanavivRttiM prAptaM yatkuzalamiha mayA tena / sAdhujanavandanamalaM sattvA mokSAya sevantu / / adhyayanaM 3 samAptama munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA-AvazyakasUtre tRtIyaadhyayanaM saniyuktibhASyaTIkA parasimAptam (adhyayanaM -4 pratikramaNaM) vR-vyAkhyAtaM vandanAghyayanam, adhunA pratikramaNAdhyayanabhArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, anantarAdhyayane'haMdupadiSTasAmAyikaguNavata eva vandanalakSaNA pratipattiH kAryeti pratipAditama, iha punastadakaraNatA dinaiva skhalitasyaiva nindA pratipAghate, yadvA vandanAghyayane kRtikarmarUpAyAH sAdhuktestattvataH karmakSaya uktaH, yathoktam ___ vinaovayAra mAnassa bhaMjaNA pUyaNA gurujanassa / titthayarANa ya ANAsuadhammA''rAhaNA'kiriyA / / pratikramaNAdhyayane tumithyAtvAdipratikramaNadvAreNa kanidAnaniSedhaH pratipAdyate, vakSyati, ca "micchatapaDikkamaNaM taheva assaMjamevi paDikkamaNaM / kassAyANa paDikkamaNaM jogANaya appasatthANaM / / athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, caturvizatistavetvarhatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaMtritayamuktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrtuNA gurornivedanIyaM, tacca vandanApUrvamityato'nantarAghyayane tannirUpitama, iha tu nivedya bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAseyanIyamityetata pratipAdyate, itthamanenAnekarUpeNa sambandhenA''yAtassya pratikramaNAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra ca nAmaniSpanne nikSepe pratikramaNAdhyayanamiti, tatra pratikramaNaM nirUpyate-'prati' ityayamupasargaH pratIpAdyarthe vartate, 'kamupAdavikSepe' asya lyuDantasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti bhavati, etaduktaM bhavati- zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva pratIpaMpratIkUlaM vA kramaNaM pratikramaNamiti, uktaMca. "svasthAnAda yatparasthAna,pramAdasya vazAgataH / tatraiva kramaNaMbhUyaH, pratikramaNamucyate / / kSAyopazamikAbhAvAdaudayikasya vazaMgataH / tatrApi ca sa evArthaH, pratikUlagamAtsmRtaH / / prati pratikramaNaM vA pratikramaNaM, zubhayogeSu prati prati vartanamityarthaH, uktaMca "prati prati vartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /10 niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM pratikramaNam / / iha ca yathA karaNAta karmakartrIH siddhiH, tadvyatirekeNa karaNatvAnupapatteH, evaM pratikramaNAdapi pratikrAmaka pratikrAntavyasiddhirityatastritayamapyabhidhitsurAha niyuktikAraH 62 ni. ( 1231 ) paDikamaNaM paDikamao paDikamiyavvaM ca AnupuvIe / tIe pappanne anAgae ceva kAlaMmi || vR- 'pratikramaNaM' nirUpitazabdArtha, tatra pratikrAmatIti pratikramakaH kartA, pratikrAntavyaM ca karmaazubhayogalakSaNam, 'AnupUrvyA' 'paripATyA, 'atIte' atikrAnte 'pratyutpanne' vartamAne 'anAgate 'caiva' eSye caiva kAle, pratikramaNAdi yojyamiti vAkyazeSaH / Aha-pratikramaNamatItaviSayaM yat uktam- 'atItaM paDikkamAmi paDuppannaM saMvaremi anAgayaM paJcakkhAmi' tti tatkathamiha kAlatraye yojyate iti ?, ucyate, pratikramaNazabdo yatrA zubhayoganivRttimAtrArthaH sAmAnyaH parigRhyate, tathA ca satyatItaviSayaM pratikramaNaM nindAdvAreNAzubhayoganivRttireveti, pratyutpannaviSayamapi saMvaraNadvAreNAzubhayoganivRttireva, anAgataviSayamapi pratyAkhyAnadvAreNAzubhayoganivRttireveti na doSa iti gAthAkSarArthaH / / sAmprataM pratikrAmakasvarUpaM pratipAdayannAha ni. (1232) jIvo u paDikkamao asuhANaM pAvakammajogANaM / jhApamatthA jogA je te na paDikkame sAhU / / bR- 'jIvaH' prAgnirUpita zabdArthaH, tatra pratikrAmatIti pratikrAmaka:, tuzabdo vizeSaNArthaH, sarva eva jIvaH pratikrAmakaH, kiM tarhi ? - samyagdRSTirupayuktaH, keSAM pratikramakaH ? - azubhAnAM pApakarmayogAnAm' azobhanAnAM pApakarmavyApArANAmityarthaH, Aha- pApakarmayogA azubhA eva bhavantIti vizeSaNAnarthakyaM, na, svarUpAnvAkhyAnaparatvAdasya, prazastau ca tau yogau ca prazastayogau, dhyAnaM ca prazastayogau ca dhyAnaprazastayogA ye tAnadhikRtya 'na pratikrameta' na pratIpaM varteta sAdhuH, api tu tAna seveta, manoyogaprAdhAnyakhyApanArthe pRthag dhvAnagrahaNaM, prazastayogopAdAnacca dhyAnamapi dharmazuklabhedaM prazastabhavagantavyam, Aha- 'yathodezaM nirdeza' iti nyAyamullaGghaya kimiti pratikramaNamanabhidhAya pratikrAmaka uktaH ?, tathA''dyagAthAgatamAnupUrvIgrahaNaM cAtiricyata iti, ucyate, pratikramakasyAlpavaktavyAta kartradhInatavAcca kriyAyA ityadoSaH, itthamevopanyAsaH kasmAnna kRta iti ceta pratikramaNAdhyayananAmaniSpannanikSepapradhAnatvAttasyetyalaM vistareNeti gAthArthaH / / uktaH pratikramakaH, sAmprataM pratikramaNasyAvasaraH, tacchabdArthaparyAyairvyAcikhyAsuridamAhani. (1233) paDikamaNaM paDiyaraNA pariharaNA vAraNA niyattIya ! niMdA garihA sohI paDikamaNaM aTThahA hoi / / vR- 'pratikramaNaM' tattvato nirUpitameva, adhunA bhedato nirUpyate, tatpunarnAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cA''ha ni. (1234) nAmaM ThevaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso paDikamaNassA nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyapratikramaNamanupayuktasamyagdRSTerlabdhyAdinimittaM vA upayuktasya vAhnivasya pustakAdinyastaM vA, kSetrapratikramaNaM yasmina kSetre vyAvarNyate kriyate vA yato vA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1234] - 63 pratikramyate khilAderiti, kAlapratikramaNaM dvedhA-dhruvaM adhruvaM ca tatra dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSvaparAdho bhavatu mA va dhruvamubhayakAlaM pratikramyate, vimadhyamatIrthakaratIrtheSu tvadhruvaMkAraNajAte pratikramaNamiti bhAvapratikramaNaM dvidhA - prazastamaprazastaM ca, prazastaM mithyAtvAdeH, aprazastaM samyaktvAderiti, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeriti prazastenAtrAdhikAraH / / praticaraNA vyAkhyAyate - 'caragatimakSaNayoH' ityasya pratipUrvasya lyuDantasya praticaraNeti bhavati, prati prati teSu teSvartheSu caraNaM-gamanaM tena tenA''sevanAprakAreNeti praticaraNA, sA ca SaDidhA, tathA cAhani. (1235 ) nAmaMThavaNAdavi khitte kAle taheva bhAve ya / eso paDiyaraNAe nikkhebo chavviho hoi / / vR-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyapraticaraNA anupayuktasya samyagadRSTesteSu teSvartheSvAcaraNIyeSu caraNaM - gamanaM tena tena prakAreNa labdhyAdinamittaM vA upayuktasya vA nihnavasya sacittAdidravyasya veti, kSetrapraticaraNA yatra praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kSetrasya vA praticaraNA, tathA zAligopikAdyAH zAlikSetrAdIni praticaranti, kAlapraticaraNA yasmina kAle praticaraNA vyAkhyAyate kriyate vA kAlasya vA praticaraNA, yathA sAdhavaH prAdoSikaM vA prAbhAtikaM vA kAlaM praticaranti, bhAvapraticaraNA dvedhAprazastA'zastA ca, aprazastA mithyAtvAjJAnAviratipraticaraNA, prazastA samyagadarzanajJAnacAritrapraticaraNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyA yataH zubhayogeSu pratIpaM kramaNaM pravartanaM pratikramaNamuktaM, praticaraNA'pyevambhUtaiva vastuta iti gAthArthaH / / idAnIM pariharaNA, 'haJ haraNe' asya paripUrvasyaiva lyuDantasyaiva pariharaNA, sarvaprakAraivarjanetyarthaH, sA ca aSTavidhA, tathA cAha ni. (1236) - nAmaM ThavaNA davie pariraya parihAra vajjaNAe ya / anugaha bhAve ya tahA aDavihA hoi pahiraNA / / bR- nAmasthApane gatArthe, dravyapariharaNA heyaM viSayamadhikRtya anupayuktasya samyagdRSTerlabadhyAdinimittaM vA upayuktasya vA nihnavasya kaNTakAdipariharaNA veti, parizyapariharaNA girisaritparirayapariharaNA, parihArapariharaNA laukikalokottarabhedabhinnA, laukikI mAtrAdipariharaNA, lokottarA pArzvasthAdipariharaNA, varjanApahiraNA'pi laukikalokottarabhedaiva, laukikA itvarA yAvatkathikA ca, itvarA prasUtasUtakAdipariharaNA, yAvatkathikA DombAdipariharaNA, lokottarA punaritvarA zayyAtarapiNDAdipariharaNA, yAvatkathikA tu rAjapiNDAdipahiraNA, anugrahapariharaNA akkhoDabhaMgapariharaNA, bhAvapariharaNAprazastA aprazastA ca, aprazastA jJAnAdipariharaNA, prazastA krodhAdipariharaNA, athavaughata evopayuktasya samyagdRSTeH, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH pratikramaNamapyazubhayogaparihAreNaiveti, vAraNedAnI, 'vRJ varaNe' itsya Nyantasya lyuDi vAraNA bhavati, vAraNaM vAraNA niSedha ityarthaH, sA ca nAmAdibhektaH SoDhA bhavati, tathA cAha ni. (1237) nAmaM ThavaNA davie khite kAle taheva bhAve ya / eso u vAraNAe nikkhevo chavviho hoi / / vR- tatra nAmasthApane gatArthe, dravyavAraNA tApasAdInAM halakRSTAdiparibhogavAraNA, anupayuktasya samyagdRSTervA dezanAyAM upayuktasya vA nihnavasyApathyasya vA rogiNa itIyaM codanArUpA, kSetravAraNA Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/10 tu yatra kSetrevyAvarNyate kriyate vA kSetrasya vA'nAryasyeti, kAlavAraNA yasmina vyAvarNyate kriyate vA kAlasya vA vikAlAdevarSAsu vA vihArasyeti, bhAvavAraNedAnIM, sA ca dvividhA-prazastA'prazastA ca, prazastA pramAdavAraNA, aprazastA saMyamAdivAraNA, athavaudhata evopayuktasya samyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, nivRttiradhunA, 'vRtta vartane' ityasya nipUrvasya ktini nivartanaM nivRttiH, sA caSoDhA, yata Ahani. (1238) nAma ThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / esoya niyattIe nikkhavo chavviho hoi / / vR- nAmasthApane gatArthe, dravyanivRttistApasAdInAM halakRSTAdinivRttirityAdyakhilo bhAvArthaH svabuddhayA vaktavyaH,yAvata prazastabhAvanivRttyehAdhikAraH / nindedAnI, tatra 'NidikutsAyAm' asya 'gurozca halaH' ityakAraH TApa, nindanaM nindA, Atma'dhyakSamAtmakutsetyarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhA bhavati, tathA cAhani. (1239) nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / eso khalu niMdAe nikkhevo,chavviho hoi vR-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyanindA tAphsAdInAma anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyAzobhanadravyasya veti, kSetranindA yatra vyAkhyAyate kriyatevA saMsaktasya veti, kAlanindA yasminnindA vyAkhyAyate kriyate vA durbhikSAdervA kAlasya, bhAvanindA prazastetarabhedo, aprazastA saMyamAdyAcaraNaviSayA, prazastA punarasaMyamAdyAcaraNaviSayeti hA! dula kayaM hA! dugu kAriyaM dugu anumayaM hatti / aMto 2 Dajjhai jhusiruvva dubho vanadaveNaM / / ' athavaughata evopayuktasamyagdRSTeriti, tayehAdhikAraH,pratikramaNaparyAyatAsphuTeti gAthArthaH / / garhedAnI, tatra garha kutsAyA' masya 'gurozca hala' ityakAraH TApa, garhaNaM garhA-parasAkSikI kutsaiveti bhAvArthaH, sAca nAmAdibhedataH Solaiveti, tathA cAhani.(1240) nAmaM ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAveya / eso khalu garihAe nikkhevo chavviho hoi / / vR- nAmasthApane gatArthe, dravyagarhA tApasAdInAmeva svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTervopayuktasya vA nihnavasyetyAdibhAvArtho vaktavyaH, yAvatprazastayehAdhikAraH / idAnIM zuddhiH 'zudha zauce' asya striyAM ktina, zodhanaM zuddhiH, vimalIkaraNamityarthaH, sA ca nAmAdibhedataH SoDhaiva, tathA cAhani.(1241) nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya | eso khalu suddhIe nikkhevo chavviho hoi / / vR-tatra nAmasthApane gatArthe, dravyazuddhistApasAdInAM svagurvAlocanAdinA anupayuktasya samyagdRSTerupayuktasya vA nihnavasya vastrasuvarNAdarvA jalakSArAdibhariti, kSetrazuddhiryatra vyAvaya'te kriyate vAkSetrasya vA kulikAdinA'sthyAdizalyoddharaNamiti, kAlazuddhiryatravyAvarNyate kriyate vA zakvAdibhirvA kAlasya zuddhiH kriyata iti, bhAvazuddhirdvidhA-prazastA'prazastA ca, prazastA jJAnAderaprazastA cAzuddhasya sataH krodhAdevaimalyAdhAnaM spaSTatApAdanamityarthaH, athavaughata Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1241] evopayuktasya samyagadRSTeH prazastA, tayehAdhikAraH, pratikramaNaparyAyatA cAsyAH sphuTA, evaM pratikramaNaSTadhA bhavatItigAthArthaH / / sAmprataM vineyAnugrahAya pratikramaNAdipadAnAM yathAkramaM dRSTAntAn pratipAdayannAhani. (1242) addhANe pAsAe duddhakAya visabhoyaNatalAe / do kannAo paimAriyA ya vattheya agae ya / / vR-adhyAnaH prAsAdaH dugdhakAyaH viSabhojanaM taDAgaM dve kanye patimArikA ca vastraMcAgadazca, tattha paDikkamaNe addhANadiluto-jahA ego rAyA nayarabAhiM pAsAyaM kAukAmo sobhane dine suttANi pADiyANi, rakkhagA niuttA bhaNiyA ya-jai koiittha pacisijja so mAreyacvo, jai puna tAniceva payANi akkamaMto paDiosarai so moyagho, tao tesiM rakkhagANa vakkhittacittANaM kAlahayA do gAmillayA purisA paviThThA, te nAidUra gayA rakkhagehiM diTThA, ukkarisiyakhaggehi ya saMlattA-hA dAsA! kahiM ettha paviTThA ?,tatthego kAkadhaDebhaNai-ko estha dosotti iotao pahAvio, so tehiM tattheva mArio, vitiobhIo tesu ceva paesu Thio bhaNai-sAmi ! ayANaMto ahaM paviTTho, mA maM mAreha, jaM bhaNaha taM karemitti, tehi bhaNNai-jai annao anakkamaMto tehiM ceva paehiM paDiosarasi tao muJcasi, so bhIo pareNa jatteNa tehiM ceva paehiM paDiniyatto, so mukko, ihalohayANaM bhogANaM AbhAgIjAo, iyaro cukko, etaMdavvapaDikkamaNaM,bhAve diTuMtassa uvaNao-rAyatthAnIehiM titthayarehi pAsAyatthANIo saMjamo rakkhiyavvotti ANattaM, so ya gAmillagatthANIeNa egeNa sAhuNA aikkamio, sorAgabosakkha'bbhAhao suciraM kAlaM saMsArejAiyadhamariyadhANi pAvihiti, jo puNa kihavipamAeNa assaMjamaMgaotaopaDiniyatto apuNakaraNAe paDikkamae so nivvANabhAgI bhavai, paDikkamaNe addhANadidrutogato? idAni paDicaraNAe pAsAeNa diluto bhaNNai-egammi nayare dhanasamiddho vANiyao, tassa ahuNuTThio pAsAo syaNabhario, so taM bhajjae uvanikkhiviuM disAjattAe gao, sA appae laggiyA, maMDaNapasAhaNAdivvAvaDAna tassapAsAyassaavaloyaNaM karei, tao tassa egakhaMDaM paDiyaM, sA ciMtei-kiM ettillayaM karehiitti, annayA pippalapotagojAo, kiMettio karehitti nAvaNIo tIe, tena vaDhatenna so pAsAo bhaggo, vANiyagoAgao, picchai vinarbu pAsAyaM, tena sA nicchUDhA, annapAsAo kArio, annA bhajjA ANIyA, bhaNiyA ya-jati esa pAsAo vinassaitote ahaM natthi, evaM bhaNiUNa divAjattAegao,sA'vise mahilA taM pAsAyaM savvAdareNa tisajhaM avaloeti, jaMkiMcitattha kaTThakammeleppakamme cittakamme pAsAevAuttuhiyAipAsaitaMsaMThavAveti kiMcidAUNa, tao so pAsAo tAriso ceva acchai, vANiyageNa AgaeNa dicho, tudveNa saghassa gharassa sAmiNI kayA, viulabhogasamaNNAgayA jAyA, iyarA asanaksanarahiyA accaMtadukkhabhAginIya jAyA, esA davvapaDicaraNA, bhAve diTuMtassa uvaNao-vANiyagatthANIeNA''rieNa pAsAyatthANIo saMjamo paDicariyavvotti ANatto, egena sAhuNA sAtasukkhabahuleNa na paDicario, so vANigiNIva saMsAre dukkhabhAyaNaMjAo,jeNa paDicario akkhaosaMjamapAsAodhario so nevvANasuhabhAgI jAo ___ idAni pariharaNAe duddhakAeNa diTuMto bhaNNai-duddhakAo nAma duddhaghaDagassakAvoDI, ego [2515 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 Avazyaka - mUlasUtram - 24/10 kulaputto, tassa duve bhaginIo annagAmesu vasaMti, tassa dhUyA jAyA, bhaginIna puttA tesu vayapattesu tAo dovi bhaginI o tassa samagaM ceva variyAo AgayAo, so bhaNai-duNha atthINa kayaraM piyaM karemi ?, bacceha putte pesaha, jo kheyaNNo tassa dAhAmitti, gayAo, pesiyA, tetra tesiM dopahavi ghaDagA samappiyA, vaJcaha goulAo duddhaM ANeha, te kAvoDIo gahAya gaA, te duddhaghaDae bhariUNa kAvoDIo gahAya paDiniyattA, tatthA dontri paMthA- ego parihAreNa so ya samo, bitio ujjueNa, so puNa visamakhANukaMTagabahulo, tesiM ego ujjueNa paTTio, tassa akkhuDiyarasa ego ghaDo bhinno, te paDatena biiovi bhinno, so virikkao gao mAulagasagAsaM, biio sameNa paMtheNa saNiyaM 2 Agao akkhuyAe duddhakAvoDIe, eyassa tuDDo, iyaro bhaNio-na mae bhaNiyaM ko cireNa lahu vA ehitti, mae bhaNiyaM duddhaM ANehatti, jena ANIyaM tassa dina, iyaro dhADio, esA davvaparihaNA, bhAve dinaMtassa uvaNao-kulaputtatthANIehiM titthagarehiM ANattaM duddhatthANIyaM cAritaM avirAhaMtehiM kaNNagatthANIyA siddhI pAviyayatti, goulatthANIo manUsabhavo, tao caritassa maggo ujjuo jinakappiyANa, te bhagavaMto saMghayaNadhiisaMpaNNA davvakhittakAlabhAvAvaivisamapi ussageNaM baccaMti, vaMko therakappiyANa saussaggAvavao'samo maggo, jo ajoggo jinakampassa taM maggaM paDivajjai soduddhadhaNiyaM cAritaM virAhiUNa kaNNagatthANIyAe siddhIe anAbhAgI bhavai, jo puNa gIyattho davvakhittakAlabhAvAvaIsu jayaNAe jayai saMjamaM avirAdhittA acireNa siddhiM pAvei 3 / idAniM vAraNAe visabhoyaNatalAeNa diTTaMto- jahA ego rAyA paracakkAgamaM adUrAgayaM ca jANettA gAmesu duddhadadhimakkhabhojjaisu visaM pakkhivAvei, jANi ya miTThapANiyANi vAvitalAgANi tesu yajeya rukakha pupphaphalovagA tAnivi viseNa saMjoeUNa aghakaMto, iyaro rAyA Agao, so taM visabhAviyaM jANiUNa ghosAvei khaMdhAvAre jo eyANi bhakkhabhojjANi talAgAsu ya miTThANi pANiyANi eesu ya rukkhesu pupphaphalANi miTTANi uvabhuMjai so marai, jANi eyANi khArakaDuyANi duNApANiyANi uvabhuMjeha, je taM dhosaNaM suNittA virayA te jIviyA, iyare matA, esA davvavAraNA bhAvavAraNA (e) dinaMtassa uvaNao evamevarAyatthANIehiM titthagarehiM visannapANasarisA visayatti kAUNa vAriyA, tesu je pasattA te bahUNi jammaNamaraNANi pAvihiMti, iyare saMsArAo uttaraMti 4 / idAniM niyattIe dohaM kaNNayANaM paDhamAe koliyakaNNAe dinaMtI kIrai- egammi nayare kolio, tassa sAlAe dhuttA vuNaMti, tatthego dhutto mahureNa sareNa gAyai, tassa koliyassa dhUyA tena samaM saMpalaggA, tennaM bhaNNai - nassAmo jAva na najjAmutti, sA bhaNai-mama vayaMsiyA rAyakaNNagA, tIe samaM saMgAro jahA dohivi ekkabhajjAhi hoyaghaMti, to'haM tIe vinA na vaccAmi so bhAi - sAvi Anijjau, tIe kahiyaM, paDissuyaM caDaNAe, pahAviyA mahallaa paccUse, tattha keNavi uggIyaMphullA kaNiyArayA cUyaya ! ahimAsamayaMmi ghuDaMmi ! 7 tuha na khamaM phulleuM jai pacaMtA kariti DamarAI / / rUpakam, asya vyAkhyA - yadi puSpitAH ke ? - kutsitAH karNikArAH vRkSavizeSAH karNikArakAH cUta eva cUtakaH, saMjJAyAMkana, tasyAmantraNaM he cUtaka! adhikamAse 'ghoSite' zabdite sati taba 'na kSamaM' na samarthe na yuktaM puSpituM, yadi 'pratyantakA' nIcakAH 'kutsAyAmeva kana' kurvanti 'DamarakAni' azobhanAni, tataH kiM tvayA'pi kartavyAni ?, naiSa satAM nyAya iti bhAvArtha: / / evaM ca souM - Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1242] rAyakaNNA ciMtei-esa cUo vasaMtenna uvAladdho, jai kaNiyAro rUkkhANa aMtimo puSphio tato tava kiM pupphieNa uttimassa ?, na tume ahiyamAsaghosaNA suyA ?, aho ! suTu bhaNiyaM -jai koligiNI evaM kareitokiMbhaevikAyavvaM?,syaNakaraMDao vIsariuttieeNachaleNa paDiniyattA, taddivasaM ca sAmaMtarAyaputto dAiyavipparaddho taM rAyANaM saraNamuvagao, snA ya se sA dinnA, iTThA jAyA, tenna sasurasamaggeNa dAie nijjiUNa rajjaM laddhaM, sA se mahAdevI jAyA, esA davvaniyattI, bhAvaniyattIe diTuMtassa uvaNao-kaNNagatthANIya sAhU dhuttatthANIesu visaesu AsajjamANA gItatthAnIeNa AyarieNaje samaNusiTThA niyattA tesugaiMgayA, iyare duggai: gayA / bitiyaM udAharaNaM davvabhAvaniyattaNe-egaMmi gacche ego taruNo gahaNadhAraNAsamatthottikAMu taM AyariNa vaTTAviMti, annayA so asuhakammodaeNa paDigacchAmitti pahAvio, nigacchaMto ya gItaM suNei, tena maMgalanimittaM uvaogo dinno, tattha ya taruNA sUrajuvANA imaM sAhiNiyaM gAyaMti _ 'tariyavvAya paiNNiyA mariyavvaM vA samare samathaeNaM / asarisajanaullAvA nahu sahiyaghA kulapasUyaeNaM / / ' asyAkSaragamanikA 'taritavyA vA' nirvoDhavyA vA pratijJA martavyaM vA samare samarthena, asadRzajanollApA naiva soDhavyAH kule prasUtena, tathA kenacinmahAtmanaitatsaMvAdyuktaM ___'lajjAM guNoghajananIMjananImivA''ryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasaninona punaH pratijJAma / / ' gItiyAebhAvattho jahA-keiladdhajasA sAmisaMmAniyA subhaDArane pahArao visyA bhajjamANA egeNa sapakhajasAvalaMbiNA apphAliyA-na sohissaha paDippaharA gacchamANatti,taMsouMpaDiniyattA, te ya paTThiyA paDiyA parAnIe, bhaggaM ca tehiM parAnIyaM, sammANiyA ya pahuNA, pacchAsubhaDavAyaM sobhaMti vahamANA, etaM gIyatthaM souM tassa sAhuNo ciMtA jAyA-emeva saMgAmatthANIyA padhajjA, jai tao parAbhajjAmi to asarisajanena hIlissAmi-esa samaNago paccogaliotti, paDiniyatto AloiyapaDikkatena AyariyANa icchA paDipUriyA 5 / idAni nidAedoNhaM kaNagANaM biiyA kaNNagA cittakaradAriyA udAharaNa kIrai-egaMminayare rAyA, annesiM rAiNaM cittasabhA asthi mama natthitti jANiUNa mahaimahAliyaM cittasabhaM kAreUNa cittakaraseNIe samappei, te cittenti, tatthegassa cittagarassa dhUyA bhattaM Anei, rAyA ya rAyamaggeNa Asena vegappamukkeNa ei, sA bhIyA palAyA kihamavi phiDiyA gayA, piyAvi se tAhe sarIraciMtAe gao, tIe tattha koTTime vaNNaehiM morapicchaM lihiyaM, rAyAvi tattheva egANio caMkamaNiyAo kareti, sAvi annacitteNa acchai, rAiNo tattha diTThI gayA, giNahAmitti hattho pasArio, nahA dukkhAviyA, tIe hasiyaM, bhaNiyaMca'nAe-tihi pAehiM AsaMdaona ThAijAva cautthaM pAyaM mayaMtIe tumaMsi laddho, rAyA pucchai-kihatti?, sAbhaNai-ahaM ca piuNo bhattaMAnemi, ego ya purisorAyamage AseNavegappamukkeNaei, nase vinnANaM kihavikaMci mArijjAmitti, tatthAhaMsaehiM puNNehiMjIviyA, esa ego pAo, biiopAo rAyA, tennacittakarANaM cittasabhA virikkA, tattha ikvikke kuDuve bahuA cittakarA mama piyA ikkAo, tassavi tattio cavabhAgo dinno, taio pAo mama piyA,tena rAuliyaM cittasabhaM cittaMtennapughaviDhattaM niTThaviyaM, saMpai jo vAso vA AhAro so yasIyalo keriso hoi?, to Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /10 AnIe sarIraciMtAe jAi, rAyA bhAi- ahaM kiha cauttho pAo ?, sA bhaNai savvovi tAva ciMtei - kuto ittha Agamo morANaM ?, jaivi tAva ANitillayaM hojja tovi tAva diTThIe nirikkhijjai, so bhAi- saccayaM mukkhI, rAyA gao, piuNA jimie sA gharaM gatA, snnA varagA ghesiyA, tIe piyAmAyA bhaNiyA- deha maMti, bhaNNaiya amhe dariddANi kiha sno saparivArassa pUyaM kAhAmo ? davvassa se rannAdhare bhariyaM, dAsI yaNAe sikkhAviyA mamaM rAyANaM saMvAhiMtI akkhANayaM pucchijjAsi jAhe rAyA soukAmo, jA sAmiNI rAyA pavaTTai kiMci tAva akkhANayaM kahehi, bhAi, kahemi, egassa dhUyA, alaMghaNijjA ya jugavaM tinni varagA AgayA, dakkhiNNeNaM mAtimAtapitihi tinhavi dinnA, janajattAo AgayAo, sA ya rattiM ahiNA khaiyA mayA, ego tIe samaM daDDI, ego anasanaM baiTTho, egena devo ArAhio, tena saMjIvaNo maMto dinno, ujjIvAviyA, te tinnivi uvaTThiyA, kassa dAyavvA ?, kiM sakkA ekkA doNhaM tiNhaM vA dAuM ? to akkhAhatti, bhaNai niddAiyA suvAmi, kallaM kahAmi, tassa akkhANayarasa kouhalleNaM vitiyadivase tIse ceva vArI ANatto, tAhe sA puNo pucchai, bhAi- jeNa ujjiyAviyA so piyA, jeNa samaM ujjIvAviyA so bhAyA, jo anasanaM baiTTo tassa dAyavvatti, sAbhaNai - annaM kahehi, sA bhaNai egassa rAiNo suvaNNakArA bhUmidhare maNirayaNakaujjoyA anigacchaMtA aMteurassa AbharaNagANi ghaDAvijjaMti, ego bhAi - kA uNa velA vaTTai ?, ego bhai-ratI vaTTa, so kahaM jANai ?, jo na caMdaM na sUraM picchai, to akkhahi, sA bhAinidAiyA, bitiyadine kahei-so ratti aMdhattaNeNa jANai, annaM akkhAhitti, bhaNai ego rAyA tassa duve corAuvaDiyA, tena maMjusAe pakkhiviUNa samudde chUDhA, te kiccirassavi ucchalliyA, egena dilA maMjUsA, gahiyA, vihADiyA, manusse pecchai, tAhe pucchiyAkaittho divaso chUDhANaM ?, ego bhaiuttha divaso, so kahaM jANai ?, taheba bIyadine kahei-tassa cAutthajaro tetra jANei, annaM kahei do savattiNIo, ekkAe rayaNANi atthi, sA iyarIe na vissaMbhai mA harejjA, tao'nAe jattha nikkhamaMtI pavitIya picchai tattha ghaDae choDhUNa ThaviyANi, olitto ghaDao, iyarIe virahaM nAuM hari N rayaNANi taheva ya ghaDao olitto, iyarIe nAyaM hariyANitti, to kahaM jANai, ulittae haritANitti ?, biie divase bhAi so kAyamao ghaDao, tattha tANi paDibhAsaMti hariesu natthi, annaM kahehi bhAgai - egassa ranno cattAri purisarayaNANi taM. * 'nemittI rahakAro sahassajohI taheva vijjo ya dinA cauNha kaNNA pariNIyA navaramekeNa / / kathaM ?, tassa rano aisuMdarA dhUyA, sA keNavi vijjAhareNa haDA, na najjai kuo'vi pikkhiyA, rannA bhaNiyaM - jo kaNNagaM ANei tasseva sA, tao nemittieNa kahiyaM amugaM disaM nIyA, rahakAreNa AgAsagamaNo raho kao, tao cattArivi taM vilaggiUNa pahAviyA, ammi (bbhi) o vijjAharo, sahassajohiNA so bhArio, tennavi mArijjatena dAriyAe sIsaM chinnaM, vijjeNa saMjIvaNosahI hiM ujjiyAviyA, AnIyA gharaM, rAiNA cauNhavi dinnA, dAriyA bhAi - kiha ahaM cauNhavi homi ?, , to ahaM aggiM pavisAmi, jo mae samaM pavisai tassAhaM, evaM houtti, tIe samaM ko aggiM pavisai ?, kassa dAyavyA ?, bitiyadine bhaNai-nimittiNA nimitteNa nAyaM jahA esA na maraitti tena abbhuvagayaM, iyarehiM nicchiyaM, dAriyA e ciyaDDANassa heTThA suraMgA khANiyA, tattha tANi ciyagAeNuvaNNANi kaTThANi Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1242] 69 dinnANi agNI raio jAhe tAhe tANi suraMgAe nissariyANi, tassa dinnA, annaM kahehi, sA bhAiekkAe aviraiyAe pagayaM jaMtiAe kaDagA maggiyA, tAhe rUvaehaM baMdhaeNa dinnA, iyarIe dhUyAe AviddhA, vatte pagae na ceva allivei, evaM kaivayANi varisANi gayANi, kaDaitaehiM maggiyA, sA bhAi- demitti, jAva dAriyA mahaMtI bhUyA na sakketi avaneuM, tAhe tAe kaDaittiyA bhaNiyA-annevi rUvae demi, muyaha, te nicchaMti, to kiM sakkA hatthA chiMdiuM ?, tAhe bhaNiyaM - anne erisae ceva kaDae ghaDAveuM demo, te'vi nicchanti, teccaiva dAyavvA, kahaM saMThayevavvA ?, jahA ya dAriyAe hatthA na chiMdijjaMti, kahaM tesimuttaraM dAyaghaM ?, Aha-te bhaNiyavvA amhavi jai te ceva rUvaNa deha to amhevi te caiva kaDa demo, erisANi akkhANagANi kaheMtIe divase 2 rAyA chammAse AnIo, savattiNIo se chiddANi mati, sAya cittakaradAriyA ovaraNaM pavisiUNa ekkANiyA cirANae maNiyae cIrANi t purao kAuM AppANaM niMdai- tumaM cittayaradhUyA siyA, eyANi te pitisaMtiyANi vatthANi AbharaNANi ya, imA sirI rAyasirI, annAo udiodiyakulavaMppasUyAo rAyadhyAo motuM rAyA tumaM anuvattai tA gavvaM mA kAhisi, evaM divase 2 dAraM DhakkeuM karei, savittIhiM se kahavi nAyaM, tAo rAyANaM pAyapaDiyAo vinnaviMti mArijjihisi eyAe kammaNakAriyAe esA uccarae pavisiuM kammaNaM kareti, rannA joiyaM suyaM ca, tuThTheNa se mahAdevipaTTo baddho, esA davvaniMdA, bhAvaniMdAe sAhuNA appA niMdiyavvo- jIva ! tume saMsAraM hiMDatennaM nirakhatiriyagasuM kahamavi mAnusatte sammattanANacaritANi laddhANi, jesiM pasAeNa saghaloyamANaNijjo pUryANijjoya, tAmA gaghaM kAhisi jahA ahaM bahurasuo uttimacarito vatti 6 / sA davvagarihAe paimAriyAe diTThato- ego maruo ajjhAvao, tassa taruNI mahilA, balivaisadevaM karitI bhaNai- ahaM kAkANaM bibhemitti, tao uvajjhAyaniuttA vaTTA divase 2 dhanugehiM gahiehiM rakkhaMti balivaisadevaM kareMtiM, tatthego vaTTo ciMtei-na esa muddhA jA kAgANa bibhei, asaGkiyA esA, so taM paDicarai, sAya nammatAe parakUle piMDAro, tena samaM saMpalaggiyA, annayA taM ghaDaNaM nammayaM taraMtI piMDArasagAsaM vaccai, corA ya uttaraMti, tesimego suMsumAreNa gahio, so raDai, tAe bhaNNaiacchi Dhokkohitti, Dhokkie mukko, tIe bhaNio-kiM ttha kutittheNa uttiSNA ?, so khaMDio taM muNito ceva niyatto, sAya bitiyadivase baliM karei, tassa ya vaTTasya rakkhaNavArao, tenna bhaNNai'diyA kAgANa bIhesi, rattiM tarasi nammayaM / kutitthANi ya jANAsi, acchiDhokkaNiyANiya / ' tIe bhaNNai - kiM karemi ?, tumhArisA meM nicchaMti, sA taM ugayarai, bhAi-mamaM icchasutti, so bhAi-kahaM uvajjhAyassa purao ThAissaMti ?, tIe ciMtiyaM-mAremi evaM ajjhAvayaM to me esa bhattA bhavissaitti mArio, peDiyAe chumeUNa aDavIe ujjhiumAraddhA, vANamaMtarIe thaMbhiyA, aDavIe bhamittumAraddhA, chuhaM na sakkei ahiyAsiuM, caM se kuNimaM galati uvariM, logena hIlijjai-paimAriyA hiMDatti, tIse punarAvRttI jAyA, tAhe sA bhaNai deha ammo ! paimAriyAe bhikkhaMti, evaM bahukAlo gao, annayA sAhaNINaM pAesu paDaMtIe paDiyA peDiyA, paghaiyA, eva garahiyavaM jaM duccariyaM / / idAniM sohIe vatthAgayA donni diiMti, tattha vatthadiTTaMto- rAyagihe seNio rAyA, tenna khomajugalaM nillevagarasa samappiyaM, komudiyavAro ya vaTTai, tena doNhaM bhajjANaM anucaraMtenna dinnaM, seNio abhao ya komudIe pacchaNNaM hiMDaMti, diTTu, taMboleNa sittaM, AgayAo, rayageNa aMbADiyAo, tena khAreNa sohiyANi, Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/10 gose ANAviyANi, sambhAvaM pucchieNa kahiyaM syaeNa, esa davvavisohI, evaM sAhuNAvi ahInakAlabhAyariyassa AloeyavyaM, tenna visohI kAyavyatti, agao jahA namokkAre, evaM sAhuNA'vi niMdA'gaeNa aticAravisaM osAreyavyaM, esA visuddhI / / uktAnyekArthikAni, sAmprataM pratyahaM yathA zramaNeneyaM kartavyA, tathA mAlAkAradRSTAntaM cetasi nidhAya pratipAdayannAhani. (1243) AlovaNamAluMcana viyaDIkaraNaMca bhAvasohI ya / AloiyaMmi ArAdhanA anAloie bhayaNA / / vR- avalocanam AluJcanaM vikaTIkaraNaM ca bhAvazuddhizca, yatheha kazcinnipuNo mAlAkAraH svasyArAmasya sadA dvisandhyabhavalokanaM karoti, kiMkusumAni santi? uta neti, dRSTvA teSAmAluJcanaM karoti, grahaNamityarthaH, tato vikaTI karaNaM, vikasitamukulitArddhamukulitAnAM bhedena vibhajanamityarthaH, cazabdAtpazcAdgranthanaM karoti, tato grAhakA gRhanti, tato'syAbhilaSitArthalAbho bhavati, zuddhizca cittaprasAdalakSaNA, asyA eva vivakSitatvAda, anyastu viparItakArI mAlAkArastasya na bhavati, evaM sAdhurapi kRtopadhipratyupekSaNAdivyApAraH uccArAdibhUmIH pratyupekSya vyApArarahitaH kAyotsargastho'nuprekSate sUtraM, gurau tu sthite daivasikAvazyakasya mukhavastrikApratyupekSaNAdeH kAyotsargAntasyAvalokanaM karoti, pazcAdAluJcanaM spaSTabuddhayA'parAdhagrahaNaM, tato vikaTIkaraNaM guruladhUnAmaparAdhAnAM vibhajanaM, cazabdAdAlocanApratisevanA'nulomena granthanaM, tato yathAkrama guronivedanaM karoti, evaM kurvatobhAvazuddhirUpajAyate, audayikabhAvAtakSAyopazamikaprAptirityarthaH, itthamuktena prakAreNa 'Alocite' guroraparAdhajAle nivedite 'ArAdhanA' mokSamArgAkhaNDanA bhavati, 'anAlocite' anivedite 'bhajanA' vikalpanA kadAcidbhavati kadAcina bhavati, tatretyaM bhavati 'AloyaNApariNaosammaM sNpdiogrusgaasN| jai aMtarAvi kAlaM karijja ArAhao tahavi / / ' evaM tuna bhavati- 'iDkIe gAraveNaM bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / jo na kahei gurUNaM na huso ArAhao bhaNio / / ' tti gAthArthaH ithaM cAlocanAdiprakAreNobhayakAlaM niyamata eva prathamagharamatIrthakaratIrthe sAticAreNa niraticAreNa vAsAdhunAzuddhiH kartavyA,madhyamatIrthakaratIrtheSu puna vaM, kintvaticAravataeva zuddhiH kriyata iti, Aha cani.(1244) sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jinassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM / / vR-sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya, tattIrthasAdhunA IryApathAgatenocArAdiviveke ubhayakAlaMcAparAdho bhavatumA vA niyamataH pratikrAntavyaM, zaThatvAtpramAdabahulatvAcca, eteSveva sthAneSu madhyamAnAM jinAnAma' ajitAdInAM pArzvaparyantAnAM 'kAraNajAte' aparAdha evotpanne sati pratikramaNaM ti, azaThatvAtpramAdarahitatvAcceti gAthArthaH / tathA cAhani.(1245) jo jAhe Avanno sAhU annayarayaMmi ThANaMmi / sotAhe paDikkama majjhimayANaM jinavarANaM / / vR- 'yaH' sAdhuritiyogaH 'yadA' yasmina kAle pUrvAhnAdau 'ApannaH' prAptaH 'anyatarasmin sthAne' Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 adhyayanaM-4- [ni. 1245] prANAtipAtAdau sa tadaiva tasya sthAnasya, ekAkyeva gurupratyakSa vA pratikrAmati madhyamAnAM jinavarANAmiti gAthArthaH / / Aha-kimayamevaM bhedaH pratikramaNakRtaH? Ahozcidanyo'pyasti?, astItyAha, yataHni.(1246) bAvIsaM titthayarA sAmAiyasaMjamaM uvaisaMti / cheovaTThAvaNayaM puna vayaMti usabho ya vIroya / / vR-'dvAviMzatistIrthakarA' madhyamAH sAmAyikaMsaMyamamupadizanti, yadaiva sAmAyikamuccAryate tadaiva vrateSu sthApyate, chedopasthApanikaM vadataH RSabhazca vIrazca, etaduktaM bhavati-prathamatIrthakaragharamatIrthakaratIrtheSu hi pravrajitamAtraH sAmAyikasaMyato bhavati tAvad yAvacchatraparijJA'vagamaH, evaM hi pUrvamAsIt, adhunA tu SaDajIvanikAyAvagamaM yAvata tathA punaH sUtrato'rthatazcAvagatayA samyagaparAdhasthAnAni pariharanvrateSu sthApyata ityevaM niraticAraH, sAticAraH, punarmUlasthAnaM prApta upasthApyata itigAthArthaH / / ayaM ca vizeSa: 'Acelukkoddesiya sijjAtararAyapiMDakiikamme / vayajiTThapaDikkamaNe mAsaMpajjosavaNakappe / / ' etadrAthAnusArato'vaseyaH, iyaM ca sAmAyike vyAkhyAtaiveti gataM prAsaGgikama, adhunA yaduktaM 'sapratikramaNo dharma' ityAdi, tatpratikramaNaM daivasikAdibhedena nirUpayavAhani.(1247) paDikamaNaM desiya rAiyaM ca ittariyamAvakahiyaM ca / pakkhiyacAummAsiya saMvacchara uttimaDhe ya / / vR- 'pratikramaNaM' prAgnirUpitazabdArtha, 'daivasikaM' divasanirvRttaM rAtrikaM' rajaninivRttam, itvaraM tu-alpakAlikaM daivasikAdyeva 'yAvatkathikaM' yAvajjIvikaM vratAdilakSaNaM pAkSikaM pakSAticAranivRttam, Aha-daivasikenaivazodhite satyAtmani pAkSikAdi kimartham ?, ucyate, gRhapRSTAnto'tra ____ 'jahaM gehaM paidiyahapisohiyaM tahavi pakkhasaMdhIe / sohijjai savisesaM evaM ihayaMpinAyavyaM / / evaM cAturmAsikaM sAMvatsarikama, etAni hi pratItAnyeva, 'uttamArthe ca' bhaktapratyAkhyAne pratikramaNaM bhavati, nivRttirUpatvAttasyeti gAthAsamudAyArthaH / / sAmprataM yAvatkathikaMni.(1248) paMca yamahavvayAIrAIchaTThAi cAujAmoya / bhattarapariNNA yatahA duhaMpiya AvakahiyAiM / vR- paJca mahAvratAni-prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni 'rAIchaTThAI ti upalakSaNatvAd rAtribhojananivRttiSaSThAni purimapazcimatIrthakarayostIrtha iti, 'cAturyAmazca' nirvRttidharma eva bhaktaparijJA ca tathA, cazabdAdiGginImaraNAdiparigrahaH, 'dvayorapi' purimapazcimayoH, cazabdAd, madhyAmAnAM ca yAtkathikAnyetAnIti gAthArthaH / / ithaM yAvatkathikamanekabhedabhinna pratipAditam, itvasmapidaivasikAdibhedaM pratipAditameva, punarapItvarapratipAdanAyaivAhani. (1249) uccAre pAsavaNe khele siMdhANee paDikkamaNaM / AbhogamanAbhoge sahassakAre paDikkamaNaM / / vR-'uccAre' purISe 'prasravaNe' mUtre khele' zleSpaNi sivAnake' nAsikodbhave zleSmaNi vyutsRSTe Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/10 sati sAmAnyena pratikramaNaM bhavati, ayaM punarvizeSaH -- 'uccAraM pAsavaNaMbhUmIe vosirittu uvautto / vosariUNaya tatto iriyAvahiaMpaDikkamai / / vosirai mattage jai to na paDikkamai mattagaMjo u / sAhU pariDave niyameNa paDikkame sou / / khelaM siMdhANaM vA'paDilehiya appamajjitahaya / vosiriya paDikkamataM piya micchukkaDaM deha / / ' pratyupekSitAdividhiviveke tuna dadAti, tathA''bhoge'nAbhogesahasAtkAresati yo'ticArastasya pratikramaNam 'Abhogo jANatena jo'iyAro kao puNo tassa / jAyammivi anutAve paDikamaNe'jANayA iyaro / / ' anAbhogasahasAtkAre itthaMlakSaNe'puTviMapAsiUNaM chUDhe pAyaMmijaM puNo pAse / na ya tarai niyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM / / ' asmiMzcasati pratikramaNama, ayaMgAthAkSarArthaH / / idaM punaH prAkaraNikaM'paDileheuM pamijjiyamattaM pAnaM ca bosireUNaM / vasahIkayavarameva uniyameNa paDikkame sAhU / / hatthasayA AgaMtuMgaMtuMca muhuttagaMjahiM ciDhe / paMthe vA vaJcaMto nadisaMtaraNe paDikkamai / / ' gataM pratikramaNadvAram, adhunA pratikrAntavyamucyate, tatpunarodhataH paJcadhA bhavatIti,ni.(1250) micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikamaNaM jogANaya appasatthANaM / / vR- mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyaziveSAdAtmapariNAmo mithyAtvaM tasya pratikramaNaM tatpratikrAntavyaM vartate, yadAbhogAnAbhogasahasAtkArairmithyAtvaMgatastatpratikrAntavyamityarthaH, tathaiva 'asaMyame' asaMyamaviSaye pratikramaNama, asaMyamaH- prANAtipAtAdilakSaNaH pratikrAntavyo vartate, 'kaSAyANAM' prAgnirUpitazabdArthAnAM krodhAdInAM pratikramaNaM, kaSAyAH pratikrAntavyAH, yogAnAMca' manovAkAyalakSaNAnAma 'aprazastAnAma' azobhanAnAM pratikramaNaM, teca pratikrAntavyA iti| ni. (1251) saMsArapaDikkamaNaM cauvvihaM hoi AnupuTavIe | bhAvapaDikkamaNaM puna tivihaM tiviheNa neyavvaM / / vR-saMsaraNaM saMsAra:- tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNastasya pratikramaNaM caturvidha' catuSprakAra bhavati 'AnupUrvyA' paripATyA, etaduktaM bhavati-nArakAyuSo ye hetavo mahArambhAdayasteSAM (SAmA) bhogAnAbhogasahasAtkArairyadvartitamanyathA vA prarUpitaM tasya pratikrAntavyama, evaM tiryagnarAmaveSvapi vibhASA, navaraMzubhanarAbharAyurhetubhyo mAyAghanAsevanAdilakSaNebhyo nirAzaMsenaivApavargAbhilASiNA'pi na pratikrAntavyaM, bhAvapaDikkamaNaM puNa tivihaM tiviheNa neyavvaM tadetadanantaroditaM bhAvapratikramaNaM punastrividhaM trividhenaiva netavyaM, punaHzabdasyaivakArArthatvAt, etaduktaM bhavati micchattAi na gacchaina ya gacchAveinAnujANeI / jaM manavaikAehiM taMbhaNiyaM bhAvapaDikamaNaM / / 'manasA na gacchati' na cintayati yathA zobhanaH zAkyAdidharmaH vAcA nAbhidhatte, kAyena na taiH saha niSprayojanaM saMsarga karoti, tathA 'na ya gacchAvei' manasA na cintayati-kathameSa tacca nikAdiH syAt?, vAcAna pravartayati yathA taccanikAdirbhava, kAyena na taccanikAdInAmarpayati, 'nAnujANai' Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1251] 73 kazcittaccanikAdirbhavati na taM manasA'numodayati tUSNIM vA''ste, vAcA na suSThvArabdhaM kRtaM veti bhaNati, kAyena nakhacchoTikAdi prayacchati, evamasaMyamAdiSvapi vibhASA kAryeti gAthArthaH / / itthaM mithyAtvAdigocaraM bhAvapratikramaNamuktam, iha ca bhavamUlaM kaSAyAH, tathA coktam kohoya mANo ya aniggahIyA, mAyA yaloho ypvddddmaannaa| cattArieekasiNA kasAyA, siMcaMtimUlAI punabbhavassa / / ataH kaSAyapratikramaNa evodAharaNamucyate -keI do saMjayA saMgAraM kAUNa devaloyaM gayA, io yaegaMminayare egassasiTThissabhAriyA puttanimittaM nAgadevayAe uvavAseNaThiyA,tAebhaNiyaM-hohiti te putto devaloyacuotti, tesimego caittA tIe putto jAo, nAgadattotti se nAmaM kayaM, vAvattarikalAvisArao jAo, gaMdhavaM ca se aippiyaM, tenna gaMdhavvanAgadatto bhaNNai, tao so mittajanaparivArio sokhamanubhavai, devo ya naM bahuso bahuso bohei, so nasaMbujjhai, tAhe so devo avvattaliMgeNaMnanajaijahesa pavvaiyago, jeNaserajoharaNAi uvagaraNaMnasthi, sappecattArikaraMDayahattho gaheUNa tassa ujjAniyAgayassa ya adUrasAmaMtena vIIvayai, mittehiM se kahiyaM-esa sappakhellAvagotti, gao tassa mUlaM, pucchai-kimetthaM ?, devo bhaNai sappA, gaMdhavvanAgadatto bhaNai-ramAmo, tumaM mamaccaehi ahaMtuhaccaehi,devo tassaccaehiM smati,khaiovinamarai, gaMdhavvanAgadattoamarisiobhaNai-ahaMpi smAmi tava saMtiehiM sappehiM, devo bhaNai-marasi jai khajjasi, jAhe nibaMdhena laggo tAhe maMDalaM AlihitA devena cauddisipi karaMDagA ThavitA, pacchA se savvaM sayaNamittaparivaNaM meliUNa tassa samakkhaM imaM bhaNiyAioni. (1252) gaMdhavvanAgadatto icchaisappehi khilliuMihayaM / taMjai kahiMvikhajjai ittha hu doso na kAyavyo / / vR-'gandharvanAgadatta' iti nAmA 'icchati' abhilaSati sarpaH sArddha krIDitum, atrasa khalu-ayaM yadi kathaJcit kenacitprakAreNa 'khAdyate' bhakSyate 'ittha hu' asmin vRttAntena dopaH kartavyo mama bhavadibhariti gAthArthaH / / yathA catasaSvapi dikSu sthApitAnAM sarpANAM mAhAtmyamasAvakathayat tathA pratipAdayannAhani. (1253) taruNadivAyaranayano vijulavAcaMcalaggajIhAlo / ghoramahAvisadADho ukkA iva pajaliyaroso / / vR-taruNadivAkaravad-abhinavoditAdityavannayane-locaneyasya sataruNadivAkaranayanaH, raktAkSa ityarthaH, vidyullateva caJcalA'grajihvA yasya sa vidyullatAcaJcalAgrajihvAkaH ghorA-raudrA mahAviSAHpradhAnaviSayuktA daMSTrA-Asyo yasya sa ghoramahAviSadaMSTraH, ulkeva-cuDalIva prajvalito roSo yasya sa tathocyata iti gAthArthaH / / ni. (1254) Dako jena manUso kayamakayaM na yANaI subahuyaMpi / addissamAnamacchu kaha ghicchasi taM mahAnAgaM? / / vR- 'Dakko' daSTaH 'yena' sarpaNa manuSyaH sa kRtaM kiJcidakRtaM vA na jAnAti subahvapi, adRzyamAnamRtyum' adRzyamAno'yaM karaNDakasyo mRtyurvartata, mRtyuhetutvAnmRtyuH, yatazcaivamata kathaM grahISyasi tvaM mahAnAgaM' pradhAnasarpam ?, itigAthArthaH / / ayaM cakrodhasarpaH, puruSe saMyojanA svabuddhyA kAryA, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/10 krodhasamanvitastaruNadivAkaranayana eva bhavatItyAdi / / ni.(1255) merugirituMgasariso aTTaphaNo jamalajugalajIhAlo / dAhiNapAsaMmi Thio mAnena viyaTTaI nAgo / / vR- merugirestuGgAni-ucchritAni taiH sadRzaH merugirituGgasadRzaH, ucchita ityarthaH, aSTau phaNA yasya so'STaphaNaH jAtikularupavalalAbhabuddhivAllabhyakazrutAni draSTavyAni, tattvato yamomRtyurmutyuhetutvAt 'lA AdAne' yamaM lAntIti-AdadatIti yamalA, yamalA yugmajilA yasya sa yamalayugmajilaH, karaNDakanyAsamadhikRtyA''ha-dakSiNapArzve sthitaH, dakSiNadignyAsastudAkSiNyavat uparodhato mAnapravRtteH, ata evAha-'mAnena' hetubhUtena vyAvartate 'nAgaH' sarpa iti gAthArthaH / / ni. (1256) Dako jena manUso thaddho na gaNei devarAyamavi / taM merupavvayanibhaM kaha ghicchasitaM mahAnAgaM? / / vR- 'Dako' daSTa: 'yena' sarpaNa manuSyaH stabdhaH sanna gaNayati 'devarAjAnamapi' indramapi, 'tam' itthambhUtaM meruparvatanibhaM kathaM gRhISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpamiti gAthArthaH / / ni. (1257) salaliyavillahalagaI satthialaMchaNaphaNaMkiapaDAgA | mAyAmaiA nAgI niyaDikavaDavaMcaNAkusalA / / vR-salalitA-mRdvI vellahalA-sphItA gatiryasyAH sA salalitavellahalagatiH, svastikalAJchanenAGkitA phaNApatAkA yasyAH sA svastikalAJchanAGkitaphaNApatAketi vaktavya gAthAbhaGgabhayA. danyathA pAThaH, mAyAtmikA nAgI 'nikRtikapaTavaJcanAkuzalA' nikRtiH-Antage vikAraH kapaTaveSaparAvartAdirbAhyaH AbhyAM yA vaJcanA tasyAM kuzalA-nipuNeti gAthArthaH / / ni.(1258) taMcasi vAlaggAhI anosahibalo aaparihattho ya / sAya cirasaMciyavisA gahaNaMbhi vane vasai nAgI / / vR- iyamevambhUtA nAgI raudrA, tvaM ca 'vyAlagrAhI' sarpagrahaNazIlaH 'anauSadhivalazca' auSadhibalarahitaH 'aparihatthazca' adakSazca, sA ca cirasaJcitaviSA gahane saGkule vane kAryajAle vasati nAgIti gAthArthaH / / ni. (1259) hohI te vinivAo tIse dADhaMtaraM uvagayassa / apposahimaMtabalo na huappANaM cigicchihisi / / vR-bhaviSyatite vinipAtaH tasyAdaMSTrAntaram 'upagatasya' prAptasya, alpaM-stokaM auSadhimantrabalaM yasya tava sa tvaM alpauSadhimantrabalaH, yatazcaivamato naivA''tmAnaM cikitsiSyasIti gAthArthaH / / iyaM ca mAyAnAgI / / ni.(1260) uttharamANosavvaM mahAlao punnamehanigghoso / uttarapAsaMmi Thio loheNa viyaTTaI nAgo / / vR- 'uttharamANo'tti abhibhavan 'sarve' vastu, mahAnAlayo'syetimahAlayaH, sarvatrAnivAritatvAt, pUrNaH puSkarAvartasyeva nirghoSo yasya sa tathocyate, karaNDakanyAsamadhikRtyAha-uttarapArzve sthitaH, uttaradignyAsastu sarvottaro lobha itakhyApanArtham, ata eva lobhena hetubhUtena 'viyaTTaitti vyAvartate ruSyati vA 'nAgaH' sarpa iti gAthArthaH / / Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1261] ni.(1261) Dakko jena manuso hoi mahAsAgaruvva dUppUro / taMsavvavisasamudayaM kaha dhicchasitaM mahAnAgaM? 11 vR- daSTo yena manuSyo bhavati 'mahAsAgara iva' svayambhUramaNa iva duSpUraH 'tam' itthambhUtaM 'sarvaviSasamudayaM sarvavyasanaikarAjamArga kathaM grahISyasi tvaM 'mahAnAgaM' pradhAnasarpamiti gAthArthaH / / ayaM tu lobhasarpaH / / ni. (1262) eete pAvAhI cattArivi kohamAnamayalobhA / jehi sayA saMtattaM jariyamiva jayaM kalakalei / / vR-ete te pApAhayaH' pApasazcitvAro'pikrodhamAnamAyAlobhAyaiH sadAsantaptaM satjvaritamiva 'jagad' bhuvanaM 'kalakalAyati' bhavajaladhau kathayatItigAthArthaH / / ni.(1263) eehiMjo khajaicauhivi AsIvisehi pAvehiM / visanimghAyaNaheuM carAmi vivihaM tavokammaM / / vRebhirya eva khAdyate caturbhirapi AzIviSaiH bhujaGgaiH pApaiH azobhanaiH tasya avazya sataH narakapatanaM bhavati 'nAsti' na vidyate 'sa' tasyAlambanaM kiJcid yena na patatIti gAthArthaH // evamabhidhAyete mukttAH / so khaio paDio maoya, pacchA devo bhaNai-kihajAyaM ? na ThAihatti vArijaMto puvvabhaNiyA ya te mittA agade chumaMti osahANi ya, na kiMci guNaM kareMti pacchA tassa sayaNo pAehiM paDiojiAvehatti, devobhaNai-evaM ceva ahaMpikhaiyo, jai eriMsi cariyaM anucirai to jIvai jai nAnupAlei to ujjIviovi puno marai, taM ca pariyaM gAthAhiM kaheini. (1264) eehiM ahaM khaio cauhivi AsIvisehi pAvehiM / visanigdhAyaNa heuM carAmi vivihaM tavokammaM // vR-ebhirahaM khaio' tibhakSitazcaturbhirapi 'AzIviSaiH' bhujaGgaiH ghorai-raudreH viSanirghAtanahetuH' viSanirdhAtananimittaM 'carAmi' AsekyAmi 'vividhaM vicitraM caturthapaSThASTamAdibhedaM tapaHkarma' tapaHkriyAmiti gAthArthaH / / ni. (1265) sevAmi selakAnanasusANasunnaghararukkhamUlAI / pAvAhInaM tesiM khaNamavi na uvemi vIsaMbhaM / / vR. 'sevAmi' bhajAmi zailakAnanazmazAnazUnyagRhavRkSamUlAni zailAHparvatAH kAnanAni. dUravartivanAnizailAzca kAnanAni cetyAdi dvandvaH, 'pApAhInAM' pApasANAM teSAM kSaNamapi 'nopaimi' nayAmi vizrambhaM' vizvAsamiti gAthArthaH / / / ni. (1266) accAhAro na sahe ainiddheNa visayA uijaMti / jAyAmAyAhAro taMpipakAmaM na icchAmi / / vR- 'atyAhAraH' prabhUtAhAraH "na sahetti prAkRtazailyA na sahate-na kSamate, mama snigdhamalpaM ca bhojanaM bhaviSyatyetadapi nAsti, yataH atisnigdhena haviHpracureNa 'viSayAH' zabdAdayaH 'udIyante' udrekAvasthAM nIyante, tatazca yAtrAmAtrAhAro yAvatA saMyamayAtrotsarpati tAvantaM bhakSayAmi, tamapi prakAmaM punarnecchAmItigAthArthaH / / ni.(1267) ussannakayAhAro ahavA vigaIvivajjiyAhAro / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/10 jaM kiMci kayAhAro avaujjhiyathovamAhAro / / vR- 'ussanna' prAyazo'kRtAhAraH, tiSThAmIti kriyA, athavA vigatibhirvarjita AhAro yasya mama so'haM vigativivarjitAhAraH, yatkiJcicchobhanamazobhanaM vaudanAdi kRtamAhAro yena mayA so'haM tathAvidhaH, 'avaujjiyathokmAhAro'tti ujjhita-ujjhitadharmA stokaH-svalpaH AhAro yasya mama so'hamujjhitastokAhAra iti gAthArthaH / / evaM kriyAyuktasya kriyAntarayogAcca guNAnupadarzayatini. (1268) thovAhAro thovabhaNio ya jo hoi thovanido ya / thovovahiuvagaraNo tassa hu devAvipaNamaMti / / vR-stokAhAraH stokabhaNitazca yobhavatistokanidrazca stokopadhyupakaraNaH, upadhirevopakaraNaM, tasya cetthambhUtasya devA api praNamantIti gAthArthaH / / evaM jai anupAlei tao uThei, bhaNaMti-varaM evaMpijIvaMto, pacchA so puvvAbhimuho Thio kiriyaM pauMjiuMkAmo devo bhaNaini.(1269) siddhe namaMsiUNaM saMsArasthAyaje mahAvijjA / vocchAmi daMDakiriyaM savvavisanivAraNiM vijaM / / vR-'siddhAn' muktAn namaskRtyasaMsArasthAzcaye mahAvaidyAH' kevalicaturdazapUrvavitprabhRtayastA~zca namaskRtya vakSye daNDakriyAM sarvaviSanivAriNIM vidyAmiti gAthArthaH / / sA ceyaMni. (1270) savvaM pANaivAyaM paccakkhAI mi aliyavayaNaM ca / sabvamadattAdAnaM abbaMbha pariggahaM svAhA / / vR- 'sarve' sampUrNe prANAtipAtaM 'pratyAkhyAti' pratyAcaSTe eSa mahAtmeti, anRtavacanaM ca, sarve cAdattAdAnam, abrahma parigrahaM ca pratyAcaSTe svAheti gAthArthaH / / evaM bhaNie uThThio, ammApiIhiM se kahiyaM, na saddahai, pacchA pahAvio paDio, puNovi deveNa taheva uTThavio, punovi pahAvio, paDio, taiyAe velAe devo nicchai, pasAdio, uDavio, paDissuyaM, ammApiyaraM pucchittA tena samaM pahAvio, egami vanasaMDe puzvabhave kahei,saMbuddho patteyabuddho jAo, devo'vi paDigao, evaM so te kasAe nAe sarIrakaraMDae choDhUNa kao'vi saMcariuM na dei, evaM so odaivassa bhAvassa akaraNayAe abbhuTTiopaDikvaMto hoi,dIheNasAmannapariyAeNa siddho, evaM bhAvapaDikkamaNaM / AhakiMnimittaM puNo 2 paDikkamijai?, jahA majjhimayANaMtahA kIsa na kajje paDikamijai?, Avario Aha-ittha vijeNa di(c)to-egassa ranno putto aIva pio, tenna ciMtiyaM-mAse rogo bhavissai, kiriyaM karAvemi, tena vijA saddAviyA, mama puttassa tigicchaM kareha jeNa niruo hoi, te bhaNaMti-karemo, rAyA bhaNai-kerisA tujjha jogA?, ego bhaNai-jai rogo asthi to uvasAmeti, aha natthitaM ceva jIraMtA mAraMti, biio bhaNai-jai rogo asthi to uvasAmiti, aha natthi na guNaM na dosaM kariti, taiobhaNai-jairogo atthito upasAmiMti, ahanasthi vaNNaruvajovvaNalAvaNNatAepariNamaMti, viio vidhI anAgayaparittANe bhAviyavyo, taieNa rasnA kAriyA kiriyA, evamimaMpi paDikkamaNaM jai dosA asthi to vi'sohiaMti, jai natthito sohI carittassa suddhatariyA bhavai / uktaM saprasaGgaM pratikramaNam, atrAntare'dhyayanazabdArtho nirupaNIyaH, sacAnyatranyakSeNa prarupitatvAnnehAdhikriyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSyannasya nikSepasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdi prapaJco vaktavyaH,yAvattaccedaM sUtraM Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 adhyayanaM -4- [ni. 1270] (namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loesavvasAhaNaM, eso paMcanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesiM, par3hama havai maMgala) mU. (11) karemi bhaMte! jAva vosirAmi / vR-tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caive' tyAdi, adhikRtasUtrasya vyAkhyAlakSaNayojanA ca sAmAyikavad draSTavyA, Aha-idaM svasthAnaeva sAmAyikAdhyayane uktaMsUtraM, punaH kimabhidhIyate ?, punaruktadoSaprasaGgAt, ucyate, pratiSdhisevitAdi samabhAvasthenaiva pratikrAntavyamiti jJApanArtham, yadvadviSaghAtArthaM mantrapadena punaruktadoSo'sti / tadvad rAgaviSaghnaM punaruktamaduSTamarthapadam / / rAgaviSaghnaM cedaM, yatazca maGgalapUrvaM pratikrAntavyam ataH sUtrakAra eva tadabhidhitsurAhamU. (12) cattAri maMgalaM arihaMtA maMgalaM siddhAmaMgalaM sAhU maMgalaM kevalipannato dhammo maMgalaM / 7- maGgalaM prAgnirupitazabdArtha, tatra catvAraH padArtho maGgalamiti, ka ete catvAraH? tAnupadazayannAha-'arihaMtA maMgala mityAdi, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirupAM pUjAmarhantItyarhantaste-'rhanto maGgalaM, sitaMdhmAtaM yeSAM te siddhAH,te siddhAmaGgalaM, nirvANasAdhakAn yogAnsAdhayantIti sAdhavaH, teca maGgale, sAdhugrahaNAdAcAryopAdhyAyA gRhItA eva draSTacyAH, yato na hi te na sAdhavaH, dhArayatIti dharmaH, kevalameSAM vidyata iti kevalinaH, kevalibhiH-sarvajJaiH prajJaptaH-prarupitaH kevaliprajJaptaH, ko'sau ?-dharmaH-zrutadharmazcAritradharmazca maGgalam, anenakapilAdiprajJapta-dharmavyavacchedamAha / arhadAdInAM ca maGgalatA tebhya eva hitabhaGgalAt sukhaprApteH, ata eva ca lokottamatvameSAmiti, Aha mU.(13) cattAri loguttamA arihaMtA loguttamA siddhA loguttamA sAhU logutamA kevalipatratto dhmmologuttmo| vR-athavA kutaH punararhadAdInAMmaGgalatA?, lokottamatvAt, tathA cA''ha- 'cattAri loguttamA' catvAraH-khalvanantaroktA vakSyamANA vA lokasya-bhAvalokAderuttamAH-pradhAnAlokottamAH,kaete catvArastAnupadarzayannAha- 'arahaMtA logutamA, ityAdi, arhantaH-prAgnirupitazabdArthAH, lokasyabhAvalokasya uttamAH-pradhAnAH,tathA coktam / arihaMtA tAva tarhi uttamA huntI ubhAvaloyassa / kamhA |, jasavvAsiM kammapayaDIpasatthANaM / / anubhAvaM tu paDuccA veaNiyAUNa nAmagoyassa / bhAvassodaiyassA niyamA te uttamA hoti / / evaM ceva ya bhUo uttarapagaIvisesaNavisiTuM / bhaNNai hu uttamattaM samAsao se nisAmeha / / sAya manuyAu dAnI nAmappagaIsamA pasatthAya / manugai paNidijAI orAliyateyakammaMca / / orAliyaMguvaMgAsamacauraMsaM taheva saMThANaM / vairosabhasaMghayaNaMvaNNarasagaMdhaphAsA ya / / agurulahuM uvaghAyaM paraghAUsAsavihagai pasatthA / tasavAyarapajjattaga patteyathirAthirAiMca / / subhamujjoyaM subhagaMsusaraM Adeja taha ya jasakittI / tato nimmiNatitthagara nAmapagaIsameyAI / / tatto uccAgoyaM cottIsehi saha udayabhAvehiM / te uttamA pahANA anannatullA bhavaMtIha || uvasamie punabhAvo arahatANaM na vijaI so hu |khaaigbhaavss puNo AvaraNANaM duveNhapi / / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/13 taha mohaaMtarAI nissesakhayaM paDuca eesiM / bhAvakhae logassa ubhavaMti te uttamA niyamA / / havai puNa sannivAe udayabhAve hu je bhaNiyapuvvaM / arahaMtANaM tANaM je bhaNiyA khAigA bhAvA / / tehi sayAjogeNaM niSphajaisaNNivAiobhAvo / tassaviyabhAvalogassa uttamA hu~tiniyameNaM / / siddhAH-prAgnirupitazabdArthA eva, te'pica kSetralokasya kSAyikabhAvalokasya vottamAH-pradhAnAH lokottamAH, tathA coktamlouttamatti siddhAte uttamA hoti khittalogassa / telokamatthayatthA jaMbhaNiyaM hoite niyamA / / nissesakammapagaDINa vAvi jo hoi khAigo bhAvo / tassavi hu uttamA te savvapayaDivajjiyA jamhA / / sAdhavaH-prAgnirUpatizabdArthA eva, te ca darzanajJAnacAritrabhAvalokasya uttamAH-pradhAnA lokottamAH, tathA coktam loguttamamatti sAhU paDuccatebhAvalogameyaM tu | daMsaNanANacaritANi tinni jiNaiMdabhaNiyANi / / '' kevaliprajJapto dharmaH-prAgnirUpitazabdArthaH, sa ca kSAyopazamikaupazamikakSAyika-bhAvalokasyottamaH-pradhAnaH lokottamaH, tathA coktam _ 'dhammo suta caraNe yA duhAvi loguttamotti nAyavvo / khaovasamiovasamiyaM khaiyaM ca paDucca logaMtu / / ' yata eva lokottamA ata eva zaraNyAH, tathA cA''ha-'cattAri saraNaM pavajjAmi' athavA kathaM punarlokottamatvam ?,AzrayaNIyatvAt, AzrayaNIyatvamupadarzayannAha mU. (14) cattAri saraNaM pavajjAmi arihaMte saraNaM pavajjAmi siddhe saraNaM pavajjAmi sAhU saraNa pavajjAmi kevalipannataM dhamma saraNaM pavajjAmi' || vR- catvAraH saMsArabhayaparitrANAya 'zaraNaM prapadye' AzayaM gacchAmi, bhedena tAnupadarzayannAha'arihaMto' tyAdi, arhataH 'zaraNaM prapadye' sAMsArikaduHkhazaraNAyArhata AzrayaM gacchAmi, bhakti karomItyarthaH, evaM siddhAnzaraNaM prapadye, sAdhUna zaraNaM prapadye, kevaliprajJaptaM dharma zaraNaM prapadye / itthaM kRtamaGgalopacAraH prakRtaM pratikramaNasUtramAha mU. (15) icchAmi paDikkamiuM jo me devasio aiArokao, kAio vAio mANasio, ussutto ummaggo akappo akarINajjo dujjhAo duviciMtio anAyAro anicchiyavvo asamaNapAugo nANe daMsaNe carite sue sAmAie tiNhaMguttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNDaM mahavvayANa chaNhaM jIvanikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navagrahaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM khaMDiaMjaM virAhiyaM tassa micchAmi dukkaDaM / / vR-icchAmi pratikramituM yo mayA daivasiko'ticAraH kRta ityevaM padAni vaktavyAni, adhunA padArthaH-icchAmi-abhilaSAmipratikrImatuM-nivartituM, kasyaya ityaticAramAha-mayetyAtmanirdezaH, divasena nivRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamItacAraH, atikrama ityarthaH, kRtonirvartitaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, "micchAmi dukkaDa' anena tu niSThAkAlamiti bhAvanA, sapunaraticAraH upAdhibhedenAnekadhAbhavati, ata evAha-kAyena-zarIreNa nivRttaH kAyikaH kAyakRta ityarthaH, vAcA nivRtto vAcikaH-vAkRta ityarthaH, manasA nivRtto mAnasaH, sa eva Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1270 ] 79 'mAnasiu'tti manaHkRta ityarthaH - Urdhva sUtrAdutsUtraH sUtrAnukta ityarthaH, mArgaH kSAyopazamiko bhAvaH, Urdhva mArgAdunmArgaH, kSAyopazikabhAvatyAgenaudayika, bhAvasaGkrama ityarthaH, kalpanIyaH nyAyaH kalpo vidhiH AcAraH kalpyaH-caraNakaraNavyApAraH na kalpyaH - akalpyaH - akalpyaH, atadrUpa ityarthaH, karaNIyaH sAmAnyena kartavyaH na karaNIyaH - akaraNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra, yata evotsUtraH ata evonmArga ityAdi, uktastAvatkAyiko vAcikazca, adhunA mAnasamAhaha-duSTo dhyAto dudhyAtiHArtaraudralakSaNa ekAgracittatayA, duSTo vicintito durvicintitaH azubha eva calacittayA, yata evetthambhUtaH ata evAsau na zramaNaprAyogyaH azramaNaprAyogyaH tapasvyanucita ityarthaH yata evAzramaNaprAyogyo'ta evAnAcAraH, AcaraNIyaH AcAraH na AcAraH anAcAraH - sAdhUnAmanAcaraNIyaH yata eva sAdhUnAmanAcaraNIyaH ata evAneSTavyaH manAgapi manasA'pi na prArthanIya iti, kiMviSayo'yamaticAra ityAha 'nANe daMsaNe carite' jJAnadarzanacAritraviSayaH, adhunA bhedena vyAcaSTe'su' tti zrutaviSayaH, zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNaM, tatra viparItaprarUpaNA'kAlasvAdhyAyAdiraticAra:, 'sAmAiya (e) 'tti sAmAyika viSayaH, sAmAyikagrahaNAta samyaktvasAmAyikacAritrasAmAyikagrahaNaM, tatra samyaktvasAmAyikAticAraH zaGkAdiH, cAritrasAmAyikAticAraM tu bhedenAha'tinhaM guttINa' mityAdi, tisRNAM guptInAM tatra pravicArApravicArarUpA guptayAH, caturNA kaSAyANAMkrodhamAnamAyAlobhAnAM paJcAnAM mahAvratAnAM prANAtipAtAdinivRttilakSaNAnAM SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivIkAyikAdInAM saptAnAM piNDaipaNAnAM asaMsRSTAdInAM tAzcaimAH 'saMsaTTamasaMsaDA uddhaDa taha hoi appalevA ya / uggahiA paggahiA ujjhiya taha hoi sattamiA / / ' tatrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintyA, 'asaMsaDDe hatthe asaMsaTTe matte, akharaDiyamiti vuttaM bhavai' evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArthamanyathA pAThaH, saMsRSTA tAbhyameva cintyA, 'saMsaGke hatthe saMsaTTe matte, kharaDiiti vuttaM hoi, evaM gRhNato dvitIyA, uddhatA nAma sthAlAdau svayogena bhojanajAtamuddhRtaM, tataH 'asaMsaTTe hatthe asaMsaTTe mattane saMsaTTe vA matte saMsaTTe hatthe' evaM gRhNatastRtIyA, alpalepA nAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepaM pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpahitameva bhojanajAtaM tato gRhNataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAgAM dAtumabhyudyatena karAdinA pragRhItaM yadbhojanajAtaM bho (bhu) ktvA vA svahastAdinA tadvRhNata iti bhAvanA SaSThI. ujjhitadharmA nAma yatparityAgArha bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamI, eSa khalu samAsArthaH, vyAsArthastu, granthAntarAdavaseyaH, saptAnAM pAnaiSaNAnAM kecit paThanti, tA api caivambhUtA eva, navaraM caturthI nAnAtvaM, tatrApyAyAmasauvIrAdi nirlepaM vijJeyamiti, aSTAnAM pravacanamAtRRNAM tAzcASTau pravacanamAtaraH- titro guptayaH tathA paJca samitayaH, tatra pravIcArApravIcArarUpA guptayaH, samitayaH pravIcArarUpA eva, tathA coktam "samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi bhaiyavvo / kusalavaimudIrito jaM vayagutto'vi samio'vi / / " navAnAM brahmacaryaguptInAM vasatikathAdInAm, AsAM svarUpamupariSTAdvakSyAmaH, dazavidhe dazaprakAre zramaNadharme - sAdhudharme kSAntyAdike, asyApi svarUpamupariSTAdvakSyAmaH, asmin guptyAdiSu ca ye zrAmaNA yogaH - zramaNAnAmete zrAmaNAsteSAM zrAmaNAnAM yogAnAM vyApArANAM samyakpratisevana - ne Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Avazyaka-mUlasUtram-2-4/15 zraddhAnaprarUpaNAlakSaNAnAM yata khaNDitaM-dezato bhagnaM yadvirAdhitaM-sutarAM bhagnaM, na punarekAntato. 'bhAvamApAditaM, tasyakhaNDanavirAdhanadvArA''yAtasya cAritrAticArasyaitadgocarasya jJAnAdigocarasya ca daivasikAticArasya, etAvatA kriyAkAlamAhaH tasyaiva 'micchAmi dukkaDa' ityanena tu niSThAkAlamAha- mithyeti-pratikramAmi duSkRtametadakartavyamityarthaH, atreyaM sUtrasparzikagAthAni. (1271) paDisiddhANaM karaNe kiJcANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asaddahaNe yatahA vivarIyaparUvaNAeya / / vR-'pratiSiddhAnAM nivAritAnAmakAlasvAdhyAyAdInAmaticArANAM 'karaNe' niSpAdane Asevana ityarthaH, kiM ?- pratikramaNamiti yogaH, pratIpaM kramaNaM pratikramaNamiti vyutpatteH, 'kRtyAnAm' AsevanIyAnAM kAlasvAdhyAyAdInAM yogAnAm 'akAraNe' aniSpAdane'nAsevane pratikramaNam, azraddhAne catathA kevaliprarUpitAnAMpadArthAnAMpratikramaNabhiti vartate, viparItaprarUpaNAyAMca anyathA padArthakathanAyAMca pratikramaNamiti gAthArthaH / / anayAca gAthayA yathAyogaM sarvasUtrANyanugantavyAni, tadyathA-sAmAyikasatre pratipiddhau rAgadveSo tayoH karaNe katyasta tannigrahastasyAkaraNe sAmAyika mokSakAraNamityazraddhAne asamabhAvalakSaNaMsAmAyikamiti viparItaprarUpaNAyAM ca pratikramaNamiti, evaM maGgalAdisUtreSvapyojyaM, catvAromaGgalamityatra pratiSiddho'maGgalAghyavasAyastatkaraNa ityAdinA prakAreNa, evamoghAticArasya samAsena pratikramaNamuktaM, sAmpratamasyaiva vibhAgenocyate, tatrApi gamanAgamanAticAramakityA''ha__ mU. (16) icchAmi paDikkamiuMiriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe pANaramaNe bIyakamaNe hariyakkamaNeosAuttiMgapaNagadagamaTTimakkaDAsaMtANAsaMkamaNeje mejIvA virAhiyA egidiyA beiMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMciMdiA abhihaA vattiA lesiA saMdhAiA saMdhaTTiA pariAviA kilAbhiAudaviAThANAoThANaM saMkAmiA jIviAo vavaroviA tassa micchAmi dukkddN|| vR-icchAmi-abhilaSAmipratikramituM-nivartituma, IryApathikAyAM virAdhanAyAM yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlamAha, micchAmi dukkaDaDaM' ityanena niSThAkAlamiti, toraNamIryA gamanamityarthaH, tatpradhAnaH panthA ryApathaH tatrabhavairyApathikItasyAM, kasyAmityata Aha. virAdhyante-duHkhaM sthApyante prANino'nayeti virAdhanAkriyA tasyAM virAdhanAyAM satyAM, yo'ticAra iti vAkyazeSaH, tasyeti yogaH, viSayamupadarzayannAha-gamanaM cAgamanaM cetyekavadbhAvastasmina, tatra gamanaM svAdhyAyAdinimittaM vasateriti, AgamanaM prayojanaparisamAptau punarvasatimeveti, tatrApi yaH kathaM jAto'ticAra ityata Aha- 'pANakamaNe' prANino-dvIndriyAdayastrasA gRhyante, teSAmAkramaNaMpAdena pIDanaM prANyAkramaNaM, tasminniti,tathA bIjAkramaNe, anena bIjAnAMjIvatvamAhai haritAkramaNe, anena tu sakalavanaspatereva, tathA'vazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnasaGkramaNe sati, tatrAvazyAyaH-jalavizeSaH, iha cAvazyAyagrahaNamatizayataH zeSajalasambhogaparivAraNArthamiti, evamanyatrApi bhAvanIyaM, uttiGgA-gaIbhAkRtayo jIvAH kITikAnagarANi vA panakaH-phulli dagamRttikAciskhAlama, athavA dakagrahaNAdapkAyaH, mRttikAgrahaNAta pRthvIkAyaH, markaTasantAnaH kolikajAlamucyate, tatazcAvazyAyazcottaGgazcetyAdi dvandvaH, avazyAyottiGgapanakadagamRttikAmarkaTasantAnAsteSAM saGkramaNaM-AkramaNaMtasmina, kiMbahunA!, kiyanto bhedenA''khyAsyante?, Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 adhyayanaM -4- [ni. 1271] sarve ye mayA jIvA virAdhinA-duHkhena sthApitAH, ekendriyaH pRthivyAdayaH, dvIndriyAH-kRmyAdayaH, trIndriyAH-pipIlikAdayaH, caturindriyA-bhramAdayaH, paJcendriyA-mUSikAdayaH, abhihatA-abhimukhyena hatAH, caraNena ghaTTitAH, utkSipya kSiptA vA, vartitAH-puJcIkRtAH,dhUlyA vA sthagitAiti, zleSitAHpiSTAH, bhUmyAdiSuvAlagitAH, saGghatitA-anyo'nyaMgAtrairekatralagitAH,saGghaTTitA-manAkspRSTAH, paritApitAH-samantataH pIDitAH, klAmitAH-samudadhAtaM nItAH glAnimApAditA ityarthaH, avadrAvitA-utrAsitAH sthAnAtasthAnAntaraMsaGkrAmitAH svasthAnAta paraMsthAnaM nItAH, jIvitAd vyaparopitAH, vyApAditA ityarthaH, evaM yo jAto'ticArastasya, etAvatA kriyAkAlamAha, tasyaiva 'micchAmi dukkaDaM' ityanena niSThAkAlamAha, mithyA duSkRtaM pUrvapada, evaM tasyetyubhayayojanA sarvatra kAryA / itthaMgamanAticArapratikramaNamuktam, adhunAtvagvartanasthAnAticArapratikramaNapratipAdayannAha mU. (17)icchAmi paDikkamiuMpagAmasijjAe nigAmasijjAe saMthArAuvvaTTaNAe parivahaNAe AuMTaNapasAraNAe chappaisaMghaTTaNAe kUie kakkarAie chiie jaMbhAie Amose sasarakakhAmose AulamAulAe soaNavattiAe itthIvippariAsiAe diTThIvippariAsiAe maNavippariAsiAepANabhoyaNavippariAsiAe jo me devasio aiArokaotassa micchAmi dukkddN|| vR. icchAmi pratikramituM pUrvavat, kasyetyAha-prakAmazayyayA hetubhUtayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH, anena kriyAkAlabhAha, 'micchAmi dukkaDaM' ityanena tuniSThAkAlameveti bhAvanA, evaM sarvatra yojanA kAryeti, 'zI svapne' asya yapratyayAntasya kRtyalyuTo bahula' miti vacanAta zayanaM zayyA prakAma-cAturyAmaM zayanaM prakAzayyA zerate'syAmiti vA zayyAsaMstArakAdilakSaNA prakAmA-utkaTA zayyA prakAmazayyA-saMstArottarapaTTakAtiriktA prAvaraNamadhikRtya kalpatrayAtiriktA vA tayA hetubhUtayA, svAdhyAyAghakaraNatazcehAticAraH, pratidivasaM prakAmazayyaiva nikAmazayyocyate tayA hetubhUtayA, atrApyaticAraH pUrvavata, udvartanaM tatprathamatayA vAmanApardhena suptasya dakSiNapArzvena vartanamudvartanamudvartanamevotanA tayA, parivartanaM punarvAmapArzvenaiva vartanaM tadevaparivatanA tayA, atrApyapramRjya kurvato'ticAraH,AkuJcanaMgAtrocalakSaNaM tadevAkuJcanA tayA, prasAraNam-aGgAnAM vikSepaH tadeva prasAraNA tayA, atra ca kukkuTTidRSTAntapratipAditaM vidhimakurvato'ticAraH, tathA coktam 'kukkuDipAyapasAre jaha AgAse puNovi AuMTe / evaM pasAriUNaM AgAsi puNoviAuMTe / / aikuMDiya siyatAhe jahiyaM pAyassapaNhiyA ThAi / tahiyaMpamajjiUNaMAgAseNaMtuNaneUNaM / / pAyaM ThAvittutahiM AgAse ceva puNovi AuMTe | evaM vihimakareMte aiyAro tattha se hoi / / SaTpadikAnAM-yUkAnAM saTTanama-avidhinA sparzanaMSaTapadikAsaTTanaM tadevaSaTapadikAsaghaTanA tayA, tathA 'kUie'tti kUjite sati yo'ticAraH, kUjitaM-kAsitaM tasmina avidhinA mukhavastrikA karaM vA mukhe'nAdhAya kRta ityarthaH, viSamA dharmavatItyAdizayyAdoSoccAraNaM sakarkarAyitamucyate tasmina sati yo'ticAraH, iha cA''rtadhyAnajo'tivAraH, kSute-avidhinA jRmbhite'vidhinaiva AmarSaNama AmarSaH-apramRjya kareNa sparzanamityarthaH tasmina, sarajasakAmarSe sati, saha pRthivyAdirajasA yadvastu spRSTaM tatsaMsparze satItyarthaH, evaM jAgrato'ticArasambhavamadhikRtyoktam, Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 17 adhunA suptasyocyate- 'AulamAulAe' tti AkulAkulayA-khyAdiparibhogavivAhayuddhAdi - saMsparzananAnAprakArayA svapnapratyayA svapnanimittayA, virAdhanayeti gamyate, sA pUnarmUlottaraguNAticAraviSayA bhavatyato bhedena tAM darzayannAha itdhIvippariyAsiyAe' tti striyA viparyAsaH strIviparyAsaH sabrahmAsevanaM tasmina bhavA strIvaiparyAsikI tayA strIdarzanAnurAga-tastadavalokanaM dRSTiviparyAsaH tasmin bhavA dRSTivaiparyAsikI tayAH evaM manasA'dhyupapAto manoviparyAsaH tasmina bhavA manovaiparyAsikI tayA, evaM pAnabhojanavaiparyAsikyA, rAtrau pAnabhojanaparibhoga eva tadviparyAsaH, anayA hetubhUtayA ya ityaticAramAhai bhayetyAtmanirdezaH, divasena nirvRtto divasaparimANo vA daivasikaH, aticaraNamaticAraH - atikrama ityarthaH kRto- nirvartitiH 'tassa micchAmi dukkaDaM' purvavat, Aha- divA zayanasya niSiddhatvAdasambhava evAsyAticArasya, na, apavAdaviSayatvAdasya, tathAhiapavAdataH supyata eva divA adhvAnakhedAdau, idameva vacanaM jJApakam / / evaM tvagvartanAsthAnAticArapratikramaNamamadhiyedAnIM gocarAticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha mU. (18) paDikkamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugvADakavADaughADaNAe sANAvacchAdArAsaMghaTTaNAe maMDIpAhuDiAe balipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe saMkie sahasAgArie anesaNAe pAnabhoyaNAe bIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchekammiyAe purekammiyAe adiTThahaDAe dagasaMhaDAe rayasaMsaTTahaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiAe ohAsaNabhikkhAe jaM umgameNa uppAyaNesaNAe aparisuddhaM parigahiyaM paribhuttaM vA jaM na pariTThaviaM tarasa micchAmi dukaDaM / vR- pratikramAmi nivartayAmi, kasya ? gocaracaryAyAM- bhikSAcaryAyAM, yo'ticAra iti gamyate, tasyeti yogaH, gozvaraNaM gocaraH caraNaM-caryA gocara iva caryA gocaracaryA tasyAM gocaracaryAyAM, kasyAM ?bhikSArthaM caryA bhikSAcaryA tasyAM, tathAhi lAbhAlAbhanirapekSaH khalvadInacitto muniruttamAdhamamadhyameSu kuleSviSTAniSTeSu vastuSu rAgadveSAvagacchana bhikSAmaTanIti, kathaM punastasyAmaticAra ? - 'ugghADakavADaugghADaNAe' udghATam adattArgalamISatasthagitaM vA kiM tata ? - kapATaM tasyodaghATanaMsutarAM preraNam udghATaka pATodghATanam idamevodghATa kapATodghATanA tayA hetubhUtayA, iha cApramArjanAdibhyo 'ticAraH, tathA zvAnavatsadArakasaGghaTTanayeti prakaTArtha, maNDIprAbhRtikayA baliprAbhRtikayA sthApanAprAbhRtikayA, AsAM svarUpaM 'maMDIpAhuDiyA sAhumi Agae aggakUramaMDIe / tattha pavattaNadoso na kappae tArisA suvihiyANaM / balipADiyA bhannai cauddisiM kAu accaNiyaM / / agrgima va choDhUNaM sitthe to dei sAhuNo bhikkhaM / sAvina kappai ThavaNA bhikkhAyariyANa ThaviyA u / / AdhAkarmAdInAma-ugamAdidoSANAmanyatamena zaGkite gRhIte sati yo'ticAraH, sahasAkAre vA satyakalpanIye gRhIta iti, atra ca tamaparityajato'vidhinA vA parityajato yo'ticAraH, anena prakAreNAneSaNayA hetabhUtayA, tathA 'pAnabhoyaNAe 'tti prANino-rasajAdayaH bhojane - dadhyodanAdau saGghaTTayante - virAdhyante vyApAdyante vA yasyAM prAbhRtikAyAM sA prANibhojanA tayA, teSAM ca saGghaTTanAdi dAtRgrAhakaprabhavaM vijJeyama, ata evAticAraH, evaM 'bIyabhoyaNAe' bIjAni bhojane yasyAM sA Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 adhyayanaM -4- [ni. 1271] bIjabhojanA tayA, evaM haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe purekammiyAe' pazcAta karma yasyAM pazcAjjalojjhanakarma bhavati puraHkarma yasyAmAdAviti, 'adiTThahaDAe ti adRSTAhatayAadRSTotkSepamAnItayetyarthaH, tatra ca sattvasaGghaTanAdinA'ticArasambhavo, dagasaMsRSTAhRtayAudakasambaddhAnItayA hastamAtragatodakasaMsRSTayA vA bhAvanA, evaM rajaH saMsRSTA hRtayA, navaraM rajaH pRthivIrajo'bhigRhyate, 'pArisADaNiyAe ti parizATaH-ujjhanalakSaNaH pratIta eva tasmina bhavA pArizATanikA tayA, 'pAriThAvaNiyAe'tti paristhApana-pradAnabhAjanagatadravyAntarojjhanalakSaNaM tena nirvRttA pAristhApanikA tayA, etaduktaM bhavati pAridvAvINayAkhalujeNabhANeNa dei bhikkhaMtu / taMmipaDioyaNA jAtaM sahasA paridvaviyaM / / ' 'ohAsaNabhikkhAe'tti viziSTadravyayAcanasamayaparibhApayA 'ohAsaNaMtibhanna' tatpradhAnA yA bhikSA tayA, kiyadatrabhaNiSyAmo?,bhedAnAmevaMprakArANAM bahatvAta, tecasarve'pi yasmAdugamotpAdanaiSaNAsvavatarantyata Aha- 'jaM ugameNa' mityAdi, yatkiJcidazanAdhudramena-AdhAkarmAdikSaNena utpAdanayA-dhAtryAdilakSaNayA eSaNayA-zaGkitAdilakSaNayA aparizuddham-ayuktiyuktaMpratigRhItaM vA paribhuktaM vA yanna pariSThApitaM, kathaJcita pratigRmahItamapi yannojjhitaM paribhuktamapi ca bhAvato'punaHkaraNAdinA prakAreNa yannojjhitama evamanena prakAreNa yo jAto'ticArastasya mithyA duSkRtamiti pUrvavat / / evaM gocarAticArapratikramaNamabhidhAyAdhunA svAdhyAyAghaticArapratikramaNapratipAdanAyA''ha mU. (19) paDikamAmi cAukAlaM sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNayAe duppaDilehaNayAe appamajjaNAe duppamajjaNAe aikkame vaikkame aiyAre anAyArejo me devasio aiAro kao tassa micchA dukkaDaM / / / dR-pratikramAmipUrvavat kasya?-catuSkAlaM-divasarajanIprathamacaramaprahareSvityarthaH, svAdhyAyasyasUtrapauruSIlakSaNasya, akaraNatayA-anAsevanayAhetubhUtayetyarthaH, yo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tasyeti yogaH tathobhayakAlaM-prathamapazcimapauruSIlakSaNamaM bhANDopakaraNasya-pAtravastrAdeH 'apratyupekSaNayA duSpratyupekSaNayA' tatrApratyupekSaNA-mUlata eva cakSuSA'nirIkSaNA duSpratyupekSaNA-durnirIkSaNA tayA, 'apramArjanayA duSpramArjanayA' tatrApramArjanA mUlata eva rajoharaNAdinA'sparzanA duSpramArjanA tvavidhinA pramArjaneti, tathA atikrame vyatikrame aticAre anAcAre yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamityetatprAgvata, navaramatikramAdInAM, svarUpamucyate 'AdhAkammanimaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi / payabheyAivaikkama gahie taieyaro gilie / / asya vyAkhyA-AdhAkarmanimantraNe gRhISye evaM pratizRNvati sati sAdhAvatikramaHsAdhukriyollaGghanarUpo bhavati, yata evambhUtaM vacaH zrotumapina kalpate, kiM punaHpratipatuM?, tataHprabhRti bhAjanodgrahaNAdau tAvadatikramo yAvadupayogakaraNaM, tataH kRte upayoge gacchataH padabhedAdiya'tikramastAvada yAvadakSisaM bhojanaM dAtreti, tato gRhIte sati tasmiMstRtIyaH, aticAra ityarthaH, tAvad yAvadvasatiM gatveryApatha pratikramaNAghuttarakAla lambanotkSepaH, tata uttarakAlamanAcAraH, tathA cAha Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 19 'itaro gilie' tti prakSipte sati kavale janAcAra iti gAthArthaH / idaM cAdhAkarmodAharaNe sukhapratipattyarthamakrimAdInAM svarUpamuktama, anyatrApyanenaivAnusAreNa vijJeyamiti / ayaM cAticAraH saMkSepata ekavidhaH, saMkSepavistaratastu dvividhaH trividho yAvadasaGkhayeyavidhaH saMkSepavistaratA punardvividhaH trividhaM prati saMkSepa ekavidhaM prati vistara iti, evamanyatrApi yojyaM, vistaratastvanantavidhaH / mU. ( 20 ) paDikkamAmi egavihe asaMjame / paDikkamAmi dohiM baMdhaNehiM-rAgabaMdhaNeNa dosabaMdhaNeNaM / pa0 tihiM daMDehiM manadaMDeNaM vayadaMDeNaM kAyadaMDeNaM / pa0 tihiM guttIhiM-managuttIe vayaguttIe kAyaguttIe / vR-pratikramAmi pUrvavata, ekavidhe ekaprakAre asaMyame aviratilakSaNe sati pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti gamyate, tasya mithyA duSkRtamiti sambandhaH vakSyate ca- 'sajjhAe na sajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM' evamanyatrApi yojanA kartavyA, pratikrAmAmi dvAbhyAM baMdhanAbhyAM hetubhUtAbhyAM yo'ticAraH, baddhyate'STavidhena karmaNA yena hetubhUtena tadbandhanamiti, tadbandhanadvayaM darzayati-rAgabaMdhanaM ca dveSabandhanaM ca, rAgadveSayostu svarUpaM yathA namaskAre, baMdhanatvaM cAnayoH pratItaM, 'snehAbhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gAtram / rAgadveSAklinasya karmabandho bhavatyevam / / pratikramAmi tribhirdaNDaiH' daNDyate cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH dravyabhAvabhedabhinnAH, bhAvadaNDairihAdhikAraH, tairhetubhUtairyo'ticAraH, bhedena darzayati-manodaNDena vAgdaNDena kAyadaNDena, manaHprabhRtimizca duSprayuktairdaNDyate Atmeti, atra codAharaNAni - tattha manadaMDe udAharaNaM-koMkaNagakhamaNao, so uDDANU ahosiro ciMtito acchai, sAhUNo aho khaMto suhajjhANovagaotti vaMdaMti, cireNa saMlAvaM deumAraddho, sAhUhiM pucchio, bhaNai-kharo vAo vAyati, te mama puttA saMpavallarANi patnIvijjA to tesiM varisArate sarasAe bhUmIe subahU sAlisaMpayA hojjA, evaM ciMtiyaM me, AyarieNa vArio Thio, to evamAi jaM asuiM maNeNa ciMtei so manadaMDo / vaidaMDe udAharaNa- sAhU sannAbhUmIo Agao, avihIe Aloei-jahA sUyaravaMdaM diDaMti, purisehiM gaMtuM mAriyaM / / idAniM kAyadaMDe udAharaNaM- caMDaruddo Ayario, ujjeni bAhiragAmAo anujANapekkhao Agao, so ya aIva rosaNI, tattha samosaraNe gaNiyAdharaviheDio jAikulAi saMpanno ibbhadArao seo uvaDio, tattha anehiM asaddahaMtehi caMDaruddassa pAsa pesio, kaliNA kalI ghassautti, so tassa ubaDio, tena so taheva loyaM kAuM paghAvio, paccUse gAmaM vaccaMtANaM purao seho piTThao caMDaruddo, AvaDio ruTTho sehaM daMDeNa matthae haNai, kahaM te pattharo na diTThotti ?, seho samma sahai AvassayavelAe ruhirAvalito diTTo, caMDarudassa taM pAsiUNa micchAmi dukkaDatti raNa kevalanANaM uppannaM, sehassavi kAlena kevalanANamuppatraM || paDikkamAmi tihiM guttIhiM- pratikramAmi tisRbhirguptibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRta iti, taghathA - manoguptyA vAgguptayA kAyaguptyA, guptInAM ca karaNatA aticAraM prati pratiSiddhakaraNakRtyAkaraNA zraddhAnaviparItaprarUpaNAdinA prakAreNa, zabdArthastvAsAM sAmAyikavad draSTavyaH, 'managuttIe tahiyaM jinadAso sAvao ya seTThisuo / so savvarAipaDimaM paDivanno jANasAlAe | 19 || Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ ni. 1271] bhajjubhAmiga pallaMka dhettuM khIlajuttamAgayA tattha / tasseva pAyamuvariM maMcagaNAyaM ThaveUNaM // 2 // anAyAramAyaraMtI pAo viddho ya maMcakIleNaM / sotA mahaIveNa ahiyAse tahiM sammaM // 3 // naya manadukkaDamuppannaM tassajjhANaMmi niccalamanassa / vivilIyaM managuttI kareyavvA // 14 // vaiguttIe sAha sannAtagapalligacchae daGkaM / coragaha senAvaivimoio bhaNai mA sAha || 1 || caliyAya jannajattA sannAyaga miliya aMtarA ceva / mAyapiyabhAyamAI sovi niyatto samaM tehiM // 2 // tehi gahiya musiyA diTTho te biMti so imo sAhU / amhehi gahiyamukkA to veMtI ammayA tassa / / 3 // tujjhehiM gahiyamukko? AmaM ANeha bei tochuriyaM / jA chiMdAmi dhaNaMtI kiMti senAvaIbhaNai // 4 // dujjammajAta eso diTTha tumhe tahAvi navi sihaM / kiha puttotti ? aha mama kiha navi siddhati ? dhammakahA // 5 // AuTTo uvasaMto mukkA bhajhaM piyasi mAyatti / savvaM samappiyaM se vaiguttI eva kAyavvA // 6 // kAiyaguttAharaNaM addhANapavannago jahA sAhU | AvAsiyaMmi satthe na lahai tahiM thaMDilaM kiMci 111 // laddhaM canena kahavI ego pAo jahiM paiTTAi / tahiyaM ThiegaNao saghaM rAI tahiM thaddho // 2 // naThaviya kiMci atthaMDilaMbhi hoyavvameva gutteNaM / sumahabhaevi ahavA sAhu na bhide gaI ego // 3 // sakkapasaMsA assaddahANa devAgamo viuvvai ya / maMDukkaliyA sAhU jayaNA so saMkame saNiyaM // 4 // hatthI viuvvio jo Agacchai maggao gulaguliMto / 85 na ya ime kuNa gaeNa hattheNa ucchUDho || 5 || bei paDato micchAmidukkaDaM jiya virAhiyA metti / naya appANe ciMtA devo tuTTo namasaha ya / / 6 / / mU. (21) paDikkamAmi tihiM sallehiM mAyAsalleNaM niyANasalleNaM micchAdaMsaNasalleNaM / paDikkamAmi tihiM gAravehiM iDDIgAraveNaM rasagAraveNaM sAyAgAraveNaM / paDikkamAmi tihiM virAhaNAhinAvirAharaNaM daMsaNavirAhaNAe caritavirAhaNAe / paDikkamAmi cauhiM kasAehiM-kohakasAeNaM mAnakasAeNaM mAyAkasAeNaM lohakasAeNaM / paDikkamAmi cauhiM sannAhiM-AhArasannAe bhayasannAe Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 /21 mehuNasannAe pariggahasannAe / paDikkamAmi cauhiM vikahAhiMitthIkahAe bhattakahAe desakahAe rAyakahAe / paDikkamAmi cauhiM jhANohiM aTTeNaM jhANeNaM ruddeNaM0 dhammeNaM0 sukeNaM0 / vR-pratikrAmAmi trimiH zatyaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, taghathA- mAyAzalyena nidAnazalyena mithyAdarzanazalyena, zalyate'neneti zalyaM dravyabhAvabhedaminnaM, dravyazalyaM kaNTakAdi, bhAvazalyamidameva, mAyA - nikRtiH saiva zalyaM mAyAzalyam, iyaM bhAvanA - yo yadA'ticAramAsAdya mAyayA nAlocayatyanyathA vA nivedayatyabhyAkhyAnaM vA yacchati tadA saiva zalyamazubhakarmabandhanenAtmazalyanAt tena, nidAnaM divyamAnuSarddhisaMdarzanazravaNAbhyAM tadabhilASAnuSThAnaM tadeva zalyamadhikaraNAnumodanenAtmazalyanAta tena, mithyA viparItaM darzanaM mithyAdarzanaM mohakarmodayajamityarthaH, tadeva zalyaM tatpratyayakarmAdAnenAtmazalyanAt tatpunarabhinivezamatimedAnyasaMstavopAdhito bhavati, iha codAharaNAni mAyAzalye rudro vakSyamANaH paNDurAryA coktA, nidAnazalye brahmadattakathAnakaM yathA taccarite, mithyAdarzanazalye goSThAmAhila jamAlibhiSakSUpacarakazrAvakA abhinivezamatibhedAnyasaMstavebhyo mithyAtvamupAgatAH, tatra goSThAmAhilajamAlikathAnakadvayaM sAmayike uktaM, bhikSUpacaraka zrAvakakathAnakaM tUpariSTAdvakSyAmaH / / pratikramAmi tribhirgauravaiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, tadyathA - RddhigauraveNa rasagauraveNa sAtagauraveNa tatra gurorbhAvo gauravaM, tacca dravyabhAvabhedabhinnaM, dravyagauravaM vajrAdeH bhAvagauravamabhinAlobhAbhyAmAtmano'zubhabhAvagauravaM saMsAracakravAlaparibhramaNahetuH karmanidAnamiti bhAvArthaH tatra RddhyA narendrAdipUjyAcAryAditvAbhilASalakSaNayA gauravaM RddhiprAtyAbhibhamAnAprAptisamprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravamityarthaH evaM rasena gauravam iSTarasaprAptayabhimAnAprAptiprArthanadvAreNA''tmano'zubhabhAvagauravaM tena, sAtaM sukhaM tena gauravaM sAtaprAptyabhimAnAprAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvagauravaM tena, iha ca triSvapyudAharaNaM maGguH " - mathurAe ajjamaMgU AyariyA subahusaDDhA tahiyaM ca / iirasavatthasayaNAsaNAi ahiyaM payacchaMti // 19 // so tihivi gAravehiM paDibaddho aIva tattha kAlagao / mahurAe niddhamaNe jakkho ya tahiM samuppanno // 2 // kkhAyataNa adUreNa tattha sAhUNa vaJccamANANaM / sannAbhUmiM tAhe anupavisai jakkhapaDimAe ||3 || nillAleuM jIhaM nippheDiUNa taM gavakkheNaM / daMsei eva bahuso puTTho ya kayAi sAhUhiM | 14 || kimidaM ? to so vaya jIhAduTTho ahaM tu so maMgU / itthuvavanno tamhA tumbhevi evaM kare koI / / 5 // mA sovi evaM hohiti jIhAdoseNa jIha dAemi / dahUNa tayaM sAhU sutaramagAravA jAyA || 6 || pratikramAmi tisRbhirvirAdhanAbharyo'ticAra ityAdi pUrvavat, tadyathA-jJAnavirAdhanayetyAdi, tatra virAdhanaM kasyacidvastunaH khaNDanaM tadeva virAdhanA jJAnasya virAdhanA jJAnavirAdhanA-jJAnapratyanI Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 adhyayanaM-4- [ni. 1271] katAdilakSaNA tayA, uktaM 'nANapaDinIya niNhava accAsAyaNa tadaMtarAyaM ca / kuNamANassa'iyAro nANavisaMvAdajogaM / / tatra pratyanIkatA paJcavidhajJAnanindayA, tadyathA-AbhinibodhikajJAnamazobhanaM, yatastadavagataM kadAcittathA bhavati kadAcidanyatheti, zrutajJAnamapi zIlavikalasyAkiccatkaratvAdazobhanameva, avadhijJAnamapyarUpidravyAgocaratvAdasAdhu, manaHparyAyajJAnamapi manuSyalokAvadhiparicchinnagocaratvAdazobhanaM, kevalajJAnamapi samayabhedena darzanajJAnapravRtterekasamaye'kevalatvAdazobhanamiti, nihnavo-vyapalApaH, anyasakAze'dhItamanyaM vyapadizati, accAsAyaNA ___kAyA vayA yatecciya te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigArigANaM joisajoNIhi kiM kajjaM ? ityAdi, antarAyamasaGkhaDAsvAdhyAyikAdibhiH karoti, jJAnavisaMvAdayogaH akAlasvAdhyAyAdinA, darzanasamyagdarzanaM tasya virAdhanA darzanavirAdhanAtayA, asAvapyevameya paJcabhedA, tatradarzanapratyanIkatA kSAyikadarzanino'pi zreNikAdayo narakamupagatA iti nindayA, nihavaH-darzanaprabhAvanIyazAstrApekSayA prAgvad draSTavyaH, atyAzAtanA-kimebhiH kalahazAstrairiti?,antarAyaMprAgvata darzanavisaMvAdayogaH zaGkAdinA, cAritraM prAgnirUpitazabdArtha tasya virAdhanA cAritravirAdhanA tayA-vratAdikhaNDanalakSaNayA / / pratikramAmi caturbhiH kaSAyairyo'ticAraH kRtaH, taghathA-krodhakaSAyeNa mAnakaSAyeNa mAyAkaSAyeNa lobhakaSAyeNa, kaSAyasvarUpaM sodAharaNaM yathA namaskAra iti / / __ pratikramAmi catasRbhiH saMjJAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-AhArasaMjJayetyAdi 4, tatra saMjJAnaM saMjJA, sA punaH sAmAnyena kSAyopazamikI audayikI ca, tatrA''ghA jJAnAvaraNakSayopazamajA matibhedarUpA, na tayehAdhikAraH, dvitIyA sAmAnyena caturvidhA''hArasaMjJAdikSaNA, tatrAhArasaMjJAAhArabhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAma ityarthaH, sA punazcaturbhiHsthAnaiH samutpadyate, tadyathA- 'omakoTTayAe 1 chuhAveyaNijjassa kammassodaeNaM 2 maIe 3 taTThovajogeNaM' tatra matirAhArazravaNAdibhyo bhavati, tadarthopayogastvAhAramevAnavarataM cintayataH, tayA''hArasaMjJayA, bhayasaMjJA-bhayAbhinivezaH-bhayamohodayajo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA-'hInasattayAe 1 bhayamohaNijjodaeNaM 2 maie 3tayaTTovaogeNaM' tayA, maithunasaMjJAmaithunAbhilASaH vedamohodayajo jIvapariNAma eva, iyamapi caturbhiH sthAnaiH samutpadyate, tadyathA'ciyamaMsasoNittAe 1 vedamohaNijjodaeNaMra. mae 3 tayaTThovaogeNaM 4' tayA, tathA parigrahasaMjJAparigrahAbhilAvastIvralobhodayaprabhava AtmapariNAmaH, iyamapi caturbhiHsthAnairutpadyate, tadyathA'avivittayAe 1 lohodaeNaramae 3 tadaTThovaogeNaM 4 tathA / / pratikramAmicatasRbhirvikathAmiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathA-'strIkathaye ti viruddhA vinaSTA vA kathA vikathA,sAca strIkathAdilakSaNA, tatrastrINAM kathAstrIkathA tayA, sA caturvidhAjAtikathA kulakathA rUpakathA nepathyakathA,tatrajAtikathA brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAMprazaMsati dveSTi vA, kulakathA ugrAdikulaprasUtAnAmanyatamA, rUpakathA andhriprabhRtInAmanyatamAyA rUpaM prazaMsati 'andhrINAM ca dhruvaM lIlAcalitabhrUlate mukhe / ww Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- mUlasUtram -2- 4 /21 Asajya rAjyabhAraM svaM sukhaM svapiti manmathaH / / ' ityAdinA, dveSTi vA'nyathA, nepathyakathA andhrIprabhRtInAmevAnyatamAyAH kacchaTAdinepathyaM prazaMsati dveSTi vA, tathA bhaktamaodanAdi tasya kathA bhaktakathA tayA, sA caturvidhA''vApAdibhedataH, 'bhattakahAvi cauddhA AvAvakahA taheva nivvAve / AraMbhakahA ya tahA niTTANakahA cautthIu || 1 || AvAvittiyadavvA sAgadhayAdI ya ettha uvauttA / dasapaMcarUvaittiyavaMjanabheyAi nivvAve || 2 || AraMbha chAgatittiramahisArannAdiyA badhita ettha / rUyagasayapaMcasayA nidvANaM jA sayasahassaM ||' 3 // deza:- janapadastasya kathA dezakathA tathA iyamapi chandAdibhedAdinA caturkheva, yathoktamdesarasa kahA bhannai desakahA desa janavao hoti / sAvi cauddhA chaMdo vihI vigappo ya nevatthaM ||1 // chaMdo gammAgammaM jaha mAulIhayamaMgalADANaM / annesiM sA bhaginI gollANaM agammA u // 12 // mAtisavattiudiccANa gamma annesi ega paMcanhaM / emAi desachaMdo desavihIvirayaNA hoi / / 3 // bhoyaNavirayaNamaNibhUsiyAi jaM vAvi bhujjae paDhamaM / vIvAhavirayaNA'viya cauraMtagamAiyA hoI || 4 || emAI desavihI desagippaM ca sAsanipphattI / jaha vappakUvasAraNinairellagasAliroppAI || 5 || gharadevakulavigappA taha vinivesA ya gAmanayarA / emAi vigappa kahA nevatthakahA imA hoi | 16 || itthI purisApi sAmAviya tahaya hoi veubvI / bheDigajAligamA desakahA esa bhaNievaM 117 // 88 rAjJaH kathA rAjakathA tayA, iyamapi narendranirgamAdibhedena caturvidhaiva, yathoktam rAyakaha cauha niggama aigamana bale ya kosakoTThAre / nijjAi ajja rAyA erisa iDDIvibhUIe | 19 | cAmIyarasUrataNU hatthIkhaMdhami sohae evaM / emeva ya aiyAI-iMdo alayAurI caiva // 12 // evaiya AsahatthI rahapAyalabalavAhaNakahesA / evai koDI kosA koTTAgArA va evaiyA / / 3 // pratikramAmi caturbhirdhyAnaiH karaNabhUtairazraddheyAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRtaH, tadyathAArtadhyAnena tatra ghyAtirdhyAnamini bhAvasAdhanaH, tatpunaH kAlato'ntarmuhartamAtraM, bhedatastu catuSprakAramArtAdibhedena, dhyeyaprakArAstvamanojJaviSayasaMprayogAdayaH, tatra zokAkandanavilapanA Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] dilakSaNamArtaM tena, utsannavadhAdilakSaNaM raudraM tena, jinapraNItabhAvazraddhAnAdilakSaNaM dharmya tena, avadhAsammohAdilakSaNaM zuklaM tena, phalaM punasteSAM hi tiryagnarakadevagatyAdimokSAkhyamiti krameNa, ayaM dhyAnasamAsArthaH / vyAsArthastu dhyAnazatakAdavaseyaH, -dhyAnazatakasya ca mahArthatvAdvastutaH zAstrAntaratvAta prArambha eva vighnavinAyakopazAntaye maGgalArthamiSTadevatAnamaskAramAha vIraM sukkajjhANaggiTThakammidhaNaM paNamiUNaM / joIsaraM sarannaM jhANajjhayaNaM pavakkhAmi / / 1 / / vR-vIraM- zuklaghyAnAgnidagdhakarmendhanaM praNamaya dhyAnAghyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatra 2 gatipreraNayoH' ityasya vipUrvasyAjantasya vizeSeNa rayati karma gamayati yAti deha zivamiti vIrastaM vIraM, kiMviziSTaM tamityata Aha-zucaM klamayatIti zuklaM, zokaM glapayatItyarthaH, ghyAyatecintyate'nena tattvamiti ghyAnama, ekAgracittanirodha ityarthaH, zuklaM ca tada ghyAnaM ca tadeva karmendhanadahanAdagniH zuklaghyAnAgniH tathA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyata iti karmajJAnAvaraNIyAdi tadevAtitIvraduHkhAnalalanibandhanatvAdindhanaM karmendhanaM tatazca zuklaghyAnAgninA dagdhaM-svasvabhAvApanayanena bhasmIkRtaM karmendhanaM yena sa tathAvidhastaM, 'praNamya' prakarSaNa manovAkkAyayogernatvetyarthaH, samAnakartRkayoH pUrvakAle ktvApratyayavidhAnAda ghyAnAdhyayanaM pravakSyAmIti yogaH, tatrAdhIyata ityadhyayanaM, 'karmaNi lyuTa' paThyata ityarthaH, dhyAnapratipAdakamadhyayanaM 2 tad yAthAtmyamaGgIkRtya prakarSeNa vakSye-abhidhAsye iti, kiMviziSTaM vIraM praNamayetyata Aha-'yogezvaraM yogIzvaraM vA' tatra yujyanta iti yogAH-manovAkkAyavyApAralakSaNAH tairIzvaraHpradhAnastaM, tathAhi-anuttarA eva bhagavato manovAkkAyavyApArA iti, yathoktam 'davvamanojoeNaMmananANINaM anuttarANaM ca / saMsayavocchittiM kevaleNa nAUNa saikuNai / / ribhiyapayakkharasaralA micchitaratiricchasagirapariNAmA | mananivvANI vANI joyaNanihAriNIjaM ca / / ekkAya anegesiM saMsayavoccheyaNe apaDibhUyA / naya nivijjai soyA tippai savvAueNaMpi / / savvasurehitovi hu ahigo kaMto ya kAyajogo se / tahavi ya pasaMtarUve kuNai sayA pANisaMdhAe / / ityAdi, yujyatevA'nena kevalajJAnAdinA Atmetiyoga:-dharmazuklaghyAnalakSaNaH sa yeSAM vidyata iti yoginaH-sAdhavastairIzvaraH, tadupadezena teSAM pravRttestatsambandhAditi, teSAM vA zvaro yogIzvaraH, zvaraH prabhuH svAmItyanAntaraM, yogIzvarama, athavA yogismarya-yogicintyaM dhyeyImatyarthaH, punarapisa eva vizeSyate-zaraNyaM, tatrazaraNe sAdhuH zaraNyastaM-rAgAdiparibhUtAzritasattvavatsalaM rakSakamityarthaH, ghyAnAdhyayanaM pravakSyAmItyetada vyAkhyAtameva / atrA''ha-yaH zuklaghyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sa yogezvara eva yazca yogezvaraH sa zaraNya eveti gatArthe vizeSaNe, na, abhiprAyAparijJAnAda, iha zuklaghyAnAgninA dagdhakarmendhanaH sAmAnyakevalyapi bhavati, natvasau yogezvaraH, vAkkAyAtizayAbhAvAta, sa eva ca tattvataH zaraNya iti jJApanArthamevAduSTametadapi, tathA cobhayapadavyabhicAre'jJAta Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 jJApanArthacazAstre vizeSaNAbhidhAnamanujJAtameva pUrvamunibhirityalaM vistareNeti gAthArthaH / / jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaMcalaM tayaM cittaM / taMhojjabhAvanA vA anupehA vA ahaba ciMtA / / 2 / / vR- 'yadi'tyuddezaH sthiraM-nizcalama adhyavasAnaM-mana ekAgratAlambanamityarthaH, 'taditi nirdeze, 'dhyAna' prAganirUpitazabdArtha, tatazcaitaduktaM bhavati-yata sthiramadhyavasAnaM taddhyAnamabhidhIyate, 'yaccala miti yatpunaranavasthitaM taccitaM, taccodhatastriyA bhavatIti darzayati- 'tadbhavedbhAvanA veti ticcataMbhavedbhAvanA, bhAvyata itibhAvanA dhyAnAbhyAsakriyetyarthaH,vA vibhASAyAma, anuprekSA veti' anu-pazcAdbhAve prekSaNaM prekSA, sA ca smRtighyAnAda bhraSTasya cittaceSTetyarthaH, vA pUrvavat 'athavA cinte' tiathavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH cintetiyA khalUktaprakAradvayarahitA cintAmanazceSTA sA cintetigAthArthaH / / itthaM ghyAnalakSaNamoghato'bhidhAyAdhunAghyAnameva kAlasvAmibhyAM nirUpayannAha aMtomuttamettaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaMjoganiroho jiNANaM tu / / 3 / / vR-iha muhUrtaH-saptasaptatilavapramANaH kAlavizeSobhaNyate, uktaMca 'kAlo paramaniruddhoavibhajjo taMtujANa samayaM tu / samavA ya asaMkhejjA bhavaMti UsAsanIsAsA / / haThussa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / egeusAsanIsAse, esa pANutti vuccai / / satta pANUNise thove, sattathovANi se lave / lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viyAhie / / antarmaghyakaraNe, tatazcAntarmuhartamAtraM kAlamiti gamyate, mAtrazabdastadadhikakAlavyavacchedArthaH, tatazca bhinnamuhUrtameva kAlaM, kiM? - 'cittAvasthAna miticittasya-manasaH avasthAnaM cittAvasthAnam, avasthitiH-avasthAnaM, niSpakampatayA vRttiritthiryaH, kva? - 'ekavastuni' ekama-advitIyaM vasantyasmina guNaparyAyA iti vastu-cetanAdi ekaM ca tadvastu ekavastu tasmin 2 'chadmasthAnAM ghyAna miti, tatrachAdayatIti chadma-pidhAnaMtaccajJAnAdInAM guNAnAmAvArakatvAjjJAnAvaraNAdilakSaNaM ghAtikarma, chadmani sthitAzchadmasthA akevalina ityarthaH, teSAM chadmasthAnAM, 'ghyAnaM' prAgvat, tatazcAyaM samudAyArthaH-antarmuhUrtakAlaM yaccittAvasthAnamekasmina vastuni tacchadmasthAnAM ghyAnamiti, 'yoganirodho jinAnAM tvi'ti tatra yogAH- tattvata audArikAdizarIrasaMyogasamutthA AtmapariNAmavizeSavyApArA eva, yathoktam-"audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAci vyAjjIvacyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIra vyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH" iti, amISAM nirodho yoganirodhaH, nirodhanaM nirodhaH,pralayakaraNamityarthaH, keSAM? - 'jinAnAM' kevalinAM, tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, yoganirodha eva na tu cittAvasthAnaM, cittasyaivAbhAvAda, athavA yoganirodho jinAnAmeva dhyAnaM nAnyeSAma, azakyatvAdityalaM vistareNa, yathA cAyaM yoganirodho For Priva Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] jinAnAMghyAnaM yAvantaMca kAlametadbhavatyetadupariSTAdvakSyAma iti gAthArthaH / / sAmprataM chadmasthAnAmantarmuhUrtAta parato yadbhavati tadupadarzayatrAha aMtomuhutaparao ciMtA jhANaMtaraMva hojjAhi / suciraMpi hojja bahuvatthusaMkame jhANasaMtANo / / 4 // vR-'antarmuhUrtAtparata' itibhinnamuhUrtAdUrdhvaM 'cintA' prAguktasvarUpA tathAghyAnAntaraM vA bhavet, tatreha na dhyAnAdanyada ghyAnaM dhyAnAntaraM parigRhyate, kiM tarhi ? -bhAvanAnuprekSAtmakaM ceta iti, idaM ca ghyAnAntaraM taduttarakAlabhAvini dhyAne sati bhavati, tatrApyayameva nyAya itikRtvA dhyAnasantAnaprAptiryataH atastameva kAlamAnaM vastusaGkamadvAreNa nirUpayannAha-'suciramapi' prabhUtamapi, kAlamiti gamyate, bhaveta bahuvastusaGkame sati 'dhyAnasantAnaH' dhyAnapravAha iti, tatra bahUni ca tAni vastUni AtmagataparagatAni gRhyante, tatrAtmagatAni manaHprabhRtIni paragatAni dravyAdInIti, teSu saGkramaH saJcaraNamiti gAthArthaH itthaM tAvata saprasaGgaM dhyAnasya sAmAnyena lakSaNamuktam, adhunA vizeSalakSaNAbhidhitsayA dhyAnoddezaM viziSTaphalabhAvaM ca saMkSepataH pradarzayannAha aTuMrudaM dhamma sukkaM jhANAitattha aMtAI / nivyANasAhaNAI avakAraNamaTTaladdAI / / 5 // vR- ArtaM raudraM dharmya zuklaM, tatra RtaM-duHkhaM tannimitto daDhAdhyavasAyaH, Rte bhavabhAta kliSTamityarthaH, hiMsAdyAtikrauryAnugataM raudraM, zrutacaraNadharmAnugataM dharmya, zodhayatyaSTaprakAra karmamalaM zucaM vA klamayatIti zuklama, amUni dhyAnAni vartante, adhunA phalahetusvamupadarzayati-tatra' ghyAnacatuSTaye 'antye' carame sUtrakramaprAmANyAddharmazukle ityarthaH kiM ? -'nirvANasAdhane' iha nirvRtiH nivANaM-sAmAnyena sukhamabhidhIyate tasya sAdhane-karaNe ityarthaH tatazca 'aTTeNa' tirikkhagaruddajjhANeNa gammatI narayaM / dhammeNa devaloyaM siddhigasukkajhANeNaM ||'ti yaduktaM tadapi na virudhyate, devagatisiddhigatyoH sAmAnyena sukhasiddheriti, athApi nirvANaM mokSastathApi pAramparyeNadharmadhyAnasyApi tatsAdhanatvAdavirodha iti, tathA bhavakAraNamAtaraudre' iti tatra bhavantyasmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH- saMsAra eva, tathA'pyatra vyAkhyAnato vizeSapratipattiH tiryanarakabhavagrahaitigAthArthaH / / sAmprataM yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAdArtavyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH, taccasvaviSayalakSaNabhedatazcaturdA, uktaMcabhagavatA vAcakamukhyena-"ArtamamanojJAnAMsamprayoge tadviprayogAya smRtisamanyAhArau / / vedanAyAzca / / viparItaMmanojJAdInAM / nidAnaM ca / / ityAdi, tatrA''dhabhedapratipAdanAyAha ___amaNunnANaM sadAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogacitaNamasaMpaogAnusaraNaM ca / / 6 // bR- 'amanojJAnA miti manaso'nukUlAni manojJAni iSTAnItyarthaH na manojJAni amanojJAni teSAM, keSAmityata Aha-zabdAdiviSayavastUnA miti zabdAdayazca ye viSayAzca, AdigrahaNAdvarNAdiparigrahaH, viSIdanti eteSu saktAH prANina iti viSayA indriyagocarA vA, vastuni tu tadAdhArabhUtAni rAsabhAdIni, tatazca-zabdAdiviSayAzca vastUni ceti vigrahasteSAM, kiM ? samprAptAnAM satAM dhaNiyaM' atyartha 'viyogacintanaM' viprayogacintetiyogaH, kathaM nunAmamamaibhirviyoga syAditi Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 bhAva?, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNaM, kathamebhiH sadaiva samprayogAbhAva iti?, anena cAnAgatakAlagrahaH, cazabdAtapUrvamapi viyuktAsamprayuktayorbahumatatvenAtItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sataidaM viyogacintanAghata Aha-'dveSabhalinasya' jantoriti gamyate, tatrAprItilakSaNo dveSastena malinasya-tadAkrAntamUrteriti gAthArthaH / / ukttaH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyamabhitsurAha tahasUlasIsarogAiyeyaNAe va(vi) jogapaNihANaM / tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa / / 7 // vR- 'tathe ti dhaNiyam-atyarthameva, zUlazirogavedanAyA ityatra zUlazirorogau prasiddhau, AdizabdAccheSarogAtaGkaparigrahaH, tatazca zUlazirorogAdibhyo vedanA 2, vedyata iti vedanA tasyAH, kiM ? "viyogapraNidhAnaM' viyoge dRDhAghyavasAya ityarthaH, anena vartamAnakAlagrahaH, anAgatamadhikRtyAha-'tadasamprayogacinte'ti tasyAH-vedanAyAH kathaJcidabhAve satyasamprayogacintA, kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo nasyAditi?,cintA cAtraghyAnameva gRhyate, anena ca vartamAnAnAgatakAlagrahaNenA tItakAlagraho'pi kRta eva veditavyaH, tatra ca bhAvanA'nantaragAthAyAM kRtaiva, kiMviziSTasya sata idaM viyogaprANidhAnAghata Aha-tatpratikAre-cikitsAyAmAkulaM-vyagraM manaHantaHkaraNaM yasya sa tathAvidhastasya, viyogapraNidhAnAghArtaghyAnamiti / / ukto dvitIyo bhedaH, iTThANaM visayAINa veyaNAeya rAgaratassa / aviyoga'jjhavasANaM taha saMjogAmilAso va / / 8|| vR-'iSTAnAM' manojJAnAM viSayAdInAmiti viSayAH-pUrvoktAH AdizabdAda vastuparigrahaH, tathA 'vedanAyAzca' iSTAyA iti vartate, kima?-aviyogAdhyavasAnamiti yogaH, aviprayogadRDhAdhyavasAya iti bhAvaH, anena vartamAnakAlagrahaH, tathA saMyogAbhilASazceti, tatra 'tatheti' dhaNiyamityanenAtyarthaprakAropadarzanArthaH, saMyogAbhilASaH-kathaM mamaibhirviSayAdibhirAyatyAM sambandha itIcchA, anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate, cazabdAta pUrvavadatItakAlagraha iti, kiMviziSTasya sata idamaviyogAdhyavasAnAghata Aha-rAgaraktasya, jantoriti gamyate, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgastena raktasyatadbhAvitabhUrteriti gAthArthaH / uktastRtIyo bhedaH, sAmprataMcaturtham / deviMdacakkavaTTittaNAiMguNariddhipatthaNamaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNamannANAnugayamacaMtaM / / 9 / / vR-dIvyantIti devAH-bhavanavAsyAdayasteSAmindrAH-prabhavo devendrAH-camarAdayaH tathA cakraM-praharaNaM tena vijayAdhipatye vartituM zIlameSAmiti cakravartino-bharatAdayaH, AdizabdAdbaladevAdiparigrahaH amISAM guNakaddhayaH devendracakravartyAdiguNarddhayaH, tatra guNAH-surUpAdayaH Rddhistu vibhUtiH, tatprArthanAtmakaM taghAJcAmayamityarthaH, kiM tad?- adhamaM jaghanyaM nidAnaciMtana' nidAnAdhyavasAya:, ahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpaH, Aha-kimitIdamadhamama?, ucyate, yasmAdajJAnAnutamatyantaM, tathA ca nAjJAnino vihAya sAMsArikeSu sukheSvanyeSAmabhilASa upajAyate, ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvacittaM bhavatica mahatamokSakAGkakatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyasabhittiM gajendraH / / ' Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] iti gAthArthaH / / uktazcaturtho bhedaH, sAmpratamidaMyathAbhUtasya bhavati yadvarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha eyaM cauvvihaM rAgadosamohaMkiyassa jIvassa / aljhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaigUlaM ||10 // vR- 'etad anantaroditaM caturvidhaM catuSprakAraM 'rAgadveSamohAGkitasya' rAgAdilaJchitasyetyarthaH, kasya ?- 'jIvasya' AtmanaH, kima ?-ArtaghyAnamiti, tathA ca iyaM catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamityata Aha-saMsAravarddhanamodhataH tiryagatimUlaM vizeSataitigAthArthaH / Aha-sAdhorapi zUlavedanAbhibhUtasyAsamAvAnAta tatpratikArakaraNevatadviprayogapraNidhAnApatteH tathA tapaHsaMyamAsevane ca niyamataH sAMsArikaduHkhaviyogapraNidhAnAdArtadhyAnaprAptiriti, atrocyate, rAgAdivazavartino bhavatyeva, na punaranyasyeti, Aha ca granthakAra: majjhatyassa umuNiNo sakammapariNAmajaNiyameyaMti / vatthussabhAvaciMtanaparassa samaM sahatassa / / 11 / / vR- madhye tiSThatIti madhyasthaH, rAgadveSayoriti gamyate, tasya madhyasthasya, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, madhyasthasyaiva netarasya, manyate jagatastrikAlAvasthAmiti munistasya muneH, sAdhorityarthaH, svakarmapariNAmajanitametata-zUlAdi, yacca prAkkarmavipariNAmidaivAdazubhamApatati na tatra paritApAya bhavanti santaH uktaM ca paramamunibhiH-'pubbiM khalu bho ! kaDANaM kammANaM duccinnANaM duSpaDikaMtANaM veittA mokkho, natthi avedaittA, tavasAvAjhosaitte'tyAdi, evaM vastusvabhAvacintanaparasya 'samyak zobhanAdhyavasAyena sahamAnasya sataH kuto'samAdhAnama?,apitudharmyamanidAnamiti vakSyatItigAthArthaH / / parihata AzaGkAgataH prathamapakSaH, dvitIyatRtIyAvadhikRtyAha kuNao va pasatthAlaMbaNassa paDiyAramappasAvajjaM / tavasaMjamapaDiyAraMca sevao dhammamaNiyANaM / / 12 // vR-kurvato vA, kasya ?-prazastaM-jJAnAdyupakArakam Alambyata ityAlambanaM-pravRttinimittaM zubhamadhyavasAnamityarthaH uktaMca 'kAhaM achittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu ya ujjamissaM / gaNaMca nItI anusAravessaM, sAlaMbasevI samuveimokkhaM / / ' ityAdi, yasyAsau prazastAlambanastasya, kiM kurvata ityata Aha-'pratIkAra' cikitsAlakSaNaM, kiMviziSTam ?. 'alpasAvadyam' avayaM-pApaM sahAvadhena sAvadyama, alpazabdo'bhAvavacanaH stokavacano vA, alpaM sAvadhaM yasminnasAvalpasAvadhastaM, dharmyamanidAnemevati yogaH, kutaH ?nirdoSatvAta nirdoSatvaM ca vacanaprAmANyAda, uktaM ca-'gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNaMmi niddoso'ttItyAghAgamasyotsargApavAdarUpatvAd, anyathA paralokasya sAdhayitumazakyatvAta, sAdhu caitaditi, tathA tapaHsaMyamapratikAraMca sevamAnasye titapaHsaMyamAveva pratikArastapaHsaMyamapratikAraH, sAMsArikaduHkhAnAmiti gamyate, taM ca sevamAnasya, cazabdAtpUrvoktapratikAraM ca, kiM ?- 'dharmya' dharmadhyAnameva bhavati, kathaM sevamAnasya ?. 'anidAna miti kriyAvizeSaNaM, devendrAdinidAnarahitamityarthaH, Aha-kRtsnakarmakSayAnmokSo bhavatvitIdamapi nidAnameva, ucyate, satyametadapi Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/21 nizcayataH pratiSiddhameva, kathaM ?. mokSe bhave ca sarvatra, nispRho munisattamaH / prakRtyA'bhyAsayogena, yata ukto jinAgame / / iti, tathApi tu bhAvanAyAmapariNataM sattvamaGgIkRtya vyavahArata idamaduSTameva, anenaiva prakAreNa tasya cittazuddhaiH kriyApravRttiyogAcetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / anye punaridaM gAthAdvayaM caturbhedamapyArtadhyAnamadhikRtya sAdhoH pratiSedharUpatayA vyAcakSate, na ca tadatyantasundaraM, prathamatRtIyapakSadvaye samyagAzaGkAyA evAnupapatteriti / Aha-uktaMbhavatA''rtadhyAnaM saMsAravarddhanamiti, tatkatham ? ucyate-bIjatvAt bIjatvameva darzayannAha rAgo dosomoho yajena saMsAraheyavo bhaNiyA / ajhumi yate tinnivi totaMsaMsAratarubIyaM / / 13 / / vR- rAgo dveSo mohazca yena kAraNena 'saMsArahetavaH' saMsArakAraNAni 'bhaNitA' uktAH paramamunibhiriti gamyate, 'Arteca' ArtadhyAne ca te 'trayo'pi rAgAdayaH saMbhavanti, yata evaM tatastata 'saMsAratarubIjaM' bhavavRkSakAraNamityarthaH / Aha-yadyevamodhata eva saMsAratarubIjaM tatazca tiryagamilamiti kimarthamabhidhIyate?, ucyate, tiryagatigamananibandhanatvenaiva saMsAratarubIjamiti, anye tuvyAcakSate-tiryagatAveva prabhUsattvasambhavAta sthitibahutvAcca saMsAropabhAra iti gAthArthaH / / idAnInImArtaghyAyino lezyAH pratipAdyante ___ kAvoyanIlakAlAlessAo nAisaMkiliTThAo / aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiAo / / 14 // vR-kApotanIlakRSNalezyAH kimbhUtaH ? 'nAtisaMkliSTA' raudraghyAnalezyApekSayA nAtIvAzubhAnubhAvA bhavantIti kriyA, kasyetyataAha-ArtadhyAnopagatasya, jantoriti gamyate, kiMnibandhanA etA ityata Aha-karmapariNAmajanitAH, tatra 'kRSNAdidravyasAcivyAta, pariNAmova AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate / / etAHkarmodayAyattA iti gArthAH / / Aha-kathaM punarodhata evA''rtavyAtA jJAyata iti ?, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayannAha tassa'kkaMdaNasoyaNapari devaNatADaNAI liMgAI / iTThAniTThaviogAviogaviyaNAnimittAI / / 15 / / vR. 'tasya' ArtaghyAyinaH AkrandanAdIni liGgAni, tatrA''krandanaM-mahatA zabdena viravaNaM, zocanaM tvazruparipUrNanayanasya dainyaM paridevanaM-punaH 2 kliSTabhASaNaM tADanam-uraHziraHkuTTanakezaluJcanAdi, etAni 'liGgAni' cihnAni, amUni ca iSTAniSTaviyogAviyogavedanAnimittAni, tatreSTaviyoganimattAni tathA'niSTAviyoganimittAni tathA vedanAnimittAni ceti gAthArthaH / / ___ niMdaha ya niyakayAI pasaMsaisavimhao vibhuo| patthei tAsurajjaha tayajjaNaparAyaNo hoi / / 16 // vR- 'nindati ca' kutsati ca 'nijakRtAni' AtmakRtAni alpaphalaviphalAni karmazilpa Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 adhyayanaM -4- [ni. 1271] kalAvANijyAdInyetadbhyate, tathA prazaMsati stauti bahumanyate 'savismayaH' sAzcaryaH 'vibhUtIH' parasampada ityarthaH tathA 'prArthayate' abhilaSati paravibhUtIriti, 'tAsu rajyate' tAsviti prAptAsu vibhUtiSurAgaM gacchati, tathA 'tadarjanaparAyaNo bhavati' tAsAM-vibhUtInAmarjane-upAdAne parAyaNaudyuktaH tadarjanaparAyaNa iti, tatazcaivambhUto bhavati, asAvapyArtaghyAyIti gAthArthaH / / kiMca saddAivisayagiddho saddhammaparammuho paramAyaparo / jinamayamaNavekkhaMto vaTTai aTTami jhANaMmi / / 17 // vR- zabdAdayazca te viSayAzca teSu gRddho-mUrcchitaH kAsavAnityarthaH, tathA saddharmaparAGmukhaH pramAdaparaH, tatradurgatau prapantamAtmAnaMdhArayatItidharmaH sa~zcAsaudharmazcasaddharmaH-kSAntyAdikazcaraNadharmo gRhyate tataH parAmukhaH, 'pramAdaparaH' maghAdipramAdAsaktaH, 'jinamatamanapekSamANo vartate ArtaghyAne' iti tatra jinAH-tIrthakarAsteSAM matam-AgamamarUpaM pravacanamityarthaH tadanapekSamANaH-tannirapekSa ityarthaH, kima? -vartate ArtaghyAne itigAthArthaH / / sAmpratamidamArtaghyAnaM sambhavamadhikRtya yadanugataM yadanarha vartate tadetadabhidhitsurAha tadavirayadesavisyA pamAyaparasaMjayANugaM jhANaM / savvappamAyamUlaM vajje jaijaNeNaM ||18 // vR- 'tad' ArtaghyAnamiti yogaH, 'aritadezaviratapramAdaparasaMyatAnuga'miti tatrAviratAmithyAdRSTayaH samyagdaSTayazca dezaviratAH-ekadvayAdyaNuvratadharabhedAH zrAvakAH pramAdaparAHpramAdaniSThAzca te saMyatAzcatAnanugacchatIti vigrahaH, naivApramattasaMyatAnitibhAvaH, idaM ca svarUpataH sarvapramAdamUlaM vartate, yatazcaivamato 'jayitavyaM' parityajanIyaM, kena ?- 'yatijanena' sAdhulokena, upalakSaNatvAt zrAvakajanena, parityAgArhatvAdevAsyeti gAthArthaH / / uktamArtadhyAnaM, sAmprataM raudradhyAnAvasaraH, tadapi caturvidhameva, taghathA-hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi viSayasaMrakSaNAnubandhi ca, uktaM comAsvAtivAcakena-"hiMsA'nRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudra''mityAdi / / tatrA''dhabhedapratipAdanAyAha sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaNahavatthaM nigdhivaNamanaso'hamavivAgaM / / 19 // vR- sattvA-ekendriyAdayaH teSAM vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM tatra vadhaH-tADanaM karakazalatAdibhiHvedhastunAsikAdivedhana kIlikAdibhiH bandhanaM-saMyamanarajjunigaDAdibhiH dahanaMpratItamulmakAdibhiH aGkanaM-lAJchanaM zvazRgAlacaraNAdibhiH mAraNaM-prANaviyojanamasizaktikuntAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApanapATanAdiparigrahaH, eteSu praNidhAnama-akurvato'pi karaNaM prati daDhAdhyavasAnamityarthaH, prakAraNAda raudraghyAnamiti gamyate, kiMviziSTaM praNidhAnam ?'atikrodhagrahagrastama' atIvotkaTo yaH krodhaH-roSaH sa evApAyahetutvAdgraha iva grahastena grastam abhibhUtaM, krodhagrahaNAcca mAnAdayo gRhyante, kiMviziSTasya sata idamityata Aha-'nighRNamanasaH' nighRNaM-nirgatadayaM manaH-cittamantaHkaraNaM yasya sa nighRNamanAstasya, tadeva vizeSyate-'adhamavipAka miti adhamaH-jadhanyo narakAdiprAptilakSaNo vipAkaH-pariNAmo yasya tattathAvidhamiti gAthArthaH / / uktaH prathamo bhedaH, sAmprataM dvitIyam Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 pisuNAsabhAsabbhUyabhUyavAyAivayaNapaNihANaM / mAyAvino'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa / / 20 // vR- 'pizunAsabhyAsadbhUtabhUtadhAtAdivacanapraNidhAna'mityatrAniSTasya sUcakaM pizunaM pizunamaniSTasUcakaM 'pizunaM sUcakaM vidu'riti vacanAt, sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaMjakAramakArAdinasadbhUtamasadbhUtamanRtamityarthaH, tatravyavahAranayadarzanenopAdhibhedatastridhA, tadyathAabhUtodbhAvanaM bhUtanihnavo'rthAntarAbhidhAnaM ceti, tatrAbhUtodbhAvanaM yathAsarvato'yabhAtmetyAdi, bhUtanilavastu nAstyevAtmetyAdi, gAmazcamityAdi Qvato'rdhAntarAbhidhAnamiti, bhUtAnAMsatvAnAmupadhAto yasmin tadbhUtopaghAtaM, chindhi bhindhi vyApAdaya ityAdi, AdizabdaH pratibhedaM svAgatAnekabheda pradarzanArthaH yathApizunama-nekadhA'niSTha sUcaka mityAdi, tatrapizunAdi vacaneSvapravartamAnasyApi pravRti prati praNidhAnaM- dRDhAdhyavasAna lakSaNaM, rodradhyAnamiti prakaraNAdgamyate kiM viziSTasya saMta ityata Aha- mAyA-nikRtiH sA'syAstIti mAyAvI tasya mAyAvino vaNijAdeH, tathA 'ati sandhAnaparasya' paravaJcanApravRttasya anenezASeSvapi pravRttimapyAsyAha tathA 'pracchannapApasya' kRhaprayogakAriNastasyaiva athavA dhigjAtikakRtIdhiMkAhera sadbhUtaguNaM guNavantamAtmAnaM khyApayataH, tathA hi- guNarahitamapyAnmAnaM yo guNavantaMkhyApayatinatasmAdaparaH pracchannapApo'stIti gAthArthaH / ukto dvitIyamehaH sAmprate tRtIya mupadarzayati taha tivvakohalohAulassa bhUovavAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paralovAvAyanivikheSaNaM / / 21 // vR- tathAzabdo dRDhAdhyavasAyaprakArasAdRzyopadarzanArthaH, tIvrau-utkaTau tau krodhalobhau ca tAbhyAmAkulaH- abhibhUtastasya, jantoriti gamyate, kiM ? - 'bhUtopahananamanArya'miti hanyate'neneti hananama upa-sAmIpyena hananama upahananaM bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, ArAghAtaM sarvaheyadharmebhya ityArya nA''ryamanArya, kiM tadevaMvidhamityata Aha-paradravyaharaNacittaM, rodradhyAnamiti gamyate, pareSAM dravyaM sacittAdi tadviSayaM haraNacittaM paradravyaharaNacittaM, tadeva vizeSyatekimbhUtaM tadityata Aha'paralokApAyanirapekSa'miti, tatra paralokApAyA:-narakagamanAdayastannirapekSamiti gAthArthaH / / uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthaM bhedamupadarzayannAha saddAivisavasAhaNasArakkhaNaparAvaNamaniTTha / savvAmisaMkaparovavAkalulAukaM cittaM / / 22 / / vR-zabdAdayazcateviSayAzcazabdAdiviSayAsteSAMsAdhanaM-kAraNaMzabdAdiviSayasAdhanaM ca (tacca) taddhanaM ca zabdAdiviSayasAdhanadhanaM tatsaMrakSaNe-tatparipAlane parAyaNama-udyuktamiti vigrahaH, tathA'niSTaM-satAmanabhilaSaNIyamityarthaH, idameva vizeSyate-sarveSAmabhizaGkanenAkulamiti saMbadhyate-na vidyaHkaH kiM kariSyatItyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAM yathAzaktyopadhAtaeva zreyAnityevaM paropaghAtena ca, tathA kaluSayantyAtmAnamiti kaluSAH-kaSAyAstairAkulaM-vyAptaM yata yata tathocyate, cittama-antaHkaraNaM,prakaraNAdraudradhyAnamiti gamyate, ihacazabdAdiviSayasAdhanaMdhanavizeSaNaM kila zrAvakasya caityadhanasaMrakSaNe na raudradhyAnamiti jJAnArthamiti gAthArthaH / / sAmprataM vizeSami bhadhAnagarbhamupasaMharanAha Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1271] iyakaraNakAraNAnumaivisayamanuciMtaNaM caubheyaM / avirayadesAsaMjayajanamanasaMseviyamahannaM / / 23 / / vR- 'iya' evaM karaNaM svayameva kAraNamanyaiH kRtAnumodanamanumatiH karaNaM ca kAraNaM cAnumatizca karaNakAraNAnumatayaH etA eva viSayaH-gocaro yasya tatkaraNakAraNAnumativiSayaM kimidamityata Aha-'anucintanaM' paryAlocanamityarthaH, 'caturbheda' iti hiMsAnubandhyAdi catuSprakAraM, raudradhyAnamiti gamyate, adhunedameva svAmidvAreNa nirUpayati-aviratAH samyagdRSTayaH, itare ca dezAsaMyatAH zrAvakAH, anena sarvasaMyatavyavacchedamAhai aviratadezAsaMyatA eva janAH teSAM manAMsi cittAni taiH saMsevitaM, saJcintitamityarthaH, manograhaNamityatra ghyAnacintAyAM pradhAnAGgakhyApanArthama, 'adhanya' mityazreyaskaraM pApaM nindyamiti gAthArthaH | | adhunedaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhana cedamiti tadetadabhidhAtukAma AhaevaM cauvvihaM rAgadosamohAulassa jIvassa / roddajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM / / 24 // 97 " vR- 'etad' anantaroktaM 'caturvidhaM' catuSprakAraM rAgadveSamohAGkitasya Akulasya veti pAThAntaraM, kasya ? - 'jIvasya' AtmanaH, kiM ? - raudradhyAnamiti, iyamatra catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamidamityata Aha- 'saMsAravarddhanam' oghataH 'narakagatimUlaM' vizeSata iti gAthArthaH / / sAmprataM raudradhyAyino lezyAH pratipAghante kAyovanIlakAlA lesAo tibvasaMkiliTThAo / roddajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo / / 25 / bU - pUrvavad vyAkhyeyA, etAvA~stu vizeSaH tIvrasaMkliSTAH atisaMkliSTA etA iti, AhakathaM punaH raudradhyAyI jJAyata iti ?, ucyate, liGgebhyaH, tAnyevopadarzayatiliMgAI tassa ussannabahulanANAvihAmaraNadosA / tesi ciya hiMsAisu bAhirakaraNovauttassa / / 26 / / vR- 'liGgAni' cihnAni 'tasya' raudradhyAyinaH, 'utsannabahulanAnAvidhAmaraNadoSA' ityatra doSazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, utsannadoSaH bahuladoSaH nAnAvidhadopaH AmaraNadoSazceti, tatra hiMsAnubandhyAdInAmanyatarasmina prabartamAna utsannama- anupastaM bAhulyena pravartate ityutsannadoSaH, sarveSvapi caivameva pravartata iti bahuladoSaH, nAnAvidheSu tvakatvakSaNanayanotkhananAdiSu hiMsAdi upAyeSvasakRdapyevaM pravartata iti nAnAvidhadoSaH, mahadApadvato'pi svataH mahadApagate'pi ca pare AmaraNAdasaJjAtAnutApaH kAlasaukarikavada api tvasamAptAnutApAnuzayapara ityAmaraNadoSa iti teSveva hiMsAdiSu, AdizabdAnmRSAvAdAdiparigrahaH, tatazca teSveva hiMsAnubandhyAdiSu caturbhedeSu, kiM ? - bAhyakaraNopayuktasya sata utsannAdidoSaliGgAnIti, bAhyakaraNazabdeneha vAkkAyau gRhyete, tatazca tAbhyAmapi tIvramupayuktasyeti gAthArthaH / / kiM ca varavasaNaM ahinaMdai niravekkho niddao niranutAvo / harisijjai kayapAvo roddajjhANovagayacitto || 27 // vR- ihA''tmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya vyasanam - Apat paravyasanaM tad 'abhinandati' 25 7 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyaka-mUlasUtram -2- 421 atiklicittatvAdbahu manyata ityarthaH, zobhanamidaM yadetaditthaM saMvRttamiti, tathA 'nirapekSa' ihAnyabhavikApAyabhayarahitaH, tathA nirgatadayo nirdayaH, parAnukampAzUnya ityarthaH, tathA nirgatAnutApo niranutApaH, pazcAttAparahita iti bhAvaH, tathA kiMca-'hRSyate' tuSyati 'kRtapAyaH' nirvartitapApaH siMhamArakavat, ka ityata Aha-raudradhyAnopagacitta iti, amUni ca liGgAni vartanta iti gAthArthaH / / uktaM raudradhyAnaM, sAmprataM dharmadhyAnAvasaraH, tatra tadabhidhitsayaivAdAvidaM dvAragAthAdvayamAha * jhANassa bhAvaNAo desaM kAlaM tahA''sanavisesaM / AlaMbaNaM kamaMjhAiyavvayaM je ya jhAyAro / / 28 // tatto'nuppehAo lessA ligaM phalaMca nAUNaM / dhammaM jhAija munI tagayajogo tao sukkaM / / 29 / / vR- 'dhyAnasya' prAgnirupitazabdArthasya, kiM ?- 'bhAvanA' jJAnAdyAH,jJAtvetiyogaH, kiMca-'deza' taducitaM, kAlaM tathA AsanavizeSaM taducitamiti, 'AlambanaM' vAcanAdi, 'krama' manonirodhAdi, tathA 'dhyAtavyaM dhyeyamAjJAdi, tathAye ca dhyAtAraH' apramAdAdiyuktAH, tataH 'anuprekSA' dhyAnoparamakAlabhAvinyo'nityatvAdyAlocanArupAH, tathA lezyAH' zuddhA eva, tathA liGgaM zraddhAnAdi, tathA 'phalaM' suralokAdi, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanaparaH, etad jJAtvA, kiM?-'dharmyam' iti dharmadhyAnaM dhyAyensuniriti, 'tatkRtayogaH' dharmadhyAnakRtAbhyAsaH, 'tataH' pazcAt zukladhyAnamiti gAthAdvayasamAsArthaH ||cyaasaarthe tu pratidvAraM granthakAraH svayameva vkssyti| puvakayabbhAso bhAvanAhi jhANassa joggavasupei / tAo ya nANadaMsaNacarittayeragajaNiyAo / / 30 // vR-pUrva-dhyAnAt prathamaM kRtataHnivartito'bhyAsaH-AsevanAlakSaNo yenasa tathAvidhaH, kAbhiH, pUrvakRtAbhyAsaH ? 'bhAvanAbhiH' karaNabhUtAbhiH bhAvanAsu vA-bhAvanAviSaye pazcAda 'dhyAnasya' adhikRtasya yogyatAm anurupatAm 'upaiti' yAtItyarthaH, 'tAzca' bhAvanA jJAnadarzanacAritravairAgyaniyatA vartante, niyatA:-paricchinnAH pAThAntaraM vA janitA iti gAthArthaH / / sAmprataM jJAnabhAvanAsvarupaguNadarzanAyedamAha nANe niccanbhAso kuNaimanodhAraNaM visuddhiM ca / nANaguNamuNiyasAro to jhAi suniccalamaIo / / 31 // vR- 'jJAne' zrutajJAne, nityaM-sadA abhyAsaH-AsevanAlakSaNA 'karoti' nirvartayati, kiM ?manasaH-antaHkaraNasya, cetasa ityarthaH,dhAraNam-azubhavyApAranirodhenAvasthAnamiti bhAvanA, tathA 'vizuddhiM ca' tatra vizodhanaM vizuddhiH, sUtrArthayoriti gamyate, tAM, cazabdAdbhavanirvedaM ca, evaM 'jJAnaguNamunitasAra' iti jJAnena guNAnAM-jIvAjIvAzritAnAM 'guNaparyAyavat dravya miti vacanAt paryAyANAM ca tadavinAbhAvinA muNitaH-jJAtaH sAra:-paramArtho yena sa tathocyate, jJAnaguNena vAjJAnamAhAtmyeneti bhAvaH jJAtaH sAro yena, vizvasyeti gamyate satadhAvidhaH, tatazcapazcAd 'dhyAyati' cintayati, kiMviziSTaH san ? -suSTu-atizayena nizcalA-niSprakampA samyagjJAnato'nyathApravRttikamparahiteti bhAvaH matiH-buddhiryasya sa tathAvidha iti gAthArthaH / / uktA jJAnabhAvanA, sAmprataM darzanabhAvanAsvarupaguNadarzanArthamidamAha Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] saMkAidosarahio psmthejaaigunngnnoveo| hoiasaMmUDhamaNo daMsaNasuddhie jhANaMmi / / 32 / / vR-'zaGkAdidoSarahitaH' zaGkanaM-zaGkA, AdizabdAt kAGgAdiparigrahaH, uktaMca-'zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAparapASaNDasaMstayAH samyagdRSTeratidhArAH iti, eteSAM ca svarupaM pratyAkhyAnAdhyayane nyakSeNa vakSyAmaH, tatra zaGkAdaya eva samyaktvAkhyaprathamaguNAticAratvAt doSAH zaGkAdidoSAstaiH rahitaH-tyaktaH, ukttadoSarahitatvAdeva, kiM ?- 'praza(zra)masthairyAdiguNagaNopetaH' tatra prakarSeNa zramaH prazramaH-svedaH, sa ca svaparasamayatattvAdhigamarupaH, sthairya tu jinazAsane niSprakampatA, AdizabdAtprabhAvanAdiparigrahaH, uktaMca ____'saparasamayakosallaM thirayA jinasAsane pabhAvaNayA / AyayaNaseva bhattI daMsaNadIvA guNA paMca / / ' prazramasthairyAdaya eva guNAsteSAM gaNaH-samUhastenopeto-yukto yaH sa tathAvidhaH, athavA prazamAdinA sthairyAdinA ca guNagaNenopetaH 2, tatra prazamAdiguNagaNaH-prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaH, sthairyAdistudarzitaeva, ya itthambhUtaH asau bhavati asammUDhamanAH' tattvAntare'bhrAntacitta ityarthaH, 'darzanazuddhyA' uktalakSaNayA hetubhUtayA, va ?-dhyAna itigAthArthaH / uktA darzanabhAvanA, sAmprataM cAritrabhAvanAsvarupaguNadarzanAyedamAha ___ navakammANAyANaM porANaviNiJjaraM subhAyANaM / cArittabhAvanAe jhANamayatteNaya samei / / 33 // vR- 'navakarmaNAmanAdAna miti navAni-upacIyamAnAni pratyagnANi bhaNyante, kriyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAmanAdAnam-agrahaNaM cAritrabhAvanayA 'sameti' gacchatIti yogaH, tathA 'purANavinirjarAM' cintanakSapaNAmityarthaH, tathA zubhAdAna'miti zubhaM-puNyaM sAtasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrAtmakaM tasyA''dAnaM-grahaNaM, kiM ?-'cAritrabhAvanayA' hetubhUtayA, dhyAnaM ca cazabdAnavakarmAnAdAnAdi ca 'ayalena' aklezena 'samati' gacchati prApnotItyarthaH / tatra cAritrabhAvanayeti ko'rthaH ? -'cara gatibhakSaNayoH' ityasya 'atilUdhUsUkhanisahicara inan' itIvanpratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyananditamaneneti caritraM-kSayopazamarupaM tasya bhAvazcAritram, etaduktaMbhavati-ihAnyajanmopAttASTavidhakarmasaJcayApacayAya caraNabhAvazcAritramiti, sarvasAvadyayogavinivRttirupA kriyA ityarthaH, tasya bhAvanA-abhyAsazcAritrabhAvaneti gAthArthaH / / uktA cAritrabhAvanA, sAmprataM vairAgyabhAvanAsvarupaguNadarzanArthamAha suvidiyajagassabhAvo nissaMgo nibhao nirAso ya / veraggabhAviyamano jhANaMmisunicalo hoi / / 34 / / vR-suSThu-atIva viditaH-jJAto jagataH-carAcarasya, yathoktaM- 'jaganti jaGgamAnyAhurjagadjJeyaM carAcaram' svo bhAvaH svabhAvaH, 'janma maraNAya niyataM bandhurmuHkhAya dhanamanirvRtaye / tannAsti yanna vipade tathApiloko nirAlokaH / / " ityAdilakSaNo yenasa tathAvidhaH,kadAcidevambhUto'pi karmapariNativazAtsasaGgobhavatyata Aha Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4/21 'niHsaGgaH' viSayajasnehasaGgarahitaH, evambhUto'pi ca kadAcitsabhayo bhavatyata Aha- 'nirbhayaH ' ihalokAdisaptabhayavipramuktaH, kadAcidevambhUto'pi viziSTapariNatyabhAvAtparalokamadhikRtya sAzaMso bhavatyata Aha- 'nirAzaMsazca' ihaparalokAzaMsAvipramuktaH, cazabdAttathAvidhakrodhAdirahitazca, ya evaMvidho vairAgyabhAvitamanA bhavati sa khalvajJAnAdyupadravarahitatvAd dhyAne sunizcalo bhavatIti gAthArthaH / / uktA vairAgyabhAvanA / mUladvaragAdhAdvaye dhyAnasya bhAvanA iti vyAkhyAtam, adhunA dezadvAravyAcikhyAsayA''ha niccaM ciya juvaipasUnapuMsagakusIlavajjiyaM jaiNo / ThANaM viyaNaM bhaNiyaM visesao jhANakAlaMmi / / 35 / / vR- 'nityameva ' sarvakAlameva, na kevalaM dhyAnakAla iti, kiM ? - 'yuvatipazunapuMsakakuzIlaparivarjitaM yateH sthAnaM vijanaM bhaNita' miti, tatra yuvatizabdena manuSyastrI devI ca parigRhyate, pazuzabdena tiryakstrIti napuMsakaM pratItaM kutsitaM ninditaM zIlaM vRttaM yeSAM te kuzIlAH, te ca tathAvidhA dyUtakArAdayaH, uktaM ca 'jUiyarasolameMThA vaTTA ubbhAyagAdiNo jeya / ee hoti kusIlA vajjeyavvA payatteNaM / / ' - yuvatizca pazuzcetyAdi dvandvaH, yuvatyAdibhiH pari-samantAt varjitaM rahitamiti vigrahaH, yateHtapasvinaH sAdhoH, 'ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNa' miti sAdhyAzca yogyaM yatinapuMsakasya ca, kiM ?sthAnam-avakAzalakSaNaM, tadeva vizeSyate yuvatyAdivyatiriktazeSajanApekSayA vigatajanaM vijanaM bhaNitam uktaM tIrthakarairgaNadharaizcedamevambhUtaM nityameva, anyatra pravacanoktadopasambhavAt, vizeSato dhyAnakAla ityapariNatayogAdinA'nyatra dhyAnasyA''rAdhayitumazakyatvAditi gAthArthaH / / itthaM tAvadapariNatayogAdInAM sthAnamuktam, adhunA pariNatayogAdInadhikRtya vizeSamAhathirakayajogANaM puNa mugINa jhANe suniccalamaNANaM / gAmi jaNAinne sunne rane va na viseso / / 36 / / vR-tatra sthirAH saMhananadhRtibhyAM balavanta uchyante, kRtA- nirvartitA abhyastA itiyAvat, ke ?yujyanta iti yogAH - jJAnAdibhAvanAvyApAraH sattvasUtratapaHprabhRtayo vA yaiste kRtayogAH, sthirAzca se kRtayogAzceti vigrahasteSAm, atra ca sthirakRtayogayozcaturbhaGgI bhavati, tadyathA- 'thire nAmege no kayajoge' ityAdi, sthirAvA-paunaHpunyakaraNena paricitAH kRtA yogA yaiste tathAvidhAsteSAM punaH zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - tRtIyabhaGgavatAM na zeSANAM, svabhyastayogAnAM vA munInAmiti, manyante jIvAdIn padArthAniti munayo vipazcitsAdhavasteSAM ca, tathA dhyAne - adhikRta eva dharmadhyAne suSThuatizayena nizcalaM- niSprakampaM mano yeSAM te tathAvidhAsteSAm, evaMvidhAnAM sthAnaM prati prAme janAkIrNe - zUnye'raNye vA na vizeSa iti, tatra grasati buddhyAdIn guNAn gamyo vA karAdIvanAmiti grAmaHsannivezavizeSaH, iha 'ekagrahaNe tajjatIyagrahaNA' nagarakheTakarbaTAdiparigraha iti, janAkIrNe-janAkule grAma evodyAnAdau vA, tathA zUnye tasminnevAraNye vA kAntAre veti, vA vikalpe, na vizeSo na bhedaH, sarvatra tulyabhAvatvAtpariNatatvAtteSAmiti gAthArthaH / / yatazcaivaM jo jattha samAhANaM hoja manovayaNakAyajogANaM / Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1271] bhUovaroharahio so desI jhAyamANassa / / 37 // vR- yata eva taduktaM ' tataH' tasmAtkAraNAd 'yatra' grAmAdau sthAne 'samAdhAnaM' svAsthyaM bhavati' jAyate, keSAmityata Aha- 'manovAkkAyayogAnAM' prAgnirupitasvarupANAmiti, Aha- manoyogasamAdhAnamastu, vAkkAyayogasamAdhAnaM tatra kopayujyate ?, na hi tanmayaM dhyAnaM bhavati, atrocyate, tatsamAdhAnaM tAvanmanoyogopakArakaM, dhyAnamapi ca tadAtmakaM bhavatyeva, yathoktam ' evaMvihA girA me vattavyA erisI na kttavvA / iya veyAliyavakkassa bhAsao vAigaM jhANaM / / ' (tathA) - 'susamAhiyakapAyassa akajje kAraNami jayaNAe / kiriyAkaraNaM jaM taM kAiyajhANaM bhave jaiNo / / ' na cAtra samAdhAnamAtrakAritvameva gRhyate, kintu bhUtoparodharahitaH, tatra bhUtAni pRthivyAdIni uparodhaH- tatsaGghaTTanAdilakSaNaH tena rahitaH parityakto yaH 'ekagrahaNe taJjAtIyagrahaNAd ' anRtAdattAdAnamaithunaparigrahAdyuparodharahitazca sa dezo 'dhyAyataH ' cintayataH, ucita iti zeSaH, ayaM gAthArthaH / / gataM dezadvAram adhunA kAladvAramabhidhitsurAha kAlo'vi socci jahiM jogasamAhANamuttamaM lahai / nau divasanisAvelAiniyamaNaM jhAiNo bhaNiyaM / / 38 // vR- kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlaH, sa cArddhattIyeSu dvIpasamudreSu candrasUryagatikriyopalakSito divasAdivaseyaH, apizabdo dezAniyamena tulyatvasambhAvanArthaH, tathA cAha - kAlo'pi sa eva, dhyAnocita iti gamyate, 'yatra' kAle 'yogasamAdhAnaM ' manoyogAdisvAsthyam 'uttamaM pradhAnaM 'labhate' prApnoti, 'natu' na punarnaiva ca, tuzabdasya punaH zabdArthatvAdevakArArthatvAdvA, kiM ? -divasanizAvelAdiniyamanaM dhyAyino bhaNitamiti, divasanize pratIte, velA sAmAnyata eva tadekadezo muhUrtAdiH, AdizabdAt pUrvAhvAparAhNAdi vA etanniyamanaM divaivetyAdilakSaNaM, dhyAyinaH sattvasya bhaNitamuktaM tIrthakaragaNadharairnaiyeti gAthArthaH / / gataM kAladvAraM, sAmpratamAsanavizeSadvAraM ajaya dehAvasthA jiyA na jhANovarohiNI hoi / jhAijjA ta davattho Thio nisanno nivanno vA / / 39 // vR- ihaiva yA kAcid 'dehAvasthA' zarIrAvasthAniSannAdirupA, kiM ? - 'jitA' ityabhyastA ucitA vA tathA'nuSThIyamAnA 'na dhyAnoparodhinI bhavati' nAdhikRtarmadhyAnapIDAkarI bhavatItyarthaH, 'dhyAyeta tadavastha' iti saivAvasthA yasya sa tadavasthaH, tAmeva vizeSataH, prAha- 'sthitaH ' kAyotsargeNeSannatAdinA 'niSannaH' upaviSTo vIrAsanAdinA 'nirvinna' sanniviSTo daNDAyatAdinA 'vA' vibhASAyAmiti gAthArthaH / Aha-kiM punarayaM dezakAlAsanAnAmaniyama iti ?, atrocyate, - 101 savvAsu vaTTamANA muNao jaM desakAlaceTThAsu / varakevalAilAbhaM pattA vahuso samiyapAvA ||40 // vR- 'sarvAsu' ityazeSAsu, dezakAlaceSTAsu iti yogaH, ceSTA dehAvasthA, kiM ? - 'vartamAnAH ' avasthitAH, ke |-'munyH' prAgnirupitazabdArthAH 'yad' yasmAtkAraNAt kiM ? - varaH - pradhAnazcAsau kevalAdilAbhazca 2 taM prAptA iti, AdizabdAnmanaH paryAyajJAnAdiparigrahaH, kiM sakRdeva prAptAH ?, na kevalavarja 'bahuza: ' anekazaH, kiMviziSTAH ? - 'zAntapApAH' tatra pAtayati narakAdiSviti pApaM Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 zAntam-upazamaM nItaM pApaM yaiste tathAvidhA iti gAthArthaH / / to desakAlaceTTAniyamo jhANassa natthi samayaMmi / jogANa samAhANaMjaha hoi tahA yaiyavvaM / / 41 // vR- yasmAditi pUrvagAthAyAmuktaM tena sahAsyAbhisambandhaH, tasmAdezakAlaceSTAniyamodhyAnasya 'nAsti' na vidyate, kva?- samaye' Agame, kintu yogAnAM' manaHprabhRtInAM samAdhAna pUrvoktaM yathA bhavati tathA (pra) 'yatitavyaM (pra)-yalaH kArya ityatra niyama eveti gAthArthaH / / gatamAsanadvAram, adhunA''lambanadvArAvayavArthapratipAdanAyAha AlaMbaNAvAyaNapucchaNapariyaTTaNAnuciMtAo / sAmAiyAiyAhaMsaddhammAvassayAiMca / / 42 / / vR-iha dharmaghyAnarohaNArthamAlambyanta ityAlambanAni 'vAcanApraznaparAvartanAnucintA' iti tatra vAcanaM vAcanA, vineyAya nirjarAyai sUtrAdidAnamityarthaH, zaGkite sUtrAdau saMzayApanodAya gurupracchanaM prazra iti, parAvartanaM tupUrvAdhItasyaivasUtrAderavismaraNanirjarAnimittamabhyAsakaraNamiti, anucintanam anucintA manasaivAvismaraNAdinimittaM sUtrAnusmaraNamityarthaH, vAcanAca praznazcetyAdidvandvaH, etAni ca zrutadharmAnugatAni vartante, tathA sAmAyikAdIni saddharmAvazyakAni ceti, amUni tu caraNadharmAnugatAni vartante, sAmAyikamAdau yeSAM tAni sAmAyikAdIni, tatra sAmAyikaM pratItam, AdizabdAnmukhavastrikApratyupekSaNAdilakSaNasakalacakravAlasAmAcArIparigraho yAvat punarapi sAmAyikamiti, etAnyeva vidhivadAsevyamAnAni santi-zobhanAni santi ca tAni cAritradharmAvazyakAni ceta vigrahaH, AvazyakAni-niyamataH karaNIyAni, caH samuccaye iti gAthArthaH / / sAmpratamamISAmevA''lambanatve nibandhanamAha visamaMbhisamArohaidaDhadavvAlaMbaNo jahA puriso / suttAikayAlaMbo taha jhANavaraM samAruhai / / 43 // vR- 'viSame' nimne duHsaJcare 'samArohati' samyagapariklezenola yAti, kaH ?- dRDhaM-balavaivyaM rajjvAdyAlambanaM yasyasa tathAvidhaH, yathA 'puruSaH pumAna kazcita 'sUtrAdikRtAlambanaH' vAcanAdikRtAlambana ityarthaH, 'tathA' tenaiva prakAreNa 'dhyAnavaraM' dharmadhyAnamityarthaH, samArohatIti gAthArthaH / / gatamAlambanadvArama, adhunAkramadvArAsaraH, tatralAdhavArthe dharmasya zuklasya cAha jhANappaDivattikamo hoimnojognigaahaao| bhavakAle kevaliNo sesANajahAsamAhIe / / 44 / / vR. ghyAnaM-prAgnirUpitazabdArthaM tasya pratipattikrama iti samAsaH, pratipattikramaHpratipattiparipATyabhidhIyate, sa ca bhavati manoyoganigrahAdiH, tatra prathamaM manoyoganigrahaH tato vAgyoganigrahaH tataH kAyayoganigraha iti, kimayaM sAmAnyena sarvathaivetthambhUtaH kramo?, na, kintu bhavakAle kevalina, atra bhavakAlazabdena mokSagamanapratyAsannaH antarmuhartapramANa eva zailezyavasthAntagRtaH parigRhyate, kevalamasyAstIti kevalI tasya, zuklaghyAna evAyaM kramaH, zeSasyAnyasyadharmadhyAnapratipatturyogakAlAvAzritya kiM ? - yathAsamAdhine ti yathaivasvAsthyaM bhavati tathaiva pratipattirati gAthArthaH / / gataM kramadvArama, idAnIM dhyAtavyamucyate, taccaturbhedamAjJAdiH, uktaM Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 adhyayanaM-4- [ni. 1271] ca- "AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAyadharmya' mityAdi, tatrA''ghabhedapratipAdanAyAha ___ suniuNamaNAiNihaNaM bhUyahiyaMbhUyabhAvaNamahagcha / abhiyamajivaM mahatthaM mahAnubhAvaM mahAvisayaM / / 45 // vR- suSThu-atIva nipuNA-kuzalA sunipuNA tAma, AjJAmiti yogaH, naipuNyaM punaH sUkSmadravyAdhupadarzakatvAttathA matyAdipratipAdakatvAcca, uktaMca ___'suyanANaMmi neunnaM, kevale tayanaMtaraM / __ appaNo sesagANaMca, jamhAtaM paribhAvagaM / / ' ityAdi, itthaM sunipuNAM ghyAyeta, tathA 'anAghanidhanAma' anutpannazAzvatAmityarthaH, anAdhanidhanatvaM ca dravyAghapekSayeti, uktaM ca-"dravyAthadizAdityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsI" dityAdi, tathA bhUtahitA bhiti ihabhUta zabdena prANana ucyante teSAM hitAM-padhyAmiti bhAvaH, hitatvaM punastadanuparodhinItvAttathA hitakAriNItvAcca, uktaM ca- 'sarve jIvA na hantavyA' ityAdi, etatprabhAvAcca bhUyAMsaH siddhA iti, "bhUtabhAvanAma' ityatra bhUtaM-satyaM bhAvyate'nayeti bhUtasya vA bhAvanA bhUtabhAvanA, anekAntaparicchedAtmiketyarthaH, bhUtAnAM vA-sattvAnAM bhAvanA bhUtabhAvanA, bhAvanA vAsasanetyanarthAntarama, uktaMca 'kUrAvisahAveNaM rAgavisavasANugAvi hoUNaM / bhAviyajinavayaNamanA telukkasuhAvahA hoti / / zrUyante ca cilAtIputrAdaya evaMvidhA bahava iti, tathA 'anAm' iti sarvottamatvAdavighamAnamUlyAmiti bhAvaH, uktaMca 'savve'vi ya siddhatA sadavvarayaNAsayA satelokkA / jinavayaNassa bhagavao na mullamittaM anaggheNaM / / ' tathA stutikAreNApyuktam __ "kalpadrumaH kalpitamAtradAyI, cintAmaNizcintitameva datte / jinendradharmAtizayaM vicintya, dvaye'piloko laghutAmavaiti / / " ityAdi, athavA 'RNaghnA mityatra RNaM-karma tadadhnAmiti, uktaMca "jaM annANI kammaMkhavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihiM gutto khavei UsAsamitteNaM / / " ityAdi, tathA amitAm' ityaparimitAm, uktaMca "savvanadINaM jA hojja vAluyA savvaudahINa jaM udayaM / ettovi anaMtaguNo attho egassa suttassa / / " amRtAM vA mRSTAM vA pathyAM vA, tathA coktam "jinavayaNamodagassa urattiM ca divA ya khajjamANassa / tittiM buho na gacchaiheusahassovagUDhassa / / naranarayatiriyasuragaNasaMsAriyasadhadukkharogANaM / jinavayaNamegamosahamapavaggasuhakkhayaMphalayaM / / " Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 sajIvAM vA'mRtAmupapattikSamatvena sArthikAmiti bhAvaH, na tu yathA ___ "teSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI dhorA, hastyazvarathavAhinI / / " ityAdivanmRtAmiti, tathA ajitA miti zeSapravacanAjJAbhiraparAjitAmityarthaH, uktaMca 'jIvAivatthuciMtaNakosallaguNeNa'NannasariseNaM / sesavayaNehiM ajiyaM jiNiMdavayaNaM mahAvisayaM / / ' tathA 'mahArthA miti mahAnapradhAno'rtho yasyAH sA tathAvidhA tAM, tatra pUrvAparAvirodhitvAdanuyogadvArAtmakatvAnyagarbhatvAcca pradhAnAM, mahatsthAM vA atra mahAntaH-samyagdRSTayo bhavyA evocyante tatazca mahatsu sthitA mahatsthA tAM ca, pradhAnaprANisthitAmityarthaH, mahAsthAM vetyatra mahA pUjocyate tasyAM sthitA mahAsthA tAM, tathA coktam _ 'savvasurAsuramANusajoisavaMtarasupUiyaM nANaM / jeNeha gaNaharANaM chuhaMti cunne suriMdAvi / / ' tathA 'mahAnubhAvA' miti tatra mahAna-pradhAnaH prabhUto vA'nubhAvaH-sAmarthyAdilakSaNo yasyAH sA tathA tAM, prAdhAnyaM cAsyAzcaturdazapUrvavidaH sarvalabdhisampannatvAta, prabhUtatvaM ca prabhUtakAryakaraNAd, uktaMca-pabhUNaM coddasapuvvI ghaDAoghaDasahassaMkarittae' ityAdi, evamihaloke, patratujaghanyato'pi vaimAnikopapAtaH, uktaMca. 'uvavAo laMtagaMmicoddasapudhIrasa hoi u jahanno / ___ukkoso saghaTTe siddhigamo vA akammassa / / ' tathA mahAviSayA' mitimahadviSayatvaM tusakaladravyAdiviSayatvAda, uktaMca-'davyao suyanANI uvautte savvadavvAIjANaI'- tyAdi kRtaM vistareNeti gAthArthaH / / jhAijjA niravajjaM jiNANamANaM jagappaIvANaM / aniuNajanadunneyaM nayabhaMgapamANagamagahaNaM / / 46 / / vR- 'ghyAyet' cintayeditisarvapadakriyA, 'niravadyA miti avaghaM-pApamucyate nirgatamavaghaM yasyAH sA tathA tAm, anRtAdidvAtriMzadoSAvagharahitatvAta, kriyAvizeSaNaM vA, kathaMdhyAyeta?-niravayaMmihalokAghAzaMsArahitamityarthaH, uktaMca- 'no ihalogaThThayAe no paralogaTThayAe no paraparibhavao ahaM nANI' tyAdikaM niravadyaM dhyAyet, 'jinAnAM prAgnirUpitazabdArthAnAma 'AjJA' vacanalakSaNAM kuzalakarmaNyAjJApyante'nayA prANina ityAjJA tAM, kiMviziSTAM ?-jinAnAMkevalAlokenAzepasaMzayatimiranAzanAjjagatpradIpAnAmiti, AjJaiva vizeSyate- 'anipuNajanadurjeyAM' na nipuNaH anipuNaH akuzalaityarthaH janaH-lokastena durjeyAmiti-duravagamAM, tathA 'nayabhaGgapramANagamagahanAm' ityatra nayAzca bhaGgAzca pramANAni ca gamAzceti vigrahastairgahanA-gahvarA tAM, tatra naigamAdayo navAste cAnekabhedAH, tathA bhaGgAH kramasthAnabhedabhinnAH, tatra kramabhaGgA yathAeko jIva eka evAjIva ityAdi, sthAnabhaGgAstu yathA priyadharmA nAmaikaH no dRDhadharmetyAdi / / tathA pramIyate jJeyamebhiriti pramANAnidravyAdIni, yathA nuyogadvAreSu gamAH- caturvizatidaNDakAdayaH, kAraNavazato vA kiJcidvisadRzAH sUtramArgA yathA SaDjIvanikAdAviti kRtaM vistareNetigAthArthaH / / Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] 105 nanu yA evaM vizeSaNaviziSTA sA boddhumapi na zakyate mandadhImiH, AstAM tAvaddhayAtuM, tatazca yadi kathaJcinnAvabudhyate tatra kA vArtetyata Aha tattha ya maidobbaleNaM tannihAyariyavirahao vAvi / neyagahaNattaNeNa ya nANAvaraNodaeNaM ca / / 47 // vR- 'tatra' tasyAmAjJAyAM, cazabdaH prastutaprakaraNAnukarSaNArthaH, kiM ? -jaDatayA calatvena vA matidaurbalyena-buddheHsamyagarthAnavadhAraNenetyarthaH, tathA 'tadvidhAcAryavirahato'pi' tatra tadvidhaHsamyagaviparItatattvapratipAdanakuzalaH Acaryate'sAvityAcAryaH sUtrArthAvagamArtha mumukSubhirAsevyata ityarthaH tadvidhazcAsAvAcAryazca 2 tadvirahataH-tadabhAvatazca, cazabda: abodhe dvitIyakAraNasamuccayArthaH, apizabdaH kacidubhayavastupapattisambhAvanArthaH, tathA 'jJeyagahanatvena ca' tatra jJAyata iti jJeyaMdharmAstikAyAdi tadgahanatvena-gahnaratvena, cazabdo'bodha eva tRtIyakAraNasamuJcayArthaH, tathA 'jJAnAvaraNodayena ca' tatrajJAnAvaraNaM prasiddhaM tadudayena tatkAle tadvipAkena cazabdazcaturthAbodhakAraNasamuccayArthaH,atrAha-nanu jJAnAvaraNodayAdeva matidaurbalyaM tathA tadvidhAcAryaviraho jJeyagahanApratipattizca, tatazca tadabhidhAne na yuktamamISamabhidhAnamiti, na, tatkAryasyaiva saMkSepavistarata upAdhibhedenAbhidhAnAditi gAthArthaH / / tathA _heUdAharaNAsaMbhave yasai suTTa jaM na bujjhejjA / savvannumayamavitahaM tahAvitaM citae aimaM / / 48 // vR-tatrahinoti-gamayati jijJAsitadharmaviziSTAnAniti hetuH-kArako vyaccakaJca, udAharaNaMcaritakalpitabhedaM, hetuzcodAharaNaMca hetUdAharaNetayorasambhavaH, kaJcana padArtha prati hetUdAharaNAsambhavAt, tasmizca, cazabdaH paJcamaSaSThakAraNasamuzcayArthaH, 'sati' vighamAne, kiM ? - 'yad' vastujAtaM 'na suSThu buddhyeta' nAtIvAvagacchet 'sarvajJamatamavitathaM tathApi tazcintayenmatimA' niti tatra sarvajJAHtIrthakarAsteSAM mataM sarvajJamataM-vacanaM, kiM ?-vitatham-anRtaM na vitatham-avitathaM satyamityarthaH, 'tathApi tadabodhakAraNe satyanavagacchannapi tata' mataM vastu vA 'cintayeta' paryAlocayeta 'matimAn' buddhimAniti gAthArthaH / / kimityetadevamityata Aha anuvakayaparANugahaparAyaNA jaM jinA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya nannahAvAdiNo tenaM / / 49 // vR-anupakRte-paraivartite sati parAnugrahaparAyaNA-dharmopadezAdinA parAnugrahoyuktA iti samAsaH, 'yad' yasmAt kAraNAt, ke ?- 'jinAH' prAgnirUpitazabdArthAH, ta eva vizeSyante- 'jagatpravarAH' carAcarazreSThA ityartha, evaMvidhA api kadAcida rAgAdibhAvAdvitathavAdino bhavantyata Aha-jitAnirastA rAgadveSamohA yaistetathAvidhAH, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH aprItilakSaNo dveSaH ajJAnalakSaNazca mohaH, cazabda etadabhAvaguNasamuccayArthaH, nAnyathAvAdinaH 'tena'ti tena kAraNena te nAnyathAvAdina iti, uktaMca-"rAgAdvA dveSAdve" tyaadi|| uktastAvaddhyAtavyaprathamo bhedaH, adhunA dvitIyam rAgaddosakasAyAsavAMde kiriyAsu vaTTamANANaM / ihaparaloyAvAo jhAijjA vajjaparivajjI / / 50 // vR-rAgadveSakaSAyAzravAdikriyAsupravartamAnAnAmihaparalokApAyAna dhyAyeta, yathA rAgAdikriyA Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Avazyaka-mUlasUtram -2-421 ehikAmuSmikavirodhinI, uktaMca "rAgaH sampadyamAno'pi, duHkhado duSTagocaraH / mahAvyAdhyabhibhUtasya, kupathyAnnAbhilASavat / / " tathA 'dveSaH sampadyamAno'pi, tApayatyeva dehinam / koTaratho jvalannAzu, dAvAnala iva drumam / / " tathA-'dRSTayAdibhedabhinnasya, rAgasyAmuSmikaM phalam / dIrdhaH saMsAra evoktaH sarvajJaH sarvadarzibhiH / / ' ityAdi, tathA 'dosAnalasaMsatto iha loe ceva dukkhio jIvo / paralogaMmi ya pAyo pAvai nirayAnalaM tatto / / ' ityAdi, tathA kaSAyAH-krodhAdayaH, tadapAyAH punaH 'ko ho ya mAno ya anigAhIyA, mAyA ya loho ya pavadyamANA / catAri ee kasiNo kasAyA, siMcaMti mUlAI punabbhavassa / / ' tathA''zravAH-karmabandhahetavo mithyAtvAdayaH tadapAyaH punaH "micchattamohiyamaI jIvo ihaloga eva dukkhaaii| niraovamAIpAvo pAvaipasamAiguNahIno / / ' tathA'ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthe hitamahitaM vA na vetti yonAvRtto lokaH / / tathA'jIvA pAviti ihaM pANavahAdaviraie pAvAe | niyasuyadhAyaNamAI dose janagarahie pAvA / / paralogaMmivi evaM AsavakiriyAhi ajjie kamme / jIvANa cirabhavAyA nirayAigaIbhamaMtANaM / / ' ityAdi, AdizabdaH svagatAnekabhedakhyApakaH, prakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedagrAhaka ityanye, kriyAstu kAyikyAdibhedAH paJca, etAH punaruttaratra nyakSeNa vakSyAmaH, vipAkaH punaH kiriyAsu vaTTamANA kAigamAIsudukhiyA jIvA / iha ceva ya paraloe saMsArapavaDDayA bhaNiyA / / ' tatazcaivaM rAgAdikriyAsu vartamAnAnAmapAyAnadhyAyeta, kiMviziSTaH sannityAha-'vaya'parivarjI' tatra varjanIyaM vaya'm-akRtyaM parigRhyate tatpararivarjI-apramatta iti gAthArthaH / / uktaH khalu dvitIyo dhyAtavyabhedaH, adhunA tRtIya ucyate tatra payaiThiipaesAnubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM / jogAnubhAvajaNiyaM kammavivAgaM viciMtejjA / / 51 // vR-'prakRtisthitipradezAnubhAvabhinnaM zubhAzubhavibhakta'miti atra prakRtizabdenASTau karmaprakRtayo'bhidhIyante jJAnAvaraNIyAdibhedA iti, prakRtiraMzo bheda iti paryAyAH, sthitiHtAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinnaM, pradezazabdena jIvapradezakarmapudgalasambo'bhidhIyate, anubhAvazabdena tu vipAkaH, eta ca prakRtyAdayaH zubhAzubhabhedabhinnA bhavanti, tatazcaitaduktaM bhavati For Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4. [ni. 1271] 107 prakRtyAdibhedabhinnaM zubhAzubhavibhaktaM 'yogAnubhAvajanitaM' manoyogAdiguNaprabhavaM karmavipAkaM vicintayediti gAthArthaH / / bhAvArthaH punarvRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedaM-iha bhinnaM vihattaM suhaM punnaM sAyAiyaM asuhaM pAvaM tehiM vihattaM-vibhinnavipAkaM jahA kammapakaDIe tahA viseseNa ciMtijjA, kiM ca-ThiivibhinnaM ca suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, Thiitti tAsiM ceva aTThaNhaM payaDINaM jahannamajjhimukkosA kAlAvatthA jahA kammapayaDIe, kiMca-paesabhinnaM zubhAzubhaM yAvat 'kRtvA pUrvavidhAnaM padayostAveva pUrvavada vagryo / vargadhanau kuryAtAM tRtIyarAzestataH prAgvat / / ' kRtvA vidhAna miti- 256, asya rAzeH pUrvapadasya ghanAdi kRtvA tasyaiva vargAdi tataH dvitIyapadasyedameva viparItaM kriyate, tata etAveva vayete, tatastRtIyapadasya vargadhanau kriyate, evamanena krameNAyaM rAziH 16777216 ciMtejjA paesotti jIvapaesANaM kammapaesehiM suhumehi egakhettAvagADhehiM puTThogADhaanaMtaraanubAyarauddhAibheehaM baddhANaM vittharao kammapayaDIe bhaNiyANaM kammavivAgaM viciMtejjA kiM ca-anubhAvabhinnaM suhAsuhavihattaM kammavivAgaM viciMtejjA, tattha anubhAvotti tAsiM ceva'TTaNhaM payaDINaM puTThabaddhanikAiyANaM udayAu anubhavaNaM, taM ca kammavivAgaM jogAnubhAvajaNiyaM viciMtejjA, tattha jogA manavayaNakAyA, anubhAvo jIvaguNa eva, sa ca mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyAH, tehiM anubhAveNa vajaNiyamuppAiyaMjIvassa kammaMjaM tassa vivAgaM udayaM viciMtijjai / uktasyatRtIyodhyAtavyabhedaH, sAmprataM caturtha ucyate tatra jinadesiyAi lakkhaNasaMThANAsaNavihANamANAI / uppAyaTTiibhaMgAi pajjavAje va dahANaM / / 52 // dR- jinAH-prAgnirUpitazabdArthAstIrthakarAstairdezitAni-kathitAni jinadezitAni, kAnyata Aha-'lakSaNa saMsthAnAsanavidhAnamAnAni,' kiM ? -vicintayediti paryante vakSyati SaSThyAM gAthAyAmiti, tatra lakSaNAdIni vicintayeta, atrApi gAthAnte dravyANAmityuktaM tatpratipadamAyojanIyamiti, tatra lakSaNaM dharmAstikAyAdidravyANAM gatyAdi, tathA saMsthAnaM mukhyavRttyA pudgalaracanAkAralakSaNaM parimaNDalAghajIvAnAM, yathoktama-'parimaMDale ya vaTTe taMse cauraMsa Ayateceva' jIyazarIrANAM ca samacaturasrAdi, yathoktam 'samacaUraMse nagohamaMDale sAivAmaNe khujje / huMDeviyasaMThANe jIvANaM cha muNeyavvA / / ' tathA dharmAdharmayorapi lokakSetrApekSayA bhAvanIyamiti, uktaMca 'heTTA majjhe uvari chaghIjhallarimuiMgasaMThANe / logo addhAgAro addhAkhettAgiI neo / / ' tathA''sanAni-AdhAralakSaNAni dharmAstikAyAdInAM lokAkAzAdIni svasvarUpANivA, tathA vidhAnAdhirmAstikAyAdInAmeva bhedAnityarthaH, yathA-'dhammatthikAe dhammatkiyassa dese dhammatthikAyassa paese' ityAdi, tathA mAnAni-pramANAni dharmAstikAyAdInAmevAtmIyAni, tathotpAdasthitibhaGgAdiparyAyA ye ca 'dravyANAM' dharmAstikAyAdInAM tAna vicintayediti, tatrotpAdAdiparyAyasiddhiH 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi vacanAda, yuktiH punaratra Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyaka-mUlasUtram-2- 4/21 'ghaTamaulIsuvarNArthI, nAzotpattisthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthaM, jano yAti sahetukam / / payovrato na daddhyatti, na payo'tti dadhivrataH / agorasavato nobhe, tasmAttattvaM trayAtkam / / " tatazca dharmAstikAyo vivakSitasamayasambandharUpApekSayotpadyate tadanantarAtItasamayasambandharUpApekSayA tu vinazyIta dharmAstikAyadravyAtmanA tu nitya iti, uktaMca 'sarvavyaktiSu niyataM kSaNekSaNe'nyatvamathacana vizeSaH / satyazcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / ' AdizabdAdagurulaghvAdiparyAyaparigrahaH, cazabdaH samuJcayArtha iti gAthArthaH / / kiMca paMcatthikAyamaiyaM logamanAINihaNaM jiNakkhAyaM / nAmAibheyavihiyaM tivihamaholoyabheyAI / / 53 // vR-'paJcAstikAyamayaM lokamanAghanidhanaM jinAkhyAta'miti, kriyA pUrvavata, tatrAstayaHpradezAsteSAM kAyA astikAyAH paJca ca te astikAyAzceti vigrahaH, ete ca dharmAstikAyAdayo gatyAdyupagrahakarA jJeyA iti, uktaMca 'jIvAnAM pudgalAnAMca, gatyupagrahakAraNam / dharmAstikAyo jJAnasya, dIpazcakSuSmato yathA / / jIvAnAMpudgalAnAM ca, sthityupagrahakAraNam / adharmaH puruSasyeva, tiSThAsoravaniryathA / / jIvAnAM pudgalAnAMca, dharmAdharmAstikAyAyoH / badarANAM ghaTo yadvadAkAzamavakAzadam / / jJAnAtmA sarvabhAvajJo, bhoktA kartA ca karmaNAm / nAnAsaMsArimuktAkhyo, jIvaH prokto jinAgame / / sparzarasagandhavarNazabdamUrtasvabhAvakAH / saGghAtabhedaniSpannaH pugala jinadezitAH / / " tanmayaM-tadAtmakaM, lokyata iti lokastaM, kAlataH kimbhUtamityata Aha-'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitamityarthaH, anenezvarAdikRtavyavacchedamAha, asAvapi darzanabhedAccitraevetyata AhajinAkhyAtaM' tIrthakarapraNItam, Aha-'jinadezitAni'tyasmAjjinapraNItAdhikAro'nuvartata eva tatazcajinAkhyAtamityatiricyate, na, asyA''darakhyApanArthatvAta, AdarakhyApanAdau ca punaruktadoSAnupapatteH, tathA coktam "anuvAdAdaravIpsAbhRzArthaviniyogahetvasUyAsu / IpatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam / / " tathA hi nAmAdibhedavihitaM' bhedato nAmAdibhedAvasthApitamityarthaH, uktaMca. 'nAmaMThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve ya / / pajjavalogo yatahA aTTaviho logaMbhi(ma) nikkhevo / / ' Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] 109 ___ bhAvArthazcaturvizatistavavivaraNAdavaseyaH, sAmprataM kSetralokamadhikRtyAi-'trividhaM' triprakAram 'adholokabhedAdi' iti prAkRtazailyA'dholokAdibhedam, AdizabdAttiryagUrvalokaparigraha iti gAthArthaH / / kiMca-tasminneva kSetraloke idaM cedaM ca vicintayediti pratipAdayannAha khiivalaya dIvasAgaranarayavimANabhavaNAisaMThANaM / vomAipaiTTANaM niyayaM logaTTiivihANaM / / 54 // vR- 'kSitivalayadvIpasAgaranirayavimAnabhavanAdisaMsthAna' tatra kSitayaH khalu dharmAdyAISat prAgbhArAvasAnA aSTau bhUmayaH parigRhyante, valayAni-dhanodadhidhananavAtatanuvAtAtmakAni dharmAdisaptapRthivIparikSepINyekaviMzatiH, dvIpaH-jambUdvIpAdayaH svayambhUramaNadvIpAntA asaGkhyeyAH, sAgarA-lavaNasAgarAdayaH svayambhUramaNasAgaraparyantA asaGkhyayeyA eva, nirayAH- sImantakAdyA apratiSThAnAvasAnAH saGkhyeyAH, yata uktam 'tIsAya pannavIsA panarasa daseva sayasahassAI / tinegaM paMcUNaM paMca ya naragA jahAkamaso / / ' vimAnAni-jyotiSIkAdisambandhInyanuttara vimAnAntAnyasaGkhyeyAni, jyotiSkavimAnAnAmasaMkhyeyatvAt, bhavanAni-bhavanavAsyAlayalakSaNAni asurAdidazanikAyasaMbandhIni asaMkhyeyAni, (uktaM)ca "satteva ya koDIo havaMti bAvattari sayasahassA / __eso bhavaNasamAso bhavaNavaINaM viyANejjA / / " AdizabdAdasaGkhyeyavyantaranagaraparigrahaH, uktaMca "heTovarijoyaNasayarahie rayaNAe joyaNasahasse | ___ paDhame vaMtariyANaM bhomA nayarA asaMkhejjA / / " tatazca kSitayazca valayAni cetyAdidvandvaH, eteSAM saMsthAnam-AkAravizeSalakSaNaM vicintayediti, tathA 'vyomAdipratiSThAnam' ityatra pratiSThitiH pratiSThAna, bhAve lyuTa, vyoma-AkAzam, AdizabdAdvAyvAdiparigrahaH,vyomAdau pratiSThAnamasyeta vyomAdipratiSThAna, lokasthitividhAnamiti yogaH, vidhiH-vidhAnaM prakAra ityarthaH, lokasya sthitiH 2, sthitiH vyavasthA maryAdA ityanAntaraM, tadvidhAnaM, kimbhUtaM?- 'niyataM nityaM zAzvataM, kriyA pUrvavaditi gAthArthaH / / kiMca uvaogalakkhaNamaNAi nihaNamatthaMtaraM sarIrAo / jIvamarUviM kAriMbhoyaM ca sayassa kammassa / / 55 // vR-upayujyate'nenetyupayogaH-sAkArAnAkArAdiH, uktaM ca- 'sa dvividho'STacaturbhedaH' sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNastaM, jIvamiti vakSyati, tathA 'anAdyanidhanam' anAdyaparyavasitaM, bhavApavargapravAhApekSayA nityamityarthaH, tathA arthAntaraM' pRthagbhUtaM, kutaH?-zarIrAt, jAtovekavacanaM, zarIrebhyaH-audArikAdibhya iti, kimityata Aha-jIvati jIviSyati jIvitavAn vA jIva iti taM, kimbhUtamityata Aha-'arUpiNam' amUrtamityarthaH, tathA 'kari' nirvatRkaM, karmaNa iti gamyate, tathA 'bhoktAram' upabhoktAraM, kasya? svakarmaNaH-AtmIyasya karmaNaH,jJAnAvaraNIyAderiti / tassa ya sakammajaNiyaM jammAijalaM kasAyapAyAlaM / Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 Avazyaka-mUlasUtram -2 - 4/21 vasanasayasAvayamaNaM mohAvattaM mahAbhImaM / / 56 // vR-'tasyaca' jIvasya svakarmajanitam' AtmIyakarmanivartitaM kaM?-saMsArasAgaramiti vakSyati taM, kimbhUtamityata Aha-'janmAdijalaM' janma-pratItama, AdizabdAjjarAmaraNaparigrahaH, etAnyevAtibahutvAjjalabhiva jalaM yasmina sa tathAvidhastaM, tathA 'kaSAyapAtAlaM' kaSAyAHpUrvoktAsta evAgAdhabhavajananasAmyena pAtAlabhiva pAtAlaM yasmina sa tathAvidhastaM, tathA 'vayasanazatazvApadavantaM' vyasanAni-duHkhAni dyUtAdIni vA tacchatAnyava pIDAhetutvAta zvApadAni tAnyasya vidyanta iti tadvantaM 'manaM tidezIzabdo matvarthIyaH, uktaM ca "matuyatthaMmimuNijjaha AlaM illaMbhaNaM manuyaM ceti, tathA mohAvarta moha: mohanIyaM karma tadeva tatra viziSTabhramijanakatvAdAvarto yasmin sa tathAvidhastaM, tathA 'mahAbhImam' atibhayAnakamiti gAthArthaH / / kiM ca annANamArueriyasaMjogajigavaisaMtANaM / saMsArasAgaramaNorapAramasuI viciMtecA / / 57 // vR- 'ajJAna' jJAnAvaraNakarmodayajanita AtmapariNAmaH sa eva tatprerakatvAnmArutaHvAyusteneritaH-preritaH, kaH ?-saMyogaviyogavIcisantAno yasmina sa tathAvidhastaM, tatra saMyogaHkenacit saha sambandhaH viyogaH-tenaiva viprayogaH etAveva santatapravRttatvAt vIcayaHUrmayastatpravAhaH-santAna iti bhAvanA, saMsaraNaM saMsAraH (?) sAgara iva saMsArasAgarastaM, kimbhUtam ? 'anorapAram' anAdyaparyavasitama azubhama' azobhanaM vicintayeta, tasya guNarahitasya jiivsyeti| tassa vasaMtaraNasahaM sammaiMsaNasubaMdhaNanagdhaM / nANamayakatradhAraM cArittamayaM mahApoyaM / / 58 / / vR- 'tasya ca' saMsArasAgarasya 'saMtaraNasahaM' santaraNasamarthaM, potamiti vakSyati, kiMviziSTaM ?samyagdarzanameva zobhanaM bandhanaM yasya sa tathAvidhastam, 'anagham' apApaM, jJAna-pratItaM tanmayaHtadAtmakaH karNadhAraH-niryAmakavizeSo yasya yasmina vA sa tathAvidhastaM, cAritraM-pratItaM tadAtmakaM 'mahApotam' iti mahAbohitthaM, kriyA pUrvavaditi gAthArthaH / / saMvarakayanicchidaM tavapavaNAiddhajaiNataravegaM / veragAmaggapaDiyaM visottiyaaviiddnikkhobhN159|| vR- ihA''zravanirodhaH saMvarastena kRtaM nizchidraM-sthagitarandhramityarthaH, anazanAdilakSaNaM tapaH tadeveSTapuraM prati prerakatvAtapavanaiva tapaHpavanastenA''viddhasya -preritasyajavanataraH-zIghrataro vega:rayo yasya sa tathAvidhastaM, tathA virAgasya bhAvo vairAgvaM, tadeveSTapuraprApakatvAnmArga iva vairAgyamArgastasmina patitaH-gatastaM, tathA visrotasikA-apadhyAnAni etA eveSTapuraprAptivighna-. hetutvAdvIcaya iva visrotasikAvIcayaH tAbhirnikSobhyaH- niSprakampastamiti AroDhuM munivaNiyA mahagghasIlaMgarayaNapaDipunnaM / jahataM nicvANapuraM sigdhamaviggheNa pAvaMti / / 60 / / vR- 'Arohu~' ityAruhya, ke ?- 'munivaNijaH' manyante jagatastrikAlAvasthAmati munayaH ta evAtinipuNamAyavyayapUrvakaM pravRttervaNija iva munivaNijaH, pota eva vizeSyate-mahA_Ni zIlAGgAni pRthivIkAyasaMrambhaparityAgAdIni vakSyamANalakSaNAni tAnyevaikAntikAtyantika Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 adhyayanaM -4- [ni. 1271] sukhahetutvAdratnAni rataiH paripUrNaH-bhRtastaM, yena prakAreNa yathA 'tat' prakrAntaM nirvANapuraM siddhipattanaM parinivANapuraM veti pAThAntaraM 'zIdhram' Azu svalpena kAlenetyarthaH, 'avighnena' antarAyamantareNa 'prazuvanti' AsAdayanti, tathA vicintayediti vartata ityayaM gAthArthaH / / ___ tattha ya tirayaNaviNiogamaiyamegaMtiyaM nirAbAhaM / sAbhAviyaM niruvamaMjaha sokkhaM akkhayamuveti / / 61 // . 'tatraca' parinirvANapura triratnaviniyogAtmaka miti trINiratnAni-jJAnAdIni viniyogazcaiSAM kriyAkaraNaM, tataH prasUtestadAtmakamucyate, tathA 'ekAntikam' ityekAntabhAvi 'nirAbAdham' ityAbAdhArahitaM, 'svAbhAvika' na kRtrimaM 'nirupamam' upamAtItamiti, uktaM ca- 'navi asthi mANusANaM taM sokkha'mityAdi 'yathA' yena prakAreNa 'saukhyaM' pratItam 'akSayam' aparyavasAnam 'upayAnti' sAmIpyena prApnuvanti, kriyA prAgvaditi gAthArthaH / / kiMbahunA? saddha ciyajIvAipayatyavittharoveyaM / sadvanayasamUhamayaM jhAejja samayasabbhAvaM / / 62 // vR-kiMbahunA bhASitena?, 'sarvameva' niravazeSameva 'jIvAdipadArthavistaropetaM' jIvAjIvAzravabandhasaMvara nirjarAmokSAkhyapadArthaprapaJcasamanvitaM samayasadbhAvamiti yogaH, kiMviziSTaM ? - 'sarvanayana-samUhAtmakaM' dravyAstikAdinayasaGghAtamayamityarthaH, 'dhyAyeta' vicintayediti bhAvanA, 'samaya-sadbhAvaM' siddhAntArthamiti hRdayama, ayaM gAthArthaH / / gataM dhyAtavyadvAraM, sAmprataM ye'syadhyAtArastAn pratipAdayannAha savvapyamAyarahivA muNaokhINovasaMtamohA va / jhAyAro nANadhaNA dhammajjhANassa niddivA / / 63 // vR-pramAdA-madyAdayaH yathoktam-'majjaM visayakasAyA niddA vikahA ya paMcamIbhaNiyA sarvapramAdai rahitAH sarvapramAdarahitAH apramAdavanta ityarthaH 'munayaH' sAdhavaH kSINopazAntamohazca' iti kSINamohAH-kSapakanirgranthAH upazAntamohA-upazAmakanirgranthAH, cazabdAdanye vA'pramAdinaH, 'dhyAtAraH' cintakAH,dharmadhyAnasyeti sambandhaH,dhyAtAra eva vizeSyante-'jJAnadhanAH' jJAnavittAH, vipazcita ityarthaH, 'nirdiSTAH' pratipAditAstIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH / / uktA dharmaghyAnasya ghyAtAraH, sAmprataM zukladhyAnasyApyAdyabhedadvayasyAvizeSeNa eta eva yato dhyAtAra ityato mA bhUtpunarabhidheyA bhaviSyantIti lAdhavArthaM caramabhedadvayasya prasaGgata eva.tAnevAbhidhitsurAha eeciya puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / doNha sajogAjogA sukkANa parANa kevaliNo / / 64 // vR- 'etaeva ye'nantaramevadharmadhyAnadhyAtAra uktaH 'pUrvayoH' ityAghayorddhayoH zukladhyAnabhedayoH pRthaktvavitarkasavicAramekatvavitarkamavicAramityanayoH ghyAtAra iti gamyate, ayaM punarvizeSaH'pUrvadharAH' caturdazapUrvavidastadupayuktaH, idaM ca pUrvadharavizeSaNamapramAdavatAmeva veditavyaM, na nirgranthAnAM, mASatuSamarudevyAdInAmapUrva dharANAmapi tadupapatteH, 'suprazastasaMhananA' ityAdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghataeva vizeSaNImati, tathA 'dvayoH' zuklayoH parayo:-uttarakAlabhAvinoH pradhAnayorvA sUkSmakriyAnivRttivyuparatakriyA'pratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogAyogakevalino Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 dhyAtAra iti yogaH, 'evaM ca gammae-sukkajjhANAidugaMvolInnassa tatiyamampattassaeyAe jhANaMtarivAe vaTTamANassa kevalanANamuppajjai, kevalIya suklaleso'jjhANI ya jAva suhumakiriyamaniyaTTitti / / uktamAnuSaGgikam, idAnImavasaraprAptamanuprekSAdvAraM jhANovarame'vi munI niccamaniccAibhAvanAparamo / hoi subhAviyacitto dhammajjhAgeNa jo puTviM / / 65 // vR- iha ghyAnaM dharmadhyAnanamabhigRhyate, taduparame'pi-tadvigame'pi 'muniH' sAdhuH 'nityaM' sarvakAlamanityAdicintanAparamo bhavati, AdizabdAdazaraNaikatvasaMsAraparigrahaH, etAzca dvAdazAnuprekSA bhAvayitavyAH, 'iSTajanasamprayogarddhiviSayasukhasampadaH'' ityAdinA granthena, phalaM cAsAM sacittAdiSvanabhiSvaGgabhavanirvedAviti bhAvanIyam, atha kiMviziSTo'nityAdicintanAparamo bhavatItyataAha- 'subhAvitacittaH subhAvitAntaHkaraNaH, kena?-'dharmadhyAnena prAgnirUpitazabdArthena 'yaH' kazcita pUrvam' AdAvitigAthArthaH / gatamanuprekSAdvArama, adhunA lezyAdvArapratipAdanAyAha ___hoti kamavisuddhAo lesAo pIyapamhasukkAo ! dhammajjhANovagayassa tivvamaMdAibheyAo / / 66 // vR-iha bhavanti' saMjAyante 'kramAvizuddhAH' paripATivizuddhAH, kA:?-lezyAH,tAzcapItapadmazuklAH, etaduktaM bhavati-pItalezyAyAH padmalezyA vizuddhA tasyA apizuklalezyetikramaH, kasyaitA bhavantyata Aha-'dharmadhyAnopagatasya' dharmadhyAnayuktasvetyarthaH, kiMviziSTAzcaitA bhavantyata Aha'tIvramandAdibhedA' iti tatra tIvrabhedAH pItAdisvarUpeSvantyAH, mandabhedAstvAdyAH, AdizabdAnmadhyamapakSaparigrahaH, athavaughataeva pariNAmavizeSA tIvramandabhedA iti gAthArthaH / uktaM lezyAdvAram, idAnIM liGgadvAraM vivRNvannAha AgamauvaesANAnisagaojaM jinappaNIyANaM / bhAvANaM sahahaNaM dhammajjhANassa taM liMgaM / / 67 / / vR- ihAgamopadezAjJAnisargato yada 'jinapraNItAnAM' tIrthakaraprarUpitAnAM dravyAdipadArthAnAM 'zraddhAnam' avitathAeta ityAdilakSaNaM dharmadhyAnasya talliGgaM, tattvazraddhAnena liGgayate dharmadhyAtIti, iha cAgamaH-sUtrameva tadanusAreNa kathanama-upadeza: AjJA tvarthaH nisargaH-svabhAva iti gAthArthaH / / jinasAhUguNakittaNapasaMsaNAvinayadAnasaMpanno / suasIlasaMjamarao dhammajjhANI munneyvyo|| 68 / / vR. 'jinasAdhuguNotkIrtanaprazaMsAviyanadAnasampannaH' iha jinasAdhavaH-pratItAH, tadguNAzca niraticArasamyagdarzanAdayasteSAmutkIrtanaM-sAmAnyena saMzabdanamucyate, prazaMsA tvahozlAdhyatayA bhaktipUrvikA stutiH, vinayaH-abhyutthAnAdi, dAnama-azanAdipradAnama, etatsampannaH-etatsamanvitaH,tathA zrutazIlasaMyamarataH, tatra zrutaM-sAmAdhikAdibindusArAntaMzIlaM-vratAdisamAdhAnalakSaNaM saMyamastuprANAtipAtAdinivRttilakSaNaH, yathoktaM- 'paJcAzravA' dityAdi, eteSubhAvato rataH,kiM ?dharmadhyAnIti jJAtavya iti gAthArthaH / / gataM liGgadvAram, adhunA phaladvAravasaraH, tacca lAghavArtha zuklaghyAna phalAdhikAre vakSyatItyuktaM dharmadhyAnama, idAnIM zuklaghyAnAvasara ityasya cAnvarthaH prAgnirUpita eva, ihApi ca bhAvanAdIni phalAntAni tAnyeva dvAdaza dvArANi bhavanti, tatra Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1271] bhAvanAdezakAlAsanavizeSeSu (dharma) dhyAnAdasyAvizeSa evetyata etAnyanAdRtyA''lambanAnya bhidhitsurAha aha khaMtimaddavajjavamuttIo jinamayappahANAo / AlaMbaNAM jehiM sukkajjhANaM samAruhai / / 69 / / vR- 'athe' tyAsanavizeSAnantarye, 'kSAntimArddavArjavamuktayaH krodhamAnamAyAlobhaparityAgarUpAH, parityAgazca krodhanivartanamudayanirodhaH udIrNasya vA viphalIkaraNamiti, evaM mAnAdiSvapi bhAvanIyam, etA eva kSAntimArddavArjavamuktayo vizeSyante- 'jinamatapradhAnA' iti jinamatetIrthakaradarzane karmakSayahetutAmadhikRtya pradhAnAH 2, prAdhAnyaM cAsAmakaSAyaM cAritraM cAritrAcca niyamato muktiritikRtvA tatazcaitA AlambanAni prAgnirUpitazabdArthAni yairAlambanaiH karaNabhUtaiH zukladhyAnaM samArohati, tathA ca kSAntyAghAlambanA eva zukladhyAnaM samAsAdayanti, nAnya iti gAthArthaH || vyAkhyAtaM zukladhyAnamadhikRtyA''lambanadvAraM, sAmprataM kramadvArAvasaraH, kramazcA''dyayordharmadhyAna evoktaH, iha punarayaM vizeSa: tihuyaNavisayaM kamaso saMkhiviu mano aNuMmi chaumattho / jhAyai sunippakaMpo jhANaM amano jino hoi || 70 // 113 vR- tribhuvanam - adhastiryagUrdhvalokabhedaM tadviSaya:-gocaraH AlambanaM yasya manasa iti iti yogaH, tatribhuvanaviSayaM 'kramaza:' krameNa paripATyA prativastuparityAgalakSaNayA 'saMkSipya' saGkocya, kiM ?'manaH' antaHkaraNaM, kva ? 'aNauparamANau, nidhAyeti zeSaH, kaH ? - 'chadmasthaH ' prAgnirUpitazabdArthaH, 'ghyAyati' cintayati 'suniSprakampaH' atIva nizcala ityarthaH, 'dhyAnaM zuklaM, tato'pi prayatnavizeSAmano'panIya 'amanAH' avighamAnAntaHkaraNaH 'jino bhavati' arhan bhavati, caramayordvayordhyAteti vAkyazeSaH, tatrApyAghasyAntarmuhUrtena zailezImaprAptaH, tasyAM ca dvitIyasyeti gAdhArthaH / / Aha-kathaM punazchadmasthastribhuvanaviSayaM manaH saMkSipyANau dhArayati ?, kevalI vA tato'pyapanayatIti ? jaha savvasarIragayaM maMtena visaM nirubhae DaMke / 25 8 tatto puNo'vaNijjai pahANayaramaMtajogeNaM // 171 // vR- 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH, 'sarvazarIragataM' sarvadehavyApakaM 'mantreNa' viziSTavarNAnupUrvIlakSaNena 'viSaM' mAraNAtmakaM dravyaM 'nirudhyate' nizcayena dhriyate, kka ? - 'DaGke' bhakSaNadeze, 'tataH ' sGkAtpunarapanIyate, kenetyata Aha- 'pradhAnataramantrayogena' zreSThataramantrayogenetyarthaH, mantrayogAbhyAmiti ca pAThAntaraM vA, atra punaryogazabdenAgadaH, parigRhyate iti gAthArthaH / / tahatiyaNataNuvisayaM manovisaM jogamaMtabalajutto / paramANuMmi niruMbhai avaNei taovi jiNavejjo || 72 // vR tathA 'tribhuvanatanuviSayaM' tribhuvanazarIrAlambanamityarthaH, mana eva bhavamaraNanibandhanatvAdviSaM mantrayogabalayuktaH - jinavacanaghyAnasAmarthyasampannaH paramANau niruNaddhi, tathA'cintyaprayatnAccApanayati 'tato'pi ' tasmAdapi paramANoH kaH ? - "jinavaidya : ' jinabhiSagvara iti gAthArthaH / / , asminnevArthe dRSTAntAntaramabhidhAtukAma Aha Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 ussariyevaNabharo jaha parihAi kamaso huyAsuvva / thoviMdhanAvaseso nivvaaito'vnniiov||73 // vR- utsAritendhanabharaH' apanItadAhyasaGghAtaH yathA 'parihIyate' hAni pratipayate kramazaH' krameNa 'hutAzaH' vahniH, 'vA' vikalpArthaH, stokendhanAvazeSaH hutAzamAtrabhavati, tathA nirvAti vighyAyati 'tataH' stokendhanAdapanItazceti gAthArthaH / / asyaiva dRSTAntopanayamAha taha visaiMdhanahIno manohuyAso kameNa taNuyaMmi / visaiMdhane niraMbhai nivvAi tao'vanIo ya / / 74 / / vR- tathA 'viSayendhanahInaH' gocarendhanarahita ityarthaH, mana eva duHkhadAhakAraNatvAd hutAzo manohutAzaH, "krameNa paripATyA tanuke kRze, kva?-viSayendhane' aNAvityarthaH, kiM ?-'nirudhyate nizcayena dhriyate, tathA nirvAti tataH' tasmAdaNorapanItazcetigAthArthaH / / toyamiva nAliyAe tattAyasabhAyaNodaratthaM vA / parihAi kameNa jahA taha jogimanojalaM jANa / / 75 // vR-'toyamiva' udakamiva 'nAlikAyAH' ghaTikAyAH, tathA taptaM ca tadAyasabhAjanaM-lohabhAjanaM ca taptAyasabhAjanaMtadudarasthaM,vA vikalpArthaH, parihIyatekrameNa yathA, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH'tathA' tenaiva prakAreNa yogimana evAvikalatvAjjalaM 2 'jAnIhi' avabuddhyasva, tathA'pramAdAnalataptajIvabhAjanasthaM manojalaM parihIyata itibhAvanA, alamativistareNeti gAthArthaH / 'apanayati tato'pi jinavaidya' itivacanAd evaM tAvat kevalI manoyogaM niruNaddhItyuktam, adhunA zeSayoganiyogavidhimabhidhAtum Aha evaM ciya vayajjogaM niraMbhai kameNa kAyajogapi / to selosovya thiro selesI kevalI hoi / / 76 // va- 'evameva ebhireva viSAdidRSTAntaiH kiM ?-vAgyogaM niruNaddhi, tathA krameNa kAyayogamapi niruNaddhIti vartate, tataH 'zaileza iva' meruriva sthiraH sana zailezI kevalI bhavatIti gAthArthaH / / iha ca bhAvArtho namaskAraniyuktau pratipAdita eva, tathA'pi sthAnAzUnyArtha sa eva lezataH pratipAdyate, tatra yogAnAmidaM svarUpam-audArikAdizarIrayuktasyA''tmano vIryapariNativizeSaHkAyayogaH, tathA audAdArikavaikriyAhArakazarIvyApArAhRtavA'dravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarI vyApArahatamanodravyasAcivyAjjIvavyApAromanoyoga iti, sa cAmISAM nirodhaM kurvana kAlato'ntarmuhUrtabhAvini paramapade bhavopagrAhikarmasu ca vedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsvetasmina kAle karoti, parimANato'pi 'pajjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti manodavvAiMtavvAvAro ya jammatto / / tadasaGkhaguNavihINe samae ra niruMbhamANo so / manaso savvanirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM / / pajjatamittabiMdiyajahanavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihIne samae 2 niraMbhaMto / / Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1271] savvavaijo garohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNagassa paDhamasamaovavannassa / / jo kira jahannajoo tadasaMkhejjaguNahInamekkeke / samae niruMbhamANo dehatibhAgaM ca mucaMto / / ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvanAmei || seleso kira merU seleso hoi jA tahA'calayA / houM ca aseleso selesI hoi thirayAe / / ahavA seluvvA isI selesI hoi so u thirayAe / seva alesIho selesIho alovAo / / sIlaM va samAhANaM nicchayao saghasaMvaro soya / tasseso sIleso sIlesI hoi tayavattho / / hassakkharAi majjheNa jeNa kAlena paMca bhannaMti / acchai selesigao tattiyamettaM tao kAlaM / / tanurohAraMbhAo jhAyai suhUmakiriyAniyahiM so / vocchinnkariyamappaDivA selesikAlaMmi || tayasaMkhejjaguNAe guNaseDhIe raiyaM purA kaMbhaM / samae 2 khavayaM kamaso selesikAleNaM / / savvaM khavei taM puNa nillevaM kiMci ducarime samae / kiMcicca hoti carame selesIe tayaM vocchaM / / manuyagaijAitasabAdaraM ca pajjattasubhagamAejjaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaM jaso nAmaM / saMbhavao jinanAmaM narAnupuvvI ya carimasamayaMmi / / sesA jinasaMtAo ducarimasamayami niTTaMti / / orAlisavvAhi cayai vippajahaNAhiM jaM bhaNiyaM / nissesa tahA na jahA saccAeNa so. puvvaM / / tarasodaiyAbhAvA bhavvattaM ca viniyattae samayaM / 994 sammattanANadaMsaNasuhasiddhattANibhottUNaM / / ujuseDhiM paDivanno samayapaesaMtaraM aphusamANo / esamaeNa sijjhai aha sAgArovautto so / / ' alamatiprasaGgeneti gAthArthaH / uktaM kramadvArama, idAnIM dhyAtavyadvAraM vivRNvannAha uppAyaDii bhaMgAipajjayANaM jamegavatyuMbhi / nANAnayAnusaraNaM puvvagayasuyAnusAreNaM / / 77 // vR- 'utpAdasthitibhaGgadiparyAyANAm' utpAdAdayaH pratItAH, AdizabdAnmUrtAmUrtagrahaH, amISAM Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 21 , paryAvANAM yadekasmina dravye - aNvAtmAdau kiM ? nAnAnayaiH- dravyAstkidibhiranusmaraNaM-cintanaM, kathaM ? - pUrvagatazrutAnusAreNa pUrvavidaH, marudevyAdInAM tvanyathA / / tatkimityAhasaviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttavitakkaM saviyAramarAgabhAvassa || 78 // vR- 'savicAra' saha vicAreNa vartata iti 2, vicAraH - arthavyaJjanayogasaGkrama iti, Aha ca'arthavyaJjanayogAntarataH-arthaH- dravyaM vyaJjanaM- zabdaH yogaH-manaH prabhRti etadantarataH etAvadbhedena savicAram, arthAdvyaJjanaM saGkrAmatIti vibhASA, 'takama' etata 'prathamaM zuklama' AdyazuklaM bhavati, kiMnAmetyata Aha- 'pRthaktvavitarka savicAraM' pRthaktvenabhedena vistIrNabhAvenAnye vitarkaHzrutaM yasmin tattathA, kasyedaM bhavatItyata Aha- 'arAgabhAvasya' rAgapariNAmarahitasyeti gAthArthaH jaM puNa sunippakaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / u baThiimaMgAiyANamegaMmi pajjAe // 79 // vR- yatpunaH 'suniSprakampaM ' vikSeparahitaM 'nivAtazaraNapradIpa iva' nirgatavAta gRhaikadezasya dIpa iva 'cittam' antaHkaraNaM, kva ? utpAda sthiti bhaGgAdInAme kasmin paryAye // tataH kimata AhaaviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM bitiyasukaM / puvvagayasuyAlaMbaNa megattavitakka vicAraM // 80 // vR- avicAram- asaGkramaM, kutaH ? arthavyaJjana yogAntarataH iti pUrvavat, tamevaMvidhaM dvitIyaM zuklaM bhavati, kimabhidhAnamityata Aha- 'ekatva vitarkama vicAram' ekatvena abhedena vitarkaH vyaJjana rUpo'rtharUpo vA yasya tattathA idamapi ca pUrvagatazrutAnusAreNaiva bhavati, avicArAdi pUrvavaditi gAthArtha: // nivvANagamanakAle kevaliNo daraniruddhajogassa | suhumakiriyA'niyahiM taiyaM taNukAyakiriyassa / / 81 // vR- 'nirvANagamanakAle' mokSagamanapratyAsannasamaye 'kevalinaH' sarvajJasya manovAgyogadvaye niruddhe sati arddhaniruddhakAyayogasya, kiM ? 'sUkSmakriyA'nivarti' sUkSmA kriyA yasya tattathA sUkSmakriyaM ca tadanivarti ceti nAma, nivartituM zIlamasyeti nivarti pravarddhamAnatarapariNAmAta na nivarti anivarti tRtIyaM ghyAnamiti gamyate, 'tanukAyakriyasye' ti tanvI ucchvAsaniHzvAsAdilakSaNA kAyakriyA yasya sa tathAvidhastasyeti gAthArthaH || tasseva va selesIgayassa selovva nippakaMpassa / vocchinnakiriyAmappaDibAi jjhANaM paramasukkaM / / 82 // vR- 'tasyaiva ca ' kevalinaH 'zailezIgatasya' zailezI - prAgvarNitA tAM prAptasya, kiMviziSTasya ? - niruddhayogatvAta 'zaileza iva niSprakampasya' meroriva sthirasyetyarthaH, kiM ? - vyavacchinnakriyaM yogAbhAvAt tad 'apratipAti' anuparatasvabhAvamiti, etadeva cAsya nAma dhyAnaM paramazuklaMprakaTArthamiti / itthaM caturvidhaM ghyAnamabhidhAyAdhunaitatpratibaddhameva vaktavyatAzeSamabhidhitsurAhapaDhamaM joge jogesu vA mayaM bitiyameva jogaMmi / taiyaM ca kAyajoge sukkamajogaMmi ya cautthaM / / 83 // Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1271] 117 vR- 'prathama' pRthaktvavitarkasavicAraM 'yoge' manaAdau yogeSu vA sarveSu 'matam' iSTaM, taccAgImakazrutapAThinaH, 'dvitIyam' ekatvavitarkamavicAraM tadekayoga eva, anyatarasmin saGkramAbhAvAt, tRtIyaM ca sUkSmakriyA'nivarti kAyayoge, na yogAntare, zuklam 'ayogini ca' zailezIkevalini caturthaM' vyuparatakriyA'pratIpAtItigAthArthaH / / Aha-zukladhyAnoparimabhedadvaye mano nAstyeva, amanaskatvA kevalinaH, dhyAnaM ca manovizeSaH 'dhyai cintAyA miti pAThAt, tadetatkatham ?, ucyate jaha chaumatthassa mano jhANaM bhannai suniccalo sNto| taha kevalino kAo suniccalo bhannae jhANaM / / 84 // vR-yathA chadmasthasya manaH, kiM ?-ghyAnaM bhaNyate sunizcalaM sata, 'tathA' tenaiva prakAreNa yogatvAvyabhicArAtkevalinaH kAyaH sunizcalo bhaNyate ghyAnamiti gAthArthaH / / Aha-caturthe niruddhatvAdasAvapinabhavati, tathAvidhabhAve'pica sarvabhAvaprasaGgaH, tatra kA vArteti?, ucyate puvvappaogao ciya kammavinijjaraNaheuto yAvi / sahatthabahuttAo taha jinacaMdAgamAo ya / / 85 // cittAbhAvevi sayA suhumovarayakiriyAi bhannati / jIvovaogasabbhAvao bhavatthassa jhANAI / / 86 // vR-kAyayogaganirodhino yogino'yogino'pi cittAbhAve'pi sUkSmoparatakriyo, bhaNyate, sUkSmagrahaNAt sUkSmakriyA'nivartino grahaNam, uparatagrahaNAdvyuparatakriyA'pratipAtina iti, pUrvaprayogAditi hetuH, kulAlacakrabhramaNavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH,yathA cakraM bhramaNanimittadaNDAdikriyA'bhAve'pi bhramati tathA'syApi manaHprabhRtiyogoparame'pi jIvopayogasadbhAvataH bhAvamanasobhAvatabhavasthasya dhyAne iti, apizabdazcodanAnirNayaprathamahetusambhAvanArthaH, cazabdastu prastutahetvanukarSaNArthaH, evaM zeSahetavo'pyanayA gAthayA yojanIyAH, vizeSastUcyate-'karmavinirjaraNahetutazcApi' karmavinirjaraNahetutvAt kSapaka zreNivata, bhavati ca kSapazreNyAbhivAsya bhayopagrAhikarmanirjareta bhAvaH, cazabdaH prastutahetutvanukarSaNArthaH, apizabdastu dvitIyahetusambhAvanArtha iti, 'tathA zabdArthabahatvAta' yathaikasyaiva harizabdasya zakrazAkhAmRgAdayo'nakArthAH evaM ghyAnazabdasyApi na virodhaH, 'dhyai cintAyAM' 'dhyai kAyanirodhe' 'myai ayogitve' ityAdi, tathA jinacandrAgamAcaitadevamiti, uktaMca 'Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNama | atIndriyANAmathAnAM, sadbhAvapratipattaye / / ityAdi gAthAdvayArthaH / / uktaM dhyAtavyadvAraM, dhyAtArastu dharmadhyAnAdhikAra evoktAH, adhunA'nuprekSAdvAramucyate sukkanjhANasubhAviyacitto ciMteijhANavirame'vi / niyayamanuppehAo cattAricaritasaMpanno / / 87 // vR-zuklaghyAnasubhAvitacittazcintayati ghyAnavirame'pi niyatamanuprekSAzcatasrazcAritrasampannaH, tatpariNAmarahitasya tadabhAvAditi gAthArthaH / / tAzcaitAH Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/21 AsavadArAvAe taha saMsArAsuhAnubhAvaM ca / bhavasaMtANamanaMtaM vatthUNaM vipariNAmaMca / / 88 // vR- AzravadvArANi-mithyAtvAdIni tadapAyAn-duHkhalakSaNAn, tathA saMsArAnubhAvaM ca, 'dhI saMsAro' ityAdi, bhavasantAnamanantaMbhAvinaM nArakAdyapekSayA, vastUnAM vipariNAmaMca sacetanAcetanAnAM savvaTThANANi asAsayANI'tyAdi, etAzcatasro'pyapAyAzubhAnantavipariNAmAnuprekSA AdyadvayabhedasaGgatA eva draSTavyA iti / uktamanuprekSAdvAram, idAnIM lezyAdvArAbhidhitsayA''ha sukkAe lesAe do tatiyaM paramasukkalessAe / thirayAjiya selesiM lesAIyaM paramasukkaM / / 89 / / vR- sAmAnyena zuklAyAM lezyAyAM 'dve' Adye uktalakSaNe 'tRtIyam' uktalakSaNameva, paramazuklalezyAyAM 'sthiratAjitazailezaM' merorapi niSprakampataramityarthaH, lezyAtItaM 'paramazuklaM' caturthamiti / uktaM lezyAdvAram, adhunA liGgadvAraM vivarISusteSAM nAmapramANasvarUpaguNabhAvanArthamAha avahAsaMmohavivegaviusaggA tassa hoti liMgAI / liMgijjaijehiM munI sukkajjhANovagayacitto / / 90 // vR-avadhAsammohavivekavyutsargAH 'tasya' zukladhyAnasya bhavanti liGgAni, liGgayate' gamyate yairmuniH zukladhyAnopagatacitta iti gAthAkSarArthaH / / adhunA bhAvArthamAha- . ___ cAlijjaibIbheiya dhIro na parIsahovasaggehiM / suhamesunasaMmujjhai bhAvesuna devamAvAsu / / 91 / / vR-cAlyatedhyAnAtnaparISahopasagairbibheti vA 'dhIraH' buddhimAn sthirovA natebhya ityavadhaliGgaM, 'sUkSmeSu atyantagahaneSu 'na saMmuhyate' na sammohamupagacchati, 'bhAveSu' padArtheSu na devamAyAsu anekarUpAsvityasammohaliGgamiti gAthAkSarArthaH / / dehavivittaM pecchai appANaM taha va svvsNjoge| dehovahivosagaM nissaMgo savvahA kuNai / / 92 / / vR-dehaviviktaM pazyatyAtmAnaM tathA ca sarvasaMyogAniti vivekaliGga, dehopadhivyutsarga niHsaGgaH sarvathA karotivyutsargaliGgImati gAthArthaH / / gataM liGgadvAraM, sAmprataMphaladvAramucyate, iha ca lAghavArthaM prathamopanyastaM dharmaphalamabhidhAya zukladhyAnaphalamAha, dharmaphalAnAmeva zuddhatarANAmAghazukladvayaphalatvAd, ata Aha hoti suhAsavasaMvaraviNijjarAmarasuhAI viulAI / jANavarassa phalAiMsuhAnubaMdhIni dhammassa / / 93 // vR- bhavanti 'zubhAzravasaMvara vinirjarAmarasukhAni' zubhAzravaH puNyAzravaH saMvaraH azubhakarmAgamanirodhaH vinirjarAkarmakSayaHamara sukhAni-deva sukhAni, etAni ca dIrghasthiti vizuddhayupapAtAbhyAM 'vipulAni' vistIrNAni 'dhyAna varasya' dhyAta pradhAnasya phalAni zubhAnubandhAni' sukulapratyAyAtipunaH bodhilAbhabhogapravrajyAkevala zailezya pavargAnubandhIni 'dharmasya dhyAna syeti gAthArthaH / uktAni dharmaphalAni adhunA zuklamadhikRtyAha teya viseseNasubhAsavAdao'nuttarAmara suhaMca / Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni.1271] 119 doNhaM sukkANa phalaM parinivvANaM parillANaM // 94 // vR-te ca vizeSeNa 'zubhAzravAdayaH' anantaroditAH, anuttarAbharasukhaM ca dvayoH zuklayoH phalamAghayoH 'parinirvANaM' mokSagamanaM parillANaM ti caramayoddhayoritiggathArthaH / / athavA sAmAnyenaiva saMsArapratipakSabhUte ete iti darzayati AsavadArA saMsAraheyavo jaMna dhammasukkesu / saMsArakAraNAiMtaodhuvaMdhammasukkAI / / 95 // vR-AzravadvArANi saMsArahetavo vartante, tAni ca yasmAtra zukladharmayorbhavanti saMsArakAraNAni tasmAda 'dhruvaM' niyamena dharmazukle iti / saMsArapratipakSatayA ca mokSaheturdhyAnamityAvedayannAha saMvaravinajjarAo mokkhassa paho tavo paho tAsiM / jhANaM ca pahANaMgaMtavassato mokkhaheUyaM / / 96 / / vR-saMvaranirjare mokSasya panthAH' apavargasya mArgaH,tapaH panthAH' mArgAH 'tayoH' saMvaranirjarayoH ghyAnaM ca pradhAnanAeM tapasaH AtrakAraNatvAta, tato mokSahetustaddhyAnamiti gAthArthaH / / amumevArthaM sukhapratipattaye dRSTAntaiH pratipAdayannAha aMbaralohamahInaM kamaso jahamalakalakapaMkANaM / sojjhAvaNayaNasose sAhetijalANalAiccA / / 97 / / vR- ambaralohamahInAM' vastralohArdrakSitInAM kramazaH' krameNa yathA malakalaGkapakAnAM yathAsaGkhya zodhyapanayanazoSAn yathAsaGkhyameva sAdhayanti' nirvirtayanti jalAnalAdityA iti gAthArthaH / / taha sojjhAisamatvA jIvaMbaralohameiNigayANaM / jhANajalANalasUrA kammamalakalaMkapakANaM / / 98 // vR- tathA zoghyAdisamarthA jIvAmbaralohamedinIgatAnAM ghyAnameva jalAnalasUryAH karmaiva malakalaGkapaGkAsteSAmiti gAthArthaH / / tApososo bheo jogANaM jhANao jahA niyayaM / __ taha tAvasosabheyA kammassavi jhAiNo niyamA / / 99 // vR-tApaH zoSobhedo yoganAM 'ghyAnataH' ghyAnAt yathA 'niyatam' avazyaM,tatratApaH-duHkhaM tata evazoSaH-daurbalyaM tata eva bhedaH-vidAraNaM yogAnAM-vAgAdInAM, 'tathA' tenaiva prakAreNa tApazoSabhedAH karmaNo'pi bhavanti, kasya?- 'ghyAyinaH' na yadRcchayA niyamenetigAthArthaH / / jaha rogAsayasamaNaM visosaNavireyaNosahavihIhiM / taha kammAmayasamaNaM jhANANasaNAijogehiM / / 100 // vR- yathA 'rogAzayazamanaM' roganidAnacikitsA 'vizoSaNavirecanauSadhavidhibhiH' abhojanavirekauSadhaprakAraiH, tathA 'karmAmayazamanaM karmarogacikitsA ghyAnAnazanAdibhiryogaiH, AdizabdAd ghyAnavRddhikArakazeSatapobhedagrahaNamiti gAthArthaH / / kiMca jaha cirasaMciyamiMdhanamanalo pavaNasahio durya dahai / taha kammedhanabhamiyaM khaNeNa jhANAnalo Dahai / / 101 // vR- yathA 'cirasaJcitaM' prabhUtakAlasaJcitam 'indhana' kASThAdi 'analaH' agniH 'pavanasahitaH' Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/21 vAyusamanvitaH drutaM' zIbhraM ca dahati bhasmIkaroti, tathA duHkhatApahetutvAta kamaivendhanaM karmendhanam 'amitam' anekabhavopAttamanantaM 'kSaNena' samayena ghyAnamanala iva dhyAnAnalaH asau 'dahati' bhasmIkarotItigAthArthaH / / jaha vA ghanasaMghAyA khaNeNa pavaNAhayA vilijjaMti / jhANavaNAvayA taha kammaghanA vilijjati / / 102 // - yathA vA 'ghanasaGghAtAH' medhaudhAH kSaNena 'pavanAhatAH' vAyupreritA vilayaM-vinAzaM yAntigacchanti, 'ghyAnapavanAvadhUtA' ghyAnavAyuvikSiptAH tathA karmaiva jIvasvabhAvAvaraNAdadhanAH 2, uktaM "sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyAbhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravada / / '' ityAdi, 'vilIyante vinaashmupyaantiiti| kiM cedamanyada?, ihalokapratItameva dhyAnaphalamiti darzayati na kasAyasamutthehi va vAhijjai mAnasehiM dukkhehiM / sAvisAyasogAiehiM jhANovagayacitto / / 103 // vR- 'nakaSAyasamutthaizca' nakrodhAdhudbhavaizca bAdhyate' pIDyatemAnasairduHkhaiH, mAnasagrahaNAttApa ityAdyapi yaduktaM tanna bAdhyate 'IrSyAviSAdazokAdibhiH' tatra pratipakSAbhyudayopalambhajanito matsaravizeSa IrSyA viSAda: vaiklavyaM zokaH-dainyam, AdizabdAd harSAdiparigrahaH, ghyAnopagatacitta iti prakaTArthamayaM gAthArthaH / / sIyAyavahAiehi ya sArIrehiM subahuppagArehiM / jhANasuniccalacitto na vahijjai nijarApehI / / 104 / / vR- iha kAraNe kAryopacArAt zItAtapAdibhizca, AdizabdAt kSudAdiparigrahaH, zarIraiH 'subahuprakAraiH' aneka bhedaiH 'ghyAnasunizcalacittaH' dhyAnabhAvitamatirna bAdhyate, dhyAnasukhAditi gamyate, athavA na zakyate cAlayituM tata eva, 'nirjarApekSI' karmakSayApekSaka itigAthArthaH / / uktaM phaladvAram, adhunopasaMharannAha iya savvaguNAdhAnaM diTThAdiTThasuhasAhaNaM jhANaM / supasatthaM saddhaivaM neyaM jheyaM ca niccaMpi / / 105 // vR- 'iya' evamuktena prakAreNa 'sarvaguNAdhAnam' azeSaguNasthAnaM dRSTAdRSTasukhasAdhanaM dhyAnamuktanyAyAta suSThu prazastaM 2, tIrthakaragaNadharAdibhirAsevitatavAta, yatazcevavamataH, zraddheyaM nAnyathaitaditi bhAvanayA 'jJeyaM' jJAtavyaM svarUpataH 'dhyeyama' anucintanIyaM kriyayA, evaM ca sati samyagdarzanajJAnacAritrANyAsevitAni bhavanti, nityamapi' sarvakAlabhapi, Aha-evaM sarvakriyAlopaH prApnoti, na tadAsevanasyApi tattvato dhyAnatvAta, nAsti kAcidasau kriyA yayA sAdhUnAM ghyAnaM na bhavatIti gAthArthaH / / __ mU. (22) paDikkamAmi paMcahi kiriyAhiM kAiyAe ahigaraNiyAe pAusivAe pAritAvaNiyAe pANAivAyakiriyAe vR. pratikramAmi paJcabhiH kriyAbhiH-vyApAralakSaNAbhiryo'ticAraH kRtaH, tadyathAH'kAiyAe' ityAdi, cIyata iti kAyaH, kAyena nirvRttA kAdhikI tayA, sA punastridhA-aviratakAyikI Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1271] 121 - ? duSpraNihitakAyikI uparatakAyikI, (ca) tatra mithyAdRSTeraviratasamyagdRSTezcA''ghA aviratasya kAyikI - utkSepaNAdilakSaNA kriyA karmabandhanA'viratakAyikI, evamanyatrApi SaSThIsamAso yojyaH, dvitIyA duSpraNihitakAyikI pramattasaMyatasya, sA punardvidhA indriyaduSpraNihitakAyikI noindriyaduSpraNihitakAyikIca, tatrA''dyendriyaiH zrotrAdibhirduSpraNihitasya iSTAniSTaviSayaprAptau manAka saGganirvedadvAreNApavargamArga prati durvyavasthitasya kAyikI evaM noindriyeNa manasA duSpraNihitasyAzubhasaGkalpadvAreNa durvyavasthitasya kAyikI, tRtIyA'pramattasaMyatasya- uparatasyasAvadyayogebhyo nivRttasya kAyikI, gatA kAyikI 1, adhikriyata AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNama- anuSThAnaM bAhyaM vA vastu cakramahAdi tena nirvRttA-adhikarINakI tayA, sA punardvidhAadhikaraNapravartinI nirvartinI ca tatra pravartinI cakramahaH pazubandhAdipravartinI, nirvartinI khaGgAdinirvartinI, alabhanyairudAharaNaiH, anayorevAntaH pAtitvAtteSAM gatA''dhikaraNikIra, pradvepaHmatsarastena nirvRttA prAdveSikI, asAvapi dvidhA-jIvaprAdveSikyajIvapradveSikI ca, AdyA jIve pradvepaM gacchataH, dvitIyA punarajIve, tathAhi pASANAdau praskhalitastatpradveSamAvahati gatA tRtIyA 3, paritApanaM-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikI tayA, asAvapi dvidhaivasvadehapAritApanikI paradehapAritApanikI ca, AdyA svadehe paritApanaM kurvato dvitIyA paradehe paritApamiti, tathA ca anyaruSTo'pi svadehaparitApanaM karotyeva kazcijjaDaH, athavA svahastapAratApanikI parahastapAritApanikI ca, AdyA svahastena paritApanaM kurvataH dvitIya parahastena kAyarataH, gatA caturthI 4, prANatipAtaH pratItaH, tadviSayA kriyA prANAtipAtakriyA tayA, asAvapi dvidhA svaprANAtipAtakriyA paraprANAtipAtakriyA ca tatrA''dyA''tmIyaprANAtipAtaM kurvataH dvitIyA paraprANAtipAtamiti, tathA ca kazcinnirvedataH svargAghartha vA giripatanAdinA svaprANAtipAtaM karoti, tathA krodhamAnamAyAlobhamohavazAcca paraprANAtipAtamiti, krodhenA''kruSTaH ruSTo vA vyApAdayati, mAnena jAtyAdibhihIMlitaH, mAyayA'pakAriNaM vizvAsena, lobhena zaukarikaH, mohena saMsAramocakaH smArtI vA yAga iti, gatA paJcamI 5 / qq - kriyA'dhikArAcca ziSyahitAyAnupAttA api sUtre anyA api vizatiH kriyAH pradarzyante, taMjahAAraMbhiyA 1 parigahiyA 2 mAyAvattiyA 3 micchAdaMsaNavattiyA 4 apaccakkhANakiriyA 5 diTTiyA 6 puTTiyA 7 pADucciyA 8 sAmaMtovaNivAiyA 9 nesatthiyA 10 sAhatthiyA 11 ANamaNiyA 12 viyAraNiyA 13 aNAbhogavattiyA 14 aNavakakhavattiyA 15 paogakiriyA 16 samuyANakiriyA 17 pejjavattiyA 18 dosavattiyA 19 IriyAvahiyA 20 cetti, tatthAraMbhiyA duvihA- jIvAraMbhiyA ya ajIvAraMbhiyA ya jIvAraMbhiyA jaM jIve AraMbhai ajIvAraMbhiyA - ajIve AraMbhai 1, pAriggahiyA kiriyA duvihA- jIvapAriggahiyA ajIvapArigahiyA ya, jIvapArigahiyA jIve parigiNhai, ajIvapArigahiyA- ajIve parigiNhai 2, mAyAvattiyA kiriyA duvihA- AyabhAvavaMcaNA ya parabhAvavaMcaNA ya, AyabhAvavaMcaNA appaNoccayaM bhAvaM gUhai niyaDImaMto ujjubhAvaM daMseha, saMjamAisiDhilo vA karaNaphaDADovaM darisei, parabhAvavaMcaNayA taM taM Ayarati jeNa paro vaMcijjai kUDalehakaraNAhiM 3, micchAdaMsaNavattiyA kiriyA duvihAanabhiggahiyamicchAdaMsaNavattiyA ya abhiggahiyamicchAdaMsaNavattiyA ya, anabhiggahiyamicchA Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4/22 daMsaNavattayA asaMNINa saMNINavi jehiM na kiMci kutitthiyamayaM paDivannaM, abhiggahiyamicchAdaMsaNavattiyA kiriyA duvihA- hInAistidaMsaNe ya tavvairittadaMsaNe ya, hInA jahA aMguTupavvametto appA vatta sAmAgataM labhetto vAlaggametto paramANumetto hRdaye jAjvalyamAnastiSThati bhrUlalATamadhye vA, ityevamAdi, ahigA jahA paMcadhanusaigo appA savvagao akattA aceyaNo ityevamAdi, evaM hInAirittadaMsaNaM, tavvairitadaMsaNaM nAstyevA''tmIyo vA bhAvaH nAstyayaM lokaH na paralokaH asatsvabhAvAH sarvabhAvA ityevamAdi, apaccakkhANakiriyA aviratAnAmeva, teSAM na kiJcidU viratira (tama) sti, sA duvihA- jIva apaccakkhANakiriyA ajIva'paccakkhANakiriyA ya, na kesui jIvesu ajIveya vA viratI atthitti 5, diTTiyA kiriyA duvihA, taMjahA jIvadiTTiyA ya ajIvadiTTIyA ya, jIvadiDIyA AsAINaM cakkhudaMsaNavattiyAe gacchai, ajIvadiTTiyA cittakammAINaM 6, puTTiyA kiriyA duvihA pattA - jIvapuTThiyA ajIvapuTThiyA ya, jIvapuThiyA jA jIvAhiyAraM pucchai rAgeNa vA dosevA, ajIvAhigAraM vA, ahavA puTThiyatti pharisaNakiriyA, tattha jIvapharisaNakiriyA itthI purisaM napuMsagaM vA spRzati, saMghaTTeitti bhaNiyaM hoi, ajIvesu suhanimittaM miyalomAi vatthajAyaM mottigodi vA rayaNajAyaM spRzati 7, pADucciyA kiriyA duvihA- jIvapADucciyA ajIvapADucciyA, jIvaM pahuca jo baMdha sA jIvapADudhiyA, jo puNa ajIvaM paDuca rAgadosubbhavo sA ajIvapADucciyA 8, sAmaMtovaNivAiyA samantAdanupattIti sAmaMtovaNivAiyA sA duvihA- jIvasAmaMtovaNivAiyA ya ajIvasAmaMtovaNivAiyA ya, jIvasAmaMtovaNivAiyA jahA egarasa saMDo taM jano jahA jahA paloei saMsaya tahA tahA so harisaM gacchai, ajIvevi rahakammAI, ahavA sAmaMtovaNivAiyA duvihA sAmaMtovaNivAiyA ya savvasAmaMtovaNivAiyA ya, desasAmaMtovaNivAiyA prekSakAn prati yakadezenAgamo bhavatyasaMyatAnAM sA desasAmaMtovaNivAiyA, savvasAmaMtovaNivAiyA ya yatra sarvataH samantAt prekSakANAmAgamo bhavati sA savvasAmaMtovaNivAiyA, ahavA samantAdanupatanti pramattasaMjayANaM annapANaM prati avaMgurite saMpAtimA sattA vinassaMti 9, nesatthiyA kiriyA duvihAjIvanesatthiyA ya ajIvanesatthi yA ya, jIvanesatthiyA rAyAisaMdesAu jahA udagassa jaMtAdIhiM, ajIva satthiyA jahA pahANakaMDAINa gophaNadhanuhamAihiM nisirai, ahavA nesatthiyA jIve jIvaM nisirai puttaM sIsaM vA, ajIve sUtravyapetaM nisirai vastraM pAtraM vA, sRja visarga iti 10, sAhitthiyA kiriyA duvihA- jIvasAhatthiyA ajIvasAhatthiyA ya, jIvasAhatthiyA jaM jIveNa jIvaM mArei, ajIva sAhitthiyA jahA asimAIhiM, ahavA jIvasAhatthiyA jaM jIvaM sahattheNa tAlei, ajIva sAhitthiyA ajIvaM sahattheNa tAlei vatthaM pattaM vA 11, ANamaNiyA kiriyA dubihAjIvaNamaNiyA ajIva ANamaNiyA ya, jIvANamaNI jIvaM AjJApayati pareNa, ajIvaM vA ANavAvei 12, veyAraNiyA duvihA- jIvaveyAraNiyA ya ajIvaveyAraNiyA ya, jIvaveyAraNiyA jIvaM vidAre, sphoTayatItyarthaH evamajIvamapi ahavA jIvamajIvaM vA AbhAsiesa vikkemANo do bhAsiu vA vidArei pariyacchAveitti bhaNiyaM hoi, ahavA jIvaM viyArei asaMtaguNehiM eriso tArilo tumaMti ajIvaM vA vetAraNabuddhIe bhAi - erisaM eyaMti 13, , anAbhogavattiyA kiriyA duvihA- anAbhoga AdiyaNAya anAbhoganikkhevaNAya, anAbhogoannANaM AdiyaNaA-gahaNaM nikkhivaNaM-ThavaNaM, taM grahaNaM nikkhivaNaM vA anAbhogeNa apamajiyAi Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 adhyayanaM-4- (ni. 1271] giNhai nikkhivaitti vA, ahavA anAbhogakiriyA duvihA-AyANanikkhivaNAbhogakiriyA ya . ukkamaNaanAbhogakiriyA ya, tatthAdAnanivikhavaNaanAbhogakiriyA raoharaNeNa apamajiyAi pattacIvarANaM AdAnaM nikkhevaM vA karei, ukkamaNaanAbhogakiriyA laMghaNapavaNadhAvaNaasamikkhagapaNAgamaNAi 14, anavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA-ihaloiyaanavakaMkhavattiyA ya paraloiyaanavakaMkhavattiyA ya, ihaloyaanavakaMkhavattiyA loyaviruddhAiM corikkAINi karei jehiM vahabaMdhaNAni iha ceva pAvei, paraloyaanavakaMkhavattiyA hiMsAINi kammANi karemANo paraloyaM nAvakaMkhai 15, paoyakiriyA tivihA pannattA taM0manappaoyakiriyA vaippaoyakiriyA kAyappaoyakiriyA ya, tattha manappaoyakiriyA aTTaruddajjhAI indriyaprasRtau aniyamiyamana iti, vaippaogo-bAyAjogo jo titthagarehiM sAvajAI garahiotaMsecchAebhAsai, kAyappaoyakiriyA kAyappamattassa gamanAgamanakuMcaNapasAraNAiceThA kAyassa 16, samudAnakiriyA samagamupAdAnaM samudAnaM, samudAo aTTha kammAI, tesiM jAe uvAyANaM kajaI sA samudAnakiriyA, sA duvihA-desovaghAyasamudAnakiriyA savvovaghAyasamudAnakiriyA, tattha desovaghAeNa samudAnakiriyA kajjAi koi kassai iMdiyadesovaghAyaM karei, savvovaghAyasamudAnakiriyA savvappayAreNa iMdiyavinAsaM karei 17, pejjavattiyA pemma rAga ityarthaH, sA duvihAmAyAnisthi lobhanissiyA ya, ahavA taM vayaNaM udAharaha jeNa parassa rAmo bhavai 18 // dosavattiyA aprItikArikA sA duvihA-kohanissiyA ya mAnanissiyA ya, kohanissiyA appaNA kuMppar3a, parassayA kohamuppAdeha, mAnanissiyA sayaM pamajjaiparassasa vA mAnamuppAei, iriyAcahiyA kiriyA duvihA-kajjabhANA veijmANA ya, sA appamattasaMjayassa vIyarAyachaumattharasa kevalissa vA AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa nikkhivamANassavA jAvacakkhupamhanivAyamavisuhamA kiriyA iriyAvahiyA kajjai,sA paDhamasamae baddhA biiyasamae veiyA sA baddhA puTThA veiyA nijinnA seakAle akaMmaMse yAvi bhavai / eyAo paMcavIsa kiriyAo / / mU. (23) paDikamAmi paMcahi~ kAmaguNehi-saddeNaM rUveNaM raseNaM gaMdheNaM phAseNaM / paDikamAmi paMcahiM mahavvaehi,pANAivAyAoveramaNaM musAvAyAo veramaNaM adinAdANAo veramaNaM mehuNAoM veramaNaM parigahAoveramaNaM / paDikkamAmi paMcahiM samihiM-IriyAsabhiiebhAsAsamiieesaNAsamiie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiie uccArapAsavaNakhelajallasiMdhANapAridvAvaNiyAsamiie / / vR- pratikramAmi paJcabhiH kAmaguNaiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtena yo'ticAraH kRtaH, tadyathA-zabdenetyAdi, tatrakAmyanta iti kAmAH-zabdAdayasta evasvasvarUpaguNabandhahetutvAdguNA iti, tathAhi-zabdAdyAsaktaH karmaNA baddhayata iti bhAvanA / / pratikramAmi paJcabhirmahAvrataiH karaNabhUtairyo'ticAraH kRtaH, audayikabhAvagamanena yatkhaNDanaM kRtamityarthaH, kathaM punaH karaNatA mahAvratAnAmaticAraM prati ?, ucyate, pratiSiddhakaraNAdinaiva, kiMviziSTAni punastAni?, tatsvarUpAbhidhitsayA''ha-prANAtipAtAdviramaNamityAdIni kSuNNatvAnna vidriyante, pratikramAmi paJcabhiH samitibhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAraH kRtaH, taghathA-ryAsamityA bhASAsamityetyAdi, tatra ___ Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 saMpUrvasya 'iN gatA' vityasya ktinapratyayAntasya samitirbhavati, sama-ekIbhAvenetiH samitiH, zobhanaikAgrapariNAmaceSTetyarthaH, IryAyAM samitirIryAsamitistayA, IryAviSaye ekIbhAvena ceSTanamityarthaH, tathA ca-IryAsamiti ma rathazakaTayAnavAhanAkrAnteSu mArgeSu sUryarazmipratApiteSu prAsukavivikteSu pathiSu yugamAtradRSTinAbhUtvA gamanAgamanaM kartavyamiti, __ bhASaNaM bhASA tadviSayA samiti SAsami tistayA, uktaM ca- "bhASAsamiti ma hitamitAsandigdhArthabhASaNaM" eSaNAgaveSaNAdibhedAzaGkAdilakSaNAvA tasyAMsamitireSaNAsamitistayA, uktaM ca-"eSaNAsamiti ma gocaragatena muninA samyagupayuktena navakoTIparizuddhaM grAhya' miti, AdAnabhANDamAtranikSepaNA samitiH, bhANDamAtre AdAnanikSepaviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, iha ca sapta bhaGgAbhavanti-pattAina paDilehaina pamajjai, caubhaMgo, tattha vautthe cattAri gamAduppaDilehiyaM duppamajjiyaM caubhaMgo, Ailla cha appasatthA, carimo pasattho, uccAraprazravaNakhelasiMdhANajalallAnAM paristhApanikA tadviSayA samitiH sundaraceSTetyarthaH, tayA, uccAraH-purISaM, prazravaNaM-mUtraM, khelaH-zleSmA, siGghAnaM-nAsikodbhavaH zleSmA, jalla:-malaH, atrApita eva sapta bhaGgA iti, iha ca udAharaNAni, IriyAsamie udAharaNaM- ego sAhU IriyAsamie jutto, sakkassa AsanaM caliyaM, sakkeNa devamanjhe pasaMsio micchAdiTThI devo asadahato Agao macchiyappamANAo maMDukkaliyAo viuvvai pacchao ya hatthI, gaI na bhiMdai, hatthiNA ukkhiviya pADio, na sarIraM pehai, sattA memAriyajIvadayApariNao |ahvaaiiriyaasmie arahannao, devayAe pAochinno, annAe saMdhio ! bhAsAsamie-sAhU, bhikkhaDDA nayararohaekoi niggaMtho bAhiM kaDae hiDaMto keNai puTTho kevaiya AsahatthI taha nicayo dArudhannamAINaM | nimvinnA'nimvinnA nAgarayA beMti maMsamio / / bei na jANAbhotti sjjhaayjhaannjogvkkhittaa| hiMDatA na vi pecchaha ? navi suNaha kiha huto beMti / / bahuM suNei kannehItyAdi vasudevapuvvajammaM AharaNaMesaNAe samie / magahA naMdiggAmo goyamadhijjAicakkayaro / / 1 // tassa ya dhAriNI bhajjA gabbho tiiekyaaiaahuuo| dhijjAimao chammAsa gabbha dhijjAiNI jAe / / 2 / / mAulasaMvaDaNakammakaraNaveyAraNA yaloeNaM / natthi tuha ettha kicivi to betI mAulo taM ca / / 3 // mA suNa loyassa tubhaMdhUyAo titritesijeTTayaraM / dAhAmi kare kamaM pakao patto ya vIvAho / / 4 / / sA neccha Ivisanno mAulao bei biiya dAhAmi / sAvi ya taheva nicchaitaiyattI nicchae sAvi / / nimvinnanaMdivaddhaNaAyariyANaM sagAsi nikkhaMto / jAo chaTTahakhamao giNhaiyamabhigahamibhaMtu // 6 // Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 adhyayanaM -4- [ni. 1271] bAlagilANAIyaM veyAvaJcaM mae u kAyavvaM / taMkuNai tivvasaddho khAyajaso sakkaguNakittI / / 7 // asaddaheNa devassa Agamo kuNai do samaNaruve / atisAragahiyamego aDaviThio aigao bIo / / 8 // beti gilANo paDio veyAvaccaM tusaddahe jou / so udeU khippaMsurya cataMnaMdiseneNaM / / 9 // chaTovavAsapAraNayamANiyaM kavaladhettukAmeNa / taMsuyameta rahasuTTioyabhaNa keNa kajjati / 10 // pAnagadavvaM ca tahiM janatthitena bei kajjaMtu / niggaya hiMDato kuNaianesanaM naviya pellei / / 11 // iya ekkavArabitiyaM ca hiMDio laddha tatiyavAraMbhi / anukaMpAe taraMto tao gao tassagAsaM tu / / 12 / / kharapharusanihurehiM akkosai so gilANao ruTTo / he maMdagga! phukkiya tUsasitaMnAmametteNaM / / 13 // sAhubagAritti aha samuddisiumAo / eyAe'vatthAetaM acchasi bhattalobhillo / / 14 // amiyabhiva mannamANotaMpharusagiraMtu so usaMbhaMto / calaNagaokhAmeidhuvai va taM asuimalalitaM / / 15 // uTheha vayAmottItaha kAhAmI jahA hu acireNaM / hohiha niruA tubbhe betI na vaemi gaMtuMje / / 16 / / AruhayA piTThIe AruDho tAhe to payAraMca | paramAsuiduggaMdhaM muya paTThIe pharusaMca / / 17 // bei giraM dhimmuMDiya!, vegavighAo kaotti dukkhavio / iya bahuvihamakkosaipae pae so'vibhagavaMtu / / 18 // __ nagaNe pharusagiraM nayAvi taMdusaitArisaM gaMdhaM / caMdanabhiva bhannato micchAmiha dukkaDaM bhaNai / / 19 // ciMtei kiha karemI kiha hu samAhI havijja sAhussa? / iya bahuvihappayAraM navi tinnojAhe khoheuM / / 20 / / tAhe abhitthuNaMto suro gao Agao ya iyaro ya / Aloei gurUhi ya dhanotti tao anusaTTho / / 21 / / jaha tenaM navi pelliya esaNa iya esaNAi jaiyavvaM / ahavAvi imaM annaM AharaNaM diTTivAdIyaM / / 22 // jaha keipaMca saMjaya taNhachuhakilaMtasumahamaddhANaM / uttiNA veyAliya pattA gAmaMca te egaM / / 23 / / Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 23 bhagati pAnagaM te logo ya tahiM anesanaM kuNa / na gahiya na laddhabhiyara kA lagayA tisAbhibhUyA ya / // 24 // cautthIe udAharaNaM - AyarieNa sAhU bhaNio-gAmaM vaccAmo, uggAhie saMte keNai kAraNeNa ThiyA, eko ettAe paDilehiyANitti kAuM ThaveumAraddho, sAhUhiM coio bhagai kimittha sappo acchai ?, sannihiyAe devayA sappo viudhio, esa jahanna o' sabhio, anno teneva vihiNA paDilehittA Thavei, so ukkosao samio, ettha udAharaNaM ekkassa Ayariyassa paMca sIsasayAI, tesimego seTTisuo pavvaio, so jo jo sAhU ei tassa tassa daMDagaM nikkhivai, evaM tassa uTThiyassa anno ei anno jAi, tahAvi so bhagavaM aturiyaM acavalaM uvariM heTThA ya pamajjiya Thavei, evaM bahueNavi kAlena na paritammai 126 carimAe samie pannattamiNaM tu vIyarAehiM / AharaNaM dhammaruI pariThAvaNasamiiuvautto | 11 || kAiyasamAhiparidrAvaNe ya gahio abhiggaho tenaM / sakkappasaMsA assaddahaNe devAgamaviuvve // 12 // subahuM pivIliyAo vAhA javAvi kAiyasamAhI / anno ya udvio hU sAhU beMtI tao gADhaM || 3 || ayaM ca kAiyAo beI acchasuparivemitti / niggae nisire jahiyaM pivIliyA osare tattha ||4 | sAhU ya kilAbhijjai papie tA vArio ya deveNaM / sAmAie nisiddho mA piya devo ya AuTTo ||5 // vaMditu gao bitiyaM tu diTThivAiyaM khuDDae ueko / tena na pehiya thaMDilla kAiyA lobhao rAo || 6 || thaMDilaM na pehiyaMtI na vosire devayAe ujjoo / anukaMpAe kao se diTThA bhUmitti vosiriyaM // 7 // eso samio bhaNio anno puNa asamio imo bhaNio / so kAiyabhomA ekkekaM navari paDilehe // 18 // navi tinni tinni pehe beha kimitthaM niviTTo hojuTTo / kAUNa uTTarUvaM ca niviTThA devayA tattha // 9 // so uDio ya rAo tattha gao navari pecchae uTTaM ! bitiyaM ca gao tatthavi tatiyaMpi ya tatthavi niviTTho ||10|| to anno uDavio tesuMpi taheva devayA bhaNio / kIsa na vi sattavIsaM pehisI ? samma paDivanno ||11 // uccArAI esA pariDAvaNa vanniyA samAseNaM / bei kimettiyaM caya pariThappa Ahu annaMpi ? / / 12 // bhaNNai annaMpatthI kiha taM kiha vA pariTThaveyavvaM / Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 adhyayanaM. 4- [ni. 1271] saMbaMdheNeeNaM pariThAvaNijuttimAyAyA / / 13 // pariTThAvaNiyavihiM vocchami dhIrapurisapannataM / jaM nAUNa suvihiyA pavayaNasAraM savalahaMti / / 1 // vR- paritaiH-sarvaiH prakAraiH sthApanaM paristhApanama-apunargrahaNatayA nyAsa ityarthaH, tena nirvRttA pAristhApanikI tasyA vidhiH-prakAraH pAristhApanikAvidhastaM vakSye'abhidhAsye, kiM svabuddhayotprekSya ?, netyAha-'dhIrapuruSaprajJaptam' arthasUtrAbhyAM tIrthakaragaNadharaprarUpitamityarthaH, tatraikAntato vIryAntarAyApagamAddhIrapuruSaH-tIrthakaro gaNadharastudhIH-buddhistayA virAjata itidhIraH / Aha-yadyayaM pAristhApanikAvidhi/rapuruSAbhyAM prarUpita eva kimarthaM pratipAdyata ityucyate-dhIrapuruSaSAbhyAM prapaJcena prajJaptaH sa eva saMkSeparucisattvAnugrahAyeha sakSepeNocyata ityadoSaH, kiMviziSTaM vidhimata Aha-yaM 'jJAtvA' vijJAya 'suvihitAH' zobhanaM vihitama-anuSThAnaM yeSAM te suvihitAH, sAdhava ityarthaH, kiM ?-pravacanasya sAraH pravacanasandohastama "upalabhanti' jAnantItyarthaH / / sA punaH pAristhApanikyoghataH ekendriyanoekendriyaparisthApyavastubhedena dvidhA bhavati, Aha egeMdiyanoegeMdiyapAridvAvaNiyA samAsao duvihA / eesiM tupayANaM patteya parUvaNaM vocchaM / / 2 / / vR- ekendriyA:pRthivyAdayaH, noekendriyAH-trasAdayasteSAM pAristhApanikI-ekendriyanoekendriyapAristhApanikI, 'samAsataH' saMkSepeNa 'dvidhA' dviprakArA prajJaptoktenaiva prakAreNa, 'eesiMtupayANaM patteya parUvaNaMvocchaM' anayoH padayorekendriyanoekendriyalakSaNayoH 'pratyekaM pRthakpRthak 'prarUpaNAM' svarUpakathanAM vakSye-abhidhAsya iti gAthArthaH / / tatraikendriyapAristhApanikIpratipipAdayiSayA tatsvarUpabhevAdau pratipAdayannAha puDhavI AukkAe teU vAU vaNassAceva / egediya paMcavihA tajjAyatahA ya atajjAya / / 3 // vR- pRthivyapkAyastejo vAyurnavanaspatizcaiva evamekendriyAH paJcavidhAH, ekaM tvagindriyaM yeSAM te ekendriyA: 'paJcavidhAH' paJcaprakArAH, eteSAM caikendriyANAM pAristhApanikI dvividhA bhavati, kathamityAha-tajjAya tahA ya atajjAya' tajjAtapAristhApanikI atajjAtapAristhApanikI ca, anayorbhAvArthamupariSTAdvakSyatIti gAthArthaH / / Aha-sati grahaNasambhave'tiriktasya paristhApanaM bhavati, tatrapRthivyAdInAM kathaM grahaNamityata Aha duvihaM ca hoi gahaNaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / ekkakkaMpiya duvihaM Abhoge taha anAbhoge / / 4 // vR-'dvividhaMtu' dviprakAraM ca bhavati 'grahaNaM pRthivyAdInAM, katham?-'AtmasamutthaM ca parasamutthaM ca' AtmasamutthaM ca svayameva gRhNataH parasamutthaM parasmAdvRtaH, punaraikaikamapi dvividhaM bhavati, kathamityAha-'Abhoe taha anAbhoe' Abhoganam AbhogaH, upayogavizeSa ityarthaH, tasmintrAbhoge sati, tathA'nAbhoge, anupayoga ityarthaH, ayaM gAthAkSarArthaH / / ayaM punarbhAvArtho vartate-tattha tAva AyasamutthaMkahaMca AbhoeNahojja?,sAhU ahiNA khaio visaM vAkhaiyaM visapphoDiyA vA uThThiyA, tattha jo acitto puDhavikAo keNai ANio somaNijjai, natthi ANillao, tAhe appaNAvi Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 Anijjai, tatthavi na hojja acitto tAhe moso, aMto halakhaNaNakuDDabhAsuAnijjai, na hojja tAhe aDavIo paMthe vaMbhie vA davadaDDae vA, na hojja pacchA sacittovidheppai, AsukArI vA kajjaM hojjo laddho so Anijjai, evaM loNaMpi jANato, anAbhoieNa-tena loNaM magiyaM acittaMti kAUNaM mIsaM sacittaM vA dhetUNa Agao, pacchA nAyaM tattheva chaDDeyaghaM, khaMDe vA maggie eyaM khaMDaMti loNaM dinnaM, taMpi tahiM caiva vigiMciyagha, na dejja tAhe taM appaNA vigiMciyadhvaM, eyaM AyasamutthaM duvihaMpi / parasamutthaM AbhogeNa tAva sacittadesamaTTiyA loNaM vA kajjanimitteNa dinnaM, maggieNa anAbhogeNakhaMDamaggiyaM loNaM dejjatasseva dAyacaM,necchenjatAhe pucchijja-kaotubbhehiM ANiyaM ?, jattha sAhai tattha vigiMcijjai, na sAhejja na jANAmotti vA bhaNejjA tAhe uvalakkheyaghaM vannagaMdharasaphAsehi, tattha Agare pariDhavijjai, nathi Agaro paMthe vA vaTuMti vigAlo vA jAo tAhe sukkagaMmahuragaM kapparaM maggijjai, na hojja kapparaM tAhe vaDapatte pippalapatte vA kAUNa parivijjai ? AukAeduvihaMgahaNaM AyAe nAyaM anAyaMca, evaM pareNavinAyaM anAyaM ca, AyAe jANaMtassa visakuMbho haNiyadhabyo visaphoDiyA vA siMciyaghA visaM vA khaiyaM mucchAe vA paDio gilANo vA, evabhAisu (kajjesu) pughamacittaMpacchA mIsaM ahunAdhoyaM taMdulodayAi Aure kajje sacittaMpi, kae kajje sesaM tattheva pariThavijjai, na dejja tAhe pucchijjai-kao AnIyaM?,jai sAhei tattha pariThaveyavvaM Agare, nasAhejjAnavAjANejjApacchA vanAhiM uvalakkheuM tattha parivei, anAbhogA koMkaNesu pANiyaM aMbilaM ca egastha vetiyAe acchai, aviraiyA maNiyA bhaNai-etto giNhAhi, tena aMbilaMti pANiyaM gahiyaM, nAe tattheva chubhejjA, aha na dei tAhe Agare, evaM anAbhogA AyasamutthaM, paramasamutthaM jANaMtI anukaMpAe dei, na ete bhagavaMto pANiyassarasaM jANaMti haradodagaM dijjA, paDinIyayAe vA dejjA, eyANi se vayANi bhajjaMtutti, nAe tattheva sAhariyavvaM, na dejja jao ANiyaMtaM ThANaMpucchijjai, tattha neU parivijjai,najANejjA vannAhi lakkhijjai, tAhe naipANiyaM nae vigicejjA evaM talAgapANiyaM talAe agaDavAksiramAisu saTThANesu vigiMdhijjai, jai sukaM taDAgapANiyaM vaDapattaM pippalapattaM vA aDDeUNa saNiyaM vigiMcai, jaha ujjarA na jAyaMti, pattANaM asaIe bhAyaNassa kannA jAva heTThA saNiyaM udayaM alliyAvijjai tAhe vigiMcijjai, aha kUodayaMtAhe jaikUkataDA ulla tattha saNiyaM nisirai, anullasio sukkataDA hojjA ullagaM ca ThANaM natthi tAhe bhANaM sikkaraNa jaDijjai, bhUle doro bajjhai, usakAveu pANiyaM simasaMpattaM mUladoro ukkhippai, tAhe paloTTai, nasthi kUvo dUre vA tenasAvayabhayaM hojjA tAhe sIyalae mahurarukkhassa vA heTThA sapaDiggahaM vosirai, na hojja pAyaM tA ulliyaM puhavikAyaM magittA tena pariTThavei, asai sukaMpi uNhodaeNa ullettA pacchA pariDhavijjai, nivvAdhAe cikhallekhaDaM khaNiUNa pattapaNAleja vigiMcai, sohiM ca kareMti, esA vihI, jaM paDiniyattAe AukkAeNa mIseuM dinnaM taM vigiMcei, jaM saMjayassa puvagahie pANie AukkAo anAbhogena dinno jai pariNao bhuMjai, navi pariNamai jeNa kAleNa thaMDilaM pAvai vigiMciyaghaM, jattha harataNuyA paDejjAtaM kAlaM paDicchittA vigiMcijjai / teukAo taheva Ayasamuttho ahoeNa saMjayassa aganikkAraNa kajjaM jAyaM-ahiDakko vA DaMbhijjai phoDiyA vA vAyagaMThIvAantravRddhirvA, vasahIedIhajAIopaviTTho, poTTasUlaMvA tAveyavyaM, evabhAhiM Aniekajje kae tattheva paDichuDabhai, nadeti to tehiM kaTehiMjo aganI tajjAio tattheva Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 adhyayanaM-4- [ni. 1271] vigiMcijjai, na hojjasovina dejja vAtAhe tajjAeNachAreNa ucchAijjai, pacchAannajAieNavi, divaesu tellaM gAlijjai vattI ya nippIlijjai mallagasaMpuDae kIrai pacchA ahAugaM pAlei, bhattapaccakkhAyagAisu mallagasaMpuDae kAUNa acchatti, sArakkhijjai, kae kajje taheva vivego, anAbhogeNakhelamallagAloyacchArAdisu, taheva paro AbhoeNa chAreNa dijja vasahIeaganiM joikkhaM vA karejja taheva vivego, anAbhoeNavi eeceva pUyaliyaM vA saigAlaM dejjA, taheva vivego / vAukkAe AyasamutthaM AbhoeNa kaha?, vatthiNA diieNavA kajjaM, so kayAisacitto acitto vA mIso vA bhavai, kAlo duviho-niddho lukkho ya, niddho tiviho-ukkosAi, lukkhovi tivihoukkosAi, ukkosae sIe jAhe dhaMto bhavai tAhe jAva paDhamaporisI tAva acitto bitiyAe mIso tItayAe sacitto, majjhimae sIe bitiyAe Araddho cautthIe sacitto bhavai, maMdasIe taiyAe Araddho paMcamAe porisae sacitto, uNhakAle maMdauNhe majjhe ukkose divasA navari do tinni cattAri paMca ya, evaM vatthissa daiyassa pughaddhaMtassa eseva kAlavibhAgo, jo puNatAhe ceva dhamittA pANiyaM uttArijjai, tassa ya paDhame hatthasae acitto bitie mIso taie sacitto, kAlavibhAgo natthi, jeNa pANiyaM pagatIe sIyalaM, puvvaM acitto maNijjaipacchA mIso pacchA sacittotti / anAbhoena esa acittotti mIsagasacittA gahiyA, parovi evaM ceva jANato vA dejjA ajANato vA, nAe tasseva anicchaMte uvvaragaM sakavADaM pavisittA saNiyaM muMcai, pacchA sAlAevi, pacchA vanAniguMje mahure, pacchA saMdhADiyAuvi jayaNAe, evaM daiyassavi, sacitto vA acitto vA mIso vA hou savvassavi esa vihI, mA annaM virAhehitti / vaNassaikAiyassavi AyasamutthaM AbhoeNaM gilANAikajjemUlAINagahaNa hojjA, anAbhoena gahiyaM bhatte vA loTTo paDio piTThagaMvA kukkusA vA, socevaporisivibhAgo, dukuTTio ciraMpihojjA, paro allageNa misiyagaMcavalagamIsiyANivA pIllUNi kUraoDiyAe vA aMto choNaM karamaddaehiM vA sabhaM kaMjioannayaro bIyakAopaDioahojjA, tilANa vA evaM gahaNaM hojjA, nivaM tilamAisu hojjA, jai AbhogagahiyaM Abhogena vA dinnaM vivego, anAbhogagahie anAbhogadinne vA jai tarai vigiMciuM paDhamaM parapAe, sapAe, saMthArae laTThIe vA paNao havejjA tAhe uNhaM sIyaM va nAUNa vigicaNA, esovi vaNassaikAo pacchA aMtokAe esiM vigiMcaNavihI, allagaMallagakhette sesANI Agare, asai Agarassa nivvAdhAe mahurAe bhUmIe, aMto vA kappare vA patte vA, esa bihitti / / atra tajjAtAtajjAtapAristhApanikI pratyekaM pRthivyAdInAM pradarzitaiva, bhASyakAraH sAmAnyena tallakSaNapratipAdanAyAhabhA. (205) tajjAyapariTThavaNA AgaramAIsu hoi boddhavvA / atajjAyapariTThavaNA kapparamAIsubodvadhavvA / / vR-tajjAte-tulyajAtIye pAristhApanikArasA AgarAdiSu paristhApanaM kurvato bhavati jJAtavyA, AkarAH pRthivyAdyAkarAH pradarzitA eva, atajjAtIye-bhinnajAtIye paristhApanikA 2 sA punaH karparAdiSu yathA (yoga) paristhApanaM kurvato boddhavyetigAthArthaH / / gataikendriyaparisthApanikA, adhunA noekendriyapAristhApanikAMpratipAdayatrAha2519 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 noegidiehiMjAsAsAduvihA hoi aanupucciie| tasapANehiM suvihiyA ! nAyavyA notasehiM ca / / 5 / / vR-ekendriyAnabhavantItinoekendriyAH-prasAdayastaiH karaNabhUtairititRtIyA, athavA teSu satsu tadviSayA vetasaptamI, evamanyatrApi yojyaM, yA'sau pAristhApanikAsA di(vi)dhA' dviprakArA bhavati 'AnupUrvyA paripATyA, dvaividhyameva darzayati-tasapANehiM suvihiyA nAyavvA netasehiMca' vasantIti asAH sAcateprANinazcetisamAsastaiH karaNabhUtaiH suvihiteti suziSyAmantrANama, anena kuziSyAya na devamiti darzayati, jJAtavyA-vijJeyA 'notasehiM ca' trasA na bhavantIti notrasA-AhArAdayastaiH karaNabhUtairiti gAthArthaH / / tasapANehiM jA sA sA duvihA hoiAnupubbIe / vigaliMdiyatasehiM jANe paMciMdiehiM ca / / 6 // vR- trasaprANibhiryA'sau sA dvi(vi)dhA bhavati AnupUrvyA, 'vikalendriyA' dvIndriyAdayazcaturindriyaparyantAstaizca, 'jANi ti jAnIhi pazcendriyaizceti gAthArthaH / / vigaliMdiehiM jA sA sA tivihA hoi AnupuvvIe / biyatiyacauro yAviya tajjAyA tahAatajjAyA / 7 // vR-vikalendriyairyA'sau sA trividhA bhavati AnupUA, 'biyatiyacauro yAvi ya' dvIndriyatrIndriyacaturindriyA~zcAdhikRtya, sAca pratyekaM dvibhedA, tathA cAha-'tajjAya tahA atajjAyA' tajjAtetulyajAtIye yA kriyatesA tajjAtA, tathA atajjAtA-atajjAte yA kriyata iti gAthArthaH / bhAvArthastvayaM-beiMdiyANaM AyasamutthaM jalugA gaMDAisu kajjesu gahiyA tattheva vigicijjai, sattuyA vA AlevaNanimittaM UraNiyAsaMsattA gahiyA visohittA Ayare vigiceti, asai Agarassa sattuehiM samaM nivvAdhAe, saMsattadese vA katthaihojja anAbhogagahaNataM desaM cevana gaMtaghaM, asivAhiM gamejjA jattha sattuyA tattha kUraMmagai, nalahai taddevasie sattuemagai, asae vitie jAva tatie, asai paDilehiya giNhai, velA vA aikkAmai addhANaM vA, saMkiyA vA matte dheppaMti, bAhiM ujjAne deule paDisayassa vA bAhiM rayattANaM patthariUNaM uvari eka ghaNamasiNaM paDalaM tattha pallacchijjaMti, tinni UraNayapaDilehaNAo, natthi jai tAhe puNo paDilehaNAo, tinni muTTio gahAya jai suddhA paribhujjaMti, egami diDhe puNovi mUlAo paDilehijjaMti, je jattha pANA te mallae sattuehiM samaM ThavijaMti, AgarAisu vigiMcai, nasthi bIyarAhiesu vigiMcai, evaM jattha pANayaMpi bIyapAe paDilehitA uggAhiechubbhai, saMsattaMjAyaM rasaehiM tAhe sapaDigahaM bosirau, natthi pAyaMtAheaMbiliM pADihAriyaM maggau, no lahejja sukkayaM aMbiliM ulleUNaM asai annabhivi aMbilibIvANi choDhUNa vigiMcai, nasthi bIyarahiesu vigiMcai, pacchA paDissae pADihArie vA apADihAriyaM vA tikAlaM paDilehei dine dine, jayA pariNayaM tahA vigiMcai, bhAyaNaM ca paDiappijjai, natthi bhAyaNaM tAhe aDavIe anAgamanapahe chAhIe jo cikkhallo tattha kha9 khaNiUNa nicchiDaM liMpittA pattaNAleNaM jayaNAe chubhai, ekkasipANaeNaMbhamADei, taMpitattheva chubbhai, evaM tinndhire, pacchA kappei sohakaThehi yamAlaM kareMti cikkhilleNaM liMpai kaMTayachAyAe ya ucchAei, tena yabhANaeNaMsIyalapANayaMna layai, avasAvaNeNa kUreNa ya bhavijjai, evaM do tinni vA divase, saMsattagaMca pAnayaM asaMtattagaM ca ego na Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 adhyayanaM -4- [ni. 1271] dhare, gaMdhena visaMsijjai, saMsattaM ca gahAya na hiMDijjai, virAhaNA hojja, saMsattaM gahAya na samuddisijjai, jaiparissaMtAjena hiMDaMtite liti,jeyapANA dihAtemayA hojjA, egeNapaDilehiyaM bIeNatatieNaM, suddhaM paribhujaMti, evaM ceva mahiyassavi gAliyadahiyassa navanIyassa ya kA vihI?, mahIeegAuTTI chubbhai, tattha tatthadIsaMti,asaimahiyassa kA dihI?, gorasadhovaNe, pacchA uNhodayaM siyalavijjai, pacchAmahure cAulodae, tesusuddhaM paribhujjai, asuddhe taheva vivegodahiyassa, pacchao uyantA niyatte paDilehijjai, tIrAe suttesuvi esa vihI, parovi AbhoyaNAbhoyAe tAni dijjaa| teiMdiyANa gahaNaM sattuyapANANa puvvabhaNio vihI, tilakIDayAvi taheva dahie vA rallA taheva chagaNakimiovi taheva saMdhArago vA gAhio dhuNAiNA nAe taheva tArisae kaTTe saMkAmijjai, uddehiyAhiM gahie potte natthi tassa vigicaNayA, tAhe tesiMvi loDhAijjai, tattha aiMti loe, chappaiyAu visAmijjati sattadivase, kAraNagamanaM tAhe sIyalae nighAyAe, evamANaM taheva Agare nivyAghAe vivego, kIDiyAhiM saMsatte pANaejai jIvaMti khippaM galijjai, ahe paDiyAlevADeNeba hattheNa uddhareyaghavyA, alevaDayaM ceva pAnayaM hoi, evaM makkhiyAvi, saMdhADaeNapuNa ego bhattaM geNhai mAceva chubbhai, bIopAnayaM, hattho alevADao ceva, jaivi kIDiyAumaiyAutahavigalijjaMti, iharahA mehaMuvahaNaMtimacchiyAhiM vamI havai, jaitaMduloyagamAisu pUrayaotAhe pagAse bhAyaNechuhittA potteNadaddarao kIrai, tAhe kosaeNaMkhoraeNavAukkaDDijjai, thovaeNa pANaeNasabhaM vigiMcijjai, AukAyaM gamittA kaTTeNa gahAya udayassa Dhoijjai,tAhe appaNA ceva tattha paDai, evamAiteiMdiyANaM, pUyaliyA kIDiyAhiM saMsattiyA hojjA, sujhAo vA kUro, tAhe jhusire vivikharijjai, taheva tattha tAo pavisaMti, muhattayaM ca rakkhijjaijAva vippsriyaao| __ cauriMdiyANaM AsamakkhiyA akhiMmi akkharA ukaDDijjaittidheppai, parahatthe bhatte pAnae vA jai macchiyAtaM anesaNijjaM,saMjayahatthe uddharijjai, nehepaDiyA chAreNaguMDijjai, kotthalagAriyA vA vacchatthe pAe vA gharaM karejjA saghavivego, asai chidittA, aha annaMmi ya gharae saMkAmijaMti, saMthArae maMkuNANaMpuSvagahie taheva dheppamANepAyapuMchaNevA, jaitinni velAupaDilehijjaMto divase 2 saMsajjai tAhe tArisaehi ceva kaDehiM saMkAmijaMti, daMDae evaM ceva, bhamarassavi taheva vivego, saaMDae sakaTTo vivego, pUtarayassa puvvaNio vivego, evamAi jahAsaMbhavaM bhisAM kAyavvA / gatA vikalendriyatrasapAristhApanikI, adhunA paJcendriyasapAristhApanikAM vivRNvannAha paMciMdiehiM jAsAsA duvihA hoiAnupuvvIe / manuehiM ca suvihiyA, nAyavvA noyamanuehiM / / 8 // vR- paJca sparzAdInIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH-manuSayAdayastaiH karaNabhUtaisteSu vA satsu tadviSayA'sau pAristhApanikA sA dvividhA bhavatyAnupUrvyA, manuSyaistu suvihitA ! jJAtavyA, 'nomanuSyaizca tiryagbhiH,cazabdasya vyavahitaH sambandhaiti gAthAkSarArthaH / / bhAvArtha tUpariSTAdvakSyAmaH manuehiM khalujA sA sA duvihA hoi AnupuvvIe / saMjayamanuehiM taha nAyavvA'saMjaehiM ca / / 9 // vR-manuSyaiH khaluH yA'sau sA dvividhAbhavati AnupUrvyAsaMyatamamanuSyaistathA jJAtavyA'saMyataicaiti gAthArthaH / / bhAvArtha tUpariSTAdvakSyAmaH Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/23 saMjayamanuehiM jA sA sAduvihA hoiAnupuvvIe / saccittehiM suvihiyA ! accittehiM ca nAyavvA ||10 // vR. 'saMyatamanuSyaiH' sAdhubhiH karaNabhUtairyA'sau pAristhApanikA sA dvividhA bhavatyAnupUrvyA, saha cittena vartanta iti sacittAstaiH-jIvadbhirityarthaH, suvihiteti pUrvavata 'accittehiM ca nAyavva'tti avidyamAnacittaizca-mRtairityarthaH, jJAtavyA-vijJeyetigAthAkSarArthaH / / itthaM tAvaduddezaH kRtaH, adhunA bhAvArthaH pratipAdyate, tatra yathA sacittasaMyatAnAM grahaNapAristhApanikAsambhavastathA pratipAdayanarAha anabhoga kAraNeNa va napuMsamAIsu hoi saccittA / vosiraNaM tu napuMse sese kAlaM paDikkhijjA / / 11 // vR- AbhoganamAbhogaH-upayogavizeSaH na AbhogaH anAbhogastena 'kAraNena vA' azivAdilakSaNena 'napuMsakAdiSu' dIkSiteSu satsu bhavati 'sacittA' iti vyavahArataH sacittamanuSyasaMyataparisthApaniketi bhAvanA, AdizabdAjjaDDAdiparigrahaH, tatra cAyaM vidhiH-yo'nAbhogena dIkSitaH sa Abhogitve sati vyutsRjyate, tathA cAha-vosiraNaM tu napuMse'tti vyutsRjanaM-parityAgarUpaM napuMsake, kartavyamiti vAkyazeSaH, tuzabdo'nAbhogadIkSita iti vizeSayati, 'sese kAlaM paDikkhijjatti zeSaH kAraNadIkSito jaDDAdirvA, tatra 'kAlanti yAvatA kAlena kAraNasamAptirbhavatyetAvantaM kAlaM jaDDAdau vakSyamANaMca pratIkSyeta, na tAvaddhyutsRjeta iti gAthAkSarArthaH / / atha kiM tatkAraNaM yenAsau dIkSyata iti?, tatrAnekabhedaM kAraNamupadarzayannAha asive omoyarie rAyaduDhe bhae va AgADhe / gelanne uttimaDhe nANe tavadaMsaNacaritte / / 12 // vR- 'azivaM' vyantarakRtaM vyasanam 'avamaudarya' durbhikSaM rAjadviSTa' rAjA dviSTa iti 'bhayaM' pratyanIkebhyaH 'agADhaM bhRzama, ayaM cAgAdazabdaH pratyekamabhisambadhyate azivAdiSu glAnatvaM' glAnabhAvaH 'uttamArthaH' kAladharmaH, 'jJAnaM' zrutAdi tathA 'darzana' tatprabhAvakazAstralakSaNaM 'cAritraM' pratItama, eteSvazivAdiSUpakurute yo napuMsakAdirasaudIkSyate iti, uktaMca 'rAyadubhaesuM tANaTTa nivassa vA'bhigamaNaTThA / vejjo vasayaM tassa va tappissai vA gilANassa / / guruNovya appaNo vA nANA giNhamANi tppihiii| acaraNadesA nite tappe omAsivehiM vA / / eehi kAraNehiM AgADhehiM tu jo upavvAve / paMDA solasayaM kaeukajje vigicaNayA / / joso asivAikAraNehiM pavvAvijjainapuMsago so duviho-jANaoya ajANaoya, jANao jANaijaha sAhUNaM na vaTTai napuMsao pavvAveuM, ayANao najANai, tattha jANao pannavijjai jaha navaTTaitujha pavvajjA, nANAimaggavirAhaNAtebhavissai,tA gharattho ceva sAhUNaM vaTTasuto te viula nijjarA bhavissai, jaiicchailaTuM, ahana icchaito tassaayANayassaya kAraNe pavyAvijjamANANaM imAjayaNA kI kaDipaTTae ya chihalI kattariyA bhaMDa loya pADhe ya / Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ni. 1271] dhammakahasannirAula bavahAravikiMcaNaM kujjA || 13 // vR- kaDipaTTagaM cAsya kuryAt, zikhAM cAnvichataH kartarikayA kezApanayanaM 'bhaMDu' tti muNDanaM vA locaM vA pADhaM ca vivarIyaM dharmakathAM saMjJinaH kathayeta rAjakule vyavahArama, itthaM vigiJcanaM kuryAditi gAthAkSarArthaH / / bhAvArthastvayaMpavvayaMtassa kaDipaTTao se kIrai, bhaNai ya-amhANa paghayaMtANa evaM ceva kayaM, sihalI nAma sihA sA na muMDijjai, loo na kIrai, kattarIe se kesA kampijjaMti, chureNa vA muMDijjai, necchamANe lo ovi kIrai, jo najjai janena jahA esa napuMsago, anajjaMtevi evaM ceva kIrai janapaJcayanimittaM, varaM jaNI jANaMto jahA esa gihattho ceva / pADhaggahaNeNa dubihA sikkhAgahaNasikkhA AsevaNasikkhA ya, tattha gahaNasikkhAe mikkhumAINaM mayAI sikkhavijjaMti, anicchamANe jANi sasamae paritthiyamayAiM tANi pADhijjaMti, taMpi aNicchaMte sasamayavattavvayAeva annAbhihANehiM atthavisaMvAdaNANi pADhijjaMti, ahavA kameNaM ullatthapallatthA se AlAvayA dijjati, esA gahaNasikkhA, AsevaNasikkhAe caraNakaraNaM na gAhijjai, kiMtu'vIyAragoyare yerasaMjuo rattiM dUre taruNANaM / gAha mamaMpitao therA gAhiMti jatteNa / / vegakahA visayANa ya niMdA uTTanisiyaNe guttA / cukkakhalie ya bahuso sarosabhiva tajjae taruNA / / sarosaM tajjijjaha varaM vippariNamaMto, dhammakA pADhitiva, kayakajjA vA se dhammakkhati / mANa paraMpaloyaM anuvvAyA dikkha no tujjhaM / / sannitti dAraM / / evaM pannavio jAhe necchai tAhe 'saMni kharakaMbhiyA vA bhesiMti, kao isa saMviggo ? / nivasaTTe vA dikkhio eehiM anAe paDiseho / / sannI - sAvao kharakaMbhio ahabhaddao vA puchgamio taM bhesei-kao esa tujjha bhajjhe napuMsao, siggha nAsau, mA NaM vavarovehomotti, sAhuNovi taM napuMsagaM vayaMti - hare esa anArio mA vavarovijjihisi, sigdhaM nassasu, jai naTTho laTTha, aha kayAi so rAyaulaM uvadvAvejjA-ee mamaM dikkhiUNa dhADaMti evaM so ya vavahAraM karejjA 'annAe' iti jai rAyauleNaM na nAo eehiM ceva dikkhio anne vA jANaMtayA natthi tarahe bhannaina esa samaNo pecchai se nevatthaM colapaTTakAi, kiM amha erisaM nevatthaMti ?, aha tena puvvaM ceva tANi necchiyANi tAhe bhaNNai esa sayaMgihIyaliMgI, tAhe so bhAi ajjhAvio mi eehiM ceva paDiseho, kiMca'hItaM ?, to / chaliyakahA kaDDUi kattha jaI kattha chaliyAI ? | | 14 | 133 puvvAvarasaMjutaM vegakaraM sataMtamaviruddhaM / porANamaddhamAgahabhAsAniyayaM havai suttaM / / 15 / / je suttaguNA vRttA tadvivarIyANi gAhae puvviM / nicchinnakAraNANaM sA ceva vigiMcaNe jayaNA ||16 // Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 vR-gAthAtrayaM sUtrasiddhaM, aha kayAI so bahusayaNo rAyavallaho vAna sakkai vigiMciuM tattha imA jayaNA kAvAlie sarakkhe tavvanniyavasahaliMgarUveNaM / veDaMbagapavyaie kAyavya vihIe vosiraNaM / / 17 / / vR. 'kAvAlie'tti vRthAbhAgItyarthaH, kApAlikaliGgarUpeNa tena saha bhavati, 'sarakkhayo'tti sarajaskaliGgarUpeNa, bhautaliGgarUpeNetyarthaH, 'tavyannie tiraktapaTTaliGgarUpeNa itthaM veDuMbagapavvaie' narendrAdiviziSTakulodgato veDumbago bhaNyate, tasmina pravrajite sati kartavyaM vidhinA' uktalakSaNena 'vyutsRjana' parityAga iti gAthArthaH / / bhAvArthastvayaM nivavallabhabahupakkhaMbhivAvi taruNavasahAbhiNa beMti / bhinnakahAo bhaTThANaghaDaiiha vaJca paratitthI / / 18 // tumae samagaM AmaMti niggao bhikkhamAilakkheNaM / nAsai bhikkhukamAisu choNataovi vipalAi / / 19 // vR-gAthAdvayaM nigadasiddhaM, esA napuMsagavigiMcaNA bhaNiyA, idAniMjaDDavattavyayA tiviho ya hoi jaDDo bhAsA sarIre ya karaNajaDDoya / bhAsAjaDDo tiviho jalamammaNa elamUoya / / 20 // vR-tattha jalamUyao jahA jalebuDDo bhAsamANo buDubuDei, nase kiMcivi pariyacchijjaieriso jassa saddo so jalamUo, elao jahA bubbueielagamUo, mammaNo jassa vAyAu khaMcijjai, eso kayAi pavvAAvejjA mehAvittikAuMjalamUyaelamUyA na kappaMti pavvAveuM kiM kAraNaM? daMsaNanANacarite tave yasamisukAraNajoe ya / uvadipina geNhaijalamUoelamUoya / / 21 / / nANAyaTThA dikkhAbhAsAjaDDo apaJcalo tassa / so yabahiro ya niyamA gAhaNa uDDAi ahigaraNe / / 22 // tiviho sarIrajaDDo paMthe bhikkhe ya hoivaMdanae / eehi kAraNehiM jaDDassa na kappaI dikkhA / / 23 // addhANe palimaMtho bhikkhAyariyAe aparihatthoya / dosAsarIrajaDDe gacche puNa so aNunnAo | 24 // vR- gAthAcatuSkaM sUtrasiddhaM, kAraNaMtareNa tattha ya annevi ime bhave dosA, uDDussAo aparakkamo ya gelnnlaadhvgiahiude| jaDussa ya AgADhe gelanna asamAhimaraNaM ca / / 25 // seeNa kakkhamAI kucche na dhuvaNuppilAvaNA pANA / nasthi galao ya coro nidiya muMDAivAe ya / / 26 // iriyAsamiI bhAsesaNAya AyANasamiguttIsu / navi ThAicaraNakaraNe kammudaeNaM karaNajaDDo / / 27 // esovi na dikkhijjai ussageNamaha dikkhio hojjA / Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1271] 135 kAraNagaeNa keNai tattha vihiM uvarivocchAbhi / / 28 // vR-gAthAcatuSkaM nigadasiddhaM, tattha jo so mammaNo so pavvAvijjai, tattha vihI bhaNai mottuM gilANakajaMdumbhehaM paDiyaraijAva chambhAsA / ekkeke chambhAsA jassa va daTuM vigiMcaNayA / / 29 // vR- ekvekkesu kule gaNe saMdhe chammAsA paDicarijjai jassa va daTuM vigicaNayA jaDDuttaNassa bhavai tasseva so ahavA jasseva daTuM laTTho bhavai tassa so hoi na hoi tao vigiMcaNayA, sarIrajaDDo jAvajjIvaMpipariyarijjai . jo puNa karaNe jaDDo ukkosaM tassa hoti chammAsA / kulagaNasaMghaniveyaNa evaM tu vihiM tahiM kujjA / / 30 // vR-iyaM prakaTAthaiva, esA sacittamanuyasaMjayavigiMcaNayA,idAniacittasaMjANaM pAriThThAvaNavihI bhaNNai, te puNaevaM hojjA AsukkAragilANe paccakkhAe va AnupuvvIe / accittasaMjayANaM vocchAmi vihIi vosiraNaM / / 31 // vR- karaNaM-kAraH, acittIkaraNaM gRhyate, Azu-zIdhaM kAra AzukAraH, taddhetutvAdahiviSavizUcikAdayo gRhyante, tairyaH khalvacittIbhUtaH, 'gilANe'tti glAnaH-mandazca san ya iti, 'pratyAkhyAtevA''nupUrvyA' karaNazarIraparikarmakaraNAnukrameNabhakte vA pratyAkhyAtesatiyo'cittIbhUta iti bhAvArthaH, eteSAmacittasaMyatAnAM 'vakSye' abhidhAsye 'vidhinA' jinoktena prakAreNa 'vyutsRjana' parityAgamiti gAthArthaH / / eva ya kAlagayaMbhI muninA suttatthagahiyasAreNaM / nahu kAyavva visAo kAyavva vihIevosiraNaM / / 32 // vR- 'evaM ca etena prakAreNa 'kAlagate' sAdhau mRte sati muninA' anyena sAdhunA, kimbhUtena ?'sUtrArthagRhItasAreNa' gItArthenetyarthaH, 'nahu' naiva kartavyaH 'viSAdaH' snehAdisamutthaH sammoha ityarthaH kartavyaM kintu vidhinA' pravacanoktena prakAreNa 'vyutsRjanaM' parityAgarUpamiti gAthArthaH / / adhunA'dhikRtavidhipratipAdanAya dvAragAthAdvayamAha niyuktikAraHni. (1272) paDilehaNA disA naMtaeya kAle diyA yarAoya / kusapaDimA pAnaganiyattaNe yataNasIsauvagaraNe / / ni. (1273) uTThANaNAmagahaNe payAhiNe kAusaggakaraNe ya / khamaNe ya asajjhAetatto avaloyaNeceva / / vR. 'paDilehaNa'tipratyupekSaNA mahAsthANDilyasya kAryA disatti digvibhAganirUpaNA ca naMtae yatti gacchamapekSya sadaupagrahikaM nantakaM-mRtAcchAdanasamartha vastra dhAraNIyaM, jAtiparazca nirdezo'yaM, yato jaghanyatastrINi dhAraNIyAni, cazabdAttathAvidhaM kASThaM ca grAhyaM, 'kAle diyA ya rAo yatti kAle divA ca rAtrau mRte sati yathocitaM lAJchanAdi kartavyaM kusapaDima'tti nakSatrANyAlocya kuzapaDimAdvayamekaM vA kArya na veti 'pAnagi tti upaghAtarakSArthe pAnaM gRhyate, 'niyattaNeya'tti kathaJcitsthANDilyAtikrame bhramitvA''gantavyaM natenaivapathA, 'taNe'tti samAnitRNAnidAtavyAni, Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 Avazyaka-mUlasUtram -2 - 4/23 'sIsaM'tigrAmaM yataH ziraH kArya 'uvagaraNe'tticihnArtha rajoharaNAghupakaraNaMmucyate, gAthAsamAsArthaH / 'uThANe ti utthAne sati zabasya grAmatyAgAdi kArya 'nAmagahaNe'tti yadi kasyacita sarveSAM vA nAma gRhNati tato locAdi kArya 'payAhiNe'tti paristhApya pradakSiNA na kAryA, svasthAnAdeva nivartitavyaM, 'kAusagakaraNe'tti paristhApite vasato Agamya kAyotsargakaraNaMcAsevanIyaM 'khamaNe ya asajjhAe' ratnAdhikAdau mRte kSapaNaM cAsvAdhyAyazca kAryaH, na sarvasmina, 'tatto avaloyaNe ceva' tato'nyadine parijJAnArthabhavalokanaM ca kArya, gAthAsamAsArthaH / / adhunA pratidvAramavayavArthaH pratipAdyate, tatrA''ghadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha[pra.1] jahiyaM tumAsakappaM vAsAvAsaMcasaMvase sAhU / gIyatthA paDhama ciya tattha mahAthaMDile pehe / / vR-'yatraiva' grAmAdaumAsakalpaM vAsAvAsaMca' vaSAkalpaMsaMvasanti sAdhavaH' gItArthAH prathamameva tatra 'mahAsthANDilyAni' mRtojjhanasthAnAni pehe'tti pratyupekSeta trINi, eSa vidhirityayaM gAthArthaH / iyaM cAnyakartRkI gAthA, digdvAranirUpaNAyAha disA avaradakkhiNA dakkhiNA ya avarA ya dakkhiNA puvvA / avaruttarA ya puvvA uttarapuvvuttarA ceva ||33 !! paurannapANapaDhamA bIyAe bhattapAna na lahaMti / taiyAe udahImA natthi cautthIe sajjhAo ||34 // vaMcamiyAe asaMkhaDi chaTThIe gaNavibheyaNaMjANa / sattamie gelannaM maraNaM puNa aTTamI biMti ||35 // vR- imINaM vakkhANaM-avaradakkhiNAe disAe mahAthaMDillaM pehiyavyaM, etIse ime guNA bhavaMtibhattapAnauvagaraNasamAhI bhavai, eyAe disAe tinnimahAthaMDillANipaDilehijjati, taMjahA-Asanne majhe dUre, kiM kAraNaM tinni paDilehijjaMti?, vAdhAo hojjA, khetaM kiDaM, udaeNa vA palAviyaM, hariyakAo vA jAo, pANehiM vA saMsattaM, gAmo vA niviTTho sattho vA AvAsio, paDhamadisAe vijjamANIe jai dakkhiNadisAe paDilehiMti to ime dosA-bhattapAne na lahaMti, alahaMte saMjamavirAhaNaM pAvaMti, esaNaM vA pallaMti, jaM vA bhikkhaM alabhamANA mAsakappaMbhaMjaMti, vaccaMtANa ya paMthe virAdhanA duvihAsaMjamAyAetaM pArvati, tamhApaDhamA paDilehedhA, jayA puNapaDhamAe asaI vAdhAo vA udagaM tenA vAlA tayA biiyA paDilehijjati, bijhyAe vijjamANIejai taiyaM paDilehei to uvagaraNaMnalahaMti, tena vinA jaMpAvaMti, cautthA dakkhiNapuvvAtattha puNa sajjhAyaM na kuNaMti, paMcamIyA avaruttarA, etAe kalaho saMjayagihatthaannautthehiM saddhiM, tattha uDDAho virAdhanA ya,chaTThI pudhA, tAe gaNabheo cAritabheovA, sattamiyA uttarA, tattha gelanaM jaM ca pariyAvaNAi, puvyuttarA annapi mAreti, ee dosA tamhA paDhamAe disAe paDileheyavvaM, tIe asai viiyAe paDileeyavvaM, tIe so ceva guNo jo paDhamAe, bijhyAe vijjamANIe jai taiyAe paDilehei so ceva doso jo taiyAe, evaM jAva carimAe paDilehemANassa jo carimAe doso so bhavai, biiyAe disAe avijjamANIe taiyAe disAe paDileheyavyaM, tIe so ceva guNo jo paDhamAe, taiyAe disAe vijjamANIe jai cautthaM paDilehei so ceva doso jo cautthIe, evaM jAva carimAe doso so bhavai, evaM sesAovi disAo Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 137 neyavvAo / disitti biiyaM dAraM gayaM, idAniM 'naMtae'tti, vitthArAyAbheNaM jaM pamANaM bhaNiyaM tao vitthAreNavi AyAmeNavi jaM aregaM lahaicokkhasuiyaM seyaM ca jattha malo natthi cittalaM vA nabhavai suiyaM sugaMdhitANi gacche jIviuvakkamaNanimittaM dhAreyavyANi jahanneNa tinni, ega pattharijjaiegeNa pAuNIo bajhaMti, taiyaM uvariM pAuNijjaMti, eyANi tini jahantreNa ukkoseNa gacchaM nAUNa bahuyANivi dhippaMti, jai na geNhai pacchittaM pAvei, ANA virAdhanA duvihA, mailakucele nijjaMte duTuM logobhaNai-ihaloeceva esA avasthA paraloe pAvatariyA, cokkhusuiehaM pasaMsati loo-aho laTTho dhammoti paghajjabhuvagacchaMti sAvayadhamma paDivajjaMti, ahavA natthi NaMtayaMti rayaNIe nINehAmitti acchAvei tattha uTThANA doso, tattha virAdhanA nAmaM kassai giNhejjA tattha virAdhanA, tamhA ghettavyANi naMtayANi, tANi puNa vasahA sAraveMti, pakkhiyacAummAsiyasaMvaccharie paDilehijaMti, iharahA mailijjaMti divase divase paDilehijjatANi, ettha gAhA puvvaM davvAloyaNa pubbiM gahaNaM naMtakaTThassa / gacchaMmi esa kappo animitta houvakkamaNaM / / 36 // vR- imIse akkharagamaniyA-puvvaM ThAyaMtA ceva taNaDagalachArAi daghamAloaMti, pubbiM gahaNaM ca kaTThassa tattha annattha vA, tattha kaTTassa gahaNe ko vihI ? vasahIe ThAyaMtao ceva sAgAriyasaMtayaM vahaNakaTuM paloaMti, kiMnimittaM vahaNakaTTha avaloijjai?, koi animittamaraNeNa kAlaM kareja rAo tAhe jai sAgAriyaM vahaNakaTTha anunnavaNaTThAe taM uThveti tA 'Aujjo o' AujjoyaNA ahigaraNado so tamhA una uTTaveyavvo, jaiego sAhU samattho taM nINeuM tAhe kaLaM na dhaippai, aha na tarai to jattiyA sakkei to tena puvvapaDilehieNa kaTThaNa nINeti, taM ca kahUM tattheva jai pariThaveMti to anneNa gahie ahigaraNaM, sAgArio vA taM apecchaMto eehiM nINiyaMti paduTTo voccheyaM kaDagamaddA karejjA tamhA AneyavvaM, jaipuNa ANettA taheva pavesaMti to sAgArio daTTaNa micchattaM gacchejjA, ee bhAMti jahA amha adinnaM na kappai imaM ca'NehiM gahiyaMti, ahavA bhaNejja-samaNA ! puNovi taM ceva ANehatti, aho nehi hadusarakkhAvi jiyA, duguMchejjamayagaM vahiUNa mama gharaM ANenti uDDAI karejjA voccheyaM vA karejjA, jamhA ee dosA tamhA ANettA ekko taM dhettUNabAhiM acchaMti, sesA ainti, jaitAva sAgArioNauTheitAhe ANittA taheva ThaveMtijaha AsI, aha uDiotAhe sAhetitubbhe pAsutallayA amheMhiM na uThaviyA, rattiM ceva kAlagao sAhU, so tubbhaccAe vahaNIe nInio, sA kiM paThivijjau Anijjau?.jaMsobhaNai taM kIrai. aha tehiM ajANijjaMtehiM Thavie pacchA sAgArieNa nAyaM jahA eehiM eyAe vahaNIe pariDaviuM parijhuviyanti, tattha uddharuTTho aNunevavyo, AyariyA kaiyaveNa pucchaMti-keNai kayaM ? amueNaMti, kiM puNa anApucchAe karesi ?, so sAgAriyapurao aMbADeUNa nicchuDabhai kaiyaveNa, jai sAgArio bhaNai-mA nicchubbhau, mA puNo evaM kujjA, tolaThTha,aha bhaNai-mA acchau pacchA soannAe vasahIeThAi, bitijjiose dijjau, mAiThThANeNakoisAhUbhaNai-mama esa niyao jai nicchuDabhaito ahaMpi gacchAmi, ahavAsAgArieNaM samaM koikalahei, sovi nicchubbhai, so se bitijjao hoi, jaibahiyA paJcavAo vasahIvA natthi tAhe savve neti / naMtakaTThadAraMgayaM idAnaM kAletti dAraM, so ya divasao kAlaM karejja rAo vA sahasA kAlagayaMmI muNiNA suttasthagahiyasAreNa / Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 na visAo kAyavyo kAyavA vihIi vosiraNaM / / 37 // sahasA kAlagayaMmitti AsukkAriNA jaM velaMkAlagao nikAraNa kAraNe bhave niroho / cheyaNabaMdhanajaggaNakAiyamatte ya hatthauDe / / 38 / / ___ annAviTThasarIre paMtA vA devayA ta udvejjA / kAiyaM DabbahattheNa mA uDe bujjha guljhayA! / / 39 // vittAsejja hasejjavabhImaMvA aTTahAsa muNcejjaa| AbhIeNaM tattha u kAyavya vihIe vosiraNaM / / 40 // vR. imINaM vakkhANaM-'jaM velaM kAlagao'tti jAe velAe kAlagao diyA vA rAo vA so tAhe velAe neyavyo 'nikkAraNa'tti evaM tAva nikkAraNe 'kAraNe bhave nirohotti kAraNe puNo bhave niroho nAma-acchAvijjai, kiM ca kAraNaM, ? ratti tAva Arakkhiya tenayasAvayabhayAi bAraM vA tAva na ugghADijjai mahAjananAo vA so taMbhi gAme nayare vA daMGigAhiM vA Ayario vA so taMbhi nayare saddesu vA logavikkhAo vA bhattapaccakkhAo vA sannAyagA vA se bhaNaMti-jahA amhaM apucchAena nINeyaghotti, ahavA taMbhi logassa esa ThavaNA-jahA rattiM na nINiyavyo, eeNa kAraNeNaM rattIena nINijjai, divasaovi cokkhANaM naMtayANaM asae daMDiovA ei nIi vA tena divasao saMvikkhAvijjai, evaM kAraNeNa niruddhassa imA vihI 'cheyaNa baMdhana' ityAdi, jo so mao so laMchijjai, 'baMdhana'ntiaMguTThAi bajjhaMti, saMro vA parijhavaNanimittaM daurehiM ugAhijjai, 'jaggaNa nti je sehA bAlA apariNayA ya te osArinjaMti, je gIyatthA abhI jiyaniddA uvAyakusalA AsukkAriNo mahAbalaparakkamA mahAsattA duddharisA kayakaraNA appabhAiNo erisA te jAgaraMti, 'kAiyamatte yaM'tti jAgaraMtehiM kAiyAmatto na pariDhavijjai 'hatthauDe 'tti jai udvei to tAo kAiyamattAo hatthauDeNaM kAiyaM gahAya siMcaMti, jai puNa jAgaraMtA acchidiya abaMdhiva taM sarIraM jAgaraMti suvaMti vA ANA dosA, kahaM ?- annAiTTasarIre' anyAviSTazarIraM sAmAnyena tAvad vyantarAdhiSThitamAkhyAyate visese puNa paMtA vA devayA vA udvejjA, paMtA nAma paDaNIyA, sA paMtA devayA chalejjA kalevare pavisiuM udvejja vA paNaccAe vA AhAvijja vA, jamhA ee dosA tamhA chidiuMbaMdhiuMvA jAMgareyayaghaM, aha kayAijAgaraMtANaviuTThijjAtAhe imA vihI 'kAiyaMDavvahattheNaM' jo so kAiyamattao tAo kAiyaM- pAsavaNaM 'ivveNa(hatthe)Ne'ti vAmahattheNa vA, imaM ca vuccai'mA uDebujjhagujjhAgA'mA saMthArAo uddehitti, bujjha mA pamatto bhava, gujjhagA iti devA, tahA jAgaraMtANaM jai kahaMci ime dosA bhavaMti 'vitAsejja hasejja va bhImaM vA aTTahAsa muMcenjA' tattha vittAsaNaM-vigarAlasvAidarisaNaM hasaNaM-sAbhAviyahAsaM ceva bhImaM bIhAvaNayaM aTTahAsaM bhIsaNo romaharisajaNaNo saddo taM muMcejjA vA, tattha kiM kAyavvaM ?-'abhIeNaM' abIhaMtenaM 'tattha' vittAsaNAiMmi 'kAyaghaM' karayevvaM vihIe pughuttAe paDivajjamANAe vA 'vosiraNaM tipariTThavaNaM, tattha jAhe eva kAlagao tAhe ceva hatthapAyA ujjuyA kajjati, pacchA thaddhA na tIraMti ujjuyA kareuM, acchINa sesaM mIlijjaMti, tuMDe va se muhapottiyAe bajjhai, jANisaMdhANANi aMguliaMtarANaM tattha siM phAlijjai, pAyaMguDhesu hatthaMguTTaesu ya bajjhai, AharaNabhANi kahijjaMti, evaM jAgaraMti, esA Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 adhyayanaM-4- [ni. 1273] vihI kAyavvA / kAletti dAraM sappasaMgaM gayaM, iyANiM kusapaDimatti dAraM, tattha gAhA ___ donni yadivaDDakhette dabbhamayA puttalA ukAyavvA / samakhettaMmi u ekko avaDa'bhIena kAyavyo / / 41 // vR-dvauca sArddhakSetre, nakSatra itigabhyate,darbhamayau puttalako kAryo, samakSetreca ekaH, avaDDa'bhIe na kAyavyo'tti upArddhabhogiSavabhIcinakSatre ca na kartavyaH puttalaka iti gAthAkSarArthaH / / evamanyAsAmapisvabuddhayA'kSaragamanikA kAryA, bhAvArthatu vakSyAmaH, prakRtagAthAbhAvArthaH-kAlagae samaNe nakkhattaM paloijjai, jai na paloeti asamAcArI, paloie paNayAlIsamuhuttesu nakkhattesu donni kajjaMti, akaraNe anne do kaDDhei, kANi puNapaNayAlIsamuhuttANi?, ucyate tinneva uttarAI punavvasU rohiNI visAhAya / ee cha nakkhattA paNayAlamuhuttasaMjogA / / 42 // tIsamuhutesu puNa pannarasasu ego kIrai, akaraNe evaM ceva kaDDai, tIsamuhuttiyANi puNa imANi assiNikittiyamiyasira pusso maha phaguhattha cittAya / anurAha mUla sADhA savaNadhaniTThA yabhaddavayA / / 43 // taha revaitti ee pannarasa havaMti tIsaimuhattA / nakkhattA nAyavvA parivaNavihIya kusaleNaM / / 44 // vR-panarasamuhuttiesu puNaabhIiMmi ya ekkovina kIrai, tAni puNa eyAni sayabhisayA bharaNIo addA assesa sAijevAya / eechanakkhattA panarasamuhattasaMjogA / / 45 // vR-kusapaDimatti dAraM gayaM, idAniM pANayaMtidAraM suttatthatadubhayaviU purao dhettUNa pANaya kuse ya / gacchaiyajauDDAho pariveUNa AyamaNa / / 46 // vR. imAe vakkhANaM-AgamavihinnU bhattaeNa samaM asaMsaThThapANayaM kusA ya samaccheyA avaropparamasaMbaddhA hatthacauraMgulappamANAdhettuMpurao (piTThao)aNavayakhaMto gacchaithaMDilAbhimuho jeNapudhaM thaMDillaM diTuM, daDabhAsaikesarANi cuNANivA dhippaMti, jaisAgAriyaM to paridvavettA hatthapAe soaMti ya AyamaMti ya jehiM bUDho, AyamaNaggahaNeNaM jahA jahA uDDAho na hoi tahA tahA sUyaNaMti gAthArthaH ||idaani niyattaNitti dAraM thaMDilavAghAeNaM ahavAvi anicchie anAbhogA / bhamiUNa uvAgacche teneva paheNa na niyatte / / 47 // vR- evaM nijjamANe thaMDillassa vAdhAeNa, vAdhAo puNataM udayahariyasaMmIsaM hojjA anAbhogena vA anicchiyaM thaMDilaM to bhImaUNa payAhiNaM akareMtehaM uvAgacchiyagha, jaiteneva maggeNa niyattaMti to asamAyArI, kayAi uDejjA, so yajao ceva uThei tao ceva pahAvei, pacchA jao ceva uThei taoceva pahAvei, jao gAmotao pahAvejjA, tamhA bhamiUNajaothaMDilaM uvahAriyaM tattha gaMtavvaM, nateneva paheNaM, niyattiNitti dAraM ___ kusamuTThI egAe advocchinAi ettha dhArAe / Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 23 saMthAraM saMtharejjA sadvattha samo u kAyavvo / / 48 // vR- jAhe thaMDilaM pamajjiyaM bhavai tAhe kusamuTThIe egAe aghocchinnAe dhArAe saMdhAro saMtharijjai, soya savvattha samo kAyavvo, visamaMmi ime dosA visamA jai hojja taNA uvari majjhe va heDao vAvi / maraNaM gelanaM vA tipi u niddise tattha // 149 // uvariM AyariyANaM majjhe vasahANa heDi bhikkhUNaM / tihapi rakkhaNaDDA savvattha samA u kAyadvA // 150 // vR- gAthAdvayamapi pAThasiddhaM, jai puNa taNA na hojjA to imo vihIjattha ya natthi taNAI cunnehiM tattha kesarehiM bA / kAvvo'ttha kakAro heDa takAraM ca baMdhejjA / / 51 // vR- jattha taNA na vijjati tattha cunnehiM nAgakesarehiM vA avvocchinnAe dhArAe kakAro kAyavvo heDDA ya takAro baMdhayagho, ai cunnANaM kesarANaM vA phlevayAhiMvi kirii / taNatti dAraM ga iyANiM sIsattijAe dilAegAmo tatto sIsaM tu hoi kAyavvaM / utarakkhaNaTTA esa vihI se samAseNaM / / 52 // vR- imIe vakkhANaM-jANe dilAe gAmo paridvavijjaMtassa tao sIsaM kAyavvaM, paDissayAo'vi nItehiM puvvaM nINeyavvA pacchA sIsaM, kiMnimittaM ?, 'uheMtarakkhaNaDDA' jao uDei tao ceva gacchai sapasihutte gacchaMte amaMgalaMtikaTTu / sIsatti dAraM, idAniM uvagaraNetti dAraM ciNhaDA uvagaraNa dosA u bhave aciMdhakaraNaMbhi / 140 micchatta so va rAyA va kuNai gAmANa vahakaraNaM / / 53 // vR- imIe vakkhANaM- parAvijjaMte ahAjAyamuvagaraNaM uveyavvaM muhapottiyA rayaharaNaM colapaTTao ya, jai evaM na ThaveMti asamAcArI ANAvirAdhanA, tattha dine janena daMDio socA kuvio uddaviotti gAmavahaNaM karejjamicchattaM vA gacchejja, jahA ujjenayassa taghanniyaliMgeNaM kAlagayassa micchattaM jAyaM tavvanniyaparisevaNAe, pacchA AyariehiM paDibohio, jassa vA gAmassa sagAse parivio so gAmo kAleNa paDivairaM davAvijjai daMDieNa, ee dosA jamhA acindhakaraNe / uvagaraNetti dAraM gayaM, idAniM uTThANetti dAraM, tattha gAhAo sahi nivesaNa sAhI gAmamajjhe ya gAmadAre ya / aMtaraujjANaMtara nisIhiyA uTThie vocchaM / / 54 // vasahinivesaNasAhI gAmaddhaM gAma mottavvo / maMDalakaMDuddese nisIhiyA ceva rajjaM tu || 55 // vR- imINaM vakkhANaM-kalevaraM nINejjamANaM basahIe ceva uDei vasahI mottavvA, nivesane uTThei nivesaNaM mottavvaM, nivesaNaMti egaddAraM vaiparikkhittaM anegadharaM phalihiyaM, sAhIe uTThei sAhI mottavyA, sAhI gharANa paMtI, gAmamajjhe uTThei gAmaddhaM mottavvaM, gAmaddAre uDei gAmo mottavyo, gAmassa ujjAnassa ya aMtarA uTThei maMDala motaghaM, maMDalati visayamaMDalaM, ujjANe uTThei kaMDaM mottaghaM, kaMDaMti desakhaMDa maMDalAo mahallataraM bhannai, ujjAnassa ya nisIhiyAe ya aMtarA uTThei deso mottavvo, nisIhiyAe Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1273) 141 uDeirajjaM mottavyaM, evaM tA nijjaMtassa vihI, taMbhi parivie gIyatthA egapAsa muhuttaM saMvikkhaMti, kayAvi pariThThaviovi uDejjA, tattha nisIhiyAe jai udvei tattheva paDio uvassao mottavyo, nisIhiyAe ujjAnassa ya aMtarA jai paDai nivesaNaM mottavvaM, ujjANe paDai sAhi mottavvA, ujjAnassa gAmassa ya aMtarA jai paDai gAmaddhaM mottavyaM, gAmadAre paDai gAmo mottavyo, gAmamajhe paDaimaMDalaM mottavvaM, sAhIe paDai kaMDo mottavyo, nivesaNe paDaideso mottavyo, vasahIe paDai rajjaM mottavvaM, tathA cAha bhASyakAraH bhA.(206) vaccAMte jo ukamo kalevara pavesaNaMbhivoccatyo / navaraM puNa nANattaMgAmadAraMbhiboddhavyaM / / vR- atra viparyastatrame'GgIkRte tulyataiva nAnAtvaM, tathA ca nirgamane'pi grAmadvArotthAne grAmaparityAga uktaH, ihApisa eveti tulyatA, nijjUDhojai biiyaM vAraMettidorajjaNimottavvANi, taiyAe tinnirajjANi, tena paraM bahuso'vivAre pavisaMte tinni ceva rajjANi mottavANi asivAikAraNehiM tattha vasaMtANa jassa jo uttvo| abhigIhayANabhigahio sA tassa u jogaparivuTTI // 56 // vR- imIevakkhANaM-jaibahiyA asivAhiM kAraNehi na nigacchaMti tAhe tattheva vasaMtA jogavuDiM kareMtinamokkAraittA porisiM kareMti,porisittApurimarda,saisAmatthe AyaMbilaM pArei, asai nivvIyaM, asamattho jai to ekkAsaNayaM, evaM sabiiyaM, purimaDDatittA cautthaM, cautthaittA chaTuM, evaM vibhAsA / uTThANettigayaM, idAni nAmagahaNeti dAraM giNhai nAma egassa doNhamahavAvi hojjhasavvesi / svippaM tuloyakaraNaM parinnagaNabheyabArasamaM / / 57 // vR-imIe vakkhANaM-jAvaiyANaM nAmaM geNhai tAvaiyANaM khippaM loyakaraNaM parinaM ti bArasamaM ca dijjai, ataraMtassa dasamaM aTThamaM chaTuM cautthAi vA, gaNabheo ya kIrai, te gaNAo ya Ninti / nAmaggahaNetti dAraM gayaM, idAniM payAhiNetti dAraM jo jahiyaM so tato niyattaha phyAhiNaM na kAyavvaM / uTThANAI dosA virAdhanA bAlavuDDA / / 58 // vR-imIe vakkhANaM-parihavettAjojaoso taoceva niyattiti, payAhiNaM na karei, jai kariti uThei virAdhanA bAlavuDDANaM, jao so jadahimuho Thavio tao ceva dhAvai / payAhiNetti payaM gayaM, idAni kAussaggakaraNetti dAraM gAhA uhANAI dosA uhoti tastheva kAusagaMmi / AgammuvassayaM gurusagAse vihIe ussaggo / / 59 // vR. imIe vakkhANaM-koi bhaNejjA-tattheva kimiti kAussago na kIrai ?, bhannaMti-uThANA dosA havaMti, tao Agamma ceiharaM gacchaMti, ceiyAiM vaMdittA saMtinimittaM ajiyasaMtitthayaM paDhaMti, tinnivA thuio parihAyamANAokaDDijjaMti, tao AgaMtuMAyariyasagAse avihipAridvAvaNiyAe kAussago kIrai, etAvAna vRddhasampradAyaH, AyaraNA puNa omacchagarayaharaNeNa gamanAgamanaM kira Aloijjai, tao jAva iriyA paDikkamijjai tao ceiyAI vaMdittetyAdi sive vihI, asive na Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 23 kIrai, jo paDissae acchai so uccArapAsavaNakhelamattage vigiMcai vasahiM pamajjaitti kAussaggadAraM gayaM, idAniM khamaNAsajjhAyassa dArA bhannaMti khamaNeya asajjhAe rAiniya mahAniNAya niyagA vA / sesesu natthi khamaNaM neva asajjhAiyaM hoi / / 60 // vRkSapaNaM asvAdhyAyazca jai 'rAiNio'tti Ayariotti ' mahAninAo' ti mahAjananAo niyagA vA sannAyagA vA se atthi, tesiM adhititti kIrai, 'sesesu natthi khamaNaM' sesesu sAhusu na kIrai khamaNaM, neva asajjhAiyaM hoi, sajjhAovi kIraitti bhaNiyaM, evaM tAva sive, asive khamaNaM natthi jogavuDDI kIrai, kAussaggo avihavigiMcaNiyAe na kIrai, paDissae muhuttayaM saMcikkhAvijjai jAva uvautto, tattha ahAjAyaM na kIrai, tattha jeNa saMdhAraeNa nINio so vikaraNo kIrai, jai na kareMti asamAcArI pavaDDara, ahigaraNaM ANejja vA devayA paMtA tamhA vikaraNo kAyavvo, khamaNAsajjhAgadArA gayA, avaloyaNetti dAraM avarajjussa tatto suttatthavisAraehiM thiraehiM / avaloyaNa kAyadvA suhAsuhagaini mittaTThA // 61 // jaM disi vikaDDiyaM khalu sarIrayaM akkhuyaM tu saMvikkhe / taM disi sivaM vayaMtI suttatthavisArayA dhIrA ||62 // vR- eesiM vakkhANaM- 'avarujja (rajja) yassa'ti biiyadiNaMbhi avaloyaNaM ca kAyavvaM, suhAsuhajANaNatthaM gaijANaNatthaM ca taM puNa kassa dheppai ? - Ayariyassa mahiDDiyassa bhattapaccakhAiyassa anno vA jo mahAtavassI, 'jaM disaM taM sarIraM kaDDiyaM taM disaM subhikkhaM suhavihAraM ca vadaMti, aha tattheva saMvikkhiyaM akkhuyaM tAhe taMbhi dese sivaM subhikkhaM suhavihAraM ca bhavai, jaidivase acchai taivarisANi suIbhakkhaM, eyaM suhAsuhaM, idAniM vavahArao gaI bhAgAmi ettha ya thalakaraNe vimANio joisio vANamaMtara samaMbhi / gaDDhA bhavaNavAsI esa gaI se samAse / / 63 // vR- nigadasiddhaiva vyAkhyAtaM dvAragAthAdvayaM, sAmprataM tasminnaiva dvAragAthAdvitaye yo vidhiruktaH sa sarvaH kvaka kartavyaH kva vA na kartavya iti pratipAdayannAha esA u vihI savvA kAyavvA siMmi jo jahiM basai / asive khamaNa vivaDDI kAussaggaM ca vajjejjA / / 64 // vR- 'ese 'ti anaMtarakhakkhAyavihI merA sImA AyaraNA iti egaThThA, 'kAyavyA' kareyavvA tuzabdo'vadhAraNe vavahiya saMbaMdhao kAyavyo evaM, kaMmi ? 'sivaMbhitti prAntadevatAkRtopasargavarjite kAle 'jo' sAhU 'jahiM' khette vasaI, asive kahaM ? asive khamaNaM vivajjai, kiM puNa?, jogavivaDDI kIrai, 'kAussagaM ca vajjejjA' kAussaggo va na kIrai / / sAmpratamuktArthopasaMhArArtha gAthAmAhaeso disAvibhAgo nAyavvo duvihadavvaharaNaMca / vosiraNaM avaloyaNa suhAsuhagavisesoya / / 65 / / vR- 'eso' iti anaMtaradAragAhAduyassa'ttho kiM ? - 'disAvibhAgo nAyavvo' disivibhAgo nAma acittasaMjayaparidvAvaNiyavihiM para disippadarisaNaM saMkheveNa disipaDivajjAvaNaMti bhaNiyaM hoi. Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273 ] 143 ahavA disivibhAgo mUladAragahaNaM, sesadArovalakkhaNaM ceyaM daTTghaM, acittasaMjayapAriTThAvaNiyaM pai eso dAraviveo nAyaghotti bhaNiyaM hoi, 'duvihadavvaharaNaM ce 'tiduvihadavvaM nAma puvvakAlagahiyaM kusAi nAyavvamiti anuvaTTae, 'vosiraNaM' ti saMjayasarIrassa parivaNaM 'avaloyaNaM' biiyadine nirikkhaNaMti 'suhAsu hagaiviseso ya'tti suhAsuhagativisamo vaMtarAi uvavAyabheyA yatti bhaNiyaM hoi, esA acittasaMjayapAriDAvaNiyA bhaNiyA, idAniM asaMjayamaNussANaM bhannai, tattha gAhAassaMjayamanuehi jA sA duvihAya AnupuccIe / saccitehiM suvihiyA ! accittehiM ca nAyavvA ||66 // vR- iyaM nigadasiddhaiva, tattha sacittehiM bhannai, kahaM puNa tIe saMbhavotti ?, AhakappaThThagarUyassa u vosiraNaM saMjayANa vasahIe / udayapaha bahusamAgama vipajjahAloyaNaM kujjA / / 67 // vR- kAi aviraiyA saMjayANa vasahIe kappaTThagarUvaM sAharejjA, sA tihiM kAraNehiM chuDabhejjA, kiM ? -eesiM uDDAho bhavautti chuhejjA paDinIyayAe, kAi sAhammiNI liMgatthI eehiM mama liMga hariyaMti eeNa paDiNiveseNa kampaTTagarUvaM paDiyassayasabhIve sAharejjA, ahavA cariyA tavvannigiNI boDigiNI pAhuDiyA vA mA amhANaM ajaso bhavissai tao saMjaovassagasamIve ThavejjA eesiM uDDAo houtti, anukaMpAe kAi dukkAle dArayarUvaM chaDDiuMkAmA ciMtei ee bhagavaMto sattAhiyaTThAe uDiyA, etesiM vasahIe sAharAmi, ee siM bhattaM pAnaM vA dAhiMti, ahavA kahiMvi sejjAyaresu vA iyaragharesu vA chubhissaMti, ao sAhuvassae paridvavejjA, bhaeNakAi ya raMDA pautthavaiyA sAharejjA, ee anukaMpaihiMti, tattha kA vihI ? - divase 2 vasahI vasahehiM cattAri vArA pariyaMciyaghA, paccase paoe avaraNhe aDDaste, mAmA ee dosA hohiMti, jai vigicaMtI diTThA tAhe bolo kIrai esA itthiyA dAraya chaDDeUNa palAyA, tAhe logo ei pecchai ya taM tAhe so logo jaM jANau taM kareu, aha na diTTA tAhe vigiMcijjai, udayapahe jano vA jattha paese pae niggao acchai tattha ThavettA paDicarai oho jahA logo na jANai jahA kiMci paDikkhaMto acchA, jahA taM suNaeNa kAraNa vA majjAreNa vA na mArijjai, jAhe keNai diTThaM tAhe so osarai / sacittAsaMjayamanuyaparidvAvaNiyA gayA, idAniM acittAsaMjayamaNuyaparidvAvaNiyA bhannai paDinIyasarIrachuhaNe vaNImagAsu hoi accittA / tovekkhakAlakaraNaM vippajahavigiMcaNaM kujjA / / 68 // # vR- paDinIo koi vaNImagasarIraM chuhejja jahA eesiM uDDAho bhavautti, vaNImago vA tattha gaMtUNa mao, keNai vA mAreUNa ettha niddosaMti chaDDio, aviraiyAe manussega vA ukkalalaMbiyaM hojjA, tattha taheva bolaM kareti, logassa kahijjai eso NaTThotti, ukkalaMvie nidhintreNa vAreMtANaM raDaMtANaM mArio appA hojjA tAhe diTThe kAlakkhevI kAyavvo, paDilehiUNa jai koi natthi tAhe jattha kassai nivesaNaM na hoi tattha vigiMcijjai uppekkhejja vA, paoso vaTTai saMcarai logo tAhe nissaMcare vivego jahA ettha Aese na uvekkheyagho tAhe ceva vigiMcijjai aipahAe saMcikkhAvettA appasAgArie vigiMcijjai, jai natthi koi paDiyarai, aha kor3a paDiyarai tasseva uvariM chuDabhai, evaM vippajahaNA, vigiMcaNA nAmaM jaM tattha tassa bhaMDovagaraNaM tassa vivego, jai ruhiraM tAhe na chaDDejjai, Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/23 ekkAhA vA vihA vAmago najjihitti, tAhebolakaraNavibhAsA |acittAsaMjayamaNuyapAriThThAvaNiyA gayA, idAni nomanuyapAriTThAvaNiyA bhannai nomanuehiM jA sA tiriehiM sA ya hoi duvihA u / saccittehi suvihayA! accittehiM ca nAyannA / / 69 / / vR-nigadasiddhA, duvihaMpi egagAhAe bhaNNai ___ cAuloyagamAhiM jalacaramANa hoi saccittA / jalathalakhahakAlagae acitte vigicaNaM kujjA / / 70 // vR- imIe vakkhANaM-nomanussA 2 sacittA acittA ya, sacittA cAulodayamAisu, cAulodayagahaNaM jahA oghanijjuttIe tattha nivuDDao Asi macchao maMDukkaliyA vA, taM dhetUNa theveNa pANieNasahanijjai, pANiyamaMDukko pANiyaM dakhUNa uDei, macchaobala chubbhai, AigahoNa saMsaThThapANaeNa vA gorasakuMDaevA tellabhAyaNe vA evaM saJcittA, aJcittAanimisao keNaiAnIo pavikhaNA paDinIeNa vA, thalayaro uMduro gharakoilo evamA, khahacaro haMsavAyasamayUrA, jattha sadosaM tattha vivego appasAgArie bolakaraNavA, niddose jAherucaitAhe vigicai / tasapANapAriTThAvaNiyA gayA, idAniMnotasANapAriThThAvaNiyA bhannai notasapANehiM jAsA duvihA hoi AnupuvvIe / AhAraMbhi suvihiA! nAyavvA noaAhAre / / 71 // vR-notasa nigadasiddhA, navaraM noAhAro uvagaraNAi, tattha AhAraMbhi ujA sA sA duvihA hoi AnupuvvIe / jAyA ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA ya / / 72 // dR-'AhAre' AhAraviSaye yA'sau pAristhApanikAsA dvividhA' dviprakArAbhavati 'AnupUrvyA' paripAnyAH vaividhyaM darzayati- 'jAyA ceva suvihiyA ! nAyavvA taha ajAyA ya' tatra doSAt parityAgArhAhAraviSayA yA sA jAtA, tatazca jAtA caiva 'suvihitA' ityAmantraNaM prAgvata, jJAtavyA, tathA'jAtA ca, tatrAtiriktanivaghAhAraparityAgaviSayA'jAtocyata iti gAthArthaH / / tatra jAtAM svayameva pratipAdayannAha AhAkamme ya tahA lohavise Abhiogie gahie / eeNa hoi jAyA vocchaMse vihIe vosiraNaM / / 73 / / vR-AdhAkarma-pratItaM tasminnAdhAkarmaNica tathA 'lohavise Abhiogie gahie'tti lobhAdgRte 'vise tti viSakRte gRhIte 'Abhiogie'tti vazIkaraNAya mantrAbhisaMskRte gRhIte sati kathaJcinmakSikAvyApatticeto'nyathAtvAdiligattazcajJAtesati 'etena' AdhAkarmAdinA doSeNa bhavati 'jAtA' pAristhApanikA doSAtparityAgArhAhAraviSayetyarthaH, 'vocchaMse vihIevosiraNaM ni vakSye'syA vidhinA-jinoktena vyutsarjanaM-parityAgamityarthaH, / / eptamanAvAe accitte thaMDille guruvaiDe / chAreNa akkAmittA tivANaM vAsaNaM kujjA / / 74 // vR-ekAnte 'anApAte' stryAdhApAtarahite 'acetane' cetanAvikale 'sthANDilye' bhUbhAge Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 adhyayanaM -4- [ni. 1273] _ 'gurUpadiSTe' guruNA vyAkhyAte, anenAvidhijJena paristhApanaM na kAryamiti darzayati, 'chAreNa akkamittA' bhasmanA sammithya 'tihANaM sAvaNaM kujjati sAmAnyena tisro vArAH zrAvaNaM kuryAt amukadoSaduSTamidaM vyutsRjAmi evaM, vizeSatastu viSakRtAbhiyogikAderevApakArakasyaiSa vidhiH, na tvAdhAkamadiH, tadgataM prasaGgenehaiva bhaNiSyAma iti gAthArthaH / ajAtatapAristhApanikI Ayarie ya gilANe pADaNae dullahe sahasalAhe | esA khaluajjAyA vocchaM se vihie vosiraNaM / / 75 // vR-AcArye satyadhikaMgRhItaM kiccada, evaM glAne prAdhUrNakadurlabhevA viziSTadravyesatisahasalAbheviziSTasya kathaJcillAbhe sati atiriktagrahaNasambhavaH, tasya ca yA pAristhApanikA eSA khalu 'ajAtA' aduSTAdhikAhAraparityAgaviSayetyarthaH, 'vocchaM se vihIe vosiraNaM' prAgvaditi gAthArthaH eNaMtamanAyagae accitte thaMDile guruvaiDhe / Aloe tinnipuMje tiTThANaM sAvaNaM kujjA / / 76 // vR-pUrvAddhaM prAgvat 'Aloe'tti prakAze trIn puJjAn kuryAt, ata eva mUlaguNaduSTe tvekamuttaraguNaduSTe tu dvAviti prasaGgaH, tathA 'tiTThANaM sAvaNaM kujjatti pUrvavadayaM gAthArthaH / / gatA''hArapAristhApanikA, adhunA noAhArapAristhApanikA pratipAdayati ___ noAhAraMbhI jAsAsA duvihA hoi AnupuTavIe / uvagaraNaMbhi suvihiyA! nAyavvA noyauvagaraNe ||77 / / vR-nigadasiddhA, navaraM noupakaraNaM zleSmAdi gRhyate, uvagaraNaMbhiujAsA sA duvihA hoiAnupuvIe / jAyA ceva suvihiyA! nAyavvA taha ajAyA ya / / 78 // vR-nigadasiddhaiva, navaramupakaraNaM vastrAdi, jAyA ya vatthapAe vaMkA pAe ya cIvaraMkujjA / ajjAyavatthapAe voccatthe tucchapAe ya / pra.1 // vR-jAtA ca vastre pAtre ca vaktavyA, codanAbhiprAyastAvadvastre mUlaguNAdiduSTe vaGkAni pAtreca cIvaraM kuryAt, ajAtA ca vaktavyA-vastre pAtre ca 'voccatthe tucchapAe ya' codanAbhiprAyo vastraM viparyastaM-Rju sthApyate pAtraM ca RjusthApyata iti, siddhAntaM ta vakSyAmaH, eSa tAvad gAthArthaH / / iyaM cAnyakartRkI gAthA / duvihA jAyamajAyA abhiogavise yasuddha'suddhA ya / egaMcadonni tinniya mUluttarasuddhajANaTThA / / 79 / / vR-dvividhA jAtAajAtApAristhApanikA-AbhiogikI viSeca azuddhAzuddhAca, tatrazuddhA ajAtA bhaviSyati, ayaM va prAgnirdiSTaH siddhAntaH- 'egaM ca donni tinni ya mUluttarasuddhi jANAhi' mUlaguNA'suddhe eko granthiH pAtreca rekhA, uttaraguNAsuddhe dvau, zuddha traya itigAthArthaH / / avayavArthastu gAthAdvayasyApyayaMsAmAcAryabhijIta iti-uvagaraNenouvagaraNeya, uvagaraNejAyA ajAyAya, jAyA vatthe pAe ya, ajAyAvi vatthe patte ya, jAyA nAma vatthapAyaM mUlaguNasuddhaM uttaraguNaasuddhaM vA 125/10 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/23 abhiogeNa vA viseNa vA, jai viseNa AbhiogiyaM vA vatthaM pAyaM vA khaMDAkhaMDiM kAUNa vigiMciyavvaM, sAvaNA ya taheva, jAni airittANi vatthapAyANi kAlagae vA paDibhago vA sAhAraNagahie vA jAeja ettha kA vigiMcaNavihI?, coyao bhaNai-AbhiogavisANaM taheva khaMDAkhaMDiM kAUNa vigicaNaM mUlaguNaasuddhavatthassa evaM vaMkaM kIrai, uttaraguNaasuddhassa donni vaMkANi, suddhaM ujuyaM vigiMcijai, pAe mUlaguNa'suddhe egaM cIraM dijjai, uttaraguNaasuddhe donni cIrakhaMDANi pAe chubbhaMti, suddhaM tucchaM kIrai-ritayaMti bhaNiyaM hoi, AyariyA bhaNaMti-evaM suddhapi asuddhaMbhavai, kaha?, ujjuyaM ThaviyaM, egeNa vekeNa mUlaguNaasuddhaM jAyaM,dohiMuttaraguNaasuddhaM, ekavaMkaM duvaMkaM vA hojA duvaMkaM ekavaMkaM vA hojA, evaM mUlaguNe uttaraguNo hojjA uttaraguNevAmUlaguNo hojA, evaM ceva pAevi hojA, egaM cIvaraM niggayaM mUlaguNAsuddhaM jAyaM, dohiM viNiggaehiM suddhaM jAyaM, je ya tehiM vatthapAehiM paribhuMjiehiM dosA tesiM AvattI bhavai, tamhA jaM bhaNiyaM te taM na jutaM, tao kahaM dAuM vigiMciyavvaM ?, AyariyA bhaNaMti-mUlaguNe asuddhe vatthe ego gaMThI kIrai uttaraguNaasuddhe donni suddhe tinni evaM vatthe, pAe mUlaguNaasuddhe aMto aThThae egasahiyArehA kIrai, uttaraguNaasuddhe donni, suddhe tinihAo, evaM nAyaM hoi, jANaeNa kAyavvANi, kahiM pariTTaveyavvANi ?-egaMtamanAvAe saha pattAbaMdharayattANeNa, asai paDilehaNiyAe doreNa muhe bajjhai, uddhamuhANi ThavijaMti, asai ThANassa pAsaliyaM Thavijai, jao vA Agamo tao puSphayaM kIrai, eyAe vihIe vigiMcijjai, jai koiAgAro pAvaitahAvivosaThThA'higaraNA suddhAsAhaNo,jehiMannehiMsAhahiM gahiyANijaikAraNe mahiyANi tANi ya suddhA jAvajjIvAe suddhA sAhuNo, jehiM annehiM sAhUhiM gahiyANi jai kAraNe gahiyANi tANi ya suddhA jAvajjIvAe paribhujaMti, mUlaguNauttaraguNesu umpanne te vigiMcai, gatopakaraNapAristhApanikA, adhunA noupakaraNapAristhApanikA pratipAdyate, Aha ca nouvagaraNejAsA caubvihA hoiAnupuvIe | uccAre pAsavaNe khele siMdhANae ceva / / 80 // vR-nigadasiddhaiva, vidhi bhaNati uccAraMkuvvaMto chAyaM tasapANarakkhaNaTThAe / kAyaduyadisAbhiggahe ya do ceva'bhigiNhe / 81 // puDhaviMtasapANasamuTThiehiM etthaM tuhoi caubhaMgo / paDhamapayaM pasatthaM sesANi u appasatyANi / / 82 // imINaM vakkhANaM-jassa gahaNI saMsajjaitena chAyAe vosiriyavvaM, kerisiyAe chAyAe?-jotAva logassa uvabhogarukkho tattha na vosirijai, niruvabhogevosirijai, tatthavi jAsayAo pamANAo niggayA tattheva vosirijai, asai puNaniggayAetattheva vosirijai asati rukkhANaM kAraNaMchAyA kIitesu pariNaesu vaccai, kAyA donni-tasakAo thAvarakAo ya, jai paDileheivi pamajjai'vi egidiyAvi rakhiyA tasAvi, aha paDilehei na pamajjai to thAvarA rakkhiyA tasA paricattA, aha na paDileheipamAithAvarA paricatA tasArakkhiyA,iyarastha doviparicattA, suppaDilehiyasuppamajjiesuvi paDhama payaM pasatyaM, viiyataie ekke kkeNa cautthaM dohivi appasatthaM, paDhamaM AyariyavvaM sesA parihariyavvA, disAbhigahe. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 adhyayanaM -4- [ni. 1273] _ 'ubhe mUtrapurISeca, divAkuryAdudamukhaH / rAtrau dakSiNatazcaiva, tasya Ayurna hIyate / / ' do ceva eyAu abhigeNhaMti, DagalagahaNe taheva caubhaMgo, sUriye gAme evamAi vibhAsA kAyavvA jahAsaMbhavaM / / adhunA ziSyAnuzAstiparAM parisamAptigAthAmAha gurumUlevi vasaMtA anukUla je na hoti uguruNaM / eesiMtu payANaM dUraMdUreNatehoti / / vR-'gurumUle' gurvantike'pi 'vasantaH' nivasamAnAH anukUlA ye na bhavantyevaguruNAm, eteSAM 'padAnAM uktalakSaNAnAM, tuzabdAdanyeSAM ca dUraMdUreNatebhavanti, avinItatvAtteSAM zrutApariNateriti gAthArthaH / / pAristhApanikeyaM samApteti / / mU. (24) paDikkamAbhi chahiM jIvanikAehiM-puDhavikAeNaM AukAeNaM teukAeNaM vAukAeNa vaNassaikAeNaM tasakAeNaM / paDikamAbhi chahiM lesAhiM-kiNhalesAe nIlalesAe kAulesAe teulesAe pamhalesAe sukkalesAe || paDikkamAmi sattahiM bhayaTThANehiM / aTTahiM mayaThANehiM / navahi baMbhacareguttIhiM / dasavihe samaNadhamme / ekkArasahiM uvAsagapaDimAhiM / bArasahiM bhikkhupaDimAhiM / terasahiM kiriyAThANehiM / ___ vR- pratikramAmi SaGgirjIvanikAyaiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyo mayA daivasiko. 'ticAraH kRtaH, tadyathA-pRthivIkAyenetyAdi / pratikramAmi SaGgirlezyAbhiH karaNabhUtAbhiryo mayA daivasiko'ticAraH kRtaH, tadyathA-kRSNalezyayetyAdi kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmoya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate / / kRSNAdidravyANi tu sakalaprakRtiniSyandabhUtAni, AsAM ca svarupaM jambUkhAdakaddaSTAntena grAmaghAtakadRSTAntena ca pratipAdyate'jaha jaMbutaruvarego supakkaphalabhariyanabhiyasAlaggo / diTThochahiM purisehiMte biMtI jaMbubhakkhemo / / kiha puNa? te beMteko AruhamANANajIvasaMdeho / tochidiUNamUle pADeguMtAhe bhakkhemo / / bitiAha eddaheNaM kiM chinneNaM taruNa amhaMti? / sAhA mahalla chiMdaha taio beMtI pasAhAo / / gocche cautthao una paMcamao veti geNhaha phalAiM / chaTTo beMtI paDiyA eecciya khAha ghettuMje || diTuMtassovaNao jo veti taruvi chinnamUlAo / so vaTTai kiNhAe sAlamahallA unIlAe / / havai pasAhA kAU gocchA teUphalA yaM pamhAe / paDiyAe sukkalesA ahavA annaM udAharaNaM / / corA gAmavahatthaM viniggayA ego betighAeha / jaM pecchaha savvaM dupayaMcacauppayaM vAvi / / biio mAnusa purise yataio sAuhe cautthe ya / Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4 /24 paMcamao jujjhate chaTTo puNa tatthimaM bhaNai / / ekaM tA haraha dhanaM bIyaM mAha mA kuNaha evaM / kevala haraha dhanaMtI uvasaMhAro imo tesiM / / savve marihattI vaTTai so kiNhalesapariNAmo / evaM kameNa sesA jA caramo sukkalesAe / / Adillatinni etthaM apasatthA uvarimA pasatthA u / apasatthAsuM vaTTiya na vaTTiyaM jaM pasatthAsuM / / esaiyAro eyAsu hoi tassa ya paDikkamAmitti / paDikUlaM vaTTAmI jaM bhaNiyaM puNo na sevemi / / pratikramAmi saptabhirbhayasthAnaiH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti, tatra bhayaM mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmastasya sthAnAni - AzrayA bhayasthAnAni ihalokAdIni, tathA cAha saGgrahaNikAraH- ihaparaloyAdAnamakamhA AjIvamaraNamasiloe tti asya gAthAzakalasya vyAkhyA- 'iharapaloa' tti ihalokabhayaM paralokabhayaM tatra manuSyAdisajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAt bhayamihalokabhayaM, vijAtIyAttu tiryagdevAdeH sakAzAdbhayaM paralokabhayam, AdIyataityAdAnaM dhanaM tadartha caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayam, akasmAdevabAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSvevAvasthitasya rAtryAdau bhayam akasmAdbhayaM, 'AjIve' ti AjIvikAbhayaM nirdhanaH kathaM durbhikSAdAvAtmAnaM dhArayiSyAmItyAjIvikAbhayaM, maraNAdbhayaM maraNabhayaM pratItameva, 'asilogo' tti azlAghAbhayam-ayazobhayamityarthaH, evaM kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAnna pravartata iti gAthAzakalAkSarArthaH / / madaH - mAnastasya sthAnAni - paryAyA bhedA madasthAnAni, iha ca pratikramAmIti vartate, aSTabhirmadasthAnaiH karaNabhUtairyo mayA daivasiko'ticAraH kRta iti, evamanyeSvapi sUtreSvAyojyaM, kAni punaraSTau madasthAnAni ?, ata Aha saGgrahaNikAraHjAIkulabalaruve tavaIsarie sue lAhe / / asya vyAkhyA- kazcinnarendrAniH pravrajito jAtimadaM karoti, evaM kulabalarupatapaezcaryazrutalAbheSvapi yojyamiti / / navabhirbrahmacaryaguptibhiH, zeSaM pUrvavat, tAzcemAH vasahikahanisijjidiye kuDuMtarapucvakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo / / na vR- brahmacAriNA taptyanupAlanapareNa na strIpazupaNDakasaMsaktA vasatirAsevanIyA, na strINAmekAkinAM kathA kathanIyA, na strINAM niSadyA sevanIyA, utthitAnAM tadAsane nopaveSTavyaM, strINAmindriyANyavalokanIyAni, na strINAM kuDyAntaritAnAM mohanasaMsaktAnAM kvaNitadhvanirAkarNayitavyaH, na pUrvakrIDitAnusmaraNaM kartavyaM, na praNItaM bhoktavyaM, snigdhamityarthaH nAtimAtrAhAropabhogaH kAryaH, na vibhUSA kAryA, etAnava brahmacaryaguptaya iti gAthArthaH / / zramaNa:- prAgnirupitazabdArthastasya dhamaH - kSAntyAdilakSaNastasmin dazavidhe-dazaprakAre zramaNadharme sati tadviSaye vA pratiSiddhakaraNAdinA yo mayA'ticAraH kRta iti bhAvanA / dazavidhadharmasvarupapratipAdanAyAha khaMtIya maddavajjava muttI tava saMjame ya boddhavve / Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1273] saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaM ca jaidhammo / / kSAntiH zramaNadharmaH, krodhaviveka ityarthaH, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, mRdorbhAvaH mArdavaM mAnaparityAgena vartanamityarthaH, tathA RjubhAva ArjavaM mAyAparityAgaH, mocanaM muktiH, lobhaparityAga iti bhAvanA, tapo dvAdazavidhamanazanAdi, saMyamazcAzravaviratilakSaNaH 'boddhavyaH' vijJeyaH zramaNadharmatayA, satyaM pratItaM, zaucaM saMyamaM prati nirupalepatA, AkiJcanyaMca, kanakAdirahitatetyarthaH, brahmacarya ca, eSa yatidharmaH, ayaM gAthAkSarArthaH / / anye tvevaM vadanti khaMtI murtI, ajaya maddava taha lAghave tave ceva / saMyama ciyAga kiMcaNa boddhavve baMbhacere ya / / 149 tatra lAghavam-apratibaddhatA, tyAgaH saMyatebhyo vastrAdidAnaM, zeSaM prAgvat, guptyAdInAM cA''dyadaNDakottkAnAmapIhopanyAso'nyavizeSAbhidhAnAdadRSTa iti / / ekAdazabhirupAsaka pratimAbhiH karaNabhUtAbhiryo'ticAra iti, upAsakAH zrAvakAsteSAM pratimAH- pratijJA darzanAdiguNayuktAH kAryA ityarthaH, upAsakapratimAH, tAzcaitA ekAdazetidaMsaNavayasAmAiya posahapaDimA abaMbha saccitte / AraMbhapesauddiTTha vajjae samaNabhUe va / / vR- darzanapratimA, evaM vratasAmAyikapauSadhapratimA abrahmasacittaArambhapreSyauddiSTavarjakaH zramaNabhUtazceti, ayamAsAM bhAvArtha: sammadaMsaNasaMkAisallapAmukkasaMjuo jou / sesaNugavippakko esA khalu hoMti paDimA u / / biiyA puna vayadhArI sAmAiyakaDo ya taiyayA hoi / hoi cautthI causi aTThamimAIsu diyahesu / / posaha cauvvihaMpI paDipunnaM samma jo u anupAle / paMcama posahakAle paDimaM kuNaegarAIyaM / / asiNANaviyaDabhoI pagAsabhoitti jaM bhaNiya hoi / divasao na ratti bhuMje maulikaDo kaccha navi rohe / / diya baMbhayAri rAI parimANakaDe aposahIesuM / posahie rattiMmi ya niyameNaM baMbhayArI ya / / iya jAva paMca mAsA viharai hu paMcamA bhave paDimA / chaTTIe baMbhayArI ya vihare jAva chammAsA / / sattama satta u mAse navi AhAre sacittamAhAraM / jaM jaM hellANaM taM to parimANa savvaMpi / / AraMbhasayaMkaraNaM aDThThamiyA aTTamAsa vajrei / navamAnava mAse paNa pesAraMbhe vivajjei / / dasamA puna dasa mAse uddikayaMpi bhatta navi bhuMje / so hoI churamuMDo chihaliM vA dhArae jAhiM / / Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/24 jaM nihiyamatthajAyaM pucchaMti niyANanavarisoAha / jaijANe to sAhe ahanavito beti navi jANe / / khuramuMDo loo vArayaharaNa paDigahaMca geNhitA / samaNabbhUo vihare navariM sannAyagA uvari / / mamikAraavocchinne vaccaisannAyapalli duIje / tatthavi sAhuvva jahA giNhai phAsuMtuAhAraM / / esA ekkArasamA ikkArasamAsiyAsu eyAsu / pannavaNavitahaasaddahANabhAvAu aiyAro / / dvAdazabhibhikSupratimAbhiH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyA prAgvat, tatrodmotpAdanaiSaNAdizuddhabhikSAzino bhikSavaH-sAdhavasteSAM pratimAH-pratijJA bhikSupratimAH, tAzcemA mAsAI sattA paDhamAbitisatta (satta) rAidinA / aharAI egarAI bhikkhUpaDimANabArasagaM / / mAsAdyAH saptAntAH 'prathamAdvitrisapta (sapta) rAtridivA' prathamAsaptarAtrikI, dvitIyA saptarAtrikI, tRtIyA saptarAtrikI, ahorAtrikI, ekarAtrikI, idaM bhikSupratimAnAM dvAdazakamiti / ayamAsAM bhaavaarthH| paDivAisaMpunno saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAu jinamayaMmI saMmaM guruNA anunnAo / / gacchecciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpunnA / navamassa taiyaktthu hoijahanno suyAbhigamo / / vosaThThacattadehI uvasaggasaho jaheba jinakappI / esaNa abhigahIyAbhattaMca alevayaM tassa / / gacchA vinikkhamittA paDivajje mAsiyaM mahApaDimaM / dattegabhoyaNassA pAnassaviegajAmAsaM / / pacchA gacchamaIe eva dumAsi timAsi jA satta / navaraM dattIvuDDIjAsatta usattamAsIe / / tattoya aTThamIyA havaihU paDhamasattarAiMdI / tIya cautthacauttheNa'pAnaeNaM aha visesI / / tathA cA''gama:-"paDhamasattarAIdiyANaM bhikkhUpaDimaM paDivannassaanagArassa kapyaise cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa ve" tyAdi, uttANagapAsallINasajjIvAvi ThANe ThAittA / sahauvasagge ghore divvAItattha avikNpo|| doccAvi erisacciya bahiyA gAmAiyANa navaraMtu / ukkuDalagaMsAI DaMDAitiuvva ThAittA / / taccAevievaM navaraM ThANaMtu tassa godohI / Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1273] vIrAsanamahavAvI ThAijjava aMbakhajovA / / emeva ahorAI chaThTha bhattaM apAnayaM nvrN| gAmanayarANa bahiyA vagghAriyapANie ThANaM / / emeva egarAI aTThamabhatteNa ThANa bAhirao / IsIpabbhAragae animisanayanegaTThiIe / / sAhaTTu dovipAe vagdhAriyapANi ThAyaI ThANaM / vAdhArilaMbiyabhuo sesa dasAsuMjahA bhaNiyaM / / trayodazabhiH kriyAsthAnaH pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa hetubhUtairyo'ticAraH kRta iti, kriyA pUrvavat, karaNaM kriyA, karmabandhanibandhanA ceSTetyarthaH, tasyAH sthAnAni-bhedAH paryAyA arthAyAnayetyAdayaH kriyAsthAnAni, tAni punastrayodazabhavantIti, Ahaca saGgahaNikAraH aTThAnaTThA hisA'kamhA diTThIya mosa'dinneya / __abbhatthamANamette mAyAlohe riyAvahiyA / / vR- arthAya kriyA, anarthAya kriyA, hiMsAyai kriyA, akasmAt kriyA, 'diTThiya' ti dRSTiviparyAsakriyAcasUcanAtsatramitikRtvA, maSAkriyA'dattAdAnakriyAca,adhyAtmakriyA, mAnakriyA, mitradoSakriyA, mAyAkriyA, lobhakriyA IryApathakriyA, ayamAsAM bhAvArthaH tasathAvarabhUehiM jo daMDaM nisiraIhakajami / Aya parassa va aTThA aTThAdaMDaM tayaM beti / / jopuna saraDAIyaM thAvarakAyaMcavaNalayAIyaM / mArettuM chidiUNa va chaDDe eso anaTThAe / / ahimAiveriyassa va hiMsiMsu hiMsaivva hiMsihiI / jo daMDaM Arababhai hiMsAdaMDobhave eso / / annahAe nisirai kaMDAiannamAheNajou / jo va niyaMto sassaM chiMdijA sAlimAIya / / esa akamhAdaMDo diDivivajjAsao imo hoi| jo mittamamittaMtI kAuMghAei ahavAvi / / gAmAIghAesu va atena tenaMti vAvi ghAejjA / diTThivivajjAse so kiriyAThANaM tupaMcamayaM / / AyaTThA nAyagAiNavAvi aTThAe jo musaMvayai / so mosapaJcaIo daMDo chaTTo havai eso / / emeva AyanAyagaaTThA jo geNhai adinnaM tu / eso adinnavattI ajjhatthIo imo hoi / / navi kovi kiMci bhaNaI tahavihu hiyaeNa dummano kiMpi / tassa'jjhatthI saMsaicauro ThANA ime tassa / kohomAno mAyA loho ajjhatthakiriya eveso / Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/24 jo puNajAimayAI aviheNaM tumAnenaM / / matto hIlei paraM khiMsai paribhavaimANavattesA / mAyapiinAyagAINa jo puNa appevi avarAhe / / tivvaM daMDaM kareiDahaNaMkaNabaMdhatAlaNAIyaM / taM mittadosavattI kiriyAThANaM havai dasamaM / / ekkArasamaM bhAyA annaM hiyayaMmi anna vAyAe / annaM AyaraI yA sa kammuNA gUDhasAmattho / / mAyAvattI esA tatto puNa lohavattiyA iNamo / sAvajAraMbhapariggahesu satto mahaMtesu / / taha itthI kAmesuM giddho appANayaM ca rkkhNto| annesiM sattANaM vahabaMdhaNamAraNaM kuNai / / eso ulohavittI iriyAvahiyaM ao pavakkhAmi / iha khaluanagArassA samiIguttIsuguttassa / / sayayaM tuappamattassa bhagavao jAva cakkhupamhaMpi / nivayai tA suhumA vihu iriyAvahiyA kiriya esA / / mU. (25) coddasahiMbhUyagAmehiM pannarasahiM paramAhamiehiM solasahiM gAhAsolasaehiM sattarasavihe saMjame aTThArasavihe abaMbhe egUNavIsAe nAyajjhayaNehiM vIsAe asamAhiThANehi / / vR. caturdazabhirbhUtagrAmaiH, kriyA pUrvavat, bhUtAni-jIvAsteSAM grAmAH-samUhA bhUtagrAmAstaiH, te caivaM caturdaza bhavanti egidiyasuhumiyarA sanniyara paNiMdiyA ya sabIticaU / pajattApajjatto bheeNaM coddasaggAmA / / vR. ekendriyAH pRthivyAdayaH sUkSmetarA bhavanti, sUkSmA bAdarAzcetyarthaH, saMjJItarAH, paJcaindriyAzca, saMjJino'saMjJinazceti bhAvanA, 'sabIticau'tti saha dvIndriyatrIndriyacaturindriyaiH, ete hi paryAptakAparyAptakabhedena caturdaza bhUtagrAmA bhavanti, evaM caturdazaprakAro pradarzitaH, adhunA'mumeva guNasthAnadvAreNa darzayannAha saGgahaNikAraH. micchaTTiI sAsAyaNe ya taha sammamicchaviTThI ya___ avirayasammaddiTTI virayAvirae pamatte ya / / tatto ya appamatto niyaTTianiyaTTibAyare suhume / uvasaMtakhINamohe hoi sajogI ajogIya / / gAthAdvayasya vyAkhyA-kazcidbhatagrAmo mithyAdRSTiH, tathA sAsvAdanadhAnyaH, sahaiva tattvazraddhAnarasAsvAdanena vartata itisAsvAdanaH, kvaNaghaNTAlAlAnyAyena prAyaH parityaktasamyaktvaH, taduttarakAlaM SaDAvalikAH, tathA coktam "uvasamasaMmattAto cayato micchaM apAvamANassa | sAsAyaNasamattaM tadaMtarAlaMmi chAvaliyaM / / " Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 153 tathA samyagmithyAdRSTizca samyaktvaM pratipadyamAnaH prAyaH saJjAtatattvarucirityarthaH, tathA'viratasamyagdRSTiH-dezaviratirahitaH samyagdRSTiH, viratAvirataH-zrAvakagrAmaH, pramattazca prakaraNAtpramattasaMyatagrAmo gRhyate, tatazcApramattasaMyatagrAma eva, 'niyaTTianiyaTTibAyaro' ti nivRttibAdaro'nivRttibAdarazca, tatra kSapakazreNyantargato jIvagrAmaH, kSINadarzanasaptakaH nivRttibAdaro bhaNyate, tata Urve lobhAnuvedanaM yAvadanivRttibAdaraH, 'suhume'tti lobhANUna vedayan sUkSmo bhaNyate, sUkSmasamparAya ityarthaH, upazAntakSINamoha: zreNiparisamAptAvantarmuhUrtaM yAvadupazAntavItarAgaH kSINavItarAgazca bhavati, sayogI aniruddhayogaHbhavasthakevaligrAma ityarthaH, ayogI ca niruddhayogaH zailezyAM gato hasvapaJcAkSarogiraNamAtrakAlaM yAvat iti gAthAdvayasamAsArthaH / / vyAsArthastu prajJApanAdibhyo'vaseyaH / / paJcadazabhiH paramAdhArmikaiH, kriyA pUrvavat, paramAzca te'dhArmikAzca 2, saMkliSTapariNAmatvAtparamAdhArmikAH, tAnabhidhitsurAha saGgahaNikAraH aMbe aMbarisI ceva, sAme asabale iya ruddovaruddakAle ya, mahAkAletti Avare / / asiphte dhanakuMbhe, vAlU veyaraNI iya / kharassare mahAghose, ee pannarasAhiyA / / idaMgAthAdvayaM sUtrakRnniyuktigAthAbhireva prakaTAbhiyAkhyAyatedhADeMti pahAtiya haNaMti baMdhaMti taha nisuMbhaMti / muMcaMti aMbaratale aMbA khalu tattha neraiyA / / ohayahae yatahiyaM nissanne kappaNIhiM kappaMti / bidaliyacaTulayachinne aMbarisA tattha neraie / / sADaNapADaNatunnaNa viMdhaNa (baMdhaNa) rajjUtala(laya)ppahArehiM / sAmA neraiyANaM pavattayaMtI apunnANaM / / aMtagayaphepha sANiya hiyayaM kAlejaphupphuse cunne / sabalA nerajhyANaM pavattayaMtI apunnANaM / / asisattikuMtatomarasUlatisUlesu sUiciiyAsu / poeMti ruddakammA narayapAlA tahiM rodA / / / bhaMjaMtiaMgamaMgANi Uru bAha sirANi karacaraNe / kappaMti kappaNIhi uvaruddA pAvakammarae / / mIrAsusuMDaesu ya kaMDUsupayaNagesu ya payaMti / kuMbhIsu yalohIsu ya payaMti kAlA unerajhyA / / kappiMti kAginImaMsagANiM chiMdaMti sIhapucchANi / khAyaMti ya neraie mahAkAlA pAvakammarae / / hatthe pAeUrubAhU ya siraMca aMguvaMgANi / chiMdaMti pagAmaMtu asineraiyA uneraie / / kannoTThanAsakaracaraNadasaNathaNapUaUrubAhUNaM / cheyaNabheyaNa sADaNaasipattadharhi pADiMti / / Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/25 kuMmIsu ya paiNIsuya lohIsuMkaMDulohakuMbhIsu / kuMbhI unarayapAlA haNaMti pAiMti naraesu / / taDataDataDassa bhuMjati bhajjaNe kalaMbuvAluyApaTTe / vAluyagA neraiyA loleMtiaMbaratalaMmi / / vasapUyaruhirakesadvivAhiNI kalakalaMtajausottaM / veyaraNinirayapAlA neraieU pavAhati / / kappaMti karagatehiM kappaMti paropparaM parasuehiM | saMbaliyamAruhaMtI kharassarA tattha neraie / / bhIe ya palAyaMte samaMtao tattha te niraMbhaMti / pasuNo jahA pasuvahe mahadhosA tattha neraie / SoDazabhirgAthASoDazaiH sUtrakRtAGgAdyazrutaskandhAdhyayanairityarthaH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUnyadhyayanAni samayo veyAlIyaM uvasaggaparinnathIparinA ya / nirayavibhattIvIratthao ya kusIlANa parihAsA / / vIriyadhammasamAhI maggasamosaraNaM ahatahaM gaMtho / jamaIyaM tahagAhAsolasamaM hoi ajjhayaNaM / / gAthAdvayaM nigadasiddhameva / saptadazavidhe saMyame, saptadazavidhe-saptadazaprakAre saMyame sati, tadviSayo vA pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti, kriyAyojanA pUrvavat, saptadazavidhasaMyamapratipAdanAyAha puDhavidagaaganimAruyavaNassai bitti caupaNiMdiajjIvo / pehuppehapamajjaNa pariTThavaNa mano vaIkAe / / vyAkhyAH puDhavAiyANa jAvaya paMcadiyasaMjamo bhave tesiM / saMghaTTaNAina kare tiviheNaM karaNajoeNaM / / 1 / / ajjIvehivi jehiMgahiehiM asaMjamo havai jaiNo ! jaha potthadUsapaNae taNapaNae cammapaNae ya / / 2 / / gaMDI kacchavi muTThI saMpuDaphalae tahA chivADI ya / evaM potthayapaNayaM pannataM vIyarAehiM / / 3 / / bAhallapuhutehiM gaMDIpottho utullago dIho / kacchavi aMtetaNuo majjhe pihulo muNeyavvo / / 4 / / cauraMguladIho vA vaTTAgii muTThipotthao ahavA / cauraMguladIhocciya caurasso vAvi vinneo / / 5 // saMpuDao dugamAI phalagAvocchaM chivADimetAhe / tanupattUsiyaruvo hoi chivADIbuhA beti / / 6 / / Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1273] ho vA haso vA jo pihulo hoi appabAhulle / taM muNiyasamayasArA chivADipotthaM bhaNaMtIha / // 7 // duvihaM ca dUsapaNayaM samAsao taMpi hoi nAyavvaM / appaDilehiyapaNayaM duppaDilehaM ca vinneyaM // 18 // appaDilehiyadUse tUlI uvahANagaM ca nAyavvaM / gaMDavaNAliMgaNi masUra ceva pottamae / 19 // palhavi koyavi pAvAra navayae tahA ya dADhigAlIo / duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhave paNayaM ||10|| palhavi hatthatthara koyavao ruyapUrio paDao / daDhigAli dhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyA 1199 // taNapaNayaM puNa bhaNiyaM jinehiM jiyarAyadosamohehiM / sAlI vIhI koddavarAlaga snetaNAIca // 12 // alaelagAvimahisI migANamaiNaMca paMcamaM hoi / taligA khallaga bajjhe kosaga kattI ya bIyaM tu / 113 // aha viDahirannAI tAina giNhai asaMjamo sAhU / ThANA jattha cete pehapamajitu tattha kare || 14 || esA pehavA puNo yaduvihA u hoi nAyavvA / vAghArAvAvAre vAvAre jaha u gAmassa || 15 || eso ukkhigo hU avvAbAre jahA vinassaMtaM / kiM evaM nu uvekkhasi duvihAe vettha ahigAro / / 16 || vAvAruvekkha tahiyaM saMbhoiya sIyamANA coei / coI iyarapI pAvayaNIyami kajami || 17 // avvAvAra uvekkhA navi coei gihiM tu sIyaMtaM / kammesuM bahuvihesuM saMjama eso uvekkhAe / / 18 // pAe sAgArie apamajittAvi saMjamo hoi / te caiva pamate asAgArie saMjamo hoi / / 19 // pANehiM saMsattaM bhattaM pAnamahavAvi avisuddhaM / uvagaraNapattamAI jaM vA airitta hojAhi // 20 // taM pariThavaNavihIe avahaTTu saMjamo bhave eso / akulasalamaNavairohe kusalANa udIraNaM jaM tu // 21 // manavaisaMjama eso kAra puNa jaM avassakajjami / gamanAgamanaM bhavaI taovautto kuNai saMmaM / // 22 // tavvajaM kummassava susamAhiyapANipAyakAyassa / havaI ya kAyasaMjamo ciTTaMtasseva sAhussa / / 23 // 155 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/25 aSTAdazaprakAre abrahmaNi-abrahmacaryesati tadviSayo vA pratiSiddhakaraNAdinA prakAreNayo'ticAraH kRta iti, kriyA pUrvavat, tatrASTAdazavidhAbrahmapratipAdanAyAha saGgrahaNikAraH orAliyaM ca divvaM manavaikAeNa karaNajoeNaM / anumoyaNakAravaNe karaNeNa'dvArasAbaMbha / / vR- iha mUlato dvidhA'brahma bhavati-audArikaM tiryagmanuSyANAM divyaM ca bhavanavAsyAdInAM, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, manovAkkAyAH karaNaM tridhA, yogena trividhenaivAnumodanakArApaNakaraNena nirupitaM, pazcAnupUryopanyAsaH, abrahmASTAdazavidhaM bhavati, iyaM bhAvanA-audArikaM svayaM na karoti manasA 3, nAnyena kArayatimanasA 3,kurvantaM nAnumodatemanasA 3, evaM vaikriyamapi / prAkatazailyA chAndasatvAccaikonarvizatibhirzAtAdhyayanairiti veditavyaM, pAThAntaraM vA-'egUNavIsAhiM nAyajjhayaNehiMti' evamanyatrApi draSTavyaM, kriyA pUrvavat, jJAtAdhyayanAnijJAtAdharmakathAntarvartIni, tAnyekonaviMzati abhidhAnataH pratipAdayannAha saGgrahaNikAraH ukkhittaNAesaMghADe, aMDe kumme yaselae | tuMbe ya rohiNI mallI, mAgaMdI caMdimA iya / / dAvahave udagaNAe, maMDukke teyalI iya / naMdiphale avarakaMkA, oyanne susupuMDariyA / / gAthAdvayaM nigadasiddhaM, / viMzatibhirasamAdhisthAnaiH, kriyA prAgvadeva,tAni cAmUni davadavacAra'pamajjiya dupamajjiya'irittasijjaAsaNie / rAiniyaparibhAsiya therabbhUovadhAIya / / saMjalaNakohaNo piTThimaMsie'bhikkha'bhikkhamohArI / ahikaraNakaroIraNa akAlasajjhAyakArI yA / / .. sasarakkhapANipAe saddakaro kalaha jhaMjhakArI ya / sUrappamANabhotI vIsaime esaNAsamie / / gAthAtrayam, asya vyAkhyA-samAdhAnaM samAdhiH-cetasaH svAsthyaM mokSamArge'vasthitirityarthaH, na samAdhirasamAdhistasya sthAnAni-AzrayA bhedAH paryAyA asamAdhisthAnAnyucyante, davadavacAri duyaM duyaM niravekkho vaccaMtoiheva appANaMpaDaNAdiNA asamAhIe joei, anne yasattebAdhate asamAhIe joei, satavahajaNieNa ya kaMmuNA paraloevi appANaM asamAhIe joei, ato druta 2 gantRtvamasamAdhikAraNatvAdasamAdhisthAnam, evamanyatrApi yathAyogaM svabuddhyA'kSaragamanikA kAryeti, apajjieThANe nisIyaNatuyaTTaNAiAyaraMtoappANaMvicchugaDaMkAdiNA satte ya saMghaTTaNAdiNA asamAhIe joei, evaM dupamajievi AyaraMto, airite sejAAsaNieti airittAe sejAe ghaMdhasAlAe annevi AvAseMti ahigaraNAiNA appANaM pareya asamAhIejoei AsanaM-pIDhaphalagAi taMpi airittamasamAhIe joei, rAyaNiyaparibhAsI rAiNio-Ayario joyai, vA jo mahallo jAisuyapariyAyAdIhiM tassa paribhAsI paribhavakArI asuddhacittattaNao appANaM pare ya asamAhIe joyai, therovaghAitherA-AyariyA gurakhoteAyAradoseNa sIladoseNaya nANAIhiMuvahaNati, uvahaNaMto TuGgacittattaNao appANamanneya asamAhIe joei, bhUyANi egidiyA teaNaTThAeuvahaNaiuvahaNato Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1273 ] 157 asamAhIe joei, saMjalaNotti muhutte 2 rusai rusaMto appANananne ya asamAhIe joei, kohaNotti sai kuddho accaMtakuddhA bhavai, so ya paramappANaM ca asamAhIe joei, evaM kriyA vaktavyA, piTThimaMsietti paraMmuhassa avannaM bhaNai, abhikkhabhikkhamohArIti abhikkhaNamohAriNI bhAsaM bhAsai jahA dAso tumaM coro vatti jaM vA saMkiyaM taM nissaMkiyaM bhaNai evaM cevatti, ahigaraNakarodIraNa ahigaraNAI kareti annesiM kalaheitti bhaNiyaM hoti yantrAdIni vA udIrati, uvasaMtANi puno udIreti, akAlasajjhAyakArI ya kAliyasuyaM ugghADAporisIe paDhai, paMtadevayA asamAhIe jo ei, sasarakkhapANipAo bhavai sasarakkhapANipAe saha sarakkheNa sasarakkhe athaMDillA thaMDillaM saMkamaMto na pamajjai thaMDillAovi athaMDillaM kaNhabhomAisu vibhAsA sasarakkhapANipAe, sasarakkhehiM hatthehiM bhikkhaM gehai ahavA anaMtarahiyAe puDhavIe nisIyaNAi kareMto sasarakkhapANipAo bhavati, saddaM kare asaMkhaDabolaM karei vigAlevi mahayA saddeNa u vaei verattiyaM vA gAritthayaM bhAsaM bhAsai, kalahakaretti appaNA kalahaM karei taM karei jeNa kalaho bhavai, jhaMjhakArI ya jeNa 2 gaNassa bheo bhavai savvo vA gaNo jhaMjhavio acchai tArisaM bhAsai karei vA, sUrappamANabhoitti sUra eva pramANaM tassa udiyamette Addho jAva na atthamei tAva bhuMjai sajjhAyamAI na kareti, paDicoio rusai, ajIragAI ya asamAhi uppajjai, esaNA'samietti aNesaNaM na pariharai paDicoio sAhUhiM samaM bhaMDai, aparihaMto ya kAyANamuvarohe vaTTa, vaTTaMto appANaM asamAhIe joeitti gAthAtrayasamAsArthaH / / vistarastu dazAkhyAd granthAntarAdavaseya iti, mU. (26) ekkavIsAe sabalehiM bAvIsAe parIsahehiM tevIsAe sUyagaDajjhayaNehiM cauvIsAe devehi paMcavIsAe bhAvaNAhiM chavIsAe dasAkappavavahArANaM uddesaNakAlehiM sattAvIsavihe anagAracarite aTThAvIsavihe AyArakappe egUNatIsAe pAvasuyapasaMgehiM tIsAe mohaNiyaThANehiM egatIsAi siddhAiguNehiM battIsAe jogasaMgahehiM / bR- ekaviMzatibhiH zabalaiH kriyA prAgvat, tatra zabalaM citramAkhyAyate, zabalacAritranimittatvAt karakarmakaraNAdayaH kriyAvizeSAH zabalA bhaNyante, tathA coktaM avarAhami payaNue jeNa u mUlaM na vaccaI sAhU / sabaleti taM caritaM tamhA sabalattaNaM beMti / / tAni caikaviMzatizabalasthAnAni darzayannAha taMjaha u hatthakampaM kuvrvate mehuNaM ca sevate / rAI ca bhuMjamANe AhAkaMmaM ca bhuMjate // 1 // tatto ya rAyapiMDaM kIyaM pAmicca abhihaDaM chejaM / bhuMjate sabale U paccakkhiya'bhikkhabhuMjaiya ||2 // chammAsabhaMtara o gaNAgaNaM saMkamaM kareMte ya / mAsabhaMtara tinniya dagalevA UkaremANo ||3 || mAsandhaMtarao vA mAiThANAiM tinni karemANa / pANAivAyaDahiM kuvvate musaM vayaMte ya // 4 // giNhaMte ya adina AuTTi taha anaMtarahiyAe / Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 26 puDhavIya ThANasejaM nisIhiyaM vAvi cetei // 5 // evaM sasaNiddhAe sasarakkhAcittamaMtasilaleluM / kolAvAsapaiTThA kola ghuNA tesi AvAso || 6 || saMDasapANasabIo Ava usaMtANae bhave tahiyaM / ThANAi ceyamANo sabale AuTTiAeu || 7 || AuTTi mUlakaMde pupphe ya phale ya bIyaharie ya / bhuMjate sabalee taheva saMvaccharassaMto ||8 // dese dagaleve kuvvaM taha mAikaThThANa dasa ya varisanto / AuTTiya sIudagaM vagdhAriyahatthamatte ya || 9 || davIe bhAyaNeNa va dIyataM bhattapANa ghettUNaM / bhuMjai sabalo eso igavIso hoi nAyavvo ||10|| AsAM vyAkhyA- hatthakammaM sayaM kareti pareNa vA kareMte sabale 1 mehuNaM ca divvAi 3 aikkamAisu tisu sAlaMbaNe ya sevate sabale 2, rAI ca bhuMjamANetti, ettha caubhaMgo diyA geNhai diyA bhuMjai hvA (4) atikkamAisu 4 sabale, sAlaMbaNe puNa jayaNAe, saMnihimAIsu paDisevaNAe ceva, evamanyatrApi draSTavyaM 3, 'AhAkaMmaM ca bhuMjaMte' prakaTArthe 4 rAyapiMDa 5 kIya 6 pAmicca 7 abhihaDa 8 accheja 9 pasiddhA 'paccakkhiyabhikkha bhuMjai ya' asaI paccakkhiya 2 bhuMjae sabale 10, aMto chahaM mAsANaM gaNAo gaNasaMkarma kareMte sabale annattha nANadaMsaNacaritaThThayAe 11, 'mAsabdhaMtara tinni ya dagaleve U karemANe' levotti nAbhippamANamudagaM, bhaNiyaM ca ''jaMghaddhA saMghaTTo nAbhI levo pareNa levuvari" tti, aMto mAsassa tinni udagaleve uttaraMte sabale 12, tinniya mAiTTANAI pacchAyaNAINi kuNamA sabale 13, AuTTaAe upetya puDhavAi pANAivAyaM kuNamANe sabale 14, musaM vayaMte sabale 15, adinnaM ca giNhamANe sabale 16, anaMtarahiyAe sacittapuDhavIe ThANaM kAussaggaM sejjaM sayaNaM nisIhiyaM ca kuNamANe sabale, sasaNiddhe dageNa sasarakkhA puDhaviraeNa, cittamaMtasilA saceyaNA silatti bhaNiyaM hoti lelU leDU, kolA ghuNA tesimAvAso ghuNakhaiyaM kaDaM, tattha ThANAI karemANe sabale, evaM saha aMDAIhiM jaM tatthavi ThANAi ceemANo sabale 17, AuTTiAe mUlAI bhuMjate sabale 18, varisasto dasa dagaleve ya mAiTThANAI kuvvaMte sabale, 19-20 sIModagavagghAriya hatthamatteNa galaMtenaMti bhaNiyaM hoi, evaM davvIe galaMtIe bhAyaNeNa ya dicaMtaM ghettUNa bhuMjamANe sabale 21 ayaM ca samAsArthaH vyAsArthastu dazAkhyagranthAntarAdavaseyaH, evamasammohArtha dazAnusAreNa sabalasvarupamabhihitaM saGgrahaNikArastvevamAha varisaMto dasa mAsassa tinni dagalevamAiThANoI / AuTTiyA kareMto vehAliyAdinnamehunne || nisibhattakammanivapiMDa kIyamAI abhikkhasaMvarie / kaMdAI bhuMjate udaullahatthAi gahaNaM ca / / saccittasilAkole paraviNivAI sasiNiddha sasarakkho / chammAsaMto gaNasaMkarma ca karakaMmamii sabale / / Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- ni. 1273] 159 asya gAthAtrayasyApivyAkhyA prAgnirupitasabalAnusAreNakAryA / dvAviMzatibhiH parISahai:, kriyA pUrvavat, tatra "mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH" samyagdarzanAdimArgAcyavanArthe jJAnAvaraNIyAdikarmanirjarArtha ca pari-samantAdApatantaH kSutpipAsAdayo dravyakSetrakAlabhAvApekSAH soDhavyAH-sahitavyA ityarthaH, parISahAMstAn svarupeNAbhidhitsurAha khuhA pivAsA sIuNhaM daMsAcelA raithio / cariyAnisIhiyA sejjA akkosa vaha jAyaNA / / alAbha rogataNaphAsA malasakkAraparIsahA / pannA annANasaMmattaM haibAvIsa parIsahA / / vR-kSutparISahaH-kSudvedanAmuditAmazeSavedanAtizAyinI samyagviSahamANasya jaTharAntravidAhinImAgamavihitenAndhasA zamayato'neSaNIyaM ca pariharataH kSutparISahajayo bhavati, aneSaNIyagrahaNe tu na vijitaH syAtkSutparISahaH, 1,evaM pipAsAparISaho'pidraSTavyaH 2, 'sIya'ti zIte mahatyapi patati jIrNavasanaH paritrANavarjito nAkalpyAni vAsAMsi parigRhNIyAt paribhujIta vA, nApizItArto'gniM jvAlayet anyajyAlitaMyA nA''sevayet, evamanutiSThatA zItaparISahajayaH kRtobhavati 3, 'uNha' uSNaparitapto'pi na jalAvagAhanasnAnavyajanavAtAdi vAJchayet, naivAtapatrAzuSNatrANAyA''dadIteti, uSNamApatitaMsamyak sahetevamanutiSThatoSNaparISahajayaH kRtobhavati 4, dasati daMzamazakAdibhirdazyamAno'pina tataH sthAnAdapagacchet, na ca tadapanayanArthe dhUmAdinA yateta, naca vyajanAdinA nivArayediti, evamanutiSThAtA daMzapariSahajayaH kRto bhavati 5, evamanyatrApi kriyA yojyA, 'acela tti amahAdhanamUlyAni khaNDitAni jIrNAni ca vAsAMsi dhArayet na ca tathAvidho dainyaM gacchet, tathA cAgamaH parijunnehiM vatthehiM, hokkhAmitti acelae / ahuvA sacelae hokkhaM, iti bhikkhUna ciMtae / / ityAdi 6, 'arati ttiviharatastiSThato vA yadyaratirutpadyatetatrotpannAratinA'pi samyagdharmArAmaratenaiva saMsArasvabhAvamAlocya bhavitavyaM, 'itthIutti na strINAmaGgapratyaGgasaMsthAnahasitalalitanayanavibhramAdiceSTAM cintayet, na jAtuciccakSurapi tAsu nivezayet mokSamArgArgalAsukAmabuddhyeti 8, 'cariya'tti varjitAlasyo grAmanagarakalAdiSvaniyatavasatinirmamatvaH pratimAsaMcaryAmAcarediti 9, 'nisIhiya'ti niSIdgatyasyAmiti niSadyA-sthAnaM tat strIpazupaNDakavivarjitAM vasati seveta pazcAdbhAvinastviSTAniSTopasargAn samyagadhisaheta 10, sejatti zayyAsaMstArakaH-campakAdipaTTo mUdukaThinAdibhedenocAvacaH pratizrayo vA pAMzUtkarapracuraH ziziro bahudharmako vAtatra nodvijeta 11, 'akkosa'ti Akroza:-aniSTavacanaM tacchutvA satyetarAlocanayA na kupyeta 12, 'vaha'tti vadhaH- . tADanaM pANipArNilatAkazAdibhiH, tadapi zarIramavazyaMtayA vidhvaMsata eveti matvA samyak saheta, svakRtakarmaphalamupanatamityevamabhisaMcintayet 13, 'jAyaNa'tti yAcanaM mArgaNaM, bhikSorhi vastrapAtrAnapAnapratizrayAdi parato labdhavyaM sarvameva, zAlInatayA ca na yAvcAM pratyAdriyate, sAdhunA tuprAgalbhyabhAjA sajAte kArye svadharmakAyaparipAlanAya yAcanamavazyaM kAmiti, evamanutiSThatA yAcAparISahajayaH kRto bhavati 14, 'alAbha'tti yAcitAlAbhe'pi prasannacetasaivAvikRtavadanena Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Avazyaka mUlasUtram -2- 4 / 26 bhavitavyaM 15, 'roga' tti rogaH - jvarAtisArakAsazvAsAdistasya prAdurbhAve satyapi na gacchanirgatAzcikitsAyAM pravartante, gacchavAsinastvalpabahutvAlocanayA samyak sahante, pravacanoktavidhinA pratikriyAmAcarantIti, evamanutiSThatA rogaparI SahajayaH kRto bhavati 16, 'taNaphAsa 'tti azuSiratRNasya darbhAdiH paribhogo'nujJAto gacchanirgatAnAM gacchanivAsinAM ca tatra yeSAM zayanamanujJAtaM niSpannAnAM te tAn darbhAn bhUmAvAstIrya saMstArottarapaTTakau ca darbhANAmupari vidhAya zerate, caurApahRtopakaraNA vA pratanusaMstArapaTTakAvatyantajIrNatvAt, tathA'pi taM paruSakuzadabhAditRNasparze samyak saheta 17, 'mala' tti svedavArisamparkAtkaThinIbhUtaM rajo malo'bhidhIyate sa vaputri sthiratAmito grISmoSmasantApajanitadharmajalAdArdratAM gato durgandhirmahAntamudvegamApAdayati, tadapanayanAya na kadAcidabhilaSet-abhilASaM kuryAt 18, 'sakkAraparIsahe' tti satkAro bhaktapAnavastrapAtrAdInAM parato lAbhaH puraskAraHsadbhUtaguNotkIrtanaM vandanAbhyutthAnAsanapradAnAdivyavahArazca tatrAsatkArito'puraskRto vA na dveSaM yAyAt 19, 'pana' ti prajJAyate'nayeti prajJA-buddhyatizayaH, tatprAptau na garvamudvahet 20, 'annANaM' ti karmavipAkajAdajJAnAnnodvijeta 21, 'asaMmattaM' ti asamyaktvaparIpahaH, sarvapApasthAnebhyo virataH prakRSTatapo'nuThAyI niHsaGgazcAhaM tathApi dharmAdharmAtmadevanArakAdibhAvAnnekSe ato mRSA samastametaditi asabhyaktvaparISahaH, tatraivamAlocayet-dharmAdharmau puNyapApalakSaNau yadi karmarUpau pudalAtmakau tatastayoH kAryadarzanAnumAnasamadhigamyatvaM, atha kSamAkrodhAdiko dharmAdharmau tataH svAnubhavatvAdAtmapariNAmarupatvAt pratyakSavirodhaH devAstvatyantasukhAsaktatvAnmanuSyaloke kAryAbhAvAt duSSamAnubhAvAcca na darzanagocaramAyAnti, nArakAstu tIvra vedanArtAH, pUrvakRtakarmodayanigaDabandhanavazIkRtatvAdasvatantrAH kathamAyAntItyevamAlocayato'samyaktvaparISa hajayo bhavati, 'vAvIsa parIsaha 'tti ete dvAviMzatiparISahA iti gAthAdvayArthaH / / trayoviMzatibhiH sUtrakRtAdhyayanaiH, kriyA pUrvavat, tAni punaramUni puMDarIyakariyadvANaM AhAraparinapaccakkhANakiriyAya / anagAraaddanAlaMda solasAI ca tevIsaM / / , gAthA nigadasiddhaiva / / caturviMzatibhirdevaiH kriyA pUrvavat, tAnuparzayannAhabhavanavana joivemANiyA ya dasa aTTapaMcaegavihA / ii cauvIsaM devA kei puna beti arahaMtA / / iyamapi nigadasiddhaiva / / paJcaviMzatibhirbhAvanAbhiH, kriyA pUrvavat, prANAtipAtAdinivRttilakSaNamahAvratasaMrakSaNAya bhAvyanta iti bhAvanAH, tAzcemA: - iriyAsabhie sayA jae, uveha bhuMjeja va pAnabhoyaNaM / AyANanikkevadurgucha saMjae, samAhie saMjamae manovaI / ahassasacce anuvAi bhAsae, je kohalohabhayameva vajrae / sadIharAyaM samupehiyA siyA, muNI hU mosaM parivajjae sayA / / sayameva uggahajjAyaNe, ghaDe matimaM nisamma sai bhikkhu uggahaM / anunnaviya bhuMjija pANabhoyaNaM, jAittA sAhaMbhiyANa uggahaM || Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] AhAragutte avibhUsiyappA, itthiM na ninjhAina saMthavejA / buddho munI khuDDakahaM na kujjA, dhammAnupehIsaMdhae baMbhaceraM / / je saddasvaruvaMrasagaMdhaimAgae, phAse ya saMpappa maNunnapAvae / gihIpadosana kareja paMDie, sahoidaMte virae akiMcaNe / / gAthAH paJca, AsAMvyAkhyA-IraNam IyA, gamanamityarthaH, tasyAMsamitaH-samyagita IryAsamitaH, IsimitatA prathamabhAvanA yato'samitaHprANino hiMsedataH sadA yataH-sarvakAlamupayuktaH san 'uveha bhuMjeja va pAnabhoyaNaM' 'uveha'tti avalokya mujIta pAnabhojanaM, anavalokya bhuJjAnaH prANino hiMseta, avalokya bhoktavyaM dvitIyabhAvanA, evamanyatrApyakSaragamanikA kAryA, AdAnanikSepaupAtrAdegrahaNamokSau Agamaprasiddhau jugupsati-karotyAdAnanikSepajugupsakaH, ajugupsan prANino hiMsyAt tRtIyabhAvanA, saMyataH-sAdhuH samAhitaH san saMyame 'maNovaittiaduSTaM manaH pravartayet, duSTaM pravartayan prANino hiMset caturthI bhAvanA, evaM vAcamapipaJcamI bhAvanA, gatAH prathamavratabhAvanAH dvitIyavratabhAvanAH procyante- 'ahassasacce'tti ahAsyAt satyaH, hAsyaparityAgAdityarthaH, hAsyAdanRtamapi brUyAt, ato hAsyaparityAgaH prathamabhAvanA, anuvicintya-paryAlocya bhASeta, anyathA'nRtamapibrUyAt dvitIyabhAvanA, yaH krodhaM lobhaM bhayameva vA tyajet, saitthambhUto dIrdharAtraMmokSaM samupekSya-sAmIpyena draSTA (dRSTrA) 'siyA' syAt munireva mRSAM parivarjeta sadA, krodhadibhyo'nRtabhASaNAditi bhAvanAtrayaM, gatA dvitIyavratabhAvanAH tRtIya vratabhAvanAH prodhyante 'svayameva' AtmanaivaprabhuprabhusaMdiSTaM vA'dhikRtyaavagrahayAJcAyAM pravartate anuvicintyAnyantha'dattaM gRhNIyAt prathamabhAvanA, 'ghaDe maimaM nisammatti tatraiva tRNAdyanujJApanAyAM ceSTeta matimAn nizamya AkarNya pratigrahadAtRvacanamanyathA tadadattaM gRhNIyAt, paribhoga iti dvitIyA bhAvanA, 'saibhikkhu uggahaM' tisadA bhikSukhagrahaspaSTamaryAdayA'nujJApya bhajeta, anyathA'dattaM saMgRhNIyAt, tRtIyA bhAvanA, anujJApya gurumanyaM vA bhuJjIta pAnabhojanam, anyathA'dattaM gRhNIyAt caturthI bhAvanA, yAcityA sAdharmikANAmavagrahaM sthAnAdi kAryamanyathA tRtIyavratavirAdhaneti paJcamIbhAvanA, uktAstRtIyavratabhAvanAH sAmprataM caturthavratabhAvanAH procyante-'AhAragutte'tti AhAraguptaH syAt nAtimAtraM snigdhaM vA bhuJjIta, anyathA brahmavratavirAdhakaH syAtprathamA bhAvanA, avibhUSitAtmAsyAd-vibhUSAMna kuryAd, anyathA brahmavirAdhakaH syAt tRtIyA bhAvanA, 'na saMthavejjatti na stryAdisaMsaktAM vasati seveta, anyathA brahmavirAdhakaH syAt caturthI bhAvanA, buddhaH-avagatatattvaH muniH-sAdhuHkSudrakathAM na kuryAt strIkathAM strINAM veti, anyathA brahmavirAdhakaH syAt paJcamI bhAvanA, 'dhamma (dhammAnu) pehI saMdhae baMbhaceraM'tinigadasiddham, uktAzcaturthavratabhAvanAH paJcamavratabhAvanAH procyante-yaH zabdaruparasagandhAnAgatAn, prAkRtazailyAlAkSaNiko'nusvAraH, sparzAzca saMprApya manojJapApakAn-iSTAniSTAnityarthaH,gaddhim-abhiSvaGgalakSaNAM, pradveSaH prakaTastaMna kuryAt paNDitaH,sa bhavati dAnto virato'kiJcana iti, anyathA'bhiSvaGgAdeHpaJcamamahAvratavirAdhanA syAt, paJcApibhAvanAH,uktAH paJcamahAvratabhAvanAH, athavA'sammohArthe yathAkramaM prakaTArthAbhireva 12511 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhASyagAthAbhiH procyante "paNavIsa bhAvaNAo paMcaNha mhvvyaannmeyaao| bhaNiyAo jinagaNaharapunjehiM navarasuttami / / 1 // iriyAsamii paDhamA AloiyabhattapAnabhoI ya / AyANabhaMDanikkhevaNAya samiI bhave taiyA / / 2 / / manasamiI vayasamiI pANaiyAyaMmi hoti paMceva / hAsaparihAraanuvIibhAsaNA kohalohabhayaparinA / / 3 / / esa musAvAyassa adinnadANassa hotimA paMca / pahusaMdiTTa pahU vA paDhamoggaha jAe anuvII / / 4 / / ugAhaNasIla biiyA tatthoggeNheja uggahaM jahiyaM / taNaDagalamallagAI anunnavejjA tahiM tahiyaM / / 5 / / taccami upahaMta anunnave sAriuggahe jAu / tAvaiya mera kAuMna kappaI bAhirA tassa / / 6 / / bhAvana cauttha sAhamiyANasAmannamannapANaM tu / saMghADagamAINaM bhuMjeja anunnaviyae u / / 7 / / paMcamiyaM gaMtUNaM sAhammiyauggahaM anunaviyA / ThANAIceejA paMceva adinnadANassa / 18 // baMbhavayabhAvanAo no aimAyApaNIyamAhAre / docca avibhUsaNA U vibhUsavattIna u havejjA / / 9 / / taccA bhAvana itthINa iMdiyA manaharA na nijjhAe / sayanAsanA vicittA itthipasuvivajiyA sejjA / / 10 // esa cautthAna kahe itthINa kahaM tu paMcamA esA / sadA ruvA gaMdhA rasaphAsA paMcamI ee ||11 // rAgaddosavivajaNa aparigahabhAvaNAu paMceva / savvA paNavIseyA eyAsuna vaTTiyaM jaMtu / / 12 // SaDviMzatibhirdazAkalpavyavahArANAmuddezanakAlaiH, kriyA pUrvavat, tAnevoddezanakAlAnzrutopacArAn darzayannAha saGgrahaNikAraH dasa uddesaNakAlA dasANa kappassa hoti chacceva / dasa ceva vavahArassa vahoti savvevi chavvIsaM / / nigadasiddhA / saptaviMzatiprakAre'nagAracAritre sati-sAdhucAritresati tadviSayo vA pratiSiddhAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRta iti prAgvat, saptaviMzatibhedAn pratipAdayannAha saGgahaNikAraH vayachakkamiMdiyANaM ca niggahobhAvakaraNasaccaM ca / khamayAvirAgayAviya manamAINaM niroho ya / / kAyANa chakka jogANa juttayA veyaNA'hiyAsaNayA / Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4. [ni. 1273] 163 taha mAraNaMtiya'hiyAsaNAya ee'nagAraguNA / / vR- vrataSaTkaM-prANAtipAtAdiviratilakSaNaM rAtribhojanaviratiparyavasAnam, indriyANAM ca zrotrAdInAM nigrahaH-iSTetareSu zabdAdiSu rAgadveSAkaraNamityarthaH,bhAvasatyaM-bhAvaliGgam antaHzuddhiH, karaNasatyaM cabAhyaM pratyupekSaNAdikaraNasatyaM bhaNyate, kSamAkrodhanigrahaH, virAgatAlobhanigrahaH, manovAkkAyAnAmakuzalAnAmakaraNaMkuzalAnAmanirodhazca, kAyAnAM-pRthivyAdInAMSaTakaM, samyaganupAlanaviSayatayA'nagAraguNA iti, saMyamayogayuktatA, vedanAzItAdilakSaNA tadabhisahanA vA, tathA mAraNAntikA'bhisahanA ca-kalyANamitrabuddhayA mAraNAntikopasargasahanamityarthaH ete'nagAraguNA iti gAthAdvayArthaH / / aSTAviMzatividha AcAra evA''cAraprakalpaH, kriyA pUrvavat, aSTAviMzatibhedAn darzayati satthaparinA logo vijao ya sIosaNijja saMmattaM / AvaMtidhuvavimoho uvahANasuya mahAparinnA ya / / piMDesaNasiji riyA bhAsajAyA yavatthapAesA / uggahapaDimA sattekkatayaM bhAvaNavibhuttIo / / umghAyamanugdhAyaM AruvaNA tivihamo nisIhaM tu / iya aTThAvIsaviho AyArapakappaNAmo'yaM / / gAthAtrayaM nigadasiddhameva, ekonatriMzadbhiH pApazrutaprasaGgaiH, kriyA pUrvavat, pApopAdAnAni zrutAni pApazrutAni teSAM prasaGgAH-tathA''sevanArupAiti, pApazrutAni darzayannAha saGgrahaNikAraH aThThanibhittaMgAiM divvuppAyaMtalikkhabhomaMca | aMgasaralakkhaNavaMjaNaMcativihaM puNokkevaM / / suttaM vittI taha vattiyaM ca pAvasuya auNatIsavihaM / ____gaMdhavvanaTTavatthu AuMdhanuveyasaMjutaM / / vR- aSTa nimittAGgAni divyaM-vyantarAdyapRTTahAsAdiviSayam, utpAtaM-sahajarudhiravRSTyAdiviSayam, antarikSa-grahabhedAdiviSayaM,bhauma-bhUmivikAradarzanAdevAsmAdidaM bhavatItyAdiviSayam, aGgam-aGgaviSayaM svaraM-svaraviSayaM, vyaJjana-maSAdi tadviSayaM, tathA ca-aGgAdidarzanatastadvido bhAvinaM sukhAdi jAnatyeva, trividhaM punarekaikaM divyAdi sUtraM vRttiH tathA vArtikaMca, ityanena bhedena divvAINa saruvaM aMgavivajjANahoti sattaNhaM / suttaM sahassa lakkho ya vittI taha koDi vakkhANaM / / aMgassa sayasahassaM suttaM vittIya koDi vinneyA / vakkhANaM aparibhiyaM iyameva ya vattiyaM jANa / / pApazrutamekonatriMzadvidhaM, katham ?, aSTau mUlabhedAH sUtrAdibhedena triguNitAzcaturvizatiH gandharvAdisaMyuktA ekonatriMzadbhavanti, 'vatthuti vAstuvidyA Au'nti vaidyakaM, zeSa prakaTArthaM / / triMzadbhirmohanIyasthAnaiH, kriyA pUrvavat, sAmAnyenaikaprakRtikarma mohanIyamucyate, uktaM ca'aTTavihaMpi ya kamma bhaNiyaM mohottijaM samAseNa mityAdi, vizeSeNa caturthI prakRtirmohanIyaM tasya sthAnAni-nimittAnibhedAH paryAyAmohanIyasthAnAni, tAnyabhidhitsurAha sahaNikAraH Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 'vArimajjhevagAhittA, tase pANe vihiMsaI / chAeu muhaM hattheNaM, aMtonAyaM galeravaM / / 1 // sIsAveDheNa veDhitA, saMkileseNa mArae / sIsaMmije ya AhetuM, duhamAreNa hiMsaI / / 2 // bahujanassa neyAraM, dIvaMtANaMca pANiNaM / sAhAraNe gilANaMbhi, pahU kiccaMna kuvvai / / 3 / / sAhU akammadhammAu, jebhaMsei uvttttie| neyAuyassamagassa, avagAraMmi vaTTai / / 4 / / jinANaM naMtapANINaM, avanaM jo ubhAsaI / AyariyauvajjhAe, khiMsaI maMdabudvIe / / 5 / / tesimeva ya nANINaM, saMmaMno paDitappai / puNo puNo ahigaraNaM, uppAe titthabheyae / / 6 // jANaM Ahamie joe, pauMjaipuNo puNo / kAme vamittA patthei, iha'nabhavie iya / / 7 // bhikkhUNaMbahusue'haMti, jomaasi'bhussue| tahA ya atavassI u, jo tavassitti'haM vae / / 8 // AyateeNa bahujanaM, aMtodhUmeNa hiMsaI / akiccamappaNA kAuM, kayameeNabhAsai / / 9 / / niyahuvahipaNihIe, paliuMce sAijogajutte ya / beI savvaM musaM vayasi, akkhINajhaMjhaesayA / / 10 // addhANaMbhi pavesittA jo, dhanaM harai pANiNaM / vIsaMbhittA uvAeNaM, dAre tasseva lubbhaI / / 11 / / abhikkhamakumArehiM, kumAre'haMti pAsai / evaM avaMbhavArIvi, baMbhayAritti'haM vae / / 12 / / jeNevissariyaM nIe, vitte tasseva lubhai / tappabhAvuThie vAvi, aMtarAyaM kareise / / 13 // senAvaI pasatthAraM, bhattAraMvAvi hiMsaI / .' rahassa vAvi nigamassa, nAyagaM seTimeva vA / / 14 / / apassamANo passAmi, ahaM deveti vA vae / avanneNaM va devANaM, mahAmohaM pakuvvai 1115 // vR- 'vArimajhe' pANiyamajjhe 'avagAhittatti tivveNa manasA pAeNa akkamittA tase pANeitthimAI vihiMsai, 'se' tassa mahAmohamuppAemANe saMkiliGkacittattaNao ya bhavasayaduhaveyaNijjaM appaNo mahAmohaM pakuvvai, evaM sarvatra kriyA vAcyA 1, tathA chAeu' DhaMkiuM muhaM 'hattheNaM ti uvalakkhaNamidamannANi ya kannAINi 'aMtonadaMti hidae sadukkhamArasaMtaM 'galeravaM' galaeNa acaMtaM Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 165 raDati hiMsati 2, 'sIsAveDheNa' allacaMmAiNA karaNAbhikkhaNaM veDhettA 'saMkileseNa' tivvAsuhapariNAmeNa 'mArae' hiMsai jIvaMti 3, sIsaMmije ya Ahetu-mogagarAiNA vibhidiya sIsaM 'duhamAreNa' mahAmohajaNageNa hiMsaitti 4, bahujaNassa neyAraMti-pahuM sAmitti bhaNiyaM hoi, dIvaM samuddamiva vujjhamANANaM saMsAre AsAsathANabhUyaM tANaM ca-annapANAiNA tANakAriNaM 'pANiNaM' jIvANaM taM ca hiMsai, se taM vihaMsate bahujaNasaMbhohakAraNeNa mahAmohaM pakuvvai 5, sAhAraNe-sAmanne gilANaMmi pahU-samattho uvaeseNa saikaraNeNa vA tappiuM tahavi 'kiccaM' osahajAyaNAi mahAghorapariNAmo na kuvvai se'vi mahAmohaM pakuvvai, savvasAmanno ya gilANo bhavai, tathAjinopadezAda, uktaMca "kiM bhaMte!jo gilANaMpaDiyaraise dhanne udAhaje tumaMdasaNeNa paDivAi?,goyamA |je gilANaM paDiyarai, se keNaTeNaMbhaMte! evaM buccai?,goyamA! je gilANaM paDiyaraise maMdaMsanenaM paDivAije maM daMsaNeNa paDivajjaise gilANaM paDiyaraitti, ANAkaraNasAraMkhu arahaMtANaM saNaM, seteNadveNaM goyamA! evaM vuccai-je gilANaM paDiyaraise maMpaDivAi, je maMpaDivaJjaise gilANaM paDivaJjaItyAdi 6, tahA 'sAhaM tavassiM akamma-balAtkAreNa dhammAo-suyacarittabheyAo je mahAmohapariNAme bhaMsetittivinivArei uvaTThiyaM-sAmIpyena sthitaM 7, neyAuyassa-nayanazIlasya magassa-nANAdilakkhaNassa dUsaNapagAreNa appANaM paraM ca vipariNAmaMtoavagAraMmi vaTTai, nANe-'kAyA vayA yatecciya' evamAiNA, daMsaNe etejIvANaMtAkahamasaMkhenjhapaesiyaMmiloyaMmiThAejA?,evamAiNA, cArite jIvabahutAu kahamahiMsagattaMti caraNAbhAva' ityAdinA 8, tathA jinANaM-titthagarANaM anaMtaNANINaM-kevalINaM avanaM-nidi jo mahAghorapariNAmo 'pabhAsai' bhaNati, kathaM ?, jJeyA'nantatvAtsarvArthajJAnasyAbhAva eva, tathA ca "ajavi dhAvati nANaM ajavi loo anaMtao hoi / ajjavina tuhaM koI pAvai savvannuyaM jIvo / / evamAipabhAsai, napuNajjANati jahA khINAvaraNo jugavaM logamalogaM jino pagAsei / kvagayadhaNapaDalo iva paribhiyayaM desamAiyo / / AyariyauvajjhAepasiddhe 'khisai' nidai jaccAIhiM, abahussuyA vA ee tahAvi amhevi eesiM tu sagAse kiMpi kahaMci avahAriyaMti 'maMdabuddhIe' bAletti bhaNiyaM hoi 10, 'tesimeva'ya AyariovajjhAyANaM paramabaMdhUNaM paramovagArINaM'NANINantiguNovalakkhaNaM guNehiM pabhAvie puNo tesiM ceva kaje samuppanne 'samaM na paDitappaI AhArovagaraNAIhiM novajujjeya 11, 'puNo puNo'tti asaI 'ahigaraNaM' jo tissAi 'uppAe' kahei nivajattAi 'titthabheyae' nANAimaggavirAhaNatthaMti bhaNiyaM hoi 12, jAgaM Ahamie joe-vasIkaraNAilakkhaNe pauMjai 'puNo puNo' asaitti 13, 'kAme' icchAmayaNabheyabhinne 'vamettA' caiUNa, pavvajamabbhuvagamma 'patthei' abhilasai ihabhaviemAnusse ceva annabhavie-divve 14, 'abhikkhaNaM 2' puNo 2 bahussue'haMti jo bhAsae, bahussue (bahussueNa) anneNa vA puTThosa tuma bahussuo?,AmaMtibhaNaituhiko vA acchai, sAhavo ceva bahussuetti bhaNati 15, atavassI tavassitti vibhAsA 16, 'jAyateeNa' aggiNA bahujanaM ghare Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Avazyaka - mUlasUtram -2- 4 / 26 choDhuM 'aMto dhUmeNa' abhimatare dhUmaM kAUNa hiMsai 17, 'akiccaM ' pANAivAyAi appaNA kAuM kayameNa bhAsai- annassa utthobhaM dei 18, 'niyaDuvahipaNihIe paliuMcai' niyaDI annahAkaraNakkhaNA mAyA uvahI taM karei jeNa taM pacchAijai annahAkayaM paNihI evaMbhUta eva (ca) rai, anena prakAreNa 'paliuMcai' baMceitti bhaNiyaM hoi 19, sAijogajutte ya-azubhamanoyogayuktazca 20, 'veti' bhaNai savvaM musaM vayai sabhAe 21, 'akkhINajhaMjhae sayA' akSINakalaha ityarthaH, jhaMjhA - kalaho 22, 'addhANaMmi' paMthe 'pavesettA' neUNa vissaMbheNa jo dhaNaMsuvannAI harai pANiNaM-acchiMdai 23, jIvANaM, visaMbhettA - -uvAeNa keNai atulaM pIiM kAUNa puNo dAre-kalatte 'taraseva' jeNa samaM pII kayA tattha lubbhai 24, 'abhikkhaNaM' puNo 2 akumAre saMte kumAre'haMti bhAsai 25, evamabaMbhayAriMbhi vibhAsA 26, jeNevissariyaM nIe-ezcarya prApita ityarthaH, 'vitte ' dhaNe tasseva saMtie lubbhai 27, tappabhAvuTThie vAvi-logasaMmayattaNaM patte tasseva keNai pagAreNa aMtarAyaM karei 28 senAvaI rAyANutrAyaM vA cAuraMtasAmiM pasatthAraM- lehAriyamAi bhattAraM vA vihiMsai rahassa vAvi nigamassa jahAsaMkhaM nAyagaM sehimeva bA, nigamo - vaNisaMdhAo 29, amyassamANo mAiTThANeNa vAsAmi ahaM devatti vA e 30, 'avantreNaM ca devANaM' jaha kiM tehiM kAmagaddahehiM je amhaM na uvakareMti, mahAmohaM pakuvvai kalusiyacittaNao 31, ayamadhikRtagAthAnAmarthaH / ekatriMzadbhiH siddhAdiguNaiH, kriyA pUrvavat, sitaM dhmAtamasyeti siddhaH Adau guNA AdiguNAH siddhasyAdiguNAH siddhAdiguNAH yugapadbhAvino na kramabhAvina ityarthaH, tAnevopadarzayannAha saGgrahaNikAraH paDiseheNa saMThANavaNNagaMdharasaphAsaveeya / paNapaNadapaNaitihA igatIsamakAyasaMgaruhA || vR- pratiSedhena saMsthAnavarNagandharasasparzavedAnAM kiyadbhedAnAM ? - paJcapaJcadvipaJcASTatribhedAnAmiti, kim ? - egatriMzatsiddhAdiguNA bhavanti, 'akAyasaMgaruha' tti akAya:- azarIraH asaGgaHsaGgavarjitaH aruhaH - ajanmA, ebhiH sahaikatriMzadbhavanti, tathA coktaM- "se na dIhe na hasse na baTTe na tase na cause na parimaMDale 5 na kiNhe na nIle na lohie na hAlide na sukile 5 na submigaMdhe na dubhigaMdhe 2 na titte na kaDDue na kasAe na aMbile na mahure 5 na kakkhar3e na maue na garue na lahue na sIe na unhe na niddhe na lukkhe na kAe na saMge na ruhe na itthI na purise na napuMsae," prakArAntareNa siddhAdiguNAn pradarzayannAha ahavA kaMme nava darisaNaMni cattAri Aue paMca / Aima aMte sese dodo khINabhilAveNa igatIsaM / / vR- 'athave 'ti vyAkhyAntarapradarzanArthaH, 'karmaNi' karmaviSayA kSINAbhilApenaikatriMzadguNA bhavanti, tatra nava darzanAvaraNIye, navabhedA iti kSINacakSurdarzanAvaraNaH 4 kSINanidraH 5, catvAra AyuSke - kSINanarakAyuSkaH 4 'paMca Aime' tti Aye jJAnAvaraNIyAkhye karmaNi paJcakSINAbhinibodhikajJAnAvaraNaH 5 'aMte tti antye- antarAye karmaNi paJcaiva kSINadAnAntarAyaH 5 zeSakamaNi vedanIyamohanIyanAmagotralakSaNe dvau bhedau bhavataH, kSINasAtAvedanIyaH kSINAsAtAvedanIyaH kSINadarzanamohanIyaH kSINacAritramohanIyaH kSINAzubhanAma kSINazubhanAma kSINanIcairgotraH kSINoccairgotra iti gAthArthaH / / Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1273] 167 dvAtriMzabhiryogasaGgrahaiH, kriyA pUrvavat, iha yujyanta iti yogAH-manovAkkAyavyApArAH, te cAzubhapratikramaNAdhikArAtprazastA eva gRhyante, teSAM ziSyAcAryagatAnAmAlocanAnirapalApAdinA prakAreNa saGgrahaNAni yogasaGgahAH prazastayogasaGganimittatvAdAlocanAdaya eva tathocyante, te ca dvAtriMzadbhavanti, tadupadarzanAyAha niyuktikAraHni.(1274) AloyaNA niravalAve, AvaIsudaDhammayA / anissiovahANe ya, sikkhA nippaDikammayA / / ni. (1275) annAyayA alohe ya, titikkho ajjave suI / sammadiTThI samAhIya, AyAre vinaovae / / ni.(1276) dhiI maI ya saMvege, paNihI suvihi saMvera / attadosovasaMhAro, savyakAmavirattiyA / / ni.(1277) paccakkhANA viussage, appamAe lavAlave / jhANasaMvarajogeya, uddae mAraNaMtie / / ni. (1278) saMgANaM ca paritrAM, pAyacchittakaraNe iya / ArAdhanA ya maraNaMte, battIsaM jogasaMgahA / / vR-'AloyaNatiprazastamokSasAdhakayogasaGgrahAya ziSyeNA''cAryaya samyagAlocanAdAtavyA 1, niravalAve tiAcAryo'pi prazastamokSasAdhakayogasaGgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApaH syAt, nAnyasmai kathayedityarthaH, ekArAntazca prAkRte prathamAnto bhavatItyasakRdAveditaM yathA-'kayare Agacchai dittaruve ityAdi 2, AvatIsudaDhadhammata'tti tathAyogasaGagrahAyaiva sarveNasAdhunA''patsu dravyAdibhedAsudRDhadharmatA kAryA, Apatsu sutarAM dRDhadharmeNa bhavitavyamityarthaH, 3, 'anissiovahANetti prazastayogasaGagrahAyaivAnizritopadhAnaMca kAryam, athavA'nizrita upadhAne ca yatnaH kAryaH, upadadhAtItyupadhAna-tapaH nanizritamanizritam aihikAmuSmikApekSAvikalamityarthaH, anizritaMca tadupadhAnaM ceti samAsaH 4, 'sikkha'tti prazastayogasaGagrahAyaiva zikSA''sevitavyA, sAca dviprakArA bhavati-grahaNazikSA''sevanAzikSA ca 5, 'nippaDikammaya'tti prazastayogasaGgahAyaiva nippratikarmazarIratA sevanIyA, na punarnAgadattavadanyathA vartitavyamiti 6 prathamagAthAsamAsArthaH / / ___'anAyaya'tti tapasyajJAtatA kAryA, yathA'nyo na jAnAti tathA tapaH kArya, prazastayogAH sagRhItA bhavantItyatatsarvatra yojyaM 7, alohe tialobhazcakAryaH, athavA'lobhe yalaH kAryaH 8, titikkha'tti titikSA kAryA, parISahAdi jaya ityarthaH 9, 'ajjave'tti RjubhAvaH-ArjavaM tacca kartavyaM 10, 'sui'ttizucinAbhavitavyaM, saMyamavatetyarthaH 11, sammadiTThi'tti samyag-aviparItA dRSTiH kAryA, samyagdarzanazuddherityarthaH 12, samAdhizca kAryaH, samAdhAnaM samAdhiH-cetasaH svAsthyaM 13, 'AcAre vinaovae'tti dvAradvayam, AcAropagaH syAt, na mAyAM kuryAdityarthaH 14, tathA vinayopagaH syAtna mAnaM kuryAdityarthaH 15, dvitIyagAthAsamAsArthaH / / dhiImaIya'ttidhRtirmatizca kAryA, dhRtipradhAnAmatirityarthaH 16, saMvege'tti saMvegaH kAryaH 17, paNihitti praNidhistyAjyA, mAyA na kAryetyarthaH 18, 'suvihi'tti suvidhiH kAryaH 19, saMvare'ttisaMvaraH kAryaH, na tu na kArya iti vyatirekodAharaNamatra bhAvi 20, 'attadosovasaMhAre'tti AtmadoSopasaMhAraH kAryaH 21, Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/26 'savvakAmavirattaya'ti sarvakAmaviraktatA bhAvanIyA 22, ititRtIyagAthAsamAsArthaH / / _ 'paccakkhANe'tti mUlaguNauttaraguNaviSayaM pratyAkhyAnaM kAryamiti dvAradvayaM 23-24, 'viussagge'tti vividha utsargo vyutsargaH saca kArya iti dravyabhAvabhedabhinnaH, 25 appamAe'ttina pramAdo'pramAda:, apramAdaH kAryaH 26, 'lavAlave tti kAlopalakSaNaMkSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnaM kArya 27, 'jhANasaMvarajoge'tidhyAnasaMvarayogazca kAryaH,dhyAnameva saMvarayogaH, 28, 'udaye mAraNaMtie'tti vedanodaye mAraNAntike'pi na kSobhaH kArya iti 29 caturthagAthAsamAsArthaH / / 'saMgANaM ca parinna'tti saGgAnAMcajJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhAvena parijJA kAryA 30, pAyacchittakaraNe iya' prAyazcittakaraNaM va kArya 31 ArAdhanA ya maraNaMti'ti ArAdhanA ca maraNAnte kAryA, maraNakAla ityarthaH, 32 ete dvAtriMzaddyogasaGgrahA iti paJcamagAthAsamAsArthaH / AdyadvArAbhidhitsayA''hani.(1279) ujjeni aTTaNe khalu sIhagirisopArae ya puhaivaI! . macchiyamalle dUllakUvie phalihamalle ya / / dR- ujjenittinayarI, tIe jiyasattUrano aTTaNo mallo atIva balavaM, sopArae paTTaNepuhaivaIrAyA siMhagirI nAma mallavallaho, pativarisamaTTaNajaohAmieNa anena macchiyamalle kae jieNa aTTaNeNa bharugacchAharaNIe dUrullakUviyAegAme phalihamalle kaetti / evamakSaragamanikA'nyAsAmapisvabuddhyA kAryA, kathAnakAnyeva kathayiSyAmaH, adhikRtagAthApratibaddhakathAnakamapi vineyajanahitAyocyateujjenInayarIe jiyasatU rAyA, tassa aTTaNo mallo savvaralesu ajeo, io ya samudatIre sopArayaM nayaraM, tattha sIhagirI rAyA, soya mallANaM jo jinai tassa bahuM davvaM, so va aTTaNo tattha gaMtUNa varise 2 paDAyaM giNhai, rAyA ciMtei-esa annAo rajAo AgaMtUNa paDAyaM harai, esa mama ohAvaNatti paDimallaM maggai, tena ego macchio dihro vasaM pibaMto, balaM case vinnAsiyaM, nAUNaposio, punaravi aTTaNo Agao, so ya kira maho hohititti anAgayaM ceva sayAo nayarAo appaNo patthayaNassa avallaM bhariUNa avvAbAheNaM ei, saMpatto ya sopArayaM, juddhe parAjio macchiyamalleNaM, gao ya sayaM AvAsaM ciMtei, eyassa vuDDI taruNayassa mama hAnI, annaM malaM maggai, suNai ya-suravAe asthitti, eeNabharuyacchAharaNIe gAme dUrallakUviyAekarisago diTTho-egeNa hattheNa halaM vAheiegeNa phalahio uppADei, taM ca dakhUNa Thio pecchAmi se AhAraMti, AvallA mukkA, bhajjA va se bhattaMgahAya AgayA, patthiyA, kUrassa ujjhamajIeghaDaopecchai, jimio sannAbhUmigao, tatthavi pecchaisavvaM vattiyaM, vegAlio vasahiM tassa ya ghare maggai, dinnA, Thio, saMkahAe pucchai,-kA jIviyA ?, tena kahie bhaNai-ahaM aTTaNo tuma IsaraM karemitti, tIse bhajAe se kappAsamollaM dinnaM, avallA ya, sA savaladdhA uJjeniM gayA, vamanavireyanAni kayANi posio nijuddhaM ca sikkhAvio, punaravi mahimAkAle teneva vihinA Agao, paDhamadivase phalahiyamallo macchiyamallo ya juddhe egovi na parAjio, rAyA biiyadivase hohititti aigao, imevi sae sae Alae gayA, aTTaNeNa phalahiyamallo bhaNiokahehi puttA ! tena kahiyaM, makkhittA'kkheveNaM puNanavIkayaM, macchiyassavi rannA saMmaddagA pesiyA, bhaNai-ahaM tassa piupi na bibhemi, ko so varAo ? bitiyadivase samajujjhA, tatiyadivase aMviyapahAro vaisAhaM Thio macchio, aTTaNeNa bhaNio phalihitti, tena phalahiggAheNa gahio sIse, taM kuMDiyanAlagaMpiva egaMtepaDiyaM, sakkArio gao ujjeNiM, paMcalakkhaNANabhogANa AbhAgI Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4- [ni. 1279] 169 jAo, iyaromao, evaM jahA paDAgAtahA ArAhaNapaDAgA, jahA aTTaNo tahA Ayario, jahA mallo tahA sAhU, pahArA avarAhA, jo teguruNo Aloeiso nissallo nivvANapaDAgaMtelokkaraMgamajjhe harai, evaM AloyaNaM pratiyogasaGgahobhavati |eesiis guNA, niravalAvassa jo annassanakaheierisametena paDiseviyaMti, estha udAharaNagAhAni. (1280) daMtapuradaMtacakke saccavadI dohale ya vaNayarae / dhanamitta dhanasirIyapaumasirI ceva daDhamitto / / vR-kathAnakAdavaseyA, tacceda-daMtapure nayare daMtacakko rAyA, saccavaIdevI, tIse dohalo-kahaM dataMmae pAsAe abhiramijai?, rAyAe pucchiya, daMtanimittaM ghosAviyaM rannA jahA-uciyaM mollaM demi, jo na dei tassa rAyA sarIranigahaM karei, tattheva nayare dhanamitto vANiyao, tassa do bhAriyAo, dhanasirI mahaMtI paumasirI tu DahariyA pIyayarI yatti, annayA savattINaM bhaMDaNaM, dhanasirI bhaNai-kiM tumaM evaM gaciyA ? kiM tujjha mahAo ahiyaM, jahA saccavaIetahA te kiMpAsAo kIrejjA,?,sAbhaNai-jai na kIrai to ahaM nevatti uvagarae (varae) bAraM baMdhittA ThiyA, vANiyao Agao pucchai-kahiM paumasirI? dAsIhiM kahiyaM, tattheva aiyao, pasAei, na pasIyaitti, jai natthina jIvAmi, tassa mitto daTTamitto nAma, so Agao, tena pucchiyaM, savvaM kahei, bhaNai-kIrau, mA imAe maratIe tumaMpi marijAsi, tumaMmi marate ahaM rAyAe ya ghosAviyaM, to pacchannaM kAyavvaM tAhe so daDhamitto puliMdagapAuggANi maNIyamalattagaM kaMkaNaM ca gahAya aDaviM gao, daMtA laddhA puMjo kao, tena taNapiMDigANa majjhe baMdhittA sagaDaM bharettA ANIyA, nayare pavesijjatesu vasaheNa taNapiMDagA kaDDiyA, tao khaDattidaMto paDio, nagaragottiehiM diTTo gahio rAyAe uvaNIo, bajjho nINijjai, dhanamitto soUNa Agao,rAyAe pAyavaDio vinnavei, jahAeemae ANAviyA, sopucchio bhaNai-ahameyaM nayANAbhi kotti, evaMte avaropparaMbhaNaMti, rAyAesavahasAviyApucchiyA, abhao dinno, parikahiyaM, pUettA visajjiyA, evaM niravalAveNa hoyavvaM AyarieNaM / bitio-egeNaegassa hatthebhANaM vA kiMci paNAmiyaM, aMtarA paDiyaM, tattha bhANiyavvaM-mama doso iyareNAvi mamaMti / niravalAdetti gayaM 2 / idAni AvaIsudaDhadhammattaNaM kAyavvaM, evaM jogAsaMgahiyA bhavaMti, tAoya AvaiocattAri, taM0davvAvaI 4, udAharaNagAhAni. (1281) ujjenIe dhanavasu anagAre dhammaghosa caMpAe / aDavIe satthavibbhama bosiraNaM sijjhaNA ceva / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-ujjenI nayarI, tattha vasUvANiyao, so caMpaMjAtukAmo ugghosaNaM kArei jaha (nAe) dhanno, evaM anunnavei dhammaghoso nAmaNagAro, tesu dUraM aDavimaigaesu pulidehi vilolio sattho io taio naTTho, so anagAro anena loeNa samaM aDaviM paviTTho, te mUlANi khAyaMti pANiyaM ca piyaMti, so nimaMtijai, necchai AhArajjAe, egattha silAyale bhattaM paccakkhAyaM, adInassa ahiyAsemANassa kevalanANamuppannaM siddho, daDhadhammayAejogA saMgahiyA, esA davvAvaI, khettAvaI khettANaM asaIe kAlAvaI omodariyAi, bhAvAvaIe udAharaNagAhAni. (1282) mahurAe jauNa rAyA jauNAvaMkaNa daMDamanagAre / vahaNaMca kAlakaraNaM sakkAgamanaMca pavvajA / / Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 vR. kathAnakAdavaseyA, taccedaM-mahurAe nayarIe jauNo rAyA, jauNAvaMkaM ujjAnaM avareNa, tattha jauNAekopparo dinno, tattha daMDo anagAro AyAvei, so rAyAe nitena diTTho, tena roseNa asiNA sIsaM chinnaM, anne bhaNaMti-phaleNaAhao, sabvehiMvi manussehiM patthararAsI kao, kovodayaM pai tassa AvaI, kAlagao siddho, devAgamaNaM mahimAkaraNaM sakkAgamanaM pAlaegaM vimANeNa, tassavi ya rano adhitI jAyA, vajeNabhesiosakkeNa-jaipavvaisitomuccasi, pavvaio,therANa aMtie abhigahaM geNhai-jai bhikkhAgao saMbharAmi najememi, jai darajimio tA sesagaM vigiMcAmi, evaM tena kira bhagavayA egamavi divasaM nA''hAriyaM, tassavi davvAcaI, daMDassa bhAvAvaI, AvaIsu daDhadhammatatti gayaM 3 / idAni anissiovahANetti, na nizritamanizcitaM, dravyopadhAnaM upadhAnakameva bhAvopadhAnaM tapaH,so kira anissio kAyavyo iha parattha ya, jahA keNakao? etthodAharaNagAhAni.(1283) pADaliputta mahAgiri anasuhatthIya seTThi vasubhUtI / vaidisa ujjenIe jiyapaDimA elakacchaM ca / / vR. imIe vakkhANaM-ajathUlabhaddassa do sIsA-ajjamahAgiri ajjasuhatthI ya, mahAgirI ajasuhatthissa uvajjhAyA, mahAgirI gaNaM suhatthissa dAUNa vocchinno jinakappotti, tahavi apaDibaddhayA houtti gacchapaDibaddhA jinakappaparikammaM kareMti, te viharaMtA pADaliputtaM gayA, tattha vasubhUtI seTThI,tesiM aMtiyaM dhamma soccA sAvago jAo, sI annayA bhaNaiajasuhatthiM-bhayavaM! majjha dinno saMsAranittharaNovAo, mae sayaNassa parikahiyaM taM na tahA lagaI, tubbhevi tA anabhijoeNaM gaMtUNaM kahehitti, so gaMtUNa pakahio, tattha ya mahAgirI paviThTho, te daTTaNa sahasA uDhio, vasubhUtI bhaNai tubbhavi anne AyariyA?, tAhe suhatthI tesiM guNasaMthavaM karei, jahA-jinakappo atIto tahAvi ee evaM parikammaM kareMti, evaM tesiM ciraM kahittA anuvvayANiya dAUNa gao suhatthI, tena vasubhUinA jemittA te bhaNiyA-jai eriso sAhU eja to se tubbhe ujjhaMtagANi evaM kareja, evaM dinne mahAphalaM bhavissai, bIyadivase mahAgirI bhikkhassa paviTThA, taM apubbakaraNaM dakhUNa ciMtei-davvao 4, nAyaM jahA nAo ahaMti taheva abbhamite niyattAbhaNaMti-ajjo ! anesanA kayA, keNaM! tume jeNasi kallaM abhuDio, dovi jaNA vatidisaM gayA, tattha jiyapaDimaM vaMdittA ajamahAgirI ekakacchaM gayA gayaNapadagaM vaMdayA, tassa kahaM elagacchaM nAmaM?, taM puvvaM dasannapura nagaramAsI, tattha sAviyA egassa micchadihissa dinA, veyAliyaM AvassayaM kareti paccakkhAiya, __ 'so bhaNai-kiM rattiM uThThittA koi jemei ?, evaM uvahasai, annayA so bhaNai ahaMpi paccakkhAmi, sAbhaNai-bhaMjihisi, sobhaNai-kiMannayAvi ahaM rattiM uddettA jememi?, dinnaM, devayA ciMtei-sAviyaM uvvAsei aJja naM uvAlabhAmi, tassa bhagiNI tattheva vasai, tIse ruveNa rattiM paheNayaM gahAya AgayA, paccakkhaio, sAviyAe vArio bhaNai-tubbhaccaehiM AlapAlehiM kiM ?, devayA AgayA bhaNai-kiM sAvie ! sA bhaNai-mama esa ajasotti tAhe annassa elagassa acchINi sappaesANi takkhaNamAriyassa ANettAlAiyANi, tao se sayaNobhaNai-tubbhaM acchINielagassa jArisANitti, tena savvaM kahiyaM, saDDho jAo, jaNo kouhalleNa eti pecchago, savvarajje phuDaM bhannaI kao esi?, jattha so elakacchao, anne bhaNaMti-so rAyA, tAhe dasannapurassa elakacchaM nAma jAyaM, tattha gayagapayao pavvao, tassa uppattI, tattheva dasannapure dasannabhaddorAyA, tassa paMcasayANidevINoroho, Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 adhyayanaM -4- [ni. 1283] evaM so jovvaNeNa ruveNa ya paDibaddho erisaM annassa nasthitti, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavao mahAvIrassa dasannakUDe samosaraNaM, tAhe so ciMtei-tahA kalle vaMdAmi jahA keNainaanneNa vaMdiyapuvo, taM ca ajjhatthiyaM sakko nAUNa ei, imovi mahayA iDDIe nigao vaMdio ya savviDDIe, sakkovi erAvaNaM vilaggo, tatthaaTThadaMte viubvei, ekke ke daMte aTTala vAvIo ekkekkAe vAvIeaTTa paumAI ekekaM paumaM aTThapattaM patte ya 2 battIsaibaddhanADagaM, evaM so savviDDIe erAvaNavilampo AyAhiNaM payAhiNaM karei, tAhe tassa hathissa dasannakUDe pavvae ya payANi devappahAveNa uThThiyANi, tena nAmaM kayaM gayaggapadaggotti, tAhe so dasannabhaddo taM pecchiUNa erisA kao amhArisANamiddhI?, ___ aho kaellao'nena dhammo, ahamavikaremi, tAhe sopavvayai, esA gayaNapayassa uppattI, tattha mahAgirIhiM bhattaM paccakkhAyaM devattaMgayA,mahatthIvi ujjeniM jiyapaDimavaMdayA gayA, ujjANe ThiyA, bhINayA ya sAhuNo-vasahiM magahatti, tattha ego saMdhAigo subhadAe siTThibhajjAe gharaM bhikkhassa aigao' pucchiyA tAe-kao bhagavaMto?, tehiM bhaNiyaM-suhatthissa, vasahi maggamo, jANasAlAu darisiyAu,tattha ThiyA, annayApaosakAle AyariyA naliNigummaM ajjhayaNaMpariyaTTati, tIse putto avaMtisukumAlo sattatale pAsAe battIsAhiM bhajjahiMsamaM upalalai, tena suttavibuddheNa suyaM, na eyaM nADagaMti bhUmIo bhUmIyaM suNato 2 udinno, bAhiM niggao, kattha erisaMti jA sariyA, tesi mUlaM gao,sAhai-ahaM avaMtisukumAlottinaliNigumme devo Asi,tassa ussugopavvayAmi, asamattho ya ahaMsAmannapariyAgaMpAleuM. iMgiNiM sAhemi.tevi bhoyAvitA. tenaM pucchiyatti,necchati,sayameva loyaM kareMti, mA sayaMgihIyaliMgo havautti liMgaM dinnaM, masANe kaMthare kuMDagaM, tattha bhattaM paccakkhAyaM, sukumAlaehiM pAehiM lohiyagaMdheNa sivAe sapelliyAe AgamanaM, sivA egaM pAyaM khAyai, egaM cillagANi, paDhame jAme jannuyANi bIe UrU taie poTTe kAlagao, gaMdhodagapuSphavAsaM, AyariyANaM AloyaNA, bhajjANaM paraMparaM pucchA, AyariehiM kahiyaM, savviDDIe suNhAhiM samaM gayA masANaM, pavvaiyAo ya, egA gumviNI niyattA, tesiM putto tattha devakulaM karei, taMiyANiM mahAkAlaM jAyaM, loeNa parigahiyaM, uttaracUliyAe bhaNiyaM pADaliputteti, samattaM aNissiyatavo mahAgirINaM 4 / idAni sikkhatti payaM, sA duvihA-gahaNasikkhA AsevaNAsikkhA ya, tatthani. (1284) khitivaNausabhakusagaM rAyagiha caMpapADalIputtaM / naMde sagaDAle thUlabhaddasirie vararucI ya / / vR.- eIe vakkhANaM-atItaaddhAe khiipaiTThiyaM nayaraM, jiyasattU rAyA, tassa nayarassa vatthUNi ussannANi, annaM nayarahANaM vatthupADhaehiM magAvei, tehiM egacaNayakkhettaM atIva pupphehiM phalehi ya uvaveyaM daTuM, caNayanayaraM nivesiyaM, kAlena tassa vatthUNi khINANi, puNevi vatthumaggijjai, tattha ego vasaho annehiM pAraddho egami ranne acchai, na tIrai annehi vasahehiM parAjiNiuM, tattha usabhapuraM nivesiyaM, punaravi kAleNa ucchannaM, punevi magaMti kusathaMvo diTTho atIvapamANAkitivisiTTho, tattha kusaggapuraM jAyaM, taMmi ya kAle paseNa rAyA, taM ca nayaraM puNo 2 agginA ujjhai, tAhe logabhayajanananimittaM ghosAvei-jassaghare aggI uDhei so nagarAo nicchuDabhai, tattha mahAnasiyANaM pamAeNa rano ceva dharAo aggI uDio, te saccapainnA rAyANo-jai appagaM na sAsayAmi to kaha annaMti niggao nayarAo, tassa gAuyamitte Thio, tAhe daMDabhaDabhoiyA vANiyagA ya tattha vaccaMti ___ Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhaNaMti-kahiM vaccaha?,Aha-rAyagihaMti, kao eha ? rAyagihAo, evaM nayaraM rAyagiha jAyaM, jayA ya rAiNo gihe aggI uDhio tao kumAra jaM jassa piyaM Aso hatthI vAtaM tena nINie seNieNabhaMbhA nINayA, rAyA pucchai-keNa kiM nINiyaMti?, anno bhaNai-mae hatthI Aso evamAi, seNio pucchio-bhaMbhA, tAherAyA bhaNai seNiyaM-esate tattha sArobhaMbhitti?,seNiobhaNai-AmaM,soya rano acaMtapio, tena se nAmaM kayaM-bhaMbhisArotti, so ranno pio lakkhaNajuttotti, mA annehiM mArajjihitti na kiMcivi dei, sesA kumArA bhaDacaDagareNa niti, seNio te daguNa adhitiM kareti, so tao niSphiDio bennAyaDaMgao, jahA namokkAre - aciyatta bhoga'dAnaM niggama binnAyaDe ya kaasve| lAbha gharanayana nattuga dhUyA sussUsiyA dinA / / pesaNa ApucchaNayA paMDarakuDDatti gamanamabhiseo / dohala nAma niruttI kaha piyA bhetti rAyagihe / / Agamana'maccamagaNa khuDaga chagaNe yakassataM? tujhaM / kaNaM mAUANaNa vibhUsaNA vAraNA mAU / / taMca seNiyaM ujjenio pajjoo rohao jAi, so ya uinno,seNio bIhei, abhao bhaNaimA saMkaha, nAsemi se vAyaMti, tena khaMdhAvAraNivesajANa eNa bhUmIgayA diNArA lohasaMdhADaesu nikkhAyA daMDavAsasthANesa, so Agao rohai, jujhiyA kavi divase, pacchA abhao lohaM dei, jahA tava daMDiyA savve seNieNa bhinnA nAsa mA'ppihisi, ahava na paccao amugassa daMDassa amugaM paesaMkhaNaha, tena khayaM, diTTho, naTTho ya, pacchA seNieNabalaM viloliyaM, teya rAyANo savve pakahitinaeyassakArI amhe, abhaeNaesA mAyA kayA, tena pattIyaM / atrayA so atthANIe bhaNai-so mama natthi? jotaM ANejja, annayA egAgaNiyA bhaNai-ahaM ANemi, navaraM mamabitijjigA dijjaMtu, dinAo se satta vitijjigAojAo se rucaMtimajjhimavayAo, manussAvitherA, tehiMsamaM pavahaNesu bahueNa ya bhattapAnena ya puvvaM va saMjaimUle kavaDasattaNaM gaheUNa gayAo, annesu ya gAmanayaresu jattha saMjayA saDvA ya tahiM 2 aiMtio suTyaraM bahusuyAo jAyAo, rAyagihaMgayAo, bAhiM ujjAne ThiyAuceiyANivaMdaMtIugharaceiyaparikhADIe abhavagharamaigayAo nisIhiyatti, abhaodalUNaM ummukkabhUsaNAu uThThiosAgayaM nisIhiyAetti?,ceiyANi darisiyANi vaMdiyANiya, abhayaM vaMdiUNa niviTThAo, jammabhUmIu nikkhamaNaNANaNivvANabhUmIo vaMdAveti, pucchai-kao?,tAo kaheMti-ujenIe amugovANiyaputtau tassa ya bhajjA, so kAlagao, tassa bhajjAo amhe pavvaiukAmAo, na tIraMti pavvaiehiM ceiyAhiM vaMdiuM paTThiyavvae, bhaNiyAo pAhaNiyAu hoi,bhaNaMti-abbhattaTThiyAo amhe, saciraM acchittAgayAo, bitiyadivase abhao ekkago AseNaM page pagao, eha mama ghare pAredhatti, bhaNaMti-imaM pAragaM tubbhe pAreha, ciMtei-mA mama gharaM na jAhiti bhaNai-evaM hou, pajimio, saMjoiuM mahuM pAio sutto, tAhe AsaraheNa palAvio, aMtarA annevi rAha puvvAchiyA, evaM paraMpareNa ujjeNiM pAvio, uvaNIo pajjoyassa, bhaNiokahitepaMDiccaM?,dhammacchaleNavaMcio, baddho, puvvANIyAse bhajjAsA uvaNIyA, tIse kA uppattIseNiyassa vijjAharo mitto tena mittayA thirA houtti seNieNa se senA nAma bhaginI dinnA nibaMdhe Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 adhyayanaM-4- [ni.1284] kae, sAviya vijjAharassa iTThA, esAdharaNigoyarA amhaM pavahAetti vijjAharihiMmAriyA, tIsa dhUyA sA tenamA esAvimArijjihititti seNiyassa uvaNIyA khijjio (ujjhiyA) ya,sAjovvaNatthA abhayassa dinA, sA vijjAharI abhayassa iTTA, sesAhiM mahilAhiM mAyaMgI ulaggiyA, tAhiM vijjAhiM jahA namokkAre kiMkhadiyaudAharaNe jAva paccaMtehiM ujjhiyA tAvasehiM diTThA pucchiyA kaositti?, tIe kahiyaM, te ya seNiyassa pavvayA tAvasatA, tehiM amha nattugitti sAraviyA, annayA paTTaviyA sivAe ujjenI neUNa dinnA, evaM tIe samaM abhao vasai, tassa pajjoyassa cattAri syaNANilohajaMdho lehArao aggibhIruraho'nalagirI hatthi sivA devitti, annayA so lohajaMdho bharuyacchaM visajjio, te lokAya ciMtenti___ esa egadivaseNa ei paMcavIsajoyaNANi, puNo 2 saddAvijjAmo, eyaM mAremo, jo anno hohiti so gaNiehiM divasehiM ehiti, ecciraMpi kAlaM suhiyA homo, tassa saMbalaM padinnaM, so necchai, tAhe vihIese davAviyaM, tatthavi se visasaMjoiyA moyagA dinnA, sesagaMsaMbalaM hariyaM,so kaivijoyaNANi gaMtuMnadItIrekhAmitti jAvasauNo vArei, udvettA pahAvio, puNo dUraMgaMtuMparakhAio,tatthavi vArio taiyaMpi vArio, tena ciMtiyaM-bhaviyavvaM kAranenaMti pajjoyassa mUlaM gao, niveiyaM rAyakajjaM, taM case parikahiyaM, amao viyakkhaNotti saddAvio,taMcase parikahiyaM,abhaotaM agvAiuM saMbalaM bhaNai-ettha davvasaMjoeAdiTThIvisosappo sammucchimojAo, jai ugdhADiyaM hotaM to diTTIviseNa sappeNakhAio hoi(to),to kiM kajjau?,vaNaniuMje muejjahai, paraMmuho mukko, vaNANidaDDAgi, so antomuhatteNa mao, tudo rAyA, bhaNio-baMdhavimokkhavajjaM varaM varehitti, bhaNai-tubhaM ceva the acchau, annayA'nalagirI viyaTTona tIraidhettuM, abhao pucchio,bhaNai-udAyano gAyautti, to udAyano kahaM baddhotti-tassa ya pajjoyassa dhUyA vAsavadattA nAma, sA bahuyAu kalAu sikkhAviyA, gaMdhavveNa udayanopahANo sodheppautti, keNa uvAeNaMti?,so kirajaMhatthiM pecchai tattha gAyai baMdhapi na yANai, evaM kAlo vaccai, imeNa jaMtamao hatthI kArAvio, taM sikkhAvei, tassa visayae cArijjai, tassa vaNacareNa kahiyaM, so gao tattha, khaMdhAvAro paraMtehiM acchA, so gAyai hatthI Thio Tukko gahio ya ANio ya, bhaNio-mama dhUyA kANA taM sikkhAvehi mA taM pecchasumAsA tumaMdakhUNa lajjihiti, tIsevi kahiyaM-uvajjhAo koDhiutti mAdacchihisitti, so ya javaNiyaMtario taM sikkhAvei, sA tassa sareNa hIrai koDhiotti na joeti, annayA ciMtei-jai pecchAmi,taMciMtentI annahA paDhai,tenaruTeNa bhaNiyA-kiM kANe! viNAsehi?,sA bhaNai-koDhiyA ! na yANasi appANayaM, tena ciMtiyaM jAriso ahaM koDhio tArisA esAvi kANatti, javaNiyA phAliyA, divA, avaropparaMsaMjogojAo, navaraMkaMcaNamAlAdAsI jANai ammadhAyasAceva, annayA AlaNakhaMbhAo'nalagirI phiDio, rAyAe abhaopucchio-udAyano nigAyautti,tAhe udAyano bhaNio, sobhaNai-bhaddavati hasthiNiMAruhiUNaM ahaM dAriMgA ya gAyAmo, javaNiyaMtariyANi gANiM gIyaMti, hatthI geeNa akkhitto gahio, imANivi palAyANi, esa bIo varo, abhaeNa bhaNiyaMesovitubbhaMcevapAse acchaTha, anebhaNaMti-ujjAniyAgaopajjoo imAdAriyA nimmAyA tattha gAvijjihitti, tassa ya jogaMdharAyANo amacco, so ummattagaveseNa paDhai yadi tAM caiva tAM caiva, tAM caivA''yatalocAnAm / Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 na harAma nRpasyArthe, nAhaM yogaMdharAyaNaH / / soya pajjoeNa diTTho, Thio kAiyaM pavosariDaM, nAyaro ya kao pisAutti, sA ya kaMcanamAlA vibhinnarahassA, vasaMtameMTheNavi cattAri muttadhaDiyAo vilaiyAo dhosavatI vINA, kacchAe bajjhatIe sakurao nAma maMtIe aMdhalo bhaNai kakSIyAM badhyamAnAyAM yathA rasati hastinI / yojanAnAM zataM gatvA, prANatyAgaM kariSyati || H tAhe savvajanasamudao, majjhe udayano, bhaNai Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 26 eSa prayAti sArthaH kAJcanamAlA vasantakazcaiva / bhadravatI ghoSavatI vAsavadattA udayanazca / / pahAviyA hatthiNI, analagirI jAva saMnajjhai tAva paNavIsaM joyagANi gayANi saMnaTTo maggalago, adUrAgae ghaDiyA bhaggA, jAva taM ussiMdhai annANivi paMcavIsaM, evaM tinnivi, nagaraM ca aigao / annayA ujjenIe aggI udvio, nayaraM ijjhai, abhao pucchio, so bhaNai-viSasya viSamauSadhaM agneragnireva, tAhe aggI anno aggI kao, tAhe Thio, taio varo, esavi acchau | annayA ujjenIe asivaM uTTiyaM, abhao pucchio bhagai-abbhitariyAe atthANIe devI o vihUsiyAo ejjaMtu, jA tubhe rAyAlaMkAravibhUsie jinai taM mama kahejjai, taheva kathaM, rAyA paloeti, savyA huttI ThAyaMti, sivae rAyA jio, kahiyaM tava cullamAugAe, bhaNai rattiM avasannA kuMbhabalie accaNiyaM kareu, jaM bhUyaM uTThei tarasa muhe kUraM chuDabhai, taheva kayaMti, tiyacauke aTTAlae ya jAhe sA devayA sivArUveNaM vAsai tAhe kUraM chubbhai, bhAi ya- ahaM sivA gopAlagabhAyatti, evaM savvANivi nijjiyANi, saMtI jAyA, tattha cauttho varI / tAhe abhao ciMtei kecciraM acchAbho ?, jAmotti, bhaNai-bhaTTAragA ! varA dijjaMtu, varehi puttA !, bhaNai nalagiriMbhi hatthimi tubbhehiM miNThehiM sivAe ucchaMge nivanno (aggiMsAhaMbhi) aggibhIrussa rahassa dAruehiM ciyagA kIrau, tattha pavisAmi, rAyA visanno, tuTTho sakAreDaM visajjio, tAhe ama o bhAi- ahaM tu bhehiM chaleNaM Anio, tumbhe divasao AicaM dIviyaM kAUNa raDataM nayaramajjheNa jar3a na harAmi to aggiM atImitti, taM bhajjaM hAya gao, kiMci kAlaM rAvagihe acchittA do gaNiyAdAriyAo appaDirUvAo gahAya vANiyagaveseNa ujjenIe rAyamaggogADhaM AvAriM geNhai, annayA diTThAu pajjoeNa, tAhiM visavilAsAhiM diTThIhiM nibhAio aMjalI ya se kayA, aiyao niyagabhavaNaM, dUrtI pesei, tAhiM parikuviyAhiM dhADiyA, bhaNai-rAyA na hohitti, vIyadivase saNiyagaM ArusiyAu, taiyadivase bhaNiyA-sattame divase devakule amha devajannago tattha viraho, iyarahA bhAyA rakkhar3a, tena ya sarisago manUso pajjoutti nAma kAUNa ummattao kao, bhaNai-mama esa bhAyA sAravemi naM, ki karemi ? eriso bhAiNehI, so ruTTo ruTTho nAsai, puNo hakaviUNa raDato puNo 2 ANijjai uTTheha re abhugA amugA ahaM pajjoo hIrAmitti, tena sattame divase dUtI pesiyA, eu ekkallautti bhaNio Agao, gavakkhae vilaggo, manussehiM paDibaddho pallaMkeNa samaM, hIrai divasao nayaramajjheNa, vihIkaraNamUleNa pucchijjai, bhAi-vijjadharaM nejjai, aggao AsarahehiM ukkhitto pAvio rAyagihaM, seNiyassa kahiyaM, asiM achittA Agao, Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 175 abhaeNa vArio, kiM kajjau?, sakkArittA visajjio, pI jAyA paropparaM, evaM tAva abhayassa uTTANapariyAvaNiyA, tassa seNiyassa cellaNA devI, tIse uTThANapAriyAvaNiyA kahijjai, tattha rAyagihe paseNaisaMtio nAganAmA rahio, tassa sulasAbhajjA, so aputtao iMdakkhaMdAdI namasai, sA sAviyA necchai, annaM pariNehi, so bhaNai-tava putto tena kajja, tena vejjovaeseNa tihiM sayasahassehi tinni telakulavA pakkA, sakkAlae saMlAvo-erisA sulasA sAviyatti, devo Agao sAhU, tajjAtiyaraveNa nisIhiyA kayA, udvittA vaMdai, bhaNai-kimAgamanaM tujhaM?, sayahassApAyatellaM taM dehi, vejjeNa uvaiTuM, demitti atigayA, uttAraMtIe minnaM,annapAkaM gahAya niggayA, taMpi bhinnaM, taiyaMpi bhinnaM, tuTTho ya sAhai, jahAvirhi battIsaMguliyAu dei, kameNa khAhi, battIsaM puttA hohinti, jayA ya te kiMci paoyaNaM tAhe saMbharijjAsi ehAmitti, tAe ciMtiyaM-kecciraM bAlalavANaM asuiyaM mallessAmi, eyAhiMsavvahiMviegoputto hujjA, khaiyAo, taonAyA battIsaM, poTTevaDDai, addhitIe ussaggaM ThiyA, devo Agao, pucchai, sAhai-savvAo khaio, so bhaNai-dudda te kayaM egAuyA hohiMti, deveNa uvasAmiyaM u asAyaM, kAleNaM battIsaM puttA jAyA, seNiyassa sarisavvayA vaDaMti, te'virahiyA jAyA, devadinnatti vikkhAyA / io ya vesAlio ceDao hehayakulasaMbhUo tassa devINaM annamannANaM sata dhUyAo, taMjahApabhAvapaumAva miyAva sivAjedyAsujeDA cellaNattiso ceDao sAvaoparavivAhakAraNassapaJcakkhAyaM (ti) dhUyAo kassaina dei,tAo mAdimissaggAhiM rAyANiM pucchittAM annesiM icchiyANaM sarisayANaM dei, pabhAvatI vIIbhae nayare udAyanassa dinnA paumAva caMpAe dahivAyaNarasa miyAva kosaMbIe sayANiyassa sivA ujjenIe pajjoyassa jeTThA kuMDaggAme vaddhamANasAmiNo jeTThassa naMdivaddhaNassa dinnA, sujeTThA cellaNA ya kanayAo acchaMti, taM aMteuraM parivvAyagA aigayA sasamayaM tAsiM kahei, sujeTTAe nippiTTapasiNavAgaraNA kayA muhamakkaDiyAhiM nicchUDhA paosamAvannA niggayA, amariseNa sujeTThAsvaM cittaphalahe kAUNa seNidharamAgayA, diTThA seNieNa, pucchiyA, kahiyaM, adhiti karer3a, dUo visajjiyo varago, taMbhaNai ceDago-kihahaM vAhiyakule demitti paDisiddho, ghoratarA adhitI jAyA, abhayAgamojahA nAe, pucchiakahiyaM-acchaha vIsatthA, Anemitti, atigao niyayabhavanaM uvAyaM ciMteMto vANiyarUvaM karei, sarabheyavannabheyAu kAUNa sevAliM gao, kanaMteurasamIve AvaNaM giNhai, cittapaDae seNiyassa rUvaM lihai, jAhe tAo kannateuravAsIo kejjagassa ei tAhe subaI dei, tAovi yadANamANasaMgahiyAo karei, pucchaMti-kimeyaM cittapaTTae?, bhaNai-seNio amha mI, kiM erisaM tassa rUvaM?, abhao bhaNai-ko samattho tassa rUvaM kAuM?, jaM vA taM vA lihiyaM, dAsaceDIhiM kannateure kahiyaM, tAo bhaNiyAo-ANeha tAva taM paTTagaM, dAsIhi maggio na dei, mA majjha sAmie avannaMkAhihi, bahuyAhijAyaNiyAhiM dinno, pacchannaM pavesio, diTThosujeTTAe, dAsIo vibhinnarahassAo kayAo, so vANiyao bhaNio-kahaM seNio bhattA bhavijjai?, so bhaNaijaievaM to ihaMceva seNiyaM ANemi, ANao seNio, pacchannA suraMgAkhayA, jAva kannateuraM, sujeTTA cellaNaM Apucchai-jAmi seNieNa samaMti, dovi pahAviyAo, jAva sujeTThA AbharaNANaM gayA tAva manussA suruMgAe ubbuDA cellaNaMgahAya gayA, sujeTTAe ArADI mukkA, ceDagosaMnaddho, vIraMgao rahio bhaNai-bhaTTAragA!mAtubbhevacceha, ahaM Anemiti niggao, pacchao laggai, tattha darIe ego rahamaggo, Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 tattha te battIsapisulasAputtA ThitA, te vIraMgaeNa ekkeNa sareNa mAriyA, jAva so te rahe osAreha tAva seNio palAo, sovi niyatto, seNio sujelR saMlavai, sAbhaNai-ahaM cellaNA, seNiobhaNai-sujeturiyA tumaMceva, seNiyassa harisovi visAovi visAo rahiyamAraNeNa harisocellaNAlaMbheNa, cellaNAevi harisotassa rUveNaM visAdo bhaginIvacaNeNa, sujiTThAvi dhisthu kAmabhogANaMti pavvatiyA, cellaNAevi putto jAo koNio nAma, tassa kA uppattI ?, eNaM paJcaMtaNayaraM, tattha jiyasatturanno putto sumaMgalo, amaJcaputto seNagotti poTTio, se harijjai, pANieuccolaehimArijjaiso dukkhAvijjai sumaMgaleNa,sotena nivveeNa bAlatavassI pavvaio, sumaMgalovi rAyA jAo, annayA so tena ogAseNa voleMtopecchaitaMbAlatavassiMga, ranA pucchiyaM-ko esatti ?, logo bhaNai-esa erisaM tavaM kareti, rAyAe anukaMpA jAyA, puci dukkhAviyago, nimaMtiomama ghare pArehitti, mAsakkhamaNepunne gao, rAyApaDilaggo na dinnaM dArapAlehi dAraM, puNoviudviyaM paviTTho, saMbhario, puNo gao nimaMtei, Agao, puNovipaDilagorAyA, puNovi uTThiyaM paviTTho, puNovi nimaMtei taiyaM, so taiyAe Agao duvArapAlehiM piTTio, jaivArAei taivArA rAyA paDilagai, so nigao, aha adhitIe nigao pavvaio eiNA dharisio, niyANaM kareieyassa vahAe uvavajjAmitti, kAlagao, appiDDio vANamaMtaro jAo, so'pirAyA tAvasabhatto tAvaso pavvaio sovi vANamaMtaro jAo, pubbiM rAyA seNio jAo, kuMDIsamaNo koNio, jaM ceva cellaNAe poTTe uvavanno taM ceva ciMtei-kahaM rAyANaM akkhIhiM na pekkhejjA?, tIe ciMtiyaMeyassa gabbhassa dosotti gabha, sADaNehivina paDai, DohalakAle dohalo, kiha?, seNiyassaudaravalimasANikhAyajjA,apUrateparihAyai, naya akkhAi, nibbaMdhe savahasAviyAe kahiyaM, tao abhayassa kahiyaM, sasagacaMmeNa samaM bhaMsaM kappettA vIlae uvari dinnaM, tIse oloyaNagayAe picchamANIe dijjai, rAyA aliyapamucchiyANi karei, cellaNA jAheseNiyaM ciMtei tAhe addhitIya uppajjai, jAhe gabbhaM ciMtei tAhe kahaM savvaM khAejjati ?, evaM vinIo dohalo, navahiM mAsehiM dArago jAo, rano niveiyaM, tuTTo, dAsIe chaDDAvio asogavaNiyAe, kahiyaM seNiyassa, Agao, aMbADiyA, kiM se paDhamaputto ujjhiotti?, gao asogavaNiyaM, tenaM so ujjIvio, asogacaMdo se nAmaM kayaM, tatthavi kukuDipichaeNaM koNaMgulI'hividdhA, sukumAliyA sAna pauNai, kUNiyA jAyA, tAhe se dAraehi nAmaM kayaM kUNioti, jAhe yataM aMguliM pUi galaMti seNio muhe karei tAhe ThAti, iyarahA rovai, soya saMvaDDai, io ya anne do puttA cellaNAe jAyAhallo vihalloya, anneseNiyassa bahave puttA annAsiMdevINaM, jAhe yakira ujjAniyAkhaMdhAvAro jAo, tAhecellaNAkoNiyassagulamoyae peseihallavihallANaMkhaMDakae, tena vareNa koNio ciMtaieeseNio mama dehatti paosaM vahai, annayA koNiyassa aTTahiM rAyakannAhiM samaM vivAho jAo, jAva uppiM pAsAyavaragao viharai, esA koNiyassa uppattI parikahiyA |senniyss kira ranno jAvatiyaM rajjassa mollaM tAvatiyaM devadinnassa hArassa seyaNagassa gaMdhahatthissa, eesi uTThANaM pakiheyavyaM, hArassa kA uppattI-kosaMbIenayarI dhijjAiNI gumviNI paI bhaNai-dhayamollaM viDhavehi, kaMmagAmi?, bhaNairAyANapupphehi olagAhi, naya vArijjihisi, soya ulaggiopupphaphalAdIhiM, evaM kAlo baccai, pajjoo ya kosaMbiM Agacchai, so ya sayANio tassa bhaeNa jauNAe dAhiNaM kUlaM uTTavittA Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4. ni. 1284] 999 uttarakUlaM ei, so ya pajjoo na tarai jauNaM uttariuM, kosaMbIe dakkhiNapAse khaMdhAvAraM nivesittA ciTThai, tAbei-je yatassa taNahArigAtesiMvAyassio gahiyao kannanAsAdi chiMdai sayANiyamanussA evaM parikhINA, egAe ratta e palAo, taM ca tena pupphapuDiyAgaeNa diTuM, ranno ya niveiyaM, rAyA tuTTo bhaNai-kiM demi?, bhaNati-baMbhaNiM, pucchAmi, pucchittA bhaNai-aggAsaNe kUraM maggAhitti, evaM so jemei divase 2 dInAraM dei dakkhiNaM, evaM te kumArAmacyA ciMteti-esa rano aggAsaNio dAnamANagihIo kIrautti te dInArA deti, khaddhAdANio jAo, puttAvi se jAyA, so taM bahuyaM jemeyavvaM, na tIrai, tAhe dakkhiNAlobheNa vamera jimio, pacchA se koDho jAo, abhigrastastena, tAhe kumArAmacca bhaNaMti putte ! jemei, tANavi taheva, saMtatI kAlaMtareNa piuNA lajjimAraddhA, pacchime se nilao kao, tAovi se suNhAo na tahA vaTTiumAraddhAo, puttAvi nADhAyaMti, tena ciMtiyaM-eyANi mama davveNa vaDDiyANi mama ceva nADhAyaMti, tahA karemi jaheyANivi vasanaM pAviMti, annayA tena puttA saddAviyA, bhaNai-puttA ! kiM mama jIvieNaM?, amha kulaparaMparAgao pasuvahotaM karemi, to anasanaM kAhAbhi, tehiM se kAlagao chagalao, dinno, so tena appagaM ullihAvei, ulloliyAo yakhavAvei, jAhe nAyaM sugahio esa koDheNaMti tAhe lobhANi uppADei phusitti enti, tAhe mArettAbhaNai-tubbhehiM ceva esa khAeyavyo, tehiM khaio, koDheNa gahiyANi, sovi ullettA naTTho, egattha aDavIe pavvayadarIe nAnAvihANaM rukkhANaM tayApattaphalANi paDatANi tiphalA ya paDiyA, sosAraeNa uNheNa kakkojAo,taM nivinno piyai, tenaM poTeM bhinnaM, sohie sajjo jAo,Agao sagiha, jaNo bhaNai-kiha te na, bhaNai-devehi me nAsiyaM, tANi pecchai-saDasaDitANi, kiha to tubbhevi mama khiMsaha?,tAhe tANabhaNaMti-kiMtume pAviyANi?,bhaNai-bADhati,sojaNeNa khiMsio, tAhenaTTho gao rAyagihaMdAravAlieNa samaMdAre vasai, tattha bArajakkhaNIe so maruobhuMjai, annayA bahUuMDerayA khaDyA, sAmissa samosaraNaM, so bAravAliotaMThavettA bhagavao vaMdao ei, so bAraM na chaDDei, tisAiomaobAvIe maMDukkojAo, puvabhavaM saMbharai, uttinno vAvIepahAio sAmivaMdao, seNio ya nIti, tatthegeNa bAravAlio kisoreNa aktomao devo jAo, sakko seNiyaM pasaMsai, so samosaraNe seNiyassamUle koDhiyarUveNaM niviTThotaM cirikA phoDittA siMcai, tattha sAmiNA chiyaM, bhaNai-mara seNiyaM jIva, abhayaM jIva vA mara vA, kAlasoriyaM mA mara mA jIva, seNio kuvio bhaTTArao mara bhaNio, maNussAsanniyA, uhie samosaraNe paloio, na tIrainAuM devotti gao dharaM, biiyadivase pae Agao, pucchai-so kotti?, tao seDugavattaMta sAmI kahei, jAva devo jAo, tA tubbhehiM chIe kiM evaM bhaNai ?,bhagavaM mamaM bhaNai-kiM saMsAre acchaha nivvANaM gaccheti, tumaM puNajAvajIvasitAvasuhaMmao narayaM jAhisitti, abhao ihaviceiyasAhupUyAe punaM samajjiNaimao devalogaMjAhiti, kAlo jaijIvai divase 2 paMca mahisasayAjJavAvAeimao naraNe gacchai, rAyA bhaNai-ahaM tubbhehiM nAhehiM kIsa nasyaM jAbhi ? kena uvAeNa vA na gacchejjA?, sAmI bhaNai-jai kavilaM mAhaNiM bhikkhaM dAvesi kAlasUriyaM sUrNa moesi to na gacchasi narayaM, vImaMsiyANisavvappagAreNa necchaMti, soya kira abhavasiddhIo kAlo, dhijjAiyANiyA kavilA na paDivajjai jinavayaNaM, seNieNa dhijjAiNI bhaNiyA sAmeNa-sAhU 125/12] Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Avazyaka-mUlasUtram -2.4/26 vaMdAhi, sA necchai, mAremi te, tahAvi necchai, kAlovinecchaitti, bhaNai-mama guNeNa ettiojaNo suhio nagaraM ca, ettha ko doso ?, tassa putto pAlago nAma so abhaeNa uvasAmio, kAlo mariumAraddho, tassa paMcamahisagasayadhAtehiM se UNaMahe sattamayA pAugaM, annayA mahisasayANi paMca putteNa se palAviyANi, tena vibhaMgeNa divANi mAriyANiya,solasa ya rogAyaMkA pAubbhUyA vivarIyA iMdiyatthA jAyA jaM dugaMdhaM taM sugaMdhaM mannai, putteNa ya se abhayassa kahiyaM, tAhe caMdaniudagaM dijjai, bhaNai-aho miTuM viTeNa Alippai pUimaMsaM AhAro, evaM kisiUNa mao ahe sattamaM gao, tAhe sayaNeNa putto se Thavijjai so necchai, mA naragaM jAissAmitti so necchai, tAI bhaNaMti-amhe vigiMcissAmo tumaM navaraM ekkaM mArehi sesae savve pariyaNo mArehiti, itthIe mahisao biie kuhADo ya rattacaMdanenaM ratakaNavIrehi, dovi DaMDIyA mA tena kuhADaeNa appA hao paDio vilavai, sayanaM bhaNai-evaM dukkhaM avaNeha, bhaNaMtI-na tIraMti, to kaha bhaNaha-amhe vigiMcAmotti?, evaM pasaMgeNa bhaNiyaM, tena deveNaM seNiyassa tuDeNa aTThArasavaMko hAro dinno donni ya akkhaliyavaTTA dinnA, so hAro cellaNAe dinno piyatti kAuM, vaTTA naMdAe, tAeruhAekimahaMceDarUvattikAUNa anirakhiyA khaMbhe AvaDiyA bhaggA, tattha egami kuMDalajuyalaM egaMmi devadUsajayulaM, tuTTAe gahiyANi, evaM hArassa umpttii| seyaNagassa kA uppattI ?, egastha vane hatthijUhaM parivasai, taMbhi jUhe ego hatthI jAe jAe hatthicellae mArei, egA guThviNI hatthiNigA, sA ya osaritA ekalliyA carai, annayA kayAi taNapiMDiyaM sIse kAUNatAvasAsamaMgayA, tesiM tAvasANaM pAesu paDiyA, tehiM nAyaMsaraNAgayA varA, annayA tatthacaraMtI viyAyA puttaM, hathijUheNasamaMcaraMtI chideNa AgaMtUNathaNaM dei, evaM saMvaDDai, tattha tAvasaputtA pupphajAo siMcaMti, sovi soMDAe pANiyaM neUNa siMcai, tAhe nAmaM kayaM seyaNaotti, saMvaDio mayagalo jAo, tAhe nena jUhava mArio, appaNA juhaM paDivanno, annayA tehiM tAvasehi rAyAgAmaMdAhititti moyagehi lobhittA rAyagihanIo, nayaraM pavesetAbaddho sAlAe, annayA kulavatI tenacevapuvvabbhAseNa dukko kiM puttA seyaNaga occhagaMca sepaNAmei, tena somArio, anne bhaNaMtijUhavaittaNe ThieNaMmA annAvi viyAtittitetAvasauDayA bhagA tehiM tAbasehiM rUdvehiM seNiyassarano kahiyaM, tAhe seNieNa gahio, esA seyaNagassa uppattI / putvabhavo tassa-ego dhijjAio jannaM jayai, tassadAso tena jannavADe Thavio, sobhaNai-jaisesaM mamadehi to ThAmi iyarahAna, evaM houtti sovi Thio, sesaM sAhUNa dei, devAuyaM nibaddhaM degalogAo cuo seNiyassa putto naMdiseno jAo, dhijjAio'vi saMsArahiMDittA seyaNago jAo, jAhe kiranaMdiseno vilaggai tAhe ohayamanasaMkappo bhavai, vimaNo hoi, ohiNA jANai, sAmIpucchio, evaM savvaM kahei, esa seyaNagassa puvvabhavo / __ abhao kira sAmi pucchaiko apacchimo rAyarisitti ?, sAminA udAyano vAgario, ao paraM baddhamauDA na pavvayaMti, tAhe abhaeNa rajjaM dijjamANaM na icchiyaM, pacchA seNio ciMteikoNiyassarajjaM dijjihitti hallassa hatthI dinno vihallassa devadinno hAro, abhaeNa pavvayaMtena naMdAe ya khomajuyalaM kuMDalajuyalaM hallavihallANaM dinnANi, mahayA vibhaveNa abhao samAUo pavvaio, annayA koNio kAlAdIhi dasahiM kumArehi samaMmaMtei-seNiyaM baMdhettA ekkArasabhAe rajjaM karemotti, tehiM paDisuyaM, seNio baddho, puvvaNhe avaraNhe ya kasasayaM davAvei, cellaNAi kayAi DhoyaM na dei, For Priv Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1284] 179 bhattaM vAriyaM, pANiyaM na dei, tAhe cellaNA kahavi kummAse vAle hiM baMdhittA sayAuM ca suraM pavesei, sA kira dhovai sayavAre surA pANiyaM savvaM hoi / annayA tassa paumAvaIe devIe puttI udAyitakumAro jemaMtassa ucchaMge Thio, sothAle mutteti, na cAlei mA dUmijjihitti (jattie) muttiyaM tattiyaM kUraM avanei, mAyaM bhaNati-ammo ! annassavi kassavi putto eppio atthi ?, mAyAeso bhaNiodurAtman tava aMgulI kimie vamaMtI piyA muhe kAUNa acchiyAio, iyarahA tumaM rovaMto acchiyAio, tAhe cittaM mauyaM jAyaM, bhAi-kiha ?, to khAi puNa mama gulamoyae pesei ?, devI bhaNai-mae te kayA, jaM tumaM sadA piiverio udare Araddhotti savvaM kahei, tahAvi tujjha piyA na virajjai, so tume piyA evaM vasanaM pAvio, tassa aratI jAyA, suNetao ceva uTThAya lohadaMDaM gahAya niyalaNi bhaMjAmitti pahAvio, rakkhavAlagA neheNaM bhAMti esa so pAvo lohadaMDaM gahAya eitti, seNieNa ciMtiyaM-na najjai kumAreNa mArehititti tAlauDaM visaM khaiyaM jAva ei tAva mao, suTTayAM adhitI jAyA tAhe DahiUNa gharamAgao rajadhurAmukkatattIo taM caiva ciMtaMto acchai, kumArAmaccehiM ciMtiyaM-naTTaM rajjaM hoitti taMbie sAsaNe lihittA akkharANi junaM kAUNa rAiNo uvanIyaM, evaM piuNo kIrai piMDadANAdI, nitthArijjai, tappabhiti piMDaniveyaNA pavattA, evaM kAleNa visogo jAo, puNaravi sayaNaparibhoe ya piyasaMtie daTThUNa addhitI hodditti tao niggao caMpArAyahANIM karei, te hallavihallA seyaNaeNa gaMdhahatthiNA samaM sabhavaNesu ya ujjAnesu ya pukkhariNIesu abhiramaMti, sovi hatthI aMteuriyAe abhiramAvei, te ya paumAvaI pecchai, nayaramajjheNa ya te hallavihallA hAreNa kuMDalehi ya devaduseNa vibhUsiyA hatthikhaMdhavaragayA daDUNa addhitiM pagayA koNiyaM vinnavei, so necchai piuNA dinnaMti, evaM bahuso 2 bhaNaMtIe cittaM uppannaM, annayA hallavihalle bhaNai-rajaM addhaM adveNa birgicAmo seyaNagaM mama deha, te himA surakkhaM ciMtiyaM demotti bhaNati gayA sabhavaNaM, ekkAe stIe saaMteuraparivArA vesAliM ajamUlaM gayA, koNiyassa kahiyaM naTThA kumArA, tena ciMtiyaM-tevi na jAyA hatthIvi natthi, ceDayassa duyaM pesai, amarisio, jai gayA kumArA gayA nAma, hatthiM peseha, ceDago bhaNai - jahA tumaM mama nattuo tahA eevi, kaha iyANi saraNAgayANa harAmi na demitti dUo paDigao, kahiyaM ca, puNovi duyaM paThThavei-deha, na deha to jujjhasajjA hoha emitti, bhaNar3a-jahA te ruccai, tAhe koNieNa kAlAiyA kumArA dasavi AvAhiyA, tatthekkakassa tinni 2 hatthisahassA tinni 2 AsasahassA tinni 2 rahasahassA tinni 2 manussakoDio koNiyassavi ettiyaM savvANivi tittIsaM 33, taM soUNa ceDaeNa aTTArasagaNarAyANo meliyA, evaM te ceDaeNa samaM egUNavIsaM rAyANo, tesiMpi tinni 2 hatthisahassANi taha ceva navaraM savvaM saMkheveNa sattAvannaM, tAhe juddhaM saMpalaggaM, koNiyassa kAlo daMDaNAyago, do vUhA kAyA, koNissa garuDavUho ceDagassa sAgaravUho, so jujjhato kAlo tAva gao jAva ceDago, ceDaeNa ya egassa ya sarassa abhiggaho kao, so ya amoho, tena so kAlo mArio, bhaggaM koNiyavalaM, paDiniyattA sae 2 AvAse gayA, evaM dasahi divasehiM dasavi mAriyA ceDaeNa kAlAdIyA, ekkArasame divase koNio aTTamabhattaM giues, sakkacamarA AgayA, sakko bhaNai - ceDago sAvagotti ahaM na paharAmi navaraM sArakkhAmi, ettha do saMgAmA mahAsilAkaMDa o rahamusalo bhANiyavvo jahA pannattIe, te kira camareNa ciubviyA, tAhe ceDagassa saro vairapaDiruvage apphiDio, gaNarAyANo naTThA saNayaresu gayA, ceDagovi vesAliM gao, Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 26 rohagasajjo Thio, evaM bArasa varisA jAyA rohijaMtassa, ettha ya rohae hallavihallA seyaNaeNa niggayA balaM mAreMti dive dive, koNiovi parikhijjai hatthiNA, ciMtei ko uvAo jeNa mArijejjA ?, kumArAmaccA bhaNaMti-jai navaraM hatthI mArijjai, amarisio bhAi mArijjau, tAhe iMgAlakhaDDA kayA, tAhe seyaNao ohiNA pecchai na volei khaDDe, kumArA bhaNaMti-tujjha nimittaM imaM AvaI pattA tovi nicchasi ?, tAhe seyaNaeNa khaMdhAo oyAriyA, so ya tAe khaDDAe paDio mao rayaNappahAe neraio uvavanno, tevi kumArA sAmissa sIsatti vosiraMti devayAe sAhariyA jattha bhayavaM titthayaro viharai, tahiva nayarI na paDai, koNiyarasa ciMtA, tAhe kUlavAlagassa ruDDhA devayA AgAse bhaNai 'samaNe jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM lagehitI / lAyA ya asogacaMdae, vesAliM nagariM gahissai / / surNetao ceva caMpaM gao kUlavAlayaM pucchai, kahiyaM, mAgAhiyA saddAviyA viDasAviyA jAyA, pahAviyA, kA tIse uppattI jahA namokkAre pAriNAsiyabuddhIe thUmeti'siddhasilAyalagamaNaM khuDDugasilaloTTaNA ya vikkhaMbho / sAvo micchAvAitti niggao kUlavAlatavo || tAvasapallI naivAraNaM ca kohe ya koNie kahaNaM / mAhigamanaM vaMdana modagaaisAra AnanayA / / paDicaraNobhAsaNayA koNiyagaNiyatti gamananiggamanaM / vesAli jahA gheppai udikkha jao gavesAmi || vesAligamaNa maggaNa sAIkArAvaNe ya AudA / thUma nariMdanivAraNa iTTaganikkAlaNavinAso || paDiyAgamane rohaNa gaddabhahalavAhaNApainnAya | ceDaganigama vahapariNao ya mAyA uvAladdho / / koNio bhAi ceDaga ? kiM karemi ?, jAva pukkhariNIo uThThemi tAba mA nagarI atIhi, tena paDivannaM, ceDago savvalohiyaM paDimaM galae baMdhiUNa uinno, dharaNeNa sabhavaNaM nIo kAlagao devalogaM gao, besAlijano savvo mahesareNa nIlavaMtaMmi sAhario / ko mahesarotti ?, tasseva ceDagassa dhUyA sujeTThA vegA pavvaiyA, sA uvassayassaMto AyAvei, io ya peDhAlago nAma parivvAyao vijjAsiddho vijAu dAukAmo purisaM maggAi, jai baMbhacAriNIe putto hojjA to samattho hojjA, taM AyAveMtI davaNaM dhUmigAvAmohaM kAUNa vijAvivajrAso tattha seritu kAle jAe ganbhe atisayaNANIhiM kahiyaM na eyAe kAmavikAro jAo, saGghayakule vaGkAvio, samosaraNaM gao sAhUNIhiM saha, tattha ya kAlasaMdIvo vaMdittA sAmiM pucchaikao me bhayaM ?, sAmiNA bhaNiyaM eyAo saccatIo, tAhe tassa mUlaM gao, avannAe bhAi- are tumaM marI mArehisitti pAesu balA pADio, saMvaDio, parivvAyageNa tena saMjatINaM hio, vijjAo sikkhAvio, mahAro hiNiM ca sAhei, imaM sattamaM bhavaM, paMcasu mArio, chaThThe chammAsAvasesAueNa necchiyA, aha sAhetumArAddho anAhamaDae citiyaM kAUNa ujjAlettA allacaMmaM viyaDittA vAmeNa aMgueNa tAva caMkamai jAva kaThThANi jalaMti, etyaMtare kAlasaMdIvo Agao kaThThANi chumbhai, sattaste gae devayA sayaM uvaTTiyA - mA vigdhaM karehi, ahaM eyassa sijjhiukAmA, siddhA bhaNai Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 181 eNaM aMgaM paricaya jena pavisAmi sarIraM, tena nilADeNa paDicchiyA, tena aiyayA, tattha bilaM jAyaM, devayAese tuThAe taiyaMacchiMkayaM, tena peDhAlomArio, kIsa nenaMmamamAyArAyadhUyatti viddhaMsiyA, tena se ruddo nAmaMjAyaM, pacchA kAlasaMdIvaM Abhoei, diTTho, palAo, magAo laggai, evaM heTTA uvariM ca nAsai, kAlasaMdIveNa tinni purANi viuvvitA, sAmipAyamUle acchai, tAni devayANi pahao, tAhetAnibhaNaMti-amhe vijAo,sobhaTTAragapAyamUlaMgaotti tattha gao, ekamekaM khAmio, anne bhaNaMti-lavaNe mahApAyAle mArio, pacchA so vijJAcakkavaTTI tisaMjhaM savvatitthagare vaMdittA naTTa ca dAittA pacchA abhiramai, tena iMdeNa nAma kayaM mahesarotti, sovi kira dhejAiyANa paosamAvanno dhijAiyakatragANa sayaM 2 vinAsei, annesuaMtauresuabhiramai, tassaya bhaNaMti do sIsA-naMdIsaro naMdI ya, evaM pupphaeNavimAnena abhiramai, evaM kAlo vaccai, annayA ujjenIe pajoyassaaMteure sivaM mottUNaM sesAo vidUMsei, pajoo ciMtei-ko uvAo hojA jeNa eso vinAsejA ?, tatthegA umA nAma gaNiyA ruvassiNI, sAkira dhUvaragahaNaMgeNhai jAhe tenaMtena ei, evaM vaccaikAle uinno, tAe donni pupphANi viyasiyaM mauliyaM ca, mauliyaM paNAmiyaM, mahesareNa vivasiyassa hattho pasArio, sA maulaM paNAmei eyassa tujjhe arahasitti, kahaM ?, tAhe bhaNai-erisio kannAo mamaM tAva pecchaha, tIe saha saMvasai hiyahiyao kao, evaM vaccai kAlo, sA ghucchai-kAe velAe devayAo osaraMti ?, tena siThTha-jAhe mehuNaM sevAmi, tIe ranno siTTha mA mamaM mArehitti, purisehiM aMgassa uvari jogAdarisiyA,evaM rakkhAmo, teya poeNa bhaNiyA-saha eyAe mAreha mA yadurAraddhaM karehiha, tAhe manussA pacchannaM gayA, tehiM saMsaTTho mAriosahatIe, tAhe naMdIsaro tAhi vijAhiM ahiDio AgAse silaM viuvvittAbhaNai-hAdAsa!maositti, tAhesanagarorAyA ullapaDasAr3agokhamAhiegAvarAhaMti, so bhaNai-eyassajaitavvatthaM accheha tomuyAmi, eyaM ca nayare 2 evaM avAuDiyaMThAvehatti to muyAmi, to paDivanno,tAheAyayaNANikArAviyANi, esAmahesarassa uppattI / tAhe nagariM sunniyaM koNio aigao gaddabhanaMgaleNa gAhAviyA, etthaMtare seNiyabhajAo kAliyAdimAdiyAo pucchaMti bhagavaM titthayaraM-amhaM puttA saMgamAo eMti navatti jahA nirayAvaliyAetAhe pavvaiyAo, tAhe koNio caMpaM Agao, tattha sAmI samosaDho, tAhe koNio ciMtei-bayA mama hatthI cakkavaDIo evaM AsarahAo jAmipucchAmi sAmIM ahaM cakkavaTTI hominahomitti niggao savvabalasamudaeNa, vaMdittA bhaNai-kevaiyA cakkavaTTI essA?,sAmIbhaNai-savve atItA, puNo bhaNai-kahiM uvavajjissAmi?, chaThThIe puDhavIe, tamasaddahato savvANi egidiyANi lohamayANi rayaNANi karei,tAhe savvabaleNaM timisaguhaM gao aTTameNaM bhatteNa, bhaNai kayamAlago-atItA bArasa cakkavaTTiNo jAhitti, necchai, hatthivilaggo maNI hatthimatthae kAUNadaMDeNa duvAraM AhaNai, tAhe kayamAlageNa Ahaomao chaDhei gao, tAhe rAyANo udAiM ThAvaMti, udAissa ciMtA jAyA-ettha nayare mama piyA Asi, addhitIe annaM nayaraM kArAvei, magaha vatthuti pesiyA, tevi egAe pADalAe uvari avadArieNa tuMDena cAsaM pAsaMti, kIDagAse appaNA ceva muhaM atiti,phiha sA pADalitti, do mahurAo-dakkhiNA uttarA ya, uttaramahurAo vANigadArago dakkhiNamahuraM disAjattAegao, tassa tattha egeNa vANiyageNa saha mittayA, tassa bhaginI anniyA, tena bhattaM kayaM, sA ya jemaMtassa vIyaNaNaM dharei, sotaMpAesuAraMbha nivannetiajjhovavanno, maggAviyA, tANi bhaNaMti-jaiihaM ceva Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 / 26 acchasi jAva ekkaMpi tA dAragaruvaM jAyaM to demo, paDiyannaM, dinnA, evaM kAlo vaccai, annayA tassa dAragassa aMmApitIhiM leho visajio-amhe aMdhalIbhUyANi jai jIvaMtANi pecchasi to ehi, so leho uvaNIo, so taMvAe aMsUNi muyamANo, tIe diTTho, pucchai, na kiMci sAhai, tIe leho gahio, vAi bhai mA adhitiM karehi, ApucchAmi, tAe kahiyaM savvaM amhApiUNaM, kahie visajjiyANi, niggayANi dakkhiNamahurAo, sAya anniyA guvviNI, sA aMtarA paMthe viyAyA, so ciMtei ammApiyaro nAma kahiMtitti na kayaM, tAhe ramAveMto pariyaNo bhaNei anniyAe puttoti, kAleNa pattANi, tehivi se taM caiva nAmaM kayaM annaM na paiDihitti, tAhe so anniyaputto ummukkabAlabhAvo bhoge avahAya pavvaio, therataNe viharamANo gaMgAyaDe pupphabhaddaM nAmaM nayaraM gao sasIsaparivAro, pupphakeU rAyA pupphavatI devI, tIse jamalagANi dArago dArigA ya jAyANi pupphacUlo pupphacUlA ya annamannamaNustANi, tena rAyAe ciMtiyaM jai vioiaMti to maraMti, tA eyANi caiva mihunagaM karemi, melittA nAgarA pucchiyA- etthaM rayaNamuppA tassa ko vavasAi rAyA navare vA aMteure vA ? evaM pattiyAvei, mAyA vAraMtIe saMjogo ghaDAvio, abhiramaMti, sA devI sAviyA tena nivveeNa pavvaiyA, devo jAo, ohiNA pecchai dhUyaM, tao se ajjhahio neho, mA naragaM gacchihitti sumiNae nae daMsei, sA bhIyA rAyANaM avayAsei, evaM rattiM 2, tAhe pAsaMDiNo saddAviyA, kaheha kerisA narayA ?, te kahiti, te annArisaggA, pacchA anniyaputtA pucchiyA, te kaheumAraddhA- 'niccaMdhayAratamasA0, sA bhAi- kiM tumbhehivi sumiNao diDDo ?, AyariyA bhaNaMti-titthayarovaesotti, evaM gao kAleNaM devo devaloyaM darisei, tatthavi taheva pAsaMDiNo pucchiyA jAhe na yANaMti tAhe anniyaputtA pucchiyA, tehiM kahiyA devalogA, sA bhaNai - kiha naragA na gaMmati ?, tena sAhudhammo kahio, rAyANaM ca Apucchai, tena bhaNiyaM-muemi jai ihaM ceva mama gihe bhikkhaM giNhaitti, tIe paDissurya, pavvaiyA, tattha ya te AyariyA jaMdhAbalaparihINA ome pavvaiyage visajjettA tattheva viharaMti, tAhe sA bhikkhaM aMteurAo Anei, evaM kAlo vaccai, annayA tIse bhagavaIe sobhanena'jjhavasANeNa kevalanANamuppanaM, kevalI kira puvvapattaM vinayaM na laMghei, annayA jaM AyariyANa hiyaicchiyaM taM Anei, siMbhakAle ya jeNa siMbho na uppajjai, evaM sesehivi, tAhe te bhaNaMti-jaMmae ciMtiyaM taM ceva AnIyaM, bhaNai - jANAmi, kiha ?, aisaeNa, keNa ?, kevalena, kevalI AsAiotti khAmio, anne bhaNati - vAse par3ate ANiyaM, tAhe bhAMti - kiha ajje ! vAse paDate ANesi ?, sA bhaNai jeNa 2 antena AgayA, kaha jANAsi ?, asaeNa, khAmei, addhitiM pagao, tAhe so kevalI bhAi-tumbhevi caramasarIrA sijjhihiha gaMgaM uttaraMtA, to tAhe ceva pauttinnare, nAvAvi jeNa 2 pAsena'valaggaitaM taM nivuDDui majjhe uTTiyA savvAvi nibuDDA, tehiM pANIe chUDho, nANaM uppannaM, devehi mahimA kayA, payAgaM tattha titthaM pavattaM, se sIsakaroDI macchakacchamehiM khajjuMtI egattha ucchaliyA puliNe, sA io tao chubbhamANA ettha lagA, tattha pADalibIyaM kahavi paviTTaM, dAhiNAo haNugAo karoDiM bhidaMto pAyago uDio, visAlo pAyavo jAo, tattha taM cAsaM pAsaMti, ciMteMti- ettha nayare rAyassa sayameva ravaNANi ehiMti taM naraM nivesiMti, tattha suttANi pasArijjati, nemittio bhaNai-tAva jAhi sivA vAseti tao niyattejjAsitti, tAhe puvvAo aMtAo avarAmuho gao tattha sivA uDiyA niyatto, uttarAhutto tatthavi, puNovi puvvAhutto gao tatthavi, dakkhiNahutto tatthavi sivAe vAsiya, taM kira vIyaNagasaMThiyaM Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1284] 183 nayaraM, nayaraNAbhieya udAiNA ceiharaM kArAviyaM, esA pADaliputtassa uppattI / so udAI tattha Thio rajaM bhuMjai, soyarAyA te DaMDe abhikkhaNaM olaggAbei, te ciMtetikahamaho eyAe dhADIe muccijAmo ?, io ya egassa rAyANassa kamhivi avarAhe rajaM hiyaM, so rAyA naTTho, tassa puttobhamaMto ujjeNimAgao, egarAyAyaM olagai, soya bahuso 2 paribhavai udAhassa, tAhe so rAyaputtopAyavaDio vinnavei-ahaM tassa pIiMpibAmi navaraM mama bitijiohojAsi, tena paDissUyaM, gao pADaliputtaM, bAhirigamajjhamigaparisAsu olaggiUNa chiddamalabhamANo sAhUNo atiti, te atItamAne pecchai, tAhe egassa Ayariyassa mUle pavvaio, savvA parisA ArAhiyA tassa pajAyA, so rAyA ahamicauddasIsu posahaM karei, tatthAyariyA atiti dhammakahAnimittaM, annayA veyAliyaM, AyariyA bhaNaMti-geNhaha uvagaraNaM rAulamatImo, tAhe so jhaDitti uTTio, gahiyaM uvagaraNaM, puvvasaMgoviyA kaMkalohakattiyAsAvi gahiyA, pacchannaM kayA, atigayA rAulaM, ciraM dhammo kahio, AyariyA pasuttA, rAyAvi pasutto, tena uThThittA rano sIse nivesiyA, tattheva ahilaggo niggao, thAgaillagAvi na vAriti pavvaiotti, ruhireNa AyariyA paccAliyA, uThThiyA, pecchaMti rAyANagaM vAvAiyaM, mA pavayaNassa uDDAho hohiitti AloiyapaDikato appaNo sIsaM chidei, kAlagao so evaM / io yaNhAviyasAligae nAviyaduyakkharao uvajjhAyassa kahei-jahA mama'jja'tena nayaraM veDhiyaM, pahAe diTTa,so sumiNasatthaMjANai, tAhe gharaM neUNa matthaodhoo dhUyA ya se dinnA, dippiumArato, sIyAe nayaraM hiMDAvijai, sovi rAyA aMteurasejAvalIhiM divo sahasA, kuviyaM,nAyao, auttotti anneNa dAreNaM nINio sakkArio, Aso ahiyAsio, abhiMtarA hiMDAvio majjhe hiMDAvio bAhiM nigaorAyakulAo tassohAviyadAsassayaTiMaDei pecchaiyanaM teyasA jalaMtaM, rAyAbhiseeNa ahisittorAyA jAo,teyaDaMDabhaDabhoiyA dAsotti tahA viNayaM na kareMti, sociMteijai vinayaM na karele kassa ahaM rAyatti atthANIo uThThittA niggao, puNo paviTho, te na uTheti, tena bhaNiyaMgeNhaha eegohetti, te avaropparaM daLUNa hasaMti,tena amariseNa atthANimaMDaliyAe lippakammanimmiyaM paDihArajuyalaMpaloiyaM, tAhetena sarabhasuddhAieNaasihattheNa mAriyA keinaTThA, pacchA vinayaM uvaTThiyA, svAmio rAyA, tassa kumArAmacyA natthi, so mgii| io ya kavilo nAma baMbhaNo nayarabAhiriyAe vasai, veyAliyaM ca sAhuNo AgayA dukkhaM viyAle atiyaMtumitti tassa agnihottassa gharae ThiyA, so vaMbhaNo ciMtei-pucchAmi tA ne kiMci jANaMti navatti?, pucchiyA, parikahiyaM AyarieheiM, saho jAo taMcevarayaNiM, evaM kAle vaccaMte annayA anne sAhuNo tassa gharevAsArattiM ThiyA, tassa ya putto jAyamettaoaMbArevaIhiMgahio, sosAhUNabhAvaNANi kaptANaM heTThA Thavio, naTThA vANamaMtarI, tIse payA thirA jAyA, kappaotti se nAma kayaM, tAni dovikAlagayANi, imovi coisasuvijAhANesusupariNiDhio nAma labhai pADaliputte, soya saMtosena dAnaM na icchai, dAriyAo labhamANIo necchai, aNegehi khaMDigasaehiM parivArio hiMDai, io ya tassa aigamananiggamaNapahe ego maruo, tassadhUyA jAllasatabAhiNA gahiyA, lAghavaM sarIssa natthei atIvaruviNitti na koi varei, mahatI jAyA, ruhiraM se AgayaM, tassa kahiyaM mAyAe, so ciMteibaMbhavajjhA esA, kappago saccasaMgho tassa uvAeNademi, tena dAre agaDe khao, tattha ThaviyA, teNaMtena For Priva Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Avazyaka-mUlasUtram -2-4/26 ya kappago'tIti, mahayA saddeNa pakuvio-bho bho kavilA! agaDe paDiyA jo nitthArei tassevesA, taM soUNaM kappago kivAe dhAvio uttAriyA ya'NeNa, bhaNio ya-saccasaMdho hoJjAsi putagatti, tAhe tena janavAyabhaeNa paDivannA, tena pacchA osahasaMjoeNa laTThI kayA, rAyAe suyaM-kappao paMDiotti, saddAvio vinnavio ya rAyANaM bhaNai-ahaM grAsAcchAdanaM vinirmucya parigrahaM na karemi, kaha imaM kiccaM saMpaDivajAmi?, na tIrainiravarAhassa kiMcI kAuM, tAhe sorAyA chiddAimagai, annayA rAyAe jAyAe sAhIe nillevago so saddAvio, tumaM kappagassa pottAiMdhovasi navatti?, bhaNai-dhovAmi, tAherAyAebhaNio-jaietAhe appei to mA dijjAsitti, annayA iMdamahe se bhaNai bhajjA-se mamavetAI potAI rayAvihi, so necchai, sA abhikkhaNaM vaDDei, tena paDivannaM, tena nIyANi rayagaharaM, so bhaNai-jahaM vinA molleNa syAmi, so chaNadivase pamaggio, ajahijotti kAlaM harai, so chaNo volINo, tahavi na dei, bIe varise na dinnANi, taievi varise diye 2 maggaina dei, tassa roso jAo, bhaNai-kappago na homi jai tava ruhireNa na syAmi, agiM pavisAmi, annadivase gaochuriyaM ghettUNa, sosyaobhajjabhaNai-Anehitti, dinANi, tassa poTTa phAlittA ruhireNa rayANi, rayagabhaJjA bhaNai-rAyAe so vArio kimeeNa avaraddhaM ?,kappassa ciMtA jAyA-esa rano mAyA, tayA mae kumArAmaccattaNaM necchiyaMti, jai pavvaio hoto kimeyaM hoyaMti, vaccAmi. sayaM mA gohehi neJjIhAmitti gao rAyakulaM, rAyA udvio, bhaNaisaMdisaha kiM karemi!, taM mama vitappaM ciMtiyaMti, sobhaNai-mahArAya! jaMbhaNasitaM karemi, syagaseNI AgayA, rAyAe samaM ullaveMtaM dalUNa naTThA, kumArAmacco Thio, evaM savvaM rajjaM tadAyattaM ThiyaM, puttAvi se jAyA, tIse annANaMca IsaradhUyANaM, annayA kappagaputtassa vivAho, tena ciMtiyaM-saMteurassasno bhattaM dAyavyaM, AharaNANirano nijogo ghaDijai, jo naMdeNa kumArAmaJco pheDioso tassa chiddANi maggai, kappagadAsI dAnamAnasaMgahiyA kayA, jo ya tava sAmissa divasodaMtotaM kahehadive 2, tIe paDivatraM, atrayA bhaNai-ranno nijogo ghaDijai, puTavAmacco ya jo pheDio tena chidaM laddhaM, rAyAe pAyavaDio vinnavei-jaivi amhe tumha avigaNiyA tahAvi tubbhaM saMtigANi sitthANi dharati ajavi tena avassaM kaheyavvaM jahA kira kampao tujhaM ahiyaM ciMtinto puttaM rajje ThaviukAmo, rajanijogo saJjijai, pesaviyA rAyapurisA, sakuDubo kUve chUDho, koddavodaNaseiyA pANiyagalaMtiyA ya dijjai, savvaM tAhe sobhaNai___ eeNa savvehiMvi mAriyavvaM, jo ne ego kuluddhArayaM karei veranijAyaNaMcaso jemeu, tANibhaNaMti amhe asamatthANi, bhattaM paJcakkhAmo, paccakkhAyaM, gayANi devalogaM, kappago jemei, paccaMtarAtIhi ya suyaM jahA kappago viNAsio, jAmo geNhAmotti, AgaehiM pADaliputtaM rohiyaM, naMdo ciMtei-jai kappago hoto na evaM abhiddavaMto, pucchiyA bAravAlA-atthitattha koi bhattaM paDicchai?, jo tassa dAso sovimahAmaMtitti, tehiMbhaNiyaM-asthi, tAhe AsaMdaeNaukkhittA nINio, pillukkio vijehiM saMdhukio Ause kArie pAgAre darisio kappago, darisio kappagottite bhIyA daMDAsAsaMkiyA jAyA, naMdaM parihINaMnAUNasukRtaraM abhiddavaMti, tAhe leho visajio,jotujjhasavvesiM abhimao so eu to saMdhI vA jaMtunbhe bhaNihiha taM karehitti, tehiM dUo visajio, kappao viniggao, nadImajhe miliyA, kappago nAvAe hatthasatrAhiM lavai, ucchukalAvassa heTThA uvariMca chinnassa majjhe Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1284] 185 kiM hohi, dahikuMDassa heDA uvariM ca chinnassa dhasatti paDiyassa kiM hohiitti ?, evaM bhaNittA taM payAhiNaM kareMto paDiniyatto, iyarovi vilakkho niyatto pucchio lajjai akkhiuM, palavai vaDugotti akkhAyaM, naTThA, naMdovi kappaNa bhaNio-sannaha, paccha AsahatthI ya gahiyA, puNovi Thavio taMmi ThANe, so ya niogAmacco viNAsio, tassa kappagassa baMso naMdavaMseNa samaM anuvattai, navamae naMde kappagavaMsapasUo sagaDAlo, thUlabhaddo se putto sirio ya, satta dhIyarI ya jakkhA jakkhadinnA bhUyA bhUyadinnA seNA veNA reNA, io ya vararui dhijjAio naMdaM aTThasaeNaM silogANamolaggar3a, so rAyA tuTTo sagaDAlamuhaM paloei, so micchattaMtikAuMna pasaMsei, tena bhajjA sa olaggiyA, pucchio bhaNaibhattA tena pasaMsai, tIe bhaNiyaM ahaM pasaMsAvemi, tao so tIe bhaNio, pacchA bhAi-kiha micchattaM pasaMsAmitti ?, evaM divase 2 mahilAe karaNikArio annayA bhaNai-subhAsiyaMti, tAhe dInArANaM aTThasaya dinnaM pacchA dine 2 padiNNo, sagaDAlo ciMtei - niDio rAyakosotti, naMda bhaNai - bhaTTAragA ! kiM tuDabhe eyassa deha ?, tubbhe pasaMsiotti, bhaNai- ahaM pasaMsAmi loiyakavyANi anaTTANi paDhai, rAyA bhAikaha loiyakavvANi?, sagaDAlo bhaNai-mama dhUyAovi paDhaMti, kimaMga puNa anno logo ?, jakkhA epi suyaM gioes, bitiyA dohi tajhyA tihi vArAhi, tAo annayA pavisaMti aMteuraM, javaNiyaMtariyAo ThaviyAo, vararuI Agao thuNai, pacchA jakkhAe paDhiyaM bitiyAe donnitaiyAe tinnivArA suyaM paDhiyaM evaM sattahivi, rAyAe pattiyaM, vararuIssa dAnaM vAriyaM, pacchA so te dInAre rattiM gaMgAjale jaMte vei, tAhe divasa o thuNai gaMgaM, pacchA pAeNa AhaNai, gaMgA deitti evaM logo bhAi, kAlaMtareNa rAyAe suyaM, sagaDAlassa kahei-tassa kira gaMgA dei, sagaDAlo bhaNai - jai mae gae dei to dei, kallaM vaccAmi tena paccaigo puriso pesio vigAle pacchannaM acchasu jaM vararuI ThaveitaM AnejAsi, gaeNa AniyA pohaliyA sagaDAlassa dinnA, gose naMdovi gao, pecchai thuNaMtaM, thue nibbuDo, hatthehi pAehi ya jaMtaM mAi, natthi, vilakkho jAo, tAhe sagaDAlo poTTaliyaM sno darisei, ohAmio gao, puNovi chiddANi maggai sagaDAlassa eeNa savvaM khoDiyaMti, annayA sirIyassa vivAho, rano anuogo sajjijjai, vararuNA tassa dAsI olaggiyA, tIe kahiyaM ranno bhattaM sajjijjai AjogI ya, tAhe tena ciMtiyaM evaM chiDDu, DiMbharuvANi moyage dAUNa imaM pADhei "rAyanaMdu navi jANai jaM sagaDAlo kAhii / rAyanaMda mArettA to siriyaM rajje Thavehitti / / tAi paDhaMti, rAyAe suyaM, gavesAmi, taM diTTha, kuvio rAyA, jao jao sagaDAlo pAesu paDai tao tao parAhutto ThAi, sagaDAlo gharaM gao, sirio naMdassa paDihAro, taM bhAi- kimahaM marAmi savvANivi maraMtu ?, tumaM mamaM sno pAyavaDiyaM mArehi, so kanne Thaei, sagaDAlo bhAi-ahaM tAlauDa visaM khAmi, pAyavaDio ya pamao, tumaM mamaM pAyavaDiyaM mArehisi, tena paDissuyaM, tAhe mArio, rAyA uDio, hAhA akajaM !, siriyatti, bhaNai jo tujjha pAvo so amhavi pAvo, sakArio siriyao, bhaNio, kumArAmacattaNaM paDivajjasu, so bhaNai-mamaM jeTTo bhAyA thUlabhaddo bArasamaM varisaM gaNiyA gharaM paviTThassa, so saddAvio bhaNai - ciMtemi, so bhAi- asogavaNiyAe ciMtehi, so tattha aiyao ciMtei kerisayA bhogA raJjavakkhittANaM ?, puNaravi narayaM jAivvaM hohititti, ete nAmerisayA Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 Avazyaka mUlasUtram -2- 4 / 26 bhogA tao paMcamuTTiyaM loyaM kAUNa kaMbalarayaNaM chiMdittA rayaharaNaM karettA sno pAsamAgao dhammeNa vaDDAha evaM ciMtiyaM, rAyA bhaNai suciMtiyaM, niggao, rAyA bhaNai-pecchaha kavaDattaNeNa gaNiyAdharaM pavisaha navitti, AgAsatalagao pecchai, jahA matakaDevarassa jano avasarai muhANi ya Thaei, so bhagavaM tava jAi, rAyA bhAi-nivvinnakAmabhogo bhagavaMti, sirio Thavio, so saMbhUyavijayarasa pAse pavvaio, siriyaovi kira bhAineheNa kosAe gaNiyAe gharaM alliyai, sAya anurattA thUlabhade annaM manussaM necchara, tIse kosAe DahariyA bhagiNI uvakosA, tIe saha vararuI ciTThai, so sirio tassa chiddANi maggAi, bhAujjAyAe mUle bhaNai eyassa nimitteNa amhe pitimaraNaM pattA, bhAivi ogaM ca pattA, tujha vioo jAo, eyaM suraM pAehi, tIe bhaNiyA-tumaM mattiyA esa amattao jaM vA taM vA bhaNihisi, eyaMpi pAehi, sA papAiyA, so necchai, alAhi mamaM tume, tAhe so tIe aviogaM magaMto caMdapabhaM suraM piyai, logo jANAi khIraMti, kosAe siriyarasa kahiyaM, rAyA siriyaM bhaNaieriso mama hio tava piyA''sI, sirio bhAi- saccaM sAmI !, eeNa mattavAlaeNa evaM amha kayaM, rAyA bhaNai - kiM majjuM piyai ?, piyai, kahaM ?, to pecchai, so rAulaMgao, tenuppalaM bhAviyaM magussahatthe dinnaM, eyaM ghararuissa dijAhi, imANi annesiM, so atthANIe pahAio, taM vararuissa dinnaM, tenussiMdhiyaM, bhiMgAreNa AgayaM nicchUDhaM, cAuvvejjreNa pAyacchittaM se tattaM tauyaM pejjAvio, mao / thUlabhaddasAmIvi saMbhUyavijayANaM sagAse ghorAkAraM tavaM karei, viharaMto pADaliputtamAgao, tinni anagArA abhigRhaM giNhaMti ego sIhaguhAe, taM pecchaMto sIho uvasaMto, anno sappavasahIe, sovi diTThIviso uvasaMto, anno kUvaphalae, thUlabhaddo kosAe baraM, sA tuTTA parIsahaparAjio Agotti, bhaNai - kiM karemi ?, ujjAna ghare ThANaM dehi, dinno, rattiM savvAlaMkAravihUsiyA AgayA, cADuyaM pakayA, so maMda iva nikkaMpona sakkae khoheuM, tAhe dhammaM paDisuNar3a, sAviyA jAyA, bhaNai - jai rAyAvaseNaM atreNa samaM vasejjA iyarahA baMbhacAriNiyAvayaM sA giNhai, tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse upavAsaM kAUNa, Ayariehi Isitti abhuTTio, bhaNiyaM-sAgayaM dukkarakAragassatti ?, evaM sappaitto kUvaphalaittovi, thUlabhaddasAmIvi tattheva gaNiyAghare bhikkhaM gehai, sovi caumAseSu punnesu Amao, AyariyA saMmeNa abhuDiyA, bhaNiyaMsAgayaM te aidukkara 2 kAragatti ?, te bhagati tinnivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahati amaccaputtoti, bitiyavarisArate sIhaguhAkhamao gaNiyAvaraM vaccAmi abhiggahaM gehas, AyariyA uvauttA, vArio, apaDisurNeto gao, vasahI maggiyA, dinnA, sAsabhAveNaM urAliyAsarIrA vibhUsiyA avibhUsiyAvi, dhammaM suNei, tIse sarIre so ajjhovavanno, obhAsai, sA tuTThA parIsahaparAjio Agaotti, bhaNai-kiM karemi ?, ujjAna ghare ThANaM dehi, dinno, rattiM savvAlaMkAravihUsiyA AgayA, cADuyaM pakayA, so maMdaro iva nikaMpI na sakkae khoheuM, tAhe dhammaM paDasuNai, sAviyA jAyA, bhaNai - jai rAyAvaseNaM anneNa samaM vasejjA iyarahA baMbhacAriNiyAvayaM sA giues, tAhe sIhaguhAo Agao cattAri mAse uvavAsaM kAUNa, Ayariehi Isitti abhuTTio, bhaNiyaM - sAgayaM dukkarakAragarasatti ?, evaM sampaito kUvaphalaittovi, thUlabhadasAmIvi tattheva gaNiyAghare bhikkhaM gehai, sovi caumAsesu putresu Agao, AyariyA saMbhameNa abbhuTTiyA, bhaNiyaM sAgayaM te aidukkara 2 kAragatti ?, te bhAMti tinnivi-pecchaha AyariyA rAgaM vahati amacaputtotti, bitiyavarisArate sIhaguhAkhamao gaNiyAdharaM vaccAmi abhiggahaM geNhai, AyariyA uvauttA, vArio, Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 adhyayanaM -4- [ni. 1284] apaDisuNeto gao, vasahI maNiyA, dinA, sAsabhAveNaM urAliyasarIrA vibhUsiyA avibhUsiyAvi, dhammaM suNei, tIsesarIre so ajjhovavanno, obhAsai,sA necchai, bhaNai-jainavari kiMci desi, kiM demi?,sayasahassaM, somaggiumAraddho, nepAlavisae sAvagorAyA, jo tahiMjAitassasayasahassamollaM kaMbalaM dei, so taMgao, dinno rAyANaeNa, ei, egattha corehiM paMtho baddho, sauNo vAsai-sayasahassaM ei, so corasenAvaI jANai, navaraM ejaMtaM saMjayaM pecchai, volINo, puNovi vAsai-sayasahassaM gayaM, tena senAvaiNA gaMtUNa paloio, bhaNai-asthi kaMbalo gaNiyAe nemi, mukko, gao, tIse dino, tAe caMdaNiyAechUDho, so vArei-mA viNAsehi, sAbhaNai-tumaM evaM soyasi appayaMnasoyasi, tumaMpi eriso ceva hohisi, uvasAmio, laddhA buddhI, icchAmitti micchAmidukkaDaM, gao, puNovi AloetA viharai, AyarieNa bhaNiyaM-evaM aidukkaradukkarakArago thUlabhaddo, puvvapariciyA asAviyA yathUlabhaddeNa ahiyAsiyA ya, idAniM saDDhA tume adiTThadosA patthiyatti uvAladdho, evaM te viharaMti, evaM sA gaNiyA rahiyassa dinnA naMdena, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM guNagahaNaM karei, na tahA uvacarai, so tIe appaNo vinnANaMdarisiukAmo asogavaNiyaM nei, bhUmIgaeNa aMbagapiMDI pADiyA, kaMDapuMkhe annonnaM lAyaMtena hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA, tahavina tUsai, bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM?,sAbhaNai-peccha mamaMti, siddhatthagarAsimi nacciyA sUINaM aggayaMmi ya, so AuTTo, sA bhaNai nadukkara toDiya aMbaluMbiyA na dukkaraM nacciu sikkhiyAe / taMdukkaraM taM ca mahAnubhAvaM, jaM so munI pamayavaNaMmi vuccho / / tIe sovisAvaokao |tmi ya kAle bAravarisio dukkAlo jAo,saMjayAitao samuddatIre acchittA punaravi pADaliputte miliyA, tesiM annassa uddesI annassa khaMDaM evaM saMghAtaMtehiM ekkArasa aMgANisaMdhAiyANi, divivAo natthi, nepAlavattiNIeya bhaddabAhU acchaMticoddasapuTavI, tesiM saMgheNa saMghADao paThavio diTTivAyaM vAehitti, gaMtUNa niveiyaM saMghakajaM, te bhaNaMti-dukkAlanimittaM mahApAnaM na paviTThomi, iyANi paviTTho, tI na jAi vAyaNaM dAuM, paDiniyattehiM saMghassa akkhAyaM, tehiM anno siMghADao visajio, jo saMghassa ANaM vaijhamai tassa ko daMDo?, te gayA, kahiyaM, bhaNai oghADijai, te bhaNaMti, mA ugghADeha peseha mehAvI satta paDiyAo demi, bhikkhAyarivAe Agao 1 kAlavelAe 2 sannAe Agao 3 veyAliyAe 4 paDipucchA Avassae tinni 7, mahApAnaM kira jayA aiyao hoi tayA uppanne kaje aMtomutteNa cauddasa puvvANi anupehai, ukkaiovakkajhyANi karei, tAhe thUlabhaddappamuhANaM paMca mehAvINaM sayANi gayANi, te pa (pa)DhiyA vAyaNaM, mAseNaM egeNaM dohiM tihiMsavve UsariyAna taraMtipaDipucchaeNa paDhiuM, navaraMthUlabhaddasAmI Thio, thevAvasese mahApAne pucchio-nahu kilaMmasi?, bhaNai-na kilAmAmi, khamAhi kaMci kAlaM to divasaM savvaM vAyaNaM demi, pucchai-kiM paDhiyaM kittiyaM vAsesaM?,AyariyAbhaNaMti-aTThAsIya suttANi, siddhatthagamaMdare uvamANaM bhaNio, ettoUNatareNaM kAleNaMpaDhihisimA visAyaM vacca, samattemahApANe paDhiyANI nava puvvANi dasamaM ca dohiM ca dohiM vatthUhi~ UNaM, eyaMmi aMtare viharatA gayA pADaliputtaM, thUlabhaddassayatAosattavibhaginIo pavvaiyAo, AyariebhAugaMca baMdiuMnigayAo, ujjAne kira ThaviellagA AyariyA, vaMdattipucchaMti-kahiM jeTThajo?, eyAe deuliyAe guNeitti, tenaM tAo Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 diTThAo, tena ciMtiyaM-bhaginInaM iDiM darisemitti sIharuvaM viuvvai, tAo sIhaM pecchaMti, tAo nahAo, bhaNaMti-sIheNa khaio, AyariyA bhaNaMti-na so sIho thUlabhaddo so, tA jAha ettAha, AgayAovaMdio, khemaM kusalaMpucchai, jahA siriyao pavvaio abbhattaTTeNakAlagao, mahAvidehe ya pucchiyA titthayarA, devayAe nIyA, ajjA ! do ajjhayaNANi bhAvanAvimuttI AniyAni, evaM vaMditto gayAo, viiyadivase uddesakAle uvaDhio, na udisaMti, kiM kAraNaM?, uvautto, tena jANiyaM, kallattaNageNa, bhaNai,-na puNo kAhAmi, te bhaNaMti-na turma kAhisi, anne kAhiti, pacchA mahayA kileseNa paDivannA, uvarillANi cattAri puvvANi paDhAhi, mA puna annassa dAhisi, te cattAri tao vocchinnA, dasamassa do pacchimANi vatthUNi vocchinnANi, dasa puvvANi anusaoNti / / evaM zikSA prati yogAH saGgrahItA bhavanti yathAsthUlabhadrasvAminaH / zikSeti gataM 5 / idAni nippaDikkamayatti, nippaDikammattaNeNa yogAH saGgRhyante, tatra vaidharyodAharaNamAhani. (1285) paiThANe nAgavasUnAgasirI nAgadatta pavvajjA / egavihA saTThANe devaya sAhU ya billagire / / vR.asyAzcArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-paiTANenayare nAgavasUseTThI nAgasirI bhaJjA, saDDhANi dovi, tesiM putto nAgadatto nimvinakAmabhogo pavvaio, so ya pecchai jinakappiyANa pUyAsakkare, vibhAsA jahA vavahAre paDimApaDiva nANaya paDiniyattANaMpUyAvibhAsA, sobhaNai-ahaMpijinakappaM paDivajAmi, AyariehiM vArio, na ThAi, sayaM cevapaDivajjai, nigao, egastha vANamaMtaraghare paDimaMThio, devayAesammadiviyAemA vinissihititti itthiruveNauvahAraMgahAya AgayA, vANamaMtaraM aJcittA bhaNai-giNha khavaNatti, palalabhUyaMkUraM bhakkharuvANi nAnApagAraruvANi gahiyANi, khAittA, rattiM paDimaMThio, jinakappiyattaMna muMcati,poTTasaraNI jAyA, devayAe AyariyANakahiyaM, so sIso amugattha, sAhU pesiyA, ANio, devayAe bhaNiyaM-billagiraM dijahitti dinnaM, ThiyaM, sikkhavio ya-naevaM kAyavyaM / nippaDikaMmattigayaM 6 / idAniMannAyaetti, ko'rthaH 1 -puTviM parIsahasamatthANaM jaM uvahANaM kIraitaMjahA logo na yANAi tahA kAyavvaMti, nArya vA kayaM na najajA pacchannaM vA kayaM najjejjA, tatrodAharaNagAhAni. (1286) kosaMbiya jiyasene dhammavasU thammaghosa dhammajase / vigayabhayA vinayavaI iDDivibhUsA ya parikamme / / vR-imIe vakkhANaM-kosaMbIe ajiyasenorAyA, dhAriNI tassadevI, tatthavidhammavasU AyariyA, tANaM do sIsA-dhammaghoso dhammajaso ya, vinayamaI mayahariyA, vigayabhayA tIe sissiNIyA, tIe bhattaM paccakkhAyaM, saMgheNa mahayA iDDisakkAreNa nijAmiyA, vibhAsA, te dhammavasusIsA dovi parikamma kareMti, ioyani. (1287) ujjenivaMtivaddhaNapAlagasuyaradvavaddhaNe ceva / dhAriya(Ni) avaMtiseNe maNippabhA bacchagAtIre / / vR-ujeNIe pajoyasuyA do bhAyaro pAlago gopAlao ya, gopAlao pavvaio, pAlagassa do puttA-avaMtivaddhaNo davaddhaNoya, pAlagoavaMtivaddhaNerAyANaMraTTavaddhaNaMjuvarAyANaMThavittA pavvaio, ratuvaddhaNassa bhajjAdhAriNI, tIse putto avaMtiseNo | annayA ujjANe rAiNA dhAriNI savyaMge vIsattA Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1287] 189 acchaMtI diTThA, ajjhovavanno, dUtI pesiyA, sA necchai, puNo 2 pesai, tIe adhobhAvena bhaNiyaMbhAussavi nalajasi?, tAhetena so mArio, vibhAsA, taMmi viyAle sayANi AbharaNagANi gahAya kosaMviM sattho vaccai, tattha egassa vuDDassa vANiyagassa uvallINA, gayA kosaMvi, saMjaio pucchatti ranno jANasAlAe ThiyAo tattha gayA, vaMdittA sAviyA pabvaiyA, tIe gabbho ahuNovavanno sAhuNo mANa pavvAvihiti(tti) taMna akkhiyaM, pacchA nAe mayahariyAe pucchiyA-sabbhAveNa kahio jahA rasuvaddhaNabhajA'haM, saMjatImajjhe'sAgAriyaM acchAviyA, viyAyArattiM,mA sAhUNaM uDDAho hohititti nAmamuddA AbharaNANi ya ukkhiNittA ranno aMgaNae ThavittA pacchannA acchai, ajiyaseNeNAgAsatalagaeNaM pabhA maNINa divyA diTThA, diTTho ya, gahio, neNa aggamahisIe dinno aputtAe, so ya putto, sAya saMjatIhiM pucchiyA bhaNai-uddANagaMjAyaM taM mae vigiMciyaM, khaiyaM hohiti, tAhe aMteuraM nIi atIi ya, aMteuriyAhiM samaM mittiyA jAyA, tassa maNippahotti nAmaM kayaM, so rAyA mao, maNippabhorAyAjAo, soyatIe saMjaIe nirAyaM anuratto, soya avaMtivaddhaNo pacchAyAveNabhAyAvi mAriosAvi devI na jAyattibhAuneheNa avaMtisenassarajaM dAUNa pavvaio, soya maNippaha kappAgaM magai, so na deha, tAhe savvabaleNa kosaMviM pahAvio / te ya dovi anagArA parikamme samatte ego bhaNai-jahA vinayavatIeiDDI tahAmamavi hou, nayare bhattaM paJcakkhAyaM,bIodhammajaso vibhUsaM necchaMto kosaMbIe ujenIe ya aMtarA vacchagAtIre pavvayakaMdarAe bhattaM paccakkhAyaM / tAhe tena avaMtisenena kosaMvI rohiyA, tattha jaNo appaNo addanno, na koidhammadhosassa samIvaM alliyai, so ya ciMtiyamatthamalabhamANo kAlagao, vAreNa niSpheDo na labbhai pAgArassa uvarieNa ahikkhitto |saa pavvaiya ciMtei-mAjaNakkhaohouttirahassaM bhiMdAmi, aMteuramaigayA, maNippahaM osArettA bhaNai-kiMbhAugeNa samaM kalahesi?, so bhaNai-kahanti, tAhe taM savvaM saMbaMdhaM akkhAyaM, jai na pattiyasi to mAyaraM pucchAhi, pucchai, tIe nAyaM avassaM rahasabheo, kahiyaM jahAvattaM TuvaddhaNasaMtagANi AbharaNagANi nAmamuddAi dAiyAI, pattIo bhaNai-jaha ettAhe osarAmi to mamaM ayaso, ajjA bhaNai-ahaM taM paDibohemi, evaM houtti, niNayA, avaMtisenassa niveiyaM, pavvaiyA duThumicchai, aiyayA, pAe dakhUNa nAyA aMgapADihAriyAhiM, pAyavaDiyAo parunAo, kahiyaM tassa tava mAyatti, so ya pAyavaDio paruno, tassavi kahei-esa bhe bhAyA, dovi bAhiM miliyA, avaropparamavayAseUNaMparunnA, kiMci kAlaM kosaMbIe acchittA dovi ujjeniM pAviyA, mAyAvisaha mayahAriyAe paNIyA, jAhe yavacchayAtIre pavvayaMpattA, tAhe jetaMmijanavaesAhuNote pavvae orubhaMte caDate yadaTUNa pucchiyA,tAhetAovivaMdiuMgayAo, bitiyadivase rAyA pahAvio, tAo bhaNaMtibhattaM paccakkhAyao etthaM sAhU amhe yacchAmo, dovirAyANo ThiyA, divase 2 mahimaM kareMti, kAlagao, evaM te ya gayA rAyANo, evaM tassa anicchamANassavi jAo iyarassa icchamAnassavi na jAo pUyAsakAro, jahAdhammajasenatahA kAyavvaM / annAyayattigayaM 7 idAni alobhetti, lobhavivegayAe jogA saMgahiyA bhavaMti alobhayA tena kAyavvA, kahaM ? tatthodAharaNamAhani.(1288) sAeepuMDarIe kaMDarie ceva devijasabhaddA / sAvatthiajiyasene kittimaI khur3agakumAro / / ni.(1289) jasabhadde sirikatA jayasaMdhI ceva kannapAleya / Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 - - - Avazyaka-mUlasUtram-2-4/26 naTTavihI pariose dAnaM pucchA ya pavvajA / / ni.(1290) suTTa vAiyaM suTTa gAiyaM su1 nacciyaM sAma suMdara! / anupAliya dIharAiyao sumiNatemA pamAyae / / vR- dvAragAthAtrayam, asya vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, tacceda-sAgeyaM nayaraM, puMDario rAya, kaMDario juvarAyA, juvaranno devI jasabhaddA, taM puMDarIo caMkamaMtI dakhUNa ajjhovavanno, necchai, taheva juvarAyAmArio, sAvi sattheNasamaM palAyA, ahuNovavannagabbhA pattA yasAvatthiM, tatthaya sAvatthIe ajiyaseno Ayario, kittimatI mayahariyA, sA tIe mUle teneva kameNa pavvaiyA jahA dhAriNI tahA vibhAsiyavyA, navaraMtIedArao nachaDDiokhuDgakumArotti se nAmaMkayaM, sojovvaNattho jAo, ciMtei-pavvajaM na tarAmi kAuM, mAyaraM Apucchai-jAmi, sA anusAsai tahavi na ThAi, sA bhaNai-to khAi mannimittaM vArasa varisANi karehi, bhaNai-karemi, punnesu Apucchai, sA bhaNai-mayahariyaM ApucchAmi, tIsevi bArasa varisANi, tAhe Ayariyassavi vayaNeNabArasa, uvajjhAyassa bArasa, evaM aDayAlIsaM varisANi acchAvio taha vina ThAi, visajio, pacchA mAyAe bhannai-mA jahiM vA tahiM vA vaccAhi, mahallapiyA tujjha puMDarIo rAyA, imA te pitisaMtiyA muddiyA kaMbalaravaNaM ca mae nitIe nInIyaM eyANi gahAya vaccAhitti, gaoNayaraM, ranno jANasAlAe AvAsio kalle rAyANaM pecchihAmitti, abbhaMtaraparisAe pecchaNayaM pecchai, sA naTTiyA savvarattiM nacciUNa pabhAyakAle niddAiyA, tAhe sAdhoriMgiNI ciMtei-tosiyA erisA bahugaMca laddhaM etthaviyaTTaito dharisiyAmotti, tAhe imaMgItiM pagAiyA suTU gAiyaM suTU nicciyaM suTU vAiyaM sAma suMdari / anupAliya doharAiyaosumiNaMte mA pamAyae || iyaM nigadasiddhaiva, etyaMtare khuhueNakaMbalarayaNaM chUr3ha, jasabhaddeNajuvarAiNA kuMDalaM sayasahassamollaM, sirikatAe satthavAhiNIe hAro sayasahassamollI, jayasaMdhiNA amacceNa kaDago sayasahassamollo, kanavAlo miTho tena aMkuso sayasahasso, kaMbalaM kuMDalaM (kaDayaM) hAregAvali aMkusotti eyAi sayasahassamollAi, jo ya kira tattha tUsaivA dei vA so savvo likhijai, jaijANai to tuTTho ahana yANaitodaMDo tesitisavve lihiyA, pabhAe savve sadAviyA, pucchiyA, khuDDugo! tubbhe kIsa dinnaM ?, so jahA piyAmArio taM savvaM parikahei jAva na samattho saMjamamaNupAleuM, tubbhaM mUlamAgao rajjaM ahilasAmitti, sobhaNai-demi, so khuDDago bhaNai-alAhi, sumiNatayaM vaTTai, marijA, puvakaovi saMjamo nAsihitti, juvarAyA bhaNai-tumaM mAreuMmagAmithero rAyA rajaM na deitti, sovi dijaMtaM necchai, satthavAhabhajjA bhaNai-bArasa varisANi pautthassa, pahe vaTTai, annaM pavesemi vImaMsA vaTTai, amaccoannarAyANaehiM samaM ghaDAmi, paccaMtarAyANo hasthimeMTa bhaNaMti-hatthiM ANehi mAreha vatti, bhaNaMti te tahA karehittibhaNiyA necchaMti, khuDagakumArassa magoNalagA pavvaiyA, savvehi lobho paricatto, evaM alobhayA kAyavvA, alobhetti gayaM 8 / iyANiM titikkhatti dAraM, titikkhA kAyavvAparIsahovasaggANaM atisahaNaM bhaNiyaM hoi, tatrodAharaNagAthAdvayamni.(1291) iMdapura iMdadatte bAvIsa suyA suriMdadatteya / mahurAe jiyasattU saMyavaro nibuIe u / / Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 adhyayanaM 4- [ni. 1292] ni. (1292) aggiyae pavvayaebahulI taha sAgare ya boddhavve / egadivasena jAyA tatthevasuriMdadatte ya / / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedam-iMdapuraM nayaraM, iMdadatto rAyA, tassa iThThANa varANa devINaM bAvIsaM puttA, anne bhaNaMti-egAe devIe, te savve ranno pANasamA, ahegAdhUyA amaccassa, sAjaMparaMpariNatena diTThA, sA annayA kayAiNhAyA samANI acchai, tAherAyAe diTThA, kassesA?, tehiM bhaNiyaM-tubbhaM devI, tAhe so tAe samaM evaM ratti vuccho, sA ya rituNhAyA, tIse gabbho laggo, sA amacceNa bhaNielliyA-jadhA tubbha gabbho lagaitayA mamaM sAhejAhi, tAe so divaso siTTho muhatto velA jaMca rAeNa ullaviyaM sAitaMkAro tena taM pattae lihiyaM,soya sAravei, navaNhaMmAsANaMdArao jAo, tassa dAsaceDANi taddivasaMjAyANi, taM0-aggiyao pavvayaobahaligo sAgarago, tANi sahajAyANi, tena kalAyarissa uvaNIo, tena lehAiyAo bAvattari kalAo gahiyAo, jAhe tAo gAhei AyariotAhe tANikuTuMti vikaTRtiya, puvvaparicaeNatANi roDaMti sovitANina gaNei, gahiyAo kalAo,te anne gAhijjati bAvIsaMpikumArA, jassa appijjati Ayariyassa taM piTTeti matthaehi ya haNaMti, aha uvajjhAo te piTTei apar3hate tAhe sAheti mAimissigANaM tAhe tAo bhaNaMti-kiM sulabhANi puttajammANi?, tAhe na sikkhiyaaii| io ya maharAe jiyasattU rAyA, tassa suyA nivvu nAma kannayA, sA alaMkiyA ranno uvanIyA, rAyA bhaNai-jo royai so te bhattA, tAhe tAe nAyaM-jo sUro vIro vikaMto so puna rajjaM dijjA, tAhe sAyabalaM vAhaNaMgahAya gayA iMdapuraM nayaraM,rAyassabahave puttA suelliA, dUo payaTTo, tAhe AvAhiyA savve rAyANo, tAhe tena rAyANaeNa suyaMjahA sA ei, haTTatuTTo, ussiyapaDAgaM nayaraM kayaM, raMgo kao, tattha cakaM, ettha egami akkhe aTTha cakkANi, tesiM purao dhIyA ThaviyA, sA puNa vidhiyavvA, rAyA sannaddho nigao saha puttehiM, tAhe kannA savvAlaMkAravihUsiyA egaMbhi pAse acchai, so raMgo rAyANo yateyaDaMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattharano jeThThaputto sirimAlI kumAro, esA dAriyArajjaMca bhottavvaM, so tuTTho, ahaM nUnaM annehiMto gahiM abbhahio, tAhe so bhaNio-vidhahatti, tAhe so akayakaraNo tassa samUhahassa majjhe taM dhaNuM dhettUNa ceva na cAei, kihavi anena gahiyaM, tena jatto vaccai tatto vaccaitti kaMDaM mukaM, evaM kassai eNaM arayaM voliyaM kassa do tinni annesiM bAhareNa ceva niti, tenavi amacceNa so nattugo pasAhiuM taddivasamANIo tattha'cchai, tAhe so rAyA ohayamanasaMkappo karayalapalhatthamuho-aho ahaM puttehiM logamajhe vigoviotti acchai, tAhe so amacco pucchai-kiMtubbhe devANuppiyA ohaya jAva jhiyAvaha?, tAhe so bhaNaieehiM ahaM lahukao, tAhe bhaNai-asthi putto tubbhaM annevi, kahiM ?, suriMdadatto nAma kumAro, taM sovi tA vinnAsau me, tAhe taM rAyA pucchai-kaomama esa putto?, tAhe tANi siThThANi rahassANi, tAhe rAyA tuTTho bhaNaiseyaM tava puttA! ee aTTha cakke bhettUNa rajjasokkhaM nivvuttidAriyaM pAvittAe, tAhe so kumAse ThANaM AlIDhaM ThAiUNa giNhai dhanU, lakkhAbhimuhaM saraM saMdhei, tANi ceDarUvANi te ya kumArA savvao roDaMti, anneya doni purisA asivyagrahastau, tAhe so paNAmaM rano uvajjhAyassasa ya karei, sovi se uvajjhAobhayaM dAvei-ee donnipurisA jaiphiDisi sIsaM te phiTTai (TTissaMti) tesiMdoNhavi purisANa te ya cattAri te ya bAvIsaM agaNaMto tANa aTThaNhaM rahacakkANaM chidaM jANaUNa egaMbhi chiDDe nAUNa Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/26 aphiDiyAe diTThIe taMbhi lakkhe tenaM annaMbhi ya maNaM akuNamANeNa sAdhItIgA acchimi viddhA, tattha ukuTTisIhanAyasAhukkAro dino, esA vyatitikkhA, esA ceva vibhAsA bhAve, upasaMhAro jahA kumArI tahA sAhU jahA te cattAri tahA cattAri kasAyA jahA te bAvIsaM kumArA tahA bAvIsaM parIsahA jahA te do manUsA tahA rAgaddosA jahA dhitigA vidheyavvA tahA ArAdhanA jahA nivRttIdAriyA tahA siddhI / titikkhAtti gayaM 9, idAni ajjavatti, ajjavaM nAma ujjuttaNaM, tatthudAharaNagAhA. ni. (1293) caMpAe kosivajjo aMgarisI rudae ya ANatte / paMthaga joijasAviya abbhakkhANe yasaMbohI / / vR- caMpAe kosijjo nAma uvajjhAo, tassa do sIsA-aMgarisI ruddao ya, aMgao bhaddao, tena se aMgarisI nAmaM kayaM, rudao so gaMThichedao, te dovi tena uvajjhAeNa dArugANaM paTTaviyA, aMgarisI aDavIobhAraMgahAyapaDieti, ruddao divase ramittA viyAlesaMbhariyaM tAhe pahAvioaDaviM, taM ca pecchai dArugabhAraeNa entagaM, ciMtei ya-nicchUDhomi uvanjhAeNaMti, io va joijasA nAma vacchavAlI puttassa paMthagassa bhattaM neUNa darugabhAraeNa ei, ruddaeNa sA egAe khaDDAe mAriyA, taM dArugabhAraM gahAya annena maggeNa purao Agao uvajjhAyassa hatthe dhuNamANo kahei-jahA neNa tujjha suMdarasIseNajoijasA mAriyA, ramaNAvibhAsA,so Agao, dhADio vaNasaMDe ciMtei-suhanjhavasANeNa jAtI sariyA saMjamo kevalanANaM devA mahimaM kareMti, devehiM kahiyaM, jahA eeNa abbhakkhANaM dinnaM, rudago logeNa hIlijjai, so ciMtei-saccaM mae abbhakkhANaM dinnaM, so ciMteto saMbuddho pattevabuddho, iyaro baMbhaNo baMbhaNI ya dovi pavvaiyANi, uppannaNANANi siddhANi cattArivi, evaM kAyavvaM vA na kAyavaM veti 10 / ajjavatti gayaM, idAniM suitti, su nAma saccaM, saccaM ca saMjamo, so ceva soyaM, satyaM prati yogAH saGgrahItA bhavanti, tatrodAharaNagAthAni. (1294) soria suraMbarevi a siTTI adhanaMjae subhaddA ya / vIre adhammadhose dhammajase'sogapucchA ya / / vR. soriyapuraM nayaraM, tatra surakharo jakkho, tattha seTThI dhanaMjao nAma, tassa bhajjA subhaddA, tehiM suravaro namaMsio, puttakAmehiM uvAiyaM suravarassa kayaM-jai putto jAyai to mahisasaeNaM jannaM karemi, tANaM saMpattI jAyA, tANi saMbujjhehinti sAmI samosaDho, seTThI nigao, saMbuddho, anuvvavANi giNhAmitti jai jakkho anujANai, sovi jakkho uvasAmio, anne bhaNaMti-vaehiM sannihiehiM maggio, dayAe na dei, niyasarIrasayakhaMDapavajjaNeNa kativayakhaMDesu kaesa seTThI ciMteiaho'haM dhanno ! jeNa imAe veyaNAe pANiNo na joiyatti, sattaM parikkhiUNa suravaro sayaM ceva paDibuddho, piTThamayAvA kayA, eSa dezazuciH zrAvakatvaM,sarvazucI sAmissa do sIsA-dhammaghoso dhammajaso ya, egassa asogavarapAyavassa heTThA guNeti,tepuvvaNhe ThiyA avaraNhevi chAyA na parAvattai, ego bhaNaitujjha siddhI, bIo bhaNai-tujjha laddhI, ego kAigabhUmIe gao, bitiovi taheva, nAyaM jahA egassavina hoi esa laddhI, pucchiosAmI-kahei tassa uppattIni. (1295) soriyasasamuddavijae jannajase ceva jannadatte ya / somittA somajasA uMchavihI nAraduppattI / / Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1296] ni. (1296) 193 anukaMpA veyaDDo maNikaMcana vAsudeva pucchA ya / sImaMdharajugabAhU jugaMdhare ceva mahabAhU / / vR- gAthA dvitayam, asya vyAkhyA-soriyapure samuddavijao jayA rAyA Asi tayA jannajaso tAvaso AsI, tassa bhajjA somittA, tIse putto jannadatto, somajasA suNhA, tANa putto nArado, tAni uchavittINi, egadivasa jemeti egadivasa upavAsa kareMti, tANi taM nAradaM asogarukkhaheTTe puvvaNhe ThaviUNa divasa uchaMti, io ya veyaDDAe vesamaNakAiyA devA jaMbhagA tenaM 2 vItIvayaMti, pecchaMti dAragaM, ohiNA AbhoaMti, so tANaM devanikAyAo cuo to taM anukaMpAe taM chAhiM thaMbheti- dukkhaM unhe acchaitti, paDiniyattehiM nIsIhio sikkhAvio ya pradyumnavat kei bhAMti - esA asogapucchA, nAkhuppattI ya, so ummukkabAlabhAvo tehiM devehiM puvvabhavapiyayAe vijjAjabhaehi pannattimAdiyAo sikkhAvio, so maNipAuAhiM kaMcaNakuMDiyAe AgAseNa hiMDai, jannayA bAravaimAgao, vAsudeveNa pucchio-kiM zaucaM iti?, so na tarati nivveDheDaM, vakkhevo kao, annAe kahAe uTThettA puvvavidehe sImaMdharasAmiM jugabAhUvAsudevo pucchara- kiM zaucaM ?, titthagaro bhAi-saccaM soyaMti, tena egeNa paNa saccaM pajjAehi ovahAriyaM, puNo avaravidehaM gao, jugaMdharatitthagaraM mahAbAhU nAma vAsudevo pucchai taM ceva, tassavi sakkhaM uvagayaM, pacchA bAravaimAgao vAsudevaM bhaNai-kiM te tayA puchiyaM ?, tAhe so taM bhaNai soyaMti, bhaNai saccaMti, pucchio kiM saccaM ?, puNo ohAsai, vAsudeveNa bhaNiyaM jahiM te evaM pucchiyaM tahiM eyaMpi pucchiyaM hotaMti khiMsio, tena bhaNiyaM saccaM bhaTTArao na pucchio, viciMteumAraddho, jA sariyA, pacchA atIva soyavaMto patteyabuddho jAo, paDhabhamajjhayaNaM so ceva vadai, evaM soeNa jogA samAhiyA bhavaMti 11 / soetti gayaM, idAniM sammaddiTTitti, saMmaddaMsaNavisuddha evi kila yogAH saGgRhyante, tattha udAharaNagAhAsAgeyammi mahAbala vimalapahe caiva cittakamme ya / ni. (1297) nippatti chaTTamAse bhumIkambhassa karaNaM ca / / vR- asyA vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, sAee mahabbalo rAyA, atthANIe dUo pucchio-kiM natthi mama jaM annesiM rAyANaM asthitti ?, cittasabhatti, kAriyA, tattha dovi cittakarAvapratimau vikhyAtau vimalaH prabhAkarazca, tesiM addhadveNaM appiyA, javaNiyaMtariyA cittei, egena nimmaviyaM, egeNa bhUmI kayA, rAyA tassa tuTTho, pUiyo ya pucchio ya, prabhAkaro pucchio bhaNai-bhUmI kayA, na tAva cittemitti, rAyA bhaNai-kerisayA bhUmI kayatti ?, javaNiyA avaNIyA, iyaraM cittakammaM nimmalayara dIsa, rAyA kuvio, vinnavio pabhA ettha saMketatti, taM chAiyaM, navaraM kuhuM, tudveNa evaM caiva acchautti bhaNio, evaM saMmattaM visuddhaM kAyavvaM, tenaiva yogAH saGgRhItA bhavanti 12 / samyagdRSTiriti gataM idAniM samAhitti samAdhAnaM, tatthodAharaNagAhA ni. (1298 ) nayaraM sudaMsanapuraM susuNAe sujasa suvvae ceva / pavvajja sikkhamAdI egavihAre ya phAsaNayA / / vR- kathAnakAdavaseyA, taccedam-sudaMsanapure susunAgo gAvahA, sujasA se bhajjA, suDDhANi, tANa putto suvyao nAma suheNa gabbhe acchio suheNa vaDio evaM jAva jovavaNattho saMbuddho ApucchitA 25 13 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 26 pavvaio paDhio, ekkallavihArapaDimApaDivanno, sakkApasaMsA, devehiM parikkhio anukUlena, dhanno kumArabaMbhacArI egeNa, vIeNa ko eyAo kulasaMtANacchedagAo adhannotti ?, so bhagavaM samo, evaM mAyAvittANi savisayapasattANi daMsiyANi, pacchA mArijjatagANi, kaluNaM kUveti, tahAvi samo, pacchA savvevi uU viubvitA divvAe itthiyAe savibbhamaM paloiyaM mukkadIhanIsAsamavagUDho, tahAvi saMjame samAhitataro jAo, nANamuppannaM, jAva siddho 13 / samAhitti gayaM, AyAretti idAniM, AyArauvagacchaNayAe yogAH saGgRhyante, etthodAharaNagAhA ni. (1299 ) pADaliputta huyAsaNa jalaNasihA ceva jalaNaDahaNe ya / sohammapaliyapaNae AmalakappAi naTTavihI / / bR- vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM pADaliputte huyAsaNo mAhaNo, tassa bhajjA jalaNasihA, sAvagANi, tesiMdo, puttAjalaNI DahaNo ya, cattArivi pavvaiyANi, jalaNo ujjusaMpanno, DahaNo mAyAbahulo, ehiti vacca vaccAhi ei, so tassa ThANassa anAloiyapaDikkato kAlagao, dovi sodhamme uvavannA sakkassa abbhitaraparisAe, paMca paliovamAtiThitI, sAmI samosaDho AmalakappAe aMbasAlavane ceie, dovi devA AgayA, naTTavihiM dAaMti dovi jaNA, ego ujjugaM viuvissAmitti ujjugaM viuvvai imassa vivarIyaM, taM ca daDUNa goyamasAmiNA sAmI pucchio, tAhe sAmI tesiM puvvabhavaM kahei mAyAdAsotti, evaM AyAropagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti 14 / AyArovagetti gayaM, idAniM vinaovagayattaNeNa jogA saMgahiyA bhavaMti, tattha udAharaNagAhA ni. (1390) - ujjenI aMbarisI mAluga taha niMbae ya pavvajjA / saMkamaNaM ca paragaNe aviNaya vinae ya paDivattI / / vR- vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM ujjeNIe aMbarisI mAhaNo, mAlugA se bhajjA, saDDANi, niMbago putto, mAlugA kAlagayA, so putteNa samaM pavvaio, so duvviNIo kAiyabhUmIe kaMTae nikkhivai sajjhAyaM pavintANaM chIyai, asajjhAyaM karei, savvaM ca sAmAyArI vitahaM karei, kAlaM uvahaNai, tAhe pavvaiyA AyariyaM bhAMti athavA eso acchau ahavA amhetti, nicchUDho, piyAvi se piTuo jAi, annarasa Ayariyassa mUlaM gao, tatthavi nicchUDho, evaM kira ujjenIe paMca paDissagasayANi savvANi hiMDiyANi, nicchUDho ya so khaMto sannAbhUmIe rovai, so bhaNai- kiM khaMtA ! rovasitti ?, tumaM nAmaM kayaM niMbaotti eyaM na annahatti, eehimaNabhAgehiM AyArehi tujjhatena ehiM ca ahaMpi ThAyaM na labhAmi, na ya baTTai uppavvaiuM, tassavi adhitI jAyA, bhaNai khaMtA ! ekkasiM kahiMci, ThAhiM maggAhi, bhaNai-maggAmi jai vinIo hosi ekkasi navaraM jai, pavvaiyANaM mUlaM gayA, pavvaiyagA khuhiyA, so bhaNai na karehitti, tahavi nicchaMti, AyariyA bhAMti mA ajjo ! evaM hoha, pAhuNagA bhave, ajjakalaM. jAhiMti, ThiyA, tAhe khullao tinnire uccArapAsavaNANaM bArasa bhUmIo paDilehitA savvA sAmAyArI, vibhAsiyavA avitahA, sAhU tuDDA, so niMbao abhayakhuDago jAo, taratama jogeNa paMcavi paDissagasayANi tANi maMmANiyANi ArAhiyANi, niggaMtu na diti, evaM pacchA so vinaovago jAo, evaM kAyavvaM 15 / vinaovaetti gayaM, idAniM dhiimaI yatti, dhittIe jo matiM karei tasya yogAH saGgRhItA bhavanti, tatthodAharaNagAhA ni. (1301 ) nayarI ya paMDumaharA paMDavavaMse maI ya sumiiy| - Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1301] 195 vArIvasabhAhaNe uppAiya suTThiyavibhAsA / / vR- vyAkhyA kathAnakAdavaseyA, taccedaM-nayarI ya paMDumahurA, tattha paMca paMDavA, tehiM pavvayaMtehiM putto rakhne Thavio, te arihanemissa pAyamUle paTThiyA, hatthakappe bhikkhaM hiMDiMtA suNeti-jahA sAmI kAlagao, gahiyaM bhattapAnaM vigiMcittAsettaMje pavvae bhattapaJcakkhAyaM kareMti, nANuppattI, siddhaay| tANa vaMse anno rAyA paMDuseNo nAma, tassa do dhUyAo-maI sumaI ya tAo ujjaMte ceiyavaMdiyAo suraLaM vArivasabheNa samuddeNa ei, uppAiyaM uThThiyaM, logo khaMdarudde namasai, imAhi dhaNiyatarAgaM appA saMjame joio, eso so kAlotti, bhinnaM vahaNaM, saMjayattaMpi siNAyagattaMpikAlagayAo siddhAo, egatyasarIrANi ucchalliyANi, suTThieNalavaNAhivaiNAmahimA kayA, devujoe tAhetaMpabhAsaM titthaM jAyaM, dohivitAhe dhItIe matiMkareMtIhi jogA saMgahiyA, dhiimaI yattigayaM 16, idAni saMvegetti, samyagavegaH saMvegaH tena saMvegeNa jogA saMgahiyA bhavaMti, tatrodAharaNagAthAdvayaMni. (1302) caMpAe mittapabhe dhanamittedhanasirI sujAte ya / piyaMgUdhammadhose ya avakhurI ceva caMdaghose ya / / ni. (1303) caMdajasA rAyagihe vAstapure abhayasena vArate / susumAradhuMdhumAre aMgAravaIyapajjoe / / vR-kathAnakAdavaseyAtaccedaM-caMpAemittappabhorAyA, dhAriNI devI, dhanamittosatyavAho, dhanasirI bhajjA, tIse ovAiyaladdhao putto jAo, logo bhaNai-jo ettha dhanamiddhe satthavAhakule jAo tassa sujAyaMti, nivvitte bArasAhe sujAotti se nAmaM kayaM, so ya kira devakumAro jAriso tassa lakiyamanne anusi khaMti, tAniya sAvagANi, tattheva nayaredhammaghoso amacco,tassa piyaMgUbhajjA, sA suNei-jahA eriso sujAotti, annayA dAsIo bhaNai-jAhe sujAo io bolejA tAhe mama kahejaha jAyataMnaMpecchejAmitti, annayAso mittavaMdaparivArio tenatena eti, dAsIepiyaMgUe kahiyaM, sAniNayA, annAhi yasavattIhiMdiTTho, tAebhannai-dhannA sA jIse bhAgAvaDio, annayA tAoparoppara bhaNaMti-aho lIlA tassa, piyaMgU sujAyassa vesaM karei, AbharaNavibhUsaNehiM vibhUsiyA ramai, evaM baccai savilAsaM, evaM hatthasohA vibhAsA, evaM mittehi samaMpi bhAsai, amacco aigao, nIsaSThaM aMteuratipAe saNiyaM nikkhivaMtobArachiddeNaMpaloei, diTThA vikhukuMtI, so ciMtei-vinaThaM aMteuraMti, bhaNai-pacchannaM hou, mA bhinne rahasse sairAyArAu hohiMti, mAreuM magaisujAyaM,bIhei ya, piyAya se stro nirAyaM acchio, mAtaoviNAsaM hohitti, uvAyaM ciMtei, laddho uvAotti, annayA kUDalehehiM purisA kayA, jo mittappahassa vivakkho, tena lehA visajiyA tenaMti, sujAo vattavyomittappabharAyANaMmArehi, tumaM pagao rAule, tao addharajjiyaM karemi, tena te lehA ranno purao vAiyA, __ jahA tumaM mAreyavyotti, rAyA kuvio, tevi lehAriyA vajjhA ANattA, tenaM te pacchannA kayA, mittappabho ciMtei-jai loganAyaM kajihi to paure khobho hohitti, mamaM ca tassa ranno ayaso dina, tao uvAeNamAremi, tassa mittappahassaegapaJcaMtaNayaraMarakkhurInAma, tattha tassamaNUso caMdajjhao nAma, tassa lehaMdeijahAsujAyaM pesemitamArehitti, pesio,sujAyaMsahAvettA bhaNai-vacca akkhurI, tattha rAyakajANi pecchAhi gao taM nayariM arakkhuri nAma, diTTho acchau vIsattho mArijihititti dine 2 egaThA abhiramaMti, tassa ruvaM sIlaM samudAyAraMdaNaM ciMtei-navaraM aMteuriyAhiM samaM niNaTThotti Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/26 tena mArijai, kiha vA essiMruvaM viNAsemitti ussAritA savvaM parikahei, lehaM cadarisei, tena sujA eNa bhannai-jaMjANasitaMkarei, tena bhaNiyaM-tumaMnamAremitti, navaraMpacchannaM acchAhi, tena caMdajasA bhaginI dinnA, sA ya tajjAiNI tIe saha acchai, paribhogadoseNa taM vaTTai sujAyassa Isi saMketaM, sAvi tena sAviyA kayA, ciMtei-mama kaeNa eso vinavotti saMvegamAvannA bhattaM paJcakkhAi, tenaM ceva nijAmiyA, devo jAo, ohiM pauMjai, daguNAgao, vaMdittAbhaNai-kiM karemi?,sovisaMvegamAvano ciMtei-jahA ammApiyaropecchijjAmitopavvayAmi, tenadeveNa silA viuvviyA nagarassuvariM, nAgarA rAyA ya dhUvapaDiggahahatthA pAyavaDiyA vinaveti, devo tAsei-hA! dAsatti sujAo samaNovAsao amacceNa akaje dUsio, ajja bhe cUremi, to navari muyAmi jaitaM ANeha pasAdeha naM, kahiM ?, so bhaNai-esa ujjAne,saNAyaro rAyA niggaokhAmio, ammApiyaro rAyANaMca ApucchittA pavaio, ammApiyarovi anupavvaiyANi, tANi siddhANi, so'vidhammaghoso nidhvisao ANato jeNaM tassa guNA loe payaraMti, yathA netre tathA zIlaM, yathA nAsA tathA''rjavam / yathArUpaMtathA vittaM, yathAzIlaM tathA guNAH / / (athavA)-viSamasamairviSamasamAH, viSamairviSamAH samaiH samAcArAH / karacaraNakarNanAsikadantoSThanirIkSaNaiH puruSAH / / pacchAsoya nivveyamAvano saccaMmaebhogalobheNa vinAsiotti nigao, hiMDato rAyagihenayare therANaMaMtie pavvaio, viharaMtobahussuovArattapuraMgao, tattha abhayaseNo rAyA,vArattao amacco, bhikkhaM hiMDato varatagassa gharamaMgao dhammaghoso, tattha mahughayasaMjutaM pAyasathAlaMnINIyaM, tao biMdu paDio.so pArisADitti nicchada, vAratao oloyaNagao pecchai, kiMmanne necchai?, evaM ciMtei jAva (tAya) tattha macchiyA ulINA, tAo gharakoiliyA pecchai, taMpi saraDo, saraDaMpi majAro,taMpi paJcaMtiyasuNao, taMpi vatthavvagasuNao, te dovibhaMDaNaM lagA, suNayasAmI uvaTThiyA, bhaMDaNaM jAyaM, mArAmArI, bAhiM niggayA pAhuNagA balaM piMDetA AgayA, mahAsamarasaMghAo jAo, pacchA vArattago ciMtei-eeNa kAraNeNa bhagavaM necchaitti, sohaNaM ajjhavasANaM uvagao, jAI saMbhariyA, saMbuddho, devayAe bhaMDagaMuvanIyaM, so vArattarisI viharaMto susumArapuraMgao, tattha dhuMdhumAro rAyA, tassa aMgAravaI dhUyA,sAviyA, tattha parivAyagA uvAgayA, vAe parAjiyA, padosamAvannA se sAvattae pADemitti cittaM phalae lihittAunjenIe pajoyassa daMsei, pajoeNapucchiyaM, kahiyaM caNAe, paJjoo tassa dUyaM pesai, so dhuMdhumAreNa asakkArio nicchUDho, bhaNaipivAsAe-viNaeNaM varijai, dUeNapaDiyAgaeNa bahutaragaM pajjoyassa kahiyaM,Asurutto, savvavaleNaM niggao, suMsumArapuraM veDhei, dhuMdhumAro aMto acchai, so yavAratagarisIegatthanAgaghare caccaramUle Thiellago, so rAyAbhIo esamahAvalagotti, nemittagaM pucchai, so bhaNai-jAha-jAva nemittaM geNhAmi, ceDagaruvANi ramaMti tAni bhesAviyANi, tassa vArattagassa mUlaM AgayANi rovaMtANi, tAni bhaNiyANi-mA bIhehitti, so AgaMtUNa bhaNai-mA bIhehitti, tujhaMjao, tAhe majjhaNhe osanaddhANaM uvari paDio, pajoo veDhittA gahio, nayari ANio, vArANi baddhANi, pajoo bhaNio-kaomuho te vAo vAi ?, bhaNai-jaM jANasitaM kareha, bhaNai-kiMtume mahAsAsaNeNa vahieNa?,tAhe se mahAvibhUIe aMgAravaI padinnA, dArANimukkANi, Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1303] 197 tattha acchai, anne bhaNaMti-tena dhuMdhumAreNa devayAe uvavAso kao, tIe ceDaruvANi viuvviyA nimittaM gahiyaMti, tAhe pajoo nayare hiMDai, pecchai appasAhaNaM rAyANaM, aMgAravartipucchai-kahaM ahaM gahio?,sA sAdhuvayaNaM kahei, so tassa mUlaMgao, vaMdAmi nimittigakhamaNaMti, so uvautto jAva pavvajAu, ceDaruvANisaMbhariyANi caMdajasAe sujAyassadhammaghosassa vArattagassasavvesiM saMvegeNaM jogA saMgahiyA bhavaMti, keI tusuravaraM jAva miyAvaI pavvaiyA paraMparao eyaMpikahei 17 / saMvegatti gayaM, idAni paNihitti, paNihI nAma mAyA, sA duvihA-davvapaNihI ya bhAvapaNihI ya, davvapaNihIe udAharaNagAhAni.(1304) bharuyacche jinadevobhayaMtamicche kulANa bhikkhUya / pajhThANasAlavAhaNa guggula bhagavaM ca nahavANe / / vR- kathAnakAdavaseyA, taccedaM-bharuyaccheNayare nahavAhaNo rAyA kosasamiddho, io ya paiTThANe sAlavAhaNo rAyA balasamiddho, so nahavANaM rohei, so kosasamiddho jo hatthaM vA sIsaM vA Anei, tassa sayasahassagaM vittaM dei, tAhe tena nahavAhaNamanUsA dive 2 mAraMti, sAlavAhaNamanussAvi kevi mArittA ANeti, so tesiM na kiMci dei, so khINajaNo paDijAi, nAsittA puNovi bitiyavarise ei, tatthavitaheva nAsai, evaM kAlo vaccai, annayAamaccobhaNai-mamaMavarAhettA nivisayaM ANaveha mAnusagANi ya vaMdhAhi, tena taheva kayaM, sovi nigaMtUNa gugulabhAraM gahAya bharuyacchamAgao, egattha devaule acchai,sAmaMtarajesu phuTuM-sAlavAhanenaM amacco nicchUDho, bhatyacche nAo, keNati pucchio ko sotti, bhaNai-gugulabhagavaM nAma ahaMti, jehiMNAotANa kahei jeNa vihANeNa nicchUDho, ahA lahu se gaNatti, pacchA nahavAhaNeNa suyaM, maNussA visajjiyAnecchai kumArAmaccattaNassa gaMdhapi souM, so ya rAyA sayaM Agao, Thavio amacco, vIsaMbhaM jANiUNa bhaNai-punneNa raja labbhai, puNovi annassa jammassa patthayaNaM karehi, tAhe devakulANithUbhatalAgavAvINa khaNAvaNAdiehiM davvaM khaiyaM, sAlavAhaNo AvAhio, puNovi tAvijai, amaccaM bhaNai-tumaM paMDiotti, so bhaNai-ghaDAmi aMteuriyANa AbharanenaMti, puNo gao paiTTANaMti, pacchA puNo saMteurio nivvAhei, tammi niDie sAlavAhaNo AvAhio, natthi dAyavvaM, so viNaThTho, naTuM nayaraMpi gahiyaM, esA davvapaNihI bhAvapaNihIe udAharaNaM-bharuyacche jinadevo nAma Ayario, bhadaMtamitto kuNAlo ya taccaniyA dovi bhAyaro vAI, tehiM paDahao nikkAlio, jinadevo ceiyavaMdago gao suNei, vArio, rAule vAdo jAo, parAjiyA dovi, pacchA te viciMtei-viNA eesiM siddhatena na tIrai eesiM uttaraMdAuM, pacchA mAiThANeNa tANa mUle pavvaiyA, vibhAsA govindavat, pacchA paDhaMtANa uvagayaM, bhAvao paDiyannA, sAhU jAyA, esA bhAvapaNihitti / paNihitti gayaM 18 / jahA idAni suvihitti, suvihIe jogA saMgahiyA, vidhiranujJA vidhIjassaiTTA, zobhano vidhiHsuvidhiH, tatrodAharaNaMjahA sAmAiyanijuttIe anukaMpAe akkhANagaMni. (1305) bAravaIveyaraNI dhanvaMtari bhaviya abhavie vijje / kahaNAyapucchiyaMmiya gainiise yasaMbohI / / ni.(1306) so vAnarajUhabaI kaMtAre suvihiyAnukaMpAe | bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo / / Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/26 vR- jAva sAhU sAhario sAhUNa samIvaM / suvihitti gayaM 19 / idAniM saMvaretti, saMvareNa jogA saMgahijaMti, tattha paDivakkheNaM udAharaNagAhAni.(1307) vANArasI ya koTTe pAse govAlabhaddasene ya / naMdasirI paumasirI rAyagihe seNie vIro / / vR-rAyagihe seNieNa vaddhamANasAmI pucchio, egA devI naTTavihiM uvadaMsettA gayA kA esA?, sAmI bhaNai-vANArasIe bhaddaseno junnaseTThI, tassa bhajjA naMdA, tIe dhUyA naMdasirI varagavivajjiyA, tattha koTTaeceie pAsassAmIsamosaDho, naMdasirI pavvaiyA, govAlIesissiNiyA dinnA, puvvaM ugeNa viharittA pacchAosannA jAyA, hatthe pAe dhovei, jahA dovatI vibhAsA, vArijaMtI uTheUNaM vibhattAe vasahIte ThiyA, tassa ThANassa anAloiyapaDikaMtA cullahimavaMte paumadahe sirI jAyA devagaNiyA, etIe saMvaro na kao, paDivakkho so na kAyabvo, anne bhaNaMti-hatthiNiyAruveNa vAukkAei, tAhe seNieNa pucchio, saMvaretti gayaM 20 / idAni attadosoksaMhAre ti attadosovasaMhAro kAyavyo, jai kiMci kahAmi to duguNo baMdho hohiti, tattha udAharaNagAhAni.(1308) bAravai arahamitte anuddharI ceva tahaya nidevo| rogassa ya uppattI paDiseho attasaMhAro / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-bAravatIe arahamitto seTThI, anuddharI bhajjA, sAvayANi, jinadevo putto, tassa rogA uppannA, na tIrai tigiMcchiuM, vejo bhaNai-maMsaM khAhi, necchai, sayaNapariyaNo ammApiyaro ya puttaNeheNANujANaMti, nivvaMdhevi kahaM suciraM rakhiyaM vayaM bhaMjAmi, uktaM ca-"varaM praveSTaM jvalitaMhatAzanaM.nacApibhagnaM cirasaJcitaM vratama' attadosovasaMhAro kao, marAmitti savvaM sAvajaM paccakkhAyaM, kahavi kammakkhaovasameNaM pauNo, tahAvipaccakkhAyaMceva, pavvajaM kayAio, suhanjhavasANassa nANamuppannaM jAva siddho / attadosovasaMhArotti gayaM, 21 / / idAni savvakAmaviratayatti, savvakAmesu viraMciyavvaM, tatrodAharaNagAthAni.(1309) ujjenidevalAsuya anurattA loyaNAya paumaraho / saMgayao manumaiyA asiyagirI addhasaMkAsA / / vR-ujjenIenayarIe devalAsuorAyA, tassa bhajjA anurattA loyamA nAma,annayA sorAyA sejAe acchai, devI vAle vIyarei, paliyaM diTuM, bhaNai-bhaTTAragA! dUoAgao, sosasaMbhamaMbhayaharisAio uThio, kahiMso?, pacchAsAbhaNai-dhammadUotti, saNiyaM aMgulIe veDhitAukkhayaM, sovanethAle khomajuyaleNa vedittA nayare hiMDAvi, pacchA adhitiM karei-ajAe palie amha puvvayA pavvayaMti, ahaM puNana pavvaio, paumarahaM rajje ThaveUNapavvaio, devIvi, saMgao dAsomaNumajhyA dAsI tANivi anurAgeNa pavvaiyANi, savvANivi asiyagiritAvasAsamaM tattha gayANi, saMgayao manumatigA ya keNai kAlaMtareNa uppavvaiyANi, devIevi gabbho nakkhAo puvvaM rano, baDviumAraddho, rAyA adhiti pagao-ayasojAotti ahaM, tAvasao pacchannaMsAravei, sukumAlA devI viyAyaMtImayA,tIedAriyA jAyA, sA annANaM tAvasINaM thaNayaM piyai, saMvaDDiyA, tAhe se addhasaMkAsatti nAmaM kayaM, sA jovvaNatthA jAyA, sA piyaraM aDavIo AgayaM vissAmei, so tIe joddaNae ajjhovavatro, ajaM hijo laemitti acchai, annayA pahAvio giNhAmittiuDagako AvaDio, paDio ciMtei-dhiddhI Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-4- [ni. 1309] 199 ihaloe phalaM paraloe na najai kiM hotitti saMbuddho, ohinANaM, bhaNai bhaviyavvaM bho khalu savvakAmaviratteNaM ajjhayaNaM bhAsai, dhUyA viratteNa saMjatINa dinnA, sovi siddho / evaM savvakAmavirajieNajogAsaMgahiyA bhavaMti / savvakAmavistayattigayaM 22,idAni paJcakkhANitti, paccakkhANaM ca duvihaM-mUlaguNapaJcakkhANaM uttaraguNapaccakkhANaMca,mUlaguNapaJcakkhANe udAharaNagAhAni.(1310) koDIvarisacilAe jinadeve rayaNapuccha kahaNAya / sAee sattuMje vIrakahaNAya saMbohI / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-sAee sattuMjae rAyA, jinadevo sAvago, so disAjattAe gao koDIvarisaM,te micchA, tattha cilAo rAyA, tena tassa rayaNANi annAgAre pottANi maNI ya jANi tattha nasthitANi DhoiyANi, socilAo pucchai-aho rayaNANi ruviyANi, kahieyANi rayaNANi?, sAhai-amha rajje, ciMtei-jai nAma saMbujjhejjA, so rAyA bhaNai-ahaMpi jAmi rayaNANi pecchAmi, tujhaM taNagassa rano bIhemi, jinadevo bhaNai-mA bIhehi, tAhe tassa ranno lehaM pesei, tena bhaNioeutti,AniosAvageNa, sAmIsamosaDho, settuMjaoniggaosaparivAro mahayA iDDIe, sayaNasamUho nigao, cilAo pucchai-jinadevo! kahiM jaNojAi!, sobhaNai-esa sorayaNavANiyao, bhaNaito jAmo pecchAmotti, dovijaNA nigAyA, pecchaMtisAmissa chattAichattaM sIhAsanaM, vibhAsA, pucchaikahaM syaNAI, tAhe sAmI bhAvarayaNANi davvarayaNANi ya pannavei, cilAo bhaNai-mama bhAvarayaNANi dehitti bhaNio rayaharaNagocchagAi sAhijaMti, pavvaio, eyaM, mUlaguNapaccakkhANaM, idAni uttaraguNapaccakkhANaM, tatrodAharaNagAhAni. (1311) vANArasI ya nayarI anagAre dhammaghosa dhammajase / mAsassa yapAraNae goulagaMgA va anukaMpA / / vR-kathAnakAdavaseyA, taccedaM-vANArasIe duve anagArA vAsAvAsaM ThiyA-dhammaghoso dhammajaso ya, te mAsaM khamaNeNa acchaMti, cautthapAraNAe mA niyAvAso hohititti paDhamAe sajjhAyaM bIyAe atthaporisI taiyAe uggAhettA pahAviyA, sAraieNaM unheNaM ajjhAhayA tisAiyA gaMgaM uttaratA manasAvi pANiyaM na pattheti, uttina, gaMgAdevayA AuThA, goulANi viuvvittA sapANIyA govagA dadhivibhAsA, tAhe saddAvei-eha sAhU bhikkhaM geNha, te uvauttA daguNa tANa ruvaM, sA tehiM paDisiddhA pahAviyA, pacchA tAe anukaMpAe vAsavaddalaM viuvviyaM, bhUmI ullA, siyaleNa vAeNaappAiyA gAma pattA, bhikkhaM gahiyaM, evaM uttaraguNA na bhagA ! evaM uttaraguNapaJcakkhANaM 23, paccakkhANitti gayaM 23 |idaaniN viussagetti, viussagoduviho-davvaobhAvaoya, tattha davvaviussagge karakaMDAdao udAharaNaM, tathA''ha bhASyakAraHbhA. (205) karakaMDu kaliMgesu, paMcAlesuya dummuho / namIrAyA videhesu, gaMdhAresu ya nagatI / / bhA.(206) vasabhe yaiMdakeU valae aMbe ya pupphiebohii| karakaMDudummuhassA, namissa gaMdhArasnoya / / vR-imIe vakkhANaM-caMpAe dahivAhano rAyA, ceDagadhUyA paumAvaI devI, tIse Dohalo-kiha'haM Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 rAyanevattheNa nevatthiyA ujAnakAnanAni vihojA?,olugA, rAyApucchA, tAhe rAyA yasAya devI jayahatthiMmi,rAyA chattaM dharei, gayA ujANaM, paDhamapAusoya vai, so hatthI sIyalaeNa maTTiyAgaMdheNa abbhAhao vaNaM saMbhariUNa viyaTTo vaNAbhimuho payAo, jaNo na tarai olagiuM, dovi aDaviM pavesiyANi, rAyA vaDarukkhaM pAsiUNa devi bhaNai-eyassa vaDassa hetuNa jAhiti to tuma sAlaM geNhijjAsitti, susaMjuttA accha, tahatti paDisuNei, rAyA daccho tena sAlA gahiyA, idarI hiyA, so uinno, nirAnaMdo gaocaMpaMnayariM, sAvi itthigAnIyA nimmAnusaM aDaviMjAva tisAio pecchai dahaM mahaimahAlayaM, tattha uinno, abhiramai hatthI, imAvi saNiimoittA uttinnA, dahAo disA ayAptI egAe disAesAgAraM bhattaM paJcakkhAittA pahAviyA, jAva dUra pattA tAvatAvaso diTTho, tassa mUlaM gayA, abhivAdio, tattha gacchai, tena pucchiyA kao ammo ! ihAgayA ?, tAhe kahei sabbhAvaM, ceDagassa dhUyA, jAva hatthiNA ANiyA, so ya tAvaso ceDagassa niyallaotena AsAsiyA-mA bIhihitti, 'lohe vanaphalAI dei, acchAvettA kaivi diyahe aDavIe nippheDittA ettohiMto amhANaMagaivisao, etto varaM halavAhiyA bhUmI, taM na kappai mama atikkamiuM, jAhi esa daMtapurassa visao, daMtacakko rAyA, niggayA tao aDavIo, daMtapure ajANamUle pavvaiyA, pucchiyAe gabbho nAikkhio, pacchA nAe mayahAriyAe Alovei, sA viyAtA samANI saha nAmamuddiyAe kaMbalarayaNeNa ya veDhiuMsusANe ujjhei, pacchA masANapAlo pANo, tena gahio. tena appaNo bhajAe samappio, sA ajjA tIe pANIe saha mettiyaM ghaDei, sA ya ajA saMjatIhiM pucchiyA-kiMgabho?, bhaNai-mayagojAo,to mae ujjhiotti, sovi saMvaDDai, tAhe dAragehiM samaM ramaMto DimANi bhaNai-ahaM tubbhaM rAyA mama tubbhe karaM deha, so sukkakacchUe gahie, tANi bhaNai-mamaM kaMDuyaha, tAhe karakaMDutti nAmaM kayaM, so ya tIe saMjatIe anuratto, sA se modage dei, jaM vA bhikkhaM lahai, saMvaDio masANaM rakkhai, tattha ya do saMjayA keNai kAraNeNa taM masANaM gayA, jAva egattha vaMsIkuDaMge daMDagaM pecchaMti, tatthego daMDalakkhaNaMjANai, so bhaNai-jo evaM daMDagaMgeNhai so rAyA habaI, kiMtu paDicchiyavyo jAva annANi cattAri aMgulANi vaDDai, tAhe jogotti. tena mAyaMgeNa egena ya dhijjAieNa suyaM, tAhe so marugo appasAgArie taM cauraMgulaM khaNiUNa chiMdai, tena ya ceDena diTTho, uddAlio, so tena marueNa karaNaM nIo, bhaNai-dehi me daMDagaM, so bhaNai-na demi, mama masANe, dhijjAio bhaNai-annaM giNha, so necchai, mama eeNa kajaM, so dArao pucchio-kiM na desi ?, bhaNai-ahaM eyassa daMDagassa pahAveNaM rAyA bhavissAmi, tAhe kAraNiyA hasiUNa bhaNaMti-jayA tumaM rAyA bhavijAsi tathA eyassa maruyassa gAmaM dejAhi, paDivannaM tena, marueNaannemaruyA bitijAgahiyA jahA mAremo taM, tassa piuNA suyaM, tANi tinnivi naTThANi jAva kaMcanapuraM gayANi, tattha rAyA marai, rajAriho anno natthi, Aso ahivAsio,so tassa suttagassa mUlamAgao payAhiNaM kAUNa Thio, jAva lakkhaNapADhaehi diTTho lakkhaNajuttottijayasaddo kao, naMditUrANi AyANi, imovi viyaMbhaMto vIsatyo uDio, Ase vilaggo, mAyaMgotti dhiJjAiyA na deMti pavesaM, tAhe tena daMDarayaNaM gahiyaM, jaliumAraddhaM, bhIyA ThiyA, tAhe tena vADahANagA hariesA dhijjAiyA kayA, uktaMca dadhivAhanaputreNa, rAjJA tu karakaNDunA / Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 4 - [ni. 1311] vATahAnakavAstavyAzcANDAlA brAhmaNIkRtAH / / tassa piidharanAmaM avainnagotti, pacchA se taM ceDagaruvakayaM nAmaM paiTThiyaM, karakaMDutti, tAhe so mago Agao, bhagai-deha mama gAmaMti, bhaNai-jaM te ruccai taM geNha, so bhaNai-mamaM caMpAe gharaM tahiM dehi, tAhe dahivAhaNassa lehaM dei, dehi mama egaM gAmaM ahaM tujjha jaM ruccai gAmaM vA nayaraM vA te demi, so ruTTo dudumAyaMgo na jANai appayaM to mama lehaM deitti, dUeNa paDiyAgaeNa kahiyaM, karakaMDuo ruDDo, gao rohijjai, juddhaM ca vaTTai, tIe saMjatIe suyaM, mA jaNakkhao houtti karakaMDuM osaritA rahassa bhiMdai- esa tava piyatti, tena tANi ammApiyarANi pucchiyANi, tehiM sabbhAvo kahio, nAmamuddA kaMbalarayaNaM ca dAviyaM, bhAi, mANeNa Na osarAmi, tAhe sA caMpaM aigayA, sno gharamateMtI nAyA, pAyavaDiyAo dAsIo parunnAo, rAyAevi suyaM, sovi Agao vaMdittA AsanaM dAUNa taM gabrbha pucchai, sA bhai esa tumaM jeNa rohiotti, tuTTo niggao, milio, dovi rajAI dahivAhano tassa dAUNa pavvaio, karakaMDU mahAsAsaNo jAo, so ya kira goulappio, tassa aNegANi goulANi, anayA sarayakAle egaM govacchagaM goragattaM sayaM pecchai, bhaNai eyassa mAyaraM mA duhejjaha, jayA vaDio hoi tathA annANaM gAvINaM duddhaM pAejjaha, to govAlA paDisuNeti, sevi uccattavisANo khaMdhavasaho jAo, rAyA peccha, so jukkio kao, puNe kAleNa Agao pecchai mahAkAyaM vasahaM paDuehiM ghaDijjaMtaM, gove pucchai kahiM so vasahotti ?, tehiM dAvio, pecchaMto tao visanno ciMteMto saMbuddho, tathA cAha bhASyakAraH bhA. (207) seyaM sujAyaM suvibhattasiMgaM, jo pAsiyA vasabhaM goTThamajjhe / riddhiM aruddhiM samupehiyA naM, kaliMgarAyAdi samikkha dhammaM / / go gaNassa majjhe DhekkiyasaddeNa jassa bhajjaMti / dattAvi dariyavasahA sutikkhasiMgA sarIreNa / / porANayagayadappo galaMtanayano calaMtavasabhoTTo / so ceva imo vasaho payaparighaTTaNaM sahai / / bhA. (208 ) - bhA. (209) vR- zvetaM - zuklaM sujAtaM garbhadoSavikalaM (suvibhakta) zRGgaM-vibhAgasthasamazRGgaM yaM rAjA dRSTvA - abhisamIkSya vRSabhaM pratItaM goSThamadhye gokulAntaH punazca tenaivAnumAnena Rddhi-samRddhi sampadaM vibhUtimityarthaH, tadviparItAM cARddhiM ca saMprekSya-asAratayA''locya kaliGgA-janapadAsteSu rAjA kaliGgarAja, asAvapi samIkSya dharmaM-paryAlocya dharmaM sambuddha iti vAkyazeSaH / kiM cintayan ? - 'gogaNassa majjhe' tti goSThAdgaNasyAntaH dekkitazabdasya yasya bhagnavantaH, ke ? - dIptA api - roSaNA apItyarthaH, darpitavRSabhA - balonmattabalIvardA ityarthaH, sutIkSNazrRGgA api zArIreNa balena / paurANaH gatadarpaH galannayanaH caladvRSabhoSThaH, sa evAyaM bRSabho'dhunA paDugaparighaTTaNaM sahai, dhigasAraH saMsAra iti, sarvaprANabhRtAM caiveyaM vArteti tasmAdalamaneneti, evaM sambuddho, jAtIsaraNaM, niggao, viharai / io paMcAlesu janavaesa kaMpille nayare dummuho rAyA, sovi iMdakeuM pAsai loeNa mahijjataM aneyakuDabhIsahassapaDimaMDiyAbhirAmaM puNovi luppaMtaM, paDiyaM ca amejjhamuttANamuvariM, so saMbuddho, tathA''ha bhASyakAraH 2 201 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 bhA.(210) jo iMdakeuMsamalaMkiyaM tu, paDataM paviluppamANaM / riddhiM ariddhiM samupehiyA naM,paMcAlarAyA visamikkha dhammaM / / vR-nigadasiddhaiva, viharai / ioya videhAjanavae mahilAe nayarIe namI rAyA, gilANo jAo, devIo caMdanaM ghasaMti tassa dAhapasamaNanimittaM, valayANi khalakhalaMti, so bhaNai-kanAghAo, na sahAmi, ekkeke avanIejAva ekeko acchai,sado natthi, rAyA bhaNai-tAni valayAni nakhalakhaleMti? avaNIyAni, so tena dukkheNa abbhAhao paralogAbhimuho ciMtei-bahuyANa doso egassa na doso, saMbuddho, tathA cAhabhA.(211) bahuyANasahayaM soccA, egassa ya asaddayaM / valayANaM namIrAyA, nikkhaMto mihilAhiyo / / vR- kaNThyA , viharai / io ya gaMdhAravisae purimapure nayare naggaI rAyA, so annayA anujattaM niggao, pecchaicUyaM kusumiyaM, tena egAmaMjarI gahiyA, evaM khaMdhAvAreNa layaMtena kaTThAvaseso kao, paDiniyatto pucchai-kahiMso cUyarukkho?, amaJceNa kahiyaM-esasotti, kahaM kaTThANi kao?,tao bhaNai-jaM tubbhehiM maMjarI gahiyA pacchA savveNa khaMdhAvAreNa gahiyA, so ciMtei-evaM rajjasiritti, jAva RddhI tAva sohei, alAhi eyAe, saMbuddho / tathA cAhabhA.(212) jo cUyarukkhaM tumanAhirAma, samaMjari pallavapupphacittaM / riddhiM ariddhiM samupehiyA naM, gaMdhArarAyAvi samikkha dhammaM / / vR- kaNThyA / evaM so viharai / te cattAri viharamANA khiipaiTThiyaNayaramajjhe cauddAraM devaulaM, pugheNa karakaMDU paviTTho, dakkhinenaM dummuho, evaM sesAvi, kiha sAhussa annahAmaho acchAmitti tena dakkhiNeNAvi muhaM kayaM, namI avareNa, taovi muhaM, gaMdhAro uttareNa, tao vi muhaM kayaMti / tassa ya karakaMDussa bahuso kaMDU, sA asthi ceva tena kaMDUyaNagaM gahAya masiNaM masiNaM kanno kaMDUio, taM tena egattha saMgoviyaM, taMdummuho pecchai, jayA rajjaMcaraTuMca, puraM aMteuraMtahA / savvameyaM pariccajja, saMcayaM kiM karesimaM? ||1 // silogo kaMTho jAva karakaMDU paDivayaNaM na dei tAva namI vayaNamimaM bhaNai . jayA te peie rajje,kayA kiccakarA bahU / tesiM kiccaM pariccajja, annakiccakaro bhavaM ? / / 2 / / silogo kaMTho, kiM tumaM eyassa Auttigotti / gaMdhAro bhaNai jayA savvaM pariccajja mokkhAya ghaDasIbhavaM / paraMgarihasI kIsa?, attanIsesakArae / / 3 / / silogo kaMTho,taM karakaMDU bhaNai mokkhamagaM pavannANaM, sAhUNaMbaMbhayAriNaM | ahiyatthaM nivArate, na dosaM vattumarihasi / / 4 / / (silogo) rUsauvA paro mA vA, visaM vA pariattau / Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - -- [ ni. 1311] bhAsiyavvA hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriNI / / 5 / / silogo, zlokadvayamapi kaNThyaM / tathAni. (1312) ni. (1313) vR- idamapi gAthAdvayaM kaNThyameva, tANaM savvANa davvaviussaggo, jaM rajjANi ujjhiyANi, bhAvaviussaggo kohAdInaM, viussaggetti gayaM 25, idAniM appamAetti, na pamAoM appamAo, tatthodAharaNagAhA ni. (1314 ) jahA jalatA kaTTAI, uvehAI na ciraM cale / ghaTTiyA ghaTTiyA jhatti, tamhA sahaha ghaTTaNaM / / suciraMpi vaMkuDAI horhiti anupamajjamANAI / karamaddidAruyAiM gayaMkusAgArabeMTAI || rAyagihamagahasuMdari magahasirI paumasatthapakkhevo / parihariya appamattA nahaM gIyaM navi ya cukkA / / 203 vR- imIe vakkhANaM- rAyagihe nayare jarAsaMdho rAyA, tassa saghappahANAo do gaNiyAo - magahasuMdarI magahasirIya, magahAsirI ciMtei jai esa na hojjA tA mama annI mANaM na khaMDejjA, rAyA ya karayalattho hojjatti, sAya tIse chiddANi mAi, tAhe magahAsirI naTTadivasaMmi kanniyAresu sovanniyAo saMvaliyAo visadhUviyAoM sUcIo kesarasarisiyAo khittAo, tAo puna tIse magahasuMdarIe mayahariyAe UhiyAo, kahaM bhamarA kanniyArANi na alliyaMti cUesu nileti ?, nUnaM sadosANi pupphANi, jai ya bhaNIhAmi eehiM pupphehiM aJccaNiyA acokkhA visabhAviyANi vA tA gAmellagattaNaM hohitti uvAeNaM vAremitti, sAya raMgaoiniyA, annayA maMgalaM gijjai, sA imaM gItiyaM pagIyApatte vasaMtamAse Amoapamoae pavattaMmi / ni. (1315) bhUttUNa kanniArae bhamarA sevaMti cUakusumAI / / vR- gItiM imA nigadasiddhaiva, so ciMtei - apuvva gItiyA, tIe nAyaM-sadosA kaNiyAratti pariharaMtIe gIyaM nacciyaM ca savilAsaM, na ya tattha chaliyA, parihariya appamattA naTTaM gIyaM na kIra cukkA, evaM sAhuNAvi paMcavihe pamAe rakkhatenaM jogA saMgahiyA 26 / idAniM lavAlavetti, so ya appamAo ve addhalave vA pamAyaM na jAiyavvaM, tatthodAharaNagAhA - ni. (1316) bharuyacchaMmi ya vijae naDapiDae vAsavAsanAgadhare / ThavaNA Ayariyassa (u) sAmAyArIpauMjaNayA / / vR- imIe vakkhANaM- bharuacche nayare ego Avario, tena vijao nAma sIso ujjenIkajjeNa pesio, so jAi, tassa gilANakajjeNa keNai vakkhevo, so aMtarA akAlavAseNa ruddho, aMDagataNaujjhiyaMti naDapiDae gAme vAsAvAsaM Thio, so ciMtei - gurukulavAso na jAo, ihaMpi karemi jo uvaeso, tena ThavaNAyario kao, evamAvAsagamAdIcakkavAlasAmAyArI savvA vibhAsiyavyA, evaM kila so savvattha na cukko, khaNe 2 uvajujjai - kiM me kayaM ?, evaM kira sAhuNA kAyavvaM, evaM tena jogA saMgahiyA bhavaMti 27 / lavAlavetti gayaM, idAniM jhANasaMvarajogetti, jhANeNa jogA saMgahiyA, tatthodAharaNaM Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/26 ni.(1317) nayaraMca siMbavaddhaNa muMDimbayaajjapUsabhUIya / AyANapUsamitte suhume jhANe vivAdoya / / vR-siMbavaddhaNe nayare muMDimbagorAyA, tattha pUsabhUAyariyA bahussuyA, tehiM sorAyA uvasAmio saDDho jAo, tANa sIso pusabhitto bahussuo osanno annattha acchai, atrayA tesiM AyariyANaM ciMtA-suhumaMjhANaM pavissAmi, taM mahApANasamaM,taM puNajAhe pavisaitAhe evaM jogasaMnirohaM kareija na kiMciha ceei, tesiMcaje mUle teagIyatthA, tesiM pUsamittosaddAvio, Agao, kahiyaM, satena paDivanaM,tAhe egatthatAhe egattha uvayaraNavidhAejhAaMti, sotesiM DhoyaM na dei, bhaNai-eMtoThiyagA vaMdaha, AyariyA vAula, annayA te avaropparaM maMtaMti-kiM mannehojjA gavesAmotti, ego ovaragabAre Thio nivannei, ciraM ca Thio, Ayario na calai na bhAsai na phaMdai UsAsanissAsovi natthi, suhumo kiratesiMbhavai, so gaMtUNa kaheiannesiM, teruvA, ajjo! tumaM Ayarie kAlagaevina kahesi ?, so bhaNai-na kAlagayatti, jhANaM jhAyaitii mA vAghAyaM karehitti, anne bhaNaMti-pavvaio eso liMgI manne veyAlaMsAheukAmo lakkhaNajuttA AyariyA tenanakahei. ajjaratiMpecchahiha, te AradvA tena sabhaMbhaMDiuM, tena vAriyA, tAhe terAyA UssAreUNa kahittA AnIo, AyariyA kAlagayA so liMgI na deinINeuM, sovi rAyA picchai, tenavi pattIyaMkAlagaotti, pUsamittassa na pattiyai, sIyA sajjIyA, tAhe nicchayo nAyo, vinAsiyA hohiMti, puvvaM bhaNio so AyariehiM-jAhe aganI anno vA accao hojjatti tAhe mama aMguTThae chivejjAhi, chinno, paDibuddho bhaNai-kiM ajjo! vAghAo kao?, picchai eehiM sIsehiM tujjha kayaMti, aMbADiyA erisayaM kira jhANaM pavisiyavvaM, to joga saMgahiyA bhavaMti 28 / jhANasaMvarajoge yatti gayaM, idAni udae mAraNaMtietti, udae jai kira udao mAraNaMtio mAraNaMtI veyaNA vA to ahiyAseyavvaM, tatthodAharaNagAhAni.(1318) rohIDagaMca nayara laliA guTThI a rohiNI gnniaa| dhammarui kaDuaduddhiyadAnAAyayaNe akaMmudae / / vR- rohiDae nayare laliyAgoTTI rohiNI junnagINayA annaM jIvaNiuvAyaM alabhaMtI tIse goTThIe bhattaM paraMdhiyA, evaM kAlo vaccai, annayA tIekaDuyadoddhiyaM gahiyaM,taMca bahusaMbhArasaMbhiyaM uvakkhaDiyaM vinnassai jAva muhe natIrai kAuM, tIe ciMtiyaM-khiMsIyA homi goTTIetti annaM uvakkhaDei, evaM bhikkhacarANa dijjahitti, mA davvamevaM ceva nAsau, jAvadhammaru nAma anagAro mAsakkhamaNapAraNae paviTTho, tassa dinnaM, so gao uvassayaM, Aloei guruNaM, tehi bhAyaNaM gahiyaM, khAragaMdho ya nAo, aMgulie vinnAsiyaM, tehi ciMtiyaM-jo eyaM AhArei so marai, bhaNio vigiMcehatti, so taM gahAya aDaviMgao, egattha rukkhadaDvacchAyAe vigiMcAmi, pattAbaMdhaM muyaMtassa hattho litto, so tena egattha phusio, tena gaMdhena kIDiyAo AgayAo, jA jA khAi sA sAsA bharai, tena ciMtiyaM-mae egeNa samappau mAjIvaghAo houttiegattha thaMDile AloiyapaDikkatenaM muhAnaMtagaM paDilehittA aNiMdaMtena AhAriyaM, veyaNA yativvA jAyA ahiyAsiyA, siddho, evaM ahiyAseyavyaM, udae mAraNaMtiyattigayaM 29 / idAni saMgANaM ca pariharaNaMti, saMgo nAma 'paJjI saGge' bhAvato'bhiSvaGgaH snehaguNato rAgaH bhAvo u abhisaMgo yenAsya saGgena bhayamutpadyate taM jANaNAparinnAe nAUNa paccakkhANaparinnAe Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 adhyayanaM -4- [ni. 1318] paccakkhAeyavvaM, tatthodAharaNagAhAni.(1319) nayarI yacaMpanAmA jinadevo satthavAhaahichattA / aDavI ya tena aganI sAvayasaMgANa vosiraNA / / vR-caMpAe jinadevo nAma sAvago satthavAho ugghosettA ahichattaM vaccai, so tattho puliMdaehiM vilolio, sosAvagonAsaMto aDaviM paviTThojAva purao abhiyaM maggaovagghabhayaM duhaopavAyaM, sobhIo, asaraNaM nAUNasayameva bhAvaliMga paDivajjittA kayasAmAiopaDimaMThio, sAvaehiM khAio, siddho, evaM saMgaparinAe jogA saMgahiyA bhavaMti 30 / saMgANaM ca parinnatti gayaM, idAni pAyacchittakaraNanti, jahAvihIe dattassa, vihI nAma jahA sutte bhaNiyaM jo jittieNa sujjhaitaM suTu uvauMjiuM detena jogA saMgahiyA bhavaMti doNhavi kareMtadeMtayANaM, tatthodAharaNaM prati gAthApUrvArdhamAha ni.(1320/1) pAyacchittaparUvaNa AharaNaM tattha hoidhanaguttA / vR-egattha nayare dhanaguttA AyariyA, te kira pAyacchittaM jANaMtidAu chaumatthagAvihoMtagA jahA ettieNa sujjhai vA navatti, iMgieNa jANai, jo tANa mUle vahai tAhe so suheNa nitthai taM cAiyAraM Thio ya so hoi abbhahiyaM ca nijjaraM pAvei, tahA kAyavvaM, evaM dAne ya karaNe ya jogA saMgahiyA bhavaMti, pAyacchittakaraNettigayaM 31 |idaani ArAhaNAyamAraNaMtiti ArAhaNAemaraNakAle yogAH sagRhyante, tatrodAharaNaM prati gAthApazcArdhamAha ni.(1320/2) ArAhaNAoMmarudevA osappiNIe paDhama siddho / / vR-vinIyAe nayarIe bharaho rAyA, usahasAmiNosamosaraNaM, prakArAdiH sarvaH samavasaraNavarNako. 'bhidhAtavyo yathAkalpe,-sAmarudevA bharahaM vibhUsiyaMdaTTaNabhaNai-tujjha piyA erisiM vibhUtiMcaittA ego samaNo hiMDai, bharaho bhaNai-katto mama tArisA vibhU jArisA tAtassa?,jaina pattiyasi to ehi pecchAbho, bharaho nigAosavvabaleNa, marudevAvi nigayA, egami hatthiMmi vilaggA, jAva pecchai chattAichattaMsurasamUhUMca ovayaMtaM, bharahassavatthAbharaNANa omilAyaMtANi divANi, diTThA, puttavibhU ? kao mama erisatti, sA toseNa ciMtiumAraddhA, apuvvakaraNamanupaviTThA, jAtI natthi, jeNa vaNassaikAehiMto uvaTTittA, tattheva hasthivaragayAekevalanANaM uppannaM, siddhA, imIe osappiNIe paDhamasiddho / evamArAdhanAM pratiyogasagrahaH kartavya iti 32 / mU.(27) tettIsAe AsAyaNahiM vR-trayastriMzamirAzAtanAbhiH, kriyA pUrvavat, AyaH samyagdarzanAdyavAptilakSaNaH tasyA zAtanA, tadupadarzanAyAha saGgrahaNikAraH purao pakkhAsavve gaMtA ciTThaNanisIyaNAyamane / AloyaNapaDisuNaNA puvvAlavaNe ya Aloe / / 1 / / taha uvadaMsanimaMtaNakhaddhAyANa taha apaDisuNaNe / khaddhatiya tattha gae kiMtuma tajjAino sumaNe / / 2 / / nosarasi kahaM chettA parisaM bhittA anuTThiyAi kahe / saMthArapAyavaThThaNa ciTThe uccAsaNAsu / / 3 / / . Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/27 va-ihAkAraNe snAdhikasyA''cAdiH zikSakeNA''zAtanAbhIruNAsAmAnyenapurato gamanAdi na kArye, kAraNe tu mArgAdiparijJAnAdau ghyAmaladarzanAdau ca viparyayaH atra sAmAcAryanusAreNa svabuddhayA''locanIyaH, tatra purataH agrato gantA''zAtanAvAneva, tathAhi-agrato na gantavyameva, vinayabhaGgAdidoSAt, 'parakha'tti pakSAbhyAmapi gantA''zAtanAvAneva, ataH pakSAbhyAmapi na gantavyamuktadoSaprasaGgAdeva, AsannaH pRSThato'5yAsanagantaivameva vaktavyaH, tatraniHzvAsakSutazleSmakaNapAtAdayo doSAH, tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchata ete na bhavanti tAvatA gantavyamiti, evamakSaragamanikA kAryA, asammohArtha tu dazAsUtrairaiva prakaTAthaiyAkhyAyante, tadyathA purao'tti sehe rAyaniyassa purao gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 1, pakhatti sehe rAiniyassa pakkhe gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 2, Asannatti sehe rAiniyassa nisIyayassa AsannaM gaMtA bhavai AsAyaNA sehassa 3, ciTThatti sehe rAyaniyassa purao civettA bhavai AsAyaNA sehassa 4, sehe rAiniyassa pakkhaM cihettA bhavai AsAyaNA sehassa 5, sehe rAiniyassa AsannaM ciDhetA bhavai AsAyaNA sehassa 6, nisIyaNatti sehe rAyaniyassa purao nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa 7, sehe rAiniyassa sapakkhaM nisIittA bhavai AsAyaNA sehassa 8, sehe rAiniyassa AsannaM nisIyittA bhavaiAsAyaNA sehassa 9, 'AyamaNe'tti sehe rAinieNaMsaddhiM bahiyA vicArabhUmI nikkhaMte samANe tattha sehepuvvatarAyaM AyAmatipacchA rAyanieAsAyaNA sehassa 10, AloyaNe'ttiseherAyanieNaM saddhiM bahiyA vicArabhUmI nikkhaMte samANe tattha sehaM puTavattarAyaM Aloei AsAyaNA sehassa, 'gamanAgamane'ttibhAvanA 11 ___'apaDisuNaNe ti seherAiniyassarAovA viyAle vAvAharamANassa ajjo! ke sutte ke jAgarai?, tattha sehe jAgaramANe rAyaniyassa apaDisuNettA bhavaiAsAyaNA sehassa 12, 'puvvAlavaNe'ti kei rAyaniyassa puvvasaMlattae siyA taM sehe puccatarAyaM Alavai pacchA rAyanie AsAyaNA sehassa 13, Aloeitti asanaM vA 4 paDiggAhettA taM puvyAmeva sehatarAgassa Aloeti pacchA rAyaniyassa AsAyaNA sehassa 14, 'uvadaMse'tti sehe asanaM vA paDiggAhetAtaMpuvAmeva sehatarAgassa uvadaMseha pacchA rAyaniyasa AsAyaNA sehassa 15, nimaMtaNetti sehe asanaM vA 4 paDigAhettA puvAmeva sehatarAgaM nimaMteha pacchA rAiniyaM AsAyaNA sehassa 16, khaddhatti sehe rAinieNa saddhi asanaM vA 4 paggiAhettA taM rAiniyaM anApucchittA jassa jassa icchai tassa 2 khaddhaM khaddhaM dalayai AsAyaNA .sehassa 17, 'AiyaNa tti sehe asanaM vA 4 paDigAhittA rAinieNa saddhiM bhuMjamANetattha sehe khaddhaM 2 dAyaM 2 UsaDhaM 2 rasiyaM 2 maNunaM 2 maNAnaM 2 niddhaM 2 lukkhaM 2 AharettAbhavai AsAyaNA sehassa, ihaM ca khaddhati vaDDuvaDDeNaM laMbanenaM DAyaM DAyati patrazAkaH vAiMgaNacibhaDagaettigAdi UsaDhaMti vanagaMdharasapharisovaveyaM rasiyaMtissAlaMrasiyaMdADimaMbAdi 'maNunnaM'timaNasoiTuM, 'maNAma tiramanasA mantramaNAmaM niddhaMti 2 nehAvagADhaM 'lukkhaM tinehavajjiyaM 18, appaDisuNaNe'tti sehe rAiniyassa vAharamANassa apaDisuNettAbhavaiAsAyaNA sehassa, sAmAnyena divasao apaDisuNettA bhavai 19 'khaddhati yatti sehe rAiniyassa khaddhaM khaddhaM vattA bhavai AsAyaNA sehassa, imaM ca khaddhaM-vaDsaddeNaM kharakakkasaniTTharaMbhaNai 20, tattha gae'tti seherAinie vAhariejastha gae suNai tattha vae ceva ullAvaM Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1320/2] 207 deha AsAyaNA sehassa 21, 'kiMti'ti sehe rAinieNa AhUNa kiMti vattA bhavaiAsAyaNA sehassa, kiMti-kiM bhaNasitti bhaNai, matthaeNa vaMdAmotibhaNiyavvaM 22, _ 'tuma'tiseherAiniyaMtumaMtikttA bhavaiAsayaNA sehassa, ko tumaMticoetae, 23 tajjAe'tti sehe rAiniyaM tajjAeNaM paDihaNittA bhavati AsAyaNA sehassa, 'tajjAeNaM'ti kIsa ajjo ! gilANassa na karesi?, bhaNai-tumaM kIsa na karesi?,Ayario bhaNai-tumaM Alasio, sobhaNaitumaM ceva Alasio ityAdi 24, 'no sumaNo tti sehe rAiniyassa kahaM kahemANassa no sumanaso bhavai AsAyaNA sehassa, iha no sumanasetti ohayamanasaMkappe acchaina anubUhai kahaM aho sohaNaM kahiyaMti 25, 'nosarasitti seherAiniyassa kahaMkahemANassa no samarasittivattA bhavaiAsAyaNA sehassa, iha ca 'no sumarasi'ti na sumarasi tuma evaM atyaM, na esa evaM bhavai 26, kaha chetta'tti rAyaniyassa kahaM kahemANassa taM kahaM acchiMditA bhavai AsAyaNA sehassa, acchiMdittA bhavaitti bhaNaiahaM kahemi 27, parisaM bhette'ti rAyaniyassa kahaM kahemANassa parisaM bhettA bhavati AsAyaNA sehassa, iha ca parisaM bhettatti evaM bhaNai-bhikkhAvelA samuddisaNavelA suttatthaporisivelA, bhiMdai vA passiM 28, anuTTiyAe kahei' rAiniyassa kahaM kahemANasa tIeparisAe anuDiyAe avvocchinnAe avvogaDAe doccaMpi tacaMpikahaM kahettA bhavaiAsAyaNA sehassa, iha tIse parisAe anuTTiyAettiniviTTAe ceva avocchinnAetti-jAvegovi acchai avvogaDAetti avisaMsAriyatti bhaNiyaM hoi, doccaMpi taccaMpi-bihiM tihiM cauhiM tamevatti jo AyarieNa kahio attho tamevAhigAraM-vigappai, ayamavipagAroayamavipagAro tassevegassa suttassa 29, 'saMthArapAvaghaTTaNa'ttisejjAsaMdhAragaM pAeNa saMdhaTTetA hattheNa na anunnavittA bhavai AsAyaNA sehassa, iha ca sejjA-savvaMgiyA saMthAroaTArajjahattho jattha vA ThANe acchai saMthAro bidalakaTTamao vA, ahavA sejjA eva saMthArao taM pAeNa saMghaTTei, nANujANAvei-nakhAmei, bhaNiyaM ca-'saMghaThUttANa kAraNe' tyAdi 30, 'ceTTa'tti sehe rAiniyassa sejjAe saMthAre vA ciTTittA vA nisiittA vA tuyaTTittA vA bhavai AsAyaNA sehassa 31, 'ucca'ttiseherAiniyassa uccAsaNaM ciTThittA vA nisiittA vA bhavaiAsAyaNAsehassa 32, samAsaNe yAvittisehe rAiNiyassasamAsaNaM ciTThittA vA nisIittA vA tuyaTTittA vA bhavaiAsAyaNA sehassatti 33 gAthAtritayArthaH / / sUtroktAzAtanAsambandhAbhidhitsayAha saGgahaNikAra: ahavA-arahaMtANaM AsAyaNAdisajjhAe kiMciNAhIyaM / jA kaMThasamuddivA tettIsAsAyaNA eyA / / pratikramaNasaGgrahaNI samAptA / / vR* athavA-ayamanyaH prakAraH, 'arhatAM' tIrthakRtAmAzAtanA, AdizabdAtsiddhAdigrahaH yAvatsvAdhyAye kiJcinnAdhItaM sajjhAenasajjhAiyaMtivRttaM bhavai,' etAH kaNThasiddhAH' nigadasiddhA evetyarthaH, trayastriMzadAzAtanAiti gAthArthaH / / sAmprataMsUtroktA eva trayastriMzadvyAkhyAyante,tatra mU. (28) arihaMtANaM AsAyaNAe siddhANaMAsAyaNAe AyariyANaM AsAyaNAe uvajjhAyANaM AsAyaNAe sAhUNamAsAyaNAe sAhuNINaM AsAyaNAe sAvagANaM AsAyaNAe sAviyANa AsAyaNAedevANaMAsAyaNAe devINaM AsAyaNAe ihalogassAsAyaNAe paralogassa AsAyaNAe Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/28 kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe sadevamaNuyAsurassa logassa AsAyaNAe savvapANabhUyajIvasattANaM AsAyaNAe kAlassa AsAyaNAe suyassa AsAyaNAe suyadevayAe AsAyaNAe vAyaNAyariyassa aasaaynnaae| vR- arhatA-prAgnirupitazabdArthAnAM sambandhinyA''zAtanayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyA duSkRtamiti kriyA, evaM siddhAdipadeSvapi yojyate, itthaM cAbhidadhato'rhatAmAzAtanA bhavati. natthI arahaMtattI jANaMto kIsa bhujaI bhoe / pAhuDiyaM uvajIve eva vayaMtuttaraM iNamo / / bhogaphalaM nivvattiyapunnapagaDINamudayabAhallA / bhuMjai bhoe evaM pAhuDiyAe imaM suNasu / / nANAiaNavarohakaaghAtisuhapAyavassa veyAe / titthaMkaranAmAe udayA taha vIyarAyattA / / siddhAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat siddhANaM AsAyaNa eva bhaNaMtassa hoi mUDhassa / natthI nicceTTAvA saivAvI ahava uvoge|| rAgaddosadhuvattA taheva annanakAlamuvaogo / daMsaNanANANaMtUhoi asavvannuyA ceva / / annonnAvaraNabha(tA)vA egattaM vAvi naanndsnno| bhannai navi eesiM doso egovi saMbhavai / / asthiti niyama siddhA saddAo ceva gammae evaM / nicciTThAvi bhavaMtI vIriyakkhayao na doso hu / / rAgaddoso na bhave savvakasAyANa niravasesakhayA / jiyasAbhavvA na jugavamukogo nayamayAo ya / / napihUAvaraNAo davahinayassa vA mayeNaMtu / egattaM vA bhavaI daMsaNanAnAya doNhapi / / nANanaya daMsaNanae paDucca nANaM tusavvameveyaM / savyaM ca daMsaNaMtI evamasavvannuyA kAu? / / pAsaNavaM va paDuccA jugavaM uvaoga hoi dohaMpi / evamasavvannuttA eso doso na saMbhavai / / AcAryANAmAzAtanA, kriyA pUrvavat, AzAtanAtu Daharo akulInottiya dumbheho damagamaMdabuddhitti / aviyappalAbhaladdhIsIso paribhavai Ayarie / / ahavAvi vae evaM uvaesa parassa deti evaM tu / Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 adhyayanaM-4- [ni. 1320/2] dasavihaveyAvacce kAyavve sayaM na kuvvaMti / / Daharovi nANavuDDo akulINottiya guNAlao kihanu? / dammehAINivi evaM bhaNaMta'saMtAi dummeho / / jANaMti naviya evaM niddhammA mokkhakAraNaM nANaM / niccaM pagAsayaMtA veyAvaccAi kuvvaMti / / upAdhyAyAnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA'pi sAkSepaparihArA yathA''cAryANAM navaraM sUtrapradA upAdhyAyA iti, sAdhUnAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, jo'muniyasamayasAro sAhusamuddissabhAsae evaM / avisahaNAturiyagaI bhaMDaNamAmuMDaNAceva / / pANasuNayA va jaMti egao taha viruvanevatthA / emAi vayadavannaM mUDho na muNeievaM tu / / avisahaNAdisameyA saMsArasahAvajANaNA ceva / sAhUceva'kasAyAjao pa jaMtitetahavi / / sAdhvInAmAzAtanayA, kriyA pUrvavat, kalahaNiyA bahuuvahI ahavAvi samaNuvaddavo samaNI / gaNiyANa puttabhaNDA dumavelli jalassa sevAlo / / (atrottara)-kalahaMti neva nAUNa kasAe kammabaMdhabIe u / saMjalanANamudayao Isikalaheviko doso? / / uvahI ya bahuvigappo baMbhavvayarakkhaNatthameyAsiM / bhaNio jinehi jamhA tamhA uvahimi no doso / / samaNANaneya eyA uvaddavo sammamanusaraMtANaM / AgamavihiM mahatthaM jinavayaNasamAhiyappANaM / / zrAvakANAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, jinazAsanabhaktA gRhasthAH zrAvakA ucyante, AzAtanA lakhUNa mAnusattaM nAUNavi jinamayaM naje viraI / paDivajaMti kahaM te dhannA vucaMti logaMmi? / / sAvagasuttAsAyaNamatyuttaraM kammapariNaivasAo / jaivi pavanaMti nataMtahAvidhannatti maggaThiyA / / samyagdarzanamArgasthitatvena guNayuktatvAdityarthaH, zrAvikANAmAzAtanayA, kriyA''kSepaparihArau pUrvavat, devAnAmAzAtanayA, kriyA tathaiva, AzAtanA tu kAmapasattA viraIe vajjiyA animisayA (3)niciTThA / devA sAmatthaMmivinaya titthassunnaikarA ya / / 125114] ettha pasiddhI mohaniyasAyaveyaNiyakammaudayAo / Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/28 kAmapasattA viraI kammodayau cciya natesiM / / animisa devasahAvA nicci AnuttarAu kayakiccA / ... kAlAnubhAvA titthunnaIvi annattha kuvvaMti / / devInAmAzAtanayA, kriyAkSepaparihArau prAgvat / ihalokasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat / ihaloko-manuSyalokaH, AzAtanA tasya vitathaprarupaNAdinA, paralokasyA''zAtanayA, prAgvat, paralokaH-nArakatiryagamarAH,AzAtanA tasya vitazraprarupaNAdinaiva, dvitaye'pyAkSepaparihArau svamatyA kAryo / kevaliprajJaptasya dharmasyA''zAtanayA, kriyA prAgvat, sacadharmo dvividhaH-zrutadharmazcAritradharmazca, AzAtanAtu pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANeipaNIya keNeyaM ? / kiMvA caranenaMtU dAnena vinA uhavaitti / / (uttara). "bAlastrImUDha(manda)mUrkhANAM, nRNAM cAritrakAkSiNAm / anugrahArtha tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH kRtaH / / " nipuNadharmapratipAdakatvAcca sarvajJapraNItatvamiti, caraNamAzrityAha 'dAnamaurabhrikeNApi,cANDAlenApidIyate / yena vA tena vA zIlaM,nazakyamabhirakSitum / / dAnena bhogAnApnoti,yatra ytroppdyte| zIlena bhogAna svargeca, nirvANaMcAdhigacchati / / tathA'bhayadAnadAtA cAritravAnniyata eveti / sadevamanuSyAsurasya lokasyA''zAtanayA, kriyA, prAgvat, AzAtanA tu vitathaprarupaNAdinA, Aha ca bhASyakAraHbhA. (213) devAdIyaM loyaM vivarIyaMbhaNai sattadIvudahI / taha kai payAvaINaM payaIpurisANa jogo vA / / bhA. (214) (uttara)-sattasu paribhiyasattA mokkho sunnattaNaM payAvaiya / keNakautta'NavatthA payaDIe kahaM pavittitti? / / bhA.(215) jamaceyaNatti purisatthanimittaM kila pavattatI sA ya / tIse cciya apavittI parotti savvaMciya viruddhAM / / vR- sarvaprANabhUtajIvasattvAnAmAzAtanayA, kriyA prAgvat, tatra prANinaH-dvIndriyAdayaH vyaktIcchrAsaniHzvAsA abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhUtAni-pRthivyAdayaH jIvanti jIvAAyuHkarmAnubhavayuktAHsarva evetyarthaH sattvAH-sAMsArikasaMsArAtItabhedAH, ekArthikA vA dhvanaya iti, AzAtanAtu viparItaprarupaNAdinaiva, tathAhi-aGguSThaparvamAtro dvIndriyAdyAtmeti, pRthivyAdayastva jIvA eva,spandanAdicaitanyakAryAnupalabdheH,jIvAH kSaNikA iti, sattvAH saMsAriNo'GguSThaparvamAtrA eva bhavanti, saMsArAtItA na santyeva, api tu pradhyAtadIpakalpopamo mokSa iti, uttaraM-dehamAtra Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 - [ ni. 1320] evAtmA, tatraiva sukhaduHkhAditatkAryopalabdheH pRthivyAdInAM tvalpacaitanyatvAt kAryAnupalabdhirnAjIvatvAditi, jIvA apyekAntaNikA na bhavanti, niranvayanAze uttarakSaNasyAnutpatternirhitukatvAdekAntanaSTasyAsadavizeSatvAt, sattvAH saMsAriNaH ( dehapramANAH), pratyuktA eva saMsArAtItA api vidyanta eveti, jIvasya sarvathA vinAzAbhAvAt, tathA'nyairapyuktaM "nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH / / " ityAdi kAlasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu nAstyeva kAla iti kAlapariNatirvA vizvamiti, tathA ca durnayaH - 211 "kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikamaH / / " ityAdi, uttaraM - kAlo'sti, tamantareNa vakulacampakAdInAM niyataH puSpAdipradAnabhAvo na syAt, na ca tatpariNatirvizvaM, ekAntanityasya pariNAmAnupapatteH / zrutasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tuko Aurassa kAlo ? mailaMbaradhovaNe ya ko kAlo ? / jai bhokkhaheu nANaM ko kAlo tassa'kAlo vA ? / / ityAdi, (uttaraM ) - jogo joggo jinasAsaNaMmi dukkhakkhayA pauMjaMto / anonnamabAhAe asatto hoi kAyavvo / / prAg dharmadvAreNa zrutAzAtanoktA iha tu svatantraviSayeti na punaraktaM / zrutadevatAyA AzAtanayA, kriyA pUrvavat, AzAtanA tu zrutadevatA na vidyate'kiJcitkarI yA, uttaraM na hyanadhiSThito maunIndraH khalvAgamaH ato'sAvasti, na cAkiJcitkarI, tAmAlambya prazastamanasaH karmakSayadarzanAt / vAcanAcAryasyA''zAtanayA, kriyA pUrvavat, tatra vAcanAcAryo hyupAdhyAyasaMdiSTo ya uddezAdi karoti, AzAtanA tviyaM- nirduHkhasukhaH prabhUtAn vArAn bandanaM dApayati, uttaraM zrutopacAra eSaH ka iva tasyAtra doSa iti - mU. (29) jaM vAiddhaM vaccAmeliyaM hINakkhariyaM acakkhariyaM payahINaM vinayahINaM ghosahINaM jogINaM sudinaM duTTa paDicchiyaM akAle kao sajjhAo kAle na kao sajjhAo asajjhAe sajjhAiyaM sajjhAe na sajjhAiyaM tassa micchAmi dukkaDaM / vR- ee coddasa suttA puvvilliyA ya egUNavIsaMti ee tettIsamAsAyaNasuttatti / etAni caturdaza sUtrANi zrutakriyAkAlagocaratvAnna punaruktabhAJjIti, tathA doSaduSTapadaM zrutaM yadadhItaM, tadyathAvyAviddhaM viparyastaratnamAlAvad, anena prakAreNa yA''zAtanA tathA hetubhUtayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamiti kriyA, evamanyatrApi yojyA, vyatyAsneDitaM kolikapAyasavat, hInAkSaramakSaranyUnam, atyakSaram - adhikAkSaraM, padahInaM-padenaivonaM, vinayahInam-akRtocitavinayaM, ghoSahInam - udAttAdighoSarahitaM, yogarahitaM samyagakRtayogopacAraM, suSThudattaM guruNA duSThu pratIcchitaM kaluSitAntarAtmaneti, akAle kRtaH svAdhyAyo-yo yasya zrutasya kAlikAderakAla iti, kAle na Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 Avazyaka-mUlasUtram -2.4/29 kRtaH svAdhyAyaH-yo yasyA''tmIyo'dhyayanakAla ukta iti, asvAdhyAyike svAdhyAyitaM / / kimidamasvAdhyAyikamityanena prastAvenA''yAtA'svAdhyAyikaniyuktirityasyAmevA''dyadvAragAthAni.(1321) asajjhAiyanijuttI vucchAnI dhIrapurisapannattaM / jaMnAUNa suvihiyA pavayaNasAraM uvalahaMti / / ni. (1322) asajjhAyaM tuduvihaM AyasamutthaM ca parasamutthaM ca / jaMtattha parasamutthaM taM paMcavihaMtunAyavvaM / / vR- A adhyayanamAdhyayanamAdhyAyaH zobhana AdhyAyaH svAdhyAyaH sa eva svAdhyAyikaM na svAdhyAyikamasvAdhyAyikaM tatkAraNamapi ca rudhirAdi kAraNe kAryopacArAt asvAdhyAyikamucyate, tadasvAdhyAyikaM dvividha-dviprakAraM, mUlabhedApekSayA dvividhameva, dvaividhyaM pradarzayati-'AyasamutthaM ca parasamutthaM ca' AtmanaH samutthaM-svavraNodbhavaMrudhirAdi, cazabda:svagatAnekabhedapradarzakaH, parasamutthaMsaMyamaghAtakAdi, caH pUrvavat, tattha jaM parasamutthaM-parodbhavaM taM paJcavidhaM tu-paJcaprakAraM 'muNeyavvaM' jJAtavyamiti gAthArthaH / / tatra bahuvaktavyatvAt parasamutthameva paJcavidhamAdAvupadarzayatini.(1323) saMjamadhAuvadhAe sAdivve vuggahe ya sArIre / ghosaNayamiccharanno koI chaliopamAeNaM / / vR- 'saMyamaghAtakaM' saMyamavinAzakamityarthaH, tacca mahikAdi, utpAtena nivRttamautpAtikaM, tacca pAMzupAtAdi, saha divyaiH sAdivyaM tacca gandharvanagarAdi divyakRtaM sadivyaM vetyarthaH, vyudgrahazceti vyudgrahaH -saGgrAmaH, asAvapyasvAdhyAyikanimittatvAt tathocyate, zArIraM tiryagmanuSyapudralAdi, eyaMmi paMcavihe asajjhAe sajjhAyaM kareMtassa AyasaMjamavirAdhanA, tattha diTuMto, ghosaNayamiccha ityAdegAthAzakalasyArthaH kathAnakAdavaseya iti gAthAsamudAyArthaH, adhunA gAthApazcArdhAvayavArthapratipAdanAyAhani. (1324) micchabhayaghosaNA nive hiyasesA te udaMDiyAranA / evaMduhaodaMDo surapacchite iha pareya / / vR-khiipaiTThiyaM nayaraM, jiyasattU rAyA, tena savisae ghosAviyaM jahA meccho rAyA Agacchai, to gAmakUlanayarANi mottuM samAsanne Tuge ThAyaha, mA viNassihiha, jeThiyA ranno vayaNeNa duggAdisute na vinaTThA, je puNa na ThiyA te micchayA(pAI)hi viluttA, te puNo rannA ANAbhaMgo mama kaotti jaMpi kaMpi hiyasesaM taMpi daMDiyA, evamasajjhAe sajjhAyaM karetissa ubhao daMDo, suratti devayA pachalai pacchittetti-pAyAcchittaMca pAvai 'iha'tti ihaloe pare'tti paraloe nANAdi viphalatti gAthArthaH / / imo dilutovaNaoni.(1325) rAyA iha titthayaro jANAvayA sAhU ghosaNaM suttaM / meccho ya asajjhAo rayaNadhanAiMca nANAI / / vR-jahA rAyA tahA titthayaro, jahA jANavayA tahA sAhU, jahA ghosaNaM tahA suttaM-asajjhAie sajjhAyapaDi sehaMgati, jahA meccho tahA asajjhAo mahigAdi, jahA rayaNadhanAi tahA nANAdIni mahigAdIhi avihIkAriNo hIrati gAthArthaH / / Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 - - adhyayanaM -4- [ni. 1326] ni.(1326) thovAvasesaporisimajjhayaNaM vAvi jo kuNai sou| nANAisArarahiyassa tassa chalaNA usaMsAro / / vR-'thovAvasesaporisi' kAlavelatti jaM bhaNiyaM hoi, evaM so utti saMbaMdho, ajjhayaNaM-pATho avisadAovakkhANaMvAvijo kuNaiANAdilaMdhaNenANAisArahiyassa tassa chalA usaMsArottinANAdivephallattaNao cevagAthArthaH / / tatrA''dyadvArAvayavArthapratipAdanAyAhani.(1327) mahiyA ya bhinnavAse saccittarae ya saMjame tivihaM / davve khitte kAle jahiyaM vA jacciraM savvaM / / vR- 'mahiyatti dhUmigA 'bhinnavAse yatti buddhadAdau 'sacittaraetti arane vAuchuyapuDhaviraetti bhaNiya hoi, saMjamaghAiyaM evaM tivihaM hoi, imaMca 'davve'ttitaMceva davvaM mahigAdi 'khette kAle jahiM ve'ti jahiM khete mahigAdi paDai jacciraM kAlaM 'savvaM ti bhAvao ThANabhAsAdi pariharijai iti gAthAsamudAyArthaH / / avayavArthe tu bhASyakAraH svayameva vyAcaSTe, iha paJcavidhAsajjhAiyassa, taM kahaM parihariyavvamiti?, tappAsAhago imo diTuMtoni. (1328) dugAitosiyanivo paMcaNhaM dei icchiyapayAraM / . gahie ya dei mullaM jaNassa AhAravatthAI / / vR- egassa ranno paMca purisA, te bahusamaraladdhavijayA, annayA tehiM accaMtavisamaMdugaMgahiyaM, tesiM tuTTho rAyA icchiyaM nagare payAraM dei, jaMte kiMci asanAi vA vatthAigaMca janassa giDaMti tassa veyaNayaM savvaM rAyA payacchai itigAthArthaH / / ni. (1329) ikveNa tosiyataro gihamagihe tassa savvahiM viyare / ratthAIsucauNhaM evaM paDhamaMtusavvattha / / vR-tesiM paMcaNhaM purisANaMegena tosiyayaro tassa gihAvaNaTThANesusavvattha icchiyapayAraMpayacchai, jo ete dinnapayAre AsAejA tassa rAyA daMDaM karei, esa didruto, imo uvasaMhAro-jahA paMca purisA tahA paMcavihAsajjhAiyaM, jahA so ego abbhahitataro puriso evaM paDhamaM saMjamovaghAiyaM savvaM tattha ThANAsanAdi, taMmi vaTTamANe na sajjhAo neva paDilehaNAdikAvi ceTThA kIrai, iyaresu causu asajjhAiesu jahA tecauro purisoratthAisuceva aNAsAiNijAtahA tesusajjhAo ceva na kIrai, sesA savvA ceTThA kIrai AvassagAdi ukkAliyaM ca paDhiAi / mahiyAitivihassa saMjamovaghAissa imaM vakkhANaMbhA.(216) mahiyA ugabbhamAse saccittarao aIsiAyaMbo / vAse tinni payArA bubbua tavvaja phusie ya / / vR-'mahiya'tti dhUmiyA, sA ya kattiyamaggasirAisugabbhamAsesu havai, sAya paDaNasamakAlaMceva suhumattaNao savvaM AukAyabhAviyaM kareti, tattha takAlasamayaM ceva savvaceTThA niraMbhaMti, vavahArasaccitto puDhavikAo arano vAubbhUo Agao rao bhannai, tassa sacittalakkhaNaM vatrao IsiM AyaMbo disaMtare dIsai, sovi niraMtarapAeNa tiNhaM-ti-dinAnaM parao savvaM puDhavIkAyabhAviyaM kareti, tatrotpAtazaGkAsaMbhavazca / bhinnavAsaM tivihaM-buddhadAdi, jatthavAse paDamANe udagebuddhadA bhavanti Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 taM buddhayavarisaM, tehiM vaJjiyaM tavvajaM, suhumaphusArehiM paDamANehiM phusiyavarisaM, etesiM jahAsaMkhaM tiNhapaMcasattadiNaparao savvaM AukAyabhAviyaM bhavai / / saMjamaghAyassa savyabhedANaM imo ciMuvviho parihAro- 'davve khette' pacchaddhaM, asya vyAkhyAbhA. (217) davve taMciya davyaM khitte jahiyaM tu jacciraM kAlaM / ThANAibhAsa bhAve muttuM ussAsaummese / / vR-davvaotaM ceva davvaM mahiyA saccitarao bhinnavAsaMvA pariharijai / khete jahiM paDaitti-jahiM khete taM mahiyAi paDai tahiM ceva pariharijjai, 'jacciraM kAlanti paDaNakAlAo Arabbha jacciraM kAlaM bhavati 'ThANAibhAsa bhAve'tti bhAvao 'ThANe ti kAussagaM na kareti, na ya bhAsai, AisaddAo gamanapaDilehaNasajjhAyAdi na kareti, 'mottuM ussAsaummese'tti 'mottuM' ti na paDisijhaMti ussAsAdiyA, azakyatvAt jIvitavyAghAtakatvAcca, zeSAH kriyAH sarvA niSidhyante, esa ussaggaparihAro, AinnaM puNa saccittarae tinni bhinnavAse tinni paMca satta dinA, ao paraM sajjhAyAdi savva na kareti, anne bhaNaMti-bubbuyavarise bubbuyavaJjie ya ahorattA paMca, phusiyavarise satta, ao paraM AukkAyabhAvie savvA ceTTA niraMbhaMtitti gAthArthaH / / kahaM ? - ni.(1330) vAsattANAvariyA nikkAraNa ThaMti kjijynnaae| hatthatthaMgulisannA puttAvariyA va bhAsaMti / / vR-nikAraNe vAsAkappaM-kaMbalI(tA)e pAuyA nihuyA sabbabhaMtare ciTThati, avassakAyabve vattavye vA kajjeimA jayaNA-hattheNa bhamuhAdiacchiviyAreNa aMgulIe vA sannatti-imaM karehitti, aha evaM nAvagacchai, muhapottIya aMtariyAejayaNAebhAsaMti, gilANAdikaje vAsAkappapAuyA gacchaMti tti ||sNjmghaaetti dAraM gayaM / idAni uppAetti, tatthani.(1331) paMsU amaMsaruhire kesasilAvuTTi taha ugyAe / maMsaruhire ahoratta avasese jacciraM suttaM / / vR-dhUlIvarisaM maMsavarisaM ruhiravarisaM 'kesa'tti kesavarisaM karagAdi silAvarisaM syugghAyapaDaNaM ca, eesiM imo parihAro-maMsaruhire ahorataM sajjhAo na kIrai, avasesA paMsumAiyA jacciraM kAlaM paDaMtitattiyaM kAlaM suttaM naMdimAiyaM na paDhaMtitti gAthArthaH / / paMsurayugghAyANa imaM vakkhANaMni.(1332) paMsU accittarao rayassilAo disA rugghaao| tattha savAe nivvAyae ya suttaM pariharati / / vR- dhUmAgAro ApaMDuro rao accitto ya paMsU bhaNai, mahAskandhAvAragamanasamudbhUta iva vizrasApariNAmataH samantAdreNupatanaM rajaudghAto bhaNyate, ahavA esa rao ugghADau puna paMsuriyA bhannai / eesu vAyasahiesu nivvAesu vAsuttaporisiM na karetitti gAthArthaH / / kiM cAnyatni. (1333) sAbhAviya tinni dinA sugimhae nikkhivaMti jai jogaM / to taMmi paDatamI karaMtisaMvaccharajjhAyaM / / vR- ee paMsurauugghAyA sAbhAviyA havejA asAbhAviyA vA, tattha asabbhAviyA je nigyAyabhUmikaMpacdoparAgAdidivvasahiyA, erisesuasAbhAviesukaevi ussage na kareMti sajjhAyaM, Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1333] 215 'sugimhae'ttiyadipuNa cittasuddhapakkhadasamIe avaraNhe jogaM nikkhivaMtidasamIo pareNajAva putrimA etyaMtare tintridinA uvaruvari acittaraugghADAvaNaM kAussaNaM kareti terasimAdIsuvA tisu dinesu to sAbhAvige paDate'visaMvaccharaMsajjhAyaM kareti, aha ussagaMna kareti to sAbhAvieya paDatesajjhAyaM na karetitti gAthArthaH / / uppAettigayaM, idAniM sAdivvetti dAraM, taccani.(1334) gaMdhavvadisAvijukkagajie jUajakkhaAlite / ikkikka porisI gajjiyaM tudo porasI haNai / / vR. gaMdharve-nagaraviuvvaNaM, disAdAhakaraNaM vijubhavaNaM ukkApaDaNaM gaJjiyakaraNaM, jUvago vakkhamANalakkhaNo, jakkhAditaM-jakkhudittaM AgAse bhavai / tattha gaMdhavanagaraM jakkhudittaM ca ee niyamA divvakayA, sesA bhayaNijjA, jeNa phuDaM na najaMti tena tesiM parihAro, ee puna gaMdhavvAiyA savve ekekaM porisiM uvahaNaMti, gajjiyaM tu do porisI uvahaNaitti gAthArthaH / / ni. (1335) disidAha chinnamUlo ukka sarehA pagAsajuttA vA / saMjhAcheyAvaraNo ujUvao sukki dina tinni / / vR-anyatamadigantaravibhAgemahAnagarapradIptamivodyotaH kintUpariprakAzo'dhastAdandhakAraH IdRk chinnamUlo digdAhaH, ukkAlakhaNaM-sadehavanaMrehaM kareMtI jApaDaisA ukkA, rehavirahiyA vA ujjoyaM kareMtI paDaisAvi ukkA / jUvago tti saMjhappahA caMdappahA yajeNaM jugavaM bhavaMti tena jUvago,sA ya saMjhappahA caMdappabhAvariyA niSphiDatIna najaisujhapakhapaDivagAdisu diNesu, saMjhAcheyae aNajamANe kAlavelaM namuNaMti tao tinni dine pAusiyaM kAlaM na geNhaMti-tisu diNesu pAusivasuttaporisiM na kareMti ti gAthArthaH / / ni. (1336) kesiMcihuMti'mohA ujUvao tA ya huMti AinnA / jesiMtuaNAinnA tesiM kira porisI tinni / / vR-jagassasubhAsubhakammanimittuppAoamoho-AiccakiraNavikArajaNio, AiJcamudayatthamaAyaMto(vo) kiNhasAmovAsagaDuddhisaMThiodaMDoamohattisa eva juvago, sesaMkaMThaM / / kiMcAnyatni.(1337) caMdimasUruvarAge nighAe guMjie ahorataM / saMjhA cau pADieyA jaM jahi sugimhae niyamA / / vR-caMdasUruvasago gahaNaMbhannai-eyaM vakkhamANaM,sAbhra nirabhre vA gagane vyantarakRto mahAgarjitasamo dhvanirnirghAtaH, tasyaiva vA vikAro gujAvadguJjito mahAdhvanirguJjitaM / sAmanna o eesucausuvi ahorattaM sajjhAo na kIrai, nigdhAyaguMjiesu viseso-bitiyadiNejAva sA velAno ahorattacheeNa chijjai jahA annesu asajjhAesu, 'saMjhA cauti anudie sUrie majjhaNhe atthamaNae aDDarate ya, eyAsucaususajjhAyaM na kareMti puvvuttaM, pADivae'tti cauNhaM mahAmahANaMcausu pADivaesusajjhAyaM na karetitti, evaM annapi jaMti-mahaM jANejA jahiMti-gAmanagarAdisu taMpi tattha vajjejjA, sugimhae puna savvattha niyamA asajjhAo bhavati, ettha anAgADhajogA nikhivaMti niyamA AgADhA na nikhivaMti, napaDhaMtitti gAthArthaH / / keya te puna mahAmahAH?.ucyante ni. (1338) AsADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhavve / Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/29 ee mahAmahA khalu eesiM ceva pADivayA / / vR-AsADhI-AsADhapunnimA, iha lADANa sAvaNapunnimAe bhavati, iMdamaho AsoyapunnimAe bhavati, 'kattiya'tti kattiyapunimAe ceva sugimhao-cettapunnimA, ee aMtimadivasA gahiyA, AI upuNajattha jatthavisaejao divasAomahamahA pavataMtitaodivasAo Arabbha jAva aMtadivaso tAva sajjhAona kAyavyo, eesiMcevapunnimANaMtaraMjebahulapaDivayAcauro tevi vajjiyatti gAthArthaH paDisiddhakAle kareMtassa ime dosAni.(1339) kAmaMsuovaogotavovahANaM anuttaraMbhaNiyaM / paDisehiyaMmi kAle tahAvi khalu kammabaMdhAya / / ni. (1340) chalayA vasesaeNaM pADivaesuMchaNANusajaMti / mahabAulattanenaM asAriANaM ca saMmANo / / ni.(1341) annayarapamAyajuyaM chalija appiDDiona uNa juttaM / addhodahiTii puNachalija jayaNovauttaMpi / / vR- sarAgasaMjao sarAgasaMjayattaNao iMdiyavisayAannayarapamAyajutto havijJa sa visesao mahAmahesu taM pamAyajutaM paDaNIyA devayA chaleja / appiDDiyA khettAdi chalaNaM kareja, jayaNAjutaM puNa sAhuM jo appiDDio devo addhodahIo UNaThiIo na caechaleu, addhasAgarovaThitIo puNa jayaNAjutaMpichalejA / asthi se sAmatthaM jaMtaMpipuvyAvarasaMbaMdhasaraNao koi chalejjatti gAthArthaH 'caMdimasUruvarAgatti' asyA vyAkhyA- . ni. (1342) ukkoseNa duvAlasacaMdu jahanneNa porisIaTTha / sarojahanna bArasa porisI ukkosa do aTTha / / vR-caMdo udayakAle gahio saMdUriyarAIecauro annaM ca ahorattaM evaM duvAlasa, ahavA uppAyagahaNe savvarAiyaM gahaNaM, saggaho ceva nibuDDo saMdUsiyarAIe cauro annaM ca ahorattaM evaM bArasa / ahavA ajANao, abbhachanne saMkAe na najjai, kevalaM grahaNaM, parihariyA rAI pahAe dilai saggaho nibbuDo anaM ca ahorattaM evaM duvAlasa / evaM caMdassa, sUrassa atthamaNagahaNe sagahanibbuDo, uvahayarAdIe cauro annaMca ahorataM evaM vArasa | aha udayaMto gahio to saMdUsie ahorate aThTha annaMca ahorataM pariharai evaM solasa, ahavA udayavelAe gahio uppAiyagahaNeNa savvaM diNaM gahaNaM houMsagaho ceva nibbuDo, saMdUsiyassa ahoratassa aTTha annaMca ahorataevaM solasa ahavA abbhacchannena najai, kevalaM hohiti gahaNaM, divasao saMkAe na paDhiyaM, asthamaNavelAe diLaM gahaNaM saggaho nibbuDo, saMdUsiyassa aTTha annaM ca ahorataM evaM solasatti gAthArthaH / / ni.(1343) saNahanibbuDa evaM sUrAI jeNa huMti'horatA / AinnaM dinamukke succiya divaso a rAIya / / vR-sahanivvuDe egaMahorataM uvahayaM, kahaM?, ucyate, sUrAdIjena hoti'horataM,suraudayakAlAo jena ahorattassa AdI bhavati taM pariharituM saMdUsiaM annapa ahostaM parihariyavvaM ! imaM puNa AinnaMcaMdo rAtIe gahiorAIceva mukko tIse rAIi sesaM vajaNIyaM, jamhA AgAmisUrudae ahoratasamattI, Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ ni. 1343 ] 217 sUrassavi diyAgahio diyA ceva mukko tasseva divasassa mukkasesaM rAI ya vajjaNijjA ahavA saggahanibbuDe evaM vihI bhaNio, tao sIso pucchai-kahaM caMde duvAlasa sUre solasa jAmA ?, AcArya Aha-sUrAdI jeNa hoMti'horatA, caMdassa niyamA ahorattaddhe gae gahaNasaMbhavo, annaM ca ahorataM, evaM duvAlasa, sUrassa puNa ahoratAdIe saMdUsieyaraM ahorataM pariharijjai ee solasatti gAthArthaH sAdevatti gayaM, idAniM yuggahetti dAraM, tatthani. (1344) voggaha daMDiyamAdI saMkhobhe daMDie ya kAlagae / anarAya ya sabhae jaccira niddocca' hostaM / / asyA eva vyAkhyAnAntaragAthAni. (1345) senAhivaI bhoiya mayaharapuMsitthimallajuddhe ya / bhaMDaNe vA gujjha uDDAhamaciyattaM / / - imANa dohavi vakkhANaM- daMDiyassa cuggaho, AdisaddAo seNAhivassa, donhaM bhoiyANaM donhaM maharANaM donhaM purisANaM donhaM itthiyANaM donhaM mallANaM vA juddhaM, piTThAyagaloTTabhaMDaNe vA, AdisaddAo visayappasiddhAsu bhaMsalAsu / vigrahAH prAyo vyantarabahulAH / tattha pamattaM devayA chalejjA, uDDAho niddukkhatti, jano bhaNekhA-amhaM AvaipattANaM ime sajjhAyaM kareti, aciyattaM havejjA, visahasaMkhoho paracakkAgame, daMDio kAlagao bhavati, 'aNarAyae' tti rannA kAlagae nibbhaevi jAva anno rAyA na Thavijai, 'sabhae' ti jIvaMtassavi sno bohigehiM samaMtao abhiduyaM, jacciraM bhayaM tattiyaM kAlaM sajjhAyaM na kareMti, jaddivasaM suyaM niddoccaM tassa parao ahorattaM pariharai / esa daMDie kAlagae vihitti gAthArthaH sesesu imo vihIni. (1346) - taddivasabhoiAI aMto sattaNha jAva sajjhAo / ahassaya hatthasayaM diTThi vivittaMmi suddhaM tu / / asthA eva vyAkhyAnagAthAni. (1347) mayaharapagae bahupakkhie ya sattaghara aMtaramae vA / niddukkhattiya garihA na paDhaMti saNIyagaM vAvi / / vR- imINa dohavi vakkhANaM- gAmabhoie kAlagae taddivasaMti- ahorattaM pariharati, AdisaddAo gAmaraThThamayaharo ahigAraniutto bahusammao ya pagao bahupakkhiutti- bahusayaNo, bADagarahie ahive sejjAyare annaMmi vA annayaragharAo Arambha jAva sattagharaMtaraM eesu maesu ahorataM sajjhAo na kIrai, aha kareti niddukkhattikAuM jaNo garahati akkoseja vA nicchubheJja vA appasa deNa vA saNiyaM kareMti anupeti vA, jo puNa aNAho marati taM jai ubbhinnaM hatthasayaM vajjeyavvaM, anubbhinnaM asajjhAyaM na havai tahavi kucchiyaMtikAuM AyaraNAo'vaTThiyaM hatthasayaM vajjijjai / vivittaMmipariTThaviyaMmi 'suddhaM tu taM ThANaM suddhaM bhavai, tattha sajjhAo kIrai, jai ya tassa na koi pariThaveMtao tAhe / / ni. (1348) sAgAriyAi kahaNaM aniccha rattiM vasahA vigiMdhaMti / vikvinneva samaMtA jaM diTTha saDheyare suddhA / / vR- jadinatthi paridvaveMtao tAhe sAgAriyassa AisaddAo purANasaGghassa ahAbhaddagassa imaM chaDDeha Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 teti Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 amha sajjhAo na sujjhai, jadi tehiM chaDDio suddho, aha na chaDDeti tAhe annaM vasahiM maggati, aha annA vasahI na labbhai tAhe vasahA appasAgArie vigicaMti / esa abhinne vihI, aha bhinnaM DhaMkamAdiehiM samaMtA vikkinnaM dilRmi vivittaMmi suddhA, aditutAva gaveseMtehiM jaM diTuMtaMsavvaM vivittaMti chaDDiyaM, iyaraMmi adiTThami tatthatthevi suddhA-sajjhAyaM kareMtANavi na pacchittaM, etthaM evaM pasaMgao bhaNiyaMtigAthArthaH / / yugahetti gayaM, idAniM sArIretti dAraM, tatthani.(1349) sArIraMpiya duvihaM mAnusa tericchiyaM samAseNaM / tericchaM tattha tihA jalathalakhahajaM cauddhA u / / vR- sArIramavi asajjhAiyaM duvihaM-mAnusasarIraruhirAdi tericchaM asajjhAiyaM ca / ettha mAnusaM tAva ciThThau, tericchaMtAva bhaNAmi, taM tivihaM-macchAdiyANa jalajaM gavAiyANa thalajaM mayUrAiyANa khahayaraM / eesiM ekkevaM davyAiyaM caubvihaM, ekekassa vA davvAdioimo cauddhAparihArotti gAthArthaH ni.(1350) paMciMdiyANa davve khette sahihatthapuggalAinnaM / tikurattha mahaMtegA nagare bAhiM tugAmassa / / vR- paciMdiyANaruhirAidavvaM asajjhAiyaM, khettao sahitthabbhaMtare asajjhAiyaM, paraonabhavai, ahavA khettaopoggalAdinnaM-poggalaM maMsaM tena savvaM Akina-vyAptaM, tassimo parihAro-tihiM kuratthAhiM aMtariyaM sujjhai, Arao na sujjhai, anaMtaraM dUraTThiyaM na sujjhai / mahaMtaratthA-rAyamago jena rAyA balasamaggo gacchai devajAgaraho vA vivihA ya AsavAhaNA gacchaMti, sesA kuratthA, esA nagare vihI, gAmassa niyamA bAhiM, ettha gAmo avisuddhaNegamanayadarisaNeNa sImApajaMto, paragAme sImAe sujjhaitti gAthArthaH / / ni.(1351) kAle tiporasiTThava bhAve suttaMtunaMdimAIyaM / soNiya maMsaM cammaM aTThI viya huMti cattAri / / vR-tiriyamasajjhAyaM saMbhavakAlAojAva taiyA porusI tAva asanjhAiyaM paraosujjhai, ahavA aTuM jAmA asajjhAiyaMti-te jatthAghAyaNaTThANaM tattha bhavaMti / bhAvao puna pariharaMti suttaM, taM ca naMdimanuogadAraM taMdulaveyAliyaM caMdagavijjhayaM porusimaMDalamAdI, ahavA asajjhAyaMcavvihaM imaMmaMsaM soNiyaM camma aTTi yatti gAthArthaH / / maMsAsiNA ukkhitte maMse imA vihIni. (1352) aMto bahiM ca dhoaMsaTThIhatthAu porisI tinni / - mahakAe ahorattaM raddhe vuDDhe asuddhaM tu / / vyAkhyAnagAthAni. (1353) bahidhoyaraddhapakke aMto dhoe u avayavA haMti / mahakAya birAlAI avibhinne keiicchaMti / / vR- vakkhANaM-sAhuvasahIosaTTIhatthANaM aMto bahiM ca dhoantibhaMgadarzanametat,aMtodhoyaM aMto pakkaM, aMtodhoyaMbahipakkaM bAhiMdhoyaM aMto pakkaM, aMtaggahaNAupaDhamabitiyA bhaMgA bahIgahaNAu tatio bhaMgo, eesutisuvi asajjhAiyaM,jaMmipaese dhoyaM ANettu vAraddhaMso paesosaTTihatthehi parihariyavyo, kAlao tina porusio / tathA dvitIyagAthAyAM pUrvArddhana yaduktaM 'bahidhoyaraddhapakke' esa cautthabhaMgo, Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 adhyayanaM -4- [ni. 1353] erisaM jaisaThThIe hatthANaM abhaMtare ANIyaMtahAvitaM asajjhAiyaM na bhavai, paDhamabitiyabhaMgesuaMto dhovittu tIeraddhe vA taMmi ThANe avayavApaDaMtitena asajjhAiyaM, taiyabhaMge bahiM dhovittu aMto paNIe maMsameva asajjhAiyaMti, taM ca ukkhittamaMsaM AinnapoggalaM na bhavai, jaM kAlasANAdIhiM anivAriyavippainnaM nijjai taM AinnapoggalaM bhANiyavyaM / 'mahAkAe'tti, asyA vyAkhyA-jo paMciMdio jattha hao taM AghAyaThANaM vajeyavvaM, khettao sahihatthA, kAlao ahorataM, ettha ahorattacheo sUrudaeNa, raddhaM pakkaM vA maMsaM asajjhAiyaM na havai, jattha ya dhoyaM tena paeseNa mahato udagavAhovUDhotaMtiporisikAle apunnevi suddhaM, AghAyaNana sujjhai, 'mahAkAe'ttiasya vyAkhyAmahAkAetti pacchaddhaM, mUsagAdi mahAkAoso'vi virAlAiNA Ahao, jaditaM abhinnaM ceva galiuM ghettuMvA saTThIe hatthANaM vAhiM gacchaitaM kei AyariyA asajjhAiyaM necchaMti / gAthAyAM tu yaduktaM kei icchaMti, tatra svAdhyAyo'bhisaMbadhyate, therapakkho puNa asajjhAiyaM cevatti gAthArthaH / / asyaivArthasya prakaTanArthamAha bhASyakAraHbhA. (218) mUsAi mahAkAya majjArAIhayAghayaNa keI / avibhinne giNheuM paDhaMti ege jaipaloo / / vR-gatAthaiveyaM / / tiriyamasajjhAiyAhiyAgAra eva imabhannaini. (1354) aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdUtahA viAyA ya / rAyapaha bUDha suddhe parakyaNe sANamAdINaM | } dAraM / / vR-bhASyakAra eva pratipadaM kariSyati / lAghavArthe tvihana vyAkhyAte aMto bahiM ca bhinnaM aMDaga biMdu'tti asya gAthAzakalasya vyAkhyAbhA. (219) aMDagamujhiyakappenayabhUmi khaNaMti iharahA tinni / asaljhAiyapamANaM macchiyapAo jahina vuDDe / / vR- sAhuvasahIesaDIe hatthANaMto bhinne aMDae asajjhAiyaM vahibhinne na bhavai / ahavA sAhussa vasahie aMto bahiM ca aMDayaM bhinnati vA ujjhiyaMti vA egarcha, taM ca kappe vA ujjhiyaM bhUmIe vA, jai kappe to kappaM saTThIehatthANaM bAhinINeUNa dhovaMtitao suddhaM, aha bhUmIe bhinnaM to bhUmI khaNeuM na chaDDijai, na zudhyatItyarthaH / 'iyaraha'tti tatthatve saTThihatthA tinni ya porusIo pariharijai, 'asajjhAiyassa pamANaM'ti, kiM biMduparimANametteNa hINeNa ahiyayareNa vA asajjhAo bhavai ?, pucchA, ucyate, macchiyAe pAo jahiM (na) buDuitaM asajjhAiyapamANaM / 'idAni viyAyatti' tatthabhA.(220) ajarAu tinni porisi jarAuANaM jare paDe tinni / rAyapaha biMdu paDie kappai bUDhe puNa'nnattha / / vR- jarUM jesiM na bhavati tesiM pasUyANaM vagulibhAiyANaM, tAsiM pasUikAlAo Arabha tinni possIo asajjhAomuttumahostaM cheda,AsannapasUyAevi ahorattachedeNasujjhai, gomAdijarAujANaM puNa jAva jaruM laMbai tAva asajjhAiyaM 'jare paDie'tti jAhe jarUM paDiyaM bhavai tAhe tAo paDaNakAlAo Arabbha tini paharA pariharijaMti / 'rAyapaha bUDha suddhetti asyA vyAkhyA-rAyapaha biMdu' pacchaddhaM sAhuvasahI AsanneNa gacchamANassa tiriyassa jadi ruhirabiMdu galiyA te jai rAya Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 Avazyaka mUlasUtram - 2- 4 /29 rAyapatariyA to suddhA, aharAyapahe ceva biMdU paDio tahAvi sajjhAo kappatittikAuM, aha annapahe annattha vA paDiyaM to jai udagavuDDhavAheNa hiyaM to suddho, 'puNo 'tti vizeSArthapratipAdakaH, pIlavaNageNa vA daDDhe sujjhaitti gAthArthaH / / mUla gAthAyAM 'paravayaNaM sANamAdINi 'tti parotti coyago tassa vayaNaM jai sANo poggalaM samuddisittA jAva sAhuvasahIsamIve ciTThai tAba asajjhAiyaM, AdisaddAo maMjArAdI / AcArya Aha bhA. (221) isa tahiM tuMDa ahavA licchArieNa saMcikkhe | iharA na hoi coyaga ! vaMtaM vA pariNayaM jamhA / / vR- sANo bhottuM maMsaM licchArieNa muheNa vasahiAsantreNa gacchaMto tassa jai toMDa ruhireNa littaM khoDAdisu phusita to asajjhAiyaM, ahavA lecchAriyatuMDo vasahiAsanne ciTThai tahavi asajjhAiyaM, 'iyaraha 'tti AhArieNa coyaga ! asajjhAiyaM na bhavati, jamhA taM AhAriyaM vataM avaMtaM vA AhArapariNAmeNa pariNayaM, AhArapariNayaM ca asajjhAiyaM na bhavai, annapariNAmao, muttapurasAdivatti gAthArtha: 1 | tericchasArIrayaM gayaM, idAniM mAnusasarIraM, tattha ni. (1355 ) mAnusa cauddhA aTThi muttUNa sayamahorataM / pariAvannavivanne sese tiyasatta aDeva / / vR-taM mAnussasarIraM asajjhAiyaM cauvvihaM caMmaM maMsaM ruhiraM aTThiyaM ca, (tattha aTThiyaM) mottuM sesassa tivihassa imo parihAro- khettao hatthasayaM, kAlao ahorataM, jaMpuNa sarIrAo caiva vanAdisu AgacchAi pariyAvannaM vivannaM vA taM asajjhAiyaM na hoti, pariyAvannaM jahA ruhiraM ceva pUyapariNAmeNaM ThiyaM, vivannaM khairakakkasamANaM rasigAiyaM, sesaM asajjhAiyaM havai / ahavA sesaM agArIu saMbhavati tinni dinA, viyAe bA jo sAvo so satta vA aTTha vA dine asajjhAo bhavatitti / purusapasUyAe satta, , jeNa sukkukkaDA tena tarasa satta, jaM puNa itthIe aTTha ettha ucyate / / ni. (1356 ) ratukaDA u itthI aTTha dinA tena satta sukkahie / tinni dinAna pareNa anougaM taM mahorataM / / vRnisekAle tukaDayAe itthiM pasavai, tena tarasa aTTha diNA pariharaNijjA, sukkAhiyattaNao purusaM pasavai tena tarasa satta dinA / jaM puNa itthIe tiShaM riudinAnaM parao bhavai taM sarogajoNitthIe anouyaM taM mahorattaM parao bhannai, tassussaggaM kAuM sajjhAyaM kareMti / esa ruhire vihitti gAthArthaH jaM puvyuttaM 'aTThi mottUNaM' ti tassedANI vihI bhannaini. (1357) daMte diTThi viciNa sesaThThI bAraseva vAsAI / jhAmiya vUDhe sIANa pANarudde ya mAyahare / / vR- jai daMto paDio so payattao gavesiyavvo, jai diTTho to hatthasayA upari vigiMcijjai, aha na diTTho to ugghAGakAussaggaM kAuM sajjhAyaM kareti / sesaTThiesu jIvamukkadinA''rabbha u hatthasatabbhaMtaraThiesu bArasavarise asajjhAiyaM, gAthApUrvArddha, pazcArddhasya tu bhASyakAra eva vyAkhyAM kurvannAha - bhA. ( 222 ) sIyANe jaM dinaM taM taM muttUNa'nAhanihayANi / Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 adhyayanaM-4- [ni. 1357) ADaMbare yarudde mAisu hiTThiyA bAre / / vR. 'sayANe'tti susANe jANi'TThiyANi daDvANi udagavAheNa bUDhANi na tAni aTTiyANi asajjhAiyaM kareMti, jANi puNa tattha annattha vA aNAhakaDevarANi paridRviyANi saNAhANa vA iMdhanAdiabhAve 'nihaya'tti nikkhittANi te asajjhAiyaM kareMti / pANatti mAyaMgA, tesiM ADaMbaro jakkho hirimekko'vibhannai, tassaheTThA sajjomayaTThINiThavijjaMti, evaM ruddadharemAdidhareya,tekAlao bArasa varisA, khettao hatthasayaM pariharaNijjA iti gAthArthaH / / ni.(1358) AvAsiyaM ca vUDhaM sese dilumimagaNa vivego| sArIragAma vADagasAhIina nINiyaM jAva / / vR- etAe puvvaddhassa imA vibhAsAni. (1359) asivomAghayaNesubArasa avisohiyaMmi na karati / jhAmiya bUDhe kIraiAvAsiya sohie ceva / / vR. asya gAthAdvayasya vyAkhyA-jaM sIyANaM jattha vA asivome matANi bahUNi chaDDiyANi, 'AghAtaNaM'tti jattha vA mahAsaMgAme mayA bahU, eesu ThANesu avisohiesu kAlao bArasa varise, khettao hatthasayaM pariharati, sajjhAyaM na karatItyarthaH / aha ee ThANA davagimAiNA daDDA udagavAho vA tenaMtena bUDho gAmanagareNa vA avAsaMtena appaNo gharaTThANA sohiyA, sesaMpijaM gihIhina sohiyaM, pacchA tattha sAhU ThiyA appaNo vasahI samaMtena maggintAjaM dilu taM vigicittA adive vA tinnidinA ugdhADaNakAussagaMkarettAasaDhabhAvA sajjhAyaM kareMti / sArIragAma' pacchaddhaM,imA vibhAsA sarIretti mayassa sarIrayaM jAya DaharaggAme na niSphiDiyaM tAva sajjhAyaM na kareMti, aha nagare mahaMte vAgAme tattha vADagasAhIu jAvana nippheDiyaM tAva sajjhAyaM pariharaMti, mA logo niDhukkhatti bhaNejjA / / tathA cAha bhASyakAra:bhA.(223) DaharagagAmamae vA na kareMti jAvana nINiya hoi / puragAme va mahaMte vADagasAhI pariharaMtI / / vR- uktArtheyaM, codaka Aha-sAhuvasahisamIveNa mayasarIrassa nijjamANassa jai pupphavatyAdi paDai asajjhAiyaM, AcArya Ahani. (1360) nijjaMtaM muttUNaM paravayaNe pupphamAipaDiseho / jamhA cauppagAraM sArIramao navajjati / / vR- mayasarIraM ubhao vasahIe hatthasatabhaMtaraM jAva nijjai tAva taM asajjhAiyaM, sesA paravayaNabhaNiyA pupphA paDisehiyavvA-asajjhAiyaM na bhavati, jamhA sArIramasajjhAiyaM caubvihaMsoNiyaM maMsaMcammaM aTThiyaM catao tesusajjhAo na vajjaNijjo itigAthArthaH / / ni.(1361) eso uasajjhAo tavvajjiu'jhAutatthimA merA / kAlapaDilehaNAe gaMDagamarUehiM divato / / vR-eso saMjamaghAtAiopaMcaviho asajjhAo bhaNio, tehiM cevapaMcahiM vajjio sajjhAo bhavati, tattha timi sajjhAyakAle 'imA' vakSyAmANA mera'tti sAmAcArI-paDikkamittujAva velA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 na bhavati tAva kAlapaDilehaNAe kayAe gahaNakAle patte gaMDagadiTuMto bhavissai, gahie suddhe kAle paTThavaNavelAe maruyagadiTuMto bhavissatitti gAthArthaH / / syAdbuddhiH- kimartha kAlagrahaNam ?, atrocyateni.(1362) paMcavihaasajjhAyassa jANaNaTThAya pehae kAlaM / carimA caubhAgavasesiyAha bhUmiMtao pehe / / vR- paMcavidhaH saMyamadhAtAdiko'svAdhyAyaH tatparijJAnArthe prekSate (kAlaM) kAlavelAM, nirUpayatItyarthaH / kAlo nirUpaNIyaH, kAlanirUpaNamantareNa na jJAyate paJcavidhasaMyamaghAtAdikaM / jai agghettuM kareMti tA caulahugA, tamhA kAlapaDi lehaNAe imA sAmAcArI-divasacarimaporisIe caubhAgAvasesAe kAlagaNabhUmiotato paDilehiyavyA, ahavAtao uccArapAsavaNakAlabhUmIyatti gAthArthaH / / ni.(1363) ahiyAsiyAiM aMto Asanne ceva majjhi dUreya / tinneva anahiyAsI aMto cha chacca bAhirao / / vR* 'aMto'tti nivesaNassa tinni-uccAra ahiyAsiyathaMDile Asanne majjhe dUre ya paDilehei, anahiyAsiyAthaMDilevi aMto evaM ceva tinni paDileheti, evaM aMto thaMDilla cha, bAhiM pi nivesaNassa evaM ceva cha bhavaMti, ettha ahiyAsiyA dUrayare anahiyAsiyA Asannayare kAyavvA / / ni.(1364) emeva ya pAsavaNe bArasa cauvIsatiM tu pehetA / kAlassaya tini bhave aha sUro atthamuvayA / / vR-pAsavaNeeeNeva kameNaM bArasa evaM caudIsaMaturiyamasaMbhaMtaMuvautto paDilehettApacchA tinni kAlagahaNathaMDile paDileheti / jahanneNaM hatthaMtarie, 'aha'tti anaMtara thaMDilapaDilehAjogANaMtarameva sUro asthameti, tato AvassagaM karei / / tassimo vihIni. (1365) aha puna nivvAghAo AvAsaM to karaMti savve'vi / saDDhAikahaNavAghAyayAha pacchA gurUThaMti / / vR-athetyAnantarye sUratthamaNAnaMtarameva AvassayaM kareMti, punarvizeSaNe, duvimAvassagakaraNaM visesei-nivvAghAyaM vAghAimaMca, jadi nivvAghAyaM tato savve gurusahiyA AvassavaM kareMti, aha gurU saDDesu dhammaM kaheMti to Avassagassa sAhUhi~ saha karaNijjassa vAghAo bhavati, jaMmi vA kAle taM karaNijjaMtaM hAseMtassa vAghAo bhaNNai, tao gurU nisijjaharo ya pacchA caritAtiyArajANaNaTThA kAussaggaM ThAhiti / / ni.(1366) sesA u jahAsattiM ApucchittANa ThaMti saTThANe : suttasthakaraNaheuM Ayarie ThiyaMmi devasiyaM / / vR- sesA sAhU guruM ApucchittA gurugaNassa magao Asanne dUre AdhArAiNivAe jaMjassa ThANaM taMsaThANaM,tastha paDikkamaMtANaMimA ThavaNA / gurU pacchAThAyaMto majjheNagaMtuMsaThANeThAyai, jevAmao te anaMtara savveNa gaMtuM saThANe ThAyanti, je dAhiNao anaMtarasavveNa gaMtuM ThAyaMti, taM ca anAgayaM ThAyaMti suttatthasaraNaheu, tattha ya puvvAmeva ThAyaMtA karemi bhaMte ! sAmAiyamiti suttaM kareMti, pacchA Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1366] 223 jAhe gurU sAmAiyaM karettA vosirAmitti bhaNittA ThiyA ussagaM, tAhe devasiyAjhyAraM ciMtaMti, anne bhaNaMti-jAhe gurU sAmAiyaM kareti tAhe puvvaTThiyAvitaMsAmAiyaM kareMti, sesaM kaMThaM / / ni.(1367) jo hujja uasamattho bAlo vuDDo gilAe paritaMto | so vikahAi virahio acchijjA nijjarApehI / / vR-parissaMto-pAhuNagAdisovi sajjhAyajANaparoacchati, jAhe gurUThati tAhetevibAlAdiyA ThAyaMti eeNa vihina / / ni. (1368) AvAsagaMtu kAuMjinovaiTuMgurUvaeseNaM / tinithuI paDilehA kAlassaimA vihI tattha / / vR-jinehiM gaNaharANaM uvaiTuM tato paraMparaeNa jAva amhaM gurUvaeseNa AgayaM taM kAuM AvassayaM anne tinni thutIo kariti, ahavA egA egasilogiyA, bitiyA bisiloiyA tatiyA (ta) tiyasilogiyA, tesiM samattIekAlapaDilehaNavihI kAyavvA / / acchau tAva vihI imo, kAlabheotAva vuccai / ni.(1369) duviho u hoi kAlo vAghAima etaro ya nAyavyo / vAghAto ghaMghasAlAe ghaTTaNaM saDakahaNaM vA / / vR-puvvaddhaM kaMThaM, pacchaddhassa vyAkhyA-jA atirittA vasahI kappaDigaseviyA ya sA ghaMghasAlA, tAe atitANaM ghaTTaNapaDaNAivAdhAyadoso, saDakahaNeNa ya velAikamaNadosotti / evamAdi / / ni.(1370) vAghAe taio siM dijjai tasseva te niveaMti / iyare pucchaMti duve jogaM kAlassa ghecchaabho|| vR-taMbhi vAghAtime donnije kAlapaDiyaragA te nigacchaMti, tesiMtatio uvajjhAyAdi dijjai, te kAlagAhiNo ApucchaNa saMdisAvaNa kAlapaveyaNaM ca savvaM tasseva kareMti, ettha gaMDagadiTuMto na bhavai, iyare uvauttA ciTThati, suddhe kAle tattheva uvajjhAyassa paveaMti / tAhe daMDadharo bAhiM kAlapaDicarago ciTThai, iyare duyagAvi aMto pavisaMti, tAhe uvajjhAyassa samIve savve jugavaM paveti, pacchA ego nIti daMDadharo atIti, tena paTTabie sajjhAyaM kareMti, / / nivvAdhAe pacchaddhaM asyArthaHni.(1371) ApucchaNa kiikamme AvAsiya paDiyariya vAghAte / iMdiya disA ya tArA vAsamasajjhAiyaM ceva / / vR-nivvAghAte donni janA guruM ApucchaMti kAlaM ghecchAmo, guruNA anunAyA kitikammati vaMdanaM kAuM daMDagaMdhettuM uvauttA AvAsiyamAsajjaM karentA pamajjantA ya nigacchaMti, aMtare va jai pakkhalaMti pati vA vatthAdi vA vilaggati kitikammAdi kiMci vitaha kareMtitato kAlavAghAo, imA kAla bhUmIpaDiyaraNavihI, iMdiehiM uvauttA paDiyaraMti, disa'tti jatya caurovi disA dIsaMti, uDumi jai tinni tArA dIsaMti, jai puNa na uvauttA aniTTho vA iMdiyavisao 'disa tti disAmoho disAo vA tAragAo vA na dIsaMti vAsaM vA paDai, asajjhAiyaM vA jAyaM to kAlavahotti gAthArthaH kiMca ni.(1372) jaipuna gacchaMtANaM chIyaM joiM tato niyatteti / Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka- mUlasUtram - 2- 4 / 29 nivyAdhAe donni u acchaMti disA nirikkhaMtA / / vR- tesiM ceva gurusamIvA kAlabhUmI gacchaMtANaM aMtare jai chItaM joti vA phusai to niyattaMti / evamAikAraNehiM avvAhayA te dovi nivvAghAeNa kAlabhUmI gayA, saMDAsagAdivihIe pamajjittA nisannA udghaTTiyA vA ekkeko do disAo nirikkhato acchaitti gAthArthaH / / 224 kiM ca tattha kAlabhUmie ThiyAni. (1373) sajjhAyamaciMtaMtA kaNagaM daTTUNa paDiniyattiti / patte ya daMDadhArI mA bolaM gaMDae uvamA / / vR- tattha sajjhAyaM (a) kareMtA acchanti, kAlavelaM ca paDiyarei, jai gimhe tinni sisire paMca vAsAsu satta kaNagAraMti (paDaMti) peccheja tahA viniyattaMti, aha nivvA ghAeNaM pattA kAla gahaNavelA tAhe jo daMDadhArI so aMto pavisittA bhaNai bahupaDipunnA kAlavelA mA bolaM kareha, ettha gaMDagovamA puvvabhaNiyA kajjaitti gAthArthaH / / ni. (1374) Aghosie bahUhiM suyaMmi sesesu nivaDae daMDo / aha taM bahUni surya daMDijjai gaMDao tAhe / / vR- jahA loe gAmAdidaMDageNa Adhosie bahUhiM sue thevehiM asue gAmAdiThiDaM daMDo bhavati, bahUhiM asue gaMDAsa daMDo bhavati, tahA ihaMpi uvasaMhAreyavvaM / tato daMDadhare niggae kAlaggahI uTTheiti gAthArthaH so ya imerisoni. (1375) piyadhammo daDhadhammo saMviggo ceva vajjabhIrUya / 'kheanno ya abhIrU kAlaM paDilehae sAhU / / vR- piyadhammo daDhadhammo ya, ettha caubhaMgo, tatthibho paDhamabhaMgo, nicaM saMsArabhara viggo saMviggo, vajjaM pAvaM tassasa bhIrU jahA taM na bhavati tahA jayai, ettha kAlavihIjANago khedanno, sattavaMto abhIru / eriso sAhU kAlapaDilehao, pratijAgarakazceti gAthArthaH / / teya taM velaM paDiyaraMtA imerisaM kAlaM tuleMti / ni. (1376 ) kAlo saMjhA ya tahA dovi samappaMti jaha samaM ceva / taha taM tuleti kAlaM carimaM ca disaM asajhAe / vR- saMjhAe dhareMtIe kAlaggahaNamADhattaM taM kAlaggahaNaM saJjhAe ya jaM sesaM ete dovi samaM jahA samappaMti tahA taM kAlavelaM tulaMti, ahavA tisu uttarAdiyAsu saMjhAe giNhaMti, 'carimaM' ti avarAeavagayasaMjhAevi geNhaMti tahAvi na dosotti gAthArthaH / / so kAlaggAhI velaM tulettA kAlabhUbhIo saMdisAvaNanimittaM gurupAyamUlaM gacchati / tatthemA bihI / ni. (1377) AuttapubvabhaNiyaM anapucchA khaliyapaDiyavAghAo bhAsaMta mUDhasaMkiya iMdiyavisae tU amaNutre / / vR- jahA niggacchamANo Autto niggato tahA pavisaMtovi Autto pavisati, puvvanigNao ceva jai anApucchAe kAlaM gehati, pavisaMtovijai khalai paDai jamhA etthavi kAluvva upaghAo, ahavA ghAutti leDuiMgAlAdinA / 'bhAsaMta mUDhasaMkiya iMdiyavisae amaNunne' ityAdi pacchaddhaM sAMnyAsikamupari sh Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1377] 225 vakSyamANaM / ahavA itthavi imo atyobhANiyavvo-vaMdanaM deMto annaM bhAsaMto dei vaMdanadugaMuvaogeNa una dadAti kiriyAsu vA mUDho AvattAdIsuvA saMkA kAyA na kayatti vaMdanaMdeMtassa iMdiyavisaovA amnnunbhaago|| ni. (1378) nisIhiyA nAmukkAre kAussage ya paMcamaMgalae / kiikammaM ca karitA bIo kAlaM tupaDiyarai / / vR- pavisaMto titri nisIhiyAo kareinamokhamAsamaNANaM ca namukkAraM karei, iriyAvahiyAe paMcaussAsakAliyaM ussagaM karei, ussArienamoarahatANaM paMcamaMgalaM ceva kahai, tAhe 'kitikammati bArasAvattaM vaMdanaM dei, bhaNai ya-saMdisaha pAusiyaM kAlaM geNhAmo, guruvayaNaM geNhahatti, evaM jAva kAlaggAhI saMdisAvettA Agacchai tAva bitio daMDadharo so kAlaM paDiyarai, gAthArthaH / / puNo puvutteNa vihiNA niggao kAlaggAhIni. (1379) thovAvasesiyAe saMjhAe ThAti uttarAhutto / cauvIsagadumapuSphiyapuTavagamekkakki adisAe / / vR. 'uttarAhutto' uttarAmukhaH daMDadhArIvi vAmapAse RjutiriyadaMDadhArI puvvAbhimuho ThAti, kAlagahaNanimittaM ca adussAsakAliyaM kAussagaM karei, anne paM:camussAsiyaM karei, ussArite cauvIsatvayaM dumapuphiyaM sAmannapuvvaM ca, ete tinni akkhalie anupehettA pacchA puvvAe ete ceva anupeheti, evaM dakkhiNAe avarAe iti gAthArthaH / / geNhaMtassa ime uvadhAyA jANiyavvAni. (1380) pariNaya sagaNe vA saMkiebhave tiNhaM / / bhAsaMtamUDha saMkiya iMdiyavisae ya amaNunne / / vR-geNhaMtassa aMgejai udagabiMdUpaDejjA,ahavA aMge pAsao vA rudhibiMdU, appaNA pareNa vA jadi chIyaM, ajjhayaNaM vA kareMtassa jai annao bhAvo pariNao, anupayukta ityarthaH, 'sagaNe'tti sagacche tiNhaMsAhUNaMgajjiesaMkA, evaM vijjucchIyAisuvi, / / bhAsaMta' pacchaddhassa pUrvanyastasya vA vibhAsAni. (1381) mUDho va disijjhayaNe bhAsato yAvi giNhati na sujjhe / annaM ca disajjhayaNe saMketo'niTThavisae vA / / vR-disAmohose jAo ahavA mUDho disaM paDucca ajjhayaNaMvA, kaha?, ucyate, paDhame uttarAhuteNa ThAyavvaM sopuNapuvvahutto ThAyati, ajjhayaNesuvi paDhamaMcatuvIsatthaosopuna mUDhattaNao dumapuSphiyaM sAmannapuvvayaM kavati / phuDameva vaMjaNAbhilAveNa bhAsaMto vA kaDDati, buDabuDeto vA giNhai, evaM na sujjhati, 'saMketo'tti puvvaM uttarAhutteNa ThAtiyavvaM, tato puvyahutteNa ThAtavvaM, so puNa uttarAu avarAhutto ThAyati, ajjhayaNesuvicauvIsatthayAu annaM ceva khuDDiyAyAragAdi ajjhayaNaM saMkamai, ahavA saMkai kiM amugie disAe Thio na vatti, ajjhayaNevi kiM kaDDiyaM navitti / 'iMdiyavisae ya amaNunne tti aniTTho patto, jahA soiMdieNa ruiyaM vaMtareNa vA aTTahAsaM kayaM, rUve vibhIsigAdi vikRtarUpaM dRSTaM, gaMdhe kalevarAdigandho rasastatraiva sparzo'gnijvAlAdi, ahavA iDesu rAgaM gacchai, 25/15 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 aniTTesuiMdiyavisaesu dosanti gAthArthaH / / evamAdiuvaghAyavajjiyaM kAlaM dhettuM kAlaniveyaNAe gurusamIvaM gacchaMtassa imaM bhannaini.(1382) jo gacchaMtaMmi vihIM AgacchaMtami hoi soceva | jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM / / vR- esAbhaddabAhukayA gAhA-tIse atidese kaevi siddhasenakhamAsamaNo puvvaddhabhaNiyaM atidesaM vakkhANei nisIhiA AsajjaM akaraNe khaliya paDiya bAdhAe / __ apamanjiya bhIe bAchIe chinne vakAlavaho / / vR-jadinitoAvassiyana karei, pavisaMto nisIhiyaM kareiahavA karaNamiti (Asajja akaraNe iti) AsajjaM na karei / kAlabhUmIu gurusamIvaM paTTaviyassa (paThiyassa) jai aMtareNa sANamajjArA chiMdati, sesapadA puvvabhaNiyA, eesu savvesu kAlavadho bhavati / / [pra] goNAikAlabhUmIi hujja saMsappagA va udvijjA / kavihasia vijjuyaMmI gajjiya ukkAi kAlavaho / / vR- paDhamayAe ApucchittA gurU kAlabhUmiMgao, jai kAlabhUmie goNaM nisannaM saMsappagAdi vA uhi(TThi) yAdipecchejja to niyattae, jaikAlaM paDilehaMtassa giNhaMtassa vA niveyaNAevA gacchaMtassa kavihasiyAdi, tehiM kAlavaho bhavati, kavihasiyaM nAma AgAse vikRtaMmukhaM vAnarasarisaMhAsaM karejjA sesA payAgatArthA iti gAthArthaH / / kAlaggAhI nivvAghAtena gurusamIvamAgatoni.(1383) iriyAvahiyA hatthaMtare'vimaMgala niveyaNA dAre / savvehi vi paTTavie pacchA karaNaM akaraNaM vA / / vR- jadivi gurussa hatthaMtaramette kAlo gahio tahAvi kAlapave yaNAe iriyAvahiyA paDikkamiyavvA, paMcussAsamettakAlaM ussagaM kareMti, ussArie'vi paMcamaMgalathaM kaDaMti, tAhe vaMdana dAuM niveaMti-suddho pAosio kAlotti, tAhe DaMDadharaM mottuM sesA savve jugavaM paTTha-ti, kiM kAraNam ?, ucyate, puvvuttaM jaM marugadilutotti / / ni.(1384) sannihiyANa vaDAropaTTaviya pamAdi no daekAlaM / bAhi Thie paDiyarae visa tAe'vidaMDadharo / / vR- vaDa baMTago vibhAgo egahU~, Ario AgArio sArio vA egahU~, vaDeNa Ario vaDAro, jahA so vaDAro sannihiyANa marugANalabbhai na parokkhassa tahA desakahAdipamAdissa pacchA kAlaM na deti, 'dAre ti asya vyAkhyA 'bAhi Thie' pacchaddhaM kaMThaM / / savvehivi pacchaddhaM asya vyAkhyAni.(1385) paTTaviya vaMdie vA tAhe pucchaMti kiM suyaM ? bhNte!| tevi ya kahetisavvaM jaMjeNa suyaM va diTuM vA / / vR- daMDadhareNa paTTavie baMdie, evaM savvehi vipaTTavievaMdie pucchA bhavai-ajjo ! keNa kiM diTuM suyaM vA ? daMDadharo pucchai anno vA, tevi saccaM (vva) kaheMti, jati savvehivi bhaNiyaM-na kiMci suyaM diTuM vA, to suddhe kareMti sajjhAyaM |ah egeNavi kiMci vijjumAdi phuDaM diTuM gajjiyAdi vAsuyaM to Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4 [ ni. 1387] asuddhe na kareMtitti gAthArthaH / / aha saMkiyaMni. (1386 ) ikkassa doNha va saMkiyaMmi kIrai na kIratI tinhaM / 227 sagaNaMmi sakie paragaNaM tu gaMtuM na pucchaMti / / vR- jadi egeNa saMdiddhaM dinaM suyaM vA, to kIrai sajjhAo, dohavi saMdiddhe kIrati, tiNhaM vijjumAdi egasaMdehena kIrai sajjhAo, tiNhaM annAnnasaMdehe kIrai, sagaNaMmi saMkie paravayaNAo'sajjhAo na kIrai / khettavibhAgeNa tesiM ceva asajjhAiyasaMbhavo || 'jaM etthaM nANattaM tamahaM vocchaM samAseNaM' ti- asyArthaH ni. (1387) kAlacaukke nANattagaM tu pAosiyaMmi savvevi / samayaM paTTavayaMtI sesesu samaM ca visamaM vA / / vReyaM savvaM pAosiyakAle bhaNiyaM, idAniM causu kAlesu kiMci sAmannaM kiMci visesiyaM bhaNAmi pAosiyaM daMDadharaM ekkaM mottuM sesA savve jugavaM paTTaveMti, sesesu tisu addharata verattiya pAbhAie ya samaM vA visamaM vA paTTaveMti / / kiM cAnyat ni. (1388 ) iMdiyamA uttANaM haNaMti kaNagA u tinni ukkosaM / vAsAsu ya tinni disA uubaddhe tAragA tinni / / vR- saDu iMdiyauvaogauvauttehiM savvakAlA paDijAgariyavva dhettavvA, kaNagesu kAlasaMkhAkao viseso bhannaitinni gimhe uvahaNaMtitti, tena ukkosaM bhannai, cireNa uvadhAutti, tena satta (tinni) jahannaM sesaM majjhimaM, asya vyAkhyA ni. (1389) kaNagA haNaMti kAlaM ti paMca satteva gimhi sisiravAse / ukkAu sarehAgA rehArahito bhave kaNao / / vR- kaNagA gimhe tinni sisire paMca vAsAsu satta uvahaNaMti, ukkA puNegAvi, ayaM cAsiM visesokaNago sahareho pagAsarahio ya, ukkA mahaMtarehA pakAsakAriNI ya, ahavA rehArahio vipphuliMgo pabhAkaro ukkA ceva / / 'vAsAsu tinni disA' asya vyAkhyA ni. ( 1390 ) vAsAsu ya tinni havaMti pAbhAiyaMmi kAlaMmi / sesesu tIsu cauro uDDuMmi cauro caudisiMpi / / vR- jattha Thio vAsAkAle tinnivi disA pekkhai tattha Thio pAbhAiyaM kAlaM geNhai, sesesu tisuvi kAlesu vAsAsu (uDubaddhe savvesu) jattha Thio caurovi disAbhAge pecchai tattha Thio'vi gehai 11 'uDubaddhe tAragA tinni' asya vyAkhyA ni. ( 1391 ) tisu tinni tAragAo uDuMmi pAbhAtie adiDDe'vi / vAsAsu (ya) tAragAo cauro channe niviTTo'vi / / vR-tisu kAlesu pAosie anurattie verattie, jati tinni tArAo jahantreNa pecchaMti to giNhaMti, uDubaddhe ceva abbhAdisaMthaDe jaivi ekkaMpi, tAraM na picchaMti tahAvi pAbhAiyaM kAla geNhaMti, vAsAkAle puna caurovi kAlA abbhAisaMthaDe tArAsu adIsaMtAsuvi geNhaMti / / 'channe niviTTo 'tti asya vyAkhyAni. (1392 ) ThANAsaha biMdUsu a giNhaM ciTThovi pacchimaM kAlaM / Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4 / 29 paDiyarahai bahiM ekko ekko (va) aMtaDio giNhe || bU- jadivi vasahissa bAhiM kAlaggAhissa ThAo natthi tAhe aMto chatre uddhaDio geNhati, aha uddhadviyassavi aMto ThAo natthi tAhe channe ceva niviTTo giNhai, bAhiDiovi ekko paDiyara, vAsabiMdu paDaMtIsu niyamA aMtoThio giNhai, tatthavi udghaTTio nisanno vA, navaraM paDiyaragovi aMto Thio ceva paDiyara, esa pAbhAie gacchuvaggahaTTA avavAyavihI, sesA kAlA ThANAsati na ghettavvA, Ainnato vA jANiyavvaM / / kassa kAlassa kaM disamabhimuhehiM ThAyavvamiti bhASyateni. (1393) pAosa aDDaste uttaradisi puvva pehae kAlaM / verattiyaMmi bhayaNA puvvadisA pacchime kAle / / vR-pAosie arattie niyamA uttarAbhimuho ThAi, 'verattie bhayaNa' tti icchA uttarAbhimuho puvvAbhimuovA, pAbhAie niyamA puvvAmuho / / iyANiM kAlaggahaNaparimANaM bhannaikAlacaukaM ukkosaeNa jahanna tiyaM tu boddhavvaM / bIyapaNaM tu dugaM mAyAmayavippamukkANaM || ni. (1394) vR- ussagge ukkoseNaM cattAri kAlA dheppaMti, ussagge ceva jahantreNa tigaM bhavati, 'bitiyapae' tti avavAo, tena kAladugaM bhavati, AmAyAvinaH kAraNe agRhyamANasyetyarthaH, ahahvA ukkoseNaM caukaM bhavati, jahantreNa hAnipade tiMgaM bhavati, ekkemi agahie ityarthaH, bitie hAnipade kae dugaM bhavati, dvayograhaNata ityarthaH, evamamAyAviNo tinni vA agiNhaMtassa ekko bhavati, ahavA mAyAvimuktasya kAraNe ekamapi kAlamagRhNato na doSaH, prAyazcittaM na bhavatIti gAthArthaH // kahaM puna kAlaca ukkaM ?, ucyate ni. (1395 ) 228 phiDiyaMmi aDarate kAlaM ghittuM suvaMti jAgariyA tAhe guru guNaMtI cautthi savve guru suai / / vR- pAdosiyaM kAlaM ghettuM savve suttaporisiM kAuM punnaporisIe suttapADhI suvaMti, atthaciMtayA ukkAliyapADhiNo ya jAgaraMti, jAva aDDarato, tato phiDie aDDarate kAlaM ghettuM jAgariyA suyaMti, tAhe guru uttA gurNeti, jAva carimo patto, carimajAme savve uThThitA berattiyaM ghettuM sajjhAyaM kareMti, tAhe guru suvaMti / patte pAbhAiyakAle jo pAbhAiyaM kAlaM ghecchihiti so kAlassa paDikkamiuM pAbhAiyakAlaM geNhai, sesA kAlavelAe pAbhAiyakAlassa paDikkamaMti, tato AvassayaM kareMti, evaM cauro kAlA bhavati / / tini kahaM ?, ucyate, pAbhAie agahie sesA tinni, ahavAgahiyaMmi aDarate verattiya agahie bhavai tinni / ni. (1396) ni. (1397) verattiya aDDarate ai uvaogA bhave duni / / paDijaggiyaMmi paDhame bIyavivajjA havaMti tinneva / pAosiya verattiya aiuva ogA u dunnibhave / / vR-gAthAdvayasyApi vyAkhyA- verattie agahie sesesu tisu gahiesu tinni, aGkurattie vA agahie tinni, dotri kahaM ?, ucyate, pAusiya aGkurattiesu gahiesa sesesa agahiesa donni bhave, ahavA pAusiyaverattie gahie ya donni, ahavA pAusiyapAbhAiesa agahiesu doni, etthavi kappe pAusie Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1397] 229 ceva anuvahaeNa uvaogao sapaDiyaggieNa savvakAleNa paDhaMti na doso, ahavA veratiya aDDarattiye'gahie doniahavAaDDarattiyapAbhAiyagahiesudonni ahavA verattiyapAbhAi esu gahiesu, jadA ekko tadA anataraM geNhai / kAlacaukkakAraNA ime kAlacaukke gahaNaM ussagavihI ceva, ahavA pAosie gahie uvahae aDDarataM ghettuM sajjhAyaM kareMti, pAbhAio divasaTThA ghetavvo ceva, evaM kAlacaukkaM diTuM, anuvahae pAosie supaDiyagie savvaM rAiMpaDhaMti, aDDarattieNavi verattiyaM paDhaMti, verattieNavi anuvahaeNa supaDiyagieNa pAbhAiya asuddhe uddir3ha divasaovi paDhaMti / kAlacaukke aggahaNakAraNA ime-pAusiyaM na giNhaMti asivAdikAraNao nasunjhativA, aDDarattiyaM na giNhati kAraNato na sujjhati vA pAosieNa vA supaDiyaggieNa paDhaMti na geNhaMti, verattiyaM kAraNao na giNhaMti na sujjhaivA, pAosiya aDDarateNa vA paDhaMti, tinni vA no geNhaMti, pAbhAiyaM kAraNao na giNhainasujjhaivA verattieNeva divasao paDhaMti / / idAniM pAbhAiyakAlagahaNavihiM patteyaM bhaNAmini.(1398) pAbhAiyakAlaMmi u saMcikkhe tinni chIyarunnANi / paravayaNe kharamAI pAvAsuya evamAdIni / / vR. vyAkhyA tvasyA bhASyakAraH svayameva kariSyati / tattha pAbhAiyaMmi kAle gahaNavihI paTThavaNavihI ya, tattha gahaNavihI imAbhA. (224) nakkAlavelasese uvagahiyaaTThayA paDikkamai / napaDikkamaivego navavArahae dhuvamasajjhAo! / / vR-divasao sajjhAyavirahiyANa desAdikahAsaMbhavavajaNavA mehAvItarANa ya palibhaMgavajaNaTThA, evaM savvesimaNugahaTThA navakAlagahaNakAlA pAbhAie anunnAyA, ao navakAlagahaNavelAhiM sesAhiM pAbhAiyakAlagAhI kAlassa paDikkamapi, sesAvi taM velaM paDikkamaMti vA na vA, ego niyamA na paDikkamai, jai chIyarudidAdIhiM na sujjhai to soceva verattio supaDiyaggio hohititti |sovi paDikaMtesuguruNo kAlaM nivedittA anudie sUrie kAlassa paDikkamati, jaigheppaMto navavAre uvahao kAlo to najai dhuvamasajjhAiyamasthitti na kareMti sajjhAyaM / / navavAragahaNavihI imo-'saMcikkhe tinni chItarunANi ti asya vyAkhyAbhA. (225) ikkikka tinnivAre chIyAihayaMmi giNhae kAlaM | coei kharo bArasa aniTThavisae akAlavaho / / vR- ekkassa giNhao chIyarudAdihaesaMcikkhaitti grahaNAdviramatItyarthaH, puNo giNhai, evaM tinni vArA, tao paraM anno annaMmithaMDile tinni vArAu, tassavi uvahae anno annaMmi thaMDile tinnivArA, tiNhaM asaI donnijanAnava vArAo pUrei, doNhavi asatIe ekko ceva navavArAo pUrei, thaMDilesuvi avavAo, tisu dosu vA ekaMmi vA miNhaMtIti / / 'paravayaNe kharamAI' asya vyAkhyA'coei kharo pacchadraM' codaka Aha-jadi rudatimaNiDhe kAlavaho tato khareNaraDite bAraha varise uvahaMmau, anesuvi aniTThaiMdiyavisaesu evaM ceva kAlavaho bhavatu ?, AcArya AhabhA.(226) coagamAnusa'niDhe kAlavaho sesagANa upahAro / pAvAsuAipugviM pannavaNamaniccha ugghADe / / Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Avazyaka - mUlasUtram - 2- 4/29 vR mAnusasare ani kAlavaho 'sesaga' tti tiriyA tesiM jai aniTTo pahArasaddo suvvai to kAlavadho, 'pAvAsiya'tti mUlagAthAyAM yo'vayavaH asya vyAkhyA- 'pAvAsuyAya' pacchaddhaM, jai pAbhAiyakAlaggahaNavelAe pAvAsiyabhajjA paiNo guNe saMbharaMtI dive dive roetI, ruvaNavelAe puvvayaro kAlo ghettavyo ahavA sAvi pacase rovejjA tAhe divA gaMtuM patravijjai, pannavaNamanicchAe ugghADaNakAussaggo kIrai / / 'evamAdIni 'tti asyAvayavasya vyAkhyAvIsarasaharuaMte avvattagaDiMbhagaMmi mAgirahe / bhA. ( 227 ) , gose darapaTTavie chIe chIe tigI pehe // vR- accAyAseNa ruyaMtaM vIrasaM bhannai, taM uvahaNae, jaM puNa mahurasaddaM gholamANaM ca taM na uvahaNati, jAvamajaMpiraM tAmavvattaM taM appeNavi vIsareNa uvahaNai, mahaMtaM ussuMbharovaNeNa uvahaNa, pAbhAiyakAla gahaNavihI gayA, iyANi pAbhAiyapaTTvaNavihI, 'gose dara' pacchaddhaM, 'gositti, uditamAdicce, disAloyaM karettA paTTaveti, 'darapaTTavie' tti addhapaTTavie jai chItAdiNA bhaggaM paTTavaNaM anno disAloyaM karettA tattheva paTTaveti, evaM tatiyavArAe / disAvaloyakaraNe imaM kAraNaMAina pisiya mahiyA pehitA tinni ThANAI / ni. (1399 ) navavArahae kAle hautti paDhamAi na paDhaMti / / vR- 'AinnA pisiya'tti AinnaM poggalaM taM kAgamAdIhiM ANiyaM hojjA, mahiyA vA paDiumAraddhA, evamAI egaThANe tato vArA uvahae hatthasayavAhiM annaM ThANaM gaMtuM perhati paDilerheti, paTThavititti vRttaM bhavati, tatthavipuvyutta vihiNA tinnivArA paTTveMti, evaM bitiyaThANevi asuddhe taovi hatthasayaM annaM ThANaM tuM tinnivArA puvyuttavihANeNa paTTaveti, jai suddhaM to kareMti sajjhAyaM, navavArahae khutAiNA niyamA hao, (tato) paDhamAe porisIe na kareMti sajjhAyamiti gAthArthaH / / ni. ( 1400 ) paTTaviyaMmi siloge chIe paDileha tinni annattha / soNiya muttapurIse ghANAloaM pariharijA || vR- jadA paDavaNAe tinni ajjhayaNA samattA, tadA uvarimego silogo kaDDiyavvo, taMmi samatte pavaNaM samappai, bitiyapAdo gayattho 'soNiya'tti asya vyAkhyA ni. (1401 ) AloaMmi cilamiNI gaMdhe annattha gaMtu pakarati / vAghAiyakAlaMmI daMDaga maruA navari natthi / / vR- jattha sajjhAyaM kareMtehiM soNiyavaccigA dIsaMti tattha na kareti sajjhAyaM, kaDagaM cilimiliM vA aMtare dAtuM kareMti, jattha puNa sajjhAyaM ceva karentANa muttapurIsakalevarAdIyANa gaMdhe annaMmi vA asubhagaMdhe AgacchaMte tattha sajjhAyaM na kareMti, annaMpi baMdhaNasehaNAdiAloyaM pariharejjA, eyaM savvaM nivvAghAe kAle bhaNiyaM / / vAghAimakAlo'pi evaM ceva, navaraM gaMDagamarugadiTTaMtA na saMbhavaMti || eesAmannare'sajjhAe jo karei sajjhAyaM / ni. (1402 ) so ANA aNavatthaM micchatta virAdhanaM pAve || vR- nigadasiddhA 11 'asajjhAiyaM tu duvihaM' ityAdimUladvAraNAthAyAM parasamutthamasvAdhyAyikadvAraM saprapaJcaM gataM, idAnImAtmasamutthAsvAdhyAyikadvArAvayavArthapratipAdanAyAha Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -4- [ni. 1403] 231 ni.(1403) AyasamutthamasajjhAiyaM tu egavidha hoi duvihaM vA / egavihaM samaNANaMduvihaM puNa hoisamaNINaM / / vR-pUrvArddha kaNThayaM, pazcArddhavyAkhyA tviyaM-egavihaM samaNANaM tacca vraNebhavati, samaNINaM duvihaMvraNe RtusaMbhave ceti gAthArthaH / / evaM vraNe vidhAnaMni. (1404) dhoyaMmi unippagale baMdhA tinneva huMti ukkosaM / parigalamANe jayaNA duvihamiya hoikAyavvA / / vR- paDhama ciya vaNo hatthasaya bAhiM dhovittu niSpagalo kao, tato parigalaMte tinni baMdhA jAva ukkoseNaM gAlaMto vAei, tatthajayaNA vakkhamANalakkhaNA, 'duviha' mitiduvihaM vnnsNbhvuuyNc| duvihe'vi evaM paTTagajayaNAkAyavvA / / / ni.(1405) samaNo uvaNivva bhagaMdarivva baMdhe karituvAei / tahavi galate chAraM dAuMdo tinni baMdhAu / / vR-vaNe dhovaMmi nippagale hatthasaya bAhirao paTTagaM dAuM vAei, pariMgalamANeNa bhinne taMmi paTTage tassa uvariMchAraM dAuM puNo paTTagaM dei vAeiya,evaM taiyaMpipaTTagaM baMdheja vAyaNaMdejjA, tao paraMgalamANe hatthasaya vAhiraM gaMtuM vraNapaTTage yadhoviva punaranenaiva krameNa vAei / ahavA annattha paDhaMti / / ni.(1406) emeva ya samaNINaM varNami iaraMmi satta baMdhAu / tahaviya aThAyamANedhoeuMahava annatthA vR- iyaraMtu-ututaM, tatthavi evaM ceva navaraM satta baMdhA ukkoseNaM kAyavvA, tahavi aTThAyaMte hatthasaya bAhirao dhoveuM puNo vAeti / ahavA annattha paDhaMti / / ni.(1407) eesAmannayare'sajjhAe appaNo usajjhAyaM / jo kuNai.ajayaNAe so pAvai ANamAINi || vR-nigadasiddhA / / na kevalamAjJAbhaGgAdayo doSA bhavanti, ime yani. (1408) suanANaMmi abhattI loaviruddhaM pamattachalaNAya / vijJAsAhaNavaigunnadhammayA eva mA kunnsu|| vR- suyanANe anupayArao abhattI bhavati, ahavA suyanANabhattirAeNa asajjhAie sajjhAyaM mAkuNasu, uvaeso esa, jaMpiloyadhammaviruddhaM ca taM na kAyavvaM, avihIe pamatto labbhai, taMdevayA chalejjA, jahA vijjAsAhaNavaigunnayAe vijjA na sijjhai tahA ihapi kammakkhao na hoi / vaiguNyaM. vaidharthe viparItabhAva ityarthaH / dhammayAte suyadhammassa esa dhammo jaM asajjhAie sajjhAiyavajaNaM, karatoya suyanANAyAraM virAhei, tamhA mA kuNasu / / ni.(1409) kAmaM dehAvayavA daMtAI avajjuA tahavi vajA / anavajjuA na vajA loe taha uttareceva / / vR-kAmaMcodakAbhiprAyaanumayatthe saccaMtammao deho, tahavije sarIrAoavajuttatti-pRthagbhUtAH te vajaNijA / je puna aNavajuttA-tatthatthA te no vajjaNijjA, ityupadarzane / evaM loke dRSTaM lokottare'pyevetyarthaH / / kiM cAnyat ni.(1410) abhiMtaramalalittovi kuNai devANa accaNaM loe / Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/29 bAhiramalalitto puNana kuNai avaneiya taoNaM / / vR. abhyaMtarA mUtrapurISAdayaH, tehiM ceva bAhire uvalitto na kuNai, anuvalitto puNa abhiMtaragatesuvi tesu aha accaNaM karei / / kiM cAnyatni.(1411) AuTTiyA'varAhaM saMnihiyA na khamae jahA pddimaa| iha paraloedaMDo pamattachalaNA iha siAu / / vR-jA paDimA 'sannihiya'tti devayAhiTThiyA sA jai koi aNAThieNa 'AuTirA'tti jANato bAhiramalalitto taM paDimaM chivai accaNaM va se kuNai to nakhamae-khittAdi kareirogaM vA janeimArai vA, 'iya'tti evaM jo asajjhAie sajjhAyaM kareitassa nANAyAravirAdhanAekammabaMdho, esose paraloe udaMDo, ihaloe pamattaM devayA chalejjA, syAt ANAi virAhaNA dhuvA ceva / / koI imehi appasatthakAraNehiM asajjhAie sajjhAyaM karejAni. (1412) rAgeNa va doseNa va'sajjhAe jo karei sajjhAyaM / AsAyaNAva kA se? ko vA bhaNio anAyAro? || va- rAgeNa vA doseNa vA karejA, ahavA darisaNamohamohio bhaNenA-kA amuttassa nANassa AsAyaNA? ko vA tassa anAyAro?, nAstItyarthaH / tesimA vibhAsAni.(1413) gaNisaddamAimahio rAge dosaMmi na sahae sadaM / ___ savvamasajjhAyamayaM emAI huMti mohAo / / vR- 'mahito'tti haSTastuSTo nandito vA pareNa gaNivAyago vAharijaMto vA bhavati, tadabhilASI asajjhAievi sajjhAyaM karei, evaM rAge, dose kiM vAgaNI vAharijati vAyagovA, ahaMpi ahijjAmi jena eyassa paDisavattIbhUo bhavAmi, jamhA jIvasarIrAvayavo asajjhAiyaM tamhA asajjhAiyamayaMna zraddadhAtItyarthaH / / ime yadosAni.(1414) ummAyaM ca labhejA rogAyakaM va pAuNe diihN| titthayarabhAsiyAo bhassai so saMjamAo vA / / vR- khettAdigo ummAo cirakAlio rogo, AsughAtI AyaMko, etena vA pAvejjA, dhammAo bhaMjessA-micchadiTThI vAbhavati, caritAo vA parivaDai / / ni.(1415) ihaloe phalameyaM paraloe phalaM na diti vijjaao| AsAyaNA suyassa ukubvaidIhaM casaMsAraM / / vR- suyanANAyAravivarIyakArI jo so nANAvaraNinaM kammaM baMdhati, tadudayA ya vijjAo kaovayArAovi phalaM na deMti, na sidhyanti ityarthaH / vihie akaraNaM paribhavo, evaM suvAsAyaNA, avihIe vasa'to niyamA aThTha pagaDIo baMdhati hassaThitiyAo yadIhaThitiyAo karei maMdAnubhAvA ya tivvAnubhAvAo karei, appapadesAo bahupadesAo karei / evaMkArI ya niyamA dIhakAlaM saMsAra nivattei / ahavA nANAyAravirAdhanAedasaNavirAdhanA, nANadasaNavirAdhanAhiM niyamA caraNavirAdhanA, evaM tiNha virAhanAe amokkhe, niyamA saMsAro, tamhA asajjhAie na sajjhAivvamiti gAthArthaH / / ni.(1416) asajjhAiyanijjuttI kahiyA bhe dhIrapurisannattA / saMjamatavaDDagANaM niggaMthANaM maharisINaM / / Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 adhyayanaM -4- [ni. 1417] ni. (1417) asajjhAiyanijattiM juMjaMtA caraNakaraNamAuttA / sAhU khati kammaM anegabhavasaMciyamanaMtaM / / (asajjhAiyaniJjuttI samattA) vR. gAthAdvayaM nigadasiddhaM / asvAdhyAyikaniyuktiH samAptA / / vR- tathA svAdhyAyike-asvAdhyAyikaviparyayalakSaNe na svAdhyAyitaM / itthamAzAtanayA yo'ticAraH kRtastasya mithyAduSkRtamitipUrvavat / / eyaM suttanibaddhaM atyeNa'naMpihoti vinneyaM / taM puna avvAmohatthamohao saMpavakkhAmi / / tettIsAe uvariM cottIsaM buddhavayaNaatisesA | paNatIsa vayaNaatisaya chattIsaM uttarajjhayaNA / / evaMjaha samavAejA sayabhisarikkha hoi satatAraM / tathA coktaM sayabhisayA nakkhatte saegatAre taheva pannatte / iya saMkhaasaMkhehiM tahaya anaMtehiM ThANehiM / / saMjamamasaMjamassa ya paDisiddhAdikaraNAiyArassa / hoti paDikkamaNaMtU tettIsehiM tAiMpuna / / / avarAhapade suttaM aMtaggaya hoti niyama sabvevi / savvo va'iyAragaNodugasaMjogAdijo esa / / egavihassAsaMjamassa'hava dIpajjavasamUho / eva'tiyAravisohiMkAuMkaNatI namokAraM / / namo cauvIsAe ityAdi, athavA prAktanAzubhasevanAyAH pratikrAntaH apunaHkAraNAya pratikrAman namaskArapUrvakaM pratikramannAha mU. (30) namo cauvIsAe titthagarANaM usabhAdimahAvIrapaJjavasANANaM / vR- nAmazcaturviMzatitIrthakarebhya RSabhAdimahAvIraparyavasAnebhyaH, prAkRte SaSThI caturdhvarya eva bhavati, tathA coktaM "bahuvayaNeNa duvayaNaM chaTThivibhattIe bhannai cautthI / jaha hatthA taha pAyA namo'tthu devAhidevANaM / / itthaM namaskRtasya prastutasya vyAvarNanAyAha mU. (31) iNameva niNathaM pAvayaNaM saccaM anuttaraM kevaliyaM paDipugnaM neAuyaM saMsuddhaM sallagattaNaM siddhimaggaM muttimagaM nijANamagNaM nivvANamaggaM avitahamavisaMdhiMsavvadukkhappahINamagaM, itthaMThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti / vR- 'idameve ti sAmAyikAdi pratyAkhyAnaparyantaM dvAdazAGgaMvA gaNipiTakaM, nirgranthAH - bAhyabhyantaragranthanirgatAH sAdhavaH nirgranthAnAmidaM nairgranthya 'prAvadhana'miti prakarSaNAbhividhinocyante jIvAdayo yasmin tatprAvacanam, idamaiva naigraMnthya prAvacanaM kimata Aha-satAM hitaM satyaM, santo-munayo guNAH padArthA vA sadbhUtaM vA satyamiti, nayadarzanamapi svaviSaye satyaM bhavatyata Aha-'anuttaraM ti Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyaka-mUlasUtram -2. 4/31 nAsyottaraM vidyata ityanuttaraM, yathAvasthitasamastavastupratipAdakatvAt uttamamityarthaH, yadi nAmedamItthambhUtamanyadapyevambhUtaM bhaviSyatItyata Aha-'kevaliyaM' kevalamadvitIyaM nAparamitthaMbhUtamityarthaH yadi nAmedamitthabhUtaMtathApyanyasyApyasaMbhavAdapavargaprApakairguNaiH pratipUrNa na bhaviSyatItyata Aha-'paDipunnaM'ti pratipUrNamapavargaprApakaiguNairbhUtamityarthaH, bhRtamapi kadAcidAtmabharitayA na tannayanazIlaM bhaviSyatItyata Aha-'neyAuyaMti nayanazIlaM naiyAyikaM, mokSagamakamityarthaH, naiyAyikamapyasaMzuddhaM-saMkIrNanAkSepeNa naiyAyikaM bhaviSyati ityataAha-'saMsuddhaM ti sAmastyena zuddhaM saMzuddhaM, ekAntAkalaGkamityarthaH, evaMbhUtamapikathaJcittathAsvAbhAvyAnnAlaMbhavati bandhananikRntanAya (idamapi tathA) bhaviSyatItyata Aha-'sallagattaNaM'ti kRntatIti kartanaM zalyAni-mAyAdIni teSAM kartanaM, bhavanibandhanamAyAdizalyacchedakamityarthaH, paramataniSedhArthe tvAha___ 'siddhimagaM muttimagaM' sedhanaM siddhiH-hitArthaprAptiH siddhArgaH siddhimArgaH, mocanaM muktiHahitArthakarmavicyutistasyA mArgo muktimArga iti, muktimArga-kevalajJAnAdihitArthaprAptidvAreNAhitakarmavicyutidvAreNaca mokSasAdhakamitibhAvanA, anena cakevalajJAnAdivikalAH sakarmakAzca muktA iti durnayanirAsamAha, vipratipattinirAsArthamAha-nijANamaNaM nivvANamagaM' yAnti taditi yAnaM 'kRtyalyuTo bahulaM' iti vacanAt karmaNi lyuT, nirupama yAnaM niryAnaM, ISatprAgbhArAkhyaM mokSapadamityarthaH tasya mArgo niryANamArga iti, niryANamArga:-viziSTanirvANaprAptikAraNamityarthaH, anenAniyatasiddhikSetrapratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nivRtinirvANaM-sakalakarmakSayajamAtyantikaM sukhamityarthaH, nirvANasya mArgo nirvANamArga iti, nirvANamArgaH paramanivRtikAraNamiti hRdayaM, anena ca niHsukhaduHkha muktAtmAna iti pratipAdanaparadurNayanirAsamAha, nigamayannAha-idaM ca "avitahamavisaMdhi savyadukkhappahINamaggaM' avitathaM-satyaM avisandhi-avyavacchinnaM, sarvadA avaravidehAdiSu bhAvAt, sarvaduHkhaprahINamArga-sarvaduHkhaprahINo-mokSastatkAraNamityarthaH, sAmprataMparArthakaraNadvAreNasya cintAmaNitvamupadarzayannAha-"etthaTTi, (itthaMTThi) yA jIvA 'sijhaMti'tti 'atra' nairgranthe pravacane sthitA jIvAH sidhyantItyaNimAdisaMyamaphalaM prApnuvanti 'bujhaMtI'ti budhyante kevalino bhavanti 'muccaMti'tti mucyante bhavopagrAhikarmaNA 'parinibvAyaMti'tti pari-samantAt nirvAnti, kimuktaM bhavati ? - savvadukkhANamaMtaM kariti'tti sarvaduHkhAnAM zArIramAnasabhedAnAM antaM-vinAzaM kurvantinirvatta-yanti / itthabhidhAyAdhunA'tra cintAmaNikalpe karmamalaprakSAlanasalilaughaM zraddhAnamAviSkurvantrAha__ mU. (32) taM dhamma saddahAmi pattiyAmi roemiphAsemi anupAlemi, taM dhamma saddahato pattiaMto royaMto phAsaMto anupAlaMto tassa dhammassa abbhuDiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe asaMjama pariANAmi saMjamaM uvasaMpaJjAmi ababhaM pariANAmi baMbhaM uvasaMpaJjAmi akapyaM pariyANAmi kayya uvasaMpaJjAmi annANaM pariANAmi nANaM uvasaMpajAmi akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpanjAmi micchattaMpariyANAmisammattaM upasaMpanjAmiabohiM pariyANAmi bohiM uvasaMpajjAmiamagaM pariyANAmi maga uvsNpjaami| vR- ya eSa nairgranthyaprAvacanalakSaNo dharma uktaH taM dharma zraddadhmahe (dhe) sAmAnyenaivamayamiti 'pattiyAmi'tti pratipadyAmeha (gha) prItikaraNadvAreNa 'roemitti rocayAmi, abhilASAtirekeNA Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 sevanAbhimukhatayA, tathA prIti rucizcabhinne eva, yataH kvaciddadhyAdau prItisadbhAve'pi na sarvadA ruciH, 'phAsemi' tti spRzAmi AsevanAdvAreNeti 'anupAlemi' anupAlayAmi paunaHpunyakaraNena 'taM dhammaM saddahaMto' ityAdi, taM dharma zraddadhAnaH pratipadyamAnaH rocayan spRzan anupAlayan 'tassa dhammassa abhuTTiomi ArAdhanAe 'tti tasya dharmasya prAguktasya abhyutthito'smi ArAdhanAyAmArAdhanaviSaye 'viratomi virAdhanAe 'tti virato'smi nivRtto'smi virAdhanAyAM virAdhanAviSaye, etadeva bhedenAha- 'asaMjamaM pariyANAmi, saMjama uvasaMpajAmi' asaMyamaM prANAtipAtAdirUpaM pratijAnAmIti jJaparijJayA vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAmItyarthaH, tathA saMyamaMprAguktasvarupaM upasaMpadyAmahe (dye), pratipadyAma (he) ityarthaH, tathA 'abaMbhaM pariyANAmi baMbha uvasaMpajjAmi' abrahma- bastyaniyamalakSaNaM viparItaM brahma, zeSaM pUrvavat, pradhAnAsaMyamAGgattvAccAbrahmaNo nidAna parihArArthamanantaramidamAha, asaMyamAGgatvAdevAha - 'akappaM pariyANAmi kappaM uvasaMpajAmi' akalpo'kRtyamAkhyAyate kalpastu kRtyaM iti, idAnIM dvitIyaM bandhakAraNamAzrityAha, yata uktaM (ca)"assaMjamo ya ekko annANaM aviraI yaduvihaM" ityAdi / 'annANaM pariyANaAmi nANaM uvasaMpajjAmi' ajJAnaM samyagUjJAnAdanyat jJAnaM tu bhagavadvacanajaM, ajJAnabhedapariharaNAyaivAha-'akiriyaM pariyANAmi kiriyaM uvasaMpajjAmi' akriyA - nAstivAdaH kriyA- samyagvAdaH / tRtIyaM bandhakAraNamAzrityAha'micchattaM pariyANAmi sammattaM uvasaMpajjAmi' mithyAtvaM pUrvoktaM samyaktvamapi, etadaGgatvAdevAha'abohiM pariyANAmi bohiM uvasaMpajjAmi' abodhiH- mithyAtvakArya bodhistu samyaktvasyeti idAnIM sAmAnyenAha - 'amaragaM pariyANAmi maggaM uvasaMpajAmi' amArgo-mithyAtvAdiH mArgastu samyagdarzanAdiriti / idAnIM chadmasthatvAdazeSazuddhyarthamAha adhyayanaM 4 [ ni. 1417] - mU. (33) jaM saMbharAmi jaM ca na saMbhArami jaM paDikkamAbhi jaM ca na paDikkamAmi tassa savvassa devasiyarasa aiyArassa paDikkamAmi samaNo'haM saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyaMpAvakammo aniyANo diTTisaMpanno mAyAmosa vivajio / vR- yat kiJcit smarAmi yacca chadmasthAnAbhogAnneti, tathA 'jaM paDikkamAmi jaM ca na paDikkamAmi' yat pratikramAmi AbhogAdividitaM yacca na pratikramAmi sUkSmamaviditaM, anena prakAreNa yaH kazcidaticAraH kRtaH 'tassa savvassa devasiyarasa ayirassa paDikkamAmi'tti kaNThyaM, itthaM pratikramya punarakuzalapravRttiparihArAyAtmAnamAlocayannAha 'samaNo'haMsaMjayavizyapaDihayapacakkhAyapAvakammo aniyANo diTThisaMpanno mAyAmosavivajio' tti zramaNo'haM tatrApi na carakAdiH, kiM tarhi ?, saMyataH sAmastyena yataH idAnI, virato - nivRttaH atItasyaiSyasya ca nindAsaMvaraNadvAreNa ata evAhapratihata pratyAkhyAtapApakarmA, pratihatam idAnImakaraNatayA pratyAkhyAtamatItaM nindayA eSyamakaraNatayeti, pradhAno'yaM doSa itikRtvA tatazunyatAmAtmano bhedena pratipAdayannAha 'anidAno' nidAnarahitaH sakalaguNamUlabhUtaguNayuktatAM darzayannAha - 'ddaSTisaMpannaH' samyagdarzanayukta ityarthaH / vakSyamANadravyavandanaparihArAyAha-mAyAmRSAkvirjakaH (vivarjitaH) - mAyAgabhamRpAvAdaparihArItyuktaM bhavati / evaMbhUtaH san kiM ? - mU. (34) aDDAijesu dIvasamuddesu panarasasu kammabhUmIsu jAvaMti kei sAhU syaharaNagucchpaDiggahadhArA paMcamahavvayadhArA | aDDArasahassasIlaMgadhArA akkhayAyAracaritA te savve sirasA maNasA matthaeNa Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 Avazyaka-mUlasUtram -2- 4/34 vNdaami| vR- arddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu-jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkarAddheSu paJcadazasu karmabhUmiSupaJcabharatapaJcairAvatapaJcavidehAbhidhAnAsu yAvantaH kecana sAdhavaH rajoharaNagucchapratigrahadhAriNaH, nihavAdivyavacchedAyAha-paJcamahAvratadhAriNaH, paJca mahAvratAni-pratItAni, atastadekAGgavikalapratyekabuddhasaGgrahAyAha-aSTAdazazIlAGgasahasanadhAriNaH, tathAhi kecidbhagavanto rajoharaNAdidhAriNo na bhavantyapi, tAni cASTAdazazIlAGgasahastrANi darzyante, tatreyaM karaNagAthA joe karaNe sannA iMdiya bhomAi samaNadhamme ya / sIlaMgasahassANaM aDDArasagassa nipphattI / / iyaM bhAvanA-maNeNana kareiAhArasannAviSyajaDho sotiMdiyasaMvuDokhaMtisaMpanno puDhavIkAyasaMrak khao 1, maNeNa na karei AhArasannAvippajaDho sotidiyasaMvuDo khaMtisaMpanno AukAyasaMrakkhao 2 evaM teu 3 vAu 4 vaNassati 5 bi06 ti07ca08 paM09 je no kariti maNasA nijjiyaAhArasannasoidi puDhavIkAyAraMbhe khaMtijuA te muni vande / / ajIvesu dasa bhedA, ete khaMtipayaM amuyaMtena laddhA / evaM madavAdisu ekekedasa 2 labbhati, evaM sataM, etesotiMdiyamamuyaMtena laddhA, evaM cakkhiMdiyAdiyesuvi ekekke sayaM 2 jAtA satA 500, etevi AhArasannA'pariccAyageNa laddhA, bhayAdisannAdisuvi patteyaM 2 paMca sayA, jAtA do sahassA, ete na kareMtitti etena laddhA na kAravedietenavi do karate nANujANati etenaviM do sahassA 2000, jAtA 6 sahassA, ete manena laddhA 6000, vAyAevi 6000,kAeNavi chatti 6000,jAtA aTThArasatti 18000 / 'akSatAcAracAritriNaH' akSatAcAra eva cAritraM, tAn 'sarvAn' gacchagatanirgatabhedAn 'zirasA' uttamAGgena manasA-antaHkaraNena mastakena vandata(vande)iti vAcA, itthamabhivandya sAdhUna punaroghataH sakalasattvakSAmaNamaitrIpradarzanAyAhamU. (35) khAmemi savva jIve, savve jIvA khamaMtu me / mettI me savvabhUesu, vera majjhaM na keNai / / evamahaM Aloiya niMdiya garahiya duguMchiyaM sammaM / tiviheNa paDikkato baMdAmi jine cauvIsaM / / vR-nigadasiddhA eveyaM, savve jIvAkhamaMtumetti,mA teSAmapyakSAntipratyayaH karmabandho bhavatviti karuNayedamAha / samAptau svarupapradarzanapuraHsaraM maGgalagAhA-evetyAdi nigadasiddhA, evaM daivasikaM pratikramaNamuktaM, rAtrikamapyevambhUtameva, navaraM yatraiva daivasikAticAro'bhihitastatra rAtrikAticAro vaktavyaH / Aha-yadyevaM 'icchAmi paDikkamiuM goyaracariyAe' ityAdi sUtramanarthakaM, rAtrAvasya asaMbhavAditi, ucyate, svapnAdau saMbhavAdityadoSaH / ityukto'nugamaH, nayAH prAgvat / / adhyayanaM-4- samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre caturthamaadhyayanaM saniyuktibhASyaMTIkA-parisamAptam Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1418] 237 (adhyayanaM-5 - kAyotsarga) vR-vyAkhyAtaM pratikramaNAdhyayanamadhunA kAyotsargAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHanantarAdhyayane vandanAdhakaraNAdinA skhalitasya nindA pratipAditA, iha tu skhalitavizeSato'parAdhavraNavizeSasaMbhavAdetAvatA'zuddhasya sataH prAyazcittabheSajenAparAdhacikitsA pratipAdyate, yadvA pratikramaNAdhyayane mithyAtvAdipratipakramaNAdvAreNa karmanidAnapratiSedhaH pratipAditaH, yathoktaM'micchattapaDikkamaNa' mityAdi, iha tu kAyotsargakaraNataH prAgupAttakarmakSayaH pratipAdyate, vakSyate "jaha karagao nikaMtai dAruM jaMto puNo'vi vaccaMto / iya kiMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kammAiM // 1 // kAussagge jaha suTTiyassa bhaJjati aNgmNgaaii| iya bhiMdaMti suvihiyA aTTavihaM kammasaMghAyaM / / 2 / / " ityAdi, athavA sAmAyike cAritramupavarNitaM, catuvizatistave tvarhatAM guNastutiH, sA ca jJAnadarzanarUpA, evamidaM tritayamuktaM, asya ca vitathAsevana-maihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA gurornivedanIyaM, tacca vandanapUrvakamityatastanirUpitaM, nivedya ca bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamityanantarAdhyayane tannirUpitaM, iha tu tathApyazuddhasyAparAdhavraNacikitsA prAyazcittabheSajAt pratipAdyate, tatra prAyazcittabhaiSajameva tAvadvicitraM pratipAdayannAhani. (1418) AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viussagge / tava cheya mUla anavaTThayA ya pAraMcie ceva // vR- 'AloyaNaM ti AlocanA prayojanato hastazatAd bahirgamanAgamanAdau gurorvikaTanA, 'paDikkamaNe'tti pratIpaM kramaNaM pratikramaNaM, sahasAva'samitAdau mithyAduSkRtakaraNamityarthaH, 'mIsaM'tti mizraM zabdAdiSu rAgAdikaraNe, vikaTanA mithyAduSkRtaM cetyarthaH, 'vivege'tti vivekaH aneSaNIyasya bhaktAdeH kathaJcit gRhItasya parityAga ityarthaH, tathA 'viussagge'tti tatha vyutsargaH kusvapnAdau kAyotsarga iti bhAvanA, 'tave'tti karma tApayatIti tapaH-pRthivyAdisaMghaTTanAdau nirviga (ka) tikAdi, 'chede'tti tapasA durdamasya zramaNaparyAyacchedanamiti hRdayaM, 'mUla'tti prANAtipAtAdau punavratAropaNamityarthaH, 'anavaTThayA yatti hastatAlAdipradAnadoSAt duSTatarapariNAmatvAd vrateSu nAvasthApyate ityanavasthApyaH tadbhAvo'navasthApyatA, 'pAraMcie ceva'tti puruSavizeSasya svaliGgarAjapalayAdyAsevanAyAM pAraJcikaM bhavati, pAraM-prAyazcittAntamaJcati-gacchatIti pAraJcikaM, na tata UrdU prAyazcittamastIti gAthArthaH / / evaM prAyazcittabhaiSajamuktaM, sAmprataM vraNaH pratipAdyate, sa ca dvibhedaH-dravyavraNo bhAvavraNazca, dravyavraNaH zarIrakSatalakSaNaH, asAvapi dvividha eva, ni. (1419) duviho kAyaMmi vaNo tadubbhavAgaMtuo a nAyavyo / AgaMtuyassa kArai salluddharaNaM na iyarassa / / vR-dvividho-dviprakAraH 'kAyaMmi vaNo'tti cIyata iti kAyaH--zarIramityarthaH tasmin vraNaHkSatalakSaNaH, dvaividhyaM darzayati-tasmAdudbhavo'syeti tadudbhavo-gaNDAdiH Agantukazca jJAtavyaH, AgantukaH, kaNTakAdiprabhavaH, tatrAgantukasya kriyate zalyoddharaNaM netarasya-tadudbhavasyeti gAthArthaH Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 yadyasya yathoddhiyate-uttaraparikarma kriyate dravyatraNa eva tadetadabhidhitsurAhani. (1420) taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tae lagyo / avaujjhatti sallo sallo na malijjai vaNo u / / vR- 'taNuo atikkhatuMDo' iti tanureva tanukaM kazamityarthaH, na tIkSNatuNDamatIkSNamukhamiti bhAvanA, nAsmin zoNitaM vidyata ityazoNitaM kevalaM navaraM tvagalagraM, uddhRtya 'avaujjhatti sallo' ti parityajyate zalyaM prAkRtazailyA tu pulliGganirdezaH, 'sallo na malijjai vaNo ya' na ca madyate vraNaH, alpatvAt zalyasyeti / / prathamazalyaje ayaM vidhiH, dvitIyAdizalyaje punarayaMni. (1421) lagguddhiyaMmi bIe malijai paraM adUrage salle / uddharaNamalaNapUraNa dUrayaragae taiyagaMmi // vR- 'lagguddhiyaMmi' lagnamuddhRtaM lagnoddhRtaM tasmin dvitIye kasmin ? -adUragate zalya iti yogaH, manAg dhDhalana iti bhAvanA, atra 'malijai paraM' ti mRdyate yadi paraM vraNa iti uddharaNaM zalyasya, mardanaM vraNasya, pUraNaM karNamalAdinA tasyaivaitAni kriyante dUragate tRtIye zalya iti / ni. (1422) mA veaNA u to uddharitu gAlaMti soNiya cautthe / rujjhai lahuMti ciTThA vArijai paMcame vaNiNo / / vR-'mA veyaNA u to uddharettu gAlaMti soNiya cautthe / rujjhau lahaMti ciTThA vArijaI' iti mA vedanA bhaviSyatIti tata uddhRtya zalyaM gAlayanti zoNitaM caturthe zalya iti, tathA ruhyatAM zIghramiti ceSTA parispandanAdilakSaNA vAryate-niSyidhyata, paJcame zalye uddhRte vraNo'syAstIti vraNI tasya praNinaH raudrataratvAcchalyasyeti gAthArthaH / / ni. (1423) rohei vaNaM chaThe hiyamiyabhoI abhuMjamANo vA / tittiamittaM chijjai sattamae pUimasAI // vR. 'rohei vaNaM cha?' iti rohayati vraNaM SaSThe zalye uddhRte sati hitamitabhojI hitaM-pathyaM mitaM-stokaM abhuJjanveti, yAvacchalyena dUSita 'tattiyamittaM'ti tAvanmAnaM chidyate, saptame zalya uddhRte kiM ? -pUtimAMsAdIti gAthArthaH / / ni. (1424) tahaviya aThAyamANo goNasakhaiyAi rupphae vAvi / kIrai tayaMgacheo saaTTio sesarakkhaTThA // vR- "tahaviya aThAye'tti tathApi ca 'aTTAyamANe'tti atiSThati sati visarpatItyarthaH, gonasabhakSitAdau rumpha kaivApi kriyate, tadaGgachedaH sahAsthikaH, zeSarakSArthamiti gAthArthaH // evaM tAvad dravyavraNastacikitsA ca pratipAditA, adhunA bhAvavraNaH pratipAdyate mUluttaraguNavassa tAiNo paramacaraNapurisassa / avarAhasallapabhavo bhAvavaNo hoi nAyavyo / / vR- "mulUttaraguNarUvassa' gAhA, iyamanyakartRkI sopayogA ceti vyAkhyAyate, mUlaguNAHprANAtipAtAdiviramaNalakSaNAH piNDavizuddhyAdayastu uttaraguNAH, ete eva rUpaM yasya sa mUlaguNottaraguNarUpastasya, tAyinaH, paramazcAsau caraNapuruSazceti samAsaH tasya aparAdhaHgocarAdigocarAH ta eva zalyAni tebhyaH prabhavaH- sambhavo yasya sa tathAvidhaH bhAvavraNo bhavati Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1424 ] jJAtavya iti gAthArthaH // sAmpratamasyAnekabhedabhinnasya bhAvavraNasya vicitraprAyazcittabhaiSajaina cikitsA pratipAdyate, tatra ni. (1425) bhikkhAyariyAi sujjhai aiollakoi viyaDaNAe u / bIo asamiomiti kIsa sahasA agutto vA / / bR- 'bhikkhAyariyAi' bhikSAcaryAdiH zudhyatyaticAraH kazcidrikaTanayaiva-AlocanayaivetyarthaH, AdizabdAd vicArabhUmyAdigamanajo gRhyate, iha cAticAra eva vraNaH 2, evaM sarvatra yojyaM, 'bitiu 'tti dvitIyo vraNaH apratyupekSite khelavivekAdauhA asamito'smIti sahasA agupto vA midhyAduSkRtamiti vicikitsetyayaM gAthArthaH // ni. (1426) saddAiesu rAgaM dosaM ca maNA gao taiyagaMmi / nAuM anesaNijjaM bhattAivigiMcaNa cautthe || vR- 'zabdAdiSu iSTAniSTeSu rAgaM dveSaM vA manasA (manAka) gataH atra 'taio' tRtIyo vraNaH mizrabhaiSajyacikitsyaH, AlocanApratikramaNazodhya ityarthaH, jJAtvA aneSaNIyaM bhaktAdi vigiJcanA caturtha iti gAthArthaH || 239 ni. (1427) ussaggeNavi sujjhai aiAro koi koi u taveNaM / tenavi asujjhamANaM cheyavisesA visohiMti // vR- 'ussaggeNavi sujjhai' kAyotsargeNApi zuddhyati aticAraH kazcit kazcit tapasA pRthivyAdisaMghaTTanAdijanyo nirvigagatikAdinA SaNmAsAntena tenApyazuddhyamAnastathAbhUtaM gurutaraM chedavizeSA vizodhayantIti gAthArthaH / / evaM saptaprakArabhAvavraNacikitsApi pradarzitA, mUlAdIni tu viSayanirUpaNadvAreNa svasthAnAdavaseyAni, neha vitanyantane, ityuktamAnuSaGgikaM prastutaM prastumH evamanenAnekasvarUpeNasambandhenAyAtasya kAyotsargAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcAni vaktavyAni tatra nAmaniSpanne nikSepe kAyotsargAdhyayanamiti kAyotsargaH adhyayanaM ca tatra kAyotsargamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAraH ni. (1428) nikkheve 1 gaTTa 2 vihANamaggaNA 3 kAla 4 bhevaparimANe 5 / . asaDha 6 saDhe 7 vihi 8 dosA 9 kassati 10 phalaM ca 11 dArAI || vR- 'nikkhevegavihANa' nikkheveti kAyotsargasya nAmAdilakSaNo nikSepaH kAryaH 'egaTTha' tti ekArthikAni vaktavyAni 'vihANamaggaNa' tti vidhAnaM bhedo'bhidhIyate bhedamArgaNA kAryA 'kAlAbhedaparimANe'tti kAlaparimANamabhibhavakAyotsargAdInAM vaktavyaM, bhedaparimANamutsRtAdikAyotsargabhedAnAM vaktavyaM yAvantasta iti, 'asaDhasaDhe' tti azaThaH zaThazca kAyotsargakarttA vaktavyaH vAha' tti kAyotsargakaraNavidhirvAcyaH 'dosa'tti kAyotsargadoSA vaktavyAH 'kassatti' kasya kAyotsarga iti vaktavyaM 'phala' tti aihikAmuSmikabhedaM phalaM vaktavyaM 'dArAI' ti etAvanti dvArANIti gAthAsamAsArthaH / / vyAsArthaM tu pratidvAraM bhASyakRdevAbhidhAsyati / tatra kAyasyotsargaH kAyotsarga iti dvipadaM nAmeti kRtvA kAyasya utsargasya ca nikSepaH kArya iti / tathA cAha bhASyakAraH[bhA. 228] kA usamaya nikkheye huti dunni u vigappA | Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 eesi duNhaMpI patteya parUvaNaM vucchaM // vR- 'kAe ussaggaMmi ya' kAye kAyaviSayaH utsarge ca-utsargaviSayazca evaM nikSepe-nikSepaviSayau bhavataH dvau eva vikalpaudvAveva bhedau, anayauIyorapi kAyotsargavikalpayoH pratyeka prarUpaNAM vakSya iti gAthArthaH / / ni. (1429) kAyassa u nikkhevo bArasao chakkao a ussagge / eesi tu payANaM patteya parUvaNaM vucchaM / / vR-tatra 'kAyassa u nikkhevo' kAyasya tu nikSepaH kArya iti 'bArasautti dvaadshprkaarH| 'chakkao ya ussagge' SaTkazcotsargaviSayaH SaTprakAra ityarthaH, pazcArddha nigadasiddhaM tatra kAyanikSepapratipAdanAyAhani. (1430) nAma ThavaNasarIre gaI nikAyasthikAya davie ya / mAuya saMgaha paJjava bhAre taha bhAvakAe y|| vR. 'nAma ThavaNA' nAmakAyaH sthApanAkAyaH zarIrakAyaH gatikAyaH nikAyakAyaH astikAyaH dravyakAyazca mAtRkAyaH saMgrahakAyaH paryAyakAyaH bhArakAyaH tathA bhAvakAyazceti gaathaasmaasaarthH| vyAsArthaM tu pratidvArameva vyAkhyAsyAmaH, tatra nAmakAyapratipAdanAyAhani. (1431) kAo kassai nAma kIrai dehovi vuccaI kAo / kAyamaNiovi vuccai baddhamavi nikAyamAhaMsu / / vR- 'kAo kassavitti kAyaH kasyacit padArthasya sacetanA cetanasya vA nAma kriyate sa nAmakAyaH, nAmAzritya kAyo nAmakAyaH, tathA deho'pi-zarIrasamucchrayo'pi ucyate kAyaH, kAcamaNirapi kAyo bhaNyate, prAkRte tu kAyaH / tathA baddhamapi kiJcillakhAdi 'nikAyamAhaMsutti nikAcitamAkhyAtavantaH, prAkRtazailyA nikAyeti gAthArthaH, gataM nAmadvAraM, adhunA sthApanAdvAraMni. (1432) akkhe varADae vA kaTTe putthe ya cittakamme ya / sabbhAvamasadabhAvaM ThavaNAkAyaM viyANAhi // vR- 'akkhe varADae' akSe-candanake varATake vA-kapaIke vA kASThe-kuTTime puste vA-vastrakRte citrakarmaNi vA pratIte, kimityAha-sato bhAvaH sadbhAvaH tathya ityarthaH tamAzritya, tathA asatobhAvaH asadbhAvaH atathya ityarthaH, ta cAzritya, kiM ? -sthApanAkAyaM vijAnAhIti gaathaarthH| sAmAnyana sadbhAvAsadbhAsthApanodAharaNamAhani. (1433) lippagahatthI hasthitti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asadabhAve puna hasthitti nirAgiI akkho / vR- 'leppagahatthI' yadiha lepyakahastI hastIti sthApanAyAM nivezyate 'esa sadabhAviyA bhave ThavaNa'tti eSA sadbhAvasthApanA bhavatIti, bhavatyasadbhAve punahastIti nirAkRtiH-hastyAkRtizUnya eva caturaGgAdAviti / tadevaM sthApanAkAyo'pi bhAvanIya iti gAthArthaH / zarIrakAyapratipAdanAyAhani. (1434) orAliyaveubbiyaAhAragateyakammae ceva / ___ eso paMcavihI khalu sarIrakAo muNeyavyo / / Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1434 ] 241 vR- 'orAliyaveubviya' udAraiH pudgalainirvRttamaudArikaM vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM prayojanArthinA Ahriyata ityAhArakaM tejomayaM taijasaM karmaNA nirvRttaM kArmmaNaM, audArikaM vaikriya AhArakaM taijasaM kArmaNaNa caiva eSa paJcavidhaH khalu zIryanta iti zarIrANi zarIrANyeva pudgalasaGghAtarUpatvAt kAyaH zarIrakAyaH vijJAtavya iti gAthArthaH // gatikAyapratipAdanAha (pra.) vR- 'causuvi gai' iyamAnyakartRkI gAthA sopayogeti ca vyAkhyAyate catasRSvapi gatiSunArakatiryagnarAmaralakSaNAsu 'deho' tti zarIrasamucchrayo nArakAdInAM yaH sa gatau kAya itikRtvA gatikAyo bhaNyate, atrAntare Aha codaka:- 'eso sarIrakAu ' tti nanveSa zarIrakAya uktaH, tathAhi - naudArikAdivyatiriktA nArakatiryagAdidehA iti, AcArya Aha- 'visesaNA hoti gatikAo' vizeSaNAda - vizeSaNasAmarthyAda bhavati gatikAyaH, vizeSaNaM cAtra gatau kAyo gatikAyaH, yathA dvividhAH saMsAriNaH - trasAH sthAvarAzca punasta eva strIpunapuMsakavizeSeNa bhidyanta ityevamatrApIti gAthArthaH / suvisu deho neraiyAINa jo sa gaikAo / eso sarIrakAo visesaNA hoi gaikAo || athavA sarvasattvAnAmapAntarAlagatau yaH kAyaH sa gatikAyo bhaNyate, tathA cAhani. ( 1435 ) jenuvagahio vaccai bhavaMtaraM jacireNa kAlena / eso khalu gaikAo sateyagaM kammagasarIraM // vR- 'jenuvagahio' yenopagRhIta upakRto vrajati gacchati bhavAdanyo bhavaH bhavAntaraM tat, etaduktaM bhavati-manuSyAdirmanuSyabhavAt cyutaH yenAzrayeNA (zrito') pAntarAle devAdibhavaM gacchati sa gatikAyo bhaNyate, taM kAlamAnato darzayati-yaccireNa 'kAleNaM' ti sa ca yAvatA kAlena samayAdinA vrajati tAvantameva kAlamasau gatikAyo bhaNyate eSa khalu gatikAyaH, svarUpeNaiva darzanayannAha - 'satteyagaM kammasarIra' kArmaNasya prAdhAnyat saha taijasena vartata iti sataijasaM kArmaNazarIraM gatikAyastadAzrayeNApAntarAlagatau jIvagateriti bhAvanI (yama) yaM gAdhArthaH // nikAyakAyaH pratipAdyate tatra ni. ( 1436) niyaya mahio va kAo jIvanikAo nikAyakAo ya / atthittibahupaesA tenaM paMcatthikAyA u // vR- 'niyaya'tti gAthArddhaM vyAkhyAyate niyayamahio va kAo jIvanikAya'tti niyatonityaH kAyo nikAyaH, nityatA cAsya triSvapi kAleSu bhAvAtha adhiko vA kAyo nikAyaH, yathA adhiko dAho nidAha iti, AdhikyaM cAsya dharmAdharmAsti kAyApekSayA svabhedApekSayA vA, tathAhi ekAdayo yAvadasaGghayeyAH pRthivIkAyikAstAvat kAyasta eva svajAtIyAnyaprakSepApekSayA nikAya iti, evamanyoSvapi vibhASetyevaM jIvanikAyasAmAnyena nikAyakAyo bhaNyate, athavA jIvanikAyaH pRthivyAdibhedabhinnaH SaDvidho'pi nikAyo bhaNyate tatsamudAyaH, evaM ca nikAyakAya iti, gataM nikAyakAyadvAraM / adhunA'stikAyaH pratipAdyate, tatredaM gAthAzakalaM 25 16 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Avazyaka mUlasUtram -2- 5/37 'asthittivahupadesA tenaM paMcasthikAyA u' astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, bahupradezAstu yatastena paJcaivAstikAyAH tuzabdasyAvadhAraNArthatvAnna nyUnA nApyadhikA iti, anena ca dharmAdharmAkAzAnAmekadravyatvAdastikAyatvAnupapattiraddhAsamayassa ca e (ane) katvAdastikAyatvApattirityeyat parihRtamavagantavyaM, te cAmI paJca, tadyathAdharmAstikAyo'-dharmAstikAyaH AkAzAstikAyaH jIvAstikAyaH pudgalAstikAyazcetyastikAyA iti hRdayamayaM gAthArthaH / sAmprataM dravyakAyAyasarastatastatapratipAdanAyAha[bhA.229] jaMtu purakkhaDabhAvaM daviyaM pacchAkaDaM va bhaavaao| taM hoi davvadaviyaM jaha bhavio dvvdevaaii|| vR. 'jaM tu purakkha'tti, yad dravyamiti yogaH tuzabdo vizeSaNArthaH kiM vizinaSTi ?jIvapudgaladravyaM, na dharmAstikAyAdi, tatazcaitaduktaM bhavati-yad dravyaM yad vastu puraskRtabhAvamitipuraH-agrataH kRto bhAvo yeneti samAsaH, bhAvino bhAvasya yogyamabhimukhamityarthaH / 'pacchAkaDaM va bhAvAo'tti vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, tatazcaivaM prayoga-pazcAtkRtabhAvaM, vAzabdo vikalpavacanaH pazcAt kRtaH prApyojjhito bhAvaH-paryAyavizeSalakSaNo yena sa tathocyate, etaduktaM bhavati-yasmina bhAve varttate dravyaM tato yaH pUrvamAsId bhAvaH tasmAdapetaM pazcAtkRtabhAvamucyate, 'taM hoti davvadaviyaM' taditthaMbhUtaM dviprakAramapi bhAvino bhUtasya ca bhAvasya yogyaM 'davya'tti vastu vastuvacano hyeko dravyazabdaH, kiM ?-bhavati dravyaM, bhavatizabdasya vyavahitaH sambandhaH, itthaM dravyalakSaNamabhidhAyAdhunodAharaNamAha-'jaha bhavio davvadevAdi' yathetyudAharaNopanyAsArthaH bhavyo-yogyaH dravyadevAdiriti, iyamatra bhAvanA-yo hi purUSAdima'tvA devatvaM prApsyati baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotro vA sa yogyatvAd dravyadevo'bhidhIyate, evamanubhUtadevabhAvo'pi, AdizabdAd dravyanArakAdigrahaH paramANugrahazca, tathAhi asAvapi vyaNukAdi kAyayogyo bhavatyeva, tatazcetthaMbhUtaM dravyaM kAyo bhaNyata iti gAthArtha: / / Aha-kimiti tuzabdavizeSaNAjIvapudgaladravyamaGgIkRtya dharmAstikAyAdInAmiha vyavacchedaH kRta iti ?, atrocyate, teSAM yathoktaprakAradravyalakSaNAyogAt, sarvadevAstikAyatvalakSaNabhAvopetatvAda, Aha ca bhASyakAra:[bhA.230] jai asthikAyabhAvo apaeso huJja asthikAyANaM / pacchAkaDuvva to te havijja davasthikAyA va // vR- 'jai asthikAyabhAvo' yadyastikAyabhAvaH astikAyatvalakSaNaH, 'ica eso hoja asthikAyANaM' 'iya' evaM yathA jIvapudgaladravye viziSTaparyAya iti eSyan-AgAmI bhavet, keSAm? - astikAyAnAM-dharmAstikAyAdInAmiti, vyAkhyAnAd vizeSapratipattiH, tathA pazcAtkRto vA yadi bhavet 'to te havija davvatthikAya'tti tataste bhaveyuriti dravyAstikAyA iti gAthArthaH / ni. (1437) tIyamanAgayabhAvaM jamasthikAyANa natthi asthittaM / tena ra kevalaesuM natthI davvatthikAyattaM / / vR. 'tIyamanAgaya' atItam-atikrAntamanAgataM bhAvaM yad-yasmAt kAraNAdastikAnAMdharmAstikAyAdInAM nAsti-na vidyate astitvaM-vidyamAnatvaM, kAyatvApekSayA sadaiva yogAditi hRdayaM, 'tena ra'tti tena kila kevalaM-zuddhaM 'teSu' dharmAstikAyAdiSu nAsti-na vidyate, ki ? Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1437 ] 243 7 'davvatthikAya'tti dravyAstikAyatvaM sadaiva tadbhAvayogAditi gAthArthaH / / Aha - yadyevaM dravyadevAdyudAharaNoktamapi dravyaM na prApnoti, sadaiva sadbhAvayogAt, tathAhi sa eva tasya bhAvo yasmin varttate iti / atra gururAha ni. ( 1438) kAmaM bhaviyasurAisu bhAvo so ceva jattha vaTTeti / esso na tAva jAyai tena ra te davvadevutti // vR- 'kAmaM bhaviyasurAdi' kAmamityanumataM yathA 'bhaviyasurAdiSu' bhavyAzca te surAdayazceti vigrahaH AdizabdAt dravyanArakAdigrahaH teSu tadviSaye vicAre bhAvaH sa eva yatra varttate tadAnIM manuSyAdibhAva iti, kiMtu eSyo bhAvI na tAvajjAyate tadA, 'tena ra te davvadeva' tti tena te kila dravyadevA iti, yogyatvAd, yogyasya ca dravyatvAt na caitad dharmAstikAyAdInAmasti, eSyakAle'pi tadbhAvayuktatvAdeveti gAthArthaH // yathoktaM dravyalakSaNamavagamya tadbhAve'tiprasaGgaM ca manasyAdhAyAha codaka:ni. (1439) duhao' naMtararahiyA jai evaM to bhavA anaMtaguNA / egassa egakAle bhavA na jujuMti u anegA / / vR- 'duhao'naMtararahiyA' 'duhau 'tti varttamAnabhAvasthitasya ubhayata eSyakAle'tI takAle tarau eSyAtItI anantarau ca tau rahitauNAd gamyate anantararahitau tAvapi 'jai' tti yadi tasyocyate ' evaM to bhavA anaMguNa' tti evaM sati tato bhavA anantaguNAH, tadbhavadvayavyatiriktA varttamAnabhavabhAvena rahitA eSyA atikrAntAzca te'pyucyeraMstatazca tadapekSayApi dravyatvA kalpanA syAt, athocyet bhavatvevameva kA no hAniriti ?, ucyate, ekasya-puruSAderekakAle puruSAdikAle bhavA na yujyante na ghaTante aneke bahava iti gAthArthaH // itthaM codakenokte gururAhani. ( 1440) duhao' naMtara bhaviyaM jaha ciTThai AuaM tu jaM baddhaM / hujiyaresuvi jai taM davvabhavA hujja to te'vi / / vR- 'duhao'naMtarabhaviyaM' 'duhau'tti varttamAnabhave varttamAnasya ubhayataH eSye'tIte cAnantarabhavikaM puraskRtaJcAtkRtabhavasambandhItyuktaM bhavati, yathA tiSThati AyuSkameva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, na zeSaM karma vivakSitaM yad baddhamayaM gAthArthaH / / puraskRtabhava sambandhi tribhAgAvazeSAyuSkaH, sAmAnyena tasminnameva bhave vartamAno badhnAti pazcAtkRtasambandhi punastasminneva bhave vedayati / atiprasaGganivRttyarthamAha- 'hojiyaresuvi jai taM davvabhavA bhaveraMstataste'pi tadAyuSkakarmasambandhAditi hRdayaM, na caitadasti, tasmAdasaccodakavacanamiti gAthArthaH / asyaivArthasya prasAdhakaM lokapratItaM nidarzanamabhidhAtukAma Aha 7 ni. ( 1441 ) saMjhAsu dosu sUro adissamANo'vi pappa samaIyaM / jaha obhAsai khittaM taheva eyaMpi nAyavvaM // vR- 'saMjJAsu dosu sUrA' sandhyA ca sandhyA ca tayoH sandhyayordvayoH pratyUSapradoSapratibaddhayoH sUrya-AdityaH adRzyamAno'pi anupalabhyamAno'pi prApaNIyaM prApyaM samatikrAntaM samatItaM ca yathA'vabhAsate prakAzayati kSetraM, tadyathA- pratyuSasandhyAyAM pUrvavidehaM bharataM ca, pradoSasandhyAyAM tu bharatamaparavidehaM ca, tathaiva-yathA sUryaH idamapi prakrAntaM jJAtavyaM vijJeyamiti, etaduktaM bhavati Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 vartamAnabhave sthitaH puraskRtabhavaM pazcAtkRtabhavaM ca AyuSkakarma sadravyatayA spRzati, prakAzenAdityavaditi gAthArthaH / / adhunA mAtRkAkAyaH pratipAdyate, (mAtRke'pi) mAtRkApadAni 'uppaneti ve' tyAdIni tatsamUho mAtRkAkAyaH, anyo'pi tathAvidhapadasamUho bahvartha iti, tathAcAha -- [bhA.230] mAuyapayaMti neyaM navaraM annovi jo payasamUho / so payakAo bhannai je egapae bahU atthA / / / vR- 'mAuyaparya'tti mAtRkApadamiti 'nema' 'nemaM'ti cihna, navaramanyo'pi yaH padasamUhaHpadasaGghAtaH sa padakAyo bhaNyate mAtRkApadayakAya iti bhAvanA, viziSTaH padasamUhaH, kiM ? - 'je egapae bahU atthA' yasminnekapade bahavaH asteiSAM padAnAM yaH samUha iti, pAThAntaraM vA 'jassekapade bahU atyatti gAthArthaH / saMgrahakAyapratipAdanAyAhani. (1442) saMgahakAo'negAvi jattha annovi dhippaMti / jaha sAligAmasenA jAo vasahI (ti) niviTThatti / / vR. "saMgahakAo negA' saMgrahaNaM saMgrahaH sa eva kAyaH, sa kiMviziSTa ? ityAha-'negAvi jattha egavayaNeNa ghepaMti'tti prabhUtA api yatraikavacanena dizyanto gRhyante, yathA zAligrAmaH senA jAto vasati niviThThatti, yathAsaGghayaM, prabhUteSvapi stamveSu satsu jAtaH zAliriti vyapadezaH, prabhUteSvapi puruSavilayAdiSu vasati grAmaH, prabhUteSvapi hastyAdiSu niviSTA seneti, ayaM zAkyAdirarthaH saGgrahakAyo bhaNyate iti gAthArthaH / / sAmprataM paryAyakAyaM darzayatini. (1443) pajjavakAo puna huMti pajavA jattha piDiyA bahave / paramANumivikkaMmivi jaha vannAiM anaMtaguNA / / vR. "pajjavakAo' paryAyakAyaH punarbhavati, paryAyA-vastudharmA yatra-paramANvAdau piNDitA bahavaH, tathA ca paramANAvapi kasmizcit sAMvyavahArike yathA varNagandharasasparzA anantaguNAH anyApekSayA, tathA coktam-"kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca // " sa caikastiktAdirasastadanyApekSayA tiktataratiktamAdibhedAdAntapaM pratipadyate, paJcavarNAdiSvapi vibhASetyayaM gAthArthaH / adhunA bhArakAyastatra gAthAni. (1444) ego kAo duhA jAo ego ciTThai ego mArio / jIvaMto a maeNa mArio taM lava mAnava ! kena heunA ? // vR- ekko kAo duhA jAo' ekaH kAyaH-kSIrakAyaH dvidhA jAtaH, ghaTadvaya nyAsAt, tatra ekastiSThati, eko mAritH, jIvan mRtena mAritastadetallaveti -brUhi he mAnava ! kena kAraNena? kathAnakaM yathA pratikramaNAdhyayane pariharaNAyAmiti gAthArthaH, bhArakAyazcAtra kSIrabhRtakumbhadvayopetA kApotI bhaNyate, bhArazcAsau kAyazca bhArakAyaH, anne bhati-bhArakAyaH kApotyevocyate / ni. (1445) duga tiga cauro paMca va bhAvA bahuA va jattha vasa'ti / so hoi bhAvakAo jIvamajIve vibhAsA u // vR. 'dugatigacauro' dvau trayazcatvAraH paJca vA bhAvA-audayikAdayaH prabhUtA vA'nye'pi 'yatra' sacetanAcetane vastuni vidyante sa bhavati bhAvakAyaH, bhAvAnAM kAyo bhAvakAya iti, 'jIvamajIve vibhAsA u' jIvAjIvayorvibhASA khalvAgamAnusAreNa kAryeti gAthArthaH / / Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- ni. 1446] 245 mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtya gataM nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante, tatra gAthAni. (1446) kAe sarIra dehe buMdI ya caya uvacae ya saMghAe / ussaya samussae vA kalevare bhattha taNa pANu / / vR- kAyaH zarIraM dehaH bondI caya upacayazca saGghAta ucchrayaH samucchyazca kaDevaraM bhastrA tanuH pANuriti gAthArthaH / / mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtyoktAnyekArthikAni, adhunA utsargamadhikRtya nikSepaH ekArthikAni cocyante, tatra nikSepamadhikRtyAhani. (1447) nAmaMThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve ya / eso ussaggassa u nikkhevo chavviho hoDa // vR-'nAmaMThavaNAdavie' arthamadhikRtya nigadasiddhA, vizeSArtha tu pratidvAraM prapaJcena vakSyAmaH, tatrApi nAmasthApane gatArthe, dravyotsargAbhidhitsayA punarAhani. (1448)davvayujjhaNA u jaM jeNa jattha avakirai dabvabhUo vaa| jaM jattha vAvi khitte jaM jacciraM jaMmi vA kAle // vR-'davbujjhaNA u jaMjeNa' dravyojjhanA tu dravyotsargaH svayameva 'ja'tti yatra dravye utsRjati dravyabhUto vA-anupayukto vA utsRjati eSa dravyayotsargo'bhidhIyate / kSetrotsarga ucyate 'jaM jatya vAvi khettetti yatkSetraM dakSiNadezAdhutsRjati yatra vA'pi kSetre utsargo vyAvaya'te rajanI sAdhavaH 'jaccira'ti yAvanataM kAlamutsargaH, yasmin vA kAle utsargo vyAvarNyate eSa kAlotsarga iti gAthArthaH / / bhAvotsargapratipAdanAyAhani. (1449) bhAve pasatyamiyaraM je na va bhAveNa avakirai jNtu| assaMjamaM pasatthe apasatye saMjamaM cayai / / vR-bhAve pasatthamiyaraM' 'bhAce'tti dvAraparAmarzaH, bhAvotsargo dvidhA-prazastaM-zobhanaM vastvadhikRtya 'itaraM'tti aprazastamazobhanaM ca, tathA yena bhAvenotsarjanIyavastugatena kharAdinA 'avakirati jantu' utsRjati yat tatra bhAvanotsarga iti tRtIyAsamAsaH, tatra asaMmaM prazaste bhAvotsarge tyajati, aprazaste tu saMyamaMtyajatIti gadhArthaH / / yaduktaM yena vA bhAvenotsRjati taprakaTayatrAhani. (1450) kharapharusAisaceyaNamaceyaNaM durabhigaMdhavirasAI / daviyamavi cayai doseNa jeNa bhAvujhaNA sA u // vR. 'kharapharusAisaceyaNa' kharaparuSAdisacetanaM kharaM-kaThinaM paruSaM-dubhASaNopetaM acetanaM durabhigandhavirasAdi yad dravyamapi tyajati doSeNa yena kharAdinaiva bhAvujjhaNA sA u' bhAvanotsarga iti gAthArthaH / / gataM mUladvAragAthAyAmutsagamadhikRtya nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante,ni. (1451)ussagga viussaraNujjhaNA ya avagiraNa chaDDaNa vivego | vajaNa cayaNummuaNA parisADaNa sADaNA ceva / / ussage nikhevo caukkao chakkao a kAyavyo / nikkhevaM kAUNaM parUvaNA tassa kAyavvA / / vR-'ussagga viussaraNu' utsargaH vyutsarjanA ujjhanA ca avakiraNaNa chardanaM vivekaH varjanaM tyajanaM unmocanA parizAtanA zAtanA caiveti gAthArthaH / / mUladvAragAthAyAmuktAnyutsargakArthikAni, tatazca kAyotsarga iti sthitaM, kAyasyotsargaH kAyotsargaH / idAnIM mUladvAragAthAgatavidhAna (pra.) Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Avazyaka mUlasUtram-2- 5/37 mArgaNAdvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''hani. (1452) so ussaggo duviho ciTThAi abhibhave ya nAyavavo / bhikkhAyariyAi paDhamo uksaggabhijuMjaNe biio / / vR- 'so ussaggo duviho 'sa kAyotsargo dvividhaH, 'ceTTAe abhibhave ya nAyavvo' ceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH, tatra 'bhikkhAyariyAdi paDhamo' bhikSAcaryAdau viSayo prathamaH kAyotsargaH, tathAhi-ceSTAviSaya evAsau bhavati, "uvasagga'bhiuMjaNe biio'tti upasargA-divyAdayastairabhiyojanamupa-sargAbhiyojanaM tasminnupasargAbhiyojane dvitIyaH-abhibhavakAyotsarga ityarthaH, divyAdyabhibhUta eva mahAmunistadaivAyaM karotIti hRdayam, athavopasargANAmabhiyojana-soDhavyA mayopasargAstadbhayaM na kAryamityevaM bhUtaM tasmin dvitIya ityarthaH / itthaM pratipAdite satyAha codakaH, kAyotsarge hi sAdhunA nopasargAbhiyojanaM kAryani. (1453)iyarahavi tA na juJjai abhiogo kiM puNAi ussagge ? / nanu gavveNa parapuraM abhirujjhai evameyaMti (pi)|| vR- 'iyarahavi tAna' itarathApi-sAmAnyakArye'pi tAvat kvacidanavasthAnAdau na yujyate'bhiyogaH kasyacit kartuM, 'kiM puNAi ussagge' kiM punaH kAyotsarga karmakSayAya kriyamANe ?, sa hi sutarAM garvarahitena kAryaH, abhiyogazca garvo vartate, nanvityasUyAyAM garveNa abhiyojane parapura-zatrunagaramabhirudhyate, yathA tadgarvakaraNamasAdhu evametadapi kAyotsargAbhiyojanamazobhanameveti gAthArthaH / / evaM codakenokte satyAhAcAryaHni. (1454) mohapayaDIbhayaM abhibhavittu jo kuNai kAussaggaM tu / bhayakAraNe ya tivihe nAbhibhavo neva paDiseho / vR-'mohapayaDIbhayaM' mohaprakRtau bhayaM 2 athavA mohaprakRtizcAsau bhayaM ceti samAsaH, mohanIyakarmabheda ityarthaH, tathAhi-hAsyaratyaratibhayazekajugupsASaTkaM mohanIyabhedatayA pratItaM, tat abhibhavatu abhibhUya yaH kazcit karoti kAyotsarga tuzabdo vizeSaNArthaH nAnyaM kaJcana bAhyamabhibhUyeti, "bhayakAraNe tu tivihe' bAhye bhayakAraNe trividhe dravyamanuSyatirgagbhedabhinne sati tasya nAbhibhavaH, athetthaMbhUto'pyabhiyoga ityatrocyate- 'neva paDiseho' itthaMbhUtasyAbhiyogasya naiva pratiSaidhya iti gAthArthaH / / kintu ni. (1555) AgAreUNa paraM raNivva jai so karija ussaggaM / . muMjijja abhibhavo to tadbhAve abhibhavo kassa ? / / vR- 'AgAreUNa paraM' AgAreUNa'tti, AkArya re re kva yAsyasi idAnIM evaM param-anyaM kaJcana 'raNevya' saMgrAme iva yadi sa kuryAt kAyotsarga yujyeta abhibhavaH, tabhAve-parAbhibhavAbhAve'bhibhavaH kasya ?, na kasyaciditi gAthArthaH / / tatraitat syAt-bhayamapi karmAMzo vartate, karmaNo'pi cAbhibhavaH khalcekAntena naiva kArya ityetaccAyuktam, yataHni. (1456) aTTavihaMpi ya kammaM aribhUyaM tena tajjayaTThAe / abbhuTThiyA u tavasaMjamaMmi kubvaMti niggaMthA / vR. 'aTThavihaMpi ya kamma' aSTavidha-aSTaprakAramapi, cazabdo vizeSaNArthaH tasya ca vyavahitaH Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- ni. 1456 ] 247 sambandhaH, aTThavihaMpi ya kammaM aribhUtaM ca, tatazcAyamarthaH-yasmAt jJAnavaraNIyAdi aribhUtaM. zatrabhUtaM vartate bhavanivandhanatvAcazabdAdacetanaM ca tena kAraNena taJjayArthaM--karmajayanimittaM 'abbhuTThiyA utti Abhimukhyena utthitA eva ekAntagarvavikalA api tapo dvAdazaprakAraM saMyama ca saptadazaprakAraM kurvanti nirgranthAH- sAdhava ityataH karmakSayArthameva tadabhibhavanAya kAryotsargaH kArya eveti gAthArthaH / / tathA cAhani. (1457) tassa kasAyA cattAri nAyagA kammasattusinnassa | kAussaggamabhaggaM karaMti to tajjayaTThAe / vR-tassa kasAyA iti tasya' prakrAntazatrusainyasya kaSAyAH prAganirUpitazabdArthAzcatvAraH krodhAdayo nAyakAH-pradhAnAH, 'kAussaggamabhaggaM kareMti to tajjayaTAe'tti kAussaggaM. abhibhavakAyotsarga abhagnaM-apIDitaM kurvanti sAdhavastastajayArtha-karmajayanimittaM tapaH saMyamavaditi gAthArthaH / / gataM mUladvAragAthAyAM vidhAnamArgaNAdvAram, adhunA kAlaparimANadvArAvasaraH,ni. (1458) saMvaccharamukkosaM aMtamuhRttaM ca (ta) abhibhavussagge / ciTThAussaggassa u kAlapamANaM uvari vucchaM / vR-saMvatsaramutkRSTaM kAlapramANaM, tathA ca bAhubalinA saMvatsaraM kAyotsargaH kRta iti, 'antomuhuttaM ca' abhibhavakAyotsarge antyaM-jaghanyaM kAlaparimANaM, ceSTAkAyotsargasya tu kAlaparimANamanekabhedabhinnaM 'uvari vocchatti upariSTAd vakSyAma iti gAthArthaH / / uktaM tAvadoghataH kAlaparimANadvAraM, adhunA bhedaparimANadvAramadhikRtyAhani. (1459)usiussio a taha ussio a ussiynisnnov| nisanussio nisanno nissannaganisannao ceva / / vR- 'ussiussio' ucchritocchritaH utsRtazca utsRtaniSaNNazcaiva niSaNNotsRtaH niSaNNo niSaNNaniSaNNazcaiveti gAthArthaH // ni. (1460) nivanussio nivanno nivannanivanago a nAyavyo / eesiM tu payANaM patteya paruvaNaM vucchN| vR-'nisanussio nivanno' niSaNNotsRtaH niSa (va)NNaH niSaNNa niSaNNa jJAtavyaH, eteSAM tu padAnAM pratyeka prarUpaNAM vakSya iti gAthAsamAsArthaH, avayavArthaM tu upariSTAdvakSyAmaH ni. (1461) ussianisannaga nivannage ya ikvikkagaMmi u payaMmi / davveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA u kAyavvA / / vR- 'ussiya' utsto niSaNNaH niSaNNaniSaNNeSu ekaikasminneva pade 'davveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA u kAyavvA' dravyata utsata UrddhasthAnasthaH bhAvata utsRta dharmadhyAnazukUdhyAyI, anyastu dravyata utsRtaH UddhasthAnasthaH na bhAvataH utsRtaH dhyAnacatuSTayarahitaH kRSNAdilezyAgata pariNAma ityarthaH, anyastu na dravyat utsRtaH no sthAnasthaH, bhAvata utsRtaH, zukUdhyAyI anyastu na dravyato nApi bhAvata ityayaM pratItArthaM evamanyapadacaturbhaGgikA api vaktavyAH / / itthaM sAmAnyena bhedaparimANe darzite satyAha codakaH, nanu kAryotsargakaraNe kaH punarguNa ityAhAcArya: Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ni. (1462) dehamaijaDDusuddhI suhadukkhatitikkhayA anuppehA / jhAya ya suhaM jhANaM eyaggo kAusaggaMmi // Avazyaka mUlasUtram - 2 - 5 / 37 vR- 'dehamatijaDDusuddhI'ti dehajADyazuddhiH zleSmAdiprahANataH matijADyazaddhiH tathAvasthitasyopayogavizeSataH, 'suhadukkhati - tikkhaya'tti sukhaduHkhatitikSA sukhaduHkhAtisahanamityarthaH, 'anuppehA' anityatvAdyanuprekSA ca tathA'vasthitasya bhavati, tathA 'jhAyai ya suhaM jhANaM' dhyAyati ca zubhaM dhyAnaM dharmazukulakSaNaM, ekAgraH - ekacittaH zeSavyApArAbhAvAt kAyotsarga iti, ihAnuprekSA dhyAnAdau dhyAnoparame bhavatItikatvA bhedenopanyasteti gAthArthaH // iha dhyAyati ca zubhaM dhyAnamityuktaM, tatra kimidaM dhyAnamityat Ahani. (1463) aMtomuhuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaM / taM puna ahaM rudda dhammaM sukaM ca nAyavvaM // vR- 'aMtomahuttakAlaM' dvidhaTiko muhUrtaH bhinno muhUrto'ntarmuhUrta ityucyate, antarmuhUrttakAlaM cittasyaikAgratA bhavati dhyAnaM 'ekAgracittanirodho dhyAna' mitikRtvA, tat punarArttaM raudraM dharmaM zukuM ca jJAtavyamityeSAM ca svarUpaM yathA pratikramaNAdhyayane pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gAthArthaH || ni. (1464 ) tattha ya do AillA jhANA saMsAravaDaNA bhaNiyA / duniya vimukkhaheU tesi'higAro na iyaresiM // vR- 'tattha u do AillA' gAthA nigadasiddhA / sAmprataM yathAbhUto yatra yathAvasthito yaca dhyAyati tadetadabhidhitsurAhani. (1465) saMvariyAsavadArA avvAbAhe akaMTae dekhe / kAUNa thiraM ThANaM Thio nisanno nivanno vA // vR- 'saMvariyAsavadAra' tti saMvRtAni sthagitAni AzravadvArANi prANAtipAtAdIni yena sa tathAvidhaH kva dhyAyati ? - 'avyAbAdhe akaMTae dese' tti, avyAbAdhe - gAndharvAdilakSaNabhAvavyAbAdhAvikale akaNTake - pASANakaNTakAdidravyakaNTaka-vikale 'deze' bhUbhAge, kathaM vyavasthito dhyAyati ? - 'kAUNa thiraM ThANaM Thito nisaNNo nivanno vA' kRtvA sthiraM niSkampaM (ava) sthAnaM - avasthitivizeSalakSaNaM sthito niSaNNo nivaNNo veti prakaTArthaM / ni. (1466) ceyaNamanravaNaM vA vatyuM avalaMbiuM ghanaM manasA | jhAyai suamatthaM vA daviyaM tappajjae vAvi / / vR- cetanaM-puruSAdhi acetanaM pratimAdi vastu avalambya viSayIkRttvA (tya) ghanaM DhaM manasAantaH karaNena yat dhyAyati, kiM ? tadAha - 'jhAyati suyamatthaM vA' dhyAyatIti sambadhyate, sUtraM - gaNadharAdibhirbaddhaM arthaM vA tadgocaraM kiMbhUtamarthamata Aha- 'daviyaM tappajjave vAci' dravyaM tatparyAyAn vA, iha ca yadA sUtraM dhyAyati tadA tadeva svagatadharmairAlocayati, na tvarthaM, yadA tvarthaM na tadA sUtramiti gAthArthaH / adhunA prAguktacodyaparihArAyAhani. ( 1467) tattha u bhaNija koI jhANaM jo mAnaso parINAmo / taM na havai jinadiTThe jhANaM tivihevi jogaMmi | Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- |ni. 1467] 249 vR-tatra bhaNet-brUyAt kazcit, kiM brUyAdityAha-'jhANaM jo mANaso parINAmo' dhyAnaM yo mAnasaH parINAmaH, 'dhyai cintAyA mityasya cintArthatvAt, itthamAzaGkayottaramAha-taM na bhavati jinadiThaM jhANa tivihevi jogaMmi' tadetanna bhavati yat pareNAbhyadhAyi, kutaH ?, yasmAninaidRSTaM dhyAnaM trividhe'pi yoge-manovAkkAyavyApAralakSaNa iti gAthArthaH / / kiMtu?, kasyacit kadAcit prAAdhAnyamAzritya bhedena vyapadezaH pravartate, tathA cAmumeva nyAyaM pradarzayannAhani. (1468) vAyAIghAUNaM jo jAhe hoi ukkaDo ghaauu| kuviotti so pavuccai na ya iare tattha do natthi / / vR- 'vAyAIdhAUNaM' vAtAdidhAtUnAM AdizabdAt pittazleSmaNoryo yadA bhavatyutkaTa:-pracuro dhAtuH kupita iti sa procyate utkaTatvena prAdhAnyAt, na ya itare tattha do natthi'tti na cetarau tatra dvau na sta iti gAthArthaH / / ni. (1469) emeva ya jogANaM tiNhavi jo jAhi ukkaDo jogo| tassa tahiM niddeso iare tatthikka do va navA / / vR- "emeva ya jogANaM' evameva ca yogAnA-manovAkkAyAnAM trayANAmapi yo yadA utkaTo yogastasya yogasya tadA-tasmin kAle nirdezaH, 'iyare tatthekka do va navA' itarastatraiko bhavati dvau vA bhavataH, na vA bhavatyeva, iyamatra bhAvanA-kevalinaH vAci utkaTAya kAyo'pyasti asmadAdInAM tu manaH kAyo na veti, kevalinaH zailezyavasthAyAM kAyayoganirodhakAle sa eva kevala iti, anena ca zubhayogotkaTatvaM tathA nirodhazca dvayamiti (mapi) dhyAnamityAvedita (vya) miti gAthArthaH / / itthaM ya utkaTo yogaH tasyaivetarasadbhAve'pi prAdhAnyAt sAmAnyena dhyAna (tva) mabhidhAyAdhunA vizeSeNa triprakAramapyupadarzayannAhani. (1470) kAeviya ajjhappaM vAyAi manassa ceva jaha hoii| kAyavayamanojuttaM tivihaM ajappamAhaMsu / / tu- 'kAevi ya kAye'pi ca adhyAtma adhi Atmani vartata iti adhyAtma dhyAnamityarthaH, ekAgratayA ejanAdinirodhAt, 'vAyAe'tti tathA vAci adhyAtmaM dhyAnamityarthaH, ekAgratayA ejanAdinirodhAt, 'vAyAe tti tathA vAci adhyAtma ekAgratayaivAyatabhASAnirodhAt, 'manassa ceva jaha hoi' tti manasazcaiva yathA bhavatyadhyAtma evaM kAye'vi vAci cetyarthaH, evaM bhedenAbhidhAyAdhunaikAdAvapi darzayannAha-kAyavAGganoyuktaM trividhaM adhyAtmamAkhyAtavantastIrthakarA gaNadharAzca, vakSyate ca-bhaMgiasutaM guNaMto vaTTati tivihevi jhANami'tti gAthArthaH / / parAbhyupagatadhyAnasAmyapradarzanenAnabhyupagatayorapi dhyAnatAM pradarzayannAha-- ni. (1471) jai egaggaM cittaM dhArayao vA niraMbhao vAvi / jhANaM hoinan tahA iaresavi dosa emeva / / vR- 'jai egaggaM' gAhA, he AyuSman ! yadapyekAgraM cittaM kvacid vastuni dhArayato vA sthiratayA dehavyApiviSavat DaMka iti 'niraMbhao bAvitti nirundhAnasya vA tadapi yoganirodha iva kevalinaH kimityAha-dhyAnaM bhavati mAnasaM yathA nanu tathA itarayorapi dvayokikAyayoH, evameva-ekAgradhAraNAdinaiva prakAreNa tallakSaNogAd dhyAnaM bhavatIti mAthArthaH / / itthaM trividhe Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 Avazyaka mUlasUtram - 2-5/37 dhyAne sati yasya yadotkaTatvaM tasya tadetarasadbhAve'pi prAdhAnyAd vyapadeza iti, lokalokottarAnugatazcAyaM nyAyo varttate, tathA cAhani. (1472) desiyadasiyamaggo vaccaMto naravaI lahai saddaM / rAyatti esa vaccai sesA anugAmiNo tassa || vR- 'desiya' gAhA, dezayatIti dezikaH - agrayAyI dezikena darzito mArgaH panthA yasya sa tathocyate vrajan- gacchan narapatI - rAjA labhate zabdaM prApnoti zabdaM, kiMbhUtamityAha - 'rAyatti esa vaccati' rAjA eSa vrajatIti, na cAsau kevalaH, prabhUtalokAnugatatvAt, na ca tadanyavyapadezaH, teSAmaprAdhAnyAt, tathA cAha - 'sesA anugAmiNo tassa 'ti zeSAH - amAtyAdayaH anugAminaHanuyAtArastasya rAjJa ityataH prAdhAnyAdrAjetivyapadeza iti gAthArthaH // ayaM lokAnugato nyAyaH, ayaM punarlokottarAnugataH ni. (1473) paDhamilluassa udae kohissaare vi tinni tatthatthi / naya te na saMti tahiyaM na ya pAhanaM taheyaMmi || vR- 'paDhamilla prathama eva prathamilukaH, prAthamyaM cAsya samyagdarzanAkhyaprathamaguNaghAtitvAt tasya prathamillakasya udaye, kasya ?, krodhasya anantAnubandhina ityarthaH 'itarevi tinniiA tatthasthi' zeSA api trayaH-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJcalanAdayastatra - jIvadravye santi, na cAtItAdyapekSayA tatsadbhAvaH pratipAdyate, yata Aha- 'na ya te na saMti tahiyaM' na ca te - apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAdayo na santi, kiMtu santyeva, na ca prAdhAnyaM teSAmato na vyapadezaH, Adyasyaiva vyapadezaH, 'taheyaMpi' tathA etadapi adhikRtaM veditavyamiti gAthArthaH // adhunA svarUpataH kAyikaM mAnasaM ca dhyAnamAvedayannAha ni. (1474) mA me ejau kAutti acalao kAiaM havai jhANaM / emeva ya mAnasiyaM niruddhamanaso havai jhANaM // vR- 'mA me ejau kAu' tti ejatu kampatAM 'kAyo' deha iti, evaM acalat ekAgratayA sthitasyeti bhAvanA, kiM ?, kAyena nirvRttaM kAyikaM bhavati dhyAnaM, evameva mAnasaM niruddhamanaso bhavati dhyAnamiti gAthArthaH / itthaM pratipAdite satyAha codaka: ni. (1475) jaha kAyamananirohe jhANaM vAyAi jujai na evaM / mhAvaI u jhANaM na hoi ko vA visettha ? || vR- 'jaha kAyamananirohe' nanu yathA kAyamanasornirodhe dhyAnaM pratipAditaM bhavatA 'vAyAi juna evaM 'ti vAci yujyate naiveti, kadAcidapravRttyaiva nirodhAbhAvAt, tathAhi na kAyamanasI yathA sadA pravRtte tatha vAgiti 'tamhA vatI u jhANaM na hoi' tasmAd vAg dhyAnaM na bhavatyeva, tuzabdasyaivakArArthatvAt vyavahitaprayogAca, 'ko vA viseso'tya'tti ko vA vizeSo'tra ? yenetthamapi vyavasthite sati vAg dhyAnaM bhavatIti gAthArthaH // itthaM codakenokte satyAha guruHni. (1476) mA me calautti tanU jaha taM jhANaM nireiNo hoi / ajayAbhAsavivajjassa vAiaM jhANamevaM tu // vR- 'mA me calau 'tti mA me calatu-kampatAmitizabdasya vyavahitaH prayogaH taM ca darzayiSyAmH, Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- 'ni. 1476] 251 tanuH-zarIramiti-evaM calanakriyAnirodhena yathA tad dhyAnaM kAyikaM "nireiNo' nirejinoniSprakampasya bhavati 'ajatAbhAsavivajjissa vAiyaM jhANamevaM tu' ayatAbhASAvivarjinoduSTavAkpariharturityarthaH, vAcikaM dhyAnameva yathA kAyikaM, tuzabdo'vadhAraNArtha iti gaathaarthH| sAmprataM svarUpata eva vAcikadhyAnamupadarzayannAhani. (1477) evaMvihA girA me vattavvA erisA na vattavvA / iya veyAliyavakkassa bhAsao vAiyaM jhANaM / / vR- 'evaMvihA girA' evaMvidheti niravadyA gI:-vAgucyate 'metti mayA vaktavyA 'erisa'tti IzI sAvadyA na vaktavyA, evamekAgratayA vicAritavAkyasya sato bhASamANasya vAcikaM dhyAnamiti gAthArthaH / / evaM tAvad vyavahArato bhedena trividhamapi dhyAnamAveditaM, adhunaikadaiva ekatraiva trividhamapi darzyateni. (1478) manasA vAvAraMto kAyaM vAyaM ca tapparINAmo / bhaMgiasuaM guNato vaTTai tivihevi jhANaMmi / / vR- 'manasA vAvAraMto' manasA-antaH karaNenopayuktaH san vyApArayan kAyaM-dehaM vAcaMbhAratI ca 'tapparINAmo' tatpariNAmo vivakSita zrutaparINAmaH, athavA tatpariNAmo-yogatrayapariNAmaH sa tathAvidhaH zAnto yogatrayapariNAmo yasyAsau tatpariNAmaH, bhaGgikazrutaM-dRSTivAdAntagatamanyad vA tathAvidhaM 'guNaMto'tti guNayan vartate trividhe'pi dhyAne manovAk-kAyavyApAralakSaNe iti gAthArthaH / / avasitamAnuSaGgikaM, sAmprataM bhedaparimANaM pratipAdayatA'dha utsRtocchritAdibhedo yo navadhA kAyotsarga upanyastaH sa yathAyogaM vyAkhyAyata iti, tatrani. (1479) dhamma sukkaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo Thio saMto / eso kAussaggo usiusio hoi nAyavvo // vR-dharmaM ca zukuMca prAkpratipAditasvarUpe te eva dve dhyAyati dhyAne yaH kazcit sthitaH san eSa kAyotsarga utsRtotsRto bhavati jJAtavyaH, yasyAdiha zarIramutsRtaM bhAvo'pi dharmazukUdhyAyitvAdutsRta eveti gAthArthaH / gataH khalceko bhedo'dhunA dvitIyaH pratipAdyateni. (1480) dhamma sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTaruddAI / eso kAussaggo davbusio hoi nAyavyo / / vR-'dhammaM sukaM dharmaM zukuMca dve nApi dhyAyati nApi Arttaraudre eSa kAyotsargo dravyotsRto bhavatIti jJAtavya iti gAthArthaH // Aha-kasyAM punaravasthAyAM na zubhaM dhyAnaM dhyAyati nApyazubhamiti ?, atrocyateni. (1481) payalAyaMta susutto neva suhaM jhAi jhANamasuhaM vA / avvAvAriyacitto jAgaramANovi emeva // vR- 'payalAyaMta' pracalAyamAna ISat svapanityarthaH, 'susuttatti suSTu suptaH sa khalu naiva zubhaM dhyAyati dhyAna-dharmazukulakSaNaM azubhaM vA-AtaraudralakSaNaM na vyApAritaM kvacid vastuni citta yena so'vyApAritacittaH jAgradapi evameva-naiva zubhaM dhyAyati dhyAnaM nAzubhamiti gAthArthaH / / ni. (1482) acirovavannagANaM mucchiyaavvattamattasuttANaM / Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 ohADiyamavvattaM ca hoi pAeNa cittaMti / / vR- 'acirovavannagANaM' 'na ciropapannakA aciropapannakAH teSAmaciropapannakAnAmacirajAtAnAmityarthaH, mUrchitAvyaktamathasuptAnAM-mUrchitAnAmabhidhAtadinA avyaktAnAm-avyaktacetasAM mattAnAM madirAdinA suptAnAM nidrayA, ihAvyaktAnAmiti yaduktaM tatrAvyaktacetasaH avyaktAH, tatpunaravyaktaM kI gityAha-'ohADiyamavvattaM ca hoi pAeNa cittaM tu' 'ohADiya' nti sthagitaM viSAdinA tiraskRtasvabhAvaM avyaktaM ca-avyaktameva cazabdo'vadhAraNe bhavati prAyazcittamapi, prAyograhaNAdanyathA'pi sambhavamAheti gAthArthaH / / syAdetat-evaMbhUtasyApi cetaso dhyAnatA'stu ko virodha iti ?, atrocyate, naitadevaM / . ni. (1483) gADhAlaMbanalaggaM cittaM vRttaM nirayaNaM jhANaM / sesaM na hoi jhANaM mauamavattaM bhamaMtaM vA / / dR- yasmAt-Alambane lagnaM 2 gADhamAlambane lagnaM 2 ekAlambane sthiratayA vyavasthitamityarthaH, cittaM-antaH karaNaM uktaM-bhaNitaM, nirejana-niSprakampaM dhyAnaM, yatazcaivamataH zeSa-yadasmAdanyat tanna bhavati dhyAnaM, kiMbhUtaM?-'maduyamavattaM bhamantaM vA' mRdu-bhAvanAyAmakaThoraM avayaktaM pUrvoktaM bhramanvA-anavasthitaM veti gAthArthaH // Aha-yadi mRdvAdi cittaM dhyAnaM na bhavati vastutaH avyaktatvAt tat kathamasya pazcAdapi vyakatateti?, atrocyateni. (1484) umhAsesovi sihI houM laddhiMdhano puNo jalai / iya avattaM cittaM houM vattaM puNo hoi / vR-'umhAsesovi' uSmAvazeSo manAgapi uSNamAtra ityarthaH, zikhI-agnibhUtvA labdhendhanaHprAptakASThAdiH san punarcalati, 'iya' evaM avyaktaM cittaM madirAdisamparkAdinA bhUtvA, vyaktaM punarbhavatyagnivaditi gAthArthaH / itthaM prAsaGgika kiyadapyuktaM, adhunA prakrAntavastu-zuddhiH kriyate, kiMca prakrAntaM ?, kAyikAdi trividha dhyAna, yata uktaM-'bhagiyasuyaM guNato vaTTai tivihe'vi jhANaMmi' ityAdi, evaM ca vyavasthite 'antomuttakAlaM cittassegaggayA bhavati jhANaM' yaduktamasmAd vineyasya virodhazaGkayA sammohaH syAdatastadapanodAya zaGkAmAhani. (1485) puvaM ca jaM taduttaM cittassegaggayA havai jhANaM / AvannamaNegaggaM cittaM ciya taM na taM jhANaM / / vR- 'puvvaM ca jaM taduttaM' nanu trividhe dhyAne sati pUrvaM yaduktaM cittasyekAgratA bhavati dhyAnaM 'antomuhuttakAlaM cittasseggayA bhavati jhANaM ti vacanAt cazabdAdyacca tadUrdhvamuktaM- bhaMgiyasurya guNaMto vaTTai tivihevi jhANaMmi' tadetat parasparaviruddhaM kathayatastrividhe dhyAne sati ApannamanekaviSayaM dhyAnamiti, tathA ca manasA kizciddhyAyati vAcA'bhidhatte kAyena kriyA karotIti anekAgratA, AcArya idamanAddatya sAmAnyenaikAgraM cittaM hRdi kRtvA kAkvA''ha-'cittaM ciya taM na taM jhANaM' yadanekAgraM taccittameva na dhyAnamiti gAthArthaH / / Aha-uktanyAyAdanekAgraM trividhaM dhyAnaM tasya tarhi dhyAnatvAnupapattiH, na, abhiprAyAparijJAnAta, tathAhi--- ni. (1486)A0 manasahieNa u kAeNa kuNai vAyAi bhAsaI jaM ca / eyaM ca bhAvakaraNaM manarahiyaM davyakaraNaM ca / / Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- ni. 1486] 253 vR-A0-'manasahieNa' manaH sahitenaiva kAyena karoti, yaditi sambadhyate, upayukto yat karotItyarthaH, vAcA bhASate yacca manaH sahitayA, tadeva bhAvakaraNaM vartate, bhAvakaraNaM ca dhyAnaM, manorahitaM tu dravyakaraNaM bhavati, tatazcaitaduktaM bhavati-ihAnekAgrataiva nAsti sarveSAmeva manaH prabhRtInAmekaviSayatvAt, tathAhi-sa yat manasA dhyAyati tadeva vAcA'bhidhatte tatraiva ca kAyakriyeti gAthArthaH / / itthaM pratipAdite satyaparastvAhani. (1487) co0 jai te cittaM jhANaM evaM jhANamavi cittamAvannaM / tena ra cittaM jhANaM aha nevaM jhANamannaM te / / vR- 'jai te cittaM jhANaM' yadi te-tava cittaM dhyAnaM 'antomuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaMti vacanAt, evaM dhyAnamapi cittamApanaM, tatazca kAyikavAcika-dhyAyanAsambhava ityabhiprAyaH, tena kila cittameva dhyAnaM nAnyaditi hRdayaM, atha naivamiSyate-mA bhUta, kAyikavAcike dhyAne na dhyAnAsambhava ityabhiprAyaH, tena kila cittameva dhyAnaM nAnyaditi hRdayaM, atha naivamiSyate-mA bhUt, kAyikavAcike dhyAne na bhaviSyat iti, itthaM tarhi dhyAnamanyatte-tava cittAditi gamyate, yasmAnAvazyaM dhyAnaM cittamiti gAthArthaH / / ni. (1488)A0 niyamA citta jhANaM jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM / ___jaha khairo hoi dumo dumo ya khairo akhayaro vA / / vR-atra AcArya Aha-abhyupagamAdadoSaH, tathAhi-'niyamA cittaM jhANaM' niyamAt-niyamena uktalakSaNaM cittaM dhyAnameva, 'jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM dhyAnaM tu cittaM na cApyevaM bhaktavyaMvikalpanIyaM, atraivArthe dRSTAntamAha-'jaha khairo hoi dumo dumo ya khairo akhairo vA' yathA khadiro bhavati druma eva, drumastu khadiraH akhadiro vA-dhavAdirvetyayaM gAthArthaH / / anye punaridaM gAthAdvayamatikrAntagAthAvayavAkSepadvAreNAnyathA vyAcakSate, yaduktaM 'cittaM ciya taM na taM jhANaMtI' tyetadasat, kathaM ?, yadi te 'cittaM jhANaM evaM jhANamavi cittamAvannaM' sAmAnyena 'tena ra cittaM jhANaM' kimucyate 'cittaM cittaM na jhANaM'ti 'aha neyaM jhANaMmannaM te' cittAt, atra pAThAntareNottaragAthA 'niyamA cittaM jhANaM jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM' yato'vyaktAdicittaM na dhyAnamiti, 'jaha khadiro' ityAdi nidarzanaM pUrvaM, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, prakRtazca dvitIyaH ucchritAbhidhAnaH kAyotsargabheda iti, sa ca vyAkhyAta eva, navaraM tatra dhyAnacatuSTayAdhyAyI lezyAparigato veditavya iti, ni. (1489) aTai rudaM ca duve jhAyai jhANAiM jo Thio saMto / eso kAussaggo davvasio bhAvau nisanno // ni. (1490) dhammaM sukkaM ca duve jhAyai jhANAiM jo nisanno a | eso kAussaggo nisanasio hoi nAyavyo / / ni. (1491) dhammaM sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTaruddAiM / __eso kAussaggo nisaNNao hoi nAyavyo / ni. (1492) aTTa rudaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nisanno ya / eso kAussaggo nisanaganisannao nAma / / Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyaka mUlasUtram -2-5/37 ni. (1493) dhamma sukkaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nivanno u / __eso kAussaggo nivanusio hoi NAyavyo / ni. (1494) dhamma sukkaM ca duve navi jhAyai navi ya aTTaruddAI / eso kAussaggo nivaNNao hoi nAyavyo / ni. (1495) aTTa rudaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nivanno u / ___ eso kAussaggo nivannaganivannao nAma / / ni. (1496) ataraMto u nisanno karija tahavi ya saha nivanno u / saMbAhuvassae vA kAraNiyasahUvi ya nisanno / / kRathedAnIM tRtIyaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate-nigadasiddhaiva, adhunA caturthaH, kAyotsargabhedaH pradarzyate tatreyaM gAthA-nigadasiddhaiva, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdiSiNNakArI veditavyaH, vakSyate ca- 'ataraMto u' ityAdi, adhunA paJcamaH kAyotsargabhedaH pradazyate, tatreyaM gAthAnigadasiddhA, navaraM prakaraNAnniSaNNaH sa dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA SaSThaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, tatreyaM gAthA-nigadasiddhA, adhunA saptamaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate, iha ca-nigadasiddhA, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdiryo niSaNNo'pi kartumasamarthaH sa niSa (va) NNakArI gRhyate, sAmpratamaSTama: kAyotsargabhedaH pradIte, nigadasiddhA, ihApi ca prakaraNAniSa (va) NNaH, sa ca dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA navamaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, iha ca-'aTTa rudaM ca duve' gAhA nigadasiddhA / gAhA nigadasiddhaiva, navaraM 'kAraNiyasahUvi ya nisaNNo'tti yo hi guruvaiyAvRttyAdinA vyApRtaH kAraNikaH sa samartho'pi niSaNNaH krotiiti| itthaM tAvat kAyotsarga uktaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdiprapaJco vaktavyaH yAvat tacceda mU. (37) 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM jAva appANaM vosirAmi' vR-asya saMhitAdilakSaNA vyAkhyA yathA sAmAyikAdhyayane tathA mantavyA punarabhidhAne ca prayojanaM vakSyAmaH, idamaparaM sUtra mU. (38) icchAmi ThAiuM kAussaggaM jo me devasio aiAro kao kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijjo dujjhAo duvicitio aNAyAro aNicchianco asamaNapAuggo nANe daMsaNe carite sue sAmAie tiNhaM guttINaM cauNhaM kasAyANaM paMcaNhaM mahavvayANaM chaNhaM jIvanikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTTaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaM khaMDiaMjaM virAhiaMtassa micchAmi dukkaDaM / / vR- tallakSaNaM cedaM-saMhitetyAdi, tatra icchAmi sthAtuM kAyotsarga yo me daivasiko'ticAraH kRta ityAdi saMhitA, padAni tu icchAmi sthAtu kAyotsarga mayA daivasiko'ticAraH kRta ityAdIni, padArthastu 'iSu icchAyA' mityasyottamapuruSasyaikavacanAntasya 'iSugamiSyamAM cha' iti chatve icchAmi bhavati, icchAmi-abhilaSAmi sthAtumiti 'SThA gatinivRttau' ityasya tumpratyayAntasya sthAtumiti Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1496] 255 bhavati, 'kAyotsarga miti 'ciJ cayana' asya dhajantasya 'nivAptasamiti (citi) zarIropasamAdhAneSvAdezca ka iti cIyate iti kAyaH deha ityarthaH 'sRja visarge' ityasya utpUrvasyadhaJi utsarga iti bhavati, zeSapadArtho yathA pratikamaNe tathaiva, padavigrahastu yAni samAsabhAJji padAni teSAmeva bhavati nAnyeSAmiti, tatra icchAmi sthAtuM, kaM? -kAyotsarga-kAyasyotsargaH kAyotsargaH tamiti, zeSapadavigraho yathA prati kramaNe, evaM cAlanA pratyavasthAnaM ca yathAsambhavamupariSTAd vakSyAmaH / tathedamanyattu sUtra mU. (39) tassuttIrakaraNeNaM pAyacchittakaraNeNaM visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe ThAmi kAussaggaM / annattha UsasieNaM nIsasieNaM khAsieNaM chIeNaM jaMbhAieNaM uDDaeNaM vAyanisaggeNaM bhamalie pittamucchAe suhumehiM aMgasaMcAlehiM suhumehiM khelasaMcAlehiM suhumehiM diTThisaMcAlehiM evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio huja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAremi tAva kArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosiraami|| vR-'tasyottarIkaraNena' 'tasyeti tasya-anantaraM prastutasya zrAmaNyayogasaGghAtasya kathaJcit pramAdAt khaNDitasya virAdhitasya vottarIkaraNena hetubhUtena 'ThAmi kAussaggaM'miti yogaH, tatrottarakaraNaM punaH saMskAradvAreNoparikaraNamucyate, uttaraM ca tat karaNaM ca ityuttarakaraNaM anuttaramuttaraM kriyata ityuttarIkaraNaM, kRtiH-karaNamiti, tacca prAyazcittadvAreNa bhavati ata Aha-'pAyacchittakaraNeNaM' prAyazcittazabdArthaM vakSyAmaH tasya karaNaM prAyazcittakaraNaM tena, athavA sAmAyikAdIni pratikramaNAvasAnAni vizuddhau kartavayAyAM mUlakaraNaM, idaM punaruttarakaraNamatastenottarakaraNena-prAyazcittakaraNeneti, kriyA pUrvavat, prAyazcittakaraNaM ca vizuddhidvAreNa bhavatyata Aha-'visohIkaraNeNaM' vizodhanaM vizuddhiH aparAdhamalinasyAtmanaH prakSAlanamityarthaH tasyAH karaNaM tena hetubhUtena, vizuddhikaraNaM ca vizalyakaraNadvAreNa bhavatyata Aha-'visallIkaraNeNaM' vigatAni zalyAni-mAyAdIni yasyAsau vizalyastasya karaNaM vizalyakaraNaM tena hetubhUtena, 'pAvANaM kammANaM nigghAyaNar3hAe ThAmi kAussaggaM' pApAnAM saMsAranibandhanAnAM karmaNAMjJAnAvaraNIyAdInAM nirghAtArtha nirghAtananimittaM vyApattinimittamityarthaH, kiM ? -'tiSThAmi kAyotsarga' kAyasyotsargaH-kAyaparityAga ityarthaH taM, etaduktaM bhavati-anekArthatvAd dhAtUnAM tiSThAmIti-karomi kAyotsarga, vyApAravataH kAyasya parityAgamiti bhAvanA, kiM sarvathA ? netyAha___ 'annatthUsasieNaM'ti anyatrocchrasitena, ucchasitaM muktvA yo'nyo vyApArastena vyApAravat ityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIya, tatrocaM pradalaM vA zvasitamucchasitaM tena, "nIsasieNaM ti adhaH zvasitaM niHzvasitaM tena niHzvasitena, 'khAsieNaMti kAsitaM pratItaM, 'chIeNaM' ti kSutaM pratItameva tenaitadapi, jaMbhAieNaM' ti jRmbhitena, vivRtavadanasya pravalapavananirgamo jRmmibhatamucyate, 'uDDaeNaM' ti udgAritaM pratItaM, 'vAyanisaggeNaM' ti apAnena pavananirgamo vAtanisargo bhaNyate tena, 'bhamalIe'tti bhramalyA, iyamAkasmikI zarIrabhramilakSaNA pratItaiva 'pittasaMmUrchayA' pittamUrchayA'pi, pittaprAbalyAt manAga mUrchA bhavati, 'suhumehiM aMgasaMcAlehiM' sUkSmairaGgasaJcArairlakSyA Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 lakSyairgAtravicalanaprakArai romodgamAdibhiH, 'suhumehiM khelasaMcAlehiM' sUkSmaiH khelasaJcArairyasmAt sayogivIryasadravyatayA te khalvantarbhavanti 'suhumehiM diTThisaMcAlehiM' sUkSmairdRSTisaJcAraiH nimeSAdibhiH, 'evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hoja me kAussaggo' evamAdibhiratyAdizabdaM vakSyAmaH, Akriyanta ityAkArA AgRhyanta iti bhAvanA, sarvathA kAyotsargApavAdaprakArA ityarthaH, tairAkArairvidyamAnairapi na bhagno'bhagnaH, bhagnaH sarvathA nAzitaH, na virAdhito'virAdhito, virAdhito dezabhagro'bhidhIyate bhavet mama kAyotsargaH kiyantaM kAlaM yAvadityAha : 'jAva arahaMtANaM bhagavaMtANaM namokkAreNaM na pAremi' yAvadarhatAM bhagavatAM namaskAreNa na pArayAmi, yAvaditi kAlAvadhAraNaM, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantasteSAmarhatAM bhagaH - aizvaryAdilakSaNaH sa vidyate yeSAM te bhagavantasteSAM bhagavatAM sambandhinA namaskAreNa 'namo arahaMtANaM' ityanena na pArayAmi na pAraM gacchAmi, tAvat kimityAha- 'tAva kArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi'tti tAvacchabdena kAlanirdezamAha, kAyaM dehaM sthAnenaUrdhvasthAnena tathA maunena vAgunirodhalakSaNena, tathA dhyAyanena zubhena, 'appANaM tti prAkRta zailyA AtmIyaM, anye na paThantyevainamAlApakaM vyutsRjAmi parityajAmi, iyamatra bhAvanA - kArya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhayAsadvAreNa vyutsRjAmi, namaskArapAThaM yAvat pralambabhujo niruddhavAkprasaraH prazastadhyAnAnugatastiSThAmIti, tathAca kAyotsargaparisamAptau namaskAramapaThatastabhaGga eva draSTavya ityeSa tAvat samAsArthaH, avayavArthaM tu bhASyakAro vakSyati, tatrecchAmi sthAtuM kAyotsargamityAdyaM sUtrAvayavamadhikRtyAha- kAyotsargasthAnaMna kArya, prayojanarahitatvAt, tathAvidhaparyaTanavaditi, atrocyate, prayojanarahitatvamasiddhaM, yataHkAussaggaMmi Thio nireyakAoM niruddhavaipasaro / jANai suhamegamaNo muNi devasiyAiaiyAraM || parijANiUNaM ya jao saMmaM gurujanapagAsaNeNaM tu / sohe appaggaM so jamhA ya jinehiM so bhaNio || (pra.) (pra.) vR-iha ca sambaddhagAthAdvayamanyakartRkaM tathApi sopayogamiti kRtvA vyAkhyAyate, kAyotsarge uktasvarUpe sthitaH san nirajakAyo-niSprakampadeha iti bhAvanA, niruddhavAkprasaraH- maunavyavasthitaH san jAnIte sukhamekamanA- ekAgracitta, san ko'sI ? -muniH sAdhuH, kiM ? daivasikAticAraM AdizabdAdrAtrikagraha iti gAthArthaH / tataH kimityAha yasmAt kAraNAt samyag-azaThabhAvena gurujanaprakAzanena - gurujananivedaneneti hRdayaM, tuzabdAt tadAdiaSTaprAyazcittakaraNena caH zodhayatyAtmAnamasI, aticAramalinaM kSAlayatItyarthaH taccAticAraparijJAnamavikalaM kAyotsargavyavasthi tasya bhavatyataH kAyotsargasthAnaM kAryamiti, kiMca- yasmAjinairbhagavadbhirayaM kAyotsargo bhaNita-uktaH, tasmAt kAyotsargasthAnaM kAryamiti gAthArthaH // 256 T ni. (1497) kAussagga mukkhapahadesivaM jANiUNa to dhIrA / divasAiyArajANaNaTTayAi ThAyaMti ussaggaM // vR- yatazcaivamataH 'kAussaggaM mukkhapahadesiyaM 'tti mokSapanthAstIrthakara eva bhaNyate tatpradarzakatvAt, kAraNe kAryopacArAt tena mokSapathena dezitaH upadiSTaH mokSapathadezitastaM, 'jANiUNa' Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1497] 257 ti divasAdhaticAraparijJAnopAyatayA vijJAya tato dhIrAH-sAdhavaH, divasAticArajJAnArthamityupalakSaNaM rAtryaticArajJAnArthamapi, 'ThAyaMti ussagaM ti tiSThanti kAyotsargamityarthaH, tatazca kAyotsargasthAnaM kAryameva, saprayojanatvAt, tathAvidhavaiyAvRtyavaditi gAthArthaH / / sAmprataM yaduktaM "divasAticArajJAnArtha miti, tatraughato viSayadvAreNa tamaticAramupadarzayannAhani. (1498) sayaNAsaNannapANe ceiya jai sejja kAya uccAre / samitIbhAvanaguttI vitahAyaraNami aiyAro / / vR- zayanIyavitathAcaraNe satyaticAraH, etaduktaM bhavati-saMstArakAderavidhinA grahaNAdau aticAra iti, 'Asana'ti AsanavitathAcaraNe satyaticAraH pIThakAderavidhinA grahaNAdaticAra iti bhAvanA, 'annapANa'tti annapAnavitathAcaraNe satyaticAraH annapAnasyAvidhinA grahaNAdAvaticAra ityarthaH, 'cetiya'tti caityavitathAcaraNe satyaticAraH, caityaviSayaM vitathAcaraNamavidhinA vandane akaraNe cetyAdi, 'jaithi yativitathAcaraNe satyaticAraH, yativiSayaM ca vitathAcaraNaM yathArha vinayAdhakaraNamiti, "seja'thi zayyAvitathAcaraNe satyaticAraH, zayyA vasatirucyate, tadviSayaM vitadhAcaraNamavidhinA pramArjanAdau strayAdisaMsaktAyAM vA vasata ityAdi, 'kAya' iti kAyikavitathAcaraNe satyaticAraH, vitathAcaraNaM cAsthaNDile kAyikaM vyutsRjataH sthaNDile vA'pratyupekSitAdAvityAdi, 'uccAre'tti uccAravitathAcaraNe satyaticAraH uccAraH-purISa bhaNyate vitathAcaraNaM caitadviSayaM yathA kAyikAyAM, "samiti'tti samitivitathAcaraNe satyaticAraH, samitayazcaryAsamiti-pramukhAH paJca yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhinA''sevane'nAsevane cetyAdi, 'bhAvane ti bhAvanAvitathAcaraNe satyaticAraH, bhAvanAzcAnityatvAdigocarA dvAdaza, tathA coktam 'bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca // nirjaraNalokavistara dharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhavanA dvAdaza vizuddhAH // athavA paJcaviMzatibhAvanA yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhisevanenetyAdi, 'gutti'ti guptivitathAcaraNe satyaticAraH, tatra manoguptipramukhAstistro guptayaH yathA pratikramaNe, vitathAcaraNamapi guptiviSayaM yathA samitiSviti gAthArthaH / / itthaM sAmAnyena viSayadvAreNAticAramabhidhAyAdhunA kAyotsargagatasya muneH kriyAmabhidhitsurAhani. (1499) gosamuhanaMtagAI Aloe desie ya aiyAre / savve samANaittA hiyae dose ThavitrAhi // vR-goSaH pratyUSo bhaNyate, 'muhanaMtagaM' mukhavastrikA AdizabdAcchepopakaraNagrahaH, tatazcaitaduktaM bhavati-goSAdArabhya mukhavastrikAdau viSaye 'Aloe desie ya aticAre'tti avalokayetnirIkSeta daivasikAnaticArAn-avidhipratyupekSitApratyupekSitAdIniti, tataH 'sabbe samaNAittA' sarvAnaticArAn mukhavastrikApratyupekSaNAdArabhya yAvat kAyotsargAvasthAnamatrAntare ya iti 125/17 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 'samANaittA' samApya buddhyavalokanena samApti nItvA etAvanta eta iti, nAtaH paramaticAro'sti tato 'hRdaye' cetasi doSAna-pratiSiddhakaraNAdilakSaNAn AlocanIyAnityarthaH, sthApayediti / ni. (1500) kAuM hiae dose jahakkamaM jA na tAva pArei / tAva suhumANupANU dhamma sukaM ca jhAijA // vR- kRttvA hRdaye doSAn yathAkramamiti pratisevanAnulomyena AlocanAnulomyena ca, pratisevanAnulomyaM nAma ye yathA''sevitA iti, AlocanAnulomyaM tu pUrvaM laghava Alocyante pazcAd gurava iti, 'jA na tAva pAreti'tti yAvanna tAvat pArayati gurunaimaskAreNa, 'tAva suhamANupANu ti tAvaditi kAlAvadhAraNaM, sUkSmaprANApAnaH, sUkSmocchrAsanizvAsa ityarthaH, kiM? - 'dhammaM sukaM ca jhAejA' dharmadhyAnaM pratikramaNAdhyayanoktasvarUpaM zukuM dhyAnaM ca dhyAyediti gAthArthaH / evaMni. (1501) desiya rAiya pavikhya cAummAse taheva varise ya / ikkikke tinni mA nAyavvA paMcaseesu / / dR- 'devasiya'tti daivasike pratikramaNe divasena nirvRttaM daivasikaM, 'rAiya'tti, rAtrike, 'pakkhie'tti pAkSike 'cAumpAse'ti cAturmAsike tathaiva varisi'tti tathaiva vArSike ca, varSeNa nirvRttaM vArSika-sAMvatsarikamiti bhAvanA, ekaikasmin pratikramaNe devasikAdau trayo gamA jJAtavyAH, paJcasveteSu daivasikAdiSu, kathaM trayo gamAH?, sAmAyikaM kRtvA kAyotsargakaraNaM, sAmAyikameva kRtvA pratikramaNaM, sAmAyikameva kRttvA punaH kAyotsargam, iha ca yasmAd divasAdi tIrthaM divasapradhAnaM ca tasmAd daivasikamAdAviti gAthArthaH / atrAha codakaHni. (1502) AimakAussagge paDikamaNe tAva kAu sAmaiyaM / to kiM kareha bIyaM taiaMca puNo'vi ussagge ?|| vR-'AdimakAyotsarge' iti prathamakAyotsarge kRtvA sAmAyikamiti yogaH 'paDikkamaNe tAda vitiyaM kAuM sAmAiyaM ti yogaH tA kiM kareha taiyaM ca sAmAiyaM puNo'vi ussaggo' yaH pratikrAntoparIti gAthArthaH // ni. (1503) samabhAvaMmi ThiyappA ussaggaM kariya to paDikkamai / emeva ya samabhAve Thiyassa taiyaM tu ussgge|| vR-cAlanA ceyam, atrocyate-'samabhAvaMmi' gAhA vyAkhyA-iha samabhAvasthitasya bhAvapratikramaNaM bhavati nAnyathA, tatazca samabhAve-rAgadveSamadhyavartini sthita AtmA yasyAsau sthitAtmA, 'ussaggaM kAu (kariya) to paDikkamati' divasAticAraparijJAnAya kAyotsargaM kRtvA guroraticAraM nivedya tatpradattaprAyazcittaM samabhAvapUrvakameva prapadya tataH pratikAmati, "emeva ya samabhAve Thitassa tatiyaM tu ussagge evameva ca samabhAve vyavasthitasya satazcAritrazuddhirapi bhavatItikRtvA tRtIyaM sAmAyikaM kAyotsarge pratikrAntottarakAlabhAvini kriyata iti gAthArthaH / / ni. (1504) sajjhAyajhANataosahesu uvaesathuipayANesu / saMtaguNakittaNesu a na huMti punaruttadosA u / / vR- pratyavasthAnamidam-'sajjhAyajhANa' gAhA vyAkhyA nigadasiddhA, idAnIM 'jo me devasio Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1504 259 aiyAro kao' ityAdi sUtramadho vyAkhyAtatvAdanAdhtya 'tassa micchAmi dukkaDaMti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAhani. (1505) mitti miumaddavatte chatti a dosANa chAyaNe hoi / mitti ya merAi Thio dutti duguMchAmi appANaM / / ni. (1506) katti kaDaM me pAvaM ittiya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAukkaDapayakkharattho samAseNaM / / / vR. itthaM (da) gAthAyugalaM yathA sAmAyikAdhyayane vyAkhyAtaM tathaiva dRSTavyamiti, sAmprataM 'tasyottarIkaraNene ti sUtrAvayavaM vivRNvannAhani. (1507) khaMDiyavirahiyANaM mUlaguNANaM sauttaraguNANaM / uttarakaraNaM kIrai jaha sagaDarahaMgagehANaM / / - 'khaNDitavirAdhitAnAM' khaNDitAH-sarvatha bhagnA virAdhitAH-dezato bhagnA mUlaguNAnAMprANAtipAtAdivi-nivRttirUpANAM saha uttaraguNaiH-piNDavizudhyAdibhirvarttata iti sottaraguNAsteSAmuttarakaraNaM kriyate, AlocanAdinA punaH saMskaraNamityarthaH, dRSTAntamAha-yathA zakaTarathAGgagehAnAMgantrIcakragRhANAmityarthaH, tathA ca zakaTAnAM khaNDitavirAdhitAnAM akSAvalakAdinottarakaraNaM kriyata iti gAthArthaH / / adhunA 'prAyazcittakaraNene ti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAha-- ni. (1508) pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannaI tenaM / pAeNa vAvi cittaM visohae tena pacchittaM / / vR- 'pAvaM' gAhA, vyAkhyA-pApa-karmocyate tat pApaM chinatti yasmAt kAraNAt praakRtshelyaa 'pAyacchittaMti bhaNyate, tena kAraNena, saMskRte tu pApaM chinattIti pApacchiducyate, prAyaso vA cittaM-jIvaM zodhayati-karmamalinaM vimalIkaroti tena kAraNena prAyazcittamucyate, prAyo vA-bAhulyena cittaM svena svarUpeNa asmin satIti prAyazcittaM, prAyograhaNaM saMvarAderapi tathAvidhacittasadbhAvAditi gAthArthaH / / adhunA 'vizodhikaraNe' tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''hani. (1509) davve bhAve ya duhA sohI sallaM ca ikkamikkaMtu / . savvaM pAvaM kammaM bhAmijjai jena saMsAre // vR. 'davve bhAve ya duhA sohI' gAhA-dravyato bhAvatazca dvividhA vizuddhiH, zalyaM ca, 'ekkamekaM tu'tti ekaikaM zuddhirapi dravyabhAvabhedena dvidhA, zalyamapItyarthaH / tatra dravyazaddhiH rUpAdinA vastrAderbhAvazuddhiH prAyazcittAdinA''tmana eva, dravyazalyaM kaNTakazilImukhaphalAdi, bhAvazalyaM tu mAyAdi, sarvaM jJAnAvaraNIyAdi karma pApaM vartate, kimiti ? -bhrAmyate yena kAraNena tena karmaNA jIvaH saMsAre-tiryagnArakAmarabhavAnubhavalakSaNe, tathA ca dagdharajukalpena bhavopagrAhiNA'lpenApi satA kevalino'pi na muktimAsAdayantIti dAruNaM saMsArabhramaNanimittaM karmeti gAthArthaH sAmpratam 'anyatrocchusitene tyavayavaM vivRNotini. (1510)ussAsaM na niraMbhai Abhiggahiovi kimua ciTThA u?| saJjamaraNaM nirohe suhumussAsaM tu jayaNAe / / vR- UrdhvaM prabalaH zvAsa ucchrAsaH taM 'na niraMbhai'tti na niruNaddhi, 'Abhiggahiovi' For Privat Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 abhigRhyata iti abhigrahaH abhigraheNa nivRtta AbhigrahikaH-kAyotsargastadavyatirekAt tatkartA'pyAbhigrahiko bhaNyate, asAvaphayabhibhavakAyotsargakArya pItyarthaH, 'kimuta ceTTA utti kiM punazceSTAkAyotsargakArI, sa tu sutarAM na niruNaddhi ityarthaH, kimityata Aha-'sajjamaraNaM nirohe'tti sadyomaraNaM nirodhe ucchvAsasya, tatazca 'suhumussAsaM tu jayaNAe ti sUkSmocchrAsameva yatanayA muJcati, nolvaNaM, mA bhUt sattvaghAna iti gAthArthaH // adhunA 'kAsite' tyAdisUtrArtha-prackiTiSayedamAhani. (1511)kAsakhuajaMbhie mA hu satthamaNilo'nilassa tibbuNho / asamAhI ya nirohe mA masagAI a to hattho / vR-'kAsakhuyajaMbhie' gAhA vyAkhyA-iha kAyotsarge kAsAtajRmbhitAdIni yatanayA kriyante, kimiti ?-'mA hu satthamanilo'nilassa tivvuNho'tti mA zastraM bhaviSyati kAsitAdisamudbhavo'nilo-vAyuranilasya-bAhyasya vAyoH, kiMbhUtaH?-tIvroSNaH, bAhyAnilopekSayA atyuSNa ityarthaH / na ca na kriyante na ca nirudhyanta eva na 'asamAhI ya nirohe'tti (sarvadhArodhe) asamAdhizca cazabdAt maraNamapi sambhAvyate kAsitAdinirodhe sati, 'mA masagAItti mA masakAdayazca kAsitAdisamudbhavapavanazleSmAbhihatA mariSyanti jRmbhite ca vadanapravezaM kariSyanti tato hasto'grato dIyata iti yataneyamiti gAthArthaH / Aha-niHzvasiteneti sUtrAvayavo na vyAkhyAyate iti kimatra kAraNam ?, ucyate, ucchRsitena tulyayogakSematvAditi, idAnIm 'udgAritene' tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''hani. (1512) vAyanisagagguDDoe jayaNAsaddassa neva ya niroho / uDDoe vA hattho bhamalImacchAsa a niveso|| vR- vAtanisargaH-uktasvarUpa udgAro'pi, tatrAyaM vidhiH-yatanA zabdasya kriyate na nisRSTaM mucyata iti, 'neva ya niroho'tti naiva ca nirodhaH kriyate, asamAdhibhAvAdeva, udgAre vA hasto'ntare dIyata iti 'bhamalImucchAsu ya niveso' mA sahasApatitasyAtmavirAdhanA bhaviSyatIti gAthArthaH // sAmprataM 'sUkSmairaGgasaJcArai'rityAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''hani. (1513) vIriyasajogayAe saMcArA suhumabAyarA dehe / bAhiM romaMcAI aMto khelANilAIyA / / / vR-vIryasayogatayA kAraNena saMcArAH sUkSmabAdarA dehe avazyaMbhAvino, vIryaM vIryAntarAyakSayopazamakSayajaM khalvAtmapariNAmo bhaNyate yogAstu-manovAkkAyAstatra vIryasayoga tayaivAticArAH sUkSmavAdarA bhavanti na kevalAt vIryAditi deha eva ca bhavati nAdehasya, tatra bahI romaJcAdaya AdizabdAdutkampagrahaH 'anto khelAnilAdIyA' antaH-madhye zleSmAnilAdayo vicarantItyarthaMH, iti gAthArthaH / adhunA 'sUkSmadRSTisaJcArai riti sUtrAvayavaM vyAkhyAnayati - ni. (1514) ava loacalaM cakkhU manuvva taM dukkaraM thiraM kAuM / rUvehiM tayaM khippai sabhAvao vA sayaM calai / vR-avalokanamAlokastasminnavaloke calaM avalokacalaM darzanalAlasamityarthaH, kiM ?-cakSuHnayanaM, yatazcaivamato manovad-antaHkaraNamiva taccakSurduSkaraM sthiraM kartuM, na zakyata ityarthaH, Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 adhyayanaM-5- [ni. 1514] yato rUpaistadAkSipyate svabhAvato vA-svabhAvena vA naisargikeNa svayaM calati, Atmanaiva calatIti gAthArthaH / yasmAdevaM tasmAt ni. (1515) na kuNai nimesajuttaM tatthuva oge na jhANa jhAijjA / eganisiM tu pavano jhAyai sAhU animisaccho'vi / / kRna karoti nimeSa(rodha) yalaM kAyotsargakArI, kimiti?,'tatthuvaoge na jhANa jhAejatti tatra-nirnimeSayatne tu pratimAM pratipanno mahAsattvo dhyAyati samarthaH animeSAkSo'pi-animiSe akSiNI yasya saH animiSAkSaH nizcalanayana iti gAthArthaH / / adhunA evamAdibhirAkArarityAdi-sUtrAvayavavyAcikhyAsayAhani. (1516) aganIo chidijja va bohiyakhobhAi dIhaDakko vA / AgArehiM abhaggo ussaggo evamAIhiM / / vR. 'agani tti yadA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAya kalpagrahaNaM kurvato na kAyotsargabhaGgaH, Aha-namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgrahaNaM na karoti ? yena tad bhaGgo na bhavati, ucyate, nAtra namaskArapAraNamevAviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kiM tu yo yat parimANo yatra kAyotsarga uktastata UrdhvaM parisamApte'pi tasminnamaskAramapaThato bhaGga ityAdi, aparisamApte'pi ca paThato bhaGga eva, sa cAtra na bhavatIti, evaM sarvatra bhAvanIyaM, 'chiMdina vatti mArjArImUSakAdibhirvA parato yAyAta, atrApyagrataH sarato na kAyosargabhaGgaH, 'bohiyakhobhAI tti bodhikAH- stenakAstebhyaH kSobhaH-saMbhramaH, AdizabdAdrAjAdikSobhaH, parigRhyate, tatrAsthAne'pyuccArayato ('nuccArayato) vA na kAyotsargabhaGgo 'dIhaDakko vetti sarpadaSTe cAtmani pare vA sahasA-akANDa evoccArayataH, tathaiva Akriyanta ityAkArAstairAkArairabhanaH syAt kAyotsarga evamAdibhiriti gAthArthaH // adhunaughataH kAyotsargavidhipratipAdanAyAhani. (1517) te puna sasUrie ciya pAsavaNuccArakAlabhUmIo / pehittA atthamie ThaMtussaggaM sae ThANe / / kRte punaH kAyotsargakartAraH sasUrya eva divase prazravaNoccArakAlabhUmayaH (mIH) pratyupekSante, dvAdaza prazravaNabhUmayaH AlayaparibhogAntaH SaT SaT bahiH, evamuccArabhUmayo dvAdaza, pramANaM cAsAM tiryag jaghanyena hastamAtramadhazcatvAryaGgulAni yAvat acetanaM, utkRSTatastu sthaNDilaM dvAdaza yojanamAnaM, na ca tenehAdhikAraH, tistrastu kAlabhUmayaH-kAlamaNDalAkhyAH, yAvaccainamanyaM cazramaNayogaM kurvanti kAlavelAyAM tAvat prAyaso'stamupayAtyeva savitA tatazca 'asthamie ThaMti ussaggaM sae ThANe'tti uktamanyathA yasya yadaiva vyApAraparisamAptirbhavati sa tadaiva sAmayika kRtvA tiSThatIti gAthArthaH / / ayaM ca vidhiH kenacit kAraNAntareNa guroyAghAte sati / ni. (1518) jai puna nivvAdhAe AvAsaM to kariti savvevi / saDDhAikahaNavAghAyayAi pacchA gurU Thati / / vR- 'jai puna nivAghAo' vyAkhyA yadi punarnirvyAghAta eva sarveSAmAvazyaka-pratikramaNa tataH kurvanti sarve'pi sahaiva guruNA 'saDDhAdikahaNavAghAte pacchA guru ThaMti'tti nigadasiddhamiti gAthArthaH / / yadA ca pazcAd guravastiSThanti tadA Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 Avazyaka mUlasUtram -2-5/39 ni. (1519) sesA u jahAsattiM ApuchittANa TaMti saTThANe / suttatthasaraNaheuM AyarieN ThiyaMmi devasiyaM / / vR- 'sesA u jahAsattI' gAhA vyAkhyA-zeSAstu sAdhavo yathAzakti-zaktayanurUpaM yo hi yAvantaM kAlaM sthAtu samarthaH'ApuchittA gurU ThaMti saTThANe sAmAyikaM kAUNa,kiMnimittaM ? 'suttatthasaraNaheuM' sUtrArthasmaraNanimittaM-'Ayarie ThiyaMmi devasiyaM' Ayarie purao Thie tassa sAmAiyAvasANe devasiyaM aiyAraM citeti, anne bhaNaMti-jAhe Ayario sAmAiyaM kaDDai tAhe tevi tayaTThiyA ceva sAmAiyasuttamanupehaMti guruNA saha pacchA devasiya'ti gAthArthaH / / zeSAzca yathA zaktirityuktaM, yasya kAyotsargeNa sthAtuM zaktireva nAsti sa kiM kuryAditi tadgataM vidhimabhidhitsurAhani. (1520) jo hunja u asamattho bAlo vuDDo gilANa pritNto| so vikahAivirahio jhAijA jA gurU ThaMti // vR- 'jo hunja u asamattho' gAhA vyAkhyA-yaH kazcit sAdhu vedasamarthaH kAyorseNa sthAtuM, sa kiMbhUta ityAha-bAlo vRddho glAnaH paritaMto ti parizrAnto guruvaiyAvRtyakaraNAdinA asAvapi vikathAdivirahitaH san dhyAyet sUtrArthaM 'jA gurU ThaMtitti yAvad guravastiSThanti kAyotsargamiti gAthArthaH // AcArye sthite daivasikamityuktaM tadgataM vidhimabhidhitsurAhani. (1521) jA devasiaM duguNaM ciMtai gurU ahiMDao'cihu~ / bahuvAvArA iare egaguNaM tAva ciMtaMti // vR-'jA devasiyaM duguNaM ciMtai' gAhA -nigadasiddhA, navaraM ceSTA vyaapaarruupaa'vgntvyaa|| ni. (1522) namukkAracauvIsagakiikammAloaNaM paDikkamaNaM / kAlena taducieNaM pAreI thovaciTTho'vi // vR-namokkAracauvIsaga' gAhA vyAkhyA-'namokkAre tti kAussaggasamattIe namokkAreNa pAreMti namo arahatANaMti, 'cauvIsaga' ti puNo jehiM imaM titthaM desiyaM tesiM titthagarANaM usabhAdINaM cauvIsatthaeNaM ukttiNaM kareMti, logassujjoyagareNaMti bhaNiyaM hoti, 'kitikamme'tti tao caMdiuMkAmA guruM saMDAsayaM paDilehittA uvavisaMti, tAhe muhaNaMtagaM paDilehiya sasIsovariyaM kAyaM pamajjaMti, pamanittA pareNa vinaeNa tikaraNavisuddhA kitikammaM kareMti, vandanakamityarthaH, uktaM ca "AloyaNavAgaraNAsaM pucchaNapUyaNAe smjhaae| avarAhe ya gurUNaM vinao mUlaM ca vaMdanaga / / " -- mityAdi 'AloyaNa'tti evaM ca vaMdittA utthAya ubhayakaragahiyaraoharaNAddhAvaNayakAyA pubbapariciMtie dose jahArAyaniyAe saMjayabhAsAe jahA gurU suNei tahA pavaDDamANasaMvegA bhayavippamukkA appaNo vizuddhiAnimittamAloyaMti, uktaM ca ___ "vinaeNa vinayamUlaM gaMtUNAyariyapAyamUlaMmi / jANAvija suvihio jaha appANaM taha paraMpi / / 1 / / kayapAvAvi manusso Aloiu niMdiu gurusayAsa / For Private & P Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- | ni. 1522] 26 hoi airegalahUA Ahariyabharovva bhAravaho // 2 // (tathA)-uppannANuppannA mAyA anumaggao nihaMtavvA / AloyaNaniMdanagarahaNAhiM na puNo siyA bitiyaM // 3 // tassa ya pAyacchittaM jaM maggaviU gurU uvaisaMti / taM taha anucariyav anavatthapasaMgabhIeNaM // 4 // 'paDikkamaNaM'tti - 'AloiUNa dose guruNA paDidinnapAyacchittA u / sAmAiyapuvvaM samabhA(vA) vaThiyA paDikamaMti // 1 // sammamuvauttA payaMpaeNa paDikkamaNaM kaDDeti, anavatthapasaMgabhIyA, anavatthAe puna udAharaNaM tilahAragakappaTTagotti, 'kitikammati tao paDikkamithA khAmaNAnimittaM paDikaMtAyavattaniveyaNatthaM ca vaMdaMti, tao AyariyamAdI paDikkamaNatyameva daMsamANA khAti, uktaM ca-- AyariuvajjhAe sIse sAhamie kalagaNa ya / je me ke'vi kasAyA savve tiviheNa khAmemi // 1 // savvassa samaNasaMghassa bhagavao aMjaliM kariya sIse / savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahayapi // 2 // savvassa jIvarAsissa bhAvao dhammanihiyaniyacitto / savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahayaMpi // 3 // " ityAdi 'durAloiyaduppaDikte ya ussagge'tti evaM khAmittA AyariyamAdI tato durAloiyaM vA hojA duppaDikaMtaM vA hojjA anAbhAgAdikAraNeNa tato punAvi kayasAmAiyAM carittabisohaNatthameva, kAussaggaM kareMtitti gAthArthaH // 'esa carittussaggo' gAhA vyAkhyAni. (1523) esa carittussaggo dasaNasuddhIi taiyao hoi / suanANassa cauttho siddhANa thuI a kiikammaM / / vR- esa carittusaggAtti carittAtiyAravisuddhinimittotti bhaNiyaM hAi; ayaM ca paMcAsussAsaparimANA / / tatA namokkAreNa pArettA vizuddhacarittA vizuddhadesayANaM daMsaNavisuddhinimittaM nAmukttiNaM kareMti, caritaM visohiyamiyANi daMsaNaM visohijjatittikahu, taM puna nAmukttiNameva. karaMti, mU. (40-46) logassujoyagare0 - 'logassuJjoyagare' tyAdi, ayaM caturviMzatistave nyakSeNa vyAkhyAta iti neha punarvyAkhyAyate, caturviMzatistavaM cAbhidhAya darzanavizuddhinimittameva kAyotsarga cikIrSavaH punaridaM sUtraM paThanti mU. (47) savvaloe arihaMtaceiyANaM karemi kAussaggaM baMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe sakkAravattiyAe sammANavattiyAe bohilAbhavattiyAe niruvasAgavattiyAe saddhAe mehAe dhiie dhAraNAe anuppehAe vaDDamANIe ThAmi kAussagaM / / vR-sarvaloke'rhacaityAnAM karomi kAyotsargamiti, tatra lokyate-dRzyate kevalajJAnabhAsvateti lokaH-caturdazarajjvAtmakaH parigRhyata iti, uktaM ca Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyaka mUlasUtram -2-5/40 "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam / / 1 / / sarvaH khalvastiryagU_bhedabhinnaH, sarvazcAsau lokazca 2 tasmin sarvaloke, trailAkya ityarthaH, tathAhi-adholAke camarAdibhavaneSu tiryaglAka dvIpAcalajyAtiSkavimAnAdiSu santyavAhaccaityAni Urddhaloke saudharmAdiSu santyavAhaicaityAni, tatrAzakAdyaSTamahAprAtihAryarUpAM pUjAmarhantItyarhantaHtIrthakarAsteSAM caityAni-pratimAlakSaNAni arhaccaityAni, iyamatra bhAvanA-cittam-antaHkaraNaM tasya bhAva karmaNi vA varNadraDhAdilakSaNa SyaJi kRte caityaM bhavati, tatrArhatAM pratimAH prazastasamAdhicittAtpAdanAdarhaccaityAni bhaNyante, teSAM kiM ? karomItyuttamapuruSaikavacananirdezanAtmA'bhyupagamaM darzayati, kimityAha-kAyaH-zarIraM tasyotsargaH-kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAga ityarthaH, taM kAyotsarga, Aha-kAyasyotsarga iti SaSThyA samAsaH kRtaH, arhacaityAnAmiti prAguktaM, tat kimarhacaityAnAM kAyAtsarga karoti ?, netyucyate, SaSThInirdiSTaM tatpadaM padadvayamatikramya maNDUkaplutyA vandanapratyayamityAdibhiH sambadhyate, tatA'rhacaityAnAM vandanapratyayaM karomi kAyotsargamiti draSTavyam, tatra vandanam-abhivAdanaM prazastakAyavAGmanaH pravRttirityarthaH, tatpratyayaM-tannimittaM, tatphalaM me kathaM nAma kAyAtsargAdityatA'rthamityevaM sarvatra bhAvanA kAryA, tathA 'pUyaNavattiyAe'tti pUjanapratyayaM-pUjAnimittaM, tatra pUjana-gandhamAlyAdibhirabhyarcanaM, tathA 'sakkAravattiyAe tti satkAra-pratyayaM-satkAranimittaM, tatra pravaravastrAbharaNAdibhirabhyardhanaM satkAraH, Aha-yadi pUjanasatkArapratyayaH kAyotsargaH kriyate tatastAvava kasmAnna kriyete?, ucyate, dravyastavatvAdapradhAnatvAd, uktaM ca-'davvatthau bhAvatthau' ityAdi, ataH zrAvakaH pUjanasatkArAvapi kurvantyeva, sAdhavastu prazastAdhyavasAyanimittamavamabhidadhati, tathA sammANavattiyAe'tti sanmAnapratyayaM-sanmAna-nimittaM, tatra stutyAdibhirguNonatikaraNaM sanmAnaH, tathA mAnasaH prItivizeSa ityanye, atha vandanapUjanasatkArasanmAnA eva kiMnimittamityata Aha-'bohilAbhavattiyAe' bodhilAbhapratyayaM-bodhilAbhanimittaM pretya jinapraNItadharmaprAptirvodhilAbho bhaNyate, atha bodhilAbha eva kiMnimittamityata Aha niruvasaggavattiyAe' nirupasargapratyayaM-nirupasanimittaM, nirupasargo-mokSaH, __ ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhA (di) vikalasya nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityata Aha-'saddhAe mehAe dhiIe dhAraNAe anuppehAe vaddhamANIe ThAmi kAussaggaM'ti zraddhayA hetubhUtayA tiSThAmi kAyotsargaM na balAbhiyAgAdinA zraddhA-nijo'bhilASaH, evaM medhayA-paTutvena, na jaDatayA, anye tu vyAcakSate-medhayeti maryAdAvartitvena nAsamaJjasatayeti, evaM dhRtyAmanaHpraNidhAnalakSaNayA na punA rAgadveSAkulatayA, dhAraNayA-arhadguNAviSkaraNarUpayA na tacchUnyatayA, anuprekSayA-arhadaguNAnAmeva muhurmuharavicyutirUpeNAnucintanayA na tavaikalyena, varddhamAnayeti pratyekamabhisambadhyata, zradvyA varddhamAnayA evaM medhayatyAdi, evaM tiSThAmi kAryotsargama, Aha-uktameva prAkkarobhi kAyotsarga sAmprataM tiSThAmIti kimarthamiti?,ucyate, 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA itikRtvA karomi kariSyAmIti kriyAbhimukhyamuktamidAnI tvAsannataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayAH kathaJcidabhedAt tiSThAmyeva, Aha-kiM sarvathA ?, Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 5 - [ ni. 1523] netyAha 265 'annatthUsasieNamityAdi pUrvavat yAvadvosirAmi tti, evaM ca suttaM paDhittA paNavIsUsAsaparimANaM kAussaggaM kareMti, 'daMsaNavisuddhIya taiu' tti tRtIyatvaM cAsyAtIcArAlocanaviSayaprathamakAyotsargApekSayati, tao namokkAreNa pArettA suyanANaparivuDDinimittaM atiyAravisohaNatthaM ca suyadhammassa bhagavao parAe bhattIe tapparUvaganamokkArapuvvayaM thuI paDhaMti, taM - mR. (48) pukkharavaradIvaDe dhAyaiDa ya jaMbuddIve ya / bhararavayavidehe dhammAigare nama'sAmi || vR- puSkarANi - padmAni tairvaraH - pradhAnaH puSkaravaraH 2 zcAsau dvIpazceti samAsaH, tasyArdhaM mAnuSottarAcalArvAgvartti tasmin tathA dhAtakInAM khaNDAni yasmin sa dhAnakIkhaNDI dvIpastasmiMzca tathA jambopalakSitastaThapradhAno vA dvIpo jambUdvIpastasmiMzca, eteSvaddhaitRtIyeSu dvIpeSu mahattarakSetra prAdhAnyAGgIkaraNataH pazcAnupUrvyopanyasteSu yAni bharatairAvatavidehAni prAkRtazailyA tvekavacananidezaH dvandvaikavadbhAvAd bharatairAvatavideha ityapi bhavati, tatra dharmAdikaraNAnnamasyAmi'durgati-prasRtAn jIvAn, yasmAd dhArayata tataH / dhatta caitAn zubhasthAne, tasmAd dharmma iti smRtaH // sa ca dvibhedaH zrutadharmazcAritradharmazca zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya bharatAdiSvAdI karaNazIlAstIrthakarA evAtasteSAM stutiruktA, sAmprataM zrutadharmasya procyatetamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNanariMdamahiassa / mU. (49) sImAdharassa vaMde papphoDiyamohajAlassa / / vR- 'tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNe' tyAdi, tamaH ajJAnaM tadeva timiraM athavA tamaHbaddhaspRSTanidhataM jJAnAvaraNIyaM nikAcitaM timiraM tasya paTalaM-vRndaM tamastimirapaTalaM tad vidhvaMsayati nAzayatIti tamastimirapaTalavidhvaMsanaH tasya, tathA cAjJAnanirAsanaivAsya pravRttiH, tathA suragaNanarendramahitasya, tathA cAgamamahimAnaM kurvantyeva surAdayaH tathA sImAM maryAdAM dhArayatIti sImAdharaH, sIni vA dhArayatIti tasyeti, tRtIyArthe SaSThI, taM vande, tasya vA yat mAhAtmyaM tad vande, athavA tasya vanda iti vandanaM karomi, tathAhi Agamavanta eva maryAdAM dhArayanti, kiMbhUtasya ? - prakarSeNa sphoTitaM mohajAlaM-mithyAtvAdi yena sa tathocyate tasya, tathA cAsmin sati vivekino mohajAlaM vilayamupayAtyeva, itthaM zrutadharmamabhivandyAdhunA tasyaiva guNopadarzanadvAreNa pramAdAgoracaratAM pratipAdanAha- mU. (50) jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa kallANapukkhalavisAlasuhAvassa ko devadAnava nariMdagaNaciassa, dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM ? || vR- 'jAIjarAmaraNa' tyAdi, jAtiH- utpattiH jarA-vayohAniH maraNaM - prANatyAgaH zIkaH - mAnaso duHkhavizeSaH, jAtizca jarA ca maraNaM ca zokazceti dvandvaH, jAtijarAmaraNazokAn praNAzayatiapanayati jAtijarAmaraNazokapraNAzanastasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAjjAtyAdayaH praNazyantyeva, anena cAsyAnarthapratighAtitvamAha, kalyam - ArogyaM kalyamaNatIti kalyANaM, kalpaM zavdayatItyarthaH, puSkalaM sampUrNa na ca tadalpaM kiM tu vizAlaM vistIrNaM sukhaM pratItaM kalyANaM puSkalaM vizAlaM sukhamAvahati - prApayatIti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahastasya, tathA ca Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 Avazyaka mUlasUtram - 2-5/50 zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cAsya viziSTArthaprasAdhakatvamAha, kaH prANI devadAnavarendragaNArcitasya zrutadharmasya sAraM sAmarthyamupalabhya dRSTrA vijJAya kuryAt pramAdaM sacetananaH ? cAritradharme pramAdaH kartuM na yuktaM iti hRdayam, Aha- suragaNanarendramahitasyetyuktaM punardevadAnavarendragaNArci tasyeti kimarthamiti ?, atrocyate, tannigamanatvAdadoSaH, tasyaivaMguNasya dharmasya sAramupalabhya kaH sakarNaH pramAdI bhaveccAritradharma iti, yatazcaivamataH mU. (51) siddhe bho ! payao namo jinamae naMdI sayA saMjame, devanAgasuvaNNakinnaragaNassabbhuabhAvaccie / logo jattha paTTio jagamiNaM telukamaccAsuraM, dhammo va sAsao vijayaU dhammuttaraM vaDDau || vR- 'siddhe bho payao namo jinamaye' ityAdi, siddhe pratiSThite prakhyAte bho ityetadatizayinAmAmantraNaM pazyantu bhavantaH prayato'haM- yathAzakhtayodyataH prakarSeNa yataH, itthaM parasAkSikaM bhU (ka) tvA punarnamaskaroti- 'namo jinamate' arthAd vibhaktipariNAmo namo jinamatAya, tathA cAsmin sati jinamate nandiH-samRddhiH sadA-sarvakAlaM, kva ? -saMyame cAritre, yathoktaM- 'paDhamaM nANaM tao daye' tyAdi, kiMbhUte saMyame ? - devanAgasuvarNakinnaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite, tathA ca saMyamavantaH arcyanta eva devAdibhiH kiMbhUte jinamate ? -lokyate'neneti loka:-? jJAnameva sa yatra pratiSThitaH, tatha jagadidaM jJeyatayA, kecitta manuSyalokameva jagat manyante ityata Aha- trailokhyamanuSyAsuraM, AdhArAdheyarUpamityarthaH, ayamitthaMbhUtaH zrutadharmo varddhatAM vRddhimupayAtu zAzvataH dravyArthAdizAnnitya:, tathA coktaM- 'dravyAthadizAt ityeSA dvAdazAGgI na kadAcid nAsIdityAdi, anye paThanti-dharmo varddhatAM zAzvataM iti, asmin pakSe kriyAvizeSaNametat, zAzvat varddhatAM apracyutyeti bhAvanA, vijayatAM karmaparapravAdivijayeneti hRdayaM, tathA dharmottaraM cAritradharmottaraM varddhatu, punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArthaM, tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUn pratipAdayatoktaM- "appuvyaNANagahaNe "tti, mU. (52) suassa bhagavao karemi kAussaggaM vaMdaNa0 annattha0 / vR- 'suyassa bhagavao karemi kAussaggaM vaMdaNavattiyAe' ityAdi prAgavat, yaavdvosiraami| evaM suttaM paDhitA paNuvIsussAsameva kAussagaM karemi, Aha ca- 'suyanANassa cauttho' tti, tao namokkAreNa pAritA visuddhacaraNadaMsaNasuyAiyArA maMgalanimittaM caraNadaMsaNasuyadesagANaM siddhANaM thuI kaheMti, bhaNiyaM ca siddhANa thuI yatti, sA ceyaM stutiHsiddhANaM buddhANaM pAragayANaM paraMparagayANaM / teriyagANaM namo yA savvasiddhANaM / / mU. (53) vR- sitaM dhyAtameSAmiti siddhA nirdagdhakarmendhanA ityarthastebhyaH siddhebhyaH, te ca sAmAnyato vidyAsiddhA api bhavantyata Aha-buddhebhyaH, tatrAvagatAzeSaviparItatattvA buddhA ucyante, tatra kaizcit svatantratayaiva te'vi svatIrthejjvalanAya ihAgacchanti ityabhyupagamyante ata Aha--'pAragatebhyaH' pAraM - paryantaM saMsArasya prayojanavrAtasya ca gatAH pAragatAH tebhyaH, te'pi cAnAdisiddhaikajagatpatIcchAvazAt kaizcit tathA'bhyupagamyante ata Aha- 'paramparagatebhyaH' paramparayA " = Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -5- ni. 1523 ] 267 ekenAbhivyaktArthAdAgamAt (kazcit pravRtto'nyenAbhivyaktAdarthAdanyo'nyenApyanya ityevabhUtayA gatAH paraMparagatAstebhyaH, Aha-prathamaeva kenAbhivyaktArthAdAgamAt pravRtta iti ?, ucyate, anAditvAt siddhAnAM prathamatvAnupapattiriti, athavA kathaJcit karmakSayopazamAt darzanaM darzanAt jJAnaM jJAnAccAritramityevaMbhUtayA paramparayA gatAstebhyaH, te'pi ca kaizcit sarvalokApannA eveSyanta ityata Aha- 'lokAgramupagatebhyaH' lokAgram-ISatprAgbhArAkhyaM tamupagatAH tebhyaH, Aha- kathaM punariha sakalakarmavipramuktAnAM lokAgraM yAvadgatirbhavati ? bhAve vA sarvadaiva kasmAnna bhavatIti?, atrocyate, pUrvAvidhavazAd daNDAdicakrabhramaNavat samayamevaikamavaseyeti namaH sarvadA sarvakAlaM 'sarvasiddhebhyaH' tIrthasiddhAdibhedabhinnebhyaH, athavA sarvaM sAdhyaM siddhaM yeSAM te tathA tebhyaH, itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA punarAsannopakAritvAd vartamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminaH stuti kurvanti mU. (54) jo devANavi devo jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaM sirasA vaMde mahAvIraM / / vR- 'jo devANavi devo jaM devA paMjalI' tyAdi, yo bhagavAn mahAvIraH devAnAmapi - bhavanavAsyAdInAM devaH, pUjyatvAt, tathA cAha-yaM devAH prAJjalayo namasyanti-vinayaracitakarapuTAH santaH praNamanti, taM 'deva - devamahiyaM' devadevAH zakrAdayaH taiH mahitaM pUtiM zirasA uttamAGgenetyAdarapradarzanArthamAha, vande, taM kaM ? - mahAvIraM ' 'Ira gatipreraNamo 'rityasya vipUrvasya vizeSeNa Irayatikarma gamayati yAti vA zviAmiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH taM itthaM stuti kRtvA punaH phalapradarzanArthamidaM paThati bhU. (55) ikko'vi namukkAro jinavaravasahassa vaddhamANassa / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA // vR- 'ikko'vi namokkAro jinavaravasahasse' tyAdi, eko'pi namaskArI jinavaravRSabhasya varddhamAnasya saMsArasAgarAttArayati naraM vA nArIM vA, iyamatra bhAvanA - sati samyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskAraH tathAbhUtAdhyavasAyaheturbhavati yathAbhUtAcchreNimavApya nistarati bhavodadhimityataH kAraNe kAryopacArAdetadevamucyate, anyathA cAritrAdivaiphalyaM syAt / bhU. (56) uJjitaselasihare dikkhA nANaM nisIhiA jassa / mU. (57) taM dhammacakkavaTTi arinemiM nama'sAmi // cattAri aTTha dasa do ya vaMdiA jinavarA cauvvIsaM / paramaTTaniDiaTTA siddhA siddhiM mama disaMtu / / vR- etAstistraH stutayo niyamenocyante, kecidanyA api paThanti na ca tatra niyamaH, 'kitikamma' puNo saMiMsayaM paDilehiya uvavisaMti, muhapottiyaM paDilehaMti sasIsovarayiM kArya paDilahittA Ayariyassa vaMdana kareMti' tti gAthArthaH || Aha- kiMnimittamidaM vandanakamiti ?, ucyate ni. (1524) sukayaM ANattiM piva loge kAUNa sukayakiikammaM / vatiyA thuIo guruthuigahaNe kae tinni || Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Avazyaka mUlasUtram -2-5/57 vR- 'sukayaM ANattipiva loe kAUNaM'ti jahA ranno manussA AnattigAe pesiyA paNAma kAUNa gacchaMti, taM ca kAUNa puNo paNAmapuvvagaM nivedeti, eva sAhuNo'vi sAmAiyaguruvaMdanapuvvagaM carittAdivisohi kAUNa puNo sukayakitikammA saMto guruNo nivedaMti-bhagavaM ! kayaM te pesaNaM AyavisohikAragati, vaMdaNaM ca kAUNa puNo ukkuDuyA AyariyAbhimuhA vinayaratiyaMjalipuDA ciTuMti, jAva gurU thuigahaNaM kareMti, tato pacchA samattAe paDhamathutIe thuI kaDDiti vinautti, tao thuI varlDatiyAo kaDDeti tinni, ahavA varlDatiyA thuio guruthutigahaNe kae tinnitti gAthArthaH / / tao pAusiyaM kareMti, evaM tAva devasiyaM kareMti, gataM devasiyaM, rAiyaM idAni, tatthimA vihI, paDhamaM ciya sAmAiyaM kaDDiUNa carittavisuddhinimittaM paNuvIsussAsamittaM kAussaggaM kareMti, tao namokkAreNa pArittA dasaNavisuddhInimittaM cauvIsasthayaM par3hati, paNuvIsussAsamettameva kAussagaM kareMti, etthavi namokkAreNa pArettA suyaNANavisuddhInimittaM suyaNANatthayaM, kaDeti, kAussaggaM ca tassuddhinimittaM, kareMti, tattha ya pAosiyathuimAdIyaM adhikayakAussaggapajaMtamaiyAraM ciMtei, Aha-kiMnimittaM paDhamakAussagge eva rAiyAiyAraM na ciMteti?, ucyate, ni. (1525) niddAmatto na sarai aiAraM mA ya ghaTTaNaM 'No'nnaM / kiiakaraNadosA vA gosAI tinni ussaggA / / vR-niddAmatto-niddAbhimUo na sarai-na saMbharai suSThu aiyAraM mA ghaTTaNaM 'No'nnaM aMdhayAre vaMdaMtayANaM, kitiakaraNadosA vA, aMdhayAre adaMsaNAo maMdasaddhA na vaMdaMti, eeNa kAraNeNaM gosa-paccUse Aie tinni kAussaggA bhavanti, na puna pAosie jahA ekotti / / ni. (1526) ettha paDhamo carite daMsaNasuddhIeN bIyao hoi / suyanANassa ya tatio navaraM ciMtaMti tattha imaM / / ni. (1527) taie nisAiyAraM ciMtai caramaMmi kiM tavaM kAhaM ?! chammAsA egadiNAihANi jA porisi namo vA / / ni. (1528) ahamavi bhe khAmemI tubbhehiM samaM ahaM ca vNdaami| AyariyasaMtiyaM nitthAragA u guruNo a bayaNAI // vR-tato ciMtiUNa aiyAraM namokkAreNa pArettA siddhANa thuiM kAUNa puvabhaNieNa vihiNA vaMdittA Aloeti, tao sAmAiyapuvvayaM paDikvaMmaMti, tao vaMdaNApuvvayaM khAti, vaMdaNaM kAUNaM tao sAmAiyapuvayaM kAussaggaM kareMti, tattha ciMtayaMti-kammi ya niuttA vayaM gurUhiM ?, to tArisayaM tavaM pavajAmo jAriseNa tassa hANi na bhavati, tao ciMteti-chammAsakhamaNaM karemo?, na sakkemo, egadivaseNa UNaM?, tahavi na sakemo, evaM jAva paMca mAsA, tao cattAri tao tinni tao doni, tato ekkaM tato addhamAsaM cautthaM egaThANavaM purimarda nivigaiyaM, namokkArasahiyaM vatti, uktaM ca-carime kiM tavaM kAhaMti, carime kAussagge chammAsamegUNa (dinAdi) hAnI jAva porisi namo vA, evaM jaM samatthA kAuM tamasaDhabhAvA hiae kareMti, pacchA vaMdittA gurusakkhayaM pavajaMti, savve ya namokAraittagA samagaM uTTeti vosirAti nisIyaMti ya, evaM porisimAdisu vibhAsA, tao tinniA thuI jahA puvvaM; navaramappasaddagaM deMti jahA gharakoilAdI Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1528] 269 sattA na uDeti, tao deve vaMdaMti, tao bahuvelaM saMdisAveMti, tato rayaharaNaM paDilehaMti, tato uvadhiM saMdisAveMti paDilehaMti ya, tao vasahiM paDilehiya kAlaM nivedeti, anne ya bhaNaMtithuisamanaMtaraM kAlaM niveeMti, evaM tu paDikkamaNakAlaM tuleti jahA paDikkamaMtANaM thuiavasANe ceva paDilehaNavelA bhavati, gayaM rAiyaM, idAna pAkhyiM, tatthimA vihI-jAhe devasiyaM paDikkatA bhavaMti nivaTTagapaDikkamaNeNaM tAhe gurU nivisaMti, tao sAhU vaMdittA bhaNaMti mU. (58) icchAmi khamAsamaNo ! uvaDiomi abhitarapakkhiyaM khAmeuM, pannarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINaM jaM kiMci apattiyaM parapattiyaM bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsae uvaribhAsAe jaM kiMci majjha viNayaparihINaM suhumaM vA bAyaraM vA tubbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa micchAmi dukkddN| vR-idaM ca nigadasiddhameva, navaramantarabhASA-AcAryasya bhASamANasyAntare bhASate, uparibhASA tUttarakAlaM tadeva kilAdhikaM bhASate, atrAcAryo yadabhidhatte tat pratipAdayannAha-'ahamavi khAmemi' gAhA vyAkhyA-ahamavi khAmemi tubbhetti bhaNiyaM hoti, evaM jahanneNaM tinni ukkoseNaM sabve khAmijaMti, pacchA gurU uddeUNaM jahArAiNiyAe uddhaTThio ceva khAmeti, iyarevi jahArAiNiyAe savvevi avaNauttamaMgA bhaNaMti-devasiyaM paDikaMtaM pakkhiyaM khAmemo paNNarasaNhaM divasANamityAdi, evaM sesagAvi jahArAiNiyAe khAti, pacchA vaMdittA bhaNaMti-devasiyaM paDikaMtaM pakkhiyaM pajiDakamAveha, tao gurU gurusaMdiTTho vA pakkhiyapaDikkamaNaM kaddati, sesagA jahAsattiM kAussaggAdisaMThiyA dhammajjhANovagayA suNeti, kaDDie muluttaraguNehiM jaM khaMDiyaM tassa pAyacchittanimittaM tinni UsAsasayANi kAussaggaM kareMti, bArasaujjoyakaretti bhaNiyaM hoti, pArie ujjoyakare thuiM kaIti, pacchA uvaviThThA muhaNaMtagaM paDilehittA vaMdaMti pacchA rAyANa pUsamANavA atikate maMgalijje kajje bahumannaMti, sattuparakkameNa akhaMDiyaniyabalassa sobhaNo kAlo gao anno'vi evaM ceva uvaDhio, evaM pakkhiyaviNaovayAraM khAmeMti bitiyakhAmaNAsutteNaM, taccedaM mU. (59) icchAmi khamAsamaNo ! piyaM ca me jaM bhe haTThANaM tuTThANaM appAyaMkANaM abhaggajogANaM susIlANaM subbayANaM sAyariyauvajjhAyANaM nANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM tavasA appANaM bhAvemANANaM bahusubheNaM bhe divaso posaho pakkho yatikato, anno ya me kallANeNaM paJcavaDio sirasA maNasA matthaeNa vNdaami| vR- nigadasiddhaM, AyariA bhaNaMti-sAhUhiM samaM jameyaM bhaNiyaMti, tao ceiyavaMdAvaNaM sAdhuvaMdAvaNaM ca nivedituMkAmA bhaNanti mU. (60) icchAmi khamAsamaNo ! pubbi ceiyAiM vaMdittA namaMsittA tujhaM pAyamUle viharamANeNaM je kei bahadevasiyA sAhuNo diTThA sama (mA) NA vA vasamANA vA gAmANugAmaM duijamANA vA, rAiNiyA saMpucchaMti omarAiNiyA baMdati ajA vaMdati ajjiyAo vaMdati sAvayA vaMdati sAviyAo vaMdati ahaMpi nissallo nikkasAo (tikaTTa) sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi / / ahamavi vaMdAvemi ceiyaaii| vR nigadasiddhaM, navaraM samaNo-buDDavAsI vasamANo-gavavigappavihArI, vuDavAsI jaMghAvala __ Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2- 5 / 60 parihIno vibhAge khettaM kAUNa viharati, navavimaSpavihArI puna uubaddhe aTTha mAsA mAsakappeNa viharati, ee aTTha vigappA, vAsAvAsaM egaMmi ceva ThANe kareMti, esa navavigappo, atrAcAryo bhaNati matyaraNa vaMdAmi api tesiMti, anne bhAMti ahamavi vaMdAvemitti, tao appagaM gurUNaM nivedaMti cautthakhAmaNAsutteNaM, tacchedaM mU. (61) icchAmi khamAsamaNo ! uvaDiomi tumbhaNhaM saMtiyaM ahA kappaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA (syaharaNaM vA) akkharaM vA payaM vA gAhaM vA silogaM vA (silogaddhaM vA ) ahaM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA tubbhehiM (samma) ciyatteNa dinnaM mae aviNaeNa paDicchiyaM tassa micchAmi dukkaDaM vR-nigadasiddhaM, Ayario bhAMti 'AyariyasaMtiyaM'tti ya ahaMkAravajraNatthaM, kiM mamAtreti, tao jaM viNaiyA tamaNusaddhiM bahu mannati paMcamakhAmaNAsutteNa taccedaM 270 mU. (62) icchAmi khamAsamaNo ! kathAiM ca me kitimammAI AyAramaMtare vinayamaMtara sehio sehAvio saMgahio uvagahio sArio vArio coio paDicoio abbhuTTio'haM tubbhaNhaM tavateyasirIe imAo cAturaMtasaMsArakaMtArAo sAhaddu nittharissAmittikaDDa sirasA mANasA matthaeNa vaMdAmi / vR-nigadasiddhaM, saMgahio-nANAdIhiM sAriA-hie pavattio vArio-ahiyAo nivattio coio-khalaNAe paDicoio - puNo 2 avatthaM uvaTTiutti, pacchA Ayario bhaNai- 'nitthAragapAraga' tti nitthAragapAragA hohatti, guruNotti, eyAI vaNayAiti vakkasesamayaM gAthArthaH // evaM sesANavi sAhUNaM khAmaNAvaMdaNaM kareMti, aha viyAlo vAghAo vA tAhe sattaNhaM paMcaNhaM tiha vA, pacchA devasiya paDikkaMmaMti, kei bhAMti - sAmaNNeNaM, anne bhAMti khAmaNAiyaM, anne caritrasaggAiyaM, sejadevayAe ya ussaggaM kareMti, paDikkaMtANaM gurUsu baMdiesu vaDhamANIo tinni thuio AyariyA bhaNati imevi aMjalimauliyaggahatthA samattIe namokkAraM kareMti, pacchA sesagAvi bhaNaMti, taddivasaM navi suttaporisI navi atthaporusI thuIo bhAMti jassa jattiyAo eMti, esA pakkhiyapaDikkamaNavihI mUlaTIkAkAreNa bhaNiyA, anne puna AyaraNANusAreNa bhAMti - devasie paDikkaMte khAmie ya tao paDhamaM gurU ceva uTThittA pakkhiyaM khAmeti jahArAiNiyAe, tao uvavisaMti, evaM sesagAvi jahArAiNiyA khAmettA uvavisaMti, pacchA vaMdittA bhaNati devasiyaM paDikkataM pakkhiyaM paDikkamAceha, ityAdi pUrvavat, evaM cAumAsiyaMpi, navaraM kAussagge paMcussAsasayANi, evaM saMvacchariyaMpi navaraM kAussammo aTThasahassaM ussAsANaM, cAumAsiyasaMvacchariesu savvevi mUlaguNauttaraguNANaM AloyaNaM dAuM paDikkamaMti, khettadevayAe ussaggaM kareMti, keI puna cAumAsige sijadevayAevi ussagaM kareMti, pabhAe ya Avassae kae paMcakallANagaM giNhaMti, puvvagahie ya abhiggahe nivedeti, abhigrahA jai saMmaM NANupAliyA to kuiyakakkarAiyassa ussaggaM kareti, puNo'vi anne giNhaMti, nirabhiggahANa na vaTTai acchiuM, saMvaccharie ya Avassae kae pAosie pajjosavaNA kappo kaTTijjati, so puna puvvi ca anAgayaM paMcarataM kahijai ya, esA sAmAyAritti, enAmeva kAlataH upasaMharannAha bhASyakAraH [ bhA. 232 ] cAummAsiyavarise AloaNa niyamaso hu dAyavvA / Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 adhyayanaM-5- ni. 1528] gahaNaM abhiggahANa ya pubbagahie niveeuM / / [bhA.233] cAummAsiyavarise ussaggo khittadevayAe u / pakkhiya sijasurIe kariti caumAsie vege / vR- gAthAdvayaM gatArthaM / adhunA niyatakAyotsargapratipAdanAyAhani. (1529) desiya rAiya pakkhiya ghaumAse yA taheva varise ya / eesu huMti niyavA ussaggA aniayA sesA / / ni. (1530) sAya sayaM gosa'ddhaM tinneva sayA havaMti pakromi / __ paMca ya cAummAse aTThasahassaM ca vArisae // ni. (1531) cattAri do duvAlasa vIsaM cattA ya hu~ti ujjoA / desiya rAiya pakkhiya cAummAse a varise ya // ni. (1532) paNavIsamaddhaterasa siloga pannatariM ca boddhavyA / ___ sayamegaM paNavIsaM be bAvannA ya vArisie / vR-nigadasiddhAH, navaraM zeSA-gamanAdiviSayA iti, sAmprataM niyatakAyotsargANAmoghata ucchrAsamAnaM pratipAdayannAha- 'sAya'tti sAyaM-pradoSaH tatra zatamacchrAsAnAM bhavati, caturbhirudyotakarairiti, bhAvati evAyamarthaH prAka, 'gosaddhaM'ti pratyUSe paJcAzadyatastatrodyotakaradvayaM bhavati, zeSa prakaTArthamiti gAthArthaH / / ucchrAsamAnaM copariSTAd vakSyAmaH pAyasamA ussAsA' ityaadinaa| sAmprataM daivasikAdiSUdyotakaramAnamabhidhitsurAha-'cattAri' tigAhA bhAvitAe~ / adhunA zlokamAnamupadarzayannAha-paNavIse tigAhA nigadasiddhaiva, navaraM caturbhirucchvAsaiH zlokaH parigRhyate / / ityuktA niyatakAyotsargargavaktavyatA, idAnImaniyatakAyotsargavaDDhaktavyatAvasaraH,ni. (1533) gamanAgamanavihAre sutte vA sumiNadaMsaNe raao| nAvAnaisaMtAre iriyAvahiyApaDikkamaNaM / / vR-gamanaM bhikSAdinimittamanyagrAmAdau, AgamaNaM tatto ceva, ittha iriyAvahiyaM paDikkamiUNa paMcavIsussAso kAussaggo kAyavavo // tathA cAmumevAvayavaM vivRNvannAha bhASyakAra:[bhA.234] bhatte pANe sayaNAsaNe ya arihaMtasamaNasijjAsu / uccAre pAsavaNe paNavIsaM huMti ussAsA / / vR-'bhatte pANe sayaNAsaNe' gAhA, bhattapANanimittamannagAmAdigayA jai na tAva veleti tA IriyAvahiyaM paDikkamiUNa acchaMti / AgayAvi puNo'vi paDikkamaMti, evaM sayaNAsaNanimittaMpi, sayaNaM-saMthArago vasahI vA, AsaNaM-pIDhagAdi, 'arahaMtasamaNasejjAsutti ceigharaM gayA paDikkamiUNaM acchaMti, evaM samaNasejaMmi-sAhuvasatimityarthaH, 'uccArapAsavaNe'tti uccAre vosirie pAsavaNe ya jativi hatthamettaM gayA to'vi AgayA paDikkamaMti, aha mattae vosiriyaM hojna tAhe jo taM pariThaveti so paDikkamati, saThANesu puna jai hatthasayaM niyattassa bAhiM to paDikkamaMti, aha aMto na paDikkamaMti, etesu ThANesu kAussaggaparimANaM paNuvIsaM hoti UsAsatti gAthArthaH 'vihAre'tti vihAraM vyAcikhyAsurAha(pra.) niyaAlayAo gamaNaM annatthaM u suttaporisinimittaM / Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Avazyaka mUlasUtram-2- 5/62 hoi vihAro itthavi paNavIsaM huMti UsAsA / / vR-'niyayAlayAu gamaNaM gAhA (gAthA) 'nyakartukI sopayogA ca nigadasiddhA ca / 'sutte va'tti sUtradvAraM vyAcikhyAsurAhani. (1534) uddesasamuddese sattAvIsaM anunavaNiyAe / adveva ya UsAsA paTThavaNa paDikkamaNa maaii|| vR- 'uddesasamuddese' gAhA vyAkhyA-suttassa uddese samuddese ya jo kAussaggo kIrai tattha sattAvIsamussAsA bhavaMti, anuNNavaNayAe ya, ettha jai asaDho sayaM ceva pArei, aha saDho tAhe AyariyA advaiva UsAsA, "paTThavaNapaDikkamaNamAi' paTTavio kajanimittaM jai khalai adussAsaM ussaggaM kariya gacchai, bitiyavAraM jati to solassussAsaM, tatiyavAraM jai to na gacchati, anno paTTavinati, avassakajja vA deve vaMdiya purao sAhU ThavettA annena samaM gacchati, kAlapaDikkamaNevi aTThaussAsA, AdisadAo kAlagiNhaNa paTThavaNe ya goyaracariyAe suyakhaMdhapariyaTTaNe aTTa ceva, kesiMci pariyaTTaNe paMcavIsa, tathA cAha-'suyakhaMdhapariyaTTaNaM maMgalatthaM (ujjoya) kAussaggaM kAUNa kIrai'tti gAthArthaH / / atrAha codakaH-- ni. (1535) juJjai akAlapaDhiyAiesu duTu apaDicchiyAIsu / samaNunnasamuddese kAussaggassa karaNaM tu / / vR- 'juJjai akAlapaDhiyAi' gAthA, yujyate-saMgacchate ghaTate akAlapaThitAdiSu kAraNeSu satsu akAlapaThitamAdizabdAt kAle na paTitamityAdi, duDuca pratIntiAdi-duSTavidhinA pratIcchitaM AdizabdAt zrutahIlanAdiparigrahaH, 'samaNueMsamuddese'tti samanujJAsamuddezayoH, samanujJAyAM ca samuddeze ca kAyotsargasya karaNaM yujyata eveti yogaH, aticArasambhavAditi gAthArthaH / / ni. (1536) jaM puna uddisamANa aNaikaMtAvi kuNaha ussaggaM / esa akaovi doso paridhippai kiM muhA bhaMte !? // vR- yat punaruddizyamAnAH zrutamanatikrAntA api nirviSayatvAdaparAdhamaprAptA api 'kuNaha ussaggaMti kuruta kAyotsarga eSaH akRto'pi doSaH kAyotsargazodhyaH parigRhyate kiM mudhA bhadanta !, na cet parigRhya (te) na karttavyaH ta dezakAyotsarga iti gAthAbhiprAyaH / / ni. (1537) pAvugghAI kIrai ussaggo maMgalaMti uddeso / - anuvahiyamaMgalANaM mA huja kahiMci Ne vigdhaM / / vR- atrAhAcAryaH-'pAvugghAI kIrai' gAhA nigadasiddhA / / 'sumiNadaMsaNe rAu'tti dvAraM vyAkhyAnannAhani. (1538) pANavahamusAvAe adattamehuNaparigahe ceva / sayamegaM tu anUnaM UsAsANaM havijAhi / / vR-'pANavahamusAvAe' gAhA, sumiNami pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva Asevie samANe sayamegaM tu anUnaM ussAsANaM bhavijAhi, mehuNe diTThivippariyAsiyAe sayaM itthIvipariyAsayAe aTThasayaMti / / uktaM ca "diTThIvippariyAse saya mehunnaMmi thIvipariyAse / Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- ni. 1538) 273 vavahAreNaTThasayaM anabhissaMgassa sAhussa / / " gAthArthaH / nAvA (e) uttariuM vahamAI taha naI ca emeva / ___ saMtAreNa caleNa va gaMtuM paNavIsa UsAsA // vR. 'nAvANatisaMtAra'tti dvAratrayaM vyAcikhyAsurAha-'nAvAe uttariuM vahagAI' gAhA, gAtheyamanyakartukI sopayogA ca nigadasiddhA, idAnImucchrAsamAnapratipAdanAyAhani. (1539) pAyasamA UsAsA kAlapamANeNa huMti nAyavvA / evaM kAlapamANaM ussaggeNaM tu nAyavyaM // vR- pAyasamA ussAsA kAla' gAhA vyAkhyA-navaraM pAdaH-zlokapAdaH // vyAkhyAtA gamanetyAdidvAragAthA, adhunA''dyadvAragAthAgatamazaThadvAraM vyAkhyAyate, iha vijJAnavatA zAThyarahitenAtmahitamitikRtvA svabalApekSayA kAryotsargaH kAryaH, anyathAkaraNe'nekadoSaprasaGgaH, tathA cAha bhASyakAra:[bhA.235] jo khalu tIsaivariso sattarivariseNa pAraNAisamo / visame va kUDavAhI nisvinnANe hu se jaDDe // kRyaH kazcit sAdhuH, khaluzabdo vizeSArthaH, triMzadvarSaH san khaluzabdAd balavAnAtaGkarahitazca saptativarSeNAnyena vRddhena sAdhunA pAraNAisamo-kAyotsargaprArambha-parisamAptyA tulya ityarthaH / viSama iva-usa'kAdAviva kUTavAhI balIvaI iva nirvijJAna evAsI 'jaDa' jaDDe:, svahitaparijJAnazUnyatvAt, tathA cAtmahitameva samyakkAyotsargakaraNaM svakarmakSaya-phalatvAditi gAthArthaH / / adhunA dRSTAntameva vivRNvannAha[bhA.236] samabhUmevi aibharo ujjANe kimua kUDavAhissa ?| aibhAreNaM bhajjai tuttayaghAehiM a marAlo // vR. "samabhUmevi aibharo' gAhA vyAkhyA-samabhUmAvapi atibharaviSamavAhitvAt 'ujjANe kimuta kUDavAhissa UrdU yAnamasminnityudyAnam-udakaM tasminudyAne kimuta ?, sutarAmityarthaH, kasya ? -kUTavAhino-balIvardasya, tasya ca doSadvayamityAha-'atibhAreNaM bhajjati tuttayadhAehi ya marAlo' tti atibhAreNa bhajyate yato viSamavAhina evAtibhAro bhavati, tuttayaghAtaizca viSamavAho'tha pIDyate, tuttago-pAiNago marAlo-galiriti gAthArthaH / / sAmprataM dAntikayojanAM kurvannAha-- (pra.) emeva balasamaggo na kuNai mAyAi sammamussaggaM / mAyAvaDiaM kammaM pAvai ussaggakesaM ca // vR- 'emeva valasamaggo' gAhA vyAkhyA-iyamanyakartukI sopayogA ca vyAkhyAyate, 'emeva' marAlabalIvardavat balasamagraH san (yo)na karoti mAyayA karaNena samyak-sAmarthyAnurUpaM kAyotsarga sa mUDhaH mAyApratyayaM karma prApnoti niyamata eva, tathA kAyotsargakezaM ca niSphalaM prApnoti, tathAhi-nirmAyasyApekSArahitasya svazaktyanurUpaM ca kurvata eva sarvamanuSThAnaM saphalaM bhavatIti gAthArthaH / / adhunA mAyAvato doSAnupadarzayannAha1 25[18 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 ni. (1540) mAyAe ussaggaM sesaM ca tavaM akubvao sahuNo / __ ko anno anuhohI sakammasesaM anijariyaM ? / / vR. 'mAyAe ussaggaM' gAhA, mAyayA kAyotsarga zeSaM ca tapaH-anazanAdi akurvataH 'sahiSNoH' samarthasya kazca tasmAdanyo'nubhaviSyati ?, kiM-svakarma (vi) zeSamanirjaritaM, zeSatA cAsya samyaktvaprAptayotkRSTakarmApekSayeti, uktaM ca-- ___"sattaNhaM pagaDINaM abhitarao u koddiikoddiie| kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamaNNayaraM // " anye paThanti-'emevaya ussagaM'ti, na cAyamatizobhanaH pATha iti gAthArthaH / / yatazcaivamataHni. (1541) nikUDaM savisesaM vayANurUvaM balANurUvaM ca / khANubba uddhadeho kAussagaM tu ThAijA // vR-'nikUDaM savisesaM' gAhA, 'niSkUTa'-mityazaThaM 'savizeSa'miti samabalAdanyasmAt sakAzAt, na cAhamahamikayA, kiM tu vayo'nurUpaM, sthANurivo deho niSkampaH samazatrumitraH kAyotsarga tu tiSThet, tuzabdAdanyacca bhikSATanAghevaMbhUtamevAnutiSThata(STheta) iti gAthArthaH / / idAni vayo balaM cAdhikRtya kAyotsargakaraNavidhimabhidhatteni. (1542) taruNo balavaM taruNo adubbalo therao balasamiddho / thero abalo causuvi bhaMgesu jahAbalaM ThAI / / vRtaruNo balavAn 1 taruNazca durbalaH 2 sthaviro balasamRddhaH 3 sthaviro durbala: 4 caturvapi bhaGgakeSu yathAbalaM tiSThati balAnurUpamityarthaH, na tvabhimAnataH, kathamanenApi vRddhena tulya ityabalavatApi sthAtavyam, uttaratrAsamAdhAnaglAnA-dAvadhikaraNasambhavAditi gAthArthaH / / gataM saprasaGgamazaThadvAraM, sAmprataM zaThadvArAvasarastatreyaM gAthAni. (1543) payalAyai paDipucchai kaMTayayaviyArapAsavaNadhamme / niyaDI gelanaM vA karei kUDaM havai eyaM / / vR. kAyotsargakaraNavelAyAM mAyayA pracalayati-nidrAM gacchati, pratipRcchati sUtramarthaM vA, kaNTakaM apanayati, 'viyAra'tti purISotsargAya gacchati, 'pAsavaNe'tti kAyikAM vyutsRjati, 'dhamme'tti dharma kathayati, 'nikRtyA' mAyayA glAnatvaM vA karoti kUTaM bhavatyetad-anuSThAnamiti gAthArthaH // gatAM zaTadvAram, adhunA vidhidvAramAkhyAyate, tatreyaM gAthAni. (1544) pubbaM ThaMti ya guruNo guruNA ussAriyaMmi pAreti / ThAyaMti savisesaM taruNA u anUnaviriyA u // vR- 'puvvaM ThaMti ya guruNo' gAhA prakaTArthAH / / ni. (1545) cauraMgula muhapattI ujjUe Dabbahattha rayaharaNaM / vosaThThacattadeho kAussaggaM karijjAhi / / kR'cauraMgula'tti cattAri aMgulANi pAyANaM aMtaraM kareyavvaM, muhapotti 'ujjue'tti dAhiNahattheNa muhapottiyA ghettavvA, Dabbahatthe rayaharaNaM kAyavvaM, etena vihiNA 'vosaTTacattadeho tti pUrvavat, kAussaggaM karijAhitti / / gataM vidhidvAram, adhunA doSAvasaraH, tatredaM gAthAdvayaM - Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1546] 275 ni. (1546) ghoDaga layAi khaMbhe kuDDe mAle a savari vahu niyale / laMbuttara thaNa uddhI saMjaya khali (Ne ya) vAyasakaviDhe / / ni. (1547) sIsukaMpiya sUI aMgulibhamuhA ya vAruNI pehA / nAhIkarayalakuppara ussAriya pAriyaMmi thuI // Asuvya visamapAyaM gAyaM ThAvittu ThAi ussagge / kaMpai kAussagge layavva kharapavaNasaMgaNaM // 1 // khaMbhe vA kuDDe vA avaThaMbhiya ThAi kAusaggaM tu / mAle ya uttamaMga avalaMbhiya ThAi ussaggaM // 2 // sabarI vasanavirahiyA karehi sAgAriyaM jaha Thavei / ThaiUNa gujjhadesaM karehi to kuNai ussaggaM / / 3 / / avaNAmiuttamaMgo kAussaggaM jahA kulabahuvva / niyaliyaoviba calaNe vitthAriya ahava melaviuM // 4 // kAUNa colapaTTe avidhIe nAbhimaMDalassuvari / hiTThA ya jANumitta ciTThaI laMbuttarussaggaM // 5 // ucchAIUNa ya thaNe colagapaTTeNa ThAi ussaggaM / daMsAirakkhaNaTThA ahavA annANadoseNaM // 6 // melittu paNhiyAo calaNe visthAUiNa bAhirao / ThAussaggaM eso bAhirauddhI muNeyabbo // 7 // aMguDhe melaviuM vityAriya paNhiyAo bAhiM tu / ThAussaggaM eso bhaNio abbhitaruddhitti // 8 // kappaM vA paTTa vA pAiNiuM saMjaivva ussaggaM / ThAi ya khaliNaM va jahA rayaharaNaM ggao kaauN||9|| bhAmei tahA diTThi calacitto vAyasuvva ussaggo / chappaiANa bhaeNaM kuNaI a paDheM kaviDhaM va // 10 // sIsaM paMkapamANe jakkhAiTThavva kuNai ussaggaM / / mUyavva huahuaMto taheva chijjaMtamAIsu / / 11 // aMgulibhamuhAovi ya cAlato tahaya kuNai ussaggaM / AlAvagagaNaNaTThA saMThavaNatthaM ca jogANaM / 12 / / kAussaggami Thio surA jaha vuDabuDeha avvattaM / anupehaMto taha vAnaruvva cAlei oTThauDe / / 13 / / ee kAussaggaM kuNamANeNa vibuheNa dosA u / sammaM parihariyavvA jinapaDikuTTattikAUNaM // 14 // 'nAbhIkararayalakuppara ussAre pAriyami thui'tti niyuktigAthAzakalaM lezato'duSTakAyotsargAvasthAnapradarzanaparaM vidhyantarasaMgrahaparaM ca, tatra 'nAbhitti nAbhIo heTThI colapaTTo Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 kAyavyo, karayaletti sAmaNNeNaM heTThA palaMbakarayale 'jAva koppare tti so'viya kopparehiM dhareyavyo, evaM bhUtena kAyotsargaH kAryaH, ussAria ya-kAussage pArie namokkAreNa avasANe thuI dAyavveti gAthArthaH / / gataM prAsaGgikaM, sAmprataM kasyeti dvAraM vyAkhyAyate, tatroktadoSarahito'pi yasyAyaM kAyotsargo yathoktaphalo bhavati tamupadarzayannAhani. (1548) vAsIcaMdanakappo jo maraNe jIvie ya samasaNNo / dehe ya apaDibaddho kAussaggo havai tassa / / vR- 'vAsIcaMdanakappo' gAhA -vAsIcandanakalpaH-upakAryapakAriNormadhyasthaH, uktaM ca __ "jo caMdaneNa bAhuM AliMpai vAsiNA va tacchei / saMthuNai jo va niMdai maharisiNo tattha samabhAvA // 1 // " anena paraM prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA maraNe-prANatyAgalakSaNe jIvite ca-prANasaMdhAraNalakSaNe cazabdAdihalokAdau ca samasajjhaH tulyabuddhirityarthaH, anena cAtmAnaM prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA dehe ca-zarIre cApratibaddhaH cazabdAdupakaraNAdau ca, kAyotsargo yathoktaphalo bhavati tasyeti gAthArthaH / tathAni. (1549) tivihAnuvasaggANaM divyANaM mANusANa tiriyANaM / sammamahiyAsaNAe kAussaggo havai suddho / vR-"tivihAnuvasaggANaM' gAhA, trividhAnAM-triprakArANAM divyAnAM vyantarAdikRtAnAM mAnuSANAMmlecchAdikRtAnAM tairazcAnAM-siMhAdikRtAnAM samyak madhyasthabhAvena atisahanAyAM satyAM kAyotsargo bhavati zuddhaH-aviparIta ityarthaH / tatazcopasargasahiSNoH kAyotsargo bhavatIti / / sAmprataM phaladvAramabhidhIyate, tacca phalamihalokaparalokApekSayA dvidhA bhavati, tathA cAha granthakAraHni. (1550) ihalogaMmi subhaddA rAyA uhaoda siTThibhajAya / sodAsakhaggathaMbhaNa siddhI saggo ya paraloe / vR-'ihalogaMmi' gAhA vyAkhyA-ihaloke yat kAyotsargaphalaM tatra subhadrodAharaNaM-kathaM ?, vasaMtapuraM nagaraM, tattha jiyasatturAyA, jinadatto seTThI saMjayasaDDhao, tassa subhaddA dAriyA dhuyA, atIvarUvassiNI orAliyasarIrA sAvigA ya, sotaM asAhamiyANaM na dei, taccaniyasaDDeNaM caMpAo vANijAgaraNa diTThA, tIe rUvalobheNa kavaDasaDao jAo, dhamma suNe: jinasAha pUjei, annayA bhAvo samuppanno, AyariyANaM Aloei, tehivi anusAsio, jinadatteNa se bhAvaM nAUNa dhUyA dinnA, vitto vivAho, keccirakAlassavi so taM gahAya caMpaM gao, naNaMdasAsumAiyAo tavvanniyasaDDigAo taM khisaMti, tao jayagaM gharaM kayaM, tatthAnege samaNA samaNIo ya pAugganimittamAgacchaMti, tavvaNNigasaDDiyA bhaNaMti, esA saMjayANaM daDhaM rattatti, bhatAro se na pattiyaitti, annayA koI vaNNarUvAiguNagaNanipphaNo taruNabhikkhU pAugganimittaM gao, tassa ya vAuDuyaM acchimi kaNagaM paviTTha, subhaddAe taM jIhAe lihiUNa avanIyaM, tassa nilADe tilao saMketo, tenavi varikhattacitteNa na jANio, so nIsarati tANa tacaNigasaDDhigAhiM athakkAgayassa bhattArassa sa daMsio, peccha imaM vIsattharamiyasaMkaMtaM bhajAe saMgataM tilagaMti, tenavi ciMtiyaM-kimidamevaMpi hojA ?, ahavA balavaMto visayA anegabhavabbhatthagA ya kinna Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-5- [ni. 1550 277 hoitti ?, maMdaneho jAo, subhaddAe kahavi vidio esa vuttaMto, ciMtiyaM ca nAe-pAvayaNIo esa uDDAo kahaM pheDiu (Demi) tti, pavayaNadevayamabhisaMdhAriUNa rayaNIe kAussaggaM ThiyA, ahAsanihiyA kAi devayA tIe sIlasamAyAraM nAUNa AgayA, bhaNiyaM ca tIe-kiM te piyaM karemitti, tIe bhaNiyaM-uDDAhaM pheDehi, devayAe bhaNiyaM-pheDemi, paJcUse imAe nayarIe dArANi thabhemi, tao Alaggo (addaNNe) su nAgaresu AgAsatthA bhaNissAmi-jAe parapuriso maNeNAvi na ciMtio sA isthiyA cAlaNIe pANiyaM choNaM gaMtUNaM tinni cAre chaMTeuM ugghADANi bhavissaMti, tao tumaM vinnAsiuM sesanAgariehiM bAhiM pacchA jAejAsi, te ugghADehisi, tao phiTTihI uDDAho, pasaMsaM ca pAvihisi, taheva kayaM pasaMsaM ca pattA, yaM tAva ihaloiyaM kAussaggaphalaM, anne bhaNaMti-vANArasIe subhaddAe kAussaggo kao, elagacchuppattI bhANiyavvA / rAyA 'udiodae'tti, uditodayassa ranno bhajA lAbhAgayaM nivarohiyassa uvasaggae va samaNajAyaM, kahANagaM jahA namokkAre / 'seDibhaJjA yathi caMpAe sudaMsaNo seTTiputto, so sAvago ahamicAuddasIsu caccare uvasAgapaDimaM paDivAi, so mahAdevIe patthijjamANo nicchai, annayA vosahakAo devapaDimatti vatthe ceDIe veDhiuM aMteuraM atinIo, devIe nibbaMdhevi kae necchai, pauThAe kolAhalo kao, rannA vajjho ANato, nijamANe bhajjAe se mittavatIe sAviyAe sutaM, saccANajakkhassAsavaNNA kAussagge ThitA, sudaMsaNassavi aTThakhaMDANi kIraMtutti khaMdhe asI vAhito, saccANajakheNa pupphadAmaM kato, mukko rannA pUito, tAdhe mittavatIe pAriyaM / tathA 'sodAsa'tti sodAso rAyA, jahA namokkAre, 'khaggathaMbhaNe'tti koi virAhiyasAmaNNo khaggo samuppanno, vaTTAe mAreti sAhU, pahAviyA, tena diTThA Agao, iyaravi kAussaggeNa ThiyA, na pahavai, pacchA taM dadNa uvsNto| itadaihikaM phalaM, 'siddhI saggo ya paraloe siddhiHmokSaH svargo-devalokaH cazabdAt cakravarttitvAdi ca paraloke phalamiti gAthArthaH / / Aha-siddhiH sakalakarmakSayAdevApyate, 'katstrakarmakSayAnmokSaH' iti vacanAta. sa kathaM kAyotsargaphalamiti?, ucyate, karmakSayasyaiva kAyotsargaphalatvAt, paramparAkAraNasyaiva vivakSitatvAt, kAyotsargaphalatvameva karmakSayasya kathaM ?, yata Aha bhASyakAra:--- [bhA.237] jaha karagao nikiMtai dArUM iMto puNovi vaccaMtA / . ia kaMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kammAI / / vR- yathA 'karagato'tti karapatraM nikRntIti-chinatti vidArayati dAru-kASThaM, kiM kurvan ?Agacchan punazca vrajanityarthaH, 'iya' evaM kRntanti suvihitAH-sAdhavaH kAyotsargeNa hetubhUtena karmANi--jJAnAvaraNAdIni, tathA'nyatrApyuktaM __ "saMvareNa bhave gutto, guttIe saMjamuttame / saMjamAo tavo hoi, tavAo hoi nijarA / / 1 / / nijarAe'subhaM kamma, khijaI kamaso syaa| Avassaga (gaNa) juttassa, kAussaggo visesao // 2 // " ityAdi, ayaM gAthArtha: / / atrAha-kimidamitthamityata Ahani. (1551) kAussagge jaha suTThiyassa bhannati aMgamaMgAI / Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Avazyaka mUlasUtram -2-5/62 iya bhidaMti suvihiyA aTTavihaM kammasaMghAyaM // vR- 'kAussagge' gAhA vyAkhyA-kAyotsarge susthitasya sataH yathA bhajyante aGgopAGgAni 'iya' evaM cittanirodhena 'bhindanti' vidArayanti munivarAH-sAdhavaH aSTavidhaM-aSTaprakAraM karmasaGghAta-jJAnAvaraNIyAdilakSaNamiti gaathaarthH|| Aha-yadi kAyotsarge susthitasya bhajyante aGgopAGgAni tatazca iSTApakAratvAdevAlamaneneti ?, atrocyate, saumya ! maivaMni. (1552) annaM imaM sarIraM anno jIvuthi eva kayabuddhI / dukkhaparikilesakaraM chiMda mamattaM sarIrAo / / vR-'anaM ima' gAhA vyAkhyA anyadidaM zarIraM nijakarmopAttamAlayamAtramazAzvatam, anyo jIvo'syAdhiSThAtA zAzvataH svakRtakarmaphalopabhoktA ya idaM tyajatyeva, evaM kRtabuddhiH san duHkhaparikezakaraM chinddhi mamatvaM zarIrAta, kiM ca-yadyanenApyasAreNa kazcidarthaH sampadyate pAralaukikastataH sutarAM yalaH kArya iti gAthArthaH / / kiM caivaM vibhAvanIyamni. (1553) jAvaiyA kira dukkhA saMsAre je mae samanubhUyA / itto dubbisahatarA naraesu anovamA dukhaa|| vR- 'jAvaiyA' gAhA vyAkhyA-yAvantyakRtajinapraNItadharmeNa kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH duHkhAni zArIramAnasAni saMsAre-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhavalakSaNe yAni mayA'nubhUtAni tataH-tebhyo durviSahatarANyagrato'pyakRtapuNyAnAM narakeSu-sImantakAdiSu anupamAni-upamArahitAni duHkhAni, durviSahatvameteSAM zeSagatisamutthaduHkhApekSayeti gaathaarthH|| ni. (1554) tamhA u nimmameNaM muninA uvaladdhasuttasAreNaM / kAussaggo uggo kammakhayaTThAya kAyavyo / kAussagganijutI smttaa| vR. 'tamhA' gAthA, tasmAt tu nirmamena-mamatvarahitena muninA-sAdhunA, kiMbhUtena ?upalabdhasUtrasAreNa-vijJAtasUtraparamArthenetyarthaH, kiM ? -kAyotsargaH- uktasvarUpaH ugra-zubhAdhyavasAyaprabalaH karmakSayArthaM natu svargAdinimittaM kartavya iti gAthArthaH / / ukto'nugama :, nayAH pUrvavat / / ziSyahitAyAM kAyotsargAMdhyayanaM samAptam / kAyotsargavivaraNaM kRtvA yadavAptamiha mayA puNyam / tena khalu sarvasattvAH paJcavidhaM kAyamujjhantu // adhyayanaM - 5 samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtre paMcamaadhyayanasya bhadrabAhusvAmiviracitA niyuktiH, pUvAcArya racitaM bhASyaM, haribhadrasUriviracitA TIkA parisamAptA / (adhyayana-6-pratyAkhyAnaM ) vR- vyAkhyAtaM kAyotsargAdhyayanaM, adhunA pratyAkhyAnAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane skhalanavizeSato'parAdhavraNavizeSasambhave nindAmAtreNAzuddhasyaughataH Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1554] 279 prAyazcittabheSajenAparAdhavraNacikitsoktA, iha tu guNadhAraNA pratipAdyate, bhUyo'pi mUlaguNottaraguNadhAraNA kAryeti, sA ca mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeti tadatra nirUpyate, yadvA kAyotsagAMdhyayane kAyotsargakaraNadvAreNa prAgupAttakarmakSayaH pratipAditaH, yathoktaM-'jaha karagao niyaMtaI tyAdi, 'kAussagge jaha suTThiyasse tyAdi, iha tu pratyAkhyAnakaraNataH karmakSayopazamakSayajaM phalaM pratipAdyate, vakSyate ca 'ihaloiyaparaloiya duviha phalaM hoi paJcakhANassa / ihaloe dhammilAdI dAmaNNagamAi paraloe / / 1 / / pancakvANamiNaM seviUNa bhAveNa jinavaruddiDaM / pattA anaMtajIvA sAsayasokkhaM lahuM mokkhaM // 2 // ityAdi, athavA sAmAyike cAritramapavarNitaM, caturvizatistave'hatAM guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritayamuktaM, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSpikApAyaparijihIrSaNA guronivedanIyaM, tacca vandanapUrvamityatastannirUpitaM, nivedya ca bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaM kramaNamAsevanIyamiti tadapi nirUpitaM, tathA'yazuddhasya sato'parAdhavraNasya cikitsA AlocanAdinA kAyotsargaparyavasAnaprAyazcitta bheSajenAnantarAdhyayana uktA, iha tu tathApyazuddhasya pratyAkhyAnato bhavatIti tanirUpyate, evamanekarUpeNa sambandhenAyAtasya pratyAkhyAnAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe pratyAkhyAnAdhyayanamiti pratyAkhyAnamadhyayanaM ca, tatra pratyAkhyAnamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAra:ni. (1555) paJcakkhANaM paJcakkhAo paJcakkheyaM ca AnupubbIe / parisA kahaNavihI yA phalaM ca AIi chabbheyA // vR- 'khyA prakathane' ityasya pratyApUrvasya lyuDantasya pratyAkhyAnaM bhavati, tatra pratyAkhyAyateniSidhyate'nena manovAkkAyakriyAjAlena kiJcidaniSTamiti pratyAkhyAnaM kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAt pratyAkhyAnakriyaiva pratyAkhyAnaM pratyAkhyAyate'smin sati vA pratyAkhyAnaM "kRtyalyuTo bahula' miti vacanAdanyathA'pyadoSaH prati AkhyAnaM pratyAkhyAnamityAdau, tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA-gururvinayazca, tathA pratyAkhyAyata iti pratyAkhyeyaM-pratyAkhyAnagocaraM vastu, cazabdastrayANAmapi tulyakakSatodbhAvanArthaM, AnupUrvyA-paripATyA kathanIyamiti vAkyazeSaH, tathA pariSad vaktavyA, kiMbhUtAyAH pariSadaH, kathanIyamiti, tathA kathanavidhizcakathanaprakArazca vaktavyaH, tathA phalaM caihikAmuSmikabhedaM kathanIyaM, AdAvete SaD bhedA iti gAthAsamAsArthaH / vyAsArtha tu yathA'vasaraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdhAvayavyAsArthapratipipAdayiSayAha[bhA.238] nAmaMThavaNAdavie aiccha paDisehameva bhAve ya / ee khalu chanbheyA paJcakkhANaMmi nAyavvA / / vR-nAmapratyAkhyAnaM sthApanApratyAkhyAnaM 'davie'tti dravyapratyAkhyAnaM, 'adicchati dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA saiva pratyAkhyAnamaditsApratyAkhyAnaM 'paDisehe'tti pratiSedhapratyAkhyAnaM, 'evaM bhAve'tti evaM bhAvapratyAkhyAnaM ca, 'ee khalu chanbheyA paccaDDhakkhANaMmi nAyavya'tti gAthAdalaM Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 Avazyaka mUlasUtram -2-6/62 nigadasiddhamayaM gAthAsamudAyArthaH / avayavArtha tu yathAvasaraM vakSyAmaH, tatra nAmasthApane gtaarthe|| adhunA dravyapratyAkhyAnapratipAdanAyAha[bhA.239] dabanimittaM davve davvabhUo va tattha raaysuaa| aicchApaccakkhANaM baMbhaNasamaNA na (a) icchatti / / vR. 'dabbanimittaM' gAthAzakalam, asya vyAkhyA-dravyanimittaM pratyAkhyAnaM vastrAdidravyArthamityarthaH, yathA keSAJcit sAmpratakSapakANAM, tathA dravye pratyAkhyAnaM yathA bhUmyAdau vyavasthitaH karoti, tathA dravyabhUtaH-anupayuktaH san yaH karoti tadapyabhISTaphalarahitatvAt dravyapratyAkhyAnamucyate, tuzabdAd dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyairdravyeSviti, kSuNNazcAyaM mArgaH, tattha rAyasuya' tti atra kathAnakaM__egassa ranno dhUyA annassa ranno dinnA, so ya mao, tAhe sA piuNA AniyA, dhamma putta ! karehi tti bhaNiyA, sA pAsaMDINaM dAnaM deti, annayA kattio dhammamAsoti maMsaM na khAmitti paJcakkhAyaM, tattha pAraNae anegANi sattasahassANi maMsatthAe uvanIyANi, tAhe bhattaM dijjati, tattha sAhU adUreNa voleMtA nimaMtiyA, tehiM bhattaM gahiyaM, maMsaM necchaMti, sA ya rAyadhUyA bhaNai-kiM tujhaM na tAva kattiyamAso pUrai ?, te bhaNaMti jAvajIvAe kattiutti, kiM vA kaha vA, tAhe te dhammakahaM kaheMti, maMsadose ya parikahaMti, pacchA saMbuddhA pavyatiyA, evaM tIse davvapaJcakkhANaM, pachA bhAvapaccakkhANaM jAtaM, adhunA aditsApratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaM gAthAI, aditsApratyAkhyAne 'baMbhaNasamaNA adicchatti he brAhmaNa he zramaNa adisteti-na me dAtumicchA, na tu nAsti yad bhavatA yAcitaM, tatazcAditsaiva vastutaH pratiSedhAtmiketi pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // adhunA pratiSedhapratyAkhyAnavyAcikhyAsayedaM gAthAzakalamAha[bhA.240] amugaM dijau majjhaM natyi mamaM taM tu hoi paDiseho / sesapayANa ya gAhA paccakkhANassa bhAvaMmi // vR- 'amugaM dijau majjhaM gAhA vyAkhyA-amukaM ghRtAdi dIyatAM mahyaM, itarastvAha-nAsti me taditi, na tu dAtuM necchA, eSa itthaMbhUto bhavati pratiSedhaH, ayamapi vastutaH pratyAkhyAnameva, pratiSedha eva pratyAkhyAnaM 2 / / idAnIM bhAvapratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaM gAthArddha 'sesapayANa ya gAhA paJcakkhANassa bhAvaMmi zeSapadAnAmAgamanoAgamAdInAM sAkSAdihAnuktAnAM pratyAkhyAnasya sambandhinAM gAthA kAryeti yogavAkyazeSau, iha gAthA pratiSThocyate, nizcitirityarthaH, 'gA pratiSTAlipsayogranthe ceti dhAtuvacanAt, 'bhAvaMmi'tti dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAna iti / [bhA.241] taM duvihaM suanosua suyaM duhA puvvameva nopuvvaM / puvvasuya navamapuvvaM nopuvvasurya imaM ceva / / vR-'taM duvihaM sutaNosuya'gAhA, 'tad' bhAvapratyAkhyAnaM dvividhaM-dviprakAraM 'suta nosuta'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca 'suyaM duhA puvvameva nopuvva' zrutapratyAkhyAnamapi dvidhA bhavati-pUrvazrutapratyAkhyAnaM nopUrva zrutapratyAkhyAnaM ca, 'puvvasuya navamapuvvaM' pUrvazrutapratyAkhyAnaM navamaM pUrvaM, 'nopuvvasuyaM imaM ceva' nopUrvazrutapratyAkhyAnamidameva-pratyAkhyAnAdhyayanamityetaccopalakSaNamanyaccAturapratyAkhyAnamahApratyAkhyAnAdi pUrvabAhyamiti gAthArthaH / / Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1555] 281 adhunA nAzrutapratyAkhyAnapratipAdanAyAha[bhA.242] nosuapaccakkhANaM mUlaguNe ceva uttaraguNe ya / mUle savvaM desaM ittariyaM AvakahiyaM ca / / (pra.) mUlaguNAvi ya duvihA samaNANa ceva sAvayANaM ca / te puna vibhajjamANA paMcavihA huMti nAyavvA / / vR-'nosuyapaJcakkhANaM' gAhA 'nosuyapacakkhANaM ti zrutapratyAkhyAnaM na bhavatIti nozrutapratyAkhyAnaM, 'mUlaguNe ceva uttaraguNe ya' mUlaguNAMzcAdhikRtyottaraguNAMzca, mUlabhUtA guNAH 2 ta eva prANAtipAtAdinivRttirUpatvAt pratyAkhyAnaM vartate, uttarabhUtA guNAH 2 ta evAzuddhapiNDanivRttirUpatvAt pratyAkhyAnaM tadviSayaM vA anAgatAdi vA dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnaM, 'savvaM desaMti mUlaguNapratyAkhyAnaM dvidhA-sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM dezamUlaguNapratyAkhyAnaM ca, sarvamUlapratyAkhyAnaM paJca mahAvratAni, dezamUlaguNapratyAkhyAnaM paJcANuvratAni, idaM copalakSaNaM vartate ta uttaraguNapratyAkhyAnamapi dvidhaiva-sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dezottaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dazavidhamanAgatamatikrAntamityAdhupariSTAd vakSyAmaH, dezottaraguNapratyAkhyAnaM saptavidhaM-trINi guNavratAni catvAri zikSAvratAni, etAnyapyUrdhva vakSyAmaH, punaruttaraguNapratyAkhyAnamodhato dvividhaM-'ittariyamAvakahiyaM ca' tatretvaraM-sAdhUnAM kizcidbhigrahAdiH zrAvakANAM tu catvAri zikSAvratAni, yAvatkathikaM tu niyantritaM, yat kAntAradurbhikSAdiSvapi na bhajyate, zrAvakANAM tu trINi guNavratAnIti gAthArthaH / / sAmprataM svarUpataH sarvamUlaguNapratyAkhyAna-mupadarzayannAha[bhA.243] pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / samaNANaM mulaguNA tivihaMtiviheNa nAyavvA / / vR. 'pANivahamusAvAe' gAhA, prANA-indriyAdayaH, tathA coktam___ "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchrAsanizvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktA, eSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // " teSAM vadhaH prANavadho (na) jIvavadhastasmin, mRSA vadanaM mRSAvAdastasmin, asadabhidhAna ityarthaH, 'adattetti upalakSaNatvAdadattAdAne paravastvAharaNa ityarthaH, mehuNati maithune abrahmasevane yaduktaM bhavati, pariggahe ceva'thi parigrahe caiva, eteSu viSayabhUteSu zramaNAnAM-sAdhUnAM mulaguNAH trividhatrividhana yogatrayakaraNatrayeNa netavyAH-anusaraNIyAH, iyamatra bhAvanA-zramaNAH prANAtipAtAdviratAstrividhaM trividhena tattha 'tividha'nti na kareti na kAravei 3 karataMpi anna nANujANeti, 'tivihaMti maNeNaM vAyAe kAeNaM, evamanyatrApi yojanIyamiti gAthArthaH / / itthaM tAvadudarzitaM sarvamUlaguNatyAkhyAnaM, adhunA dezamUlaguNapratyAkhyAnAvasaraH, tacca zrAvakANAM bhavatItikRtvA vineyAnugrahAya taddharmavidhimevaudhataH pratipipAdayiSurAhani. (1556) sAvayadhammassa vihiM bucchAmI dhIrapurisapannattaM / __ jaM cariUNa suvihiyA gihiNovi suhAI pAvaMti / / vR- vyAkhyA-tatrAbhyupetasambaktvaH pratipannANuvrato'pi pratidivasaM yatibhyaH sakAzAta Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Avazyaka mUlasUtram-2-6/62 sAdhUnAmagAriNAM ca sAmAcArI zRNotIti zrAvaka iti, uktaM ca "yo hyabhyupetasamyaktvo, yatibhyaH pratyahaM kathAm / zRNoti dharmasambaddhAmasau zrAvaka ucyate // 1 // " zrAvakANAM dharmaH 2 tasya vidhistaM vakSye-abhidhAsye, kiMbhUtaM ? - 'dhIrapuruSaprajJaptaM' mahAsattvamahAbuddhi-tIrthakaragaNadharapaprarUpitamityarthaH, yaM carittvA suvihitA gRhiNo'pi sukhAnyaihikAmuSmikANi prApnuvantIti gAthArthaH / / tatrani. (1557) sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya oheNa sAvayA duvihA / te puna vibhaJjamANA aTTavihA hu~ ti nAyavvA / / vR- 'sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya' gAhA, abhigRhyanta ityabhigrahAH-pratijJAvizeSAH saha abhigrahairvartanta iti sAbhigrahAH, te punaranekabhedA bhavanti, tathAhi-darzanapUrvakaM dezamUlaguNottaraguNeSu sarveSvakasmiMzca (smin) vA bhavantyeva teSAmabhigrahaH, nirgatA-apetA abhigrahA yebhyaste nirabhigrahAH, te ca kevalasamyagdarzanina eva, yathA kRSNasatyakizreNikAdayaH, itthaM odhenasAmAnyena zrAvakA dvidhA bhavanti, te punardvidhA api vibhajyamAnA abhigrahagrahaNavizeSeNa nirupyamANA aSTavidhA bhavanti ?jJAtavyA iti gAthArthaH / / tatra yathA'STavidhA bhavanti tathopadarzayannAhani. (1558) duvihativiheNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi / duvihaM egaviheNaM egavihaM ceva tiviheNaM // vR. 'duvihativiheNa' gAhA, iha yo'sau kaJcanAbhigrahaM gRhNAti sa hyevaM-'dvividhaM miti kRtakAritaM 'trividhene' ti manasA vAcA kAyeneti, etaduktaM bhavati-sthUla-prANAtipAtaM na karotyAtmAnA na kArayatyanyairmanasA vacasA kAyeneti prathamaH, asyAnumatirapratiSiddhA, apapatyAdipaparigraha-sadbhAvAt, tadvyApRtikaraNe ca tasyAnumatiprasaGgAda, itarathA parigrahAparigrahayoravizeSeNa pravrajitApravrajitayorabhedApatteriti bhAvanA, atrAha-nanu bhagavantyAmAgame trividhaM trividhenetyapi pratyAkhyAnamuktamagAriNaH, tacca zrutoktatvAdanavadyameva, tadiha kasmAnoktaM niyuktikAreNeti?, ucyate, tasya vizeSaviSayatvAt, tathAhi-kila yaH pravijiSureva pratimAM pratipadyate putrAdisantatipapAlanAya sa eva trividhaM trividheneti karoti, tathA vizeSyaM vA kiJcid vastu svayambhUramaNamatsyAdikaM tathA sthUlaprANAtipapAtAdikaM cetyAdi, na tu sakalasAvaghavyApAraviramaNamadhikRtyeti, nanu ca niyuktikAreNa sthUlaprANatipapAtAdAvapi trividhaMtrividheneti nokto vikalpaH, 'vIravayaNami ee battIsaM sAvayA bhaNiyA' iti vacanAdanyathA punaradhikAH syuriti ?, atrocyate, satyametat, kiMtu bAhulyapakSamevAGgIkRtya tiryuktikAreNAbhyadhAyi, yat punaH kvacidavasthAvizeSe kadAcideva samAcaryate na suSThu samAcAryanupAti tantroktaM, bAhulyena tu dvividhaM trividhenetyadibhireva SaDbhirvikalpaiH sarvasyAgAriNaH sarvameva pratyAkhyAnaM bhavatIti na kazcid doSa ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'duvihaM tiviheNa vitiyao hoti'tti 'dvividha" miti sthUlaprANAtipapAtaM na karoti na kArayati 'dvividheneti manasA vAcA, yadvA manasA kAyena, yadvA cAcA kAyena, iha ca pradhAnopasarjanabhAvavivakSayA bhAvArtho'vaseyaH, tatra yadA Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6 [ni. 1558] 283 manasA vAcA na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhirahita eva vAcApi hiMsakamabruvaneva kAyenaiva duzceSTitAdinA karotyasaMjJivat, yadA tu manasA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasAbhisandhirahita eva kAyena ca duzceSTitAdi pariharanneva anAbhogAdvAcaiva hiMsakaM brUte, yadA tu vAcA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhimadhikRtva karotIti, anumatistu tribhirapipa sarvatrevAstIti bhAvanA, evaM zeSavikalpA api bhAvanIyA iti, 'duvihaM egaviheNaM'ti dvividhamekavidhena, 'ekkavihaM ceva tiviheNaM'ti ekavidhaM caiva trividheneti // ni. (1559) egavihaM duviheNaM ikvikkaviheNa chaTThao hoi / uttaraguNa sattamao avirayao ceva aTThamao / / vR- 'egavihaM duviheNaM ti ekavidhaM dvividhena 'ekvekkaviheNa chaThThao hoi' ekavidhamekavidhena SaSTho bhavati bhedaH, 'uttaraguNa sattamao'tti pratipannottaragu NaH saptamaH, iha ca sampUrNAsampUrNottaraguNabhedamanAddatya sAmAnyenaika eva bhedo vivakSitaH, 'avirayao ceva aTThamao'tti aviratazcaivASTama iti aviratasamyagdRSTiriti gAthArthaH / itthamete aSTau bhedAH pradarzitAH, eta eva vibhajyamAnA dvAtrizad bhavanti, kathamityata Ahani. (1560) paNaya caukkaM ca tigaM dugaM ca egaM ca giNhai vyaai| ahavA'vi uttaraguNe ahavA'vi na giNhaI kiMci // vR- 'paNaga'tti paJcANuvratAni samuditAnyeva gRhNAti kazcit, tatroktalakSaNAH SaD bhedA bhavanti, 'caukaMca'tti tathA'NuvratacatuSTayaM gRhNAtyaparastatrApi SaDeva, 'tiga'nti evamaNuvratatrayaM gRhNAtyanyastatrApi SaDeva, "dugaM ca tti itthamaNuvratadvayaM gRhNAti, tatrApi SaDeva, 'ekkaM vatti tathA'nya ekamevANuvrataM gRhNAti, tatrASiDeva, 'giNhai vayAIti itthamanekadhA gRhNAti vratAni, vicitratvAt zrAvakadharmasya, evamete paJca SaTakAstriMza bhavanti, pratipapatrottaraguNena sahaikatriMzat, tathA cAha-'ahavAvi (ya) uttaraguNe'tti athavottaraguNAn-guNavratAdilakSaNAn gRhNAti, samuditAnyeva gRhNAti, kevalasamyagdarzaninA saha dvAtriMzad bhavanti, tathA cAha-'ahavAvi na giNhatI kiMcitti athavA na gRhNAti tAnapyuttaraguNAniti, kevalaM samyagdRSTireveti gaathaarthH|| iha punarmUlaguNottaraguNAnAmAdhAraH samyaktvaM vartate tathA cAhani. (1561) nissaMkiyanikaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / vIravayaNaMmi ee battIsaM sAvayA bhaNiyA / / vR-'nissaMkiyanikaMkhiya gAhA, zaGkAdisvapamudAharaNadvAreNopariSTAd vakSyAmaH 'cIravacane' mahAvIraMvarddhamAnasvAmi-pravacane 'ete' anantaroktA dvAtrizadupAsakAH-zrAvakA bhaNitAH-uktA iti gAthArthaH / / __ete ceva battIsativihA karaNatiyajogatiyakAlatieNaM visesejjamANA sIyAlaM samaNovAsagasayaM bhavati, kahaM ?, pANAivAyaM na kareti maNeNaM, athavA pANAtipAtaM na karei vAyAe, ahavA pANAtipAtaM na karei kAeNaM 3, athavA pANAtivAtaM na kareti maNeNaM vAyAe ya, athavA pANAtivAyaM na kareti maNeNaM kAeNa ya, athavA pANAtipAtaM na kareti vAyAe kAeNa ya 6, athavA pANAtipAtaM na kareti maNeNaM vAyAe kAeNa ya', ete satta bhaMgA karaNeNaM, evaM Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-6 / 62 kAravaNevi ee caiva satta bhaMgA 14, evaM anumoyaNeNavi satta bhaMgA 21, ahavA na karei na kAravei manasA 1 ahavA na karei na kAravei vacasA, 2 ahavA na karei na kAravei kAraNa 3 ahavA na karei na kAravei maNasA vayasA 4 ahavA na karei na kAravei manasA kAyeNaM 5 ahavA na karei na kAravei vayasA kAyasA 6 ahavA na karei na kAravei manasA vayasA kAyasA 7, ete karaNakArAvaNehiM satta bhaMgA 7 evaM karaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA 7, evaM kArAvaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA, evaM karaNakArAvaNAnumoyaNehivi satta bhaMgA, evete satta sattabhaMgANaM egUNapapaNNAsaM vigappA bhavanti, ettha imo egUNapannAsaimo vigappo- pANAtivAyaM na karei na kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNaM vAyAe kAeNaMti, esa aMtimavigappo paDimApapaDivannassa samaNovAsagassa tivihaMtiviheNaM bhavatIti, evaM tAva atItakAle paDikkamaMtasa egUNapannA bhavanti, evaM paDupannevi kAle saMvareMtassa egUnapannA bhavanti, evaM anAgaevi kAle paccakkhAyaMtassa egUnapannAsA bhavanti, evametA egUnapannAsA tinni sIyAlaM sAvayasayaM bhavati 284 sIyAlaM bhaMgasayaM jassa visohIeN hoti uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA u || 1|| evaM puna paMcahiM anuvyaehiM guNiyaM sattasayANi paMcattIsANi sAvayANaM bhavanti, -sIyAlaM bhaMgasayaM gihiccakkhANabheyaparimANaM / jogattiyakaraNattiyakAlatieNaM guNeyavvaM // 2 // sIyAlaM bhaMgasayaM paccakkhANaMbhi jassa uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA ya || 3 || sIyAlaM bhaMgatayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhaveyavvaM payateNaM ||4|| tinni tiyA tinni duyA tinikkikkA ya huMti jogesuM / taduikkaM tiduikkaM tiduegaM caiva karaNAI ||5|| paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaMti / do navatiya do navagA tiguNiya sIyAla bhaMga sayaM // 6 // ahavA anuvvae caiva paDuccha ekkagAdisaMjogaduvAreNa pabhUyatarA bhedA nidaMsijaMti, tatreyamekAdisaMyogapaparimANapapradarzanaparA'nyakartukI gAthA || paMcamaNuvayANaM ikkagadugatigacaukkapaNaehiM / paMcagadasadasapapaNaikkage ya saMjoga kAyavvA // etI vakkhANaM- paMcahamaNuvvayANaM puvvabhaNiyANaM 'ekkagadugatigacaukkapapaNaehiM' ciMtijamANANaM 'paMcagadasadasapaNagaekkago ya saMjoga NAtavvA" ekkeNa ciMtijamANANaM paMca saMjogA kahaM ?, paMcasu gharae egeNa paMceva bhavanti, dugeNa ciMtijamANANaM dasa ceva, kahaM ?, paDhamabIyaghareNa ekko 1 paDhamatatiyaghareNa 2 paDhamacautthaghareNa 3 paDhamapaMcamaghareNa 4 bitiyatatiyaghareNa 4 bIyaca utthaghareNa 6 bIyapaMcamaghareNa sattamo 7 tatiyacautthaghareNa 8 tatiyapaMcamaghareNa 9 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1561 ] cautthapaMcamaghareNa 10 / / tigeNa ciMtijamANANaM dasa ceva, kahaM ?, paDhamamabiyatatiyaghareNa ekko 1 paDhamabitiya utthaghareNa 2 paDhamabitiyapaMcamaghareNa 3 paDhamataIyacautthaghareNa 4 paDhamatatiyapaMcamaghareNa 5 paDhamacautthapaMcamaghareNa 6 bitiyatatiyacautthagharaeNa 7 bitiyatatiyapaMcamaghareNa 8 bitiyacautthapapaMcamadharaNa 9 tatiyacautthapaMcamaghareNa 10 | caukkageNa ciMtijamANANaM paMca havaMti, kahaM ?, paDhamabitiyatatiyacautthaghareNa ekko paDhamabitiyatatiyapaMcamaghareNa 2 paDhamamabitiya utthapaMcamaghareNa 3 paDhamatatiyacautthapaMcamaghareNa 4 vitiyatayitacautthapaMcamaghareNa 5, paMcageNa ciMtijamANANa ego ceva bhavatittigAthArthaH / ettha ya ekkageNa ya je paMca saMjogA dugeNa je dasa ityAdi, eesa cAraNIyApaogeNa AgayaphalagAhAo tinnivayamikkagasaMjogANa huti paMcaNha tIsaIM bhaMgA / dugasaMjogANa dasaha tini saTTA, sayA huti ||1|| saMjogANa dasaha bhaMgasayaM ikkavIsaI saTTA / causaMjogANa puNo causasiyANi'sIyANi // 2 // sattuttaraM sayAI chasattAiM ca paMca saMjoe / uttaraguNa avirayameliyANa jANAhi savvaggaM // 3 // solasa ceva sahassA aTThasayA ceva hoMti aTThahiyA / eso uvAsagANaM vayagahaNavihI samAseNaM // 4 // vyAkhyA- etAzcatasro'pyanyakRtAH sopayogA ityupanyastAH, etAsiM bhAvanAvihI imAdhUlagapANAtivAtaM paJcakkhAi duvihaM tiviheNa 1 duvihaM duviheNaM 2 duvihaM ekkaviheNaM 3 egavihaM tiviheNa 4 egavihaM duviheNa 5 egavihaM egaviheNa 6, evaM thUlagamusAvAya adattAdANamehuNapariggahesu, ekkeke chabhedA, ee savvevi miliyA tIsaM havaMtitti, tatazca yaduktaM prAk 'vayaekkaga saMjogANa hoMtI paMcaNha tIsaI bhaMga' tti tad bhAvitaM, idAniM dugacAraNiyA-thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM paJcakkhAti duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM duvihaMtiviheNa, dhUlagamusAvAyaM puna duvihaM duviheNa 2, thUlagapapANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna duvihaM egaviNa 3 thUlagapANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna egavihaMtiviheNa 4 thUlagapANAivArya 2-3 dhUlagamUsAvAyaM puna egavihaM duviheNa 5 thUlagapANAtivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puna egavihaMegaviNa 6, evaM dhUlaga adattAdANamehuNapapariggahesu ekkeke chabbhaMgA, savveviM miliyA cauvvIsaM, ee ya thUlagapANAivAyaM paDhamagharagemamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAdidharaesu patteyaM caubbIsa havaMti, ee ya savvevi miliyA coyAlaM sayaM, cAlio thUlagapANAivAo, idAniM dhUlagamusAvAyAe ciMtijai-tattha thUlagamusAvAyaM thUlaga adattAdANaM paJcakkhAti duvihaM tiviheNaM 1 thUlagamusAvArya duvihaM tiviNa adattAdANaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakameNa chabbhaMgA nAyavvA, evaM mehuNapariggahe patteyaM patteyaM cha 2, savvevi mili aTThArasa, ete musAvAyaM paDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA 18, evaM bIyAdighare suvi patteyaM 2 aTThArasa 2 bhavanti, ee savvevi meliyA anuttaraM sayaMti, cArio thUlagamusAvAo, idAniM dhUlagAdattAdANAdiM ciMtijjati, tattha thUlagAdattAdANaM dhUlagamehUNaM 285 Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Avazyaka mUlasUtram -2-6/62 vA paJcakdAti duvihaMtiviheNa 1, thUlagaadattANaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2-2 evaM puvakameNa chabbhaMgA nAyavyA, evaM thUlagapapariggaheNavi chabhaMgA, meliyA bArasa, ee ya thUlagaadattAdANaM paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAisuvi patteyaM cha 2 havaMti, ete savvevi meliyA bAvattari havaMti, cAritaM thUlagAdattAdANaM, idAniM thUlagamethuNanAdi ciMtijati, tattha thUlagamehuNaM thUla pariggahaM ca paJcakkhAti duvidhaM tividheNa 1 thUlagamethuNaM thUlagaparigahaM puna duvidhaM duvidheNa 2 evaM puvakameNa chabdhaMgA, ete thUlagamethuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savvevi meliyA chattIsaM, ete ya mUlAo Arabbha sabvevi cotAlasayaM aTuttarasayaM bAvattari chattIsaM melitA tinni satANi saTThANi havaMti, tatazca yaduktaM prAk 'dugasaMjogANa dasaha tinni saTTA satA hoti'tti tadetad bhAvitaM, ___ idAniM tigacAraNIyAe thUlagapANAtivAtaMthUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM paccakkhAti duvidhaM tividheNa 1 thUlagapANAtivAtaM thUlagamusAvAdaM 2-3 thUlagAdattAdANaM puna duvidhaM duvidheNa 2 thUlagapANAtivAyaM dhUlagamusAvAyaM 2-3 thUlagAdattAdANaM puna duvihaM egaviheNa 3 evaM puvvakameNa chalbhaMgA, evaM mehuNapapariggahesuvi patteyaM 2 cha 2, savvevi meliyA aTThArasa, ete ya thUlagamusAvAdapaDhamagharakamadharakamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 aTThAsa 2 havaMti, savvevi meliyA adruttaraM sayaM, evaM ca thUlagapANAivAyapaDhamaghamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyadisuvi patteyaM 2 adbhutaM 2 sayaM havaMti, ee ya savvaivi miliyA cha sayANi aDayAlANi, evaM thUlagapapANAtivAo tigasaMjoeNa thUlagamusAvAeNa saha cArio, evaM adattAdAnena saha cAjiti, tattha dhUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamamehuNaM ca paccakkhAi duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdAnaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakameNa chabbhaMgA, evaM thUlagaggiheNavi cha meliyA duvAlasa, ete ya adattAdAnapaDhamaghagamamamamuMcamamANeNa laddhA, evaM bIyAisuvi patteyaM 2 duvAlasa 2, sabvevi meliyA bAvattariM havaMti, ete ya pANAivAyapapaDhamaghararamamuMcamANeNa laddhA, ete bitiyAisamuvi saha cArio, idAniM thUlamamehuNeNa pariggaheNa saha cArijai, tatya thUlagapANAivAyaM thUlagamehUNaM thUlagapariggahaM 2-3 pANAtivAyaM mehuNaM 23 pariggahaM duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ee u thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi pattayaM 2 cha cha, savve'pi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagapANAtivAyapapapaDhamaghagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 chattIsaM, savvevi meliyA solasuttarA do syaa| evaM thUlagapANAtivAo tigasaM joeNaM mehuNeNa saha cAoi, cAoi ya tigasaMjoeNaM pANAtivAo, ___ idAni musAvAo ciMtijjai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM dhUlagamehuNaM ca paJcakhAti duvihaM tiviheNa 1 thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM 2-3 thUlagamehuNaM puna duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, evaM thUlagapariggaheNavi cha, meliyA duvAlasa, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamaghagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savve'vi meliyA bAvattari, ete ya thUlagamusAvAyapaDhamadhagamamuMcamANeNa laddhA, vitiyAdisu patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, evaM thUlagamusAvAo tigasasaMjoeNa thUlagAdattAdAnena saha cArio idAnaM thUlagamehuNeNa saha cArijai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggaraM ca paJcakkhAti Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1561] 287 duvihaMtiviheNa 1 thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM 2-3 thUlagaparigahaM puna duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamadharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savve'vi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagamusAvAdapaDhamadharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2 havaMti, sabbe'vi meliyA do sayA solasuttarA, dhArio tigasaMjoeNa thUlagamusAvAo, idAniM thUlagAdattAdAnAdi ciMtiJjai, tattha thUlagAdattAdANaM mehuNaM pariggahaM ca paJcakkhAi duvihaMtiviheNa 1 thUlagAdattAdANaM thUlamehuNaM 2-3 thUlagapariggahaM puna duvihaMduviheNa 2, evaM pubakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cha 2, savve'vi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, vitiyAisu patteyaM chattIsaM 2, savve'vi meliyA do sasayA solasuttarA, ete ya mamUlAo Arabbha savve'vi aDayAlA cha sayA battIsA causayA solasuttarA do sayA ya battIsA causayA,, solasuttarA do sayA ee savve'vi meliyA igavIsasayAI saTThAI bhaMgANaM bhavaMti, tatazca yaduktaM prAg 'tigasaMjogANa dasaNha bhaMgasayA ekavIsaI saTTA' tadatad bhAvitaM, idAni caukkacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdAnaM thUlagamehuNaM ca paJcakkhAti duvihaMtiviheNa 1 thUlagapANAtivAyAi 2-3 thUlagamehuNaNa puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, thUlagapariggaheNavi cha, eevi meliyA duvAlasa, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharagabhamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savvevi meliyA bAvattari, ete u thUlagamusasAvAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAsuvi patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, ete ya thUlagapANAtivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cattAri 2 sayA battIsA, savvevi meliyA do sahassA paMca sayA bANauyA, idAni anno vigappo-thUlagapapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaM duviheNa 2, evaM puvakkameNa chabbhaMgA, ete u thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 cha cha sasabbe meliyA chattIsaM, etane u thUlagamusasAvAyA-paDhamama gharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2, savvevi meliyA duvAlasa sayA channauyA, idAni anno vigappo-thUlagapANAivAyaM thUlagaadattAdAnaM thUlagamehuNaM thUlagariggahaM ca paccakkhAti duvihaMtiviheNa 1, thUlagapANAtivAtaM thUlagAdattAdAnaM thUlagamehuNaM 2-3 thUlagapapariggahaM ca puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNassasa paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, vitiyAdisuvi cha 2, meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, vitiyAdisasuvi patteyaM chattIsaM 2, savve'vi meliyA do sayA solasuttarA, eteya thUlagapapANAivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM do do sayA solasuttarA,, savve'vi meliyA duvAlasa sayA channauyA, idAnimanno vigappo-thUlagabhusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paJcakkhAti duvihaMtiviheNaM 1 thUlagamusasAvAyAti 2-3 thUlagapariggahaM puna duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete ya thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, vitiyAdisuvi patteyaM cha 2, meliyA Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 Avazyaka mUlasUtram -2-6 / 62 chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdANapaDhamadharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi gharesasu patteyaM 2 chattIsaM 2, meliyA do sayA solasuttarA, ete thUlagamusAvAyapapaDhamaghara ragamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM do do saMyA solasuttarA, savvevi miliyA duvAlasa sasayA chaNauyA, ee ya mUlAo Arabha savvevi do sahassA paMcasayA vANauyA, duvAlasasayA chaNNauyA 3, miliyA chasahassA cattAri sayA asIyA, tatazca yaduktaM prAkU 'causaMjogANa puna causasiyANa'sIyANi'tti, idAniM paMcagacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM dhUlagamusasAvAyaM thUlagAdattAdAnaM dhUlagamehuNaM thUlagapapariggahaM ca paJcakkhAi duvihaMtiviheNa 1 pANAtivAyAti 2-3 thUlagapariggahaM duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bIyAisuvi patteyaM 2 cha cha, meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdAnapaDhamadharagamamuMcamANeNa laddhA bIyAdisuvi patteyaM 2 chattIsaM 2, miliyA do sayA solasuttarA, ee ya dhUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM 2 do sayA solasuttarA 2, meliyA dubAlasa sayA channauyA, ee ya dhUlagapapANAtivAyapaDhamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM 2 duvAlasa sayA channauyA, savvevi meliyA sattasahassA sattasayA chAvuttarA, tatazca yaduktaM prAk 'sattatarIsayAI chasattarAI tu paMcasaMjoe' etad bhAvitaM, 'utararaguNaavirayameliyANa jANAhi savvaggaM tti uttaraguNagAhI ego ceva bheo, avirarayasammadiTThI bitio, eehiM meliyANa savvesiM puvvabhaNiyANa bheyANa jANAhi savvaggaM imaM jAtaM, parUvarNa paDucca taM puna imaM-solasa cevetyAdi gAthA bhAvitA'rthaivetyabhihitamAnuSaGgikaM prakRtaM prastumaH, tatra yasmAt zrAvakadharmasya tAvat mUlaM samyaktvaM tasmAd tadgatameva vidhimabhidhAtukAma Aha pU. (63) tattha samaNovAsao puvvAmeva micchattAo paDikkamai, saMmatta uvasaMpajai, no se aurs aaur tnnautthie vA annautthiadevayANi vA annautthiyapapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA vaMdittae vA namasittae vA puvviM anAlattaeNaM Alavittae vA saMlavittae vA tesiM asanaM vA pAnaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAu~ vA anuSpayAuM vA, natrattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittIkaMtAreNaM, se ya saMmatte pasatyasamattamohaniyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapaNAmame pannatte, sammattassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taM jahA-saMkA kaMkhA vitimicchA parapAsaMDapasaMsA parapAsaMDasaMthave / vR- zramaNAnAmupAsakaH zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH, zramaNopAsakaH 'pUrvameva' AdAveva zramaNopAsako bhavana mithyAtvAt tattvArthAzraddhAnarUpAt pratikrAmati-nivarttate, na tannivRttimAtramatrAbhipapretaM, kiM terhi ?, tannivRttidvAreNa samyakattvaM tattvArthazraddhAnarUpaM upa-sAmIpyena pratipadyate, samyaktvamupapasampannasya sataH na 'se' tasya 'kalpate' yujyate 'adyapaprabhRti' samyaktvapratipattikAlAdArabhya, kiM na kalpate ? - anyatIrthikAn- carakapaparivrAjakabhikSubhautAdIn anyatIrthikadevatAni rudraviSNusugatAdini anyatIrthikaparigRhItAni vA ( arhat ) caityAniarhatpratimAlakSaNAni yathA bhautapaparigRhItAni vIra bhadramahAkAlAdIni vandituM vA namaskartuM vA, tatra candanaM - abhivAdanaM namaskaraNaM-praNAmapUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrttanaM, ko doSaH Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- (ni. 1561 } 289 syAt ?, anyeSAM tadbhaktAnAM mithyAtvAdisthirIkaraNAdiriti, tathA pUrva-Adau anAlaptena satA anyatIrthikaistAnevAlaptuM vA saMlaptuMvA, tatra sakRt sambhASaNamAlapanaM paunaHpunyena saMlapanaM, ko doSaH syAt ?, te hi taptatarAyogolakalpAH khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayaH karmavandhaH, tathA tena vA praNayena gRhAgamanaM kuryuH, atha ca zrAvakasya svajanapajino'gRhItasamayasArastaiH saha sambandhaM yAyAdityAdi, prathamAlaptena tvasambhramaM lokApavAdabhayAt kIdRzastvamityAdi vAcyamiti, tathA teSAmanyatIrthikAnAM azanaM-ghRtapUrNAdi pAnaM-drAkSApAnAdi khAdima-trapuSaphalAdi svAdimaM kakkolalavaGgAdi dAtuM vA anupradAtuM vA na kalpata iti, tatra sakRd dAnaM punaH punaranupradAnamiti, kiM sarvathaiva na kalpata iti?, na, anyathA rAjAbhiyogenetirAjAbhiyogaM muktvA balAbhiyogaM muktvA devatAbhiyogaM muktvA gurunigraheNa-gurunigrahaM muktvA vRttikAntAraM muktvA, etaduktaM bhavati-rAjAbhiyogAdinA dadadapi na dharmamatipakrAmati / ___ iha codAharaNAni, 'kahaM rAyAbhiogeNa deto NAticararati dhammaM?, tatrodAharaNam-hatthiNAure nayare jiyasattU rAyA, kattio seTThI negamasahassapaDhamAsaNio sAvagavaNNago, evaM kAlo vaccai, tattha ya parivvAyago mAsaMmAseNa khamai, taM sabalogo ADhAti, kattio nAdAtti, tAhe sase so geruo paosamAvaNNo chiddANi maggati, annayA rAyAe nimaMtio pAraNae necchati, bahuso 2 rAdhA nimaMtei tAhe bhagai-jai navaraM mama kattio parivesei to navaraM jememi, sayA bhaNai-evaM karemi, rAyA saMmaNo kattiyassa gharaM gao, kattio bhaNai-saMdisaha, rAyA bhaNatigeruyasssa parivesehi, kattio bhaNati-na vaTTai amhaM, tumha visayavAsitti karemi, ciMtei-jai pavvaio hoMto na evaM bhavaMtaM, pacchA NeNa parimuNisuvvayasamIve, bArasaMgANi yaDhio, bArasa varisANi pariyAo, sohamme kappe sakko jAo, so parivvAyao tenAbhiogeNa Abhiogio erAvaNo jAo, pecchiya sakkaM palAo gahiuM sakko vilaggo, do sIsANi kayANi, sakkAvi do jAyA, evaM jAvaiyANi sIsANi viuvvatti tAvatiyANi sakko viuvvati sakkarUvANi, tAhe nAsiumAraddho, sakkeNAio pacchA Thio, evaM rAyAbhiogeNa deMto sasAkiMmati, kettiyA eyArisayA hohiMti je pavvaissasaMti, tamhA na dAyavyo / gaNAbhiogeNa varuNo rahamusale niutto, evaM ko'vi sAvago gaNAbhiogeNa bhattaM davAvijA ditovi so nAicarai dhamma, balAbhiogovi emeva, devayAbhiogeNa jahA ego gihattho sAvao jAo, tena vANamaMtarANi cirapariciyANi ujjhiyANi, egA tattha vANamaMtarI osamAvaNNA, gAvIrakkhago putto tIe vANamaMtarIe gAvIhiM samaM avahario, to uiNNA sAhai tajaMti-kiM mamaM unjhasi na vatti?, sAvago bhaNai, navari mA mama dhammavirAhaNA bhavatu, sA bhaNai-mamaM acchehi, so bhaNai-jinapaDimANaM avasANe ThAhi, AmaM ThAmi, tena ThaviyA, tAhe dArago gAvIo ANIyAo, erisA kettiyA hohiMti tamhA na dAyavyaM, davAvijaMto NAticarati / guruniggaheNa bhikkhuuvAsagaputto sAvagaM dhUyaM maggati, tANi na deMti, so kavaDasattaNeNa sAdhU seveti, tassa bhAvao uvagayaM, pacchA sAhei-eeNa kAraNeNa puci dukkomi, idAni sadabhAvasAvao, sAvao sAhU pucchai, tehiM kahiyaM, tAhe dinnA dhUyA, so sAvao 2519 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Avazyaka bhUlasUtram -2-6/63 juyagaM gharaM karei; annayA tassa mAyApiyaro bhattaM bhikkhugANa kareMti, tAI bhaNaMti-ajja ekkasiM vacAhi, so gao, bhikkhuehiM vijjAe maMtiUNa phalaM dinnaM, tAe vANamaMtIrae ahiDio gharaM gao taM sAvayadhUyaM bhaNai-bhikkhugANaM bhattaM deso, sA necchai, dAsANi sayaNo ya Araddho sajjeuM, sAviyA AyariyANa gaMtuM kaheti, tehiM jogapaDibheo dinno, so se pANieNa dinno, sA vANamaMtarI naTThA, sAbhAvio jAo pucchai kahaM vatti ?, kahie paDiseheti, anne bhaNaMtitIe mayaNamiMjAe vamAvio, so to sAbhAvio jAo, bhaNai-ammApiuchaleNa maNA vivaMciutti, taM kira phAsugaM sAhUNaM dinnaM, erisA kettiyA AyariyA hohiMti tamhA pariharejjA vittIkatAreNaM dejAyA, soraTTho saDao ujjeNiM dukkAle taccaNNiehiM samaM, tassa patthayaNaM, khINaM bhikkhuehi bhaNNai-amhaehiM vahAhi patthayaNaM to tujjhavi dijihitta, tena paDivaNNaM, annayA tassa poTTasaraNI jAyA, so cIvarehiM veDhio tehi anukaMpAe, so bhaTTAragANaM namokkAraM kareMto kAlagao devo vemANio jAo, ohiNA taccaNiyasarIraM pecchai, tAhe sabhUsaNeNa hattheNa pariveseti, sahANa ohAvaNA, AyariyANa AgamanaM, kahaNaM ca, tehiM bhaNiyaM-jAha aggahatthaM gihiUNa bhaNaha-namo arahaMtANaMti, bujjha gujjhagA 2, tehiM gaMtUNa bhaNio saMbuddho vaMdittA logassa kahei-jahA natthi ettha dhammo tamhA parirahejA // atrAha-iha punaH ko doSaH syAd yenetyaM teSAmazanAdipapratiSedha iti ?, ucyate, teSAM tabhaktAnAM ca mithyAtvasthirIkaraNaM, dharmabuddhyA dadataH samyaktvalAJchanA, tathA ArambhAdidoSazca, karuNAgocaraM punarApapannAnAmanukampayA dadyAdapi, yaduktaM ___"savvehipi jinehiM duJjayajiyarAgadosamohehiM ! sattANukaMpaNaTThA dAnaM na kahiMci paDisiddhaM // 1 // " tathA ca bhagavantastIrthakarA api tribhuvanaikanAthAH pravivrajiSavaH sAMvatsarikamanukampayA paprayacchantyeva dAnamityalaM vistareNa / prakRtamucyate-'saMmattassa samaNovAsaeNa' mityAdi sUtra, asya vyAkhyA samyaktvasya' prAgnirUpitasvarUpasya zramaNopapAsakena zrAvakeNa 'ete vakSyamANalakSaNAH athavA'mI ye prakrAntAH paJceti saGkhyAvAcakaH aticArA mithyAtvamohanIyakarmodayAdAtmano'zubhAH pariNAma vizeSA ityarthaH, yaiH samyaktvamaticarati, jJAtavyAH jJapaparijJayA na samAcaritavyAH, nAsevyA iti bhAvArthaH / tadyathe" tyudAharaNapradarzanArthaH, zaGkA kAGkSA vicikitsA parapASaNDaprazaMsA parapASaNDasaMstavazceti, tatra zaGkanaM zaGkA, bhagavadarhat-praNIteSu padArtheSu dharmAstikAyAdiSvatyantagahaneSu mamatidaubailyAt samyaganavadhAryamANeSu saMzaya ityarthaH, kimevaM syAt naivamiti, saMzayakaraNaM zaGkA, sA punarddhibhedA-dezazaGkA sarvazaGkA ca, dezazaGkA dezaviSayA, yathA kimayamAtmA'saGghayeyapradezAtmakaH, syAdatha niSpradeze niraravayavaH syAditi, sarvazaGkA punaH sakalAstikAyajAta eva kimamevaM naivaM syAditi / mithyAdarzanaM ca trividham-abhigRhItAnabhigRhItasaMzayabhedAt, tatra saMzayo mithyAtvameva, yadAha "payamakkharaM ca ekkaM jo na roei suttanidihu~ / sesaM royaMtovi hu micchaddiTThI muNeyavyo / / 1 / / (tathA)-"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1561 | mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAjJA ca // 1 // ekasminnarthe sandigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyAtvadarzanaM tatsacAdiheturbhavagatInAm ||2||" 291 tasmAt mumukSuNA vyapagatazaGkena satA jinavacanaM satyameva sAmanyataH pratipattavyaM, saMzayAspadamapi satyaM, sarvajJAbhihitatvAt; tadanyapadArthavat, matidaurbalyAdidoSAttu kArtsnyena sakalapadArthasvabhAvAvadhAraNama zakyaM chadmasthena, yadAha "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha kasyacinnAsti / jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNa prakRti karma ||1|| 7 iha codAharaNaM- jo saMka karei so vinassati, jahA so pejAyao, pejjAe mAsA je paribhacamANA te chUDhA, aMdhagArae lehasAlAo AgayA do puttA piyaMti, ego ciMteti eyAo, macchiyAo saMkAe tassa vaggulo vAu jAo, mao ya, viio ciMtei na mama mAyA macchiyA dei jIo, ete dosA / kAGkSaNaM kAGkSA-sugatAdipraNItadarzaneSu grAho'bhilASa ityarthaH tathA coktaM'kakhA annannadaMsaNaggAho' sA punarddhibhedA dezakAGkSA sarvakAGkSA ca, dezakAGkSaikadezaviSayA, ekameva saugataM darzanaM kAGkSati, cittajayo'tra pratipAdito'yameva ca pradhAno muktiheturityato ghaTamAnakamidaM na dUrApetamiti, sarvakAGkSA tuM sarvadarzanAnyavakAGkSati, ahiMsAdipratipAdanaparANi sarvANyeva kapilakaNabhakSAkSapAdAdimatAnIha loke ca nAtyantakeza-pratipapAdanaparANyataH zobhanAnyeveti, athavaihikAmuSmikaphalAni kAGkSati, pratiSiddhA ceyamarhadbhirataH pratiSiddhAnuSThAnAdenAM kurvataH samyaktvAticAro bhavati, tasmAdekAntikamavyAbAdhamapapavargaM vihAyAnyatra kAGkSA na kAryeti, etthodAharaNaM, rAyA kumArAmacce ya AseNAvahiyA aDaviM paviTThA, chuhAparaddhA vaNaphalANi khAyaMti, paDiniyattANa rAyA ciMtei, laDDuyapUyalagamAdINi savvANi khAmi, AgayA dovi janA, rannA sUyArA bhaNiyA-jaM loe payarai taM savvaM savve raMdhehatti, uvaThThaviyaM ca ranno, sorAyA pecchaNayadita karei, kappaDiyA baliehiM dhADijai, evaM miTThassa avagAso hohititti kaNakuMDagamamaMDagAdINivi khaiyANi, tehiM sUleNa mao, amaceNa vamaNavireyaNANi kayANi, so AbhAgI bhogANa jAo, iyaro vinaDDo / cikitsA mativibhramaH, yuktayAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammohaH, kimasya mahatastapaH kezAyAsasya sikatAkaNakavalanAderAyatyA mama phalasampad bhaviSyati kiM vA neti, ubhayatheha kriyAH phalavatyo niSphalAzca dRzyante kRSIvalAnAM na ceyaM zaGkAto na bhidyate ityAzaGkanIyaM, zaGkA hi sakalAsakalapapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA iyaM tu kriyAviSayaiva, tattvatastu sarva ete prAyo midhyAtvamohanIyodayato bhavanto jIvapariNAmavizeSAH samyaktvAticArA ucyante, na sUkSmekSikA'tra kAryeti, iyamapi na kAryA, yataH sarvajJoktakuzalAnuSThAnAd bhavatyeva . phalaprAptiriti, atra caurodAharaNaM sAvago naMdIsaravaragamanaM divvagaMdhANaM (taM) devasaMghariseNa mittassa pucchaNaM vijAe dAnaM sAhaNaM masANe cauppAyaM sikkagaM, heTThA iMgAlA khAyaro ya sUlI, aTThasayaM vArA parijavittA pAo sikkagassa chii evaM bitio taie cautthe ya chiNNe AgAseNaM vaccati, tena vijA Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Avazyaka mUlasUtram 2-6/63 gahiyA, kiNhaceuddasirattiM sAhei masANe, coro ya nagarArakkhiehiM parirarambhamANo tattheva atiyao, tAhe veDheuM susANe ThiyA pabhAe ghippihititti, so ya bhamaMto taM vijAsahayaM pecchai, tena pucchio bhaNati-vijaM sAhemi, coro bhaNati-kena dinnA ?, so bhaNati-sAvageNa, coreNa bhaNiyaM-imaM davvaM giNhAhi, vijjaM dehi, so saDo vitigicchati-sijjhejA na vatti, tena dinnA, coro ciMtei-sAvago kIDiyAevi pAvaM necchai, saccameyaM, so sAhiumAddho, siddhA, iyo saDDho gahio, tena AgAsagaeNa loo bhesio tAhe so mukko, saDDhAvaM dovi jAyA, evaM nivittigiccheNa hoyavyaM, athavA vidvajjugupsA, vidvAMsaH -sAdhavaH viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAH teSAM jugupsA-nindA, tathAhi-te'nAnAt, prasvedajalaktinamalatvAt durgandhivapuSo bhavanti tAn nindati-ko doSaH syAt yadi prAsukena vANiA'GgakSAlanaM kurvIran bhagavantaH ?, iyamapi na kAryA, dehasyaiva paramArthato'zucitvAt, ettha udAharaNaM eko saDDo paccaMte vasati, tassa dhUyAvivAhe kahavi sAhavo AgayA, sA piuNA, bhaNiyAputtaga! paDilohehi sAhuNo, sA maMDiyapasAhiyA paDilAbheti, sAhUNa jallagaMdho tIe agghAo, ciMtei-aho anavajo bhaTTAragehiM dhammo desio jai phAsueNa bahAejA ?, ko doso hojA?, sA tassa ThANassa anAloiyapaDikaMtA kAlaM kiccA rAyagihe gaNiyAe poTTe uvavannA, gabhagatA ceva araiM janeti, gamapADaNehi ya na paDai, jAyA samANI ujjhiyA, sA gaMdheNa taM vaNaM vAseti, seNio ya tena paeseNa niggacchai sAmiNo vaMdago, so khaMdhAvAro tIe gaMdhaNa na sahai, rannA pucchiyaM-kimeyaMti, kahiyaM dAriyAe gaMdho, gaMtUNa diThThA, bhaNati-eseva paDhamapucchati, gao seNio, puvvuddiTThavuttaMte kahite bhaNai rAyA-kahiM esA paccaNubhavissai suhaM dukkhaM vA?, sAmI bhaNai-eeNa kAlena vediyaM, sA tava ceva bhajjA bhavissati aggamahisI, aTTha saMvacchANi jAva tujhaM ramamANassa puTThIe haMsovallIlI kAhI taM jANijJAsi, vaMdittA gao, so ya avahario gaMdho, kulaputtaeNa sAhariyA, saMvaDDiyA jovvaNatyA jAyA, komuivAre ammayAe samaM AgayA, abhao seNio (ya) pacchaNNA komuivAraM pecchaMti, tIe dAriyAe aMgaphAseNa ajjhovavaNNo nAmamudaM dasiyAe tIe baMdhati, abhayassa kahiyaM-nAmamuddA hAriyA, maggAhi, tena manussA dArehiM ThaviyA, ekkeImAnussaM paloeuM nINijai, sA dAriyA diTThA corotti gahiyA, pariNIyA ya, annayA ya vajjhukkeNa ramaMti, rAyANiu tena potteNa vAheti, iyarA pottaM deti, sA vilaMggA, rannA sariyaM, mukkA ya pavvaiyA, eyaM viuduguMchAphalaM / parapASaMDAnAM-sarvajJapraNItapASaNDavyatiriktAnAM prazaMsA prazaMsanaM prazaMsA stutirityarthaH / parapASaNDAnAmoghatastrINi zatAni triSaTyadhikAni bhavanti, yata uktam "asIyasayaM kiriyANaM akiriyAvAINa hoi culasItI / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsaM // 1 // gAhA" iyamapi gAthA vineyajanAnugrahArthaM granthAntarapapratibaddhA'pi lezato vyAkhyAyate-'asiyasayaM kiriyANaM'ti azItyuttaraM zaMta kriyA vAdinAM, tatra na kartAraM vinA kriyA sambhavati tAmAtmasamavAyinIM vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH, te punarAtmAdyastitvapapratipattilakSaNAH anenopapAyenAzItyadhikazatasaGkhyA vijJeyAH, jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarApuNyApuNyama Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ni. 1561 | mokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupapanyasanIyau, tayoradho nityAnitya bhedau, tayorapyadhaH kAlezvararAtmamaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH karttavyAH - asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaMvidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa nityazca kAlataH, kAlavAdinaH uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpaH IzvaravAdinaH, tRtIyo vikalpa AtvAdinaH 'puruSa evedaM sarva' mityAdi, niyativAdinazcaturtho vikalpaH, paJcamavikalpaH svabhAvavAdinaH, evaM svata ityatyajatA labdhAH paJca vikalpAH, pararata ityanenApipa paJcaiva labhyante, nityatvA parityAgena caite daza vikalpapAH evamanityatvenApi dazaiva, ekatra viMzatijIvapapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / 'akkirirayANaM ca bhavati culasIti tti akriyAvAdinAM ca bhavati caturazItirbhedA iti, na hi kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti tadbhAva evAvasthiterabhAvAdityevaM vAdino'kriyAvAdinaH, tathA cAhureke"kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthitAnAM kutaH kriyA ? | bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate ||1|| " " ityAdi, ete cAtmAdinAstitvapapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItirddaSTavyAH, eteSAM hi puNyApuNyavarjitapadArthasaptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH svaparavikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yacchA nyasyate, pazcAdvikalpabhedAbhilApaH, -nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvararAdibhirapi yacchAvasAnaiH sarve ca SaD vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH ekatra, sapta dvAdazaguNAzcaturazItivirkalpA nAstikAnAmiti / 'annANiya sattaTThi 'tti ajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedA iti, tatra kustitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmastIti ajJAnikAH, nanvevaM laghutvAt paprakramasya prAk bahuvrIhiNA bhavitavyaM tatazcAjJAnA iti syAt, naiSa doSaH, jJAnAntaramevAjJAnaM mithyAdarzanasahacAritvAt, tatazca jAtizabdatvAd gaurakhararavadararaNyamityAdivadajJAnikatvamiti, athavA ajJAnena caranti tatprayojanA vA ajJAnikAH-asaMcitya kRtavaiphalyAdipratipattilakSaNAH, amunopAyena saptaSaSTirjJAtavyA, tatra jIvAdinavapadArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupapanyasyAdhaH sapta sadadayaH upanyasanIyAH sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyatvaM sadavAcyatvaM asadavAcyatvaM sadasadavAcyatvamiti caikaikasya jIvAdeH sapta sapta vikalpAH, ete nava saptakAH triSaSTiH, utpattestu catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA-- sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyattvaM ceti, triSaSTimadhyekSiptAH saptaSaSTirbhavanti, ko jAnAti jIvaH sannityeko vikalpaH, jJAtena vA kiM ?, evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti ko jAnAtIti ?, etanna kazcidapItyabhiprAya: / 'veNaiyANaM ca battIsa 'tti vainayikAnAM ca dvAtrizad bhedAH, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAH, ete cAnacadhutaliGgAcArazAstrA vinayapapratipattilakSaNA amunopAyena dvAtriMzadavagantavyAH suranRpatiyatijJAti 293 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram - 2 - 6 / 63 sthavirAdhamamamAtRtRRiNAM pratyekaM kAyena vacasA mamanasA dAnena ca dezakAlopapapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH surarAdiSvaSTasu sthAnakeSu, ekatra militA dvAtriMzaditi, sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSThayadhikAni, na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, yasmAdanyairapyuktaM." AstikamatamAtmAdyA nityAnityAtmakA nava padArthAH / kAlaniyatisvabhAvezvarAtmakRtAH (takAH ) svaparasaMsthAH || 1 || kAlayadhcchAniyatIzvarasvabhAvAtmanazcaturazItiH / nAstikavAdigaNamataM na santi bhAvAH svaparasaMsthA ||2|| ajJAnikavAdimataM nava jIvAdInaM sadAdisaptavidhAn / bhAvotpatti sadasaddaitAvAcyAM ca ko vetti ? // 3 // vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu sadA ||4||" ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH, eteSAM prazaMsA na kAryA- puNyabhAja ete sulabdhamebhiryad janmetyAdilakSaNA, eteSAM mithyAdRSTitvAditi / atra codAharaNaM- pADaliputte cANakkA, caMdagutteNaM bhikkhugANaM vittI haritA, te tassa dhammaM kaheMti, rAyA tUsati cANakkaM paloeti, na ya pasaMsati na deti, tena cANakkabhajjA olaggitA, tAe so karaNiM gAhito, tAdhe kathitena bhaNitaM tenasubhAsiyaMti, rannA taM annaM ca dinnaM, bidiyadivase cANakko bhaNati kIsa dinnaM ?, rAyA bhaNaitujjhehiM pasaMsitaM, so bhaNai Na me pasaMsitaM, savvAraMbhapavittA kahaM logaM pattiyAvititti !, pacchAThito, kettiyA erisA tamhA na kAyavvA / parapASaNDaiH - anantaroktasvarUpaiH saha saMstavaH parapASaNDasaMstavaH, iha saMvAsajanitaH paricayaH saMvasanabhojanAlApAdilakSaNaH pariragRhyate, na stutirUpaH tathA ca loke pratIta eva saMpUrvaH stautiH paricaya iti, 'asaMstuteSu prasabhbhaM kuleSvityAdAviti, ayamapi na samAcaraNIyaH, tathA hi ekatra saMvAse tat prakriyAzra nAt takriyAdarzanAzca tasyAsakRdabhyastatvAdavAptasahakArikAraNAt midhyAtvodayato dRSTibhedaH saMjAyate ato'ticArahetutvAnna samAcaraNIyo'yamiti / atra codAharaNaM soraTThasaGago puvvabhaNito / evaM zaGkAdisakalazalyarahitaH samyaktvavAn zeSANuvratAdipapratipattiyogyo bhavati, tAni cANuvratAni sthUlaprANAtipAtAdinivRttirUpANi pAk lezataH sUcitAnyeva 'duvidhantividheNa paDhamo' ityAdi (nA) adhunA svarUpapatastAnyevopadarzayannAha 294 pU. (64) thUlagapANAivAyaM samaNovAsao pacakhAi, se pANAivAe duvihe patratte, taM jahA saMkaSpao a AraMbhao a, tattha samaNovAsao saMkappao jAvajjIvAe paccakkhAi, no AraMbhaA, thUlagapANAivAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyAMrA jANiyavvA, taM jahAbaMdhe he chavicche aibhAre bhaktapANavucchee / vR- sthUlAH dvIndriyAdayaH, sthUlatvaM caiteSAM sakalalaukikajIvatvaprasiddheH, etadapekSayaikendriyAH (ii) sUkSmAdhigamanA (na) jIvatvasiddheriti, sthUlA eva sthUlakAsteSAM prANAH - indriyAdayaH teSAmatipapAtaH sthUlapaprANAtipAtaH taM zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH pratyAkhyAti, tasmAd viramata iti bhAvanA / sa ca prANAtipAto dvividhaH prajJaptaH, tIrthakaragaNadharaudvividhaH prarUpita Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561 295 ityarthaH, 'tadyathe' tyudAhararaNopapanyAsArthaH, saGkalpapajazcArambhajazca, saGkalpapAjAtaH saGkalpajaH, manasaH saGkalpAd dvIndriyAdiprANinaH mAMsAsthicarmanakhavAladantAdyarthaM vyApAdayato bhavati, ArambhAjjAtaH ArambhajaH, tatrArambho-haladantAlakhananastat (lavana) prakArastasmin zaGkhacandanakapipIlikAdhAnyagRhakArakAdisaTTanaparitApApadrAvalakSaNa iti, tatra zramaNopapAsakaH saGkalpato yAvajjIvayApi pratyAkhyAti, na tu yAvajjIvayaiva niyamata iti, 'nArambhaja'miti, tasyAvazyatayA''rambhasabhAvAditi, Aha-evaM saGkalpataH kimiti sUkSmaprANAtipAtamapi na pratyAkhyAti?, ucyate, ekendriyA hi prAyo duSparihArAH sadmavAsinAM saGkalpyaiva sacittapRthvyAdipaparibhogAt, tattha pANAtipAte kajjamANe ke dosA? akajaMte ke guNA ?, tattha dose udAharaNaM koMkaNago, tassa bhajjA mayA, putto ya se asthi, tassa dAragassa dAiyabhaeNa dAriyaM na labhati, tAdhe so annalakkheNa ramaMto vidhati / guNe udAharaNaM sttvdio| bidiyaM ujjenIe dArago, mAlavehiM harito sAvagadArago, sUtena kIto, so tena bhaNitolAvage UsAsehi, tena mukkA, puNo bhaNio mArehitti, so necchati, pacchA piDhettumAraddho, so piTTijaMto kUvati, pacchA rannA suto, saddAvetUNa pucchito, tAdhe sAhati, rannAvi bhaNio necchati, tAdhe hathiNA tAsito tathAvi necchati, pacchA rannA sIsarakkho Thavito, annatA therA samosaDA, tesiM aMtie pavvaito / tatiyaM guNe udAharaNaM-pAiliputte nagare jiyasattU rAyA, khemo se amacco cauvidhAe buddhIe saMpaNNo samaNovAsago sAvagaguNasaMpaNNo, so puna ranno hiuttikAuM annesiM daMDabhaDabhoiyANaM appito, tassa vinAsananimittaM khemasaMtie purise dAnamAnehiM sakkAriti, ranno abhimarae pauMjaMti, gahitA ya bhaNaMti hammamANA-amhe khemasaMgatA tena ceva khemeNa niuttA, khemo gahito bhaNati-ahaM savvasattANaM khemaM karemi kiM puNa ranno sarIrassatti?, tathAvi vajjho ANatto, ranno ya asogavaNiyAu (e) agAhA pukkhariNIsaMchaNNapattabhisamuNAlA uppalapaumopsobhitA, sA ya magaragAhehiM duravagAhA, na ya tANi uppalAdINi koi uciNiuM samatthe, jo ya vajjho rannA Adissati so vaccati-etto pakkhariraNIto paumANi Anehitti, tAdhe khemo uddeUNa namo'tyu NaM arahatANaM bhaNittuM jadihaM nirAvadharAdhI to me devatA sANejhaM deMtu, sAgAraM bhattaM paccakkhAyituM ogADho, devadAsANNejheNaM magarapuTThIThito bahUNi uppalapaumANi geNhittuttiNNo, rannA harisitena khAmito uvagUDho ya, paDipakkhaNiggahaM kAtUNa bhaNito-kiM te gharaM demi ?, tena nirubhamANeNavi pavvajA caritA pavvaito, ete guNA pANAtipAtaveramaNe / idaM cAticArarahita-manupapAlanIyaM, tathA cAha-'thUlage'tyAdi, sthUlapaprANAtipAtaviramaNasya viraterityarthaH zramaNopAsa-kenAmI paJcAticArAH 'jANiyavvA' jJaparijJayA na samAcaritavyAH-na samAcaraNIyAH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, tatra bandhanaM bandhaH-saMyamanaM rajjudAmanakAdibhirhananaM vadhaH tADanaM kasAdibhiH chaviH-zarIraM tasya chedaH-pATanaM karapapatrAdibhiH bharaNaM bhAraH atIva bharaNaM atibhAraH-prabhUtasya pUgaphalAdeH skandhapRSThyAdiSvAropaNamimatyarthaH, bhaktaM-azanamamodanAdi pAnaM-peyamudakAdi tasya ca vyavacchedaH-nirarodho'dAnamityarthaH, etAn samAcarannaticarati prathamANuvrataM, tadatrAyaM tasya vidhiHvandho duvidho-duppadAnaM catuSpadAnaM ca, aTThAe anaTThAe ya, anaTThAe na baTTati vaMdhettuM, aTThAe Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Avazyaka mUlasUtram -2-6/64 duvidho-niravekkho sAvekkho ya, niravekkho necalaM dhaNitaM jaM baMdhati, sAvekkho jaM dAmagaMThiNo jaM va sakketi palIvaNagAdisuM muMcituM chiMdituMvA tena saMsarapAsaeNa baMdhetavyaM, evaM tAva catuppadANaM, dupapadANapi dAso vA dAsI vA coro vA putto vA NaM paDhaMtagAdi jati vanjhati to sAveskhANi baMdhitavvANi rakkhitavvANi ya jadhA aggibhayAdisuna vinassaMti, tAni kira dupadacatuppadANi sAvageNa geNhitavvANi jANi abaddhANi ceva acchaMti, vaho tadhA ceva, vadho nAma tAlaNA, anaTThAe niravekkho niddayaM tAleti, sAvekkho puna pubvameva bhItapariseNa hotavyaM, mamA haNaNaM kArijA hatthapAdakaNNaNakkAI NiddayattAe chiMdati, sAvekkho gaMDaM vA aruyaM vA chideja vA Daheja vA, abhiAro na Arovetavyo, puvvaM ceva jA vAhaNAe jIviyA sA mottavvA, na hojA annA jIvitA tAdhe dupado jaM sayaM ukkhivati uttAreti vA bhAraM evaM vahAvinati, baillANaM jadhA sAbhAviyAovi bhArAto UNao kIrati, halasagaDesuvi velAe muyati, AsahatthIsuvi esa vihI, bhattapANavocchedo na kassai kAtabbo, tivvachuddho mA marejja, tadheva anaTThAe dosA pahirejA, sAvekkho puna roganimittaM vA vAyAe vA bhaNenA-bhavati tathA payatitavvaM, niravekkhabaMdhAdisu ya logovadhAtAdiyA dosA bhANiyavvA / uktaM sAticAraM prathamANuvrataM, adhunA dvitIyamamucyate, tatredaM sUtra - mU. (65) dhUlagamusAvAyaM samaNovAsao paJcakkhAi, se ya musAvAe paMcavihe patratte, taM jahA-kannAlIe gavAlIe bhomAlIe nAsAvahAre kUDasakkhije / thUlagamusAvAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca0, taM jahA-sahassabbhakkhANe rahassabbhakkhANe sadAramaMtabhee mosuvaese kUDalehakaraNe // vR-mRSAvAdo hi dvividhaH-sthUla: sUkSmazca, tatra paristhUlavastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhavaH sthUlo, viparItastvitaraH, tatra sthUla eva sthUlakaH 2 zvAso mRSAvAdazceti samAsaH, taM zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, sa ca mRSAvAdaH paJcavidhaH prajJaptaH-paJcaprakAraH prarUpitastIrthakaragaNadharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, kanyAviSayamanRtaM abhinnakanyakAmeva bhinnakanyakAM vakti viparyayo vA, evaM gavAnRtaM alpakSIrAmeva gAM bahukSIrAM vakti viparyayo vA, evaM bhUmyanRtaM parasatkAmevAtmasatkAM vakti, vyavahAre vA niyukto'nAbhavadvyavahArasyaiva kasyacid bhAgAdhabhibhUto vakti-asyeyamAbhavatIti, nyasyate-nikSipyata iti nyAsaH-rUpyakAdyarpaNaM tasyApaharaNaM nyAsApahAraH, adattAdAnarUpatvAdasya kathaM mRSAvAdatvamiti ?, ucyate, apalapato mRSAvAda iti, kUTasAkSitvaM utkocamAtsaryAdhabhibhUtaH pramANIkRtaH san kUTaM vakti, avidhavAdya-nRtasyAtraivAntarbhAvo veditavyaH / musAvAde ke dosA ? akajaMte vA ke guNA?, tatya dosA kaNNagaM ceva akaNNagaM bhaNaMte bhogaMtarAyadosA paduTThA vA AtaghAtaM karejja kAraveja vA, evaM sesesuvi bhANiyavvA / nAsAvahAreya purohitodAharaNam-so jadhA namokkAre, guNe udAharaNaM-koMkaNagasAvago manusseNa bhaNito, ghoDae nAsaMte AhaNAhitti, tena Ahato mato ya karaNaM nIto, pucchito-ko te sakkhI?, ghoDagasAmieNa bhaNiyaM, etassa putto me sakkhI, tena dAraeNa bhaNita-saccametanti, tuTThA pUjito so, logeNa ya pasaMsito, evamAdiyA guNA musAvAdaveramaNe / Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1561 / 297 idaM cAticArarahitamanupapAlanIyam, tathA Aha-'thUlagamusAvAdaveramaNassa' vyAkhyA-sthUlakamRSAvAdaviramaNasya zramaNopapAsakenAmI paJcAticArAH jJAtavyAH jJaparijJayA na samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, sahasA-anAlocya abhyAkhyAnaM sahasA'bhyAkhyAnaM abhizaMsanam-asadadhyAropaNaM, tadyathA-caurastvaM papAradAriko vetyAdi, rahaH-ekAntastatra bhavaM rahasyaM tena tasmin vA abhyAkhyAnaM rahasyAbhyAkhyAnaM, etaduktaM bhavati-ekAnte mantrayamANAn vakti-ete hIdaM cedaM ca rAjApakAritvAdi mantrayanti, svadAre mantrabhedaH svadAramantrabhedaH-svadAramantra (bheda) prakAzanaM svakalatravizrabdhaviziSTAvasthAmantri-tAnyakathanamityarthaH, kUTam-asadbhUtaM likhyata iti lekhaH tasya karaNaM-kriyA kUTalekhakriyA-kUTalekhakaraNaM anyamudrAkSaravimbasvarUpalekhakaraNamityarthaH, etAni samAcarannaticarati dvitIyANu-vratamiti, tatrApAyAH pradarzyante, 'sahasa'bhakkhANaM khalapapuriso suNejA so vA itaro vA mArinjeja vA, evaM guNo, vesitti bhaeNaM appANaM taM vA virodhejA, evaM rahassabbhakkhANe'vi, sadAramaMtabhede jo appaNo bhajAe saddhiM jANi rahasse vollitANi tANi annesi pagAseti pacchA lajjitA appANaM paraM vA mArejA, tattha udAharaNam___ mathurAvANigo disIyattAe gato, bhajjA so jAdhe na eti tAdhe bArasame varise annena samaM ghaDitA, so Agato, ratti annAyaveseNa kappaDiyattaNeNa pavisati, tANaM taddivasaMpagataM, kappaDio ya maggati, tIe ya vahitabvagaM khajagAdi, tAdhe niyagapatiM vAheti, annAtacajjAe tAdhe punaravi gaMtuM hatA riddhIe Agato sayaNANa samaM milito, parovadeseNa vayassANa savvaM kadheti, tAe appA maarito| mosavatese parivvAyago manussaM bhaNati-kiM kilissasi ?, ahaM te jadi rucati nisaNNo ceva davvaM viDhavAvemi, jAhi kirADayaM ucchiNNaM maggAhi, pachA kAluddesehiM maggejjAsi, jAdhe ya vAulo jaNadANagahaNeNa tAdhe bhaNijjAsi, so tadheva bhaNati, jAdhe visaMvadati tAdhe mamaM sakkhi uddisejjatti, evaM karaNe u hArito jito (na) davAvito ya, kUDalehakaraNe bhairadhI anne ya udAharaNA / uktaM sAticAraraM dvitIyANuvrataM, adhunA tRtIyaM pratipAdayannAha mU. (66) thUlagaadattAdAnaM samaNo0, se adinAdANe duvihe patrate, taM jahA-sacittAdattAdAne acittAdattAdAne athUlAdattAdAnaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyavvA, taM jahA-tenAhaDe takkarapaoge viruddharajAikkamaNe kUDatulakUDamANe tappaDirUvagavavAre / vR-adattAdAnaM dvividhaM-sthUlaM sUkSmaM ca, tatra paristhUlaviSayaM cauryAropaNahetutvena pratiSiddhamiti, duSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlaM, viparItamitarat, sthUlameva sthUlakaM sthUlakaM ca tat adattAdAnaM ceti samAsaH, tacchramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavata, sezabda: mAgadhadezIprasiddho nipAtastacchabdArthaH, taccAdattAdAnaM dvividhaM prajJaptaM-tIrthakaraNagaNadharaipiprakAraM prarUpipatamityarthaH, tadyatheti pUrvavat, saha cittena sacittaM-dvipadAdilakSaNaM vastu tasya kSetrAdau sunyastudurvyastavismRtasya svAminA'dattasya cauryabuddhyA''dAnaM sacittAdattAdAnaM, AdAnamiti grahaNaM, acittaM-vastrakanakaratnAdi tasyApipa kSetrAdau sunyastadurcastavismRtasya svAminA'dattasya cauryabudhdhyA''dAnamacittAdattAdAnamiti, adattAdAne ke doSAH ?, akajaMte vA ke guNA ?, ettha imaM cevodAharaNam jadhA egA goTTI, sAvago'vi tAe goTThIe, egattha ya pagaraNaM vaTTati, jaNe gate goTThIllaehiM gharaM pellitaM, therIe ekkeko moraputtapAesu paTuMtIe aMkito, pabhAe ranno niveditaM, rAyA bhaNati Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyaka mUlasUtram-2-6/66 kathaM te jANiyavvA ?, therI bhaNati-ete pAdesu aMkitA, NagarasamAgame diTThA, do tinni cattAri savvA gohI gahitA, ego sAvago bhaNati-na harAmi na laMchito ya, tehiMvi bhaNitaM-na esa harati mukko, itare sAsitA, aviya sAvayeNa goDiM na pavisitavyaM, jaM kiMcivi payoyaNeNa pavisati tA vavahAragahiMsAdi na deti, na ya tesiM AyogaThANesu ThAti / idaM cAticArarahitamanuAlanIyaM, tathA cAha-'thUlage' tyAdi sthUlakAdattAdAnaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAtIcArA jJAtavyAH, na samAcaritavyAH, tadyathA-stenAhRtaM, stenAHcaurAstairAhadaM-AnItaM kiJcit kuGkumAdi dezAntarAt stenAhRtaM tat samarghamiti lobhAd gRhNato'ticAraH, taskarAH-caurAsteSAM prayogaH-haraNakriyAyAM preraNabhyanujJA taskarapaprayogaH, tAn prayuGkte-harata yUyamiti, viruddhanRpayoryad rAjyaM tasyAtikramaH- atilaGghanaM viruddhararAjyAtikramaH, na hita tAbhyAM tatra tadA'tikramo'nujJAtaH, 'kUTatulAkUTamAnaM' tulA pratItA mAna-kuDavAdi, kUTatvaM-nyUnAdhikatvaM, nyUnayA dadato'dhikayA gRhNato'ticAraH, tena-adhikRtena pratirUpapakaMsazaM tatpratirUpakaM tasya vividhamavaharaNaM vyavahAraH-prakSepastat-pratirUpako vyavahAraH, yadyatra ghaTate vrIhyAdi ghRtAdiSu palaJjIvasAdi tasya prakSepa itiyAvat tatpratirUpakeNa vA vasAdinA vyavaharaNaM tatpapratirUpakavyavahAraH, etAni samAcarannaticarati tRtIyANuvratamiti / doso puNa tenAhaDagahite rAyAvi haNejA, sAmI vA paJcabhijANejA tato daMDeja vA mAreja vA ityAdayaH, zeSA api vaktavyAH / uktaM sAticAraM tatIyANavataM, idAnIM catarthama mU. (67) paradAragamanaM samaNo0 paccakkhAti sadArasaMtosaMvA paDivAi, se ya paradAragamane duvihe patratte, taM jahA--orAliyaparadAragamane veubviyaparadAragamane, sadArasaMtosassa samaNovA0 ime paMca0, taM jahA-aparigahiyAgamaNe ittariyapariggahiyAgamaNe anaMgakIDA paravIvAhakaraNe kAmabhogativvAbhilAse // vR- Atmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya dArAH-kalatraM paradArAstasmin (teSu) gamanaM paradAragamanaM, gamanamAsevanarUpatayA draSTavyaM, zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, svakIyA dArAH-svakalatramityarthaH, tena (taiH) tasmin (teSu) vA saMtoSaH svadArasantuSTastvekAnekasvadAravyatiriktAbhyaH savobhya eveti, sezabdaH pUrvavat, tacca paradAragamanaM dvividhaM prajJaptaM, tadyatheti pUrvavat, audArikaparadAragamanaM-stryAdipapararadAragamanaM vaikriyaparadAragamanaM-devAGganAgamanaM, tathA cautthe anuvvate sAmaNNeNa aniyattassa dosA-mAtaramavi gacchejjA,, udAharaNaM___ girinagare tinni vayaMsiyAo, tAo ujjeMtaM gatAo, corehiM gahitAo, nettuM pArasakUle vikkI tAto, tANa puttA DaharagA gharesu ujjhiyatA, tevi mittA jAtA, mAtAsiNeheNa vANijeNaM gatA pArasaulaM, tAo ya gaNiyAo sahadesiyAutti bhADiM deMti, tevi saMpattIe sayAhi sayAhi gayA, ego sAvago, tAhi ya'ppaNIyAhi mAtamissiyAhiM samaM bucchA, seTTho necchati, mahilA anicchaM nAtuM tuNNikkA acchati, kAto tujhe ANItA ?, tAe siTuM, tena bhaNitaM-amhe ceva tumhe puttA, iyaresiM siTuM moiyA pavvaitA, ete anivittANaM dosA ! bidiyaM-dhUtAevi samaM vasejA, jathA guThviNIe bhajjAe disAgamanaM, pesitaM jadhA te dhUtA jAtA, so'vi tA vavaharati jAva jovvaNaM pattA, annA (anna) nagare dinnA so na yANati jadhA dinnatti, so paDiyaMto Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1561] 299 tammi nagare mA bhaMDaM viNassihititti varisArattaM Thito, tassa tIe dhUtAe samaM ghaDitaM, tahavi na yANati, vatte vAsAratto gato saNagaraM, dhUtAgamaNaM, daNaM viliyANi,, niyattu tAe mArito appA, iyaro'vi pavvatito / tatiyaM-goTThIe sayaM ceDo acchati, tassa sA mAtA hiMDati, suNhA se Niyagaetti No sAhai pati, sA tassa mAtA devakulaThitehiM dhUttehiM gacchaMtI diTThA, tehiM paribhuttA, mAtAputtANaM pottANi pariyattitANi, tIe bhaNNati-mahimalAe kIsa te uvarillaM pottaM gahitaM ?, hA pAva ! kiM te kataM ?, so naTTo pavvaito / cautthaM-jamalANi gaNiyAe ujjhitANi, pattehiM mittehiM gahitANi vaTuMti, tesiM puvvasaMThitIe saMjogo kato, annadA so dArago tAe gaNiyAe puvamAtAe saha laggo, sA se bhagiNI dhammaM sotuM pabvaitA, ohInANamuppanna, gaNiyAdharaM gatA tena gaNiyAe putto jAto, aJjA gahAya pariyaMdAi, kahaM ?, putto'si me bhattijjao'si me dAragA devaro'si me bhAyAsi me, jo tujjha pitA so majjha piyA patI ya sasuro ya bhAtA ya me, jA tujha mAyA sA me mAyA bhAujjAiyA savattiNI sAsU ya, evaM nAUNa dose vajeyavvaM / ___ete ihaloe dosA paraloe puna NapuMsagattavirUvapiyavippayogAdidosA bhavanti, niyattassa ihaloe paraloe ya guNA, ihaloe kacche kulaputtagANi saDDhANi AnaMdapUre, ego ya dhijAtio dariddo, so thUlesare uvavAseNa varaM maggati, kove (ra) ! cAuvvejabhattassa mollaM dehi, jA puNNaM karemi, tena vANamaMtareNa bhaNitaM-kacche sAvagANi kulaputtANi bhajjapatiyANi, eyANaM bhattaM karehi, te mahapphalaM hohiti, donni vArA bhaNito gato kacchaM, dinnaM dAnaM sAvayANaM bhattaM dakkhiNaM ca, bhaNati-sAhadha kiM tujhaM tavacaraNaM jeNa tujhe devassa pujANi?, tehiM bhaNitaM-amhe bAlabhAve egaMtaraM methuNaM paccakkhAyaM, annadA amhAMNaM kihavi saMjogo saMjogo jAto, taM ca vivarIyaM samAvaDiyaM, jaddivasaM egassa baMbhaceraposadho taddivasa biiyassa pAraNagaM, evaM amhaM gharaMgatANi ceva kumAragANi, dhijAtito saMbuddho / ete ihaloe guNA, paraloe padhAnapurisattaM devatte pahANAto accharAo maNuyatte padhANAo mAnusIto viulA ya paMcalakkhaNA bhogA piyasaMpayogA ya AsannasiddhigamanaM ceti / idaM cAticArarahitamanupAlanIyaM, tathA cAha-'sadArasaMtosassa' ityAdi, svadArasantoSasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAstadyathA-itvaraparigRhItAgamanaM aparigRhItAgamanaM anaGgakrIDA paravivAhakaraNaM kAmabhogatIvrAbhilASaH, tanetvarakAlaparigRhItA kAlazabdalopAditvaraparigRhItA, bhATipradAnena kiyantamapi kAlaM divasamAsAdikaM svavazIkRtetyarthaH, tasyA gamanam-abhigamo maithunAsevanA itvarapariragRhItAnAgamanaM, aparigRhItAyA aparigRhItAgamanaM, aparigRhItA nAma vezyA anyasatkagRhItabhATI kulAGganA cA'nAtheti, anaGgAni ca kucakakSorubadanAdIni teSu krIDAnamanaGgakrIDA, athavA'naGgo mohodayodbhUtaH tIvro maithunAdhyavasAyAkhyaH kAmo bhaNyate tena tasmin vA krIDA kRtakRtyasyApi svaliGgena AhAryoH kASTaphalapustakamRttikAciidaghaTitaprajananairyoSidavAcyapradezAsevanamityarthaH, paravivAhakaraNamitIha svApatyavyatiriktamapatyaM parazabdenocyate tasya kanyAphalalipsayA snehabandhena vA vivAhakaraNamiti, avi ya-ussagge niyagAvaccANavi varaNasaMvaraNaM na kareti kimaMga puna annesi ?, jo vA Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-2-6/67 jattiyANa AgAraM karei, tattiyA kappaMti, sesA NaM kappaMti, na vaTTati mahatI dAriyA dijau godhane vA saMDo chupejeti bhaNiuM / kAmyanta iti kAmAH-zabdarUpagandhA bhujyanta iti bhogArasasparzIH, kAmabhogeSu tIvrAbhilASaH, tIbrAbhilArSo nAma tadadhyavasAyitvaM, tasmAccaidaM karotisamAptato'pi yoSinmukhopasthakarNakakSAneSavatRptatayA prakSipya liGgaM mRta iva Aste nizcalo mahatI velAmiti, dantanakhotpalapatrakAdibhirvA madanamuttejayati, vAjIkaraNAni copayuta, yoSidavAcyadezaM vA mRdnAti / etAnItavaraparigRhItagamanAdIni samAcarannaticarati caturthANuvratamiti / ettha ya AdillA do atiyArA sadArasaMtuTTassa bhavaMti No paradAravivajjagassa, sesA puna doNhavi bhavanti, dosA puna ittariyaparigahitAgamaNe bidieNa saddhi veraM hojja mArejja tAlejja vA ityAdayaH, evaM sesesuvi bhANiyavvA / uktaM sAticAraM caturthANuvrataM / adhunA paJcamaM pratipAdyate, mU. (68) aparimiyapariggahaM samaNo0 icchAparimANaM uvasaMpajjai, se pariggahe duvihe patratte, taMjahA-saccittapariggahe acittapariggahe ya, icchAparimANassa samaNovA0 ime paMca0-dhanadhannamANAikkame khittavatthupamANAikkame hirannasuvannapapamANAikkame dupayacauppayapamANAikkame kuviyapamANAikkame / / vR- 'aparimitapariggahaM samaNovAsato paccakkhAti' parigrahaNaM parigrahaH aparimitaHaparimANaH taM zramaNopAsakaH pratyAkhyAti, sacittAdeH aparimANAt parigrahAd viramatIti bhAvanA, icchAyAH parimANaM 2 tadupasampadyate, sacittAdigocarecchAparimANaM karotItyarthaH / sa ca parigraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathetyetat prAgavat, saha cittena sacittaM-dvipapadacatuSpapadAdi tadeva parigrahaH acitta-ralavastrakuSyAdi tadeva cAcittaparigrahaH / ettha ya paMcamaanavvate aniyattassa dose niyattassa ya guNe, tatthodAharaNam-luddhanaMdo kusImUliyaM laddha viNaTTho naMdo sAvago pUito bhaMDAgAravatI Thavito, ahavAvi vANiNI rataNANi vikkaNati chuddhAe maratI, saDDeNa bhaNitA-ettiaparikkhao natthi, annassa nItANi, tAe bhaNNati-jaM joggaM taM dehi, so patthaM deha, subhakkhe tIe bhattAro Agato, pucchati-rataNANi kahiM ?, bhaNati-vikkiyANi mae, kahaM ?, sA bhaNai-gohumaseiyAe ekekaMdinnaM amugassa vANiyagassa, so vANiyago tena bhaNio-rayaNA appeha pUraM vA mollaM dehi, so necchai, tao ranno mUlaM gato erise agghe vaTTamANe etassa etena ettiyaM dinnaM, so vinAsito, paDhama puna tANi rataNANi sAvagassa vikkiNiyANi tena pariggahaparimANA-irittAiMtikAuM na gahiyANi, sAvageNa NecchitaM, so pUito / idaM cAticArarahitamanupAlanIyaM, tathA cAha 'icchAparimANassa samaNovAsaeNaM0' icchAparimANasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, kSetravAstupramANAtikramaH tatra zasyotpattibhUmiH kSetraM, tacca setuketubhedAd dvibhedaM, tatra setukSetraM araghaTTAdisekyaM, ketukSetraM punarAkAzapatitodakaniSpAdyaM, vAstu-agAraM tadapi trividhaMkhAtamutsRtaM khAtocchritaM ca, tatra khAtaM-bhUmigRhakAdi ucchRta-prAsAdAdi, khAtocchritaM-bhUmigRhasyopari prAsAdH, eteSAM kSetravAstUnAM pramANAtikramaH, pratyAkhyAnakAlagRhItapramANolaGghanamityarthaH / tathA hiraNyasuvarNapramANAtikramastatra hiraNyaMrajatamaghatimaM ghaTitaM vA anekaprakAraM drammAdiH, suvarNa pratItameva tadapi ghaTitAghaTitaM, Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1561] 301 etadgrahaNAcendranIlamarakatAyupalagrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA dhanadhAnyapamANAtikramaH, tatra dhanaM-guDazarkarAdi, gomahiSyajAvikAkarabhaturagAdyanye, dhAnya-vrIhikodravamudgamASatilagodhUpayavAdi, akSaragamanikA prAgvadeva, tathA dvipadacatuSpadapramANAtikramaH, tatra dvipadAdInidAsImayUrahaMsAdIni, catuSpadAni-hastyazvamahiSyAdIni, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA kuSyapramANAtikramaH, tatra kupyaM-AsanazayanabhaNDakakaroTakalohAdyupaskarajAtamucyate, etadgrahaNAcca vastrakambalaparigrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tAn kSetravAstupramANAtikramAdIn samAcarannaticarati paJcamANuvratamiti / ettha ya dosA jIvaghAtAdi bhaNitavyA / uktaM sAticAraM paJcamANuvratam ityuktAnyaNuvratAni, sAmpratame teSAmevANuvratAnAM paripAlanAya bhAvanAbhUtAni guNavratAnyabhidhIyante-tAni punastrINi bhavanti, tadyathA-digvrataM upabhogaparimANaM anarthadaNDaparivarjanamiti, tatrAdyaguNavratasvarUpAbhidhitsayA''ha mU. (69) disivae tivihe pannatte-uDvadisivae ahodisivae tiriyadisivae, disivayassa samaNo0 ime paJca0 taM jahA-uDadisipamANAikkame ahodisipamANAikkame tiriyadisipamANAikkame khittavuddI saiaMtaraddhA / vRdizo hyanekaprakArAH zAstre varNitAH, tatra sUryopalakSitA pUrvA zeSAzca pUrvadakSiNAdikAstadanukrameNa draSTavyAH, tatra dizAM saMbandhi dikSu vA vratametAvatsu pUrvAdivibhAgeSu mayA gamanAdyanuSTheyaM na parata ityevaMbhUtaM digvrataM, etaccaughataH trividhaM prajJaptaM tIrthakaragaNagharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, UrdhvAdig Urdhva dig tatsambandhi tasyAM vA vrataM Urdhva digvrataM, etAvatI digUrddha parvatAdyArohaNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtaM iti bhAvanA, adho diga adhodik tatsambandhi tasyAM vA vrataM adhodigvrataM-arvAgdigavratam, etAvatI digadha indrakUpAdyavataraNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtamiti hRdayaM, tiryaka dizastiryagadizaH-pUrvAdikAstAsAM sambandhi tAsu vA vrataM tiryagvrataM, etAvatI dig pUrveNAvagAhanIyA etAvatI dakSiNenetyAdi, na parata ityevaMbhUtamiti bhAvArthaH / asmiMzca satyavagRhItakSetrAd bahiH sthAvarajaGgamaprANigocaro daNDaH parityakto bhavatIti guNaH / idamaticArarahitamanupAlanIyamato'syaivAticArAnabhidhitsurAha-'disivayassa samaNo0' digavratasya uktarUpasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathAUrdhvadikpramANAtikramaH yAvatpramANaM parigRhItaM tasyAtilaGghanamityarthaH, evamanyatrApi bhAvanA kAryA, adhodikpramANAtikramaH, tiryadikpramANAtikramaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH (iti) ekato yojanazatapariramANamabhigRhItamanyato daza yojanAni gRhItAni tasyAM dizi samupanne kArye yojanazatamadhyAdapanIyAnyAni daza yojanAni tatraiva svabuddhyA prakSipati, saMvarddhayatyekata ityarthaH, smRtebhraMza:-antardhAnaM smRtyantardhAnaM kiM mayA pariragRhItaM kayA maryAdayA vratamityevamananusmararaNamityarthaH, smRtimUlaM niyamAnuSThAnaM, tad bhraMze tu niyamata eva niyamabhraMza ityticaarH| ettha ya sAmAcArI-uDva jaM pamANaM gahitaM tassa uvariM pabbatasihare rukkhe vA makkaDo pakkhI vA sAvayassa vatthaM AbharaNaM vA geNhituM pamANAtirekaM upari bhUmiM vaccejjA, tattha se na kappati gaMtuM, jAdhe tu paDitaM annena vA AnitaM tAthe kappati, idaM puna aTThAvayahemakuDasammeyasutiTTaujeta Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Avazyaka mUlasUtram - 2 - 6 / 69 cittakUDa aMjaNagamaMdarAdisu pavvatesu bhavejjA, evaM adhevi kUviyAdisu vibhAsA, tiriyaM jaM pamANa gahitaM taM tividheNavi karaNeNa NAtikkamitavvaM, khettavuDDhI sAvageNa na kAyavvA, kathaM ?, so puvveNa bhaMDaM gahAya gato jAva taM parimANaM tato pareNa bhaMDaM agghatittikAtuM avareNa jANi joyaNANi puvvadisAe saMchubhati, esA khettavuDDI se na kappati kAtuM, siya jati volINo hojjA niyattiyavvaM, vissArite ya na gaMtavvaM, annovi na visajjitavvo, aNANAe kovi gato hoja jaM visumariyakhettagatena laddhaM taM na geNhejatti / uktaM sAticAraM prathamaM guNavrataM adhunA dvitIyamucyate, tatredaM sUtraM - mU. (70) uvabhogaparibhogavae duvihe pannatte taM jahA-bhoaNao kammao a / bhoaNao samaNovA0 ime paJca0- sacittAhAre sacittapaDibaddhAhAre appauliosahi bhakkhaNayA tucchosahibha0 duppauliosahibhakkhaNayA / 2 vR- upabhujyata ityupabhogaH, upazabdaH sakRdarthe varttate, sakRdbhoga upabhogaH - azanapAnAdi, athavA'ntarbhogaH upabhogaH - AhArAdi, upazabdo'trAntarvacanaH paribhujyate iti paribhogaH, parizabdo'trAvRttau varttate, punaH punarbhogaH vastrAdeH paribhoga iti, athavA bahirbhogaH paribhoga evameva vasanAlaGkArAdeH, atra parizabdo bahirvAcaka iti etadviSayaM vrataM-upabhogaparibhogavrataM, etat tIrthakaraNagaNadharairdvividhaM prajJapta, tadyathetyudAharaNonyasArthaH, bhojanataH karmatazca tatra bhojanata utsargeNa niravadyAhArabhojinA bhavitavyaM, karmato'pi prAyo niravadyakarmAnuSThAnayuktenetyakSarArthaH / iha ceyaM sAmAcArI-'bhoyaNato sAvago ussaggeNa phAsugaM AhAraM AhArejjA, tassAsati aphAsugamavi sacittavajaM, tassa asatI aNaMtakAyabahubIyagANi pariharitavvANi, imaM ca annaM bhoyaNato pariharati- asaNe anaMtakAyaM allagamUlagAdi maMsaM ca, pANe maMsarasamajjAdi, khAdime uduMbarakA - uMbaravaDapippalapilaMkhumAdi, sAdimaM madhumAdi, acittaM ca AhAreyavvaM, jadA kira na hoja acitto to ussaggeNa bhattaM paJcakkhAtitavyaM na tarati tAdhe avavAeNa sacittaM anaMtakAyabahubIyagavajraM, kammato'vi akammA na tarati jIvituM tAdhe acaMtasAvajjANi pariharijjati / idamapi cAticArarahitamanuAlanIyamityatastasyaivAticArAnabhidhitsurAha - bhoyaNato samaNovAsaeNa' bhojanato yadvatamuktaM tadAzritya zramaNa sakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA- 'sacittAhAraH' sacittaM cetanA saMjJAnamuyogodhAnamiti paryAyAH, sacittazvAsa AhArazceti samAsaH, sacitto vA AhAro yasya sattimAhArayati iti vA mUlakandalIkandakArdrakAdisAdhAraNapratyekataruzarIrANi sacittAni sacittaM pRthivyAdyAhArayatIti bhAvanA / tathA sacittapratibaddhAhAro yathA vRkSe pratibaddho gundAdi pakvaphalAni vA / tathA apakvoSadhabhakSaNatvamidaM pratItaM, sacithasaMmizrAhAra iti vA pAThAntaraM sacittena saMmizra AhAraH sacittasaMmizrAhAraH, vallayAdi puSpAdi vA saMmizraM, tathA duSpakvauSadhibhakSaNatA duSpakvAH - asvinnA ityarthaH tadbhakSaNatA, tathA tucchauSadhibhakSaNatA tucchA hi asArA mudgaphalIprabhRtayaH, atra hi mahatI virAdhanA alpA ca tuSTiH, vahnibhirapyaihiko'pyapAyaH sambhAvyate / ettha siMgAkhAyakodAharaNaM-khettarakkhago siMgAto khAti, rAyA Niggacchati, majjhaNhe paDigato, tathAvi khAvati, Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- (ni. 1561] rannA koueNaM poTTe phAvAvitaM kettiyAo khaitAo hojatti, navari pheNo annaM kiMci natthi, evaM bhojana iti gataM / adhunA karmato yat vratamuktaM tadapyaticArarahitamanupAlanIyaM ityato'syAticArAnabhidhitsurAha ma. (71) kammao NaM samaNocA0 imAiM pannarasa kammAdANAI jA0, taM jahA-iMgAlakamme vaNakamme sADIkamme bhADIkamme phoDIkamme, daMtavANije lakkhavANije rasavANije kesavANijje visavANijje, jaMtapIlaNakamme nilaMchaNakamme davaggidAvaNayA saradahatalAyasosaNayA asaIposaNayA / / vR-karmato yad vratamuktaM Namiti vAkyAlaGkAre tadAzritya zramaNopAsakenAmUni-prastutAni paJcadazetisaGkhyA karmAdAnAnItyasAvadyajIvanopAyAbhAve'pi teSAmutkaTajJAnAvaraNIyAdikamahetutvAdAdAnAni karmAdAnAni jJAtavyAni na samAcariratavyAni / tadyathetyAdi pUrvavat, aGgArakarma-aGgArakaraNavikrayakriyA, evaM vanazakaTabhATakasphoTanA daNtalAkSArasaviSakezavANijyaM ca yaMtrapIDananilAJchanadavadApapanasArehUdAdiparirazoSaNAsatIpoSaNAsvapi draSTavyamityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM___ 'igAlakamma'tti, iMgAlA niddahituM vikviNati, tatthA chaNhaM kAyANaM vadho taM na kampati, vaNakamma-jo vaNaM kiNati, pacchA rukkhe chidittuM mulleNa jIvati, evaM paNigAdi paDisiddhA havaMti, sADIkamma-sAgaDIyattaNeNa jIvati, tattha baMdhavadhamAI dosA, bhADIkamma-saeNa bhaMDovakkhareNa bhADaeNa vahai, parAyagaM na kappati, annesi vA sagaDaM baladde ya na deti, evamAdI kAtuM na kappati, phoDikamma-udatteNaM haleNa vA bhUmIphoDaNaM, daMtavANijaM-puci ceva puliMdANaM mullaM deti daMte dejA vatti, pacchA puliMdA hatthI dhAteMti, acirA so vANiyao ehiittikAtuM, evaM dhImmaragANaM saMkhamullaM deti, evamAdI na kappati, puvvANItaM kiNati, lakakhavANijje'vi ete ceva dosA-tattha kimiyA hoti, rasavANijaM-kallAlattaNaM surAdi tattha pANe bahudosA mAraNaakkosavadhAdI tamhA na kappati, visavANijaM-visavikkayo se na kappati, tena bahUNa jIvAna virAdhanA, kesavANijz2a-dAsIo gahAya annattha vikkiNati jattha agghaMti, etthavi anege dosA paravasattAdayo, jaMtapIlaNakamma-telliyaM jaMtaM ucchujantaM cakkAdi taMpi na kappate, nillaMchaNakamma-vaddheuM goNAdi na kappati, davaggidAvaNatAkamma-vanadavaM deti chettarakhaNanimittaM jadhA uttararAvahe pacchA daDDe taruNagaM taNaM uddeti, tattha sattANaM sattasahassANaM vadho, saradahatalAgaparisosaNatAkamma-saradahatalAgAdINi soseti pacchA vAvijaMti, evaM na kapati, asadIposaNatAkamma-asatIo poseti jathA gollavisae joNIposagA dAsINa bhADiM geNheMti, pradarzana caitad bahusAvadyAnAM karmaNAM evaM jAtIyAnAM, na punaH parigaNanamiti bhAvArthaH / uktaM sAticAraM dvitIyaM guNavataM, sAmprataM tRtIyamAha mU. (72) anatthadaMDe caubihe pannatte, taM jahA-avajjhANAyarie pamattAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese, anatthadaMDaveramaNassa samaNovA0 ime paJca0 taM jahA-kaMdappe kukkuie moharie saMjuttAhigaraNe uvabhogaparibhogAirege / / vR-anarthadaNDazabdArthaH, arthaH-prayojanaM, gRhasthasya kSetravAstudhanazarIraparijanAdiviSayaM tadartha Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyaka mUlasUtram -2-6/72 Arambho bhUtopamardo'rthadaNDaH, daNDonigraho yAtanA vinAza iti paryAyAH, arthena-prayojanena daNDo'rthadaNDaH sa caiSa bhUtaviSayaH upamaInalakSaNo daNDaH kSetrAdiprayojanamapekSamANo'rthadaNDa ucyate, tadviparIto'narthadaNDa:-prayojananirapekSaH, anarthaH aprayojanamanupayogo niSkAraNateti paryAyAH, vinaiva kAraNena bhUtAni daNDayati saH, tathA kuThAreNa prahRSTastaraMskandhazAkhAdiSu praharati kRkalAsapipIlikAdIna vyApAdayati kRtasaGkalpaH, na ca tavyApAdane kiJcidatizayopakAri prayojanaM yena vinA gArhasthyaM pratipapAlayituM na zakyate, so'yamanarthadaNDaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA 'apadhyAnAcarita' iti apadhyAnenAcaritaH apadhyAnAcaritaH samAsaH, aprazastaM dhyAnaM apadhyAnaM, iha devadattazrAvakakoGkaNakasAdhuprabhRtayo jJApakaM, 'pramAdAcaritaH' pramAdenAcarita iti vigrahaH, pramAdastu madyAdiH paJcadhA, tathA coktam-'majaM visayakasAyA vikathA niddA ya paMcamI bhaNiyA" anarthadaNDatvaM cAsyoktazabdArthadvAreNa svabuddhyA bhAvanIyaM, "hiMsApradAnaM' iha hiMsAhetRtvAdAyudhAnalaviSAdayo hiMsocyate, kAraNe kAryopacArAta, teSAM pradAnanyasmai krodhAbhibhUtA-yAnabhibhUtAya vA na kalpate, pradAne tvanarthadaNDa iti, 'pApakarmopapadezaH' pAtayati narakAdAviti pApaM tatpradhAnaM karma pApakarma tasyopadeza iti samAsaH, yathA-kRSyAdi kuruta, tathA coktaM ___ "chittANi kasadha goNe damedha iccAdi sAkgajanassa / no kappati uvadisiuM jANiyajinavayaNasArassa // 1 // " idamaticArarahitamanupAlanIyamityo'syaivAticArabhidhitsayA''ha- anaTThadaMDe' tyAdi, anarthadaNDaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathAkandarpaH kAmaH taddheturviziSTo vAkprayogaH kandarpa ucyate, rAgodrekAt prahAsamizro mohoddIpako narmeti bhAvaH / iha sAmAcArI-sAvagassa aTTahAso na kappati, jati nAma hasiyavvaM to Isi ceva vihasitavvaMti / kaukucyaM-kutsitasaMkocanAdikriyAyuktaH kucaH kukucaH tadbhAvaH kaukucyaManekaprakArA mukhanayanoSThakaracaraNabhUvikArapUrvikA parihAsAdijanikA bhANDAdInAmi viDambanakriyetyarthaH / ettha sAmAyArI-tArisa-gANi bhAsituM na kappati jArisehiM logassa hAso uppajjati, evaM gatIe ThANeNa vA ThAtitunti ! maukharyaM-dhASThAprAyamasatyA sambaddhapralApitvamucyate, muheNa vA ahimANeti, jadhA kumArAmacceNaM so cArabhaDao visajjito, rannA niveditaM, tAe jIvikAe vitti dinnA, annatA rudveNa mArito kumArAmacche / saMyuktAdhikaraNaM-adhikriyate narakAdiSvanenetyadhikaraNaM-vAstUdUSalazilAputrakagodhUmayantrakAdi saMyuktaM-arthakriyAkaraNayogyaM saMyuktaM ca tadadhikaraNaM ceti samAsaH / ettha samAcArI-sAvageNa saMjuttANi ceva sagaDAdIni na dharetavyANi, evaM vAsIparasumAdivibhAsA / abhogaparirabhogAtireka' iti upabhogaparibhbhogazabdArtho nirUpita eva tadatirekaH / ___ ethavi sAmAyArI-uvabhogAtirittaM jadi tellAmalae bahue geNhati tato bahugA pahAyagA vacaMti tassa loliyAe, aNhaviNhAyagA NhAyaMti, ettha pUtaragAAukkAyavadho, evaM pupphataMbolamAdivibhAsA, evaM na vaTTati, kA vidhI sAvagassa uvabhoge pahANe ?, ghare NhAyavvaM nasthi tAdhe Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 305 tellAmalaehiM sIsaM ghaMsittA savve sADetUNaM tAhe taDAgAItaDe niviTTho aMjalihi pahAti, evaM jesu ya puphesu pupphakuMthutANi tANi paraharati / uktaM sAticAraM tRtIyANuvrataM, vyAkhyAtAni guNavratAni, adhunA zikSApadavratAni ucyante, tAni ca catvAri bhavanti, tadyathA-sAmAyika dezAvakAzikaM pauSadhopavAsaH atithisaMvibhAgazceti, tatrAdyazikSApadavratapratipAdanAyAha mU. (73) sAmAiaM nAma sAvaJjajogaparivajaNaM niravajajogapaDisevaNaM ca / mU. (74) sikkhA duvihA gAhA uvavAyaThiI gaI kasAyA ya / baMdhatA veyaMtA paDivatAikkame paMca // mU. (75) sAmAiaMmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA / mU. (76) savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa sabviyA natthi / so savvaviraivAI cukkai desaM ca savvaM ca // mU. (77) sAmAiyassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA-maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANe sAmAiyassa saiakaraNayA sAmAiyassa anavaTTiyassa karaNayA / / vR-samo-rAgadveSaviyukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasyAyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvainidarzanacararaNapaparyAyanirupamamukhahetubhiradhaH kRtacintAmaNikalpadrumopamaiyujyate, sa e samAyaH prayojanamasya kriyAnuSThAnasyeti sAmAyika samAya eva sAmAyikaM, nAmazabdo'laGkArArthaH, avayaM-garhitaM pApaM, sahAvadyena sAvadyaH yogovyApAraH kAyikAdistasya parivarjana-parityAgaH kAlAvadhineti gamyate, tatra mA bhUt sAvadhayogapapariravarjanamAtramapApavyApArAsevanazUnyamityata Aha-niravadyayogapratisevanaM ceti, atra sAvadyayogaparivarjanavaniraravadyayogapapratisevane'pyaharnizaM yatnaH kArya iti darzanArthaM cazabdaH pariravarjanapratisevanakriyAdvayasya tulyakakSatodbhAvanArthaH / ettha puna sAmAcArI-sAmAiyaM sAvaeNa kathaM kAyavaMti ?, iha sAvago duvidho iDDIpatto anivipatto ya, jo so anivipatto so cetiyaghare sAdhusamIpe vA ghare vA posadhasAlAe vA jattha vA visamati acchate vA nivvAvAro savvastha kareti tattha, causu ThANesu niyamA kAyavvaMcetiyaghare sAdhUmUle poSadhasAlAe ghare AvAsagaM kareMtotti, tattha jati sAdhusagAse kareti tattha kA vidhI?, jati para parabhayaM natthi jativiya keNai samaM vivAdo nasthi jati kassai na dharei mA tena aMchaviyachiyaM kanihiti, jati ya dhAraNagaM daddUNa na geNhati mA nijihitti, jati cAvAraM na vAvAreti, tAdhe ghare ceva sAmAyikaM kAtUNaM vaccati, paMcasamio tigutto IriyAuvajutte jahA sAha bhAsAe sAvajaM pariharaMto esaNAe kaTuM leTuM vA paDilehiuM pamannettuM, evaM AdAne nikkhevaNe, khelasiMghAMNe na vigiMcati, vigicaMto vA paDileheti ya pamaJjati va. jattha ciTTati tatthavi guttinirodhaM kareti / / etAe vidhIe gattA tividhena namittuM sAdhuNo pacchA sAmAiyaM kareti, 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvanaM jogaM paccakkhAmi duvidhaM tividheNaM jAva sAdhU pabruvAsAmitti kAtUNaM, pacchA | 25[20] Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyaka mUlasUtram -2-6/77 IriyAvahiyAe paDikkamati, pacchA AloettA vaMdati AyariyAdI jadhArAtiniyA, puNovi guruM vaMdittA paDilehitA niviThTho pucchaMti paDhati vA, evaM cetiyAiesuvi, jadA sagihe posadhasAlAe vA AvAsae vA tattha navari gamanaM natthi, jo ivIpatto(so) savviDDIe eti, tena janassa ucchAhovi ADhitA ya sAdhuNo supurisapariggaheNaM, jati so kayasAmAito eti tAdhe AsahatthimAdiNA janena ya adhikaraNaM vaTTati, tAdhe na kareti, kayasAmAieNa ya pAdehiM AgaMtavvaM, tenaM na kareti, Agato sAdhusamIve kareti, jati so sAvao to na koi uTheti, aha ahAbhaddao tA pUtA katA hotutti bhbhaNa (NNa) ti, tAdhe pubbaraitaM AsaNaM kIrati, AyariyA udvitA ya acchaMti, tattha udrutamaNuDhete dosA vibhAsitavvA, pacchA so iDDIpatto sAmAiyaM karei anena vidhinA karemi bhaMte! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paccakkhAmi duvidhaM tividheNa jAva niyama paJjavAsAmitti, evaM sAmAiyaM kAuM paDikkato vaMdittA pucchati, so ya kira sAmAiyaM kareMto mauDaM avaneti kuMDalANi nAmamudde puSphataMbolapAvAragamAdI vosirati / esA vidhI sAmAiyassa / Aha-sAvadyayogapariravarjanAdirUpatvAt sAmAyikasya kRtasAmAyikaH zrAvako vastutaH sAdhureva, sa kasmAda itvaraM sarvasAvadhayogapratyAkhyAnameva na karoti trividhaM trividheneti ?, atrocyate, sAmAnyena sarvasAvadyayogapratyAkhyAnasyAgAriNo'sambhavAdArambheSvanumateravyavacchinnatvAt, kanakAdiSu cA''tmIyapariragrahAdanivRtteH, anyathA sAmAyikottarakAlamapi tadagrahaNaprAGgAt, sAdhuzrAvakayozca prapazcena bhedAbhidhAnAt / tathA cAha granthakAraH sikkhA duvidhA gAhA, uvavAtaThitI gatI kasAyA ya / baMdhaMtA vedentA paDivajAikkame paMca // 1 // iha zikSAkRtaH sAdhuzrAvakayormahAn vizeSaH, sA ca zikSA dvidhA-AsevanazikSA grahaNazikSA ca, AsevanA-pratyupekSaNAdikriyArUpA, zikSA-abhyAsaH, tatrAsevanAzikSAmadhikRtya sampUrNAmeva cakrabAlasAmAcArI sadA pAlayati sAdhuH, zrAvakastu na tatkAlamapi sampUrNAmaparijJA-nAdasambhavAca, grahaNazikSA punaradhikRtya sAdhuH sUtrato'rthatazca jaghanyenApTau pravacanamAtara utkRSTatastu bindusAraparyantaM gRhNAtIti, zrAvakastu sUtrato'rthatazca jaghanyenApTau pravacanamAtara utkRSTatastu SaDjIvinikAyAM yAvadubhayato'rthatastu piNDaiSaNAM yAvat, natu tAmapi sUtrato niravazeSAmarthata iti / sUtraprAmANyAcca vizeSaH, tathA coktam___ "sAmAiyaMmi tu kate samaNo iva sAvao havai jamhA / etena kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA / / 1 // " iti, gAthAsUtraM prAg vyAkhyAtameva, lezatastu vyAkhyAyate-sAmAyike prAgnirUpitazabdArthe, tuzabdo'vadhAraNArthaH, sAmAyika-eva kRte na zeSakAlaM zramaNa iva-sAdhurirava zrAvako bhavati yasmAt, etena kAraNena bahuzaH anekazaH sAmAyikaM kuryAdityatra zramaNa iva coktaM na tu zramaNa eveti yathA samudra iva taDAgaH na tu samudra evetyabhiprAyaH / tathopapAto vizeSakaH, sAdhuH sarvArthasiddha utpadyate zrAvakastvacyute paramopapAtena jaghanyena tu dvAvapi saudharma eveti,, tathA coktaM Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- ni. 1561 / 307 "avirAdhita-sAmaNNassa sAdhuNo sAvagassa u jahaNNo / sodhamme uvavAto bhaNio telokkadaMsIhiM // 1 // " tathA sthitirbhedikA, sAdhorutkRSTA trayastriMzatsAgaropamANi jaghanyA tu palyopamapRthaktvamiti,, zrAvakasya tUtkRSTA dvAviMzatiH sAgaropamANe jaghanya tu palyopamamiti / tathA gatirbhedikA, vyavahArataH sAdhuH paJcasvapi gacchati, tathA ca kuraTotkuruTau narakaM gatau kuNAlAddaSTAnteneti zrUyate, zrAvakastu catasRSu na siddhagatAviti, anye ca vyAcakSate-sAdhuH suragatau mokSe ca, zrAvakastu catasRSvapi / tathA kaSAyAzca vizeSakAH, sAdhuH kaSAyodayamAzritya saJcalanApekSayA catustridvyekakaSAyodayavAnakaSAyo'pi bhavati chadmasthavItarAgAdiH, zrAvakastu dvAdazakaSAyodayavAn aSTakaSAyodayavAMzca bhavati, yadA dvAdazakaSAyavAMstadA'nantAnubbandhavarjA gRhyante, ete cAviratasya vijJeyA iti, yadA tvaSTakaSAyodayavAn tadA'nantAnubandhiapratyAkhyAnakaSAyavarjA iti, ete ca viratAviratasya / tathA bandhazca bhedakaH,, sAdhurmUlaprakRtyapekSayA aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, uktaM ca "sattavidhabaMdhagA huMti pANiNo AuvanagANaM tu / taha suhumasaMparAgA chavihabaMdhA viniddiTThA // 1 // mohAuyavANaM pagaDINaM te u baMdhagA bhaNiyA / uvasaMtakhINamohA kevaliNo egavidhabaMdhA // 2 // te puna dusamayaThitIyassa baMdhagA na puna saMparAgassa / selesIpaDivaNNA abaMdhagA hoti vinmeyA ||3 // " zrAvakastu aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA / tathA vedanAkRto bhedaH, sAdhuraSTAnAM saptAnAM catasRNAM vA prakRtInAM vedakaH, zrAvakastu niyamAdaSTAnAmiti / tathA pratipathikRto vizeSaH, sAdhuH paJca mahAvratAni pratipadyate, zrAvakastvekamaNuvrataM dve trINi catvAri paJca vA, athavA sAdhuH sakRt sAmAyikaM pratipadya sarvakAlaM dhArayati, zrAvakastu punaH 2 pratipadyata iti / tathA'tikramo vizeSakaH, sAdhorekavratAtikrame paJcavratAtikramaH, zrAvakasya punekasyaiva, pAThAntaraM vA, kiM ca-itarazca sarvazabdaM na prayuGkte, mA bhUddezaviraterapyabhAva iti, Aha ca-'sAmAiyaMmi ukae' 'savvaMti bhANiUNaM' gAhA, sarvamityabhidhAya-sarvaM sAvadye yogaM parityajAmItyabhidhAya viratiH khalu yasya 'sarvAM' niravazeSA nAsti, anumaternityapravRttatvAditi bhAvanA, sa evaMbhUtaH sarvavirativAdI 'cukkaithi bhrazyati dezaviratiM sarvaviratiM ca prtykssmRssaavaaditvaaditybhipraayH| paryAptaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-'sAmAiyassa samaNo' (gAhA), sAmAyikasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathAmanoduSpraNidhAnaM, praNidhAnaM-prayogaH duSTaM praNidhAnaM duSpraNidhAnaM manaso duSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnaM, kRtasAmAyikasya gRhasatketikartavyatAsukRtaduSkRtaparicintanamiti, uktaM ca ___ "sAmAiyaMti (tu) kAtuM gharacintaM jo tu ciMtaye saDDho / avasaTTamuvagato niratthayaM tassa sAmaiyaM // 1 // Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram-2-6/77 vAgaduSpraNidhAnaM kRtasAmAyikasyAsabhyaniSThurasAvadhavAkprayoga iti, uktaM ca "kaDasAmaio puvvaM buddhIe pehitUNa bhAsejjA / sai niravajaM vayaNaM annaha sAmAiyaM na bhave // 2 // " kAyaduSpraNidhAna kRtasAmAyikasyApratyupekSitAdibhUtalAdau karacaraNAdInAM dehAvayavAnAmanibhRtasthApanamiti, uktaM ca __ "anirikkhiyApamaJjiya thaMDille ThANamAdi sevento| hiMsAbhAvevi na so kaDasAmaio pamAdAo / / 1 // " sAmAyikasya smRtyakaraNaM-sAmAyikasya sambandhinI yA smaraNA smRtiH-upayogalakSaNA tasyA akaraNam-anAsevanamiti, etaduktaM bhavati-prabalapramAdavAn naiva smaratyasyAM velAyAM mayA yatsAmAyika kartavyaM kRtaM na kRtamiti vA, smRtimUlaM ca mokSasAdhanAnuSThAnamiti, uktaM ca "na sarai pamAdajutto jo sAmaiyaM kadA tu kAtavvaM / katamakataM vA tassa hu kayaMmi viphalaM tayaM neyaM // 1 // " sAmAyikasyAnavasthitasya karaNaM anavasthitakaraNaM, anavasthitamalpakAlaM vA karaNAnantarameva tyajati, yathAkathaJcidvA'navasthitaM karotIti, uktaM ca "kAtUNa takkhaNaM ciya pAreti kareti vA jadhicchAe / anavaTThiyaM sAmaiyaM anAdarAto na taM suddhaM // 1 // " uktaM sAticAraM prathamaM zikSApadavratamadhunA dvitIyaM pratipAdayannAha mU. (78) disivvayagahiyassa disApariramANassa paidiNaM parimANakaraNaM desAvagAsiyaM, desAvagAsiyassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA-ANavaNappaoge pesavaNappaoge sadANuvAe rUvANuvAe bahiyA puggalapakkheve // vR-digvrataM prAga vyAkhyAtameva tadgRhItasya dikparimANasya dIrghakAlasya yAvajIvasaMvatsaracaturmAsAdibhedasya yojanazatAdirUpatvAt pratyahaM tAvatparimANasya gantumazaktatvAt pratidinaMpratidivasamityetacca praharamuhUrtAdyupalakSaNaM pramANakaraNaM-divasAdigamanayogyadezasthApanaM pratidinapramANakaraNaM dezAvakAzikaM, digavratagRhItadikparimANasyaikadezaH-aMzaH tasminnavakAzaHgamanAdiceSTAsthAnaM dezAvakAzastena nirvRttaM dezAvakAzikaM, etaccANuvratAdigRhItadIrghatarakAlAvadhiviraterapi pratidinasaGkhapopalakSaNamiti pUjyA varNayanti, anyathA tadviSayasakSepAbhAvAd bhAve vA pRthazikSApadabhAvaprasaGgAdityalaM vistareNa ! etya ya sappadiTuMtaM AyariyA paNNavayaMti, jadhA sappassa puvvaM se bArasajoyaNANi visao Asi, pacchA vijAvAdieNa osAreMtena joyaNe didvivisao se Thavito, evaM sAvaovi disibbatAgAre bahayaM avararajjhiyAu, pacchA desAvagAsieNaM taMpi osAreti / athavA visadiTuMto-agatena ekkAe aMgulIe ThavitaM, evaM vibhAsA / __idamapi zikSAvratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-'desA0 dezAvakAzikasyaprAgnirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA'AnayanaprayogaH' iha viziSTe dezAdhi (di) ke bhUdezAbhigrahe parataH svayaM gamanAyogAdyadanyaH Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 309 sacittAdidravyAnayane prayujyate sandezakapradAnAdinA tvayedamAneyamityAnayanaprayogaH, balAt viniyojyaH preSyaH tasya prayogaH yathA'bhigRhItaparavicAradezavyatikramabhayAt tvayA'vazyameva gatvA mama gavAdyAneyamidaM vA tatra kartavyamityevaMbhUtaH preSyaprayogaH / tathA zabdAnupAtaH svagRhavRttiprAkArakAdiyavyavacchinnabhUdezAbhigrahe'pi vahiH prayojanoddapattItatra svayaM gamanAyogAt vRttiprAkArapratyAsannavartinI buddhipUrvakaM kSutkAsitAdizabdakaraNena samavAsitakAn bodhayataH zabdasyAnupAtanam-uccAraNaM tAgyena parakIyazravaNavivararamanupatatyasAviti, tathA rUpAnupAtaHabhigRhIdezAd bahiH prayojanabhAve zabdamanuccArayata eva pareSAM samIpAnayanAtha svazarIrarUpadarzanaM rUpAnupAtaH, tathA bahiH pudgalaprakSepaH abhigRhItadezAd bahiH prayojanabhAve pareSAM prabodhanAya leSTAdikSepaH pudgalaprakSepa iti bhAvanA, dezAvakAzikametadarthamabhigRhyate mA bhUdu bahirgamanAgamanAdivyApArajanitaH prANyupamaI iti, sa ca svayaM kRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH pratyuta guNaH svayaMgamane IryApathavizuddheH parasya punaranipuNatvAdazuddhiAriti kRtaM prasaGgena / / vyAkhyAtaM sAticAraM dvitIyaM zikSApadavrataM, adhunAM tRtIyamucyate, tatredaM sUtrama mU. (79) posahovavAse cauvihe pannatto, taM jahA-AhAraraposahe sarIrasakkAraposahe baMbhaceraposahe avvAvAraposahe, posahovavAsassa samaNo0 ime paJca0, taM jahA-appaDilehiyaduppaDilehiyasijAsaMthArae apamajjiyaduppamajjiyasiJjAsaMthArae appaDilehiyaduppaDilehiyauccArapAsavaNabhUmIo appamajjiyaduppamajjiyauccArapAsavaNa-bhUmIo posahovavAsassa sammaM ananupAla (na) yA / / vR-iha pauSadhazabdo rUDhyA parvasu vartate, parvANi cASTamyaditithayaH, pUraNAt parva, dharmopacayahetutvAdityarthaH, pauSadhe upavasanaM pauSadhopavAsaH niyamavizeSAbhidhAnaM cedaM poSadhepavAsa iti, ayaM ca poSadhepavAsazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-'AhArapoSadhaH' AhAraH pratItaH tadviSayastanimittaM poSadha AhArapoSadhaH, AhAranimittiM dharmapUraNaM parveti bhAvanA, evaM zarIrasatkArapoSadhaH brahmacaryapoSadhaH, atra caraNayaM cayaM avo yadi' tyasmAdadhikArAt 'gadamada-carayamazcAnupasargAt' iti yat, brahma-kuzalAnuSThAnaM, yathoktaM-"brahma vedA brahma tapo, brahma jJAnaM ca zAzvatam / " brahma ca tat caryaM ceti samAsaH zeSaM pUrvavat / tathA avyaapaarpossdhH|| ettha puna bhAvatyo esa-AhAraposadho duvidho-dese savve ya, dese amugA vigatI AyaMbilaM vA ekkasi vA do vA, savve catuvidho'vi AhAro ahorathaM paJcakkhAto, sarIrapoSadho pahANuvvaTTaNavaNNagavilevaNapuSphagaMdhataMbolANaM vatthAbharaNA NaM ca paricAgo ya, sovi dese save ya, dese amugaM sarIrasakkAraM karemi amugaM na karemitti, savve ahorattaM, baMbhacerapoSadho dese sabve ya, dese divA rattiM ekasiM do vA vAretti, savve ahorarattiM baMbhayArI bhavati, abbAvAre posadho duviho dese savve ya, dese amugaM vAvAraM na karemi, savve sayalavAvAre halasagaDaghara-parakkamAdIo na kareti, ettha jo desaposadhaM kareti sAmAiyaM kareti vA na vA, jo savvaposadhaM kareti so niyamA kayasAmAito, jati na karareti to niyamA vaMcijati, taM kahiM ?, cetiyaghare sAdhUmUle vA ghare vA posadhasAlAe vA ummukkamaNisuvaNNo paDhaMto potthagaM vA vAyaMto dhammaM jhANaM jhAyati, . jadhA ete sAdhuguNA ahaM asamatthe maMdabhaggo dhAretuM vibhAsA / Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 Avazyaka mUlasUtram -2-6/79 idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-posadhovavAsassa samaNo'. poSadhopavAsasya nirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-apratyupekSitaduSpratyupekSitazayyAsaMstArau, iha saMstIryate yaH pratipannapoSadhopavAsena darbhakuzakambalIvastrAdiH sa saMstAraH zayyA pratItA pratyupekSaNa-gocarApannasya zayyAdezcakSuSA nirIkSaNaM na pratyupekSaNaM apratyupekSaNaM duSTam-udbhrAntacetasA pratyuprekSaNaM duSpadratyupekSaNaM tatazcApratyupekSitaduSpratyupekSitau zayyAsaMstArau ceti samAsaH, zayyaiva vA saMstAraH zayyAsaMstAraH, ityevamanyatrAkSaragamanikA kAryeti, upalakSaNaM ca zayyAsaMstArAdyupayoginaH pITha (phala) kAderapi / ettha puna sAmAyArI-kaDaposadho no appaDilehiyA sajjaM duhati, saMthAragaM vA duruhai, posahasAlaM vA sevai, dabbhavatthaM vA suddhavatthaM vA bhUmIe saMtharati, kAiyabhUmito vA Agato punaravi paDilehati, annadhAtiyAro, evaM pIDhagAdisuvi vibhAsA / tathA apramArjitaduSpramArjitazayyA-saMstArau, iha pramArjanaM-zayyAderAsevanakAle vastropAntAdineti, duSTam-avidhinA pramArjanaM zeSa bhAvitameva, evaM uccAraprazravaNabhUmAvapi, uccAraprazravaNaM niSThyUtakhelamalAdyupalakSaNaM, zeSa bhAvitameva / tathA poSadhasya samyak-pravacanoktena vidhinA niSprakampena cetasA ananupAlanam- anAsevanam / ettha bhAvanA-kataposadho athiracitto AhAre tAva savvaM desaM vA pattheti, bidiyadivase pAraNagassa vA appaNo aTThAe ADhattiM kArei, karei vA imaM 2 vatti kahe dhaniyaM vaTTai, sarIrasakkAre sarIraM vaddeti, dADhiyAu kese vA romarAI vA siMgArAbhippAyeNa saMThaveti, dAhe vA sarIraM siMcati, evaM savvANi sarIravibhUsAkaraNANiM (Na) pariharati baMbhacere, ihaloe paraloe vA bhoge pattheti saMbAdheti vA, athavA saddapharisarasarUvagaMdhe vA ahilasati, kaiyA baMbhaceraposaho pUrihii, caittA mo baMbhacereNaMti, avvAvAre sAvajANi vAvAreti katamakataM vA ciMtei, evaM paMcatiyArasuddho aNapAletabbotti / uktaM sAticAraM tRtIyazikSApadavrataM, adhunA caturthamucyate, __ mU. (80) atihisaMvibhAgo nAma nAyAgayANaM kappaNijANaM atrapANAINaM davvANaM desakAlasaddhAsakArakamajuaM parAe bhattIe AyANuggahabuddhIe saMjayANaM dAnaM, atihiMsavibhAgassa samaNo0 ime paJca0 taMjahA-saccittanikkhevaNayA saccittapihaNayA kAlaikkame paravavaese macchariyA y| kR. iha bhojanArthaM bhojanAkAlopasthAyyatithirucyate, tatrAtmArthaM niSpAditAhArasya gRhivratinaH mukhyaH sAdhurevAtithistasya saMvibhAgo'tithisaMvibhAgaH, saMvibhAgagrahaNAt pazcAtkarmAdidoSaparihAramAha, nAmazabdaH pUrvavat, 'nyAyAgatAnA miti nyAyaH dvijakSatriyaviTzUdrANAM svavRttyanuSThAnaM svasvavRttizca prasiddhaiva prAyo lokaheryA tena tAzA nyAyenAgatAnAM-prAptAnAm, anenAnyAyAgatAnAM pratiSedhamAha, kalpanIyAnAmudgamAdidoSaparivarjitAnAmanenAkalpanIyAnAM niSedhamAha, annapAnAdInAM dravyANAm, AdigrahaNAd vastrapAtrauSadhabheSajAdiparigrahaH, anenApi hiraNyAdivyavacchedamAha, 'dezakAlazraddhAsatkArakramayuktaM tatra nAnAvrIhikodravakamugo-dhUmAdiniSpattibhAg dezaH subhikSadurbhikSAdiH kAlaH vizuddhazcittapariNAmaH zraddhA abhyutthAnAsanadAnavandanAnuvrajanAdiH satkAraH pAkasya peyAdiparipATyA pradAnaM kramaH, ebhirdezAdibhiryuktaM Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1561] 311 samanvitaM, anenApi vipakSavyavacchedamAha, 'parayA' pradhAnayA bhattayeti, anena phalaprAptau bhaktikRtamatizayamAha, AtmAnugrahavuddhyA na punaryatyanugrahabuddhyeti, tathAhi-AtmaparAnugrahaparA eva yatayaH saMyatA mUlaguNottaraguNasampannA sAdhavastebhyo dAnamiti sUtrAkSarArthaH / ettha sAmAcArI-sAvageNa posadhaM pAretena niyamA sAdhUNamadAtUM na pAreyavyaM, annadA puna aniyamo-dAtuM vA pAreti pArito vA deitti, tamhA pubbaM sAdhUNaM dAtuM pacchA pAretabba, kadhaM ?, jAdhe desakAlo tAdhe appaNo sarIrassa vibhUsaM kAuM sAdhupaDissayaM gaMtuM nimaMteti, bhikkhaM gehadhatti, sAdhUNa kA paDivattI?, tAdhe anno paDalaM anno muhanaMtayaM anno bhANaM paDileheti, mA aMtararAiyadosA ThaviMtagadosA ya bhavissaMti, so jati paDhamAe porusIe nimaMteti asthi namokkArasahitAito to gejjhati, adhava nasthi na gejjhati, taM vahitavvayaM hoti, jati dhanaM lagejjA tAdhe gejjhati saMcikkhAvinati, jo vA ugghADAe porisie pAreti pAraNaitto anno vA tassa dijati, pacchA tena sAvageNa samagaM gammati, saMghADago vaccati, ego na vaTTati pesitaM. sAdhU purao sAvago maggato, gharaM neUNa Asanena uvanimaMtiJjati, jati niviTThagA to laTThayaM, adha na nivesaMti tadhAvi vinayo pautto, tAdhe bhattaM pAnaM sayaM ceva deti, athavA bhANaM dhareti bhajA deti, athavA ThitIo acchati jAva dinnaM, sAdhUvi sAvasesaM davvaM geNhati, pacchAkAmaparihAraNaTThA, dAtUNa vaMdittuM visajeti, visajettA anugacchati, pacchA sayaM bhuMjati, jaMca kira sAdhUNa na dinnaM taM sAvageNa na bhottavyaM, jati puna sAdhU nasthi tAthe desakAlavelAe disAlogo kAtacyo, visuddhabhAveNa ciMtiyavvaM-jati sAdhuNo hotA to nittharito hototti vibhAptA / idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamiti, ata Aha-atithisaMvibhAgasyaprAganirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samacaritavyAH, tadyathA'sacittanikSepaNaM' sacitteSu-vrIhyAdiSu nikSepaNamannAderadAnabuddhayA mAtRsthAnataH, evaM 'sacittapidhAna' sacittena phalAdinA pidhAna-sthAnamiti samAsaH, bhAvanA prAgavat, 'kAlAtikrama' iti kAlasyAtikramaH kAlAtikrama iti ucito yo bhikSAkAlaH sAdhUnAM tamatikramyAnAgataM vA bhuGkte'tikrAnte vA, tadAca kiM tena labdhenApi kAlAtikrAntatvAt tasya, uktaM ca "kAle dinnassa yo'nyaH sa agUdho na tIrate kAuM / tasseva akAlapaNAmiyassa geNhatayA nasthi / / 1 / / " 'paravyapadeza' ityAtmavyatirakto yo'nyaH sa parastatya vyapadeza iti samAsaH, sAdhoH poSadhopavAsapAraNakAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatteparakIyamidamiti, nAsmAkInamato na dadAmi, kiJcidyAcito vA'bhidyatte-vidyamAna evAmukasyedamasti, tatra gatvA mArgayata yUyamiti, 'mAtsaryaM' iti yAcitaH kupyati sadapi na dadAti, 'paronnativaimanasyaM ca mAtsarga miti, etena tAvad dramakeNa yAcitena dattaM kimahaM tato'pyUna iti mAtsaryAd dadAti, kaSAyakaluSitenaiva cittena dadato mAtsaryamiti, vyAkhyAtaM sAticAraM caturthaM zikSApadavrataM, adhunAityeSa zramaNopAsakadharmaH / Aha-kAni punaraNuvratAdInAmitvarANi yAvatkathikAnIti ?, atrocyate mU. (81) itthaM puna samaNovAsagadhamme paMcANuvvayAiM tinni guNavyayAiM AvakahiyAI, Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 cattAri sikkhAvayAI ittariyAI, eyassa puNo samaNovAsagadhammassa mUlavatthu sammattaM, taM jahAtaM nisaggeNa vA abhigameNa vA paMca aIyAravisuddhaM anuvvayaguNabvayAiM ca abhiggahA anne'vi paDimAdao visesakaraNajogA, apacchimA mAraNaMtiyA saMlehaNAjhUsaNArAhaNayA, imIe samaNovAsaeNaM ime paJca0, taM jahA-ihalogAsaMsappaoge pararalogAsaMsappaoge jIviyAsaMsappaoge maraNAsaMsappaoge kAmabhogAsaMsappaoge / / vR- atra punaH zramaNopAsakadharme punaH zabdo'vadAraNArthaH, atraiva na zAkyAdizramaNopAsakadharme, samyaktvAbhAvenANuvratAdhabhAvAditi, vakSyati ca-'ettha puMsamaNovAsagadhamme mUlavatthu saMmatta' mityAdi, paJcANuvratAni pratipAditasvarUpANi trINi guNavratAni uktalakSaNAnyeva 'yAvatkathikAnI'ti sakRdgRhItAni yAvajjIvamapi bhAvanIyAni, catvArIti saGkhyA zikSApadavratAnIti zikSA-abhyAsastasya padAni-sthAnAni tAnyeva pratAni zikSApadavratAni, 'itvarANI ti tatra pratidivasAnuSTheye sAmAyikadezAvakAzike punaH punaruccArye iti bhAvanA, pauSadhopavAsAtithisavibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau na pratidivasAcaraNIyAviti / Aha-asya zramaNopAsakadharmasya kiM punarmUlasthviti ?, atrocyate, samyaktvaM, tathA cAha granthakAraH-'etassa puNo samaNovAsaga0' asya punaH zramaNopAsakadharmasya, punaH zabdo'vadhAraNArthaH asyaiva, zAkyAdidvArabhUtaM ca tad vastu ca mUlavastu, tathA coktam "dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjana nidhiH / dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parikIrtitam // 1 // " samyaktvaM-prazamAdilakSaNaM, uktaM ca-"prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyakttava" miti, kathaM punaridaM bhavatyata Aha-'tatrisaggeNa0' tat-vastubhUtaM samyaktvaM nisargeNa vA'dhigamena vA bhavatItikriyA tatra nisargaH-svabhAvaH adhigamastu yathAvasthitapadArthapariccheda iti, Aha-mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAderidaM bhavati kathamucyate nisargeNa vetyAdi ?, ucyate, sa eva kSayopazamAdinisargAdhigamajanmeti na doSaH, uktaM ca ___"UsaradesaM dalliyaM ca vijjhAi vanadavo pappa / iya micchassa anudaye uvasama sammaM labhati jIvo // 1 // ___ jIvAdInamadhigamo micchattassa tu khayovasamabhAve / adhigama samma jIvo pAvei visuddhapariNAmo // 2 // " tti, alaM prasaGgena, iha bhavodadhau duSprApAM samyaktvAdibhAvararatlAvApti vijJAyopalabdhajinapravacanasAreNa zrAvakeNa nitarAmapramAdaparareNAticAraparihAravatA bhavitavyamityasyArthasyoktasyaiva vizeSakhyApanAyAnuktazeSasya cAbhidhAnAyedamAha granthakAraH 'paJcAticAravisuddha' mityAdi sUtraM, idaM ca samyaktvaM prAganirUpitazaGkAdipaJcaticAravizuddhamanupAlanIyamiti zeSaH, tathA anuvratAniprAganirUpitasvarUpANi heDhamaticArarahitAnyevAnupAlanIyAni, tathA'bhigrahAH- kRtalocaghRtapradAnAdayaH zuddhA-bhaGgAyaticArahitA evAnupAlanIyAH, anye ca pratimAdayo vizeSakaraNayogaH samyakparipAlanIyAH, tatra pratimA- pUrvoktAH 'daMsaNavayasAmAiya' ityAdinA granthena AdizabdAdanityAdibhAvanAparigrahaH, tathA apazcimA mAraNAntikI saMlekhanAjoSaNArAdhanA cAticArarahitA Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 6 | ni. 1561 | pAlanIyetyadhAhAraH, tatraiva pazcimaivApazcimA maraNaM-prANatyAgalakSaNaM, iha yadyapi pratikSaNamAcIcImaramaNamasti tathA'pi na tad gRhyate, kiM tarhi ?, sarvAyuSkakSayalakSaNamiti maraNamevAnto maraNAntaH tatra bhavA mAraNAntikI bahvac (pUrvapadAt) iti ThaJ saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA - tapovizeSalakSaNA tasyAH joSaNaM sevanaM tasyArAdhanA-akhaNDakAlasya karaNamityarthaH, cazabdaH samuccayArthaH / ettha sAmAyArI - AsevitagihidhammeNa kila sAvageNa pacchA NikkhamitavvaM, evaM sAvagadhammo ujjamito hoti. na sakkati tAdhe bhattapaJcakkhANakAle saMdhArasamaNeNa hotavvaMti vibhAsA / Aha uktam- 'apazcimA mAraNAntikI saMlekhanAjhoSaNA''rAdhanA' 'ticArarahitA samyak pAlanIyeti vAkyazeSaH, atha ke punarasa aticArA iti tAnupadarzayannAha 313 'imIe samaNovAsaeNaM0' asyA- anantaroditasaMlekhanA sevanArAdhanAyAH zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathA - ihalokAzaMsAprayogaH, ihaloko - manuSyalokastasminnAzaMsA-abhilASastasyAH prayoga iti samAsaH zreSThI syAmamAtyo veti, evaM 'paralokAzaMsAprayogaH' paraloke devaloke, evaM jIvitazaMsAprayogaH, jIvitaM prANadhAraNaM tatrAbhilASaprayogaH- yadi bahukAlaM jIveyamiti, iyaM ca vastramAlyapustakavAcanAdipajAdarzanAt bahuparivAradarzanAcca, loka zlAghAzravaNAJcaivaM manyate-jIvitameva zreyaH pratyAkhyAtAzanasyApi, yata evaMvidhA maduddezeneyaM vibhUtirvidyata iti, 'maraNAzaMsAprayogaH' na kazcittaM pratipannAnazanaM gaveSayati na saparyayA''driyate naiva kazcit zvAghate tatastasyaivaMvidhazcittapariNAmo jAyateyadi zIghraM priye'hamapuNyakarmeti, 'bhogAzaMsAprayogaH' janmAntare cakravartI syAm vAsudevo mahAmaNDalikaH zubharUpavAnityAdi / uktaM zrAvakadharmaH, vyAkhyAtuM saprabhedaM dezottaraguNapratyAkhyAnaM, adhunA sarvottararaguNapratyAkhyAnamacyate, tatreyaM gAthA-paccakkhANaM' gAhA / athavA dezottaraguNapratyAkhyAnaM zrAvakANAmeva bhavatIti tadadhikAra evoktaM, sarvottaraguNapratyAkhyAnaM tu lezata ubhayasAdharaNamapItyatastadabhidhitsayA''ha ni. (1562 ) paJcakkhANaM uttaraguNesu khamaNAiyaM anegavihaM / tena ya ihayaM pagayaM taMpi ya iNamo dasavihaM tu // vR- pratyAkhyAnaM prAgnirUpitazabdArtha, 'uttaraguNeSu' uttaraguNaviSayaM prakaraNAt sAdhUnAM tAvadidamiti-kSapaNAdi, kSapaNagrahaNAccaturthAdiparigrahaH, AdigrahaNAdvicitrAbhigrahaparigrahaH, 'anekavidha' mityanekaprakAraM, prakArazca vakSyamANastenAnekavidhena, cazabdAduktalakSaNena ca, 'atre' ti sAmAnyenottara raguNapratyAkhyAnanirUpaNAdhikAre, athavA cazabdasyaivakArArthatvAt tenaiva, 'atra'ti sarvottaraguNapratyAkhyAnaprakrame prakRtam-upayogo'dhikAra iti paryAyastadapi cedaM dazavidhaM tu mUlApekSayA dazavidhaM dazaprakArakameveti gAthArthaH // adhunA dazavidhamevopanyasyannAha - ni. (1563) anAgayamaikkaMtaM koDisahiaM niaMTiaM ceva / sAgAramanAgAraM parimANakaDaM niravasesaM || , vR- 'anAgataM0' gAthA, anAgatakaraNAdanAgataM paryuSaNAdAcAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasad-bhAvAdArata eva tattapaH karaNamityarthaH, evamatikrAntakaraNAdatikrAntaM, bhAvanA prAgvat / Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 'koTisahita miti koTIbhyAM sahitaM koTisahitaM-militobhayapratyAkhyAnakoTi, caturthAdikaraNamavetyarthaH, 'niyantritaM caiva' nitasaM yantritaM niyantritaM pratijJAtadinAdau glAnAdyantarAyabhAve'pi niyamAt kartavyamiti-hRdayaM, 'sAkAraM' AkriyAnta ityAkArAH-pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdayaH sahAkAraiH sAkAraM, tathA'vidyamAnAkAramanAkAraM, 'parimANakRta'miti dattyAdikRtaparimANamiti bhAvanA niradazeSa'miti samagrAzanAdiviSaya iti gAthArthaH / / ni. (1564) saMkeyaM ceva addhAe, paccakkhANaM tu dasavihaM / sayamevanupAlaNiyaM, dAnuvaesu jaha samAhI / / vR- 'saGketaM caiveti ketaM-cihvamaGguSThAdi saha ketena saGketaM sacihnamityarthaH, 'addhA yatti kAlAkhyA, addhAmAzritya pauruSyAdikAlamAnamapItyarthaH, 'pratyAkhyAnaM tu dazavidha' pratyAkhyAnazabdaH sarvatrAnAgatAdau sambadhyate, tuzabdasyaivakArArthatvAd vyavahitopanyAsAd dazavidhameva, iha copAdhibhedAt spaSTa eva bheda iti na paunaruktayamAzaGkanIyamiti / Aha-idaM pratyAkhyAnaM prANAtipAtAdipratyAkhyAnavat kiM tAvat svayamakaraNAdibhedabhinnamanupAlanIya AhozvidanyathA?, anyathaivetyAha-svayamevAnupAlanIyaM, na punaranyakAraNe anumattau vA niSedha iti, Aha ca-'dAnavadese jadha samAdhi'tti anyAhAradAne yatipradAnopadeze ca 'yathA samAdhiH' yathA samAdhAnamAtmano'pyapIDayA pravartitavyamiti vAkyazeSaH, uktaM ca "bhAvitajinavayaNANaM mamattarahiyANa nasthi huM viseso / appANaMmi paraMmi ya to vaje pIDamubhaovi // 1 // " tti gAthArthaH / / sAmpratamanantaropanyastadazavidhapratyAkhyAnAdyabhedAvayavArthAbhidhitsayA''hani. (1565) hohI paJjosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM huaa| guruveyAvacceNaM tavassigelanayAe vA / / ni. (1566) so dAi tavokamma paDivaje taM anAgae kAle / evaM paccakkhANaM anAgayaM hoi nAyavvaM // vR- bhaviSyati paryuSaNA mama ca tadA antarAyaM bhavet, kena hetunetyata Aha-guruvaiyAvRttvena tapasviglAnatayA vetyupalakSaNamidamiti gAthAsamAsArthaH / / sa idAnIM tapaH karma pratipadyeta tadanAgatakAle tatpratyAkhyAnamevambhUtamanAgata karaNAdanAgataM jJAtavyaM bhbhavatIti gAthArthaH / / imA puna ettha bhAvattho-anAgataM paccakakhANaM, jadhA anAgataM tavaM karejA, pajosavaNAgahaNaM ettha vikiTTha kIrati, savvajahanno aTThamaM jadhA pajosavaNAe, tathA cAtummAsie chaTuM pakkhie abbhattaTuM annesu ya NhANANajANAdisu tahiM mamaM aMtarAiyaM hojA, gurU-AyariyA tesiM kAtavvaM, te kiM na kareMti ?, asahU hojo, athavA annA kAi ANattigA hojjA kAyavviyA gAmaMtarAdi sehassa vA AneyavvaM sarIraveyAvaDiyA vA, tAdhe so uvavAsaM kareti guruvayAvaccaM ca na sakketi, jo anno doNhavi samatthe so karetu, jo vA anno samattho uvavAsassa so kareti natthi na vA labhejA na yANeja vA vidhi tAdhe so ceva puvvaM uvavAsaM kAtUrNa pacchA taddivasaM bhuMjejjA, tavasI nAma khamao tassa kAtavvaM hojjA, kiM tadA na kareti ?, so tIraM patto pajosavaNA ussAritA, asahutte vA sayaM pArAvito, tAMdhe sayaM hiMDetuM samattho jANi abbhAse tattha vaccau, natyi na Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6-sAna. 1566 / 315 lahati sesaM jathA guruNaM vibhAsA, gelaNNaM-jANati jathA tahiM divase asahU hoti, vijeNa vA bhAsitaM amugaM divasaM kIrahiti, athavA sayaM ceva so gaMDararogAdIhiM tehiM divasehiM asahU bhavatitti, sesavibhAsA jathA gurummi, kAraNA kulagaNasaMghe Ayariyagacche vA tathaiva vibhAsA, pacchA so aNAgatakAle kAUNaM pacchA so jemejjA paJjosavaNAtisu, tassa jA kira nijarA posavaNAdIhi taheva sA anAgate kAle bhavati / gatamanAgatadvAram, adhunA'tikrAntadvArAvayavArthapratipAdanAyAhani. (1567) pajjosavaNAi tavaM jo khaluM na karei kAraNajjAe / guruveyAvacceNaM tavassigelannayAe vA // vR- paryuSaNAyAM tapo yaH khalu na karoti kAraNajAte sati, tadeva darzayati guruvayAvRttyena tapasviglAnatayA veti gAthAsamAsArthaH / / ni, (1568) so dAi tavokamma paDivajjai taM aicchie kAle / evaM paJcakkhANaM aikaMtaM hoi nAyavvaM / / vR-sa idAnIM tapaHkarma pratipadyate tadatikrAnte kAle etat pratyAkhyAna-evaMvidhamatikrAntakaraNAdatikrAntaM bhavati jJAtavyamiti gAthAsamAsArthaH / / ni. (1569) paTTavaNao a divaso paccakkhANassa niTThavaNao a! jahiyaM samiti dunnivi taM bhannai koDisahiyaM tu / / vR-bhAvatyo puna pajosavaNAe tavaM tehiM ceva kAraNehiM na karei, jo vA na samattho uvavAsassa gurutavassigilANakAraNehiM so atikaMte kareti, tathaiva vibhAsA / vyAkhyAtamatikrAntadvAraM,, adhunA koTIsahitadvAraM vivRNvannAha-prasthApakazca-prArambhakazca divasaH pratyAkhyAnasya niSThAkazcasamAptidivasazca yatra-pratyAkhyAne "samiti'tti milataH dvAvapi paryantau tad bhaNyate koTIsahitamiti gAthAsamAsArthaH // ni. (1570) mAse 2 a tavo amugo amuge diNaMmi evaio / hadveNa gilANeNa va kAyavyo jAva UsAso / / vR- bhAvattho puna jattha paccarakhANassa koNo koNo ya milati, kathaM? -gose Avassae abhattaTTho gahito ahorattaM acchiUNa pacchA punaravi abhattaTTa kareti, bitiyassa paDhamassa niTThavaNA, ete do'vi koNA egaTThA militA, aTThamAdisu duhato koDisahitaM jo carimadivase tassavi egA koDI, evaM AyaMbilanivvItiyaegAsaNA egaTThANagANivi, athavA imo anno vihI-abhattaTuMkataM AyaMbilena pAritaM, puNaravi abhattaTuM karareti AyaMbilaM ca, evaM egAsanagAdIhivi saMjogo kAtabbo, nibbItigAdisu savvesu sarisesu visarisesu ya / gataM koTisahitadvAraM, idAnIM niyantridvAraM nyakSeNa nirUpayannAha-mAse 2 ca tapaH amukaM amuke-amukadivase etAvat SaSThAdi hRSTena-nIrujena glAnena vA-anIrujena karttavyaM yAvaducchrAso yAvadAyuriti gAthAsamAsArthaH / etat pratyAkhyAnamuktasvarUpaM niyantritaM dhIrapuruSaprajJaptaM-tIrthakaragaNadharaprarUpitaM yad gRhNanti pratipadyante anagArA-sAdhavaH 'anibhRtAtmAnaH' anidAnA apratibaddhAH kSetrAdiSviti gAthAsamAsArthaH // Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 ni. (1571) eyaM paccakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / gita SNArA aNissi (bbhi) appA apaDibaddhA // vR- idaM cAdhikRtapratyAkhyAnaM na sarvakAlameva kriyate, kiM tarhi ?, caturdazapUrvijinakalpikeSu prathama eva vajraRSabhanArAcasaMhanane, (adhunA tu) etad vyavachinnameva, Aha-tadA punaH kiM sarva eva sthavirAdAyaH kRtavantaH AhozvijinakalpikAdaya eveti ?, ucyate, sarva eva tathA cAha sthavirA api tathA (dA-) caturdazapUrvyAdikAle, apizabdAdAnye ca kRtavanta iti gAthAsamAsArthaH // ni. (1572) caudasapubvI jinakappiesa paDhamaMmi caiva saMghayaNe / eyaM vicchinnaM khalu dherAvi tayA karesI ya // vRbhAvattho puna niyaMTitaM nAma niyamitaM, jathA ettha kAyavvaM, athavA'cchinnaM jathA etya avassaM kAyavvaMti, mAse 2 amugehiM divasehiM catutyAdi chaTThAdi aTThamAdi evatio chaTTeNa ameNa vA, haDDo tAva kareti ceva, jati gilANo havati tathAvi kareti ceva, navari UsAsadharI, etaM ca paccakkhANaM paDhamasaMghataNI apaDibaddhA aNissitA ittha ya parattha ya, avadhAraNaM mama asamatthassa anno kAhiti, evaM sarIrae appaDibaddhA annissitA kuvvaMti, etaM puna coddasapuvvIsu paDhamasaMghataNeNa jinakappeNa ya samaM vocchiSNaM, tamhi puna kAle AyariyapacaMtA therA tadA kareMtA Asatti / vyAkhyAtaM niyantritadvAraM, sAmprataM sAkAradvAraM vyAcikhyAsurAhamayaharagAgArehiM annatthavi kAraNaMmi jAyaMmi / ni. (1573 ) jo bhattaparicAyaM karei sAgArakaDameyaM // vR- ayaM ca mahAnayaM ca mahAn anayotizayena mahAnU mahattaraH, Akriyanta ityAkArAH, prabhUtaivaMvidhAkArasattAkhyApanArthaM bahuvacanamato mahattararAkArairhetubhUtairaranyatra vA anyasmiMzcAnAbhogAdau kAraNajAte sati bhujikriyAM kariSye'hamityevaM yo bhaktaparityAgaM karoti sAgArakRtametaditi gAthArthaH / / avayavattho puna saha AgArehiM sAgAraM, AgArA uvariM suttAnugame bhaNNihiMti, tattha mahattarAgArehiM-mahallapayoyaNehiM tena abhattaTTo paJcakkhAto tAdhe AyariehiM bhaNNatiamugaM gAmaM gaMtavyaM, tena niveiyaM jathA mama aja abbhattaTTho, jati tAva samattho karetu jAtu ya, na tarati anno bhattaTThito abhattaTThio vA jo tarati so vaccatu, natthi anno tassa vA kajassa asamattha tAthe tassa caiva abhattaTThiyassa gurU visajjayanti, erisassa taM jemaMtassa anabhilAsassa abhattaTTitanijarAjA sA se bhavati guruNioeNa, evaM ussUralaMbhevi vinassati acaMtaM, vibhAsA, jati thovaM tAthe je namokkAraittA porusiittA vA tesiM visajjejjA je na vA pAraNaittA je vA asahU vibhAsA, evaM gilANakajesu annatare vA kAraNe kulagaNasaMghakajjAdivibhAsA, evaM jo bhattapariccAgaM kareti sAgArakaDametati / gataM sAkAradvAraM, idAnIM nirAkAradvAraM vyAcikhyAsurAha ni. (1574 ) nijjAyakAraNaMmI mayaharagA no karaMti AgAraM / kaMtAravittidubhikkhayAi evaM nirAgAraM // vR-nizcayena yAtaM-apagataM kAraNaM prayojanaM yasminnasau niryAtakAraNastasmin sAdhau mahattarAH Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1574 ! 317 , prayojanavizeSAstatphalAbhAvAnna kurvantyAkArAn kAryAbhAvAdityarthaH kva ? - kAntAravRttau durbhikSatAyAM ca durbhikSabhAve ceti bhAvaH, atra yat kriyate tadevaMbhUtaM pratyAkhyAnaM nirAkAramiti / bhAvattho puna nijjAtakAraNassa tassa jadhA natthi ettha kiMcivi vitti tAhe mahattaragAdi AgAre na kareti, anAbhogasahasakAre kareja, kiM nimittaM ?, kaTTaM vA aMguliM vA mudhe chuheja anAbhogeNaM sahasA vA, tena do AgArA kajjraMti, taM kahiM hojjA ?, kaMtAre jathA siNapallimAdIsu, kaMtAresu vittI na lahati, paDinIeNa vA paDisiddhaM hojjA, dubbhikkhaM vA vaTTai hiMDatassavi na labbhati, athavA jANati jathA na jIvAmitti tAthe nirAgAraM paJcakkhAti / vyAkhyAtamanAkAradvAram, adhunA kRtaparimANadvAramadhikRtyAha ni. ( 1575) dattIhi u kavalehi va dharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattaparicAyaM karei parimANakaDameyaM // vR- dattIbhirvA kavalairvA gRhairbhikSAbhirathavA dravyaiH - odanAdibhirAhArAyAmitamAnairyo bhaktaparityAgaM karoti parimANakaDametaM'- ti kRtaparimANametaditi gAthAsamAsArthaH // avayavattho puna dattahiM ajha mae egA dattI do vA 3-4-5 tAvatiyAo tAo dattIo, evaM kavale ekkeNa 2 jAva battIsaM dohi UNiyA kavalehiM, gharehiM egAdiehiM 2 3 4 / bhikkhAo egAdiyAo 2 3 4, davvaM amugaM odane khajjagavihI vA AyaMbilaM vA amugaM vA kusaNaM evamAdivibhAsA / gataM kRtapariNAmadvAraM, adhunA niravazeSadvArAvayavArthaM abhidhAtukAma AhasavvaM asanaM pAnagaM savvakhajjabhujavihaM / ni. (1576) vosira savvabhAveNa eyaM bhaNiyaM niravasesaM // vR- sarvamazanaM sarvaM vA pAnakaM sarvakhAdyabhojyaM vividhaM khAdyaprakAraM bhojyaprakAraM ca vyutsRjatiparityajati sarvabhAvena sarvaprakAreNa bhaNitametanniravazoM tIrthakaragaNadharairiti gAthAsamAsArthaH // vittharatthe pUna jo bhoaNassa sattaravidhassa vosirati pANagassa anegavidhassa khaMDapAnamAdiyassa khAimassa aMbAiyassa sAdimaM anegavidhaM madhumAdi etaM savvaM jAva vosirati etaM niravasesaM gataM niravazeSadvAram idAnIM saGketadvAravistarArthapratipAdanAyAhaaMguTTamuTThigaMThIgharaseussAsadhiyuga joikkhe | ni. (1577) bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehiM anaMtanANIhiM / vR- aGguSThazca muSTizcetyAdidvandvaH aGguSThamuSTigranthigRhasvedocchrAsastibukajyotiSkAn tAn cihnaM kRtvA yat kriyate pratyAkhyAnaM tat bhaNitam uktaM saGketametat kaiH ? - dhIraiH -- anantajJAnibhiriti gAthAsamAsArthaH // avayavattho puna ketaM nAma ciMdhaM, saha ketena saGketaM sacihnamityarthaH, 'sAdhU sAvago vA puNNevi paJcakkhANe kiMci cinhaM abhigiNhati, jAva evaM tAvAdhaM na jimemiti, tANimANi cihnAni, aMguTThamuTThigaMThigharaseUsAsathibugadIvatANi, tattha tAva sAvago porusIpaccakkhAito tAthe chettagato, ghare vA Dhito na tAva jemeti, tAthe na kira vaTTati apaJcakkhANassa acchisuM, tadA aMguTThaciMdhaM kareti, jAva na muyAmi tAva na jememitti, jAva vA gaMThi na muyAmi, jAva gharaM na pavisAmi, jAva seo na narasati jAva vA evavitA ussAsA pANiyamaMcitAe vA jAva ettiyA thivugA ussAviMdUthibugA vA, jAva esa dIvago jalati tAva ahaM na bhuMjAmitti, Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Avazyaka mUlasUtram-2-6/81 na kevalaM bhatte annesuvi abhiggahavisesesu saMketaM bhavati, evaM tAva sAvayassa, sAdhussavi puNNe paJcakkhANe kiM apaJcakkhANI acchau ? tamhA tenavi kAtavvaM saGketamiti / vyAkhyAtaM saGketadvAraM, sAmpratamaddhAdvArapratipipAdayiSayAhani. (1578) addhA paccakkhANaM jaM taM kAlappamANacheeNaM / parimaDaporisIe muhattamAsaddhamAsehiM / / / vR- addhA-kAle pratyAkhyAnaM yat kAlaprANacchedena bhavati, puriramArddhapauruSIbhyAM muhUrtamAsArddhamAsairiti gAthAsakSepArthaH / / avayavattho puna addhA nAma kAlo kAlo jassa parimANaM taM kAlenAvabaddhaM kAliyapaccakkhANaM, taM jathA-NamokkAra porisi puriramaDDaekAsaNaga addhamAsamAsaM, cazabdena donni mAsA vA jAva chammAsitti paJcakkhANaM, etaM addhApaJcakkhANaM / gatamaddhApratyAkhyAnaM, idAnIM upasaMhararannAhani. (1579) bhaNiyaM dasavihameyaM paJcakkhANaM gurUvaeseNaM / kayapaccakkhANavihiM itto pucchaM samAseNaM / / vR-bhaNitaM dazavidhametat pratyAkhyAnaM gurUpadezena, kRtaM pratyAkhyAnaM yena sa tathAvidhastasya vidhistaM 'ataH' UrddhaM vakSye 'samAsena' saGkepeNeti gAthArthaH / ni. (1580) Aha jaha jIvaghAe paccakkhAe na kArae annaM / bhaMgabhayA'sanadAne dhuva kAravaNe ya nanu dose / / vR- pratyAkhyAnAdhikAra evAha paraH, kimAha ?-yathA jIvadhAte-prANAtipAte pratyAkhyAte satyasau pratyAkhyAtA na kArayatyanyamiti - na kArayati jIvaghAtaM anyaprANinamiti, kutaH ?. bhaGgabhayAt-pratyAkhyAnabhaGgabhayAdityartha, bhAvArthaH-azyata ityAzanam-odanAdi tasya dAnamazanadAnaM tasminnazanadAne, azanazabdaH pAnAdhupalakSaNArthaH, tatazcaitaduktaM bhavati-kRtapratyAkhyAnasya sataH anyasmai azanAdidAne dhruvaM kAraNamiti-avazyaM bhujikriyAkAraNaM, azanAdilAbhesati bhoktu- jikriyAsadbhAvAt, tataH kimiti cet, nanu doSaH-pratyAkhyAnabhaGgadoSa iti gaathaarthH|| ni. (1581) no kayapacakkhANo, AyariyAINa dijja asanAI / naya viraIpAlaNAo veyAvaccaM pahANayaraM / / vR-ataH-'no kayapaccakkhANo AyariyAINa dijja asanAI yatazcaivamataH na kRtapratyAkhyAnaH pumAnAcAryAdibhya AdizabdAdupAdhyAyatapasvizaikSakaglAnavRdhadiparigrahaH dadyAt, kim ? - azanAdi, syAdetad-dadato vaiyAvRtya lAbha ityata Aha-na ca viratipAlanAd vaiyyAvRttyaM pradhAnataramataH satyapi ca lAbhe kiM teneti gAthArthaH // ni. (1582) no tivihaMtiviheNaM paJcakkhai annadAnakAraNavaNaM / suddhassa tao muNiNo na hoi tabbhaMgaheutti / / vR evaM vineyajanahitAya parAbhiprAyamAzaGkaya gururAha-na 'trividhaM' karaNakAraNAnumatibhedabhinnaM 'trividhena' manovAkkAyayogatrayeNa 'pratyAkhyAti' pratyAcaSTe prakrAntamazanAdi ato'nabhyupagatopAlambhazcodakamate, yatazcaivam anyasmai dAnamazanAderiti gamyate, tena hetubhUtena kAraNaM bhujikriyAgocaramanyadAnakaraNaM tacchuddhasya-AzaMsAdidoSarahitasya tataH-tasmAt muneH-sAdhoH Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1582] na bhavati tad bhaGgahetuH-prakrAntapratyAkhyAnabhaGgahetuH, tathA'nabhyupamAditi gAthArthaH / / ni. (1583) sayamevanupAlaNivaM dAnuvaeso ya neha paDisiddho / tA dina uvaisijja va jahA samAhIi annesi // vR- kiMca-svayameva-AtmanaivAnupAlanIyaM pratyAkhyAnamuktaM niyuktikAreNa, dAnopadezau ca neha pratiSiddhau, tatrAtmanA''nIya vitaraNaM dAnaM dAnazrAddhakAdikulAkhyAnaM tUpadeza iti, yasmAd evaM tasmAd dadyAdupadizedvA, yathAsamAdhinA vA yathAsAmarthena 'anyebhyo' bAlAdibhya iti / ni. (1584) kayapaccakkhANo'vi ya AyariyagilANabAlavuDDANaM / dinAsaNAi saMte lAbhe kyviiriyaagaaro|| vR-amumevArtha spRSTayannAha 'kaya' ityAdi, nigadasiddhA, ettha puna sAmAyArI-sayaM abhuMjatovi sAdhUNaM ANettA bhattapANaM dejA, saMtaM vIriyaM na nigUhitavvaM appaNo, saMte vIrie anno nA''nAveyavyo, jathA anno amugassa ANedu diti, tamhA appaNo saMte vIrie AyariyagilANabAlavuDDapAhuNagAdINa gaccharasa vA saMNAyakulehiMto vA asaNNAtaehiM vA laddhisaMpuNNo ANettA deja vA davAveja vA pariciesu vA saMkhaDIe vA davAveja, dAnetti gataM, uvadiseja vA saMviggaannasaMbhoiyANaM jathA etANi dAnakulANi samRgakulANi vA, ataraMto saMbhoiyANavi uvadiseja na doso, aha pAnagassa saNNAbhUmi vA gatena saMkhaDIbhattAdigaM vA hojja tAhe sAdhUNaM amugattha saMkhaDitti evaM uvadisejjA / uvadesatti gataM | jahAsamAhI nAma dAne uvadese a jahAsAmatthaM, jati tarati ANedu deti, aha na tarati to davAveja vA uvadiseja vA, jathA jatha sAdhUNaM appaNo vA samAdhI tathA payativvaM jahAsamAdhitti vakkhANiyaM / amumevArthamupadarzayannAha bhASyakAraH[bhA.244] saMviggaannasaMbhoiyANa deseja sddddgkulaaii| ataraMto vA saMbhoiyANa dejA jahasamAhI / / gatArthA, navararamataraMtassa annasaMbhoiyassavi dAtavvaM / sAmprataM pratyAkhyAnazuddhiH pratipAdyate, tathA cAha bhASyakAra:[bhA.245] sohI paccakkhANassa chavvihA samaNasamayakeUhiM / panattA titthayarehiM tamahaM vucchaM samAseNaM / / vR- zodhanaM zuddhiH, sA pratyAkhyAnasya-prAganirUpitazabdArthasya SaDvidhA-SaTprakArA zramaNasamayaketubhiH sAdhusiddhAntacihna bhUtaiH prajJaptA-prarUpitA, kaiH ? -tIrthakaraiH-RSabhAdibhiH, tAmahaM vakSye, kathaM ? -samAsena-sakSepeNeti gAthArthaH / / ni. (1585) sA puna saddahaNA jANaNA ya vinayAnubhAsaNA ceva / anupAlaNA visohI bhAvavisohI bhave chaTThA / / vR- adhunA SaDvidhatvamupadarzayannAha-sA punaH zuddhirevaM SaDvidhA, tadyathA zraddhAnazuddhi: jJAnazuddhizca vinayazuddhiH anubhASaNAzuddhizcaiva, tathA'nupAlanAvizuddhizcaiva bhAvazuddhirbhavati SaSThI, pAThAntaraM vA 'sohIsaddahaNe' tyAdi, tatra zuddhizabdo dvAropalakSaNArthaH, niyuktigAthA ceyamiti gAthAsamAsArthaH / / Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 avayavArtha tu bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdyadvArAvayavArthaprati-pAdanAyAha[bhA.246) paJcakkhANaM savvannudesiaM jaM jahiM jayA kAle / taM jo saddahai naro taM jANasu saddahaNasuddhaM / / vR-pratyAkhyAnaM sarvajJabhASitaM-tIrthakarapraNItamityarthaH 'yaditi yat saptaviMzatividhasyAnyatamaM, saptaviMzatividhaM ca paJcavidhaM sAdhUmUlaguNapratyAkhyAnaM dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnaM dvAdazavidhaM zrAvakapratyAkhyAnaM 'yatra' jinakalpe caturyAme paJcayAme vA zrAvakadharme vA 'yadA' subhikSe durbhikSe vA pUrvAhne parAle vA kAla iti-caramakAle tat yaH zraddhatte naraH tat tadabhedopacArAt tasyaiva tathApariNatatvAjAnIhi zraddhAnazuddhamiti gAthArthaH // [bhA.247] paccakkhANaM jANai kappe jaM jaMmi hoi kAyavyaM / mUlaguNe uttaraguNe taM jANasu jANaNAsuddhaM / / vR- jJAnazuddha pratipAdyate, tatra pratyAkhyAnaM jAnAti-avagacchati kalpe-jinakalpAdau yat pratyAkhyAnaM yasmin bhavati karttavyaM mUlaguNottaraguNaviSayaM tajjAnIhi jJAnazuddhamiti gAthArthaH / vinayazuddhamucyate, tatreyaM gAthA[bhA.248] kiikammassa visohI pauMjaI jo ahInamairittaM / manavayaNakAyagutto taM jANasu vinayao suddhaM / / vR-kRtikarmaNaH-vandanakasyetyarthaH vizuddhiM-niravadyakaraNakriyAM prayuGkte yaH saH pratyakhyAnakAle anyUnAtiriktiAM vizuddhiM manovAkAyaguptaH san pratyAkhyAtRpariNAmatvAt pratyAkhyAnaM jAnIhi vinayato-vinayena zuddhamiti gAthArthaH / / [bhA.249] anubhAsai guruvayaNaM akkhararapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuho taM jANaNu bhAsaNAsuddhaM / / vR- adhunA'nubhASaNazuddha pratipAdayatrAha-kRtakRtikarmA pratyAkhyAnaM kurvan anubhASate guruvacanaM, laghutareNa zabdena bhaNatItyarthaH, kathamanubhASate ?-akSarapadavyaJjanaiH parizuddhaM, anenAnubhASaNAyalamAha, NavaraM gurU bhaNati vopsirati, imovi bhaNati-vosirAmo ti, sesa gurubhaNitasarisaM bhANitavvaM / kiMbhUtaH san ?, kRtaprAJjalirabhimukhastajJAnIhyanubhASaNAzuddhamiti gAthArthaH / / [bhA.250] kaMtAre dubhikkhe Ayake vA mahaI samuSpanne / jaM pAliyaM na bhaggaM taM jANaNu pAlaNAsuddhaM / / vR-sAmpratamanupAlanAzuddhamAha-kAntAre-araNye durbhikSekAlavibhrame AtaGke vA-jvarAdau mahati samutpanne sati yat yatra bhagnaM tajjAnIhyanupAlanAzuddhamiti / ettha uggamadosA solasa uppAdaNAevi dosA solasa esaNAdosAdasa ete savve bAtAlIsaM dosA NiccapaDisiddhA, ete kaMtAre durbhikSAdisu na bhaoNtitti gAthArthaH / / {bhA.251] rAgeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dUsiyaM jaM tu / taM khalu paJcakhANa bhAvavisuddhaM muNeyavvaM / / vR-idAnIM bhAvazuddhamAha-rAgeNa vA-abhiSvaGgalakSaNena dveSeNa vA-aprItilakSaNena, pariNAmena ca-ihalokAdyAzaMsAlakSaNena stambhAdinA vA vakSyamANena na dUSita-na kaluSitaM yat tu-yadeva Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- ni. 1585] | 321 tat khalviti -tadeva khaluzabdasyAbadhAraNArthatvAt pratyAkhyAnaM bhAvavizuddhaM 'muNeyavvaM'tti jJAtavyamiti gAthAsamAsArthaH / / avayavattho puna-rAgeNa esa pUijjadiddhiA ahaMpi evaM karemi to pujihAmi evaM rAgeNa kareti, doseNa tahA karemi jahA logo mamahatto paDati tena etassa na aDDAyati evaM doseNa, pariNAmeNa No ihalogaTThatAe No paralogaTThayAe no kittijasavaNNasaddahetuM vA annapAnavatthalobheNa sayaNAsaNavatthahetuM vA, jo evaM kareti taM bhAvazuddhaM / / [bhA.252] eehiM chahiM ThANehiM paccakhANaM na dUsiyaM jaM tu / taM suddhaM nAyavyaM tappaDivakhe asuddhaM tu / vR-ebhirnirantaradhyAvarNitaH SaDbhiH sthAnaiH zraddhAnAdibhiH pratyAkhyAnaM na dUSitaM-na kalusitaM yat tu-yadeva tat zuddhaM jJAtavyaM / tatpratipakSe-azraddhAnAdau sati azuddhaM tu-azuddhameveti gaathaarthH| [bhA.253] thaMbhA kohA anAbhogA anApucchA asNtii| pariNAmao asuddho avAu jamhA viu pamANaM / / vR-pariNAmena vA na nadUSitamityuktaM tatra pariNAma pratipAdayannAha-stambhAta-mAnAt, kroghAtpratItAt, anAbhogAt-vismRteH anApRcchAtaH asantateH (tAtaH) pariNAmAt azuddhaH apAyo vA nimittaM yasmAdevaM tasmAt pratyAkhyAnacintAyAM vidvAn pramANaM nizcayanayadarzaneneti // thaMbheNaM eso mANijjati ahaMpi paJcakkhAmi to mANijjAmi, kodhena paDicodaNAi aMbADio necchati jemetuM koheNa abbhattaTuM karareti, anAbhogena na yANati kiM mama paJcakkhANaMti jimieNa saMbharirataM bhaggaM paJcakkhANaM, anApucchA nAma aNApucchAe ceva bhuMjati mA vArijihAmi jahA tumame abmattaTTho paccakkhAdotti, ahavA jememi to bhaNihAmi vIsaritaMti, 'asaMtati'tti natyi ettha kiMci bhottavvaM varaM paJcakkhAtaMti pariNAmato'zuddhotti dAraM / so puvvavaNNito ihalogajasakittimAdi, ahavA eseva thaMbhAdi avAutti, ahaM paccakkhAmi, mA nicchubhIhAmitti, ahavA ee na paccakkhAti / evaM na kappati vidU nAma jANago tassa suddhaM bhavati so annadhA na kareti jamhA, kamhA?, jANago, tamhA vidU pamANaM, jANato suhaM pariharatitti bhaNitaM hoti, so pamANaM, tasya zuddhaM bhavatItyarthaH / paccakkhANaM samattaM vR- 'paccakkhANaM samattaM' mUladvAragAthAyAM pratyAkhyAnamiti dvAraM vyAkhyAtaM / zeSANi tu pratyAkhyAtrAdIni paJca dvArANi nAmaniSpanna-nikSepAntargatAnyapi sUtrAnugamopari vyAkhyAsyAmaH, kimiti ?, atrocyate, yana pratyAkhyAnaM sUtrAnugamena paramArthataH samApti yAsyatIti / atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnneha pratanyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakanippannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA-sUtrAnugamo niyuktayanugamazca, tatra niyuktayanugamastrividhaH, tadyathAnikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugato vakSyate ca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA--'uddese niddese ya' ityAdi, "kiM katividha' mityAdi, sUtrasparzikaniyuktyanugamastu 1 25/21 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 Avazyaka mUlasUtram -2-6/81 sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti, sa cAvasaraprApta eva, yugapaJca sUtrAdayo vrajanti, tathA coktaM "suttaM suttAnugamo suttAlAvayagato ya nikkhevo / suttapphAsiyanicuttiNayA ya samagaM tu vaccaMti // 1 // " atrAkSepaparirahArau nyakSeNa sAmAyikAdhyayane nirUpitAveva neha vitanyete ityalaM vistrenn| tatredaM sUtraM mU. (82) sUre uggae namokkArasahitaM paccakkhAti cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAima sAimaM, annatya anAbhogeNaM sahasAkAreNaM vosirAmi / dR- tallakSaNaM 'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / __ cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / / ' tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA nirdiSTava, adhunA padAni-sUrye udgate namaskArasahitaM pratyAkhyAti, caturvidhamapi AhAraM azanaM pAnaM khAdimaM svAdima, anyatrAnAbhogena sahasAkAreNa vyutsRjati / adhunA padArtha ucyate-tatra 'az bhojane' ityasya lyuDantasya azyata ityazanaM bhavati, tathA 'pA pAne' ityasya pIyata iti pAnamiti, 'khAI bhakSaNe' ityasya ca vaktavyAdimanpratyayAntasya khAdyata iti khAdimaM bhavati, evaM 'svada svarda AsvAdane' ityasya ca svAdyata iti svAdimaM athavA khAdyaM svAdyaM ca, 'anyatre ti parivarjanArthaM yathA 'anyatra droNabhISmAbhyAM, sarve yodhAH parAGmukhA' iti, tathA AbhoganamAbhogaH na Abhogo'nAbhogaH, atyantavismRtirityarthaH, tena, anAbhogaM muktavetyarthaH, tathA sahasAkAraNaM sahasAkAraH-atipravRtti-yogAdanivartanamityarthaH, tena taM muktvA-vyutsRjatItyarthaH / eSa padArthaH, padavigrahastu samAsabhAk-padaviSaya iti kvacideva bhavati na sarvatra, sa ca yathAsambhavaM pradarzita eva, cAlanApratyavasthAne ca niyuktikAraH svayameva darzayiSyatIti sUtra-samudAyArthaH / / adhunA sUtrasparzikaniyuktyedameva nirUpayannAhani. (1586) asanaM pAnagaM ceva, khAimaM sAimaM tahA / eso AhAraravihI, cauvviho hoi nAyabyo / vR- azanaM-maNDakaudanAdi, pAnaM caiva-drAkSApAnAdi, khAdimaM-phalAdi tathA svAdimaMguDatAmbUlapUgaphalAdi, eSa AhAravidhizcaturvidho bhavati jJAtavya iti gAthArthaH / / ni. (1587) AsuM khuhaM sameI, asaNaM pANANuvaggahe pANaM / khe mAi khAimaMti ya, sAei guNe tao sAI / / dR-sAmprataM samayaparibhASayA zabdArthanirUpaNAyAha-Azu-zIghraM kSudhAM-bubhukSAM zamayatItyazanaM, tathA prANAnAm- indriyAdilakSaNAnAM upagrahe-upakAre yad vartata iti gamyate tat pAnamiti, khamiti-AkAzaM tacca mukhavivarameva tasmin mAtIti khAdimaM, svAdayati guNAn-rasAdInsaMyamaguNAn vA yatastataH svAdimaM hetutvena tadeva svAdayatIrthaH / vicitraM niruktaM pAThAt, bhramati ca rauti ca bhramara ityAdiprayogadarzanAt, sAdhurevAyamanyavartha iti gAthArthaH / / uktaH padArtha, padavigrahatu samAsabhAkpadaviSaya iti nAktaH / adhunA cAlanAmAha Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM-6- [ni. 1588 | 323 ni. (1588) savvo'viya AhAro asanaM savvo'vi vucaI pAnaM / savvo'vi khAimaMti ya savvo'vi ya sAimaM hoI / / vR-yadyanantaroditapadArthApekSayA azanAdIni tataH sarvo'pi cAhArazcaturvidho'pItyarthaH azanaM, sarvo'pi cocyate pAnaM sarvo'pi ca khAdimamaM sarva eva khAdimaM bhavati, anyathA vizeSAt, tathAhi-yathaivAzanamodanamaNDakAdi kSudhaM zamayati tathaiva pAnakaM drAkSAkSIrapAnAdi khAdimamamapi ca phalAdi svAdimamapi tAmbUlapugaphalAdi, yathA ca pAnaM prANAnAmupagrahe vartate evamazanAdInyapi, tathA catvAryapi khe mAnti catvAryapi vA syAdayanti AsvAdyante veti na kazcid vizeSaH, tasmAdayuktamevaM bheda iti gAthArthaH / iyaM cAlanA, pratyavasthAnaM tu yadyapi etadevaM tathApi (tulyArthatvaprAptAvapi) rUDhito nItitaH prayojanaM saMyamopakArakamasti evaM kalpanAyAH anyathA doSaH, tathA cAhani. (1589) jai asanameva savvaM pAnaga avivajaNami sesANaM / havai ya sesavivego tena vihattANi cauro'vi / / vR-yadyazanameva sarvamAhArarajAtaM gRhyate tataH zeSAparirabhoge'pi pAnakAdivarjane-udakAdiparityAge zeSANAmAhArarabhedAnAM nivRttinaM kRtA bhavatIti vAkyazeSaH, tataH kA no hAniriti cet ? bhavati zeSavivekaH-asti ca zeSAhArarabhedaparityAgaH, nyAyopapannatvAt, prekSApUrvikAtiyA tyAgapAlana nyAyaH, sa ceha sambhavati, tena vibhaktAni catvAryapi azanAdIni, tadekabhAve'pi tattabhedaparityAge etadupapadyata eveti cet, satyamupapadyate duravaseyaM tu bhavati, tasyaiva dezastyaktastasyaiva neti 'arddhaM kukkuTyAH pacyate arddhaM prasavAya kalpyate' iti, apariNatAnAM zraddhAnaM ca na jAyate, evaM tu sAmAnyavizeSabhedanirUpaNAyAM sukhAvaseyaM sukhazraddheyaM ca bhavati iti gAthArthaH / / tathA cAhani. (1590) asanaM pAnagaM ceva khAimaM sAimaM tahA / evaM parUviyaMmI, saddahiuM je suhaM hoi / / vR. azanaM pAnakaM caiva khAdimaM khAdimaM tathA, evaM prarUpite-sAmAnyavizeSabhAvenAkhyAte, tathAvabodhAt zraddhAtuM sukhaM bhavati, sukhena zraddhA pravartate, upalakSaNArthatvAd dIyate pAlyate ca sukhamiti gAthArthaH / / Aha-manasA'nyathA saMpradhArite pratyAkhyAne trividhasya pratyAkhyAnaM karomIti vAganyathA vinirgatA caturvidhasyeti guruNA'pi tathaiva dattamatra kaH pramANaM?, ucyate, ziSyasya manogato bhAva iti, Aha cani. (1591) annattha nivaDie vaMjaNami jo khalu manogao bhAvo / taM khalu paccakkhANaM na pamANaM vaMjaNacchalaNA // vR-anyatra nipatite vyaJjane-trividhapratyAkhyAnacintAyAM caturvidha ityevamAdau nipatite zabde yaH khalu manogato bhAvaH pratyAkhyAtuH khaluzabdo vizeSaNe adhikatarasaMyamayogakaNApahatacetaso'nyatra nipatite na tu tathAvidhapramAdAt yo manogato bhAvaH AdyaH tat khalu pratyAkhyAnaM pramANaM, anenApAntararAlagatasUkSmavivakSAntarapratiSedhamAha, AdyAyA eva pravartakatvAt, vyavahAraradarzanasya cAdhikRtatvAd, ataH na pramANaM vyaJjanaM-tacchiSyAcAryayorvacanaM, kimiti?, Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 Avazyaka mUlasUtram -2-6/82 chalanA'sau vyaJjanamAtraM, tadanyathAbhAvasadbhAvAditi gAthArthaH / / idaM ca pratyAkhyAnaM pradhAnanijarA-kAraNamiti vidhivadanupAlanIyaM, tathA cAhani. (1592) phAsiyaM pAliyaM ceva, sohiyaM tIriyaM tahA / kiTTiamArAhiaMceva, erisayaMmI payaiyavvaM // vR-spRSTaM-pratyAkhyAnagrahaNakAle vidhinA prAptaM pAlitaM caiva-punaH punarupayogapratijAgaraNena rakSitaM zobhitaM-gurvAdipradAnazeSabhojanAsevanena tIritaM-pUrNe'pi kAlAvauM kiJcitkAlAvasthAnena kIrtitaM-bhojanavelAyAmamamukaM mayA pratyAkhyAtaM tat pUrNamadhunA bhokSya ityuccAraNena ArAdhitaMtathaiva ebhireva prakAraiH sampUrNerniSThA nItaM yasmAdevaMbhUtameva tadAjJApAlanAdapramAdAcca mahatkarmakSayakAraNaM tasmAd Izi prayatitavyamiti evaMbhUta eva pratyAkhyAnaM yalaH kArya iti gAthArthaH / / sAmpratamanantarapAramparyeNa tatpratyAkhyAnaguNAnAhani. (1593) paccakkhANaMmi kae AsakdArAI huMti pihiyAI / AsavavuccheeNaM taNhAvuccheaNaM hoi / / vR- pratyAkhyAne kRte-samyagnivRttau kRtAyAM kim ? -AzravadvArANi bhavanti pihitAnitadviSayapratibaddhAni karmabandhadvArANi bhavanti sthagitAni, tatrAvRttoH, Azravavyavacchedena ca karmabandhadvArasthaganena ca saMvaraNenetyarthaH, kiM ?-tRDvyavacchedanaM bhavati-tadviSayAbhilASanivRttirbhavatIti gAthArthaH // ni. (1594) taNhAvocchedeNa ya auloksamo bhave manussANaM / aulovasameNa puNo paccakkhANaM havai suddhaM / / vR-tRDvyavacchedena ca tadviSayAbhilASanivRttau ca atula-ananyasaddazaH upazamo-madhyasthapariNAmo bhavati manuSyANAM-jAyate puruSANAM, puruSapraNItaH puruSapradhAnazca dharma iti khyApanArthaM manuSyagrahaNam, anyathA strINAmapi bhavatyeva, atulopazamena punaH-ananyasahazamadhyasthapariNAmena punaH pratyAkhyAnaM-uktalakSaNaM bhavati-zuddhaM jAyate niSkalaGkamiti gAthArthaH // ni. (1595) tatto carittadhammo kammavivego tao apuvvaM tu / tatto kevalanANaM tao a mukkho sayAsukkho / vR-tataH pratyAkhyAnAcchuddhAccAritradharmaH sphUratIti vAkyazeSaH, karmavivekaH-karmanirjarA tataHcAritradharmAt, tatazceti dvirAvartyate tatazca-tasmAcca karmavivekAt 'apUrva' miti krameNApUrvakaraNaM bhavati, tataH-apUrvakaraNAcchreNikrameNa kevalajJAnaM, tatazca-kevalajJAnAd bhavopagrAhikarmakSayeNa mokSaH sadAsaukhyaH-apavargo nityasukho bhavati, evamidaM pratyAkhyAnaM sakalakalayANaikakAraNaM ato yalena karttavyamiti gAthArthaH / / idaM ca pratyAkhyAnaM mahopAdherbhedAd dvAdazavidhaM bhavati AkArasamanvitaM vA gRhyate pAlyate vA, ata idamabhidhitsurAhani. (1596) namukkAraporisIe purimaDDegAsaNegaThANe ya / AyaMbila abhattaDhe carame ya abhiggahe vigaI / / ni. (1597) do chacca satta aTTa sattaTTa ya paMca chacca pANaMmi / Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -6 - [ ni. 1597 ] ca paMca aTTha nava ya patteyaM piMDae navae // docceva nakkAre AgArA chacca porisIe u / satteva ya purimaDDhe egAsaNagaMmi aTTheva // sattegadvANassa u advevAyaMbilaMmi AgArA / paMceva abhattaTThe chappANe carimi cattAri // ni. (1598 ) ni. (1599) ni. (1600 ) paMca cauro abhiggahi nivvIe aTTha nava ya AgArA / appAurANa paMca u havaMti sesesu cattAri // vR- namaskAra ityupakSaNAt namaskArasahite pauruSyAM purimArddhe ekAzane ekasthAne ca AcAmle abhaktArthe carame ca abhigrahe vikRtau kiM ?, yathAsaGkhyamete AkArAH, dvau SaT ca sapta aSTau saptASTau paJca SaT pAne catuH paJca aSTau nava pratyekaM piNDako navaka iti gAthAdvayArthaH || bhAvArthamAha-dvAveva namaskAre AkArau, iha ca namaskAragrahaNAnnamaskAra sahitaM gRhyate, tatra dvAvevAkArau, AkArI hi nAma pratyAkhyAnApavAdahetuH, iha ca sUtraM 'sUre uggae namokkArasahitaM pacakhAi' ityAdi sAgAraM vyAkhyAtameva, SaT ceti pauruSyAM, tu, iha ca pauruSI nAmapratyAkhyAnavizeSastasyAM SaT AkArA bhavanti, iha cedaM sUtram mU. (83) porusiM paJcakkhAti, uggate sUre cauvvihaMpi AhAraM asaNaM 4 annattha'nAbhogeNaM sahasAkAreNaM pacchanna-kAleNaM disAmoheNaM sAdhuvayaNeNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai / mU. (84) sUre uggae puramiDa patrakkhAi cauvvihaMpi0 vR- anAbhogasahasAkArasaMgatiH pUrvavat, pracchannakAlAdInAM tvidaM svarUpaM pacchaNNAto disA u raeNa reNuNA pavvaeNa vA annaeNa vA aMtarite sUroNa dIsati, porusI puNNattikAtuM pArito, pacchA nAtaM tAhe ThAitavvaM na bhaggaM, jati bhuMjati to bhaggaM, evaM savvehivi, disAmoheNa kassai purisassa kamhivi khette disAmoho bhavati, so purimaM pacchimaM disaM jANati, evaM so disAmoheNaairuggadaMpi sUraM dahUM ussUrIbhUtaMti maNNati NAte ThAti, sAdhuNI bhAMti ughADaporusI tAba so pajimito, pArittA miNati anno vA miNai, tenaM se bhuaMtassa kahitaM na pUritaMti, tAhe ThAidavvaM, samAdhI nAma tena ya porusI paccakkhAtA, AsukAritaM ca dukakhaM jAtaM annassa vA, tAhe tassa pasamaNanimittaM pArAvijjati osahaM vA dijati, etyaMtarA nAte taheva vivego, saptaiva ca purimArddhe purimArddhaM prathamapraharadvayakAlAvadhipratyAkhyAnaM gRhyate tatra sapta AkArA bhavanti, iha ca idaM sUtraM - 'sUre uggate' ityAdi, paDAkArA gatArthAH, navaraM mahattarAkAraH saptamaH, asAvapi sarvottaraguNapratyAkhyAne sAkAre kRtAdhikAre atraiva vyAkhyAta iti na pratanyate, ekAzane aSTAveva, ekAzanaM nAma sakRdupaviSTaputAcAlanena bhojanaM tatrASTAvAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM -- (imAni sUtrANi) - mU. (85-92) 'ekkAsaNa' mityAdi - mU. (85) egAsaNaM0- mU. (86) egaTTANaM0mU. (87) AyaMbilaM0 325 1 Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 Avazyaka mUlasUtram -2.6/88 mU. (88) sUre uggae abhattaTuM0mU. (89) divasacarimaM paJcakkhAi caubihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM mU. (90) bhavacarimaM paccakkhAiM0ma. (91) abhiggahaM paJcakkhAiM0mU. (92) nivigaiyaM paJcakkhAiM0 -'annattha anAbhogeNaM sahasAkAreNaM sAgAriyAgAreNaM AuMTaNapasAraNeNaM guruabbhuTThANeNaM pAriThThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati / vR-anAbhogasahasAkArA taheva, sAgAriyaM addhasamuddiThThassa AgataM jati volati paDicchati, aha thiraM tAhe sajjhAyavAghAtotti uTheuM annattha gaMtUNaM samuddisati, hatthaM pAdaM vA sIsaM vA(AuMTeja) pasAreja vA na bhajati, abbhuTTANAriho Ayario pAhuNago vA Agato abbhuTetavvaM tassa, evaM samuddivassa pariThThAvaNiyA jati hoja kappati, mahattarAgArarasamAdhi tu taheva'tti gAthArthaH // ___ 'saptakasthAnasya tu' ekasthAnaM nAma pratyAkhyAnaM tatra saptAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM-'egaTThANa mityAdi emaTThANagaM jahA aMgovaMgaM ThavitaM tena tahAvaTTiteneva samuddisiyavvaM, AgArA se satta, AuMTaNapasAraNA natthi, sesaM jahA ekkAsaNae / aTaivAcAmlasyAkArA, idaM ca bahuvaktavyamitikRtvA bhedena vakSyAmaH 'goNNaM nAmaM tividha'-mityAdinA granthena, asammohA) tu gAthaiva vyAkhyAyate, 'paJcAbhaktArthasya tu na bhaktArtho'bhaktArthaH, upavAsa ityarthaH, tasya paMcAkArA bhavanti, iha cedaM sUtra-- ___ 'sUre uggate' ityAdi, tassa paMca AgArA-anAbhoga0 sahasA0 pAri0 mahattarA0 savvasamAdhi0 jati tividhassa paccaskhAti to vikicaNiyA kappati, jati catuvidhassa paccakkhAtaM pANaM ca nasthi tadA na kappati, tattha cha AgArA-levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahaleNa vA sasityeNa vA asittheNa vA vosirati, vuttastha ete chappi, etena SaTpAna ityetadapi vyAkhyAtameva, 'carime ca catvAra' ityetaccarimaM duvidhaM-divasacarimaM bhavacarimaM vA, divasacarimassa cattArira, annatthaNAbhogeNaM sahasAkAreNaM mahattarAkAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM, bhavacarimaM jAvajIviyaM tassavi ete cattAriti gAthArthaH / / paJca catvArarazcAbhigrahe, nirvikRtau aSTau nava vA AkArAH, aprAvaraNa iti-aprAvaraNAbhigrahe paJcaivAkArA bhavanti, zeSeSvabhigraheSu daNDakapramArjanAdiSu catvAra iti gAthA'kSarArthaH / bhAvArthastu 'abhiggahesu vAuDattaNaM koi paccakkhAti, tassa paMca-anAbhoga0 sahasAgAra0 (mahattarA0) colapaTTagAgAra0 savvasamAhivattiyAgAra0 sesesu colapaTTagAgAro natthi, nivigatIe aTTha nava ya AgArA ityuktaM, tattha dasa vigatIo-khIraM dadhi navanIyaM ghayaM telaM guDo madhu majjaM maMsaM ogAhimagaM ca, tattha paMca khIrANi gAvINaM mahisINaM ajANaM eliyANaM uTTINaM, uTTIgaM dadhiM nathi, navanItaM ghataMpi, te dadhiNA vinA nasthiti, dadhinavanItaghatANi cattAri, tellANi cattAri khara (tila) adasikusuMbhasarisavANaM, etAo vigatIo, sesANi tellANi nivigatIto, levADANi puna honti, do viyaDA-kaTThaNippANNaM ucchumAIpiTTeNa ya phANittA, donni guDA Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana-6- [ni. 1600 / 327 davaguDo piMDaguDo ya, madhUNi tinni, macchiyaM kontiyaM bhAmaraM, poggalANi tinni, jalayaraM thalayaraM khahayaraM, athavA cammaM maMsaM soNitaM, eyAo Naca vigatIto, ogAhimagaM dasamaM, tAviyAe addahiyAe egaM ogAhimegaM calacaleMtaM paJcati sapheNaM bitiyatatiyaM, sesANi a jogavAhINaM kappati, jati najati aha egeNa ceva pUaeNa savvo ceva tAvago bharito to bitiyaM ceva kappati nivvigatiyapaccakkhANAitassa, levADaM hoti, esA AyariyaparaMparAgatA sAmAyArI / adhunA prakRtamucyate, kvApTau kva vA navAkArA iti ?, tatrani. (1601)navanIogAhimae addavadahi (va) pisiyighayagule ceva / nava AgArA tesiM sesadavANaM ca aTeva / / 'navanIte ogAhimake addavadave' nigAlita ityarthaH, pisite-mAse ghRte guDe caiva, adravagrahaNaM sarvatrAbhisambandhanIyaM, nava AkArA amISAM vikRtivizeSANAM bhavanti zeSadravANAM-vikRtizeSANAM aSTAvevAkArA bhavanti, utakSiptaviveko na bhavatIti gAthArthaH / iha cedaM satraM nidhiyatiyaM paJcarakhatI'tyAdi anattha'NAbhogeNaM sahasAkAreNaM levAleveNaM gihatyasaMsadeNaM ukkhitta-vivegeNaM puDucamakkhieNaM pArihAvaNiyAgAreNaM mahattararAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirti| idaM ca prAyo gatArthameva, vizeSaM tu paMceva ya khIrAI' ityAdinA granthena bhASyakAropanyAsakramapramANyAduttaratra vakSyAmaH, adhunA tadupanyastamevAcAmAmlamucyateni. (1602) goNNaM nAmaM tivihaM oaNa kummAsa sattuA ceva / ikvikapi ya tivihaM jahannayaM majjhimukkosaM / / vR- AyAmAmlamiti goNNaM nAma, AyAmaH-avazAyanaM AmlaM-caturtharasaM tAbhyAM nirvRttaM AyAmAmlaM, idaM copAdhibhedAt trividhaM bhavati, odanaH kulmASAH saktavazcaiva, odanamadhikRtya kulmASAn saktUMzceti, ekaikamapi cAmISAM trividhaM bhavati-jaghanyakaM madhyama utkRSTaM ceti / kathamityatrAha-- ni. (1603) davve rase guNe vA jahannayaM majjhimaM ca ukkAsaM / tasseva ya pAuggaM chalaNA paMceva ya kuDaMgA / / vR. dravye rase guNe caiva dravyamadhikRtya rasamadhikRtya guNaM cAdhikRtyetyarthaH, kiM ?-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ceti, tasvaivAyAmAmlasya prayogyaM vaktavyaM, tathA AyAmAmlaM pratyAkhyAtamiti dadhnA bhuJAnasyAdoSaH prANAtipAtapratyAkhyAne tadanAsevanavaditi chalanA vaktavyA, paJcaiva kaDaGgA-vakravizeSA iti / tadyathAni. (1604) loe vee samae annANe khalu taheva gelanne / ee paMca kuDaMgA nAyavvA aMbilaMmi bhave // vR-loke vede samaye ajJAne khalu tathaiva glAnatve lokamaGgIkRtya kuDaGgAH, evaM vedAn samayAn ajJAnaM glAnatvaM ca ete paJca kuDaGgA jJAtavyAH, AyAmAmle bhavanti, AyAmAmlaviSaya iti gAthAsamAsArthaH / / vistarArthastu vRddhasampradAyasamadhigamyaH, sa cAyaM"ettha AyaMbilaM ca bhavati AyaMbilapAuggaM ca, tatthodane AyambilaM AyaMbilapAuggaM ca, For Pri Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 AyaMvilA sakUrA, jANi kUravihANANi AyaMbilapAuggaM, taMdulakaNiyAu kuDato pI8 pihugA piTThapovaliyAo rAlagA maMDagAdi, kummAsA puvvaM pANieNa kaDDinaMti pacchA ukhalIe pIsaMti, te tividhA-sahA majjhimA thUlA, ete AyaMbilaM, AyaMbilapAuggANi puna je tassa tusamIsA kaNiyAu kaMkaDugA ya evamAdi, sattuyA javANaM godhUmANaM vihiANaM vA, pAuggaM puna godhUmabhUjiyApicugAlA ya jAva bhuJjiJjA, je ya jaMtaeNa na tIraMti pisituM, tasseva niddAro kaNikkAdi vA, eyANi AyaMbilapAuggANi, taM tividhapi AyaMbilaM tividhaM-ukkosaM majjhimaM jahannaM, dabbato kalamasAlikUro ukkosaM jaM vA jassa patthaM ruJcati vA, rAlago sAmAgo vA jahanno, sesA majjhimA, jo so kalamasAlIko sA rasaM paDucca tividho ukkosaM 3, taMceva tividhapi AyaMbilaM nijarAguNaM paDucca tividhaM-ukoso nijarAguNo majjhimojahannotti, kalamasAlikUro davyato ukkosaM dabbaM cauttharasieNa samuddisati, rasaovi ukkosaM tassaccaeNavi AyAmeNa ukkosaM rasato guNato jahannaM thovAniJjaratti bhaNitaM bhavati, so ceva kalamodano jadA annehiM AyAmehiM tadA davvato ukkoso rasato majjhimo guNatovi majjhimo ceva, so ceva jadA uNhodaeNa tadA davyato ukkosaM rasato jahanna gaNato majjhimaM ceva, jena davvato ukkosaM na rasato, idAniM je majjhimA te cAulodanA te davvato majjhimA AyaMbileNa rasato ukkosA guNato majjhimA, taheva ca uNhodaeNa davvato majjhaM rasato jahannaM guNato majjhaM majjhima davyaMtikAUNaM, rAlagataNakUrA davyato jahannaM AyaMbileNa rasato ukkosaM guNao majjhaM, te ceva uNhodaeNa dacao jahaNNaM rasao jahannaM guNao ukkosaM bahuNijjaratti bhaNittaM hoti, ahavA ukkose tinni vibhAsA-ukkosaukkosaM ukkosamajjhimaM ukkosajahaNNaM, kaMjiyaAyAmamauNhodaehiM jahaNNA majjhimA ukkosA nijarA, evaM tisu vibhAsitavaM / chalanAnAma egenAyaMbilaM paccakkhAtaM, tena hiMDatena suddhodaNo gahito, annonena ya kharINa nimittaM ghettUNa Agato AloettuM pajimito, gurUhi bhaNito-ajja tujjha AyaMbilaM paJcakkhAtaM, bhaNai-saccaM, to kiM jemesi ?, jeNa mae paccakkhAtaM, jahA pANAtipAte paccakkhAte na mArijati evAyaMbilevi paccakkhAte taM na kIrati, esA chalaNA, parihArastu pratyAkhyAnaM bhojane tannivRttau ca bhavati, bhojane AyAmAmlaprAyogyAdanyata tat pratyAkhyAti AyAmle ca varttate, tannivRttau caturvidhamapyAhAraM pratyAcakSANasya, tathA loka evameva pratyAkhyAnArthaH dosuM atthesu vaTTati bhojane tannivRttau ca, tena esacchalaNA niratthayA / paMca kuDaMgA-loe vede samae annANe gilANe kuDaMgotti, egeNAyaMbilassa paccakkhAtaM, tena hiMDatena saMkhaDI saMbhAvitA, annaM vA ukkosaM laddhaM, AyaritANa daMseti, bhaNitaM-tujha AyaMbilaM paJcakkhAtaM, so bhaNati-khamAsaNA ! amhe bahUNi loiyANi sasthANi parimilitANi, tattha ya AyaMbilasaddo natthi, paDhamo kuDaMgo 1, ahavA vedesu causu saMgovaMgesu nasthi AyaMbilaM bidio kuDaMgo 2, ahavA samae caragacIriyabhikkhupaMDaraMgANaM, tatthavi natthi, na jANAmi esa tujhaM kato Agato? taio kuDaMgo 3, annANeNa bhaNati-Na jANAmi khamAsamaNA ! kerisiyaM AyaMbilaM bhavati ?, ahaM jANAmi-kusaNehivi jimmaitti tena gahitaM, micchAmidukkaDaM, na puNo gacchAmi, cauttho kuDaMgo gilANa bhaNati-natarAmi AyaMbilaM kAuM sUlaM me uTThati, annaM Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 6 - [ ni. 1604 / vA uditi rarogaM, tAhe na tIrati karettuM esa paMcamo kuDaMgo / tassa aTTha AgArA annatthaNAbhogeNaM sahassAgAreNaM levAleveNaM higatthasaMsaTTeNaM ukkhittavivageNaM pArivAvaNiyAgAreNaM mahattaragAreNaM savvasamAhibattiyAgAreNaM vosirati / anAbhogasahasakkArA taheva levAlevo jati bhANe puvvaM levADagaM gahitaM samuddinaM saMlihiM jati tena ANeti na bhajati, ukkhittavivego jati AyaMbile patati vigatimAtI ukkhivittA vigicatu mA Navari galatu annaM vA AyaMbilassa appA jati uddharitaM tIrati uddharirate na uvahammati, gihatthasaMsaTTevi jati gihattho DovaliyaM bhANiyaM vA levADaM kusaNAdIhiM tena Isitti levADaM taM bhuJjati, jai raso AlikhiJjati bahuo tAhe na kappati, pAriTThAvaNitamahattarAsamAdhIo taheva / vyAkhyAtamatigambhIrabuddhinA bhASyakAreNopanyastakramamAyAmAmlam, adhunA tadupanyAsaprAmANyAdeva nirvikRtikAdhikArazeSaM vyAkhyAyate, tatredaM gAthAdvayam - ni. (1605 ) paMceva ya khIrAiM cattAri dahINi sappi navanItA / cattAri ya tillAI do viyaDe phANie duni || ni. (1606) mahupuggalAI tinni calacala ogArhi tu jaM pakkaM / eesa saMsa vucchAmi ahAnupuvIe / / vR- 'paMceva ya khIrAI' gAhA 'madhupoggala 'tti gAthA, idaM vikRtisvarUpapratipAdakaM gAthAdvayaM gatArthameva, adhunA etadAkArA vyAkhyAyante tattha aNAbhoga sahasakkArA taheva, levAlevo puna jathA AyaMvile taheva daTThacco, gihatthasaMsaTTo bahuvattavvotti gAhAhiM bhaNNati, tAo puna imAtoni. (1607 ) khIradahIviyaDANaM cattAri u aMgulAI saMsaThThe / phANiyatillaghayANaM aMgulamegaM tu saMsa || muhapuggalarayANaM addhaMgulayaM tu hoi saMsadvaM / ni. (1608) gulapuggalanavanIe addAmalayaM tu saMsaThThe // vR- gihatyasaMsaTTassa imA vidhI-khIreNa jati kusaNAtio kUraro labbhati tassa jati kuDaMgassa udaNAto cattAri aMgulAgi duddhaM tAhe nivvigatigassa kappati paMcamaM cArabbha vigata ya, evaM dadhissavi viyaissavi, kesu visaesa viaDeNa mIsijati odano ogAhimao vA, phANita guDasa tellaghatANa ya, etehiM kusaNite jati aMgulaM uvari acchati to vadRti, pareNa na vaTTati, madhussa poggalarasayassa addhaMguleNa saMsaThThe hoti, piMDagulassa puggalassa navanItassa ya addAmalagamettaM saMsaTTaM, jati bahUNi etapyamANANi kappaMti, egaMmi bahue na kappaditti gAthArthaH / ukttavivego ahA AyaMbile jaM uddharituM tIrati, sesesu natthi, paDuccakkhiyaM puna jati aMgulIe gahAya makkheti telleNa vA ghatena vA tAthe nivvigatiyassa kappati, atha dhArAe chumati manAgapi na kappati / idAniM pAriDDAvaNiyAgAro, so puna egAsanegaThANAdisAdhAraNettikaDa viseseNa parUvijjati, tannirUpaNArthamAha ni. (1609) AyaMvilamanAyaMbila cauthA bAlavuDDasahuasahU / anahiMDiyahiMDiyae pAhuNanimaMtaNAvaliyA || vR- 'AyaMbilae' gAthA vyAkhyA yadvA'trAntare prabuddha iva codakaH pRcchati - aho tAva bhagavatA 329 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Avazyaka mUlasUtram-2-6/92 egAsanagaegaTThAnaga-AyaMbilacautthachaTTaTTamaNivvigatiesu pAriTThAvaNiyAgAro vaNNito, na puna jANAmi kerisagassa sAdhussa pAriThThAvaNiyaM dAtavyaM vA na dAtavyaM vA ?, Ayario bhaNai, 'AyaMbilamanAyaMbile' gAthA vyAkhyA-pAriTThAvaNiyabhaMjaNe joggA sAdhu duvidhA-AyaMbilaMgA anAyaMbilagA ya, anayaMbiliyA AyaMbilavirahiyA, ekkAsaNekaTThANacautthachaTThaTTamaNivvigatiya pajjavasANA, dasamabhattiyAdINaM maMDalIe uddharitaM pAriTThAvaNiyaM na kappati dAM, tesiM pezaM uNhayaM vA dinati, ahiTThiyA ya tesiM devatAvi hoJja, ego AyaMbilago ego cautthabhattito hojja kassa dAtavyaM ?, cautthabhattiyassa, so duviho-bAlo vuDDo ya, bAlassa dAtavvaM, bAlo duvihosahU asahU ya, asahussa dAtavvaM, asahU duviho-hiMDato ahiMDeMtao ya, hiMDayassa dAtavvaM, hiMDaMtao duvidho-vatthavvago pAhuNago ya, pAhuNagassa dAtavyaM, evaM cautthabhatto bAlo'sahU hiMDato pAhuNago pAriTThAvaNiyaM bhuMjAvijjati, tassa asati bAlo asahU hiMDato vatthavvo 2 tassa asati bAlo asahU ahiMDato pAhUNago 3 tassa asati bAlo asahU ahiMDato vatthavyo, evametena karaNovAeNa catuhivi padehiM solasa AvaliyAbhaMgA vibhAsitavyA, tattha paDhamabhaMgiassa dAtavvaM, etassa asati bitiyassa, tassAsati tadiyassa, evaM jAva carimassa dAtavvaM, paurapAriTThAvaNiyAe vA savvesi dAtavyaM, evaM AyaMbiliyassa chaTThabhattiyassa solasabhaMgA vibhAsA, evaM AyaMbiliyassa aTThamabhattiyassa solasa bhaMgA, evaM AyaMbiliyassa nivitayassa solasa bhaMgA, navaraM AyaMbiliyassa dAtavyaM, evaM AyaMbiliyassa ekkAsaNiyassa solasa bhaMgA, evaM AyaMbiliyassa egaTThANiyassa solasa bhaMgA, evamete AyaMbiliyaukkhevagasaMjogesu savvaggeNa channavati AvaliyAbhaMgA bhavanti, AyaMbilaukkhevo gato, ego cautthabhattito ego cha?bhattito, etthavi solasa, navaraM chaTThabhattiyassa dAtavvaM, elcautthabhattiyassa solasa bhaMgA, ego ekkAsaNito ego egaTThANio egaTThANiyassa dAtavyaM, ego ekkAsaNito ego nivvItio, ekkAsaNiyassa dAtavyaM, etthavi solasa, ego egaTThANio ego nivvItio egaTThANiyassa dAtavvaM, etthavi solasatti gAthArthaH // taM puna pAraTThiAvaNitaM jahAvidhIe gahitaM vidhibhuttasesaM ca to tesiM dijai, tatrani. (1610) vihigahiyaM vihibhuttaM uvvariyaM jaM bhave asnnmaaiiN| taM guruNA'NunAyaM kappai AyaMbilayAINaM // vR-'vihigahiyaM vihibhuttaM' gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM nA aluddheNa uggamitaM, pacchA maMDalIe kaDapadaragasIhakhaideNa vA vidhIe bhuttaM, evaMvidhaM pAriThThAvaNiyaM, jAhe gurU bhaNati-ajjo imaM pAriTThAvaNiyaM icchAkAreNa bhuAhitti, tAhe so kappati vaMdanaM dAuM saMdimamAvetti bhottuM, ettha caubhaMgavibhAsAni. (1611) cauro ya huMti bhaMgA paDhame bhaMgaMmi hoi AvaliyA / itto a taiyabhaMgo AvaliyA hoi nAyavvA / / vR- 'cauro ya hoMti bhaMgA' gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM vidhimuktaM vidhigahitaM avidhimuktaM avidhigahItaM vihibhuttaM avidhigahitaM avidhimuktaM, tattha paDhamabhaMgo, sAdhU bhikkhaM hiMDati, tena ya alureNa vAhiM saMjoaNadose vippajaDheNa ohAritaM bhattapANaM pacchA maMDalIe pataragacche Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 6 |ni. 1611 | 331 dAtisuvidhIe samuddinaM, evaMvidhaM puvvavaNiyANa AvaliyANaM kappate samuddisiuM, idAniM vitiyabhaMgo tadheva vihIgahitaM bhuttaM puna kAgasiyAlAdidosaduddhaM evaM avidhie bhuttaM ettha jati uvvarati taM chaDDijati, na kappati, chaddimAdIdosA tammi, erisaM jo deti jo ya bhuMjati dohavi vivego kIrati, apuNakArae vA ubaTThitANaM paMcakallANayaM dijati, idAniM taiyabhaMgo, tattha avidhigahitaM-vI vIsuM ukkosagANi davvANi bhAyaNi pacchA kacchapuDagaMpiva paDisuddhe vireeti, etesiM bhoktavvaMti Agato, pacchA maMDaligarAiNieNa samarasaM kAtuM maMDalie vidhIe samuddinaM, evaMvidhe jaM uccaritaM taM pAriDDAvaNiyAgAraM AvaliyANaM vidhibhuttaMti kau kappati, cautthabhaMgo AvaliyANa na kappeti bhuttuM, te ceva puvvabhaNitA dosA, evametaM bhAvapaccakkhANaM bhaNitamiti // vyAkhyAtaM mUlagA thopanyastaM pratyAkhyAnamadhunA pratyAkhyAtocyate, tathA cAhani. (1612 ) paJcakkhAeNa kayA paccakkhAviMtaeva sUAe (u) / ubhayamavi jANageara caubhaMge goNidito || vR- 'paccakkhAeNa' gAhA vyAkhyA- pratyAkhyAtA-gurustena pratyAkhyAtrA kRtA pratyAkhyApayitaryapi ziSye sUcA ulliGganA, na hi pratyAkhyAnaM prAyo guruziSyAvantareNa bhavati, anne tu 'paJcakkhANeNa kaya'tti paThanti, tat punarayuktaM pratyAkhyAtuniryuktikAreNa sAkSAdupanyastatvAt sUcA'nupapatteH, pratyAkhyApayiturapi tadanantaraGgatvAditi, atra ca jJAtaryajJAtari ca catvAro bhedA bhavanti, tatra caturbhaGge goNiSTAnta iti gAthAkSarArthaH // bhAvArtha tu svayamevAha ni. ( 1613) mUlaguNauttaraguNe savve dese ya tahaya suddhIe / paccakkhANavihinU paccakkhAyA gurU hoi // vR- 'mUlaguNa' gAhA vyAkhyA - mUlaguNeSUttaraguNeSu ca evaM sarvottaraguNeSu dezottaraguNeSu ca, tathA ca zuddhau - SaDvidhAyAM zraddhAnAdilakSaNAyAM pratyAkhyAnavidhijJaH, asmin viSaye pratyAkhyAnavidhimAzrityetyarthaH, pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA guruH- AcAryo bhavatIti gAthArthaH // ni. (1614) kiikammAivihinnU uvaogaparo a asaDhabhAvo a / saMviggathirapainno padyakkhAviMtao bhaNio || vR- 'kiikammA' gAhA vyAkhyA-kRtikarmAdividhijJaH- vandanAkArAdiprakAjJa ityarthaH, upayogaparazca pratyAkhyAna eva copayogapradhAnazca azaThabhAvazca zuddhacittazca saMvigro-mokSArthI sthirapratijJaH na bhASitamanyathA karoti, pratyAkhyAnapayatIti pratyAkhyApayitA- ziSyaH evaMbhUto bhaNitaH tIrthakararAgaNadharairiti gAthArthaH // ni. (1615 ) itthaM puna caubhaMgo jANagaiaraMbhi goNinAeNaM / suddhAsuddhA paDhamaMtimA u sesesu a vibhAsA // kR ' itthaM puna' gAthA vyAkhyA- ettha puna paccakkhANayaMtassa paccakkhAveMtassa ya caubhaMgo-jANato jANagassa paccakkhAti zuddhaM paJcakkhANaM, jamhA dovi jANaMti kimapi paccakkhANaM namokkArasahitaM porusimAdiyaM vA, jANago ayANagassa jANAveuM paccakkhA (ve) ti, jahA namokkArasahitAdINaM amugaM te paJcakkhAtaMti suddhaM annahA na suddhaM, ayANago jANagassa paJcakakhAti na suddhaM, pabhusaMdiTThA (I) su vibhAsA, ayANago ayANagassa paJcakkhAti, asuddhameva, etthaM diTTaMto gAvIto, jati Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka mUlasUtram -2-6/92 gAvINa pamANaM sAmiovi jANati, govAlovi jANati, doNhapi jANagANaM bhUtImollaM suhaM sAmIo deti itaro geNhati, evaM loiyo caubhaMgo, evaM jANago jANageNa paccakkhAveti suddhaM, jANago ajANageNa keNai kAraNeNa paJcasAvento suddho nikkAraNe na suddhati, ayANago jANayaM paccakkhAveti suddho, ayANao ayANae paJcakkhAveti na suddhoti gAthArthaH / / mUladvAragAthAyAmuktaH pratyAkhyAtA, sAmprataM pratyAkhyAtavyamuktamapyadhyane dvArAzUnyArthamAhani. (1616) davve bhAve ya duhA paccakkhAivvayaM havai duvihaM / davyaMmi a asaNAI annANAI ya mAmi / / vR-'davve bhAve' gAhA vyAkhyA-dravyato bhAvatazca dvidhA pratyAkhyAtavyaM tu vijJeyaM, dravyapratyAkhyAtavyaM azanAdi, ajJAnAdi tu bhAve- bhAvapratyAkhyAtavyamiti gAthArthaH // __ mUladvAragAthAyAM gataM tRtIyaM dvAraM, idAni parisA, sA ya puTviM vaNNitA sAmAiyanijuttIe selaghaNakuDagAdI, ittha puna savisesaM bhaNNati-parisA duvidhA, uvaTTitA anuvaTTitA ya, uvaTTitAe kahetavvaM, anuvaTTitAe na kahetavvaM, jA sA uvahitA sA duvidhA-sammovahitA micchovahitA ya, micchovahitA jahA aJjagoviMdA tArisAe na vaTTati kahetuM, sammovaTTitA duvidhA-bhAvitA abhAvitA ya, abhAvitAe na vaTTati kahetuM, bhAvitA duvidhA-vinItA avinItA ya, avinItAe na vaTTati, vinItAe kahetavvaM, vinItA duvidhA-vakkhittA avakkhittA ya, vakkhittA jA suNeti kammaM ca kiMci kareti khijati vA annaM vA vAvAraM kareti, avakkhittA na annaM kiMci kareti kevalaM suNati, avakkhittAe kaheyavvaM, avakkhittA duvidhA-uvauttA anuvauttA ya, anuvauttA jA suNeti annamannaM vA ciMteti, uvauttA jA niccintA, tamhA uvauttAe kahetavyaM / tathA cAhani. (1617) souM uvaTThiyAe vinIyavakkhittataduvauttAe / __ evaMvihaparisAe paccakkhANaM kaheyavvaM / / vR- 'souM uvaTThitAe' gAhA vyAkhyA-gatArthA, evamesA uvahitA sammovahitA bhAvitA vinIyA'vakkhittA uvayuttA ya, paDhamaparisA joggA kahaNAe, sesA u tevaTThI parisAo ajoggAo, ajjogANa imA paDhamA-uvahitA sammovahitA bhAvitA vinIyA avakkhittA anuvauttA, esA paDhA ajoggA, evaM tevaDhipi bhANitavvA, 'uvaTTiyasammovaTThiyabhAvitaviNayA ya hoi bakkhittA / uvauttigA ya joggA sesa ajogAto tevaTTi / ' etaM paJcakkhANaM paDhamaparisAe kahejati, tavvatirittAe na kahetavyaM, na kevalaM paJcakkhANaM savvavi AvassayaM savvamavi suyanANaMti / ___ mUladvAragAthAyAM pariSaditi gatamadhunA kathanavidhirucyate, tatrAyaM vRddhavAdaH kAe vidhIe kahitavvaM ?, paDhama mUlaguNA kaDeti pANAtipAtaveramaNAti, tato sAdhudhamme kathite pacchA asaDhassa sAvagadhammo, iharA kahijjati sattiTThovi sAvayadhammaM paDhamaM sotuM tattheva vittIM karei, (uttaretti) uttaraguNesuvi chammAsiyaM Adi kAuM jaM jassa joggaM paJcakkhANaM taM tassa asaDheNa kahetavvaM / athavA'yaM kathanavidhi: Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 adhyayanaM-6- [ni. 1618] ni. (1618) ANAgijjho atthe ANAe ceva so kaheyavyo / dilRtiu diTuMtA kahaNavihi virAdhanA iarA / / vR- 'ANAgijjho astho' gAhA vyAkhyA-AjJA-AgamastadgrAhyaH-tadvinizceyo'rthaH, anAgatAtikrAntapratyAkhyAnAdiH AjJayaiva-AgamenaivAsau kathayitavyo, na haTAntena, tathA dArzantikaH-dRSTAntaparicchedyaH prANAtipAtAdyanivRttAnAmete doSA bhavantItyevamAdiSTAntAt-6STAntena kathayitavyaH, kathanavidhiH-eSaH kathanaprakAraH pratyAkhyAne, yadvA sAmAnyenaivA-jJAgrAhyo'rthaHsaudharmAdiH AjJayaivAsau kathayitavye na ddaSTAntena, tatra tasya vastuto'sattvAt, tathA dAntikaHutpAdAdimAnAtmA vastutvAd ghaTavadityevamAdiddaSTAntAt kathayitavyaH, eSaH kathanavidhiH, virAdhanA itarathA-viparyayo'nyathA kathanavidheH apratipattihetutvAd adhikatara-sammohAditi gAthArthaH / mUladvAragAthopanyasta uktaH kadhanavidhiH sAmprataM phalamAhani. (1619) paJcakkhANassa phalaM ihaparaloe a hoi duvihaM tu / ___ ihaloi dhammilAI dAmanagamAI paraloe / vR-'paJcakkhANassa' gAhA vyAkhyA-pratyAkhyAnasya-uktalakSaNasya phalaM-kAryaM ihaloke paraloke ca bhavati dvividhaM-dviprakAra, tuzabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tathA cAha-ihaloke dhammilAdaya udAharaNaM dAmannakAdayaH paraloke iti gAthA'kSarArthaH / ___ kathAnakaM tu dhammilodAharaNaM dhampillahiMDito nAyavvaM, AdisahAto AmosadhimAdIyA dheppNti| dAmannagodAharaNaM tu-rAyapure nagare ego kulaputto jAtIto, tassa jinadAsomitto, tena so sAdhusagAsaM nIto, tena macchayamaMpaccakhANaM gahitaM, dubbhikkhe macchAhAro logo jAto, itarovi sAlehi mahilAe khisijjamANo gato, udinne macche daRs puNarAvattI jAtA, evaM tinni divase tinni vAraM gahitA mukkAya, aNasaNaM kAtuM rAyagihe nagare maNiyArasehiputto dAmannago nAma jAto, aTThavarisassa kulaM mArIe ucchiNNaM, tattheva sAgaravodasatthavAhassa gihe ciTThai, tattha ya gihe bhikkhaTuM sAdhuNo paiTThA, sAdhunA saMghADailasa kahitaM, etassa gihassa esa dArago adhipatI bhavissati, sutaM satthavAheNa, pacchA satthavAheNa pacchannaM caDAlANa appito, tehiM dUraM netuM aMguliM chettuM bhesito nivvisao kato, nAsaMto tasseva gosaMdhieNa gahito puttotti, jovvaNattho jAto, annatA sAgarapoto tattha gato taM daddUNa uvAeNa pariyaNaM pucchati-kassa esa?, kathitaM anAdhotti ihAgato, imo sotti, tA lehaM dAuM ghararaM pAvehitti visaJjito, gato, rAyagihassa bAhiparisarare devaule suvvati, sAgarapotadhUtA visA nAma kannA tIe acaNiyavAvaDAe diTTho, pitumuddamudditaM lehaM daTu vAetietassa dAragassa asoiyamakkhitapAdassa visaM dAtavyaM, anussAraphusaNaM, kaNNadANaM, puNovi muddeti, nagaraM paviTTho, visA'nena vivAhitA, Agato sAgarapoto, mAtigharaaJcaNiyavisajjaNaM, sAgaraputtamaraNaM sotuM sAgarapoto hitayaphuTTaNeNa mato, rannA dAmannago gharasAmI kato, bhogasamiddhI jAtA, annayA pavvaNhe maMgaliehiM purato se ugIyaM ___ 'anupuMkhamAvayaMtAvi aNasthA tassa bahuguNA hoti / suhadukkhakacchapuDato jassa kataMto vahai pakkhaM / / 1 / / sotuM satasahassaM maMgaliyANa deti, evaM tinni vArA tinni satasahassANi, rannA sutaM, Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 Avazyaka mUlasUtram-2-6/92 pucchitena savvaM ranno siTuM, tuDeNa rannA seTThI ThAvito, bodhilAbho, puNo dhammAnuTThANaM devalogagamaNaM, evamAdi paraloe / ahavA suddheNa paJcakkhANeNa devalogagamanaM puNo bodhilAbho sukula paccAyAtI sokkhaparaMpareNa siddhigama, kesiMci puNo teneva bhavaggahaNeNa siddhigamanaM bhavatIti / ata eva pradhAnaphalopadarzanopasaMharannAha-- ni. (1620) paJcakkhANamiNaM seviUNa bhAvena jinavaruddilaM / pattA anaMtajIvA sAsayasukkhaM lahuM mukkhaM / / vR-'paccakkhANamiNaM' gAhA vyAkhyA-pratyAkhyAnamidaM-anantaroktaM Asevya bhAvena antaHkaNena jinavaroddiSTaM-tIrthakarakathitaM, prAptA anantajIvAH, zAzvatasaukhyAM zIghraM mokSam / / Aha-idaM phalaM guNanirUpaNAyAM 'paccakkhANammi kate' ityAdinA darzitameva punaH kimarthamiti ?, ucyate, tatra vastutaH pratyAkhyAnasvarUpadvAreNoktaM, iha tu lokanItita iti na doSaH, yadvA ita eva dvArAdavatArya svarUpakathanata eva pravRttihetutvAt tatroktaM ityanaparAdha evetyalaM vistareNa / ukto'nugamaH sAmprataM nayAH, teca naigamasaGgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtabhedabhinnAH khalcaughataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhastAt sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitamaveti neha pratyante, iha punaH sthAnAzUnyArthaM ete jJAnakriyAntarabhAvadvAraNa samAsataH procyante, jJAnnayaH kriyAnayazca, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yukti yuktatvAta, tathA cAhani. (1621) nAyaMmi giNhiyabve agiNhivbaMmi ceva atthaMmi / jaiyavvameva iha jo uvaeso so nao nAma / / ni. (1622) savvesipi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM sabvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThiA mAhU / / vR- 'nAtammi geNhitavve' gAhA vyAkhyA-jJAte-samyakaparicchinne 'geNhitavyetti grahItavye upAdeye 'agiNhitavvaMmi'tti agrahItavye anupAdeye, heya ityarthaH, cazabdaH khalUbhayorgrahItavyAgrahItavyayotitvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasyaiva ca vyavahitaH prayogo draSTavyaH, jJAta eva grahItavye agrahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte 'atthaMmiti artha aihikAmuSmike, tatraihiko grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdiH upekSaNIyastRNAdiH AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiragrahItavyo mithyAtvAdirupekSaNIyo vipakSAbhyudayAdiriti, tasminnarthe yatitavyameva iti-aihikAmaSNikaphalaprAptyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatlaH kArya ityarthaH / itthaM caitadaGgIkartavyaM, samyagjJAne vartamAnasya phalAvisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyairapyuktam "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / midhyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt / / 1 / / " tathA''muSmikaphalaprAptayarthinA hi jJAna eva yatitavyaM, tathA''gamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktaM "paDhamaM nANaM tato dayA, evaM ciTThati savvasaMjate / Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 6 | ni. 1622] annANI kiM kAhiti kiM vA nAhiti cheyapAvayaM ? ||9||" itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAt tIrthakararagaNadharairaragItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH "gItattha ya vihAro vidito gItatthamIsito bhaNito / to tiyavihAro nANAto jinavarehiM ||1|| " na yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktaM, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhavAmmbhodhestaTasthasya dIkSApratipannasya utkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saJjAyate (yato) yAvajjIvAdyakhilavastuparicchedyarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAt jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitaM ' iti jo uvadeso so nao nAma 'tti iti evaM uktena nyAyena ya upadezaH jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaM ca nAmAdau SaDvidhapratyAkhyAne jJAnarUpameva pratyAkhyAnamicchati, jJAnAtmakatvAdasya, kriyArUpaM tu tatkAryatvAt tadAyatattvAnnecchati, guNabhUtaM cecchatIti gAthArthaH / ukta jJAnanayo'dhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM kriyaiva pradhAnaM aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNameva svapakSasiddhaye 'nAyammi rohitacce' ityAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA- jJAte grahItavye agrahItavye caivamartha aihikAmuSmikaphalaprAptayArthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptirddazyate, tathA cAnyairapyuktaM "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet ||1||" tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi kriyaiva kartavyA, tathA munIndravacanamapyeva vyavasthitaM, yata uktam 335 "ceiyakulagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNa sue ya / savvesuvi tena kayaM tavasaMjamamumaMtenaM ||9||" itazcaitadevamaGgIkartavyam - yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, tathA cAgamaH "subahupi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa ? 1 aMdhassa jaha palitA dIvasayasahassakoDIvi ||1||" dRzikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, cAritraM kriyetyanarthAntaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhagavatH samupatrakevalajJAnasyApi na tAvat muktayavAptiH saJjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSarogiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanapararaH sa nayo nAma kriyAnaya ityarthaH / ayaM ca nAmAdau paDUvidhe Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 Avazyaka mUlasUtram - 2-6/92 pratyAkhyAne kriyArUpameva pratyAkhyAnamicchati, tadAtmakatvAdasya, jJAna tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnnecchati guNabhUtaM cecchatIti gAthArthaH / uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM zruttvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha-kimatra tattvaM ?, pakSadvaye'pi yukti sambhavAd, AcAryaH punarAha -- 'savvesiM' gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayatrAha'savvesiMpi' gAhA vyAkhyA- 'sarveSAmiti mUlanayAnAM apizabdAt tadbhedAnAM ca nayAnAM - dravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyatAM sAmAnyameva vizeSA eva ubhayamevAnapekSaM ityAdirUpAM athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhamicchatItyAdirUpAM nizamya zruttvA tata sarvanayavizuddhaM sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH yasmAt sarve nayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH // adhyayanaM -6- samAptam * vyAkhyAyAdhyayanamidaM yadavAptamiha zubhaM mayA puNyam / zuddhaM pratyAkhyAnaM labhatAM bhavyo janastena ||1|| samAptA ceyaM ziSyahitAnAmAvazyakaTIkA !! kRtiH sitAmbararAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato jAiNImahattarAsUnoralpamaterAcAryaharibhadrasya / yadihotsUtrajJAnAd, vyAkhyAtaM tad bahuzrutaiH / kSantavyaM kasya sammohaH, chadmasthasta na jAyate ? // 1 // yadarjitaM viraca (maMca ) yatA subodhyAM puNyaM mayA''vazyakazAstraTIkAm / bhave bhave tena mamaivamevaM bhUyAjinoktAnumate prayAsaH ||2|| anyacca santyajya samastasattvA, mAtsaryaduHkhaM bhavabIjabhUtam / sukhAtmakaM muktipadAvahaM ca sarvatra mAdhyasthamavApnuvantu || 3 || muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA AvazyakasUtrasya bhadrabAhusvAmiviracitA niyuktiH pUrvAcAryaviracitaM bhASyaM evaM haribhadrasUriviracitA TIkA parisamAptA / 40 prathamaM mUlasUtraM AvazyakaM samAptam Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "Agama sAhityamAM prApta thayo e sarvesUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhabrAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayaMbhavasUri | (anAmI) sarve zruta vIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devarkiMgaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gANi mahattara agamyasiMha sUri zIlAM kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdrasUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niyukti - bhASya-cUrNi - vRtti-AdinA racayitA ane sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA | sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone (AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jinavijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI. amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa pi. jIvarAjabhAI pa0 bhagavAnadAsa paM. rUpendrakumAra pi0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 400 [2] (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama / AgamasUtranAma mUla | vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 / 2. sUtrakRta 2100 zIlAnAcArya 12850 | 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasari 3575 5. bhagavatI | 15751 abhayadevasUri 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 | abhayadevasUri 8. antakRdazA 900 abhayadevasUri 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkaMzruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 [14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisara 9000 |17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) |24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi 1(?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) (?) 150 mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi 1(?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratna sUri (avacUri) 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 26. 176 215 110 Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama * vRtti 375 1000 __ AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) |33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 |34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 [35. bRhatkalpa 473 |malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa * 130 | siddhasenagaNi (cUNi) 39. mahAnizItha 4548 |40. | Avazyaka 130 haribhadrasUri |22000 41. oghaniryakti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni, 835 malayagirisUri 7000 | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 |43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 | maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 45mAgama sUtromAM vatamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro u4thI 38 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtromA nabheTAsa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6 vRtti-mAhi nodha che te sau 31. saMpAina bhulAnI cha. sivAyanI 4A __vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita samudrita avasthAmA 55 che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya ane cIrastava prakIrNaka bhAve cha.abhe "AgamasuttANi" mAM bhUNa 35 bhane 'bhAgamahAya"bhA akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItatva jenA vikalpa rUpe che e Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMdhatvanuM mAdhya ame ''bAmasuttaLi'mAM saMpAdIta karyuM che. (5) auSa ane viSNu e baMne nivRtti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAkhyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prALeja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-va-nitattva e traNenI vRtti ApI che. jemAM vaza ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizIya upara to mAtra vIsamA uddezanI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryutiH ta niyukti 9. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta niyukti rU. vRSa-nitti ka 4. vyavahAra-nitti * 6. |zAzruta-niryukti krama zlokapramANa krama niryukti 450 265 [4] - 180 6. Avazyaka- niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika - niyukti 10. uttarAdhyayana- niyukti noMdhaH - zlokapramANa 2500 1355 835 500 (1) ahIM Apela ja pramA, e gAthA saMkhyA nathI, 32 akSarano eka zloka e pramANathI noMdhAyela roja pramANa che. aan {2} * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI niyutti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAir maharSi e mANya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) epa ane piNDaniryukti svataMtra mUlAyama svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana bama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI zAzrutanya niryukti upara vRtti ane anya pAMca niyukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryujJikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 15] ( vartamAna ANe 45mAgamabhA 5 bhASyaM ) krama bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa | nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * 483 bRhatkalpabhASya 7600 oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya | 6400 8. piNDaniyuktibhASya paJcakalpabhASya / 3185 dazavaikAlikabhASya * | jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?)| 46 E3 nAya. nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa mane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi dhovAna 4Aya che. amArA saMpAinabha nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya amA. AgamasuttANi bhAga-38 wiuszAta yayuM. (3) AvazyakabhASya bhA. yA prbhaae| 483 sayuM mAM 183 yA mULabhASya 3 bhane 300 yA anya bhASyanI che. no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM bhAM yA che. [. vizeSAvazyaka. bhASya pUja4 prasidhdha thayu cha 59 te sama AvazyakasUtra- 652nuM bhASya nathIne adhyayano anusAra nI mamamasara vRtti Adi peTA vivaraNo to sAvathavaka ane gItA e baMne upara maLe che. jeno momame nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavakAlikabhASya no samAveza tenI tanI vRtti bhAM yo 4 che. 50 teno patA vizeno 60 amone maNeda nathI. [oghaniyukti 652 3000 3 prabhArI bhASyano 6dy tu maNera cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktimA maNI yA saMmache (?) (5) mA zata aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA bhe. 35 Agama sUtro 652no mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3 bhASyagAthA sevAbhaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhudhya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNela che. tebha4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 41 d5 bhaNe che. 32cts bhASyanA l ajJAta ja che. Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [6] (vartamAna ANe.45 mArAmamA 604 cUrNiH ) / cUrNi lokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa 1. AcAra-cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi / 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 | 10.| paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi / 31141 11.] jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 18500 | 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000, 15. nandIcarNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi / 2265 noMdha:(1) 61 25 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bheja cUrNi abhaa22|| saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI bhI cUrNi 4 agatsyasiMhasUrikRta chetenuM prAzana pUya zrI yunyavizya rAve che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAlAla 145140 praznAyikSa muMDe che. bhagavatI cUrNito bhaNe4 cha, 54 zIta nathI. tabha04 vRhatkalpa, vyavahAra, paJcakalpa astapatosa cha prazAta dhyAna nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattarannAma bhujyatve saMbhaNAya che. 3245 mate amuka nA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" yintyAta" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI khabara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMga nI to sIyinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM upa mAgamo 652 bAga nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM sUtra paratve | 644 niyukti / 7 cha. aTale u8 sAgamonuM saMga madhya 4 manyu. Nd suiz bhASya, sis niyukti bhane syAI cUrNina! mAmA vartamAna ne suvyavasthita paMcAMgI meM mAtra Avazyaka sUtra nI reun. 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattiyo3 59 64 cha, Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] * 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo te [sUcanA :- ame saMpAdIta karela bALamanuttagi-saTIja mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che, jemake khAvAmAM prathama aMka zrutanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUtta gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTuM lakhANa che ane A/padya ne paghanI sTAIlathI ! - 11 goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Dresa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) bAvAra - zrutaT:/nA/adhyayana/uddeza:/mUrtta pUrvI nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM (2) sUtrAta (3) sthAna - sthAna/gadhyayana/mUrta (4) samavAya samavAyaH/mUlaM (pa) bhagavatI - zatAyan:-aMtarazata /ddeza:/mUrchA ahIM zataddanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) var: (2) aMtargata kemake tAja 21, 22, 23 23,34,39,36,40 nA peTA mAM zataLa nA peTA vibhAganuM nAma : ja NAvela che. zataru vibhAAgane khaMttarazattaja athavA tattavada nAmathI oLakhAAvAya che. - (6) jJAtAdharnayA- zrutatva: varSA:/dhyayana/mUrta pahelA zrutabdha mAM adhyayana ja che. bIjA. zrutattvampa no peTAvibhAga varlDa nAme che ane te varlDa nA peTA vibhAgamAM dhvavana che. (cha) tAlavazA- gadhyayana/mUrtta (8) anta:zA- van:/adhyayanaM/mUnuM (1) anuttopapativazA-varSA/madhyavana/mUrchA (10) pra(vyAja<- dvAra/adhyayana/mULa Azrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene zravakAra ane saMvadA kahyA che. (koIka dar ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) viSAzruta- bhutanya/gadhyayana/mUrta (12) saupapAti- mUrchA (13) rAjapraznIya mUlaM + Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM sAmAgama sd vibhAgo pachato bhATe pratipattiH pachI me peTavilA nopanI5 2.343 pratipati -3-mAM naraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva avA ra pavilA 54 cha. tI tipattiA niraiyaAdi)/uddezakaH mUlaM zata para sapA cha, azata raa pratipatti n| uddezakaH navanayI 54 te pevilAla pratipattiH nAmecha.. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padana pe kisi suis uddezakaH cha, sis dvAra cha 50 56-28n| vii uddezakaH ane tenA peDhavibhAgamAM mAM paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAga 16-17i prAmRtaprAmRta nA pakSa pratipattiH nAma peTa vilaga che. 55 uddezakaH hi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAra:/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM AsamadhI23 nirayAvalikAdi nAmadhA sAthai govA ma tene manA pAyavatarI! sUtrA mojamApekSA.[-1, nirayAvalikA, 10-2 kalpavataMsikA... vagaire sA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayatrA) mUlaM (34) nizIya * uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra * uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka * adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika * adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA | krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA 9. 2. 3. 4. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 19. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vi 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRdazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 99 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. ? * * * m 1 la 13 12 4 14 30. 3 34. 31. 32. 33. 30 35. 93 37. 231 38. 606 36. 103 39. 40. 131 41. -- catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdulavaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra Avazyaka oghaniyukti 41. piNDaniryukti 1 42. dazavaikAlika 2 43. 1 44. 9 45. dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 63 71 142 172 161 133 137 82 307 664 1420 215 285 114 103 1528 70 168 350 142 172 139 133 137 82 307 664 56 103 8 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 1640 93 noMdha :- ta gAthA saMkhyAno samAveza mUlaM bhAM dhardha 4 bhaya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra ne gAthA jane bhATe no khApeso saMyukta anukrama che. ST badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 141 Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [4] [5] kRdantamAlA [5] caityavandana parvamAlA 25 [17] [18] [19] [20] [21] [22] --* amArA prakAzano H * saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA - 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 abhinava hema laghuprakriyA 4 saptAGga vivaraNam - saptAGga vivaraNam - saptAGga vivaraNam - - caityavandana saGgraha caityavandana covizI [9] [10] zatruJjaya bhakti [ AvRtti-do ] abhinava jaina paJcAGga - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [12] [13] abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [14] [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanAnmaraNabheda-saMgraha] [16] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] [23] [24] [25] [10] tIrthajinavizeSa tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI. [7] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA [27] [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa [29] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio [31] [32] [4] [33] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [35] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [37] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-5 tatvAthadhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya[39] tatvAthiidhagama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvAyAdhigama sUtra sAmanavaTa - adhyAya-8 4i1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] vIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samayAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasutaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaTuM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattama aMgasutaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasutaM [50] anuttoravAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ezvarasamaM aMgasuttaM [53] uvayAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhamaM udaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM umaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15 ] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapatrattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThU uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] anumaM uvaMgasutaM [61] kappavaDisiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vahidasAgaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhama paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] - - [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] cha paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijJA [AgamasuttANi-31] aTTamaM paINNagaM [74] deviMdasthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasutaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-381] paMcamaM cheyasutta-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasutaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohaniyutti [AgamasuttANi-41/1 ] bIaM mUlasutaM-1 [86] piMDaniJjutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasutaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [91 AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU43 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] 61 - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [4] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [9] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThTha aMgasUtra [7] pAsahasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] aMtagaDadasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pavAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [11] vivAgaya[102] uvavAya [13] rAyauseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [105 pannavaNAsura [10] sUrapannatti - [10] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kakhavaDisiyA - [111] puphiyA[112] puSkacUliyA - [11] vadisA - [114 causaraNa - [115 AurappaSmANa - [11] mahApaccakhkhANa - [117] bharapariNA - [118] taMdulAliya - [11] saMthAraga - [12] gacchApAra - [11] caMdAve[122 gaNivinna[123 deviMdatya[24] vIratyava[25] nisIha - [12] buhatakakha[127 vavahAra- . [128] dasAsumakhaMdha - [12] jIyakakho - [13] mahAnisIha[131] Avasmaya - [132 ohanistutti[133] piMDInajutti - [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [Agamadapa cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navayuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamardIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa) bIjo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] trIjo payatro gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] cotho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo pADyo gujarAtI anuvAda (AgaladIpa-] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payaao-2 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] navamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo pAyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-chI bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-cha trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa- cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa- trIjuM mulasUtra Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [15] uttara yA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [16] nahIsuta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anuyogadAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-3 [143] samacAyAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakrasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM.-14 Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIka-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] opaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtra saTIka AgamasuttANi saTIka-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 (185] anuyogadvAracUlikAsUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. - - -saMpaI sthaNa: Agama ArAdhanA kendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuvi129|| - - - AgamasuttANi / samAviSTAAgamAH AgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna prajJApanA bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchacAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi | bhAga-15-16-17nIzIya bhAga-18-19-20 bRhatkalpa | bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 |dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika | bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya Mainade FOI Privele & Personal use only .