________________
उपोद्घातः - [ नि. ६७८ ]
सयमेव खलिणगहणं अहवावि बलाभिओगेणं ॥
नि. (६७९) पुरिसज्जाऽवि तहा विनीयविनयंमि नत्थि अभिओगो । सेसंमि उ अभिओगो जनवयजाए जहा आसे ॥
२३३
वृ- यथा जात्यबाह्वीकानामश्वानां जनपदेषु च-मगधादिषु जातानां, चशब्दलोपोऽत्र द्रष्टव्यः, स्वयमेव खलिनग्रहणं भवति, अथवापि बलाभियोगेनेति, खलिनं कविकमभिधीयते, एष दृष्टान्तः, 'यमर्थोपनयः-पुषजातेऽपि तथा, जातशब्दः प्रकारवचनः, 'विनीयविनयमि' ति विविधम्- अनेकधा नीतः प्रापितः विनयो येन स तथाविधः तस्मिन् नास्त्यभियोगो जात्यबाहीकाश्ववत्, 'सेमिउ अभिओगो' त्ति शेषे विनयरहिते बलाभियोगः प्रवर्त्तते, कथं ? - जनपदजाते यथाऽश्वे इति गाथाद्वयसमुदायार्थः || अवयवार्थस्तु कथानकादवसेयः, तच्चेदम्
बाहलविसए एगो आसकिसोरो, सो दमिजिउकामो वेयालियं अहिवासिऊण पहाए अग्घेऊण बाहियालि नीतो, खलिणं से ढोइयं, सयमेव तेन गहियं विनीयोत्ति । तत्तो राया सयमेवारूढो, सो हिययइच्छियं वूढो, रण्णा उयरिऊण आहारलयणादिणा सम्मं पडियरिओ, पतिदियहं च सुद्धत्तणओ एवं वहइ, न तस्स बलाभिओगो पवत्तइ । अवरो पुन मगहादिजनवए जातो आसो, सोऽवि दमिजिउकामो वेयालियं अहिवासितो, मायरं पुच्छर- किमेयंति, तीए भणियंकल्लं वाहिजसि तस, सयमेव खलिणं गहाय वहंतो नरिंदं तोसिज्जासि, तेन तहा कयं, रन्नावि सव्वो से उवयारो कओ, माऊए सिहं, तीए भणितो-पुत्त ! विनयगुणफलं ते एयं, कल्लं पुणो मा खलिणं पडिवज्जिहिसि मा वा वहिहिसि, तेणं तहेव कयं, रन्नावि खोखरेण पिट्टिता बला कवियं दाऊण वाहित्ता पुणोऽवि जवसं से निरुद्धं तेन माऊए सिहं, सा भणइ पुत्त ! दुट्ठियफलमिणं ते, तं दिट्ठोभयमग्गो जो ते रुच्चइ तं करेहिसि । एस दितो अयमुवणओजो सयं न करेइ वेयावच्चादि तत्थ बलाभिओगोऽवि पयट्टाविज्जइ जनवयजाते जहा आसेत्ति। तस्माद्बलाभियोगमन्तरेणैव मोक्षार्थिना स्वयमेव प्रत्युत इच्छाकारं दत्त्वा अनभ्यर्थितेनैव वैयावृत्त्यं कार्यम् ॥ आह-तथाऽप्यनभ्यर्थितस्य स्वयमिच्छाकारणकमरमयुक्तमेवेत्याशङ्कयाहअमत्थणाए मरुओ वानरओ चेव होइ दिट्ठतो ।
नि. (६८०)
गुरुकरणे सयमेव उवाणियगा दुन्नि दिट्टंता ।।
वृ- अभ्यर्थनायां मरुकः, पुनः शिष्यचोदनायां सत्यां वानरकश्चैव भवति दृष्टान्तः, गुरुकरणे स्वयमेव तु वणिजौ द्वौ दृष्टान्त इति समासार्थः । व्यासार्थः कथानकेभ्योऽवसेय इति, तानि चामूनि - एगस्स साहुस्स लद्धी अस्थि, सो न करेइ वेयावच्चं बालबुड्डाणंति, आयरियपडिचोइतो भाइ -- को मं अभत्इ ?, आयरिएण भणिओ-तुमं अब्भत्थणं मग्गंतो चुक्किहिसि, जहा सो मरुगोत्ति । एगो मरुगो नाणमदमत्तो कत्तियपुण्णिमाए नरिंदजनवदेसुं दानं दाउमब्भुट्ठिएसु न तत्थ वच्चइ, भज्जाए भणितो - जाहि, सो भणइ - एगं ताव सुद्दाणं परिग्गहं करेमि, बीयं तेसिं घरं वच्चामि ?, जस्स आसत्तमस्स कुलस्स कजं सो मम आनेत्ता देउ, एवं सो जावजीवाए दरिद्द जातो । एवं तुमंपि अमत्यणं मग्गमाणो चुक्किहिसि निज्जराए, एतेसिं बालबुड्डाणं अन्ने अस्थि करेंतगा, तुज्झवि एस लद्धी एवं चैव विराहित्ति । ततो सो एवं भणिओ भाइ- एवं सुंदरं जाणंता अप्पणा कीस न करेह ?, आयरिया भणति सरिसोऽसि तुमं तस्स चानरगस्स,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org