Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaIiSI | PI IIIIIIIIIIINAtraNa jaina darzana bAramI AvRtti ||||||||||||||||||||||| ( ghaNA sudhArA-vadhArAthI vistRta banelI pa khaMDAtmaka AvRtti) ||||||||||||||||||||||||| -: lekhaka :nyAyavizArada, nyAyatIrtha munizrI nyAyavijayajI ---- - - - - * jA ||||sley-bello]][]S|||||||||||| ||||||||||||| prakAzaka : zrI hemacaMdrAcArya jaina sabhA pATaNa (u. gujarAta ) kiMmata rUA. 10-00 allel | Gie||=|||| |||||||||||Bes| | | Re
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka :zrI dalapatabhAI premacaMdabhAI zrI azokabhAI sevaMtIlAla. maMtrIo zrI hemacaMdrAcArya jaina sabhA hemacaMdra mArga pATaNa ( , gujarAta che " re vata 207 : vikrama saMvata * eprIla 1981 sarve huM prakAzakane svAdhIna zAha giradharalAla kulada sAdhana mudraNAlaya dANApI - bhAvanagara
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM nivedana e te suvidita che ke pUjya muni mahArAja nyA. nyA. zrI nyAyavijayajInAM "adhyAtma tattvAlaka", "subodha vANI prakAza", jaina darzana" vagere pustaka prakAzita karavAne suga amane prApta thayela che. emanuM "jaina darzana" pustaka gujarAtI ane hindI sArI prasiddhI pAmyuM che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ane zrI jaina zvetAmbara ejayu. kezana borDa temaja anya saMsthAonA abhyAsakramamAM e cAle che. e pustaka saraLa temaja subodhyA hoI ane jaina darzananA ta tathA siddhAMtane suyogya rIte samajAvatuM hoI enI mAMga vadhu rahe che. mATe ja ame enI gujarAtI bAramI AvRtti bahAra pADI zakyA chIe. muMbaI zrI pATaNa jaina maMDaLanA TrasTanA kAryakartA zrI bAlubhAI nAnAlAla tathA kamiTinA membaroe jaina darzananI gujarAtI bAramI AvRtti chapAya ane vizeSa pracAra thAya e mATe Arthika madadanI sagavaDa karI ApIne amArA kAryane Teko Ape che, e kharekhara abhinaMdanIya che. A gujarAtI bAramI AvRtti chapAvavAmAM nIce jaNAvela
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAnubhAvee Arthika sahAya ApI che, te badala teone ame A take AbhAra mAnIe chIe. rUA. 8000/- zrI pATaNa jaina maMDaLanA TrasTamAMthI rU. 4000/- goregAMva, javAharanagaranA jaina saMgha taraphathI hA sva. bhagubhAI maNIlAla A pustakanuM chApakAma sAdhanA presa-bhAvanagaranA mAlika zrI giradharalAla kulacaMda zAhe suMdara rIte karI ApI ane samayasara ApavA mATe teone A take ame AbhAra mAnIe chIe. Da, sevaMtIlAla ke. zAha pramukha zrI bhegIlAla cu. kApaDIyA zrI kAntIlAla laheracaMda upa-pramukhe
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kagoooooogloboosinocessonnel, jagatupUjya. zAstravizArada, jainAcArya sva. zrI DI karI , TAL, ja che. possessleeeeeeeeeeebooooooooooooop*****blogspeas *eedeleasessel ocessdesses-sosoposedseasoos ********* * *': ': ' : ':- 1 e* zrImadravijaya dhamasUrIzvarajI ma. sA. (A. M. A s. 8. H.M. A. s... H. M. G. O. s.) janma saM. 1928 dIkSA: saM1943 svargagAmana: saM. 18 mahuvA (saurASTra) bhAvanagara zivapurI (ma.pra.) oooooooooooooooooooooooooooo . . .
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubha kAmanA lagabhaga chellAM trevIseka varSathI mArI aneka nAnI-meTI kRtio zrI hemacaMdrAcArya jaina sabhA, pATaNa prakAzita karatI rahI che. jemAM subodha vANI prakAza ane jaina darzana khAsa ullekhanIya che. jaina darzananI aneka AvRttio e sabhA taraphathI bahAra paDI che. Ama sabhA mArI kRtione prakAzamAM mukavA tarapha je rasa je utsAha dAkhavatI rahI che, te mAre mana ghaNuM saMtoSanI vAta che, ane e mATe huM aMta:karaNathI sabhAne AbhAra mAnuM chuM, ane sabhA dvArA graMtha prakAzana tathA jJAna pracAranAM pavitra kAryo uttarottara vadhu ne vadhu thatA rahe ema hArdika bhAvathI IcchuM chuM. A sabhAnI unnati sAdhanAmAM pATaNa nivAsI svargata vidyA vyAsaMgI suprajJa vidvAna maNIlAla dolatacaMda zAha bI. e., elaela bI, riTAyarDa AsisTaMTa jaja, vaDedarA sTeTa, teoe je utsAhapUrNa ane sakriya sahaga Ape che te khAsa ullekhanIya ane stutya che. zrImAna bhegIlAla cunIlAla kApaDIyA jeo A sabhAnA prANarUpa che, tema ja sabhAnA utkarSa mATenI sAdhanA e jemane mukhya vyavasAya che ane jeo sabhAnA vikAsamAM satat dattacitta temaja prayatnazIla rahe che, temanI sAhitya sevA kharekhara sarasvatI sevAnuM ati ujvala udAharaNa che. e sevArasika, udAramanA mahAnubhAvanuM A pavitra tapa niraMtara adhika adhika jhaLahaLatu raho ane sAhitya pracAranA pavitra kAryane vadhu ne vadhu vistRta tathA diptimAna banAve, e che mArI zubha kAmanA.... mAMDala vi. saM. 2024 - muni nyAyavijaya Azvina
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa apakSapAtA: paripakvabuddhayaH pramANavAcana taTastha dRSTayaH / samatva bhAjazca vivekivartanAH zamaujasA lokamanaH prmodkaaH||1|| pakSapAtathI mukta, paripatra buddhivALA, satyavacanI, taTastha daSTivALA, samatAsabhara, vivekI vartanavALA ane zamanA prabhAvathI kenA manane AnaMda ApanArA vipazcidagresara vRnda satkRtavizAradasvA munidharmabhAsurAH / upekSya doSAMzca pareSu sadguka-prazaMsakA dhIragaMbhIra mAnasAH / / 2 / / vidvAnonA agresaranA samudAye jemanuM pAraMgatapaNuM satkAryuM che tevA muninA sadguNothI jhaLahaLatA doSonI upekSA karIne bIjAonA saguNanI prazaMsA karanAra dhIragaMbhIra manavALA vidyAkSetre zramotsAhAbudvanto'pyanAratam / anAsaktA: sthiraprajJA vizvakalyANabhAvanAH vidhAnA kSetramAM zrama tema ja utsAhathI sat kArya karanAra, sthirabuddhivALA tathA vizvakalyANanI bhAvanAvALA mahApuNyA mahAtmAnaH zrI puNyavijayAH sadA / prasArayanto jIyAsurjane sanmArgabhAvanAm / / mahApuNyazALI, zrI ane puNya para vijaya meLavanAra ane lokomAM sanmArge javAnI bhAvanA prasarAvanAra mahAne zrI puNya vijayajI) vijaya pAmo. ( vasuma karAva) - eka karatA T : ''. ' 15 hRAA che --- - ----- ka 1 che ** jana mana na jAne
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMcit vaktavya pATaNanI zrI hemacaMdrAcArya jaina sabhA taraphathI Aje vidvAne ane jijJAsuonA karakamalamAM jaina darzana nAmane ciMtha arpaNa karavAmAM Ave che. A graMthamAM tAtvika jaina daSTie jIvana vikAsane mArga darzAvatAM anekAneka prakaraNone saMgraha gujarAtImAM ApavAmAM Ave che. emAM pUrvAcArya varNita vividha padArthonuM svataMtra navIna daSTie varNana ane vivecana karavAmAM AvyuM che. A AkhA pustakanA mULa praNetA pUjyapAda munivara zrI nyAyavijayajI mahArAja che. eozrIe pratyeka viSayane pitAnI sUkama daSTie ThIka nyAya Ape che. keI paNa viSaya upara game te belavuM ke belI nAkhavuM e ghaNuM saheluM che, paraMtu e viSayane lipibaddha ke graMthabaddha kare e ghaNuM kaparU kAma che. pUjyapAda zrI nyAyavijayajI mahArAjazrIe pUrvAcAryavaNita vividha jainadharma mAnya tAttivaka padArthone vINIvANIne vartamAna yugane anurUpa gaMbhIra bhASAmAM utArI vidvadvarga ane jijJAsu janatA upara khare ja mahAna anugraha karyo che. A kRti ane e sivAyanI emanI bIjI maulika kRtio sarjAvA pAchaLa teozrInAM varSonAM tapa ane ciMtana che. e
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa ane ciMtanamAMthI ja teozrIe jaina sUrzana ane adhyAtma taravAjo Adi jevI viziSTa kRtio ApaNane arpaNa karI che. teozrInA jaina darzana pustake to Aje viziSTatA ja prApta karI che ane nAmanA paNa meLavI che. navayuganA vidyArthIvargane saraLa ane gaMbhIrapaNe jaina darzananA hArdane samajAvatuM pustaka mAtRbhASAmAM te Aje A eka ja che. enuM adhyayana, avakana ane ciMtana ApaNe tAtvika guNagrAhitAnI daSTine lakSamAM rAkhI karavAM joIe, jethI tattvajJa vidvAna graMthakAra ane prakAzaka Adine zrama saphaLa thaye gaNAya. -muni puNyavijaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ I | zrI trijamavazvAmine namaH . zrI zAMtinAthAya namaH | // zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / / || zrI paTTAvIrasvAmine namaH | | zrI nautamasvAmine namaH | || zrI yaduvegyo namaH | pUjya jaMbuvijayajI mahArAjanA be bola parama kRpALu zrI arihaMta paramAtmAe potAnA divya jJAnathI joyele ane jagatane batAvele sarva jagatanA kalyANane ane sAcA sukhane je saMpUrNa mArga tenuM nAma jaina darzana. jaina darzana e koI vyaktie ja sthApele ke calAve saMpradAya vizeSa nathI, paNa anaMtA jJAnI puruSoe kaheluM sukha ane kalyANanA sAcA mArganuM saMpUrNa darzana che. saMskRta bhASAmAM nAmane dhAtu che. " vijaya meLava e tene artha che. A ki dhAtu uparathI bina zabda banele che. eTale vijetA. rAga, dveSa ane meha e jIvAtmAnA bhayaM kara zatru che. jyAM sudhI jIvanamAM rAga, dveSa ane meha hoya tyAM sudhI jIvane sukhanA sAcA mArganuM darzana thatuM ja nathI.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ A rAga, dveSa tathA meha upara jemaNe vijaya meLavye che te paramAtmAne nidda kahevAmAM Ave che. rAga, dveSa ane meha rUpI tta eTale zatruonA temaNe nAza karyAM heAvAthI te hita paNa kahevAya che. A jine batAvelA je mAga teja jaina darzana che. sukha ane zAMti mATe ahiMsA atyaMta anivAya che e anubhavasiddha hakIkata che. je bIjA jIvAnI hiMsA kare che ane bIjAne pIDA upajAve che. teNe hiMsAnu'-parapIDananu' duHkhadAyaka kaTu phaLa A janmamAM ke janmAMtaramAM avazya bhAgavavu paDe che. Te sarva arihata paramAtmA upadezamAM kahe che ke -- se bemi- je ya atItA je ya paDuppaNNA je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMtA te savve evamAikkhati evaM bhArseti evaM paNNati evaM parUrveti savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve uttA Na haMtavvA Na ajjAvetavvA Na parighettavvA Na paritAyavvA Na uddveyanvA / " esa dhamme suddhe Nitie sAsae samecca loyaM khettaNNehiM attei / [ AcArAMga sUtra 1.4.132 ] bhAvAtha :~ traNe kALanA sarve arihaMta bhagavAna ema kahe ke ke koi paNa jIvAne haze nahi, baLAtkAre temanA upara khAjJA calAvaze nahiM, nokara-cAkara Adi rUpe temanA upara svAmitva sthApaze nahiM, keIne ya zArIrika ke mAnasika pIDAe OMpajAvaze nahi, koinA ye prANa leze nahi. A ahiMsA e zuddha dharma che, sanAtana dhama che, zAzrvata dhama che, jagatanA svarUpane barAbara jANIne jJAnI purUSoe jagatane A ahiMsA dhama batAvele che. For Private Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsAne jIvanamAM siddha karavA mATe sarva jIve upara AmatulyatvanI daSTi atyaMta Avazyaka che. manuSya jema potAnA hitane vicAra kare che tema bIjAnA paNa hitane vicAra karavAnI daSTi tenAmAM pragaTa thAya te ja jIvanamAM ahiMsA sAcA svarUpe AvI zake che. A ahiMsA ane AtmatulyatvanI bhAvanAne kendramAM rAkhIne ja bhinna bhinna bhUmikAnA jIvAne upayegI thaI zake e rIte vividha AcAro ane vicAre tathA yama ane niyame jaina darzanamAM batAvelA che. vicAramAM ahiMsA Ave te ja AcAramAM paNa sAcI ahiMsA AvI zake. manuSyanI prakRtimAM mAnanI-ahaMkAranI mukhyatA rahelI hoya che. jyAM ahaMkAra che tyAM aMdhakAra chavAI jAya che. eTale sAmAnya rIte dareka manuSya potAnI ja vAtane sAcI mAnavA tathA sAcI DarAvavA prayatnazIla hoya che. bIjAnI vicAradhArAmAM rahelA satya aMzane ahaMkArI manuSya joI zako ja nathI. tethI vicArone ane vANIne saMgharSa A jagatamAM sarvatra cAlyA ja kare che. A saMgharSamAMthI ghaNuM vare, kalaha ane vigraha janme che. ane chevaTe ghera atighera hiMsAnA svarUpamAM e pariName che. A ahaMkArapradhAna ekAMta AgrahI sudradaSTi dUra thAya te ja dharmathI jIvanamAM sAcuM rAkha ane zAti prApta thAya. A ahaMkArapradhAna ekAMta Agraha zudradaSTimAMthI jagatane uddhAra karavA mATe ja tIrthaMkara paramAtmAe anekAMta daSTinI ane syAdvAdanI jagatane mahAnamAM mahAna bheTa ApI che. jyAre manuSya bIjAnA vicAromAM rahelA satya ane jotAM, svIkAratAM ane bolatAM zIkhe che tyAre jIvananA ghaNA kSetramAMthI saMgharSo ane kalezane aMta AvI jAya che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vastunAM aneka pAsAM hoya che. bhinnabhinna pAsAMne taTastha vRttithI jovAnI dRSTine naya kahevAmAM Ave che. A nayaSTi e anekAMtaSTinA ja bhAga che. nayadRSTie vicAravAthI bhinnabhinna vicAradhArAmAM rahelA ghaNA ghaNA satya aMzAnu sApekSabhAve darzana thAya che. tethI vicAromAM vizALatA, udAratA ane bIjAemAM rahelA zubha tattvA pratye AdarabhAva ane prameAdabhAva pragaTa thAya che, keTalAka ema mAne che ke jainA Izvarane mAnatA nathI, paraMtu kharekhara A eka mATI bhrAMtija che. jaineA nayadRSTie izvarane sArI rIte mAne ja che. jainenuM samagra upAsanA sAhitya ane jainene samagra ArAdhanAmArga prabhubhaktithI bharelAM che. paramAtmAne anugraha ane paramAtmAnuM yAgakSemakAratva jainagraMthamAM khUba suMdara rIte vaNu velAM che. paramAtmAnuM svarUpa kharekhara te anubhavagamya che. yAgIzvara mahAtmA zrI AnaMdaghanajI mahArAje ziva, zakara, jagadIzvara, jina, arihaMta, tIrthaMkara, vidhi ( brahmA ) Adi aneka nAmeAthI paramAtmAnI stuti karIne zrI supArzvanAtha bhagavAnanA stavanamAM ate kahyuM che ke-- * ema aneka abhidhA dhare, anubhavagamya vicAra; lalanA0 je jANe tehane kare, AnaMdaghana avatAra. lalanA. zrI supAsanjina vIe " mahAn jaina AcArya zrI siddhasenasUrijIe paNa temaNe racelI vamAna dvAtriMzikAmAM vividha nAmeAthI paramAtmAnI stuti karIne dareka zlokAnA atamAM sa ekaH parAtmA gatimeM jinendraH / A zabdothI paramAtmAnA caraNAmAM zaraNAgati svIkArI che. jaina darzananI A vizALatA, udAratA ane sagrAhyatA che, For Private Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM A svarUpa saMsakRta-prAkRta bhASAnA graMthamAM te ghaNA vistArathI varNaveluM che. paraMtu te te te te bhASAnA vidvAnane ja upamegI thaI zake. sAmAnya mAnava, AjanA buddhigane ane vijJAnayugane mAnava potAnI bhASAmAM sahelAIthI samajI zake evI rIte lakhAyelA pustakanI khAsa jarUra hatI. sva. munirAja zrI nyAyavijayajI mahArAje gujarAtI bhASAmAM A rIte vistRta jaina darzana pustaka lakhIne jainaajaina jijJAsuo upara mahAna upakAra karyo che. A pustakanI Aja sudhImAM aneka aneka AvRttio chapAI gaI che e tenI ghaNI ghaNI lokopayogitA puravAra kare che. zrI zaMkhezvarajI tIrtha pAse mAMDala gAma e sva. munirAjazrI nyAyavijayajI mahArAjanI janmabhUmi. mArA anaMta upakArI parama pUjya pitAzrI ane gurUdeva munirAja zrI bhuvana vijayajI mahArAjanI paNa mAMDala ja janmabhUmi. e kAraNe pUjya munirAja zrI nyAyavijayajI mahArAjane mArA upara ghaNe neha hatuM. mArA pitAzrI karatAM e uMmaramAM DAM moTA hatA. mArA pitAzrIe nAnI uMmaramAM temanI utkaTa jJAna upasanA viSe je joyeluM ane sAMbhaLeluM te mane ghaNIvAra kaheluM hatuM. ghaNA varSo pachI pATaNamAM mahAlakSamImAtAnA pADAnA jaina upAzrayamAM temane maLavAne mATe sarva prathama prasaMga Avye hatuM. te pachI te ghaNuM ghaNIvAra maLavAnuM thayuM hatuM. keTalIka bAbatamAM amAre vicArabheda hatuM ja. chatAM temanI saraLatA, nikhAlasatA ane vidvattAnI mArA mana upara ghaNuM UMDI chApa paDI hatI. teo saMskRta-prAkRta bhASAnA prakAMDa vidvAna tathA uttama kavi hatA. pAchalI uMmarane temane jhoka prabhubhakti tarapha vizeSa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLeluM hatuM. A vAta temanA nAna vagere kAvyamAM paNa spaSTa joI zakAya che. teozrIe lakhelA jainadarzana pustakane saMpUrNa rIte vAMcavAne prasaMga mATe AvyuM nathI. jyAre joyuM che tyAre paNa upara uparathI keTalAMka pAnAomAM najara nAkhavAno ja prasaMga AvyuM che. jaina darzanamAM jainatattvajJAnamAM rahelA uttama AcAra, vicAro tathA sanAtana satyone temanI vicAradhArA pramANe temanI AgavI svataMtra zilIthI vartamAna dezakALane khyAla rAkhIne temaNe raja karyA che. vAcake A pustakanuM vAMcana tathA manana karIne temAMthI kSIra-nIra nyAye sAra grahaNa kare tathA jainadarzanane barAbara samajIne ane jIvanamAM utArIne sva-paranuM parama kalyANa siddha kare e ja zubhecchA. vikrama saMvata 207 phAgaNa vadi 10 . dhAmA ( zrI zaMkhezvarajI tIrtha pAse pUjyapAda gurudeva munirAja zrI bhuvanavijayAntavAsI suna jamUvijayajI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhiprAya kriyAtmaka vyavahAra-dhamAM matabhedanA saMbhava che, paraMtu dACnika siddhAMtamAM matabheda zakaya nathI. " jaina darzona " graMthamAM ` nyAyavijayajI mahArAjazrIe prAdhAnyata: jaina dharmanA dACnika siddhAMtAnuM maulika svarUpa varNavyuM che. sAMpradAyikatAnA saMskArAne jemaNe jIvanamAM paNa sthAna nahAtu ApyuM te pustakamAM te zuM kAma Ape ? mATe A graMtha ane graMthakartA sAMpradAyika vicArasaraNIthI para che. jijJAsuo mATe jaina--dha dazananA pAyAnA maulika siddhAMtAnA abhyAsa mATe prastuta graMtha " jaina darzana " eka pAThya pustakanI garaja sAre che, tema ja vividha bhASAomAM anuvAda ane aneka AvRttie e ja pustakanI leAkapriyatA ane upayeAgitA sASita kare che. ----arUNavijaya tA. 3-5-1981 marina DrAiva-su maTTa For Private Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jenA darzana mATene abhiprAya jaina zAsananA pUrNa vaphAdAra ane bhAratIya darzana zAstranAM aThaMga abhyAsI pUjya AcAryavarya zrI haribhadrasUrijIe pitAnA jIvanamAM samanvaya daSTine sAkAra karelI hovAthI temanA graMthamAM paNa te dRSTi dekhAI Ave che. tevI rIte pUjya nyAyavizArada, nyAyatIrtha, munirAja zrI nyAyavijayajI mahArAjanA jIvanamAM AdhyAtmikatApUrvaka samanvayadharma otapreta thayela hovAthI ja temanA varadahaste lakhAyela "jaina darzana " nAmanuM prastuta pustaka bAramI AvRttimAM prakAzita thaI rahyuM che. Aja sudhI ATalI AvRttione prApta karanAra bIjo ekeya graMtha sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI. saMskRta ane prAkRta bhASAnA mAdhyamathI jaina tattvajJAnane jANavAnuM kAma agharuM banyuM che. tyAre ApaNI mAtRbhASAmAM ja jaina tatvajJAna-darzana-karmavAda-syAdvAda-nayavAda Adi viSayane samajavAnuM saraLa bane te kAraNe ja graMthakAreno parizrama hoya che, tema chatAM badhAMya graMthakAre yazasvI banI zakatA nathI. prastuta pustakanA lekhaka sAva nAnI uMmaramAM ja zikSita thaIne dIkSita thayelA che. tyAre ja "adhyAtma tattvAleka" tathA "nyAya kusumAMjalI jevA adhyAtma ane darzana zAstranA graMthenI temaja bhalabhalA tArkikanI jIbhane paNa thatharAvI mAre te "pramANa paribhASA jevA utkaTa graMthanI prabhAvanA karIne yazasvI banyA che. pATaNanI hemacaMdra graMthamALA pharI pharIthI te pustakane prakAzita karavAne yaza meLavI rahI che te AnaMdanI vAta che. mArI bhUri bhUri anumodanA sAthe graMtha lekhaka mArA kAkAgurU zrI nyAyavijayajI ma.ne bhAva vaMdanA karatA virAma pAmuM chuM. tA. 9-5-1 lI. paMnyAsa pUrNAna vijaya (kumAra zramaNa )
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika be bela muni zrI nyAyavijayajIne jaina darzana upara A grantha bahu jANItuM che. tenI bAramI AvRtti prakaTa thAya che te tenI lekapriyatA ane upagitA batAve che. khAsa karIne, sAmAnya jana samAja mATe tema ja vidyArthIo mATe, jaina dharma ane jaina darzananuM prAthamika chatAM adhikArayukta jJAna prApta karavAmAM A grantha AvakAradAyaka che. bhAratIya darzanemAM, jaina darzananuM viziSTa sthAna che. ApaNe jene bhAratIya saMskRti kahIe chIe te vaidika saMskRti ane zramaNa saMskRtine samanvaya che. zramaNa saMskRti mukhyatve tapa ane tyAgapradhAna che. vaidika saMskRtimAM naitika mUlya AdhArita samAjanI suvyavasthA che. bhAratIya saMskRtinI vizeSatA che ke darzananA kSetre matabheda hovA chatAM, AcAranA kSetre ekatA che. ApaNe sAmAnya rIte dharma ane darzana zabdo paryAyavAcI mAnIe chIe ane te rIte tene upayoga karIe chIe. paNa kharI rIte, dharma mukhyatve AcArane viSaya che, jIvana jIvavAnI kaLA che, jyAre darzana mukhyatve jJAnane viSaya che, tattvanuM darzana che. jaina darzanamAM nava tatva kahyAM che, temAMnA prathama be jIva ane ajIva e darzanane viSaya che. jIva, jagat ane Izvara viSenuM jJAna ane tene pariNAme svIkRta mAnyatAo, darzana che. Asava ane tenuM pariNAma baMdha, karmazAstrane viSaya che ane temAM mane vijJAna zAstra che. saMvara ane nirjara, cAritrane viSaya che-sAcA arthamAM dharma che, naitika jIvanane pAme che. tenuM aMtima lakSya mekSa che, je jIvanane carama purUSArtha che. pApa-puNya, Asava, saMvara, nijerAnuM mAtra pariNAma che. jaina zAstronAM nava tatvanuM nirUpaNa ati vistArathI jovA maLe che. jaina dharme ahiMsAne prAdhAnya ApyuM che, jenA darzananuM jIvazAstra adUbhUta che. vijJAnanA sAdhane na hatA tyAre, pRthvI,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pANI, agni, vAyu ane vanaspatimAM jIva che evuM darzana, aMtarajJAnanI carama koTi che. jaina darzanane bIje pAyAne siddhAMta sarva jIvathI samAnatA-Atmaupampane che. ahiMsAne pAye anubhava ane jJAna bane che. anubhava kahe che keI jIvane duHkha gamatuM nathI. mATe keIne duHkha thAya e vicAra, vANI ke vatana varjya che. e ja sAcA sukhane mAge che, jJAnanI draSTie, sattAe karI, sarva jIva samAna che. tethI, sUkSmatama jIvanI hiMsA paNa varSa che. aMgrejImAM tene Unity of Life kahe che. jaina dharma AtyaMtika koTinI ahiMsA ane tapazcaryA svIkArya che. tevuM AcaraNa ati kaThina che, A sAdhanA vikaTa che. tethI zramaNadharma ane grahasthadharma evA vibhAga karyA che. paNa, grahasthadharma aMte te sAdhudharmanI pUrvabhUmikA rUpe ja che tethI jenA dharma pradhAnatayA vaiyaktika mukti ane nivRttilakSI rahyo che. ahiMsAnI adhurI samajaNane kAraNe, sAmAjika kalyANanI pravRtti temaja sAmAjika pharaja ane javAbadArI pratye durlakSa thayuM che. grahasthane sAdhudharmane upadeza Apa temAM, te grahastha dharma cuke che ane sAdhudharmane pALI zakatuM nathI. jaina samAja A dvidhAmAM aTavAyA che. gAMdhIjIe ahiMsAne samAjavyApI svarUpa ApyuM ane sAmAjika jIvanane pAye banAvI jaina dharmanuM A vistRta svarUpa che, jagata mATe navI dizA che. jIvana zuddhine AdhAra aMte cintana, manana ane svAdhyAya che. jaina darzana buddhigamya che. temAM keI gUDhatA ke rahasyavAda nathI. dareka vyaktie pite svapurUSArthathI jANavAne che. jaina darzana, kaI Izvarane Adeza ke AjJA nathI, apauruSeya nathI. A pustaka AtmArthI ane jijJAsune mArgadarzaka thaze. munizrIe saraLa bhASAmAM, chatAM sapramANa, jaina dharma ane darzananuM svarUpa samajAvyuM che. tA. 17-3-1981 cImanalAla cakubhAI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ S D ~- ~ ~ - ~ pUjyapAda pravartaka 1008 zrI kAnnivijyajI mahArAjanA ziSyarana pU munivara 1008 anuravijayajI mahArAjanA zikha viddhanyUrdhanya, AgamaprabhAkara, muniratna zrI puNyavijayajI mahArAja sAheba * * mravuras lain Education International
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatAvaLA padArthanUtanuM jJAna batAve te darzana yA darzanazAstra, arthAt darzanazAstrane viSaya padArtha-tatva che, ane dharmazAstrane viSaya dharma che dharma eTale AcaraNIya mArga. Ama chatAM [ e bane zAstra kharI rIte pRthapha chatAM ] darzanazAstramAM dharma zAstranA viSayanuM (dharmanuM) gheDu-ghaNuM nirUpaNa lAvavAmAM Ave che e darzanazAstranA abhyAsIthI ajANyuM nathI enuM kAraNa e che ke mAtra darzanazAstranA viSayanuM jJAna karI lIdhAthI kaMI jIvanane mULa artha sarate nathI darzanazAstra athavA game te viSayanuM jJAna meLavyA pachI paNa dharmanuM jJAna meLavavAnI jarUra rahe che ja. kema ke jIvananuM kalyANa dharmanA pAlanathI che. mATe dharmane enA sAcA rUpamAM samaja darekane mATe Avazyaka rahe che. aeva e spaSTa che ke dharmazAstranA viSayanuM (dharmanuM) jJAna meLavavAnuM prayajana nizreyasa che, kema ke dharmanuM sAcuM jJAna hoya te ja dharma yathArtha rIte AcaraNamAM mUkI zakAya ane tyAre ja niHzreyasanI siddhi thaI zake paNa jyAre darzana zAstranA jJAnanuM prayojana paNa niHzreyasa batAvavAmAM Ave che, jevI rIte "nyAyadarzana," "vaizeSika darzana" vagere darzanazAstronA prAraMbhamAM batAvavAmAM Avela che, tyAre eno artha e ja thAya ke dharmazAstranA jJAna sAthe darzanazAstranA jJAnane viziSTa saMbaMdha che, je pahelAne sateja banAvavAmAM upayogI thaI zake che. pAtaMjala yugadarzanane darzanazAstra kahI zakAya, tema dharmazAstra paNa kahI zakAya. kema ke temAM jema dArzanikatatvajJAna varNavAyeluM che, tema hisA, satya, asteya, vahAluM,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] tasantoSa, davAdhyAya, "zvarayfjavAnA vA' yathAmati dhyAnAr vA' vagere dhArmika upadeza paNa patharAyele che. e ja rIte, dharmazAstra ke adhyAtmazAstra tarIke prasiddha graMtha evA ghaNuM che, je dArzanika carcAothI bharelA hoI dArzanikatAmizra kahI zakAya. zrI haribhadrasUrina "dhammasaMgahaNi" graMtha potAnA nAmathI dharmano saMgraha karavAnuM sUcavavA chatAM dArzanika carcAethI ja adhikAMza bharapUra che. emanuM "yoga bindu" yogaviSayaka chatAM dArzanika vicArathI pUrNa che. vastutaH dhArmika ane dArzanika athavA AdhyAtmika ane dArzanika viSaye paraspara eTalA ghaniSTha saMbaMdhavALA che ke ekanA graMthamAM bIjAnAM vaheNa sahejapaNe ke anivAryapaNe AvI ja jAya. prastuta pustakanA "jainadarzana" nAmamAM je " darzana" zada che te dArzanika tattvajJAnane kahenAre "darzana" zabda nathI. paNa dharmasaMpradAyane kahenAre "darzana" zabda che. eTale e nAmane artha e thAya ke jainadharmasaMpradAyanI-enA dhArmika tathA dArzanika vicAranI mAhitI ApanAra. samyapha prakAre pavitra jJAnasaMpatti ke zuddha vicAradhArA pradAna karanAra paraMparA te saMpradAya [ sama + pra + dAya, arthAt samyaka prakAre pradAna karanAra] kahevAya che. A (sAcA) arthamAM saMpradAya duniyAmAM eka ja hoya evuM mAnI levAnuM nathI. ane zuddha jJAnamArga batAvanArA saMpradAye jeTalA vadhu jagatane maLe teTaluM vadhu sadbhAgya jagatnuM mAnI zakAya. ekathI vadhAre dIvaDA sAMpaDe te eTaluM vadhu ajavALuM sAMpaDe. paraMtu jyAre saMkIrNa dRSTi tathA saMkucita vRtti dharAvanArA saMpradAye matAMdhatA ke matAvezane vaza thaI rAgadveSanA kAlukhyanA AvezamAM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] ghelA thaI paraspara laDe che, laDI paDe che tyAre e saMpradAya saMpradAya na rahetAM saMpradAha [ sama+pradAha arthAt khUba baLanAra banI jAya che. jagamAM kaI "saMpradAya" na rahe enuM eTaluM duHkha nathI, paNa saMpradAha" hagija na joIe. ane gaMbhIrapaNe vicAranAra bedhaDaka kahI zakaze ke badhA dharma saMpradAye pAsethI bIju kaI jJAna na maLatAM phakta satya, ahiMsA, maitrI, pApakAra saMyamanA ja-eTalA ja-bodhapAThe rUDI rIte maLe te Ihilaukika ane pAralaukika sukhamATe tema ja jIvanakalyANa mATe eTaluM ja basa che. paraMtu janatAnA bauddhika vikAsa ke jJAnavineda mATe temaNe bIjuM ApavuM hoya te paraspara jhagaDyA vagara sabhyatAthI, madhyasthatAthI, ucca vAtsalyabhAvathI Ape. astu vaidika ane zramaNa-saMskRti mahAvIra ane buddhanA jamAnAmAM paraspara khUba saMgharSamAM AvI ane e mahApuruSane emanA prakhara tapabaLe sAre jaya apAvyo. moTAM moTAM vaidika vidvAne kaI mahAvIranA zAsanamAM joDAyA, te kaI buddhanA zAsanamAM. zramaNa saMskRtinA dhuraMdharamAM mahAvIra ane buddha sivAya pAMca bIjA paNa hatA, jemAM, gozAlakanuM nAma sAhityanA pAne vadhu caDayuM che, jenA niyativAdane [ " mAgya tas mAdhyati"- "je thavAnuM che te thaze " e prakArane] nAda Aje paNa keTalAya bhAratavAsIonAM hRdayamAM jAmele paDyo che. 4 bAkInA cAraH pUraNakAzyapa, ajitakezakuMbalI, padukAtyAyana ane saMjayabeladIpura, jemanA pantha ane gazAlapanya nAmazeSa thaI gayA che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] mahAvIranA krAntikAraka upadezane saMkSipta sAra A pustakanA 511mA pAnAthI vAcaka joI zake che. e vItarAga saMtanI saMbhAvita kAryarekhAne TUMkamAM ullekha karI zakAya ke - lekemAM pracalita aMdhavizvAsa haTAva, hiMsAnuM vAtAvaraNa miTAvavuM, ahiMsA-maitrIbhAvane pracAra kare, vivekabuddhinA uddaghATana dvArA dharmo tathA darzane saMbaMdhI samanvaya rekhA rajU karavI ane sahuthI moTI vAta e ke mANasane e batAvavuM ke tamAruM sukha tamArI muThThImAM che. dhana-vaibhavamAM, parigrahamAM asalI sukha jovAnI ceSTA karaze te asaphala raheze. asalI sukha ApaNI pitAnI aMdara che. janatAmAM satyane pracAra vadhu thAya e mATe e saMte vidvadubhASA gaNAtI saMskRta "ne tyAga karI leka (prAkRta) bhASAmAM pitAne upadeza vahevaDAvyo. (buddha paNa e ja mArga lIdhe hate. baMnenI bhASAmAM sAmya ane bhAvanAmAM paNa sAmya. prAcIna jaina ane bauddha graMthamAM sarakhA raMgana, sarakhI kalyANa saMskRtine upadeza ApaNe joI zakIe chIe.) mahAvIre khUba baLapUrvaka kahyuM ke mANasa pitAnuM bhaluM-pitAnuM Atmahita-pitAnuM jIvanazodhana jeTaluM vadhu sAdhe che te teTaluM vadhu bIjAnuM bhaluM-bIjAnuM hita karI zake che. * enI vANInAM umadAM jharaNa AgamAM je upalabdha thAya che tene jarA namUne AgaLa [ A prastAvanA pachI Ape che. je parathI vAcakane e saMtanI vikAsagAmI krAntikArI prakRtine khyAla AvI zakaze. I. sana pUrve 599 varSe janmelA ane 72 varSanI * "Let him himself. " that would move the world, first move -Socrates.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] AyuvALA prabhu mahAvIranI pahelAM thayelA jina "pArtha" paNa aitihAsikaja vyakti tarIke ItihAsasiddha che. jemanA nirvANa pachI aDhI varSe mahAvIranuM nirvANa thayeluM. A uparathI mAluma thaI zake che ke mahAvIre-aDhI hajAra varSa para thayelA tIrthakara mahAvIre kaMI na dharma upajAvyuM nathI. kintu >> Dr. Guerinot (Da. geroTa) kahe che - "There can no longer be any doubt that Parshva was a historical personage. According to the Jaina Tradition he must have lived a hundred years and died 250 years before Mahavira, His period of activity, therefore, corresponds to the 8th century B. C. The parents of Mahavira were followers of the religion of Parshva.... There have appeared 24 prophets of Jainism. They are ordinarily called Tirthankaras. With the 23rd Parshvanatha we enter into the region of history and reality." [ Introduction to his Essay on Jaina Bibliography. ) arthAta-e niH sandhaha vAta che ke pArzvanAtha eka aitihAsika puruSa hatA. jainaparaMparAnusAra emanuM AyuSya eka so varSanuM hatuM ane eo mahAvIranI pahelAM aDhIso varSe nirvANa pAmyA hatA. Ama emano (pArzvanAthana) jIvanakALa I. sana pUrvanI AThamI zatAbdI che. mahAvIranA mAtApitA, pArzvanAthanA dharmanA anuyAyI hatA jaina dharmamAM jeo tIrthakara kahevAya che evA paramAtmAo 24 thayA che. tevIsamA tIrthaMkara pArzvanAthanA samayathI ApaNe vAstavika ane aitihAsika pradezamAM praveza thAya che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] temanI pUrve thaI gayelA pArzvanAtha vagere kevalajJAnI mahApuruSo (tI karI ) je dharmamAga prakAzI gayelA tene puna: prakAzamAM ANI vikasitarUpe rajU karyAM che. e dhama-sa`pradAya sakucita vADArUpa saMpradAya nathI, kintu manuSyamAtranA-prANImAtranA hitasAdhananA -kalyANusAdhananA mAdaka [ pavitra jJAnasa'patti ke vicAradhArAnA saMpradAtA] saMpradAya che ema enA vAstavika tattvAbhyAsa parathI mAlUma paDI zake che. vidvatsUnya brAhmaNamAMthI zramaNa thayela tathA nigrathamAga svIkArela mahAn jainAcA zrI haribhadra jyAre "yasnAyete mahAtmAno maLyAdhimivA:' ( kapila, buddha vagere mahAtmAe sa`sArarUpa vyAdhinA meTA vaigho hatA ) evI ujjavala vANI uccAre che ane ene samathe che, tyAre ApaNe kSaNabhara stabdha thaI jaIe chIe ke e vANInA udgAra vakhate e AtmAnI keTalI zAnti haze ! saMpradAyanyavahAramAM pravartamAna chatAM ane dAnika vAdacarcAmAM jabaradasta bhAga levA chatAM e AtmAmAM ATalI prazamavRtti tathA leAkamaitrI jagADanAra ane ene vItarAgatA bhaNI doranAra je koI dRSTisaMskAra heAya te kharekhara vaMdanADu bane che. jainadharmanuM sAhitya ghaNA baheoLA pramANamAM che, dareka viSayanA graMtheAthI samRddha che. jainAnA saMskRta sAhityanI mahattA batAvatAM jana DaeNA. hale lakhyuM che ke-- "Now what would Sanskrita Poetry be without the large Sanskrita literature of the Jainas ! The more I learn to know it, the more my admiration rises. " ( Jaina shasana Vol. 1, No. 2] ) arthAt--jaineAnA mahAn sa skRtasAhityane alaga pADavAmAM For Private Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] Ave te saMskRta kavitAnI zI dazA thAya? A viSayamAM mane jema jema vadhu jANavAnuM maLe che, tema tema mArA AnaMdayukta AzcaryamAM vadhAre thatuM jAya che. jainadharmanA anuyAyIomAM mukhya be phAMTA paDelA che : vetAMbara ane digaMbara. kriyAkAMDa ane AcAravyavahAra saMbaMdhI matabhedone bAda karatAM e baMne phirakAonuM dhamasAhitya ane darzanasAhitya prAyaH pUrNa samAna che. jainadarzananA saMbaMdhamAM svargata jarmana vidvAna che. hamena yAkobIe kahyuM che ke * " zeSaM zvetAmbaraistulyamAcAre devate gurau / / "tA- vaLatAna tarazAtrA pravAse ." "cAtAvavighatAnuM prAya: sAgharmiMA amI " (darzanasamuccaya, rAjazekharasUri) bhAvArtha e che ke " strIone mukti maLe nahi, " "dehadhArI kevalajJAnI bhejana kare nahi" e vagere bAbate ane "vastra na paheravuM" e vagere sAdhunA AcAravyavahAra sivAya bAkI badhuM prAyaH digaMbara ane zvetAMbara saMpradAyamAM-sarakhuM che. ekabIjAnAM tarkazAstrone teo svIkAre che. jaina dharmane mukhya siddhAnta je svAvAda" tene teo baMne ekasarakhA utsAhathI samarthana kare che. AthI eo paraspara sAdharmika che. [ baMnemAM mahAvidvAne ane pUjanIya puruSa thayA che. baMnenuM sAhitya vizALa ane samRddha che. baMne sahodaronI jema asAdhAraNa premathI haLImaLI rahe evI badhI vastu che, chatAM ghaNI ja dilagIrInI vAta che ke ghaNuM judAI rAkhI teo rahe che. maLIne rahe to teo potAnA saMyukta baLe mahAvIradevanA pavitra zAsananI unnati bahu sArI karI zake. ]
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] In conclusion let me assert my conviction that Jainism is an original system, quite distinct and indepen. dent from all others and that, therefore it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in ancient India." (Read in the Congress of the History of Religions ) arthAtu-aMtamAM mane mAre thayele nizcaya jaNAvavA dyo ke jaina dharma e maulika dharma che, sarva darzanethI taddana pRthaka che ane svataMtra che, tema ja prAcIna bhAratavarSanA tattvajJAna ane dhArmika jIvananA abhyAsa mATe te ghaNe agatyane che. | [ mahAvIranA upadezarUpa AgamamAM karmavicAra, guNasthAnavicAra, janI gati-Agati vagere bAbatone vicAra, lekanI vyavasthA tathA racanAne vicAra, jaDa paramANupudgalenI vargaNuM tathA pudgalakane vicAra, SaDutra tathA nava tane vicAraA badhA vicAronuM vyavasthita nirUpaNa jotAM ema kahI zakAya che ke jenatatvavicAradhArA bhagavAna mahAvIranI agAunI keTalIya peDhIonA parizramanuM phaLa che. e (vicAradhArA) upaniSada vagerethI bhinna, svataMtra tathA maulika che.] ITAliyana vidvAna Do. ela. pI. sITerIe potAnA vyAkhyAnamAM jenadarzananI zreSThatA jaNAvatAM kaheluM ke - jainadarzana bahuta hI ucI pakti kA hai| isake mukhya tattva vijJAnazAstra ke AdhAra para race hue hai, aisA merA anumAna hI nahI pUNa anubhava hai| jyoM jyoM padArthavijJAna Age bar3hatA gAtA hai, navadharma che siddhAMto jo puSTa karatA hai ata,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17] jaina sAhitya aMdhArAmAM paDayuM rahevAthI ane prakAzamAM AvatA yA Avela graMthane barAbara pracAra nahi thavAthI meTA moTA vidvAne paNa jainadharmanAM tattvothI aparicita yA cheDA paricita rahelA jovAya che. A sivAya ema paNa jovAmAM Ave che ke pitAnA anucita pakSamehamAM phasAyelA keTalAke saMkucita dRSTinA pariNAme, bIjAnA kahevAtA tattvagraMtha avalevAnI udAra vRtti na dharAvatA hoI jaina graMthanA tatvabedhaka vAcanathI vacita rahI jAya che. paraMtu huM kahI zakuM chuM ke bhAratIya darzanene (ane sAhityane) abhyAsa jaina darzananA (ane jaina sAhityanA) abhyAsa vagara ghaNe adhUre che, ane taTastha bhAve e paNa jaNAvI zakuM chuM ke jaina dharmanA tAtvika grathanuM adhyayana jJAnavardhaka thavA sAthe AtmazAntine mArga zodhavAmAM paNa upayegI thaI paDe tema che. tatvajJAnanA kSetra para keinI mAlikInI chApa nathI; ene keIe IjAro lIdhe nathI. keIpaNa ciMtana-manana dvArA kaI paNa samAjanA kahevAtA tatvajJAnakSetrane pitAnuM karI zake che. kuladharmanA tattvajJAnane ja mAna ApavuM ane anya tatvajJAnanA kSetra upara najara sarakhI paNa na karavI e udAravRtti na gaNAya jJAnavikAsa ane satyanI upalabdhine AdhAra "sAcuM te mAruM" e bhAvanA para ane te mujaba vizALa svAdhyAya para AvalaMbita che. satya sarvatra aniyaMtrita, nirAbAdhapaNe vyApaka che. satya kevuM? je meLave tenuM. je je vAlmaya satyapUta hoya te saMsArabharanI saMpatti che. tene bhegavaTo karavAne jagatane kaI paNa manuSya hakadAra che. nyAyavijaya
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIranAM upadezavacana sAcA yajJa susaMbuDA paMcahiM saMvaraihiM iha jIviaM aNavakakhamANA / vosaTTakAyA sui-cattadehA mahAjayaM jayai jnnnnsitttth| -uttarAdhyayana, 12/4 -ahiMsA Adi pAMca yamothI saMvRta, vaiSayika jIvanane nahi AkAMkSatA, zarIra uparanI mehamamatA vagaranA, kalyANarUpa satkarmomAM samarpita zarIravALA evA saccAritrazAlIe AvA saccaritarUpa vijayakAraka zreSThayAne yoje che. tavo joI jIvo joiThANaM jogAsuA zarIraM kArisana / kamme ehA saMjamajogasaMtI homa huNAmi isiNaM pasatthaM / / -uttarA. 12/4 --tapa jAti (agni) che, jIvAtmA agnikuMDa che, mana- vacana-kAyanI pravRtti kaDachI che ane peAtAnA karmo ( pApe )ne bALavAnAM che. A ja yaza che, je pavitra saMyamarUpa hoI zAntidAyaka tathA sukhakAraka che ane jenI traSioe prazaMsA karI che. sAce brAhmaNa jahA paumaM jale jAyaM movalipa dhAriNA / evaM alitaM kAmehiM taM vayaM bUma maahnn| -utarA. 5/6
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 9 ] --jema pANImAM pedA thayela kamala pANIthI lepAtu nathI, tema je kAmavRttithI [ vaiSayika vAsanAthI] lepAtA nathI tene ame brAhmaNa kahIe chIe. jAyarUvaM jahA maThTha niddhantamalapAvagaM / rAyosamayAna ta vaya rUma mAnuM / / --je rAga-dveSa-bhaya AkrithI mukta DAi suAASita-tapta suvarNanI jema nimA~la-ujajavala che tene ame chIe. brAhmaNa kahIe snAna dhamme harae baMbhe saMtititthe anAile attapasannalese / hisi hAo vimalo visuddho susItibhUo pajahAmi - dosa / / -uttarA. 12/46 dAna uttarA. 25/21 --dharma hRda(jalArAya) che. ane brahmacatha zAntitItha che, je ni`La ane prasanna che. tyAM snAna karavAthI AtmA zAnta, nima La tathA zuddha thAya che. jo sahassa sahastANaM mAse mAse gava dae / tassAvi saMjamo seo aditassAvi kiMcaNa // -uttarA. 9/40 --je mahIne mahIne dasa lAkha gAyAnuM dAna kare che tenA karatAM paNa, kazI. ( mAhya ) cIjanuM dAna na mANasanA sayama adhika zreyaskara che. karanAra ahi~cana For Private Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] yuddha *jo sahassaM sahassANaM sagAme dujjae jiNe / egaM jiNijja appANa esa se paramo jao / / -uttarA. /34 -hajAro durjaya saMgrAmane jItanAranA karatAM eka pitAnA AtmAne jItanAra caDI jAya che. bahAranA badhA ja karatAM Atmajaya zreSTha che. appANameva jujjhAhi kiM te jujjheNa bjjho| appANameva appANaM jaittA suhmehe| -uttarA. 9/5 -pitAnA AtmA sAthe yuddha kara, bAhya yuddha karavAthI zuM ? pitAne-AtmAne jItavAthI paramasukha prApta thAya che. __ "se asai uccAgoe, asaI nIAgoe, no hoNe, no , 44 no jorAvA? jo mANavA? " -AcArAMga, 2-3-77 -jIva aneka vAra ucca getramAM, aneka vAra nIca getramAM gaye. UMca keNa nIca koNa? keNa gAtravAdI? ke abhimAnavAdI ? * bauddha dhammapada prasthamAM sahasavagamAM thI gAthA A jAtanI che. uttarAdhyayana sUtranI aneka gAthAo dhammapadamAM thoDA pheraphAra sAthe maLe che. bIjA paNa jaina Agamana vacane samAna AkAre dhammupadamAM maLe che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21] jahA puNNassa katthai, tahA tucchassa katthaI; jahA tucchassa katthai, tahA puNNassa katthai / "" ' --AcArAMga, 2-6-101 -santa yA sujJa mAnava puNyazAlInI ( dhanADhya yA dharAdhIza jevAnI) AgaLa jema vANIvyavahAra kare, tema dIna-hIna-- garIkhanI AgaLa vANIvyavahAra kare; jema dIna-hIna--garImanI AgaLa vANIvyavahAra kare, tema puNyazAlInI AgaLa vANI vyavahAra kare. 'purisA ! saccameva samabhijAnAhi / saccassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tarai / . 66 --AcArAMga, 3-3-118 --manuSye ! satyane samajo! satyanI AjJAe cAlanAra medhAvI mRtyune tarI jAya che. " "savbao pamattassa bhayaM savvao appamattassa natthi bhayaM / " ----AcArAMga, 3-4-123 nathI. -pramAdIne sarvatra laya che, apramattane kayAMya bhaya For Private Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthane upadezasAra badhA mahApuruSe satyazodhaka ane sayagrAhaka hovA chatAM satyanI kheja ane tene nirUpavAnI paddhati te badhAnI ekasarakhI hotI nathI. buddhanI# je nirUpaNazailI che tenAthI *buddhadevanI prakRti tatkAlIna paraspara virodhI vAdathI alipta rahevAnI hatI, eTale ja teo te vakhatanA dArzanika prazno, je temanI sAme upasthita hatA tene eka prakAre "aspRzya"(avyAkRta, arthAta khulAso yA nirUpaNa na karI zakAya tevA) kahI detA. dAkhalA tarIke, jIvane nitya paNa temanAthI kahevAya nahi, ane anitya je kahe te cArvAkasadazabhautikavAdisammata "uchedavAda' gaLe vaLage, eTale teo evA praznone "avyAkRta" kahI daI janma-maraNanA ucchedanI vAtane pitAnA upadezano viSaya jaNAvatA. tyAre mahAvIradevanI prakRti badhA virodhI vAdone judA judA daSTikoNathI sparzavAnI hatI. teo evA praznone sApekSa rIte hala karatA. dAkhalA tarIke teo jIvane nitya tathA anitya veka zAzvata tathA azAzvata, jIva ane zarIrane bhinna tathA abhinnajudA judA daSTibiMduthI-jaNAvI tenuM samarthana karatA. evA prAmANika ( kahevAtA) virenAM teo yuktisara samAdhAna karatA. AvA aneka praznonA sApekSa prakAre mahAvIre karelA khulAsA Aje temanA mULa AgamomAM maLe che, je te mahApuruSanI vyApaka pratibhAnuM dyotana kare che. buddhanI samanvayadaSTi nahotI ema nahi; teo paNa vibhajyavAdanA nAme anekAMtavAdI hatA-amuka aMze. "siMha"senApatie jyAre emane pUchayuM ke loko Apane "akriyAvAdI" kahe che te zuM ThIka che? tyAre temaNe kaheluM ke zubha kriyA karavAno upadeza karuM chuM mATe kriyAvAdI chuM ane akuzala kriyA na karavAne upadeza karuM chuM mATe akriyAvAdI chuM.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIranI nirUpaNazailI judI che. mahAvIranI e viziSTa zilInuM nAma ja "anekAntavAda." vastunuM pUrNatayA yathArtha darzana thavuM kaThina che. jemane te thAya temane paNa tenuM te ja rUpamAM zabdo dvArA ThIka ThIka kathana karavuM kaThina ja che. deza, kALa, paristhiti, bhASA, zailI vagerenA bhedanA kAraNe te badhAnAM kathanamAM kaMI ne kaMI bhinnatA, viruddhatA dekhAI Ave e anivArya che. pUrNa daza mahApuruSenI vAta javA daI laukika jaganI vAta karIe te laukika manuSyamAM paNa aneka satyapriya yathArthavAdI hoya che, paNa teo apUrNadarzI hoya che ane pitAne apUrNa darzanane rajU karavAnI temanI apUrNatA hoya che. ataH satyapriya manuSyanI paNa samajamAM kyAreka kyAreka bheda AvI jAya che, ane saMskArabheda emAM aura vaLI pArasparika Takkara pedA karI de che. Ama pUrNadazI tathA apUrNa dazI badhA satyavAdIo dvArA aMtamAM bheda ane virodhanI sAmagrI ApoApa prastuta thaI jAya che, athavA bIjA le ke emanI pAsethI athavA emanA dvArA evI sAmagrI pedA karI le che. AvI vastusthiti joI mahAvIre vicAryuM ke e mArga kADhave joIe, jethI vastunuM pUrNa yA apUrNa satyadarzana karavAvALA sAthe anyAya na thavA pAme. bIjAnuM darzana apUrNa ane ApaNu pitAthI viruddha hovA chatAMya je satya hoya, ane e ja pramANe, ApaNuM pitAnuM darzana apUrNa ane bIjAthI viruddha hovA chatAM je satya hoya te e baMnene nyAya maLe eve mArga kADhavo joIe. e mArga te anekAntadaSTi. A cAvIthI te saMtapuruSe vaiyaktika tathA sAmUhika jIvananI sthApasika ane pAramArthika samasyAonAM tALAM khelI dIdhAM.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] temaNe jIvane pagI vicAra ane AcAranAM nirmANa karavA vakhate te anekAntadaSTine nIcenI zarato para prakAzamAM mUkI ane tene anusaravAne upadeza Apyo- (1) rAgadveSanI vRttine vaza na thatAM sAtvika mAdhya rAkhavuM. (2) jyAM sudhI mAdhyane pUrNa vikAsa na thAya tyAMsudhI te laya tarapha dhyAna rAkhI kevaLa satyanI jijJAsA rAkhavI. (3) jema ApaNe pitAnA pakSa para, tema bIjAnA virodhI lAgatA pakSa para paNa AdarapUrvaka vicAra kara, ane jema virodhI pakSa para, tema ApaNe pitAnA pakSa para paNa tIvra samAcaka draSTi rAkhavI. (4) pitAnA tathA bIjAonA anubhavomAMthI je je aMza ThIka mAlUma paDe-cAhe te virodhI ja kema na jaNAtA hoya-e badhAne vivekaprajJAthI samanvaya karavAnI udAratAne abhyAsa kare ane anubhavanA vadhavA para pUrvanA samanvayamAM jyAM galatI jaNAya tyAM mithyAbhimAna cheDI sudhAro kare ane e krame AgaLa vadhavuM. anekAntadaSTimAMthI nayavAda ane saptabhaMgIvAda phalita thayA. vicAranI jeTalI paddhatie te samayamAM pracalita hatI temane nayavAdamAM sthAna maLyuM ane kaI eka ja vastunI bAbatamAM pracalita virodhI kathane athavA vicArene saptabhaMgIvAlamAM sthAna maLyuM. manuSya potAnuM bhaluM thAya e mATenI koziza jiMdagInI (4) kIka mAlama viveka anubhavanA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25 ] chellI ghaDI sudhI karate rahetA hoya che; satata paropakAranirata mahAtmAonI paNa IcchA paropakAravyApAradvArA pitAnuM paramAtmatva prakaTAvavAnI ja rahe che, parakalyANuvyApAramAM AtmakalyANanI sahaja bhAvanAnuM sthAna pramukhapade hoya che. sthiratA zAnta prajJAvAna yegI paNa e ja vicArathI pitAnA sAdhanamAM lAgyA rahelA rahe che ke A janmamAM nahi, te bhale bIjA janmamAM kyAreka paramAtmabhAvane prApta karI ja laIzu. zarIranA nAza pachI cetananuM astitva mAnavAmAM na Ave te vyaktine uddeza keTale saMkucita banI jAya che ? ane kAryakSetra paNa keTaluM alpa rahI jAya che? A janmamAM nahi, te bhAvI janmamAM paNa mAruM lakSya huM siddha karIza e bhAvanA manuSyanA hRdayamAM jeTaluM baLa pragaTAvI zake che teTaluM baLa bIjuM kaI pragaTAvI zakatuM nathI. A badhuM dhyAnamAM letAM nitya-sanAtana svataMtra cetana tatvanuM astitva pratIta thaI zake che. e (cetana AtmA) jANatAM-ajANatAM je sAruM-kheTuM karma kare che tenuM phaLa tene maLe che ane karmabandhanA mege tene punarjanmanA cakkaramAM ghUmavuM paDe che. haribhadrAcAryanuM gabiMdu kahe che - daiva nAmeha ta-svena kamai va hi zubhAzubham / tathA puruSakArana svavyApAro hi siddhidaH / / 319 / / -zubhAzubha karma e ja deva che ane pitAne udyama e puruSakAra (purUSArtha) che. dhyApAramAtrAt phaladaM niSphalaM mahato'pi ca / ato yat karma tad devaM citraM jJeya' hitAhitam / / 322 / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] je karma apa udyamathI paNa phaladAyaka thAya che ane mahAna udhama karavA chatAM niSphaLa jAya che e karmane daiva kahevAmAM Ave che, je zubhAzubharUpe nAnAvidha che. evaM puruSakArastu vyApArabahulastathA / phalahetuniyogena jJeyo janmAntare'pi hi // 323 / / anyonyasazrayAvetra dvAvapyetau vicakSaNaHxx // 324 / / -e pramANe purUSArtha e pracuraprayatnarUpa che, je AgAmI janmamAM paNa avazya phaladAyaka bane che. -A (karma ane purUSArtha) baMne parasparAzrita che. e pachI 326mA lekamAM jaNAve che ke karma jIvanA prayatana vinA phalasAdhaka thatuM nathI. daiva puruSakAreNa dubalaM hyapahanyate / have vaiSoDavIra + + + + 327 che. purUSArthathI durbaLa daiva haNAya che ane prabala daivathI purUSArtha haNAya che je balavattara hoya tenAthI anya haNAya che. mANasanI bevakUphIbharela pravRtti ke vartanamAM kaTu phaLa tenI tevI pravRtti yA vartanane AbhArI che. pitAnI bhegAzakti, durbasanitA yA pramAdazIlatAthI zArIrika Adi durdazAe je pitA para ane bIjA para AvI paDe te te bhegAzakti vagerene AbhArI che ema mAnavuM suyogya tathA zAstrAnudita che. ata evI kaI mANasane jenI bevakUphI athavA anyAya ke ghAtaka duSTatAthI duHkhApatti sahana karavI paDe temAM tenI bevakUphI athavA daSTatA barobara javAbadAra che, ane te duSkRtyane te barAbara aparAdhI bane che. ema karmazAstranuM nivedana che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [27] e ja pramANe karmazAstra upasthita burI paristhiti-pitAnI ke bIjAnI-haTAvavA mATe purate prayatna karavAnuM paNa uSe che ene e ulleSa pitAne aMge svahita ane anyane aMge kartavyarUpa dayAdharma bajAvavAne udgheSa che. gharamAM Aga lAgI tyAre tene halAvavA prayatna karavAne badale mANasa beThe beThe bhagavAnane prArthanA kare ke "he bhagavAna! varasAda mokalaje !" e kevuM kahevAya? bhagavAna pote paNa evI vartaNuka pasaMda kare? " God helps those, who help themselves." [ Izvara temane madada kare che jeo potAnI jAtane madada kare che.] dIna-hIna-dalita-duHkhIne ane badamAza, guMDA. lUTArA, hatyArAnA sakaMjAmAM phasAyelAne tenA karma para cheDI de evuM nRzaMsatAbharyuM ke karmazAstra kahe ja nahi. tevAne rAhata ApavA, temanAM kaSTa dUra karavA athavA temane AphatamAMthI bacAvI levAnA prayatna karavAnuM ja karmazAstra pharamAve che. uparathI nIce paDelA, zayAghAtathI ghAyala thayelA, sApa vagerethI karaDAyelA athavA mAMdagImAM paTakAyelA ApaNuM svajana ke mitrane sAjo karavA tAbaDatoba prayatna ApaNe karIe ja chIe ne ! tyAM ApaNe emanAM pUrvakarmane gaNakArIe chIe ? nahi ja, tema dAridraya, rutA, anAthatA, nirAdhAratAnA duHkhamAM athavA pIDita-tADita-patita-dalita-zeSita dazAmAM AvI paDelAone uddadharavA prayatna kare e Avazyaka puNya rUpa kartavya che, ane evA du:khAta tarapha upekSA dharavI zakti chatAM bedarakArI prakRtine lIdhe, athavA ema samajIne ke e dukhiye enAM pUrva karmone lIdhe che, e pApa che duHkhApattimAM AvI paDelAne ududharavA yathAyogya prayatna karavAmAM Ave te [ karmazAstranA niyama mujaba enAM te duHkhada karmo para phaTake
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] paDavAnA pariNAme ] ene e duHkhamAMthI mukta karI zakAya che, kamamAM kama, enI duHkhamAtrAne yathAsaMbhava jarUra kama karI zakAya che. A spaSTa puNyakarma che. mAnavadharmanuM A pavitra tattva khyAlamAM rAkhI ene yathAzakti amala karavAmAM ja dharma che-dharmanuM ArAdhana che, vaiyaktika tathA sAmudAyika kalyANa che. kharekhara ja- nahIdRzaM saMvananaM triSu lokeSu vidyte| dayA maitrI ca bhUteSu dAna ca maghurA ca vAkU / / (vyAsajI) -AvuM vazIkaraNa traNa jagatamAM bIjuM kaI nathI; prANIe upara dayA tathA maitrI ane dAna, tathA madhura vANI.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama prathama khaMDa-tatvavicAra viSaya pRSThaka upakrama jagata zI vastu che ? .. "jina" ane "jaina" zabdanI vyAkhyA nava tanAM nAma jIva ajIva tathA padravyo puNya-pApa Adi tara mekSa ane Izvara dvitIya khaMDa-mAsamA mokSamArganuM nirUpaNa - sAdhudharma gRhasthadharma (bAra vrato) ..... samyaktva jJAnanA bhedo guNaNuM athavA guNasthAna adhyAtma jena AcAra tRtIya khaMDa-(prakIrNaka ) 1 kalyANanAM dvAra sahune mATe khullAM che ... 2 deva-gurU-dharma 3 bhagavAnanI mUrti . 1 jIvananirvAha mATe hiMsAnI taratamAtAne vicAra 5 zarIrane upayoga .... che anakampA ane dAna - 126 17) 181 184 185 17
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 197 200 206 20 3 210 211 212 247 25 264 27) 7 maitrI Adi cAra bhAvanAo 8 vizvaprema ane manazuddhi 9 antayuddha 10 rAga ane vItarAgatA ... 11 IzvarakRpA 12 "anazana' vrata lIdhela vyaktinA 13 vyApaka hitabhAvanA - 14 saraLa mArga 15 AtmAnuM zAstrIya svarUpAvavecana 16 vezyA 17 kAryakAraNasaMbaMdha 18 kAla 19 niyativAda 20 jAti-kula-mAda 21 jJAna-bhakti karma 22 zraddhA 23 zAstra 24 vairAgya 25 mukti caturtha khaMDa-karmavicAra - paMcama khaMha-nyAyaparibhASA pramANavivecana syAdAda athavA anekAntavAda saptabhaMgI naya. SaSTha khaMha-jainadarzananI asAmpradAyikatA ane udAratA 278 284 292 302. 311 314 317 382 33 o 415 430 598
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana : - * - - HIT : * - 3 i + +
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTibinduvizeSeNa samanvayasamunmukhI / vANI vijayate jainI maitriibhaavpcaarinnii|| -nyAyavijaya [ bhinnabhinna daSTikoNathI samanvayaparAyaNa evI maitrIpracAriNuM jinavANI vijayate] --nyAyavijaya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ A granthanA lekhaka vAta che karavA mATe A che. ETAIL hA hoya :lA saE ka na e da za R karo A che. kaDI T , che je na nyA. nyA. munizrI nyAyavijayajI mahArAja
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana prathama khaMDa upakrama jagat zI vastu che?" ene vicAra karatA te mAtra be ja tavarUpa mAlUma paDe che-jaDa ane cetana. A be tattva sivAya saMsAramAM trIjuM tatva nathI. samagra vizvanA samagra padAthe A be tattamAM AvI jAya che. A mULabhUta padArthone dravya" saMjJAthI sAmAnyapaNe oLakhavAmAM Ave che. jemAM caitanya nathI-lAgaNI nathI, te jaDa che. ethI viparIta-caitanyasvarUpa AtmA che. AtmA, java, cetana e badhA eka arthane kahenArA paryAya zabda che. jJAnazakti e AtmAnuM mukhya lakSaNa che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2 H jaina darzana cetana ane jaDa athavA jIva ane ajIva e be tatve para adhyAtmika dRSTie vizeSa prakAza nAkhavA khAtara enA ja peTA bhAganAM bIjAM to judAM pADI samajAvavA jaina zAstrakAroe bahu pratipAdana karyuM che. ekaMdara nava ta upara jainadaSTine vikAsa che. jina ane jene jina" zabda uparathI "jaina" zabda bane che. "jina" e rAga, dveSa Adi sarva dethI rahita evA paramAtmAenuM sAdhAraNa nAma che. "jItavuM' e arthavALA "ji" dhAtuthI baneluM "jina" nAma rAga, dveSa Adi samagra dezane jItanAra evA paramAtmAne barAbara lAgu paDe che. arhana, vItarAga, parameSThI vagere "jina"nA paryAya zabdo che. "jina"nA bhakto "jaina" kahevAya che. jinapratipAdita dharma jaina dharma kahevAya che. jaina dharmane AhaMta dharma, anekAntadarzana, nircanyazAsana, vItarAgamAga evAM aneka nAmethI vyavahAra karavAmAM Ave che. tIrthakara AtmasvarUpane vikAsa karavAne abhyAsa parAkASThA upara pahoMcatAM, je bhavamAM (janmamAM) AvaraNe vizvasta thavAnA pariNAme jemane caitanyavikAsa pUrNa rUpe siddha thayela che, teo te bhavamAM paramAtmA thayA kahevAya che. A paramAtmA ene jainazA be vibhAgamAM batAve che. pahelA vibhAgamAM tIrthakaro" Ave che, ke jeo janmathI viziSTa jJAnavALA ane lekottarasaubhAgyasampanna hoya che. aneka vizeSatAo
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 3 : tIrthakarenA saMbaMdhamAM jaNAvI che. rAjya nahi prApta thayA chata paNa AgaLa upara rAjya maLavAnuM hovAthI rAjakumAra jema rAjA kahevAya che, tema tIrthakara bAlya avasthAthI kevalajJAnadhArI nahi hevA chatAM ane ataeva teomAM vAstavika tIrthakara nahi hovA chatAM paNa, te jiMdagImAM tIrthakara thanAra hovAthI "tIrthakara" kahevAya che. teo jyAre grahavAsano tyAga karI cAritramArga svIkAre che, ane yogasAdhananI pUrNatAe pahoMcatAM samagra (ghAtI) karmovarane kSaya thavAthI temane jyAre kevalajJAna prakaTa thAya che, tyAre teo tIrthanI sthApanA kare che. "tIrtha" zabdane artha-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA e caturvidha saMgha che. tIrthakaranA upadezanA AdhAre teonA sAkSAt mukhya zi-jeo "gaNadhara' kahevAya che-zAnI racanA kare che, je bAra vibhAgamAM vibhakta hoya che. enuM nAma che-"dvAdazAMgI." dvAdazAMgI eTale bAra aMgone samUha. "aMga" e te pratyeka bAra vibhAganuM-sUtronuM pAribhASika nAma che. "tIrtha" zabdathI A dvAdazAMgI (kRta) paNa levAya che. AvI rIte teo tIrthanA karanAra (ukta caturvidha saMghanA vyavasthApaka ane "dvAdazAMgI"nA prAjaka) hovAthI tIrthakara kahevAya che. upara batAvelI vizeSatAo vagaranA kevalajJAnadhArI vItarAga paramAtmAo, tIrthakaronA vibhAgathI judA paDe che. ene sAmAnya kevalI kahevAmAM Ave che. vaidika paraMparAnAM dharmazAstromAM "kRtayuga" Adi cAra yugothI kALanA vibhAge pADavAmAM AvyA che, tema, jaina zAmAM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana kALanA vibhAga tarIke cha ArA batAvavAmAM AvyA che. tIrtha kare trIjA-cothA ArAmAM thAya che. je tIrthakare ke je kevalajJAnIo AyuSya pUrNa thatAM mokSapadane pAme che teo pharIne saMsAramAM AvatA nathI. ethI e samajavAnuM che kesaMsAramAM je je AtmAo tIrthakara bane che, te kaI paramAbhAnA avatArarUpe nathI, kintu sarva tIrthakara judA judA ja AtmAo che. mukta thayA pachI saMsAramAM avatAra levAnuM jaina siddhAMtane sammata nathI. nava ta jaina zAne pratipAdya viSaya che e upara kahevAmAM AvyuM che. te nava ta-jIva, ajIva, puNya, pApa, Amrava, saMvara, bandha, nijara ane mokSa che. jIva, bIjA padArtho jema pratyakSa dekhAya che, tema dekhAte nathI, paraMtu svAnubhava pramANathI jANI zakAya che. "huM * jainazAstramAM utsapiNI ane avasarpiNa e nAmanA kALanA be moTA vibhAga pADyA che. A utsarpiNa ane avasarpiNamAM saMkhyA na thaI zake eTalAM varSo pasAra thaI jAya che. utsarpiNI kALa rUpa, rasa, gabdha, zarIra, AyuSya, bala Adi vaibhavamAM kramazaH caDhata hoya che, jyAre avasarpiNI kALa temAM paDato hoya che. pratyeka utsarpiNI ane avasarpiNInA cha vibhAge pADavAmAM AvyA che. e pratyeka vibhAgane ArA (saMskRta zabda "ara ') kahevAmAM Ave che. utsarpiNI ane "avasarpiNa ne kAlacakranuM eka paiDuM kapIe te enA bAra vibhAgane "ArA' kahI zakAya. ekanA cha ArA pUrA thAya ke bIjInA ArA zarU thAya che. vartamAnamAM bhAratavarSa Adi kSetromAM avasarpiNIno pAMcame Are cAle che, jene "kaliyuga" kahI zakAya.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 5: ( * sukhI chuM, huM duHkhI chu." evI lAgaNI, zarIra ( pRthvI vagere bhUtAnuM pUtaLuM hAi ) jaDa che mATe tene hAI zake nahi. zarIrane AtmA mAnavAmAM Ave te 'maDadu'kahevAtA zarIramAM jJAnanA prakAza heAvAnuM kAM na bane ? * maDaduM' kahevAtA zarIrane sajIvana AtmA kAM na kahI zakAya ? paNa bAbata evI che ke icchA, lAgaNI vagere guNe mRtaka zarIramAM nahi rahevAthI e sAbita thAya che ke e guNenuM upAdAna zarIra nathI, paNa bIjuM koI tattva che, ane enu' nAma AtmA che. zarIra, pRthvI Adi bhUtasamUhathI baneluM bhautika che, eTale e jaDa che, ane jema bhautika ghaTa, paTa vagere jaDa padArthAMmAM jJAna, icchA Adi dharmAMnI sattA nathI, tema bhautika jaDa zarIra paNa jJAna, icchA Adi guNAnA upAdAnarUpa AdhAra hei zake nahi. zarIramAM pAMca indriyA che; parantu te indriyAne sAdhana banAvanAra AtmA te indriyAthI judo che, kAraNa ke indriyA dvArA AtmA rUpa, rasa AdinuM jJAna kare che-cakSuthI rUpa jue che, jIbhathI rasa grahaNa kare che, nAkathI gandha le che, kAnathI zabda sAMbhaLe che ane tvacAthI ( cAmaDIthI ) sparza kare che dRSTAMta tarIke jema, capputhI kalama anAvAya che, paNa cappu ane banAvanAra e e juThThA che, dAtaraDAthI kapAya che, paNa dAtaraDuM ane kApanAra e be judA che, dIvAthI jovAya che, paNa dIvA ane jonAra e e judA che, tevI rIte indriyathI rUpa, rasa vagere viSaye grahaNa karAya che, paNa indriya-grAma, ane viSayAne grahaNa karanAra e judA che. sAdhakane sAdhananI apekSA che. paNa ethI sAdhaka ane sAdhana e be eka hAI zake nahi. iMdriyA AtmAne jJAna prApta thavAmAM sAdhanabhUta che, ethI sAdhanabhUta * pRthvI, jala, teja, vAyu. For Private Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana indriyA ane emanA dvArA jJAna meLavanAra AtmA e eka hAI zake nahi. mRta zarIramAM indriyA heAvA chatAM mRtakane temanA dvArA koI jAtanuM jJAna thatu nathI enuM zuM kAraNa ? eTale e uparathI jaNAya che ke indriyA ane temanA dvArA jJAna prApta karanAra AtmA judo che. e sivAya e paNa yAda rAkhavu joie ke indriye eka nathI kintu pAMca che, ethI indriyAne AtmA mAnavA jatAM eka zarIramAM pAMca AtmAe thaI paDe, je aghaTita che. : bIjI rIte joie te je mANasanI cakSu cAlI gaI hoya che tene paNa cakSunI hayAtImAM pUrva' dekhelA padArthA yAda Ave che-smRtimAM upasthita thAya che. indriyAne AtmA mAnIe te A vAta naThuiM ane. indriyAthI AtmAne alAyadA mAnIe tyAre ja A hakIkata banI zake. kAraNa ke cakSuthI dekhAyelI vastuonuM smaraNu, cakSunA abhAve na cakSuthI thaI zake tema che, na bIjI indriyeAthI thaI zake tema che. khIjI indriyAthI smaraNa nahi thavAmAM kAraNa e che ke eka mANase dekhelI vastune jema khIjo mANasa smaraNa karI zakatA nathI, tevI rIte cakSuthI dekhAyelA padArthonu bIjI indriyAthI smaraNa thaI zake nahi. ekane thayelA anubhava bIjAne smaraNarUpa thaI zake ja nahiM e tadna sugama hakIkata che. tyAre cakSuthI dekhAyelI vastuone cakSunA cAlyA gayA pachI smaraNu karanAra je zakti che te indriyAthI bhinna caitanyasvarUpa AtmA che. AtmAe cakSu dvArA je vastue pUrve pratyakSa karI hatI, te vastuone, cakSunI gerahAjarImAM paNa pUrva anubhavathI sthApita thayelA saMskAranA uddedhanakhaLe AtmA smaraNu karI zake che. AvI rIte anubhava ane smaraNanA eka bIjAnA [ je anubhave te ja smare evA prakAranA] dhaniSTha saMbaMdhane lIdhe paNa svata Mtra catanyasvarUpa AtmA siddha thAya che. For Private Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 7 : huM amuka vastune joIne pachI ene aDyo, pachI ene meM suMdhI ane cAkhI" A anubhava manuSyane thayA kare che. A anubhava upara vicAradaSTi pheMkavAthI cekhkhI rIte jaNAI Ave che ke te vastune jenAra, aDanAra, saMghanAra ane cAkhanAra judA nathI, kintu eka ja che. e eka keNa? te cakSu heI zake nahi, kAraNa ke tenuM kAma phakta jovAnuM che, sparza vagere karavAnuM nathI, te, sparzana Indriya [ tvacA ] paNa hoI zake nahi, kAraNa ke tenuM kAma phakta sparzavAnuM che, jevA vagerenuM nathI; te ja pramANe te, nAka ke jIbha paNa hoI zake nahi, kemake nAkanuM kAma phakta suMghavAnuM ane jIbhanuM kAma phakta cAkhavAnuM che. A hakIkatathI e niHzaMka siddha thAya che ke e vastune jenAra, sparzanAra, saMghanAra ane cAkhanAra je e eka che te, IndriyothI jude AtmA che. AtmAmAM kALo, gheLo, pILo vagere koI varNa nathI; ethI bIjI vastuonI jema te pratyakSa thaI zakatuM nathI. pratyakSa nahi thavAthI te vastu nathI ema mAnI zakAya nahi. paramANuo carmacakSuthI dekhI zakAtA nathI, chatAM anumAna pramANathI barAbara tene svIkAra karAya che. sthUla kAryanI utpatti mATe sUkSama-parama sUkSama aNuo hevAnI sAbitI anumAna pramANu upara TakelI che. paramANu mUta-rUpI chatAM pratyakSagamya nathI, te amUrtaarUpI AtmA pratyakSa zI rIte hoI zake ? ema chatAM samajavAnuM che ke, jaganI aMdara keI sukhI te kaI duHkhI, keI vidvAna te kaI mUkha, kaI rAjA te kaI raMka, koI zeTha te keI nekara, AvI rItanI anaMta vicitratAe anubhavAya che. A vilakSaNatAo kAraNa vagara saMbhave nahi, e anubhavamAM UtarI zake tema che. hajAra prayane karavA chatAM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 8: jaina darzana buddhimAnuM manuSyane paNa ISTa vastu prApta thatI nathI, jyAre bIjA manuSyana vagara prayAse abhISTa lAbha maLI jAya che, AvI anekAneka ghaTanAo ApaNuM najara AgaLa banyA kare che. eka ja strInI kukSimAMthI sAthe utpanna thayela jeDalAmAMnA bane prANIo sarakhA na nIvaDatAM temanI jIvanacaryA eka-bIjAthI bahu ja taphAvatavALI pasAra thAya che. A badhI vicitratAonuM kAraNa zuM? A ghaTanAo aniyamita hoya ema banI zake nahi, keI niyAmaka-prayojaka hovo joIe. A uparathI tattvajJAnI mahAtmAo karmanI sattA sAbita kare che, ane karmanI sattAnA anusaMdhAnamAM AtmA svataH siddha thAya che. kAraNa ke AtmAne sukha-duHkha ApanAra karmajja AtmAnI sAthe anAdi kAlathI saMyukta che, ane ene lIdhe AtmAnuM saMsAramAM paribhramaNa che. karma ane AtmAnI khAtarI thayethI paralekanI khAtarI mATe kAMI bAkI rahetuM nathI. jevAM zubha yA azubha kAryo prANI kare che te paraleka [ punarjanma ] tene prApta thAya che. hakIkata evI che ke jevI zubha yA azubha kriyA karavAmAM Ave che tevA prakAranI "vAsanA" AtmAmAM sthapAya che. A "vAsanA" eka vibhinna prakAranA paramANusamUhane ja che. ene ja bIjA zabdamAM "ka" kahevAmAM Ave che. eTale karma eka prakAranA paramANuonA samUharUpa che. AvI rItanAM navAM navAM karmo AtmAnI sAthe joDAtAM rahe che ane jUnAM jUnAM karmo pitAnI mudata pUrI thatAM kharI paDe che. sArI yA kharAba kriyAthI baMdhAtAM sArA yA kharAba karmo paraloka sudhI, are! anekAneka janma sudhI paNa AtmAnI sAthe phaLa batAvyA vagara sattAmAM saMyukta rahe che ane phalavipAkanA udaya vakhate mIThAM yA mAThAM phalene anubhava AmAne karAve che. phala-vipAka bhegavavAnI avadhi hoya tyAM sudhI AtmA te phaLa anubhave che. anubhavAI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa gayA pachI te karma AtmAthI kharI paDe che. vartamAna jindagI ane paralekagati e A "karmanA baLa para pravartamAna che. uparyukta yukti-pramANe dvArA ane "huM sukhI, huM duHkhI" evI-zarIramAM nahi, IndriyomAM nahi, kintu hRdayanA UMDANamAM, eTale attarAtmAmAM suspaSTa anubhavAtI lAgaNuM, je pratyakSarUpa che, te dvArA paNa zarIra ane indriyethI alaga svatantra Atmatatva sAbita thAya che. saMsAramAM jIvo anaMta che. A prasaMge eka prazna UbhuM thavAno saMbhava che. saMsAravata jIvarAzimAMthI ja karmakSaya karI muktimAM gayA che, jAya che ane jaze. AvI rIte pratikSaNa saMsAramAMthI jIvane ghaTADo thatuM rahe che. A pramANe ja khUTatA rahevAthI bhaviSyamAM kaI vakhate saMsAra chathI khAlI kAM na thAya? AnA samAdhAnane vicAra karatAM pahelAM e dhyAnamAM levuM joIe ke saMsAra, jIthI khAlI thAya e vAta kaI zAstrane sammata nathI; tema ja e vAta ApaNe vicAradaSTimAM paNa nathI UtaratI. bIjI tarapha, muktimAMthI cha saMsAramAM pAchA phare e vAta paNa mAnI zakAya tevI nathI; kAraNa ke mekSa sarva karmone pUrNa vinAza thavAthI meLavAya che ema sahu kaI mAne che, eTale saMsAramAM janma levaDAvanAra karmasaMbaMdha kaI paNa prakArane jyAre mukta jIne nathI, te pachI teo saMsAramAM pAchA kema AvI zake? mekSamAMthI pAchA pharavAnuM mAnavAmAM mekSanI mahattA uDI jAya che. jyAMthI pharI paDavAne prasaMga Ave te mokSa kahevAya ja nahi. A uparathI e dhyAnamAM rAkhavAnuM jarUrI jaNAya che ke saMsAra, jethI zUnya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 10 : jaina darzana thatuM nathI e ane muktimAMthI jIve pAchA pharatA nathI, e bane siddhAntane AMca na Ave evA raste prastuta praznanuM samAdhAna thavuM joIe. zAstra kahe che ke jeTalA ja muktimAM jAya che, teTalA ja saMsAramAMthI barAbara khUTe che, chatAM jIvarAzi anaMta hovAthI saMsAra jIvethI khAlI thaI zake nahi; arthAt saMsAravattI jIvarAzimAM navA jIvane umero bilakula na hovA chatAM ane saMsAramAMthI jIvane nirantara ghaTADe thatuM rahevA chatAM paNa bhaviSyamAM keI kALe jIvane aMta na Ave eTalA anaMta jIve samajavA joIe. A pramANe "anaMta' zabdanI vyAkhyA zA kare che. sUmamAM sUkSma (avibhAjya ) vakhatane jaina zAtrAmAM 'samaya' kahe che. "samaya" eTale sUkSma vakhata che ke te samaye eka sekanDamAM keTalA pasAra thAya che te ApaNAthI jANuM zakAya tema nathI. evA-samagra bhUtabhaviSya kALanA samaye anaMtAnaMta che, tema saMsAravata jIve anaMtAnaMta che, jenI samApti kaI paNa kALe thavAne saMbhava nathI. [ prastuta dRSTAnta jInI anaMtatAne kaI khyAla AvI zake teTalA pUratuM che.] jIvanA vibhAga sAmAnya rIte jIvanA be bheda paDe che-saMsArI che ane mukta che. saMsAramAM bhramaNa karatA jI "saMsArI" kahevAya che. "saMsAra" zabda "samaupasarga pUrvaka "sa" dhAtuthI banele che. "' dhAtune artha "gamana," "bhramaNa" thAya che. "sa" upasarga te ja arthane puSTa karanAra che. eTale "saMsAra"ne arthe thaye "bhramaNa. cerAsI lAkha jIvaniomAM athavA cAra gatiomAM paribhramaNa karavu te saMsAra, ane paribhramaNa * manuSagati, tiryaMcagati, svargagati ane narakagati.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa 11 karanAra saMsArI kahevAya. bIjI rIte "saMsAra" zabdane artha cirAzI lAkha jIvani athavA cAra gati paNa thaI zake che. zarIranuM nAma paNa saMsAra che. e rIte saMsArane vaLagelA jIvo saMsArI kahevAya che. AtmAnI karmabaddha avasthA e "saMsAra " zabdane mULabhUta artha heI e saMsArI jIvanuM lakSaNa ThIka samajI zakAya che. saMsArI jInA aneka rIte bhede paDI zake che. paraMtu mukhya be bheda che-sthAvara ane trasa. duHkhane dUra karavAnI ane sukha meLavavAnI pravRtti-ceSTA, gaticeSTA jyAM nathI te sthAvara, ane jyAM che te trasa. pRthvIkAya, jalakAya, tejaskAya, vAyukAya ane vanaspatikAya e pAMcane sthAvaramAM samAveza che. e pRthvIkAya vagere pAMca sthAvare eka sparzana (cAmaDI) indriyavALA hovAthI ekendriya kahevAya che. enA be bhede che-sUkSma ane bAdara. sUkSma pRthvIkAya, sUkSma jalakAya, sUkSama tejaskAya, sUkSma vAyukAya ane sUkSma vanaspatikAya jIve AkhA lokamAM vyApI rahelA che. e atyaMta sUkSma hovAthI ApaNI cakSuthI joI zakAtA nathI. bAdara (sthUla) pRthvIkAya, bAdara jalakAya, bAdara tejaskAya, bAdara vAyukAya ane bAdara vanaspatikAya pratyakSa jevAmAM Ave che. gharSaNa, chedana Adi prahAra jene lAgyuM na hoya evI mATI, patthara vagere pRthvI, je chAnAM zarIranuM piMDa che te che bAdara pRthvIkAya jANavA. je jalane agni vagerethI AghAta na thayo hoya, athavA bIjI vastunA mizraNanI asara na thaI hoya te jaLa-kUvA, nadI, vAva, taLAva vagerenAM- je nA zarIranuM piMDa che te che bAdara jalakAya samajavA. e pramANe dIve, agni, vIjaLI vagere je jInAM zarIranuM * bAdara" e "skUla" arthamAM jaina zAstrane sAMketika zabda che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 12 H jaiina darzana piMDa che te bAdara tejaskAya ja che. anubhavAte vAyu je jIvAnAM zarIranuM piMDa che te bAdara vAyukAya che ane vRkSa, zAkhA, prazAkhA, patra, phUla, phala, kAMdA vagere bAra vanaspati kAya che. pUrvokta sacetana pRthvIne chedana-bhedana vagere AghAta lAgavAthI temAMnA che temAMthI yuta thAya che ane ethI e pRthvI acetana (acitta) thAya che. evI rIte pANIne garama karavAthI athavA emAM sAkara vagere padArthonuM mizraNa karavAthI te pANI acetana thAya che. e pramANe vanaspati paNa acetana thAya che. be indriye-tvacA ane jIbha-jeone hoya, te dvIndriya kahevAya che. kRmi, pirA, jaLa, aLasiyAM vagerene dvIndriyamAM samAveza che. jU, mAMkaDa, makaDA, dhImela vagere, tvacA, jIbha ane nAka e traNa IndriyavALA hovAthI trIndriya kahevAya che. tvacA, jIbha, nAka ane AMkha e cAra inidravALA mAkhI, DAMsa, tIDa, vIMchI, bhamarA vagere caturindriya kahevAya che. tvacA, jIbha, nAka, AMkha ane kAna e pAMca InidrovALA paMcendriya * vanaspati vageremAM jIvo hovAnuM prasiddha vijJAnavizArada jagadIzacaMdra mahAzaye vijJAna prayogathI jagatanI AgaLa siddha karI batAvyuM che. tamAma pilANa sUkSma jIvothI bharyuM che ema vartamAna vaijJAnikone mata che, je jaina darzananA maMtavyane anusaratI vAta che. vaijJAnikenI lAMbA kALathI e paNa jANItI zodha che ke thephasasa nAmanuM prANI eTalu nAnuM che ke e jatuo eka seyanA agrabhAga para eka lAkha jeTalA paNa khuzIthI besI zake che. AvAM nirUpaNa sUkSma jIvonuM varNana ApatAM jaina zAstranA rAha paranAM gaNAya.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 13 : prathama khaMDa kahevAya che. paMcendriyanA cAra bheda che-manuSya tathA pazu-pakSI, maccha, sApa, noLiyA vagere tiryaMce, svargavAsI devatAo ane narakabhUminA nArake. * "trasamAM A kIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya jIne samAveza thAya che. e rIte sthAvara ane trasamAM samasta saMsArI jIve samAI jAya che. have rahyA mukta che. teo mekSitatvanA prakaraNamAM varNavAze. caitanyarahita-jaDa padArthone ajIva kahevAmAM Ave che. ajIvanA jenazAmAM pAMca bheda pADavAmAM AvyA che-dharma, adharma, AkAza, pugaLa ane kALa. * " sthAvara " ane "trasa" e be bhedomAM "sthAvara ane artha sthitizIla ane "trasa ne artha hetupUrvaka gati karanAra thAya che. sUkSma beIndriya jIva paNa hetupUrvaka gati karato hoya che, mATe te trasa "mAM gaNAya che. pRthvI, jala ane vanaspati e traNa sthAvara (sthitimAna ) hovAthI "sthAvara " kahevAya che, ane e ja pramANe tejaskAya tathA vAyukAya jIvo yadyapi gatimattA dharAve che, tathApi temanI gatimattA hetupUrvaka nathI, kintu temanI kAyAnuM e jAtanuM svAbhAvika valaNa che, mATe temane "trasa "mAM na gaNatAM "sthAvara mAM gaNyA che. chatAM temanI svAbhAvika gatinI apekSAe temane "trasa "mAM paNa gaNanArI paraMparA che. paNa e apekSAe temane "trasa "mAM gaNavA chatAM ya kharI rIte teo "sthAvara " gaNAya che. kemake duHkhane choDI devAnI ane sukha meLavavAnI gati-ceSTA jyAM spaSTa hoya tyAM "trasa" nAmakarmano udaya manAya che ane na hoya tyAM " sthAvara " nAmakarmane udaya manAya che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka 14: jaina darzana A sthaLe dharma ane adharma e be padArtho puNya-pAparUpa samajavAnA nathI, kintu e nAmanAM be judAM ja dravyo che. e padArtho ( dravya) AkhA lekamAM AkAzanI peThe vyApaka ane arUpI che. A be padArthone ulekha kaI paNa jainetara darzanamAM nathI, paNa jena zAmAM e viSenuM pratipAdana che. jema AkAzane, avakAza denAra tarIke sarva vidvAne kabUla rAkhe che, tema A be padArtho paNa jaina zAmAM sahetuka mAnavAmAM AvyA che. dharma (dravya) gamana karatA prANio ane gati karatI jaDa vastuone temanI gatimAM sahAyabhUta thanAra padArtha "dharma" kahevAya che. mAchalAMne pANImAM vicaravAmAM madada karanAra jema pANuM che, tema jaDa padArtho ane jIvana gati thavAmAM sAmAnya sahAyaka tarIke "dharma" nAmaka padArtha mAnavAmAM Ave che. avakAza meLavavAmAM sahAyabhUta tarIke AkAzane mAnavAmAM Ave che, tema gati karavAmAM sahAyabhUta tarIke "dharma" padArtha mAnavAmAM Ave che. adharma (dravya) thAkelA pravAsIne vizrAma levAmAM vRkSanI chAyA jema nimittabhUta che, tema "adharma" padArthane upayoga sthiti karatA jIve ane jaDa padArthone temanI sthitimAM sahAyaka thavuM e che. gati karavAmAM sahAyaka jema "dharma" padArtha mAna paDe, tema sthiti thavAmAM sahAyaka tarIke "adharma" padArtha mAnava paDe. hAlavuM-cAlavuM ane sthita thavuM emAM svataMtra kartA te jIva ane jaDa padArtho pite ja che, potAnA ja vyApArathI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 15 : teo hAle-cAle che ane sthita thAya che, parantu emAM sahAyabhUta tarIke ke anya zaktinI apekSA hovI joIe ema mAnavA sudhI te vartamAna vaijJAnike paNa AvyA che, jyAre jaina zAstrakAre e saMbaMdhamAM "dharma" ane "adharma" evA be padArtho hovAnuM jaNAve che-jaDa, jIva padArthone preraNA karanAra tarIke nahi, paNa temane udAsIna bhAve (saMyukta bhAve) sahAya thanAra tarIke. AkAza AkAza padArtha prasiddha che, dizAne paNa AkAzamAM ja samAveza thAya che. leka saMbaMdhI AkAzane lekAkAza ane aleka saMbaMdhI AkAzane alakAkAza kahevAmAM Ave che. A leka ane alekane vibhAga paDavAmAM khAsa kAraNa keI heya te upara batAvela "dharma" ane " "adharma" padArtho che. UMce, nIce ane AjubAjue jyAM sudhI "dharma" ane "adharma" padArtho sthita che, tyAM sudhInA kSetrane "leka saMjJA ApI che, ane lekanI bahArane pradeza " aleka" kahevAya che. A be padArthonA sahayogathI ja lekamAM che ane pudgalenI kriyA thaI rahI che. alekamAM A be padArtho nahi hovAthI tyAM eka paNa aNu athavA eka paNa jIva nathI. lekamAMthI kaI aNu ke kaI jIva alekamAM jaI zakyuM nathI, kemake alekamAM dharma" ane "adharma padArtho nathI. tyAre alekamAM zuM che? kAMI nathI. e kevala AkAzarUpa che. je AkAzamAMnA koIpaNa pradezamAM paramANu, jIva ke keIpaNa cIja nathI evuM zuddha mAtra AkAza e aleka che. AkAza dravya vistAramAM anaMta che, eTale ke tene cheDe nathI.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana upara kahyA pramANe "dharma" "adharma" padArtha dvArA leka ane alakane vibhAga siddha thavAmAM eka pramANu samajI zakAya tevuM che. te e che ke sarva karmone kSaya thatAM ja mukta banela AtmA UMce gati kare che ema jaina zAstrane siddhAMta che. e viSe tuMbaDInuM udAharaNa apAya che. jema pANImAM rahelI mATIne lepavALI tuMbaDI, tenA uparanI saghaLI mATI nIkaLI javAthI ekadama pANI upara AvI jAya che, te pramANe AtmA uparathI karmarUpa saghaLI mATI dUra thatAM ja mukta banela videha AtmA svataH-svabhAvataH Urdhva gati kare che-upara jAya che; parantu te Urdhva gati kyAM sudhI thatI rahe? kyAM jaI aTake ? e khAsa vicAravAnuM AvI paDe che. A vicArane niveDe dhama" ane "adharma" padArtha dvArA leka ane alekane vibhAga mAnyA sivAya kaI rIte thaI zake tema nathI. A vibhAgane mAnya rAkhIe te e prazna ukelAI jAya che, kemake tyAre khulAse karI zakAya che ke gati thavAmAM sahAyaka dharma" padArtha uMce jyAM sudhI che, tyAM sudhInA lekanA agra bhAge karma rahita thayela AtmA pahoMcI aTakI jAya che, tyAM tenI gati aTakI jAya che ane tyAM ja te avasthita thAya che, tyAMthI AgaLa alekamAM "dharma" padArthanA abhAve tenI gati thaI zakatI nathI. je "dharma" "adharma" padArtho na hoya ane tethI thate leka-alekane vibhAga na hoya te karmarahita mukta banela AtmA UMce jate kyAM aTakaze-kayAM avasthita thaze e UbhI thatI guMcavaNa maTe tevI nathI. pudgala paramANuthI laI sthUla-atisthalamahAsthUla tamAma rUpI padArthone "pudgala" saMjJA ApI che. "pUra" ane "" e
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 17 : > e dhAtuonA saMcAgathI ' pudgala ' zabda banyo che. 'pUr 'ne artha pUravu, purAvuM arthAt maLavu, ane jaja 'nA artha gaLavu. arthAt kharI paDavu judu paDavu. evA thAya che. A hakIkata ApaNA zarIramAM ane bIjI dareka vastuomAM pratyakSa anubhavAya che, arthAt aNusa'ghAtarUpa nAnA-moTA dareka padAmAM paramANuonA vadhArA-ghaTADo thayA kare che. paramANunA sa:zleSa-vizleSa dareka mUtte vastumAM thayA kare che. ekalA paramANune paNa bIjA sAthe maLavAnuM ke tenAthI alaga paDavAnu thavAthI ' pudgala ' saMjJA ayukta ghaTI zake che. paramANu e pudgalanuM mULa tattva che. paramANue paraspara maLavAthI banatA padArtho ska Mdha kahevAya che. sparza, rasa, gaMdha ane vaNavALA (e cArevALA ) hAvuM e pudgalanu svarUpa che. e ja enu sUtva che. bhUtattva eTale vaNa, rasa, gaMdha, sparze e badhAnA samudAyarUpa pariNAma. mUrtane rUpI paNa kahevAmAM Ave che. tyAM rUpInA ( sUnA paryAyazabdarUpIne ) atha kevaLa vaNu vALuM nahi, paNa varNAdisamudAyavALu thAya che. A uparathI e paNa samajI javAze ke pudgala sivAyanAM khadhAM dUbyAne arUpI kahevAmAM Ave che tenA artha e nathI ke tee svarUpa vagaranAM che. je emanu kaI svarUpa ja na hAya tA te kharivaSANuvat asat ja Thare. emanu' darekanuM potAnuM' cAkkasa svarUpa che ja paNa temAM vaNu, rasa, gaMdha, sparza guNAnA abhAva heAvAthI ( e abhAvanA amAM) e arUpI kahevAya che. sparze ATha prakAranA cheH kaThina ane mRdu, guru tathA laghu, zIta ane uSNu, snigdha ( cIkaNA ) tathA rUkSa ( lUkhA ). rasa For Private Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 18 : jaina darzana pAMca prakArane H kaDa, tIkha, kaSAya (re), khATo, mIThe. gaMdha be prakAranI : sugaMdha ane durgadha. varNa pAMca : kALo, pILo, lIle, lAla ane sapheda. A pramANe sparza vagerenA kula vIza bhedo thAya che. paraMtu emanA darekanA saMkhyAta, asaMkhyAta ane ananta bheda taratamabhAvathI thAya che. je je vastu mRdu hoya che te badhAnA mRdutvamAM kAMIne kAMI tAratamya hoya che ja. e kAraNe sAmAnyarUpe mRdutva sparza eka hevA chatAM tenA tAratamya pramANe saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta sudhI bhedo thaI zake che. e ja pramANe kaThina vagere anya pazenA tathA rasAdi paryAnA viSayamAM samajavuM. zabda, prakAza, chAyA, tApa, aMdhakAra e paNa pudgala che. kAla kAla darekanA jANavAmAM che. navI vastu purANI thAya che, purANuM vastu jIrNa thAya che, jIrNa khatama thAya che. bAla taruNuM thAya che, taruNa vRddha thAya che, vRddha paMcatvane prApta thAya che. bhaviSyamAM thanArI vastu vartamAna thAya che ane vartamAna vastu bhUtakAlanA pravAhamAM pravAhita thAya che. A badhI kALanI gati che. navAM navAM rUpAntara, bhinna-bhinna parivartana, judA judA pariNAma kALane AbhArI che. pradeza upara batAvelA dharma, adharma, AkAza ane pudgala e thAra ajIva padArtho ane AtmA e aneka pradezavALA che. pradeza eTale parama sUkSama (chellAmAM chelle avibhAjya) aMza. ghaTa, paTa Adi pudgala padArthone chellA avibhAjya sUkSama aMze
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa paramANu che, e te sahu kaI samaje che, ane e paramANuo jyAM sudhI sAthe lAgelA hoya-avayavI sAthe saMbaddha hoya, tyAM sudhI tene "pradeza" nAmathI vyavahAra thAya che, ane avayavIthI chUTA paDyA pachI te "paramANu' nAmathI vyavahata thAya che, paraMtu dharma, adharma, AkAza ane AtmA e cAra arUpI padArthonA pradeze te vilakSaNa prakAranA che. e pradeze paraspara atyaMta ghanarUpa pUrNa ekatAbaddha che. ghaDAnA pradeze-sUkSma aMze ghaDAthI judA paDe che, tema dharma, adharma, AkAza ane AtmAnA pradeza eka-bIjAthI judA paDI zake ja nahi, e ekadravyAtmaka akhaMDa aikayarUpa che. akhaMDa aikyarUpa pradezavALAM te dravya nitya dravya che. astikAya AtamA, dharma ane adharma e traNanA asaMkhyAta pradeza che. AkAza anaMtapradezavALuM che. lekasaMbaMdhI AkAza asaMkhyAta pradezavALuM ane akasaMbaMdhI AkAza anaMtapradezavALuM che. pudgalanA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta pradezo hoya che AvI rIte pradezasamUhAtmaka hovAthI e pAMca "astikAya " kahevAya che. "astikAya" zabdano artha "asti" eTale pradeza ane "kAya" eTale samUha, arthAta pradezasamUhAtmaka e thAya che. dharma, adhama, AkAza, pudgala ane jIvanI sAthe astikAya" zabda joDIne "dhamastikAya" "adharmAstikAya" AkAzAstikAya" "pagalAstikAya" "jIvAstikAya" e pramANe paNa e dravyane nAmaniza thAya che. * jenI saMkhyA na thaI zake te asaMkhyAta, Avo sAmAnya artha samajavA uparAMta jaina zAstramAM batAvela vizeSa artha samajavAne rahe che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 20 : jaina darzana dharma, adharma ane AkAza eka eka vyaktirUpa che. jIvo anaMta che. jeTalA jIve teTalI te pRthaka vyaktio che. pudgala dravya ane vyaktirUpa che. pudgala paramANuo anaMta che. kAlane "astikAya" kahevAya nahi. kemake gaye samaya naSTa thayo ane bhaviSya samaya atyAre asat che, tyAre cAlu samaya eTale vartamAna kSaNa e ja sadbhUta kAla che. muhUrtA, divasa, rAtri, mahinA, varSa e badhA je kAlanA vibhAgo pADyA che te asaddabhUta kSaNene buddhimAM ekatrita karIne pADavAmAM AvyA che, mATe kALa eka kSaNa mAtra heI tene pradezasamUhasUcaka "astikAya" zabda lAgu paDI zake nahi. upara batAvelA pAMca astikA ane kAla e jainadarzanasammata (cha) dravya che. kAlane alAyaduM dravya na gaNIe te pAMca dravya gaNAya. puNya-pApa jyAre badhA ja tatvataH samAna che, te pachI e badhAmAM paraspara viSamatA zA mATe? tema ja eka ja jIvamAM paNa kALabhede viSamatA kema ? A praznanA javAbamAMthI ja karmavidyA prakaTa thAya che. traNe kALanI jIvanayAtrAnI pArasparika saMgati karmavAda para ja avalaMbita che. e ja punarjanmavAdane AdhAra che. AtmavAdI badhI paraMparAomAM punarjanmanA kAraNa tarIke karma, tatvane svIkAra che. sArAM karmo "puNya" ane kharAba karmo "pApa" kahevAya che. Arogya, saMpatti, rUpa, kIti, sukuTuMba-parivAra, dIrgha AyuSya vagere sukhanAM sAdhane je karmothI prApta thAya che te zubha
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 21 : karmone "puNya" kahevAmAM Ave che ane ethI viparIta- duHkhanI sAmagrI joDI ApanAra karma "pApa" kahevAya che. jJAnAvaNu darzanAvaraNa, vedanIya, mehanIya, Ayu, nAma, gotra, antarAya e ATha prakAranAM karma AgaLa kahevAze. temAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane antarAya e cAra karma azubha hevAthI pApakarma che. kAraNa ke jJAnAvaraNa jJAnazaktine dabAvanAra che, darzanAvaraNa darzanazaktine dhanAra che, mehanIya karma meha upajAvanAra che, arthAt A karma tattvazraddhAnamAM tathA saMyamamAM bAdhA nAkhanAra che, ane antarAya karma ISTasAdhanamAM vidana nAMkhanAra che. A cAra karmo sivAya zubha ane azubha e be prakAranA nAmakarmanI aMdaranI azubha prakRti, AyuSya karmamAMnuM nAraka-AyuSya, gotra karmamAMnI nIcatra prakRti ane vedanIya karmamAM asAtavedanIya prakAra-eTalA karmabhede azubha hevAthI pApakarma che. vedanIyakamane sAtavedanIya bheda, zubha nAmakarmanI prakRtio, UMcuM gotra ane deva- AyuSya, manuSya AyuSya tathA tiryaMcaAyuSya eTalAM karmo puNyakarma che.* * vizeSa jaNAvavAnuM e che ke karmanI puNya pravRtione puNya kahevAmAM Ave che e te jANItI vAta che, paraMtu karmanI nirA athavA kamanuM lAiva thavuM (dubaLuM ke pAtaLuM paDavuM) tene paNa puNya kahevAmAM Ave che. juo yegazAstranA 4thA prakAzanA 100mA zlokanI vRttimAM zrI hemacaMdrAcArya lakhe che ke : " nirjarA saiva rupaM yasya tasmAt, 'puNyAd' iti puNyaM na prakRtirupam, kintu karmalAdhavarupam, tasmAt " e pachInA 108mA zlekanI vRttimAM e ja pramANe lakhe che kegNata:-rmarAivarukSA, zumarAkSara" A bane ullekhane artha upara jaNAvyuM te che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 22 jaina darzana Asava AtmAnI sAthe karmano saMbaMdha thavAnAM kAraNone "Asava" nAma ApyuM che. je vyApArathI, je pravRttiothI karmanAM pagale AtmAmAM kheMcAI Ave te vyApAra te pravRttio Asava" kahevAya che. je adhyavasAyathI karmapravAha (kArmika pudgalapravAha) AtmAmAM dAkhala thAya te " Asava.' AtmA karmathI baMdhAya evuM kAma te Asava. mana, vacana ane zarIranA vyApAro zubha hoya te zubha karma ane azubha heya te azubha karma baMdhAya che, mATe mana, vacana ane zarIranA vyApAre e Asava che. manane vyApAra duSTa ciMtana ke sAruM ciMtana; vacanane vyApAra duSTa bhASaNa athavA athavA sAruM bhASaNa zarIrane vyApAra hiMsA, juTha, cerI vagere durAcaraNa athavA jIvadayA, IzvarapUjana, dAna vagere zubha AcaraNa che. puNya karma yA pApa karma baMdhAvAmAM mukhya pravejaka mane vyApAra che, jyAre vANuM vyApAra tathA zArIrika pravRtti manogane sahakAra yA puSTi ApanAra tarIke karmabaMdhananA hetu che. ma ga, vacana ane zarIra garUpa AsavathI kheMcAI baMdhAtAM karmone aTakAvanAra AtmAnA nirmaLa pariNAmane sAru sArI vagere zvara pUjana, dAna saMvara kahevAmAM Ave che. "saMvara' zabda sana pUrvaka dhAtuthI banele che. "sama' pUrvaka "" dhAtune artha zekavuM-aTakAvavuM thAya che. karma baMdhAtuM aTake te "saMvara' samaja. je ujajavaLa Atma pariNAmathI karma baMdhAtuM aTake te ujajavaLa pariNAma
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 23 : paNa "saMvara" che. Ama aTakavuM" ane jenAthI aTake te bane "saMvara' kahevAya "su" dhAtuno artha "karavuM', " TapakavuM? e hevAthI "Asrava ne artha karma pudagalanuM AtmAmAM vahevuM athavA vahevAnAM dvAra thAya che, ane te vaheNa aTake te "saMvara' kahevAya che. Atmadaza jema jema unnata thatI jAya che, tema tema karmabandha kama thatAM jAya che. Aavanidhi jema jema vadhatuM jAya che, tema tema guNasthAnabhUmi UMcI UMcI prApta thatI jAya che. karmane AtmAnI sAthe dUdha ane pANInI peThe saMbaMdha the enuM nAma bandha che. "karma" kyAMya levA javA paDatA nathI, te jAtanAM pudgala-dravya AkhA lekamAM ThAMsI ThAMsIne bharelAM che, jene "karma-vargaNu" evuM nAma jainazAstrakAre Ape che. A dravya meharUpa (rAgadveSameharUpa) cikAsane lIdhe AtmAne vaLage che. ahIM e prazna UbhuM thaI zake che ke zuddha AtmAne mohanI athavA rAgadveSanI cikAza lAgavI kema joIe? AnA samAdhAnamAM sUma daSTie vicAra karavAnI jarUra che. AtmAne mehanI ke rAgadveSanI cikAza amuka vakhate lAgI ema te kahI zakAya nahi, kAraNa ke ema kahevAmAM, je vakhate AtmAne rAgadveSanI cikAza lAgI te pahelAM AtmA zuddhasvarUpavALe Thare che, ane zuddhasvarUpavALA AtmAne rAgadveSane pariNAma thavAnuM kAMI kAraNa nathI. zuddhasvarUpI AtmAne rAgadveSanA pariNAmane prAraMbha thavAnuM mAnavAmAM Ave, te muktidazAne pAmelA AtmAopUrNa zuddha AtmAone paNa pharI rAgadveSane pariNAma utpanna
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 24 : jaina darzana thavAnuM kAM nahi bane? pahelAM kyAreka bhUtakALamAM AtmA pUrNa zuddha hatA ane pachIthI ene rAgadveSano prAdurbhAva thayo, ema mAnavA jatAM, bhaviSyakALamAM mukta avasthAnI zuddha sthitie pahoMcyA pachI pharI paNa rAgadveSane prAdurbhAva thavAnI UbhI thatI Apatti zI rIte haThAvI zakAze? A uparathI e siddha thAya che ke AtmAne rAgadveSamehane pariNAma amuka vakhatathI utpanna thayela nathI, kintu e anAdi che. jema anAdikALathI mATInI sAthe maLela suvarNane ujajavaLa cAkaciya-svabhAva DhaMkAyele che, te pramANe AbhA paNa zuddha caitanya svarUpa anAdisaMyukta karmapravAhanA AvaraNathI DhaMkAyela che. malina darpaNane uTakavAthI, mAMjavAthI te ujajavaLa thAya che ane jhagamage che, tema AtmA uparanA kama-maLa devAI javAthI-dUra thavAthI AtmA ujajavaLa bane che ane potAnA vizuddha svarUpamAM prakAzamAna thAya che. A uparathI joI zakAya che ke "AtmA pahelA ane pachI kamane saMbaMdha" ema mAnavuM banI zakatuM nathI. 'karma paheluM ane AtmA pachI" ema te belAya ja nahi e khuluM che. kAraNa ke ema kahevAmAM AtmA utpanna thanAre ane ataeva vinAza kare che. e sivAya, AtmAnA abhAve "kama vastu ja ghaTatI nathI. A rIte e banne pakSe jyAre ghaTI zakatA nathI, tyAre "AtmA ane karma e bane hamezAMthI sAthe che-anAdi saMbaMdha dharAve che" e trIjo pakSa arthAta siddha thAya che. jainazAstramAM karmanA mukhya ATha prakAre batAvyA che- jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mehanIya, Ayu, nAma, zetra
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa :25: ane antarAya AtmA asala svarUpe paramajyeAtiHsvarUpa, zuddha saccidAnandamaya che, paraMtu pUrvAMkta karyAMnA AvaraNathI enu mULa svarUpa AcchAdbhuita che. ethI enu' saMsAramAM paribhramaNa che ane bhavacakranI anekAneka viDambanAe ene vaLagelI che. have ATha karmAMne TUMkamAM joI jaIe. jJAnAvaraNa ka` AtmAnI jJAnazaktine dabAvanAra che. jema jema A kanu' jora vadhe che, tema tema te, jJAnazaktine vadhAre AcchAdita kare che. buddhinA adhikAdhika vikAsa thavAnu pradhAna kAraNa, A kanu zithila thatuM javu e che. jagatamAM bauddhika vibhinnatA A kamanI bhinnabhinna avasthAne lIdhe che. A ka'nA sa pUrNa kSaya thatAM ' kevalajJAna ' ( pUrNa pratyakSa jJAna ) prakaTa thAya che. dezanAvaraNa kadanazaktine dabAvanAra che. jJAna ane danamAM vadhu aMtara nathI. prAraMbhamAM thanAra sAmAnya AkAranA jJAnane ' darzana ' nAma Apyu che. jevI rIte kaI mANasane dUrathI jotAM enuM sAmAnya prakAranuM je bhAna thAya che, te dana che; ane pachI enA vizeSa prakAre bedha thavA e jJAna che. nidrA AvavI, AMdhaLApaNuM, baherApaNuM vagere A karmAMnAM phaLa che. vedanIya kanu kArya indriyA dvArA sukha-duHkhanA anubhava karAvavAnu che. sukhanA anubhava karAvanArane sAtavedanIya kama ane duHkhanA anubhava karAvanArane asAtavedanIya kama kahevAmAM Ave che. mAhanIya ka mAha upajAvanAra che. strI upara meha, putra upara meha, mitra upara meha, sArI sArI lAgatI cIjo upara For Private Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 26 : jaina darzana meha, e badhuM mehanIya karmanuM pariNAma che. mehamAM aMdha banelAone kartavya ke akartavyanuM bhAna rahetuM nathI. dAru pIdhela mANasa jema vastune vastusthitie samajI zakatA nathI ane unmatta banI utpathagAmI bane che, tema mehanI gADha avasthAmAM mukAyele prANI tane tavadaSTie samajI zakatA nathI, ane ajJAnamAM tema ja khoTI samajamAM gothAM mAryA kare che. mehanI apAra lIlA che. tenAM citra-vicitra anaMta udA. haraNe saMsAramAM sarvatra dazyamAna che. AThe karmomAM A karma AtmasvarUpanI kharAbI karavAmAM AgevAnIbharyo bhAga bhajave che. A karmanA be bheda cheH tatvadaSTine iMdhanArUM "darzanamehanIya ane cAritrane aTakAvanArUM "cAritramehanIya." AyuSya karmanA cAra bhedo che-devatAnuM AyuSya, manuSyanuM AyuSya, tiryaMcanuM AyuSya ane narakanuM AyuSya. jema pagamAM beDI hoya tyAM sudhI mANasa baMdhanamAMthI chUTI zakatA nathI, tevI rIte manuSya, tiryaMca, devatA ane nAraka e cAre gationA jI AyuSya pUruM na thAya tyAM sudhI tyAMthI chUTI zakatA nathI. nAmakarmanA aneka bheda-prabhede che. paraMtu TUMkamAM sArUM yA kharAba zarIra, sArUM yA kharAba rU5, susvara yA duHsvara, yaza yA apayaza vagere aneka bAbate A karma upara AdhAra rAkhe che. bhinnabhinna ekendriyAdi jAti ane bhinnabhinna manuSyAdi gati vagere nAmakarmanA vipAka che. jema citAra bhinnabhinna jAtanAM sArAM, burAM citro banAve che, tema prANIonA vividha dehAkAre, rUpAkAre, racanAkArenuM nirmANa karanAra A karma che. zubha nAmakarmathI zarIra vagere sArUM maLe che, ane azubha nAmakarmathI kharAba.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 27 : gotrakarmanA be bhedo che: uccagetra ane nIcagetra. prazasta ke gahiMta sthAnamAM, saMskArI ke asaMskArI kuTuMbamAM janma tha e A karmanuM pariNAma che. antarAyakarmanuM kAma vighna nAkhavAnuM che. sagavaDa heya ane dharmane jANakAra hoya, chatAM dAna na ApI zake e A karmanuM phaLa che. vairAgya ke tyAgavRtti na hovA chatAM dhanane bhege paga mANasa na karI zake e A karmane prabhAva che. aneka prakAranA buddhipUrvaka prayAso karavA chatAM vyApAra-dhaMdhAmAM phatehamaMda na thavAya athavA nukasAna uThAvavuM paDe e A karmanuM kAma che. zarIra puSTa hovA chatAM udyamazIla na thavAya e A karmanuM pariNAma che. karma saMbaMdhI TUMka hakIkta kahevAI gaI. jevA prakAranA adhyavasAya hAya, karma tevA prakAranuM cIkaNuM baMdhAya che, ane phaLa paNa tevuM bhegavavuM paDe che. karmanA baMdhana samaye tenI sthiti, arthAt karma keTalA vakhata sudhI jIvananI sAthe baMdhAI raheze e kALamaryAdA paNa baMdhAI jAya che. karma baMdhAyA pachI tarata ja udayamAM Ave, ema samajavAnuM nathI. jema bIja vAvyA pachI tarata pAka thatuM nathI, tema karma baMdhAyA pachI amuka vakhata pasAra thayA bAda te udayamAM Ave che udayamAM AvyA pachI karma kyAM sudhI bhegavavuM joIe ene niyama nathI; kAraNa ke pUrve (karmabaMdhanA vakhate) baMdhAyelA sthitikALamAM paNa AtmapariNAma pramANe pheraphAra thaI jAya che. karmanuM baMdhAvuM eka rItanuM hotuM nathI. keI karma gADha baMdhAya che, jyAre kaI kama ati gADha, kaI madhyama prakAranuM te kaI zithila baMdhAya che. je karma atyaMta gADha baMdhAya che
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 28H jaina darzana tene jaina zA "nikAcitaevuM nAma Ape che. A karma prAyaH avazya jogavavuM paDe che. bAkInAM kamaeN bhAvanA ane sAdhanAnA paryApta baLathI bhagavyA vagara paNa chUTI zake che. AvavathI thatA "banyanI bAbatamAM jarA vadhu spaSTa vicArI laIe. pudgalanI "vargaNAo' (kakSAe) aneka che, temAMnI je vaNA karmarUpa pariNAmane pAmavAnI yegyatA dharAvatI hoya che tene ja jIva grahaNa karI pitAnA saghaLA pradeze sAthe viziSTa rIte joDI de che, arthAt jIva svabhAve amUrta chatAM anAdi. kALathI karma saMbaMdhavALe hovAthI mUtta jevo hovAne lIdhe mUrta karma pudgalene grahaNa kare che. mana-vacana-kAyanA vyApAra jene "Asava" kahevAmAM Ave che, tenAthI karma-pudgale kheMcAI-jema bhInA cAmaDA upara havAthI paDelI ja enI sAthe ceTI jAya che tema kaSAyanA kAraNe AtmA sAthe jaDAI jAya che, AtmA sAthe kSIranIravat maLI jAya che. ene (evA ghaniSTha saMbaMdhane) "bandha" kahevAmAM Ave che. karma pudgale jIvana dvArA grahaNa thaI karmarUpe pariNAma pAme che. ene artha e che ke te vakhate temAM cAra aMzenuM nirmANa thAya che. te ja aMze bandhanA prakAre che. te prakAre prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza. karmarUpe pariNAma pAmatAM karma- pudgalemAM "prakRti eTale svabhAva baMdhAve e prakRti-babdha che. jemake jJAnane AvaravAne svabhAva vagere. A pramANe, prANI upara thatI asaMkhya asarane upajAvanAra svabhAva paNa asaMkhya chatAM TUMkamAM vagIkaraNa karI te badhAne ATha bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyA che, ane e ja kAraNathI karmanI saMkhyA ATha gaNAvavAmAM AvI che. jemake jJAnane AvaravAne svabhAva dharA karavAne kAra para A na kara
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa vanAra karma pudgala te "jJAnAvaraNa" karma, sukha-duHkhane anubhavAvavAne svabhAva dharAvanAra karma pudgala te "vedanIya' karma. upara kahyuM tema prakRti arthAt svabhAva baMdhAvA sAthe ja, jIvanI sAthe e karma pudgala kyAM sudhI baMdhAI raheze enI kALamaryAdA paNa baMdhAI jAya che. A kALamaryAdAnuM nirmANa te sthiti-babdha. prakRtinA badha arthAt svabhAvanA nirmANa sAthe ja temAM tIvra ke ati tIvra, manda ke madhyama prakAre phaLa cakhADavAnI zakti paNa nirmita thaI jAya che. A prakAranI zakti ke vizeSatA je baMdhAya che te anubhAva-babdha. jIvathI grahaNa karAI bhinna bhinna svabhAvamAM pariNAma pAmate karma, pudgalasamUha svabhAvadITha amuka parimANamAM vaheMcAI jAya che te parimANavibhAga e pradeza-abdha. bandhanA A cAra prakAramAM prakRti-bandha ane pradezabandha vegane (mana-vacana-kAyanA vyApArane) AbhArI che; kemake akaSAyI AtmAne paNa tenA kevaLa "ga"ne ja kAraNe karma baMdhAya che, alabatta te kSaNika hoya che. ane sthitibandha tathA anubhAvabantha e kaSAyane AbhArI che. Ama, kaSAya ane vega e be karmabandhanA tuo che. vigatathI vicAratAM kamabandhanA hetuo mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane vega che. AtmA viSenI azraddhA athavA AtmabhAvanAne abhAva e "mithyAtva che. hiMsA Adi dothI na viramavuM ane bhegamAM Asakti te "avirati." pramAda" eTale AtmAnuM vismaraNa, arthAt kuzala kAryomAM Adara na rAkhavo te, kartavya-akartavyanI smRtimAM sAvadhAna na thavuM te. kodha, lebha Adi vikAre te "kaSAya." mana-vacana -kAyanI pravRtti te "ga.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 30 : jaina darzana jema, taLAvamAM nALA AdinAM dvArathI pANI vahetu Ave che, ane te dvAra baMdha karI devAthI pANI AvatuM baMdha thaI jAya che athavA yAnapAtra(vahANa)mAM chidro dvArA pANI aMdara pese che, ane te chidro pUrI devAthI pANI aMdara pesatuM baMdha thaI jAya che e pramANe "yoga" (mana-vacana-kAyanA vyApAra), je "Asava" che, arthAt karmanA AvavAnAM dvAra che, temanAthI karma-dravya kheMcAI AtmAmAM bharAya che. paNa e mArgo (karma pravezanA mAge) jyAre baMdha thAya che tyAre karma-dravya AvatuM baMdha thaI jAya che. jema kapaDA vagerene raja lAge evA bArI -bAraNAMnA mArga je baMdha karI devAya te ene raja lAgatI nathI, tema "ga" rUpa (Asava) dvAra jyAre baMdha thaI jAya che tyAre AtmAne karma--dravya muddala lAgatuM nathI. A sthiti jIvanmuktanA nirvANa samayanA chellA kSaNe prApta thanArI che. nirvANa thavA pahelAM zarIranA saMbaMdhe mana-vacana-kAyAnA "ga" vidyamAna havAthI "garUpa Asava dvArA ene (jIvanmuktane) [ane akaSAyI AtmAne kiMcit karma-dravya lAge che, paNa te kaSAya-pramAdarahita kevala "gathI AkRSTa hevAthI lAgatAMnI sAthe ja kSaNe mAtramAM ja kharI paDe che-bikula sUkI lAkaDI para raja paDe ane tarata ja kharI paDe tema. paratu mana-vacana-kAyanA yoge kaSAya AdithI dUSita hoya te karma-dravya AtmA sAthe ceTI jAya che. bahetuo, upara kahyA mujaba, mukhyapaNe kaSAya ane vega ema be hovA chatAM AdhyAtmika vikAsanI utaratIcaDatI bhUmikArUpa guNasthAnamAM baMdhAtI karmaprakRtionA taratamabhAvanuM kAraNa jaNAvavA mATe mithyAtva, avirati, kaSAya ane vega ema cAra bandhahetuo batAvavAmAM AvyA che. je guNasthAne anya hetuo ukta cAramAMthI jeTalA vadhAre hoya te guNasthAnamAM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 31 : karmaprakRtione teTale bantha vadhAre, ane jyAM e bandhahetuo ochA hoya tyAM karmaprakRtine oche badhe. A cAra sAthe pramAdane mUkatAM badhahetuo pAMca gaNAya. paraMtu asaMyamarUpa pramAdane avirati ke kaSAyamAM antargata karatAM bandhahetuo cAra gaNAvI zakAya ane mithyAtva tathA avirati e be, kaSAyanA svarUpathI judA nathI paDatAM ema mAnIne cAlatAM mukhyapaNe badhahetuo kaSAya ane vega ema be gaNAya. A karmabandhahetuone nirodha enA virodhI guNathI sadhAya che. jemake "mithyAtva" samyagadarzanathI, arthAt AtmAnI sAcI jJAnadaSTithI khase che; "avirati" viratithI, arthAt pApAcaraNathI virata thavAthI, "pramAda" apramattabhAvathI, arthAt kartavyasAdhanAmAM jAgarUkapaNuthI; ane krodha, mAna, mAyA, lobha e "kaSAyo" anukrame kSamA, mRdutA, RjutA, santu chathI khase che; ane manavacana-kAyAnA vyApArarUpa "go' mana-vana-kAyAnA sadupa ga tathA saMyamasaMskArathI zubha ane nirmaLa bane che, ane temanA virodhanA samaye temane nirodha thAya che. A rIte karma, bandhanA hetuone khALavA e "saMvara" che ane baMdhAyelA karmone aMzataH nAza thave enuM nAma che - nirA A nirjarA be rIte thAya che. eka nirjarA ucca AzayathI karAtA tapathI [ AtmasparzI utkaTa sAdhanAthI ] karmane je kSaya thAya che te che ane bIjI, karma pitAnA paripAkanA samaye bhagavAI jaI kharI paDe che e che pahelI nirjarA sakAmanirjarA kahevAya che, jyAre bIjI akAmanirjarA che. vRkSanAM phaLa jema vRkSa upara svataH samaya para pAke che, ane upAyathI paNuM zIdhra temane pakAvavAmAM Ave che, e pramANe karma paNa
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 32 : jaina darzana samaya upara svataH pAkI jaI, bhagavAI jaI kharI paDe che, tema ja tapa-sAdhananA baLathI paNa karmane pakAvI kSaNa karavAmAM Ave che. AtmA pitAnA tapasAdhananA baLathI potAnAM baMdhAyelAM karmone khaMkherI nAMkhe te e kharI paDe che, nahi te pitAnI meLe-muddata pUrI thatAM pitAnA phaLa batAvI athavA bhegavAI jaI kharI paDavuM e te ene svabhAva che ja. paraMtu e bhegavavAmAM je azAti, dudhdhana, kASAyika Aveza thAya che enAthI pharI karma baMdhAya che. Ama lAMbI lAMbI athavA anaMta paraMparA cAlyA kare che. karmanuM phaLa zAnitathI sahana karI levAya ane pharI karmabaMdhanA pAza baMdhAvA na pAme evA zamabhAva ane zamabhAvathI pitAnI jIvanayAtrA rakhAya, tyAre [evI AdhyAtmikatA vikasatI jAya tyAre] sarva karmothI ane sarva duHkhothI mukta evI ekSa-avasthA prApta karI zakAya che. agAu kahevAyuM che tema "saMvara" eTale "Asavane arthAt karmabandhavyApArane aTakAvanAra (AtmAne) zuddha bhAvapariNAma. e (saMvara) "gupti vagere sAdhanathI sadhAya che. mana-vacana-kAyegane samyaga nigraha e "gupti', vivekazAlI pravRtti e "samiti', kSamA, mRdutA, RjutA, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, akiMcanya, brahmacaryarUpa, "dharma', vastusthitinuM kalyANapreraka ciMtana e "bhAvanA', zAntabhAvayukta sahiSNutA e "parISahajaya" ane samabhAvapariNatirUpa * kSudhAtRSA, ThaMDI-garamI, mAna-apamAna, roga-takalIpha zAntabhAvathI sahavA, pralezananI sAme na lalacAvuM, buddhimattA ke vidattAne ghamaMDa na tha, buddhimAtA kAraNe udvigna na thavuM e vagere parISahajaya' che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa 6 33 : sAmAyika' Adi cAritra"--ATalI bAbatethI "saMvara" (karmabandhane nidhi) sadhAya che, ane "nirjarA tapathI sadhAya che. antarmukha bAhAtapathI ane prAyazcitta' (deSazAdhanakiyA), vinaya", "vaiyAvRtya" (sevA-bhakti), "svAdhyAya', mamatva ane kASAyika vikArone khaMkheravArUpa vyutsarga' tathA mAnasika ekAgratArUpa "dhyAna'; e prakAranA Abhyantara tapathI "nija rA' sadhAya che. tapathI "nija za" sadhAya che, tema "saMvara" paNa sadhAya che. te ja pramANe saMvara sAdhanane uparyukta "gupti" vagere bhedo tapagarbhita hevAnA baLa para nirbharanA paNa sAdhaka bane che. karma pitAnI sthiti pUrI thatAM pAkI jaI kharI paDe che ja e kahevAI gayuM che, e jAtanI "nijerAne kama te samagra saMsAra(bhavacakra)nA samagra jIvamAM barAbara pravaryA kare che, paNa kalyANuM "nirjarA" te saMvaranA sahaze je sadhAya che te che, ane saMvara tathA nirjarA pUrNa utkarSa para AvatAM mekSa prApta thAya che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mehanIya ane attarAya; e cAra kama "ghAtakarma' kaheva ya che. kAraNa ke te AtmAnA kevalajJAna Adi nijasvarUpa mukhya guNene haNanAra ( AvanAra) che. A cAra ghAtI karmone kSaya thavAthI kevalajJAna prakaTa thAya che. A jJAna prakaTa thatAM AtmA pUrNa draSTA-pUrNaphAnI bane che. pachI e AyuSya pUrNa thavAnA samaya upara avaziSTa cAra karmo, je aghAtI" athavA "bhavepagrAhIra kahevAya che, temane kSINa 1 ghAtIthI viparIta adhAtI. 2 "bhava" eTale saMsAra athavA zarIra tene TakAvI rAkhanAra e ' bhopagrAhI" zabdano artha che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 34 : jaina darzana kare che, ane tatkSaNAt sIdhu Urdhva gamana karatA kSaNamAtramAM lekanA agrabhAga upara avasthita thAya che. A avasthAne kahe che- mAkSa mandhahetunA abhAvathI ane nirAthI kamane AtyaMtika kSaya thavA e mekSa che. meAkSa eTale sarva karmanA kSaya. sarva karmanA kSaya thatAM Udhvagamana thayuM. e AtmAnA svabhAva che, e viSe tuMbaDInuM udAharaNa pahelAM apAI gayu che. Urdhvagamana karatA AtmA leAkanA agrabhAge paheAMcI aTakI jAya che ane tyAM ja avasthita thAya che. tyAMthI AgaLa gamana karI zakatA nathI, kAraNa ke pahelAM kahevAi gayu che tema, leAkanA agrabhAgathI AgaLa gati karavAmAM sahAyabhUta 'dharmAstikAya ' padArtha nathI, ane enAmAM gurUtva tathA koI karmajanya preraNA na heAvAthI tyAMthI pAcho nIce ke tiA jAya ja nahi. uparyuM kta mukta avasthAmAM samagra karmAMnI upAdhi chUTI javAne lIdhe zarIra, indriya ane mananA sarvathA abhAva thavAthI je sukha nibandhana nirupAdhi mukta AtmAe anubhave che, te anirvAcya, anupameya che, te svabhAvasiddha parama sukhanI AgaLa samagra trileAkIne vaiSayika AnaMda kai hiMsAmamAM nathI ghaNAe zaMkA kare che ke mekSamAM zarIra nathI, vADI-lADI-gADI nathI, te tyAM sukha zuM hoI zake ? para`tu kema bhUlAya che ke AtmAnI herAnagati ekamAtra viSayavAsanAne AbhArI che ? viSayavAsanAnA sattApa e ja saMsAranA satApa che. mAla-miSTAnna uDAvavAmAM je majhA paDe che, tenuM kAraNa mAtra bhUkhanI pIDA che. peTa bharAi gayeluM hAya te| amRtasamAna bheAjana paNu gamatu nathI. TADhanI pIDA dUra karavA je vakro paheravAmAM Ave che, te ja vastro For Private Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma levAnuM ja che ane na nathI. a prathama khaMDa : 35 : garamInA tApa vakhate paheravAM gamatAM nathI. bahu besavAvALAne cAlavAnuM mana thAya che ane bahu cAlavAvALAne besavAnuM, ArAma levAnuM mana thAya che. kAmaga zarUAtamAM je anukULa bhAse che, antamAM te ja pratikULa lAge che. A badhI saMsAranI sthiti kevI che? je sukhanAM sAdhane samajAya che te mAtra kSaNika zAMti sivAya zuM sukha utpanna karanArAM che? pAkeluM gumaDuM jyAre phUTI jAya che, tyAre "hA...za' karIne je sukha anubhavAya che, te yathArthamAM sukha che? nahi. mAtra te vedanAnI zAnti che. viSayAnuSaMgamAM je sukha jaNAya che te vedanAnI zAnti+ sivAya bIjuM kaMI che? ane e zAnti paNa keTalA vakhatanI? kSaNavAramAM e UDI jAya che, ane pAchA azAntine vaMToLa caDI Ave che. e theDI zAnti paNa kaMI nakkara nathI hotI, palI ane glAniyukta hoya che. duniyAmAM rAga-dveSanI gaDamathala ane kAma-krodhanA baLApo kaMI ochA che? rega-zekanAM AkramaNe kaMI DAM che? A badhI sthiti zuM sukharUpa che? zAnti ke tRptinI mAtrA kastAM azAnti ke atRptinI mAtrA keTalIye gaNI vadhAre nathI? + tRSA zuSyatyAsye pibati salila svAdu surabhi, kSudhArtaH san zAlIn kavalayati zAkAdivalitAn / pradIpte kAmAgnau sudRDhataramAzlizyati vadhU, pratIkArI vyAgheH sukhamiti viparyasyati janaH / (mahAtmA bhartuhari vairAgyazataka) arthAta-tRSAthI moTuM sukAtAM mANasa miSTa pANI pIe che, bhUkhyo thatAM zAka vagerenI sAthe bhAta khAya che ane kAmAgni prajavalita thatAM strIne saMgama kare che, ane A rIte vyAdhine (kaSTano) je pratikAra te sukha che ema UMdhuM samaje che.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ :36 : jaina darzana jene khujalI AvatI hoya, tene ja khaNavAmAM kaMIka AnaMda bhAse che, bIjAne te tarapha ruci thAya ja zAnI? e pramANe jeene mehavAsanAo vaLagelI che teone je mehaceSTAo majAnI lAge, bIjAone (virakta ke mukta AtmA ene) te mAnI lAge ja zAnI? vaiSayika mehavRtti kharekhara khujalI jevI zarUAtamAM kAMIka AnaMda dekhADanAra, paNa pAchaLathI paritApa pedA karanAra bane che. meharUpI khujalI jemanI bilakula zAnta thaI gaI che evA mukta paramAtmA pitAnA nirmala citta-rUpamAM sadAnaMdita che. A prakAranuM (AtmajIvananI pUrNa nirmala dazAnuM) je sukha te ja paramArtha ane pUrNa pavitra sukha che. AvA paramazuddha, paramati , paramAnanda paramAtmAone mATe zuddha, buddha, siddha, niraMjana, parabrahma vagere nAme zAstrakAroe jyAM che. - mekSanI prApti manuSya zarIra dvArA ja thAya che. svargIya deve svabhAva mujaba viratirahita hovAthI devagatimAMthI mokSanuM parama dhAma pAmI zakatA nathI. mokSane gyA te bhavya. abhavya dazAvALA mekSane yogya nathI. izvara jainazAstra mujaba IzvaranuM lakSaNa che "rilIjha4 phazvara:" arthAt jenAM samagra karmone nimUla kSaya thaye che te Izvara che Izvare pUrve batAvelI mukti-avasthAne pAmelA paramAtmA ethI judA prakArane nathI, kinaIzvaranuM lakSaNa ane muktinuM lakSaNa eka ja che. muktine pAmavuM e ja izvaratvanuM lakSaNa che, e ja IzvaratvanI prApti che. "Izvara" zabdane artha "samartha" e thatuM hoI pitAnA jJAnAdi pUrNa zuddha svarUpe pUrNa samartha thanAra mATe "Izvara" zabda barAbara lAgU paDI zake che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 37 : jainazAstro kahe che ke mokSaprAptinAM kAraNe-samya jJAna ane samyapha cAritrane abhyAsa vadhatAM vadhatAM jyAre pUrNa sthiti upara Ave che, tyAre AvaraNa-baLe sarvathA chUTI jAya che ane AtmAnuM jJAna Adi sakala svarUpa pUrNa prakAza mAna thAya che. A sthitie pahoMcavuM e ja Izvaratva che je AtmA pitAnA svarUpavikAsanA abhyAsamAM AgaLa vadhe, paramAtmasthitie pahoMcavAne yathAvat prayatna kare te barAbara Izvara thaI zake che ema jaina zAane siddhAnta che. Izvara vyakti eka ja che e jaina siddhAnta nathI. ema chatAM para mAtmasthitie pahoMcelA sarva siddho ekasarakhA nirAkAra heI, dIpatinI jema paraspara maLI javAthI samaSTirUpe, samu aiyarUpa te badhAne "eka zabdathI kathaMcit vyavahAra thaI zake che. judI judI nadIo ke judA judA kUvAonuM bheguM kareluM pANI jema paraspara ekameka thaI jAya che ane emAM kaze bhinnabhAva jaNAtuM nathI, tema ja ekarUpe ene vyavahAra thAya che, te pramANe prakRtimAM paNa judA judA jalanI peThe maLelA siddho viSe "eka Izvara" ke "eka bhagavAna " e vyavahAra thave asaMgata ke aghaTita nathI. * sAmAnya kevalajJAnIonA karatAM tIrthakare puNyakarmaprakRtinA mahattara prabhAvane lIdhe ane dharmanA eka mahAna prabhAvazAlI prakAzaka tarIkenI daSTie bahu ucca keTI para che. paraMtu AtmavikAsa e bannene ekasarakho che. nirAvaraNadazAsabhbhata jJAnapUrNatA yA paramAtmadazA e banne prakAranA kevalIomAM pUrNa samAna hovAthI e banne (tIrthakara ane sAmAnya kevalI) paramAtmA che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 38 : jaina darzana mokSanuM zAzvatatva ahIM eka AzaMkA thAya, ane te e ke "je vastunI utpatti thAya che, te vastune nAza thAya che" e niyama anusAra, mekSa paNa utpanna thatuM hovAthI tene paNa anta AvavuM joIe, ane aeva mekSa zAzvata ghaTI zake nahi. AnA samAdhAnamAM jANavuM joIe ke mokSa ke utpanna thanArI vastu nathI. mAtra karma-bandhathI chUTA thavuM yA AtmAthI karmo khasI javAM e ja AtmAne mokSa che. AthI AtmAmAM keI navIna vastune utpAda thatuM nathI ke jethI tene anta AvavAnI kalapanA UbhI thaI zake. jema vAdaLAM khasI javAthI jaLahaLate sUrya prakAzamAna thAya che, tema karmanAM AvaraNe khasI javAthI AmAnA sakala guNe prakAzamAna thAya che, athavA ema kaho ke AtmA potAnA mUla svarUpe-jyotirmaya cisvarUpe pUrNa prakAzamAna thAya che. AnuM nAma ja mekSa che. kahe, AmAM zuM utpanna thayuM ? sarvathA nirmaLa thayela mukta AtmAne punaH kamane saMbaMdha thatuM nathI, ane tethI enuM saMsAramAM punaravataraNa thatuM nathI. kahyuM che- " dagdhe bIje yathA'syantaM prAdurbhavati nAGa kuraH / karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGa kurA / " (svAdhigama-zAstra, maharSi umAsvAti) * "ra ja punarAvAte, sa punarAvartate ." chAjopaniSad.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa : 39 : eTale ke, jema bIjanA atyanta baLI javA pachI aMkura utpanna thatuM nathI, tema karmarUpI bIja sarvathA baLI gayA pachI saMsArarUpI aMkure utpanna thatuM nathI. saMsArane saMbaMdha karmasaMbaMdhane adhIna che ane karmane saMbaMdha rAgadveSamehanI cikAsane adhIna che. jeo pUrNa nirmaLa thayA che-karma lepathI sarvathA rahita thayA che, teone rAgadveSamehanI cikAsa hoya ja zAnI? ane aeva temane karmane punaH saMbaMdha thavAnI kalpanA paNa zI? ane ethI ja saMsAracakramAM temanuM punaravataraNa asaMbhavita mAnavAmAM Ave che. sarva karmone kSaya thaI zake che A sthaLe eka e prazna thAya che ke AtmAnI sAthe karmane saMga jyAre anAdi che, te anAdi karmane nAza kema thaI zake? kAraNa ke anAdi vastune nAza thatuM nathI e niyama che. A praznanA samAdhAnamAM samajavAnuM e che ke AtmAnI sAthe navAM navAM karmo baMdhAtAM jAya che ane jUnAM jUnAM kharI paDe che, eTale A sthitimAM kaI paNa karma pudgala-vyakti AtmAnI sAthe anAdi saMyukta nathI, kintu judA judA karmanA saMgane pravAha anAdikALathI vahete Ave che. saMsArI AtmAnI sAthe haMmezAMthI bhinna bhinna karmayuganA saMga satata thatA rahevAthI kamabandhane pravAha anAdi che chatAM dareka karmayugala-vyaktine saMga AdimAna che. karma baMdhAyuM eTale e karmabandha AdimAna thaye ane AdimAna thayo eTale e kama game tyAre paNa jIvathI khasavAnuM ja. ataeva kaI karmayugala-vyakti AtmAnI sAthe zAzvatapaNe saMyukta rahetI nathI. te pachI zukaladhyAnanA pUrNa baLe navAM karma baMdhAtAM aTakavA sAthe jUnAM karma kharI paDe ema banavuM
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 40 : jaina darzana zakya nathI? Ama sarva karmono samUla kSaya thaI zake che, AtmA sarvakarmarahita thaI zake che. e sivAya, saMsAranA manuSya tarapha dRSTi karatAM jovAjANavAmAM Ave che ke kaI mANasanA rAga-dveSa adhika pramANamAM hoya che, jyAre keInA ochA pramANamAM hoya che. eTaluM ja nahi, eka ja mANasamAM paNa rAga-dveSa kyAreka tIvra bane che, kyAreka maMda paDe che. AvI rItanI rAga-dveSanI vadhaghaTa hetu vagara ghaTI zake nahi e samajI zakAya che, ane ethI mAnI zakAya che ke vadhaghaTavALI cIja je hetuthI ghaTatI hoya, te hetunuM pUrNa baLa maLatAM tene pUrNa nAza ja thAya. jemake, piSa mahInAnI prabala ThaMDI bAla sUryanA maMda maMda tApathI ghaTatI ghaTatI vadhu tApa paDatAM bilakula uDI jAya che, te pramANe, vadhaghaTavALA rAga-dveSa de je kAraNathI ochA thAya che, te kAraNa je pUrNarUpamAM siddha thAya, te te deze samUla naSTa thAya emAM zuM vAMdhA jevuM che? rAga-dveSa zubha bhAvanAenA baLathI ghaTe che, ane e ja zubha bhAvanAo jyAre vadhAre prabala bane che ane AgaLa vadhI AtmA zreSTha samAdhi yega para pahoMce che tyAre rAga-dveSane pUrNa kSaya thAya che. Ama rAga-dveSane kSaya thatAM nirAvaraNa dazA AtmAne prApta thAya che kemake rAga-dveSane kSaya thatAM ja jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa ane antarAya e traNe karmono kSaya thaI jAya che. Ama nirAvaraNadazA prApta thatAM ja kevalajJAnano prAdurbhAva thAya che. A saMsArarUpa mahela mAtra be ja thAMbhalA upara TakI rahyo che, ane te rAga tathA dveSa che. mehanIya karmanuM (mehanuM) sarvasva rAga ane dveSa che tAla vRkSanA zira upara seya bheMkI devAthI jema AkhuM tAla vRkSa sukAI jAya che, te pramANe sarva karmonuM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa H 41 mULa je rAga-dveSa, tenA upara prahAra karavAthI, tene uccheda karavAthI AkhuM karmavRkSa sukAI jAya che-nAza pAmI jAya che. kevalajJAnanI siddhi rAga-dveSanA kSayathI (mohanIya karmanA kSaya pachI tatkaNatu zeSa traNa "ghAtI karmone kSaya thatuM hovAthI) prAdurbhata thatA kevalajJAnanA saMbaMdhamAM je samajutI apAya che te A pramANe che: jJAnanI mAtrA manuSyamAM nyUnAdhika dekhavAmAM Ave che, e zuM sUcave che? e ja ke AvaraNa jeTalA pramANamAM khase che, teTalA pramANamAM jJAna prakaTa thAya che. AvaraNa jema jema vadhu khase che, jJAna tema tema adhika adhika prakAzamAM Ave che; ane te (AvaraNa) sarvathA khasI jatAM jJAna pUrNa prakaTa thAya che. A bAbata eka daSTAMtathI batAvAya che. nAnI-moTI vastu AmAM pahoLAI je ekathI bIjAmAM ghaNI ghaNI jovAmAM Ave che, te vadhatI jatI paheLAIne pUrNa prakarSa jema AkAzamAM Ave che, tema jJAnanI mAtrA paNa vadhatI vadhatI ke puruSavizeSamAM pUrNatAe pahoMcI zake che. jJAnanA vadhatA jatA prakarSanI pUrNatA jenI aMdara pragaTa thAya che te (pUrNa jJAna-prakAza meLavanAra) sarvajJa, sarvadazI kahevAya che, ane tenuM je jJAna te "kevalajJAna". jyAre AtmAnuM rAga-dveSarUpa mAlinya pUrNa tayA dUra thaI zake che ane e pUrNa zuddhi prApta karI zake che, te pUrNa zuddhimAMthI prakaTate pUrNa jJAna-prakAza paNa ene prApta thaI zake che, jene "kevalajJAna" kahevAmAM Ave che. izvara jagatano kartA nathI jainadharmane eka siddhAMta e che ke Izvara jagatane kata nathI. jainazAstro ema jaNAve che ke karma sattAthI pharatA saMsAracakramAM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4ra : jaina darzana nilepa, parama vItarAga ane parama kRtArtha evA IzvaranuM kava kema banI zake ? cetana-acetanarUpa akhila jagat prakRtiniyamathI saMcAlita che. dareka prANInAM sukha-duHkha potapotAnI karaNa pramANe racAtA svasvakarmasaMskAra upara AdhAra rAkhe che. pUrNa zuddha vItarAga Izvara na keIna upara khuza thAya, ke na koInA upara nAkhuza thAya. ema thavuM e vItarAvasvarUpa niraMjana paramezvarane na ghaTe. izvara pUjananI jarUra "Izvara jagatkartA nathI" e siddhAMtane aMge, Izvarane pUjavAthI zuM lAbha? arthAt Izvara jyAre vItarAga che, tuSTa ke ruSTa thatuM nathI, te pachI tenuM pUjana zuM upayegI ? e prazna UbhuM thaI zake. paraMtu jaina zAstrakAronuM kahevuM evuM che ke izvaranI upAsanA Izvarane rAjI karavA mATe nathI, kintu pitAnA hRdayanI, pitAnA cittanI zuddhi karavA mATe che. samagra duHkhanA utpAdaka rAga-dveSane dUra karavA sAru rAga-dveSarahita paramAtmAnuM avalaMbana levuM parama upagI ane Avazyaka che. mehavAsanA thI bharele AtmA sphaTikanA jevuM che, eTale ke phaTika pitAnI pAse jevA raMganuM phUla hoya. te raMga pitAmAM kheMcI le che, tevI rIte jevA rAga-dveSanA saMge A AtmAne maLe che, tevA prakAranI asara tene jaladI utpanna thAya che. A mATe sArA pavitra saMge meLavavAnI ane tevA saMgamAM rahevAnI khAsa AvazyakatA samajI zakAya che. vItarAgadevanuM svarUpa parama vimala ane zaktimaya che. rAga-dveSane raMga ke tenI asara tenA svarUpamAM bilakula nathI. ataH tenuM Alabama levAthI, tenuM dhyAna karavAthI AtmAmAM vItarAga bhAvanAne saMcAra thAya che, ane e raste kamazaH vItarAga thaI zakAya che. 2 sArA parivazyakatA che. rAga
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama khaMDa 43 : sahu kaI samajI zake che ke eka rUpavatI ramaNInA ge eka prakArane bhAva pedA thAya che, putrane jevAthI ke mitrane maLavAthI nehanI jAgRti thAya che ane eka prasannatmA muninAM darzanathI hRdayamAM zAntipUrNa AhlAda anubhavAya che. sajajananI saMgati susaMskAra ane durjananI saMgati kusaMskAranuM vAtAvaraNa janmAve che. mATe ja kahevAya che ke "sebata tevI asara." tyAre vItarAga AtmAne satsaMga keTale kalyANakAraka nIvaDe ene khyAla kara rahyo. vItarAga devanI sebata-tenuM smaraNa, stavana ke bhajanacintana karavuM e che. ethI [enA sabaLa abhyAsanA pariNAme ] AtmAmAM evI asara utpanna thAya che ke rAga-dveSanI vRttio zamavA mAMDe che. A Izvara pUjananuM mukhya ane tAtvika phaLa che. pUjya paramAtmA pUjakanA taraphathI kaMI AkAMkSA rAkhatA nathI. pUjya paramAtmAne pUjakanA taraphathI keI upakAra thane nathI. pUjya paramAtmAne pUjakanI pAsethI kaMI joItuM nathI. pUjaka kevaLa potAnA AtmAnA upakAra arthe pUjya paramAtmAnI pUjA kare che, ane tenA [ paramAtmAnA ] AlaMbanathI, te taraphanI ekAgra bhAvanAnA baLathI te potAnuM phaLa meLavI zake che. agninI pAse janAra manuSyanI ThaMDI agninA sAnnidhyathI jema svataH uDI jAya che, parantu Aga keIne phaLa levA bolAvatI nathI, tema ja te prasanna thaIne keIne te phaLa detI nathI, e pramANe vItarAga paramezvaranA praNidhAnathI rAgAdidoSarUpa ThaMDI svataH palAyana karavA mAMDe che ane Atma-vikAsanuM phaLa meLavAtuM jAya che. paramAtmAnA sadguNanAM maraNathI bhAvanA vikasatI jAya che. cittanuM zedhana thavA mAMDe che ane Atma
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 44 :. jaina darzana vikAsa sadhAte jAya che. Ama paramAtmAnI upAsanAnuM A phaLa upAsaka pite pitAnA AdhyAtmika prayatnathI meLave che. vezyAne saMga karanAra mANasa durgatine pAtra thAya che e kharI vAta, paNa e durgati ApanAra kezu? vezyAne durgati ApanArI mAnavI e barAbara nathI. kAraNa ke eka te vezyAne durgatinI khabara nathI ane e sivAya, kaI keIne durgatie laI javA samartha nathI. tyAre durgatie laI janAra mAtra mananI malinatA sivAya bIjuM koI nathI, e bedhaDaka gaLe Utare evI hakIkata che. A uparathI e siddhAnta sthira thaI zake che ke sukha duHkhanAM kAraNabhUta je karma che, tene AdhAra mananI vRttio upara che. ane e vRttione zubha banAvavAnuM ane te dvArA AtmavikAsa sAdhavAnuM tathA sukha-zAnti meLavavAnuM prazasta sAdhana bhagavad-upAsanA che. bhagavada-upAsanAthI vRttio zubha thAya che, AgaLa vadhI zuddha thAya che. Ama, e kalyANasAdhanano mArga bane che. - -
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa mokSa-mArga nava tanuM saMkSipta varNana pUruM thayuM. AmAM mukhya to jIva ajIva e ja che. Asava e jIvana karma bandhaka adhyavasAya che. bandha e jIva ane ajIva( kamapugala)ne parasparane ghaniSTha saMbaMdha che. saMvara ane nirA ( UMcI) e AtmAnI ujajavaLa dazA che. mekSa AtmAnI pUrNa zuddhatAnuM nAma che. Ama e AjhavAdi pAMce to jIva -ajIvamAM samAviSTa thAya che. puNya-pA5 AtmasaMbaddha karma- pudgale che. puNya-pApane badhamAM antarbhAva karIe te sAta ta gaNAya jema nava tanI paraMparA che, tema sAta tAnI paNa paraMparA che. Asava ane bandha e saMsAranAM kAraNa, ane saMvara tathA nijA e mokSanAM kAraNu. sapuyarU5 zubha Asrava mekSasAdhanAnAM sAdhana meLavI ApanAra hoI * zrI umAsvAtivAcakaviracita tattvArthasUtramAM sAta tattvone nirdeza che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 46 : jaina darzana prazasta gaNAya, dharma gaNAya. mokSAthIne AtmavikAsanA mArgamAM A nava vastuonuM jJAna bahu upayogI che, jethI e tava" nAmathI kahevAya. e tamAM samagra vizvanA samagra padArthone jIva tathA ajIva (jaDa) tA dvArA nirdeza karIne jIvanuM mukhya-sAdhya mokSa jAhera karyuM ane tenA (mokSanA) bAdhaka-sAdhaka mArga batAvyA. bAdhakamAM badhU ane bandhanuM kAraNa Asava; sAdhakamAM saMvara tathA nija rA. nava tanA prakaraNa uparathI AtmA, puNya-pApa, pAraleka, mekSa ane Izvara saMbaMdhI jaina vicArenuM digdarzana thaI jAya che. kalyANasAdhanane mArga AtmA, paramAtmA, puNya-pApa ane punarjanmanI zraddhA para saraLa bane che. ekaluM pratyakSa pramANa mAnavAthI cAle tema nathI. kevaLa pratyakSa pramANanA AdhAra para * "ghama: mAtra savare [ nigarAyAM ] = satarmavati"! ( hemacaMdra, yegazAstra, je prakAza, bIjA lekanI vRtti " sAmAnyena tAvad dharmasya trINyeva rupANi draSTavyAni bhavanti / tadyathA kAraNa svabhAva: kAyaM ca / tatra sadanuSThAna dhamasya kAraNam / vamara: TddhavA-sAvonAjavea | satra sAthaao nave rAmagharamApUra:, anAzrayastu pUcitaEvaramANuvicArakSa: xxx punardhA thAyato gavAtA suvarNavaSA:" [ upamitibhavaprapaMca kathA, prathama praratAva, mudrita pustaka patra 72 ] A pAThane atha- sAmAnya rIte dharmanAM traNa rUpa che-kAraNa, svabhAva ane kArya. temAM sadanuSThAna e dharmanuM kAraNa che. svabhAva be prakArane AzravarUpa ane anAzravarUpa. jIvamAM zubha karmaparamANuone upacaya thavo te AzravarUpa svabhAva, ane pUrvopArjita karmaparamANuonuM khaMkherAI javuM e anAzravarUpa svabhAva. 4 8 ane jIvamAM je vizeSa suMdaratAo te dharmanuM kArya.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 47 : tatvadhanuM kArya zakya nathI. kevaLa prayakSapramANuvAdIne paNa dhUmanA darzanathI agni hovAnuM anumAna svIkAravuM paDe che. na dekhAvA mAtrathI vastuno abhAva mAnave e nyAyasaMgata kahI zakAya nahi. ghaNI vastuo hayAta chatAM daSTigocaramAM AvatI nathI, ethI emane abhAva siddha thaI zake nahi. AkAzamAM UDeluM pakSI eTale UMce gayuM ke te najarathI dekhI zakAtuM nathI, ethI te pakSIne abhAva siddha thAya nahi. ApaNuM pUrvajo ApaNane dekhAtA nathI, ethI eo nahotA ema kahevAnI ke hiMmata karI zake nahi. dUdhamAM bhaLI gayeluM pANI joI zakAtuM nathI, ethI ene abhAva mAnI zakAya nahi. sUryane ajavALAmAM tArA dekhAtA nathI, ethI emanuM nAstitva kahI zakAya nahi. A uparathI samajI zakAya che ke saMsAramAM jema Indriyagocara padArtho che, tema IndriyAtIta(atIndriya) padArtho paNa astitva dharAve che. pitAnuM ja anubhaveluM mAnavuM ane bIjAnI anubhavela vAtane nirvicArapaNe beTI kahI devI e vyAjabI gaNAya nahi. laMDana, perisa, barlina ke nyuyorka jevA zahera jeNe dekhyAM nathI e manuSya, te zaheranA vaibhavane anubhava karI AvelA anya ke niSpakSa sajajanane te zaheranA vaibhava saMbaMdhe varNana karate sAMbhaLI tene pitAthI apratyakSa hevAnA kAraNe asatya TharAvavA taiyAra thAya te e jema aghaTita che, tevI rIte ApaNA-sAdhAraNa manuSya karatAM anubhavajJAnamAM AgaLa vadhelA mahApuruSanA siddhAMtane "nathI dekhAtA' ke nathI mAlUma paDatA eTalA ja mAtra hetuthI peTA kahI devA e paNa ayukta che. A uparathI phalitArtha e nIkaLe che ke puNya-pApanI pratyakSa kaLAtI lIlAone dhyAnamAM laI, jaganI vicitratA ane mehavAsanAnI viSamatA samajI kAma, krodha Adi vikArane dUra karavA mANase yatnazIla thavuM joIe.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana Atma-kalyANane zreSTha Adarza dhyAna para laI jIvana-zodhananA sAcA mArga para potAne pravAsa sadA vyavasthita rIte cAlu rAkhavuM joIe. dhIre dhIre paNa mAga upara-sAcA mArga upara gati karate prANI sIdAte nathI, ane kramazaH AgaLa vadhatA jAya che, chevaTe sAdhyane pahoMcI vaLe che. mekSa, arthAt AtmAne pUrNa vikAsa e kharu sAdhya sAdhu ke gRhastha dareke pitAnA daSTibindu upara sthApita karavuM joIe. e sAdhyane siddha karI ApanAra mArgane jANa joIe. durAgrahane tyAga karI guNAnu rAgI banI zAstrone garbha tapAsa joIe. zuddha jijJAsu buddhie ane AtmakalyANanI sAcI utkaMThAthI avalakAtAM zAstromAMthI mokSa meLavavAne niSkalaMka mAga jANI zakAya che. jANyA pachI kriyAmAM mUkavAnI jarUra che. kriyA vagaranuM jJAna, arthAt je jJAna AcaraNamAM na mukAya te phasAdhaka thaI zakatuM nathI, e vAta dareka samajI zake che. pANImAM taravAnI kriyA jANavA chatAM paNa te kriyA karavAmAM na Ave te pANImAM tarI zakAtuM nathI, te ja pramANe bhavasAgarane taravAnA upAya jANavA chatAM te upAyane AcaraNamAM na mukAya te bhavasAgara kema karAya? mATe ja zAstrakAre "sagAinAyAbhyAM nokSa: " e sUtrathI, samyakajJAna ane samyakakiyA(AcaraNa) e bannene saha ga thAya tyAre ja mokSasAdhana zakya thAya ema prarUpe che. prAptavya sthaLanA mArganI mAhitI hoya athavA kaI auSadhanI regadhatAnI khAtarI hoya, paNa e mArga upara cAlIe nahi, athavA e auSadhanuM sevana karavAmAM Ave nahi te ISTasiddhi kema thaI zake? jJAna tathA zraddhAnA pAyA mAMDI mANasa aTakI jAya ane cAritra-mandirane caNavAnuM kAma na kare (arthAt vartanamAM na mUke che te kalyANa-mandira kyAMthI pAme?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 49 : dvitIya khaMDa samyaga jJAna AtmatatvanI oLakhANa karavI yA vAstavika kalyANasAdhananA mArganI oLakhANa karavI e samyajJAna (Right Knowledge) che. AtmAnuM parijJAna karavAmAM tenI (AtmAnI) sAthe saMbaMdha dharAvatAM jaDa (karma- ) dravyanAM AvaraNa jANavA paNa Avazyaka che. e jANyA vagara AtmAnI sthiti barAbara samajAya nahi ane Atma-kalyANa sAdhavAnuM saraLa bane nahi. vastutaH AtmajJAna, AtmadaSTa, Atma-bhAvanA vagara jagatnI saghaLI vidvattA nisAra ane nirarthaka che. saMsAranA saghaLA kaleze mAtra AmAnI ajJAnatAne lIdhe che. te ajJAnatAne dUra karavAnuM sAdhana AtmabaMdhanA abhyAsa sivAya bIjuM zuM hoI zake? AtmAbhimukha thavuM e ja ekamAtra akhila AdhyAtmika vAlmayanuM rahasyabhUta tAtparya che. samyapha cAritra tattvajJAnanuM (tatvasvarUpa jANyAnuM) phaLa pApakarmathI haThavuM e che. e ja samyak cAritra ( Right Conduct) che. pitAnA jIvanane pApanA saMgathI dUra rAkhI nirmaLa banAvavuM ane yathAzakti parahita sAdhavuM e "samyaka cAritra' zabdane kharo artha che. enA saMbaMdhamAM zAstrAvarNita sadupadezanuM anusaraNa upayogI che. sAmAnyataH cAritra be vibhAgomAM vaheMcAya che-sAdhuonuM cAritra ane gRhasthanuM cAritra. sAdhuonA 4 "sA vA ! draSTA zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH / Atmano vA are ! darzanena zravaNena matyA vijJAnena ida sarva vidita bhavati // " (bRhadAraNyakepaniSad )
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 50 H jenadarzana cAritrane "sAdhudharma" ane gRhasthAnA cAritrane "gRhastha dharma" kahevAmAM Ave che. A baMne prakAranA dharmo viSe jainazAstromAM sArUM vivecana karavAmAM AvyuM che. sAdhudhama "sAdanofsa varatavALA rUti sAduH" arthAta svahita ane parahitanAM kAryo je sAdhe te sAdhu. saMsAranA kAMcanakAminyAdi sarva bhege cheDI, samagra gRha-kuTuMba-parivAra sAthenA saMbaMdhathI vimukta thaI ucca kalyANabhUmi upara ArUDha thavAnI parama pavitra AkAMkSAe je asaMgavata grahaNa karAya che te sAdhu dharma che. rAgadveSanI vRttione dabAvavI-jItavI e ja sAdhunA dharma vyApArane mukhya viSaya hoya che. prANAtipAta viramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa, mithunaviramaNa ane parigrahaviramaNa e sAdhuonAM pAMca mahAvrate che. e pAMca mahAvratanI pAlanA e sAdhujIvananI sAdhanA che. amane gupta, vacanagupta ane xkAyagupta thavuM e sAdhujIvananuM pradhAna lakSaNa che. sAdhudharma e vizvabaMdhutvanuM vrata che. jenuM phaLa janma, jarA, mRtyu, Adhi, vyAdhi, upAdhi vagere sarva dukhethI rahita ane AnaMdasvarUpa e mekSa che. e sAdhudharma ke ujajavala ane ke vikaTa have joIe e ene khyAla karavAthI samajI zakAya che. A munidharma, saMsAranI vicitratAnuM (bhavacakranI nissAratAnuM) yathArtha bhAna thayuM hoya, tenA uparathI tAvika vairAgyane prAdurbhAva thayA hoya ane mokSa prApta karavAnI prabala utkaMThA jAgrata thaI hoya tyAre ja prApta thaI zake che. tyAre ja pALI zakAya che. * nahi ApelI vastu na levI. 4 mana, vacana ane zarIrane suyogya saMyamamAM rAkhanAra.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa : 51 : sAdhanA jeesa adhikArI nathI, teo gRhasthadhanu pAlana karavAthI peAtAnA jIvanane kRtArtha karI zake che. dhanApArjanamAM prAmANikatA ane vyavahAramAM nIti tathA saccAi gRhasthadhama ne lAyaka thavAmAM prathama AvazyakattA dharAve che. dharma - bhAvanAne sateja rAkhavA mATe sasaMgane zreyaskara lAbha letA rahI AtmabhAnanA baLe niyatA guNane keLavavA ane samucita saMyamanA pAlanamAM jAgrata rahevu' e gRhasthane mATe jarUranu che. gRhastha-dhama > gRhasthadhanuM bIju nAma-jainazAstromAM zrAvakadhama che. gRhasthadhane pALanAra puruSa ' zrAvaka' ane zrI ' zrAvikA ' kahevAya che. ' zabda zravaNu ' arthavALA ' zru' dhAtuthI anelA che. zravaNa kare arthAt AtmakalyANanA mArgane rasapUrvaka sAMbhaLe te ane te zrAvaka zrAvikA '. zrAvakanA arthamAM zrAvaka > 6 * upAsaka zabda paNa vaparAya che. gRhastha-dhama mAM khAra te pALavAnI vyAkhyA Ave che. sthUla prANAtipAtavikramaNa, sthUla mRSAvAdaviramaNa, sthUla adattAdAnaviramaNu, sthUla maithunaviramaNu, parigraha parimANu, divrata, bhogapabhAgaparimANu, ane I Davirati, sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha ane atithisa vibhAga e khAra tratA che. AmAM zarUAtanAM pAMca maryAdita hAvAthI aNuvrata ' kahevAya che. maryAditatA sUcavavA mATe ' sthUla " zabda emanI sAthe joDavAmAM AvyA che. " 6 sthUla prANAtipAtaviramaNa prANAtipAta eTale prANAnA atipAta, arthAt prANInA prANa levA e prANAtipAta, tethI haThavu... e prANAtipAtaviramaNu. prANAtipAta athavA hiMsA pAte karavAthI, bIjA pAse For Private Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ : para : jainadarzana karAvavAthI ane ene anumodavAthI (ema karavA, karAvavA, anumedavAthI) traNa rIte thAya che. e ja pramANe mRSAvAda vagere paNa e traNa rIte thAya che. bIjAnA AraMbha-samAraMbhathI banelI cIja-vastunA bhegApabhegamAM paNa e AraMbhanuM anu. madana raheluM che. e (gopabhega) ene (AraMbhane) pratyakSa ke parokSa zeDo ke ghaNe Teke (uttejana) ApanAra paNa bane che, ataH bhegepabhega karanArane AraMbhane deSa lAge che. puNya ke pApakArya je mANasa pite kare che te pite te tenA pari sumarUpa puNya ke pApakarma bAMdhe ja che, paNa te kAryamAM tene je pravartAvanAra hoya te paNa bAMdhe che, tema ja te kAryane je anude te paNa bAMdhe che. alabata, puNya ke pApakArya je kare che tenI pitAnI mane vRtti te kArya karAvanAra ane tene anumadanAranA karatAM vadhu prabaLa hevAne saMbhava che. paNa A ekAnta nathI. vivaza banIne jene karavuM paDe che tenA mananA adhyavasAya karatAM karAvanArane mananA adhyavasAya vadhu tIvra hoI zake che. dAkhalA tarIke, keI mANasane polisane hAthe mAra marAvanAra aphasaranI mAnasika raudratA e vivaza banIne mAranAra polisa karatAM ghaNI ugra hoya che, e ja pramANe kadAcit pracArarasika anumodakanA mananA adhyavasAya, karanArakarAvanAranA adhyavasAya karatAM vadhu tIvra hoI zake che. kenA adhyavasAya vadhu tIvra e mANasa apUrNa hoI jANa na zake. siddhAntanI vAta eTalI ja che ke e traNa paikI jenA jevA adhyavasAya, tene tevAM karma baMdhAya. mana-vANI-zarIrabaLa (3), pAMca indriye, (8) ane AyuSya (9) tathA zvAsecchavAsa (10) e daza prANa che. bIjAnA ke potAnA, emAMnA keI prANu ke prANene pramAdathI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 53 : ke dubuddhithI haNavA ke IjA pahoMcADavI e hiMsA che. A uparathI samajI zakAya che ke pramAdathI athavA dubuddhi ke dveSathI keIne mAThuM lagADavuM, keInuM apamAna karavuM, koInI niMdAcugalI karavI, keIne bhaya-trAsa Apa, TUMkAmAM keInuM buruM karavuM ke bIjAnA dilane dukhavavuM e hiMsA che eTaluM ja nahi, bIjAnA prANane IjA pahoMcADavAnI ke bIjAnuM buruM karavAnI sthUla kriyA na hoya te ye bIjAnuM buruM citavavA mAtrathI paNa hiMsAne deva upasthita thAya che. jUTha, cerI, beImAnI, ThagAI ane krodha, lebha, mada, IrSA, dveSa vagere vikAro e badha bhArobhAra hiMsArUpa hoI pApa che. ahiMsAnI upAsanA kharI rIte e daSAne ane mananA duciMtanane dUra karI cittazodhananA vyApAramAM udyata rahevAmAM che. hiMsAnuM lakSaNa "vmattayojAtu prAivaro hiMmata" e sUtrathI jaNAvavAmAM AvyuM che ke pramattayegathI, arthAt pramAdathI, eTale ke rAgaSavRttithI prANInA prANa levA e hiMsA che. tema ja potAnI asAvadhAnI(bedarakArI)thI prANInA prANanI hasA thAya e paNa pramattayegavALI hiMsA che. pramattadazA bhAvahiMsA che, ane prANIne prANune nAza kare e vyahiMsA che. bhAvahiMsA (pramattaga) pite jAte ja deSarUpa (pAparUpa) hiMsA che, jyAre vyahiMsA bhAvahiMsA sAthe maLIne pAparUpa hiMsA bane che. hiMsAne saMpUrNa tyAga gRhasthapaNAnI pari. sthitimAM zakya na hovAthI gRhasthane mATe hiMsAnA tyAgane maryAdita karI batAvavAmAM AvyuM che. e maryAdA "niraparAdhI maharSi umAsvAtiviracita "tatvArthasUtra" 7 8
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 54 jaina darzana skUla (trasa) ne saMkalpathI na mAruM" e prakAranI batAvavAmAM AvI che. te bAbatanI samajutI A pramANe che - pRthvI, jaLa, teja, vAyu, vanasapati e ekendriya sthAvare svAbhAvika bhegepagarUpa hovAthI ane jIvanacaryAmAM temane upaga satata apekSita hovAthI gRhasthanA ahiMsAvratamAM emanI hiMsAne tyAga na letAM "pUla ( trasa-beIndriya Adi) jIne na mAruM' e rIte e vratane maryAdita karavAmAM AvyuM. paNa ghara-makAna-khetI-kUvA-talA-vAva vagere saMbaMdhI AraMbhamAM kIDA-maMDA vagere sthUla (trasa) jInI paNa hiMsAne saMbhava rahe che ja, mATe "skUla ane na mAruM" eTalethI na cAlavAthI e vratamAM "saMka9pathI" thatuM IrAdApUrvakajANIbUjhIne ! eTaluM umeravAmAM AvyuM. A pramANe "skUla jIvene IrAdApUrvaka (jANIbUjhIne) na mAruM" evA AkAranuM vrata banyuM. ema thavAthI AraMbha-samAraMbhanA anuyAtamAM skUla jInI hiMsA thAya te IrAdApUrvaka ( jANIbUjhIne) thatI na hovAthI e vratane bAdhaka thavAnI nahi. tema chatAM vaLI eka harakata AvI ke vikaTa paristhitinA vakhate aparAdhIne ThAra karavuM paDe te tenuM kema? eTale enI paNa chUTa rAkhavA mATe e vratamAM "niraparAdhIne grahaNa karI "aparAdhI sivAya skUla (traNa) jIvone IrAdApUrvaka (jANIbUjhIne) na mAruM' e pramANe vratanuM ghaDatara pUruM karavAmAM AvyuM. A uparathI phalita thAya che ke sthUla hiMsA cAra prakAranI che; saMka9pI, AraMbhI, udyoga ane virodhI. koI niraparAdha * paGagukuSTikuNitvAdi dRSTavA hiMsAphala sudhIH / nirAgastrasajantUnAM hiMsAM saGkalpatastyajet // 19 / / -AcArya hemacandra gazAstra, dvitIya prakAza.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 55H prANInI jANa bUjhIne hiMsA karavI e saMkalpI hiMsA che. ghara, dUkAna, khetara vagerenA AraMbha-samAraMbhamAM, rasoI banAvavI vagere pravRttiomAM yatnAcAra rAkhavA chatAM trasenI hiMsA thAya che te AraMbhI hiMsA che. dravyo pAna kAryamAM e prakAranI je hiMsA thAya che te udyogI hiMsA che. duSTa narAdhamanA humalAthI bacavA mATe, svapara-rakSA mATe ene vadha kare paDe te e virodhI hiMsA che. A cAra prakAranI hiMsAomAM saMkalpI hiMsA vajanIya che. bAkInI traNa paikI AraMbhI ane udyogI te gRhasthane svAbhAvika rIte vaLagelI ja che; ane chellI virodhI hiMsAne Azraya levAnuM paNa kyAreka ene mAthe AvI paDe che. AraMbhI ane saMkalpI hiMsAmAM pharaka e che ke Ara. bhImAM gRhanirmANa karavuM, raseI banAvavI, khetIvADI karavI vagere kAryonI mukhyatA rahe che. e kArya karavAmAM Ave mare che jarUra, paNa emAM jIne sIdhA mAravAmAM nathI AvatA, eTale ke emAM jIvonI hiMsA saMka9pa(IrAdA)pUrvaka nathI hatI; kintu kArya--pravRttinA anusaMdhAnamAM jIvenI hiMsA thavA pAme che. paraMtu saMkalpI hiMsAmAM jIvavadhanI mukhyatA rahe che. emAM khAsa irAdApUrvaka jIvavadhanI pravRtti karavAmAM Ave che. jIvahiMsAnA saMkalpa(IrAdA)thI thanArI hiMsA te saMkalpI hiMsA che. yadyapi vikaTa saMjogamAM virodhano vadha karavAnuM AvI paDe tyAre temAM virodhInA vadhane saMka9pa ( IrAde) hovA chatAM e vAjabI nyAya hetusara hovAthI ene "virodhI" hiMsAnA judA nAmathI nirdezavAmAM AvI che ane gRhasthanA ahiMsA vratamAM tene (virodhI hiMsAne) tyAga levAmAM AvyuM nathI. Ide na chatAM ajANapaNe-sAvadhAnI na rAkhyAne lIdhe hiMsA na thavAnI jagyAe hiMsA thaI jAya e prAmAdika hiMsA paNa vajanIya kakSAmAM che e samajavuM joIe.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana ahiMsAnI maryAdAnA uparanA nirdeza-vAkyamAM mUkela niraparAdhI vizeSaNanI upayogitA viSe kahevuM prAsaMgika che ke julmI narAdhamanA aparAdha sAme-enA taraphathI thatAM anIti, julama, atyAcAra sAme, ahiMsAnI nItithI na mAne te bIjI nItie kempa sAmane ke pratikAra karavAthI enA gRhastha dharmane bAdhA AvatI nathI; UlaTuM, lekahita mATe e enuM nyAyya dhamya kartavya banI jAya che. evA vikaTa saMkaTa vakhate vizeSa dazAmAM sAdhu paNa lekahata khAtara munAsiba pagalAM levA taiyAra thavAmAM vAjabI gaNAya che. jagat sarvatra jIvethI khIcokhIca bhareluM che, pravRttimAtramAM jIvahiMsA che, ema chatAM yegya sAvadhAnI (yanAcAra) rAkhI pravRtti karanAra ahiMsakabuddhi mANasa pravRtti-kriyAmAM anivAryarUpa hiMsA thavA chatAM ya hiMsAnA deSathI mukta rahe che, jyAre pramAdI (bedarakAra) mANasanI pramAdI pravRttimAM kadAcita hiMsA (sthUla hiMsA) na thAya te tene tenA pramAdanA kAraNe hiMsAne deSa lAge che. pravRttimAtramAM hiMsA hovAthI nivRtti upara vadhu eka apAye lAge che. enI matalaba e lAge che ke pravRttimAtramAM hiMsA thatI hovAthI jeTalI pravRtti ochI thaze teTalI hiMsA ochI thaze. paraMtu ema hiMsA ochI thAya e mATe kartavyarUpa pravRtti ke lekakalyANanI pravRttine saMkecavI kema pAlave? evI pravRtti hiMsAnI bIke ochI karavAnI na hoya. ane evI pravRtti vivekapUrvaka yatnAcArathI karavAmAM, dehayAtrAsulabha sahaja -sAdhAraNa jIvahiMsA thaI javA chatAM ya e hiMsAne doSa nagaNya che, balake prazasta kartavyapAlananA puNya pravAhamAM te jarA jeTale deSa ogaLI jAya.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : pa7 : ane nivRtti lIdhAthI ahiMsA sadhAI jaze evuM kyAM nakkI che? nivRtti lIdhAthI mana zAnta paDI javA baMdhAyeluM nathI. zArIrika sthiratA vakhate paNa mana cakaDoLe caDeluM hoI zake che. eka bAju zArIrika saMyama jabaradasta hovA chatAM bIjI bAju mananuM raudratva ghera narakanAM karma sarjI zake che. (A viSenAM "prasannacaMdra rAjarSi" vagerenAM zAstrokta udAharaNa jANItAM che.) ane khAnapAna Adi pravRtti je mikaLI rakhAya te pitAnI cogya javAbadArInI pravRtti ane kahitanI pravRttine zuM kAma baMdha karI devAya ? badha-mekSano AdhAra mananA bhAva para che. manane sAre bhAva vacana ane kAyAne sArI daravaNI Ape che, mATe manane satata jAgrata rAkhavuM e ja eka muddAnI vAta che. samAjanA dhAraNa-piSaNa ane sukha-sagavaDa mATe jarUrI heya evI ghaNI pravRttio samAjanI vyaktione karavAnI AvazyakatA hoya che, ane AvA prakAranI pravRttio karavA daramyAna IrAdo na hovA chatAM paNa jIvahiMsA (dravyahiMsA) thaI ja jAya che, te pachI AvI pravRttio samAjanI sukhasagavaDa khAtara calAvavAnI jA hoya te zI rIte calAvavI? ene khulAse dharmazAstrAnusAra e che ke AvI pravRttio je TALI zakAya evI jIvahiMsA thavA na pAme evI yogya saMbhALa rAkhIne karI hoya te hiMsA thaI javA chatAM ya tevA prakAranI hiMsAne pAparUpa hiMsA kahI zakAtI nathI. paraMtu je tevI pravRttio, jIvahiMsA TALavA mATe levA gya saMbhALa lIdhA vagara karavAmAM Ave te, bedarakArI rAkhyAne lIdhe hiMsArUpI
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 58 4 jenadarzana doSane pAtra bane che. kadAcita kaI pravRttimAM bAhya sthUlahiMsArUpa thavA na pAme te ye bedarakArI rAkhyAne lIdhe te hiMsA rUpa deSane pAtra bane che. gya saMbhALa kene kahevI te bAbata te je te vyaktinA sthiti- saMjoga upara AdhAra rAkhe che. keI saMtapuruSa pitAnA Ama yA raheThANamAM rahIne jeTalI saMbhALa rAkhI zake teTalI eka kheDUta khetI karatI vakhate rAkhI zake nahi e khulluM che. khetI karatAM ghaNuM nAnA jIvajaMtuonI hiMsA thaI jAya che, e dareka kabUla kare tema chetema chatAM khetInA utpannanA abhAve thanArI ati vipula ane bahu dAruNa hiMsAnI ghera Apattine aTakAvavAnI khAtara khetI karavI e Avazyaka kartavya bane che. evA prasaMge thanArI hiMsA anya gaNAI saMtavya bane che. emAM hiMsA hatAM paNa enI sAthe leke pakAranI bhAvanA paNa (je hoya te e puNya ane prazasta kArya banI jAya che. hiMsAnI taratamatAnI bAbata jANavA mATe juo trIjA khaMDane lekhAMka cothe. ) A vratamAM sthAvara (ekendriya) jIvonI hiMsAnuM varjana zakya na haI-nahi AvavA chatAM paNa banatAM sudhI tenI vyartha hiMsA na thAya e tarapha khyAla rAkhavAnuM che. e sivAya * bhagavAna mahAvIranA "AnaMda" Adi bAravratadhArI zrAvakee parigraha parimANa vratamAM pAMca haLa, ane pAMcase gADAM dezAntara mATe tema ja pAMcaso gADAM kSetrAdithI ghAsa, dhAnya, kAcha vagere ghara vagere sthaLe lAvavA mATe chUTAM rAkhyAM hatAM; ane daza hajAra gAyanuM eka vraja, evA vraja kaI zrAvake cAra, keIe che, keIe ATha rAkhyAM hatAM. juo "uvAsagadalA" sUtra.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa L: 19 : aparAdhInA saMbaMdhamAM paNa vicAradaSTi rAkhavAnI che. sApa, vIMchInA karaDavAthI tene aparAdhI samaja ane mArI nAkhave e geravAjabI che. hadayamAM dayAnI lAgaNI pUrI rahevI joIe ane sarvatra vivekabuddhithI lAbha-alAbhanA vicArapUrvaka ucita pravRtti karavI joIe. samajI rAkhIe ke prANI mAtra pratye sadbhAva e mAnavatAnuM mukhya tattva che. sthUla mRSAvAdaviramaNa - sUkama paNa asatya nahi balavAnI Teka nahi rAkhI zakanAra gRhastha mATe sthUla asatyane tyAga kare bIjuM vrata che. vara-kanyA vagere manuSyanA saMbaMdhamAM, gAya-bheMsagheDA-baLada vagere jAnavaranA saMbaMdhamAM, ghara-makAna-khetaravRkSa-bAga-bagIcA Adi bhUminA saMbaMdhamAM asatya nahi belavAnuM, tema ja pArakI thApaNa nahi eLavavAnuM, beTI sAkSI nahi pUravAnuM, beTA lekha nahi karavAnuM A vrata che + vepAra dhaMdhAmAM dagAbAjI khelanAra, tema ja kaI pralenamAM taNAI jaI gapagoLA phekanAra pitAnA vrata ke dhArmika kriyAkAMDane lajAve che ane janatAnI dRSTimAM pite tiraskArapAtra banavA sAthe dharmanI hAMsI karAve che, e vAta A vratane dhArake khAsa dhyAnamAM rAkhavAnI che. vizvAsaghAta tathA beTI salAha ApavI e mahA pApa che e na bhUlavuM joIe. TUMkamAM mANasa samajI rAkhe ke arthopArjananA upAyanuM rahasya nyAya (nItimattAmAM che. emAM sukhazAMti, mAnasika svAthya tathA palekahitanuM mULa che. + " rAjAbhUthIni racAvAjhurA tathA kUTasAkSya ca paMceti sthUlAsatyAnyakIrtayan" / / 54 / / (hemacandra gazAstra, bIje prakAza)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 60 : jaina darzana sthUla adattAdAna viramaNa sUkSma paNa cerI nahi karavAne niyama nahi pALI zakanAra gRhastha mATe skUla cerIne tyAga A vratamAM Ave che. karI levAnI buddhie bIjAnI cIja uThAvAya te cerI che. khAtara pADavuM, tALuM teDI laI javuM, gAMTha kApavI, dANacerI karavI, ochuM devuM-vadhAre levuM, tema ja rAjA daMDe ane lokonI daSTimAM apamAnita thavAya evI kaI cerI nahi karavAnuM A vrata che. keInuM rastAmAM paDI gayeluM dravya uThAvI levuM, keInA dATelA dhanane upADI levuM, keInI thApaNane haDapa karI javI, keInI cIja cerI levI e badhAne A vratamAM sArI peThe tyAga karAya che. keIna lekha vagerene cerIthI pitAne nAme caDAvavA, bIjAnA paisAthI kaI sAruM kAma karI tene potAnA nAmathI jAhera karavuM evI badhI cerI javAnI che. keInA bALakanuM ke kaI mANasanuM apaharaNa karavuM e bahu bhUMDI cerI. keInI kanyA ke strInuM apaharaNa karavuM e bhayaMkara badamAzIbharelI cerI. cArane saMtADa athavA cerIne mAla saMghara e cerInA mAlamAM moTuM ghAlavArUpa hoI cerI che, je varjanIya che. dekhAvamAM sAdhAraNa cerI hoya, paNa ethI mANasa jUThe ane apramANika banI jananiMdya bane che ane ethI pitAnA vatanI hAMsI karAve che, tema ja bIjAnI dharma zraddhA maLI pADavAmAM pote nimittabhUta bane che, e vAta A vratanA dhArake khAsa lakSa para rAkhavAnI che. * " patita vismRtaM naSTaM sthita sthApitamAhitam / atta nArIta hya varIya varvAra sudhI je duddA hemacandra zAstra, bIje prakAza.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 61: sthUla maithunaviramaNa parastrIno tyAga kara e A vratane artha che. vezyA, vidhavA ane kumArInI saMgatine tyAga paNa A vratamAM AvI jAya che. svadAranI maryAdita saMgatindra sivAya dareka jAtanI * maryAdita saMgati eTale sAmAnyataH vIryarakSaNanuM dhyeya rAkhIne prajotpattinA IrAde ane tevA uddezathI strI-puruSa vacce thatI saMgati vIryane upayoga mAtra prajotpatti karavAmAM sImita thatuM nathI, paraMtu manobaLa ane zarIrabaLa vadhAravAmAM, saMkalpabaLa khIlavavAmAM, Arogya sAcavavAmAM ane ekaMdare zArIrika, mAnasika, AdhyAtmika tathA bhautika unnati sAdhavAmAM paNa vIryane upayoga asAdhAraNapaNe apekSita che. kAmarasamAM aMdha banI ati pramANamAM viSayasevana zarIra ane mananI pAyamAlI ANI bhautika sukha bhogavavA mATe tathA prajotpatti mATe paNa nAlAyaka banAve che, ane saMkalpabaLa, jenuM astitva kaI paNa kArya mATe mokSa mATe paNaAvazyaka che tene naSTaprAya karI mUke che ane manuSyane avanatinI khINamAM dhakelI de che. vIryamAM sarjana -zakti che, ane tene upayoga protpatti sivAya anya ucca kAryomAM paNa thaI zake che, e khAsa dhyAnamAM rAkhavA gya che. je leke zAstro sAhityagranthane abhyAsa karavAmAM, navAM nirmANa karavAmAM athavA lakopayogI sevAkAryomAM rata thayelA hoya che, athavA ucca AdarzanA dhyAnamAM nimagna rahI te Adarzane pahoMcavAnA mArgonI vicAraNA karavAmAM ane tadanusAra vartavAmAM saMlagna hoya che temane strI-saMgane vicAra karavAnI phurasada hotI nathI, ane je AvA heya che te ja mahAnubhAva saMpUrNa brahmacarya pALI zake che. keI paNa zaktine (vAsanA e paNa zakti che ) aMkuzamAM levI hoya to tene dAbavAne prayatna e sacoTa upAya nathIH dabAyelI kamAnanI peThe te pAchI UchaLI paNa Ave che; paraMtu kharo upAya tene anya upayogI kAryamAM vALavI e
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 62 H jaina duna kAmaceSTAna heya che. e pramANe strIne mATe peAtAnA vivAhita patine cheDI parapuruSanA tyAga ka che. parigrahu parimANa IcchA aparimita prasare che, tene niyamamAM rAkhavAnA A vratamAM prayatna che. dhana, dhAnya, seAnuM, rUpuM, ghara, khetara, jamIna, pazu vagere khAdya padArthAnA parigraha ene dravya-parigraha kahe. vAmAM Ave che; ane te padArthoM uparanA mUrchAbhAva, arthAta mAha-mamatva ene bhAva-parigraha kahevAmAM Ave che. doSarUpa ane bandhanarUpa A bhAvaparigrahane zithila karavA sAruM dravyaparigrahanu' samucita parimANu karavuM Avazyaka che. jyAre koI mANasa peAtAnA kabajAmAMnI athavA akhatyAramAMnI cIjo paikI keTalIka peAtAnA, peAtAnA kuTuMbI janeAnA tathA AzritAnA bhAgepabhoga mATe rAkhe che tyAre teTalI cIjo puratA te pira grahI-bhAvaparigrahI gaNAya che; paraMtu te sivAyanI je cIjo te bIjAonA vaparAza athavA upabhega mATe chUTI rAkhe che ane jyAre jyAre khIjA koIne jarUra paDe tyAre ( te cIjo) temane bhAgeApabhAga mATe mApate rahe che tyAre te cIjonA saMba Mdhe te parigrahI ( bhAvaparigrahI ) na gaNAtAM eka TrasTI arthAt jummedAra jevA gaNAya che. kemake te cIjonA samaye tene che. jema dhasI AvatAM pANInAM pUrane te nukasAna karI bese te pahelAM naherA vagere khAdI anya mArge vALavAmAM Ave che tema. A pramANe vALavAmAM na Ave te tenA pUramAM kheMcAI javAnI ja sthiti UbhI thAya. + SaNDhatvamindriyahidaM vIkSyAbrahmaphalaM sudhoH / bhavet svadArasantuSTo'nyadArAn vA vivarjayet / / 76 / / ( hemacandra yAgazAstra, prakAza 2 )
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 63 mamatva-maha na hoI te kevaLa bIjAonA upakAra athe rAkhe che ane pite ene prAmANika saMrakSaka jevuM banI rahe che. mANasanI hAlata nirdhana ke daridra hoya te paNa je tenA manamAM muMjazekha uDAvavAnA IrAde moTA pramANamAM dhana bheguM karI saMgharI rAkhavAnI IrachA-tRSNA jalatI hoya te te parigrahI (bhAvaparigrahI) che. dravyaparigrahane ati saMgraha pApa che ane tevI IcchA dharAvavI e paNa pApa che. jIvananI sAmAnya jarUrIAta tathA sukhasagavaDa pUratA dravyaparigraha uparanI mamatA bhAvaparigrahamAM gaNAya te ye tevI mamatA gRhasthAzramanI paristhiti sAthe anivAryarUpe svAbhAvikatayA jaDAyelI hoI ane anarthadaMDarUpa na haI pAparUpa gaNavA pAtra nathI. sAmAnya jIvanajarUrI khAte ane sAmAnya sukha-sagavaDe eTale ati dhanika nahi, tema ja ati garIba nahi e madhyama sthitine mANasa je jarUrIAte tathA sukha-sagavaDo zAntithI bhegavI zake che. A madhyama sthitimAM saMtoSa ane zAnti rahyAM che ane AtmavikAsa tathA AtmakalyANa mATe e anukULa sthiti hoya tema sAmAnyataH dekhAI Ave che. evA saMtaSazAlI sajajanane kadAcit puNyasaMge je vadhu dhanalAbha prApta thAya te teno upayoga pitAnA parigrahanI vRddhimAM nahi karatAM lekakalyANanAM kAryomAM te karavAno. jIvananirvAhanAM sAdhane je meLavI cukyo hoya ane jene raLavAnI paMcAta na hoya teNe vepAradhaMdhAmAMthI chUTakAre maLI gayAthI akarmaNya banI javuM na joIe. akarmayatA burI ane jIvanane hAnikAraka che. teNe lekasevAnA kAryamAM potAnI zakti mujaba lAgI javuM joIe. evuM udyamI jIvana ene bAhya
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana ane Abhyantara bane rIte kalyANakArI tathA pitAne ane parane hitAvaha banaze. jIvananirvAhanI paMcAta na hovA chatAM e vepAradhaMdhAne zekha cAlu rAkhavA mAMgate hoya te teNe pramANikapaNe vepAradhaMdhA calAvIne je kamAya te nizcita karela parigraha parimANathI vadhu na rAkhatAM potAnA svAmitva nIce na rAkhatAM) lokahitanA kAryomAM kharacatA rahevuM joIe. mANase pitAne eka alaga ane svataMtra vyakti tarIke na gaNatAM samAjanA eka ghaTaka athavA aMza tarIke gaNavAne che, ane te daSTithI teNe svaparahitanAM satkAryo karavAnAM che. parigraha uparane mamatvabhAva e che thatAM lebhavRtti upara kAryasAdhaka aMkuza mukAya che, ane drapArjanane aMge thatI hiMsA Adi pApapravRttiomAM rasa tIvra na banatAM maMda banavA pAme che. parigrahanuM parimANa nahi karavAthI le-tRSNAnuM dabANa vadhu thAya che ane ethI vizeSa AraMbha-samAraMbhe ane te sAthe kaSAyamAM taNAvAthI AtmAnI adhogati thAya che. mATe A vratanI AvazyakatA che. +tRSNanuM samucita niyatraMNa thAya te parigrahanI upAdhi ochI thaI zake; ane e upAdhi jema ochI hoya che, tema AtmA zAtimAM rahI zake che ane paropakAra, svAdhyAya tathA bhagavatramaraNune vadhu sAre lAbha laI zake che. e rIte dharmasAdhana dvArA enuM kalyANa sadhAya che. parigraha parimANu je sAmAjika daSTi ane sAmAjika siddhAMta banI jAya te " sAmyavAda" ke " samAjavAda"nA bakheDA + asantoSamavizvAsamArambhaM duHkhakAraNam / matvA mUcchauMphalaM kuryAt parigrahaniyantraNam / / 106 / / hemacandra gazAstra, raje prakAza.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 65 H badhA saralatAthI zamI jAya. A dharmavrata kharekhara sArAmAM sArI samAjavyavasthA sarjanAru paNa vrata che. dvicchata pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa e cAra dizAo, izAna, Agneya, naiRta tathA vAyavya e cAra vidizAo ane mastaka uparanI UdhvadizA tathA paga nIcenI dheAdizA e pramANe daza dizAe che. judI judI pravRttie aMgenA kAya kSetrane sImita banAvavA mATe dizAonI maryAdAo bAMdhavI e A vratanA atha che. A divratathI maryAdita kSetramAM javA AvavAnuM, vepAradhaMdhA karavAnuM, putra-putrI varAvavAnu, tema ja sadarahu maryAdita kSetramAM pedA thayelI ane pedA karavAmA AvelI cIjavastu vaparAzamAM levAnuM -e vagere pravRttio niyamita thaI jAya che. tRSNAne hada uparAMta vistaratI aTakAvavAnA, vratanA abhAva hotAM maryAdita kSetranI mahAra prasaravA saMbhavita hiMsAdi pravRttiethI bacAvavAnA ane pADozIdhamanA pAlanane puSTi ApavAnA A vratanA uddeza che. kharekhara mANasanI ghaNI ja jALa, ghaNI dhAMdhala-dhamAla AnAthI ochI thAya, ane nirAMta tathA zAMti maLavA sAthe jIvana-vikAsa sAdhavA mATenA avakAzamAM sArI vRddhi thAya. bhAgApabhAgaparamANa eka vAra bhAgamAM AvatA padArtho bhAga kahevAya che, jevA ke anAja, pANI vagere. vAraMvAra upabhAgamAM AvanAra vasa vagere padArthoM upabhAga kahevAya che. AnuM parimANa karavuM-emAM niyamita rahevu, jarUrIAtathI vadhAre bhAgApabhAgathI varata thavu' e A vratanA atha che. A vratathI tRSNA-lelupatA upara For Private Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana ke aMkuza mukAya che e A vratane anubhava karavAthI mAlUma paDI zake che. mAMsa, madya vagere abhakSya ane apeya cIjo, jemanI biskula jarUra nathI, ulaTI je jIvanane hAnikAraka ane AtmAnI durgati karanArI che, temane niSedha A vratamAM AvI jAya e svAbhAvika ja che. evI ja rIte jemAM bahu adharmane saMbhava hoya tevI agya yA anupagya cIjone paNa tyAga A vratamAM samajavAnuM che. zAMtinA mArgamAM AgaLa vadhavAnA abhilASe Ave tyAgamANe grahaNa karAya che, e mATe pApamaya adhama vepAra-dhaMdhA paNa A vratamAM vajI devAya che. puNya pApane viveka karanAra mANasa hAnikAraka mArgomAMthI pasaMdagI karavAnuM AvI paDe te e che hAnikAraka mArga grahaNa kare. mANasanI IcchAo upara kaI aMkuza ja nathI, ethI ja ATalI bekArI ane ATalI kaparI meMghavArI ane hADamArI dezamAM patharAI paDI che. eka ThekANe jyAM dhanane Dhaga nakAmo bhego thAya che ane udubhaTa bhega-vilAsamAM tathA pitAnI zrImattAnAM pradarzanamAM zrImate nakAme gaMjAvara kharca kare che, tyAM bIje (Ama janatAnA vizALa pradezamAM) daridratAnI bhayAnaka khAI khodAI jAya che. A ghera viSamatAmAM janatAnA prANu zeSAI deza-AjhAda deza paNa barabAda thAya che. bhege pagamAM vAjabI samatA ane saMtatA mANase rAkhe te jIvananirvAhanA mArganI badhI viSamatA TaLI jAya ane eka prakAranI virATu samAnatA pedA thaI badhAnAM jIvana sukhI thAya. janatA sukhI thAya ane mAnavatAnA paMthe vaLe e ja muddo A vratanI pAchaLa che, jene jheka AdhyAtmika kalyANa tarapha te khullI rIte che ja.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa anatha DaviramaNa anatha ' eTale nirarthaka, ane da'Da' eTale pApa. Ama 8 anaDa nA atha thayA niraka ( prayeAjana vagara) pApAcaraNa; ene tyAga te ' ana-'viramaNa '. gRhasthane udyogI ane ArabhI hiMsA vaLagelI iM, virodhI hiMsA karavAnuM paNa AvI paDe che, kuTuMbanA nirvAha arthe dhaneApAja navyavasAya ane ucita parigraha paNa ene jarUrI che. Ama gRhasthajIvana ahu Ara bhAthI bharelu' che, chatAM AgaLa jaNAvyA mujabanAM aNuvratAnAM ane khIjA upakAraka tratAnAM dhAraNa e emanA nistAranA mArga che. gRhastha-jIvananA mArgane je vividha Ara Mbhe anivArya paNe vaLagelA che ane je karavAnI pharaja AvI paDe che ke je karavA jarUrI thaI paDe che te khAkhata tarapha pUrNa dhyAna ApIne zAstrakAroe A vratathI DahApaNabharelI sUcanA ApatAM kahyuM ke naphAmAM pApa na karA! khasa A vratanuM A ja tAtparya che, paNa nakAmu pApa karyu? enI cAkhavaTa karavI e bahu guMcavaNabharelu che. pAtAnA nakAmA pApane paNa sahetuka khatAvavuM zuM kaThaNa che? pramAdI ane soMghaSa pUrNa jIvanayAtrAmAM AnuM spaSTa vivecana ze mane ? eTale ja zAstrakAra e sthUla sUcanAothI A viSayanA khyAla ApavA prayatna karyAM che. teo kahe che- . " (1) pApApadeza na karavA. mANasa pAte je durvyasanamAM sele hAya tene zekha khIjAne lagADavA prayatna kare e anatha IMDa pApApadeza che. mANasa peAtAnu du`sana na cheDI zake te ce eNe ene na vakhANutAM vakhADavuM joie. vakhANIne pApAcaraNanA pracAra karavA e anadaDa anathakAraka che. paraMtu rasoI kema banAvI, khetI kema karavI, gRharacanA kevI karavI : 67: For Private Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana e vagere jIvane pagI bAbate bIjAne zIkhavavI paDe che; ane e udAra dilathI kaI paNa jijJAsune batAvavAmAM ke samajAvavAmAM "anarthadaMDa" nathI. "radAraritAnAM tu vasutra guruva " (arthAta udAracarita manuSyane jagatuM pitAnuM kuTuMba che.) eTale keI paNa mANasane enI bhalAI mATe bhalI buddhithI sAMsArika ke vyAvahArika upayegI bAbatenI samaja ApavI e anarthadaMDamAM nathI. bIjAnI pApAraMbha pravRttimAM nakAmA DAhyA thavuM, vyartha zIkha ApavA ke paMcAta karavA nIkaLI paDavuM e anarthadaMDa kharuM. (2) hipakaraNa na ApavuM. AnI matalaba e che ke capu, charI ke agni vagere bIjAne pensila chelavA, zAka samAravA ke raseI banAvavA mATe ApIe e anarthadaMDa nathI, paNa ene durupayega karavA mATe ApavuM e anarthadaMDa che. saMbaMdhI vargamAM ja ApavuM ane bIjAne na ApavuM e saMkucita manodazA gaNAya. kaI parAyA mANasane reTI banAvavA agni na ApIe te e cittanI kaThoratA gaNAya. upara kaheluM "tAracaritAnAM tu" e blekAIvAkya dhyAnamAM rAkhavA lAyaka che. bhalAI mATe pArasparika vyavahAranuM kSetra samagra vizva che. keI niraparAdha prANI upara keIe anyAyI AkramaNa karyuM heya te te niraparAdhIne bacAvavAnA sAdhana tarIke keI hathiyAra ApavuM e anarthadaMDa nathI; paNa kaI humalAkherane hiMsA karavAnI khAtara hiMsAnuM upakaraNa ApavuM e anarthadaMDa che. (3) duna na karavuM arthAt bIjAnuM buruM karavAnA vicAre, anItianyAyanA vicAra karavA ane nirarthaka meharasane pitAnA manamAM bahalAva tathA vyartha duHkhIA vicAre
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa karyA karavA e anarthadaMDa che. aniSTaprApti, IchanI aprApti ane rega viSenA vyartha ciMtA-baLApa dudhdhana hoI anarthadaMDa che. vyApAra-dhaMdhAna ane gRhasthAzramanI vyavasthAnA yogya vicAra anarthadaMDamAM na Ave. "rAma" jevA nyAyInA jaya ane rAvaNa jevA anyAyIna parAjaya viSenA vicAra durgAnarUpa anarthadaMDa na gaNAya. nyAyarakSaNa ane anyAyanAzanA vicAra janahita mATe upayogI hovAthI anarthadaMDamAM na Ave. rega. vyAdhine dUra karavA-Arogya sAdhavA viSenI egya vicAraNA anarthadaMDamAM na Ave. ISTaprApti yA aniSTaparihAra viSenI ucita vicAraNu anarthadaMDamAM na Ave. (4) pramAdacaryA nirarthaka jamIna kheravI, vyartha Aga saLagAvavI vagere pramAdacaryA anarthadaMDa che. rastAmAM cAlatAM, kaI jAnavara UbhuM hoya ene vyartha lAkaDI phaTakArI devI e bevakUphI anarthadaMDa che. AvA anarthadaMDanAM pApa mANasane hAthe ghaNuM thAya che, je khyAla rAkhI tajavAM joIe. ahiMsAnA aNu vratamAM "sthAvara jInI hiMsAne tyAga na AvavA chatAM paNa enI nirarthaka hiMsA anarthadaMDamAM gaNAya, je na karavAnuM A vrata pharamAve che. e ja pramANe, sAdhAraNa kakSAnAM asatya vagere, jene niSedha agAu jaNAvela vratamAM AvyuM na hoya, tenuM paNa nirarthaka AcaraNa na karavAnI A vratamAM cetavaNI che. bIjAne duHkhakAraka mazkarI-ThaThThA, niMdA-cugalI karavAnI A vratamAM manAI che. mehavardhaka unmatta khela-tamAzA jevA e prakAranAM pramAdA caraNa yathAzakti varjavAnuM A vratamAM che paraMtu vAyusevana mATe bahAra pharavA javuM ane Arogyane upakAraka egya kasarata Adi pravRttio yogya bhejana-pAnanI jema zarIra tema ja manane upakAraka hoI, svAthya mATe upayogI heI anartha daMDamAM na Ave. saphAI, svacchatA rAkhavI, jALavavI ane
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 70: jaina darzana anAgya hAlatamAM egya cikitsA karAvavI, tema ja niSpApa manevinoda tathA Ameda-pramoda mATe egya maryAdAmAM uciMta pramANamAM ke kArya karAya e anarthadaMDamAM na Ave. gaMdakI ke gaMdApaNuM rAkhI nirarthaka utpatti vadhAravI e jIvahiMsAne mArga A gaNAya. A prasaMge e jaNAvavuM egya che ke vanaspati khorAkathI nirvADa thaI zake tema hoya chatAM svAda khAtara ke zarIrane puSTa banAvavA khAtara mAMsAhAra kara e mAtra anarthadaMDa ja nathI, saMkalpI hiMsAmAM paNa samAviSTa thAya che, je gRhasthane tadana vajanIya che. sAmAyika vrata. rAgadveSarahita zAnta sthitimAM be ghaDI arthAt 48 miniTa sudhI eka Asane rahevuM enuM nAma sAmAyika ' che. eTalA vakhatamAM AtmatatvanI vicAraNuM, jIvanazodhananuM paryAlacana, jIvanavikAsaka dharmazAstronuM parizIlana, AdhyAtmika svAdhyAya athavA paramAtmAnuM praNidhAna karavAnuM che. - dezAvakAzika vrata. chaThThA vratamAM grahaNa karelA dizAnA niyamane eka divasa mATe athavA amuka vakhata mATe saMkSepa kare ane evI ja rIte bIjAM vatemAM rahelI-rAkhelI chUTane saMkSepa kare e A vratane artha che. AmAM virativardhananuM tAtparya che. pASadha vrata. dharmane piSaNa karanAra hovAthI piSadha ? kahevAya che. upavAsa ke ekAzana karI cAra ke ATha pahora sudhI athavA ethI vadhu vakhata sAdhujIvananI peThe dharmakriyAparAyaNa thavuM e piSadha vrata che. sarva saMsArI bhAMjagaDathI dUra khasI sarvavirati dharmanI vAnagIne madhura rasAsvAda cAkhavA mATe A
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 71 H piSadha vrata che. AmAM saMpUrNa brahmacaryapUrvaka yathAvidhi dharmakriyA karavAmAM Ave che, ane kriyAvidhi sivAyane vakhata svAdhyAya athavA AtmahitanI jJAnagoSThImAM pasAra karavAmAM Ave che. atithisaMvibhAga-AtmAnI ucca keTInI unnati sAdhavA jeoe gRhavAsane tyAga karI viratiparAyaNa sanyAsane mAga akhatyAra karyo che evA atithi mumukSu sAdhu saMta munione temaja paropakAraparAyaNa lekasevaka sajanone emanI jarUrIAta pUrI pADavI ane dIna-duHkhIone yogya madada karavI e A vratane artha che. A bAra vatemAM zarUAtanAM pAMca vrate "aNuvrata" kahevAya che, kemake sAdhujIvananAM mahAvatenI AgaLa e vrata aNu" eTale nAnA che. tyAra pachInAM traNa "guNavrata kahevAya che, kAraNa ke e traNa trate aNuvratane "guNa" eTale upakAra karanArAM che, arthAt puSTi ApanArAM che. tyAra pachInAM cAra "zikSAta" kahevAya che. "zikSAvrata" eTale abhyAsa karavAnAM vata. bAre vrate grahaNa karavAnuM sAmarthya na hoya te zakya hoya teTalAM vrata laI zakAya che. have dharmasiddhinA mUlAdhAra tarIke "samyakatva" joIe. "samyaktva" eTale vicArapUta AtmazraddhA. samyaktva: samyakatvane zabdArtha che samyaphapaNuM athavA sArApaNuM. paNa prastutamAM sArApaNuM zuM? saccAI athavA nirmaLatA. kenI saccAI athavA nirmaLatA? dRSTinI. eTale ahIM samyakatva zabda daSTinI saccAI athavA nirmaLatAmAM rUDha che, arthAt
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 72 H jaina darzana sAcI athavA nirmaLa tatvadRSTine "samyaktva" kahevAmAM Ave che. tadaSTi eTale? e paNa spaSTa karavuM jarUrI che. tadaSTi eTale AtmakalyANanA tana viSenI daSTi. e jayAre sAcI athavA nirmaLa bane che tyAre tene "samyaktva kahevAmAM Ave che. e kalyANI daSTinA yoge dhamadhatA, matadurAgraha, saMkucita sAmpradAyikatA dUra thAya che ane kASAyika bhAvAveza ThaDe paDe che. samyagdaSTi zuddha jijJAsutAne pragaTAve che ane enA ajavALAmAM vastu ekAMgI nahi, paNa anekagI samajAya che, ane ethI samavayadaSTi khIlatI javAnA pariNAme AtmAne vivekapUta samabhAva vikAsagAmI bane che. samyaktvanuM bIjuM nAma "samyagdarzana" che. e paNa e ja artha darzAve che. e bane zabdone sugama artha sAcI zraddhA thAya che. sAcI zraddhA eTale aMdhazraddhA nahi, paNa vivekapUrvakanI zraddhA. aMdhazraddhA AMdhaLI-vicAra vagaranI-kAya kAraNabhAvane niyamanI samaja vagaranI hoya che, jyAre viveka pUrvaka zraddhAmAM kAryakAraNabhAvanA yathArthyanuM bhAna hoya che. e yuktikSama tathA nyAyapUta zraddhAmAM buddhi vAMdho UThAve evuM tattva sthAna pAmI zakatuM nathI ke TakavA pAmatuM nathI. AvI zraddhA eka viziSTa baLa dharAvatI daSTi che. kartavyaakartavya athavA hepAdeya vizenI vivekadaSTinuM baLa, je kalyANasAdhananA sanmArgamAM nizcala zraddhArUpa--aTala vizvAsarUpa che, te pragaTa thatAM ja DuM paNa jJAna, alpa paNa zrata, sAdhAraNa buddhi ke parimita bhaNatara "samyajJAna" banI jAya che. A uparathI samajI zakAya che ke vivekadaSTirUpa tatvazraddhA e "sakhyatva" athavA "samyagdarzana' che, jenA samyapaNuM upara jJAnanuM sabhyapaNuM avalaMbita che. jJAnathI vastu jaNAya che, emAM vivekadraSTi pAvitrya ANe che ane
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 73 : e banenA (samyagdarzana ane samyajJAna e ubhayanA) AdhAra para cAritra (sAcuM cAritra) ghaDAya che, jethI mekSa sadhAya che. A vAta maharSi umAsvAtijInA tatvArthasUtranA "sattAna-jJAna-rAtrinfja mokSamA" e prathama ja sUtramAM nirdiSTa che. upara jaNAvyuM tema samyagdarzana (samyagdaSTi) e cAritra mATene mULabhUta samartha pAye che e samajI zakAya tevuM che. kemake sArI yA sAcI daSTi upara sArI yA sAcI jIvanacaryA ghaDAya. "jevI daSTi tevI sRSTi." jJAna ke buddhine vikAsa game te mahAna hoya, paNa daSTi bUrI hoya te e jJAna ke buddhine durupayega thavAne, jyAre daSTi bhalI hetAM zeDA paNa jJAnane sadupayoga thAya che. jJAnanA upayogane doranArI dRSTi che, eTale tenuM bhalIpaNuM yA burIpaNuM muddAne prazna thaI paDe che. dRSTi aprazasta hotAM jJAna ane AcaraNa bane aprazasta bane che ane e prazasta hotAM ( arthAt samyagdaSTi athavA samyagdarzana hetAM) jJAna ane cAritra ane prazasta banI jAya che. e mATe daSTinuM prathama ane prAdhAnya che. e ja kAraNa che ke uparanA ArSa sUtramAM je trikane mezane mArga kahyo che temAM "samyagdarzanane paheluM mUkavAmAM AvyuM che, je batAve che ke darzana(dRSTi)nA samyakapaNAnA AdhAra para jJAna tathA cAritranuM samyakapaNuM Azrita che. samyagdarzana athavA samyakatva zAsAbhyAsathI ja maLe che evuM kaMI nathI. keI paNa mukane, koI paNa kemane ane jADI buddhine nirakSara paNa mANasa je mRdu AtmA hoya te * kaI bhAgyavAna tiryani pazu paNa ene prApta kare che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 74 : jenadaza na ene pAmI jAya che. keI sajajana popadezAdi bAhya nimittanA saMjoga vagara AtmasvabhAve ene pAmI jAya che enI evI Atmika gyatA hovAthI athavA kaho ke enI Atarika vicAradaSTinA baLe, jyAre keTalAkanA mAnasa paropadezAdi bAhya nimittanA saMjogabaLe jAgarita thaI ene prApta kare che. samyakatvanI vyAvahArika bAbata nIce pramANe batAvavAmAM AvI che-- " yA deve devatAbuddhigurau ca gurutAmatiH / / gharme ja ghabaMghI zuddha sabhyatAnamutte x" arthAtadevanI aMdara devabuddhi, gurumAM gubuddhi ane dharma upara dharmabuddhi-zuddha prakAranI hevI-e samyaktva che. ahIM deva-guru-dharma ta jarA yAda karI jaIe. devatava deva kahe ke paramAtmA kaho, eka ja vAta che. paramAtmA ke IzvaranuM lakSaNa pahelAM batAvI dIdhuM che. devanuM varNana karate ___ sarvajJo jitarAgAdidoSastra lokyapUjitaH / yathAsthitArthavAdI ca devo'rhan paramezvaraH "+ || A leka jaNAve che ke - sarvajJa, rAga-dveSa Adi samagra dethI nikta, aikyapUjita ane yathAsthitata padeSTA ene "deva" kahevAmAM Ave che. 4 hemacandrAcAryanuM yegazAstra, bIje prakAza, 2 je ka.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 75 :: gurutatva " mahAvatadharA dhIrA bhaikSamAtropajIvinaH / sAmAyikathA ghamaleza kuvo matAH"+ + arthAtu-ahiMsA Addhi pAMca mahAvratane dhAraNa karanAra, dhairya guNathI vibhUSita, bhikSA-mAdhukarIvRtti karanAra, samabhAvamAM rahenAra ane dharmane yathArtha upadeza karanAra evA saMtane "guru kahyA che. dharmatatva " paJcatAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / mahilA sAmatte ghAmaNomatA" | ( hAribhadra aSTaka 13muM ) arthAt - sarva dharmavALAone ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca bAbate pavitra che-pavitra siddhAMtarUpa che-sarvamAnya che. "dharma" zabdane artha- durgatiprapatatprANidhAraNAd dharma ucyate / dhatte caitAn zubhasthAne tasmAd dharma iti smRtaH / / e vAkyathI ema batAvAya che ke prANIone durgatimAM paDatAM bacAve te dharma. jIvanane agatimAMthI upara uThAve, UMce caDAve te dharma. e AtmAne svAnubhavagamya ujajavaLa guNa che. kilaSTa karmanA saMskAre dUra thavAthI rAga-dveSanI vRttio + hemacaMdrAcAryanuM zAstra, bIjo prakAza, 4 ane 8 ka. * ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 76 : jaina darzana narama paDatAM antaHkaraNanI je zuddhi thAya che, te ja vAstavika "dharma" che. e ja jIvananI ujavalatA che. dayA, maMtrI, paropakAra, satya, saMyama, tyAga e sadguNe Antarika ujajavala jIvananI zubha prabhA che. evuM prabhAzAlI jIvana ene ja dhArmika jIvana kahevAmAM Ave che. jJAnanA bhede darzanamehanuM AvaraNa zithila athavA kSINa thatAM "samyadarzana" pragaTe che, ane e prakaTa thatAMnI sAthe ja jJAnamAM samyakatva (sArApaNuM athavA saccAI) AvI jAya che, e agAu kahevAI gayuM che. samyagdarzana ane samyajJAnanuM saMpUrNa sAhacarya che. mati, kRta, avadhi, manaH paryAya ane kevala e jJAnanA pAMca bhede che. maneyukta Idri dvArA je jJAna thAya che te matijJAna che. AMkhathI jovAya che, jIbhathI cakhAya che, nAkathI suMghAya che, kAnathI saMbhaLAya che ane cAmaDIthI aDAya che te badhAM matijJAna che. samRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna e paNa matijJAna che. zabda dvArA ke saMketa dvArA je jJAna thAya che te zrutajJAna che. A banne (matijJAna ane zrutajJAna) IndriyAdhIna heI pakSa gaNAya, chatAM indriye dvArA thanArAM rUpAlekana Adi (rUpAlekana, rasasvAdana, gadhagrahaNa, zabdazravaNa ane sparzAnubhava) jJAna vyavahAradaSTie pratyakSa che, mATe sAMvyavahArika pratyakSa kahevAya che. jema e indriya-sAMvyavahArika pratyakSa che, tema sukhAdisaMvedana e mAnasa-sAMvyavahArika pratyakSa che. ahIM prasaMgopAtta indriya viSenuM jaina kathana jarA joI laIe. Indriye pAMca cheH sparzana (tvacA), rasana (jIbha), ghANa (nAka), cakSu ane zrotra. emanA anukrame sparza, rasa, gaMdha,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 77 4 rUpa ane zabda e viSaye che. e, dareka mU-pagalika dravyamAM rahenArA tenA aMze che-avibhAjya paryA che, je badhA tenA badhA bhAgomAM ekasAthe rahe che. indriyanI zakti judIjudI che. te game teTalI paTu hoya, te paNa pitAnA grAhya viSaya sivAya anya viSayane grahaNa karI zaktI nathI. A kAraNathI pAMce IndriyAnA pAMca viSayo pRthapha prathapha che-niyata che. jema IndriyenA upayukta pAMca viSaye che, tema manane viSaya vicAra che. bAhya indriye phakta mUrta padArthone grahaNa kare che ane te paNa aMzarUpe, jyAre mana, je Antara indriya he antaHkaraNa kahevAya che, mUrta ane amUrta badhA padArthone temanAM aneka rUpa sAthe grahaNa kare che, bhUta bhaviSya-vartamAna traNene grahaNa kare che. eTale ke mananuM kArya vicAra karavAnuM che. Indriyo dvArA grahaNa karAyelA ane grahaNa na karAyelA viSayomAM pitAnA vikAsa ke yogyatA pramANe te vicAra karI zake che. mATe manane viSaya vicAra che. sparzana Adi pAMca IndriyothI phakta matijJAna thAya che, jyAre manathI mati ane zrata bane thAya che-paheluM sAmAnya bhUminuM matijJAna thAya che, pachI vicArAtma vizeSatAvALuM zrutajJAna thAya che. emAM paNa mati karatAM zrata ja pradhAna che, mATe manane viSaya zruta kahyo che-- "yutamatariyA " (tasvArtha -22). Indriya pAMce babbe prakAranI che dravyendriya ane bhAvendriya. dravyendriyanA be bheda paDe cheH nivRtti ane upakaraNa. zarIragata IndriyenI AkRtio, je pudgalakanI viziSTa racanAo che te "nivRtti" Indriya che. pudgalaskanI je bAhya racanA te bAhya nivRtti indriya ane pudgalaskonI je Abhyantara racanA te Abhyantara nivRtti Indriya. bAhya nivRtti indriyane vicAra ja pratyArtha prayAsa (sattA ane viSaya hatA, paNa pati - indriya
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 9: jaina darzana khaDraganI upamA ApIe te Abhyantara nivRtti indriyane te khaDraganI dhAra kahI zakAya; ane te dhAranI viSaya-grahaNamAM sAdhanabhUta je zakti tene 'upakaraNa" indriya kahevAmAM Ave che. bhAvendriya paNa e prakAranI cheH labdhi ane upayAga. jJAnanA prakArabhuta matijJAna AdinAM AvaraNabhUta 'karmAnA kSayeApazama ' (krarmAMnu eka prakAranu peAcApaNu thavuM e yeApazama ), je eka prakArane Atmika pariNAma che, athavA Atmika zakti che, te ' labdhi ' indriya che; ane e labdhi tathA nivRtti ane upakaraNu e traNenA maLavAthI rUpa Aphri viSayAne je sAmAnya ane vizeSa Adha thavA e ' upayoga ' indriya che. A pramANe ' pAMca indriyA labdhi, nivRtti, upakaraNa ane upayAga ema cAra cAra prakAranI thaI. matalakha e che ke A cAra cAra prakArAnI samAo ene ja eka eka ( spazana AdRi eka eka) purNa indriya kahI zakAya. e samaSTimAM jeTalI nyUnatA teTalI ja indriyanI apUrNatA. upayAga tA jJAna che chatAM labdhi, nivRtti ane upakaraNa e traNenI samaSTinuM kArya hAvAthI upacArathI, arthAt kA mAM kAraNanA Arpa karI ene paNa indriya kahI che. ' upayega' eTale jJAna, e pedA thavAmAM 'labdhi' e AMtarika sAdhanazakti che, jyAre nivRtti ane 'upakaraNa ', je pudgalamaya drancendriya che, bAhya sAdhana che. Antarika sAdhana zaktirUpa labdhinA upayAga jJAna ke madha thavA e che, mATe ene upayAga ' sa'jJA kharAkhara ghaTI zake che. 6 " ' L jJAnanA pAMca bhede paikI mati, zruta joyA. * avadhijJAna ' ane ' mana:paryAyajJAna' spaSTa pratyakSa che ane vyAvahArika nahiM, paNa pAramArthika pratyakSa che. kemake teo indriyanirapekSa hAI kevala . AtmazaktisabhUta che. avadhijJAnanI aviSe eka jAtanI * thI, asakhya prakAranI che. * avadhijJAna' peAtAnI avidhamAMnA For Private Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 79 : rUpI padArthone-cAhe te AvaraNathI AvRta hoya, cAhe dUra heya-sAkSAtkAra karI zakanAruM jJAna che. "manaparyAyajJAna' bIjA enAM manane (madravyane) spaSTa pratyakSa karI zakanAruM jJAna che. bIje mANasa zuM cintavI rahyo che te mana:paryAyAnI jANI zake che. "kevalajJAna" e pUrNajJAna che. kaivalaya-bhUmine pahoMcavA mATe ArehaNaprakAra samaja joIe, je AtmAne kramika vikAsa che. e guNasthAnane viSaya haI have te tarapha najara karIe. guNajhaNuM athavA guNasthAna jainazAstramAM cauda zreNIo batAvI che. A zreNIo guNa sthAnanI che. guNasthAna eTale guNanI avasthA. AtmAne guNa vikAsa yathAga kramazaH cauda zreNiemAM thAya che. pahelI zreNinA ja karatAM bIjI-trIjI zreNine ja AtmaguNanA sampAdanamAM AgaLa gayelA hoya che, ane temanA karatAM cethI zreNInA cha vadhu unnati upara vartatA hoya che. A pramANe uttarottara zreNInA jIva pUrva-pUrva zreNInA jIvathI adhika unnati upara pahoMcelA hoya che eka apavAda sivAya. badhA prANIo pahelAM (prAthamika avasthAmAM) te prathama zreNamAM vanArA hoya che. paNa emAMthI jeo AtmabaLa kevI AgaLa vadhavAne prayatna kare che, teo uttarottara zreNI oyAM pezya kemathI pasAra thAya che ane chevaTe bAramI zreNImAM nirAvaraNa banI teramImAM jIvanmukta paramAtmA bane che, ane mRtyu samaye caudamI zreNImAM AvI tarata ja parama nirvANadhAma prApta kare che. maMtprayatnavALAone vacalI keTalIka zreNIomAM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 80 : jaina darzana vadhAre rekAvu paDe che, caDatI-paDatI paNa ghaNI vakhata ghaNI thAya che, jethI khAramI zreNIe ke e zreNIe jatA mAge paheAMcatAM tene ghaNA vakhata lAge che. koI prabaLa puruSArtha pheAravanArA mahAna sAdhako tIvra vegathI kAma letAM vacalI zreNIemAM vadhu na rekAtAM savar bAramI zreNIe paheAMcI tarata ja kevalI banI teramImAM Ave che. A viSaya sUkSma hovA chatAM samajavAmAM dhyAna apAya te majAnA lAge evA che. A AtmAnI utkrAMtinI vivecanA che. mAkSamahela upara paheAMcavAne A pagathiyAMnI nIsaraNI che. pahelA pagathiyAthI jIvA caDavA mAMDe che ane kAI haLave, te keAi utAvaLathI caDe che ane yathAzakti AgaLa vadhavAnA prayatna kare che. keTalAka caDatAM caDatAM bhAna nahi rAkhavAthI nIce gabaDI paDe che, paDatAM paDatAM kAI TheTha pahele pagathathiye paNa jaI paDe che, agyAramA pagathiyA sudhI pahoMcelAone paNa mehanA phaTakA lAgavAthI ekadama nIce paDavAnuM thAya che. eTalA ja mATe jIvAne caDatAM caDatAM jarA paNa pramAda na karavA mATe AdhyAtmika zAstrAe khUba *cetavaNI ApI che. bAramA pagathiye pahoMcyA pachI paDavAnA kAI jAtanA bhaya rahetA nathI. AThamenavame pagathiye mAhune kSaya zarU thayA pachI paDavAnA bhaya bilkula TaLI jAya che. > ( agyArame paheAMcelAne paNa nIce paDavAnu thAya che te teNe mehanA ' kSaya' nahui paNa ' upazama ' karyAM hAvAnA kAraNe; paNa jo AThame-navame mAThunA upazamanI nahi, paNa kSayanI *jaina uttarAdhyayana' sUtramAM dazamA adhyayanamAM bhagavAna mahAvIre gautama IndrabhUtine saMbodhIne jIvAne samayaM goyama ! mA pamAyae ('gAyama ? ma kara pramAda ') e prakAranA suMdara upadeza karyo che. 66 For Private Personal Use Only p
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa :21: prakriyA prAraMbha thaI jAya te pachI nIce paDavAnuM' asa`bhavita banI jAya che) ' guNusthAna ' zabdamAM 'gu' zabdane artha AtmavikAsanA aza thAya che. AtmavikAsanA aMza jema jema vadhe che, tema tema guNasthAnanA utkRSTa mAnavAmAM Ave che. Ama te guNasthAna asaMkhyAta che. kemake AtmAnI e prakAranI jeTalI pariNatie eTalAM guNasthAna. jema nadInA eka pravAhane kAsa' AdinA * kalpita mApathI vibhakta karI zakAya che, chatAM ethI e pravAhumAM koI amiTa rekhA banI jatI nathI, na tA te pravAha tUTe che, na teA eka bhAgathI bIjo bhAga alaga paDe che; e pramANe guNasthAneAnI vAta che. eka guNusthAnathI bIjA guNasthAnanI sImA evI rIte joDAyelI che ke te eka pravAhasamu' anI gayuM che. ema chatAM varNana karavAnI sagavaDa khAtara guNasthAna cauda bhAgAmAM vibhakta karavAmAM AvyAM che. dizAnirdeza e rIte ja karI zakAya. cauda guNazreNionAM nAma: mithyArdaSTi, sAsAdana, mizra, aviratisamyagdaSTi, dezavirati, pramatta, apramatta, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasamparAya, upazAntameAha, kSINumeha, sayeAgakevalI, ayAgakevalI. 1 mithyAtvaguNasthAna prANImAM jyAre AtmakalyANusAdhananA mArga viSenI sAcI dRSTi na hoya, UMdhI samaja hAya ke ajJAna, bhrama pravatA hAya tyAre e A prathama zreNImAM hAya che. nAnA kIDAthI mAMDI moTA meATA paDatA, tapasvIe ane rAjA-mahArAjA vagere suddhAM A zreNImAM hoya che. kemake vAstavika AtmaSTi ke AtmabhAvanA na heAvI e mithyAtva che, je DAtAM emanI anya unnatinuM kazuM mUlya nathI. For Private Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 82 : jaina darzana sapuruSane asapuruSa ane asapuruSane sapuruSa, kalyANane akalyANa ane akalyANane kalyANa, sanmAgane unmArga ane unmArgane sanmArga ema UMdhuM samajavuM e ane khATAM rUDhi vahemamAM mAnavuM e paNa mithyAtva che. TUMkamAM, AtmakalyANa sAdhananA mArgamAM kartavya-akartavya viSenA vivekane abhAva te 'mithyAtva" che. zrIharibhadrAcArye potAnA bagadaSTisamuccaya' graMthamAM nirUpelI ganI-mitrA, tArA, belA, dIprA, sthira, kAntA, prabhA ane parA-e ATha dRSTiemAM pahelI "mitrA" daSTi ke je daSTimAM cittanI mRdutA, advaiSavRtti, anukaMpA ane kalyANasAdhananI spRhA jevA prAthamika sadguNe pragaTe che te daSTinI (mitrIlakSaNuM "mitrA" daSTinI) prApti thavAmAM paheluM guNasthAna prApta thAya che, ema e AcArya mahArAja jaNAve che. Ama prathama guNasthAna kalyANakAraka saguNanI prakaTIkaraNanI (prAthamika) bhramirUpa chatAM tene "mithyAtva" nAmathI nidezavuM enuM kAraNa e che ke te bhUmikAe yathArtha "samyagdarzana" pragaTa thayeluM hatuM nathI. e guNasthAnamAM samyagdarzananI bhUmie pahoMcavAnA mArga rUpa sadUguNe pragaTatA hovAthI e avasthAnuM "mithyAtva" tIvra hotuM nathI. chatAM manda paNa mithyAtva vartatuM hovAne kAraNe e (prathama) guNasthAnane "mithyAtva" nAmathI jaNAvavAmAM AvyuM che, ane sAthe ja, samyagdarzana tarapha laI janArA saguNenuM prakaTIkaraNa thavAnI prathama bhUmikA hovAnA kAraNe ene "guNasthAna" paNa kahevAmAM AvyuM che. AcArya hemacaMdra cegazAstranA 1 prakAzanA 16mA kalekanI vRttimAM- "guNasthAnatvametasya bhadrakaravAdyapekSayA"
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 83 : e vacanathI jaNAve che ke mithyAdiSTine "guNasthAna" kahe. vAmAM Ave che te bhadrikapaNuM vagere guNonA AdhAra para (e guNonI apekSAe). A prathama ("mitrA") daSTi sudhI jeo pahoMcyA nathI tevA nAnA-moTA badhA adhaHsthita jIvane paNa zAtre "mithyAtva nAmanA prathama guNasthAnamAM gaNyA che. e badhAnI mithyAtvabhUmine "guNasthAna" nAmathI nidezavAnuM kAraNa e che ke mithyAtvI paNa, mANasa-pazu-pakSI vagerene mANasa-pazu-pakSI AdirUpe jANe che, mAne che, e prakAranI-bahuviSayaka-yathArtha buddhi dharAve che. ane e paNa kAraNa zAstra jaNAve che ke sUkSma-atisUkSma jIvAmAM paNa jIvasvabhAvarUpa cetanAzakti, game teTalA a5 pramANamAM paNa avazya che. athavA je adhaHsthitimAMthI upara UThavAnuM che te adhaHsthitine temAMthI upara UThavAnI zakyatA yA saMbhavitatAnI daSTie [ te pite bhale guNa sthAna na hoya, paNa guNa mATenuM utthAna tyAMthI thatuM hovAnI daSTie] "guNasthAna" nAmathI nidezavAmAM AvI hoya. 2. sAsAdana guNasthAna samyaggadarzanathI paDatI avasthAnuM nAma che. samyagudarzana prApta thayA pachI paNa krodhAdi parama tIvra * "anaMtAnubaMdhI" (ati tIvra ) krodhAdi kaSAya samyagdaSTine zithila karanAra (AvaranAra) hovAthI "A-sAdana" kahevAya. tenAthI yukta te "sAsAdana". "kIrita mA jAtrA" vagere prayoga mujaba "sa" dhAtune artha zithila thavuM-DhIluM paDavuM evo thAya che. sAra' e e dhAtunuM preraka kRdantarUpa che. "sAna" eTale zithila karavuM athavA zithila karanAra. "sAna ne lAgela "IT" e ja arthanI vRddhi jaNAve che. A prakAre "gA-sArathI arthAta
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana ("anantAnubandhI") kaSAyone udaya thAya te samyaphavathI paDavAno vakhata Ave che. A guNasthAna evI paDatI avasthA rUpa che- samyagdarzanathI ajJAnamehamAM ke mithyAtvamAM paDavArUpa che. paDavA mAMDe ene paDatAM keTalI vAra? eTale A guNasthAna kSaNamAtranuM che. "upazama samyakatvathI paDanArane mATe ja A guNasthAna che. 3. mitraguNasthAna: AtmAnA evA vicitra adhyavasAyanuM nAma che ke je samyakatva ane mithyAtva bannenA mizraNarUpa che, mATe A guNasthAnanuM nAma mizraguNasthAna che. jyAre koI jIvane satyanuM darzana thAya che tyAre te Azcarya cakti je banI jAya che. enA jUnA saMskAra ene pAchaLa tarapha kheMce che ane satyanuM darzana AgaLa kheMce che. A guNasthAnanI A 'DelAyamAna" avasthA thaDA vakhata mATe hoya che. pachI te e kAM te mithyAtvamAM paDe che, kAM te satyane prApta kare che. A guNasthAnamAM "anantAnubandhI" kaSAya na hovAthI A guNasthAna uparanAM bane guNasthAnethI caDhiyAtuM che. paraMtu AmAM pUrNa vivekaprApti hotI nathI, samyakatva ane mithyAtvanuM mizraNa hoya che, arthAt sanmAga viSe zraddhA paNa nahi ane azraddhA paNa nahi evI "hAlakaDolaka" jevI pADanArathI eTale ke samyaphavane gALI nAkhanAra evA tIvra kodhAdi kaSAyathI yukta te [sANA ra ] sArAvA. matalaba ke "sANAna" guNasthAnabhUmi tIvra krodhAdi kaSAyadayarUpa hAI pADavAvALI che-samyagdaSTine raphe daphe karI janArI che. sAvAna' evuM paNa nAma A guNasthAnanuM che. ene artha AsvAdanayukta, arthAta vamana karAtA samyaktvanA AsvAdathI yukta.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 85 H sthiti hoya che, athavA sat ane asat beu tarapha kheMcAnArI cA beu viSe "seLabheLa" jevI zraddhA hoya che. 4 avirati samyagdaSTiH virati vinAnI samyagdaSTi (sabhyaphatva yA samyagdarzana) e "avirati samyagdaSTi" zabdano artha che. samyakatvane sparza thatAM-bhavabhramaNanA kALane cheDe niyata thaI jAya che. AtmavikAsanI mULa AdhArabhUmi A guNasthAna che. - mithyASTi ane samyagdaSTi e be vacce phera A prasaMge jarA joI laIe. mithyASTimAM dhArmika bhAvanA nathI hotI. badhA prANIo sAthe ektA yA samAnatA anubhavavAnI sadvRttithI e khAlI hoya che. anya sAthe ene saMbaMdha svArthane ke badale levAne ja hoya che. samyagdaSTi dhArmika bhAvanAzIla ane AtmadaSTivALo heya che. AtmakalyANanI dizAmAM e yathAzakti pravartate hoya che. mAro AtmA che e ja bIjAone AtmA che evI tenI zraddhA hoya che. AsaktivazAt potAnA svArtha mATe bIjAnA hitane uparodha karavA jevuM duSkRtya e kadAca kare te paNa e anucita che ema enA antarAtmAne DakhyA kare che, e mATe ene pazcAttApa thAya che ane kAmakrodhAdika doSa ane pApAcaraNa ochAM thAya evI enI manebhAvanA hoI e prakAranuM valaNa e pitAnA gajA mujaba rAkhatuM hoya che. mithyASTi, dhArmika dRSTie je pApa gaNAtuM hoya tene pApa samaja nathI; bhautika sukha meLavavA pAchaLa masta hovAthI e mATe mArga levAmAM puNya-pApane bheda ene grAhyA nathI; e pApamArgane pApamAga na samajatAM "emAM zuM?" evI svAbhAvikatAthI grahaNa kare che. miyAdaSTi keInuM bhaluM karate hoya te paNa svArtha, pakSapAta ke kRtajJatAnA hisAbe karate hoya che, jyAre samyagdaSTi e uparAMta svArpaNabhAvanAnuM
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana sAtvika teja paNa dharAvatuM hoya che. enAmAM anukamyA ane baMdhubhAvanI vyApaka vRtti hoya che. 5 dezaviratiH samyagdaSTipUrvaka, gRhastha dharmanAM vratanuM rItasara pAlana karavuM e "dezavirati che. sarvathA nahi, kiMtu dezataH arthAt aMzataH cakkasapaNe pApagathI virata thavuM e "dezavirati" zabdane artha che. dezavirati eTale maryAdita virati. 6 pramatta guNasthAna. mahAvratadhArI sAdhujIvananuM A guNasthAna che. paraMtu ahIM sarvavirati hovA chatAM pramAda hoya che. kyAreka kyAreka kartavya kArya karavAnuM upasthita thavA chatAM AlasyAdine lIdhe je anAdarabuddhi pedA thAya che te pramAda che, paraMtu jema ucita mAtrAmAM ucita bhejana levuM e pramAdamAM gaNAtuM nathI, tema ja ucita nidrA pramAdamAM gaNAtI nathI, tema kaSAya paNa manda hAlatamAM hatAM ahIM pramAdamAM gaNavAmAM AvyuM nathI, paNuM tIvratAne dhAraNa kare tyAre te ahIM pramAdamAM gaNavAmAM AvyuM che. kemake ema te kaSAdaya AgaLa sAtamAmAM paNa che, dazamA guNasthAna sudhI che, paNa maMda thate jate hAI "pramAda" kahevAtuM nathI. 7 apramatta guNasthAnapramAdamukta munivaranuM A sAtamuM guNasthAna che. saMyamI manuSya ghaNIvAra pramatta ane apramatta avasthAmAM jhelAM khAte hoya che. kartavyamAM utsAha ane sAva dhAnI banyAM rahe e apramatta avasthA che. e avasthAmAM calitapaNuM AvatAM thoDA vakhatamAM pAchI pramattatA AvI jAya che. 8 apUrvakaraNa. cAritramehanIya karmane upazama yA kSaya karavAne apUrva (pahelAM nahi prApta thayele) adhyavasAya * "karaNa" eTale adhyavasAya-AtmapariNAma athavA kriyA.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa + 27 : ( Atmika utthAnakALanA viziSTa bhAvetka) A guNasthAnamAM prApta thAya che. cAritramehanIyane upazama yA kSaya ahIMthI ( ahIMnI sabaLa bhUmikA para maMDAyela AgalA guNasthAnathI ) zarU thAya che. 9 anivRttikaraNa, apUrva prakAranA pAmele bhAvAtlR ahIM e samAna zreNInA AtmAemAM samAnatAne dhAraNa kare che. upalu` ane A be guNasthAna Atmika bhAvanA naima lyunI taratama avasthAnA nirdezarUpa che. 10 sUkSmasamparAya. pramAhanIyakamanA upazama yA kSaya thatAM thatAM jyAre badhu ( krodha Adi saparivAra kaSAyarUpa ) mehanIyakarma upazAnta yA kSINa thaI jAya che, mAtra eka lAbhane (rAgA) sUkSma aMza avaziSTa rahe che tyAre te sthitinuM gurusthAna ' sUkSmasamparAya ' kahevAya che. 11 upazAntameAha, kaSAyarUpa cAritramehanIya karmInA upazama ja ( kSaya nahi ) karavA jeNe prArabhyA che, teneA saMpUrNa meAhu upazAnta thavA tenuM nAma * upazAntamAha ' guNasthAna, : > 12 kSINaAAha, kaSAyarUpa cAritramehanIya kane kSaya jeNe prArabhyA che, tenA saMpUrNa mAThu kSINa thavA tenu nAma 'kSINamehu ' guNasthAna. upavu ane A banne pUrNa samabhAvanAM guNusthAna che. paNa pharaka e che ke upalAmAM samabhAvanuM sthAyItva nathI, jyAre A guNusthAnamAM e pUrNa sthAyI che. maiM prathama guNasthAnamAM pravartamAna 'apUrNAMkaraNa' ane 'anivRttikaraNa'jema 'samyaktva' sAthe saMbaMdhita che, tema A (guNasthAnarU5) 'apUrNAMkaraNa' ane 'anivRttiSkaraNa' utkRSTa cAritra sAthe saMbadhita che. x ' samparAya ' eTale kraSAya, prakRtamAM lAbha levA. . For Private Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 88: jaina darzana ahIM upazama ane kSayamAM pharaka samajI laIe. sAmAnya rIte ema samajutI apAya ke Aga para pANI nAkhI tene helavI nAkhavI e "kSaya ane rAkha nAkhI tene DhAMkI devI e upazama". mohane sarvathA upazama thaye hoya, chatAM punaH mehane prAdurbhAva thayA vagara rahetuM nathI. jema pANInA vAsaNamAM pANunI raja badhI taLIye besI jAya che, tyAre te pANI svaccha dekhAya che, tema mehanAM rajakaNo-mehane tamAma puMja udita thatAM aTakI jaI AtmapradezomAM jyAre anDaniMgUDhapaNe bikula sthira thaI jAya che, tyAre AtmAnA pradeze svaccha jevA bane che. paraMtu A svacchatA keTalA vakhatanI? pelA pANInI nIce besI gayelAM rajakaNe thaDI vAramAM pAna jarA mAtra halanacalanakiyAnI asara lAgavAthI jema tamAma pANImAM prasarI jAya che, tema upazAnta thayela mehapuMja theDI vAramAM punaH udayamAM prApta thAya che, ane ethI, jema guNazreNamAM caDavAnuM thayuM hatuM tema paDavAnuM thAya che. mehazamananA sAdhakane pharI paDavuM ja paDe che, jyAre mehakSayane sAdhaka ekadama "kevalajJAna ne prApta kare che. kemake mehane kSaya thayA pachI pharI tene udbhava thato nathI. bAramA guNasthAnamAM Ama cittAganI parAkASThAnI zakalasamAdhi upara ArUDha thaI samagra mahAvaraNa, samagra jJAnadarzanavaraNa ane samagra aMtarAyacakrane vidhvasta karI kevalajJAna prApta kare che. e kevalajJAna prApta thatAM ja- 13 sAgakevalI guNasthAnanI zarUAta thAya che. A guNasthAnanA nAmamAM je "sagA" zabda mukyo che tene artha gavALe" thAya che. "gavALe" eTale zarIra vagerenA vyApAravALe. kevaLajJAna prApta thayA pachI paNa zarIradhArIne gamanAgamanane vyApAra, belavAne vyApAra vagere vyApAre
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 89 : rahe che. dehAdinI kriyA hovAne lIdhe zarIradhArI kevalI soga. kevalI kahevAya che. guNasthAna samAroha saMbaMdhI mahatvanI prakriyA upara jarA daSTipAta karI le ahIM prAsaMgika che. sAtamA guNasthAnake pahoMcela pragatizIla vIryavAna sAdhakanI Antarika sAdhanA atyanta sUkSma banI prakhara pragati karavA mAMDe che ane kSaNamAtramAM virAmabhUmie pahoMce che. te bAbata nIce pramANe che. samagra karmacakramAM saradArI dharAvatuM karma "mehanIya kama che. tenA darzana mehanIya ane cAritramohanIya ema be bhedo agAu batAvavAmAM AvyA che, ane tyAM jaNAvyuM che ke darzana" eTale daSTi, arthAt tAttivaka sAcI samaja athavA kalyANabhUta tatvazraddhA, tene aTakAve te darzana mehanIya; ane cAritrane aTakAve te cAritramehanIya. je jIvanane je antamuhUrtamAM darzana mehanIyanAM arthAt mithyAtvanAM pudgalene udaya eTalA vakhata pUrate aTakI jAya te jIvanuM te antarmuhUrta samyaktvasaMpanna bane che, ane te samyakatva "upazama samyakatva che. e samyaktvanA ajavALAmAM jIva e samyaktvanA antarmuhUrta pramANukALa pachI udayamAM AvanArA darzana mehanIya ( mithyAtvamehanIya)nAM pudgalene saMzAdhavAnuM kAma kare che. e karatAM jeTalA pudgalenuM mAlinya dUra thaI te pudgale zuddha bane che teTalAM pudgalanA puMjane "samyaktvamehanIya" kahevAmAM Ave che ane e (mithyAtvamehanIyanAM) pudgalene je bhAga zuddhAzuddha mizra hAlatamAM rahe che te puMja "mizramehanIya kahevAya che, ane je bhAga e ne e azuddha rahe che te
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 80 : jaina darzana paMja "mithyAtvamehanIya " kahevAya che. Ama darzanamehanIyana samyakatvamehanIya, mizramohanIya ane mithyAtvamehanIya ema traNa bheda (traNa bhAge) paDe che. "upazama samyakatvane kALa pUre thatAM e traNa bhAge-traNa pujemAMthI je udaya thAya che te mujaba AtmAnI paristhiti banI jAya che. arthAt samyaktva -mehanIya puMjane udaya thatAM AtmA "kSapazama samyaktvane dhAraNa karanAre bane che, kemake e nirmaLa pudgalene udaya nirmaLa kAcanI jema samyaphajvapratItimAM bAdhaka thatuM nathI; ane je mizramehanIya pudgalapuMjane udaya thAya te jIvanI tattvazraddhA mizra eTale ke "seLabheLa" jevI athavA "hAlakaDolaka" jevI bane che ane mithyAtvamehanIya pagalapujane udaya thatAM jIva pAcho mithyAtvathI avarAya che. darzanamehanIyanA A traNa pujena tathA anantAnubadhI cAra kaSAyenA upazamathI pragaTanAruM "upazama samyaktva upazamazreNI avasthAmAM pamAya che. upazama samyakatva ane kSApazama samyakatva vacce pharaka e che ke upazama sabhyatvamAM mithyAtvano athavA darzanameha * rana joDyuyoti TuzanamaTTIyama e pramANe vyutpAdita darzanamehanIya' zabdamAM mehanIya' zabdano muMjhavanAra arthAta suMdhanAra evo artha thAya che, arthAta darzanane rUMdhanAra te darzanamohanIya paNa enA peTAbhedarU5 samyaktvamohanIya, mizramehanIya ane mithyAtvamohanIyana artha anukrame samyaktvane saMdhanAra, mizrane ruMdhanAra, mithyAtvane suMdhanAra e nathI karavAne, paNa sabhyanavameva maNanI sagavaravamonIym, mizrameva mohanIyaM mizra-mohanIyam, mithyAtveva mohanIya fmA -kophanIya, arthAt samyakatvarUpa mehanIya, mizrarUpa mehanIya ane mithyAtvarUpa mehanIya e pramANe karavAne che.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 91 : nayanAM koI pudgalene vipAkedaya ke pradezadaya kaI udaya hete nathI, ane pazama samyakatva mithyAtvamehanIyanAM udayagata (pradezadayagata) pudgalene kSaya ane udayamAM nahi Avela evAM te pudgalene upazama ema kSaya tathA upazama banevALuM che, ane ethI te "kSapazama samyaktva kahevAya che. vaLI te samyaktvamehanIyanAM pudgalenA vipAkedayarUpa che. Ama pudgalAzrayI kSapazama samyaphA karatAM zuddha AtmapariNAmarUpa upazama samyakatva zreSThatara che; ane enAthI zreSThatara [ sarvazreSTha ] "kSAyika" samyakatva che, je mithyAtvamehanIya, mizramehanIya ane sabhyatvamehanIya ema trividha dazanAmehanIya tathA anantAnubadhI cAra kaSAya e sAtanA kSayathI prApta thAya che. kSayasAdhya hovAthI e "kSAyika" kahevAya che. Ama samyaktva mukhyatayA traNa prakAranAM che. have cAritramehanIyana bheda joIe. te pacIza che. te A pramANe : krodha-mAna-mAyA-lobha e cAra, AtmAne kaSTa ApanAra hovAthI "kaSAya" kahevAya che e darekanA anantAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNu, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana ema cAra cAra bhedo che. ati tIvra kaSAye, je anantaduHkharUpa mithyAtvanA uddabhAvaka che te "anantAnubaMdhI"; a-pratyA khyAnane arthAt alpa pratyAkhyAnane paNa, eTale ke dezaviratine saMdhanAra kaSAya te "apratyAkhyAnAvaraNa"; "pratyAkhyAna arthAt sarvaviratine rokanAra kaSAya te "pratyAkhyAnAvaraNa, ane vItarAga (yathApyAta) cAritrane aTakAvanAra kaSAya * phalaprada udaya te vipAkedaya ane je udayathI AtmA para asara na thAya te pradezadaya. : ahIM "a"ne artha alpa che.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 9ra : jaina darzana saMjavalana" kahevAya che. A uparathI samajAya che ke "anantAnubandhI" kaSAya TaLe tyAre caturthaguNasthAnasvarUpa samyakatva, bIjA naMbarane kaSAya khase tyAre "dezavirati, trIjA vargane kaSAya haTe tyAre sarvavirati ane "saMjavalana kaSAya dUra thAya tyAre vItarAga (yathA khyAta) cAritra prApta thAya. Ama kaSAyonA seLa bheda thayA. emanA sahacArI bIjA nava gaNAvyA che, jemane "nekaSAya" kahevAmAM Ave che. te che-hAsya, rati (anurAga, prIti), arati (aprIti, udvega), bhaya, zeka, jugupsA (dhRNuM) ane puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda, Ama cAritramehanIyanA A (seLa ane nava) pacIza bhede ane darzanamehanIyanA pUrvokta traNa bheda ema mehanIya karmanA kula aThAvIza bheda thayA. temAM vividha danamehanIya ane anaMtA nubaMdhI cAra kaSAya ema sAtanA upazamathI upazamasamyakatva athavA kSayathI kSAyika samyakatvane prApta karela AtmA AThamA, navamA be guNasthAnamAM bAkInI mehanIyanI ekavIza prakRtiemAMthI-eka lebha sivAya-vIza prakRtione upazamAve che yA kSaya kare che, ane dazamA guNasthAnamAM "sUkSma" lebhanI dazA dharAvate e upazamakriyAnI zreNuM calAvanAra hoya te e avaziSTa lebhAMzane-sUmIbhUta lebhane upazamAvI agyAramA upazAntumeha guNasthAnane sparze che, jyAre kSayakriyAnI zreNI calAvanAra e sUkSamabhUta lebhAzane kSaya kare che. A sUkSmI bhUta lebhane kSaya thatAM saMpUrNa mehane nAza pUrNa thAya che, je bAramA guNasthAnanI parAkASThAe pahoMcelI siddhi che, je tatkAla kevalajJAnanI siddhi pragaTAve che. AgaLa jaNAvela mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yega e karmabandhanA hetuomAM AgaLa AgaLane bandhahetu hoya tyAre enI pachInA bandhahetu badhAye hoya, paNa pAchaLa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ advitIya khaMDa LH 93 : bahetuM hoya tyAre AgaLane hoya ane na paNa hoya. jemake mithyAtva hoya tyAM avirati vagere badhAye bandhahetu hoya; paNa avirati hoya tyAM mithyAtva hoya ja e niyama nathI; hoya ane na paNa heya; pahelA guNasthAne avirati ane mithyAtva bane che, paNa bIjA-trIjAthA guNasthAne avirati che ane mithyAtva nathI. e pramANe kaSAya hoya tyAM pega hoya ja, paNa sadeha kevalInA yuga zarIrAdi (kriyA) niSkaSAya hoya che. A badhA bandhahetuo sAdhakanI sAdhanA jema jema khilatI jAya che, tema tema krame krame khasatA jAya che. jemake caturtha guNasthAne samyaphatva prApta thatAM mithyAtvane udaya aTakI jAya che, eTale e mithyAtvane saMvara thayo. e pramANe viratinuM guNasthAna prApta thatAM avirati aTakI jAya che e aviratino saMvara; apramatta (saptama) guNasthAna prApta thatAM pramAda aTakI jAya che e pramAdane saMvara; upazAntameha ke kSINameha dazA AvatAM kaSAya aTakI jAya che e kaSAyane saMvara; ane chelle mRtyu vakhate ayegI dazAmAM vegane nirodha thAya che e bhegane saMvara samaja. mehane pUrNa vilaya thatAM ja kamane baMdha sarvathA aTakI jAya che, arthAt "saMvara' pUrNatayA siddha thAya che. (eka phakta sAtavedanIya karmane kSaNika bandha kaI gaNatrImAM !) jIvanmukta ( sagakevalI)nI e dazA che. Ama mekSa athavA siddhatva pUrNa saMvara ane dehamukta thatI vakhate pUrI thatI nirjarA e ubhayanA baLe prApta thAya che. sarvakarmakSayAtmaka mela thavA pUrve aMzataH karmakSayarUpa nirjarA vadhatI javI jarUranI che. jo ke sarve saMsArI AtmAomAM karmanirjarAne krama cAlu ja hoya che, paNa AtmakalyANarUpa
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana zakSANitathI tharathAe thIma karmanirjarA jIva mekSAbhimukha thayA pachI thAya che. kharI mekSAbhimukhatA samyagdaSTinI prAptithI zarU thAya che, ane te mekSasAdhana vikAsa vadhate vadhate "jina" avasthAe pUrNa thAya che. samyagdaSTinI prAptithI mAMDI "jina" avasthA sudhImAM thatI antavikAsagatinA pUla dRSTie daza vibhAge batAvavAmAM AvyA che. emAM uttarottara pariNAmanI vizuddhi caDhatI jatI hoya che. pariNAmanI vizuddhi jeTalI vadhAre, karmanirjarA paNa teTalI vadhAre. eTale pUrva pUrva avasthA karatAM uttara uttara avasthAmAM pariNAmavizuddhinI adhikatAne lIdhe asaMkhyAtagaNI karmanirjarA vadhatI jAya che. A rIte vadhatAM vadhatAM chevaTe jina (sarvajJa) avasthAmAM nirjarAnuM pramANa sahuthI vadhAre thaI jAya che. e daza avasthAo A che: 1 mithyAtva TaLatAM samyaktva pragaTe te samyagdaSTi. 2 jemAM dezavirati pragaTe te upAsaka. 3 jemAM sarvavirati pragaTe te virata. 4 jemAM "anaMtAnubaMdhI" kaSAyone vilaya karavA jeTalI vizuddhi pragaTe te avantaviyejaka, 5 jemAM darzana mehane kSaya karavAnI vizuddhi pragaTe te darzana mehakSapaka. 6 je avasthAmAM cAritramehanI prakRtione upazama cAlatuM hoya te upazAmaka. 7 je avasthAmAM e upazama pUrNa thAya te upazAnta. 8 je avasthAmAM cAritramehanI prakRtione kSaya cAlatuM hoya te kSapaka. 9 je avasthAmAM e kSaya pUrNa siddha thAya te kSINameha. 10 jemAM jinapaNuM [ sarvajJapaNuM] pragaTe te jina. - jina kevaLI paramAtmA pitAnA AyuSyanA aMta vakhate I maraNa samaye ] pitAnA zarIrAdinA tamAma vyApArane nirodha kare che, e nirodhanI pUrNa avasthAnuM guNasthAna
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 95 : 14 agI kevalI che. agI eTale sarvavyApArarahitasarva kriyArahita. kevalI agI thatAM ja enuM zarIra chUTI jAya che ane e parama AtmA amUrta, arUpI, kevalajyoti svarUpa parama kaivalyadhAmane prApta thAya che. adhyAtmadraSTi paNa A prasaMge saMkSepamAM ciMtavI laIe. adhyAtma saMsAranI gahana gati che. jagatamAM sukhI jIvenA karatAM duHkhI jInuM kSetra bahu moTuM che. Adhi-vyAdhi-zeka-saMtApathI samasta jagat santapta che. sukhanAM anekAneka sAdhane juda hoya te paNa maha ane sattApanAM dardo maTI zakatAM nathI. dhana vagere maLavA chatAM duHkhane saMga khasI zakatuM nathI. duHkhanAM mULa vastutaH-kAma, krodha, lebha, abhimAna, IrSA, dveSa Adi mAnasika vikAradamAM rahyAM che. mehavAsanAnI duniyA e ja dukhIAre saMsAra che. sukha-duHkhane tamAma AdhAra manavRtti upara che. meTa dhanADhya manuSya paNa lebhanA cakkaramAM phasAvAthI athavA prakRtinA kApappaSane lIdhe duHkhI rahyA kare che, jyAre nirdhana manuSya paNa vivekasaMpAdita saMtoSavRttinA prabhAve mana upara udvega nahi rAkhate hevAthI sukhI rahe che. sukhaduHkhanI bhAvanAnAM vaheNa manavRttinA vicitra cakkara pramANe pharatAM rahe che. mananI A vicitra caMcala sthitimAM ja duHkhanAM mULa rahelAM che. bezaka
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana jaLa, anna te zarIrayAtrArtha joIe ja che; jIvanayAtrA yA sukhazAnti mATe e prakAranA khAdya padArtho ke sAdhane avazya apekSita che; tathApi temanI (te padArtho ke te sAdhananI ) taMga hAlatamAM paNa, tAtvika (sAcI) samaja ane teNe bakSelI saMteSalakSamI jeNe saMpAdana karI che te sattvazAlI manuSya pitAnA citta ke AtmAne svastha rAkhI zake che ane pitAnA antarvikAsane maMda paDavA detA nathI. sAmAnyataH A jiMdagImAM ane A duniyAmAM sukhI thaI zakAya che, sukhe rahI zakAya che-je ApaNe ApaNI potAnI pAse je hoya tenAthI saMtuSTa rahIe ane jarUrI cIjo nyAyanA raste + chAstha muni RSabhadevanuM ciMtana- pradIpA iva tailena pAdapA iva vAriNA / AhAreNaiva vartante zarIrANi zarIriNAm / / 239 / / adyApi yadi vA''hAramatikrAntadineSviva / nagRhaNAmyabhigrahAya kintUttiSThe punaryadi // 241 / / amI sahastrAzcatvAra ivA'bhojanapIDitA / tadAbhaGga grahISyanti bhAvino munayo'pare // 242 / / svAmI manasikRtyava bhikSArtha calitastataH / -hema-triSaSTi, 1 parva, 3 sarga. arthAt zarIradhArIonA zarIra, jema telathI dIpaka ane pANIthI vRkSa, tema AhArathI varte che. Aja varSa dahADA sudhI bhajana vagara calAvyuM to hajI paNa je AhAra grahaNa nakaruM ane abhigrahaniSTha banuM te pelA cAra hajAra munionI je dazA thaI arthAta teo jema bhUkhathI pIDAI vatabhagna thayA, tema bhaviSyanA munio paNa bhajana na maLavAthI bhUkhathI pIDAI vratabhagna thaze. Ama vicArIne RSabhadeva zikSA mATe cAlyA.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa meLavIe ke meLavavA zrama karIe, tema ja bhautika vilAsanI AkAMkSA na rAkhatAM mAnasika sukhanI saMbhALa rAkhavAnuM dRSTibindu dhAraNa karIe. sArAMza e che ke AtmAnuM athavA nirdoSa jIvananI prasannatAnuM sukha e ja sAcuM sukha che-cAhe mANasa garIba hoya ke paisAdAra zaheramAM vasanAre hoya ke gAmaDAmAM * tattvavettA milTana kahe che : * " A mind can make heaven of hell and hell of heaven. arthAta-mana narakane svarga ane svargane naraka banAvI zake che. " we may be unhappy even while sitting on a mountain of gold and happy even without a pie in our pocket. I think that true happiness comes when we are neither rich nor poor, but just able to meet our requirements and reasonable comforts of life. The struggle of existence kills the joy of life. Easy life makes life dull, and inactive. 1 think true happiness consists in working for needs but never in becoming greedy." arthAta e saMbhavita che ke ApaNe suvarNanA parvata upara besIne paNa sukhI na thaI zakIe, duHkhI thaIe, ane ApaNA khissAmAM eka pAI paNa na hoya teve vakhate paNa sukhI hoI zakIe. huM dhAruM chuM ke kharUM sukha nathI dhanI avasthAmAM ke nathI garIba hAlatamAM, paNa ApaNI jarUrIAto ane vAjabI sukha-ArAma meLavavA mATe ThIka ThIka samartha thavAmAM che. jIvananI dhAMdhala jIvananA AnaMdane mArI nAkhe che ane ArAmatalaba jIvana jIvanane ALasu-jaDa ane akarmaNya banAve che. huM dhAruM chuM ke sAcuM sukha jarUrIAta mATe kAma, krama karavAmAM samAyuM che, paNa lebhI thavAmAM nahi ja.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ : : : jaina darzana kharekhara "mana sAdhyuM teNe saghaLu sAdhyu" e vAta pUrNa satya che. je mananA vijetA che te vizvavijetA che. "7 rAga, dveSa ane mehue maneAvRttinA pariNAme che. e traNa upara Apu' sasAra-cakra phare che. e tridoSane dUra karavA adhyAtmazAsra sivAya anya keI vaidyaka graMtha nathI. para Mtu e vAtanA peAtAnI jAtane anubhava thavA ke hu eka prakAre rAgI bahu kaThina che, jyAM saMsAranA meha-taraMgA mana upara aphaLatA hAya, viSayatirUpa vIjaLInA camakArA hRdayane AMjI nAkhatA hAya ane tRSNAnA utkaTa dheAdhamAM AtmA asvastha dazAM bhagavI rahyA hoya tyA peAtAnA gupta huM roga " samajavA e bhAre kaThina che. AvI sthitivALA ajJa jIvA ekadama adhaHsthiti para che, e sthitithI upara AvelA jIvA, je peAtAne tridoSAkrAnta, tridoSajanya ugra tApamAM sapaDAyelA samaje che ane te rAganA pratIkAranI zeAdhamAM utsuka che, tevAone mATe AdhyAtmika " auSadha "nAM prakAzana upayAgI che. adhyAtma'zabda adhi' ane ' AtmA ' e e zabdonA samAsathI banele che. AtmAnA zuddha svarUpane lakSya karI taddanusAra vavu -AtmavikAsanI kalyANamayI dizAmAM viharavu' e adhyAtma che, athavA e AdhyAtmika jIvana kahevAya. saMsAranA tattvA jaDa ane cetana--je ekabIjAnA svarUpane jANyA sivAya jANI zakAtAM nathI-emanu nirUpaNu adhyAtmanA viSayamAM muddAsara karavAmAM Ave che. 6 ' AtmA zI vastu che?' 'AtmAne sukha-duHkhanA anubhava kema thAya che ?' AtmAne sukha-du:khaneA anubhava thavAmA phAI anyanA saMsaga kAraNabhUta che ke kema?" 'kama'nA sAMsa AtmAne kema thaI zake? e saMsaga AdimAna che ke , < For Private Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa anAdi?" "anAdi hoya te tene ucheda kevI rIte thAya?" karmanuM svarUpa kevA prakAranuM che?" "karmanA bhedAnabheda kevI rIte che? "karmanA badha, udaya ane sattA kevI rIte niyamabaddha che?" " AtmA kaI hAlatamAM che?" e petAnI mULa sthitine pAmI zake ke nahi ?" "pAmI zake te kevI rIte ?" A badhI bAbatenI vicAraNuM adhyAtmanA viSayamAM sArI peThe patharAyelI hoya che. e sivAya, adhyAtmanA viSayamAM mukhyatayA saMsAranI (bhavacakra ) nissAratA ane nirguNatAne, rAga-dveSa-mahinA deze bhavacakranA pherA karavA paDe che, enI kalezarUpatAne hUbahU citAra ApavAmAM Ave che. judI judI rIte bhAvanAe samajAvI meha-mamatAne dabAvavA tarapha adhyAtmazAstranuM pradhAna lakSya hoya che ane e ja lakSya tarapha ene sakala upadeza pUrNa baLathI vahe che. durAgrahane tyAga, adveSabhAva, tattvazuzraSA, sAtasamAgama, sapuruSanI pratipatti, taravazravaNa, kalyANabhAvanA, mithyASTinA nirAsa, samyagdaSTinI prApti, krodha, mAna, mAyA ane lobha e kaSAyane nAza, indriyane saMyama, mana:zuddhi, mamatAne tyAga, samatAne prAdurbhAva, cittanI sthiratA, AtmasvarUpa ramaNatA, dhyAnane pravAha, samAdhine Avibhava, mehAdi AvaraNane kSaya ane chevaTe kevalajJAna tathA mokSanI prApti, e rIte mUlathI laIne kramazaH thatI Amennati adhyAtmazAstramAM varNavavAmAM Ave che. adhyAtma kahe ke "ga" kahe eka ja vAta che. ga" zabda "joDavuM" e arthavALA guNa dhAtuthI banele che. kalyANakAraka dharmasAdhanA athavA muktisAdhana vyApAra, je mukti sAthe joDanAra hovAthI "ga" kahevAya che, te adhyami che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 100: jaina darzana mahadazA e AtmAnA gaMbhIra roga che. karmabandhapara'parA athavA bhavabhramaNa ene ja AbhArI che. krodha vagere enAM ja rUpa che. emanI sAme AdhyAtmika sAdhanAnuM digdarzIna khA pramANe che; krodhanA nirodha kSamAthI thAya che, mAna mRdutAthI zame che, mAyA RjutAthI khase che ane lAbha satASathI jitAya che. A kaSAyAnA parAbhava indriyajaya para avalammita che. indriyajaya cittazuddhithI sadhAya che. *cittazuddhi rAga-dveSa rUpa melane dUra karavAthI thAya che. e dUra karavAnuM kAma samatArUpa jaLathI bane che. samatA mamatAne mUkI devAthI pragaTe che. mamatAne dUra karavA anitya sasare mati sajaja yannayanam '' ( sa'sAramAM je kAMI AMkhathI dekhAya che te badhu' anitya che. evI anitya-bhAvanA ane zrIjI ' azaraNu ' vagere bhAvanAe pASavI upayukta che. A bhAvanAonu baLa jema jema prakhara thatu jAya che, tema tema mamatvarUpa aMdhakAra te pramANamAM kSINu thatA jAya che, ane te pramANamAM samatAnI jgyAta pragaTatI jAya che. A samatAnI parAkASThAnA pariNAme cittanI ekAgratA siddha thaI zake che, jenA pariNAme AtmA dhyAna ke samAdhicaitranI bhUmie paheAMce che. dhyAnanI bhUmimAM AvyA pachI paNa, siddhi-labdhio prApta thatAM emAM phasAvAnu thAya athavA mAna-meTAI ke pUjA-gauravanA meAha pedA thAya te adhaHpAta thatA vAra lAge nahi. mATe jJAnI dhyAnI caiAgIe peAtAnA asarAya mahAbAho ! mano durnigrahaM calam / abhyAsena ca kaunteya ! vairAgyeNa ca gRhyate / / "" --magavadgItA, 6-31 arthAt-sakarmInA abhyAsathI ane vairAgyabhAvathI cittane nirAdha . thAya che. ' For Private Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 101 mehavidAraNakAryamAM akhaMDa dhairya rAkhI pUrNa sAvadhAna rahevAnuM che ema zAstrakAre upadeze che. vItarAgatAnA carama zikhare jyAre e pahoMce che tyAre pUrNa kRtArtha (kRtakRca) thAya che, tyAre e AtmAmAM paramAtmabhAvanuM pUrNa prakaTana thAya che. A uttIrNa AtmA e ja bhagavAna ke paramAtmA. zarIra hoya tyAM sudhI e sAkAra paramAtmA, pachI nirAkAra. AtmA kalyANasAdhana viSe mUDha buddhivALe hoya tyAre "bahirAtmA', antardaSTivALe thAya tyAre "atarAtmA" ane nirAvaraNa dazAe pahoMcI pUrNa prakAza bane tyAre paramAtmA kahevAya che. bahirAtmA, bhadraAtmA, antasabhA, sadAtmA, mahAtmA, gAtmA ane paramAtmA e pramANe paNa AtmAne vikAsa krama batAvI zakAya che. yogazcittavRttiniro: " e mahAtmA pataMjaline emanA saMbaMdhamAM prathama sUtrapAta che. cittavRttinirodha eTale jyAM tyAM bhaTakatI cittavRttione kuzala bhAvanAmAM joDavI, zubhaciMtanamAM vyApRta karavI ene vega kahevAmAM Ave che. jene A athe prathama Avazyaka pATha tarIke samajavA yaMgya ane abhyasanIya che. cittavRttinuM zubhapaNuM jema jema khilatuM jAya che tema tema tenuM zuddhatva ane aiya sadhAvA mAMDe che, pariNAme ekAgratAnI bhUmi para e AvI zake che. malina vicArone UThavA na detAM saddavicAramAM ja cittane akhaMDa ramatuM rAkhavA mATe samyagdaSTi prApta kare tyAre. sadAcaraNasanna macAritranI mahAna bhUmikAne pAmela.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 102 : jaina darzana satyaniSThA pahelI joIe, joIe daDhanizcaya, ane prayatna; e yogasAdhanane prAthamika ane atyAvazyaka mArga che. bhagavat smaraNa tathA sakarmazIlatA, mokSanI sAdhanA navAM AvatAM karmone aTakAvavA ane pUrvanAM baMdhAyelAM karmo kSINa karavAM e be ja kriyAo para avalaMbita che, jemAM pahelIne "saMvara" ane bIjIne "nirjara" nAma ApeluM pAchaLa joI gayA chIe. A banne upAyanI siddhi mATe saddavicAraNa, sadAcaraNa, zama, saMyama, tapa, tyAga ane AdhyAtmika svAdhyAya tema ja deSAspada saMgathI dUra rahevuM e ja adhyAtmazAstravarNita sAdhanapraNAlI che. AtmAmAM ananta zaktio che. adhyAtmanA prabala mArge te khilavI zakAya che. AvaraNe dUra thavAthI AtmAnI je zAktio pragaTe che te varNavI zakAya tema nathI. AtmAnI 5 svAmI zaMkarAcAryane paNa sAdhanagna stotramAM e ja ullekha che ke - prAkkarma vilApyatAM citibalAnnApyUttaraH zliSyatAM prArabdhaM sviha bhujyatAmatha parabrahmAtmanA sthIyatAm // 5 // arthAta pUrvabaddha karmone jJAnazaktithI naSTa kare, navA karmabandhAthI na jeDAe, tema ja prArabdha (udayarAgata) karmone (samabhAve) bhagavo, ane e raste parabrahmasvarUpane prApta karo. jainadarzanamAM karmanI badhyamAna, sat ane udayamAna ema traNa avasthAo mAnavAmAM AvI che. jemane kramazaH babdha, sattA ane udaya kahevAmAM Ave che. jainetara darzanamAM badhyamAna karmane "kriyamANa," sakarma(sattAgata karma)ne "sacita" ane udayamAna karmane prArabdha" kahe che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 103 ? cetanazakti sAme bhautika vijJAnanA camatkAre kaMI hisAbamAM nathI. jaDavAdane utkarSa ane ethI prApta thatI unnati sApAya, saparitApa, sabhaya ane vinazvara che paraMtu vizuddha Atmazaktine prakAza e kalyANabhUta prakAza ane nirmaLa AnaMdane jharo che. e akhaMDa ane akSaya sukha che. AdhyAtmika yAtrA ja ene meLavavA mAge che. vidyA ke vijJAna dharmasampanna hatAM ja sukha ane abhyadaya saje che, dharmaviruddha hotAM duHkharUpa ane anarthakAraka nIvaDe che. bhAvanA : meha-mamatvane narama pADavAmAM bhAvanAonuM baLa sAruM kAma kare che, ema hamaNAM ja kahevAmAM AvyuM che. jene graMthamAM e viSayamAM bAra bhAvanA-jemane "anuprekSA paNa kahevAmAM Ave che-upadezavAmAM AvI che. (1) anitya. badhuM nAzavaMta che ema vicAravuM e anitya-bhAvanA che. anAsakti mATe A bhAvanA bahu sArI che. " duniyAnI je cIjo mATe ApaNe anyAya karIe chIe te sAthe AvavAnI nathI; A jIvana paNa kSaNabhaMgura che; te pachI e mATe anyAya ke adharmanuM AcaraNa karavuM cheTuM che. prakRti upara ApaNe kadAca keTaleka aMze jaya meLavI zakIe, bIjA mANase ke rASTramaMDaLa upara paNa prabhutva jamAvI zakIe, kintu meta upara jita nathI meLavI zakatA. meta ApaNA vijayene chInavI le che. jiMdagI cAra divasanuM cAMdarANuM che, ene pApAcaraNethI kALu zuM kAma banAvIe? kALuM banAvIe te "phira aMdherI rAta!" "zarIra eka dahADe mATImAM maLI javAnuM che, pachI ene bIjAnA mAthA para zuM kAma nacAvIe?
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ :104: jaina darzana ,, nAzavAn jiDhaMgI mATe aniti-anyAyanAM, paradrohanAM drumAM karavAM ane pachI enA pariNAme ghera adhagatimAM paTakAI paDavuM e mUrkhAinI ja vAta gaNAya, samajadArInI nahi. A prakAranI bhAvanA nyAyamA`thI ApaNune bhraSTa thavA detI nathI. e ja A bhAvanAnI upayeAgitA che. sa patti cAlI jAya che, tema vipatti paNa cAlI jAya che e vAta dhyAna para rahe tA vipattinA vakhate ane iviyeAganA vakhate caiya ne baLavI zakAya. e paNa A bhAvanAnI upayeAgitA che. A bhAvanAne upayega akathya banavAmAM na thavA joie. e enA durupayega kavimUnya kAlidAse raghuvaMzanA 8mA sa^mAM ApelA 87- 88-89-90 zloko prastuta viSayane upayAgI thai zake che, te blekene bhAva A che-- * ( 87) maraNa prakRti che ane jIvita vikRti che. prANI kSaNabhara paNa zvAsa letA rahI zake che e ja ganImata che. ( 88 ) mUDhabuddhi mANusa priyanAza thatAM ene peAtAnA hRdayamAM bhoMkAyeluM zalya samaje che, jyAre sthirabuddhi manuSya e sayeAgamAM ' nIkaLI gayuM mAne che. - zukS ( 8 ) jyAre eka vakhate mANasane (prANIne) potAnu zarIra ja mUkI devuM che, te pachI ( jIvita daramyAna ) khAdya viSayAnA thatA viyeAga para eNe zA mATe du:khI thavu joIe ? ( 90 ) haivAnA sapATA lAgatAM vRkSa ane paryaMta banne hAlavA mAMDe te e emAM phera zo ? (vRkSa jevA teA hAlI UThe paNa pahADa aDaga rahe.) maraNe prakRtiH zarIriNAM vikRtirjIvitamucyate budhaiH / / 87 / / druma-sAnumatAM kimantara yadi vA dvitaye'pi te cakrAH ? }} 10 !! For Private Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 105 : gaNAya. parahitanA kAryamAM yathAzakti pravRttizIla thaIe te ja anitya-bhAvanA sAcI rIte pariNamI gaNAya. kemake "anitya" samajIne "nitya" ne pAmavAnA umedavAre svaparahitasAdhananA sanmArge cAlavuM ja rahyuM. sukhapabheganI bhautika vastuo anitya hoya tema ja duHkhamizrita hoya tema chatAM jyAM sudhI jIvana che tyAM sudhI tevI jIvanapagI vastuo meLavavI e Avazyaka thaI paDe che ane te vinA cAlI zakatuM nathI e spaSTa che. ataH e vastuo nyAyathI meLavavI joIe ane ene upaga Asakti vinA kare joIe evo upadeza ApavAno A bhAvanAne uddeza che. ApaghAta karavAnuM te niSiddha ja che. (2) azaraNa "huM rAjA chuM, mahArAjA chuM, janatAne ke jagane rakSaka chuM, huM moTo zrImaMta chuM, zeTha chuM, baLa vAna chuM, mAruM sahAyakamaMDaLa, mAro anuyAyivaga' vizALa che, mAruM koI zuM karI zake tema che?" A jAtane ahaMkAra mANasamAM na Ave e mATe "azaraNa bhAvanA che. mANasane AvI jAtane mada ke ghamaMDa beTo che, kemake e mRtyunA anivArya paMjAmAMthI bacI zakatuM nathI, tema ja bIjA keIne bacAvI zakato nathI. kAramAM rogonAM duHkha ene ekalAne sahana karavA paDe che, e vakhate enA duHkhane keI, keI priyatama paNa haLavuM karI zakatuM nathI. A azaraNutA ochI che? A bhAvanAne upaga ahaMkArane tyAga karavAmAM karavAnuM che. dayA ane paropakAranAM satkarma cheDI nipaTa svArthI banI javuM e azaraNabhAvanA nathI. jo ke ApaNe asAdhya sthitimAM bIjAne rakSI zaktA nathI, te paNa rakSA karavAno yathAzakti prayatna karI sahAnubhUti to batAvI zakIe chIe;
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 106 : jaina darzana tema ja bIjAnI bhalAImAM, bIjAnA hitasAdhanamAM ochAvattA avazya upayegI thaI zakIe chIe. A bhAvavAnuM mukhya lakSya e ja che ke dareka vyaktie keI bIjAnA zaraNanI lehupatA na rAkhatAM [kevaLa paramAtmAnA zaraNa para Azrita thaI ] svAvalaMbI banavuM joIe, parepakAra -dayA-saMyama jevA sadguNarUpa dharmanuM zaraNa svIkAravuM joIe, ane sArAM kAma karIne paNa sArA guNe ke sArI zaktio hevAne lIdhe paNa abhimAna na lAvavuM joIe, mRdu tathA namra banavuM joIe. (3) saMsAra-dhanI ke nirdhana badhA duniyAmAM duHkhI che evuM ciMtavana saMsAra-bhAvanA che. e eTalA mATe jarUrI che ke mANasa duniyAnA zudra pralobhanamAM phasAI kartavyacuta na thAya. "dUrathI DuMgarA raLiyAmaNa" mujaba bIjA sukhI dekhAya che, paNa kharI vAta e che ke je sukhI dekhAya che te pite pitAne sukhI mAnatA nathI. potAnI pAse sukhasagavaDanAM sAdhana paryApta hovA chatAM mANasa tenAthI saMteSA nathI, ane bIjAnI adhika saMpatti joI ene asaMtoSa bahekI UThe che, ane letRSNanA vadhatA jatA vegathI vadhune vadhu prerAI parigrahanAM pApane vadhAravAmAM, tema ja ene aMgenAM bIjAM pApane piSavAmAM mazagUla bane che. ene je samajAya ke ATalAM pApa karIne paNa mane je maLaze emAM paNa huM duHkhI ja rahevAno, balake duHkha paraMparA vadhavAnI, te pApa karavA e na prerAya. A bhAvanAne aMge vicAravuM upayogI che ke saMsAramAM duHkha ghaNuM che, prAkRtika duHkhonI sImA nathI, game teTalA prayatane karavAmAM Ave te paNa dukhe pUrI rIte khasI zakatAM
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa : 107 : nathI, chatAM AvI hAlatamAM dhe ApaNe paraspara anyAya karI ane ekalapeTA anI ekabIjA tarapha bedarakArI rAkhI duHkhAmAM je vadhArA karIe chIe te zu kIka che? dhyAnamAM levAnI jarUra che ke sa'sAramAM ghaNAM du:khA te ApaNA peAtAnA dASAthI ApaNe upajAvIe chIe ane vadhArIe chIe, mANasAinA saguNAne khilavI ane maitrIbhAvane vyApakarUpe pragaTAvIne saMsAramAM khanI zake teTaluM duHkha naSTa karavA ApaNe koziza karavI joie. e ja A bhAvanAnA muddo che. ( 4 ) ekatva, mANasa ekalA ja janme che, ekalA ja mare che. hareka hAlatamAM ene koi sAthI nathI-e prakAranu' vicAravuM e ekava-bhAvanA che. svAvalaMbana ane anAsaktine poSavAmAM A bhAvanA upayegI che. parantu duniyA je sahuyega upara TakelI che tenuM A bhAvanAthI 'Dana thatuM nathI e dhyAnamAM rAkhavu joie. matalaba e che ke jema ApaNe peAtAnI bhalAI mATe khIjAenI sahAyatA cAhIe chIe, tema bIjA paNa peAtAnI bhalAI mATe ApaNI sahAyatA cAhe che e ughADuM che. bIjAnI bhalAI karavAnI yeAgyatA jeTalI ApaNAmAM haze enA ja upara e vAtanA AdhAra che ke ApaNe bIjA pAsethI lAbha UThAvI zakIe. nAnAvidha samadhAnA lAbha uThAva vAmAM mANasanI peAtAnI yAgyatA ja ene kAma AvavAnI. zrI ekamAtra yeAgyatAne vare che. eTale Deserve, then desire. arthAt pAte ceAgya banavuM e ekatvabhAvanAnA muddo che. A ja ekatva arthAt ekatattva khapa lAge che-aneka sahuyAga, aneka maitrI ane aneka sevAnA lAbha mATe. ekatvanA artha e nathI ke vyakta yA avyakta rUpe duniyAthI te ApaNe lAbha UThAvyA karIe, ane enA matlA cukAvavAnA vakhate kahetA krIe ke huM' koInA nathI, mAru koI nathI, sa`sAra jUThe che". A For Private Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 108: jaina darzana te eka prakAranI dhUrtavidyA gaNAya ekatvabhAvanA AvI svArthodhatA mATe nathI, paNa svAvalaMbI tema ja egya banavA mATe che; ane asahAya hAlatamAM duHkhAtta na thatAM, pratyeka prANI ekale che ema samajI AtmabaLane pheravI samAdhAna meLavavA mATe che, dharma dhAraNa karavA mATe che. bIjI rIte joIe te "ekatva" eTale ekatA-aikya, arthAt mAnavasamUhanuM paraspara maitrIpUta saMgaThana. AnA mahattvapUrNa baLe jagamAM sukhazAnti pravartAvA sAthe AdhyAtmika kuzala paNa sadhAI zake che. A prakAranI bhAvanA te ekatvabhAvanA. (5) anyatva. huM zarIrathI bhinna chuM evI anyatvabhAvanAthI zArIrika sukha-duHkha ApaNane kSubdha karI zakatAM nathI. prAyaH zArIrika sukha-duHkhanA vicAramAM ja mANasanI badhI zakti naSTa thAya che. "huM keNu?" e samajAya te e pavitra jJAnanA ajavALAmAM mANasa zarIranA mehamAM paDe nahi, paDate aTakI jAya, paDavAnuM baMdha karI de, indriyane dAsa bane nahi ane e rIte e badhAnA bakheDAothI nIpajatArAM dukhethI bacI jAya; ane "huM"nA samyapha anubhavanA vikAsamAM jema jema e pragati karatuM jAya, tema tema sAcA sukhanI anubhUti enI khilatI jAya. sukha bhautika sAdhana para ja avalaMbita nathI, enA UgamanuM kharuM sthAna AtmA che, citta che, jenuM nirmalIkaraNa jeTaluM jeTaluM thatuM jAya che, teTaluM svAcya ane sukha-zAti ucca zreNInAM pragaTatAM jAya che. (6) azuci. zarIranI azucitAne vicAra kara e azuci -bhAvanA che. AthI be lAbha che; eka e ke ethI kuLajAtine mada ane chUtAchUtane Dhaga dUra thAya che. azuci bhAvanA batAve che ke zarIra sarakhI azuci vastumAM zucitA ane azucitAnI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa : 109 : kalpanA karavI e ja mUrkhatA che. zarIra te badhAnAM azuci che. bIjo lAbha e che ke zarIrane azuci samajavAthI zArIki bhegA uparanI Asakti kama thAya che. Ama zArIrika ahaMkAra ane Asaktine kama karavA mATe A bhAvanAnA upayega karavAnA che. paNa azuci-bhAvanAnA nAma para svacchatAnI bAma tamAM eparavAhI rAkhavAnI nathI. zarIra azuci che, chatAM enI tarapha bedarakArI rAkhavI pAlave tema nathI ane e ceAgya paNa nathI. enI ceAgya saMbhALa rAkhI ( esa'bhALamAM samucita sayama paNa khAsa AvI jAya che) sArAM zubha kAryAMmAM ene upayega karavAne che. eka paNa dRSkRtyamAM ene na lagAvatAM satkarmAmAM ja enA upayeAga karavAno che. Ama ene sadupayoga sukhakAraka tathA kalyANakAraka bane che ane anukrame mekSasAdhananA viziSTa mAge caDAve che, tema ja e pravAsane vizeSa gatimAnlR banAvavAmAM sahAyabhUta thAya che, mATe ja " zarIramAdya N khalu dharmasAdhanam arthAt zarIra dharmanuM prathama sAdhana che ema kahevAmAM Avyu che. * vaijJAnika dRSTie zarIra evuM " kArakhAnuM " che ke je khAdhela-pIdhela dravyeAmAMnAM asArabhUta tattvAne bahAra kADhI nAkhI temAMnAM sArabhUta tattvAne saMgrahe che. A rIte e azuci tattvane dUra karI cAgya tattvAne sagrahanAruM' hAI, kANu kahI zakaze ke e jIvanasAdhanAmAM upayogibhUta sAdhana nathI ? kalyANabhAvanAne vIsarI jai mANusa jyAre zarIrane kevaLa viSayabhAgAnu pAtra banAve che tyAre e kharekhara azuci che, ane evuM azucitva na rAkhavu joie e ja azucibhAvanAnA dhyAnamAM rAkhavA lAyaka muddo che; arthAt AtmatattvanI upekSA karI zarIra upara rakhAtI Asaktine dUra karavAne azuci "" For Private Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 110 ? jaina darzana bhAvanAne uddeza che. mANasa samucita saMyama rAkhI satkarmazIla ane paropakAraparAyaNa bane te enuM zarIra "nA pAkamAM na manAtAM AtmakalyANanA zuci mArge doranAruM thaI paDe che, ane e ja kAraNe e evuM " zaci" gaNAya che ke e zarIranA aMgabhUta pagane kalyANabhilASI le ke bhaktibhAvathI sparzatA vaMde che, caraNasparzane pavitryane sparza mAne che. (7) Asava. duHkhanA ke karmabandhanAM kAraNe para ke vaiSayika bhegenA rAgamAMthI utpanna thatAM aniSTa pariNAmone vicAra kare e Asava-bhAvanA che. (8) saMvara. duHkhanA ke karmabandhanAM kAraNene na AvavA devA athavA emane rokavA viSe vicAra kare e saMvarabhAvanA che. durvattinA dvAre baMdha karavA mATe saduvRttinA guNenuM citama karavuM e saMvara-bhAvanA che. (9) nirjarA vaLagelI dukhanI jaDane vista karavAne athavA upasthita duHkhane mAnasika samAdhAna sAthe sahana karavA bAbatane ke du:khAvaha vAsanAne nAza karavA viSeno vicAra kare te nirjarAbhAvanA che. (10) loka. vizva bahu moTuM che, emAM ApaNe kiMmata eka aNuM sarakhI che, te pachI kaI vAte upara ApaNe ahaMkAra ke ghamaMDa karI zakIe tema chIe? Avo vicAra je namratAne prere che, te leka-bhAvanA che. vizvanI vizALatA ane vicitratAne vicAra karavAthI je eka kautuhala tathA harSa utpanna thAya che ane jIvananA mudra svArtho upara upekSA padA thaI pApa karavAnI utsAhavRtti mada paDI jAya che e ja
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 111 : mATe lAbha che. A bhAvanA vinayAdi guNene pragaTAvavAmAM upayogI thaI zake. (11) bedhidurlabhatva. saMsAramAM badhA lAbha sulabha che, paNa satyanI prApti durlabha che. manuSyajanma suzikSaNa, susaMgati vagere te durlabha che ja, paNa e badhuM prApta thayA pachI paNa mANasa ahakArarUpa pizAcane tAbe thaIne e badhAnA lAbhene gumAvI bese che. dharma ane saMpradAyanA nAme ApaNe ahaMkAranA pUjArI banIe chIe, jethI vizuddha satyanI pratIti ke upalabdhi thavA pAmatI nathI. Ama, "badhi" arthAt vizuddha satyanI upalabdhinA daulabhya viSe vicAra kare e badhidurlabhatvabhAvanA che. (12) dharma svAkhyAtatva. dharmanuM kathana kevI rIte karAya, jethI e "svAdhyAta" arthAt sArI rIte kahevA kahevAyae bAbatane vicAra kara e dharma svAkhyAtatvabhAvanA che. dharma badhAne mATe hitakArI have joIe, emAM badhAne samAna adhikAra hovuM joIe, dharmanA bhinna bhinna jaNAtA upadeze vacce susa gata thaI zake tevI samanvayabuddhi hevI joIe, jyAM -kyAMya sadguNa dekhAya tene niSpakSapaNe apanAvavAnI udAratA rAkhavI joIe-A vagere vizeSatAo dharmanI svAkhyAtA che. dhArmika saMkucitatA ane vyartha ahaMkArathI dhArmika satyanuM apamAna thAya che, uparAMta ekabIjAnI kaluSita niMdAmAM paDI javAya che e samajavuM joIe. jenA vaDe samagra prANIonuM kalyANa sAdhI zakAya evo sarvaguNasaMpanna dharma puruSoe upade che e keTaluM moTuM sadbhAgya che e prakAranuM ciMtavavuM e dharmasvAkhyAtatva- bhAvanA che
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 112: jaina darzana bhAvanA arthAt anuprekSA, eTale ke UMDuM ciMtana. jo ciMtana tAttvika ane UMDu* hoya te te dvArA rAgadveSAddhi vRttio thatI aTake che, tethI evA ciMtanane saMvara'nA ( karma anya niradhana! ) upAya tarIke jaNAvavAmAM Avela che. " anya-mAkSa " mana: va manuSyALAM vAranuM vaAEmokSayo: " e ( maithyu paniSadnu) prasiddha vacana jaNAve che ke mana ja anya ane meAkSanuM kAraNa che ane e vAta barAbara che. enu' tAtpa e che ke mananI zubha vRttithI zubha kama ane azubha vRttithI azubha karma baMdhAya che. paraMtu kriyA-pravRttinI pAchaLa mananI vItarAga sthiti ke vizuddha [ niSkaSAya ] vAtsalyabhAva hoya te evA zreSTha zubhra manathI karmabandha thatA nathI, balke mananI parAkASTAe paheAMcelI zubhratAthI mekSa pragaTe che. eTalA ja mATe upalA sa`skRta zleAkA mAM manane mekSanu paNa kAraNu jaNAvyu che. A uparathI mAlUma paDI zake che ke kriyA-pravRtti DhAvAthI ja karma baMdhAI jAya che evA niyama dhArI levAne nathI; * samagra bhAvanAonA sArarUpa udgAra~~ mano vaco me caritaM ca santataM pavitratAvAhi yadA bhaviSyati / tadA bhaviSyAmi yathArthamunnataH tAthakhammA paramaprasAramA / / (lekhaka) arthAta-jyAre mArAM mana, vacana ane AcaraNa niraMtara pavitratAne dhAraNa karatAM thaI jaze tyAre mArI sAcI unnati thai haze, tyAre mArA janma kuMtA thayA haze ane tyAre hu` akhaMDa prasAdane anubhavatA haIza. For Private Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 113 : kriyA-pravRtti rAgadveSarahitapaNe hoya te te karmabandhaka thatI nathI. kevalI bhagavAna saMsArI mANasanI jema hare phare che, bele che, anyAnya kAryapravRtti kare che chatAM temane [ sAtavedanIya karmane kSaNika bandha gaNatarImAM na hAI] kamabandha thatuM nathI, kemake teo vItarAga che. je khare vItarAga hoya te vizvavatsala hoya-jagamitra hoya-badhA prANIo pratye tenuM vItarAga vAtsalya vahyA karatuM hoya. kevalI evA hoya e nikiya nathI hotA, ujajavaLa pravRttiparAyaNa hoya che. vizvahitanI temanI pravRtti vItarAgapaNe (niSkaSAya vatsalabhAve) hoI karmabandhaka thatI nathI. je ke anAsakta athavA vItarAgabhAve vizuddha vAtsalyaprerita kAryo bajAvavuM e bahu UMcI sthiti che e vAta kharI, ane sAdhAraNa vikAsa sudhI pahoMcelAone paNa e bhUmikA durgama jaNAya e paNa sAcuM, te paNa durgama Adarzane sugama karavAnI dizAmAM dhIre dhIre paNa keziza karavI ja rahI. zubha karma baMdhAvA pAchaLa je zubha vRtti-pravRtti hoya che temAM rAga vaLageluM hoya che ane rAgane pratipakSI cheSa paNa prAyaH (anya pakSe) Ave saMbhave, rAganuM AvaraNa hoya tyAM svArtha, pakSapAta, anyanA hita pratye upekSA evuM evuM kastara DuM ghaNuM prAyaH vaLageluM hoya, jethI e karmabandhaka thAya ane te enA svabhAva anusAra, Ama chatAM e paNa dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke svaparahitanAM satkArya karavA pAchaLa zubhAgarUpa zubha "Asava hoya te e paNa AtmAne hitAvaha che. sadUbhAvasampanna satkAryothI baMdhAnAruM sapuSyarUpa karma kalyANasAdhanAnAM sAdhana meLavI ApanAra
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 114 : jaina darzana ,, ' hAvAthI prazastInuM, praza'sAspada samajavu joIe. yAgyasuyeAgya zarIrAdi sAdhane ane zreyaHsAdhaka satsaMga jevA zubha sayeAgA meLavI ApanAra ka [ sapuNyakama ] keTalu mahattvazAlI ? gaNAya " tItha kara nAmakama jevAM mahAna ucca kATInAM karyAM AtmAnA je 'Asava' rUpa pariNAmathI baMdhAya te eche stutipAtra haze! vItarAga dazA sivAya UMcI-nIcI samagra jIvanayAtrAmAM karmabandhanavyApAra athavA karmabandhanA krama cAlu ja rahe che. tathApi kramamAM kama eTale khyAla vivekI jarUra rAkhe ke kama kaluSa ke pAparUpa na badhAya; satkarmoM dvArA sapuNya baMdhAvAthI DaravAnu` ke gabharAvAnuM nathI.x x naiva, yat vu"vandhoDava dharmaatu: zumoyaH / nerdA vinAzyeva nazvaratvAt svato mataH // A -yazavijayajI upAdhyAyanI prathama dvAtriMzikAnA 17me bleka kahe che ke puNyajanya ( zubha puNyaanya ) paNa zubha udayavALe ane dharma hetu che. e mukti ke nirAnA virAdhI nathI. jema agni inpanAdine khALIne pachI svayaM zAnta thaI jAya che, tema zubha puNya pApanA nAza karI svayameva kSINa thaI jAya che. e ja dvAtriMzikAnA 22mA zlAkanI TIkAmAM ee jaNAve che kezubha puNya mokSamAvihAramAM bhaMga pADanAru nathI. ata evA evA puNyathI mukti saulabhya samajavAnuM che. puNyAtmA zubha puNyanA udaye prApta thayelA bhAgeAmAM Asakta tha nathI, svastha rahe che, dharmavihArI rahe che, rAjayeAgI banI rahe che; ane e pavitrabuddhi jAgrata mumukSu avasare mekSa-sAdhananA mahAt mA para caDI jAya che, ane uttarAttara pragati karatA jAya che. .. For Private Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 115 : jena-jainetara daSTie AtmA adhyAtmane viSaya e AtmAne viSaya che, eTale ema AtmasvarUpanI mImAMsA mukhyapaNe ja hoya. judI judI daSTie AtmasvarUpane vicAra karavAthI te saMbaMdhI zaMkAe TaLI jAya che ane AtmAnI sAcI oLakhANa thavAthI tenA upara adhyAtmane pAye mAMDI zakAya che. jo ke A viSaya ati vistRta che, chatAM te saMbaMdhI ekAda be bAbate upara TUMka avalokana karI laIe. prathamataH keTalAka darzanakAre AtmAne kevaLa zarIramAM ja sthita nahi mAnatAM vyApaka [ zarIranI bahAra paNa-sarvavyApaka] mAne che. arthAt pratyeka zarIrane pratyeka AtmA AkhA jagane vyApta karI rahela che ema eone atiprAya che. e sivAya ema paNa eonuM mAnavuM che ke jJAna e AtmAnuM asala [ pitAnuM vAstavika svarUpa nathI; kintu zarIra, indriya ane mananA saMbaMdhathI Agantuka [ utpanna thanAre ] e AtmAne avAstavika dharma che. A bane siddhAMtemAM jaina darzanakAre judA paDe che. pahelI bAbatanA saMbaMdhamAM eo pratyeka zarIranA judA judA AtmAne mAtra te te zarIramAM ja vyApI rahelA mAne che. teone abhiprAya e che ke jJAna, icchA vagere guNe phakta zarIramAM ja anubhavAtA hovAthI te guNeno mAlika AtmA paNa mAtra zarIramAM ja have ghaTe che.* * niyAyika, vaizeSika ane sAMkhyadarzanavALA. * je vastunA guNe jyAM dekhAtA hoya, te varatu tyAM ja hovI ghaTe. ghaTanuM rUpa jyAM dekhAtuM hoya tyAM ja ghaTa hovAnuM ghaTI zake che. je
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 116 : jaina darzana bIjI bAbatanA saMbaMdhamAM, jJAna e AtmAne vAstavika dharma che--AtmAnuM asala svarUpa che-AtmA svabhAve jJAnamaya che ema jainadarzananuM mantavya che. ata eva e mAnyatA mujaba zarIra, indriya ane manane saMbaMdha chUTyA pachInI mukta avasthAmAM paNa AmAnuM pitAnuM svabhAvasiddha jJAnasvarUpa avasthita hoya che, arthAt AtmA pitAnA sAcA svarUpe jJAnamaya hovAthI mukta avasthAmAM tenuM nirAvaraNa jJAna pUrNa rUpe prakAze che, jyAre jJAnane AtmAne asala vAstavika] dharma nahi mAnanArAonA mate mukti-avasthAmAM AtmA jJAnazUnya mAne paDe che. bhUmibhAga para ghaTanuM rUpa dekhAtuM hoya te bhUmibhAga sivAya bIjI jagyAe te rUpavALo ghaTa hovo kema banI zake ? A pramANe hemacandrAcArya pitAnI kAtrizikAmAM " yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivaniSpratipakSametat " e zabdothI jaNAvI AtmAnA lAgaNuM, samaja, IcchA vagere guNe zarIramAM anubhavAtA hovAthI te guNono svAmI AtmA paNa zarIramAM ja-zarIrathI bahAra nahi-rahele siddha thAya che ema samarthana kare che. ka vAdaLAmAM sapaDAyelA sUryane jhaLahaLato prakAza paNa vAdaLAmAMthI jhAkhe nIkaLe che, ane eja jhakha prakAza aneka chidravALo paDado lagAvelA ke AvaraNavALA gharamAM adhika jhAMkhuM paDe che, paNa ethI sUrya jaLahaLatA prakAzavALo nathI ema kahI zakAya nahi. evI rIte AtmAne jJAnaprakAza ke vAstavika saccidAnanda paNa zarIra-IndriyamananA baMdhanathI ke kasamUhanA AvaraNathI pUrNa rUpe na anubhavAyajhAMkhe anubhavAya vikAramukta anubhavAya e banavA joga che, paraMtu ethI ema na kahI zakAya ke jJAna AtmAnuM asala svarUpa nathI.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 117 : AtmAnA saMbaMdhamAM anya darzanakArathI judA prakAranA jaina saddhAMte A pramANe batAvavAmAM AvyA che "tAravA, varaNAgI, , sAkSAt mowA, reDDavarasALa:, sttakSetra manna: pauSTiAdakacvAMDhAya ! " A sUtramAM AtmAne paheluM vizeSaNa caitanyasvarUpavALe" ApavAmAM AvyuM che, arthAta jJAna e AtmAnuM asala svarUpa che. ethI agAu kahyA pramANe niyAyika vagere dArzanike juda paDe che. "pariNAmI" [ navI navI peniomAM judI judI matiomAM bhramaNa karavAne lIdhe, judI judI avasthAmAM parivartamAna hovAne kAraNe pariNAmasvabhAvavALa], "kartA" ane sAkSAt bhaktA" e traNa vizeSaNothI, AtmAne kamalapatranI jema nirlepa-sarvathA pariNAmarahita tathA kiyArahita mAnanAra ane ene sAkSAt bhaktA na mAnanAra sAMkhe judA paDe che. naiyAyika vagere paNa AtmAne pariNAmI mAnatA nathI. "mAtra zarIramAM ja vyApta' e arthavALA "dehaparimANa" vizeSaNathI, AtmAne badhe vyApaka mAnanArA vaizeSika-niyAyika sAMkhya judA paDe che. "zarIre zarIre AtmA judo' e arthavALA "pratikSetrax bhinna" e vizeSaNathI, eka ja AtmA mAnanArA advaitavAdIobrahmavAdIo judA paDe che. ane chellA vizeSaNathI AtmAne paugalika dravyarUpa adaSTavALe batAvavAthI karmane arthAt dharma- adharmane AtmAne vizeSa guNa mAnanArA taiyAyika-vaizeSike ane karmane tevA prakAranA paramANuonA samUharUpa nahi mAnanArA vedAntI vagere judA paDe che. * vAdidevasUrikRta "pramANanayatavAleka' nAmaka nyAyagraMthanA sAtamA paricchedanuM pa6muM sUtra. x kSetra eTale zarIra.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 118: jaina darzana saEUR EUR miththA jJAta" e vAkyane khare artha e che ke jaganA dekhAtA tamAma bhautika padArtho vinAzI che, mATe emane misyArUpa eTale ke asAra samajavA joIe; mAtra zuddhacaitanyasvarUpa AtmA ja ArAdhana karavA gya che, enuM ArAdhana karavuM e ja sAcuM [ satya] che. ukta vAkyane A artha athavA emAMthI nIkaLate A upadeza baha mahattvapUrNa che. anAdi mahuvAsanAne bhISaNa saMtApa zamAvavA mATe AvA upadeze ApavA prAcIna mahAtmAo agatyatA samajatA hatA. jagannA padArtho gadheDAnA zigaDAnI jema sarvathA asat che e artha ukta vAkathana kare barAbara nathI, paNa jagat mithyA che eTale ke asAra che, e ja artha yathArtha ane sahunI anubhava daSTimAM UtarI zake tevuM che. dekhAtA badhA padArthonI asAratAnuM varNana karatAM jaina mahAtmAoe paNa temane "micyA" kahI devAmAM kaMI bAkI rAkhI nathI. paNa enI matalaba, duniyAmAM brahma" sivAya vastutaH koI vastu nathI ema nathI. saMsArane saghaLe "prapaMca" vinazvara hoI asAra che, athavA enA uparano meha asAra che e saccAI upara bhAra mUkavA sAruM "mithyA" vizeSaNa che. ethI sarvAnubhavasiddha jagatane zazazRMgavat sarvathA asat samajavAnuM nathI. duniyAnA dekhAtA bhautika padArtho sadbhUta padArtho che. e dekhAya che te "beTI" ja pratIti che ema nathI. rasI sarSarUpe jaNAtI hoya tyAM ane tyAre e sarpa asat che, mATe ene sarSa samaja e bhrama che, paNa sAce sarSa sat sarpa che, mATe ene sarpa samaja e bhrama nathI, e sAcI samaja che. A * badhuM asat ( jhAMjhavAnA nIranI jema khoTuM ) hoya te badhamokSanA, sukha-duHkhanA, saujanya-daujanyanA ke satkarma-asatkarmanA bheda jevuM kazuM ja rahe nahi; te sAcA lAgatA siddhAMtanA ke sanamArganA upadezanI jarUra paNa rahe nahi, kaI kartavya ke savAla ja rahe nahi. badhuM "asata' hatAM asaMtavAda paNa asata nahi kare ?
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa kramanI vizeSatA adhyAtmane viSaya AtmA ane karmane lagatAM vistRta vivecaneAthI bharapUra che. AtmasvarUpanA saMbaMdhamAM kiMcit avaleAkana karyuM, have kanI vizeSatAnA saMbadhamAM thoDuka joI laie. jaDa pudgaladraSyamAM paNa ananta zakti che. pudgalapa 'ka" jaDa chatAM caitanasvarUpa AtmA sAthenA atyaMta ghaniSTha saceAgane lIdhe ane e bannenI zaktionI ekatrita asaranA pariNAme AtmA upara peAtAnI jabbara asara upajAve che jabbara asara upajAvavAnu` maLa rAkhe che. jema sArI-khurI cIjo zarIramAM jaine sArI-khurI asara upajAve che, tema sArAM-rAM kAmathI ( vicAra-vANI-vartanathI ) khAsa prakAranA " saskAra " AtmAmAM jaDAI jAya che, je khAsa prakAranA bhautika aNusaMghAtanA sa'yegarUpa hoya che, e ja zubha-azubha kam" che, je AtmAne zubha-azubha phaLa Ape che. prANIomAMmanuSyeAmAM paNa dekhAi AvatI nAnAvidha vicitratAe A zubhAzubha karmone AbhArI che. : 119 : saMsAramAM khIjA jIve karatAM manuSya tarapha ApaNI najara jaldI paDe che. manuSyajAtinI sthitine ApaNane huMmezAM paricaya heAvAthI tenI tarapha manana karatAM keTalIka AdhyAtmika khAkhatAmAM vizeSa khulAsA thaI zake che. jagamAM manuSya e prakAranA mAlUma paDe che; eka sadAcArI jIvanavALA, bIjA ethI viparIta. A banne prakAranA manuSyAne paNa e vibhAgAmAM vaheM'cI zakAya che; sukhI ane du:khI, ekandara manuSyAnA cAra vibhAgA thayA. 1. sadAcaraNI For Private Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 120 : jaina darzana ane sukhI, 2. durAcaraNa ane sukhI, 3. sadAcaraNI ane duHkhI, 4. durAcaraNa ane duHkhI. A cAre prakAranA manuSya duniyAnI sapATI upara ApaNuM jovAmAM Ave che. AvI vicitra sthiti hovAmAM puNya-pApanI vicitratA kAraNabhUta che e spaSTa che; ane ethI A cAra prakAranA manuSyone laIne puNya ane pApanA sAmAnyataH babbe prakAre batAvavAmAM AvyA che te A pramANe- 1. puNyAnubandhI puNya, pApAnubandhI puNya, 3. puNyAnuM badhI pApa, 4. pApAnubadhI pApa. puNyAnubaMdhI puNya janmAntaranA je puNyanA udayathI sukha jogavatAM chatAM dharmasAdhanamAM abhiruci rahyA kare, puNyanAM kAryo karavAmAM prada Upaje ane sadAcArI jIvana jIvAya evA puNyane puNyAnubaMdhI puNya" kahevAmAM Ave che. kemake A puNya (puNyodaya) vartamAna jindagImAM sukha ApavAnI sAthe sAthe jIvanane puNyazAlI banAvavAmAM paNa anukUla hoya che. "puNyanuM anubadhI eTale paralekasAdhaka puNyasAdhanA sAthe saMbaMdha dharAvanAra (bhAvI sArA paraleka mATenI puNyakriyAmAM bAdhaka na thanAra, anukUla rahenAra) je puNya [ puNyadaya te puNyAnubadhI puNya che. A pavitra puNya che. pApAnubandhI puNya janmAntaranA je puNyanA udayathI sukha maLe, paNa sAthe ja pApAsakti rahe evA puNyane "pApAnubandhI puNya' kahevAmAM
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 121 : Ave che. kemake A puNya [ padaya ] vartamAna jindagImAM sukha ApavA sAthe jIvanane patita banAvavAmAM sahayoga rAkhe che. "pApanuM anubadhI eTale paralokamAM durgatimAM nAkhe evAM pApAcaraNa sAthe saMbaMdha dharAvanAra je puNya [puNyadaya] te pApAnubaMdhI puNya che, jenA vege mANasa sukhanAM sAdhana meLave che, paNa sAthe ja bhAvI paraleka bagaDe evAM duSkarmomAM Asakta rahe che. A nApAka puNya che. puNyAnubadhI pApa janmAntaranA je pApanA udayathI dariyAdi duHkha bhegavatA chatAM pApAcAra na levAya ane puNyamArgarUpa dharmasAdhanamAM udyata rahevAya evA pApane puNyAnubandhI pApa" kahevAmAM Ave che. kemake A pApa [ pAdiya] vartamAna jindagImAM duHkha ApavA chatAM jIvanane pApI banAvavAmAM nimittabhUta thatuM nathI. "puNyanuM anubadhI" eTale pahelekasAdhaka puNyasAdhanA sAthe pratikUla na thavArUpa saMbaMdha rAkhanAra je pApa [ pApodaya] te puNyAnubandhI pApa che, je, bhAvI sArA paraleka mATenI puNyakriyAmAM bAdhaka banatuM nathI. pApAnubadhI pApa janmAntarasaMcita je pApanA udayathI daridratA vagere dukhe bhegavavA chatAM pApa karavAnI buddhi haThe nahi, adharmanAM kAma karavAmAM tatparatA rahe evA pApane "pApAnubandhI pApa" kahevAmAM Ave che. kemake A pApa [pAdiya] vartamAna jindagImAM duHkha ApavA sAthe jIvanane adhama banAvavAmAM paNa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ :122 : jaina darzana sahaga rAkhe che. pApanuM anubandhI" eTale paralokamAM durgati ApanAra pApAcaraNa sAthe saMbaMdha dharAvanAra je pApa [ pAdiya] te pApAnubandhI pApa che.* 'A puNyAnubaMdhI puNya vagere cAra prakAranA viSayamAM AcArya zrI haribhadra potAnA aSTaka granthamAM ( 24mA aSTakamAM) je plekAmAM vAta karI che te A che- gehAd gehAntaraM kaJcicchobhanAdadhikaM naraH / / yAti yadvat sudharmeNa tadvadeva bhavAd bhavam // 1 // -jema keI mANasa sArA gharamAMthI vadhu sArA gharamAM (rahevA) jAya, te pramANe prANI sadharmanA prabhAve sArA bhavamAMthI vadhAre sArA bhavamAM jAya che. A sadharmAcaraNa te pUrvajanmapAta puNyanAM sukhasampattirUpa phaLa bhegavatI vakhatanuM. e puNya (puNyadaya) puNyAnubaMdhI puNya. kemake e sadharmAcaraNathI (puNyAcaraNathI) saMyukta che. gehAd gehAntara kaJciczobhanAditarannaraH / yAti yadadasaddharmAt tadvadeva bhavAd bhavam / / 2 / / -jema koI mANasa sArA gharamAMthI kharAba gharamAM rahevA) jAya, te pramANe prANu adharmanA mege sArA bhavamAMthI kharAba bhavamAM jAya che. A adharmAcaraNa te pUrvajanma pAjita vicitra puNyanAM zrImavAdirU5 phaLa bhegavaMtI vakhatanuM. e puNya (puNyadaya ) pApAnubaMdhI puNya. kemake e pApAcaraNathI saMyukta che. gehAd gehAntara kaJcidazubhAdadhikaM naraH / yAti yadvanmahApApAt tadvadeva bhavAd bhavam / / 3 / / -jema kaI mANasa kharAba gharamAMthI vadhAre kharAba gharamAM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 123 : TUMkamAM, pUrvajanmanA je puNyanAM (mIThAM phaLa bhegavatAM navuM puNya upArjana thAya tenuM nAma "puNyAnubaMdhI puNya'. pUrvajanmanA je pApanA (mAThA) phaLa bhegavatAM zAnti, samatA, pazcAttApa ane satkarma dvArA puNya upArjana thAya tenuM nAma puNyAnubandhI pApa". pUrva janmanA je puNyanAM phaLane bhegavatAM madamasta thaIne navAM navAM pApa upArjana karavAmAM (rahevA ) jAya te pramANe prANa mahApApanA yoge kharAba bhavamAMthI vadhAre kharAba bhavamAM jAya che. A adharmAcaraNa te pUrvajanmopArjita pApanAM dariyAdiduHkharUpa phaLa bhogavatI vakhatanuM. e pApa (pAdiya) pApAnubadhI pApa. kemake e pApAcaraNathI saMyukta che. gehAd gehAntara kazcidazubhAditarannaraH / yAti yadvat sudharmeNa tadvadeva bhavAd bhavam / / 4 / / -jema koI mANasa kharAba gharamAMthI sArA gharamAM (rahevA) jAya, te pramANe prANu sadharmanA prabhAve kharAba bhavamAMthI sArA bhAvamAM jAya che. A sadharmAcaraNa te pUrvajanmapati pApanAM dAridratyAdiduHkharUpa phaLa bhogavatI vakhatanuM. e pApa (pApodaya) puNyAnubaMdhI pApa. kemake e sadharmAcaraNathI (puNyAcaraNathI) saMyukata che. A cAra zleko pachI pAMcamA zlokamAM AcArya mahArAja jaNAve che ke, mANase puNyAnubadhI (pavitra) puNya AcaravuM, jethI akSaya sakala sampatti pamAya. pachI chaThThA zlekamAM kahe che ke-rAgAdi saMkalezethI rahita evuM citta-ratna e prANInuM Antarika dhana che. e dhana jevuM luMTAya che te aneka vipattiothI gherAya che. e pachI AThamA zlekamAM jaNAve che ke bhUtadayA, sadAcAritva ane samabhAva yA zamabhAva e puNyAnubaMdhI puNyane meLavavAno mArga che.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 124 : jaina darzana Ave tenuM nAma "pApAnubaMdhI puNya". pUrvajanmanA je pApanAM phaLa bhegavatAM navAM pApa bAMdhavAmAM Ave tenuM nAma "pApAnubadhI pApa." saMsAramAM je manuSya-je naranArIo sukhI che ane dharme jIvana jIve che, teo puNyAnubaMdhI puNyavALA samajavA. jeone sukha sAmagrI sAMpaDI che ane pApAcaraNamAM masta rahe che, teo pApAnubandhI puNyavALA che. jeo daridratAdine lIdhe duiHkhI hAlatamAM che, chatAM puNya-patha para vihare che, teo puNyAnubandhI pApavALA jANavA. ane jeo daridra-duHkhI havA chatAM pApAcaraNI che teo pApAnubandhI pApavALA che. vizvAsaghAta, hatyA, lUTaphATa, mAraphADa, cerI, dagAkharI ane guDAzAhInA baLe mAladAra banI baMgalA baMdhAvI ezAArAma bhegavatA keTalAka manuSyane joI keTalAka TUMkI najaranA mANase kahe che ke "juo ! bhAI! dhamane ghera dhADa che! pApa karanArA kevI moja mAre che! have kyAM rahyuM dharma-karma!" paraMtu A kathana ajJAnapUrNa che te uparanI karma saMbaMdhI hakIkta vicAratAM samajI zakAya che. A jiMdagImAM anekAneka pApa karavA sAthe pUrvanA puNyabaLanI camaka hoya tyAM sudhI sukha paNa bhegavI zakAya che. paNa dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke prakRtinuM rAjya kaMI pipAbAInuM rAjya nathI ke te badhuM pApa niSphaLa ja havAmAM UDI jAya! prakRtinuM sAmrAjya suniyamita che. tenAM sUkSma tatte akaLa-agama che. mehanA aMdhArAmAM gothAM mArate prANuM game tevI kalpanAo bAMdhI nirbhaya rahevA mAMge, paNa e nizcaya che ke prakRtinA aTala zAsanamAMthI kaI gunehagAra chUTyo nathI, chUTatuM nathI ane chUTaze nahi. A jiMdagInAM ugra pApa A jiMdagImAM paNa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 125 : pitAne paracA batAve che, e paNa khyAlamAM rAkhavA gya che. "puNya-pApanI A vivecanAnA prasaMge sukha ane tene aMge dhananI bAbatamAM spaSTatA karavI ThIka che. dhananI pracuratAthI sukha mApI zakAya nahi. e mApaNuM khaTI mApaNuM che. dhanane ati saMgraha pApa che, eTaluM ja nahi, e ghaNI duHkhadAyaka cintAo UbhI karI cittanI zAntine harI le che, mATe ene sukhanI bhASAmAM zI rIte gaNI zakAya? mANasane zArIrika jarUrIAte pUrI paDe ane nivAsasthAna maLe ane te nyAyamArgathI, ane temAM tene saMteSa rahe tema ja nyAyamAge jarUrIAta karatAM vadhu prApta thatAM sevA ke paropakAra karavAnI vRtti rahe te te sukha gaNAya. kemake ethI e cittanI zAntine na gumAvatAM manathI Anandane anubhava kare che. bezaka, dhana * sarathamapujAnAM mava te A prakAranuM vacana yogazAstranA bIjA prakAzanA 30mA zleka uparanI kathAmAM hemacandrAcArya magadhezvara zreNika rAjAnA putraratna "abhayakumAranA mukhathI kahevarAve che. jema ugra pApanuM tema ugra puNyanuM phaLa paNa A janmamAM maLI zake. "ja jeNa kaya kamma annabhave iha bhave a satteNaM / / ta teNa veiavvaM nimittamitta paro hoi // " A zAstragAthA kahe che ke bAMdheluM karma bhegavavuM paDe che-cAhe te anya bhavamAM bAMdheluM hoya ke A bhavamAM bAMdheluM hoya. te karmanI vedanAno prayajaka prANI te nimitta mAtra che. A ullekha uparathI A bhavanuM karma paNa A bhavamAM udayamAM AvI zake che ema jANI zakAya che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 126 : jene darzana jIvananirvAhanuM sAdhana hAI sukhasagavaDamAM upayogI che, paNa te nyAyapArjita haya, pitAnI ke kuTuMbanI ucita jarUrIAtamAM kharcAtuM hoya ane vadhArAnuM paropakAramA vaparAtuM hoya, ATalI upayogitA sivAya tene vadhu pratiSThA ApavI asthAne che, adhyAtmadaSTie te e che ja che. jIvanavikAsanI sAdhanA ke dharmanI upAsanA parigraha sAthe nahi, paNa aparigraha ke parigraha parimANa sAthe saMbaMdha rAkhe che. mAtra dhanane puNyanI nizAnI na samajavI joIe. anyAo dhana durbhAgIpaNAnuM sUcaka che. puNyAInuM sUcaka ane sukhadAyaka dhana nyAo dhana che. dhanI karatAM sadguNInuM sthAna keTaluMya UMcuM che e daSTi saMskAra samAjamAM phelAya e jarUranuM che. parimita parigrahanA susaMskAra samAjavyApI thatAM sukha-zAnti ane naitika prabhA samAjanI khilI UThavAnI. have, AcAravyavahAranI zuddhi Avazyaka hoI e bAbatamAM paNa jarA najara karI A bIjA khaMDane pUre karIe. jaina AcAra sAdhudharma ane gRhastha dharmanuM sAmAnya prakAre digdarzana pahelAM thaI gayuM che, tathApI ahIM AcAranA saMbaMdhamAM keTalIka vizeSa bAbate beMdhAze. prathama sAdhudharmane lagatA AcAre TUMkamAM joIe. sAdhuono AcAra jaina AcArazAmAM sAdhune rela, moTara, eroplena, sAyakala, TrAma, ekkA, gADI, ghoDA, UMTa vagere kaI paNa vAhana
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 127: para savArI karavAne niSedha che. sAdhune pAdavihAra karavAnuM pharamAna che pANI garama kareluM pIvAnuM pharamAna che. jaina sAdhune asi saLagAvavAne, agni tApavAne ke agnithI rasoI karavAno adhikAra nathI. bhikSA-mAdhukarI-vRtti karavAnuM temane pharamAvavAmAM AvyuM che. judAM judAM gharathI gharavALAone aDacaNa ke saMkoca na thAya te pramANe temaNe 1 rastAmAM nadI Ave ane eTalAmAM bIje sthala mArga na hoya to nAvamAM besavAnI chUTa che. 2 mahAbhArata, manusmRti vagere vaidika hindudharmanA granthamAM paNa saMnyAsIo mATe A pharamAna che. 8 pazcimanI vidyAvALA DokaTara uSNa karela pANIne tandurastI mATe guNakAraka batAve che. plega, kelerA vagere rogomAM teo khUba UkaLI gayeluM pANI pIvAnuM kahe che. vaijJAnika vidvAnonI zodha pramANe pANImAM evA aneka sUkSma jIvo hoya che ke jeo ApaNI najare dekhI zakAtA nathI, kintu sUkSmadarzaka ( Microscope ) yatnathI joI zakAya che. pANImAM thatA pirA vagere je pANI pIvAnI sAthe zarIramAM dAkhala thaI sakhta vyAdhine janmAve che. koI sthaLanuM kharAba pANI paNa barAbara ukALIne pIvAmAM Ave te te zarIrane nukazAna karatuM nathI. sAdhu bhramaNazIla hoI judAM judAM sthaLonAM judAM judAM pANI emane pIvAnAM heya, ethI emane mATe uSNa ( UkaLI gayela) pANInuM vidhAna emanA ArogyanA hitanI vAta gaNAya. 4 anagniraniketaH syAd / / 83 / / (manusmRti, 6ThTho adhyAya 5 carenmAdhukarIvRttimapi mlecchakulAdapi / (avismRti)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 128 jaina darzana bhikSA levAnI che. khAsa sAdhune mATe rasoI banAvavI ane tevI rasoI sAdhue levI zAstrAnukUla nathI. AmAM e uddeza sApha tarI Ave che ke sAdhusaMsthA samAjane bejArUpa na lAge ane sAdhujanemAM rasalubdhatA pedA thavA na pAme - sAdhune dharma bikula akiMcana-aparigraha rahevAne che, arthAt sAdhu paisA TakA na rAkhe, dravyanA saMbaMdhathI sarvathA mukta hoya tyAM sudhI ke tenAM bhejananAM pAtro paNa dhAtunAM na hoya, kASTa, mATI ke tuMbaDInAM pAtra sAdhuonA upayogamAM Ave che. varSA-tumAM sAdhu eka jagyAe rahI jAya. sAdhuthI strIne sparza suddhAM na karAya. TUMkamAM, sAMsArika sarva prapaMcathI nimukta ane sadA adhyAtmaratiparAyaNa rahevAne sAdhune dharma che. AtmakalyANa 1 " atejasAni pAtrANi tasya syUniva'NAni ca / " alAbu dArupAtraM ca mRnmayaM vaidalaM tathA etAni yatipAtrANi manuH svAyambhuvo'bravIt / / " -manusmRti, 6 ThTho adhyAya, pa3, 54, zloka arthAta-dhAtu vagaranAM tathA chidrarahita pAtra sAdhune khape. tuMbaDI, kANa, mATI ane vAMsanAM pAtra saMnyAsIone mATe manue kahyAM che. 2 sAdhunI virakta dazAnA saMbaMdhamAM manusmRtinA chaThThA adhyAyamAM nIce pramANe suMdara upadeza maLe che- " ativAdAMstitikSeta nAvamanyeta kaJcana / na cemaM dehamAzritya vairaM kurvIta kenacit // 47 / /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 129 : nA sAdhanamAM satata nirata rahI ni:svArthabhAve pitAnA jIvanane parakalyANane upayogI banAvavuM, janatAne sanmArgadarzaka thavuM e sAdhu-jIvana che. sAdhu-jIvana vastutaH vizvabadhu jIvana che, ahaMkAra-abhimAna, krodha-reSa, daMbha-vakratA ane meha-mamatA tathA "vAhavAha"nI lisA jevAM dUSaNa dUra thaI nirmala thayeluM ujajavala jIvana che. - sAdhu eTale sAce tyAgI. sAdhu eTale jemAM jJAna ane cAritrane sumeLa sadhA hoya evo tejasvI manuSya. Asaktine vaza na thatAM e gRhasthanI pAsethI jIvananI jarUrIAtanI cIje nirdoSarUpe ane sahaja tathA saraLapaNe je maLI jAya krudhyantaM na pratikrudhyedAkruSTaH kuzala vadet ,, x x x 48 "maikSe karajo chuiM viSasafka saMjJari 21/ " alAbhe na viSAdI syAd, lAbhe caiva na harSayet " prANAtrinA traH cAramAtrAdhAn vinitaH " 27 " indriyANAM nirodhena rAgadveSakSayeNa ca / ahiMsayA ca bhUtAnAmamRtatvAya kalpate " / 60 // arthAta-nindI-apamAnane sahana kare, paNa koInuM apamAna kare nahi. A dehane sAru kaI sAthe vera na kare, krodha karanAranI sAme krodha kare nahi, Akroza karanArane kuzala vade, bhikSAnA lejamAM phasAcele yati viSayamAM DUbI jAya che. lAbha thatAM khuza na thAya ane alAbha thatAM khinna na thAya. kevaLa prANarakSA nimite bhajana kare, AsaktithI vegaLo rahe, Indriyone nirodha karavAthI, rAga-dveSane parAsta karavAthI ane prANImAtra para ahiMsA-vRttine dhAraNa karavAthI mokSane yogya thavAya che.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 130 : jaina darzana temAM saMteSa dharanAro hoya. saMyamamAM e satata jAgratuM hoya, zama-damanI enI sAdhanA ucca zreNInI hoya ane jJAnalekanA sAcA prakAzathI prakAzamAna hoya. tyAgI pitAne mATe ochAmAM ochI-khAsa jarUra hoya teTalI ja-sagavaDanI apekSA rAkhe che ane te pUrI thatAM temAM saMpUrNa saMtoSa tathA sAtvika AnaMda anubhave che paraMtu kadAca pUrI na thAya te te udvega pAmatuM nathI. amuka prakAranuM khAnapAna maLe te ThIka, amuka prakAranAM ane banAvaTanAM vastra paheravA maLe te ThIka, amuka prakAranuM AzrayasthAna rahevA maLe te ThIka, athavA amuka prakAranI anya sAmagrI maLe te ThIka-evA prakArane meha tene hete nathI. je vakhate je saraLatAthI ane sahaja prApta thAya te vakhate tene svIkAra karI te saMtuSTa rahe che. AvA prakArano tyAga kharA vairAgyamAMthI janmele hoya che. vairAgya vinAne tyAga e khare tyAga nahi, paNa tyAganI viDaMbanA che. kAraNa ke evA prasaMge jene bahArathI tyAga karyo hoya tene mana jhaMkhatuM hoya che. vairAgya vinA tyAga jhAjhe TakI zakato nathI. bAhyaveSa jyAre eka pakSe svecchApUrvaka svIkRta saMnyAsamArgane anusaratuM jIvana jIvavA tarapha lakSa kheMce che, tyAre anyapakSe deSayukta AMtarika jIvana chupAvI daMbha karavAmAM paNa kAraNabhUta bane che. jIvananI sAcI mAhitI meLavyA sivAya bAhyaveSa tarapha upekSAvRtti rAkhavAthI kharekharA saMta puruSane anAdara yA apamAna thaI javAno moTo bhaya rahe che, te ja pramANe kevaLa bAhyaveSa upara aMdhazraddhA rAkhavAthI chetarAvAno moTo bhaya rahe che. mATe kharA nirNaya upara AvavA mATe bAAveSa ane AMtarika jIvana e banne upara dhyAna pahoMcADavAnI jarUra
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 131 : che. e bAbatamAM viveka ane dhIrajanI jarUra che, ekAeka pUrvagraha bAMdhI levAmAM jokhama che. - sAdhunuM jIvana lekane pitAnA upadeza ane AcaraNathI jenI tenI yegyatA pramANe gRhastha-dharma ke sAdhu dharmanA kSetramAM mArgadarzaka thavAnuM che. dharmanI bAbatamAM mahattvanI bAbate kaI ane gauNa bAbate kaI e viSe enAmAM viveka he Avazyaka che. ahiMsA vagere pAMca vrate mukhya mahattvanI bAbate che, jyAre bAhya kriyAkAMDanI praNAlInI bAbate eTale darajaje mahatvanI bAbate na gaNAya; chatAM temanI bAbatamAM "te ja sarvasva che" evI prarUpaNa karI samAjamAM je sAdhu ke dharmAcArya kalaha pedA kare ane taDAM pADe te pitAnA vAstavika dhamathI yuta thAya che. sAdhu samagra samAjamAM zAMti phelAya evI bhAvanA ane pravRttivALe hoya; prazAMta ane sattvapUrNa varcasvavALA hoya. dArzanika mAnyatAo viSenI carcA paNa tenI gaMbhIra saumyabhAvathI bharelI hAya ane samavayadaSTithI suzobhita hoya, jethI azAMti ke bakheDo udbhavavA na pAme. gRhasthAnA AcAra have gRhasthAnA AcAra viSe kahevAnuM prApta thAya che. gRhasthane sahuthI pahele sadguNa e che ke eNe pitAne vyavahAra naitika ( nyAyayukta) rAkhavuM joIe. nekI-saccAI athavA vyavasthita prAmANikatAnA samucita dhAraNa para ene jIvanavyavahAra pravartamAna rahevuM joIe. A prasaMge kaMIka vizeSa avadhana karI devuM ThIka paDaze. | pahelI vAta ahiMsA bAbatanI anivAryarUpe jIvanane vaLagelI hiMsA karyA vinA te ApaNe chUTake ja nathI. paNa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 13ra : jaina darzana hiMsAne jIvanane niyama na banAvatA ochAmAM ochI hiMsAthI kema calAvI levAya evA mAge zodhavA tarapha prayatnazIla rahevuM joIe. jema bane tema avikasita jInI apekSAe vikasita jIvane bacAva ane Avakasita jIvonI paNa ochAmAM ochI hiMsA thAya evuM jIvana goThave ema saMtAno upadeza che. A daSTie mAMsAhAra, zikAra, saMhAra ke hiMsA niSiddha manAyAM. virodhI tarapha Avezavaza thaI UkaLI UThavuM ane enI sAthe dhIMgAmastImAM UtaravuM emAM (e hiMsAmAM) zuM zUrAtana che ? zUrAtana che ahiMsAmAM-vidhI sAme potAnA manane ddha ke krUra na thavA detAM pitAnA vivekazALI sattvabaLe ene zAMta vRttimAM, yogya saMyamamAM rAkhavAmAM. Ama zarIrabaLa ke bhautikabaLa, je pazubaLa gaNAya che, tenA karatAM upara jaNAvyuM te mane baLa ke AtmabaLa, je ahiMsArUpa che, ghaNuM vadhAre caDIAnuM che. e baLa mAnavasamAjamAM jeTaluM khile teTale ene vikAsa sadhAyadhArmika ane AdhyAtmika, tema ja bhotika paNa. vivekabuddhi ane sattazuddhinA prakAzarUpa ahiMsAbaLathI ja mAnavajagat maitrI ane sauhArda, baLa ane zakti, tema ja AnaMda ane AhUlAdathI samRddha banI svargalekasamuM banI zake che. matalaba e che ke ahiMsA e (AdhyAtmika) baLa che. ucca kSAtravRtti vivRtti mAMgI le che. pitAnI svecchAthI svArtha tyAga ke svArpaNa dvArA, athavA jarUra paDatAM pitAnuM balidAna ApIne paNa hiMsAne virodha kare ane ahiMsAne jIvita rAkhavI e ucca keTInI kSAtravRtti-vIravRtti che. paraMtu khamavAnuM ke sahana karavAnuM Ave tyAre DarIne cheTA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 133 : khasI javuM ane mAtra meDhethI hiMsAne virodha kare e kaMI ahiMsAnuM pAlana nathI. laDI levAnI himmata ane zakti hovA chatAM, e prasaMge upasthita thatAM je mANasa pitAne Aveza saMyamamAM rAkhI hiMsA karatuM nathI te ahiMsaka gaNAvApAtra che. nAhimmata ane nirbaLa mANasa ahiMsaka hovAne dAvo kare te khoTo che, kema ke e mANasamAM hiMmata nathI, sAmano karavAnuM baLa nathI eTale e (bAhya) hiMsA karate nathI, paraMtu e kAyara ane nibaLa hoI sAmane karavAnuM hiMmatabharyuM kAma karavAne azakta hovA chatAMye enA durbaLa manamAM te evA vakhate hiMsA jalatI ja hoya che, reSa ane gussAne uzkerATa bhabhUkate hoya che. nirbaLa mANasanuM nirbaLa mana "kamajora gussA bahata" e kahetI mujaba najIvA kAraNe hiMsAvRttithI jyAre tyAre gherAI jAya che, vAta-vAtamAM e nirarthaka Avezavaza thaI bhabhUkI UThe che. ahiMsakatAnI siddhi mATe sAcI samajaNa uparAMta baLa ane himmata joIe ane te mATe zarIrabaLa paNa keLavavuM joIe. baLazaktinI keTalI kiMmata che! julamakhore, hullaDakhere ane duSTa duzmananA AkramaNamAM sapaDAyelA lekene te duSTo sAme mardAnagIbharyo sAmano karI temanAthI bacAvI levAmAM baLazaktine upayoga keTale upayogI thaI paDe che ! kharekhara, baLa-zaktine jema samaya para duSTathI duSTatAnuM damana karavAmAM upayegI thAya che, tema duSTa dvArA pIDAtI janatAne ugArI levAmAM paNa AzIrvAdarUpa bane che. janarakSArUpa ahiMsA mATe baLa-zakti kAma Ave che, tema cittane svastha rAkhavArUpa AMtara ahiMsA mATe paNa e eTalI ja agatyanI che. ahiMsAne upadeza Ape che kSatrie ane te jhIle kSAtravRttinA bahAdura. kharekhara utkarSa yA u&Ati kSAtravRttine
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 134 : jaina darzana ja varI che. e ja laukika ke AdhyAtmika abhyudaya sAdhI zake che marhiMsAnI sAdhanA jyAM kAyaratA yA DarapekapaNuM hoya tyAM zakaca nathI naikhalya ke DarapeAkapaNu e jIvanane meTAmAM meTo rAga che. " viramAyA vasu gharA " e kathana AjanA yuganI vicArasaraNIne baMdha bese tevuM hAya ke na hAya, paNa mahilA vavajJAA [ ahiM`sA khaLane varelI che] e te trikAlAbAdhita sanAtana satya che. vivekabuddhi vIra ja ahi'sAne pAlaka banI zake che. arjuntA ucca zreNinA kSAtradharmI DAya che, ane vivekazAlI kSAtradharmI ja temanA upAsaka yA anuyAyI khanI zake che. mAyakAMgalA paNa peAtAnu mAyakAMgalApaNuM kha'kherI temanA upAsaka anI zake che. jema kRtya karIne hiMsA thAya che tema zakti chatAM hiMsA thatI aTakAvavAmAM peAtAnA kALA na ApavA, cUpa besI rahevuM e paNa huMsA che. koI mANasa DUbatA hAya ane ApaNane taratAM AvaDatuM hoya chatAM tenI vahAre na jatAM joyA karavuM e paNa hiMMsA che. koI mANasa bhUkhyA hoya, bhUkhathI herAna thatA hAya, ApaNI zakti hAya chatAM ye tene khAvAnuM na Apavu e huMsA che. AvI badhI hiMsAe niSThura bedarakArImAMthI- " mAre zuM? huM evI lapamAM zuM kAma paDuM ? eTaleA ghasArA mane na poSAya, na pAlave" evI bedarakArImAMthI janmanArI che. niSThuratA adhama che, " yA dhamA mU hai " peAtAnAM sukha, ArAma ane phAyadA mATe khIjAnAM sukha, ArAma ane hita pratye bedarakAra banavuM e paNa 'sA che. bIjA mANasanA zramane anucita lAbha UThAvavA e paNa hiMsA che. kharI hakIkata ApaNane mAluma heAya, tema ja tevI jubAnI ApavAthI nirdoSa mANusane bacAva thavAnA saMbhava hAya chatAM tenA nyAyI lAbhamAM jIbAnI ApavAnI nA pADI tene anyAyanA HH ,, For Private Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 135 bhaMga thavA deve e paNa mRSAvAda che, ane sAthe sAthe hiMsA paNa che. mArA gharane kacare kADhI pADozInA ghara AgaLa nAkhuM, athavA mArA gharamAM nIkaLe vIMchI ke plegane uMdara pADozInA ghara AgaLa nAkhI AvuM ane e rIte paDozIne bhayamAM mUkuM ke takalIphamAM nAkhu e paNa hiMsA che. satya viSe - je vastu jema hoya athavA jema banI hoya tema kahevI e sAmAnya rIte satya kahevAya che ane hakIkatanI daSTie e satya che, paraMtu dhArmika dRSTie te satya gaNAya athavA na paNa gaNAya. je te hakIkatamAM satya hoya ane sAthe ja kalyANakArI paNa hoya athavA akalyANakArI na hoya te te kharekhara satya che. paraMtu je te hakIkatamAM satya hovA chatAM akalyANakArI hoya te te asatya tarIke gaNAvA pAtra che. koI duSTa badamAsa keI sukumAra strI pAchaLa paDyo hoya, athavA kaI zikArI koI mRga pAchaLa paDyo hoya ane te kyAM chupAyela che enI ApaNane khabara hoya chatAM, e guMDo ke zikArInA pUchavA upara ene patto na batAvatAM cUpa rahIne ke ene ADe raste dorIne nirdoSane bacAva kare e ja ApaNe mATe dhamya gaNAze. tephAne caDelA guMDAo makAnavALAne pUche che ke makAnamAM amuka zakhsa che? have, makAnamAM saMtADelA yA strInA burakhAmAM chupAvelA e zamsane je te batAvI de te tarata ja e niraparAdha zamsane ghANa nIkaLI jAya. AvI hAlatamAM te mANasane te zamsa nathI ema bedhaDaka jUThuM bolavuM paDe che, ane tema belivuM te vakhate kartavya ane dharma che. satya te hakIkata satya (sAcuM) hoya, paNa ahitakArI hoya te satyanI gaNanAmAM
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAtAnuM cita te te : 136 : jaina darzana AvIjha zake nahi. satya balavA na belavAnA saMbaMdhamAM khUba ja viveka ane satarkatAnI jarUra che. regI ke pAgala jevAnI sAthe temanA hitane mATe jUThuM bolavuM paDe te te niHsvArtha ane kevala temanA hitasAdhanane mATe heI anucita nathI. pitAnuM nyAyasaMgata rahasya chupAvavA jevuM hoya te te chupAvavA mATe mauna rAkhyAthI cAle tema na hoya ane asatya bolavuM paDe che te anucita nathI. anyAzya yA anucita pratijJA teDavAmAM asatya doSa nathI. dAkhalA tarIke, "mAre dIkare sAjo thaze te devIne eka bakare caDAvIza" evI pratijJA keI mANase karI, paNa pAchaLathI ene samaja AvatAM ke pazuhatyA ghora pApa che ane devInI AgaLa te e atyanta nidanIya pApa che, eNe pitAnI te pratijJAne teDI nAkhavI joIe. adhamI pratijJAnA pAlanamAM pApa che, paNa teDavAmAM kalyANa che. kaso hita sAma-prANIne hitakArI hoya te satya. ukte'nRte bhaved yatra prANinAM prANarakSaNam / anRtaM tatra satya syAt satyamapyantaM bhavet / / (mahAbhArata, bahupAkhyAna) arthAta jyAre jUThuM bolatAM prANInuM rakSaNa thatuM hoya tyAre te vakhate te asatya satya che, ane te vakhate je sAcuM bolavAmAM Ave to te asatya che. (Ama satya asatya bane che ane asatya satya bane che.) " tusiNIo uvehejjA jANaM vA no jANaM ti vaejjA" (AcArAMga, dvitIya zrutaskandha, trIjA adhyayanane trIje uddeza) arthAta-mauna rahe, athavA jANatA chatAM nathI jANato ema kahe.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 137 : upara jaNAvyAM evAM ApavAdika asatya bolavAM paDe te e bAlyA pachI evuM belavAnA prasaMgamAM AvI paDavA mATe aMtaHkaraNamAM prAyazcittarUpa AlocanA karavI yegya ane UrdhvarehaNanI bhAvanAne vikasita rAkhavAmAM upayogI che. bALako sAthe ke bIjAo sAthe mRdu ane nirdoSa hAsyavidamAM, keIne kheda na thAya tema kSaNabhara yathA-tathA belAya che te asatyanA deSarUpa nathI. ziSTAcAranA hisAbe maryAdita atathya balavuM paDe te paNa saMtavya che. - tiraskAravRttithI AMdhaLAne AMdhaLo, kANAne kAraNe, mUkhane mUrkha kahe e asatya che. durbhAvathI ke beTA AvezamAM AvI kaDavA zabda balavA, gALa devI, krura mazkarI e badhuM asatyamAM zAmila che.* acaurya viSe kaI mANasa bIjAnI cerI karate jaNAve che, chatAM te aTakAvavAmAM athavA gharadhaNInuM dhyAna kheMcavAmAM AMkhaADA kAna karI cUpa rahevuM e bedarakArI ke vhIkaNapaNuM bahu kharAba che. pite jAte cerI na karanAra paNa AvI rIte corI thavA de te cerI thavA devArUpa cauryanuM pApa tene lAge. 4 vANI vyavahAranI sAmAnya rIta batAvatAM manusmRti cothA adhyayanamAM kahe che - satyaM brUyAt priyaM brUyAnna brUyAt satyaMpriyam / priya ca nAnRtaM brUyAd eva dharmaH sanAtanaH // // 138 / / arthAta-satya ane sAthe ja priya balavuM, satya paNa apriya na bolavuM, tema ja priya paNa asatya na bolavuM.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 138 : jaina darzana vepAradhaMdhAmAM anIti calAvavI, kAvAdAvAthI keInuM taphaDAvavuM, UMdhucatuM samajAvI keIne Thagave-chetara, vizvAsamAM laIne keIne nukazAnamAM utAre, cAlAkIthI keInuM paDAvavuM-bagADavuM, anyAyathI [beTI rIte ] keIne herAna kare, bInagunhegArane satAve e badhuM apakRtya pApAcaraNa che. corInA kAmamAM keIne preraNA ApavI, temAM sammata thavuM, ceranI cerI karelI vastu levI, prajAnA hita mATe sarakAre bAMdhelA kAyadA-kAnUnane bhaMga kare, ochAvattA tela rAkhavA, ochuMvattuM devuM-levuM, vastu seLabheLa karI ApavI, asalI mAlane badale nakalI vastu ApavI e badhuM cerIrUpa dukRtya che. keI mANasanI lAcArIne geralAbha laI tenI pAsethI vadhAre paDAvavuM, koI mANasa bhUlathI vadhAre ApI gaye hoya te rAkhI levuM, e cerI che. TUMkamAM anyAyathI, nItinA dharaNathI viruddha jaI pArakI vastu levI e corI che. udyogapatio ane zrImaMtanI saMgraharI ane zeSaNa kherInA duSpariNAmarUpe, ene bhuMDA pratyAghAtarUpe cAI, ThagAI, DakaitI, guMDAI jevAM nikRSTa ane adhama to pedA thAya che ane pracAra pAme che. bekArIthI mANase cerInA raste jaI paDe che. dravyalelupatAne duSTa Avega mANasane anIti ane paradrohanAM pApa karAve che. meTAI meLavavA ane potAnI moTAInAM pradarzana karavA mANasa dhanalubdha banI luccAI-gAkhorIne raste le che uDAu, paNanAM ane durbasanenAM pApe mANasa cArI-ThagAInA ravADe caDe che. kuchaMda ane burI batathI mANasa marI ane anAcAra zIkhe che.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 139 : samucita parigrahamAM saMteSa, sAduM tathA saMyamita jIvana ane vyApaka badhubhAvanA sadguNethI samAjanI naitika bhUmi jyAre UMcI banaze tyAre yatra-tatra patharAI paDelAM anIti, cerI, ThagAI ane zayatAniyatanAM pApa ApoApa vikherAvA mAMDaze. durvyasanarUpa dhaMdhA jagAra ke saTTo nathI prAmANika vyavasAya ke nathI pAri. zramika che. chaLa-baLa bharelA e dhaMdhAthI bIjA keTalAya pAyamAla thAya che tyAre ekane dhana maLe che. Ama, ghaNune saMkaTamAM nAkhI evA dhaMdhAthI-vinA zrame beThe beThe-dhana meLavavuM ane pachI emAMthI dharmAthe dAna karavuM e, je ke je kSetramAM paDe tene te upakAraka thAya, paNa e dAnanA e dAtAnuM pelA seMkaDe haiyAM bALyAnuM pApa dhevAtuM haze kharuM? hA, chevAyaevuM badhuM dhana lakepagI pravRttiomAM arpaNa karI evA kaluSita dhaMdhA pazcAttApapUrvaka bhaviSyane mATe karavA cheDI de te. anyAyapArjita dhanathI4 aNasamaju samAjamAM maLatI pratiSThA ane vAhavAhanuM mUlya AdhyAtmika dRSTie kazuM ja nathI. evA kAraNe maLatI pratiSThA ke vAhavAhane mATe garva kare e vizeSa pApamAM paDavA jevuM che. * anyAyapArjita dhananuM dAna kevuM che te nIcene prAcIna glaeNka jaNAve che - anyAyopAttavittasya dAnamatyantadoSakRt / dhenu nihatya tanmAMsadhvAkSANAmiva tarpaNam // arthAta-anyAyapArjita dravyanuM dAna atyanta doSakArI che. e che? gAyane haNuM tenA mAMsavaDe kAgaDAone tarpaNa karavA sarakhuM che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 140 : jaina darzana parigraha parimANa vize eTalA ja mATe parigraha parimANavrata upadezavAmAM AvyuM che ke jethI tebhanuM AkramaNa maMda paDavAthI nItinuM dhoraNa jaLavAI zake ane pUMjIpatio pitAnA vadhArAnA dhanane samAjanA hita-sAdhanamAM upayoga karI zake. A prakAranA upa gathI ja pUMjIpatie daridra ane bekAranI pitAnI sAmenI vidhavRttine vegya pratikAra karI zake che. teo potAnA vadhAre paDatA meja-zekhane ane anya prakAre thatA durvyayane tyAga karI pitAnI jarUrIAte ucita rIte maryAdita karI pitAnA vadhArAnA dhanane upayoga samAjanA hita-sAdhanamAM kare emAM emanuM ane samAjanuM ubhayanuM kalyANa che. samAjane kharekhara jarUrI ane upayogI cIjavastuonAM utpAdana ane kraya-vikrayanI sagavaDe upara samAjanAM dhAraNapaSaNane moTo AdhAra rahe che, e samajI zakAya tevI vAta che; mATe utpAdana ane kaya-vikrayanI sagavaDa pUrI pADanAra dhadhAemAM eka yA bIjA rUpamAM mUDI rokavAnI jarUra hoya che. A pramANe, jarUrI dhaMdhAomAM rokAyelI mUDInA saMbaMdhamAM te [rokanAra parigrahI (bhAva-parigrahI) gaNAya ke nahi te sabaMdhamAM vicAra karatAM ema jaNAya che ke sadara kAyelI mUDI saMbaMdhamAM rokanAra bhAva-parigrahI gaNI zakAya nahi. kemake bhAvaparigrahane saMbaMdha, vyakti athavA kauTumbika jarUrIAta mATe, tema ja sama-viSama prasaMgo AvI paDe te tene pahoMcI vaLavA mATe, dhaMdhAnI upajamAMthI mUDI bAda jatAM je naphe rahe temAMthI kaI kaI jAtane keTale parigraha rAkhave te karAvavA sAthe che, jyAre dhaMdhAmAM rokAyelI mUDIne saMbaMdha te te dhaMdhAthI samAjanI jarUrIAta pUrI pADavA sAthe rahe che. dAkhalA tarIke, kheDUta
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 141 jamInamAM dANuM re che te e mATe ke temAMthI ghaNA dANa pAkI samAjanI vyaktie jIvita rahI zake. jo jarUra karatAM utpAdana ghaTI jAya athavA kaya-vikrayanA dhaMdhA baMdha paDe te samAja moTI AphatamAM mukAI jAya. parigraha parimANanuM vrata levAne uddeza parigrahanuM parimANu arthAt maryAdA bAMdhavAno che. parigraha vadhAravAmAM athavA saMgrahavRttine amaryAda banAvavAmAM tene upayoga karavAnuM nathI. je koI sAmAnya sthitine mANasa parigraha parimANanuM vrata levAnI IcchA batAvI ema kahe ke "eka maNa hIrA, be maNa metI, daza lAkha rUpIyA, traNa hajAranAM vAsaNakusaNa, daza hajArane gharavakharIne sAmAna rAkhavA mATe parigraha parimANanuM vrata Ape." te te mANasa parigraha vratanI ThekaDI kare che, ane AvuM vrata ApanAra, avivekI gaNavApAtra bane che, kAraNa ke evuM vrata lenArane uddeza dekhItI rIte potAnI amaryAda saMgrahavRttine piSavAno che, nahi ke samAjamAMnI vyaktionI viSamatA TALavAne athavA saMteSavRttine saMpAdana karavAne ke keLavavAne. bhegepagaparimANavratane saMbaMdha 1 je vastuo bhega tathA upabhegamAM Ave che te vastaenuM parimANa bAMdhavA sAthe che, tema ja - je dhaMdhAothI te vastuo utpanna karAtI hoya te dhaMdhAe karavA sAthe che. je dhaMdhAmAM bahu moTA pramANamAM hiMsA thavAno saMbhava che tevA "mila" vagere yAMtrika dhaMdhA ane evA bIjA dhaMdhAenA devamAMthI mukta thavA mATe te dhaMdhAo karavA nahi ke karAvavA nahi eTaluM ja basa nathI, paNa te dhaMdhAothI utpanna
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 142 : jaina darzana thayelI cIja-vastuo bhegavavI paNa nahi joIe. je tevI vastune upabhega karIe chatAM te vastuvALA dhaMdhA ApaNe pata karatA ke karAvatA nathI, eTalA kAraNasara ApaNe deSamukta rahIe chIe ema mAnavAmAM AtmaThagAI rahelI che. mAMsa khAnAra mANasa evI dalIla kare ke je prANInuM mAMsa meM khAdhuM che te prANane meM mAyuM nathI ke marAvyuM nathI, tethI prANivadhane doSa mane lAgatuM nathI, te e dalIla kaI vAjabI mAnaze nahi. te potAnI dalIlane puSTa karatAM je ema kahevA lAge ke mAMsa sacitta haze te tenI sacittatAne doSa mane lAgaze paNa prANivadhanuM pApa mane lAgI zakaze nahi; ane je te kadAca acitta haze te sacittatAne deSa paNa lAgI zakavAne nahi. te e jAtanuM tenuM pitAnI dalIlanuM samarthana kaMI kAma lAge tema nathI. tene prANivadhanuM pApa lAgavAnuM ja. AcArca hemacandra (gazAstranA trIjA prakAzanA vIzamA kalekamAM) kahe che ke prANIne ghAtaka te ghAtaka che ja, paNa prANInuM mAMsa vecanAra, kharIdanAra, rAMdhanAra, pIrasanAra ane khAnAra e badhA leke paNa ghAtaka che. AgaLa 23 mA lekamAM "ra vadho makSa vinA" e zabadothI e ja vAtane puSTa karatAM teo kahe che ke khAnAra hoya te vadhaka (ghAtaka) hoya che, khAnAra na hoya te vadhaka heya nahi, mATe kharo ghAtaka khAnAra che. hemacandrAtharyanA A zabdo dhyAna kheMce evA che. je mAre milamAM utpanna thayelAM vastro paheravAM hoya, je mAre pathahiMsAthI banelAM cAmaDAnI cIja-vastuo vAparavI * te zleka A che hantA palasya vikretA saMskartA bhakSakastathA / kretA'numantA dAtA ca dhAtakA eva yanmanuH / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 143: hoya, je mAre caurindriya jIvene nAza karI utpanna karelA rezamanAM kapaDAM ke rezamanI cIjo vAparavI hoya, je mAre paMcendriya mAchalIono nAza karI meLavelAM motInA dAgInA paheravA hoya, ane e ja pramANe ugra hiMsAthI nIpajelA bIjA keI padArthone upalega mAre kare hoya te temAM thayelI prANIhiMsAnA doSamAM mArI bhAgIdArI neMdhAvavA sivAya chUTako nathI. zreyArthIe kaI paNa vastune upayoga karatA pahelAM vicAravuM Avazyaka che ke te vastu alpAraMbhI che ke mahAraMbhI? apArasI vastuthI te calAve, paNa mahAraMbhI vastu na vApare. bhego paganA parimANa sivAya athavA enuM samucita niyamana karyA sivAya ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha vratanuM pAlana zakya nathI. kAraNa ke bhege pagalabdha mANasane potAnI nirmaryAda bhegapabhegatRSNAne saMtoSavA mATe utkaTa hiMsAne Azraya le paDe che. asatya, anyAya, zeSaNa vagere pApa bhegopabheganI udbhUkhala tRSNAmAMthI janme che ane e bahekelI tRSNAne saMtoSavA khAtara parigraha vadhAravA mATe phAMphAM mAravA paDe che. badhAM pApa bhegepaganI kAramI tRSNAmAMthI UbhAM thAya che. bhegalAlasAnuM samucita niyamana e kharekhara manebaLanuM kAma che ane evA dhIra-manA manuSya ghaNAM pApothI bacI zake che, tema ja enuM potAnuM jIvana zreya ghaNI saraLatAthI sadhAI zake che. TUMkamAM A vratane sArAMza eka ja saMkSipta vAkyamAM kahI zakAya ke - jemAM bahu ja adharmano saMbhava hoya tevA dhaMdhA tyAgavA uparAta tevA khAnapAna, ghareNAM, kapaDAM, vAsaNukasaNa vagerene
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 144H jaina darzana tyAga karI ochA adharmavALI vastuonuM paNa lega mATe parimANa bAMdhavuM te bhegopagaparimANa vrata. anarthadaMDa- durgAna. vadha-baMdhana-tADana-pIDanarUpa prANihiMsA viSenA vicAra, jUTha-cerI-anItianyAya viSenA vicAra, niSiddha kAmavilAsa bhegavavAnA vicAra ane game te raste dhana bheguM karI tene saMghara karI sAcavI rAkhavAnA mahamasta vicAra e raudradhyAna che, tema ja hiMsAdi pApathI meLavelI siddhionA vicAromAM AnaMdavRtti zaidradhyAna che, ane tene durthonamAM samAveza thate hevAthI temAM durgAnarUpa anarthadaMDanuM pApa raheluM che. anarthadaMDa-pramAdacaryA. aha5 AraMbha( ahiMsA)thI utpanna thayelI cIjavastuothI vyakti tathA samAjanI jarUrI Ate, vinA herAnagatie pUrI paDI zake tema hoya tema chatAM mahAAraMbha(mahAhiMsA thI utpanna thatI vastuo vAparavI emAM pramAdarUpa anarthadaMDane deSa rahele che. vyaktie pitAnI aMgata sukha-sagavaDa pUrI karavA khAtara je pitAmAM zakti ane AvaData hoya ane samaya hoya te pite jAte parizrama na karatAM bIjA (nekara, Azrita vagere) upara tene be nAkhI akarmaya banavuM emAM pramAdacaryarUpa anarthadaMDane deSa rahela che. sAmAyikane uddeza, samabhAva, samatA ane zama keLavavAne che. (1) samabhAva- 1 dharma samabhAva. 2 jAtipatisamabhAva. 3 naranArIsamabhAva.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 : dvitIya khaMDa (2) samatA 1. dareka jIvane pitArUpa gaNavA. 2. sama-viSama prasaMgee mananI sthiratA jALavavI. (3) zama kaSAyene dabAvavA yA zithila karavA. tranA saMbaMdhamAM zAstra kahe che ke ahiMsA, satya vagere vatethI vratI (sAcA vratI) thavA mATe prathama niHzalya (satyarahita) thavAnI jarUra che. zalya TUMkamAM traNa che- (1) daMbha, DoLa ke ThagavAnI vRtti. (2) bheganI lAlasA. (3) satya upara azraddhA athavA asatyano Agraha. jema zarIranA koI bhAgamAM zalya arthAt kAMTo ke evI bIjI kaI tINa vastu bheMkAI hoya ane te dUra na thAya tyAM sudhI zarIra ane manane vyagra banAvI AtmAne asvastha banAve che, tema A zalyarUpa traNa mAnasika de paNa mana ane zarIrane kerI khAya che ane AtmAnI asvastha dazA kare che. e "za " dUra na thAya tyAM sudhI vrata pAlanamAM sthiratA AvatI nathI, mATe e dene tyAga vatI banavA mATenI prathama zarata che. A prasaMge gRhasthanAM karma paNa joI jaIe. deva-pUjA gurUpAstiH svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM SaT karmANi dine dine / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 146 : jaina darzana arthAt deva-pUjA, guru-upAsti, svAdhyAya, sayama, tapa ane dAna e gRhasthanAM SaT (cha) ka che. A chae karmA nityakarmAM hAi dararoja AcaravAnAM che e dhyAnamAM rAkhavu' ghaTe. devapUjA eTale devanu' paramAtmAnuM' bhaktipUrNa smaraNa, stavana, pAnA. e AMtarika doSone kADhavA, vicArone sudhAravA, bhAvanA keLavavA ane Atmazaktine jAgati tathA (vakasita karavAnA zreSTha mArga che. dravyapUjA ane bhAvapUjA ema e bhedo pUjAnA atAvavAmAM Ave che. bhagavat-smaraNa arthAt bhagavAn sAthe tAdAtmya sAdhavAnA AMtarika prayatna e bhAva-pUjA che. A vAstavika pUjAnA mA ,, saraLa thAya evI Urmi jagADavAnA kAryamAM bhaktinA mAhya upacAra kAma AvI zakatA hAI e ( upacAra ) dravyapUjA gaNAya che. 8 dravyapUjA " zabdamAM huM zabda nimittabhUta athavA sahAyabhUta e arthamAM che. bhAvapUjA mATe sahAyabhUta thanArI bAhya prakriyA te dravyapUjA che. bhaktajana, je sIdhe pUjA( bhAva-pUjA )e paheAMcI zakatA nathI, te A rItane vivekayukta Azraya laine bhAvapUjAno lAbha meLavavA sama thAya che. bhAvapUjAnu khaLa bhAvanAmAM palaTo ANe che, saguNA ane satkAryAnI bhAvanA prerIne cittane sadavRttizAlI banAve che. bhAvapUjAnuM ejasU jema jema khile che, tema tema cittanI kalyANakAmanA vikasvara thatI jAya che. A rIte e parama zreyasAdhaka ane che. zrI haribhadrAcAya peAtAnA "" aSTaka graMthanA trIjA aSTakamAM kahe che. (6 For Private Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 147 ahiMsA satyamasteyaM brahmacaryamalobhatA / gurubhaktistapo jJAnaM satpuSpANi pracakSate / / ebhirdevAdhidevAya bahumAnapurassarA / dIyate pAlanAd yA tu sA vai zuddhatyudAhRtA / / arthAt ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, nilabhatA, gurubhakti, tapa ane jJAna e (ATha) prazasta pavitra puSpo che. e guNonuM pAlana karIe te e "pu " devAdhidevane caDAvyAM gaNAya. A pramANe e puSpa caDAvavAM (A prakAranI "puSpa-pUjA") e zuddha pUjA kare che. jANavuM joIe ke AvI "zuddha" pUjA mATe bhAva-pUjA che ane bhAva-pUjAne anukUla mAnasika vAtAvaraNa sarjavA mATe je upacAravidhi karavAmAM Ave te dravya-pUjA che, je pUjA mATe upacAravidhi heI "upacAra-pUjA" paNa kahI zakAya. A uparathI samajI zakAya che ke upacAra [ dravya] pUjAmAM ja ItizrI na karatAM ke ene mukhya ke pradhAna na mAnatAM ene jarUrIAta pUrate vivekayukta upaga karI sAdhyakriyAmAM yathAzakti ughata banavuM joIe. upara kahyuM tema dravyapUjA bhAvapUjA mATe vAtAvaraNa upasthita karavAmAM nimittabhUta thAya che, paraMtu je vAstavika bhAva-pUjA na thAya te ekalI dravyapUjA yegya sAphalyane varI xsvakarmaNA tamabhyarya siddhi vindati mAnavaH / / 146 / / -gItA, adhyAya 18 arthAta-mANasa ene (prabhune) pitAnAM kAryothI pUjIne siddhi meLave che.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 148: jaina darzana zakatI nathI. pratyapUjA prabhunA pratIkanI thaI zake che, paNa bhAvapUjA te mUrti jenuM pratIka che te prabhunI thaI zake. bhAvane saMbaMdha prabhunA guNe sAthe hoya che. dravyapUjA thaDA vakhatamAM patI jAya che, jyAre bhAvapUjA-prabhuguNabhakti-bhagavadguNapraNidhAna mATe sthaLa ke samayanI kazI maryAdA hatI nathI, tene te game te sthaLe ane game te samaye lAbha laI zakAya che. laukika kAryavyavahAra karatI vakhate paNa bhaktanA dila para bhaktirasa ramata hoya che, e vakhate paNa e e prakAranA rasollAsarUpe bhagavAnanI bhAvapUjA karate hoya che. dunyavI kAmadhaMdhA karatI vakhate paNa jenI nItimattA ane satyaniSThA abAdhitapaNe varyA kare che te te vakhate paNa te sadguNonA rUpamAM bhagavapUjA karI rahyo che. bhaktirasa smRti para sadA patharAyeluM rahe ane enA phalasvarUpa jIvananuM pavitrya niraMtara javalaMta rahe e ja sAcA bhaktanI sthiti hoya che. bhagavadbhakta manuSya, karmarUpI pahADane bhedI nAkhanAra, vizvatanA jJAtA, paramatatvanA prakAzaka ane mokSamArge doranAra evA vItarAgadevane emanA [emanA jevA ] guNo prApta thAya [ pitAnA AtmAmAM pragaTa thAya ] e mATe vaMdana kare che. vaLI jyAM sudhI evI [ vitarAgatAnI pUrNa ujajavala] sthiti prApta na thAya tyAM sudhI te evI yAcanA-prArthanA karate raheze ke "bhave bhave sadA satata vItarAgadevamAM-e prabhunA sadguNamAM mArI bhakti rahe, ke jethI huM kaI paNa vakhate durguNemAM sarakI na jAuM." kAraNa ke traNe jagamAM ane traNe kALamAM bhavabhramaNathI athavA duHkhacakrathI rakSaNa karanAra ke hoya te ekamAtra vItarAga devanuM, enI vItarAgatAnuM AlaMbana ja che.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 149 : vItarAgatatvane aMtima dhyeya tarIke svIkAravAnI jarUra eTalA mATe che ke vItarAga paramAtmAnA smaraNamAM satata nirata rahenAra yegI vItarAgatAne prApta kare che, jyAre sarAga vyaktine aMtima dhyeya tarIke svIkArI tenuM dhyAna karanAra sAgatAne poSe che, ane ethI pitAnA bhavabaMdhanane vadhu sakhta banAve che. e kharI vAta che ke vItarAgatAe pahoMcavAnI lAMbI majalamAM keTalAMka sAdhananI jarUra paDe che ane temane avAra sAdhya tarIke vacamAM vacamAM svIkAravAnI ane nyAyamAge prApta karavAnI AvazyakatA rahe che, ke jethI "musApharI" saraLa thAya; paraMtu te sAdhana tarIke, nahi ke aMtima sAdhya tarIke. je mANasa vItarAgatAne aMtima Adarza cUkI jAya ane jene mAtra sAdhana tarIke upaga che tene aMtima sAdhya tarIke pratiSThita karI tenI pAchaLa lAge te tevuM karanAra mANasa mue ja paDyo che. tene kaI rIte vistAra nathI, pachI te game teTalA dhamapachADA kare ke game teTaluM dravya kharcI nAkhe. bhAvapUjA burI prakRti, kharAba svabhAva ane kharAba Adata ke apalakSaNene khaseDI AtmavikAsarUpa saddaguNane pitAnA jIvanamAM - jIvanavyavahAramAM - AcaraNamAM pragaTAvavAnI bhAvanA keLavavAmAM che. bhAvane vikasAvI sadAcaraNI thavA tarapha prere e ja bhAvapUjAne khare muddo che ane emAM ja enuM sAphalya che. * dareka sAdhya krame krame sAdhanaga mujaba sadhAya che. vastra taiyAra karavAmAM rU, sUtara vagere avatara kAryo keTalAMya sadhAya che, tyAre (sAdhanaganA krama mujaba ) vastra taiyAra thAya che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ H 1pa0 : jaina darzana jaine vyakti-paramAtmAnA nahi, paNa guNanA pUjaka +che. paramAtmAmAM hovA gya guNe je je AtmAmAM pragaTa thayA hoya te badhAne eka sarakhI rIte jene paramAtmA gaNe che. eTale paramAtmAnA guNe e ja jenono Adarza che. jenA agragaNya pavitra " namo kAra ? arthAt "namaskAra" nivakAra] maMtramAM paheluM pada "namo arihRAi " che, temAM kaI vyakti-paramAmAne nAmanirdeza nathI, temAM rAgadveSAdi AMtarazatruone je keIe haNI nAkhyA hoya tene-te saghaLAne sAmAnyarUpe namaskAra che. guru upAsti H guru eTale vaDIla. haribhadrAcArya pitAnA gabindumAM mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH / / 110 // A kalekathI guruonA varga batAvatAM kahe che ke mAtA + guNavAna vyakti paNa pUjAya ja, paNa vyakti tarIke nahi, kintu tenA guNenA dvAre. guNanA pUjana dvArA guNonAM pUjana karAya che. guNonAM pUjana guNInA pUjana mAraphate balADhya bane che. guNInuM enA guNenA pUjanarUpe pUjana pUjakamAM guNabhAvanA prere che. hakIkata evI che ke guNe dvArA guNa pUjAya che ane guNu dvArA guNe pUjAya che. e maMtramAM sarita, siddha, sAvArtha, 3jA thAya ane sAdhu e pAMca padono nirdeza karI namaskAra karAyela che. e pAMce padono nirdeza guNavAcaka che, emAM vyaktine nirdeza nathI. e ja pramANe "sarite saraLa pUvakanA " vagere catura zaraNanA ane maMgalacatuSTayanA je cAra kalyANabhUta pADe che temAM paNa arihaMta, siddha, sAdhu ane va4iprajJaa gha e cArane nirdeza guNavAcaka che, vyaktivAcaka nathI.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 151 : pitA, vidyAguru, jJAti-kuTuMbamAMnA vaDIle, zratazIlavRddho ane dharmaprakAzaka saMte e guruo che. A gurue tarapha egya rIte vinayazIla rahevuM ane temane ucita sahAyatA pahoMcADavI e guru-upAsti che. e dvArA temanI pAsethI jIvana khIle evA jJAnasaMskAra meLavavA udyata rahevuM joIe. mAtApitAnuM gurutva agrakoTInuM heya mAtAfpatro pUna: (mAtApitAnA pUjaka) prathama banavAnuM zAstra pharamAve che. svAdhyAya : sva" ane "adhyAya" e be zabdonA samAsathI svAdhyAya" zabda bane che, jeno artha svanuM-AtmAnuMpitAnA jIvananuM adhyayana thAya che. jIvanapreraka sadupadezanuM vAcana-zravaNa-vicAraNuM te svAdhyAya, je cittane svastha rAkhavAmAM upayogI thaI paDe che ane yatra-tatra bhramaNazIla manane " aMtara"mAM DokiyuM karavA prere che. pariNAme pragati ane prakAzane mArga saraLa banavA pAme che. svAdhyAya e tapa che, jene tapanA (UMcI kakSAnA tapanA) bhedomAM eka 1 tad viddhi praNipAtena paripraznena sevayA / / upadekSyanti te jJAna jJAninasta-tvadarzinaH // 34 / , (bhAgavadgItA, adhyAya cotho) arthAta jJAnI sadgarane praNAma karI, pUchI ane enI sevA karI jJAna meLava. tattvadraSTA jJAnIo tyAre tane jJAnane upadeza karaze. 2 "mAtRdevo bhavavivRvo mA " ( taittirIya upaniSad ) 2 vAdhyAyAnna amAvata '(taittirIya upaniSada)
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1para: jaina darzana bhedarUpe zAmila karI jaina dharme tapanI vyApakatA ane pratyakSa phalapradatAnuM suMdara pradarzana karyuM che. saMyama : indriya upara kAbU, mana upara kAbU, vANI ane vicAra upara kAbU, rasendriya upara kAbU, kAma-krodha-lebha upara kAbU, enuM nAma saMyama. jIvanayAtrAne sukhI banAvavA tema ja zAMta tathA AnaMdita rAkhavA mATe saMyamanI keTalI jarUra che! pramAdIpaNuM ane saMkalpanuM daurbalya e jIvananA meTAmAM meTA roge che. mANasa A rogane lIdhe paDate paDatA burImAM burI dazAmAM jaI paDe che. saMyama e mAnasika sukhane jhara che. zArIrika ke bhautika sukhane khare svAda paNa enA ja baLa para jhaLake che. bauddhadharmagraMtha "dhammapada" kahe che appamAdo amatapada pamAdo maccuno pd| appamattA na mIyanti ye pamattA matA yathA / / 1 trividha narakasyeda dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetat yatra tyajet / / 21 / / -bhAgavadagItA, 16mo adhyAya 2 na gaMgA yamunA cApi sarayU vA srsvtii| ninnagA vA ciravatI mahI cApi mhaandii| sakkUNaM ti visAdheta taM mala iSa pANinaM / bisodhayati sattAna yaM ve sola-jala mlN|| -vizuddhimaga (bauddhagraMtha) arthAta-gaMgA, yamunA, sarayu, sarasvatI vagere nadIo prANIonA te melane gheI zakatI nathI ke je melane sadAcaraNarUpa jaLa joI zake che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 153 arthAt apramAda e amRtapada che, jyAre pramAda e mRtyudhAma che. apramAdI marate nathI (enuM bhautika zarIra chUTI javA chatAM e marate nathI, kemake e je satkarmonI rezanI pAtharI gayA che te satkarmonA caLakATathI hamezAM caLakyA ja kare che), jyAre pramAdI mANasa jIvate mue paDyo che. mANasa pAse kaI Adarza hoya te ja e saMyamazIla banI zake che. chatAM e Adarza sAthe ene sarjanane AnaMda maLe evuM kAryakSetra na hoya te saMyama aghare thaI paDe che. mANasane zIlanI kismata hoya ane zIlanA mahattava tarapha e prabhAvita hoya te saMyamavALuM jIvana jIvI zakAya che. saMyama mATe vAtAvaraNanI jarUra che. vAtAvaraNa saMyamane piSaka na hoya te saMsArIone tema ja tyAgIone saMyama muzkela bane che. TUMkamAM saMyama pAchaLa bhAvanA, sarjanane Ananda, zIla pratyenI niSThA ane vAtAvaraNa e badhAM ene upayogI ane sahAyaka che. tapa ? upavAsAdi tapanuM mahatva ane gaurava enI pAchaLa rahelA koI udAtta hetu upara ane bhAvazuddhi upara raheluM che. e ja tattva upara ene tapa tarIkenI pratiSThA maLI zake che. lekasevAnI khAtara ke anIti-anyAyanAM AvaraNemAM aTavAI paDela satyane athavA satya vastune prAkaTyamAM lAvavAnA hetue zuddha AdhyAtmika prayAsarUpe mahAmanA vizeSa anazanAdi tapane Azraya le che, je enI pAchaLa nA pavitra-prazasta hetune lIdhe tema ja ujajavala citta vRttithI suzobhita hevAthI lekavaMgha ane zreyaskara bane che. . All joy lies in creation."
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana : 154 : yeAga, dhyAna, cittazuddhi ke indriyasayamanA irAde azanane tyAga karavAmAM Ave, antarmukha banavAnA ke AtmazAnti meLavavAnA hetue, saccintana ke svAdhyAya athavA koI khIjA satkAryoM yA kalyANulAbha mATe azana( khAnapAna )nI upAdhine vegaLI karavAmAM Ave te e anazana zreyaskara tapa che. je sajjanAe vidyAvyAsaMgamAM nirata rahI prazasya zAstranI racanA karI che teone vidyAvyAsaMga, zAstrasvAdhyAya ane graMthanirmANa kA e badhu zreSTha tapa che. ekAda mahAn kArya hAthamAM laI te pAra pADavAne mATe prathama vicAraNA karavI, sAdhana ane sahAya bhegAM karavAM, kAmanI ceAjanA geAvIne tene amala karavA ane e badhu karatAM karatAM bhUkha, tarasa, thAka, mahenata, kaSTa madhuM vIsarI jai ekAgratAthI kAmanI pAchaLa maDavuM e samagra vyApAra ane vyahAra tapa che. leAkeAne mATe pANI vagere pUrAM pADavAnA niSThApUta prayAsa tapa che. Ama AtmazeAdhanaprayAsa ke pavitra kArya laganI e tapa che. paropakAravRtti tapa che. satyavAdInA satyavAda, brahmacArInu brahmacarya, sevakanI sevA, yegInA yAga. dhyAnInuM dhyAna, bhaktanI bhakti, vidyArthInA vidyAbhyAsa, vidvAnnA vidyAvyAsaMga, adhyApakanI adhyApakatA, upadezakanI upadezakatA, lAkahitaiSInI lAkahitasAdhanA e badhuM niSThApUta hetAM tapa che. eTalu ja nahi prAmANikatApUrvaka svakarmaniSThA e paNa tapa che. tapanuM saundaya enI pAchaLa viziSTa prakAranA ullAsa ane AnaMda hAvAmAM che. rItasara karAtA pramANeAcita upavAsa zArIrika Arogya mATe phAyadAkAraka che, ane sujJabuddhi mANasane enA AdhyAtmika lAbhanA ( mAnasika vizeAdhananA ) kAmamAM pazu upayegI thaI zake che. ethI sahiSNutA keLavAya che. '" upavAsa " zabdamAM For Private Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa : 155 : ' ane huM vAsa "nA artha upa "ne atha pAse vasavu thAya che; eTale upavAsa"ne artha " AtmAnI pAse, arthAt AtmAnI zuddha sthitimAM vasavu " evA thAya che. jeTale aMze A artha sadhAya teTale aMze upavAsa tapa bane che. Abela"thI * selelupatA upara aMkuza lAvavAnuM pratyeAjana sAdhavAnu` che, ane tabIatanA samIkaraNamAM paNa e upayegI thaI zake che. ekAzanathI bhAjananI khaTapaTa ekavAramAM patI jAya che ane tabIata haLavI banavA sAthe kArya pravRtti mATe vadhu avakAza maLI rahe che. bAhya tapa bAhya hAvAthI enA tarapha leAkeAnu dhyAna jaldI khecAya che, tema ja enA pAlanamAM vizeSa ceAgyatAnI AvazyakatA paNa hotI nathI, yaza ane prazaMsA paNa zIghra maLI jAya che, eTale e jaldI pracAra pAmI jAya che. enI upayeAgitA tathA maryAdAnA paNa khyAla lekamAM rahete nathI. bAhyatapanI vizeSa upayeAgitA emAM hatI ke leka petAnA svAsthyane sa'bhALe, tathA avasara AvatAM kaSTane sAmane karI zake e mATe kaSTasahiSNutAnA abhyAsa karatA rahe; paNa e banne bAbatane vicAra karAtA nathI. e sadhAtI paNa nathI. bhagavAna mahAvIranI bAhya tapasyA leAkeAnA dhyAna para Ave che, paNa samajavuM' joie ke bAhya tapa karatAM antaraMga tapa e maharSimAM vadhAre hatA--khUba ja vadhAre, jenA tarapha pahelu dhyAna javuM joie, je paheluM' lakSya banavu' joie. * AMkhela ' ekavAra bhAjana karavAnu vrata che paNa te bhojanamAM dUdha, dahIM, chAza, tela, ghI, goLa, khAMDa tathA maracu vagere masAlA temaja lIlAM-sUkAM zAkabhAjI-phaLa e badhAnA tyAga hAya che. ghauM-bAjarI-magaaDada-caNA-cAkhA vagere anAjane khorAka dALa-bhAta-roTI vagere levAya che. dhANI caNA-mamarA levAya che. namaka, sUMTha, kALA marI levAya che. > : For Private Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana bhagavAna mahAvIranI bAhya tapasyA temanA AgalA bhAmAM karelAM duSkRtyanA pariNAme temanA cittamAM paDelA saMskAdo (karma )ne prAyazcittarUpe pakaDI pakaDIne temane nAza karavA mATe hatI, tema ja yajJamAM tathA khorAka mATe te samayamAM thatI atipracura pazuhiMsA pratye lekahRdayamAM puNya prakopa saLagAvI hiMsAnA sthAne ahiMsAnI pratiSThA karI tene pracAra karavAnI prakhara bhAvanA e parama kAruNika puruSamAM je ramI rahelI tene mUrtarUpa ApavA mATe paNa hatI. te vakhatamAM thatI laDAIomAM parAjita rAjyanAM strI-puruSane kedI tarIke pakaDI lAvI temane gulAma tarIke vecavA-kharIdavAnI je prathA cAlatI hatI te prathA pratye lekemAM dhRNA utpanna thAya ane te prathA nAbUda karavA teo pravRtta thAya evI evI lekahitAvaha puNya bhAvanA paNa e kalyANamUti puruSanA tapanI AsapAsa patharAyelI saMbhave che. e puruSanA pUrvajonAM jIvanacaritanA avalokana parathI A kalpanAo phurI zake che. saMnyasta mahAvIra ke je kevaLajJAnanI prApti pahelAM caturnAnanA dhAraka hatA ane jemanI te jamAnAmAM ( anya sabhyadAnI vizALa janatAmAM tema ja te lekenA lekamAnya dharmanAyakemAM) dIrgha tapasvI tarIkenI vyApaka khyAti prasarI hatI, teo pitAnI dIrgha tapasyA mAtra kAyAne kaSTa ApavA khAtara kare e mAnI zakAya tema nathI, paNa e mahAna vizvabaMdhunI mahAna tapazcaryA pAchaLa vizALa kalyANa sAdhanAnuM vizALa dRSTi-bindu hatuM, ema temanA jIvanacaritanA adhyayana parathI pragaTa thAya che. mahAvIradevane bhISaNa "abhigraha ane tenI sAthe "caMdanabALA"nI gulAmImAMthI muktinI viziSTa ghaTanAne saMbaMdha mahAvIranA vyApaka tejasvI tapano khyAla lAvI zake che.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa * 1pa7 : aMtaraMga tapa vinA bApanuM mUlya nathI. mukhya tapasIdhe ane zreSTha tapa AtyaMtara tapa che, ane bAhya tapa jeTale aMze anukULa thAya, jeTale darajaje upakAraka thAya eTale aze, teTale darajaje te sArthaka che. paraMtu cittaze dhana, jIvanavikAsa athavA ArogyalAbha kazAmAM je upayogI na thAya te ajJAna nirarthaka tapa che. bAhyatapa karanAre bIjA upara bejArUpa paNa thavuM na ghaTe. prasaMgataH e yAda lAvavuM upayogI che ke Arogya mATe, peTamAM paDelo khorAka pacIne zarIramAM Ameja thAya e jarUranuM che. pAcana-zaktine nAza thatAM sarva pramANe nAzanA paMthe vaLe che ane zarIramAM aneka prakAranA roge udbhavavA mAMDe che. roga mANasanA mana upara kharAba asara upajAve che ane AtmadhyAnamAM ke dharmasAdhanamAM naDatararUpa bane che. mATe zarIra nIrogI rahe e pahelI jarUra che. ataH bAhyatA evI rIte na kara joIe ke jethI zarIramAM roga utpanna thAya ane indri (jJAnendriye tathA karmendriya) kAryakSama na rahe. upAdhyAya yazavijayajI pitAnA "jJAnasAra' aSTakanA tapasSTakamAM kahe che ke- tadevaM hi tapaH kArya duni yatra no bhavet / yena yogA na hIyante kSIyante nendriyANi ca / / arthAta-tapa e karavAne che ke jemAM dudhdhana na thAya, mana-vacana-kAyAnAM baLa viNase nahi ane indrimAM kSINatA Ave nahi. A bAbatamAM nIcene leka spaSTa mArgadarzana karAve che-
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 158 : jaina darzana kAyo na kevalamayaM paritApanIyo miSTai rasaibahuvidhairna ca lAlanIyaH / cittendriyANi na caranti yathotpathena vazyAni yena ca tadAcarita jinAnAm / / arthAt A zarIra kevaLa tapAvI nAkhavA mATe paNa nathI, temaja nAnAvidha mIThA rasathI bahalAvavA ke paMpALavA mATe paNa nathI; kintu mana ane Indriye beTe mArge na jAya ane kAbUmAM rahe e rIte vartavAnuM che. A jinabhakta zlekakAra kharekhara baMne cheDAonI vacce (madhyama) mArga levAnuM kahe che. bhagavaddagItA jIvananuM vyApaka cheraNa batAvatAM kahe che - yuktAhAravihArasya yuktaceSTasya karmasu / / gujaariAvavo hya yono mavati du: || -67 | arthAta-jenA AhAra-vihAra, jenA udyoga ke zrama-kArya ane jenuM UMghavuM tathA jAgavuM niyamita athavA pramANasara che tene dukhavinAzaka yaMga sAMpaDe che. sArAMza e ke roganivAraNa mATe, abhyAsa mATe ke jethI bhaviSyamAM vakhata upara sevAnuM ke kaSTa sahananuM kArya bajAvI zakAya, athavA ApaNA upara jene sadUbhAva hoya teNe duzcarita karyuM hoya te tenA nivAraNa mATe, parahita (sevAkArya) mATe, vidyAbhyAsa, paThana-pAThana, vAcana-lekhana ke ciMtana sAruM kurasada meLavavA mATe athavA cittazuddhinA kArya mATe AvA zubha hetuo mATe bAhyatapa kartavya che.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 159 H vAsanAone kSINa karavA mATe joItuM AdhyAtmika baLa keLavavA sAru zarIra, indriya ane manane je je "tApaNI'mAM tapAvAya che te te badhuM tapa che, ane e vAta sArI peThe kahevAI gaI che ke bAhyatAnuM mahattva AtyaMtara tapanI puSTimAM upayogI thavAnI daSTie ja manAyeluM che, arthAt bAhyatA AtyaMtara tape pahoMcavAmAM sahArArUpa bana joIe ema zAstrakArene upadeza che. A bAhya ane AtyaMtara tapanA vagIkaraNamAM samagra skUla ane sUkSama dhArmika niyamane samAveza thaI jAya che. bAhyatama H (1) azanane tyAga arthAt upavAsa e anazana (2) pitAnI kSudhA mAge te karatAM ocho AhAra le e avamaudarya (UNadarI). (3) vividha vastuonI lAlaca TuMkAvavI te vRttisaMkSepa. (4) ghI, dUdha, madha, mAkhaNa vagere rasane tathA dArU jevA hAnikAraka rasane tyAga kare te rasatyAga. rasatyAga pAchaLa rasasvAda-rasalupatA para jaya meLavavAne uddeza che. rasalubdha na thavAya, rasanA AsvAdamAM kherAkanuM pramANa avyavasthita na thavA pAme tema ja rasa vagara calAvI zakAya eve abhyAsa pADI zakAya e hetu paNa rasatyAganI pAchaLa rahele che. ethI dArU te tyAjya ja che, paNa ghI-dUdha jevA zarIrane piSaka nirdoSa padArtho paNa pitAnI jIvana-caryAne sArI ane vikasita banAvavAnA hetue pramANasara levAya eTalA pUratA ja hitAvaha che. (5) bAdhA vinAnA ekAMta sthAnamAM ( AtmalAbha mATe) vasavuM te viviktazayyAsana saMlInatA. (6) TADhamAM, taDakAmAM ke vividha Asana Adi vaDe zarIrane kasavuM te kAyakleza. kyAreka ke zArIrika kaSTa AvI paDe te vakhate mANasa ene sahana karI zake, samabhAva rAkhI zake e mATe A tapa che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 160 : jaina darzana kAyaleza mAtra kAyAne duHkha utpanna karavA khAtara athavA bIjA para prabhAva pADavA khAtara, bIjAne kAvavA khAtara ke bIjAnI dayAne ukerI kaMIka meLavavA khAtara karavAmAM Ave, athavA e bIjAnI upara khoTI sakhtAIrUpa hoya te te ajJAna tapa che. jeTale aMze te manazaddhi karavAmAM, eTale ke Asakti deSa ane kaSAyavikArane dUra karavAmAM upakAraka thAya teTale aMze te sArthaka bane che. ataH amuka kAyakleza sahavAmAM jIvanazuddhi ke Atmahitane lAbha tha saMbhava che ke kema e vicAravuM jarUrI che. [ Ama bAhya tapanA cha bheda batAvyA che. ] Abhyantara tapa : hemacandrAcArya yegazAstranA cethA prakAzanA 91 mA lekanI vRttimAM kahe che - "nirAkarane vAhajeTamAcchatAM ta" arthAt nirdhAra karavA mATe bAhya tapa karatAM Abhyantara tapa zreSTha che. 1 lIdhela batamAM thayela pramAdajanita doSanuM jenA vaDe dhana karI zakAya te prAyazcitta. 2 jJAna Adi sadguNe viSe bahumAna rAkhavuM te vinaya. 3 sAdhane pUrAM pADIne ke pitAnI jAtane kAmamAM lAvIne sevA-suzruSA karavI te vaiyAvRnya. 4 jJAna meLavavA mATe vividha prakArano abhyAsa kare te svAdhyAya. 5 ahaMndu ane mamatvane tyAga kare te vyutsarga. 6 cittanA vikSepa dUra karI enI ekAgratA sAdhavI te dhyAna. [ Ama Abhyantara tapanA cha bhedo gaNAvyA che.] * jaina dharma bIjAnI sevA karavI ene paNa tapa mAne che ane tapanA viziSTa bhedonI yAdImAM ene mUke che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 161 1 AmAM vinaya jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya ane upacAravinaya ema cAra prakAra che. jJAna meLavavuM, tene abhyAsa cAlu rAkhe e jJAnane khare vinaya che. tattvanI yathArtha pratItirUpa samyagdarzanathI calita na thavuM, temAM AvatI zaMkAonuM yathAzakti saMzodhana karI niHzaMkapaNuM keLavavuM te darzanavinaya. cAritramAM cittanuM samAdhAna rAkhavuM te cAritravinaya, koI paNa saguNa vaDe je pitAthI zreSTha hoya tene yegya vinaya kara-tenA pratye yegya vyavahAra sAcava te upacAra vinaya, vinaya garvane tathA anya pratye tiraskAravRttine tyAga sUcave che. UMcA ke nIca gaNutA pratye paNa maitrIpUta sabhyatA jALavIne vartavuM e dharmazAstrane sadupadeza yAda rAkhavuM ghaTe. dhyAna : mananI ekAgratAnuM nAma dhyAna che. Ad, raudra, dharyuM, zukala ema dhyAnane cAra bheda che. emAM dharyuM ane zukala dhyAna kalyANakAraka ane mekSasAdhaka hoI tapanA bhedarUpa che. ArjA ane raudra dhyAna durthAna che, dagatikAraka che ane tethI tyAjya che. e cAre dhyAnane TUMkamAM joIe. ArtadhyAna dukhiyArAcintanarUpa che. apriya vastu prApta thAya tyAre tenA viyega mATe je satata ciMtA te paheluM ArtadhyAna. bImArI-duHkha AvatAM tene dUra karavAnI vyagratAbharI ciMtA-satata citA te bIjuM ArtadhyAna. priya vastune viyega thAya tyAre tene meLavavA mATe je satata ciMtA thAya te trIjuM ArtadhyAna. nahi prApta thayela bheganI prApti mATe saMkalpa kare ke satata ciMtA karavI te ce. zuM A dhyAna. ati eTale pIDA yA duHkha, tatsaMbaMdhI dhyAna te ArtadhyAna. duHkhanAM reNumAM grasta thavuM e AdhyAna. duHkhanI utpattinAM
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16ra : jaina darzana mukhya cAra kAraNe cheH aniSTa vastune saMga pratikUla vedanA. ISTa vastune viyega ane bheganI lAlaca. A kAraNe uparathI ArtadhyAnanA cAra prakAra pADavAmAM AvyA che: 1 aniSTasaMga-ArtadhyAna, 2 rogaciMtA-ArtadhyAna, 3 ISTaviyegaArtadhyAna, 4 aprApta bhega meLavavAne tIvra saMkelA te nidAna-AttadhyAna. [ "nidAna" eTale saMka95. ] audradhyAna : raudra eTale krUra athavA kaThora, evA cittanuM ke jIvanuM dhyAna te raudradhyAna. hiMsA, asatya, cerI ane viSayasaMrakSaNa mATe je krUratAbharI satata ciMtA te raudradhyAna che. A uparathI hiMsAnuM. baMdhI, amRtAnubaMdhI, teyAnubaMdhI ane viSayasaMrakSaNAnubaMdhI ema cAra bhedo raudradhyAnanA paDe che, je anukrame hiMsAmayaciMtA rUpa, asatyamaya ciMtArUpa, cauryamaya ciMtArUpa ane viSayarakSaNaciMtArUpa che. pApamAM athavA pApalabdha lAbhamAM AnaMdarUpaullAsarUpa vRtti e raudradhyAna che, je upara jaNAvyA mujaba hiMsAnaMda, amRtAnaMda, cauryAnaMda ane parigrahAnaMda ema cAra prakAranuM che. (kuzIlAnaMda parigrahAnaMdamAM zAmila karI zakAya. jema mahAvratamAM brahmacarya levAyuM tema pRthaka paNa laI zakAya). dharmadhyAna AtmakalyANarUpa dhyAna che. je kaMI ekAgrabhUta saciMtana (dharmarUpa ciMtana, kalyANarUpa ciMtana) te dharmadhyAna che. udA. haraNArtha, vItarAga mahApurUSanI AjJA zI che? kevI hevI joIe? enI parIkSA karI tevI AjJA zedhI kADhavA mATe mane vega Apave te "AjJAvicaya" dharmadhyAna. rAgAdidonA svarUpanI ane te dezemAMthI kema chUTAya enI vicAraNAmAM je maneyega Ape te "apAyaricaya" dharmadhyAna. karmanA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 163 : vipAka viSenA ciMtanamAM manovega Ape te "vipAkavicaya dharmadhyAna. lekanA svarUpane vicAra karavAmAM managa Apa te "lekasaMsthAnavicaya" dharmadhyAna. zukaladhyAna : A bahu UMcI bhUmikAnuM-mehanIya kamanI prazAMta athavA kSINa thatI avasthAnuM atisUkSma dhyAna che, jenA svarUpane khyAla vAMcI ke sAMbhaLI levA uparathI Ava kaThina che. dhyAtA jyAre paramANu Adi jaDa ke AtmarUpa cetana evA eka dravyamAM utpatti, sthiti, nAza, mUrtava, amUrtava Adi aneka paryAnuM vividha daSTibindu vaDe bhedapradhAna ciMtana kare ane eka "ga" uparathI bIjA "ga" upara athavA zabda uparathI artha upara ane artha uparathI zabda upara jaI ciMtanaparAyaNa * zukladhyAnanA saMbaMdhamAM AcArya hemacandra yegazAstranA 11mAM prakAzanA trIjA kSekanI vRttimAM- je prathama saMhananavALAne zukladhyAnano adhikAra che, te AjanA sevArtA saMhananavALAone zukladhyAnane upadeza zA mATe kare che? A prazna karI pote tenuM samAdhAna karatAM jaNAve che ke yApi vartamAna yugavALAone zukaladhyAnane adhikAra nathI, to paNa saMpradAya (e viSayane jJAnasaMpradAya) tUTavA na pAme e mATe ene upadeza karavAmAM Ave che. gazAstrane samApta karatAM AcArya mahArAjamoksso'stu mA'stu yadi vA paramAnandastu vedyate sa khalu / yasminnikhilasukhAni pratibhAsante na kiJcidiva / / A (chellA-bAramAM prakAzanA 51mA) zlekathI jaNAve che ke - mokSa he yA na ha, paNa (cittanI sthira dazAmAM) e paramAnaMdanuM saMvedana thAya che ke jenI AgaLa samagra sukho jANe kaMI nathI ema bhAse che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 164: jaina darzana ane tyAre te dhyAna "pRthaklavitarka savicAra" nAmanuM zukladhyAna kahevAya che. e nAmano artha A pramANe "pRthakatva" eTale bheda, bhedapradhAna vitarka (citana) te pRthakatvavitarka. e eka ga" uparathI bIjA "ga" upara athavA artha uparathI zabda upara ane zabda uparathI artha upara-ema saMcaratuM (vicaratuM ) hovAthI "vicAra" kahevAya che. [ "vicAra"ne artha ahIM vicaraNa che.] Ama A dhyAna vicaraNazIla chatAM ekadravyaviSayaka hevAthI manaH dhairyarUpa che. jyAre e bhedapradhAna maTI abhedapradhAna ciMtana bane che ane te paNa eka ja paryAya upara, tyAre te "ekatvavitarka" kahevAya che. e upalA dhyAnanI jema pharatuM dhyAna na hovAthI avicAra" (vicaraNa vagaranuM) kahevAya che. pahelI zreNInA zukaladhyAna karatAM A bIjI zreNuMnuM zukladhyAna atiprakhara hoya che, je mana-vacana-kAya e traNa gemAMthI ke eka ja pega upara pUrNa aTala rahI pravarte che. pahelA zukladhyAnano abhyAsa daDha thayA pachI A bIjA zukaladhyAne mATe samartha thavAya che. jema AkhA zarIramAM vyApelA sarSe AdinA viSane maMtrAdi upAya vaDe DaMkhanI jagyA para lAvI mUkavAmAM Ave che, tema AkhA jagatanA padArthomAM asthirapaNe bhramaNazIla manane dhyAna vaDe keI eka aNuparyAya upa2 lAvI sthira karavAmAM Ave che. e sthiratA sudaDha thatAM (pUrNa utkarSe pahoMcatAM) mana pUrNa zAnta thaI jAya che. jema injana zeSa nahi rahevAthI athavA dhanane saMbaMdha khatama thavAthI Aga+ + trirASiya dhyAnAkartha ghA ne manA ! viSamiva sAGgagata mantrabalAnmAntriko daze / / 19 // apasAritendhanabharaH shessstokendhno'nlojvlitH| tasmAdapanIto vA nirvAti yathA manastadvat / / 20 / / (hemacandra, gazAstra, 11mo prakAza)
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 165 : svayameva holavAI jAya che, tema mana uparyukta kama eka aNu upara pUrNa sthiratAne prApta thatAM tenuM cAMcalya sarvathA dUra thaI pUrNa zAnta banI jAya che, jenA pariNAme mehAvaraNane saMga sarvathA chUTI jatAM samagra jJAna-darzanAvaraNa ane samagra aMtarAya haTI jAya che ane kevaLajJAna pragaTe che. Ama suphaladhyAnanA bIjA bhedanA baLe kevaLajJAna (sArvarya) pragaTe che. kevalI bhagavAna potAnA mRtyu samaye yeganirodhanA kAryakramamAM jyAre sUkSma zarIrAgane Azraya laI vacana ane mananA sUkSma yegane nirodha kare che tyAre te avasthAne sUkSmakriya" dhyAna kahevAmAM Ave che. A avasthA kaMI dhyAna(citana)rUpa nathI, eTale e avasthAne je dhyAna" kahevAmAM Ave che te rUDhi che. ene aMge ema kahevAmAM Ave che ke mananuM oNrya jema "dhyAna" kahevAya tema zarIranuM sthaya paNa "dhyAna" kahI zakAya. e avasthAmAM zvAse chUvAsa jevI sUkSma ja zarIrakriyA bAkI rahelI hovAthI e "sUmakriya" kahevAya che. eTalI paNa kriyA tarata ja aTakI jAya che ane AtmapradezanuM saMpUrNa niSkamyapaNuM prApta thAya che tyAre e avasthAne "samucchinnakriya" dhyAna kahevAmAM Ave che. A kSaNika avasthAmAM e parama AtmA dehamukta thaI Urdhva jAte kSaNamAtramAM lekanI Toce pahoMce che ane tyAM sthira thAya che. dhyAnanuM vivecana pUruM thayuM ane tenI sAthe tapanuM vivecana pUruM thayuM. have x bIjuM zukaladhyAna agyAramA guNasthAnamAM hoya che tenA karatAM bAramA guNasthAnanu phaladhyAna atyaMta vadhAre prakhara hoya che; kaho ke bAramA guNasthAnamAM zukaladhyAna(manaHsvairyarUpa)nI pUrNatA hoya che. eTale ja e kevaLajJAnane tatkALa pragaTa kare che.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana dAna : dAna nyAyapUta dravyanuM egya sthaLe egya pAtramAM kartavya che. dAna jeTalA pramANamAM karavAmAM Ave teTalA pramANamAM e tyAga che. tyAgI banI zuddha popakAraparAyaNa banavuM e dAnanI parAkASThA che. tyAgI mANasa pitAnA nirvAha mATe jarUra pUratuM meLavI, kaMI paNa "saMgraha karavAnI buddhi vinA potAnI badhI zaktio jIvananA ucca Azaya pAchaLa kharco -parahitanA kAryamAM mazagUla rahe che. te ochAmAM ochuM samAja pAsethI laI vadhAremAM vadhAre samAjane eka yA bIjA rUpamAM Ape che. Ave tyAgI mANasa je tenI pAse nathI hotuM tenuM dAna karavAnI pharajamAMthI mukta rahe che. e potAnI sAdhanA ane pitAnI vikAsa pAmatI zaktione lAbha jyAre janatAne nirmala vAtsalyabhAve Ape jAya che tyAre keI dhanika-mahAdhanikanA asaMkhya dhananA dAna karatAM e tyAgInuM dAna kyAMya caDI jAya che. mahAvIra, buddha ane evA bIjA tejasvI tyAgIe evA dAnIo che ke moTAmAM moTA, bhAremAM bhAre dhanadAna karanAra duniyAnA zrI patio karatAM kayAMya UMce che. samaju dhanika pitAnA dhananuM dAna prAyazcittarUpe Ape che. pitAnuM kartavya tathA sva-parakalyANane mArga samajIne Ape che. vAhavAha mATe apAtuM dAna vAhavAhamAM havA thaI jAya che. dhana ke vastunuM dAna thAya che, tema vANIthI keIne sArA mArga batAva, sArI salAha ApavI, athavA vANI dvArA keInuM bhaluM karavuM, hita sAdhI ApavuM e paNa dAna che. ziSTa-miSTa vANI vyApAra e miSTa dAna che. e ja pramANe pitAnI jAtathI -pitAnA zarIrathI keInuM bhaluM karavuM, keInA hitanA kAmamAM sakriya madadagAra thavuM e paNa dAna che. Ama dAnadharma anekA bajAvI zakAya che.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa : 167 kayu dAna meTuM? ene sAdo javAba e ke je vakhate jenI jarUrIAta tenuM dAna meTu. jemake tarasyAne mATe pANInuM dAna meTu, regIne mATe auSadha-dAna meTuM, bhUkhyAne mATe bhejana-dAna moTuM, vastrahInane mATe vastradAna meTuM nirakSara jana mATe zikSaNadAna meTuM, bhayabhIta mATe abhayadAna meTuM. je vakhate jenI jarUrIAta pahelI, tenuM dAna paheluM karavAnuM. dAna arthAt arpaNa enA karanArane ane svIkAranArane upakAraka thavuM joIe. arpaNa karanArano mukhya upakAra e che ke e vastu uparanI enI mamatA TaLe ane e rIte ene saMteSa tathA samabhAva keLavAya. svIkAranArane upakAra e che ke e vastuthI enI jIvanayAtrAmAM madada maLe ane pariNAme enA saguNe khile. zaktino upayoga paiso kamAvAmAM kare ane pachI paisA dAna karavA enA karatAM sIdhI zaktinuM dAna kevuM? sIdhI zaktinuM dAna eTale niHsvArtha sevAbhAvI jIvana dhAraNa karavuM. e prakAranuM jIvana tyAgI jIvana banI jAya che. nItinA mArge cAlI. ane zramayukta jIvana jIvI saddavicAranuM athavA pavitra ke upayogI jJAnanuM dAna karavuM, bIjAone satkAryaparAyaNa thavA yathAzakti preraka banavuM e arthadAna karatAM vadhI jAya che. dhana karatAM vidyA tathA saMskAranuM sthAna ghaNuM UMcuM che, jenuM dAna dhanadAna karatAM ghaNuM caDiyAtuM che. e zreSTha dAnane lAbha pahoMcADavAnA kAmamAM upayogI thavAmAM ja dhanaganI prazasyatA che. A tAratamya tarapha dhyAna ApavuM jarUranuM che. sevAe dAnanI zreSTha sthiti che. mA sarvabhUtAnAM maitra * 'The service of the poor is the service of God" arthAta garIba duHkhIonI sevA e IzvaranI sevA che. bhagavatImAM bhagavAna mahAvIradeva pitAnA mukhya ziSya gautama
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 168 : jaina darzana vALa haiM ca' arthAt dveSavRtti vagaranuM ane sarva bhUta pratye maitrI dhAraNa karanAruM, temaja karuNAvAn evu mAnasa svayaMseva dAnabhAvanAnuM vahetu jharaNu che, je vANI ane zarIra dvArA yathAzakti dAnadhama ne satata vahetA rAkhe che. dAna-cAhe te zarIrazramathI kareluM hAya yA mAnasika zramathI kareluM hoya, zikSaNa athavA sahAnubhUtinA rUpamAM kareluM hoya athavA dhana yA anya upayeAgI cIjanu' karelu' hAya-enA tyAgamAM samAveza thAya che e upara jaNAvyuM che. tyAganA traNa uddeza heAvA saMbhave che ( 1 ) sa'yamamUlaka tyAga eTale je, sayamamAM samAviSTa thanArAM pAMca vratanA pAlanane upakAraka hAya. nakAmA mAjazekhanI cIja-vastuo je sAttvika athavA nirdoSa AnaMda ApavAne badale zarIrane hAnikAraka hAya, manane bagADanAra hAya athavA dhananI niratha ka barabAdI karanAra hAya ane tRSNA-Asaktine vadhAranAra hoya temane! tyAga e saMyamamUlaka tyAga che. indrabhUtine sabaMdhIne kahe che ke-- .. " goyamA ! je gilANa paDicaraI se ma dasaNeNa paDivajz2ai, je maM dasaNeNa paDivajjai se gilANa paDicarai, arthAta- gautama ! je mAMdA du:khIAnI sevA kare che te na (samyagdarzana) vaDe mane bhaje che-upAse che, ane je darzana (samyagdarzana) vaDe mane bhaje che-upAse che te mAMdA duHkhIAnI sevA kare che. as "They asked a great one; How many ways are there to God? He said : There are many ways as there are atoms in the universe, but the best and shortest is Service. arthAta-lokAe eka saMtane pUchyuM : Izvarane pAmavAnA keTalA mArga che ? saMte kahyuM : jagatmAM jeTalA aNue che teTalA; paNa sahuthI sArA ane sahuthI TUMkA bhAga sevA che. For Private Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa 169H mahAraMbhathI milemAM banelAM AkarSaka ane bArIka vastronA badale hAthakaMtAmaNa ane hAthavaNATanA apAraMbhathI banela khAdI vAparavAmAM sateSa mAnavAmAM. paMcendriya mAchalIone cIrIne meLavelAM motInA dAgInA ane cauriMdriya kIDAone nAza karI utpanna karavAmAM Avela rezamanAM vastro na vAparavAmAM. pazuone vadha karI meLavelAM cAmaDAMonA joDA vagere cIjavastuonA vaparAzane tyAga karI mRta DhoranAM cAmaDAMthI banelI cIjavastuo vAparavAmAM. zRMgArapreraka nATaka, sinemA jevAnuM mUkI devAmAM. puruSane dAgInAnI jarUra nathI ane strIone saubhAgyadarzaka dAgInA sivAya anya dAgInA paheravAnI jarUra nathI, chatAM zrImaMtAInuM pradarzana karavA mATe athavA bIjAone AMjI nAkhavA mATe dAgInAnA ThaThArA nahi karavAmAM. papha pAvaDara ane lipasTika vagerethI kRtrima rIte lokenuM AkarSaNa karavAmAM je vilAsapriyatAno paricaya ApavAmAM Ave che tene tyAga karI kharI zebhA zIlapAlanamAM rahelI che ema samajI tadanusAra vartAvAmAM. kevala svAda khAtara "kelDaDreika" nAme oLakhAtAM paNa pIvA mUkI devAmAM- sayamamUlaka tyAga rahele che. (2) premamUlaka tyAga. pitAne aprApta heya chatAM prApta thaI zake evI cIjavastuo-achatanA prasaMge bIjAnI khare. kharI jarUrIAta pUrI pADavAne mATe pote saMkeca ke agavaDa veThI bIjAnI sagavaDa khAtara-levAnI nA pADavI ane temane upayoga athavA upaga choDI de e premamUlaka tyAga che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 : jaina darzana dAkhalA tarIke, cekhA khAnArI prajAnI sagavaDa khAtara bIjA anAja upara jIvanAra leke cekhAnuM rezana cheDI de e premamUlaka tyAga che. (3) dAnamUlaka tyAgamAM "pUNIA" zrAvakanuM udAharaNa ApI zakAya ke je, rUmAMthI pUNIo banAvI be mANasa pUratuM kamAte hovA chatAM pote ane pitAnI patnI vArApharatI eka TaMka bhUkhyAM rahI eka atithine pitAne tyAM ja jamADate hate. paraMtu koI mANasa pAMca rUpIAnI noTa tyAga karavA arthe phADI nAkhe te te tyAga gaNAya? nahi ja, e te kevaLa svachaMda ane mUkhaI ja gaNAya. kAraNa ke ethI koIne eTalA paisAne lAbha na maLatAM kevaLa ene nAza thAya che. tema ja bekArI ane bhUkhamarAne lIdhe samAjanI vipadUgrasta sthiti pravartatI hoya tevA vakhate e pratye durlakSa karI dharmanuM nimitta AgaLa dharI ADaMbara khAtara yA vAhavAha khAtara dhanavyaya karanArane, ucita ane kharA tyAgathI maLanAre AdhyAtmika lAbha maLI zake nahi e spaSTa che, vaLI jugAra, saTTA, kALAbajAra yA anya anyAyI tarIkAothI prApta karelA dhanathI karAvAtI dhArmika kriyAo sAcA dharmane dUSita banAve che. eTaluM ja nahi, paNa anyAyapArjita dhana meLavIne dhArmika gaNAtI kriyAomAM kharcavAthI dharma thAya che e lekamAM beTo bhrama pedA kare che ane adharmathI paNa dhana pedA karavAnI vRttine utteje che. tyAga eka jAtanuM svaparahitakAraka tapa che. svAdajayanA kAraNe ke anya kAraNe anazanAdi tapa karanArA manuSya potapotAnI zakti anusAra "pUNIA" zrAvakanA dAkhalAnA hArdane anusaraze tyAre, anya kaI paNa upAyathI nahi thaI zake evI prabhAvanA zAsananI thaze. keI paNa dharmanI kalyANa
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa + 171 : kAraktAnu mApa te dharmanA anuyAyIonAM vana uparathI sAmAnyataH kADhavAmAM Ave che, khAsa karIne dharmInA hAthI anabhijJa janasamUha teA hamezAM ema ja kare che. upara jaNAvyuM tema, paropakArane mATe peAtAnA prApta dhananA khaca karavA ke peAtAnu dravya ApavuM te dAna che; ane svaparakalyANa mATe prApta athavA aprApta sukha, sagavaDa ke sa Mpatti chADavAM e tyAga che. dAnanAM cAra prayAjana gaNAvI zakAya-- 1. durupAna ( anyAyanI kamANI ) AdinA pApanu thoDu prAyazcitta thAya che. 2. bhAga karatAM bacelI sa'pattinA sadupayoga thAya che. 3. janasevAnAM kAryAM zikSaNAlaya, davAkhAnAM, RddhiAra vagere sAdhI zakAya che. 4. kharI sAdhutAne avalaMbana athavA madada ApI zakAya che. je nyAyayukta vepAradhaMdhA karI kamAya che ane udAratAthI dAnaparAyaNa rahe che te bhAgyazAlI dAnI che; ane je tyAgI thaine saMyamapUta jIvana jIvavA sAthe peAtAnI bhUmikA mujaba parASakAraparAyaNa rahe che te mahAbhAgyazAlI tyAgI che. A pramANe SaTkama saMkSepamAM joyAM. bhakSyAbhakSyane vicAra jaina AcAragraMthAmAM ghaNuM karavAmAM AnyA che. temane rAtrileAjananiSedha paNa prasiddha che. rAtribhAjataniSedha : A bAbatamAM vicAra karatAM joI zakAya che ke sayA paDatAMnI sAthe aneka jIvA, jaththAma'dha sUkSma jIvA UDavA mAMDe che, rAtrie dIvAnI AgaLa bezumAra jIvA UDatA pharatA jovAmAM Ave che. khullA rAkhelA DhIvAnA pAtramAM puSkaLa jIvaDAM For Private Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 17ra : jaina darzana paDelAM dekhAya che. e sivAya, ApaNuM zarIra upara paNa, rAtri paDatAM aneka ja besavA mAMDe che ane meDhA upara pharatA upAdhirUpa bane che. AvI sthitimAM bhejana upara paNa jIvajatu besatA hovA joIe e asaMbhavita nathI. AthI rAtri bhejanamAM jIvavirAdhanA thavAne deSa lAge. keTalAka jherI jIvaDA bhajananI sAthe peTamAM AvatAM vahelAmeDA ragane utpanna karanAra thAya che. bhejanamAM jUx AvI hoya te ja dara pedA thAya, kaLiye AvavAthI keDha utpanna thAya, kIDI AvavAthI buddhi hAsa thAya, mAkhI AvavAthI vamana thAya ane kAMTo ke lAkaDAnI kakaDI jevuM AvavAthI gaLAmAM pIDA pedA thAya ane vakhate keI jherI jIva khAvAmAM AvI jAya te meta ja AvI bane. rAtrie raseI ane jamavAnA aneka banAve evA ApaNA sAMbhaLavAmAM AvyA che ke emAM sarpAdinA paDavAthI mANasanuM mota nIpajyuM che. sAyaMkAle ( sUryAsta thavA pahelAM) kareluM bhejana rAtrie sUI javAnA vakhata sudhImAM ghaNuM kharuM jaTharAgninI vAlA para caDI javAthI nidrAmAM asvAdhyakAraka banatuM nathI, paNa rAtrie khAIne thoDIvAramAM sUI javAthI joItA pramANamAM haraphara na thavAne lIdhe peTamAM taratanuM bhareluM anna nidrAmAM vakhate mAThI - meghAM pipIlikA hanti yUkA kuryAjjalodarama / kurute makSikA vAnti kuSTharogaM ca kolikaH / 50 / / kaNTako dArukhaNDa ca vitanoti galavyathAm / vyaJjanAntanipatitastAlu vidhyati vRzcikaH / / 51 / / vilagnazca gale bAla: svarabhaGgAya jAyate / ityAdayo dRSTadoSAH sarveSAM nizi bhojane // 52 / / ( hemacandragazAstra, trIjo prakAza)
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaDa - 173: asara utpanna karanAra thai paDe che. bheAjana karyAM pachI thADu gheADuM pANI pIvAne vaidyaka niyama ( ' muhunuM duri vilemUri') che, je rAtrie jamatA hAie tA joitA pramANamAM pANI pIvAnA vakhata na maLavAne lIdhe sacavAi zake nahi, jenA pariNAme ajINa pedA thavAnu saMbhave, je rAgeAnu mULa gaNAya che. AnotramA royA: ''. TUMkamAM, vIjaLI ke caMdranA prakAza game teTalA sArA hoya, paNa sUrya prakAzane na pahAMcI zake, eTale bheAjana mATe badhA prakAza karatAM sUryaprakAza vadhu pasaMda karavA lAyaka che. ArogyanI dRSTie e prathama nabare svIkAravA yAgya che. zAnti-lAbhanI dRSTie paNa divasanI badhI pravRttie sAthe bheAjananI pravRtti saMkelI laI sa MtASa sAthe rAtrie jaTharane vizrAnti ApavI e ceAgya lAge che. ethI nidrA sArI Ave che ane brahmacarya sAcavavAmAM madada paNa maLe che. A AreAgyalAbhanI spaSTa vAta che. visabhAjana ane rAtrileAjana e mannemAthI sASa khAtara ekanI ja pasaMdagI karavAnI hAya tA vicArakuzala buddhi divasabhAjana tarapha ja valaNa le ema Aja sudhInA mahAna saMteAnA jIvana-itihAsa parathI jaNAya che. rAtribhojana tyAganA phAyadA sAdI buddhithI paNa je samajI zakAya che te rAtribhojananA tyAga nahi karI zakanAra gumAve che e vAta kharI che; paraMtu jIvanakalahanA A jamAnAmAM je leAkeA AjIvikA meLavavAnA athe evI vyavasAyI pravRttimAM mukAyelA hAya ke rAtribhAjananA tyAga na karI zakatA hAya teonI te prakAranI pravRtti sa'jogA jotAM aNuchUTake karavAmAM AvatI hAI kSantavya che. kAraNa ke temAM sAMkalpika hiMsAnA tema ja anada'DanA doSa pravezI zakatA nathI. For Private Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 174 : bhakSyAbhakSyaviveka : Aja sudhInA jamAnAmAM zarIrazAstra, AragyazAstra, cikitsA( vaidyaka )zAstra ane khArAkazAstranA sabaMdhamAM vijJAne puSkaLa zeAdhakhALa ane prayegA karI je prakAza nAkhyA che te prakAzanI upakAraka khAju tarapha AMkhA mIMcA rAkhavI ke dukSa karavuM e jaina dharma jevA vaijJAnika gaNAtA dharmane pAlavI zake tema nathI. zarIra AtmavikAsanuM ane chevaTe mAkSanu prathama sAdhana hAI tenI kAryakSamatA jaLavAI rahe ane te durasta hAlatamAM rahe e anivAryapaNe Avazyaka che. zarIra kai prakAranI gaNu sthitimAM AvyA pachI tenI cikitsA ane upacArakriyA karAvavA besavuM enA karatAM rAganuM AkramaNu na thavA pAme ane AreAgya jaLavAI rahe evA prakAranI khAnapAnA daviSayaka dinacaryA rAkhavI e ghaNu' sAruM' che. Ane mATe pathyApathyanA vicAra karI, zarIranI aMdara rAja rAja je thasArA lAge che te dhasArAnI je khAnapAnathI kSatipUrti thAya ane zarIrasvAsthyane mATe jarUrI rasesa pUrA paDe tevA khAnapAnanI vivekapUrvaka pasaMdagI karavI joie sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke je khAnapAnamAM hAlatA-cAlatA prANInA vadha karavAmAM AvyA hAya, je nazA utpanna karI bebhAna athavA kata cyuta banAve, je AreAgyane hAnikAraka hAya, jenA guNu. doSathI ApaNe ajANyA hAie, je jIbhane rasAsvAda ApavA uparAMta anya kaI phAyado karanAra na heAya, je bIna jarUrI hAvA chatAM enA upayoga karavA jatAM vyasanarUpa banI jatu hoya, je zarIramAM rasasamRddhi vadhAravAne badale mAtra jJAnata'tuo ane tenI sAthe saMbaMdha rAkhanArI mAnasika vRttione uzkerI chevaTe thAka, nikhalatA yA zarIranI pAyamAlI AchuM evA khAnapAnanA tyAga ja ISTa che. tema ja hAlatA-cAlatAM prANIonA jaina darzana For Private Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya khaMDa ka 175H vadha karI temAMthI banAvavAmAM AvatI davAone zarIrapuSTi mATe athavA reganivAraNa sAru upayoga kare e dhArmika draSTie tyAjya che. kAraNa ke tethI prANivadhanI pravRttine uttejana maLe che. mAMsAhAra atyaMta kutsita ane gahya che, hiMsAnuM ugra rUpa haI tyAjya che. vanaspatimAM yadyapi susUma prANitatva (Life) che, tathApi tenA AdhAra vagara dehadhArI jIvI zake nahi. vaLI e prAkRtika AhAra che, jemAM kaI prakAranI malina cIja (lehI vagere) bilakula nathI, mATe e svabhAvika pavitra AhAra karatAM mANasa dUSita thatuM nathI-gunegAra TharatuM nathI. ekendriya sthAvare (pRthvI, jaLa, teja, vAyu, vanaspati)nA gopabheganI prakRtie sthaya chUTa ApI che. e prAkRtika ane pavitra (Natural as well as unsullied)bhege paga che. tethI AgaLa na vadhavuM joIe. Arogya: Arogya mATe gya ane maryAdita AhAra, svaccha jaLa, khullI havA, sUryatApa, svachatA, ucita zarIrazrama tathA ucita ArAma ane nidrA Avazyaka che. samucita saMyama te Avazyaka che ja, A bAbatanI avagaNanA anArogyane notare che. vyasanarUpa niMdya kAryo : jIvanane mATe jarUrI na chatAM je niMdakArya evI AdatarUpa thaI paDe ke jenA vagara becenI lAgavA mAMDe te durvyasana che. xdurvyasanarUpa nidya vastunuM eka vAra paNa sevana je thaI jAya xdyata ca mAsa ca surA ca vezyA pApaddhicaurye paradArasevA / etAni sapta vyasanAni loke tatsevitudurgatimAvahanti / / A zlekamAM sAta durbasane A gaNAvyAM che. jugAra, mAMsa, zarAba, vezyA, zikAra, cerI ane parastrIgamana. 1 :
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 176 : jaina darzana tA antaHkaraNa khinna thavu joie-evu khinna thavu joie ke phrI ene saparka thavA na pAme eTalu e jAgrata rahe. khIstu, jaina upadezamAM svacchatA, sughaDatA, zuddhatA ane samucita zaucanuM pharamAna che. eThA-jADA pratye bedarakArI sevavAmAM dhaSTie dveSa che ane ArAgyadRSTie hAni che. lAMkhe vakhata maLa-mUtra rahevAthI temAMthI phelAtA rAgamaya jaMtunA saMkramaNane lIdhe aneka rAgeA pedA thAya che ema rasAyaNuzAstra jaNAve che; tyAre chUTI jagyAmAM koine aDacaNukartA na thAya tema maLa-mUtra Adi karavA bAbatanA jaina upadeza bahu prAcIna samayanA che. ceAkhkhAI ane svacchatA agatyanI che, ArAgyane hitakAraka che ane mAnasika ullAsamAM sahAyabhUta bane che. aMtamAM sarva zAsrAthanA niSka rUpe dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe ke sattana ane sadAcaraNa, saMyama ane sabhyatA, dayA ane prema, sevA ane paropakAra, satya ane viveka, bhrAtRbhAva ane maitrIbhAva, sarhiSNutA ane namratA, gaMbhIratA ane dhIratA, vIratA ane kSamA, udAratA ane tyAga e manuSyajIvananI saCzreSTha sapatti che. A sadguNNAnI vikAsakriyAmAM manuSyanu cAritra sapanna thAya che. emAM puruSArthasiddhi che. zArIrika, mAnasika ane Atmika utka sAdhavAnA e sanmAga che, e kalyANamaya jIvana che, e meAkSa-mAga che. For Private Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa prakIrNa ka A tRtIya khaMDamAM keTalAka Dhaka chUTaka upayogI jaNAtA vicAre rajU karavA icchuM chuM . kalyANanAM dvAra sahune mATe khullAM che jinendradeve sava nI tadaSTie samAnatA prarUpe che ane e satyanuM jarA paNa vismaraNa karyA vagara saMsArI avasthA mAM egya vyavahAra calAvavAnuM pharamAve che. saMsArI jImAM zarIrakRtinI, rUpanI, baLanI, dhananI, kuLavaMzanI, sattAnI, samRddhinI temaja jJAna-buddhinI viSamatAo jovAmAM Ave che, paraMtu te sarva viSamatAo Agantuka kAraNone laIne, arthAt zubhAzubha karmanA prabhAvane laIne heya che. jInA zuddha svabhAvamAM tevI viSamatAone sthAna nathI. mATe Agantuka kAraNone lIdhe thayelI tevI viSamatAo aMge UMca-nIca bhAvanA keLavI sArA bhAgyavALAoe ahaMkAra ke garva karIne kamabhAgyavALAo pratye tiraskAra kare e jIvamAM rahelA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178: jaina darzana paramAtmatatvanuM apamAna karavA barAbara che. jema rogAdi duHkhamAM AvI paDelA anukampAne tema ja sabhAvane pAtra che, tema hIna gaNAtI hAlatamAM AvI paDelA paNa anukammA tema ja saddabhAvane pAtra che. vaidika hindudharmamAM pracalita varNAzramadharma, je samAjavyavasthA sArI rIte cAle ane jIvanakalaha tathA aMdara aMdara ghAtaka hariphAI na praveze teTalA mATe guNakarmanA vibhAganA AdhAre prarUpavAmAM AvyuM hatuM, temAM jyAre UMcanIca-bhAvanA piThI, guNakarmane badale janmane prAdhAnya ApavAmAM AvyuM ane sattAzAlI varga dalitavarganuM zeSaNa karavA mAMDyo tyAre jinendradeve varNanA aMge pADavAmAM AvelA bhedane avagaNIne sarva manuSya mATe pachI te game te nimAM janmya hAya, janmathI te brAhmaNa, kSatriya, vaizya ke zudra yA cAMDAla hoya, patita hoya, durAcArI heya, koIne paNa mATe kazA paNa bhedabhAva vagara vizvavyApaka prema ane ananta kAruNyabhAvathI dharmanAM dvAra khullAM karI mUkyAM che. Ama chatAM dharma pAmavAmAM athavA dharma pAmavAnAM nimittone Azraya levAmAM koIne pratibaMdha athavA aDacaNa karavAmAM Ave che te paramakAruNika zrI jinezvaradevanA zAsananA uddezathI viruddha che. jinendra bhagavAnanA upadezanA zretAo viSenuM varNana karatAM hemacandrAcArya triSaSTizalAkA puruSacaritanA prathama parvanA trIjA samAM kahe che- niyantraNA tatra naiva vikathA na ca kAcana // 474 / / arthAt jina bhagavAnanI vyAkhyAna-sabhAmAM kaI prakAranI niyatraMNa nathI. jainadarzana mujaba kaI paNa manuSya, pachI te gRhastha hoya ke sAdhu-sanyAsI hoya, tema ja jaina sampradAya pramANe ke
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 179 : anya kaI sampradAya pramANe dArzanika mAnyatA dharAvatA hoya ane kriyAkAMDa karate hoya, te paNa mukti pAmI zake che-- zarata mAtra eka ja ke temAM vItarAgatA AvavI joIe. eTalA ja mATe kahyuM che- seyambaro ya Asambaro ya buddho ya ahava anno vaa| samabhAvabhAviappA lahaI mukkha na sandeho / / 2 / / (sadhasaptati) atha-vetAmbara hoya ke digambara hoya, athavA bauddha hoya ke anya kaI hoya, je te samabhAvathI bhAvita hoya te avazya mokSane prApta kare che. jainAgama kaivalyaprApti mATe kaI vevizeSane niyata ja karAvatuM nathI. tene spaSTa uSa che ke mANasa gRhastha sthitimAM (gRhastharliMge) hoya ke sAdhusaMnyAsInI sthitimAM (sAdhuliMge), puruSa hoya ke strI, svasampradAyanA veSamAM ____ * " mokSaprApti prati na veSaprAdhAnyam, kintu samabhAva eva nitiH " ("saodhasaptati'nI bIjI gAthA uparanI guNavinaya vAcakanI TIkA) aha bhave paiNNA u mokkhasabbhUasAhaNo / nANaM ca dasaNaM ceva carittaM ceva nicchae / / 33 / / ( uttarAdhyayana, 23 muM adhyayana ) A gAthAnI bhAvavijayajagaNikRta TIkAmAM TIkAkAra lakhe che ke- " jJAnAdyeva muktisAdhanam, na tu liGgam / zrUyate hi bharatAdInAM liGga vinApi kevalotpattiH / iti ta-tvato liGgasya akiJcitkaratvAnna tabhedo viduSAM vipratyaya hetuH|"
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1800 jaina darzana (svaliMge) hoya ke anyadharma sampradAyanA veSamAM (anyaliMge), kaI hAlatamAM hoya, je vItarAgatAne prApta kare te avazya mekSane prApta kare che.* vItarAgatA e mAnasika yA Atarika dharma che ane jyAre sAcI vItarAgatA prakaTe che tyAre tene prabhAva vicAra, vANuM ane vartanamAM paDe che. vItarAgatA mATe saMnyAsa-mArga saraLa ke dhorI mArga gaNIe te ye e ekAnta nathI ke e vagara vItarAgatA sAdhI zakAya ja nahi ke prApta thaI zake ja nahi. e hamaNuM jaNAvela AgamapAThathI (gRhasthaliMge siddha thaI zakavAnA ullekhathI) siddha che. tema ja jainadarzanasammata dArzanika mAnyatAo dharAvyA sivAya tathA te sampradAyamAM pramANita gaNelAM kriyAkAMDa karyA sivAya vitarAgatA AvI zake ja nahi evuM paNa nathI. e paNa e AgamapAThathI (anyaliMge siddha thaI zakavAnA ullekhathI) siddha che. ahIM eTaluM kahI devuM jarUranuM che ke jaina dharmanI dArzanika mAnyatAo ane enAM kriyAkAMDamAM evuM kazuM nathI ke je vItarAgatAne prApta karavAmAM bAdhaka nIvaDe. ulaTuM enAM dAza. nika mantavya tathA jelAM kriyAkAMDe vAstavika dharmAcaraNamAM puSTapaNe upakAraka tathA sahAyaka thAya tevAM che, je te mata ne sadupayeAga karavAmAM Ave ane kriyAkAMDe, je sadAcAra preraka uddezathI racavAmAM AvelAM che te uddeza saphala thAya evI x ittholiMgasiddhA, puriligasiddhA, saliMgasiddhA, annliNgfsaddhA, niiisiddhA (pannavaNAstra, paheluM prajJApanApada, siddhaprajJApanApada) kevalajJAnanI prApti e ja mekSa che. dehadhArIne e mokSa jIvanamukita kahevAya che.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 181 : rIte samajapUrvaka karavAmAM Ave. sadAcaraNa [ saccarita] e ja pAyArUpa dharma che. e vinA keI paNa dArzanika mAnyatAo athavA bAhA kriyAkAMDe tAravA samartha nathI e lakSamAM rAkhavA rogya che. sampradAya duniyAmAM rahevAnA che, temane nAza thavAne nathI ane nAza thAya ema icachavAnI jarUra paNa nathI. je te sampradAyane mANasa potAnA sampradAyamAM rahI sanmArge cAlI pitAne uddhAra karI zake che. sampradAyamAM rahevuM e khoTuM nathI, paNa sAmpradAyikatA (sAmpradAyika saMkucitatA) khoTI che. potAnA sampradAya uparanA vAha, kadAgraha ke durabhinivezane lIdhe bIjA sampradAyane khoTo mAnave ke vaDe e dharmAdhatA vaiyaktika ane sAmAjika svAdhyane khUba bAdhAkAraka banI jAya che. potAnA sampradAyamAM rahIne paNa bahAranA vicArapravAha mATe potAnAM vicArabuddhinAM dvAra khullAM rAkhavAM joIe. madhyastha buddhithI vicAratAM je kaMI vicAradhArA egya ane jIvanane hitAvaha jaNAya te grahaNa karavA udAra banavuM joIe. ApaNe e paNa samajavuM joIe ke kaI paNa sampradAyane mANasa pitAnA sampradAyamAM rahI bIjAo sAthe badhubhAva ane mitrIne keLavate rahI sadAcAranA vizada mAge cAle te enuM kalyANa nizcita che. (2) deva-guru-dharma zarIramAM rahele AtmA tatvadaSTie enA mULa svarUpamAM sattAe paramAtmA che-deva che, paNa kamaeNvaraNathI AvRta hevAne lIdhe azuddha bhAvamAM vartamAna hovAthI bhavacakramAM bhame che. e pitAnI azuddhatA TALI pitAnA svAbhAvika svarUpamAM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 182 : jaina darzana prakAzamAna thaI zake che, arthAta vItarAgatA sAdhI devatvane prApta karI zake che. evI rIte je kaMI manuSya devatvane prApta kare che te deva che, je vItarAga che te deva che. A devatvane pragaTAvavuM e ApaNe Adarza che. e devatvane pragaTAvavAnI sAdhanAmAM je sukhya prayatnazIla che, te tyAgI saMyamI aparigrahI santa guru che, je AdarzanI oLakhANa karAve che, vItarAgatA zuM che e samajAve che ane e sthitie pahoMcavA mATe saMsArI jIvanamAM kyo mArga vidheya che-AcaravA yogya che e yaMgya rIte batAve che. azuddha dazA dUra karI zuddha dazA (vItarAgatA) je mAge pamAya te mArganuM nAma dharma. dharma eTale kartavyamArge cAlavuM te, arthAta vikAsagAmI ktavya sAdhanA. A deva-guru-dharmane (e traNe tane) sAcA arthamAM oLakhavA sahavA e "samakita" (samyaktva) kahevAya che. paNa e "vyavahAra-samakita" che, jyAre AtmA ja enA mULa svarUpamAM sattAe deva che ane karmAvaraNane vIMkhI nAkhI pitAnA mULa svarUpamAM pUrNa pragaTa thaI zake che. evI vimala zraddhAthI UjaLa AtmapariNAma te "nizcaya-samakita" che. vividhatAmAM ekatA yA samAnatA jevI, eTale ke sarva prANIone pitAnA AtmarUpa jevA e vastu samyagdaSTinA mULamAM rahelI che. e je sadhAya te AgaLane mArga sugama banI rahe che. mitrI Adi cAra bhAvanAo e AtmadaSTimAMthI uddabhave che. AvI daSTi pragaTyA vagara manuSya tatvataH "samyakatvI" banI zakatuM nathI e khAsa khyAlamAM rAkhavA gya che. AvI daSTi jyAM hoya che tyAM kajiyA-TaMTA, vaira-virodha, chInAjhapaTI, UMca-nIcabhAva, ahaMkAravRtti vagere kAlukhya hetuM nathI, ane sAcA nAkhI 4 svarUpamAM avAra-samiti
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 183: hoya che tyAM te kajiyAkaMTA, vaira-virodha, chInAjhapaTI, UMcanIcabhAva, ahaMkAravRtti vagerethI kaluSita thayele svArthamaya adhakArane mArga bhedI svArtha tyAga, paropakAra ane sevAne mArga prakAzita kare che. AvI daSTi sadasaviveka khilyA vagara prApta thatI nathI. vyavahAra-samakitamAMthI pragati karate prANI :nizcaya-samakita prApta kare che, je prApta thatAM AtmAnI daSTi zuddha bane che, ane tyAre teNe ghaNI pragati karelI hoya che, ane have tene mATe dharmanI uttama bhUmi para, eTale ke kalyANasAdhananA UMcA vikAsagAmI mArge prayANa karavuM e ja bAkI rahe che, ke jethI e bhaviSyamAM vItarAgatA prApta karI zake, eTale ke pote ja deva banI zake. samyakatva'nuM virodhI "mithyAtva" che. eTale e spaSTa che ke mithyAtva khase tyAre ja samyakatva prApta thAya. eTale mithyAtva kevA prakAranAM hoya che te paNa jarA joI laIe. (1) vastugata mithyAtva- zarIrane ja AtmA mAna, te benI vacce bhinnatA na svIkAravI te. (2) dayagata mithyAtva mekSanA svarUpa saMbaMdhamAM avaLI samaja, mekSane yA vItarAgatArUpa pUrNa pavigyane dhyeya na mAnatAM zArIrika ke bhautika sukhane antima sAdhya yA jIvananuM sarvasva mAnavuM te. (3) dharmagata mithyAtva- dhyeyane pahoMcavAnA mArga viSenI udhI samajaNa, dehasukha yA bhautika vaibhava mATe anya prANIonAM sukha-duHkha pratye
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1849 jaina darzana taddana bedarakAra rahI pitAnI bhautika lAlasA pUravA mATe hiMsA, anIti, anyAyanAM kAramAM pApa karavAM te e pApAcaraNene beTo raste (adharma) na samajAve che. dayA-anukamA, nIti-nyAya, saMyama-sadAcAra e saguNene dharma na samaja athavA emanA virodhI durguNadoSane dharma samaja te. (4) gurugata mithyAtva dhyeyaprApti mATe agya upadezakane arthAta AsaktipUrNa, daMbhI, ajJAnI ane vivekahIna upadezakane guru mAnI besavuM te. (5) devagata mithyAtva parama AdarzarUpa anukaraNIya vyakti saMbaMdhI UMdhI samajaNa, eTale ke vItarAga paramAtmAne devarUpa na mAnatAM sarAga vyaktine deva mAnave te. AvA prakArane mithyAtvabhAva jIvana vikAsane rodhaka che. bhagavAnanI mUrti bhagavAnanA nAma dvArA bhagavamaraNa thAya che, tema bhAgavAnanI mUrti ke tasvIra dvArA paNa bhagavasmaraNa thAya che. sAmAnyataH mUrti ke tasvIra, nAmathI paNa vadhAre smRtipreraka thaI zake che, jemane potAne mATe mUrtinI upayogitA na lAgatI heya temaNe, jemane bhagavarmAraNa ke bhagavadbhaktimAM bhagavAnanI mUrtine sahAre upayegI thatuM ke lAgatuM hoya temane te sahAre saharSa levA devuM joIe ane sArA hetu mATe levAte e sahAre prazaMsanIya mAnave joIe. e ja pramANe, jeo mUrtinA sahArA vagara bhagavadUbhakti karI zakatA hoya ke karI zakavAnuM mAnatA hoya ane e ethI sahAre na letA hoya
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 185: temanI TIkAmAM na paDavuM joIe. pitAnA kaSAyanA upazamananA lAbha mATe bhagavAnanI mUrtine sahAro lenAra, bhagavAnanI mUrtine sahAre na levAnA kAraNe bIjAne ninda ke bIjAo sAthe kaSAyamAM Utare te teo pitAnuM dhyeya cUkI jatA gaNAya. Ama kaI sAdhananuM [ bAdhA sAdhananuM ] avalaMbana levA na levAnI bAbatane pakaDI saMkucita vADAbaMdhI jevI ke piSavI cogya na gaNAya. mUrtine sahAro pitAne mATe jarUrI na lAgatAM na lenArAoe paNa manuSyasamUhanI-mUrtine sahAre levAnIrucine khyAlamAM laIne, te rucine saMtoSavA mATe kalyANasAdhananA hetue baMdhAyelAM aitihAsika pavitra devAlaye, jee eka viziSTa saMskRtinAM dhAma che, temanI tarapha sanmAnavRtti rAkhavI joIe ane mahAtmA puruSanAM citra, mUrti ke tasvIra tarapha jema sahaja sanmAnavRtti hoya che tema bhagavAnanI mUrti tarapha sahaja sanmAnavRtti temane hovI joIe. - hA, eTaluM kharuM ke vItarAga bhagavAnanI mUrtimAM vItarAgatAne dekhAva joIe. rAgadveSarahita, ahiMsA-saMyamatapa-tyAganA sadguNenA pUrNa utkarSathI prakAzita evA vItarAga bhagavAnanI dhyAnastha vItarAga vegInI AkRtivALI mUrtimAM vItarAgatA sAthe asaMgata thAya, vItarAga munine na chAje e dekhAva na lAvavuM joIe. jIvananirvAha mATe hiMsAnI taratamAtAne vicAra hiMsA vinA jIvana azakya che e vAtane svIkAra karyo ja chUTake che, paraMtu te sAthe, ochAmAM ochI hiMsAthI zreSTha rIte jIvavuM e jIvanane niyama athavA kAyade manuSya pALavAne che. paNa ochAmAM ochI hiMsA kene kahevI e prazna
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 186 jaina darzana ghaNAne UThe che. keI matavALA evuM mAnatA hoya che ke meTA sthUlakAya prANIne nAza karavAthI ghaNA mANasene ghaNuM divasa sudhI nirvAha thAya che, jyAre vanaspatimAM rahelA ghaNuM jene mAryA chatAM eka mANasane eka divasa mATe paNa pUratA nirvAha thaI zakatuM nathI, mATe ghaNuM jIvene mAravA karatAM eka meTA prANIne mAre emAM ochI hiMsA che. AvA matavALA mANase jInI saMkhyAnA nAza uparathI hiMsAnI taratamatAne AMkaDo lagAve che, paNa A vAta barAbara nathI. jaina dRSTi jInI saMkhyA uparathI nahi, paNa hiMsya jIvana caitanya-vikAsa uparathI hiMsAnI taratamatA TharAve che. ochA vikAsavALA ghaNuM jIvonI hiMsA karatAM vadhu vikAsavALA eka jIvanI hiMsAmAM vadhu deSa rahele che ema jaina dharmanuM mantavya che. ane eTalA ja mATe e vanaspatikAyane kherAka mATe gya gaNe che. kemake vanaspati-jI ochAmAM ochI indriyavALA, eTale ke eka ja IndriyavALA gaNAya che. ane enAthI AgaLanA uttarottara vadhu indriyavALA ne kharAka tarIke e niSiddha TharAve che. e ja kAraNa che ke pANImAM jalakAya jIve ghaNuM hovA chatAM temanI-eTalA badhA jInI-virAdhanA [ hiMsA ] karIne paNa (hiMsA thavA chatAMye) eka tarasyA mANasane ke pazune pANI pAvAmAM anukammA che, dayA che, puNya che. dharma che ema sahu koI kabUla rAkhe che. kemake jalakAyajIvarAzi eka mANasa ke pazunI apekSAe bahu apa caitanyavikAsavALI che. A uparathI jaNAze ke "manuSyasRSTinA bhege tiryaMca sRSTinA jIva bacAvavA e jaina dharmane sammata nathI. paraMtu koI vyakti pitAne lAge vaLage che tyAM sudhI pitAne bhega ApavA jeTalI pitAnI ahiMsAvRtti vikasAve te tene kaze pratibandha nathI. jema zrI zAntinAthajIe
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa pitAnA pUrva bhavamAM zaraNe AvelA pArevAne ane rAjA dilIpe gAyane bacAvavA mATe potAnA zarIrane bhega ApavA tatpastA batAvI hatI. paraMtu nirarthaka hiMsAnA prasaMge puSpapAMkhaDI dubhAvavA jeTalI paNa hiMsAnI jaina dharma manAI kare che. vanaspatimAM be bheda che. pratyeka ane sAdhAraNa. eka zarIramAM eka jIva hoya te "pratyeka" ane eka zarIramAM anaMta jIve hoya te "sAdhAraNa". kaMdamULa vagere "sAdhAraNa" [ sthUlasAdhAraNa ] che. emane "anantakAya" paNa kahevAmAM Ave che. ' sAdhAraNa ? karatAM pratyekanI caitanya mAtrA ati adhika vikasita che. (5) zarIrano upayoga zarIra hADa, mAMsa, lehI, carabI vagerenuM baneluM "pUtaLu" che ane maLa, mUtra Adi azuciothI bhareluM che, e pramANe zarIra pratye vairAgya utpanna karavA mATe vivecana karavAmAM Ave che. vaijJAnika draSTie jotAM zarIra te jenuM banatuM hoya tenuM bane. bIjI vastuothI banAvavA jatAM banI zake nahi. ApaNA karatAM kudarata vadhu DAhI che. zarIramAM je azuci utpanna thAya che te zarIrane TakAvavA mATe khAnapAna levAnI AvazyakatA hoI kherAka vageremAM zarIrane upayogI vastuo sAthe sAthe je nirupayogI vastuo maLelI che tene lIdhe che. zarIra eka * " sUkSmasAdhAraNa' che ane sUkSma pRthvI-jala-teja-vAyuM chathI samagra kAkAza ThAMsI ThAMsIne bhareluM che. e paramasUkSma jIvo bikula saMgharSa-vyavahAramAM AvatA nathI. "sAdhAraNa"ne nigoda " paNa kahe che. mATe "sUkSma sAdhAraNa ane sUkSmanigoda ane "skUla sAdhAraNa ne yUlanigeda (bAdaranimeda) kahe che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 128: jaina darzana evuM adbhuta yaMtra che ke sArabhUta vastuone potAnA upayogamAM lai nirupayeAgI vastuo, je azuci kahevAmAM Ave che temane bahAra phekI daI zarIrane kAryakSama rAkhavAnA ApameLe satata yatna karatuM rahe che. zarIra e parANe tyAga karavA jevI cIja nathI, athavA te jema bane tema jaldI nAza karavA jevI cIja nathI. zarIrane kAryakSama ane ArAgya sthitimAM rAkhavAnI jarUra che, ke jethI tene prabhAva mana upara paDI mana zarIraviSayaka duzcintanamAMthI mukta rahe. bezaka zarIranA bhAgeApabhoga mATe khInajarUrI `isA thavI na joIe, tema ja jUTha-anIti- anyAyanuM AcaraNu thavu na joIe eTalI ja viSayamAM muddAnI che ane khAsa dhyAnamAM rAkhavA lAyaka tema ja amala karavA lAyaka che. samajI zakAya evu' che ke AtmA potAnA zarIramAM ja rahIne potAnI jJAnazakti ane kAryazaktinA upayAga karI meAkSa-sAdhana karI zake che. AtmA jyAM sudhI chevaTanuM zarIra cheDI mAkSa prApta na kare tyAM sudhI tene zarIrane upayAga che ane tyAM sudhI tene zarIra vaLageluM ja che. chatAM aNusamajathI zarIranA tyAga karavA jevI pravRtti karavAmAM Ave tA te ApaghAtanI pravRtti jevuM gaNAya, je pApa manAyuM che. tyAga zarIranA nahi, paNa duvRtti tema ja duSpravRttinA karavAnA che. vAta prastuta " ApaghAta ane 'salekhanA 'mAM kka che. ApaghAta kAyanA Aveganu pariNAma che, jyAre salekhanA ' tyAga ane dayAnu pariNAma che. jyAM peAtAnA jIvananI kaipaNa upayeAgitA rahI na hAya ane peAtAne mATe bIjAone vyartha kaSTa UThAvavu paDatu DAya tyAM zarIratyAgamAM khIjA upara dayA che. keTalAka kAya pANImAM DUbI maravAnuM, koI pava ta uparathI paDIne maravAnuM cA trIjI rIte prANeAtsaga karavAnuM Adare che; paNa e aMdhazraddhAnI For Private Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 189 : tRtIya khaMDa vAta che. hA, kartavyanI vedI upara balidAna karavuM e sAcuM balidAna che. janarakSA mATe pitAnA prANa kurabAna karavA athavA bIjAonI sevAmAM potAnuM zarIra ApavuM paDe te ApavuM e sAcuM balidAna che. amuka jagyAe maravAthI ke amukanuM nAma laI maravAthI svarga yA mekSa maLe che e prakAranI andhazraddhAthI prANatyAga karavo e be Tu che. jenadhame upavAsane choDI mRtyunA bIjA badhA upAyanI manAI karI dIdhI che. A prazasya saMzodhana gaNAya. jyAre keI asAdhya bImArI Ave ke jenuM kaSTa sahavuM kaThina thaI paDe ane bIjAo pAsethI khUba sevA levI paDe evA samayamAM upavAsa karI zarIrane cheDavuM yogya gaNAya che. upavAsa paNa ekadama nahi, paNa zarUAtamAM nIrasa bhejana, pachI chAza vagere kaI paya vastu upara ane pachI zuddha jaLa para ema caDatAM upavAsa para AvavuM joIe. A prakriyAmAM divase, mahInAo ane kadAcit varSone vakhata paNa lAgI javA saMbhava che. ekadama prANatyAga karavAmAM je saMkleza sva-parane thAya che te A prakriyAmAM thatuM nathI. vaLI A prakriyA maraNane ja nahi, jIvanane paNa upAya banI jaI zake che, arthAt A prakAranI prakriyAthI kyAreya bImArImAMthI sAjA thavAnuM paNa banI jAya che. A prakAranI prakriyAthI bImArI zAnta thaI jAya te saMlebanAnuM kAraNa na rahetAM saMlekhanA baMdha karI devI joIe. upavAsacikitsAmAM ane saMlekhanAmAM antara che. cikitsAmAM jIvananI pUrI AzA ane e mATe pravRtti hoya che. paraMtu saMlekhane tyAre karAya che, jyAre jIvananI na te kaI AzA rahI hoya che, na e mATe prayatna hoya che. parantu uparanI saMlekhanAnI prakriyAthI zarIrane je sAruM thaI jAya te pachI jabaradastIthI prANatyAga karavAnI jarUra nathI kemake saMlekhanA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1903 jaina dAna AtmahatyA nathI, kintu Avela meAtanI sAme vIratAthI AtmasamarpaNanI kriyA che. ethI manuSya zAnti ane AnandathI peAtAnA prANatyAga kare che. mAtanI pahelAM eNe je karavu joie te e karI jAya che. paNa mAta jo TaLI jAya te ene jakharadastIthI na kheAlAvavu joie. (6) anukampA ane phrAna yA e dharmAMnuM mULa che. ceAgya dAna e dayAdhanuM kriyAtmaka pAlana che-cAhe e dAna ApaNI zArIrika, mAnasika, vAcika athavA sAmpattika zaktinuM hAya. koI paNa vyakti je ApaNI dayAthI jIvita raheze te te jIvita raheze tyAM sudhI je je hiMsA Adi doSavALAM kAryAM athavA je je apakRtya karaze tenI javAbadArI ApaNA upara Avaze evA leAkeAmAM bhrama utpanna karavA ane yA tathA dAnanA zubha pravAhune sUkavI nAkhavAnA prayatna karavA e ghAra pApa che. amuka vyakti bhaviSyamAM kema vaze e ApaNe jANatA nathI, chatAMya evA jJAnanA abhAvamAM te sArI rIte nahi, paNa khATI rIte ja vataze evA pUrvagraha dhAraNu karI dayA karavAthI 'cita thavu' emAM ghaNuM ajJAna rahelu che. dareka vyakti pote sAmAnya rIte kema vartavuM emAM svatantra che, ane te jo khoTI rIte varte, arthAt ApaNA yApacAranI sahAyatAnA yeAge maravAmAMthI acavA pAmelA mAsa duSTa rIte varte te teNe peAtAnI svatantratAnA durupayoga karyAM eTaluM ja kahI zakAya; paNa tenA doSa e mANasane duHkhamAM sAhAtmya karI enu jIvana laMbAvavAmAM sahAyabhUta thanAra, ene bacAvanAra ke ene rAhata ApanAranA upara hAI zake For Private Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 191 H nahi. zuddha anukazmAthI karelI dayA ke ApelI zAntine lAbha pAmI svastha thanAra mANasa pachI game te rIte te tenI sAthe e dayA batAvanArane kaMI levAdevA nathI. ene te phakta potAnI zuddha anukampAnuM puNya phaLa ja maLe che. paraMtu je kaI lUMTAre lUMTavA mATe jatuM hoya ane e vAta ApaNu jANavAmAM hovA chatAM ene rastAmAM ApaNe tyAM Azraya ApI jamADIe te te luMTa karavAmAM je pApa kare tenA bhAgI ApaNe thaIe. (7) mitrI AdI cAra bhAvanAo mAnazIkAitharaney ahya" arthAt sarakhA AcAra ane sarakhI AdatavALAomAM paraspara mitratA hoya che, kAM te thAya che. A ukti mujaba, badhA AtmAo-nikRSTa zreNInA zarIradhArakothI laI UMcI UMcI kakSAnA zarIradhArake sudhInA badhA saMsAravartI jI svarUpe arthAt pitAnA sattAgata mULarUpamAM bilakula eka sarakhA heI, arthAt e prakAranI maulika pUrNa samAnatAne laIne badhA prANIomAM paraspara maitrI thavA bAbatanI umaMgI kalpanA pedA thaI jAya; paraMtu tiryaninA prANIomAM ajJAnatA ane vivekAbhAvane lIdhe e (vyApaka maitrIbhAva) na hovAnuM ke na sAdhavAnuM samajI zakAya che, kiMtu manuSyamAM te samajadArI ane vizeSa saMjJAvatA hovAne kAraNe e sadhAvAnuM saMbhAvya che, chatAM e na hotAM ene badale jyAre pazusRSTine IrSyA, dveSa, krUratA, vairavidha ane svArthAnya tAne pragADha vaMToLa mANasamAM patharAyele javAmAM Ave che tyAre evA mANaso pazusRSTine yogya vAsanAmaya AvaraNanA bhinnabhinna prakAranA paDadAo cIrI UMce AvyA nathI ema phalita thAya che. kintu vibuddhi, manuSyanA cittanI nikaTa
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 192 : jaina darzana hevAthI mANasa je zAnta ane sthira thaI vivekayukta vicAra kare te badhA prANIo sarakhA che e vAta ene jhaTa samajAI jAya tema che, ane enA ja anusaMdhAnamAM badhA prANuo tarapha enA cittamAM maitrIbhAva pidA thavAnI khUba ja zakyatA che. vedAntadarzana badhA jIvene brahmanI cinagArI tarIke mAne che ane jaina, vaizeSika, sAMkhya, ga vagere darzanakAre badhA jI pRthaphapRthaka svatantra akhaMDa dravya che ema mAnavAnI sAthe sAthe ja e badhA mULe eka sarakhA che ema mAne che. A pramANe badhA Arya darzanakAre badhA ja mULe eka sarakhA tejasvarUpa che ema pratipAdana karI tenA phalitArtharUpe aSTA sarvabhUtAnA kSetra mAM ga gha arthAt koI tarapha dveSa vRtti na rAkhatAM prANImAtra tarapha mitrI rAkhavAnI ane duHkhI tarapha dayALu banavAnI ghoSaNA kare che. IrSyA-dveSa, vairavirodha vagere doSa parAkAra ane sAmAjika azAti pedA karanAra hovA sAthe potAnA AtmAnI paNa duHkhada hiMsArUpa che, mATe emane khaMkheravA mATe Arya santa majabUta bhalAmaNa kare che. jainadarzana ane pAtaMjaladarzana vagere AtmaupamyanI bhAvanAnA AdhAra para ane e bhAvanAne vikasAvavA mATe maitrI Adi (maitrI, prada, karuNuM ane mAdhyastha) cAra bhAvanAo batAve che, jemanA anuzIlananA AdhAra para jIvananI uttarottara vikAsabhUmi upara ArohaNa karavAnuM sugama banatuM jAya che. e cAre bhAvanAo A pramANe - * kAma eva krodha eSa rajoguNasamudbhavaH / mahAzano mahApapmA viddhyenamiha vairiNam / / 37 / / - ( bhagavadgItA a. 3) arthAta-rajoguNathI utpanna thanAra A kAma, A krodha sarvabhakSI, sarvaghAtI mahArAkSasa che, ene tuM vairI samaja.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa : 193 : prANImAtramAM maitrIvRtti keLavavI e maitrIbhAvanA che. AvI vRtti keLavI hAya tA ja dareka prANI pratye satyavAdI ane ahiMsaka rahI vartI zakAya. maitrI eTale anya AtmAomAM peAtApaNAnI buddhi-AtmIyapaNAnI bhAvanA. A bhAvanA heta bIjAne duHkha upajAvavAnI ke bIjAnuM ahita karavAnI vRtti udbhavavA pAmatI nathI, eTaluM ja nahiM, paNa khIjAnu' bhaluM karavAnI vRtti pravatI rahe che. A bhAvanAnA viSaya prANImAtra che. mANasa anyane pAtAthI AdyasampattinI bAbatamAM Di. yAtA joi tenI adekhAI karavA lAge che; parantu te anyanuM caDiyAtApaNuM jo teNe peAtAnA guNathI yA zubhakama prApta puNyanA pariNAme sampAdana karelu hoya ane tenA upayeAga te zubha kAryo karavAmAM karatA hAya te tenI adekhAI karavAne khadale tenAM zubha-puNya kAryAMnu tathA guNAnuM anumAdana karI khuza thavuM joIe. anIti, anAcaraNa sAme asantASa ke puNya. prakopa thAya te kharAkhara che; paNa kevaLa, pAtAthI khIjAnA caDiyAtApaNAnA ja kAraNe tenA para dveSa ke arRkhAi karavI e kheATu' che. adekho mANasa potAnA du:khe du:khI ane bIjAnA sukhe du:khI thai evaDo du:khAnubhava kare che. jyAM sudhI adekhAi jevA doSo dUra na thAya tyAM sudhI satya, ahiMsAnuM pAlana thaI zake nahi; mATe adekhAI jevA doSonI viruddha prameAdavRtti keLavavI Avazyaka che. guNAdhika para pramudrita thavuM ane enA Adara karavA e pramAdabhAvanA che. A bhAvanAnA viSaya guNAdhika jana che. potAnA ISTa jananI caDatI joIne jema Ananda thAya che tema prANImAtra pratye AtmIyatA keLavI hoya tA ja je koi guNAdhika hAya tene joi prameAda UpajI zake. eTale A bhAvanAnA mULamAM AtmIyatAnI buddhi che. For Private Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1949 jaina darzana sAmAnyataH kaI paNa guNanA guNa tarapha prameda tha e pramodabhAvanA che. guNInA guNarAgI thavuM e guNI thavAne mArga che. uparanI bane bhAvanAnA viSayamAM jarA vizeSa avelekana karIe. bIjAnuM sukha joI yA bIjAne adhika sukhI joI mANasane IrSyA ane asUyA pedA thAya che, paraMtu vyApaka maitrIbhAva mANasanA dilamAM je Uge te te bIjAnA sukhitvane joI tene [eTale ke tenA sukhitvane ! pitAnA mitranuM ke pitAnA AtmIyanuM samaje ane ethI enA tarapha enA manamAM IrSyA ke asUyA pedA na thatAM mAnasika svasthatA anubhave. e mATe sukhI jananuM sukhitva paNa maitrIbhAvanAno viSaya batAvavAmAM AvyAjha che. arthAt bIjAnA sukha tarapha suhRdayabhAva e maitrI bhAvanA che. pramoda bhAvanA saMbaMdhe jaNAvavAnuM ke kaI mANasa x maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtafazkasAnam (pAtaMjala yogadarzana 1 pAda 33muM sUtra ) arthAta-maitrIne viSaya sukhitva, kaNAne viSaya dukhita. muditAno ( pramodane) viSaya puNyavattA ane upekSAne viSaya nipuNya che. AvI e (maitrI, karaNa, muditA ane upekSA) bhAvanAonA anazIlanathI cittane prasAda saMpAdana karI zakAya che. A bAbatamAM maharSi zrIumAsvAtijInA "tattvArthasUtra'nuM sAtamA adhyAyanuM dUkuM sUtra che. maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sa-tvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / arthAta-prANImAtramAM maitrI, guNathI moTAomAM prapada, duHkha pAmatAomAM karaNa ane jaDa jevA apAtromAM mAdhyastha bhAvanA keLavavI.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 195 : dhanavAna balavAna ke sattAvAna hoya yA bhautika rIte sukhI manAtA hoya te teTalA ja uparathI tenA pratye pramudita thavuM ema kahevAno Azaya nathI, paraMtu je te pitAnA dhanane, baLane ke sattAne upaga dIna duHkhI janene sArI hAlatamAM lAvavA ke temanAM duHkha vidAravAmAM karate hoya te tenA sadupayoga mATe tene guNa samajI tenA guNa pratye pramudita thavuM yogya che. mANasa cAhe nirdhana hoya, paNa prAmANikapaNe udyama ke zrama karI pitAnI AjIvikA calAvato hoya ane emAM saMtoSa mAnate hoya te tenA sevA sadguNa mATe pramudita thavuM che. pramodane viSaya puNyavattA batAvyuM che, tene e artha nathI ke kaI pitAnI puNyavattAne durupayoga kare te ce tenA para pramudita thavuM. vastutaH pramodane viSaya puNyavattA eTale puNyAcaraNazIlatA. have karuNA-bhAvanA. pIDAtAne joIne anukaMpA na ubharAya te ahiMsA Adi vrate nabhI na zake, tethI karuNA-bhAvanAnI AvazyakatA che. A bhAvanAne viSaya duHkha pAmatA prANI che, kAraNa ke anugraha ke madadanI apekSA duHkhI, dIna, azakta, anAthane ja rahe che. prANImAtra pratye AtmIyatA-buddhi hoya te ja, ISTajanane pIDAte jaIne jema eka prakAranI mRdu lAgaNIthI gherAI javAya che tema, keIne paNa pIDAto joI karuNu ubharAvA mAMDe. Ama A bhAvanAnA mULamAM AtmIyatA-buddhi rahelI che. bhavacakanAM duHkhamAM paDelAne temAMthI ududharavAnI bhAvanA je koI saMtanA dilamAM UgavI e paNa karuNAbhAvanA che. jJAnI mahAtmA tathA kevalI bhagavAna sarvAnugrahaparAyaNa karuNAvALA hoya che. e ja mATe eo parama kAsaNika evA vizeSaNathI ulalekhAya che.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 1969 jaina darzana kyAreka ahiMsA Adi guNonA rakSaNa mATe taTasthapaNuM ja dhAraNa karavuM upayogI thAya che, tethI mAdhyazya bhAvanAnI AvazyakatA che. "mAdhya" eTale taTasthatA ke upekSA. jyAre jaDabuddhinAM ane upagI sArI zikhAmaNe grahaNa karavAnI yogyatA na hoya evAM pAtra maLe ane tevAne sudhAravAnI pravRttinuM pariNAma chevaTe tadana zunya ja dekhAya che tevA pratye taTasthapaNuM yA upekSAvRtti rAkhavAmAM ja zreya che. tethI A bhAvanAne viSaya avinaya (ayogya ) pAtra che. prANImAtramAM AtmIyatA buddhi hoya te ja avinaya (durmati duSTa ke mUrkha jaNAtA) mANasa tarapha kUratA, dveSa ke kilagvRtti pedA na thatAM tenI tarapha zuddha taTasthabhAva rahI zake-jema evA pitAnA ISTajana tarapha e bhAva rahe che tema. A bhAvanAomAM jema duHkhI jAna karuNAne viSaya che, tema durmati mANasa paNa dayAne-bhAvadayAne viSaya che. evAnI tarapha UpajatI ke rakhAtI mAdhyacya-bhAvanA bhAvadayAzakSita che. A prasaMge e vAta paNa khyAlamAM AvI zake che ke jema nAnA bALake karela athavA AtmIya nehI svajana ke premI jana taraphathI thayela anAdara ke apamAnathI svamAnabhaMga thayAnuM ApaNane lAgatuM nathI, tema A maitrI Adi bhAvanAonA sabaLa saMskArathI prakAzita cittavALA sujJa janane bIjAe karela anAdara ke apamAnathI svamAnabhaMga thayAnI kalpanA udbhavatI nathI. vizvabadhutvanI bhAvanAmAM ramamANa evA sajajanane guNe mANasa pramAdano viSaya che, te durmati duSTa mANasa bhAvadayAgarbhita mAdhyacya-bhAvanAne viSaya che. AcArya hemacaMdra (pitAnA yegazAstranA prAraMbhamAM maMgalAcaraNamAM) kahe che kRtAparAdhe'pi jane kRpaamnthrtaaryaaH| ISadbASpAyobhadraM zrIvIrajinanetrayoH / / 3 / /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa = 17 : arthA-aparAdhI mANasa upara paNa prabhu mahAvIranAM netre dayAthI jarA nIce namelI kIkIvALAM ane karuNAthI Avela kiMcit AMsuthI Ardra banI gayAM. (8) vizvaprema ane manazuddhi : prema-ddhaprema( vyApaka maitrI)ne sadguNa sarva prANuM pratyenI hitadaSTie kArya kare che, ane e vatsala-manA manuSya pitAnuM hita sAdhe che te vizvanA eka ghaTaka tarIke sAdhe che. tenuM hita parahitanuM virodhI hotuM nathI. (ahIM hitathI bhautika, mAnasika ane AdhyAtmika hita grahaNa karavAnuM che.) vyApaka premathI karelAM kRtye sva ane parane hitakAraka hoya che ane kalyANakara bane che. zuddhaprema(ahiMsA)nAM be svarUpa cheH (1) niSedhAtmaka ane (2) vidheyAtmaka niSedhAtmaka prema, banI zake tyAM sudhI koI paNa prANIne koI paNa jAtanI IjA ke nukasAna na karavAmAM caritArtha thAya che. e jAtane prema sRSTinAM ghaNuMkharAM prANIomAM vyApaka banI viharanAre hoya che. vidheyAtmaka prema anya prANIonI sevA yA paropakAravRttimAM pariName che. A prema bhale bhAvanAmAM AkhA vizvanA prANIone AvarI levA mAMge te paNa te vyavahAramAM je te vyaktinI zaktinI maryAdAmAM rahIne ja caritArtha thaI zake che. keIsajajanane prema vizvavyApI hoya teye te vyaktinI zaktinA pramANamAM maryAdita kSetramAM kAryarUpe pariNamI zake che. parantu ethI e vizvaprema maTI jate nathI, kemake e vyApaka hita karavAne bhale azakta hoya te paNa vyApaka hitabhAvanA tyAM jalatI hoya che.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13, 247 252. .. Charity 1989 jaina darzana sadarahu premane amala kevA kramathI kara e viSe sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke premane kAryarUpe amalamAM mUkatI vakhate tenI zarUAta kuTuMbathI thAya che, ane te pramANe thAya te ISTa che. paraMtu je zakti hoya te te tyAM aTako na joIe ane zaktinA vadhavA sAthe te vistarate jate hovA joIe. "Charity begins at home, but it does not end there." "gharanAM chokarAM ghaMTI cATe ane upAdhyAyane ATo " jevuM tema ja "ghara bALIne tIrtha karavA" jevuM sAmAnya rIte na thavA devuM joIe. kuTuMbaprema, grAmaprema, dezaprema, rASTraprema e uttarattara vikasatA jatA premanAM daSTA che. paraMtu keI kaI vAra evA ApavAdika prasaMge AvI paDe che ke je vakhate kuTuMba athavA grAmane bhega ApI deza yA rASTrakAryane saMbhALI levuM paDe che. AvA ApavAdika prasaMge juja hoya che, ane te asAdhAraNa zaktizAlI tathA prabhAvazAlI puruSanA saMbaMdha asAdhAraNa saMjogomAM banI Ave che. e vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke upara jaNAvelA kuTuMbaprema vagere premanA kAraNe anya kuTuMba, anya grAma, anya deza yA anya rASTrane nukasAna pahoMcADavAmAM AvatuM hoya athavA tenuM geravAjabI zeSaNa karavAmAM AvatuM hoya te te zuddha prema maTI jaI kaluSita rAga bane che, je tyAjya che. keTalAka premanA niSedhAtmaka svarUpathI ja santuSTa rahI premanA vidheyAtmaka svarUpa tarapha udAsInatA seve che ane temAM ja kRta kRtyatA mAnI, manAvI akarmaNya rahe che. paraMtu tevI jAtane prema adhUre ja gaNavApAtra che. pitAnI jIvanacaryAne aMge prANIsRSTi pAsethI ApaNe je meLavIe chIe tenuM traNa ApaNuM upara caDe che ane te
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 199 : ApaNe cukavavAnuM hoya che ane te prANIsamAjane hitakAraka pravRtti AdarI paropakAra ane sevAmAM ja cukavI zakAya che. je antarjA grata dazAnA cAritrazAlI sakhta ekAntamAM pitAnA ucca AdhyAtmika vikAsanI sAdhanAmAM nimagna rahe che teo potAnI vikAsagAmI AdhyAtmika torazmi athavA gaati prasArIne (e prakAranI agamya rIte) prANasamAjanA hitasAdhanamAM pitAne vega ApatA hoya che. kharekharA santa mAno te samAja pAsethI je meLave che tethI ghaNuM vadhu teo samAjane Ape che, eTale samAja temane hamezAM devAdAra rahe che. ane evA ja mANasene pitAnI vAjabI jarUrIAta pUrI pADavAnuM samAjane kahevAne naitika hakka prApta thAya che. samAja temane game teTaluM Ape te paNa te haMmezAM ochuM ja rahevAnuM. vizvaprema, je AdhyAtmika prema kahI zakAya te AdhyAtmika jIvananA vikAsa para avalaMbita che. cittazuddhi jema jema khIlatI jAya che, tema tema AtmaupajyanI daSTi vistaratI jAya che, ane tema tema prANivAtsalya vimala ane vizAla banatuM jAya che. verajhera, abhimAna tathA rAga-reSa javA e ja mananuM nirmalIkaraNa che. e denA dUra thavAmAM ja cittanI prasannatA che. Asakti tathA kaSA pAtaLA paDavA ke pAtaLA paDatA javA e ja mananI thaI rahelI zeinakiyA gaNAya kaSAye jema jema nabaLA paDatA jAya che, tema tema mananuM ducintana ochuM thatuM jAya che ane tema tema e zubhacintanaparAyaNa bane che. anukUla ke pratikUla prasaMge AvatAM mana kSubdha thAya nahi, pitAnuM samarelapaNuM gumAve nahi, rAga-dveSa mehane vaza thAya nahi tyAre e cittanI nirmalIkaraNanI sAdhanA gaNAya.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 200: jaina darzana jyAre e sAdhanA satata jAgrata rahI dRDhatama avasthAne prApta thAya che tyAre sthitaprajJa ane vItarAga dazA prApta thAya che. prabhaka ke bhaka ghaTanAnA prasaMge dunyavI banAve tathA viSayonA camakArAnI kSaNabhaMguratAne vicAra karI, tema ja mehathI utpanna thanAra rasa pariNAme sattAparUpa che e dhyAnamAM laI ane saMyoga-viyega, janma-mRtyu, sukha-duHkha vagere prasaMge saMsArI jIvanane anivArya paNe vaLagelA che ema samajI mananI svasthatA jALavavI e ja kartavya bane che. manazuddhi dhIme dhIme sadhAya che. IndriyenA samucita saMyamathI manazuddhine mArga saraLa thatuM jAya che. mananI caMcala sthiti te prAyaH lAMbe kALe lAMbA "pravAsa" pachI dUra thAya che, eTale enA cAMcayanA camakArAthI gabharAI na jatAM enA upara yogya satarka rahevA sAthe Indriyo upara akhaMDa kAbU rAkhavuM joIe. jitendriyatna pratiSThita thatAM manaHsaMyama pUrNa kaLAe jhagamagaze ane emAMthI ja zuddhi tema ja divyaprakAza pragaTaze. (9) antaryuddha mAnasika maMdatAnI zI vAta karavI? ghaNuM ghaNuM mANase evA kamajora mananA hoya che ke jeo pADanArAM pralobhananI * bhagavaddagItA bIjA adhyAyamAM kahe che ke tAni sarvANi saMyamya yUkta AsIta matparaH / vaze hi yasyendriyANi tasya prajJA pratiSThitA / / 61 / / arthAta-badhI Indriyane saMyamamAM rAkhI samAhita banI manuSya bhagavatparAyaNa rahe- jeNe pitAnI indriyane vaza karI che te sthitaprajJA bane che. [ arthAta jitendriya thavAthI sthitaprajJa thavAya. ]
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 2016 sebatanAM svapna sevatA rahe che ane ene meLavavA phAMphAM mAratA hoya che. bahAranI paristhiti mANasane pADavA mATe kAraNabhUta bane che, paNa kharI vAta e che ke jema vAtAvaraNamAM rahelA rogajatuo je mANasanI jIvanazakti durbaLa hoya che tene ja asara kare che, paNa samartha prANazaktivALAne asara nathI karatA, te pramANe bahAranAM pralebhana, vAsanAthI bharelA durbaLa mananA mANasane ja pADe che, sattvapUrNa mananA mANasane nahi. mANasa potAnI nabaLAIo mATe saMjogone doSa de che ane ema manAve che ke "zuM karuM? lAlaca sAme AvI eTale huM TakI na zakyo." paNa vastutaH saMjogone doSa deve enA karatAM pitAnI mAnasika nabaLAIne vAMka kADhave e ja vadhAre yathArtha che. mANasanuM mana lAlacanI dhamAM hoya che, te pratye rasavALuM hoya che, ethI lAlaca sAme AvatAM te paDe che. paDe che ke tene harSAvezathI jera karI vadhAvI le che! vikAsa IcchanAre pitAnI nabaLAI samajI laI potAnA saghaLA denI javAbadArI pitAne zire uThAvI laI te dUra karavA kaTibaddha thavuM joIe. sattvapUrNa mabaLanI AgaLa bahAranuM bhautikabaLa zuM visAtamAM che? bahAramAM paNa che je eka ja prale sAmAnyataH bahAranA prabhaka saMjogothI cheTA rahevAmAM ja salAmatI che, paNa emAM paNa cheTA rahevA ke khasI javAmAM paNuM] mane baLanI te jarUra paDavAnI ja. eTaluM ya manebala jenAmAM nahi hoya te te Dagale ne pagale maravAne ja. pralebhane sAme TakI rahevAnI zakti keLavavAne rAjamArga prabhaka saMjogothI banI zake teTalA darajaje cheTA rahevAmAM ane e pramANe cheTA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 202 : jaina darzana rahI tada mane baLa keLavavAmAM raheluM che. evI zakti pahelAM kalpanAmAM siddha karavAnI hoya che. zarUAta e ja pramANe karavI ISTa che ane emAM ja salAmatI rahelI che. tAlIma heThaLa hovA chatAM siddhinuM abhimAna karanAra pitAnA patanane netare che. sAhasa karavAmAM jokhama che. ane vaLI pralobhanothI dUra rahI meLavelI siddhi chetaranArI-bhramaNArUpa na nIvaDe e paNa jovAnuM che. pralebhanenI vidyamAnatAmAM paNa temanI sAme acaLapaNe TakI rahevAmAM tenI kharI kasaTI rahelI che. A kAraNathI manuSya pitAnA rAga-dveSanuM vakhatevakhata saMzodhana ane nirIkSaNa ghaNuM bArIkIthI karatA rahevAnI agatya pratye AMkhamIMcAmaNa karavAM hitAvaha nathI. bAhya paristhiti viSe mANase bedarakAra na ja rahevuM. jANI joIne koNa reganA jaMtuone Age ke tyAM jAya? paNa bAhya paristhiti para mANasane kAbU bahu ochA hoya che ane mANasa kyAre kyAM jaI paDe che enI khabara paDatI nathI. eTale pralebhanathI bacavA mATe mANase haravakhata jAgrata, satarka ane zaktizALI banI rahevAnI jarUra che. potAnA manane haravakhata cembu, vAsanA ke mAlinyathI rahita ane dhairyapUrNa rAkhavuM e ja patanamAMthI bacavAne sAce mAge che, jethI pralobhaka ke saMkSobhaka paristhiti vakhate mana patita ke parAjita na thatAM sthira ane tejasvI rahI zake. bhalA mANasenAM mana paNa prabhaka ke saMkSetmaka saMjoga vakhate hAlakaDolakamAM paDI jAya che; evA vakhate sujJa manuSyane pitAnA mana sAthe yuddha karavuM paDe che. e yuddhamAM-e Antara saMgrAmamAM mahAmanA mahAnubhAva mAnava khIle che, khIlate jAya che ane enuM saMyamabaLa eTaluM vadhe che ke pachI kaI paNa lAlaca sAme e aDaga UbhuM rahI vijetAno AnaMda mANI zake che.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 203 : (10) rAga ane vItarAgatA ? kharekhara saMsAravatI jIvane ati nibiDa bandhana rAgazreSanAM che. temAMya rAga mukhapade che. TreSanA mULamAM rAga che. dareka doSanA mULamAM rAganuM baLa kAma kare che. vaLI rAga jaDa ane cetana banane prakAranA padArtho viSe hoya che. jema manuSyAdi cetana prANIo upara, tema ghaDIyALa, phAunTana pena, sTezanarI, pharanIcara, vastra-AbhUSaNa vagere sArI sArI gamatI jaDa cIjo upara paNa rAga patharAye paDyo che, jyAre dveSa te sAmAnya rIte sacetana prANiviSayaka hoya che. jaDa vastu ene viSaya nathI. thAMbhalA sAthe aphaLAtAM vAge te thAMbhalA tarapha dveSa je vikAra thAya che kharo, paNa e kharI rIte dveSa nathI, kintu e mohane (ajJAnane-bevakUphIne) gAMDe Aveza che. rAga e mehanuM prabalatama rUpa che ane samagra saMsAra cakamAM enuM eka chatra sAmrAjya pravarte che. badhA deze ene vaLagI rahelA che. e khasatAM badhA doSo vikharAI jAya che. eTalA ja mATe "vItarAga" zabdamAM phakta eka "rAga" zabda rajU karIne rAgane abhAva paNa sUcavAI jAya che. sacetanaprANiviSayaka rAga dhArmika, sAmpradAyika ane laukika ema traNa prakAra che. jJAnI mahAtmA santa puruSa saguru upara kalyANa bhaktine rAga, tema ja saguNone age UpajanAra 4 A bAbata mATe haribhadrAcAryanA aSTaka graMthanA prathama aSTakanA prathama zlekanA "na ja dRSass -y" e trIjA caraNa uparanI zrI jinezvarasUrikRta TIkA juo.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 204: jaina darzana pavitra rAga te dhArmika rAga che, je bhaktirUpa heI kalyANarUpa che. (jema maharSi gautama IMdrabhUtine bhagavAna mahAvIra para hate.) pitAnA sampradAya uparane saMkucita bhAvane rAga te sAmpradAyika rAga che, je tyAjya che. svajanakuTuMba, sagA saMbaMdhI tathA mitrAdi taraphane rAga te laukika rAga che, A laukika rAganA paNa be bheda paDI zake : sneharUpa ane smara vAsanArUpa. neharUpa rAga kalaSita na hoya, nirmaLa heya te AdaraNIya che. samara vAsanArUpa rAga paNa niSiddha ane aniSiddha ema be prakAre gaNAvI zakAya. svapatnI ke svapati viSene aucityayukta te aniSiddha ane niSiddha sthAna viSene te niSiddha. jANavuM joIe ke vyakti pratyenA rAga karatAM tenA guNe pratyene rAga caDiyAte che, bhale evI vyakti pratyene rAga tenA saguNane lIdhe utpanna thaye hoya. evI vyakti pratyene rAga AtmAnA UdhvIkaraNamAM ghaNe aMze sahAyabhUta thAya che e vAta kharI. paraMtu e rAga te vyaktine viyega thatAM nirAdhAratAnI lAgaNI pedA karI rudana karAve che ane chevaTanA vikAsane dhe che. A bAbatamAM mahaSi gautama IndrabhUtinuM udAharaNa spaSTa che. * kAmarAgasneharAgAvISatkaranivAraNau / dRSTi rAgastu pApIyAn duracchedaH satAmapi / / (hemacandra, vItarAgastotra) arthAta-kAmarAga ane sneharAganuM nivAraNa sukara che, paNa atipApI evA daSTirAgane uccheda e paMDito ane sAdhusaMtone paNa kaThina thaI paDe che. [ daSTirAga eTale sAmpradAyika rAga.] A zlekamAM kAmarAga, sneharAga ane daSTirAga e traNa rAga batAvyA che. pavitra bhaktirU5 ya dhArmika rAgane neharAganA supavitra vibhAgamAM samAveza thaI zake che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 205 : vItarAgatA eTale rAga ane dveSa Ayanika abhAva. AmAM rAgajanita tema ja zreSajanita badhI vRttione abhAva sUcavAI jAya che. vItarAgatA e vizvabaMdhutva, vizvaprema athavA vizva vAtsalyanI virodhI nathI. jeTale aMze rAga-dveSa ochA thatA jAya che teTale aMze prANivAtsalya vikAsa pAmatuM jAya che. ane jyAre vItarAgatA pUrNatayA prAkaTyamAM Ave che tyAre e vAtsalyabhAva pUrNa paNe vikasita thaI samagra lekanA prANaene vyApe che. jyAM nitta jJAna jaLahaLI rahyuM che, jyAM saMkucita svArtha ane paugalika sukhopabhogamAM Asakti nathI, jyAM kaSAyAdi doSa nathI, jyAM zubhakarma prApta vizeSatA aMge garva ke ahaMkAra nathI, jyAM pakSapAta ke anyAyavRtti nathI, jyAM UMcanIcabhAva nathI, jyAM pUrNa samadarzitA tathA sarvaprANihitaparAyaNatA che tyAM vItarAgatA che, je vizva-kSemaMkara pUrNapavitra pUrNati jIvananuM nAma che. je rAgane paDakhe dveSa, sthArtha, pakSapAta Adi deje hoya che athavA je rAga sAkSAt ke paraMparAe zreSAdi dethI sambandhita hoya che te rAga kaluSita rAga che. jagat A kaluSita rAganA julmI AkramaNathI herAna che. paNa e rAga jyAre zreSa, svArtha ane mUDhatA Adi kacarAthI jeTale chUTa thatuM jAya che tyAre te teTale nirmala banavA lAge che. A nirmaLatAne lIdhe e (rAga) nirmaLa vAtsalya ke nirmaLa premabhAva evA su-nAmathI vyavahUta thAya che. vidheyAtmaka ahiMsA rUpa A vAtsalyabhAva prANivargamAM jeTaluM vyApaka bane che, AtmA teTale mahAna bane che. "samyakatva"nAM nirmaLa puduMgale vikherAtAM jema zreSThatara ke zreSThatama (Atmika) samyakatva pragaTe che, tema atyunnata bhUmi para AvatAM rAganAM nirmaLa
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 206: jaina darzana pudgalA paNa jyAre vikharAI jAya che tyAre pUrNa vItarAga dazA prApta thAya che; ane tyAre parama vizuddha Atmika vAtsalya (Divine or spiritual love), je ahiMsAnI parama jyeAta che, sabhUtavyApI bane che; ane tenA sadvyavahAra vItarAga prabhu jyAM sudhI jagatmAM (zarIradhArI avasthAmAM) hoya che tyAM sudhI kare che. eTalA mATe ja lekabandhu, jaganmitra, vizvavatsala kahevAya che, e rIte gavAya che, stavAya che. ( 11 ) izvarakRpA " tabiyata sArI rahe, buddhi sArI rahe, vicAra-vatana sArAM rahe, sukha-zAnti rahe e badhuM izvaranI kRpAthI che" A pramANe janasamUhamAM khelAya che, jainA paNa khele che, e geravAjabI nathI. e prakAranA sujju vANIvyavahAramAM bhArAbhAra mRdutA rahelI che. smRtipUrvaka khelAtAM evAM vacaneAthI ApaNe ahu kArarahita thai zakIe chIe. ethI Izvara tarapha ApaNI namratA ane ApaNA bhaktibhAva poSAya che ane enAM caraNeAmAM besI javA jeTaluM heta UmaDavA pAme che. bIjI khAju tAki buddhivAdathI jotAM jaNAya che ke kalyANamaya izvara evA vItarAga ane samatvadhAraka che, eve niraMjana ane nile pa che ke kAinu bhalu-buruM' karavAnI khaTakhaTamAM paDatA nathI. darekanu bhalu jIruM' enA peAtAnA kathI thAya che, ane dareke peAtAnuM bhalu* peAtAnA prayatnathI ja sAdhavAnuM che. IzvaranI 'kRpA' te badhA jIvA sArA sukhI rahe, sad buddhi, sadvicAra ane sanavALA khane, rahe evI hAya ja, nirantara ja hAya. badhAnA ja upara enI kRpA hAya ja For Private Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 207 : ane kRpA ja hoya e siddha vAta che. ataH je kevaLa enI kRpAnA ja kAraNe sukha, zAnti maLatAM hoya ane sadAcaraNI thavAtuM hoya te te enI kRpA badhA upara ekasarakhI hovAthI badhA ekasapATe sadAcaraNI ane sukhI banI javA joIe. paNa vastusthiti evI nathI. ataH ApaNe samajavuM joIe ke enI sarvavyApI, sarvasAdhAraNa svabhAvabhUta kRpA ke prasannatA badhA upara hovA chatAMye prANInAM sukha-duHkha, unnati-avanati yA kalyANa-akalyANane AdhAra pitAnAM karma AcaraNa para ja che. ApaNane pADanAra ApaNuM durAcaraNa che ane ApaNuM sadAcaraNa e ja ApaNe tAraka che. ane sadAcaraNI thavA mATe IzvaranI kRpAnI rAha jovAnI nathI. enI kRpA che ja, harahamezAM che ja, ane ApaNe sadAcaraNI thaIe ke sukhI thayA ja chIe. sadAcaraNanI sAdhanA daramyAna pUrvanAM duSkRtanA baLe duHkha, takalIpha AvI paDe ema bane, paNa e sanAtana sanmArgamAM aDaga rahIe te uttarottara vikasita thatA thatA Akhare pUrNa ujajavala banI sarva dube mAMthI mukta thaI zakIe ane pUrNa zAnti prApta karI zakIe. duniyAmAM duSTa adhama mANase duSTa adhama kAma kare che enuM kAraNa zuM? emanA upara enI (IzvaranI) kRpA nathI e kAraNa che? nahi ja. enI te, upara jaNAvyuM tema, badhA upara badhA bhalA ane sukhI bane evI kRpA che ja. ema chatAM jagat kaluSita paNa keTaluM che? bhalA karatAM burA, sukhI karatAM duHkhI, ane DAhyA karatAM jJAnahIna prANuonuM pramANa jagatamAM bahu moTuM che. kharI vAta e che ke duniyAnA mAmalAmAM enI (e alakha izvaranI kRpA ke akRpA jevuM kaMI ja nathI. te svamagna che, nilepa ane taTastha che. enA tarapha ApaNe
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 208 : jaina darzana bhaktibhAva ane e bhaktibhAva dvArA sadAcAritvanI sAdhanA ene ja enI kRpA samajI jaIe te tArkika buddhi paNa vAMdho uThAvI na zake e jIvanahitane saMpUrNa muddo emAM AvI jAya che. sAruM je thAya che te puNyathI ane baruM te pApathI ema Arya saMskRtinA tattvajJAnane pracalita siddhAnta che. have, sukha-sagavaDa maLe, athavA kaMI sAruM banyuM athavA aniSTa akasmAnA sapATAmAMthI ApaNe ISTajana ke ApaNe bacI jaIe te puNyanA udayathI ane agavaDa ke saMkaTa upasthita thAya athavA burI ke duHkhI hAlatamAM phasAI paDIe te pApanA udayathI e vAta nakkI; paNa e puNya ane pApa ApyuM kakyAMthI ? kahevuM joize ke satkRtya karavAthI athavA amuka aMze zubha mAge cAlavAthI puNya AvyuM ane azubha kArya ke pApAcaraNathI pApa AvyuM. vAru, tyAre prazna e thAya ke zubhAzubha mArganI sanAtana samaja mULamAM jagat upara UtaratI rahI kyAMthI? javAba e ja ke e samaja mULamAM mahAna jJAnI puruSothI UtaratI AvI che. tyAre A uparathI ema mAnI zakAya che ke jJAnI prabhunI zikhAmaNa mujaba cAlavAthI puNya upAjita thaI e puNyadvArA je sukha prApta thAya che te sukhanA ApanAra, mULamAM te jJAnI prabhu gaNAya ane te ja pramANe jJAnI prabhunI kalyANamayI zikhAmaNa nahi mAnIne duSkarmanA mAge cAlavAthI pApa baMdhAya ane enA pariNAme duHkhI thavAya e paNa jJAnI bhagavAnanI zikhAmaNa nahi mAnyAnuM pariNAma lekhI zakAya. duniyAnA vyavahAramAM ApaNe joIe ja chIe ke jene jenI salAhathI lAbha ke sukha maLe che te tene pitAne upakArI mAne che, pitAne te sukha ke te lAbha apAva
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 209 : nAra te che ema te mAne che. e ja pramANe jJAnI bhagavAnanI zikhAmaNa pramANe cAlanAra mANasa sukha meLave te mATe jJAnI bhagavAn upakArI mAnI zakAya, kemake emanA (jJAnI bhagavAnanA) sadupadeza pramANe cAlavAthI tene sukha maLyuM. A ja daSTie paramAtmA Izvara sukhadAyaka ke muktidAyaka gaNAya che. eTaluM ja nahi, IzvaranA kartutvane vAda paNa A daSTi anusAra ane A rIte ATalA aMza pUrate ghaTAvI zakAya che. A uparathI, koI AphatamAMthI bacI jatAM ke ISTa lAbha prApta thatAM bhagavAnane upakAra mAnavAmAM Ave che athavA enI kRpAne aMjali ApavAmAM Ave che te vAjabI ane yogya che. (12) anazana vrata lIdhela vyaktinA viSe jemAM temaja anya sampradAyamAM "anazana" tapamAM kaI kaI pANI pIvAne paNa tyAga kare che. kadAcita prasaMga evuM bane che ke evA tyAgavALAne pANInI tIvra tRSA lAge che, ane ethI e ghaNuM ja becenI bhegave che. te vakhate tene tenA vratanuM smaraNa ApavA chatAM paNa te pANI pIvAnI tIvra IrachAne vaLagI rahe che. A prasaMge jyAre te AturatAthI pANI mAMge che tyAre, te "vatI' durgAnamAM na paDI jAya ane tenuM meta bagaDe nahi eTalA mATe tene pAchuM ApI tRpta kare e ja dharma che. tene pANI na ApavuM, ane tarase rIbAve e akSamya ane bhayaMkara aparAdha che, jAlima manuSyahatyA che. jainadharma dravya-kSetra-kALa-bhAva (saMjoga-paristhiti) ne vicAra karI kAma karavAnuM pharamAve che. A bAbatamAM kaI prazna kare ke tene vratabhaMga thAya enuM zuM? tene javAba e che ke te vicAra vratIe pite karavAne
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Da : 210 ; jaina darzana che ApaNe tene vratane aMge AjJA ke hekama karavAne, athavA jorajulamathI tene vrata paLAvavAne adhikAra nathI. mAtra tene tenA vratanuM smaraNa ApI zakIe; pachI kevI rIte vartavuM tene mATe te svataMtra che. samajavuM joIe ke pANI ApanAra, vratIne nahi, paNa vratathI gabaDI paDelA ane pANI mATe phAMphAM mAratA evAne-je pANI na maLavAthI, vratabhaMga karatAM adhika pAparUpa durgAnamAM paDele che evAne-enA mAMgavAthI pANI Ape che. mATe pANI ApanArane vatInA vratabhaMganA doSa sAthe kaI ja lAgatuM vaLagatuM nathI, balake tene pANI pAvuM e anukampAdharma hoI e dharma bajAvanAra kharekhara puNya kArya bajAve che. ethI, "pANI" "pANI" karanAra, pANI vagara taraphaDiyAM mAranAra te pANI maLavAthI dudhdhana ane saMkalezomAMthI bacI jAya che, ane e rIte tenuM te vakhate bagaDatuM mota aTakI jAya che. pANI ApatAM vratabhaMganI Apatti mAnavAnuM kaMI ja kAraNa nathI, paNa bahu bhayAnaka Apatti te tene pANI nA ApavAmAM UbhI thAya che, kemake te hAlatamAM te karuNa (ArtA) ane dAruNa (raudra) durgAnamAM paDe che. te vakhate tenI mAgaNI mujaba tene pANI ke bhejana ApavAthI tene sAtA vaLe che, ane e sAtAmAMthI, saMbhava che ke te punaH dharmajAgRti meLave. "anazana ja nahi, upavAsAdinAM vrata pALavAnI javAbadArI paNa samAdhi (zAMti) rahe tyAM sudhI ja che. zAMti ke manebhAva naSTa thayA pachI e vatanuM baMdhana rahetuM nathI. e ja mATe te upavAsAdinAM paccakkhANamAM satramAhrivattimariAre pATha mukAyela che. (13) vyApaka hitabhAvanA : mANasa sAmAjika prANI che, samudAyamAM eka-bIjAnA sAhacarya ke sahayoga upara rahenAruM, jIvanAruM prANI che. eka
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 211 : vyaktinA jIvana ane vardhana pAchaLa asaMkhya prANIonI pravRtti, parizrama, kaSTa sahana ane balidAna hoya che. Ama pratyeka vyakti upara prANisamAjanuM traNa pedA thAya che. mATe eNe kevaLa pitAnA ja hitanI daSTie nahi, paNa badhAnA hitanI dRSTie pitAnA dhyeyane vicAra karavo joIe, enI kAryapravRtti koIne ahitAvaha na thAya ene eNe khyAla rAkhavuM joIe. enuM mAnasa lekabadhutAnA vizada bhAvathI raMgAvuM joIe. pote samAjathI judI ane alaga vyakti che evI rIte vartavuM e samAjanA aNane InkAra karI devAnuM kADhavA jevuM che. pote samAjanA eka aMza yA ghaTaka tarIke che ema vicArI tathA samAja hitathI viruddha evuM pitAnuM ekalAnuM hita hovuM asaMbhavita che ema samajI eNe pitAnA haiye samAjahitanI bhAvanA vahetI rAkhavI joIe. - dharma ane jIvanane alaga pADI zakAya nahi. dharma jIvanamAM, bIjAo sAthenA vyavahAramAM otapreta banI rahe joIe. je dharmane jIvanathI, vyAvahArika vartanathI alaga pADavAmAM Ave te te dharma maTI jaI khAlI bakavAdane viSaya banI jAya che. "nizcaya dRSTi' (mULa Adarza) upara lakSya rAkhI tadanukUla athavA tenI viruddha nahi e sadvyavahAra rAkhavAmAM dharmanuM pAlana che. jyAM vyavahAramAM nIti ane nyAyane uvekhavAmAM Ave tyAM dharmanI pratiSThA hotI nathI. lekabadhubhAva e ahiMsAnI ta hAI dharmanA prANa che, enAthI jIvana surabhi banavuM e jIvananuM zreSThamAM zreSTha saundarya che. (14) saraLa mAga na jagat aneka duHkhathI AkrAnta che. duHkha e bhUlanuM pariNAma che. mANasa dharmanuM arthAt kartavya mArganuM pAlana na
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 212 : jaina darzana karavAnI bhUla kare che, mATe ja duHkhI thAya che. zAstrakAroe yama-niyama batAvI manuSyane ene kartavya-patha batAvI dIdhe che, jenA upara cAlavAthI enuM kalyANa sadhAya che. lebhavRtti ochI karI upAdhi kama karI samucita saMyamanA raste jIvanane sukhazAntivALuM banAvavuM e ja vatene uddeza che. manuSya samAja paraspara haLImaLI sukhazAntithI rahe ane jIvana vikAsa tarapha gatimAna thAya e ja dharmamArganuM prayojana che. ane satya, ahiMsA, saMyama, santaSa, maitrI, sevA e sadguNenI sAdhanA e ja dharmamAge che-manuSyamAtrane. ema kahI zakAya ke je vakhate je grAhya vastu ApaNane maLe tene prasannatAthI upabhega karI santoSa mAnave emAM harakata nathI. paraMtu te vastu priya thaI paDavAthI te vastu vAraMvAra maLe evI IcchA thavI ane tenA viyegamAM tenI aprAptidazAmAM-cittanI becenI athavA asvasthatA anubhavavI e Asakti athavA tRSNA che, jenA pariNAme jIvana asvastha bane che. A Asaktine vaza na thavAnuM je dhaMya te anAsaktimArga. sAmAnya rIte mANasa potAnA Arogyane ane pitAnI cittazuddhine IjA na pahoMce tema svAdendriyane vaza thayA vagara nyAyasampanna egya rasAsvAda karI zake che, nirdoSa ane nyAo bhautika Ananda laI zake che. A rItane daSTimAna sajajana svAdendriyane dAsa thaze nahi ane jIvana vikAsanA potAnA mAdhyama mArgamAM suMvALI pragati saralatAthI karate jaze. (15) AtmAnuM zAstrIya svarUpa vivecana jIvanuM lakSaNa cetanA che. cetanA eTale jJAnazakti. AvI zakti jIva sivAya bIjA koI rUpI ke arUpI dravyamAM nathI.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 213 cetanA svarUpa-jJAnasvarUpa e jIva pitAnI cetane zaktithI jANe che, vastunuM jJAna kare che, karI zake che. jIva anya padArthonuM jJAna karI zake che, eTaluM ja nahi, te potAnuM paNa jJAna karI zake che. ane eTalA mATe te svaparaprakAzaka kahevAya che. jJAna mAtra (sAcuM ke khe) svaprakAzaka (svasaMvedanarUpa athavA svasaMvidita) che, arthAta pite svayaM potAne prakAza kare che. paraMtu yathArtha jJAna svaprakAzaka ane artha-prakAzaka bane svarUpavALuM hAI svaparaprakAzaka (svaparavyavasAyI) gaNAya che. jJAna svayaMprakAzarUpa hoIne ja arthane prakAzita kare che pradIpanI jema. je jJAna cheTuM (sandigdha yA brAnta) hoya te paraprakAzaka na hoya e te khulluM ja che. vizvamAM jeTalA padArtho che te badhA sAmAnya tathA vizeSa svabhAvavALA che. jyAre cetanA padArthanA vizeSa svabhAva tarapha. lakSa na karatAM mukhyatve padArthane sAmAnya svabhAvane lakSya 1 " svanirNayastu apramANe'pi saMzayAdau vartate / na hi kAcit jJAnamAtrA sAsti yA na svasaMviditA nAma / " (hemacandrAcAryanI pramANamImAMsAnA trIjA sUtranI vRtti ) 2 "mAna prakAzamAnameva artha prakAzayati prakAzakatvAt kalovata! " (ukta trIjA sUtra uparanI avataraNikAmAM) arthAta pradIpane pitAnA prakAzana mATe bIjI vastunI apekSA nathI, e pite prakAzarUpa che, ane ema hoIne ja e arthane prakAzita kare che, tema jJAna paNa prakAza hebane ja paraprakAza kare che. je svayaMprakAzarUpa na hoya te paraprakAzaka na hoI zake (arthaprakAzana karI zake. jema ghaTa jJAna arthaprakAzaka kare che, mATe svaprakAza che. A pramANe jJAnane svasaMvidita (svaprakAzarUpa) siddha karavAmAM Ave che.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 214 : jaina darzana : banAve che tyAre cetanAnA te vakhatanA pariNamanane ' darzana' kahevAmAM Ave che. ane jyAre cetanA padAnA sAmAnya svabhAva tarapha lakSa na karatAM mukhyatve padArthanA vizeSa svabhAvane lakSya banAve che tyAre cetanAnA te vakhatanA pariNamanane 'jJAna' kahevAmAM Ave che. cetanAnuM, yeAgya nimittayeAge jANavAnI kriyAmAM pariNamana thavuM tenuM nAma upayAga'. A uparathI jaNAze ke upayega e prakAramAM vaheMcAya che. sAmAnya upayega ane vizeSa upayAga. je beSa grAhya vastune sAmAnyarUpe jANe te sAmAnya upayoga ane je beSa grAhya vastune vizeSarUpe jANe te vizeSa upayAga. vizeSa upayAga e sAkAra upayAga kahevAya che ane sAmAnya upayAga nirAkAra upayAga kahevAya che. sAkAra-nirAkAra zabdomAM AkAra 'nA < vizeSa atha levAnA che. ' nirAkAra ' eTale AkAranuM grahaNa jemAM nathI evA evA upayega, grahaNAtmaka upayAga te nirAkAra upayega. 'darzana' ane vizeSa upayegane 'jJAna ' kahevAmAM Ave che. "2 dananuM lakSa sAmAnya tarapha heAvAthI tenAthI ekatA yA samAnatAnuM bhAna nipaje che ane jJAnanu lakSa vizeSatA tarapha hovAthI tenAthI vizeSarUpatAnu'-bhinnatAnu bhAna nIpaje che. prathama darzana ane pachI jJAna e krama lagabhaga sa sAdhAraNa gaNAya che. prathama darzana na hoya te jJAna thAya ja kayAMthI ? darzana ane jJAnanA bheda samajavA mATe ahIM sthUla dRSTAnta upayegI thaze. ApaNe gAyAnA samUha cheTethI joie tyAre ApaNane prathama 6 A badhI gAyA che' evuM sAmAnyataH bhAna thaze. A vakhate ApaNe mukhyatve gAyAmAM rahelA sAmAnya tattva tarapha dhyAna ApIe chIe. gAyAnA samuha pAse AvatAM gAyeAnA raMga, ziMgaDAM, kada vageremAM rahelI vizeSatAo tarapha lakSa ApIe te arthAta vizeSanu arthAt sAmAnya sAmAnya upayAgane For Private Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 215 : eka gAyathI bIjI gAyamAM rahelI bhinnatA ApaNe samajavAmAM Ave che. A vakhate ApaNe mukhyatve gAyamAM rahelI vizeSatAo tarapha dhyAna ApIe chIe. darzana ane jJAnamAM tAtvika bheda nathI. banne bedharUpa ja che. taphAvata phakta viSayanI sImAne laIne ja che. eTale jJAnane vizALa arthamAM laIe te temAM "darzana"ne samAveza thaI jAya che. lagabhaga badhAM darzana ema mAne che ke jJAnavyApAranA utpattikramamAM sarvaprathama evA bedhanuM sthAna anivAryarUpe Ave che ke je grAhya viSayanA sattA mAtra svarUpane grahaNa kare, paNa jemAM keI aMza vizeSaNavizeSarUpe bhAsita na hoya. - lekavyavahArane samagra AdhAra jJAna upara che. e ja kAraNa che ke jJAnane AvaranAra "jJAnAvaraNIya" karma, agAu jaNAvelAM ATha karmomAM paheluM mUkavAmAM AvyuM che. jJAnanA saMbaMdhamAM agAu thoDuMka nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, jemAM jJAnanA mati vagere pAMca bheda batAvyA che. ahIM ApaNe e viSayamAM jarA vadhu joIe. mati ane zrutajJAna mana ane indri dvArA thAya che. manayukta cakSu vagere indriyethI rU5 vagere viSayanuM je pratyakSajJAna thAya che te ( sAMvyavahArika pratyakSa) matijJAna che tema ja manathI sukhAdinuM saMvedana thAya che te mAnasa (sAMvyavahArika) pratyakSa matijJAna che Ama matijJAnane eka vibhAga pratyakSa(sAMvyavahArika pratyakSa)rUpa che, ane manathI tarka-vitarka x darzanane sAmAnya avabodha, sAmAnya upayoga nirAkAra upayoga athavA nirvikalpaka jJAna paNa kahe che, ane jJAnane vizeSa avadha, vizeSa upaga, sAkAra upayoga athavA savikalpaka jJAna paNa kahe che.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 216 : jaina darzana vicAra, smaraNa, pratyabhijJAna, anumAna je thAya che te parAkSa matijJAna che. pratyakSarUpa matijJAnanA avagraha, Ihi, avAya, dhAraNA evA cAra bheda che. prathama sAmAnyagrahaNAtmaka avyakta darzana" pachI avagraha thAya che. sAmAnyataH rUpa, sparza Adine pratibhAsa te "avagraha" che. avagraha pachI vizeSa bAbatane sajoha thatAM e vizeSa bAbata vize nirNayamukhI vizeSa AlecanA thAya te " "hA" che. keI dazya AkRtine cakSu dvArA, koI zabdane karNa dvArA, keI sparzane sparzana dvArA pratibhAsa (avagraharUpa pratibhAsa) thayA pachI, vizeSa cihno mAluma paDyA upara "A vRkSa ja hovuM joIe, mANasa nahi," athavA "A mANasa baMgAlIjha hovuM joIe, paMjAbI nahi," athavA "A zaMkhane zabda ho joIe, zaMga( ziMgaDA)ne nahi." athavA "A deraDAno sparza have joIe, sapane nahi"--A prakAranI je nirNayAbhimukhI vicAraNA-saMbhAvanA thAya te "IhA" che. IhA pachI "A vRkSa ja che, "A baMgAlI ja che," "A zaMkhano ja zabda che," "A deraDAne ja sparza che" e nirNaya _x " avagraheNa viSayIkRto yo'the'ivAntaramanuSyatvAdijAtivizeSalakSaNa:, tasya vizeSaH' karNATalATAdibhedaH tasyaH 'AkAMkSaNaM' bhavitavyatApratyayarupatayA grahaNAbhimukhyamIhA / " (ratnAkarAvatArikA, 2-8) " yathA puruSa ityavagRhIte tasya bhaassaakyorupaadivishessraavAMkSAmaNA " (tasvArtharAjavArtika, 1-5-15) * "savAdItazya rahAratha0 "vimAM rAdaH zA zA vA" kRti saMzave sata "mAra: zAkadhama udyogajAte ja vAyAkraya: rAma: rUlyavathathativAhaviSayojanA matedA ' ( pramANamImAMsA, 1-1-27)
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAraNa karI ati cAra jJAtine upasthimikI tRtIya khaMDa : 217 : thAya te "avAya che ane avAyathI nirNata thayela padArthanuM kAlAntaramAM smaraNa thaI zake e prakAranA saMskAravALuM jJAna te "dhAraNuM che, je "saMskAra" paNa kahevAya che. arthAt avAya" samaya upara lupta thaI javA chatAMya e "saMskAra" mUkate jAya che ke jethI AgaLa vakhata upara e nizcita viSayanuM smaraNa thaI Ave che. A avAyarUpa nirNayanI satata dhArA ane tajajanya saMskAra ane saMskArajanya smaraNa e badhA mativyA pAra "dhAraNa" che. paraMtu emAM "saMskAra" pratyakSarUpa matijJAna che ane "samaraNa parokSa matijJAna che. A pramANe "avagraha" Adi cAra jJAnene utpatikrama che. zAstramAM auttikI, vainAyikI, karyA ane pariNAmikI ema cAra prakAranI buddhi varNavI che ane temane "matijJAna" tarIke jaNAvI che. koI vikaTa samasyAne ukelavA vakhate ukelI zake evI sahaja buddhi tarata utpanna thaI Ave te autpatikI buddhi che, jene pratyutpanna mati paNa kahI zakAya. vinayathI arthAt keLavaNIthI keLavAyelI mati te vanayikI buddhi zilpa ane karmathI saMskAra pAmelI mati te karmajA buddhi ane lAMbA vakhatanA anubhavathI ghaDAyelI arthAt paripakavatAne pAmelI mati te pariNAmikI buddhi. - A cAra prakAranI buddhi "nadI" sUtramAM udAharaNanAM TUMkA nAma sAthe jaNAvI che, ane te udAharaNe e sUtranI TIkAmAM zrImalayagirijIe TUMkAmAM ApyAM che, jemAMnAM keTalAMka ghaNuM mane raMjaka che. ahIM paNa mAtra viSayane khyAla Ave eTalA khAtara beeka udAharaNa e TIkAmAMthI ApI dauM. - opattikI buddhi upara TIkAkAre Aje paNa Ama janatAmAM khUba jANItuM che evuM eka udAharaNa ApyuM che. jema ke
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218: jaina darzana eka puruSanI e vidhavA strIemAM putra mATe jhaghaDo thaye. mane kahe ke A mAre putra che. nyAyAdhIze AjJA karI ke putranA e kakaDA karI nAkhavA ane eka eka kakaDA ane sIene ApI devA. je nakalI mAtA hatI te te A phesalA upara kaMi na melI, paNa je asalI mAtA hatI tenuM hRdaya kaMpI UThayuM ane ubharAtA prema sAthe teNIe kahyuM: A mAre putra nathI. A AkhA putra ene ApI do. A uparathI asalI mAtAne patto lAgI gayA. nyAyAdhIzanI A aupa ttika buddhi. vainayikI buddhinuM udAharaNa eka vRddhAe e yeAtiviMdAne pUchyuM ke dezAMtarathI mAro putra kayAre Avaze ? A pUchatI vakhate DezInA mAthA uparanA ghaDA nIce paDI kakaDe kukaDA thaI gaye. A uparathI e e jyeAtirvidyAmAMnA eke kahyuMH DezI ! tamArA putra A ghaDI naSTa thayA tema mRtyu pAmyA che. tyAre bIjo ene ema khelatAM aTakAvIne kahe che ke tamArA putra ghera AvI gayA che mAjI ! ghera jAe. DAzI ghera gaI ane putrane joI AnaMda pAmI. naitirvidunI A vainayikI buddhi. teNe evA vicArathI-evI taka zaktithI A prakAranuM bhAvI kathana karelu ke jema DezInA ghaDA, prazna pUchatI vakhate ja, peAtAnI jananI mATImAM maLI gayA, tema DezIne putra pazu DozIne humaNAM ja maLI javA joie. kama jA buddhinA udAharaNAmAM zilpa ane kama(kArIgarI)mAM kauzala batAvanArAM udAharaNA che. pAriNAmikI buddhinA udAharaNAmAM eka udAharaNa A che- eka parastrIsa'gatyAgI zrAvaka eka vakhate peAtAnI patnInI sakhIne joI mAhita thayeA. mehathI pIDAtA pAtanA patine For Private Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa - 219 : jaI patnIe kahyuM : tame duHkhI na thAo, tamArI IcchA huM pUrI karI ApIza. pachI rAta paDatAM e pitAnI sakhInAM vastrAbharaNa dhAraNa karI pitAnI sakhIrUpe banI potAnA patine ekAntamAM maLI enI sAthe saMga karyA pachI e puruSane pitAnA vratabhaMga mATe duHkha thayuM. patnIe kharI vAta jaNAvI tyAre enuM duHkha thoDuM haLavuM thayuM, ane gurunI pAse duSTamana saMkalpanimitta vratabhaMga mATe prAyazcitta lIdhuM. zrAvikAnI A pariNAmikI buddhi. matijJAna joyuM. have zrutajJAna. zrutajJAna eTale zrutanuM arthAt sAMbhaLyAnuM jJAna. ene eka artha che zAstrajJAna. sAmAnyataH kaI paNa viSayanA zAstra ke granthathI utpanna thanAruM jJAna te zrutajJAna. sadupayega yA durupayoga kaI paNa zAstrane ke jJAnane thaI zake che. mekSamAM upayogI thavuM e kaMI zAstrane niyata svabhAva nathI. adhikArI yogya ane mumukSu hoya te laukika gaNatAM zAstrone paNa mokSa mATe upayogI banAvI zake che, ane adhikArI gya na hoya te AdhyAtmika keTInAM zAstrothI paNa pitAne nIce pADe che. chatAMya viSaya ane praNetAnI yegyatAnI daSTie zAstra jarUra pitAnuM viziSTa mahatva rAkhe che. vyApaka rUpathI vicAratAM, zrutajJAnane artha zabdajanya jJAna thA saMketajanya jJAna thAya che. zabda sAMbhaLIne ke lakhANa vAMcIne je jJAna thAya che te te zrutajJAna che ja, paNa saMketadvArA thatuM jJAna paNa kRtajJAna kahevAya che. jemake, keInA hAthanA IzArAthI, keInA khAMkhArAthI je samajAya te zratajJAna. keI pitAnA moDhA AgaLa hAtha dhare te te nizAnIthI khAvAne artha samajI javAya che te zrutajJAna, upaselA akSare para hAtha pheravI
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ :220 : jaina darzana HH keMTa phaeNTa" AMdhaLA vAMce che-samaje che te zrutajJAna. tAranA zabdo uparathI je samajAya che te zrutajJAna. sAmAsAmA e mANaseA ekabIjAnI nizAnIethI je samaje che te zrutajJAna. udharasa vagere uparathI aMdhArAmAM koI mANasa che evu jJAna thAya che te zrutajJAna. mUMgA bIjAnI hAthanI ceSTAe ke nizAnI ethI samaje, athavA mUDUMgAnI hAthanI nizAnIothI khIje samaje te zrutajJAna. te ja pramANe maherAne bIjAnI hAthanI saMjJAethI samaja paDe te zrutajJAna. paMcendriyapaTu mAsAmAM paNa ghaNI vakhata vANIprayAga na karatAM mukha, hAtha, mastakanI saMjJAo - nizAnIethI ekabIjAne samajAvI devAnuM ke javAba ApI devAnu supracalita che, ethI je samaja paDe che te zratajJAna che. - zabdo sAMbhaLIne arthInI upasthiti thAya che, tema saketathI paNu anI upasthiti thAya che. je Dhabe zabdathI jJAna pedA thAya che, te tame sa MketathI paNa jJAna pedA thAya che. mATe saMketajanya jJAna zAbdaoAdhasamu che ane ataeva zrutajJAna che. zabdane sAMbhaLavA e tA AAtrendriyanu avagrAAdarUpa matijJAna che, paNa te dvArA medha ( zAbdakhAdha ) thavA te zrutajJAna che. ceSTA, sa`jJA ke sa'keta najara para Ave te cAkSuSa avagrahAdi matijJAna che, paNa te dvArA anI upasthiti thavI--anA bedha thavA te zrutajJAna che. te ja pramANe saMketane sAMbhaLavA te zretrendriyanu avagrahAdi matijJAna che, paNa te dvArA zAbdadha jevA abhedha thavA te zrutajJAna che. , ' mati ane zrutamAM antara zu ? e viSe ' vizeSAvazyaka ' bhASyakAra kahe che ke indriya-mana dvArA utpanna thatuM badhuM matijJAna' ja che, phakta parIpadeza ane AgamavacanathI pedA thavAne For Private Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa :221 : lIdhe 'zruta ' kahevAya che, je ( e prakAranI vizeSatAvALA ) matijJAnanA eka viziSTa bheda ja che. . sAmAnyataH kahI zakAya ke mati ane zrutamAM anukrame buddhi ane vidvattAnA bheda che. matijJAnIne buddhimAna ane zrutajJAnIne vidvAn kahI zakAya. vidvAnnI mati zrutathI raMgAyelI hAya che. e rIte e banne ekarasa banI jAya che. matijJAna nimittayeAge svaya' utpanna thanAra jJAna che, arthAt emAM parapadezanI apekSA nathI, jyAre zrutajJAna parApadezathI ( Agama ke zAstravacana paNa parIpadeza ja che) pedA thAya che, ane emAM, agAu kahyuM tema zabda ane arthanA saMketanI AvazyakatA che. matijJAnathI jANelI vastu bIjAnI AgaLa kahevA mATe jyAre ApaNe manamAM ne manamAM bhASArUpamAM pariNumAvIe chIe tyAre ema bhASAmAM pariNamavAthI te, 'zrutajJAna' thaI jatuM nathI, te 'matijJAna' ja kahevAya. 'zrutajJAna' tA bhASAthI pedA thavAthI thAya che. matijJAnathI jANeluM paNa bhASAmAM raju karI zakAya che ane zrutajJAnathI jANela pazu bhASAmAM rajI karI zakAya che. zrutajJAnathI jANelA padArtha para vizeSa vicAra-vizeSa ciMtana--vizeSa UApeAha karavA te buddhirUpa che ane buddhi 'matijJAna' che. 'vaiyikI ' buddhi je agAu batAvI che, vizeSa vicArarUpa che ane matijJAna che. Ama matijJAnanI vyApakatA chatAM enI saMskAritA, puSTimattA ane balavattA zrutajJAna para AdhAra rAkhe che. pragati ke unnatinA patha para e caDAve che pUrvajo ane sAthIonA * indriyAnindriyanimittadvAreNa upajAyamAna sarvaM matijJAnameva, kevalaM paropadezAd, AgamavacanAdya bhavan viziSTaH kazcinmatibheda eva zrutam nAnyat / "" ( vizeSAvazyaka bhASya, prAra MbhanI 86mI gAyAnI maladhArI TIkA ) For Private Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 222: jaina darzana anubhavAnA lAbha ApaNane na maLe te ApaNI avasthA pazuothI paNa nimna zreNInI thaI jAya. mATe ja zrutajJAnanu kSetra paNa khUba vizAla che. yadyapi matijJAna vinA zrutajJAna khaDuM' na thai zake, kintu zrutajJAna vinA matijJAna pazuthI vadhu uMcI pAyarIe lai jai zake tema nathI. Ama, mati ane zruta paraspara Ataprota hovA chatAM banne vaccene taphAvata samajI zakAya. mati ane zruta saMsAranA samagra prANIomAM-sUkSma jIvathI lai paMcendriya sudhInA sa` jIvAmAM che. zAstrAdhAre mati ane zrutanA viSaya badhAM dravyeA che, arthAt rUpI ane arUpI badhAM dravye| matidvArA ane zrutadvArA vicArI, jANI zakAya che. paNa e banne jJAna kaI paNa dravyanA paryAye te parimita ja jANe che. alakhata, mati karatAM zrutanuM paryAyagrAhitya adhika che. matijJAna indriyajanya che, tema maneAjanya paNa che. mana svAnubhUta athavA zAsravruta badhAM bhUta-amUrta dravyeAnu cintana kare che. AthI maneAjanya matijJAnanI apekSAe badhAM drabyA matijJAnanA viSaya kahI zakAya che. mAnasika ciMtana jyAre zabdAllekha sahIta hAyax tyAre zrutajJAna ane jyAre zabdAllekha rahita haiAya tyAre matijJAna, zAsraSTie mati ane zruta e e jJAna indriya-mananimitta hoi anya nimittanA baLa para utpanna thanArAM hovAnA kAraNe parAkSa ' kahevAyAM che, jemAM netra Adi indriyAthI " zabdAlekhane artha vyavahArakALamAM zabdaktinA grahaNathI utpanna cavuM te arthAt zrutajJAnanI utpattinA samaye sa MketasmaraNa ane zrutagraMthanuM anusaraNa apekSita che. IMDA vagere matijJAnanI UtpattimAM zabdAkruti hovA chatAM e jJAna A prakAranAM zabdollekhavALAM nathI. For Private Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 4 223 4 thanArAM rU5 vagere viSayenA jJAna paNa AvI jAya che. chatAM netrAdi-Indriya-janya rUpAdiviSayaka jJAna lekavyavahAramAM pratyakSa gaNatAM hoI zAstrane emane pratyakSa mAnavo paDe che. pAramArthika dRSTie e jJAna "pakSa" hovA chatAM vyavahAranA hisAbe pratyakSa mAnavAM paDatAM hovAthI emane sAMvyavahArika pratyakSa kahevAmAM Ave che. zAsAdhAre pAramArthika (vAstavika) pratyakSa traNa che avadhi, mana:paryAya ane kevala. e traNe indriya ane mana kazAnI apekSA vinA kevaLa AtmazaktithI pragaTa thanArAM che. ataH atIndriyajJAna che. avadhine viSaya rUpI (mUrta) dravya che. arthAt avadhi jJAna rUpI dravyone sAkSAt kare che. avadhijJAnanA asaMkhya bhede che. evuM ucakeTInuM paNa avadhijJAna hoya che, je mane dravyane grahaNa karI zake che, kArmika dravyone paNa grahaNa karI zake che. manaH paryAyajJAna paNa rUpI dravyane ja grahaNa karanAruM jJAna che, paNa rUpI dravya bIjA keI nahi paNa phakta manedravya (manarUpe pariNamelAM pudgala) ja, matalaba ke mana:paryAyajJAna manuSyalekavartI saMjJI paMcendriya jIvonAM mane dravyane grahaNa kare che. A kAraNathI manaH paryAyajJAnano viSaya avadhijJAnanA viSayane anantama bhAga kahyo che. | mana 5ryAyajJAnathI, bIjAnA manamAM ciMtavAtI vastunuM jJAna nathI thatuM, paNa vicAra karavAnA samaye mananI (mane dravyanI) je AkRtio bane che te AkRtione ja sAkSAtkAra thAya che. cijyamAna (ciMtavAtI) vastunuM jJAna pachIthI anumAnathI thAya che. jema ApaNe pustaka vageremAM aMkita lipine pratyakSa joIe
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 224 : jaina darzana chIe, tema manaH paryAyajJAna manodravyanI viziSTa AkRtione pratyakSa jue che. e AkRtione sAkSAtkAra e ja manaH paryAyanI sAkSAkriyA che. paNa lipidarzana uparathI (lipi vAMcIne) ApaNane je jJAna thAya che te pratyakSa nathI, kintu zAbdabodha (zrutajJAna) che, tema mane dravyanI viziSTa AkationA darzana (sAkSAtkAra ) uparathI je (ciMtavAtI vastuonuM) jJAna thAya che te pratyakSarUpa nathI, te anumAnajJAna che, te mana:paryAyanI sImAnI bahAranuM che. avadhi ane mana:paryAya vacce taphAvata vizuddhi, kSetra, svAmI ane viSaya dvArA batAvavAmAM Ave che. manaH paryAyajJAna pitAnA viSayane avadhijJAnanI tulanAmAM vadhu spaSTarUpe jANe che. e vizuddhikRta taphAvata. keI avadhijJAna bahu TUMkI hadane sparzanAruM hoya che, te kaI ethI vadhu hadane sparzanAruM che. A tAratamya asaMkhya prakAranuM che. ethI avadhijJAnanA asaMkhya bhede paDe che. uccatama avadhijJAna AkhA lekane (samagra lekanA samagra rUpI dravyane) spaze che--jANe che ane manAparyAya jJAnanuM viSayakSetra manuSyakSetra ja che. A kSetrakRta taphAvata. avadhijJAnane svAmI manuSya, tiryaMca, deva ane nAraka cAre gativALe heI zake che, jyAre mana:paryAya jJAnane svAmI phakta sarvavirata manuSya ja hoI zake che. A svAmikRta taphAvata. avadhine viSaya, utkRSTatAe samagra rUpI che, jyAre manaH paryAya jJAnane viSaya ene ananta bhAga che, arthAt mAtra mane dravya che. A viSayakRta taphAvata. manA paryAya jJAna viSaya e che chatAM avadhijJAnathI e vizuddhatara mAnavAmAM AvyuM che. enuM kAraNa spaSTa che ke vizuddhine AdhAra viSayanI nyUnAdhikatA upara nathI, paNa viSayamAM rahelI jUnAdhika sUmatAone jANavA upara che, jemake be mANasamAM
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa : 225: eka eve che, je aneka zAstrAne jANe che ane bIjo eka zAstrane jANe che. paNa jo eka zAstrane jANanArA peAtAnA zAstra viSayane pelA ane zAstrajJa mANasa karatAM vadhAre UMDANathI, vadhAre sUkSmatAthI jANatA hAya te tenuM te viSayanuM jJAna pelA aneka zAstrajJa mANasanA karatAM vizuddha kahevAya, uccatara kahevAya. A pramANe viSaya alpa chatAM enI sUkSmatAene avadhijJAna karatAM vizeSa pramANamAM jANanAra mana:paryAyajJAna avadhijJAna karatAM vizuddhatara gaNAya. avadhijJAna, mana:paryAyajJAna ane kevalajJAna e traNe pAramArthika pratyakSanI zreNInAM che. emAM chellu' sarvAMvit (rUpiarUSi-sava-viSayagrAhI ) che, mATe te sakala pratyakSa kahevAya che, jyAre pahelAM (avadhi, mana:paryAya) e apUrNa pratyakSa hAI vikala pratyakSa gaNAya che. have ' jJAna ' thavA pUrve jhabakI janAruM' darzana 'joie. tenA cakSudana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaladaCna ema cAra bhedo batAvyA che. cakSudrArA thanArA pratyakSa jJAnanI pUrve thanAruM darzIna te cakSudana ane cakSu sivAyanI indriyA tathA mana dvArA thanArA pratyakSa jJAnanI pUrve thanAruM dana te acakSudaza na. avadhijJAnanI pUrve thanAruM avadhidarzana ane kevalajJAnanuM pUvartI. te kevaladana. mana:paryAyajJAnanI pUrva darzana' mAnavAmAM nathI AvyuM. A bAbatamAM ema kalpana Ave che ke avadhijJAnanA je prakAra maneAdravyane spaze che te ' * mana:paryayajJAnaM paTukSayopazamaprabhavatvAd vizeSameva gRhNad uspadyate, na sAmAnyam, aso jJAnarUpamevedam, na punariha darzanamasti / ( vizeSAvazyaka bhASyagAthA 814nI maladhAri-TIkAmAM ) For Private Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 226 : jaina darzana ja vizeSa sUkSma thatAM 'mana:paryAyajJAna' che, tethI tenA pUgAmI dazana tarIke avadhidarzIna sivAya anya koI darzInane zeAdhavA javAnI jarUra nathI. mahAn AcAya siddhasena avadhijJAna asabhya bhedavALu. hAi mana:paryAyajJAnane tenA eka bheda tarIke temAM antagata kare che. nizcayadvAtriMzikAmAM '. drunathI thatA sAmAnyaedha eTalA madhe. sAmAnya prakArane hAya che ke mithyArdaSTinA ane samyagdaSTinA darzanamAM kai phera paDatA nathI. mati, zruta ane avadhi samyagdaSTinAM sabhyajJAna ane mithyAdRSTinAM mithyAjJAna yA ajJAna manAyAM che. A bAbata para thoDo daSTipAta karIe. nyAyazAstramAM viSayanA yathArtha jJAnane pramANa ane ayathAtha jJAnane apramANu mAnavAmAM Avyu che. A prakAranA samyagasamyaglRjJAna-vibhAga jaina adhyAtmazAstrane maMjura che ja, paraMtu samyagdaSTinuM jJAna samyajJAna ane mithyArdaSTinu jJAna mithyAjJAna yA ajJAna e prakAranA nirUpaNunI pAchaLa jainadarzananI eka khAsa dRSTi che, ane te e che ke je jJAnathI AdhyAtmika unnati thAya te sabhyajJAna ane je jJAnathI AdhyAtmika patana thAya te mithyAjJAna, samyaSTha jIvane ya saMzaya thAya, bhrama thAya, adhUrI samaja thAya. tema chatAM te kadAgraharahita ane satyagaveSaka hAvAthI vizeSadarzI sujJanA Azraye peAtAnI bhUla sudhArI levA tatpara hAya che ane sudhArI le che. te peAtAnA jJAnanA upayega mukhyatayA viSayavAsanAnAM peNamAM na karatAM AdhyAtmika vikAsanA sAdhanamAM ja kare For Private Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 227 : che. samyakatva vinAnA jIvanI sthiti AthI ulaTI hoya che. ene sAmagrInI adhikatAne lIdhe nizcayAtmaka ane spaSTajJAna hoI zake che, ema chatAM te kadAgraha tathA ahaMkArane vaza hoI pitAnI bhUla jaNAya te ye sudhAravA taiyAra thatuM nathI. beTAne paNa sAcuM karavA mathe che. sAcuM samajAya che ke kadAgrahAdi deSane lIdhe te svIkAravA acakAya che. abhimAnane lIdhe, pakaDayuM khoTa hoya, khoTI rItanuM hoya chatAM cheDatuM nathI. ahaMkAranA AvezamAM vizeSadaza vijhAnA vicArene paNa tuccha gaNe che. te AtmadaSTi yA AtmabhAvanA vagarane heya che, eTale pitAnA jJAnane upaga AdhyAtmika hitasAdhanamAM na karatAM sAMsArika bhegavAsanAne poSavA-saMtoSavAmAM ja kare che, bhautika unnati meLavavAmAM ja kare che. matalaba e che ke je mumukSu AtmAo che teo samabhAvanA abhyAsI ane AtmavivekavALA hoya che. ethI teo pitAnA jJAnane upayoga samabhAvanI puSTimAM kare che, sAMsArika vAsanAnI puSTimAM nahi. A kAraNathI, laukika dRSTie temanuM jJAna game teTaluM a5 hoya te paNa te samyaphajJAna kahevAya che. kemake te temane sanmArge laI jAya che. enAthI UlaTuM, jeo saMsAravAsanAnA rasalupa che tevA AtmAonuM jJAna game teTaluM vizALa ane spaSTa hoya chatAM te samabhAvanuM uddabhAvaka na hovAthI ane saMsAravAsanAnuM piSaka hovAthI jJAna na kahevAtAM ajJAna kahevAya che. kemake temanuM te jJAna temane vAstavika kuzala mArge na laI jatAM durgatinA mArge laI jAya che. saMsAravAsanAnA piSaNamAM vaparAtuM jJAna kuzalamAgI kema kahevAya ? unmAgI kahevAya. ethI e mithyAjJAna (ajJAna) kahevAya e dekhItuM che. hakIkata evI che ke meLavelA jJAnane sadupayega paNa thaI
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 228H jenA darzana zake che ane durupayoga paNa thaI zake che. meLavelA jJAnanA saMbaMdhamAM samyaktvI ane mithyAtvInI dRSTi judI judI hoya che. samyaktvI pitAnA jJAnane sadupayoga karavA tarapha vRtti rAkhaze ane tenAthI kadAca Avezavaza yA svArthavaza tene durupayoga thaze tyAre tenuM antaHkaraNa tene DaMkhaze, jyAre mithyAtvI bhautika viSayAnandane upAsaka hoI pitAnA jJAnane pitAnA svArtha mATe game te rItane upaga karaze. enAthI khoTuM kAma (pApAcaraNa) thAya te e mATe ene kaMI duHkha lAgaze nahi. UlaTuM, emAM te Ananda mAnaze. samyaphavI mANasa sane sat ane asane asat samajate hovAthI tenAthI pApAcaraNa thaI jAya te te mATe tene duHkha thAya che. e kalyANabuddhi ane zreyAthI AtmA hovAthI kalyANanA, AtmadvAranA mArga para che, jyAre mithyAtvIne puNya, pApano bheda mAnya na hovAthI uparathI "sAhukArI" rIte vartate hoya te ya tenI manodazA mithyAchidraSita hoya che ane AvI sthiti jyAM sudhI cAlu rahe tyAM sudhI tenA vistArane mArga nathI. Ama jaina darzane uparyukta samyaga-asabhya jJAnavibhAga adhyAtmadaSTie jAhera karyA che. jIvanI (svAbhAvika ane vaibhAvika) avasthAo batAvatA "bhAva" nirUpavAmAM AvyA che. "bhAva" eTale avasthA. bhAva pAMca prakAranA che. opazamikabhAva, kSAyikabhAva, kSApazamikabhAva, audayikabhAva ane pariNAmikabhAva. karma ATha prakAranAM agAu batAvAI gayAM che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, Ayu, nAma, getra ane araya. e karmAnuM svarUpa pharI ahIM yAda karIne AgaLa cAlIe.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 229 : jJAna viSe agAu ApelA vivecanathI joI zakAya che ke mati, zrata, avadhi, manaH paryAya ane kevala e pAMca prakAranAM jJAna hoIne tene avAranavAra karma paNa pAMca hoya. eTale matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryAyajJAnAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa; ema jJAnAvaraNa karmanA pAMca bheda paDe che. mANase (prANIo)mAM buddhine evadhate vikAsa jovAmAM Ave che te A jJAnAvaraNakarmanA ochA vadhatA kSaye pazama(zithilIbhAva)nAM kAraNe che. darzananA cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, kevaladarzana ema cAra bhedo hoI temane avAranavAra karma paNa cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa e pramANe cAra che. nidrApaMcaka paNa darzanAvaraNIyamAM lIdhAM che. vedanIyakarmanA sAtavedanIya ane asAtavedanIya ema be bheda batAvI devAyA che. mehanIyakarmanA darzana mehanIya ane cAritramehanIya ema be bheda batAvI dIdhA che. AyuSyakarma, nAmakarma, gotrakarma ane antarAyakarma batAvI dIdhAM che. dAna, lAbha, bhega, upaga ane vIryazaktimAM vigha nAkhanAra tarIke attarAya karmanA dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhegAntarAya, upabhegAntarAya ane varyAntarAya ema pAMca bheda batAvyA che. mANase(prANuo)mAM ochI vadhatI kAryazakti jovAmAM Ave che te antarAya karmanA ochA vadhatA kSapazama (zithilIbhAva)nA kAraNe che. dAnAntarAya vagerene prabhAva duniyAmAM jovAmAM Ave che tema ja temanA kSapazama(zithilIbhAva)thI upalabdha thatI dAnAdi siddhio jovAmAM Ave che. * nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane tyAnaddhi ema nidrA pAMca prakAranI batAvI che. nidrAnA gAMbhIryanI taratamatAne AzrIne A bheda pADavAmAM AvyA che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 230 : jaina darzana have ApaNe upara jaNAvela AtmAnA pAMca bhAva joIe. aupathamika bhAva: mehanIya karmanA upazamathI je avasthA prApta thAya che te pazamika bhAva che. mehanIyane eka bheda je darzana mehanIya tenA upazamathI eka prakAranuM) je samyakatva (samyagdarzana) prApta thAya che te ane mehanIyane bIjo bheda je cAritramehanIya tenA upazamathI (eka kakSAnuM) je cAritra prApta thAya che te baMne aupazamika bhAvanA kahevAya che. upazamathI pragaTanAra samyaktva ane cAritra anukrame aupazamika samyaktva ane aupathamika cAritra kahevAya che. Ama aupazamika bhAva 2- 1 samyaktva ane 2 cAritra kSAyika bhAva: karmanA "kSaya thI thanArI avasthA kSAyika bhAva che. kSAyika bhAvamAM (kevala) jJAnAvaraNakSayasabhUta kevalajJAna, (kevala) darzanAvaraNakSayasabhUta kevaladarzana, mohanIya karmanA eka bhedanA (darzanamehanA) kSayathI sammAdita samyakatva ane mehanIya karmanA bIjA bhedanA (cAritramehanA) kSayathI sammAdita cAritra ane antarAyakSayasiddha pAMca dAna-lAbha-bhega-upabheLa-vAyalabdhio ema nava levAya che. AmAM phakta ghAtikarma kSayasAdhita kSAyika levAyA che, yadyapi "kSaya" sarva karmone thAya che. kemake A nirUpaNa phakta bhavasthapaNAne anulakSIne che. kSAyika bhAva 9- 1 kevalajJAna, 2 kevaladAna, 3 samyakatva, 4 cAritra ane pa-9 dAnAdi pAMca labdhio.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 231 : kSApazamika bhAva: ghAtI karmonA "kSapazama"(eka prakAranA zithilIbhAva)thI prApta thanArI avasthA kSApazamika bhAva kahevAya che. jJAnAvaraNa karmanA zarUnA cAra bhedonA kSapazamathI sammAdita matijJAna tathA matikazAna, zrutajJAna tathA zrutajJAna, avadhijJAna tathA virbhAgajJAna ane mana:paryAyajJAna ema sAta bheda darzanAvaraNanA kSapazamathI sAdhita cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ema traNa bhedo, mehanIya karmanA eka bheda (darzanamehanIya) nA kSapazamathI prApta samyaktva ane mahanIya karmanA bIjA bheda (cAritramehanIya) nA kSapazamathI prApta dezaviratirUpa athavA sarvaviratirUpa cAritra ema mehanIya karmanA kSayazamathI sAdhita traNa bheda tathA antarAya karmanA kSapazamathI upalabhya dAnAdi pAMca labdhio ema badhA maLI aDhAra bheda kSApazamika bhAvamAM gaNAvyA che. uparanA vaktavyathI joI zakAya che ke samyaktva ane cAritra traNa prakAranuM cheH lApazamika, aupazamika ane kSAyika. kemake mehanIya karmanA pazama, upazama ane kSaya traNe thAya che, ane e traNethI sadhAnAra samyakatva ane cAritra tridhA hoya. antarAya karmane kSapazama athavA kSaya ema be ja thatA hovAthI dAnAdi labdhapaMcaka lApazamika bhAva ane kSAyika bhAva ema be ja bhAmAM Ave. jJAnAvaraNa tathA darzanAvaraNa karmanA kSapazama athavA kSaya be ja thatA hovAthI samyaga jJAna ane darzana kSApazamikabhAva ane kSAyikabhAva ema be ja bhAvamAM Ave. ane asamyagUjJAna (matirUpa, mutarUpa tathA vilaMgarUpa) phakta kSApazamika bhAvamAM ja Ave.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 23ra : jaina darzana kSAyApazamika bhAva 18- 1 matijJAna, 2 zrutajJAna, 3 avadhijJAna, 4 mana 5ryAyajJAna, 5 mati-asamyajJAna, 6 zrata-asamyagajJAna, 7 virbhAgajJAna, 8 cakSudarzana, 9 acakSudarzana, 10 avadhidarzana, 11 sabhyatva, 12 dezavirati, 13 sarvavirati, 14-18 dAnAdi pAMca labdhio. audayika bhAva karmanA udayathI prApta thatI sthiti te audayika bhAva che. samagra saMsArI jI karmonA udayathI je je prakAranI sthitioavasthAo dharAve che, pAme che te badhI sthitio-avasthAo audayika bhAvamAM gaNAya. ema chatAM mukhya mukhya nirdeza karI ekavIza bhedo audayika bhAvamAM gaNAvyA che. te A - ajJAna asiddhatva, asaMyama, cha lezyA (kRSNa-nIlakApata-teja-paddama-zukala), cAra kaSAya (krodha-mAna-mAyAlebha), cAra gati (deva-manuSya-tiryaMca-narakagati), traNa veda (puruSa-strI-napuMsakaveda) ane mithyAtva. A gaNavelI avasthAomAM kaI kyA karmanA udayathI che te paNa joI laIe. ajJAna [ mithyAjJAna] mithyAtvanA udayathI che. buddhimAnyarUpa ajJAna jJAnAvaraNanA udayathI che. asiddhatva AThe prakAranAM karmonA udayathI che. asaMyama, arthAt avirati apratyAkhyAnAvaraNa karmanA udayane AbhArI che. "lezyA" mane gapariNAma che ane maga mana paryAptine AbhArI heI ane mana paryApti "nAma" karmane eka bheda hAI "lezyA" "nAma" karma sAthe saMbaMdha rAkhe che. kaSAya cAritramehanIyakarmodayathI thanArA che. gati
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 233 : gatinAma karmane AbhArI che. puruSAdi veda vedamehanI dayanuM pariNAma che. mithyAtva mithyAtvamehanIdayane prabhAva che. - A yAdI uparAMta darzanAvaraNujanya nidrApaMcaka, vedanIyakarmasadbhUta sukha-duHkha, mehanIyajanita hAsyAdi cha, AyuSyakarmanAM cAra AyuSya, nAma-karmanI prakRtiparaMparA, zetrakamaeNdayajanya ucca-nIca netra e badhAMye audayika bhAvamAM samajavAnAM che. kema ke kaI paNa karmanA udayanuM pariNAma audayikabhAvamAM Ave. A nidrApaMcaka vagere bhAvene uparanI ekavIzanI yAdImAM zAtre samAveza karI batAvyuM che. ane bhinna bhinna rIte samAveza karI zakAya che. audayika bhAva ra1- 1 ajJAna, 2 asiddhatva, 3 asaMyama, 4-9 lezyA (6), 10-13 kaSAya (4), 14-17 gati (4), 18-20 veda (3), 21 mithyAtva. pariNAmika bhAva: AtmarUpa jIvatva ane AtmAnI vizeSa sthitirUpa bhavyatva tathA abhivyatva e traNa pAriNAmika bhAva kahevAya che. pAriNamika bhAva 3- 1 jIvatva, 2 bhavyatva, 3 abhavyatva, Ama upara jaNAvyA pramANe- pazamika bhAvanA kSAyika bhAvanA kSayopathamika bhAvanA audayika bhAvanA pAriNamika bhAvanA # * * * )
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 234 : jaina darzana A paNe joI lIdhA have A mukhya mukhya bhAve keTalA kyAM kayAM saMbhave che te paNa jarA avalokI laIe. kSAyika bhAva ane pariNAmika bhAva e be ja bhAva siddha AtmAmAM che-jJAnAdi e kSAyika bhAva ane jIvavA e pariNAmika bhAva. kSAyika-audayika-pAriNAmika e trikasaMga [ traNa ja bhA] bhavastha kevalImAM hoya che. te A pramANe temanAmAM jJAnAdi kSAyikabhAva che, manuSyagati ane lesthA audayika bhAva che ane pariNAmika bhAva jIvatva che. kSApathamika-audayika-pariNAmika e traNa bhAve phakta chadmastha jIvamAM ja hoya, ane te samagra jIvastha jIvamAM hoya. kema ke badhA chavAstha prANIomAM lApazamika bhAve ane audayika bhAve vate ja che. kAraNa ke bhAvendriya athavA mati- zrata [ sat yA asata] e kSApazamika bhAva ane gati, lezyA vagere audayika bhAva samagra chadmastha jIvamAM vate che. ane A trika-saga (A traNa ja bhAva) jema samagra gatienA samagra mithyAtvI jIvamAM heya che, tema samagra gati enA samagra kSApazamikasamyaktva dhAraka jImAM paNa hoya che. lApazamika samyakatva-kSApathamika cAritra ubhayanA dhAraka kSatiya ane manuSyamAM paNa A trika-saMga (A traNa ja bhAve) hoya che. A traNa bhAvo uparAMta anya paNa bhAva yA bhAve kaI * saMjJI paMcendriya ticomAM dezavirati paMcamI guNasthAna sudhIne ja saMbhava che. devo ane nArakamAM caturtha guNasthAna sudhIne ja saMbhava che.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 235 : chazvastha jIvemAM hoI zake che. jemake, aupazamikasamyakatvadhAraka yA aupazamika samyakatva-cAritra ubhayanA dhArakane prastuta trika-saMga uparAMta pazamika bhAva paNa hoya che. ane jeo upazamazreNI vagaranA kSAyikasamyakatva dhAraka chadmastha che tathA jeo kSAyika samyakatva-cAritra e ubhayanA dhAra7 chakvastha che temane prastuta trika-saMga uparAMta kSAyika bhAva paNa hoya che. aupazamika sabhyatva cAre gationA prANIomAM saMbhavI zake che ane aupazamika samyakatvacAritra e ubhayanA dhAraka kevaLa manuSya ja hoI zake che. e prakAranA e bane vargomAM aupazamika, kSApazamika, audayika, pAriNAmika e catuSTaya ja prApta thAya. kSAyika samyakatva paNe cAre gatiomAM saMbhave. eTale deva, naraka, tiryaMca e traNa gatiomAMnA kSAyika-samyaktvadhArIomAM ane upazamazreNI vagaranA athavA agiyAramA% guNasthAna vagaranA kSAyikasamyakatvI chadmastha manuSyamAM tathA kSAyika samyakatvacAritra ubhayanA dhAraka chadmasthAmAM kSAyika, lApazarmika, audayika, pAriNamika e catuSTaya ja prApta thAya. aupathamika-kSAyikakSApazamika-dayika-pariNAmika e pAMce bhAve eka jIvamAM prApta thaI zake che. kevA jIvamAM? je kSAyikasamyakatvI havA sAthe upazamazreNIvatI (ekAdaza- guNasthAnavata*) che temAM. karmanA yathAsaMbhava udaya, kSaya, upazama ane pazama e dravya, kSetra, kAla, bhAva ane bhavanA Azraye thAya che. * navamA-dazamA guNasthAnamAM aupazamika cAritra na mAnavAnA hisAbe. * agiyAramA upazAntAha guNasthAnavALAne ja vastutaH aupazamika cAritra prApta thAya che e hisAbe.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 236 : jaina darzana A viSayamAM prathama asAtavedanIya karmane udaya vicArIe. asAtavedanIya karma sarpa, viSa, kaMTaka, kharAba azanapAna vagere dravyanA Azraye, kharAba ghara, makAna, jagyA athavA kArAvAsa jevA kSetranA Azraye, azAntikAraka yA regiSTha Rtu jevA kALanA Azraye, kharAba prakRti, cintAd svabhAva, ghaDapaNa yA rega jevA bhAvanA Azraye ane tiryaMca athavA daridra manuSya Adi gatirUpa bhavanA Azraye udayamAM Ave che. - have e karmane kSaya joIe. e karmane kSaya sadgurucaraNAdirUpa dravyanA Azraye, pavitra tIrthaMdirUpa kSetranA Azraye, anukULa samayarUpa kALanA Azraye, samyagajJAnacAritrarUpa bhAvanA Azraye ane egya mAnavajanmarUpa bhavanA Azraye sadhAya che. mithyAtvamehanIya karmane ghaTAvIe e karmane udaya ajJAnI durmati durjanarUpa dravyanA Azraye, saMskArahIna kSetranA Azraye, kuvAtAvaraNadUSita yA kusamayarUpa kALanA Azraye, asaduupadeza athavA du saMga jevA bhAvanA Azraye, ane asaMskArI janmarUpa bhavanA Azraye upasthita thAya che. e karmanA kSaya-kSapazama-upazama uttamasaMgarUpa dravyanA Azraye, saMskArasampanna kSetrane Azraye, anukUlasamayarUpa kALanA Azraye, samyajJAna-sadAcaraNarUpa bhAvanA Azraye ane gRjanmarUpa bhavanA Azraye thAya che. udaya ane kSaya badhAM kamene thAya che. kSapazama phakta ghAtI karmone ja thAya che. upazama kevaLa mehanIya karmane ja thAya che. che kAraNa ke ghAtI karmane kSapazama thavAthI (tenA pramANamAM) guNe pragaTa thAya che. aghAtI karma koI guNane dabAvatAM nathI, jethI tene kSayopazama hoya nahi.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa : 237: ATha prakAranAM krame paikI dareka kamanA udayathI nIpajatu pariNAma agAu batAvAi gayuM che. have upazama ane kSayApazama joie. rAkhathI DhaMkAyelA agninI jema kamanI sathA ( nizcita muddata sudhI) anudayAvasthA pradezathI pazu udayanA abhAva ] te upazama mahunIyakanA be bhedo paikI danamAhunA upazamathI aupamika samyaktva ane cAritramADunA upazamathI aupazamika cAritra prApta thAya che. ghAtI kame paikI jJAnAvaraNu ane danAvaraNunA kSayApazamathI sat yA asat jJAna, ane darzana ( e kSa pazcamanA * kSayApazamamAM kSaya ane uparAma e be zabdo che. ' kSaya ' eTale udayaprApta kalikono kSaya e to badhA kSayApazcamamAM hoya che, paNa (kSayeApagamane lagatA ) upazama e rItaneA heAya che. eka, mithyAtva ane anantAnubandhI Adi bAra kaSAyA e sadhAtIx prakRtinA kSayApazama vakhatanA ane bIjo, matijJAnAvaraNa vagere dezadhAtI prakRtienA kSayApazama vakhatanA uparyuMkta mithyAtvAdi sadhAtI prakRtinA kSayeApazcama vakhatanA je upazama che te te kramanA vipAkeyanA nirAdha rUpa hoya che, arthAt sattAgata te karmAMne evAM duLa khanAvI mUkayAM hAya che ke svarUpe arthAt potAnI asalI zakti mujaba phaLa ApI x anantAnubadhI cAra kaSAyeA samyane, apratyAkhyAnAvaraNa cAra kSAye dezaviratine ane pratyAkhyAnAvaraNa cAra kaSAyA saviratine sarvathA haNe che. mithyAtva samyaktvane sathA haNe che. mATe e khAra kaSAyA ane mithyAtva sadhAtI che. sa'jvalana kaSAyeA cAritralabdhine dezathI ( aMzataH ) haNe che mATe dezadhAtI che. kevalajJAna-nAvaraNa sadhAtI che, paNa tenA kSaya ja thAya che, 'kSayApazama' nAmane zithilI bhAva thatA nathI. For Private Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ :238: jaina darzana pramANamAM ) pragaTe che. e banne karmanA kSaye|pazama nAnAmAM nAnA jIvajantu paNa dharAvatA hAya che. kemake enAmAM paNa alpa, alpatara yA alpatama pazu jJAnamAtrA avazya hAya che. jIvanuM svarUpa cetanA che, eTale keAI jIva sathA jJAna zake nahi evA te upazama hoya che. matalaba e che ke te kSaye pazamamAM te karmanA pradezAya ja hAya che, vipAAdaya nahi ja. arthAta A sadhAtI krama prakRtinA kSayApazama tyAre ja saMbhavita che ke jyAre ene pradezAdhya ja hAya. paraMtu matijJAnAvaraNa vagere dezadhAtI ka`prakRtine kSayApazama evA hAya che ke emAM e karmonAM mandarasayukta keTalAMka dalikone vipAkaya paNa sAthe hoya che, chatAM vipAAdayavALAM krU'dalikA alparasayukta hAvAthI svAtya guNane dhAta karI zakatAM nathI. vipAkAvyaprApta karyuMdalikAnI rasazakti jeTalI maMda hAya che tenA pramANamAM matijJAnAdi guNA AvirbhUta thatAM rahe che. mati, zruta vagere je, jIvane anAdithI che tenAM AvaraNabhUta karmAMnA kSayApazama paNu anAdithI ja vahetA AvatA manAya ane temAM te dezadhAtI krarmAMnA dezadhAtI ja rasanA udaya hAvAnu hAI zake, satradhAtI rasane udaya heAvAnu nahi. kemake *dezadhAtI kanA vipAkeAdamizrita * kevalajJAna-darzInAvaraNa sivAya jJAnAvaraNu, danAvaraNa, meAhunIyanA sajvalana kaSAya tathA kaSAya ane pAMca antarAya eTalAM dezadhAtI krama che. nidrA sadhAtImAM gaNAvI che. karmanI phalaprada zaktine 'rasa ' kahevAmAM Ave che. enI tIvratAmantratAnI taratamatA bahuvidha che, svabhrAtya guNane sathA haNanArI kaprakRti sadhAtI ane dezataH ( aMzataH ) haNanArI, dezadhAtI kahevAya che. sadhAtI kA rasa sadhAtI ja hAya che, jyAre dezaghAtI karranA rasa kAI sarvAMdhAtI hoya che, teA keAI dezadhAtI. For Private Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa * 239 : zUnya hAI zake ja nahi. sUkSmatama jIvanuM paNa ghanaghera jJAnAvaraNa paNa atya5 chidralezamAM ughADu hoya che, rahe che. antarAya karmanA kSayApazamathI, arthAt dAna-lAbha-bhAgaupabhAga-vIya e pAMcanA pratimazvaka antarAyA paikI je antarAyane jeTalA kSayApazama heya tenA pramANamAM te antarAyathI AvRta dAnakAritA, lAbha, bhAga, upabhAga ane vIya prApta thAya che. meAhanIya kamanA be bhedo paikI dazanameAhanA kSayeApazamathI kSayeApazamanA vakhate e kanu sadhAtIrasayukta kAi paNa dalika udayamAna hetuM nathI. paNa cakSudA~nAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa jevAM AvaraNe! jyAM sudhI sadhAtI rase udayamAna heAya tyAM sudhI temanA kSayeApazcama hAI zake nahi. tema ja temanAthI AvRta guNA pragaTe nahi; paNa jyAre e AvaraNAne sadhAtI rasa dezaRRAtI khanI jAya tyAre e krarmAnA kSayApazama thAya, paNa upara kahyuM tema, dezadhAtI karmone kSayApazama te karmAMnAM dezadhAtirasayukta dalikAnA vipAkeAdhyamizrita ja hoya che, kintu vipAkAvyaprApta dalikA aparasavALA heAvAthI svadhAtya guNane dhAta karI zaktAM nathI. kSayApazamamAMnA upazamane je artha ApaNe joyA tenA karatAM aupamikanA upazamanA artha vadhu vizALa che. arthAta kSayApazamanA upazamane a che. vipAkAya saMbadhI yAgyatAnA abhAva yA tIvra rasanuM manda rasamAM pariNamana hovuM, arthAta mandavipAkAya paNa aupazamakanA upazamanA aM che. pradezAya ane vipAkeAdaya baMneno (udayamAtratA ) abhAva. kemake kSayApazamamAM karmane kSaya jArI rahe che, je kramamAM kama pradezeya sivAya banI ja na zake, paraMtu upazcamamAM A vAta nathI. jyAre kA upazama thAya che tyArathI ja ene kSaya eTalI muddata sudhI rAkAi jAya che. For Private Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 240 : jaina darzana kSApazamika samyakatva ane cAritramohanA kSapazamathI kSApazamika cAritra prApta thAya che. samyaktvanI virodhI mithyAtvavRttio kevI hoya che te pAMca bhedamAM zAstrakAra jaNAve che. te A pramANe - (1) Abhigrahika mithyAtva eTale tatvanI parIkSA karyA vagara keI eka siddhAMtanA pakSapAtI banI anya siddhAntanuM khaMDana karavuM te. samyakatvI kadi aparIkSita siddhAMtane pakSapAta karatuM nathI. atae je vyakti tavaparIkSApUrvaka keI eka pakSa svIkArI anya pakSanuM khaMDana kare che te Abhigrahika mithyAtvI na kahevAya. je kulAcAra mAtrathI pitAne jaina (samyakatvI) mAnI tattvaparIkSaNa karatuM nathI, savika dharAvatA nathI ane nirvikapaNe "lakaranA phakIra' je che te nAmathI "jaina", paNa vastutaH "Abhigrahika mithyAtvI" che. "mASatuSa" muni vagerenI jema tattvaparIkSA karavAmAM svayaM asamartha mANase paNa je gItArtha (yathArtha parIkSAbuddhivALA bahuzruta)ne Azraya heThaLa hoya te teo A mithyAtvavALA nathI. kema ke gItArthanA Azraya nIce rahevAthI mithyA pakSapAtane saMbhava rahetuM nathI. (2) anAbhigrahika mithyAtva eTale guNadoSanI parIkSA karyA vagara ja badhA pakSe barAbara che ema mAnavuM te. A mithyAtva mandabuddhivALA ane parIkSA karavAmAM asamartha evA sAdhAraNa mANasamAM maLI Ave che. AvA mANase prAyaH samaja vagara evuM bolatA hoya che. (3) Abhinivezika mithyAtva eTale pitAne pakSa asatya jANIne paNa enI sthApanA karavA mATe durabhiniveza (durAgraha) kara te.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 241 : je durAgrahI nathI ane zuddha satyajijJAsu tathA yathArtha kalyANakAmI che tevAnI paNa zraddhA pitAnI buddhimattA ke vicArakuzalatAnA abhAve athavA mArgadarzaka ke gurunI galatInA prabhAve viparIta banI jAya che, chatAM te "Abhinivezika mithyAtvI" nathI. kemake te uktasaguNasampanna heI, tenI, uparanA kAraNe banelI viparIta zraddhA tenA samyakatvane saMdhanArI nathI, ane yathArtha mArgadarzaka maLI jatAM tenI zraddhA yathArtha banI jAya che. zrI siddhasena divAkara, zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa Adi AcAryoe pitApitAnA pakSanuM samarthana karIne ghaNuM kahyuM che, te paNa temane Abhinivezika mithyAtvI kahI zakAya nahi. kemake teoe avicichanna prAvacanika paraMparAnA AdhAra para zAgratAtparyane pitapotAnA pakSane anukUla samajI pitapotAnA pakSanuM samarthana karyuM che, pakSapAtathI nahi enAthI UlaTuM, jamAli" vageree zAstratAtparyane svapakSathI pratikUla jANavA chatAM potAnA pakSanuM samarthana karyuM che, mATe teo "Abhinivezika" kahevAya che. * A vAta "kammapaDi'nA upazamanAdhikAranI 24mI gAthAnuM sada asadamA gagAnamALo punitho " A uttarArdha spaSTapaNe jaNAve che. AnI TIkAmAM upAdhyAya yazavijayajI kahe che ke - abhinivezarahita mANasa mithyAdaSTinA AzrayathI asabhUta arthanuM zraddhAna dharAve to te tenA svAbhAvika pAramarSamArgazraddhAnane aDacaNa kAraka thatuM nathI, arthAta tenA samyakatvane vAMdho Avato nathI. paraMtu abhinivezI mANasa svapakSamAM hoya ke parapakSamAM, mithyAtvavALo che.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 24ra : jaina darzana (4) sAMzayika mithyAtva eTale deva Adi kalyANabhUta tamAM saMdehazIla banavuM te. sUma viSayamAM uccakoTInA sAdhuone paNa saMzaya padA thAya che, paNa te mithyAtvarUpa nathI. kemake Akhare mahAna jJAnI sapuruSa pramANa heI, evA sUkSma viSayanA prazno temanA para cheDI devAthI AdhyAtmika nirAMtamAM kazI khalela paDatI nathI. (5) anAga mithyAtva eTale vicAra ane vizeSa jJAnane abhAva, arthAt mehathI pragADhatama avasthA. A ekendriyAdi kSudratama jatuomAM tathA vimUDha mAM hoya che. AvA prakAranuM mithyAtva nirasta thatAM prApta thatuM samyakatva auparAmika, kSApazamika yA kSAyika heya che, jemanA svarUpa jevAI gayAM che. e traNamAM aupazamika samyakatva amuhUrta. pramANu ja hoya che. bhavyAtmAne muktinI prApti sudhImAM vadhumAM vadhu pAMca vAra upazama-samyakatva prApta thAya che. pahelavaheluM anAdimithyASTine anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya ane mithyAtvanA upazamanathI te prApta thAya che, ane pachI upazamazreNIbhavAnta sudhImAM vadhumAM vadhu cAra vAra prApta thatI hovAthI te samaye cAra vAra upazama-samyakatva prApta thaI zake che. zuM A upazAmazreNI te anaMtAnubaMdhI cAra kaSAye ane trividha darzana mehanIya e sAtanA upazamananI kriyA.]. kSApazamika samyakatva jIvane asaMkhya vAra prApta thaI zake che. tenI jaghanya sthiti antarmuhUrta ane utkRSTa sthiti kiMcita-adhika chAsaTha sAgaropama kALanI che. kSAyika samyaktva prApta thayA pachI jatuM nathI. saMsAravAsanI
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 243 : apekSAe tenI jaghanya sthiti antarmuhUrta ane utkRSTa sthiti kiMcit - adhika tetrIsa sAgaropama kALanI che. | lApazamika samyakRtvamAM satyanI upalabdhi hoya che, satya para athavA maulika-kalyANabhUta- tamAM daDha zraddhA hoya che; paNa sAthe nAmaha jevuM DuM kastara paNa rahe che. jevuM ke, "anyane banAvelA devAlayanA deva karatAM potAnA banAvelA devAlayanA deva para enejha vadhAre pakSapAta hoya che. deva-devAdhideve paikI ekanA karatAM bIjA para vadhu pakSapAta hoya che." dharmanA bAhyA sAdhana ke praNAlI para dharmanA nAma nIce tene meha-mamatA hoya che, eTaluM ja nahi, te mATe te kASAyika AvezamAM paNa caDI jAya che. nAmaha, kALameha-prAcInatAmaha, gurumeha, gacchAdimeha vagere mehanAM rajakaNunA yoge samyakatvasulabha samabhAvamAM thoDIka kharAbI lAgI javAthI e samyakatva jarA azuddha banI jAya che. A sAmyatva sUkSma viSayamAM sandigdha yA zaMkAzIla thatAM kayAreka vikalapAkula paNa banI jAya che. aupa. zamika ane kSAyika samyakatvamAM A prakAranI azuddhi hatI nathI. aupazamika samyakatva thoDA ja samaya mATe hoya che ane sAyika samyaktva hamezAne mATe hoya che. zuddha Atma pariNAmarUpa A be sabhyo vacce kALamaryAdAnuM moTuM antara che. alabatta, x svakArite'rhaccatyAdau devo'ya me'nyakArite / anyasyAyamiti bhrAmyan mohAczrAddho'pi ceSTate / / (gammasAra, jIvakAMDa TIkA) * same'pyanantazaktitve sarveSAmahatAmayam / devo'smai prabhureSo'smA iityAsthA sudRzAmapi // (gommadasAra, chavakAMDa TIkA)
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 244 : jaina darzana upazama ane kSayanA prabhAvamAM antara hovAthI te baMne samyaka vacce tattvadarzananA AlekamAM teTalA pUrato pharaka haze ja. kSApazamika samyakatvamAM vartamAna AtmA mithyAtvamehanIya ane mizramehanIya e be pujene kSaya karI jyAre samyakatva mehanIyarUpa zuddha pujanAM antima pudgalone vedate hoya che tyAre te avasthA lApazamika samyaktvanI chellI khatama thavAnI avasthA che, jene "vedaka' evuM nAma paNa apAyeluM che. e antimapudgalavedana samApta thatAM puMjatrayane pUre nAza thavAthI kSAyika" samyaktva pragaTe che. "kSAyika" samyaktvanuM prakaTIbhavana e e prakAranI kSapakazreNuM gaNAya, e ja pramANe samagradarzanameha (saptaka)nuM upazamana, je vaDe "aupathamika samyakatva prakaTa thAya che te te prakAranI upazamazreNuM gaNAya. cAritramehanI upazamanakriyAnI dhArArUpa upazamaNI athavA cAritramehanI kSapaNukriyAnI dhArArUpa kSapakazraNa mATe pUrI taiyArI AThamA guNasthAnamAM karIne navamAM guNasthAnamAM AtmA te mehanI upazamanakriyA yA kSapaNa kriyA karavA mAMDe che, jemAM cAritra. meharUpa krodhAdi kaSAye ane emanA sahacArI tathA emanA piSaka hAsyAdi kaSAyanuM upazamana yA kSapaNa zarU thAya che. navamA ane dazamA guNasthAnamAM upazAmaka upazamananuM ane kSapaka kSapaNanuM kAma kare che. e kAma pUruM thavA para AvatAM dazamA guNasthAnathI e baMne sAdhakanA rastA judA paDe che. upazAmaka je tarapha vaLe che, jyAM pahoMce che te "upazAta meha guNasthAnaka (11muM) ane kSepaka je tarapha vaLe che, jyAM pahoMce che te "kSINa guNasthAna (12muM). "kSINameha AtmA pUrNa kRtArtha thaI pUrNa AtmA bane che, paNa "upazAtmeha" AtmAne meha upazAnta ja thavAthI, kSINa na thavAthI, pAche bahu ja thoDA samayamAM udayamAM Ave che, ane e AtmA jema
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 245 caDyo hate tema nIce paDe che. nIce paDate keI bhUmi para pitAne saMbhALI le ane adamya AtmavIrya pheravI pUrNa utkrAntine kSapakazreNIne mArga grahaNa kare che te ja bhAvamAM te kevalI banI zake che. anyathA je pramAdavRtti enI vadhatI ja jAya te e samyakatvane paNa mane pahelI mithyAtvabhUmie jaI paDe che. ATha karmo paikI cAra ghAtI karmonI TukaDI sAthe naSTa thAya che ane cAra aghAtI karmonI TukaDI sAthe naSTa thAya che. AThe karmono kSayanAM phaLa A pramANe che- jJAnAvaraNanA kSayanuM phaLa ananta jJAna, darzanAvaraNanA kSayanuM phaLa ananta darzana, vedanIyanA kSayanuM phaLa ananta sukha, mehanIyanA be bhede paikI darzana mehanA kSayanuM phaLa paripUrNa samyakatva tathA cAritramehanA kSayanuM phaLa paripUrNa caritra, AyuSyakarmano kSayanuM phaLa akSaya sthiti, nAma tathA zetra e bane karmono kSayanuM saMyukta phaLa amUrta ananta AtmAe nI ekatra avagAhanA ane antarAyanA kSayanuM phaLa anantavIrya ema aSTakarmakSayajanya phalanI kRti che. A samagra vivecanane sArAMza upara AvatAM, sAcA samajaNa ane sAcuM AcaraNa e be ja upara kalyANasiddhine dAramadAra che. e be bhUmikAomAM pahelIne samyakatva yA samyagadaSTi ane bIjIne cAritra (samyakucAritra) kahevAmAM Ave che AmAM pahelI vastu mehanIya karmane je vibhAga vIMkhAvAthI pragaTe che te darzana meha" che, ane mehanIya karmane je vibhAga vIMkhAvAthI bIjI vastu pragaTe che te "cAritrameha" che. Ama sAcI [ kalyANabhUta ] samaja ane sAcuM AcaraNa e
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 246 H jaina darzana jIvananAM mULabhUta ucca ta mehanIya karmanA parAbhava thavA upara AdhAra rAkhe che, arthAt mehanIya karmane dRSTinedarzanane AvaranAro je pahele "darzanamaha" nAmane vibhAga che te jeTalA pramANamAM vIMkhAya che tenA pramANamAM daSTi khule che ane jyAre e vibhAga pUrNa paNe tUTe che tyAre daSTi pUrNapaNe pragaTe che. daSTi khulyA ke pragaTyA pachI cAritranA avarodhone haTAvavAnuM ati kaThina ane prakhara prayatnasAdhya kAma bAkI rahe che. paNa daSTi khulyA pachI e kAma vaheluM-mahuM jarUra sadhAI jAya che. mehanIya karmane cAritrane AvaranAro bIjo "cAritra meha" nAmane vibhAga jeTalA pramANamAM vIMkhAya che tenA pramANamAM cAritra pragaTe che, ane jyAre e vibhAga pUrNapaNe naSTa thAya che tyAre pUrNa paNe cAritra pragaTe che. Ama darzana meha tUTyA pachI cAritrameha tUTatAM AkhuM mohanIya karma khatama thaI jAya che ane e khatama thatAM tarata ja enA sahayegibhUta bIjA saghaLAM "ghAtI" (AtmaguNene ghAta karanArA) karmo naSTa thaI jAya che ane AtmA mukta bane che-zArIrika jIvana vartamAna hoya te jIvanamukta, ane pachI videhamukta. TUMkamAM AtmA saMbaMdhI kharI samajaNa pragaTe che tyAre darzanameha"nuM AvaraNa khase che ane "samyaktva" arthAt samyagdaSTi prApta thAya che. samyaphadaSTi prApta thatAM jJAna samyaphajJAna bane che ane AgaLa vadhatAM jyAre vartanamAMthI asaMyama, Asakti ane kaSAyane nAza thAya che tyAre e cAritrahane nAza leI enA phalarUpa samyapha cAritra pragaTe che. A pramANe samyagdaSTi, samyakajJAna ane tadanurUpa samyakracAritra e traNa vaDe mukti pamAya che.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 247 : (16) lezyA jainazAstranirUpita "lezyA" viSaya joIe. bandha-mokSano AdhAra mukhyatve mananA bhAva upara rahete hovAthI amuka kriyA-pravRtti aMge mananA bhAva-mananA adhyavasAya kevA prakAranA vate che te pratye lakSa ApavAnI jarUra che. mananA adhyavasAya eka sarakhA nathI hotA, nathI rahetA, badalAyA kare che. kyAreka kALA-kaluSita bane che, kyAreka kAbaracItarA bane che, kyAreka seLabheLa jevA, kayAreka sArA, kyAreka vadhu sArA ane kyAreka ucca zreNInA ujajavala bane che. A ApaNA anubhavanI vAta che. A mananA pariNAma athavA kaho ke mananA bhAva ene "lezyA" kahevAmAM Ave che. sphaTika ratnanI pAse je raMganI cIja rAkhavAmAM Ave, phaTika ratna tevA raMgavALuM jovAmAM Ave che, te pramANe bhinnabhinna prakAranA saMgathI mananA pariNAma (adhyavasAya) badalAyA kare che. mANasane krodha Ave che tyAre enA mane gata krodhanI asara enA caherA upara kevI dekhA de che! te vakhate ene cahero krodhathI lAlaceLa ane vikRta banI jAya che. krodhanA aNusaMghAtanuM je mAnasika Arjelana tene A dekhAva che, je caherA upara pharI vaLe che. bhinnabhinna aNusaMghAtanA ge mana upara judI judI asara ke mananA judA judA pariNAma thAya che te "lezyA" che. AvA aNusaMghAta ke pudgala-dravyanuM vargIkaraNa cha jAtanuM batAvavAmAM AvyuM che, jemake kRSNavarNanAM, nIlavarNanAM, kApata (vaMgaNunA phUla jevA) varNanAM, pItavarNanAM (UgatA sUryanA varNanAM), padmavarNa (suvarNavarNa)nAM ane
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 248 : jaina darzana zukalavarNanAM dravye.. AvAM drabyA paikI je prakAranAM dravyAnu sAnnidhya prApta thAya che, mananA adhyavasAya te drabyAne anurUpa tevA raMganA banI jAya che. Anu nAma lezyA. kahyuM che-- arthAt kRSNa vagere vaNunAM dravyeAnA sAnnidhyamAM-jema sphaTikamAM tema-AtmAmAM je pariNAma pedA thAya che tene lezyA' kahevAmAM Ave che. " kRSNAdidravyasAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM heyA ' zata: pravartate !! kRSNa, nIla tathA kApAta varNanAM dravye azubha che ane teja, padmama tathA zukala vadhunAM drabyA zubha che. azubheAmAM paNa azubhatama, azubhatara ane azubha, tathA zubheAmAM zubha, zubhatara ane zubhatama ema anukrame tAratamya che. zubha dravyeAnA sAnnidhyathI nIpajanAra manane zubha adhyavasAya te zubha lezyA, ane azubha drabyAnA sAnnidhyathI nIpajanAra manane azubha adhyavasAya te azubha lezyA, kRSNa varNanAM pudgalAnA sAnnidhyamAM manane athavA AtmAnA je kALA-azuddhatama pariNAma ( adhyavayAya ) utpanna thAya che te kRSNa lezyA, nIla varNInAM pudgaleAnA sAnnidhyamAM nIpajanAra manane lIlA ra'ga jeve je azuddhatara pariNAma te nIla lezyA. kApeAta (vegaNanA phUla jevA ) vaNunAM pudgalAnA sAnnidhyamAM mananA je e raMga jevA azuddha pariNAma te kApAta lezyA. tejovaSNunAM ( UgatA sUrya jevA vanAM ) pudgalAnA sAnnidhyamAM manane e va jevA je zuddha pariNAma te tejolezyA. padmavaNunAM ( kareNa ke capAnAM phUla jevA raMganAM) pudgaleAnA sAnnidhyamAM mananA e raMga jevA je zuddhatara pariNAma te pamalezyA. zukla varNanAM For Private Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 249 : paganA sAnnidhyamAM manane zukalarUpa zuddhatama pariNAma te zukala lezyAja 1 x Adhunika vaijJAnika zodhamAM paNa e jaNAyuM che ke mana para vicAranAM je AMdolana thAya che tene paNa raMga hoya che. chanA AMtarika bhAvonI malinatA tathA pavitratAnA taratamabhAvane sUcavate cha lezyAno vicAra upara pramANe jaina zAstramAM che ane AjIvika matanA netA maMkhalipura gozAlakanAM matamAM karmanI zuddhiazuddhine laI manuSyanI kRSNa, nIla vagere cha varNonA AdhAra para kRSNa nIla, lehita, hAridra, zukala ane parama zukala evI cha abhijAtio batAvI che. (bauddha graMtha aMguttaranikAya) (A ge zAlake zrI mahAvIra prabhunI chamastha avasthAmAM emanA ziSya tarIke emano sahacAra lagabhaga cha varSa sudhI rAkhyo hato. ) mahAbhAratamAM zAMtiparva 1ramAnA 28mA adhyAyamAM- Sar3a jIvavarNAH paramaM pramANaM kRSNo dhUmro nIlamathAsya madhyam / rakta pUnaH sahyatara sukha tu hAridravaNaM susukha ca zuklam / / 33 / / para tu zukla vimala vizoka e vacathI cha "jIvava" batAvyA che. kRSNa, nIla, rakta, hAridra, zukala ane parama zukala. A mahAbhArate je che jIvavaNe batAvyA che te ja cha vargo gozAlakanA matamAM batAvyA che, je upara jaNAvyA che. pAtaMjala yogadarzananA cothA padanA "karma azuklAkRSNa yoginaH trividhamatireSAm / " e sAtamA sUtramAM kRSNa, zukalakRSNa, zukala ane azukalAkaNa e pramANe karmanA cAra vibhAga karI chavAnA bhAvanI zuddhi-azaddhinuM pRthakkaraNa karyuM che.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana : 250 : A dravya ( vezyA-dravye ) mana-vacana-zarIranA cegAnAM antagata dravyeA che. jema zarIragata pitta krAdhAIpaka bane che ane zarAba vagere padArthA jJAnAvaraNanA uddayamAM ane brAhmI vagere padArthoM enA kSaye pazamamAM hetubhUta bane che-Ama ceAgAntagata ane bAhya dravye paNa jema kanAM udayAdimAM hetubhUta bane che, tema yegAnta talezyA-dravye kaSAya hAya tyAM sudhI tenAM sahAyaka ane pASaka ane che. Ama laizyA kaSAyAdIpaka hAvA chatAM kaSAyarUpa nathI, kema ke akaSAyI kevalajJAnIne paNu lezyA-uttameAttama zukala lesyA hAya che. laizyA mana-vacana-zarIranA ceganA pariNAmarUpa hAI e cega hAya tyAM sudhI te rahe che. eTale ja sayAgakevalIne paNa te heAya che. *bhavastha kevalajJAnIne lezyA che, lezyA che eTale mana-vacana-kAyanI pravRttio che. dhama prabhAvaka ane leAkakalyANakAraka kA kalApa che, zubhra ane tejasvi pravRttimaya emanuM jIvana che. A uparathI janasamUha vacce viharanAra kevalI bhagavAnanI jIvanacaryAne khyAla AvI zake che sadguNI tarapha emane pramAda hAya, prasannatA Upaje, ane daujanyathI vanAra zaTha tarapha audAsInya bhAva thAya. ae bIjAne samajAvavA enI sAthe vArtAlApamAM utare, lAkAne temanA kalahakaMkAsa zamAvavA samAdhAna mArga batAve, kAIne AzIrvAda kahevarAve, keine AzvAsana ane prAtsAhana Ape. lokahita mATe lokahitanA virodhIo ke binadaSTivALAo sAthe emane carcAmAM paNa UtaravuM paDe. Ama ee dekhAvamAM laukika manuSya jevA lAge. eTale ja aparicita mumukSu sAdhu satA ane gauravA sthavira zramaNeA paNa emane kevalIrUpe na kaLI zake. kema ke kevalIpaNuM ke jinapaNuM jAhera karI zake evuM viziSTa bAhya cihna emane hetu nathI, ke arjujina thatAM pragaTatuM nathI. jyAre emanI pAsethI viziSTa jJAnasa pattine paricaya thAya tyAre jJAnadaSTivALA saMta emane at ke jina tarIke pichAnavA lAge che. Ama janatAmAM te zaheramAM e jina-satta .. For Private Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 251 H ane e yogane saMpUrNa nirodha thAya tyAre, arthAt "agI' avasthAmAM [mRtyu samaye ja enuM astitva dUra thAya che. zAstrAdhAra mujaba (mana-vacana-kAyanA) yuga prakRtibandha tathA pradezabadhane hetu che ane kaSAya sthitibandha tathA anubhAvabanA heta che. leNyA yadyapi gapariNAmarUpa che chatAM kaSAya sAthe evI ekameka thaI jAya che ke jethI e paNa anubhAvabandhanA heta tarIke gaNAvA lAge che, eTaluM ja nahi, kaSAyarUpa paNa gaNavA lAge che-upacArathI. AvyA che." e prakAranI paNa vAto UDe,-jema " sAthI" nagarImAM bhagavAna mahAvIradeva ane pitAne jina tIthakara kahevarAvanAra AjIvikamataprasthApaka gharmAcArya saMkhaliputra gozAlaka banene nivAsa hatA te vakhate tyAMnI janatAmAM UDI hatI. bhagavAna pArzvanAthanI paraMparAnA sthavira zramaNa bhagavAna mahAvIradevanI pAse Ave che, paNa bhagavAnane vaMdanA karyA vagara jarA dUra rahI te sAdhuo prazno kare che; jyAre te sthavirene potAnA praznonA uttaro saMtoSakAraka maLe che tyAre teo bhagavAna mahAvIrane sarvajJa tarIke oLakhavA pAme che ane ema oLakhyA pachI emane yathAvidhi bhaktipUrNa vaMdana kare che. A hakIkata zrI bhagavatIsUtranA pAMcamA zatakanA navamA uddezamAM che. e ja pramANe, e sUtranA navamA zatakanA 3ramA uddezamAM prabhupArzvanAthasantAnIyA "gAMgeya" nAmanA sthavira zramaNanI vAta Ave che. x teNaM kAleNaM teNa samaeNa pAsAvaJcijjA therA bhagavaMto jeNeva samaNa bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchanti, samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmate ThiJcA eva vayAsIxxxxxi tappamiti te pAsAvaJcijjA berA bhagavaMtA samaNaM bhagavaM mahAvIra paJcamijANaMti-sambanna savvadarisi, xxdati namasaMti / "
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 252 : jaina darzana lezyA arthAta mAnasika adhyavasAyane samajAvavA zAstramAM ApeluM eka daSTAnta A pramANe che. cha mitre jAMbu khAvA jAMbUnA vRkSa pAse gayA. temAMnA eka jaNe kahyuM : "are yAra ! mULa sAthe ja vRkSane teDI pADe, pachI nirAMte jAMbu khAvAnI majA paDaze." [ A adhyavasAya kRSNalezyA.] bIjAe kahyuM : "nA bhAI, vRkSane zuM kAma kApavuM? meTI meTI DALe ja kApI nAkhene !" [ A adhyavasAya nIlezyA.] trIje beH "moTI DALe zuM kApavI? jAMbU te A nAnI DALa upara che, te ja kApane! " [ A adhya. vasAya kApatalezyA. ] ceAthe kahe : "tamArI A rIta khetI che, mAtra phaLanA gucachAone teDI le ! eTale ApaNuM kAma banI jaze." [ A adhyavasAya tejalezyA. ] pAMcamAe kahyuM : "tame beTI vAta kare che, ApaNe jAMbu khAvAM che, te jAMbU ja jhADa parathI teDI le!" [ A adhyavasAya padmavezyA. ] tyAre chaThTho mitra be "bhAIo ! A badhI lapa mUkane, A jamIna para pAkAM jAMbU paDyAM che e ja uDAvone !" [ A adhyavasAya zuphalalezyA. ] kArya te eka ja che jAbU khAvAnuM, paNa tenI rIti-nIti aMgenI bhAvanAomAM je bhinnatA che, athavA je bhinnabhinna adhyavasAya che e ja bhinnabhinna lezyA. dravyalezyA ane bhAvalezyA ema vezyAnA be bheda che. kalezyA, upara jaNAvyuM tema, pudgalavizeSarUpa che. bhAvalezyA, AtmAne pariNAmavizeSa che, je saMkaleza ane yegane anusaranAra che. saMkalezanA tIvra, tIvratara, tIvratama, manda, mandatara, mandatama Adi aneka bheda hovAthI vastutaH bhAvalezyA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 253 : asakhya prakAranI che. tathApi sakSepamAM upara jaNAvyA mujaba tenA cha vibhAga zAstramAM matAvyA che. pahelI traNa lezyAemAM aviveka rahelA che ane chellI traNa lezyAmAM viveka rahelA che. prathama lezyAmAM aviveka parAkASTAe pahAMceye hAya che. jyAre chellI lezyAmAM viveka parAkASThAe pahoMcelA hAya che. pahelI traNa lesyAemAM avivekanI mAtrA uttarAttara ghaTatI jAya che, jyAre chellI traNa lezyAemAM vivekanI mAtrA uttarAttara vadhatI jAya che. pahelI traNa lezyAmAM nikhiDa pApa anyana kramazaH echuM thatu jAya che, jyAre chellI traNa lezyAemAM puNyarUpa ka bandhanI abhivRddhi heAya che. tema ja puNyarUpa nirjarAnuM tattva uttarottara vadhatuM jAya che. ( 17 ) kA kANasa aMdha H kAI paNa kAryanI utpatti sAthe kAraNanA saMbaMdha te kArya - kAraNasa'badha. te samajavA mATe ghaTatu' udAharaNa laie. nyAyazAstranA niyama che ke gAnAti, rU-ti, tato yattate arthAt mANasa prathama jANe che ( mAlUma kare che), pachI Icche che ane pachI te mATe prayatna kare che. A pramANe ghaDe banAvavAnA jANukAra kuMbhAramAM ghaDA banAvavAnI ruci pedA thAya che, ruci pachI pravRtti thAya che. ghaDo banAvavA taiyAra thayela kuMbhAranI kalpanAmAM ghaDAnI petAnI pasadagInI AkRti akita thayelI DhAvI joie ane pAte je kA nipajAvavu che te nipajAvatAM tene AvaDavu joie ane te kAnA kharAkhara khyAla tene rahevA joie. nahi tA ekane sATe bIjuM banI jAya-ghaDAne khadale gAgara banI jAya. For Private Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 2544 jaina darzana A (ghaTatpattinA) kAryamAM kartA kuMbhAra che. kemake te svAdhInapaNe [ Voluntarily ] kAraNenuM avalaMbana laI pitAnI jJAnendri, karmendriye ane mananA gavaDe [ e indri tathA manarUpa svayaMprApta karaNanI sahAyatAthI] kiyA karI kArya nipajAve che. kAryane nipajAvavAmAM kuMbhArane kAraNe ( bAhya sAdhane) levAM paDe che. kemake "kAraNa vinA kArya nahi." jyAre ApaNe keI kArya joIe chIe tyAre te zI rIte banavA pAmyuM tenI tapAsa karavA ane te samajavA AkAMkSA thAya che ane jyAre ApaNuM maryAdita anubhava pramANe kAryanuM kAraNa jaDI zakatuM nathI tyAre ApaNe tene camatkAra kahI santoSa mAnIe chIe, athavA te koI adaSTa kAraNa jaNAvI manane manAvI laIe chIe. te adaSTa zuM ane te kevI rIte kAma kare che tene te ApaNane khyAla hotuM nathI. ane te saMbaMdhamAM UMDI tapAsa mATe ApaNe asamartha hoI cupakI pakaDI jaIe chIe. A prasaMge ema kahevuM paDaze ke hAlanA vijJAne camatkAra tarIke gaNAtA ghaNuM banAvene, zedha karIne kAraNe sAthe yukti yukta rIte samajAvavAmAM saphalatA meLavI che. ane jema jema vijJAna AgaLa vadhaze tema tema haju paNa camatkAra tarIke gaNatA banAnA vizeSa khulAsA prApta thavA saMbhava che. parantu mANasane kaI banAvanAM kAraNenI zodhamAM kaMI santoSakAraka khulAse jyAre maLatuM nathI tyAre te tene camatkAra gaNI keI sAdhupuruSanI kahevAtI siddhi sAthe athavA koI mUrtinI adUbhutatA sAthe joDI devAne lalacAya che. AmAM ghaNe aMze vahemanuM ja prAdhAnya hoya che, ane evA nAnAvidha vahema lekamAM pracalita che e svIkAryA sivAya chUTake nathI. vijJAnanI bhautika bAjunI sAthe sAthe AdhyAtmika bAju tarapha vizeSa
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 255 H zekheLa thatAM santoSakAraka khulAsA ghaNA thavA saMbhava che ema jaNAya che. paraMtu e samajavuM jarUranuM che ke vahemanuM ke vizvamanuM vAtAvaraNa jyAM sudhI pravartamAna raheze tyAM sudhI AgaLa pragati thavI muzkela che. keI banAvanuM kAraNa ApaNI buddhi bahAranuM che ema samajI besI rahevuM e uttama che, paNa te banAvane game tenI sAthe kevaLa kalpanA karI joDI devAya e kheTuM che ane emAMthI ja vahemanI paraMparA janme che. kuMbhAra jANe che ke ghaDo mATInI khANamAMnI cIkaNI mATIne banI zake che, teTalA mATe tevI mATI lAvI tene sApha karI temAM pANI reDI guMdaLIne tene mulAyama piMDe banAve che. A mATIne piMDe ja kriyAnA ane ghaDe bane che. tethI mATIne ghaDAnuM upAdAna kAraNa kahevAmAM Ave che. mATI-ghaDAne mATe jema "upAdAne kAraNe e nAmathI vyavahata thAya che, tema "pariNAmikAraNa"e nAmathI paNa vyavahata karAya che. kemake mArI pote ja ghaTarUpe pariName che. avagraha IhArUpe, IhA avAyarUpe, avAya dhAraNArUpe ane dhAraNA (saMskAra) smRtirUpe pariName che, mATe pUrva-pUrva uttara-uttaranuM pariNAmikAraNa che. have kuMbhArane ghaDe banAvavA mATenI kriyAmAM sAdhane paNa joIe, eTale te cakra, daMDa paNa meLavI le che. kemake e jANe che ke daMDathI cakane pheravI tenI madadathI kriyA karavAmAM Avaze te kArya ghaNuM saraLatAthI thaze. ethI tene upaga kare che. Ama kAryanI sAdhanAmAM upayogIrUpa thanArAM bAhya sAdhane nimittakAraNa kahevAya che-jema daMDa vagere. che. jemAM AkheAkhuM UtarI jAya che tenuM upAdAna kAraNa kahevAya. mATI ghaDAmAM UtarI jAya che (ghaDArUpe pariNamI
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 256 : jaina darzana jAya che), mATe mATI ghaDAnuM upAdAna kAraNa. tanta paTamAM UtarI jAya che (paTarUpe pariNamI jAya che), mATe takhta paTanuM upAdAna kAraNa. suvarNa kaTaka, kuMDala kaMkaNa vageremAM UtarI jaya che (kaTakAdarUpe pariNamI jAya che), mATe suvarNa kaTakAdinuM upAdAna kAraNa. ane Ama upAdAnane kAryamAM pariNumAvavAmAM je vyApakarUpe Avazyaka sAdhana (upakaraNa) hoya te "nimitta kAraNa" kahevAya che, je kAryanI sAdhanAmAM sIdhA sakriya saMyegathI vaLagela hoya che. A prakAranI nimitta kAraNanI viziSTatA che. ghaTane mATenAM daMDAdi nimittakAraNa evAM hoya che. A pramANe kuMbhanI niSpattimAM kuMbhAra karyA che, mATI upAdAna kAraNa che ane daMDa vagere nimitta kAraNa che. koI paNa kAryanI niSpattimAM A traNa (tripuTI) mukhya ane pradhAnapaNe Avazyaka che. kAryasAdhananI kriyA daramyAna sAdhanasaha besavA-karavA mATe anukUla paDatA khullA AkAza (avakAza)vALI jamIna apekSita hoI e (jamIna, AkAza) apekSAkAraNa gaNAya. AkAza kayAMya levA javuM paDe che ? nahi ja. te sarvatra vidyamAna che. e na hoya te keI kArya banI zake ke nahi e vAta kharI, paNa e na heya e vAta ja asaMbhavita che. ataH sAkSibhAvanI apekSAe ene apekSAkAraNa tarIke mAnavAmAM Ave che. AkAzanI jema jamIna kaMI badhe nathI ane AkAza karatAM te vadhu sagavaDarUpa paNa che, ema chatAMya enI sulabhatA ane kArya sAdhavAne aMgenI upayogItAnI mAtrAnI apekSAe e paNa apekSAkAraNa ja gaNAya. sarva kAryomAM koI paNa prakAre
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa :257 : sahaja rIte upasthita yA vidyamAna hAI, sAdhAraNapaNe sarvasAmAnya yAga ApanAra hoya te apekSAkAraNa tarIke kahI zakAya che. A prakAranA kAraNanirdeza te sahajasiddha upayAgI tattvanA athavA apekSita bAhya sagavaDanA nirdeza kahI zakAya. apekSA kAraNa paNa nimitta-kAraNu ja kahevAya. kemake nimitta-kAraNanA mukhya be bheda che. eka kAyasiddhimAM vyApakarUpe Avazyaka sakriya sIdhA cega ApanAra hoya te, ane bIjo AkAza AdinI jema kevala sAkSibhAve athavA kartA Adine sagavaDarUpe jenI upasthiti Avazyaka hAya te. jenA vagara cAlI zake chatAM tene cega jo sAMpaDe te te kAya mAM ochuM vadhatu upayogI thAya evu' je DaeNAya te Agantuka nimitta kahI zakAya, kuMbhArane mATI lAvavA-karavAmAM gadheDA paNa kAma Ave che, chatAM te 'Da-cakranI zreNInuM kAraNa ( nimittakAraNa ) gaNAya nahi. evAM tattvA kAmamAM AvI zake tema hovA chatAM ya 'anyathAsiddha' gaNAya athavA Agantuka nimitta kahI zakAya. kuMbhAra cakradaMDAdi sAdhaneA dvArA mATIrUpa upAdAnamAMthI ghaDo banAve che tyAre mATInA piMDAmAMthI ekadama ghaDA thaI jatA nathI, paNa kriyA thatI vakhate e piMDAmAM eka pachI eka judI judI aneka AkRtie udbhavatI jAya che, ane e bhinna-bhinna AkRtie yA sthitiomAMthI pasAra thayA pachI aMtamAM ghaDA * nyAya--vaizeSika darzananI prakriyA mujaba gabha, AkAza vagerene anyathAsidgha' gaNavAmAM Ave che- "tRtIya tumaved Ama xx 7mo rAsamati: cAt' kArikAvalI 22]. A mujaba kA siddhimAM (kAryasiddhi pUrve) je sAkSAt kriyAyeAga pUranAra tarIke vyApaka rUpe Avazyaka hAya te ja kAraNu"nI (nimittakAraNatI) koTImAM Ave che. te sivAyanAM badhAM anyathAsiddha" gaNAya che. For Private Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 258 : jaina darzana bane che ghaDo thavA pUrvenI A badhI bhinna-bhinna sthitiomAM AgalI pAchalInuM kAraNa (upAdAna) che, ane pAchalI AgalInuM kArya che. A kAryakAraNaparaMparAnI sAMkaLa uparathI, vikAsa kamika hoya che ema samajI zakAya che. ghaTarUpa kArya tarapha vahetI aneka sthitiomAMthI pasAra thaI chevaTe ghaDe bane che, aneka sthitiomAMthI pasAra thaI phUla ane phala taiyAra thAya che, tema jIvanavikAsa paNa vikAsagAmI anekAneka rithatio mAMthI pasAra thaIne sadhAya che. ghaDo thavA pUrve mATInA piMDAmAMthI uttarottara je pariNAme nIpajatAM jAya che, temAM uttarottara ghaDAnuM svarUpa adhikAdhika khIlatuM jatuM hoya che, ane chellA pariNAmamAM ghaDo thavA mATenI nyUnatama rahelI UNapa jyAre pUrAI jAya che tyAre phaDAka daIne ghaDe prAkaTyane pAme che. Ama ghaDo thavA pUrve kamazaH thatA bhinna-bhinna AkAra-pariNAmonI hAramALA ghaDe thavA mATe-ghaDA thavA pUve atyaMta jarUrI che, je kAryanI siddhimAM asAdhAraNa vega parAvatI hovAthI asAdhAraNa kAraNa tarIke nidezavAmAM Ave che. A asAdhAraNa kAraNane nirdeza kArya siddhinI kAmaka gatine khyAla Ape che. kAryasiddhinI pUrve uttarottara vikAsa pAmatI jatI bhinnabhinna pariNAmadhArA e upAdAnanI ja pariNAmadhArA che. upadAnanI pariNAmadhArAnuM chevaTanuM pakava phaLa te kArya mATInA piMDane pariNAmadhArAnuM chevaTanuM pakava phaLa te ghaDe. A uparathI jaNAya che ke kAryasiddhi mATe kArya ane tenA upAyanuM samyagajJAna joIe, temaja te upAyane prAga yathArtharSa karatAM AvaDe jaIe. have AdhyAtmika jIvanavikAsa saMbaMdhe vicArIe.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 259 2 AdhyAtmika jIvanavikAsa sAdhavAnuM zreSTha sAmarthya manuSyamAM che e samajI e sAdhavAnA abhilASavALe je sajajana e mATe taiyAra thAya che tenuM dayeya saMpUrNa vItarAgatA che. vItarAgatA eTale rAgAdi doSanuM vidAraNa. jJAna-svarUpa ApavAmAM jJAna te sattAmAM bharyuM ja paDyuM che, paNa tene AvaranAra AvaraNane khaseDavAM e ja moTI samasyA che. e mahAn puruSArthanuM kArya kSetra heI, jJAnadaSTivALe puruSArthaparAyaNa mumukSu ja e kArya sAdhI zake che. vItarAgapaNuM saMpUrNa pratiSThita thatAM AtmA paramAtmA bane che. vItarAgatAnuM tatva parama dhyeya tarIke lagabhaga badhA dArzanikane maMjUra che. nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yoga, bauddha, vedAnta e badhA ya pitAnA darzanazAstranA praNayanane parama ane carama udeza niHzreyasane adhigama jaNAve che ane enA [ niHzreyasana ] svarUpa saMbadhe arthAta vItarAga para AtmAnI maraNottara sthiti, je mekSa-parama mekSa kahevAya che tenA svarUpa saMbadhe e badhAnI vicAradaSTi khI nAkhI hovA chatAM enI prApti mATe vItarAgatyanI prAptinI anivArya AvazyakatA e badhA svIkAre che, tema ja e ja (vItarAgatA) vAstavika muktatAnuM svarUpa che ema pratipAdana kare che. vItarAgavarUpa yanI sAdhanArUpe je kriyA khapa lAge che te che saMyama. saMyama eTale hiMsAdi dene dUra karI ahiMsa sAya vagere sadguNone, tema ja kAma, krodha, lobha, ahaMkAra jevI durvattione khaseDI sAtavika zuddha rasavRtti ane zama, saMtela, mRdutA, maitrI vagere pavitra bhAvene khIlavavAmAM tatpara thavuM te. Ane sadAcaraNa kahIe. jJAnendri, karmendriye, tema ja cittanA suprazasta vegathI enI prApti e badhAnA vicAra mAsa kahevA para
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 260 ? jenA darzana sampanna evA sAdhakanI saMyamasAdhanA jema jema khIlatI jAya che, tema tema tene AtmA UMce caDate jAya che. ma TImAM ghaTa jema zaktirUpe vartamAna che, tema dareka AtmAmAM paramAmAM zaktirUpe vartamAna che. dareka AtmA potAnA mULa svarUpamAM (sattAe) paramAtmA che. mATIne sAdhanaprayoga dvArA ghaDAmAM pheravavAmAM Ave che, tema sAdhaka potAnA AtmAne saMyamayeganA sAdhana dvArA paramAtmAmAM pherave che. paramAtmabhAvane prApta karavA mATe kamika prayatnanI-uttarottara vikAsagAmI prayatnonI paraMparA cAle che ane tadanusAra uttarottara vikAsa sadhAte jAya che. A vikAsakramanI dhArAnuM nAma ja guNasthAna kamAha che, je agAu guNasthAnanA vivaraNamAM ApaNe joI AvyA chIe. TUMkamAM mithyAdaSTi nirasta thatAM samyagdaSTi prApta thavI e pahele buniyAdI vikAsa che, e pachI dezavirati (maryAdita saMyamI jIvana), sarvavirati (vyApaka saMyamI jIvana), apramatta mahAtmajIvana ane pachI ucca zreNInuM yegI jIvana e pramANe pragatikramanA patha para sAdhaka jema jema kramazaH AgaLa vadhe che, tema tema tene uttarottara adhikAdhika vikAsa sadhAte jAya che, ane chevaTe e badhA vikAsanuM pUrNarUpa paramAtmabhAvanA prAdurbhAvamAM Ave che. e saghaLA avAra vikAsa pUrNa tArUpa pUrNa siddhimAM pUrNa thAya che, mATe asAdhAraNa kAraNa gaNAya. dareka kAryasiddhimAM nimitta kAraNane yoga avazya apekSita hoya che. prastuta bAbatamAM nimittakAraNabhUta sadudeva, sadaguru ane bAhya kriyAnAM avalaMbananI AvazyakatA che. pUrNa paramAtmapada jeNe prApta karyuM che te vItarAgadeva saMdudeva che. e Adarza anukaraNIya vyakti che. tenI vItasaMgatA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 261 : viSeno vicAra karatAM, tenuM cittana-manana karatAM vItarAgatA ApaNAthI sAdhya thaI zake che ema ApaNane jaNAya che ane te vizvAsa ApaNane pedA thAya che. rAgInI sebate jema rAgI thavAya che, tema vItarAganI sebate (eTale ke tenA cintana-manana-praNidhAna-dhyAne) vItarAga thaI zakAya che jema "vinA amArI gAtA gAyattI amara kathA" eTale ke jene bhamarIe DaMkha mAryo che evI IyaLa bhamarInuM dhyAna dharatAMdharatAM pite ja bhamarI banI jAya che tema sadevanA svarUpane ApaNuM kalpanAmAM paNa paricaya thatAM ApaNuM svarUpa paNa sattAe tevuM ja che evuM ApaNane bhAna jAgrata thAya che. jevI rIte gheTAnA ToLAmAM UcharelA siMhanA baccAne kharA siMhanuM svarUpa jotAM ane tenI trADa sAMbhaLatAM tenA kharA svarUpa viSe bhAna thAya che tema. saddaguru pitAne zAstrAbhyAsa tathA anubhavanA pariNAme prApta jJAnanA AdhAre ApaNane ApaNuM dhyeyanI oLakhANa karAve che ane te theye pahoMcavAne mArga ApaNI gyatAne anusarIne batAve che, ke jethI ApaNe jyAM hoIe tyAMthI kramazaH AgaLa pragati karI zakIe. je daMbhI, ADaMbarI, yazelelu, jJAnadaridra, avivekI hoya te te guru [ saddaguru] kahevAya ja nahi e ughADuM ja che dhIra-gaMbhIra, zAnta, samabhAvI, samadarzI ane tattvajJa, udArataravavivecaka tathA lekakalyANanI vizALa bhAvanAvALA evA sadAcAranI mUtisamA pavitra santa ja guru (sadguru) che, je "davA taratArathituM kSama: rA" che. evA guru ApaNane ayogya rIte ThekaDA mAravAnuM, kUdakA bharavAnuM kaheze nahi, paNa ucita tathA yogya rIte pragatinA puNya paMthe caDavA preraze.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 262 : jaina darzana zarIradhArI ke mAnasika kriyA te zuM zArIrika kriyA vagara paNa rahI zakato nathI dhArmika preraNA jagAvavA mATe dhArmika kiyAe badhA saMpradAyamAM potapotAnI Dhabe javAmAM AvI che. ane tene uddeza jIvanane sadAcaraNI banAvavAnuM che. dhArmika gAgAtI vidhinI kiyA sadAcaraNanI dizAmAM dere emAM ja enI sAcI saphalatA gaNI zakAya che e vAta khUba dhyAnamAM rAkhavA cogya che. ane judA judA vargonI judA judA prakAranI kriyA upara asahiSNu banavuM ane takarAra karavI e ajJAnadazAnuM lakSaNa che e ApaNe jANI levuM joIe ane daDhatAthI samajI rAkhavuM joIe ke jemAM bhagavastavana hoya, pitAnAM pApanI AlecanA tathA garhaNa hoya ane AtmakalyANa sAdhavAnI pavitra bhAvanA hoya tevI koI paNa zuM kaI paNa sapradAya ke majahabanI] kriyA zreyaskara che. AdhyAtmika vikAsa mATe manuSyabhava, yegya kSetra, zakti sapanna zarIrabaMdhAraNa vagerenI sagavaDa apekSita hAI e apekSAkAraNa gaNAya. e badhAM sagavaDarUpe maLelAM hovA chatAM emane e dupaga na karatAM mANaso "andhakAra"mAM AthaDe che! e badhAM kharekhara AtmavikAsanI bhAvanAvALAne AgaLa vadhavAnI pravRttimAM khUba sahAyaka bane che. nimitta-kAraNane mukhya ane gauNa athavA prathamakakSAnuM tathA uttarakakSAnuM ema be vibhAgamAM vahecI detAM, santasamAgama, kiyAnuSThAna vagere, mukhya athavA prathama kakSAnAM nimittakAraNa ane manuSya zarIra vagere gauNa athavA uttarakakSAnAM nimittakAraNa kahevAya. bodha levAnI dRSTithI eka kiso ahIM raju karI dauM? mathurAnA be alamasta bA mathurAthI gokuLa javA mATe rAtanA hoDImAM beThA ane khUba jorazorathI halesAM mAryA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 26 3 : karyA, paNa prabhAta thatAM joyuM te teo jyAM hoDImAM beThA hatA tyAMthI jarA paNa AgaLa vadhyA nahotA. temane khUba navAI lAgI ke ATalI badhI mahenata karavA chatAM Ama kema banyuM ! eka jANakAre temanuM dhyAna kheMcyuM ke heDIne kinArA uparanA jhADa sAthe je doraDAthI bAMdhI rAkhI hatI te doraDu ja choDavuM rahI gayuM hatuM ! A pramANe mithyAdiSTa ane krodha-lebha Adi kaSAyadAnA je vikaTa baMdhanathI ApaNe baMdhAyelA chIe te baMdhanane teDyA sivAya athavA tene DhIluM karatA rahyA sivAya bIjA koI raste, bIjI kaI rIte bhavasAgara tarI zakAya tema nathI e dhruva satya che. have prastuta lekhanA sArarUpe kAraNakalApanA nAmanirdezane yAda karI jaIe. ghaTa aMge- kartA-kuMbhAra. kArya-ghaTa, yiAhustakauzalyathI thatI kriyA upAdAnakAraNa-mATI. nimittakaraNa-daMDa, cakra vagere. asAdhAraNakAraNa-mATInA piMDAmAMthI ghaTa thavA sudhImAM je avAktara AkAro [ pariName ] thayA hatA te badhA. apekSAkAra-jamIna, AkAza vagere. AdhyAtmika vikAsane aMge kartA-AtmA. kArya-AtmAne paramAtmabhAva. kiyA-sadAcaraNa. upAdAnekAraNa-AtmA pote ja. nimittakaraNa-sadeva, saddaguru, sakriyA vagerenuM avalaMbana. asAdhAmaNakAraNa-avAktaravatI vikAsa paraMparA. apekSA kAraNamanuSyabhava, zarIrasAmarthya vagere,
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 264 : jaina darzana (18) kAla jaina darzanamAM svIkRta SaDU dravyamAM eka dravya kAla che. enAM kArya jaNAvatuM tatvArthasUtranuM sUtra che-- " vartanA pariNAmaH kriyA paravAparatve ca kAlasya / " [ -22] arthAta vartana, pariNAma, kriyA ane paravAparatva e kAlanAM kArya che. matalaba e che ke dravyanA pitapotAnA paryAyamAM svabhAvataH pratisamaya pariNamatAM rahevAmAM e rIte dravyanA vartavAmAM, dravyanA navInatA-purANutA vagere pariNAma thatA rahevAmAM, vartamAna-bhUta-bhaviSyarUpa kriyA athavA halanacalanarUpa ceSTAmAM ane nAnA-moTArUpa paratva-aparatvanI bAbatamAM kAla nimittabhUta (sahAyabhUta) che. dAkhalA tarIke, cekhA agni para caDatAM bhAta bane che te kaMI ekadama ja banI jatA nathI, paNa cekhAmAM pratisamaya (kSaNe kSaNe) pariNamana (parivartana) thatAM thatAM antamAM bhAta taiyAra thavA rUpa antima sthUla pariNamana bane che. kSaNe kSaNe suma pariNamana na thAya te sthUla pariNamana banI zake nahi. ataH cekhAmAM pratisamaya je parivartana thatuM rahyuM te kAla dravyanA sahakArathI thayuM, Ama badhA padArthonAM pariNamanamAM kAla nimittabhUta che. A vartana vagere kArya yathAsaMbhava dravyanuM potAnuM ja che, paNa emAM kAla nimittabhUta kAraNa che. paranta kAladravyanA saMbaMdhamAM prAcIna jainAcAryomAM paraspara matabheda che. eka pakSa kAlane svatanna (pRthaka) dravya svIkArate
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 265 4 nathI. tenA abhiprAya mujaba jIva-ajIva nA paryAya ja kAla che. jIva-ajIva dravyanuM pitAnA paryAyamAM pariNamana ja kAla manAya che. lekaprakAza graMthanA tRtIya vibhAgarUpa kAla-lokaprakAramAM vinayavijayajI upAdhyAya prastuta pakSane paricala karAvatAM kahe che : " eva ca dravyaparyAyA evAmI vartanAdayA / sakvannA: jhavena vazarA mavati che. " " paryAyAzca kathaJcit syUdravyAbhinnAstatazca te / dravyanAmnApi kathyante jAtu prokta yadAgame / / " [ prAraMbhanA 9-10 zloka] arthAta A vartana, pariNAma vagere [ uparanA tAvArthasUtramAM batAvyA te] paryAye, je "kAla" zabdathI vyavahata thAya che te jIvAjIva dravyanA paryAya ja che. ane dravya ane paryAnI paraspara kathaMcit abhinnatA hovAthI e (vartanAdi) paryAye dvavyanA (jIva-AjIvanA) nAme paNa kahI zakAya che. kemake A gAmamAM kahyuM che, ane te Agama pATha A vidra mahevo usa vu? joyA! trA jagIvA vera uttA" [ bhagavatI sUtra] athata he bhagavana ! kAla kahevAya che te zuM che? gautamI jIva ane ajIva dravya e ja kAla che.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana matalaba ke jIvAjIva dranA paryAne kAla kahevAya, tema jIvAjIva dravyone paNa kAla kahI zakAya. samaya, AvalikA, muhUrta, dinarAta vagere je vyavahAra ane navInatA-purANutA, jayeSThatA-kaniSThatA vagere je avasthAo kAla sAdhya batAvavAmAM Ave che te sarva, dravyanA paryAye ja che, jIva-ajIva dravyane je paryAya avibhAjya che, arthAt buddhithI paNa jene vibhAga paDI zake nahi te atima parama-sUkSama paryAyane "samaya" kahe che. evA asaMkhya samayenI eka AvalikA, aneka AvalikAonuM eka muhUrta ane trIza muhUrtonuM eka ahorAtra bane che ane aherAtrone mahIne tathA mahInAenuM varSa vagere bane che. be cIjomAM je AgaLanI hoya te jUnI ane pachInI hoya te navI kahevAya che. be prANuomanuSyamAM je pahelAM janmyA hoya te jyeSTha ane pachIthI jamela kaniSTha kahevAya che. Ama samaya, AvalikA, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa, varSa vagere samagra vyavahAra ane jUnuMnavuM tathA menAnuM vagere samagra avasthAe vastunA [ sacetana-acetana dravyanA] paryAye ja che. paryAya e dravyanI kriyA che, dravya tipitAnA paryAyamAM-sUkSma yA sthUla pariNAmamAM pariNata thayA ja kare che. Ama dravyanI paryAyapara para ja kAla che. mATe kAlane alaga dravya mAnavAnI jarUra A pakSa jete nathI. bIjo pakSa kAlane vatantra pRthak] dravya mAne che. tene abhiprAya e che ke jema jIva-pagalemAM gati sthiti karavAne svabhAva hovA chatAM te kArya mATe nimittakAraNarUpe dhamastikAya ane adharmAstikAya nAmanA pRthaka dravya mAnavAmAM
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 267 : Ave che, tema chatA jIva dravyomAM paryAya-pariNamanane svabhAva hovA chatAM te mATe nimittakAraNarUpe pRthak kAla dravya mAnavuM joIe. A pakSanA abhiprAya mujaba, kAla potAnuM kArya tiLuM cakanI gatinI madadathI kare che, ane jyotiSacakranuM gatikSetra manuSyakSetra che, mATe te kSetramAM kAla vartamAna che, tenI bahAra nahi. tibUkaraDaka granthanI chaThThI gAthA che- " logANabhAvajaNi yaM joisacakka bhaNati arihNtaa| __ savve kAlavisesA jassa gaivisesaniSphannA / / " arthAt -candramAsa, sUryamAsa, nakSatramAsa vagere samagra kAlavizeSe candra-sUrya--nakSatrAdirUpa jatiSacakranA gati vizeSathI banelA che. vizeSAvazyaka bhASya 2 027-2032-2033-2035 gAthAomAM jaNAve che ke - padArthonuM navInatA-purANutA Adi te te rUpe vartavuMhamezAM hovuM te vartAnA pariNAma, eka sthAnathI anya sthAnanI prApti te kriyA ane jyeSThatA-kaniSThatArUpa [meTA-nAnApaNurUpa ] pava-aparatva e kAlakRta hAI kAlanAM liMga che. dravyanA vartAnAdirUpa paryAya te ja kAla che. ane dravya tathA paryAnA pArasparika abhedanI apekSAe dravyane ja kAla kahevAmAM Ave che. kemake AgamamAM jIva-ajIva dravyone ja samaya, AvalikA, maharta vagere kahevAmAM Ave che. te ( samaya vagere) temanAthI (dravyethI ) vibhinna nathI. sUrya-candra-graha-nakSatra-tArAnI gati-kriyAthI samaya,
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 268H jaina darzana AvalikA, muhUrta, dinarAta, pakSa, mAsa, varSa vagere je-manuSyakSetramAM abhivyakta thAya che te "addadhAkAla" kahevAya che. cAlate sUrya pitAnAM kiraNethI jeTaluM-jeTaluM kSetra udyotita kare che te divasa" kahevAya che. pachI rAtri kahevAya che. e divasane avibhAjya parama sUkSama vakhata te "samaya" kahevAya che. evA asaMkhya samayenI " AvalikA" ane emAMthI muhUrta vagere bane che." kAlane pRthaka tattva mAnavAnA samarthanamAM jaNAvavAmAM Ave che ke kAlarUpa niyAmaka tatva na hoya te kisalaya [ kuMpaLa], kaLI, phaLa e badhAne ekasAthe ja udbhava thaze. bhinnabhinna zArIrika sthiti dharAvatI bAla-yuvaka-vRddha avasthAo kAla vinA kema banI zake? cha hatuonAM nAnAvidha pariNAma kAlA vinA kema banI zake? AMbA vagere vRkSe anya sAmagrI upasthita hovA chatAM anya RtuomAM kerI vagere phala vagaranA hoya che te kAlanuM astitva puravAra kare che. atIta, vartamAna, bhaviSya e bAbate kAlanI ja bAbata che. vaheluM-moDuM, ekasAthe, Aja, AvatI kAla, gaI kAla, kadAcita, mAsa, varSe, pira, parAra, yuga, A badhuM kAlanA astitvane prakaTa kare che. Agama paNa astikAyarUpa pAMca dravya uparAMta chaThuM kAla dravya jaNAve che- "kai NaM bhate ! damvA pannattA? goyamA! cha davvA pannatA! taM jahAM-ghammasthikAe, adhammasthikAe, AgAsatthikAe, puggalasthikAe, jIvasthikAe, addhAsamaye ya ! " A pAThamAM kAlane mATe chelle "adudhAsamaya" e zabda prayoga karyo che. paraMtu ema nahi hoya ke e zabda-prAga tAtvika kALane nideza na hoya; paNa samaya, AvalikA, muhUrta, aherAtra vagerarUpa vyAvahArika kALane sUcaka hoya? kema ke
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 2696 vizeSAvazyaka bhASyamAM 2027-2032-2033 gAthAomAM vartanAAdirUpa kAlanuM ruvAjIvadravyarUpe nirUpaNa karI 2035 gAthAmAM addhAkAlanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, jemAM addhAkAlane sUryAdinI gatikiyAthI abhivyakta thanAre jaNAvavAmAM AvyuM che. kAlane tAtvika (svataMtra) dravya na mAnanAre pakSa paNa uparyukta prakAranA adhAsamayane vyAvahArika kAlarUpe mAne che, kintu mULamAM, teo kAlane jIvAjIva dravyanA paryAyarUpe ja tatvataH svIkAre che. kAlane svatantra dravya mAnanAra eka anya pakSa che, jenA abhiprAya mujaba kAla lekavyApI ane aNurUpa che. A chUTA aNuo gatihIna hevAthI jyAMnA tyAM ja rahe che, arthAta lekAkAzanA pratyeka pradeza para ja potapotAnA pradeza para ja sthita rahe che. A pratyeka kAla-aNumAM paryAyaparaMparA avicchinna pravatya kare che. A paryAya ja "samaya" kahevAya che. dareka kAla-ANunA ananta samayaparyAya che. A samayaparyAya ja anya dravyanA paryAmAM nimittakAraNa che, navInatA-purANutA, jayeSThatA-kaniSThatA vagere badhI avasthAo kAla-ANunA samaya * eka pudagalaparamANune AkAzanA eka pradezathI bIjA pradeza sudhI manda gatie javAmAM jeTalI vAra lAge teTalA vakhatane "samaya" kahe che. yathA'pakaSaparyanta dravya paramANuH, evaM paramApakarSaparyantaH kAla: kssnnH| yAvatA vA samayena calitaH paramANaH pUrvadeza jahyAd uttaradezamupasampadyeta sa kAla: kSaNaH / [ pAtaMjala yogadarzana, 3je pAda, paramuM sUa] arthAta-jema parama sUkSmatAne pAmela dravya "paramANu" kahevAya che, tema parama sUkSmatAne pAmela kAla "kSaNa" kahevAya che. athavA cAle paramANu jeTalA vakhatamAM eka pradezane cheDe ane bIjA pradezane prApta thAya teTale vakhata "kSaNa" kahevAya che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ : ra7 : jaina darzana paryAnA AdhAra para banyA kare che. A Azuone kandha banate nathI, ataH aNurUpa kAla astikAya nathI. A pakSanA pratipAdana mujaba, uparanA tatvArthasUtramAM prathama nirdeza je vartamAne che temAM, e pachInA pariNAma" vagere, je vartamAnA ja vizeSe che temane samAveza thaI zakavA chatAM temane pRthaka nirdeza ema batAvavA khAtara che ke kAla mukhya ane vyAvahArika ema be prakAranuM che. mukhya kAla vartanArUpa che ane vyAvahArika kAla pariNAma, kriyA ane paravA paratvarUpa che sUryAdinI gatikriyAthI samaya, AvalikA, muhurta, dinarAta vagerene je vyavahAra thAya che te vyAvahArika kAla che. A kAlanI aNurUpatAnuM mantavya digambara graMthomAM che. e vetAmbarene sammata nathI, kintu prasiddha vetAmbara jainAcArya hemacandrane sammata che. teo egazAstranA prathama prakAzanA 16mA lekanI vRttimAM lakhe che - lokAkAzapradezasthA bhinnAH kAlANavastu ye / bhAvAlA parikrtAya mukhyaH kAlaH sa ucyate / / 52 / / jyotiHzAstre yasya mAnamucyate samayAdikama / 8 vAriva: : vAlimarAmataH che parU I arthAt kAkAzanA pradezamAM kAla-aNuo bhinna bhinna sthiti che, jeo dravyanAM parivartanamAM nimittabhUta che. e mUkhya kAla che, ane jyotigyazAstramAM jenuM samaya, AvalikA, suhartA, dinarAta vagere pramANe batAvavAmAM Ave che te vyAvahArika kAla che.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 271 3 A matabhedane aMge bahuzruta medhAvI paMDita zrI sukha lAlajInI vicArasaraNI evI che ke nizcayadaSTithI vicAratAM kAlane jIvAjIva dravyAnA paryAyarUpa mAnavAne pakSa bavika ane tAtvika jaNAya che. manuSyakSetranI bahAra paNa navInatA, purANutA vagere bhAve banyA kare che ane temAM kAlanI apekSA mAnavAmAM AvatI nathI. evI rIte manuSyakSetramAM paNa svataMtra kAla dravyanI mAnyatA vagara cAlI zake. ataH skUla lekavyavahAranA AdhAra para A pakSanuM utthAna samajavuM joIe, ane aNurUpa kAlanI mAnyatAne aMge vicAratAM, pratyeka yugalaparamANune ja upacArathI kAlANurUpa mAnI levAmAM Ave to aNurUpa svatantra kAladravyanI kalpanAnI AvazyakatA rahetI nathI. AgurUpa kALane svatanna dravya mAnavAmAM Ave che, te pachI ene (kAladravyane) dharmAstikAyAdinI jema skalparUpa mAnavAmAM nathI AvatuM e prazna thAya che. ane bIjI vAta e ke jIvAjIva dravyanA paryAyamAM nimittakAraNa tarIke samayaparyAya mAnIe te samayaparyAyamAM paNa nimittakAraNa (rIke keIne mAnavuM paDaze. ane je samayaparyaMca svAbhAvika hAI ene mATe anya nimittanI apekSA na hovAnuM mAnavAmAM Ave te jIva-ajIva dravyanA paryAya ja evA svAbhAvika mAnI zakAya che ke jethI ene samayaparyAyarUpa nimittakAranI apekSA rahetI nathI. vaidika darzanomAM paNa kAlanA saMbaMdhamAM mukhya be pakSe che. taiyAyika-vaizeSika darzana kAlane sarvavyApI svatanna dravya mAne che. pAtaMjala yogadarzananA tRtIya pAdanA bAvanamA sUtranA bhASyamAM kAla zuM che e vize ullekha che. bhASyakAranA mAbhiprAya mujaba kAlanAmaka keI savatatra vastu nathI te kebala laukika
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana daSTivALAoe vyavahAranirvAha mATe kSaNenA anukramanA viSayamAM karelI kalpanAmAtra che. sAMkhyadarzana pAtaMjalada rzananuM joDIdAra darzana heI ene mata paNa e ja hoya. vedAntanI te e tAsIra ja nathI ke e kAlane alaga tatva mAne. AmAM nyAya, vaizeSika jevA darzanene mata vyavahAramUlaka ane gadarzana vagerene mata nizcayadaSTimUlaka hoya ema dhAravAmAM Ave che. Adhunika vaijJAnika mata kAlane dizAnI jema kAlpanika mAne che, vAstavika nahi. (19) niyativAda niyativAda eTale daivavAda athavA bhavitavyatAvAda. e bhAgyavAda paNa kahevAya che. jJAnahIna kAyara mANase ema samaje che ke mANasanA hAthamAM che ja zuM? je kaMI bhAgyamAM kareluM che athavA pahelethI niyata che te banIne ja rahevAnuM, mATe kaMI karavA dharavAnI ke prayatna karavAnI vAta nakAmI che, dhanI mANasa, jeo dhana bheguM karavA pApa kare che, tene mATe devavAdane AgaLa karI dhRSTatA seve che. evA mANase kahe che ke je kaMI banI rahyuM che temAM ApaNe zuM vAMka? e badhuM te pahelethI niyata ja hatuM. niyata hoya te hajAra prayatna karavAthI paNa DuM ja badalI zakAya che? mATe je banI rahyuM che tenI javAbadArI ApaNuM para nathI. Ama niyativAda yA devavAda jIvanasudhArane duzmana che. e pApIone pitAnAM pApa chupAvavAne, dhanikone potAnI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa ': 273 : vidhAnika luMTa chupAvavAne ane kAyarone pitAnI kAyaratA chupAvavAno sahAre che. devAdanA sahAre zAMti maLatI hovAnuM kahevAya che, paNa kharI rIte te zAnti nathI, paNa jaDatA che, jIvananuM patana che. eka mANasa marIne jhADa thAya te enI saMvedanazakti ghaTI jaze, ene jIvavA-maravAnI, kartavya-akartayanI koI ciMtA nahi rahe, eTale zuM ema kahI zakAya ke mANasa marI jhADa thayo te ene ghaNI zAnti maLI? e jaDatAne zAnti kahI zakAya? eka mANasa zarAba pI nazAmAM cakacUra thaye te enI e jaDabhAvadazA zAnti kahevAya ? mANasa potAnI javAbadArI bhUlI jAya, pitAnA pApamaya yA patanamaya jIvanamAM paNa zAnti yA sateSa anubhavavA lAge e ene mATe zuM sArI vAta che? nahi, e enI durgati che. spaSTa che ke daivavAda yA niyativAdane pracAra janatAne ahitakAraka yA durgatikAraka raste doravAnuM kAma kare che. zramaNa bhagavAna mahAvIranA samayamAM zrImAna kuMbhAra saddAlaputa AjIvikamatanene maMkhaliputra gozAlakanA niyativAdamAM mAnavAvALa bane. tene bhagavAna mahAvIre samajAvavAnA IrAde pUchayuM: saddAlaputta! mATInAM A badhAM pAtra tamArA prayatnathI bane che ke ApoApa bane che? bhadramananA eNe kahyuMH niyatinA baLe bane che bhagavana! badhA padArtho niyati svabhAva che. pitapatAnA svabhAva anusAra svayaM niyati baLathI bane che. emAM puruSaprayatna ke nimittapraga zuM karI zake ? mahAvIra belyA: je kaI mANasa lAkaDIthI tamArA A vAsaNe ja "uvAsagadasAo" sUtramAM bhagavAna mahAvIranA daza zrAvakanAM carita ApyAM che, te daza zrAvakamAM eka saddAlapura nAmano kuMbhAra che emanA caritamAMthI A hevAla ahIM ApavAmAM Ave che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 274 : jaina darzana pheDI nAkhe, athavA tamArI patnI upara balAtkAra kare te sAcuM kahA sAlapura, e kukRtyenI javAbadArI e mANasa para nAkhaze ke e mANasa para nahi nAkhatAM niyati para nAkhaze ane niyati para nAkhI zAnta raheze ? sadAlapute kahyuM : e vakhate huM zAnta nahi rahI zakIza bhagavana ! e mANasane barAbara pITI nAkhIza. mahAvIre kahyuM : eno artha te e thaye ke tame e mANasane enAM kAryone javAbadAra mAne che. paNa jyAre dareka kArya niyatibaddha che te pachI e mANasane enAM kAryone javAbadAra zA mATe mAnave joIe ? zuM niyativAdano e artha che ke mANasa pitAnAM pApone niyativAdanA nAma nIce DhAMkI de ane bIjAnAM pApane badale devA mATe niyativAdane Aghe khaseDe? sadAlapura, niyativAdanA AdhAre pragati thaI zakavAnI? jaganI vyavasthA banI zakavAnI ? zrI mahAvIranI A samajAvaTathI bhadrAtmA sAlaputtanI najara khulI. te beH huM samajI gayo prabhu, ke niyativAda eka prakAre jaDatAne rAha che, daMbha che, potAnA pApamaya ane patanamaya jIvananA uttaradAyitvathI bacavA mATe eka eTa che. e bahu moTI AtmavaMcanA ane paravaMcanA che prabhu prabhue kahyuM : AtmavaMcanAthI pitAnI AMkhamAM dhULa nAkhI zakAya che sAlapura, ane paravacanAthI bIjAonI AMkhamAM dhULa nAkhI zakAya che, paNa jaganI kAryakAraNuvyavasthAnI draSTimAM dhULa nAkhI zakAtI nathI. niyativAdane paNa sthAna che ja. virodha phakta e ekane ja "sarvesarvA" mAnI bIjA kAraNene uDADI devA sAme che. koI paNa kArya ghaTanAmAM kALa, savabhAva, udyama, pUrvakarma, niyati e badhAMya pipitAnI egyatA anusAra gANa-mukhavAre
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 25 : bhAga bhajave che. mATe e badhAMya samavAyI kAraNeAne emanA sthAna pramANe svIkAravAmAM jaX nyAyasiddhatA che. AcAya siddhasena sanmatimAM kahe che-- kAlo sahAba niyaI puvvakayaM purisa kAraNegaMtA / micchatta te ceva ya samAsao honti sammattaM / / 3-53 / / arthAt~kAla, svabhAva, niyati, pUrNAMkama', udyama e paikI koi ekano ekAnta pakSapAta karavAmAM mithyAtva che ane e pAMcane cagya rIte svIkAravAmAM samyaktva che. prastuta viSayamAM thoDuM vadhu ciMtana karIe. samagra dravyenI potAnI mULa zaktie niyata che. jaDa dravya cetanarUpe ane cetana dravya jaDarUpe pariNamatu nathI, pu"lamAM pudgala saMbadhI piraNAma ane jIvamAM jIva sabadhI piraNAma yathAsamaya thai zake che, draSya mAtranI bhinna-bhinna pariNAmadhArA pratisamaya avicchinna pravatI rahe che, arthAta pratyeka dravya bhinna-bhinna paryAyamAM pratisamaya pariNamatuM rahe che. paraMtu dravyamAM amuka vakhate amuka ja pariNamana-amuka ja paryAya thaze e niyata nathI. mATInA piMDamAM ghaDA, kuMDu, gAgara vagere aneka paryAyAne pragaTAvavAnI yAgyatA che, paNa emAMthI jene mATe nimittayega maLe tenA udbhava thAya. je vakhate mATInA piMDamAMthI ghaTa thaye te vakhate ema na kahevAya ke e piMDamAMthI ghaTa thavAnuM ja niyata hatu. jema ghaTanA nimittayeAge ghaTa thayA, tema gAgaranA nimittayAga sAMpaDyo hAta te gAgara thAta. je x A viSenuM nirUpaNa pa'cama kha'DamAM 'syAdvAda" prakarajInA aMtamAM vAyaka joze. For Private Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 276 : jaina darzana pAtrane nimitta ma hota te pAtra banata. Ama kAraNa kArya saMbaMdhanuM baLa nizcita che. jevI jevI avikala kAraNa sAmagrI upasthita thAya che tevuM kArya yA pariNAma bane che. manuSyaprayatnanA yoge kArya bane che ane kudaratI kAraNasaMge kArya bane che. dravyanAM pariNamana upasthita paristhiti yA nimittanA anusAra thAya che. pugala paramANuo ghaTa banI zake che, paNa pAdhare nahi. temane jyAre anukUla sAmagrI maLe che tyAre te skandha banI mATInA piMDamAM pheravAI jAya che ane pachI e piMDane ghaTamAM pheravanAruM sAdhana maLe che tyAre te (piMDa) ghaTa bane che. pudgalamAM je pagalika pariNAmanI yogyatA pragaTa hoya te tadanukula nimittanA vege pragaTe. retImAM kAca banavAnI, keyalAmAM hIro banavAnI yogyatA (nikaTa egyatA) hoI prayatnoge temAMthI te thAya. azucirUpa khAtarane nimittayega maLe che tyAre te kevuM rUpa dhAraNa kare che ! pragavizeSathI viSa amRta bane che ane amRta viSa. Ama anekAneka pariNAmomAM pheravavAnI yogyatA dravyamAM hovA chatAM jevuM nimitta maLe che tene anusaratA pariNAmamAM te (dravya) pheravAya che. mUkha chekarA para sugya parizrama karavAthI tenI buddhi ane jJAna vikAsa pAmI zake che. viSamAM amRtatva ane amRtamAM viSa--ogyatArUpe--hatuM ja, mUrkha chokarAnI aMdara guptapaNe jJAna hatuM ja, je kAraNasamavadhAnathI bahAra AvyuM. Ama dravyamAM-upAdAnamAM je hoya-je prakaTaniyaparyAyegyatA hoya te nimittage bahAra Ave ane na hoya te bahAra na Ave. retI padgala che ane tela pudagala che, paNa retImAMthI tela na nIkaLe. jemA je paryAyanI prakaTa ke nikaTa egyatA nathI temAMthI te paryAya na udbhave. retInA paramANa jyAre viziSTa prakAranA skandha bane tyAre temAMthI tela nIkaLI na hoya te jagyatA havAmAM kamAu ja eka ja che, paNa hAra na Ava nimittAnamAM je hajI
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 277 zake, dravyamAM ghaNuM ghaNuM pragaTavAnI zakyatA, arthAt prakaTanIya aneka paryAnA prAdurbhAvanI saMbhavitatA chatAM je pariNAma ke paryAya mATe nimittAga maLe che te ja prAkaTyane pAme che. Ama dravyagata zaktio niyata che, paNa te zaktiomAMthI kaI jyAre pragaTa thaze te niyata nathI. jene mATe nimitta maLaze te pragaTa thaze, jevuM nimitta maLaze tadanusAra pragaTa thaze. badhuM niyata ja-nakkIrUpe karI cUkeluM ja hoya te prayatna kriyAnI darakAra ke rahevAnI nahi ane hiMsA-ahiMsA, puNya-pApa badhuM nirasta thaI javAnuM. keI mANasanA zarIramAM zastra hulAvI enI hatyA karanArane hiMsA ke pApa nahi lAgavAnA. kemake e hatyArA mANasane e bhAva banavAne ja hate, maranAranuM AvI ja banyuM [ maravuM kareluM ja ] hatuM, maranAranA zarIramAM zastra ghusavAnuM ja hatuM. A badhuM niyata hatuM. pachI hatyArAne zuM vAMka? agnivAlAmAM lapeTAyelA sAdhu-puruSane agni ThArI yaMgya upacAraprayAgathI sAtA upajAvI bacAvanAra athavA bhUkhathI prANAnta hAlatamAM AvI paDelA mahAtmAne bhejana ApI bacAvanArane puNya zuM maLavAnuM hatuM? kemake bacAvanAranuM te sthaLe AvavuM niyata hatuM. agninuM zAMta rUpamAM pariNamana thavuM niyata hatuM. bhejana mahAtmAnA mukhamAM paDavuM niyata hatuM. A badhuM niyata hatuM. emAM kahevAtA bacAvanAre navuM zuM karyuM? upha! ke bhayaMkara vAda ! A niyativAdamAM bhaviSyanimaNu jevuM kaMI rahe che? badhuM bhaviSya nakkI thaIne ja paDayuM hoya tyAM AgaLa vicAra ke pejanA karavAnI vAta ja rahetI nathI, pachI prayatna karavAnI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 278 : jaina darzana vAta ja kyAM? prayatana yA puruSArthane kacaDI mAranAra ke vAda mAnavajAtine mATe ghora aMdhakArarUpa che, bhISaNa zAparUpa che. samajavuM joIe ke nimittakAraNa pitAnA sthAne balavAna che. dravyamAM -kAryanA upAdAnamAM kArya barAbara vidyamAna che, paNa vidyamAna che zaktirUpe-avyaktarUpe. tene vyakta (AvirbhUta) karavA mATe nimittaganI sakhta jarUra che. maMdira-mUrti, zAstravAMcana, saMtanI pAse javuM ane temanA samIpe upadeza sAMbhaLa, anukUla sthAnamAM nivAsa, anukUla bhejanapAna A badhAnI upayogitA kene maMjUra nathI? A badhuM upaye girUpe svIkArI tene amala karanAra, nimittakAranI gya zaktine kabUla na kare te te vartanavisaMvAdI vAvyApAra gaNAya. (20) jAti-kula-madaH AcArya hemacandra egazAstramAM kahe che- nAtAmarthaachavata:vRtai: kurvan mavaM punastAni hInAni labhate janaH / / -13 ] arthAta-jAti, kula, lAbha, aizvarya, bala, rUpa, tapa ane jJAnane mada karanAra mANasane e madanA duSpariNAme e cIjo hiIna keTInI maLe che. bhautika sampatti nAzavAna che, enA upara abhimAna kara e samajanI khAmI sUcave che. vidyAsampatti mada
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 279 : karavA mATe nathI, paNa vidyAhIne tarapha anukampA keLavI emanA jIvananuM bhaluM thAya evuM ajavALuM emanA upara pheMkavAmAM enI sArthakatA che. kula-jAtinuM gaurava ke ucca gaNAtAonuM uccatva mAnavatAnA saguNenA dhAraNamAM che ane UtaratI zreNInA gaNAtA mAnave sAthe AtmIyapaNAnA bhAve vartavAmAM che, nahi ke pitAnI "meTAI"nuM abhimAna karI bIjAone temanAM kula-jAtine aMge "hIna' gaNI temanI sAthe hInatAyukta vyavahAra karavAmAM. ucApaNuM ke nIcApaNuM, meTAI ke choTAI janmane lIdhe nathI. guNa-karmothI meTAI e sAcI meTAI che. e meTAI hoya tyAM abhimAna jevA doSone avakAza maLe ja nahi. sadguNonuM abhimAna paNa sadguNone jhAMkhapa lagADe che. abhimAna pragatine adhe che ane jIvananI nisarga madhurimAne harI le che. abhimAna karavAnuM keI sthAna nathI. pitAne "ucca" mAnI ghamaMDa karanAra pitAne uMcethI pADe che. uccapaNuM sadguNakarmonA saMskAramAM che. e saMskAritA prakAzatI hoya tyAM "UMcanIcapaNanI" bhedadaSTi udbhavavA pAmatI nathI; tyAM nIcalA staranA gaNAtA mANaso sAthe paNa sahAnubhUti ane maitrI vahetI hoya che. uccapaNuM saguNa-karmo upara ane nIcapaNuM guNakarmahInatA upara samajavuM e sAcI daSTi che. janmane kAraNe mANasane uttama kalAve ke adhama ka9pa e khATI dRSTi che. samAjanA dhAraNa-poSaNa mATe samAjamAMtI vyaktione je anekAneka vyAvasAyika pravRttiomAM rekAvAnI jarUra paDe che te pravRttione sthUlatAthI cAra vibhAgomAM vaheMcI devAmAM AvI ane te cAra vyAvasAyika pravRttiomAM rokAnArane judI judI rIte oLakhavA sAru judA judAM-brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zuddha evA-nAma ApavAmAM AvyAM.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ :280: jaina darzana je manuSya mukhyatve zAstrAbhyAsa karI tathA paThana-pAnathI leAkeAmAM jJAnasaMskAra reDavAnA vyavasAya karavA lAgyA temane brAhmaNu kahevAmAM AvyA. jee mukhyatve peAtAnA jIvananI paNa paravA rAkhyA vinA AtatAyIe ke duSTa humalAkhorothI prajAnuM rakSaNa karavAneA tathA samAjanA aMgenI duSpravRttie rokI samAjane svastha rAkhavAnA vyavasAya laI beThA te kSatriya kahevAyA. je leke mukhyatve khetI tathA anya vyApAra karIne samAjanI jarUrIAtanI cIjo pUrI pADavAnA vyavasAya laI beThA teo vaizya kahevAyA. ane je leAkeA mukhyatve zArIrika zrama karI samAjanI anya prakAre sevA karavAmAM zakAyA te zUdra kahevAyA. A uparathI jaNAze ke A cAre prakAranI pravRttio samAjanAM sukhasagavaDa tathA sAmAjika vikAsa mATe jarUrI che. AmAMnI eka paNa pravRttinA abhAve samAja TakI zake nahi ane peAtAnA vikAsa re unnati sAdhI zake nahi. ataH amuka mAsa amuka eka vyavasAya kare che mATe te UMcA ane amuka mANasa amuka bIjo vyavasAya kare che mATe te nIceA ema samajavAnuM nathI. kevaLa vyavasAyabheda upara najara rAkhI UMca-nIcanuM dheAraNuM TharAvavAnuM nathI, kintu te mATe te zrIjI bAbata dhyAnamAM levAnI che. mANasa game te hAya ane game te vyavasAya karatA hoya, paNa te guNathI ucca ( saccati ) hAvA joie, eTalu ja nahi, paNa te peAtAnA kamathI paNa ucca hAvA joie. kamathI ucca eTale pAtapeAtAnA viziSTa vyavasAya prAmANikapaNe dhama buddhithI dilacArI karyAM vagara yagya rIte karanAra. A pramANe mAthusa guNathI tema ja kamathI ucca hAya tA te ucca che, brAhmaNanA vyavasAya For Private Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 281 : karanAra mANasa je durita hoya athavA pitAnA kartavyapAlanamAM doMgAI karate heya te te nIca che, ane zudrane vyavasAya karanAra mANasa je saccarita hoya ane potAnuM kAma barAbara bajAvatA hoya te ucca che. janmanA kAraNathI keIne ucca, nIca kahI zakAya nahi. vastutaH mANasamAM brAhmaNatva, kSatriyatva, vaizyatva ane zuddhatva e cAre tane saMgama hovuM joIe. kemake jIvanacaryAmAM svAdhyAya yA vidyopAsanA, bala-zUrAtana, kRSiAdi vyApAravikAsa ane sevAvRtti e cAre tanI amuka mAtrAmAM jarUra che. e cArenI ThIka ThIka mAtrAmAM manuSyatva saMpanna thAya che. ane zarIramAM mastaka, hAtha, peTa ane paga e aMgamAM kene ucca ane kone nIca kahIe ? paganI eDI upagitA che? tema paganA sthAnanA zUdranI upayogitA echI kema aMkAya ? e badhAM aMge paraspara haLImaLIne cAle te teo jIvita ane sukhI rahI zake, ane je vaDhavA mAMDe ke ekabIjAnI adekhAI karI risAI bese te e badhAMne maravAno vakhata Ave, tema brAhmaNAdi vaNe paraspara udAratAthI, vAtsalyabhAvathI haLImaLIne rahe te emAM e badhAne udaya-aspRdaya che, ane beTA ghamaMDamAM paDI ekabIjAne dhUtakAravAmAM e badhAne vinipAta che. cheDe vadhu vicAra karIe. uccatA ane nIcatA prakRtidharmakRta ane manuSyasamAje kapelI ema be prakAre gaNAvI zakAya. temAM pahelAM ApaNe bIjA prakAranI joie.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 282 : jaina darzana e te mAnI zakAya tevI vAta che ke du:khajanaka pari sthitimAM pedA thavuM e pApodayanuM ane sukhajanaka paristhitimAM pedA thavuM e puNyadayanuM pariNAma che. A pramANe, jema rAgI gharamAM, dubuddhi yA bevakUpha parivAramAM athavA daridra-kaMgAla kuTuMbamAM pedA thavuM e pApakarmanA udayanuM pariNAma che, tema kharAba rAjazAsanavALA mulakamAM pedA thavuM e paNa pApodayanuM pariNAma lekhI zakAya, ane e ja pramANe kharAba samAjaracanAvALA samAjamAM pedA thavuM e paNa pApodayanuM pariNAma mAnI zakAya. rogI vAtAvaraNavALA gharamAM pedA thaIne mANasa vakhata jatAM pitAnA te gharane sudhAre ane Arogyane anukUla banAve tyAranI vAta tyAre, ane te ja pramANe daridra gharamAM keI mANasa pedA thaIne vakhata jatAM pitAnA te gharanI Arthika sthiti sudhAre tyAranI vAta tyAre, paNa janmatI vakhate duHkhetpAdaka paristhitimAM janmavuM ane jyAM sudhI e pari. sthitimAM sudhAro na thAya tyAM sudhI, egya puruSArtha karavA chatAM ya je sahana karavuM paDe te pApakarmoyanuM pariNAma. ahIM ApaNe prazna samAjaracanAne aMge che. kharAba samAja racanAo paikI eka kharAba samAjaracanA e che ke " varNAzramavyavasthA" jevI praNAlInI dUSita banelI dhArA mujaba samAje janmane lIdhe ane kAmadhanvAne lIdhe keTalAka vargone ucca ane keTalAka vargone nIca mAnI lIdhA che. AvI dUSita samAja racanAvALA samAja ke mulakamAM samAja-kavipata nIca vargamAM pedA thavAthI pedA thanArane te dUSita samAjaracanAnA bhega thavuM paDe che, potAne ucca mAnanArA vargo taraphathI hIna dRSTi ane temanA taraphanAM dhRNa-apamAna vagerenA sattApa sahana karavA paDe che. A prakAranuM anyAo kaleza- sahana samAje
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 283 : sajelI nahi. kapelI samAja-racanAne AbhArI che krAntikAra vIra puruSe pedA thaI dUSita samAjaracanAne sudhAravA prayatna kare ane temanI prayatnaparaMparAnA pariNAme samAjaracanAmAM sudhAre thAya ane janmathI tathA kAmadhaMdhAthI UMca-nIca mAnavAnI draSTimAM palaTo Ave tyAre vAtAvaraNa sudharI jatAM samAjakalpita jAtigata ucca-nIcanA bhedenA bakheDA sahana karavAnA rahe nahi; paNa jyAM sudhI e prakAranI sudhAraNuM gya pracAra pAme nahi, tyAM sudhI kahevAtA nIca vargamAM pedA thanArane yeya puruSArtha karavA chatAMya, upara kahyuM tema, sahana karavuM paDe ane e kalezasahana, mULamAM je "karma" para Azrita mAnIe tene "nIcatra karma kahevAmAM Ave che. upara kahyuM tema, sAmAjika racanA sudharavA pAme, janma ke kAmadhaMdhAnA AdhAra para khaDI karelI ucca-nIca bhedenI kalpanA nAbUda thAya, arthAt e prakAranI kalapanAnA AdhAra para koI ucca-nIca na gaNAya e yuga Ave tyAre paNa "gotrakarmanuM sthAna te rahevAnuM ja; ane te uparanA prakAranI nahi, te bIjA prakAranI ucca-nIcatAne khulAse besADavA mATe. saMskArI, sadAcaraNI kula-kuTuMbamAM pedA thavuM ke asaMskArI, asabhya, hInA AcAravALA kuTuMbamAM pedA thavuM enA mULamAM koI "karma" te mAnavuM ja paDaze ne? ataH e paristhiti gotra karma para avala banArI gaNAze--anukrame uccagetra ane nIcatra kama para. A ucca-nIcanA prakRtidharmakRta lekhAya. vAstavika dRSTie te, hAlanI sthitimAM kahevAtA nIca kuLamAM janmelo mANasa paNa je samyagdaSTivALe havA sAthe vratAcaraNusampanna hoya te te nIca zetrane nahi, paNa ucca gotrano udaya dharAve che ema jaina zAstra kahe che. arthAt daSTi
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 284 : jaina darzana ane AcaraNanA susaMskAravALA, game te jAti-kula-vaMzanA hoya, temane jainazAstra nIca gotranA nahi, paNa ucca getranA udayavALA mAne che. are ! cAMDAla jAtinA paNa jeo uttama cAritrasampanna banyA che temane jaina Agamoe pUjAvAcaka zabdothI sammAnita karI ullekhyA che. (21 jJAna-bhakti-kama IzvaravAdanI, arthAt IzvaranA-bhagavAnanA astitvanA siddhAMtanI upagitA antaHkaraNanI nirmalatA sAdhavAmAM, cAritra ghaDavAmAM ane jIvanavikAsaka preraNuM prApta karI sanmArge pragati karavAmAM barAbara jaNAI Ave che. tema, karmavAda athavA bhAgyavAdanI upayogitA sukha-duHkhanA samaye samatA jALavI rAkhavAmAM ane satkAryamAM uvata thavAmAM spaSTa anubhavAya che. zuddha IzvaravAdI athavA bhagavadupAsaka mANasa prabhu taraphanI pitAnI nirmaLa bhaktane vikasAvI potAnA cAritrane samunnata banAvaze, ane e rIte IzvaravAda enA jIvanane kalyANakAraka banaze, tema, zuddha bhAgyavAdI eTale ke "karma'nA niyamamAM mAnanAra, sukhanA vakhatamAM ghamaMDa nahi thAya ane duHkhanA samayamAM dIna-hIna-kAyara nahi bane, paraMtu e badhI paristhitione karmanA khele samajI mananI samatA (Balance of mind) jALavI rAkhaze, ane satkarma ke puruSArthanA baLe duHkhamAMthI raste kAThI zakAya che ane sanmAga para pragati karatA rahevAthI pitAnA jIvanane adhikAdhika sukhI banAvI zakAya che - e prakAranI sudRSTithI pitAnA jIvanane samunnata banAvavA prayatnazIla thaze. karmavAda ane IzvaravAdanA mahAna siddhAMtane niSkriyatA sAthe saMbaMdha ja nathI. e niSkriyatAne pATha
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 285: nathI paDhAvatA, paNa kartavyaparAyaNa banavAnI zikSA Ape che, eTaluM ja nahi, paNa sAcA karmaya banavA mATe kharo masAle" e pUro pADe che. karmavAdanA siddhAntamAM satkarmo dvArA subhAga, mahAbhAga banavAne dhvani che, ane IzvaravAdanA siddhAMtamAM saccarita banavA mATe paramAtmAnA avalaMbanane vani che, athavA saccarita dvArA bhagavatprAptine ivani che. jIvananI glAnI dUra karavAmAM, AtmAne dhIraja baMdhAvavAmAM, tema ja saMteSa tathA zAMti bakSavAmAM ane sadAcaraNanI preraNA arpavAmAM e banne siddhAMte sAruM sAmarthya dharAve che. karma(bhAgya)paNa mANasa(prANa)nA pitAnA prayatnathI utpanna thanArI vastu che sArA kAmathI mANasa potAnuM sAruM ane burA kAmathI potAnuM buru karma(bhAgya)saje che. eTale bhAgya(karma)ne ghaDIne tenAM zubhAzubha pariNAma (kaDavA--mIThAM phaLa) meLavavAM e mANasanA pitAnA hAthanI vAta che.-Man is the architect of his fortune-mATe ja, sukha yA aspRdayane athI sajajana utsAhathI sadAcaraNaparAyaNa bane che. sadbhAgyathI maLela sampattimAM mANasa je bahekI jAya, ghamaMDI banI matta-pramatta-unmatta bane te bhaviSyane mATe e burAM karma bAMdhe ane ene vartamAna sukhapaga enA vartamAna karmodayanI avadhi sudhI ja sImita rahe. mATe karmavAda sAthe e subodha paNa vaNAyela che ke zubha karmanAM sArAM phaLa paNa samatAthI bhegavavAnAM, jema duHkha samatAthI bhegavavAnuM che tema. upara jaNAvyuM tema bhAgya(karmavAda paNa mANasane sadAcaraNa tarapha preranAro vAda che, ane sadAcaraNanI bhAvanA Izvarane (paramAtmAne) Azraya levAthI zuM IzvaraniSThAthI vikase che ane
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 286 : jaina darzana piSAya che. sIdhI rIte ApaNA karma(bhAgya)mAM pheraphAra ke tenuM navavidhAna ke vighAtana karI zake e ke Izvara ke bhagavAna nathI. paNa ene (bhagavAnane) Azraya levAthI je dharmabhAvanA khIle che, je dharmasAdhanA bane che, te pitAnA pramANamAM kama ( bhAgya) upara paNa jora dAkhavI zake che, e dvArA azubha bhAgya yA karmamAM pheraphAra ANI zakAya che, azubha karmane zubhamAM palaTAvI zakAya che ane prAyaH tene vidArI paNa zakAya che. keI karma ke bhAgya kAyama TakatuM nathI, tenI muddata pUrI thatAM tene jyAre anta Ave che, tyAre tene phaledaya khatama thAya che. e ja kAraNa che ke sArI sthitine hamezAM cAlu TakAvI rAkhavA mATe tene sAdhana tarIke zubha bhAgyanI sarjana kriyAmAM (e sarjanakriyA bIjI kaI nahi, paNa sadAcaraNa jIvanacaryA hoI temAM) sujJa mANasa sadA tatpara rahe che. ema karI e pitAne sadA sukhI banAve che ane sAthe ja potAne vikasita tathA unnata banAvate jAya che. uttarouttara vikAsa pAmatA jIvananA zubha pravAhamAM e mahAna apUrva avasara Ave che, jyAre Atma-vikAsanI pUrNatAe pahoMcavAnI bhUmikA sAMpaDe che, ane puNya pApAtIta mokSanI prApti thAya che. karmavAdane sadbodha AtmasAdhaka mumukSune pitAnuM buruM karanAra mANasa upara kSamA rAkhavAmAM paNa kAma Ave che, ane pitAnuM buruM karanAra mANasanI burAIne nyAya mAge zakya pratIkAra karanArane paNa buruM karanAra mANasa upara verabhAva na rAkhatAM tenAM pratye kSamA rAkhavAmAM kAma Ave che. mAre vidhI mANasa mArI tarapha je durvyavahAra kare che te mArA karmanA baLe kare che, mArUM karma ene hathiyAra banAvI enI pAse ema karAve che, mATe e mANasa upara
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa krodha kare cheTo che. krodha te e mANasane nimitta (hathiyAra) banAvanAra mArA pitAnA karma upara ja kare ghaTe"--AvI vicArasaraNIne Azraya sAtvika kSamAzIla banAvamAM tathA krodhakaSAya ke bakheDAnA duSkarmabandhaka kaluSita vAtAvaraNathI pitAnA cittane dUra rAkhavAmAM mumukSane madadagAra thaI zake che. durjananA daujanyanI pAchaLa tene ajJAna-ga yA kaSAyaroga prerakabhUta hoI te mANasa pratye vairavRtti na rAkhatAM te navarArta ke gAte mANasanI jema bhAvadayA ane kSamAne pAtra che ema kamaMtavavettA samaje che. karmane siddhAnta samajanAra niyatakAlika karmanA niyatakAlika phaLa upara mada ke ahaMkAra na kare athavA viSa da ke dilagIrI na anubhave. pitAne upasthita thayela kaSTa ke saMkaTane pite potAnA duSkarmathI pedA kareluM samajIne samatAthI sahe. Ama, samatAthI sahana karavAnuM baLa, jIvanane magarUbI tA. lAnithI mukta rAkhavAnuM baLa karmaniyamanA tattvajJAnamAMthI sAMpaDe che, ane bhagavadAlaMbanane cena emAM khUba zAnti, sAtvana, AzvAsana ane preraNA pUre che. mANasanI stuti ke enA bhakti-upacArathI bhagavAna khuza thate hAtha te e na karanAra upara akhuza ke nAkhuza paNa thAya ! paNa bhagavAna ! (paramAtmA) evI prakRtine na hoya. e vItarAga che, e pUrNa-pUrNAtmA-pUrNananda vizvambhara kahevAya che. e ApaNuM bhaktinAM gAnatAnathI ke alakAra-AbhUSaNe caDAvavAthI yA miThAInA thALa DhAkavAthI rAjI thAya ema mAnavuM e bhagavAnanI vagavatA viSenuM ajJAna sUcave che. mANasanuM hadaya kalyANakAmI heya, bhagavabhimukha-bhagavadbhakta-bhagavadeka
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana :288: zaraNu hoya, ane bhagavatsyaraNathI sattvasa zuddha tathA prasAdapU banatuM jatuM hoya te, enu' sadhAtu e aujavalya ke nailya e ja ene maLatA yA maLelA-kAine aNudIdhelasvakhaleopArjita sahaja puraskAra che. bhagavasmaraNu sAdhAraNa nimitta nathI, paNa sakhala sAdhana che. e paramazubhra, paramadIpra, parameAvala . paramatatvanA ekAgra dhyAnanuM pava thatuM jatuM baLa dhyAtAnA hRdayanA kabATa kholI de che ane enA para evI pratikriyA kare che ke enI mehavAsanA para jabbara phaTakA paDe che ane e dhyeyatattvanI zuddhatAnI zanInI AbhA enA ( dhyAtA ) para patharAvA mAMDe che. zuddha ane UMcA viSayanI bhAvanA mana para zuddha ane UMcI chAyA pAthare che ane azuddha tathA nikRSTa viSayanI bhAvanA mana para azuddha tathA nikRSTa chAyA pAthare che. dhyAnaneA viSaya jevA DAya tevI asara mana para thAya che. vItarAga paramAtmAnuM ciMtana, smaraNa, 'upAsana | e prakAranA paramAtmAne mAnasika satsaMga ] mananA meharUpa kAluSyane pakhALavAmAM khUba kAragara thAya che. Ama bhagavad upAsanAthI cittazuddhinA ke mAnasika vikAsa yA prasannatAne je lAbha meLavAya che te bhagavAne ApelA kahI zakAya, paNa te upacArathI. bhagavAnanA hAthamAM sIdhI rIte prakAza ApI devAnu hAta tA te koInA aMtaHkaraNamAM adhakAra rahevA deta nahi; adhamabuddhinA ane durAcaraNI badhAne samuddhivALA ane sadAcaraNI banAvI deta; pratyeka prANIne enI nIcI bhUmikA uparathI UThAvI UMcI bhUmikA para caDAvI deta; samagra jagattanA AtmAene pUrNa prakAza ane AnandI banAvI deta. paNa e te mANase ( prANIe ) pAte peAtAnA baLathI sAdhavAnu che--pAttAnu pAte ja potAnA ja prayatnathI potAnA ja puruSAtha thI For Private Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 289 : banAvavAnuM che, bIje kaI (Izvara paNa) banAvI ke sAdhI Ape tema nathI. bhagavAna je " prasanna thatuM hoya te kevaLa ApaNuM sArAM guNa-karmo upara ja prasanna thAya, ApaNuM saccaritratA yA sadAcaraNazIlatA para ja prasanna thAya. A sivAya ene prasanna karavAne bIje kaI ja mArga nathI-nAga: vanyA vidyAre zivAi. jema sUrya prakAze che, paNa ene prakAza levo ke na le e mANasanI marajInI vAta che, paNa lenArane phAyado thAya che ane na lenAranuM svAthya bagaDI jASa che, tema saMta ke mahAna AtmAnA sadupadezane prakAza je leze tenuM kalyANa thaze, te tarI jaze, ane nahi lenAra aMdhakAramAM ravaDaze. paramAtmA ke bhagavAna dekhAte te che ja nahi, enuM svarUpa pitAnA svaccha antaHkaraNamAM yathArtharUpe kalpIne ena-mAnasikasAnnidhyamAM AvavAthI mANasanI daSTinuM dhana thAya che, ene preraNA ane baLa maLe che, ane e sAnnidhyane lAbha jema jema vadhu levA jAya che tema tema cittane bhAva, udavAsa tathA zuddhIkaraNa vadhatAM jAya che. A kame enuM mahAvaraNa haThatuM jAya che, vAsanA kharatI jAya che ane ene AtmA satva sampanna (vadhu ne vadhu samyagdarzana-jJAna-cAritrathI sampanna) banatuM jAya che. A pramANe mahAna pada upara ArUDha thaI AtmA mahAtmAnI bhUmikAmAMthI AgaLa vadhI paramAtmapadanI bhUmikAmAM praviSTa thAya che. basa bhagavadbhakti A prakAre vikAsapatha para caDavAmAM ane AgaLa vadhavAmAM upayogI thAya che. Ama bhagavAna viSenuM ane AtmakalyANa sAdhavAnuM sAcuM jJAna prApta thayuM te jJAna, ane bhagavAnanuM zaraNa svIkArI bhagavAne
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 290 : jaina na pharamAvela sanmAga nA pUjaka anavu te bhakti, ane e sanmArga para cAlavu' te ka--A pramANe jJAna-bhakti-karmInA paraspara niSTa sakha`dha che. AnA vizeSarUpe vicAra karatAM joI zakAya che ke bhakti sAthe ( bhaktibhAvamAM ) jJAna bhaLeluM ja che. bhaktipAtrane oLakhyA vagara tenA upara bhakti kema Upaje? zaktipAtranI viziSTatAnu jJAna thayA pachI tenA tarapha je sAttvika zubha AkaSa Nu pedA thAya che te bhaktibhAva nAmathI oLakhAya che. Ama bhaktinI pAchaLa bhaktipAtranI viziSTatAnuM jJAna rahelu ja che, tema ja, ( e bhaktipAtranA ) satsaMge mAro uddhAra sadhAI zake' e prakAranuM paNuM jJAna athavA pratIti ke saMvedana rahelu che. Ama bhaktinA mULamAM jJAna raheluM ja che. jJAna vagara bhakti zu? jJAnanA AdhAra para bhakti nIyaje che. dUdhamAM je sthAna sAkaranuM che te sthAna jJAnamAM bhaktinu che. dUdhamAM sAkara bhaLatAM e eka miSTa dravya banI jAya che, tema jJAnamAM bhakti bhaLatAM e eka viziSTa tattva banI jAya che. bhaktipAtranI viziSTatAnuM jJAna thayA pachI enA tarapha, upara kahyuM tema, kalyANurUpa AkaNa athavA zubha sAttvika bhaktibhAva jyAre pedA thAya che tyAre te jJAnamAM bhaktirasa bhaLyA. kahevAya che. Ama jJAnamAM bhakti bhaLatAM e su'dara mizrita rasa bane che. ane e samajI zakAya tevuM che ke jenI jenA tarapha unnata bhakti hAya che te tene anusare che, te temAM tanmaya ane che, tenI AjJAne AdhIna thAya che, tenA mArge cAle che, te temAM arpita thAya che. ane AgaLa vadhI svAbhAvika rIte, bhaktajana peAtAnA upAsya jevA banavA utkaMThita thAya che ane tenA pagale cAlI tenA jevA manavA mathe che tenA For Private Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa : 291 : jevA sadguNI, saccAritrI, satkarmA. samapa Nu kevala jJAnathI AvatuM nathI, paNa jJAnasayukta bhaktinA baLe Ave che. A pramANe jJAnasayukta bhakti athavA bhaktisuvAsita jJAna kamane ( cAritra athavA jIvananidhine ) ghaDanAra bane che. Ama jJAna, bhakti, kama e traNe maLI, eka-bIjAmAM bhaLI ekarasa banI meAkSanA niHzreyasanA parama kalyANapadanA eka ananya asAdhAraNa mArga ane che. sa'sAramAM sarvAdhikapremabhAjana mAtA gaNAya che, enI AgaLa ene bAlaka jema kAleA bane che, kAle khanIne mAtR vAtsalyanA madhura AnaMda-2sa pIe che, tema, bhagavAna AgaLa bhaktajana bhaktinA UbharAmAM kAle( mugdha )banI jAya che ane ni`La bhaktimaya sAttvika premarasanA upabhega kare che. A rIte ene peAtAnA jIvana tathA AcaraNanI zuddhi karavAnA mArga paNa saraLa thAya che. prabhunA bhakta thaIne AcaraNathI malina hAya tA e meLa bese ja kema ? nila AtmA sAthe malina AtmAnA meLa kevA ? e svAmi-sevakanI joDI ja banatI nathI. bhaktane te bhaktinA raste nimalacetA sadAcaraNI thavuM ja rahyuM, te ja prabhunI sAthe enA meLa sadhAya. Ama bhaktinuM pavasAna AcaraNanI-vartananI-cAritranI zuddhimAM ja Ave che ane Avavu ja joie; tyAre ja ane temAM ja bhaktinI saphalatA che. ane huM te tyAM sudhI kahI zakuM' ke izvaravAda eka vAra jainadanaprasiddha jJAna-dana-cAritra e jJAna-bhakti-ka che. darzanane! bhaktithI athavA bhaktine nathI nirdeza karI zakAya. ane cAritra kahyuM ke karma kahe| eka ja vAta che. For Private Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 292: jaina dAna asiddha (binasAbita ) rahI jAya-sAbita na thAya te ce buddhi bhAvita-bhAvanAvirAjita izvara, athavA kaho ke dhaniSTA hRdayane sAMtvana ane jIvanane gati ApavAmAM spaSTa upayegI che. eTale izvaravAdanA AsarA-paramAtmAnA AsarA-jIvanane kharekhara AzvAsanarUpa ane prerakarUpa che ema anubhava parathI kahI zakAya che. ( 12 ) mahA : koi paNa kAryamAM saphaLatA meLavavA mATe traNa khAkhatenI jarUra cheH : zraddhA, jJAna ane kriyAX A traNane jaina darzanamAM anukrame samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra kahe che. A traNa kAryasiddhi yA meAkSanA mArga che. e traNu mAnA bhedo nathI, paNa mAgatA aze-avayavA che. e traNa maLIne eka mArga thAya che. zraddhAnA atha che vivekapUrvaka dRDha vizvAsa. jANavuM te jJAna, ane tadanusAra AcaraNa karavuM te cAritra. x * The unity of heart, head and hand leads to liberation. arthAt-hRdaya ( je zraddhAnuM pratIka che), mastaka (je jJAnanu pratIka che) ane hAtha ( je kriyApravRttinuM pratIka che) e traNenA saMyoga yA sumeLathI mukti pamAya che. " A aMgrejI vAkaya paNa na (zraddhAna) ane jJAna tathA cAritra ( AcaraNu ) e traNanA sahayAgathI ja mukti pamAya che e A upadezane ja kaheA ke, " sabhyataAnajJAnacAritrANi mokSamArge 22 e zrI umAsvAtipraNIta tattvArthasUtranA prathama sUtrane ja rajU kare che. For Private Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 293 : auSadhanI gaasatAnI khAtarI hoya, tenI mAhitI heya ane tenuM yathAyogya sevana karAya te bImArI dUra thAya che, tema duHkhathI mukta thavA mATe athavA sukha yA mekSa mATe tenA mArga viSenI zraddhA, te mArga viSenuM jJAna ane te mAge cAlavArUpa AcaraNa jarUrI che. e traNe bheLAM thAya tyAre ja duHkhamukti athavA sukha yA mekSanI prApti thAya matalaba e che ke ISTasiddhine sAdhanabhUta upAya ke mAga ema ne ema ISTa sAdhaka thaI zake nahi, paNa te sAdhanabhUta upAya ke mArganuM sAcuM jJAna joIe, temAM zraddhA joIe, tema ja te sAdhanabhUta upAyane yathAyogya prayoga karavArUpa athavA te mArge cAlavArUpa AcaraNa joIe. upara auSadhanuM udAharaNa ApyuM che te bAbatamAM kaI ema rajuAta kare ke auSadhanuM jJAna ane tenuM sevana e be ja paryApta che, arthAt sAcA auSadhanuM yathAyogya sevana ja paryApta che, tyAM zraddhAne zuM avakAza? parantu emAM paNa zraddhAnI jarUra che. auSadhane tAtkAlika phAyade na mAlUma paDatAM mANasa adhIre thaI auSadhane cheDI devA taiyAra thAya che, te tema na kare ane yogya samaya sudhI auSadhanuM rItasara sevana jArI rAkhe e mATe zraddhAnI paNa upagitA che. viSabhakSaNa ajANatAM thaI gayuM hoya te ce mAraka thAya che, temAM zraddhA-azraddhAne kaMI ja saMbaMdha nathI, tema sAcuM auSadha guNakAraka yA pariNAmakAraka thAya che, tenI joDe zraddhA azraddhAne kaMI ja saMbaMdha nathI e vAta mAnI laIe teye sukha yA kalyANanA mArgarUpa satya-saMyamamAM te zraddhAnI jarUra che ja. zraddhA hoya te ja e mArgamAM sthira rahI zakAya. ataH sukha athavA kalyANanA mArgarUpa satya-saMyama e zraddhAne, jJAnane
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ :294: jaina darzana tema ja AcaraNanAe traNenA viSaya ane tyAre ja sukhakAraka cA kalyANakAraka thAya, anyathA nahi. vaijJAnika zeAdhakheALanI pravRttimAM jema jema prayAganI saccAinA AbhAsa maLatA jAya che, tema tema zraddhA (vizvAsa ) jAmatI jAya che. eTale zraddhA (vizvAsa ) jJAnapUrvaka ja hAya; ane jJAnapUrvaka hAine ja te pAyAdAra banI zake che, ane sAcA amAM zraddhA kahevAI zake che. matalaba ke zraddhAnI pAchaLa jJAna-bhAna heAya ja che, jJAna-bhAnanA AdhAra vagara zraddhA zuM? Ama zraddhA jJAnapUrvaka hoya che, ane zraddhAthI jJAnanA prayAga jema jema AgaLa vadhe che tema tema jJAnanA vikAsa thatA jAya che, ane jJAnanA vikAse zraddhAnA vikAsa thatA jAya che. A pramANe te banne ekabIjAnAM poSaka banI rahe che. zraddhA ane jJAna e AcaraNanA yA kArya pravRttinA pAyA tarIke che. zraddhA ane jJAnamAM jeTalu aLa hAya che teTalu pravRttimAM umerAya che ane tadanusAra pravRttinuM baLa sateja khane che. kArya sAdhanamAM utsAha pedA karanAra ane vadhAranAra zraddhA che. jJAnanA AdhAre koI bAbatamAM pravRtti karAya, paNa e pravRtti joradAra tyAre ane che jyAre zraddhAnA sAtha maLe che. alabata, kAma karavAnI AvaData jJAna para AdhAra rAkhe che, jJAna jeTalu vadhu hAya, kAma teTalu sArU banAvI zakAya che, paNa zraddhA na heAya teA e kAya pravRtti jora pakaDatI nathI, jyAre sudUravartI paNa siddhamAM zraddhA hoya te enA ( zraddhAnA ) khaLe te saMbadhI kArya pravRttimAM vega pUrAtA jAya che. kAryoMmAM For Private Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 295 : rasa levaDAvanAra zraddhA che, jenA prabhAve kAryaparAyaNatA sateja banI rahe che. zAstramAM "samyagdarzana' zabdathI paNa zraddhAne nirdeza karAya che. jJAnanuM kAma vastune ThIka ThIka jANI levuM e che, paNa jJAna dvArA jANelI vastu viSe je dRSTithI kartavyAkartavyane athavA he pAdeyane viveka pragaTe che te samyagdarzana che, vivekadraSTi athavA vivekamUlaka zraddhAmayI daSTi e samyagdarzana che zraddhA ane adha vizvAsamAM jamIna-AsamAnanuM attara che. zraddhA vivekapUta hoya che, jyAre andhavizvAsa "agha" zabdathI ja vivekazUnyatAvALo jAhera thAya che. vizva ma viveka prasUta hevA para zraddhA"nA sunAmathI abhihita thAya che. viveka dvArA vastunirNaya karAya che, ane te pramANe vartavA mATe zraddhAnI jarUra che. A rIte viveka ane zraddhAne ghaniSTha saMbadha samajI zakAya che. jJAnamAM zraddhAne rasa pUrAya che tyAre te banne eka rasa bane che ane tyAre e prakAranuM jJAna eka viziSTa tattva bane che. jema dUdhamAM sAkara maLe, tama jJAnamAM maLelI zraddhA e jJAnanuM viziSTa baLa che, e prakAranuM jJAna kalyANa sAdhananI mukhya AdhArabhUmi bane che. e prakAranuM jJAna te samyagadarzana ja che, athavA e prakAranuM jJAna ja samyagdarzana che. darzana jJAna-cAritra e traNanI (traNanA sahayoganI) jema " nA-ririjhafNa moravo" vagere prAcIna ArSa 9. Knowledge is the wing with which we fly to heaven. - Shakespeare 2. vizeSAvazyaka bhASyanI bIjI gAthA.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 296 jaina darzana ullekha dvArA jJAna ane kriyA (kriyA eTale cAritra) e benA sahAgane paNa mokSamArga jaNAvyA che. tyAM darzanano (zraddhAna) jJAnamAM samAveza che. jJAnavizeSa ga ma"* [ samyakatva jJAnavizeSanuM ja nAma che] ema pUrvakAlIna kRtadhara traSionuM kathana che. zraddhAnA viSayamAM jarA vadhu spaSTIkaraNa karIe. AtmAne spaze evI tatva zraddhA ja zraddhA [kalyANa zraddhAnA sthAne samajavAnI che. je tanI zraddhA AtmajIvanamAM preraNAdAyI AMdolana jagAve, daSTimAM vikAsagAmI palaTo lAve e ja maMgalarUpa tavazraddhA zraddhAnA sthAne che. e tattvazraddhAnA viSayabhUta to che AtmA, puNya-pApa, punarjanma ane mekSa tathA melane mArga. A tanI zraddhA-sAcI samaja sAthenI zraddhA-pAkA vizvAsarUpa zraddhA e ja AdhyAtmika jIvanamAM upagibhUta zraddhA che, ane ene ja samyagdaSTi, samyagdarzana yA samyakatva kahI zakAya. A "samyaktva" mATe svarga-narakanAM vaidika, bAddha ke jena vADamayamAM karelAM vaividhyapUrNa paurANika vastuvarNanamAM AsthA hovI anivArya nathI. je mANasane AmAmAM, AtmAnI sugati-durgatimAM ane AtmAnA pUrNa vikAsanI zakyatAmAM zraddhA che te samyakatvazAlI che. e zraddhA jIvanane amRtarUpa hoI amRtazraddhA che. e jIvanane-jIvanayAtrAne moTAmAM moTuM AlaMbana che. samyakatvarUpa zraddhAmAM varUdravyenI zraddhAnI zarata paNa anivArya nathI. dharmAstikAya vagere dravyanI jene khabara nathI te paNa pitAnI-AtmAnI zubha dRSTinA [kalyANasAdhana viSenI * vizeSAvazyaka bhAganI 1174mI gAthAnI vRttimAM. te paNa nathI. emAM ko
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 2074 samyagdaSTinA ] AdhAra para samyakatvavAna hAIke thaI zake che. anyaliMga'vALA ke anya sampradAyavALAne jaina darzana sammata dharmAstikAya" vagere padArthonI khabara na hoya, ema chatAM AtmazraddhAnA baliSTha pAyA upara saccaritazAlI banI vAta rAgatAnI dizAmAM pUrNa pragati sAdhI "anyaliMgendra siddhA"nA sUtra mujaba muktine-kevalajJAnane prApta karI zake che. "saMvara', Asava', "nirjarA" vagere zabdo jeNe sAMbhaLyA ja nathI e mANasa paNa hiMsAdinA raste AtmAnuM ahita che ane enuM hita ahiMsA-satya-saMyamanA raste che ema je barAbara samajate hoya te te samyagdaSTi che. e samaja samyagdaSTinI samaja che, e samaja samyagdaSTinuM lakSaNa che. hA, e samaja pAkA vizvAsarUpa hovI joIe. kemake samyagdaSTi tarIke manAtI zraddhAmAM viziSTa prakAranA vizvAsano bhAva samAyeluM che. zarIranI aMdara, paNa zarIrathI juduM ane vilakSaNa guNavALuM Atmatattva che ane te yogya prakriyAthI janmamaraNanA pherAmAMthI mukta thaI zake che evI zraddhA dharAvavI tenuM nAma samyakatva (samyagdaSTi). AvI mAnyatA yA zraddhA keI eka ja dharma-sampradAyavALA dharAvI zake ane bIja na dharAvI zake evuM kaMI ja nathI. keI paNa AtmavAdI dharma-sampradAyavALA * yazavijaya upAdhyAya kahe che ke - anyaliMgAdisiddhAnAmAdhAraH samataiva hi / ratnatrayaphalaprApteryayA syAd bhAvajanatA / / 23 / / ( adhyAtmasAra, samatAdhikAra) arthAtaanyaliMga' vagere avasthAmAM siddha thanArAone AdhAra samatA samabhAva ja che. e samatAnA baLe ratnatrayanI (samyagdarzanajJAna-cAritranI) prApti thavAthI teo bhAva jena bane che.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzona :298: e prakAranI zraddhA dharAvI zake che. ane je koI te zraddhAne amalamAM mUkI sabhyacAritradvArA rAgabhAva, kaSAyabhAvathI mukta thAya te meAkSa meLavI zake che. AtmA bAbatanI philasUphI paNa gahana che. te viSayanA tattvajJAna vagaranA mANasa paNa satya, ahiMsAnA sanmAnI niSThAnA ceAge samyaktvanA dhAraka banI zake che. vAstavamAM satya, ahiMsAnA sanmAnI zraddhA e AtmatattvanI zraddhA che. athavA AtmatattvanI yathAsthita zraddhA sAthe nikaTatama sagapaNa dharAvatI zraddhA che, je zraddhAmAM sAta ke nava tattvAnI zraddhAnA sAra AvI jAya che. * 97 pratyeka prANI du:khathI cheTA thavA, rahevA mathe che ane sukhI thavA jhaMkhe che. "hu sukhI banu A bhAvanA samagraprANivyApaka che. A bhAvanAmAM saMvedAtu' 'huM " tattva kaTTara nAstikone paNa mAnya che. zAstromAM AtmA ane zarIranA pRthak anubhava karavAtuM lakhyuM che, tenA atha che sva-parabhedavijJAna. A sva-parabhedavijJAna samajadAra nAstikA paNa dharAvatA hAya che, ane te A rIte : 'huM ' tattvane ( 'huM" thI je koI tattva savedAtuM DhAya te tattvane ) tee 'sva" lekhe che ane zarIra tathA anya bAhya padArthAne ' para ' lekhe che. Ama A 'huM" tattvane mukhya AdhArarUpe sthApita karI svavidita sukha-duHkhanI ISTAniSTa lAgaNIonA anubhavanA ajavALAmAM khIjA prANI. enAM sukha-duHkha samajI bIjAne sukha-sateSa ApavAmAM kartavyapAlana samaje che ane bIjA pratye anIti-anyAyathI vavAne apakRtya samaje che. A naitika mAga sva- parane For Private Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 29 : AzIrvAdarupa che, e sarvodayanA mArge viharanAra pitAnA jIvanane dhanya banAvI jAya che. svarga-narakAdi paraleka mAnavA jeTalI buddhi taiyAra na hoya te sthitimAM paNa dharmanI AvazyakatA ane upayogitA eTalI ja rahe che. kAraNa e che ke e (dharma) kharekhara ja pratyakSa pariNAmakAraka vastu che. jema jaLa, kherAka vagerenuM dehapradezamAM spaSTa pariNAma che, tema dharmacaryAnuM mane bhUmi para spaSTa pariNAma che. mananI vikRta dazAnuM saMzodhana athavA satya, saMyama anukammA Adi bhavya guNethI jIvananuM saMskaraNa e ja tatvataH dharmavastu che. e jIvananI svAbhAvika vastu che, e jIvananI svAbhAvika sAcI sthiti che. e kaMI svarga-narakAdi viSayenI dArzanika philasuphI para avalaMbita nathI. jIvananI e sAcI sthitimAM ja sukhanI cAvI rahelI che. e vagara sukhane zedhavAnA saghaLA prayatna vyartha jAya, duHkhamAM ja pariName. dharmanI bhUkha hoya tyAM dharmazALAne prazna gauNa rahe che. evI (dharmanI bhUkhavALI) vyakti potAnI te bhUkhane tRpta karavA pAchaLa ja prayatnazIla rahe che. te samaje che ke game te zALA mAM bhukhane saMtoSI zakAya che, pachI "zALAnI baDAI" mAravAne artha zuM? paNa mANasane jyAre bIjI bAbatanI jema e bAbatane ahaMkAra vaLage che tyAre dharmazALAne udeza je dharmasevanane che tene te bhUlI jAya che athavA bhUlAvI de che ane dharmane pUjaka maTI dharmazALAne pUjaka banI jAya che. bhinnabhinna sampradAye pADozI che ane pADezI- dharma samajAya te te badhA vacce ke saraLa meLa baMdhAya? pitAnI zALAnI koI vizeSatA hoya athavA sagavaDa vadha hoya te jarUra pitAnA pADozIne te jaNAvIe, paNa te namrapaNe
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana :300 : ane vatsalabhAve. eTalu ja nahi, tene lAbha levAnu paNa premALabhAve jarUra sUcavIe. cAhe keI dharmazALA " koI vizeSatAne a Mge mATI gavAtI hAya, paNa tenA musAphine "bhUkha" ja na heAya athavA te bhUkhane saMtASavAmAM te sAvadha na heAya te kaI paNa zALAnA nivAsI tarIkenI athavA koi mahAzALAnA jhaMDAdhArI tarIkenI chApa vaDe tenA dahrADe nahui vaLavAnA, jyAre nAnI zALAnA utAru paNa peAtAnI "bhUkha"ne kharAkhara satASatA haze teA petAnA jIvananuM pASaNa jarUra meLavaze ane kalyANa sAdhaze. vAstavika dhama yA kalyANamAga saccAritra che. kalyANusAdhananA e amegha sAdhanane barAbara samajavu' te samyagajJAna che ane te sAnadhamAM kharAbara zraddhA heAvI te samyagdarzana che ane tenuM samyak pAlana te samyakcAritra che. samyagdarzana ( zraddhA ), sabhyajJAna ane samyaktcAritrane e traNenA-viSaya saccAritra che. [ samyakcAritranA viSaya saccAritra eTale AcaraNa-pAlana-ArAdhanano viSaya saccAritra. Ama 66 hemacandrAcAya ceAgazAstranA thA prakAzanA 109mA zlokanI vRttimAM zraddhA dharmAmihApa" e zabdothI zraddhAne artha dharmanA abhilASa jaNAve che. dharma eTale kattavyamAga, te mArge cAlavAnA abhilASa che dharmAbhilASa A arthamAM zraddhA ke samyaktva hAI eka cAkkasa sampradAyanA gherAvAmAM sImita heAya ema hAi zake nahi. ApaNe samajavu joie ke dhanu' phaLa phakta pAralaukika ja nathI. anAtmavAdI yA paraleAkamAM azrAddhAlu athavA sankiMgsa paNa samaju mANusa dhanA, arthAt nyAya-nItinA sanmArge For Private Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 301 : ullasita manathI cAle che. kemake e samaje che ke "manuSyasamAja nyAyasampanna saujanyabhUmi para viharavA lAge te enuM ehika jIvana khUba svAththavALuM banI zake che, ane maraNottara paraleka haze te te paNa aihika jIvananA rUDA vaheNanA prabhAve sAre sukhAtya maLavAne." niHsaha, dharma aihika-pratyakSa-laddarUpa che ema samajavuM kevala yathArtha ja nathI, jarUranuM paNa che. mANasa ahIM deva bane te ja marIne deva banI zake che. ahIM pazu jIvana jIvavAnA kAraNe ja maraNettara pazujIvananI (tiryaMca) gatimAM ane ahIM gheraduSTatArUpa nArakIya jIvana jIvavAnA kAraNe ja maraNottara nArakIya gatimAM paDe che. e ja pramANe, A deha mAnavatAne mANasAInA sadguNene khIlavanAra marIne punaH mAnava bane che. A badhAne phalitArtha e nIkaLe che ke anIti-anyAyaasa yamarUpa duzcaritranI heyatAmAM ane nIti-nyAya-saMyamarUpa saccaritranI upAdeyatAmAM vizuddha samaja, vizuddha vizvAsa hovAM ene samyagdarzana, samyakatva athavA tattvArtha zraddhAna samajavuM joIe, jenA vistRta pracAranA prabhAve, manuSyasamAjamAM vyApelAM vilAsalaspaTatA, mUDIvAda, sAmrAjyavAda, sattA-adhikAravAda, guruDamavAdanAM bhayaMkara vAvAjhoDAMnAM ativiSama AkramaNa nIce poSAtI anIti-anyAya-atyAcAra tema ja zeSarInI bhayAnaka badIo ane uccanIcabhAvanA samAjazeSaka unmAda roga nAbUda thaI ahiMsA, satya, Avathaka parimita parigraha ane samadaSTi tathA bhUtavAtsalyanA sarvodayasAdhaka sadguNenA AlokathI A leka Alakita banI svarganuM paNa svarga banI zake che.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 302 : jaina darzana zAstramAM vizuddhatavazraddhAnarUpa yA samyagdaSTirUpa samyaktvanI oLakhANanAM pAMca lakSaNe batAvyAM che - zamasaMveganirvedAnukampAstikyalakSaNaH / lakSaNaH paJcabhiH samyaka samyaktvamupalakSyate / / hemacandra yogazAstra, 2-15] arthAta-zama, saMvega, nirveda, anukamyA ane Astikya e samyaktvanI oLakhANanAM pAMca lakSaNe che. zama-krodha, lebha Adi kaSAyadAne pAtaLA pADavA ane kAmalAlasAne aMkuzamAM-maryAdAmAM-samucita niyamanamAM rAkhavI te. saMvega-AtmakalyANasAdhananI utkaTa AkAMkSA. nirveda-pApAcaraNa-anAcAra-apakRtya tarapha dhRNAvRtti. anukazmA-anukapA-karuNa-dayAvRtti. Astikya-sadAcaraNamAM kalyANa che ane durAcaraNamAM huti che evI pAkI zraddhA. (23) zAla : samajI levAnI jarUra che ke zAstra anubhavamAMthI sarjAya che. zAstrathI sIdhe anubhava sajAte nathI, paNa zAstropadezanA egya parizIlana bAda paNa mumukSu jyAre antaryoganI sAdhanAno mArga grahaNa kare che tyAre tenA vikAsamAMthI, zAstrothI meLavI zakAya evo anubhava tene prApta thAya che. A prakAranA ujajavala anubhavamAMthI lekaprakAzarUpa pavitra zAsa
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa : 373 ? sajAya che. Ama anubhavanuM sthAna ghaNuM UMcuM che, zAsagraMthanI bhUmithI bahu UMce che. - duniyAmAM zAstronA pravAha keTalI bhinnabhinna vicAradhArA emAM vahI rahyA che? emanA (zAstronA) praNetA kavio samAna bhUmikAnA nathI. te badhAnI Antarika nirmalatA tathA samatA sarakhI nathI. zAstravidyAnA mahArathI mahApuruSa AcAryo vacce keTalA ane kevA matabhedo jovAmAM Ave che ! ane svamaMtavya viSe samatulA na rahetAM AgrahAtirekanA pradarzanamAM Avezane vaza thayelA paNa joI zakAya che. aSio ane AcAryonAM paraspara khaMDanamaMDanathI bharelA zAstro kaMI ochA che? A prakAranA vikaTa vAvaMToLathI muMjhAI akhA bhagata belI gaLe ke - akho kahe aMdhAre kUve, jhaghaDo cukAvI ke na mue. kahevAno matalaba e che ke zAstramehe zAstranA pUjaka na banatAM pitAnI prajJArUpa pradIpane sAthe rAkhI zAstravihAra karavAmAM kSemakuzala che. dareka samajadAre kaI paNa zAstra-jaLa yA upadesa -jaLane pitAnI svastha buddhirUpa gaLaNAthI gALIne ja levAmAM DahApaNa che. pUjya saMta haribhadrAcAryanuM paNa e ja kahevuM che. zAstrorUpI samudramAMthI "marajIvA" thaI motI kADhavAnAM che. e rIte zAstrothI kAma levAnuM che. paNa DUbI maravA mATe kaI eka zAstrane kU banAvavAne nathI. ArSa, pAramaSa zAstromAM jJAnasaMpatti tathA pavitra vicArasaMpatti ghaNI bharI che, chatAM zAstro lAMbA bhUtakALanA aneka jhaMjhAvAtAmAMthI pasAra thaI AvyAM che e vastu paNa, zAstronA avalekanamAM, pitAnI sahaja taTastha buddhi yA prajJAnA upagane sAthe rAkhavAnI AvazyakatA sUcave che. keruM "bAbAvAkya
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 304 : jaina darzana pramANuM" na cAle. AjanA zatibhAzAlI prANonA vicAre zAstra paraMparAthI viruddha jaNAtA hoya te ye tethI na bhaDakatAM te vicArane samatAthI vicAravA joIe. ane te ThIka lAge te satyazaidhakanI hesiyatathI te vicArene pitAnI vicArapuMjImAM bheLavavA joIe. koInA paNa vicAro jeTale aMze yukta-upayukta lAgatA hoya teTale aMze temanI kadara karavI joIe. e satyapUjA yA jJAnapUjAnuM prazasta lakSaNa che. satyane mATe zAstra che, paNa zAstrane mATe satya nathI. je satya che, je vicArapUta athavA buddhipUta che, yuktisiddha ane upayukta che tene zAstra uthalAvI zake nahi. uthalAvavA jAya te te pite ja UthalI paDe. je buddhithI agamya-buddhinI pahoMcanI bahAra hoya te sAme te virodha karavAnI zakyatA ja kyAM che? tevI bAbatamAM gama na paDe te ye cUpakI ja rAkhavI paDe. paraMtu buddhiviruddha hoya [ buddhi vAMdho uThAve ] evuM, lekaditaviruddha hoya evuM tatva zAstrathI mAnI levAya nahi "bRhaspatismRtimAM va zAtranAjhiratha ratha trinirNayaH .. yuktihInavicAre tu dharmahAniH prajAyate / / artha-kevaLa zAstrane Azraya laIne kartavyane nirNaya karavAnuM nathI. kema ke je vicAra yutithI viruddha hoya tene anusaravAthI dharmanI hAni thAya che. zAstra parIkSaNa mATe kahyuM che- yathA catubhiH kanakaM parIkSyate nigharSaNacchedana-tApa-tADanaiH / tathaiva zAstraM viduSA parIkSyate zrutena zolena tpo-dyaagunnH||
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaDa : 305 : arthAt jema suvarNanuM parIkSaNa gharSaNa, chedana, tApana ane tADana ema cAra prakArathI thAya che, tema zAstranuM parIkSaNa kSata. zIla, tapa ane dayA (ahiMsA) e cAra guNethI thAya che. jemAM pratyakSa ane buddhithI aviruddha (abAdhita), arthAta pratyakSa tathA buddhi vadhe na UThAve evuM (zremUlaka) zrata (tattvajJAna) haya, jemAM sadAcaraNane mukhya pratiSThA ApavAmAM AvI hoya, jemAM jIvananA UdhvIkaraNamAM sahAyabhUta thAya evA sapanuM vidhAna karavAmAM AvyuM hoya ane jemAM ahiMsAdayAnuM kartavyarUpe vivekapUrNa nirUpaNa karavAmAM AvyuM hoya te zAstra [ AdaraNIya zAstra che. evA zAsadvArA pratipAdita svAdhyAya, zIla, tapa, ahiMsAne samAga e dharma che-kalyANa mArga che. ahIM prasaMgopAtta jaNAvavuM joIe ke kulAcArathI paNa sAruM AcaraNa ke sArAM kAma thAya te prazaMsanIya chepaNa samajabuddhithI je satkarma thAya tenI majA eka aura che. kulAcArathI je jaina, bauddha yA vaiSNava che tenI eTalI mahattA nathI, paNa je samajapUrvaka jaina, bauddha yA vaiSNava che, arthAt jainatva, bauddhatva yA vaiSNavatvanA UMcA vizuddha Adarza para je jaina, bauddha yA vaiSNava che te ja khare jaina, bauddha yA vaiSNava che. kemake je samajapUrvaka sanmArganI dIkSA aMgIkAra kare che te e mArganI paraMparAmAM kastara ke kacarA jevuM je AvI paDeluM hoya che tene khaseDavAne viveka paNa dAkhave che. evA vivekathI te asat tatvane dUra karI pitAnA jIvanavikAsanA sAdhana sAthe AmajanatA AgaLa paNa eka svaccha jJAnamArga rajU kare che. jaina, bauddha, vaiSNava vagere saMkucita manovRttinA hoya te ja ekabIjAthI alaga judA judA mArgagAmI bane che, paNa je
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ :306 : jaina darzana viveka daSTisampanna ane sAcI kalyANakAmanAvALA hoya te teo sAmpradAyika nAma judAM judAM dharAvatA chatAM vastutaH eka ja kalyANamAga para viharanArA hoya che. AvA samabhAvI, zuddha jijJAsu, guNapUjaka sajajane kharekhara eka ja mArganA sahapravAsI che. "vaiSNava jana to tene kahIe, je pIDa parAI jANe re. e bhajana, je dezabharamAM prasiddha che, temAM batAvelA naitika saddaguNe jema vaiSNava thavA mATe che, tema jena ke bauddha thavA mATe paNa che. e sadguNene dhAraNa karavA e ja je vaiSNava thavApaNuM yA bauddha ke jena thavApaNuM hoya te vaiSNavapaNuM, jaina paNuM ane bauddhapaNuM e judI vastuo rahetI nathI, e eka ja vastu banI jAya che. kemake jema jala, pANI, vAri, veTara, nIra vagere zabdone eka ja artha che, ethI jala, pANI, vAri, veTara, nIra e eka ja che, tema vaiSNavapaNuM, jainapaNuM, bauddha paNuM e badhAne artha eka ja che-ane te te guNene dhAraNa karavA te.-ethI jaina,* bauddha, vaiSNava eka ja che. [vaiSNava, bauddha, jainanI jema anya sampradAyAnuyAyI dhArmika paNa levA. ] jagatamAM dArzanika [Philosophical or logical ] maMtavya hamezAM judAM judAM ja rahevAnAM, tema ja kriyAkAMDanI praNAlIo paNa pRthak pRthak ja rahevAnI. - bauddhika kSaye pazamanI bhinna-bhinnatAne lIdhe dArzanika vicAradhArAe vidvAnenI ekabIjAthI judI paDe che dArzanika * A zabdone zabdArtha paNa eka ja tAtparya -(Indriyone) jItavAno abhyAsa karanAra te jaina, saddabuddhinA mArge viharanAra te bauddha. AtmamaitrIthI vizvanA samagra prANIone vyApe te vaiSNava,
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 307: vicAradhArAomAM keI yukta, kaI ayukta te keI yuktAyukta hoI zake che paraMtu kriyAkAMDanI vastu nekhI che bhagavastrArthanA ke AtmabhAvanAnI kriyAnuM bAhyarUpa zarIranAM aMgopAMga sAthe, bAhya upakaraNe sAthe ane dina-rAtanA tathA sAptAhika, pAkSika, mAsika ke vArSika rUpe pasaMda karelA vakhata sAthe saMbaMdha rAkhatuM hovAthI te kiyA judA judA deza-kALanA raMgaDhaMga pramANe, judA judA mANase ke varganI ruci pramANe hamezAM sahejapaNe bhinnabhinna rItanI ja hoya. bhinna-bhinnatA ke vaividhya e bAhya kriyAne kudaratI svabhAva che. A vAta bahu ja sIdhI sAdI che, chatAM kiyAbheda para aNagamo dharAvI takarAra karavA jeo UtarI paDe che te temanI kharekhara gerasamaja che. - have ahIM e samajI levAnI jarUra che ke dArzanika mantavya ane kriyAkAMDa e vastuonI judAIne lIdhe dharmamAM judAI AvI zakatI nathI. hajAre mANasamAM dArzanika mAnyatAo ane kriyAkAMDanI rIti-paddhatio ekabIjAthI judI judI hovAM chatAM ye eo (e badhA) satya-ahiMsArUpa eka dharmamAM mAnanAra hoya te eka dharmanA hoI zake che. e vAta spaSTa che ke dhArmikatAnuM mApa dhamathI (jIvana dharmanA nirmaLa rage jeTaluM raMgAyuM hoya te parathI) thAya, dArzanika paTutAthI ke kriyAkAMDanA bAhya AcaraNa parathI nahi. tema ja e paNa khulluM che ke jIvanane uddhAra eka mAtra dharmathI ( ahiMsA-satyarUpa sadharmanA pAlanathI) che, kerAM dArzanika mantanA svIkArathI ke kerAM kriyAkAMDathI nahi Ama chatAM bhinnabhinna prakAranA dArzanika vAde paikI koI paNa vAda koI mANasanA pavitra dharmasAdhanAmAM sahAre Apate hoya ane kaI paddhatinuM kriyAkAMDa enA pavitra dharma sAdhanamAM
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 : jaina darzana ullAsa pUratuM hoya te te mANasane mATe te bane (te vAda ane te kriyAkAMDa) zreyaskara banI jAya che. Ama dharma e muddAnI vastu che ane dArzanika matavAda tathA kriyAkAMDanuM sauSThava dharma pAlanamAM upayogI athavA sahAyaka thavAmAM ja raheluM che. jenA pavitra dharmasAdhanamAM je tatvajJAna ane je prakAranuM karmakAMDa sahAre Ape te tene mATe amRta rUpa. ataH dArzanika mantanA bheda ke kriyAkAMDanI bhinnabhinna paddhatio uparathI dharma judA judA mAnI levAnI daSTi beTI hAI dUra karavI joIe, ane ahiMsA-satyanA sanmArgamAM dharma mAnanArA badhA-cAhe e lAkhe hoya ke karaDe-eka dharmanA che-sAdharmika che ema samajavuM joIe. jIvananuM kalyANa zAstrajJAnanI vizAlatA ke adhikatA upara avalaMbita nathI, paNa tattabhUta samajaNane daDha rIte amala karavAmAM che. jADI buddhinA paNa mANaso anIti-anyAya tathA rAga-reSa na karavAnI zikhAmaNane jIvanamAM utArI jhapATAmAM tarI gayA che, jyAre moTA moTA paMDita-zAstrIo ke philasuphe tatvadaSTine sparzavAmAM asamartha rahI bhavasAgaramAM DUbelA rahe che. mAruM te sAcuM ema nahi, paNa sAcuM te mAruM" ema belavAmAM ghaNAkharA caturAI vApare che kharA, parantu vavAmAM teo pakSamehathI kheMcAI jAya che ane sAcuM zuM che, kyAM che tene vicAra karavAne thobhatA nathI, ane potAnuM te sAcuM ane bIjAnuM beTuM evA manebaddha pUrvagrahathI deravAI bIjAne mithyAtvI, kusaMgI, nAstika, kAphara evAM evAM upanAmathI navAje che. paraMtu AmAM vivekazaktinI moTI khAmI dekhAI Ave che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa jemane ApaNe AptapuruSa mAnyA hoya temanA vize ApaNane zraddhALu bhAva hoya e svAbhAvika che paraMtu te zraddhA andhazraddhA na hovI joIe. sthAne paDelI hoya che ke viveka-vicAranA pAyAvALI na hoya te te jAgrat ane aDaga zraddhA nathI hotI. jyAre te zraddhAne viveka-vicAranuM pIThabaLa hoya che tyAre te sAcI zraddhA bane che. haribhadrAcAryanuM "pumi vara cahya rahyuM : rAH" [jenuM vacana yuktivALuM hoya tene svIkAra karo] e vAkya athavA enA jevA bIjA udgAra meDhethI kADhavA e te saheluM che, paNa jyAre pitAnI paraMparAnI yutirahita vAtane koI yutirahita kahe che tyAre gusso thaI Ave che ane samatAthI e vAtane vicArAtI nathI, tema ja bIjAnI (anya paraMparAnI) yuktiyukta vAtane paNa svIkAratAM manane paMcAmaNa thAya che. AvI sthiti je vartatI hoya te haribhadrAcAryanA upalA udAra sUktane Adara ke amala karyo kahI zakAya? AcArya haribhadra vidvAna brAhmaNa ane darzanazAnA bahu meTA paMDita hatA. teo jaina dharma svIkArI jaina zAsananA mahAna prabhAvaka AcArya banyA hatA. temaNe pakSapAto na me vIre na dveSa: kapilAdiSu / . yuktimad vacanauM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / [lakatattvanirNaya, 38 ] ema kahI khullI rIte jAhera karyuM che ke, je ke huM bhagavAna mahAvIrane anuyAyI chuM, chatAM mane bhagavAna mahAvIra pratye pakSapAta nathI ane kapila vagere anya sampradAnA puraskartA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 0 : jaina darzana maharSio pratye dveSa nathI. amuka vacana bhagavAna mahAvIranuM che mATe tame mAne ane amuka vacana maharSi kapila vagerenuM che mATe te phekI do ema mAruM kahevuM nathI. vacana game tenuM heya-te kevuM che e vAta tame bhUlI jAo-paraMtu te vacana para tame vicAra kare, tene buddhinI kasoTIe caDAve ane je te [ vacana ] tamane buddhisaMgata ane yuktipurassara jaNAya te ja tene svIkAra kare ema mAruM kahevuM che. e mahAna AcAryane kahevAnuM tAtparya e che ke mAruM te ja sArUM eve pakSapAta ke pUrvagraha cheDI daI keLavAyelI madhyastha buddhithI tapAsatAM je sArUM jaNAya te mArUM, evuM svIkAravA jeTalI vizALa bhAvanA keLa, ke jethI sAmpradAyika mUDhatA TaLe ane hRdaya vizALa, niSpakSapAta tathA satyAgrahI bane. astu. ahIM ApaNe e jANI levuM upayegI che ke mAnavajIvananA sarvAgINa vikAsa mATe buddhi (je jJAnanuM sthAna che) ane hadaya (je zraddhAnuM sthAna che) e benuM saMtulana Avazyaka che. e baMne ekabIjAnA pUraka che-buddhi je kartavyamArga sujhADe che, te hadaya e mArga para cAlavAnI preraNA Ape che. hRdaya vinA buddhi niSkriya che ane buddhi vinA hRdaya dibrAnta che. buddhi ane hRdaya e benA sumeLathI ja jIvanayAtrA cAle che. cAritramArgamAM jJAnanI apUrNatA zraddhAthI pUrIne AgaLa vadhI zakAya che. jema jema anubhavajJAnanuM kSetra vadhatuM jAya che tema tema zraddhAnuM kSetra ghaTatuM jAya che. jo ke zraddhAnI ghanitA vadhatI jAya che, ane jyAre anubhavajJAna pUrNatAe pahoMce che tyAre zraddhA pitAnuM svataMtra astitva gumAvI anubhavajJAnamAM. laya pAmI jAya che. . . . . . . . . .
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 6 311 : kaI bAbatanA astitvanA saMbaMdhamAM ane koI kArya kAraNa bhAvanA saMbaMdhamAM sadehane mATe kiMcit paNa avakAza rahete hoya tyAM zraddhA rAkhavA na rAkhavAne prazna AgaLa Ave che, paraMtu jyAre te bAbatanuM pratyakSa rIte ke pragasiddhapaNe anubhavajJAna thAya che tyAre zraddhA rAkhavA na rAkhavAne prazna UThatA nathI. (24) vairAgya saMsAra e kaMI IMTa mATInuM makAna nathI, mAtA-pitA-baMdhu ke mitra e saMsAra nathI, e bAgabagIcA ke dravyasaMpatti nathI, e udyoga yA pravRtti-vyApAra nathI, saMsAra e kazAmAM nathI. ane ataeva tenA tyAgathI saMsArane vAstavika tyAga thaye samaja egya nathI. manuSyane khare saMsAra tenA hRdayamAM-manamAM che. evA mana sAthe te vasatimAM hoya ke jaMgalamAM hoya, tyAM tene saMsAra bhege ja hoya che. vAsanA (mehavAsanA, kaleza vAsanA) e saMsAra che. enA AkramaNa nIce jIva jyAM sudhI che tyAM sudhI te gRhastha avasthAmAM hoya ke saMnyAsI avasthAmAM - bhavabhramaNacakramAM che. mANasa sthUla padArthone tyAga karI te badhAthI cheTo cAlyo jAya, kahe ke te badhAthI bhAgI chUTe, paNa tenA cittathI te kyAM nAsI chUTe tema che? cittathI-vAsanAmaya cittathI? vAsanAmaya citta che tyAM sudhI tene saMsAra vaLagele ja che. saMsAranI sAcI raMgabhUmi prANunA antanA pradezamAM che. bahAra te phakta te antanA bhAvenuM sthUla prakaTIkaraNa che. rAga, anIti-anyAya tathA svArthIndhatA vagere doSonuM dhAma hAI enA dUrakaraNamAM prApta thate vairAgya mANasane udAra, satyAcaraNa, viveka daSTi ane vatsala (premALa) prakRtine banAve che.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 312 jenA darzana rAmavAsanA jema jema khasatI jAya che ane e rIte vairAgyane sAtvika bhAva jema jema khIlate jAya che, tema tema mANasa tyAgI ane paropakAraparAyaNa bane che, tema tema lekabadhutAnI bhAvanA enI vikAsa pAmatI jAya che. tyAga ane paragajupaNuM ene svabhAva banI jAya che, jemAM e Ananda anubhave che. vairAgyamAM [ zabdataH ane arthataH] rAga vAsanAnA dUrIkaraNane ja mukhya bhAva che. e atyaMta kaThina ane prakhara prayatnasAdhya vastu eTalI ja sthira ane javalanta daSTi upara avalaMbita che. e daSTimAM je mandatA AvI ke tarata ja vairAgya dUdhanI jema phATI jAya che. jaLahaLatI viveka daSTi para camakate vairAgya mANasanI vacce, bAgabagIcA ke makAnamAM ke bhejana-pAnanA avasare abAdhita rahe che, arthAt makAnamAM rahevA chatAM, bhejana-pAna levA chatAM ane mANase vacce hovA chatAM e (vairAgya) akSuNa (akSata) banI rahe che, jyAre vanavAsamAM rahenAra athavA saMnyAsIrUpe viharanAra paNa uparathI khUba tyAgavALe dekhAvA chatAM mehavAsanAnAM vAtAvaraNa nIce dabAyele ane mehaceSTAthI gherAyele heI zake che. sAcI vairAgyadRSTi ApaNane prApta thAya te prApta thayela ke prApta thatI sukhasAmagrImAM guMcavI mAratI AsaktimAMthI ApaNe bacI zakIe. rAgamAM baMdhAIne eka ThekANe cUMTI javuM, unnati tathA vikAsanA mArgamAM kudaratanA mahAniyama anusAra AgaLa ne AgaLa na vadhatAM eka ja padArtha ke pradezamAM vyAkehavaza thaI emAM kheMcI javuM e vairAgyaviruddha sthiti che. vyAhane haTAvI upara UThavAmAM vairAgya che. vizvanA vAtAvaraNane amRta x vane'pi doSAH prabhavanti gagiNAM gRheSu paJcendriyanigrahastapaH / akutsite vatmani yaH pravartate. nivRttarAgasya gRhaM tapovanam / /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 313 : banAvavuM ke jhera banAvavuM e pitAnI dRSTikaLA para avalaMbita che. jhera mANasanA vikRta manamAM che ane ethI e pitAnI AsapAsa jhera anubhave che ane pAthare che. madhura ane prasanna mana (vicAradaSTi) sarvatra amRtarasa pAthare che ane anubhave che. AtmAnA kalyANarUpa unnatimArgamAM pagale pagale AnaMda ane rasanI bharapUratA che. UrdhvagAmI AtmA pitAnA unnata vihAramAM e rasa tathA AnaMdanI anubhUti karatAM karatAM paramapadanI sthitie pahoMce che. rasanA rAgamAM baMdhAI javuM e pAmaratA che; paNa je rasane svAmI banI nirbanyapaNe rasepatA che ane jene bhautika rasa karatAM ghaNA ja ucca prakAranA AnaMdarUpa rasane- je AtmavikAsanA sanmArgamAM upalabhya che te rasane zekha lAge che te sAce marda, sAce vIra mAnava dunyavI dharatIthI ghaNe UMce caDela che, e pitAnA sAcA sAtvika samunnata vairAgya rasamAM anupama AnaMda bhegave che ane duniyAnA mANasane zubha prakAzarUpa banI rahe che. ' uparanA vivecanathI joI zakAya che ke vairAgya ke vairAgyane upadeza mANasane edI, ALasu, niSkriya banAvatuM nathI ke niSkriya banavAnuM kahetA nathI; e ene ahiMsA-satyanA pATha zIkhave che, e prakAranA zikSaNa dvArA ene prAmANika, satyavAdI, popakArazIla tathA sevAbhAvI banAve che paropakAra ke sevAbhAva kevaLa vANIne ja (vANa pUrate ja) basa nathI; saMtasAdhujana paNa pitAnA zarIrathI paNa ene (paraMpakAra ke sevAno) lahAve levA udAta rahe che. sAcI daSTi khulatAM mahAbhAgane samajAya che ke badhA ja eka che, arthAt ekarUpa che. A "g iAyA" (ThANuga, sUtra bIjuM)
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 314 : jaina darzana A divya samaja AvatAM e bIjAnA sukha para mudita bane che ane bIjAnA duHkha para karuNadra bane che. Ama, vizvanA AtmAo sAthe akheda anubhave che. A abhedabhAvanA jyAre enI Toce pahoMce che tyAre AtmA vikAsanI parAkASTAe pahoMce che ane enuM mULa [ paramAtma-] svarUpa pUrNa prakaTatAne pAme che. (25) mukti saMsArI (karmavRta) jIva jyAM sudhI saMsAramAM (kavRta dazAmAM) che tyAM sudhI e ekale nathI, zarIra, indriye, mana, buddhi e badhAthI-enA e parivArathI--e satata vIMTaLAyele rahe che. mATe e spaSTa che ke e badhAM aMgenA vikAsamAM jIvana-jIvanA jIvanane vikAsa che. e badhAMnA Arogyasampanna hevAmAM jIvananI ArogyasampannatA che. e badhAM kheDakhAMpaNavALAM hoya tyAM sudhI jIvana kheDakhAMpaNavALuM che, ane tyAM sudhI enI durdazA che. mATe e badhAMnI kheDakhAMpaNathI, arthAt burI Teva, buruM valaNa, burA vicAra, roga, nabaLAI DarapokapaNuM, ALasa, jaDatA, hRdayanI kaThoratA, beTI lAgaNI, vilAsitA, kApazya, abhimAna, lAbha, lAlaca, daMbha, vahema, gulAmI vagere prakAranI kheDakhAMpaNathI mukti sAdhavI e pahelI jarUranI vAta che. e pahelI muktisAdhanA che. [ aMgavikalatAnI anivArya hAlata hoya e vAta na letAM ] zarIra, hRdaya, mana, buddhi ane Indriyone temanA dezamAMthI mukta karavAne zaktibhara prayatna e kharekhara muktine prayatna che, je atyanta Avazyaka che. A prakAranI mukti sAcAM jJAna-zikSaNa ke sAcI keLavaNIthI meLavAya; athavA kahe ke je jJAna-zikSaNa ke je keLavaNI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa * 315 : A prakAranI mukti meLavavAmAM upayogI thAya te ja vastutaH jJAna-zikSaNa che, te ja vAstavika keLavaNuM che. "sA vidyA yA vipUrata" e prAcIna ArSa sUtra kahe che ke vidyA te che je baMdhanamAMthI mukta kare, eTale ke Arthika, sAmAjika, rAjakIya, bauddhika damAMthI choDAve ane mANasane balavAna, buddhimAna, vivekI, pravRttizIla, paragaju tema ja saguNa banAve. A mukti chellI AdhyAtmika mukti sAthe joDANa dharAvatI mukti che. je keLavaNI vicArone sudhAravAmAM sahAyaka na thAya, Indri tathA manane vazamAM rAkhatAM na zIkhave, nirbhayatA tathA svAzrayitva pedA na kare, nirvAhane raste na batAve ane svAtaMtryabaLanI bhAvanA na jagADe, e bhAvanAne prajvalita rAkhavAmAM preraka na thAya te keLavaNamAM tArkika paTutA, bhASApAMDitya ane vividha mAhitIjJAna game teTalAM bharyA hoya chatAM te vAstavika rIte artha sAdhaka keLavaNI nathI. bAhya ane Antara ane prakAranI mukti sAdhI Ape te ja vAstavika keLavaNuM, te ja zreSTha zikSaNa. | mukti ke kalyANapadane mArga ekAnta nivRtti ke ekAnta pravRtti nathI. nivRtti enA sAcA vakhate enI meLe upAsya banI jaya che. pravRtti-nivRtti bane potAnA parasparanA sumeLa sAthe jIvanamAM rahe e sAcuM jIvana che. nivRtti, pravRttimAM cetanA ANavA mATe che. pravAsa karate pravAsI visAme levA keI sthaLe bese ane visAme laI pAcho cAlavA mAMDe, tema visAmArUpa yogya nivRtti letA rahI pravRttine sateja ane prANavAna banAvavAnI che. athavA jema makAna UMcu karavA mATe pAye UMDo kare paDe che, tema pravRttimAM javA mATe taiyArInI sAdhanA arthe nivRtti svIkAravI paDe che. Ama samucita nivRttithI piSAtI vivekapUta pravRttimattA, satkarmazIlatA, svaparahitakara
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 31da: jaina darzana kAryaparAyaNatA ke anAsakta karmavega e sthAyI, svastha ane svAdu AnaMdanuM jharaNuM banI jAya che. evuM jharaNa game tevI UMcI kalapanAnA AdhAra para sevAtI nivRtti [ niradeza akarmaNyatArUpa nivRtti ] banI zakI nathI. ' agAu jaNAvyuM che tema, ahiMsAne hiMsA na karavI ke pApAcaraNa na karavuM e kevala niSedharUpa (nivRttirUpa) artha nathI, paNa prANidayA, bhUtavAtsalya, paropakAritva, sadAcaraNa e vidhirUpa (pravRttirUpa) artha paNa che. jema eka sikkAnI be bAju, tema dharmanI eka bAju pravRtti ane bIjI bAju nivRtti che azubhathI nivRtti ane zubhamAM pravRtti. Ama dharma pravRtti-nivRtti-ubhayAtmaka che. ApaNe jANavuM joIe ke cAritranAM be aMga che. jIvanamAM rahelA ane AvatA dene dUra karavA e paheluM aMga ane AtmAnA sadguNene utkarSa kare e bIjuM. A bane aMge mATe karAtA samyapha puruSArthamAM ja vyaktigata tathA sAmAjika jIvananI kRtArthatA che. A banne aMge paraspara saMkALAyelAM che ke pahelA vagara bIjuM saMbhave ja nahi. ane bIjA vagara paheluM dhyeya zUnya banI jatuM hoI zUnya jevuM lAge. eTale prathama ja aMgamAM (cAritranI) pUrNatA na mAnatAM enA uttarArdha ke sAdhyarUpa bIjuM aMga paNa vikasAvavuM joIe. Ama pravRtti ane nivRtti banenA sAhacaryamAM ja aspRdaya tathA niHzreyasanI siddhi che.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa karmavicAra [1] pratyeka vyakti potAnAM kRtya mATe pite javAbadAra che, kintu samAjanAM sAmudAyika kRtyanAM pariNAma paNa samAje, samAjanI badhI vyaktioe bhegavavAM paDe che, bhaviSyanI piDhI dara peDhIne paNa bhegavavAM paDe che. dAkhalA tarIke, ApaNA pUrvajonA aMdara aMdaranA kusaMpane laIne hindane mAthe caDI beThelI paratatratA ApaNe paNa (eTale hindanI janatAe ) bhegavavI paDI che ane rAjakIya svAtaMtrya maLyA pachI paNa lAMca ruzvata, kALAbajAra vagere dezadrohI pravRttione bajAra khUba ja garamAgarama pravartate hAI dezanI nirdoSa prajAne paNa Arthika bhIMsamAM bhIMsAvA sAthe hADamArI ane trAsa keTalAM bhegavavA paDe che. kare tevuM pAme ane vAve tevuM laNe" e karmavAdane sanAtana niyama che. mANase karmavAdanA jJAnane khare upayoga kaI paNa kAryane AraMbha karavA vakhate karavAne che. sArA kAmanuM sAruM phaLa ane burAnuM buruM e niyama je dhyAnamAM rakhAya te mANasa azubha kArya karatAM kaMpe, acakAya ane satkArya karavA ta2pha je pretsAhita rahepUrve karelAM duSkarmonAM kaTu phaLa
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 318: jaina darzana bhegavavA vakhate tatsaMbaMdhI vicAra karavA ke rovA besavuM ene kaMI artha nathI e te dUdha DhoLAI gayA pachI AMsu sAravA jevuM che paraMtu e kaTu anubhavanAM vedana pAchaLa pazcAttApa heya ane emAMthI bhaviSyane mATe bodhapATha grahaNa karI tadanusAra vartavA tatpara thavAya te jarUra kalyANakArI vAta che. kharI vAta e che ke sarpa, viSa vagerenI bhayAnakatA tathA duHkhakArakatAmAM je vizvAsa che e vizvAsa kukarmonI ( anIti-anyAyanAM pApAcaraNanI) bhayAnakatA tathA duHkhakArakatAmAM jyAre pedA thAya tyAre karmavAdamAM zraddhA pedA thaI gaNAya. karmavAdano niyama khare che ema moDhethI belavuM ane tema chatAM kArya karatI vakhate e niyamane IrAdApUrvaka anAdara kare e karmavAda uparanI azraddhA sUcave che, athavA bhaviSyamAM AvI paDanArAM kaTu phaLa karatAM tAtkAlika bhautika lAbha vizeSa game che ema jAhera kare che. koI vakhate paristhitivazAt aNachUTake ke keInA anivArya dabANathI karmavAdanA niyamanI upekSA karavA vivaza thavuM paDe che tyAre paNa karmabaMdha thAya che avazya, paNa sthiti ane rasa enAM zeDAM hoya che. karma udayamAM Ave tyAre tene samatAthI-samabhAvathI jogavI levAmAM DahApaNa che. ema bhegavI levAthI e karma khatama thatAM navAM duHkhada karmo mUkI jatuM nathI. paNa jyAre karmanAM sukhabhegarU5 phaLa AsaktithI ane duHkhabhegarUpa phaLa duryAnathI jogavavAmAM Ave tyAre e prakAre bhegavavAnA parirAme bIjA navA kamabadhe jaDAI jAya che. ataH sukhabheganA
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya khaMDa 319 udayakALe sukhabhegamAM nahi raMgAtAM eTale ke anAsaktapaNe samabhAvathI e udita karmane bheLavI levAthI ane duHkhanI hAlatamAM himmatathI manane zAtimAM rAkhI duHkhane (e udita asAta karmane) bhegavI levAthI e (udayAgata) karma evI rIte kSINa thaI jAya che ke jenA anusaMdhAnamAM navAM azubha karmo baMdhAvA pAmatAM nathI. karma yegathI bhegasAmagrI upasthita thaI paNa emAM mehavikArane vaza thavuM ke na thavuM e AtmAnI pitAnI sattAnI vAta che. "vArata sati vicitte zeSAM na tAMti ta aa2 ghI: " arthAt jeo vikArasAmagrI upasthita thatAM vikArane vaza thatA nathI teo ja dhIra che. Sarasajana kaMI jIbha para baLAtkAra karI temAM parANe praveza karatAM nathI; kRtimanahara rAga ApaNA kAnamAM pesI balAtkAre ApaNane lubdha karatA nathI, te ja pramANe indriyenA kAlidAsanA "kumArasaMbhava" prathama sarganA upanya lekanuM uttarArdha. A granthamAM prathama khaMDanA 19bhA pU4mAM, kaDavo, tIkho, kasAya (tUra), khATo, mITho ema zAstrAnusAra pAMca prakAranA rasa jaNAvyA che. tyAre lavaNarasanuM zuM ? e praznane aMge hAribhadra SaDradarzanasamuccaya granya uparanI zrI guNaratnasUrijInI TIkAmAM TIkAkAra lakhe che ke- " kALo adhurAttata phu saMga rUpare." (SadarzanasamuccayanI vRtti, patra 66 ) arthAtalavaNarasane keTalAka madhura rasamAM antargata kare che, ane keTalAka ene saMsargajanya kahe che.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 320 : jaina darzana badhA viSaye AtmAnI anicchA chatAM balAtkAre tene bhegamAM joDatA nathI. indriyanA viSaye jabaradastIthI vaLagatA nathI, paNa emanA bhege (sthUla bhega) sAmAnyata: deDadhArInI jIvanayAtrA sAthe anivAryapaNe joDAyelA che. ema chatAM dhyAnamAM rAkhavA lAyaka vastu e che ke sthUla bhegamAM vilAsavRttine udaya, AtmA emAM rasiyA (lubdha) na thAya tyAM sudhI balavAna thaI zakatuM nathI, ane emAM raMgAvuM ke na raMgAvuM, rasiyA (lubdha) thavuM ke na thavuM e AtmAnI potAnI sattAnI vAta che. matalaba ke udayamAM na joDAvuM, temAM rasavRtti na karavI, rasavRttine jJAnabaLa vaDe dUra karavI e ja karmodayajanya vikArane parAjaya karavAne upAya che. bhegasAmagrI pAse upasthita hoya paNa mANasa pitAnA attara baLathI " haThIla" banI potAnA Asana uparathI khase nahi, te upasthita bhegasAmagrI tene vaLagavAnI hatI ke? matalaba ke manuSya potAnA dRDha mane baLane upayoga karI bhAgamAM joDAvAthI dUra rahI zake che. paNa je te dhIraja gumAvI bese te bhegamAM lapasele ja paDyo che ane pachI ene doSa "karma" ne mAthe mUke enA karatAM enI pitAnI Atmika nirbalatA upara mUka e vadhAre arthavALuM ane aucityayukta che. aneka jJAnI janenAM udAharaNa parathI jaNAya che ke jJAnI jana khAnapAnAdi bhega kare che chatAM emAM jAgrat daSTithI [ anAsaktapaNe ] vartate heI karmabandhanA bAdhAkAraka saMga thavAmAMthI mukta rahe che. nyAyayukta, aucityayukta upagI bhega samatAthI thAya, jAgrat rahIne thAya te emAM kaMI DaravApaNuM rahetuM nathI.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 321 : [ 3 ] samAjamAM dareka vyaktine pitAnuM bhautika, mAnasika ane AdhyAtmika hita sAdhavAne chUTa hovI joIe; parantu teNe sAthe sAthe sAmAjika nIti-nyAyanA niyamanuM bandhana svIkAravuM joIe. je sAmAjika rUDhio nyAya ane nItine saMgata hoya tevI rUDhionuM pAlana sAmAjika suvyavasthA mATe Avazyaka che. paraMtu je sAmAjika rUDhio ajJAnajanita ke vivekahIna hoya, pitAnI utpattinA jamAnAmAM game tevA saMjogomAM utpanna thaI hoya, paNa vartamAna kALamAM asaMgata ane hAnikAraka hoya, kurUDhiomAM gaNAvApAtra hoya ane je rUDhione kADhI nAkhavAthI sAmAjika vyaktionA sukhamAM vRddhi thatI hoya athavA duHkhamAM kamI thatI hoya chatAM evI rUDhione ajJAna-bhramathI athavA durAgrahathI samAja vaLagI rahe ane ethI e samAjanI vyaktione du:khapatti thatI hoya evA prasaMge, te duHkhApatti jemane sahana karavI paDatI hoya temane ema kahevuM ke, duHkhApatti te kurUDhionA lIdhe nahi, paNa pUrvakarmanA lIdhe che ane temaNe te nIcI mUMDIe sahana karI levI joIe, te temane aphINa ApI tene naze karAvI uMghADI devA jevuM che. A prasaMge pratyakSa doSa te kurUDhine che. jema kAMTo bheMkAvAthI thatI vedanA kAMTAthI che, tema kurUDhinA AkramaNathI thatAM duHkha kurUDhine AbhArI che. ane enA javAbadAra e kurUDhinA pracArake ane piSake che, jemane saMgaThanazaktinA nyAyapUta AMdelanathI sAmane karI kurUDhinA duHkhada ane avanatikAraka vAtAvaraNane miTAvI devuM joIe. tema thavAthI pUrvakarmanuM e (kurUDhirUpa hathiyAranuM) baLa haNAI jaze. je vAta kurUDhione lAgU paDe che te vAta, garIbonuM zoSaNa karanArA mUDIvAdane tema ja nabaLI
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 322 : jaina darzana prajAone gulAma banAvI cUsI khAnArA sAmrAjyavAdane paNa lAgU paDe che. [ ] saMsAravartI jIvanI keI paNa jIvanaghaTanA pAchaLa sAmAnyataH pUrvakarmanuM baLa raheluM ja che. eTale keI bhautika, zArIrika ke Athika Apatti AvI paDe tyAre enI pAchaLa e baLanuM kAma hoya ja. ema chatAM e Apattine IrAdApUrvaka ANanAra mANasa e Apatti ANavAnA gunAmAMthI chUTI zakatuM nathI. e gunA mATe ene A dunyavI zAsananI sajA maLe ke na maLe, prAkRtika zAsananI (kArmika zAsananI) sajA te maLe ja che. koI mANasanuM khUna thavAmAM e maranAra mANasanA athavA koI mANasanA lUMTAvAmAM e lUMTanAra mANasanA pUrvakarmanuM kAraNa paNa bheguM bhaLyuM hovA chatAM khUna karanAra khUnI ane lUMTanAra lUTAra khUna karavAnA ke lUMTavAnA aparAdha mATe niHzaMka gunegAra che, ane teo dunyavI nyAyazAsanamAM jema regya sajAne pAtra che, tema kudarata(karma)nI sajA paNa temane maLe che. e khUnI ke lUMTArA maranAranA ke lUMTAnAranA nasIbanuM kAraNa batAvI pitAne bacAva karI zakatA ja nathI; dhArmika kAyadAnI rUe ke dArzanika nyAyazAstranA siddhAntanI rUe paNa e rIte emane bacAva thaI zakato ja nathI. e prakAranuM (maranAra ke lUMTanAranA nasIbanuM) kAraNa batAvavuM e hakIkta game teTaluM barobara hoya chatAM emanA (khUnI ke lUMTanAranA) pakSe te haDahaDatI hAMDAI ja gaNAya. e DAMDAI kaMI khapa lAgatI nathI ane potAnA kRtyanuM phaLa emane maLe ja che. . ,
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaDa : 323 : ahIM ApaNe samajIe ke zunA gunAmAM pharaka ane taphAvata hAya che. je gunA sAmAnya prakArane heAya athavA jenI sAme yogya pratikAranI zakayatA na haiAya evI hAlatamAM e gunAne aMge manamAM DaMkha rAkhavA ane vyartha vairavRtti sevavI ene kaze. artha nathI. koie ApaNuM puruM karyAnI jUnI vAta nirarthaka yAda karI viradhavRtti ke kaSAyabhAvanuM viSa pAchuM janmAvavuM emAM kaMi sAra nathI. eTale vivekabuddhine AgaLa karI enA ( e gunegAra ) pratye vairavRtti na rAkhatAM e vakhate krama saMskAranA baLane (kamavAdanA siddhAMtane) vicAravuM upayukta thAya che. e vakhate e prakAranA vicAranA Azraya lai samabhAva dhAraNa karavA upayegI ane hitAvaha che. paraMtu tamane koI mAravA Ave ane teneA tame pratIkAra karA te tame vaira rAkho che ema kAi kaheze nahiM. tame dhIralA rUpIyA kAI tamane pAchA na Ape ane te meLavavA tame dAveA kare te tame vaira rAkhyuM ema koithI kahevAze nahi. keI tamArI cIja-vastu laI jateA hAya ane te cIjavastunuM rakSaNa karavA tame prayAsa kare te tame vera rAkhyu ema keithI khelI zakAya nahi. AvA prasa Mgoe tame za, cera, Thaga, luccA, labADa ke guDAnA ceAgya sAmanA karI emAM kazuya khATu nathI. dha zAstranA zAsananI rUe paNa kamazAstra paNa kA udaya thavAmAM samucita udyamanA avakAza mAne che, tema ja karmAMnA udayane duba La banAvavAmAM paNa yAgya udyamane AvakAre che. jIvanayAtrAmAM ceAgya udyama, prayatna, puruSA ne mahattvapUrNa sthAna che ema e barAbara svIkAre che ane jorazethI enu' samarthana kare che. gayelu gumAvelu meLavavAmAM udyama upayegI thai zake che. mAMdA paDyA pachI davA karIe ja chIe ne ! sukha ane tenAM sAdhana prApta karavA ane duHkha tathA duHkhanA mArgothI For Private Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 324 : jaina darzana cheTA rahevA athavA Avela duHkhane khaseDavA mANase haravakhata kezaza karatA ja rahetA hoya che. samagra vizvanI A prakAranI pravRtti che. svarakSA, pararakSA mATe ke nyAyanI pratiSThA khAtara karAtAM gya pratIkAranAM kAryo vairavRttithI thAya che ema kahI zakAya nahi. rAmacaMdrajIne rAvaNanI sAmene sAmane nyAcya hate. lUMTAre tamAruM kaMI UThAvI jAya ane tame kAyara banI beThAbeThA TagaraTagara joyA kare ane manamAM te baLI rahyA ho e nAmardAI che. alabatta tatkAlIna paristhitinuM mApa kADhavuM jarUrI che ane tadanusAra ucita ja prayatna kare vAjabI gaNAya. kemake- alpasya hetobahu hAtumicchan vicAramUDhaH pratibhAti loke / * arthAt -theDA mATe bahu gumAvavA Icchate mANasa vicAramUDha gaNAya che. nasIba aya hoI mANasanA hAthamAM te udyama ja karavAne rahe che. bedIe te jamInamAM pAchuM hoya te nIkaLe, tema udyama dvArA, bhAgya hoya te prakAzamAna thAya che. sadabuddhinI pavitra rezanI sAthenI prayatnazIlatA mANasanI vartamAna durdazAne paNa bhedI nAkhI sukhanAM dvAra tene mATe khullAM karI de che, tema ja azubha karmonAM bhAvI AkramaNe upara paNa phaTake lagAvI zake che. matalaba ke karmavAdanA nAme nirbaLa ke nirAza na thatAM mANase AtmAnA baLanI sapari mahattAne dhyAnamAM laI zakya teTalA puruSArthI banavuM joIe. * kAlidAsanA raghuvaMzanA bIjA sarganA 47mA zlekanI uttarArdha. ukti jagyA pUravA khAtara ja chellA be akSare bIjA pUrIne ane fsa ne badale ti mUkIne.." .
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 325 : upasthita kaSTa dUra thatuM na hoI bhogavavuM paDe tema hoya te kAyaratAthI bhegavI navAM azubha karmo upArjavAne badale prazasya samabhAvathI bhegavavAmAM mANasanI kharI samajadArI ane mardAnagI che; ane e vakhate manane svastha rAkhavAnuM baLa ApanAra karmavAda che, je sUcave che ke avayaMbhAvI karma keIne cheDatuM nathI, meTA meTA paNa enA phaLavipAkamAMthI chUTI zakyA nathI. jANavuM joIe ke takalIpha ke kaSTa enI meLe nathI AvatAM, ApaNAM vAvelAM ja Uge che, mATe emane nivAravAnA gya upAya letA rahIne paNa, jeTalA pramANamAM bhegavavAM paDe, zUrA banIne (AdhyAtmika vIratAthI) bhegavIe, bhegavI laIe. e rIte bheLavI letAM, navAM duHkhada karmo na baMdhAvA sAthe eTale bhAra ocho thAya che. jIvananAM vaheNa rUDAM arthAt niSpApa vahetAM rAkhavAthI navAM azubha karmo baMdhAtA nathI, jethI jIvanapravAha uttarottara sukhI ane UjaLuM thatuM jAya che. e khulyuM che ke anIti, vizvAsaghAta ke durAcaraNathI mAThAM karma baMdhAvAne (buruM bhAgya nIpajavAne) ane saccAI saMyama, sevAnA sadguNenA pAlanathI zubha karma baMdhAvAne (sadbhAgya ghaDAvAne) siddhAMta ( arthAt karmavAda) mANasane sadAcaraNuM banavA prere che, je lekavyavasthA ke samAja jIvananA svAthya mATe paNa atyaMta jarUrI che. 4 pUrva janmamAM karela karma A janmamAM phaLe che, tema A janmamAM karelAM karma paNa A janmamAM phaLe che e bhagavatI sUtranA nIcenA ullekha parathI jANI zakAya che phoTA vA phukoNa vennati " gadarzananuM sAmU: rajAthI dRSTArTanarAvanI : " e (2, 12) sUtra paNa e vAta jaNAve che.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 326 : [ 6 ] paisA gumAve che * mANasa rAgI thAya che, athavA bIjI ApattimAM AvI paDe che tyAre te peAtAnA kamane deSa de che. have jo tevI paristhiti tenA pUrvaka nI sIdhI ja asara hoya te tema kahevu. vAjabI Thare; paraMtu tevA vakhate paNa teNe tevI Apattine nivAravA mATe caiAgya prayatna karavA joie; ane te karyA chatAM te Apatti TaLe nahi tA teNe kaI paNa durdhyAna karyAM vagara hiMmatathI te Apatti sahana karI levI e tenu kartavya ane che. AvA prasage jo upasthita Apattine TALavA mATe cAgya prayatna karavAnu te cUke te tevA prayatnanA abhAve tene je duHkha rahe tene mATe tenA pramAda athavA tenI akamaNyatA javAbadAra thAya che. te mATe kevaLa potAnA pUrNAMkane doSa daI besI rahevu e DahApaNabharyu gaNAya nahi. A janmanAM ApaNAM mRtyu ke AcaraNAne lIdhe ApaNane zArIrika, Arthika ke khIjA prakAranI Apatti AvI paDe te vakhate peAtAnAM ' pUrNAMka 'ne doSa detAM te badhAMne AvaDe che, paNa je kRtyA ke je prakAranAM vatananA pariNAme ApaNe tevI sthiti prApta karI DAya te nRtye ke te prakAranAM vanane deSa devA e vadhAre ceAgya che; ane tevAM vana ke kAma mATe kharekhara pastAveA karI tevAM kAma ke vana pharIthI nahi karavA nizcaya karavA joie. AhAra-vihAramAM asAvadhAna ke aniyamita banI yA apathya karI athavA zarIrane lAMbe vakhata bhUkhamAM rAkhI athavA zarIramAM chatAM tattva jaina darzana x pAtAnI ThIka ThIka zakti anusAra koI udAtta hetu mATe ullAsathI upavAsa-tapa karavAmAM Ave ke haThIlA rAgane kADhavA mATe niSNAtanI salAha mujaba amuka vakhata sudhI vidhisara anazanatyAga karavAmAM Ave e judI vAta che. For Private Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 327 : rAka mArate pUrAM pADavAnuM cUkI Arogya gumAvavuM ane zaktihIna banI javuM, jugAra ke saTTAne ravADe caDI jaI paisA gumAvI daridra banI javuM, majazekhamAM paDI athavA kurUDhine vaza thaI Avaka karatAM vadhu kharca karI karajadAra banavuM, ALasa ke mojamajAmAM paDI pitAnA bhaNatarane ThIka ThIka pAkuM na karavuM ane parIkSAmAM nApAsa thavuM, zArIrika roganI kuzala vaidya ke DekaTara pAse cikitsA na karAvatAM bhUta-pretanA vahemamAM paDI mAMdA mANasanI jindagI metanA bhayamAM mUkI devI ane e badhAMne doSa kevaLa "pUrvakarma" upara nAkhave e bauddhika jAdya sUcave che. e prakAranA doSe pitAnAM e mUrkhAIbharelAM vartana upara ke potAnI vicArahInatA upara nAkhavA joIe, ane emAMthI egya bedha leve joIe. karmanA sugupta ane agocara "kArakhAnA nI sugUDha kriyAnI ApaNane kazI ja khabara nathI, eTale ApaNuM hAthamAM te vivekayukta udyama ja karavAno rahe che. pachI game te te udyama pitAnA upara ke anyathA upara AvI paDelI Apatti nivAravA mATe hoya athavA te vaiyaktika yA sAmAjika unnati sAdhavA mATe hoya. ane te udyamanuM Icchita phaLa AvatAM mANase phUlAvuM na joIe ane na AvatAM uddavigna thavuM na joIe. e pramANe udyama karavAmAM ApaNe karmanA kAyadAnuM ullaMghana karIe chIe ema nathI, paNa karmanA kAyadAne mAna ApI Apatti TALavArUpa athavA unnati sAdhavArUpa lAbha uThAvavA mAMgIe chIe. jevI rIte nadInAM pANInAM pUra gAmane DubAvavA AvatAM hoya te vakhate nahera khedAvI pANIne bIje mAge vahI javAnI cejanA karavAmAM ApaNe kudaratanA kAyadAne bhaMga karatA nathI, paNa gAmanA bacAva khAtara udyama karIne kudaratanA ja kAyadAne lAbha uThAvIe chIe, te ja pramANe Apatti TALavA
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 328 : jaina darzana yA unnati sAdhavA mATe udyama karIne karmanA ja kAyadAne mAna ApI banI zake teTale lAbha uThAvavA mAMgIe chIe. kaI asahAya ke nirAdhAra mANasa upara Apatti AvI paDI hoya athavA tenA upara anyAya gujarate hoya te prasaMge tene pUrvabhavane doSa kADhavA na rekAtAM tenI madade satvara doDI javuM e kartavya bane che. keI duHkhAkrAntane joI tenA uddhAra mATe prayatna na karatAM ene enA karma upara choDI de e pApa che. dharmazAstra ke karmazAstra karmavAdanA AdhAra para lamaNe hAtha daI besI na rahetAM karmane-karmanI asarane teDavA prayatna karavAnuM jaNAve che. mANasa garbhamAM Ave che, jame che tyArathI jiMdagI paryanta te bIjAnA sahakAra ane sAhAcya para ja jIve che. Ama mANasajAta eka kuTuMba parivAra jevI che ane paraspara mAnavIya sanehe haLImaLI rahevAmAM ane ekabIjAne madada karavAmAM enI sukhazAnita rahelI che, emAM ene udaya tathA vikAsa che. nipaTa svArthI banI pitAnuM pakaDI besI rahevuM, ApamatalabI banI bIjAnI tarapha bedarakArI sevavI, niSpharatA dharAvavI e AdhyAtmika zAsanamAM gune che. janmAntaravAda ke karmavAda e nirudyamavAda ke AlasyavAda nathI, paNa egya udyama ane pragatigAmI prayatna karavAne nirdeza karate upagI vAda che. je kahe che ke pezya puruSArtha karI karmanAM AvaraNene bhedI mANase AgaLa pragati karavI joIe ane pragatimAM AgaLa vadhI pUrNa mekSa meLave joIe. janmAktaranuM anusaMdhAna karavuM e karmavAdanA karmanuM kAryakSetra che, paNa e aNusudharela hoya te ene sudhAravAnuM kArya karavAno, temaja aniSTa karmamAM ke karmodayamAM palaTo ANavAne mANasanA hAthamAM avakAza paNa che ema kama zAstranuM nivedana che. . . . . . . . .
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 329 : dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jIva pitAnI kriyAthI karma bAMdhe che ane pitAnI kriyAthI teDI paNa zake che. pUrvaka badhAMye abhedya nathI hotAM ghaNuMghaNuM karma egya prayatnabaLathI bhedI zakAya tevAM hoya che. are ! zAstra te tyAM sudhI kahe che ke "nikAcita" karma paNa bhedAIjaI zake che, paNa te pAvitryapUrNa ati utkaTa AtmasAdhanAthI. kahevAno matalaba e che ke karmanA bharose akarmaNya banavuM gya nathI. hA, egya prayatna pravAha paNa jyAre saphalatAne na vare athavA prayatna karavAnI gya bhUmikA ja na sAMpaDe tyAre te hAlatamAM karmane abhedya prakAranuM athavA tene pahoMcI vaLavuM azakya ke durghaTa samajI zakAya, ane ema samajI cittane prazAnta sthitimAM rAkhavA jeTaluM dhairya dhAraNa karI anukUla ke pratikUla paristhitine sahana karI levI joIe. pitAnA kRtyanuM zuM pariNAma patAnA zarIra ke mana upara athavA Itara jana upara Avaze ene vicAra karyA vagara eTale ke parIkSita ke saMbhAvya kAryakAraNubhAvasambandhane avagaNIne aMdhazraddhA, gatAnugatikatA, dekhAdekhI ke ajJAnatA athavA lebhalAlacathI karela pravRttinuM icchita pariNAma na Ave athavA kaMI "nikAcita " ( abhedya) gaNatuM karma kaI rIte tUTI zake che te bAbatamAM upAdhyAya yazovijayajI potAnI ra7mI viMzikAmAM nIcenA zlekathI jaNAve che - nikAcitAnAmapi yaH karmaNAM tapasA kSayaH / * sosfma9tyottama yogamapUrvarA 24. " arthAta-nikAcita" karmane paNa kSaya tapathI thavAnuM che. jaNAvavAmAM AvyuM che te ucca zreNI-bhUminA vegane anulakSIne che. bAhya tapane ke evA je te tapane aMge e samajavAnuM nathI.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 330 : jaina darzana anicchanIya duSpariNAma Ave te tene mATe teNe pitAnA ajJAna ke avivekIpaNAne athavA potAnA lebiyApaNAne deSa deve joIe. saMbhAvya-asaMbhAvya sArA-narasA pariNAmane samajavAnI buddhirUpa viveka, kAryakAraNanA saMbaMdhane vicAryA vagara kazuM kArya karatA nathI, ane jyAM vivekabuddhine abhAva hoya che tyAM andhazraddhA, gatAnugatikatA, dekhAdekhI ke ajJAnatA yA lebhalAlaca kAma karatAM hoya che. samajavA chatAMya lebhAdi doSane vaza thaI mANasa UMdhuM kAma kare che, jenA duSpariNAmane bhega tene thavuM paDe che. [ 7 ] mANase kahe che ke dAna, pUja, sevA vagere kAryo karavAthI puNya prApta thAya che ane keIne kaSTa pahoMcADavAthI ke enI IcchA virUddha kAma karavAthI pApa baMdhAya che. paraMtu puNya pApane nirNaya karavAnI mukhya kasoTI A (bAhya kriyA) nathI kAraNa ke keIne kaSTa pahoMcADavA chatAM athavA keInI IcchA viruddha kAma karavA chatAM mANasa puNyanuM upArjana karI zake che. ane dAna, pUjana vagere karavA chatAM mANasa pupArjana na karatAM pApopArjana karI le che. eka paropakArI cikitsaka jyAre koI para zastrakriyA kare che tyAre te rogIne jarUra kaSTa pahoMce che, hitaiSI mAbApa aNasamaju chokarAne enI IcchA viruddha bhaNAvavA mATe jyAre prayAsa kare che tyAre e chekarAne duHkha jevuM lAge che. paNa eTalA ja mAtrathI e cikitsaka anucita kArya karanAra gaNute nathI, ane e mAbApa doSIta gaNAtAM nathI. AthI UlaTuM, jyAre koI, bheLA mANasone ThagavAnA IrAde athavA keI tuccha AzayathI dAna, pUjana vagere kriyA kare che tyAre te puNyane badale pApa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa = 331 : bAMdhe che. mATe puNya-pApanA upArjananI sAcI kasoTI kevala uparauparanI kriyA nathI, paNa enI yathArtha kaTI kartAne Azaya che. zubha AzayathI je kAma karavAmAM Ave che te puNyanuM nimitta ane burA AzayathI je kAma karavAmAM Ave che te pApanuM nimitta thAya che. puNya-pApanI A kaseTI badhAne kabUla che kemake "jAtRza mAvanA kaza siddhirmavati tAro" e siddhAnta sarva mAnya che. paranta zubha Azaya hovA chatAMye vicAramUDha mANasanI pravRtti bevakUphIbharelI ane aniSTarUpa tathA pApabandhaka hoI zake che. ataH zubha AzayathI karAtA kAryamAM paNa sAvadhAnI ane vivekabuddhinI khAsa jarUra che. upagamAM [ apramattabhAvamAM] dharma manAya che ane vive sAmo nidhi che. emAM khAmI hoya te lAbhane badale hAni saMbhAvya che. [8] sAdhAraNa mANasa ema samajI beThA che ke amuka kAma na karavAthI, pravRttimAtrane tyajI devAthI ApaNane puNyapApane lepa nahi lAge. teone e khyAla baMdhAyela hoya che ke zubha ( hitakAraka) kAryo karavAthI puNya karma baMdhAya che, je senAnI beDIrUpa che ane azubha (ahitakAraka) kAryo karavAthI pApa karma baMdhAya che, je leDhAnI beDIrUpa che eTale ke zubha yA azubha game te kArya karavAthI karmabandha te thAya che, ane AtmAnI mukti te kamarUpI beDInA banzanathI chUTakAro meLavyAthI sadhAya che, e sivAya nahi. AvA khyAlathI teo potAnI jarUrIAta pUrI pADavA pUratI pravRttio sivAyanI bIjI badhI pravRttio cheDI de che ane akarmaya banI mekSanI vATa jotA besI rahe che. ALasa
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana : 332 : jIvana zetAnane pravezavA mATenAM dvAra khullAM karI de che ane " navarA beThA nakhkhoda vALe" evI paristhiti pedA kare che. mANusa mAtra kaI ne kaI pravRtti karatA ja hAya che. kama karyAM sivAya tenAthI rahI zakAtuM nathI. kayAreka bAhya dekhAvamAM te niSkriya jevA dekhAya, te paNa tenuM mana te kAma karatu ja hAya che. cAMcala manano e svabhAva ja che. eTale kama mAtrathI chUTavAne mAhya dekhAva mAtra IMbha anI jAya che. azubha pravRtti teA cheDI ja devAnI che; paNa te kayAre ane jyAre manane zubha pravRttiemAM rAkavAmAM Ave tyAre. jema pagamAM vAgelA kAMTA kADhavAmAM sAyanA upayAga karIe chIe tema azubha pravRttiethI chUTavA mATe zubha pravRttiene Azraya levAnI jarUra paDe che. kAMTo kADhyA pachI kAMTAne pheMkI daie chIe, paNa sAyane bhaviSyanA upayAga mATe sAcavI rAkhIe chIe, te pramANe jyAM sudhI azubha pravRttio pratyenu valaNu tadna nAbUda na thayuM heAya tyAM sudhI zubha pravRttie tyAjya banatI nathI. zubha pravRttinA andhanathI chUTavA mATe te pravRttine tyAga karavAnI jarUra nathI, paNa te pravRttinA kartAe te pravRtti karavAnA Azayane zubhamAMthI zuddha rUpamAM pheravavAnI jarUra che, jo ke e pramANenu kArya ghaNuM muzkela che, paNa mukti jevI muzkela vastu meLavavA mATe enA mAga paNa muzkela ja hAya. prastutamAM kahevAnI matalaba e che ke pravRtti UMDI chUTatI nathI. jyAre tenI jarUra nathI rahetI tyAre te Ape Apa svAbhAvikapaNe chUTI jAya che. paNa jyAM sudhI jIvananI dazA svabhAvata: pravRttigAmI che tyAM sudhI mANase asat pravRttine For Private Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa 333: tyAgI sampravRttizIla banavuM joIe. akALe karelA pravRttityAgamAM kartavyapAlananA svAbhAvika ane susaMgata mArgathI yuta thavApaNuM che, emAM vikAsa sAdhananI anukULatA nathI, paNa jIvananI viDaMbanA che. eka pravRttimAMthI bIjI pravRttimAM sarakI javuM e paNa prAyaH nivRttinI garaja sAre che. A rItanI pravRttidhArA jIvanane ulasita sthitimAM rAkhI zake che. alabata, pravRttinuM kSetra judI judI vyaktinuM pitAnI gyatA anusAra juduM juduM-judI judI pasaMdagInuM hoya che. kahevAnI jarUra nathI ke pravRttine sateja banAvavAnA hetae gya ArAma ane zAMti Avazyaka che ja. | pravRttine karmabaMdha sAthe kayAM sudhI lAge vaLage che te viSe agAu (122-123 pRSThomAM jaNAvavAmAM AvyuM che. - pravRtti-nivRtti viSe trIjA khaMDanA aMtima "mukti zIrSaka lekhamAM jeI AvyA chIe. karmanA sAmAnyatayA be artha thAya che. eka artha te keI kAma [ karma= =kAma], kriyA ke pravRtti ane karma kahevAmAM Ave che, ane bIjo artha jIvanI kriyA-pravRtti dvArA karmavargaNanAM je pudgale jIva tarapha kheMcAI ene coTe che te pudgalene "kama " kahevAmAM Ave che. je karAya te rma. e "karma" zabdanI vyutpatti, "karma" zabdanA A baMne, emAM ghaTe che. "kamavargaNa"nAM pudgale ema te lekA kAzamAM sarvatra bharyA paDyAM che, paNa e pudgale jIvanI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke 334 jaina darzana kriyA-pravRtti dvArA kheMcAI jIvane cuMTe che-jIva sAthe baMdhAya che tyAre "karma" saMjJAthI abhihita thAya che. Ama, jIvabaddha kArmika ( "karma rUpe pariNata) pudgalene "kama" kahevAmAM Ave che. vizeSa samajutI evI che ke jIvabaddha kArmika pudgalene vyakama kahevAmAM Ave che ane jIvanA rAgadveSAtmaka pariNAmane bhAvakarma'. jIva (vibhAva dazAmAM) bhAvakarmano kartA che, tema ja dravyakarma kartA che bhAvakarmathI dravyakama ane dravyakarmathI bhAvakarma ema e banneno paraspara kAryakAraNabhAvasaMbaMdha chejema bIjathI aMkura ane aMkurathI bIja.4 [10] karma pudgale pahelAM kheMcAya ane pachI baMdhAya. karmapudgalene kheMcI lAvavAnuM kAma "ga" [mana, vANI ane zarIranI kriyAo ] kare che, mATe e "Asava" kahevAya che; ane ene (e karma pudgalene) AtmA sAthe ja devAnuM kAma mithyAtva avirati, pramAda ane kaSAya kare che, mATe e baMdhanA hetu * jainetara darzana-saMpradAyamAM mAyA, avidyA, prakRti, apUrva, vAsanA, Azaya, dharmAdharma, adaSTa, saMskAra, daiva, bhAgya vagere zabdo " karma" mATe vyavahata che. mAyA, avidyA, prakRti e traNa zabdo vedAnta darzanamAM maLe che. "apUrva" zabda mImAMsAdarzanane che. "vAsanA" zabda bauddha darzanamAM prasiddha che (gadarzanamAM paNa e zabda vaparAyela che.) "Azaya" zabda vega tathA sAMkhyadarzanamAM ane dharmAdharma, adaSTa, saMskAra e zabdo niyAyika tathA vaizeSika darzanamAM pracalita che. deva, bhAgya, puNya-pApa vagere aneka zabdo evA che je badhA darzanasaMpradAyamAM, AmajanatAmAM sAdhAraNa rIte vyavahata che. jellAM darzana AtmavAdI che ane punarjanmane svIkAre che te badhAM karmane mAne che, ane punarjanmanI utpatti paNa ethI ja che.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 335 : kahevAya che. e bandhanA kAmamAM A mithyAtvAdi cAra sAthe "ga" te hoya ja che. ethI ja tattvArthasUtranA AThamA adhyAyanA prathama sUtramAM e pAMcane bandhanA hetu kahyA che. e graMthanA chaThThA adhyAyanA prAraMbhanA sUtramAM "ga"ne ja Asava kahyo che, mithyAtvAda cArane nahi A uparathI mAlUma paDI zake che ke "ga" e Asavane (karmapudgalene kheMcI lAvavArUpa "Asava'ne) hetu che ane bandhane hetu che ema beune hetu che. e ja pramANe mithyAtvAdi cAra, je bandhanA hetu che te AsanI gaNanAmAM paNa mUkI zakAya che. te A rIte zAstromAM ATha karmonA tathA temanA peTA bhedanA pRthakapRthak Asa batAvyA che temAM mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda Adi deSarUpa bhinnabhinna vRtti-pravRttine te te karmanA AsavatarIke jaNAvavAmAM AvI che. karmayugalane kheMcanAra "ga" jyAre mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya dothI dUSita hoya che tyAre "ga"thI kheMcAtAM karmapudgale mithyAtvAdi delavALA "ga"thI kheMcAtAM hAI mithyAdi paNa "Asava" kahI zakAya che, arthAt AsanI gaNanAmAM mithyAtvAdi, je bandhahetue che te paNa mUkI zakAya che. - A avakana uparathI joI zakAya che ke "gae karma pudgalene kheMcanAra tarIke "AsavarUpe jANItuM che ane badhahetuomAM zA mUkela hAI bandhahetu paNa che. mithyAtvAdi, kArmika pudgalene kheMcanAra "ga"mAM rahelAM cheni e pudgalene kheMcanAra tarIke "Asava' che ane maLyAte che ja. matalaba ke "ga" e "Asava" che ane bahetu che, ane bandhahetu mithyAtvAdi e "Asava'
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana : 33: paNa che. A uparathI joI zakAya che ke kanei khe'cavAnu' ane cAMTADI devAnuM kAma lagabhaga eka ja TALakI " kare che. A pramANe Asrava ane anyanA abheda batAvavAmAM Ave che. * jIe AcAya hemacaMdranA yogazAstranA ceAthA prakAzanA 78mA zloDa kaSAyA viSayA yogAH pramAdAviratI tathA / mithyAtvamAtaMraudre cezyazubha prati hetavaH // arthAta- uSAyo, viSayo, yogo, prabhA, avirati mithyAtva yAne yAta raudra dhyAna me azulanA hetu ( zAstra ) che. A zlokanI pAtAnI TIkAmAM pote Asava-bandha viSenI praznottarapUrvaka carcA kare che. prazna A prakArane che-- A (kaSAya vagere) andhanA hetu kahevAmAM AvyA che, mATe AsavanI bhAvanAmAM A bandhahetuonu kathana zuM kAma ? A prazna ane enA uttaranI carcA karatuM. mULa lakhANa ja ahIM ApI devAmAM Ave che " "1 " nanvete bandhaM prati hetutvenoktAH yad vAcakamukhyA:" mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH " iti / tat kimAzravabhAvanAyAM bandhahetunAmeteSAmabhidhAnam ? satyam, Azrava bhAvaneva bandhabhAvanApi na mahadbhirbhAvanAtvenoktA, Azrava bhAvanayaiva gatArthatvAt / AzraveNa hayupAttAH kamapudgalA AtmanA sambadhyamAnA bandha ityabhidhIyate / yadAha - " sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatta sa bandhaH iti / tatazca bandhAzravayorbhedo na vivakSitaH / nanu karmapudgalaiH saha kSIranIranyAyenA''tmanaH sambandho bandha ucyate, tat kathamAzrava eva bandha: ? yuktametat, tathApyAzraveNAnupAttAnAM karmapudgalAnAM kathaM bandha: syAt ? ityato'pi karmapudgalAssdAna hetAvAzrave bandhahetUnAmabhidhAnamaduSTam / nanu tathApi bandhahetUnAM pATho nirarthakaH / naivam, bandhAzravayorekatvenoktatvAd AzravahetUnAmevAyaM pATha iti sarvamavadAtam / "2 For Private Personal Use Only "
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 337 : have, kayuM karma kevAM kAma karavAthI baMdhAya che te joIe. jJAnavAna vyaktine anAdara, tenA tarapha pratikUla AcaraNa, dveSabhAva, kRtaghra vartAva, jJAnanAM pustakAdi sAdhane tarapha bedarakArIavajJA, vidyAbhyAsInA vidyAbhyAsamAM vigha nAkhavuM, jJAna ke jJAnanAM sAdhana potAnI pAse hovA chatAM cittanA kaluSitapaNane lIdhe bIjAne ApavAne InkAra kare-kheTAM bahAnA batAvI nA pADavI-AvAM AvAM vartanathI ane Alasya, pramAda, mithyapadezathI jJAnAvaraNa baMdhAya che. ane darzana, darzanavAna ke darzananAM sAdhana sAthenAM AvAM vartanathI darzanAvaraNIya karma baMdhAya che. anukampA, sevA, kSamA, dayA, dAna, saMyamathI sAtavedanIya karma baMdhAya che. bAlatapathI paNa tenA pramANamAM baMdhAya che. ane bIjAne vadha karavAthI athavA bIjAne zeka-santApaduHkha ApavAthI asAtavedanIya karma baMdhAya che, pite paNa zeka-sattApa-dukhagrasta rahevAthI ke durgAnadUSita AtmaghAta karavAthI A karma baMdhAya che. asat mArgane upadeza, sat mArgane apalApa ane santasAdhu-sajajane tathA kalyANasAdhananA sAdhanamA tarapha pratikUla vartAva karavAthI darzana mehanIya karma baMdhAya che. kaSAyadayajanita tIvra azubha pariNAmathI cAritramehanIya karma baMdhAya che. mahAAraMbha, mahAparigraha, paMcendriyavadha, raudrapariNAmathI nAraka AyuSya baMdhAya che. mAyAvitAnA deze tiryacaAyuSya baMdhAya che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 338 : jaina darzana apa AraMbha, a9pa parigraha ane mRdutA-jutAnA guNothI manuSyaAyuSya baMdhAya che. saMyama madhyama kakSAne ke rogayukta hoya, tapasvIpaNuM bAlakakSAnuM hoya te tenA pramANamAM deva(svaga)nuM AyuSya baMdhAya che. tapa-saMyamanA sAdhana anusAra devaAyuSya baMdhAya che. jutA, mRdutA, saccAI ane maitrImeLApa karI ApavAnA prayatna e prakAranA saujanyathI zubha nAmakarma baMdhAya che. ane ethI viruddha daurjanya dhAraNa karavAthI-kuTilatA, zaThatA, luccAI, ThagAI, dagArIthI-azubha nAmakarma baMdhAya che. guNagrAhIpaNuM, nirabhimAnatA, vinItatA vagere guNothI ucca gotrakama baMdhAya che. ane paranindA, AtmaprazaMsA, bIjAnA chatA guNenuM AcchAdana tathA chatA-achatA doSenuM uddaghATana ane pitAnA chatA dezenuM AcchAdana tathA achatA guNenuM udghATana ane jAtikulAdinA abhimAnathI nIca gotrakarma baMdhAya che. keIne dAna karatAM, koIne kaMI meLavatAM ke koInA bhegaupaga AdimAM aDacaNa (vidga) nAkhavAthI antarAya karma baMdhAya che. . karmaprakRtionA A Asa (bandhahetuo) jaNAvyA te mAtra dizAsUcaka pUla nideza che. ahIM prazna uddabhave che ke je karma prakRtinA je Asa gaNAvyA te Ave te karmaprakRti uparAMta anya kama prakRtinA badheka thaI zake ke nahi? je "hA"mAM javAba hoya te, prakRtivAra judA judA AsAnuM kathana karavuM nirarthaka gaNAze. ane
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ tina gaNAvela zanivAmAM Ave aneka che caturtha khaMDa : 339 : je "nA"mAM javAba hoya, arthAt eka karmaprakRtinA gaNAvela A e ja karmaprakRtinA bandhaka che, bIjI karmaprakRtinA nahi ema mAnavAmAM Ave te zAstrasiddhAntane vAMdho Ave che. zAstrasiddhAnta e che ke sAmAnya rIte AyuSyane cheDI sAte karmaprakRtione anya eka sAthe thAya che. A niyama pramANe jyAre jJAnAvaraNane badhe thatuM hoya tyAre vedanIyAdi cha karmaprakRtione bandha paNa thAya che ema mAnavuM paDe che. Ava te eka eka karma prakRtinA eka samaye heya ane bandha te te karmaprakRti uparAMta bIjI paNa (aviredhI) karmaprakRtione te vakhate thAya. mATe amuka Aso amuka karmaprakRtinA ja bandhaka che e prakAranuM nirUpaNa zAstraniyamathI bAdhita thAya che. ataH prakRtivAra AnA vibhAga karavAne artha zo ? Ane khulAse e che ke prakRtivAra gaNavela (uparyukta) Ave mAtra te te karma prakRtinA anubhAva (rasa) banyamAM ja nimitta che, ane zAstrasiddhAnta ekasAthe aneka karmaprakRtione bandha je batAve che te pradezababdha samaja, eTale kaMI asaMgata rahetuM nathI. Asane vibhAga anubhAvabandhane Azrita che e vAta paNa mukhyatAnI apekSAe levAnI che. arthAt je karmaprakRtinA je Asa gaNAvyA che te A nA sevana vakhate te kama. prakRtine anubhAvabandha mukhyapaNe thAya che, ane te vakhate baMdhAtI anya karmaprakRtine anubhAvabandha gauNapaNe thAya che. ema te kema banI zake ke eka samaye eka karma prakRtine ja anubhAvabandha thAya che ane bIjI baMdhAtI karma prakRtione anubhAvabanyuM nathI ? kAraNa ke je samaye jeTalI
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 340 : jaina darzana karmaprakRtione pradeza bandha gadvArA saMbhave che te ja samaye kaSAya dvArA teTalI karmaprakRtino anubhAvabandha paNa saMbhave che. tethI mukhyapaNe thanAra anubhAvabandhanI apekSAe prastuta AsavavibhAganuM samarthana zakya lAge che. zubhAzubhakarmabandhonA mArgo je sadAcaraNe-durAcaraNe che temanAM nAma laIne karmaprakRtiene bandha batAvavAthI jIne spaSTa samaja paDe ane sadAcaraNene grahaNa karavAne tathA durAcaraNene tyAgavAne temane bhAva jAge e hetu AsanavibhAganA vivecananI pAchaLa hoya e khulluM che. [11] (AyuSya viSe) AyuSya karmanA cAra prakAra agAu batAvyA che. manuSyanuM AyuSya, tiryaMcanuM AyuSya, devanuM AvuSya ane nArakanuM AyuSya. jevI rIte ghaDIALane cAvI ApI dIdhA pachI temAM je vacamAM kaI prakAranuM vigha AvI na paDe te te niyata samaya sudhI cAlIne pachI pitAnI meLe baMdha paDI jAya che, tevI rIte, AyuSya karma dvArA A jIvane manuSya, tiryaMca Adi bhamAM sthULa zarIra sAthe saMbaMdha, vacamAM kaI paNa vidha upasthita thavA na pAme te niyata kALa sudhI jArI rahe che, ane kALamaryAdA pUrI thatAM jIva e zarIramAM paLavAra paNa rahetuM nathI. jyAre A zarIrarUpa ghaDIALa viSa, bhaya, zastrAghAta, saMkaleza-vedanA vagerenA kAraNe niyata kALa pahelAM paNa bagaDI jAya che tyAre tevA AghAtaprahAranuM mRtyurUpa pariNAma "akALa maraNa" tarIke oLakhAya che. krame krame baLatI lAMbI rassIne baLI jatAM vAra lAge paNa e ja rassIne vALI kekaDu karI tenA para agni
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthAM khaMDa : 341 : cAMpavAmAM Ave tyAre te zIghra khaLI jAya che; bhInA kapaDAne vALIne sUkatravAmAM Ave te tene sukAtAM vAra lAge che, paNa tene chUTu paheALu karIne sUkavavAthI jaldIthI sukAI jAya che; e pramANe AyuSyadala jo krame krame bhagavAya tA enA vakhata para e pUruM thAya che; paNa jyAre zastra, jaLa, viSa. agni vageremAMnA koi upadravathI e daLa Akhu eka sAmaTu' bhegavAi jAya te tarata mRtyu thAya che. sittera varSanA AyuSyanAM daLa krame krame bhAgavAya tyAre sittera varSe mRtyu thAya, paNa e daLa krame krame na bhAgavatAM, pacIsa varSanI ummare kAI ghAtaka akasmAt thAya athavA koI ghAtaka prayAganA upayAga karavAmAM Ave ane ethI bAkInAM 45 vaSa~nA AyuSyadaLa ekasAmaTAM eka miniTa ke eka-e ghaDImAM athavA e cAra prahara jeTalA alpa samayamAM bhagavAi jAya te te ja vakhate mRtyu thAya che. eka hajAra rUpIyAnI mUDImAMthI roja eka eka rUpIyA kharacAtA jAya te eka hajAra divasa sudhI e mUDI cAle, paNa eka dahADAmAM ke eka kalAkamAM e mUDI yA zeSa rahelI mUDI kharacAi jAya te tarata nirdhanatA ja AvI paDe ne ! pUrva janmamAM AyuSya zithila baMdhAyelu hoya teA ghAtaka upadravanuM nimitta maLatAM enI anyakALanI kALamaryAdA ghaTI jAya che ane e peAtAnI niyata kAlamaryAdA pUrI thayA pahelAM ja sapATAmAM bhegavAI jaI khatama thaI jAya che; paNa jo (AyuSya) gADha aMdhAyeluM hoya te evu' nimitta maLavA chatAM paNa khaMdhakAlanI kAlamaryAdA ghaTatI nathI, arthAt peAtAnI niyata kAlamaryAdA pahelAM samApta thatu nathI. A uparathI AyuSyanA apava`nIya ane anapavatanIya evA e prakAra paDe che. nimittanA upakrame zIghra bhAgavA jAya evu* * AyuSya apavatanIya kahevAya che; arthAt ghAtaka upadravathI bAkInu AyuSya je, aneka varSoM sudhI bhAgavavA cAgya che, For Private Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 342 : jaina darzana zIdhra sapATAmAM bheLavI levuM te AyuSyanuM apavartana che. Ama apavartana pAmanAruM AyuSya apavartanIya kahevAya che. A apavanAnuM ja bIjuM nAma "akAla mRtyu" che ane je AyuSya keI nimittanA AkramaNathI na saMkelAtAM pitAnI niyata kAlamaryAdA sudhI bhegavAya te anAvartanIya kahevAya che. | jIva zAzvata sanAtana nitya tatva che. tene nathI janma [ utpatti ] ke nathI nAza. ema chatAM [ sakarmaka hAlatamAM ] tenuM koI paNa nimAM skUla zarIrane dhAraNa karI prakaTa thavuM tene ApaNe "janma kahIe chIe ane skUla zarIrane viyega tene "mRtyu" gaNIe chIe. akALa mRtyu dvArA AyuSyakALanA niyatakALamAM, upara kahyuM tema, kamI te AvI jAya che e kharuM, paraMtu kaI prakAranA prayatnathI paNa niyata AyuSyakALamAM vRddhi thatI nathI. mehanIya karmanA netRtva nIce cAlu bhavamAM ja AvatA (have pachInA) bhavane AyuSyabaMdha paDI jAya che. eTale jyAM sudhI mehanIya karmanI asara cAlu rahetI hoya che tyAM sudhI A prakAranI bhavabhavanI sAMkaLa laMbAye jAya che ane bhavabhramaNa cAlu rahe che. [12]. jenadarzanamAM "kama" e kriyA-pravRttine saMskAramAtra nathI, kiMtu karma eka vastu che-dravyabhUta vastu che. agAu vAraMvAra kahevAI gayuM che tema, jIvanI kriyA-pravRtti mAnasika, vAcika, kAyika. jene "ga" kahevAmAM Ave che tenAthI karmanAM pudgale AtamA tarapha kheMcAya che-AtmAne sparze che-lAge che *samagra saMsAra (samagra kAkAza) taraha tarahanI pudgalavaNAothI. ThasoThasa bharapUra che. e vargaNuo paikI eka " karma nA prakAranI vargaNA che, e vargaNAnAM-jaththAnAM pudgale jIva sAthe baMdhAya che. tyAre te "karma" kahevAya che.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa 4343 ane kaSAyanA ( rAga-dveSanA) baLe AtmAne cuMTe che. jIvane rAga-dveSanI vAsanA anAdikALathI che, zarIradhAraNa anAdikALathI che, eTale anAdikALathI karmanAM kheMcANuM ane baMdhananA cakramAM e paDe che. e cakranuM ja nAma saMsAra ke saMsAracakra Ama karmanA saMbaMdhanA yege jIva saMsAranI vividha enio (gatio)mAM bhramaNa karI rahyo che. karmanA samagra saMbaMdhathI jyAre e mukta thAya tyAre mukta thayo kahevAya. A prakAranI mukti e aMtima ane pUrNa mukti che. karmadalanA anaMta vistAramAM mehanuM-rAgadveSamehanuM-kAma, krodha, mada, mAyA, lebha e ToLakInuM pramukha ane agrima varcas che. bhavacakrane mukhya AdhAra emanA upara che. e samagra denA uparI che. sakala karyataMtra para emanuM agragAmI prabhutva ane netRtva che. emanAthI mukti thaI jAya te samagra karmacakathI mukti thayelI ja che. eTalA ja mATe kahyuM che: "muvataH vija kutara" arthAt kaSAyothI mukta thavAmAM ja mukti che. saMsAranA nAnAvidha prANIomAM manuSya sarvazreSTha che. viveka, buddhi ene maLelAM che. e jyAre pitAnI vivekabuddhine sadupayega kare che ane sadAcaraNanA sanmArge cAle che tyAre enA karmabandhanAM baLanI kaTutA ochI thAya che ane miSTatA vRddhigAmI bane che. jIvanuM potAnuM caitanyabaLa jyAre viziSTa pramANamAM puruSArtha pheravatuM thAya che tyAre enAM jUnAM baMdhAyelAM karmo khaMkherAtAM javA sAthe navA karmabandha vaLagavAnuM uttarottara ghaTatuM jAya che. jIvanI A paristhiti e enI mekSa taraphanI pragati kahevAya. saMsAravatI prANI kriyArahita hoto nathI, chevaTe enI
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 344 : jaina darzana mAnasika kriyA paNa hAya che, eTale koI paNa pravRtti ke kriyAnA ceAge ene kama badhAvAnAM. paNa je vivekabuddhipuraskara sadAcaraNanA ujjavala mArga para cAle che tene kriyAsulabha karmaanyathI DaravAnuM. DAya ja nahi. kemake enI evI vikAsagAmI jIvanacaryAM daramyAna je kama baMdhAvAnAM te kaTuphaladAyaka hAvAnAM ja nahui zubha jIvanacaryA daramyAna adhikAMza satkarmAnA (puNya karmanA ) ja saMbhAra bharAvAnA, ane sAthe ja ucca nija rArUpa puNya paNa sadhAtu javAnuM. jIvananI A prakriyA sukhadAyaka ane sAthe ja AtmakalyANusAdhanamAM upakAraka bane che. mANasanu kAma che peAtAnI buddhine zuddha rAkhavI ane satka parAyaNa rahI AtmakalyANanA samAgathI calita na thavu. eTalu e dhyAnamAM rAkhe eTale khasa. emAM tamAma duHkho ane tajanaka karmAMnAM auSadha samagrapaNe samAyelAM che. * 66 jema havAthI dhUliraja UDIUDI koI sthAne paDe ane tyAM cIkaNI cikAsavALI cIja hoya te te cAMTI jAya, tema jIvanI manAvATkAyapravRttirUpa ceAga'rUpI havAthI kArmika pudgale jIva para paDe che ane kaSAyanA ceAge enI sAthe cAMTI jAya chebaMdhAI jAya che. kaSAyanA nAza thaI gayA hoya te ye yAga ' jyAM sudhI rahe tyAM sudhI kama pudgalA ( yAgathI kheMcAI) jIvane lAge kharAM, paNa Take nahi, jIvane aDIne tarata ja kharI paDe. jIva amRta che, te enI sAthe sUtaka pudgale zI rIte badhAya ? eveA prazna thavA svAbhAvika che. paNa jIva svarUpe ( peAtAnA mULa svarUpamAM) amRta heAvA chatAM hamezAMthI ( anAdikALathI ) eka prakAranI vAsanA [ rAgadveSamahuvAsanA ], je enA vAstavika zuddharUpa sAthe sarvathA asaMgata che, te For Private Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaDa : 345: vALA hAya ane tene lIdhe kArmika pudgalA ane niraMtara vaLagatAM hAI, e amUrta chatAM bhUta jevA banelA che--hamezAMthI mUtta jevI sthiti dharAvatA che. A zarIradhAraNa, bhavabhramaN ane sukha-duHkha tathA vAsanAmaya jIvanapravAha e badhAM jIvanAM che. zarIradhAraka jIva che, bhavabhramaNakartA jIva che, sukha-du:khanA vaidaka jIva che, vAsanAvAsita jIva che. A badhuM-A badhA vaLagADa-A badhI khaTapaTa ane akAraNa te kema hAi zake ? eTale enI A paristhiti aMgenu kAraNa paNa enI sAthe ja saMbaMdhita heAya e samajavu sugama che. ane A paristhiti enI anAdikAlanI hAI ene aMgenA kAraNuyAga paNa ene anAdikAlathI lAgelA heAvA joie e paNa samajI zakAya che. e kAraNuyAga-meha, avidyA, mAyA, vAsanA, krama' je kahA te-enI sAthe anAdikALathI vaLagelA hAi e, upara kahyuM tema, amRta chatAM haMmezAMthI mUta jevA che, ane ene lIdhe niratara kama badhAyAdinI ja jALamAM phasAyelA rahe che, tema ja bhavacakramAM bhrame che. cetanAzakti-jJAnazakti amRta che, chatAM madirA vagerethI tenA para AvaraNu patharAya che, tema AtmA amRta chatAM tenI Avarayukta dazA ghaTI zake che. jema vAvela khIja tarata na UgatAM enA vakhata para Uge che, pIdhela zarAba tarata ja nazo utpanna na karatAM pariNamyA bAda utpanna kare che, tema jIvanI kriyA-pravRtti dvArA ene je kama baMdhAya che te aMdhAyA pachI amuka vakhata vityA bAda peAtAnu phaLa batAve che. phaLa batAvavAnA vakhata na Ave tyAM sudhI te ka jIva sAthe sattAmAM aMtarnihita rahe che. kama udayamAM Avyu ene atha peAtAnu phaLa batAvavA [ jIvane For Private Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 346 H jene darzane jogavavA ] TaTAra thayuM. dareka kama (jIva sAthe) baMdhAvAthI karma kahevAya che, ane baMdhAyuM eTale eNe game tyAre paNa khasavuM ja joIe e nizcita vAta che. vipAkedayamAM AvIne arthAta prakaTa udayamAM AvI pitAnuM phaLa (jIvane ) bhegavAvIne koI paNa kama naSTa thaI jAya che- jIvathI kharI paDe che. paraMtu karmanI evI paNa avasthA bane che yA hoya che ke te udayamAM AvIne paNa phaLa batAvyA vagara ja naSTa thAya che. AvA (lAdAnarahita) udayane "pradezadaya" kahevAmAM Ave che. karmonA mahAna vistArane vipAkodayathI jIva bhegavavA bese te mokSanI prApti azakya ja banI jAya. sAdhakanA sAdhanabalanA pratApe ghaNuM ghaNuM kamajje e rIte ( pradezadayathI) naSTa thAya che. chelle e rIte karmanuM mahAna dAma khalAsa thaI mesiddhi meLavAya che. * dareka karma avazya bhagavAya che e niyama barAbara che paNa te niyama pradezAnubhavanI apekSAe che. anubhAva( rasa nI apekSAe nahi. radaya yA vipAkodaya dareka karmane vedAya ja evo niyama nathI. adhyavasAyavizeSathI vipAkanubhava karyA vagara paNa pradezAnubhava dvArA karma kharI paDe che. "prasannacandra" vageree je narakagya karma bAMdhelAM te karmane anubhAva (rasa) temaNe zubha adhyavasAyanA baLe haNI nAkhele ane te karmanA nIrasa pradeza ja temaNe vedelA. e ja kAraNa che ke narakagya karma bAMdhavA chatAM temane narakanAM duHkha na paDyAM. kema ke vipAkanubhava hotAM ja sukha-duHkhanAM vadana hoya che. (juo vizeSAvazyaka bhASya gAthA 2049nI vRtti.) vipAkodayathI ja karma khaMkherAya. bIjI rIte nahi ja evo niyama mAnavAmAM Ave te koI jIvane mokSaprApti thaI zakaze nahi. kema ke te ja bhavamAM mokSa pAmanAra chavane paNa sattA mAM asaMkhyayo
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaDa jIva karma pudgalene grahaNa kare che te ja vakhate temAM prakRti, sthiti, anubhAva (rasa) ane pradeza e cAra bAbatenuM nirmANa thaI jAya che. karma pudgalemAM jJAna-darzanane AvRta karavAne, sukha-duHkha anubhavAvavA vagere je svabhAva baMdhAya che te prakRtibandha svabhAva baMdhAvA sAthe ja, jIvanI sAthe karma pudgalenA cUMTI rahevAnI mukta je nirmita thAya che te sthitibandha. te pulamAM tIvrapaNe yA mandapaNuM mIThAM-mAThAM. phaLa denArI zaktio je baMdhAya che te anubhAvabandha. jIvanI sAthe kArmika pudgalaskandha baMdhAvA te pradezababdha. kArmika pudgalasamUha jIvathI grahaNa karAtAMnI sAthe ja bhinna bhinna svabhAvamAM pariNAma pAmate svabhAvadITha amuka amuka parimANamAM vahecAI jAya che. A bAbatamAM, arthAt A cAra prakAranA badhene samajAvavA mATe modakanuM daSTAMta ApavAmAM Ave che. jema, vAyupAjita karmo vartatAM hoya che ane te ka nAnAvidha adhyavasAyethI bAMdhelAM hoI narakAdi aneka gationAM kAraNa hoya che tethI te badhAM karmo je vipAkayathI ja kheravavAnAM hoya to e eka aMtima bhAvamAM nAnAvidha bhavane anubhava karavo paDaze. paNa te te asaMbhava che. kema ke eka manuSya bhavamAM nAraka Adi aneka anya bhavone anubhava thaI zake nahi. have jo te nAnA gationuM kAraNabhUta karma nAnA bhamAM jaIne krame krame vipAkarUpe anubhavavA lAge te pharI vaLI nAnA gationA kAraNabhUta karma baMdhAvAnAM ane pharI pAchuM nAnA bhAmAM bramaNa thavAnuM ane pharI vaLI nAnA gationAM kAraNabhUta karma baMdhAvAnAM ema karmabandha ane bhavabhramaNanI para parA cAlyA ja karaze, ete aMta ja nahi Ave. Ama mekSa vastu azakya ja banI jaze. . (juo vizeSAvazyakabhASya gAthA 205ra, 2013nI vRtti)
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 348 jaina darzana nAzaka vastuothI banele medaka vAyune zAnta kare che, pittanAzaka cIjothI banela modaka pittane zAnta kare che ane kapha nAzaka padArthothI banela medaka kaphane zAnta kare che; vaLI kaI mAdaka cAra divasa sudhI, koI mAdaka ATha divasa sudhI kharAba thatuM nathI; vaLI koI bhedakamAM mIThAza vadhu hoya che ane keImAM ochI hoya che, tema ja keI modakamAM kaTutA vadhu, te kaImAM ochI hoya che; vaLI kaI mAdaka adha-zerane, kaI zerane heya che, arthAt judA judA medakenuM paugalika pari. mANa vadhatuM-ochuM hoya che; A pramANe karmomAM paNa keIne svabhAva, upara jaNAvyuM tema, jJAnane, keIne darzanane AvaravAne heya che; te keIne sukha yA duHkhane anubhavavAne hoya che; tema ja karmonI jIvanI sAthe cUMTI rahevAnI muddata paNa alaga alaga hoya che; zubhAzubha (madhura ke kaTu) phaLa devAnI zaktirUpa rasa paNa koI karmamAM tIvra te kaImAM maMda hoya che; [ tIvra-maMdatAmAM nAnAvidha tAratamya hoya che. ] ane bhinna bhinna karmomAM paramANusamUha paNa nyUnAdhika hoya che. A cAra prakAranA badhemAM pahele ane chelle "ga"ne AbhArI che. kAraNa ke emanA taratamabhAva upara prakRtibandha ane pradezabandhanI taratamatA avalaMbita che. matalaba ke jIvanI tarapha kheMcAtA karmapagalemAM bhinna bhinna prakArane svabhAva paDave ane e pudgalenI saMkhyAmAM nyUnAdhikatA AvavI e be kAma (paheluM prakRtibandhanuM ane bIjuM pradezabadhanuM) "ga" para nirbhara che. ane karmanA sthitibandha ane anubhAvabandha kaSAya para Azrita che, je viSe AgalA pRSThamAM spaSTIkaraNa karavAmAM AvanAra che. anubhAvabandhane rasabadha paNa kahe che. [ anubhAvanI jagyAe "anubhAga" zabda paNa pracalita che. ] rasa tIvra ane
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa * 349 ? manda ema be prakAra che. A banne prakAranA rasabandha zubha, ane azubha banne karmaprakRtiomAM niSpanna thAya che. azubha prakRtinA anubhAva (rasa)ne lImaDA jevA kaDavA rasanI upamA apAya che, arthAt jema lImaDAne rasa kaDa hoya che tema azubha prakRtine rasa bura-duHkharUpa hoya che, ane zubha prakRtinA rasane zeraDI jevA mIThA rasanI upamA apAya che, arthAt jema zeraDIne rasa mIThe hoya che tema zubha prakRtine rasa sAro-sukhadAyaka hoya che. krodha, mAna, mAyA, lebha e cAra kaSAyamAM rAga-dveSa Adine samAveza thaI jAya che. e cAra kaSAye paikI darekanA (agAunA jaNAvyA mujaba) cAra cAra bheda cheH - 1 anantAnubadhI, 2 apratyAkhyAnAvaraNa, 3 pratyAkhyAnAvaraNa, 4 saMjavalanaAmAM pahele kaSAya, je mithyAtvane sAthI che, samyagdaSTine avadhanAra che, bIje dezavirati(AMzika cAritra)ne, trIjo sarvavirati cAritrane ane cothe vItarAga cAritrane4. pahelA kaSAya atyanta tIvra, bIje tIvra, trIje madhyama ane e manda ema samajI zakAya. * kaSAyanI tivratAnA samaye je kaI karmaprakRti-zubha ke athabha-baMdhAya che tene sthitibandha adhika hoya che, ane kaSAyanI mandatAnA samaye je kaMI karmaprakRti-zubha ke azubha * A saMjavalana Adi cAra cAra prakAranA krodha Adi kaSAya anukrame vItarAgatA, yatidharma, dezavirati ane samyagdaSTinA ghAtaka che, ane svargagati, manuSyagati, tiryaMcagati ane narakagati ApanArA che vItarAgayatizrAddhasamyagdRSTitvadhAtakAH / ' te vaDha-manuSyatva-utaryAtra-navakA: .. (hemacandra, yogazAstra, 4-8.)
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 350 : jene darzana baMdhAya che tene sthitimAM kama hoya che, arthAt karmamAtra nA sthitibandhanI nyUnAdhikatA kaSAyanI nyUnAdhika mAtrA para avalaMbita che. kaSAya eTale tIvra, kaI paNa (zubha yA azubha) karmaprakRtine sthitibandha teTale adhika baMdhAya ane kaSAya eTale manda, keI paNa (zubha yA azubha) karmaprakRtine sthitibandha teTale kama baMdhAya. karmamAtrane utkRSTa sthitibandha azubha che. paNa anubhAvabandhanI (rasanI) bAbata judI rItanI che. te A pramANeH kaSAyanI tIvratAnA samaye azubha karmaprakRtine rasa adhika baMdhAya, paNa zubha karmaprakRtine rasa kama baMdhAya. ane kaSAyanI madatAnA samaye zubha karmaprakRtine rasa adhika baMdhAya, ane azubha karmaprakRtine rasa manda baMdhAya. kaSAya eTale tIvra, azubha karmaprakRtine rasabandha teTale adhika baMdhAya ane zubha karmaprakRtine rasabanDa teTale kama baMdhAya, ane kaSAya eTale manda, zubha karmaprakRtine rasabenka teTale adhika baMdhAya ane azubha karma prakRtine rasabandha teTale manda baMdhAya. matalaba ke tIvra kaSAyathI azubha karmaprakRtimAM tIvra rasa ane zubha karmaprakRtimAM manda rasa Ave che ane manda kaSAyathI zubha karmaprakRtimAM tIvra rasa ane azubha karmaprakRtimAM manda rasa Ave che. zubha kamane utkRSTa rasabandha zubha che. e vAta aneka vAra kahevAI gaI che ke karmavargaNAnAM pagale jIva sAthe baMdhAyA pahelAM "kama" kahevAtAM nathI. paNa jyAre e jIvathI grahaNa karAya che tyAre te ja vakhate (grahaNa thatAMnI sAthe ja) e kAmika pudagalamAM vicitra jeza AvI jAya che ane jIvanA kaSAyarUpa pariNAmenuM nimitta
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 351 pAmI emanAmAM anantaguNe rasa paDI jAya che, je jIvanA guNone ghAta vagere kare che. jIvane tarahatarahanAM phaLa batAvavAnuM tarahatarahanA vipAka bhegavavAnuM kAma A rasa ja kare che. jIvanI bhAremAM bhAre upAdhi A rasa ja che zubha rasathI sukha maLe che ane azubha rasathI duHkha jema sUkAM tRNa nIrasa hoya che, paNa bheMsa, gAya, bakarInA peTamAM jaI te dUdharUpa rasamAM pariName che, tema ja e rasamAM ( dUdhamAM) cIkaNAInI nyUnAdhikatA mAlUma paDe che, arthAta e sUkA tRNu khAI bheMsa gADuM dUdha Ape che ane e dUdhamAM cakaNAI vadhAre hoya che, gAyanA dUdhamAM ochuM gADhApaNuM ane ochI cIkaNAI hoya che ane bakarInA dUdhamAM ethI ochuM gADhApaNuM ane ethI ochI cIkaNAI hoya che, Ama eka ja prakAranA tRNa-ghAsa vagere bhinnabhinna pazuonA peTamAM jaI bhinnabhinna dUdharUpa rasamAM pariName che, te pramANe eka ja prakAranAM karma vagaNanAM pudgale bhinnabhinna jIvenA bhinnabhinna kaSAyarUpa pariNAmenuM nimitta pAmI bhinnabhinna rasavALAM ja paNa sukhabhogamAM anAsaktapaNuM rahevuM, jaLavAvuM bahu kaThina jANI vairAgI bhartuhari pitAnA vairAgyazatakamAM besI gayA ke - "fairs: guthAna nanayata mAM che vikRrAtaH" arthAta-puNyane vipAka, vicAra karatAM, mane bhaya utpanna kare che. zlekanA A bIjA caraNa pachI uttarArdhamAM e khUba ja kahI nAkhe che " mahadbhiH puNyodhaciraparigRhItAzca viSayA mahAnto jAyante vyasanamiva dAtuviSayiNAm ! / / " arthAta-mahAna puNyasamUhAthI lAMbA vakhatanA maLelA viSayabhogo viSayI mANasone duHkha ApavA mATe jANe ke phelAtA jatA na hoya!
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 3pa2 : jaina darzana bane che. AnuM nAma rasabandha athavA anubhAvabandha ke anu bhAgababdha. jema bhinnabhinna dUdha paikI kaImAM adhika zakti hoya che ane keImAM kama, tema zubha ke azubha karmaprakRtiene anubhAva ( rasa ) tIvra paNa hoya che ane manda paNa hoya che. maharSi umAsvAtijInA tatvArthasUtranuM (chaThThA adhyAyanuM trIjIcothuM ) sUtra che. zumaH rothastha che azubha vAparyuM ! arthAt "ga" (mAnasika, vAcika, kAyika kriyA) je zubha hoya te zubhakarma arthAt puNyakarma, ane azubha hoya te azubhakarma arthAt pApakarma baMdhAya che. paraMtu zubhAganA samaye paNa pApaprakRtie baMdhAya che ane azubha ganA samaye paNa puNya prakRtio baMdhAya che ema karmazAstra jaNAve che. mATe uparanAM be sUtronuM tAtparya ema batAvavAmAM Ave che ke zubhAganI sabalatAnA samaye (jyAre saMkaleza kaSAyapariNAma maMda hoya che) puNya prakRtionA anubhAvanI (rasanI) mAtrA adhika baMdhAya che ane pApaprakRtionA anubhAvanI mAtrA hIna baMdhAya che. enAthI UlaTuM, azubhAganI tIvratAnA samaye (jyAre saMkaleza-kaSAyapariNAma tIvra hoya che) pApa-prakRtine anubhAvabaMdha adhika ane puNya prakRtine anubhAvabandha alpa hoya che. Ama, zubhayegane lIdhe puNya karmarasanI je adhika mAtrA hoya che ane azubhayegane lIdhe pApakarmarasanI je adhika mAtrA hoya che ene mukhyarUpe gaNIne uparanAM be sUtramAM zubhane puNyanuM ane azubhayegane pApanuM bandhakAraNa kahyuM che. A pramANe ukta sUtrenuM vidhAna anubhAvabandhanI adhika mAtrAnI apekSAe samajavAnuM che. zubhUgajanya pApakarmarasanI hInamAtrA ane azubhayogajanya
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa - 353: puNyakama rasanI hInamAtrA vivakSita nathI. Ama pradhAnatAne anusarIne A kathana che. ' prAdhAnyena vyayezA mavanti '. karmAMnI mukhya daza avasthAe A pramANe batAvavAmAM Ave che. (1 ) anya. kaceAgya vAnAM pudgalA sAthe AtmAne kSIra-nIranI jema athavA leADu ane tadgata agninI jema paraspara maLI javArUpa sabaMdha thavA te banya che. e sUkSma karma pudgalaskandhA grahaNa karAya che te AtmAnA samagra pradeze vaDe, nahi ke keI eka ja dizAmAM rahelA Atmapradeze vaDe. badhA sAMsArI jIvAnA karmabandha sarakhA na heAvAnu kAraNa e che ke badhAne mAnasika-vAcika-zArIrika yAga ( vyApAra ) ekasarakhA nathI hAtA. tethI ja yega 'nA taratamabhAva pramANe pradezakhanyamAM taratamabhAva Ave che. pratyeka karmonA anata skandhA AtmAnA saghaLA pradezeAmAM baMdhAya che. jIvapradezavALA kSetramAM ja rahelA karma vagaNAnA pudgalakA badhAya che, tenI bahAranA kSetramAM rahelA nahi. anya pAmatA dareka karmIskandhA anaMtAnaMta paramANuonA ja banelA hAya che. kramanI pahelI avasthA anya che. e vagara khIjI pheI avasthA banI ja zakatI nathI. bandhanA prakRtibandha sthitianya, anubhAvabandha ane pradezakhanya ema cAra bhedo pAchaLa jovAI gayA che. ( 2-3 ) utanA, apavata'nA. kamanAM sthiti-rasa vadhavAM ane ' urdUta'nA' kahevAmAM Ave che ane ghaTavAM ene apavata nA 'kahevAmAM Ave che. azubha kama khAMdhyA pachI jo jIva sArAM-zubha kAma kare te eNe agAu bAMdhela khurA For Private Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 354 : jaina darzana karmanAM sthiti-rasa ghaTI jaI zake che. A uparathI bodhapATha maLe che ke mANase ajJAna yA mahine vaza thaI burI rIte vatIne pitAnuM jIvana kaluSita banAvyuM hoya, paNa samajyA pachI [ "jAgyA tyAMthI havAra'nA nyAye 1 e pitAnAM vartanane sudhArI sadAcaraNa ane satkarmA bane te enA saccaritanA pavitra bhAvellAsabaLathI enAM agAunAM burAM karmonI sthiti tathA kaTutAmAM ghaTADo avazya thaI jaI zake che. paDele barAbara caDI jai zake che. ghara narakamAM laI janArAM karmadalika jemaNe bAMdhelAM evA mahApApI paNa jyAre pharyA che (jAgyA che) ane aDaga AtmabaLathI kalyANayAtrA para caDI gayA che tyAre temanA e tapAchaLathI temanAM gherAtizera karmo vidhvasta thaI gayAM che ane mahAtmA banI paramAtmapadane pAmavA samartha banyA che. AtmA pramAda-nidrAmAM paDele paNa suto siMha che, e jyAre jAge che-kharekhara jAge che ane pitAnA AtmavIryane pherave che tyAre uttarottara prakharatAne dhAraNa karatA enA mahAna AtmabaLa AgaLa mahAmAraka mohamAtaMga parAsta thatuM jAya che ane Akhare pUrepUro hata-prahata thaI saMpUrNa nAza pAme che. - A joyuM apavartanAnuM, tema udvartanAnuM joI zakAya che. jema ke, jIve alpa sthitinuM azubha karma bAMdhyA pachI & #A-brI-i-no-ghAtajAtavarAti daDhaprahAra' pramUno chUtAvajIvana . [ hemacandra, yogazAstra, 1-12 ] arthAta-brAhmaNa, strI, lUNa ane gAya e badhAnI hatyA karI narakane atithi banela "daDhaprahArI" ane evA bIjA mahApApIo paNa yoganuM zaraNa grahI tarI gayA che ,
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 355 : e vaLI vadhu burAM kAma kare ane enA AtmapariNAma vadhu kaluSita bane te AgaLa baMdhAyela enA azubha karmanAM sthiti rasa, enA burAM bhAvanI asara pAmIne vadhI jaI zake che. tema ja azubha pariNAmonA jore zubhakamenAM sthiti-rasa ghaTI javA pAme che. A apavartanA-udvartanAnA kAraNe koI karma jaldIthI phaLa Ape che ane koI meDuM. keI karma maMdaphaladAyaka bane che, te kaI tIvraphaladAyaka. (4) sattA. kama baMdhAyA pachI tarata phaLa na ApatAM keTaleka vakhata sattArUpamAM rahe che e vAta agAu jaNAvI che. jeTale vakhata sattArUpamAM rahevuM ene "abAdhAkAla" kahevAmAM Ave che. e kAla [ svabhAvika kramathI ke apavartana dvArA zIghra] pUro thatAM karma pitAnuM phaLa ApavA tatpara thAya e karmane (5) udaya kahevAya. karma niyata kALe phaLa ApavA tatpara thAya e udaya ane niyata kALanI pahelAM phaLa ApavA tatpara thAya e (6) udIraNA kahevAya. "abAdhAkALa pUro thatAM udayamAM Avela karmane niyatakALa pramANene kramika udaya te udaya che, ane te udayamAna karmanAM je dalika pachIthI udayamAM AvavAvALAM che temane prayatnavizeSathI kheMcI udayaprApta dalike sAthe bheLavavAM ane bhegavavAM te * udIraNA che. jema kerInI * karma baMdhAyA pachI jeTalA vakhata sudhI bAdhA (upAdhi) na pahoMcADe arthAta udayamAM na Ave, zubhAzubha phaLa ApavA tatpara nA thAya teTalA vakhatane "abAdhAkALa" kahevAmAM Ave che. je karmane jeTale abAdhAkALa hoya te pUrI thayA pachI te karma pitAnuM phaLa ApavAnuM zarU kare che.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 356 : jaina darzana mosamamAM kerIone jaladI pakAvavA mATe jhADa uparathI teDI ghAsa vageremAM dabAvI devAmAM Ave che, jethI te jhADa upara pAke te karatAM zIdhra pAkI jAya che, te pramANe karmane vipAka kyAreka kyAreka niyata samayanI pahelAM paNa thaI jaI zake che. A "udIraNa" kahevAya che, jene mATe prathama apavartanA" kriyA dvArA karmanI sthitine kama karI devAmAM Ave che. sthiti ghaTI jatAM karma niyata samayanI pahelAM udayamAM AvI jAya che. jyAre koI mANasa pUruM AyuSya bhegavyA vinA asamayamAM ja marI jAya che tyAre e mRtyune lekamAM "akAlamRtyu" kahevAmAM Ave che. Ama thavAnuM kAraNa AyuSya karmanI udIraNA thaI gaI e ja che. ane udIraNA apavanAthI bane che. amuka apavAda sivAya udaya ane udIraNA karmonAM sarvadA cAlyA kare che. udita karmanI ja [ udita karmanA varganAM anudita karma pudgalenI ja] udIraNa hoya che ane udaya hatAM udIraNa prAyaH avazya heya che. (7) saMkramaNa. eka karma prakRtinuM anya sajAtIyakarma prakRtirUpa thaI javuM e "saMkramaNa kriyA che. saMkramaNa karmanA mULa bhedemAM thatuM nathI, arthAt agAu gaNAvela karmonA (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa Adi) mULa ATha bhedemAMthI eka karma anyakarmarUpa thaI zakatuM nathI; kintu eka karmanA avAntara bhedamAMthI eka bheda svasajAtIya anyabhedarUpa banI zake che. jemake sAtavedanIya asAtavedanIyarUpa ane asAtavedanIya sAtavedanIyarUpa banI jaI zake che. yadyapi saMkramaNa sajAtIya prakRtiemAM ja thaI zake che, kintu emAM paNa apavAda che. jemake AyuSyakarmanA cAra prakArenuM paraspara saMkramaNa thatuM nathI, narakAdinAM AyuSya paikI je AyuSya bAMdhyuM hoya te tethI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 357 : bhinna gatinA AyuSyarUpe banI jai zakatu nathI. e ja pramANe danamAhanIya ka ane cAritrameAhanIya krama ekabIjAmAM sakramaNa pAmI zakatAM nathI. (8 ) upazamanA eTale udita kamane upazAMta karavuM. kane uditaka ne bhasmacchanna agninI jema dakhAvI devAmAM Ave te upazamanA che. upazamana avasthAmAM udaya-uddIraNA heAtAM nathI; temaja saMkramaNu ane una apavana tathA nittinikAcana hAtAM nathI. A sarvopazamanAne lagatI vAta che. (9) nitti e karmabandhananI evI sakhta avasthA che ke e udIraNA tema ja sakramaNanI pahoMcanI bahAra che; kiMtu tyAM urdU na-apavata na thaI zake che. ( 10 ) nikAcanA e kama bandhanI sakhtamAM sakhta avasthA che ke jyAM udIraNA, sa'kramaNa ane urdUvana-apavana koI kriyA cAlI zakatI nathI. A nikAcanA pAmeluM [ nikAcita ] kama enA vakhata para udayamAM Ave che tyAre prAyaH avazya lAgavavu paDe che. [ 13 ] jIvanA dareka janma enA pUrva janmanI apekSAe punajanma ja che. enA keAI janma evA na heAya, jenA agAu janma na hoya, enAM janmeAnI ( bhinna bhinna dehAnAM dhAraNanI) paraMparA hamezAMthI eTale ke anAdikALathI cAlI Ave che ema mAnavu... yuktisara jaNAya che. AtmAnA bhUtakALanA koI janmane sarvoprathama eTale ke zarUAtanA janma mAnIe te ema mAnavuM paDe ke AtmA tyAM lagI ajanmA hatA ane pachI enA e pahelavahelA navA janma zarU thayA. Ama jo mAnavuM paDe te For Private Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 358 : jaina darzana ajanmA evA zuddha AtmAne paNa kyAreka janma dhAraNa karavAnuM saMbhavita banI zake che ema paNa mAnavuM paDe, ane ema je mAnavuM paDe te bhaviSyamAM mukti prApta thayA pachI paNa kyAreka pA che janmapAza vaLagavAnuM saMbhavita banI jAya che, ane ethI sthira ane pUrNa muktinuM astitva UDI jAya che. AtmA keTalAka kALa lagI janma vagarane (deha dhAraNa vinAne) rahI pAcho kyAreka pharI janma dhAraNa karavAnuM cAlu kare che Ama mAnavuM baMdhabesatuM nathI. dehadhAraNanI paraMparA cAle te akhaMDa rUpe ja cAle, vacamAM kyAre paNa dehanI kaDI tUTyA vagara avicchinna rUpe ja cAle, ane eka vAra dehane vaLagADa chUTyo ke pachI e hamezAMne mATe chUTI jAya che. A pramANe mAnavuM saMgata dekhAya che. eka ja mAtApitAnAM saMtAnamAM aMtara mAluma paDe che. eTaluM ja nahi, ekasAthe janmela yugalamAM paNa aMtara jovAmAM Ave che. mAbApanI ThIkaThIka dekhabhALa hovA chatAMya temanAM vidyA, zikSaNa, buddhi, DahApaNu, anubhava ane vartana vageremAM pharaka paDI gayeluM jovAya che. e aMtarane khulAse rajavAya ane vAtAvaraNanI vibhinnatA para ja paryApta nahi thAya. pUrvajanmanA saMskAranuM pariNAma paNa tyAM sthAna rAkhe che ema mAnavuM baMdha bese che. aihika kAraNe avazya pitAnI kRti dAkhave che, paraMtu eTalethI vicAraNA aTakatI nathI. e kAraNe paNa pitAne hetu mAMge che. e kAraNe pAchaLa paNa gUDha hetune saMcAra hoya tema kalpanA Ave che. mULa kAraNanI zodha mATe vartamAna jidagInA saMjogothI AgaLa vadhavuM paDaze. saMsAramAM evA paNa mANase javAya che ke jeo anIti, anAcAranAM kAma karavA chatAM dhanI ane sukhI hoya che, jayAre
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 659 : nIti ane dharmanA mArga para cAlanArAomAM keTalAka daridra ane duHkhI dekhAya che. Ama thavAnuM zuM kAraNa? "karaNI tevuM phaLa" kyAM? Ane khulAso vartamAna janma sAthe pUrva janmanuM anusaMdhAna vicAratAM AvI zake che. pUrva janmanA karmasaMskAra anusAra vartamAna jiMdagI ghaDAya che ane vizeSa paristhitio Upaje che; e ja pramANe vartamAna jiMdagI anusAra bhaviSya jiMdagInI niSpatti thAya che. arthAt pUrva janmanA karmasaMskAronAM pariNAma vartamAna jiMdagImAM pragaTa thAya che, ane vartamAna jiMdagInA karma saMskAronAM pariNAma bhaviSya jiMdagImAM pragaTa thAya che. ema zuM nathI banatuM ke keTalAka badamAza, lUMTArA ane khUnI ghera aparAdha karIne evA gupta rahI jAya che ke teo gunAnI sajAthI bacI jAya che, jyAre bIjA niraparAdhIone gunA vagara gunAnI bhayaMkara sajA bhegavavI paDe che ! keTale anyAya? karaNI tevuM phaLa kyAM ? paNa e badhI guMcavaNa punarjanma ke pUrvajanmanA siddhAMta AgaLa ukelAI jaI zake che. pUrvajanmavihita vibhinna ane vicitra kamenAM vibhinna ane vicitra pariNAma vartamAna janmamAM upasthita thAya che. paraMtu A uparathI ema samajavAnuM nathI ke anItianyAya, atyAcAra karIne dhana bheguM karI tevA dhananA baLe sAhebI bhegavanArane ema bhegavavAne naitika ke dhArmika dRSTie kaze hakaka prApta thAya che. evAoe moTe bhAge potAnuM dhana sIdhI rIte ke paraMparAe garIba ane parizramika vyavasAya karanArAo pAsethI chetarIne athavA luMTIne-chaLa yA baLathImeiLaveluM hoya che. AvuM hoya tyAM keI paNa surAjya athavA jAgrata samAja AvI paristhiti lAMbe vakhata nibhAvI zake
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 360 : jaina darzana nahi. je nibhAve te prathama doSa rAjyane ane bIje doSa te UMghaNazI samAjane che. samAjanuM arthotpAdana ane tenI yogya vaheMcaNa thAya te rAjya ane samAje javAnuM che. kaI paNa dharma, samAjamAM pravartatI AvI aMdhAdhuMdhIne anumodana ApI tene TakAvI zake nahi, tema ja tevA dhanane dharmaprabhAvanA karavAnA irAde dhArmika gaNAtA kAryamAM upayoga karavA-karAvavAthI tevA dhanane nyAyapAjita prazasta dhana tarIke pratiSThA ApI zake nahi. je Ape che te dharma, anIti ane anAcaraNane piSaka banI jAya. gRhasthAzramIne pahele saddaguNa dhanopArjana nyAyathI karavuM e che. nyAyathI kamAvuM ane emAMthI banI zake teTaluM dhArmika kAryamAM kharacavuM e ja prazasta ane puNyamArga che. dhArmika kAryamAM kharacavA mATe ke dharma prabhAvanA karavAnA IrAde tevAM meTAM kAryo karavA mATe sArA-narasA kaI raste dhana bheguM karavA maMDI paDavuM e khoTuM che, e zreyaskara nathI. zAsakArone e spaSTa upadeza che ke dharma mATe dhananI IcchA karavI te karatAM te IcchA na karavI e ja vadhAre sAruM che. kAdavamAM paga nAkhI pachI deve tenA karatAM kAdavamAM paga nAkhave nahi e ja sAruM che. samajavuM sugama che ke dhArmika kAryo nyAyapArjita dravyathI *dharmArthaM yasya vittehA vara tasya niriihtaa| prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam // (mahAbhArata, vanaparva 3, adhyAya 2, zleka 49) A zlekanuM bIju caraNa "tarAnI rIlI" evu paNa maLe che. AcArya haribhadra ane AcArya hemacaMdranA graMthamAM A zleka zrayatAthI uddadhRta karAyelo najare paDe che. jaina sAhityamAM A zleka sAre pracalita che..
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa :361H karAya te dhamanI pavitratA sacavAI zake. dharmanA mahimAne vistAravAne e ja sAre ane sAcA raste che. mAhyADaMbara khAtara dharmanI pavitratAne jokhamamAM nAkhI zakAya nahi. nItithI dhana meLavAya ane evuM [ nyAyapUta ] dhana dhArmika kAryoMmAM vAparavAmAM Ave te tenI asara samAja ane jAhera janatA para bahu sArI thAya. vaLI bIjI vAta e sUcavavA yeAgya che ke je badamAza, lUTAza ke khUnIne rAjya ke samAjanA hAtha pahoMcI zake nihu temane karmonA aTala kAyadA anusAra temanAM peAtAnAM duSkama'nAM phaLa maLavAnAM e nakkI che, paraMtu parakRta Apatti mATe peAtAnA kavipAkanA Teko maLyAnuM mAnI levA chatAMya te saMbaMdhe je AkhatanA upAya thaI zake tema hAya te mATe cagya saghaLA ilAja rAjye ke samAje levA joie, e yAgya tathA nyAyya che. astu. have mULa vAta para AvIe. upara jaNAvyu' tema, sarakhI paristhitimAM pASAyelAomAM paNa ekanI buddhi ane smaraNazakti prakhara hoya che, jyAre bIjAnI maMda hAya che; temaja vicAra-vatanamAM vibhinnatA hAya che. sAdhanasagavaDa ane udyama samAna chatAM ekane vidyA ke kaLA jaldI caDhe che, jyAre bIjo emAM pAchaLa rahe che. sarakhA abhyAsavALA ane sarakhI risthitimAM UcharelAemAM ekane vaktRtva, kavitva ke saMgIta jevI zakti ke zaktie vare che, tyAre bIjo janmabhara te zaktithI virahiMta rahI jAya che, athavA pelAnA vikAsanI sarakhAmaNImAM ghaNA maDha rahI jAya che. cha-sAta varSanA bALaka peAtAnI saMgItakaLAthI sahRdaya janatAne mugdha karI mUke, nAnA bALaka petAthI kuzala gaNitabuddhi dAkhave, nATaka racavA jevuM sAkSaratva For Private Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 : jaina darzana prApta kare ! A badhuM pUrvajanmanI saMskArazaktinA phuraNa vagara ghaTe ? evAM paNa aneka udAharaNe ApaNI sAme mejUda che ke mAtApitA karatAM temanA bALakanI gyatA bilakula judA prakAranI hoya che. azikSita mAbApane putra zikSita, vidvAn -mahAvidvAnuM bane che. AnuM kAraNa kevaLa AsapAsanI paristhitimAM ja paryApta nahi thAya. je ema kahevAmAM Ave ke A pariNAma bALakanA adbhUta jJAnataMtuonuM che, te e prazna thAya ke bALakane deha te mAtApitAnAM zukrazoNitathI baneluM che, pachI temanAmAM (mAbApamAM) avidyamAna evA jJAnataMtuo bALakanA mastiSkamAM AvyA kyAMthI? kavacit kavacit mAtApitAnA jevI jJAnazakti bALakane dekhavAmAM Ave che kharI, paNa tyAre e prazna thAya ke e suga mane zI rIte ? ane enuM zuM kAraNa ke koI mAbApanI gyatA ghaNuM UMcI kakSAnI hoya che, ane emane bALaka emanA aneka prayatno hatAMya sAdhAraNa buddhine ke gamAra rahI jAya che. AvA aneka udAharaNe vicAra mAMge che. sAvadhAnIthI cAlanAra mANasanA mAthA para uparathI ociMtuM naLiyuM, ITa ke pathare paDyo ane ethI ene gaMbhIra IjA thaI, e takalIpha AvI paDavAmAM e mANasane kaMI vAMka ? nahi ja. vAMka vagara takalIpha zuM kAma? eka mANase khoTI rIte vahemAI uzkerAI bIjA mANasanA peTamAM zastra halAvI dIdhuM ane ethI enuM maraNa nIpajyuM, emAM e maranArane kaMI ja vAMka? vastutaH e maranArane bhale tathA nirdoSa mAnIe te A prANApahAraka prahArane bhega ene zuM kAma thavuM paDe?
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa :363: paNa pUrNAMkama anusanmAna vicAramAM letAM AvI bAbatanA khulAsA thaI zake che. garbhanA AraMbhathI laI janma sudhI bALakane je kaSTa bhAgavavAM paDe che te khadhAM bALakanI kRtinAM pariNAma che yA tenAM mAtApitAnI kRtionAM pariNAma che ? e kone bALakanI A janmanI kRtinAM pariNAma kahI zakAya tema nathI, kemake eNe garbhAvasthAmAM te sAruM-jIruM kaI paNa kAma karyuM" nathI. ane jo mAtApitAnI kRtionAM pariNAma kahevAmAM Ave te te paNa yukta nathI, kemake mAtA-pitA sAruM yA kharAba kAma kare enu pariNAma vinA kAraNa bALakane kema begavavu paDe? ane khaLaka je kaI sukha-du:kha bhAgave che te ema ja-vinA kAraNa-bhagave che ema te mAnI zakAya ja nahi kemake kAraNa vinA kAryanu thavuM ke hAvu' asa'bhava che. A badhAM udAharaNA parathI mAlUma paDI zake che ke A janmamAM jovAmAM AvatI bahuvidha lakSaNutAonuM mULa mAtra vartamAna janmamAM nathI; na e kevaLa mA-bApanA saMskAranuM ja pariNAma che, temaja na kevaLa paristhitinuM ja. mATe AtmAnu astitva garbhAra banA samayanI agAu paNa hatu. ema mAnavu cegya jaNAya che. te ja pUrvajanma. e janmamAM icchA-pravRttidvArA je kama 'skAra saMcita thayA hAya temanA AdhAra para vamAna janma ane tagata vizeSatAonA khulAsA thaI zake che. je yuktithI agAune eka janma siddha thayA, te ja yuktinA baLe tenI agAunA, ane tenI agAunA ema aneka ana Mta ] janma sAbita thaI jai zake che. ane e ja pramANe AtmAnA [ mahAvRta AtmAnA ] bhAvI janma paNa siddha thAya che. "janmatAMnI sAthe ja azikSita bALaka stanapAnamAM svayaM For Private Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ :364 : jaina darzana pravRtta thAya che e uparathI paNa pUrva bhavIya caitanyanI anuvRttinu anumAna zakaya batAvavAmAM Ave che. pUrvajanma hoya te te yAda kema na Ave ? ema prazna thAya paNa vartamAna jiMdagImAM ja khanI gayelI bAbate badhI yAda Ave che? nahi, ghaNI ghaNI vismRtimAM avarAI jAya che, avarAyelI rahe che, teA pUrvajanmanI kAM vAta karavI ? janmakrAnti, zarIrakrAnti, iMdriyakrAnti-Ama AkhI jiMdagIne dharamULamAM ja AkhA palaTo thAya, tyAM pachI pUrvajanmanI yAda kevI ? chatAM kAI koI mahAnubhAvane Aje paNa pUrvajanmanAM smaraNa thAya che evA dAkhalA mahAra AvelA che. e bAmatanI vigata hindunI pratiSThita patrikAomAM prakaTa paNa thayelI che. jAtismaraNanI e ghaTanAe mANasane punarjanma viSe vicAra karatA karI mUke tema che. mANusanAM nRtyenI javAbadArI punaHjanmathI jaLavAya che. sujana mahAnubhAvane paNa kayAreka ghera Apatti Ave che ane aparAdha vinA rAjadaMDa lAgavavA paDe che, paraMtu te vakhate tenI mAnasika zAMtimAM punaHjanmanA siddhAMta bahu upakAraka thAya che. vartamAna jiMdagInI satkRtionuM anusadhAna AgaLa na hAya te manuSya hatAza thaI jAya; AphatanA vakhatamAM tenI cAre khAju aMdhakAra pharI vaLe. "" ) ApaNA ( manuSya jIvanamAM " akasmAt " ghaTanA kaI ochI nathI banatI. e akasmAt [ a--kasmAt ] ( kAi sacetananA buddhipUrvaka prayatnanA saMbaMdha na heAvAthI) zale kahevAya. pazu nimUla teA kema hAI zake? tenI pAchaLa mULa te hAvu" joie. akasmAt paNa kasmAt ? konAthI-zAthI ke For Private Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa 365 2 enI durgama zodhane vicAra karatAM adaSTanA (karmanA) niyama sudhI pahoMcI javuM paDe che. saMsAramAM koI mANasa ema vicAra kare ke - AtmA vagere kaMI nathI. jeTalA divase huM A jiMdagImAM jazekha karuM eTalA ja divase mArA che. A jiMdagInI samApti pachI A deha pAMca bhUtemAM maLI jaze ane huM" je kaMI vyavahAra nahi rahe. te pachI huM jIvadayA karuM ke jIvahiMsA karuM, sAcuM beluM ke jUThuM beluM, saMyamita rahuM ke uchuMbala rahuM, athavA manamAM Ave tema karuM te temAM harakata jevuM zuM che? kAraNa ke mArA karela karmone mane daMDa ke puraskAra ApanAra keI che ja nahi. paraMtu A vicAra ke khyAla ekadama bramapUrNa che. A jiMdagImAM keI anIti, anAcAra, lUMTaphATa, mAraphADa ke khunAmarakI karI dhanavAna thAya ane maujathI phare, paNa enAM e duSkRtyenI javAbadArI enA parathI UDI jatI nathI. sajajanenI duHkhI hAlata ane durjananI sukhI hAlata pAchaLa aihika paristhiti uparAMta keI "adaSTa kAraNa na hoya ane e hAlatane hisAba ahIM ne ahIM pUro thaI jAya, enuM anusaMdhAne AgaLa na cAle te AdhyAtmika jagatamAM ke suSTivyavasthAmAM e ochuM aMdhera nahi gaNAya. karmane niyama eka evuM cekasa ane nyAo vizvazAsana che ke prANImAtranA kAryane javAba Ape che. mATe ja manuSya-samAjane sAre banAvavAmAM karmavAdanuM zAsana, je punarjanmavAdane saNA che, atyaMta upayogI che. e(zAsana)nuM ekamAtra tAtparya burAM kAma choDI sArA kArya karavAM emAM ja
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ :36 jaina darzana raheluM che, jenA pariNAme uttarAttara vikAsa sAdhI pUrNatAe pahAMcI zakAya. 6 janmAMtaravAdanA siddhAMtathI paropakArabhAvanA puSTa thAya che aneka vyapAlanamAM taparatA Ave che. parApakAra ke kanya pAlanamAM laukika phaLa pratyakSa che, chatAM jiMdagInAM du:khAnA 'ta na Ave teA ethI janmAMtaravAdI hatAza thatA nathI. AgAmI janmanI zraddhA tene byamArga para sthira rAkhe che. te samaje che ke ' kartavyapAlana kaDhi niSkula na jAya; vartamAna janmamAM nahi, te AgAmI janmamAM tenAM phaLa maLaze. Ama paraleAkanA zreSTha lAbhanI bhAvanAthI mANasa satkarma mAM pravRtta rahe che. tene mRtyunA bhaya paNa nathI rahetA. kemake AtmAne nitya yA amara samajanAra madhusa mRtyune dehapalaTA sivAya khIjuM kazuM ja samajateA nathI. mRtyune te eka koTa utArI mItte kAI paheryAM jevuM mAne che ane satya zAlIne mATe te pragatimAga nuM dvAra ane che ema te samaje che. Ama mRtyunA bhaya jitavAthI ane jIvanapravAha nira'tara akha'DapaNe vahete anaMta ane sadA sat che ema samajavAthI jIvanane uttarAttara vadhu vikasita banAvavAnI vivekasulabha bhAvanAnA mege tenI kattavyaniSThA khalavatI mane che. AtmAnI nityatA samajanAra ema samaje che ke bIjAnu' jIruM' karavuM te peAtAnu jIruM karavA jevu che. verathI vera vadhe che ane karelA karmAMnA badhA aneka janmAMtara sudhI paNa jIva sAthe lAgyA rahI peAtAnAM phaLa kayAreka lAMbA vakhata sudhI paNa cakhADyA kare che. A pramANe samajanAra AtmavAdI mANasa badhA AtmAne peAtAnA AtmA sakhA samajI madhAe sAthe maitrI anubhave che. maitrInA aja 6 " For Private Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa * 367 : vALAmAM tenI rAga-dveSanI vAsanA ochI thatI jAya che. A rIte tene samabhAva piSAya che ane tene vizvaprema vikasate jAya che. deza, jAti, varNa ke sampradAyanA bhedo vacce paNa tenuM daSTisAmya (daSTimAM samabhAva) abAdhita rahe che. te samaje che ke "maryA pachI AgAmI janmamAM huM kayAM, kaI bhUmi para, kyA varNamAM, kaI jAtimAM, kayA saMpradAyamAM, kayA vargamAM ane kaI sthitimAM pedA thaIza tenuM zuM kahI zakAya? mATe kaI deza, jAti, varNa ke sampradAyanA temaja garIba ke UtaratI patinA gaNAtA mANasa sAthe asadubhAva rAkhe, tene halake ke halakI najarathI jove, mada-abhimAna ke dveSa kara vAjabI nathI" Ama AtmavAdanA siddhAMtathI niSpanna thatA ucca daSTisaMskAranA pariNAme AtmavAdI ke paralakavAdI sajajana koI prANI sAthe viSamabhAva na rAkhatAM "ifuhatA: samazananA mahAna vAkyAthane pitAnA jIvananuM dhyeya banAve che ane ema karI pahitanA sAdhana sAthe potAnA AtmahitanA sAdhanane vaNa nAkhavAnA kAryamAM yatnazIla bane che. - aneka tArkika mana Izvara ane AtmAnA astitva viSe saMdeha dharAvatA hoya che, paNa jyAre temanA upara kaparI Akta Ave che athavA teo dAruNa vyAdhinA zikAra bane che, tyAre temanA hRdayane tArkika jeza badhe narama paDI jAya che ane temanuM mana Izvarane (keI akaLa alakha cetanazaktine) saMbhAravAmAM mazagula bane che. teo tenA tarapha jhuke che, tene smare che ane tenI AgaLa potAnI durbaLatA, asahAyatA ane pAyaparAyaNatA vAraMvAra prakaTa karI potAnI saMpUrNa dInatA jAhera kare che, ane Atura hRdayanA bhaktipUrNa bhAvathI tenuM zaraNuM mAge che. mANasanI mAnasika kaTTaratA game teTalI
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 368: jaina darzana prabala hoya, paNa duHkhanA vakhatamAM temAM jarUra phera paDe che; kaThora vipattinA vakhate tenuM uchAMchaLApaNuM badhuM havA thaI jAya che. temAM vaLI maraNanI nebata ! e te gaMbhIramAM gaMbhIra paristhiti. e vakhate te kaTTaramAM kaTTara nAtika paNa gaLagaLe banI jAya che, enI nAstikatA gaLI jAya che, ane duHkhanA paMjAmAMthI chUTavA mATe kone vInave, kenuM zaraNa levuM enI zodhamAM enI AMkha ghUmavA lAge che. AtmA, punarjanma ane paramAtmAnuM astitva svIkAravAmAM na Ave, puNya-pApane kalapanAsabhUta mithyA samajavAmAM Ave te AdhyAtmika jagatamAM yA sRSTivyavasthAmAM jIvanagatinA eka zreSTha AdhArathI vaMcita thavuM paDe che. sAtvika utkarSane yAtrI potAnI anubhUtine udUbedhatAM kahe che ke e vicAra karatAMnI sAthe ja ke "AtmA nathI, bhagavAna nathI," hadayanI tamAma prasannatA lUMTAI jAya che ane nairAzyanuM ghera vAdaLa tenA para pharI vaLe che. AtmA, karma (puNya-pApa), punarjanma, mekSa ane paramAtmA e paMcaka evuM che ke ekane mAnatAM bAkInAM bIjAM badhAMya enI sAthe AvI jAya che, arthAt ekane svIkAratAM pAMce svIkArAI jAya che ane ekane svIkRta na karatAM pAMce asvIkRta thaI jAya che. AtmAne svIkAra thaye ke punarjanmane svIkAra thaI ja gayA. aeva puNyapAparUpa kama ' paNa sAthe ja AvI gayAM. AtmAnI pUrNa zuddhi e ja mokSa eTale mekSane svIkAra paNa AtmAnI sAthe ja AvI jAya, ane mokSa e ja Izvaratatva, arthAt parama zuddha mukta AtmA e ja paramAtmA ane e ja Izvara, eTale IzvaravAda paNa AtmavAdamAM ja AvI jAya che.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa izvarasiddhi mATe lAMbA pArAyaNanI jarUra nathI. thoDAmAM ja samajI zakAya tema che ke jema jagatamAM malina darpaNanI hayAtI che, tema zuddha darpaNanI paNa hayAtI che, athavA jema malina suvarNanI hayAtI che, tema zuddha suvarNanI paNa hayAtI che; A pramANe, azuddha AtmAnI hayAtI che, te zuddha (pUrNa zuddha) AtmAnI vidyamAnatA paNa nyAyaghaTita che. malina darpaNa uparathI zuddha darpaNanuM athavA malina suvarNa uparathI zuddha suvarNanuM astitva paNa khyAlamAM Ave che, (ane vadhumAM sagI najare joI zakAya che), tema azuddha AtmA parathI zuddha (pUrNa zuddha) AtmAnuM astitva hovAnI vAta paNa khyAlamAM UtarI zake che. azuddha vastu zuddha banI zake che, tema azuddha AtmA zuddha banI zake che. jenI aMzataH zuddhi jovAya che, te pUrNa zuddhi paNa saMbhavita che, ane jyAM e sadhAI che te ja paramAtmA che, ane je e sAdhaze te paramAtmA thaze. paramAtamapadanI prApti e ja IzvaratvanuM prakaTIkaraNa, e ja Izvarapada. . (14) A jagata kaI vakhate navuM banyuM ema nathI, te hamezAMthI che. hA, emAM parivartana thayA kare che. aneka parivartana evAM hoya che ke jemanA hevAmAM mANasa vagere prANIvarganA prayatnane ega hoya che, ane aneka parivartana evAM hoya che ke jemAM koInA prayatnanI apekSA rahetI nathI. te jaDa tattvanA taraha tarahanA saMgAthI, kudaratI pragothI banatAM rahe che. dAkhalA tarIke, mATI, paththara vagere padArthonA ekaThThA thavAthI nAnA-meTA TekarA yA pahADanuM banI javuM; ahIM tahIMnA jalapravAhanA maLavAthI emanuM nadIrUpe vahevuM; vananAM vana vanaspatirAjathI hariyALAM banavAM varALanuM pANIrUpe varasavuM ane pharI pAchuM pANInuM virALarUpe banI javuM vagere vagere..
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 : na hazana e vAta sArI peThe kahevAmAM AvI che ke "karma" jaDa chatAM jIvanA-cetananA viziSTa saMsargathI enAmAM evI zakti pedA thAya che, jethI te potAnA sArA-burA vipAke niyata samaya para jIva para pragaTa kare che. jIva mAtra cetana che ane e cetananA saMbaMdha vagara jaDa karma phala devAmAM samartha nathI. cetana jevAM karma kare che tadanusAra tenI tevI buddhi thAya che. jethI burAM karmanAM burAM phaLanI IcchA na hovA chatAM e evuM kAma karI bese che, jethI tene pitAnA te karmanA anusAra phaLa maLI jAya che. karma karavuM eka vAta che ane phaLa na cAhavuM bIjI vAta che. karela karmanuM phaLa na cAhavA mAtrathI maLatuM aTakI jatuM nathI. sAmagrI ekaThThI thaI ke kArya ApaApa thavA lAge che. dAkhalA tarIke, eka mANasa tApamAM phare che. garama cIja khAya che ane ema cAhe ke mane tarasa na lAge, te zuM tarasa lAgyA vagara rahe kharI? tAtparya e che ke jIvanA adhyavasAya pramANe vicitradravyayegAtmaka "saMskAra" tenAmAM paDI jAya che, jene karmabandha kahevAmAM Ave che, je cetana jIvanA saMge baLa pAmela he potAnAM phaLa jIva para pragaTa kare che. Ama karmathI prerAI jIva karmanA phaLa bhegave che. A pramANe karmavAdI jainenuM mantavya hovAthI temane jIvane tenAM karmonAM phaLa bhegavAvavAmAM Izvara-preraNa mAnavAnI jarUra * na kartRtva na karmANi lokasya sRjati prabhu / na karmaphalasayoga svabhAvastu pravartate / / bhagavadagItA, 5 adhyAya, 14 mo ka! arthAta Izvara lekenuM kartApaNuM karato nathI, lokone karmo karAvate nathI athavA jIvonAM karmo ja te nathI, tema ja chAnAM karmo sAthe. phaLa joDato nathI, eTale ke jInAM karmone phaLa drA geratA nathI, athavA..
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaDa rahetI nathI. sAMkhyuM ane mImAMsake paNa mAnatA nathI. zramaNusaMskRti te e nathI ja mana-vacana-kAyAnAM zubhAzubha kAryAthI zubhAzubha kramAM upAniMta thAya che e kanA sAmAnya ane jANItA niyamane dhyAnamAM rAkhI mANasa jo pAte sArAM kAma kare, karAve ane sArA kArya nA anumAdaka bane te peAtAnu bhAvI sAru ane sukhAkArI banAvI zake che. ethI UlaTu, bIjAnI niMdA karanAra, kaDavI-krara mazkarI karanAra, kaDavA-bIbhatsa zabdo khelanAra jUTha+khelanAra, mANasa peAtAnA e vANI-pApanA pariNAme mUMgA-gUMgA thAya che. manazaktinA durupayeAga karanAra gAMDapaNu vahArI le che. hAthanA durupayeAga karanAra ThUMTho thAya che. paganA durupayoga : 301 : IzvaranI prerakatAmAM mAnatI. jIvAte temanA rmAMnAM phaLa pote ApatA nathI, kiMtu e svabhAvathI pravate' che. svabhAvathI, eTale ke peAtAnI vRttithI ke peAtAnI prakRtithI, arthAt jIvanI vRttithI ke jIva ane karmanI prakRtithI + manmanatvaM kAhalatvaM mukharogitAm / vIkSyAsatyaphala kanyALI kAgrasatyamutsRjet ||53|| ( hemacandra, yAgazAstra, rajo prakAza ) arthAta--mRSAvAdanA viSama pAse mUMgApaNu, gUMgApaNu' ane mukhanA rAga prApta thAya che. mA pAtra ciA cApUrImA nuputsitAH | pUlimandhamukhAzcaiva jAyante'nutabhASiNaH / / [ upalA letI ttimAM hemacandra vRtta ] For Private Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 372 : jene darzana karanAra (le-laMgaDe thAya che. vyabhicArI napuMsakanna thAya che. mATe sarvoga-sukhI thavA IcchanAre manasA-vAcA-karmaNa satkArya karatA rahevAnI jarUra che. dAnathI kIrtinI kAmanA hoya te te dAnanI majA UDI jAya che. janatA jAhera upayoga mATe potAne baMgale ApI denAra e baMgalA para khAsa potAnI nAmanA mATe pitAnA nAmanI takhtI naMkhAve te e kIti-mahanA pariNAme evuM bane ke e dAtAra mANasa pachInA keI janmamAM baMgalAvALA keI dhanIne tyAM janme, paNa kAmakAjano citAmaya bhAra enA mana upara eTale badhe rahe ke ene e baMgalAmAM rahevAne AnaMda maLI zake nahi. mANasa kyAreka, niraparAdha chatAM bhayaMkara ApattimAM phasAI jAya che, paNa vALavALa bacI jAya che. enuM kAraNa e che ke je jAtane gune je mANase A janmamAM ke pUrvajanmamAM karele ja nathI tenI sajA tenI pAse bhegavAvavA kaI paNa, keI sarakAra paNa, zaktimAna nathI. kemake karmane samartha niyama tenuM rakSaNa kare che. jyAre koI mANasane teNe nahi karelA gunA mATe gunegAra TharAvavAmAM Ave che ane tene sajA paNa thAya che, tyAre AvI sajAnuM kAraNa e hoI zake ke te mANase tevA prakArane gune xnapusakatvaM tiryaktva daurbhAgyaM ca bhave bhave / bhavennarANAM strINAM cAnyakAntA''saktacetasAm // 103 // " ( hemacandra, gazAstra, je prakAza) arthAta-vyAbhicAranA pApe bhavAntaramAM napuMsakatva, tiryanimAM janma ane daurbhAgya prApta thAya che..1
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 373 : A janmamAM agAu kyAreka yA gata janmamAM karele, paNa teNe yuktiprayuktithI te vakhate chupAvele, kintu karmanA niyame te tenI noMdha lIdhelI, eTale te (karma) DuM paNa ane vaLI A rIte pitAnuM phaLa tene bhegavAvavA khaDuM thayuM. karmano niyama e kriyA-pratikriyAne [kriyAnI pratikriyAno] niyama che. tame bIjAne karele anyAya kaI ne kaI dvArA tamane pAche maLI jAya che. sArI kriyAnuM sAruM ane kharAba kriyAnuM kharAba pariNAma acUka che. - hiMsaka, dagAbAja, pApI, adhamI mANasa sukhI dekhAya ane sAre dhamI mANasa duHkhI dekhAya evuM je bane che te viSenA khulAsAmAM ApaNe samajavuM joIe ke eka mANasanI pAse agAuna upAjelA-saMgharelA ghauM paDyA che, ethI e, hAla vartamAnamAM kedarA vAvI rahyo che chatAM, hAla vartamAnamAM pUrvopArjita ghauMne upabhega karI zake che, paNa pachI (ghauM khalAsa thatAM), vartamAnamAM vAvela kedarA ja enA nasIbamAM AvavAnA. A pramANe Ajane pApAcaraNa mANasa paNa pUrvanA vicitra puNya-karma thI upArjita dhana ke sukhasagavaDa vartamAnamAM bhegavI zake; paNa pachI (e bhegavaTAne vakhata pUro thayA bAda), enAM vartamAnanAM pApAcaraNa mAThAM phaLa sAthe enI sAme khaDAM thavAnAM. evI ja rIte, bIjI kaI mANasa pAse agAunA upArjita-saMgRhIta kedarA paDyA che, ethI e, hAla vartamAnamAM ghauM vAvI rahyo che chatAM, hAla vartamAnamAM kedarAthI gujAre kare che; paNa pachI (kedarA khalAsa thatAM), vartamAnamAM vAvelA ghauM ene maLavAnA. A pramANe Ajane puNyAcaraNa mANasa paNa pUrvanAM duSkRtathI upArjita duHkha vartamAnamAM bhegave ema bane, paNa ene e
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 374 : jenA darzana kaThina kALa pUro thatAM enAM vartamAnanAM puNyAcaraNa mIThAM phaLa sAthe enI AgaLa upasthita thavAnAM. mANasanuM vartamAna jIvana puNyAcaraNa ke pApAcaraNa heya, paNa pUrvanI enI kheDanAM phaLa ene maLyA vagara kema rahe? vartamAna jIvana puNyAcaraNI hoya ane pUrvanI burI kheDanAM mAThAM phaLa enI sAthe joDAya tyAre, tema ja vartamAna jIvana pApAcaraNa hoya ane pUrvanI kaI sArI kheDanAM mIThAM phaLa enI sAthe joDAya tyAre sAdhAraNa janatAne e AzcaryarUpa lAge che, paNa emAM Azcarya jevuM kazuMya nathI. karmane niyama aTala ane vyavasthita che. sArAnuM sAruM ane burAnuM buruM e enuM abAdhita zAsana che, e kudaratI niyama che; e kiyApratikriyAne svAbhAvika niyama che. amuka saMjoga ke amuka paristhitine amuka pariNAma anusare ja ane temAM anyathA thAya ja nahi enuM nAma kudaratI niyama. saMjoga ke paristhiti jevAM hoya tevuM ja pariNAma nIpaje enuM nAma kudaratI niyama. e niyama ApaNane amuka karavAnI ke na karavAnI AjJA karatuM nathI, paNa amuka pariNAma joItuM hoya te amuka kArya kare ema kahe che, ghauM vAvavAthI ghauM laNAya che ane kAMTA vAvavAthI kAMTA maLe che ema kudarata ApaNane kahe che. paraMtu e bemAMthI zuM vAvavuM te bAbatamAM kudarata ApaNane hakama karI zakatI nathI. ApaNane pasaMda hoya te vAvIe. kemake pasaMdagI karavAnuM svAtaMtrya kudarate ApaNane prathamathI ja ApyuM che. paNa vAvyA pachI ekane badale bIjuM maLe e AzA rAkhavI vyartha che. kema ke kudaratI niyama aTala che. ghauM vAvyA hoya te ghauM
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 375 : ane kAMTA vAvyA hoya te kAMTA maLe, emAM bIjI vAta thAya ja nahi. A pramANe satkRtyanAM sukha-zAnti, aspRdaya, vikAsa evAM sArAM phaLa maLe che, ane duSkRtyanAM azAnti, duHkha, avanati, parAbhava, zeka-saMtApa evAM mAThAM phaLa maLe che. karmane A acala sthira niyama che. piSaka, hAnikAraka ke prANahAraka jevAM khAnapAna laie tevI asara lenArane thAya, tema je prakAranuM vartana karIe te prakAranI sUkSma asara jarUra nIpajavI joIe. je mANasa potAnAM bALake pratye beparavAha rahe che te bhaviSya mATe vAMjhiyApaNAnuM karma vahorI le che. je potAne maLela dhanane vagara vicAryuM ane uDAupaNe purupaga kare che te bhaviSyane mATe garIbIne AmaMtre che. je strI-purU pitAnA pati ke patnInA premanI avagaNanA kare che te bhaviSya mATe vaidhavya ke vaidhuryanAM bI vAve che. je mANasa pitAne maLelI sattAne durupayoga kare che te bhaviSyanI tAbedArInI taiyArI kare che. je mANasa pitAnI kurasadane durupayeAga kare che te bhaviSya mATe saMkaDAmaNabhareluM jIvana saje che. je potAne maLelI take ane sAdhanene sadupayoga kare che tene bhaviSyamAM vadhAre sArI take ane vadhAre sArAM sAdhano maLe che. je potAnAM sAdhano ane saMgenA pramANamAM banatI lekasevA kare che tene bhaviSyamAM vadhAre sArAM sAdhano ane vadhAre anukUla saMjogo prApta thAya che je potAne maLelI sattAno sadupayoga kare che te bhaviSyamAM vadhAre moTI sattA prApta kare che. je adekhAI rAkhyA vagara ane mAlikI hakka ke koI paNa prakAranI zarata vagara bIjAne cAhe che te bhaviSyamAM ghaNuM lekone premapAtra bane che. je pitAnA dhanane upaga janatAnI garIbI ochI
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 376 jenA darzana karavAmAM kare che te bhaviSyamAM sevAbhAvI dhanADhya thAya che. aprAmANikapaNe cAlanAra, kAvAdAvAthI, vizvAsaghAtathI, bIjAnI AMtaraDI kakaLAvIne paisA meLavanAra mANasa bhaviSyanI pAyamAlI vahorI le che. potAne ja khAtara jIvanAra mANasane bhaviSyamAM sahu kaI tyAga kare che. sArAMza e che ke maLela take ane sAdhano durupayoga na thAya ane tene sadupayoga ja thAya tevI sAvadhAnatA hamezAM dareka samajue rAkhavI joIe-sva-paranA hita mATe, Ihaleka-paralokanA sukha mATe. jema vyaktigata karmomAMthI kuTuMba-kuTuMba vaccenAM sArAMmAThAM kauTuMbika karma zarU thAya che, tema jyAre eka gAma pitAnI AsapAsanAM gAmene trAsarUpa thAya che, AsapAsanAM gAmenI melAtane nukasAna kare che, temanAM DheranI cerI kare che ane bIjA gAmanAM kharce pitAne svArtha sAdhe che, tyAre te gAma bIjAM gAma sAthenuM kharAba karma bAMdhe che. e ja pramANe, eka dezamAM vasatI keme, saMpradAya, vagenA sArAMmAThAM rItarivAja, sAcI khoTI mAnyatAo, sAcA khoTA dhaMdhA tathA svArthI ke paramArthI jIvanathI AkhAya dezanuM karma ghaDAya che, ane tenI pApamAtrAnA AdhikyanA pariNAme bhUkaMpa, avRSTi, ativRSTi, duSkALa tathA lega, kelerA jevA re dezamAM avAranavAra dekhA de che, athavA Antarika saMgharSa janme che. e ja pramANe, eka deza bIjA deza sAthe sAro ke mATe saMbaMdha rAkhavAnA pariNAme sAre ke mATha karmasaMbaMdha bAMdhe che, je AntararASTrIya karmabandha kahevAya ane tenAM pariNAma bhegavavAM paDhe che. sAmudAyika duSkarmanAM kaTu phaLa samudAyavyApI bane che tevA samayamAM paNa viziSTa puNyazALI je heya te vALavALa salAmata paNa rahI zake che. .. . . . . . . . . . . . . . . . ** * *
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa * 377 : koI paNa samAjamAM badhA ja mANase anyAyI, dagAkhAra ke atyAcArI hAtA nathI, parantu je thADA-ghaNA tevA hAya che temaNe karela duSkRtyeAnA pariNAme AkhA samAjane herAnagati bhagavavAnA prasa`geA Ave che. enuM zuM kAraNa e viSe vicAra karatAM jaNAya che ke samAjamAM anyAyI ke atyAcArI mANaso samAja ke rAjya taraphathI kazI rokaToka sivAya peAtAnAM duSkRtyA niraMkuzapaNe AcarI zake che ane je samAjamAMnI samajadAra ke AgaLa paDatI vyaktie naitika himmata tAvI temane rAjya ke samAja AgaLa ughADA pADavAnI athavA temane rAkavAnI tajavIja karavAne badale nIcI mUDI karI temane nibhAvI le che ane temane ADakatarI rIte anumedana ApyA jevu' paNa kare che te samAjane peAtAnA tevA prakAranA doSanA kAraNe herAnagati bhagavavI paDe e dekhItu che. sAmudAyika karmAM vyaktienAM karmAMmAMthI utpanna thAya che, mATe samagra sudhAraNAonI cAvI vyaktisudhAraNAmAM rahelI che e samajI zakAya che. mATe dareka vyaktie kanuM niyamakhaLa vicArI manasA, vacasA, kaNA sArA thavA ane sAruM kAya karavA prayatnazIla thavAnI jarUra che. emAM ja vyaktinI ane samudAyanI, samAja ke dezanI AbAdI tathA sukhazAMti rahelI che. mAsAmAM nItimattA ane bandhubhAva hoya te e ane emane AkhA deza anekavidha takalIphomAMthI chUTI jAya, khacI jAya ane emanI jIvanayAtrA sukhI tathA vikAsagAmI bane. udyamathI, udayamAM Avela karmoMmAM paNa palaTA ke zaithilya lAvI zakAya che e vAta, AMdhaLA, lUlA laMgaDA, mUMgA-maheza mATe zALAo sthApI temane svAzrayI banAvavAmAM Ave che, AvyA che uparathI joI zakAya che. A rIte aneka dezoe For Private Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 378 : jene darzata baLavAna puruSArtha karI pitAnI prajAnA kaThina prArabdhanI kaThinatane ochI karI dIdhI che. vyakti paNa sAcuM javAbadAra jIvana jIvIne pitAnA "prArabdha'ne sudhArI zake che. vyaktigata vikAsa ane samUhagata sArvajanika vikAsa paNa "prArabdha karmane pAcuM pADI zake che, tenI kaThinatAne ochI karI zake che, ane "prArabdha karmane pAra karI AgaLa vadhI zake che. " Fate is the friend of the good, the guide of the wise, the tyrant of the foolish, the enemy of the bad." -W. R. Alger. A saduvacana kahe che ke nasIba sajajanene mitra che, vivekabuddhivALAone mArgadarzaka che, mUkhane julmI mAlika che ane durjanene duzamana che. [15] (paralokanI viziSTa vivecanA) sAmAnya rIte "paraleka zabdathI "mRtyu pachI prApta thanArI gati' e artha samajavAmAM Ave che ane te sudhAravAne ApaNane kahevAmAM Ave che. paraMtu je gatimAM bhaviSyamAM janma levAne prApta thAya te gatine samAja je sudharela na hoya te tevA samAjamAM bhaviSyamAM janmI ApaNe pite game tevA hoIe te paNa sukhI thaI zakIe nahi devagati ane narakagatinA leke sAthe ApaNe kaze saMparka A janmamAM sAdhI zakIe tema nathI, eTale ApaNe je kaMI sudhArakArya karavA mAgIe te manuSyasamAja ane pazusamAja vacce rahIne ja temanA pratye ja karI zakIe tema chIe. A sudhArAne lAbha ApaNane A janmamAM te maLe ja eTaluM ja
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa nahi, paNa bhaviSyanA janma vakhate paNa (manuSya ke pazumAM punaHjanma thatAM) maLI zake. eTale ApaNane lAge vaLage che tyAM sudhI "paraleka" zabdane e viziSTa artha paNa kare joIe ke jethI manuSyasamAja tathA pazusamAja pratyenI ApaNuM pharajanuM ApaNane bhAna thAya ane tenI pharajo bajAvI ApaNe A lekanI sAthesAthe ApaNe paraleka (mRtyu pachInuM jIvana) sudhArI zakIe. e daSTie nIcenI vicAradhArA rajU karavAmAM Ave che. paraleka eTale bIje leka, ApaNA pitA sivAyanA anya leke. paralokane sudhAra eTale bIjA lokone sudhAra. ApaNuM arthAt dareka mANasanI sAme paricita ane saMsargavALA be leka te sApha che. manuSyasamAja ane pazusamAja, A be samAjane sudhAravAno prayatna te paralekane sudhAravAne prayatna kahI zakAya. pratyeka mANasa je ema daDhapaNe samaje ke amAre dazyamAna paraleka A manuSyasamAja che ane paraleka sudhAravAne artha A manuSyasamAjane sudhAre e che, te manuSyasamAjane nakazo ja badalAI jAya. ane e ja pramANe pazusamAja tarapha paNa sadbhAvanA jamAvI zakAya che ane emanA khAvApIvA, rahevA vagerene cAgya prabaMdha kejI zakAya che. manuSyasamAjanA sukhasAdhanamAM pazusamAjane hise kaMI eche che? amerikA vagere dezonI gozALAo keTalI svaccha ane vyavasthita che ! mANasa marIne pAche kayAM janmaze e nakkI nathI. ataH mANase e khyAlamAM levuM Avazyaka che ke manuSyasamAja tathA pazusamAja nAnAvidha burAIo ane bImArIothI durgatirUpa haze te marIne emAM janma lenAra te (manuSya) paNa te hatino bhaMga thaze. mATe kahitanI daSTie tema ja svahitanI
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 3804 jaina darzana daSTie pitAnAM AcaraNa ane vartana evAM sArAM rAkhavAnI jarUra UbhI thAya che ke jethI e bane samAja para burI asara na paDatAM sArI asara paDatI rahe. zaheranI sudharAI jema badhA zaherIone mATe sukhanI vastu bane che, tema ApaNA A manuSya tathA pazu saMsAra rUpa zaheranI sudharAI e zaheranA badhA zaherIo mATe sukhanI vastu banI zake che. e bane vargone sudhAravA mATe tatparatA dharAvavI te paralokane sudhAravA mATenI tatparatA che. bIje eka paraleka che mANasanI prajA-sannati mANasanA zarIrathI thavAvALAM satkarmo ke duSkarmonA jIvita saMskAra raktavIrya dvArA enI sakhtatimAM Ave che. mANasamAM kedra, kSaya, prameha, kensara jevA saMkrAmaka rege hoya te enuM phaLa enI sakhtatine bhegavavuM paDaze. mANasanA anAcAra, zarAbakherI vagere durvyasanethI thavAvALA pApasaMskAra raktavIrya dvArA enI sakhtatimAM Utaraze, ane e mAnavajAtinI ghera durgati karaze. mATe paralekane sudhAravAne artha che santatine sudhAravI, ane santatine sudhAravI eTale potAnI jAtane sudhAravI. . jema manuSyane punarjanma raktavIrya dvArA enI sattatimAM thAya che, tema vicAro dvArA manuSyane punarjanma tenA ziSyamAM tathA AsapAsanA mANasamAM thAya che. ApaNA jevA AcAra- vicAra, tevI asara zikhyAmAM tathA nikaTavartIomAM pedA thavAnI. manuSya e sAmAjika prANI che ke jANu yA ajANapaNe tenI asara bIjA upara yA bIjAnI asara tenA upara paDyA kare che. manuSyanA upara pitAnA sudhAra-bagADanI javAbadArI te che ja, sAthesAthe ja mAnavasamAjanA utthAna ane patanamAM paNa ene hise sAkSAt yA paraMparAmAM rahe che. raktavIryajanya
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaMDa : 3816 saMtati te kadAcita pitAnA puruSArthathI pitRjanya kusaMskArathI mukta thaI paNa zake che, paNa vicArasaMtatimAM je viSane saMcAra thAya te ene svAthyamAM lAvavI duSkara thaI paDe che. Ajane pratyeka vyakti A nUtana peDhI upara AMkhe mAMDI rahyo che. keI ene majahabanI zarAba pIvarAve che, te kaI hindutvanI, kaI jAtinI, te kaI pitAnI kuLa-paraMparAnI. na mAlama keTalA prakAranI vicAradhArAonI raMgaberaMgI zarAba mANasanI Tubuddhie taiyAra karI che ane potAnA varganI ugratA, svasattAsthAyItva ane sthira svArthonI rakSA mATe dhArmika, sAMskRtika, sAmAjika ane rASTrIya vagere anekavidha suMdara mehaka pAmAM reDI reDI bhoLI nUtana peDhIne pivarAvI temane svarUpaSNuta karavAmAM Ave che. teo AnA nazAmAM mAnavasamatvAdhikArane bhUlI petAnA bhAIo pratye krUratA ane nRzaMsatAthI vartatAM acakAtA nathI. AjanA vicitra kaluSita yugamAM jyAM mAnamAM paraspara A hAlata che, tyAM pazurakSA tema ja pazusudhAranI vAta kyAM karavI? jIvanazaktinA vAstavika tattvanuM yathArtha jJAna ja evI uttama rezanI che, je A badhA kAluSya aMdhakArane vikherInAkhI pavitra prakAza pAtharI zake che, je enA dhArakane sarvamaMgalarUpa mArga para caDAvI de che.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa nyAyaparibhASA pramIyaaDaneneti pramALam-je vaDe vastu kharAkhara jaNAya tene " pramANu " kahevAmAM Ave che sAcu' jJAna thatAM sadeha, bhrama ka mUDhatA dUra thAya che ane vastusvarUpa ThIka ThIka samajAya che, mATe te ( jJAna ) * pramANu' gaNAya che. ' pramANu 'nA AdhAra para vastunuM sAcuM jJAna thayA pachI te ( vastu ) iSTa hAya te tene maeNLavavA ane aniSTa hoya te tene tyAgavA mANasa tatpara thAya che. ' 6 pramANanA be bheda che: pratyakSa ane parAkSa. manasahita cakSu Adi indriyAthI rUpa vagere viSayAnuM je grahaNa thAya che, arthAt cakSuthI rUpa jovAya che, jIbhathI rasagrahaNa karAya che, nAkathI gadha levAya che, tvacAthI sparza karAya che ane kAnathI zabda zravaNu karAya che te pratyakSa che. A indriya-pratyakSa; ane maneAjanita sukhAdisaMvedana e mAnasa-pratyakSa. vyavahAramAM anubhavAtAM upayukta pratyakSe ' sAMvyavahaeNAki * pratyakSa kahevAya che. tenAM cAra bheda che: avagraha, hriA, avAya ane dhAraNA. indriyAdviArA vastunA prathama sAmAnya Adha thavA te ' avagraha ' che. e pachI e ja vastu paratve nizcayagAmI vizeSa parAmarza thavA te ' IhA ', IhA khAda pUrNa nizya thavA te avAya ' ane avAya eTale dRDha thavA arthAta TakI rahevA ke jethI kAlAntaramAM smRti thaI zake te ' dhAraNA ' * For Private Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 4 383 5. jemake dUrathI vRkSa jevI keI UcI vastu dekhAvI te "avaha; pachI "A mANasa che ke huM Du?" e saMzaya thatAM vizeSa lakSaNe dvArA nizcayagAmI parAmarza thave ke "A mANasa have joIe te IhA hA pachI pUrNa nizcaya thave ke "A mANasa ja che" te "avAya'; ane "avAya duddhabhUta tha. arthAt kiMcitkAla TI rahe te "dhAraNa". avAya rUpa nizcaya keTalAka samaya sudhI rahe che, paNa pachI mana bIjA viSayamAM cAlyuM jatuM hovAthI te nizcaya lupta thaI jAya che, chatAM te e saMskAra mUkate jAya che ke jethI AgaLa kaI prasaMga para e nizcita vastunuM smaraNa thaI Ave che. A pramANe "avAyarUpa nizcayanI satata dhArA, tajajanya saMskAra ane saMskArajanya smRti e badhA mativyApAra "dhAraNA che. paraMtu smRtinuM sthAna pratyakSamAM nahi, paNa parAkSa pramANamAM che. A avagraha-IhA-avAya-dhAraNuM pAMca indriya ane mana ema cha thI thAya che. A laukika ke vyAvahArika (sAMvyavahArika ) pratyakSa judA prakAranuM pratyakSa, je indriya tathA mananI apekSA rAkhatuM nathI, mAtra AtmazaktinI apekSA rAkhe che te "pAramArthika pratyakSa kahevAya che. tenA traNa bheda che, avadhi, mana:paryAya ane kevala. avadhijJAna de ane nArakane janmasiddha hoya che, ane manuSya tathA tiyAne yama-niyamAdi guNenA viziSTa sAdhanathI prApta thAya che. mana:paryAthajJAna viziSTa saMyamI mahAtmAne thAya che. kevalajJAna pUrNa sthira jJAna che. A badhuM agAu trIjA khaMDanA 15mA lekhamAM vivecAI gayuM che.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana * 384 : indriyathI pratyakSa thavAmAM vastu sAthe indriyanA saMcAga thavAnI bAbata para nIce pramANe jaNAvavAmAM Ave che jIbhathI rasa levAya che, tyAM jIma ane rasane sayAga kharAkhara hAya che; tvacAthI sparza karAya che, tyAM tvacA ane spRzya vastunA sacaiAga cAkhkhA dvAya che; nAkathI gandha levAya che, tyAM gandhavALAM dravyo nAkanI sAthe avazya saceAga dharAvatAM Aya che; dUrathI gandha bhAvavAmAM paNa dUrathI AvatAM gandhavALAM sUkSma byA nAkanI sAthe avazya saMyukta heAya che; ane kAnathI sAMbhaLavAnuM, dUra ke najIkathI AvatA zabdo kAnanI sAthe athaDAya che tyAre ja thAya che. jaineAnI mAnyatA pramANe zabdo e bhASAvAnA puddagala-skandhA che, arthAt zabda dravya che. Ama jIbha, tvacA, nAka ane kAna e cAra indriyA vastunI sAthe saMyukta thaI peAtAnA viSayane grahaNa kare che. paraMtu cakSuthI dekhAtI najIka ke dUranI vastue cakSunI pAse AvatI nathI e khullu' che, eTale cakSuindriya sAthe sayukta thayA sivAyaX e vastue pratyakSa thAya che. eTalA mATe jaina nyAyazAstramAM tene ( cakSune ) * aprApyakArI' kahI che. arthAt aprApya' eTale prApti (saMcAga) karyAM vagara 'kArI ' eTale viSayane gra uNa karanAra zeSa cAra indriyA prApyakArI' kahevAya che, mana paNa cakSunI jema 'aprApyakArI' che. 6 - parAkSa pramANanA pAMca bhede pADavAmAM AvyA che; pratyabhijJAna, tarka, anumAna ane Agama. ethI x vastuo para paDatAM prakAzanAM kiraNA AMkha upara Ave che, vasturkzana thAya che ema vaijJAnika mantavya che, te paNa e teA khullu che ke cakSuIndriya ane vastune paraspara sAkSAt sa Myoga thatA nathI. maraNu, For Private Personal Use Only ;
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa smaraNa ane pratyabhijJAna A anubhava karelI vastu yAda Ave te smaraNa che. khAvAI gayelI vastu jyAre hAtha Ave che tyAre " te ja je jJAna sphure che te pratyabhijJAna che. pUrve joyele jyAre pharIne maLe che, tyAre " te A candrakAnta " pratibhAna thAya che te pratyabhijJAna che. : 385 : evu mANasa evu' je smaraNa thavAmAM pUrve thayela anubhava ja kAraNa che, jyAre pratyabhijJAna thavAmAM anubhava ane smaraNu e anne bhAga le che. smaraNamAM " te ghaDiyALa" evuM sphuraNa thAya che, jyAre pratyabhijJAnamAM te A ghaDiyALa " evA pratibhAsa thAya che. AthI e bannenI bhinnatA samajI zakAya che. kheAvAyelI vastune dekhavAthI athavA pUrve dekhela manuSyane pharI jovAthI " te ja A" evu je pratyabhijJAna thAya che temAM te ja " e bhAga smaraNurUpa che ane A " e bhAga upasthita vastu ke manuSyane dekhavArUpa anubhava che. A anubhava ane smaraNa e bannenA ceAgathI pedA thatu "te ja A " e ekaThuM [ saMkalita ] jJAna pratyabhijJAna che. sahe For Private Personal Use Only "" A pratyabhijJAna te ekatva-pratyabhijJAna che. rAjha gAyanA 8 jevu hAya che" ema jANyA bAda rAjhane jotAM ane rojha gAyanA jevu' hAya che' evu peAte jALeluM yAda AvatAM gAyanA jevu rAjha che" evuM e enu [gAya ane rAjhanu] je sAdRzya mAlUma paDe che te sAdRzya-pratyabhijJAna che. e ja pramANe " gAyathI bheMsa vilakSaNa che" ema e enu' ( bhesa ane gAyanu' ) vailakSaya-vaisadRzya je mAlUma paDe che te vaisadRzyapratyabhijJAna che. khIjAM paNu bhinna prakAranAM udAharaNA che.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 : jaina darzana taka ane anumAna anumAnamAM vyAptijJAnanI jarUra che. "vyApti' eTale avinAbhAva sambandha athavA niyata sAhacarya. jenA vagara jenuM na hovuM tenI sAthe tene te prakArane sambandha te avinAbhAva sakhadhax. dAkhalA tarIke, agni vinA dhUmanuM na hovuM e prakArano agni sAthe dhUmane sambandha che, mATe e sambandha avinAbhAva sambandha che-dhUmane agni sAthene. e avinAbhAva sambandharUpa "vyApti" dhUmamAM hovAthI dhUma vyApya (agnine vyApya) kahevAya che. kemake anivaDe dhUma vyApele che; ane agni dhUmane vyApanAra hevAthI vyApaka (dhUmane vyApaka) kahevAya che. Ama, vyApaka sAthe vyAkhane sambanya, arthAt vyApaka taraphathI vyApta thavApaNuM vyAkhyAmAM je vAta che tene "vyApti' kahevAmAM Ave che. vyApyathI vyApakanI siddhi (anumAna) thatI hovAthI vyApakane "sAdhya" kahevAmAM Ave che, ane e siddhi (anumAna), vyApya dvArA thatI hovAthI vyAkhyane "sAdhana" ke " hetu" kahevAmAM Ave che. vyAptino nirNaya karavAmAM anvaya-vyatirekanI cejanA upavegI thaI paDe che. "anvaya" eTale sAdhya hetAM ja sAdhananuM hovuM (enI matalaba e thaI ke sAdhana hatAM sAdhyanuM avazya hAvuM ), ane * vyatireka' eTale sAdhya na hotAM sAdhananuM na ja hovuM, agni hatAM ja dhUma hoya che (arthAt dhUma hatAM * "avinAbhAva" zabdano padaoda A pramANeH avinAbhAva arthAta "vinA " eTale sAdhya vinA; ane "a" ane "bhAva" arthAta abhAva, eTale na hovuM-sAdhananuM. arthAt sAdhavinA sAdhananuM na hovuM. A pramANe avinAbhAva sambanne sAdhananuM ke hetunuM ekamAtra asAdhAraNa lakSaNa bane che.
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa = 387: agni avazya hoya che) e thaze dhUmamAM "anvaya, ane agni na hetAM dhUma hete ja nathI e thaye dhUmamAM "vyatireka'. Ama agni taraphanA anvaya ane vyatireka bane dhUmamAM hovAthI dhUmamAM agni taraphanI vyApti rahelI samajavAmAM Ave che. kemake dhUma agnine pUrNapaNe anusaranAra che. dhUma agnithI vyApya che, paNa agni dhUmathI vyApya nathI, arthAt dhUma hoya tyAM nirapavAdarUpe agni hoya che ja, paraMtu agni hoya che tyAM badhe dhUma hoya ja evuM nathI; dhUma heya vA na paNa hoya. mATe dhUmathI agninuM anumAna thaI zake, paNa agnithI dhUmanuM anumAna na thaI zake. jyAM sAdhya ane sAdhana bane parasparane sarakhI rIte vyApatAM hoya tyAMnI vyApti samavyApti kahevAya. jemake rUpathI rasanuM athavA rasathI rUpanuM anumAna karI zakAya che. uparyukta "vyApti tarkathI nirNata thAya che. dAkhalA tarIke, dhUma agni vinA hote nathI, jyAM jyAM dhUma che tyAM sarvatra agni che, e kaI dhUmavAnuM pradeza nathI ke jyAM agni na hoya-A prakAranuM dhUmanuM agni sAthenuM niyata sAhacarya, jene "vyApti' kahevAmAM Ave che, te tarkathI sAbita thaI zake che. be vastuo aneka jagyAe sAthe rahelI dekhavAthI ke emane kamabhAvI dekhavAthI emane paraspara vyApti-niyama (sahabhAva ke kramabhAvanA niyamarUpa avinAbhAva) siddha thaI zakate nathI, kintu e bene judI paDavAmAM athavA emane niyatarUpe kamabhAvI na mAnavAmAM zuM vadhe che e tapAsatAM vadhe siddha thatuM hoya te ja-eTale ke ukta prakArane saMbaMdha niHzaMka nirapavAda jaNAtuM hoya te ja--e banene vyAptiniyama siddha thaI zake che. AvI rIte e niyamanI parIkSA
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 388 : jaina darzana karavAne je adhyavasAya te tarka che. udAharaNArtha, dhUma-agninI bAbatamAM Ama tarkazuM karI zakAya ke, je agni vinA paNa dhUma hoya te te agninuM kArya banaze nahi, eTale emanI paraspara kArya-kAraNatA che te Takaze nahi, ane ema thavAthI dhUmanI apekSAvALA avazya agninI je zedha kare che te karaze nahi. AvA prakAranA tarkavyApArathI e benI vyApti nakkI thAya che; ane vyAptinA jJAnathI anumAna ghaDAya che. dhUmagata e vyAptiniyama mAlUma na hoya tyAM sudhI, dhUma dekhAvA chatAM agninuM anumAna UgI zake nahi e khulI vAta che. dhUmagata e vyAptiniyama je samaje che te ja manuSya dhUma dekhI te sthaLe agni hovAnuM anumAna karI zake che. A uparathI spaSTa thAya che ke anumAna mATe vyAptinizcaya thavAnI jarUra che ane vyAtinizcaya karNAdhIna che. sAinA sAdhvajJAnanumAna arthAt sAdhanathI-hetuthI sAdhyanuM (parokSa sAdhyanuM) jJAna thavuM te anumAna che. matalaba ke sAdhananI upalabdhi thatAM tathA sAdhanagata (sAdhya taraphanI) vyAptinuM smaraNa thatAM sAdhyanuM anumAna thAya che. dAkhalA tarIke, jeNe dhUma ane agnine viziSTa saMbaMdha jA che, arthAta, agni taraphanI vyApti dhUmamAM che e je samaje che te mANasa koI sthaLe dhUma joI ane tadugata (dhUmagata) vyAptine [ agni taraphanI vyAptine ] marI te sthaLe agni hovAnuM anumAna kare che. A pramANe anumAna thavAmAM sAdhananI (hetanI upalabdhi ane sAdhanamAM rahelI sAdhya taraphanI vyAptinuM maraNa e baMne apekSita che. - , ke ahIM anumAnapraganA thaDA namUnA paNa joI laIe... (1) amuka pradeza agnivALe che, dhUma hevAthI. (2) zabda
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa ': 389: anitya che, utpanna thatA haiAvAthI. (3) A vRkSa che, lIMbaDe hAvAthI. ( 4 ) rohiNI Ugaze, kRttikA UgyuM che mATe. ( 5 ) bharaNI UgI gayuM che, kRttikA UgavAthI. ( 6 ) amuka phaLa rUpavAn che, rasavAna heAvAthI; athavA rasavAnlR che, rUpavAna heAvAthI. AmAM pahele hetu kArya rUpa che, kemake dhUma agnitu' kAya che; trIjo ane trIjo svabhAvarUpa hetu che; ceAtheA hetu pUcara che, kemake kRttikA rAhiNInI pUvartI che; pAMcamA uttaracara che, kemake kRttikA bharaNIthI uttaravI che; ane chaThTho sahucara hetu che, kemake rUpa ane rasanu' sAhucaya che. A uparathI joi zakAya che ke hetu kevA kevA prakAranA hAI zake che. ane e paNa joI zakAya che ke hetu sAdhyanI upasthitinA vakhate upasthita ja hovA joie evA paNa niyama nathI, UgelI kRttikA UgavAvALI AhiNInu', tema ja UgI gayela bharaNInuM anumAna karAvI zake che. matalama e che ke hetu ane sAdhya cAhe ekasamayavartI hAya, cAhe bhinna samayavatI hAya, tema ja ekasthAnavI hAya yA bhinnasthAnavartI hAya, phakta emanuM viziSTa sagapaNu apekSita che, je nizcita ane vyavasthita hAvu joie. hetu thavA mATe sama samayavatI ke samasthAnavartI hAvAnA niyama nathI, eka phakta avinAbhAvanuM' ja tattva emAM apekSita che. udita kRttikA UgavAvALI rAhiNInu ke UgI gayela bharaNInuM anumApaka bane che te te enA parasparanA niyata sambandhane kramabhAvIpaNAnA niyama sambandhane laine ja che, je avinAbhAvasambandharUpa che. hetu pAtu jenA virodhI hAya tenA abhAvanu te ( hetu ) anumAna karAve e khullu' che. koi mANasanA vizeSa sukhavikAra uparathI enAmAM krodheApazama na heAvAnuM anumAna thaI For Private Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 390 : jaina darzana zake che, tyAM mukhavikArarUpa hetu krodheApazcamanA virodhI hAI athavA krodheApazamanA virodhI evA krodhanuM pariNAma hAI krodhepazamanA abhAvanA anumASaka thAya che. koI mANusamAM ArogyaceSTA na jovAthI tenA zarIramAM koi vyAdhi hAvAnu anumAna thAya che. ArAgyane anurUpa ceSTA na jaNAya tyAM ArogyanA abhAvanuM, arthAt vyAdhi hovApaNAnu ja anumAna thAya. namUnArUpe ATalu jaNAvavu' ahIM khasa che. mInanA samajAvyA vagara peAtAnI ja buddhithI ' hetu 'dvArA je anumAna karAya te ' svArthAMnumAna 'kahevAya che. bIjAne samajAvavA anumAnaprayAga karavAmAM Ave che. jevI rIte ke, ahIM agni che. kAraNa ke dhUma dekhAya che. jyAM jyAM dhUma hAya che tyAM tyAM agni niyamena hoya che, jema rasADAmAM. ahIM paNa dhUma dekhAI rahyo che. mATe ahIM avazya agni che. A prakAranA vAkaca-prayAga te ' parArthAMnumAna' kahevAya che. pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e pAMca prakAranA zabdaprayAgA prAyaH pazarthAMnumAnamAM karavAmAM Ave che. " A agnivALA pradeza che" e 'pratijJA vAkaya che. kAraNa ke ahIM dhUma dekhAya che" e ' hetu" vAka che. vyAptipUrvaka raseADAnuM dRSTAnta Apavu e ' udAharaNu vAkaya che. * te pramANe ahIM paNa dhUma dekhAI rahyo che" ema upanaya utAravA e ' upanaya vAkaya che. pachI " mATe ahIM agni avazya che" eve niSNuya karavA e nigamana' vAkaya che. A prakAranI anumAna praNAlI hAya che. "" 66 66 ra " " je hetu khATA hAya, arthAt jemAM sAdhya sAthe avinAbhAvasaMbaMdha ghaTatA na hAya te hetvAbhAsa " kahevAya che. hetvAbhAsa nirNayAtmaka anumAna sAdhavAmAM galata nIkaLe che. " For Private Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa * 291 : Agama, Apna (prAmANika) manuSyanA vacanAdithI je jJAna thAya che tene "Agama" athavA "zabda" pramANa kahevAmAM Ave che. je pratyakSa, anumAna Adi pramANethI viruddha na hoya, je AtmavikAsa ane tenA mArga para sAce prakAza nAkhatuM hAya, evuM je zuddhatatvaprarUpaka vacana te vastutaH "Agama" zAstra che. - sadbuddhithI yathArtha upadeSTAne "Apta' kahevAmAM Ave che. evA AptanuM kathana "Agama" kahevAya che. sahuthI avvala naMbarane prApta e che ke jenA rAga-dveSa Adi deze kSINa thayA che ane jeNe pitAnA pUrNa nirmaLa jJAnathI ucca ane pavitra upadeza Ape che. Agama-zAstramAM prakAzita karela gaMbhIra tatvajJAnane madhyastha sUma buddhithI vicAra karavAmAM na Ave te arthane anartha thaI javA pUrNa saMbhava rahe che. durAgraha tyAga, madhyastha vRtti, sthira-sUkSma daSTi tathA zuddha jijJAsAbuddhi eTalAM sAdhane prApta thayAM hoya te Agamika tanA UMDA bhAgamAM paNa nibhIkatAthI saphaLatApUrvaka vicArI zakAya che. ghaNI vakhata upalaka daSTie vicAratAM keTalAka maharSionA vicAramAM viruddhatA mAlUma paDe che, paraMtu te vicAra para sugya samanvayadaSTie bhinna bhinna dRSTikoNathI vicAra karavAthI te bhinna bhinna lAgatA vicAramAM paNa sAmya raheluM joI zakAya che. pramANanuM vivecana saMkSepamAM thaI gayuM. matalaba e che ke vasvarUpa samajavAmAM bhUla thA bhrama thAya, eTale ke tenuM karavAmAM rAhata eTalAM sa tAthI
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 392 : jaina darzana yathAsthita svarUpa samajavAmAM na AvatAM avaLuM svarUpa samajavAmAM Ave che te vastunA saMbaMdhe athavA tevI samajaNanA lIdhe je pravRtti thAya te barAbara hatI ke thatI nathI. rassIne sApa samajavA je bhrama thAya te kaMI paNa vAstavika kAraNa vinA bhayanA mAye zarIra kaMpavA mAMDe che. mRgajaLane kharuM jaLa mAnI, tarasa chIpAvavAnI IcchAthI, tenI pAchaLa AzAbhera deDavAmAM AvatAM te prayAsa niSphaLa jAya che ane nirAzA pedA thAya che. mitrane zramathI mitra mAnavAmAM Ave athavA zatrune bhramathI mitra mAnavAmAM Ave te temanA pratye je pravRtti thAya che te barAbara na thatAM viparIta thAya che. A badhAM bhramajanita pravRttinAM udAharaNa che. bhrama eTale UMdhI samaja, ene jJAnamAM [ sAcA jJAnamAM ] samAveza thatuM nathI. tRtiya khaMDanA 15mA lekhamAM jaNAvyA mujaba, mati, zrata, avadhi, mana:paryAya ane kevala e pAMca jJAnamAM chellAM traNa jJAna pratyakSa (pAramArthika pratyakSa) che. matijJAna ane zrutajJAna parokSa che. kRtajJAna pakSa pramANane eka bheda je "Agama" che tenuM nirdezaka . matijJAnamAM eka vibhAga, je Indri dvArA thatAM rUpadarzanAdi jJAnene che, te (IndriyAdirUpa para nimittathI utpanna thanAre hAI vastutaH "parokSa' gaNAvA chatA) sAMvyavahArika pratyakSa" kahevAya che, ane maraNa, ta, anumAna vagere prakArano-matijJAnane bIjo vibhAga "pakSa pramANamAM antarbhata che. Ama, jJAnapaMcakarUpa prAcIna vibhAga sAthe pratyakSa-perekSarUpa be prakAranA pramANavALA vibhAgane meLa beso jAya che. * * anuyogadvAra sUtra (patra 211)mAM pratyakSa, anumAna umAna, Agama ema cAra pramANe ullekha che. e pramANenI vicAraNyAM
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha khaDa : 393: have ApaNe jainazAstrapratipAdita eka vizvavyApI vizvopayeAgI mahattvapUrNa siddhAMta joIe : syAdvAda athavA anekAMtavAda 6 paNa vastunu judA judA dRSTibiMduthI avaleAkana karavuM' ke kathana karavuM e ' syAdvAda 'nA artha che. e anekAntavAda kahevAya che. eka ja vastumAM bhinnabhinna dRSTibiMduethI sa'gata thaI zakatA judA judA viruddha dekhAtA-dharmAMnA prAmANika svIkAra nyAya (gautama) darzananI pramANa vicAraNA jevI jovAmAM Ave che. sthAnAMgasUtramAM 4 sthAnanA 3 uddezamAM uparyukta cAra pramANeAnA ullekha che. kintu e sUtramAM khIjA sthAnanA prathama uddezamAM pratyakSa ane parAkSa ema e pramANeAnA paNa ullekha che, je naMdIsUtramAM teA che ja. bhagavatIsUtramAM ( zataka 5, uddeza 3mAM) ukta cAra pramANeAnA ullekha anuyAgadAra sUtranI sAkha ApI karela che. sAMvyahArika pratyakSa' evA pratyakSane viziSTa prakAra sahuthI prathama zrI jinabhadragaNijInA vizeSAvazyaka bhASyamAM jovAmAM Ave che. para Mtu te nandIsUtranA AdhAra para che, kemake nandIsUtramAM IndriyasApekSa jJAnane pratyakSa ane parAkSa bannemAM rAkhyuM che. A badhA uparathI tAraNa nIkaLe che ke jJAnapaMcakanI vivecanA e gamakALanI vivecanA che ane pratyakSAdipe pramANavibhAganI vivecanA e e pachInI tArkika yuganA saMskAravALI vivecanA che. gameAnI xsaMkalanA vakhate pramANayavALA tathA pramANacatuSTayavALA ema banne bhagavatIsUtramAM lAMbAkALa pachI banelAM sUtreA ' rAipaseIa, ' 'pannavaNA,' 'na'dI,' 'jIvAbhigama,' anuyAgadAra'nAM nAma laI temanI sAkha ApavAmAM AvelI jovAya che, te AgamAnI sakalanA vakhatanAM umeraNa che. For Private Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 394 jaina darzana e syAdvAda che. jevI rIte eka ja puruSamAM pitA-putra, kAkobhatrIje, mAme-bhANeja, sasare-jamAI vagere paraspara-viruddha lAgatA vyavahAra bhinnabhinna saMbaMdhanI bhinnabhinna apekSAe saMgata thatA heIne mAnavAmAM Ave che, tevI rIte eka ja vastumAM, spaSTIkaraNa mATe eka vizeSa vastu UThAvIne kahIe te eka ja ghaTamAM nityatva ane anityatva vagere viruddharUpe bhAsatA dharmo judI judI apekSAdaSTie saMgata thatA hoIne svIkArI zakAya che. Ama, eka vastumAM bhinnabhinna daSTie saMgata thaI zake tevA bhinnabhinna dharmo samanvaya kare e syAdvAda athavA anekAMtavAda che. - eka ja puruSa pitAnA pitAnI apekSAe putra ane pitAnA putranI apekSAe pitA, temaja potAnA bhatrIjA tathA vibhAga, upara jaNAvyuM tema, sthAnAMga ane bhagavatIsUtramAM dAkhala thaI gayA. chatAM jainAcAryone mukhya jhoka pramANaThayavibhAga tarapha ja rahyo che. kAraNa e che ke pramANu catuSTayavALo vibhAga asalamAM nyAyadarzana'ja che. ata eva umAsvAtijIe tattvArthabhASya [ 1, 6 ]mAM tene "mArA " kahyo che, jyAre pramANadayavibhAga jainAcAryone svapajJa che, je tattvArthasUtra vageremAM gRhIta thaI jaina prakriyAmAM pratiSThA pAmyo che. e ja vibhAga nandIsUtramAM che. mitu nandInI vizeSatA e che ke teNe pratyakSa pramANamAM tene eka vibhAgarUpa "avadhi" vagere IndriyapratyakSa uparAMta IndriyapratyakSa paNa lIdhuM. paNa te lIdhuM svapUva vatI "anuyAgadvAra" sUtranA AdhAra para kemake anugaddArasUtramAM pratyakSa-anumAna-upamAna-Agama ema cAra pramANene nirdeza karI pratyakSa pramANanA IndriyapratyakSa ane IndriyapratyakSa ema be prakAra batAvyA che. A ja (anuyAgadvAra tathA nadInAM AdhAra para, Indriyajanya jJAna, jene leke pratyakSa kahe che mAne che tene "sAMvya - - - - - - - - -
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa * 395 bhANejanI apekSAe kAke ane sAme ane potAnA kAkA tathA mAmAnI apekSAe bhatrIjo ane bhANeja, ane pitAnA sasarA tathA jamAInI apekSAe jamAI ane sasare bane che, ane e rIte e badhA saMbaMdhe eka ja vyaktimAM bhinnabhinna saMbaMdhanI bhinnabhinna apekSAe svIkAravA sahu taiyAra che, tema, niyatva ane anityatva vagere viruddha dekhAtA paNa dharmo eka ja vastumAM judI judI apekSAdaSTie vicAratAM saMbhavatA hoya, saMgata thatA hoya te kema kabUla na rakhAya ? e pahelAM jANavuM joIe ke "ghaTa" zI vastu che? eka ja mATImAMthI ghaDe, kuMDuM vagere aneka pAtra bane che, e badhAone suvidita che. ghaDe pheDI te ja mATIthI banAvela kuMDAne kaI ghaDo kaheze ? nahi, kema? mATI te enI e che? parantu nahi, AkAra badalAye hevAthI te "ghaDe" kahevAya nahi. vArU, tyAre ethI ema siddha thayuM ke "ghaDe e mATIne amuka AkAra-vizeSa (eka vizeSa paryAya) che. vahArika" pratyakSa evuM nAma ApanAra sahuthI pahelA jinabhadrajI che. temaNe ema karI ukta sUtronI saMgati paNa karI che ane lematane paNa sAcavI lIdho che. e pachI zrIakalaMkadeve e ja prakAre pratyakSa pramANanA e be bhedane pratiSThita karyA. uparAMta, temaNe smRti-pratyabhijJA-tarkaanumAna-Agama e pramANe pakSa pramANanuM kareluM vibhAgIkaraNa te temanuM buddhikauzala che, je Aja lagI samagra jainAcAryothI sAdara svIkRta che. siddhasena divAkarane "nyAyAvatAra " e tArkika saMskAranA balAtma banatA jatA vAtAvaraNanI Upaja che. " nyAyAvatAra' gata "nyAya " zabda mukhyatvena anumAnane sUcaka haze. kemake anumAnanuM avataraNa e kAnnizikAtmaka nAnA granthamAM bahu vadhAre jagyA laI beThuM che. A nyAyAvastAramAM pratyakSa-anumAna-Agama ema traNa pramANenI vAta karI che.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 396 jaina darzana parantu e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke te AkAravizeSa mATIthI taddana judo nathI. te te AkAramAM pheravAyelI mATI ja (mATI pite ja) jyAre "ghaDe," "kuDuM" vagere nAmenI vyavaskRta thAya che, te pachI ghaDAne AkAra ane mATI e bene taddana judAM kema mAnI zakAya? A uparathI siddha thAya che ke ghaDAne AkAra ane mATI e bane ghaDAnuM svarUpa che. have e ubhaya svarUpamAM vinAzI svarUpa kayuM che ane dhruva svarUpa kayuM che e joIe. ghaDAne AkAra (paryAya) te vinAzI che e pratyakSa joIe chIe. eTale ghaDAnuM eka svarUpa te-je ghaDAne AkAravizeSa che te-vinAzI karyuM. have ghaDAnuM bIjuM svarUpa je mATI che, te kevuM che? te vinAzI nathI. kAraNa ke mATInA te te Akara-pariNAme-paryAye badalAyA kare che, paNa mATI te enI e ja rahe che, e ApaNane anubhavasiddha che Ama, ghaDAnuM eka vinAzI ane eka dhruva ema ubhaya svarUpa joI zakAya che. e uparathI ema mAnavuM sahaja prApta thAya che ke vinAzI rUpathI ghaDe anitya che ane dhruva rUpathI ghaDe nitya che A prakAre eka ja vastumAM bhinna bhinna daSTikeNathI nityabhAva ane anityabhAvanuM darzana e anekAntadarzana che. kaMIka vizeSa spaSTa karavAnI khAtara kaMIka vadhu daSTipAta karIe. sarva padArthone utpatti, nAza ane sthiti vaLagelAM che.* dAkhalA tarIke eka sonAnI kaMThI laIe. senAnI kaDI bhAMgIne dore banAvyuM, tyAre kaMThIne nAza thaye ane dare utpanna thaye e ApaNe spaSTa joIe chIe. paNa, kaMThI bhAMgIne te + " pAra-caya-dhrauthayu " - - * -tatvArthasUtra, 5,29
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 397 : tamAma suvarNane banAvela doro taddana-sarvathA-navI ja vastu utpanna thaI ema kahI zakAya nahi. dorAne taddana navIna utpanna thayele tyAre ja mAnI zakAya ke kaMThInI kaI paNa vastu te derAmAM AvI na hoya. paraMtu jyAre kaMThInuM tamAma suvarNa dirAmAM UtarI AvyuM che, mAtra kaMThIne AkAra ja badalAye che, te pachI derAne sarvathA navIna utpanna thayele kema kahevAya ? evI ja rIte kaMThIne sarvathA nAza thaye paNa na kahevAya. kaMThIne sarvathA nAza thaye tyAre ja mAnI zakAya ke kaMThInI keI paNa cIja nAzathI bacI na hoya. paraMtu jyAre kaMThInuM tamAma suvarNa jemanuM tema derAmAM UtaryuM che, te pachI kaMThIne sarvathA nAza pAmela kema mAnI zakAya ? A hakIkatathI e vAta sArI peThe dhyAnamAM Utare che ke kaMThIne nAza, kaMThInI AkRtine (kaMThInA paryAyane) nAza thaye eTalA pUratuM che, ane derAnI utpatti, derAne AkAra (paryAya) utpanna thaye eTalA pUratI che, jyAre e kaMThI ane derAnuM banenuM-suvarNa te eka ja che. kaMThI ane dore e eka ja suvarNanA AkArabhedo (paryAyabhedo) sivAya bIjuM kazuM nathI. A uparathI koI paNa kahI zakaze ke kaMThIne bhAMgI banAvela derAmAM, derAnA AkAre utpatti, kaMThIrUpe nAza tathA suvarNanI sthiti e pramANe utpAda, nAza ane sthiti (dhruva7) e traNe bAbate barAbara anubhavAya che. AvAM udAharaNe jyAM najara nAkhe tyAM hAjara che. ghara jyAre paDI bhAMgI jAya che, tyAre te ghara je vastuothI baneluM hatuM te badhI vastuo taddana nAza pAmI jatI nathI. te badhA padArtho rUpAntare sthUlarUpe athavA sUmarUpe, antataH paramANurUpe te avazya jagatmAM rahe che. AthI te gharane sarvathA nAza tatvadaSTie ghaTI zake nahi. kaI paNa skUla vastu- vIkharAI jatAM tenA aNuo ke
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 398 : jaina darzana aNusaMghAte svataMtra yA bIjI vastuo sAthe maLI navuM pari. vartana UbhuM kare che. duniyAnA padArtho duniyAmAM ja skUlarUpe yA sUkSmarUpe ItastataH vicaraNa kare che ane emanAM navAM navAM rUpAtaranA ghATa ghaDAya che. dIva zAnta thayo eTale dIvAne taddana nAza thaye ema samajavAnuM nathI. dIvAne paramANusamUha barAbara kAyama che. je paramANusaMghAtathI pradIpa pragaTele, te ja paramANusaMghAta rUpAntara pAmI javAthI pradIparUpe dekhAtuM nathI, eTale aMdhakAra anubhavAya che. sUryanI rAzimAMthI pANu sukAI jAya che, eTale e pANIne atyaMta abhAva thato nathI. e pANInI vastuo rUpAntare barAbara kAyama che. vastunA skUla rUpane nAza thaI e vastu sUkSma avasthAmAM yA anya rUpamAM pariNata thAya ethI e dekhAyela vastunA rUpe na dekhAya e banavAjoga che. keI mULa vastu navI utpanna thatI nathI ane kaI mULa vastune sarvathA nAza thato nathI e aTala siddhAMta che. banAsato vidyAre mAvo nAma vite " (bhagavadgItA, 2-16) atha-asanI utpatti nathI ane sane nAza nathI. utpatti ane nAza paryAno thAya che. dUdhanuM baneluM dahIM navuM utpanna thayuM nathI. dUdhanuM ja pariNAma dahIM che. e gerasa dUdharUpe naSTa thaI dahIMrUpe utpanna thayuM che. e bane gerasa che. + " payobrato na badhyatti na payo'tti dadhivataH / agorasavato nobhe tasmAd vastu prayAtmakam " // 6 // -bI samantabhadrAcArya, AptamImAMsA " utpanna dadibhAvena naSTa dugdhavayA payaH / jorasAta ditha4 pAnA pAdara kanoDA ? " -zrI yazovijayajI upAdhyAya, adhyAtmapaniSadda, 1/4
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 39 : A pramANe sarvatra samajI rAkhavAnuM che ke mULa tatve AbAda che, ane emAM je anekAneka parivartane-rUpAntare thatAM rahe che, arthAta pUrva pariNAmane nAza ane bIjA pariNAmane prAdurbhAva thatuM rahe che te vinAza ane utpAda che. AthI sarva padArtho utpAda, vinAza ane sthiti (dhRvatva) svabhAvanA kare che. jene utpAda ane vinAza thAya che tene jaina zAstramAM "paryAya" kahe che. je mULa vastu sthAyI che tene dravya" kahevAmAM Ave che. dravyathI (mULa vastu rUpe) dareka padArtha nitya che ane paryAyathI anitya che. A rIte pratyeka vastunuM ekAMta nitya nahi, ekAMta anitya nahi, kintu niyAnitya rUpe avelekana ke nirUpaNa karavuM e "syAdvAda" che. hemacaMdrAcArya pitAnA "vItarAgastetrInA AThamA prakAzamAM kahe cheH AtmanyekAntanitye syAnna bhogaH sukh-duHkhyoH| ekAntAnityarUpe'pi na bhogaH sukha-duHkhayoH / / 2 // puNya-pApe bandha-mokSo na nitykaantdrshne| .. puNya-pASe bandha-maukSau nAnisyakAntadarzane // 3 // te ata-AtmAne ekAnta nitya (nitya nahi, paNa ekAMta nitya ) mAnavAmAM Ave te eno artha e thAya ke AtmA e che ke jemAM kaI avasthAntara ke sthityantara thatuM nathI, koI pariNAma ke parivartana thatuM nathI, eTale ke AtmA biskUla kUTastha nitya che ema mAnavuM paDe. Ama mAnavAmAM Ave te sukha, duHkha AdinI bhinnabhinna samayabhAvI bhinnabhinna avasthAe AtmAmAM ghaTaze nahi. AtmAne
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 400 :. jaina darzana nitya mAnIne paNa pariNAmI (judA judA pariNAmamAM pariNamate rahenAra) mAnIe te ja sukha-duHkha AdinI bhinna-bhinna avasthAo, bhinna bhinna prakAranA pariNAme-parivartane AtmAmAM ghaTI zake, ane te ja AtmAmAM puNya-pApanI ane bandha- mokSanI bhinnabhinna pariNatio ghaTI zake. jema, AtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM uparanI vAte saMgata thatI nathI, te ja Apatti AtmAne ekAMta anitya [ sarvathA kSaNika] mAnavAmAM paNa UbhI thAya che. vastunA satata nirantara parivartamAna paryA-vivartI-pariNAme-pari vartanamAM anusmRta eka sthAyI dravya mAnavuM nyAyaprApta che. AtmA bhinnabhinna avasthAomAM-bhinnabhinna paryAmAM niraMtara pariNamata rahevA chatAM e badhI bhinnabhinna avasthAe athavA paryAyamAM pite AtmArUpe nitya akhaMDa vate che. dAkhalA tarIke, koI pustaka, vastra ke chatrI melI thAya ke enA para chAMTA yA DAghA paDe athavA sAre raMga pUrAya te ethI jema e pustaka, vastra ke chatrI-e vyakti-maTI jatI nathI, tema AtmAnI avasthAmAM, enA bhAvamAM parivartana thAya ethI e AtmA (e vyakti) maTI jatA nathI. jema mANasanA ke gheDA, hAthI vagerenA zarIramAM pheraphAra thavA chatAM e mANasa ke ghaDe, hAthI (e vyakti) maTI jatuM nathI, paNa e mANasa ja yA e ghaDe, hAthI ja dUbaLA-jADe thaye yA bIjI rIte pheraphAramAM AvI gayele kahevAya che, tema AtmAmAM judA judA pariNAma thatA rahevAthI AtmA maTI jatuM nathI. e pariNAma, parivartana ke paryAya AtmAnA ja hoI e badhAmAM AtmA AtmArUpe akhaMDa baLe rahe che. suvarNanA-jhAMkhu paDavuM ke UjaLuM thavuM -evA sAdhAraNa
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 401 : pheraphAra [ paryAye nI vAta to dUra rahI, paNa kuMDala, kaMThI, kaDuM, kaMkaNa kaMdoro vagere enAM bhinna bhinna rUpAMtare paNa enAM (suvarNanAM ) ja che, enAM e badhAM rUpAMtaramAM-enA e badhA bhinna bhinna AkArarUpa paryAyamAM e (suvarNa) barAbara anusmRta ( anugata) rahe che, tema AtmAnA eka ja janmanI nahi, paNa judAM judAM janmanI vividha avasthAmAM paNa AtmA (e vyakti) akhaMDa banyA rahe che, ane ema heya te ja enAM eka janmanAM karela sukRta-duSkRtanAM sArA-mAThAM phaLa ene samaya upara e ja janmamAM athavA bIjA janmamAM yA ghaNAM janma pachInA bhavamAM maLI zake, ane te ja enAM kRtyenI javAbadArI jaLavAI rahI zake, ane te ja ene kamaka (janma-janmAntaramAM kame krame thata) vikAsa saMcita thate jaI zake, tema ja enI-aneka janmamAM-kramazaH thatI jatI sAdhanAnA vadhatAM jatA utkarSanA saMcayanA ekaThThA pariNAmarUpe kaI janmamAM e kalyANanI UMcI bhUmi para ArUDha thaI zake. kiMta AtmAne sadAsthAyI eka nitya akhaMDa dravya mAnavAne badale kevala kSaNakSaNanA paryAye ja mAnavAmAM Ave te evuM banaze ke eka kSaNanA paryAye je kArya karyuM hoya tenuM phaLa bIjA kSaNanA paryAyane ja maLavAnuM, arthAt jeNe karyuM tene nahi maLavAnuM ane jeNe karyuM nathI tene maLavAnuM ! A keTalI badhI visaMgati ! A dene "kRtanAza" ane "akRtAgama" kahevAmAM Ave che ("kRtanAza" eTale jeNe je karyuM hoya tenuM phaLa tene na maLavuM che, ane "akRtAgama" eTale jeNe je karyuM nathI tenuM phaLa tene maLavuM e.) * Ama, ekAnta kSaNikavAdamAM paNa sukhaduHkha-bhega ane puNya-pApa tathA badha-mekSanI upapatti azakya banI jAya che.
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 : jaina darzana AtmAne nitya mAnIne paNa "pariNAmI" mAnavAmAM Ave te niraMtara UpajatA, viNasatA enA samagra paryAye (pariNAme)mAM e (AtmA) sthAyI-sthira-sthitizIla hovAthI enAmAM judA judA vakhatanI judI judI avasthAo- judA judA samayanAM bhinna bhinna parivartana ghaTI zake, ane judA judA samayamAM eNe karela satkarma-duSkarmanAM sArAM-burAM phaLa game teTalA samayanA athavA janmanA gALA pachI paNa ene maLI zake. kUTasthanityamAM te kaMI paNa avasthAntara, sthityantara ye vibhinna pariNAmanI zakyatA na hovAthI puNya-pApanI bhinna bhinna vRtti-pravRttio ane sukha-duHkha AdinI bhinna bhinna avasthAo ghaTI zake tema nathI. cetanasvarUpa AtmAmAM ja nahi, dareka acetana jaDa padArthamAM paNa kSaNe kSaNe thatA anyAnya pariNamene pravAha cAlu ja hoya che. vastumAtrA pAravartanazIla che. kSaNe kSaNe enA paryAye badalAyA kare che. phalitArtha e che ke cetana Atmatatva, je nitya che tene paNa 4 mahAtmA buddhane eka vakhate cAlatAM cAlatAM emanAM pagamAM koTe vAge, tyAre temaNe potAnA bhikSuone kahyuM ita ekanavati kalpe zaktyA meM puruSo hataH / tena IvivAre vAre ghoDami mikSava! . arthAta hai bhikSuo ! A bhavathI ekANumA bhavamAM meM eka puruSane zaktithI haryo hate e karmanA vipAke bhAro paga viMdhAyo. * phUTastha" eTale kUTanI jema, arthAta pahADanA zikharanI jema, athavA je leDhAnA ghaNanA AdhAra para TipAya che tenI jema sthira koI tattvane sarvathA apariNAmI nirvikAra jaNAvavA mATe "phUTastha " zabda vAparavAmAM Ave che.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa : 403 : ekAnta nitya na mAnatAM, te pariNAmI ( parivartanazIla ) paNa hAvAthI tene teTalA pUratA anitya paNa mAnavA joIe te ja pramANe ghaTa jevA spaSTa anitya dekhAtA acetana jaDa padArthAne temanAM mRttikArUipa mULa dravya sthAyI hAvAne lIdhe tenI apekSAe nitya paNa mAnave joie. Ama nityAnityavAda yuktisa'gata dekhAya che. A bAbatamAM hemacaMdrAcAya uparanA zleAkeAnA anusaMdhAnamAM vyAvahArika dAkhaleA ApatAM jaNAve che ke guDo hi kaphahetuH syAnnAgara pittakAraNam / dvayAtmani na doSo'sti guDanAgara - bheSaje || 6 || arthAt :--gALa pha karanAra che. ane sUMTha pitta, paNa te bannenA ceAgya mizraNamAM te koi doSa rahetA nathI. ( tema * " nIvALA mate !f sAmayA asAsayA? goyamA! nIvA siya sAsayA, siya asAsayA / se keNaTuNaM bhate ! eva vuccai xx? goyamA ! vyayAt sAsA, mAyA asAmayI | ( bhagavatI, zataH 7 uddeza 2) A pAThamAM jIvatu' zAzvatatva ane azAzvatatva * mane jaNAvela che- "} bhinnabhinna nayathI. syAtAmatyantanAzesya kRtanAzakRtAgamau / na tvavasthAntaraprAptau loke bAlayuvAdivat / / 23 / / tasmAndubhayahAnena vyAvRtyanugamAtmakaH / puruSo'bhyupagantavyaH kuNDalAdiSu sarpavat // 28 // ItyAdi zleAkeA mahAna mImAMsaka kumArilabhaTTanA laikavArtika( Atma mAM che. je, AtmAnuM nityAnityarUpe pratipAdana kare che. For Private Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4 04 : jaina darzana ekAnta nityavAda ke ekAnta anityavAda sadoSa che, paNa nityAnityavAda nirdoSa che.) sanA svarUpa viSe bhinnabhinna darzanenAM bhinnabhinna maMtavya che. vedAnta darzana pUrNa satarUpa brahmane kevaLa dhruva (nitya) ja mAne che. bauddha darzana sat padArthane sarvathA (niravaya) kSaNika (mAtra upAda-vinAzazIla) mAne che. sAMkhyadarzana cetanatatvarUpa satane kevaLa dhruva (kUTastha nitya) ane prakRti tattvarUpa satune pariNAmI nitya (nityAnitya) mAne che taiyAyikevaizeSike sata padArthomAMthI paramANu kALa, AtmA vagere keTalAMka sat tane kUTasthanitya ane ghaTa, paTa vagere sat padArthone mAtra anitya (mAtra utpAda-vinAzazIla) mAne che. paraMtu jainadarzananuM maMtavya evuM che ke cetana ke jaDa, mUrta ke amUta, sthUla ke sUkSma badhA sat kahevAtA padArtho utpAda, nAza ane dhrauvya e trayAtmaka che. agAu jaNAvyuM che tema pratyeka vastumAM eka aMza e che ke je sadA zAzvata che ane bIjo aMza azAzvata che. zAzvata aMzanA ge pratyeka vastu dhrauvyAtmaka (sthira) ane azAzvata aMzanA vege utpAda-vyAyAtmaka (asthira) kahevAya che. A be aMzemAMthI keI eka ja aMza tarapha daSTi javAthI vastu phakta asthirarUpa athavA phakta sthirarUpa mAluma paDe che, paraMtu bane aMze tarapha daSTi ApavAthI vastunuM pUrNa, yathArtha svarUpa mAluma paDe che. ethI e banne daSTionA anusAre ja jenadarzana sat vastune utpAda, vyaya, dhrauvya e trayarUpa batAve cheeka (asthiragecara) daSTinA hisAbe utpAda-nAzarUpa ane eka (sthiragocara) daSTinA hisAbe dhrauvyarUpa. , je badhI vastuo kSaNika mAtra hoya te pratyeka kSaNamAM
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 405 4 navI navI vastu utpanna thavA tathA naSTa thavAne lIdhe tema ja tene koI sthAyI (anusmRta) AdhAra na hovAne lIdhe e kSaNika pariNAma paraMparAmAM sajAtIyatAne anubhava thave kyAre paNa zakya nahi bane, arthAt pahelAM koI vAra joyelI vastune pharIthI jotAM A te ja vastu che" evuM je pratyabhijJAna thAya che te kaI paNa rIte zakya nahi bane. kemake pratyabhijJAnane mATe jema enI viSayabhUta vastunuM sthiratva Avazyaka che, tema draSTA AtmAnuM paNa sthiratva Avazyaka che. ekAnta kSaNikavAdamAM smRti ja banI zakatI nathI. kemake je kSaNa-paryAye anubhavyuM te niranvaya naSTa thaye, eTale tenA anubhavelane bIje kSaNa paryAya zI rIte smarI zake ? anubhavanAra eka ane smaranAra bIjo ema banI zakatuM nathI. skRti ane pratyabhijJAna azakya banavAthI jagatanA parasparanA leNadeNanA ja nahi, jIvananA samagra vyavahAranI upaSatti durghaTa banI javAnI. e ja rIte, jaDa athavA cetana tatva mAtra nirvikAra heya te e banne tattvanA mizraNarUpa jagatamAM kSaNa kSaNamAM mAlUma paDatI vividhatA, rUpAntara dazA kyAre paNa utpanna na thAya. ethI ja pariNAmI nityavAdane jainadarzana yukti saMgata mAne che. vastune sadasaduvAda paNa syAdvAda che. vastu "sat " kahevAya che te tene laIne? e vicAravuM joIe. pitAnA ja guNathI pitAnA ja dharmothI dareka vastu "sat " hoI zake che, bIjAnA guNethI nahi. guNa pitAne guNethI guNa che, bIjAnA guNothI nahi. dhanavAna potAnA dhanathI dhanavAna che, bIjAnA dhanathI nahi. bApa pitAnA putrathI bApa che, bIjAnA putrathI nahi. e pramANe dareka vastu pitAnA guNa-dharmothI "sa" che,
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 406 : jainadarzana bIjI vastunA guNe dharmothI nahi. bIjI vastunA guNadharmothI [ bIjAnA svarUpathI] "sat " na hoI zake tyAre kevI hAI zake ? " asat ". upara kahyA pramANe apekSAdaSTie "sat " "asat " paNa samajI zakAya che. lekhana ke vastRtvazakti nahi dharAvanAra ema kahe che ke "huM lekhaka nathI" athavA "huM vaktA nathI athavA kaI ema kahe che ke " huM vatA chuM, paNa lekhaka nathI" A zabdaprayogamAM "huM" paNa kahevAya che ane sAthe ja nathI" paNa kahevAya che, athavA "huM amuka chuM" paNa kahevAya che ane sAthe ja "huM amuka nathI, paNa kahevAya che, ane te yukta ja che. kAraNa ke "huM" pite "sat " chatAM mArAmAM lekhana ke vastRtvazakti nahi hovAthI te zaktirUpe huM nathI," arthAt "huM lekhaka vaktArUpe nathI"; athavA he vaktA hovA chatAM mArAmAM lekhanazakti na hovAthI te zaktirUpe "huM nathI," arthAt "huM lekhakarUpe nathI." AvA prakAranAM sarvasugama udAharaNathI samajI zakAya che ke sat paNa pitAmAM je sat nathI tenI apekSAe asat gaNAya. A pramANe judA judA daSTibiMdunI apekSAe eka vastumAM sava asavane syAdvAda ghaTI zake che. dravya-kSetra-kALa-bhAvathI vicAratAM ghaTa (dareka padArtha) pitAnA dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI sat che ane bIjAnAM dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI asat che. jevI rIte kAzImAM ziyALAmAM utpanna thayela mATIne kALo ghaTa, dravyathI mATIne che, arthAt mRttikArUpa che, paraMtu jalarUpa nathI. kSetrathI kAzImAM bane che, paraMtu bIjA kSetrane nathI. kALathI ziyALAmAM bane che, paraMtu bIjI Rtune nathI. bhAvathI zyAmavarNavALo pAmAM je sa AraNethI samaya lekhakarUpa nathI, che
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 4 07 : che. paraMtu anyavarNa vALa nathI. Ama dareka vastu sva-dravya, sva-kSetra, sva-kAla ane svabhAve sat (asta) che ane para-dravya, para-kSetra, para-kAla ane para-bhAve asat (nAsti) che. Ama, vastu ke vyakti "zuM che" ane "zuM nathI" ema banne rIte tapAsAya tyAre enuM svarUpa barAbara nirNata thaI zake che ataH vastu sat asat-ubhayAtmaka siddha thAya che. - ghaTa sva-rUpa(pitAnA rUpa)thI paNa sat na hoya te te sarvathA asat banI jaze ane je sva-rUpa (pitAnA svarUpa) sivAya anyadIpa (paTa vagere cIjonA) svarUpathI paNa satuM hoya te ghaTa paTAdisarvadravyarUpa banI jaze. e ja pramANe, cetana AtmA pitAnA svarUpathI sat che, paNa je acetanadravyarUpathI paNa sata thavA jAya te? te cetana AtmAnuM viziSTa svarUpa ja rahevA na pAme ahIM e khyAlamAM levuM Avazyaka che ke dareka vastu-vyaktinuM potAnuM nija dravyAdi svarUpa e tenuM viziSTa svarUpa che. bilakula sarakhI ane samAna cIjomAM paNa dareka vastuvyaktinuM tipitAnuM vyaktitva, pita pitAnuM dravyAdi viziSTa svarUpa bhinna bhinna ja che. Ama potAnA viziSTa svarUpathI ja dareka vastu sat che ane pararUpathI asat che. A rIte amuka apekSAe satva ane amuka apekSAe asattva e bane dharmo cetana-acetana dareka vastumAM prApta thAya che. vaLI syAdvAdanuM eka vadhu udAharaNa joIe. vastumAtramAM samAna dharma ane vizeSa dharma rahelA che. judA judA ghaDAemAM "gha" "ghaDe" evI je ekAkAra(ekasarakhI buddhi utpanna thAya che, e ja batAvI Ape che ke badhA ghaDAomAM samAna dharma-sAmAnya tattva-samAnatA-ekarUpatA che. paraMtu ghaNuM ghaDAomAMthI pitapotAne gheDo athavA amuka ghaDo je
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 408 : jaina darzana oLakhI levAya che, te uparathI tamAma gheDA eka-bIjAthI vizeSatA-bhinnatA-pRthaphatAvALA paNa siddha thAya che. A pramANe sarva vastu sAmAnya-vizeSa-svarUpavALI samajI zakAya che. vastunuM svarUpa A sAmAnya ane vizeSa parasparasApekSa che. Ama, pratyeka vastune sAmAnyavizeSa-ubhayarUpa samajavI e anekAntadarzana che. sAmAnya be prakAranuM che: tirlaphasAmAnya ane UrdhvatA sAmAnya, bhinna bhinna adhomAM "azva" "a" [ "ghaDe" "ghoDe"] evI ekAkAra pratIti je thAya che te azvasvarUpa dharmane laIne. A azvatva, je, samagra azvonuM eka sAmAnya svarUpa che te "tiryakrUsAmAnya che ane, eka ja vyakti athavA padArthamAM nirantara parivartamAna paryAmAM je sAmAnya tatva anugata [ anusmRta ] hoya che te "UrdhvatA sAmAnya che. jemake suvarNanA kaTaka, kuMDala, kaMkaNa vagere bhinna bhinna AkAranA padArthomAM anugata je suvarNa te "UrdhvatA sAmAnya che. te ja pramANe, eka ja vyakti bALaka, kumAra, cavA, pauDha, vRddha vagere avasthAomAM thaIne pasAra thatI hevA chatAM ApaNane te vyakti tenI te ja evuM-je sAmAnya tatvanuM bhAna thAya che te "UrdhvatAsAmAnya" che. vizeSa be prakArane cheH guNa ane paryAya. A bAbatamAM jarA vicArIe. keI pudgalarUpa [varNa, gandha, rasa, sparza ] vagaranuM kayAreya hetu nathI, rUpa pudgala sAthe sadA sahabhAvI che. paNu-sAmAnyataH rUpa pudgala sAthe sadA sahabhAvI chatAM-nIla, pata vagere vizeSa varNa Adi pudgala sAthe sadA sahabhAvI
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 409 nathI. nIla, pIta vagere paryA-pariNAme badalAyA kare che. mATe je sahabhAvI che tene "guNa" ane je kamabhAvI [parivartanazIla che tene "paryAya" kahevAmAM Ave che. e ja pramANe AtmAnuM sadA sahabhAvI svarUpa cetanA te guNa" ane enA "jJAna," "darzana' prakAranA vividha upavege e "paryAya, athavA sAmAnyataH jJAna te guNa ane tenA vizeSa prakAre te paryAya pratyeka dravyamAM zaktirUpa anaMta guNe che, je vastutaH AzrayabhUta dravyathI ane paraspara avibhAjya che. pratyeka guNa zaktinA bhinnabhinna samayamAM thatAM saikAlika paryAye anaMta che. drava ane enA aMzabhUta zaktio utpanna tathA naSTa na hovAne kAraNe nitya, arthAt anAdi anaMta che. paraMtu temanA badhA paryAye pratikSaNa utpanna tathA naSTa thavAnA kAraNe anitya chesAdiyAnta che. paNa te vyakti pravAhanI apekSAe te anAdi anaMta che. dravyamAM anaMta zaktiothI tajajanya paryAyapravAha paNa anaMta ja ekI sAthe cAlu rahe che. bhinnabhinnazaktijanya vijAtIya paryAya eka samayamAM eka dravyamAM maLI Ave che, paraMtu eka za ktajanya bhinnabhinna-samayabhAvI sajAtIya paryAye eka dravyamAM eka samayamAM hotA nathI. A rIte eka padagala dravyamAM rUpa, gaMdha Adi bhinnabhinna zaktionA bhinnabhinna paryAye eka samayamAM thAya che, paraMtu eka rUpazaktinA nAla, prIta Adi vividha paryAya eka samayamAM thatA nathI. e ja rIte AtmAmAM cetanA, sukha, vIrya Adi zaktionA TLaH samAvo gha44 varyAvasu namAvI" [5/7-8] (pramANunayatavAleka, mAdevasUri)
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 410 : jaina darzana miznabhinna vividha paryAya eka samayamAM thAya che. paraMtu eka cetanAzaktinA vividha upaga paryAye, tema ja bIjI zakti enA bIjA vividha paryAye eka samayamAM thatA nathI. kemake pratyeka zaktione eka dravyamAM eka samayamAM eka ja paryAya vyakta thAya che. astu syAdvAda" zabda "syAt " ne "vAda" e bethI baneluM che. "sthAt " eTale "amuka apekSAe," "amuka dRSTikoNathI". e ("syA') ahIM avyaya che ane anekAntasUcaka che. eTale anekAntarUpe kathana e syAdvAdane artha thaye. AthI ja syAdvAdanuM bIjuM nAma "anekAntavAda" che. "anekAnta'mAM aneka" ane "anta" ema be zabdo che. temAM "antane artha ahIM dharma, daSTi, dizA, apekSA, bAju e karavAne che. A uparathI anekAntavAdane artha aneka daSTiethI- vividha dizAothI - bhinnabhinna apekSAthI (vastunuM) avalekana ke kathana karavuM e thAya che. Ama " svAduvAda" ane "anekAntavAda", e banne zabda ekAWka che. Ama anekAntavAdano artha ke enuM rahasya enA nAmamAM ja jhaLakI rahyuM che. vastune eka ja dRSTithI-eka ja bAjuthI jevI e ekAntadaSTi, eTale e apUrNa daSTi, jyAre aneka bAjuthI, x "cA" kurA cArato. tataH "zyAvAda:" anekAntavAdaH, nityAnityAdyanekaghamazabalaMkavastvamyupamamm rUti rAvatu (hemacaMdra, siddhahemazabdAnuzAsana, bIju sUtra) arthAta-"sthAt " e avyaya che, je anekAnta arthanuM vatana kare che. e uparathI svAduvAda eTale anekAMtavAda. eTale ke nityaanitya Adi aneka dharmAtmaka vastune svIkAra.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa H 411 bhinna bhinna daSTibinduothI avakana karatI daSTi e anekAnta daSTi, eTale e vizALa yA vyApaka daSTi. enAthI vastunI barAbara mAhitI maLe. jema hAthInA kevaLa eka eka ja avayavane sparzavAthI hAthInI mAhitI na thaI zake, tema vastunA kevaLa eka eka ja aMzane sparzavAthI vastunI barAbara mAhitI na thAya. hAthInI mAhitI mATe tenA mukhya mukhya aMze badhA sparzavA joIe. tema vastune tattvataH pichAnavA mATe tenAM saMbhavita ane zakya badhAM svarUpe mAlUma karavAM joIe. jema eka bAjue cAMdIthI ane bIjI bAjue senAthI maDhelI DhAlane cAMdIvALI bAjuthI jonAra cAMdInI kahe ane sonAvALI bAjuthI jenAra senAnI kahe e pUrNa satya nathI, paNa yathAsthita rIte aMzataH cAMdInI ane aMzataH senAnI kahevI e pUrNa satya che, tema vastunuM svarUpa je prakAranuM hoya te prakAre samajavuM ane kathavuM e jJAna ane kathana yathArtha (pUrNa satya) kahevAya, ane te eka bAjune jenArI ekAntadaSTithI na thaI zake, paNa aneka bAjuone jenArI anekAntadaSTithI thaI zake. anekAntadaSTi vastunA aneka dharmo jue che, judI judI apekSAe saMbhavita ( vastunA) aneka dharmo te avalokana karI zake che, ane ethI vastunI aneka bAju tapAsAvAthI vastusvarUpanI barAbara cekhavaTa thaI zake che. bIjA mANasanuM dRSTibiMdu ane tenI apekSAdaSTi te pArakhI zake che ane tene abAdhita rIte thaI zakate samanvaya karavA yatna kare che. vividha daSTibiMduo dvArA zakya samaye karI bhinna yA viruddha dekhAtA tenI samucita rIte saMgati karavI e anekAntadaSTinuM svarUpa che. A uparathI
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 412 : jaina darzana e daSTinI vyApakatA, mahattA ane upayogitA samajI zakAya che. A udAra daSTinA pavitra baLathI ja matasaMgharSaNajanita kelAhale zamI jaI mAnavasamAjamAM paraspara samabhAva sadhAya che. A samabhAva athavA sAmyane pracAra e anekAntavAdane uddeza che. phalitArtha e thaye ke anekAtavAda eTale samanvayavAda ane emAMthI nIpajanAruM kalyANabhUta phaLa te sAmyavAda arthAt samabhAva, jemAMthI vyApaka maitrIbhAva phalita thaI manuSyabhUmi kalyANabhUmi banI jaI zake che. syAdvAdanA saMbaMdhamAM keTalAkanuM ema kahevuM thAya che ke te nizcayavAda nathI, kintu saMzayavAda che; arthAta , eka ja vastune nitya samajavI ane anitya paNa samajavI, athavA eka ja vastune sat mAnavI ane asat paNa mAnavI e saMzayavAda nahi te bIjuM zuM ? paraMtu A kathana ayukta che ema atyAra sudhInA vivecana uparathI joI zakAya che. saMzayanA svarupathI je mAhitI che te A syAdvAdane saMzaya gujarAtanA prasiddha vidvAna AnaMdazaMkara bApubhAi dhruva "syAdAda siddhAMta viSe pitAne abhiprAya jaNAvatA kahetA ke syAdvAdane siddhAMta aneka siddhAMto avalekIne temane samanvaya karavA khAtara pragaTa karavAmAM AvyuM che. syAdvAda ekIkaraNanuM dRSTibiMdu ApaNI samakSa upasthita kare che. zaMkarAcArye syAdvAda upara je AkSepa karyo che, te mULa rahasyanI sAthe saMbaMdha rAkhatA nathI. e nizcaya che ke vividha daSTibiMduo dvArA nirIkSaNa karyA vagara koI vastu pUrI rIte samajavAmAM AvI zake nahi. A mATe syAdvAdane siddhAMta upayogI tathA sArthaka che. mahAvIranA siddhAMtamAM batAvela syAdvAdane keTalAka saMzayavAda kahe che, e huM nathI mAnato. syAdvAda saMzayavAda nathI, kiMtu te vastudarzananI vyApaka kaLA ApaNane zIkhave che.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa H 413 : vAda kahevAnuM sAhasa kadApi nahi karI zake. rAtre kALI daraDI para najara paDatAM "A sapa che ke deraDI?" e sadeha thaI Ave che. dUrathI jhADanA ThuMThAne jotAM "A jhADa haze ke mANasa ?" e sanDeDa pidA thAya che. A prakAranA saMzayanAM aneka udAharaNo jANItAM che. ukta saMzayamAM sarpa ane deraDI athavA vRkSa ane mANasa e banne vastuo tarapha jholAM khAtI buddhine keI eka vastu ekkasarUpe samajavAmAM na Ave e saMzaya che. saMzayanuM AvuM svarUpa syAdvAdamAM batAvI zakAya tema nathI. syAdvAda eka ja vastune judI judI apekSAdaSTie avalakavAnuM, anekAMgI avelekana dvArA nirNaya karavAnuM jaNAve che. bhinnabhinna daSTibiMduothI jotAM samajAya che ke eka ja vastu amuka apekSAe "asti" che e nizcita vAta che, ane amuka apekSAe "nAsti" che e paNa nizcita vAta che; tema ja eka ja vastu eka daSTie nitya rUpe paNa nizcita che ane bIjI daSTie anitya rUpe paNa nizcita che. AvI rIte eka ja padArthamAM bhinnabhinna apekSAdaSTie bhinnabhinna dharmo (viruddha jevA lAgatA dharmo paNa) saMgata thatA jaNAtA hoya te temanA prAmANika svIkArane, jene "syAdvAda' kahevAmAM Ave che, saMzayavAda kahI zakAya nahi. vastutaH syAdvAda saMzayavAda nathI, paNa sApekSa nizcayavAda che. A ullekha "jainatara daSTie jaina" nAmanA pustakamAM pragaTa thayela che.] - kAzInA svargata mahAmahopAdhyAya zrIrAmamitra zAstrIe potAnA "sujana-samelana" nAmanA vyAkhyAnamAM, je svataMtra pustikArUpe prakaTa thayela che, svAdAda yA anekAMtavAdanI yuktiyuktatA ane upayogitA * patipurassara jaNAvI che.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6414 : jainadarzana "sthAt satra vada ", "yAdava " ifi ga ghaTa:", hyAd anica ga ghara:" AvAM syAdvAdanAM nizcayadyotaka vArathI yukta vAkyone, upara batAvyA pramANe, amuka apekSAe ghaTa sat ja che ane amuka apekSAe ghaTa asata ja che; amuka apekSAe ghaTa anitya ja ane amuka apekSAe ghaTa nitya ja che-e nizcayAtmaka artha samajavAne che. "sthA" zabdano artha "kadAca ', "zAyada" ke evA keI bIjA saMzayadarzaka zabdathI karavAne nathI ja. nizcayavAdamAM saMzayanA zabyunuM kAma zuM? ghaTane ghaTarUpe samajavuM jeTaluM nizcayarUpa che teTaluM ja nizcayarUpa, ghaTane bhinna-bhinna apekSAdaSTie anitya ane nityarUpe samajavuM e paNa che. A uparathI syAdvAdane avyavasthita ke asthira siddhAMta paNa kahI zakAya tema nathI. + +darzana-zAstronA vizALa abhyAsIne vidita hoya ke bhAratIya prAcIna anyAnya darzanee paNa anekAntadaSTinuM anusaraNa karyuM che. pRthvIne paramANurUpe nitya ene kAryarUpe anitya mAnanAra tathA dravyatva, pRthivItva vagere dharmone sAmAnya vizeSarUpe svIkAranAra niyAyika tathA vaizeSika darzane svAdvAdadaSTine grahaNa karI che. ane- cha kathA -svAdaviSmita kuLaH | sAMkhyaH sakhyAvatAM mukhyo nAnekAnta pratikSipet / / (hemacandra, vItarAgastotra) athAta-satva, raja ane tame e paraspara viruddha traNa guNenI prakRtinA svIkAramAM sAMkhyadarzanane sthAne svIkAra che. tathA - "na bhUgi ghanaiRkSanAkarathA vimA tathANyA"
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa saptabhaMgI upara joI gayA chIe ke * syAdvAda' [ anekAntadRSTi ] eka ja vastumAM judI judI dRSTie astitva-nAstitva, nityava -anityatva vagere aneka dharmonA samanvaya karI batAve che. A uparathI samajI zakAya che ke vastusvarUpa jevA prakAranu hoya tevI rIte tenI vivecanA karavI joie. vastusvarUpanI jijJAsAvALA koie prazna karyAM ke ghaDA anitya che ? " tA ke " enA javAbamAM jo ema ja kahevAmAM Ave ke " 'hA, ghaDo anitya ja che, " tA e kathana kAM te yathArtha nathI, kAM te ,, e pAtajala yogadarzananA trIjA pAdanA 13mA sUtranI eka ja vastumAM bhinnabhinna dharmAM, lakSaNA ane avasthAenA pariNAmeA batAvatAM yAgana syAdvAdanuM ja citraNa rajU kare che. tathA :415: jAtivyaktyAtmakaM vastu vadannanubhavocitam / bhaTTo vA'pi murArirvA nAnekAntaM pratikSipet // / 49 / / ( adhyAtmapaniSad, prathama adhikAra, covijayajI ) arthAt-jAti ane vyakti ubhayarUpe vastune anubhaveAcita vadanAra bhaTTa ane murAri syAdvAdanA ja Adara kare che. 441mA pejamAM kumArila bhaTTanuM anekAntana batAvyuM che. tathA abaddhaM paramArthena baddhaM ca vyavahArataH / bruvANo brahma vedAntI nAnekAntaM pratikSipet // 50 // ( adhyAtmapaniSad, prathama adhikAra, yovijayajI) arthAt--brahmane vyavahArathI baddha ane paramA`thI aba mAnanAra vedAntI syAdvAdane mAnya kare che. For Private Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4416 : jaina darzana adhUruM che. kemake te kathana yadi saMpUrNa vicAradaSTinA pariNAme kahevAyuM hoya te te yathArtha nathI. kAraNa ke ghaDe (koI paNa vastu) saMpUrNa dRSTie vicAratAM anitya hovAnI sAthe nitya paNa kare che ane je te kathana amuka dRSTie kahevAyuM hoya te te vAkyamAM "te kathana amuka dRSTie che" ema sUcana karanAra keI zabda mUka joIe. e vagara te javAba adhUre hoya tema lAge. A uparathI samajI zakAya che ke vastune kaI paNa dharma batAvavuM hoya te evI rIte batAvo joIe ke bIjo varga yA tene pratipakSa dharma je temAM saMbhavita hoya, sAdA udAharaNamAM joIe kasyacid guNakRd dugdhaM doSakAri ca kasyacit / ekasyApi dazAbhede, syAdavAdo'ya prakAzate / / eko'rtha upayogI cAnupayogI ca jAyate / avasthAbhedamAzritya, syAdpAdo'yaM prakAzate / / ekameva bhaveda vastu hAnikRllAbhakAri ca / avasthAbhedamAzritya, syAdvAdo'yaM prakAzate / / (lekhaka nyAyavijaya) arthAta-dUdha koIne guNakArI thAya che ane keIne doSakArI thAya che. eTaluM ja nahi, eka ja mANasane eka vakhate-eka avasthAmAM guNakArI ane bIjA vakhate bIjI avasthAmAM-doSakArI thAya che. eka ja padArtha eka ja mANasane eka avasthAmAM upayogI thAya che ane bIjI avasthAmAM anupayegI thAya che. eka ja vastu eka ja mANasane eka avasthAmAM lAbhakAraka thAya che ane bIjI avasthAmAM hAnikAraka thAya che. A syAdavAdanAM sarala nidarzana che.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa : 417 : tenI beThaka te vastumAMthI UDI javA na pAme. matalaba ke koi paNa vastune nitya batAvatAM e koi zabda mUkavA joie ke jethI, te vastumAM rahelA anityatva dharmAMnA abhAva sUcita thavA pAme nahi. tema ja koI paNa vastune anitya batAvatAM eve zabda lagAvave joie ke jethI, te vastumAM rahelA nityatva dhane abhAva sUcita thAya nahi. e ja pramANe vastune sat, asat Adi rUpe batAvavA saMbaMdhe paNa samajavAnu eve zabda saMskRta bhASAmAM 'syAt ' che. ' sthAt ' zabdane atha, agAu jaNAvyuM tema, amuka apekSAe ' evA thAya che. ' sthAt ' zabda athavA tenA atha vALA sa'skRtabhASAnA ' thacit ' zabda, yA aa ' mamuka apekSAe '- evI rItanu yAjIne syAt anitya eva ghaTaH [' amuka apekSAe ghaTa anitya ja che'] ema kathana karavAthI ghaTamAM apekSAntaraprApya nityatva dharmane khAdha paheAMce nahi. . ' 6 , (6 .. A tAttvika nirUpaNa che. vyavahAramAM evA zabda kai pratyeAjAtA nathI ane pratyeAjAya paNa nahi. vyavahAra te " nayavAda " che. te je rIte thatA hoya te rIte ja thAya. je khAbata vivakSita hoya tenA ja ullekha, nirdeza ke vANIprayAgathI matalaba ke-- dUdha guNakArI che ke hAnikAraka ? ema keAInAM sAmAnya prazna para guNakArI che' ema paNa (ekAntarUpe) zI rIte kahI zakAya ? ane hAnikAraka che' ema paNa (ekAntarUpe ) kema kahI zakAya ? eTale aneka apekSAone khyAlamAM laine ' guNakArI paNa che ane hAnikAraka paNa che ' evI ja rItanu kahevu yogya gaNAya. hA, nizcita avasthA ke avasarane anulakSIne kahevu hAya teA te avasthA ke avasarane anurUpa hoya tema kahevuM joIe. " C
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 : jaina darzana vAta thAya A te phakta vastusvarUpanI tAttvika daSTi vyutpannanA khyAla para mUkavAmAM Ave che. ApaNe koI praznanA uttaramAM yA te "hA" (hakArAtmaka vAkya) belIe chIe, yA "nA" (nakArAtmaka vAkya) belIe chIe. A "hA" ane "nA"ne laIne saptabhaMgInI yejanA thaI che. Ama, uttara ApavAnA jeTalA tarIkA che temane "bhaMga" kahevAmAM Ave che. evA sAta tarIkA hoI zake che, mATe sAta bhaMge prakAra)nA samUhane "saptabhaMgI' kahevAmAM Ave che. zAstrIya paribhASA mujaba praznavazAt eka vastumAM eka eka dharmaviSayaka vidhi ane niSedhanI vidharahita kalapanA e sapta. bhaMgI che. prazna sAta prakAranA thaI zake che, mATe saptabhaMgI kahevAya. sAta prakAranA praznonuM kAraNa sAta prakAranI jijJAsA che, ane sAta prakAranI jijJAsAnuM kAraNa sAta prakAranA saMzaya che, ane sAta prakAranA saMzayAnuM kAraNa enA viSayabhUta vastunA dharmo sAta prakAranA che e che. A uparathI mAluma paDe che ke saptabhaMgInA sAta bhage kevaLa zAbdika kalpanA ja nathI, paNa vastunA dharma upara avalaMbita che. ataH dareka bhaMganuM svarUpa vastunA dharma sAthe sambaddha hoya e khyAlamAM rAkhavuM joIe. sAta bhaMga A pramANe : (1) ati (che). (2) nAsti (nathI). (3) asti, nAsti (che, nathI). (4) avaktavya (kahI zakAtuM nathI). (5) asti, avaktavya. (6) nAsti, avaktavya. (7) astinAsti, avaktavya. A sAte aMge sAthe "kathaMcit " lAgeluM che. zAstrIya Dhabe sAta aMge A pramANe -
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 419 : prathama bhaMga-pahelA bhaMgathI vastu "zuM che te batAvavAmAM Ave che. te nIce pramANe vastu asti ja che, paNa kathaMcit , eTale ke amuka apekSAe arthAta sva-dravya, sva-kSetra, sva-kAla ane svabhAvathI. dvitiya bhaMga-bIjA bhaMgathI vastu "zuM nathI te batAvavAmAM Ave che. te nIce pramANe - vastu nAsti ja che, paNa kathaMcita , eTale ke amuka apekSAe, arthAt para-dravya, para-kSetra, para-kAla ane para-bhAvathI vastumAM je sva. dravyAdinI apekSAe astitva mAnavAmAM na Ave te vastu niHsvarUpa banI jAya temaja para-dravyAdinI apekSAe nAstitva mAnavAmAM na Ave te vastumAMkarya banI jAya. kemake ghaTamAM paTarUpeNa nAstitva na hoya te ghaTa ane paTa eka banI jAya. eka vastu sarvAtmaka banI jAya. upalaka najare ema jaNAya kharuM ke sva-satva e ja para asava che, paNa ema nathI. e baMne bhinna bhinna che. jema svarUpeNa sa, tema pararUpeNa asatva paNa svataMtrapaNe anubhavAya che. e baMne bhaMgAthI judA judA prakAranuM jJAna thAya che. eka bhaMgane pravega karavA chatAM bIjA bhaMgathI pedA thanAruM jJAna thatuM nathI. jema ke, "amuka mANasa bajAramAM nathI " ema kahevAmAM Ave te ethI e mAlUma paDI zakatuM nathI ke te mANasa amuka sthaLa che. bajAramAM na hovA chatAM te kayAM che e jijJAsA banI ja rahe che, je mATe "asti" bhaMganA prayAganI AvazyakatA che. vyavahAramAM "asti bhaMgane praga karavA chatAM nAsti' bhaMganA prayoganI AvazyakatA paDe che. "mArA hAthamAM rUpIA che" ema kahevuM eka vAta che ane
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 420 : jaina darzana mArA hAthamAM azaraphI nathI" e kahevuM bIjI vAta che. Ama baMne bhaMganA pravega Avazyaka che. tRtIya bhaMga-trIjA bhaMgathI vastu "zuM che" ane "zuM nathI" te kramazaH batAvavAmAM Ave che. arthAt vastumAM asti ane nAsti baMne sApekSa dharmonuM kramazaH kathana karavuM e trIjo bhaMga che. uparanA ("asti" ane "nAsti") be bhegA maLIne trIjo bhaMga thAya che, chatAM enuM kAma upalA bane bhaMgAthI alaga che. je kAma A asti-nAsti umayAtmaka trIjA bhaMgathI thAya che te na kevala "asti" karI zake che, na kevala nAsti". asaMyukta uttara bIjI vAta che, yadyapi eka ane be maLIne traNa thAya che, chatAM traNanI saMkhyA eka ane bethI judI mAnavAmAM Ave che. caturtha bhaMga-vastu avaktavya che. vastunI anaMtadharmAtmakatAnI dRSTie te vastu avaktavya che e sahaja rIte samajI zakAya tevuM che. paNa saptabhaMgI (sAte aMge) vastunA eka eka dharmane aMge lAgu paDanArA bhaMge che. ataH "avaktavya" bhaMga vastunA astitvAdi eka eka dharmane aMge ghaTAvavAne che. sata-asat (asti-nAsti) evAM virodhI barmayugalanI vicAraNA karatAM vastu sadasaduubhayAmaka che, nitya-anitya ubhayAtmaka che ema jyAre kahI zakAya che-ema jyAre vatuM vaktavya thaI zake che, te pachI avaktavya zI rIte ? astitva-nAstitva vagere sAmasAmAM dharmayugale ekasAthe yugapat vANImAM belI batAvI zakAtAM nathI e kAraNathI vastune
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 421 : avaktavya batAvavAmAM Ave, paNa be dharmo zuM? eka astitva zabda paNa ekasAthe-eka sapATe belI zakAtuM nathI. e paNa a" "" "ti" ema anukrame ja vArathI belI zakAya che. te ethI zuM kevala astitva ke nAstitva paNa avaktavya banI jAya? ane ema eka dharma paNa avaktavya banI jAya te vastu sAva sarvathA mAtra avaktavya ja banI rahe! vastune kevaLa astitva dharma batAvI zakAya che, tema astitva-nAstitva bane dharmo paNa je batAvI zakAya che, te vastu "avaktavya" zI rIte ? * vastunuM pitAnuM "sapaNuM" eTaluM badhuM UMDuM che, eTaluM bRhatu-mahatva che, tema ja enuM "asatpaNuM" paNa anya samagra dravyothI vyAvRttatvarUpa hoI ati gaMbhIra bRhatu-mahat che ke jenuM yathAvat nirUpaNa azakya che. e ja pramANe nityatvaaniyatva Adi mATe paNa samajI zakAya tema che. vastune avaktavya" bhaMga A rIte vicArI zakAya che. bAkI te, vastumAM jeTalA dharmo che, teTalA zabdo paNa nathI, ane te badhA dharmo ApaNane jJAta hoI zakatA nathI. parama jJAnI paNa potAne jJAta thatA dharmo badhAya bhASAmAM utArI zakatA nathI eTale vastu kathaMcit avaktavya ja rahe che. A bAbata jarA joIe- vastumAM pitAmAM vartamAna dharmo te astidharmo ane para vastuomAMnA dharmone abhAva te nAstidharmo ema astidharmo tathA nAstidharmo dareka vastumAM che. te banne prakAranA dharmo anaMta che. ataH vastu mAtra anaMtadharmAtmaka kahevAya che. ApaNe vastunuM varNana karavA besIe te tenuM varNana te vastunA
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 : jaina darzana keTalAka astidharmo jaNAvIne karI zakIe-[ prathama bhaMga ]. athavA te vastunA keTalAka nAstidharmone jaNAvI karI zakIe[ bIjo bhaMga] athavA te te vastunA keTalAka atidharmo ane keTalAka nAstidharmo jaNAvI karI zakIe- trIjo bhaMga ] paraMtu game che rIte varNana karIe te aMzavarNana ja hovAnuM. pUrNa varNana nahi. kAraNa ke astidharmo ane nAstidharmo anaMta hoI te paikI je dharmonuM varNana karavuM azakya che te te kahI zakAvAnA nathI, eTale te avaktavya ja rahevAnA, eTale vastu aMzataH avaktavya paNa kahevAya-[cothe bhaga]. sArAMza e ke vastunuM varNana tene kevaLa astidharmothI kare te paNa cheDA ja astidharmo kahI zakAze, bAkInA badhA astidharmo avaktavya ja raheze [pAMcame bhaMga]. vastunuM varNana kevaLa tenA nAstidharmothI kare te paNa tame thoDA ja nAstidharmo jaNAvI zakaze, bAkInA badhA nAstidharmo avaktavya ja raheze[ cho bha ga ]. kadAca tame vastune tenA astidharmo ane nAstidharmo bane dharmothI varNana karaze te paNa tame keTalAka ja astidharmo ane keTalAka ja nAstidharmo kahI zakaze, bAkInA badhA astidharmo ane nAstidharmo avaktavya ja raheze-[ sAtamo bhaMga ]. Ama tame game te rIte vastunuM varNana karavA mAgaze te paNa te kadi saMpUrNa thaI zakavAnuM nathI. te hamezAM apUrNa ja rahevAnuM che. vastunuM pUrNa tatva gahana heI eka ja vastune tatvadraSTa e judI judI rIte varNave che. vedanuM sUkta e ja kahe che "g 1 vijhA vahughA vArita" [3. 64. jarU.] vastunA je dharmo ApaNane ajJAta hoya che temane bhASAmAM utAravAne prazna ja upasthita thatuM nathI, te te avaktavya ja hitame ane sti ava varNana karavA
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 423 : rahevAnA. paraMtu keTalAka dharmo evA paNa hoya che, je anu bhavamAM AvI zakatA hovA chatAM bhASAnI apUrNatAne lIdhe yegya zabdomAM utArI zakAtA nathI. dAkhalA tarIke "gaLyuM kevuM che?" "ghIne svAda ke che?" "kevI vedanA thAya che?" ene ThIka javAba anubhava karavAthI maLI zake, zabdothI zuM batAvI zakAya? goLa, madha ane sAkaranA gaLapaNamAM je taphAvata che te zabdothI zuM batAvI zakAya? mATe paNa vastu avaktavya che. vastunI anaMtadharmAtmakatAne, bhinnabhinnarUpatAne lIdhe vastu avaktavya heI upaniSado vastune anirvacanIyA jaNAve che. anirvacanIya kaho ke avaktavya kaho eka ja vAta che. cothA bhaMgamAM "ghaTa vaktavya chatAM koI apekSAe 'avaktavya paNa batAvAya che.* A cAra bhaMga uparathI bIjA traNa bhaMga Upaje che, te A pramANe- vastu kathaMcit "avaktavya" chatAM anya daSTiethI kathaMcit vaktavya paNa che [juo bhaMga 1-2-3] mATe jyAre ApaNe vastunI avaktavyatA sAthe kaI rUpamAM enI vaktavyatA paNa kahevA cAhIe chIe tyAre vaktavyarUpa traNe bhaMga (ati, nAsti, asti-nAsti) avaktavyanI sAthe maLI jAya che. avaktavyanI sAthe "asti' maLavAthI "asti avaktavya" vastugata atitva ane nAstitva evAM evAM sAmasAmA dharmayugale mukhyapaNe ekIsAthe (yugapata) kahI batAvavAM azakya hovAthI vastu avaktavya che ema caturtha bhaMga nyAyagraMthamAM jaNAvela che.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 424 : jaina darzana nAmane paMcama bhaMga bane che. arthAt "ghaTa" amuka apekSAe avaktavya" havA sAthe "ati" che e pAMcame bhaMga. avaktavyanI sAthe "nAsti" maLavAthI "nAti avaktavya" nAmane SaSTa bhaMga bane che. arthAt "ghaTa" amuka apekSAe avaktavya" hovA sAthe "nAsti" e chaThTho bhaMga. avaktavyanI sAthe asti-nAsti maLavAthI "astinAsti avaktavya" nAmane saptama bhaMga bane che. arthAt ghaTa" amuka apekSAe "avaktavya hovA sAthe "asti, nAsti" che e sAtame bhaMga. vastumAM aneka dharmo che, mATe vastu anekAnta, arthAta aneka dharmAtmaka kahevAya che. keI makAnanA cAre dizAothI cAra pheTA levAmAM Ave te te pheTA eka sarakhA nahi haze, te paNa te eka ja makAnanA che ane eka ja makAnanA kahevAze. e pramANe vastu paNa aneka daSTiethI aneka tarahanI mAlama paDe che. e ja kAraNa che ke ApaNuM vAkyaprayega paNa nAnAvidha bane che. eka ja mANasane bIjI vakhata unnata hAlatamAM Avele ApaNe joIe chIe tyAre ApaNe ema kahIe chIe ke " A have e nathI rahyo, moTo kalAkAra ke vidvAna banI gaye che." A pramANe bhinna bhinna bAbata ( avasthA ke dharma) ne [ enI vidyamAnatA yA avidyamAnatAne ] anulakSIne bhinna bhinna vAkyaprayoga karavAmAM Ave che emAM virodha keIne lAgatuM nathI. kerInuM phaLa keLA karatAM nAnuM ane bera karatAM meTuM ema ekane ja nAnuM ane meTuM sAthe ja-judI jadI apekSAe-kahevAmAM Ave che emAM koIne kaze vAMdhe ke vidhi jaNAtuM nathI. anekAntanA viSayamAM paNa A ja vAta che. eka ja vastune apekSAbhede che ane "nathI kahI zakAya che
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 425 : kyA dharmomAM paraspara virodha che e vAta ApaNe pahelethI nathI jANI zakatA; paNa jyAre ApaNane e vAta mAluma paDe che ke amuka be dharmo eka samayamAM eka jagyAe rahI zakatA nathI tyAre temane paraspara virodha jANavA ane mAnavAmAM Ave che. paNa je be dharmo ekatra sAthe rahI zakatA hoya te pachI emane virodha ke? sva-rUpanI athavA rUdravyAdicatachayanI apekSAe "asti" ane e ja apekSAe "nAsti" ema je mAnavAmAM Ave te kharekhara e virodhanI vAta gaNAya. paNa sva-rUpathI athavA svadravyAdicatuSTayanI apekSAe "asti" ane para-rUpathI athavA paradravyAdicatuSyanI apekSAe "nAsti" ema mAnavAmAM virodha ke? Ama, "asti", "nAti" baMne eka vastumAM apekSAbhede mAnavAmAM virodha ja nathI ane virodha na hovAthI ja virodhamUlaka mukAyelAM [ "anekAMta" upara] dUSaNe niravakAza banI jAya che. vicAra karatAM joI zakAya che ke saptabhaMgImAM mULa bhaMga te traNa che. (1) asti, (2) nAsti ane (3) avaktavya. bAkInA bhaMga te emanA (e traNanA) saMgathI banelA che. bhagavatI sUtramAM "sima asthi, sika sthi, sima sava " e pramANe uparanA traNa ja aMge ullekhAyelA che. saptabhaMgI e tribhaMgInI vizeSa vyAkhyA che. kaI paNa praznano uttara devA vakhate A sAta bhaMgamAMthI kaIne kaI bhaMgane upaga ApaNe karavuM paDe che. prastuta viSayane sugama karavA mATe ApaNe eka skUla udAharaNa ahIM joIe. keI maraNasanna rogInA viSayamAM pUchavAmAM Ave ke enI kevI hAlata che? te enA javAbamAM vaidya nIce jaNAvela sAta uttaromAMthI keI eka uttara Apaze
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 : jaina darzana (1) sArI tabiyata che. (ati) (2) tabiyata sArI nathI. (nAsti) (3) kAlathI te sArI che (asti), paNa evI sArI nathI ke AzA rAkhI zakAya (nAsta ) [ asti nAsti] (4) sArI che ke kharAba kaMI kahI zakAtuM nathI. (avaktavya) (5) kAlathI te sArI che (asti), chatAM kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze (avaktavya). [asti, avaktavya] (6) kelathI te sArI nathI (nAsti), chatAM kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze (avaktavya). nAsti, avaktavya] (7) Ama te sArI nathI (nAsti), paNa kAla karatAM sArI che (asti), te paNa kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze (avaktavya). [asti-nAsti, avaktavya]. A vyAvahArika sAdhAraNuM udAharaNa uparathI saptabhaMgIne vizada rIte khyAla AvI zake che. e rIte saptabhaMgI vyavahAru bane che-ghaTanA, paristhiti ane siddhAMtanuM upayogI vizleSaNa karanArI bane che. ApaNe joI zakyA chIe ke judI judI apekSAe judI judI bAbata A sAta bhaMge (vacana-pravege) batAve che ane ethI parasparathI kaMIka vizeSatA dharAve che. dhArmika athavA AcAra saMbaMdhI praznonI bAbatamAM paNa saptabhaMgIne upayoga karI zakAya che. jemake (1) hiMsA pApa che je pramattagathI karI hoya te] (ati) (2) hiMsA pApa nathI. manuSya upara-niraparAdha janatA
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 9427: upara bhayaMkara ghAtakIpaNuM gujAranAra ra narAdhamane vadha karavAnuM AvI paDe te kartavyarUpa hiMsA hoI pApa nathI. (nAsti) (3) vinA kAraNa niraparAdhInI sAMkalpika hiMsA pApa che, paraMtu yatnAcAra sAthe karelI saprayajana pravRttimAM thaI jatI hiMsA (dravyahiMsA) pApa nathI. nItibhaMgarUpa-anyAo hiMsA pApa che, paraMtu kartavyarUpa heya te pApa nathI. (asti-nAsti) (4) paristhitine vicAra karyA vagara hiMsA pApa che ke nahi e nakkI kahI zakAtuM nathI. (avaktavya) (5) hiMsA pApa che, paNa sadA ane sarvatrane mATe kaI eka vAta kahI zakAtI nathI. (asti, avaktavya) * zAstromAM glAna, bImAra, mAMdA sAdhu vagerenI paricaryA nimitte tema ja te te prakAranA deza-kALane lakSIne atyaMta ApavAdika mAge chae kAyanA jIvonI hiMsA thAya tevI paidyakIya cikitsA Adine lagatA vidhAne che. munine mATe jIvavirAdhanArUpa nadI UtarI javA jevI aneka bAbatonI AjJAo che. zrI haribhadrAcArya "dazavaikAlika sUtranA pahelA adhyayanamAMnI 45mI niktigAthAnI TIkAmAM nIcenI gAthAo udUdhUta karIne jaNAve che ke uccAliammi pAe iriAsamiassa saMkamAe / vAbajjejja kuliMgI marijja taM jogamAsajja / / naya tassa taNimitto badho suhamo vi desio samaye / ' jamhA so apamato sA ya pamAo tti nividA / / arthAta-apramattapaNe cAlanArathI kaI dIndriyAdi chavanI hiMsA thaI jAya to te nimittane sUkSma paNa karmabandha zAstramAM jaNAvavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke te apramatta che. ane pramAdane hiMsA kahevAmAM AvI che.
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ :428: jaina darzana ( 6 ) upara jaNAvyuM tema ApavAdikaprasa`garUpa hiMsA pApa nathI, paNa sadA ane satrane mATe koI eka vAta kahI zakAtI nathI. ( nAsti, avaktavya ) (7) hiMsA pApa che, paNa evA paNa avasara Ave che, jyAre hiMsA pApa nathI hotI; ema chatAMya sadA ane sava trane mATe kAi eka vAta kahI zakAtI nathI. ( asti-nAsti, avaktavya ) satyavAdanA viSe joie--- (1) satya dharma che. ( asti ) (2) satya dharma nathI. kemake jAnavarezanI pAchaLa paDela pazughAtaka zikArInI AgaLa athavA yuvatInI pAchaLa paDela guMDAnI AgaLa sAcesAcuM kahI devAmAM Ave te te kahevAtu satya pApa che.* ( nAsti ) * AcAra * A bAbatamAM 136mA pejanI nIcenI neTamAM aMgasUtrane pATha ApyA che. mahAbhAranA kaNa parvanA 72mA adhyAyamAM 33me leAya che-- bhavet satyamavaktavyaM vaktavyamanRtaM bhavet / yatrAnRtaM bhavet satyaM satyaM cAgyanRtaM bhavet // arthAt-kayAreka satya khelavA jevu' hAtu nathI ane jUThuM khelavA jevu hAya che, Ama jUTha satya bane che ane satya jUTha bane che. A zlokanA anusa dhAnamAM ' kauzika ' tApasanI kathA ApI che, jeNe sAcu kahI dIdhA para mAthusAnI krUra hatyA thai che ane te kahevAtA ' satya 'nA pariNAme te tApasa naraka gatimAM gayA jaNAjyeA che. hemacaMdrAcAya yAgazAstranA dvitIya prakAzanA- 2 na satyamapi bhASeta parapIDAkara vacaH / loke'pi zrUyate yasmAt kauziko naraka gataH // A 61mA leAkamAM parapIDAkAraka satya na khelavA bhAkhata te ja mahAbhAratanA * kauzika ' tApasanA dAkhalA TAMke che. For Private Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 94294 (3) kalyANasAdhaka satya dharma che ane upara pramANe kalyANabAdhaka satya dharma nathI. (asti-nAsti) (4) paristhitine vicAra karyA vagara satya vacana dharma che ke nahi e kahI zakAtuM nathI, (avaktavya) (5) satya vacana dharma che, paNa sadA ane sarvatrane mATe keI eka vAta kahI zakAtI nathI. (ati, avaktavya) (6) satya vacana dharma nathI (upara je neTa ApI che tadanusAra), chatAM sArvatrika tathA sArvakAlika daSTie kaI eka vAta kahI zakAtI nathI. (nAsti, avaktavya) (7) satya vacana dharma te che ja, paNa evA paNa avasara Ave che, jyAre satya vacana dharma nathI hotuM; ema chatAM sadA ane sarvatrane mATe koI eka vAta kahI zakAtI nathI. (asti-nAsti, avaktavya) Ama, AcArazAstranA niyamone saptabhaMgInA rUpamAM duniyAnI AgaLa raju karavAmAM Ave te badhA sampradAyanA nikaTavartI banavAmAM keTalI sahAyatA pahoMce ? kyo niyama kaI paristhitimAM astirUpa che ane kaI paristhitimAM nAstirUpa che ene patto lAgI javAthI ApaNe vartamAna paristhitine anurUpa niyamane cunAva karI zakIe chIe. A bAbata jIvanane ane sAmAjika daSTie keTalI hitakara che. avazya, vivekadaSTi vagara saptabhaMgInI yejanA thavI azakya che ane thAya che temAM bhalIvAra na hoya; UlaTuM, viSamizrita paNa banI jAya. ghaTavarpaTavAdimAM te saptabhaMgone upaga ghaNe thAya che, paNa upalI vivecanAmAMthI joI zakAya che ke saptabhaMgInAM maLamAM jIvanane amRtamaya banAvavAne uddeza hovo joIe e AcAravyApI hoya te ja "jIvato anekAMta kahevAya.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ :430 : naya 6 have ' naya 'nI vAta. pramANa ' eTale jJAna jJAna(vicArAtmaka ) ja che. jaina darzana anekAMtAtmaka vastu gocaraH sarvasavidAm / ekadezaviziSTo'rtho nayasya viSayo mataH // 29 // ane ' naya ' paNa arthAt-aneka dharmAMtmaka vastu e pramANanA viSaya che ane eka azasahita vastu nayanA viSaya che. For Private Personal Use Only ( siddhasena, nyAyAvatAra ) vastu jyAre akhaMDitapaNe bhAse che tyAre te anekadharmAtmaka viSaya kahevAya che, parantu te ja vastumAMthI koI eka aMza chUTo paDI padhAnapaNe bhAse che tyAre te ekaazaviziSTa viSaya kahevAya che. A vAta dAkhalAthI spaSTa karIe. AMkha sAme koi eka gheADe Ave tyAre amuka AkAra, amuka kada ane amuka raMga e tenI vizeSatAe pradhAnapaNe bhAse che; paNa te vakhate e vizeSatAenI pradhAnatA chatAM abhinnarUpe anya vizeSatAo sahita samagra ( AkhA ) ghoDo ja cAkSuSa jJAnanA viSaya bane che te vakhate kaI tenI amuka vizeSatAe bIjI vizeSatAo karatAM chUTI paDI bhAsatI nathI, ke gheADArUpa akhaMDa padArthamAMthI AkAra Adi tenI vizeSatAo paNa taddana bhinnapaNe bhAsatI nathI. mAtra amuka vizeSatAo dvArA te AkhA gheADo ja akhaDitapaNe bhAse (AMkhanA viSaya ane ) che. e ja pramANanA viSaya thavAnI rIta che. pramANanA viSaya thayela e gheADAnu jJAna jyAre bIjAne zabdadvArA karAvavu hAya tyAre te gheADAnI aNuka vizeSatAo khIjI vizeSatAothI buddhidvArA chUTI pADI vaktA
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 431 = kahe che ke A gheDo lAla che, UMce che, athavA amuka AkAra ke amuka prakAra che. te vakhate vakatAnA bauddhika vyApAramAM ke zrotAnI jJAnakriyAmAM ghoDe bhAsamAna chatAM te mAtra gauNa hoya che ane tenI vizeSatAo, je, bIjI vizeSatAothI judI pADI kahevAmAM Ave che te ja mukhya hoya che. tethI ja e vakhate jJAnane viSaya banate gheDe amuka aMzaviziSTa viSaya bane che. e ja nayane viSaya thavAnI rIta che. indriyenI madadathI ke madada sivAya utpanna thayela jJAna jyAre kaI vastune yathArthapaNe prakAzita kare che tyAre te "pramANu" kahevAya che. ane pramANa dvArA prakAzita thayelI vastune zabdadvArA bIjAne jaNAvavA mATe te vastunA viSayamAM je aMza- aMzane sparzatI mAnasika vicArakiyA thAya che te "naya". arthAt zabdamAM utArAtI ke utAravA lAyaka je jJAnakriyA te naya" ane tene puregAmI cetanAvyApAra te "pramANu". naya pramANabhUta jJAnanuM aMgabhUta jJAna che. pramANa vyApAramAMthI ja naya vyApAranI dhArAe prakaTe che. upara kahyuM tema, pramANadaSTi vastune akhaMDarUpe grahaNa kare che, ane vastunA judA judA dharma paratvenI mukhya daSTi e nayadaSTi che. eka vastune keI koI rUpe jue yA samaje ane bIje bIjA rUpe jue athavA samaje, ethI eka vastu paratve judA judA mANasone judo judo abhiprAya baMdhAya che. ke eka vastune je rIte (je prakAre) samajyo hoya tenI, e ja vastune judI rIte [ judA prakAre ] samajanAra "kha"ne khabara paNa na haya, ane e ja pramANe "kha"nI samajanI "ka"ne khabara na hoya; paNa e bannene ekabIjAnI bhinnabhinna prakTaranI samaja mAlUma paDe te emanI (e bannenI) adhUrI
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 432 : jaina darzana samaja pUrI thAya-je e bane jijJAsu hoya te. jJAna ane kriyA e bemAMthI ekanI ja upayogitAnI jene samaja hoya athavA dvaita ane advaita jevA sAmasAmA dekhAtA siddhAMtemAMthI eka ja siddhAMtanI jene samaja hoya, te je bIjI bAbata tarapha paNa potAnI vicAradaSTi lagAve, enA daSTibiMdune paNa yogya rIte samaje te bIjI bAbatane paNa svIkAre ja. jema "pramANa" eTale zuddha jJAna, tema "naya" eTale paNa zuddha jJAna. pharaka eTale ja ke eka zuddha jJAna akhaMDa-vastu spazI che, jyAre bIjI vastunA aMzane sparze che. paNa maryAdAnuM tAratamya chatAM-e bane jJAna che zuddha. pramANarUpa zuddha jJAnane upayoga "naya nI vATe thAya che. kemake pramANarUpa zuddha jJAna jyAre bIjAnI AgaLa prakaTa karavAmAM Ave che tyAre te khAsa maryAdAmAM AvI javAthI "naya" banI jAya che. vastunI eka bAbata(aMza)ne sparzanArI eka nayadaSTine e ja vastunI bIjI bAbata(bIjA aMza)nI khabara hoya paNa kharI ane na paNa hoya. je hoya te ye pitAnA ja viSayane sparzavAnI enI maryAdA che. ane vyavahAramArga e ja hoya che. jemake, jJAnanI mahattA ane upayogitA batAvavI hoya tyAre jJAnanuM mahattva ke upayogitva je varNavAya te jJAnadaSTirUpa jJAnanayane AbhArI che. te vakhate, kriyAne paNa sthAna che enI khabara hovA chatAM ya jJAnanaya (prasaMgAnurUpa) jJAnanI ja mahattA varNave. ane ema karavAmAM e kazuM khoTuM karatuM nathI. hA, beTu karate te tyAre kahevAya ke jyAre potAnI vAtane gAvAnI dhUnamAM kriyAnI upayogitAnA sthAnane naSTa karI nAkhe. vastutaH syAdvAdanIti [ anekAntadaSTi ] keLavAvI Avazyaka che, jenA baLe vastunI judI judI bAbate vastunA judA judA
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa :433 : aMze ke dharmo avagata thaI zake. ane ema thavuM jarUrI che. kemake te ja [ bIjI bAjunI mAhitI hoya te ja ] vyavahAramAM vastunA keI aMza ke dharmane samayasara ucita upara karavAnuM zakya bane tema ja bIjAnA e prakAranA ucita upayegane AvakAra ApI zakAya. AthI, bIjI bAjunA vicAra sAthe ajJAnamUlaka je saMgharSaNa thAya che te thavA na pAme. samanvayadaSTithI, saMbhavita bIjI bAju meLa besADavAnuM kauzala prApta thavAthI judI judI bAjunA vicAra dharAvanArAo vacce samajapUrvaka ekamata thavAnuM ghaNe aMze zakya bane che. jenA pariNAme parasapara saumanasya sadhAvAne mArga sugama thAya che. Ama, anekAMtavAdanuM prasthAna judI judI daSTionA susaMgata samanvayanI dizAmAM che, na ke aprAmANika virodhamAM. eka ja vastu para judI judI daSTie utpanna thatA judA judA [ yathArtha] abhiprAye, vicAro " naya" kahevAmAM Ave che. eka ja manuSyane judI judI apekSAe kAkabhatrIje, mA-bhANeja, putra-pitA, sasare-jamAI vagere je mAnavAmAM Ave che te sAdA vyavahAru dAkhalAthI "nayane khyAla AvI zake che. vastumAM eka dharma nathI, aneka dharmo che. aeva vastugata bhinna bhinna dharmone lagatA jeTalA abhiprAya teTalA "nA" che. jagatanA vicAronAM AdAna-pradAnane badhe vyavahAra "naya" che. anekAntadaSTithI vastu ene vyApaka svarUpamAM-e kevA kevA dharmone bhaMDAra che te samajAya che ane vyavahAranA vakhate emAMnI samAcita bAbata(dharma)ne upayoga karavAmAM Ave che, je, nayane pradeza che. have yadaSTinAM ceDAM udAharaNa joIe.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 434 : jaina darzana eka ja ghaTa vastu, mULa dravya-mATInI apekSAe vinAzI nathI, arthAt nitya che; kintu tenA AkArAdirUpa . paryAya( pariNAma )nI dRSTie vinAzI che. Ama eka dRSTie ghaTane niya mAnavA ane bIjI dRSTie anitya mAnavA e banne nA che AtmA nitya che emAM zaka nathI. kema ke tenA nAza thatA nathI. parantu tenA sa'sArI jIvanamAM haMmezAM parivata na thatuM rahe che. AtmA koI vakhate pazujIvanane prApta thAya che, kaI samaye manuSya-avasthAmAM Ave che, vaLI koi avasare deva bhUminA bhAktA bane che, ane kadAcit naraka Adi dugatiemAM jaIne paDe che. A keTalu badhu parivartana ! eka ja AtmAnI A kevI vilakSaNa avasthAe ! A zuM sUcave che? kharekhara AtmAnI parivartanazIlatA enI eka ja zarIranI yAtrA paNa AchAM parivatanavALI che? vicAra, vedanA, bhAvanA Adi ane huSa, viSAda Adi avasthAenAM Antarika parivata na paNa enAM satata cAlyAM kare che. Ama, dehadhArI AtmA satata parivartananI ghaTamALamAM pharate rahe che. A kAraNane [ parivatanazIlatAne ] lIdhe nityadravyarUpa AtmAne kathaMcit anitya paNa mAnI zakAya. ataeva AtmAne ekAntanitya nahi, ekAntaanitya nahiM, kintu nityAnitya mAnavAnuM prApta thAya che AvI hAlatamAM je dRSTie AtmA nitya che te ane je dRSTie AtmA anitya che te banne dRSTie naye| kahevAya che. * * Nothing extinguishes, and even those things which seem to us to perish, are, in truth, but changed. ". . 1 ! - arthAt-koi padArthoM nAza pAmatA nathI. je padArtA nAza pAmatA ApaNane dekhAya che te paNa vastutaH kevaLa badalAtA ( parivartana pAmatA ) hAya che. For Private Personal Use Only 1
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 435 H A bAbatamAM eka vAta dhyAna ApavA yogya che ke AtmA kahetAM mukhyapaNe dravya vanita thAya che, ane ghaTa kahetAM mukhyapaNe paryAya davanita thAya che. mATe AtmA kahetAM mukhyapaNe nitya tattvane bodha thAya che ane ghaTa kahetAM mukhya paNe anitya arthane baMdha thAya che. AtmA mULadravya hAI nitya ja che. ghaTa pudgalaparyAya hoI anitya ja che. zarIrathI AtmA jude ja che, e vAta spaSTa ane niHsajoha cheparaMtu emAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke dahIMmAM jema mAkhaNa vyApIne raheluM che, tema zarIramAM AtmA vyApIne rahyo che. A uparathI, mATaluM ane temAM rahelA lADunI jema zarIra ane AtmA judA siddha thatAM nathI e khulluM jaNAya che. ane ethI ja zarIranA koI paNa bhAgamAM kaMIka ceTa lAge ke tarata ja AtmAne vedanA thavA lAge che zarIra ane AtmAnA AvA gADha-atyanta gADha sambandhane laI jenazAstrakAre kahe che ke AtmA zarIrathI vastutaH jude ja hovA chatAM tene zarIrathI taddana bhinna na mAnavuM joIe. kemake tema mAnavAmAM, taddana bhinna evAM be manuSyanAM zarIra paikI ekane AghAta lAgavAthI bIjAne jema vedanAne anubhava thato nathI, tema zarIra para AghAta lAgatAM AtmAne vedanAne anubhava nahi thAya. paNa te thAya che khare. mATe AtmA ane zarIrane keIka aMze abheda paNa mAnave ghaTe che, arthAt zarIra ane AmA e vastutaH taddana bhinna hovA chatAM e banene saMga e dhaniSTa thayuM che ke e saMganI daSTie emane kathaMcita abhinna paNa kahI zakAya che. A sthitimAM je daSTie AtmA ane zarIra bhinna che te ane je dRSTie AtmA ane zarIrane abheda manAya che te bane daSTi na kahevAmAM Ave che.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 436 : jaina darzana je abhiprAya jJAnathI siddhi batAve che te "jJAnanaya" ane je abhiprAya kriyAthI siddhi kaLe che te "kiyAnaya. A banne abhiprAye na che. abhiprAya batAvanAra zabda, vAkya, zAstra ke siddhAnta e sarva "naya' kahI zakIe. pitapotAnI maryAdAmAM rahetA e (naya) mAnanIya che ane eka-bIjAne khoTA TharAvavA jatAM amAnya Thare che. udAharaNatha, jJAnathI paNa siddhilAbha batAvAya ane kriyAthI paNa siddhilAbha batAvAya. A bane abhiprAye ke vicAre potapotAnI hadamAM sAcA che. paNa e je eka-bIjAne beTA TharAvavA jAya te e banne beTA kare. bhinna bhinna daSTibindu para ghaDAyelA judA judA abhiprAya, je naya" kahevAya che, potAnA pradeza-viSaya pUratA satya che. naya" e vastunA aMzane grAhaka hoI AMzika jJAna che, ataeva e AMzika yA ApekSika satya che. pitAnA-eka apekSA para avalaMbita AMzika jJAnane saMpUrNa satya mAnI bIjAnA-bIjI apekSA para avalaMbita AMzika jJAnane bIjI bAjune vicAra karyA vagara beTuM kahevuM e durAgraha che. e prakArane durAgraha manuSyasamAjane hAnikAraka che-Arthika, sAmAjika, rAjakIya ane dhArmika badhI bAbatamAM koI viSayamAM keI daSTibindu sApekSa jJAnane pUrNa jJAna mAnI na letAM te viSayane zakya teTalAM anyAnya daSTibinduethI tapAsatAM te badhAM daSTibinduonA samanvayapUrvaka je baMdha thAya te pUrNa sAcuM jJAna gaNAvA yegya che. ekabIjAnI vicAradaSTine yathAsthitapaNe samajavAne na na karavAthI ane abhimAna tathA ghamaMDane vaza thavAthI mANase ane tArkika paDite lAMbA kALathI arasaparasa laDatA AvyA
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 437 : che dharmAcAryoe paNa je ekabIjAnAM daSTibinduone zAnta bhAvathI samajavA prayatna karyo hota te jarUra ekabIjAnAM daSTibiMduo ane tatsA pakSa samajane savaLo ane upayogI artha grahaNa karI janatAmAM surabhi vAtAvaraNa phelAvI zakyA hata, jenA pratApe samagra janasamUha vaccene mIThe maitrIbhAva Aje ApaNane jovA ane anubhavavA maLata, paNa duniyAnuM daiva eTaluM pAMsaruM nahi haze! eka ja vastune viSe judA judA daSTikoNane avalaMbI judI judI vicArasaraNIo ghaDAya che e "naya" che. saMskArI athavA vyApaka yA anekAnta daSTi e judA judA vicAre pAchaLa emanA AdhArabhUta je judAM judAM daSTibinduo hoya che temane tapAse che, ane ema karI nyAcya rIte meLa sAdhe che. nayavAdanI vizAla vicArasaraNI samanvaya karavAne mArga che. jema samudranuM biMdu samudra na kahevAya, tema asamudra [ samudra bahAranuM ] paNa na kahevAya, kintu samudrane aMzax kahevAya; AMgaLInuM TeravuM e AMgaLI na kahevAya, tema AMgaLI nathI ema paNa na kahevAya, chatAM AMgaLIne aMza te che ja; te pramANe naya paNa pramANane aMza che. kaI paNa viSaya paratve aMze aMze vicAra utpanna thAya che ane ema thaIne ja chevaTe te vizAlatA ke samagratAmAM pariName che. koI viSayanA samagra jJAnane upaga vyavahAramAM * samudranA eka bindune samudra mAnavAmAM Ave to e bindu sivAyano samudrane zeSa bhAga asamudra banI jAya ! athavA samudrane dareka biMdu eka eka samudra kahevAvA lAge ke jethI eka ja samudramAM kare samudrone vyavahAra thavA lAge!
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 438 : jaina darzana te aMze aMze ja thavAne, tethI paNa samavicArAtmaka zruta karatAM aMza vicArAtmaka nayanuM nirUpaNa juduM karavAnuM prApta thAya che. nayavAda, arthAt anekAMgalakSI vicArabuddhi virodhI dekhAtA vicAronA vAstavika aviredhanuM mULa tapAse che ane ema karI tevA vicArone samanvaya kare che. dAkhalA tarIke, AtmA eka che ane aneka che ema ubhayathA upalabdha thatAM viruddhAbhAsa kathananI saMgati zI rIte enI zodha karI nayavAde e samanvaya karyo che ke vyaktirUpe AtmA aneka che ane zaddha caitanyarUpe eka che. A samanvaya karI nayavAda paraspara virodhI dekhAtAM vAkyone avirodha [ ekavAkyatA ] sAdhe che. Ama, AtmA vagere tenA viSayamAM potapotAnA darzana-saMpradAya mujaba jyAre judA judA vicAre [AtmA nitya che ke anitya ? ItyAdi prakAranA ] athaDAmaNamAM Ave che ane vivAda tathA viSamatA UbhAM kare che tyAre evI hAlatamAM yuktipUrNa samanvayavAda e ja aneka bAjunI samaja pADI e athaDAmaNane dUra karI zake che ane paraspara virodha tathA vivAda miTAvI samAdhAna sAdhI Ape che. e samanvayavAdanuM nAma ja nayavAda che, je vividha vicAronI saMgamanakalA che. e sApekSa vicAraSTi heI apekSAvAda paNa kahI zakAya. siddhasena divAkara kahe che ke jeTalA prakAranAM vacana che teTalA prakAranA "naya' che. A uparathI be vAta mAluma paDe xjAvaiA vayaNapahA tAvaiA ceva hoMti jyvaayaa| jAvaiA NayavAyA tAvaiA ceva parasamayA // [sanmatita, 3/7] arthAta-jeTalA vacanamArge che teTalA nayavAda che ane jeTalA nayavAda che teTalA parasamaya (mattAntara) che.. .
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa * 439 : che eka te e ke naya agaNita che, ane bIjI e ke nayane vacana sAthe bahu saMbaMdha che. pratyeka naya vacana dvArA pragaTa karI zakAya che, mATe naya upacArathI vacanAtmaka paNa kahI zakAya. A pramANe naya be prakArane kahI zakAyabhAvanaya ane dravyanaya. jJAnAtmaka naya te bhAvanaya ane vacanAtmaka naya te dravyanaya. tatvArtha kavArtikamAM zrI vidyAnandisvAmI kahe che ke - sarve zabdanayAstena parArthapratipAdane / vArthaviAne mAthe jJAnanayA: thatA: * arthAt badhA nA pitAne bedhakarUpa hatA jJAnanaya che ane bIjAne bodhakarUpa hatA zabdanAya che. nanuM nirUpaNa eTale vicAronuM vargIkaraNa nayavAda eTale vicAronI mImAMsA. nA seMkaDe che. abhiprAye kevacanaprAge jyAre gaNanAthI bahAra che, te naye tethI judA na hovAthI tenI gaNanA thaI zake nahi. maulikarUpe nayanA mukhya be bhede batAvyA che, dravyArthika ane paryAyArthika. mULa padArthane dravya kahevAmAM Ave che. jevI rIte ghaTanI mATI. mULa dravyane parimANa "paryAya' kahevAya che. mATI athavA kaI paNa mULa dravyane lagate je pheraphAra thAya che te badhe "paryAya" samaja. vastunA skUla pheraphArarUpa sthUla paryAya te mAlUma paDe che, paNa kSaNe kSaNe (samaye samaye) sUkSma-jusUphama-paramasUkSma pheraphAra thatA rahe che te sUkSma paryAya agamya che. agamya chatAM nizcita rUpe pratItimAM UtarI zake che. * tattvArtha zlekavArtikamAM tattvArthasUtranA prathamAdhyAyanA 33mA savanA vAtikamAM 9 zleka
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 44 jaina darzana dravyArthika naya eTale mULa dravya para (sAmAnya sthira tatva para) lakSa ApanA abhiprAya. paryAyArthika naya eTale vastunA paryAya [ parivartana-pheraphAra ] para lakSa ApanA abhi prAya. dravyArthika naya samasta padArthone nitya mAne che jema ke ghaDe mULadravya-mRttikarUpe nitya che. paryAyArthika naya samasta padArthone anitya mAne che. kemake sarva padArthomAM parivartana ( rUpAntara) thatuM rahe che. ataH e daSTie e anityatAne ghoSaka che. sAmAnya tattvAminI vicAradaSTi dravyArthika naya" ane vizeSa aMzagAminI vicAradaSTi te "paryAyArthika naya." manuSyanI buddhi jyAre sAmAnya aMzagAmI hoya tyAre tene te vicAra " dravyArthika naya" ane jyAre vizeSa aMzagAmI hoya tyAre teno te vicAra "paryAyArthika naya" dravyadRSTimAM vizeSa ke paryAyadaSTimAM dravya nathI AvatuM ema te nathI ja; paNa e daSTivibhAga gauNamukhyabhAvanI apekSAe samajavuM joIe. A be daSTione khyAla nIcenA dAkhalAthI AvI zakaze. - dariyA tarapha dRSTipAta karatAM jyAre pANIne raMga. tenuM UMDANa ke tene vistAra yA sImA vagere kaI paNa tenI vizeSatA tarapha dhyAna na jAya ane mAtra pANI pANI tarapha ja dhyAna jAya tyAre te mAtra pANIne sAmAnya vicAra kahevAya, ane te ja, pANI viSe "dravyArthika' naya. AthI UlaTuM, jyAre uparyukta vizeSatAo tarapha dhyAna jAya tyAre te vicAra pANInI vizeSatAone hovAthI tene pANI viSe paryAyArthika naya kahI zakAya. A udAharaNathI vidita thaI zake che ke badhA saitika padArtho viSe sAmAnyagAmI ane vizeSagAmIjha vicAre saMbhALe
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa 2 441 : che tema ja bhUta, vartamAna ane bhaviSya e trikALarUpa apAra paTa para patharAyela keI eka ja AtmA Adi vastu viSe paNa sAmAnyagAmI tathA vizeSagAmI vicAro saMbhave che. kALa ane avasthAbhedanA viva tarapha dhyAna na ApatAM mAtra zuddha cetanA tarapha dhyAna apAya tyAre te, te viSaya( AmA)ne "dravyArthika naya kahevAya, ane e cetanA uparanI dezakAlAdikRta vividha dazAo tarapha dhyAna jAya tyAre te, te viSayane "payayArthika naya kahevAya. paryAya vinA dravya hotuM nathI ane dravya vinA paryAya hetuM nathI. dravya-paryAyane sambandha bhinna bhinna che. dravyane paryAya-vyakti sAthe saMbaMdha bhinna hovA chatAM paryAyapravAhanI apekSAe abhinna paNa che. - have vadhu vivecanA mATe nayanA sAta prakAro batAvavAmAM Ave che. te A : naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda samabhirUDha ane evabhUta. nigama "nigama" eTale kalpanA. ethI thate vyavahAra naigama" kahevAya che. enA mukhya traNa bheda paDe che? saMkalpa nigama, aMzanaigama ane erapanaigama. (1) saMkalpanigama- eka mANasa muMbaI javA taiyAra thaI Ubhe che te vakhate tene mitra tyAM AvI tene pUche cheH "zuM kare che?" tyAre te javAba Ape che: "muMbaI jAuM chuM." athavA eka mANase corI karavAne saMkalpa karyo, tene dharmazAstra cerI karyA je doSa lAgyA kaheze. A nayanA hisAbe "ziyamAna ta'-karAtuM hoya te karyuM kahevAya che, A
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ :442: ( 2 ) arAnAgama-- eka puruSanA dheAtIyAne ke eka strInI sADIne saheja agninA taNakhA lAgatAM jaza maLatAM te puruSa ke te zrI ekadama cAMkI jaI le che: 'mAru dheAtIyu banI gayu, khele 'mArI sADI baLI gai.' e ja pramANe khurazInA eka pAyA bhAMgI jatAM khurazI bhAMgI gayAnuM kahevAya che. > ( 3 ) AreApanegama * Aje divALInA divase mahAvIrasvAmI nirvANa pAmyA, athavA ' Aje caitra zuddhi terase mahAvIradeva janmyA ' e pramANe kahevAmAM vartamAna upara bhUtakALanA Aropa karavAmAM Ave che. 9 jaina na cAkhA radhAI javA AvyA hoya tyAre cAkhA rUMdhAi gayA, athavA pathArI patharAi javA AvI haiAya tyAre patharAI gaI ema kahevAya che. temAM bhUtakALa upara bhaviSyakALanA Arepa che. A kAlArApa che. bIjA paNa anekavidha ApeA che. AreApanegamamAM antabhUta thatA upacAranegama. " " kavi kAlidAsa hindanA zekasapiyara che.' sukha-duHkhamAM sahAyarUpa thanAra mitrane viSe ema kahevuM ke 'te mArA jamaNe hAtha che. ' peAtAnI vahAlI putrIne uddezIne ema kahevu* ke ' A mArI AMkhanI kIkI che. " suMdara strIne mATe ema kahevu ke te mUrtimAna sAMdaryAM che. ' ' ' tvaM jIvitaM svamasi me hRdayaM dvitIya tvaM kaumudI nayanayoramRta tvamaGga / 7 [tuM mAruM jIvita che, mAruM bIju hRdaya che, mAAM netrAnI candrikA che, mArA aMgane amRtarUpa che.] For Private Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa :443 : evAM badhAM upacAramaigamanAM udAharaNe che. Ama vividha lekarUDhi ane laukika saMskAranA anusaraNamAMthI janmanArA vicAra-vAvyApAra naigamanayanI keTImAM mukAya che. naigamanaya dharma ane dhamI paikI kaI ekane gauNurUpe ane bIjAne mukhyarUpe grahaNa kare che. jemake, jIvanA svarUpanirUpaNamAM enA jJAnAdi guNe gauNarUpa hoya che, ane jJAnAdi guNenA varNanamAM jIva gauNarUpe hoya che. guNa-guNa, kriyA-kiyAvAna, avayava-avayavI tathA jAti-jAtimAn emanI vaccenA tAdAmya ( abheda)ne A naya sparzata nathI. e badhA vacce (jemake guNa ane guNa vacce) e bhedane jue che. emanAmAMnA (guNa -guNI vageremAMnA) keI ekane mukhyapaNe te bIjAne gauNapaNe ka9pavAnI A nayanI saraNI che. saMgraha, "sAmAnya tatvane AzrIne aneka vastuonuMsameTIne ekarUpe grahaNa karavuM e saMgrahanaya che. jaDa ane cetanarUpa aneka vyaktiomAM je satarUpa "sAmAnya tatva raheluM che te tatva upara najara rAkhI bIjA vizeSane lakSamAM na letAM e badhI vividha vyaktione ekarUpe samajI ema "vicAravuM ke satarUpa vizva eka che [ kAraNa ke sattA vinAnI kaI vastu nathI ], te saMsahanayanI daSTi che. "eka AtmA che" e kathanathI vastutaH badhAne eka AtmA siddha thatuM nathI. pratyeka zarIre AtmA jude jude che. chatAM badhA AtmAomAM rahela sAmAnya caitanyatatvane AzrIne eka AtmA che" evuM je "TayavasthatA nAnA" e vaizoSaka darzananA tRtIya adhyAyanuM upanya sUtra aneka jIvavAdane siddhAMta jU kare che. 5 xhANaMganuM bIjuM sUtra.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana kathana thAya che, je, saMgrahanayanI dRSTi che. laukika udAharaNa paNa joI zakAya che ke kapaDAnI vividha jAte ane vyaktione lakSamAM na laI mAtra kapaDApaNanuM sAmAnya tatva daSTi sAme rAkhI vicAravuM ke ahIM eka kApaDa ja che, e saMgrahanayane dAkhele che. saMgraha" naya "sAmAnya" tatvane Azrita hoI, "sAmAnya jeTaluM vizALa eTale te saMgrahanaya vizALa, ane "sAmAnya jeTaluM nAnuM, eTale te saMgraha naya TUMke. paNa je je vicAre sAmAnya' tatvane laI vividha vastuonuM ekIkaraNa karavA tarapha pravartatA hoya te badhA ja saMgrahanI zreNImAM mUkI zakAya. vyavahAra sAmAnyarUpe nirdiSTa karAyelI vastu vIgatavAra na samajI zakAya mATe tenI vizeSa samaja ApavA mATe vizeSa prakAre tenA bheda pADI tenuM pRthakkaraNa karI batAvanAra vicAra vyavahAra naya kahevAya che. sAmAnya kApaDa kahevAthI tenI vizeSa jAtenI khabara na paDe, mATe tenI vizeSa jAte batAvavA rUpe tenA bhedo karavA paDe e "vyavahAra" nayanI bAbata che. A dAkhalA pramANe samajI zakAya ke satarUpa vastu jaDa ane cetana ema be prakAre batAvavI ane e be prakAranuM paNa bhedabahula vistRta vivecana karavuM e "vyavahAra" nayanI pravRtti che. AtmA eka che" ema "saMgraha naye kahyuM, paNa enA (AtmAnA) bheda tema ja peTAde pADI e badhAne vizeSa vivecanathI batAvavA e "vyavahAra nathanI paddhati che. TUMkamAM, ekIkaraNarUpa buddhi vyApAra e "saMgraha ane pRthakkaraNarUpa budvivyApAra e vyavahAra : : : hajusUtra, vastunA mAtra vartamAna paryAya tarapha A naya
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 445 4 lakSa kheMce che je vicAra bhUta ane bhaviSyakALane bAjue mUkI mAtra vartamAnane paze te "jusUtra" naya A nayanI daSTie vartamAna samRddhi sukhanuM sAdhana thatI hovAthI tene samRddhi kahI zakAya, paNa bhUta samRddhinuM samaraNa ke bhAvI samRddhinI kalapanA e vartamAnamAM sukhasagavaDa pUrI pADanAra na hevAthI tene samRddhi na kahI zakAya. je putra vartamAnamAM upayogI hoya te A nayanA hisAbe putra che, bAkI bhUtakALa ke bhaviSyakALane putra je Aje nathI te AnI daSTie putra ja nathI. e ja pramANe sukha-duHkhanI vartamAna avasthA ja ene mAnya che. vartamAnamAM upasthita hoya te ja kharuM ema e mAne che. koI gRhastha sAdhudharmanI zubha manovRttivALo hoya tyAre tene A naya sAdhu kahe, ane keI, sAdhunA veSamAM chatAM asaMyamI vRttivALe hoya tyAre tene A naya sAdhu na kahetAM agratI ja kahe. sAmAyikamAM beThelo mANasa je burA vicAramAM paDele hoya te te A nayanA hisAbe-"DheDhavADe gaye" kahevAya. sUkSma jusUtra ane pUla jusUtra ema jusUtranA be bhede paDe che. eka "samaya" mAtranA vartamAna paryAyane grahaNa karanAra, sUma bAjusUtra ane aneka samayanA vartamAna paryAyane grahaNa karanAra sthUla trAjusUtra kahevAya. so varSane manuSyaparyAya e pUla jusUtranuM udAharaNa. A cAra arthanaya kahevAya che. kemake vastune sparzanArA che. have arthane anurUpa ucita zabdaprayAga vAparavAnA pakSakAra traNa zabdana joIe. zabda. A naya paryAya(ekArtha vAcI zabdone ekAI. vAcI mAne che, paNa kALa, liMga vagerene bheda je paDatA
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana hoya te te bhedane lIdhe ekAWvAcI zabdone paNa arthabheda mAne che. lekhaka pitAnA samayamAM "rAjagRha" nagara mojUda hevA chatAM pUrvakALanuM judA prakAranuM hevAthI ane tenuM varNana lekhakane prastuta hovAthI tene "hatuM" lakhe che te kALabhede arthabhedane vyavahAra A nayane AbhArI che. jarA vigatathI vivecanA karIe. je zabda je arthane (vastune) vAcaka ke sUcaka hoya te arthane-te vastune darzAvavA te ja zabda vAparavAnI "zabda" naya kALajI rAkhe che. e vastu game te kaI vyakti (prANI athavA padArtha) hoya, guNa hoya, kriyA hoya athavA saMbaMdha hoya. prANuomAM nara athavA nArIne bheda (liMgabheda) haze te te darzAvavA prastuta naya judA judA zabdone prayoga karaze. jemake puruSa, strI gardabha, gardabhI, kutare, kutarI, mora, hela, putra, putrI vagere ekabIjAnI sarakhAmaNImAM eka moTuM ane bIjuM nAnuM haze te te parimANabheda darzAvavA A naya judA judA zabda vAparaze. jemake leTo, leTI; Tekare, TekarI; ku, kuI, pahADa, pahADI, pAle, pyAlI vagere eka ja mANasa judA judA mANasenA saMbaMdhe juduM juduM sagapaNa dharAvatA haze te te mANasanA saMbaMdhamAM belatAM pratyeka sagapaNa saMbaMdha jude jude jaNAvavA judA judA zabdone upaga karaze. jemake kAke, bhatrIje mAme, bhANeja; bApa, dIkare; sasare, jamAIka vagere. (A badhA sApekSa saMbaMdhanA dAkhalA che.) kaI kriyA bhUtakALamAM thaI hoya te bhUtakALa, vartamAnakALamAM thatI haze te vartamAnakALa ane bhaviSyakALamAM thavAnI haze te bhaviSyakALa vAparavAnI A naya kALajI rAkhaze. vastu je eka haze te ekavacanI ane aneka haze te bahuvacanI
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 447 : zabdano prayoga karaze. saMskRta bhASAmAM bene mATe dvivacana ane bethI vadhune mATe bahuvacana vAparaze.] vastune kriyA sAthe jevA prakArane (kartA, karma, karaNa, sampradAna, apAdAna ane adhikaraNarUpa) kAraka saMbaMdha haze te darzAvavA tene anurUpa vibhaktivALe zabda vAparaze. "rAjAne putra" emAM rAjA sAthe putrane sagapaNa-saMbaMdha, "rAjAne mahela" emAM mahela sAthe rAjAne mAlikapaNAne saMbaMdha, 'mATIne ghaDe" emAM upAdAna sAthe kAryane saMbaMdha, "mAre hAtha, paga vageremAM ane khurazIne pA" vageremAM avayava- avayavIne saMbaMdha darzAvAya che. AvA badhA saMbaMdhe chaThThI vibhaktithI batAvAya che. ahIM prasaMgataH jaNAvavuM upagI che ke je prasaMge je naya upayogI hoya te prasaMge te nayanuM prAdhAnya svIkAryA sivAya chuTako nathI. vyavahAra nayanA prasaMge saMgraha nayane upayoga karIe te patnI, mAtA, bahena, zeTha, nekara vagere vaccene bheda raheze nahi ane aneka goTALA thavA pAmaze. saMgraha nayanA sthaLe kevaLa vyavahAra nayane upayoga karavAmAM Ave te ThAma ThAma judAI ja judAI jaNAze ane premabhAvanAne nAza thaI chInAjhapaTIne uttejana maLaze. jyAM zabda nayanI upayogitA che tyAM naigama nayane lAgU pADatAM jenAmAM sAdhutvanA kaMI paNa guNe nahi hoya evA kevaLa sAdhuveSadhArIne naigamanayavALe sAdhu kaheze, ane veSa uparAMta bAhA kriyA karanArane vyavahAranayavALe sAdhu kaheze, paraMtu zabda nayavALA e baMnene daMbhI gaNI asAdhu ja kaheze ane jemAM kharI sAdhutA haze tene ja sAdhu kaheze. AvA prasaMge mukhyatA zabdanayanI che. eTale kyA prasaMge kathA nayane upaga
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 448 : jaina darzana vAjabI Tharaze tene vivekapUrvaka vicAra karavAnI jarUra pratyeka prasaMge raheze. " kaI badasurata puruSanuM nAma suMdaralAla ane kaI daridra bAInuM nAma lakSamI pADeluM hoya te paNa naigamavALe temane svAbhAvikatayA temanAM pADelAM te nAmathI belAvaze, ane zabdanayavALAne tema karavuM game teTaluM kaThatuM haze te paNa tene te prasaMge naigamanayanI mukhyatA hovAthI naigamanayane anusarIne temane temanAM paDelAM te nAmathI belAvyA sivAya chUTake thavAne nathI. zabda" naya eka arthane (vastune) kahenAra aneka judA judA zabda(paryAyavAcI zabda)mAMthI kaI paNa eka zabdane te artha (te vastu ) darzAvavA mATe vAparavAnuM ayogya mAnatA nathI. paraMtu upara jaNAvyuM tema kALa, liga AdinA bhede arthabheda mAne che. samadhirUDha, A nayanI dRSTimAM pratyeka zabdane artha jude judo che. "zabda"naye kALa, liMga vagerenA bhedathI arthane bheda mALe, paNa kALa Adine bheda na hatAM paryAyavAcI zabdomAM [ Indra, purandara, zakra vagere aneka paryAyavAcI zabdomAM ] arthabheda mAnya nathI, tyAre A naya zabdanA ja bhedathI artha. bheda mAne che. zabda bhinna te artha bhinna e ene mata che. AthI rAjA, nRpa, bhUpati vagere ekAAvAcI manAtA paryAya zabdone paNa emanI (e zabdonI) vyutpatti pramANe judo judo artha e kalpa che. e kahe che ke rAjacihnothI rAje (zebhe) te "rAjA"; mANasenuM rakSaNa kare te "nRpa; pRthvInuM pAlana-poSaNa kare te "bhUpati. rAjacihothI
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa bhavApaNuM, mANasenuM rakSaNa karavApaNuM ane pRthvInuM pAlanapiSaNa karavApaNuM e badhAne AdhAra eka vyakti hovAthI e arthone jaNAvatA e [ rAjA, nRpa, bhUpati ] zabda paryAyavAcI banI gayA che, paNa vastutaH emane artha judo jude che evA matane A naya, upara kahyuM tema, judA judA paryAya zabdonA paNa temanI judI judI vyutpatti anusAra judA judA artha mAne che. pratyeka zabda mULamAM te pRthapha artha batAvanAra hoya che, pachI kAlAntare vyakti ane samUDamAM prayukta thatAM thatAM paryAyavAcI banI jAya che. "samabhirUDha' naya emanA paryAyavAcitvane nahi gaNakArI e pratyeka zabdane mULa artha pakaDe che-upara joyuM tema. evaMbhUta. A naya kahe che ke je vyutpattibhedathI artha bheda mAnavAmAM Ave te ema paNa mAnavuM joIe ke jyAre vyutpattisiddha artha ghaTate hoya tyAre ja te zabdane te artha svIkAre ane te zabda vaDe te arthanuM kathana karavuM, bIjA vakhate nahi. A kalpanA pramANe rAjacihnothI bhavAnI yegyatA dharAvavI ane manuSyarakSaNanI javAbadArI rAkhavI eTaluM je "rAjA" ane "nRpa" kahevaDAvavA mATe basa nathI, paNa tethI AgaLa vadhI, jyAre kharekhara rAjacihnothI zobhitapaNuM vartatuM hoya tyAre ja ane tyAM sudhI ja "rAjA" kahevaDAvI zakAya te ja pramANe, kharekhara manuSyanuM rakSaNa karAtuM hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra "pa" kahevaDAvI zakAya arthAt tyAre ja tevI vyakti viSe "rAjA" ane "pa" zabdane prayoga vAstavika Thare. A ja rIte jyAre kaI kharekhara sevAmAM lAgela hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra te "sevaka" nAma dharAvI zake. Ama, jyAre kharekharuM kAma thatuM hoya
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4pa0 : jaina darzana tyAre ja tene lagatuM vizeSaNa ke vizeSya nAma vAparI zakAya ema evabhUta naya mAne che. samabhirUDha" naya zabdonA judA judA artha jaNAve che e ApaNe upara joyuM, paNa yoddho jyAre yuddha karate na hoya (yuddhakAryamAM pravartamAna na hoya, laDAIne prasaMga na hoya, makAnamAM nirAMte rahete hoya) tyAre te vakhate tene mATe "ddho" zabdane praveza karavA sAme e vadhe nahi le, paNa "evaMbhUta" naya levAne. te kaheze ke to yuddhanI pravRttimAM pravartamAna hoya tyAre ja tene " " kahI zakAya e ja pramANe pUjArI pUjAkriyAmAM pravartamAna hoya tyAre ja te vakhate ja tene "pUjArI" kahI zakAya. kaI paNa zabda kriyAne artha batAve ja che. eTale, je zabdanI vyutpattimAMthI je kriyAne bhAva nIkaLatuM hoya te kriyAmAM te zabdano artha (te zabdanI artharUpa vastu) pravartamAna hoya tyAre ja tene te zabdathI kahI zakAya. dareka zabda keI ne kaI dhAtuthI banele haI kaI ne kaI kriyA sAthe sambandha rAkhe che. "samadhirUDha" naya, zabdamAMthI nIkaLatI "kriyA' enA arthabhUta padArthamAM kyAreka koI vakhata joyA pachI game tyAre e artha(vastu)mAM e zabdano prayoga karaze-e kriyA e artha(vastu)mAM vartamAna hoya ke na hoya, paraMtu evaMbhUta" naya e kriyA e artha(padArtha)mAM jyAre pravartatI hoya ane jyAM sudhI pravartatI rahe tyAre ja ane tyAM sudhI ja te zaradane te padArthamAM prayoga karaze. kriyAnA abhAvamAM te zabdane te padArtha mATe aprajya kaheze. A nayanA mate dareka zabda kriyAzabda che. vyavahAramAM joi zakAya che ke koI rAjakarmacArI jayAM sudhI pitAnA kArya (-Dty ) para heya te samaya daramyAna tenI sAthe
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 451 : sAta ne ApaNe saMkSepamAM joyA. mane viSaya sat ane asat bane che. kemake e bane saMkalpa-kalapanAnA viSaya che. enA karatAM, kevala satane ja viSaya karanAra saMgraha naya apaviSayavALe che. saMgrahanA TukaDAo vyavahArano viSaya che. vyavahArathI trAjusUtra pAtaLe che. anusUtra karatAM zabdanI uttarettarax pAtaLA (sUkSma viSayanA) che. Ama na uttarottara sUkSama thatA jAya che. zarUnA traNa "skUla" hAI vadhu sAmAnyagAmI ; ane trAjusUtra bhUta-bhaviSyane InkAra karI mAtra vartamAnane grAhaka hovAthI "vizeSa"gAmIrUpe spaSTa khyAlamAM AvI zake che, tema ja enI pachInA traNa na paNa sUkama thatA jatA heI adhika vizeSagAmI che. sAmAnya ane vizeSa baMne eka vastunI avibhAjya bAjue che ane paraspara susambaddha che, mATe vAstavamAM badhA na sAmAnya vizeSa-ubhayagAmI kahI zakAvA chatAM je jeTalovizeSagAmI karatAM-vadhu sAmAnyagAmI hoya te "davyArthika" nayanI zreNImAM gaNAya; ane je jeTale-sAmAnyagAmI karatAM- vadhu vizeSagAmI hoya te " paryAyArthika" nayamAM manAya. kemake keI durvyavahAra karavAmAM Ave to rAjA ( gavarmenTa) tene pakSa le che; paNa bIjA vakhate sAdhAraNa prajAnI jema ene vicAra karavAmAM Ave che. rAjA A pramANe potAnA karmacArI sAthe vyavahAra kare che e "evaMbhUta" nayanI sarahyuM che. "huM gavarnarane maLe nahetA, paNa mArA mitrane maLyo hato. " " rAja nathI, atithi chuM" vagere vacanaprayogamAM "eva bhUta" nayanI jhalaka che. * kALa AdinA bhede arthabheda mAnavAnA kAraNe "zabda" naya jusUtra karatAM pAtaLA che. ane "zabda"naya karatAM enI pachInA be nAnuM uttarottara pAtaLApaNuM spaSTa che.
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 452 : jaina darzana prAdhAnyena vyavayezA mavanti [prAdhAnyane mukhyatAne anulakSIne kathana thAya che. ] nayA pramANasiddhadravyaparyAyarUpa anekadharmAMtmaka padArthIne vibhakta karI pravarte che. enA [ agAu jaNAvyA mujaba ] mukhya e bhedde drazyArthika ane paryAyArthikamAM sAta nayA antabhUta cAya che: pahelA traNa draSyArthika ane chellA cAra paryAyArthika draSyArthika naya payArthika nayanA viSayabhUta bhedane gauNurUpe rAkhI peAtAnA viSayabhUta abhedane ja vyavahAra kare che. jema ke, drabyArthika nayathI ( dravyasAmAnyanA abhiprAyathI ) ema kahevAmAM Ave ke ' suvaNuM lAva ! ', teA lAvanAra, suvaNunAM kaTaka, kuMDala, kaMdorA, dArA vageremAMthI kAI paNa AbhUSaNa maMgAvanAranI pAse rajU kare te suvaNu maMgAvyAnI AjJA eNe bajAvI gaNAze. kema ke suvarNanAM kaTaka, kuMDala vagere paikI kaI paNa AbhUSaNa suvarNa ja che. emAMnu koi rajU karavAthI-AjJA mujaba-suvarNa ja rajU karyu" gaNAya. ; paryAyArthika naya draSyArthika nayanA viSayabhUta abhedane gauNarUpe rAkhI peAtAnA viSayabhUta bhedanA ja vyavahAra kare che. jema ke paryAyArthi ka nayathI ( paryAyanA abhiprAyathI ) kahevAmAM AvyuM hoya ke ' kuMDala lAva !', te lAvanAra, kaTaka-kakaNu Adi bIjuM koI AbhUSaNa na letAM phakta kuMDala ja laIne maMgAvanAranI pAse rajU karaze. kAraNa ke kaTaka, kaMkaNuM, kaThI vagere badhAM suvaNu AbhUSAmAM suvaNa eka hovA chatAM suvarNa'nA te khadhA paryAyeA ekabIjAthI bhinna bhinna che, mATe suvarNa nA jo koI khAsa paryAya maMgAvyeA hoya te te ja rajU karavAthI te AjJA aAvI gaNAze. : For Private Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa ': 453 : A uparathI dramArthika nayanA abhiprAye suvarNa eka che ane paryAyArthika nayanA abhiprAye aneka. kemake suvarNanA bhinna bhinna paryAyamAM suvarNa sAmAnya eka che, paNa tenA paryAye judA judA che. A prakAranA eka-anekane AzrIne saptabhaMgI cAle. Ama, ekatva-anekatva anyatra sarvatra ghaTAvI zakAya. sUkSamatAthI joIe te mukhyatvena be prakAranI ja dRSTi kAma kare che? abhedadaSTi ane bhedadaSTi. dravyArthika naya abhedadaSTi para ane paryAyArthika naya bhedadaSTi para che. "naigama" Adi na, abhedagrAhI tathA bhedagrAhI evA-mULabhUta A be nayane ja vistAra che. siddhasena divAkare abhedasaMkalpI naigamane saMgrahamAM tathA bhedasaMkalpI naigamane vyavahAramAM samAviSTa karI nagamane pRthaka naya mAnya nathI. emanA abhiprAya saMgrahAdi che naya che. have nabhAsa (durnaya) paNa joI laIe. dharma-dhama, guNa-guNI vagerene ekAMta bheda mAnate mata-kevala bhedanI bAju svIkArI abhedane tiraskAranAra mata-nairAmAbhAsa che. AnA udAharaNamAM taiyAyika-vaizeSika darzanane mUkavAmAM Ave che. saMgrahanayanA parasaMgraha tathA aparasaMgraha ema be bhede hAI, samagra vizva sarUpe eka che ema mAtra sane zuddha dravya mAnate parasaMgraha samagra vizeSa tarapha udAsIna rahe che; paNa udAsIna na rahetAM je vizeSane InkAra kare te te parasaMgrahAbhAsa banI jAya che. jIva, pudgala, kALa vagere dravyane dravyavarUpe eka mAnate. aparasaMgraha temane vizeSe tarapha upekSA dhare che, paNa upekSA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 454 : jaina darzana na dharatAM e vizene inkAra kare te te aparasaMgrahAbhAsa banI jAya che. saMgrahAbhAsanA udAharaNamAM sAMkhyadarzana tathA advaitavAdanAM dazanane mUkvAmAM Ave che. saMgrahanA viSayabhUta sat tatvanuM "je sat te dravya athavA paryAya; je dravya te jIvAdi aneka prakAranuM je jIva te mukta tathA saMsArI" ItyAdi prakAre vibhajana-vizleSaNa ( vibhAgazaH vivecana) karanAra vyavahAra naya che, paNa jyAre e dravya-paryAyanA vibhAgane apAramArthika (TA) kahI nAkhe (kevala bhedagAmI banI abhedane vakhoDI kADhe) tyAre vyavahArAbhAsa bane che. vyavahArAbhAsanA udAharaNamAM cAvaka darzanane mUkavAmAM Ave che. jusUtra mAtra vartamAna kSaNanA paryAyane svIkAre che, paNa jyAre e dravya-paryAyanA saMbaMdhano-sthAyI dravyane sarvathA a5lApa kare tyAre jusUtrAbhAsa banI jAya. bauddhadarzana pratikSaNa vinazvara paryAne ja vAstavikatayA mAnanAra ane emanA (e paryAnA) AdhArabhUta trikAla sthAyI drayane InkAra karanAra darzana tarIke gaNAyuM che, evuM koI darzana jusUtrAbhAsanA udAharaNamAM batAvavAmAM Ave che. te kAla, liMga vagerenA bhede zabdanA arthabhedanuM ja ekAte samarthana kare te zabdAbhAsa. bhUtakAlaprayukta ane vartamAnakAlaprayukta "rAjaMgRha' zabda ekAMte juduM ja "rAjagRha jaNAve che ema mAnavuM e zabdAbhAsanuM udAharaNa. paryAyazabdone judo judo ja artha mAnavAne ekAMta Agraha rAkhave e samAbhirUThAbhAsa. evaMbhUta naya, zabdamAMthI nIkaLatI
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 455: kriyAmAM e zabdanA artharUpa e zabdathI sUcita ] padAtha jyAre pariNita haiAya tyAre te vakhate te zabda te arthane kahI zake che evA mataneA che, paNa e matane ja ekAMte pakaDI berAjA sUtA hoya tyAre te rAjA tRpa kahevAya ja nahi ema ekAMte vidhAna kare te e evabhUtAbhAsa bane. ' " atyAra sudhInA vivecana uparathI jANI zakayA chIe ke anekAMtadRSTi athavA syAdvAda eka vastumAM vividha dharmanA samUha jue che, nirUpe che; ane naya te dharmAMmAMthI kaI eka dhamanA vicArarUpa che ane tenuM mukhyapaNe kathana athavA vyavahAra kare che syAdbhavAda ' sakalAdeza ' kahevAya che--eTalA mATe ke te eka dharmadvArA AkhI eka vastune ' sakala '- ( akha'Da ) rUpe grahaNa kare che, jyAre naya vikalAdeza kahevAya che-eTalA mATe ke te vastune vikalarUpe arthAt aMzataH [ vastunA eka dezanu'-eka dharmanuM kathana kare che. syAdvAda arthAt sakalAdeza athavA pramANuvAkaSa anekAMtAtmaka ( anekadharmAMtmaka ) vastune jaNAve che. jemake ' jIva '* kahevAthI jJAna-gdarzana Adi asAdhAraNa guNavALA, sattva-prameyatva Adi sAdhAraNa dharmavALA ane amRtatva, asaMkhmapradezitva vagere sAdhAraNasAdhAraNa dharmavALA jIvanA akhaMDarUpe bedha thAya che. emAM jIvanA badhA dharmo eka (abhinna)rUpe gRhIta thatAM hAI gauNamukhyabhAvanI vivakSA 'tIna thaI jAya che. vikalAdeza ( nayavAkaya ) vastunA eka dhanu' mukhyatayA kathana kare che. jemake * cetana jIva athavA 'jJAtA jIva' ema kahevAthI jIvanA caitanya ke jJAna guNanA mukhyatvena medha thAya che ane zeSa dharmAM gauNurUpe aMtaga ta rahe che. A pramANe joI zakAyuM ke vAkayanA e bheda paDe che. For Private Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 456 : jaina darzana pramANuvAkya ane nayavAkya vastune sAmAnyataH pUrNarUpe viSaya karanAra "pramANa"nuM vAkya te pramANavAkya; ane vastune aMzarUpe viSaya karanAra "naya'nuM vAkya te nayavAkya, A be vAkyo vaccenuM aMtara zabdothI nahi, paNa bhAvathI mAlUma paDe che. jyAre ApaNe kaI zabdadvArA sAmAnyataH pUrI vastu kahIe chIe tyAre te pramANuvAkya kahevAmAM Ave che ane jyAre ApaNe zabdadvArA vastunA keI eka dharmane kahIe chIe athavA keI eka dharma mukhe vastune kahIe chIe tyAre te nayavAkya kahevAya che. nayavAkya arthAta "vikalAdeza" vastune tenA keI eka dharma mukhe rajU kare che, ane pramANuvAkya arthAt " sakalAdeza" vastune tenA keI eka dharma mukhe rajU na karatAM sAmAnyataH samUcI rIte rajU kare che. jarA udAharaNathI joIe. "saMsAranA vaibhava ke dunyavI padArtho vidyutanI jema kSaNika che." evAM vAkyamAM "vidyuta " zabdane nirdeza, vidyuta zabdano artha khUba camakadAra e hovA chatAM camakadArInA hisAbe nathI, kiMtu camakvAvALI te samUcI vastune te Adeza (nirdeza) che. ataH te sakalAdeza" che. keI chekarInI camakatI kAMti tathA aticapalatA mATe ApaNe ema kahIe ke "A chokarI vidyuta che" tyAre e "vidyut " zabdane nirdeza e [ vIjaLI] vastunA sauMdaryasameta capaLatArUpa dharmanA mukhe thayele che mATe te vikalAdeza che. e ja pramANe "jIva' zabdathI jANavuM, dekhavuM vagere aneka dharmovALI sAmAnya jIva vastune baMdha karAya te "sakalAdeza" ane phakta "jIvana" dharmathI ja matalaba hoya te "vikralAdeza." pramANa" bedhane ulekha "svAtuM ( kathaMcita) sata "
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa :457: athavA "sthAt sat ja" evA prakAranuM che. emAM sthAta "ne prayoga eTalA mATe che ke bIjA paNa dharmo sApekSa rIte vanita ke sUcita thAya. "sthAt " mUkavAthI e kathana spAduvAda ane che. nayane ulekha "sat " e prakAranuM che. kAraNa ke e svAbhimata dharmane ja kathe che. svAbhimata dharmathI bhinna dharmanI paMcAtamAM e paDatuM nathI. paraMtu je svAbhimata dharmanA nivedana sAthe itara dharmane niSedha kare te naya nahi, paNa durnaya che. ene ullekha "sat ja ema ekAnta (nirapekSa ekAnta) nirdhAraNarUpa che. naya ane durnaya e be vaccene A ja taphAvata che. yadyapi e benA vAkyamAM taphAvata nathI hote, chatAM abhiprAyamAM avazya taphAvata hoya che. jema avadhAraNa vagarane dharmanirdeza naya che, jemake sat ", tema ekAntanuM avadhAraNa paNa sApekSa hoya te naya che. jemake "sthAt sat ja". A vAkyamAM "ja" mUkyo hovAthI satya (astitva) sAvadhAraNa che, paNa te sApekSa che. e sApekSatA "sthAnA prayoga ke adhyAhArathI jANuM zakAyuM che. athavA tenI pAchaLa te prakArane ja abhiprAya hoya che. e ja pramANe "ghaTa aniya che' e avadhAraNa vagarane dharmanideza jema naya che, tema "ghaTa kathaMcit anitya ja che' eve sAvadhAraNa nirdeza paNa sApekSa heI naya che-"nAstava aMta vavAnA rU"-svAmI samantabhadra, svAmI zrI samantabhadrajI kahe che - x sadeva, sat, syAditi tridhArtho mIra sunIti-naya banAH .. A [ hemacaMda, anyayogavyavacchedikA, leka 28]
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 : jaina darzana anekAnto'pyanekAntaH pramANanayasAdhanaH / anekAntaH pramANAtte tadekAnto'pitAnayAt / / . . [svayambhastotra, 103) arthAt-anekAnta e paNa ekAne nathI, eTale ke anekAnta paNa che ane ekAnta paNa che-bane che. pramANagecara anekAnta che ane nayagocara ekAnta che. '' A uparathI joI zakAya che ke nayavAda sApekSa ekAntavAda hatAM samyaka ekAtavAda che. evA ekAntavAdene suyojita hAra te anekAntavAda che. divAkara zrIsiddhasenanA sanmatitakanI bhaI micchAdasaNasamUhama iassa amayasArassa / jiNavayaNassa bhagavao saviggasuhAhigammassa / / . A 69 mI gAthAmAM jinavacanane mithyAdarzananA samUha rUpa jaNAvavAmAM AvyuM che. arthAt anekAntapUta jinavANI samanvita banelAM mithyAdarzanene samuccaya che. matalaba e ke jene mithyAdarzana kahevAmAM Ave che te AMzika jJAnamAM AMzika satya samAyeluM che. SaDradazana jinaaMga bhaNI je 7 e AnaMdaghanane udgAra paNa e ja jaNAve che. aMza jJAnane aMza satya mAnavAne badale samagra satya mAnI besavuM enuM nAma mithyAdarzana. - hAthInA jANItA udAharaNa para vicAra karatAM joI zakAya che ke A hAthI jyAre samajAya tyAre eka hAthI vastu pUrI samajAI gaNAya; paNa tenA eka eka ja avayavane hAthI samajavAmAM Ave e kaMI hAthI samajAye na kahevAya, paNa * A udAharaNa tityiyasutta, udAna vacca mAM che.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 459 hAthIne eka eka aMza ja samajAye kahevAya. hAthInA eka eka aMzane hAthI mAnanArA pelA AMdhaLA kevA ghelA hatA? ane eTale ja hAthInA eka eka avayavane hAthI mAnI ApasamAM jhagaDavA lAgyA. eka eka bAjunI adhUrI vAtane pakaDI tene pUrNa satya mAnI bIjAnA daSTibindu ane tatsApekSa samajane samajavAne yatna nahi karanArA ane pUruM samajyA vagara tene avagaNanArA ApaNaApasamAM virodha ane bakheDA kevA macAve che e ApaNI najara sAme ughADuM che. ajJAnanuM (durAgrahayukta adhUrA jJAnanuM) kAma ja laDAvavAnuM che ! jema, hAthI tenA eka eka avayavamAM nahi, paNa tenA saghaLA avayavomAM jaNAya, tema vastu tenI eka ja bAja nahi, paNa, tenI saMbhavita vividha bAjue mAlUma thAya tyAre pUrI jaNAI kahevAya. arthAt hAthInA mukhya mukhya saghaLA avayavamAM hAthI jANa e jema hAthI viSenI pUrI samaja kahevAya, tema vastune enAM bhinna-bhinna svarUpomAM jANavI e vastu viSenI pUrI samaja kahevAya. matalaba ke vastunI eka eka nahi, paNa saMbhavita aneka bAjue jANavAmAM vastunuM pUruM jJAna samAyuM che. jaDa ke cetana tattavanI aneka bAjue rItasara samajavAmAM Ave te dArzanikamAM, hAthInA eka eka aMgane pakaDI laDanArA pila leke jevI laDAI thAya kharI ? vyavahAramAM te samaya upara samaya-saMjoga anusAra prAyaH koI ekAda vicAramArga grahaNa karI levuM paDe che. vyavahAramAM ema ja hoya. nayadaSTi vyAvahArika upayoganI vastu hoI je. vakhate je vicAradaSTi gya ke anukUla lAge te daSTi(nayadaSTi) anekAntaratna keSamAMthI pakaDI levAnI rahe che. syAdvAda" yA "anekAntavAda e eka evI vizALa daSTine
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 : jene darzana vAda che, je, vastunuM bhinna bhinna daSTikoNathI-judI judI bAjuothI avalokana kare che. A vizAla ane vyApaka daSTinA avelekane ekadaSTibaddha vicAre saMkucita (adhUrA) puravAra thAya che ane bhinna bhinna daSTibindusaMgata bhinna bhinna (viruddha dekhAtA) vicAre paNa mAlAmAM mauktikonI jema samanvita banI jAya che. anekAntavAda, mATe ja, vastutaH samanvayakalA hAi samanvayavAda che, jenuM pariNAma adhUrI daSTiethI UpajatA kalahane zamAvI sAmyavAda( samavAda-samabhAva)nA sarja namAM Ave che. kemake eka ISTinA AdhAra para eka bAjune mata dharAvanAra jyAre sAmI dRSTine khyAla pAme che tyAre tene eka bAjune anucita jakaka ane e viSenI takarAra maTI jAya che. avazya, ekabIjAnAM mAnasane samAhita banAvI paraspara mIThAzavALAM banAvavAmAM vyApaka jJAnanI jarUra che ane te, vyApakadaSTi pUruM pADe che, je daSTine jainadarzanamAM "anekAMta daSTi" kahevAmAM Ave che, je kharekhara saMskArI jIvananuM samartha aMga che e daSTi vyavahAru paNa che ane AdhyAtmika paNa che. ene vyavahArajagatane kunehabAja paNa samaje ane mokSa mArgane pravAsI paNa samaje. e vizAla vicAradaSTinA vimala jalathI antadaSTinuM prakSAlana thatAM rAga-dveSa zAnta paDavA mAMDe che, jethI cittanI ahiMsAtmaka zuddhi thatAM AtmasamAdhine mArga sulabha thavA pAme che. vizAla daSTinA ge udArabhAva pragaTe che te bAbata ekAda udAharaNa sAthe jarA joIe. eka saMpradAya kahe che ke jagakartA Izvara che, bIje kahe che ke jaganta Izvara nathI athavA Izvara jagatkartA nathI. niHsaMdeha A baMnemAMthI koI eka asatya che. paNa samaja
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa :461 : vAnI bAbata e che ke A banne vAdanuM lakSya zuM che? IzvarakatvavAdI kahe che ke je tame pApa karaze te Izvara tamane daDa deze, narakamAM mekalaze; je tame puNya karaze te te khuza thaze, tamane sukha deze, svargamAM mekalaze. izvarakatvavirodhI jena vagere kaheze ke je tame pApa karaze te azubha karmone bAMdhaze, khAdhelA apathya bhejananI jema enuM (azubha karmanuM) duHkharUpa phaLa tamane maLaze, tamAre burI gatimAM javuM paDaze, je tame puNya karaze te tame zubha karmanuM upArjana karaze. khAdhelA pathya bhajananI jema e (zubha karma) tamane sukhadAyaka thaze. eka dharma-saMpradAya mANasane IzvarakatRtvavAdI banAvI je kAma karAvavA cAhe che, te ja kAma bIje dharma- saMpradAya temane IzvarakatvamatanA virodhI banAvI karAvavA irache che. AmAM javuM joIe ke dharmamAM (dharmanA muddAmAM) bhinnatA AvI? nA. sArA kAmanuM sAruM ane burAnuM buruM pariNAma maLavA viSe badhA ekamata ja che, tyAre bhinnatA phalanA mArganI keDInA vicAraNAmAM AvI. A bhinnatA vajUdavALI na gaNAya. e virodhIkAraka zA mATe thavI joIe ? virodha tyAM hoI zake, jyAM banenA uddezya ekabIjAnI viruddha hoya. paNa ahIM banenA uddezya eka ja che. IzvarakatRtvavAdane vaijJAnika daSTithI atacca mAnIe te ye e adhama ( adharmapreraka) na kahI zakAya. buddhi karatAM bhAvuktA jemanI vadhAre che teone Izvarakata tvavAda adhika priya ane upayogI lAge che. teo ema vicAratA lAge che ke IzvaranA bharose badhuM choDI devAthI nizcita thaI zakAya che. ethI kartutvane ahaMkAra pedA thato nathI. puNyapApane vicAra rahe che. adhika vikasita gaNatI buddhivALA, izvarakartutva tarkasiddha na hovAthI mAnatA nathI teo ema samaje che ke Izvarane kartA na mAnatAM svAvalaMbI banavuM
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462: jene dAna AtmabaLa ane nija puruSArthane khIlavavAmAM jAgrata rahevuM Avazyaka che, izvarane khuza karavAnI bheLI bhakti ane bheLI koziza karavAne badale kartavyasAdhanamAM pragatimAna banavA prayatnazAlI thavuM e ja bahetara che. teo e khyAla dharAvatA hoya che ke amArAM pApane mApha karanAra keI nathI tethI amAre pApAcaraNathI DaravuM-DaratA rahevuM joIe. e te spaSTa ja joI zakAyuM che ke jemaNe Izvarakatva ne mAnyuM che temaNe paNa e ja mATe e mAnyuM che ke mANasa pApa na kare, jemaNe izvarakatvane mAnyuM nathI temanI e mAnyatAne sAra paNa e ja arthamAM pariName che ke mANasa pApa na kare. bannenuM lakSya eka che. prANIo sadAcaraNI thaI sukhI bane e ja banene uddeza che. A pramANe advaitavAda, jene siddhAMta e che ke jagatnuM mULa tatva eka che, ema kahe che ke dvaita-bhAvanA saMsAranuM kAraNa che. aDhatanI bhAvanAvALe A mAre svArtha, e bIjAne svArtha evA saMkucita vicAra nathI rAkhate e te jagatanA hitamAM pitAnuM hita samaje che. je vaiyaktika svArtha pAchaLa mANase nAnAvidha pApa kare che e vaiyaktika svArtha enI daSTimAM nahi rahe ane ata eva e niSpApa banaze dvaitavAdI kaheze ke mULa tattva che. huM AtmA chuM ane mArI sAthe lAgeluM parata-jaDatA-pudgalatava juduM che. huM cetanatattva hovA chatAM paratattva-jaDatatvanA kAraNe durvAsanAne vaza thaI mUrkha banI mArA sAdharmika (samAnadharya) anya cetana ta (jI) sAthenA vyavahAramAM prAmANika na rahetAM anIti-anyAyabhareluM vartana calAvuM chuM te mAre mATe cagya nathI. huM jaDatatvanA kaluSita mahAtmaka baMdhanamAM paLe
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa :463 : jatattvanI gulAmI svIkArI duHkhI thAuM chu ane anyane duHkhI karu chu. mATe A meAhunA duHkhada ba Mdhanane mAre tADavu joie. A pramANe advaita, dvaita ane vAdemAMthI eka sarakhA ja kalyANarUpa phalitArtha' nIkaLe che. anekAnta viSayamAM mArI anekAnta-vibhUti'-[dvAtrizikSa]nA keTalAka zlokA paNa ahIM rajU karI dauM. dvaitAdvaitavAda dvaita yathArtha jar3a-cetanAbhyAmadvaita madhyAtmavikAsadRSTyA / ittha dvayaM tat paTu saGgamayya zAntastvayA tAraka ! tadvirodha: / / 9 --jagat jaDa ane cetana ema e tattvarUpa hAI ' dvaitavAda yathArtha che; tema ja ArAdhya tattva eka mAtra Atmatattva hAI tenA ( AtmAnA ) vikAsasAdhananI dRSTie [ tenI vikAsasAdhanA para bhAra mukavA mATe ] advaitavAda ne nirde za paNa yathArtha che. Ama e bannenI kuzala sa Mgati karIne, huM tAraka prabhu ! emanA virodha teM zAnta karI dIdhA che. 9 4 ? ekAnekAtmavAda- 3.4 ekAtmavAdI hi samAtmavAdaH sa sarvabhUtaiH samabhAvavAdaH / ittha sudhIrbhAvayati zrito'pi nAnAtmava / vaM paramArthasiddham // 10 - ekAtmavAda'sAme kazeya vAMdho nathI, pazu AtmA vyaktiza: nAnA hAI ' ekAtmavAda 'nA artha samAnAtmavAda karavA ceAgya che. [ samAnAtmavAda eTale badhA AtmA (mULarUpe) eka ja--eka ja sarakhA--svarUpanA che evA siddhAMta, ] A vAda sarva prANIo sAthe samabhAva keLavavAnA pATha zIkhave For Private Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 4646 jena darzana che. sujJa jana anekAtmavAdane (jIve judA judA che e tattvane) siddhAMta, je yathArtha che, tene anugAmI chatAM, upara kahyA mujaba ekAtmavAdanI bhAvanA seve che. 10 avatAravAda- muktasya bhUyo na bhavAvatAro muktivyavasthA na bhavAvatAre / utkRSTajanmAna udaarkaayemhaavtaaraa uditA mahAntaH / / 11 -mukti pAmyA pachI mukta AtmAnuM puna: saMsAramAM avataraNa thatuM nathI. saMsAramAM enuM punaH avataraNa mAnavAmAM muktinI vyavasthA raheze nahi. ataH e prakArane "avatAravAda" yuktiyukta nathI. mahAna puruSane janma mahAna kAryo karavA vaDe mahAna gaNAya che. ane ethI ja "avatArane artha "janma" heI teo "avatArI" ke mahAna-avatArI gaNAya che. 11 kartatavAdasopaadhiraatmaa jagati pravRtto'nupAdhirAsmA na vahedupAdhim / evaM hi kartRtvamakartRtAM cAzrityodbhavanta: kalahA vyapeyuH / / 12 -upAdhivALe AtmA jagatamAM pravRtti kare che. upAdhimukta zuddha (saccidAnandamaya) AtmAne-parama AtmAne upAdhi uThAvavApaNuM hoya nahi. Ama, katRtva ane akatRtvavAdane aMge UbhA thatA kalaha zamI jAya che. 12 sAkAranirAkAravAda- sAkArabhAve sazaroratAyAM nirAkRtitve ca videhatAyAm / saGgacchamAne paramezvarastha virodhabhAvo'navakAza eva / / 13
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 465 -paramAtmAnuM zarIradhArI avasthAmAM sAkArapaNuM ane videha dazAmAM nirAkArapaNuM ema bane saMgata hovAthI emAM virodhane avakAza nathI. 13 AtmavibhutvavAda- zarIramAno'sti zarIradhArI vibhUH punanivibhUtvayogAt / ittha budho'vaibhava-vaibhavasya samanvayaM satkurute tvadoyam / / 14 / / -zarIradhArI AtmA svazarIrapramANa che, ane jyAre e vyApaka jJAnazaktinA prakAzathI prakAzamAna bane che tyAre e jJAnanI vibhutAnI daSTie vibhu paNa che. Ama, tArA batAvelA vibhutva ane avibhutvanA samanvayane sujJa jana satkAre che. [ jainadaSTie AtmA asaMkhya pradezI hoI tenA pradeza suvistRta thatAM sakalalekavyApI bane che. A prakAre paNa AtmA vibhu ( vibhutvazaktine dhAraka) che.] 14 zUnya ane kSaNikavAda- jagat samagra khalu sArahInamiti prabuddho nijagAda zUnyam / vinazvaraMca kSaNika tadeva jJAtvA''zaya kaHkurutAM virodham ? / / 15 / / -samagra jagat asAra che ema samajanAre ene "zUnya" kahyuM ane ene vinazvara (kSaNabhaMgura) samajanAre "kSaNika" jaNAvyuM. A daSTie "zunyavAda" ane "kSaNikavAda" ne samajavAmAM Ave te koNa virodha kare tema che? 15 digambara jaivetAmbaravAda- *vetAmbarA digvasanAzca hanta ! katha mithaH syuH kalahAyamAnAH? Azritya nagnetarabhAvabhUmi bhavatyanekAntadhurandharatve / / 16 / /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 466: jenA darzana -vetAmbara ane digambara bane anekAntavAdanA dhurandhara che (anekAntavAdane jezIle pracAra karanAra che), pachI, nagnatA ane anagnatAnI bAbata para paraspara kalaha kema karatA haze? 16 kaSAyamuktAvavagatya mukti buddhvA'pyanAsakti-samarthayogam ! jJAtvA kramaM sAdhanasazrayaM ca muneH sacelatvamapi pratIyAt / / 17 / -kaSAye (kAma, krodha, mada, lebha, moha) thI mukta thavAmAM mukti jANyA pachI, "anAsakti" yeganA sAmarthyane khyAla pAmyA pachI ane sAdhanavidhinuM kamikapaNuM samajyA pachI muninuM sacelapaNuM samajI zakAya tema che. ki mUktisaMsAdhanayogamArgo vastra vinA''viSkurute na muktim ? ced vItarAgatvamudeti pUrNa nagno'pyavagno'pi labhet muktim / / 19 / / -muktilAbhamAM parama sAdhanabhUta je gamArga che te zuM vastra na hotAM mukti pragaTa karatuM nathI? vastra na hatAM muktine pragaTa thatI zuM reke che? nahi ja. muddAnI vAta eka ja che ke jyAre vItarAgatA pUrNa prApta thAya che tyAre nagna hoya ke anagna, jarUra mukti prApti kare che. 18 mUrtivAdasdbhaavnaa jAgrati mUrtiyogAda, upAsakAstAM tata Azrayanti / yogApramatta-sthiramAnasAnAmAvazyakaH syAnnahi matiyogaH // 22 // -bhagavAnanI mUrtine Azraya levAthI saMbhAvanA jAgrata thAya che, mATe upAsake tene Azraya le che. emanI apramatta dazAmAM sthiramanAone mUrtiyoga jarUrI na hoya. 22
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 467 : sadbhAvanodbhAvanasAdhanAnAM maryAtmakaM khalvadhika ya ekam / zrayed yathAzakti vivekayukta karoti naivAnucitaM sa kiJcit / / 23 // -sadbhAvanAne jAgati karavAnAM sAdhanAmAM eka vadhu sAdhana mUrtiyega paNa che, tene je yathAzakti vivekayukta Azraya le che te zuM kaMI geravAjabI kare che? nahi ja. 23 kaSAya dhAya hi mUrti yogaH samAzrayaMsta tamanAzrayadbhiH / sAdhavirodhAcaraNaM dhareccet kutastadA tasya sa sAthakaH syAt // 24 // -mUrtiyega kaSAne zamAvavA mATe che. tene Azraya lenAra tene Azraya nahi lenAra sAthe (tene Azraya na levAne kAraNe) je virodhabhAva dhAraNa kare to tene mUrtiyega kema sArthaka thAya ? 24 kiyAvAda- na karmakANDAzrayadurgrahasyA'nekAntadarzI dadate'vakAzam / sarvAM kriyA zuddhimRtaH suyogAH zubhAvahAH ko'tra satAM virodhaH? Liaa 26 | -anekAntadazI kriyAkAMDanI bAbatamAM durAgraha ke haThavAdane avakAza ApatuM nathI. keI paNa kriyA je zuddhivALI hoya, emAM mana-vacana-kAyane ye zuddha yA zubha hoya to te kalyANakAraka che. emAM kayA samajune virodha heya? 25 dArzanika matamatAntarane vistAra bahu moTo ane gaMbhIra che. keI AtmavAdI che, te bIjA anAtmavAdI. AtmavAdImAM paNa kaI ekAtmavAdI che, te bIjA nAnAtmavAdI. e ja pramANe IzvaravAdanA matamAM ghaNI bhinnatAo che. A
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 468 : jaina darzana badhAM mata eka bIjA sAthe TakarAtAM rahe che ane vAda vivAdane viSaya banyAM rahe che ema chatAM jaganI dRSTi AgaLa eka tatva sunizcita che, ane te badhA prANadhArIemAM samagra jIvanta zarIramAM "huM"nuM vetana-saMvedana thAya che te e sarvAnubhavasiddha ane sarvamAnya tatvanA AdhAra para "jIve ane jIvavA de"ne upadeza sarvagrAha banyuM che. kaTTaramAM kaTTara kahevAtI nAstika saMsthA paNa e upadezane svIkAre che ane kartavya mAne che. e upadeza eTale sudhI mAnavasamUhamAM vistarele che ke bIjAnA hitanA bhege potAnuM hita sAdhavuM e anIti che, doSa che, pApa che ema mANasa mAtrane samajAyuM che ane samajAyuM che ke "hu"nuM saMvedana badhA prANIomAM ekasarakhuM hovAthI badhAe paraspara sabhAva ane maitrIthI rahevuM ane vartavuM joIe. e rIte vartavAmAM ja badhAnAM hita ane sukha samAyAM che. TUMkamAM "huM"nA sarvamAnya tattvanA AdhAra para AkhuM naitika dharaNa athavA sadAcaraNanIti goThavAI jAya che. je mANasa "a kahe aMdhAro ka 9 mujaba dArzanika carcAo ane kalapanAothI muMjhAI jaI viSama jhaMjhAvAta samA lAgatA vAdothI virakta thaI gayo hoya te paNa upara batAvela sarvagrAhya "huM"nA tatva para pratiSThita sadAcaraNa-nItinI (satya-zIla-sadAcAranI) upAsanAthI potAnuM kalyANa sAdhI zake che. kharekhara e upAsanAnA baLe cittazuddhi sadhAtI ane vikasatI jAya che ane vikAsa pAmatI pAmatI evI ujajavala banavA pAme che ke agocada rahelAM satya jevAM hoya tevAM e mANasanI dRSTine spaSTa thAya che. vAgatuM lAgatuM badhuM mAMDave AvI jAya che. - A uparathI samajI zakAya che ke anAtmavAdI paNa je zaddha sadAcaraNaparAyaNa haze to enI e sAdhanA AtmatatvanI
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI, karamAve che je vicAra jAta. Izvara paMcama khaMDa : 469 H sAdhanArUpe ja lekhAvAnI. enI e sAdhanA ajANya paNa ( AtmatatvanA svataMtra astitvathI ajANa hAlatamAM paNa) enA AtmAnA zuddhIkaraNamAM ja pahoMcavAnI. eTale e mANasa mAnyatAnI daSTie anAmavAdI kahevAvA chatAM vartananI daSTie AtmavAdI che, jyAre AtmavAdInuM vartana je AtmAne hitAvaha na hoya, sadAcaraNapUta na hoya te e, mAnyatAthI bhale AtmavAdI kahevAya, paNa vAstavika rIte anAtmavAdI che, belavA pUratuM ja e Astika che, bAkI nAstika che. sva-parane bhayarUpa bane eve. A ja pramANe IzvaravAdanI bAbata. Izvara ke paramAtmA sadAcaraNI banAvavAnuM, vicAra-vANI-vartanane vizuddha rAkhavAnuM pharamAve che. have je mANasa IzvaravAdamAM mAnato nathI, chatAM A pharamAnane amala kare che. arthAt sadAcaraNanA zubha mArga para cAle che, te Izvarabhakta nahi? te mAnyatAnI daSTie bhale nirIzvaravAdI gaNAya, paNa tatvataH IzvaravAdI che, Izvarabhakta che. kemake ene IzvaranA astitvanI kalpanA na hovA chatAM e e sanmArga para cAle che, je mAge cAlavAnuM IzvaranuM pharamAna che. vidhvaMbhara bhagavAne pUjaka pAsethI kaMI joItuM nathI. joItuM hoya te eTaluM ja ke mANasa mANasa bane. e je pUjakane pharamAna kare te eTaluM ja kare ke mANasa bana! jIvanamAMthI do ane burAIo dUra karI sadguNa thA! sadAcaraNI ane sakamI thA ! mANasa evuM jIvana jIve eTalA mATe ja advaitavAde jaDatatva uparane meha khaMkherI nAkhI AtmadaSTine jagAvI brahmaniSTha arthAt AtmaniSTha eTale ke AtmArAdhaka banavAnuM upadezya. dvaitavAde cetanatatva sAthe bhaLela acetanatava (jaDatattva)ne oLakhI tene pitAnA cit-svarUpamAMthI khaseDavAnuM pradhyuM, arthAta nirmoha dazA prApta karI potAnuM zuddha caitanyasvarUpa pragaTAvavAnuM
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 470 : jaina darzana samajAvyuM. kSaNikavAde samagra dunyavI vistArane kSaNika (kSaNabhaMgura) batAvI, kSaNika upara meha ze ? ema ThasAvI mehavAsanAne haTAvavAnA sadupadezamAM pitAne phALe Ape. zUnyavAde nAzavaMta jagatanI samaja pADIne Akhare badhuM sUnuM sUnuM thaI jAya che evA sarva spazI anubhavanA AdhAra para, saMsAranI asAratAnA arthamAM daurjanyapreraka duHkhada mehanuM darIkaraNa karavAnA IrAde "zUnyavAda jaNAvyuM. jJAnavAde, lAbhakAraka vastune nukazAnakAraka ane nukazAnakArakane lAbhakAraka, hitane ahita tathA ahitane hita, priyane apriya ane apriyane priya samajI lenAruM mana konAthI ajANyuM che? ema jaNAvI arthAt vastunI hAlata game te hoya, paNa tenI nAnAraMgI kalapanA cittane AvarI laI nAnAraMgI banAve che evI leka. pratItine rajU karI satya-zIla-sadAcArathI sadhAnArI cittazuddhimAMthI pragaTanAra vizuddha anubhUti ane pramiti upara jIvanasvAcya avalaMbita hovAnuM nirUpyuM. jagakartavAde IzvaranuM aizvarya (sAmarthya) varNavI tenI tarapha bhakti keLavavAnuM upadezI te bhaktinA anusaMdhAnamAM tenA sAcA phaLarUpe saccaritrazAlI banavAnuM uddaghepyuM-e abhiprAyathI ke saccaritra vagara bhakti nahi ane bhakti vagara saccaritrane vikAsa nahi jagakartA izvara nahi mAnanAra vAde AtmAne svayaMbhUzaktizAlI batAvI AtmA uparanAM kArmika AvaraNanAM AkramaNa khaseDavAmAM potAnA samartha AtmabaLane upayoga karavAnuM prarUpyuM. Ama paraspara viruddha dekhAtA paurANika vAdonA puraskartAoe pitapotAnA vAdanA puraskaraNanA mULamAM jIvanane saguNI, sadAcaraNI, satkarma banAvavAnuM ja ekamAtra mukhya dhyeya rAkhyuM che. A dayeyane kaI paNa matAvalaMbI dArzanika ke vAdI sAdhI zake che ane ema karI potAnA kalyANasAdhananI
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 471 : sAthesAthe A pratyakSa duniyAne rUDI banAvavAmAM pitAne zaktibhara prazaMsanIya phALo ApI jAya che, jenAthI vadhAre rUDuM bIjuM zuM hoI zake ? anekAntadaSTinA viSayapradezanuM eka vadhu sthaLa A nIce rajU karavAmAM Ave che- (1) kALa karelA zubhAzubha karmo tarata udayamAM AvatAM nathI, paNa paripakava thayA pachI udayamAM Ave che, mATe karmane paNa potAnuM phaLa batAvavAmAM kALanI apekSA che. kAryasiddhine anukUla udyama paNa saphala thavA mATe thoDeghaNe vakhata le ja che. AMbo vAvyuM ke tarata ja phaLa utpanna thatuM nathI. AgaboTa ke meTara haMkArI yA eraplena uDayuM ke tarata ja gatavya sthaLe pahoMcatA nathI. kerInI goTalImAM AMbe banavAno svabhAva che ane udyama vagerenI anukUlatA che, chatAM kALanI maryAdA prApta thayA vagara te geTalI AMbe banI zakatI nathI, mATe svabhAvane paNa kALanI darakAra che. ziyALAmAM ThaMDI paDe, unDALAmAM garamI paDe, varSARtumAM varasAda paDe, vasantaDatumAM vRkSe supallavita bane, yauvanavayamAM puruSane dADhImUcha Ave e vagere ghaNuM ghaNuM bAbate uparathI kALanI nimittakAraNutAnuM sAmarthya jANI zakAya che kALa jindagInA banAvamAM agatyano bhAga bhajave che ema kahyA sivAya rahI zakAya tema nathI. mokSane mATe paNa bhavasthitinA paripAkanI AvazyakatA batAvAya che te paNa kAlanI labdhi ja che. (2) svabhAva cekhA vAvyA hoya te cokhA ja ane ghauM vAvyA hoya te ghauM ja Uge e mahimA svabhAvane che. emAM kALanI
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ :472: jaina darzana maryAdAne avazya sthAna che, chatAM bIjanA svabhAva pramANe ja siddhi thavAnI. AMmAnA geTalAmAM AMbeA banavAnA svabhAva che, mATe ja AMbAnA geTave vAvavAthI udyamadvArA, kAlamaryAdAnusAra bhAgyavAnane kerI prApta thaI zake che. kALa udyama vagere hovA chatAMya svabhAvaviruddha kAMI kAya thaI zakatuM nathI. cetana, acetananA svabhAva pramANe kArya banyA kare che. niHsaMdeha svabhAvanuM jabaradasta sthAna che. (3) pUrNAMkama sukha-du:kha ane tenI sAthe sabaMdha dharAvatI vividha dazAe karmInI vicitratA upara AdhAra rAkhe che. savaLu' karatAM avaLu ane avaLu karatAM savaLuM thAya enI pAchaLa kanu sAmarthya' che. Akasmika lAbha ane Akasmika AkRta e kArmika baLanA adUbhUta namUnA che. saMsAravI samagra jIve kamanAM baMdhanAthI baddha hovAthI tadanusAra bhinna bhinna paristhitimAM temane mukAvu paDe che, tarahatarahanI avasthAemAMthI pasAra thavu paDe che, karma nuM prAkhalya sahu koine jANItu che. kSmAbhRdraGkayormanoSijaDayoH sadrUpanIrupayo: zrImadurgata yobalAbalavatornI roga rogAtayoH / saubhAgyAsubhagasvasa gamajuSostulye'pi nRtve'ntara yattatkarmanibandhana tadapi no jAtraM vinA yuktimat // | devendrasurita prathama kagranthanI svApana TIkAmAM uSkRta ] arthAt-rAjA ane raka, medhAvI ane mUrkha, khUbasUrata ane badasUrata, daulatamaMda ane daridra, balavAn ane niLa, ArogyavAn ane rAgI tathA saubhAgyavAn ane daurbhAgyavAnmAM For Private Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 9 473 mANasapaNuM sarakhuM hetAMye e prakAranuM (nAnAvidha) aMtara jevAmAM Ave che te karmane AbhArI che, ane jIva vinA karma zuM? eTale karmanI sAbitI thavA sAthe ja AtmA paNa sAbita thaI jAya che. A pustakane A ce khaMDa karmaviSayaka vivecanathI bhaye che. puNya-pAparUpa karma saMbaMdhI vicAradhArA tyAM ja karavAmAM AvI che. mANasa sahajarUpe apUrNa che, te game teTalI kuzalatA thA hoMziyArI rAkhe te paNa prAkRtika asAvadhAnatA ane zArIrika sahaja cAlatA DI-ghaNI tene vaLagelI ja che, eTale e apUrNatA yA khAmIne bhega te kyAreka thaI ja paDe che. pitAnI AMgaLIthI pitAnI AMkha, pitAnA dAMtathI potAnI jIbha kyAreka ociMtI evI dabAI ke kacaDAI jAya che ke pIDA bhegavavI paDe che. gaphalata rAkhyAne vAMka kaI kADhI na zake evA akasmAtane bhaMga te kyAreka thaI paDe che. amuka sthaLe javuM yA hAvuM ane aniSTa akasmAtane zikAra banavuM athavA mANasa samaju chatAM tenAthI UMdhI pravRtti thaI javI evuM bahu bane che. vyaktigata yA sAmUhika citra-vicitra ghaTanAo bane che, jene "devAdhIna" kahevAmAM Ave che, te uparathI "karma'nA astitvane khyAla AvI zake che. (4) udyama udyamanI mahattA paNa mAnyA vagara cAle tema nathI. kevala karmane pradhAna mAnanAre jANavuM joIe ke karmane utpanna karanAra ke? jIva pite. jIva pote pitAnA vyApArathI kame bAMdhe che, te karmo sAthe baMdhAya che. karmane udita thavAmAM paNa
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 474 : jaina darzana pravRtti-saMgane sahakAra che. zubha karma azubha karmanA rUpamAM ane azubha karma zubha karmanA rUpamAM pheravAya che e jIvanA prayatnathI bane che. jyAM karmanI gati nathI, pahoMca nathI tyAM udyamanI dhajA pharahare che. karmanuM ("adRSTa"nuM) kAma jIvane bhavacakramAM bhamAvavAnuM-pheravavAnuM che, tyAre udyama-prayatna puruSArtha karmonI sAme laData calAvI karmakaTakane vista karI AtmAne muktidhAme laI jAya che. kevalyane pragaTAvavAmAM karmanuM baLa kAraNa nathI, paNa karmono kSaya ja-karmakSayasAdhaka prayatna ja eka mAtra mukhya kAraNa che. A prakAranI udhamanI-prayatnanI AtmabaLanI asAdhAraNa vizeSatAo dhyAnamAM letAM "karma"nA mahatva tarapha ekAnta pakSapAta rAkha asthAne che. karma ( "adRSTa"nA arthamAM), karma (kiyAnA arthamAM) para avalaMbita che. mATe sArI-zubha-prazasta kiyA (satkAryo) karavAmAM mane vAkukAyavyApArane zuddha ke zubha rAkhavAmAM dRDhasaMkalpI banI rahevuM e ja karmataMtrane sudhAravA ane nAbUda karavAne upAya che ema jJAnI saMte taraphathI upadezavAmAM AvyuM che. kevaLa karmavAdI mANasa nirutsAha-nirudyamI banavAthI saphalatAthI vaMcita rahe che, pitAnA "dAridraya"ne khaMkheravAmAM asamartha bane che. lakSmI udyogI puruSasiMhane* vare che. sAraMva maffja kAttaH zrataH punaH punaH | karmANyArabhamANaM hi puruSa zrIniSekte / / (manusmRti, 9/300) arthAta-mANasa pharI pharI kAryaparAyaNa bane. karmavIrane ja zrI seve che. jarmana vidvAna sopanahAra kahe che ke "Our happiness depends in a great degree upon what we are, upon our individuality."
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa * 475 : je ke puruSArthane kALa, svabhAva vagerenI apekSA rahe ja che, te paNa vijaya ApavAmAM te ekko che. vartamAna yugamAM arthAta-ApaNuM sukha adhikAMza ApaNe jevA heIe tenA upara, ApaNA vyaktitva Upara avalaMbita che. " It is the prerogativ of man to be, in a great degree, the creature of his own making" .--Burke arthAta-moTe bhAge pitAnA prayatna pramANe banavAno vizeSa adhikAra mANasane maLela che. "The poorest have sometimes taken the highest places; nor have difficulties apparently the most insuperable proved obstacles in their way. Those very difficulties, in many instances, would even seem to have been their best helpers by evoking their powers of labour and endurance, and stimulating in to life faculties which might otherwise have lain dormant." -S. Smile's Self-Help arthAta-khUba garIba mANasoe kayAreka UMcAmAM UMcA sthAna prApta karyA che atyata kaThina dekhAtAM sarakaTo temanA mArgamAM bAdhaka thaI zakyAM nathI. ghaNA udAharaNomAM kaThina saMkaTa, parizrama ane sahananuM baLa jagADIne ane zaktine pradIpta karIne temane zreSTha sahAyaka banelAM paNa jovAya che. evI zaktione ke je bIjI rIte temanI aMdara chupAyelI ja paDI rahI hota. " Slumber not in the tents of your fathers, The world is advancing, Advance with it" -Mazzini tArA pUrvajonI chAvaNImAM gheryA na kara. jagata AgaLa vadhe che. enI sAthe tuM AcLa vadha.
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 476 : jaina darzana relve, maTara, TelIgrApha, vAyaralesa TelIgrApha, phenegrApha, eroplena, reDiye, aNuba vagere je navI navI zeThe nIkaLI che, jene upaga AmajanatAmAM vyApaka banyuM che, ane bIjA navA navA AviSkAre je nIkaLatA jAya che te puruSArtha-baLanAM javalanta udAharaNa che. puruSArtha pheravanAra vyakti ke prajA AgaLa vadhe che ane pitAnA utkarSa tathA aspRdayane khIlave che. akarmaNya vyakti ke prajA pitAnA ni:satvapaNAne lIdhe pAchaLa rahe che ane bIjAnI gulAmI nIce ene kacaDAvuM paDe che. (udyamathI prApta thatI siddhine durupayoga karavAmAM Ave te e udyamane ke siddhine vAMka nathI, paNa siddhine durupayega karanArane vAMka che e ughADuM ja che.) (5) niyati niyati" eTale bhAvibhAva athavA bhavitavyatA. avazya bhAvabhAva avazya bane che e pramANe "niyatine artha ApI zakAya. anukUla saMjogothI khetI pAkIne taiyAra thaI, paNa hima paDavAthI yA tIDanAM jhuMDanAM AkramaNathI athavA koI anivArya Akasmika upadravathI kheti naSTa thAya te bhAvibhAva(niyati)nuM udAharaNa che. phalasiddhi sAMpaDavAnA aNunA vakhate ja bImArI ke bIjuM kaI Akasimaka prabala vigha AvI paDatAM kalasiddhi aTakI paDe te "niyati"no prabhAva manAya che. saTTA, leTarI vageremAM vagara mahenate dhanavAna banI javAnuM paNa "niyati" para mUkAya che. niyati jInA saMbaMdhamAM eka prakAranuM anivArya karma" kahI zakAya, jene jaina paribhASAmAM "nikAcita" karma kahevAmAM Ave che. je karma prAyaH abhedya heI avazya (vipAkedayathI) sukha ke duHkharUpe bhegavavuM paDe te nikAcita karma.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa :477 : AvA prakAranA karmanuM phaLa niyata avazya bhegavavuM paDe tema ] he I te niyati yA bhAvibhAvanA nAmathI oLakhAya che. ApIne bIjAne e pAMca kAraNonI sattA joI. e pAMce potapotAnA sthAne upayogI che. eka kAraNane sarvathA prAdhAnya ApIne bIjAne uDAvI devAya ja nahi athavA sarvathA gauNa sthAne mUkI zakAya ja nahi. kAlavAdI kAlane ja prAdhAnya ApI bIjAonuM yathAegya mUlya na ke te tenI te brAti gaNAya tevI rIte svabhAvavAdI, karmavAdI, udyamavAdI mATe paNa samajavuM. pAMce kAraNene yacita gauNa-mukhyabhAve mAnavAmAM ja samyagadaSTi rahelI che. ethI viparita kevala ekAntavAda tarapha javu e mithyAdaSTi che. kalavAdI kAlanA sarvisa A pAMce kAraNenA sahaganA dAkhalA paNa ApaNI sAme mojUda che. AthI bALaka utpanna thavAmAM pAMce kAraNe jovAya che. kALa (garbhakALa pUre thayA) vagara bALaka janme ja nahi e spaSTa che, prasavasvabhAvavALI strIthI ja bALaka janme e paNa spaSTa che, eTale tyAM svabhAva paNa kAraNurUpe upasthita che. udyama te cAM heya ja. pUrva karmanI athavA niyatinI anukUlatA hoya te ja e vastu bane. Ama prasUtimAM pAMce kAraNene samavAya vate che. vidyAbhyAsamAM AgaLa vadhI UMcI kakSAne pasAra karavAmAM paNa A kAraNasAmagrInuM sAnnidhya jovAya che. tyAM kALanI maryAdA che, vikAsagAmI udyama che, zikSaNagya svabhAva paNa che ane karmanI athavA niyatinI anukUlatA paNa che. pAMce kAraNenI pradhAnatA ja badhe hoya ema samajavAnuM nathI. paNa gauNutAe ke mukhyatAe pAMce kAraNe avazya vidyamAnatA dharAvatAM hoya che.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 478 : jaina darzana kALanI maryAdA udyama vagerethI badalAvI zakAya che. anna lAda pAkavAmAM amuka vakhatanI maryAdA khAsa ceAkkasa nathI. vRkSanAM phaLa pAkavAnA samaya judA judA dezamAM bhinna bhinna hAya che. anya dezeAmAM yantrA dvArA khetIneA pAka hindustAnanI apekSAe jaldI taiyAra karI zakAya che. hAMthathI banAvAtI vastumAM vadhu vakhata lAge che, jyAre yantra dvArA thADA vakhatamAM taiyAra karI zakAya che. pUrvakALamAM jyAre relve nahAtI tyAre vIramagAmathI kAzI pahoMcatA mahInAnA mahInA lAgatA, jyAre vartamAna yugamAM relve dvArA trIje divase pahAMcI zakAya che; ane eraplenathI sudUra pradezamAM paNa keTalI jhaDape pahAMcI zakAya che te ajANyu nathI. A pramANe kALanA maryAdAmAM udyama vagerethI pheraphAranI zakayatA pratyakSa joI zakAya che, chatAM sAmAnyataH kALanI thoDI-ghaNI maryAdA te dareka kAryanI siddhimAM avazya rahe che, mATe kALa svatantra nahi, paNa udyama, svabhAva vagere avala bIne jeTale darajje kAryasAdhaka ( kArya sAdhanamAM upayAgI ) DaeNAya teTale darajje tenI mahattA mAnavI nyAyya che. kALanI sahakAritA dhyAnamAM levAmAM Ave te kAnA prArabha karIne kArya pUrNa na thAya tyAM sudhI maNusa dhIraja rAkhatAM zIkhe; nahui te koi kAmane mATe kriyA prAraMbha karIne tarata ja ke pUratA vakhata pahelAM-asamayamAM ja-mlecchA rAkhavA jatAM tema na banavAne lIdhe mANasa nirAza thai jAya, ane kArya sAdhavAnA udyamamAM DhIle-pece paDI jAya te phaLathI vaMcita rahe. kALanI sahakAritA samajAtAM ema samaya ke kALe karI phaLa maLaze, arthAta kALakrame kArya siddha thAya, ane ethI mANasa kAryamAM udyamI rahe. kALanI maryAdA ulllaMghanIya che, tema svabhAvanI maryAdA ula. ghanIya nathI, chatAM vyavahAraSTie svabhAvanuM paNa atikramaNu sa For Private Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 479 : thatuM jovAya che. (vyavahAramAM jene manuSyane svabhAva kahevAmAM Ave che te kharekhara svabhAva nahi, paNa vimAna che. ane tethI temAM pheraphAranI zakyatA hoya che.) krodhI mANasane krodhI svabhAva zAntAtmA saMtanA satsaMgIthI ocho thaI jaI zake che, ane satsaMgasaMpAdita uttama bhAvanAonA sudaDha saMskArabaLathI te nAbUda paNa thaI jAya che. satsaMganA baLe dujana prakRti sAjana prakRtimAM pheravAI jAya che. sobata pramANe sArA kharAba thaI jAya che ane kharAba sArA. vaLI bhinnabhinna vastuonuM mizraNa karavAthI e vastuonA mULa svabhAvamAM phera paDe che ane anya ja svabhAva pedA thAya che. jemake pisvabhAvavALI sUTha ane kaphasvabhAvane goLa e benuM mizraNa thatAM temAM kapha ke pittanA svabhAvane doSa rahetuM nathI. karmamAM-pUrvakarmamAM paNa pheraphAra thAya che. enA sthiti. rasamAM pheraphAra thAya che. keI kama vaheluM paNa udayamAM Ave che. karmanAM upazama, udvartana, apavartana, saMkramaNa thaI t " karma nI mukhya avasthAonuM nirUpaNa 333mAM pRSTha para zarU thAya che. emAM eka "upazamanA" avasthA batAvI che. kamanI upazamanA deza upazamanA (AMzika upazamanA) hatA saMkramaNa tathA udvartana-apavartana kriyAo (evA upazAta karma upara) pravatI zake che, kintu karmanA nibiDIkaraNarUpa "nidhatti " ane "nikAcita" kriyA pravatI zakatI nathI, paraMtu jyAre koI paNa kriyAnI asara nIce na AvI zake evI karmanI sarva upazamanA (pUrNa upazamanA) thAya che, tyAre paNa e "upazAnta" avasthA vadhu vakhata TakatI nathI, theDI ja vAramAM upazAna karma pAchuM udayamAM Ave che ane e "upazAta " AtmA jema caDyo hato tema paDavA mAMDe che. Akhare karmane "kSaya' ja pUrNa zreya sAdhaka thAya che. karmane kSaya,
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 : jaina darzana zake che. AtmabaLanA utkarSathI karmane vipAkedayathI bheLavyA vagara naSTa karI zakAya che. karmathI maLela zarIra, indriye vagerene je gya rIta keLavavAmAM na Ave te temano vikAsa thaI zakate nathI, mATe karmathI maLela vastuonA vikAsane lAbha udyamane AbhArI che. je sArI keLavaNI meLavI potAnAM zarIra, Indri, mana, buddhi, hadayane yegya vikAsa sAdhe che te pitAnA te prakAra prazasta udyama ane prayatnathI potAnA jIvananuM hita sAdhavA sAthe pitAne sukhasampanna banAve che. jema kevaLa bhAgya upara AdhAra rAkhanAra mANasa puruSArthanA abhAve pitAnA jIvanane vikAsa karI zakatuM nathI ane akarmaNyatAnA pariNAme ni satva banI pitAnI je, karmane vipAkarUpe bhogavIne thAya che temAM te te karmanA kSapaNa sAthe anyAnya karmone bandha paNa thavA pAme che, mATe e kSaya (nirjarA ) lAMbI majale pahoMcADI zake tema nathI; kintu pavitra cAritra-tapanA sAdhanathI karmone balAta udayamAM lAvIne emanAM vipAkaphaLa sparyA vagara ja emane kheravI nAkhavAM e zreyArUpa nirjarA ja kevalyasAdhaka bane che. AtmasAdhanAnuM baLa jeTaluM unnata hoya che, teTalA vizALa pramANamAM karmonA nirjara (kSaya) thAya che. Ama karmonuM kheravAnuM vipAkedayathI thAya che ane sAdhanaprayatnathI paNa. sAdhanaprayatnathI thatI nirjarAmAM kevala nIrasa karmalikanuM vedana hoya che, je "pradezadaya' kahevAya che. saMkramaNa" nAmanI kriyA agAu batAvI che, te vaDe anudita karmone udayavatI karmaprakRtiomAM saMkramAvIne -bheLavIne te udayavatI karmaprakRtionA phalavipAkarUpe bhegavavAmAM Ave che. muktigAmI AtmA pitAnA AyuSyanA aMtima kSaNe, Ama, saMkramaNathI paNa karmone vedI kheravI daI videha muktine pAme che. Ama, karmavidAraNamAM saMkramaNavidhi paNa eka che.
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 481 : jiMdagIne niHsAra banAve che tema, jeo karmane-pUrvakane mAnatA nathI teo bhayaMkara bhrAntimAM gothAM mAratA hoya che. karmavAdanI siddhi ane upayogitA viSe vivecana thaI gayuM che. karmavAdane avagaNanAra mANasane AtmA jevA viziSTa tattvanI pratIti na hovAthI vipattinA vakhate tene sahavAmAM te samabhAva rAkhI zakatA nathI. prANivAtsalyane vizada bhAva tene durlabha je banI javAthI sAmAnya vidhanI bAbatamAM paNa te AkaLe bAkaLa banI jAya che. udAtta zAMtabhAva tathA prasannabhAva tevAne durlabha rahe che. kalyANasAdhananI mULa bhUmi-sAcI bhUmi ajJAta ane apratIta hatAM pitAne sAce jIvanavikAsa sAdhave azakya ya durghaTa bane che. niyati "nuM baLa adamya che. AgaLa jaNAvyuM tema, akasmAt lAbha ApanAra ke aMtarAya nAkhanAra karmane "niyati ) tarIke gaNI zakAya. puruSArthathI nivArI zakAya tema na hovAthI e vizeSatAne-niyatatAne-aMge niyatine pUrvakarmathI pRthaka nirdiSTa karAI haze. kemake bIjAM pUrvakarmo puruSArthathI nivArI zakAya tema hoya che. trIjA khaMDamAM jaNAvyuM che tema jANI levuM joIe ke karmanA e sugUDha ane agama, agocara kArakhAnAmAM "ka" tarahatarahanA prakAranAM hoya che. badhAMya karmo kaMI "nikAcita" (anivArya) prakAranAM hotAM nathI. evA karmo khajAnAmAM bahu thoDAM hoya che. ghaNuM ghaNuM karmo ane tajajanya vidane suyogya prayatnathI bhedI zakAya evI sthitimAM hoya che, mATe koI kArya siddha na thatAM jhaTa ema na mAnI levuM joIe ke e kArya mArA nasIbamAM ja nathI. ApaNane ApaNA karmane paDadAo tathA temanI jAtenI kazI ja khabara nathI, te pachI udyama
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ :482 : jaina darzana karyA chatAM kArya siddha thayuM ke thatuM na heAya tAye tene (te kA ne ) anivAya kama thI avarAyeluM zA mATe mAnI levuM joie ? zA mATe, ema mAnI hatAza thaI kAryapravRtti mUkI devI joie ? sa`kalpabalapUrNa prAmANika prayatna siddhine najIka lAve che. tejasvI tapanA baLe peAtAnA sakalpa pUrA paDe che peAtAnI AkAMkSA pAra paDe che. A kALa vagere paraspara sApekSapaNe bhegAM maLIne kAma karanAra hAI ' samavAyI ' kAraNa kahevAya che. AtmAnA mULa svabhASa saccidAna darUpa hAI upasthita karmAnAM phaLa samabhAvathI vedavA sAthe bhavacakranA mULabhUta tRSNAne vidAravA prayatnazIla thavAthI paramakalyANarUpa siddhi prApta thAya che. kALa teA jyAre utsAhI anI prayatnazIla thaie tyAre nA' pADe tema nathI. AtmakalyANa-sAdhanamAM A kAraNeAnA yAga joI zakAya che. Ama vAdabhUminA bakheDA vakhADI tenA sauSThava para prakAza pheMkatA nIcenA ullekha keTaleA sarasa che "Disagreement is refreshing when two men lovingly desire to compare their views to find out truth. Controversy is wretched when it is only an attempt to prove another wrong. --F. W. Robertson 1 arthAt-matabheda vA vAdacarcA tyAre sArI sarasa lAge che, jyAre satya zodhavA mATe e mANase paraspara maitrIbhAvathI peAtAnA vicAronI tulanAtmaka AlecanA karavA cAhatA heAya che; paNu jyAre matabhinnatA vA carcA mIjAne khATA puravAra karavAnA ja prayatnarUpa hoya che tyAre te dhikkAravA lAyaka hAya che. have jJAna-kriyA viSenA samanvaya joie. For Private Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 483 : kaI paNa kAryanI-mokSanI paNa-siddhi jJAna ane kriyA e bane upara avalaMbe che. ekaluM jJAna apaMga che ane ekalI kiyA abdha che, eTale kiyA vinAnA ekalA jJAnathI athavA jJAna vinAnI ekalI kriyAthI dhAryuM pariNAma ANa zakAtuM nathI. dAkhalA tarIke, kavInAIna meleriyA tAva upara rAmabANa IlAja che evuM jJAna hovA chatAM je tene davA tarIke rItasara rogya pramANamAM levAmAM na Ave, eTale ke sadarahu jJAnane AcaraNamAM mUkavAmAM na Ave te tAva ja nathI; temaja, tAva zAthI jAya che te bAbatanA jJAnanA abhAve bhaLatI ja kaI cIjane davA tarIke levAmAM Ave tethI tAva ja nathI; te ja pramANe vartanamAM anIti, anyAya, daMbhano tyAga karyA sivAya mokSa prati pragati karI zakAtI nathI evuM jJAna meLavyA chatAM te mujaba vartana rAkhavAmAM na Ave te mokSa prAMta pragati thAya nahi. UlaTuM tethI viruddha dizAmAM pIchehaTha thAya e ja bane. matalaba ke jJAnane kiyAmAM [ AcaraNamAM mUkyA sivAya ekaluM jJAna vAMjhiyuM rahe che, arthAt phaladAyaka thatuM nathI; temaja jJAnanI sAcI doravaNI vagaranI ekalI kriyA niSphaLa jAya che athavA viparIta pariNAma ANe che. bhejanane jevuM ane enAM vakhANa karavAM ethI bhUkhyA mANasanI bhUkha nahi bhAMge, eNe potAnA hAtha calAvavA joIze-khAvuM joIze. e pramANe mahApurUSano upadeza sAMbhaLI lIdhAthI nahi cAle, paNa e sadupadezane barAbara samajI tene AcaraNamAM mUka paDaze isita sthaLanA bhAganI mAhitI hoya, paNa e mArge cAlIe nahi te e sthaLe kema pahoMcAya ? ane ajJAnathI avaLA raste cAlIe te? te ISTa sthaLa te dUra ja rahe, paNa vadhArAmAM rakhaDapaTTInI takalIpha palle paDe.
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana jJAna-kriyAnA sumeLa vize vizeSAvazyabhASya graMthamAM kahe : 484 : che ke - hayaM nANa kiyAhINa hayA annANao kiyA / pAsato paMgulo daDDho dhAvamANo a aMdhao / / 1159 / / [ vizeSAvazyakabhASyagata Avazyakaniyukti ] arthAt--kriyA vagaranuM jJAna haNAyeluM. samajavuM; te ja pramANe jJAna vagaranI kriyA haNAyelI samajavI. udAharaNa tarIke, dekhavAM chatAM pAMgaLe ane doDavA chatAM AMdhaLeA ane baLI mUA. A udAharaNane nIcenI gAthA spaSTa kare che-- saMjogasiddhii phalaM vayaMti na hu egacakkeNa raho payAi / aMdhoya paMgU ya vaNe samiccA te saMpauttA nagaraM paviTThA / / 1965 / / [ vizeSAvazyakabhASyagata Avazyakaniyukti ] arthAt--jJAna ane kriyA e enA sogathI ja siddhi thAya che. eka cakrathI ratha cAlatA nathI. (vanamAM dAvAnaLa phATatAM ) AMdhaLA ane pAMgaLA e bannee eka bIjAne sahayoga sAdhyA te khacIne nagare pahoMcI zakayA [ anyanA khabhA upara pazu beTho ane pazunA kahyA pramANe anya cAlyA, Ama ekabIjAnA sahayeAga ( paraspara sakhata ) karavAthI e banne acI gayA. e be jaNAe ekabIjAnI sAbata karI na hAta teA beu marI jAta. A pramANe paMgusadeza jJAna ane andhusamAna kriyA e baMne paraspara maLe-susaMgata ane te salatAnI bhUmie paheAMcI zake. paNa e baMne alaga alaga rahe-sayukta na bane te e banne hataprAya ( haNAyelAM jevAM ) che, siddhikAraka thaI zakatAM nathI. For Private Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 485 : paMcama khaMDa have nizcaya-vyavahAra daSTi joIe. jIva tathA pudgala temanA vyAvahArika svarUpamAM daSTigamya thaI zake che. pugala mULa svarUpamAM paramANurUpa kahevAya, chatAM jyAre te anantAnanta paramANuonA ekatra maLavAthI skadharUpa bane che tyAre ApaNuM anubhavamAM Ave che. jIva pitAnA zuddha rUpamAM indriyAtIta hoI ApaNuM anubhavamAM AvI zakate nathI, kintu vyAvahArika rUpamAM vartamAna jIva pudgala sAthe saMyukta thayele-bhaLela hovAthI ApaNane anubhavamAM AvI zake che. jIva pitAnA hAlanA azuddha [ pudgalamizrita ] rUpamAMthI-azuddhi TALI-zuddha svarUpane prApta kare evuM jIva mATe antima dhyeya manAyeluM che. ahIM ApaNe joI zakIe chIe ke je dRSTi vastunA mULa svarUpane, vastunI tAtvika yA zuddha sthitine sparza karanArI che te nizcayadaSTi athavA nizcaya naya kahevAya ane je daSTi vastunI vyAvahArika avasthAne sparzanArI che te vyavahAradaSTi athavA vyavahAranaya, je dRSTi jIvane mAtra zuddha-buddhi-niraMjana-saccidAnanda tarIke oLakhe che te nizcayadaSTi che ane je daSTi jIvane mehavAna, avidyAvAna, krodhalAbhAdikAluSyavAna, dehAdhyAsI tarIke oLakhe che te vyavahAradaSTi che. TUMkamAM, vyavahAragAmI daSTi te vyavahAradaSTa ane mULatattvaspazI daSTi te nizcayadaSTi, je sarva prANIomAM parama caitanyane jenArI hoI vizvapremI che. nizcayadaSTine hadayamAM dhAraNa karIne, arthAt prANImAtra pratye vizuddha maitrIbhAva rAkhIne vyavahAranuM pAlana karavAnuM che ene ja jJAnIo kalyANavihAra kahe che nizcayadaSTi [ tattvasparzI pavitra jJAnadaSTi ] vyavahArane temAM pesI jatI azuddhio haTAvI zuddha banAve che. jema
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 486 : jaina darzana bharadariyAmAM rAtrinA andhakAramAM musApharI karanAra vahANane dIvAdAMDInA prakAzanI madadathI sukAnI kharAbA sAthe athaDAtuM bacAvI laI nirbhaya mAge haMkArI jAya che, te ja pramANe nizcayadaSTi, mehAndhakArane dUdha karI vivekajJAnane prakAza pAtharI pitAnA sambandhanA athavA anya sAthenA ucita vyavahArane aMge karAtA kaI paNa vartanane azuddhatAmAM-malinatAmAM sarakI jatuM aTakAvI zuddha mAge vahAvI mokSamArgane sIdhe, saraLa ane kAMTAjhAMkharA vagarane banAve che. saMsArI avasthAmAM svaparahita (bhautika, mAnasika ane AdhyAtmika hita)nA aMge karatAM vyavahAra-AcaraNamAMthI chUTI zakAtuM nathI. te kartavyarUpe upasthita heI bajAvavAnAM hoya che. zarIra che tyAM sudhI vyavahAra che. kintu te nirdoSa-pavitra ane zuddhapremayukta hetAM mokSaprAptimAM bAdhaka thatA nathI. A pavitra AtmadaSTirUpa nizcayadaSTi jenA manamandiramAM prakAzatI hoya tenA bAhya jIvana para tenA vartanavyavahAra para e daSTinuM ajavALuM kevuM camakI rahe e kalpI zakAya che. e sajajana potAnI patni athavA pitAne pati, pitAno nakara-cAkara ke petAne zeTha, potAnA gharAka yA potAnA sagAsaMbaMdhI, athavA pitAnA saMparkamAM AvanAra koI paNa mANasa sAthe nIti ane vAtsalyathI suvAsita vyavahAra rAkhaze. ahIM ApaNe khyAla karI laIe ke A umadA vyavahAra, cittanI ugratA ane udAttatA keTalI sadhAI hoya tyAre mUrtimatta banI zake. A sAcI kalyANayAtrA che. nizcaya ane vyavahAra banneno samucita-susaMgata rIte amala karavAne jJAnI mahAtmAono upadeza ema pharamAve che ke mANase potAnuM antaraMga tathA bAhya (bane) jIvana UMcuM ane zuddha rAkhavuM joIe.
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa :45+ jaina ' AcAra aMgasUtranA cothA adhyayananA bIjA uddezanA prAraMbhamAM anekAntadaSTinuM uddadhana karatu' sUtra che (4 je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA 31 arthAt-je kama bandhanAM sthAna che te kama nija rAnAM sthAna ane che; ane je kama nija rAnAM sthAna che te karmabandhanAM sthAna ane che. 1 arthAt-je kArya ( pravRtti ) ajJAnI avivekIne kama bandhaka thAya che te kAya ( pravRtti ) jJAnIne kamanirjarA (kanAza)rUpa thAya che. ethI UlaTu', je kAya ( pravRtti ) jJAnIne kanirA (kama nAza )rUpa thAya che te ajJAnI avivekIne karmabandhakarUpa thAya che. jJAnI je koi pravRtti kare che te prANivaganA hita mATe ane tevI buddhithI kare che. nathI hAtI temAM ahaMkAravRtti, upakArabuddhi athavA yaza ke anya badalAnI lAlasA. te khAya che, pIe che, sukhasagavaDa bhogave che ane Arogya jALavI rAkhe che. te eTalA mATe ke tenAthI peAtAnI AtmasamAdhi svastha rahevA sAthe anya prANIonuM hita vadhu ne vadhu sAdhI zakAya evI peAtAnI mAnasika tathA zArIrika kAryakSamatA cAlu rahI zake. parA sAdhanA e tene svabhAva banI jAya che, ane mANasa jyAre peAtAnA svabhAva pramANe varte che tyAre tene kazI muzkelI lAgatI nathI, eTalu ja nahi, paNa pAte khUba khUba karI nAkhyu che evA aheAbhAva " tenA manamAM AvatA nathI. pariNAme jJAnInI koI paNa pravRtti tene baMdhanakAraka thatI nathI. 66 ajJAnInI pravRtti prANivanA hitamAM paNuimatI hAya, chatAM tevI hitabuddhi tenAmAM hAtI nathI. tenI pravRttinu For Private Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 488 : jaina darzana paryavasAna pitAne svArtha sAdhavAmAM thatuM hoya che. khAvuMpIvuM, sukhasagavaDe bhegavavI ane moTA moTA baMgalA baMdhAvI lADI-vADI-gADInI mojamajAha lUMTavI ane te mATe sArAnarasA game te upAye dhanarAzinA Dhaga bhegA karI rAkhavA evI tenI buddhi ane vRtti hoya che. tenI pravRttithI anyanuM hita sadhAtuM hoya te paNa tenAmAM te vakhate ahaMkAravRtti, upakArabuddhi athavA yaza ke anya badalAnI lAlasA jalatI rahetI hoya che. ajJAnI japa, tapa, dhyAna, svAdhyAya, sevA (vaiyAvRtya), sAmAyika, pratikramaNa, devapUjana ke gurusevA Adi dhArmika gaNatI pravRttio karate hoya chatAM te bAbatamAM tenAmAM ahaMvRtti (garva) jAgatI paDelI hoya che ane pote khUba khUba karyA kare che evo ahebhAva tenAmAM vartate hoya che. A kAraNathI ajJAnInI pravRttio, dhArmika gaNAtI pravRttio paNa ene baMdhanakAraka thAya che. jJAnImAM parArtha sAdhaka buddhi ane nirAbhimAnatA mukhyapaNe hoya che, jyAre ajJAnImAM svArthabuddhi ane ahaMkAravRtti mukhya paNe hoya che. pratata viSayanA saMbaMdhamAM samajI zakAya che ke je kArya ke pravRtti enI pAchaLa rahela ajJAna, meha, kaSAyane lIdhe duSkarma baMdhaka thAya che, te ja kArya ke pravRtti enI pAchaLa rahelI vivekadaSTi tathA zuddha bhAvanAne lIdhe zreyaskara thAya che. vADha-kApa pAchaLa hatyArAne Azaya judo hoya che ane kartavyapAlaka DaoNkaTarane Azaya judo hoya che. pahelA Azaya kUra ane hiMsaka che, jyAre bIjAne Azaya sAmAnuM bhaluM karavAne che. Ama eka ja kriyA ekane ghora pAparUpa bane che, jyAre bIjAne puNyarUpa. strInA aMgane saparza bhakti, vAtsalya yA anukampAthI karAte nirdoSa che ane kAmavAsanAthI karAte sadoSa che.
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 4489 miSTAnna jamatA be mANase paikI eka viSayAsaktithI jame che ane bIje jIvana sAdhananA udAtta hetue anAsaktapaNe jame che. A be mANasanI bhejanapravRtti ekasarakhI chatAM pahele avivekI hoI meharAganA vaze karmabandhane poSe che, jyAre bIjo vivekazAlI heI anAsaktinA ojasUbaLe (jamatAM jamatAM paNa) pitAnA antar jIvanane UrdhvagAmI rAkhe che. e ja pramANe, be mANaso pavitra tIrthabhUmi para vihare che, temAM eka sAvadhAnIthI (upaga yatanAthI) temaja savicAramAM viharata cAle che, jyAre bIje upaga-catanA vagara pramattapaNe ane mehamAyAnA vicAromAM dhUma cAle che. A pramANe tIrthayAtrA ekane karmabandhaka thAya che ane bIjAne zreyaskara. devAlayamAM devadarzana karanArA badhAnA manebhAva sarakhA nathI hotA, eTale je pavitra bhAvanAvALA hoya che teo zreya upAje che ane meha-mAyAnA vicAra sevanArA athavA burI vRttivALA navAM azubha karmo bAMdhe che. Ama, devadarzana ekane zreyaskara ane bIjAne pApabandhaka bane che. Ama, uparyukta "AcAra" sUtranuM vacana samajI zakAya che. bIjI rIte jotAM, jJAnI vivekI manuSya sAmAnya niyama tarIke jaNAvelI vAtane hareka prasaMge vicAra vinA vaLagI rahetuM nathI, paNa je te prasaMge dezakALAdi paristhitine vicAra karI pitAne mATe zuM kartavya che ane zuM akartavya che te TharAvI tene anusarIne pitAnuM vartana calAve che. tyAre ajJAnI avivekI je te vakhatanA saMjogene vicAramAM lIdhA vinA, sAmAnya niyama tarIke je vAtane kartavya athavA akartavya tarIke jaNAvavAmAM AvI hoya tene AMkha mIMcIne vaLagI rahe che ane pariNAme dharma AcaravAnI buddhi chatAM dharmane badale adharmanuM AcarI bese che.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 490 : jenA darzana anna-jaLane tyAga karI beThela tapasvIne pANInI sakhta tarasa lAgI, "pANa" "pA"nI jhaMkhanA karate e burI rIte taraphaDavA lAge, te vakhate tene dharmabuddhie pANI na ApatAM maravA deve e dharmabuddhi kevI! rAtre "cevihAra" [ bhejana, jaLano tyAga vALA mANasanA zarIramAM koI kAraNasara jIvaleNa sakhta garamI vyApI jatAM te bebhAna hAlatamAM AvI paDatAMya egya kRtAdi khavarAvavArUpa upacAra na karatAM tene maravA deve e kevI dharmabuddhi! A prasaMge eka kisso yAda Ave che-- bheLA gAmaDiyAe zaherathI AvelA bhalA zeThanI Atithyabhakti karI. ziyALAne vakhata, piSa mahIne, jamIna para pANIno chaMTakAva karI zeThane jamavA besADyA, jamaNamAM zIkhaMDa -purI, ane baraphanAM pANI ane paMkhe. gAmaDiye zeThane kahe che; tamArA jevA meTA mANasanI baradAsa mArA je zuM karI zake? zeTha kahe che, bhAI tArI bhakti te ghaNuM che, paNa mAro jIva kaThaNa che ke zeya nIkaLatuM nathI ! have utsarga-apavAdane viSaya jarA joIe. utsarga-apavAdanI vAta e dravya-kSetra-kALa-bhAvanI ja daSTi che. e daSTi vastunuM samyaphadarzana thavAmAM upayogI che, tema ja kRtya tathA akRtya ane tenAM pariNAmane vicAra karavAmAM kAryanA kartavyapaNuM ke akartavyapaNAne nirNaya karavAmAM upagI che. sAmAnya sthiti saMjogomAM vartana saMbaMdhI je sarvasAdhAraNa niyame sthApita thayelA hoya che te utsarga mArga kahevAya che
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 491 : ane badalAyelA sthiti-saMjogomAM je mAge grahaNa karavAne prApta thAya che te apavAdamArga kahevAya che. amuka prasaMge utsargamArga grahaNa kare ke apavAdamAga grahaNa kare te TharAvavAmAM je te vakhatanA dravya-kSetra-kALabhAvanI vicAraNA Avazyaka bane che. "dravya" eTale pAtra, "kSetra" eTale je te vakhatanI sthaLa saMbaMdhI anukULatA yA pratikULatA, "kALa" eTale je te vakhatanI vAta ke vAtAvaraNanI anukUlatA ke pratikUlatA ane "bhAva" eTale pAtranI vartamAna kAryakSama sthiti. A dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM samAyelA arthane TUMkAmAM vyakta karavA mATe sthiti-saMge athavA paristhiti evA zabdaprayogane upaga karavAmAM Ave che. tAtparya e che ke nItizAtre athavA dharmazA sAmAnya niyama tarIke-utsargamArga tarIke ekapakSe amuka vastu karavI joIe athavA amuka rIte vartavuM joIe, ane anyapakSe amuka vastu na karavI joIe athavA amuka rIte na vartavuM joIe ema TharAvyuM hoya, te paNa te vidhivAkya athavA niSedhavAkya haMmezane mATe ane badhI paristhitimAM lAgu paDe che ema samajavuM e ekAnta che ane bhUla che. amuka vakhate, amuka sthaLe amuka karavuM ke na karavuM, e yagya che ke amegya e te te prasaMganA dravya-kSetra-kALa-bhAva (te te vakhatanA saMga, paristhiti) jeIne nakkI karavAnuM che. dezakALAdi aMge paristhiti badalAtAM, je vAtane sAmAnya niyama tarIke kartavya tarIke jaNAvavAmAM AvI hoya te vAta palaTAyelA sthitisaMjogomAM akartavya bane che, ane je vAtane akartavya tarIke jaNAvavAmAM AvI hoya te vAta palaTAyelI paristhitimAM kartavyarUpa bane che. Ane apavAdamAga kahe che. AmAM niyamano
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 492 : jaina darzana bhaMga thatuM nathI, paraMtu niyamathI je uddeza siddha karavAne heya che te ja uddeza, athavA tenA je anya ucca udeza, palaTAyelI paristhitimAM apavAdamAgane Azraya laI pAra pADavAmAM Ave che. bezaka, niyamane mArga nahi svIkArIne apavAdane Azraya letI vakhate khUba ja satarkatA rAkhavAnI jarUra che. dravya-kSetra-kALa-bhAva yA utsarga apavAdanI bAbatamAM nIcene leka draSTavya che utpadyate hi sAvasthA dezakAlAmayAn prati / yasyAmakArya kArya syAt karma kAya ca varjayet / / * arthAt -deza, kAla ane reganA kAraNe evI avasthA AvI paDe che ke jyAre akArya kArya banI jAya che ane kArya akArya banI jaI tyAgI devuM paDe che. apavAda autsargika mArgane piSaka ja hoya, ghAtaka nahi. ApavAdika vidhAnanI madadathI ja autsargika mArga vikAsa karI * hAribhadra sattAvIzamAM aSTakanA pAMcamA zlekanI vRttimAM jinezvarasurijIe A zleka uddadhRta karela che. hemacaMdrAcAryanI kAtrizikAnA 11mA zleka uparanI bhaviSeNasUrinI syAdvAdamaMjarI" TIkAmAM A zlekanA AdhAra para kahevAmAM AvyuM che ke, Ayurveda mujaba je rogane aMge je avasthAmAM je vastu apathya hoya te ja vastu te ja raMgamAM bIjI avasthA vakhate pathya bane che. laMghana amuka javaranI hAlatamAM upayogI che, paNa kSINadhAtunI hAlatamAM javaravALAne e agya che. dezakAlAdinI apekSAe javaravALAne paNa dadhi pAna vagere sevya bane che. matalaba ke je apazyane tyAga eka avasthAmAM je rogane zAmaka bane che, te apathya ja bIjI avasthAmAM te ja raMgane zamanamAM anukUla paDe che.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa : 493 : zake che. e bane maLIne ja mULa dhyeyane siddha karI zake che. dAkhalA tarIke, bhejanapAna jIvananI rakSA ane puSTi mATe ja che; paNa e paNa jovAmAM Ave che ke kyAreka kyAreka te bhejanapAnane tyAga ja jIvanane bacAvI le che. Ama, upara uparathI paraspara viruddha dekhAtA paNa jIvanavyavahAra jyAre ekalakSyagAmI hoya tyAre e utsarga-apavAdanI keTImAM Ave che. utsargane AtmA kahIe te apavAdane deha kahe joIe. banene sammilita uddeza saMvAdI jIvana jIvavuM e che. utsarga ane apavAda e bane mArganuM lakSya eka ja hoya che. je kAryane mATe utsargane nirdeza karavAmAM Ave che te ja kArya mATe apavAdane nirdeza karavAmAM Ave che. arthAta je bAbata(ta)ne uddezIne utsarga pravarte che, apavAda paNa te ja bAbata(ha)ne uddezIne pravarte che. dAkhalA tarIke jema munine vizuddha AhAra grahaNa karavAnuM utsargavidhAna saMyamanA paripAlana mATe che, tema anyavidha prasaMga para (mAMdagI AdinA vakhate bIje raste na hoI) aneSaNIya (munine mATe banAvela hovA jevA kAraNe na khape e) AhAra grahaNa karavAnuM apavAdavidhAna paNa saMyamanA paripAlana mATe ja che. Ama e baneutsarga tathA apavAdane hetu eka ja che. hemacaMdrAcArya yogazAstranA trIjA prakAzanA 87mA lekanI vRttimAM lakhe che ke "kambalasya ca varSAsu bahinigaMtAnAM tAtkAlikavRSTAvakAyaH rakSaNamupayogaH / bAla-vRddha-glananimitta varSatyapi jaladhare bhikSAyai niHsaratA kambalAvRtadehAnAM na tathAvidhApkAyavirAdhanA / uccAra prastrAvaNAdipIDitAnAM kambalAvRtadehAnAM gacchatAmapi na tathAvidhA virAdhanA."
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 494 : jaina darzana arthAt -varSARtumAM bahAra nIkaLelA munione tAtkAlika varasAda AvatAM apUkAya jInA rakSaNamAM kaMbalane upaga che. varasatA varasAdamAM paNa bAla, vRddha ke glAnane mATe bhikSA sArU nikaLelA munione, je temaNe pitAnA zarIrane kaMbalathI lapeTAyuM hoya te apakAyavirAdhanA teTalI thatI nathI. varasatA varasAdamAM pezAba yA zauca mATe bahAra jatAM temanAM [ munienAM ] zarIra kambalathI AcchAdita hatAM temane teTalI virAdhanA lAgatI nathI. [ pezAba yA dasta rokavAnI sakhta manAI che- "vara-mUtta ghAra" dazavaikAlika, 5-19]. Ama kAcA pANIne sparza paNa munine mATe jayAM niSiddha che, tyAM varasatA varasAdamAM uparanA prajane bahAra javAnuM vidhAna paNa che-apavAdarUpe. [ ane kambalane phakta e ja upayoga munine mATe hemacaMdrAcArye uparanA pAThamAM batAvyA che. e sivAya bIjA upagane kaze ullekha temaNe karyo nathI. ] dharmanuM anuzAsana satyavAdI banavAnuM pharamAve che. paNa pazuprANIne haNavA tenI pAchaLa paDela ghAtakI mANasanA. e (pazuprANa) kaI tarapha gayAnuM pUchavA upara, jANavA chatAM enI rakSA mATe, na chUTake, ata belavuM paDe che tema belavAnuM apavAdavidhAna paNa utsaga vidhAnanI jema ahiMsAnI sAdhanA mATe heI kartavyarUpa thaI paDe che. Ama utsaga ane apavAda e baMnenuM eka ja lakSya che. * " yastu saMyamaguptyartha na mayA mRgA upalabghA ityAdikaH sa na haSaya | (" sUyagaDa" aMganA 8mA adhyananI 19mI gAthAnI vRttimAM)
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaMDa 4495 : e ja pramANe strIne sparza sAdhune mATe niSiddha chatAM koI strI nadI, Aga ke evI bIjI kaI vikaTa AphatamAM sapaDAI paDI hoya tevA vakhate tene aDIne paNa bacAvavAne dharma sAdhune paNa prApta thAya che. sAdhune mATe vividha strIsparza niSedhanI pAchaLa brahmacarya salAmata rahe e daSTi che je, ahiMsAnI eka pradezabhUmi che, tema e ApavAdika sparza paNa brahmacaryanI vizAlabhUmirUpa ahiMsAnA piSaNa mATe che. Ama sparzaniSedha tathA sparza baMnenuM eka ja lakSya che. jaM davvavettakAlAisaMgayaM bhagavayA aNaTANa / bhaNiyaM bhAvavisuddhaM nipphajjai jala phala taha u / / 778 / / na vi kiMci vi aNuNAta paDisiddha vA vi jiNavariMdehiM / titthagarANaM ANA kajje sacceNa hoyavva // 779 / / (haribhadrasUri, viesa.ya) arthAta-bhagavAne manebhAvane zuddha rAkhI dravya-kSetra-kAla- bhAvane anukUla kRtya karavAnuM pharamAvyuM che, je rIte svaparakalyANasAdhanarUpa phaLa nIpaje te rIte vartavAnuM pharamAvyuM che. (778) - jinendrabhagavAne kaI kRtya karavAnuM ekAte pharamAvyuM nathI, tema ja kaI bAbatane niSedha ekAnta karyo nathI. bhagavAnanI AjJA te eTalI ja che ke AtmakalyANamAnA ArAdhanamAM saccAIthI vartavuM. (079) ekAntavAdanI bAbatamAM chelle eka cetavaNIrUpa paNa joI laIe-- vastunI eka nahi, paNa aneka bAjue jevI, tapAsavI ane saMgata thaI zakatI bAjuone meLa besADave e anekAntavAdano artha che. paNa je bAbata ghaTatI na hoya,
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 496 : jaina darzana asaMgata hoya tevI bAbatane ghaTita tathA saMgata karAvavI e te bAlaceSTA kahevAya. e rIte anekAntavAda "andhAdhundhavAda" banI jAya. - je vakhate je pravRttinA aucitya mATe vivekadaSTine Teke na hoya ane jene viveka ekaMdare ayogya TharAvatuM hoya tene anekAMtane Teke Apa ke syAdvAdane saMgata karavA mathavuM ane anekAntanA oThA nIce ene ucita tathA AdaranIya TharAvavI e anekAntavAdane durupayeAga che. ane enI majAka uDAvavA sarakhuM che. anekAntavAda kaMI pheraphudaDIvAdanathI, e nyAcya samanvayavAda e dhyAnamAM rahevuM joIe. nikSepa - jJAnanuM vAhana bhASA che, amUrta jJAna bhASAmAM UtarI mUrtarUpa banI vyavahArya bane che. bhASA zabdAtmaka che ane zabdane sAmAnya artha prAga cAra rItane jovAmAM Ave che, jene "nAma", "sthApanA", "dravya" ane "bhAva" kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke "rAjA" laIe. "rAjA" keinuM nAma hoya tyAre te e nAmathI vyavahata thAya che. e "nAma" mAtrathI rAjA hoI nAma-2 jA che. "rAjA" zabdane A artha nAmanikSepa kahevAya. sajAnI mUrti, chabI ke citrane paNa rAjA kahevAmAM Ave che-jema bhagavAnanI mUrtine bhagavAna kahevAmAM Ave che tema. e sthApanA (citra, chabI, mUrti)nA rUpe rAjA hoI sthApanA-rAjA che. "rAjA" zabdane A artha sthApanA nikSepa kahevAya. mULa vastune enI mUrti, chabI ke citramAM Aropa kare e sthApanA-nikSepa kahevAya. je bhUtakALamAM rAjA hato athavA bhaviSyamAM rAjA thanAra che tene paNa "rAjA" kahevAmAM Ave che. e " dravya"thI eTale ke pAtrapaNunI apekSAe rAjA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama khaDa : 497 : hAI dravya-rAjA che. 8 rAjA ' zabdano A artha dravyanikSepa kahevAya. dravyanA artha ahIM 8 pAtra " karavA ghaTe. enI matalaba e ke je bhUtakALamAM rAjA hatA athavA bhaviSyamAM rAjA thanAra che te mANasa rAjApaNAnuM athavA rAjApaNune pAtra che, jemAM vartamAnakALe rAjApaNuM nathI, paNa bhUtakALamAM hatuM athavA bhaviSyamAM AvavAnuM. je rAjapaNuthI rAjamAna (zabhita ) hoya te rAja kahevAya che e jANItuM ja che. e " bhAva thI eTale ke yathArthapaNe rAja hAI bhAva-rAjA che. "rAjA" zabdane A artha bhAva-nikSepa kahevAya. Ama, nAma-sthApanA-dravyabhAva e rItathI zabdanA arthavibhAga karAya che. bhagavAnanI bhakti temanA nAmasmaraNathI, temanI mUrti dvArA athavA gurubhakti mAraphata karI zakAya che, kAraNa ke sAcA guru e dravyabhagavAna gaNI zakAya. A rIte nAma, sthApanA ane dravya e traNa nikSepa bhAvanikSe5 tarka derI zake che.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa jainadarzananI asAmpradAyiktA ane udAratA jainadharmanA siddhAMtane skuTa karavA prAcIna mahAna AcAryoe sajelI grathasampatti vizALa pramANamAM che, jemAM mahAna purUe madhyasthapaNe tattvanirUpaNa karatAM lekakalyANa tarapha mukhya daSTi rAkhI che. mULa AgamAM te nirmaLa samabhAvanAM vizALa jharaNuM ApaNe joI zakIe chIe; paNa e pachInAM samabhAvI mahAna AcAryonA racelA mahAna grantha paNa ochA mahattvanA nathI. udAharaNArthe juo AcArya haribhadrane "zAstravArtAsamuccaya" graMtha. e tattvapUrNa suMdara graMthamAM e mahAna graMthakAra sAdhu purUSanA umadA samabhAva ane vAtsalyanAM je darzana thAya che tenAM avataraNa ApavAne ahIM sthAna nathI, chatAM namUnArUpe kaMIka joIe. e granthamAM trIjA tabakamAM jainadarzanasammata "Izvara jagatkartA nathI" e siddhAnta yuktipurasara siddha karyA pachI e zamabhAvasAdhaka ane guNapUjaka AcArya lakhe che ke - tatazcezvarakatatvavAdo'yaM yujyate param / samyagnyAyAvirodhena yathA''huH zuddhabuddhayaH / / 10 // IzvaraH paramAtmaiva taduktavatasevanAt / yato muktistatastasyAH kartA syAd guNabhAvataH / / 11 / /
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 499 : tadanAsevanAdeva yat saMsAro'pi tattvataH / / tena tasyApi kartRtvaM kalpyamAnaM na duSyati / / 12 / / . artha-Izvaramtatvane mata AvI rItanI yuktithI ghaTAvI paNa zakAya che ke, rAgadveSameharahita pUrNa vItarAga pUrNajJAnI paramAtmA e ja Izvara che ane teNe pharamAvela kalyANamArgane ArAdhavAthI mukti prApta thAya che, mATe muktinA denAra Izvara che ema upacArathI kahI zakAya, ane e paramAtmAe batAvela sadudharmamArganuM ArAdhana nahi karavAthI bhavabhramaNa je karavuM paDe che te paNa Izvarane upadeza nahi mAnyAnuM pariNAma che. * jenI salAhathI A paNane lAbha maLe tene ApaNA lAbhArUpa upakArano kartA ApaNe kahIe chIe, paNa jenI salAha pramANe na cAlavAthI, tethI viruddha cAlavAthI nuksAna Ave to tenA (te nukasAnanA ) kartA tene ApaNe nathI kahetA, vyavahAramAM paNa tene nathI kahevAtuM e pramANe paramAtmAe darzAvelA sanmArga para cAlavAthI muktine lAbha maLe che, mATe e lAbhArUpa upakAranA kartA athavA muktinA dAtA paramAtmAne mAnI zakAya che. bezaka, ema mAnavuM e aupacArika vyavahAra che, chatA e yuktisara ane ramya che] paNa tenA (paramAtmAnA) batAvelA mArge na cAlatAM, ethI viruddha cAlatAM bhavabhramaNanAM kaSTa uThAvavAM paDe tenA kartA tarIke tene (paramAtmAne) mAnavA e aupacArika rIte paNa chAjatuM nathI. aupacArika rIte paNa e vANI-vyavahAra game tevuM nathI ethI ja upAdhyAyazrI yazovijayajIne e saMbaMdhamAM upara batAvela bAramA zlekanI TIkAmAM kahevuM paDyuM che ke__ " ' akulyane karizatam ' ityAdivad yathAkathAJcid upacAreNa vyavahAra nirvAhAt / " arthAta "AMgaLInA TeravA upara so hAthI" evA laukika kathana
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1500 jaina darzana Izvara kartA che" evA vAkya para keTalAkane Adara baMdhAye che temane lanulakSIne (temanA anurodhe) pUrvokta prakAranI-IzvarakatRtvanI-dezanA ApavAmAM AvI che ema AcArya mahArAja nIcenA lekathI jaNAve che- kartA'yamiti tadvAkye yataH keMSAJcidAdaraH / atastadAnuguNyena tasya kartRtvadezanA / / 13 / / have bIjI rIte, upacAra vagara Izvarane kartA batAve cheprmaishvryyukttvaanmt Asmaiva vezvaraH / sa ca katati nirdoSaH kartRvAdo vyavasthitaH / / 14 / / artha--athavA AtmA ja Izvara che ema manAyuM che, kemake dareka AtmA (jIva) enA sAcA rUpamAM parama aizvaryayukta che, ane AtmA (jIva) te cekhI rIte karyAM che ja. AvI rIte IzvarakartutvavAda vyavasthita thaI zake. uparanAM pAMca leMke pachI e ja vAtanA anusakhyAnamAM upasaMhAra karatAM AcArya mahArAja kahe che ke - zAharA mahAramALA prAyo vataNU maLe vArtha pravRttAnna sekyumarfSaH? I ? . jevuM A kathana je te aupacArika rIte nibhAvI levAnuM. jaina daSTie bhavastha ane bhavAtIta ema be zreNInA paramAtmA che bhavastha paramAtmA mana-vANuM-zarIranA dhAraka hoI haravuM pharavu, bolavuM, vagere pravRttio kare che. teo kalyANabhAnA-muktimArganA pejaka, upadezaka ane pracAraka che, temaja mumukSusaMdhanA saMgaThanakartA che ane bhavAtIta ( siddha ) paramAtmA saMpUrNa videha hAI svakIya jJAnajyotimAM ja ramamANa rahe che.
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 501 : abhiprAyastatasteSAM samyag mRgyo hitaissinnaa| nyAyazAstrAvirodhena yathA''ha manurapyadaH // 16 / / arthAta-zAstra banAvanArA RSi-mahAtmAo prAyaH nispRha ane lekopakAranI vRttivALA hoya che, mATe teo ayukta bhASaNa kema kare? ataH temane abhiprAya nyAyasaMgata thAya tema tapAsa joIe. e pachI (e stabakamAM) kapilanA prakRtivAdanI samIkSA Ave che. sAMkhyamatAnusArI vidvAnee prakRtivAdanI je vivecanA karI che temAM upasthita thatA doSa jAhera karI prakRtivAdanuM tAtparya batAvI chevaTe AcArya mahArAja kahe che ke evaM prakRtivAdo'pi vijJeyaH satya eva hi / kapiloktatvatazcaiva divyo hi sa mhaamuniH|| 44 / / arthAtae pramANe (prakRtivAdanuM je rahasya batAvyuM te pramANe) prakRtivAda paNa yathArtha jANa. vaLI te kapilane upadeza che, mATe satya che, kAraNa ke teo divya mahAmuni hatA. e pachI chaThThA tabakamAM kSaNikavAda, vijJAnavAda ane zunyavAdanI khUba AlecanA karIne ane te vAdamAM aneka UbhA thatA deze batAvIne chevaTe AcArya mahArAja vastusthitine jAhera kare che ke - anye tvabhidaghatyevametadAsthAnivRttaye / kSaNikaM sarvameveti buddhenokta na ta-svataH / / 51 / / vijJAnamAtramapyevaM bAhyasaGganivRttaye / vineyAn kAMzcidAzritya yadvA taddezanArhataH // 52 //
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 502 : jaina darzana evaM ca zUnyavAdo'pi sdvineyaanugunnytH| abhiprAyata ityukto lakSyate ta-svavedinA / / 53 // arthAtu-madhyastha purUSanuM ema kahevuM che ke badhuM ja kSaNika che ema budhe vAstavikatAnI daSTie kahyuM nathI. kintu rAtpAdaka viSayavAsanAne dUra karavAnA vairAgyetpAdaka anityava-bhAvanAne jagADavAnA uddezathI kahyuM che. vijJAnavAda paNa bAhyaviSayAsaktine dUra karavAnA uddezathI ziSya yA zrotAone anulakSIne kahevAmAM AvyuM che. zUnyavAda paNa yaMgya ziSyane anulakSIne vairAgyanI puSTi karavAnA AzayathI kahyo jaNAya che. AgaLa jaI, vedAntanA advaitavAdanI vedAMtAnuyAyI vidvAnae je vivecanA karI che te para prApta thatA doSe batAvI chevaTe AThamA stabakamAM AcArya mahArAja kahe che anye vyAkhyAnayansyevaM samabhAvaprasiddhaye / / advaitadezanA zAstre nirdiSTA na tu ta-svataH // 8 // arthAta-anya maharSie ema kahe che ke ane je upadeza karavAmAM AvyuM che te advaitanI vAstavikatA batAvavA mATe nahi, paNa samabhAvanI prAptinA uddeza karavAmAM AvyA che. * dravya vagarane paryAya nathI ane paryAya vagaranuM dravya nathI. kSaNe kSaNe dareka vastu parivartamAna rahe che. AkhuM ye AkhuM dravya kSaNe kSaNe palaTAyA ja kare che. A vAta jainone ane lagabhaga badhAone sammata che, ane pratItigocara che. ataH A dRSTie maharSi budhe vastune ( samagra jagatane) kSaNika kahyAnuM khUba ja saMbhave che. AkhuM jagata jyAM najara nAkho tyAM pharatuM badalAtuM ja najare paDe che. ataH kaI paNa philasupha ke RSi-muninA mukhethI evo abhiprAya [sApekSa rIte paNa ) nikaLa khUba svAbhAvika che.
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 503: matalaba ke jagatamAM jIve mehAdhIna thaI rAga-dveSa kare che e badhe avidyAne vilAsa che ema batAvIne e dene rokavA mATe, zatru-mitrane eka daSTithI jovA mATe e prakAre samabhAvanI siddhi mATe "mAmaivedde sarva," "sarva trivaTuM brahma" [ badhuM AtmA ja che. badhuM brahma ja che. ] ItyAdi advaita upadeza che. advaita zAstrane upadeza saMsAraprapaMcane asAra mAnI sarvane AtmadaSTithI jovAnuM pharamAve che. [ A vAdanuM tAtparya 463 mAM pejamAM juo.] AvI rIte anyAnya darzananA siddhAntanI taTastha daSTie parikSA karavAnI sAthe zuddha daSTithI tene samanvaya karavA paNa prayatna kare e cittazuddhi ane nisargavatsala prakRtinuM prazaMsanIya nidarzana che. anya darzanenA dhurandhane "maharSi', mahAmuni," "jJAnI," "mahAmati" ane evA bIjA UMcA zabdothI sanmAnapUrvaka pitAnA graMthomAM ullekhavA, ane dUSita siddhAMtavALAonA matenuM khaMDana karatAM paNa temane halakA zabdothI vyavahAra na karo ane saMpUrNa sabhyatA tathA ziSTatA sAthe prasanna zailIthI sAmAne prabuddha karavAnI pitAnI mAyALu lAgaNI vahetI rAkhavI e jaina maharSionuM mahadda audArya che. dhArmika ke dArzanika vAdayuddha calAvatAM viruddhadarzanavALAo tarapha pitAne AtmIyabhAva (samabhAva) svastha he e keTaluM sAtvika hRdaya ! vaLI juo udAratAnA manahara uddagAra- zrImadda hemacandrAcAryane bhavabIjAGkarajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastamai / /
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 504: jaina darzana A zleka temaNe prabhAsapATaNamAM somanAtha mahAdevanI mUrtinA sAmIpya stuti karatI vakhate uccAryo hate evI para parAgata AkhyAyikA che. A stuti kaleka kahe che ke - bhava-saMsAranA kAraNabhUta rAga, dveSa Adi samagra deze jenA kSaya pAmyA che te cAhe brahmA, viSNu, zaMkara athavA jina hoya tene mAre namaskAra che. mUrti e ApaNuM vItarAgatAnA uccatama AdarzanuM (paramAtmAnuM)-vItarAgatAne pratibhAsa pADanAruM-pratIka che. te pratIkAre Adarza (paramAtmA)nI pUjA-bhakti thaI zake che. drauNAcArye bhilla ekalavyane dhanurvidyA zIkhavavA jyAre nA pADI tyAre teNe (ekalavya) droNAcAryanuM pitAne AvaDyuM evuM pratIka beThavI tenA upara guru tarIke drauNAcAryane Apa karI zraddhApUrvaka dhanurvidyA zIkhavAnuM zarU karyuM, ane chevaTe droNAcAryanA priyatama ziSya arjunane paNa TapI jAya evI dhanurvidyA e zIkhyA. A udAharaNa keTaluM sUcaka che! Adarzane kyA nAmathI pUjavuM e bAbatamAM paNa prastuta leka sapaSTa ajavALuM pADe che. AdarzanuM pUjana ane bhakti amuka ja nAma ucArIne thaI zake evuM kaMI nathI. game te nAma ApIne ane uccArIne Adarzane pUjI zakAya che. zrI yazovijayajI mahArAja paNa paramAtma-paccIzImAM kahe che ke - buddho jino hRSIkezaH zambhUpahmAdipUruSaH / ityAdinAmabhede'pi nArthataH sa vibhidyate / / arthAta-buddha, jina, hRSIkeza, zammu, brahmA, AdipuruSa
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 505 : vagere judAM judAM nAma chatAM e badhAMne artha eka ja che. eka ja paramAtmA e badhAM nAmathI abhihita thAya che.* tAtparya e che ke tamane game te mUrtinuM ane game te nAmanuM AlaMbana le, chatAM jemanI pUjanIya mUrtine AkAra prakAra ke racanAprakAra bhinna hoya athavA jeo Adarza oLakhAvavA mATe judAM nAme ne upayoga karatA hoya temanI sAthe te kAraNe virodha ke takarAra karavAnuM kaMI kAraNa nathI. 4 "buddha" eTale pUrNa zuddha buddhine prApta thayela, athavA paramatattvano pUrNa jJAtA. "jina" eTale rAgAdi sarva deSane jItanAra. "helIkeza" eTale [ haNIka eTale Indriya, ane Iza eTale svAmI e pramANe ] Indriyene svAmI arthAt pUrNa jitendriya. "zabyu" eTale paramasukhanuM udbhavasthAna. "brahmA" eTale pavitra jJAnamUrti. "AdipurUSa" eTale sarvottama purUSa. e ja pramANe "viSNu" eTale pitAnA ucca jJAnathI vizvane vyApAra AtmA. "zaMkara " eTale sukhakAraka, athavA sukhakAraka mArga batAvatAra. "hari' ane "hara" eTale prANIonAM duHkhane haranAra. "mahAdeva" eTale pUrNa prakAzathI dedIpyamAna "ahaMna" eTale pUjyatAnuM parama dhAma. rAgAdijetA bhagavan ! jino'si buddho'si buddhi paramAmupetaH / kaivalyacidvyApitayA'si viSNaH zivo'si kalyANavibhUtipUrNaH / / | (lekhakanI anekAMtavibhUti-DhAtrizikA ] arthAta he prabhu! tuM rAgAdidoSano jetA hovAthI jina che, paramabuddhine prApta thayela hoI buddha che. kaivalajJAnathI vyApaka hovAthI viSNu che ane kalyANavibhUtipUrNa hovAthI ziva che.
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 506 : jaina darzana eTaluM ja nahi, tenI bAbatane laI temanA pratyenA ApaNuM maitrIzAlI vyavahAramAM pharaka na AvavuM joIe. vItarAgatA e pratyeka mANasanuM atima sAdhya hovuM joIe e mukhya muddo cUkyA sivAya jainadharma anyasampradAyanI taviSayaka mAnyatA ane AcArapaddhati athavA kriyAkAMDa pratye Adara dharAve che e nIcenA leka uparathI spaSTa thAya che-- jitendriyA jitakrodhA dAntAtmAnaH zubhAzayAH / paramAtmagati yAnti vibhinnairapi varmabhiH / / [ yazovijayajI, paramAtmapaccIzI ] artha : jitendriya, kodhAdikaSAyarahita, zAntamanA, zubhaAzayavALA sajajane judAjudA mArgathI paNa paramAtmadazAe pahoMcI zake che. te parama Adarzane anuyAyI, pachI te kaI saMpradAyavALe he game te nAmathI oLakhAtuM hoya te paNa tene AtmA je samabhAvabhAvita hoya te mukti prApta kare che emAM kaze saMdeha nathI e vAta nIcene leka rajU kare che- seyabaro ya AsaMbaro buddho ya ahava anno vA samabhAvabhAviappA lahaI mukkhaM na saMdeho / / 2 / / jayazekharasUrinI saohasattari | artha : tAmbara, digambara, bauddha yA anya koI paNa je samabhAvabhAvita hoya te avazya mukti prApta kare che. keI paNa mANasa game te nAmathI oLakhAya enI kazI harakata nathI, paraMtu te je ema mAnI bese ke digambaratvamAM
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 507 : (nagna rahevAmAM ja mukti che athavA zvetAmbaratvamAM (veta vastra dhAraNa karavAmAM yA vastra-dhAraNamAM) ja mukti che, athavA tavavAda ke tarkavAdamAM mukti che, athavA mAtra potAnA pakSanI sevA karavAmAM ( sAMpradAyika "vADA"mAM) mukti che te e prakAranI mAnyatAo beTI che, kiMtu kaSAye (rAgadveSa-meha)thI mukti e ja sAcI [ AdhyAtmika ] mukti che-e prakArane upadeza nIcenA kSekathI maLe che- nAzAmbaratve na sitAmbaratve na tarkavAde na ca ta-tvavAde / na pakSasevA''zrayaNena muktiH kaSAyamuktiH kila muktireva / / dezanA (jJAnapadeza athavA dharmopadeza) kevI devI joIe te sambandhamAM zrI haribhadrasUri kahe che - citrA tu dezanA teSAM syAd vineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhi-miSagvarA / / [yogadRSTisamuccaya, 132] artha : e [ kapila, surata (buddha) vagere ] mahAtmAonI dezanA (jJAnepadeza yA dharmopadeza) bhinna bhinna zreNInA ziSyanI yegyatAne anusarIne judA judA prakAranI hoya che, kemake teo bhAvaganA mahAna vaidyo che. tAtparya ke zrotAjananA adhikAra mujaba temane pacI zake temanAthI amalamAM mUkI zakAya-evA prakAranI dezanA judA judA mANase mATe judI judI hoya che. kAraNa ke AdhyAtmika unnati ekadama sAdhI zakAtI nathI, kiMtu te kamika hoI eka pachI eka pagathiye temAM AgaLa vadhI zakAya che. kUdake mAravA jatAM paga bhAMgI javAne moTo bhaya che ane ghaNuya paga bhAMgI beThA che evA anubhava thayA che. jema kuzala vaidya pitAnA
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 508: jaina darzana dardIonA judA judA rAgeAnI parIkSA karI te te rAgane anu sarIne judI judI davA Ape che ane anupAne sUcave che, tema ja pathyApathya sambandhamAM sUcanA kare che. tema bhavarAganA mahAna vaidyo paNa peAtAnA zrotAjanAnI parIkSA karI temanI yeAgyatA ane adhikArane anusarIne temane ucita judI judI dezanA Ape che. 366 haribhadrAcAnA A bleka uparanI temanI TIkA jaNAve che ke " sajJa kapila, sugata ( yuddha ) vagerenI dezanA je bhinna bhinna prakAranI che te bhinna bhinna prakAranA ziSyA ke zrotAone laIne. kemake e ( kapila, sugata vagere ) sarvajJa mahAtmAe bhavarAganA mahAna vaidyo che. ,, e ja kAraNa che ke e mahAtmAenI vacce dAzanikatattvabheda mAlUma paDe che, je bhinna bhinna dRSTikarNane lIdhe che; vAstavika bheda kazA nathI kemake e bhavavyAdhinA mATA vaidyoe prANIone bhavaroga maTe evA sadupadeza karyAM che.x A vAkanI AsapAsanA hiradranA vANIpravAha dravya che. x heya, heyahetu, hAna ane hAnApAya e yemadananuM vargIkaraNa che. heya duHkha che, enuM kAraNa [ haiyahetu ] avidyA che, du:khanA samUlanAza e hAna che ane teneA upAya [hanepAya ] vivekakhyAti che. duHkha, du khasamudaya, duH nirodha ane mArga e buddhanu caturvyUha che. du:khanu kAraNa tRSNA che, je ' duHkhasamudaya ' zabdathI vivakSita che. duHkhanirodhane arthAt du: khana zane mA tRSNAno nAza che. je mAthI tRSNAnA nAza sadhAya te mA paNa du:khanAzanA mAga kahI zakAya. nyAya-vaiziSaka da tAmAM saMsAra, mithyAjJAna, tattvajJAna tathA apava e prakAre ane vedAnta darzanamAM saMsAra, avidyA, brahmabhAvanA tathA brahmasAkSAtkAra e rIte caturvaMga batAvela che. jaina paribhASAmAM ' bandha ' heya che, e heyanA hetu ' Asrava ' che. ' saMvara, nirjarA ' ane meAkSa e hAna che ane manovAkakAyagupti, satya, saMyama, tapa, tyAga vagere e hAnanA upAya che. '' .
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 509 : jainadharmanI prakRtine paricaya karatAM mAluma paDI zake che ke te vastutaH vADArUpa saMpradAya nathI, kintu e jIvana chejIvanavidhi athavA jIvanacaryA che. yadyapi tIrthaMkara deve catuvidha ( sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA e prakAranA) saMghanI sthApanA karI che ane AcAra-kiyA-paddhati paNa pradarzita karI che, ane vyavahAramArganA hetae, janasamudAyane mArgadarzana maLe e kalyANarUpa hetue saMghanuM baMdhAraNa tathA AcArakriyApraNAlInI rajUAta janatA AgaLa karavAM paDe ja, tathApi ene artha e nathI ja ke je e saMghamAM hoya athavA e prakAranI AcArakriyApraNAlIne pALatuM hoya te ja jaina kahevAya. je e saMghamAM na hoya ane e AcArakriyApraNAlI na pALatuM hoya te paNa (te cAhe te deza-jAti-kula-vaMza-saMpradAyana hoya) je satyaahiMsAnA sanmArge cAlatuM hoya te jaina che-avazya jaina che ane mekSa prApta karI zake che ema jainadharma kahe che, tIrthakara deva ane temanuM zAsana kahe che. A bAbatanuM nirUpaNa A paDImAM thaI gayuM che. jIvananA be aMze ? vicAra ane AcAra. e bannene sudhAravA be auSadhio jinendra bhagavAna mahAvIra deve jagatane ApI : anekAntadaSTi ane ahiMsA. pahelI vicAradaSTine zuddha karI tene samyagdaSTi banAve che, ane bIjI AcArane zuddha tathA maitrIpUta banAve che. zrI mahAvIra devanA zAsananI khAsa dhyAna kheMcanArI vizeSatAo traNa cheH anekAnta, ahiMsA ane aparigraha * tIrtha kara pArzvanAthane cAunAma (tuTyama) dharma che, jene ullekha bauddha tripiTaka graMthamAM Ave che ane je uttarAdhyayana sUtramAM 23mA adhyayananI 23mI gAthAmAM jaNAvavAmAM Avela che, tene artha cAra yAmo-yama [ ahiMsA-satya-asteya-aparigraha]. eTale
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 510: jaina darzana anekAntadaSTinuM vivecana thaI gayuM che. tyAM jaNAvyuM che ke mAnavavargamAM paraspara saumanasya sadhAvAne mArga anekAntadRSTinA ge saraLa thAya che. ahiMsAmAMthI anekAntadaSTi sphare che jinabhagavAna pArzvanAthanI saMsthAmAM svIkRta mahAvratamAM brahmacaryane alaga ullekha nahote. te viSe ema jaNAvavAmAM Ave che ke te (brahmacarya) aparigrahamAM antargata hatuM-- no apariggahiyAe itthIe jeNa hoi primogo| tA tasvira Ie cia abaMbhaviraiti paNNANaM / / arthAta-aparigrahIta strIne bhegA thAya nahi, arthAta strIne bhogamAM ja strI parigRhIta thaI jAya che, mATe parigrahanI viratimAM abrahmacaryanI virati AvI jAya che. A bAbatamAM jarA vadhu vicAra karatAM joI zakAya che ke jUnA vakhatamAM "parigraha' zabdano e vizALa artha hote athavA e zabda evo anekArthaka hatuM ke jemAM patnIne paNa samAveza thato. eTaluM ja nahi, saMskRta zabdake tathA mahAkavionAM kAvyomAM paNa "parigraha" zabda patnInA vAcaka tarIke prayukta thayela che. jemake - amarakeSa nAnArtha vargamAM"ghanA variSanA namUtrAzA varijA" | 237 | "ifjaNa je 2 44"--nA haima abhidhAnaciMtAmaNi, 3 kAMDamAM xx gAyA pariha ra76 . haima anekArthasaMgraha, 4 kAMDamAM- "paraspa rinane pUnya" ! rUparU II kAlidAsanA raghuvaMzamAM- have zume! ra1 vara vA? " [ 26-8] [tuM keNa che ? konI patnI che ?] A uparathI joI zakAya che ke prabhu pArzvanAthanI saMsthAmAM svIkRta
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa 511H ane anekAntadaSTinA ge ahiMsA jAgrat thAya che. Ama e bannenuM paraspara ghaniSTha sagapaNa che. hiMsAmAM asatya, corI vagere badhA doSe ane badhI burAIone samAveza thaI jAya che hiMsA, jUTha, cerI, luccAI vagere badhA deze parigrahanA AvezamAMthI janme che, e ja samAjamAM viSamatA ANe che ane vargavigraha jagADI dhAMdhala ane dhiMgANAM macAvarAve che. badhAM pApa ane svacchandatA tathA vilAsanmAnuM mULa e che. ahiMsAnI sAdhanA parigrahanA samucita niyatraNa vagara azakya hoI parigrahaniyamana jIvanahitanI ane samAja hitanI prathama bhUmi bane che, mATe gRhasthavarganA temaja samagra samAjanA bhalA mATe e mahAtmAe parigraha parimANu (parimita parigraha ), jenA vagara samAja mAM ke janatAmAM maitrI tathA sukha-zAnti sthapAI zakatI nathI, tenA upara khUba ja bhAra Ape che ane e rIte lekenuM vyavahAru jIvana UjaLuM tathA sukhazAMtivALuM bane e dizAmAM e saMtapuruSane upadezapracAra vyApaka bane che. Aje sAmyavAda ane samAjavAdanuM AMdolana jagatu upara pharI vaLyuM che, paNa sAmyavAdane vizuddha rUpane pracAra parigraha parimANa ane lekamaitrIne vizAla nAda gajAvI aDhI hajAra varSa upara sarva prathama zreSTha rIte mahAvIre karela e aitihAsika satya che. e tapenidhi munIzvare potAnA samayamAM patharAyelI dAsa-dAsInI burI prathAo haTAvavA tIvra tapazcaryA karI lekene samAnatAnA pATha bhaNAvyA che. dharmane nAme svargAdinA cAra yama (mahAvrato) paikI parigrahaviratithI dravyAdi temaja patnI (maithuna) ubhayane tyAga je gRhIta hatA te dravyAdi temaja patnI ema beu artha "parigraha' zabdanA sIdhI rItanA hovAthI sIdhI rIte ja gRhIta hate.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 512 : jaina darzana pralebhana para patharAyela ajJAna karmakAMDa zALyAha ane IzvaraviSayaka gerasamaja sAme susaMgata tattvajJAna raju karI lekonI vicArabuddhine pakRita karI che. e ahiMsAmUrti dharmAcAryo yAgAdi karmomAM dharmane nAme phelAyela bhayaMkara pazuhiMsA sAme potAnA tapa ane cAritranA asAdhAraNa baLe tema ja vAtsalyapUrNa pravacana tathA upadezathI sAvika sAmano karI jabaradasta krAMti karI che, jenA pariNAme hiMsAnA regacALA upara jabara phaTako paDI ahiMsAnI bhAvanA pracAra pAmI che* A dizAmAM temanAM samasamI maharSi buddhanuM pracArakArya paNa khUba prazaMsanIya che. * vIro yadAjAyata, bhAratasya sthitivicitrA samabhUt tadAnIm / maDhakriyAkANDavimohajAle nibadhyamAnA janatA yadA''sIt / / 28 / / mahAvIra janmyA te vakhatanI bhAratavarSanI sthiti vicitra hatI, je vakhate janatA ajJAna karmakAMDanI mohajALamAM phasAvAtI hatI; ijhaLaf" x gano carADa%- zraddhAvaTe'bhUt paripAtyamAnaH / uccabruvA nIcapade'vagamya parAn yadAnalpamaddavaM ca // 29 // ane je vakhate dharmanA "ThekedAra " lokone aMdhazraddhAne khADAmAM paTakI rahyA hatA ane, je vakhate pitAne "ucca" mAnanArAo bIjAone "nIca" samajI bahu satAvI rahyA hatA, yadApajahurmahilAdhikArA nanyAyataH pauruSagarvamattAH /
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa * 513 : e mahApuruSe lokone kahyuM- kammuNA baMbhako hoi kammuNA hoi khttio| vaisso kammuNA hoi suddo havai kammuNA / / 32 / / (uttarAdhyayana, pacIsamuM adhyayana) arthAta-karmathI brAhmaNa che, karmathI kSatriya che, karmathI vaizya che ane karmathI zUdra che. Ama, mahAvIre (ane budhe) "zarmA va:"nA siddhAMta upara ja jora ApyuM che. A ja siddhAMta uttama vyavasthAkAraka che. ene na mAnavAthI, enI jagyAe "garanA auf "nA apasiddhAMtane sthApita karI devAthI bhAratIya janatAnI durdazA thaI che. dharmAya yajJAdiSu bhUrihiMsA ___ pApAnalaH prajvalito yadA''sIt / / 30 // ane, je vakhate pauruSa-bhadathI chakI gayelA purUSo anyAyathI strI jAtinA hakko chInavI rahyA hatA; ane je vakhate dharmanA nAme yajJAdimAM pazuvadhane pApAnala bhayaMkara dhamadhamI rahyo hato; etAdRze bhArata-dausthyakAle, levA jevo viSathe "vi '. rahayAte puje "kSatriya 'nAni, kAgAyata kSatriArA rU. evA-dezanI durdazAnA-vakhatamAM "devAya" deva ( vardhamAna athavA mahAvIra ] te vakhatanA jANItA (hAlanI bihArabhUmimAM Avela ) kSatriyakuMDa" nagaramAM kSatriya rAjAnA rAjamahAlayamAM avatare che. [ A leke lekhakanA "vIravibhUti" kAvyamAMthI ]
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzana uccanIcabhAvanI saMkucita vRtti eTalI kaTTara ane kaThora te vakhate patharAyelI hatI ke khIcArA-nIca ane halakA gaNAtAmANasA upara atiniCNa sItama gujArAtA,X ane dharmanA dvAra temane mATe sakhta baMdha hatAM, jenI sAme e mahAtmAe-- ucca guNe karmaNi yaH sa ucco, nIco guNe karmaNi yaH sa nIcaH / zUdro'pi cet saccaritaH sa ucco, dvijo'pi ced duzcaritaH sa nIcaH // :514: [je, guNa-karmoMmAM ucca che te ucca che ane je, guNakarmomAM nIca che te nIca che. kahevAtA zUdra paNa saccarita hAya te ucca che. ane kahevAtA brAhmaNu paNa duzruti hoya te nIca che. ] A prakAre udhana karI vicAra ane vananA susaMskAra para uccapaNu" pratiSThita hAvAnuM lekane samajAvyuM. mAtra vANIthI ja na samajAvyuM, paNa nIca, dalita ke aspRzya gaNAtAone << x atha hAsya vedamupazRNvatasrapujatubhyAM zrotrapratipUraNam, udAharaNe jihvAcchedo dhAraNe zarIrabhedaH / ( gautamadharmasUtra ) a-veda sAMbhaLanAra zUdranA kAnamAM sIsu ane lAkha bharI devI; e vedanu uccAraNa kare te| jIbha kApI nAkhavI; ane yAda karI le te enu' zarIra kApI nAkhavu. ', " na zUdrAya matiM dadyAnnocchiSTa na haviSkRtam / na cAsyopadized dharma na cAsya vratamAdizet / / ( vAsiSTadharmasUtra ) azUdrane buddhi na ApavI, ene yajJanA prasAda na devA ane ene dharmanA upadeza tathA vratane Adeza na ApavA. For Private Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa * 515 mATe paNa pitAnAM dharma saMsthAnAM dvAra khullAM karI dIdhAM jaina. dIkSAne pAmI trASi-maharSi-mahAtmA banelA evA mANasonAM carita uttarAdhyayana sUtramAM bAramA, teramA adhyayanamAM gavAyAM che. te jamAnAmAM strInuM sthAna keTaluM hIna keTIe mUkI devAmAM AvyuM hatuM, ane vaidika dharmanI te vakhatanI praNAlikAe strIne keTalI tiraskArI dIdhI hatI, tyAre ahaMna mahAvIre jaganI AgaLa strIne purUSanI samakakSa jAhera karI ane dhArmika kSetramAM purUSanA sarakhe darajaje caDAvI tene saMnyAsa dIkSAmAM paNa svIkArI lIdhI. zramaNa bhagavAna mahAvIranuM dharmacakra te vakhate vyApakarUpe krAntikAraka banyuM hatuM, jeNe prakAza athavA vikAsamAM ANela dharmamArgane enA sAcA rUpamAM ApaNe mAnavadharma kahI zakIe, je badhA (jaganA saghaLA mANase) pratye nyAya ane samAnatAnI daSTivALe he I jagatane kaI paNa mANasa potAnI sthiti-saMjoga pramANe ene (e dharmane ) anusarI zake che, pALI zake che. e mArga jine4 prakAza ke pracAramAM ANela hovAnA kAraNe ja "jaina" dharma kahevAya che, bAkI enI vAstavikatA ane vyApakatA jotAM e sarvajanaspazI ane sarvajanahitAvahamArgadarzaka dhama " janadharma kahI zakAya. vizvabadhu mahAvIre nAmadhArI ke DhIlApocA zamaNe, * mahAvIre dAsIpaNumAM sapaDAI paDelI rAjakumArI "caMdanabALA ane saMnyAsinI banAvI (sarvaviraticAritradIkSA ApI) e Arya mahilAthI sAdhvI saMsthAne prAraMbha karyo che. * ane "jina" kaI eka vyaktinuM nAma nathI, paNa koI paNa pUrNadraSTA vItarAga rAnInuM nAma che.
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 516 : jaina darzana brAhmaNA, munie ane tApase e badhAnI paNa khabara lIdhI che. uttarAdhyayana sUtranA pacIzamA adhyayanamAM kahe che na vi muMDieNa samaNo na oMkAreNa baMbhaNo / na muNI raNNavAseNa kusacIreNa na tAvaso / / 30 / / artha :-mAthuM muMDAvA mAtrathI koI zramaNa thatA nathI, ekAranA jApa ke AlApa mAtrathI kAI brAhmaNa thatA nathI, nirjana vanamAM rahevA mAtrathI kAI muni thatA nathI ane ghAsanuM cIvara ke valkala dhAraNa karavA mAtrathI kAi tApasa thatA nathI. koi paNa mANasanA Antarika jIvanane ceAgya rIte paricaya keLavyA sivAya kevaLa mAhyaveSa, mAhyadekhAva athavA AkriyA ke ceSTAothI doravAI jaI te mANasamAM te te veSa, dekhAva ane kriyA-ceSTA-pravRttiothI sUcita guNA paNa avazya astitva dharAve che. evuM avicArIpaNe mAnI levAmAM ThagAvAnA je bhaya rahelA che tenI sAme A bleka lAlamattA dhare che. ane enI pachInA zrloka e bAbatamAM vizada prakAza pADatA A che- samayAe samaNo hoi baMbhacereNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoi taveNa hoi tAvaso / / 31 / artha :-samatAthI zramaNa thavAya che, brahmacaryathI brAhmaNu thavAya che, jJAna( vivekajJAna )thI muni thavAya che ane tapathI ( vivekayukta, niSkAma tathA svaparahitasAdhaka tapathI ) tApasa thavAya che. [ samatA eTale sava prANIo pratye samAnatAne bhAva keLavI AtmIyatA dharAvavI te, tema ja sukha-du:kha, lAbhahAni, For Private Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha khaMDa : 517 : jaya-parAjayanA prasaMgamAM mananuM samatolapaNuM na gumAvatAM enuM dhairya jALavI rAkhavuM te. brahmacarya eTale paugalika sukhepabhegamAM lubdha na thatAM manane nirodha karI rahyAmAM (paramAtmAmAM athavA paramAtmapade pahoMcADanAra kalyANa mArgamAM) vicaravuM-viharavuM-ramamANa thavuM te.] anubhave jaNAya che ke jainadarzana AdhyAtmika darzana che. enA dArzanika tattvajJAnane paNa jheka pUrNa rIte AdhyAtmika zreyazcaryA upara che enA vividha viSayaka samagra vAlmayane eka mAtra uddeza vItarAgatAnI prAptinA mArga para caDAvavAne che. kemake enuM cepyuM ane bhAra daIne ane punaH punaH kahevuM che ke yathArtha kalyANanI pUrNatA vItarAgatA para avalaMbita che. enI mukhya zIkha che ke - je je rIte rAga-dveSa eAchA thAya, naSTa thAya te rIte vate ! pravarte !* enA samagra vAtmayane carama ane parama sAra rajU karatI A enI zIkha spaSTa jaNAve che ke je koI vAdathI [Ata ke ati, IzvarakatRtva ke prAkRtika kartutva evA jAtajAtanA vAde mAMthI je kaI paNa vAdane sahAre levAthI ] ane je kaI kriyApaddhati athavA AcAramArgathI sacAritra sadhAtuM hoya, e sadhAvAmAM anukUlatA paDatI hoya ane vItarAgatAnI tarapha pragati thaI zakatI hoya te rIte cAritra sAthe ane vItarAgatAnI dizAmAM pragati kare-"mitti be satrabhUku" ne * Fi vahunA ? zuM bahu rAjaddoSa zuM visattiA . taha taha payaTTiavvaM esA ANA jiNidANaM / / (yazovijayajI, adhyAtmamata parIkSAnI chellI gAthA)
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 518 : jaina darzana jIvanane mantra banAvIne, arthAt sarvabhUtamaitrInA sadUguNane khIlavatA rahIne. upasaMhAra jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, saMvara, bandha, nijerA, mekSa e nava ta, jIvAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, kAla e SaDUdravya, samyajJAna ane samyakracAritranA sahAgarUpe mokSamArga, guNasthAna, adhyAtma, gRhasthadharma, nyAya, syAdvAda ane naya eTalI mukhya bAbatenuM yathAzakti vivecana A pustakamAM thaI zakaryuM che. trIjo khaMDa " prakIrNaka" ane ce khaMDa karmavicAra mUkavAmAM AvyA che. e bane khaMDemAM vividha vicAradhArA rajU karavAmAM AvI che. have mAruM kathana samApta thAya che. mAtra eka IcchAne chevaTe pradarzita karI lauM ane te e ke A pustakanA vAcananA pariNAme vAMcanArane dharma ane tatvajJAna saMbaMdhI anekAneka jijJAsAo jAgarita thAya ane ethI teo mahAna purUSanA mahAna grantha avalakavAne utsuka bane. 3 zAnti: ! sa mA pta
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyavizArada-nyAyatIrtha munizrI nyAyavijayajI ma.nI racanAo nAma , 32 saMskRta bleka saMkhyA | nAma leka saMkhyA adhyAtma-tvAlokaH bhaktabhAratI gujarAtI arthayukta 500 gujarAtI arthayukta 50 mahAtmavibhUtiH , 108 vidyArthIjIvanarazmi jIvanAmRtam AzvAsanam , 15 jIvanahitam " " AtmahitopadezaH , 17 jIvanabhUmiH " " upadezasAra: anekAMtavibhUtiH nyAyakusumAMjaliH dInAkrandanam ____" " Atmata-tvaprakAzA bhaktagItam . " (kevala gadyasaMskRta) vijayadharmasUri ArtanAdaH zlokAJjaliH mahAmAnava-mahAvIra gujarAtI arthavyukta 32 kalyANabhAvanA nyAyAlakAsaH kalyANamArgamImAMsA - (saMskRta TI)vIravibhUtiH , 1.2 / kalyANabhArato jIvanapAThopaniSad " " gujarAtI arthayukta 400 prAkRta ajjhattatattAloo . . . . ...500
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI jainadarzana pavitra sardeza kalyANasAdhanadizA upadezamauktimAlA. dharmanI samaja mahAvIradevane gRhasthAzrama zrIkRSNa (anuvAda) gItAnA prArabha para eka upadezasaritA samIkSamANa dRSTi jIvananuM UrdhvIkaraNa gItAnuM niSkAma kama AtmabhAvadigdarzana prakAzanI haDapheTamAM andhakAra gAMdhIjI tapovanavihAra upadeza saritA trIjIvananI vikAsadizA (aMgrejI anuvAdayukta) vANIvihAra hindI dharmazikSA kalyANabhAvanA nyAyazikSA kalyANamAgamImAMsA jainasiddhAMtadigdarzana vidyArthijIvanarazmi English The Nectar of Life The Salutary Instruction The Devotional Song The Reflections on the Auspicious path The Good Contemplations A Ray to the Student Life The Homage to the Memory of the great saint Vijayadharma Suri A Cry before God The Auspicious Discourse Lord Mahavira kA