Book Title: Bhagwati sutram Part 01
Author(s): Abhaydevsuri, 
Publisher: Agamoday Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600224/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALAM N SAAMANANAWARANANAANAANANAWARANANAATARia // aham // zrImatsudharmasvAmigaNabhRtprarUpitaM zrImadgautamagaNadhArivAcanAnugataM zrImacandrakulA laGkArazrImadabhayadevasUrisUtritavivaraNayutaM zrImadbhagavatIsUtram / (prathamo vibhAgaH) prakAzayitrI-zrImatsuratabandaravAstavyazreSThivaryamUlacandrAtmajasuputrottamacandrAbhayacandravihitapUrNa dravyasAhAyyena zAha veNIcandra suracandradvArA zrIAgamodayasamitiH SANKRANNNAVANAINAD ILICHUN mudritaM mohamayyAM nirNayasAgaramudraNayantre rA0 rA. rAmacandra yesU zeDagedvArA vIrasaMvat . 2444 vikramasaMvat. 1974 krAiSTa. 1918 pratayaH 1000 paNyaM 3-4 sapAdanaM rUpyakatrayaM DUMNMNMUMMMMMMMMMMMMMMMMM For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed by Ramchandra esu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press 33, Kolbhat Lane, Bombay, Published by Shah Venichand Surchand for Agamodaysamiti, Mehesana. All rights reserved by the Agamodaysamiti, in Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // landrakulAmbaranabhomaNizrImadabhayadevasUrivihitavivaraNayutA zrImadgaNadharavarasudharmakhAmipraNItA / vyaakhyaaprjnyptiH| SARAUkakara sarvajJamIzvaramanantamasaGgamaigya, sAvIyamasmaramanIzamanIhamiddham / siddhaM zivaM zivakaraM karaNavyapetaM, zrImajinaM jiteripuM prayataH praNaumi // 1 // natvA zrIvarddhamAnAya, zrImate ca sudharmaNe / sarvAnuyogavRddhebhyo, vANyai sarvavidastathA // 2 // etaddIkAcUrNI jIvAbhigamAdivRttilezAMzca / saMyojya paJcamAjhaM vivRNomi vizeSataH kiJcit // 3 // 1 anantArthagocarAnantakAlagocarajJAnAvyatirekAt / 2 rAgadhanAdisaGgarahitaM / 3 pradhAnam / OM sarvebhyo hitam / 5 vedodayarahitaM / 6 khayambuddhatvAtparamaparameSThitvAnnAsyAnya IzaH / 7 IhA spRhA vikalpo vA / 8 antarjJAnalakSmyA tapastejasA vA bahiH zarIratejasA dIptaM / / 9 Agamasiddhamarthato dvAdazAGgIpraNayanAt niSThitArtha vA maGgalarUpaM vA / 10 rogAdyupadravAbhAvavantaM / 11 indriyai rahitaM, nirupayogatvAce-13 | SAm , hetuhetumadbhAvaH sarvatra / 12 svarUpavizeSaNaM bhAvajinatvAdeva pUrvoktarUpasya jinasya / 5454545459-60CATEG Jaln Education internalomal For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA vyAkhyAtaM samavAyAkhyaM caturthamaGgam , athAvasarAyAtasa 'vivAhapannatti'ttisajJitasya paJcamAGgasya samunnatajayaku- 1 zatake prajJaptiH arasyeva lalitapadapaddhatiprabuddhajanamanoraJjakasya upasarganipotAvyayasvarUpasya ghanodArazabdasya livibhaktiyuktasya sadA-da upodUdhAta abhayadevI khyAtasya sallakSaNasya devatAdhiSThitasya suvarNamaNDitoddezakasya nAnAvidhAdbhutapravaracaritasya SaTtriMzatpraznasahasrapramANasUtrayA vRttiH dehasya caturanuyogacaraNasya jJAnacaraNanayanayugalasya dravyAstikaparyAyAstikanayadvitayadantamuzalasya nishcyvyvhaarnys||1|||| munnatakumbhadayasya prastAvanAvacanaracanAprakANDazuNDAdaNDasya nigamanavacanAtucchapucchasya kAlAdhaSTaprakArapravacanopacAra cAruparikarasya utsargApavAdasamucchaladatucchaghaNTAyugalaghoSasya yazaHpaTahapaTupratiravApUrNadikcakravAlasya syAdvAdavizadA-- zavazIkRtasya vividhahetuhetisamUhasamanvitasya mithyAtvAjJAnAviramaNalakSaNaripubaladalanAya zrImanmahAvIramahArAjena8 niyuktasya balaniyuktakakalpagaNanAyakamatiprakalpitasya muniyodhairanAbAdhamadhigamAya pUrvamunizilpikalpitayobahupravaraguNa| 1 uttamasya jayakuJjarAbhidhasya / 2 padAzcaraNAH padAni suptiGantAni / 3 vicakSaNA vidvAMsazca / 1 zatrukRtA divyAdyAzca / 5 cavA-11 dayaH AgamanaM c| 6 ubhayatra khruupaaviclnN| 7 hastipakSe meghavadgambhIradhvaneH, atizayena sAlaGkAradhvaneH / 8 hastipakSe puruSacihnaracanayA yuktasya / anyatra pumAdiprathamAdinA / 9 zobhanAni AkhyAtAni yatra, nityaM prasiddhasya / 10 istipakSe'vayavAH suvarNAbharaNaiH / 11 pravarANi caritAni | yatra, pakSe yasya / 12 sUtrarUpo deho yasya, pakSe sUtroktalakSaNayukto deho yasya / 13 vyAbuyogaH 1 caraNAnuyogaH 2 gaNitAnuyogaH 3 dharmakathAnuyogaH 4 / 14 kAlaH1 mamatmarUpam 2 arthaH 3 saMbandhaH upakAsa 5 guNivekaH saMsargaH zabdaH 8 ete'STa / yadvA 'kaalaa| 4 viNae bahumANe' ityAdayo'STau jJAnopacArAH / 15 hetayaH-zastrANi vividhahetava eva hetayaH pakSe vividhahetavo yA hetayaH / NAUSHAOM 444 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sve'pi hrasvatayA mahatAmeka kAchitavastusAdhanasamarthayorvRtticUrNinADikayostadanyeSAM ca jIvAbhigamAdivividhavivaraNadavara kalezAnAM saMghaTTanena bRhattarA ata evAmahatAmapyupakAriNI hastinAyekAdezAdiva gurujanavacanAtpUrva munizilpi - | kulotpannairasmAbhirnADikeveyaM vRttirArabhyate, iti zAstraprastAvanA / atha 'viAhapannatti'tti kaH zabdArthaH 1, ucyate, vividhA jIvAjIvAdipracuratarapadArthaviSayAH A-abhividhinA-katha| JcinnikhilajJeyavyAyA maryAdayA vA - parasparAsaMkIrNalakSaNAbhidhAna rUpayA khyAnAni - bhagavato mahAvIrasya gautamAdi| vineyAn prati praznitapadArthapratipAdanAni vyAkhyAstAH prajJApyante - prarUpyante bhagavatA sudharmmasvAminA jambUnAmAnamabhi yasyAm 1, athavA vividhatayA vizeSeNa vA AkhyAyanta iti vyAkhyAH - abhilApyapadArthavRttayastAH prajJApyante yasyAm 2 athavA vyAkhyAnAm-arthapratipAdanAnAM prakRSTAH jJaptayo-jJAnAni yasyAM sA vyAkhyAprajJaptiH 3, athavA vyAkhyAyAHarthakathanasya prajJAyAzca - taddhetubhUtabodhasya vyAkhyAsu vA prajJAyA AptiH - prAptiH AttirvA - AdAnaM yasyAH sakAzAdasau vyAkhyAprajJAptirvyAkhyAprajJAttirvA 4 - 5, vyAkhyAprajJAdvA-bhagavataH sakAzAdAtirAttirvA gaNadharasya yasyAH sA tathA, 6, athavA vivAhA - vividhA viziSTA vA'rthapravAhA nayapravAhA vA prajJApyante prarUpyante prabodhyante vA yasyAM vivAhA vA viziSTasa|ntAnA vibAdhA vA pramANAvAdhitAH prajJA Apyante yasyAH vivAhA cAsau vibAdhA cAsau vA prajJaptizca-arthaprajJaptizcArtha | prarUpaNA vivAhaprajJaptirvivAhaprajJAptiH vibAdhaprajJAptirvibAdhaprajJaptirvA 7 8 9 10, iyaM ca bhagavatItyapiM pUjyatvenAbhidhIyate 1 matimatAM pakSe uccAnAM / 2 sajJaH / For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArAstu vighnavinAyaka tatra ca sakalakalyANakArAkAntikatvAdanA * * * vyAkhyA- iti / iha vyAkhyAtAraH zAstravyAkhyAnArambhe phalayogamaGgalasamudAyArthAdIni dvArANi varNayanti,tAni ceha vyAkhyAyAM 1 zatake prajJaptiH vizeSAvazyakAdibhyo'vaseyAni, zAstrakArAstu vighnavinAyakopazamananimittaM vineyajanapravartanAya ca (maGgalaM ) mAlAabhayadevI dIni ziSTajanasamayasamAcaraNAya vA maGgalAbhidheyaprayojanasambandhAnudAharanti, tatra ca sakalakalyANakAraNatayA'dhikRtazAstrasya yA vRttiH1 zreyobhatatvena vighnaH saMbhavatIti tadupazamanAya maGgalAntaravyapohena bhAvamaGgalamupAdeyaM, mngglaantrsyaanaikaantiktvaadnaa||2|| tyantikatvAcca, bhAvamaGgalasya tu tadviparItatayA'bhilaSitArthasAdhanasamarthatvena pUjyatvAt , Aha-"ki puNa tamaNegatiyamaccaMtaM ca Na jao'bhihANAI / tabivarIyaM bhAve teNa viseseNa taM pujaM // 1 // " bhAvamaGgalasya ca tapaHprabhRtibhedabhinnatvenAnekavidhatve'pi parameSThipazcakanamaskArarUpaM vizeSeNopAdeyaM, parameSThinAM maGgalatvalokottamatvazaraNyatvAbhidhAnAt , || | Aha ca-"cattAri maMgala" mityAdi, tannamaskArasya ca sarvapApapraNAzakatvena sarvavighnopazamahetutvAt, Aha ca-"eSa pazcanamaskAraH, srvpaapprnnaashnH| maGgalAnAM ca sarveSAM, prathamaM bhavati maGgalam // 1 // " ata evAyaM samastazrutaskandhAnAmAdAvupAdIyate, ata eva cAyaM teSAmabhyantaratayA'bhidhIyate, yadAha-"so sabasuyakkhaMdha'nbhaMtarabhUo"tti, ataH zAstrasyAdAveva parameSThipaJcakanamaskAramupadarzayannAha1 vighnavinAyakopazamasya niyamena bhAvAbhAvAt / 2 paramaprakarSavadvighnavinAyakopazamAbhAvAt / 3 ekAntikAtyantikavighnopazamasya / R // 2 // & kiM punaH !, tadabhidhAnAdi yato'naikAntikaM nAtyantikaM ca / tadviparItaM bhAve-tena vizeSeNa tatpUjyam // 1 // 5 vighnvidraavkaashctvaarH| 6 catvAro maGgalaM / 7 sa sarvazrutaskandhAbhyantarabhUtaH / * * ** For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM Namo AyariyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhUNaM (suu01)|||3|| tatra nama iti naipAtikaM padaM dravyabhAvasaGkocArtham , Aha ca-"nevAiyaM parya0 davabhAvasaMkoyaNa payattho" 'namaH' kara|| caraNamastakasupraNidhAnarUpo namaskAro bhavatvityarthaH, kebhya ityAha-'ahaMdayaH' amaravaravinirmitAzokAdimahApAti hAryarUpAM pUjAmahantItyarhantaH, yadAha-"arihaMti vaMdaNanamaMsaNANi arihaMti pRyasakkAraM / siddhigamaNaM ca arahA arahaMtA | teNa vuccati // 1 // " atastebhyaH, iha ca catuthyarthe SaSThI prAkRtazailIvazAt , avidyamAnaM vA rahA-ekAntarUpo dezaH antazca -madhyaM giriguhAdInAM sarvaveditayA samastavastustomagatapracchannatvasyAbhAvena yeSAM te araho'ntaraH atastebhyo'raho'-|| |ntarvyaH, athavA-avidyamAno rathaH-syandanaH sakalaparigrahopalakSaNabhUto'ntazca-vinAzo jarAdyupalakSaNabhUto yeSAM te | arathAntA atastebhyaH, athavA 'arahatANaM'ti kvacidapyAsaktimagacchadbhayaH kSINarAgatvAt , athavA arahayadyaH -prakRSTarAgAdihetubhUtamanojJetaraviSayasaMparke'pi vItarAgatvAdikaM svaM svabhAvamatyajaya ityarthaH, 'arihaMtANaM'ti pAThAntaraM, tatra karmArihantRbhyaH, Aha ca-"ahavihaMpi ya kammaM aribhUyaM hoi seyalajIvANaM / taM kammamari haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 1 // " 'aruhaMtANa'mityapi pAThAntaraM, tatra 'arohadbhayaH' anupajAyamAnebhyaH, kSINakarmabIjatvAt , Aha ca-"dagdhe / 1 naipAtika padaM, dravyabhAvasaMkocanaM pdaarthH|2 vandananamasyanAni arhanti pUjAsatkArau caaiinti| siddhigamanasyAzci tenAInta ucynte||1|| 3 deshiibhaassyaa| 4 sarvajIvAnAmapyaSTavidhaJca karma aribhUtaM bhavati / taM kAriM yato ghAtayati tenArihantAra ucynte||1||5 "samba" ityapi / 629CCCLARGANA Jain Education na For Personal & Private Use Only B.jainelibrary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 3 // bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmmabIje tathA dagdhe, va rohati bhavAGkuraH // 1 // " namaskaraNIyatA caiSAM bhIma| bhavagahana bhramaNa bhItabhUtAnAmanupamAnandarUpaparamapadapurapathapradarzakatvena paramopakAritvAditi / ' Namo siddhANaM' ti, sitaMbaddhamaSTaprakAraM kamrmendhanaM dhmAtaM- dagdhaM jAjvalyamAnazukladhyAnAnalena yaiste niruktavidhinA siddhAH, athavA 'vidhu gatau' | iti vacanAt sedhanti sma - apunarAvRtyA nirvRtipurImagacchan, athavA 'vidhu saMrAddhau' itivacanAt siddhyanti sma - niSThi tArthA bhavanti sma, athavA 'SidhUJ zAstre mAGgalye ca' itivacanAt sedhanti sma - zAsitAro'bhUvan maGgalyarUpatAM cAnubhavanti smeti siddhAH, athavA siddhAH - nityAH, aparyavasAnasthitikatvAt, prakhyAtA vA bhavyairupalabdhaguNasandohatvAt, | Aha ca - "mAtaM sitaM yena purANakarmma, yo vA gato nirvRtisaudhamUrdhni / khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, yaH so'stu siddhaH kRtamaGgalo me // 1 // " atastebhyo namaH, namaskaraNIyatA caiSAmavipraNAzijJAnadarzanasukhavIryAdiguNayuktatayA svaviSayapramodaprakarSotpAdanena bhavyAnAmatIvopakArahetutvAditi / 'Namo AyariyANaMti, A-maryAdayA tadviSayavinayarUpayA caryante - sevyante jinazAsanArthopadezakatayA tadAkAGkSibhirityAcAryAH, uktaJca - " suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamukko asthaM vApai Ayario // 1 // tti, athavA - AcAro - jJAnAcArAdiH pazcadhA A-maryAdayA vA cAro - vihAra AcArastatra sAdhavaH svayaMkaraNAt prabhASaNAt pradarzanAccetvAcAryAH, Aha - 1 sUtrArthavilakSaNayukto gacchasthAsambanabhUtama / gaNatapti vipramuktaH saca vAcayatyAcAryaH // 1 // For Personal & Private Use Only 9 zatake paJcaparameSThinatiH // 3 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "paMcavihaM AyAraM AvaramANA sahA pyaasetaa| AyAra daMsaMtA AyariyA teNa vuccati // 1 // " athavA A-ISad aparipUrNA ityarthaH, cArA-herikA ye te AcArAH, cArakaspA ityarthaH, yuktAyuktavibhAganirUpaNamipuNA pineyAH atasteSu sAdhavo | yathAvacchAstrArthopadezakatayA ityAcAryA atastebhyaH,namasyatA caissaamaacaaropdeshktyopkaaritvaat| Namo uvajjhAyANaM'ti | upa-samIpamAgatyAdhIyate 'iG adhyayane' itivacanAt paThyate 'iNa gatAvitivacanAdvA adhi-Adhikyena gamyate, 'ik | smaraNe' iti vacanAdvA smaryate sUtrato jinapravacanaM yebhyaste upAdhyAyAH, yadAha-bArasaMgo jiNakkhAo, sajjhAo kahio |buhe / taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA teNa vuccaMti // 1 // " athavA upAdhAnamupAdhiH-saMnidhistenopAdhinA upAdhau vA Ayo-lAbhaH zrutasya yeSAmupAdhInAM vA-vizeSaNAnAM prakramAcchobhanAnAmAyo-lAbho yebhyaH athavA upAdhireva-saMnidhi| reva Ayam-iSTaphalaM daivajanitatvena ayAnAm-iSTaphalAnAM samUhastadekahetutvAdyeSAm athavA AdhInAM-manaHpIDAnA|mAyo-lAbha AdhyAyaH adhiyAM vA-naJaH kutsArthatvAt kubuddhInAmAyo'dhyAyaH 'dhyai cintAyAm' ityasya dhAtoH prayogA naJaH kutsArthatvAdeva ca durvyAnaM vA'dhyAyaH upahata AdhyAyaH adhyAyo vA yaiste upAdhyAyA atastebhyaH, namasyatA 6 caiSAM susaMpradAyAyAtajinavacanAdhyApanato vinayanena bhavyAnAmupakAritvAditi / Namo sabasAhUNa miti, sAdhada yanti jJAnAdizaktibhirmokSamiti sAdhavaH samatAM vA sarvabhUteSu dhyAyantIti niruktinyAyAtsAdhavaH, yadAha 1 paJcavidhamAcAramAcarantastathA prkaashyntH|aacaarN varzanto yatastenAcAryA ucyante // 1 // 2 jinAsmAtA dvAdazAnI budhaiH svAdhyAyaH 4 OM kathitastAM yasmAdupadizanti tasAdupAdhyAyA ucyante // 1 // Jain Education Hall For Personal & Private Use Only Kanary ora Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 4 // ROCHEMIC "nivANasAhae joe, jamhA sAheti saahunno|smaa ya sababhUesu, tamhA te bhaavsaahunno||1||" sAhAyakaM vA saMyamakAriNAM 1zatake dhArayantIti sAdhavaH, niruktereva, sarve ca te sAmAyikAdivizeSaNAH pramattAdayaH pulAkAdayo vA jinakalpikapratimAkalpikaya- paJcaparamethAlandakalpikaparihAravizuddhikalpikasthavirakalpikasthitakalpi (kAsthitakalpi) kasthitAsthitakalpikakalpAtItabhedAHpratye SThinatiH kabuddhasvayambuddhabuddhabodhitabhedAH bhAratAdibhedAH suSamaduSSamAdivizeSitA vA sAdhavaH sarvasAdhavaH, sarvagrahaNaM ca sarveSAM guNavatAmavizeSanamanIyatApratipAdanArtham , idaM cAhadAdipadeSvapi boddhavyaM, nyAyasya samAnatvAditi, athavA-sarvebhyo jIvebhyo hitAH sArvAste ca te sAdhavazca sArvasya vA-arhato na tu buddhAdeH sAdhavaH sArvasAdhavaH, sarvAn vA zubhayogAn sAdhayantikurvanti sArvAn vA-arhataH sAdhayanti-tadAjJAkaraNAdArAdhayanti pratiSThApayanti vA durnayanirAkaraNAditi sarvasAdhavaH sArvasAdhavo vA, athavA-zravyeSu-zravaNArheSu vAkyeSu, athavA savyAni-dakSiNAnyanukUlAni yAni kAryANi teSu sAdhavo-18 nipuNAH zravyasAdhavaH savyasAdhavo vA'tastebhyaH, 'namo loe sabasAhUNaM ti kvacitpAThaH, tatra sarvazabdasya dezasarvatAyAmapi darzanAdaparizeSasarvatopadarzanArthamucyate 'loke' manuSyaloke na tu gacchAdau ye sarvasAdhavastebhyo nama iti, eSAM ca namanIyatA mokSamArgasAhAyakakaraNenopakAritvAt , Aha ca-"asahAe sahAyattaM kareMti me saMyama kareMtassa / eeNa // 4 // kAraNeNaM NamAmi'haM savasAhUNaM // 1 // " ti| nanu yadyayaM sarUpeNa namaskArastadA siddhasAdhUnAmeva yuktaH, tadrahaNe'nyeSAma 1 nirvANasAdhakAn yogAn yasmAtsAdhayanti tataH saadhvH| sarvabhUteSu samAzca tasmAtte bhAvasAdhavaH // 1 // 2 yato'sahAyasya me saMyamaM kurvataH | sAhAyaM kurvanti, etena kAraNena sarvasAdhUnnamAmyaham // 1 // ROCARSHAN jain Education H a For Personal & Private Use Only I w.jalnelibrary.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAHARASHTRA pyarhadAdInAM grahaNAt , yato'rhadAdayo na sAdhutvaM vyabhicaranti, atha vistareNa tadA RSabhAdivyaktisamuccAraNato'sau vAcyaH syAditi, naivaM, yato na sAdhumAtranamaskAre'haMdAdinamaskAraphalamavApyate, manuSyamAtranamaskAre rAjAdinamaskAraphalavaditi kartavyo vizeSato'sau, prativyakti tu nAsau vAcyo'zakyatvAdeveti / nanu yathApradhAnanyAyamaGgIkRtya siddhA|dirAnupUrvI yuktA'tra, siddhAnAM sarvathA kRtakRtyatvena sarvapradhAnatvAt , naivam , ahaMdupadezena siddhAnAM jJAyamAnatvAdahatAmeva | |ca tIrthapravarttanenAtyantopakAritvAdityahaMdAdireva sA, nanvevamAcAryAdiH sA prApnoti, kvacitkAle AcAryebhyaH sakAzAdahadAdInAM jJAyamAnatvAt, ata eva ca teSAmevAtyantopakAritvAt , naivam , AcAryANAmupadezadAnasAmarthyamahadupadezata eva, na hi svatantrA AcAryAdaya upadezato'rthajJApakatvaM pratipadyante, ato'rhanta eva paramArthena sarvArthajJApakAH, tathA ahatpariSadpA evAcAryAdayo'tastAn namaskRtyAhannamaskaraNamayuktam , uktaM ca-"Na ya koivi parisAe paNamittA paNavae / rano"tti evaM tAvatparameSThino namaskRtyAdhunAtanajanAnAM zrutajJAnasyAtyantopakAritvAt tasya ca dravyabhAvazrutarUpatvAt bhAvazrutasya ca dravyazrutahetukatvAtsajJA'kSararUpaM dravyazrutaM namaskurvannAha Namo baMbhIe livIe (suu0)|| | lipiH-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sA cASTAdazaprakArA'pi zrImannAbheyajinena svasutAyA brAhmInAmikAyA darzitA tato TU brAhmItyabhidhIyate, Aha ca-"leha livovihANaM jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNaM" ityato brAhmItisvarUpavizeSaNaM liperiti||nnu 1 na ca ko'pi parSadyanyaM praNamya rAjAnaM praNamet / 2 lekho lipividhAnaM taddakSiNahastena jinena brADyA (darzitam ) / and on Il For Personal & Private Use Only Hjainelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +4+4+ saMgrahaH vyAkhyA-5 adhikRtazAstrasyaiva manAsatyAtki maGgalenI,anavasthAvidoSaprApteH,satyaM,kintu ziSyamatimaGgalaparigrahArtha maGgalopAdAnaM ziSTa 1 zatake prajJaptiH samayaparipAlanAya vetyuktameveti, abhidheyAdayaH punarasya sAmAnyena vyAkhyAprajJaptiriti nAmnaivoktA iti te punarnocyante, uddezaabhayadevI tata eva zrotRpravRttyAdISTaphala siddheH, tathAhi-iha bhagavato'rthavyAkhyA abhidheyatayA uktAH, tAsAM ca prajJApanA bodho yA vRttiH vA'nantaraphalaM, paramparaphalaM tu mokSaH, sa cAsyA''ptavacanatvAdeva phalatayA siddho, na hyAptaH sAkSAt pAramparyeNa vA yanna mokSAGgaM tatpratipAdayitumutsahate, anAptatvaprasaGgAt , tathA'yameva sambandho yadutAsya zAstrasyedaM prayojanamiti // 2 // tadevamasya zAstrasyaikazrutaskandharUpasya sAtirekAdhyayanazatasvabhAvasya uddezakadazasahasrI (10000) pramANasya SaTtriMzatmazna| (36000) sahasraparimANasya aSTAzItisahasrAdhikalakSadvaya (288000) pramANapadarAzermaGgalAdIni darzitAni / atha prathame | zate granthAntaraparibhASayA'dhyayane dazoddezakA bhavanti, uddezakAzca-adhyayanArthadezAbhidhAyino'dhyayanavibhAgAH, uddihai| zvante-upadhAnavidhinA ziSyasthAcAryeNa yathA-etAvantamadhyayanabhAgamadhISvetyevamuddezAsta evoddezakAH, tAMzca sukhadharaNa-|| | smaraNAdinimittamAdyAbhidheyAbhidhAnadvAreNa saMgrahItumimA gAthAmAha| rAyagiha calaNa dukhe kopaose ya pargaI puddheviio| jAvaMte neraiie bole guruMe ya calaNAo // 1 // ___ adhikRtagAthArtho yadyapi vakSyamANoddezakadazakAbhigame svayamevAdhagamyate tathA'pi bAlAnAM sukhAvabodhArthamabhidhIyate| tatra 'rAyagihe'ti luptasaptamyekavacanatvAdrAjagRhe nagare.vakSyamANoddezakadazakasyArtho bhagavatA.zrImahAvIreNa darzita iti vyA-| khyeyam , evmnytraapiissttvibhktynttaa'vseyaa|'clnn'tticlnvissyHprthmoddeshkH 'calamANe calie' ityAdyarthamiNeyAtheM / 4+4+4+4 E5%943 JainEducation international For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityarthaH 1, 'dukkhe'tti duHkhaviSayo dvitIyaH 'jIvo bhadanta ! svayaMkRtaM duHkhaM vedayatI'tyAdipraznanirNayArtha ityarthaH2, 'khapaose'tti kATA-mithyAtvamohanIyodayasamuttho'nyAnyadarzanagraharUpo jIvapariNAmaH sa eva prakRSTo doSo-jIvadUSaNaM kAlApradoSastadviSayastRtIyaH, 'jIvena bhadanta!kAGkAmohanIya karma kRtamityAdyarthanirNayArtha ityarthaH3, cakArA samuccaye, 'pagaItti prakRtayaH-karmabhedAzcaturthoddezakasyArthaH, kati bhadanta! karmaprakRtayaH' ityAvizcAsau 4, 'puDhavIo'tti ratnaprabhAdipRthivyaH paJcame vAcyAH, 'kati bhadanta! pRthivyaH' ityAdi ca sUtramasya 5, 'jAvaMte'tti yAvacchandopalakSitaH SaSThaH 'yAvato bhadanta ! avakAzAntarAtsUrya' ityAdisUtrazcAsau 6, 'neraie'tti nairayikazabdopalakSitaH saptamaH, nairayiko bhadanta ! niraye utpadyamAna' ityAdi ca tatsUtraM 7, 'bAletti bAlazabdopalakSito'STamaH, ekAntabAlo bhadanta! manuSya' ityAdisUtrazcAsau 8, 'gurue'tti gurukaviSayo navamaH, kathaM bhadanta!jIvA gurukatvamAgacchanti ?' ityAdi ca sUtramasya 9, caH samuccayArthaH, 'calaNAo'tti bahuva cananirdezAccalanAdyAdazamoddezakasyArthAH,tatsUtraM caivam-'anyayUthikA bhadanta / evamAkhyAnti-cala acalitamityAdI ti| prthmshtoddeshkshnnigaathaarthH||1|| tadevaM zAstroddeze kRtamaGgalAdikRtyo'pi prathamazatasyAdau vizeSato maGgalamAha namo suyassa // sU03 // 'namo suyassa'tti namaskAro'stu 'zrutAya' dvAdazAGgIrUpAyAhatpravacanAya, nagviSTadevatAnamaskAro maGgAlArtho bhavati, na ca zrutamiSTadevateti kathamayaM maGgalArtha iti ?, atrocyate, zrutamiSTadevataiva, arhatAM namaskaraNIyatvAt , siddhavat, namaskuvanti ca zrutamahanto, 'namastIrthAyeti bhaNanAt, tIrtha ca zrutaM saMsArasAgarottaraNAsAdhAraNakAraNatvAt , tadAdhAratvenaiva -KA-%A-63.42-444. Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only M anelibrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -9-49 vyAkhyA-||4||ca saGkAsya tIrthazabdAbhidheyatvAt , tathA siddhAnapi maMgalArthamarhanto namaskurvantyeva-"kAUNa namokAra siddhANamabhiggaha||||1 zatake prajJaptiH datu so giNhe" iti vacanAditi // 3 // evaM tAvatprathamazatoddezakAbhidheyArthalezaH prAgdarzitaH, tatazca 'yathoddezaM nirdezana uddezaH1uabhayadevI- iti nyAyamAzrityAditaH prathamoddezakArthaprapaJco vAcyaH, tasya ca guruparvakramalakSaNaM sambandhamupadarzayan bhagavAn sudharma-| podghAtaH yA vRttiH svAmI jambUsvAminamAzrityedamAha teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, vaNNao, tassa NaM rAyagihassa bahiyA nagarassa uttarapuracchime disIbhAe guNasilae nAmaM ceie hotthA, seNie rAyA, cellaNA devii|| suu04|| ___ atha kathamidamavasIyate yaduta-sudharmasvAmI jambUsvAminamabhi saMbandhagranthamuktavAniti ?, ucyate, sudharmasvAmivAcanAyA evAnuvRttatvAt , Aha ca-"titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesA" sudharmasvAminazca jambUsvAmyeva pradhAnaH ziSyo'tastamAzrityeyaM vAcanA pravRtteti, tathA SaSThAne upodghAta evaM dRzyate-yathA kila sudharmasvAminaM prati jambUnAmA prAha-"jaI NaM bhaMte ! paMcamassa aMgassa vivAhapannattIe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM ayamaDhe pannatte, chahassaNaM bhaMte ! ke aDhe pannatte !"tti, tata evamihApi sudhammaiva jambUnAmAnaM pratyupodghAtamavazyamabhihitavAnityavasIyata iti / ayaM copodghAtagrantho mUlaTIkAkRtA samastaM zAstramAzritya vyAkhyAto'pyasmAbhiH prathamoddezakamAzritya vyAkhyAsyate, 1 siddhAnAM namaskAraM kRtvA eva so'bhigrahaM gRhAti / 2 sudharmaNastIthai ca zeSA gaNadharA nirapatyAH (siddhaaH)| 3 yadi bhadanta ! ||pnycmsyaanggsy vyAkhyAprajJapteH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAyamarthaH prajJaptaH SaSThasya bhadanta ! ko'rthaH prajJaptaH / 4 jambUkhAmino vAcanAmAzritya / For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyA0 2 pratizataM pratyuddezakamupodghAtasyeha zAstre'nekadhA'bhidhAnAditi, ayaM ca prAgU vyAkhyAto namaskArAdiko grantho vRttikRtA na vyAkhyAtaH kuto'pi kAraNAditi / 'te NaM kAle NaM'ti, te iti - prAkRtazailIvazAttasmin yatra tannagaramA - sIt, kAro'nyatrApi vAkyAlaGkArArtho yathA "imA NaM bhaMte ! puDhavI" tyAdiSu 'kAle' adhikRtAvasarpiNIcaturthavibhAgalakSaNa iti, 'te NaM'ti tasmin yatrAsau bhagavAn dharmakathAmakarot 'samae NaM'ti samaye - kAlasyaiva viziSTe vibhAge, athavA tRtIyaiveyaM, tatastena kAlena hetubhUtena tena samayena hetubhUtenaiva 'rAyagihe' tti ekAraH prathamaikavacanaprabhavaH "kayere Agacchai dittaruve" ityAdAviva tatazca rAjagRhaM nAma nagaraM 'hottha'tti abhavat / nanvidAnImapi tannagaramastItyataH kathamuktamabhavaditi ?, ucyate, varNakagranthoktavibhUtiyuktaM tadaivAbhavat na tu sudharmmasvAmino vAcanAdAnakAle, avasarpiNItvAtkAlasya tadIyazubhabhAvAnAM hAnibhAvAt / 'vannao'tti iha sthAnake nagaravarNako vAcyaH, granthagauravabhayAdiha tasyAlikhitatvAt sa caivam - "riddhatthimiya samiddhe " RddhaM - purabhavanAdibhirvRddhaM stimitaM - sthiraM svacakraparacakrAdibhayavarjitatvAt | samRddhaM - dhanadhAnyAdivibhUtiyuktatvAt, tataH padatrayasya karmmadhArayaH, 'pamuiyajaNa jANavae' pramuditA-hRSTAH pramodakAraNavastUnAM sadbhAvAjjanA-nagaravAstavyalokA jAnapadAzca - janapadabhavAstatrAyatAH santo yatra tat pramuditajanajAnapadamityAdi| ropapAtikAM savyAkhyAno'tra dRzyaH / 'tassa NaM'ti SaSThyAH paJcamyarthatvAttasmAdrAjagRhAnnagarAt 'bahiya'tti bahistAt 'uttarapuracchitti uttarapaurastye 'disIbhAe 'tti dizAM bhAgo diprUpo vA bhAgo gaganamaNDalasya digbhAgastatra 'guNa1 katara Agacchati dIptarUpaH / 2 ( aupa0 sU0 1 ) / For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH silaka' nAma 'ceiya'ti citerlepyAdicayanasya bhAvaH karma veti caityaM-sajjJAzabdatvAddevabimbaM tadAzrayatvAttadgRhamapi caityaM, || 1 zatake tacceha vyantarAyatanaM na tu bhagavatAmahatAmAyatanaM 'hottha'tti babhUva, iha ca yanna vyAkhyAsyate tatprAyaH sugamatvAditya- uddezaH 1 vaseyamiti // 4 // rAjagRhava ainam | te NaM kAle NaM teNaM samae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthagare sahasaMbuddhe purisuttame purisasIhe puri-5 |savarapuMDarIe purisavaragaMdhahatthIe loguttame loganAhe logappadIve logapajjoyagare abhayadae cakkhudae maggadae saraNadae dhammadesae dhammasArahIe dhammavaracAuraMtacakkavaTTI appaDihayavaranANadasaNadhare viyadRSchaumeM jiNe jANae buddhe bohae mutte moyae savvannU, savvadarisI sivamayalamaruyamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvattayaM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme jAca samosaraNaM // suu0||5|| II 'samaNe'tti 'zramu tapasi khede ceti vacanAt zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH, athavA saha zobhanena manasA ktata iti / samanAH, zobhanatvaM ca manaso vyAkhyAtaM stavaprastAvAt , manomAtrasattvasyAstavatvAt , saMgataM vA-yathA bhavatyevamaNatibhASate samo vA sarvabhUteSu san aNati-anekArthatvAddhAtUnAM pravartata iti samaNo niruktivazAd bhavati, "bhagavaM'ti bhagavAna-aizvaryAdiyuktaH pUjya ityarthaH, 'mahAvIre'tti vIraH 'sUra vIra vinAntAvi'tivacanAt ripunirAkaraNato vikrAntaH, sa ca cakravartyAdirapi syAdato vizeSyate-mahAMzcAsau durjayAnsarariputiraskaraNAdvIrazceti mahAvIraH, esaca * dhammadae iti paa0| - JainEducation For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REKHASOKHRSHAS devairbhagavato gauNaM nAma kRtaM, yadAha-"ayale bhayabheravANaM khaMtikhame parisahovasaggANaM / devahiM (se nAma) kaya (samaNe / bhagavaM) mahAvIretti," 'AdikAtti Adau-prathamataH zrutadharmam-AcArAdigranthAtmakaM karoti-tadarthapraNAyakatvena praNayatItyevaMzIla AdikaraH, AdikaratvAJcAsau kiMvidha ityAha-'titthayare'tti taranti tena saMsArasAgaramiti tIrtha-prava-| canaM tadavyatirekAceha sastIrtha tatkaraNazIlatvAttIrthakaraH, tIrthakaratvaM cAsya nAnyopadezapUrvamityata Aha-sahasaMbuddhe tti, saha-Atmanaiva sArddhamananyopadezata ityarthaH, samyaga-yathAvad buddho-heyopAdeyopekSaNIyavastutattvaM vidittavAniti || sahasaMbuddhAH / sahasaMbuddhatvaM cAsya na prAkRtasya satA, puruSottamatvAdityata Aha-'purisottamo'tti, puruSANAM madhye tema tena || rUpAdinA'tizayenogatatvAdUrvavartitvAduttamaH puruSottamaH, atha puruSottamattvamevArasa siMhAyupamAnatrayeNa samarthayamAha-'purisasIhe'tti, siMha iva siMhaH puruSazcAsau siMhazceti puruSasiMhaH lokena hi siMhe zauryamatiprakRSTamamyupagatamataH zaurye sa | upamAnaM kRtaH, zaurya tu bhagakto bAsye pratyanIkadevena bhAgyamAnasyApyabhItattvAt kulizakaThinamuSTiprahAraprahatipravarddhamAnAmarazarIrakumatAkaraNAceti, tathA 'purisavarapuMDarIe'tti, varapuNDarIka-pradhAnadhavalasahasrapatraM puruSa evaM varapuNDarIkamiveti puruSavarapuNDarIka, dhavalatvaM cAsya bhagavataH sarvAzubhamalImasarahitatvAt sarvaizca zubhAnubhAvaiH zuddhatvAt, athavA puruSANAM-tatsevakajIvAnAMvarapuNDarIkamiva-varacchatramiva yaHsantApAtapanivAraNasamarthatvAt bhUSAkAraNatvAcca sa puruSavara& puNDarIkamiti, tathA-'purisavaragaMdhahatyitti puruSa eva varagandhahastI puruSavaragandhahastI, yathA gandhahastino gandhenApi | 1 acalo bhayabhairavayoH kSAntikSamaH parISahopasargANAM / devaiH (tasya nAma ) kRtaM ( zramaNo bhagavAn ) mahAvIra iti / Jain Education For Personal & Private Use Only Alanetbrary.org Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH1 samastetarahastino bhajyante tathA bhagavatastaddezaviharaNena ItiparacakradurbhikSaDamaramarakAdIni duritAni nazyantIti puruSavara-dra 1 zatake gandhahastItyucyata ityata upmaatryaatpurussottmo'sau|n cAyaM puruSottama eva, kintu?, lokasyApyuttamo, lokanAthatvAd, uddezaH1 // etadevAha-'logaNAhe'tti, lokasya-sajJibhavyalokasya nAthaH-prabhurlokanAthaH, nAthatvaM ca yogakSemakAritvaM, 'yogakSema-|| patavAra vIravarNakRnnAtha' iti vacanAt, taccAsyAprAptasya samyagdarzanAderyogakaraNena labdhasya ca paripAlaneneti, lokanAthatvaM ca yathA'va nAdi sU05 sthitasamastavastustomapradIpanAdevetyata Aha-'logapaIve'tti lokasya-viziSTatiryagnarAmararUpasyA''ntaratimiranirAkaraNena prakRSTaprakAzakAritvAtpradIpa iva pradIpaH, idaM vizeSaNaM draSTralokamAzrityoktam, atha dRzyaM lokamAzrityAha-'logapajoya gare'tti, lokasya-lokyata iti lokaH anayA vyutpattyA lokAlokasvarUpasya samastavastustomasvabhAvasyAkhaNDamArtaNDa-1 || maNDalamiva nikhilabhAvasvabhAvAvabhAsasamarthakevalAlokapUrvakapravacanaprabhApaTalapravarttanena pradyotaM-prakAzaM karotItyevaMzIlo lokprdyotkrH| uktavizeSaNopetazca 'mihirahariharahiraNyagarbhAdirapi tattIrthikamatena bhavatIti ko'sya vizeSa ityA-15 zaGkAyAM tadvizeSAbhidhAnAyAha-'abhayadae'tti, na bhayaM dayate-dadAti prANApaharaNarasike'pyupasargakAriNi prANinItyabhayadayaH, abhayA vA-sarvaprANibhayaparihAravatI dayA-anukampA yasya so'bhayadayaH, hariharamihirAdayastu naivamiti vizeSaH, na kevalamasAvapakAriNAM tadanyeSAM vA'narthaparihAramAtraM karoti api tvarthaprAptimapi karotIti darzayannAha- // 8 // 'cakkhudaye'tti, cakSuriva cakSuH-zrutajJAnaM zubhAzubhArthavibhAgopadarzakatvAt, yadAha-"cakSuSmantasta eveha, ye zrutajJAnacakSuSA / samyakU sadaiva pazyanti, bhAvAna heyetraanraaH||1||" taddayata iti cakSurdayaH yathA hi loke kAntAragatAnAM R- 232-36 Jain Education monal For Personal & Private Use Only miljalnelibrary.org Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauviluptadhanAnAM baddhacakSuSAM cakSurudghATanena cakSurdattvA vAJchitamArgadarzanenopakArI bhavati, evamayamapi saMsArAraNyavatinAM rAgAdicauraviluptadharmadhanAnAM kuvAsanA''cchAditasajjJAnalocanAnAM tadapanayanena zrutacakSurdattvA nirvANamArga yaccha|nupakArIti darzayannAha-'maggadae'tti,mArga-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM paramapadapurapathaM dayata iti mArgadayaH, yathA hi loke cakSurudghATanaM mArgadarzanaM ca kRtvA caurAdiviluptAn nirupadravaM sthAna prApayan paramopakArI bhavatItyevamayamapIti darzayannAha-saraNadae'tti zaraNaM-trANaM nAnAvidhopadravopadrutAnAM tadrakSAsthAnaM, tacca paramArthato nirvANaM taddayata iti zaraNadayaH, zaraNadAyakatvaM cAsya dharmadezanayaivetyata Aha-'dhammadesae'tti, dharma-zrutacAritrAtmaka dezayatIti dharmadezakaH, 'dhammadaye'tti pAThAntaraM, tatra ca dharma-cAritrarUpaM dayata iti dharmAdayaH, dharmadezanAmAtreNApi dharmadezaka ucyata ityata | Aha-'dhammasArahitti dharmarathasya pravartakatvena sArathiriva dharmasArathiH, yathA rathasya sArathI rathaM rathikamazvAMzca rakSati evaM bhagavAn cAritradharmAGgAnA-saMyamAtmapravacanAkhyAnAM rakSaNopadezAddharmasArathirbhavatIti, tIrthAntarIyamatenAnye'pi dharmasArathayaH santIti vizeSayannAha-'dhammavaracAuraMtacakkavaTTI'ti, trayaH samudrAzcaturthazca himavAn ete catvAro'ntAHpRthivyantAH eteSu svAmitayA bhavatIti cAturantaH sa cAsau cakravartI ca cAturantacakravartI varazcAsau cAturantacakravattI ca varacAturantacakravartI-rAjAtizayaH, dharmaviSaye varacAturantacakravartI dharmavaracAturantacakravartI, yathA hi pRthivyAM zeSarAjAtizAyI varacAturantacakravartI bhavati tathA bhagavAn dharmaviSaye zeSapraNetRRNAM madhye sAtizayatvAttathocyata iti, athavA 8 dharma eva varamitaracakrApekSayA kapilAdidharmacakrApekSayA vA caturantaM-dAnAdibhedena caturvibhAgaM catasRNAM vA naranArakA Jain Education For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- digatInAmantakAritvAJcaturantaM tadeva cAturantaM yaccakra bhAvApraticchedAt tena vartituM zIlaM yasya sa tathA, etacca dharmade- 1 zatake prajJaptiH zakatvAdivizeSaNakadambakaM prakRSTajJAnAdiyoge sati bhavatItyAha-'appaDihayavaranANadaMsaNadhare'tti apratihate-kaTaku-||4|| | uddezaH 1 abhayadevI-19 vyAdibhiraskhalite avisaMvAdake vA ata eva kSAyikatvAdvA vare-pradhAne jJAnadarzane kevalAkhye vizeSasAmAnyabodhAtmake vIravarNayA vRttiH dhArayati yaH sa tathA, chadmavAnapyevaMvidhasaMvedanasaMpadupetaH kaizcidabhyupagamyate, sa ca mithyopadezitvAnopakArI bhavatIti nAdi nizchadmatApratipAdanAyA'syAha, athavA-kathamasyApratihatasaMvedanatvaM saMpannam ?, atrocyate, AvaraNAbhAvAd, enamevAsyassvedayannAha-'viyadRchaume'tti vyAvRttaM-nivRttamapagataM chadma-zaThatvamAvaraNaM vA yasyAsau vyAvRttachadmA, chabhiAvazcAsya rAgAdijayAjjAta ityata Aha-'jiNetti, jayati-nirAkaroti rAgadveSAdirUpAnarAtIniti jinA, rAgAdijayazcAsya | rAgAdisvarUpatajayopAyajJAnapUrvaka eva bhavatItyetadasyAha-jANae'tti, jAnAti chAdmasthikaMjJAnacatuSTayeneti jJAyakA, 13 jJAyaka ityanenAsya svArthasaMpattyupAya uktaH, adhunA tu svArthasaMpattipUrvakaM parArthasaMpAdakatvaM vishessnnctussttyemaah-'cudde'tti| buddho jIvAditattvaM buddhavAna, tathA 'bohae'tti jIvAditattvasyA pareSAM bodhayitA, tathA 'muttetti mukto bAhyAbhyantaragranthibandhanena muktatvAt , tathA 'moyae'tti pareSAM karmabandhanAnmocayitA / atha muktAvasthAmAzritya vizeSaNAnyAha'savvannU savvadarisI'ti, sarvasya vastustomasya vizeSarUpatayA jJAyakatvena sarvajJaH, sAmAnyarUpatayA punaH sarvadarzI, ntu| | muktAvasthAyAM darzanAntarAbhimatapuruSavadbhaviSyajaDatvam, etacca padadvayaM kvacinna dRzyata iti, tathA-'siMvamayala misyAdi / tatra 'ziva' sarvA''bAdhArahitatvAdU 'acalaM' svAbhAvikamAyogikacalanahetvabhAvAda "arujam avidyamAnaroga tamvindha-II RAKES I For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25ASSSSS zarAmanasorabhAvAt 'anantam anntaarthvissyjnyaansvruuptvaat| 'akSayam anAzaM sAdyaparyavasitasthitikatvAt akSataM vA paripUrNatvAtpaurNamAsIMcandramaNDalavat 'avyAbAdhaM' pareSAmapIDAkAritvAt ('apuNarAvattiya'ti karmabIjAbhAvAdbhavAvatArarahita) 'siddhigainAmadheyaMti sidhyanti-niSThitArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH sA cAsau gamyamAnatvAdgatizca siddhigatistadeva nAmadheyaM-prazastaM nAma yasya tattathA, 'ThANaM'ti tiSThati-anavasthAnanibandhanakarmAbhAvena sadA'vasthito, 4 bhavati yatra tatsthAna-kSINakarmaNo jIvasya svarUpaM lokAyaM vA, jIvasvarUpavizeSaNAni tu lokAgrasyA''dheyadharmANAmA dhAre'dhyAropAdavaseyAni, tadevaMbhUtaM sthAnaM 'saMpAviukAmetti yAtumanAH, na tu tatprAptaH, tatprAptasyAkaraNatvena vivakSi| tArthAnAM prarUpaNA'sambhavAt, prAsukAma iti ca yaducyate tadupacArAd, anyathA hi mirabhilASA eva bhagavanta: keyalino bhavanti-'mokSe bhave ca sarvatra, niHspRho munisattamaH' iti vacanAditi, 'jAva samosaraNaM'ti, tAvadbhagavadvarNako vAcyo || yAvatsamavasaraNaM-samavasaraNavarNaka iti, sa ca bhagavadvarNaka eyam-"bhuyamoyagabhiMganelakajjalapahabhamaragaNaniddhanikuruMba|niciyakuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae" bhujamocako-ratnavizeSaH bhRGga:-kITavizeSo'GgAravizeSo vA naila-nIlIvikAraH | kajalaM-maSI prahRSTabhramaragaNaH-pratItaH eta iva snigdhaH-kRSNacchAyo nikurambaH-samUho yeSAM te tathA te ca te nicitAzca-nibiDAH kuzcitAzca-kuNDalIbhUtAH pradakSiNAvarttAzca mUrddhani zirojA yasya sa tathA, evaM zirojavarNakAdiH "ratuppalapattamauyasukumAlakomalatale" iti pAdatalavarNakAntaH zarIravarNako bhAgavato vAcyaH, pAdattalavizeSaNasya cAya-| 1 abhAvAt pra0 / 2 aupapA0 sU0 10 sAdhuvarNanaM sU0 14-15-16-17- devAgamaH sU0 22-23-24-25-26 tAH pradakSiNAvatAta zarIravarNako bhAgamA sU. 22-23 Sain Education For Personal & Private Use Only janelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 10 // Jain Education | martha:- raktaM - lohitam utpalapatravat - kamaladalavat mRdukam - astabdhaM sukumAlAnAM madhye komalaM ca talaM - pAdatalaM yasya sa tathA, tathA - " aTThasahassavarapurisa lakkhaNadhare AgAsagaeNaM cakkeNaM AgAsagaeNaM chatteNaM AgAsagayAhiM cAmarAhiM AgA| saphalihAmaeNaM sapAyapIDheNaM sIhAsaNeNaM' AkAzasphaTikam - atisvacchasphaTikavizeSastanmayena upalakSita iti gamyaM, 'dhammajjhaNaM purao pakaDDijamANeNaM' devairiti gamyate 'caudasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAe ajjiyAsAhassIhiM saddhiM | saMparivuDe' sAhasrIzabdaH sahasraparyAyaH sArddha saha, teSAM vidyamAnatayA'pi sArddhamiti syAdata ucyate- saMparivRtaH-parikarita iti, 'puvANupuSiM caramANe' na pazcAnupUrvyAdinA 'gAmANugAmaM dUijamANe' grAmazca pratItaH anugrAmazca - tadanantaraM grAmo grAmAnugrAmaM tad 'dravan' gacchan 'suhaMsuheNaM viharamANe jeNeva rAyagihe nagare jeNeva guNasilae ceie teNeva uvAgacchai uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM oginhai ogiNhittA saMjameNaM tavasA appArNa bhAvemANe viharai'tti / samavasaraNavarNakeca 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMto appegaiyA uggapacaiyA' ityAdi | sAdhvAdivarNako vAcyaH, tathA'surakumArAH zeSabhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vaimAnikA devA (devya )zca bhagavataH samI|pamAgacchanto varNayitavyAH // 5 // parisA niggayA, dhammo kahio, parisA paDigayA ( sU0 6 ) // " parisA niggaya "tti rAjagRhAdrAjAdiloko bhagavato vandanArthaM nigataH, tannirgamazcaivam - "tae NaM rAyagihe nagare siMghA - | Dagatigacaukkacaccaraca ummuhamahApahapahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai 4 evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 1 vIravarNa nAdi sU0 5 // 10 // Jainelibrary.org Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIre iha guNasilae ceie ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai, taM seyaM khalu tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puNa vaMdaNaNamaMsaNayAe?ttikaTTa bahave uggA uggaputtA" ityAdiAcyo yAvadbhagavantaM namasyanti paryupAsate ceti, evaM rAjanirgamo'ntaHpuranirgamazca tatparyupAsanA caupapAtikava. dvaacyaa| 'dhammo kahio'tti, dharmakatheha bhagavato vAcyA, sA caivaM-'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre seNiyasya ranno cillaNApamuhANa ya devINaM tIse ya mahatimahAliyAe parisAe sababhAsANugAmiNIe sarassaIe dhamma parikahei, taMjahA-asthi loe atthi aloe evaM jIvA ajIvA baMdhe mokkhe' ityAdi / tathA "jaha NaragA gammatI je NarayA jA ya veyaNA nnre| sArIramANasAI dukkhAI tirikkhajoNIe // 1 // " ityAdi / 'paDigayA parisa'tti lokaH svasthAnaM gataH, pratigamazca tasyA evaM vAcyaH-'tae NaM sA mahaimahAliyA mahaccaparisA' mahA'timahatI Alapratyayasya svArthikatvAdatizayAtizayaguvIM mahatyA parSat-prazastA pradhAnapariSat , mahA nAM vA-satpUjAnAM mahArcA vA parSat mahArcaparSaditi, 'samaNassa bhagavao mahA| vIrassa aMtie dhamma soccA nisamma hatuThThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karettA vaMdai namaMsai 2 evaM vayAsI-suyakkhAe NaM bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe, Natthi NaM anne kei samaNe vA mAhaNe vA erisaM dhammamAi|kkhittae, evaM vaittA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva dizaM paDigaya'ti // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDhe aMtevAsI iMdabhUtI nAmaM aNagAre goyama1 aupapAtike sU0-27-28-29-30-31-32-33 / 2 aupa0 sU0 34- / 3 aupa0 sU0 35-36-37 Jain Education Int For Personal & Private Use Only Ollnelibrary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagotteNaM sattussehai samacauraMsasaMThANasaMThie vajArasahanArAyasaMghayaNe kaNagapulagaNighasapamhagore uggatave 1 zatake prajJaptiH // dittatave tattatave mahAtave orAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchraDasarIre saMvittaviDA uddezaH 1 abhayadevI- lateyalese codasapuvvI caTanANovagae savvakkharasannivAI samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte dharmadezanA sU06 pAvRttiAzAkA uhuMjANU ahosire jhANakohovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharaha (sU07) // 11 // tena kAlena tena samayena zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'je?'tti prathamaH 'aMtevAsitti ziSyaH, anena padadvayena tasya sakalasahanAyakatvamAha, 'iMdabhUha'tti, indrabhUtiriti mAtApitRkRtanAmadheyaH 'nAma'ti vibhaktipariNAmAnAnetyarthaH, antevAsI kila vivakSayA zrAvako'pi syAdityata Aha-'aNagAretti, nAsyAgAraM vidyata ityanagAraH, ayaM cAvagItagotro'pi syAdityata Aha-goyamasagotteNaM ti gautamasagotra ityarthaH, ayaM catatkAlocitadehamAnApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAdityaha Aha-sattussehe'tti saptahastocchrayaH ayaM ca lakSaNahInoM'pi svAdityata Aha-samacauraMsasa ThANasaMThie'tti, sama-nAbherupari adhazca sakalapuruSalakSaNopetAvayavatayA tulyaM tacca taccaturasraM ca-pradhAna samacaturasram, athavA-samA:-zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'srayoM yasya tatsamacaturasram , asrayastviha caturdigvibhAgIpala|kSitAH zarIrAvayavA iti, anye tvAH-samA-anyUnAdhikAH catasro'pyanayo yatra tatsamacaturasram, asrayazca payaGkAsana nopaviSTasya jAmunorantaram Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaraM vAmaskandhakha dakSi prANajAnunazcAntaramiti, anye tvAhuH-vistArotsedhayoH samatvAt samacaturasraM tacca tat saMsthAnaM ca-AkAraH samacaturana For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAnaM tena saMsthito-vyavasthito yaH sa tathA, ayaM ca hInasaMhanano'pi syAdityata Aha-'vajarisahanArAyasaMghayaNe tti, iha saMhananam-asthisaJcayavizeSaH, iha vajrAdInAM lakSaNamidam-"risaho ya hoi paTToM vajaM puNa kIliyaM viyANAhi / ubhao makkaDabaMdho nArAyaM taM viyANAhi // 1 // " tti, tatra vanaM ca tat kIlikAkIlitakASThasaMpuTopamasAmarthyayuktatvAt RSabhazca lohAdimayapaTTabaddhakASThasaMpuTopamasAmarthyAnvitatvAd vajrarSabhaH sa cAsau nArAcaMca ubhayato markaTabandhanibaddhakASThasaMpuTopamasAmopetatvAd vajrarSabhanArAcaM(tacca)tat saMhananam-asthisaJcayavizeSo'nupamasAmarthyayogAdyasyAsau varSabhanArAcasaMhananaH, amye tu kIlikAdimattvamasnAmeva varNayanti, ayaM ca nindyavarNo'pi syAdityata Aha-'kaNayapulayanihasapamhagore' kanakasya-suvarNasya 'pulagaMti yaH pulako-lavastasya yo nikaSA-kaSapaTTake rekhAlakSaNaH, tathA 'pamha'ttipadmapakSmANi-kezarANi tadvadgauro yaH sa tathA, vRddhavyAkhyA tu-kanakasya na lohAdeH pulakA-sAro varNAtizayastatpradhAno, | yo nikaSo-rekhA tasya yatpakSma-bahalatvaM tadvadgauroM yaH sa tathA, athavA-kanakasya yaHpulako drutatve sati bindustasya | nikaSo-varNataH sadRzo yaH sa tathA, 'pamha'tti panaM tasya ceha prastAvArakezarANi gRhyante tataH padmavadgauro yaH sa tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, ayaM ca viziSTacaraNarahito'pi sthAdityata Aha-'uggatavetti ugram-apradhRSyaM tapaH| anazanAdi yasya sa ugratapAH, yadanyena prAkRtapuMsA na zakyate cintayitumapi tadvidhena tapasA yukta ityarthaH, 'ditatave' tti, dIptaM-jAjvalyamAnadahana iva karmavanagahanadahanasamarthatayAjvalitaM tapodharmadhyAnAdi yasya sa tathA, 'tattatavetti 1 RSabho bhavati paTTo vatraM punaH kIlikAM vijAnIhi / ubhayato markaTabandhastu nArAcaM vijAnIhi // 1 // jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USAROG 1 zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1] 4 uddezaH1 dharmadezanA sU06 // 12 // ghorA anna, ghora-dAruNamayana tatsaMskArayamANakSetrAzrita -CASCHEMA ujjhitamivojjhita vistIrNA anekayojana taptaM tapo yenAsau taptatapAH, evaM hi tena tattapastaptaM yena karmANi saMtApya tena tapasA svAtmA'pi taporUpaH saMtApito | yato'nyasyAspRzyamiva jAtamiti, 'mahAtave'tti AzaMsAdoSarahitatvAtprazastatapAH, 'orAle'tti bhIma ugrAdivizeSaNa| viziSTatapaHkaraNAtpArzvasthAnAmalpasattvAnAM bhayAnaka ityarthaH, anye tvAH-'orAle'tti udAra:-pradhAnaH 'ghore tti ghoraH | atinighRNaH, parISahendriyAdiripugaNavinAzamAzritya nirdaya ityarthaH, anye tvAtmanirapekSaM ghoramAhuH, 'ghoraguNe'tti, ghorA-anyairduranucarA guNA-mUlaguNAdayo yasya sa tathA, 'ghoratavassi'tti ghoraistapobhistapasvItyarthaH, 'ghorabaMbhaceravAsitti, ghoraM-dAruNamalpasattvairduranucaratvAdyadbrahmacarya tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, 'ucchUDhasarIre'tti ucchUDham| ujjhitamivojjhitaM zarIraM yena tatsaMskAratyAgAtsa tathA, 'saMkhittaviulateyalesetti, saMkSiptA-zarIrAntInatvena || isvatAM gatA vipulA-vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAttejolezyA-viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, mUlaTIkAkRtA tu 'ucchRDhasarIrasaMkhittaviulateyalesa'tti karmadhArayaM kRtvA vyAkhyAtamiti, 'caudasapubvi' tti caturdaza pUrvANi vidyante yasya tenaiva teSAM racitatvAdasau caturdazapUrvI, anena tasya zrutakevalitAmAha, sa cAvadhijJAnAdivikalo'pi syAdata Aha-'cauNANovagae'tti, kevalajJAnavarjajJAnacatuSkasamanvita ityarthaH, uktavizeSaNadvayayukto'pi kazcinna samagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati caturdazapUrvavidAM SaTsthAnakapatitatvena zravaNAdityata Aha-savvakkharasannivAi'tti, sarve ca te'kSarasannipAtAzca-tatsaMyogAH sarveSAM vA'kSarANAM sannipAtAH sarvAkSarasanni pAtAste yasya jJeyatayA santi sa sarvAkSarasannipAtI, zravyANi vA-zravaNasukhakArINi akSarANi sAGgatyena nitarAM vadituM 'ucchUr3hasarIramA citatvAdasau catu tavastudahanamA ulateyalesA , 'ucchadasa // 12 // MERICA JainEducation International For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlamasyeti zravyAkSarasaMnivAdI, sa caivaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAziriva sAkSAditikRtvA ziSyAcAratvAcca 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte viharatI' ti yogaH' tatra dUraM ca-viprakRSTa sAmantaM ca-saMnikRSTaM tanniSedhAdadUrasAmantaM tatra,nAtidUre nAtinikaTa ityarthaH, kiMvidhaH saMstatra viharatItyAha-'uDejANu'tti, Urddha jAnunI yasyAsAvUrddhajAnuH | zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikaniSadyAyA abhAvAccotkuTukAsana ityarthaH, 'ahosire'tti adhomukhaH nobhe tiryagvA vikSiptadRSTiH, kintu niyatabhUbhAganiyamitadRSTiriti bhAvaH, 'jhANakohovagae'tti, dhyAna-dharmya zuklaM vA tadeva koSThaHkuzUlo dhyAnakoSThastamupagataH-tatra praviSTo dhyAnakoSThopagataH, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamaviprasRtaM bhavati evaM sa | bhagavAn dhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttiriti, 'saMjameNaM'ti saMvareNa 'tavasatti anazanAdinA, cazabdaH samucca| yArthoM lupto'tra draSTavyaH, saMyamatapograhaNaM cAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArtha, pradhAnatvaM ca saMyamasya navakarmAnupAdAnahe | | tutvena tapasazca purANakarmanirjaraNahetutvena, bhavati cAbhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAcca sakalakarmakSayalakSaNo mokSa ||2| iti, 'appANaM bhAvemANe viharaItti, AtmAnaM vAsayaMstiSThatItyarthaH / / | lae NaM se bhagavaM goyame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakouhalle uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle saMjAta yasaDhe saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle samuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannakouhalle uTThAe uThei uThAe uThettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2ttA vaMdai namasai 2ttA NacAsanne NAidUre sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM| vyA03 Jain Education For Personal & Private Use Only llainelibrary.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake 1uddezake caladAdi vyAkhyA- paMjaliuDe pajuvAsamANe evaM vayAsI-se nUNaM bhaMte ! calamANe calie 1, udIrijamANe udIrie 2, veijja mANe veie 3, pahijjamANe pahINe 4, chijamANe chinne 5, bhijamANe bhinne 6, daha (Dajjha )mANe dahe7, . abhayadevI-mijamANe mae8,nijarijamANe nijinne91,haMtAgoyamAcalamANe calie jAva NijarijamANe nnijjipnne||(suu07) yA vRttiH1|| _ 'tataH' dhyAnakoSThopagataviharaNAnantaraM Namiti vAkyAlaGkArArthaH 'sa' iti prastutaparAmarzArthaH, tasya tu sAmAnyokasya // 13 // vizeSAvadhAraNArthamAha-'bhagavaM goyame'tti, kimityAha-jAyasaDe' ityAdi,jAtazraddhAdivizeSaNaH san uttiSThatIti yogaH, tatra jAtA-pravRttAzraddhA-icchA vakSyamANArthatattvajJAnaM prati yasyAsau jAtazraddhaH, tathA jAtaH saMzayo yasya sa jaatsNshyH| saMzayastu anavadhAritArtha jJAnaM, sa caivaM tasya bhagavato jAtaH-bhagavatA hi mahAvIreNa 'calamANe calie'ityAdau sUtre cala4 narthazcalito nirdiSTaH, tatra ca ya eva calan sa eva calita ityuktaH, tatazcaikArthaviSayAvetau nirdezau, calanniti ca vartta|mAnakAlaviSayaH calita iti cAtItakAlaviSayaH, ato'tra saMzayaH-kathaM nAma ya evArtho vartamAnaH sa evAtIto bhavati !, viruddhatvAdanayoH kAlayoriti, tathA 'jAyakouhalletti, jAtaM kutUhalaM yasya sa jAtakutUhalo, jAtautsukya ityarthaH, katha metAn padArthAn bhagavAn prajJApayiSyatIti, tathA 'uppannasaDe'tti utpannA-prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasya sa utpanna|| zraddhaH, atha jAtazraddha ityetAvadevAstu kimarthamutpannazraddha ityabhidhIyate ?, pravRttazraddhatvenaivotpannazraddhatvasya labdhatvAt , na sAhyanutpannA zraddhA pravatteta iti, atrocyate, hetutvapradarzanArtha, tathAhi-kathaM pravRttazraddha ucyate ?, yata utpannazraddha iti, hetutvapradazenaM cocitameva, vAkyAlaGkAratvAttasya, yathAhuH-"pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarIm" | tAvadevAstu kimarthamutpannazAnA, tathAhi kathaM praka, prakAzacandrAM budha For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *OMGAOCOCCCCCCCCCC iha yadyapi pravRttadIpatvAdevApravRttabhAskaratvamavagataM tathA'pyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIpatvAderhetutayopanyastamiti, 'uppa nasaMsae uppannakouhalle'tti prAgvat , tathA 'saMjAyasaDDe' ityAdi padapaTU prAgvat , navaramiha saMzabdaH prakarSAdivacano, yathA-"saMjAtakAmo balabhidvibhUtyAM, mAnAt prajAbhiH pratimAnanAcca / " (saMjAtakAmaH-) ainTraizvarye prakarSeNa jAtecchaH kArtavIrya iti / anye tu 'jAyasaDe' ityAdi vizeSaNadvAdazakamevaM vyAkhyAnti-jAtA zraddhA yasya praSTuM sa jAtazraddhaH, kimiti jAtazraddhaH? ityata Aha-yasmAjAtasaMzayaH, idaM vastvevaM syAdevaM veti, atha jAtasaMzayo'pi kathamityata Aha-yasmAjjAtakutUhalaH kathaM nAmAsyArthamavabhotsye ? ityabhiprAyavAniti, etacca vizeSaNatrayamavagrahApekSayA draSTavyam , evamutpannasaMjA-5 tasamutpannazraddhatvAdaya IhApAyadhAraNAbhedena vAcyAH, anye tvAhuH-jAtazraddhatvAdyapekSayotpannazraddhatvAdayaH samAnArthA vivakSitArthasya prakarSavRttipratipAdanAya stutimukhena granthakRtoktAH, na caivaM punaruktaM doSAya, yadAha-"vaktA harSabhayAdibhi| rAkSiptamanAH stuvaMstathA nindan / yatpadamasakRd brUte tatpunaruktaM na doSAya // 1 // " iti / 'uhAe uTheha'tti utthAnamutthA-urdU varttanaM tayA utthayA 'uttiSThati' Uo bhavati, 'uTheI' ityukte kriyArambhamAtramapi pratIyate yathA vaktumuttiSThate iti tatastavyavacchedAyoktamutthayati, 'uhAe uhitta'tti upAgacchatItyuttarakriyA'pekSayA utthAnakriyAyAH pUrvakAlatA|'bhidhAnAya utthayotthAyeti ktvApratyayena nirdizatIti / 'jeNeve'tyAdi, iha prAkRtaprayogAdavyayatvAdvA yeneti yasminneva| digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro varttate 'teNeva'tti tasminneva digbhAge upAgacchati, tatkAlApekSayA vartamAnatvAdAgamanakriyAyA vartamAnavibhaktyA nirdezaH kRtaH, upAgatavAnityarthaH, upAgamya ca zramaNaM 3 karmatApannaM 'tikkhutto'tti trIn DRONOCOCCACASCA4%CROCK Jain Education in For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArAn trikRtvaH 'AyAhiNapayAhiNaM karei'tti AdakSiNAd-dakSiNahastAdArabhya pradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNa vyAkhyA 9 zatake eva AdakSiNapradakSiNo'tastaM karotIti, 'vaMdaI'tti 'vandate' vAcA stauti 'namaMsai'tti 'namasyati' kAyena praNamati || || 1 uddezake abhayadevI'nacAsanne'tti,'na' naiva 'atyAsannaH' atinikaTaH, avagrahaparihArAt , nAtyAsanne vA sthAne, vartamAna itigamyaM, 'NAidUreda caladAdiyA vRttiH tti 'na' naiva 'atidUraH' ativiprakRSTaH, anaucityaparihArAt , nAtidUre vA sthAne, 'sussUsamANe'tti bhagavadvacanAni zrotumicchan , 'abhimuhatti, abhi-bhagavantaM lakSyIkRtya mukhamasyetyabhimukhaH, tathA 'viNaeNaM'ti vinayena hetunA 'pNj||14|| 4 liuDe'tti prakRSTaH-pradhAno lalATataTaghaTitatvenAJjaliH-hastanyAsavizeSaH kRto-vihito yena so'gyAhitAdidarzanAt / & prAJjalikRtaH 'pajuvAsamANe'tti 'paryupAsInaH' sevamAnaH, anena ca vizeSaNakadambakena zravaNavidhirupadarzitaH, Aha ca|"NiddAvigahAparivajjiehi guttehi paMjaliuDehiM / bhattibahumANapurva uvauttehiM suNeyavaM // 1 // " ti / 'evaM vayAsitti | 'evaM' vakSyamANaprakAraM vastu 'avAdIt' uktavAn-'se' iti tad yaduktaM pUjyaiH 'calacalita'mityAdi, 'NUNaM ti evamarthe, hai tatra tatrAsyaivaM vyAkhyAtatvAt , athavA 'se' itizabdo mAgadhadezIprasiddho'thazabdArthe vartate, athazabdastu vAkyopanyAsArthaH mAparipraznArtho vA, yadAha-"atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSu" 'nUna'miti nizcitaM 'bhaMtetti gurorAma // 14 // triNaM, tatazca he bhadanta !-kalyANarUpa !sukharUpa! iti vA bhadi kalyANe sukhe ca' iti vacanAt, prAkRtazailyA vA bhavasya&| saMsArasya bhayasya vA-bhIterantahetutvAdbhavAnto bhayAnto vA tasyAmantraNaM he bhavAnta ! he bhayAnta !vA, bhAna vA-jJAnAdibhidIpya 1 parivarjitanidrAvikathairguptaiH kRtaprAJjalibhirupayuktairbhaktibahumAnapUrva zrotavyam // 1 // dastu vAkyopanyAsArthaH nyAsaprativacanasamuccayeSu na saMsArasya madanta :-kalyANarUpa ! sa dain Education International For Personal & Private Use Only trainelibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education & mAna ! 'bhA dIptau' iti vacanAt bhrAjamAna ! vA - dIpyamAna ! 'bhrAja dIptau' iti vacanAt // ayaM ca Adita Arabhya "bhaMte 'ti paryanto grantho bhagavatA sudharmmasvAminA paJcamAGgasya prathamazatasya prathamoddezakasya sambandhArthamabhihitaH / athAnena sambandhenAyAtasya paJcamAGgaprathamazataprathamoddezakasyedamAdisUtram - 'calamANe calie' ityAdi, atha kenAbhiprAyeNa bhagavatA - sudharmasvAminA paJcamAGgasya prathamazataprathamoddeza kasyArthAnukathanaM kurvataivamarthavAcakaM sUtramupanyastaM nAnyAnIti ?, atrocyate, iha caturSu puruSArtheSu mokSAkhyaH puruSArtho mukhyaH, sarvAtizAyitvAt, tasya ca mokSasya sAdhyasya sAdhanAnAM ca samyagdarzanAdInAM sAdhanatvenAvyabhicAriNAmubhayaniyamasya zAsanAcchAstraM sadbhiriSyate, ubhayaniyamastvevaM- samyagdarzanAdIni mokSasyaiva sAdhyasya sAdhanAni nAnyasyArthasya, mokSazca teSAmeva sAdhanAnAM sAdhyo nAnyeSAmiti, sa ca mokSo vipakSakSayAt, tadvipakSazca bandhaH, sa ca mukhyaH karmabhirAtmanaH sambandhaH, teSAM tu karmaNAM prakSaye'yamanukrama uktaH 'calamANe' ityAdi tatra 'calamANe' tti | calat-sthitikSayAdudayamAgacchad vipAkAbhimukhIbhavadyatkarmeti prakaraNagamyaM taccalitam - uditamiti vyapadizyate, calanakAlo hi udayAvalikA, tasya ca kAlasya saGkhyeya samayaMtyAdAdimadhyAntayogitvaM, karmapudgalAnAmapyanantAH skandhA anantapradezAH | tatazca te krameNa pratisamayameva calanti, tatra yo'sAvAdyazca lanasamayastasmiMzcaladeva taccalitamucyate, kathaM punastadvarttamAnaM sadatItaM bhavatIti ?, atrocyate yathA paTa utpadyamAnakAle prathamatantupraveze utpadyamAna evotpanno bhavatIti, utpadyamA | natvaM ca tasya prathamatantupravezakAlAdArabhya paTa utpadyate ityevaM vyapadezadarzanAt prasiddhameva, utpannatvaM tUpapacyA prasAdhyate, tathAhi - utpattikriyAkAla eva prathamatantupraveze'sAvutpannaH, yadi punarnotpanno'bhaviSyattadA tasyAH kriyAyA vaiyarthyamabhavi - For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake 1uddazake caladAdi ta dava yathA paTa utpadyamAna ANA so 4G vyAkhyA- yat , niSphalatvAd , utpAdyotpAdanArthA hi kriyAH bhavanti, yathA ca prathame kriyAkSaNe nAsAvutpannastathottareSvapi kSaNeSva- prajJaptiH nutpanna evAsau prAmoti, ko jhuttarakSaNakriyANAmAtmani rUpavizeSo? yena prathamayA notpannastaduttarAbhistUtpAdyate, ataHsarvaabhayadevI daivAnutpattiprasaGgaH, dRSTA cotpattiH, antyatantupraveze paTasya darzanAd , ataH prathamatantupravezakAla eva kizcidutpannaM paTasya, yA vRttiH | yAvaccotpannaM na taduttarakriyayotpAdyate, yadi punarutpAdyata tadA tadekadezotpAdana eva kriyANAM kAlAnAM ca kSayaH syAt , yadi hi tadaMzotpAdananirapekSA anyAH kriyA bhavanti tadottarAMzAnukramaNaM yujyate nAnyathA, tadevaM yathA paTa utpadyamAna evotpannastathaivAsaGkhyAtasamayaparimANatvAdudayAvalikAyA AdisamayAtprabhRti caladeva karma calitaM, kathaM ?, yato yadi hi tatkarma calanAbhimukhIbhUtamudayAvalikAyA Adisamaya eva na calitaM syAttadA tasyAdyasya calanasamayasya vaiyarthya syAt, tatrAcalitatvAt , yathA ca tasmin samaye na calitaM tathA dvitIyAdisamayeSvapi na calet, ko hi teSAmAtmani rUpavi|zeSo ? yena prathamasamaye na calitamuttareSu calatIti, ataH sarvadaivAcalanaprasaGgaH, asti cAntyasamaye calanaM, sthiteH parimitatvena karmAbhAvAbhyupagamAd , ata AvalikAkAlAdisamaya eva kiJciccalitaM, yacca tasmiMzcalitaM taccottareSu samayeSu na || calati, yadi tu teSvapi tadevAcaM calanaM bhavettadA tasminneva calane sarveSAmudayAvalikAcalanasamayAnAM kSayaH syAt, yadi | hi tatsamayacalananirapekSANyanyasamayacalanAni bhavanti tadottaracalanAnukramaNaM yujyeta nAnyathA, tadevaM caladapi tatkarma licalitaM bhavatIti tathA 'udIrijamANe udIrie'tti, udIraNA nAma "udayaprAptaM. cireNA''gAminA kAlena yadve dayitavyaM karmadalikaM tasya viziSTAdhyavasAyalakSaNena karaNenAkRSyodaye prakSepaNaM sA cAsaGkhyeyasamayavartinI tayA ca puna-4 mulabhUtamudayAvalikAyA AliyA AdisamayAtmabhRti cala khu Jain Education a l For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudIraNayA udIraNAprathamasamaya evodIryamANaM karma pUrvoktapaTadRSTAntenodIritaM bhavatIti 2 / tathA 'veijjamANe veie'6 ti, vedana-karmaNo bhogaH, anubhava ityarthaH, tacca vedanaM sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaraNena vodayamupanItasya / bhavati, tasya ca vedanAkAlasyAsaGkhyeyasamayatvAdAdyasamaye vedyamAnameva veditaM bhavatIti 3 tathA 'pahijamANe pahINe' |tti, prahANaM tu-jIvapradezaiH saha saMzliSTasya karmaNastebhyaH patanam , etadapyasaGkhyeyasamayaparimANameva, tasya tu prahANasyAdi4 samaye prahIyamANaM karma prahINaM syAditi 4 / tathA 'chijamANe chinne'tti, chedanaM tu-karmaNo dIrghakAlAnAM sthitInAM isva-|| datAkaraNaM, taccApavartanAbhidhAnena karaNavizeSeNa karoti, tadapi ca chedanamasaGkhyeyasamayameva, tasya tvAdisamaye sthititasta|cchidyamAnaM karma chinnamiti 5 / tathA 'bhijamANe bhinnetti bhedastu-karmaNaH zubhasyAzubhasya vA tIvrarasasyApavarttanAkaraNena mandatAkaraNaM, mandasya codvartanAkaraNena tIvratAkaraNaM, so'pi cAsaGkhyeyasamaya eva, tatazca tadAdyasamaye rasato bhidyamAnaM karma bhinnamiti 6 / tathA 'DajjhamANe daDDe'tti, dAhastu-karmadalikadArUNAM dhyAnAgninA tadrUpApanayanamaka|rmatvajananamityarthaH, yathA hi kASThasyAgninA dagdhasya kASTharUpApanayanaM bhasmAtmanA ca bhavanaM dAhastathA karmaNo'pIti, | tasyApyantarmuhUrttavarttitvenAsaGkhyeyasamayasyAdisamaye dahyamAnaM karma dagdhamiti 7 / tathA 'mijamANe maDe' mriyamANamAyuHkarmamRtamiti vyapadizyate, maraNaM hyAyuHpudgalAnAM kSayaH taccAsaGkhyeyasamayavarti bhavati, tasya ca janmanaH prathama samayAdArabhyAvIcikamaraNenAnukSaNaM maraNasya bhAvAnniyamANaM mRtamiti tathA 'nijarijamANe nijiNNa'tti, nirjI4AryamANaM-nitarAmapunarbhAvena kSIyamANaM karma nirjIrNa-kSINamiti vyapadizyate, nirjaraNasyAsaGkhyeyasamayabhAvitvena tatprathama-* AGRA Jain Education For Personal & Private Use Only Jainelibrary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1zatake 1 uddezake caladAdisU07 vyAkhyA- samaya eva paTaniSpattidRSTAntena nirjIrNatvasyopapadyamAnattvAditi, paTadRSTAntazca sarvapadeSu sabhAvaniko vaacyH9|| tade prajJaptiH | | vametAnnava praznAn gautamena bhagavatA bhagavAn mahAvIraH pRSTaH sannuvAca-'haMte'tyAdi, atha kasmAd bhagavantaM gautamaH abhayadevI- pRcchati ?, viracitadvAdazAGgatayA viditasakalazrutaviSayatvena nikhilasaMzayAtItatvena ca sarvajJakalpatvAttasya, Aha cayAvRttiH1| | "saMkhAIe u bhave sAhai jaM vA puro u pucchejjA / Na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chumttho||1||"tti, naivam' // 16 // uktaguNatve'pi chadmasthatayA'nAbhogasambhavAt , yadAha-"na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha kasyacinnAsti / yasmAjjJAnA varaNaM jJAnAvaraNaprakRti karma // 1 // " iti, athavA jAnata eva tasya praznaH saMbhavati, svakIyabodhasaMvAdanArthamajJalokabodhanArtha ziSyANAM vA svavacasi pratyayotpAdanArtha sUtraracanAkalpasaMpAdanArtha veti / tatra 'haMtA goyameM ti, hanteti komalAmantraNArthaH, dIrghatvaM ca mAgadhadezIprabhavamubhayatrApi, 'calamANe' ityAdeH pratyuccAraNaM tu caladeva calitamityAdInAM svAnumatatvapradarzanArtham / vRddhAH punarAhuH-'haMtA goyamA' ityatra 'hante'ti evametaditi abhyupagamavacanaH, yadanumataM tatpradarzanArtha 'calamANe' ityAdi pratyuccAritamiti, iha ca yAvatkaraNalabhyAni padAni supratItAnyeva // evametAni nava padAni | || karmAdhikRtya vartamAnAtItakAlasAmAnAdhikaraNyajijJAsayA pRSTAni nirNItAni ca, arthatAnyeva calanAdIni prsprtH||4 hai kiMtulyArthAni bhinnArthAni veti pRcchAM nirNayaM ca darzayitumAha ee NaM bhaMte ! nava payA kiM egaTTA NANAghosA nANAvaMjaNA udAha nANaTThA nANAghosA nANAvaMjaNA ?, 1 saGkhyAtItAnapi bhavAn kathayati yadvA paraH pRcchet / na cAvadhyAdirahito jAnAtyeSa chadmasa iti gaNadharaH // 2 // // 16 // in Education Internation For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4- JA goyamA ! calamANe calie 1 udIrijamANe udIrie 2 veijamANe veie 3 pahijamANe pahINe 4 te ee NaM| cattAri payA egaTThA nANAghosA nANAvaMjaNA uppannapakkhassa, chijjamANe chinne bhijamANe bhinne daDa-(Dajjha)mANe daDhe mijamANe maDe nijarijamANe nijipaNe ee NaM paMca payA NANaTThA nANAghosA nANAvaMjaNA vigayapakkhassa (suu08)|| vyaktaM, navaram 'egaDha'tti 'ekArthAni' ananyaviSayANi ekaprayojanAni vA 'nANAghosa'tti iha ghoSAH-udAttAdayaH 'nANAvaMjaNa'tti iha vyaJjanAni-akSarANi 'udAhutti utAho nipAto vikalpArthaH 'nANadR'tti bhinnAbhidheyAni, iha ca caturbhaGgI padeSu dRSTA, tatra kAnicidekArthAni ekavyaJjanAni yathA kSIraM kSIramityAdIni 1, tathA'nyAni ekArthAni | nAnAvyaJjanAni yathA kSIraM paya ityAdIni 2, tathA'nyAnyanekArthAnyekavyaJjanAni yathA'rkagavyamAhiSANi kSIrANi 3, tathA'nyAni nAnArthAni nAnAvyaJjanAni yathA ghaTapaTalakuTAdIni 4 / tadevaM caturbhaGgIsaMbhave'pi dvitIyacaturthabhaGgako praznasUtre gRhItau, paridRzyamAnanAnAvyaJjanatA tadanyayorasambhavAt, nirvacanasUtre tu calanAdIni catvAri padAnyAzritya dvitIyaH, chidyamAnAdIni tu paJca padAnyAzritya caturtha iti / nanu calanAdInAmarthAnAM vyaktabhedatvAt kathamAdyAni casvAri padAnyekArthAni ? ityAzaGyAha-'uppannapakkhassatti utpannamutpAdo, bhAve klIve ktapratyayavidhAnAt , tasya pakSaHparigraho'GgIkAraH 'pakSa parigrahe' iti dhAtupAThAditi utpannapakSaH, iha ca SaSThyAstRtIyArthatvAd utpannapakSaNa-utpAdAGgIkAreNa-utpAdAkhyaM paryAyaM parigRhya ekArthAnyetAnyucyante, athavA 'utpannapakSasya' utpAdAkhyavastuvikalpasyAbhidhAya Jain Educa For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI davA yA vRttiH kAnIti zeSaH, sarveSAmeSAmutpAdamAzrityaikArthakAritvAdekAntarmuhUrtamadhyabhAvitvena tulyakAlatvAccaikArthikatvamiti bhAvaH, 1 zatake sa punarutpAdAkhyaH paryAyo viziSTaH kevalotpAda eva, yataH karmacintAyAM karmaNaH prahANeH phaladvayaM kevalajJAnamokSaprAptI, 1 uddezake tatraitAni padAni kevalotpAdaviSayatvAdekArthAnyuktAni, yasmAt kevalajJAnaparyAyo jIvena na kadAcidapi prAptapUrvaH caladAyeyasmAcca pradhAnastatastadartha eva puruSaprayAsaH, tasmAtsa eva kevalajJAnotpattiparyAyo'bhyupagataH, eSAM ca padAnAmekArthAnA-|| kArthAdivimapi satAmayamarthaH sAmarthyaprApitakramaH, bavuta-pUrva taccalati-udetItyarthaH, uditaM ca vedyate, anubhUyata ityarthaH tacca | 4cAraH sUtraMTa dvidhA-sthitikSayAdudayaprAptamudIraNayA codayamupanItaM, tatazcAnubhavAnantaraM tat prahIyate, dattaphalatvAjjIvAdapayAtItyarthaH, etacca TIkAkAramatena vyAkhyAtam, anye tu vyAkhyAnti-sthitibandhAdyavizeSitasAmAnyakarmAzrayatvAdekArthikAnyetAni kevalotpAdapakSasya ca sAdhakAnIti, catvAri calanAdIni padAnyekAthikAnItyukte zeSANyanekAthikAnIti sAma Akvagatamapi sukhAvabodhAya sAkSAtpratipAdayitumAha-'chinjamANe' ityAdi, vyaktaM, navaraM 'NANahatti nAnArthAni, nA-14) nArthatvaM tvevaM-chidyamAnaM chinnamityetatpadaM sthitibandhAzrayaM, yataH sayogikevalI antakAle yoganirodhaM kartuMkAmo vedanIyanAmagotrAkhyAnAM tisRNAM prakRtInAM dIrghakAlasthitikAnAM sarvApavartanayA''ntahirtikaM sthitiparimANaM karoti / tathA 'bhidyamAnaM bhinna'mityetatpadamanubhAgabandhAzrayaM, tatra ca yasmin kAle sthitighAtaM karoti tasminneva kAle rasaghAtamapi // 17 // karoti, kevalaM rasaghAtaH sthitikhaNDakebhyaH kramapravRttebhyo'nantaguNAbhyadhikaH, ato'nena rasaghAtakaraNena pUrvasmAdbhinnArtha padaM bhvti| tathA 'dahyamAnaM dagdha'mityetatpadaM pradezabandhAzrayaM, pradezabandhastvanantAnantapradezAnAM skandhAnAM karmatvApAdanaM, Jain Educational For Personal & Private Use Only i mjainelibrary.org Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya ca pradezabandhakarmaNaH satkAnAM paJcahasvAkSaroccAraNakAlaparimANayA'saGkhyAtasamayayA guNazreNIracanayA parvaracitAnAM || zailezyavasthAbhAvisamucchinnakriyadhyAnAgninA prathamasamayAdArabhya yAvadantyasamayastAvatpatisamayaM krameNAsaGkhyeyaguNavRddhAnAM | karmapudgalAnAM dahana-dAhaH, anena ca dahanArthenedaM pUrvasmAtpadAdbhinnArtha padaM bhavati, dAhazcAnyatrAnyathA rUDho'pIha mokSacintAadhikArAnmokSasAdhana uktalakSagakarmaviSaya eva grAhya iti| tathA 'niyamANaM mRta mityetatpadamAyuHkarmaviSayaM, yata AyuSkapudgalAnAMpratisamayaM kSayomaraNam , anena ca maraNArthena pUrvapadebhyo bhinnArthatvAdbhinnArtha padaM bhvti|tthaa niyamANaM mRta mityanenAyuH kamaivoktaM, yataH kamaiva tiSTha jIvatItyucyate, karmaiva ca jIvAdapagacchat viyata ityucyate, tacca maraNaM sAmAnyenoktamapi viziSTamevAbhyupagantavyaM, yataH saMsAravartIni maraNAni anekazo'nubhUtAni duHkharUpANi ceti kiM taiH?, iha punaH pade'punarbhavamaraNamantyaM sarvakarmakSayasahacaritamapavargahetu bhUtaM vivakSitamiti / tathA 'nirjIyamANaM nirjIrNamityetatpadaM sarvakarmAbhAva| viSayaM, yataH sarvakarmanirjaraNaM na kadAcidapyanubhUtapUrva jIveneti, ato'nena sarvakarmAbhAvarUpanirjaraNArthena pUrvapadebhyo bhinnArthatvAdbhinnArtha padaM bhavati / athaitAni padAni vizeSato nAnArthAnyapi santi sAmAnyataH kasya pakSasyAbhidhAyakatayA pravRttAnItyasyAmAzaGkAyAmAha-'vigayapakkhassa'tti, vigataM vigamo-vastuno'vasthAntarApekSayA vinAzaH, sa eva pakSo-vastudharmaH, tasya vA pakSaH-parigraho vigatapakSastasya vigatapakSasya vAcakAnIti zeSaH, vigatatvaM vihAzeSakAbhAvo'bhimato, jIvena tasyAprAptapUrvatayA'tyantamupAdeyatvAt , tadarthatvAcca puruSaprayAsasyeti, etAni caivaM vigatArthAni bhava|nti, chidyamAnapade hi sthitikhaNDana vigama uktaH, bhidyamAnapade tvanubhAvabhedo vigamaH, dahyamAnapade ,tvakarmatAbhavanaM Jain Educa For Personal & Private Use Only 1 anyone Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - vyAkhyA-15 vigamaH, mriyamANapade punarAyuHkarmAbhAvo vigamaH, nirjIyamANapade tvazeSakarmAbhAvo vigamaH uktaH, tadevametAni vigata- 18/1 zatake prajJaptiH / pakSasya pratipAdakAnItyucyante / evaM ca yatpaJcamAGgAdisUtropanyAse preritaM, yaduta-kenAbhiprAyeNedaM sUtramupanyastamiti, 1 uddezaH abhayadevItat kevalajJAnotpAdasarvakarmavigamAbhidhAnarUpasUtrAbhiprAyavyAkhyAnena nirNItamiti / etatsUtrasaMvAdisiddhasenAcAryo caladAye yA vRttiH 'pyAha-"uppajjamANakAlaM uppaNaM vigayayaM vigacchaMtaM / daviyaM paNNavayaMto tikAlavisayaM visesei // 1 // " iti, 'utpa-1 kArthAdivi cAraHsUtraMda // 18 // dyamAnakAla'mityanenAdyasamayAdArabhyotpattyantasamayaM yAvadutpadyamAnatvasyeSTatvAdvarttamAnabhaviSyatkAlaviSayaM dravyamuktam , u tpannamityanena tvatItakAlaviSayam , evaM vigataM vigacchadityanenApIti, tatazcotpadyamAnAdi prajJApayan sa bhagavAn dravyaM | vizeSayati, kathaM ?, trikAlaviSayaM yathA bhavatIti saMvAdagAthArthaH / anye tu karmetipadasya sUtre'nabhidhAnAccalanAdipadAni / | sAmAnyena vyAkhyAnti, na karmApekSayaiva, sthAhi-'calamANe calie'tti, iha calanam-asthiratvaparyAyeNa vastuna utpAdaH / 'veijamANe veie'tti 'vyejamAna' kampamAnaM 'vyejitaM' kampitam , 'ez2a kampane' iti vacanAt , vyejanamapi / tadrUpApekSayotpAda eva / 'udIrijamANe udIrie'tti, ihodIraNaM sthirasya sataH preraNaM, tadapi calanameva, 'pahijjamANe, pahINe'tti 'prahIyamANaM' prabhrazyat paripatadityarthaH 'prahINaM' prabhraSTaM paripatitamityarthaH, ihApi prahANaM calanameva, calanAdInAM // 18 // |caikArthatvaM sarveSAM gatyarthatvAt / 'uppannapakkhassa'tti calatvAdinA paryAyeNotpannatvalakSaNapakSasyAbhidhAyakAnyetAnIti / 1 utpadyamAnakAlamutpannaM vigataM vigacchat / dravyaM prajJApayastrikAlaviSayaM vizeSayati // 1 // Jan Educa For Personal & Private Use Only - anaryong Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dain vyA0 4 | tathA chedabhedadAhamaraNanirjaraNAnyakarmmArthAnyapi vyAkhyeyAni, tadvyAkhyAnaM ca pratItameva, bhinnArthatA punareSAmevaM- kuThArA| dinA latAdiviSayazchedaH, tomarAdinA zarIrAdiviSayo bhedaH, agninA dArvA [ dyarthA ]diviSayo dAhaH, maraNaM tu prANatyAga:nirjarA tu atipurANIbhavanamiti, 'vigaya pakkhassa' tti bhinnArthAnyapi sAmAnyato vinAzAbhidhAyakAnyetAnItyarthaH, na ca | vaktavyaM - kimetaizcalanAdibhiriha nirUpitaiH ?, atattvarUpatvAdeSAm atattvarUpatvasyAsiddhatvAt, tadasiddhizca nizcayana| yamatena vastusvarUpasya prajJApayitumArabdhatvAt, tathAhi - vyavahAranayazcalitameva calitamiti manyate, nizcayastu caladapi | calitamiti, atra ca bahuvaktavyaM tacca vizeSAvazyakAdihaivAbhidhAsyamAnajamAlicaritAdvA'vaseyamiti / ihAdye praznotta rasUtradvaye mokSatattvaM cintitaM, mokSaH punarjIvasya jIvAzca nArakAdayazcaturviMzatividhAH, yadAha - "neraiyA 1 asurAI 10 puDhavAI 5 beMdiyAdao 3 caiva / paMciMdiyatiriya 1 narA 1 vaMtara 1 joisiya 1 vemANI 1 ( 24 ) // 1 // tatra nAra| kAMstAvat sthityAdibhizcintayannAha neraiyANaM bhaMte ! kevaikAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM tetIsaM sAga| rovamAI ThiI pannattA 1 / neraiyANaM bhaMte ! kevaikAlassa ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA NIsasaMti vA ?, jahA UsAsapae 2 / neraiyA NaM bhaMte AhAraTThI ?, jahA pannacaNAe paDhamae AhAruddesae tahA 1 nairayikAH 1 asurAdayaH 10 pRthvyAdayaH 5 dvIndriyAdayaH 3 paJcendriyatiryanarau vyantarAjyotiSkA vaimAnikAH / * vizeSA0 gA - 414 - 426 paryantaM // For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 19 // bhANipavvaM 3 | Thii ussAsAhAre kiM vA''hAraiti 36 savvao vAvi 37 / katibhAgaM ? 38 savvANi va 39 kIsa va bhujjo pariNamaMti ? 40 // 1 // ( sU0 9 ) nirgatamayam - iSTaphalaM karma yebhyaste nirayAsteSu bhavA nairayikA nArakAsteSAM nairayikANAM 'bhaMte 'ti bhadanta ! ' kevaikAlaM' | ti kiyAMzcAsau kAlazceti kiyatkAlastaM kiyatkAlaM yAvat 'Thii'tti AyuH karmavazAnnarake'vasthAnaM 'pannatta'tti ' prajJaptA' prarU| pitA ? bhagavadbhiramyatIrthakaraizceti praznaH, 'goyame'tyAdi nirvacanaM vyaktameva, navaraM 'dasa vAsasahassAI' ti prathamapRthivI - | prathamaprastaTApekSayA 'teptIsaM sAgarovamAI' ti saptama pRthivyapekSayeti, madhyamA tu jaghanyApekSayA samayAdyadhikA sAmarthyagamyeti // anantaraM nArakANAM sthitiruktA, te ghocchrAsAdimanta ityucchrAsAdinirUpaNAyAha - 'neraiyANa' mityAdi vyaktaM, navaraM | kevaikAlassa' tti prAkRtazailyA kiyatkAlAt kiyatA kAlenetyarthaH, 'ANamaMti'tti Ananti 'ana prANane' iti dhAtupAThAt makArasyAgamikatvAt, 'pANamaMti'tti prANanti, vAzabdau samuccayArthI, etadeva padadvayaM krameNArthataH spaSTayannAha - 'UsasaMti vA nIsasaMti vatti yadevokamAnanti tadevoktamucchrasantIti, tathA yadevoktaM prANanti tadevoktaM niHzvasantIti, athavA Anamanti prANamantIti 'NamuprahRtve' ityetasyAnekArthatvena zvasanArthatvAt, anye svAhuH - 'Ananti vA prANanti vA' ityanenAdhyAtmakriyA parigRhyate, 'ucchrasanti vA niHzvasanti vA' ityanena ca bAhyeti / 'jahA UsAsapae 'tti, etasya | praznasya nirvacanaM yathA uccchAsapade prajJApanAyAH saptamapade tathA vAcyaM tacedam- 'goyamA ! sayayaM saMtayAmeva ANamaMti vA pANamaMti vA Usasanti vA nIsasaMti vA' iti, tatra 'satatam' anavaratam, atiduHkhitA hi te, atiduHkhavyAptasya ca For Personal & Private Use Only 1 zatake 1 udezake nArakANAM sthityAdi sU0 9 // 19 // ainelibrary.org Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | nirantaramevocchAsaniHzvAsau dRzyete, satatatvaM ca prAyovRttyA'pi syAdityata Aha-saMtayAmeva'tti santatameva naikasamaye'pi tadviraho'stIti bhAvaH, dIrghatvaM ceha prAkRtatvAt , AnamantItyAdeH punaruccAraNaM ziSyavacane AdaropadarzanArtha, gurubhirAdriyamANavacanA hi ziSyAH santoSavanto bhavanti, tathA ca paunaHpunyena praznazravaNArthanirNayAdiSu ghaTante loke cAdeyavacanA |bhavanti, tathA ca bhavyopakArastIrthAbhivRddhizceti // atha teSAmevAhAraM pranayannAha-NeraiyANa'mityAdi vyaktaM, navaram |'AhArahitti AhAramarthayante-prArthayanta ityevaMzIlAH artho vA-prayojanameSAmastItyarthinaH,AhAreNa-bhojanenArthina AhA rArthinaH,AhArasya-bhojanasya vA'rthina AhArArthinaH,'jahA pannavaNAe'tti AhArahI' ityetatpadaprabhRti yathA prajJApanAyAzcaturthopAGgasya . paDhamae'tti Aye 'AhArauddesae'tti AhArapadasyASTAviMzatitamasyoddezakaH padazabdalopAccAhAroddezakaH tatra bhaNitaM 'tahA bhANiya'ti tena prakAreNa vaacymiti| tatra ca nArakAhAravaktavyatAyAM bahUni dvArANi bhavanti, tatsaGgrahArtha || pUrvoktasthityucchrAsalakSaNadvAradvayadarzanapUrvikAM gAthAmAha-ThiigAhA' vyAkhyA, sthiti rakANAM vAcyA, uccAsazca, tau coktAveva / tathA 'AhAra'tti AhAraviSayo vidhirvAcyaH, sa caivam-'NeraiyANaM bhaMte ! AhAraTThI ?, haMtA AhAraTThI || 35 NeraiyANaM bhaMte ! kevaikAlassa AhArahe samuppajjai ?, 'AhArArthaH' AhAraprayojanamAhArArthitvamityarthaH, 'goyamA ! NeraiyANaM duvihe AhAre pannatte' abhyavahArakriyetyarthaH 'taMjahA-Abhoganivattie ya aNAbhoganivattie ya' tatrAbhogaHabhisandhistena nirvartitaH-kRta AbhoganirvarttitaH, AhArayAmItIcchApUrvaka ityarthaH, anAbhoganivartitastu AhArayAmIti viziSTecchAmantareNApi, prATukAle pracurataraprazravaNAdyabhivyaGgyazItapudgalAdyAhAravat , 'tattha NaM je se aNAbhogani dain Education M ana For Personal & Private Use Only Niww.jainelibrary.org Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU09 vyAkhyA battie se NaM aNusamayamavirahie AhAraDhe samuppajjai' 'aNusamaya'ti pratikSaNaM satatAtitIvrakSuDhedanIyakarmodayata oja- 1 zatake prajJaptiH AhArAdinA prakAreNeti, 'avirahie'tti cukkaskhalitanyAyAdapi na virahitaH, athavA pradIrghakAlopabhogyAhArasya sakR- 1 uddezake abhayadevI- brahaNe'pi bhogo'nusamayaM syAdato grahaNasyApi sAtatyapratipAdanArthamavirahitamityAha / 'tattha NaM je se Abhoganivattie se nArakANAM yA vRttiH1|| saNaM asaMkhejasamaie aMtomuhuttie AhAraDhe samuppajai' asaGkhyAtasAmayikaH palyopamAdiparimANo'pi syAdata Aha sthityAdi // 20 // 'aMtomuhuttie'tti, ivamuktaM bhavasi-AhArayAmItyabhilASa eteSAM gRhItAhAradravyapariNAmatIvrataraduHkhajananapurassaramanta muMhAnnivarttata iti / kiM vA''hAreti'tti, kiMsvarUpaM vA vastu nArakA AhArayanti ? iti vAcyaM, vAzabdaH samu-2 ccaye, tatredaM praznanirvacanasUtram-'NeraiyA gaMbhaMte ! kimAhAramAhAreMti?, goyamA! dabAo aNaMtapaesiyAI' anantapradezavanti | pudgaladravyANItyarthaH, tadanyeSAmayogyatvAt , 'khetamo asaMkhejapaesAvagADhAI' nyUnatarapradezAvagADhAni hi na tabrahaNaprA| yogyAni, anantapradezAvagADhAni tu na bhavantyeva, sakalalokasyApyasaGkhyeyapradezaparimANatvAt , 'kAlao aNNatarahii yAI jaghanyamadhyamotkRSTasthitikAnItyarthaH, sthitizcAhArayogyaskandhapariNAmenAvasthAnamiti 'bhAvao vannamaMtAI gaMdharmahai tAI rasamaMtAI phAsamaMtAI AhAriti / jAiM bhAvao vanamaMtAI AhAriMti tAI kiM egavannAI AhAreMti ? jAva kiM paMcavannAI AhAreMti !, goyamA ! ThANamaggaNaM paDucca egavannAipi AhAriti jAva paMcavannAIpi AhAriMti, vihANamaggaNaM // 20 // paDucca kAlavannAiMpi AhAreMti jAva sukillAIpi AhAreMti' tatra 'ThANamaggaNaM paDucca'tti tiSThantyasminniti sthAna-sAhai mAnyaM yathaikavarNa dvivarNamityAdi, 'vihANamaggaNaM paDucca'tti vidhAna-vizeSaH kAlAdiriti / 'jAI vannao kAlavannAI 94554545OMOM Jain Educationa l For Personal & Private Use Only AILainelibrary.org Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSSSSSS AhAreti tAI ki egaguNakAlAI AhAreMti jAva dasaguNakAlAI AhAreMti saMkhejaguNakAlAI asaMkhejaguNakAlAI anaMtaguNakAlAI AhAreMti , goyamA! ekaguNakAlAIpi AhAreMti jAva anantaguNakAlAIpi AhAreMti , evaM jAva sukillAI 15, evaM gaMdhaovi 13 rasaovi 18 / jAI bhAvao phAsamaMtAI ThANamaggaNaM paDucca no egaphAsAI AhAraiti no duphAsAiMpi AhAreMti notiphAsAipi AhAreMti' ekasparzAnAmasambhavAdanyeSAMcAlpapradezikatAsUkSmapariNAmAbhyAM grahatANAyogyatvAt , 'cauphAsAiMpi AhAreMti jAva aThThaphAsAiMpi AhAreMti' bahupradezikatAbAdarapariNAmAbhyAM grahaNayogyatvAditi, 'vihANamaggaNaM paDucca kakkhaDAiMpi AhAreti jAva lukkhAipi AhAreMti 19 / jAI phAsao kakkhaDAIpi AhAreti tAI kiM egaguNakakkhaDAI AhAreti jAva anantaguNakakkhaDAIpi AhAreMti ? goyamA! egaguNakakkhaDAIpi AhA-115 reti jAva aNaMtaguNakakkhaDAiMpi AhAreti 20, evaM aThThavi phAsA bhANiyabA jAva aNaMtaguNalukkhAipi AhAreMti 27 / jAI bhaMte ! aNaMtaguNalukkhAI AhAreti tAI kiM puTThAI AhAreMti apuTThAI AhAreMti ?, goyamA ! puTThAI AhAreti no apuDhAI AhAreMti 28' 'puDhAI ti Atmapradezasparzavanti, tatpunarAtmapradezasparzanamavagADhakSetrAdvahirapi bhavati ata ucyate-'jAI bhaMte ! puDhAI AhAreti tAI ki ogADhAI AhAreMti aNogADhAI AhAreMti ?, goyamA ! ogADhAiM no aNogADhAI 'avagADhAnIti AtmapradezaiH sahakakSetrAvagADhAnItyarthaH 29 / jAI bhaMte ! ogADhAI AhAreMti tAI kiM aNaMtarogADhAI AhAreMti paraMparogADhAI AhAreMti ?, goyamA! aNaMtarogADhAI AhAreMti no paraMparogADhAI AhAreMti' 'anantarAvagADhAnIti yeSu pradezeSvAtmA'vagADhasteSveva yAnyavagADhAni tAnyanantarAvagADhAni antarA'bhAvenAvagADhattvAt, Jain Education in For Personal & Private Use Only Lainelibrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni tAnyavagADhasambAyamA ! aNUIpi 31 / jAI meM rati bAyarAI AtA pradezavRddhyA vAyA?, goyama vyAkhyAprajJaptiH yAni ca tadantaravattIni tAnyavagADhasambandhAtparamparAvagADhAnIti 30 / 'jAI bhaMte ! aNaMtarogADhAI AhAreti tAI kiM 1 zatake aNUiM AhAreMti bAyarAiM AhAreMti ?, goyamA ! aNUiMpi AhAreMti bAyarAiMpi AhAreMti' tatrANutvaM bAdaratvaM cApekSika | 1uddezaka yAvRttiHza teSAmevAhArayogyAnAM skandhAnAM pradezavRddhyA vRddhAnAmavaseyam 31 / jAI bhaMte ! aNUIpi AhAreti bAyarAiMpi AhAreM- nArakANAM dati tAI ki uhuMpi AhAreti ? evaM ahevi tiriyapi ?, goyamA ! uhuMpi AhAreMti evaM ahevi tiriyapi 32 / jAI sthityAdi bhaMte ! uDepi AhAreMti ahevi tiriyapi AhAreti tAI kiM AI AhAreMti majjhe AhAreMti pajavasANe AhAreMti ?, sU09 goyamA ! tihAvi' ayamarthaH-AbhoganirvartitasyAhArasyAntamohartikasyAdimadhyAvasAneSu sarvatrAhArayantIti 33 / 'jAI bhiMte ! AI majjhe avasANevi AhAreMti tAI kiM savisae AhAreMti avisae AhAreti ?, goyamA ! savisae no avisae AhAreti' tatra svaH-svakIyo viSayaH spRSTAvagADhAnantarAvagADhAkhyaH svaviSayastasminnAhArayanti 34 / 'jAI bhaMte ! savisae AhAreti tAI kiM ANupurvi AhAreMti aNANupuviM AhAreMti ?, goyamA! ANupuSiM AhAreMti no & aNANupuciM AhAreMti' tatrAnupUrvyA yathA''sannaM, nAtikramya 35 / 'jAI bhaMte ! ANupuSiM AhAreti tAI kiM tidisiM || | | AhAreMti jAva chaddisiM AhAreMti ? goyamA ! niyamA chadisiM AhAraiti' iha nArakANAM lokamadhyavartitvena SaNNAmapyUddhA| didizAmalokenAnAvRtatvAt SaTsu dikSvAhAragrahaNamasti tata uktaM-niyamAt padizi, diktrayAdivikalpAstu lokA // 21 // lantavartiSu pRthivIkAyikAdiSu dizA trayasya dvayasya ekasyAzcAlokenAvaraNe bhavantIti / yadyapi varNataH paJcavaNAnItyA-|| dyuktaM tathApi prAcuryeNa yadvarNagandhAdiyutAni dravyANyAhArayanti tad darzayati-'osannaM kAraNaM paDucca'tti bAhulyala 2-0942564844 Jain Education For Personal & Private Use Only Lainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNa kAraNamAzritya, tatra ca prakRtyazubhAnubhAva eva kAraNamiti, 'vannao kAlanIlAI gaMdhao dunbhigaMdhAI rasao titta6 kaDuyarasAI phAsao kakkhaDaguruyasIyalukkhAI' etAni ca prAyo mithyAdRSTaya evAhArayanti, na tu bhaviSyattIrthakarAdaya hai iti / atha tAni yathAsvarUpANyeva nArakA AhArayantyanyathA vetyasyAmAzaGkAyAmabhidhIyate-'tesipi porANe vannaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe vippariNAmaittA paripIlaittA parisADaittA parividdhaMsaittA' vipariNAmAdayo vinAzArthatvenekArthA eva dhvanayaH 'anne ya apube vannaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe uppAettA AyasarIrogADhe poggale sabappaNayAe AhAramAhAreMti' 'sabappaNayAe'tti sarvAtmanA sarvairAtmapradezairityarthaH 36 / vyAkhyAtaM sUtre saGghahagAthAyAH 'kiM vA''hAreMti'tti padam / atha 'savvao vA' iti vyAkhyAyate-tatra 'sarvataH' sarvapradezai rayikA AhArayantIti, vA'pIti vacanAdabhIkSNamAhArayantItyapi vAcyaM, taccaivam-"neraiyANaM bhaMte ! sabao AhAreMti sabao pariNAmeMti sabao UsasaMti sabao nIsasaMti abhikkhaNaM AhAreMti abhikkhaNaM pariNAmeMti abhikkhaNaM usasaMti abhikkhaNaM nIsasaMti Ahacca AhAreMti 41, haMtA goyamA ! neraiyA sabao AhAreMti 12 / 'sabaotti sarvAtmapradezaiH 'abhikkhaNaM ti anavarataM paryAptatve sati 'Ahacceti kadAcit na sarvadA aparyAptakAvasthAyAmiti 37 / tathA 'kaibhArgati AhAratayopAttapudgalAnAM katithaM | bhAgamAhArayanti iti vAcyaM, taccaivam-'neraiyANaM bhaMte ! je poggale AhArattAe giNhaMti teNaM tesiM poggalANaM seyAlaMsi kaibhAgamAhAreti ? kaibhAgaM AsAyaMti ?, goyamA ! asaMkhejaibhAga AhAreMti aNaMtabhAgaM AsAiMti' 'seyA|lasi'tti eSyatkAle, grahaNakAlottarakAlamityarthaH, 'asaMkhejjaibhAgamAhAreMti' ityatra kecilyAcakSate-gavAdiprathamabRhadyA Jain Education For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- / sagrahaNa iva kAMzcidgRhItAsaGkhyeyabhAgamAtrAn pudgalAnAhArayanti tadanye tu patantIti / anye tvAcakSate-RjusUtranayadarzanA- 1zatake prajJaptiH |tsvazarIratayA pariNatAnAmasaGkhyeyabhAgamAhArayanti, RjusUtro hi gavAdiprathamabRhagrAsagrahaNa iva gRhItAnAM zarIratvenA- 1 uddezaka abhayadevI- pariNatAnAmAhAratAM necchati, zarIratayA pariNatAnAmapi keSAJcideva viziSTAhArakAryakAriNAM tAmabhyupagacchati, zuddha- nArakANAM yA vRttiH1 nayatvAttasyeti / anye punaritthamabhidadhati-'asaMkhejaibhAgamAhAreMti'tti zarIratayA pariNamanti, zeSAstu kiTTIbhUya manu sthityAdi sU09 // 22 // pyAbhyavahRtAhAravanmalIbhavanti, na zarIratvena pariNamantItyarthaH / 'aNaMtabhAgaM AsAiMti'tti AhAratayA gRhItAnAmanadantabhAgamAsvAdayanti, tadrasAdIn rasanAdIndriyadvAreNopalabhante ityarthaH / 'savvANi vatti dAraM, tatra sarvANyevAhAra dravyANyAhArayantIti vAcyaM, vAzabdaH samuccaye, taccaivam-'neraiyANaM bhaMte ! je poggale AhArattAe pariNati te kiM sabe AhAreMti No sabe AhAreMti ?, goyamA ! save aparisesie AhAreMti' iha viziSTagrahaNagRhItA AhArapariNAmayogyA eva grAhyAH, ujjhitazeSA ityarthaH, anyathA pUrvAparasUtrayovirodhaH syAt , iSTA caivaM vyAkhyA, yadAha-"jaM jaha sutte bhaNiyaM taheva jai taM viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo dihro dihippahANehiM ? // 39 // " 'kIsa va bhujo 2|| pariNamaMti'tti dvAragAthApadaM, tatra 'kIsa'tti padAvayave padasamudAyopacArAt 'kIsattAe'tti dRzyaM, kiMvatayA-svi- saa||22|| bhAvatayA kIdRzatayA vA kena prakAreNa kiMsvarUpatayetyarthaH, vAzabdaH samuccaye, 'bhujjo'tti bhUyo bhUyaH' punaH punaH pariNamanti AhAradravyANIti prakRtamityetadatra vAcyaM, taccaivam-'neraiyA Na bhaMte ! je poggale AhArattAe geNhaMti te NaM * 1 sUtre yadyathA bhaNitaM tattathaiva yadi vicAraNA nAsti / kiM kAlikAnuyogo dRSTaH dRSTipradhAnaiH // 1 // Doortrety MARACCANA Jain Education.KIMonal For Personal & Private Use Only Www.jalnelibrary.org Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tesi poggalA kIsattAe bhujo bhujo pariNamaMti ?, goyamA ! soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe aNittAe akaMtatAe appiyattAe amaNunnattAe amaNAmattAe aNicchiyattAe abhijjhiyattAe ahattAe no uDDattAe dukkhattAe no.suhattAe eesiM bhujo bhujo pariNamaMti' tatra 'aniSTatayA' sadaiva teSAM [nArakANAM] sAmAnyenAvallabhatayA, tathA 'akAntatayA' sadaiva tadbhAvenAkamanIyatayA, tathA 'apriyatayA' sarveSAmeva dveSyatayA, tathA 'amanojJatayA' kathayA'pyamanoramatayA, tathA 'amano'myatayA' cintayA'pi amanogamyatayA, tathA 'anIpsitatayA' AptumaniSTatayA, ekArthAzcaite zabdAH, 'ahijjhiyattAe'tti abhidhyeyatayA tRpteranutpAdakatvena punaH punarapyabhilASanimittatayA, ahRdyatvenetyanye, azubhatvenetyarthaH, 'ahattAetti gurupariNAmatayA 'no uhattAe'tti no laghupariNAmatayeti saGgrahagAthArthaH 40 // idaM ca saGgrahaNigAthAvivarakaNasUtraM kvacit sUtrapustaka eva dRzyata iti // atha nairayikA''hArAdhikArAttadviSayameva praznacatuSTayamAha _ neraiyANaM bhaMte ! puvAhAriyA poggalA pariNayA 11, AhAriyA AhArijamANA poggalA pariNayA |21, aNAhAriyA AhArijissamANA poggalA pariNayA 31, aNAhAriyA aNAhArijissamANA pogga- lA pariNayA? 4, goyamA ! neraiyANaM puvAhAriyA poggalA pariNayA 1, AhArijamANA poggalA pariNayA pariNamaMti ya 2, aNAhAriyA AhArijissamANA poggalA no pariNayA pariNamissaMti 3, aNAhAriyA aNAhArijissamANA poggalA no pariNatA No pariNamissaMti 4 // (sU010) neraiyANaM bhaMte ! puvvAhAriyA poggalA ciyA pucchA, jahA pariNayA tahA ciyAvi, evaM ciyA uvaciyA udIriyA veiyA JainEducational For Personal & Private Use Only Janelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake 1 uddezaka |nArakANA mAhArapariNataci tAdi sU11 vyAkhyA-3 |nijinnA,gAhA-pariNaya ciyA uvaciya udIriyA veiyA ya nijinnaa| ekkekaMmi padami(mI) caubvihA poggalA prajJaptiH laattoti||||(s011) abhayadevIyA vRttiH1|| __ 'puvAhAriya'tti ye pUrvamAhRtAH-pUrvakAla ekIkRtAH saMgRhItA itiyAvat abhyavahRtA vA 'poggale'ti skandhAH pariNaya'tti te 'pariNatAH' pUrvakAle zarIreNa saha saMpRktAH pariNatiM gatA ityarthaH, iti prathamaH praznaH 1, iha ca sarvatra // 23 // 7 praznatvaM kAkupAThAdavagamyate / tathA 'AhAriya'tti pUrvakAle 'AhRtAH' saMgRhItA-abhyavahRtA vA, 'AharijamANa'tti, ye ca vartamAnakAle 'AhiyamANAH' sagRhyamANA abhyavahiyamANA vA pudgalAH 'pariNaya'tti te pariNatA iti | dvitIyaH 2 / tathA 'aNAhAriya'tti ye'tItakAle'nAhRtAH 'AhArijissamANe'tti ye cAnAgate kAle AhariSyamANAH pudgalAste pariNatA iti tRtIyaH 3 / tathA 'aNAhAriyA aNAhArijissamANA' ityAdi atItAnAga|tAharaNakriyAniSedhAccaturthaH 4 / iha ca yadyapi catvAra eva praznA uktAstathA'pyete triSaSTiH saMbhavanti, yataH pUrvAhatA AhriyamANA AhariSyamANA anAhRtA anAhiyamANA anAhariSyamANAzceti SaT padAnIha sUcitAni, teSu caikaikapadAzrayaNena SaD, dvikayoge paJcadaza, trikayoge viMzatiH, catuSkayoge paJcadaza, paJcakayoge SaT, SaDyoge eka iti // atro|ttaramAha-goyame tyAdi vyaktaM, navaraM ye pUrvamAhRtAste pUrvakAla eva pariNatAH, grahaNAnantarameva pariNAmabhAvAt 1 / ye punarAhatA AhriyamANAzca te pariNatAH, AhRtAnAM pariNAmabhAvAdeva, pariNamanti ca AhriyamANAnAM pariNAmabhAvasya 4 vartamAnatvAditi 2 / vRttikRtA tu dvitIyapraznottaravikalpa evaMvidho dRSTaH-yaduta AhRtA AhariSyamANAH pudgalAH pari // 23 // Jain Education NIRALA For Personal & Private Use Only Lainelibrary.org Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FASHA%9545452 NatAH pariNasyante ca, yato'yaM tenaivaM vyAkhyAtaH-yaduta ye punarAhatA AhariSyante punasteSAM kecitpariNatAH pariNatAzca ||3| ye saMpRktAH zarIreNa saha, ye tu na tAvatsaMpRcyante kAlAntare tu saMpRzyante te pariNasyanta iti 2 / ye punaranAhRtA Aha-|| riSyante punaste no pariNatAH, anAhatAnAM saMparkAbhAvena pariNAmAbhAvAt , yasmAttvAhariSyante tataH pariNaMsyante, Aha-| tasyAvazyaM pariNAmabhAvAditi / caturthastvatItabhaviSyadAharaNakriyAyA abhAvena pariNAmAbhAvAdavaseya iti / eta& danusAreNaiva prAgdarzitavikalpAnAmuttarasUtrANi vAcyAnIti // atha zarIrasaMparkalakSaNapariNAmAtpudgalAnAM cayAdayo bhavazAntIti tadarzanArtha praznayannAha-neraiyANa'mityAdi cayAdisUtrANi pariNAmasUtrasamAnItikRtvA'tidezato'dhItAnIti, | tathAhi-jahA pariNayA tahA ciyAvI'tyAdi, iha ca pustakeSu vAcanAbhedo dRzyate tatra na saMmohaH kAryaH, sarvatrAbhidheyasya tulyatvAt , kevalaM pariNatasUtrAnusAreNa praznasUtrANi vyAkaraNAni ca matimatA'dhyeyAnIti, tatra "citAH' zarIre cayaM gatAH, 'upacitAH' punarbahuzaH pradezasAmIpyena zarIre citA eveti, udIritAstu svabhAvato'nuditAn pudgalAnudayaprApte karmadalike karaNavizeSeNa prakSipya yAn vedayate, udIraNA lakSaNaM cedam-"ja karaNeNAkahiya udae dijai||8| udIraNA esaa|" tathA 'veditAH' svena rasavipAkena pratisamayamanubhUyamAnAH aparisamAptAzeSAnubhAvA iti / tathA 'nirjIrNAH' kAtsaryenAnusamayamazeSatadvipAkahAniyuktA iti / 'gAha'tti pariNatAdisUtrANAM saMgrahaNAya gAthA bhavati, sA| ceyam-'pariNayetyAdi vyAkhyAtArthA, navaram-ekaikasmin pade pariNatacitopacitAdau caturvidhAH AhRtAH 1 AhRtA 1 adhyavasAyenAkRSTA yadudayamAnIyate karma eSodIraNA // * karmaprakRti udIra0 gA0 1 ORE Jain Education Menatonal For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 24 // AhriyamANAzca 2 anAhatA AhariSyamANAzca 3 anAhanA anAhariSyamANAzca 4, ityevaM catUrUpAH pudgalA bhavanti, praznanirvacanaviSayAH syuriti // pudgalAdhikArAdevemAmaSTAdazasUtrImAha neraiyANaM bhaMte ! kaivihA poggalA bhijaMti ?, goyamA ! kammadavvavaggaNamahikicca duvihA poragalA bhijaMti, taMjahA -aNU ceva bAyarA ceva 1 / neraiyANaM bhaMte ! kativihA poggalA cijeMti ?, goyamA ! | AhAradavvavaggaNamahi kicca duvihA poggalA cijjaMti, taMjahA-aNUM ceva bAyarA ceva 2 / evaM uvacijjaMti 3 / nera0 ka0 po0 udIreMti ?, goyamA ! kammadvvavaggaNamahikica duvihe poggale udIreMti, taMjahA - aNUM ceva bAyarA ceva, sesAvi evaM ceva bhANiyavvA, evaM vedeti 5 nijjareMti 6 uyahiMsu 7 ubvaheMti 8 uccaTTissaMti 9 saMkAmiMsu 10 saMkAmeMti 11 saMkAmissaMti 12 niharttisu 13 nihateti 14 nihattissaMti 15 nikAyaMsu 16 nikAyaMti 17 nikAissaMti 18, savvaisuci kammadavvavaggaNamahikicca gAhA - bheiyaciyA uvaciyA udI - | riyA veiyA ya nijjinnA / uyaTTaNasaMkAmaNanihattaNanikAyaNe tiviha kAlo // 1 // ( sU0 12 ) Jain Education! 'neraiyANaM bhaMte ! kaivihA poggalA bhijjaMtI' tyAdi vyaktaM, navaraM 'bhijaMti'tti tIvramandamadhyatayA'nubhAgabhedena bhedavanto bhavanti, udvarttanakaraNApavarttanakaraNAbhyAM mandara sAstIbarasAH tIvrarasAstu mandarasA bhavantItyarthaH, uttaram - 'kammadavvavaggaNama hikica 'tti samAnajAtIya dravyANAM rAzidravyavargaNA, sA caudArikAdidravyANAmapyastItyata AhakarmmarUpA dravyavargaNA karmmadravyANAM vA vargaNA karmmadravyavargaNA tAmadhikRtya-tAmAzritya karmadravyavargaNAsatkA ityarthaH, For Personal & Private Use Only 1 zatake 1 uddeza nArakANAM | pudgalabhe dAdiH sU 12 // 24 // inelibrary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmadravyANAmeva ca mandetarAnubhAvacintA'sti na dravyAntarANAmitikRtvA karmadravyavargaNAmadhikRtyetyuktam , 'aNUM ceva vAyarA ceva'tti cevazabdaH samuccayArthaH, tatazcANavazca bAdarAzca, sUkSmAzca sthUlAzcetyarthaH sUkSmatvaM sthUlatvaM caiSAM karmadravyApekSayaivAgatantavyaM nAnyApekSayA, yata audArikAdidravyANAM madhye karmadravyANyeva sUkSmANIti / evaM cayopacayodIraNavedananirjarAH zabdArthabhedena vAcyAH, kintu cayasUtre upacayasUtre ca 'AhAradavvavaggaNamahikicceti yaduktaM tatrAyamabhiprAyaH-zarIramAzritya cayopacayau prAg vyAkhyAtau, tau cAhAradravyebhya eva bhavato nAnyataH, ata AhAradravyavargaNAmadhikRtyetyuktamiti, udIraNAdayastu karmadravyANAmeva bhavantyatastatsUtrepUktaM karmadravyavargaNAmadhikRtyeti / |'uyahiMsu'tti apavartitavantaH, ihApavartanaM karmaNAM sthityAderadhyavasAyavizeSeNa hInatAkaraNam , apavartanasya copalakSaNatvAdudvartanamapIha dRzyaM, tacca sthityAdevRddhikaraNasvarUpaM, 'saMkAmeMsutti saMkramitavantaH, tatra saMkramaNaM mUlaprakRtyabhinnAnAmuttaraprakRtInAmadhyavasAyavizeSeNa parasparaM saMcAraNaM, tathA cAha-"mUlaprakRtyabhinnAH saMkramayati guNata uttarAH prkRtii| nanvAtmA'mUrtatvAdadhyavasAyaprayogeNa // 1 // " aparastvAha-"mottUNa AuyaM khalu desaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM pagaINaM uttaravihisaMkamo bhaNio // 1 // " etadeva nidayate-yathA kasyacitsadvedyamanubhavato'zubhakarmapariNatirevaMvidhA jAtA yena tadeva sadvedyamasadvedyatayA saMkrAmatIti, evamanyatrApi yojyamiti / 'nidhattesu'tti nidhattAn kRtavantaH, iha ca || vizliSTAnAM parasparataH pudgalAnAM nicayaM kRtvA dhAraNaM rUDhizabdatvena nidhattamucyate, udvartanApavarttanavyatiriktakaraNA 1 AyurdarzanamohaM cAritramohaM ca muktvA / zeSANAM prakRtInAmuttaravidhisaMkramo bhaNitaH // 1 // pA05 For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake |1 uddezake nairayikANAMgrahaNodIraNavedananirjarAH sU013 vyAkhyA nAmaviSayatvena karmaNo'vasthAnamiti / 'nikAiMsutti nikAcitavantaH, nitarAM baddhavanta ityarthaH nikAcanaM caiSAmeva prajJaptiH pudgalAnAM parasparavizliSTAnAmekIkaraNamanyo'nyAvagAhitA agniprataptapratihanyamAnazucIkalApasyeva, sakalakaraNAnAmaabhayadevI viSayatayA karmaNo vyavasthApanamitiyAvat / 'bhijjaMtI' tyAdipadAnAM saMgrahaNI yathA-'bheiya' ityAdigAthA gatArthA, yA vRttiH navaram-apavartanasaMkramanidhattanikAcanapadeSu trividhaH kAlo nirdeSTavyaH, atItavartamAnAnAgatakAlanirdezena tAni vAcyAnItyarthaH iha cApavarttanAdInAmiva bhedAdInAmapi trikAlatA yuktA, nyAyasya samAnatvAt , kevalamavivakSaNAnna tannidezaH sUtre kRta iti // atha pudgalAdhikArAdidaM sUtracatuSTayamAha| neraiyANaM bhaMte ! je poggale teyAkammattAe geNhaMti te kiM tItakAlasamae geNhaMti ? paDuppannakAlasamae geNhaMti ? aNA0 kA0 samae geNhaMti ?, goyamA! no tIyakAlasamae geNhaMti paDuppannakAlasamae geNhati |no aNA0 samae giNhati 1 / neraiyANaM bhaMte ! je poggalA teyAkammatsAe gahie udIreMti te ki tIya kAlasamayagahie poggale udIreMti paDuppannakAlasamae gheppamANe poggale udIreMti gahaNasamayapurakkhaDe 4 poggale udIreMti ?, goyamA ! atIyakAlasamayagahie poggale udIreMti no paDuppannakAlasamae gheppamANe poggale udIreMti no gahaNasamayapurakkhaDe poggale udIreMti 2, evaM vedeti 3 nijareMti // (sU0 13) 'neraiyANa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'teyAkammattAe'tti tejaHzarIrakArmaNazarIratayA, tadrUpatayetyarthaH, 'atItakAlasamae'tti kAlarUpaH samayo na tu samAcArarUpaH kAlo'pi samayarUpo na tu varNAdisvarUpa iti paraspareNa vizeSaNAt 25 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlasamayaH atItaH kAlasamayaH ( atItakAlasamayaH ) atItakAlasya cotsarpiNyAdeH samayaH - paramanikRSTo'Mzo'tItakAlasamayastatra 'paDuppanna' tti pratyutpanno - varttamAnaH, no'tItakAletyAdau atItAnAgatakAlaviSayagrahaNapratiSedho viSayAtItatvAt, viSayAtItattvaM ca tayorvinaSTAnutpannatvenAsacvAditi, pratyutpannatve'pyabhimukhAn gRhNAti nAnyAn, 'gahaNa | samayapurakkhaDe 'tti grahaNasamayaH puraskRto varttamAnasamayasya purovattIM yeSAM te grahaNasamayapuraskRtAH, prAkRtatvAdevaM nirdezaH, anyathA puraskRta grahaNasamayA iti syAd grahISyamANA ityarthaH 1, udIraNA ca pUrvakAlagRhItAnAmeva bhavati, grahaNapUrvakatvAdudIraNAyAH, ata uktam- atItakAlasamayagRhItAnudIrayantIti, gRhyamANAnAM grahISyamANAnAM cAgRhItatvAdudIraNA'bhAvastata uktaM- 'no paDuppanne' tyAdi 2 | vedanAnirjarAsUtrayorapyeSaivopapattiriti // 3-4 // atha karmAdhikArAdeveyamaSTasUtrI ; neraiyANaM bhaMte ! jIvAoM kiM caliyaM kammaM baMdhaMti acaliyaM kammaM baMdhaMti ?, goyamA ! no caliyaM kammaM baMdhaMti acaliyaM kammaM baMdhaMti 9 / neraiyANaM bhaMte ! jIvAo kiM caliyaM kammaM udIreMti acaliyaM kammaM udIreMti ?, goyamA ! | no caliyaM kammaM udIreMti acaliyaM kammaM udIreti 2 / evaM vedeti 3 uyoMti 4 saMkAmeMti 5 nihateMti 6 nikAryeti 7, savvesu acaliyaM no caliyaM / neraiyANaM bhaMte! jIvAo kiM caliyaM kammaM nijjareMti acaliyaM kammaM nijjareMti ?, goyamA ! caliyaM kammaM nijjareMti no acaliyaM kammaM nijjareMti 8, gAhA-baMdhodayavedoyaisakame taha nihattaNanikAye | acaliyaM kammaM tu bhave caliyaM jIvAu nijarae // 1 // ( sU0 14 ) evaM Jain Educationonal For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptiH vyAkhyA- ThA AhArA ya bhANayabvA, AhAro ya bhANiyabvo, ThitI-jahA Thitipade tahA bhANiyavvA, savvajIvANaM AhAro'vi jahA panna- | 1 zatake vaNAe paDhame AhAruddesae tahA bhANiyavvo, etto ADhatto-neraiyANaM bhaMte ! AhAraTThI? jAva dakkhattAe 1 uddezake abhayadevI-||4|| bhujo bhujo pariNamaMti, goyamA ! / asurakumArANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ?, jahanneNaM dasa vA-|| nairayikAyA vRttiH ||sasahassAI ukkoseNaM sAtiregaM sAgarovamaM, asurakumArANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlassa ANamaMti vA pANamaMti NAM karmavavA 1.goyamA ! jahannaNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM sAiregassa pakkhassa ANamaMti vA pANamaMti vA, asa ndhAdi // 26 // sU014 rakumArANaM bhaMte ! AhArahI?, haMtA AhAraTThI, asurakumArANaM bhaMte ! kevaikAlassa AhArahe samuppajaha,goyamA! asurakumArANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA-Abhoganivvattie ya aNAbhoganivvattie ya, tattha NaM je se aNAbhoganivvattie se aNusamayaM avirahie AhAraTTe samuppajai, tattha NaM je se Abhoganivvattie se jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM sAiregassa vAsasahassassa AhAraTTe samuppajai, asurakumArANaM bhaMte ! kimAhAramAhAreMti ?, goyamA! vvao aNaMtapaesiyAI davAiM khittakAlabhAvapannavaNAgameNaM sesaM jahA neraiyANaM jAva teNaM tesiM poggalA kIsattAe bhujo bhujjo pariNamaMti?, goyamA! soIdiyattAe surUvattAe suvannattAe 4 ihattAe icchiyattAe bhijiyattAe uDDattAe No ahattAe suhattAe No duhattAe bhujjo jo pariNamaMti, asurakumArA NaM puvAhAriyA puggalA pariNayA asurakumArAbhi- 26 // lAveNa jahA neraiyANaM jAva no acaliyaM kammaM nijaraMti / nAgakumArANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThitI panna Jain Education i n al For Personal & Private Use Only INIO anelibrary.org Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education ttA ?, goyamA ! jahaneNaM dasa vAsasahassAhaM ukkoseNaM deNAI do patriovamAI, nAgakumArANaM bhaMte! kevaikAlassa ANamaMti vA pA0 1, goyamA ! jahanneNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM muhuttapuhuttassa ANamaMti vA pA0, nAgakumArANaM AhAraTThI ?, haMtA AhAraTThI, nAgakumArANaM bhaMte! kevaikAlassa AhAraTThe samuppajjai ?, goyamA ! nAgakumArANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA- Abhoganivvattie ya aNAbhoganivvattie ya, tattha NaM je se aNAbhoganivvattie se aNusamayamavirahie AhAraTThe samuppajjai, tattha NaM je se Abhoganivyattie se jahantreNaM cautthabhattassa ukkoseNaM divasapuhuttassa AhAraTThe samuppajjai, sesaM jahA asurakumArarANaM jAva no acaliyaM kammaM nijjaraMti / evaM suvannakumArAvi jAva thaNiyakumArANaMti / puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kevaIyaM kAlaM ThiI pannattA 1, goyamA ! jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI, puDhavi| kAiyA kevaikAlassa ANamaMti vA pA0 1, go0 vemAya0 ANamaMti vA pA0 ? puDhavikkAiyANaM AhAraTThI ?, haMtA AhAraTThI puDhavikAiyANaM kevaikAlassa AhAraTThe samuppajjai ?, goyamA ! aNusamayaM avirahie AhAraTThe samuppajjai, puDhavikAiyA kimAhAreti !, goyamA / davvao jahA neraiyANaM jAva nivvAghAeNaM chaddisiM | vAghAyaM paDucca siya tidisiM siya cauddisiM siya paMcadisiM, vannao kAlanIlapItalohiyahAliddasuki| lANi, gaMdhao surabhigaMdha 2 rasao titta 5 phAsao kakkhaDa 8 sesaM tahevaM, NANataM kaibhAgaM AhAreMti ? kahabhAgaM phAsAiMti ?, goyamA ! asaMkhijjaibhAgaM AhArenti anaMtabhAgaM phAsAiMti jAva tesiM poggalA For Personal & Private Use Only Jainelibrary.org Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vyAkhyA- kIsattAe bhujjo zujjo pariNamaMti', goyamA! phAsiMdiyavemAyattAe bhujo bhujo pariNamaMti,sesaM jahA nera 1 zatake prajJaptiH iyANaM jAva no acaliyaM kammaM nijaraMti / evaM jAva vaNassaikAiyANaM, navaraM ThitI vanneyavvA jAva (iyA) 1uddezake abhayadevI | asurAdIyA vRttiH jassa, ussAso vemAyAe / beiMdiyANaM ThiI bhANiyavvA UsAso vemAyAe, beiMdiyANaM AhAre pucchA, nAmAhArAgoyamA ! Abhoganivvattie ya aNAbhoganivvattie ya taheva, tattha NaM je se Abhoganivvattie se NaM disthityaa||27|| asaMkhejasamae aMtomuhuttie vemAyAe AhArahe samuppajjai, sesaM taheva jAva aNaMtabhAgaM AsAyaMti, beI- 4 disU015 diyANaM bhaMte ! je poggale AhArattAe geNhaMti te kiM savve AhAreMti No savve AhAreMti , goyamA! beiMdiyANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA-lomAhAre pakkhevAhAre ya, je poggale lomAhArattAe giNhati te savve aparisesie AhAreMti, je poggale pakkhevAhArattAe giNhaMti tesiNaM poggalANaM asaMkhijaibhAgaM AhArati aNegAiM ca NaM bhAgasahassAI aNAsAijamANAI aphAsijjamANAI viddhaMsamAgacchaMti, eesi rANaM bhaMte ! poggalANaM aNAsAijamANANaM aphAsAijamANANa ya kayare kayare appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA puggalA aNAsAijamANA aphAsAijamANA aNaMtaguNA, beiMdiyANaM bhaMte ! je poggalA AhArattAe giNhaMti te NaM tasiM puggalA kIsattAe bhujo bhujo pariNamaMti?,goyamA! jibhidiyaphAsiMdiyavemAyattAe bhujjo jo pariNamaMti, beiMdiyANaM bhaMte ! puvAhAriyA puggalA pari // 27 // NayA taheva jAva caliyaM kammaM nijrNti| teiMdiyacauridiyANaMNANattaM Thiie jAva NeMgAiMca NaM bhAgasahassAI in Ede For Personal & Private Use Only ma ainelibrary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education / aNAghA ijjamANAI aNAsAijamANAI aphAsAijamANAI viddhaMsamAgacchaMti, eesiNaM bhaMte ! poggalANaM | aNAghAijamANAI 3 pucchA, goyamA ! savvatthovA poggalA aNAghAijamANA aNAsAijamANA anaMtaguNA aphAsAijamANA anaMtaguNA, teiMdiyANaM ghANiMdiyajibhidiyaphAsiMdiyavemAyAe bhujo 2 pariNamaMti, cauriMdiyANaM cakkhidiyaghANidiya jigbhidiyaphAsiMdiyattAe bhujjo bhujjo pariNamaMti / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM | ThiI bhaNiUNaM UsAso vemAyAe, AhAro aNAbhoganivvattie aNusamayaM avirahio, Abhoganivvatao jahanneNaM aMtomuhuttassa ukkoseNaM chaTTabhattassa, sesaM jahA cauriMdiyANaM jAva caliye kammaM nijareMti evaM maNussANavi, navaraM Abhoganivattie jahanneNaM aMtomuhRttaM ukkoseNaM aTTamabhattassa soiMdiyavemAyattAe bhujo bhujjo pariNamaMti sesaM jahA cauriMdiyANaM, taheva jAva nijjareMti / vANamaMtarANaM ThiIe nANataM, pariNa | maMti avasesaM jahA nAgakumArANaM, evaM joisiyANavi, navaraM ussAso jahanneNaM muhuttapuhuttassa ukkoseNavi muhuttapuhuttassa AhAro jahanneNaM divasapuhuttassa ukkoseNavi divasapuhuttassa sesaM taheva / vemANiyANaM ThiI bhANiyavvA ohiyA, UsAso jahaneNaM muhuttapuhuttassa ukkoseNaM tettIsAe pakkhANaM, AhAro Abhoganivva|ttio jahanneNaM divasapuhuttassa ukko seNaM tettIsAe vAsasahassANaM, sesaM caliyAiyaM taheva jAva nijjareMti (sU015) 'neraiyANa'mityAdirvyaktA ca navaraM 'jIvAo kiM caliyaMti jIvapradezebhyazcalitaM- teSvanavasthAnazIlaM taditarattva| calitaM tadeva badhnAti, yadAha - "kRtsnairdezaiH svakadezasthaM rAgAdipariNato yogyam / badhnAti yogahetoH karma snehAkta iva For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAca malam // 1 // " iti / evamudIraNAvedanA'pavarttanAsaMkramaNanidhattanikAcanAni bhAvyAni, nirjarA tu pudgalAnAM nira 1 zatake prajJaptiH | nubhAvIkRtAnAmAtmapradezebhyaH sAtanaM, sA ca niyamAJcalitasya karmaNo nAcalitasyeti, iha saGgrahaNIgAthA-baMdhodaye' tyA- 1 uddezaka abhayadevI-da dirbhAvitA, kevalamudayazabdenodIraNA gRhIteti / uktA nArakavaktavyatA, atha caturviMzatidaNDakakramAgatAmasurakumA- | asurAdIyA vRttiH1ravaktavyatAmAha-'asurakumArANamityAdi, tatrAsurakumAravaktavyatA nArakavaktavyatAvanneyA, yataH 'ThiiUsAsAhAre'- naamaahaaraa||28|| tyAdigAthoktAni sUtrANi 40 'pariNayacie' ityAdigAthAgRhItAni 6 'bheiyacie' ityAdigAthAgRhItAni 18 disthityA| 'baMdhodaye' tyAdigAthAgRhItAni 8, tadevaM dvisaptatiH sUtrANi nArakaprakaraNoktAni trayoviMzatAvasurAdiprakaraNeSu samAni, di sU015 navaraM vizeSo'yam-'ukkoseNaM sAiregaM sAgarovama'miti yaduktaM tadalisa masurakumArarAjamAzrityoktaM, yadAha"camara 1 bali 2 sAra mahiyaMti, 'sattaNhaM thovANaM ti saptAnAM stokAnAmuparIti gamyate, stokalakSaNaM caivamAcakSate-"hessa aNavagallassa, niruvakissa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccai // 1 // sattapANUNi se thove, satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarie, esa muhutte vidhAhie // 2 // " idaM jaghanyamucchsAdimAnaM jaghanyasthitikAnAzrityAvagantavyam, utkRSTaM cotkRSTasthitikAnAzrityeti / 'cautthabhattassa'tti caturthabhaktamityekopavAsasya // 28 // sajJA tatastasyopari, ekatra dine bhuktvA'horAtraM cAtikramya tRtIye bhuJjata iti bhaavH|naagkumaarvktvytaayaam 'uko-t 1camarabalinoH sAgaramadhikaM ca // 2 hRSTasyAglAnasya nirupakRSTasya jantoreka ucchAsaniHzvAso ya eSa prANa ityucyate // 1 // sapta 18|| prANAste stokaH sapta stokA atha lavaH / lavAnAM yA saptasaptatireSa muhUrta iti vyAkhyAtaH / / KARRARA- HARA% SSCUSS-5 Jain Educa For Personal & Private Use Only hinelibrary.org Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education 66 | seNaM deNAraM do palio mAI ti yaduktaM taduttarazreNimAzrityAvaseyaM, yadAha - "dAhiNa divapaliyaM do desUNuttarilANaM" iti 'muhuttapuhuttassa' tti, muhUrtta uktalakSaNa eva, pRthaktvaM tu dviprabhRtirAnavabhyaH saGkhyAvizeSaH samaye prasiddhaH, | evaM 'suvannakumArANaM tti nAgakumArANAmiva suparNakumArANAmapi sthityAdi vAcyam, idaM ca kiyaddUraM yAvadvAcyam ityAha- 'jAva dhaNiyakumArANaM'ti yAvatkaraNAd vidyutkumArAdiparigrahaH, eSAM cehAyaM kramo'vaseyaH - asurA 1 nAga 2 suvannA 3 vijjU 4 aggI ya 5 dIva 6 udahI ya 7 / disi 8 vAU 9 dhaNiyAvi ya 10 dasa bhaiyA bhavaNavAsINaM // 1 // atha bhavanapativaktavyatA'nantaraM daNDakakramAdeva pRthivyAdInAM sthityAdi nirUpayannAha - 'puDhavI' tyAdi vyakta| mAvanaspatisUtrAt, navaram -' aMtomuhutta 'nti muhUrttasyAntarantarmuhUrtta bhinnamuhUrttamityarthaH, 'ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI 'ti yaduktaM tat kharapRthivImAzrityAvagantavyaM, yadAha - " saiNhA ya 1 suddha 12 vAluya 14 maNosilA 16 sakkarA ya 18 kharapuDhavI 22 / egaM bArasa codasa solasa aTThAra vAvIsA // 1 // " iti / 'vemAyAe' ti viSamA vividhA vA mAtrA - kAlavibhAgo bimAtrA tathA idamuktaM bhavati - viSamakAlA pRthivIkAyikAnAmucchrAsAdikriyA - iyatkAlAditi na nirUpayituM zakyate, 'jahA neraiyANa' mityatidezAt, khettao asaMkhejjapaesogADhAI kAlao annayaraThijhyAI' 1 dAkSiNAtyAnAM sArddhapatyamuttaratyAnAM dezone dve // 4 asurAH 1 nAgAH 2 suparNAH 3 vidyutaH 4 amayazca 5 dvIpA 6 udadhayazca / 7 dizaH 8 vAyavaH 9 stanitAH 10 api ca bhavanavAsinAM daza bhedAH // 1 // 3 lakSNA ca zuddhA vAlukA manaHzikA zarkarA ca kharapRthvI / etAsAM kramata eka dvAdaza caturdaza SoDazASTAdaza dvAviMzatiH sahasrANi // For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAyaM 1 zataka 1 uddezake asurAdInAmAhArAdisthityAdisU 15 vyAkhyA- ityAdi dRzyaM, 'nivvAghAeNaM chaddisiMti vyAghAta AhArasya lokAntaniSkuTeSu saMbhavati nAnyatra, pU. tato niSkuTeprajJaptiH 5 bhyo'nyatra SaTsu dikSu, kathaM ?-catasRSu pUrvAdidikSu Urdhvamadhazca pudgalagrahaNaM karoti, tasya sthApanA- u.ava da., abhayadevI paDucca'tti vyAghAtaM pratItya, vyAghAtazca niSkuTeSu, tatra ca 'siya tidisiMti syAt-kadAcittisRSu pa. dikSu AhAragraMNaM bhavati, kathaM ?, yadA pRthivIkAyiko'dhastane uparitane vA koNe'vasthitaH syAttadA'dhastAdalokaH puurvdkssinnyoshcaa|| 29 // loka ityevaM tisRNAmalokenA''vRtatvAttadanyAsu tisRSu pudgalagrahaNam , evamuparitanakoNe'pi vAcyaM, yadA punaradha upari cAloko bhavati tadA catasRSu [dikSu], yadA tu pUrvAdInAM SaNNAM dizAmanyatarasyAmaloko bhavati tadA paJcasviti, | 'phAsao kakkhaDAIti iha karkazAdayo rUkSAntAH sparzA dRzyAH, 'sesaM taheva'tti zeSa-bhaNitAvazeSaM tathaiva yathA nArakANAM tathA pRthivIkAyikAnAmapi, taccedam-"jAI bhaMte ! lukkhAI AhAreMti tAI kiM puThAI apuDhAI, jai puDhAI kiM ogADhAI aNogADhAI ?" ityAdi / 'nANataMti nAnAtvaM bhedaH punaH pRthivIkAyikAnAM nArakApekSayA''hAra pratIdaM yathA 'kaibhAga'mityAdi tatra 'phAsAiMti'tti sparza kurvanti sparzayanti-sparzanendriyeNAhArapudgalAnAM katibhAgaM spRzantItyarthaH, athavA sparzenAsvAdayanti prAkRtazailyA phAsAyaMti, sparzena vA''dadati-gRhNanti upalabhanta iti 'phAsAbhAiMti, idamuktaM bhavati-yathA rasanendriyaparyAptiparyAptakA rasanendriyadvAreNAhAramupabhuJjAnA AsvAdayantIti vyapadizyante evamete sparzanendriyadvAreNeti, 'sesaM jahA neraiyANaM'ti, taccaivam-'puDhavikAiyANaM bhaMte ! puvAhAriyA poggalA pariNa // 29 // JainEducation For Personal & Private Use Only amanelibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA'ityAdi, prAgvacca vyAkhyeyamiti / evaM 'jAva vaNassaikAiyANaM'ti, anena pRthivIkAyikasUtramivApkAyikAdisUtrANi samAnItyukta, sthitI punarvizeSo'ta evAha-navaraM 'ThiI vaNNeyavvA jA jassa'tti, tatra jaghanyA sarveSAmantarmuhUrttam , utkRSTA tvAM sapta varSasahasrANi tejasAmahorAtratrayaM vAyUnAM trINi varSasahasrANi vanaspatInAM dazeti, uktA ceyaM pRthivyAdikrameNa-"bAvIsAiM sahassA 1 satta sahassAI 2 tinihorattA 3 / vAe tinni sahassA 4 dasa vAsasahassiyA rukkhe 5 ||1||"ti / 'beiMdiyANaM Thii bhaNiUNa UsAso vemAyAeM'tti vaktavya iti zeSaH, sthitizca dvIndriyANAM dvAdaza varSANi, dvIndriyANAmAhArasUtre yaduktam-'tattha NaM je se Abhoganivvattie se NaM asaMkhejasamaie aMtomuhuttie lavemAyAe AhAraTTe samuppajjai'tti, tasyAyamarthaH-asaGkhyAtasAmayika AhArakAlo bhavati, sa cAvasarpiNyAdirUpo'pya-|| stItyata ucyate-AntamauhartikaH, tatrApi vimAtrayA antarmuhUrte samayAsaGkhyAtatvasyAsaGkhyeyabhedatvAditi / 'beiMdiyANaM, duvihe AhAre pannatte, lomahAre pakkhevAhAre ya'tti, tatra lomAhAraH khalvoghato varSAdiSu yaH pudgalapravezaH sa mUtrAdgamyata iti, prakSepAhArastu kAvalikaH, tatra prakSepAhAre bahavo'spRSTA eva zarIrAdantarbahizca vidhvaMsante sthaulyasaumyAbhyAm , ata evAha-'je poggale pakkhevAhArattAe giNhatI'tyAdi 'aNegAiM ca NaM bhAgasahassAIti asaGkhyeyA bhAgA ityarthaH, 'aNAsAijamANAIti rasanendriyataH 'aphAsAijamANAIti sparzanendriyataH 'kayareM'ityAdi yatsadaM tadevaM dRzyam-'kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vatti vyaktaM ca 'savvatthovA 1 dvAviMzatiH sahasrANi sapta sahasrANi trINyahorAtrANi / vAyau trINi sahasrANi vRkSe daza varSasahasrANi // 1 // JainEducation For Personal & Private Use Only ||A lainelibrary.org Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajAptiH abhayadevI- yA vRttiH1 SSCROLLS-SER8X poggalA aNAsAijjamANe tyAdi, ye'nAsvAdyamAnAH kevalaM rasanendriyaviSayAste stokAH, aspRzyamANAnAmanantabhAga-1 ||1 zatake vartina ityarthaH, ye tvaspRzyamANAH kevalaM sparzanaviSayAste'nantaguNA rasanendriyaviSayebhyaH sakAzAditi, 'teiMdiyacauri- 1 uddezake diyANaM nANattaM ThiIe'tti, taccedam-'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM teiMdiyANaM egUNapannAsaM rAiMdiyAI cauriMdiyANaM asurAdI nAmAhArAchammAsA' tathA''hAre'pi nAnAtvaM, tatra ca 'teiMdiyANaM bhaMte ! je poggale AhArattAe geNhaMti' ityata Arabhya tAvatsUtraM 3|| disthityAvAcyaM yAvat 'aNegAI ca NaM bhAgasahassAI aNAghAijamANAI' ityAdi, iha ca dvIndriyasUtrApekSayA'nAghrAyamA disU 15 NAnItyatiriktamato nAnAtvam, evamalpabahutvasUtre pariNAmasUtre ca, caturindriyasUtreSu tu pariNAmasUtre 'cakkhidiyatAe ghANidiyattAe' ityadhikamiti nAnAtvamiti / paJcendriyatiryasUtre 'ThiI bhaNiUNaM'ti jahanneNaM aMtomuhuttaM, 8 | ukkoseNaM tinni paliovamAIti ityetadrUpAM sthiti bhaNitvA 'ussAso'tti ucchAso vimAtrayA vAcya iti, tathA| tiryakpazcendriyANAmAhArArtha prati yaduktam-'ukkoseNaM chaTThabhattassa'tti tadevakurUttarakurutiryakSu labhyate / manuSyasUtre yaduktam 'aSTamabhaktasyeti taddevakurvAdimithunakanarAnAzritya samavaseyamiti / 'vANamaMtarANa'mityAdi, vANamantarANAM meM |sthitau nAnAtvam , 'avasesaM'ti sthiteravazeSamAyuSkavarjamityarthaH, prAguktamAhArAdi vastu yathA nAgakumArANAM tathA dRzya, vyantarANAM nAgakumArANAM ca prAyaH samAnadharmatvAt , tatra vyantarAMNAM sthitirjaghanyena daza varSasahasrANi, utkarSeNa tu||* // 30 // pasyopamamiti / 'joisidhANaMpI'tyAdi, jyotiSkANAmapi sthiteravazeSaM tathaiva yathA nAgakumArANAM, tatra jyotiSkANAM sthitirjaghanyena palyopamASTabhAgaH utkarSeNa palyopamaM varSalakSAdhikamiti, navaram 'ussAsa'tti kevalamucchAsasteSAM na nAga For Personal & Private Use Only Anjainelibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArasamAnaH kintu vakSyamANaH, tathA cAha-'jahanneNaM muhuttapuhuttasse'tyAdi, pRthaktvaM dviprabhRtirAnavabhyaH, tatra yajaghanyaM muhUrtapRthaktvaM tadvitrA muhUrtAH, yaccotkRSTaM tadaSTau nava veti, AhAro'pi vizeSita eva, tathA cAha-AhAro' ityAdi, 'vemANiyANaM ThiI bhANiyabA' 'ohiya'tti audhikI-sAmAnyA, sA ca palyopamAdikA trayastriMzatsAgaropamAntA, tatra jaghanyA saudharmamAzritya, utkRSTA cAnuttaravimAnAnIti, ucchAsapramANaM tu jaghanyaM jaghanyasthitikadevAnAzritya itarattUtkRSTasthitikAnAzrityetyarthaH, atra gAthA-"jassa jai sAgarAI tassa ThiI tattiehiM pakkhehiM / UsAso devANaM vAsasahassehiM AhAro ||1||"tti / tadetAvatA granthenoktA caturviMzatidaNDakavaktavyatA, iyaM ca keSucitsUtrapustakeSu evaM ThiI AhAroM' ityAdinA'tidezavAkyena darzitA, sA ceto vivaraNagranthAdavaseyeti // uktA nArakAdidharmavaktavyatA, iyaM | cArambhapUrviketi ArambhanirUpaNAyAha| jIvA gaM bhaMte ! kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadubhayAraMbhA anArambhA ?, goyamA ! atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi parAraMbhAvi tadubhayAraMbhAvi no aNAraMbhA atthegaiyA jIvA no AyAraMbhA no parAraMbhA |no tadubhayAraMbhA aNAraMbhA ||se keNadveNaM bhaMte ! evaM vucai-atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi ? evaM paDiuccAreyavvaM, goyamA ! jIvA duvihA paNNattA, taMjahA-saMsArasamAvannagA ya asaMsArasamAvannagA ya, tattha NaM je te asaMsArasamAvannagA te NaM siddhA, siddhA zaM no AyAraMbhA jAva aNArambhA, tattha NaM je te 1 yasya yAvanti sAgaropamANi sthitistasya tAvadbhiH pakSarucchAsasta tibhirvarSasahasraiH AhArastu devAnAm // vyA06 in Educa For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S vyAkhyA saMsArasamAvanagA te duvihA pannattA, taMjahA-saMjayA ya asaMjayA ya, tattha NaM je te saMjayA te duvihA 1 zatake prajJaptiH paNNattA, taMjahA-pamattasaMjayA ya appamattasaMjayA ya, tattha NaM je te appamattasaMjayA te NaM no AyAraMbhA AtmAraabhayadevI mbhAsU 16 yA vRttiH1 no parAraMbhA jAva aNAraMbhA, tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca no AyAraMbhA no parAraMbhA jAva aNAraMbhA, asubhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva no aNAraMbhA, tattha NaM jete asaMjayA te aviratiM // 31 // |paDucca AyAraMbhAvi jAva no aNAraMbhA, se teNadveNaM goyamA!evaM vuccai-atthegaiyA jIvA jAva annaarNbhaa|| neraiyANaM bhaMte ! kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadubhayAraMbhA aNAraMbhA,goyamA! neraiyA AyAraMbhAvi jAva no aNAraMbhA, se keNaTeNaM bhante evaM vuccai ?, goyamA! aviratiM paDucca, se teNaTeNaM jAva no aNAraMbhA, evaM jAva asurakumArANavi jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA, maNussA jahA jIvA, navaraM siddhavirahiyA bhANiyavvA, vANamaMtarA jAva vemANiyA jahA neraiyA / salessA jahA ohiyA, kaNhalesassa nIlalesassa kAu-|| lesassa jahA ohiyA jIvA, navaraM pamattaappamattA na bhANiyabvA, teulesassa pamhalesassa sukkalesassa jahA ohiyA jIvA, navaraM siddhA na bhANiyavvA // (sU016) Arambho-jIvopaghAtaH, upadravaNamityarthaH, sAmAnyena vA''zravadvArapravRttiH, tatra cAtmAnamArabhante AtmanA vA| m svayamArabhanta ityAtmArambhAH , tathA paramArabhante pareNa vA''rambhaya'tIti parArambhAH , tadubhayam-AtmapararUpaM, tadubhayena vA''rambhanta iti tadubhayArambhAH, AtmaparobhayArambhavarjitAstvanArambhA iti praznaH, atrottaraM sphuTameva, navaram ECREAST*** OM Join Education For Personal & Private Use Only Amr.jainelibrary.org Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ astizabdasyAvyayatvena bahutvArthatvAd 'asti' vidyante santItyarthaH, athavA'sti ayaM pakSo yaduta 'egaiya'tti ekakA eke kecanetyarthaH jIvAH, AtmArambhA apItyAdAvapizabda uttarapadApekSayA samuccaye, sa cAtmArambhatvAdidharmANAmekAzrayatApratipAdanArthaH bhinnAzrayatApratipAdanArtho vA, ekAzrayatvaM ca kAlabhedenAvagantavyaM, tathAhi-kadAcidAtmArambhAH kadAcitparArambhAH kadAcittadubhayArambhAH, ata eva no anArambhAH, bhinnAzrayatvaM tvevam-eke jIvA asaMyatA ityarthaH AtmArambhA vA parArambhA vetyAdi / athaikasvabhAvatvAjjIvAnAM bhedamasaMbhAvayannAha-'sekeNaTeNaM'ti | | atha kena kAraNenetyarthaH, 'duvihA pannatta'tti mayA'nyaizca kevalibhiH, anena samastasarvavidAM matAbhedamAha, matabhede tu virodhivacanatayA teSAmasatyavacanatApattiH, pATalIputrasvarUpAbhidhAyakaviruddhavacanapuruSakadambakavaditi, pramattasaMyatasya / hi zubho'zubhazca yogaH syAt saMyatatvAtpramAdaparatvAcca ityata Aha-'subhaM jogaM paDucca'tti zubhayogaH-upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNam , azubhayogastu tadevAnupayuktatayA, Aha ca-"puDhavI AukkAe teUvAUvaNassaitasANaM / paDi | lehaNApamatto chaNhaMpi virAhao hoi // 1 // " tathA "saMbo pamattajogo samaNassa u hoi AraMbho" tti ataH zubhAzubhau yogAvAtmA (nA) rambhAdikAraNamiti / 'aviraI paDDuca'tti, ihAyaM bhAvaH-yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM 5 nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti tathA'pyaviratiM pratItya tadasti teSAM, na hi te tato nivRttAH, ato'saMyatAnAmavirati 1 pratilekhanApramattaH (kumbhakArazAlAdisthitaH ) pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasAnAM SaNNAmapi virAdhako bhavati // 1 // 2 zramaNasya tu sarvaH pramattayoga Arambho bhavati // rodhivacanatayAtyaH, 'duvihA panasabhA vetyAdi / ata eva no anA AAAAAAAAAAAAACARA hi zubho'zubhazca yogaH syAta manatApattiH, pATalIputrasvarUpAta anena samastasarvavidA manA-sekeNadveNaM 'ti / Jain Education H am For Personal & Private Use Only mm.jainelibrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HA 1 zatakeM AtmAra mbhAsU16 vyAkhyA-|| statra kAraNamiti, nivRttAnAM tu kathaJcidAtmAdyArambhakatve'pyanArambhakatvaM, yadAha-"jA jayamANasta bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijaraphalA ajjhatthavisohijuttassa ||1||"tti / 'se teNadveNaM'ti atha tena kAraNeneabhayadevI-tyarthaH // athAtmArambhakatvAditvameva nArakAdicaturviMzatidaNDakaiMrnirUpayannAha-neraiyANa'mityAdi vyaktaM, navaraMyA vRttiHlA 'maNusse'tyAdau ayamarthaH-manuSyeSu saMyatAsaMyatapramattApramattabhedAH pUrvoktAH santi tataste yathA jIvAstathA'dhyetavyAH // 32 // kintu saMsArasamApannAH, itare ca te na vAcyAH, bhavavartitvAdeva teSAmiti, etadevAha-siddhavirahie'ityAdi / vyantarAdayo yathA nArakAstathA'dhyevyAH, asaMyatatvasAdhAditi // AtmArambhakatvAdibhirddhamaijIvA nirUpitAH te ca sale| zyAzcAlezyAzca bhavantIti salezyAMstAMstaireva nirUpayannAha-'salesA jahA ohiya'tti, lezyA-kRSNAdidravyasAnni| dhyajanito jIvapariNAmo, yadAha-"kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " tatra 'salezyA' lezyAvanto jIvAH 'jahA ohiya'tti yathA nArakAdivizeSaNavarjitA jIvA adhItAH, 'jIvA NaM bhaMte! kiM AyAraMbhA parAraMbhetyAdinA daNDakena tathA salezyA jIvA api vAcyAra, salezyAnAmasaMsArasamA* pannatvasyAsambhavena saMsArasamApannetyAdivizeSaNavarjitAnA zeSANAM saMyatAdivizeSaNAnAM teSvapi yujyamAnatvAt , tatra cAyaM pAThakramaH-'salesA NaM bhaMte ! jIvA kiM AyAraMbhetyAdi tadeva sarva, navaraM-jIvasthAne salezyA iti vAcyamiti, ayameko daNDakaH, kRSNAdilezyAbhedAttadanye SaT, tadevamete sapta, tatra 'kaNhalesassetyAdi, kRSNalezyasya nIlalezyasya 1 sUtroktavidhisamagrasya yatamAnasya yA virAdhanA bhavet sA'pi nirjaraphalA'dhyAtma (pariNAma ) vizuddhiyuktasya // 1 // // 32 // in Education For Personal & Private Use Only Khanelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kApotalezyasya ca jIvarAzerdaNDako yathA audhikajIvadaNDakastathA'dhyetavyaH-pramattApramattavizeSaNavarjaH, kRSNAdiSu hi aprazastabhAvalezyAsu saMyatatvaM nAsti, yaccocyate-"puSapaDivaNNao puNa annayarIe u lesAe"tti, tadravyalezyAM pratI|| tyeti mantavyaM, tatastAsu pramattAdyabhAvaH, tatra sUtroccAraNamevam-"kaNha lesANaM bhaMte ! jIvA kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadu-12 bhayAraMbhA anAraMbhA 41, goyamA! AyAraMbhAvi jAva no aNAraMbhA, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai, goyamA ! aviraI paDucca" evaM nIlakApotalezyAdaNDakAvapIti, tathA tejolezyAdejIvarAzerdaNDakA: 3 yathA audhikA jIvAstathA vAcyA, navaraM teSu siddhA na vAcyAH, siddhAnAmalezyatvAt , taccaivam-'teulessANaM bhaMte ! jIvA kiM AyAraMbhA 41, goyamA / atthegaiyA AyAraMbhAvi jAva no aNAraMbhA, atthegaiyA no AyAraMbhA jAva aNAraMbhA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai 1,4 goyamA ! duvihA teulessA pannattA, taMjahA-saMjayA ya asaMjayA yetyAdi // bhavahetubhUtamArambhaM nirUpya bhavAbhAvahetubhUtaM habhAvipadambakaM nirUpayannAhA, saMjahA-saMjayA ya a ihabhavie bhaMte ! nANe parabhavie nANe tadubhayabhavie nANe ?, goyamA! ihabhavievi nANe parabhavievi nANe tadubhayabhavievi NANe / dasaNaMpi evameva / ihabhavie bhaMte! caritte parabhavie caritte tadubhayabhavie caritte?, goyamA! ihabhavie caritte no parabhavie caritte no tadubhayabhavie caritte / evaM tave saMjame // sU017) 1 pUrvapratipannacAritraH punaranyatarasyAM lezyAyAm // Jain Education U n a For Personal & Private Use Only X w.jainelibrary.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAmajJaptiH abhayadevIyAvRttiH 'ihabhavie'ityAdi vyakta, navaram-iha bhave-granthAnam 1000) vartamAnajanmani yadvarttate na tu bhavAntare tadaiha 1 zatake bhavika, kAkupAThAcceha praznatA'vaseyA, tena kimaihabhavika jJAnamuta 'parabhavie'tti parabhave-vartamAnAnantarabhAvinyanugAmi aihabhAvika jJAnAdi |tayA yadvarttate tatpArabhavikam , Ahozvit 'tadubhayabhavie'tti tadubhayarUpayoH-ihaparalakSaNayorbhavayoryadanugAmitayA vartate sU17 tattadubhayabhavikam , idaM caivaM na pArabhaSikAdbhidyata iti paratarabhave'pi yadanuyAti tadrAhyam , ihabhavavyatiriktatvena paratarabhavasyApi parabhavatvAt , isvatAnirdezazceha sarvatra prAkRtatvAditi praznaH, nirvacanamapi sugama, navaram 'ihabhavie' |tti aihabhavikaM yadihAdhItaM nAnantarabhave'nuyAti, pArabhavikaM yadanantarabhave'nuyAti, tadubhayabhavikaM tu yadihAdhItaM parabhave paratarabhave cAnuvartata iti / 'dasaNaMpi evameva'tti, darzanamiha samyaktvamavaseyaM, mokSamArgAdhikArAt , yadAha| "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" (tattvA0 a-1 sU-1), yatra tu jJAnadarzanayoreva grahaNaM syAttatra darzanaM sAmAnyAvabodharUpamavaseyamiti, 'evameveti jJAnavat praznanirvacanAbhyAM samavaseyaM, cAritrasUtre nirvacane vizeSaH, tathAhi-cAritramaihabhavikameva, na hi cAritravAniha bhUtvA tenaiva cAritreNa punazcAritrI bhavati, yAvajjIvatA'vadhikatvAttasya, kiJca|cAritriNaH saMsAre sarvaviratasya dezaviratasya ca deveSvevotpAdAt tatra ca virateratyantamabhAvAt mokSagatAvapi cAritra-14 saMbhavAbhAvAt , cAritraM hi karmakSapaNAyAnuSThIyate mokSe ca tasyAkiJcitkaratvAt yAvajjIvamiti pratijJAsamApteH tadanya| sthAzcAgrahaNAd anuSThAnarUpatvAt cAritrasya zarIrAbhAve ca tadayogAda , ata evocyate-'siddhe nocarittI noacarittI' 'no acarittIti cAviraterabhAvAditi / anantaraM cAritramuktaM, tacca dvidhA tapaHsaMyamabhedAditi, tayornirUpaNAyAtideza // 22 // JainEducation International For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / mAha - ' evaM tave saMjame' tti praznanirvacanAbhyAM cAritravattapaHsaMyamau vAcyau, cAritrarUpatvAttayoriti / nanu satyapi jJAnAdermokSahetutve darzana eva yativyaM, tasyaiva mokSahetutvAt, yadAha - "bhaTTheNa carittAo suhuyaraM daMsaNaM gaheyavaM / sijyaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijjhati // 1 // " iti yo manyate taM zikSayituM praznayannAha - asaMvuDe NaM bhaMte ! aNagAre kiM sijjhai bujjhai muccadda parinivvAi savvadukkhANamaMta kareha 1, goyamA ! no | iNaDe samaThe / se keNaTTeNaM jAva no aMtaM kareda ?, goyamA ! asaMvuDe aNagAre AgyavajjAo satta kammapaga| gaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakareha hassakAlaThijhyAo dIhakAlahiyAo pakareha | maMdANubhAvAo tivvANubhAvAo pakareha appapaesaggAo bahuppaesaggAo pakareha AuyaM ca NaM kammaM siya | baMdhai siya no baMdhai assAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi aNAiyaM ca NaM aNavadggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaha, se eeNaTTheNaM goyamA ! asaMbuDe aNagAre No sijjhai 5 / saMbuDe NaM bhaMte! aNagAre sijjhai 51, haMtA sijjhai jAva aMtaM kareha, se keNaTTeNaM 1, goyamA / saMbuDe aNagAre Au | yavajjAo satta kammapagaDIo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakareha dIhakAlaThiIyAo hassa| kAlaTThiyAo pakarei tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakareha bahuppaesaggAo appaparasaNNAo paka- - reha, AuyaM ca NaM kammaM na baMdhai, assAyAveyaNijjaM ca NaM kamma na bhujjo bhujjo uvaciNAi, aNAiyaM ca NaM 1 cAritrAdraSTenApi darzanaM suSThutaraM gRhItavyam / caraNarahitAH sidhyanti darzana rahitA na sidhyanti // 1 // Jain Education al For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 34 // Jain Education *++++ aNavadaggaM dIhama cAuraMta saMsArakaMtAraM vIivayaha, se eeNadveNaM goyamA ! evaM vuccai - saMvuDe aNagAre sijjhai jAva aMtaM karei // ( sU0 18 ) 'asaMbuDe Na' mityAdi vyaktaM, navaram 'asaMvuDe NaM'ti 'asaMvRtaH' aniruddhAzrava dvAra : 'aNagAre 'tti avidyamAnagRhaH, sAdhurityarthaH 'sijjhai 'tti 'sidhyati' avAptacaramabhavatayA siddhigamanayogyo bhavati 'bujjhai 'tti sa eva yadA samutpa| nakevalajJAnatayA svaparaparyAyopetAnnikhilAn jIvAdipadArthAn jAnAti tadA budhyata iti vyapadizyate 'muccai' tti sa eva saMjAtakevalabodho bhavopagrAhikamrmmabhiH pratisamayaM vimucyamAno mucyata ityucyate 'parinibvAi'tti sa eva teSAM karmapudgalAnAmanusamayaM yathA yathA kSayamApnoti tathA tathA zItIbhavan parinirvAtIti procyate 'savvadukkhANamaMtaM | karei'tti sa eva caramabhavAyuSo'ntimasamaye kSapitAzeSakarmAzaH sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhaNyate iti praznaH, uttaraM tu kaNThyaM, navaraM 'no iNaTTe samaTThe' tti 'no' naiva 'iNaTThe' tti 'ayam' anantaro katvena pratyakSaH 'artha:' bhAvaH 'samartha' balavAn, vakSyamANadUSaNa mudgaraprahArajarjaritatvAt, 'AuyavajjAo'tti yasmAdekatra bhavagrahaNe sakRdevAntarmuhUrttamAtrakAle evAyuSo bandhastata uktamAyurvarjA iti 'siDhilabaMdhaNabaddhAo' tti zlathabandhanaM spRSTatA vA baddhatA vA nighattatA vA tena baddhAH -- AtmapradezeSu saMbandhitAH pUrvAvasthAyAma zubhatarapariNAmasya kathaJcidabhAvAditi zithila bandhana baddhAH, etAJcAzubhA eva draSTavyAH, asaMvRtabhAvasya nindAprastAvAt, tAH kimityAha - 'ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakareMti'tti gADhatarabandhanA baddhAvisthA vA nighattAvasthA vA nikAcitA vA 'prakaroti' prazabdasyAdikarmArthatvAtkarttumArabhate, asaMvRtatvasyAzubha yogarUpatvena For Personal & Private Use Only 1 zatake asaMvRtetara siddhyAdiH sU 18 // 34 // Sainelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADhataraprakRtibandhahetutvAt , Aha ca-"jogA payaDipaesa"ti, paunaHpunyabhAve tvasaMvRtatvasya tAH karotyeveti, tathA isvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAH prakaroti, tatra sthitiH-upAttasya karmaNo'vasthAnaM tAmalpakAlAM mahatIM karotItyarthaH, asaMvRtatvasya kaSAyarUpatvena sthitibandhahetutvAt , Aha ca-"ThiImaNubhAgaM kasAyao kuNai"tti / tathA 'maMdANubhAvetyAdi, ihAnubhAvo vipAko rasavizeSa ityarthaH, tatazca mandAnubhAvA:-paripelavarasAH satIrgADharasAH prakaroti, asaMvRta| tvasya kaSAyarUpatvAdeva anubhAgabandhasya ca kaSAyapratyayatvAditi, 'appapaese'tyAdi, alpa-stokaM pradezAgraM-karmadalikaparimANaM yAsAM tAH tathA tA bahupradezAgrAH prakaroti, pradezabandhasyApi yogapratyayatvAd, asaMvRtatvasya ca yogarUpatvAditi, 'AuyaM cetyAdi, AyuH punaH karma syAt kadAcinAti syAt kadAcid na banAti, yasmAtribhAgA-|| dyavazeSAyuSaH parabhavAyuH prakurvanti, tena yadA vibhAgAdistadA banAti, anyadA na banAtIti, tathA 'asAe'tyAdi asAtavedanIyaM ca-duHkhavedanIyaM karma punaH 'bhUyo bhUyaH' punaH punaH 'upacinoti' upacitaM karoti, nanu karmasaptakAntavarti-| | tvAdasAtavedanIyasya pUrvoktavizeSaNebhya eva tadupacayapratipatteH kimetadrahaNena ? iti,atrocyate, asaMvRto'tyantaduHkhito bhavatIti pratipAdanena bhayajananAdasaMvRtatvaparihArArthamidamityaduSTamiti, 'aNAiyaMti avidyamAnAdikam ajJAtikaM vA-avidyamAnasvajanam RNasvA'tItam RNajanyaduHsthatA'tikrAntaM duHsthatAnimittatayeti RNAtItam , aNaM vA'Naka-pApamatizayenetaM-gatamaNAtItam , 'aNavayaggaMti, 'avayaggaM ti dezIvacano'ntavAcakastatastanniSedhAd aNavayaggam , anantami 1 yogAtprakRtipradezabandhau / / 2 kaSAyataH sthityanubhAgabandhaM karoti / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 35 // tyarthaH athavA'vanatam - Asannamagram - anto yasya tattathA tanniSedhAd anavanatAgram, etadeva varNanAzAdava natA (navatA)gramiti, athavA'navagatam - aparicchinnamagraM - parimANaM yasya tattathA, ata eva 'dIhamarddha' ti 'dIrghAddhaM' dIrghakAlaM 'dIrghAdhvaM vA' dIrghamArga 'cAuraMta 'nti caturantaM - devAdigatibhedAt pUrvAdidigbhedAcca caturvibhAgaM tadeva svArthikANUpratyayopAdAnAcAturantaM 'saMsArakaMtAraM 'ti bhavAraNyam 'aNupariyaha' tti punaH punabhramatIti // asaMvRtasya tAvadidaM phalaM, saMvRtasya tu yatsyAttadAha - 'saMbuDe Na' mityAdi vyakta, navaraM saMvRtaH - anagAraH pramattApramattasaMyatAdiH, sa ca caramazarIraH syAdacaramazarIro vA, tatra yazcaramazarIrastadapekSayedaM sUtraM yastvacaramazarIrastadapekSayA paramparayA sUtrArtho'vaseyaH, nanu pAramparyeNA saM| vRtasyApi sUtroktArthasyAvazyambhAvo, yataH zuklapAkSikasyApi mokSo'vazyaMbhAvI, tadevaM saMvRtAsaMvRtayoH phalato bhedAbhAva eveti, atrocyate, satyaM, kintu yatsaMvRtasya pAramparyaM tadutkarSataH saptASTabhavapramANaM, yato vakSyati - ' jahanniyaM caritArAhaNaM ArAhittA | sattaTThabhavaggahaNehiM sijjhai 'tti, yaccAsaMvRtasya pAramparya tadutkarSato'pArddhapudgalaparAvarttamAnamapi syAd virAdhanA phalatvAtasyeti, 'vIivayaha'tti vyativrajati vyatikrAmatItyarthaH // anagAraH saMvRtatvAtsidhyatItyuktaM, yastu tadanyaH sa viziSTaguNavikalaH san kiM devaH syAnna vA ? iti praznayannAha - jIve NaM bhaMte ! assaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme io hue peccA deve siyA !, goyamA ! atthegaie deve siyA atthegaie no deve siyA / se keNaTTeNaM jAva io cue peccA asthegaie deve siyA atthe - gaie no deve siyA ?, goyamA ! je ime jIvA gAmAgaranagara nigamarAya hANi kheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNA For Personal & Private Use Only 1 zatake asaMvRtAsiddhyAdiH sU 18 / / 35 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AB535ASHAS samasannivasesu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasItAtavadaMsamasagaaNhANagase. yajallamalapaMkaparidAheNaM appataraM vA bhujjataraM vA kAlaM appANaM parikilesaMti appANaM parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annayarasu vANamaMtaresu devalogesu devattAe upavatAro bhavaMti // kerisANaM bhaMte ! tesiM || vANamaMtarANaM devANaM devalogA paNNatA ?, goyamA se jahAnAmae-ihaMmaNussalogaMmi asogavaNe ivA satta-|| vannavaNe ivA caMpayavaNe i vA cUyavaNe ivA tilagavaNe i vA lAuyavaNe ivA niggoyavaNe i vA chattovavaNe i vA asaNavaNe i vA saNavaNe i vA ayasivaNe i vA kusuMbhavaNe i vA siddhatthavaNe i vA baMdhujIvagavaNe i vA NicaM kusumiyamAiyalavaiyathavaiyagulaiyagucchiyajamaliyajuvaliyaviNamiyapaNamiyamuvibhattapiDimaMjari-3 vaDeMsagadhare sirIe atIva atIva uvasobhemANe uvasobhemANe ciTThaha, evAmeva tasiM vANamaMtarANaM devANaM | devalogA jahanneNaM dasavAsasahassadvitIehiM ukkoseNaM paliovamahitIehiM bahUhiM pANamaMtarehiM devahiM taddevI|| hi ya AiNNA vitikiNNA uvatthaDA saMthaDA phuDA avagADhagADhasirIe atIva atIva uvasobhemANA ciTThati, erisagANaM goyamA! tesiM vANamaMtarANaM devANaM devalogA paNNattA, se teNaTuNaM goyamA! evaM vucaijIve NaM asaMjae jAva deve siyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMti namaMsati vaMdaittA namasaittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati // (sU0 19) // // paDhame sae paDhamo uddeso smtto|| % Jain Education For Personal & Private Use Only d.jainelibrary.org Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake da asaMyatadeva tvaM sU 19 MitraM vyAkhyA 'jIveNa'mityadi vyaktaM, navaram 'asaMjae'tti asAdhuH saMyamarahito vA, 'avirae'tti prANAtipAtAdiviratirahitaH prajAptiH da vizeSeNa vA tapasi rato yo na bhavati so'virataH, 'appaDihae'tyAdi, pratihataM-nirAkRtamatItakAlakRtaM nindAdikaraabhayadevI- Nena pratyAkhyAtaM ca varjitamanAgatakAlaviSayaM pApakarma-prANAtipAtAdi yena sa pratihatapratyAkhyAtapApakarmA taniSedhAdanayA vRttiH11 | tihatapratyAkhyAtapApakarmA, anenAtItAnAgatapApakarmAniSedha uktaH, asaMyato'viratazcetyanena vartamAnapApAsaMvaraNamabhihi tam, athavA 'na' naiva 'pratihataM' tapovidhAnena maraNakAlAd ArAkSapitaM pratyAkhyAtaM ca maraNakAle'pyAzravanirodhena pApakarma yena sa tathA, athavA 'na' naiva pratihataM samyagdarzanapratipattitaH pratyAkhyAtaM ca sarvaviratyaGgIkaraNataH pApakarmajJAnAvaraNAdyazubhaM karma yena sa tathA, 'io'tti itaH prajJApakapratyakSAttiryagbhavAnmanuSyabhavAdvA cyuto-mRtaH 'peca'tti janmAntare devaH syAt / iti praznaH, 'je ime jIve'tti ye ime pratyakSAsannAH paJcendriyatiryazco manuSyA vA 'gAme'tyAdi grAmAdiSvadhikaraNabhUteSu, tatra grAmo-janapadaprAyajanAzritaH sthAnavizeSaH, Akaro lohAdyutpattisthAna nakara-kararahitaM | nigamo-vaNirajanapradhAnaM sthAnaM rAjadhAnI-yatra rAjA svayaM vasati kheTaM-dhUliprAkAraM karbaTa-kunagaraM maDamba-sarvato dUravarti sannivezAntaraM droNamukha-jalapathasthalapathopetaM pattanaM-vividhadezAgatapaNyasthAnaM, tacca dvidhA-jalapattanaM sthalapattana ceti, ratnabhUmirityanye, Azrama-tApasAdisthAnaM sannivezo-ghoSAdiH, eSAM dvandvastatasteSu, athavA grAmAdayo ye sannivezA|ste tathA teSu 'akAmataNhAe'tti akAmAnAM-nirjarAdhanabhilASiNAM satAM tRSNA-tRDa akAmatRSNA tayA, evamakAmakSudhA, 'akAmabaMbhaceravAseNaM'ti akAmAnAM-nirjarAdhanabhilASiNoM satAm akAmo vA-nirabhiprAyo brahmacaryeNa CARRORSCOM droNamukhaM-jalapathasthalapArAjA svayaM vasati kheTa-bhAkarI lohAdyutpattisthAna nakara // 36 // XE%erikan dain Education All For Personal & Private Use Only Gmainelibrary.org Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAdiparibhogAbhAvamAtralakSaNena vAso-rAtrau zayanamakAmabrahmacaryavAso'tastena, 'akAmaaNhANagaseyajallamalapaMkaparidAheNaM ti akAmA ye'snAnakAdayastebhyo yaH paridAhaH sa tathA tena, tatra svedaH-prasvedaH yAti ca lagati ceti | jallo-rajomAnaM mala:-kaThinIbhUtaM raja eva paGko-mala eva svedenAIbhUta iti, 'appataro vA bhujjataro vA kAlaM'ti | prAkRtatvena vibhaktivipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA bahutaraM kAlaM yAvat, vAzabdo devatvaM pratyalpetarakAlayoH samatA'bhidhAnArthoM, kevalaM devatve sAmAnyataH satyapi alpatarakAlamakAmanirjarAvatAmaviziSTaM tatsyAd itareSAM tu viziSTa| miti. 'appANaM parikilesaMti'tti vibAdhayanti, 'kAlamAse'tti kAlo-maraNaM tasya mAsaH-prakramAdavasaraH kAla|mAsastatra 'kAlaM kicca'tti mRtvA 'vANamaMtaresu'tti vanAntareSu-vanavizeSeSu bhavA avarNAgamakaraNAd vAnamantarAH, anye || tvAhuH-vaneSu bhavA vAnAste ca te vyantarAzceti vAnavyantarAsteSAmete vAnamantarA vAnavyantarA vA'tasteSu 'devalokeSu' |devAzrayeSu 'devattAe uvavattAro bhavaMti'tti ye ime ityatra yacchabdopAdAnAtte devatayopapattAro bhavantIti draSTavyam / / tasiMti ye devalokeSvakAmanirjarAvanto devatayotpadyante teSAmiti 'se jahAnAmae'tti 'se'tti atha 'yathA' yena prakA| reNaM nAmeti saMbhAvane vAkyAlaGkAre vA 'e' ityAmantraNArtho'laGkArArtha eva vA 'iti iha martyaloke 'asogavaNe i va'tti azokavanam, itizabda upapradarzane, anusvAralopaH sandhizca prAkRtatvAt , 'vA' iti vikalpArthaH, athavA 'aso4AgavaNe' ityatra prathamaikavacanakRta ekAraH, ivazabdastu vAkyAlaGkAre, azokAdayastu prasiddhA eva navaraM 'sattavanna'tti hai| | saptaparNaH saptacchada ityarthaH 'kusumiya'tti saMjAtakusumaM 'mAiya'tti mayUritaM saMjAtapuSpavizeSamityarthaH, 'lavaiya'tti lava vyA07 Jain Education nal For Personal & Private Use Only d.jainelibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 37 // | kitaM saMjAtapalavalavamaGkura vadityarthaH, 'thavaiya'tti stabakitaM saMjAtapuSpastabakamityarthaH, 'gulaiya'tti saMjAta gulmakaM, gulmaM ca latAsamUhaH, 'gucchiya'tti saMjAtagucchaM, gucchazca patrasamUhaH, yadyapi ca stabakagucchayoravizeSo nAmakoze'dhItastathA'pIha puSpapatrakRto vizeSo bhAvanIyaH, 'jamaliya'tti yamalatayA - samazreNitayA tattarUNAM vyavasthitatvAt saMjAtayamalatvena yamalitaM, 'jubaliya'tti yugalatayA tattarUNAM saMjAtatvena yugalitaM, 'viNamiya'tti vizeSeNa puSpaphalabhareNa namitamitikRtvA vinamitaM, 'paNamiya'tti tenaiva namayitumArabdhatvAtpraNamitaM prazabdasyAdikarmArthatvAditi, tathA 'suvibhaktAH' ativibhaktAH suniSpannatayA piNDyo lumbyo maJjaryazca pratItAstA evAvataMsakA - zekharakAstAn dhArayati yattatsuvibhaktapiNDImaJjaryavataMsakadharaM, tataH kusumitAdInAM karmadhAraya iti, 'sirIe 'ti zriyA - vanalakSmyA 'uvasobhemANe2'tti iha | dvirvacanamAbhIkSNye bhRzatve ityarthaH, 'Ainna'tti kvacitpradeze devAnAM devInAM ca vRndairAtmIyAtmIyAvA$$samaryAdAnullaGghanena vyAptAH, Azabdo'tra maryAdAvRttiH, tathA kvacittu 'viiinna' tti taireva vRndairnijAvAsasImollaGghanena vyAptAH, vizabdo vizeSavAcI, 'uvatthaDa 'tti upastIrNAH, upazabdaH sAmIpyArthaH, stRJ ca AcchAdanArthastatazcotpatadbhirnipatadbhizcAnavara - | takrIDAsaktairuparyupari cchAditAH, 'saMthaDa' tti saMstIrNAH, saMzabdaH parasparasaMzleSArthaH, tatazca kvacittaireva krIDamAnairanyo'nya| sparddhayA samantatazcaladbhirAcchAditA iti, 'phuDa'tti 'spRSTAH' AsanazayanaramaNaparibhogadvAreNa paribhuktAH sphuTA vA| prakAzA vyantarasuranikara kiraNa visaranirAkRtAndhakAratayA, 'avagADhagADha'tti gADhaM - bADhamavagADhAstaireva sakalakrIDAsthA| naparibhoganihitamanobhiradho'pi vyAptAH, gADhAvagADhA iti vAcye prAkRtatvAdavagADhagADhAH, iha ca devatvayogyasya Jain Educational For Personal & Private Use Only N 1 zataka uddezaH 1 devaloka - varNanam sU 19 // 37 // ww.jainelibrary.org Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasyAbhidhAnena tadayogyaH sAmarthyAdavasIyata eveti 'atthegaie no deve siyA' ityetasyAdAvuktasya pakSasya nirvacanaM / kRtaM draSTavyamiti // athoddezakanigamanArthamAha-sevaM bhaMte sevaM bhaMte'tti, yanmayA pRSTaM tadbhagavadbhiH pratipAditaM tadeva| mitthameva bhadanta ! nAnyathA, anena bhagavadvacane bahumAnaM darzayati, dvirvacanaM ceha bhaktisaMbhramakRtamiti, evaM kRtvA |bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati ceti // // prathamazate prathamoddezakavivaraNaM samAptamiti // vyAkhyAtaH prathamoddezakaH, atha dvitIya Arabhyate, asya caivaM saMbandhaH-prathamoddezake calanAdidharmakaM karma kathitaM | tadeveha nirUpyate, tathoddezakArthasaGgrahiNyAM 'dukkhe'tti yaduktaM tadihocyate, tatprastAvanArtha ca pUrvoktameva granthaM smarannAha rAyagihe nagare samosaraNaM, parisA niggayA jAva evaM vayAsI-jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM dukkhaM vedei ?, | goyamA ! atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei, se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-atthegaiyaM vedei atthegaiyaM Mno veei ?, goyamA ! udinnaM veei aNudinaM no veei, se teNaTeNaM evaM vuccai-atthegaiyaM veei atthegatiyaM no veei, evaM cauvvIsadaMDaeNaM jAva vemANie // jIvANaMbhaMte! sayaMkaDaM dukkhaM veenti?, goyamA! atthegaiyaM | veyanti atthegaiyaM No veyanti, se keNaDeNaM?, goyamA! udinnaM veyantinoaNudinnaM veyanti,se teNadveNaM, evaM jAva vemANiyA // jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM AuyaM veei ? goyamA ! atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei jahA Jain Education For Personal & Private Use Only lainelibrary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhavadevIyA vRttiH 1 // 38 // Jain Education l dukkheNaM do daMDagA tahA AueNavi do daMDagA egattapuhuttiyA egatteNaM jAva vemANiyA puhuttaNavi taheva // ( sU0 20 ) 'rAyagihe' ityAdi pUrvavat, 'jIve Na' mityAdi tatra 'sayaMkaDaM dukkhaM 'ti yatparakRtaM tanna vedayatIti pratItamevAtaH svayaMkRtamiti pRcchati sma 'dukkhaM 'ti sAMsArikaM sukhamapi vastuto duHkhamiti duHkhahetutvAd 'duHkhaM' karma vedayatIti, kAkupAThAt praznaH, nirvacanaM tu yadudIrNa tadvedayati, anudIrNasya hi karmaNo vedanameva nAsti tasmAdudIrNaM vedayati nAnudIrNa, na ca bandhAnantaramevodeti ato'vazyaM vedyamadhyekaM vedayatyekaM na vedayati ityevaM vyapadizyate, avazyaM vedyameva ca karma " kaDANa kammANa Na mokkho atthi" iti vacanAditi / evaM 'jAva vemANie' ityanena caturviMzatidaNDakaH sUcitaH, sa caivam- 'neraie NaM bhaMte ! sayaMkaDa'mityAdi / evamekatvena daNDakaH, tathA bahutvenAnyaH, sa caivam- 'jIvA NaM bhaMte ! sayaMkaDaM dukkhaM vedeMtI'tyAdi tathA 'neraiyANaM bhaMte ! sayaMkaDaM dukkha mityAdi, nanvekatve yo'rtho bahutve'pi sa eveti kiM bahutvaprazna 1 iti, atrocyate, kvacidvastuni ekatvabahutvayorarthavizeSo dRSTo yathA samyaktvAdeH eka jIva|mAzritya SaTSaSTisAgaropamANi sAdhikAni sthitikAla ukto nAnAjIvAnAzritya punaH sarvAddhA iti, evamatrApi saMbhave - | diti zaGkAyAM bahutvaprazno na duSTaH acyutpannamatiziSyanyutpAdanArthatvAdveti // athAyuHpradhAnatvAnnArakAdivyapadezasyAyurAzritya daNDakadvayam - etasya ceyaM vRddhoktabhAvanA - yadA saptamakSitAvAyurbaddhaM punazca kAlAntare pariNAmavizeSA tRtI1 kRtAnAM karmaNAM mokSo naivAsti // For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 2 karmAyurvedanAveda naM sU 20 // 38 // nelibrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadharaNIprAyogya nirvartitaM vAsudeveneva tattAzamaGgIkRtyocyate-pUrvabaddhaM kazcinna vedayati, anudIrNatvAttasya, yadA punaryatraiva baddhaM tatraivotpadyate tadA vedayatItyucyate, tathaiva tasyoditatvAditi // atha caturvizatidaNDakamAhArAdibhini| rUpayannAha neraiyA NaM bhaMte ! savve samAhArA savve samasarIrA savve samussAsanIsAsA, goyamA! no iNadve smjhe| se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM vuccai-neraiyA no sabve samAhArA no savve samasarIrA no savve samussAsa| nissAsA, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahA sarIrA te bahutarAe poggale AhAreMti bahutarAe poggale pariNAmeMti bahutarAe poggale ussasaMti bahutakarAe poggale nIsasaMti abhikkhaNaM AhArati abhikkhaNaM pariNAmeMti abhikkhaNaM UsasaMti abhikkhaNaM nI0, tattha NaM je te appasarIrA te NaM appatarAe puggale AhArati appatarAe puggale pariNAmeMti appatarAe poggale ussasaMti appatarAe poggale nIsasaMti Ahaca AhAreMti Ahaca pariNAmeMti Ahaca | ussasaMti Ahacca nIsasaMti, se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA jAva no sabve samussAsanissAsA // neraIyA NaM bhaMte ! savve samakammA ?, goyamA ! No iNaDhe samahe, se keNacheNaM?, goyamA ! neraiyA duvihA paNNattA, taMjahA-puvovavanagA ya pacchovavannagA ya, tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM appakammatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA te NaM mahAkammatarAgA, se teNaDheNaM goyamA 10 // nera Jain Education a l For Personal & Private Use Only anelibrary.org Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai vyAkhyA- iyA NaM bhaMte ! savve samavannA ?, goyamA ! no iNadve samajhe, se keNaTeNaM taheva ? goyamA ! je te puvIvavannagA 1 zataka prajJaptiH abhayadevI uddezaH 2 te NaM visuddhavannatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA te NaM avisuddhavannatarAgA taheva se teNaTheNaM evN0|| neraiyA NaM bhaMte ! savve samalessA ?, goyamA ! no iNahe samaThe, se keNaTeNaM jAva no sabve samalessA ?, yA vRttiH samazarI * rAdisU 21 goyamA ! neraiyA duvihA paNNattA, taMjahA-puvovavannagA ya pacchovavannagA ya, tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM visuddhalessatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA te NaM avisuddhalessatarAgA, se teNaDeNaM0 // neraiyA NaM bhaMte ! savve samaveyaNA ?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM?, goyamA! neraiyA duvihA pannattA, |taMjahA-sannibhUyA ya asannibhUyA ya, tattha NaM je te sannibhUyA te NaM mahAveyaNA, tattha NaM je te asannibhUyA |te NaM appaveyaNatarAgA, se teNa?NaM goyamA ! // neraiyA savve samakiriyA ?, goyamA! no iNaThe samaDhe, |se keNaTeNaM ?, goyamA ! neraiyA tivihA paNNattA, taMjahA-sammadihI micchAdihI sammAmicchadihI, tattha raiyA tivihA paNattA, tajahA sammAhA mAmAyA| NaM je te sammadiTTI tesi NaM cattAri kiriyAo paNNattAo, taMjahA-AraMbhiyA 1 pari0 2 mAyA03 appacca0 4, tattha NaM je te micchAdiThI tesi NaM paMca kiriyAo kajaMti-AraMbhiyA jAva micchAdasaNava ttiyA, evaM sammAmicchAdiTThINaMpi, se teNaTeNaM goymaa!0|| neraiyA NaM bhaMte ! savve samAuyA save samovivannagA?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTheNaM ?, goyamA ! neraiyA caubvihA pannattA, taMjahA-atthegaiyA |8| |samAuyA samovavannagA 1 atthegaiyA samAuyA visamovavannagA 2 atthegaiyA visamAuyA samovavannagA 3 neraiyA tivi kiriyAo pArayAo ka // 39 // Jain Education a l For Personal & Private Use Only Noww.jainelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ++* atthegaiyA visamAjyA visamovavannagA 4 se teNadveNaM goyamA !0 // asurakumArANaM bhaMte ! savve | samAhArA savve samasarIrA, jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, navaraM kammavannalessAoM parivaNNeyavvAo, puvvovavannagA mahAkammatarAgA avisuddhavannatarAgA avisuddhalesatarAgA, pacchovavannagA pasatthA, | sesaM taheva, evaM jAva dhaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM AhArakammavannalessA jahA neraiyANaM // puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! savve samaveyaNA ?, haMtA samaveyaNA, se keNaTTeNaM bhaMte! samaveyaNA ?, goyamA ! puDhavikAiyA savve asannI asannibhUyA aNidAe veyaNaM vedeMti se teNadveNaM // puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA 1, | haMtA samakiriyA se keNaTTeNaM ?, goyamA ! puDhavikkAiyA savve mAI micchAdiTThI tANaM NiyayAo paMca kiriyAo kajaMti, taMjahA- AraMbhiyA jAva micchAdaMsaNavattiyA, se teNaTTeNaM samAuyA samovavannagA, | jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, jahA puDhavikkAiyA tahA jAva cauriMdiyA / paMciMdiyatirikkhajoNiyA | jahA neraiyA nANattaM kiriyAsu, paMcidiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ?, go0, No ti0, sekeNadveNaM, go0 paMciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA pannattA, taMjahA sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI, tattha NaM je te sammaddiTThI te duvihA pannattA, taMjahA assaMjayA ya saMjayAsaMjayA ya, tattha NaM je te | saMjayA saMjayA tesiNaM tinni kiriyAo kajjaMti, taMjahA- AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA, asaMjayANaM cattAri, micchAdiTThINaM paMca, sammAmicchAdiTThINaM paMca, maNussA jahA neraiyA nANasaM je mahAsarIrA te For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zataka uddezaH 2 samazarIrAdisU 21 vyAkhyA- bahutarAe poggale AhAraiti Ahaca AhAreti je appasarIrA te appatarAe AhAreMti abhikkhaNaM AhA- prajJapti reti sesaM jahA neraiyANaM jAva veyaNA / maNussA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ?, goyamA! No tiNaDhe samaDhe, abhavadevI se keNaDheNaM ?, goyamA! maNussA tivihA pannattA, taMjahA-sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI, tattha yA vRttiH1] NaM je te sammadiTThI te tivihA paNNattA, taMjahA-saMjayA assaMjayA saMjayAsaMjayA ya, tattha NaM je te saMjayA // 40 // te duvihA paNNattA, taMjahA-sarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayA ya, tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM aki |riyA, tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA paNNattA, taMjahA-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya,tattha NaM jete appamattasaMjayA tesiNaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajaha, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiNaM do kiriyAo kajaMti, taM0-AraMbhiyA ya mAyAvattiyA ya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesi NaM AillAo tinni |kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA 1 pariggahiyA 2 mAyAvattiyA 3, assaMjayANaM cattAri kiriyAo kajaMti- AraM0 1 pari0 2 mAyAvatti0 3 appacca0 4, micchAdiTThINaM paMca-AraMbhi01 pari0 9 mAyA03 appacca0 4 micchAdasaNa0 5, sammAmicchadiTThINaM paMca 5 / vANamaMtarajotisavemANiyA jahA asurakumArA, navaraM veyaNAe nANataM-mAyimicchAdiTTIuvavannagA ya appavedaNatarA amAthisammadiTTIuvavannagA ya mahAveyaNatarAgA bhANiyavvA, jotisavemANiyA // salessA NaM bhaMte ! neraiyA savve samAhAragA?, ohiyA NaM salessANaM sukkalessANaM, eesi NaM tiNhaM ekko gamo, kaNhalessANaM nIlalessANaMpi ekko gamo navaraM vedaNAe Jain Educatio n al For Personal & Private Use Only A Hainelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MImAyimicchAdiTThIuvavannagA ya amAyisammadiTThIuvava. bhANiyavvA / maNussA kiriyAsu sarAgavIyarA gapamattApamattA Na bhANiyavvA / kAulesAevi eseva gamo, navaraM neraie jahA ohie daMDae tahA bhANiyavvA, teulessA pamhalessA jassa asthi jahA ohio daMDao tahA bhANiyavvA navaraM maNussA sarAgA vIyarAgA ya na bhANiyavvA, gAhA-dukkhAue udinne AhAre kammavannalessA y| samaveyaNasamakiriyA samAue ceva bovvA // 1 // (sU0 21) 'neraie'ityAdi vyaktaM, navaraM 'mahAsarIrA ya appasarIrA ye'tyAdi, ihAlpatvaM mahattvaM cApekSikaM, tatra jaghanyam-8 alpatvamaGgulAsayeyabhAgamAtratvam , utkRSTaM tu mahattvaM paJcadhanu zatamAnatvam, etacca bhavadhAraNIyazarIrApekSayA, uttaravaikri| yApekSayA tu jaghanyamaGgalasaGkhyAtabhAgamAtratvam, itarattu dhanuHsahasramAnatvamiti, etena ca kiM samazarIrA ityatra prazne uttaramuktaM, zarIraviSamatA'bhidhAne satyAhArocchrAsayovaiSamyaM sukhapratipAdyaM bhavatIti zarIrapraznasya dvitIyasthAnoktasyApi prathamaM nirvacanamuktam // athAhArocchAsapraznayornirvacanamAha-tattha Na'mityAdi ye yato mahAzarIrAste tadapekSayA bahutarAn pudgalAn AhArayanti, mahAzarIratvAdeva, dRzyate hi loke bRhaccharIro bahvAzI svalpazarIracAlpabhojI, hastizaza|kavat, bAhulyApekSaM cedamucyate, anyathA bRhaccharIro'pi kazcidalpamaznAti alpazarIro'pi kazcidbhari bhule, tathAvidhamanuSyavat , na punarevamiha, bAhulyapakSasyaivAzrayaNAt , te ca nArakA upapAtAdisadvedyAnubhavAdanyatrAsadvedyodayavartitvenaikAntena yathA mahAzarIrA duHkhitAstIvAhArAbhilASAzca bhavantIti / 'bahutarAe poggale pariNAmeMtitti AhAra Jain Educa For Personal & Private Use Only o lnelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1] zatake uddezaH 2 samazarIrAdisU21 // 41 // pudgalAnusAritvAtpariNAmasya bahutarAnityuktaM, prinnaamshcaapRsstto'pyaahaarkaarymitikRtvoktH| tathA 'bahutarAe poggale ussasaMti'tti ucchAsatayA gRhNanti, 'nissasaMti'tti niHzvAsatayA vimuzcanti, mahAzarIratvAdeva, dRzyate hi bRhaccharIrastajAtIyetarApekSayA bahUcchAsaniHzvAsa iti, duHkhito'pi tathaiva, duHkhitAzca nArakA iti bahutarAMstAnucchrasantIti / tathA''hArasyaiva kAlakRtaM vaiSamyamAha-'abhikkhaNaM AhAraiti'tti, abhIkSNaM-paunaHpunyena yo yato mahAzarIraH sa tadapekSayA zIghrazIghratarAhAragrahaNa ityarthaH, 'abhikkhaNaM usasaMti abhikkhaNaM nIsasaMti' ete hi mahAzarIratvena duHkhitataratvAd 'abhIkSNam' anavaratamucchrAsAdi kurvantIti // tathA-(tattha NaM) je te'ityAdi, ye te, iha 'ye' ityetAvataivArthasiddhau yatte ityucyate tadbhASAmAtrameveti, 'appasarIrA appatarAe poggale AhAraiti'tti ye yato'lpazarIrAste tadAharaNIyapudgalApekSayA'lpatarAn pudgalAnAhArayanti, alpazarIratvAdeva 'Ahaca AhAraiti'ti, kadAci. dAhArayanti kadAcinnAhArayanti, mahAzarIrAhAragrahaNAntarAlApekSayA, bahutarakAlAntarAlatayetyarthaH, 'Ahaca UsasaMti nIsasaMti'tti ete hyalpazarIratvenaiva mahAzarIrApekSayA'lpataraduHkhatvAd Ahatya-kadAcit sAntaramityarthaH ucchrAsAdi kurvanti, yacca nArakAH santatamevocchAsAdi kurvantIti prAguktaM tanmahAzarIrApekSayetyavagantavyamiti, athavA'paryAptakAle|'lpazarIrAH santo lomAhArApekSayA nAhArayanti aparyAptakatvena ca nocchsanti, anyadA tvAhArayanti ucchasanti cetyata AhatyAhArayanti AhatyocchrasantItyuktaM, 'se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-neraiyA sabve no samAhAre'tyAdi nigamanamiti // samakarmasUtre-'pucovavannagAya pacchovavanagA yatti 'pUrvotpannAH' prathamataramutpannAstadanye ACAASALASS // 41 // Jain Education inA For Personal & Private Use Only Bhelibrary.org Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tu pazcAdutpannAH, tatra pUrvotpannAnAmAyuSastadanyakarmaNAM ca bahutaravedanAdalpakarmatvaM, pazcAdutpannAnAM ca nArakANAmAyuSkAdInAmalpatarANAM veditatvAt mahAkarmatvam, etacca sUtraM samAnasthitikA ye nArakAstAnaGgIkRtya praNItam, anyathA hi ratnaprabhAyAmutkRSTasthite rakasya bahunyAyuSi kSayamupagate palyopamAvazeSe ca tiSThati tasyAmeva ratnaprabhAyAM dazavarSasahasrasthiti rako'nyaH kazcidutpanna itikRtvA prAgutpannaM palyopamAyuSkaM nArakamapekSya kiM vaktuM zakyaM mahAkarmeti // evaM varNasUtre pUrvotpannasyAlpaM karma tatastasya vizuddho varNaH, pazcAdutpannasya ca bahukarmatvAdavizuddhataro varNa iti // evaM lezyAsUtre'pi, iha ca lezyAzabdena bhAvalezyA grAhyAH, bAhyadravyalezyA tu varNadvAreNaivokteti // 'samaveyaNa'tti 'smvednaa'| samAnapIDAH 'sannibhUya'tti saJjJA-samyagdarzanaM tadvantaH saJjinaH sajJino bhUtAH-sajJitvaM gatAH sajJibhUtAH, atha| vA'sajJinaH sajJino bhUtAH sajJibhUtAH, vipratyayayogAt, mithyAdarzanamapahAya samyagdarzanajanmanA samutpannA itiyAvat , teSAM capUrvakRtakarmavipAkamanusmaratAmaho mahaduHkhasaGkaTamidamakasmAdasmAkamApatitaM na kRto bhagavadahatpraNItaH sakaladuHkhakSayakaro viSayaviSamaviSaparibhogavipralabdhacetobhirddharma ityato mahaduHkhaM mAnasamupajAyate'to mahAvedanAste, asa| jJibhUtAstu mithyAdRSTayaH, te tu svakRtakarmaphalamidamityevamajAnanto'nupataptamAnasA alpavedanAH syurityeke, anye vAhuH-sajJinaH-sajJipazcendriyAH santo bhUtA-nArakatvaM gatAH sajJibhUtAH, te mahAvedanAH, tIbrAzubhAdhyavasAyenAzubhatarakarmabandhanena mahAnarakeSUtpAdAt , asajJibhUtAstvanubhUtapUrvAsajJibhavAH,tecAsaJjitvAdevAtyantAzubhAdhyavasAyAbhAvA 1 sAyabhAvAt pra0 dan Education For Personal & Private Use Only nelibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- hA dranaprabhAyAmanatitIvravedananarakeSUtpAdAdalpavedanAH, athavA 'sajJibhUtAH' paryAptakIbhUtAH, asajJinastu-aparyAptakAH, 1 zatake prajJaptiH te ca krameNa mahAvedanA itare ca bhavantIti pratIyata eveti ||'smkiriy'tti, samAH-tulyAH kriyA:-karmanibandhana- uddezaH2 abhayadevI- bhUtA ArambhikyAdikA yeSAM te samakriyAH, 'AraMbhiya'tti ArambhaH-pRthivyAdhupamardaH sa prayojanaM-kAraNaM yasyAH samazarIyA vRttiH sA''rambhikI 1, 'pariggahiya'tti, parigraho-dharmopakaraNavarjavastusvIkAro dharmopakaraNamUrchA ca sa prayojanaM yasyAH rAdi sU2 // 42 // sA pArigrahikI 2, 'mAyAvattiya'tti, mAyA-anArjavaM upalakSaNatvAtkrodhAdirapi ca sA pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA | mAyApratyayA 3, 'appacakkhANakiriya'tti apratyAkhyAnena-nivRttyabhAvena kriyA-karmabandhAdikaraNamapratyAkhyAnakriyeti 4 'paMca kiriyAo kajaMti'tti kriyante, karmakartari prayogo'yaM tena bhavantItyarthaH, 'micchAdasaNavattiya'tti || | mithyAdarzanaM pratyayo-heturyasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetava iti prasiddhiH iha tu ArambhAdayaste'bhihitA iti kathaM na virodhaH?, ucyate, ArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigraho, yogAnAM tadpatvAt , zeSapadaistu zeSabandhahetuparigrahaH pratIyata eveti, tatra samyagdRSTInAM catana eva, mithyAtvAbhAvAt , zeSANAM |tu pazcApi, samyagmithyAtvasya mithyAtvenaiveha vivakSitatvAditi // 'savve samAuyA ityAdipraznasya nirvacanacaturbhaGgayA |bhAvanA kriyate, nibaddhadazavarSasahasrapramANAyuSo yugapaccotpannA iti prathamabhaGgaH 1, teSveva dazavarSasahasrasthitiSu narake veke prathamataramutpannA apare tu pazcAditi dvitIyaH, anyaviSamamAyurnibaddhaM kaizciddazavarSasahasrasthitiSu kaizcicca pnycdsh-3||42|| varSasahasrasthitiSu utpattiHpunaryugapaditi tRtIyaH 3, kecitsAgaropamasthitayaH kecittu dazavarSasahasrasthitaya ityevaM viSamA dain Educon For Personal & Private Use Only mjainelibrary.oro Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 955SGAR yuSo viSamameva cotpannA iti caturthaH 4, iha saGgrahagAthA-"AhArAIsu samA kamme vanne taheva lesaae| viyaNAe kiri-8 yAe AuyauvavatticaubhaMgI // 1 // " "asurakumArA NaM bhaMte 'ityAdinA'surakumAraprakaraNamAhArAdipadanavakopetaM | sUcitaM, tacca nArakaprakaraNavanneyam, etadevAha-'jahA neraiyA ityAdi, tatrAhArakasUtre nArakasUtrasamAne'pi bhAvanA| vizeSeNa likhyate-asurakumArANAmalpazarIratvaM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA jaghanyato'GgalAsaGkhyeyabhAgamAnatvaM, mahAzarIratvaM tUtkarSataH saptahastapramANatvam , uttaravaikriyApekSayA svalpazarIratvaM jaghanyato'GgulasaGkhyabhAgamAnatvaM mahAzarIratvaM tUtkarSato yojanalakSamAnamiti, tatraite mahAzarIrA bahutarAn pudgalAnAhArayanti, manobhakSaNalakSaNAhArApekSayA, devAnAM hyasau syAt pradhAnazca, pradhAnApekSayA ca zAstre nirdezo vastUnAM vidhIyate, tato'lpazarIramAhyAhArapudgalApekSayA bahutarAMste | tAnAhArayantItyAdi prAgvat , abhIkSNamAhArayanti abhIkSNamucchsanti ca ityatra ye caturthAderuparyAhArayanti stokasaptakAdecoparyucchrasanti tAnAzrityAbhIkSNamityucyate, utkarSato ye sAtirekavarSasahasrasyopari AhArayanti sAtirekapakSasya coparyucchsa-2 nti tAnaGgIkRtya eteSAmalpakAlInAhArocchAsatvena punaH punarAhArayantItyAdivyapadezaviSayatvAditi, tathA'lpazarIrA alpa|tarAn pudgalAnAhArayanti ucchRsanti ca alpazarIratvAdeva, yatpunasteSAM kAdAcitkatvamAhArocchrAsayostanmahAzarIrAhArocchA| sAntarAlApekSayA bahutamAntarAlatvAt , tatra hi antarAle te nAhArAdi kurvanti tadanyatra kurvantItyevaM vivakSaNAditi, mahAzarIrANAmapyAhArocchAsayorantarAlamasti kintu tadalpamityavivakSaNAdevAbhIkSNamityuktaM, siddhaM ca mahAzarIrANa 1 AhArAdiSu samAH karmaNi varNe tathaiva lezyAyAm / vedanAyAM kriyAyAmAyurupapatticaturbhaGgI // 1 // vyA08 Jain Education For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RA vyAkhyA teSAmAhArocchAsayoralpAntaratvam alpazarIrANAM tu mahAntaratvaM, yathA saudharmadevAnAM saptahastamAnatayA mahAzarIrANAM | 1 zatake prajJaptiH tayorantaraM krameNa varSasahasradvayaM pakSadvayaM ca, anuttarasurANAM ca hastamAnatayA alpazarIrANAM trayastriMzadvarSasahasrANi traya uddezake 2 abhayadevI-triMzadeva ca pakSA iti, eSAM ca mahAzarIrANAmabhIkSNAhArocchAsAbhidhAnenAlpasthitikatvamavasIyate, itareSAM tu vipa-lAtura asurAdInAM ryayo vaimAnikavadeveti, athavA lomAhArApekSayA'bhIkSNam-anusamayamAhArayanti mahAzarIrAH paryAptakAvasthAyAm , ucchA samAyuSka taadivicaa||43|| | sastu yathoktamAnenApi bhavan paripUrNabhavApekSayA punaH punarityucyate, aparyAptakAvasthAyAM tvalpazarIrA lomAhArato nAhA raH sU21 rayanti ojAhArata evAharaNAt iti kadAcitte AhArayantItyucyate, ucchAsAparyAptakAvasthAyAM ca nocchrasantyanyadA tUccasantItyucyate AhatyocchsantIti / 'kammavannalessAo parivanneyavvAo'tti kAdIni nArakApekSayA viparya| yeNa vAcyAni, tathAhi-nArakA ye pUrvotpannAste'lpakarmakazuddhataravarNazubhataralezyA uktAH asurAstu ye pUrvotpannAste mahA karmANo'zuddhavarNA azubhataralezyAzceti, katham ?, ye hi pUrvotpannA asurAste'tikandarpadadhmAtacittatvAnnArakAnanekaprakAkArayA yAtanayA yAtayantaH prabhUtamazubhaM karma saMcinvantItyato'bhidhIyante te mahAkarmANaH, athavA ye baddhAyuSaste tiya4 gAdiprAyogyakarmaprakRtibandhanAnmahAkANaH tathA'zubhavarNA azubhalezyAzca te, pUrvotpannAnAM hi kSINatvAt zubhakarmaNaH & zubhavarNAdayaH-zubho varNo lezyA ca isatIti, pazcAdutpannAstvabaddhAyuSo'lpakarmANo bahutarakarmaNAmabandhanAdazubhakarmaNA |makSINatvAcca zubhavarNAdayaH syuriti // vedanAsUtraM ca yadyapi nArakANAmivAsurakumArANAmapi tathA'pi tadbhAvanAyAM 4 vizeSaH, sa cAyam-ye sajJibhUtAste mahAvedanAH, cAritravirAdhanAjanyacittasantApAt, athavA sajJibhUtAH sajJipU. // 43 // in Education For Personal & Private Use Only LIlanelibrary.org Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaibhavAH paryAptA vA te zubhavedanAmAzritya mahAvedanA itare tvalpavedanA iti / evaM nAgakumArAdayo'pi 9 aucityena vaacyaaH|| 'puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! AhArakammavannalessA jahA neraiyANaM'ti catvAryapi sUtrANi nArakasUtrANIva pRthivIkAyikAbhilApenAdhIyanta ityarthaH, kevalamAhArasUtre bhAvanaivaM-pRthivIkAyikAnAmaGgalAsamayeyabhAgamAtrazarIratve'pyalpazarIratvam itaracceta AgamavacanAdavaseyam 'puDhavikkAiyassa ogAhaNaThyAe cauhANavaDie'tti, te ca mahAzarIrA lomAhArato bahutarAn pudgalAnAhArayantIti(nti) ucchRsanti ca abhIkSNaM mahAzarIratvAdeva,alpazarIrANAmalpAhArocchrAsatvamalpazarIratvAdeva, kAdAcitkatvaM ca tayoH paryAptaketarAvasthApekSamavaseyam / tathA karmAdisUtreSu pUrvapazcAdutpannAnAM pRthivI| kAyikAnAM karmavarNalezyAvibhAgo nArakaiH sama eva,vedanAkriyayostu nAnAtvamata evAha-'asannitti mithyAdRSTayo'manaskA vA 'asannibhUya'tti asajJibhUtA asajJinAM yA jAyate tAmityarthaH, etadeva vyanakti-'aNidAe'tti anirdhAraNayA vedanAM vedayanti, vedanAmanubhavanto'pi na pUrvopAttAzubhakarmapariNatiriyamiti mithyAdRSTitvAdavagacchanti, vimanaskatvAdvA mattamUcchitAdivaditi bhaavnaa| 'mAImicchAdihitti mAyAvanto hi teSu prAyeNotpadyante, yadAha-"ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAilo / saDhasIlo ya sasallo tiriyAuM baMdhae jIvo ||1||"tti, tataste mAyina ucyante, athavA mAye-||6|| hAnantAnubandhikaSAyopalakSaNam ato'nantAnubandhikaSAyodayavanto'ta eva mithyAdRSTayo-mithyAtvodayavRttaya iti / 'tANaM hai| 4 1 pRthvIkAyikaH pRthvIkAyikasya zarIrApekSayA catuHsthAnapatitaH ( anantabhAgAnantaguNavajrthe ) // 2 unmArgadezako mArganAzako hai gUDhahRdayo mAyAvI / zaThasvabhAvaH sazalyazca jIvastiryagAyurbadhnAti // 1 // Jain Education.in For Personal & Private Use Only omjanelibrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M 1 zatake uddezaH lezyAvicA raH sU 21 vyAkhyA NiyaDayAo'tti teSAM pRthivIkAyikAnAM naiyatikyo-niyatA na tu triprabhRtaya iti, paJcaivetyarthaH, 'se teNaDeNaM samakiprajJaptiH lAriya'tti nigamanaM, 'jAva cauriMdiya'tti, iha mahAzarIratvamitaraca svasvAvagAhanA'nusAreNAvaseyam , AhArazca dvIndriabhayadevI- yAdInAM prakSepalakSaNo'pIti / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiya'tti pratItaM, navaramiha mahAzarIrA abhIkSNayA vRttiH yAmAhArayanti ucchasanti ceti yaducyate tatsaGkhyAtavarSAyuSo'pekSyetyavaseyaM, tathaiva darzanAt , nAsaGkhyAtavarSAyuSaH, teSAM prakSepAhArasya SaSThasyopari pratipAditatvAt , alpazarIrANAM tvAhArocchrAsayoH kAdAcitkatvaM vacanaprAmANyAditi, lomaa||44|| hArApekSayA tu sarveSAmapyabhIkSNamiti ghaTata eva, alpazarIrANAM tu yatkAdAcitkatvaM tadaparyAptakatve lomAhArocchAsayo| rabhavanena paryAptakave ca. tadbhAvenAvaseyamiti // tathA karmasUtre yatpUrvotpannAnAmalpakarmatvamitareSAM tu mahAkarmatvaM tadAyu kAditadbhavavedyakarmApekSayA'vaseyam // tathA varNalezyAsUtrayoryatpUrvotpannAnAM zubhavarNAdyuktaM tattAruNyAt pazcAdutpannAnAM cAzubhavarNAdi bAlyAdavaseyaM, loke tathaiva darzanAditi / tathA 'saMjayAsaMjaya'tti dezaviratAH sthUlAt prANAtipAtA|denivRttatvAditarasmAdanivRttatvAcceti / 'maNussA jahA neraiya'tti tathA vAcyA iti gamyaM, 'nANataMti nAnAtvaM bhedaH 4 punarayaM, tatra 'maNussA NaM bhaMte ! save samAhAragA ityAdi praznaH, 'no iNaDhe samahe' ityAdyuttaraM 'jAva duvihA maNussA |pannattA, taMjahA-mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te bahutarAe poggale AhAreMti, evaM 'pariNAmeMti UsasaMti nIsasaMti' // iha sthAne nArakasUtre 'abhikkhaNaM AhAreMtItyadhItam , iha tu 'Ahacce'tyadhIyate, mahAzarIrA hi devakurvAdimithunakAH, te ca kadAcidevAhArayanti kAvalikAhAreNa, 'ahamabhattassa AhAroM'tti ONSCREECHESHARMUSLMS // 44 // For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAt , alpazarIrAstvabhIkSNamalpaM ca, bAlAnAM tathaiva darzanAt saMmUchimamanuSyANAmalpazarIrANAmanavaratamAhArasambhavAcca, yacceha pUrvotpannAnAM zuddhavarNAdi tattAruNyAt saMmUchimApekSayA veti |'sraagsNjy'tti akSINAnupazAntakaSAyAH 'vIyarAgasaMjaya'tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca, 'akiriyatti vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAda kriyAH, 'egA| mAyAvattiya'tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA 'kiriyA kajaItti kriyate-bhavati kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyattvAditi, 'AraMbhiya'tti pramattasaMyatAnAM ca 'sarvaH pramattayoga Arambha' itikRtvA''rambhikI syAt , | akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / 'vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumAra'tti, tatra zarIrasyAlpatvamahattve | | svAvagAhanAnusAreNAvaseye / tathA vedanAyAmasurakumArAH 'sannibhUyA ya asannibhUyA ya, sannibhUyA mahAveyaNA asannibhUyA | |appaveyaNA' ityevamadhItAH, vyantarA api tathaivAdhyetavyAH, yato'surAdiSu vyantarAnteSu deveSu asajJina utpadyante,yato'traivoddezake vakSyati-'asannI NaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresutti, te cAsurakumAraprakaraNoktayuktaralpavedanA bhava-| ntItyavaseyaM, yattu prAguktaM sajJinaH samyagdRSTayo'sajJinastvitare iti tadbuddhavyAkhyAnusAreNaiveti,jyotiSkavaimAnikeSu svasa| jino notpadyante'to vedanApade teSvadhIyate 'duvihA jotisiyA-mAyimicchadiTThI uvavannagA ye' tyAdi,tatra mAyimithyAdRSTayo|'lpavedanA itare ca mahAvedanAH zubhavedanAmAzrityeti, etadeva darzayannAha-navaraM 'veyaNAe'ityAdi ||ath caturviMzatidaNDaka-2 meva lezyAbhedavizeSaNamAhArAdipadainirUpayan daNDakasaptakamAha-'salessANaM bhaMte!neraiyA savve samAhAraga'tti anenAhArazarIrocchAsakarmavarNalezyAvedanAkriyopapAtAkhyapUrvoktanavapadopetanArakAdicatuvazatipadadaNDako lezyApadavizeSitaH For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 45 // sUcitaH, tadanye ca kRSNalezyAdivizeSitAH / pUrvoktanavapadopetA eva yathAsambhavaM nArakAdipadAtmakAH SaD daNDakAH sUci - tAH / tadevameteSAM saptAnAM daNDakAnAM sUtrasaGkSepArthe yo yathA'dhyetavyastaM tathA darzayannAha - 'ohiyANa' mityAdi, tantraudhikAnAM pUrvoktAnAM nirvizeSaNAnAM nArakAdInAM tathA salezyAnAmadhikRtAnAmeva zuklalezyAnAM tu saptamadaNDakavAcyAnAmeSAM trayA | NAmeko gamaH - sadRzaH pAThaH, salezyaH zukkalezyazcetyevaMvidhavizeSaNakRta eva tatra bhedaH, audhikadaNDakasUtravadanayoH sUtramiti hRdayaM, tathA 'jassatthi' ityetasya vakSyamANapadasyeha sambandhAdyasya zuklalezyA'sti sa eva taddaNDake'dhyetavyaH, | teneha paJcendriyatiryaJco manuSyA vaimAnikAzca vAcyAH, nArakAdInAM zuklalezyAyA abhAvAditi, 'kiNhalesa nIlalesANaMpi | ego gamo' audhika evetyarthaH, vizeSamAha - 'navaraM veyaNA' ityAdi, kRSNalezyAdaNDake nIlalezyAdaNDake ca vedanAsUtre | " duvihA raiyA pannattA - sannibhUyA ya asannibhUyA ya'tti aughikadaNDakAdhItaM nAdhyetavyam, asaJjJinAM prathamapRthivyAmevotpAdAt, 'asaMNNI khalu paDhama miti vacanAt prathamAyAM ca kRSNanIlalezyayorabhAvAt, tarhi kimadhyetavyamityAha - 'mAyamicchadivivannagA ye'tyAdi, tatra mAyino mithyAdRSTayazca mahAvedanA bhavanti, yataH prakarSaparyantavarttinIM sthitimazubhAM te nirvarttayanti, prakRSTAyAM ca tasyAM mahatI vedanA saMbhavati, itareSAM tu viparIteti / tathA manuSyapade kriyAsUtre yadyapyadhikadaNDake 'tivihA maNussA pannattA, taMjahA- saMjayA 3, tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA, taMjahAsarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjyA ya, tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA pannattA, taMjahA pamattasaMjayA ya appamattasaM1 asaMjJI khalu prathamAyAM / Jain Education atonal For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 2 lezyAsvAhArAdisA | myAdivi cAraH sU21 // 45 // jainelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NavI'tyAdi / tathA tejola sannibhUyA yatti,asajinA prabhArakA audhikadaNDakavadeva vAcya jayA ya'tti paThitaM, tathA'pi kRSNanIlalezyAdaNDakayo dhyetavyaM, kRSNanIlalezyodaye saMyamasya niSiddhatvAt , yaccocyate | 'puSapaDivannao puNa annayarIe u lessAe'tti tatkRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmaGgIkRtya na tu kRSNAdidravyasAcivyajanitAtmapariNAmarUpAM bhAvalezyAm , etacca prAguktamiti, etadeva darzayannAha-'maNusse'tyAdi, tathA kApotalezyAdaNDako'pi nIlAdilezyAdaNDakavadadhyetavyo, navaraM nArakapade vedanAsUtre nArakA audhikadaNDakavadeva vAcyAH, te caivam-'neraiyA duvihA | pannattA,taMjahA-sannibhUyA ya asannibhUyA yatti,asajJinAMprathamapRthivyutpAdena kApotalezyAsambhavAdata Aha-kAulessA NavI'tyAdi / tathA tejolezyA padmalezyA ca yasya jIvavizeSasyAsti tamAzritya yathaudhiko daNDakastathA tayordaNDako | bhaNitavyau, tadastitA caivam-nArakANAM vikalendriyANAM tejovAyUnAM cAdyAstina eva, bhavanapatipRthivyambuvanaspati| vyantarANAmAdyAzcatasraH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM SaD, jyotiSAM tejolezyA, vaimAnikAnAM tisraH prazastA iti, Aha pAca-"kiNhAnIlAkAUteulesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANa teulesA muNeyavA // 1 // kappe saNaMkumAre 3|| |mAhiMde ceva baMbhaloge ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukkalessA u // 2 // " tathA-"puDhavIAuvaNassaibAyarapatteya lesa cattAri [ tejolezyAntAH ] gambhayatiriyanaresu challesA tinni sesANaM // 3 // " kevalamaudhikadaNDake kriyAsUtre manuSyAH & 1 bhavanavyantarAH kRSNanIlakApotatejolezyAH, jyotiSkasaudharmezAnAstejolezyA jJAtavyAH // 1 // sanatkumAre kalpe mAhendre brahmaloke caiva / eteSu padmalezyA tataH paraM zuklalezyaiva // 2 // pRthivyabvanaspatibAdarapratyekAnAM catasro lezyAH (tejo'ntAH) / garbhajatiryaGnarANAM kA SaDU lezyAH zeSANAM tisraH // 3 // JainEducation internal For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 46 // sarAgavItarAgavizeSaNA adhItAH iha tu tathA na vAcyAH, tejaHpadmalezyayorvItarAgatvAsambhavAt zuklalezyAyAmeva tatsa 1 zatake mbhavAt , pramattApramattAstUcyanta iti, etadeva darzayannAha-'teulesA pamhalese'tyAdi / 'gAha'tti, uddezakAditaH sUtrA- 8 uddezaH 2 rthasaGgrahagAthA gatArthA'pi sukhabodhArthamucyate-duHkhamAyuzcodIrNa vedayatItyekatvabahutvAbhyAM daNDakacatuSTayamukta, tathA| jalezyAdhi'AhAra'tti neraiyA kiM samAhArA ?' ityAdi, tathA 'kiM samakammA ?' tathA 'kiM samavannA ?' tathA 'kiM samalesA ?' tathA kAraHsU22 'kiM samaveyaNA?' tathA 'kiM samakiriyA ? tathA 'kiM samAuyA samovavannaga'tti gaathaarthH|| prAk salezyA nArakA ityuktamathalezyA nirUpayannAha kai NaM bhaMte ! lessAo pannattAo ?, goyamA! challessAo pannattA, taMjahA-lesANaM bIyao uddesao bhANiyavvo jAva iDDI // (sU0 22 // tatrAtmani karmapudgalAnAM lezanAt-saMzleSaNAlezyA, yogapariNAmazcaitAH, yoganirodhe lezyAnAmabhAvAt , yogazca zarIranAmakarmapariNativizeSaH, 'lessANaM bIo uddesao'tti prajJApanAyAM lezyApadasya caturuddezakasyeha dvitIyoddezako lezyAsvarUpAvagamAya bhaNitavyaH, prathama iti kvacidRzyate so'papATha iti / atha kiyaharaM yAvadityAha-jAva iDDI' RddhivaktavyatAM yAvat , sa cAyaM saddhepataH-'kai NaM bhNte| lesAo pannattAo?, goyamA ! chalesAo pannattAo, taMjahAkaNhalesA 6, evaM sarvatra prazna uttaraM ca vAcyaM, 'neraiyANaM tinni kaNhalessA 3, tirikkhajoNiyANaM 6, egiMdiyANaM 4, puDhaviAuvaNassaINaM 4, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauriMdiyANaM 3, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM 6' ityAdi bahu vAcyaM | **USASUSAS For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAvat 'eesi NaM bhaMte ! jIvANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM kayarezahito appaDiyA vA mahaDDiyA vA 1, goyamA !) || kaNhalessahiMto nIlalesA mahaDiyA, nIlalesehiMto kAvoyalese'tyAdi // atha pazavaH pazutvamaznuvate ityAdivacanavi-|| pralambhAd yo manyate'nAdAvapi bhave ekadhaiva jIvasyAvasthAnamiti tadbodhanArtha praznayannAha jIvassa NaM bhaMte ! tItaDAe AdiTThassa kaivihe saMsArasaMciTThaNakAle paNNatte ?, goMyamA! caubvihe saMsArasaMciTThaNakAle paNNatte, taMjahA-NeraiyasaMsArasaMciTThaNakAle tirikkha0 maNussa0 devasaMsArasaMciTThaNakAle ya |pnnnntte||neriysNsaarsNcitttthnnkaale NaM bhaMte ! kativihe paNNatte?, goyamA! tivihe paNNatte, taMjahA-sunnakAle asunnakAle misskaale||tirikkhjonniysNsaar pucchA, goyamA duvihe paNNatte, taMjahA-asunnakAle ya missakAle ya, maNussANa ya devANa ya jahA neraiyANaM // eyassa NaM bhaMte ! neraiyasaMsArasaMciThaNakAlassa sunnakAlassa asunnakAlassa mIsakAlassa ya kayare2hiMto appA vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?, goyamA ! saca0 asunnakAle missakAle aNaMtaguNe sunnakA0 aNaM0 gunne|| tiri0 jo bhaMte ! savva0 asunna-| & kAle missakAle aNaMtaguNe, maNussadevANa ya jahA neraiyANaM // eyassa NaM bhaMte ! neraiyassa saMsArasaMciTThaNa kAlassa jAva devasaMsArasaMciTThaNajAvavisesAhie vA ?, goyamA ! savvatthove maNussasaMsArasaMciThThaNakAle, neraiyasaMsArasaMciTThaNakAle asaMkhejaguNe, devasaMsArasaMciTThaNakAle asaMkhejaguNe, tirikkhajoNie aNaMtaguNe // (sU0 23) JainEducation For Personal & Private Use Only Jainelibrary.org Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 47 // 'jIvassa Na' mityAdi vyaktaM, navaraM kiMvidhasya jIvasya : ityAha- 'AdiSTasya' amuSya nArakAderityevaM vizeSitasya 'tItaddhAe 'ti anAdAvatIte kAle 'katividhaH' upAdhibhedAtkatibhedaH saMsArasya-bhavAdbhavAntare saMcaraNalakSaNasya saMsthAnam-avasthitikriyA tasya kAla :- avasaraH saMsArasaMsthAnakAlaH, amuSya jIvasyAtItakAle kasyAM kasyAM gatAvavasthAnamAsIt ? ityarthaH, atrottaraM - caturvidha upAdhibhedAditi bhAvaH tatra nArakabhavAnugasaMsArAvasthAnakAlastridhA - zUnyakAlo'zUnyakAlo mizrakAlazceti, tirazcAM zUnyakAlo nAstIti teSAM dvividhaH, manuSyadevAnAM trividho'pyasti, Aha ca"sunnAnno mIso tiviho saMsAraciTThaNAkAlo / tiriyANa sunnavajjo sesANaM hoi tivihovi // 1 // tatrAzUnyakAla - stAvaducyate, azUnyakAlasvarUpaparijJAne hi satItarau sujJAnau bhaviSyata iti, tatra varttamAnakAle saptasu pRthivISu ye nArakA varttante teSAM madhyAdyAvanna kazcidudvarttate na cAnya utpadyate tAvanmAtrA eva te Asate sa kAlastAnnArakAnaGgIkRtyAzUnya iti bhaNyate, Aha ca - " AisamaiyANaM neraiyANaM na jAva ekkovi / ubaTTai anno vA uvavajjai so asunno u // 1 // " mizrakAlastu teSAmeva nArakANAM madhyAdekAdaya udvRttAH yAvadeko'pi zeSastAvanmizrakAlaH, zUnyakAlastu yadA ta evAdiSTasAmayikA nArakAH sAmastyenodvRttA bhavanti naiko'pi teSAM zeSo'sti sa zUnyakAla iti Aha ca - " baTTe 1 zUnyo'zUnyo mizrastrividhaH saMsArasthAna kAlaH / tirazcAM zUnyavarNyaH zeSANAM bhavati trividho'pi // 1 // 2 AdiSTasAmayikAnAM naira| vikANAM yAvadeko'pi nodvarttate anyo botpadyate so'zUnya eva // 1 // 3 - ekasminnapyadvRtte yAvadeko'pi tiSThati tAvanmizraH / varttamAneSu sarveSu nirlepiteSu zUnyastu // 1 // For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 2 saMsArAvasthAnaM sU23 // 47 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ekaMmivi tA mIso dharai jAva ekkovi / nilleviehi~ sabehiM vaTTamANehiM sunno u // 1 // idaM ca mizranArakasaMsArAva| sthAnakAlacintAsUtraM na tameva vArttamAnikanArakabhavamaGgIkRtya pravRttam api tu vArttamAnikanArakajIvAnAM gatyantaraga| mane tatraivotpattimAzritya yadi punastameva nArakabhavamaGgIkRtyedaM sUtraM syAttadA'zUnyakAlApekSayA mizrakAlasyAnantaguNatA sUtroktA na syAt, Aha ca - " eyaM puNa te jIve paDucca suttaM na tabbhavaM ceva / jai hojja tabbhavaM to anantakAlo Na | saMbhavai // 1 // " kasmAt ? iti ced ucyate, ye vArttamAnikA nArakAste svAyuSkakAlasyAnte udvarttante, asaGkhyAtameva ca tadAyuH, ata utkarSato dvAdazamauhUrttikAzUnyakAlApekSayA mizrakAlasyAnantaguNatvAbhAvaprasaGgAditi, Aha ca|" kiM kAraNamAiTThA neraiyA je imammi samayammi / te ThiikAlassaMte jamhA sabe khavijjati // 1 // " iti / 'savvatthove | asunnakAle 'ti nArakANAmutpAdodvarttanAvirahakAlasyotkarSato'pi dvAdazamuhUrtta pramANatvAt, 'mIsakAle anaMtaguNetti mizrAkhyo vivakSitanArakajIvanirlepanAkAlo'zUnyakAlApekSayA'nantaguNo bhavati, yato'sau nAraketareSvAgamanagamanakAlaH, sa ca trasavanaspatyAdisthitikAlamizritaH sannanantaguNo bhavati, trasavanaspatyAdigamanAgamanAnAmanantatvAt sa ca nAra 1 - etatsUtraM punastAn jIvAn pratItya, naiva tadbhavaM, yadi tadbhavaM pratItya bhavettadA'nantakAlo na saMbhavati ( asaGkhyAta samayasthitikAlAt ) // 1 // 2 - kiM kAraNamasambhave ? asmin samaye ye nairayikA AdiSTAH sthitikAlasyAnte te sarve yasmAdudvarttipyante // 1 // For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 48 // | kanirlepanAkAlo vanaspatikAya sthiteranantabhAge varttata iti, uktaM ca - "dhovo asunnakAlo so ukkoseNa bArasamuhutto / tatto ya anaMtaguNo mIso nillevaNAkAlo // 1 // AgamaNagamaNakAlo tasAitarumIsio anaMtaguNo / aha nillevaNakAlo anaMtabhAge vaNaddhAe // 2 // ti / 'sunnakAle anaMtaguNetti sarveSAM vivakSitanArakajIvAnAM prAyo vanaspatidhvanantAnantakAlamavasthAnAt, etadeva vanaspatiSvanantAnantakAlAvasthAnaM jIvAnAM nArakabhavAntarakAla utkRSTo dezitaH samaya iti, uktaM ca- "sunno ya anaMtaguNo so puNa pAyaM vaNassaigayANaM / eyaM caiva ya nArayabhavaMtaraM desiyaM jeI // 1 // " ti / 'tirikkhajoNiyANaM savvatthove asunnakAle tti, sa cAntarmuhUrttamAtraH, ayaM ca yadyapi sAmAnyena tirazcAmukta| stathA'pi vikalendriyasaMmUcchimAnAmevAvaseyaH teSAmevAntarmuhUrttamAnasya virahakAlasyoktatvAt yadAha - "bhinna muhutto | vigaliMdiesu sammucchi mesuvi sa eva" ekendriyANAM tadvarttanopapAtavirahAbhAvenAzUnyakAlAbhAva eva, Aha ca - "eNgo asaMkhabhAgo vaTTa ucaTTaNovavAyaMmi / eganigoe nizccaM evaM sesesuvi sa eva // 1 // " pRthivyAdiSu punaH 'aNusamayamasaMkhejjatti vacanAdvirahAbhAva iti, 'missakAle anaMtaguNe'tti nArakavat, zUnyakAlastu tirazcAM nAstyeva, yato vArtta 1- azUnyakAlaH stokaH sa utkRSTena dvAdazamuhUrttaH / tatazcAnantaguNo mizro nirlepanAkAlaH // 1 // AgamanagamanakAlastrasAditarumizrito'nantaguNaH / atha ca nirlepanakAlo'nantabhAge vanakAlasya // 2 // 2 - zUnyazcAnantaguNaH sa punaH prAyo vanaspatigatAnAm / etadeva | cotkRSTaM nArakabhavAntaraM darzitaM jyeSTham ( asti ) // 3 - vikalendriyeSu bhinnamuhUrttaH saMmUcchimeSvapi sa eva ( kAlaH // 1) 4 - ekasminnigode eko'saGkhyAta bhAgo nityamudvarttanopapAtayorvarttate zeSanigodeSvapyevaM sa eva ( asaGkhyAbhAgaH // ) For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 2 saMsArAvasthAne zUnyAzUnya vicAraH sU 23 // 48 // jalnelibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mAnikasAdhAraNavanaspatInAM tata udvRttAnAM sthAnamanyannAsti, 'maNussadevANaM jahA neraiyANaM'ti, azUnyakAlasyApi dvAdazamuhUrttapramANatvAt, atra gAthA - "evaM narAmarANavi tiriyANaM navari natthi sunnaddhA / jaM niggayANa nesiM bhAyaNamannaM tao natthi // 1 // " iti / 'eyasse' tyAdi vyaktam / kiM saMsAra evAvasthAnaM jIvasya syAduta mokSe'pi ! iti zaGkAyAM pRcchAmAha jINaM bhaMte! aMtakiriyaM karejjA ?, goyamA ! atthegatiyA karejjA atthegatiyA no karejA, aMtakiriyApayaM neyavvaM // ( sU0 24 ) 'jIve Na' mityAdi vyaktaM, navaram ' aMtakiriyaM'ti antyA ca sA paryantavarttinI kriyA cAntyakriyA, antyasya vAkarmAntasya kriyA antakriyA, kRtsnakarmakSayalakSaNAM mokSaprAptimityarthaH / ' aMtakiriyApayaM neyavvaM'ti, tacca prajJApanAyAM viMzatitamaM taccaivam- 'jIve NaM bhaMte ! aMtakiriyaM karejA ?, goyamA ! atthegaie karejjA atthegaie No karejA, evaM | neraie jAva vemANie' bhavyaH kuryAnnetara ityarthaH, 'neraiyA NaM bhaMte 1 neraiesu vaTTamANe aMtaM karejA ?, goyamA ! no iNaDe samaTThe' ityAdi navaraM ' maNussesu aMtaM karejjA' manuSyeSu varttamAno nArako manuSyIbhUta ityarthaH // karmalezAdantakriyAyA abhAve kecijjIvA deveSUtpadyante'tastadvizeSAbhidhAnAyAha- aha bhaMte ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM 1 avirAhiyasaMjamANaM 2 virAhiyasaM0 3 avirAhiyasaMjamAsaM1 evaM-nArakavalarAmarANAM, tirazcAmapi paraM tirazcAM na zUnyakAlaH yasmAcato nirgatAnAM teSAmanyatsthAnaM nAsti (anantAnantatvAt ) For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SA 1 zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 4G // 49 // ja04 virAhiyasaMjamAsaM05 asannINaM 6 tAvasANaM 7 kaMdappiyANaM 8 caragaparivvAyagANaM 9 kivisiyANaM 10 tericchiyANaM 11 AjIviyANaM 12 AbhiogiyANaM 13 saliMgINaM dasaNavAvanagANaM 14 eesi | uddezaH 2 devalogesu uvavajamANANaM kassa kahiM uvavAe paNNatte ?, goyamA ! assaMjayabhaviyavvadevANaM jahanneNaM | antakriyA sU024 bhavaNavAsIsu ukkoseNaM uvarimagevijaesu 1, avirAhiyasaMjamANaM jahanneNaM sohamme kappe ukkoseNaM savvaTTha asaMyatabhasiddhe vimANe 2, virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe 3, avirAhiyasaMjamA0 2] vyAyupapANaM jaha sohamme kappe ukkoseNaM accue kappe 4, virAhiyasaMjamAsaM0 jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM taH sU25 jotisiesu 5, asannINaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu 6, avasesA savve jaha0 bhavaNavA0 | ukkosagaM vocchAmi-tAvasANaM jotisiesu, kaMdappiyANaM sohamme, caragaparivvAyagANaM baMbhaloe kappe, kivisiyANaM laMtage kappe, tericchiyANaM sahassAre kappe, AjIviyANaM acue kappe, AbhiogiyANaM accue kappe, saliMgINaM daMsaNavAvannagANaM uvarimagevejaesu 14 // (sU 025) __'aha bhaMte'ityAdi vyaktaM, navaram 'athe'ti paripraznArthaH 'asaMjayabhaviyavvadevANaM'ti iha prajJApanATIkA li-III khyate-asaMyatAH-caraNapariNAmazUnyAH bhavyAH-devatvayogyA ata eva dravyadevAH, samAsazcaivaM-asaMyatAzca te bhavyadra-|| vyadevAzceti asaMyatabhavyadravyadevAH, tatraite'saMyatasamyagdRSTayaH kiletyeke, yataH kiloktam-"aNubayamahatvaehi ya bAla 1 aNuvratairmahAvratairbAlatapasA'kAmanirjarayA ca / devAyurnibadhnAti yazca jIvaH samyagdRSTiH // 1 // ARCANCARNA For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavo'kAmanijarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddihI ya jo jIvo // 1 // " etaccAyuktaM, yato'mISAmutkRSTata uparimagrai|veyakeSUpapAta uktaH, samyagdRSTInAM tu dezaviratAnAmapi na tatrAsau vidyate, dezaviratazrAvakANAmacyutAdUrvamagamanAt, nApyate nihnavAH, teSAmiheva bhedenAbhidhAnAt, tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA asaMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante, te hyakhilakevalakriyApabhAvata evoparimapraiveyakeSUtpadyanta iti, asaMyatAzca te satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAt , nanu kathaM te'bhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo || bhavanti ? iti, atrocyate, teSAM hi mahAmithyAdarzanamohaprAdurbhAve satyapi cakravartiprabhRtyanekabhUpatipravarapUjAsatkArasanmAnadAnAn sAdhUna samavalokya tadartha pravrajyAkriyAkalApAnuSThAnaM prati zraddhA jAyate, tatazca te yathoktakriyAkAriNa iti / tathA 'avirAhiyasaMjamANaM'ti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmAnAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAt pramattaguNasthAnakasAmarthyAdvA svalpamAyAdidoSasambhave'pyanAcaritacaraNopaghAtAnAmityarthaH, tathA 'virAhiyasaMjamANa'ti uktaviparItAnAm , 'avirAhiyasaMjamAsaMjamANa'ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDitadezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM, 'virAhiyasaMjamAsaMjamANaM ti uktavyatirekiNAm 'asannINaM'ti manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvatAM, tathA 'tAvasANaM'ti patitapatrAdyupabhogavatAM bAlatapasvinAM, tathA 'kandappiyANaM'ti kandarpaH-parihAsaHsa yeSAmasti tena vA ye caranti te kandarpikAH kAndarpikA vA-vyavahAratazcaraNavanta eva kandarpakaukucyAdikArakAH, tathAhi-"kahakahakahassa 1-kahakahakahena hasanaM kandarpaH anibhRtAzcollApAH / kandarpakathAkathanaM kandarpopadezaH kandarpaprazaMsA ca // 1 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ityAdi, kandarpikANI jakAstu-kapila jAnAdyavarNa vyAkhyA- hasanaM kaMdappo aNihuyA ya ullAvA / kaMdappakahAkahaNaM kaMdappuvaesa saMsA ya // 1 // bhumanayaNavayaNadasaNacchadehiM karapA 1 zatake prajJaptiH yakannamAIhiM / taM taM karei jaha jaha hasai paro attaNA ahasaM // 2 // vAyA kukkuDao puNa taM jaMpai jeNa hassae ano| uddezaH2 abhayadevI nANAvihajIvarue kubai muhatUrae ceva // 3 // " ityAdi, "jo saMjaovi eyAsu appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tavi- asaMyatabhayA vRttiH1 | hesu gacchai suresa bhaio caraNahINo ||1||"tti, atasteSAM kandarpikANAM, 'caragaparibvAyagANaM ti carakaparivrAjakA vyduvyde||50|| -dhATibhaikSyopajIvinastridaNDinaH, athavA carakA:-kacchoTakAdayaH parivrAjakAstu-kapilamunisUnavo'tasteSAM, 'kibvi vAdyutpAtaH siyANaM ti kilbirSa-pApaM tadasti yeSAM te kilbiSikAH, te ca vyavahAratazcaraNavanto'pi jJAnAdyavarNavAdinaH, yatho sU 25 kam-"NANassa kevalINaM dhammAyariyassa sabasAhUNaM / mAI avannavAI kivisiya bhAvaNaM kuNai // 1 // " atasteSAM, tathA 'tericchiyANaM'ti 'tirazcA' gavAvAdInAM dezaviratibhAjAm 'AjIviyANaM'ti pApaNDivizeSANAM nAmyadhAriNAM, gozA-| lakaziSyANAmityanye, AjIvanti vA ye'vivekilokato labdhipUjAkhyAtyAdibhistapazcaraNAdIni te AjIvikA'stikatvenAjIvikA atasteSAM, tathA 'AbhiogiyANaM'ti abhiyojana-vidyAmantrAdibhiH pareSAM vazIkaraNAdyabhiyogaH, sa 1bhranayanavadanadantoSThena karapAdakarNAdikaistattatkaroti yathA yathA paro hasati AtmanA ahasan // 2 // vAcA kutkucitaH punastajja& pati yenAnyo hasati / nAnAvidhajIvarutAn mukhatUryANi ca karoti // 3 // 2 yaH saMyato'pyetAkhaprazastAsu vAsanAM karoti sa tthaavidhessu-g||50|| sureSu macchati caraNahInastu bhaktaH ( syAdvA na vA) // 3 jJAnasya kevalinAM dharmAcAryasya sarvasAdhUnAM cAvarNavAdI mAyI ca kilbiSikI| bhAvanAM karoti // 3 // Jain Educatius For Personal & Private Use Only L ainelibrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca dvidhA, yadAha - "duviho khalu abhiogo dabe bhAve ya hoi nAyavo / dabaMmi hoMti jogA vijjA maMtA ya bhAvaMmi // 1 // " iti so'sti yeSAM tena vA caranti ye te'bhiyogikA AbhiyogikA vA, te ca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH, yadAha - " kouyabhUIkamme pasiNApasiNe nimittamAjIvI / iDirasasAyagaruo ahiogaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " iti [ kautukaM - saubhAgyAdyarthaM snapanakaM bhUtikarma - jvaritAdibhUtidAnaM praznApaznaM ca - svapnavidyAdi, ] 'saliMgINaM ti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAM kiMvidhAnAmityAha - 'daMsaNavAvannagANaM ti darzanaM samyaktvaM vyApannaM-bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM nihRvAnAmityarthaH / 'eesi NaM devaloesu uvavajjamANANaM'ti, anena devatvAdanyatrApi kecidutpadyanta iti pratipAditaM, 'virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavaIsu ukkoseNaM sohamme kappe'tti, iha kazcidAha - virAdhitasaMyamAnAmutkarSeNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate ?, draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitasaMyamAyA IzAne utpAdazravaNAt iti, atrocyate, tasyAH saMyamavirAdhanA uttaraguNaviSayA bakuzatvamAtrakAriNI na tu mUlaguNavirAdhaneti, saudharmotpAdazca viziSTatarasaMyamavirAdhanAyAM syAt, yadi punarvirAdhanamAtramapi saudharmotpattikArakaM syAttadA bakuzAdInAmuttaraguNAdipratisevAvatAM kathamacyutAdiSUtpattiH syAt 1, kathaJcidvirAdhakatvAtteSAmiti / 'asannINaM jahaneNaM bhavaNavA sIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu'tti iha yadyapi 'camarabali sAramahiya' mityAdivacanAdasurAdayo maharddhikAH 'paliomamu 1 abhiyogaH khalu dvividho dravyato bhAvatazca bhavati jJAtavyaH / dravyatazvarNAdayo yogA bhAvato yogA vidyA mantrAzca // 1 // 2 svapanakaM bhUtidAnaM praznApraznAdinimittAjIvI ca / RddhirasasAta gauravito'bhiyogika bhAvanAM karoti // 1 // Jain Educationonal For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 51 // kosaM vaMtariyANaM' ti iti vacanAcca vyantarA alparddhikAstathA'pyata eva vacanAdavasIyate - santi vyantarebhyaH sakAzAda| sparddhayo bhavanapatayaH kecaneti // asaJjJI deveSUtpadyata ityuktaM sa cAyuSA iti tadAyurnirUpayannAha - kativihe NaM bhaMte ! asanniyAue paNNatte ?, goyamA ! caDavvihe asanniAue paNNatte, taMjahA - neraiyaa | sanniAu tirikkha0 maNussa0 deva0 / asannI NaM bhaMte ! jIve kiM neraiyAuyaM pakarei tiri0 maNu0 devAuyaM pakarei ?, haMtA goyamA! neraiyAuyaMpi pakarei tiri0 maNu0 devAuyaMpi pakarei, neraiyAuyaM pakaremANe jahanneNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM pakareti tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM palio massa asaMkhejjaibhAgaM pakarei, maNussAuevi evaM ceva, devAuyaM jahA neraiyA // eyassa NaM bhaMte ! neraiyaasanniAuyassa tiri0 maNu0 devaasanniAuyassa kayare kayare jAva visesAhie vA ?, goyamA ! savvatthove devaasanniAue, maNussa0 asaMkhejjaguNe, tiriya0 asaMkhejjaguNe, | neraie0 asaMkhejaguNe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // ( sU0 26 ) || bitio uddesao samatto // 'kaivihe NamityAdi vyaktaM, navaram ' asanniAu 'ti asI san yatparabhavayogyamAyurbadhnAti tadasaJyAyuH, 'neraiyaasanniAu etti nairayikaprAyogyamasaiyAyunairayikAsaJyAyuH evamanyAnyapi // etaccAsajyAyuH saMbandhamAtreNApi bhavati yathA bhikSoH pAtram, atastatkRtatvalakSaNasaMbandhavizeSanirUpaNAyAha - 'asannI' - tyAdi vyaktaM, navaraM 'pakareiti badhnAti 'dasavAsasahassAI ti ratnaprabhAprathamaprataramAzritya 'ukkoseNaM pali For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 2 asaMjJayAyuH sU 26 // 51 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Int ovamassa asaMkhijjaibhAgaM' ti ratnaprabhAcaturthapratare madhyamasthitikaM nArakamAzrityeti, katham ?, yataH prathamaprastaTe | daza varSANAM sahasrANi jaghanyA sthitirutkRSTA navatiH sahasrANi dvitIye tu daza lakSANi jaghanyA itarA tu navatirlakSANi, eSaiva tRtIye jaghanyA itarA tu pUrvakoTI, eSaiva caturthe jaghanyA itarA tu sAgaropamasya dazabhAgaH evaM cAtra palyopamA - saGkhyeyabhAgo madhyamA sthitirbhavati, tiryaksUtre yaduktaM 'paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM'ti tanmithunakatirazco'dhikR| tyeti / ' maNussAe vi evaM ceva' tti jaghanyato'ntarmuhUrttamutkarSataH palyopamA saGkhyeyabhAga ityarthaH, tatra cAsaGkhyeyabhAgo mithuna| kanarAnAzritya / 'devA jahA neraiya'tti, devA iti asaJjJiviSayaM devAyurupacArAttathA vAcyaM 'jahA neraiya 'tti yathA'| saJjJiviSayaM nArakAyuH, tacca pratItameva, navaraM bhavanapativyantarAnAzritya tadavaseyamiti // 'eyassa NaM bhaMte !' ityAdinA | yadasaJjJyAyuSo'lpabahutvamuktaM tadasya hrasvadIrghatvamAzrityeti // | // prathamazatake dvitIya uddezakaH // 2 // // dvitIyodezakAntimasUtreSvAyurvizeSo nirUpitaH, sa ca mohadoSe sati bhavatItyato mohanIyavizeSaM nirUpayannAdau ca | saGgrahagAthAyAM yaduktaM 'kaMkhapaose 'ti taddarzayannAha - jIvANaM bhaMte! kaMkhAmohaNije kamme kaDe ?, haMtA kaDe // se bhaMte / kiM deseNaM dese kaDe 1 1 deseNaM savve For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 52 // kaDe 12 sabveNaM dese kaDe 13 savveNaM sabve kaDe 14, goyamA! no deseNaM dese kaDe1no deseNaM sabve kaDe 2 no sabveNaM dese kaDe 3 savveNaM savve kaDe 4 // neraiyA NaM bhaMte! kaMkhAmohaNije kamme kaDe ?, haMtA kaDe, uddezaH3 kAGkSAmohajAva savveNaM savve kaDe 4 / evaM jAva mANiyANaM daMDao bhANiyavvo (sU0 27) nIye deza__ 'jIvANa'mityAdi vyaktaM, navaraM jIvAnAM sambandhi yatkaMkhAmohaNijjetti mohayatIti mohanIyaM karma tacca cAritramohanI kRtAdiH sU 27 yamapi bhavatIti viziSyate-kAGkSA-anyAnyadarzanagrahaH, upalakSaNatvAccAsya zaGkAdiparigrahaH, tataH kAGkSAyAM mohanIya kAsAmohanIyaM, mithyAtvamohanIyamityarthaH, kaDe'tti kRtaM kriyAniSpAdyamiti praznaH, uttaraMtu 'haMtA kaDe'tti akRtasya krmtvaanupptteH||ih ca vastunaH karaNe caturbhaGgI dRSTA, yathA dezena hastAdinA vastuno dezasyAcchAdanaM karoti 1 athavA hastAdidazenaiva samastasya vastunaH 2 athavA sarvAtmanA vastudezasya 3 athavA sarvAtmanA sarvasya vastunaH4 ityetAM kAsAmohanIyakaraNaM prati prazna| yannAha-se'tti tasya karmaNaH bhadanta ! 'kim' iti prazne 'dezena' jIvasyAMzenadezaH' kAGganamohanIyasya karmaNo'zaH kRtaH? ityeko bhaGgaH 1, atha 'dezena' jIvAMzenaiva sarva kAGkhAmohanIyaM kRtam ? iti dvitIyaH 2 uta 'sarveNa sarvAtmanA dezaH kAzanamohanIyasya kRtaH iti tRtIyaH 3 utAho ! 'sarveNa' sarvAtmanA sarva kRtam ? iti caturthaH 4 / atrottaraM-'sabveNaM || // 52 // savve kaDe'tti jIvasvAbhAvyAt sarvasvapradezAvagADhatadekasamayabandhanIyakarmapudgalabandhane sarvajIvapradezAnAM vyApAra ityata | ucyate-sarvAtmanA 'sarva' tadekakAlakaraNIyaM kAsAmohanIyaM karma 'kRtaM' karmatayA baddham , ata eva ca bhaGgatrayapratiSedha 6 AAAAAAAAAAA Jain Education na For Personal & Private Use Only A ILainelibrary.org Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti, ata evoktam-"egapaesogADhaM sabapaesehiM kammuNo joggaM / baMdhaijahuttaherDa"ti, ['egapaesogAdati jIvApekSayA karmadravyApekSayA ca ye eke pradezAsteSvavagADhaM ], sarvajIvapradezavyApAratvAcca tadekasamayabandhanArha sarvamiti gamyam || | athavA sarva yatkizcit kAGkhAmohanIyaM tatsarvAtmanA kRtaM na dezeneti // jIvAnAmiti sAmAnyoktI vizeSo nAvagamyata || iti vizeSAvagamAya nArakAdidaNDakena praznayannAha-'neraiyANa'mityAdi bhAvitArthameva // kriyAniSpAdyaM karmoktaM, takriyA ca trikAlaviSayA'tastAM darzayannAha| jIvA NaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijaM kamma kariMsu, haMtA kariMsu / taM bhaMte ! kiM deseNaM desaM karisu?, eeNaM abhilAveNaM daMDao bhANiyavo jAva vemANiyANaM, evaM kareMti etthavi daMDao jAva vemANiyANaM, evaM karessaMti, etthavi daMDao jAva vemANiyANaM // evaM cie ciNiMsuciNaMti ciNissaMti, uvacie uvaciNiMsu uva|ciNaMti uvaciNissaMti, udIreMsu udIreMti udIrissaMti, vedisu vedaMti vedissaMti, nijareMsu nijareMti nija-18 rissaMti, gAhA-kaDaciyA uvaciyA udIriyA vediyA ya nijinnA / Aditie caubhedA tiyabhedA| hai pacchimA tini // 1 // (sU0 28) 'jIvA Na'mityAdi vyaktaM, navaraM 'kariMsutti atItakAle kRtavantaH, uttaraM tu hanta ! akArSaH, tadakaraNe'nAdisaM 1 khAvagADhapradezAvagADhaM yathoktahetoH sakAzAd yogyaM karma badhnAti sarvAtmapradezaiH / / Jan Education For Personal & Private Use Only helibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 53 // GABAR sArAbhAvaprasaGgAt / evaM 'kareMti' samprati kurvanti, evaM 'karissaMti' anena ca bhaviSyatkAlatA karaNasya darziteti // kRtasya ca karmaNazcayAdayo bhavantIti tAn darzayannAha 'evaM cie'ityAdi vyaktaM, navaraM cayaH-pradezAnubhAgAdevarddhanam upacayastadeva paunaHpunyena, anye tvAhuH-cayana-karmapudgalopAdAnamAtram upacayanaM tu citasyAbAdhAkAlaM muktvA vedanArtha niSekaH, sa caivam-prathamasthitau bahutaraM karmadalika niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInam evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM niSiJcati, uktaM ca-"mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIi bahutaraM davaM / sesaM visesahINaM jAvukkosaMti savAsiM ||1||"ti / udIraNam-anuditasya karaNavizeSAdudayapra|vezanaM, vedanam-anubhavanaM, nirjaraNaM-jIvapradezebhyaH karmapradezAnAM zAtanamiti / iha ca sUtrasaGgrahagAthA bhavati, sA ca gAhA-'kaDacie'tyAdi, bhAvitArthA ca, navaram 'Aitie'tti kRtacitopacitalakSaNe 'caubheya'tti sAmAnyakriyAkAlatrayakriyAbhedAt , 'tiyabheya'tti sAmAnyakriyAvirahAt, 'pacchima'tti udIritaveditanirjIrNA mohapudgalA iti zeSaH, 'tinnitti trayastrividhA ityarthaH / nanvAdye sUtratraye kRtacitopacitAnyuktAni uttareSu kasmAnnodIritaveditanirjINAni ? | iti, ucyate, kRtaM citamupacitaM ca karma ciramapyavatiSThata iti karaNAdInAM trikAlakriyAmAtrAtiriktaM cirAvasthAnalakSaNakRtatvAdyAzritya kRtAdInyuktAni, udIraNAnAM tu na cirAvasthAnamastIti trikAlavartinA kriyAmAtreNaiva tAnyabhihitAnIti // jIvAH kAGkhAmohanIyaM karma vedayantItyuktam , atha tavedanakAraNapratipAdanAya prastAvayannAha1 khakIyAmabAdhAM muktvA prathamAyAM sthitau bahutaraM dravyaM sthApayati, zeSAyAM kramazo vizeSahInaM yAvat sarvAsAmutkRSTA // 1 // RESOROCAISSEEGI**USA Jain Education ) For Personal & Private Use Only tbrary.org Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijjaM kammaM vedeti?, haMtA vedeti|khnN bhaMte!jIvA kaMkhAmohaNijaM kammaM vedeti?, goyamA! tehiM tehiM kAraNehiM saMkiyA kaMkhiyA vitigicchiyA bhedasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu jIvA kaMkhAmohaNijnaM kammaM vedeti // (sU0 29) __'jIvANaM bhNte|'ityaadi vyaktaM, navaraM nanu jIvAH kAGkhAmohanIyaM vedayantIti prAg nirNItaM kiM punaHpraznaH, ucyate, vedanopAyapratipAdanArtham , uktaM ca-"puvabhaNiyaMpi pacchA jaM bhaNNai tattha kAraNaM asthi / paDiseho ya aNunnA heuvisesovalaMbhotti // 1 // " 'tehiM tehiM'ti taistairdarzanAntarazravaNakutIrthikasaMsargAdibhirvidvatprasiddhaiH, dvirvacanaM ceha vIpsAyAM, kAraNaiH-zaGkAdihetubhiH, kimityAha-zaGkitAH-jinoktapadArthAn prati sarvato dezato vA saMjAtasaMzayAH kAzitAH-dezataH sarvato vA saMjAtAnyAnyadarzanagrahAH vitigicchiya'tti vicikitsitAH-saMjAtaphalaviSayazaGkAH bhedasamApannA iti-kimidaM jinazAsanamAhozvididamityevaM jinazAsanasvarUpaM prati matedvaidhIbhAvaM gatAH, anadhyavasAyarUpaM vA matibhaGgaM gatAH, athavA yata eva zaGkitAdivizeSaNA ata eva matedvaidhIbhAvaM gatAH 'kaluSasamApannAH' naitadevamityevaM mativipasiM gtaaH| 'evaM khalu'ityAdi, 'evam' ityuktena prakAreNa 'khalu'tti vAkyAlaGkAre nizcaye'vadhAraNe vA / etacca jIvAnAM kAsAmohanIyavedanamitthamevAvaseyaM, jinapraveditatvAt , tasya ca satyatvAditi tatsatyatAmeva darzayannAha 1 pUrva bhanisamani pazcAtpunaryadbhaNyate tatra pratiSedho'nujJA hetuvizeSopalambhaH eteSAmanyatamat kAraNamasti // 1 // Jain Education in For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zara uddeza nIyahe | sU jinora tyatA ArA vyAkhyA- __ se nUNaM bhaMte ! tameva sacaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM ?, haMtA goyamA! tameva sacaM NIsaMkaM jaM jiNehiM prajJaptiH paveditaM // (sU0 30) abhayadevIyA vRttiH ThiI 'se gUNa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'tadeva' na puruSAntaraiH praveditaM, rAgAdyupahatatvena tatpraveditasyAsatyatvasambhavAt , | 'satyaM' sUnRtaM, tacca vyavahArato'pi syAdata Aha-niHzaGkam' avidyamAnasandehamiti // atha jinapraveditaM stymitybhi||54|| TU prAyavAn yAdRzo bhavati tadarzayannAha | se nUNaM bhaMte ! evaM maNaM dhAremANe evaM pakaremANe evaM ciTTemANe evaM saMvaremANe ANAe ArAhae bhavati?, haMtA goyamA ! evaM maNaM dhAremANe jAva bhavai // (sU0 31) | 'se nUNa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'nUnaM nizcitam 'evaM maNaM dhAremANe'tti 'tadeva satya niHzaGkha yajinaiH pravedita'mityanena prakAreNa mano-mAnasamutpannaM sat dhArayan-sthirIkurvan 'evaM pakaramANe'tti uktarUpeNAnutpannaM sat prakurvan-vida|dhAnaH 'evaM ciTThamANe'tti uktanyAyena manazceSTayan nAnyamatAni satyAnItyAdicintAyAM vyApArayan ceSTamAno vA | vidheyeSu tapodhyAnAdiSu evaM saMvaremANe'tti uktavadeva manaH saMvRNvan-matAntarebhyo nivartayan prANAtipAtAdIn vA| pratyAcakSANo jIva iti gamyate, 'ANAe'tti AjJAyAH-jJAnAdyAsevArUpajinopadezasya 'ArAhae'tti ArAdhakaH|pAlayitA bhavatIti // atha kasmAttadeva satyaM yajjinaH praveditam ? iti, atrocyate, yathAvadvastupariNAmAbhidhAnAditi tameva darzayannAha | mano NAdira mAdhyAnAdiSu evaM saMvaremAviSTayan nAnyamatAni satyAnAtyAta utarUpeNAnutpannaM sat prakurvan-vana Jain Education alla For Personal & Private Use Only MAIhelibrary.org Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyA0 10 Jain Education se nUNaM bhaMte! atthittaM atthitte pariNamai natthittaM natthitte pariNamai ?, haMtA goyamA ! jAva pariNamai // japaNaM bhaMte ! atthittaM asthitte pariNamai natthittaM natthitte pariNamai taM kiM payogasA vIsasA ?, goyamA ! payogasAvi taM vIsasAvi taM // jahA te bhaMte ! atthittaM atthitte pariNamai tahA te natthittaM natthitte pariNamai ? jahA te nasthittaM natthitte pariNamai tahA te atthittaM atthitte pariNamai ?, haMtA goyamA ! jahA | me atthittaM atthite pariNamai tahA me natthittaM natthitte pariNamai, jahA me natthittaM natthinte pariNamai tahA me atthittaM atthitte pariNamai // se NUNaM bhaMte ! asthittaM atthitte gamaNijjaM jahA pariNamai do AlAvagA tahA te iha gamaNijjeNavi do AlAvagA bhANiyavvA jAva jahA me atthittaM atthite gamaNijjaM // ( sU0 32 ) 'sema' tyAdi 'atthittaM atthinte pariNamai'tti, astitvaM- aGgulyAdeH aGgulyAdibhAvena sattram uktaJca"sarvamasti svarUpeNa, pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvabhAvAnAmekatvaM saMprasajyate // 1 // " tacceha RjutvAdiparyAyarUpamavaseyam aGgulyAdidravyAstitvasya kathaJcidRjutvAdiparyAyAvyatiriktatvAt astitve- aGgulyAderevAGgulyAdibhAvena | sattve vakratvAdiparyAye ityarthaH 'pariNamati' tathA bhavati, idamuktaM bhavati-dravyasya prakArAntareNa sattA prakArAntarasattAyAM varttate yathA mRdravyasya piNDaprakAreNa sattA ghaTaprakArasattAyAmiti / 'natthittaM natthitte pariNamadda'tti nAstitvam-aGgu| lyAderaGguSThAdibhAvenAsattvaM taccAGguSThAdibhAva eva tatazcAGgulyAdernAstitvamaGguSThAdyastitvarUpamaGgulyAdernAstitve aGguSThAdeH onal For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 1 zatake uddezaH 3 astitvAdipariNAmaH sU 32 vyAkhyA- paryAyAntareNAstitvarUpe pariNamati, yathA mRdo nAstitvaM tantvAdirUpaM munnAstitvarUpe paTe iti, athavA'stitvamiti-dharmaprajJaptiH dharmiNorabhedAt sadvastu astitve-sattve pariNamati, tatsadeva bhavati, nAtyantaM vinAzi syAd, vinAzasya paryAyAntaragamaabhayadevIyA vRttiH1 namAtrarUpatvAt , dIpAdivinAzasyApi tamisrAdirUpatayA pariNAmAt , tathA 'nAstitvam' atyantAbhAvarUpaM yat kharavi pANAdi tat 'nAstitve' atyantAbhAva eva varttate, nAtyantamasataH sattvamasti, kharaviSANasyeveti, uktaM ca-"nAsato // 55 // |jAyate bhAvo, nAbhAvo jAyate stH|" athavA'stitvamiti dharmabhedAt sad 'astitve' sattve varttate, yathA paTaH paTatva eva, nAstitvaM cAsat 'nAstitve asattve vartate, yathA apaTo'paTatva eveti // atha pariNAmahetudarzanAyAha'jana'mityAdi 'atthitaM atthitte pariNamaItti paryAyaH paryAyAntaratAM yAtItyarthaH 'natthitaM natthitte pariNamaItti vastvantarasya paryAyastatparyAyAntaratAM yAtItyarthaH, 'paogasatti sakArasyAgamikatvAt 'prayogeNa' jIvavyApAreNa 'vIsasa'tti yadyapi loke vizrasAzabdo jarAparyAyatayA rUDhastathA'pIha svabhAvArtho dRzyaH, iha prAkRtatvAd 'vIsasAe'tti lAvAcye 'vIsasA' ityuktamiti, atrottaram-'paogasAvi taMti prayogeNApi tad-astitvAdi, yathA kulAlavyApArAnmU tpiNDo ghaTatayA pariNamati, aGgaliRjutA vA vakratayeti, 'apiH' samuccaye, 'vIsasAvi taM'ti, yathA zubhrAbhramazubhrAbhratayA, nAstitvasyApi nAstitvapariNAme prayogavizrasayoretAnyevodAharaNAni, vastvantarApekSayA mRtpiNDAderastitvasya nAstitvAt , satsadeva syAditi vyAkhyAnAntare'pyetAnyevodAharaNAni pUrvottarAvasthayoH sadrUpatvAditi, yadapi-'abhA // 55 // jalt Education International For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vo'bhAva eva syAd' iti vyAkhyAtaM tatrApi prayogeNApi tathA visrasayA'pi abhAvo'bhAva eva syAt na prayogAdeH sAphalyamiti vyAkhyeyamiti // athoktahetvorubhayatra samatAM bhagavadabhimatatAM ca darzayannAha| 'jahA te'ityAdi, 'yathA prayogavizrasAbhyAmityarthaH 'te'iti tava matena athavA sAmAnyenAstitvanAstitvapariNAmaH prayogavizrasAjanya uktaH, sAmAnyazca vidhiH kvacidatizayavati vastunyanyathA'pi syAd atizayavAMzca bhagavAniti tamAzritya pariNAmAnyathAtvamAzaGkamAna Aha-'jahA te'ityAdi, 'te'iti tava sambandhi astitvaM, zeSa | tathaiveti // athoktasvarUpasyaivArthasya satyatvena prajJApanIyatAM darzayitumAha-'se NUNa'mityAdi, astitvama|stitve gamanIyaM sadvastu sattvenaiva prajJApanIyamityarthaH, 'do AlAvaga'tti se NUNaM bhaMte ! atthitaM atthitte gamaNija'mityAdi 'paogasAvi taM vIsasAvi taM' ityetadanta ekaH, pariNAmabhedAbhidhAnAt, 'jahA te bhaMte ! asthittaM atthitte gamaNija'mityAdi 'tahA me atthittaM atthitte gamaNija' mityetadantastu dvitIyo'stitvanAstitvapariNAmayoH samatA'bhidhAyIti // evaM vastuprajJApanAviSayAM samabhAvatAM bhagavato'bhidhAyAtha ziSyaviSayAM tAM darzayannAha jahA te bhaMte ! ettha gamaNijjaM tahA te iha gamaNijaM, jahA te ihaM gamaNijjaM tahA te etthaM gamaNikaM ?, haMtA ! goyamA !, jahA ! me etthaM gamaNijjaM jAva tahA me etthaM (ihaM) gamaNijjaM // (sU0 33) & 'jahA te ityAdi 'yathA' svakIyaparakIyatA'napekSatayA samatvena vihitamitipravRttyA upakArabuddhyA vA 'te' tava bhada jain Educatio VIL For Personal & Private Use Only Womainelibrary.org Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA zAnta ! 'etthaMti etasmin mayi saMnihite svaziSye gamanIyaM-vastu prajJApanIyaM 'tathA' tenaiva samatAlakSaNaprakAreNa upakA-||4|| 1 zatake prajJaptiH radhiyA vA 'iti 'iha' asmin gRhipApaNDikAdI jane gamanIyaM vastu prakAzanIyamiti praznaH / athavA "etthaM ti| uddezaH3 abhayadevI svAtmani yathA gamanIyaM sukhapriyatvAdi tathA 'iha' parAtmani, athavA yathA pratyakSAdhikaraNArthatayA 'ettha'mityetaccha- atreisamayA vRttiH1] bdarUpaM gamanIyaM tathA 'iha'mityetacchabdarUpamiti !, samAnArthatvAd dvayorapIti ||kaangkssaamohniiykrmvednN saprasaGgamuktam // 6 // gamanIatha tasyaiva bandhamabhidhAtumAha yatA sU.33 jIvANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijaM kammaM baMdhaMti ?, haMtA baMdhaMti / kahaM NaM bhaMte ! jIvA kaMkhAmohaNijjaM kamma kAsAmohabaMdhaMti ?, goyamA ! pamAdapaccayA joganimittaM ca // se NaM bhaMte ! pamAe kiMpavahe ?, goyamA! jogappavahe / hetavaH se gaMbhaMte ! joe kiMpavahe ?, goyamA ! vIriyappavahe / seNaM bhaMte vIrie kiMpavahe ?, goyamA! sriirppvhe| se bhaMte ! sarIre kiMpavahe ?, goyamA ! jIvappavahe / evaM sati asthi uThANe ti vA kamme ti vA bale i vA vIrie i vA purisakkAraparakkamei vA // (sU0 34) / 'jIvANaM bhaMte ! kaMkhe'tyAdi 'pamAyapaccaya'tti 'pramAdapratyayAt' pramattatAlakSaNAddhetoH pramAdazca madyAdiH, athavA pramAdagrahaNena mithyAtvAviratikaSAyalakSaNaM bandhahetutrayaM gRhItam , iSyate ca pramAde'ntarbhAvo'sya, yadAha-"pamAo ya 3 // 56 // 1 pramAdazca munIndraraSTabhedo bhaNitaH / ajJAnaM saMzayazcaiva mithyAjJAnaM tathaiva ca // 1 // rAgo dveSo matibhraMzo dharme cAnAdaraH / yogAnAM duSpraNidhAnamaSTadhA'pi varjayitavyaH // 2 // sU34 0-16 Jain Educa For Personal & Private Use Only Olainelibrary.org Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muNiMdehi, bhaNio atttthbheyo| aNNANaM saMsao ceva, micchAnANaM taheva ya // 1 // rAgo doso mainbhaMso,8 dhammami ya aNAyaro / jogANaM duppaNIhANaM, ahahA vajjiyabao // 2 // " tti / tathA 'yoganimittaM ca' yogA:-manaHprabhRtivyApArAH te nimittaM-heturyatra tattathA banantIti, kriyAvizeSaNaM cedam, etena ca yogAkhyazcaturthaH karmabandhaheturuktaH, cazabdaH samuccaye / atha pramAdAdereva hetuphalabhAvaM darzanAyAha-se Na'mityAdi 'pamAe kiMpavahe'tti pramAdo'sau kasmAt pravahati-pravartata iti kiMvahaH 1, pAThAntareNa kiMprabhavaH', 'jogappavahe'tti yogo-manaHprabhRtivyApAraH, tatpravahatvaM ca pramAdasya madyAdhAsevanasya mithyAtvAditrayasya ca manaHprabhRti-|| vyApArasadbhAve bhAvAt, 'vIriyappavahe'tti vIrya nAma vIryAntarAyakarmakSayakSayopazamasamuttho jIvapariNAmavizeSaH, 'sarIrappavahe'tti vIrya dvidhA-sakaraNamakaraNaM ca, tatrAlezyasya kevalinaH kRtsnayo yadRzyayoH kevalaM jJAnaM darzanaM copayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratigho jIvapariNAmavizeSastadakaraNaM tadiha nAdhikriyate, yastu manovAkAyakaraNasAdhanaH salezyajIvakartRko jIvapradezaparispandAtmako vyApAro'sau sakaraNaM vIrya taJca zarIrapravahaM, zarIraM vinA tadabhAvAditi / 'jIvappavahe'tti iha yadyapi zarIrasya karmApi kAraNaM na kevalameva jIvastathA'pi karmaNo jIvakRtatvena jIvaprAdhAnyAt jIvapravahaM zarIramityuktam / atha prasaGgato gozAlakamataM niSedhayannAha evaM saI'tti, 'evam' uktanyAyena jIvasya / kAGkhAmohanIyakarmabandhakatve sati 'asti' vidyate natu nAsti, yathA gozAlakamate nAsti jIvAnAmutthAnAdi, puruSArthAsAdhakatvAt , niyatita eva puruSArthasiddheH, yadAha-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho ripavatti vIrya dvidhA pratiyo jIvapariNAmavizeSastadakaraNa vAryaM tacca zarIrapravaI, ka Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only wwwrainelibrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake uddezaH3 AtmanodIraNAdi vyAkhyA- |'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayale, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||" iti / evaM hi aprAprajJaptiH mANikAyA niyaterabhyupagamaH kRto bhavati adhyakSasiddhapuruSakArApalApazca syAditi / 'uhANe i vatti utthAnamiti veti abhayadevI vAcye prAkRtatvAtsandhilopAbhyAmevaM nirdezaH, tatra 'utthAnam UvIbhavanam 'itiH' upapradarzane vAzabdo vikalpe samuyA vRttiH caye vA 'kamme i vatti karma-utkSepaNApakSepaNAdi 'bale i vatti balaM-zArIraH prANaH 'vIrie i vatti viiry-jiivo|| 57 // tsAhaH 'purisakkAraparakkame i vatti puruSakArazca pauruSAbhimAnaH parAkramazca sa eva sAdhitAbhimataprayojanaH puruSakArapa | rAkramaH athavA puruSakAraH-puruSakriyA sA ca prAyaH strIkriyAtaH prakarSavatI bhavatIti tatsvabhAvatvAditi vizeSeNa tad|haNaM, parAkramastu zatrunirAkaraNamiti // kADanamohanIyasya vedanaM bandhazca sahetuka uktaH, atha tasyaivodIraNAmamyacca tadgatameva darzayannAha se NUNaM bhaMte ! appaNA ceva udIrei appaNA ceva garahai appaNA ceva saMgharai ?, haMtA! goyamA ! appaNA || lAceva taM ceva uccAreyavvaM 3 // jaM taM bhaMte ! appaNA ceva udIrei appaNA ceva garahei appaNA ceva saMvarei taM kiM udinnaM udIrei 1 aNudinnaM udIrei 2 aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kamma udIrei 3 udayANaMtarapacchAkaDaM kammaM udIrei 41, goyamA ! no udipaNaM udIrai 1 mo aNudinnaM udIrai 2 aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kamma udIrei 3 No udayANaMtarapacchAkaDaM kammaM udIrei 4 // taM bhaMte ! aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kammaM udIrahe |taM kiM uTThANeNaM kammeNaM baleNaM vIrieNaM purisakkAraparakameNaM aNudinnaM udIraNAbhaviyaM ka. udI ? udAhu taM // 57 // Jain Education US Lonal For Personal & Private Use Only Ollainelibrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PAS aNuTTANeNaM akammeNaM abaleNaM avIrieNaM apurisakkAraparakkameNaM aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kamma udI01, goyamA !taM. uTThANeNavi kamme0 bale. vIrie0 purisakAraparakkameNavi aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kamma | udIrei, NotaM aNuTThANeNaM akammeNaM abaleNaM avIrieNaM apurisakkAra0 aNudinnaM udI0 bha0 ka. udI, |evaM sati atthi uhANe i vA kamme i vA bale i vA vIrie i vA purisakkAraparakkame i vA // se nUrNa bhaMte ! | appaNA ceva uvasAmei appaNA ceva garahai appaNA ceva saMvarai ?, haMtA goyamA! ettha vi taheva bhANiyavvaM, navaraM aNudinnaM uvasAmei sesA paDiseheyavvA tinni // jaM taM bhaMte ! aNudinnaM uvasAmei taM kiM uThANeNaM jAva purisakAraparakametivA, se nUNaM bhaMte ! appaNA ceva vedei appaNA ceva garahaha?, etthavi saceva parivADI, navaraM uddinnaM vaei no aNudinnaM veei, evaM jAva purisakkAraparikkame i vA / se nRNaM bhaMte ! appaNA ceva nijareti appaNA ceva garahai, etthavi sacceva parivADI navaraM udyANaMtarapacchAkaDaM kammaM nijarei evaM jAva parikkamei vA // (sU0 35) 'appaNA ceva'tti 'Atmanaiva' svayameva jIvaH, anena karmaNo bandhAdiSu mukhyavRttyA''tmana evAdhikAraH ukto, nAparasya, Aha ca-"aNumettovi na kassai baMdho paravatthupaccayA bhaNio "tti / 'udIreiti'karaNavizeSeNAkRSya bhavi S OSSESSIESISK 1 paravastupratyayiko'NumAtro'pi bandho na kasyApi bhaNitaH // Jain Education For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 58 // Jain Education | vyatkAlavedyaM karma kSapaNAyodayAvalikAyAM pravezayati / tathA 'garahadda'tti Atmanaiva garhate nindatItyatItakAlakRtaM karma | svarUpataH tatkAraNagarhaNadvAreNa vA jAtavizeSabodhaH san / tathA 'saMvaradda' tti saMvRNoti na karoti varttamAnakAlikaM karma | svarUpatastaddhetu saMvaraNadvAreNa veti, garhAdau ca yadyapi gurvAdInAmapi sahakAritvamasti tathA'pi na teSAM prAdhAnyaM || jIvavIryasyaiva tatra kAraNatvAt, gurvAdInAM ca vIryollAsanamAtra eva hetutvAditi // athodIraNAmevAzrityAha'jaM taM bhaMte !' ityAdi vyaktaM, navaram athodIrayatItyAdipadatrayoddeze'pi kasmAt 'taM kiM udinnaM udIrei' ityAdinA''dyapadasyaiva nirdezaH kRtaH 1, ucyate - udIraNAdike karmavizeSaNacatuSTaye udIraNAmevAzritya vizeSaNasya sadbhAvAd | itarayostu tadabhAvAd, evaM tarhi uddezasUtre garhite saMvRNotItyetat padadvayaM kasmAdupAttam ? uttaratrAnirdekSyamANatvAtta| syeti, ucyate-karmaNa udIraNAyAM garhAsaMvaraNe prAya upAyAvityabhidhAnArtham, evamuttaratrApi vAcyamiti / praznArthazcehottaravyAkhyAnAdboddhavyaH, tatra 'no udannaM udIrei 'tti 1 udIrNatvAdeva, udIrNasyApyudIraNe udIraNA'virAmaprasaGgAt / 'no aNudinaM udIrei' tti 2 ihAnudIrNa-cireNa bhaviSyadudIraNam abhaviSyadudIraNaM ca tannodIrayati tadviSayodIra - | NAyAH sampratyanAgatakAle cAbhAvAt / 'aNudinaM udIraNAbhaviyaM kammaM udIrei'tti 3 anudIrNa svarUpeNa kintvana|ntarasamaya eva yadudIraNAbhavikaM tadudIrayati, viziSTayogyatAprAptatvAt, tatra bhaviSyatIti bhavA saiva bhavikA udIraNA | bhavikA yasyeti prAkRtatvAd udIraNAbhavikam, anyathA bhavikodIraNamiti syAt, udIraNAyAM vA bhavyaM - yogyamudI - raNAbhavyamiti / 'no udayAnaMtarapacchAkaDa'nti 4 udayenAnantarasamaye pazcAtkRtam - atItatAM nItaM yattattathA For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 3 AtmanodIraNAdi sU 35 1146 11 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadapi nodIrayati, tasyAtItatvAt atItasya cAsattvAd asatazcAnudIraNIyatvAditi // iha ca yadyapyudIraNAdiSu kAlasvabhAvAdInAM kAraNatvamasti tathA'pi prAdhAnyena puruSavIryasyaiva kAraNatvamupadarzayannAha-jaM ta'mityAdi vyaktaM, navaram utthAnAdinodIrayatItyuktaM, tatra ca yadApannaM tadAha-evaM saI'tti 'evam utthAnAdisAdhye udIraNe satItyarthaH, zeSaM tathaiva // kAGkhAmohanIyasyodIraNoktA, atha tasyaivopazamanamAha-se NUNa' mityAdi, | upazamanaM mohanIyasyaiva, yadAha-"mohassevovasamo khAovasamo cauNha ghAINaM / udayakkhayapariNAmA ahaNhavi hoti | kammANaM // 1 // " upazamazcodIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkataH pradezatazcAnanubhavanaM, sarvathaiva viSkambhitodayatvamityarthaH, ayaM cAnAdimithyAdRSTeraupazamikasamyaktvalAbhe upazamazreNigatasya ceti, 'aNudinnaM uvasAmeti'tti udINasya vavazyaM vedanAdupazamanAbhAva iti / udIrNa sadvedyate iti vedanasUtra, tatra 'udinnaM veei'tti anudIrNasya vedanAbhAvAt, athAnudIrNamapi vedayati tarhi udIrNAnudIrNayoH ko vizeSaH syAt ? iti| veditaM sanniIryata iti nirjarAsUtraM, tatra 'udayANaMtarapacchAkaDaMti udayenAnantarasamaye yatpazcAtkRtam-atItatAM gamitaM tattathA tat 'nirjarayati' pradezebhyaH zAtayati, nAnyad, ananubhUtarasatvAditi / udIraNopazamavedanAnirjaraNasUtroktArthasaGgrahagAthA-"taiieNa udIreMti ARANAS | 1 upazamo mohasyaiva kSayopazamo ghAtinAM caturNAm / udayakSayapariNAmA aSTAnAmapi karmaNAM bhavanti // 1 // 2 tRtIyenodIrayanti upazamayanti ca punarapi dvitIyena / vedayanti nirjarayanti ca prathamacaturthayoH sarve'pi // 1 // Jain Education ID For Personal & Private Use Only nelibrary.org Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 1 zatake uddezaH3 kAzanamoha nIyavedanaM sU36 // 59 // uvasAmeMti ya puNovi bIeNaM / veiMti nijaraMti ya paDhamacautthehiM sve'dhi||1||" atha kAGkanamohanIyavedanAdika | nirjarAntaM sUtraprapaJcaM nArakAdicaturvizatidaNDakainiyojayannAha| neraiyANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijnaM kammaM veei?, jahA ohiyA jIvA tahA neraiyA, jAva thaNiyakumArA // | puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijjaM kammaM veiMti, haMtA veiMti, kahaNNaM bhaMte ! puDhavikA0 kaMkhAmohaNijja kammaM vedeti ?, goyamA ! tesiNaM jIvANaM No evaM takkA i vA saNNA i vA paNNA i vA maNe i vA vai ti vA-amhe NaM kaMkhAmohaNijaM kammaM veemo, veeMti puNa te / se pUrNa bhaMte ! tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM, sesaM taM ceva, jAva purisakkAraparikkamei vA / evaM jAva cauridiyANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA ohiyA jIvA // (sU036) | iha ca 'jahA ohiyA jIvA'ityAdinA 'haMtA veyaMti, kahannaM bhaMte ! neraiyANaM kaDnkhAmohaNija kamma | veyaMti ?, goyamA ! tehiM tehiM kAraNehiM ityAdisUtraM nirjarAsUtrAntaM stanitakumAraprakaraNAnteSu prakaraNeSu sUcitaM, | teSu ca yatra yatra jIvapadaM prAgadhItaM tatra tatra nArakAdipadamadhyeyamiti / paJcendriyANAmeva zaGkitatvAdayaH kAsAmohanIyavedanaprakArA ghaTante naikendriyAdInAm , atasteSAM vizeSeNa tadvedanaprakAradarzanAyAha-'puDhavikAiyANa'mityAdi vyaktaM, navaram-'evaM takkA i vatti evaM-vakSyamANollekhena toM-vimarzaH, strIliGganidezazca prAkRtatvAt , 'sannAi vatti sajJA-arthAvagraharUpaM jJAnaM, 'paNNA i vatti prajJA-azeSavizeSaviSayaM jJAnameva,8 WORKSHIRIKAASA // 59 // Jain Education en anal For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'maNe i vatti manaH smRtyAdizeSamatibhedarUpaM, 'vai i vatti vAg-vacanaM, 'sesaM taM ceva'tti zeSaM tadeva yathA audhikaprakaraNe'dhItaM, taccedam-'haMtA goyamA ! tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM / se gUNaM bhaMte ! evaM maNaM dhAremANe' ityA| di tAvadvAcyaM yAvat se guNaM bhaMte ! appaNA ceva nijarei appaNA ceva garahaI' ityAdeH sUtrasya 'purisakkAraparakkamei vatti padam / 'evaM jAva cariMdiya'tti pRthivIkAyaprakaraNavadapkAyAdiprakaraNAni caturindriyaprakaraNAntAnyadhyeyAni, 8 | tiryakpaJcendriyaprakaraNAdIni tu vaimAnikaprakaraNAntAni audhikajIvaprakaraNavattadabhilApenAdhyeyAnIti, ata evAha| 'paMcedie'tyAdi / bhavatu nAma zeSajIvAnAM kAsAmohanIyavedanaM nirgranthAnAM punastanna saMbhavati jinAgamAvadAtabuddhitvAtteSAmiti praznayannAha___ asthi NaM bhaMte ! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNija kammaM ei, haMtA asthi, kahannaM bhaMte ! samaNA niggaMthA kaMkhAmohaNijaM kammaM veei, goyamA! tehiM 2 nANaMtarehiM dasaNaMtarehiM caritaMtarehiM liMgaMtarehiM pavayaNaMtarehiM pAvayaNaMtarehiM kappaMtarehiM maggaMtarehiM mataMtarehiM bhaMgaMtarehiM jayaMtarehiM niyamaMtarehiM pamANatarohi || saMkiyA kaMkhiyA vitigicchiyA bheyasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu samaNA niggaMthA kaMkhAmohaNijja kammaM veiMti, se nUrNa bhaMte ! tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM, haMtA goyamA ! tameva sacaM nIsaMka, jAva purisakAraparakamei vA sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! // (sU0 37) paDhamasae tatio // 1-3 // 'asthi NamityAdi kAkA'dhyeyam 'asti'vidyate'yaM pakSaH-yaduta 'zramaNA' vatinaH, apizabdaH zramaNAnAM kAsA JainEducation For Personal & Private Use Only Mainelibrary.org Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA mohanIyasyAvedanasaMbhAvanArthaH, te ca zAkyAdayo'pi bhavantItyAha-nirgranthAH' sabAhyAbhyantaragranthAnnirgatAH, sAdhava | 1 zatake prajJaptiH ityarthaH, 'NANaMtarehiMti ekasmAjjJAnAdanyAni jJAnAni jJAnAntarANi tairjJAnavizeSairjJAnavizeSeSu vA zaGkitA ityAdibhiH uddezaH 3 abhayadevI zramaNAnAM |saMbandhaH, evaM sarvatra, teSu caivaM zaGkAdayaH syuH-yadi nAma paramANvAdisakalarUpidravyAvasAnaviSayagrAhakatvena saGkhyAtItarUpA yAvRttiH kAsAmohaNyavadhijJAnAni santi tatkimapareNa manaHparyAyajJAnena ?, tadviSayabhUtAnAM manodravyANAmavadhinaiva dRSTatvAt, ucyate cA- nIyavedagame manaHparyAyajJAnamiti kimatra tattvamiti jJAnataH zaGkA, iha samAdhiH-yadyapi manoviSayamapyavadhijJAnamasti tathA'pi nam na manaHparyAyajJAnamavadhAvantarbhavati, bhinnasvabhAvatvAt , tathAhi-manaHparyAyajJAnaM manomAtradravyagrAhakamevAdarzanapUrvakaM ca, sU 37 | avadhijJAnaM tu kiJcinmanovyatiriktadravyagrAhaka kiJciccobhayagrAhaka darzanapUrvakaM ca na tu kevalamanodravyagrAhakam ityA|di bahu vaktavyamato'vadhijJAnAtiriktaM bhavati manaHparyAyajJAnamiti / tathA darzana-sAmAnyabodhaH, tatra yadi nAmendriyAni|ndriyanimittaHsAmAnyArthaviSayo bodhodarzanaM tadA kimekazcakSurdarzanamanyastvacakSurdarzanam , athendriyAnindriyabhedAd bhedastadA dacakSuSa iva zrotrAdInAmapi darzanabhAvAt paDindriyanoindriyajAni darzanAni syuna dve eveti, atra samAdhiH-sAmAnya| vizeSAtmakatvAdvastunaH kvacidvizeSatastannirdezaH kvacicca sAmAnyataH, tatra cakSurdarzanamiti vizeSataH acakSudezanamiti ca // 6 // sAmAnyataH, yacca prakArAntareNApi nirdezasya sambhave cakSurdarzanamacakSurdarzanaM cetyuktaM tadindriyANAmaprAptakAritvaprAptakAri-13 vavibhAgAt, manasastvaprAptakAritve'pi prAptakArIndriyavargasya tadanusaraNIyasya bahutvAttaddarzanasyAcakSudarzanazabdena grahaNa For Personal & Private Use Only Hainelibrary.org Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | miti / athavA darzana-samyaktvaM tatra ca zaGkA-"micchattaM jamudinnaM taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMta" / ityevaMlakSaNaM kSAyo* pazamikam , aupazamikamapyevaMlakSaNameva, yadAha-"khINammi uinnammI aNudijaMte ya sesamicchatte / aMtomuhuttamettaM uvasakAmasamma lahai jIvo // 1 // " tato'nayorna vizeSaH uktazcAsAviti, samAdhizca-kSayopazamo hi udIrNasya kSayo'nudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayopazamaH, pradezAnubhavastUdayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca-"veei saMtaX|| kamma khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo puNa vedei Na saMtakammaM ti (pi)||1||" tathA cAritraM-caraNaM tatra yadi sAmAyika sarvasAvadyaviratilakSaNaM chedopasthApanIyamapi tallakSaNameva, mahAvatAnAmavadyaviratirUpatvAta , tatko|'nayo bhedaH 1 uktazcAsAviti, atra samAdhiH-RjujaDavakrajaDAnAM prathamacaramajinasAdhUnAmAzvAsanAya chedopasthApanI| yamukta, vratAropaNe hi manAk sAmAyikAzuddhAvapi vratAkhaNDanAccAritriNo vayaM cAritrasya vratarUpatvAditi buddhiH syAt, sAmAyikamAtre tu tadazuddhau bhagnaM nazcAritraM cAritrasya sAmAyikamAtratvAdityevamanAzvAsasteSAM syAditi, Aha ca| "riu~vakkajaDA purimeyarANa sAmAie vayAruhaNaM / maNayamasuddhevi jao sAmaie huMti hu vayAI // 1 // " iti / tathA | 1 yanmithyAtvamudIrNa tatkSINamanuditaM copazAntam // 2 udIrNa kSINe'nudIryamANe ca zeSamithyAtve'ntarmuhUrttamAtramupazamasamyaktvaM | jIvo labhate // 1 // 3 kSAyopazamikeSu bhAveSu sa satkarma vedayati anubhAvaM na, upazAntakaSAyaH punaH satkarmApi na vedayati (pradeza| to'pi ) // 1 // 4 pUrvapazcimajinAnAmRjuvakrajaDAH sAdhava iti sAmAyike satyapi vratArohaH, yataH sAmAyike manAgazuddhe'pi vratAni bhavanti // 1 // ARCROCOCONUAROACCESS vyA. " vyA. " For Personal & Private Use Only library.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 1 zatake uddezaH 3 zramaNAnA vedanaM liGga-sAdhuveSaH, tatra ca yadi madhyamajinairyathAlabdhavastrarUpaM liGga sAdhUnAmupadiSTaM tadA kimiti prathamacaramajinAbhyAM | sapramANadhavalavasanarUpaM tadevoktaM 1, sarvajJAnAmavirodhivacanatvAditi, atrApi RjujaDavakrajaDaRjuprajJaziSyAnAzritya bhagavatAM tasyopadezaH, tathaiva teSAmupakArasambhavAditi samAdhiH / tathA pravacanamatrAgamaH, tatra ca yadi madhyamajinapravacanAni caturyAmadharmapratipAdakAni kathaM prathametarajinapravacane paJcayAmadharmapratipAdake ? sarvajJAnAmaviruddhavacanatvAt , atrApi samAdhiH-caturyAmo'pi tattvataH paJcayAma evAsau, caturthavratasya parigrahe'ntarbhUtatvAt , yoSA hi nAparigRhItA bhujyate iti nyAyAditi / tathA pravacanamadhIte vetti vA prAvacanaH-kAlApekSayA bahvAgamaH puruSaH, tatraikaH prAvaca|nika evaM kurute anyastvevamiti kimatra tattvamiti, samAdhizceha-cAritramohanIyakSayopazamavizeSeNa utsargApavAdAdi|bhAvitatvena ca prAvacanikAnAM vicitrA pravRttiriti nAsau sarvathA'pi pramANam , AgamAviruddhapravRttereva pramANatvAditi / tathA kalpo-jinakalpikAdisamAcAraH, tatra yadi nAma jinakalpikAnAM nAmyAdirUpo mahAkaSTaH kalpaH karmakSayAya tadA sthavirakalpikAnAM vastrapAtrAdiparibhogarUpo yathAzaktikaraNAtmako'kaSTasvabhAvaH kathaM karmakSayAyeti, iha ca samAdhiHdvAvapi karmakSayahetU , avasthAbhedena jinoktatvAta , kaSTAkaSTayozca viziSTakarmakSayaM pratyakAraNatvAditi / tathA mArga:-pUrvapuruSakramAgatA sAmAcArI, tatra keSAJcivizcaityavandanAnekavidhakAyotsargakaraNAdikA''vazyakasAmAcArI tadanyeSAM tu na tatheti kimatra tattvamiti, samAdhizca-gItArthAzaThapravartitA'sau sarvA'pi na viruddhA, AcaritalakSaNopetatvAt, Aca. Olainelibrary.org Jain Educatio For Personal & Private Use Only n Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ritalakSaNaM cedam-"asaDheNa samAinnaM jaM katthai keNaI asAvajaM / na nivAriyamannehiM bahumaNumayameyamAyariyaM // 1 // " ti / tathA mataM-samAna evAgame AcAryANAmabhiprAyaH, tatra ca siddhasenadivAkaro manyate-kevalino yugapad jJAnaM darzanaM ca, anyathA tadAvaraNakSayasya nirarthakatA syAt , jinabhadragaNikSamAzramaNastu bhinnasamaye jJAnadarzane, jIvasvarUpatvAt , | tathA tadAvaraNakSayopazame samAne'pi krameNaiva matizrutopayogI, na caikataropayoge itarakSayopazamAbhAvaH, tatkSayopazamasyotkRSTataH SaTSaSTisAgaropamapramANatvAdataH kiM tattvamiti, iha ca samAdhiH-yadeva matamAgamAnupAti tadeva satyamiti mantavyamitaratpunarupekSaNIyam , atha cAbahuzrutana naitadavasAtuM zakyate tadaivaM bhAvanIyam-AcAryANAM saMpradAyAdidoSAdayaM | matabhedaH, jinAnAM tu matamekamevAviruddhaM ca, rAgAdivirahitatvAt, Aha *ca-"aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA| jugappavarA / jiyarAgadosamohA ya NaNNahAvAiNo teNaM ||1||"ti / tathA bhaGgAH-dvayAdisaMyogabhaGgakAH, tatra ca dravyato nAma ekA hiMsA na bhAvata ityAdi caturbhaGgayuktA, na ca tatra prathamo'pi bhaGgo yujyate, yataH kila dravyato hiMsA-ryA|samityA gacchataH pipIlikAdivyApAdanaM, na ceyaM hiMsA, tallakSaNAyogAt, tathAhi-"jo u pamatto puriso tassa u jogaM paDucca je sattA / vAvajaMtI niyamA tesiM so hiMsao hoi ||1||"tti, uktA ceyamataH zaGkA, na ceyaM yuktA, etadgAyo 1 azaThena samAcINa yadasAvA kenApi kutracit / anyairna nivAritaM bahanumatametadAcaritam // 1 // 2 yataH anupakRtaparAnugrahaparAyaNA yugapravarA jitarAgadveSamohAzca jinAstato nAnyathAvAdinaH // 2 // 3 yastu pramattaH puruSastasyaiva yogaM pratItya ye sattvA vyApAdyante sa niyamAteSAM hiMsako bhavati // 1 // jain Educati o nal For Personal & Private Use Only Aaw.jainelibrary.org Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH 1 zatake uddezaH3 zramaNAnAM tahiMsAlakSaNasya dravyabhAvahiMsAzrayatvAt , dravyahiMsAyAstu maraNamAtratayA rUDhatvAditi / tathA nayA-dravyAstikAdayaH, tatra yadi nAma dravyAstikamatena nityaM vastu paryAyAstikanayamatena kathaM tadevAnityaM ? viruddhatvAt, iti zaGkA, iyaM cAyuktA, dravyApekSayaiva tasya nityatvAt , paryAyApekSayA cAnityatvAt , dRzyate cApekSayaikatraikadA viruddhAnAmapi dharmANAM samAvezo, yathA janakApekSayA ya eva putraH sa eva putrApekSayA piteti / tathA niyamaH-abhigrahaH, tatra yadi nAma sarvavi. ratiH sAmAyikaM tadA kimanyena pauruSyAdiniyamena ? sAmAyikenaiva sarvaguNAvApteH, uktazcAsau iti zaGkA, iyaM cAyuktA, yataH satyapi sAmAyika yuktaH pauruSyAdiniyamaH, apramAdavRddhihetutvAditi, Aha ca-"sAmAie vi hu sAvajjacAgarUve u guNakaraM eyaM / apamAyavuDijaNagattaNeNa ANAo vineyaM ||1||"ti / tathA pramANaM-pratyakSAdi, tatrAgamapramANam Adityo bhUmerupari yojanazatairaSTAbhiH saMcarati cakSuHpratyakSaM ca tasya bhuvo nirgacchato grAhakamiti kimatra satyamiti | sandehaH, atra samAdhiH-na hi samyak pratyakSamidaM, darataradezato vibhramAditi // prathamazate tRtIyoddezakaH // 3 // vedana bhAdavRddhihetutvA sarvaguNAvAptaH, umAbhamahuH, tatra yAdapi dharmANAM // // 62 // | anantaroddezake karmaNa udIraNavedanAyuktamiti tasyaiva bhedAdIn darzayituM tathA dvAragAthAyAM 'pagai'tti yaduktaM taccA-||| bhidhAtumAha 5 kati NaM bhaMte ! kammappagaDIo paNNatAo? goyamA! aha kammappagaDIo paNNattAo, kammappagaDIe 1 sarvasAvadyatyAgarUpe sAmAyike satyapyetatpauruSyAdi guNakaramapramAdavRddhijanakatvAdAjJAto vijJeyam // 1 // Jain Education nal For Personal & Private Use Only mirjainelibrary.org Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamo uddeso neyavvo jAva aNubhAgo sammatto / gAhA-kai payaDI kaha baMdhai kaihi va ThANehi baMdhaI paya-8 ddii| kai vedei ya payaDI aNubhAgo kaiviho kassa ? // 1 // (sU0 38) 4 'kai Na'mityAdi vyaktaM, navaraM 'kammapagaDIe'tti prajJApanAyAM trayoviMzatitamasya karmaprakRtyabhidhAnasya padasya pratha moddezako netavyaH, etadvAcyAnAM cArthAnAM saGgrahagAthA'stItyata Aha-gAhA, sA ceyam-'kaI tyAdi, tatra 'kaippagaDI'ti dvAraM, taccaivam-'kai NaM bhaMte ! kammappagaDIo pannattAo ? goyamA ! aha, taMjahA-NANAvaraNija'mityAdi / 'kaha baMdhaI' tyAdi dvAramidaM caivam-'kahannaM bhaMte ! jIve aTTha kammapagaDIo baMdhai ? goyamA ! NANAvaraNijassa kammassa udaeNaM dasaNAvaraNija kammaM niga (ya) cchaI' viziSTodayAvasthaM jIvastadAsAdayatItyarthaH 'darisaNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM dasaNamohaNija kammaM niggacchai' vipAkAvasthAM karotItyarthaH, "daMsaNamohaNijassa kammassa udaeNaM micchattaM niggacchai, micchatteNaM udineNaM evaM khalu jIve aTThakammappagaDIo baMdhaI' ityAdi,na caivamihetaretarAzrayadoSaH, karmabandhapravAha| syAnAditvAditi / 'kaihi va ThANehitti dvAraM, taccaivam-'jIveNaM bhaMte ! NANAvaraNija kammaM kaihiM ThANehiM baMdhai ? goyamA ! dohiM ThANehi, taMjahA-rAgeNa ya doseNa ya' ityAdi / 'kai veei yatti dvAramidaM caivam-'jIve NaM bhaMte ! kai kammappagaDIo veei ? goyamA ! atdhegaie veei atthegatie no veei, je veei se te aha ityAdi, 'jIve NaM bhaMte ! NANAvaraNija kammaM veei ? goyamA ! atthegaie veei atthegatie no veeI' kevalino'vedanAt , 'Neraie NaM bhaMte ! NANAvaraNi kammaM veei ? goyamA ! niyamA veei'ityAdi / 'aNubhAgo kaiviho kassa'tti kasya karmaNaH kati Jain Education 17 For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 63 // | vidho rasaH ? iti dvAram idaM caivam - " NANAvaraNijassa NaM bhaMte ! kammassa kativihe aNubhAge paNNatte ? goyamA ! dasavihe aNubhAge paNNatte, taMjahA- soyAvaraNe soyavinnANAvaraNe" ityAdi, dravyendriyAvaraNo bhAvendriyAvaraNazcetyarthaH // atha karmacintA'dhikArAnmohanIyamAzrityAha jIve NaM bhaMte! mohaNijeNaM kaDeNaM kammeNaM udineNaM uvahAejjA ? haMnA uvaTThAejA / se bhaMte / kiM vIriya ttAe uvaThThAejA avIrittAe uvaDhAejA ? goyamA ! vIriyattAe ubaTThAejA no avIrittAe uvAejjA, jai vIriyattAe uvaTTAejA kiM bAlavI rittAe uvaDhAejA paMDiyavIriyantAe ubaTThAejA bAlapaMDiyavIrittAe uvaThThAejA ?, goyamA ! bAlavIrittAe uvaDhAejA No paMDiyabIriyattAe uvaDhAejA No bAlapaMDiyavIriyattAe uvaTThAejA / jIveNaM bhaMte ! mohaNijeNaM kaDeNaM kammeNaM udineNaM avakamejjA ? haMtA ava - kamejjA, se bhaMte ! jAva bAlapaMDiyavIriyattAe avakkamejA 31, goyamA ! bAlavIriyattAe avakamejjA no paMDiyavIrittAe avakamejjA, siya bAlapaMDiyavIriyattAe avakka mejaa| jahA udinneNaM do AlAvagA tahA uvasaMte| Navi do AlAvagA bhANiyavvA, navaraM ubaTTAejjA paMDiyavIriyanttAe avakkamejA bAlapaMDiyavIrittAe | se bhaMte ! kiM AyAe avakkamai aNAyAe avakkamai ? goyamA ! AyAe avakkamai No aNAyAe avakkamai, mohaNijjaM kammaM veemANe se kahameyaM bhaMte / evaM ? goyamA ! puvvi se evaM evaM royai iyANiM se evaM evaM no royaha evaM khalu evaM // ( sU0 39 ) Jain Educationonal For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 4 karmaNAM prakRtyAdisU. 38 mohanIyoda yAdupasthA nAdi sU 39 // 63 // jainelibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45555555 'mohaNijeNaM'ti mithyAtvamohanIyena 'udiNNeNaM'ti uditena 'uvaThAejattiupatiSThet' upasthAna-paralokakriyAsvabhyupagamaM kuryAdityarthaH, 'vIriyattAe'tti vIryayogAdvIryaH-prANI tadbhAvo vIryatA, athavA vIryameva svArthikapratyayAvIryatA vIryANAM vA bhAvo vIryatA, tayA, 'avIriyattAe'tti avidyamAnavIyatayA vIryAbhAvenetyarthaH, 'no avI riyattAe'tti vIryahetukatvAdupasthAnasyeti / 'bAlavIriyattAe'tti vAla:-samyagarthAnavabodhAt sadbodhakAryaviratyabhA-3 8vAcca mithyAdRSTistasya yA vIryatA-pariNativizeSaH sA tathA tayA / 'paMDiyavIriyattAe'tti paNDitaH-sakalA|vadyavarjakastadanyasya paramArthato ninittvenApaNDitatvAd, yadAha-"tajjJAnameva na bhavati yasminnadite vibhAti raaggnnH| tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum ? // 1 // " iti, sarvavirata ityarthaH / 'bAlapaMDiyavIriyatAe'tti bAlo deze viratyabhAvAt paNDito deza eva viratisadbhAvAditi bAlapaNDito-dezavirataH, iha mithyAtve | udite mithyAdRSTitvAjIvasya bAlavIryeNaivopasthAnaM syAnnetarAbhyAm , etadevAha-'goyame'tyAdi // upasthAnavipakSospakramaNamatastadAzrityAha-'jIve NamityAdi 'avakkameja'tti 'apakAmet' apasarpet , uttamaguNasthAnakAd hInataraM| gacchedityarthaH, 'bAlavIriyattAe avakkameja'tti mithyAtvamohodaye samyaktvAt saMyamAddezasaMyamAdvA 'apakrA-6 M met mithyAdRSTirbhavediti / 'No paMDiyavIriyattAe avakkameja'tti, nahi paNDitatvAtpradhAnataraM guNasthAnakamasti | yataH paNDitavIryeNApasat, "siya bAlapaMDiyavIriyattAe avakkameja'tti syAt-kadAciccAstrimohanIyodayena 5 |saMyamAdapagatya bAlapaNDitavIryeNa dezavirato bhavediti / vAcanAntare tvevam-'bAlavIriyattAe no paMDiyavIriyattAe noTa Jain Education monal For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 64 // sU 39. KhKhKhKhKhKhKhKh |bAlapaMDiyavIriyatAe'tti, tatra ca mithyAtvamohodaye bAlavIryasyaiva bhAvAditaravIryadvayaniSedha iti / udIrNavipakSatvAdupa 1 zatake zAntasyetyupazAntasUtradvayaM tathaiva, navaram 'uvahAejA paMDiyavIriyattAe'tti udIrNAlApakApekSayopazAntAlApakayorayaM | uddezaH4 vizeSaH-prathamAlApake sarvathA mohanIyenopazAntena satopatiSTheta kriyAsu paNDitavIryeNa, upazAntamohAvasthAyAM paNDitavI- damohanIyoyasyaiva bhaavaaditryoshcaabhaavaat| vRddhastu kAJcidvAcanAmAzrityedaM vyAkhyAtaM-mohanIyenopazAntena satAna mithyAdRSTirjAyate, dayAdupa| sAdhuHzrAvako vA bhavatIti / dvitIyAlApake tu avakkameja bAlapaMDiyavIriyattAe'tti, mohanIyena hi upazAntena saMyata- sthAnAdi tvAdvAlapaNDitavIryeNApakrAman dezasaMyato bhavati, dezatastasya mohopazamasadbhAvAt , na tu mithyAdRSTiH, mohodaya eva tasya |bhAvAt , mohopazamasya cehAdhikRtatvAditi / athApAmatIti yaduktaM tatra sAmAnyena praznayannAha-'sebhaMte! ki'mityAdi, | 'seti asau jIvaH, athArtho vA sezabdaH, 'AyAe'tti AtmanA 'aNAyAe'tti anAtmanA, parata ityarthaH 'apakrAmati' apasappati, pUrva paNDitatvarucirbhUtvA pazcAnmizrarucimithyArucirvA bhavatIti, ko'sau ? ityAha-mohanIyaM karma mithyAtvamohanIyaM cAritramohanIyaM vA vedayan , udIrNamoha ityarthaH / se kahameyaM bhaMte tti atha 'kathaM' kena prakAreNa 'etad' | apakramaNam 'evaM'ti mohanIyaM vedayamAnasyeti, ihottaraM-'goyame'tyAdi, 'pUrvam' apakramaNAt prAg 'asI' apakramaNakArI jIvaH 'etadUMjIvAdi ahiMsAdi vA vastu evaM' yathA jinaruktaM rocate' zraddhatte karoti vA, 'idAnIM mohanIyo // 64 // dayakAle 'saH' jIvaH 'etat' jIvAdi ahiMsAdi vA evaM' yathA jinaruktaM 'no rocate' na zraddhatte na karoti vA, 'evaM | khalu' ukkamakAreNa 'etad' apakramaNam, 'evaM' mohanIyavedane ityrthH|| mohanIyakarmAdhikArAt sAmAnyakarma cintayannAha Jain Educationala For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se nUNaM bhaMte ! neraiyassa vA tirikkhajoNiyassa vA maNUsassa vA devassa vA je kaDe pAve kamme natthi tassa aveiyattA mokkho ?, haMtA goyamA ! neraiyarasa vA tirikkha0maNu0devassa vA je kaDe pAve kamme natthi tassa aveittA mokkho / sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccati-neraiyassa vA jAva mokkho, evaM khalu mae goyamA ! duvihe kamme paNNatte, taMjahA-paesakamme ya aNubhAgakamme ya, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM taM aNubhAgakammaM taM atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei / NAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA |vinAyameyaM arahayA imaM kammaM ayaM jIve ajjhovagamiyAe veyaNAe vedissai imaM kammaM ayaM jIve uvakkamiyAe vedaNAe vedissaha, ahAkammaM ahAnikaraNaM jahA jahA taM bhagavayA dihaM tahA tahA taM vippariNamissatIti, se teNaTeNaM goyamA ! neraiyassa vA 4 jAva mokkho // (sU040) 'neraiyAssa ve'tyAdau nAsti mokSaH ityevaM saMbandhAtSaSThI, 'je kaDe'tti taireva yadbaddhaM 'pAve kammetti 'pApam' azubhaM narakagatyAdi, sarvameva vA 'pApa' duSTaM, mokSavyAghAtahetutvAt , 'tassa'tti tasmAtkarmaNaH sakAzAt 'aveiyatta'tti tatkarmAnanubhUya 'evaM khalu'tti vakSyamANaprakAreNa 'khalu' vAkyAlaGkAre 'mae'tti mayA, anena ca vastupratipAdane sarvajJatvenAtmanaH svAtantryaM pratipAdayati, paesakamme yatti pradezAH-karmapudgalA jIvapradezeSvotaprotAstadrUpaM karma pradezakarma 'aNubhAgaka|mme yatti anubhAgaH-teSAmeva karmapradezAnAM saMvedyamAnatAviSayo rasastadrUpaM karmAnubhAgakarma, tatra yatpradezakarma tanniyamAdve-TU dayati, vipAkasyAnanubhavane'pi karmapradezAnAmavazyaM kSapaNAt, pradezebhyaH pradezAnniyamAcchAtayatItyarthaH, anubhAgakarma ca JainEducation For Personal & Private Use Only snelibrary.org Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 65 // | tathAbhAvaM vedayati vA na vA, yathA mithyAtvaM tatkSayopazamakAle'nubhAgakarmatayA na vedayati pradezakarmatayA tu vedayatye| veti / iha ca dvividhe'pi karmmaNi vedayitavye prakAradvayamasti taccArhataiva jJAyate iti darzayannAha - 'jJAtaM ' sAmAnyenAva| gatam 'etad' vakSyamANaM vedanAprakAradvayam 'arhatA' jinena 'suyaM' ti ' smRtaM' pratipAditam anucintitaM vA, tatra smRta| miva smRtaM kevalitvena smaraNAbhAve'pi jinasyAtyantamavyabhicArasAdharmyAditi, 'viSNAyaM' ti vividhaprakAraiH - dezakAlA| divibhAgarUpairjJAtaM vijJAtaM, tadevAha - 'imaM kammaM ayaM jIve tti, anena dvayorapi pratyakSatAmAha kevalitvAdarhataH, 'ajjho| vagamiyAe 'ti prAkRtatvAdabhyupagamaH - prabrajyApratipattito brahmacaryabhUmizayana kezaluJcanAdInAmaGgIkArastena nirvRttA Abhyu| pagamikI tathA 'veyaissai 'tti bhaviSyatkAlanirdezaH bhaviSyatpadArtho viziSTajJAnavatAmeva jJeyaH atIto varttamAnazca punaranubhavadvAreNAnyasyApi jJeyaH saMbhavatIti jJApanArthaH, 'uvakkamiyAe'tti upakramyate'nenetyupakramaH - karmavedanopAyastatra bhavA au| pakramikI - svayamudIrNasyodIraNAkaraNena vodayamupanItasya karmaNo'nubhavastayA aupakramikyA vedanayA vedayiSyati, tathA ca 'ahAkammai' ti yathAkarma - baddhakarmAnatikrameNa 'ahAnigaraNaM'ti nikaraNAnAM - niyatAnAM dezakAlAdInAM karaNAnAM vipariNAma hetUnAmanatikrameNa yathA yathA tatkarma bhagavatA dRSTaM tathA tathA vipariNaMsyatIti, itizabdo vAkyArthasamAptAviti // | anantaraM karmma cintitaM tacca pudgalAtmakamiti paramANvAdipudgalAMzcintayannAha - athavA pariNAmAdhikArAtpudgala pariNAmamAhaesa NaM bhaMte! pogale tItamaNataM sAsayaM samayaM bhuvIti vaktavvaM siyA ?, haMtA goyamA ! esa NaM poggale | atItamanaMtaM sAsayaM samayaM bhuvIti vaktavvaM siyA / esa NaM bhaMte ! poggale paDuppannasAsayaM samayaM bhavatIti Jain Educatiotional For Personal & Private Use Only 1 zataka uddeza 4 karmavedana bheda sU 40 / / 65 / / jainelibrary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vattavvaM siyA ?, haMtA goyamA ! taM ceva uccAreyavvaM / esa NaM bhaMte ! poggale aNAgayamaNaMtaM sAsayaM samaya bhavissatIti vattavvaM siyA ?, hantA goyamA ! taM ceva uccAreyavvaM / evaM khaMdheNavi tinni AlAvagA, evaM jIveNavi tinni AlAvagA bhANiyabvA // (suu041)||chumtthe NaM bhaMte! maNUse atItamaNataM sAsayaM samayaM| bhuvIti kevaleNaM saMjameNaM kevaleNaM saMvare kevaleNaM baMbhaceravAseNaM kevalAhiM pavayaNamAIhiM sijhisu bujhi& su jAva sacadukkhANamaMtaM kariMsu ? goyamA! no iNaDhe samahe / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai taM ceva jAvaTU aMtaM kareMsu ? goyamA! je ke aMtakarA vA aMtimasarIriyA vA savvadukkhANamaMtaM kareMsa vA kareMti vA kari-1* saMti vA savve te uppannanANadaMsaNadharA arahA jiNe kevalI bhavittA tao pacchA sijhaMti bujhaMti mucaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA, se teNaTeNaM goyamA ! jAva savvadukkhANamaMtaM kareMsu0, paDappanne'vi evaM ceva navaraM sijhaMti bhANiyavaM, aNAgaevi evaM ceva, navaraM sijjhissaMti bhANiyavvaM, jahA chaumattho tahA Ahohiovi tahA paramAhohio'vi tinni tinni AlAvagA bhANilAyavvA / kevalI gaM bhaMte ! maNUse tItamaNataM sAsayaM samayaM jAva aMtaM kareMsu ? haMtA sinjhisu jAva aMtaM karesu, ete tinni AlAvagA bhANiyavvA chaumatthassa jahA navaraM sinjhisu sijhaMti sijjhissaMti / se gUNaM bhaMte ! tItamaNaMtaM sAsayaM samayaM paDuppannaM vA sAsayaM samayaM aNAgayamaNaMtaM vA sAsayaM samayaM je kei aMtakarA vA aMtimasarIriyA vA savvadukkhANamaMtaM kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA sabve te uppannanANadaMsaNadharATa MARSRUSSISESEORANG Jain Educa For Personal & Private Use Only Lanelibrary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake uddezaH4 pudgalapariNAmaHsU41 siddhiprakAraH sU42 vyAkhyA- arahA jiNe kevalI bhavittA tao pacchA sijhaMti jAva aMtaM karessaMtivA? haMtAgoyamAtItamaNataM sAsayaM prajJaptiH samayaM jAva aMtaM karessaMti vA / se nUNaM bhaMte ! uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevali alamatthutti vatta-| abhayadevI- *vvaM siyA? haMtA goyamA ! uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI alamatthutti vattavvaM siyA |sevN bhaMte! yA vRttiH1] | sevaM bhaMte ! tti // (suu042)||cuttho uddeso smtto||1-4|| ta poggale'tti paramANuruttaratra skandhagrahaNAt 'tItaMti atItam ,iha ca sarve'dhvabhAvakAlA(akarmakadhAtusaMyoge dezaH kAlo bhAvo gantavyo'dhvA ca karmasaMjJaka iti vAcyam-vArtikam ) ityanenAdhAre dvitIyA, tatazca sarvasminnatIta ityarthaH, 'aNaMtaM' 8|| ti aparimANam, anAditvAt , 'sAsarya'ti sadA vidyamAnaM, na hi loko'tItakAlena kadAcicchUnya iti, 'samaya'ti | kAlaM 'bhudhitti abhUditi, etadvaktavyaM syAt ? sadbhUtArthatvAta, 'par3appannaMti pratyutpannaM vartamAnamityarthaH, vartamAnasyApi zAzvatatvaM sadAbhAvAd, evamanAgatasyApIti / anantaraM skandha uktaH, skandhazca svapradezApekSayA jIvo'pi syAditi |jIvasUtraM, jIvAdhikArAcca prAyo yathottarapradhAnajIvavastRvaktavyatAmahezakAntaM yAvadAha-'cha umatthe NamityAdi, iha chadma-| stho'vadhijJAnarahito'vaseyo, na punarakevalimAtram , uttaratrAvadhijJAnino vakSyamANatvAditi, kevaleNaM ti asahAyana zaddhena vA paripUrNena vA'sAdhAraNena vA, yadAha-"kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM agaMtaM ca" "saMjameNa ti pRthivyAdirakSaNarUpeNa 'saMvareNaM'ti indriyakaSAyanirodhena 'sinjhisu' ityAdau ca bahavacanaM prAkRtatvAditi / etacca gautamenAne 1 kevalamekaM zuddhaM sakalamasAdhAraNamanantaM ca // FACADASAMROCIENCES // 66 // Jain Educatio n For Personal & Private Use Only Mmjainelibrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ & nAbhiprAyeNa pRSTa-yaduta upazAntamohAdyavasthAyAM sarvavizuddhAH saMyamAdayo'pi bhavanti vizuddhasaMyamAdisAdhyA ca siddhi riti sA chadmasthasyApi syAditi / 'aMtakareM' ti bhavAntakAriNaH, te ca dIrghatarakAlApekSayA'pi bhavantItyata Aha'aMtimasarIriyA vatti antimaM zarIraM yeSAmasti te'ntimazarIrikAH, caramadehA ityarthaH, vAzabdau samuccaye / 'sabvadukkhANamaMtaM kareMsu' ityAdau 'sijhisu sijhaMtI' tyAdyapi draSTavyaM, siddhyAdyavinAbhUtatvAt sarvaduHkhAntakaraNasyeti, 'uppannanANadaMsaNadhare'ti utpanne jJAnadarzane dhArayanti ye te tathA, na tvanAdisaMsiddhajJAnAH, ata eva 'araha'tti pU "jiNa'tti rAgAdijetAraH, te ca chadmasthA api bhavantItyata Aha-'kevalI'ti sarvajJAH, 'sijhaMtI' tyAdiSu catuSu padeSu | vartamAnanirdezasya zeSopalakSaNatvAt 'sinjhisu sijhaMti sijjhissaMtI'tyevamatItAdinirdezo draSTavyaH, ata eva 'savvadukkhANa' mityAdau paJcamapade'sau vihita iti / 'jahA chaumattho' ityAderiyaM bhAvanA-'AhohieNaM bhaMte ! maNUse'tItamaNataM sAsaya mityAdi daNDakatrayaM, tatrAdhaH-paramAvadheradhastAd yo'vadhiH so'dho'vadhistena yo vyavaharatyasau Adho'vadhikaH-parimitakSetraviSayAvadhikaH 'paramAhohio'tti parama Adho'vadhikAd yaH sa paramAdho'vadhikaH, prAkRtatvAcca vyatyayanirdezaH, 'paramohio'tti kvacitpATho vyaktazca, sa ca samastarUpidravyAsaGkhyAtalokamAtrAlokakhaNDAsaGkhyAtAvasaBA piNIviSayAvadhijJAnaH, 'tinni AlAvaga'tti kAlatrayabhedataH, 'kevalI Na'mityAdi kevalino'pyete eva trayo daNDakAH || vizeSastu sUtrokta eveti / 'se NUNa mityAdiSu kAlatrayanirdezo vAcya eveti, 'alamatthutti vattavvaM siya'tti 'ala vyA0 12 For Personal & Private Use Only IMIanelibrary.org Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA mastu' paryAptaM bhavatu nAtaH paraM kiJcid jJAnAntaraM prAptavyamasyAstItyetadvaktavyaM 'syAt' bhavet , satyatvAdasyeti // 1 zatake da prathamazate caturthoddezakaH smaaptH||1-4|| | uddezaH 5 prajJaptiH nArakAdIabhayadevI anantarodezakasyAntimasUtreSvarhadAdaya uktAste ca pRthivyAM bhavantIti athavA pRthivIto'pyuddhRtya manujatvamavAptAH nAmAyA vRttiH1 santaste bhavantIti pRthivIpratipAdanAyAha tathA 'puDhavitti yaduddezakasaGgrahiNyAmuktaM tatpratipAdanAya cAha vAsA | kati NaM bhaMte ! puDhavIo pannattAo?, goyamA! satta puDhavIo pannattAo, tejahA-rayaNappabhA jAva tama sU 43 tamA // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe kati nirayAvAsasayasahassA pannAsA?, goyamA! tIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA, gAhA-tIsA ya pannavIsA pannarasa daseva yA sayasahassA / tinnegaM paMcUrNa paMceva || aNuttarA nirayA // 1 // kevaiyA NaM bhaMte? asarakumArAvAsasayasahassA pannattA, evaM-causahI asurANaM caurAsII ya hoi nAgANaM / yAvattari suvannANa vAukumArANa chnnuii||1|| dIvadisAudahINaM vijukumAriMdaNiyamaggINaM / chahaMpi juyalayANaM chAvattarimo sayasahassA // 2 // kevaiyA NaM bhaMte! puDhavikkAiyAvAsasayasahassA paNNattA?, goyamA! asaMkhejA puDhavikkAiyAvAsasayasahassA paNNattA,goyamA!jAva asaMkhijA // 67 // jotisiyavimANAvAsasayasahassA paNNattA / sohamme NaM bhaMte ! kappe kevaiyA vimANAvAsasayasahassA paNNattA, goyamA ! battIsaM vimANAvAsasayasahassA paNNattA, evaM-battIsaThThAvIsA bArasa aTTha cauro sayasahassA / pannA cattAlIsA chacca sahassA sahassAre // 1 // ANayapANayakappe cattAri sayA''raNacue dain Education For Personal & Private Use Only hainelibrary.org Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imAsa NamityAdi, aura tinni / sattaM vimANasayAI causuvi eesu kappesuM // 2 // ekArasuttaraM heDimesu sattattaraM sayaM ca majjhimae / sayamegaM uvarimae paMceva aNuttaravimANA // 3 // (sU043) tatra 'rayaNappabha'tti narakavarja prAyaH prathamakANDe indranIlAdibahuvidharatnasambhavAt ratnAnAM prabhA-dIptiryasyAM sA ||| ratnaprabhA, yAvatkaraNAdidaM dRzya-zakarAprabhA vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabheti, zabdArthazca ratnaprabhAvaditi, 'tama tamatti tamastamaHprabhetyarthaH, tatra prakRSTaM tamastamastamastasyeva prabhA yasyAH sA tamastamaHprabhA // etAsu ca narakAvAsA bhavantIti tAna AvAsAdhikArAcca zeSajIvAvAsAn parimANato darzayannAha-'imIse NamityAdi. 'asyAM vineyapratya|kSAyAM 'narayAvAsasayasahassa'tti Avasanti yeSu te AvAsAH narakAzca te AvAsAzceti narakAvAsAsteSAM yAni zata sahasrANi tAni tatheti / zeSapRthivIsUtraNi tu gAthA'nusAreNAdhyeyAni, ata evAha-'gAha'tti, sA ceyaM-'tIsA ya kA pannavIsA'ityAdi, sUtrAbhilApazca-'sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe kai nirayAvAsasayasahassA pannattA ?, goyamA? | paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA' ityAdiriti / 'chaNhaMpi juyalayANaM'ti, dakSiNottaradigbhedenAsurAdinikAyo dvibhedo bhavatIti yugalAnyuktAni, tatra SaTsu yugaleSu pratyekaM SaTsaptatirbhavanalakSANAmiti / eSAM cAsurAdinikAyayugalAnAM dakSiNottaradizorayaM vibhAgaH-"cautIsA caucattA ahattIsaM ca syshssaao| pannA cattAlIsA dAhiNao 1 catustriMzaccatuzcatvAriMzadaSTatriMzacca zatasahasrANi / paJcAzacatvAriMzacca dakSiNasyAM bhavanAni bhavanti // 1 // [ 40 lakSAH |SaNNAM pratyekam ] sAnta yeSu te AvAsAH nara sahasrANi tAni tatheti Jain Education| Nilonal For Personal & Private Use Only InMainelibrary.org Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-42-56 1 zatake uddezaH5 sthitI krodhopatAdiH sU44 vyAkhyA huti bhavaNAI // 1 // " 'cattAlIsa'tti dvIpakumArAdInAM SaNNAM pratyekaM catvAriMzadbhavanalakSAH, "tIsA cattAlIsA prajJaptiH cottIsaM ceva sayasahassAI / chAyAlA chattIsA uttarao hoMti bhavaNAI // 1 // " 'chattIsatti dvIpakumArAdInAM SaNNAM abhayadevI- pratyekaM patriMzadbhavanalakSANIti // athAdhikRtoddezakArthasaGgrahAya gAthAmAhayA vRttiH puDhavi dviti ogAhaNasarIrasaMghayaNameva saMThINe / lessA "diTThI gANe jo[va'oge ya dasa ThANA // 1 // 4 imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi neri||6|| yANaM kevaDyA ThitiThANA paNNattA ?, goyamA! asaMkhejA ThitiThANA paNNattA, taMjahA-jahaniyA ThitI samayAhiyA jahaniyA ThiI dusamayAhiyA jAva asaMkhejasamayAhiyA jahaniyA ThiI tappAuggukkosiyA |ThitI // imIse NaM bhaMte rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi jahaniyAe ThitIe vaTTamANA neraiyA ki kohovauttA mANovauttA mAyovauttA lobhovauttA, goyamA ! sabvevi tAva hojjA kohovauttA 1, ahavA kohovauttA ya mANovautte ya 2, ahavA kohovauttA ya mANovauttA ya 3, ahavA kohovauttA ya mAyovautte ya 4, ahavA kohovauttA ya mAyovauttA ya 5, ahavA kohovauttA ya lobhovautte ya 6, ahavA kohovauttA ya lobhovauttA ya 7 / ahavA kohovauttA ya mANovautte ya mAyovautte ya 1, kohovauttA ya mANovautte ya mAyovauttA ya 2, kohovauttA ya mANovauttA 1 triMzaJcatvAriMzaccatustriMzaccaiva zatasahasrANi SaTcatvAriMzat SaNNAM pratyekaM SaTtriMzaduttarasyAM bhavanAni bhavanti // 1 // X // 68 // dain Education For Personal & Private Use Only Amelibrary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya mAyovause ya 3, kohovauttA ya mANovauttA ya mAyAuvauttA ya 4 evaM kohamANalobheNavi ca 4, evaM | kohamAyAlo bheNavi ca 4 evaM 12, pacchA mANeNa mAyAe lobheNa ya koho bhaiyabvo, te kohaM amuMcatA 8, | evaM sattAvIsaM bhaMgA NeyavvA // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasaya sahassesu ega| megaMsi nirayAvAsaMsi samayAhiyAe jahannadvitIe vahamANA neraiyA kiM kohovauttA mANovauttA mAyovauttA lobhovauttA ?, goyamA ! kohovautte ya mANovautte ya mAyovautte ya lobhovautte ya, kohobauttA ya mANovauttA ya mAyovauttA ya lobhovauttA ya, ahavA kohovautte ya mANovautte ya, ahavA koho - vautte ya mANovauttA ya evaM asIti bhaMgA neyavvA, evaM jAva saMkhijjasamayAhiyA ThiI asaMkhejjasamayAhiyA ThiIe tappAragukkosiyAe ThiIe sattAvIsaM bhaMgA bhANiyavvA // ( sU0 44 ) 'puDhavI 'tyAdi, tatra puDhavIti luptavibhaktikatvAnnirdezasya pRthivISu upalakSaNatvAccAsya pRthivyAdiSu jIvAvAseSviti draSTavyamiti / 'Thii'tti 'sUcanAt sUtra' miti nyAyAt sthitisthAnAni vAcyAnIti zeSaH / evam 'ogAhaNe 'ti avagAhanAsthAnAni zarIrAdipadAni tu vyaktAnyeva ekArAntaM ca padaM prathamaikavacanAntaM dRzyam ityevametAni sthitisthA| nAdIni daza vastUni ihodezake vicArathitavyAnIti gAthAsamAsArthaH, vistarArthaM tu sUtrakAraH svayameva vakSyatIti, | tatra ratnaprabhApRthivyAM sthitisthAnAni tAvatprarUpayannAha - 'imIse NamityAdi vyaktaM, navaram 'ega megaMsi nirayAvAsaMsi 'tti pratinarakAvAsamityarthaH 'ThitiThANa'tti AyuSo vibhAgAH 'asaMkheja' tti saGkhyAtItAni kathaM ?, prathamapRthi Jain Educational For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake uddezaH 5 sthitau krodhopayukAdiH sU44 vyAkhyA- vyapekSayA jaghanyA sthitirdaza varSasahasrANi utkRSTA tu sAgaropamam , etasyAM caikaikasamayavRddhyA'saGkhyeyAni sthitisthA- prajJaptiH nAni bhavanti, asaGkhyeyatvAtsAgaropamasamayAnAmiti, evaM narakAvAsApekSayA'pyasaGkhyeyAnyeva tAni kevalaM teSu jaghanyoabhayadevItkRSTavibhAgo granthAntarAdavaseyo, yathA prathamaprastaTanarakeSu jaghanyA sthitirdaza varSasahasrANi utkRSTA tu navatiriti, yA vRttiH etadeva darzayannAha-'jahaNiyA ThitI'tyAdi, jaghanyA sthitirdazavarSasahasrAdikA ityekaM sthitisthAnaM, tacca pratinaraka // 69 // bhinnarUpaM, saiva samayAdhiketi dvitIyam , idamapi vicitram , evaM yAvadasaGkhyeyasamayAdhikA sA, sarvAntimasthitisthAnadarzanAyAha-'tappAuggukkosiya'tti, utkRSTA asAvanekavidheti vizeSyate tasya-vivakSitanarakAvAsasya prAyogyA-ucitA | utkarSikA tatprAyogyotkarSikA ityaparaM sthitisthAnam , idamapi citraM, vicitratvAdutkarSasthiteriti // evaM sthitisthAnAni prarUpya teSveva krodhAdhupayuktatvAnnArakANAM vibhAgenadarzayannidamAha-imIseNaM ityAdi, 'jahanniyAe ThiIe vadRmANassa'ttiyA yatra narakAvAse jaghanyA tasyAM vartamAnAH, 'kiM kohovautte'tyAdi prazne 'sabvevI'tyAdyuttaraM, tatra ca pratinarakaM jaghanyasthitikAnAM sadaiva bhAvAt teSu ca krodhopayuktAnAM bahutvAtsaptaviMzatibhaGgakAH, ekAdisaGkhyAtasamayAdhikajaghanyasthitikAnAM tu kAdAcitkatvAt teSu ca krodhAdhupayuktAnAmekatvAnekatvasambhavAdazItibhaGgakAH, ekendriyeSu tu sarvakaSAyopayuktAnAM pratyekaM bahUnAM bhAvAdabhaGgakam, Aha ca-"saMbhavai jahiM viraho asII bhaMgA tahiM karejAhi / jahiyaM na hoi viraho | abhaMgayaM sattavIsA vA // 1 // " ayaM ca tatsattApekSo viraho draSTavyo, na tatpAdApekSayA, yato ratnapramAyAM caturvizatiP1-yatra (ekAdisaGkhyAtasamayAdhikAdau ) virahaH saMbhavati tatrAzItiM bhaGgAnAM kuryAt / yatra na viraho bhavati tatrAmaGgaka saptaviMzatirvA // 1 // Jain Education a l For Personal & Private Use Only Il nelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahartA utpAdavirahakAla uktaH, tatazca yatra saptaviMzatirbhaGgakA ucyante tatrApi virahabhAvAdazItiH prApnoti, saptaviMzatezcAbhAva eveti, tatra 'savvevi tAva hoja kohovautta'tti, pratinarakaM svakIyasvakIyasthityapekSayA jaghanyasthitikAnAM nArakANAM sadaiva bahUnAM sadbhAvAt nArakabhavasya ca krodhodayapracuratvAtsarva eva krodhopayuktA bhaveyurityeko bhaGgaH 1 / 'ahavA'ityAdinA dvitricatuHsaMyogabhaGgA darzitAH, tatra dvikasaMyoge bahuvacanAntaM krodhamamuJcatA paDU bhaGgAH kAryAH, tathAhi-krodhopayuktazca mAnopayuktAzca 1 tathA krodhopayuktAzca mAnopayuktAzca 2, evaM mAyayA ekatvabahutvAbhyAM dvau, lobhena ca dvau, evamete dvikasaMyoge SaT / trikasaMyoge tu dvAdaza bhavanti 12, tathAhi-krodhe nityaM | bahuvacanaM mAnamAyayorekavacanamityekaH 1, mAnaikatve mAyAbahutve ca dvitIyaH 2, mAne bahuvacanaM mAyAyAme katvamiti tRtIyaH 3, mAnabahutve mAyAbahutve ca caturthaH 4, punaH krodhamAnalobhairitthameva catvAraH 4, punaH krodhamAyA / lAlobharitthameva catvAraH 4, evamete dvAdaza 12 / catuSkasaMyoge tvaSTau, tathAhi-krodhe bahuvacanena mAnamAyAlobheSu caikava canenaikaH, evameva lobhe bahuvacanena dvitIyaH, evametAvekavacanAntamAyayA jAtau, evameva bahuvacanAntamAyayA'nyau dvau, evamete catvAra ekavacanAntamAnena jAtAH, evameva bahuvacanAntamAnena catvAra ityevamaSTau, evamete jaghanyasthitiSu nArakeSu saptaviMzatirbhavanti, jaghanyasthitau hi bahavo nArakA bhavantyataH krodhe bahuvacanameva ||'smyaahiyaae jahannahiIe vahamANA neraiyA kiM kohovauttA' ityAdi praznaH, ihottaram-'kohovautte ya' ityAdayo'zItibhaGgAH, iha samayA-1 |dhikAyAM yAvatsaGkhyeyasamayAdhikAyAM jaghanyasthitau nArakA na bhavantyapi, bhavanti cedeko vA'neko veti tataH krodhAdi Jain Education me For Personal & Private Use Only Jainelibrary.org Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA. prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 70 // Svekatvena catvAro vikalpAH, bahutvena cAnye catvAra eva 4, dvikasaMyoge caturviMzatiH, tathAhi -- krodhamAnayorekatvavahutvAbhyAM catvAraH 4, evaM krodhamAyayoH 4, evaM krodhalobhayoH 4, evaM mAnamAyayoH 4, evaM mAnalobhayoH 4, evaM mAyAlobhAyoriti 4 dvikasaMyoge caturviMzatiH / trikasaMyoge dvAtriMzat, tathAhi -- krodhamAnamAyAsvekatvenaikaH, eSveva mAyA - bahutvena dvitIyaH, evametau mAnaikatvena, dvAvevAnyau tadbahutvena, evamete catvAraH krodhaikatvena catvAra evAnye krodhavahutvenetyevamaSTau krodhamAnamAyAtrike jAtAH, tathaivAnye'STau krodhamAnalobheSu tathaivAnye'STau krodhamAyAlobheSu tathaivAnye'STau |mAnamAyAlo bheSviti dvAtriMzat / catuSkasaMyoge SoDaza, tathAhi -- krodhAdiSvekatvenaiko lobhasya bahutvena dvitIyaH, evametau mAyaikatvena, tathA'nyau mAyAbahutvena, evamete catvAro mAnaikatvena, tathA'nye catvAra eva mAnabahutvena, evamete'STau krodhaikatvena, evamanye'STau krodhabahutveneti Sor3aza, evamete sarva evAzItiriti ete ca jaghanyasthitau ekAdisaGkhyAtAnta| samayAdhikAyAM bhavanti, asaGkhyAtasamayAdhikAyAstu jaghanyasthiterArabhyotkRSTasthitiM yAvatsaptaviMzatirbhaGgAsta eva, tatra nArakANAM bahutvAditi // athAvagAhanAdvAraM tatra ise bhaMte! raNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi nerahayANaM kevaiyA ogAhaNAThANA pannattA ?, goyamA ! asaMkhejA ogAhaNAThANA pannattA, taMjahA- jahanniyA ogAhaNA, padesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, duppaesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, jAva asaMkhijjapaesAhiyA jahaniyA ogAhaNA, tappA uggukkosiyA ogAhaNA // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nira Jain Educational For Personal & Private Use Only 546 1 zatake uddezaH 5 sthitau krodhopayu tAdiH sU 44 // 70 // jainelibrary.org Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi jahanniyAe ogAhaNAe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA?, & asIibhaMgA bhANiyavvA jAva saMkhijapaesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, asaMkhejapaesAhiyAe jahanniyAe ogAhaNAe vaTTamANANaM tappAuggukkosiyAe ogAhaNAe vaTTamANANaM neraiyANaM dosuvi sattAvIsaM bhaMgA // isIse NaM bhaMte ! rayaNa jAva egamagaMsi nirayAvAsaMsi neraiyANaM kai sarIrayA paNNattA ?, goyamA ! tinni ||6| sarIrayA paNNattA, taMjahA-veuvvie teyae kammae // imIse NaM bhaMte ! jAva veubviyasarIre vaTTamANAM nera| iyA kiM kohovauttA ? sattAvIsaM bhaMgA bhANiyavvA, eeNaM gamaeNaM tinni sarIrA bhANiyavvA // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavie jAva neraiyANaM sarIrayA kiMsaMghayaNI pannattA ?, goyamA ! chahaM saMghayaNANaM | assaMghayaNI, nevaTThI neva chirA neva pahArUNi je poggalA aNihA akaMtA appiyA asuhA amaNunnA amaNAmA, etesiM sarIrasaMghAyattAe pariNamaMti // imIse NaM bhaMte ! jAva chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNe vaTTamANANaM neraiyA kiM kohovauttA? sattAvIsaM bhaMgA // imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhA jAva sarIriyA kiMsaMThiyA pannattA?, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraviuvviyA ya, tattha NaM je te bhavadhAra4NijA te huMDasaMThiyA paNNattA, tattha NaM je te uttaraveuvviyA tevi huMDasaMThiyA pnnnnttaa| imIse NaM jAva huMDasaMThANe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA? sattAvIsaM bhaMgA // imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe XXCCCCCORDARSAUCLOSURES Jain Education For Personal & Private Use Only MMainelibrary.org Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-||| neraiyANaM kati lessAo pannattA ?, goyamA ! egA kAulessA paNNattA / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe jAva ||1 zatake prajJaptiH kAulessAe vamANA sattAvIsaM bhaMgA // (sU045) uddezaH 5 abhayadevI 'ogAhaNAThANa'tti avagAhante-Asate yasyAM sA'vagAhanA-tanustadAdhArabhUtaM vA kSetraM tasyAH sthAnAni-pradeza- avagAhayA vRttiH1] vRddhyA vibhAgAH avagAhanAsthAnAni, tatra 'jahanniya'tti jaghanyA'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrA sarvanarakeSu 'tappAuggukkosiyala nAzarIrasaM|tti tasya vivakSitanarakasya prAyogyA yA utkarSikA sA tatprAyogyotkarSikA yathA trayodazaprastaTe dhanuHsaptakaM rtnitrym||71|| hananasaMsthAGgalapaTTU ceti / 'jahanniyAe'ityAdi jaghanyAyAM tasyAmeva caikAdisaGkhyAtAntapradezAdhikAyAmavagAhanAyAM vartamAnAnAM nalezyA sukro0 | nArakANAmalpatvAt krodhAdyupayukta eko'pi lbhyte'to'shiitibhnggaaH| 'asaMkhejapaese'tyAdi, asaGkhyAtapradezAdhikAyAM tatyAyogyotkRSTAyAM ca nArakANAM bahutvAt teSu ca bahUnAM krodhopayuktatvena krodhe bahuvacanasya bhAvAt mAnAdiSu tvekatva-| |bahutvasambhavAtsaptaviMzatirbhaGgA bhavantIti / nanu ye jaghanyasthitayo jaghanyAvagAhanAzca bhavanti teSAM jaghanyasthitikatvena | saptaviMzatibhaGgakAH prAmuvanti jaghanyAvagAhanatvena cAzItiriti virodhaH, atrocyate, jaghanyasthitikAnAmapi jagha-IN nyAvagAhanAkAle'zItireva, utpattikAlabhAvitvena jaghanyAvagAhanAnAmalpatvAditi, yA ca jaghanyasthitikAnAM saptaviMzatiH sA jaghanyAvagAhanatvamatikrAntAnAmiti bhAvanIyam // zarIradvAre 'sattAvIsaM bhaMga'tti, anena yadyapi vaikri / / 71 // yazarIre saptaviMzatirbhaGgakA uktAstathA'pi yA sthityAzrayA avagAhanAzrayA ca bhaGgakaprarUpaNA sA tathaiva dRzyA, nirava-| 4 kAzatvAttasyAH, zarIrAzrayAyAzca sAvakAzatvAt , evamanyatrApi vimrshniiymiti| 'eeNaM gameNaM tinni sarIrayA bhANi-13 sU 45 Jain Education For Personal & Private Use Only llainelibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yavatti, vaikriyazarIrasUtrapAThena trINi zarIrakANi vaikriyataijasakArmaNAni bhaNitavyAni, triSvapi bhaGgakAH saptaviMzativAcyetyarthaH, nanu vigrahagatau kevale ye taijasakArmaNazarIre syAtAM tayoralpatvenAzItirapi bhaGgakAnAM saMbhavatIti kathamu. cyate ? tayoH saptaviMzatireveti, atrocyate, satyametat kevalaM vaikriyazarIrAnugatayostayorihAzrayaNaM kevalayozcAnAzrayaNamiti saptaviMzatireveti, yacca dvayorevAtidezyatve trINItyuktaM tacca trayANAmapi gamasyAtyantasAmyopadarzanArthamiti // |saMhananadvAre 'chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNitti, SaNNAM saMhananAnAM-bajrarSabhanArAcAdInAM madhyAdekatareNApi saMhananenA| saMhananAnIti, kasmAdevamityata Aha-nevaTThI'tyAdi, naivAsthyAdIni teSAM santi asthisaJcayarUpaM ca saMhananamucyata | iti, 'aniDha'tti iSyante smetISTAstanniSedhAdaniSTAH, aniSTamapi kiJcitkamanIyaM bhavatItyata ucyate-akAntAH, akA. |ntamapi kiJcitkAraNavazAt prItaye bhavatItyAha-(granthAnam 2000) 'appiyA' aprItihetavaH, apriyatvaM teSAM kutaH ?, | yataH 'asubha'tti azubhasvabhAvAH, te ca sAmAnyA api bhavantItyato vizeSyate-'amaNuNNa'tti na manasAH-antaHsaMvedanena zubhatayA jJAyanta ityamanojJAH, amanojJatA caikadA'pi syAdata Aha-'amaNAma'tti na manasA abhyantegamyante punaH punaH smaraNato ye te amano'mAH, ekArthikA vaite zabdAH aniSTatAprakarSapratipAdanArthA iti / 'etesiM sarIrasaMghAyattAe'tti saGghAtatayA, shriirruupscytyetyrthH|| saMsthAnadvAre 'kiMsaMThiya'tti kiM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM tAni kiMsaMsthitAni, 'bhavadhAraNija'tti, bhavadhAraNaM-nijajanmAtivAhana prayojanaM yeSAM tAni bhavadhAraNIyAni, Aja Jan Education For Personal & Private Use Only D ainelibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- nmadhAraNIyAnItyarthaH, 'uttaraveubviya'tti pUrvavaikriyApekSayottarANi-uttarakAlabhAvIni vaikriyANi uttaravaikriyANi, 1 zatake prajJaptiH huMDasaMThiya'ti sarvatrAsaMsthitAni // uddezaH5 darzanajJATa imIse NaM jAva kiM sammaddihI micchAdivI sammAmicchAdihI, tinnivi / imIse NaM jAva sammaiMsaNe yA vRttiH1 nayogo|vaTTamANA neraiyA sattAvIsaM bhaMgA, evaM micchAdasaNevi, sammAmicchAdasaNe asIti bhaMgA // imIse NaM payogeSu // 72 // bhaMte ! jAva kiM nANI annANI ?, goyamA! NANIvi annANIvi, tinni nANAI niyamA, tinni annANAI kro0sU46 |bhayaNAe / imIse NaM bhaMte ! jAva AbhiNiyohiyanANe vaTTamANA sattAvIsaM bhaMgA, evaM tinni nANAI tinni | annANAI bhANiyavvAiM // imIse NaM jAva kiM maNajogI vaijogI kAyajogI, ? tinnivi / imIse NaM jAva maNajoe vaTTamANA kohovauttA, sattAvIsaM bhNgaa| evaM vaijoe evaM kAyajoe // imIseNaM jAva neraiyA kiM sAgArovauttA aNAgArovauttA, goyamA ! sAgArovauttAvi aNAgArovauttAvi / imIse NaM jAvasAgArovaoge vaTTamANA kiM kohovauttA?, sattAvIsaM bhaMgA / evaM aNAgArovauttAvi sattAvIsaM bhaMgA // evaM sattavi puDhavio neyavAo, NANattaM lesAsu gAhA-kAU ya dosu taiyAe mIsiyA nIliyA cautthIe / paMcamiyAe mIsA kaNhA tatto paramakaNhA // 1 // (sU0.46) 3 // 72 // Paa dRSTidvAre 'sammAmicchAdaMsaNe asIibhaMga'tti mizradRSTInAmalpatvAttaddhAvasyApi ca kAlato'lpatvAdeko'pi labhyate | ityshiitibhnggaaH|| jJAnadvAre 'tinni NANAI niyama'tti ye sasamyaktvA narakepUtpadyante teSAM prathamasamayAdArabhya bhava For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSC-45AR pratyayasyAvadhijJAnasya bhAvAt trijJAnina eva te, ye tu mithyAdRSTayaste sajJibhyo'sajJibhyazcotpadyante, tatra ye sajjJibhyaste bhavapratyayAdeva vibhaGgasya bhAvAt vyajJAninaH, ye tvasajJibhyasteSAmAdyAdantarmuhUrtAtparato vibhaGgasyotpattiriti teSAM pUrvamajJAnadvayaM pazcAdvibhaGgotpattAvajJAnatrayamityata ucyate-tinni aNNANAI bhayaNAe'tti 'bhajanayA' vikalpa nayA kadAciva kadAcitrINItyarthaH, atrArthe gAthe syAtAm-"sannI neraiesuM uralapariccAyaNaMtare samae / vibhaMga ohiM lAvA aviggahe viggahe lahai // 1 // assannI naraesuM pajjatto jeNa lahai vibhaMga / nANA tinneva tao annANA donni | tinneva // 2 // " "evaM tinni NANe'tyAdi, AbhinibodhikajJAnavat saptaviMzatibhaGgakopetAni AdyAni trINi jJAnAni ajJAnAni ceti, iha ca trINi jJAnAnIti yaduktaM tadAbhinibodhikasya punargaNanenAnyathA dve eva te vAcye syAtAmiti / 'tinni annANAI' ityatra yadi matyajJAnazrutAjJAne vibhaGgAtpUrvakAlabhAvinI vivakSyete tadA'zItirbhaGgA labhyante, alpasvAtteSAM, kintu jaghanyAvagAhanAste tato jaghanyAvagAhanAzrayeNaivAzItirbhaGgakAsteSAmavaseyA iti||yogdvaare 'evaM kAyajoe'tti. iha yadyapi kevalakArmaNakAyayoge'zItirbhaGgAH saMbhavanti tathA'pi tasyAvivakSaNAta sAmAnyakAyayogAzrayaNAcca saptaviMzatirukteti // upayogadvAre 'sAgArovautta'tti, AkAro-vizeSAMzagrahaNazaktistena saheti sAkAraH, tadvikaloDa nAkAraH saamaanygraahiityrthH| 'NANattaM lesAsu'tti, ratnaprabhApRthivIprakaraNavaccheSapRthivIprakaraNAnyadhyeyAni,kevalaM lezyAsu 1 samjhI audArikaparityAgAnantarasamaye'vigraho vigraho vA nairayikeSulabhate vibhanamavadhi vA // 1 // asaJjI yena paryAptaH san || vibhaGgaM labhate narakeSu / tato jJAnAni trINi bhajJAnAni trINi dve vA // 2 // RUSSISSAASAASGK avyAODilal For Personal & Private Use Only MAinelibrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI- yAvRttiH 1 zatake uddezaH 5 nArakasthi tyadaukrodhA sU 43 RECR5453 vizeSaH, tAsAM bhinnatvAd,ata eva tadarzanAya gAthA-kAU' ityAdi, tatra 'taDyAe mIsiya'tti vAlukAprabhAprakaraNe uparitananarakeSu kApotI adhastaneSu tu nIlI bhavatIti yathAsambhavaM praznasUtre uttarasUtre cAdhyetavya ityarthaH, yacca sUtrAbhilA- peSu narakAvAsasaGkhyAnAnAtvaM tat 'tIsA ya pannavIsA' ityAdinA pUrvapradarzitena samavaseyamiti, evaM sUtrAbhilApaH kArya:| 'sakkarappabhAeNaM bhaMte ! puDhavIe paNavIsAe nirayAvAsasayasahassesu ekkamekasi nirayAvAsaMsi kai lessAo pannattAo? goyamA !egA kAulessA paNNattA / sakkarappabhAeNaM bhaMte ! jAva kAulesAe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA?' ityAdi 'jAva sattAvIsaM bhNgaa'| evaM sarvapRthivISu gAthA'nusAreNa vaacyaaH|| causahIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArANaM kevaiyA ThiiThANA paNNattA ?, goyamA! asaMkhejA ThitiThANA paNNattA, jahanniyA ThiI jahA neraiyA tahA, navaraM paDilomA bhaMgA bhANiyavvA-sabvevi tAva hoja lobhovauttA, ahavA lobhovauttA yamAyovautte ya, ahavA lobhovauttAyamAyovauttA ya, eeNaMgameNaM neyavvaM jAvathaNiyakumArANaM,navaraMNANattaM jANiyavvaM // (suu047)|| | asurakumAraprakaraNe 'paDilomA bhaMga'tti, nArakaprakaraNe hi krodhamAnAdinA krameNa bhaGgakanirdezaH kRtaH, asurakumArAdiprakaraNeSu lobhamAyAdinA'sau kArya ityarthaH, ata evAha-savvevi tAva hoja lohovautta'tti, devA hi prAyo lobhavanto bhavanti tena sarve'pyasurakumArA lobhopayuktAH syuH, dvikasaMyoge tu lobhopayuktatve bahuvacanameva, mAyopayoge tvekatvabahutvAbhyAM dvau bhaGgako, evaM saptaviMzatirbhaGgakAH kAryAH, 'navaraM NANattaM jANiyavvaM ti nArakANAmasurakumArAdInAM ca // 3 // Jain Education For Personal & Private Use Only nero Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | parasparaM nAnAtvaM jJAtvA praznasUtrANi uttarasUtrANi cAdhyeyAnIti hRdayaM, tacca nArakANAmasurakumArAdInAM ca saMhananasaMsthAnalezyAsUtreSu bhavati, taccaivam-'causaThThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArANaM sarIragA kiMsaMghayaNI?, goyamA! asaMghayaNI, je poggalA ihA kaMtA te tesiM saMghAyattAe pariNamaMti, evaM saMThANevi, navaraM bhavadhAraNijjA samacauraMsasaMThiyA uttaraveubiyA annayarasaMThiyA evaM lesAsuvi, navaraM kai lessAo pannatAo?, goyamA ! cattAri, taMjahA-kiNhA nIlA kAU teulesA, causaThThIe NaM jAva kaNhalesAe vaTTamANA kiM kohova| uttA, goyamA! sabevi tAva hoja lohovauttA' ityAdi, evaM 'nIlAkAUteUvi' nAgakumArAdiprakaraNeSu tu 'culasIe nAgakumArAvAsasayasahassesu' ityevaM "causahI asurANaM nAgakumArANa hoi culasIi" ityAdevacanAt praznasUtreSu bhavana-| | saGkhyAnAnAtvamavagamya sUtrAbhilApaH kArya iti // | asaMkhejesu NaM bhaMte ! puDhavikAiyAvAsasayasahassesu egamagaMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikAiyANaM keva|tiyA ThitiThANA paNNattA ?, goyamA! asaMkhejA ThitiThANA paNNattA, taMjahA-jahanniyA ThiI jAva tappAuggukkosiyA ThiI / asaMkhejesuNaM bhaMte ! puDhavikkAiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi puDhavikkAiyAvAsaMsi jahanniyAe ThitIe vaTTamANA puDhavikkAiyA ki kohovauttA mANovauttAmAyovauttA lobhovauttA?, goyamA ! kohovauttAvi mANovauttAvi mAyovauttAvi lobhovauttAvi, evaM puDhavikAiyANaM savvesuvi ThANesu abhaM Jain Education anal For Personal & Private Use Only K anelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 74 // gayaM, navaraM teulessAe asIti bhaMgA, evaM AukkAiyAvi, taiukkAhayavAukkAiyANaM savvesuvi ThANesu abhaMgayaM // vaNassaikAiyA jahA puDhavikkAiyA // ( sU0 48 ) // 'evaM puDhavikkAiyANaM savvesu ThANesu abhaMgayaMti, pRthivIkAyikA ekaikasmin kaSAye upayuktA bahavo labhyanta ityabhaGgakaM dazasvapi sthAneSu, navaraM 'teulesAe asII bhaMga'tti, pRthivIkAyikeSu lezyAdvAre tejolezyA vAcyA, sA ca yadA devalokAcyuto deva eko'neko vA pRthivIkAyikeSUtpadyate tadA bhavati, tatazca tadaikatvAdibhavanAdazItirbhaGgakA | bhavantIti / iha pRthivIkAyikaprakaraNe sthitisthAnadvAraM sAkSAllikhita mevAsti, zeSANi tu nArakavadvAcyAni, tatra ca 'navaraM NANattaM jANiyanaM' ityetasyAnuvRtternAnAtvamiha praznata uttaratazcAvaseyaM tacca zarIrAdiSu saptasu dvAreSvidam -'asaMkhijesu NaM bhaMte ! puDhavikAiyAvAsasayasahassesu jAva puDhavikAiyANaM kai sarIrA pannattA ?, goyamA / tinni sarIrA, taMjahAorAlie teyae kammae' eteSu ca 'kohovauttAvi mANovauttAvI' tyAdi vAcyaM, tathA 'asaMkhejjesu NaM jAva puDhavikAiyANaM sarIragA kiMsaMghayaNI ?' ityAdi tathaiva, navaraM 'poggalA maNunnA amaNunnA sarIrasaMghAyattAe pariNamaMti' evaM saMsthAnadvA| re'pi, kintu uttare 'huMDasaMThiyA' etAvadeva vAcyaM na tu 'duvihA sarIragA pannattA, taMjahA - bhavadhAraNijjA ya uttaraveu| biyA ya' ityAdi, pRthivIkAyikAnAM tadabhAvAditi / lezyAdvAre punarevaM vAcyaM - 'puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kai lessAo pannatAo ?, goyamA ! cattAri, taMjahA - kaNhalesA jAva teulesA' etAsu ca tisRSvabhaGgakameva, tejolezyAyAM tvazItirbhaGgakAH, etacca prAgevoktamiti / dRSTidvAre idaM vAcyam- 'asaMkhejesu jAva puDhavikAiyA kiM sammAdiTThI micchAdiTThI Jain Educationnal For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 5 asurANAM - sthityAdau kro. 47 puzravyAdInAM sU 48 // 74 // ainelibrary.org Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |sammAmicchAdiTThI ?, goyamA ! micchAdiTThI', zeSaM tathaiva / jJAnadvAre tathaiva, navaraM 'puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM NANI | annANI ?, goyamA ! No NANI annANI niyamA do annANI' / yogadvAre'pi tathaiva, navaraM 'puDhavikkAiyA Na bhaMte ! kiM | maNajogI vaijogI kAyajogI ?, goyamA ! no maNajogI no vayajogI kAyajogI' // 'evaM AukkAiyAvi'tti pRthivI kAyikavadapkAyikA api vAcyAH, te hi dazasvapi sthAnakeSvabhaGgakAH, tejolezyAyAM cAzItibhaGgakavanto, yatasteSvapi | deva utpadyata iti / , 'teukkAie' tyAdau 'savvesu ThANesu'tti sthitisthAnAdiSu dazasvapyabhaGgaka, krodhAdhupayuktAnAmekadaiva teSu bahUnAM bhAvAt , iha devA notpadyanta iti tejolezyA teSu nAsti, tatastatsambhavAnnAzItirapItyabhaGgakameveti, eteSu |ca sUtrANi pRthivIkAyikasamAni kevalaM vAyukAyasUtreSu zarIradvAre evamadhyeyam-'asaMkhejesuNaM bhaMte ! jAva vAukkAiyANaM || | kai sarIrA pannattA ?, goyamA ! cattAri, taMjahA-orAlie veubie teyae kammae'tti // 'vaNassaikAie' tyAdi, vanaspatayaH pRthivIkAyikasamAnA vaktavyAH, dazasvapi sthAnakeSu bhaGgakAbhAvAt , tejolezyAyAM ca tathaivAzItibhaGgakasadbhAvAditi / nanu pRthivyambuvanaspatInAM dRSTidvAre sAsvAdanabhAvena samyaktvaM karmagrantheSvabhyupagamyate, tata eva ca jJAnadvAre matijJAnaM zrutajJAnaM ca, alpAzcaite ityevamazItirbhaGgAH samyagdarzanAbhinivodhikazrutajJAneSu bhavantu, naivaM, pRthivyAdiSu | sAsvAdanabhAvasyAtyantaviralatvenAvivakSitatvAt , tata evocyate-"ubhayAbhAvo puDhavAiesu vigalesu hoja uvvnnnno|" tti, 'ubhayaM' pratipadyamAnapUrvapratipannarUpamiti // 1 pUrvapratipannapratipadyamAnobhayAbhAvaH pRthivyAdiSu vikaledhUpapanno bhavet // Jain Education a l For Personal & Private Use Only Plainelibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA iMdiyateiMdiyacauMridiyANaM jehiM ThANehiM neratiyANaM asIibhaMgA tehiM ThANehiM asIiM ceva, navaraM || 1 zatake prajJaptiH abhayadevI // anbhahiyA sammatte AbhiNibohiyanANe suyanANe ya, eehiM asIibhaMgA, jehiM ThANahi~ neratiyANaM sattA- uddezaH 5 vIsaM bhaMgA tesu ThANesu savvesu abhaMgayaM // paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, navaraM yA vRttiH dvIMdriyA|jehiM sattAvIsaM bhaMgA tehiM abhaMgayaM kAyavvaM jattha asIti tattha asIrti ceva // maNussANavi jehiM ThANehiM divaimAnineraiyANaM asItibhaMgA tehiM ThANehiM maNussANavi asItibhaMgA bhANiyavvA, jesu ThANesu sattAvIsA tesu kAntAnAM sU49 sAabhaMgayaM, navaraM maNussANaM anbhahiyaM jahaniyA ThiI AhArae ya asIti bhNgaa|| vANamaMtarajoisavemANiyA jahA bhavaNavAsI, navaraMNANattaM jANiyavvaM jaM jassa, jAva aNuttarA, sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!tti||(suu049)|| 15 |paMcamo uddeso sammatto // 5 // II 'beiMdie'tyAdAvevamakSaraghaTanA-'jehiM ThANehiM neraiyANaM asIibhaMgA tehiM ThANehiM beiMdiyateiMdiyacariM-|| diyANaM asIiM ceva'tti, tatraikAdisaGkhyAtAntasamayAdhikAyAM jaghanyasthitau 1 tathA jaghanyAyAmavagAhanAyAM ca 2 tatraiva ca saGkhyeyAntapradezavRddhAyAM 3 mizradRSTau ca nArakANAmazItirbhaGgakA uktAH, vikalendriyANAmapyeteSu sthAneSu mizra-|| // 75 // dRSTivarjeSvazItireva, alpatvAtteSAm ekaikasyApi krodhAdhupayuktasya sambhavAt , mizradRSTistu vikalendriyeSvekendriyeSu ca na saMbhavatIti na vikalendriyANAM tatrAzItibhaGgakasambhava iti, vRddhaistviha sUtre kuto'pi vAcanAvizeSAd yatrAzItistatrApyabhaGgakamiti vyAkhyAtamiti / ihaiva vizeSAbhidhAnAyAha-navaramityAdi, ayamarthaH-dRSTidvAre jJAnadvAre ca nAra JainEducatior For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kANAM saptaviMzatiruktA, vikalendriyANAM tu 'anbhahiya'tti abhyadhikAnyazItirbhaGgakAnAM bhavati, va? ityAha-samyaktve, | alpIyasAM hi vikalendriyANAM sAsvAdanabhAvena samyaktvaM bhavati, alpatvAccaiteSAmekatvasyApi sambhavenAzItirbhaGgakAnAM bhavati,evamAbhinibodhike zrute ceti / tathA 'jehI' tyAdi, yeSu sthAnakeSu nairayikANAM saptaviMzatirbhaGgakAsteSu sthAneSu dvi tri caturindriyANAM bhaGgakAbhAvaH, tAni ca prAguktAzItirbhaGgakasthAnaviziSTAni mantavyAni, bhaGgakAbhAvazca krodhAdhupayuktAnA| mekadaiva bahUnAM bhAvAditi / vikalendriyasUtrANi ca pRthivIkAyikasUtrANIvAdhyeyAni, navaramiha lezyAdvAre-tejolezyA nAdhyetavyA, dRSTidvAre ca 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM sammadihI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI?, goyamA! sammadiTThIvi | micchadihIvi no sammAmicchAdiThThI, sammaIsaNe vaTTamANA beiMdiyA kiM kohovauttA?' ityAdi prshnottrmshiitibhnggkaaH| tathA jJAnadvAre-'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM NANI annANI ?, goyamA ! NANIvi annANIvi, jai NANI dunnANI maiNANI suyaNANI ya' zeSaM tathaivAzItizca bhaGgA iti|yogdvaare 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM maNajogI vaijogI kAyajogI?,goyamA ! No maNajogI vaijogI kAyajogI ya' zeSa tathaiva / evaM triindriycturindriysuutraannypi||'pNcediye'tyaadi'jhiN sattAvIsaM bhaMga'tti, yatra nArakANAM saptaviMzatirbhaGgakAstatra paJcendriyatirazcAmabhaGgaka, tacca jaghanyasthityAdikaM pUrva darzitameva, bhaGgakAbhAvazca krodhAdhupayuktAnAM bahUnAmekadaiva teSu bhAvAditi, sUtrANi ceha nArakasUtravadadhyeyAni, navaraM zarIradvAre'yaM vizeSaH|'asaMkhejesu NaM bhaMte ! paMciMdayatirikkhajoNiyAvAsesu paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA sarIrA pannattA ?, goyamA ? | |cattAri, taMjahA-orAlie veudhie teyae kammae' sarvatra cAbhaGgakamiti / tathA saMhananadvAre 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM COMMERCOALAMOROADCORRUK Jain Education M i nal For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptiH 1 zatake | uddezaH5 dIndriyAdivaimAnikAntAnAM ko. sU 49 vyAkhyA kevaiyA saMghayaNA pannattA ?, goyamA ! cha saMghayaNA paM0, taMjahA-vairosahanArAyaM jAva chevaTThati / evaM saMsthAnadvAre'pi cha saMThANA pannattA, taMjahA-samacauraMse 6 / evaM lezyAdvAre-kailesAo pannattAo?, goyamA cha lessA pa0, taMjahA-kiNhaabhayadevI- lessA' 6 // 'maNussANavitti, yathA nairayikA dazasu dvAreSvabhihitAstathA manuSyA api bhaNitavyA iti prakramaH, etayA vRttiH1 devAha-'jehI tyAdi, tatra nArakANAM jaghanyasthitAvekAdisaGkhyAtAntasamayAdhikAyAM 1 tathA jaghanyAvagAhanAyAM 2 // 76 // tasyAmeva saGkhyAtAntapradezAdhikAyAM 3 mizre ca 4 azItirbhaGgakA uktAH, manuSyANAmapyeteSvazItireva, tatkAraNaM ca tadalpatvameveti, nArakANAM manuSyANAM ca sarvathA sAmyaparihArAyAha-'jesu sattAvIsA' ityAdi, saptaviMzatirbhaGgakasthAsAnAni ca nArakANAM jaghanyasthityasaGkhyAtasamayAdhikajaghanyasthitiprabhRtIni, teSu ca jaghanyasthitau vizeSasya vakSyamANatvena || tadarjeSu manuSyANAmabhaGgaka, yato nArakANAM bAhalyena krodhodaya eva bhavati tena teSAM saptaviMzatirbhaGgakA uktasthAneSu yujyante, manuSyANAM tu pratyeka krodhAdyapayogavatAM bahUnAM bhAvAnna kaSAyodaye vizeSo'sti, tena teSAM teSu sthAneSu bhaGgakAlAbhAva iti / ihaiva vizeSAbhidhAnAyAha-navaramityAdi, yeSu sthAneSu nArakANAmazItisteSu manuSyANAmapyazItiH tathA| 'jesu sattAvIsA tesu abhaMgaya' mityuktaM, kevalaM manuSyANAmidamabhyadhika yaduta jaghanyasthitI teSAmazItinaM tu nArakANAM tatra saptaviMzatiruktatyabhaGgakam / tathA''hArakazarIre azItirAhArakazarIravatAM manuSyANAmalpatvAnnArakANAM tannAstyavetyetadapyabhyadhika manuSyANAmiti, iha ca nArakasUtrANAM manuSyasUtrANAM ca prAyaH zarIrAdiSu catuSu jJAnadvAra eva ca vizeSaH, tathAhi-'asaMkhajesu NaM bhaMte ! maNussAvAsesu maNussANaM kai sarIrA pannattA, goyamA! paMca, taMjahA-orAlie veudhie // 76 // Sain Education For Personal & Private Use Only hinelibrary.org Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhArae teyae kammae, asaMkhejesuNaM jAva orAliyasarIre vaTTamANA maNussA ki kohovauttA 41, goyamA ! kohovauttAvi 4, evaM sarvazarIrakeSu navaramAhArake'zItirbhakAnAM vAcyA / evaM saMhananadvAre'pi navaraM 'maNussANaM bhaMte ! kaI |saMghayaNA paNNattA, goyamA ! chassaMghayaNA paNNattA, taMjahA-vairosahanArAe jAva chevaDhe / saMsthAnadvAre 'cha saMThANA |paNNattA, taMjahA-samacauraMse jAva huMDe' / lezyAdvAre 'cha lesAo, taMjahA-kiNhalessA jAva sukkalesA' / jJAnadvAre 'maNussANaM bhaMte ! kai NANANi? goyamA ! paMca, taMjahA-AbhiNibohiyaNANaM jAva kevlnnaannN'| eteSu ca kevalavarjedhvabhaGgaka, kevale tu kaSAyodaya eva nAstIti // vANamaMtare'tyAdi, vyantarAdayo dazasvapi sthAneSu yathA bhavanavAsinastathA vAcyAH, yatrAsurAdInAmazItibhaGgakAH yatra ca saptaviMzatistatra ca vyantarAdInAmapi te tathaiva vAcyAH, bhaGgakAstu lobhamAdau vidhAyAdhye| tavyAH, tatra bhavanavAsibhiH saha vyantarANAM sAmyameva, jyotiSkAdInAM tu na tatheti taisteSAM sarvathA sAmyaparihArasUcanAyAha-'NavaraM NANattaM jANiyabvaM jaM jassa'tti, 'yat' lezyAdigataM 'yasya jyotiSkAdeH 'nAnAtvam' itarApekSayA bhedastad jJAtavyamiti, parasparato vizeSa jJAtvaiteSAM sUtrANyadhyeyAnItibhAvaH / tatra lezyAdvAre-jyotiSkANAmekaiva tejolezyA vAcyA, jJAnadvAre trINi jJAnAni, ajJAnAnyapi trINyeva, asajJinAM tatropapAtAbhAvena vibhaGgasyAparyAptakAvasthAyAmapi bhAvAt / tathA vaimAnikAnAM lezyAdvAre tejolezyAdayastisro lezyA vAcyAH / jJAnadvAre ca trINi jJAnAnyajJAnAni ceti, vaimAnikasUtrANi caivamadhyeyAni-'saMkhejesu NaM bhaMte ! vemANiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi vemANiyAvAsaMsi kevaiyA | ThiiThANA pannattA ?' ityevamAdIni // prathamazate paJcama uddezaH samAptaH 1-5 // Jain Education For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA 1 zatake uddezaH 6 prajJaptiH abhayadevI-| yAvRttiH1 sparzaH spRSTatAdiravabhAsasya sU50 atha SaSTho vyAkhyAyate, tasya cAyaM sambandhaH-anantaroddezakentimasUtreSu 'asaMkhejesuNaM bhaMte ! jAva jotisiyavemANiyAvAsesu' tathA 'saMkhejesuNaM bhaMte ! vemANiyAvAsasayasahassesu' ityetadadhItaM, teSu ca jyotiSkavimAnAvAsAH pratyakSA eveti tadgatadarzanaM pratItya tathA 'jAvaMte' iti yaduktamAdigAthAyAM tacca darzayitumAha jAvaiyAo ya NaM bhaMte ! uvAsaMtarAo udayaMte sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchati atthamaMteviya NaM sUrie tAvatiyAo ceva uvAsaMtarAo cakkhupphAsaM havvamAgacchati ?, haMtA! goyamA! jAvaiyAo NaM uvAsaMtarAo udayaMte sUrie cakkhupphAsaM havbamAgacchati atthamaMtevi sUrie jAva habvamAgacchati / jAvaiyANaM | bhaMte ! khittaM udayaMte sUrie AtAveNaM savvao samaMtA obhAsei ujjoei tavei pabhAsei, atthamaMteviya NaM sUrie tAvaiyaM ceva khittaM AyAveNaM savvao samaMtA obhAsei ujjoei tavei pabhAseha, haMtA goyamA ! jAvatiyaNNaM khettaM jAva pabhAsei // taM bhaMte! kiM puDhaM obhAsei apuDhe obhAsei ?, jAva chadisiM obhAseti, evaM ujjovei tave pabhAsei jAva niyamA chahisiM // se nUrNa bhaMte savvaMti sabvAvaMti phusamANakAlasamayaMsi jAvatiyaM khettaM phasaha tAvatiyaM phasamANe paTretti vattavvaM siyA?, haMtA ! goyamA! sabbati jAva vattavvaM siyA ||tN bhaMte ! kiM puDhe phusai apuDhe phusai ? jAva niyamA chaddisiM // (suu050)|| _ 'jAvaiyAo' ityAdi, yatparimANAt 'uvAsaMtarAo'tti 'avakAzAntarAt' AkAzavizeSAdavakAzarUpAntarAlAdvA, yAvatyavakAzAntare sthita ityarthaH 'udayaMtetti 'udayan' udgacchan 'cakkhupphAsaMti, cakSuSo-dRSTeH sparza iva sparzo na // 77 // Jain Educational For Personal & Private Use Only linelibrary.org Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tu sparza eva cakSuSo'prAptakAritvAditi cakSuHsparzastaM 'havaM'ti zIghraM, sa ca kila sarvAbhyantaramaNDale saptacatvAriMzati yojanAnAM sahasreSu dvayoH zatayostriSaSTau (47263) ca sAdhikAyAM vartamAna udaye dRzyate, astasamaye'pyevam , evaM pratimaNDalaM darzane vizeSo'sti, sa ca sthAnAntarAdavaseyaH, 'savvao samaMta'tti 'sarvataH' sarvAsu dikSu 'samantAt' vidikSu, ekArtho vaitau, obhAseI'tyAdi 'avabhAsayati'ISatprakAzayati yathA sthUlatarameva vastu dRzyate 'udyotayati' bhRzaM | prakAzayati yathA sthUlameva dRzyate 'tapati' apanItazItaM karoti yathA vA sUkSma pipIlikAdi dRzyate tathA karoti prabhAsayati' atitApayogAdvizeSato'panItazItaM vidhatte yathA vA sUkSmataraM vastu dRzyate tathA karotIti // etatkSetramevAzrityAha. 'taMbhaMte'tyAdi tabhaMte'tti-yat kSetramavabhAsayati yadudyotayati tapati prabhAsayati ca'tat' kSetraM kiM bhadanta !spRSTamavabhAsayati | aspRSTamavabhAsayati ?, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'goyamA ! puDhe obhAsei no apuhaM, taM bhaMte ! ogADhaM obhAsei aNo | gADhaM obhAsei, goyamA ! ogADhaM obhAsei no aNogADhaM,evaM aNaMtarogADhaM obhAseino paraMparogADhaM,taM bhaMte !, kiM aNuM 4 obhAsai bAyaraM obhAsai ?, goyamA ! aNuMpi obhAsai bAyaraMpi obhAsai, taM bhaMte ! uhuM obhAsai tiriyaM obhAsai & ahe obhAsai ?, goyamA ! uhuMpi 3, taM bhaMte ! AI obhAsai majjhe obhAsai aMte obhAsai ?, goyamA ! AI 3, nAtaM bhaMte !, savisae obhAsai avisae obhAsai, goyamA! savisae obhAsai no avisae, taM bhaMte ! ANupurvi obhA4 sei aNANupuci obhAsai ?, goyamA ! ANupuri obhAsai no aNANuputri, taM bhaMte ! kaidisiM obhAsai ?, goyamA ! | niyamA chaddisiMti / eteSAM ca padAnAM prathamoddezakanArakAhArasUtra (vayAkhyA) dRzyati / ya eva 'obhAsaI' itya in Education ICCloma For Personal & Private Use Only nebrary.org Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- nena saha sUtraprapaJca uktaH sa eva 'ujjoyaI'tyAdinA padatrayeNa vAcya iti darzayannAha-evaM 'ujjoveI'tyAdi / spRSTaM kSetra 1 zatake prajJaptiH prabhAsayatItyuktam , atha sparzanAmeva darzayannAha-savvaMti'tti prAkRtatvAt 'sarvataH sarvAsu dikSu 'savvAvaMti'tti prAkRta uddezaH6 abhayadevI- tvAdeva sarvAtmanA sarveNa vA''tapenApattiH-vyAptiryasya kSetrasya tatsarvApattiH, athavA sarva-kSetram , itizabdo viSayabhUtaM avabhAsAyA vRttiH1 kSetraM sarvaM na tu samastamevetyasyArthasyopapradarzanArthaH, tathA sarveNAtapenApo-vyAptiryasya kSetrasya tatsarvApam, itizabdaH sAdeH spR STatAdiH // 78 // sAmAnyataH sarveNAtapena vyAptinaM tu pratipradeza sarveNetyasyArthasyopapradarzanArthaH, athavA saha vyApena-AtapavyAptyA yattatsa 0sU 50 vyApam , itizabdastu tathaiva / 'phusamANakAlasamayaMti spRzyamAnakSaNe, athavA spRzataH-sUryasya sparzanAyAH kAlasamayaH | spRzatkAlasamayastatra Atapeneti gamyate, yAvatkSetraM spRzati sUrya iti prakRtaM tAvatkSetraM spRzyamAnaM spRSTamiti vaktavyaM | syAditi praznaH, hantetyAdhuttaraM, spRzyamAnaspRSTayozcaikatvaM prathamasUtrAdavagantavyamiti // sparzanAmevAdhikRtyAha loyaMte bhaMte ! aloyaMtaM phusai aloyaMtevi loyaMtaM phusaha, haMtA goyamA! loyaMte aloyaMtaM phusaha alo|| yaMtevi loyaMtaM phusaitaM bhaMte ! kiM pahuM phasai apuDhe phusai ? jAva niyamA chaddisi phusai / dIvate bhaMte !||4| dra sAgaraMtaM phusai sAgaraMtevi dIvaMtaM phusai ?, haMtA jAva niyamA chaddisiM phusai, evaM eeNaM abhilAvaNaM uda-da // 78 // yaMte poyataM phusai chiiMte dUsaMtaM chAyaMte AyavaMtaM jAva niyamA chadisiM phusi|| (suu051)|| mA 'loyaMte bhaMte ! aloyaMta'mityAdi, lokAntaH-sarvato lokAvasAnam, alokAntastu tadanantara eveti / ihApi 'puDhe ||3|| phusaI' ityAdisUtraprapaJco dRzyaH, ata evoktaM 'jAva niyamA chaddirsi'ti etadbhAvanA caivaM-spRSTamalokAntaM lokAntaH Jain Education All For Personal & Private Use Only K anelibrary.org Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spRzati, spRSTatvaM ca vyavahArato dUrasthasyApi dRSTaM yathA cakSuHsparza ityata ucyate-avagADham-AsannamityarthaH, avagADhatvaM cAsattimAtramapi syAdata ucyate-anantarAvagADham-avyavadhAnena saMbaddhaM, na tu paramparA'vagADhaM-zRGkhalAkaTikA iva paramparAsambaddhaM, taM cANuM spRzati, alokAntasya kvacidvivakSayA pradezamAtratvena sUkSmatvAt , bAdaramapi spRzati, kvacidvivakSayaiva bahupradezatvena bAdaratvAt , tamUrdhvamadhastiryak ca spRzati, UaudidikSu lokAntasyAlokAntasya ca bhAvAt , taM cAdau madhye'nte ca spRzati, katham ?, adhastiryagUDhelokamAntAnAmAdimadhyAntakalpanAt , taM ca svaviSaye spRzati-spRSTAvagADhAdau, nAviSaye'spRSTAdAviti, taM cAnupUrvyA spRzati, AnupUrvI ceha prathama sthAne lokAntastato'nantaraM dvitIya sthAne'lokAnta ityevamavasthAnatayA spRzati, anyathA tu sparzanaiva na syAt , taM ca SaTsu dikSu spRzati, lokAntasya pArzvataH sarvato'lokAntasya bhAvAt , iha ca vidikSu sparzanA nAsti, dizAM lokaviSkambhapramANatvAd vidizAM ca tatparihAreNa | bhAvAditi / evaM dvIpAntasAgarAntAdisUtreSu spRSTAdipadabhAvanA kAryA, navaraM dvIpAntasAgarAntAdisUtre 'chahiMsiM' ityasyaivaM bhAvanA-yojanasahasrAvagADhA dvIpAzca samudrAzca bhavanti, tatazcoparitanAnadhastanAMzca dvIpasamudrapradezAnAzritya UrdhvAdhodigadvayasya sparzanA vAcyA, pUrvAdidizAM tu pratItaiva, samantatasteSAmavasthAnAt / 'udayaMte poyaMta ti nadyAdhuda| kAntaH 'potAntaM' nauparyavasAnam , ihApyucchyApekSayA UrddhadiksparzanA vAcyA jalanimajana veti / 'chidaMte dUsaMta'nti chidrAntaH 'dUSyAntaM' vastrAntaM spRzati, ihApi SadiksparzanAbhAvanA vastrocchyApekSayA, athavA kambalarUpavastrapoTTalikAyAM tanmadhyotpannajIvabhakSaNena tanmadhyarandhrApekSayA lokAntasUtravat padikasparzanA bhaavyitvyaa|'chaayNte AyavaMta'ti 13 cyA 17 For Personal & Private Use Only S hainelibrary.org Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake | uddezaH6 vyAkhyA- iha chAyAbhedena SadigbhAvanaivam-Atape vyomavartipakSiprabhRtidravyasya yA chAyA tadanta AtapAntaM catasRSu dikSu spRzati prajJaptiH tathA tasyA eva chAyAyA bhUmeH sakAzAttadravyaM yAvaducchyo'sti, tatazca chAyAnta AtapAntamUrdhvamadhazca spRzati, athavA abhayadevI prAsAdavaraNDikAderyA chAyA tasyA bhitteravatarantyA ArohantyA vA'nta AtapAntamUrdhvamadhazca spRzatIti bhAvanIyam , athavA yAvRttiH14 tayoreva chAyA''tapayoH pudgalAnAmasaGkhyeyapradezAvagAhitvAducchyasadbhAvaH, tatsadbhAvAccordhvAdhovibhAgaH, tatazca chAyAnta // 79 // AtapAntamUrdhvamadhazca spRzatIti // sparzanA'dhikArAdeva ca prANAtipAtAdipApasthAnaprabhavakarmasparzanAmadhikRtyAha asthi NaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajai ?, haMtA asthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai apuTThA kajai ?, jAva nivvAghAeNaM chadisiM vAghAyaM paDaca siya tidisiM siya caudisiM siya paMcadisi / sA bhate ! ki kaDA kajai akaDA kajjai ?, goyamA ! kaDA kajai no akaDA kajaha / sA bhaMte ! kiM attakaDA kanjai parakaDA kajjai tadubhayakaDA kajaha?, goyamA ! attakaDA kajaha No parakaDA kajaha No tadubhayakaDA kajjai / sA bhaMte ! kiM ANupuvi kaDA kajai aNANupuTiva kaDA kajai ?, goyamA ! ANupubdhi kaDA kajjai no aNAXNupuci kaDA kajjai, jA ya kaDA jA ya kajai jA ya kajissai sabvA sA ANupudiva kaDA no aNANupuvvi &|| kaDatti vattavvaM siyaa| atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAyakiriyA kajai 1, haMtA asthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajai apuTThA kajai jAva niyamA chahiMsiM kajai, sA bhaMte ! kiM kaDA kajai akaDA kajai, taM ceva jAva no aNANupuTviM kaDatti vattavvaM siyA, jahA neraiyA tahA egidiyavajA bhANiyavvA, jAva vemA | // 79 // Jain Education na For Personal & Private Use Only Narinelibrary.org Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 NiyA, egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyabvA, jahA pANAivAe tahA musAvAe tahA adinnAdANe mehuNe | prANAti| pariggahe kohe jAva micchAdasaNasalle, evaM ee aTThArasa, cauvIsaM daMDagA bhANiyavvA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! | pAtAdi kriyAyAH tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM jAva viharati // (suu052)|| spRSTatAdiH / 'atthi' tti astyayaM pakSaH-'kiriyA kajjaitti, kriyata iti kriyA-karma sA kriyate-bhavati, 'puDhe' ityAdeAkhyA || sU 52 I pUrvavat / 'kaDA kajai'tti kRtA bhavati, akRtasya karmaNo'bhAvAt , 'attakaDA kajai'tti AtmakRtameva karma bhavati, nAnyathA / 'aNANupudiva kaDA kajai'tti pUrvapazcAdvibhAgo nAsti yatra tadanAnupUrvIzabdenocyata iti / 'jahA nerahayA| tahA egidiyavajA bhANiyavva'tti nArakavadasurAdayo'pi vAcyAH, ekendriyavarjAH, te tvanyathA, teSAM hi dikpade || 'nivAghAeNaM chaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM' ityAdevizeSAbhilApasya jIvapadoktasya bhAvAt , ata evAha-egidiyA jahA jIvA tahA bhANiyavva'tti 'jAva micchAdasaNasalle' iha yAvatkaraNAt 'mANe mAyA lobhe pejeM anabhivyakta| mAyAlobhasvabhAvamabhiSvaGgamAtraM prema 'dose' anabhivyaktakrodhamAnasvarUpamaprItimAtra dveSaH 'kalaha' rATiH 'abbhakkhANe' asaddoSAviSkaraNaM 'pesunne' pracchannamasaddoSAviSkaraNaM 'paraparivAe' viprakIrNa pareSAM guNadoSavacanam 'arairaI' aratiH-| mohanIyodayAJcittodvegastatphalA ratiH-viSayeSu mohanIyodayAJcittAbhiratiraratiratiH, 'mAyAmose' tRtIyakaSAyadvitIyA-3 zravayoH saMyogaH, anena ca sarvasaMyogA upalakSitAH,athavA veSAntarabhASAntarakaraNena yatparavaJcanaM tanmAyAmRSeti, mithyA-| Jain Education O For Personal & Private Use Only na iainelibrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 80 // // Jain Education | darzanaM zalyamiva vividhavyathAnibandhanatvAnmithyAdarzanazalyamiti // evaM tAvadgautamadvAreNa karma prarUpitaM tacca pravAhataH | zAzvatamityataH zAzvatAneva lokAdibhAvAn rohakAbhidhAnamunipuGgavadvAreNa prarUpayituM prastAvayannAha - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI rohe nAmaM aNagAre pagaibhaddae paga| imaue pagaiviNIe pagaiuvasaMte pagaipayaNuko hamANamAyAlobhe miumaddavasaMpanne allINe bhaddae viNIe sama |Nassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uhuMjANU ahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAve - mANe viharaha, tae NaM se rohe nAmaM aNagAre jAyasaDhe jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI - puvviM bhaMte! loe pacchA aloe puvvi aloe pacchA loe ?, rohA ! loe ya aloe ya puvvipete pacchApete dovi ee sAsayA bhAvA, aNANupuvvI esA rohA ! / puThiMva bhaMte / jIvA pacchA ajIvA puvviM ajIvA pacchA jIvA ?, jaheva loe ya | aloe ya taheva jIvA ya ajIvA ya, evaM bhavasiddhIyA ya abhavasiddhIyA ya siddhI asiddhI siddhA asiDA, puvi bhaMte ! aMDae pacchA kukuDI puvviM kukkuDI pacchA aMDae ?, rohA ! se NaM aMDae kao ?, bhayavaM ! kukkuDIo, sA NaM kukuDI kao ?, bhaMte ! aMDayAo, evAmeva rohA ! se ya aMDae sAya kukkuDI, puvvite pacchApete duvete sAsayA bhAvA, aNANupubvI esA rohA ! / puvvi bhaMte! loyaMte pacchA aloyaMte putrvaM aloyaMte pacchA loyaMte !, rohA ! loyaMte ya aloyaMte ya jAva aNANuputrvI esA rohA ! / puvviM bhaMte ! loyaMte pacchA sattame uvAsaMtare pucchA, rohA ! loyaMte ya sattame uvAsaMtare puvvipi dovi ete jAva aNANupubvI esA rohA ! | evaM tional For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 6 rohaka pRcchA lokAlokAdikayoH pUrvatve sU 52 // 80 // jainelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loyaMte ya sattame ya taNuvAe, evaM ghaNavAe ghaNodahi sattamA puDhavI, evaM loyaMte ekkkeNaM saMjoeyavve imehiM ThANehiM-taMjahA - ovAsavAyaghaNaudahi puDhavI dIvA ya sAgarA vAsA / neraiyAI asthiya samayA kammAI | lessAo // 1 // diTThI daMsaNa NANA sanna sarIrA ya joga uvaoge / dubvapaesA pajjava aDA kiM puvvi loyaMte ? | // 2 // puvi bhaMte ! loyaMte pacchA savvaddhA ? / jahA loyaMteNaM saMjoiyA savve ThANA ete evaM aloyaMteNavi saMjoeyavvA savve / puvvi bhaMte ! sattame uvAsaMtare pacchA sattame taNuvAe ?, evaM sattamaM uvAsaMtaraM savvehiM samaM saMjoeyavvaM jAva savvaDAe / puvviM bhaMte ! sattame taNuvAe pacchA sattame ghaNavAe, eyaMpi taheva neyavvaM | jAva savvaddhA, evaM uvarillaM ekekaM saMjoyaMteNaM jo jo hiTThillo taM taM chateNaM neyavvaM jAva atIyaaNAgayaddhA | pacchA savvaddhA jAva aNANupubvI esA rohA ! sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti ! jAva viharai // (su. 53) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM jAva evaM vayAsI- kativihA NaM bhaMte ! loyahitI paNNattA ?, goyamA ! aTThavihA loyaTThitI paNNattA, taMjahA- AgAsapaiTTie vAe 1 vAyapaiTThie udahI 2 udahI paTTiyA puDhavI 3 puDhavipaTTiyA tasA dhAvarA pANA 4 ajIvA jIvapaiTTiyA 5 jIvA kammapaTTiyA 6 ajIvA jIvasaMgahiyA 7 jIvA kammasaMga hiyA 8 / se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai ? - aTThavihA jAva jIvA kammasaMgahiyA 1, goyamA ! se jahAnAmae- kei | purise vatthimADovei vatdhimADovittA uppi sitaM baMdhai 2 majjheNaM gaMTiM baMdhai 2 uvarillaM gaThiM muyai 2 uva|rillaM desaM vAmei 2 uvarillaM detaM vAmettA uvarillaM detaM AuyAyassa pUrei 2 upisi taM baMdhai 2 majjhilaM For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 81 // Jain Education gaMThiM muyai / se nUNaM goyamA ! se AuyAe tassa vAuyAyassa uppi uvaritale ciTThaha ?, haMtA ciTThA, se teNaTTeNaM jAva jIvA kammasaMgahiyA, se jahA vA keha purise vatthimADovei 2 kaDIe baMdhai 2 atthAhamatAra | maporasiyaMsi udagaMsi ogAhejjA, se nUNaM goyamA ! se purise tassa AuyAyassa uvarimatale ciTThai ?, haMtA ciTThA, evaM vA aTThavihA loyaTThiI paNNattA jAva jIvA kammasaMgahiyA // ( sU0 54 ) // 'pagai bhae 'tti svabhAvata eva paropakArakaraNazIlaH 'pagaima ue 'ti svabhAvata eva bhAvamArdavikaH, ata eva 'pagahU| viNIe 'ti tathA 'pagaiuvasaMte'tti krodhodayAbhAvAt 'pagaipayaNu ko hamANamAyAlo bhe' satyapi kaSAyodaye tatkAryA| bhAvAt pratanukrodhAdibhAvaH 'miumaddavasaMpanne' tti mRdu yanmArdavam - atyarthamahaGkRtijayastatsaMpannaH- prApto gurUpadezAd yaH sa tathA, 'AlINe'tti gurusamAzritaH saMlIno vA, 'bhadae'tti anupatApako guruzikSAguNAt, 'viNIe 'tti gurusevAguNAt 'bhavasiddhIyA ya'tti bhaviSyatIti bhavA bhavA siddhi: - nirvRtiryeSAM te bhavasiddhikAH, bhavyA ityarthaH, 'sattame uvAsaM tare' tti saptamapRthivyA adhovakAzamiti / sUtrasaGgrahagAthe - ke', tatra 'ovAse' ti saptAvakAzAntarANi 'vAya'tti tanu|| vAtAH ghanavAtAH 'ghaNaudahi' tti ghanodadhayaH sapta 'puDhavi'tti narakapRthivyaH saptaiva 'dIvA ya'tti jambUdvIpAdayo'saGkhyAtAH | asaGkhyeyA eva 'sAgarAH' lavaNAdayaH 'vAsa'tti varSANi bharatAdIni saptaiva 'neraiyAi' tti caturviMzatidaNDakaH 'atthi, ya'tti astikAyAH paJca 'samaya'tti kAlavibhAgAH karmANyaSTau lezyAH SaT dRSTayo - mithyAdRSTyAdayastisraH, darzanAni | catvAri jJAnAni pazca sajJAzcatasraH zarIrANi paJca yogAstrayaH upayogau dvau dravyANi SaT pradezA anantAH paryavA anantA For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 6 aSTadhA loka0 sthitiH sU 54 // 81 // ainelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva 'addha'tti atItAddhA anAgatAddhA sarvAddhA ceti, 'kiM puTiva loyaMti'tti, ayaM sUtrAbhilApanirdezaH, tathaiva pazcimasUtrAbhilApaM darzayannAha-'pubvi bhaMte! loyaMte pacchA savvaddhe'tti / etAni ca sUtrANi zUnyajJAnAdivAdanirAsena vicibAhyAdhyAtmikavastusattA'bhidhAnArthAni IzvarAdikRtatvanirAsena cAnAditvAbhidhAnArthAnIti / lokAntAdilokapadArthaprastAvAdatha gautamamukhena lokasthitiprajJApanAyAha-ayaM sUtrAbhilApaH-AkAzapratiSThito vAyuH-tanuvAtaghanavAtarUpaH, tasthAvakAzAntaropari sthitatvAt , AkAzaM tu svapratiSThitameveti na tatpratiSThAcintA kRteti / tathA vAtapratiSThita udadhiH ghanodadhistanuvAtaghanavAtopari sthitatvAt 2 / tathA udadhipratiSThitA pRthivI, ghanodadhInAmupari sthitatvAt ratnaprabhAdInAM, || bAhulyApekSayA cedamuktam, anyathA IpatyAgbhArA pRthivI AkAzapratiSThitaiva / tathA pRthivIpratiSThitAstrasasthAvarAH prANAH, idamapi prAyikameva, anyathA''kAzaparvatavimAnapratiSThitA api te santIti 4 / tathA'jIvA:-zarIrAdipudgalarUpA jIva. pratiSThitAH, jIveSu teSAM sthitatvAt 5 / tathA jIvAH karmapratiSThitAH, karmasu-anudayAvasthakarmapudgalasamudAyarUpeSu saMsArijIvAnAmAzritatvAt , anye tvAH-jIvAH karmabhiH pratiSThitAH-nArakAdibhAvenAvasthitAH 6 / tathA ajIvA jIvasaMgRhItAH, manobhASAdipudgalAnAM jIvaiH saMgRhItatvAt , athAjIvAH jIvapratiSThitAstathA'jIvA jIvasaMgRhItA ityetayoH ko bhedaH, ucyate, pUrvasmin vAkye AdhArAdheyabhAva uktaH, uttare tu saMgrAhyasaMgrAhakabhAva iti bhedaH, yacca yasya saMgrAhyaM tattasyAdheyamapyarthApattitaH syAd yathA'pUpasya tailamityAdhArAdheyabhAvo'pyuttaravAkye dRzya iti / tathA jIvAH karmasaMgRhItAH, saMsArijIvAnAmudayaprAptakarmavazavartitvAt , ye ca yadvazAste tatra pratiSThitAH, yathA ghaTe rUpAdaya ityevamihApyAdhArAdhe. ROMALUMAMALSMALSSC JainEducation For Personal & Private Use Only brary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake vyAkhyA- yatA dRzyeti / 'se jahAnAmae keI'tti, sa 'yathAnAmakaH' yatprakrAranAmA, devadattAdinAmetyarthaH, athavA 'se' iti sa prajJaptiH |'yathA' iti dRSTAntArthaH 'nAma' iti saMbhAvanAyAm 'e' iti vAkyAlaGkAre, 'vatyiti 'basti' dRti 'ADovei'tti ATo uddeza 6 abhayadevI payet vAyunA pUrayet, 'uppiM siyaM baMdhaItti upari sitaM "SiJ bandhane' iti vacanAt ktapratyayasya ca bhAvArthatvAt aSTadhA yAvRttiH1|| karmArthatvAdvA bandhaM-granthimityarthaH 'badhnAti' karotItyarthaH, athavA 'upisitti upari 'ta'miti basti 'se AuyAe'tti, lok||82|| so'kAyastasya vAyukAyasya 'uppiti upari, uparibhAvazca vyavahArato'pi syAdityata Aha-uparitale sarvoparItyarthaH,18 sthitiH // yathA vAyurAdhAro jalasya dRSTa evamAdhArAdheyabhAvo bhavati AkAzaghanavAtAdInAmiti bhAvaH, AdhArAdheyabhAvazca prAgeva hai| sU 54 | sarvapadeSu vyaJjita iti / 'atthAhamatAramaporusiyaMsitti, astAgham-avidyamAnastAgham-agAdhamityarthaH, astAdho vA | nirastAdhastalamivetyarthaH, ata evAtAraM-tarItumazakyaM, pAThAntareNApAra-pAravarjitaM puruSaH pramANamasyeti pauruSeyaM tatpratiSedhAdapauruSayaM tataH karmadhArayo'tastatra, makArazcehAlAkSaNikaH, evaM vA' ityatra vAzabdo dRssttaantaantrtaasuucnaarthH|| lokasthityadhikArAdevedamAha-'asthi Na'mityAdi, anye tvAH-ajIvAjIvapaiDiyA' ityAdeH padacatuSTayasya bhAvanArthamidamAha AtthaNa bhaMte ! jIvA ya poggalAya annamannabaddhA annamannapaTTA annamanamogADhA annamannasiNehapaDibahA annamannaghaDattAe ciTThati ?, haMtA!asthi / se keNaTeNaM bhaMte!jAva citi. goyamA ! se jahAnAmae-haradaM siyA // 82 // puNe puNNappamANe volaTTamANe vosaTTamANe samabharaghaDatAe ciTTaha, ahe NaM ke parise taMsi haradAsa ega maha nAvaM sayAsavaM sayachir3e ogAhejA, se nUrNa goyamA ! sA NAvA tehiM AsavadArehiM ApUramANI 2 puNNA OMOMOMOMOMOMOMOMOMOMOM Jal Educati o nal For Personal & Private Use Only MINMainelibrary.org Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAR puNNappamANA volahamANA vosahamANA samabharaghaDatAe ciTTha, haMtA ciTThai, se teNaTeNaM goyamA! atthiNaM| jIvA ya jAva ciTThati // (suu055)|| | 'poggale'ti karmazarIrAdipudgalAH 'aNNamaNNabaddha'tti anyo'nyaM jIvAH pudgalAnAM pudgalAzcazca jIvAnAM saMbaddhA | ityarthaH, kathaM baddhAH ityAha-'annamannapuTThA' pUrva sparzanAmAtreNAnyo'nyaM spRSTAstato'nyo'nyaM baddhAH, gADhataraM saMbaddhA ityarthaH, 'aNNamaNNamogADha'tti paraspareNa lolIbhAvaM gatAH, anyo'nyaM snehapratibaddhAiti,atra rAgAdirUpaH snehaH, yadAha-"snehA bhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gAtram / rAgadveSakkinnasya karmabandho bhavatyevam // 1 // " iti, ata eva "aNNamapaNaghaDattAe'tti anyo'nyaM ghaTA-samudAyo yeSAM te'nyo'nyaghaTAstadbhAvastattA tayA'nyo'nyaghaTatayA / 'harae siya'tti 'ido' nadaH 'syAt' bhavet 'puNNe'tti bhRto jalasya, sa ca kizcinyUno'pi vyavahArataH syAdata Aha-'puNNappamANe'tti pUrNapramANaH pUrNa vA jalenAtmano mAnaM yasya sa pUrNAtmamAnaH 'volaTTamANe'tti vyapaloDyan atijalabharaNAcchadyamAnajala ityarthaH 'vosaTTamANe'tti jalaprAcuryAdeva vikazan-sphArIbhavan varddhamAna ityarthaH 'samabharaghaDatAe'tti samo na viSamo ghaTaikadezamanAzritatvena bharo-jalasamudAyo yatra sa samabharaH sarvathA bhRto vA samabharaH, samazabdasya sarvazabdArthatvAt, samabhara. pazcAsau ghaTazceti samAsaH, samabharaghaTa iva samabharaghaTastadbhAvastattA tayA samabharaghaTatayA,sarvathAbhRtaghaTAkAratayetyarthaH, 'ahe NaM' 4ti ahezabdo'thArthaH athazabdazcAnantaryArthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, 'mahaMti mahatIM 'sayAsava'ti Azravati-ISatkSarati jalaM yaiste AzravAH-sUkSmarandhrANi santo-vidyamAnAH sadA vA-sarvadA zatasaGkhyA vA''zravA yasyAM sA sadAzravAH zatA dain Educat i onal For Personal & Private Use Only wwwIGary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1zata vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH yapAna zravA vA'tastAma, evaM 'sayachiDu' navaraM chidraM-mahattaraM randhram, 'ogAhejatti 'avagAhayet' pravezayed AsavadArehiM ti | AzravacchidraiH 'ApUramANI'tti ApUryamANA jaleneti zeSaH, iha dvivacanamAbhIkSNye, 'puNNe'tyAdi prAgvannavaraM 'vosaTTa- uddezaH mANA' ityAdau vRddhairayaM vizeSa uktaH-'vosaTTamANA' bhRtA satI yA tatraiva nimajjati socyate 'samabharaghaDattAe'tti sUkSmA idakSiptasamabharaghaTavad idasyAdhastyodakena saha tiSThatItyarthaH, yathA nauzca hradodakaM cAnyo'nyAvagAhena vartate evaM jIvAzca pudgalAzceti bhAvanA // lokasthitAvevedamAha atthi NaM bhaMte ! sayA samiyaM sahame siNehakAye pavaDai ?, haMtA asthi / se bhaMte ! kiM uDDe pavaDai ahe | pavaDai tirie pavaDai?, goyamA! uDDevi pavaDai ahe pavaDai tirievi pavaDai, jahA se bAdare AuyAe annamanasamAutte ciraMpi dIhakAlaM ciTThai tahANaM sevi?, no iNaDhe samaDhe, se NaM khippAmeva viddhNsmaagcchi|sevN bhaMte! sevaM bhaMtetti ! // chaTTho uddeso smtto||16|| (suu056)|| P 'sadA sarvadA 'samiyaM'ti saparimANaM na bAdarApkAyavadaparimitamapi, athavA 'sadA' iti sarvartuSu 'samita'miti / rAtrau divasasya ca pUrvAparayoH praharayoH, tatrApi kAlasya snigdhetarabhAvamapekSya bahatvamalpatvaM cAvaseyamiti, yadAha-"paDhamacarimAu sisire gimhe addhaM tu tAsiM vajjettA / pAyaM Thave siNehAirakkhaNaTThA pavese vA // 1 // " lepitapAtraM bahirna sthApayet snehAdirakSaNArthAyeti, 'sUkSmaH snehakAya' iti apkAyavizeSa ityarthaH 'udde'tti Urdhvaloke vartalavaitAbyAdiSu 'ahe'tti 1 prathamacaramapauruSyau ziziratauM grISme tu tayoraTTai varjayitvA snehAdirakSaNArtha liptapAtrANi sthApayet pravizedvA // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adholokagrAmeSu 'tiriyaM ti tiryagloke 'dIhakAlaM ciTThaItti taDAgAdipUraNAt , 'viddhaMsamAgacchaitti svalpatvAtta. hAsyeti // prathamazate SaSThaH // 1 / 6 / / atha saptama Arabhyate, tasya caivaM sambandhaH-vidhvaMsamAgacchatItyuktaM prAk iha tu tadviparyaya utpAdo'bhidhIyate, athavA | lokasthitiH prAguktA ihApi saiva, tathA 'neraie'tti yaduktaM saGgrahiNyAM taccAvasarAyAtamihocyata iti, tatrAdisUtram| neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajamANe kiM deseNaM desaM uvavajjai deseNaM savvaM uvavajaha savveNaM desaM uvava jai savveNaM savvaM uvavajai ?, goyamA ! no deseNaM desaM uvavajaha no deseNaM savvaM uvavajaha no sabveNaM desaM | uvavajjai savveNaM savvaM uvavajai, jahA neraie evaM jAva vemANie 1 // (suu057)|| __ 'naraieNaM bhaMte! neraiesu uvavajamANe'tti, nanUtpadyamAna eva kathaM nAraka iti vyapadizyate?, anutpannatvAt , tiryaOMgAdivad iti, atrocyate, utpadyamAna utpanna eva, tadAyuSkodayAt , anyathA tiryagAdyAyuSkAbhAvAnnArakAyuSko daye'pi yadi nArako nAsau tadanyaH ko'sau ? iti, 'kiM deseNaM desaM uvavajaItti dezena ca dezena ca yadutpAdanaM pravRttaM taddezenadezaM, chAndasatvAccAvyayIbhAvapratirUpaH samAsaH, evamuttaratrApi, tatra jIvaH kiM 'dezena' svakIyAvayavena 'dezena' nArakAvayavinouMzatayotpadyate athavA 'dezena dezamAzrityotpAdayitveti zeSaH, evamanyatrApi / tathA 'deseNaM savvaM'ti dain Educati o nal For Personal & Private Use Only www.H DHEry.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 84 // dezena ca sarveNa ca yat pravRttaM taddezenasarvaM tatra dezena - svAvayavena sarvataH - sarvAtmanA nArakAvayavitayotpadyata ityarthaH, | AhozcitsarveNa - sarvAtmanA dezato-nArakAMzatayotpadyate, athavA 'sarveNa' sarvAtmanA sarvato nArakatayeti praznaH 4, atro| ttaram-na dezenadezatayotpadyate, yato na pariNAmikAraNAvayavena kAryAvayavo nirdhartyate tantunA paTApratibaddhapaTapradezavat, yathA hi paTadezabhUtena tantunA paTApratibaddhaH paTadezo na nirvartyate tathA pUrvAvayavipratibaddhena taddezenottarAvayavidezo na nirvartyata iti bhAvaH / tathA na dezena sarvatayotpadyate, aparipUrNakAraNattvAt, tantunA paTa iveti / tathA na sarveNadezatayotpadyate, saMpUrNapariNAmikAraNattvAt, samastaghaTakA raNairghaTaikadezavat / 'savveNaM savvaM uvavajjaha' sarveNa tu sarva utpadyate, pUrNakAraNasamavAyAd, ghaTavaditi cUrNivyAkhyA, TIkAkArastvevamAha - kimavasthita eva jIvo dezamapanIya yatrotpattavyaM tatra dezata utpadyate 1 1, athavA dezena sarvata utpadyate ? 2, athavA sarvAtmanA yatrotpattavyaM tasya deze utpadyate ? 3, | athavA sarvAtmanA sarvatra 14, iti, eteSu pAzcAtyabhaGgau grAhyau, yataH sarveNa - sarvAtmapradezavyApAreNelikAgatau yatrotpattavyaM tasya deze utpadyate, taddezenotpattisthAnadezasyaiva vyAptatvAt, kandukagatau vA sarveNa sarvatrotpadyate vimucyaiva pUrva| sthAnamiti etacca TIkAkAravyAkhyAnaM vAcanAntaraviSayamiti / utpAde cAhAraka ityAhArasUtram - neraie NaM bhaMte! neraiesa uvavajamANe kiM deseNaM desaM AhArei 1 deseNaM savvaM AhArai 2 savveNaM desaM AhArei 3 savveNaM savvaM AhArei 1 4, goyamA ! no deseNaM desaM AhAreha no deseNaM savvaM AhAreha savveNa vA desaM AhArei savveNa vA savvaM AhArei, evaM jAva vaimANie 2 / neraie NaM bhaMte ! neraha ehiMto ubvaTTamANe For Personal & Private Use Only ti // www.janelibrary.org Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhANiyabvA, savveNaM sava mANa jvabamANe ya catAra dUsaNaM desaM uvavanne, esopavAvaNa vA savvaM A05 kiM deseNaM desaM uvavai ? jahA uvavajjamANe taheva uvavaTTamANe'vi daMDago bhANiyavvo 3 / neraie NaM bhaMte ! nerahai iehiMto uvavadyamANe kiM deseNaM desaM AhArada taheva jAva savveNa vA desaM AhArei ?, savvaNa vA savvaM A0 |1, evaM jAva bemANie 4 / nerai0 bhaMte ! nera0 uvavanne kiM deseNaM desaM uvavanne, esovi taheva jAva sabveNaM savvaM uvavanne ?, jahA uvavajamANe uvavaddamANe ya cattAri daMDagA tahA uvavanneNaM uvvaTTeNavi cattAri daMDagA |bhANiyabvA, sabveNaM savvaM uvavanne savveNa vA desaM AhArei savveNa vA savvaM AhArei, eeNaM abhilAveNaM| uvavannevi uvvaTTaNevi neyavvaM 8 // neraie NaM bhaMte ! neraiesa uvavajamANe kiM addheNaM addhaM uvavajaha ? 1 adeNaM savvaM uvavajai 12 savveNaM addhaM uvavajai ?3 samveNaM savvaM uvavajai0 ? 4, jahA paDhamilleNaM aTTha | daMDagA tahA addheNavi aTTha daMDagA bhANiyabvA, navaraM jahiM deseNaM desaM uvavajai tahiM addheNaM addhaM uvavajai ||3|| iti bhANiyavvaM, eyaM NANataM, ete savvevi solasadaMDagA bhANiyabvA // (sU058) . tatra 'dezena deza'miti AtmadezenAbhyavahAryadravyadezamityevaM gamanIyam / uttaram-'sabveNa vA desamAhArei'tti, | utpattyanantarasamayeSu sarvotmapradezairAhArapudgalAn kAMzcidAdatte kAMzcidvimuJcati, taptatApikAgatatailagrAhakavimocakApUpavada, ata ucyate-dezamAhArayatIti, 'sabveNa vA savvaM ti sarvAtmapradezairutpattisamaye AhArapudgalAnAdatte eva prathamataH tailabhRtataptatApikAprathamasamayapatitApUpavadityucyate-sarvamAhArayatIti / utpAdastadAhAreNa saha prAgdaNDakAbhyA| muktaH, athotpAdapratipakSatvAdvartamAnakAlanirdezasAdhAccodvartanAdaNDakastadAhAradaNDakena saha 4 / tadanantaraM ca noda vyA5 For Personal & Private Use Only AaMjainelibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- tainA'nutpannasya syAdityutpannatadAhAradaNDako, utpannapratipakSatvAccodvRttatadAhAradaNDakAviti / pustakAntare tUtpAdatadA- 1 zatake prajJaptiH hAradaNDakAnantaramutpAde satyutpannaH syAdityutpannatadAhAradaNDako, tatastUtpAdapratipakSatvAdudvarttanAyA udvartanAtadAhArada- uddezaH 7 abhayadevI- NDako, udvartanAyAM codvattaH syAdityudattatadAhAradaNDako, kaNThyAzcaita iti / evaM tAvadaSTAbhirdaNDakairdezasarvAbhyAmutpA- vigrahetarAyAvRttiH || dAdi cintitam , athASTAbhirevAr3asarvAbhyAmutpAdAdyeva cintayannAha-'neraieNa'mityAdi 'jahA paDhamilleNaM'ti yathA|| tiHsU 59 // 85 // dazana, nanu dazasya dezena, nanu dezasya cArdhasya ca ko vizeSaH ?, ucyate, dezastribhAgAdiranekadhA, arddha tvekadhaiveti // utpattirudvartanA ca prAyo gatipUrvikA bhavatIti gatisUtrANi jIve NaM bhaMte ! kiM viggahagatisamAvannae aviggahagatisamAvannae ?, goyamA ! siya viggahagaisamAvannae siya aviggahagatisamAvannage, evaM jAve vemANie / jIvA NaM bhaMte ! kiM viggahagaisamAvannayA aviggahagahasamAvannagA?, goyamA ! viggahagaisamAvannagAvi aviggahagaisamAvannagAvi / neraiyA NaM bhaMte ! kiM vigga-1 hagatisamAvannayA aviggahagatisamAvannagA?, goyamA ! savvevi tAva hojA aviggahagatisamAvannagA 1 / ahavA aviggahagatisamAvanagA ya viggahagatisamAvanne ya2 ahavA aviggahagatisamAvanagA ya viggahagahasamAvannagA ya 3 // evaM jIvegiMdiyavajjo tiybhNgo|| (sU059) 'viggahagaisamAvannae'tti vigraho-vakaM tatpradhAnA gativigrahagatiH, tatra yadA vakreNa gacchati tadA vigrahagatisamApanna ucyate, avigrahagatisamApannastu RjugatikaH sthito vA, vigrahagatiniSedhamAtrAzrayaNAt, yadi cAvigrahagatisamApanna dain Education XL na For Personal & Private Use Only IAlinelibrary.org Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Rjugatika evocyate tadA nArakAdipadeSu sarvadevAvigrahagatikAnAM yadvahutvaM vakSyati tanna syAd, ekAdInAmapi teSUtpAda - | zravaNAt, TIkAkAreNa tu kenApyabhiprAyeNAvigrahagatisamApanna Rjugatika eva vyAkhyAta iti / 'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi praznaH, tatra jIvAnAmAnantyAt pratisamayaM vigrahagatimatAM tanniSedhavatAM ca bahUnAM bhAvAdAha - 'viggahagaha' ityAdi / | nArakANAM tvalpatvena vigrahagatimatAM kadAcidasambhavAt sambhave'pi caikAdInAmapi teSAM bhAvAd vigrahagatipratiSedhava tAM ca sadaiva bahUnAM bhAvAt Aha - 'savvevi tAva hoja aviggahe 'tyAdi vikalpatrayam, asurAdiSu etadevAtidezata Aha- 'eva 'mityAdi jIvAnAM nirvizeSANAmekendriyANAM coktayuktayA vigrahagatisamApannattve tatpratiSedhe ca bahutvameveti na bhaGgatrayaM, tadanyeSu tu trayameveti, 'tiyabhaMgo' tti trikarUpo bhaGgastrikabhaGgo, bhaGgatrayamityarthaH // gatyadhikArAzcyavanasUtram - deve NaM bhaMte ! mahiDie mahajuIe mahabbale mahAyase mahAsukkhe mahANubhAve aviDakkaMtiyaM cayamANe kiMcivi kAlaM hirivattiyaM durguchAvattiyaM parisahavattiyaM AhAraM no AhArei, ahe NaM AhArei, AhArijamANe AhArie pariNAmijjamANe pariNAmie pahINe ya Aue bhavai jattha uvavajjai tamAuyaM paDisaMveei, taMjahA - tiri kukhajoNiyAjayaM vA maNussA uyaM vA ?, haMtA goyamA ! deve NaM mahiDIe jAva maNussAuyaM vA // ( sU0 60 ) // 'mahiDie'tti maharddhiko vimAnaparivArAdyapekSayA 'mahajjaie' tti mahAdyutikaH zarIrAbharaNAdyapekSayA 'mahanthale 'ti mahAbalaH zArIraprANApekSayA 'mahAyase' tti 'mahAyazAH' bRhatprakhyAtiH 'mahesakkhe'tti mahezo - mahezvara ityAkhyA - abhi dhAnaM yasyAsau mahezAkhyaH 'mahAsokkhe' tti kvacit 'mahANubhAve 'ti 'mahAnubhAvaH' viziSTavaikriyAdikaraNAcintyasAmarthyaH For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 |'aviukatiyaM cayamANe'tti cyavamAnatA kilotpattisamaye'pyucyata ityata Aha-vyutkrAntiH-utpattistanniSedhAdavyutkrA- 61 zatake |ntikam , athavA vyavakrAntiH-maraNaM tanniSedhAdavyavakrAntikaM tadyathA bhavatyevaM cyavamAno jIvamAno, jIvanneva maraNa- | uddezaH7 kAla ityarthaH, 'aviukkatiyaM cayaM cayamANe tti kvacidRzyate, tatra ca'cayaM zarIraM'cayamANe tti tyajan 'kiJcivi kAlaM'ti devasya hIkiyantamapi kAlaM yAvannAhArayediti yogaH, kutaH? ityAha-hIpratyayaM lajjAnimittaM, sa hi cyavanasamaye'nupakrAnta eva | kutsAdepazyatyutpattisthAnamAtmanaH, dRSTvA ca taddevabhavavisadRzaM puruSaparibhujyamAnastrIgarbhAzayarUpaM jiheti, hiyA ca nAhArayati, rAharAbhAvaH | tathA 'jugupsApratyayaM' kutsAnimittaM, zukrAderutpattikAraNasya kutsAhetutvAt , 'parIsahavattiyaMti iha prakramAt parISaha| zabdenAratiparISaho grAhyaH, tatazcAratiparIpahanimittaM, dRzyate cAratipratyayAloke'pyAhAragrahaNavaimukhyamiti, 'AhAra' | manasA tathAvidhapudgalopAdAnarUpam , "ahe 'ti atha lajjAdikSaNAnantaramAhArayati bubhukSAvedanIyasya ciraM sodumazakyatvAditi, 'AhArijamANe AhArie'ityAdI bhAvArthaH prathamasUtravata, anena ca kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAbhidhAnena tadIyA''hArakAlasyAlpatoktA, tadanantaraM ca 'pahINe ya Aue bhavaha'tti 'ca' samuccaye prakSINaM prahINaM vA''| yubhevati, tatazca yatrotpadyate manujatvAdI 'tamAuyaMti tasya-manajatvAderAyastadAyuH 'pratisaMvedayati' anubhavatIti !, | 'tirikakhajoNiyAuyaM vA ityAdI devanArakAyuSoH pratiSedho, devasya tatrAnutpAdAditi // utpattyadhikArAdidamAha jIve NaM bhaMte ganbhaM vakamANe kiM saiMdie vakkamaha aNidie vakkamaha?, goyamA! siya saIdie vakkamai siya aNidie vakkamai, se keNaTeNaM, goyamA ! davidiyAI paDaca aNidie vakkamai bhAvidiyAI paDucca Jain Education a nal For Personal & Private Use Only Nainelibrary.org Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education saiMdie vakkama, se teNaTTeNaM 0 / jIve NaM bhaMte! ganbhaM vakkamamANe kiM sasarIrI vakkamai asarIrI vakkamai ?, goyamA ! | siya sasarIrI va0 siya asarIrI vakkamai, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! orAliyaveubviyaAhArayAI paDucca asarIrI va0 teyAkammA0 pa0 sasa0 vakka0 se teNadveNaM goyamA !0 / jIve NaM bhaMte ! garbha vakkamamANe tappaDhama| yAe kimAhAramAhArei ?, goyamA ! mAuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsiddhaM kalusa kivvisaM tappaDhamayAe AhAramAhArei / jIve NaM bhaMte ! ganbhagae samANe kimA hAramA hArei ?, goyamA ! jaM se mAyA nANAvihAo | rasavigaIo AhAramAhArei tadekadeseNaM oyamAhArei / jIvassa NaM bhaMte! ganbhagayassa samANassa asthi | uccArei vA pAsavaNei vA khelei vA siMghANei vA vatei vA pittei vA ?, No iNaTThe samaTThe se keNadveNaM ?, go |yamA ! jIve NaM gabbhagae samANe jamAhArei taM ciNAi taM soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe aTThiahimiMja ke samaMsuromana hattAe, se teNaTTeNaM0 / jIve NaM bhaMte ! ganbhagae samANe pabhU muheNaM kAvaliyaM AhAraM AhArittae ?, goyamA ! No iNaTThe samaTThe, se keNaTTheNaM ?, goyamA ! jIve NaM gambhagae samANe savvao AhAreha savvao pariNAmei savvao ussasaha savvao nissasaha abhikkhaNaM AhAreha abhikkhaNaM pariNAmei abhi| kkhaNaM Ussasaha abhikkhaNaM nissasaha Ahaca AhAreha Ahacca pariNAmeha Ahaca ussasaha Ahacca nIsasai // | mAujIvarasaharaNI puttajIvarasaharaNI mAujIvapaDibaddhA puttajIvaM phuDA tamhA AhAreha tamhA pariNAmei, avarAvi ya NaM puttajIvapaDibaddhA mAujIvaphuDA tamhA ciNAi tamhA uvaciNAi se teNadveNaM0 jAva no pabhU For Personal & Private Use Only Tainelibrary.org Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- muheNaM kAvaliyaM AhAraM AhArittae // kai NaM bhaMte ! mAiaMgA paNNattA ?, goyamA ! tao mAiyaMgA paNNa-|| 1 zataka prajJaptiH pattA, taMjahA-maMse soNie mtthuluNge| kai NaM bhaMte ! piiyaMgA paNNattA ?, goyamA! tao piiyaMgA paNNattA, * uddezaH 7 garbhasyendri abhayadevI taMjahA-ahi advimiMjA kesamaMsuromanahe / ammApiie NaM bhaMte ! sarIrae kevaiyaM kAlaM saMciTThai ?, goyamA! yavattvAhAyA vRttiH jAvaiyaM se kAlaM bhavadhAraNije sarIrae avvAvanne bhavai evatiyaM kAlaM saMciThThai, ahe NaM samae samae voka rmaatpitr|| 87 // | sijamANe 2 caramakAlasamayaMsi vocchinne bhavai // (suu061)|| nAdi | 'gabhaM vakkamamANe'tti, garbha vyutkrAman garbha utpadyamAna ityarthaH 'dabidiyAIti nivRttyupakaraNalakSaNAni, tAni / sU 61 hIndriyaparyAptau satyAM bhaviSyantItyanindriya utpadyate, "bhAviMdiyAIti labdhyupayogalakSaNAni, tAni ca saMsAriNaH sarvAvasthAbhAvInIti / 'sasarIri'tti saha zarIreNeti sazarIrI, insamAsAntabhAvAt, 'asarIri'tti zarIravAn zarIrI tanniSedhAdazarIrI 'vakkamai'tti vyutkrAmati, utpadyata ityarthaH, 'tappaDhamayAe'tti tasya-garbhavyutkramaNasya prathamatA | tatprathamatA tayA 'ki'miti prAkRtatvAt katham?,'mAuoyaMti'mAturojaH' jananyA ArtavaM,zoNitamityarthaH, piusukaM ti |pituH zukram , iha yaditi zeSaH 'taMti AhAramiti yogaH, 'tadubhayasaMsirlDa'ti tayorubhayaM tadubhayaM dvayaM tacca tat saMzliSTaM ca saMsRSTaM vA-saMsargavat tadubhayasaMzliSTaM tadubhayasaMsRSTaM vA 'jaM se'tti yA tasya garbhasattvasya mAtA 'rasavigaIo'ci rasarUpA vikRtIH-dugdhAdyA rasavikArAstAH 'tadegadeseNaM ti tAsAM rasavikRtInAmekadezastadekadezastena saha oja AhArayatIti / 'uccArei vatti uccAro-viSThA 'iti' upapradarzane 'vA' vikalpe khelo-niSThIvanaM 'siMghANaM'ti nAsikAzleSmA Jain Education I II For Personal & Private Use Only hinelibrary.org Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kesamaMsuromanahattAe'tti iha zmazrUNi-kUrcakezAH romaanni-kkssaadikeshaaH| 'jIveNa' mityAdi, savvao'tti savAtmanA |'abhikkhaNaM ti punaH punaH 'Ahaca'tti kadAcidAhArayati kadAcinnAhArayati, tathAsvabhAvatvAt , yatazca sarvata AhAraya| tItyAdi tato mukhena na prabhuH kAvalikamAhAramAhartumiti bhAvaH, atha kathaM sarvata AhArayati ? ityAha-'mAujIvarasaharaNI'tyAdi, raso hiyate-AdIyate yayA sA rasaharaNI nAbhinAlamityarthaH, mAtRjIvasya rasaharaNI mAtRjIvarasaharaNI, kimityAha-'puttajIvarasaharaNI' putrasya rasopAdAne kAraNatvAt, kathamevamityAha-mAtRjIvapratibaddhA satI sA yataH 'puttajIvaM phuDa'tti putrajIvaM spRSTavatI, iha ca pratibaddhatA gADhasambandhaH, tadaMzatvAt , spRSTatA ca sambandhamAtram, atadaMzatvAt , athavA mAtRjIvarasaharaNI putrajIvarasaharaNI ceti dve nADyau staH, tayozcAdyA mAtRjIvapratibaddhA putrajIvaspRTeti, 'tamhe'ti yasmAdevaM tasmAnmAtRjIvapratibaddhayA rasaharaNyA putrajIvasparzanAdAhArayati / 'avarAvi ya'ti putrajIvarasaharaNyapi ca putrajIvapratibaddhA satI mAtRjIvaM spRSTavatI'tamha'tti yasmAdevaM tasmAccinoti zarIram , uktaM ca tantrAntare| "putrasya nAbhau mAtuzca, hRdi nADI nibadhyate / yayA'sau puSTimApnoti, kedAra iva kulyyaa||1||" iti ||grbhaadhikaaraadeved mAha-kaiNa'mityAdi mAiaMga'tti ArttavavikArabahulAnItyarthaH 'matthuluMga'tti mastakabhejakam , anye tvAH-medaH | phipphisAdi mastuluGgamiti / 'piiyaMga'tti paitRkAGgAni zukravikArabahulAnItyarthaH, 'advimiMja'tti asthimadhyAvayavaH, kezAdikaM bahusamAnarUpatvAdekameva, ubhayavyatiriktAni tu zukrazoNitayoH samavikArarUpatvAt mAtApitroH sAdhAraNAnIti / 'ammApiie Nati ambApaitRkaM, zarIrAvayaveSu zarIropacArAd, uktalakSaNAni mAtApitrakAnItyarthaH, 'jAvaiyaM dan Education International For Personal & Private Use Only Clnelibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 1 zatake vyAkhyA &se kAlaM ti yAvantaM kAlaM 'setti tat tasya vA jIvasya 'bhavadhAraNIyaM bhavadhAraNaprayojanaM manuSyAdibhavopagrAhakamiprajJaptiH tyarthaH, 'avvAvannetti avinaSTam , 'aheNaM ti upacayAntimasamayAdanantarametad ambApaitRka zarIraM 'vokkasinjamANetti | uddezaH7 garbhasya deabhayadevI- 4vyavakRSyamANaM hIyamAnaM // garbhAdhikArAdevAparaM sUtram vanarakayoyA vRttiH jIve NaM bhaMte ! gabhagae samANe neraiesu uvavajejA ?, goyamA! atthegaie uvavajjejjA atthegaie noTa rutpAdaH // 88 // |uvavajejjA, se keNadveNaM ?, goyamA ! se NaM sannI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjattae vIriyalaDIe veuvvi-||2| jAtasyA yaladdhIe parANIeNaM AgayaM socA nisamma paese nicchabhaDa ni02 veubviyasamugghAeNaM samohaNai samo0 deyatetare 2 cAuraMgiNiM sennaM viubvai cAuraMgiNIsennaM viuvvettA cAuraMgiNIe seNAe parANIeNaM saddhiM saMgAma sU 62 |saMgAmei, seNaM jIve asthakAmae rajjakAmae bhogakAmae kAmakAmae atthakaMkhie rajakaMkhie bhogakakhie kAmakaMkhie atthapivAsie rajapivAsie bhogapivAsie kAmapivAsie taccitte tammaNe tallese tajjhavasie tattivvajjhavasANe tadavovautte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie eyaMsiNaM aMtaraMsi kAlaM kareja naraiesu uvavajaha, se teNa?Na goyamA ! jAva atthegaDae uvavajejA atthegahae no uvvjjejaa| jIva Ne bhata! gambha // 88 gae samANe devalogesu uvavajejjA ?, goyamA! atthegahae ughavajjejjA atthegaie no uvavajjajjA, se kaNaTreNaM ?, goyamA! se NaM sannI paMciMdie sabvAhiM pajjattIhiM pajattae tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA |aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM savayaNaM socA nisamma tao bhavaha saMvegajAyasahe tivvadhammANurAgaratte, Join Education For Personal & Private Use Only Hainelibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COMSA se NaM jIve dhammakAmae puNNakAmae saggakAmae mokUkhakAmae dhammakaMkhie puNNakakhie saggamokkhaka0 dhammaMpivAsie puNNasaggamokUkhapivAsie tacitte tammaNe tallese tadajjhavasie tattivvajjhavasANe tadaTTovautte tada piyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie eyaMsiNaM aMtaraMsi kAlaM kare0 devalo. uva0, se teNaTeNaM goyamA ! jIveNaM bhaMte ! gabhagae samANe uttANae vA pAsillae vA aMbakhujae vA accheja vA ciTeja vA nisIejja vA * tuyaTeja vA mAUe suyamANIe suvai jAgaramANIe jAgarai suhiyAe suhie bhavai duhiyAe duhie bhavai ?, haMtA goyamA ! jIveNaM gabhagae samANe jAva duhiyAe duhie bhavai, ahe NaM pasavaNakAla samayaMsi sIseNa 8|| vA pAehiM vA Agacchai samamAgacchai tiriyamAgacchai viNihAyamAgacchaha // vaNNavajjhANi ya se kammAI baddhAiM puTThAI nihattAI kaDAiM paTTaviyAI abhiniviTThAI abhisamannAgayAiM udinnAI no uvasaMtAI bhavaMti tao bhavaha durUve duvvanne duggaMdhe dUrase dupphAse aNiDhe akaMte appie asubhe amaNunne amaNAme hINassare dINasare | aNihassare akaMtassare appiyassare asubhassare amaNunnassare amaNAmassare aNAejavayaNe paJcAyAe yAvi bhavai, vannavajjhANi ya se kammAI no badhAI pasatthaM neyavvaM jAva AdejavayaNaM paJcAyAe yAvi bhavai, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! (sU062)tti sattamo uddeso smtto||1-7|| __ 'gabhagae samANe'tti garbhagataH san mRtveti zeSaH 'egaie'tti sagarvarAjAdigarbharUpaH, sajJitvAdivizeSaNAni ca garbhasthasyApi narakaprAyogyakarmabandhasambhavAbhidhAyakatayoktAni, vIryalabdhyA vaikriya labdhyA saMgrAmayatIti yogaH, athavA N CHAR JainEducationMA n al For Personal & Private Use Only walgainelibrary.org Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -992-964 vIryalabdhiko vaikriyalabdhikazca sanniti, parANIeNaM'ti 'parAnIka' zatrusainyaM 'soca'tti AkarNya 'nizamya' manasA'vadhArya 11 zatake vyAkhyAprajJaptiH 'paese nicchubhai'tti (pradezAn)garbhadezAdvahiH kSipati 'samohaNai'tti'samavahanti' samavahato bhavati tathAvidhapudgalagraha NArtha, 'saGgrAma saGgrAmayati yuddhaM karoti, 'atthakAmae'ityAdi arthe-dravye kAmo-vAJchAmAtraM yasyAsAvarthakAmaH, abhayadevI garbhasya deevamanyAnyapi vizeSaNAni, navaraM rAjyaM-nRpatvaM bhogA-gandharasasparzAH kAmau-zabdarUpe kAsara-gRddhiH, AsaktirityarthaH, yA vRttiH1|| vanarakayo rutpAdaH | arthe kAGkhA saMjAtA'syetyarthakAzintaH, pipAseva pipAsA-prApte'pyarthe'tRptiH, 'tacitte'tti tatra-arthAdau cittaM-sAmAnyo-18 // 89 // payogarUpaM yasyAsau taccittaH, 'tammaNe'tti tatraiva-arthAdau mano-vizeSopayogarUpaM yasya sa tanmanAH, 'tallese'tti lezyA- taresa 62 AtmapariNAmavizeSaH, 'tadjjhavasie'tti ihAdhyavasAyo'dhyavasitaM, tatra taccittAdibhAvayuktasya satastasmin-arthAdA-17 vevAdhyavasitaM-paribhogakriyAsaMpAdanaviSayamasyeti tadadhyavasitaH. 'tattivvajjhavasANe'tti tasminneva-arthAdau tIvram ArambhakAlAdArabhya prakarSayAyi adhyavasAnaM-prayatnavizeSalakSaNaM yasya sa tathA, 'tadaTThovautte'tti tadartham-athodinimi-14 ttamupayuktaH-avahitastadarthopayuktaH, 'tappiyakaraNe'tti tasminneva-arthAdAvarpitAni-AhitAni karaNAni-indriyANi | kRtakAritAnumatirUpANi vA yena sa tathA, 'tabbhAvaNAbhAvie'tti asakRdanAdau saMsAre tadbhAvanayA-arthAdisaMskAreNa bhAvito yaH sa tathA, 'eyaMsi NaM aMtaraMsi'tti 'etasmin saGghAmakaraNAvasare kAlaM-maraNamiti / 'tahAruvassa'tti // 89 // tathAvidhasya, ucitasyetyarthaH, 'zramaNasya' sAdhoH, vAzabdo devalokotpAdahetutvaM prati zramaNamAhanavacanayostulyatvaprakAzanArthaH, 'mAhaNassa'tti mA hana ityevamAdizati svayaM sthUlaprANAtipAtAdinivRttatvAdyaH sa mAhanaH, athavA brAhma 6456 dain Educat a For Personal & Private Use Only K ijalnelibrary.org Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 4ANo-brahmacaryasya dezataH sadbhAvAd brAhmaNo dezavirataH tasya vA 'aMtie'tti samIpe ekamapyAstAmanekam 'Aryam' ArAd yAtaM pApakarmabhya ityAryam , ata eva dhArmikamiti, 'tao'tti tadanantarameva 'saMvegajAyasahi'tti saMvegena-bhavabhayena jAtA zraddhA-zraddhAnaM dharmAdiSu yasya sa tathA 'tivvadhammANurAgaratti'tti tIvro yo dharmAnurAgo-dharmabahumAnastena rakta iva yaH sa tathA, 'dhammakAmae'tti dharmaH-zrutacAritralakSaNaH puNyaM-tatphalabhUtaM zubhakarmeti / 'aMbakhunjae vatti AmraphalavatkujaH 'acchejati AsIta sAmAnyataH, etadeva vizeSata ucyate-ciDeja'tti UrddhasthAnena 'nisIeja'tti niSadasthAnena tayaTeja'tti zayIta, 'samamAgacchai'tti, samam-aviSamaM 'sammati pAThe 'samyaga' anupaghAtahetatvAdAgacchati|mAturudarAd yonyA niSkAmati 'tiriyamAgacchatti tirazcIno bhUtvA jaTharAnnirgantuM pravartate yadi tadA 'vinighAtaM'||3|| maraNamApadyate, nirgamAbhAvAditi / garbhAnnirgatasya ca yatsyAttadAha-vaNNavajjhANi yatti varNaH-zlAghA vadhyo-hantavyo yeSAM tAni varNavadhyAni, athavA varNAdvAhyAni varNabAhyAni azubhAnItyarthaH, cazabdo vAkyAntaratvadyotanArthaH, se'tti tasya / garbhanirgatasya 'baddhAiMti sAmAnyato baddhAni 'puTThAIti poSitAni gADhataravandhataH 'nihattAIti udvarttanApavartanakaraNavarja| zeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, athavA baddhAni, katham ?-yataH pUrva spRSTAnIti, kaDAiMti nikAcitAni sarvakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, paTTaviyAIti manuSyagatipaJcendriyajAtitrasAdinAmakarmAdinA sahodayatvena vyavasthApitAnItyarthaH, abhiniviTThAIti tIvrAnubhAvatayA niviSTAni, abhisamannAgayAI ti udayAbhimukhIbhUtAnIti, tatazca 'udinnAIti 'udIrNAni svata udIraNAkaraNena voditAni, vyatirekamAha-'no uvasaMtAIti, aniSTAdIni vyAkhyA ACCORRC RECORRENCOUX dain Education International For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH gatiH SCREATM5%AOMOM tAnyevaikArthAni vA, 'hINassare'tti alpasvaraH 'dINassare'tti dInasyeva-duHsthitasyeva svaro yasya sa dInasvaraH 'aNAde- 1 zatake yavayaNe paccAyAe yAvitti, ihaivamakSaraghaTanA-pratyAjAtazcApi-samutpanno'pi cAnAdeyavacano bhavatIti // prathamazate uddezaH8 saptamaH // 1-7 // ekAnta bAlasyagarbhavaktavyatA saptamoddezakasyAnte uktA, garbhavAsazcAyuSi satItyAyurnirUpaNAyAha, tathA''digAthAyAM yaduktaM 'bAletti hai| sU 63 tadabhidhAnAya cASTamoddezakasUcakasUtram rAyagihe samosaraNaM jAva evaM vayAsI-egaMtayAleNaM bhaMte! maNUse kiM neraiyAuyaM pakarei tirikkha0maNu de. vA0 paka01, neraiyAuyaM kiccA neraiemu uva. tiriyAuyaM ki tiriesu uvava. maNussAuyaM0 maNusse. uva. devAu0 ki0 devaloesu0 uvavajaha, goyamA ! egaMtabAle NaM maNusse neraiyAuyaMpi pakarei tiriSmaNu devAuyapi pakarei, neraiyAuyaMpi kiccA neraiesa uva. tiri0maNu devAuyaM kiccA tiriSmaNu devaloesa uvavajaha // (suu063)|| 'egaMtavAle'ityAdi, 'ekAntavAlA' mithyAdRSTiravirato vA. ekAntagrahaNena mizratAM vyavacchinatti, yaccaikAntabAlatve // 9 // samAne'pi nAnAvidhAyurvandhanaM tanmahArambhAdyanmArgadezanAditanakaSAyatvAdiakAmanirjarAdita tuvizeSavazAditi, ata eva bAlatve samAne'pyaviratasamyagdRSTirmanuSyo devAyareva prakarotina zeSANi ||ekaantbaalprtipksstvaadekaantpnndditsuutrN,ttr ca Jain Education ellonal For Personal & Private Use Only Mainelibrary.org Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etapaMDie NaM bhaMte ! maNusse kiM nera0 pakarei jAva devAuyaM kiccA devaloesa uvava0 1, goyamA ! egaMtapaMDie NaM maNusse AuyaM siya pakarei siya no pakarei, jar3a pakarei no neraiyA0 pakarei no tiri0 no maNu0 | devAuyaM pakareha, no neraiyAuyaM kiccA nera0 uva0 No tiri0 No maNussa0 devAuyaM kiccA devesu uva0, se keNa| dveNaM jAva devA0 kiccA devesu uvavajjai ?, goyamA ! egaMtapaMDiyassa NaM maNusassa kevalameva do gaIo pannAyaMti, taMjahA - aMtakiriyA caiva kappovacattiyA ceva, se teNadveNaM goyamA ! jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai // bAlapaMDieNaM bhaMte ! maNUsse kiM neraiyAuyaM pakareha jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai ?, goyamA ! no neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai, se keNaTTeNaM jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai ?, goyamA ! bAlapaMDie NaM maNusse tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM | suvayaNaM socA nisamma desaM uvaramai desa no uvaranaha desaM paJcakakhAi desaM No paJcakkhAi, se teNaTTeNaM desovaramadesapaccakkhANeNaM no neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai, se teNadveNaM jAva devesu uvavajjai / ( sU0 64 ) 'eta paMDie 'ti ekAntapaNDitaH - sAdhuH 'manussetti vizeSaNaM svarUpajJApanArthameva, amanuSyasyaikAntapaNDitatvAyogAt, tadayogazca sarvavirateranyasyAbhAvAditi, 'egaMtapaMDie NaM maNusse AuyaM siya pakarei siya no pakareitti, | samyaktvasaptake kSapite na babhAtyAyuH sAdhuH arvAk punarvabhAtItyata ucyate - syAtprakarotItyAdi, 'kevalameva do gaIo For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake vyAkhyA- pannAyaMti'tti kevalazabdaH sakalArthastena sAkalyenaiva(dve)gatI 'prajJAyete' avabudhyete kevalinA, tayoreva sattvAditi 'aMtaprajJaptiH kiriya'tti nirvANaM 'kappovavattiya'tti kalpeSu-anuttaravimAnAntadevalokeSUpapattiHsaiva kalpopapattikA, iha ca kalpazabdaH uddezaH 8 abhayadevI-- sAmAnyenaiva vaimAnikadevA''vAsAbhidhAyakaM iti||ekaantpnndditdvitiiysthaanvrtitvaadvaalpnndditsy ato bAlapaNDitasUtraM, paNDitabAyA vRttiH1|| tatra ca-'bAlapaMDie NaM'tizrAvakaH 'desaM uvaramaha'tti vibhaktivipariNAmAddezAt 'uparamate' virato bhavati, tato desaM lapaNDita yorutpAdaH sthUlaM prANAtipAtAdikaM 'pratyAkhyAti' varjanIyatayA pratijAnIte // Ayurbandhasya kriyAH kAraNamiti kriyAsUtrANi pazca, tatra // 91 // sU 64 purise NaM bhaMte ! kacchasi vA 1 dahasi vA 2 udagaMsi vA 3 daviyaMsi vA 4 valayaMsi vA 5 nUmaMsi vA 6 gahaNaMsi vA 7 gahaNaviduggaMsi vA 8 pavvayaMsi vA 9 pavvayavidaggaMsi vA 10 varNasi vA 11 vaNaviduggaMsi vA 12 miyavittIe miyasaMkappe miyapaNihANe miyavahAegaMtA ee miettikA annayarassa miyassa vahAe kUDa-| pAsaM uddAi, tato NaM bhaMte ! se purise katikirie paNNatte ?. goyamA ! jAvaM ca NaM se purise kacchasi vA 10|| (12) jAva kUDapAsaM uddAi tAvaM ca NaM se purise siya tiki0 siya cau0 siya paMca0, se keNaTeNaM siya ti04 siya ca0 siya paM0 1, goyamA! je bhavie uddavaNayAe No baMdhaNayAe No mAraNayAe tAvaM ca NaM se purise | kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe tihiM kiriyAhiM puDhe je bhavie uddavaNayAevi baMdhaNayAevi No mAraNayAe tAvaM ca NaM se purise kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe pAriyAvaNiyAe cauhi kiriyAhiM // 91 // puDhe, je bhavie uddavaNayAevi baMdhaNayAevi mAraNayA evi tAvaM ca NaM se purise kAiyAe ahigaraNiyAeM dan EDLCE For Personal & Private Use Only T riainelibrary.org Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAusiyAe jAva paMcahiM puDhe, se teNaTeNaM jAva paMcakirie, sU0 (65) purise NaM bhaMte ! kacchaMsi vA jAva vaNaviduggaMsi vA taNAI jasaviya 2 agaNikAyaM nissaraha tAvaM ca NaM se bhaMte ! se purise katikirie, goyamA ! siya tikirie siya cauki siya paMca0, se keNaTeNaM ?, goyamA je bhavie ussavaNayAe tihiM, 8 | ussavaNayAevi nissiraNayAevi no dahaNayAe cAhiM, je bhavie ussavaNayAevi nissiraNayAevi dahaNayA&| evi tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puDhe, se teNa. goyamA ! / (sU0 66) // Milpurise gaM bhaMte ! kacchaMsi vA jAva vaNaviduggaMsi vA miyavittIe miyasaMkappe miyapaNihANe miyava4 hAe gaMtA ee miyettikAuM annayarassa miyassa vahAe usu nisirai, tato gaM bhaMte ! se purise kaha|kirie, goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie, se keNaTeNaM 1, goyamA je bhavie | nissiraNayAe no viddhaMsaNayAevi no mAraNayAe tihiM, je bhavie nissiraNayAevi viddhaMsaNayAevi nomAraNayAe cauhiM, je bhavie nissiraNayAevi viDasaNayAevi mAraNayAevi tAvaM ca NaM se purise jAva paMcahiM | kiriyAhiM puDhe, se teNaDeNaM goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMca kirie (suu067)|purise NaM bhaMte ! kacchaMsi vA jAva annayarassa miyassa vahAe AyayakannAyayaM usu AyAmettA ciTThijjA, annayare purise maggao Agamma sayapANiNA asiNA sIsaM chidejA se ya usu tAe ceva puvAyAmaNayAe taM vidhejA se NaM bhaMte ! purise kiM miyavereNaM puDhe purisavereNaM puDhe ?, goyamA ! je miyaM mArei se miyavareNaM puDhe, je purisaM JainEducation For Personal & Private Use Only W anelbrary.org Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SR.CO+ M |mArei se purisavereNaM puDhe, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva se purisavereNaM puDhe ?, se nUrNa goyamA ! kajjamANe vyAkhyA |1 zatake IX kaDe saMdhijamANe saMdhie nivvattijamANe nivvattie nisirijamANe nisidvetti vattavvaM siyA ?, haMtA bha uddezaH8 abhayadevI- gavaM ! kajamANe kaDe jAva nisidvetti vattavvaM siyA, se teNadveNaM goyamA ! je miyaM mArei se miyavereNaM puDhe, mRgavadhAdau yAvRttiH1 je purisaM mArei se purisavereNaM puDhe // aMto chaNhaM mAsANaM marai kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puDhe, bAhiM kriyAH chaNhaM mAsANaM marai kAiyAe jAva pAriyAvaNiyAe cauhiM kiriyAhiM puDhe (suu068)| purise gaM sU 64-69 bhaMte ! purisaM sattIe samabhidhaMsejjA sayapANiNA vA se asiNA sIsaM chiMdejA saoNaM bhaMte ! se purise hA katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se purise taM purisaM sattIe abhisaMdhei sayapANiNA vA se asiNA sIsaM| chiMda tAvaM ca NaM se purise kAiyAe ahigaraNi jAva pANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM puDhe, A sannavahaeNa ya aNavakaMkhavattieNaM purisavereNaM puDhe // (sU069) ___ 'kacchaMsi vatti 'kacche nadIjalapariveSTite vRkSAdimati pradeze 'dahaMsi vatti ide pratIte 'udagaMsi vatti 4 udake-jalAzrayamAne 'daviyaMsi vatti 'dravike' tRNAdidravyasamudAye 'valayaMsi vatti 'valaye' vRttAkAranadyA yudakakuTilagatiyuktapradeze 'nUmaMsi vatti 'nUmeM' avatamase 'gahaNaMsi vatti 'gahane' vRkssvlliiltaavitaanviiruts-IP||92|| madAye 'gahaNaviduggaMsi vatti 'gahana vidurge' parvataikadezAvasthitavRkSavalyAdisamudAye 'pavvayaMsi vatti parvate 'pavvayaviduggaMsi vatti parvatasamudAye 'varNasi vatti 'vane' ekajAtIyavRkSasamudAye 'vaNavidumgaMsi batti nAnA AUSIC For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavRkSasamUhe 'migavittIe'tti mRgaiH-hariNavRttiH-jIvikA yasya sa mRgavRttikaH, sa ca mRgarakSako'pi syAdityata Aha-'miyasaMkappe'tti mRgeSu saGkalpo-vadhAdhyavasAyaH chedanaM vA yasyAsau mRgasaGkalpaH, sa ca calacittatayA'pi bhavatItyata Aha-'miyapaNihANe'tti mRgavadhaikAgracittaH 'migavahAe'tti mRgavadhAya 'gaMta'tti gatvA kacchAdAviti yogaH 'kUDapAsaMti kUTaM ca-mRgagrahaNakAraNaM gAdi pAzazca-tadvandhanamiti kUTapAzam 'uddAi'tti mRgavadhAyodadAti, racayatItyarthaH, 'tao NaM'ti tataH kUTapAzakaraNAt 'kaikirie'tti katikriyaH?, kriyAzca kAyikyAdikAH, 'je bhavie'tti yo bhavyo yogyaH kartetiyAvat 'jAvaM ca Namiti zeSaH, yAvantaM kAlamityarthaH, kasyAH kartA ityAha'uddavaNayAe'tti kUTapAzadhAraNatAyAH, tApratyayazceha svArthikaH, 'tAvaM ca NaM'ti tAvantaM kAlaM 'kAiyAe'tti gamanAdikAyaceSTArUpayA 'ahigaraNiyAe'tti adhikaraNena-kUTapAzarUpeNa nirvRttA yA sA tathA tayA 'pAusiyAe'tti pradveSo-mRgeSu duSTabhAvastena nirvRttA prAdveSikI tayA 'tihiM kiriyAhiM'ti kriyanta iti kriyAH-ceSTAvizeSAH, 'pAritAvaNiyAe'tti paritApanaprayojanA pAritApanikI, sA ca baddhe sati mRge bhavati prANAtipAtakriyA ca ghAtite iti 1 // 'Usavie'tti utsarpaH asikkiUNetyarthaH uddhartIkRtyeti vA 'nisiraitti nisRjati-kSipati yAvaditi zeSaH 2 // 'usuM | ti bANam 'AyayakaNNAyatta'ti karNa yAvadAyata:-AkRSTaH karNAyataH Ayata-prayatnavad yathA bhavatItyevaM karNAyata AyatakarNAyatastam 'AyAmetta'tti 'Ayamya' AkRSya 'maggao'tti pRSThataH 'sayapANiNa'tti 'svakapANinA' svakaha-13 | stena 'puvAyAmaNayAe'tti pUrvAkarSaNeNa, 'se NaM bhaMte ! purise'tti 'saH' zirazchettA puruSaH 'miyavereNaM'ti iha vairaMda For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 93 // vairahetutvAd vadhaH pApaM vA vairaM vairahetutvAditi, atha zirazchetUpuruSahetukatvAdiSu nipAtasya kathaM dhanurddharapuruSoM mRgavadhena | spRSTa ityAkUtavato gautamasya tadabhyupagatamevArthamuttaratayA prAha- kriyamANaM dhanuH kANDAdi kRtamiti vyapadizyate ?, yuktistu prAgvat, tathA sandhIyamAnaM - pratyaJcAyAmAropyamANaM kANDaM dhanurvA''ropyamANapratyaJcaM 'sandhitaM' kRtasandhAnaM bhavati ?, tathA 'nirvRttyamAnaM' nitarAM varttulIkriyamANaM pratyaJcAkarSaNena nirvRttitaM - vRttIkRtaM maNDalAkAraM kRtaM bhavati ?, tathA 'nisRjyamAnaM' nikSipyamANaM kANDaM nisRSTaM bhavati ?, yadA ca nisRSTaM tadA nisRjyamAnatAyA dhanurddhareNa kRtatvAt tena kANDaM nisRSTaM bhavati, kANDanisargAcca mRgastenaiva mAritaH, tatazcocyate- 'je miyaM mArei' ityAdIti 3 // iha ca kriyAH | prakrAntAH, tAzcAnantarokte mRgAdivadhe yAvatyo yatra kAlavibhAge bhavanti tAvatIstatra darzayannAha - 'anto chaha mityAdi, SaNmAsAn yAvat prahArahetukaM maraNaM paratastu pariNAmAntarApAditamiti kRtvA SaNmAsAdUrdhvaM prANAtipAtakriyA | na syAditi hRdayam, etacca vyavahAranayApekSayA prANAtipAtakriyAvyapadezamAtropadarzanArthamuktam, anyathA yadA kadA'pya|dhikRtaM prahArahetukaM maraNaM bhavati tadaiva prANAtipAtakriyA iti 4 // 'sattIe 'tti zaktyA - praharaNavizeSeNa 'samabhidhaMseja 'tti hanyAt 'sayapANiNa 'tti svakahastena 'se'tti tasya 'kAiyAe 'tti 'kAyikyA' zarIraspandarUpayA 'AdhikaraNikyA' zaktikhaDgavyApArarUpayA 'prAdveSikyA' manoduSpraNidhAnena 'pAritApanikyA' paritApanarUpayA 'prANAtipAtakriyayA' mAraNarUpayA 'Asanne 'tyAdi zaktyA'bhidhvaMsakaH asinA vA zirazchettA paJcabhiH kriyAbhiH spRSTaH, tathA puruSavaireNa ca spRSTaH, mAri|tapuruSavairabhAvena kimbhUtenetyAha- Asanno vadho yasmAdvairAttattathA tenAsannavadhakena, bhavati ca vairAdvadho vadhakasya tameva For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 8 mRgavadhAdau kriyAH sU 65-69 // 93 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhyamAzrityAnyato vA tatraiva janmani janmAntare vA, yadAha-vahamAraNaabbhakkhANadANaparadhaNavilovaNAINaM / sabajahanno udao dasaguNio ekkasikayANaM ||1||"ti, 'caH' samuccaye'navakAGgakSaNA-paraprANanirapekSA svagatApAyaparihAra| nirapekSA vA vRttiH-vartanaM yatraiva vaire tattathA tenAnavakAGkSaNavRttikeneti 5 // kriyA'dhikAra evedamAha| do bhaMte ! purisA sarisayA sarittayA sarivvayA sarisabhaMDamattovagaraNA annamanneNaM saddhiM saMgAma saMgA menti, tattha NaM ege purise parAiNai ege purise parAijjai, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA! savIrie parAi|Nai avIrie parAijjai, sekeNaTeNaM jAva parAijjai?, goyamA ! jassa NaM vIriyavajjhAI kammAI No baddhAI XNo puTThAI jAva no abhisamannAgayAiM no udinnAI uvasaMtAI bhavaMti se NaM parAiNai, jassa NaM vIriyavajjhAI kammAiM baddhAiM jAva udinnAiM no uvasaMtAI bhavaMti se NaM purise parAijai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccaisavIrie parAiNai avIrie parAijjai // (sU070) - 'sarisaya'tti sadRzako kauzalapramANAdinA 'sarittaya'tti 'sadRktvacI' sadRzacchavI 'sarivvaya'tti sadRgvayasau samAnayauvanAdyavasthau 'sarisabhaMDamattovagaraNa'tti bhANDaM-bhAjanaM mRnmayAdi mAtro-mAtrayA yukta upadhiH sa ca kAMsyabhAjanAdibhojanabhaNDikA bhANDamAtrA vA-gaNimAdidravyarUpaH paricchadaH upakaraNAni-anekadhA''varaNapraharaNAdIni 1 vadhamAraNAbhyAkhyAnadAnaparadhanavilopanAdInAmekazaH kRtAnAmapi sarvajaghanya udayo dazaguNitaH // 1 // Jain Education for For Personal & Private Use Only XMainelibrary.org Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 uddezaH jayaparAjayahetu sU70 vIryam // 94 // tataH sadRzAni bhANDamAtropakaraNAni yayostau tathA, anena ca samAnavibhUtikatvaM tayorabhihitaM, 'savIrie'tti savIryaH 'vIriyavajjhAIti vIrya vadhyaM yeSAM tAni tathA // vIryaprastAvAdidamAha jIvA NaM bhaMte ! kiM savIriyA avIriyA ?, goyamA! savIriyAvi avIriyAvi, se keNaTeNaM?, goyamA ! jIvA duvihA pannattA, taMjahA-saMsArasamAvanagA ya asaMsArasamAvanagA ya, tattha NaM je te asaMsArasamAvanagA te NaM siddhA, siddhA NaM avIriyA, tattha NaM je te saMsArasamAvannagA te duvihA pannattA, taMjahA-selesipaDivanagA ya aselesipaDivanagA ya, tattha NaM je te selesipaDivanagA te NaM laDivIrieNaM savIriyA karaNavI rieNaM avIriyA, tattha NaM je te aselesipaDivannagA te NaM laDivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaM savIriyAvi avIriyAvi, se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai-jIvA duvihA paNNattA, taMjahA-savIriyAvi avIriyAvi / neraiyA NaM bhaMte ! kiM savIriyA avIriyA ?, goyamA ! nerahayA laddhivIrieNaM savIriyA karaNavI|rieNaM savIriyAvi avIriyAvi, se keNadveNaM ?, goyamA ! jesiNaM neraiyANaM asthi uTTANe kamme bale vI. |rie purisakAraparakame te Na neraiyA laddhivIrieNavi savIriyA karaNavIrieNavi savIriyA, jesi NaM neraiyANaM natthi uhANe jAva parakkame te NaM neraiyA laDivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaM avIriyA, se teNaTeNaM0, || jahA neraiyA evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA, maNussA jahA ohiyA jIvA, navaraM siddhavajA bhANiyabvA, vANamaMtarajoisavemANiyA jahA neraiyA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte !tti||(suu070)| paDhamasae aTThamo uddesI smtto|| // 14 // Jain Education meaninal For Personal & Private Use Only Wmainelibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education 'siddhA NaM avIriya'tti sakaraNavIryAbhAvAdavIryAH siddhAH, 'selesi paDivannagA yatti zIlezaH - sarvasaMvararUpacaraNa| prabhustasyeyamavasthA zailezo vA - merustasyeva yA'vasthA sthiratAsAdharmyAtsA zailezI, sA ca sarvathA yoganirodhe paJca svAkSa| roccArakAlamAnA tAM pratipannakA ye te tathA, 'laDivIrieNaM savIriyatti vIryAntarAyakSaya kSayopazamato yA vIryasya | labdhiH saiva taddhetutvAdvIryaM labdhivIrya tena savIryAH, eteSAM ca kSAyikameva labdhivIrya, 'karaNavIrieNaM'ti labdhivIryakAryabhUtA kriyA karaNaM tadrUpaM karaNavIrya, 'karaNavIrieNaM savIriyAvi avIriyAvi'tti tatra 'savIryAH' utthAnAdikri| yAvantaH avIryAstUtthAnAdikriyAvikalAH, te cAparyAtyAdikAle'vagantavyA iti / 'navaraM siddhavajjA bhANiyavva'tti, | audhikajIveSu siddhAH santi manuSyeSu tu neti, manuSyadaNDake vIrya prati siddhasvarUpaM nAdhyeyamiti // prthmshte'ssttmH||1-8|| aSTamoddezakAnte vIryamuktaM, vIryAcca jIvA gurutvAdyAsAdayantIti gurutvAdipratipAdanaparaH tathA saGgrahaNyAM yaduktaM 'guru'tti tatpratipAdanaparazca navamoddezakaH, tatra ca sUtram - kahannaM bhaMte! jIvA garuyattaM havvamAgacchanti ?, goyamA ! pANAivAeNaM musAvAeNaM adinnA0 mehuNa0 pari0koha0 | mANa0mAyA0lobha0 pe0 dosa0 kalaha0a0bhakkhANa0 pesunna* ratiarati0 paraparivAya0 mAyAmosa micchAdaMsaNasalleNaM, evaM khalu goyamA ! jIvA garuyantaM havvamAgacchaMti / kahannaM bhaMte ! jIvA lahuyattaM havvamAgacchaMti ?, | goyamA ! pANA ivAya veramaNeNaM jAva micchAdaMsaNasallaveramaNeNaM evaM khalu goyamA ! jIvA lahuyattaM havvamAga For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARASHT vyAkhyA cchanti, evaM saMsAraM AulIkareMti evaM parittIkareMti dIhIkareMti hassIkareMti evaM aNupariyati evaM vIi- 1 zatake prajJaptiH |vayaMti-pasatthA cattAri appasatthA cattAri // (suu072)|| uddezaH 9 abhayadevI- 'garuyattaMti 'gurukatvam' azubhakarmopacayarUpamadhastAdgamanahetubhUtaM 'laghukatvaM' gauravaviparItam , evam 'AulIkariMti' jIvAnAM yA vRttiH1tti , ihaivaMzabdaH pUrvoktAbhilApasaMsUcanArthaH, sa caivam-'kahannaM bhaMte ! jIvA saMsAraM AulIkareMti ?, goyamA! pANAivA gurvAkulA nuprivrt||95|| | eNa'mityAdi, evamuttaratrApi, tatra 'AulIkareMti' pracurIkurvanti karmabhirityarthaH, 'parittIkareMti'tti stokaM kurvanti navyatitrakarmabhireva, 'dIhIkareMti'tti dIrgha pracurakAlamityarthaH, 'hassIkareMtitti alpakAlamityarthaH 'aNupariyadRti'tti pauna: janetarANi punyena bhramantItyarthaH, 'vIivayaMti'tti vyativrajanti vyatikrAmantItyarthaH, 'pasatthA cattAritti laghutvaparItatvahasvatvavyativrajanadaNDakAHprazastAH mokSAGgatvAt , 'appasatthA cattAri'tti gurutvAkulatvadIrghatvAnuparivartanadaNDakA aprazastAH amokSAGgatvAditi // gurutvalaghutvAdhikArAdidamAha| sattame NaM bhaMte ovAsaMtare kiM gurue lahue guruyalahue aguruyalahue ?, goyamA ! no gurue no lahue no . guruyalahue aguruylhue| sattame Na bhaMte ! taNuvAe kiM gurue lahae guruyalahue aguruyalahue ?, goyamA ! no gurue no lahue guruyalahue no aguruylhue| evaM sattame ghaNavAe sattame ghaNodahI sattamA puDhavI, uvAsaMtarAI savvAI jahA sattame ovAsaMtare, (sesA) jahAtaNuvAe,evaM-ovAsavAyaghaNauhi puDhavI dIvA ysaagraavaasaa| |neraiyANaM bhaMte ! kiM guruyA jAva agurulahuyA ?, goyamA ! no guruyAno lahayA guruyalahayAvi agurulahuyAvi, sU 72 EARCRAOCALCRc // 95 // RA Jain Education nal For Personal & Private Use Only wwwjainelibrary.org Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education se keNaTTeNaM 1, goyamA ! veDavviyateyAiM paDucca no guruyA no lahuyA guruyalahuyA no agurulahuyA, jIvaM ca kammaNaM ca paDuca no guruyA no lahuyA no guruyalahuyA aguruyalahuyA, se teNaTTeNaM jAva vemANiyA, navaraM NANattaM jANiyavvaM sarIrehiM / dhammatthikAe jAva jIvatthikAe cautthaparaNaM / poggalatthikAeM NaM bhaMte / kiM gurue lahue guruyalahue aguruyalahue ?, goyamA ! No gurue no lahue guruyalahuevi aguruyalahue vi, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! gurupalahuyadavvAI paDucca no gurue no lahue guruyalahue no aguruyalahue, aguruyalahuyadavvAI paDucca no gurue no lahue no guruyalahue aguruyalahue, samayA kammANi ya cautthapadeNaM / kaNhalesA NaM bhaMte ! kiM guruyA jAva aguruyalahuyA ?, goyamA ! no guruyA no lahuyA guruyalahuyAvi aguruyalahuyAvi, se keNaTTheNaM ?, goyamA ! davvalesaM paDucca tatiyapadeNaM bhAvalesaM paDucca cautthapadeNaM, evaM jAva sukkalesA, diThThIdaMsaNanANaannANasaNNA cautthapadeNaM NeyavvAo, heTThillA cattAri sarIrA nAyavvA tatiyapadeNaM, kamma ya cautthayapa eNaM, maNajogo vaijogo cautthapaNaM padeNaM, kAyajogo tatieNaM padeNaM, sAgArovaogo aNAgArovaogo cautthapadeNaM, savvapadesAsavvadavvA savvapajjavA jahA poggalatthikAo, tItaddhA aNAgayaddhA savvaddhA cautthaeNaM padeNaM // (sU073) / iha ceyaM gurulaghuvyavasthA - "nicchayao sabaguruM sabalaDhuM vA na vijjae dabaM / vavahArao u jujjai bAyarakhaMdheSu na'1 nizcayataH sarvaguru sarvalaghu vA dravyaM na vidyate / vyavahAratastu bAdaraskandheSu yujyate gurutvaM laghutvaM ca nAnyeSu // 1 // For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadecIyA sU 73 C%5CAUSIC NNesu // 1 // agurulahU cauphAso arUvidavA ya hoMti nAyabA / sesA u aTThaphAsA gurulahuyA nicchayaNayassa // 2 // " 1 zatake 'cauphAsa'tti sUkSmapariNAmAni 'aTThaphAsa'tti bAdarANi, gurulaghudravyaM rUpi, agurulaghudravyaM tvarUpi rUpi ceti, vyava- uddezaH9 hAratastu gurvAdIni catvAryapi santi, tatra ca nidarzanAni-gururlASTo'dhogamanAt , laghurdhUmaH UrdhvagamanAt , gurulaghurvA- gurulaghuyustiryaggamanAt, aguruladhvAkAzaM tatsvabhAvatvAditi / etAni cAvakAzAntarAdisUtraHNyetadgAthA'nusAreNAvagantavyAni, tvAdiH | tadyathA-"ovAsavAyaghaNaudahIpuDhavidIvA ya sAgarA vAsA / neraiyAI asthi ya samayA kammAi lesaao||1|| dihI dasaNaNANe saNi sarIrA ya joga uvoge| davapaesA pajjava tIyAAgAmisabaddha ||2||"tti / 'veubviyateyAI |paDuca'tti nArakAdau vaikriyataijasazarIre pratItya gurukalaghukA eva, yato vaikriyataijasavargaNAtmake te, etAzca gurulaghukA || eva, yadAha-"orAliyaveudhiyaAhAragateya gurulahU dava"ti, 'jIvaM ca kammaNaM ca paDucca'tti jIvApekSayA kArmaNazarI-1 rApekSayA ca nArakA agurulaghukA eva, jIvasyArUpitvenAgurulaghutvAt kArmaNazarIrasya ca kArmaNavargaNAtmakatvAt kArmaNa-II | vagaMNAnA cAgurulaghutvAt, Aha ca-"kammagamaNabhAsAI eyAI agurulahayAI"ti / 'NANattaM jANiyavva sarI 1 catuHspazoni arUpidravyANi ca agurulaghUni bhavanti zeSANi-rUpidravyANyaSTasparzAni gurulaghUni nizcayanayena jJAtavyAni // 1 // 2 avakAzo vAto ghanodadhiH pRthvyo dvIpAzca sAgarA varSANi / nairayikAdayo'stikAyAH samayAH karmANi leshyaaH||1|| dRSTayo darza " 5 // 16 // | nAni jJAnAni sajJAH zarIrANi yogA upayogA dravyANi pradezAH paryavA atItAnAgatasarvakAlAH ||2||3-audaarivaikriyaahaarktejaaNsi gurulaghUni dravANi / 4 kArmaNaM mano bhASAdi etAnyagurulaghUni // Jain Education a l For Personal & Private Use Only Alainelibrary.org Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rehi'ti, yasya yAni zarIrANi bhavanti tasya tAni jJAtvA'surAdisUtrANyadhyeyAnItihRdayaM, tatrAsurAdidevA nArakavadvAcyAH, pRthivyAdayastu audArikataijase pratItya gurulaghavo jIvaM kArmaNaM ca pratItyAgurulaghavaH iti, vAyavastu audArikavaikriyataijasAni pratItya gurulaghavaH, evaM paJcendriyatiryaJco'pi, manuSyAstvaudArikavaikriyataijasAhArakANi prtiityeti|'dhmmtthikaae'tti, iha | yAvatkaraNAd 'ahammatthikAe AgAsatthikAe'tti dRzyaM 'cautthapaeNaM'ti ete 'agurulahu' ityanena padena vAcyAH, zeSANAM tu niSedhaH kAryoM, dharmAstikAyAdInAmarUpitayA'gurulaghutvAditi // pudgalAstikAyasUtre uttaraM nizcayanayAzrayam , ekAntaguru laghunostanmatenAbhAvAt 'garulahuyavAIti audArikAdIni catvAri 'agurulahuyavvAIti kArmaNAdIni 3||'smyaa 4 kammANi ya cautthapaeNaM'ti samayAH-amUrtAH karmANi ca-kArmaNavargaNAtmakAnItyagurulaghutvameSAM / 'davvalesaMpaDucca taiya|paeNaM ti dravyataH kRSNalezyA audArikAdizarIravarNaH audArikAdikaM ca guruladhvitikRtvA'nena tRtIyavikalpana vyapadezyA, bhAvalezyA tu jIvapariNatistasyAzcAmUrttatvAdaguruladhvityanena vyapadeza ityata Aha-'bhAvalesaM paDucca cautthapadeNaM'ti / 'diTThIdaMsaNe'tyAdi, dRSTyAdIni jIvaparyAyatvenAguruladhutvAdagurulaghulakSaNena caturthapadena vAcyAni / ajJAnapadaM viha jJAnavipakSatvAdadhItam , anyathA dvAreSu jJAnapadameva dRzyate / 'heDhillae'tti audArikAdIni 'taiyapaeNaM'ti gurulaghupadena, gurulaghuvargaNAtmakatvAt / 'kammaya cautthapaeNaM'ti agurulaghudravyAtmakatvAt kArmaNazarIrANAM, manoyogavAgyogI caturthapadena vAcyau, tadravyANAmagurulaghutvAt , kAyayogaH kArmaNavarjastRtIyena, gurulaghutvAttadravyANAmiti / 'savvadave' | tyAdi, 'sarvadravyANi' dharmAstikAyAdIni 'sarvapradezAH teSAmeva nirvibhAgA aMzAH 'sarvaparyavAH' varNopayogAdayo dravya For Personal & Private Use Only Xlainelibrary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 9 // 1 zatake uddezaH 9 gurulaghudravyA0sU73 lAghavikaMpa zasta sU74 | dhAH, ete pudgalAstikAyavad vyapadezyAH, gurulaghutvenAgurulaghutvena cetyarthaH, yataH sUkSmANyamUrttAni ca vyANyagurula|ghUni, itarANi tu gurulaghUni, pradezaparyavAstu tattadravyasambandhitvena tattatsvabhAvA iti // gurulaghutvAdhikArAdidamAha se nUNaM bhaMte ! lApaviyaM appicchA amucchA agehI apaDibaddhayA samaNANaM NiggaMthANaM pasatthaM ?, haMtA goyamA! lAghaviyaM jAva pasatthaM // se nUNaM bhaMte ! akohattaM amANattaM amAyattaM alobhattaM samaNANaM niggaMthANaM pasatthaM ?, haMtA goyamA ! akohattaM amANattaM jAva pasatthaM // se nUNaM bhaMte ! kaMkhApadose khINe samaNe niggaMthe aMtakare bhavati aMtimasArIrie vA bahumohevi ya NaM puTiva viharittA aha pacchA saMvuDe kAlaM kareti | tao pacchA sijjhati 3 jAva aMtaM karei ?, haMtA goyamA! kaMkhApadose khINe jAva aMtaM kareti // (suu074)| | 'lAghaviyaMti lAghavameva lApavikam-alpopadhikam 'appicchatti alpo'bhilASa AhArAdiSu 'amuccha'tti upadhAvasaMrakSaNAnubandhaH 'agehitti bhojanAdiSu paribhogakAle'nAsakti apratibaddhatA-svajanAdiSu snehAbhAva ityetatpazcakamiti gamyaM, zramaNAnAM nirgranthAnAM 'prazastaM' sundaram, athavA lAghavikaM prazastaM, kathambhUtamityAha-'appicchA' alpecchArUpamityarthaH, evamitarANyapi padAni // ukkA lAghavikasya prazastatA, tacca krodhAdyabhAvAvinAbhUtamiti krodhAdidopAbhAvaprazastatA'bhidhAnArtha krodhAdidoSAbhAvAvinAbhUtakAnapradoSakSayakAryAbhidhAnArtha ca krameNa sUtre, vyakte ca, navaraM kAGkSA-darzanAntaragraho gRddhiA saiva prakRSTo doSaH kAGgApradoSaH kAGkSApradveSaM vA, raagdvessaavityrthH|| kATanapradoSaH prAguktaH, pradoSatvaM ca kAsAyAstadviSayabhUtadarzanAntarasya viparyastatvAditi darzanAntarasya viparyastatAM darzayannAha / // 17 // Jain Education a l For Personal & Private Use Only R hinelibrary.org Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNNautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti evaM bhAseMti evaM paNNaveMti evaM parUveMti-evaM svala ege jIve egeNaM samaeNaM do AuyAI pakareti, taMjahA-ihabhaviyAuyaM ca parabhaviyAuyaM ca, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM pakareti taM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti, jaM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti taM samayaM ihabhaviyAuyaM pakareti, ihabhaviyAuyassa pakaraNayAe parabhaviyAuyaM pakarei, parabhaviyAuyassa pakaraNayAe ihabhaviyAuyaM pakareti, evaM khalu ege jIve egerNa samaeNaM do AuyAI pakareti,taM0-ihabhaviyAuyaM ca parabhaviyAuyaMca, se kahamevaM bhaMte ! evaM , khalu goyamA ! jaNaM te aNNautthiyA evamAtikkhaMti jAva parabhaviyAuyaM ca, je te evamAhaMsa micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi-evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM pakareti, taM0-ihabhaviyAuyaM vA parabhaviyAuyaM vA, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM |pakareti No taM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti, jaM samayaM parabhaviyAuyaM pakarei No taM samayaM ihabhaviyAuyaM pakarei, ihabhaviyAuyassa pakaraNatAe No parabhaviyAuyaM pakareti, parabhaviyAuyassa pakaraNatAe No ihabhaviyAuyaM pakareti, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM pakareti, taM0-ihabhaviyAuyaM vA parabhaviyAuyaM vA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva viharati // (suu075)|| 'aNNautthie'ityAdi, anyayUthaM-vivakSitasAdaparaH saGghastadasti yeSAM te'nyayUthikAH, tIrthAntarIyA ityarthaH, |'evam'iti vakSyamANam 'AikkhaMti'tti AkhyAnti sAmAnyataH 'bhAsaMti'tti vizeSataH 'paNNaveMti'tti upapattibhiH JainEducation For Personal & Private Use Only elibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D |1 zatake | uddezaH9 ihaparabhavAyu:karaNe vi pratipAttiH sU75 vyAkhyA- 'parUvati'ti bhedakathanataH, dvayojIMvayorekasya vA samayabhedenAyuddhayakaraNe nAsti virodha ityuktam-'ege jIve'ityAdi, prajJaptiH 'do AuyAI pakarei'tti jIvo hi svaparyAyasamUhAtmakaH, sa ca yadaikamAyuHparyAyaM karoti tadA'nyamapi karoti, svapaabhayadevI- yatvAt , jJAnasamyaktvaparyAyavat, svaparyAyakartRtvaM ca jIvasyAbhyupagantavyameva, anyathA siddhatvAdiparyAyANAmanutpAda- yA vRttiH1 mA prasaGga iti bhAvaH, ukkArthasyaiva bhAvanArthamAha-'jamityAdi, vibhaktivipariNAmAd yasmin samaye ihabhavo-vartamAnabhavo | yatrAyuSi vidyate phalatayaitadihabhavAyuH, evaM parabhavAyurapi, anena cehabhavAyuHkaraNasamaye parabhavAyuHkaraNaM niyamitam , | atha parabhavAyuHkaraNasamaye ihabhavAyuHkaraNaM niyamayannAha-jaM samayaM parabhaviyAuya'mityAdi, evamekasamayakAryatAM dvayorapyabhidhAyaikakriyAkAryatAmAha-'ihabhaviyAuyasse'tyAdi, 'pakaraNayAe'tti karaNena 'evaM khalu'ityAdi nigamanaM / |'jaNaM te aNNautthiyA evamAikkhaMtI'tyAdyanuvAdavAkyasyAnte tat pratItaM na kevalamityayaM vAkyazeSo dRzyaH, 'je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsutti tatra 'AhaMsu'tti uktavantaH, yaccAyaM vartamAnanirdeze'dhikRte'tItanirdezaH lAsa sarvo vartamAnaH (nakA ) kAlo'tIto bhavatItyasyArthasya jJApanArthaH, mithyAtvaM cAsyaivam-ekenAdhyavasAyena viru yorAyuporbandhAyogAt, yaccocyate-paryAyAntarakaraNe paryAyAntaraM karoti. svaparyAyatvAditi, tadanaikAntikaM, siddhatvakaraNe saMsAritvAkaraNAditi / TIkAkAravyAkhyAnaM tvihabhavAyuryadA prakaroti-vedayate ityarthaH parabhavAyustadA prakaroti banAtItyarthaH, ihabhavAyurupabhogena parabhavAyurvanAtItyarthaH, mithyA caitatparamataM, yasmAjjAtamAtroM jIva ihabhavA // 98 // dain Education For Personal & Private Use Only R enelibrary.org Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yurvedayate, tadaiva tena yadi parabhavAyurvaddhaM tadA dAnAdhyayanAdInAM vaiyarthaM syAditi, etaccAyubandhakAlAdanyatrAvaseyam , anyathA''yurbandhakAle ihabhavAyurvedayate parabhavAyustu prakarotyeveti // anyayUthikaprastAvAdidamAha| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAsAvaccijje kAlAsavesiyaputte NAmaM aNagAre jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchati 2ttA there bhagavaMte evaM vayAsI-therA sAmAiyaM Na jANaMti therA sAmAiyassa aTTha Na yANaMti therA paJcakkhANaM Na yANaMti therA paccakkhANassa aDha Na yANaMti therA saMjamaM Na yANaMti therA saMjamassa aDha Na yANaMti therA saMvaraM Na yANaMti therA saMvarassa aTTha Na yANaMti therA vivegaM Na yANaMti therA vivegassa aTTha Na yANaMti therA viussaggaM Na yANaMti therA viussaggassa aTTha Na yANaMti / tae NaM te therA bhagavaMto kAlAsavesiyaputtaM aNagAraM evaM vayAsI-jANAmo Na ajo! sAmAiyaM jANAmo NaM ajo ! sAmAiyassa aTuM jAva jANAmo NaM ajo ! viussagassa attuN| tae NaM se kAlAsavesiyaputte aNagAre there bhagavaMte evaM vayAsIjati NaM ajo! tumbhe jANaha sAmAiyaM jANaha: sAmAiyassa aTTha jAva jANaha viussaggassa aTuM kiM bhe ajo! sAmAie kiMbhe ajo sAmAiyassa aTTe ? jAva kiM bhe viussagassa aTThe ?, tae NaM te therA bhagavaMto kAlAsavesiyaputtaM aNagAraM evaM vayAsI-AyA Ne ajo! sAmAie AyA Ne ajo! sAmAiyassa ahe| jAva viussaggassa aTThe / tae NaM se kAlAsavesiyaputte aNagAre dhere bhagavaMte evaM vayAsI-'jati bhe ajo! AyA sAmAie AyA sAmAiyassa aTThe evaM jAva AyA viussaggassa aTThe avahaTTha kohamANamAyAlobha Bain Education For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-bhalA kimarTa ajjo ! garahaha , kAlAsa0 saMjamaTThayAe, se bhaMte!kiMgarahA saMjame agarahA saMjame 1, kAlAsa garahA 1 zatake prajJaptiH saMjame no agarahAsaMjame, garahAvi ya NaM savvaM dosaM paviNeti savvaM bAliyaM pariNAe, evaM khaNe AyA saMjame hA uddezaH 9 abhayadevIuvahie bhavati, evaM khuNe AyA saMjame uvacie bhavati, evaM khuNe AyA saMjame uvahie bhavati, etthaNaM se sAmAyikayA vRttiH1 dekalAsa kAlAsavesiyaputte aNagAre saMbuddhe dhere bhagavaMte vaMdati NamaMsati 2 evaM vayAsI-eesi NaM bhaMte ! payANaM vaizikapraznA puTviM aNNANayAe asavaNayAe abohiyAe aNabhigameNaM adiTThANaM assuyANaM asuyANaM aviNNAyANaM abbogaDANaM avvocchinnANaM aNijUDhANaM aNuvadhAriyANaM eyamaDhe No saddahie No pattiie No roie iyANi bhaMte ! etesiM payANaM jANaNayAe savaNayAe bohIe abhigameNaM diTThANaM suyANaM muyANaM viNAyANaM vogaDANaM vocchinnANaM NijUDhANaM uvadhAriyANaM eyamadvaM saddahAmi pattiyAmi roemi evameyaM se jaheyaM tubbhe vadaha, tae NaM te therA bhagavaMto kAlAsavesiyaputtaM aNagAraM evaM vayAsI-saddahAhi ajo ! pattiyAhi ajo ! roehi ajose jaheyaM amhe vdaamo|tennN se kAlAsavesiyaputte aNagAre there bhagavaMto vaMdaha namasai 2 evaM vadAsIicchAmi NaM bhaMte ! tumbhaM aMtie cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittA NaM| // 99 // |viharittae, ahAsuhaM devANuppiyA!mA paDibaMdhaM / tae NaM se kAlAsavesiyaputte aNagAre there bhagavaMte vaMdainamaMsaha vaMdittA namaMsittA cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittA NaM vihri| tae NaM se kAlAsavesiyaputte aNagAre bahaNi vAsANi sAmaNNapariyAgaM pAuNai jassahAe kIrai naggabhAve muMDabhAve Jain Education Alina For Personal & Private Use Only nelibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMOMOMOMOMOMOM aNhANayaM adaMtadhuvaNayaM acchattayaM aNovAhaNayaM bhUmisejA phalahasejjA kaTThasejjA kesaloo baMbhaceravAso paragharapaveso laddhAvaladdhI uccAvayA gAmakaMTagA bAvIsaM parisahovasaggA ahiyAsijaMti tamaDheM ArAhei 2 carimehiM ussAsanIsAsehiM siddhe buddhe mukke parinivvuDe savvadukkhappahINe // (suu076)|| __'pAsAvaJcijetti pArthApatyAnAM-pArzvajinaziSyANAmayaM pArthApatyIyaH 'thereti zrImanmahAvIrajinaziSyAH zrutavRddhAH 'sAmAiyaMti samabhAvarUpaM 'na yANaMti'tti na jAnanti, sUkSmatvAttasya, 'sAmAiyassa aTThati prayojanaM karmAnupAdAnanirjaraNarUpaM, 'paJcakkhANaM'ti pauruSyAdiniyama, tadarthaM ca-AzravadvAranirodhaM, 'saMjamaMti pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNaM, tadartha ca-anAzravatvaM, saMvaraMti indriyanoindriyanivarttanaM, tadartha tu-anAzravatvameva, vivegaMti viziSTabodha, tadartha ca-tyAjyatyAgAdikaM, viussaggaMti vyutsarga kAyAdInAM, tadartha cAnabhiSvaGgatAm ,'ajotti he Arya, okArAntatA sambodhane prAkRtatvAta, 'kiM bhetti kiM bhavatAmityarthaH, 'AyA Ne'tti AtmA naH-asmAkaM mate sAmAyikamiti, yadAha-"jIvo guNapaDivaNNo nayassa dabar3hiyassa sAmaiyaM"ti, sAmAyikArtho'pi jIva eva, karmAnupAdAnAdInAM jIvaguNatvAt jIvAvyatiriktatvAcca tadguNAnAmiti / evaM prtyaakhyaanaadypyvgntvym| 'jahabhe ajo'tti yadi bhavatAM he AryAH sthavirAH sAmAyikamA|tmA tadA'avahaTTa'tti apahRtya tyaktvA krodhAdIna kimarthaM garhadhve ? 'niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi'iti vacanAta krodhAdIneva athavA 'avajja miti gamyate, ayamabhiprAyaH-yaHsAmAyikavAn tyaktakrodhAdizcasa kathaM kimapi nindati ?, nindA hi | 1 guNapratipanno jIvo dravyArthikasya nayasya matena sAmAyikam // dalt Education o n For Personal & Private Use Only nelibrary.org Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 100 // kila dveSasambhaveti, atrottaraM - saMyamArthamiti, avadye garhite saMyamo bhavati, avadyAnumatervyavacchedanAt, tathA garhA saMyamaH, taddhetutvAt, na kevalamasau gardA karmAnupAdAna hetutvAtsaMyamo bhavati, 'garahAvi'tti gardaiva ca sarve 'dosaM'ti doSaM - rAgAdikaM pUrvakRtaM pApaM vA dveSaM vA 'pravinayati' kSapayati, kiM kRtvA ? ityAha- 'savvaM bAliyaM' ti bAlyaM - bAlatAM mithyAtvamaviratiM ca 'pariNNAe 'tti 'parijJAya' jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAyeti, iha ca garhAyAstadvatazcAbhedAdekakartRkatvena parijJAyetyatra ktvApratyayavidhiraduSTa iti, 'evaM khutti evameva 'Ne' ityasmAkam 'AyA saMjame uvahie'tti upahitaH prakSipto nyasto bhavati, athavA''tmarUpaH saMyamaH 'upahitaH' prApto bhavati, 'AyA saMjame uvacie 'tti AtmA saMyamaviSaye puSTo bhavati AtmarUpo vA saMyama upacito bhavati, 'uvaTTie'tti upasthitaH' atyantAvasthAyI // 'eesi NaM bhaMte ! payANaM' ityasya 'adiTThANa' mityAdinA sambandhaH, kathamadRSTAnAmityAha - ' annANayAeM'tti ajJAno - nirjJAna|stasya bhAvo'jJAnatA tayA'jJAnatayA, svarUpeNAnupalambhAdityarthaH, etadeva kathamityAha - 'asavaNayAe'tti azravaNaHzrutivarjitastadbhAvastattA tayA 'abohIe' ti abodhiH- jinadharmAnavAptiH, iha tu prakramAnmahAvIrajinadharmAnavAptistayA, athavautpattikyAdibuddhyabhAvena, 'aNabhigameNaM'ti vistarabodhAbhAvena hetunA 'adRSTAnAM' sAkSAtsvayamanupalabdhAnAm 'azrutAnAm' anyatoSnAkarNitAnAm 'assuyANaM'ti 'asmRtAnAM darzanAkarNanAbhAvenAnanudhyAtAnAm, ata eva 'avi| jJAtAnAM viziSTabodhAviSayIkRtAnAm, etadeva kuta ityAha- 'acvokaDANa'ti avyAkRtAnAM vizeSato gurubhiranAkhyAtAnAm, 'acvocchiSNANaM'ti vipakSAdavyavaccheditAnAm, 'anijjUDhANaM' ti mahato granthAtsukhAvabodhAya saGkSepa - Jain Educational For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 9 kAlA savaizikapraznAH sAmAyikA deH sU 76 // 100 // jainelibrary.org Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etima vayahatti atha yAparigRhItA strI bhujyataraNAdanyathA tvakaraNAta pADayadhati mA vyApAta asaM 45555555511515 nimittamanugrahaparagurubhiranuddhRtAnAm , ata evAsmAbhiH 'anupadhAritAnAm' anavadhAritAnAm 'eyamaddhetti evaMprakA ro'rthaH athavA'yamarthaH 'no saddahie'tti na addhitaH 'no pattie'tti 'no' naiva 'pattiyati prItirucyate tadyogAt / kA 'pattie'tti prItaH-prItiviSayIkRtaH, athavA na prItitaH na pratyayito vA hetubhiH, no roie'tti na cikIrSitaH 'evameyaM se jaheyaM tubbhe vayaha'tti atha yathaitadvastu yUyaM vadatha evametadvastviti bhaavH| 'cAujAmAu'tti caturmahAvratAta, pArzva-| nAthajinasya hi catvAri mahAvratAni, nAparigRhItA strI bhujyate iti maithunasya parigrahe'ntarbhAvAditi, 'sappaDikkamaNaM' rAti pArzvanAthadharmo hi apratikramaNaH, kAraNa eva pratikramaNakaraNAdanyathA tvakaraNAt, mahAvIrajinasya tu sapratikra-18 maNaH, kAraNaM vinA'pyavazyaM pratikramaNakaraNAditi, 'devANuppiya'tti priyAmantraNaM 'mA paDibaMdhati mA vyAghAtaM kuru-1 | veti gamyam / 'muMDabhAve'tti muNDabhAvo-dIkSitatvaM phalagasenja'tti pratalAyataviSkambhavatakASTharUpA 'kaTTaseja'tti asaM. skRtakASThazayanaM kaSTazayyA vA'manojJA vasatiH 'lahAvaladdhI'tti labdhaM ca-lAbho'palabdhizca-alAbho'paripUrNalAbho vA labdhApalabdhiH 'uccAvaya'tti uccAvacAH anukUlapratikUlA asamaJjasA vA 'gAmakaMTaya'tti grAmasya-indriyasamUhasya | kaNTakA iva kaNTakA-bAdhakAH zatravo grAmakaNTakAH, ka ete ityAha-bAvIsaM parIsahovasagga'tti parISahAH-kSudAdayasta | evopasargA-upasarjanAt dharmabhraMzanAt parISahopasargAH, athavA dvAviMzatiparISahAH, tathA upsrgaa-divyaadyH|| kAlasya-18 | vaizikaputraH pratyAkhyAnakriyayA siddha iti tadviparyayabhUtApratyAkhyAnakriyAnirUpaNasUtram bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati namaMsati 2 evaM vadAsI-se nUrNa bhaMte ! seTTiyassa ya Jain Educationwlonal For Personal & Private Use Only RIjalnelibrary.org Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 101 // Jain Education taNuyassa ya kivaNassa ya khattiyarasa ya samaM ceva apacakkhANakiriyA kajjaha ?, haMtA goyamA ! seTThiyassa ya | jAva apacakkhANakiriyA kajjai, se keNadveNaM bhaMte!?, goyamA ! aviratiM paDucca se teNa0 goyamA ! evaM buccai-seTThiyassa ya taNu0 jAva kajjai // ( sU0 77 ) // tatra 'bhaMte 'tti he bhadanta ! 'iti' evamAmantryeti zeSaH, athavA bhadanta ! itikRtvA, gururitikRtvetyarthaH, 'se| TThiyassa' tti zrIdevatA'dhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitaziroveSTanopetapaurajananAyakasya 'taNuyassa' tti daridrasya 'kivaNassa' tti | raGkasyaH 'khattiyassa' tti rAjJaH 'apaJcakkhANa kiriya'tti pratyAkhyAnakriyAyA abhAvo'pratyAkhyAnajanyo vA karmabandhaH, 'aviraI' ti icchAyA anivRttiH, sA hi sarveSAM samaiveti // apratyAkhyAnakriyAyAH prastAvAdidamAha AhAkammaM bhuMjamANe samaNe niggaMthe kiM baMdha kiM pakarei kiM ciNAha kiM uvaciNAi ?, goyamA ! AhAkammaM NaM bhuMjamANe AuyavajjAo satta kammappagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei jAva aNupariyadRha, se keNaTTeNaM jAva aNupariyahaha ?, goyamA ! AhAkammaM NaM bhuMjamANe AyAe dhammaM aikkamaha AyAe dhammaM aikkamamANe puDhavikkAyaM NAvakakhai jAva tasakAyaM NAvakakhai, jesiMpi ya NaM jIvANaM sarIrAI AhAramAhArei tevi jIve nAvakakhai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai - AhAkammaM NaM bhuMjamANe AuyavajjAo | satta kammapagaDIo jAva aNupariyaTTA || phAsuesaNijjaM bhaMte ! bhuMjamANe kiM baMdhai jAva uvaciNAi ?, goyamA ! | phAsuesaNijjaM NaM bhuMjamANe AuyavajjAo santa kammapayaDIo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo paka For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 9 apratyAkhyA nakriyAsA myamIzvare tarayoH sU 77 AdhAkarmetarabhogaphalaMsU 78 // 101 // ainelibrary.org Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rei jahA saMvuDe NaM, navaraM AuyaM ca NaM kammaM siya baMdhai siya no baMdhai, sesaM taheva jAva vIIvayai, se keNaTeNaM jAva vIIvayai ?, goyamA ! phAsuesaNijjaM bhuMjamANe samaNe niggaMthe AyAe dhammaM no aikkamai, AyAe dhamma aNaikkamamANe puDhavikkAiyaM avakakhati jAva tasakAyaM avakaMkhai, jesipi ya NaM jIvANaM sarIrAI AhArei te'vi jIve avakaMkhati se teNaTeNaM jAva vIIvayai // (suu078)|| ___ 'AhAkamma'mityAdi AdhayA-sAdhupraNidhAnena yatsacetanamacetanaM kriyate acetanaM vA pacyate cIyate vA gRhAdikaM vyUyate vA vastrAdikaM tadAdhAkarma 'kiM baMdhaItti prakRtibandhamAzritya spRSTAvasthApekSayA vA 'kiM pakarei'tti sthiti| bandhApekSayA baddhAvasthApekSayA vA 'kiM ciNAi'tti anubhAgabandhApekSayA nidhattAvasthA'pekSayA vA 'kiM uvaciNAi'tti pradezabandhApekSayA nikAcanApekSayA veti, 'AyAe'tti AtmanA dharma zrutadharma cAritradharma vA "puDhavikAyaM 'nAvakakhai'tti nApekSate, nAnukampata ityrthH|| AdhAkarmavipakSazca prAsukaiSaNIyamiti prAsukaiSaNIyasUtram // anantarasUtre saMsAravyativrajanamuktaM, tacca karmaNo'sthiratayA praloTane sati bhavatItyasthirasUtram| se nUrNa bhaMte ! athire palodRi no thire palodRti athire bhajai no thire bhajai sAsae bAlae bAliyattaM asAsayaM sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaM ?, haMtA goyamA! athire palodRi jAva paMDiyattaM asAsayaM sevaM bhaMte sevaM bhaMtetti jAva viharati // (suu079)|| navamo uddeso smtto||1-9|| tatra 'adhire'tti asthAsnu dravyaM loSTAdi 'praloTati parivarttate adhyAtmacintAyAmasthiraM karma tasya jIvapradezebhyaH Jain Educationa l For Personal & Private Use Only K nelibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptiH vyAkhyA- pratisamayacalanenAsthiratvAt 'praloTayati' bandhodayanirjaraNAdipariNAmaiH parivarttate 'sthira' zilAdina praloTayati, adhyA- 1 zatake tmacintAyAM tu sthiro jIvaH, karmakSaye'pi tasyAvasthitatvAt , nAsau praloTayati upayogalakSaNasvabhAvAnna parivarttate, uddezaH9 abhayadevItathA 'asthiraM' bhaGgarasvabhAvaM tRNAdi "bhajyate' vidalayati, adhyAtmacintAyAmasthiraM karma tad "bhajyate' vyapaiti, tathA pralonabazA yA vRttiH1 dizvatetarANi |'sthiram' abhaGguramayaHzalAkAdi na bhajyate, adhyAtmacintAyAM sthiro jIvaH sa ca na bhajyate zAzvatatvAditi / jIva-3 // 102 // prastAvAdidamAha-'sAsae bAlae'tti bAlako vyavahArataH zizunizcayato'saMyato jIvaH sa ca zAzvato dravyatvAt , 'bAliyattaMti ihekapratyayasya svArthikatvAdAlatvaM vyavahArataH zizutvaM nizcayatastvasaMyatatvaM taccAzAzvataM paryAyatvAditi / / 8 evaM paNDitasUtramapi, navaraM paNDito vyavahAreNa zAstrajJo jIvaH nizcayatastu saMyata iti // prathamazate navamaH // 1-9 // sU79 __ anantaroddezake'sthiraM karmetyuktaM, karmAdiSu ca kutIthikA vipratipadyante atastadvipratipattinirAsapratipAdanArthaH tatha saGgrahaNyAM'calaNAu'tti yaduktaM tatpratipAdanArthazca dazamoddezako vyAkhyAyate, tatra ca sUtraM___ annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti jAva evaM parUveMti-evaM khalu calamANe acalie jAva nijarijamANe aNijiNe, do paramANupoggalA egayao na sAhaNaMti, kamhA do paramANupAggalA jAegatato na sAhaNaMti ?, doNhaM paramANupoggalANaM nathi siNehakAe, tamhA do paramANupoggalA jAegayao na sAhaNaMti, tinni paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, kamhA? tinni paramANupoggalA // 102 // in Education For Personal & Private Use Only linelibrary.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egayao sAhaNaMti, tiNhaM paramANupoggalANaM asthi siNehakAe, tamhA tiSiNa paramANupoggalA egayao sA0, te bhijamANA duhAvi tihAvi kajaMti, duhAkajamANA egayao divaDhe paramANupoggale bhavati egayaovi divaDhe para0 po0 bhavati, tihA kajamANA tiNNi paramANupoggalA bhavaMti, evaM jAva |cattAri paMcaparamANupo. egayao sAhaNaMti, egayao sAhaNittA dukkhattAe kajaMti, dukkhevi ya NaM se sAsae sayA samiyaM uvacijai ya avacijai ya puvi bhAsA bhAsA bhAsijamANI bhAsA abhAsA bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA, jA sA pudiva bhAsA bhAsA bhAsijjamANI bhAsA abhAsA bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA sA kiM bhAsao bhAsA abhAsao bhAsA, abhAsaoNaM sA |bhAsA no khalu sA bhAsao bhAsA / pudiva kiriyA dukkhA kajamANI kiriyA adukkhA kiriyAsamayavI. tikaMtaM ca NaM kaDA kiriyA dukkhA, jA sA puTiva kiriyA dukkhA kajjamANI kiriyA adukkhA kiriyAsamayavIikaMtaM ca NaM kaDA kiriyA dukkhA sA kiM karaNao dukkhA akaraNao dukkhA ?, akaraNao NaM sA |dukkhA No khalu sA karaNao dukkhA, sevaM vattavvaM siyA-akiccaM dukkhaM aphusaM dukkhaM akajamANakaDaM |dukkhaM akaTTa akaTTa pANabhUyajIvasattA vedaNaM vedaMtIti vattavvaM siyA // se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA ! jaNNaM te aNNautthiyA evamAtikkhaMti jAva vedaNaM vedeti, vattavvaM siyA, je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi, evaM khalu calamANe calie jAva nijarijamANe nijiNe, vyA018 Jain Education For Personal & Private Use Only M.jainelibrary.org Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 zatake uddezaH 10 // 10 // kavaktavyatA snehabhASA kriyAsu sU80 do paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, kamhA? do paramANupoggalA egayao sAhaNNaMti?, dohaM paramA- NupoggalANaM asthi siNehakAe, tamhA do paramANupoggalA egayao sA0, te bhijamANA duhA kajaMti, duhA kanjamANe egayao para0 poggale egayao pa. poggale bhavaMti, tiNi paramA0 egao sAha, kamhA? tinni | paramANupoggale ega. sA. 1, tihaM paramANupoggalANaM atthi siNehakAe, tamhA tiNi paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, te bhijamANA duhAvi tihAvi kajaMti, duhA kajamANA egao paramANupoggale egayao dupadesie khaMdhe bhavati, tihA kanjamANA tiNi paramANupoggalA bhavaMti, evaM jAva cattAripaMcaparamANupo0 egao sAhaNittA 2 khaMdhattAe kajaMti, khaMdhevi ya NaM se asAsae sayA samiyaM uvacijai ya avacijai | ya / pulviM bhAsA abhAsA bhAsinjamANI bhAsA 2bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA abhAsA jA ||sA puvi bhAsA abhAsA bhAsijjamANI bhAsA 2 bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA abhAsA sAkiM || bhAsao bhAsA abhAsao bhAsA ?, bhAsao NaM bhAsA no khalu sA abhAsao bhAsA / pudiva kiriyA | adukkhA jahA bhAsA tahA bhANiyabvA, kiriyAvi jAva karaNao NaM sA dukkhA no khalu sA akaraNao dukkhA, sevaM vattavvaM siyA-kiccaM phusaM dukkhaM kajamANakaDaM kaTTu 2 pANabhUyajIvasattA vedaNaM vedeMtIti vattavvaM siyA // (suu080)|| 'calamANe acalie'tti calakarmAcalitaM, calatA tena calitakAryAkaraNAta , vartamAnasya cAtItatayA vyapadeSTamaza mA pukhi bhAsAabhAsAo bhAsA , bhAsakAraNAvi jAvara SWASHASANSAR // 10 // For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kyatvAt , evamanyatrApi vAcyamiti // 'egayao na sAhaNaMti'tti ekata ekatvenaikaskandhatayetyarthaH 'na saMhanyete' na saMhatau-militau syAtAM, 'nathi siNehakAe'tti snehaparyavarAzi sti, sUkSmatvAt , jyAdi yoge tu sthUlatvAtso'sti / II 'dukkhattAe kajaMti'tti paJca pudgalAH saMhatya duHkhatayA-karmatayA kriyante, bhavantItyarthaH, 'dukkhe'vi ya 'ti karmApi |ca 'seti tat zAzvatamanAditvAt 'saya'tti sarvadA 'samiyaM ti samyak saparimANaM vA 'cIyate' cayaM yAti 'apacIyate' apacayaM yAti / tathA 'puvvaM ti bhASaNAtmAka 'bhAsa'tti vAgadravyasaMhatiH 'bhAsa'tti satyAdibhASA syAt , tatkA| raNatvAt , vibhaGgajJAnitvena vA teSAM matamAtrametat nirupapattikamunmattakavacanavadato nehopapattiratyartha gaveSaNIyA, evaM | sarvatrApIti, tathA 'bhAsijjamANI bhAsA abhAsa'tti nisRjyamAnavAgdravyANi abhASA, vartamAnasamayasyAtisUkSma| tvena vyavahArAnaGgatvAditi, 'bhAsAsamayaviikaMtaM ca 'ti iha ktapratyayasya bhAvArthatvAd vibhaktivipariNAmAcca bhASA samayavyatikrame ca 'bhAsiya'tti nisRSTA satI bhASA bhavati, pratipAdyasyAbhidheye pratyayotpAdakatvAditi, 'abhAsa| o NaM bhAsa'tti abhASamANasya bhASA, bhASaNAtpUrva pazcAcca tadabhyupagamAt, 'no khalu bhAsao'tti bhASyamANAyA| stasyA anabhyupagamAditi // tathA-'puvvaM kirie'tyAdi, kriyA kAyikA sA yAvanna kriyate tAvat 'dukkha'tti duHkhahetuH, 'kajamANa'tti kriyamANA kriyA 'na dukkhA' na dukkhahetuH, kriyAsamayavyatikrAnte ca kriyAyAH kriyamANatAvya|tikrame ca kRtA satI kriyA duHkheti, idamapi tanmatamAtrameva nirupapattikam, athavA pUrva kriyA duHkhA, anabhyAsAt , kriya| mANA kriyA na duHkhA, abhyAsAt, kRtA kriyA duHkhA, anutApazramAdeH, 'karaNao dukkha'tti karaNamAzritya karaNa Jain Education de la For Personal & Private Use Only SONainelibrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAsu vyAkhyA4 kAle kurvata ityarthaH 'akaraNao dukkha'tti akaraNamAzrityAkurvata itiyAvat , 'no khalu sA karaNao dukkhatti' | 1 zatake prajJaptiH akriyamANatve duHkhatayA tasyA abhyupagamAt / 'sevaM vattavvaM siyA' athaivaM pUrvoktaM vastu vaktavyaM syAdupapannatvAda- | uddezaH 10 abhayadevI- | syeti / athAnyayUthikAntaramatamAha-'akRtyam' anAgatakAlApekSayA'nirvartanIyaM jIvairiti gamyaM 'duHkham'asAtaM anyatIrthayA vRttiH | tatkAraNaM vA karma, tathA'kRtatvAdevAspRzyam-abandhanIyaM, tathA kriyamANaM vartamAnakAle kRtaM cAtItakAle taniSedhA- kavaktavyatA dakriyamANakRtaM, kAlatraye'pi karmaNo bandhaniSedhAd akRtvA'kRtvA, AbhIkSNye dvirvacanaM, duHkhamiti prakRtameva, ke ? || snehabhASA // 10 // ityAha-prANabhUtajIvasattvAH, prANAdilakSaNaM cedam-"prANA dvitricatuH proktAH, bhUtAstu tarakaH smRtAH / jIvAH paJce-13 |ndriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itiiritaaH||1||" 'veyaNaM ti zubhAzubhakarmavedanAM pIDAM vA 'vedayanti' anubhavanti, ityetadvaktavyaM syAt, etasyaivopapadyamAnatvAd, yAdRcchikaM hi sarva loke sukhaduHkhamiti, yadAha-"atarkitopasthitameva sarva, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthaa'bhimaanH||1||""se kaha| meyaM ti atha kathametad bhadanta ! 'evam ?' anyayUthikokanyAyena ? iti praznaH 'jaM NaM te aNNautthiyA' ityAdhuttaraM, | vyAkhyA cAsya prAgvat , mithyA caitadevaM-yadi caladeva prathamasamaye calitaM na bhavettadA dvitIyAdiSvapi tadacalitameveti na kadAcanApi calet, ata eva vartamAnasyApi vivakSayA'tItatvaM na viruddham , etacca prAgeva nirNItamiti na punarucyate, yaccocyate-calitakAryAkaraNAdacalitameveti, tadayuktaM, yataH pratikSaNamutpadyamAneSu sthAsakozAdivastuSvantyakSaNabhAvi // 104 // vastu AdyakSaNe svakArya na karotyeva, asattvAd, ato yadantyasamayacalitaM kArya vivakSitaM pareNa tadAdyasamayacalitaM yadi hai For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMOMOMOMOMOMOMOMOM na karoti tadA ka iva doSo'tra ?, kAraNAnAM svasvakAryakaraNasvabhAvatvAditi / yaccoktaM-dvau paramANU na saMhanyete, sUkSmatayA snehAbhAvAt , tadayuktam , ekasyApi paramANoH snehasambhavAt, sArddhapudgalasya saMhatatvena tairevAbhyupagamAcca, yata uktam-"tiNi paramANupoggalA egayao sAhaNaMti te bhijamANA duhAvi tihAvi kajati, duhA kajamANA egao divaDhe"tti, anena hi sArddhapudgalasya saMhatatvAbhyupagamena tasya sneho'bhyupagata evetyataH kathaM paramANvoH snehAbhAvena saGghAtAbhAva iti, yaccoktam-ekataH sArddha ekataH sArddha iti, etadapyacAru, paramANoraddhIkaraNe paramANusvAbhAvaprasaGgAt , tathA yaduktaM-paJca pudgalAH saMhatAH karmatayA bhavanti, tadapyasaGgataM, karmaNo'nantaparamANutayA'nantaska ndharUpatvAt , paJcANukasya ca skandhamAtratvAt , tathA karma jIvAvaraNasvabhAvamiSyate, tacca kathaM paJcaparamANuskandhamAtra-18 2 rUpaM sadasaGkhyAtapradezAtmakaM jIvamAvRNuyAditi / tathA yaduktaM-karma ca zAzvataM, tadapi asamIcInaM, karmaNaH zAzvatatve , kSayopazamAdyabhAvena jJAnAdInAM hAnerutkarSasya cAbhAvaprasaGgAt , dRzyate ca jJAnAdihAnivRddhI, tathA yaduktaM-karma sadA cIyate'pacIyate ceti, tadapyekAntazAzvatatve nopapadyata iti / yaccotaM-bhASaNAtpUrva bhASA, taddhetutvAt , tadayuktameva, aupacArikatvAt , upacArasya ca tattvato'vastutvAt , kiM ca-upacArastAttvika vastuni sati bhavatIti tAttvikI bhASA. lAstIti siddham , yaccoktaM-bhASyamANA'bhASA, vartamAnasamayasyAvyAvahArikatvAt , tadapyasamyaga, vartamAnasamayasyaivA stitvena vyavahArAGgatvAd atItAnAgatayozca vinaSTAnutpannatayA'sattvena vyavahArAnaGgatvAditi, yaJcoktaM-bhASAsamayetyAdi, tadapyasAdhu, bhASyamANabhASAyA abhAve bhASAsamaya ityasyAbhilApasyAbhAvaprasaGgAt , yazca pratipAdyasyAbhidheye dain Education For Personal & Private Use Only hainelibrary.org Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAsu vyAkhyA- pratyayotpAdakatvAditi hetuH so'naikAntikaH,karAdiceSTAnAmabhidheyapratipAdakatve satyapi bhaassaatvaasiddheH| tathA yaduktam | 1 zatake prajJaptiH abhASakasya bhASeti, tadasaGgatataram , evaM hi siddhasyAcetanasya vA bhASAprAptiprasaGga iti / evaM kriyA'pi vartamAnakAla eva uddezaH10 abhayadevI-|| yuktA, tasyaiva sattvAditi, yaccAnabhyAsAdikaM kAraNamuktaM taccAnaikAntikam , anabhyAsAdAvapi yataH kAcitsukhAdirUpaiva, || anyatIrthiyA vRttiH1] tathA yaduktam-akaraNataHkriyA duHkheti, tadapipratItibAdhitaM, yataH karaNakAla eva kriyA duHkhA vA sukhA vA dRzyate, na punaH kavaktavyatA // 105 // pUrva pazcAdvA, tdsttvaaditi| tathA yaduktam 'akicca' mityAdi yahacchAvAdimatAzrayaNAt, tadapyasAdhIyo, yato yadyakaraNAdeva snehabhASA kama duHkhaM sukhaM vA syAt tadA vividhaihikapAralaukikAnuSThAnAbhAvaprasaGgaH syAt , abhyupagataM ca kiJcitpAralaukikAnuSThAna tairapi ceti, evametatsarvamajJAnavijRmbhitam , uktaM ca vRddhaiH-"paratitthiyavattavaya paDhamasae dasamayaMmi uddese| vibhaMgINAdesA sU80 maibheyAvAvisAsavA ||1||sbbhuuymsbbhuuy bhaMgA cattAri hoti vibhNge| ummattavAyasarisaM to aNNANaMti niddiDa // 2 // " sadbhUte-paramANau asadbhUtaM-ardhAdi 1, asadbhUte-sarvagAtmani sadbhUtaM caitanyaM 2,sadbhUte-paramANau sadbhUtaM-niSpradezatvam 3,asadbhUte-sarvagAtmani asadbhUtaM kartRtvamiti 4|'ahN puNa goyamA! evamAikkhAmI"tyAdi tupratItArthameveti, navaraM doNhaM |paramANupoggalANaM asthi siNehakAe'tti ekasyApi paramANoH zItoSNasnigdharUkSasparzAnAmanyataradaviruddhaM sparzadvayamekadaivAsti, tatodvayorapi tayoH snigdhatvabhAvAt snehakAyo'styeva, tatazca to viSamasnehAtsaMhanyete, idaM ca paramatAnuvRttyoktam , 1-prathamazate dazame uddeze paratIrthikavaktavyatA vibhaGginAmAdezA matibhedAcApi sA sarvA // 1 // sadbhUte'sadbhatAdayazcatvAro bhaGgAH // 105 // |paramANAvarddhAdi sarvagAtmani caitanyaM paramANAvapradezatvaM sarvagAtmanyakartRtvam vibhaGge bhavanti unmattavAksadRzA ityajJAnamiti nirdiSTam // 2 // Jain Education a l For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA rUkSAvapi rUkSatvavaiSamye saMhanyete eva, yadAha-"samaniddhayAebaMdhonahoi samalukkhayAevina hoi|vemaayniddhlukkhttnnenn baMdhou khaMdhANaM ||1||"ti / 'khaMdhevi ya NaM se asAsae'tti upacayApacayikatvAt , ata evAha-sayA samiya'mityAdi 'puTiva bhAsA abhAsa'tti bhASyata iti bhASA bhASaNAcca pUrvana bhASyate itina bhASeti bhAsijjamANI bhAsA bhAsa'tti zabdArthopapatteH "bhAsiyA abhAsa'tti zabdArthaviyogAt / 'puTiva kiriyA adukkha'tti karaNAtpUrva kriyaiva nAstItyasattvAdeva ca na duHkhA, sukhApi nAsau, asattvAdeva, kevalaM paramatAnuvRttyA'duHkhetyuktaM 'jahA bhAsa'tti vaca-| nAt, kajjamANI kiriyA dukkhA' sattvAt , ihApi yakriyamANA kriyA duHkhetyuktaM tatparamatAnuvRttyaiva, anyathA sukhA'pi kriyamANaiva kriyA, tathA kiriyAsamayavitikaMtaM ca Na'mityAdi dRzyamiti / 'kicaM dukkha'mityAdi, anena ca karmasattA''veditA, pramANasiddhatvAdasya, tathAhi-iha yavayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayorekasya duHkhalakSaNaM phala-| | manyasyetarat na tadviziSTahetumantareNa saMbhAvyate, kAryatvAd, ghaTavat , yazcAsau viziSTo hetuH sa karmeti, Aha ca-"jo | tulasAhaNANaM phale viseso Na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo va heU ya se kammaM ||1||"ti // punarapyanyayUthikAntaramatamupadarzayannAha__aNNautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti jAva-evaM khalu ege jIve egaNaM samaeNaM do kiriyAo paka 1 samasnigdhatayA na bhavati samarUkSatayA'pi na bhavati bandhaH, vimAtrasnigdharUkSatayA skandhAnAM bandhastu // 1 // 2 yastulyasAdhanAnAM phale vizeSaH kAryANAM na sa hetuM vinA / kAryatvAd ghaTa iva tasya hetuzca karma gautama ! // Jain Education For Personal & Private Use Only B anelibrary.org Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- reti, taMjahA-hariyAvahiyaM ca saMparAiyaM ca, [ja samayaM iriyAvahiyaM pakarei taM samayaM saMparAiyaM pakarei, jaM sa. 1 zatake prajJaptiH mayaM saMparAiyaM pakarei taM samayaM iriyAvahiyaM pakarei, iriyAvahiyAe pakaraNatAe saMparAiyaM pakarei saMparAiya- | uddezaH10 abhayadevIpakaraNayAe iriyAvahiyaM pakarei, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakareti, taMjahA-iri aiyApathi. yA vRttiH1 yAvahiyaM ca saMparAiyaM ca / se kahameyaM bhaMne evaM ?, goyamA! jaMNaM te aNNautthiyA evamAikkhaMti taM ceva jAva kItarayoraje te evamAsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi 4-evaM khalu ege jIve eg||106|| nyamataM sU 81 samae eka kiriyaM pakarei ] parautthiyavattavvaM NeyavvaM, sasamayavattavvayAe neyavvaM jAva iriyAvahiyaM saMparA iyaM vA // (sU0 81) Paa tatra ca 'iriyAvahiya'ti IryA-gamanaM tadviSayaH panthA-mArga ryApathastatra bhavA airyApathikI, kevalakAyayogapratyayaH | karmabandha ityarthaH, 'saMparAiyaM ca'tti saMparaiti-paribhramati prANI bhave ebhiriti saMparAyAH-kaSAyAstatpratyayA yA sA sAmparAyikI, kaSAyahetukaH karmabandha ityarthaH / 'parautthiyavattavvaM yavvaM'ti iha sUtre'nyayUthikavaktavyaM svayamuccAraNIyaM, granthagauravabhayenAlikhitatvAttasya, taccedam-'jaM samayaM saMparAiyaM pakarei taM samayaM iriyAvahiyaM pakarei iri yAvahiyApakaraNayAe saMparAiyaM pakarei saMparAiyapakaraNayAe iriyAvahiyaM pakarei, evaM khalu ege jIve egeNaM * samaeNaM do kiriyAopakarei, taMjahA-iriyAvahiyaM ca saMparAiyaM ceti / 'sasamayavattavvayAe NeyavvaM' sUtramiti | // 106 // gamyaM, sA caivam-'se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva saMparAiyaM ca je te eva-18 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSSSS mAiMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi 4-evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM ega kiriyaM pakarei taMjahA' ityAdi pUrvoktAnusAreNAdhyeyamiti / mithyAtvaM cAsyaivam-ai-pathikI kriyA'kaSAyodayaprabhavA itarA tu kaSAyaprabhaveti kathamekasyaikadA tayoH saMbhavaH ?, virodhAditi // anantaraM kriyoktA, kriyAvatAM cotpAdo bhavatItyutpAdavirahaprarUpaNAyAha nirayagaI NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM vArasa muhuttA, evaM vakaMtIpayaM bhANiyabvaM niravasesa, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti jAva viharaha (sU082) | // 1-10 // // paDhama sayaM samattaM // | 'vakaMtIparya'ti vyutkrAntiH-jIvAnAmutpAdastadarthaM padaM-prakaraNaM vyutkrAntipadaM tacca prajJApanAyAM SaSThaM, taccArthalezata evaM draSTavyaM-paJcendriyatiryaggatau manuSyagatau devagatau cotkarSato dvAdaza muhUrtAH jaghanyatastvekasamaya utpAdaviraha iti, tathA-"cauvIsaI muhuttA 1 satta ahoratta 2 taha ya paNNarasa 3 / mAso ya 4 do ya 5 cauro 6 chammAsA 7 virahakAlo u||1|| ukkoso rayaNAisu savvAsu jahaNNao bhave samao / emeva ya ubaTTaNa saMkhA puNa suravarA tullA // 2 // " 1-caturvizatirmuhUrtAni saptAhorAtrAstathA ca paJcadazamAsazca dvau catvArazca SaNmAsA virahakAlastu // 1 // sarvAsu ratnAdyAsUtkRSTo | jaghanyato bhavet samayaH / evamevodvartanApi saGkhyA punaH suravaratulyA // 2 // PRIAUSIAIAIAIAIAIAIAIA For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 107 // Jain Education | | sA ceyam - " ego ya do ya tiSNi ya saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjaMtevaiyA ubaTTaMtAvi emeva // 1 // tiryaggatau | ca virahakAlo yathA - "bhinna muhutto vigaliMdiyANa saMmucchimANa ya taheva / bArasa muhutta ganbhe ukkosa jahannao samao | // 1 // ekendriyANAM tu viraha eva nAsti, manuSyagatau tu "vArasa muMhutta ganbhe muhutta saMmucchime caudhIsaM / ukkosa | virahakAlo dosuvi ya jahannao samao // 1 // " devagatau tu "bhavaNavaNa joisohammIsANe caDavIsai muhuttA u / ukko| savirahakAlo paMcasuvi jahannao samao // 1 // NavadiNa vIsa muhuttA bArasa dasa ceva diNamuhuttAo / bAvIsA addhaM | ciya paNayAlaasIidivasasayaM // 2 // saMkhejjA mAsA ANayapANaesu taha AraNacue vAsA / saMkhejjA vizeyA gevejesuM ao vocchaM // 3 // heTThima vAsasayAI majjha sahassAi uvarime lakkhA / saMkhejjA vineyA jaha saMkhejjaM tu tIsuMpi // 4 // 1 - ekazca dvau ca trayazca sakhyAtA asaGkhyAtA vaikasamayenotpadyante etAvanta udvarttanAyAM apyevameva // 1 // 2 vikalendriyANAM saMmUcchimAMNAM ca tathaiva bhinnamuhUrttaH / garbhaje dvAdazamuhUrttAH utkarSato jaghanyataH samayaH || 1 || 3 garbhajanare dvAdaza muhUrttAH saMmUcchime catuviMzatiH / utkRSTo virahakAlo dvayorapi jaghanyataH samayaH // 1 // 4 bhavanavyantarajyotiH saudharmezAneSu caturviMzatirmuhUrtAH / utkRSTo virahakAlaH paJcakhapi jaghanyataH samayaH // 2 // navadinAni viMzatirmuhUrttA dvAdaza dinAni daza muhUrttAH sArddhadvAviMzatirdinAni paJcacatvAriM| zadazItiH zataM divasAnAm || 2 || AmataprANatayoH saGkhyeyA mAsAH, tathA''raNAcyutayorvarSANi saGkhyAni ( zatAdarvAg ) vijJeyAni graiveyakeSvato vakSye || 3 || adhastaneSu varSazatAni madhyeSu sahasrANi uparitaneSu lakSAH saGkhyeyAni vijJemAni yathAsaGkhyena tisaSvapi // 4 // For Personal & Private Use Only 1 zatake uddezaH 10 upapAta virahaH sU 82 // 107 // ainelibrary.org Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |paliyA asaMkhabhAgo ukkoso hoi virahakAlo u / vijayAisu niddiDo sabesu jahaNNao samao ||5||uvvaayvirhkaalo iya eso vaNNio u devesu / ubaTTaNAvi evaM sabesu hoi viNNeyA // 6 // jahaNNeNa egasamao ukkoseNaM tu hoti chammAsA / viraho siddhigaIe ubaTTaNavajiyA niyamA ||7||"iti // ||prthmshte dazamoddezakaH // 1-10 // iti gurugamabhaGgaH sAgarasyAhamasya, sphuTamupacitajADyaH paJcamAGgasya sdyH| prathamazatapadArthAvartagartavyatIto, vivaraNavarapotau prApya saddhIvarANAm // 1 // // iti zrImadabhayadevAcAryaviracitAyAM bhagavatIvRttau prathamazataM samAptamiti // 1 // 1-palyAsaGkhyabhAgazcaturpu vijayAviSUtkRSTo virahakAlastu bhavati nirdiSTaH sarveSu jaghanyataH samayaH // 5 // evameSa upapAtavirahakAlo deveSu tu varNitaH / evamudvartanA'pi sarveSu bhavati vijJeyA // 6 // siddhigatau viraho jaghanyenaikaH samaya utkarSataH SaNmAsA bhavanti | | niymaavudvrtmvrjitaaH||7|| Jain Education For Personal & Private Use Only HELainelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti zrImaccandrakulanabhonabhomaNizrImadabhayadevAcAryavaryavihitavivaraNayutaM zrImadbhagavatIvRttau prathamaM zatakaM samAptam phala phala kare kala kala For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyaM zatakaM vyAkhyAtaM prathamaM zatamatha dvitIyaM vyAkhyAyate, tatrApi prathamoddezakaH, tasya cAyamabhisambandhaH - prathamazatAntimodezakAnte jIvAnAmutpAdaviraho'bhihitaH, iha tu teSAmevocchrAsAdi cintyata ityevaMsambandhasyAsyedamupodghAtasUtrAnantarasUtram - gAhA - UsAsakhaMdae vi ya 1 samugdhAya 2 puDhaviM 3 diya 4 anna utthibhAsA 5 ya / devA ya 6 camaravaMcA 7 samaya 8 vitta 9 sthikAya 10 bIyasae // 1 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA, vaNNao, sAmI samosaDhe parisA niggayA dhammo kahio paDigayA parisA / teNaM kAleNaM 2 jeTThe aMtevAsI jAva paz2z2uvAsamANe evaM vayAsI-je ime bhaMte ! beIdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMceMdiyA jIvA eesiNaM ANAmaM vA pANAmaM vA ussAsaM vA nIsAsaM vA jANAmo pAsAmo, je ime puDhavikkAiyA baNassaikAiyA egiMdiyA jIvA eesi NaM ANAmaM vA pANAmaM vA ussAsaM vA nissAsaM vA Na yANAmo Na pAsAmo, eesi NaM bhaMte ! jIvA ANamaMti vA pANamaMti vA ussasaMti vA nIsasaMti vA ? haMtA goyamA ! eevi ya NaM jIvA ANamaMti vA pANamaMti vA ussasaMti vA nIsasaMti vA // (sU084) 'je ime' ityAdi, yadyapye kendriyANAmAgamAdipramANAjjIvatvaM pratIyate tathA'pi taducchrAsAdInAM sAkSAdanupalambhAjjIvazarIrasya ca nirucchrAsAderapi kadAciddarzanAt pRthivyAdiSUcchrAsAdiviSayA zaGkA syAditi tannirAsAya teSAmucchrAsAdikamastItyetasyA isa...9.9 mternational For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamapramANaprasiddhasya pradarzanaparamidaM sUtramavagantavyamiti / ucchAsAghadhikArAjIvAdiSu paJcaviMzatau padeSUcchAsAdidravyA | 2 zatake vyAkhyA uddezaH1 prajJaptiH ||raannaaN svarUpanirNayAya praznayannAhaabhayadevI la ekendriyAkiNNaM bhaMte ! jIvA ANa pA0 u0 nI ?, goyamA ! vvao NaM aNaMtapaesiyAI vvAI khetsaoNaNAucchAsA yA vRttiH16 asaMkhapaesogADhAI kAlao annayarahitIyAI bhAvao vaNNamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI ANa-diH ucchrAsa // 10 // maMti vA pANamaMti vA usasaMti vAnIsasaMti vA, jAI bhAvaovanamaMtAIANa pANaUsanIsatAI kiMegava- | svarUpaM |NNAI ANamaMti pANamaMti UsanIsa0?,AhAragamoneyavyojAva ticupNcdisi|kinnnnN bhaMte ! neraiyA A0 pA0 u0 nItaM ceva jAva niyamA chaddisiM A0 pA0 u0 nI0jIvA egidiyA vAghAyA ya nivvAghAyA ya bhANiyabvA, sesA niyamA chaddisiM // vAuyAe NaM bhaMte ! vAuyAe ceva ANamaMti vA pANamaMti vA usasaMti vA nIsasaMti vA ?, haMtA goyamA ! vAuyAe NaM jAva nIsasaMti vA // (sU0 85) // . . l 'kiNNaM bhaMte ! jIve'tyAdi, kimityasya sAmAnyanirdezatvAt 'kAni' kiMvidhAni dravyANItyarthaH / 'AhAragamo neyamvotti prajJApanAyA aSTAviMzatitamAhArapadoktasUtrapaddhatirihAdhyeyetyarthaH, sA ceyam-'duvannAI tivaNNAI jAva paMcavaNNAiMpi, jAI vannao kAlAI tAI kiM egaguNakAlAI jAva aNaMtaguNakAlAIpi' ityaadiriti||'jiivaa egiM die'kAtyAdi, jIvA ekendriyAzca 'vAghAyAya nivvAghAyA ya'tti matublopAd vyAghAtanirvyAghAtavanto bhnnitvyaaH| iha caivaM ||| // 109 // pAThe'pi nirvyAghAtazabdaH pUrva draSTavyaH, tadabhilApasya sUtre tathaiva dRzyamAnatvAt , tatra jIvA nirvyAghAtAH savyAghAtAH sUtre For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva darzitAH, ekendriyAstvevam-'puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! kaidisaM ANamaMti 4 ?, goyamA ! nivAghAeNaM chaddisiM vAghAyaM | paDucca siya tidisimityAdi / evamakAyAdiSvapi, tatra nirvyAghAtena SadizaM SaDdizo yatrAnamanAdau tattathA, vyAghAta pratItya syAtridizaM syAccaturdizaM syAtpaJcadizamAnamanti 4, yatasteSAM lokAntavRttAvalokena vyAdidikSucchAsAdipudgalAnAM | vyAghAtaH saMbhavatIti, sesA niyamA chaddisiM'ti zeSA nArakAditrasAH SaDdizamAnamanti, teSAM hi trasanADyantarbhUtatvAt SadizamucchAsAdipudgalagraho'styeveti // athaikendriyANAmucchAsAdibhAvAducchAsAdezca vAyurUpatvAt kiM vAyukAyikAnAmapyucchrAsAdinA vAyunaiva bhavitavyamutAnyena kenApi pRthivyAdInAmiva tadvilakSaNena ? ityAzaGkAyAM praznayannAha-'vAuyA-1 eNa'mityAdi, athocchAsasyApi vAyutvAdanyenocchAsavAyunA bhAvyaM tasyApyanyenaivamanavasthA, naivamacetanatvAttasya kiMca yo'yamucchAsavAyuHsa vAyutve'pina vAyusaMbhAvyaudArikavaikriyazarIrarUpaH tadIyapudgalAnAmAnaprANasajJitAnAmaudArikavaiki| yazarIrapudgalebhyo'nantaguNapradezatvena sUkSmataryaMtaccharIravyapadezyatvAt , tathA ca pratyucchrAsAdInAmabhAva iti nAnavasthA / vAuyAe NaM bhaMte ! vAuyAe ceva aNegasayasahassakhutto uddAittA 2 tattheva bhujo bhujo pacAyAti ?, haMtA goyamA ! jAva pacAyAti / se bhaMte kiM puDhe uddAti apuDhe uddAti ?, goyamA ! puDhe uddAi no apuDhe | uddaai| se bhaMte ! kiM sasarIrI nikkhamai asarIrI nikkhamai ?, goyamA ! siya sasarIrI nikkhamai siya asarIrI nikkhamai / sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sasaMrIrI nikkhamai siya asarIrI nikakhamai ?, 1 paramparayA vAyUnAmucchAsAdiprasaGgasyAbhAvaH // Jain Education.ird For Personal & Private Use Only Allainelibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH // 110 // 5555555445 goyamA ! vAuyAyassa NaM cattAri sarIrayA pannattA, taMjahA-orAlie veubvie teyae kammae, orAliya-16|| 2 zatake veubviyAI vippajahAya teyakammaehiM nikkhamati, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-siya sasarIrI siya uddezaH1 asarIrI nikkhmh|| (suu086)|| maDAI NaM bhaMte niyaMThe no niruddhabhave no niruddhabhavapavaMce No pahINasaM-15 vAyukAya sAre No pahINasaMsAraveyaNije No vocchiNNasaMsAre No vocchiNNasaMsAraveyaNije no nihiyaDhe no nihi-| kAyasthAnaM yaDhakaraNijje puNaravi itthataM habvamAgacchati ?, haMtA goyamA ! maDAI NaM niyaMThe jAva puNaravi itthattaM havva s86 mRtA dinaitthaMtA mAgacchai // (suu087)||se bhaMte ! kiM vattavvaM siyA? goyamA ! pANeti vattavvaM siyA bhUteti vattavvaM 8 | sU87prasiyA jIvetti vattavvaM sattetti vattavvaM vitti vattavvaM0 vedeti vattavvaM siyA pANe bhUe jIve satte vinnU dANyAditA veeti vattavvaM siyA, se keNaTeNaM bhaMte ! pANetti vattavvaM siyA jAva vedeti vattavvaM siyA?, goyamA ! jamhA nityaMtA A0 pA0 u0 nI0 tamhA pANetti vattavvaM siyA, jamhA bhUte bhavati bhavissati ya tamhA bhUetti vattabvaM| sU88-89 siyA, jamhA jIve jIvai jIvattaM AuyaM ca kammaM uvajIvai tamhA jIvetti vittavvaM siyA, jamhA satte suhAsuhahiM kammehiM tamhA sattetti vattavvaM siyA, jamhA tittakaDuyakasAyaaMbilamahure rase jANai tamhA vitti vattavvaM siyA, vedei ya suhadukkhaM tamhA vedeti vattavvaM siyA, se teNaDeNaM jAva pANetti vattavvaM siyA // 110 // jAva vedeti vattavvaM siyA // (suu088)|| maDAI NaM bhaMte ! niyaMThe niruddhabhave niruddhabhavapavaMce jAva niTThiyakaraNijje No puNaravi itthattaM havvamAgacchati ?, haMtA goyamA !maDAI NaM niyaMThe jAva no puNaravi itthattaM havvamAga CCCCACAR For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cchati se bhaMte ! kiMti vattavvaM siyA ?, goyamA ! siddhetti vattavvaM siyA buddhetti vattavvaM siyA muttetti vattavvaM. pAragaetti va paraMparagaetti va. siddhe buddhe mutte parinivvuDe aMtakaDe savvadukkhappahINetti vattavvaM |siyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha 2 saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati // (suu089)|| 'vAukAe NaM bhaMte'iti, ayaM ca prazno vAyukAyaprastAvAdvihito'nyathA pRthivIkAyikAdInAmapi mRtvA svakAye utpAdo'styeva, sarveSAmeSAM kAyasthiterasaGkhyAtatayA'nantatayA coktatvAt , yadAha-"assaGkhosappiNIussappiNIo egidiyANa u cauNhaM / tA ceva U aNaMtA vaNassaIe u boddhavA // 1 // " tatra vAyukAyo vAyukAya evAnekazatasahasrakRtvaH 'uddAitta'tti 'apahRtya' mRtvA 'tattheva'tti vAyukAya eva 'paJcAyAi'tti 'pratyAjAyate' utpadyate / 'puDhe uddAi'tti spRSTaH svakAyazastreNa parakAyazastreNa vA 'apadravati' mriyate 'no apuDhe'tti sopakramApekSamidaM, 'nikkhamai'tti svakaDevarAnni:sarati, 'siya sasarIrI'tti syAt-kathaJcit 'orAliyaveubviyAI vippajahAye'tyAdi, ayamarthaH-audArikavaikriyA|pekSayA'zarIrI taijasakArmaNApekSayA tu sazarIrI niSkrAmatIti // vAyukAyasya punaH punastatraivotpattirbhavatItyuktam , atha kasyacinmunerapi saMsAracakrApekSayA punaH punastatraivotpattiH syAditi darzayannAha-maDAI NaM bhaMte ! niyaMThe'ityAdi, mRtAdI-prAsukabhojI, upalakSatvAdeSaNIyAdI ceti dRzya, 'nirgranthaH' sAdhurityarthaH 'havvaM' zIghramAgacchatIti yogH| 1 caturNAmekendriyANAmasaGkhyAtotsarpiNya eva tAzcaiva vanaspateH anantA eva boddhavyAH // 1 // SACRORIEOSSEUSA For Personal & Private Use Only "o Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 111 // | kiMvidhaH san ? ityAha- 'no niruddhabhave'tti aniruddhAgretanajanmA, caramabhavAprApta ityarthaH, ayaM ca bhavadvayaprAptavyamo | kSo'pi syAdityAha-'no niruddhabhavapavaMce' tti prAptavyabhavavistAra ityarthaH, ayaM ca devamanuSya bhavaprapaJcApekSayA'pi syAdi - | tyata Aha- ' No pahINasaMsAre 'ti aprahINacaturgatigamana ityarthaH, yata evamata eva 'no pahINasaMsAraveyaNije ' tti aprakSINa saMsAravedyakarmmA, ayaM ca sakRccaturgatigamanato'pi syAdityata Aha- 'no vocchinnasaMsAre 'tti atruTitacaturgatigamanAnubandha ityarthaH, ata eva 'no vocchinnasaMsAraveyaNijje'tti 'no' naiva vyavacchinnam - anubandhavyavacchedena caturgatigamanavedyaM karma yasya sa tathA, ata eva 'no niTTiyaDe'tti aniSThitaprayojanaH, ata eva 'no niDiyaTThakaraNije ' tti 'no' naiva niSThitArthAnAmiva karaNIyAni - kRtyAni yasya sa tathA, yata evaMvidho'sAvataH punarapIti, anAdau saMsAre | pUrva prAptamidAnIM punarvizuddhacaraNAvApteH sakAzAdasambhAvanIyam ' itthatthaM'ti 'ityartham' enamartham - anekazastiryaGnaranA| kinArakagatigamanalakSaNam ' itthanta' miti pAThAntaraM taMtrAnena prakAreNetthaM tadbhAva itthatvaM, manuSyAditvamiti bhAvaH, anusvAralopazca prAkRtatvAt, 'havvaM'ti zIghram 'Agaccha 'tti prApnoti abhidhIyate ca kaSAyodayAtpratipatitacaraNAnAM | cAritravatAM saMsArasAgaraparibhramaNaM, yadAha - "jaii uvasaMtakasAo lahai anaMtaM puNovi paDivAyaM" ti / sa ca saMsAraca| Rgato munijIvaH prANAdinA nAmaSaGkena kAlabhedena yugapacca vAcyaH syAditi vibhaNiSuH praznayannAha - 'se mi' tyAdi, tatra 'saH' nirgranthajIvaH kiMzabdaH prazne sAmAnyavAcitvAcca napuMsakaliGgena nirdiSTaH 'iti' evamanvarthayuktatayetyarthaH, 1 upazAntakaSAyospi yadyanantaM kAlaM yAvadvipratipAtaM labhate ( tadA kA vArttA'nyasya sakaSAyasya ? ) | For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 1 mRtAdisAdhorityaMtAdiH sU 87 88-89 // 111 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , tathA 'jIvatvam vaktavyaH syAt, prAkRtatvAcca sUtre napusakaliGgatA'syeti, anvarthayuktazabdairucyamAnaH kimasau vaktavyaH syAta? iti bhAvaH / atrottaraM-'pANetti vattavyamityAdi, tatra prANa ityetattaM prati vaktavyaM syAt yadocchrAsAdimattvamAtramAzritya tasya nirdezaH kriyate, evaM bhavanAdidharmavivakSayA bhUtAdizabdapaJcakavAcyatA tasya kAlabhedena vyAkhyeyA, yadA tucchrAsAdidhamaiyugapadasau vivakSyate tadA prANo bhUto jIvaH sattvo vijJo vedayitetyetattaM prati vAcyaM syAt , athavA nigamanavAkyamevedamato na yugapatpakSavyAkhyA kAryeti / 'jamhA jIve'ityAdi, yasmAt 'jIvaH' AtmA'sau 'jIvati' prANAn dhArayati, tathA 'jIvatvam' upayogalakSaNam AyuSkaM ca karma 'upajIvati'anubhavati tasmAjjIva iti vaktavyaM syaaditi| 8 'jamhA satte subhAsubhehiM kamme hiMti saktaH-AsaktaH zakto vA-samarthaH sundarAsundarAsu ceSTAsu, athavA saktaHsaMbaddhaH zubhAzubhaiH karmabhiriti // anantaroktasyaivArthasya viparyayamAha-pAragae'tti pAragataH saMsArasAgarasya 'bhAvini bhUtavadi'tyupacArAditi 'paraMparAgae'tti paramparayA-mithyAdRSTyAdiguNasthAnakAnAM manuSyAdisugatInAM vA pAramparyeNa gato bhavAmbhodhipAraM prAptaH paramparAgataH // ihAnantaraM saMyatasya saMsAravRddhihAnI ukte siddhatvaM ceti, adhunA tu teSAmanyeSAM | cArthAnAM vyutpAdanArthaM skandakacaritaM vivakSuridamAha teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nagarAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kayaMgalAnAmaM nagarI hotthA vaNNao, tIse NaM kayaMgalAe nagarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe chattapalAsae nAma ceie| mAhiti saktaH viparyayamAha-pArA manuSyAdisugatInAM in Education Inter nal For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zatake uddezaH1 skandrakacaritaM sU90 piGgalakaprazna vyAkhyA hotthA vaNNao, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre uppaNNanANadaMsaNadhare jAva samosaraNaM parisA nigacchati, prajJaptiH tIse NaM kayaMgalAe nagarIe adUrasAmaMte sAvatthI nAma nayarI hotthA vaNNao, tattha NaM sAvatthIe nayarIe abhayadevI- gaddabhAlissa aMtevAsI khaMdae nAma kaccAyaNassagotte parivvAyage parivasai riuvvedajajuvvedasAmavedaahayA vRttiH14 vvaNavedaitihAsapaMcamANaM nigghaMTuchaTThANaM cauNhaM vedANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM sArae vArae dhArae pArae // 112 // saDaMgavI sadvitaMtavisArae saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jotisAmayaNe annesu ya bahasu baMbhaNNaesu parivvAyaesu ya nayesu suparinihie yAvi hotthA, tattha NaM sAvatthIe nayarIe piMgalae nAmaM niyaMThe vesAliyasAvae parivasai, tae Na se piMgalae NAmaM NiyaMThe vesAliyasAvae aNNayA kayAiM jeNeva khaMdae kaccAyaNassagotte teNeva uvAgacchai 2 khaMdagaM kaccAyaNassagotaM iNamakkhevaM pucche-mAgahA! kiM saaMte loe | aNate loe 1 saaMte jIve aNaMte jIve 2 saaMtA siddhI aNaMtA siddhI 3 saaMte siddhe aNaMte siddhe 4 keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vaDati vA hAyati vA 51, etAvaM tAva AyakkhAhi vuccamANe evaM, taeNaM se khaMdae kaccA gotte piMgalaeNaM NiyaMTheNaM vesAlIsAvaeNaM iNamakkhevaM pucchie samANe saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvanne kalusamAvanne No saMcAei piMgalayassa niyaMThassa vesAliyasAvayassa kiMcivi pamokkhamakkhA-|| i, tusiNIe saMciTThai, tae NaM se piMgale niyaMThe vesAlIsAvae khaMdayaM kaccAyaNassagottaM docaMpi taccapi iNamakUkhevaM pucche-mAgahA ! kiM saaMte loe jAva keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vahai vA hAyati vA etAvaM siddhI aNatAmakkhevaM puNNayA kayA nAma niyaH / // 112 // For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAva AikkhAhi vuccamANe evaM, tateNaM se khaMdae kaccA gotte piMgalaeNaM niyaMTheNaM vesAlIsAvaeNaM docaMpitacaMpi iNamakkhevaM pucchie samANe saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvaNNe kalusamAvaNNe no saMcAei piMgalayassa niyaMThassa vesAlisAvayassa kiMcivi pamokkhamakkhAuM tusiNIe saMcihai / tae NaM sAvatthIe nayarIe siMghADaga jAvamahApahesu mahayA jaNasaMmadde i vA jaNabUhe i vA parisA nigacchai / tae NaM tassa khaMdayassa kaccAyaNassagottassa bahujaNassa aMtie eyamaTuM socA nisamma imeyArUve abbhathie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppajitthA-evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre kayaMgalAe nayarIe bahiyA chattapalAsae ceie saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi namaMsAmi, seyaM khalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittANamaMsittA sakArettAsammANittA kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM | pajjuvAsittA imAiM ca NaM eyAkhvAiM aTThAI heUI pasiNAiM kAraNAI pucchittaettikaTTa evaM saMpehei 2 jeNeva parivAyAvasahe teNeva uvAgacchai 2ttA tidaMDaM ca kuMDiyaM ca kaMcaNiyaM ca karoDiyaM ca bhisiyaM ca kesariyaM ca channAlayaM ca aMkusayaM ca pavittayaM ca gaNettiyaM ca chattayaM ca vAhaNAo ya pAuyAo ya dhAurattAo ya geNhai geNhaittA parivvAyAvasahIo paDinikkhamai paDinikkhamaittA tidaMDakuMDiyakaMcaNiya-18 karoDiyabhisiyakesariyachannAlayaaMkusayapavittagaNettiyahatthagae chattovAhaNasaMjutte dhAurattavatthaparihie sA| vatthIe nagarIe majjhaMmajjheNaM nigacchai nigacchaittA jeNeva kayaMgalA nagarI jeNeva chattapalAsae ceie jeNeva || dain Education International For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gamaNAe / goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyama evaM vayAsI- 2 zataka prajJaptiH dacchisi NaM goyamA ! puvvasaMgatiyaM, kahaM bhaMte !?, khaMdayaM nAma, se kAhaM vA kihaM vA kevacireNa vA ?, evaM khalu 5 uddezaH1 abhayadevI skandrakacayA vRttiH1 goyamA ! teNaM kAleNaM 2 sAvatthInAma nagarI hotthA vannao, tattha NaM sAvatthIe nagarIe gaddabhAlissa aMte-dArita samayavAsI khaMdae NAmaM kaccAyaNassagotte parivvAyae parivasai taM ceva jAva jeNeva mamaM aMtie teNeva pahArettha | tasaraNe aa||113|| gamaNAe, se taM adUrAgate bahusaMpatte addhANapaDivaNe aMtarApahe vaha / ajevaNaM dacchisi goyamA !, bhaMte gamaH tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM vaMdai namasai 2 evaM vadAsI-pahU NaM bhaMte ! khaMdae kaccAyaNassagotte devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae ?, haMtA pabhU, jAvaM caNaM samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavao goyamassa eyamaTuM parikahei tAvaM ca NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte taM desaM havvamAgate, tae NaM| bhagavaM goyame khaMdayaM kaccAyaNassagottaM adUraAgayaM jANittA khippAmeva abbhuDheti khippAmeva paJcuvagacchai 2 jeNeva khaMdae kaccAyaNassagotte teNeva uvAgacchai 2ttA khaMdayaM kaccAyaNassagottaM evaM vayAsI-he khaMdayA ! 4sAgayaM khaMdayA ! susAgayaM khaMdayA ! aNurAgayaM khaMdayA ! sAgayamaNurAgayaM khaMdayA ! se nUNaM tuma khaMdayA !|| &sAvatthIe nayarIe piMgalaeNaM niyaMTheNaM vesAliyasAvaeNaM iNamakkhevaM pucchie-mAgahA ! kiM saaMte loge |||| // 113 // aNaMte loge ? evaM taM ceva jeNeva ihaM teNeva havvamAgae, se nRNaM khaMdayA ! aDhe samaDhe?, haMtA atthi, tae 4ANaM se khaMdae kaccA0 bhagavaM goyama evaM vayAsI-se keNaTeNaM goyamA ! tahArUve nANI vA tavassI vA jeNaM tava / / SARGAHARACTERSAR For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ esa aDDe mama tAva rahassakaDe havvamakkhAe ? jao NaM tumaM jANasi, tae NaM se bhagavaM goyame khaMdayaM kaccAyaNassagottaM evaM vayAsI evaM khalu khaMdayA ! mama dhammAyarie dhammovaesae samaNe bhagavaM mahAvIre uppaNNaNANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI tIyapacuppannamaNAgayaviyANae savvannU savyadarisI jeNaM mamaM esa aDDe tava tAva rahassakaDe havvamakkhAe jao NaM ahaM jANAmi khaMdyA / tae NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte bhagavaM | goyamaM evaM vayAsI 'uppaNNaNANadaMsaNadhare' iha yAvatkaraNAt 'arahA jiNe kevalI sabaNNU sabadarisI AgAsagaeNaM chatte 'mityAdi samavasaraNAntaM vAcyamiti / 'gaddabhAlissa'pti gardabhAlAbhidhAnaparivrAjakasya 'riubveyajajuvveyasAmaveya athavvaNaveya'tti, iha SaSThIbahuvacana lopadarzanAt Rgvedayajurveda sAmavedAtharvaNavedAnAmiti dRzyam itihAsaH - purANaM sa paJcamo yeSAM te tathA teSAm 'caunhaM veyANaM'ti vizeSyapadaM 'nigghaMduchaDANaM 'ti nirghaNTo nAmakozaH 'saMgovaMgANaM' ti aGgAni - zikSAdIni SaD upAGgAni - taduktaprapaJcanaparAH prabandhAH 'sarahassANaM' ti aidamparyayuktAnAM 'sArae'tti sArako'dhyApana dvAreNa pravarttakaH smArako vA'nyeSAM vismRtasya sUtrAdeH smaraNAt 'vArae'tti vArako'zuddha pAThaniSedhAt 'dhAra'tti | kvacitpAThaH tatra dhArako'dhItAnAmeSAM dhAraNAt 'pArae'tti pAragAmI 'SaDaGgaviditi SaDaGgAni - zikSAdIni vakSyamA - NAni, sAGgopAGgAnAmiti yaduktaM tadvedaparikarajJApanArtham, athavA SaDaGgavidityatra tadvicArakatvaM gRhItaM 'vida vicAraNe | iti vacanAditi na punaruktatvamiti 'sadvitaMta visArae 'tti kApilIya zAstrapaNDitaH, tathA 'saMkhANe' tti gaNitaskandhe For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH caritaM // 114 // tadvacanAmRtapAnanirata ityarthaH "vahAtti saMsAravarddhanAt 'hAyaka prakAraNa, etasminnAkhya RECTORATORS | supariniSThita iti yogaH, SaDaGgavedakatvameva vyanakti-sikkhAkappetti zikSA-akSarasvarUpanirUpakaM zAstraM kalpazca-||3|| 2 zatake tathAvidhasamAcAranirUpakaM zAstrameva tataH samAhAradvandvAt zikSAkalpe 'vAgaraNe'tti zabdazAstre 'chaMde'tti padyalakSaNa- uddezaH1 zAstre 'nirutte'tti zabdavyutpattikArakazAstre 'jotisAmayaNe'tti jyoti zAstre 'baMbhaNNaesutti brAhmaNasambandhiSu skandaka'parivvAyaesu yatti parivrAjakasatkeSu 'nayeSu' nItiSu drshnessvityrthH| 'niyaMThe'tti nirgranthaH, zramaNa ityarthaH 'vesA-18 |liyasAvae'tti vizAlA-mahAvIrajananI tasyA apatyamiti vaizAlika:-bhagavAMstasya vacanaM zRNoti tadrasikatvAditi | |vaizAlikazrAvakaH, tadvacanAmRtapAnanirata ityarthaH 'iNamakkhevaMti enam 'AkSepa' praznaM 'pucche'tti pRSTavAn , 'mAgaha'tti magadhajanapadajAtatvAnmAgadhastasyAmantraNaM he mAgadha ! 'vahai'tti saMsAravarddhanAt 'hAyaitti saMsAraparihAnyeti / 'etAvaM tAve'tyAdi, etAvat praznajAtaM tAvadAkhyAhi 'ucyamAnaH' pRcchayamAnaH, 'evam' anena prakAreNa, etasminnAkhyAte puna|ranyatprakSyAmIti hRdayam / 'saMkie' ityAdi, kimidamihottaramidaM vA ? iti saMjAtazaGkaH, idamihottaraM sAdhu idaM ca na* | sAdhu ataH kathamatrottaraM lapsye? ityuttaralAbhAkADAvAn kAvintaH asminnuttare dace kimasya pratItirutpatsyate na vA ' ityevaM | vicikitsitaH bhedasamAvanne' materbhaGga-kiMkartavyatAvyAkulatAlakSaNamApannaH 'kaluSamApannaH' nAhamiha kiJcijAnAmItyevaM // 114 // svaviSayaM kAluSyaM samApanna iti 'no saMcAei'tti na zaknoti 'pamokkhamakkhAi'ti pramucyate paryanuyogabaMdhanAdaneneti pramokSam-uttaram 'AkhyAtuM' vaktum / 'mahayA jaNasaMmaddei vA jaNavUhe i vA' ityatredamanyad dRzyam-'jaNabole i |vA jaNakalakale i vA jaNummI i vA jaNukaliyA i vA jaNasaMnivAe i vA bahujaNo aNNamaNNassa evamAikkhai 4 ACHERECRUCIES For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devANuppiyA ! samaNa mA khamAe nisseyasAe ANaNaya bahave rAIsa evaM khalu devANuppiyA! samaNe 3 Aigare jAva saMpAviukAme puvANupudi caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe kayaMgalAe nayarIe chattapalAsae ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai, taM mahapphalaM | khalu bho devANuppiyA! tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe, kimaMga puNa abhigamaNavaMdaNanamaM saNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe egassavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe ?, kimaMga puNa viulassa aTThassa 4 gahaNayAe !, taM gacchAmo NaM devANuppiyA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namasAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM 51 devayaM ceiyaM pajuvAsAmo, eyaM No peccabhave hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe ANugAmiyattAe bhavissaittikaTTa bahave uggA uggaputtA evaM bhogA rAiNNA khattiyA mAhaNA bhaDA johA mallaI lecchaI aNNe ya bahave rAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhasehiseNAvaisatthavAhapabhiyao jAva ukisIhanAyabolakalayalaraveNaM samuddaravabhUyaMpiva karemANA sAvasthIe nayarIe majjhaM majjheNaM nigacchaMti' asyAyamarthaH-zrAvastyAM nagaryAM yatra 'mahaya'tti mahAn janasamardastatra bahujano|'nyo'nyasyaivamAkhyAtIti vAkyArthaH, tatra janasaMmardaH-uroniSpeSaH 'itiH' upapradarzane 'vA' samuccaye pAThAntare zabda iti vA janavyUhaH-cakrAdyAkAro janasamudAyaH bola:-avyaktavarNo dhvaniH kalakalaH-sa evopalabhyamAnavacanavibhAgaH UrmiH& saMbAdhaH kallolAkAro vA janasamudAyaH utkalikA-samudAya eva laghutaraH janasannipAtaH-aparAparasthAnebhyo janAnAM mIlanaM, 'yathApratirUpamityucitaM 'tathArUpANAM' saGgatarUpANAM 'nAmagoyassavitti nAmno yAdRcchikasyAbhidhAnasya gotrasya ca-guNaniSpannasya 'savaNayAe' zravaNena 'kimaMga puNatti kiMpunariti pUrvoktArthasya vizeSadyotanArthaH aGgetyAmantraNe abhi-13 Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- gamanam-abhimukhagamanaM vandanaM-stutiH namasyana-praNamanaM pratipracchana-zarIrAdivA+praznaH paryupAsanaM-sevA teSAm-abhi- 2 zatake prajJaptiH // gamanAdInAM bhAvastattA tayA AryasyetyAryapraNetRkatvAt dhArmikasya dharmapratibaddhatvAt , 'vaMdAmo'tti stumaH 'namasyAmaH'la uddezaH1 | iti praNamAmaH 'satkArayAmaH' AdaraM kurmoM vastrArcanaM vA sanmAnayAma ucitapratipattibhiH, kimbhUtam ? ityAha-kalyANaM skandakacayA vRttiH / ritaM sU91 kalyANahetuM maGgalaM-duritopazamanahetuM daivataM-daivaM caityam-iSTadevapratimA caityameva caityaM 'paryupAsayAmaH' sevAmahe 'etaNNe' // 115 // tti etat 'naH' asmAkaM 'pretyabhave' janmAntare 'hitAya' pathyAnnavat 'sukhAya' zarmaNe 'kSemAya' saGgatatvAya 'niHzreyasAya' & mokSAya 'AnugAmikatvAya' paramparAzubhAnubandhasukhAya bhaviSyati 'itikRtvA' itihetorbahavaH 'ugrAH' AdidevAvasthApi tA''rakSakavaMzajAtAH 'bhogAH' tenaivAvasthApitaguruvaMzajAtAH 'rAjanyAH' bhagavadvayasyavaMzajAH 'kSatriyAH' rAjakulInAH |'bhaTAH' zauryavantaH 'yodhAH' tebhyo viziSTatarAH mallakino lecchakinazca rAjavizeSAH 'rAjAnaH' nRpAH 'IzvarAH' yuvarAjA||stadanye ca maharddhikAH 'talavarAH' pratuSTanarapativitIrNapaTTabandhavibhUSitA rAjasthAnIyAH 'mADambikAH' saMnivezavizeSanA. mAyakAH 'kauTumbikAH' katipayakuTumbaprabhavorAjasevakAH, utkRSTizca-AnandamahAdhvaniH siMhanAdazca-pratItaHbolazca-varNavya. |ktivarjito mahAdhvaniH kalakalazca-avyaktavacanaHsa evaitallakSaNo yo ravastena samudraravabhUtamiva-jaladhizabdaprAptamiva tanmaya // 115 // | mivetyarthaH nagaramiti gamyata iti / etasyArthasya saDepaM kurvannAha-parisA niggcchti'tti| 'tae NaM'ti 'tataH' anantakaram 'imeyArUvetti 'ayaM vakSyamANatayA pratyakSaH sa ca kavinocyamAno nyUnAdhiko'pi bhavatItyata Aha-etadeva rUpaM 4 yasyAsAvetadrUpaH 'anbhatthie'tti AdhyAtmika AtmaviSayaH 'ciMtie'tti smaraNarUpaH 'patthie'tti prArthitaH-abhilA CASSALASSSSSSES For Personal & Private Use Only Lallainelibrary.org Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtmakaH 'maNogae'tti manasyeva yo gato na bahiH vacanenAprakAzanAtsa tathA 'saGkalpaH' vikalpaH 'samuppajjittha'tti samutpannavAn , 'seyaM tti zreyaH-kalyANaM 'pucchittae'tti yogaH 'imAiMca NaM'ti prAkRtatvAd 'imAn anantaroktatvena pratyakSAsannAn cazabdAdanyAMzca 'eyArUvAIti 'etadrUpAn' uktasvarUpAn, athavaiteSAmevAnantaroktAnAmarthAnAM rUpaM yeSAM 4 praSTavyatAsAdhAttattathA tAn 'arthAn' bhAvAn lokasAntatvAdIstadanyAMzca 'heUIti anvayavyatirekalakSaNahetugamya& tvAddhetavo-lokasAntatvAdaya eva tadanye cAtastAn 'pasiNAIti praznaviSayatvAt praznA eta eva tadanye vA'tastAna 3 'kAraNAIti kAraNam-upapattimAtraM tadviSayatvAtkAraNAni eta eva tadanye vA'tastAni 'vAgaraNAI ti byAkriyamANatvAvyAkaraNAni eta eva tadanye vA'tastAni 'pucchittae'tti praSTuM 'tikaTTha'itikRtvA'nena kAraNena 'evaM saMpehei'tti 'evam' uktaprakAraM bhagavadvandanAdikaraNamityarthaH 'saMprekSate' paryAlocayati 'parivAyAvasahe'tti parivrAjakamaThaH 'kuNDikA' kamaNDalu 'kAzcanikA' rudrAkSakRtA 'karoTikA' mRbhAjanavizeSaH 'bhRzikA' AsanavizeSaH 'kezarikA' pramArjanArthaM cIvara| khaNDaM 'paDUnAlaka' trikASThikA 'aGkuzaka' tarupallavagrahaNArthamaGkuzAkRtiH 'pavitrakam aGgulIyakaM 'gaNetrikA' kalAcikAssbharaNavizeSaH 'dhAurattAo'tti sATikA iti vizeSaH, 'tidaMDe'tyAdi tridaNDakAdIni daza haste gatAni-sthitAni yasya sa tathA, 'pahAretyatti 'pradhAritavAn' saGkalpitavAn 'gamanAya' gantuM / 'goyamAi'tti gautama iti evamAmanyeti zeSaH, | athavA'yItyAmantraNArthameva / 'sekAhe vatti atha kadA vA ? kasyAM velAyAmityarthaH 'kiha vatti kena vA prakAreNa ? | sAkSAddarzanataH zravaNato vA 'kevaccireNa vatti kiyato vA kAlAt ?, 'sAvatthI nAmaM nayarI hotya'tti vibhaktipari dain Education International For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 116 // NAmAdastItyarthaH, athavA kAlasyAvasarpiNItvAtprasiddhaguNA kAlAntara evAbhavannedAnImiti / 'adUrAigae'tti adUre AgataH, sa cAvadhisthAnApekSayA'pi syAt athavA dUrataramArgApekSayA [ graMthA0 3000] krozAdikamapyadUraM syAdata ucyate| 'bahusaMpatte 'IpaTUna saMprApto bahusaMprAptaH, sa ca vizrAmAdihetorArAmAdigato'pi syAdata ucyate- 'aDANa paDivanne' tti mArgapratipannaH kimuktaM bhavati ? - 'aMtarApahe vaha 'tti vivakSitasthAnayorantarAlamArge varttata iti / anena ca sUtreNa kathaM drakSyAmi ? ityasyottaramuktaM kathaM ?, yato'dUrAgatAdivizeSaNasya sAkSAdeva darzanaM saMbhavati, tathA 'ajjeva NaM dacchasi' ityanena kiyaccirAdityasyottaramuktaM, 'kAhe ' ityasya cottaraM sAmarthyagamyaM, yato yadi bhagavatA madhyAhnasamaye iyaM vArttA'bhihitA tadA madhyAhnasyopari muhUrttAdyatikramaNe yA velA bhavati tasyAM drakSyasIti sAmarthyAduktam, adUrAgatA - divizeSaNasya hi taddezaprAptau muhUrttAdireva kAlaH saMbhavati na bahutara iti / ' agArAo'tti niSkramyetizeSaH 'anagAritAM sAdhutAM 'pratrajituM' gantum, athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA 'pratrajituM' pravrajyAM pratipattum 'abhuTTheti tti | AsanaM tyajati yacca bhagavato gautamasyAsaMyataM pratyabhyutthAnaM tadbhAvisaMyatatvena tasya pakSapAtaviSayatvAd gautamasya cAkSINarAgatvAt, tathA bhagavadAviSkRtatadIyavikalpasya tatsamIpagamanatastatkathanAd bhagavajjJAnAtizayaprakAzanena bhagava | tyatIva bahumAnotpAdanasya cikIrSitatvAditi / 'he khaMdaya'tti sambodhanamAtraM 'sAgayaM khaMdaya'tti 'svAgataM' zobhanamAga| manaM tava skandaka ! mahAkalyANanidherbhagavato mahAvIrasya saMparkeNa tava, kalyANanibandhanatvAttasya, 'susAgayaM' ti ati-zayena svAgataM, kathaJcidekArthau vA zabdAvetau, ekArthazabdoccAraNaM ca kriyamANaM na duSTaM, saMbhramanimittatvAdasyeti, 'aNu For Personal & Private Use Only 12 zatake uddezaH 1 skandakaca |ritaM sU91 // 116 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgayaM khaMdaya !tti rephasyAgamikatvAd 'anvAgatam' anurUpamAgamanaM skandaka ! taveti dRzyaM, 'sAgayamaNurAgayaM' ti | zobhanatvAnurUpatvalakSaNadharmadvayopetaM tavAgamanamityarthaH, 'jeNeva ihaM'ti yasyAmeva dizIdaM bhagavatsamavasaraNaM 'teNeva 'tti tasyAmeva dizi " atthe samatthe'tti astyeSo'rthaH ?,'aDDe samaTThe' ti pAThAntaraM, kAkkA cedamadhyeyaM, tatazcArthaH kiM 'samarthaH ' saGgataH ? iti praznaH syAt, uttaraM tu 'haMtA asthi' sadbhUto'yamartha ityarthaH / ' NANI' tyAdi, asyAyamabhiprAyaH - jJAnI | jJAnasAmarthyAjjAnAti tapasvI ca tapaHsAmarthyAddevatAsAnnidhyAjjAnAtIti praznaH kRtaH 'rahassakaDe'tti rahaH kRtaH - pracchannakRto, hRdaya evAvadhAritatvAt, gacchAmo NaM goyamA ! tava dhammAyariyaM dhammovadesayaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo NamaMsAmo jAva pajjuvAsAmo, ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM, tae NaM se bhagavaM goyame khaMdaNaM kaccAyaNassa gotteNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gamaNayAe / teNaM kAleNaM 2 samaNe bhagavaM mahAvIre viyaDabhotIyAvi hotthA, tae NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa viyaTTabhogiyassa sarIraM orAlaM siMgAraM kallANaM sivaM ghaNNaM maMgalaM sassirIyaM aNalaMkiyavibhUsiyaM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM sirIe atIva 2 uvasobhamANe ciTThara / taraNaM se khaMdara kaccAyaNassagotte samaNassa bhagavao mahAvIrassa vithaTTa bhogissa sarIraM orAlaM jAva atIva 2 uvasobhemANaM pAsaha 2 ttA haTTatuTThacittamANaMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 ttA samaNaM bhagavaM For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 117 // | mahAvIraM tikkhutto AyAhiNappayAhiNaM karei jAva pajjuvAsai / khaMdadyAti samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayaM kaccAya0 evaM vayAsI-se nUNaM tumaM khaMdayA ! sAvatthIe nayarIe piMgalaeNaM NiyaMTheNaM vesAliyasAvaraNaM iNamakkhevaM pucchie mAgahA ! kiM saaMte loe anaMte loe evaM taM jeNeva mama aMtie teNeva havvamAgae, se nUNaM khaMdayA ! ayamaTThe samaTThe ?, haMtA asthi, jeviya te khaMdayA ! ayameyArUve anbhatthie ciMtie patthie maNogae saMkappe samupajjitthA - kiM saaMte loe aNate loe ? tassaviya NaM athamaTThe evaM khalu mae khaMdayA ! caubvihe loe pannatte, taMjahA - davvao khettao kAlao bhAvao / davvao NaM ege loe saaMte ?, khettao NaM loe asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM pa0 asthi puNa saaMte 2, kAlao NaM loe Na kayAvi na AsI na kayAvi na bhavati na kayAvi na bhavissati bhaviMsu ya bhavati ya bhavissai ya dhuve Nitie sAsate akkhae avvae avaTThie Nicce, Natthi puNa se aMte 3, bhAvao NaM loe anaMtA vaNNapajjavA gaMdha0 rasa0 phAsapajavA anaMtA saMThANapajjavA anaMtA garuyala huyapajjavA anaMtA agaruyalahuyapajjavA, natthi puNa se aMte 4, settaM khaMdgA! davvao loe saaMte khettao loe saaMte kAlato loe anaMte bhAvao loe anaMte / jevi ya te khaMdyA ! jAva saaMte jIve anaMte jIve, tassavi ya NaM ayamaTThe evaM khalu jAva davvao NaM ege jIve saaMte, khettao NaM jIve asaMkheja esie asaMkhejjapadesogADhe asthi puNa se aMte, kAlao NaM jIve na kayAvi na Asi jAva nice For Personal & Private Use Only 12 zatake | uddezaH 1 skandakaca ritaM sU91 // 117 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ natthi puNa se aMte, bhAvao NaM jIve aNaMtA NANapajavA aNaMtA daMsaNapa0 aNaMtA carittapa0 aNaMtA agurulahuyapa natthi puNa se aMte, settaM vao jIve saaMte khettao jIve saaMte kAlao jIve aNaMte bhAvao jIve aNaMte / jeviya te khaMdayA pucchA [imeyArUve ciMtie jAva saaMtA siddhI arNatA siddhI, tassavi yaNaM ayamaDhe khaMdayA!-mae evaM khalu cauvvihA siddhI paNNa, taM0-vvao4, vvao NaM egA siddhI] khettao NaM.siddhI paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM egA joyaNakoDI bAyAlIsaM ca joyaNasayasahassAI tIsaM ca joyaNasahassAI donni ya auNApannajoyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM atthi puNa se aMte, kAlao NaM siddhI na kayAvina Asi, bhAvao yajahA loyassa tahA bhANiyavvA, | tattha vvao siddhI saaMtA khe0 siddhI saaMtA kA siddhI aNaMtA bhAvao siddhI annNtaa| jevi ya te khaMdayA ! jAva kiM agaMte siddhe taM ceva jAva davvao NaM ege siddhe sate, khe0 siddhe asaMkhejapaesie asaMkhejapadesogADhe, atthi puNa se aMte, kAlao NaM siddhe sAdIe apajjavasie natthi puNa se aMte, bhA0 siddhe aNaMtA NANapajavA aNaMtA daMsaNapajavA jAva aNaMtA agurulahuyapa nasthi puNa se aMte, settaM vva o siddhe saaMte khettao siddhe saaMte kA siddhe aNate bhA0 siddhe aNaMte / jevi ya te khaMdayA ! imeyArUve anbhatthie ciMtie jAva samuppajitthA-keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vaDDati vA hAyati vA ?, tassavi ya| NaM ayamaDhe evaM khalu khaMdayA!-mae duvihe maraNe paNNatte, taMjahA-bAlamaraNe ya paMDiyamaraNe ya, se kiM taM bAla For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 118 // taru maraNe 1, 2 duvAlasavihe pa0, taM - valayamaraNe vasaTTamaraNe aMtosallamaraNe tadbhavamaraNe giripaDaNe | paDaNe jalappavese jalaNappa0 visabhakkhaNe satthovADaNe vehANase giddhapaTThe / icceteNaM khaMdyA ! duvAlasaviheNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM saMjoei tiriyamaNudeva0 aNAiyaM ca NaM aNavadggaM dIhamaddhaM cAuraMta saMsArakaMtAraM aNupariyagRha, settaM maramANe vaDhai 2, settaM bAlamaraNe / se kiM taM paMDiyamaraNe ?, 2 duvihe pa0, taM0- ( graM0 1000 ) pAovagamaNe ya bhattapaJcakkhANe ya / se kiM taM pAoga maNe 1, 2 duvihe pa0, taM0 - nIhArime ya anIhArime ya niyamA appaDikame, sentaM pAovagamaNe / se kiM saM bhattapaccakkhANe 1, 2 duvihe paM0 taM0-nIhArime ya anIhArime ya, niyamA sapaDikkame, settaM bhattapacakkhANe | iccete khaMdayA ! dubiheNaM paMDiyamaraNeNaM maramANe jIve anaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM visaMjoeDa jAva vIIvayati, settaM maramANe hAyara, settaM paMDiyamaraNe / icceeNaM khaMdyA ! duviheNaM maraNeNaM maramANe jIve bahuha vA hAyati vA // ( sU0 99 ) // 'mAyariti kuta etat 1 ityAha- 'dhammovaesae'tti, utpannajJAnadarzanadharo na tu sadA saMzuddhaH, arha - | dvandanAdyarhatvAt, jino rAgAdijetRtvAt, kevalI asahAyajJAnatvAt, ata evAtItapratyutpannAnAgatavijJAyakaH, sa ca | dezajJo'pi syAdityAha - sarvajJaH sarvadarzI, 'vigrahabhoiti vyAvRtte 2 sUrye bhuGkte ityevaMzIlo vyAvRttabhojI | pratidina bhojItyarthaH, 'orAlaM'ti pradhAnaM 'siMgAraM'ti zRGgAraH - alaGkArAdikRtA zobhA tadyogAt zRGgAraM zRGgA For Personal & Private Use Only 12 zatake uddazaH 1 skandrakacaritaM sU91 // 118 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramiva zRGgAramatizayazobhAvadityarthaH, 'kalyANaM' zreyaH 'zivam' anupadravamanupadravahetu 'dhanya dharmadhanalabdhR tatra vA sAdhu tadvA'rhati 'maGgalyaM' maGgale-hitArthaprApake sAdhu mAGgalyam , alaGkataM mukuTAdibhirvibhUSitaM-vastrAdibhistaniSedhAdanalatavibhUSitaM, 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaMti lakSaNaM-mAnonmAnAdi, tatra mAna-jaladroNamAnatA, jalabhRtakuNDikAyAM hi mAtavyaH puruSaH pravezyate tatpraveze ca yajalaM tato nissarati tadyadi droNamAnaM bhavati tadA'sau mAnopeta ucyate, unmAnaM tvarddhabhAramAnatA, mAtavyaH puruSo hi tulAropito yadyarddhabhAramAno bhavati tadonmAnopeto'sAvucyate, pramANaM punaH svAGgalenASTottarazatAGgulocchrayatA, yadAha-"jaladoNamaddhabhAraM samuhAi samUsio u jo nava u / mANummANapamANaM tivihaM khalu lakkhaNaM eyaM // 1 // " vyaJjanaM-maSatilakAdikamathavA sahaja lakSaNaM pazcAdbhavaM vyaJjanamiti, guNAH|| saubhAgyAdayo lakSaNavyaJjanAnAM vA ye guNAstairupapetaM yattattathA, upaapaitam ityetasya sthAne niruktivazAdupapetaM bhava-1|| tIti, 'sirIe'tti lakSmyA zobhayA vA // hatuDacittamANaMdie'tti hRSTatuSTamatyartha tuSTaM dRSTaM vA-vismitaM tuSTaM ca-santoSavaccittaM-mano yatra tattathA, tad hRSTatuSTa| cittaM yathA bhavati evam 'AnanditaH' ISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagataH, tatazca 'nadie'tti nanditastaireva samRddhataratAmupagataH 'pIimaNe'tti prItiH-prINanamApyAyanaM manasi yasya sa tathA 'paramasomaNassie'tti paramaM saumanasyasumanaskatA saMjAtaM yasya sa paramasaumanasthitastadvA'syAstIti paramasaumanasthikaH 'harisavasavisappamANahiyae'tti harSa1-jaladroNo mAnamarddhabhAra unmAnaM khamukhAni nava samucchritastu mAnonmAnapramANAni etatrividhaM lakSaNam // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te zAsvataH syAdata Ahe abhavat ityAsiAmavikasabhA vyAkhyA- vazena visarpad-vistAraM vrajad hRdayaM yasya sa tathA, ekArthikAni vaitAni pramodaprakarSapratipAdanArthAnIti / 'davvao NaM 2 zatake prajJaptiH ege loe sate'tti paJcAstikAyamayaikadravyatvAllokasya sAnto'sau, 'AyAmavikkhaMbheNaM'ti AyAmo-daiye viSka- uddezaH1 abhayadevI mbho-vistAraH 'parikkheveNaM'ti paridhinA 'bhuviMsu yatti abhavat ityAdibhizca padaiH pUrvoktapadAnAmeva tAtparyamuktaM, skandakacayA vRttiH1 'dhuveti dhruvo'calatvAt sa cAniyatarUpo'pi syAdata Aha-Niyae'tti niyata ekasvarUpatvAt , niyatarUpaH kAdAci ritaM sU91 // 11 // ko'pi syAdata Aha-sAsae'tti zAzvataH pratikSaNaM sadbhAvAt , sa ca niyatakAlApekSayA'pi syAdityata Aha-'a kkhae'tti akSayo'vinAzitvAt , ayaM ca bahutarapradezApekSayA'pi syAdityata Aha-'avvae'tti avyayastatpradezAnAmavyayatvAt , ayaM ca dravyatayA'pi syAdityAha-'avaTTie'tti avasthitaH paryAyANAmanantatayA'vasthitatvAt, kimuktaM bhavati ?-nitya iti, 'vaNNapajjavatti varNavizeSA ekaguNakAlatvAdayaH, evamanye'pi gurulaghuparyavAstadvizeSA bAdara| skandhAnAm, agurulaghuparyavA aNUnAM sUkSmaskandhAnAmamUrttAnAMca, nANapajjavatti jJAnaparyAyA jJAnavizeSA buddhikRtA vAsvibhAgaparicchedAH, anantA gurulaghuparyAyA audArikAdizarIrANyAzritya, itare tu kArmaNAdidravyANi jIvasvarUpaM cAzrityeti / 'jevi ya te khaMdayA puccha'tti anena samagraM siddhipraznasUtramupalakSaNatvAccottarasUtrAMzazca sUcitaH, tacca dvayamapyevam-'jevi ya te khaMdayA imeyArUve jAva kiM saaMtA siddhI aNaMtA siddhI tassavi ya NaM ayamahe, evaM khalu mae // 119 // khaMdayA! caubihA siddhI paNNattA, taMjahA-davao khettao kAlao bhAvaotti, davaoNaM egA siddhitti, iha siddhirya4dyapi paramArthataH sakalakarmakSayarUpA siddhAdhArA''kAzadezarUpA vA tathA'pi siddhAdhArAkAzadezapratyAsannatveneSatprAgbhArA For Personal & Private Use Only N ainelibrary.org Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthivI siddhiruktA, 'kiMcivisesAhie parikkheveNaM'ti kiJcinyUnagavyUtadvayAdhike dve yojanazate ekonapaJcAzaduttare bhavata iti| 'valayamaraNe'tti valato-bubhukSAparigatatvena valavalAyamAnasya-saMyamAdvAbhrasyato (yat)maraNaM tadvalanmaraNaM, tathA vazena-indriyavazena Rtasya-pIDitasya dIpakalikArUpAkSiptacakSuSaH zalabhasyeva yanmaraNaM tad vazAlaimaraNaM, tathA'ntaHzalyasya dravyato'nuddhRtatomarAdeH bhAvataH sAticArasya yanmaraNaM tadantaHzalyamaraNaM, tathA tasmai bhavAya manuSyAdeH sato manujyAdAveva baddhAyuSo yanmaraNaM tattadbhavamaraNam , idaM ca naratirazcAmeveti, 'satthovADaNe'tti zastreNa-kSurikAdinA ava| pATanaM-vidAraNaM dehasya yasmin maraNe tacchastrAvapATanaM, 'vehANase'tti vihAyasi-AkAze bhavaM vRkSazAkhAdyadvandhanena yattanniruktivazAdvaihAnasaM, 'giddhapaDhe'tti gRdhaiH-pakSivizeSagRddhavA-mAMsalubdhaiH zRgAlAdibhiH spRSTasya-vidAritasya kari|karabharAsabhAdizarIrAntargatatvena yanmaraNaM taddhaspRSTaM vA gRddhaspRSTaM vA gRdhairvA bhakSitasya-spRSTasya yattaddhraspRSTam / 'duvAlasaviheNaM bAlamaraNeNaM'ti upalakSaNatvAdasyAnyenApi bAlamaraNAntaHpAtinA maraNena mriyamANa iti 'vaDai vaDDaitti saMsAravarddhanena bhRzaM varddhate jIvaH, idaM hi dvirvacanaM bhRzArthe iti| pAovagamaNe'tti pAdapasyevopagamanam-aspandatayA'vasthAnaM pAdapopagamanam , idaM ca caturvidhAhAraparihAraniSpannameva bhavatIti / nIhArimeya'tti nirhAreNa nivRttaM yattanniArimaM pratizraye yo mriyate tasyaitat , tatkaDevarasya nirhAraNAt, anirhArimaM tu yo'TavyAM mriyate iti / yaccAnyatreha sthAne iGgitamaraNamabhidhIyate tadbhaktapratyAkhyAnasyaiva vizeSa iti neha bhedena darzitamiti / ___ettha NaM se khaMdae kaccAyaNassa gotte saMbuddhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 evaM vadAsI-icchAmi For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 2 zatake uddezaH 1 skandakacaritaM sU91 yAvRttiH1 vyAkhyA dANaM bhaMte ! tumbhaM aMtie kevalipannattaM dhammaM nisAmettae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM / tae NaM samaNe prajJaptiH bhagavaM mahAvIre khaMdayassa kaccAyaNassagottassa tIse ya mahatimahAliyAe parisAe dhamma parikahei, dhammaabhayadevI-|4|| kahA bhANiyavvA / tae NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma hatuDhe jAva hiyae uTThAe uThei 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 // 120 // |evaM vadAsI-saddahAmi Na bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM, pattiyAmi NaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM, roemi NaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayAM, abbhuTTemi NaM bhaMte ! niggaMthaM pA0, evameyaM bhaMte ! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte ! asaMdiddhameyaM bhaMte ! icchiyameyaM bhaMte ! paDicchiyameyaM bhaMte ! icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte! se jaheyaM tumbhe vadahattikaTTa samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 uttarapuracchimaM disIbhAyaM avakkamai 2 tidaMDaM ca kuMDiyaM |ca jAva dhAurattAo ya egaMte eDei 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei kareittA jAva namaMsittA evaM vadAsI-Alitte NaM bhaMte ! loe palite NaM bhaM0 lo. A0 pa. bhaM0 lo0 jarAmaraNeNa ya, se jahAnAmae kei gAhAvatI AgAraMsi jhiyAyamANaMsi je se tattha bhaMDe bhavai appasAre mollagarUe taMgahAya AyAe egaMtamaMtaM avakkamaitti, esa da me nitthArie samANe pacchA purA hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavissai, evAmeva // devANuppiyA ! majjhavi AyA ege bhaMDe ihe kaMte pie maNunne maNAme theje vesAsie saMmae bahumae aNumae SAXECIAN // 20 // For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMDakaraMDagasamANe mA NaM sIyaM mAM NaM uNhaM mA NaM khuhA mA NaM pivAsA mA NaM corA mA NaM vAlA mA NaM | daMsA mA NaM masagA mA NaM vAiyapittiyasaMbhiyasaMnivAiyavivihA rogAyakA parIsahovasaggA phusaMtutikaTTu esa me nitthArie samANe paraloyassa hiyAe suhAe khamAe nIsesAe aNugAmiyattAe bhavissaha, taM icchAmi NaM devANuppiyA ! sayameva muMDAviyaM sayameva sehAviyaM sayameva sikkhAviyaM sayameva AyAragoyaraM viNaya veNaiya caraNakaraNajAyAmAyAvattiyaM dhammamAikkhiaM / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayaM kaccAyaNassagottaM sayameva pavvAvei jAva dhammamAtikkhar3a, evaM devANuppiyA ! gaMtavvaM evaM ciTThiyavvaM evaM nisItiyavvaM evaM tuyahiyavvaM evaM bhuMjiyavvaM evaM bhAsiyabvaM evaM uTThAe pANehiM bhUehiM jIvehiM sattehiM saMjameNaM saMjamiyavvaM, assi ca NaM aTThe No kiMcivi pamAiyacvaM / tae NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte samaNassa bhagavao mahAvIrassa imaM eyArUvaM dhammiyaM uvaesaM sammaM saMpaDivajjati tamANAe taha gacchai taha ciTThaha taha nisIyati taha tuyahai taha bhuMjai taha bhAsaha taha uTThAe 2 pANehiM bhUehiM jIvehiM sattehiM saMjameNaM saMjamiyavyamiti, assi ca NaM aTThe No pamAyai / tae NaM se khaMdae kaccAya0 aNagAre jAte IriyAsamie bhAsA - | samie esaNAsamie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie uccArapAsavaNakhelasiMghANajallapAriTThAvaNiyAsamie maNasamie vayasamie kAyasamie maNagutte vaigutte kAyagute gutte gutidie guttabaMbhayArI cAI lajjU ghaNNe For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- khaMtikhame jiiMdie sohie aNiyANe appussue abahillesse susAmaNNarae daMte iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM 42 zatake prajJaptiH 4 purao kAuM viharai // (suu092)|| uddezaH1 abhayadevI | 'dhammakahA bhANiyavva'tti, sA caivam-"jaha jIvA bajhaMtI muccaMtI jaha ya saMkilissaMtI / jaha dukkhANaM aMtaM || skandakayA vRttiH kareMti keI apaDibaddhA // 1 // aTTaniyaTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramurveti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihA dIkSAzikSe DiMti // 2 // " ityAdi, iha ca 'aTTaniyaTTiyacittA' Arta nirvartitaM citte yaiste tathA, ArtAdvAnivartitaM cittaM yaiste || 2 // 12 // sU 92 aarttnirvrtitcittaaH| 'sahahAmi'tti nirgranthaM pravacanamastIti pratipadye 'pattiyAmi'tti prItiM pratyayaM vA satyamidamityevaM-1 rUpaM tatra karomItyarthaH 'roemitti cikIrSAmItyarthaH 'abbhuTemi'tti etdnggiikromiityrthH| atha zraddhAnAdyulekhaM darza-| yati-evametannegrenthaM pravacanaM sAmAnyataH, atha yathaitaDyaM vadatheti yogH| 'tahameyaMti tathaiva tadvizeSataH 'avitaha-|| |meyaM' satyametadityarthaH 'asaMdiddhamayaMti sandehavarjitametat 'icchiyameyaMti iSTametat 'paDicchiyamaya'ti pratIpsitaM || prApnumiSTam 'icchiyapaDicchiyaMti yugapadicchApratIpsAviSayatvAta 'tikadR'tti itikRtveti, athavA 'evameyaM bhtaa| ityAdIni padAni yathAyogamekArthAnyatyAdarapradarzanAyoktAni / 'AlitteNaM ti abhividhinA jvalitaH 'loe'tti jiiv-|||||121|| | lokaH 'palite gaMti prakarSeNa jvalitaH evaMvidhazcAsau kAlabhedenApi syAdata ucyate-AdIptapradIpta iti, 'jarAe mara' 1-yathA jIvA badhyante mucyante ca saMklizyante yathA ca kecidapratibaddhA duHkhAnAmantaM kurvanti // 1 // AnivartitacittA yathA jIvA duHkhasAgara(saMsAra)mupayAnti / yathA ca vairAgyamupagatAH karmasamudgamudghATayanti // 2 // For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NeNa yatti iha vahnineti vAkyazeSo dRzyaH 'jhiyAyamANaMsi'tti dhyAyamAne dhmAyati vA dahyamAna ityarthaH, 'appa sAre'tti alpaM ca tatsAraM cetyalpasAram 'AyAe 'tti AtmanA ekAntaM - vijanam antaM-bhUbhAgaM 'pacchA purA yatti | vivakSitakAlasya pazcAt pUrvaM ca sarvadaivetyarthaH 'theje' tti sthairyadharmayogAt sthairyo vaizvAsiko vizvAsaprayojanatvAt saMmatastatkRtakAryANAM saMmatatvAt 'bahumataH ' bahuzo bahubhyo vA'nyebhyaH sakAzAdbahuriti vA mato bahumataH 'anumataH ' anuvipriyakaraNasya pazcAdapi mato'numataH 'bhaMDakaraMDagasamANe tti bhANDakaraNDakam - AbharaNabhAjanaM tatsamAna AdeyatvAditi / 'mANaM sIta' mityAdau mAzabdo niSedhArthaH Namiti vAkyAlaGkArArthaH, iha ca spRzatviti yathAyogaM yojanIyam, athavA mA enamAtmAnamiti vyAkhyeyaM, 'vAla'tti vyAlAH- zvApadabhujagAH 'mANaM vAiyapittiyasaMbhiyasanni vAiya'tti iha prathamAbahuvacanalopo dRzyaH 'rogAyaMka'tti rogAH - kAlasahA vyAdhayaH AtaGkAsta eva sadyo ghAtinaH 'parIsa hovasagga'tti asya mA Namityanena sambandhaH 'spRzantu' chupantu bhavantvityarthaH 'ttikaTTu' ityabhisandhAya yaH pAlita iti zeSaH, sa kim ? ityAha- 'taM icchAmi'tti tattasmAdicchAmi 'sayameva'tti svayameva bhagavataivetyarthaH pravrAjitaM | rajoharaNAdivepadAnenAtmAnamiti gamyate, bhAve vA kapratyayastena pratrAjanamityarthaH, muNDitaM ziroluJcanena 'sehAviyaM' ti sehitaM pratyupekSaNAdikriyAkalApagrAhaNataH zikSitaM sUtrArthagrAhaNataH tathA''cAraH - zrutajJAnAdiviSayamanuSThAnaM kAlA|dhyayanAdi gocaro - bhikSATanam etayoH samAhAradvandvastatastadAkhyAtamicchAmIti yogaH, tathA vinayaH - pratIto vainayikaMtatphalaM karmakSayAdi caraNaM - vratAdi karaNaM-piNDavizuddhyAdi yAtrA -saMyamayAtrA mAtrA - tadarthamevAhAramAtrA, tato vinayA For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 | // 122 // dInAM dvandvaH, tatazca vinayAdInAM vRttiH- varttanaM yatrAsau vinayavainayikacaraNakaraNayAtrAmAtrAvRttiko'tastaM dharmam 'A| khyAtam' abhihitamicchAmIti yogaH / ' evaM devANuppiyA ! gaMtavvaMti yugamAtra bhUnyastadRSTinetyarthaH 'evaM ciTThi | yati niSkramaNapravezAdivarjite sthAne saMyamAtmapravacanabAdhAparihAreNordhvasthAnena sthAtavyam, 'evaM nisIiyavvaM'ti, 'niSi ( pIdi ) tavyam upaveSTavyaM saMdaMzakabhUmipramArjanAdinyAyenetyarthaH 'evaM tuyaTTiyanvaM'ti zayitavyaM sAmAyikocAraNAdipUrvakam ' evaM bhuMjiyavvaM'ti dhUmAGgArAdidoSavarjanataH 'evaM bhAsiyavvaM ti madhurAdivizeSaNopapannatayeti | 'evamutthAyotthAva' pramAdanidrAvyapohena vibuddhya 2 prANAdiSu viSaye yaH saMyamo-rakSA tena saMyaMtavyaM - yatitavyaM 'tamAjAe'ti 'tad' anantaram ' AjJayA' Adezena 'IriyAsamie'ti IryAyAM gamane samitaH, samyakpravRttatvarUpaM hi samisatyam, 'AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie'tti AdAnena-grahaNena saha bhANDamAtrAyA - upakaraNaparicchadasya yA nikSe | | paNA-myAsastasyAM samito yaH sa tathA 'uccAre' tyAdi, iha ca 'khela'tti kaNThamukhazleSmA siGghAnakaM ca- nAsikAzleSmA, | 'maNasamie' ti saMgatamanaH pravRttikaH 'maNagupte'tti manonirodhavAn 'guptte'tti manoguptatvAdInAM nigamanam etadeva vizeSaNAyAha - 'gutidie 'tti 'guttabaM bhayArI'ti guptaM brahmaguptiyuktaM brahma carati yaH sa tathA 'cAi' tti saGgatyAgavAn 'lajju si saMyamavAn rajjuriva vA rajjuH - avakravyavahAraH 'dhanne' tti dhanyo- dharmadhanalabdhetyarthaH 'khaMtikhame 'ti kSAntyA | kSamate na tvasamarthatayA yo'sau kSAntikSamaH 'jitendriyaH' indriyavikArAbhAvAt yacca prAgguptendriya ityuktaM tadindriya| bikAragopanamAtreNApi syAditi vizeSaH 'sohie'ti zobhitaH zobhAvAn zodhito vA nirAkRtAticAratvAt, sauhRdaM For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 1 skandaka dIkSAzikSe sU92 // 122 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | maitrI sarvaprANiSu tadyogAtsauhado vA 'aNiyANe'tti prArthanArahitaH 'appussue'tti 'alpautsukyaH' tvarArahitaH| 'apahillesse tti avidyamAnA bahiH-saMyamAdvahistAllezyA-manovRttiryasyAsAvabahirlezyaH 'susAmannaraetti zobhane zramaNatve rato'tizayena vA zrAmaNye rataH 'daMte'tti dAntaH krodhAdidamanAt vyanto vA rAgadveSayorantArtha pravRttatvAt 'iNameya'tti idameva pratyakSaM 'purao kAuMti agre vidhAya mArgAnabhijJo mArgajJanaramiva puraskRtya vA-pradhAnIkRtya 'viharati Aste iti / | tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre kayaMgalAo nayarIo chatsapalAsayAo ceDyAo paDinikkhamai 2 bahi-| yA jaNavayavihAraM viharati / tae NaM se khaMdae aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM | aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjaha, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaha 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaha 2 evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe mAsi-| yaM bhikkhupaDimaM upasaMpajjittA NaM viharittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdha / tae NaM se khaMdae aNa-| gAre samajeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe haDhe jAva namaMsittA mAsiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMmA pajittA NaM viharaha, tae NaM se khaMdae aNagAre mAsiyabhikkhupaDimaM ahAmuttaM ahAkappaM ahAmaggaM ahAtacaM ahAsammaM kAraNa phAseti pAleti sobheti tIreti pUreti kiDeti aNupAlei ANAe ArAhei saMmaM / kAraNa phAsittA jAva ArAhesA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaha 2 samaNaM bhagavaM jAva nama For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 123 // | sittA evaM vayAsI- icchAmi NaM bhaMte ! tunbhehiM anbhaNuSNAe samANe domAsiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharittae ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM, taM ceva, evaM temAsiyaM cAummAsiyaM paMcachasattamA0, paDhamaM sattarAIdiyaM doghaM satarAiMdiyaM tacca sattarArtidiyaM ahorArtidiyaM egarA0, tae NaM se khaMda | aNagAre egarAIdiyaM bhikkhupaDimaM ahAsuttaM jAva ArAhettA jeNeva samaNe0 teNeva uvAgacchati 2 samaNaM | bhagavaM ma0 jAva namasittA evaM vadAsI- icchAmi NaM bhaMte! tugbhehiM agbhaNuSNAe samANe guNarayaNasaMvaccharaM tavokammaM uvasaMpajjittA NaM viharittae, ahAsuhaM devAzuppiyA ! mA paDibaMdhaM / tae NaM se khaMdae aNagAre sama|NeNaM bhagavayA mahAvIreNaM anbhaNuNNAe samANe jAva namasittA guNarayaNasaMvaccharaM tavokammaM uvasaMpajjittA NaM viharati, taM0- paDhamaM mAsaM cautthaMca uttheNa anikkhinteNaM tavokammeNaM diyA ThANukuhue sUrAbhimudde AyAvaNabhUmIe AyAvemANe rattiM vIrAsaNeNaM avAuDeNa ya / evaM docaM mAsaM chachaTTeNaM evaM taccaM mAsaM aTThamaM| aTTameNaM cautthaM mAsaM dasamaMda meNaM paMcamaM mAsaM bArasamaMbArasameNaM chaTuM mAsaM codasamaMcohasameNaM sattamaM mAsaM solasamaM 2 aTThamaM mAsaM aTThArasamaM 2 navamaM mAsaM vIsatimaM 2 dasamaM mAsaM bAvIsaM 2 ekkArasamaM mAsaM cauvvIsatimaM 2 vArasamaM mAsaM chabvIsatimaM 2 terasamaM mAsaM aTThAvIsatimaM 2 codasamaM mAsaM tIsaimaM 2 | pannarasamaM mAsaM battIsatimaM 2 solasamaM mAsaM cottIsaimaM 2 anikkhitteNaM tavokammeNaM diyA ThANukuDue sUrAbhi| muhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe ratiM vIrAsaNeNaM avAuDeNaM, tae NaM se khaMdae aNagAre guNarayaNasaMca ccharaM For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 1 skandakasya pratimAdiH sU. 93 // 123 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavokammaM ahAsutaM ahAkappaM jAva ArAhettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha 2 bahUhiM cautthachaTThamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsakhamaNehiM vicittehiM | tavokammehiM appANaM bhAvemANe viharati / tae NaM se khaMdae aNagAre teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM kallANeNaM siveNaM dhanneNaM maMgalleNaM sassirIeNaM udggeNaM udanteNaM uttameNaM udAreNaM mahANubhAgeNaM tavo| kammeNaM sukke lakkhe nimmaMse acimmAvaNaddhe kiDikiDiyAbhUe kise dhamaNisaMtae jAte yAvi hotthA, jIva| jIveNa gacchai jIvaMjIveNa ciTThaha bhAsaM bhAsittAvi gilAi bhAsaM bhAsamANe gilAti bhAsaM bhAsi ssAmIti gilAyati, se jahA nAmae-kaTThasagaDiyA i vA pattasagaDiyA i vA pattatilabhaMDagasagaDiyA i vA | eraMDakaTThasagaDiyA i vA iMgAlasagaDiyA i vA uNhe diNNA sukkA samANI sasaddaM gacchai sasaddaM ciTThaha evA| meva khaMdaevi aNagAre sasaddaM gacchai sasaddaM ciTThai uvacite taveNaM avacie maMsasoNieNaM huyAsaNeviva bhAsarAsipacchinne taveNaM teeNaM tavateyasirIe atIva 2 uvasobhemANe 2 ciTThai // ( sU0 93 ) // 'ekkArasa aMgAI ahijjaitti iha kazcidAha - nanvanena skandakacaritAtprAgevaikAdazAGganiSpattiravasIyate, paJcamA| GgAntarbhUtaM ca skandakacaritamidamupalabhyate iti kathaM na virodhaH 1, ucyate, zrImanmahAvIratIrthe kila nava vAcanAH, tatra |ca sarvavAcanAsu skandakacaritAtpUrvakAle ye skandakacaritAbhidheyA arthAste caritAntaradvAreNa prajJApyante, skandakacari| totpattau ca sudharmasvAminA jambUnAmAnaM svaziSyamaGgIkRtyAdhikRtavAcanAyAmasyAM skandhakacaritamevAzritya tadarthaprarUpaNA For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEISUK vyAkhyA kRteti na virodhaH, athavA sAtizAyitvAdgaNadharANAmanAgatakAlabhAvicaritanivandhanamaduSTamiti, bhAviziSyasantAnA- P2 zatake 'prajJaptiH pekSayA'tItakAlanirdezo'pi na duSTa iti / 'mAsiyaMti mAsaparimANAM 'bhikkhupaDimati bhikSUcitamabhigrahavizeSam , uddazaH1 abhayadevI- etatsvarUpaM ca-"gacchA viNikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattegabhoyaNassA pANassavi ega jA mAsaM // 1 // " skandakasya yA vRttiH14 ityAdi / nanvayamekAdazAGgadhArI paThitaH, pratimAzca viziSTazrutavAneva karoti, yadAha-"gacche cciya NimmAo jA pratimAdiH puvA dasa bhave asaMpuNNA / navamassa taiyavatthU hoi jahaNNo suyAhigamo // 1 // " iti kathaM na virodhaH ?, ucyate, puru sU 93 // 124 // pAntaraviSayo'yaM zrutaniyamaH tasya tu sarvavidupadezena pravRttatvAnna doSa iti / 'ahAsuttaMti sAmAnyasUtrAnatikrameNa | "ahAkappaMti pratimAkalpAnatikrameNa tatkalpavastvanatikrameNa vA 'ahAmaggaM'ti jJAnAdimokSamArgAnatikrameNa kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa vA 'ahAtacaMti yathAtattvaM tattvAnatikrameNa mAsikI bhikSupratimeti zabdArthAnatilakanenetyarthaH |'ahAsammati yathAsAmyaM samabhAvAnatikrameNa 'kAeNaM'ti na manorathamAtreNa 'phAsei'tti ucitakAle vidhinA graha-| NAt 'pAlei'tti asakRdupayogena pratijAgaraNAt 'soheItti zobhayati pAraNakadine gurvAdidattazeSabhojanakaraNAt zodhayati vA'ticArapaGkakSAlanAt 'tIrei'tti pUrNe'pi tadavadhau stokakAlAvasthAnAt 'pUrei'tti pUrNe'pi tadavadhau tatkR-14 // 124 // 4 1-gacchAdviniSkramya mAsikI mahApratimA pratipadyate ekA dattirbhojanasya ekA pAnasyApi mAsaM yAvat // 1||2-gcch eva nirmAto yAvadasaMpUrNAni pUrvANi daza bhaveyuH / jaghanyaH zrutAbhigamo navamasya tRtIyavastu yAbadbhavati // 1 // .. OHARAG For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyaparimANapUraNAt, 'kii'tti kIrcayati pAraNakadine idaM cedaM caitasyAH kRtyaM tacca mayA kRtamityevaM kIrtanAt 'aNupAlei'tti tatsamAptau tadanumodanAt, kimuktaM bhavati ? ityAha-AjJayA''rAdhayatIti evametAH sapta saptamAsAntAH, tato'STamI prathamA saptarAtrindivA-saptAhorAtramAnAH evaM navamI dazamI ceti, etAstisro'pi caturthabhaktanApAnakeneti, | uttAnakAdisthAnakRtastu vizeSaH, 'rAiMdiya'tti rAtrindivA, ekAdazI ahorAtraparimANA, iyaM ca SaSThabhakkena, 'egarA iya'tti ekarAtrikI, iyaM cASTamena bhavatIti / 'guNarayaNasaMvaccha ti guNAnAM -nirjarAvizeSANAM racanaM karaNaM saMvatsa| reNa-satribhAgavarSeNa yasmiMstapasi tad guNaracanasaMvatsaraM, guNA eva vA ratnAni yatra sa tathA guNaratnaH saMvatsaro yatra tadNaratnasaMvatsaraM-tapaH, iha ca trayodaza mAsAH saptadazadinAdhikAstapaHkAlaH, trisaptatizca dinAni pAraNakakAla iti, evaM pAyam-"paNNarasavIsacaubIsa ceva cauvIsa paNNavIsA ya / cauvIsa ekavIsA cauvIsA sattavIsA y||1||tiisaa tettIsAviya caubIsa chavIsa aThavIsA ya / tIsA battIsAvi ya solasamAsesu tavadivasA // 2 // paNNarasadasahachappaMcacaura paMcasu ya tiNNi tiNNitti / paMcasu do do ya tahA solasamAsesu pAraNagA // 3 // " AAKAARAKS 1-paJcadaza viMzatizcaturviMzatizcaiva caturvizatiH paJcaviMzatizca / caturviMzatirekaviMzatizcaturvizatiH saptaviMzatizca // 1 // triMzatrayatriMzadapi ca caturviMzatiH SaDviMzatiraSTaviMzatizca / triMzadvAtriMzadapi ca SoDazamAseSu tpodivsaaH||2|| paJcadaza dazASTa SaT paJca catvAraH trayastrayazca paJcasu / paJcasu dvau dvau ca tathA poDazamAseSu paarnnkdivsaaH||3|| dan Education International For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tpoyntrmidm|| 2 zatake vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 125 // guNajasaMvatsaraH / iha ca yatra mAse'STamAditapaso yAvanti dinAni na pUryante tAvantyagretanamAsAdAkRSya pUraNIyAni, adhibhAsataponi.pA.di. kAni cAgretanamAse kSeptavyAni / 'cautthaM cauttheNaM'ti caturtha bhaktaM yAvadbhaktaM tyajyate yatra taccaturtham , | uddezaH1 15 iyaM copavAsasya sajJA, evaM SaSThAdikamupavAsadvayAderiti / 'aNikkhitteNaM ti avizrAntena 'diya'tti skandakasya divA divasa ityarthaH 'ThANukuDue'tti, sthAnam-AsanamutkuTukam-AdhAre putAlaganarUpaM yasyAsau sthAno- | pratimAdiH skuTukaH 'vIrAsaNeNaM ti siMhAsanopaviSTasya bhUnyastapAdasyApanItasiMhAsanasyeva yadavasthAnaM tadvIrAsanaM || sU93 tena,'avAuDeNa ya'tti prAvaraNAbhAvena ca / 'orAleNa' mityAdi 'orAlena' AzaMsArahitatayA pradhAnena, pradhAnaM cAlpamapi syAdityAha-'vipulena' vistIrNena bahudinatvAt , vipulaM ca gurubhirananujJAtamapi syAdaprayatnakRtaM vA syAdata Aha-'payatteNaM'ti pradattenAnujJAtena gurubhiH prayatena vA prayatnavatA-pramAdarahitenetyarthaH, evaMvidhamapi sAmAnyataH pratipannaM syAdityAha-'pragRhItena' bahumAnaprakarSAdAzritena, tathA 'kalyANena' nIrogatAkAraNena 'zivena' zivahetunA 'dhanyana dharmadhanasAdhunA 'mAGgalyena' duritopazamasAdhunA 'sazrIkeNa' samyakapAlanAtsazobhena 'udagreNa' unnataparyavasAnena uttarottaraM vRddhimatetyarthaH 'udAttena' unna | tabhAvavatA 'uttamaNaM'ti Urdhva tamasaH-ajJAnAdyattattathA tena jJAnayuktenetyarthaH uttamapuruSAsevitatvAdvottamena || 407/73 udAreNa audAryavatA niHspRhatvAtirekAta, 'mahAnubhAgena' mahAprabhAveNa 'mukti'tti zuSko nIrasazarIra // 125 // tvAt 'lukkhe'tti bubhukSAvazena rUkSIbhUtatvAt , asthIni carmAvanaddhAni yasya so'sthicarmAvanaddhaH kiTikiTikA AURAT For Personal & Private Use Only Maw.jainelibrary.org Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirmAsAsthisambandhyupavezanAdikriyAsamutthaH zabdavizeSastAM bhUtaH - prApto yaH sa kiTikiTikAbhUtaH 'kRzaH ' durbala: 'dhamanI - santato' nADIvyApto mAMsakSayeNa dRzyamAnanADIkatvAt, 'jIvaMjIveNaM' ti anusvArasyAgamikatvAt 'jIvajIvena' jIvaba|| lena gacchati na zarIrabalenetyarthaH ' bhAsaM bhAsitte' tyAdau kAlatrayanirdezaH 'gilAi 'tti glAyati glAno bhavati / ' se jahA | nAma 'tti 'se'tti yathArthaH yatheti dRSTAntArthaH nAmeti sambhAvanAyAm 'iti' vAkyAlaGkAre 'kaTTasagaDiya'tti kASThabhRtA | zakaTikA kASThazakaTikA 'pattasagaDiya'tti palAzAdipatrabhRtA gantrI 'pattatilabhaMDagasagaDiya'tti patrayuktatilAnAM | bhANDakAnAM ca-mRnmayabhAjanAnAM bhRtA gantrItyarthaH 'tila kaGagasagaDiya'tti kvacitpAThaH pratItArthaH 'eraNDakaTsagaDiya' | tti eraNDakASThamayI eraNDakASThabhRtA vA zakaTikA, eraNDakASThagrahaNaM ca teSAmasAratvena tacchakaTikAyAH zuSkAyAH satyA | atizayena gamanAdau sazabdatvaM syAditi, 'aGgArazakaTikA' aGgArabhRtA gantrI 'unhe diNNA sukkA samANI'ti vize| vaNadvayaM kASThAdInAmArdrANAmeva saMbhavatIti yathAsambhavamAyojyamiti hutAzana iva bhasmarAzipraticchannaH 'taveNaM tee| 'ti tapolakSaNena tejasA, ayamabhiprAyaH - yathA bhasmacchanno'gnirbahirvRttyA tejorahito'ntarvRttyA tu jvalati, evaM skanda| ko'pi apacitamAMsazoNitatvAdvahirnistejA antastu zubhadhyAnatapasA jvalatIti // uktamevArthamAha te kAle 2 rAyagihe nagare jAva samosaraNaM jAva parisA paDiMgayA, tae NaM tassa khaMdayassa aNa0 aNNayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve anbhatthie ciMtie jAva samuppajjitthA evaM khalu ahaM imeNaM eyArUveNaM orAleNaM jAva kise dhamaNisaMtae jAte jIvaMjIveNaM ga For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- cchAmi jIvaMjIveNaM ciTThAmi jAva gilAmi jAva evAmeva ahaMpi sasaiM gacchAmi sasaI ciTThAmi taM atthi 2 zatake prajJaptiH |tA me uTThANe kamme vale vIrie purisakAraparakkame taM jAva tA me atthi uTThANe kamme vale vIrie purisakkAra-1|| uddezaH 1 abhayadevIparakkame jAva ya me dhammAyarie dhammovadesae samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe suhatthI viharai tAva tA me seyaM skandakayAvRttiH1 sthAnazana kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe phullappalakamalakomalummilliyaMmi ahApAMDure pabhAe rattAsoyappakAsakiMsuya sU 94 // 126 // suyamuhaguMjadvarAgasarise kamalAgarasaMDabohae uTTiyaMmi sUre sahassarassimi diNayare teyasA jalaMte samaNaM |bhagavaM mahAvIraM vaMdittA jAva pajuvAsittA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe sayameva paMca mahavvayANi ArovettA samaNA ya samaNIo ya khAmettA tahArUvehiM therehiM kaDAIhiM saddhiM vipulaM pavvayaM saNiyaM 2 durUhittA meghaghaNasannigAsaM devasannivAtaM puDhavIsilAvaTTayaM paDilehittA danbhasaMthArayaM saMtharittA dabbhasaMthArovagayassa saMlehaNAjosaNAjUsiyassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa pAovagayassa kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittaettikadR evaM saMpehei 2ttA kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte jeNeva samaNe // 126 // | bhaga0 jAva pajuvAsati, khaMdayAi samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayaM aNagAraM evaM cayAsI-se nUNaM tava khNdyaa| puvvarattAvarattakAlasa.jAva jAgaramANassa imeyArUve anbhatthie jAva samuppajitthA-evaM khalu ahaM imeNaM eyAraveNaM taveNaM orAleNaM vipuleNaM taM ceva jAva kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittaettikaTTa evaM saMpeheti 2 CREASON-CORNER For Personal & Private Use Only a Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kallaM pAuppabhAe jAva jalaMte jeNeva mama aMtie teNeva havvamAgae, se nUNaM khaMdyA ! aDhe samajhe ?, haMtA atthi, ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM // (suu094)|| _ 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi'tti pUrvarAtrazca-rAtreH pUrvo bhAgaH apararAtrazca-apakRSTA rAtriH pazcimatadbhAga ityarthaH, tallakSaNo yaH kAlasamayaH kAlAtmakaH samayaH sa tathA tatra, athavA pUrvarAtrApararAtrakAlasamaya ityatra rephalopAt 'pubarattAvarattakAlasamayaMsi'tti syAd, dharmajAgarikAM jAgrataH-kurvata ityarthaH, 'taM atthi tA me'tti tadevamapyasti tAvanmama utthAnAdi na sarvathA kSINamiti bhAvaH 'taM jAva tA me atthi'tti tat-tasmAdyAvattA iti bhASAmAtre 'me' mamAsti 'jAva | yatti yAvacca 'suhatthi'tti zubhArthI bhavyAn prati suhastI vA puruSavaragandhahastI, etacca bhagavatsAkSiko'nazanavidhirmahAphalo bhavatItyabhiprAyeNa bhagavannirvANe zokaduHkhabhAjanaM mA bhUvamaham ityabhiprAyeNa vA cintitamaneneti, 'kallami' tyAdi, 'kallaM'ti zvaH prAduH-prAkAzye tataH prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM 'phullotpalakamalakomalonmIlite' phullaM-vikasitaM taccatadutpalaM ca phullotpalaM tacca kamalazca -hariNavizeSaH phullotpalakamalau tayoH komalam-akaThoramunmIlitaM-dalAnAM nayanayozconmIlanaM yasmiMstattathA tasmin 'atheti rajanIvibhAtAnantaraM pANDure prabhAte raktAzokaprakAzena kiMzukasya zukamukhasya guJjArddhasya ca rAgeNa sadRzo yaH sa tathA tasmin , tathA kamalAkarA-idAdayasteSu SaNDAni-nalinISaNDAni teSAM bodhako yaH sa kamalAkarapaNDabodhakastasmin 'utthite' abhyudgate, kasmin ? ityAha-sUre, punaH kimbhUte ? ityaah4||'kddaaihiN ti, iha padaikadezAtpadasamudAyo dRzyastataH kRtayogyAdibhiriti syAt, tatra kRtA yogA:-pratyupekSaNAdi dan Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA vyApArA yeSAM santi te kRtayoginaH AdizabdAt priyadharmANo dRDhadharmANa ityAdi gRhyata iti, 'viulaM'ti vipulaM ||3|| 2 zatake prajJaptiH vipulAbhidhAnaM 'meghaghaNasaMnigAsaMti ghanameghasadRzaM-sAndrajaladasamAnaM kAlakamityarthaH 'devasaMnivArya'ti devAnAM saMni-lA uddezaH1 abhayadevI- pAtaH-samAgamo ramaNIyatvAd yatra sa tathA taM 'puDhavisilApaTTayaMti pRthivIzilArUpaH paTTakaH-AsanavizeSaH pRthivI skandakayA vRttiH1|| | zilApaTTakaH, kASThazilA'pi zilA syAdatastadvyavacchedAya pRthivIgrahaNaM, 'saMlehaNAjUsaNAjUsiyassa'tti saMlikhyate syAzanavi cAra // 127 // kRzIkriyate'nayeti saMlekhanA-tapastasyA joSaNA-sevA tayA juSTaH-sevito jUSito vA kSapito yaH sa tathA tasya 'bhatta sU94 pANapaDiyAikkhiyassa'tti pratyAkhyAtabhaktapAnasya 'kAlaM'ti maraNaM tikaTTa'itikRtvA idaM viSayIkRtya / tae NaM se khaMdae aNagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe hadvatuha jAva hayahiyae | uThAe uTTei 2 samaNaM bhagavaM mahA. tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 jAva namaMsittA sayameva paMca mahavvayAI Aruhei 2ttAsamaNeya samaNIoyakhAmei2ttA tahArUvehiM therehiM kaDAIhiMsahi vipulaM pavvayaM saNiyaM 2 durUhei mehaghaNasannigAsaM devasannivAyaM puDhavisilAvaddyaM paDilehei 2 uccArapAsavaNabhUmi paDilehei 2 danbhasaMthArayaM saMtharai 2ttA purasthAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha evaM vadAsi-namo'tthu NaM arahatANaM bhagavaMtANaM jAva saMpattANaM, namo'tthu NaM samaNassa bhagavao // 127 // ma. jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM ihagate,pAsau me bhayavaM tatthagae ihagayaMtikaTThavaMdai namaMsati 2 evaM vadAsI-puSvipi mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savve pANAivAe pacakkhAe NAGACAN For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUCCESSASSAGAR jAvajIvAe jAva micchAdasaNasalle paJcakkhAe jAvajjIvAe iyANipiyaNaMsamaNassa bha0ma0 aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmi jAvajjIvAe jAva micchAdasaNasallaM paJcakkhAmi, evaM savvaM asaNaM pANaM khA0 sA0 cau-15 vihaMpi AhAraMpacakkhAmi jAvajIvAe, jaMpi ya imaM sarIraM i8 kaMtaM piyaM jAva phusaMtuttikaTTa eyaMpiNaM cari-1 mahiM ussAsanIsAsehi vosirAmittika? saMlehaNAjUsaNAjUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlaM aNavakaMkhamANe vihrti|tennN se khaMdae aNa0 samaNassa bha0ma0tahAruvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAdiyAI ikkArasa aMgAI ahinjittA bahupaDipuNNAI duvAlasavAsAI sAmanapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe |attANaM jhUsittA saDhi bhattAI aNasaNAe chedettA AloiyapaDikaMte samAhipatte ANupuvIe kAlagae | (sU095)taeNate therA bhagavaMto khaMdayaM aNa* kAlagayaM jANittA parinivvANavattiyaM kAussaggaM kareMti 2 pattacIvarANi giNhaMti 2 vipulAo pavvayAo saNiyaM 2 paccoruhaMti 2 jeNeva samaNe bhagavaM ma0 teNeva |uvA0 samaNaM bhagavaM ma. vaMdati namasaMti 2 evaM vadAsI-evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI khaMdae nAmaM aNagAre pagaibhaddae pagativiNIe pagatiuvasaMte pagatipayaNukohamANamAyAlobhe miumaddavasaMpanne allINe bhaddae viNIe, se NaM devANuppiehiM abbhaNuNNAe samANe sayameva paMca mahavvayANi ArovittA samaNe ya samaNIo ya khAmettA amhehiM saddhiM vipulaM pavvayaM taM ceva niravasesaM jAva ANupuvvIe kAlagae ime ya se AyArabhaMDae / bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM ma. vaMdati namaMsati 2 evaM vayAsI-evaM khalu devANu For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 128 // ppiyANaM aMtevAsI khaMdae nAmaM aNa0 kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae ? kahiM ubavaNNe ?, goyamAi samaNe bhagavaM mahA0 bhagavaM goyamaM evaM vayAsI evaM khalu goyamA ! mama aMtevAsI khaMdae nAmaM aNagAre pagatibha0 jAva se NaM mae abbhaNuSNAe samANe sayameva paMca mahavvayAI AruhettA taM caiva savvaM avisesiyaM neyavvaM | jAva AlotiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kicA anue kappe devattAe ubavaNNe, tattha NaM atthe - | gaiyANaM devANaM bAvIsaM sAgarovamAI ThitI pa0, tassa NaM khaMdayassavi devassa bAvIsaM sAgarovamAI ThitI paNNattA / se NaM bhaMte ! khaMdara deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThitIkha0 anaMtaraM cayaM cahattA kahiM gacchahiti ? kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti vujjhihiti muccihiti parinivvAhiti savvadukkhANamaMtaM karehiti ( sU0 96 ) // khaMdao samatto // vitIyasayassa par3hamo // 2- 1 // 'evaM saMpehei'tti 'evam' uktalakSaNameva 'saMprekSate' paryAlocayati saGgatAsaGgatavibhAgataH 'uccArapAsavaNabhUmiM paDile hei' ti pAdapopagamanAdArAduccArAdestasya karttavyatvAduccArAdibhUmipratyupekSaNaM na nirarthakaM, 'saMpaliyaMka nisaNNe ti padmAsanopaviSTaH 'sirasAvattaM' ti zirasA'prAptam - aspRSTam, athavA zirasi Avartta AvRttirAvarttanaM - paribhramaNaM yasyA| sau saptamyalopAcchirasyAvarttastaM, 'saddhiM bhattAI' ti pratidinaM bhojanadvayasya tyAgAtriMzatA dinaiH SaSTirbhakkAni tyaktAni bhavanti 'aNasaNAe 'tti prAkRtatvAdanazanena 'cheitta'tti 'chittvA' parityajya 'AloiyapaDikkate 'ti AlocitaMgurUNAM niveditaM yadaticArajAtaM tat pratikrAntam- akaraNaviSayIkRtaM yenAsAvAlocitapratikrAntaH athavA''locita - For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 1 skandakasyAnazanaM matizca sU 95-96 // 128 // jainelibrary.org Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sazcAsAvAlocanAdAnAt pratikrAntazca mithyAduSkRtadAnAdAlocitapratikrAntaH 'pariNivvANavattiyaMti parinirvANaM maraNaM tatra yaccharIrasya pariSThApanaM tadapi parinirvANameva tadeva pratyayo-heturyasya sa parinirvANapratyayo'tastaM 'kahiM gae'tti kasyAM gatau 'kahiM uvavaNe'tti va devalokAdau ? iti / 'egaiyANa ti ekeSAM na tu sarveSAm / 'AukkhaehANati AyuSkakarmadalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaM'ti devabhavanibandhanabhUtakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNena 'Thitikkhae NaM'ti AyuSkakarmaNaH sthitervedanena 'aNaMtaraM'ti devabhavasambandhinaM 'caya'nti zarIraM 'caitta'tti tyaktvA, athavA BI'caya'ti cyavaM-cyavanaM 'caitta'tti cyutvA kRtvA'nantaraM va gamiSyati ? ityevamanantarazabdasya sambandhaH kArya iti // | dvitIyazate prthmH||2-1|| | atha dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-'keNa vA maraNeNa maramANe jIve vahuI 'tti prAguktaM, maraNaM ca mAra&NAntikasamudghAtena samavahatasyAnyathA ca bhavatIti samudghAtasvarUpamihocyate, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram| kati NaM bhaMte ! samugghAyA paNNatA ?, goyamA! satta samugdhAyA paNNattA, taMjahA-vedaNAsamugdhAe evaM samugghAyapadaM chAumatthiyasamugghAyavajaM bhANiyavvaM, jAva vemANiyANaM kasAyasamugghAyA appAbahuyaM / 4 aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo kevalisamugdhAya jAva sAsayamaNAgayaddhaM ciTThati, samugghAyapadaM neyavvaM (suu097)|| vitIyasae vitIyodeso bhANiyavvo // 2-2 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 2 zatake uddezaH 2 samudghAtAH sU97 // 129 // 'kaiNaMbhaMte ! samugghAe'tyAdi, tatra 'hana hiMsAgatyoH' iti vacanAd hananAni-ghAtAH sam-ekIbhAve ut-prAbalyena | tatazcaikIbhAvena prAbalyena ca ghAtAH samudghAtAH, atha kena sahakIbhAvaH ?, ucyate, yadA''tmA vedanAdisamudghAtagato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavatIti vedanAdyanubhavajJAnena sahakIbhAvaH, atha prAvalyena ghAtAH katham ?, ucyate, yasmAdvedanAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSya | udaye prakSipyAnubhUya nirjarayati, AtmapradezaiH saha zliSTAn zAtayatItyarthaH, ataH prAbalyena pAtA iti / 'satta samugyAya'tti vedanAsamudghAtAdayaH, ete ca prajJApanAyAmiva draSTavyAH, ata evAha-'chAumasthie'tyAdi, 'chAumatthiyasamugghAyavajjati 'kai NaM bhaMte ! chAumatthiyA samugghAyA paNNattA' ityAdisUtravarjitaM 'samugghAyapayaMti prajJApanAyAH patriMzattamapadaM samudghAtArthamiha netavyaM, taccaivam-'kai NaM bhaMte ! samugghAyA paNNattA ?, goyamA! satta samugghAyA |paNNattA, taMjahA-veyaNAsamugghAe kasAyasamugghAe'ityAdi, iha saGgrahagAthA-"veyaNa 1 kasAya 2 maraNe 3 veubviya 4 teyae ya 5 AhAre 6 / kevalie ceva 7 bhave jIvamaNussANa satteva ||1||"jiivpde manuSyapade ca sapta vAcyAH , nArakAdiSu tu yathAyogamityarthaH, tatra vedanAsamudghAtena samuddhata AtmA vedanIyakarmapudgalAnAM zAtaM karoti, kaSAyasa| mudghAtena kaSAyapudgalAnAM mAraNAntikasamudghAtenAyuHkarmapudgalAnAM vaikurvikasamudghAtena samuddhato jIvaH pradezAn | zarIrAdahiniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAtramAyAmatazca saGkhyeyayojanAni daNDaM nisRjati nisRjya ca yathAsthUlAn // 129 // For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati yathAsUkSmAMzcAdatte, yathoktam-"veuviyasamugdhAeNaM samohaNai 25 4 saMkhejAI joyaNAI daMDaM nisirai 2 ahAbAyare poggale parisADei ahAsuhume poggale AiyaI"tti, evaM taijasAhArakadisamudghAtAvapi vyAkhyeyau, kevalisamudghAtena tu samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmapudgalAn zAtayatIti, eteSu ca sarve-18 dhvapi samudghAteSu zarIrAjIvapradezanirgamo'sti, sarve caite'ntarmuhUrttamAnAH, navaraM kevaliko'STasAmayikaH, ete caike8ndriyavikalendriyANAmAditastrayo, vAyunArakANAM catvAraH, devAnAM paJcendriyatirazcAM ca paJca, manuSyANAM tu sapteti // | dvitIyazate dvitIya uddezakaH // 2-2 // __ atha tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-dvitIyodezake samudghAtAH prarUpitAH, teSu ca mAraNAntikasamudghAtaH, tena ca samavahatAH kecitpRthivIpUtpadyanta itIha pRthivyaH pratipAdyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram__ kati NaM bhaMte ! puDhavIo pannattAo?, jIvAbhigame neraiyANaM jo bitio uddeso so neyavyo, puDhaviM ogAhittA nirayA ThANameva vaahllN| [vikkhaMbhaparikkhevo vaNNo gaMdho ya phAso ya // 1 // ] jAva kiM savvapANA uvavaNNapuvvA ?, haMtAgoyamA! asatiM aduvA aNaMtakhutto (suu098)|| puDhavI uddeso // 2-3 // 3 1-vaikriyasamudghAtena samavahanti samavahatya saGkhyeyAni yojanAni yAvaddaNDaM niHsRjati niHsRjya ca yathAbAdarAn pudgalAn parizA-|| | Tayati yathAsUkSmAn pudgalAnAdatte / / dain Education International For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 130 // | 'kaiNaM bhaMte ! puDhavIo'ityAdi, ihaca jIvAbhigame nArakadvitIyodezakArthasaGgrahagAthA-"puDhavI ogAhittA nirayA / 2 zatake saMThANameva bAhallaM / vikkhaMbhaparikkhevo vaNNo gaMdho ya phAso ya // 1 // " sUtrapustakeSu ca pUrvArddhameva likhitaM, zeSANAM / uddazaH3 vivakSitArthAnAM yAvacchabdena sUcitatvAditi, tatra 'puDhavi'tti pRthivyo vAcyAH, tAzcaivam-'kaiNaM bhaMte ! puDhavIo paNNa pRthvyadhittAo?, goyamA ! satta, taMjahA-rayaNappabhe'tyAdi, 'ogAhittA niraya'tti pRthivImavagAhya kiyahare narakAH 1 iti kAraHsU98 vAcyaM, tatrAsyAM ratnaprabhAyAmazItisahasrottarayojanalakSavAhalyAyAmuparyeka yojanasahasramavagAhyAdho'pyeka varjayitvA triMzanarakalakSANi bhavanti, evaM zarkarAprabhAdiSu yathAyogaM vAcyaM, 'saMThANameva'tti narakasaMsthAnaM vAcyaM, tatra ye AvalikApraviSTAste vRttAkhyamrAzcaturazrAzca, itare tu nAnAsaMsthAnAH, 'bAhallaM'ti narakANAM bAhalyaM vAcyaM, tacca trINi yojanasahasrANi, katham ?, adha eka madhye zuSiramekamupari ca saGkoca ekamiti, 'vikkhaMbhaparikkhevo'tti etau vAcyau, tatra saGkhyAtavistRtAnAM saGkhyAtayojana AyAmo viSkambhaH parikSepazca, itareSAM tvanyatheti / tathA varNAdayo vAcyAH, te cAtya-5 ntamaniSTA ityAdi bahu vaktavyaM yAvadayamuddezakAntaH, yaduta-'kiM savvapANA ?' ityAdi, asya caivaM prayogaH-asyAM ratnaprabhAyAM triMzannarakalakSeSu kiM sarve prANAdaya utpannapUrvAH, atrottaram-'asaI'ti asakRd-anekazaH, idaM ca velAdvayA-| dAvapi syAdato'tyantabAhulyapratipAdanAyAha-'aduva'tti athavA 'aNaMtakhutto'tti 'anantakRtvaH' anantavArAniti // 18 // 130 // dvitIyazate tRtiiyH||2-3 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyoddezake nArakA uktAH, te ca paJcendriyA itIndriyaprarUpaNAya caturthoddezakaH, tasya cAdisUtramkati NaM bhaMte ! iMdiyA pannattA ?, goyamA ! paMciMdiyA pannattA, taMjahA-paDhamillo iMdiyauddeso neyavvo, saMThANaM bAhallaM pohattaM jAva alogo (suu099)|| iMdiyauddeso // 2-4 // Baa 'paDhamillo iMdiyauddesao neyamvotti prajJApanAyAmindriyapadAbhidhAnasya pazcadazapadasya prathama uddezako'tra 'neta vyaH' adhyetavyaH, tatra ca dvAragAthA-"saMThANaM bAhallaM pohattaM kaipaesaogADhe / appAbahupuDapaviTThavisaya aNagAra A-|| hAre // 1 // " iha ca sUtrapustakeSu dvAratrayameva likhitaM, zeSAstu tadartho yAvacchabdena sUcitAH, tatra saMsthAnaM zrotrAdIndriyANAM vAcyaM, taccedaM-zrotrendriyaM kadambapuSpasaMsthitaM cakSurindriyaM masUrakacandrasaMsthitaM masUrakam-AsanavizeSazcandraHzazI, athavA masUrakacandro-dhAnyavizeSadalaM, ghrANendriyamatimuktakacandrakasaMsthitam , atimuktacandrakA-puSpavizeSadalaM, rasanendriyaM kSuraprasaMsthitaM sparzanendriyaM nAnAkAraM, 'bAhalaMti indriyANAM bAhalyaM vAcyaM, taccedaM-sarvANyaGgalAsaGkhyeyabhAgabAhalyAni, 'pohattaMti pRthutvaM, taccedaM-zrotracakSurghANAnAmaGgulAsaGkhyeyabhAgo jihvendriyasyAGgulapRthaktvaM sparzanendriyasya ca zarIramAnaM, 'kaipaesa'tti anantapradezaniSpannAni pazcApi 'ogADhe'tti asaGkhyeyapradezAvagADhAni, 'appAbahu'tti | sarvastokaM cakSuravagAhatastataH zrotraghAgarasanendriyANi krameNa saGkhyAtaguNAni tataH sparzanaM tvasaGkhyeyaguNamityAdi 'puDha paviTTha'tti zrotrAdIni cakSUrahitAni spRSTamartha praviSTaM ca gRhNanti 'visaya'tti sarveSAM jaghanyato'GgalasyAsaGkhye| 1 zrotraghrANendriye krameNa saGkhyAtaguNe tato rasanendriyaM saMkhyeyaguNaM tataH sparzanaM saGkhyeyaguNamityAdi / * yadyapi cakSuSo'Ggulasya || 4 saMkhyeyabhAgo viSayaH arvAktvanupalabdhistathApi atra sarveSAM sAmAnyena grahaNAt jaghanyasya teSAM asaMkhyeyabhAgasya bhAvAt asaMkhyeyeti // For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 vyAkhyA- yabhAgo viSayaH, utkarSatastu zrotrasya dvAdaza yojanAni, cakSuSaH sAtireka lakSaM, zeSANAM ca nava yojanAnIti, 'aNagAre 2 zatake prajJaptiH tti anagArasya samudghAtagatasya ye nirjarApudgalAstAnna chadmastho manuSyaH pazyatIti, 'AhAre'tti nirjarApudgalAnnArakA-5 uddezaH4 abhayadevIyA vRttiH1 || dayo na jAnanti na pazyanti AhArayanti cetyevamAdi bahu vAcyam / atha kimanto'yamuddezakaH ? ityAha-'yAvada- indriyAdhi lokaH' alokasUtrAntaH, taccedam-'aloge NaM bhaMte ! kiNNA phuDe kaihiM vA kAehiM phuDe ?, goyamA ! no dhmmtthi||13|| kAraNaM phuDe jAva no AgAsatthikAraNaM phuDe AgAsatthikAyassa deseNaM phuDe AkAsatthikAyassa paesehiM phuDe no puDha | vikAieNaM phuDe jAva no addhAsamaeNaM phuDe ege ajIvadabadese agurulahue aNaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte sabAgAse 8 aNaMtabhAgUNe'tti / nAloko dharmAstikAyAdinA pRthivyAdikAyaiH samayena ca spRSTo-vyAptaH, teSAM tatrAsattvAt, AkAzAstikAyadezAdibhizca spRSTaH, teSAM tatra sattvAt, ekazcAsAvajIvadravyadezaH, AkAzadravyadezatvAttasyeti // dvitIyazate caturthaH // 2-4 // anantaramindriyANyuktAni, tazAcca paricAraNA syAditi tannirUpaNAya paJcamoddezakasyedamAdisUtramaNNautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti bhAsaMti pannaveMti parUveMti, taMjahA-evaM khalu niyaMThe kAlagae sa-| mANe devabhUeNaM appANeNaM se NaM tattha No anne deve no annesiM devANaM devIo ahijuMjiya 2 pariyArei 1 4ANo appaNacciyAo devIo abhijujiya 2 pariyArei 2 appaNAmeva appANaM viuvviya 2 pariyArei 3|| Mil // 13 // For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 5 +5+5+5+5555+5 E5% egevi ya NaM jIve egeNaM samaeNaM do vede vedei, taMjahA-itthivedaM purisavedaM ca, evaM parautthiyavattavvayA neyavvA jAva itthivedaM ca purisavedaM ca / se kahameyaM bhaMte! evaM , goyamA ! jaNaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva itthivedaM ca purisavedaM ca, je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi bhA0pa0 parU0-evaM khalu niyaMThe kAlagae samANe annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavanti mahiDDiesu jAva mahANubhAgesu dUragatIsu cirahitIesu, se NaM tattha deve bhavatiM mahiDDIe jAva dasa disAo ujjovemANe pabhAsemANe jAva paDirUve / se NaM tattha anne deve annasiM devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyArei 1 appaNacciyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyArei 2 no appaNAmeva appANaM viubviya 2 pariyArei 3, egeviya NaM jIve egeNaM samaeNaM egaM vedaM vedei, taMjahA-itthivedaM vA purisavedaM vA, jaM samaya itthivedaM vede No taM samayaM purusaveyaM veei jaM samayaM purisaveyaM veei no taM samayaM itthiveyaM vedei, itthiveyassa udaeNaM no purisavedaM veei, purisaveyassa udaeNaM no itthiveyaM veei, evaM khalu eMge jIve egeNaM samaeNaM egaM vedaM vedei, taMjahA-itthIveyaM vA purisaveyaM vA, itthI itthiveeNaM udinneNaM purisaM patthei, puriso purisaveeNaM| udinneNaM itthiM patthei, dovi te annamannaM pattheti, taMjahA-itthI vA purisaM purise vA itthi // (sU0 100) // 'devabhUeNaM'ti devabhUtenAtmanA karaNabhUtena no paricArayatIti yogaH, 'se 'ti asau nirgranthadevaH 'tatra' devaloke 'no' naiva 'aNNe'tti 'anyAn' AtmavyatiriktAn 'devAn' surAn 1 tathA no anyeSAM devAnAM sambandhinIrdevIH 'abhi For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SESEICIOS vyAkhyA-jujiya'tti 'abhiyujya' vazIkRtya AzliSya vA 'paricArayati' paribhurU No 'appaNacciyAo'tti AtmIyAH 'appa- 2 zatake prajJaptiH NAmeva appANaM viuvviya'tti strIpuruSarUpatayA vikRtya, evaM ca sthite-'parautthiyavattavvayA Neyavya'tti evaM ceyaM | uddezaH5 abhayadevIjJAtavyA-jaM samayaM itthiveyaM veei taM samayaM purisaveyaM veei ja samayaM purisaveyaM veei taM samayaM itthiveyaM veei, itthi ekavedavedayAvRttiH1 veyassa veyaNayAe purisaveyaM veei purisaveyassa veyaNayAe itthIveyaM veei, evaM 'khalu ege'viya NamityAdi / mithyAtvaM nAdhikAra sU 100 // 132 // caiSAmevaM-strIrUpakaraNe'pi tasya devasya puruSatvAt puruSavedasyaivaikatra samaye udayo na strIvedasya, strIvedaparivRttyA vA strIvedasyaiva na puruSavedodayaH, parasparaviruddhatvAditi / 'devaloesutti devajaneSu madhye 'uvavattAro bhavaMti'tti prAkRtazai|lyA upapattAro bhavantIti dRzya, 'mahiDDie' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'mahajuie mahAbale mahAyase mahAsokkhe mahA-|| NubhAge hAravirAiyavacche kaDayatuDiyarthabhiyabhue' truTikA-bAharakSikA 'aMgayakuMDalamahagaMDakaNNapIDhadhArI aGgadAni-|| | bAhvAbharaNavizeSAn kuNDalAni-karNAbharaNavizeSAn mRSTagaNDAni ca-ullikhitakapolAni karNapIThAni-kaNobharaNavize-|| SAn dhArayatItyevaMzIlo yaH sa tathA, 'vicittahatthAbharaNe vicittamAlAmaulima uDe' vicitramAlA ca-kusumanara maulI-| |mastake mukuTaM ca yasya sa tathA, ityAdi yAvat 'riddhIe juIe pabhAe chAyAe accIe teeNaM lesAe dasa disAoM ujjo 8|| vemANe'tti tatra RddhiH-parivArAdikA yutiH-iSTArthasaMyogaH prabhA-yAnAdidIptiH chAyA-zobhA acci:-shriirsthrtnaadi-||||||132|| | tejojvAlA tejaH-zarIrArciH lezyA-dehavarNaH, ekArthA vaite, udyotayan prakAzakaraNena 'pabhAsemANe'tti 'prabhAsayan' | zobhayan , iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'pAsAie' draSTaNAM cittaprasAdajanakaH 'darisaNije yaM pazyaccakSurna zrAmyati 'a-18 SACROCRACK LOCALAAAACARRANGI For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 bhiruve' manojJarUpaH 'paDirUve 'tti draSTAraM 2 prati rUpaM yasya sa tatheti, ekenaikadaika eva vedo vedyate, iha kAraNamAha' itthI itthaveNamityAdi // paricAraNAyAM kila garbhaH syAditi garbhaprakaraNaM, tatra udgaga NaM bhaMte ! udgaganbhetti kAlato kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM chammAsA // tirikkhajoNiyaganbhe NaM bhaMte! tirikkhajoNiyaganbhetti kAlao kevaciraM hoti ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aTTha saMvaccharAI // maNussIganbhe NaM bhaMte ! maNussIganbhetti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa saMvaccharAI // ( sU0 101 ) // 'udgaga NaM' kvacit 'dgagaThabhe NaM'ti dRzyate, tatrodakagarbhaH - kAlAntareNa jalapravarSaNahetuH pudgalapariNAmaH, tasya | cAvasthAnaM jaghanyataH samayaH, samayAnantarameva pravarSaNAt, utkRSTatastu SaNmAsAn SaNNAM mAsAnAmupari varSaNAt, ayaM ca mArgazIrSapauSAdiSu vaizAkhAnteSu sandhyArAgameghotpAdAdiliGgo bhavati, yadAha - " pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / nAtyarthaM mArgazire zItaM poSe'tihimapAtaH // 1 // " ityAdi // kAyabhavatthe NaM bhaMte ! kAyabhavattheti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuddataM ukkoseNaM cauvvIsaM saMvaccharAI / ( sU0 102 ) / maNussa paMceMdiyatirikkhajoNiyabIe NaM bhaMte! joNiyanbhUe kevatiyaM kAlaM saMcii ?, goyamA ! jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa muhuttA // ( sU0 103 ) // 'kAyabhavatthe NaM bhaMte' ityAdi, kAye - jananyudaramadhyavyavasthitanijadeha eva yo bhavo - janma sa kAyabhavastatra tiSThati For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 13 // RECESS5239 yaH sa kAyabhavasthaH, sa ca kAyabhavastha iti, etena paryAyeNetyarthaH, 'cauvvIsaM saMvaccharAIti strIkAye dvAdaza varSANi 2 zatake sthitvA punarmUtvA tasminnevAtmazarIre utpadyate dvAdazavarSasthitikatayA, ityevaM caturviMzatirvarSANi bhavanti / kecidAhuH uddezaH5 dvAdaza varSANi sthitvA punastatraivAnyabIjena taccharIre utpadyate, dvAdazavarSasthitiriti / | udakatirya| egajIve NaM bhaMte ! joNie bIyanbhUe kevatiyANaM puttattAe havvamAgacchai ?, goyamA ! jahanneNaM ikkassa4 GmanuSyaga masU101 vA doNhaM vA tiNhaM vA, ukkoseNaM sayapuhuttassa jIvANaM puttattAe havvamAgacchati (suu0104)| egajI kAyamavastha vassa NaM bhaMte ! egabhavaggahaNaNaM kevaiyA jIvA puttattAe havvamAgacchaMti ? goyamA ! jahanne] iko tAbIjakAvA do vA tinni vA, ukkoseNaM sayasahassapuhattaM jIvA NaM puttattAe havvamAgacchati, se keNatuNaM bhaMte ! evaM ||4|| lau 102vuccai-jAva havvamAgacchai ?, goyamA ! itthIe ya purisassa ya kammakaDAe joNIe mehuNavattie nAmaM saM-|||103putrabI' joe samuppajjai, te duhao siNehaM saMciNaMti 2 tattha NaM jahanneNaM eko vA do vA tiNi vA ukkoseNaM saya- bIjaputrA sahassapuhattaM jIvANaM puttattAe havvamAgacchaMti, se teNaTeNaM jAva havvamAgacchai (suu0105)| mehuNe NaM| maithunAsaMya bhaMte ! sevamANassa kerisie asaMjame kajai ?, goyamA ! se jahAnAmae kei purise rUyanAliyaM vA bUranA |maH 104 105-106 liyaM vA tatteNaM kaNaeNaM samabhidhaMsejAerisaeNaMgoyamA! mehuNaM sevamANassa asaMjame kajai, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharati // (suu0106)|| // 133 // * egabhavaggahaNeNaM pra0 Bain Education Internasional For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'egajIveNaM bhaMte'ityAdi, manuSyANAM tirazcAM ca bIjaM dvAdaza muhUrtAna yAvadyonibhUtaM bhavati, tatazca gavAdInAM zatapRthaktvasyApi bIjaM gavAdiyonipraviSTaM bIjameva, tatra ca bIjasamudAye eko jIva utpadyate, sa ca teSAM bIjasvAminAM | sarveSAM putro bhavatItyata uktam-'ukkoseNaM sayapuhuttasse tyAdi / 'sayasahassapuhutaMti matsyAdInAmekasaMyoge'pi zatasahasrapRthaktvaM garbhe utpadyate niSpadyate cetyekasyaikabhavagrahaNe lakSapRthaktvaM putrANAM bhavatIti, manuSyayonau punarutpannA api bahavo na niSpadyanta iti / 'itthIe purisassa ya' ityetasya 'mehuNavattie nAmaM saMyoge samuppajjati' ityanena sambandhaH, kasyAmasau utpadyate ? ityAha-kammakaDAe joNIe'tti nAmakarmanivarttitAyAM yonau, athavA karma-madanoddIpako vyApArastat kRtaM yasyAM sAkarmakRtA'tastasyAM maithunasya vRttiH-pravRttiryasminnasau maithunavRttiko maithunaM vA pratyayo-heturyasminnasau svArthikekapratyaye maithunapratyayikaH'nAma ti nAma nAmavatorabhedopacArAdetannAmetyarthaH 'saMyogaH' saMparkaH, 'te' iti strIpuruSo 'duha o'tti ubhayataH 'leharetaHzoNitalakSaNaM 'saMcinutaH' sambandhayataH iti // 'mehuNavattie nAmasaMjoe'tti prAguktam, | atha maithunasyaivAsaMyamahetutAprarUpaNasUtram-'rUyanAliyaM vatti rUtaM-kappAsavikArastabhRtA nAlikA-zuSiravaMzAdirUpA | rUtanAlikA tAm, evaM bUranAlikAmapi, navaraM bUraM-vanaspativizeSAvayavavizeSaH, 'samabhiddhaMseja'tti rUtAdisamabhidhvaMsanAt, iha cAyaM vAkyazeSo dRzyaH-evaM maithunaM sevamAno yonigatasattvAn mehanenAbhidhvaMsayet, ete ca kila granthAntare paJcendriyAH zrUyanta iti, 'erisae Na'mityAdi ca nigamanamiti // pUrva tiryamanuSyotpattirvicAritA, atha devo tpattivicAraNAyAH prastAvanAyedamAha KC064-CAR-MS-400054 For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zatake uddezaH5 tuGgikA. zrAvakAH sU107 vyAkhyA- tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nagarAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamai 2 bahiyA prajJaptiH jaNavayavihAraM viharati / teNaM kAleNaM 2 tuMgiyA nAma nagarI hotthA vaNNao, tIse NaM tuMgiyAe nagarIe abhayadevI bahiyA uttarapuracchime disIbhAe pupphavatie nAmaM cetie hotthA, vaNNao, tattha NaM tuMgiyAe nayarIe bahave yA vRttiH samaNovAsayA parivasaMti ahA dittAvicchiNNavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNA bhudhnnbhujaayruuv||134|| rayayA AogapaogasaMpattA vicchaDDiyavipulabhattapANA bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUyA bahujaNassa aparibhUyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA AsavasaMvaranijarakiriyAhikaraNabaMdhamokkhakusalA asahejadevAsuranAgasuvaNNajakkharakkhasakinarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAdIehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNatikkamaNijjA NiggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA nikaMkhiyA nivitigicchA laTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA viNicchiyadvA advimiMjapemmANurAgarattA ayamAuso! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM parama8 sese aNaDhe UsiyaphalihA avaMguyadavArA ciyattaMteuragharappavesA bahahiM sIlabvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM, cAuddasahamudipuNNamAsiNIsu paDipunnaM posahaM sammaM aNupAlemANe samaNe niggathe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM osahaTrAbhesajeNa ya paDilAmemANA AhApaDiggahiehiM tavokammahi appANaM bhAvemANA viharaMti // (sU0 107) // 'aDa'tti AnyA dhanadhAnyAdibhiH paripUrNAH 'ditta'tti dIptAH-prasiddhAH dRptA vA-darpitAH 'vicchinnavipulabha-| COMSANERASACA // 134 // For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSSRASHRS vaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNA' vistIrNAni-vistAravanti vipulAni-pracurANi bhavanAni-gRhANi zayanAsanayAna-18 vAhanairAkIrNAni yeSAM te tathA, athavA vistIrNAni-vipulAni bhavanAni yeSAM, te zayanAsanayAnavAhanAni cAkIrNAniguNavanti yeSAM te tathA, tatra yAnaM-gavyAdi vAhanaM tu-azvAdi, 'bahudhaNabahujAyarUvarayayA'bahu-prabhUtaM dhanaM-gaNimA-2 dika tathA bahu eva jAtarUpaM-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSAM te tathA, 'AogapaogasaMpauttA' Ayogo-dviguNAdi | vRkSyA'rthapradAna prayogazca-kalAntaraM tau saMprayuktau-vyApAritoyaiste tathA, 'vicchaDDiyaviulabhattapANA' vicchati-vividhamujjhitaM bahulokabhojanata ucchiSTAvazeSasambhavAt viccharditaM vA-vividhavicchittimadvipulaM bhaktaM ca pAnakaM ca yeSAM te tathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA' bahavo dAsIdAsA yeSAM te gomahiSagavelakAzca prabhUtA yeSAM te tathA, gave|lakA-urabhrAH, 'bahujaNassa aparibhUyA' bahorlokasyAparibhavanIyAH, 'Asave'tyAdau kriyA:-kAyikyAdikAH 'adhi karaNaM' gantrIyantrakAdi 'kusala'tti AzravAdInAM heyopAdeyatAsvarUpavedinaH, 'asaheje'tyAdi, avidyamAnaM sAhAyyaM8 parasAhAyakam atyantasamarthatvAdyeSAM te'sAhAyyAste ca te devAdayazceti karmadhArayaH, athavA vyastamevedaM tenAsAhAyyA-18 Apadyapi devAdisAhAyakAnapekSAH svayaM kRtaM karma svayameva bhoktavyamityadInamanovRttaya ityarthaH athavA pASaNDibhiH prArabdhAH samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSante, svayameva tatpratighAtasamarthatvAjinazAsanAtyantabhAvitatvAJceti, tatra devA-vaimAnikAH 'asure'ti asurakumArAH 'nAga'tti nAgakumArAH, ubhaye'pyamI bhavanapativizeSAH, 'suvaNNa'tti | sadvarNAH jyotiSkAH yakSarAkSasakiMnarakiMpuruSA:-vyantaravizeSAH 'garula'tti garuDadhvajAH suparNakumArA:-bhavanapativi -455 Jain Education na For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 2 zatake uddezaH 5 tuGgikAzrAvakA: sU107 // 135 // zeSAH gandharvA mahoragAzca-vyantaravizeSAH 'aNatikkamaNija'tti anatikramaNIyAH-acAlanIyAH, 'laDha'tti arthazrava- NAt 'gahiya?'tti arthAvadhAraNAt 'pucchiya'tti sAMzayikArthapraznakaraNAt 'abhigahiya?'tti pranitArthasyAbhigamanAt 'viNicchiyatti aidamparyArthasyopalambhAd ata eva 'advimiMjapemmANurAgarattA' asthIni ca-kIkasAni miJjA ca-tanmadhyavartI dhAturasthimijAstAH premAnurAgeNa-sarvajJapravacanaprItirUpakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yeSAM te tathA, athavA'sthimiJjAsu jinazAsanagatapremAnurAgeNa raktA ye te tathA, kenollekhena ? ityAha-'ayamAuso'ityAdi, ayamitiprAkRtatvAdidam 'Auso'tti AyuSmanniti putrAderAmantraNaM 'sesetti zeSa-nirgranthapravacanavyatiriktaM dhanadhAnyaputrakalatra| mitrakupravacanAdikamiti, "Usiyaphaliha'tti ucchritam-unnataM sphaTikamiva sphaTika cittaM yeSAM te ucchritasphaTikAH maunIndrapravacanAvAptyA parituSTamAnasA ityartha iti vRddhavyAkhyA, anye tvAhuH-ucchritaH-argalAsthAnAdapanIyovIkRto na tirazcInaH kapATapazcAdbhAgAdapanIta ityarthaH paridhaH-argalA yeSAM te ucchritaparighrAH, athavocchrito-gRhadvArAdapagataH parigho | yeSAM te ucchritaparighAH, audAryAtizayAdatizayadAnadAyitvena bhikSukANAM gRhapravezanArthamanargalitagRhadvArA ityarthaH, 'avaMguyaduvAti aprAvRtadvArA:-kapATAdibhirasthagitagRhadvArA ityarthaH, saddarzanalAbhena na kuto'pi pApaNDikAdvibhyati, zobhanamA parigraheNodghATazirasastiSThantIti bhAva iti vRddhavyAkhyA, anye tvAhuH-bhikSukapravezArthamaudAryAdasthagitagRhadvArA ityarthaH, lA'ciyattaMteuragharappavesA' 'ciyatto'tti lokAnAM prItikara evAntaHpure vA gRhe vA pravezo yeSAM te tathA, atidhArmi-1 katayA sarvatrAnAzaGkanIyAsta ityarthaH, anye tvAH-'ciyattotti nAprItikaro'ntaHpuragRhayoH pravezaH-ziSTajanapravezanaM // 135 // For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OURCESS yeSAM te tathA, anIrSyAlutApratipAdanaparaM cetthaM vizeSaNamiti, athavA 'ciyattotti tyakto'ntaHpuragRhayoH parakIyayo yathAkathaJcitpravezo yaiste tathA, 'bahUhiM'ityAdi, zIlavratAni-aNuvratAni guNA-guNavratAni viramaNAni-aucityena da rAgAdinivRttayaH pratyAkhyAnAni-pauruSyAdIni pauSadhaM-parvadinAnuSThAnaM tatropavAsaH-avasthAnaM pauSadhopavAsaH,eSAM dvandvo'tastairyuktA iti gamyam / pauSadhopavAsa ityuktaM, pauSadhaM ca yadA yathAvidhaM ca te kurvanto viharanti tadarzayannAha-'cAuise tyAdi, ihoddiSTA-amAvAsyA 'paDipuNNaM posahaMti AhArAdibhedAccaturvidhamapi sarvataH 'vasthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM ti iha patandraha-pAtraM pAdaproJchanaM-rajoharaNaM 'pIDhe'tyAdi pITham-AsanaM phalakam-avaSTambhanaphalakaM zayyAvasatibRhatsaMstArako vA saMstArako-laghutaraH eSAM samAhAradvandvo'tastena 'ahApariggahiehiMti yathApratipannairna | punahA~saM niitaiH|| teNaM kAleNaM 2 pAsAvaccijjA therA bhagavaMto jAtisaMpannA kulasaMpannA balasaMpannA rUvasaMpannA viNayasaMpannA NANasaMpannA dasaNasaMpannA carittasaMpannA lajjAsaMpannA lAghavasaMpannA oyaMsI teyaMsI vaccaMsI jasaMsI jiyakohA jiyamANA jiyalobhA jiyaniddA jitiMdiyA jiyaparIsahA jIviyAsamaraNabhayavippamukkA jAva kuttiyAvaNabhUtA bahussuyA bahuparivArA paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDA ahANupuTviM caramANA gAmANugAmaM dUijamANA suhaMsuheNaM viharamANA jeNeva tuMgiyA nagarI jeNeva pupphavatIe ceie teNeva uvAgacchaMti 2 ahApaDirUvaM uggahaM ugiNhittA NaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharaMti // (sU0 108) // For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 2 zatake uddazaH 5 sU 108 vyAkhyA- 'thera'tti zrutavRddhAH'rUvasaMpanna'tti iha rUpaM-suvihitanepathyaM zarIrasundaratA vA tena saMpannA-yuktA rUpasaMpannAH'lajjA lAghaprajJaptiH vasaMpanna'tti lajjA-prasiddhA saMyamo vA lAghavaM-dravyato'lpopadhitvabhAvato gauravatyAgaH, 'oyaMsI'ti 'ojasvino'mAnasAvaabhayadevI STambhayuktAH'teyaMsI'ti 'tejasvinaH' zarIraprabhAyuktAH'vacaMsI'ti 'varcasvinaH' viziSTaprabhAvopetAH 'vacasvino vA' viziSTava- pAzvopayA vRttiH | canayuktAH jasaMsI'ti khyAtimantaH,anusvArazcaiteSu prAkRtatvAt , 'jIviyAsamaraNabhayavippamukka'tti jIvitAzayA maraNabha tyAgamaH // 136 // | yena ca vipramuktA yete tathA, iha yAvatkaraNAdidaM dRzya-'tavappahANA guNappahANA' guNAzca saMyamaguNAH, tapaHsaMyamagrahaNaM ceha tapaHsaMyamayoHpradhAnamokSAGgatAbhidhAnArtha, tathA 'karaNappahANA caraNappahANA' tatra karaNaM-piNDavizuddhyAdi caraNaM-vratazra- maNadharmAdi niggahappahANA' nigrahaH-anyAyakAriNAM daNDaH 'nicchayappahANA' nizcayaH-avazyaMkaraNAbhyupagamastattvanirNayo hai vA 'mahavappahANA ajavappahANA' nanu jitakrodhAditvAnmAIvAdipradhAnatvamavagamyata eva tatki mArdavetyAdinA ?, ucyate, tatrodayaviphalatoktA mArdavAdipradhAnatve tudayAbhAva eveti, 'lAghavappahANA' lAghavaM-kriyAsu dakSatvaM 'khaMtippahANA muttippa-||| lahANA evaM vijAmaMtaveyabaMbhanayaniyamasaJcasoyappahANA' 'cArupaNNA' satprajJAH 'sohI' zuddhihetutvena zodhayaH suhRdo vA-||4|| mitrANi jIvAnAmiti gamyam, 'aNiyANA appussuyA abahillesA susAmaNNarayA acchiddapasiNavAgaraNa ti AcchA " drANi-aviralAni nirdaSaNAni vA praznavyAkaraNAni yeSAM te tathA, tathA 'kuttiyAvaNabhUya'tti kutrika-svargamasya- ||P // 13 // pAtAlalakSaNaM bhUmitrayaM tatsambhavaM vastvapi kutrika tatsaMpAdaka ApaNo-haTTaH kutrikApaNastadbhUtAH samIhitArthasampAdanala For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |bdhiyuktatvena sakalaguNopetatvena vA tadupamAH, 'saddhiM'ti sArddhaM sahetyarthaH 'saMparivRtAH samyakaparivAritAH parikarabhAvena parikaritA ityarthaH paJcabhiH zramaNazataireva // taNaM tugiyAe nagarIe siMghADagatigacaukkacaccara mahApahapahesu jAva egadisAbhimuhA NijjAyaMti, tae NaM te samaNovAsayA imIse kahAe laddhaTThA samANA haTThatuTThA jAva saddArveti 2 evaM vadAsI evaM khalu devANu| ppiyA ! pAsAvaccejjA therA bhagavaMto jAtisaMpannA jAva ahApaDirUvaM uggahaM uggihittA NaM saMjameNaM tavasA | appANaM bhAvemANA viharaMti, taM mahAphalaM khalu devANuppiyA ! tahArUvANaM therANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puNa abhigamaNavaMdaNana maMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ? jAva gahaNayAe ?, taM ga cchAmo NaM devANuppiyA ! there bhagavaMte vaMdAmo nama'sAmo jAva pajjuvAsAmo, evaM NaM iha bhave vA parabhave vA jAva aNugAmiyattAe bhavissatItikaTTu annamannassa aMtie eyamahaM paDisurNeti 2 jeNeva sayAI 2 gihAI | teNeva uvAgacchati 2 vhAyA kapabalikammA kayako uyamaMgalapAyacchittA suddhappAvesAI maMgallAI vatthAI pavarAI parihiyA appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIrA saehiM 2 gehehiMto paDinikkhamati 2 tA egayao | melAyati 2 pAyavihAra cAreNaM tuMgiyAe nagarIe majjhaMmajjheNaM Nigacchati 2 jeNeva puSphavatIe ceie teNeva uvAgacchati 2 there bhagavaMte paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchati, taMjahA - sacittANaM davvANaM viusaraNa| yAe 1 acittANaM davvANaM aviusaraNayAe 2 egasADieNaM uttarAsaMga karaNeNaM 3 cakkhu phAse aMjalippagga Jain Educationonal For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zatake uddezaH5 vyAkhyA-1 heNaM 4 maNaso egattIkaraNeNaM 5 jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti 2 tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM prajJaptiH karei 2 jAva tivihAe pajuvAsaNAe pajuvAsaMti // (sU0 109) // abhayadevIyA vRttiH & 'siMghADaga'tti zRGgATakaphalAkAraM sthAnaM trika-rathyAtrayamIlanasthAnaM catuSka-rathyAcatuSkamIlanasthAnaM catvaraM-bahuta-18 paryupAsanA rarathyAmIlanasthAnaM mahApatho-rAjamArgaH panthA-rathyAmAnaM yAvatkaraNAd 'bahujaNasadde i vA' ityAdi pUrva AkhyAnamatra sU 109 // 137 // dRzyaM 'eyamajhu paDisuNeti'tti abhyupagacchanti 'sayAI 2'ti svakIyAni 2 'kayabalikamma'tti snAnAnantaraM kRtaM balikarma yaiH svagRhadevatAnAM te tathA, 'kayakouyamaMgalapAyacchitta'tti kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAni duHsvamAdivighAtArthamavazyakaraNIyatvAdyaiste tathA, anye tvAhuH-'pAyacchitta'tti pAdena pAde vA chuptAzcakSurdoSaparihArArtha | pAdacchuptAH kRtakautukamaGgalAzca te pAdacchuptAzceti vigrahaH, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthakada|dhyakSatadUrvAGkurAdIni 'suddhappAvesAIti zuddhAtmanAM vaiSyANi-veSocitAni athavA zuddhAni ca tAni pravezyAni ca-rAjAdisabhApravezocitAni zuddhapravezyAni 'vatthAI pavarAI parihiya'tti kvacidRzyate, kvacicca 'vatthAI |pavaraparihiya'tti, tatra prathamapATho vyaktaH, dvitIyastu pravaraM yathAbhavatyevaM parihitAH pravaraparihitAH'pAyavihAracAreNaM'ti |pAdavihAreNa na yAnavihAreNa yazcAro-gamanaM sa tathA tena 'abhigameNaM'ti pratipattyA 'abhigacchanti' tat samIpaM abhi // 137 // gacchanti 'saccittANaM ti puSpatAmbUlAdInAM 'viusaraNayAe'tti 'vyavasarjanayA' tyAgena 'acittANaM'ti vastramudrikAdIBAnAm 'aviusaraNayAe'tti atyAgena 'egasADieNaM'ti anekottarIyazATakAnAM niSedhArthamuktam 'uttarAsaMgakara dIni 'suddhappAvesAIti yAni 'vatthAI pavarAI paritaH pravaraparihitAH pAyavihAramA abhi For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NeNaM ti uttarAsaGgaH-uttarIyasya dehe nyAsavizeSaH 'cakSuHsparze' dRSTipAte 'egattIkaraNeNaM'ti anekatvasya-anekAlambanatvasya ekatvakaraNam-ekAlambanatvakaraNamekatrIkaraNaM tena 'tivihAe pajuvAsaNAe'tti, iha paryupAsanAtraividhyaM manovAkAyabhedAditi // tae NaM te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM tIse ya mahatimahAliyAe cAujjAmaM dhamma parikaheMti| jahA kesisAmissa jAva samaNovAsiyattAe ANAe ArAhage bhavati jAva dhammo khio| tae NaM te samaNovAsayA therANaM bhagavaMtANaM aMtie dhammaM socA nisamma haTTa tuTTha jAva hayahiyayA tikkhutto AyAhiNappayAhiNaM kareMti 2 jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsati 2 evaM vadAsI-saMjame NaM bhaMte ! kiMphale ? tave NaM bhaMte ! kiMphale?, tae NaM te therA bhagavaMto te samaNovAsae evaM vadAsI-saMjameNaM ajjo! aNaNhaya phale tave vodANaphale, tae NaM te samaNovAsayA there bhagavaMte evaM vadAsI-jatiNaM bhaMte ! saMjame aNaNhayaphale sAtave vodANaphale kiMpattiyaM NaM bhaMte devA devaloesu uvavajaMti, tattha NaM kAliyaputte nAma therete samaNovAsae evaM vadAsI-puvvataveNaM ajo! devA devaloesu uvavanaMti, tattha NaM mehile nAma there te samaNovAsae evaM |vadAsI-puvasaMjameNaM ajjo ! devA devaloesu uvavanaMti, tattha NaM ANaMdarakkhie NAma there te samaNovAsae / evaM vadAsI-kammiyAe ajjo devA devaloesu uvavajjaMti, tattha NaM kAsaveNAma there te samaNovAsae evaM |vadAsI-saMgiyAe ajo! devA devaloesu uvavajjati, puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajo! For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -16 vyAkhyA- devA devaloesu uvavanaMti, sacce NaM esa aDhe no ceva NaM AyabhAvavattavvayAe, tae NaM te samaNovAsayA there- 2 zatake prajJaptiH hiM bhagavaMtehiM imAI eyArUvAI vAgaraNAI vAgariyA samANA hadvatuTTA there bhagavaMte vaMdati namasaMti 2 pasi uddezaH5 zaNAI pucchaMti 2 aTThAiM uvAdiyaMti 2 uTThAi uddeti 2 there bhagavaMte tikkhutto vaMdati NamaMsaMti 2 therANaM | pUrvatapaHsaMyAvRttiH1 bhagavaM0 aMtiyAo pupphavatiyAo ceiyAo paDinikkhamaMti 2 jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiMha ymaav||138|| paDigayA // tae NaM te therA annayA kayAI tuMgiyAo pupphavaticeiyAo paDinigacchai 2 bahiyA jaNavaya tvaM sU110 vihAraM viharai (suu0110)|| II 'mahaimahAliyAe'tti Alapratyayasya svArthikatvAnmahAtimahatyAH 'aNaNhayaphale'tti na AzravaH anAzravaH anA zravo-navakarmAnupAdAnaM phalamasyetyanAzravaphalaH saMyamaH 'vodANaphale'tti 'dAe lavane' athavA 'daipU zodhane' iti vaca-|| |nAd vyavadAnaM-pUrvakRtakarmavanagahanasya lavanaM prAkkRtakarmakacavarazodhanaM vA phalaM yasya tadvyavadAnaphalaM tapa iti / kiMpa-1| ttiya'ti kaH pratyayaH-kAraNaM yatra tat kiMpratyayaM ?, niSkAraNameva devA devalokeSUtpadyante tapaHsaMyamayoruktanItyA tada-15 kaarnntvaaditybhipraayH| 'puvataveNaM'ti pUrvatapaH-sarAgAvasthAbhAvi tapasyA, vItarAgAvasthA'pekSayA sarAgAvasthAyAH || pUrvakAlabhAvitvAt , evaM saMyamo'pi ayathAkhyAtacAritramityarthaH, tatazca sarAgakRtena saMyamena tapasA ca devatvAvAptiH, // 138 // || rAgAMzasya karmabandhahetutvAt / 'kammiyAe'tti karma vidyate yasyAsau karmI tadbhAvastattA tayA karmimatayA, anye tvAhu-15|| karmaNAM vikAraH kArmikA tayA'kSINena karmazeSeNa devatvAvAptirityarthaH, 'saMgiyAe'tti saGgo yasyAsti sa saGgI tadbhA SESSSSSSSSSS dain Education International For Personal & Private Use Only w Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vastattA tayA, sasaGgo hi dravyAdiSu saMyamAdiyukto'pi karma banAti tataH saGgitayA devatvAvAptiriti, Aha ca - "ba - tavasaMjamA hoMti rAgiNo pacchimA arAgassa / rAgo saMgo vRtto saMgA kammaM bhavo teNaM // 1 // " 'sacce Na' mityAdi satyo - 'yamarthaH, kasmAt ? ityAha- 'no ceva Na' mityAdi naivAtmabhAvavaktavyatayA'yamarthaH, AtmabhAva eva - svAbhiprAya eva na vastutattvaM vaktavyo - vAcyo'bhimAnAdyeSAM te AtmabhAvavaktavyAsteSAM bhAva - AtmabhAvavaktavyatA- ahaMmAnitA tayA, na | vayamahaMmAnitayaivaM brUmaH api tu paramArtha evAyamevaMvidha iti bhAvanA // te kAle 2 rAyagihe nAmaM nagare jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvI| rassa jeTThe aMtevAsI iMdabhUtInAmaM aNagAre jAva saMkhittaviulateya lesse chachadveNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe jAva viharati / tae NaM se bhagavaM goyame chaTThakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe | porisIe sajjhAyaM karei bIyAe porisIe jhANaM jhiyAyaha tahayAe porisIe aturiyamacavalamasaMbhaMte muhU| pottiyaM paDilehei 2 bhAyaNAI vatthAI paDilehei 2 bhAyaNAI pamajjai 2 bhAyaNAI uggAhei 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaha 2 evaM vadAsI - icchAmi NaM bhaMte ! tumbhehiM anbhaNunnAe chaTTakkhamaNapAraNagaMsi rAyagihe nagare uccanIyamajjhimAiM kulAI gharasamudrANassa bhi kkhAyariyAe aDittae, ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM, tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahA1 rAgiNastapaHsaMyamau daivatvakAraNe (pUrvI) arAgiNo'ntyau rAgaH saGga uktaH saGgAt karmma tena bhavo jAyate // 1 // For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH // 139 // tava NaM bhaMte phile taM ceva jANo ceva jAyasahe jAva sohemANe - vIreNaM anbhaNunAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo guNasilAo ceiyAo paDinikkha-18| | 2 zatake mai 2 aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTTIe purao riyaM sohemANe 2 jeNeva rAyagihe nagare Ta uddezaH 5 teNeva uvAgacchai 2 rAyagihe nagare uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyaM aDai / tae NaM sthavirasAse bhagavaM goyame rAyagihe na0 jAva aDamANe bahujaNasaI nisAmei-evaM khalu devANuppiyA! tuGgiyAe naga marthya gauta mapraznaH rIe bahiyA pupphavatIe ceei pAsAvacijjA therA bhagavaMto samaNovAsaehiM imAI eyArUvAI vAgaraNAI sU 111 pucchiyA-saMjame NaM bhaMte ! kiMphale ? tave NaM bhaMte ! kiMphale ?, tae NaM te therA bhagavaMtote samaNovAsae evaM vadAsI-saMjame NaM ajo! aNaNhayaphale tave vodANaphale taM ceva jAva puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe |saMgiyAe ajo ! devA devaloesu uvavajaMti, sacce NaM esamaDe No ceva NaM AyabhAvavattavvayAe // |se kahameyaM maNNe evaM ?, tae NaM samaNe0 goyame imIse kahAe laDDhe samANe jAyasaDDhe jAva samuppanna kouhalle ahApajattaM samudANaM geNhai 2 rAyagihAo nagarAo paDinikkhamai 2 aturiyaM jAva sohemANe | jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvA0 sama bha. mahAvIrassa adUrasAmaMte gamaNAgamaNae paDikkamai esaNamaNesaNaM Aloei 2 bhattapANaM paDidaMsei 2 samaNaM bha0 mahAvIraM jAva evaM // 139 // vayAsI-evaM khalu bhaMte ! ahaM tumbhehiM ambhaNuNNAe samANe rAyagihe nagare uccanIyamajjhimANi kulANi gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDamANe bahujaNasaI nisAmeti(mi), evaM khalu devA tuMgiyAe nagarIe bahiyA For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pupphavaIe ceie pAsAvacijjA therA bhagavaMto samaNovAsaehiM imAiM eyArUvAiM vAgaraNAI pucchiyA-saMjame NaM bhaMte ! kiMphale ? tave kiMphale? taM ceva jAva sace NaM esamaDhe No ceva NaM AyabhAvavattavvayAe, taM pabhU NaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyAkhvAiM vAgaraNAI vAgarittae udAhu appa, samiyA NaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyArUvAI vAgaraNAI vAgarittae udAhu asamiyA? AujiyA NaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyArUvAI vAgaraNAI vAga| rittae ? udAhu aNAujiyA ? paliujiyA NaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyA rUvAI vAgaraNAI vAgarittae udAhu apaliujiyA ?, puvvataveNaM ajjo ! devA devaloesu uvavajaMti puvvasaM| jameNaM kammiyAe saMgiyAe ajo| devA devaloesu uvavajaMti, sacce NaM esamaDhe No ceva NaM AyabhAvavattavvayAe, pabhU NaM goyamA! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyAravAI vAgaraNAI vAgarettae, No ceva NaM appabhU, taha ceva neyavvaM avasesiyaM jAva pabhU samiyaM AujiyA paliujiyA jAva sacce NaM esa| maDhe No ceva NaM AyabhAvavattabvayAe, ahaMpi NaMgoyamA! evamAikkhAmi bhAsemi paNNavemi parUvemi puvataveNaM | devA devaloesu uvavajaMti puvvasaMjameNaM devA devaloesu uvavajaMti kammiyAe devA devaloesu uvavajaMti saMgiyAe devA devaloesu uvavajaMti, puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajjo devA devaloesu uva|| vajaMti, sace NaM esamaDhe No ceva NaM AyabhAvavattavvayAe // (sU0 111) // For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 140 // 'aturiyaM' ti kAyikatvarArahitam 'acavalaM'ti mAnasacApalyarahitam 'asaMbhaMte 'tti asaMbhrAntajJAnaH 'gharasamudA|Nassa' gRheSu samudAnaM-bhaikSaM gRhasamudAnaM tasmai gRhasamudAnAya ' bhikkhAyariyAe 'ti bhikSAsamAcAreNa 'jugaMtarapaloyaNAe 'ti yugaM - yUpastatpramANamantaraM - svadehasya dRSTipAtadezasya ca vyavadhAnaM pralokayati yA sA yugAntarapralokanA tayA dRSTyA 'riyaM'ti IryA gamanam // 'se kaha meyaM maNNe evaM 'ti atha kathametat sthaviravacanaM manye iti vitarkArtho nipAtaH 'evam' amunA prakAreNeti bahujanavacanaM 'pabhU NaM' ti 'prabhavaH' samarthAste 'samiyA NaM'ti samyagiti prazaMsArtho nipAtastena samyak te vyAka | varttante aviparyAsAsta ityarthaH samaJcantIti vA samyaJcaH samitA vA samyakpravRttayaH zramitA vA - abhyAsavantaH 'Au| jiya'tti 'AyogikAH' upayogavanto jJAnina ityarthaH jAnantIti bhAvaH 'paliujjiya'tti pari-samantAd yogikAH | parijJAnina ityarthaH parijAnantIti bhAvaH // anantaraM zramaNaparyupAsanAsaMvidhAnakamuktam, atha sA yatphalA taddarzanArthamAha tahArUvaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNA ?, goyamA ! savaNaphalA, se NaM bhaMte ! savaNe kiMphale ?, NANaphale, se NaM bhaMte ! nANe kiMphale ?, viSNANaphale, se NaM bhaMte ! vinnANe kiMphale ?, paJcakkhANaphale, se NaM bhaMte ! pacakkhANe kiMphale 1, saMjamaphale, se NaM bhaMte! saMjame kiMphale ?, aNa| vhayaphale, evaM aNaNhaye tavaphale, tave vodANaphale, bodANe akiriyAphale, se NaM bhaMte ! akiriyAM kiM For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 5 sthavirasAmarthya gauta mapraznaH sU 111 // 140 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A phalA 1, siddhipajjavasANaphalA paNNattA goyamA!, gAhA-savaNe NANe ya viNNANe paccakkhANe ya saMjame / / aNaNhae tave ceva vodANe akiriyA siddhii||1|| (sU0 112) // ___ 'tahArUva'mityAdi tathArUpam' ucitasvabhAva kaJcana puruSaM zramaNaM vA tapoyuktam , upalakSaNatvAdasyottaraguNavantami. tyarthaH, 'mAhanaM vA' svayaM hanananivRttatvAtparaM prati mA hanetivAdinam , upalakSaNatvAdeva mUlaguNayuktamiti bhAvaH, vAzabdo samuccaye, athavA 'zramaNaH' sAdhuH 'mAhanaH' zrAvakaH 'savaNaphale'ti siddhAntazravaNaphalA, 'NANaphale'tti zrutajJAnaphalaM, zravaNAddhi zrutajJAnamavApyate, 'viNNANaphale'tti viziSTajJAnaphalaM, zrutajJAnAddhi heyopAdeyavivekakArivijJAna4 mutpadyata eva, 'paJcakkhANaphale'tti vinivRttiphalaM, viziSTajJAno hi pApaM pratyAkhyAti, 'saMjamaphale'tti kRtapratyAkhyA-12 nasya hi saMyamo bhavatyeva, 'aNaNhayaphale'tti anAvaphalaH, saMyamavAn kila navaM karma nopAdatte, 'tavaphale'tti anA|zravo hi laghukarmatvAttapasyatIti, 'codANaphale'tti vyavadAnaM-karmanirjaraNaM, tapasA hi purAtanaM karma nirjarayati, 'akiriyAphale'tti yoganirodhaphalaM, karmanirjarAto hi yoganirodhaM kurute, 'siddhipajjavasANaphale'ti siddhilakSaNaM paryavasAnaphalaM-sakalaphalaparyantavarti phalaM yasyAM sA tthaa| 'gAha'tti saGgrahagAthA, etallakSaNaM caitad-"viSamAkSarapAdaM vA"ityAdi chandaHzAstraprasiddhamiti // tathArUpasyaiva zramaNAdeH paryupAsanA yathoktaphalA bhavati, nAtathArUpasya, asamyagbhASittvAditi asamyagabhASitAmeva keSAzciddarzayannAhaaNNautthiyA NaM bhaMte ! evamAtikkhaMti bhAsaMti paNNaveMti parUvaiti-evaM khalu rAyagihassa nagarassa bahiyA AGRAM For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vebhArassa pavvayassa ahe ettha NaM mahaM ege harae adhe pannatte aNegAI joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM nANAdumaprajJaptiH 2 zatake saMDamaMDitauddese sassirIe jAva paDirUve, tattha NaM bahave orAlA balAhayA saMseyaMti sammucchiti vAsaMti uddezaH 5 abhayadevI tavvatiritte ya NaM sayA samio usiNe 2 AukAe abhinissavai / se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA! jaNaM aghahadaprayA vRttiH1| te aNNautthiyA evamAtikkhaMti jAva je te evaM paruti micchaM te evamAtikkhaMti jAva savvaM neyavvaM, jAva |znaHsU113 // 14 // ahaM puNa goyamA! evamAtikkhAmi bhA0paM0pa0 evaM khalu rAyagihassa nagarassa bahiyA vebhArapabvayassa adUrasAmaMte, etthaNaM mahAtavovatIrappabhave nAmaMpAsavaNe pannatte paMcadhaNusayANi AyAmavikkhaMbheNaM nANAdumasaMDama| Diuddese sassirIe pAsAdIe durisaNije abhiruve paDirUve tattha NaM vahave usiNajoNiyA jIvA ya pogga-13 lA ya udagattAe vakkamati viukkamati cayaMti uvavajati tavvatirittevi ya NaM sayA samiyaM usiNe 2 A| uyAe abhinissavai, esa NaM goyamA ! mahAtavovatIrappabhave pAsavaNaM esa NaM goyamA ! mahAtavovatIrappabhavassa pAsavaNassa aTTe pannatte, sevaM bhaMte 2tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati // (sU0 113) // 2-5 // 'pavvayassa ahe'tti adhastAttasyopari parvata ityathaH 'harae'tti idaH 'aghe'tti aghAbhidhAnaH, kvacittu 'harae'tti na // 14 // dazyate, aghetyasya ca sthAne 'appe'tti dRzyate, tatra cApyaH-apAM prabhavo ida eveti, orAla'tti vistIrNaH-'balAhaya'-DI |tti meghAH 'saMseyaMti' 'saMsvidyanti' utpAdAbhimukhIbhavanti 'saMmucchati'tti 'saMmUrcchanti' utpadyante 'tavvairitte yatti dain Education International For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUBSCRIBHASHRSS uparaNAdatiriktazcotkalita ityarthaH 'AuyAe'tti apkAyaH 'abhinissavaI'tti 'abhiniHzravati' kSarati 'micchN| te evamAikkhaMti'tti mithyAtvaM caitadAkhyAnasya vibhaGgajJAnapUrvakatvAt prAyaH sarvajJavacanaviruddhatvAdyAvahArikapratyakSeNa | prAyo'nyathopalambhAccAvagantavyam / 'arasAmaMtetti nAtidUre nApyatisamIpa ityarthaH 'ettha NaM'ti prajJApakenopadaya-| mAne 'mahAtavovatIrappabhave nAma pAsavaNe'tti Atapa ivAtapaH-uSNatA mahAMzcAsAvAtapazceti mahAtapaH mahAtapasyopatIraM-tIrasamIpe prabhava-utpAdo yatrAsau mahAtapopatIraprabhavaH, prazravati-kSaratIti prazravaNaHprasyandana ityarthaH, 'vakkamaMti utpadyante 'viukkamaMti' vinazyanti, etadeva vyatyayenAha-cyavante ceti utpadyante ceti / uktamevArtha nigamayannAha__'esa Na'mityAdi 'eSaH' anantaroktarUpaH eSa cAnyayUthikaparikalpitAghasajJo mahAtapopatIraprabhavaH prazravaNa ucyate, 6 tathA 'eSaH' yo'yamanantaroktaH 'usiNajoNIe'tyAdi sa mahAtapopatIraprabhavasya prazravaNasyArthaH-abhidhAnAnvarthaH prajJaptaH / iti // dvitIyazate paJcamaH // 2-5 // SHAHISIAMANSARA pazcamoddezakasyAnte'nyayUthikA mithyAbhASiNa uktAH, atha SaSThe bhASAsvarUpamucyate, tatra sUtramse NUNaM bhaMte ! maNNAmIti ohAriNI bhAsA, evaM bhAsApadaM bhANiyabvaM (sU0 114 ) // 2-6 // 'se guNaM bhaMte ! maNNAmIti 'ohAriNI bhAsa'tti sezabdo'thazabdArthe sa ca vAkyopanyAse, 'nUnam' (nUna) upamAnAvadhAraNatarkapraznahetuSu' iha avadhAraNe 'bhadanta' iti gurvAmantraNe 'manye' avabudhye iti, evamavadhAryate-avagamyate'nayetya For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1| // 142 // vadhAraNI, avabodhabIjabhUtetyarthaH bhASyata iti bhASA-tadyogyatayA pariNAmitanisRSTanisRjyamAnadravyasaMhatiriti hRdayam , 2 zatake. eSa padArthaH, ayaM punarvAkyArthaH-atha bhadanta ! evamahaM manye'vazyamavadhAraNI bhASeti / evamamunA sUtrakrameNa bhASApadaM uddezau6-7 prajJApanAyAmekAdazaM bhaNitavyamiha sthAne, iha ca bhASA dravyakSetrakAlabhAvaiH satyAdibhizca bhedairanyaizca bahubhiH paryAyai bhASAdevavicAryate // iti dvitIyazate SaSThaH // 2-6 // sthAnayoHsU 114-115 | bhASAvizuddhairdevatvaM bhavatIti devoddezakaH saptamaH samArabhyate, tasya cedamAdisUtram___ kativihA NaM bhaMte ! devA paNNattA ?, goyamA ! caubvihA devA paNNattA, tNjhaa-bhvnnvivaannmNtrjo|tisvemaanniyaa| kahiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM ThANA paNNattA ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe jahA ThANapade devANaM vattavvayA sA bhANiyavvA, navaraM bhavaNA paNNattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, evaM savvaM bhANiyavvaM jAva siddhagaMDiyA samattA-kappANa paihANaM bAhulluccattameva saMThANaM / jIvAbhigame jAva vemANiuddeso bhANiyabvo savvo (sU0 115) // 2-7 // 'kai Nati kati devA jAtyapekSayeti gamyaM, katividhA devAH? iti hRdayaM, 'jahA ThANapae'tti yathA-yatprakArA yAdRzI prajJApanAyA dvitIye sthAnapadAkhye pade devAnAM vaktavyatA 'seti tathAprakArA bhaNitavyeti, navaraM 'bhavaNA p-5||14|| paNatta'tti kvacid dRzyate, tasya ca phalaM na samyagavagamyate, devavaktavyatA caivam-'imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhettA heTThA cegaM joyaNasahassaM vajettA majjhe aThahattare joyaNa For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSeNa lokamata sayasahasse, ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavaNakoDIo bAvattaraM ca bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya'ityA|di / tadgatamevAbhidheyavizeSa vizeSeNa darzayati-'uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge'tti, upapAto-bhavanapatisvasthAnaprAdhyAbhimukhyaM tenopapAtamAzrityetyarthaH, lokasyAsakyeyatame bhAge vartante bhavanavAsina iti / 'evaM savvaM bhANiyavaM'ti 'evam' uktanyAyenAnyadapi bhaNitavyaM, taccedam-'samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge'tti mAraNAntikAdisamu dghAtavartino bhavanapatayo lokasyAsaGkhyeya eva bhAge vartante / tathA 'sahANeNaM loyassa asaMkheje bhAge' svasthAnasya-ukta bhavanavIsasAtirekakoTIsaptakalakSaNasya lokAsaGkhyeyabhAgavartitvAditi, evamasurakumArANAm , evaM teSAmeva dAkSiNAtyA| nAmaudIcyAnAm , evaM nAgakumArAdibhavanapatInAM yathaucityena vyantarANAM jyotiSkANAM vaimAnikAnAM ca sthAnAni vAcyAni, kiyaDUraM yAvadityAha-jAva siddhe'tti yAvatsiddhagaNDikA-siddhasthAnapratipAdanaparaM prakaraNaM, sA caivam-'kahi NaM bhaMte ! siddhANaM ThANA paNNattA?' ityAdi, iha ca devasthAnAdhikAre yatsiddhagaNDikA'bhidhAnaM tatsthAnAdhikArabalAdityavaseyaM, tathedamaparamapi jIvAbhigamaprasiddhaM vAcyaM, tadyathA-'kappANa paiTTANaM' kalpavimAnAnAmAdhAro vAcya | ityarthaH, sa caivam-'sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu vimANapuDhavI kiMpaiTThiyA paNNattA ?, goyamA ! ghaNo-| dahipaiTThiyA paNNattA'ityAdi, Aha ca-"dhaNaudahipaiTThANA surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTThANA 1 dvayoH kalpayorghanodadhipratiSThAnAni surabhavanAni vAyupatiSThAnAni triSu triSu ca tadubhayapratiSThAnAni // 1 // tataH paramuparitanAni AkAzAntarapratiSThitAni sarvANi / / Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJapti abhayadevIyA vRttiH1|| 2 zatake uddezaH8 devasthAnaM sU 115 // 143 // tadubhayasupaiThiyA tisu ya // 1 // teNa paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiDiyA sabe |"tti / tathA 'bAhalla'tti vimAnapRthivyAH | piNDo vAcyaH, sa caivam-'sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu vimANapuDhavI kevaiyaM bAhalleNaM paNNattA ?, goyamA ! sattAvIsaM joyaNasayAI'ityAdi, Aha ca-"sattAvIsa sayAI Aimakappesu puDhavivAhalaM / ekkikahANi sese du duge ya duge caukke y||1||" aveyakeSu dvAviMzatiryojanAnAM zatAni, anuttareSu tvekaviMzatiriti / 'uccattameva'tti kalpavimAnoccatvaM |vAcyaM, taccaivam-'sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu vimANA kevaiyaM uccatteNaM paNNattA?, goyamA ! paMcajoyaNasayAI ityAdi, Aha ca-"paMcasauccatteNaM Aimakappesu hoti u vimANA / ekkekavuDhi sese du duge ya duge caukke ya // 1 // " graiveyakeSu daza yojanazatAni anuttareSu tvekAdazeti, 'saMThANaM'ti vimAnasaMsthAnaM vAcyaM, taccaivam-"sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu vimANA kiMsaMThiyA paNNattA ?, goyamA ! je AvaliyApavihA te vaTTA taMsA cauraMsA, je AvaliyAbAhirA te nANAsaMThiya'tti / uktArthasya zeSamatidizannAha-jIvAbhigametyAdi, sa ca vimAnAnAM pramANavarNaprabhAgandhAdipra|tipAdanArthaH // iti dvitIyazate saptamaH // 2-7 // ni anAta ADmakappesa hoti vipazyaM uccatteNaM paNattA , gAvAta kalpavimAnoccatya / // 14 // atha devasthAnAdhikArAcamaracaJcAbhidhAnadevasthAnAdipratipAdanAyASTamoddezakaH, tasya cedaM sUtram 1-saudharmezAnakalpe saptaviMzatizatAni pRthvIbAhalyam / zeSepvekaikazatahAniH dvike dvike dvike catuSke ca // 1 // 2200-2100 praive81 yakeSu anuttareSu // saudharmezAnakalpe vimAnAni paJcazatoccAni zeSeSvekaikazatavRddhiH dvike dvike dvike ca catuSke ca // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahi NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraranno sabhA suhammA pannattA 1, goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA aruNavarassa dIvassa bAhirillAo vehayaMtAo aruNodayaM samudda bAyAlIsaM joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tigicchyikUDe nAmaM uppAyapavvae paNNatte, sattarasaekkavIse joyaNasae uhUM uccatteNaM cattAri | joyaNasae kosaM ca ubveheNaM gotthubhassa AvAsapavvayassa pamANeNaM NeyavvaM navaraM jvarillaM pamANaM majjhe bhANiyavaM [ mUle dasabAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM majjhe cattAri caDavIse joyaNasate vikkhaMbheNaM uvariM | sattatevI se joyaNasate vikkhaMbheNaM mUle tiSNi joyaNasahassAI doNi ya battIsuttare joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM tiNNi ya igayAle joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM uvariM doNNi ya joyaNasahassAiM doNi yachalasIte joyaNasate kiMcivisesAhie parikkheveNaM ] jAva mUle vitthaDe majjhe saMkhite upiM visAle majjhe varavairaviggahie mahAmauMdasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche jAva paDirUve, se NaM egAe paumavara vezyAe egeNaM vaNasaMDeNa ya savvao samatA saMparikkhitte, paumavaraveiyAe vaNasaMDassa ya vaNNao, tassa NaM tigicchikUDassa uppAyapavvayassa uppiM bahusamaramaNile bhUmibhAge paNNatte, vaNNao tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDiMsae pannatte aDDAijAiM joyaNasayAI uddhaM uccateNaM paNavIsaM joyaNasayAI vikkhaMbheNaM, pAsAyavaNNao ulloya For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- // bhUmivannao aTTa joyaNAI maNipeDhiyA camarassa sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavvaM, tassa NaM tigicchikUDassa 2 zatake prajJaptiH dAhiNaNaM chakkoDisae paNapannaM ca koDIo paNatIsaM ca sayasahassAiM paNNAsaM ca sahassAI aruNode samudde || uddezaH8 abhayadevI asurarAjayAvRttiH1 tiriyaM vIivaittA ahe rayaNappabhAe puDhavIe cattAlIsaM joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM camarassa sabhA 4 asuriMdassa asurakumAraraNNo camaracaMcA nAmaM rAyahANI paM0 egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM hai sU 116 // 144 // jaMbUddIvappamANaM, pAgAro divaDhaM joyaNasayaM uDhe uccatteNaM mUle pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM uvariM addhaterasajoyaNA kavisIsagA addhajoyaNaAyAmaM kosaM vikkhaMbheNaM desUNaM addhajoyaNaM u8 uccatteNaM egamegAe bAhAe paMca 2dArasayA aDDAijAiM joyaNasayAiM 250 uhUM uccatteNaM 125 aDaM vikkhaMbheNaM uvariyaleNaM solasajoyaNasassAiM AyAmavikkhaMbheNaM pannAsaM joyaNasahassAiM paMca ya sattANauyajoyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM savvappamANaM vemANiyappamANassa aDaM neyavvaM, sabhA suhammA, uttarapuracchime NaM jiNagharaM, tato uvavAyasabhA harao abhiseya0 alaMkAro jahA vijayassa saMkappo abhiseyavibhUsaNA ya vvsaao| accaNiya siddhAyaNa gamovi ya NaM camara parivAra iTTattaM (sU0 116) // bIyasae atttthmo||2-8|| // 144 // | 'asuriMdassa'tti asurendrasya, sa cezvaratAmAtreNApi syAdityAha-asurarAjasya, vazavaya'suranikAyasyetyarthaH, 'uppAyapavvae'tti tiryaglokagamanAya yatrAgatyotpatati sa utpAtaparvata iti / 'gotthubhasse'tyAdi, tatra gostubho lavaNasamu RESSUREOCHORRORORSCIENCE For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANSACASS dramadhye pUrvasyAM dizi nAgarAjAvAsaparvatastasya cAdimadhyAnte(prAntamadhye)Su viSkambhapramANamidam-"kamaso vikkhaMbho se || dasabAvIsAi joyaNasayAI 1 / sattasae tevIse 2 cattArisae ya caubIse 3 // 1 // " ihaiva vizeSamAha-'navara'mityAdi, tatazcedamApannam-'mUle dasabAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM,majhe cattAri cauvIse,uvari sattatevIse, mUle tiNNi joyaNasahassAI doNNi ya battIsuttare joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM tiNNi ya iguyAle joyaNasae kiMcivisesUNe parikkhevaNaM uvari doNi ya joyaNasahassAI doNNi ya chalasIe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM' pustakAntare tvetatsakalamastyeveti / 'varavairaviggahie'tti varavajrasyeva vigraha-AkRtiryasya sa svArthikekapratyaye sati varavajravigrahiko, madhye kSAma ityarthaH, etadevAha-mahAmauMde'tyAdi mukundo-vAdyavizeSaH 'acche'tti svaccha AkAzasphaTikavat, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'saNhe'zlakSNaH zlakSNapudgalanivRttatvAt 'laNhe' masRNaH 'ghaDe' ghRSTa |iva ghRSTaH kharazAnayA pratimeva 'mahe' mRSTa iva mRSTaH sukumArazAnayA pratimeva pramArjanikayeva vA zodhitaH ata eva | 'nIrae' nIrajA rajorahitaH 'nimmale' kaThinamalarahitaH 'nippaMke' ArdramalarahitaH 'nikaMkaDacchAe' nirAvaraNadIptiH 4 'sappabhe satprabhAvaH(bhaH) 'samariIe' sakiraNaH 'saujjoe' pratyAsannavastUyotakApAsAIe4, paumavaraveiyAe vaNasaMDassa ya vaNNao'tti, vedikAvarNako yathA-'sA NaM paumavaraveiyA addhaM joyaNaM urdu uccatteNaM paMcadhaNusayAI vikkha-12 bheNaM savarayaNAmaI tigicchakUDauvaritalaparikkhevasamA parikkheveNaM, tIse NaM paumavaraveiyAe ime eyArUve vaNNAvAse 1-kramazastrasya (gostUpasya) viSkambho dvAviMzatyadhikaM dazazataM yojanAnAM trayoviMzatyadhikAni saptazatAni caturvizatyaghikAni catuHzatAni // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 * // 145 // paNNatte' 'varNakavyAsaH' varNakavistaraH 'vairAmayA nemA' ityAdi, 'nema'tti stambhAnAM mUlapAdAH / vanakhaNDavarNakastvevam'se NaM vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakkavAlavikkhaMbheNaM paumavara veiyA parikkhevasame parikkheveNaM, kiNhe kiNhAbhAse' | ityAdi / 'bahusamaramaNijje 'tti atyantasamo ramaNIyazcetyarthaH 'vannao'tti varNakastasya vAcyaH sa cAyam -' se jahAnAmae AliMgapukkhare i vA' AliMgapuSkaraM - murajamukhaM tadvatsama ityarthaH, 'muiMgapukkhare i vA saratale i vA karatale i vA AyaMsamaMDale i vA caMdamaMDale i ve'tyAdi / 'pAsAyavaDiMsae'tti prAsAdo'vataMsaka iva- zekharaka iva pradhAnatvAt prAsAdAvataMsakaH, 'pAsAyavaNNao'tti prAsAdavarNako vAcyaH, sa caivam- 'abbhuggayamUsiyapahasie' abhyudgatamavodgataM vA yathAbhavatyevamucchritaH, athavA makArasyAgamikatvAd abhyudgatazcAsAvucchritazcetyabhyudgatocchritaH, atyarthamucca ityarthaH, prathamaikavacanalopazcAtra dRzyaH, tathA prahasita iva prabhApaTala parigatatayA prahasitaH prabhayA vA sitaH - zuklaH saMbaddho vA prabhAsita iti, 'maNikaNagarayaNabhatticitte' maNikanakaratnAMnAM bhaktibhiH - vicchittibhizcitro vicitro yaH sa tathA, ityAdi 'ulloyabhUmivaNNao'ti ullocavarNakaH prAsAdasyoparibhAgavarNakaH, sa caivam- 'tassa NaM pAsAyavaDiMsagassa imeyArUve ulloe | paNNatte - IhA migausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapa umalayabhatticitte jAva sabatavaNijamae acche jAva paDirUve' bhUmivarNakastvevam- 'tassa NaM pAsAyavaDiMsayassa bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, taMjahA - AliMgapukkhare i ve'tyAdi, 'saparivAraM 'ti camarasambandhiparivArasiMhAsanopetaM taccaivam -' tassa NaM siMhAsaNassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM ettha NaM camarassa causaDIe sAmANiyasAhassINaM causaTThIe bhaddAsaNasAhassIo paNNa For Personal & Private Use Only 2 zatake uddezaH 8 camaracalA. va0sU 116 // 145 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |ttAo evaM puracchimeNaM paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM paMca bhaddAsaNAI saparivArAI dAhiNapuracchimeNaM abhitariyAe parisAe caucIsAe devasAhassINaM caubIsaM bhaddAsaNasAhassIo, evaM dAhiNeNaM majjhimAe aThThAvIsaM bhaddAsaNasAhassIo, dAhiNapaJcasthimeNaM bAhiriyAe battIsaM bhaddAsaNasAhassIo paJcatthimeNaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM satta bhaddAsaNAI cauddisiM AyarakkhadevANaM cattAri bhaddAsaNasahassacausaThThIo'tti, 'tettIsaM bhoma'tti vAcanAntare dRzyate, tatra bhaumAni-viziSTasthAnAni nagarAkArANItyanye, 'uvayAriyaleNaM ti gRhasya pIThabandhakalpaM 'savvappamANaM vemANiyappamANassa addhaM neyavvaM'ti, ayamarthaH-yattasyAM rAjadhAnyAM prAkAraprAsAdasabhAdivastu tasya sarvasyocchrayAdipramANaM saudhamevaimAnikavimAnaprAkAraprAsAdasabhAdivastugatapramANasyArddha ca netavyaM, tathAhi-saudharmavaimAnikAnAM vimAnaprAkAro | yojanAnAM trINi zatAnyuccatvena, etasyAstu sArddha zataM, tathA saudharmavaimAnikAnAM mUlaprAsAdaH paJca yojanAnAM zatAni | tadanye catvArastatparivArabhUtAH sAr3he dve zate 4 pratyekaM ca teSAM caturNAmapyanye parivArabhUtAzcatvAraH sapAdazatam 16 evamanye tatparivArabhUtAH sArddhA dviSaSTiH 64 evamanye sapAdaikatriMzat , 256 iha tumUlaprAsAdAH sADhe dve yojanazate evamarvArddhahInAstadapare yAvadantimAH paJcadaza yojanAni paJca ca yojanasyASTAMzAH, etadeva vAcanAntare uktam-'cattAri parivADIo |pAsAyavaDeMsagANaM addhaddhahINAo'tti eteSAM ca prAsAdAnAM catasRSvapi paripATISu trINi zatAnyekacatvAriMzadadhikAni bhavanti, etebhyaH prAsAdebhya uttarapUrvasyAM dizi sabhA sudharmA siddhAyatanamupapAtasabhA hrado'bhiSekasabhA'laGkArasabhA | vyavasAyasabhA ceti, etAni ca sudharmasabhAdIni saudharmavaimAnikasabhAdibhyaH pramANato'rddhapramANAni, tatazcocchraya ihaiSAM SaT dain Education International For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 146 // triMzadyojanAni paJcAzadAyAmo viSkambhazca paJcaviMzatiriti, eteSAM ca vijayadevasambandhinAmiva 'aNegakhambhasayasaNNiviTThA abbhuggayasukayavairaveiyA'ityAdivarNako vaacyH| tathA dArANaM upi bahave aThThamaMgalagA jhayA chattA'ityAdi, alaGkArazca sabhAdInAM vAcyaH, sarva ca jIvAbhigamoktaM vijayadevasambandhi camarasya vAcyaM yAvadu| papAtasabhAyAM saGkalpazcAbhinavotpannasya kiM mama pUrva pazcAdvA kartuM zreyaH ? ityAdirUpaH, abhiSekazcAbhiSekasabhAyAM mahA sAmAnikAdidevakRtaH, vibhUSaNA ca vastrAlaGkArakRtA'laGkArasabhAyAM, vyavasAyazca vyavasAyasabhAyAM pustakavAcanataH, arcanikA ca siddhAyatane siddhapratimAdInAM, sudharmasabhAgamanaM ca sAmA- nikAdiparivAropetasya camarasya, parivArazca sAmAnikAdiH, RddhimattvaM ca 'evaMmahiDDie' ityAdivacana-1 vAcyamasyeti, etad vAcanAntare'rthataH prAyo'valokyata eveti // dvitIyazate'STamaH // 2-8 // // prAsAdaparipATIsaGkhyA // 2 zatake uddezaH camaracacAva0 sU116 samayakSetra va0 sU117 uddeza 9 SAMACREACHERS camaracaJcAlakSaNaM kSetramaSTamoddezaka uktam, atha kSetrAdhikArAdeva navame samayakSetramucyata ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram kimidaM bhaMte ! samayakhettetti pavuccati ?, goyamA ! aTThAijA dIvA doya samudA esaNaM evaie samayakhetteti |pavuJcati, tattha NaM ayaM jaMbUddIve 2 savvadIvasamuddANaM savvabbhaMtare evaM jIvAbhigamavattavvayA (joisavihaNaM) neyavvA jAva abhitaraM pukkharaddhaM joisavihUNaM (imA gaahaa)|| (sU0117) // vitIyassa navamo uddeso||2-9|| "kimidamityAdi tatra samayaH-kAlastenopalakSitaM kSetraM samayakSetraM, kAlo hi dinamAsAdirUpaH sUryagatisamabhivyaGgayo // 146 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyakSetra eva na parataH, parato hi nAdityAH saMcariSNava iti, "evaM jIvAbhigamavattavvayA neyavya'tti, eSA caivam| 'ega joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNa mityAdi 'joisavihUNaM'ti, tatra jambUdvIpAdimanuSyakSetravaktavyatAyAM jIvAbhigamokAyAM jyotiSkavaktavyatA'pyasti tatastadvihInaM yathA bhavatyevaM jIvAbhigamavaktavyatA netavyeti, vAcanA|ntare tu 'joisaaDhavihaNaM'ti ityAdi bahu dRzyate, tatra 'jaMbUddIve NaM bhaMte ! kai caMdA pabhAsiMsu vA 3 ? kati sUrIyA taviMsu vA 3 ? kai nakkhattA joiM joiMsu vA 31 ityAdikAni pratyekaM jyotiSkasUtrANi, tathA-se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai jaMbUddIve dIve ?, goyamA! jaMbUddIveNaM dIve maMdarassa pacayassa uttareNaM lavaNassa dAhiNaNaM jAva tattha 2 bahave jaMbUrukkhA | jaMbUvaNNA jAva uvasohemANA ciTThati, se teNa?NaM goyamA ! evaM vuccai jaMbUddIve dIve' ityAdIni pratyekamarthasUtrANi ca santi, tatazcaitadvihInaM yathA bhavatyevaM jIvAbhigamavaktavyatayA neyaM asyoddezakasya sUtraM 'jAva imA gAha'tti saGgrahagAthA, sA ca-"arahaMta samaya bAyara vijU thaNiyA balAhagA agaNI / Agara nihi nai uvarAga niggame vuhivayaNaM ca // 1 // " asyAzcArthastatrAnena sambandhenAyAto-jambUdIpAdInAM mAnuSottarAntAnAmarthAnAM varNanasyAnte idamuktam-'jAvaM ca NaM mANusuttare pabae tAvaM ca NaM assiloetti pavuccaI' manuSyaloka ucyata ityarthaH, tathA 'arahaMtetti jAvaM ca NaM arahatA cakkavaTTI jAva sAviyAo maNuyA pagaibhaddayA viNIyA tAvaM ca NaM assiloetti pavuccai / 'samaya'tti jAvaM ca NaM || | samayAi vA AvaliyA i vA jAva assiloetti pavuccai, evaM jAvaM ca NaM bAyare vijuyAre bAyare thaNiyasadde jAvaM ca NaM | bahave orAlA balAyA saMseyaMti, 'agaNi' tti jAvaM ca NaM bAyare teuyAe jAvaM ca NaM AgarA i vA nihI i vA naI i For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 147 // vA 'uvarAga'tti caMdovarAgA i vA sUrovarAgA i vA tAvaM ca NaM assiloetti pavuccai' uparAgo-grahaNaM 'niggame buddhivayaNaM ca'ti yAvacca nirgamAdInAM vacanaM prajJApanaM tAvanmanuSyaloka iti prakRtaM, tatra 'jAvaM ca NaM caMdimasUriyANaM jAva | tArArUvANaM aigamaNaM niggamaNaM vuDDI nighuDI Aghavijjai tAvaM ca NaM assiloetti pavuccai'tti, atigamanamihottarAyaNaM | nirgamanaM - dakSiNAyanaM vRddhiH - dinasya varddhanaM nivRddhiH - tasyaiva hAniriti // dvitIyazate navamaH // 29 // 64 anantaraM kSetramuktaM taccAstikAyadezarUpamityastikAyAbhidhAnaparasya dazamoddezakasyAdisUtram - kati NaM bhaMte ! asthikAyA pannattA ?, goyamA ! paMca atthikAyA paNNattA, taMjahA-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe jIvatthikAe pogalatthikAe // dhammasthikAraNaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katara se katiphAse ?, goyamA ! avaNNe agaMdhe arase aphAse arUve ajIve sAsae avaTThie | logavve, se samAsao paMcavihe pannatte, taMjahA- davvao khettao kAlao bhAvao guNao, duvvao gaM dhammatthikAe ege davve, khetao NaM logappamANamette, kAlao na kayAvi na Asi na kathAi natthi jAva nizce, bhAvao avaNNe agaMdhe arase aphAse, guNao gamaNaguNe / ahammatthikAevi evaM ceva, navaraM guNao ThANaguNe, AgAsatthikAevi evaM ceva, navaraM khettao NaM AgAsatthikAe loyAloyappamANamette aNate ceva jAva guNao avagAhaNAguNe / jIvatthikAe NaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katirase kaiphAse 1, goyamA ! For Personal & Private Use Only 12 zatake uddezaH 10 dharmAstikAyAdidra vyAdyAH sU 118 // 147 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNate, tApamANamette, kA dhammatyika dasa se | avaNNe jAva asvI jIve sAsae avaTThie logavve, se samAsao paMcavihe paNNase, taMjahA-davao jAva guNao, davao NaM jIvatthikAe aNaMtAI jIvadavvAI, khesao logappamANamatte kAlao na kayAina Asi jAva nicce, bhAvao puNa avaNNe agaMdhe arase aphAse, guNao uvaogaguNe / poggalasthikAe NaM bhaMte! kativaNNa katigaMdhe0 rasekaphAse?, goyamA!paMcavaNNe paMcarase dugaMdhe aTThaphAserUvI ajIve sAsae avaTTie logavve, se samAsao paMcavihe paNNatte, taMjahA-vvao khettao kAlao bhAvao guNao, vvao NaM poggalasthikAe aNaMtAI vvAI, khettao loyappamANamette, kAlaona kayAina Asi jAva nicce, bhAvao vnnnnmNtegNdhrsphaasmNte,gunnoghnngunne| (sU0118) ege bhaMte! dhammatthikAyapadese dhammatthikAetti vattavvaM || siyA?,goyamANo iNahe samahe,evaM donnivi tinnivi cattAripaMca cha sattaaTTha nava dasa saMkhejA, asaMkhejA bhaMte! dhammatthikAyappaesA dhammatthikAetti vattavvaM siyA ?, goyamA ! No iNaDhe samaDhe, egapadesUNeviya NaM bhaMte ! dhammatthikAe 2ti vattavvaM siyA ? No tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM bucA ? ege dhammatthikAyapadese no dhammatthikAetti vattavvaM siyA jAva egapadesUNevi ya NaM dhammatthikAe no dhammatthikAetti vattavvaM siyA ?, se nUrNa goyamA ! khaMDe cakke sagale cakke ?, bhagavaM ! no khaMDe cakke sakale cakke, evaM chatte camme daMDe dUse * Au pahe moyae, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-ege dhammatthikAyapadese no dhammatthikAetti vattavvaM siyA jAva egapadesUNeviya NaM dhammatthikAe no dhammatthikAetti vattavvaM siyA ||se kiMkhAtie NaM bhaMte ! dhamma dan Education International For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA thikAe tti vattavvaM siyA?, goyamA ! asaMkhejA dhammatthikAyapaesA te savve kasiNA paDipuNNA nirava- 2 zatake prajJaptiH sesA egagahaNagahiyA esa NaM goyamA ! dhammatthikAetti vattavvaM siyA, evaM ahammatthikAevi, AgAsa-18 | uddezaH10 abhayadevI- sthikAevi, jIvatthikAyapoggalatthikAyAvi evaM ceva, navaraM tiNhapi padesA aNaMtA bhANiyavvA, sesaM taM pradezonayA vRttiH1 ceva // (sU0 119) // 18 syApi vyapa. dezAbhAvaH // 148 // 1 'kaiNamityAdi, astizabdena pradezA ucyante'tasteSAM kAyA-rAzayo'stikAyAH, athavA'stItyayaM nipAtaH kAlatrayA-||3|| sU119 bhidhAyI, tato'stIti-santi Asana bhaviSyanti ca ye kAyAH-pradezarAzayaste'stikAyA iti, dharmAstikAyAdInAM copanyAse'yameva kramaH, tathAhi-dharmAstikAyAdipadasya mAGgalikatvAddharmAstikAya AdAvuktaH, tadanantaraM ca tadvipakSatvAdadharmAstikAyA, tatazca tadAdhAratvAdAkAzAstikAyaH, tato'nantatvAmUrtatvasAdhAjIvAstikAyaH, tatastadupaSTambhakatvApudgalAstikAya iti // 'avaNNe'ityAdi, yata evAvarNAdirata eva 'arUpI' amUrtoM na tu niHsvabhAvo, naJaH paryudAsavRttitvAt , zAzvato dravyataH avasthitaH pradezataH 'logavvetti lokasya-pazcAstikAyAtmakasyAMzabhUtaM dravyaM lokadravyaM, IN |bhAvata iti paryAyataH, 'guNao'tti kAryataH 'gamaNaguNe'tti jIvapadgalAnAM gatipariNatAnAM gatyupaSTambhahetumatsyAnAM ||8| jalamiveti / 'ThANaguNe'tti jIvapudgalAnAM sthitipariNatAnAM sthityupaSTambhaheturmatsyAnAM sthalamiveti / 'avagAhaNA // 148 // guNe'tti jIvAdInAmavakAzaheturbadarANAM kuNDamiva / 'uvaogaguNe'tti upayogaH-caitanyaM sAkArAnAkArabhedaM / 'gahaNaguNe'tti grahaNaM-paraspareNa sambandhanaM jIvena vA audArikAdibhiH prakArairiti // 'khaMDaM cakke' ityAdi, yathA khaNDacakra cakra For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na bhavati, khaNDacakramityevaM tasya vyapadizyamAnatvAt, api tu sakalameva cakraM cakraM bhavati, evaM dharmAstikAyaH pradezenApyUno na dharmAstikAya iti vaktavyaH syAd, etacca nizcayanayadarzanaM, vyavahAranayamataM tu-ekadezenonamapi vastu vastveva, yathA khaNDo'pi ghaTo ghaTa eva, chinnakarNo'pi zvAzcaiva, bhaNanti ca-'ekadezavikRtamananyavaditi ||'se kiMkhAiMti' atha kiM punarityarthaH 'sabve'vi' samastAH, te ca dezApekSayA'pi bhavanti, prakArakAtsnye'pi sarvazabdapravRtterityata Aha'kasiNa'tti kRtsnA na tu tadekadezApekSayA sarva ityarthaH, te ca svasvabhAvarahitA api bhavantItyata Aha-pratipUrNAHAtmasvarUpeNAvikalAH, te ca pradezAntarApekSayA svasvabhAvanyUnA api tathocyanta ityAha-niravasesa'tti pradezAntarato'pi svasvabhAvenAnyUnAH, tathA 'egaggahaNagahiya'tti ekagrahaNena-ekazabdena dharmAstikAya ityevaMlakSaNena gRhItA ye te tathA, ekazabdAbhidheyA ityarthaH, ekArthA vaite zabdAH, paesA aNaMtA bhANiyavya'tti dharmAdharmayorasaGkhyeyAH pradezA uktAH AkAzAdInAM punaH pradezA anantA vAcyAH, anantapradezikatvAtrayANAmapIti // upayogaguNo jIvAstikAyaH prAgdarzitaH, atha taddezabhUto jIva utthAnAdiguNa iti darzayannAha jIve NaM bhaMte ! sauhANe sakamme sabale savIrie sapurisakAraparakkame AyabhAveNaM jIvabhAvaM uvadaMsetItti vattavvaM siyA ?, haMtA goyamA! jIve NaM sauTTANe jAva uvadaMsetItti vattavvaM siyaa| se keNaTeNaM jAva vattavvaM siyA?, goyamA ! jIve gaM aNaMtANaM AbhiNibohiyanANapajavANaM evaM suyanANapajavANaM ohinA| NapajjavANaM maNapajjavanANapa0 kevalAnaNapa0 maiannANapa. suyaannANapa0vibhaMgaNANapajavANaM cakkhudaMsaNapa0 RECAR For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU 120 vyAkhyA- acakkhudaMsaNapa. ohidasaNapa0 kevaladasaNapa0 uvaogaM gacchai, uvaogalakkhaNe NaM jIve, se teNaTeNaM evaM prajJaptiHlA 2 zatake buccai-goyamA ! jIveNaM sauTThANe jAva vattavvaM siyA // (sU0 120) // abhayadevI | uddezaH10 hai 'jIve 'mityAdi, iha ca 'sauTThANe ityAdIni vizeSaNAni muktajIvavyudAsArthAni 'AyabhAveNa ti yA vRttiH1] 4 matyAdipaID AtmabhAvena-utthAnazayanagamanabhojanAdirUpeNAtmapariNAmavizeSeNa 'jIvabhAvaM'ti jIvatvaM caitanyam 'upadarzayati' prakA- yavAtmaka // 149 // |zayatIti vaktavyaM syAd !, viziSTasyotthAnAdeviziSTacetanApUrvakatvAditi / 'aNaMtANaM AbhiNibohie'tyAdi, topayogaH 'paryavAH' prajJAkRtA avibhAgAH palicchedAH, te cAnantA AbhinibodhikajJAnasyAto'nantAnAmAbhinibodhikajJAnaparyavANAM 4 sambandhinam , anantAbhinibodhikajJAnaparyavAtmakamityarthaH, 'upayoga' cetanAvizeSa gacchatIti yogaH, utthAnAdAvAtma-10 | bhAve vartamAna iti hRdayam , atha yadyutthAnAdyAtmabhAve vartamAno jIva AbhinibodhikajJAnAdyupayogaM gacchati tatkime| tAvatava jIvabhAvamupadarzayatIti vaktavyaM syAt ? ityAzaGkayAha-uvaoge'tyAdi, ata upayogalakSaNaM jIvabhAvamutthA|nAdyAtmabhAvenopadarzayatIti vaktavyaM syAdeveti // anantaraM jIvacintAsUtramuktam , atha tadAdhAratvenAkAzacintAsUtrANi ___ kativihe gaM bhaMte ! AgAse paNNatte ?, goyamA! duvihe AgAse pa0, taMjahA-loyAgAse ya aloyAgAse saay|| loyAgAse NaM bhaMte / kiM jIvA jIvadesA jIvapadesA ajIvA ajIvadesA ajIvapaesA, goyamA ! XII 1 atra hi lokAkAzazabdena samagro lokastatpradezo vA vivakSyate tathA caikasmin pradeze jIvapudgalAnAM bahUnAM pradezAnAM bhAvAt // 149 // jIvAstikAyapudgalAstikAyadezasaMbhavo bAdarapariNAme vikAze ca pradezasaMbhavaH dharmAdharmayostu naivamiti niSiddhau taddezau samagre tu samagrA evaM te iti, yadA tu lokAkAzasyApi dezo vivakSyate tadA'nayoH syAtAmeva dezau, tatsasamAnatvAttayoH, For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2564564 jIvAvi jIvadesAvi jIvapadesAvi ajIvAvi ajIvadesAvi ajIvapadesAvi je jIvAte niyamA egidiyA diyA teiMdiyA cariMdiyA paMceMdiyA aNidiyA, je jIvadesA te niyamA egidiyadesA jAva aNidiyadesA, je jIvapadesA te niyamA egiMdiyapadesA jAva aNiMdiyapadesA, je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahA-ruvIya arUvI ya, je ruvI te cauvvihA paNNattA, taMjahA-khaMdhA khaMdhadesA khaMdhapadesA paramANupoggalA,je arUvI te paMcavihA paNNasA, taMjahA-dhammatthikAe no dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa padesA adhammathikAe no adhammatthikAyassa dese adhammatthikAyassa padesA addhAsamae // (sU0 121) // | tatra lokAlokAkAzayorlakSaNamidaM-"dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram / taivyaiH saha lokastadviparItahyalokAkhyam // 1 // " iti // 'logAgAse Na'mityAdau SaT praznAH, tatra lokAkAze'dhikaraNe 'jIva'tti saMpUrNAni jIvadravyANi 'jIvadesa'tti jIvasyaiva buddhiparikalpitA dyAdayo vibhAgAH, 'jIvapaesa'tti tasyaiva buddhikRtA eva prakRpTA dezAH pradezA, nirvibhAgA bhAgA ityarthaH, 'ajIva'tti dharmAstikAyAdayo, nanu lokAkAze jIvA ajIvAzcetyukte taddezapradezAstatroktA eva bhavanti, jIvAdyavyatiriktatvAddezAdInAM, tato jIvAjIvagrahaNe kiM dezAdigrahaNeneti ?, naivaM, niravayavA jIvAdaya iti matavyavacchedArthatvAdasyeti, atrottaraM-'goyamA ! jIvAvI'tyAdi, anena cAdyapraznatrayasya nirvacanamuktam / athAntyasya praznatrayasya nirvacanamAha-rUvI yatti mUrttAH, pudgalA ityarthaH, 'arUvI yatti amUrtAH, 5-06- 45- dain Education International For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-1 dharmAstikAyAdaya ityarthaH, 'khaMdha'tti paramANupracayAtmakAH skandhAH 'skandhadezAH' vyAdayo vibhAgAH 'skandhapradezAH, 2 zatake prajJaptiH abhayadevI tasyaiva niraMzA aMzAH 'paramANupudgalAH' skandhabhAvamanApannAH paramANava iti, tato lokAkAze rUpidravyApekSayA 'ajIvAvi ajIvadesAvi ajIvapaesAvi' ityetadarthataH syAd, aNUnAM skandhAnAM cAjIvagrahaNena grahaNAt, 'je arUvI / AkazejIyAvRttiH1 vAdyavasthite paMcavihe'tyAdi, anyatrArUpiNo dazavidhA uktAH, tadyathA-AkAzAstikAyastaddezastatpradezazcetyevaM dharmAdharmAstikAyau // 150 // tiHsU121 | samayazceti daza, iha tu sabhedasyAkAzasyAdhAratvena vivakSitatvAttadAdheyAH sapta vaktavyA bhavanti, na ca te'tra vivakSitAH, | vakSyamANakAraNAt , ye tu vivakSitAstAnAha-paJceti, kathamityAha-'dhammatthikAe'ityAdi, iha jIvAnAM pudgalAnAM ca bahu-14 tvAdekasyApi jIvasya pudgalasya vA sthAne saGkocAditathAvidhapariNAmavazAdbahavo jIvAH pudgalAzca tathA taddezAstatpradezAzca meM |saMbhavantItikRtvA jIvAzca jIvadezAzca jIvapradezAzca, tathA rUpidravyApekSayA'jIvAzcAjIvadezAzcAjIvapradezAzceti saMgatam, | ekatrApyAzraye bhedavato vastutrayasya sadbhAvAt , dharmAstikAyAdau tu dvitayameva yuktaM, yato yadA saMpUrNa vastu vivakSyate ||8| tadA dharmAstikAyAdItyucyate, tadaMzavivakSAyAM tu tatpradezA iti, teSAmavasthitarUpatvAt, taddezakalpanA tvayuktA, teSAma-16 |navasthitarUpatvAditi, yadyapi cAnavasthitarUpatvaM jIvAdidezAnAmapyasti tathA'pi teSAmekatrAzraye bhedena sambhavaH prarUpa-| // 15 // |NAkAraNam iha tu tannAstikAyAderekatvAdasaGkocAdidharmakatvAcceti, ata eva dharmAstikAyAdidezaniSedhAyAha-'no dha-||8| |mmatthikAyassa dese' tathA 'no adhammatthikAyassa dese'tti / cUrNikAro'pyAha-'arUviNo davA samudayasaddeNaM PROCHAISESSORIES dain Education International For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhannati, nIsesA paesehiM vA nIsesA bhaNijjA, no deseNaM, tassa aNavadriyappamANataNao, teNa na deseNa niso, jo hA puNa desasado eesu ko so savisayagayavavahAratthaM paradayaphusaNAdigayavavahAratthaM ceti, tatra svaviSaye-dharmAstikAyAdiviSaye yo dezasya vyavahAro-yathA dharmAstikAyaH svadezenordhvalokAkAzaM vyAmotItyAdistadartha, tathA paradravyeNa-UrdhvalokAkAzAdinA yaH svasya sparzanAdigato vyavahAro yatholokAkAzena dharmAstikAyasya dezaH spRzyate ityAdistadarthamiti 'addhAsamaya'ti addhA-kAlastallakSaNaH samaya:-kSaNo'ddhAsamayaH, sa caika eva vartamAnakSaNalakSaNaH, atItAnAgatayorasalAtvAditi // kRtaM lokAkAzagatapraznaSaTkasya nirvacanam , athAlokAkAzaM prati praznayanAha__ alogAgAse NaM bhaMte ! kiM jIvA ? pucchA taha ceva, goyamA ! no jIvA jAva no ajIvappaesA ege ajIvavvadese aguruyalahue aNaMtehiM aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAse aNaMtabhAgUNe ||(suu0122)|| dhammasthikAe NaM bhaMte ! kiM (ke) mahAlae paNNatte?, goyamA ! loe loyamette loyappamANe loyaphuDe loyaM ceva phusittA NaM ciTThA, evaM ahammatthikAe loyAgAse jIvasthikAe poggalatthikAe paMcavi ekAbhilAvA // (suu0123)|| ___ 'pucchA taha ceva'tti yathA lokaprazne, tathAhi-'alokAkAse NaM bhaMte ! kiMjIvA jIvadesAjIvappaesA ajIvA ajI * anavasthitapramANatvaM hi ekasminnapi pradeze tadA syAdyadA vyAdipradezasamudAya ekatrIbhAvamApnuyAt na caivaM dharmAdharmayoH // 4 jIvapudgatAbyorAkAzadezAvagADhayorupaSTambhadAnAya jIvapudgalAkAzAdeH parasparaM ca yA sparzanA dezApekSayA tasya vyavahArAya // For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAkhyA-5 vadesA ajIvappaesa'tti / nirvacanaM tveSAM SaNNAmapi niSedhaH, tathA 'ege ajIvadvvadese'tti alokAkAzasya dezatvaM ||8|| 2 zatake prajJaptiH lokAlokarUpAkAzadravyasya bhAgarUpatvAt 'agaruyalahue'tti gurulaghutvAvyapadezyatvAt 'aNaMtehiM aguruyalahu- uddezaH 10 abhayadevI- yaguNehiM'ti 'anantaiH' svaparyAyaparaparyAyarUpairguNaiH, agurulaghusvabhAvairityarthaH, 'savvAgAse aNaMtabhAgUNe'tti lokAkA alokAyA vRttiH zasyAlokAkAzApekSayA'nantabhAgarUpatvAditi // athAnantaroktAn dharmAstikAyAdIn pramANato nirUpayannAha-'kemahA kAzaprazna: sU 122 lae'tti luptabhAvapratyayatvAnnirdezasya kiM mahattvaM yasyAsau kiMmahattvaH ?, 'loe'tti lokaH, lokprmittvaallokvypde||15|| dharmAstikA zAdvA, ucyate ca-"paMcatthikAyamaiyaM (o) loyaM (o)"ityAdi, loke cAsau varttate, idaM cApranitamapyuktaM, yAdimaha| ziSyahitatvAdAcAryasyeti, lokamAtraH' lokaparimANaH, saca kiJcinyUno'pi vyavahArataH syAdityata Aha-lokapramANaH, ||4|| |ttA sU123 | loka(pramANa)pradezatvAttatpadezAnAM, sa cAnyo'nyAnubandhena sthita ityetadevAha-'loyaphuDe'tti lokena-lokAkAzena | lokasparzaH sakalasvapradezaiH spRSTo lokaspRSTaH, tathA lokameva ca sakalasvapradezaiH spRSTA tiSThatIti // pudgalAstikAyo lokaM spRSTvA tiSTha- sU 124 | tItyanantaramuktamiti sparzanA'dhikArAdadholokAdInAM dharmAstikAyAdigatAM sparzanAM darzayannidamAha pRthvyAdispa | aheloe NaM bhaMte ! dhammatthikAyassa kevaiyaM phusati ?, goyamA ! sAtiregaM addhaM phusati / tiriyaloe zaHsU 125 MNaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! asaMkhejahabhAgaM phusai / uDDaloe NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! desUrNa ardhA phusai // 15 // (sU0 124) // M 1-paJcAstikAyAtmako lokaH // For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 3 3 + +4+4+4+4+ 'sAtiregaM addhaM'ti lokavyApakatvAddharmAstikAyasya sAtirekasaptarajupramANatvAccAdholokasya / 'asaMkhejahabhAgaM'ti asaGgyAtayojanapramANasya dharmAstikAyasyASTAdazayojanazatapramANastiryagloko'saGgyAtabhAgavatIti tasyAsAvasadheyabhAgaM spRzatIti / 'desoNaM addhaM ti dezonasaptarajupramANatvAdU lokasyeti // | imA NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavI dhammatthikAyassa kiM saMkhejahabhAgaM phusati ? asaMkhejaibhAgaM phusai? saMkhijje bhAge phusati ? asaMkheje bhAge phusati ? savvaM phusati, goyamA ! No saMkhejjaibhAgaM phusati asaM khejahabhAgaM phusai No saMkhejje No asaMkhejje no savvaM phusati / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe||4|| | uvAsaMtare ghaNodahI dhammatthikAyassa pucchA, kiM saMkhejahabhAgaM phusati ? jahA rayaNappabhA tahA ghnnodhighnnvaaytnnuvaayaa| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe uvAsaMtare dhammatthikAyassa kiM saMkhejatibhAgaM phusati asaMkhejahabhAgaM phusai jAva savvaM phusai, goyamA! saMkhejaibhAgaM phusai No asaMkhejaibhAgaM phusai no saMkhene no asaMkheje0 no savvaM phusai, uvAsaMtarAI savvAiM jahA rayaNappabhAe puDhavIe vattavvayA bhaNiyA, evaM jAva ahesattamAe, jaMbUddIvAiyA dIvA lavaNasamuddAiyA samuddA, evaM sohamme kappe jAva IsipambhArApuDhavIe, ete savve'vi asaMkhejatibhAgaM phusati, sesA paDiseheyavvA / 4aa evaM adhammatthikAe, evaM loyAgAsevi, gAhA-puDhavodahIghaNataNukappA gevejaNuttarA siddhI / saMkhejatibhAgaM aMtaresu sesA asaMkhejjA ||1||(suu0 125) // vitiyaM sayaM samattaM // 2-10 // 2 // ranAla 4+4 For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 'imA NaM bhaMte'ityAdi, iha pratipRthivi paJca sUtrANi devalokasUtrANi dvAdaza graiveyakasUtrANi trINi anuttareSatpA- prajJaptiH gbhArAsUtre dve evaM dvipaJcAzatsUtrANi dharmAstikAyasya kiM saGkhyeyaM bhAgaM spRzantItyAdyabhilApenAMvaseyAni, tatrAvakAzA- abhayadevI-mAntarANi soyA ntarANi saGkhyeyabhAgaM spRzanti, zeSAstvasamaveyabhAgamiti nirvacanam , etAnyeva sUtrANyadharmAstikAyalokAkAzayoriti // yA vRttiH1 ihoktArthasaGgrahagAthA bhAvitAthaiveti // dvitIyazate dshmH||2-10|| // 152 // zrIpaJcamAGge gurusUtrapiNDe, zataM sthitAnekazate dvitIyam / anaipuNenApi mayA vyacAri, sUtraprayogajJavaco'nuvRttyA // 1 // iti // %AEA5 2 zatake uddezaH10 pRthvyAdissa *rzaHsU 125 YALAYA CANADAANA AAAAAAAES NAARAATRENARENAKAARVAESH AAAAAA // iti zrIbhagavatIvRttau dvitIyaM zataM samAptam // . // 152 // 3 4 For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyaM zatakam // 989-4+ vyAkhyAtaM dvitIya zatamatha tRtIyaM vyAkhyAyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantarazate'stikAyA uktAH, iha tu tadvizeSabhUtasya jIvAstikAyasya vividhadharmA ucyante, ityevaMsambandhasyAsya tRtIyazatasyoddezakArthasaGgrahAyeyaM gAthA - ariasoor camera kiriye jANitthi nagara pAlA ye~ / aviMda iMdiye parisA tatiyammi sae dasuddesA // 1 // tatra 'kerisaviNa' tti kIdRzI camarasya vikurvaNAzaktirityAdipraznanirvacanArthaH prathama uddezakaH 1, 'camara' ti | camarotpAtAbhidhAnArthI dvitIyaH 2, 'kiriya' ti kAyikyAdikriyAdyarthAbhidhAnArthastRtIyaH 3, 'jANa'ti yAnaM devena vaikriyaM kRtaM jAnAti sAdhurityAdyarthanirNayArthazcaturthaH 4, 'itthi' tti sAdhurbAhyAn pudgalAn paryAdAya prabhuH khyAdirUpANi | vaikriyANi kartumityAdyarthanirNayArthaH paJcamaH 5, 'nagara'ti vArANasyAM nagaryAM kRtasamudghAto'nagAro rAjagRhe rUpANi | jAnAtItyAdyartha nizcayaparaH SaSThaH 6, 'pAlA ya'tti somAdilokapAlacatuSTayasvarUpAbhidhAyakaH saptamaH 7, 'ahivaitti | asurAdInAM kati devA adhipatayaH ? ityAdyarthaparo'STamaH, 'iMdiya'tti indriyaviSayAbhidhAnArtho navamaH 9, 'parisa' ti | camarapariSadabhidhAnArtho dazamaH 10 iti / tatra kIdRzI vikurvaNA ? ityAdyarthasya prathamoddezakasyedaM sUtram -- teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM moyA nAmaM nagarI hotthA vaNNao, tIse NaM moyAe nagarIe bahiyA uttarapura For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1] 3 zatake | uddezaH1 camaraviku|rvaNayAM anibhUtipraznaHsU 126 // 15 // cchime disIbhAge NaM naMdaNe nAmaM cetie hotthA, vaNNao, teNaM kAleNaM 2 sAmI samosaDhe, parisA niggacchaha paDigayA parisA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa doce aMtevAsI aggibhUtInAma aNagAre goyamagotteNaM sattussehe jAva pajuvAsamANe evaM vadAsI-camare NaM bhaMte ! asuriMde asurarAyA ke mahiDDIe ? kemahajuttIe ? kemahAbale ? kemahAyase ? kemahAsokkhe ? kemahANubhAge ? kevaiyaM ca NaM pabhU | viuvittae ?, goyamA ! camare NaM asuriMde asurarAyA mahiDDIe jAva mahANubhAge se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM,causaTThIe sAmANiyasAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM jAva viharaha, evaM mahiDDIe jAva mahANubhAge, evatiyaM caNaM pabhU viuvittae se jahAnAmae-juvatI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA, cakkassa vA nAbhI aragAuttA siyA, evAmeva goyamA ! camare asuriMde asurarAyA veuvviyasamugghAeNaM samohaNai 2 saMkhejjAiM joyaNAI daMDaM nisiraha, taMjahA-rayaNANaM jAva rihANaM ahAbAyare poggale parisADei 2 ahAsuhume poggale pariyAeti 2 docaMpi veubviyasamugghAeNaM samohaNati 2, pabhU NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya AiNNaM vitikiNaM uvatthaDaM saMthaDaM phuDaM avagADhAavagADhaM karettae / aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare asuriMde asurarAyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahahiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya AiNNe vitikipaNe uvatthaDe saMthaDe phuDe // 153 // For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagADhAvagADhe karentae, esa NaM goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraraNNo ayameyArUve visae visayamette | vuie No ceva NaM saMpattIe vikuvvisu vA vikuvvati vA vikuvvissati vA // ( sU0 126 ) // 'te kAle 'mityAdi sugamaM, navaraM 'kemahiDie' ti kena rUpeNa maharddhikaH ? kiMrUpA vA maharddhirasyeti kiMmaha - rddhikaH, kiyanmaharddhika ityanye, 'sAmANiyasAhassINaM ti samAnayA - indratulyayA RddhyA carantIti sAmAnikAH 'tAyattIsAe' tti trayastriMzataH 'tAyattI sagANaM'ti mantrikalpAnAM yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'cauNhaM logapAlANaM paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tinhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM cauNhaM causahINaM Ayarakkhade| vasAhassINaM annesiM ca bahUNaM camaracaMcArAyahANivatthavANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM ANAI| saraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divAI bhoga bhogAI bhuMjamANe 'ti tatrAdhipatyam - adhipatikarma purovarttitvam - agragAmitvaM svAmitvaM - svasvAmibhAvaM bhartRtvaM- poSakatvam AjJezva rasya- AjJApradhAnasya sato yatsenApatyaM tattathA tatkArayan anyaiH pAlayan svayamiti tathA mahatA rakheNeti yogaH 'Aya'tti AkhyAnaka pratibaddhAnIti vRddhAH, athavA 'ahaya'tti ahatAni - avyAhatAni nATyagItavAditAni, tathA tantrI - vINA talatAlA:- hastatAlAH tatmA vA hastAH tAlAH-kaMsikAH 'tuDiya'tti zeSatUryANi, tathA ghanAkAro dhvanisAdharmyAdyo mRdaGgomardalaH paTunA - dakSapuruSeNa pravAdita ityeteSAM dvandvo'ta eSAM yo ravaH sa tathA tena 'bhoga bhogAI'ti bhogArhAn zabdAdIn ' evaMmahiDDie 'tti evaM maharddhika iva maharddhikaH iyanmaharddhika ityanye / 'se jahAnAmae' ityAdi, yathA yuvatiM yuvA For Personal & Private Use Only 6+6%%%%%%* Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 154 // hastena haste gRhNAti, kAmavazAdgADhataragrahaNato nirantarahastAGgalitayetyarthaH, dRSTAntAntaramAha-'cakkasse'tyAdi, cakrasya 3 zatake vA nAbhiH, kiMbhUtA?-'aragAutta'tti arakairAyuktA-abhividhinA'nvitA arakAyuktA 'siya'tti 'syAt' bhavet , uddezaH1 | athavA'rakA uttAsitA-AsphAlitA yasyAM sA'rakottAsitA, 'evameva'tti nirantaratayetyarthaH prabhurjambUdvIpaM bahubhirde camarendravi vAdibhirAkIrNa kartumiti yogaH, vRddhaistu vyAkhyAtaM-yathA yAtrAdiSu yuvatiyUno haste lagnA-pratibaddhA gacchati bahulo kurvaNAyAma nibhUtiprakapracite deze, evaM yAni rUpANi vikurvitAni tAnyekasmin kartari pratibaddhAni, yathA vA cakrasya nAbhirekA bahubhira zrAsU 126 rakai pratibaddhA ghanA nizchidrA, evamAtmazarIrapratibaddhairasuradevairdevIbhizca pUrayediti / veubviyasamugghAeNaM'ti vaikri|yakaraNAya prayatnavizeSeNa 'samohaNaitti samupahanyate samupahato bhavati samupahanti vA-pradezAn vikSipatIti / | tatsvarUpamevAha-saMkhajAI'ityAdi, daNDa iva daNDaH-UrdhvAdhaAyataH zarIrabAhalyo jIvapradezakarmapudgalasamUhaH tatra ca vividhapudgalAnAdatta iti darzayannAha-tadyathA-'ratnAnAM' karketanAdInAm, iha ca yadyapi ratnAdipudgalA|| | audArikA vaikriyasamupAte ca vaikriyA eva grAhyA bhavanti tathA'pIha teSAM ratnAdipudgalAnAmiva sAratApratipA-1 danAya ratnAnAmityAyuktaM, tacca ratnAnAmivetyAdi vyAkhyeyam, anye tvAhaH-audArikA api te gRhItAH santo vaikri| yatayA pariNamantIti, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'vairANaM veruliyANaM lohiyakkhANaM masAragallANaM haMsaganbhANaM pulayANaM ||| // 154 // | sogaMdhiyANaM jotIrasANaM aMkANaM aMjaNANaM rayaNANaM jAyarUvANaM aMjaNapalayANaM phalihANaM'ti, kim', ata Aha'ahAbAyare'tti yathAbAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayati daNDanisargagRhItAn , yaccoktaM prajJApanATIkAyAM 'yathA For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayatIti tatsamudghAtazabdasamarthanArthamanAbhogika vaikriyazarIrakarmanirjaraNamAzrityeti, 'ahAsuhame'tti yathAsUkSmAn sArAn pariyAeti' paryAdatte, daNDanisargagRhItAn sAmastyenAdatta ityarthaH, 'docaMpi'tti dvitIyamapi vAraM samudghAtaM karoti, cikIrSitarUpanirmANArtha, tatazca 'pakSu'tti samarthaH 'kevalakappaMti kevalaH-paripUrNaH kalpata iti kalpA-svakAryakaraNasAmopetastataH karmadhArayaH, athavA 'kevalakalpaH' kevalajJAnasadRzaH paripUrNatAsAdhAt , saMpUrNaparyAyo vA kevalakalpa itizabdaH / 'Ainna'mityAdaya ekArthA atyntvyaaptidrshnaayoktaaH| 'anuttaraM ca NaM'ti athAparaM ca, idaM ca sAmarthyAtizayavarNanaM 'visae'tti gocaro vaikriyakaraNazaktaH, ayaM ca tatkaraNayukto'pi syAdityata Aha-'visayamette'tti viSaya eva viSayamAtraM-kriyAzUnyaM 'buie'tti uktam , etadevAha-saMpattIe'tti yathoktArthasaMpAdanena 'viudivaMsu vA' vikurvitavAn vikurvati vA vikurviSyati vA, vikurva ityayaM dhAtuH sAmayiko'sti, vikurvaNetyAdiprayogadarzanAditi / jati NaM bhaMte ! camare asuriMde asurarAyA emahiDDIe jAva evaiyaM ca NaMpabhU vikuvittae, camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa asuraranno sAmANiyA devA kemahiDDIyA jAva kevatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraranno sAmANiyA devA mahiDDIyA jAva mahANubhAgA, te NaM tattha sANaM 2 bhavaNANaM sANaM 2 sAmANiyANaM sANaM 2 aggamahisINaM jAva divvAI bhogabhogAI jhuMjamANA viharaMti, evaMmahiDDIyA jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA cakkassa vA| jain Educatio n al For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-1 nAbhI arayAuttA siyA evAmeva goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraranno egamege sAmANie deve veja 3 zataka prajJaptiH vviyasamugghAeNaM samohaNai 2 jAva docaMpi veubviyasamugghAeNaM samohaNati 2 pabhU NaM goyamA ! camarassa | uddeza:1 abhayadevI asuriMdassa asuraranno egamege sAmANie deve kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 barahiM asurakumArehiM devehiM devIhi cimarasAmA yA vRttiH1 ya AinnaM vitikinnaM uvatthaDaM saMthaDaM phuDaM avagADhAvagADhaM karettae, aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camarassa nikAdInAM // 155 // asuriMdassa asuraranno egamege sAmANiyadeve tiriyamasaMkhejje dIvasamuhe bahahiM asurakumArehiM devehiM devI- vikuvarNA hi ya AiNNe vitikiNNe uvatthaDe saMthaDe phuDe avagADhAvagADhe karettae, esa NaM goyamA ! camarassa asuriM- yA sU127 |dassa asuraranno egamegassa sAmANiyadevassa ayameyArUve visae visayamette buie No ceva NaM saMpattIe viku|viMsu vA vikuvvati vA vikuvvissati vA / jati NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asuraranno sAmANiyA - devA evaMmahiDDIyA jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraranno tAyattI| siyA devA kemahiDDIyA ?, tAyattIsiyA devA jahA sAmANiyA tahAneyavvA, loyapAlA taheva, navaraM saMkhejjA dIvasamuddA bhANiyabvA, bahUhiM asurakumArehiM 2 Ainne jAva viuvvissaMti vA / jati NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asuraranno logapAlA devA evaMmahiDDIyA jAva evatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae / camarassa gaM| // 155 // bhaMte !asuriMdassa asuraranno aggamahisIo devIo kemahiDDIyAo jAva kevatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae ?, || goyamA ! camarassa NaM asuriMdassa asuraranno aggamahisIo mahiDDIyAo jAva mahANubhAgAo, tAo gaM dain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Www.ainelibrary.org Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattha sANaM 2 bhavaNANaM sANaM 2sAmANiyasAhassINaM sANaM 2 mahattariyANaM sANaM 2 parisANaM jAva emahi-4 dviyAo annaM jahA logapAlANaM aparisesaM / sevaM bhaMte!2tti (sUtraM 127)bhagavaM doce goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 jeNeva tace goyame vAyubhUtiaNagAre teNeva uvAgacchati 2tacaMgoyamaM vAyubhUtiM aNagAraM| evaM vadAsi-evaM khalu goyamA ! camare asuriMde asurarAyA evaMmahiDDIe taM ceva evaM savvaM apuTTavAgaraNaM| neyavvaM aparisesiyaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA / tae NaM se tacce goyame vAyubhUtI aNagAre docassa goyamassa aggibhUissa aNagArassa evamAikkhamANassa bhA0 paM0 parU0 eyamadvaM no sahahaha no pattiyaha no royaha eyamaDhe asaddahamANe apattiyamANe aroemANe uThAe udvei 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaha jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! doce goyame aggibhUtiaNagAre mama evamAtikkhai bhAsai pannavei parUvei-evaM khalu goyamA ! camare asuriMde asurarAyA mahiDDIe jAva mahANubhAve se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM evaM taM ceva savvaM aparisesaM bhANiyavvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA, se kahameyaM bhaMte ! ?, evaM goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre tacaM goyamaM vAubhUrti aNagAraM evaM vadAsi-jaNaM goyamA! doce go0 aggibhUiaNagAre tava evamAtikkhai 4-evaM khlu| goyamA ! camare 3 mahiDIe evaM taM ceva savvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA, sace NaM esamaDhe, ahaMpiNaM goyamA ! evamAtikkhAmi bhA0pa0 parU0, evaM khalu goyamA !-camare 3 jAva mahiDDIe so ceva For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- bitio gamo bhANiyavvo jAva aggamahisIo, sacce NaM esamaDhe, sevaM bhaMte 2, tace goyame! vAyubhUtI aNa- | 3 zatake prajJaptiH gAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 jeNeva doce goyame aggibhUtI aNagAre teNeva ubAgacchaha 2 uddezaH1 abhayadevI docaMgo0 aggibhUtiM aNagAraM vaMdai namasati 2 eyamaTuM sammaM viNaeNaM bhujorakhAmeti (sUtraM 128)tae pAMse vAyubhUteyAvRttiH1 va tace goyame vAubhUtI aNagAre dogheNaMgoyameNaM aggibhUtINAmeNaM aNagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre nirNayAkSA | maNaM ca // 156 // jAva pajuvAsamANe evaM vayAsi-jati NaM bhaMte ! camare asuriMde asurAyA evaMmahiDIe jAva evatiyaM | sU 128 ca NaM pabhU vikuvittae balI NaM bhaMte ! vaharoyaNiMde vairoyaNarAyA kemahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU dvAbhyAMzeSa|vikuvittae, goyamA ! balI NaM vairoyaNiMde vairoyaNarAyA mahiDDIe jAva mahANubhAge, se NaM tattha 18 vaikriyapR tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM saTThIe sAmANiyasAhassINaM sesaM jahA camarassa tahA baliyassavi Neya- cchAsU129 |vvaM, NavaraM sAtiregaM kevalakappaM jaMbUddIvaMti bhANiyavvaM, sesaM taM ceva NiravasesaM NeyavvaM,NavaraMNANattaM jANiyavvaM bhavaNehiM sAmANiehiM, sevaM bhaMte 2tti tacce goyame vAyubhUtI jAva viharati / bhaMte tti bhagavaM doce goyame aggibhUtIaNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai 2 evaM vadAsI-jai NaM bhaMte ! balI vairoyaNide vairoyaNa // 156 // rAyA emahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae dharaNe NaM bhaMte! nAgakumAriMde nAgakumArarAyA kemahihIe jAva kevatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae ?, goyamA ! dharaNeNaM nAgakumAriMde nAgakumArarAyA emahiDDIe jAva se NaM tattha coyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM chahaM sAmANiyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattI SECRECARRRRRCASTER SACHCSCORRORSCIENCESe For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSACRA sagANaM cauNhaM logapAlANaM chaNhaM aggamahisINaMsaparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNisAyAhivaINaM cauttIsAe AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca jAva viharai, evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae se 8 jahAnAmae-juvatiM juvANe jAva pabhU kevalakappaM jaMbUddIvaM2 jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde bahUhiM nAgakumArIhiMjAva viuvvissaMti vA, sAmANiyA tAyattIsalogapAlagA mahisIo ya taheva,jahA camarassa evaM dharaNe NaM nAgakumArarAyA mahiDDie jAva evatiyaM jahA camare tahA dharaNeNavi, navaraM saMkheje dIvasamudde bhANiyabvaM,18| evaM jAva thaNiyakumArA vANamaMtarA joisiyAvi, navaraM dAhiNille sabve aggibhUtI pucchati, uttarille savve vAubhUtI pucchaha, bhaMtetti bhagavaM doce goyame aggibhUtI aNagAre samaNaM bhagavaMma0vaMdati namasati 2evaM vayAsI-jati NaM bhaMte ! joisiMde jotisarAyA evaMmahiDDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae sakeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA kemahiDDIe jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, goyamA ! sakke NaM deviMde devarAyA mahiDDIe jAva mahANubhAge, se NaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM caurAsIe sAmANiyasAhassINaM jAva cauNhaM caurAsINaM Ayarakkha(deva)sAhassINaM annesiMca jAva viharai, evaMmahiDDIe jAva evatiyaM caNaM pabhU vikuvittae, evaM jaheva camarassa taheva bhANiyavvaM, navaraM do kevalakappe jaMbUddIve 2 avasesaM taM ceva, esa NaM goyamA ! sakassa deviMdassa devaraNo imeyArUve visae visayamette NaM buie no ceva NaM saMpattIe viuvvisu vA viubvati vA viuvvissati vA (sU0 129) // Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 157 // 'navaraM saMkhejjA dIvasamuddatti lokapAlAdInAM sAmAnikebhyo'lpatararddhikatvenAlpataratvAdvaikriya karaNalabdheriti / 'apuTThavAgaraNaM' ti apRSTe sati pratipAdanaM 'vairoyaNiMde 'tti dAkSiNAtyAsura kumArebhyaH sakAzAdviziSTaM rocanaM - dIpanaM | yeSAmasti te vairocanA - audIcyAsurAsteSu madhye indraH - paramezvaro vairocanendraH 'sAiregaM kevalakappaM' ti audIcyendratvena balerviziSTataralabdhikatvAditi / 'evaM jAva dhaNiyakumAra'tti dharaNaprakaraNamiva bhUtAnandAdimahAghoSAntabhavanapatIndraprakaraNAnyadhyeyAni teSu cendranAmAnyetadgAthAnusArato vAcyAni - "camare 1 dharaNe 2 taha veNudeva 3 harikaMta 4 aggisIhe ya 5 / puNNe 6 jalakaMtevi ya 7 amiya 8 vilaMtre ya 9 ghose ya 10 // 1 // ete dakSiNanikAyendrAH, itare tu"beli 1 bhUyANaMde 2 veNudAli 3 harisaha 4 'ggimANava 5 vasiTThe 6 / jalappabhe 7 amiyavAhaNe 8 pabhaMjaNa 9 mahAghose 10 // eteSAM ca bhavanasaGkhyA "cautIsA 1 caucattA 2" ityAdipUrvoktagAthAdvayAdavaseyA, sAmAnikAtmarakSasaGkhyA caitram - "causahI sahI khalu chacca sahassA u asuravajjANaM / sAmANiyA u ee caugguNA AyarakkhA u // 1 // " agramahivyastu pratyekaM dharaNAdInAM SaTU, sUtrAbhilApastu dharaNasUtravatkAryaH, 'vANamaMtarajoisiyAvitti vyantarendrA api | dharaNendravatsaparivArA vAcyAH, eteSu ca pratinikAyaM dakSiNottarabhedena dvau dvau indrau syAtAM, tadyathA - "kAle ya mahA 1-camaro dharaNastathA veNudevo harikAnto'gnisiMhazca / pUrNo jalakAnto'pi cAmito vilambazca ghoSazca // 1 // 2-balirbhUtAnando | veNudArI hariSaho'gnimAnavo vasiSTho jalaprabho'mitavAhanaH prabhaJjano mahAghoSaH // 3- catuHSaSTizca SaSTireva SaT sahasrANi asuravarjyAnAm / etAvantaH sAmAnikA AtmarakSAzcaturguNAH // 4-- kAlazca mahA For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 1 devavaikriya karaNazaktau agnibhUtivAyubhUtipra znaH sU129 // 157 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAle 1 surUva paDirUva 2 puNNabhadde ya / amaravai mANibhadde 3 bhIme ya tahA mahAbhIme 4 // 1 // kiMnara kiMpurise 5 khalu sappurise caiva taha mahApurise 6 / aikAya mahAkAe 7 gIyaraI caiva gIyajase 8 // 2 // eteSAM jyotiSkANAM ca trAyastriMzA lokapAlAzca na santIti te na vAcyAH sAmAnikAstu catuHsahasrasaGkhyAH, etaccaturguNAzcAtmarakSA agramahiSyazcatasra iti eteSu ca sarveSvapi dAkSiNAtyAnindrAnAdityaM cAgnibhUtiH pRcchati, udIcyAMzcandraM ca vAyubhUtiH, tatra ca | dAkSiNAtyeSvAditye ca kevalakalpaM jambUdvIpaM saMstRtamityAdi, audIcyeSu ca candre ca sAtirekaM jambUdvIpamityAdi ca vAcyaM yaccehAdhikRtavAcanAyAmasUcitamapi vyAkhyAtaM tadvAcanAntaramupajIvyeti bhAvanIyamiti, tatra kAlendrasUtrAbhi|lApa evam - 'kAle NaM bhaMte ! pisAiMde pisAyarAyA kemahiDDIe 6 kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae ?, goyamA ! kAle NaM | mahiDDIe 6 se NaM tattha asaMkhejjANaM nagaravAsasayasahassANaM caunhaM sAmANiyasAhassINaM solasaNhaM Ayarakkhadeva sAhassINaM | caunhaM aggamahisINaM saparivArANaM aNNesiM ca bahUNaM pisAyANaM devANaM devINa ya AhevaccaM jAva viharai, evaM mahiDie 6 evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae jAva kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde' ityAdi, zakraprakaraNe 'jAva cauNhaM caurAsINa' mityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam - ' ahaM aggamahisINaM saparivArANaM caunhaM logapAlANaM kAlaH surUpaH pratirUpaH pUrNabhadrazcAmarapatirmANibhadro bhImazca tathA mahAbhImaH ||1|| kiMnaraH kiMpuruSaH khalu satpuruSazcaiva tathA mahApuruSaH / atikAyo mahAkAyo gItaratizcaiva gItayazAH // 2 // For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zatake uddezaH1 tiSyakAnagArazakrasA mAnikazaktiHsU130 vyAkhyA tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM'ti // zakrasya vikurvaNoktA, atha tatsAmAnikAnAM sA vaktaprajJaptiH vyA, tatra ca svapratItaM sAmAnikavizeSamAzritya taccaritAnuvAdatastAn praznayannAhaabhayadevI- | jai NaM bhaMte! sakke deviMde devarAyA emahiDDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikuvittae // evaM | khalu devANuppiyANaM aMtevAsI tIsae NAmaM aNagAre pagatibhaddae jAva viNIe chaTuMchaTTeNaM anni||158|| |kkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe bahupaDipuNNAI aTTha saMvaccharAI sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsettA saDhi bhattAI aNasaNAe chedettA AlotiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kicA sohamme kappe sayaMsi vimANaMsi uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi devadUsaMtarie aMgu| lassa asaMkhejahabhAgamettAe ogAhaNAe sakkassa deviMdassa devarapaNo sAmANiyadevattAe uvavaNNe, tae NaM tIsae deve ahuNovavannamette samANe paMcavihAe pajattIe pajjattibhAvaM gacchai, taMjahA-AhArapajjattIe 4sarIra iMdira ANupANupajjattIe bhAsAmaNapajjattIe, tae NaM taM tIsayaM devaM paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gayaM samANaM sAmANiyaparisovavannayA devA karayalapariggahiyaM dasanaha sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM baddhAviti 2evaM vadAsi-ahoNaM devANuppie! divvA deviTThI divvA devajuttI divve devANubhAve laDhe patte abhisamannAgate, jArisiyA NaM devANuppiehiM divvA deviDDI divvA devajuttI divve devANubhAve lakhe patte abhisamannAgate tArisiyA NaM sakeNaM deviMdeNaM devaranA divyA deviDDI jAva abhisamannAgayA, // 158 // dan Education International For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jArisiyA NaM (sakkeNaM devideNaM devaraNNA divvA deviDDI jAva abhisamaNNAgayA tArisiyA NaM) devANuppiehiM divvA deviDDI jAva abhismnnaagyaa| se NaM bhaMte! tIsae deve kemahiDDIe jAva kevatiyaM ca NaM pabhU | viuvittae ?, goyamA ! mahiDDIe jAva mahANubhAge, se NaM tattha sayassa vimANassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM aNNasiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya jAva viharati, evaMmahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae, se jahANAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA jaheva | sakkassa taheva jAva esa NaM goyamA ! tIsayarasa devassa ayameyArUve visae visayamette buie no ceva NaM saMpattIe viuvisu vA 3 / jati NaM bhaMte ! tIsae deve mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno avasesA sAmANiyA devA kemahiDDIyA taheva savvaM jAva esa NaM goyamA ! sakkassa deviMdassa devaranno egamegassa sAmANiyassa devassa imeyArUve visayamette buie no ceva NaM saMpattIe viuvvisu vA viunviti vA viuvvirasaMti vA tAyattIsA ya logapAlaaggamahisINaM jaheva camarassa navaraM do kevalakappe jaMbUddIve 2 aNNaMtaM ceva, sevaM bhaMte 2tti doce goyame jAva viharati // (suu0130)|| ___ 'evaM khalu'ityAdi, 'evam' iti vakSyamANanyAyena sAmAnikadevatayotpanna iti yogaH, 'tIsae'tti tiSyakAbhidhAnaH 'sayaMsi'tti svake vimAne, 'paMcavihAe pajjattIe'tti paryAptiH-AhArazarIrAdInAmabhinivRttiH, sA cAnyatra SoDhoktA, bhavasesA sAmANiyA devAhI jAva evaiyaM ca jamate cUhae no ceva NaM saMpa- hai| For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU131 vyAkhyA- da iha tu paJcadhA, bhASAmanaHparyApyobahuzrutAbhimatena kenApi kAraNenaikatvavivakSaNAt , 'laDe'tti janmAntare tadupArjanApe- 3 zatake prajJaptiH kSayA 'pattetti prAptA devabhavApekSayA 'abhisamaNNAgae'tti tadbhogApekSayA 'jaheva camarassa'tti, anena lokapAlAgra- uddezaH1 abhayadevI mahiSINAM 'tiriyaM saMkheje dIvasamudde'tti vAcyamiti sUcitam // IzAnendravai yA vRttiH1 | bhaMtetti bhagavaM tacce goyame vAubhUtI aNagAre samaNaM bhagavaM jAva evaM vadAsI-jati NaM bhaMte ! sakke deviMde / kriyazaktiH // 15 // | devarAyA e mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae IsANe NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kemahiDDIe ? evaM taheva, navaraM sAhie do kevalakappe jaMbUdIve 2 avasesaM taheva (sU0 131) // | 'IsANe NaM bhaMte ityAdi, IzAnaprakaraNam , iha ca evaM taheva'tti anena yadyapi zakrasamAnavaktavyamIzAnendraprakaraNaM | sUcitaM tathA'pi vizeSo'sti, ubhayasAdhAraNapadApekSatvAdatidezasyeti, sa cAyam-'se NaM aTThAvIsAe vimANAvAsasaya-| sahassANaM asIIe sAmANiyasAhassINaM jAva cauNhaM asIINaM AyarakkhadevasAhassINaM'ti // IzAnavaktavyatAnantaraM tatsAmAnikavaktavyatAyAM svapratItaM tadvizeSamAzritya taccaritAnuvAdataH praznayannAhajati NaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA emahiDDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU viuvittae // TU // 159 // 4aa evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kurudattaputte nAma pagatibhaddae jAva viNIe aTThamaMaTTameNaM aNi-d. kkhitteNaM pAraNae AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM urdU bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe AyAvaNabhU-10 mIe AyAvemANe bahupaDipunne chammAse sAmaNNapariyAgaM pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM For Personal & Private Use Only DIRiainelibrary.org Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhosittA tIsaM bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe sayaMsi vimANaMsi jA ceva tIsae vattavvayA tA savveva aparisesA kurudattaputtevi, navaraM sAtirege do kevalakappe jaMbUddIve 2, avasesaM taM ceva, evaM sAmANiyatAyattIsalogapAlaaggamahisINaM jAva esa NaM goyamA ! IsANassa deviMdassa devaranno evaM eMgamegAe aggamahisIe devIe ayameyArUve visae visayamette buie no ceva NaM saMpattIe viuviMsu vA 3 // (sU0 132) // evaM saNaMkumArevi, navaraM cattAri kevalakappe jaMbUddIve dIve aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkheje, evaM sAmANiyatAyattIsalogapAlaaggamahisINaM asaMkheje dIvasa-18 mudde savve viuvvaMti, saNaMkumArAo AraddhA uvarillA logapAlA savvevi asaMkheje dIvasamudde viuviti, evaM mAhiMdevi, navaraM sAtirege cattAri kevalakappe jaMvUddIve 2, evaM baMbhaloevi, navaraM aTTa kevala-2 kappe, evaM laMtaevi, navaraM sAtirege aTTha kevalakappe, mahAsukke solasa kevalakappe, sahasAre sAtirege solasa, 8 evaM pANaevi, navaraM battIsaM kevala0, evaM acuevi0 navaraM sAtirege battIsa kevalakappe jaMbUddIve 2 annaM taM ceva, sevaM bhaMte 2 tti tacce goyame vAyubhUtI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasati jAva viharati / tae |NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI moyAo nagarIo naMdaNAo cetiyAo paDinikkhamai 2 bahiyA jaNavayavihAraM viharai // (sU0 133) // 'uhUM bAhAo pagijjhiya'tti pragRhya vidhaayetyrthH| 'evaM saNaMkumArevitti, anenedaM sUcitam-'saNaMkumAre NaM CARCASSA SASSASSA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca vyAkhyA- bhaMte ! deviMde devarAyA kemahiDDie 6 kevaiyaM ca NaM pabhU viuvittae ?, goyamA ! saNaMkumAre NaM deviMde devarAyA mahihie / 3 zataka prajJaptiH 46, se NaM bArasaNhaM vimANAvAsasayasAhassINaM bAvattarIe sAmANiyasAhassINaM jAva cauNhaM bAvattarINaM AyarakkhadevasA-5 uddezaH1 abhayadevI & hassINa' mityAdIti, 'aggamahisINaM ti yadyapi sanatkumAre strINAmutpattirnAsti tathA'pi yAH saudharmotpannAH samayA- IzAnendrayA vRttiH1 |dhikapalyopamAdidazapalyopamAntasthitayo'parigRhItadevyastAH sanatkumAradevAnAM bhogAya saMpadyante itikRtvA'yamahiSya, saamaanik||16|| ityuktamiti / evaM mAhendrAdisUtrANyapi gAthAnusAreNa vimAnamAnaM sAmAnikAdimAnaM ca vijJAyAnusandhAnIyAni kurudattaza& gAthAzcaivam-'battIsa aTvIsA 2 bArasa 3 ag4 cauro 5ya syshssaa|aarenn baMbhaloyA vimANasaMkhA bhave esaa||1|| ktiHsU132 |paNNAsaM 6 catta 7 chacceva 8 sahassA lNtsukkshsaare| sayacauro ANayapANaesu 9-10 tiNNAraNacuyao 11-12 // 2 // "| zeSedrANAMca // zaktiH sAmAnikaparimANagAthA-"caurAsIi asII bAvattari sattarI ya saTThI ya / paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA |sU 133 // 1 // " iha ca zakrAdikAn paJcaikAntaritAnagnibhUtiH pRcchati, IzAnAdIMzca tathaiva vAyubhUtiriti // indrANAM vaikriyazaktiprarUpaNaprakramAdIzAnendreNa prakAzitasyAtmIyasya vaikriyarUpakaraNasAmarthyasya tejolezyAsAmarthyasya copadarzanAyedamAhateNaM kAleNaM teNaM0 rAyagihe nAma nagare hotthA, vannao, jAva parisA pajjuvAsai / teNaM kAleNaM 2 IsANe 1-dvAtriMzadaSTAviMzatirdvAdazASTau catvArazca lkssaaH| brahmalokAdArAdvimAnasaGkhyA bhaved eSA // 1 // paJcAzaJcatvAriMzat SaT caiva // 16 // | sahasrANi lAntakazukrasahasrAreSu / AnataprANatayozcatvAri zatAni AraNAcyutayostrINi // 2 // 2-caturazItirazIti saptatiH saptatizca // SaSTizca / paJcAzaccatvAriMzatriMzadviMzatirdaza ca sahasrANi ( sAmAnikAH ) // 1 // For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ++5+5+5+5+5 deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe uttaraDalogAhivaI aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI ayarabaravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijamANagaMDe jAva dasa disAo ujjovemANe | pabhAsemANe IsANe kappe IsANavaDiMsae vimANe jaheva rAyappaseNaijje jAva divvaM deviDiM, jAva jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM pddige| bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMti NamaMsati 2 evaM vadAsI-aho NaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA mahiDDIe IsANassa NaM bhaMte ! sA divvA deviDDI kahiM gatA kahiM aNupaviTThA, goyamA ! sarIraM gatA 2, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM bucati sarIraMgatA? 2, goyamA! se jahA. nAmae-kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA tIse NaM kUDAgAre jAva kUDAgArasAlAdiDhato bhANiyavyo / IsANeNaM bhaMte ! deviMdeNaM devaraNNA sA divvA deviDDI divvA devajuttI divve devANubhAge kiNNAladdhe kinnA patte kiNNA abhisamannAgae ke vA esa Asi puvvabhave, kiNNAmae vA kiMgotte vA kayaraMsi vA gAmaMsi vA nagaraMsi vA jAva saMnivesaMsi vA kiMvA succA kiMvA dacA kiM vA bhocA |kiM vA kiccA kiM vA samAyarittA kassa vA tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma [japaNaM] IsANeNaM devideNaM devaraNNA sA divvA deviDDI jAva abhisamanAgayA ?, evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM 2 iheva jaMbUddIve 2 bhArahe vAse tAmalittI nAma nagarI hotthA, vannao, tattha NaM tAmalittIe nagarIe tAmalI nAma moriyaputte gAhAvatI hotthA, ahe ditte jAva bahuja +5+5 % % % % % dain Education International For Personal & Private Use Only anw.janelibrary.org Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- Nassa aparibhUe yAvi hotthA, tae NaM tassa moriyaputtassa tAmalittassa gAhAvaiyassa aNNayA kayAi puvva prajJaptiH rattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA-asthi tA abhayadevI me purA porANANaM sucinnANaM suparikaMtANaM subhANaM kallANANaM kaDANaM kammANaM kallANaphalavittiviseso yA vRttiH14 jeNAhaM hiraNNaNaM vahAmi suvanneNaM vaDAmi dhaNeNaM vahAmi dhanneNaM vaDDAmi puttehiM vaDAmi pasUhiM vaDDAmi // 16 // viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvatejeNaM atIva 2 abhivaDDAmi, taM kiNNaM ahaM puNa porANANaM sucinnANaM jAva kaDANaM kammANaM egaMtasokkhayaM uvehemANe viharAmi, taM jAva tAva ahaM hiraNNaNaM vaDDAmi jAva atIva 2 abhivaDDAmi jAvaM ca NaM me mittanAtiniyagasaMbaMdhipariyaNo ADhAti pariyANAi sakArei sammANei kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pajuvAsai tAva tA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalate sayameva dArumayaM pariggahiyaM karettA viulaM asaNaM pANaM khAtimaM sAtima uvakkhaDAvettA mittaNAtiniyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM AmaMtettAtaM mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNaM viu4 leNaM asaNapANakhAtimasAtimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArettA sammANettA tasseva mittaNAiniyagasaM baMdhipariyaNassa purato jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvettA taM mittaNAtiNiyagasaMbaMdhipariyaNaM jeTTaputtaM ca ApucchittA sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya muMDe bhavittA pANAmAe pavvajAe pavvaittae, pavvaie'vi ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi-kappai me jAvajjIvAe chaTuMchaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM u8 3 zatake uddezaH1 tAmalIgrANAmapratrajyAsU134 AGRANUARMA // 16 // ACANCIES For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa viharittae, chahassavi ya NaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmIto paccorubhittA sayameva dArumayaM paDiggahayaM gahAya tAmalittIe nagarIe uccanIyama|jjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittA suddhodaNaM paDiggAhettA taM tisattakhatto udaeNaM pakkhAlettA tao pacchA AhAraM AhArittaettikaTTha evaM saMpehei 2 kalaM pAuppabhAyAe jAva jalate || sayameva dArumayaM paDiggahayaM karei 2 viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAvei 2 tao pacchA pahAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte suddhappAvesAI maMgallAI vatthAI pacaraparihie appamahagyAbharaNAlaM-12 kiyasarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae tae NaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM |taM viulaM asaNaM pANaM khAtimaM sAimaM AsAdemANe vIsAemANe paribhAemANe paribhujemANe viharai / jimiyabhuttuttarAgae'vi ya NaM samANe AyaMte thokkhe paramasuibhUe taM mittaM jAva pariyaNaM viuleNaM asaNapANa 4pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakArei 2 tasseva mittaNAi jAva pariyaNassa purao jeTuM puttaM kuTuMbe ThAvei 2 ttA tasseva taM mittanAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNaM jeTTaputtaM ca Apucchai 2 muMDe bhavittA pANAmAe pavvajAe pavvaie, pavvaievi ya NaM samANe imaM eyAruvaM abhiggahaM abhigiNhai-kappai me jAvajjIvAe chaTuMchaTTeNaM jAva AhArittaettikaTTha imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai 2 ttA jAvajIvAe chaTuMchaTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM urdu bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viha For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- rai, chaTThassavi ya gaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai 2 sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe || 3 zatake prajJaptiH nagarIe uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDai 2 suddhoyaNaM paDiggAhei 2 tisatta- diuddezaH1 abhayadevIkhutto udaeNaM pakkhAlei, tao pacchA AhAraM AhArei / se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-pANAmA pavvajjA tAmalIprAyAvRttiH1 ||21, goyamA ! pANAmAe NaM pavajAe pavvaie samANe jaM jattha pAsai iMdaM vA khaMdaM vA rudaM vA sivaM vA vesa-18 NAmaprava jyAsU134 // 162 // maNaM vA ajaM vA kohakiriyaM vA rAyaM vA jAva satyavAhaM vA kAgaM vA sANaM vA pANaM vA uccaM pAsai uccaM| paNAmaM karei,nIyaM pAsai nIyaM paNAmaM karei, jaM jahA pAsati tassa tahA paNAmaM karei, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-pANAmA jAva pavvajjA // (sU0 134) // 'jaheva rAyappaseNaijjetti yathaiva rAjapraznIyAkhye'dhyayane sUriyAbhadevasya vaktavyatA tathaiva cehezAnendrasya, kimante| tyAha-jAva divvaM devihi miti, sA ceyamarthasabepataH-sabhAyAM sudharmAyAmIzAne siMhAsane'zItyA sAmAnikasahasradUzcaturbhilokapAlairaSTAbhiH saparivArAbhiragramahiSIbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhizcatasRbhizcAzItibhirAtmarakSa-| devasahasrANAm anyaizca bahubhirdevairdevIbhizca parivRto mahatA''hatanAvyAdiraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viha-|| // 16 // rati sma, itazca jambUdvIpamavadhinA''lokayan bhagavantaM mahAvIraM rAjagRhe dadarza, dRSTvA ca sasaMbhramamAsanAduttasthau, utthAya |ca saptASTAni padAni tIrthakarAbhimukhamAjagAma, tato lalATataTaghaTitakarakuDramalo vavande, vanditvA cAbhiyogikadevAn || hai zabdayAJcakAra, evaM ca tAnavAdIt-gacchata bho rAjagRhaM nagaraM mahAvIraM bhagavantaM vandadhvaM yojanaparimaNDalaM ca kSetraM zodha-15) SALCHOCOCESSORLOCALCONS For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yata, kRtvA caivaM mama nivedayata, te'pi tathaiva cakruH, tato'sau padAtyanIkAdhipati devamevamavAdIt-bho ! bho / devAnAMnA | priya ! IzAnAvataMsakavimAne ghaNTAmAsphAlayana ghoSaNAM kuru yaduta gacchati bho ! IzAnendro mahAvIrasya vandanAya tato yUyaM zIghraM mahA tasyAntikamAgacchata, kRtAyAM ca tena tasyAM bahavo devAH kutUhalAdibhistatsamIpamupAgatAH, taizca parivRto'sau yojanalakSapramANayAnavimAnArUDho'nekadevagaNaparivRto nandIzvare dvIpe kRtavimAnasaGgrepo rAjagRhanagaramAjagAma, tato bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya caturbhiraGgulairbhuvamaprAptaM vimAnaM vimucya bhagavatsamIpamAgatya bhagavantaM vanditvA paryupAste sma, tato dharma zrutvaivamavAdIt-bhadanta ! yUyaM sarva jAnItha pazyatha kevalaM gautamAdInAM maharSINAM | divyaM nAvyavidhimupadarzayitumicchAmItyabhidhAya divyaM maNDapaM vikurvitavAn, tanmadhye maNipIThikA tatra ca siMhAsanaM, tatazca bhagavantaM praNamya tatropaviveza, tatazca tasya dakSiNA jAdaSTottaraM zataM devakumArANAM vAmAca devakumArINAM nirgacchati sma, satazca vividhAtodyavaragItadhvaniraJjita janamAnasaM dvAtriMzadvidhaM nAvyavidhimupadarzayAmAseti / 'tae NaM se IsANe deviMde 2 taM divaM devihi' yAvatkaraNAdidamaparaM vAcyaM yaduta 'divaM devajuI divaM devANubhAvaM paDisAharai sAha| rittA khaNeNaM jAe egabhUe / tae NaM IsANe 3 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittA niyagapariyAlasaMparivuDe'tti |'pariyAla'tti privaarH| 'kUDAgArasAlAdiTuMto'tti kuTAkAreNa-zikharAkRtyopalakSitA zAlA yA sA tathA tayA dRSTAnto yaH sa tathA, sa caivaM-bhagavantaM gautama evamavAdIt-IzAnendrasya sA divyA devarddhika gatA ? (kAnupraviSTA ), gautama ! (zarIraM gatA) zarIrakamanupraviSTA / atha kenArthenaivamucyate ?, gautama ! yathA nAma kUTAkArazAlA syAt , tasyA %CECAMECENOMOMOMOMOM Jain Education For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 16 // zcAdUre mahAn janasamUhastiSThati, sa ca mahAbhAdikamAgacchantaM pazyati, dRSTA ca tAM kUTAgArazAlAmanupravizati, evamIzA-18 |3 zatake |nendrasya sA divyA devarddhi: (zarIraM gatA) zarIrakamanupraviSTeti / 'kipaNe'ti kena hetunA ? 'kiM vA ducce'tyAdi, iha | uddezaH1 tAmalIprana | dattvA'zanAdi bhuktvA'ntaprAntAdi kRtvA tapaHzubhadhyAnAdi samAcarya ca pratyupekSApramArjanAdi, 'kassa ve'tyAdi *jyAsU134 vAkyasya cAnte puNyamupArjitamiti vAkyazeSo dRzyaH, 'jaNNa'ti yasmAtpuNyAt NamityalaGkAre / 'asthi tA me purA |porANANa'mityAdi purA-pUrva kRtAnAmiti yogaH, ata eva 'porANANa'ti purANAnAM 'suciNNANaM'ti dAnAdisuca|ritarUpANAM 'suparakaMtANaM ti suSTha parAkrAntaM-parAkramastapaHprabhRtika yeSutAni tathA teSAM, zubhAnAmAvahatvena kalyANAnA| manarthopazamahetutveneti, kuto'sti ? ityAha-'jeNAha'mityAdi, pUrvoktameva kizcitsavizeSamAha-'viulaghaNakaNaga| rayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvaejeNaM'ti, iha dhanaM-gaNimAdi ratnAni-karketanAdIni maNaya: candrakAntAdyAH zilApravAlAni-vidrumANi,anye tvAH-zilA-rAjapaTTAdirUpAHpravAlaM-vidrumaM raktaratnAni-padmarAgAdIni, |etadrUpaM yat 'saMta'tti vidyamAnaM sAraM-pradhAnaM svApateyaM-dravyaM tattathA tena 'egaMtaso khayaMti ekAntena kSayaM, navAnAM | zubhakarmaNAmanupArjanena, 'mitte'tyAdi, tatra mitrANi-suhRdo jJAtayaH-sajAtIyAH nijakA-gotrajAH sambandhino // 16 // | mAtRpakSIyAH zvazurakulInA vA parijano-dAsAdiH 'ADhAitti Adriyate 'parijANaitti parijAnAti svAmitayA kA'pANAmAe'tti praNAmo'sti vidheyatayA yasyAM sA prANAmA tayA. 'saddhoyaNaM'ti sUpazAkAdivarjitaM kUraM tisatta khuttotti trisaptakRtvaH, ekaviMzativArAnityarthaH, 'AsAemANe'tti ISatsvAdayan 'vIsAemANe'tti vizeSeNa svAdayan For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazeSadharaM vA saskanda vA-kArtikA randAdikaM yatra yogena cokna mAgaetti Agata jimiyati / svAdhavizeSa paribhAvamANe'tti dadat 'paribhuMjamANe'tti bhojyaM paribhuJjAnaH, 'jimiyabhUtuttarAgaaitti 'jimiya'tti prathamaikavacanalopAt jemitaH-bhuktavAn 'bhuttottara'tti bhukkottaraM-bhojanottarakAlam 'Agae'tti AgataH upavezanasthAne bhuktottarAgataH, kiMbhUtaHsan ? ityAha-'Ayate'tti AcAntaH-zuddhodakayogena'cokkha'tti cokSaH lepasikthAdyapanayanenAta eva paramazucibhUta iti / 'jaM jattha pAsai'tti yam-indrAdikaM yatra-deze kAle vA pazyati tasya tatra praNAmaM karotIti vAkyazeSo dRzyaH 'khaMdaM vatti skandaM vA-kArtikeyaM 'rudaM vA' mahAdevaM 'sivaM vatti vyantaravizeSam , AkAravizeSo dRzyaH, AkAravizeSadharaM vA rudrameva, vesamaNaM vatti uttaradikpAlam 'ajaM vatti AryA prazAntarUpAM caNDikAM koTTakiriyaM vatti caNDikAmeva raudrarUpAM, mahiSakuTTanakriyAvatImityarthaH, 'rAyaM vA' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'IsaraM vA talavaraM vA mADaMbiyaM vA koDuMbiyaM vA seTiM vA' iti, 'pANaM vatti cANDAlaM 'uccaMti pUjyam 'uccaM paNamati' atizayena praNamatItyarthaH 'nIyaM ti apUjyaM 'nIyaM paNamati' anatyarthaM praNamatItyarthaH, etadeva nigamayannAha-jaM jahe'tyAdi yaM puruSapazvAdikaM yathA-yatprakAraM pUjyApUjyasvabhAvaM tasya-puruSAdeH tathA-pUjyApUjyocitatayA // tae NaM se tAmalI moriyaputte teNaM orAleNaM vipuleNaM payatteNaM paggahieNaM bAlatavokammeNaM sukke bhukkhe mAjAva dhamaNisaMtae jAe yAvi hotthA, tae NaM tassa tAmalittassa bAlatavasissa annayA kayAi puvvarattAvara-18 4ttakAlasamayaMsi aNiccajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie ciMtie jAva samuppajitthA-evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM vipuleNaM jAva udaggeNaM udatteNaM uttameNaM mahANubhAgeNaM tavokammeNaM sukke bhukkhe jAva dhama For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAMprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 164 // NisaMtae jAe, taM atthi jA me uTThANe kamme bale vIrie purisakkAra parakkame tAva tA me seyaM kallaM jAva jalate tAmalittIe nagarIe diTTAbhaTThe ya pAsaMDatthe ya puvvasaMgatie ya gihatthe ya pacchAsaMgatie ya pariyAyasaMgatie ya ApucchittA tAmalittIe nagarIe majjhamajjheNaM niggacchittA pAuggaM kuMDiyamAdIyaM uvakaraNaM dArumayaM ca paDi|ggahiyaM ete [eDei] eDittA tAmalittIe nagarIe uttarapuracchime disIbhAe NiyattaNiyamaMDalaM [Alihai] | AlihittA saMlehaNAjhUsaNAjhUsiyassa bhattapANapaDiyAi kviyassa pAovagayassa kAlaM aNavakakhamANassa viharita ettikaTTu evaM saMpehei evaM saMpehettA kallaM jAva jalate jAva Apucchai 2 tAmalittIe [ egaMte eDee ] | jAva jalate jAva bhattapANapaDiyAikkhie pAovagamaNaM nivanne / teNaM kAleNaM 2 balicaMcArAyahANI aniMdA apurohiyA yAvi hotthA / tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM bAlatavariMsa ohiNA AhoyaMti 2 annamannaM sahAveMti 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppi - yA ! balicaMcA rAyahANI aniMdA apurohiyA amhe NaM devANuppiyA ! iMdAhINA iMdAdhiTTiyA iMdAhI - NakajjA ayaM ca NaM devANuppiyA ! tAmalI bAlatavassI tAmalittIe nagarIe bahiyA uttarapuracchime | disIbhAe niyattaNiyamaMDalaM AlihittA saMlehaNAjhUsaNAsie bhattapANapaDiyAi kkhie pAoga maNaM nivanne, taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM tAmaliM bAlatavasi balicaMcAe rAyahANIe ThitipakappaM pakarAvettaettikaTTu annamannassa aMtie eyamahaM paDisurNeti 2 balicaMcAe rAyahANIe majjhaMmajjheNaM For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 1 tAmaleranaza naMasurendra tvAnAdarazca sU 135 // 164 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niggacchai 2 jeNeva ruyagiMde uppAyapavvae teNeva uvAgacchai 2 veuvviyasamugdhAeNaM samohaNaMti jAva | uttaraveubviyAI ruvAI vikuvvaMti, tAe ukkiTThAe turiyAe cavalAe caMDAe jahaNAe cheyAe sIhAe sigdhAe | divvAe uddhayAe devagatIe tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhaMmajjheNaM jeNeva jaMbUddIve 2 jeNeva bhArahe | vAse jeNeva tAmalittI[e] nagarI [e] jeNeva tAmalittI moriyaputte teNeva uvAgacchaMti 2 ttA tAmalissa bAlatava | ssissa upiM pakkhi sapaDidisiM ThiccA divvaM deviDiM divvaM devajjuntiM divvaM devANubhAgaM divvaM battIsa| vihaM nahavihiM uvadaMsaMti 2 tAmaliM bAlatavassi tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti vadati narmasaMti 2 evaM vadAsI evaM khalu devANuppiyA ! amhe balicaMcArAyahANIvatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya devANuppiyaM vaMdAmo nama'sAmo jAva pajjuvAsAmo, amhANaM devANuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aniMdA apurohiyA amhe'vi ya NaM devANupiyA ! iMdAhINA iMdA hiDiyA iMdAhINakajjA taM tumbhe NaM devANupiyA ! | balicaMcArAyahANiM ADhAha pariyANaha sumaraha aTuM baMdhaha nidAnaM pakareha Thitipakapa pakareha, tate NaM tumbhe | kAlamAse kAlaM kicA balicaMcArAyahANIe uvavajjissaha, tate NaM tubhe amhaM iMdA bhavissaha, tae NaM tubhe | amhehiM saddhiM divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANA viharissaMha / tae NaM se tAmalI bAlatavassI tehiM balicaM| cArAyahANivatthavvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya evaM vRtte samANe eyamahaM no ADhAi no | pariyANei tusiNIe saMciTThai, tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 165 // tAmali moriyaputtaM docaMpi tacaMpi tikkhuto AyAhiNa ppayAhiNaM kareMti 2 jAva amhaM ca NaM devANuppiyA | balicaMcArAyahANI aniMdA jAva ThitipakappaM pakareha jAva doccaMpi tacaMpi, evaM vRtte samANe jAva tusiNIe saMciTThai, tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliNA bAlatava siNA aNADhAijamANA apariyANijamANA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA / (sU0 135) / | teNaM kAleNaM 2 IsANe kappe aNiMde apurohie yAvi hotthA, tate NaM se tAmalI bAlatavassI bahupaDipunnAI saTThi vAsasahassAiM pariyAgaM pAuNittA domAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA savIsaM bhattasayaM aNasaNAe cheditA kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe IsANavaDiMsae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijaMsi | devasaMtariye aMgulassa asaMkhejjabhAgamettAe ogAhaNAe IsANadeviMdavirahakAlasamayaMsi IsANadeviMdattAe uvavaNNe, tae NaM se IsANe deviMde devarAyA ahuNovavanne paMcavihAe pajjantIe pajjantIbhAvaM gacchati, taMjahAAhArapa0 jAva bhAsamaNapajjanttIe, tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya | devIo ya tAmaliM bAlatavariMsa kAlagayaM jANittA IsANe ya kappe deviMdattAe ubavaNNaM pAsittA Asu| ruttA kuviyA caMDikkiyA misimisemANA balicaMcArAya0 majjhaMmajjheNaM niggacchati 2 tAe ukkiTThAe jAva jeNeva bhArahe vAse jeNeva tAmalittI[e] nayarI[e] jeNeva tAmalissa bAlatavassissa sarIrae teNeva uvAgacchati 2 vAme pAe suSeNaM baMdhaMti 2 tikkhutto muhe uddahati 2 tAmalittIe nagarIe siMghADagatigacaukkacaccara cau For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 1 tAmalerIzAnendratvenotpAdaH sU 136 // 165 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmuhamahApahapahesu AkaDavikarhi karemANA mahayA 2 saddeNaM ugrosemANA 2 evaM vayAsi-kesa NaM bho se tAmalI bAlatava0 sayaMgahiyaliMge pANAmAe pavvajAe pavvaie ? kesa NaM bhate (bho) IsANe kappe IsANe deviMde devarAyAitikaTTa tAmalissa bAlatava0 sarIrayaM hIlaMti niMdaMti khisaMti garihiMti avamannati tajjati tAleMti parivahati pavvahati AkaDDavikaDhei kareMti hIlettA jAva Akavikahi karettA egate eDaMti 2 jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA (sU0 136)tae NaM te IsANakappavAsI bahave vemANiyA devA ya devIo ya balicaMcArAyahANivatthavvaehiM asurakumArehiM devehiM davIhi ya tAmalissa bAlatavasissa sarIrayaM hIlijamANaM niMdijamANaM jAva AkaTTavikaTiM kIramANaM pAsaMti 2 AsuruttA jAva misimisemANA jeNeva IsANe deviMde devarAyA teNeva uvAgacchaMti 2 karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM| kaTTa jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2 evaM vadAsI-evaM khalu devANuppiyA! balicaMcArAyahANivatthavvayA bahake 31 asurakumArA devA ya devIo ya devANuppie kAlagae jANittA IsANe kappe iMdattAe uvavanne pAsettA AsuruttA jAva egaMte eDeMti 2 jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| tae NaM se IsANe deviMde devarAyA tesiM IsANakappavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya aMtie eyamahaM socA nisamma Asurutte jAva misimisemANe tattheva sayaNijavaragae tivaliyaM bhiuDi niDAle sAhaTTa balicaMcArAyahANiM ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloei, tae NaM sA balicaMcArAyahANI IsANeNaM devideNaM devaranA ahe sa ASSES dain Education International For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA pakkhi sapaDidisiM samabhiloiyA samANI teNaM divvappabhAveNaM iMgAlabbhUyA mummurabhUyA chAriyanbhUyA tatta 3 zatake prajJaptiH ekavellakabbhUyA tattA samajoibhUyA jAyA yAvi hotthA, tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asu- uddezaH1 abhayadevI-lAkamArA devA ya devIo ya taM balicaMcaM rAyahANiM iMgAlabbhUyaM jAva samajotibbhUyaM pAsaMti 2 bhIyA tatthA IzAnendrayAvRttiH1|| tasiyA uvviggA saMjAyabhayA savvao samaMtA AdhAti paridhAveMti 2 annamannassa kAyaM samaturaMgemANA kRtA'su rANAMzikSA // 166 // 2 ciTThati, tae NaM te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya IsANaM doviMdaM deva AisA dAvaddavAsU 137 rAyaM parikuviyaM jANittA IsANassa deviMdassa devaranno taM divvaM devihiM divvaM devajuI divvaM devANubhAmaM divvaM teyalessaM asahamANA savve sapakkhi sapaDidisiM ThiccA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM kAmathae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM vaddhAviti 2 evaM vayAsI-aho NaM devANuppiehiM divvA deviDDI jAva abhisamannAgatA taM divvA NaM devANuppiyANaM divvA deviDDI jAva laddhA pattA abhisamannAgayA taM khAmemi NaM devANuppiyA! khamaMtu NaM devANuppiyA ! [khamaMtu] marihaMtu NaM devANuppiyA !NAi bhujo 2 evaMkaraNayAettikaTTha eyamajhu sammaM viNaeNaM bhujjo 2 khAmeMti, tate NaM se IsANe deviMde devarAyA tehiM balicaMcArAyahANIvatthavvahiM bahUhiM asurakumArahiM devehiM devIhi ya eyamaDhe sammaM viNaeNaM bhujo 2 khAmie samANe taM divvaM // 166 // devihiM jAva teyalessaM paDisAharai, tappabhitiM ca NaM goyamA !, te balicaMcArAyahANivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya IsANaM deviMdaM devarAyaM Ar3hati jAva pajjuvAsaMti, IsANassa deviMdassa devaranno For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varannA sA divvA denA varanno kevatiyaM mAI ThitI pannattAta hai kahi ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati, evaM khalu goyamA! IsANeNaM deviMdeNa devarannA sA divvA deviDDI jAva abhismnnaagyaa| IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA ?, goyamA ! sAtiregAI do sAgarovamAiM ThitI pnnttaa| IsANe NaM bhaMte ! deviMde devarAyA tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti?, go0 ! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kAheti (suu0137)| 'aNiccajAgariyaM ti anityacintAM 'divAbhaTTeya'tti dRSTAbhASitAn 'puvvasaMgatie'tti pUrvasaGgatikAna gRhasthatve paricitAna 'niyattaNiyamaMDalaM'ti nivarttanaM-kSetramAnavizeSastatparimANaM nivartanika, nijatanupramANamityanye, 'pAovagamaNaM nivaNe'tti pAdapopagamanaM 'niSpannaH' upasaMpanna Azrita ityarthaH / 'aNiMda'tti indrAbhAvAt 'apurohiya'tti zAntikarmakArirahitA, anindratvAdeva, purohito hIndrasya bhavati tadabhAve tu nAsAviti, 'iMdAhINa'tti indrAdhInA indravazyatvAt 'iMdAhihiya'tti indrAdhiSThitAstadyuktatvAt , ata evAha-'iMdAhINakaja'tti indrAdhInakAryAH 'Thitipakappati sthitI-avasthAne balicaJcAviSaye prakalpaH-saGkalpaH sthitiprakalpo'tastaM 'tAe ukkiTThAe'ityAdi, 'tayA' vivakSitayA 'utkRSTayA' utkarSavatyA devagatyeti yogaH 'tvaritayA' Akula[ta]yA na svabhAvajayetyarthaH, antarAkUtato'pyeSA syAdityata Aha-'capalayA'kAyacApalopetayA 'caNDayA'raudrayA tathAvidhotkarSayogena 'jayinyA' gatyantarajetRtvAt &chekayA' nipuNayA upAyapravRttitaH 'siMhayA' siMhagatisamAnayA zramAbhAvena 'zIghrayA' vegavatyA 'divyayA' pradhAnayA 'uddhata yA' vastrAdInAmudbhUtatvena, uddhatayA vA sadarpayA, 'sapakkhi'ti samAH sarve pakSA:-pArthAH pUrvAparadakSiNottarA yatra Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zatake uddezaH1 IzAnendrakRtA'surANAMzikSA sU 137 vyAkhyA. sthAne tatsapakSam , ikAraH prAkRtaprabhavaH, samAH sarvAH pratidizo yatra tatsapratidika, 'battIsativihaM navihiM'ti prajJaptiH dvAtriMzadvidhaM nATyavidhi, nATyaviSayavastuno dvAtriMzadvidhatvAt , tacca yathA rAjapraznIyAdhyayane tathA'vaseyamiti / abhayadevI 'arTa baMdhaha'tti prayojananizcayaM kurutetyarthaH 'nidAnaM' prArthanAvizeSam , etadevAha-ThiipakappaMti prAgvat / 'Asurutta' yA vRttiH1/4 tti 'AsuruttAH' zIghaM kopavimUDhabuddhayaH, athavA sphuritakopacihnAH, 'kuviya'tti jAtakopodayAH 'caMDakiya'tti prk||167|| TitaraudrarUpAH 'misimisemANe ti dedIpyamAnAH krodhajvalaneneti / 'suMbeNaM'ti rajvA uTTahati'tti avaSThIvyanti'niSThI| vanaM kurvanti 'AkavikahiMti AkarSavikarSikA 'hIleMti'tti jAtyAdhudghATanataH kutsanti 'niMdaMti'tti cetasA kutsanti 'khiMsaMti'tti svasamakSaM vacanaiH kutsanti 'garahaMti'tti lokasamakSaM kutsantyeva 'avamaNNaMti'tti avamanyante| avajJA''spadaM manyante 'tajjiti'tti aGgulIzirazcAlanena 'tAleti' tADayanti hastAdinA 'parivati'tti sarvato vyathante kadarthayanti 'pavvahaMti'tti pravyathante prakRSTavyathAmivotpAdayanti / 'tattheva sayaNijavaragae'tti tatraiva zaya|nIyavare sthita ityarthaH, 'tivaliyaMti trivalikAM 'bhRkuTiM' dRSTivinyAsavizeSa, samajoibhUya'tti samA jyotiSA-agninA bhUtA samajyotirbhUtAH 'bhIya'tti jAtabhayAH 'uttattha'tti 'utrastAH' bhayAjAtotkampAdibhayabhAvAH 'susiya'tti zuSitA''nandarasAH 'ubvigga'tti tattyAgamAnasAH, kimuktaM bhavati ?-ityata Aha-saMjAtabhayA, 'AdhAvanti' iSaddhAvanti paridhAvanti' sarvato dhAvantIti 'samaturaMgemANa'tti samAzliSyantaH, anyo'nyamanupravizanta iti vRddhaaH| 'nAi bhujo evaM karaNayAe'tti naiva bhUya evaMkaraNAya saMpatsyAmahe iti zeSaH, 'ANAuvavAyavayaNaniddese'tti AjJA-karttavyame // 167 // POK For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedamityAdyAdezaH upapAtaH-sevA vacanam-abhiyogapUrvaka AdezaH nirdeza:-praznite kArye niyatArthamuttaraM tata eSAM dvandvastatastatra // IzAnendravaktavyatAprastAvAttadvaktavyatAsaMbaddhamevoddezakasamAptiM yAvat sUtravRndamAha sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno vimANehiMto IsANassa deviMdassa devaranno vimANA IsiM uccayarA ceva IsiM unnayatarA ceva IsANassa vA deviMdassa devaranno vimANehiMto sakkassa deviMdassa devaranno vimANA NIyayarA ceva IsiM ninnayarA ceva ?, haMtA ! goyamA ! sakkassa taM ceva savvaM neyavvaM / se keNaTeNaM ?, goyamA ! se jahAnAmae-karayale siyA dese ucce dese unnae dese NIe dese ninne, se teNaTeNaM goyamA sakkassa deviMdassa devaranno jAva IsiM niNNatarA ceva / (sU. 138) / pabhU NaM bhaMte! sakke deviMde devarAyA IsANassa deviMdassa devaranno aMtiyaM pAunbhavittae 1, haMtA pabhU, se gaMbhaMte! kiM ADhAyamANe pabhUaNADhAyamANe pabhU,goyamA! ADhAyamANe pabhUno aNADhAyamANe pabhU, pabhU NaM bhaMte! IsANe deviMde devarAyA sakkassa deviMdassa devaranno aMtiyaMpAunbhavittae ?,haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhU aNADhAyamANe pabhU?,goyamA! ADhAyamANevi pabhU aNADhAyamANevi pbhuu| |pabhU NaM bhaMte !sakke deviMde devarAyA IsANaM deviMdaM devarAyaM sapakkhi sapaDidisiM samabhiloettae jahA pAdunbhavaNA tahA dovi AlAvagA neyavvA / pabhU NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANeNaM devideNaM devarannA saddhiM AlAvaM vA saMlAvaM vA karettae 1, haMtA ! pabhU jahA pAdubbhavaNA / asthi NaM bhaMte ! tesiM sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM kiccAI karaNijAI samuppAjaMti ?, haMtA! atthi, se kahamidANiM pakareMti ?, goyamA ! For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-8 tAhe ceva NaM se sakke deviMde devarAyA IsANassa deviMdassa devaranno aMtiyaM pAunbhavati, IsANe NaM deviMde || 3 zatake prajJaptiH hai devarAyA sakkassa deviMdassa devarAyassa aMtiyaM pAunbhavai, iti bho ! sakkA deviMdA devarAyA dAhiabhayadevI uddezaH1 NaDDalogAhivai, iti bho ! IsANA deviMdA devarAyA uttaraDDalogAhivai, iti bho ! iti bho tti te annama saudharmezAna yAvRttiH1 le vimAnAni8 nassa kicAI karaNijjAI pacaNubbhavamANA viharaMti // (suu0139)|| atthi NaM bhaMte ! tesiM sakkIsANANaM IndrayormelA // 16 // da deviMdANaM devarAINaM vivAdA samuppajaMti ?, haMtA! atthi / se kahamidANiM pakareMti ?, goyamA ! tAhe cevana lApauvivA nANaM te sakkIsANA daviMdA devarAyANo saNaMkumAraM deviMdaM devarAyaM maNasIkareMti, tae NaM se saNaMkumAre deviMde danirNayaHsa| devarAyA tehiM sakIsANehiM deviMdehiM devarAIhiM maNasIkae samANe khippAmeva sakIsANANaM doviMdANaM deva- natkumAre rAINaM aMtiyaM pAunbhavati, jaM se vadaha tassa ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati // (sU0 140) // sarNaku- ndrasvarUpa sU ||mAre NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM bhavasiddhie abhavasiddhie sammaviTThI micchadiTThI parittasaMsArae aNaMtasa 138-139 140-141 |sArae sulabhabohie dulabhabohie ArAhae virAhae carime acarime?.goyamA! sarNakumAre NaM devide devarAyA bhavasiddhIe no abhavasiddhIe, evaM sammaTTiI parittasaMsArae sulabhabohie ArAhae carime pasatthaM neyavvaM / se keNatuNaM bhaMte!', goyamA ! saNaMkumAre deviMde devarAyA baDhaNaM samaNANaM bahaNaM samaNINaM bahaNaM sAvayANaM bahUrNa 4||sAviyANaM hiyakAmae suhakAmae patthakAmae ANukaMpie nisseyasie hiyasuhanissesakAmae, se taNa?NaM da goyamA ! saNaMkumAraNaM bhavasiddhie jAva no acarime / saNakumArassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kevatiyaM // 16 // SCIENCETRIOSISROCRECTOCALOS For Personal & Private Use Only Mww.jainelibrary.org Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaM ThitI pannattA ?, goyamA ! satta sAgarovamANi ThitIpannattA / seNaM bhaMte ! tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajihiti ?, goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM karehiti, sevaM bhNte| sevaM bhaMte ! 2|gaahaao-chttttmmaaso addhamAso vAsAiM aTTa chammAsA / tIsagakurudattANaM tvbhttpriMnnnnpriyaao||1|| uccattavimANANaM pAubbhava pecchaNA ya saMlAve / kiMci vivAduppattI saNaMkumAre ya bhavi-5|| |yavvaM (tN)||2|| (suu0141)|| moyA smttaa| taIyasae paDhamo uddeso smtto||3-1|| * 'uccatarA ceva'tti uccatvaM pramANataH 'unnayatarA ceva'tti unnatatvaM guNataH, athavA uccatvaM prAsAdApekSam , unnatatvaM tu prAsAdapIThApekSamiti, yaccocyate-'paMcasauccatteNaM Aimakappesu hoti u vimANa'tti tatparisthUlanyAyamaGgIkRtyAvaseyaM, | tena kiJciduccataratve'pi teSAM na virodha iti / 'dese ucce dese unnae'tti pramANato guNatazceti / 'AlAvaM vA saMlAvaM va'tti 'AlApaH' saMbhASaNaM saMlApastadeva punaH punH| 'kiccAIti prayojanAni 'karaNijAIti vidheyAni / 'se kahamiyANi kareMti'tti, atha katham 'idAnIm' asmin kAle kAryAvasaralakSaNe prakurutaH ?, kAryANIti gamyam / 'iti bhotti 'iti' etatkAryamasti, bhozabdazcAmantraNe, 'iti bho iti bhotti'tti parasparAlApAnukaraNaM 'jaM se vayai tassa ANAuvavAyavayaNanisetti yadAjJAdikamasau vadati tatrAjJAdike tiSThata iti vAkyArthaH, tatrAjJAdayaH pUrva vyAkhyAtA eveti / 'ArAhae'tti jJAnAdInAmArAdhayitA 'carameti carama eva bhavo yasyAprAptastiSThati, devabhavo vA caramo yasya saH, caramabhavo vA bhaviSyati yasya sa crmH| 'hiyakAmae'tti hitaM-sukhanibandhanaM vastu 'muhakAmae'tti For Personal & Private Use Only Alr.jainelibrary.org Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaH1 vyAkhyA sukha-zarma 'patyakAmae'ti pathyaM-duHkhanANaM, kasmAdevamityata Aha-AyukaMpirati kRpAvAna, ata evAra-nisse 3 zatake prajJaptiH yasiya'tti niHzreyasaM-poSAkhana niyukta iva naiHzveyasikaH 'hiyamuhanissesakAmae'ti hitaM yassukham-aduHsAnubandha-3 abhayadevI- mityarthaH taniHzeSANAM sarveSAM kAmayate vAcati yaH sa tathA / pUrvochArthasaGgrahAya gAthe dve-'chaDe'tyAdi, ihAcagAthAyAM | mokAkhye yA vRttiH pUrvArddhapadAnAM pazcAddhapadaiH saha yathAsayaM sambandhaH kAryaH, tathAhi-tiSyakakurudattasAdhvoH krameNa SaSThamaSTamaM ca tapA, sanatkumAra bhvytvaa||169|| (granthAnam 4000) tathA mAso'rddhamAsazca bhattapariNa'tti anazanavidhiH, ekasya mAsikamanazanamanyasya cArddhamA diHsU141 | sikamiti bhAvaH, tathaikasyASTa varSANi paryAyaH anyasya ca SaNmAsA iti / dvitIyA gAthA gatArthA / 'moyA samatta'tti mokAbhidhAnanagaryAmasyoddezakArthasya kIdRzI vikurvaNA ? ityetAvapasyoktavAnmokaivAyamuddezaka ucyate // iti tRtIyazate prathamoddezakaH saMpUrNaH // 3 // 1 // prathamoddezake devAmA bikurvaNoktA, dvitIye tu tadvizeSANAmevAsurakumArANAM gatizaktiprarUpaNAyedamAhateNaM kAleNaM seNaM samaeNaM rAyagihe nAma magare hotthA jAva parisA pajjavAsai, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAvA amaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsisIhAsaNaMsi causaThThIe sAmANiyasAhassIhiM jAba navihiM ubadasettA jAmeva disiM pAunbhae tAmeva disiM pddige|bhNtettibhgvN goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdati namasati 2 evaM badAsI-asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhabIe ahe | 4 asurakumArA devA parivasaMti ?, goyamA! vo iNadve samaDhe, jAva ahesattamAe puDavIe, sohammassa kappassa RASHISHES kara%A1AR // 169 Jain Education teamonal For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCREEOMOMOM ahe jAca atyiNaM bhaMte ! IsipanbhArAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti!, No iNaDe smjhe| se kahiM khAi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti ?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe, evaM asurakumAradevavatsavvayA jAva divvAiM bhogabhogAiM dhuMjamANA viharati / asthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM ahe gativisae ?, haMtA atthi, kevatiyaM ca NaM pabhU! te asurakumArANaM devANaM ahe gativisae pannatte ?, goyamA!jAva ahesattamAe puDhavIe tacaM puNa puDhaviM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattiyannaM bhaMte ! asurakumArA devA tacaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya?, goyamA ! puvvaveriyassa vA vedaNaudIraNayAe puvvasaMgaiyarasa vA vedaNauvasAmaNayAe,evaM khalu asurakumArA devA tacaM puDhaviM gayA yagami-|| |ssaMti ya / asthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gativisae pannatte !, haMtA asthi, kevatiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gaivisae pannatte?, goyamA ! jAva asaMkhejA dIvasamuhA naMdissaravaraM puNa dIvaM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattiyannaM bhaMte ! asurakumArA devA naMdIsaravaradIvaM gayA ya gamissaMti & ya?, goyamA je ime arihaMtA bhagavaMtA eesiNaM jammaNamahesu vA nikkhamaNamahesu vA NANuppayamahimAsu vA parinivvANamahimAsu vA, evaM khalu asurakumArA devA naMdIsaravaradIvaM gayA ya gamissaMti ya / atthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDegativisae?, haMtA! atthiA kevatiyaM ca NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM urlDa gativisae ?, goyamA ! jAva'cue kappe sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattiyaNNaM bhaMte! asura SAROGRECASSACRECAMCHOC-% C dain Education International For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kArya pavvahaMti devaNaM ahAlahassagAihAlahussagAI rayaNAvapAipaverANubaMdhe, te kumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya?, goyamA ! tesi NaM devANaM bhavapaccaiyaverANubaMdhe, te NaM vyAkhyAM 3 zatake prajJaptiH devA vikuvvemANA pariyAremANA vA Ayarakkhe deve vittAseMti ahAlahussagAI rayaNAiM gahAya AyAe ega uddezaH2 abhayadevI- tamaMtaM avakAmati / atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahussagAI rayaNAI ?, haMtA asthi / se kahamiyANiM asurANAM yA vRttiHlApakareMti ?, tao se pacchA kArya pavvahaMti / pabhUNaM bhaMte ! te asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhi tiryagAdauga accharAhiM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae ?, No tiNaDhe samaDhe, te NaM tao paDiniyattaMti || tiHsU142 // 17 // 2ttA ihamAgacchaMti 2 jati NaM tAo accharAo ADhAyaMti priyaannNti|pbhuu NaM bhaMte!te asurakumArA devA camarotpAde tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae ahannaM tAo accharAo no ADhAyaMti no hetavaH pariyANaMti, NoNaMpabhU te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAI bhogabhogAiM dhuMjamANA vihari|ttae, evaM khalu goyamA! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti y| (sU142)kevaikAlassa NaM bhaMte! asurakumArA devA u uppayaMti jAva sohammaM kappaMgayA ya gamissaMti ya?, goyamA! aNaMtAhiM ussappiNIhiM aNaMtAhiM avasappiNIhiM samatikaMtAhiM, atthi NaM esa bhAve loyaccherayabhUe samuppajai jannaM asurakumArA | devA uDe uppayaMti jAva sohammo kappo, kiMnissAe NaM bhaMte! asurakumArA devA uDe uppayaMti jAva sohammo // 170 // kappo ?, se jahAnAmae-iha sabarA ivA babbarA ivA TaMkaNA ivA bhuttuyA ivA palhayAivA puliMdA i vA egaM rAmahaM garlDa vA khaDuM vA duggaM vA dariM vA visamaM vA pavvayaM vA NIsAe sumahallamavi AsabalaM vA hatthivalaM vA For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ johabalaM vAdhaNuvalaM vA Agalati, evAmeva asurakumArAvi devA, NaNNattha arihaMtevA arihaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo nissAe u9 uppayaMti jAva sohammo kappo / sabveviNaM bhaMte ! asurakumArA devA urlDa uppayaMti jAva sohammo kappo ?, goyamA! No iNaDhe samaDhe, mahiDDiyA NaM asurakumArA devA uDe uppayaMti jAva sohammo kappo / esavi NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA uDe uppaiyapubbi jAva sohammo 6 kappo ?, haMtA goymaa!2| aho NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA mahiDDIe mahajuIe jAva kahiM paviTThA 1, kUDAgArasAlAdiDhato bhaanniyvvo|(suu143) camareNaM bhaMte! asuriMdeNaM asurarannA sA divvA deviDDI taM ceva jAva kinnA laddhA pattA abhisamannAgayA, evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve 2 bhArahe vAse viMjhagiripAyamUle bebhele nAmaM saMnivese hotthA, vannao, tattha NaM bebhele saMnivese pUraNe nAmaM gAhAvatI parivasati aDDe ditte jahA tAmalissa vattavvayA tahA neyavvA, navaraM cauppuDayaM dArumayaM paDiggahayaM karettA jAva vipulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM jAva sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahayaM gahAya muMDe bhavittA dANAmAe pabvajAe pabvaittae pavvaieviyaNaM samANetaM ceva, jAva AyAvaNabhUmIo paccorubhai 2ttA sayameva cauppuDayaMdArumayaM paDiggahiyaMgahAya bebhele sannivese uccanIyamajjhimAiMkulAiM gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDettA jaM me paDhame puDae paDai kappai me taM paMthe pahiyANaM dalaittae jaM me doce puDae paDai kappaime taM kAgasuNayANaM dalaittae jaM me tace puDae paDai kappar3a me taMmacchakacchabhANaM dalaittae jaM me cautthe puDae paDai ARCHITRAKAR For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 171 // kappai me taM apaNA AhAritaettikaTTu evaM saMpehei 2 kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe taM caiva niravasesaM jAva jaM me (se) utthe puDae paDai taM appaNA AhAraM AhArei, tae NaM se pUraNe bAlatavassI teNaM orAleNaM viuleNaM | payatteNaM paggahieNaM bAlatavokammeNaM taM caiva jAva bebhelassa sannivesassa majjhaMmajjheNaM niggacchati 2 pAuyaM | kuMDiyamAdIyaM uvakaraNaM cauppuDayaM ca dArumayaM paDiggahiyaM egaMtamaMte eDei 2 bebhelassa sannivesassa dAhiNa| puracchime disIbhAge addhaniyattaNiyamaMDalaM AlihittA saMlehaNAsaNAjhUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAo| vagamaNaM nivaNNe / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahaM goyamA ! chaumatthakAliya / e ekkArasavAsapariyAe chaTuM chadveNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe pugvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dRijamANe | jeNeva susamArapure nagare jeNeva asoyavaNasaMDe ujjANe jeNeva asoyavara pAyave jeNeva puDhavisilAvahao teNeva | uvAgacchAmi 2 asogavarapAyavassa heTThA puDhavisilApaTTyaMsi aTThamabhattaM parigiNhAmi, doSi pAe sAhaDu| vagdhAriyapANI egapoggalani vidvadiTThI aNimisanayaNe IsiMpanbhAragaeNaM kAraNaM ahApaNihiehiM gattehiM savvidiehiM guptehiM egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajittANaM viharAmi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camaracaMcArAyahANI aniMdA apurohiyA yAvi hotthA, tae NaM se pUraNe bAlatavastI bahupaDipunnAI dubAlasavAsAI pariyAgaM | pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsettA sadvi bhattAiM aNasaNAe chedettA kAlamAse kAlaM kicA | camaracaMcAe rAyahANIe uvavAyasabhAe jAva iMdattAe uvavanne, tae NaM se camare amuriMde asurarAyA ahuNo For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 2 camarotpA daHpUraNadI kSA sU 144 // 171 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane paMcavihAe pattIe pajattibhAvaM gacchA, taMjahA- AhArapajatIe jAva bhAsamaNapajjanttIe, tara NaM se camare asuriMde asurarAyA paMcavihAe pajjantIe pajjattibhAvaM gae samANe uddhaM vIsasAe ohiNA Abhoei jAva sohammoM kappo, pAsai ya tattha sakaM deviMdaM devarAyaM maghavaM pAkasAsaNaM sayakkatuM sahassaktraM vajrapANi | puraMdaraM jAva dasa disAo ujjovemANaM pabhAsemANaM sohamme kappe sohammavaDeMsae vimANe sakaMsi sIhAsaNaMsi jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsai 2 imeyArUve ajjhatthie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA -kesa NaM esa apatthiyapatthara duraMtapaMtalakkhaNe hirisiriparivajjie hINapunnacAudase jannaM mamaM imAe eyAruvAe divvAe deviDIe jAva divve devANubhAve lar3e patte abhisamannAgae upi appussue divvAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai, evaM saMpehei 2 sAmANiyaparisovavannae deve sahAvei 2 evaM vayAsI - kesaNaM esa devAzuppiyA apatthiyapatthara jAva bhuMjamANe viharai ?, tae NaM te sAmANiyaparisovavannagA devA | camareNaM asuriMdeNaM asurarannA evaM vRttA samANA haTThatuTThA jAva hayahiyayA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasA| vattaM matthae aMjaliM kaTTu jaeNaM vijaeNaM vadbhAveti 2 evaM vayAsI- esa NaM devANuppiyA ! sakke deviMde devarAyA jAva viharaha, tae NaM se camare asuriMde asurarAyA tesiM sAmANiyaparisovavannagANaM devANaM aMtie eyamahaM socA nisamma Asurute ruTThe kuvie caMDikkie misimisemANe te sAmANiyaparisovavannae deve evaM vayAsI - anne khalu bho ! (se) sakke deviMde devarAyA anne khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA, mahiDIe khalu For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amoei nagare asA uvasaMpA se sake deviMde devarAyA, appaDDie khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA, taM icchAmi NaM devANuppiyA! 3 zatake vyAkhyAprajJaptiH sakaM deviMdaM devarAyaM sayameva acAsAdettaettikaTTha usiNe usiNabhUe yAvi hotthA, tae NaM se camare asuriMde | uddezaH2 abhayadevI- asurarAyA ohiM pauMjai 2 mama ohiNA Abhoei 2 imeyArUve ajjhathie jAva samuppanjitthA-evaM khala camaretpAde yA vRttiH samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbUddIve 2 bhArahe vAse susamArapure nagare asogavaNasaMDe ujjANe asogavarapAyavassa | vIrasya zara OMANaM sU144 ahe puDhavisilAvaTTayaMsi aTThamabhattaM paDigiNhittA egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajittANaM viharati, taM seyaM // 172 // | khalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM nIsAe sakaM deviMdaM devarAyaM sayameva acAsAdettaettikaTTa evaM saMpehei 2 sayaNijAoanbhuDhei2ttA devadUsaMparihei 2 uvavAyasabhAe puracchimilleNaM dAreNaM Niggacchai, jeNeva sabhA suhammA jeNeva coppAle paharaNakose teNeva uvAgacchai 2ttA phaliharayaNaM parAmusai 2 ege abIe phaliharayaNamAyAe mahayA amarisaM vahamANe camaracaMcAe rAyahANIe majjhamajjheNaM niggacchai 2 jeNeva tigicchakUDe uppAyapaPlvvae teNAmeva uvAgacchai 2ttA veubviyasamugghAeNaM samohaNai 2ttA saMkhejAiM joyaNAI jAva uttaraveu-|| viyarUvaM viuvvai 2ttA tAe ukkiTAe jAva jeNeva puDhavisilApaTTae jeNeva mama aMtie teNeva uvAga // 172 // cchati 2 mama tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti jAva namaMsittA evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tubhaM nIsAe sakaM deviMdaM devarAyaM sayameva acAsAdittaettikaTTa uttarapuracchime disibhAge avakkamai 2 veubviyasamugghAeNaM samohaNai 2 jAva docaMpi veubviyasamugghAeNaM samohaNai 2 egaM mahaM ghoraM ghorAgAraM bhImaM ||5|| MC-INSAHARAMANACANCE For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImAgAraM bhAsuraM bhayANIyaM gaMbhIraM uttAsaNayaM kAlaDvarattamAsarAsisaMkAsaM joyaNasayasAhassIyaM mahAboMdiM viuvvai 2 apphoDei 2 vaggai 2 gajai 2 hayahesiyaM karei 2 hathigulagulAiyaM karei 2 raghaNaghaNAiyaM karei 2 pAyadaddaragaM karei 2 bhUmicaveDayaM dalayai 2 sIhaNAdaM nadai 2 uccholei 2 paccholei 2 tipaI chiMdai 2 vAmaM bhuyaM Usavei 2 dAhiNahatthapadesiNIe ya aMguTThaNaheNa ya vitiricchamuhaM viDaMbei2 mahayA 2 saddeNaM 2 kalakalaraveNaM karei, ege abIe phaliharayaNamAyAe u8 vehAsaM uppaie, khobhaMte ceva aheloyaM kaMpemANe ca meyaNi. talaM Aka (sAkahUM) teva tiriyaloyaM phoDemANeva aMbaratalaM katthai gajaMto katthai vijuyAyaMte katthai vAsaM vAsamANe katthai raugghAyaM pakaremANe katthai tamukkAyaM pakaremANe, vANamaMtaradeve vittAsemANe, joisie mA deve dahA vibhayamANe 2 Ayarakkhe deve vipalAyamANe 2 phaliharayaNaM aMbaratalaMsi viyadRmANe 2 viujjhAe|mANe 2 tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM majjhaM majjheNaM vIyIvayamANe 2 jeNeva sohamme kappe jeNeva sohammavaDeMsae vimANe jeNeva sabhA sudhammA teNeva uvAgacchai 2 egaM pAyaM paumavaraveiyAe karei |egaM pAyaM sabhAe suhammAe karei phaliharayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhutto iMdakIlaM AuDei 2 evaM vayAsI4 kahi NaM bho! sakke deviMde devarAyA ? kahi NaM tAo caurAsIi sAmANiyasAhassIo? jAva kahi NaM tAo | |cattAri caurAsIioAyarakkhadevasAhassIo? kahi NaM tAo aNegAo accharAkoDIo aja haNAmi aja mahemi ajja vahemi aja mamaM avasAo accharAo vasamuvaNamaMtuttikaTTa taM aNiTuM akaMtaM appiyaM asu0 amaNu0 For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |3 zatake | uddeza:2 vajramocanaM pratinivRtti zca camarasya sU.144 vyAkhyA- amaNA. pharusaM giranisirai, tae NaM se sakke deviMde devarAyA taM agiDaM jAva amaNAmaM assuyapuvvaM pharusaM prajJaptiH giraM socA nisamma Asurutte jAva misimisemANe tivaliyaM bhiDiM niDAle sAhaTuM camaraM asuriMdaM asuabhayadevI &|rarAyaM evaM vadAsI-haM bho camarA ! asuriMdA ! asurarAyA! apatthiyapatthayA! jAva hINapunnacAuddassA yA vRttiH1|| ajaM na bhavasi nAhi te suhamatthIttikaTTa tattheva sIhAsaNavaragae vanaM parAmusaha 2taM jalaMtaM phuDaMtaM taDataDataM // 17 // | ukkAsahassAI viNimmuyamANaM jAlAsahassAI pamuMcamANaM iMgAlasahassAiM pavikkhiramANaM 2 phuliMgajAlA mAlAsahassehiM cakkhuvikkhevadiTTipaDighAyaM pakaremANaM huyavahaairegateyadippaMtaM jatiNavegaM phullakiMsuyasamANaM mahabbhayaM bhayaMkaraM camarassa asuriMdassa asuraranno vahAe vajaM nisiraha / tate NaM se camare asuriMde asurarAyA taM jalaMtaM jAva bhayaMkaraM vajamabhimuhaM AvayamANaM pAsai pAsaittA jhiyAti pihAi jhiyAyittA pihAittA taheva saMbhaggamauDaviDae sAlaMbahatthAbharaNe uDpAe ahosire kakkhAgayaseyaMpi va viNimmuyamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhejANaM dIvasamudANaM majhaM majheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva jaMbUddIve 2 jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai 2ttA bhIe bhayagaggarasare bhagavaM saraNamiti buyamANe mamaM doNhavi pAyANaM aMtaraMsi vegeNa samovaDie (sU. 144) (granthAgram 2000) __ 'evaM asurakumAretyAdi, 'evam' anena sUtrakrameNeti, sa caivam-'uvari ega joyaNasahassaM ogAhettA heTThA cegaM| joyaNasahassaM vajettA majjhe ahahattare joyaNasayasahasse ettha NaM asurakumArANaM devANaM cosaddhiM bhavaNAvAsasayasahassA // 173|| dain Education International For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavatIti akkhAya'mityAdi / 'viuvvemANA vatti saMrambheNa maharmokriyazarIraM kurvantaH pariyAremANA vatti paricAra-4 yantaH parakIyadevInAM bhogaM kartukAmA ityarthaH, ahAlahussagAIti 'yatheti yathocitAni laghusvakAni-amahAsvarUpANi, mahatAM hi teSAM netuM gopayituM vA'zakyatvAditi yathAlaghusvakAni, athAlaghUni-mahAnti variSThAnIti vRddhaaH| 'aayaae| tti AtmanA svayamityarthaH 'egataMti vijanam 'aMtaMti dezam / 'se kahamiyANiM pakareMti'tti atha kimidAnI ratnagrahaNAnantaramekAntApakramaNakAle prakurvanti vaimAnikA ratnAdAtRNAmiti / 'tao se pacchAkAyaM pavvahaMti'tti tatoratnAdAnAt 'paccha'tti anantaraM 'setti eSAM ratnAdAtRRNAmasurANAM 'kAyaM dehaM 'pravyathante' prahArairmananti vaimAnikA devAH, teSAM ca pravyathitAnAM vedanA bhavati jaghanyenAntarmuhUrttamutkRSTataH SaNmAsAna yAvat / 'sabarA i vA' ityAdau zabarAdayo'nAryavizeSAH 'gaDaM vatti gau 'duggaM vatti jaladurgAdi 'dariM vatti darI parvatakandarAM 'visamaM vatti viSama gartAta dyAkulaM bhUmirUpaM 'nissAe'tti nizrayA''zritya 'dhaNubalaM vatti dhanurddharabalam 'Agalati'tti Akalayanti jeSyAma || ityadhyavasyantIti / 'naNNattha'tti 'nanunizcitam 'atra' ihaloke, athavA 'arihaMte vA nissAe uhuM uppayaMti' 'nAnyatra' tannizrayA'nyatra na, na tAM vinetyarthaH / 'dANAmAe'tti dAnamayyA, 'chaumatthakAliyAe'tti chadmasthakAla eva chadmasthakAlikA tasyAM 'dovi pAe sAhaTu'tti saMhRtya-saMha(ha)tau kRtvA, jinamudrayetyarthaH, vagdhAriyapANi'tti pralambitabhujaH, 'IpinbhAragaeNaM'ti prAgbhAraH-agratomukhamavanatatvam 'ahApaNihiehiM gattehiMti 'yathApraNihitaiH' yathAsthitaiH / | 'vIsasAe'tti svabhAvata eva / 'pAsai ya tattha'tti pazyati ca tatra-saudharmakalpe 'maghavaM'ti maghA-mahAmedhAste yasya For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vyAkhyA vaze santyasau maghavAnatastaM pAgasAsaNaM ti pAko nAma balavAn ripustaM yaH zAsti-nirAkarotyasau pAkazAsano'tastaM 'saya-18 3 zatake prajJaptiH / abhayadevI ka' ti zataM RtUnAM-pratimAnAmabhigrahavizeSANAM zramaNopAsakapaJcamapratimArUpANAM vA kArtikazreSThibhavApekSayA yasyAsau uddezaH2 zatakraturatastaM 'sahassakkhaM ti sahasramaNAM yasyAsau sahasrAkSo'tastam, indrasya kila mantriNAM paJca zatAni santi, tadI camarotpAyA vRttiH1 yAnAM cAkSNAmindraprayojanavyApRtatayendrasambandhitvena vivakSaNAttasya sahasrAkSatvamiti 'puraMdaraMti asurAdipurANAM dAra-18 dAsU144 // 17 // NAt purandarastaM 'jAva dasa disAo'tti iha yAvatkaraNAt 'dAhiNaDDalogAhivaI battIsavimANasayasahassAhivaI erAva-IG NavAhaNaM suriMdaM arayaMbaravatthadharaM' arajAMsi ca tAni ambaravastrANi ca-svacchatayA''kAzakalpavasanAni arajo'mbarava-12 |strANi tAni dhArayati yaH sa tathA tam, 'AlaiyamAlamauDa' AlagitamAlaM mukuTa yasya sa tathA taM 'navahemacArucitta-18 || caMcalakuNDalavilihijjamANagaMDaM' navAbhyAmiva hemnaH satkAbhyAM cArucitrAbhyAM caJcalAbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnau | |gaNDau yasya sa tathA tam, ityAdi tAvadvAcyaM yAvat 'diveNaM teeNaM divAe lesAe'tti, atha yatra yatparivAraM yatkurvANaM |ca taM pazyati tathA darzayitumAha-'apatthiyapatthae'tti aprArthitaM prArthayate yaH sa tathA 'duraMtapaMtalakkhaNe'tti durantA|| ni-duSTAvasAnAni ata eva prAntAni-amanojJAni lakSaNAni yasya sa tathA 'hINapunnacAuddase'tti hInAyAM puNyacatuzyAM jAto hInapuNyacAturdazaH, kila caturdazI tithiH puNyA janmAzritya bhavati, sA ca pUrNA atyantabhAgyavato janmani // 174 // bhavati ata AkrozatoktaM-'hINapuNNacAuddase'tti / 'mama'ti mama 'asyAm' etadrUpAyAM divyAyAM devau~ satyAM,||8 tathA divye devAnubhAge labdhe prApte abhisamanvAgate sati 'umpiti mamaiva "appussue'tti alpautsukyaH "acAsAi EAXERCES For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAttae'tti 'atyAzAtayituM' chAyAyA daMzayitumiti / 'usiNe'tti uSNaH kopasantApAt , kopasantApajaM coSNatvaM kasya-12 citsvabhAvato'pi syAdityAha-'usiNabhUe'tti asvAbhAvikamauSNyaM prApta ityarthaH, 'ege'tti sahAyAbhAvAt , ekatvaM |ca bahaparivArabhAve'vi vivakSitasahAyAbhAvAvyavahArato bhavatItyata Aha-'abiie'tti advitIyo piNDarUpamAtrasyApi dvitIyasyAbhAvAditi / 'egaM mahaMti ekA mahatIM bondImiti yogaH 'ghorati hiMsrAM, katham ?-yato 'ghorAkArAM' hiMsrA-2 kRti 'bhImati 'bhImAM' vikarAlatvena bhayajanikAM, katham ?-yato 'bhImAkArAM' bhayajanakAkRti 'bhAsura ti bhAsvarAM 'bhayANIya'ti bhayamAnItaM yayA sA bhayAnItA'tastAm, athavA bhayaM bhayahetutvAdanIka-tatparivArabhUtamulkAsphuliGgAdi | sainyaM yasyAH sA bhayAnIkA'tastAM 'gaMbhIra'ti gambhIrAM vikIrNAvayavatvAt 'uttAsaNaya'tti utrAsanikAM 'trasI udvege' iti vacanAt smaraNenApyudvegajanikAM 'mahAboMdinti mahAprabhAvatanum 'apphoDei'tti karAsphoTaM karoti 'pAyadaddaragaM'ti * bhUmeH pAdenAsphoTanam 'uccholei'tti agratomukhAM capeTAM dadAti 'paccholei'tti pRSThatomukhAM capeTAM dadAti 'tivaI chiMdaha'tti malla iva raGgabhUmau tripadIcchedaM karoti 'UsaveItti ucchRtaM karoti 'viDaMbeItti vivRtaM karoti'sAkaTThatevatti samAkarSayanniva 'viujjhAemANe'tti vyuddhAjamAnaH-zobhamAno vijRmbhamANo vA vyudbhAjayan vA'mbaratale pari-2 gharatamiti yogH| 'iMdakIla'tti gopurakapATayugasandhinivezasthAnam / 'nAhi tetti naiva tava / 'phuliMgajAle'tyAdi sphuliGgAnAM jvAlAnAM ca yA mAlAstAsAMca yAni sahasrANi tAni tathA taiH, cakSurvikSepazca-cakSurdhamaH dRSTipratighAtazca-darzanAbhAvaH cakSurvikSepadRSTipratighAtaM tadapi kurvat, 'api' vizeSaNasamuccaye 'hutavahe' tyAdi, hutavahAtirekeNa yattejastena kA'tastA mahAboMdicapeTAM dadAti taM karoti vAyudbhAjayana lajAle tyA yan vA'mbaratale pari-18 sthAnam / 'nAhi teti PAGAL yA mAlAstAsAMca yAni W For Personal & Private Use Only inelibrary.org Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH 3 zatake uddezaH 2 camarasya vI racaraNayo rAgamaH sU145 // 175 // ASRAESCASHAS545455 dIpyamAnaM yattattathA 'jaiNavega'ti jayI zeSavegavadvegajayI vego yasya tattathA 'mahanbhaya'ti mahatAM bhayamasmAditi mahabhayaM, kasmAdevamityata Aha-'bhayaGkaraM' bhayakartR / 'jhiyAi'tti 'dhyAyati' kimetat ? iti cintayati, tathA 'pihAItti spRhayati' yadyevaMvidhaM praharaNaM mamApi syAdityevaM tadabhilapati svasthAnagamanaM vA'bhilapati, athavA 'pihAI'tti akSiNI pidhatte-nimIlayati, 'pihAi jhiyAI'tti pUrvoktameva kriyAdvayaM vyatyayena karoti, anena ca tasyAtivyAkulatoktA, 'taheva'tti yathA dhyAtavAMstathaiva tatkSaNa evetyarthaH, 'saMbhaggamauDaviDave'tti saMbhagno mukuTaviTapaH-zekharakavistAro yasya sa tathA // 'sAlaMbahatthAbharaNe'tti saha Alambena-pralambena vartante sAlambAni tAni hastAbharaNAni yasyAdhomukhagamanavazAdasau sAlambahastAbharaNaH 'kakkhAgayaseyaMpiva'tti bhayAtirekAtkakSAgataM svedamiva muzcayan , devAnAM kila khedo na bhavatIti || saMdarzanArthaH pivazabdaH 'jhatti vegeNaM'ti vegena samavapatitaH, kathaM ?-'jhagiti' jhaTitikRtvA | tae NaM tassa sakassa deviMdassa devaranno imeyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA-no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA no khalu visae camarassa asuriMdassa asuraranno appaNo nissAe uDe uppaittA jAva sohammo kappo, NaNNattha arihaMte vA arihaMtacejhyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo NIsAe uDe upayati jAva sohammo kappo, taM mahAdukkhaM khalu tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM aNagArANa ya acAsAyaNAettikaTu ohiM pauMjati 2 mamaM ohiNA Abhoeti 2 hA hA // 175 // Jain Education For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education I aho hato'hamaMsittikaddu tAe ukkiTThAe jAva divvAe devagatIe bajjassa vIhiM aNugacchamANe 2 tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhamajjheNaM jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchadda 2 mamaM cauraMgulamasaMpattaM vajraM paDisAharai ( sUtraM 145 ) aviyAI me goyamA ! muTThiyAeNaM kesagge vIitthA, tae NaM se sake deviMde devarAyA vajjaM paDisAharittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 vaMdai namasaha 2 evaM vayAsI evaM khalu bhaMte ! ahaM tunbhaM nIsAe camareNaM asuriMdeNaM asurarannA sayameva accAsAie, tae NaM mae parikuvieNaM samANeNaM camarassa asuriMdassa asuraranno vahAe vajje nisaTThe, tae NaM me imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA - no khalu pabhU camare asu| riMde asurarAyA tava jAva ohiM pauMjAmi devANuppie ohiNA Abhoemi hA hA aho hatomItikaTu tAe ukkiTThAe jAva jeNeva devANuppie teNeva uvAgacchAmi devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vajraM paDisA harAmi vajjapaDisA haraNaTTayAe NaM ihamAgae iha samosaDhe iha saMpatte iheva ajja uvasaMpajittA NaM viharAmi, taM | khAmemi NaM devANuppiyA ! khamaMtu NaM devANuppiyA ! khamaMtu marahaMtu NaM devANuppiyA ! NAibhujjo evaM pakaraNayAettikaddu mamaM vaMdai namasai 2 uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkama 2 vAmeNaM pAdeNaM tikkhutto bhUmiM dalei 2 camaraM asuriMdaM asurarAyaM evaM vadAsI - mukko'si NaM bho camarA ! asuriMdA asurarAyA ! samaNassa For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zatake uddezaH2 vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH |sU 146 // 176 // | bhagavao mahAvIrassa pabhAveNaM na hi te dANiM mamAo bhayamatthIttikaTTa jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva |disiM paDigae // (sUtraM 146) | 'pabhutti zaktaH 'samatthettisaGgataprayojanaH hAhA' ityAdeH saMskAro'yaM-hA hA aho! hato'hamasmItikRtvA, vyaktaM caitt| | 'aviyAIti, 'apica' ityabhyuccaye 'AIti vAkyAlaGkAre 'muTTivAeNaM'ti ativegena vajragrahaNAya yo muSTebandhane | vAta utpanno'sau muSTivAtastena muSTivAtena 'kesagge'tti kezAgrANi 'vIitthA' vIjitavAn / 'ihamAgae'tti tiryagloke 'iha samosaDDe'tti susamArapure 'iha saMpatte'tti udyAne 'iheva'tti ihaivodyAne 'ajeti 'adya' asminnahani |athavA he Arya !-pApakarmabahirbhUta ! 'Arya !' vA svAmin ! 'uvasaMpajjittA NaM'ti 'upasaMpadya' upasaMpanno bhUtvA | 'viharAmi varte 'nAibhujo'tti naiva bhUyaH 'evaM pakaraNayAe si evaM prakaraNatAyAM vartiSya iti zeSaH, dANiM'ti idAnIM | sampratItyarthaH // iha leSTvAdikaM pudgalaM kSiptaM gacchantaM kSepakamanuSyastAvagrahItuM na zaknotIti dRzyate, devastu kiM zaknoti? yena zakreNa vajraM kSiptaM saMhRtaM ca, tathA vajraM caDhahItaM camaraH kasmAnna gRhIta ityabhiprAyataH prastAvanopetaM praznottaramAha bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati 2 evaM vadAsi-deve NaM bhaMte ! mahiDDIe mahajutIe jAva mahANubhAge puvvAmeva poggalaM khivittA pabhU tameva aNupariyahittA NaM giNhittae ?, haMtA pabhU // se keNaTeNaM |bhaMte ! jAva giNihattae ?, goyamA ! poggale nikkhitte samANe puvAmeva sigghagatI bhavittA tato pacchA maMdagatI bhavati, deve NaM mahiDDIe pubbiMpiya pacchAvi sIhe sIhagatI ceva turiyaturiyagatI ceva, se teNaTeNaM CACARLOCKENARASKAR // 176 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAva pabhU geNhittae / jatiNaM bhaMte ! deviMde mahiDDIe jAva aNupariyahittA NaM geNhittae kamhA NaM bhaMte! sakeNaM deviMde devaranA (rAyA)camare asuriMde asurarAyA no saMcAeti sAhatthi geNhittae?, goyamA! asurakumArANaM devANaM ahe gativisae sIhe 2 ceva turie 2 ceva uDhe gativisae appe2 ceva maMde maMde ceva vemANiyANaM devANaM uDe gativisae sIhe 2 ceva turie 2 ceva ahe gativisae appe2 ceva maMde 2 ceva, jAvatiyaM khettaM sake deviMde devarAyA uI uppayati ekkeNaM samaeNaM taM vaje dohiM, jaM vaje dohiM taM camare tihiM, savvatthove sakkassa deviMdassa devaranno uDDaloyakaMDae aheloyakaMDae saMkhejaguNe, jAvatiyaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ahe ovayati ekeNaM samaeNaM taM sake dohiM jaM sakke dohiM taM vaje tihiM, savvatthove camarassa asuriMdassa asuraranno aheloyakaMDae uDDaloyakaMDae saMkhejaguNe / evaM khalu goyamA ! sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA camare asuriMde asurarAyA no saMcAeti sAhatyi geNhittae // sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno uDe ahe tiriyaM ca gativisayassa kayarerahiMto appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?, goyamA! savvatthovaM khettaM sake deviMde devarAyA ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tiriyaM saMkheje bhAge gacchai u8 saMkheje bhAge gacchai / camarassa NaM | bhaMte ! asuriMdassa asuraranno urdU ahe tiriyaM ca gativisayassa kayarezhiMto appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA ?, goyamA ! savvatthovaM khettaM camare asuriMde asurarAyA uDe uppayati ekkeNaM samaeNaM tiriyaM saMkheje bhAge gacchai ahe saMkheje bhAge gacchai, vajaM jahA sakkassa deviMdassa taheva navaraM visesAhiyaM kAyavvaM // JainEducation a ina For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH 'abhayadevI yA vRttiH 1 // 177 // 15 gavyUtatribhAgApekSayA camaraH | sakkarasa NaM taM ! deviMdassa devaranno ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayarezahito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA ?, goyamA ! savvatthove sakassa deviM ga0 23 dassa devaranno uddhaM uppayaNakAle patra. ovayaNakAle saMkhejjaguNe // camarabhAgadvaya- savi jahA sakassa NavaraM savvatthove nyUnaga06 ovayaNakAle uppayaNakAle saMkheyo0 1 0 23 yo0 2 jjaguNe // vajjassa pucchA, goyamA ! | savvatthove uppayaNakAle ovayaNakAle visesAhie // eyassa NaM bhaMte ! vajjassa vajjAhivaissa camarassa ya asuriMdassa asuraranno ovayaNakAlassa ya upayaNakAlassa ya kayare2hiMto appe vA 41, goyamA ! sakkassa ya uppayaNakAle camarassa ya ovayaNakAle ee NaM donnivi tullA savvatthovA, sakkassa ya ovayaNakAle vajjassa . 16 24 / camaraH adhaH Urddha tiryak adhaH 0 12 10 8 vajraM Urddhatiryak adhaH 18 12 10 da 24 12 24 18 12 zakraH 16 24 camaraH 0 zakraH vajraM 0 iMdra: vajraM camaraH gamyagamyapekSayA Urddha tiryak yo0 2 yo0ga02 yo0 1 0 23 ga0 23 ga0 5 iMdra: yoga 2 yo 1 // 0 Urddha tiryak vajraH yo0 1 03 For Personal & Private Use Only adhaH yo 0 1 ga0 2 yo0 2 3 zatake uddezaH 2 zakravajraca marANAMgati kAlayora lpa. sU147 // 177 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intel ya uppayaNakAle esa NaM dopahavi tulle saMkhejjaguNe camarassa u uppayaNakAle vajjassa ya ovayaNakAle esaNaM donhavi tulle visesAhie ( sU0 147 ) 'bhaMte !' ityAdi, 'sIhe 'ti zIghro vegavAn, sa ca zIghragamanazaktimAtrApekSayA'pi syAdata Aha-'sIhagaI ceva' tti zighragatireva nAzIghragatirapi, evaMbhUtazca kAyApekSayA'pi syAdata Aha- 'turiya'tti tvaritaH - tvarAvAn, sa ca gateranyatrApi syAdityata Aha- 'turiyagaitti 'tvaritagatiH' mAnasautsukyapravarttitavegavadgatiriti, ekArthA vaite zabdAH 'saMcAie' tti zaktiH 'sAhatthinti svahastena / 'gaivisae'tti, iha yadyapi gatigocarabhUtaM kSetraM gativiSayazabdenocyate tathA'pi gati - | reveha gRhyate, zIghrAdivizeSaNAnAM kSetre'yujyamAnatvAditi, 'sIhe'tti zIghro vegavAn, sa cAnaikAntiko'pi syAdata Aha- 'sIhe ceva' tti zIghra eva etadeva prakarSavRttipratipAdanAya paryAyAntareNAha - tvaritastvaritazcaiveti, 'appe appe | ceva'tti atizayenAlpo'tistoka ityarthaH, 'maMde maMde ceva' tti atyantamandaH, etena ca devAnAM gatisvarUpamAtramuktam // | etasmiMzca gatisvarUpe sati zakravajracamarANAmekamAne UrdhvAdau kSetre gantavye yaH kAlabhedo bhavati taM pratyekaM darzayannAha'jAvaiya' mityAdi, athendrasyordhvAdhaH kSetragamane kAlabhedamAha - 'savvatthove sakasse'tyAdi, 'sarvastokaM' svalpaM zakrasya Urdhvalokagamane kha ( ka ) NDakaM - kAlakhaNDaM UrdhvalokakaNDakaM Urdhvaloka gamane'tizIghratvAttasya, adholokagamane kaNDakaM - kAlakhaNDamadholokakaNDakaM saGkhyAtaguNaM, UrdhvalokakaNDakApekSayA dviguNamityarthaH, adholokagamane zakrasya mandagatitvAt, dviguNatvaM ca 'sakkassa uSpayaNakAle camarassa ya ovayaNakAle ee NaM doNNivi tullA' tathA 'jAvatiyaM khettaM camare 3 ahe ovayai For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA ikkeNaM samaeNaM taM sakko dohiM' ti vakSyamANavacanadvayasAmarthyAllabhyamiti, 'jAvaiya'mityAdisUtradvayamadhAkSetrApekSaM pUrvava- 3 zatake prajJaptiH vyAkhyeyaM, 'evaM khalu' ityAdi ca nigamanam / atha zakrAdInAM pratyeka gatikSetrasyAlpabahutvopadarzanAya sUtratrayamAha- 18| uddezaH2 abhayadevI- 'sakkasse tyAdi, tatra Urddhamadhastiryak ca yo gativiSayo-gativiSayabhUtaM kSetramanekavidhaM tasya madhye kataro gativiSayaH zakravajracayA vRttiH katarasmAdgativiSayAtsakAzAdalpAdiH ? iti praznaH, uttaraM tu sarvastokamadhaHkSetraM samayenAvapatati, adho mandagatitvAccha-||marANAMgati krasya, 'tiriya saMkheje bhAge gacchai'tti kalpanayA kilaikena samayena yojanamadho gacchati zakraH, tatra ca yojane dvidhA-3 kaalyor||178|| kRte dvau bhAgau bhavataH, tayozcaikasmin dvibhAge mIlite trayaH saGkhyeyA bhAgA bhavanti atastAn tiryag gacchati, sArddha lpa sU147 yojanamityarthaH, tiryaggatau tasya zIghragatitvAt , 'u8 saMkheje bhAge gacchai'tti yAn kila kalpanayA tIna dvibhAgAMsti4Aryaggacchati teSu caturthe'nyasmin dvibhAge mIlite catvAro dvibhAgarUpAH saGkhyAtabhAgAH saMbhavanti atastAnU gacchati / | atha kathaM sUtre saGkhyAtabhAgamAtragrahaNe satIdaM niyatabhAgavyAkhyAnaM kriyate ?, ucyate, 'jAvaiyaM khettaM camare 3 ahe ova| yai ekkeNaM samaeNaM taM sake dohi', tathA 'sakkassa uppayaNakAle camarassa ovayaNakAle ete NaM donnivi tullA' iti vaca nato nizcIyate zakro yAvadadho dvAbhyAM samayAbhyAM gacchati tAvadUrddha mekeneti dviguNamadhaHkSetrAdUrddhakSetraM, etayozcApAnta|rAlavarti tiryakSetramato'pAntarAlapramANenaiva tena bhavitavyamityadhaHkSetrApekSayA tiryakSetra sArddha yojanaM bhavatIti // 178 // vyAkhyAtaM, Aha ca cUrNikAra:-'egeNaM samaeNaM ovayai ahe joyaNaM egeNeva samaeNaM tiriya divaTuM gacchai uhUM do joyaNANi sakko'tti ||'cmrss NamityAdi 'savatthovaM khettaM camare 3 uDe uppayai ekkeNaM samaeNa'ti, Urddhagatau manda For Personal & Private Use Only Www.jainelibrary.org Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatitvAttasya, tacca kila kalpanayA tribhAganyUna gavyUtatrayaM, tiriyaM saMkheje bhAge'tti tasminneva pUrvokta tribhAganyUnagavyUtatraye dviguNite ye yojanasya saGkhyeyA bhAgA bhavanti tAn gacchati, tiryaggatau zIghrataragatitvAttasya, 'ahe saMkheje bhAge gacchai'tti pUrvokte tribhAgadvayanyUne gavyUtaSaTke tribhAganyUnagavyUtatraye mIlite ye saveyabhAgA bhavanti tAn gacchati, yojanaddhayamityarthaH / atha kathaM saGkhyAtabhAgamAtropAdAne niyatasaGkhyeyabhAgatvaM vyAkhyAyate !, ucyate, zakrasyorddhagatezcama|rasya cAdhogateH samatvamuktaM, zakrasya corddhagamanaM samayena yojanadvayarUpaM kalpitamatazcamarasyAdhogamanaM samayena yojanadvayamuktaM, tathA 'jAvaiyaM sakke 3 uDe uppayai egeNaM samaeNaM taM vajaM dohiM jaM vajaM dohiM taM camare tihiti vacanasAmarthyAt pratIyate zakrasya yadUrddha gatikSetraM tasya tribhAgamAtrarUpaM camarasyoddhagatikSetramato vyAkhyAtaM tribhAganyUnatrigavyUtamAnaM taditi, UrddhakSetrAdhogatikSetrayozcApAntarAlavarti tiryakSetramitikRtvA tribhAgadvayanyUnaSaDgavyUtamAnaM tadvyAkhyAtamiti, yacca carNikAreNoktaM 'camaro uhUM joyaNa'mityAdi tannAvagataM, 'vajaM jahA sakkassa taheva'tti vajramAzritya gativiSayasyAlpa-|| bahutvaM vAcyaM yathA zakrasya tathaiva, vizeSadyotanArtha tvAha-'navaraM visesAhiyaM kAyavvaM'ti,taccaivam-'vajassa NaM bhaMte ! uhuM ahe tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayarehito appe vA 41, goyamA ! sabathovaM khettaM vaje ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tiriya visesAhie bhAge gacchai u8 visesAhie bhAge gacchaItti, vAcanAntare tu etatsAkSAdevoktamiti, asyAyamarthaH& sarvastoka kSetraM vajramadho vrajatyekena samayena, adhomandagatitvAttasya vajrasya, tacca kila kalpanayA tribhAganyUna yojanaM, tiryak / tacca vizeSAdhiko bhAgau gacchati, zIghrataragatitvAt , tau ca kila yojanasya dvau tribhAgau vizeSAdhiko satribhAga gavyU For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI-| yA vRttiH // 179 // SSSS tatrayamityarthaH, tathoTTe vizeSAdhikau bhAgau gacchati, yau kila tiryagvizeSAdhiko bhAgau gacchati tAvevoDhuMgato kiJci- |3 zatake dvizeSAdhikau, UIgatau zIghrataragatitvAtparipUrNa yojanamityarthaH, atha kathaM sAmAnyato vizeSAdhikatve'bhihita niyata-15 uddezaH2 bhAgatvaM vyAkhyAyate ?, ucyate, 'jAvaiyaM camare 3 ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tAvaiyaM sake dohiM jaM sake dohiM taM zikravajracavaje tihiti vacanasAmarthyAcchakAdhogatyapekSayA vajrasya tribhAganyUnAdhogatirlabdheti tribhAganyUna yojanamiti sA| marANAMgati vyAkhyAtA, tathA 'sakkassa ovayaNakAle vajassa ya uppayaNakAle esa NaM doNhavi tulle' iti vacanAdavasIyate yAvadekena kAlayorasamayena zakro'dho gacchati tAvadvajramU, zakrazcaikenAdhaH kila yojanaM evaM vajramUrdU yojanamitikRtvorddha yojanaM tasyoktaM, lpa.sU147 | Uodhogatyozca tiryaggaterapAntarAlavartitvAttadapAntarAlavayaiva satribhAgagavyUtatrayalakSaNaM tiryggtiprmaannmuktmiti|| ana ntaraM gativiSayasya kSetrasyAlpabahutvamukta, atha gatikAlasya tadAha-'sakassa NamityAdi sUtratrayaM / zakrAdInAM gatikAlasya | pratyekamalpabahutvamuktaM atha parasparApekSayA tadAha-'eyassa NaM bhaMte ! vajasse'tyAdi, eeNaM bipiNavi tulla'tti zakracama-| rayoH svasthAnagamanaM prati vegasya samatvAdutpatanAvapatanakAlI tayostulyau paraspareNa, 'savatthova'tti vakSyamANApekSayeti, tathA 'sakasse' tyAdau 'esa NaM doNhavi tulle'tti ubhayorapi tulyaH zakrAvapatanakAlo vajrotpAtakAlasya tulyaH vajrotpAtakAlazca zakrAvapatanakAlasya tulya ityarthaH, 'saMkhejaguNe'tti zakrotpAtacamarAvapAtakAlApekSayA, evamanantarasUtra- // 179 // mapi bhAvanIyam // tae NaM camare asuriMde asurarAyA vajjabhayavippamukke sakkeNaM devideNaM devarannA mahayA avamANeNaM avamANie For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samANe camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi ohayamaNasaMkappe ciMtAsoyasAgarasaMpaviDhe karayalapalhatthamuhe ajjhANovagae bhUmigayadiTThIe jhiyAti, tate NaM taM camaraM asuriMdaM asurarAyaM sAmANiyaparisovavannayA devA ohayamaNasaMkappaM jAva jhiyAyamANaM pAsaMti 2 karayala jAva evaM vayAsikiNNaM devANuppiyA ohayamaNasaMkappA jAva jhiyAyaha?, tae NaM se camare asuriMde asura0 te sAmANiyaparisovavannae deve evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! mae samaNaM bhagavaM mahAvIraM nIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva accAsAdie, tae NaM teNaM parikuvieNaM samANeNaM mamaM vahAe vaje nisiDetaM bhaddaNNaM bhavatu devANuppiyA! samaNassa bhagavao mahAvIrassa jassa mamhimanupabhAveNa akiDe avvahie aparitAvie ihamAgae iha samosahe iha saMpatte iheva ajaM uvasaMpajjittA NaM viharAmi, taM gacchAmoNaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo NamaMsAmo jAva pajjuvAsAmottikaTu causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM jAva savviDDIe jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai 2 mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM jAva | namaMsittA evaM vadAsi-evaM khalu bhaMte ! mae tubhaM nIsAe sake deviMde devarAyA sayameva acAsAdie jAva chAtaM bhaI NaM bhavatu devANuppiyANaM mamhi jassa aNupabhAvaNaM akiTe jAvaviharAmitaM khAmemi NaM devANuppiyA! jAva uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamai 2ttA jAva battIsaibaddhaM nahavihiM uvadaMsei 2 jAmeva disiM pAu For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyAvRttiH1 3 zatake uddezaH2 pramodAt camaranRtyaM sU0148 asurANamU vaMgatihatuH | sU 149 // 18 // bhUe tAmeva disaM paDigae, evaM khalu goyamA ! camareNaM asuriMdeNa asurarannA sA divvA deviTThI laddhA pattA jAva abhisamannAgayA, ThitI sAgarovama, mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kAhiti // (sUtraM 148) / 'ohayamaNasaMkappe'tti upahato-dhvasto manasaH saGkalpo-darpaharSAdiprabhavo vikalpo yasya sa tathA, "ciMtAsogasAgaramaNupaviDhe'tti cintA-pUrvakRtAnusmaraNaM zoko-dainyaM tAveva sAgara iti vigraho'tastaM 'karatalapalhatthamuhe'tti karatale paryastaM-adhomukhatayA nyastaM mukhaM yena sa tathA, 'jassamamhi manupabhAveNaM ti yasya prabhAveNa ihAgato'smi-bhavAmIti yogaH, kiMbhUtaH sannityAha-'akiDetti 'akRSTaH' avilikhitaH akliSTo vA-abAdhito nirvedanamityarthaH, etadeva kathamityAha-'avvahie'tti avyathitaH, atADitatve'pi jvalanakalpakulizasannikarSAtparitApaH syAdatastaM niSedhayannAha"aparitAvie'tti,'ihamAgae'tyAdi vivakSayA pUrvavavyAkhyeyaM, iheva aje'tyAdi, ihaiva sthAne 'adya' asminnahani upasaMpadya' prazAnto bhUtvA vihraamiiti||puurvmsuraannaaNbhvprtyyo vairAnubandhaH saudharmagamane heturuktaH, atha tatraiva hetvantarAbhidhAnAyAha kiM pattie NaM bhaMte ! asurakumArA devA uhUM uppayaMti jAva sohammo kappo ?, goyamA ! tesiNaM devANaM ahuNovavannagANa vA carimabhavatthANa vA imeyArUve ajjhathie jAva samuppajai-ahoNaM amhahiM divvA deviDDI laddhA pattA jAva abhisamannAgayA jArisiyA NaM amhehiM divvAdeviDDI jAva abhisamannAgayA tAri|siyA NaM sakkeNaM deviMdeNaM devaranA divvA diviTThIjAva abhisamannAgayA jArisiyA NaM sakkeNa devideNaM devarannA jAva abhisamannAgayA tArisiyANaM amhehivi jAva abhisamannAgayAtaM gacchAmoNaM sakkassa deviMdassa devaranno aMtiyaM taM-adhomukhaH sannityAha-'akiDe titatve'pi jvalanakalpakulizAda, ihaiva sthAne ara // 18 // For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAunbhavAmo pAsAmo tAva sakassa deviMdassa devaranno divvaM deviDiM jAva abhisamannAgayaM pAsatu tAva amha | visakke deviMde devarAyA divvaM deviddhiM jAva abhisamaNNAgayaM, taM jANAmo tAva sakkassa deviMdassa devaranno divvaM | deviDiM jAva abhisamannAgayaM jANau tAva amhavi sake deviMde devarAyA divvaM deviddhiM jAva abhisamaNNAgayaM, evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA uhaM uppayaMti jAva sohammo kappo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // ( sUtraM 149 ) camaro samatto // 3-2 // 'kiM pattiyaNa' mityAdi, tatra 'kiMpattiyaM'ti kaH pratyayaH - kAraNaM yatra tat kiMpratyayam 'ahuNovavaNNANaM'ti utpannamAtrANAM 'carimabhavatthANa va'tti bhavacaramabhAgasthAnAM ? cyavanAvasara ityarthaH // iti tRtIyazate dvitIyazcamarAkhyaH // 3-2 // dvitIyodeza ke camarotpAta uktaH, sa ca kriyArUpo'taH kriyAsvarUpAbhidhAnAya tRtIyodezakaH, saca teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA jAva parisA paDigayA / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM | jAva aMtevAsI maMDiyaputte NAmaM aNagAre pagatibhaddae jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI - kati NaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ?, maMDiyaputtA ! paMca kiriyAo paNNattAo, taMjA - kAiyA ahigaraNiyA pAusiyA For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA pAriyAvaNiyA paannaaivaaykiriyaa| kAiyA NaM bhaMte ! kiriyA kativihA paNNattA ?, maMDiyaputtA ! vihA prajJaptiH |paNNattA, taMjahA-aNuvarayakAyakiriyA ya duppauttakAyakiriyA y| ahigaraNiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA ra uddezaH3 abhayadevI- paNNattA , maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA, taMjahA-saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya nivvattaNAhigaraNakiriyA| maNDitaputra yA vRttiHza mAya / pAosiyA NaM bhaMte ! kiriyA kativihA paNNattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA paNNattA, taMjahA-jIvapAo-||praznAHkriyA siyA ya ajIvapAdosiyA ya / pAriyAvaNiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paNNattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA| |susU 150 // 18 // paNNattA, taMjahA-sahatthapAriyAvaNiyA ya parahatthapAriyAvaNiyA ya / pANAivAyakiriyA NaM bhaMte ! pucchA, pANAivAyakiriyA kaivihA paNNattA 1, maMDiyaputtA! duvihA paNNattA, taMjahA-sahatthapA0 parahatthapA0 kiriyA ya // (sUtraM 150) // | teNaM kAleNa'mityAdi tatra 'paMca kiriyAo'tti karaNaM kriyA karmabandhanibandhanA ceSTetyarthaH 'kAiya'tti cIyata iti | | kAyaH-zarIraM tatra bhavA tena vA nivRttA kAyikI, 'ahigaraNiya'tti adhikriyate narakAdiSvAtmA'nenetyadhikaraNaM-anu-18 chAnavizeSaH bAhyaM vA vastu cakrakhagAdi tatra bhavA tena vA nivRttetyAdhikaraNikI 2, 'pAusiya'tti pradeSo-matsarastatra bhavA tena vA nivRttA sa eva vA prAdveSikI 3, 'pAritAvaNiya'tti paritApanaM paritApaH-pIDAkaraNaM tatra bhavA tena vA // 18 // nivRttA tadeva vA pAritApanikI 4, pANAtivAyakiriya'ttiprANAtipAtaH-prasiddhastadviSayA kriyA prANAtipAta eva vA kriyA prANAtipAtakriyA 5 / 'aNuvarayakAyakiriyA ya'tti anuparataH-aviratastasya kAyakriyA'nuparatakAyakriyA, Jain Education For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iyamaviratasya bhavati, 'duppauttakAyakiriyA yatti duSTaM prayukto duSpayuktaH sa cAsau kAyazca duSprayuktakAyastasya kriyA duSprayuktakAyakriyA, athavA duSTaM prayuktaM-prayogo yasya sa duSprayuktastasya kAyakriyA duSprayuktakAyakriyA, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, viratimataH pramAde sati kAyaduSTaprayogasya sadbhAvAt , 'saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya'tti saMyojanahalagaraviSakUTayantrAdyaGgAnAM pUrvanirvatitAnAM mIlanaM tadevAdhikaraNakriyA saMyojanAdhikaraNakriyA, 'nivvattaNAhigaraNakiriyA ya'tti, nivarttanaM-asizaktitomarAdInAM niSpAdanaM tadevAdhikaraNakriyA nivartanAdhikaraNakriyA, 'jIvapAosiyA yatti jIvasya-AtmaparatadubhayarUpasyopari pradveSAd yA kriyA pradveSakaraNameva vA, 'ajIvapAusiyA ya'tti ajIvasyopari pradveSAdyA kriyA pradveSakaraNameva vA, 'sahatthapAritAvaNiyA ya'tti svahastena svasya parasya tadubhayasya vA paritApanAd-asAtodIraNAdyA kriyA paritApanAkaraNameva vA sA svahastapAritApanikI, evaM parahastapAritApanikyapi, evaM prANAtipAtakriyA'pi // uktA kriyA, atha tajjanyaM karma tadvedanAM cAdhikRtyAha puTiva bhaMte ! kiriyA pacchA vedaNA puci vedaNA pacchA kiriyA ?, maMDiyaputtA ! purvi kiriyA pacchA vedaNA, No puTviM vedaNA pacchA kiriyA // (sUtraM151) asthi NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajai, 4 haMtA ! atthi / kahaM NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kanjai ?, maMDiyaputtA ! pamAyapaccayA joganimittaM / &ca, evaM khalu samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajati // (sUtraM 152) / For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 'puTiva bhaMte !' ityAdi kriyA-karaNaM tajanyatvAtkarmApi kriyA, athavA kriyata iti kriyA kamaiva, vedanA tu karmaNoDa- zatake prajJaptiH nubhavaH, sA ca pazcAdeva bhavati, karmapUrvakatvAttadanubhavasyeti // atha kriyAmeva svAmibhAvato nirUpayannAha-'asthi Na'- uddezaH3 abhayadevI- mityAdi, astyayaM pakSo yaduta kriyA kriyate-kriyA bhavati, pramAdapratyayAt yathA duSprayuktakAyakriyAjanyaM karma, yoga-3kriyAvedana yA vRttiH1/nimittaM ca yathairyApathikaM karma // kriyAdhikArAdidamAha yoH paurvApa rya shrmnnaa||182|| jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eyati veyati calati phaMdai ghaTTai khumbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamati ?, nAM cakriyA hantA ! maMDiyaputtA! jIve NaM sayA samiyaM eyati jAva taM taM bhAvaM pariNamai / jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve. sU 156 sayA samitaM jAva pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavati?, No tiNaDhe samaDhe, se 152 keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavati ?, maMDiyaputtA ? jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva pariNamati tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai AraMbhe 5 vaha sAraMbhe vaha samAraMbhe vai AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe bahUNaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe soyAvaNayAe jUrAvaNayAe / tippAvaNayAe piTTAvaNayAe pariyAvaNayAe vai, se teNaTeNaM maMDiyaputtA! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se || jIve sayA samiyaM eyati jAva pariNamati tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavai // KAjIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM zo eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamai, haMtA maMDiyaputtA! jIve NaM sayA sa // 182 // For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miyaM jAva no pariNamati / jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve no eyati jAva no taM taM bhAvaM pariNamati tAvaM ca NaM 8 tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? haMtA! jAva bhavati / sekeNaTeNaM bhaMte! jAva bhavati?, maMDiyaputtA! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyati jAvaNo pariNamai tAvaM ca NaM se jIve no AraMbhai nosAraMbhai no samAraMbhaha no AraMbhe vai No sAraMbhe vaha No samAraMbhe vadRi aNAraMbhamANe asAraMbhamANe asamAraMbhamANe AraMbhe avamANe sAraMbhe avamANe samAraMbhe avamANe bahUNaM pANANaM 4 adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNayAe vahai / se jahAnAmae kei purise mukaM taNahatthayaM jAyateyaMsi pakkhivejA, se nUrNa maMDiyaputtA ! se suke taNahatthae jAyateyaMsi pakkhitte samANe khippAmeva masamasAvijaha ? haMtA ! masamasAvijai, se jahAnAmae ke purise tattaMsi ayakavallaMsi udayabiMdU pakkhivejA, se nUNaM maMDiyaputtA ! se udayabiMdU tattaMsi ayakavalaMsi pakkhitte samANe khippAmeva viddhaMsamAgacchai ?, haMtA! vihaMsamAgacchai, se jahAnAmae harae siyA puNNe puNNappamANe volahamANe vosaTTamANe samabharaghaDatAe ciTThati ?, haMtA ciTThati, ahe NaM kei purise taMsi harayaMsi egaM mahaM NAvaM satAsavaM sacchidaM ogAhejA se nUNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA tehiM AsavadArehiM ApUremANI 2 puNNA puNNappamANA volahamANA vosaTTamANA samabharaghaDatAe ciTThati ! haMtA! |ciTThati, ahe NaM keha purise tIse nAvAe savvato samaMtA AsavadArAI pihei 2 nArAusiMcaNaeNaM udayaM ussicijA se nUrNa maMDiyaputtA ! sA nAvA taMsi udyasi ussiMcijaMsi samANaMsi khippAmeva uTThe udAi ?, For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- lahaMtA ! udAijA, evAmeva maMDiyaputtA! attattAsaMvuDassa aNagArassa IriyAsamiyassa jAva guttabaMbhayAri- 3 zatake prajJaptiH I yassa AuttaM gacchamANassa ciTThamANassa nisIyamANassa tuyaTTamANassa AuttaM vatthapaDiggahakaMbalapAyaghuchaNaM uddezaH3 abhayadevI geNhamANassa NikkhivamANassa jAva cakkhupamhanivAyamavi vemAyA suhamA IriyAvahiyA kiriyA kajai, kriyAyAmayA vRttiH1 sA paDhamasamayabahapuTThA bitiyasamayavetiyA tatiyasamayanijariyA sA bar3A puTThA udIriyA vediyA nijiNNA ntkriyaa'||18|| bhAva: | seyakAle akammaM vAvi bhavati, se teNaTeNaM maMDiyaputtA ! evaM vucati-jAvaM ca NaM se jIvesayA samiyaM no |eyati jAva aMte aMtakiriyA bhavati // (sUtraM 153) sU 153 / 'jIve 'mityAdi, iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt , 'sadA' nityaM 'samiyaMti 4 sapramANaM 'eyai'tti ejate-kampate 'eja kampane' iti vacanAt 'veyai'tti 'vyejate' vividhaM kampate 'calai'tti sthAnA ntaraM gacchati 'phaMdai'tti 'spandate' kizciccalati 'spadi kizciccalane' iti vacanAt , anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanye 'ghaTTaitti sarvadikSu calati padArthAntaraM vA spRzati 'khunbhai'tti 'kSubhyati' pRthivIM pravizati kSobhayati | vA pRthivIM bibheti vA 'udIrai'ttiprAbalyena prerayati padArthAntaraM pratipAdayati vA, zeSakriyAbhedasaGgrahArthamAha-'taM taM bhAvaM pariNamaItti utkSepaNAvakSepaNAkuJcanaprasAraNAdikaM pariNAma yAtItyarthaH, eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH |sadeti mantavyaM na tu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi, 'tassa jIvassa aMte'tti maraNAnte aMtakiriya'ti / H OME // 18 // sakalakarmakSayarUpA, 'AraMbhai'tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati 'sAraMbhai'tti 'saMrabhate' teSu vinAzasaGkalpaM karoti ksa ejate-kamyate pikanicalati spadi vA smRti 'khaTyAta yA, zepakriyAbhanA kramabhAvitvenatakAriyani Jain Education For Personal & Private Use Only nervor Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAraMbhai'tti'samArabhate' tAneva paritApayati, Aha ca-"saMkappo saMraMbho paritAvakaro bhave samAraMbho / AraMbho uddavao sabanayANaM visuddhANaM // 1 // " idaM ca kriyAkriyAvataH(toH) kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam , atha tayoH kathaJcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArtha vyadhikaraNata Aha-'AraMbheityAdi, Arambhe-adhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMrambhe samArambhe ca, anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-ArambhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANo jIva ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH Arambhe vartamAna ityAdinA tu dvitIyaH, 'dukkhAvaNayAe' ityAdau tAzabdasya prAkRtaprabhavatvAt 'duHkhApanAyAM' maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAm athavA iSTaviyogAdi|duHkhahetuprApaNAyAM vartata iti yogaH, tathA 'zokApanAyAM' dainyaprApaNAyAM 'jUrAvaNatAe'tti zokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAM tippAvaNayAe'tti 'tepApanAyo' 'tipRSTeSa kSaraNArthoM' itivacanAt zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNaprApaNAyAM 'piTTAvaNatAe'tti piTTanaprApaNAyAM tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe vartate, kvacitpaThyate 'dukkhAvaNayAe'ityAdi, tacca vyaktameva, yacca tatra 'kilAmaNayAe uddAvaNayAe' ityadhikamabhidhIyate tatra 'kilAmaNayAe'tti glAninayane 'uddAvaNayAe'tti utrAsane / / uktArthaviparyayamAha 'jIve Na'mityAdi, 'No eyaitti zailezIkaraNe yoganirodhAnno ejata iti, ejanAdirahitastu nArambhAdiSu vartate tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu tathA'pi ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavati tatra 1 saMkalpo (manaso) vicAraH saMrambhaH paritApakaro bhavetsamArambhaH / apadrAvayata ArambhaH sarveSAM vizuddhanayAnAm // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 184 // dRSTAntadvayamAha - ' se jahe 'tyAdi, 'tiNahatthayaM'ti tRNapUlakaM 'jAyateyaMsi 'tti vahA~ 'masama sAvijjai'tti zIghraM dahyate, | iha ca dRSTAntadvayasyApyupanayArthaH sAmarthyagamyo, yathA - evamejanAdirahitasya zukladhyAna caturthabhedAnalena karmadAhyadahanaM syAditi // atha niSkriyasyaivAntakriyA bhavatIti naudRSTAntenAha - 'se jahANAmae' ityAdi, iha zabdArthaH prAgvannavaram yA vRttiH 1 / 'uddAi'tti udyAti jalasyopari varttate 'attatAsaMvuDassa' tti AtmanyAtmanA saMvRtasya pratisaMlInasyetyarthaH, etadeva 'iriyAsamiyasse' tyAdinA prapaJcayati- 'AuttaM' ti AyuktamupayogapUrvakamityarthaH 'jAva cakkhupamhanivAyamavi'tti kiM bahunA AyuktagamanAdinA sthUlakriyAjAlenoktena ? yAvaccakSuHpakSmanipAto'pi prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, unmeSanimeSamAtrakriyA'pyasti AstAM gamanAdikA tAvaditi zeSaH 'vemAya'tti vividhamAtrA, antarmuhUrttAderdezona pUrva koTIparyantasya kriyAkAlasya vicitratvAt, vRddhAH punarevamAhuH - yAvatA cakSuSo nimeSonmeSamAtrA'pi kriyA kriyate tAvatA'pi kAlena vimA - trayA stokamAtrayA'pIti, kvacidvimAtretyasya sthAne 'sapehAe'tti dRzyate tatra ca 'svaprekSayA' svecchayA cakSuHpakSmanipAto na tu parakRtaH 'suma'tti sUkSmabandhAdikAlA 'IriyAvahiya'ti IryApatha-gamanamArgastatra bhavA airyApathikI kevalayo|gapratyayeti bhAvaH 'kiriye 'ti karma sAtavedanIyamityarthaH 'kajjai'tti kriyate bhavatItyarthaH, upazAntamohakSINamohasayogi| kevalilakSaNa guNasthAnakatrayavatIM vItarAgo'pi hi sakriyatvAtsAtavedyaM karma banAtIti bhAvaH, 'se'ti IryApathikI kriyA 'paDhamasamayabaddhapuTTa 'tti (prathamasamaye baddhA karmatApAdanAt spRSTA jIvapradezaiH sparzanAttataH karmadhAraye tatpuruSe ca sati prathamasamayabaddhaspRSTA, tathA dvitIyasamaye veditA - anubhUtasvarUpA, evaM tRtIyasamaye 'nirjIrNA' anubhUtasvarUpatvena jIvapradezebhyaH vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 3 kriyAyAmaantakriyA - bhAvaH sU 153 // 184 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizATiteti etadeva vAkyAntareNAha - sA baddhA spRSTA prathame samaye dvitIye tu 'udIritA' udayamupanItA, kimuktaM bhavati ? - veditA, na hyekasmin samaye bandha udayazca saMbhavatItyevaM vyAkhyAtaM tRtIye tu nirjIrNA, tatazca 'seyakAle 'tti eSyatkAle 'akammaM vAvitti akarmA'pi ca bhavati, iha ca yadyapi tRtIye'pi samaye karmAkarma bhavati tathA'pi tatkSaNa evAtItabhAva karmatvena dravya karmatvAt tRtIye nirjIrNa karmeti vyapadizyate, caturthAdisamayeSu tvakarmeti, 'antattAsaMvuDasse'tyAdinA cedamukta - yadi saMyato'pi sAzravaH karma banAti tadA sutarAmasaMyataH, anena ca jIvanAvaH karmmajalapUryamANata - yArthato'dhonimajjanamuktaM, sakriyasya karmabandhabhaNanAccAkriyasya tadviparItatvAtkarmabandhAbhAva uktaH, tathA ca jIvanAvo'nAzravatAyAmUrddhvagamanaM sAmarthyAdupanItamavaseyamiti / atha yaduktaM zramaNAnAM pramAdapratyayA kriyA bhavatIti, tatra pramAdaparatvaM tadvipakSatvAttaditaratvaM saMyatasya kAlato nirUpayannAha - patta saMjayassa NaM bhaMte! pamattasaMjame vaTTamANassa savvAvi ya NaM pamattaddhA kAlao kevaciraM hoi ?, maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM deNA puvvakoDI, NANAjIve paDucca savvaddhA // appamatta saMjayassa NaM bhaMte ! appamattasaMjame vaTTamANassa savvAvi ya NaM appamattaddhA kAlao kevacciraM hoi ?, maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahaneNaM aMtomuhuttaM ukko0 pu0vakoDI desRRNA, NANAjIve pahuca savvaddhaM, sevaM bhaMte ! 2tti bhayavaM maMDiyaputte aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha 2 saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // ( sUtraM 154 ) // For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NaM kAlamAzrityayakSetrata ityasya vyavANe,kAlatastu sAtirekA pati kila pratyekama vyAkhyA. 'savvAvi ya NaM pamattaddha'tti 'sarvA'pi ca sarvakAlasambhavA'pi ca 'pramattAddhA' pramattaguNasthAnakakAlaH 'kAlataH' / 3 zatake prajJaptiH pramattAddhAsamUhalakSaNaM kAlamAzritya 'kiyaciraM' kiyantaM kAlaM yAvadbhavatIti praznaH, natu kAlata iti vAcyaM, 5 uddezaH 3 abhayadevI kiyacciramityanenaiva gatArthatvAt , naivaM, kSetrata ityasya vyavacchedArthatvAt , bhavati hi kSetrataH kiyacciramityapi praznaH, yathA- mANDataputra yA vRttiH1 vadhijJAnaM kSetrataH kiyacciraM bhavati?, trayastriMzatsAgaropamANi, kAlatastu sAtirekA SaTSaSTiriti, ekaM samayaMti, katham ?, prazna pramattA ucyate, pramattasaMyamapratipattisamayasamanantarameva maraNAt , 'desUNA puvvakoDi'tti kila pratyekamantarmuhUrttapramANe eva pramattakAlaH // 185 // sU 154 pramattApramattaguNasthAnake, te ca paryAyeNa jAyamAne dezonapUrvakoTiM yAvadutkarSeNa bhavataH, saMyamavato hi pUrvakoTireva paramAyuH, sa ca saMyamamaSTAsu varSeSu gateSveva labhate, mahAnti cApramattAntarmuhUrtApekSayA pramattAntarmuhUrtAni kalpyante, evaM cAntarmuhUrttapramANAnAM pramattAddhAnAM sarvAsAM mIlanena dezonA pUrvakoTI kAlamAnaM bhavati, anye tvAH-aSTavarSonAM pUrva-18 koTiM yAvadutkarSataH pramattasaMyatatA syAditi / evamapramattasUtramapi, navaraM 'jahanneNaM aMtomuhuttaMti kilApramattAddhAyAM / | vartamAnasyAntarmuhUrtamadhye mRtyunaM bhavatIti, cUrNikAramataM tu pramattasaMyatavarjaH sarvo'pi sarvavirato'pramatta ucyate, pramAdA4 bhAvAt , sa copazamazreNI pratipadyamAno muhUrtAbhyantare kAlaM kurvan jaghanyakAlo labhyata iti, dezonapUrvakoTI tu keva-18 linamAzrityeti // 'NANAjIve paDucca savvaddha' mityuktaM, atha sarvAddhAbhAvibhAvAntaraprarUpaNAyAha // 185 // na bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2ttA evaM vayAsI-kamhA NaM bhaMte ! lavaNa samudde cAuddasaTTamuddiTTapunnamAsiNIsu atireyaM vahati vA hAyativA?, jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavvayA For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neyavA jAva loyadvitI, jaNaM lavaNasamudde jaMbUhIvaM 2 No uppIleti No ceva NaM egodagaM karei(loyaTTiI)loyAgubhAve / sevaM bhaMte !2tti jAva viharati / kiriyA samattA (sUtraM 155) // tatiyassa sayasa tio||3-3|| bhante'tti ityAdi, atiregati' tithyantarApekSayA adhikataramityarthaH lavaNasamuddavattavayA neyava'tti jIvAbhigamoktA, kiyaa| haraM yAvadityAha-jAva loyaDhiItyAdi, sA caivamarthataH-kasmAdbhadanta ! lavaNasamudrazcaturdazyAdiSvatirekeNa varddhate vA hIyate | vA?, iha prazne uttaraM-lavaNasamudrasya madhyabhAge dikSu catvAro mahApAtAlakalazA yojanalakSapramANAH santi, teSAM cAdhastane || tribhAge vAyurmadhyame vAyUdake uparitane tUdakamiti, tathA'nye kSudrapAtAlakalazA yojanasahasrapramANAzcaturazItyuttarASTaza-12 tAdhikasaptasahasrasaGkhyA vAyvAdiyuktatribhAgavantaH santi, tadIyavAtavikSobhavazAjalavRddhihAnI aSTamyAdiSu syAtAM, tathA lavaNazikhAyA dazayojanAnAM sahasrANi viSkambhaH SoDazocchrayo yojanArddhamupari vRddhihAnI ityAdi, atha kasmAllavaNo mAjambUdvIpaM notplAvayati !, ahaMdAdiprabhAvAllokasthitiSA iti, etadevAha-'loyaTiitti lokavyavasthA 'loyANu bhAve'tti lokaprabhAva iti // tRtIyazate tRtIyoddezakaH // 3-3 // / . anantarodezake kriyoktA, sA ca jJAnavatAM pratyakSeti tadeva kriyAvizeSamAzritya vicitratayA darzayazcaturthoddezakamAha, tasya cedaM sUtram| aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA devaM viuvviyasamugdhAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai pAsai? For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA goyamA ! atthegaie devaM pAsai No jANaM pAsai 1 atthegaie jANaM pAsai no devaM pAsai 2 atthegahae||4||3 zatake prajJaptiH abhayadevI devapi pAsai jANaMpi pAsai 3 atthegaie no devaM pAsai no jANaM paasi4|| aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA uddezaH 4 yA vRttiH1 deviM veubviyasamugghAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai pAsai ?, goyamA ! evaM ceva // aNagAre NaM devadevIyAbhaMte ! bhAviyappA devaM sadevIyaM veubviyasamugghAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANai paasi?,goymaa| nvRkssmuulaa||18|| atthegaie devaM sadevIyaM pAsai no jANaM pAsai, eeNaM abhilAveNaM cattAri bhaMgA 4 // aNagAre NaM bhaMte ! diH jJAnadabhAviyappA rukkhassa kiM aMto pAsai bAhiM pAsai cubhNgo| evaM kiM mUlaM pAsai kaMdaM pA0, caubhaMgo, mUla zanai sAdhoH sU 156 4pA0 khaMdhaM pA0 caubhaMgo, evaM mUleNaM bIjaM saMjoeyavvaM, evaM kaMdeNavi samaM saMjoeyavvaM jAva bIyaM, evaM jAva puppheNa |samaM bIyaM saMjoeyavvaM // aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappArukkhassa kiM phalaM pA0bIyaM pA0?, cubhNgo||(suu0156) 'aNagAre Na'mityAdi, tatra 'bhAviyappatti bhAvitAtmA, saMyamatapobhyAmevaMvidhAnAmanagArANAM hi prAyo'vadhijJAnA|| dilabdhayo bhavantItikRtvA bhAvitAtmetyuktaM, viubviyasamugdhAeNaM samohayaMti vihitottaravaikriyazarIramityarthaH 'jANarUveNaM'ti yAnaprakAreNa zibikAdyAkAravatA vaikriyavimAnenetyarthaH 'jAyamANaM ti yAntaM gacchantaM 'jANaitti jJAnena 'pAsaI' tti darzanena ?, uttaramiha caturbhaGgI, vicitratvAdavadhijJAnasyeti / 'aMto'tti madhyaM kASThasArAdi // 186 // | 'bAhiti bahirvati tvapatrasaJcayAdi, 'evaM mUleNa'mityAdi, 'evaM'miti mUlakandasUtrAbhilApena mUlena saha kandA| dipadAni vAcyAni yAvadvIjapadaM, tatra mUlaM 1 kandaH 2 skandhaH 3 tvak 4 zAkhA 5 pravAlaM 6 patraM 7 puSpaM 8 ACCURRERAKC For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Furs dvikasaMyogAH 45hI phalaM 9 bIja 10 ceti daza padAni, eSAM ca pazcacatvAriMzavikasaMyogAH, etAvatyeveha caturbhaGgIsUtrANyadhyeyAnIti // gw 9 VOL 9VO9vonovo etadeva darzayitumAha-evaM kaMde0000333surururur.. NavI'tyAdi / 'devaM viubiya0 5wgVO 5w9vOO0 w 9 Voo samugghAeNaM samohaya'ti prAguktarrrrrrrrorlr001nmenorm mato vaikriyAdhikArAdidamAhapabhU NaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM itthirUvaM vA purisarUvaM vA hatthirUvaM vA jANarUvaM vA evaM juggagillithillisIyasaMdamANiyarUvaM vA viuvittae ?, goyamA ! No tiNaDhe samaDhe, vAukAeNaM vikuvvamANe egaM mahaM |paDAgAsaMThiyaM rUvaM vikubvai / pabhU NaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM viuvvittA aNegAiM jo-|| | yaNAI gamittae ?, haMtA ! pabhU / se bhaMte ! kiM AyaDDIe gacchai pariDDIe gacchai ?, goyamA ! AyaDDIe gaNo pariDDIe ga0 jahA AyaDDIe evaM ceva AyakammuNAvi AyappaogeNavi bhANiyavvaM / se bhaMte ! kiM UsiodagaM gacchai payatodagaM ga ?, goyamA ! UsiodayaMpiga payodayaMpi ga0, se bhaMte ! kiM egaopaDAgaM gacchai | duhuopaDAgaM gacchai ?, goyamA ! egao paDAgaM gacchai no duhao paDAgaM gacchai, se NaM bhaMte ! kiM vAukAe| | paDAgA?, goyamA ! vAukAe NaM se nokhalu sA pddaagaa|| (sUtraM 157) pabhU NaM bhaMte / balAhage egaM mahaM itthirUvaM JainEducation For Personal & Private Use Only anw.janelibrary.org Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vA jAva saMdamANiyarUvaM vA pariNAmettae ?, haMtA pabhU / pabhU NaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA 3 zatake prajJaptiH aNegAI joyaNAiMgamittae ?, haMtA pabhU, se bhaMte ! ki AyaDDIe gacchai pariDDIe gacchai?, goyamA! noAya- uddezaH4 abhayadevIDDIe gacchati, pariDDIe ga0 evaM noAyakammuNA parakammuNAno AyapaogeNaM parappaogeNaM UsitodayaM vAgaccha vAtabalAhayA vRttiH14 | payodayaM vA gacchai, se bhaMte ! kiM balAhae itthI ?, goyamA ! balAhae NaM se No khalu sA itthI, evaM kayo(kriya ||187||||purisenn Ase hatthI ||pbhuu NaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA aNegAI joyaNAI gamittae jahA sU 157& itthirUvaM tahA bhANiyavvaM, NavaraM egaocakkavAlaMpi duhaocakkavAlaMpi gacchai(tti) bhANiyavvaM, juggagillithi lisIyAsaMdamANiyANaM taheva // ( sUtraM 158) / 'pabhU Na'mityAdi, 'jANaM'ti zakaTaM 'juggaM'ti gollaviSayaprasiddha jampAnaM dvihastapramANaM vedikopazobhitaM 'gellitti lA hastina upari kollararUpA yA mAnuSaM gilatIva 'thillIti lATAnAM yadazvapalyAnaM tadanyaviSayeSu thillItyucyate 'siya'tti |zivikA kUTAkArAcchAdito jampAnavizeSaH 'saMdamANiya'tti puruSapramANAyAmo jampAnavizeSaH egaMmahaM paDAgAsaMThiya'ti |mahat pUrvapramANApekSayA patAkAsaMsthitaM svarUpeNaiva vAyoH patAkAkArazarIratvAd vaikriyAvasthAyAmapi tasya tadAkArasyaivabhAvAditi, 'AiDDie'tti 'AtmA ' AtmazaktyA''tmalabdhyA vA AyakammuNa'tti AtmakriyayA 'AyappaogeNaM tina pr-||||187|| prayukta ityarthaH, UsiodayaMti, ucchRta-Urddham udaya-AyAmo yatra gamane taducchritodayam, UrddhapatAkamityarthaH, kriyAvi-|| zeSaNaM cedaM, 'patodayaMti patadudayaM-patitapatAkaMgacchati, UrdhvapatAkA sthApanA ceyam, patitapatAkAsthApanA tviyam-, ega-| heva // ( sUtra bAlapi duhaocakkavAlaMpitA agAI joyaNAIgamittA, evaM 495455125 Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opaDAgaM'ti ekataH-ekasyAM dizi patAkA yatra tadekataHpatAka, sthApanA tviyam-,'duhaopaDAgaM'ti dvidhApatAka, sthaapnaatviym-| rUpAntarakriyAdhikArAdvalAhakasUtrANi-'balAhae'tti meghaH pariNAmetsae'tti balAhakasyAjIvatvena vikurvaNAyA| asambhavAt pariNAmayitumityuktaM, pariNAmazcAsya vizrasArUpaH, 'no AyaDDIe'tti acetanatvAnmeghasya vivakSitAyAH zakterabhAvAnAtmA gamanamasti, vAyunA devena vA preritasya tu syAdapi gamanamato'bhidhIyate-'pariDDIe'tti, evaM 'purise Ase hatthi'tti strIrUpasUtramiva puruSarUpAzvarUpahastirUpasUtrANyadhyetavyAni, yAnarUpasUtre vizeSo'stIti tadarzayati-pabhU NaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA' ityAdi 'patodayaMpi gacchaI' ityetadantaM strIrUpasUtrasamAnameva, vizeSaH punarayam-'se bhaMte ! kiM egaocakkavAlaM duhaocakkavAlaM gacchai?, goyamA! egaocakkavAlaMpi gacchai duhaocakkavAlaMpigacchaItti, asyaivottararUpamaMzamAha-navaraM 'egao' ityAdi, iha yAnaM-zakaTaM cakravAla-cakraM, zeSasUtreSu tvayaM vizeSo| nAsti, zakaTa eva cakravAlasadbhAvAt , tatazca yugyagillithillizibikAsyandamAnikArUpasUtrANi strIrUpasUtravadabhyeyAni, etadevAha-'juggagillithillisIyAsaMdamANiyANaM taheva'tti // pariNAmAdhikArAdidamAha___ jIve NaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiMlesesu uvavajati ?, goyamA ! jallesAI | davAI pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajaha, taM0-kaNhalesesu vA nIlalesesu vA kAulesesu vA, evaM jassa jA lessA sA tassa bhANiyavvA jAva jIve NaM bhaMte ! je bhavie jotisiesu uvavajjittae ? pucchA, goyamA ! jallesAI davvAiM pariyAitirattA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, saM0-teulessesu / jIve NaM bhaMte ! pAta , tata tahevAta ! kila For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA je bhavie vemANiemu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiMlessesu uvavajai ?, goyamA ! jallessAI vvAI pariyA-18|| 3 zataka prajJaptiH ittA kAlaM karei tallesesu uvavajaha, taM0-teulessesu vA pamhalesesu vA sukkalesesu vA // (sUtraM 159) ra uddezaH4 abhayadevI pUrvabhavalePI 'jIve Na'mityAdi, 'je bhavie'ttiyo yogyaH 'kiMlesesu'tti kA kRSNAdInAmanyatamA lezyA yeSAM te tathA teSu kiMlezyeSu / yA vRttiH zyAparabhave 4 madhye, 'jallesAIti yA lezyA yeSAM dravyANAM tAni yallezyAni, yasyA lezyAyAH sambandhInItyarthaH, pariyAitta'tti paryA-18| sU 159 // 188 // dAya parigRhya bhAvapariNAmena kAlaM karoti-mriyate tallezyeSu nArakeSUtpadyate, bhavanti cAtra gAthA:-"sabAhiM lesAhiM | paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / no kassavi uvavAo pare bhave asthi jIvassa // 1 // sabAhiM lesAhiM carame samayaMmi |pariNayAhiM tu / no kassavi uvavAo pare bhave asthi jIvassa // 2 // aMtamuhuttami gae aMtamuhuttami sesae ceva / | lessAhiM pariNayAhiM jIvA gacchanti paraloyaM // 3 // " caturviMzatidaNDakasya zeSapadAnyatidizannAha-eva'mityAdi, 'eva'miti nArakasUtrAbhilApenetyarthaH 'jassa'tti asurakumArAderyA lezyA kRSNAdikA sA lezyA tasyAsurakumArAderbhaNi- // 18 // |tavyeti / nanvetAvataiva vivakSitArthasiddheH kimartha bhedenoktaM 'jAva jIve NaM bhaMte'(joisie)ityAdi?, ucyate, daNDakaparyavasAnasUtradarzanArtham , evaM tarhi vaimAnikasUtrameva vAcyaM syAnna tu jyotiSkasUtra miti, satyaM, kintu jyotiSkavaimAnikAH prazasta 1504525A5 1 sarvAsu lezyAsu prathamasamayapariNatAsu / na kasyApyutpAdaH parasmin bhave'sti jIvasya // 1 // sarvAsu lezyAsu pariNatacaramasama-18 yAsu / na0 // 2 // antarmuhUrte gate antarmuharne zeSa eva / lezyApariNAme jIvA gacchanti paralokam // 3 // . For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA eva bhavantItyasya darzanArtha teSAM bhedenAbhidhAnaM, vicitratvAdvA sUtragateriti // devapariNAmAdhikArAdanagArarUpadradivyadevapariNAmasUtrANi | aNagAre zaMbhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA palaMghettae vA?, goyamA ! No tiNaDhe smtthe| aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA palaMghettae vA ?, haMtA pabhU / aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyA-18|| ittA jAvaiyAiM rAyagihe nagare rUvAI evaiyAI vikumvittA vebhAraM pavvayaM aMto aNuppavisittA pabhU samaM vA visamaM karettae visamaM vA samaM karettae ?, goyamA ! No iNaDhe samaDhe, evaM ceva bitio'vi AlAvago NavaraM pariyAtittA pabhU // se bhaMte ! kiM mAI vikuvvati amAI vikubvai ?, goyamA! mAI vikuvvaha no amAI vikuvvati, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva no amAI vikuvvai ?, goyamA ! mAIe paNIyaM pANabhoyaNaM bhocA 2 vAmeti tassa NaM teNaM paNIeNaM pANabhoyaNeNaM ahi ahimiMjA bahalIbhavaMti payaNue maMsasoNie bhavati, jeviya se ahAbAyarA poggalA teviya se pariNamaMti, taMjahA-sotidiyattAe jAva phAsiMdiyattAe ahiadvimiMjakesamaMsuromanahattAe sukkattAe soNiyattAe, amAINaM lUhaM pANabhoyaNaM bhocA 2No vAmei, tassa NaM teNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM ahiahimiMjA0 payaNu bhavati bahale maMsasoNie, jeviya se ahAbAdarA poggalA teviSa se pariNamaMti, taMjahA-uccArattAe pAsavaNattAe jAva soNiyattAe, se teNaTeNaM jAva Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNetare sU 160 vyAkhyA- no amAI vikubvai / mAINaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA / amAI || 3 zatake prajJaptiH NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei asthi tassa ArAhaNA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! si uddezaH4 abhayadevI mAyyamAyA vRttiH ( sUtraM 160) // taIyasae cauttho uddeso samatto 3-4 // / yinoviku| 'bAhirae'tti audArikazarIravyatiriktAn vaikriyAnityarthaH 'vebhAraMti vaibhArAbhidhAnaM rAjagRhakrIDAparvataM 'ullNdhi||189|| |ttae ve'tyAdi tatrollanaM sakRt pralanaM punaH punariti, 'No iNaDhe sama?'tti vaikriyapudgalaparyAdAnaM vinA vaikriyakaraNa-| | syaivAbhAvAt , bAhyapudgalaparyAdAne tu sati parvatasyollaGghanAdau prabhuH syAt, mahataH parvatAtikrAmiNaH zarIrasya sambhavA| diti, 'jAvaiyAI'ityAdi yAvanti rUpANi pazupuruSAdirUpANi 'evaiyAIti etAvanti 'viuvitta'tti vaikriyANi & kRtvA vaibhAraM parvataM samaM santaM viSamaM , viSamaM tu samaM kartumiti sambandhaH, kiM kRtvatyAha-'antaH' madhye vaibhArasyaivAnupra-14 vizya ||'maayii'ti mAyAvAn , upalakSaNatvAdasya sakaSAyaH pramatta itiyAvata , apramatto hina vaikriyaM kuruta iti, paNIyaM' |ti praNItaM galatsnehabindukaM bhocA bhocA vAmeti vamanaM karoti virecanAM vA karoti varNabalAdyartha, yathA praNItabhojanaM * tadvamanaM ca vikriyAsvabhAvaM mAyitvAdbhavati evaM vaikriyakaraNamapIti tAtparya, 'bahalIbhavanti'ghanIbhavanti, praNItasAma-14 rthyAt, 'payaNue'tti aghanam 'ahAbAyara'tti yathocitabAdarAH AhArapudgalA ityarthaH pariNamanti zrotrendriyAditvena, // 189 // | anyathA zarIrasya dADhyosambhavAt ,'lUha'ti 'rUkSam' aprINitaM 'novAmei'tti akaSAyitayA vikriyAyAmanArthatatvAt , ||2|| 'pAsavaNattAe' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'khelattAe siMghANattAe vaMtatAe pittattAe pUyattAe'tti, rUkSabhojina uccA dain Education International For Personal & Private Use Only Aw.jainelibrary.org Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAditayaivAhArAdipudgalAH pariNamanti anyathA zarIrasyAsAratA'nApatteriti // atha mAyyamAyinoH phalamAha-mAI Na'5 mityAdi, 'tassa ThANassa'tti tasmAtsthAnAdvikurvaNAkaraNalakSaNAtpraNItabhojanalakSaNAdvA, 'amAI 'mityAdi, pUrva mA. yitvAdvaikriyaM praNItabhojanaM vA kRtavAn pazcAjAtAnutApo'mAyI san tasmAtsthAnAdAlocitapratikrAntaHsan kAlaM karoti 31 | yastasyAstyArAdhaneti // tRtIyazate caturthaH // 3-4 // caturthoddezake vikurvaNoktA, paJcame'pi tAmeva vizeSata Aha__ aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM ithiruvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viuvittae ? No ti0, aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU egaM mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaM vA viuvittae ?, haMtA pabhU, aNagAre NaM bhaMte ! bhAvi kevatiyAI pabhU itthirUvAI vikuvittae ?, goyamA ! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA cakkarasa vA nAbhI aragA uttAsiyA evAmeva aNagArevi bhAviyappA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNai jAva pabhUNaM goyamA ! aNagAreNaM bhAviyappA kevalakappaM jaMbUddIvaM bahUhi itthIsvehiM AinnaM vitikinnaM jAva esa NaM goyamA ! aNagArassa bhAvi0 ayameyArUve visae visayamette vuccai no ceva NaM saMpattIe vikuvisu vA 3, evaM parivADIe neyavvaM jAva sNmaanniyaa| se jahAnAmae kei purise asicammapAyaM gahAya gacchejA evAmeva bhAviyappA aNa For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( vyAkhyA- gArevi asicammapAyahatthakiccagaeNaM appANeNaM urdu vehAsaM uppaijjA ?, haMtA uppaijA, aNagAre NaM bhaMte ! 3 zatake prajJaptiH |bhAviyappA kevatiyAI pabhUasicammapAyahatthakiccagayAiMrUvAiM viuvittae?,goyamA ! se jahAnAmae-juvati uddezaH5 abhayadevI- juvANe hattheNaM hatthe geNhejA taM ceva jAva viuvvisu vA 3 / se jahAnAmae kei purise egaopaDAgaM kAuM sAdhokhyA yA vRttiH1 mA divikurvagacchejA, evAmeva aNagArevi bhAviyappA egaopaDAgahatthakiccagaeNaM appANeNaM urdu vehAsaM uppaejjA ? nnaashvaadi||19|| haMtA goyamA ! uppaejjA, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevatiyAI pabhU egaopaDAgAhatthakiccagayAI ruvAI praveza vikuvittae ? evaM ceva jAva vikubbisu vA 3 / evaM duhaopaDAgaMpi / se jahAnAmae kei purise egao-3 sU161 novaitaM kAuM gacchejA, evAmeva aNa. bhA0egaojaNNovaiyakiccagaeNaM appANaNaM urdu vehAsaM uppaenjAla haMtA ! uppaejjA, aNagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevatiyAiM pabhU egaojaNNovaiyakiccagayAiM rUvAI vikuvittae taM ceva jAva vikuvisu vA 3, evaM duhaojaNNovaiyaMpi / se jahAnAmae kei purise egao palha thiyaM kAuM ciTThajjA, evAmeva aNagArevi bhAviyappA evaM ceva jAva vikuvisu vA 3 evaM duhao paliyaMka mApi / aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM AsarUvaM vA hathievaM vA lAsIharUvaM vA vagghavagadIviyaacchataracchaparAsararUvaM vA abhijuMjittae ?, No tiNaDhe samaDhe, aNagAre NaM evaM bAhirae poggale pariyAdittA pabhU / aNagAre NaM bhaMte ! bhA0 egaM mahaM AsarUvaM vA abhijuMjittA aNegAI joyaNAI gamittae ? haMtA! pabhU , se bhaMte ! kiM AyaDDIe gacchati pariDDIe gacchati ?, goyamA! AiDDIe| // 19 // For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gacchada no pariDDIe, evaM AyakammuNA no parakammuNA AyapaogeNaM noparappaogeNaM ussiodayaM vA gacchai payodagaM vA gacchaha / se NaM bhaMte ! kiM aNagAre Ase ?, goyamA ! aNagAre NaM se no khalu se Ase, evaM jAva parAsararUvaM vA / se bhaMte ! kiM mAyI vikuvvati amAyI vikuvvati?, goyamA ! mAyI vikuvvati no amAyI vikuvvati, mAI NaM bhaMte ! tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei kahiM uvavajati ?, goyamA ! annayaresu Abhiyogesu devalogesu devattAe uvavajai, amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei kahiM uvavajati ?, goyamA ! annayaresu aNAbhiogesu devalogesu devattAe uvavajai, sevaM bhaMte 2tti, 5|| hai gAhA-itthIasIpaDAgA jaNNovaie ya hoi boddhavve / palhatthiyapaliyaMke abhiogavikuvvaNA mAI // 1 // ( sUtraM 161)taIe sae paMcamo uddeso samatto 3-5 // _ 'aNagAre NamityAdi, 'asicammapAyaM gahAya'tti asicarmapAtraM-sphurakaH, athavA'sizca-khagaH carmapAtraM casphurakaH khaDgakozako vA asicarmapAtraM tad gRhItvA 'asicammapAyahatthakiccagaeNaMappANeNaM'ti asicarmapAtraM haste yasya sa tathA kRtyaM-saGghAdiprayojanaM gataH-AzritaH kRtyagataH tataH karmadhArayaH, atastenAtmAnA, athavA'sicarmapAtraM kRtvA haste kRtaM yenAsau asicarmapAtrahastakRtvAkRtastena, prAkRtatvAccaivaM samAsaH, athavA'sicarmapAtrasya hastakRtyAM-hastakaraNaM gataH-prApto yaH sa tathA tena, 'paliyaMka'ti AsanavizeSaH pratItazca 'vaga'tti vRkaH 'dIviya'tti catuSpadavizeSaH | "acchatti RkSaH 'taraccha'tti vyAghravizeSaH 'parAsara'tti sarabhaH, ihAnyAnyapi zRgAlAdipadAni vAcanAntare dRzyante / dain Education a l For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI- yA vRttiH1 // 19 // | 'abhijuMjittae'tti 'abhiyoktuM' vidyAdisAmarthyatastadanupravezena vyApArayituM, yacca svasthAnupravezanenAbhiyojana tadvi 3 zatake dyAdisAmopAttabAdyapadgalAn vinA na syAditikRtvocyate-'no bAhirae puggale apariyAisa'tti / 'aNagAreNaM se udezA tti anagAra evAsau tattvato'nagArasyaivAzvAdyanupravezena vyApriyamANatvAt / 'mAI abhimuMjaha'tti kaSAyavAnabhiyuGka | samyagmi| ityarthaH, adhikRtavAcanAyo 'mAI viucaItti dRzyate, tatra cAbhiyogo'pi vikurvaNeti mantavyaM, vikriyArUpatvAttasyeti, thyAdRzosa 'aNNayaresu'tti AbhiyogikadevA acyutAntA bhavantItikRtvA'nyatareSvityuktaM, keSucidityarthaH, utpadyate cAbhiyojana- mudghAtetabhAvanAyuktaH sAdhurAbhiyogikadeveSu, karoti ca vidyAdilabdhyupajIvako'bhiyogabhAvanAM, yadAha-"maMtA jogaM kAuM bhUI thyAtathyauSa kammaM tu jo pauMjeti / sAyarasaiDihe abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " 'itthI'tyAdisaGgrahagAthA gatArthA // iti / dhau sU 162 tRtIyazate paJcamaH // 3-5 // vikurvaNA'dhikArasaMbaddha eva SaSTha uddezakaH, tasya cAdisUtram__ aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchaddiTTI vIriyalaDIe veubviyaladdhIe vibhaMganANaladdhIe vANArasiM nagariM samohae samohaNittA rAyagihe nagare svAiM jANati pAsati ?, haMtA jANai pAsai / se bhaMte ! kiM ta // 19 // hAbhAvaM jANa. pA0 annahAbhAvaM jA pA0, goyamA ! No tahAbhAvaM jANa pA0 aNNahAbhAvaM jA0 paa0|| 1 matrAn yogAMzca kRtvA sAtarasacihetoH bhUtidAnaM yaH prayojayati sa AbhiyogikA bhAvanAM karoti // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai no tahAbhAvaM jA0 pA0 annahAbhAvaM jANa0 pA0 1, goyamA ! tassa NaM evaM | bhavati evaM khalu ahaM rAyagihe nagare samohae samohaNittA vANArasIe nagarIe ruvAiM jANAmi pAsAmi, se se daMsaNe vivacAse bhavati, se teNaTTeNaM jAva pAsati / aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA mAI micchadiTThI jAva rAyagihe nagare samohae samohaNittA vANArasIe nagarIe ruvAI jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai, taM caiva jAva tassa NaM evaM hoi evaM khalu ahaM vANArasIe nagarIe samohae 2 rAyagihe nagare ruvAiM jANAmi pAsAmi, se se daMsaNe vivaccAse bhavati, se teNadveNaM jAva annahAbhAvaM jANai pAsai // aNagAre NaM bhaMte ! | bhAviyappA mAI micchadiTThI vIriyaladdhIe veDavviyalaDIe vibhaMgaNANaladdhIe vANArasiM nagari rAyagihaM ca nagaraM aMtarA evaM mahaM jaNavayavaggaM samohae 2 vANArasiM nagariM rAyagihaM ca nagaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANati pAsati se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai pAsaha annahAbhAvaM jANai pA0 1, goyamA ! No tahAbhAvaM jANati pAsaha annahAbhAvaM jANai pAsaha, se keNadveNaM jAva pAsai ?, goyamA ! tassa khalu evaM bhavati esa khalu vANArasI [e] nagarI esa khalu rAyagihe nagare esa khalu aMtarA eMge mahaM jaNavayavagge no khalu esa mahaM vIriyaladdhI veDavviyaladdhI vibhaMganANala0 iDDI juttI jase bale vIrie purisakkAraparakkame laddhe patte abhi samaNNAgae, se se daMsaNe vivacAse bhavati, se teNadveNaM jAva pAsati // aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA amAI | sammadiTThI vIriyaladdhIe veubviyaladdhIe ohinANaladdhIe rAyagihe. nagare samohae 2 vANArasIe nagarIe For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- ||rUvAI jANai pAsai ?, haMtA, se bhaMte! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai annahAbhAvaM jANati pAsati ?, goymaa||||3 zatake prajJaptiH tahAbhAvaM jANati pAsati no annahAbhAvaM jANati pAsati,se keNaTeNaM bhaMte! evaM vucai ?, goyamA ! tassa NaM uddezaH 6 abhayadevI- evaM bhavati-evaM khalu ahaM rAyagihe nagare samohaNittA vANArasIe nagarIe rUvAiM jANAmi pAsAmi, se | samyagmiyA vRttiH1 thyAdRzosase daMsaNe avivaJcAse bhavati, se teNa?NaM goyamA ! evaM vuJcati, bIo AlAvago evaM ceva navaraM vANAra | mudghaatet||192|| sIe nagarIe samohaNA neyavyA rAyagihe nagare rUvAiM jANai pAsai / aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA a- thyAtathyauSa mAI sammadiTThI vIriyalaDIe veubviyaladvIe ohinANalaDIe rAyagihaM nagaraM vANArasiM nagariM ca aMtarAegaM dhau sU162 mahaM jaNavayavaggaM samohae 2 rAyagiha nagaraM vANArasiM ca nagariM taM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai | pAsai, haMtA jA0 pA0, se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai pAsaha annahAbhAvaM jANai pAsai ?, goyamA !! tahAbhAva jANai pA0, No annahAbhAvaMjA0pA0, se kegaDeNaM ? goyamA! tassa NaM evaM bhavati-no khalu esa. rAyagiheNagareNo khalu esa vANArasI nagarI no khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge esa khalu mamaM vIriyaladdhI || dAveubviyaladdhIohiNANaladdhI iDDI juttI jalebale vIrie purisakAraparakkame laDhe patte abhisamannAgae se se dasaNe avivaJcAse bhavati se teNaDhaNaM goyamA! evaM vucati tahAbhAvaM jANati pAsati no anahAbhAvaM jANati pAsati / taa||192|| aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM gAmarUvaM vA nagararUvaM vA jAva sannivesarUvaM vA vikuvittae ?, No tiNaDhe samaDhe, evaM vitiovi AlAvago, NavaraM bAhirae poggale pari SOCHASSISSES dain Education International For Personal & Private Use Only w Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAittA pabhU / aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevatiyAI pabhU gAmarUvAiM vikuvvittae ?, goyamA ! se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA taM caiva jAva vikuvvisuvA 3 evaM jAva sannivesarUvaM vA // ( sUtraM 163 ) 'aNagAre 'mityAdi, anagAro gRhavAsatyAgAd bhAvitAtmA svasamayAnusAriprazamAdibhiH mAyItyupalakSaNatvAtka - pAyavAn, samyagdRSTirapyevaM syAdityAha - mithyAdRSTiranyatIrthika ityarthaH, vIryalabdhyAdibhiH karaNabhUtAbhiH 'vANArasiM nagariM samohae'tti vikurvitavAn, rAjagRhe nagare rUpANi pazupuruSaprAsAdaprabhRtIni jAnAti pazyati vibhaGgajJAnalabdhyA 'no tahA bhAvaM'ti yathA vastu tathA bhAvaH - abhisandhiryatra jJAne tattathAbhAvaM athavA yathaiva saMvedyate tathaiva bhAvo - bAhyaM vastu yatra tattathAbhAvaM, anyathA bhAvo yatra tadanyathAbhAvaM kriyAvizeSaNe ceme, sa hi manyate-ahaM rAjagRhaM nagaraM samavahato vArANasyAM rUpANi jAnAmi pazyAmItyevaM ' se 'tti tasyAnagArasyeti 'se'tti asau darzane viparyAso viparyayo bhavati, anyadIyarUpANAmanyadIyatayA vikalpitatvAt, digmohAdiva pUrvAmapi pazcimAM manyamAnasyeti, kvacit 'se se daMsaNe vivarIe vivacAse'tti dRzyate tatra ca tasya taddarzanaM viparItaM kSetravyatyayeneti kRtvA viparyAso - mithyetyarthaH / evaM dvitIyasUtramapi // tRtIye tu 'vANArasiM ca nagariM rAyagihaM nagaraM aMtarA ya evaM mahaM jaNavayavaggaM samohae'tti vANArasIM rAjagRhaM tayoreva cAntarAlavarttinaM 'janapadavarga' dezasamUhaM samavahato vikurbitavAn tathaiva ca tAni vibhaGgato jAnAti pazyati kevalaM | no tathAbhAvaM, yato'sau vaikriyANyapi tAni manyate svAbhAvikAnIti, 'jase 'tti yazohetutvAdyazaH, 'nagararUvaM vA' iha For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- yAvatkaraNAdidaM dRzya-'nigamarUvaM vA rAyahANirUvaM vA kheDarUvaM vA kabbaDarUvaM vA maDaMvarUvaM vA doNamuharUvaM vA paTTaNarUvaM ||4 3 zatake prajJaptiH vA AgararUvaM vA AsamarUvaM vA saMvAharUvaM vatti / vikurvaNAdhikArAttattatsamarthadevavizeSaprarUpaNAya sUtrANi | uddezaH6 abhayadevI vibhaGgavato camarassa gaMbhaMte! asuriMdassa asuraranno kati AyarakkhadevasAhassI paNNattA?goyamA!cattAri causaDIo yA vRttiH vaikriye'nya AyarakkhadevasAhassIo paNNattAo, teNaM AyarakkhA vaNNao jahA rAyappaseNaijje, evaM savvesiM iMdANaM thaatvaavg||19|| jassa jattiyA AyarakkhA bhANiyabvA / sevaM bhaMte 2 // (sUtraM 164)||tiyse chaTTho uddeso smtto||3-6||||tiHsuu163 | 'vaNNao'tti AtmarakSadevAnAM varNako vAcyaH, sa cAyam-'sannaddhabaddhavammiyakavayauppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhage- AtmarakSAH | vejjA baddha AviddhavimalavaraciMdhapaTTA gahiyAuhapaharaNA tiNayAiM tisaMdhiyAI vayarAmayakoDINi dhaNUI abhigijjha payao sU164 4aa parimAiyakaMDakalAvA nIlapANiNo pIyapANiNo rattapANiNo evaM cArucAvacammadaMDakhaggapAsapANiNo nIlapIyarattacA-| rucAvacammadaMDakhaggapAsavaradharA AyarakkhA rakkhovagayA guttA guttapAliyA juttA juttapAliyA patteyaM patteyaM samayao |viNayao kiMkarabhUyA iva ciTThati'tti asyAyamarthaH-saMnaddhAH-saMnihatikayA kRtasannAhAH baddhaH kazAbandhanataH varmitazca-18 varmIkRtaH zarIrAropaNataH kavacaH-kaGkaTo yaiste tathA, tataH sannaddhazabdena karmadhArayaH, tathotpIDitA pratyaJcAropaNena zarA& sanapaTTikA-dhanuryaSTiyaste tathA athavA utpIDitA-bAhI baddhA zarAsanapaTTikA-dhanurddharapratItA yaiste tathA, tathA pinddhN-IP193|| parihitaM aveyaka-grIvAbharaNaM yaiste tathA, tathA baddho granthidAnena Aviddhazca zirasyAropaNena vimalo varazca cihnapaTTo-yodha-4 | tAsUcako netrAdivastrarUpaH sauvarNoM vA paTTo yaiste tathA, tathA gRhItAnyAyudhAni praharaNAya yaiste tathA, athavA gRhItA SALA For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359655555555 nyAyudhAni-kSepyAstrANi praharaNAni ca-taditarANi yaiste tathA, 'trinatAni' madhyapArzvadvayalakSaNe sthAnatraye'vanatAni, 'trisandhitAni' triSu sthAnakeSu kRtasandhikAni naikAGgikAnItyarthaH, vajramayakoTIni dhanUMSi abhigRhya padataH-pade muSTi-15 sthAne tiSThantIti sambandhaH, parimAtrikaH-sarvato mAtrAvAn kANDakalApo yeSAM te tathA, nIlapANaya ityAdiSu nIlAdivarNapukhatvAnnIlAdayo bANabhedAH saMbhAvyante, cArucApapANaya ityatra cApaM-dhanurevAnAropitajyamato na punaruktatA, carma| pANaya ityatra carmazabdena sphuraka ucyate, daNDAdayaH pratItAH, uktamevArtha saGgrahaNenAha-nIlapIe'tyAdi, athavA nIlAdIn sarvAneva yugapatkeciddhArayanti devazakteriti darzayannAha-'nIlapIe'tyAdi, te cAtmarakSA na sajJAmAtreNaivetyAha| AtmarakSAH svAmyAtmarakSA ityarthaH, ta eva vizeSyante-'rakSopagatAH' rakSAmupagatAH satataM prayuktarakSA ityarthaH, etadeva kathamityAha-guptA abhedavRttayaH, tathA 'guptapAlikAH tadanyato vyAvRttamanovRttikAH maNDalIkAH 'yuktAH' parasparasaMbaddhAH 'yuktapAlikAH' nirantaramaNDalIkAHpratyekam-ekaikazaHsamayataH-padAtisamAcAreNa vinayato-vinayena kiGkarabhUtAiva-preSyatvaM prAptA iveti, ayaM ca pustakAntare sAkSAd dRzyata eveti / evaM sabesimiMdANaM'ti evamiti-camaravat sarveSAmindrANAM | sAmAnikacaturguNA AtmarakSA vAcyAH, te cArthata evaM-sarveSAmindrANAM sAmAnikacaturguNA AtmarakSAH, tatra catuHSaSTiH sahasrANi camarendrasyendrasAmAnikAnAM balestu SaSTiH zeSabhavanapatIndrANAM pratyekaM SaT sahasrANi zakrasya caturazItiH | IzAnasyAzItiH sanatkumArasya dvisaptatiH mAhendrasya saptatiH brahmaNaH SaSTiH lAntakasya paJcAzat zukrasya catvAriMzat For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- sahasrArasya triMzat prANatasya viMzatiH acyutasya daza sahasrANi sAmAnikAnAmiti, yadAha-"causahI saTThI khalu chacca 3 zatake prajJaptiH sahassA u asuravajjANaM / sAmANiyA u ee cauraguNA AyarakkhA u ||1||curaasiii asII bAvattari sattarI yI uddezaH7 abhayadevIsaTThI ya / paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA // 2 // " iti // tRtIyazate SaSTha uddezakaH // 3-6 // zakrasyasoyA vRttiH1 molokapASaSThoddezake indrANAmAtmarakSA uktAH, atha saptamoddezake teSAmeva lokapAlAn drshyitumaah||194|| lAHsU165 rAyagihe nagare jAva pajuvAsamANe evaM vayAsI-sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kati logapAlA paNNatA?, goyamA!cattAri logapAlA paNNattA, taMjahA-some jame varuNe vesmnne| eesiNaM bhaMte ! cauNhaM logapAlANaM kati vimANA paNNattA, goyamA! cattAri vimANA paNNattA, taMjahA-saMjhappabhe varasiDhe sayaMjale vaggU || PL kahiM NaM bhaMte ! sakkassa deviMdissa devaraNNo somassa mahAranno saMjhappabheNAmaM mahAvimANe paNNatte, goyamA! | jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uhuM caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArAkhvANaM bahUiM joyaNAiMjAva paMca vaDiMsayA paNNattA, taMjahA-asoyavaDeMsae sattavannavaDiMsae caMpayavaDisae cUyavaDisae majjhe sohammavaDisae, tassa NaM sohammavaDeMsayassa mahA. 1 catuHSaSTiH SaSTiH khalu SaT sahasrANi tu asuravarjAnAm / sAmAnikAstvete caturguNA AtmarakSakAstu // 1 // caturazItirazIti-1 // 19 // KAsaptatiH saptatizca SaSTizca / paJcAzaccatvAriMzat triMzadizatirdaza sahasrANi // 2 // SAGAR For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSSOMOMOM vimANassa puracchimeNaM sohamme kappe asaMkhejjAI joyaNAI vItivaittA ettha NaM sakassa deviMdassa devaranno somassa mahAratno saMjhappabhenAmaM mahAvimANe paNNatte addhaterasa joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM uyAlIsaM joyaNasayasahassAI bAvannaM ca sahassAI aTTa ya aDayAle joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM | pa0 jA sUriyAbhavimANassa vattavvayA sA aparisesA bhANiyavvA jAva abhiseyo navaraM some deve // saMjhappabhassa NaM mahAvimANassa ahe sapakkhi sapaDidisiM asaMkhejAiMjoyaNasayasahassA ogAhittA ettha NaM sakassa deviMdassa devaranno somassa mahAranosomA nAmaMrAyahANI paNNattA egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbUddIvapamANe(Na)vemANiyANaM pamANassa addhaM neyavvaM jAva uvariyaleNaM solasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM pannAsaM joyaNasahassAI paMca ya sattANaue joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM paNNatte, pAsAyANaM cattAri parivADIo neyavAo, sesA natthi / sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno ime devA ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati, taMjahA-somakAiyAti vA somadevakAiyAti vA vijukumArA vijukumArIo aggikumArA aggikumArIo vAukumArA vAukumArIo caMdA sUrA gahA NakkhattA tArArUvA je yAvanne tahappagArA savve te tanbhattiyA tappakkhiyA tabbhAriyA sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati // jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAI imAiM samuppajaMti, taMjahA-gahadaMDAti vA gahamusalAti vA gahagajjiyAti vA, evaM gahayuddhAti vA gahasiMghADagAti vA Jain Educa For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 195 // gahAvasavvAi vA avabhAti vA agbharukkhAti vA saMjjhAi vA gaMdhavvanagarAti vA ukkApAyAti vA disI| dAhAti vA gajjiyAti vA vijjuyAti vA paMsubuddhIti vA jUvetti vA jakkhAlittatti vA dhUmiyAi vA mahiyAi vA rayugdhAyAi vA caMdovarAgAti vA sUrovarAgAti vA caMdaparivesAti vA sUraparivesAti vA paDicaMdAi vA paDisUrAti vA iMdadhaNUti vA udgamacchakapihasiyaamohApAINavAyAti vA paDINavAtAti vA jAva saMvayavAtAti vA gAmadAhAi vA jAva sannivesadAhAti vA pANakkhayA jaNakkhayA dhaNakkhayA kulakkhayA vasaNanbhUyA aNAriyA je yAvanne tahappagArA Na te sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno | aNNAyA adiTThA asuyA anuyA aviNNAyA tesiM vA somakAiyANaM devANaM, sakkassa NaM deviMdassa devaranno | somassa mahAranno ime AhAvaccA abhinnAyA hotthA, taMjahA iMgAlae viyAlae lohiyakkhe saNicare caMde sure sukke buhe vahassatI rAhU // sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno sattibhAgaM paliovamaM ThitI paNNattA, ahAvaccAbhinnAyANaM devANaM evaM paliovamaM ThiI paNNattA, evaMmahiDIe jAva mahANubhAge some mahArAyA ( sUtraM 165 ) 1 // 'rAga' ityAdi, 'bahU joyaNAI' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam -'bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAiM bahUI joyaNasaya sahassAiM bahUo joyaNakoDIo bahUo joyaNakoDAkoDIo uDuM dUraM vIivaittA ettha NaM sohamme NAmaM kappe paNNatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne addhacaMdasaMThANasaMThie acimAlibhAsarAsivannAhe asaMkhejjAo joyaNa For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 7 zakrasyasomolokapAlAHsU165 // 195 // w Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejjAoM joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM ettha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsa saya sahassAiM bhavantIti akkhAyA, te NaM vimANA sabarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, tassa NaM sohammakappassa bahumajjhadesabhAe' iti, 'vIivaita'tti vyatitrajya - vyatikramya 'jA sUriyA bhavimANassa' tti sUrikAbhavimAnaM | rAjapraznIyopAGgoktasvarUpaM tadvaktavyateha vAcyA, tatsamAnalakSaNatvAdasyeti, kiyatI sA vAcyA ? ityAha-'yAvadabhiSekaH' abhinavotpannasya somasya rAjyAbhiSekaM yAvaditi, sA cehAtibahutvAnna likhiteti // ' ahe' iti tiryagUloke 'vaimANiyANa pamANassa'tti vaimAnikAnAM saudharmavimAnasatkaprAsAdaprAkAradvArAdInAM pramANasyeha nagaryAmarddha jJAtavyaM 'sesA natthi' tti sudharmAdi (kAH) sabhA iha na santi, utpattisthAneSveva tAsAM bhAvAt, 'somakAiya'tti somasya kAyo - nikAyo yeSAmasti te somakAyikAH- somaparivArabhUtAH 'somadevayakAiya'tti somadevatAH -- tatsAmAnikAdayastAsAM kAyo yeSAmasti te somadevatAkAyikAH somasAmAnikAdidevaparivArabhUtA ityarthaH, 'tArArUva' tti tArakarUpAH 'tambhattiya'tti tatra - some bhaktiH - sevA bahumAno vA yeSAM te tadbhaktikAH 'tappakkhiya'tti 'somapAkSikAH ' somasya prayojaneSu sahAyAH 'tambhAriya'tti 'tadbhAryAH ' tasya somasya bhAryA iva bhAryA atyantaM vazyatvAtpoSaNIyatvAcceti tadbhAryAH, tadbhAro vA yeSAM voDhavyatayA'sti te tadbhArikAH // | 'gahadaMDa' tti daNDA iva daNDAH - tiryagAyatAH zreNayaH grahANAM - maGgalAdInAM tricaturAdInAM daNDA grahadaNDAH, evaM grahamuzalAdIni navaramUrddhAyatAH zreNayaH, 'gahagajjiya'tti grahasaJcAlAdau garjitAni - stanitAni grahagarjitAni 'grahayuddhAni grahayorekatra nakSatre dakSiNottareNa samazreNitayA'vasthAnAni' 'grahasiGghATakA nigrahANAM siGghATaka phalAkAreNAvasthAnAni For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 196 // | 'grahApasavyAni ' grahANAmapasavyagamanAni pratIpagamanAnItyarthaH, abhrAtmakA vRkSA abhravRkSAH 'gandharvanagarANi' AkAze | vyantarakRtAni nagarAkArapratibimbAni, 'ulkApAtAH' sarekhAH sodyotA vA tArakasyeva pAtAH 'digdAhAH' anyata|masyAM dizi adho'ndhakArA upari ca prakAzAtmakA dahyamAnamahAnagaraprakAzakalpAH 'jUvaya'tti zuklapakSe pratipadAdidinatrayaM | yAvadyaiH sandhyAchedA Atriyante te yUpakAH 'jakkhAlittaya'tti 'yakSoddIptAni' AkAze vyantarakRtajvalanAni, dhUmikAmahikayorvarNakRto vizeSaH, tatra dhUmikA - dhUmravarNA dhUsarA ityarthaH, mahikA tvApANDureti, 'raugdhAya'tti dizAM rajasvalatvAni 'caMdovarAgA sUrovarAgA' candrasUryagrahaNAni 'paDicaMda'tti dvitIyacandrAH 'udgamacchatti indradhanuHkhaNDAni 'kavihasiya'tti ana yA vidyutsahasA tat kapihasitam, anye tvAhuH - kapihasitaM nAma yadAkAze vAnaramukhasadRzasya vikRtamukhasya hasanam ' amoha' ti amoghA AdityodayAstamayayorAdityakiraNavikArajanitAH 'AtAmrAH 'kRSNAH | zyAmA vA zakaToddhisaMsthitA daNDA iti, 'pAINavAya'tti pUrvadigvAtAH 'paDINavAya'tti pratIcInavAtAH, yAvatkaraNA| didaM dRzyam - dAhiNavAyAi vA udINavAyAi vA uDavAyAi vA ahovAyAi vA tiriyavAyAi vA vidisIvAyAi vA | vAubbhAmAi vA vAkkaliyAi vA vAyamaMDaliyAi vA ukkaliyAvAyAi vA maNDaliyAvAyAi vA guMjAvAyAivA jhaMjhAvAyAi va'tti, iha 'vAtodrAmAH' anavasthitavAtAH 'vAtotkalikAH' samudrotkalikAvat 'vAtamaNDalikA' vAtolya: 'utkalikA| vAtAH' utkalikAbhirye vAnti 'maNDalikAvAtAH' maNDalikAbhiyeM vAnti 'guJjavAtAH guJjantaH sazabdaM ye vAnti 'jhanjhAvAtAH' azubhaniSThurAH 'saMvarttakavAtAH' tRNAdisaMvarttanasvabhAvA iti / athAnantaroktAnAM grahadaNDAdInAM prAyikaphalAni For Personal & Private Use Only 3 zatake uddezaH 7 zakrasya somolokapAlAHsU165 // 196 // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzayannAha-'pANakkhaya'tti balakSayAH 'jaNakkhaya'tti lokamaraNAni, nigamayannAha-vasaNabhUyA aNAriyA je yAvanne tahappagAra'tti, ihaivamakSaraghaTanA-na kevalaM prANakSayAdaya eva, ye cAnye etadvyatiriktAstatprakArAH-prANakSayAditulyAH 'vyasanabhUtAH' ApadpAH 'anAryAH'pApAtmakAH na te'jJAtA iti yogaH 'aNNAya'tti anumAnataH 'adiTTha'tti pratya|kSApekSayA 'asuya'tti paravacanadvAreNa 'amuya'tti asmRtA mano'pekSayA 'aviNNAya'tti avadhyapekSayeti / 'ahAvacca' tti yathA'patyAni tathA ye te yathA'patyA devAH putrasthAnIyA ityarthaH, 'abhiNNAyA'iti abhimatA abhimatavastukA|ritvAditi hotya'tti abhavan , upalakSaNatvAcAsya bhavanti bhaviSyantIti draSTavyam ,'ahAvaccAbhinnAyANaM'ti yathA'. jApatyamevamabhijJAtA-avagatA yathA'patyAbhijJAtAH, athavA yathA'patyAzca te'bhijJAtAzceti karmadhArayaH, te cAGgArakAdayaH pUrvoktAH, eteSu ca yadyapi candrasUryayorvarSalakSAdyadhika palyopamaM tathA'pyAdhikyasyAvivakSitatvAdaGgArakAdInAM ca grahatvena |palyopamasyaiva sadbhAvAt palyopamamityuktamiti // __ kahiNaM bhaMte ! sakassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno varasihe NAmaM mahAvimANe paNNatte?, goyamA ! sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa dAhiNeNaM sohamme kappe asaMkhejAI joyaNasahassAI vIivatittA estha NaM| sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAratno varasiDhe NAmaM mahAvimANe paNNatte addhatarasa joyaNasayasahassAI jahA somassa vimANe tahA jAva abhiseo rAyahANI taheva jAva pAsAyapaMtIo // sakkassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahAranno ime devA ANA. jAva ciTThati, taMjahA-jamakAiyAti vA jamadevakAiyAivA peya bhAU5555E yA'patyAbhijJAtAH, athavAnti bhaviSyantIti vaSNyayA iti abhimatA abhimahAvaca'-.] no varasiha joyaNasahala joyaNasaviMdassa For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- kAiyA i vA peyadevakAiyAti vA asurakumArA asurakumArIo kaMdappA nirayavAlA AbhiogA je yAvanne || zatake prajJaptiH tahappagArA sabve te tabbhattigA tappakkhiyA tabbhAriyA sakassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno ANAe | uddezaH 7 abhayadevI- jAva ciTThati // jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAI imAiM samuppajjaMti, taMjahA-DiMbAti vA Dama yamolokapA yA vRttiH14 rAti vA kalahAti vA bolAti vA khArAti vA mahAyuddhAti vA mahAsaMgAmAti vA mahAsatthanivaDaNAti la: sU 166 // 197 // vA evaM purisanivaDaNAti vA mahArudhiranivaDaNAi vA dubbhUyAti vA kularogAti vA gAmarogAti vA maMDa bAlarogAti vA nagararogAti vA sIsaveyaNAi vA acchiveyaNAivA kannanahadaMtavayaNAi vA iMdagAhAi vA 4 |khaMdagAhAi vA kumAragAhA jakkhagA bhUyagA egAhiyAti vA beAhiyAti vA teyAhiyAti cAutthahi yAti vA uvveyagAti kAsAsAsAti vA sosetivA jarAi vA dAhA. kacchakohAti vA ajIrayA MpaMDuragA harisAi vA bhagaMdarAi vA hiyayamUlAti vA matthayasU0 joNisU0 pAsasU0 kucchisU0 gAma mArIti vA nagara0 kheDa0 kabbaDa doNamuha. maDaMba paTTaNa Asama saMvAha0 saMnivesamArIti vA pANakkhayA dhaNakkhayA jaNakkhayA kulavasaNabhUyamaNAriyA je yAvanne tahappagArA na te sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno aNNAyA05 tesiM vA jamakAiyANaM devANaM / sakkassa deviMdassa devaraNNo jamassa mahAratno ime devA ahAvaccA abhiNNAyA hotyA, taMjahA-aMbe 1 aMbarise ceva 2, sAme 3 sabaletti yAvare 4 / ruddo 5 // 197 // varudde 6 kAle 7 ya, mahAkAletti yAvare 8 // 1 // asipatte 9dhaNU 10 kuMbhe 11 (asI ya asipatte kuMbhe) For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 vAlU 12 veyaraNItti ya 13 / kharassare 14 mahAghose 15, ee pannarasAhiyA // 2 // sakkassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahAranno sattibhAgaM paliovamaM ThitI paNNattA, ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThitI pannattA, evaMmahiDDie jAva jame mahArAyA 2 (sUtraM 166) / _ 'peyakAiya'tti 'pretakAyikAH' vyantaravizeSAH 'peyadevatakAiya'tti pretasatkadevatAnAM sambandhinaH 'kaMdappatti ye kandarpabhAvanAbhAvitatvena kAndarpikadeveSUtpannAH kandarpazIlAca, kandarpazca-atikeliH, Ahiyoga'tti ye'bhiyogabhAvanA|bhAvitatvenAbhiyogikadeveSUtpannA abhiyogavarttinazca, abhiyogazca-Adeza iti // DiMbAi vatti DimbA-vighnAH 'Damara'tti ekarAjya eva rAjakumArAdikRtopadravAH 'kalaha'tti vacanarATayaH 'bola'tti avyaktAkSaradhvanisamUhAH 'khAra'tti parasparamatsarAH 'mahAyuddha'tti mahAyuddhAni vyavasthAvihInamahAraNAH 'mahAsaMgAma'tti savyavasthacakrAdivyUharacanopetamahAraNAH mahAzastranipAtanAdayastu trayo mahAyuddhAdikAryabhUtAH, 'dunbhUya'tti duSTA-janadhAnyAdInAmupadravahetutvAd bhUtAH-sattvAH yUkAmatkuNonduratiDaprabhRtayo durbhUtA Itaya ityarthaH, indragrahAdayaH unmattatAhetavaH, ekAhikAdayo jvaravizeSAH, 'ubve| yaga'tti udvegakA iSTaviyogAdijanyA udvegAH udvejakA vA lokodvegakAriNazcaurAdayaH 'kacchakoha'tti kakSANAM-zarIrAvayavavizeSANAM vanagahanAnAM vA kothAH-kuthitatvAni zaTitAni vA kakSAkothAH kakSakothA vA ||'amb' ityAdayaH paJcadazAsuranikAyAntarvartinaH paramAdhArmikanikAyAH, tatra yo devo nArakAnambaratale nItvA vimuzcatyasau amba ityabhidhIyate 1, yastu nArakAn kalpanikAbhiH khaNDazaH kRtvA bhrASTrapAkayogyAn karotItyasAvambarISasya-bhrASTrasya sambandhAdamba For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA rISa evocyate 2, yastu teSAM zAtanAdi karoti varNatastu zyAmaH sa zyAma iti 3, 'sabaletti yAvare'tti zabala iti|| 3 zatake prajJaptiH cAparo deva iti prakramaH, sa ca teSAmantrahRdayAdInyutpAyyati varNatazca zabalaH karbura ityarthaH 4, yaH zaktikuntAdiSu nAra uddezaH 7 abhayadevI-13 yamolokapA yAvRttiH16 kAn protayati sa raudratvAdraudra iti 5, yastu teSAmevAGgopAGgAni bhanakti so'tyantaraudratvAduparaudra iti 6, yaH punaH kaNDvA laHsU 166 diSu pacati varNatazca kAlaH sa kAla iti 7, 'mahAkAletti yAvare'tti mahAkAla iti cAparo deva iti prakramaH, tatra yaH // 198 // zlakSNamAMsAni khaNDayitvA khAdayati varNatazca mahAkAlaH sa mahAkAla iti8, 'asI yatti yo devo'sinA tAn chinatti so'sireva 9, "asipatte'tti asyAkArapatravadvanavikurvaNAdasipatraH 10, 'kuMbhetti kumbhAdiSu teSAM pacanAtkumbhaH 1, kvacitpaThyate 'asipatte dhaNUM kuMbhetti, tatrAsipatrakumbhau pUrvavat , 'dhaNu'tti yo dhanurvimuktArddhacandrAdibhirvANaiH karNAdInAM ||5|| chedanabhedanAdi karoti sa dhanuriti 11, 'vAla'tti kadambapuSpAdyAkAravAlukAsu yaH pacati sa vAluka iti 12, 'veyaraNIti ya' vaitaraNIti ca deva iti prakramaH, tatra pUyarudhirAdibhRtavaitaraNyabhidhAnanadIvikurvaNAdvaitaraNIti 13, kharassara'tti yo vajrakaNTakAkulazAlmalIvRkSamAropya nArakaM kharasvaraM kurvantaM kurvan vA karSatyasau kharasvaraH 14, 'mahAghosi'tti, yastu bhItAn palAyamAnAnnArakAn pazUniva vATakeSu mahAghoSaM kurvanniruNaddhi sa mahAghoSa iti 15, 'ee pannarasAhiya'tti Pevam' uktanyAyena 'ete' yamayathA'patyadevAH paJcadaza AkhyAtA iti // | kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaranno varuNassa mahAranno sayaMjale nAmaM mahAvimANe pannatte , goyamA ! tassa NaM sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa pacatthimeNaM sohamme kappe asaMkhejAI jahA somassa tahA vimA KAHIROGRECTORRESCAMCCC // 198 // For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NarAyahANIo bhANiyavvA jAva pAsAyavaDiMsayA navaraM nAmaNANattaM / sakkassa NaM varuNassa mahAranno ime devA ANA0 jAva ciTThati, taM0-varuNakAiyAti vA varuNadevayakAiyAi vA nAgakumArA nAgakumArIo udahikumArA udahikumArIo thaNiyakumArA thaNiyakumArIo je yAvaNNe tahappagArA save te tambhattiyA jAva | ciTThati // jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAiM imAI samuppajaMti, taMjahA-ativAsAti vA maMdavAsAti vA suvuTThIti vA duvvuTThIti vA udbbheyAti vA udappIlAi vA udavAhAti vA pavvAhAti vA gAmavAhAti vA jAva sannivesavAhAti vA pANakkhayA jAva tesiM vA varuNakAiyANaM devANaM sakkassa NaM, deviMdassa devaranno varuNarasa mahAranno jAva ahAvaccAbhinnAyA hotthA, taMjahA-kakoDae kaddamae aMjaNe saMkhavAlae puMDe palAse moejae dahimuhe ayaMpule kAyarie / sakkassa deviMdassa devaranno varuNassa mahAraNo | desUNAI do paliovamAI ThitI paNNattA, ahAvaccAbhinnAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThitI paNNattA, evaM mahiDDIe jAva varuNe mahArAyA 3 / (sUtraM 167) 4 'ativAsa'tti atizayavarSA vegavadvarSaNAnItyarthaH, 'mandavAsa'tti zanaivarSaNAni 'suvuDhi'tti dhAnyAdiniSpattihetuH |'duvvuhitti dhAnyAdyaniSpattihetuH 'udabbhaya'tti udakodAH giritaTAdibhyojalodbhavAH 'udappIla'tti udakotpIlAHtaDAgAdiSu jalasamUhAH 'udavAha'tti apakRSTAnyalpAnyudakavahanAni, tAnyeva prakarSavanti pravAhAH, iha prANakSayAdayo jalakRtA draSTavyAH, 'kakoDae'tti karkoTakAbhidhAno'nuvelandharanAgarAjAvAsabhUtaH parvato lavaNasamudre aizAnyAM dizyasti JainEducation international For Personal & Private Use Only namainelibrary.org Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 199 // tannivAsI nAgarAjaH karkoTakaH, 'kaddamae'tti AgneyyAM tathaiva vidyutprabhaparvatastatra kardamako nAma nAgarAjaH 'aMjaNe' tti velambAbhidhAnavAyukumArarAjasya lokapAlo'JjanAbhidhAnaH 'saMkhavAlae'tti dharaNAbhidhAnanAgarAjasya lokapAlaH zaGkhapA|lako nAma, zeSAstu puNDrAdayo'pratItA iti // kahiNaM bhaMte! sakkssa deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno vaggUNAmaM mahAvimANe paNNatte 1, goyamA ! tassa NaM sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa uttareNaM jahA somassa vimANarAyahANivanttavvayA tahA neyavvA | jAva pAsAyavaDiMsayA / sakkassa NaM deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno ime devA ANAuvavAyavayaNani| dese ciTThati, taMjahA - vesamaNakAiyAti vA vesamaNadevakAiyAti vA suvannakumArA suvannakumArIo dIvakumArA dIvakumArIo disAkumArA disAkumArIo vANamaMtarA vANamaMtarIo je yAvanne tahappagArA savve te tabbhatiyA jAva ciTThati // jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAI imAI samuppajjaMti, taMjahA - ayAgarAi vA tayAgarAi vA taMbayAgarAi vA evaM sIsAgarAi vA hiranna0 suvanna0 rayaNa0 vayarAgarAi vA vasuhArAti | vA hirannavAsAti vA suvannavAsAti vA rayaNa0 vaira0 AbharaNa0 patta0 puppha0 phala0 bIya0 malla0 vaNNa0 cunna0 | gaMdha vatthavAsAi vA hirannavuTThIi vA su0ra0va0 A0 pa0 pu0 pha0 bI0 va0 cunna0 gaMdhavuTThI vatthavuTThIti vA bhAya|NavuTThIti vA khIra vuTThIti vA suyAlAti vA dukkAlAti vA apparaghAti vA mahagdhAti vA subhikkhAti vA dubhikkhAti vA kayavikkayAti vA sannihiyAti vA saMnicayAti vA nihIti vA NihANAti vA ciraporANAI pahINa For Personal & Private Use Only 3 zatake | uddezaH 7 zakralokapAlauvaruNa vaizramaNa sU 167 168 // 199 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sAmiyAti vA pahINaseuyAti vA [pahINamaggANi vA ] pahINagottAgArAi vA ucchinnasAmiyAti vA ucchi naseuyAti vA ucchinnagottAgArAti vA siMghADagatigacaukkacaccaraca ummuhamahApaha pahesu nagaraniddhamaNesu vA |susa / NagirikaMdarasaM tiseovadvANabhavaNagihesu saMnikkhittAiM ciTTheti etAI sakkassa deviMdassa devaranno vesama| Nassa mahAranno (Na) aNNAyAI adiTThAI asuyAI avinnAyAI tesiM vA vesamaNakAiyANaM devANaM, sakkassa deviMdassa | devaranno vesamaNassa mahAranno ime devA ahAvaccAbhinnAyA hotthA, taMjahA-punnabhadde mANibhadde sAlibhadde sumaNabhadde cakke rakkhe punnarakkhe savvANe [pavvANe] savvajase savvakAme samiddhe amohe asaMge, sakkassa NaMdeviMdassa devaranno | vesamaNassa mahAranno do paliovamANi ThitI paNNattA, ahAvaccAbhiNNAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThitI paNNattA, emahiDDIe jAva vesamaNe mahArAyA / sevaM bhaMte 2 // (sUtraM 168 ) // tRtIyazatake saptamoddezakaH samAptaH // 3-7 // 'vasuhArAi va'tti tIrthakarajanmAdivvAkAzAdravyavRSTiH 'hiraNNavAsa'tti hiraNyaM - rUpyaM ghaTitasuvarNamityanye, varSo'| lpataro vRSTistu mahatIti varSavRSTyorbhedaH, mAlyaM tu grathitapuSpANi varNaH - candanaM cUrNogandhadravyasambandhI gandhAH - koSThapuTapAkAH 'subhikkhAi va 'tti sukAle duSkAle vA bhikSukANAM bhikSAsamRddhayaH durbhikSAstUta viparItAH 'saMnihi' (yAi) tti ghRtaguDAdisthApanAni 'saMnicaya ( yAi) 'tti dhAnyasaJcayAH 'nihIi va'tti lakSAdipramANadravyasthApanAni 'nihANAI vatti bhUmigata sahasrAdisaGkhyadravyasya saJcayAH, kiMvidhAni? ityAha- 'ciraporANAI' ti cirapratiSThitatvena purANAni cira purANAni | ata eva 'pahINa sAmiyAI' ti svalpIbhUtasvAmikAni 'pahINaseuyAI' ti prahINAH - alpIbhUtAH sektAraH - secakaH- dhana For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAGAP vyAkhyA | prakSeptAro yeSAM tAni tathA, prahINamArgANi vA, 'pahINagottAgArAIti prahINaM-viralIbhUtamAnuSaM gotrAgAraM-tatsvAmi-18|| zatake prajJaptiH |gotragRhaM yeSAM tAni tathA, 'ucchinnasAmiyAIti niHsattAkIbhUtaprabhUNi 'nagaraniDamaNesutti 'nagaranirddhamaneSu' nagara- uddezaH7 abhayadevI- | jalanirgamaneSu 'susANagirikandarasaMtiselovaTThANabhavaNagihesuti gRhazabdasya pratyeka sambandhAt zmazAnagRhaM-pitR- zakalokayA vRttiH1|| vanagRhaM girigRha-parvatoparigRhaM kandaragRha-guhA zAntigRha-zAntikarmasthAnaM zailagRha-parvatamutkIrya yatkRtaM upasthAnagRha- pAlauvaruNa | vaizramaNI // 20 // AsthAnamaNDapo bhavanagRha-kuTumbivasanagRhamiti // tRtIyazate saptamaH // 3-7 // sU 167 rAyagihe nagare jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI-asurakumArANaM bhaMte ! devANaM kati devA AhevacaM jAva | 168 viharaMti, goyamA ! dasa devA AhevacaM jAva viharaMti, taMjahA-camare asuriMde asurarAyA some jame varuNe vesamaNe balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA some jame varuNe vesamaNe / nAgakumArANaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! dasa devA AhevacaM jAva viharaMti, taMjahA-dharaNe nAgakumAriMde nAgakumArarAyA kAlavAle kolavAle selavAle saMkhavAle bhUyANaMde nAgakumAriMde NAgakumArarAyA kAlavAle kolavAle saMkhavAle selavAle, jahAnAgakumAridANaM eyAe vattavvayAe NeyavvaM evaM imANaM neyavvaM, suvannakumArANaM veNudAlI citte vicitte cittapakkhe | |vicittapakkhe vijukumArANaM harikaMta harissaha pabha 1 suppabha 2 pabhakata 3 suppabhakaMta 4, aggikumArANaM aggisIhe aggimANava teu teusIhe teukaMte teuppabhe dIvakumArANaM puNNavisiharUyasukhyarUyakaMtarUyappabhA | // 20 // udahikumArANaM jalakaMte jalappabha jalajalarUyajalakaMtajalappabhA, disAkumArANaM amiyagati amiyavAhaNa For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ turiyagati khippagati sIhagati sIhavikkamagati vAukumArANaM velaMba pabhaMjaNa kAla mahAkAlA aMjaNa rihA thaNiyakumArANaM ghosa mahAghosa AvattaviyAvattanaMdiyAvattamahAnaMdiyAvattA, evaM bhANiyabvaM jahA asurakumArA / so0 1 kA. 2 ci0 3 pa0 4 te 5 ru0 6 ja. 7 tu. 8 kA0 9 A0 10 | pisAyakumArANaM pucchA, goyamA! do devA AhevacaM jAva viharaMti, taMjahA-kAle ya mahAkAle surUvapaDirUva punnabhaddeya / amaravaimANibhadde bhIme ya tahA mahAbhIme // 1 // kiMnarakiMpurise khalu sappurise khalu tahA mahApurise / atikAya mahAkAe gIyaratI ceva gIyajase // 2 // ete vANamaMtarANaM devANaM / jotisiyANaM devANaM do devA AhevacaM jAva viharaMti, taMjahA-caMde ya sUre ya / sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu kai devA AhevacaM jAva viharaMti ? goyamA ! dasa devA jAva viharaMti, taMjahA-sake deviMde devarAyA some jame varuNe vesamaNe, IsANe deviMde devarAyA some jame varuNe vesamaNe, esA vattavvayA savvesuvi kappesu, ee ceva bhANiyavvA, jeya || iMdA te ya bhANiyabvA sevaM bhaMte 2 // (sUtraM 169) // tRtIyazate'STamoddezaH // 3-8 // devavaktavyatApratibaddha evASTamoddezakaH, sa ca sugama eva, navaraM 'so 1 kA 2 ci 3 ppa 4 te 5 ru 6 ja 7 tu 8 kA 9 A 10' ityanenAkSaradazakena dakSiNabhavanapatIndrANAM prathamalokapAlanAmAni sUcitAni, vAcanAntare tvetAnyeva gAthAyAM,5 sA ceyam-some ya 1 mahAkAle 2 citta 3 ppabha 4 teu 5 taha rue ceva 6 / jala taha 7 turiyagaI ya 8 kAle 9 1-somazca mahAkAlazcitraHprabhastejastathA rUpazcaiva / jalastathA tvaritagatizca kAla Ayukto dazAnAmasurendrANAM prthmaaH||1|| JainEducation.international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevI vyAkhyA-lA Autta 10 paDhamA u||1|| evaM dvitIyAdayo'pyabhyUhyAH, iha ca pustakAntare'yamoM dRzyate-dAkSiNAtyeSu lokapAleSu prajJaptiH pratisUtraM yau tRtIyacaturthoM tAvaudIcyeSu caturthatRtIyAviti, esA vattavayA sabesuvikappesu ee ceva bhANiyabatti, eSA' saudharme | zAnoktA vaktavyatA sarveSvapi kalpeSu indranivAsabhUteSu bhaNitavyA-sanatkumArAdIndrayugmeSu pUrvendrApekSayottarendrasambandhinAM| yA vRttiH lokapAlAnAM tRtIyacaturthayorvyatyayo vAcya ityarthaH, tathaita eva somAdayaHpratidevaloka vAcyA na tu bhvnptiindraannaamivaa||20|| | parApare, 'je ya iMdA te ya bhANiyabA' zakrAdayo dazendrA vAcyAH, antime devalokacatuSTaye indradvayabhAvAditi // tRtIya zate'STamoddezakaH // 3-8 // 3 zatake | uddezaH8 asurAdInAM lokapAlA: sU 169. | uddeza 9 indriya sU 170 RSASS devAnAM cAvadhijJAnasadbhAve'pIndriyopayogo'pyastItyata indriyaviSayaM nirUpayannavamoddezakamAha rAyagihe jAva evaM vadAsI-kativihe NaM bhaMte ! te iMdiyavisae paNNatte?, goyamA ! paMcavihe iMdiyavisae napaNNatte, taM0-sotiMdiyavisae jIvAbhigame jotisiyauddeso neyambo apariseso // (sUtraM 170 ) // tRtIyazate nvmoddeshH||3-9|| 'rAyagihe' ityAdi, 'jIvAbhigame' joisiyauddesao Neyabo'tti, sa cAyam-'soidiyavisae jAva phaasiNdiyvise|| soiMdiyavisae NaM bhaMte ! poggalapariNAme kativihe paNNatte?, goyamA! duvihe paNNatte, taMjahA-sunbhisaddapariNAme ya dunbhisaddapariNAme ya' zubhAzubhazabdapariNAma ityrthH| 'cakkhidiyavisae pucchA, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-suruvapari bhigame joisiyauddesajatI, goyamA! duviha, goyamA ! duvihe para // 201 // For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARRES51552 |NAme ya durUvapariNAme ya, ghANidiyavisae pucchA, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-subbhigaMdhapariNAma ya dubbhigaMdhapariNAmeya, evaM jibhidiyavisae surasapariNAme ya durasapariNAme ya, phAsiMdiyavisae suhaphAsapariNAma ya duhaphAsapariNAme ya' ityAdi, vAcanAntare ca 'idiyavisae uccAvayasubhiNotti dRzyate tatrendriyaviSayaM sUtraM darzitameva, uccAvayasUtraM vevam-'se NUNaM bhaMte ! uccAvaehiM saddapariNAmehiM pariNamamANA poggalA pariNamaMtIti vattavaM siyA ?, haMtA, goyamA !' | ityAdi, 'subhiNo'tti, idaM sUtraM punarevam-se NUNaM bhaMte ! subbhisaddapoggalA dunbhisaddattAe pariNamaMti? haMtA goyamA!' ityAdIti // tRtIyazate navamaH // 3-9 // rAyagihe jAva evaM vayAsI-camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraranno kati parisAo paNNattAo?, goyamA! tao parisAo paNNattAo, taMjahA-samitA caMDA jAyA, evaM jahANupuvIe jAvaccuo kappo, sevaM bhaMte 2 // (sUtraM 171) // tazyasae dasamoiso tatiyaM sayaM samattaM // 3-10 // | prAgindriyANyuktAni, tadvantazca devA iti devavaktavyatApratibaddho dazama uddezakaH, sa ca sugama eva, navaraM 'samiya'tti ||dU samikA uttamatvena sthiraprakRtitayA samavatI, svaprabhorvA kopautsukyAdibhAvAn zamayatyupAdeyavacanatayeti zamikA zamitA * vA-anuddhatA, 'caMDa'tti tathAvidhamahattvAbhAveneSatkopAdibhAvAccaNDA, 'jAya'tti prakRtimahattvavarjitatvenAsthAnakopA-10 dInAM jAtatvAjAtA, eSA ca krameNAbhyantarA madhyamA bAhyA ceti, tatrAbhyantarA samutpannaprayojanena prabhuNA gauravArhatvAmAdAkAritaiva pArthe samAgacchati tAM cAsau arthapadaM pRcchati, madhyamA tUbhayathA'pyAgacchati alpataragauravaviSayatvAt , abhya OSAOPASLAPIAIS For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH 3 zatake | uddezaH 10 asurapaSadA sU171 abhayadevIyA vRttiH1 // 20 // |ntarayA cAdiSTamarthapadaM tayA saha prabadhnAti-granthibandhaM karotItyarthaH, bAhyA tvanAkAritaivAgacchati alpatamagauravaviSayatvAt , tasyAzcArthapadaM varNayatyeva, tatrAdyAyAM caturvizatirdevAnAM sahasrANi dvitIyAyAmaSTAviMzatiH tRtIyAyAM dvAtriMzaditi, tathA devIzatAni krameNAdhyuSTAni trINi sAr3he ca dve iti, tathA taddevAnAmAyuH krameNArddhatRtIyAni palyopamAni dve | sArddha ceti devInAM tu sArddhamekaM tada ceti, evaM balerapi navaraM devapramANaM tadeva catuzcatuHsahasrahInaM, devImAnaM tu zatena zatenAdhikamiti, AyurmAnamapi tadeva navaraM palyopamAdhikamiti, evamacyutAntAnAmindrANAM pratyekaM tisraH parSado bhavanti, nAmato devAdipramANataH sthitimAnatazca kvacitkiJcidbhedena bhedavatyastAzca jIvAbhigamAdavaseyA iti // tRtIyazate dazamaH // 3-10 // samAptaM ca tRtIyazatam // 3 // zrIpazcamAGgasya zataM tRtIyaM, vyAkhyAtamAzritya purANavRttim / zakto'pi gantuM bhajate hi yAnaM, pAnthaH sukhArtha kimu yo na zaktaH // 1 // iti zrIbhagavatIsUtravRttau zrImadabhayadevAcAryAMyAyAM samAptaM tRtIyaM zatakam 202 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha caturthazatakam // tRtIyazate prAyeNa devAdhikAra ukto'tastadadhikAravadeva caturtha zataM, tasya punarudezakArthAdhikArasaGgrahAya gAthA cattAri vimANehiM cattAri yahA~ti rAyahANIhiM / neraie lessAhi ya dasa uddesA cutthse||1||raay|gihe nagare jAva evaM vayAsI-IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNo kati logapAlA paNNattA?, goyamA ! |cattAri logapAlA paNNattA, taMjahA-some jame vesamaNe varuNe / eesiNaM bhaMte ! logapAlANaM kati vimANA paNNattA ?, goyamA ! cattAri vimANA paNNattA, taMjahA-sumaNe savaobhadde vaggU suvaggU / kahi NaM bhaMte ! IsANassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno sumaNo nAma mahAvimANe paNNatte ?, goyamA! jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva IsANe NAmaM kappe paNNatte, tattha NaM jAva paMcavaDeM-15 sayA paNNattA, taMjahA-aMkavaDeMsae phalihavaDiMsae rayaNavaDeMsae jAyarUvavaDiMsae majjheya tattha IsANavaDeMsae, tassa NaM IsANavaDeMsayarasa mahAvimANassa puracchimeNaM tiriyamasaMkhejAI joyaNasahassAIvItivatittA etthaNaM bhAIsANassa 3 somassa 2 sumaNe nAmaM mahAvimANe paNNatte addhaterasajoyaNa jahA sakassa vattavvayA tatiya-5 sae tahA IsANassavi jAva accaNiyA samattA / cauNhavi logapAlANaM vimANe 2 uddesao, causu vimANesu cattAri uddesA aparisesA, navaraM Thitie nANattaM-'Adidya tibhAgUNA paliyA 1 dhaNayassa hoMti do GAISRISAIASCAIAXIALISASA dan Education International For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- gheva / do satibhAgA varuNe paliyamahAvaccadevANaM // 1 // (sUtraM 172 ) cautthe sae paDhamaviiyataiyacautthA prajJaptiH 4 zatake uddesA smttaa||4-4|| abhayadevI uddezaH4 yAvRttiH15 | cattArItyAdi vyaktArthA 'accaNiya'tti siddhAyatane jinapratimAdyarcanamabhinavotpannasya somAkhyalokapAlasyeti // IzAnaloka caturthazate ctvaarH||4-4|| | pAlAnAM // 203 // 2 vimAnarAja | rAyahANisuvi cattAri uddesA bhANiyabvA jAva evamahihIe jAva varuNe mahArAyA // (sUtraM 173 ) // 18 // dhAnyaH sU172|cautthe sae paMcamachaTThasattamaTThamA uddesA samattA // 4-8 // 173 __ 'rAyahANIsu cattAri uddesayA bhANiyavA' te caivam-'kahiM NaM bhaMte ! IsANassa deviMdassa devaranno somassa mahArano somAnAma rAyahANI paNNattA ?, goyamA ! sumaNassa mahAvimANassa ahe sapakkhi' ityAdipUrvoktAnusAreNa jIvAbhiga& moktavijayarAjadhAnIvarNakAnusAreNa caikaika uddezako'dhyetavya iti, nanvetA rAjadhAnyaH kila somAdInAM zakrasyezAnasya | ca sambandhinAM lokapAlAnAM pratyekaM catasra ekAdaze kuNDalavarAbhidhAne dvIpe dvIpasAgaraprajJaptyAM zrUyante, uktaM hi tatsaGgahiNyAm-"kuMDalanagassa abhitarapAse hoMti rAyahANIo / solasa uttarapAse solasa puNadakkhiNe pAse // 1 // // 203 // 1 kuNDalanagasyAbhyantarapArzve rAjadhAnyo bhavanti / SoDaza uttarapArzve SoDaza punardakSiNe pAca~ // 1 // mA For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jA uttareNa solasa tAo IsANalogapAlANaM / sakkarasa logapAlANa dakkhiNe solasa havaMti // 2 // etAzca somaprabhayamaprabhavaizramaNaprabhavaruNaprabhAbhidhAnAnAM parvatAnAM pratyekaM catasRSu dikSu bhavanti, tatra vaizramaNanagarIrAdau kRtvA'bhihitam - "majjhe hoi caunheM vesamaNapabho naguttamo selo / raikarayapavayasamo ubehuccattavikkhaMbhe // 3 // tassa ya naguttamassa u caudisiM hoMti rAyahANIo / jaMbUddIvasamAo vikkhaMbhAyAmao tAo // 4 // puveNa ayalabhaddA samakkasA rAyahANi dAhiNao / avareNa U kuberA dhaNappabhA uttare pAse // 5 // eeNeva kameNaM varuNassavi hoMti avarapAsaMmi / varuNappabhasela| stavi cauddisiM rAyahANIo // 6 // puSeNa hoi varuNA varuNapabhA dakkhiNe disIbhAe / avareNa hoi kumuyA uttarao puMDaragiNIyA // 7 // eeNeva kameNaM somassavi hoMti avarapAsaMmi / somappabhaselassavi cauddisiM rAyahANIo // 8 // 1- yA uttarasyAM SoDaza tA IzAnalokapAlAnAM zakrasya lokapAlAnAM dakSiNasmin pArzve SoDaza bhavanti // 2 // vaizramaNaprabho nagottamaH zailo bhavati / udvedhoccatvaviSkambhe ratikarakaparvatasamaH // 3 // tasya ca nagottamasyaiva catasRSu dikSu rAjadhAnyo bhavanti jambUdvIpasamAstA viSkambhAyAmataH || 4 || pUrvasyAmacalabhadrA samutkarSA dakSiNasyAM rAjadhAnI / aparasyAM tu kuberA uttarapArzve dhanaprabhA // 5 // etenaiva krameNa varuNasyApi bhavantyaparapArzve / varuNaprabhazailasyApi catasRSu dikSu rAjadhAnyaH // 6 // pUrvasyAM bhavati varuNA dakSiNadigbhAge varuNaprabhA / aparasyAM bhavati kumudA uttarataH puNDarIkiNI ca // 7 // etenaiva krameNa somasyApi bhavantyaparapArzve / somaprabhazailasyApi catasRSu dikSu rAjadhAnyaH // 8 // For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 204 // | putreNa hoi somA somappabha dakkhiNe disIbhAe / sivapAgArA avareNa hoi naliyANa (ya) uttarao // 9 // eeNeva kameNaM aMtakarassavi ya hoMti avareNaM / samavittippabhaselassa cauddisiM rAyahANIo // 10 // puSeNa U visAlA atibisAlA u | dAhiNe pAse / sejjappabhADavareNaM amuyA puNa uttare pAse // 11 // " iti iha ca granthe saudharmAvataMsakAdIzAnAvataMsakAccAsaGkhyA | yojanakoTIrvyatikramya pratyekaM pUrvAdidikSu sthitAni yAni sandhyAprabhAdIni sumanaHprabhRtIni ca vimAnAni teSAmadho'saGkhyAtA | yojanakoTIravagAhya pratyekamekaikA nagaryuktA tataH kathaM na virodhaH iti ?, atrocyate, anyAstA nagaryo yAH kuNDale'bhidhIyante etAzcAnyA iti, yathA zakrezAnAgramahiSINAM nandIzvaradvIpe kuNDaladvIpe ceti // caturthazate'STamaH // 48 // anantaraM devavaktavya toktA'tha vaikriyazarIrasAdharmyAnnArakavaktavyatApratibaddho navamoddezaka ucyate, tatredamAdisUtram - rahaNaM bhaMte! neratiesa uvavajjai aneraie neraiesa uvavajjaha pannavaNAe lessApae tatio uddesao bhANiyadhvo jAva nANAI ( sUtraM 174 ) cautthasae navamo uddeso samatto // 4-9 // 'neraie 'mityAdi, 'lessApae' ti saptadazapade 'taio uddesao bhANiyavvotti kvacid dvitIya iti dRzyate sa 1 pUrvasyAM bhavati somA somaprabhA dakSiNadigbhAge / aparasyAM zivaprAkArA uttarasyAM bhavati nalinA ca // 9 // etenaiva krameNa yamasyApi cAparasyAM bhavanti / samavRttiprabhazailasya catasRSu dikSu rAjadhAnyaH // 10 // pUrvasyAM tu vizAlA dakSiNapArzve tvativizAlA / aparasyAM zayyAprabhA uttare pArzve'mUkA // 11 // For Personal & Private Use Only 4 zatake uddezaH 9 nizcayenanA rakotpAdaH // 204 // Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cApapATha iti, sa caivam-'goyamA! neraie neraiesu uvavajai no aNeraie neraiesu uvavajaI' ityAdi, ayaM cAsyArthaHnairayiko nairayikeSUtpadyate na punaranairayikaH, kathaM punaretat ?, ucyate, yasmAnnArakAdibhavopagrAhakamAyurevAto nArakAdyAyuHprathamasamayasaMvedanakAla eva nArakAdivyapadezo bhavati RjusUtranayadarzanena, yata uktaM nayavidbhirRjusUtrasvarUpanirUpaNaM kurvadbhiH-"palAlaM na dahatyanirbhidyate na ghaTaH kvacit |n zUnyAnnirgamo'stIha, na ca zUnyaM pravizyate // 1 // nArakavyatiri tazca, narake nopapadyate / narakAnnArakazcAsya, na kazcidvipramucyate // 2 // " ityAdIni, 'jAva nANAI'ti, ayamuddezako * jJAnAdhikArAvasAno'dhyetavyaH, sa cAyam-'kaNhalesse-NaM bhaMte ! jIve kayaresu NANesu hojA?, goyamA ! dosuvA tisu / vA causu vA NANesu hojjA, dosu hojamANe AbhiNibohiyasuyaNANesu hojA' ityAdi // caturthazate nvmH||4-9||3 0000000. lezyAdhikArAttadvata eva dazamoddezakasyedamAdisUtramse nUNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa tAruvattAe tAvaNNattAe evaM cauttho uddesao pannavaNAe ceva lessApade neyvvojaav-prinnaamvnnnnrsgNdhsuddhapstthsNkilijhunnhaa| gatipariNAmapadesogAhavaggaNAThANamappabahuM ||1||sevN bhNte!2tti||(suutrN 175) cautthasae dasamo uddeso smtto||4-10|| cautthaM sayaMsamattaM // 4 // __'se nUNa'mityAdi, 'tArUvattAe'tti tadrUpatayA-nIlalezyAsvabhAvena, etadeva vyanakti-tAvaNNattAe'tti tasyA ivanIlalezyAyA iva varNo yasyAH sA tadvarNA tadbhAvastattA tayA tadvarNatayA, 'evaM cauttho uddesao' ityAdivacanAdevaM draSTa For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 205 // 556154555555 vyam-'tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAebhujora pariNamati ?,hatA goyamA ! kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe 5 bhujjo | 4 zatake 2 pariNamati' ayamasya bhAvArthaH-yadA kRSNalezyApariNato jIvo nIlalezyAyogyAni dravyANi gRhItvA kAlaM karoti tadA uddezaH10 nIlalezyApariNata utpadyate 'jallesAI dabAI pariyAittA kAlaM karei tallese uvavajjaItti vacanAt , ataH kAraNameva kArya lezyAnAma bhavati, 'kaNhalesA nIlalesaM pappe'tyAdi tu kRSNanIlalezyayorbhedaparamupacArAduktamiti, 'sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai kiNha nyo'nyaMpa| lesA nIlalesaM pappa tArUvattAe 5 bhujo 2 pariNamai ?, goyamA ! se jahANAmae-khIre dUsiM pappa [ takramityarthaH] suddhe riNAmaH sU175 | vA vatthe rAgaM pappa tArUvattAe bhujo 2 pariNamai, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-kaNhalesA' ityAdi, etenaivAbhilApena / | nIlalezyA kApotI kApotI taijasI taijasI padmAM padmA zuklAM prApya tadrUpatvAdinA pariNamatIti vAcyaM, atha kiyahUramayamuddezako vAcyaH? ityAha-jAvetyAdi pariNAme'tyAdidvAragAthoktadvAraparisamAptiM yAvadityarthaH, tatra pariNAmo darzita eva, tathA 'vanna'tti kRSNAdilezyAnAM varNo vAcyaH, sa caivam-'kaNhalesANaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM paNNatte?' tyAdi, uttaraM tu kRSNalezyA kRSNA jImUtAdivat nIlalezyA nIlA bhRGgAdivat kApotI kApotavarNA khadirasArAdivat taijasI lohitA zazakaraktAdivat padmA pItA campakAdivat zuklA 2 zaGkhAdivaditi, tathA 'rasa'tti rasastAsAM vAcyaH, tatra kRSNA tiktarasA || nimbAdivat nIlA.kaTukarasA nAgaravat kApotI kaSAyarasA apakkabadaravat tejolezyA amlamadhurA pakkAmAdi phalavat || // 205 // |padmalezyA kaTukakaSAyamadhurarasA candraprabhAsurAdivat zuklalezyA madhurarasA guDAdivat , 'gaMdha'tti lezyAnAM gandho vAcyA, tatrAdyAstisro durabhigandhAH antyAstu taditarAH 'suddha'tti antyAH zuddhA AdyAstvitarAH 'appasatyatti AdyA aprazastA rA454545444 For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSSSSSSSSS antyAstu prazastAH 'saMkiliha'tti AdyAH sakliSTA antyAstvitarAH 'uNha'tti antyA uSNAH snigdhAzca AdyAstu zItA rUkSAzca 'gati'tti AdyA durgatihetavo'ntyAstu sugatihetavaH 'pariNAma'tti lezyAnAM katividhaH pariNAmaH ? iti vAcyaM, tatrAsau jaghanyamadhyamotkRSTabhedAtridhA utpAtAdibhedAvA vidheti 'paesa'tti AsAM pradezA vAcyAstatra pratyekamanantapradezikA etA iti 'ogAha'tti avagAhanA AsAM vAcyA tatraitA asaGkhyAtapradezAvagADhAH 'vaggaNa'tti vargaNA AsAM vAcyAH, tatra vargaNAH kRSNalezyAdiyogyadravyavargaNAH, tAzcAnantA audArikAdivargaNAvat , 'ThANa'tti tAratamyena vicitrAdhyavasAyanibandhanAni kRSNAdidravyavRndAni tAni cAsaGkhyeyAni adhyavasAyasthAnAnAmasaGkhyAtatvAditi, 'appabahuti lezyAsthAnAnAmalpabahutvaM vAcyaM, taccaivam-'eesi NaM bhaMte ! kaNhalesAThANANaM jAva sukkalesAThANANa ya jahannagANaM dabaTayAe 3 kayarezahito appA vA 4 ?, goyamA! savatthovA jahannagA kAulessAThANA davaThyAe jahannagA nIlalessAThANA dabaTyAe asaMkhejaguNA jahannagA kaNhalesAThANA dabaDhayAe asaMkhejaguNA jahannagA teulesAThANA dabaTTayAe asaMkhejaguNA jahannagA pamhalesAThANA dabaTTayAe asaMkhejaguNA jahannagA sukkalessAThANA dabayAe asaMkhejaguNA' ityAdIni // caturthazate dshmH||4-10|| caturtha zataM samAptam // 4 // svataH subodhe'pi zate turIye, vyAkhyA mayA kAcidiyaM vidRbdhA / dugdhe sadA svAdutame svabhAvAt , kSepo na yuktaH kimu zarkarAyAH? // 1 // tccidedicidicuredicted to detecturedictions 1 // iti zrImayAkhyAprajJaptau zrImadabhayadevAcAryAyavRttI caturtha zatakaM samAptam // MANDAPIPINSPIRSSIP24NDIPPINPANDIPNPAPNDIANDIPPIPPIPARDA For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zataka uddezaH1 pUrvottarAdyA susUryabhramA 176 vyAkhyA // atha paJcamaM zatakam // prajJaptiH abhayadevI-/ caturthazatAnte lezyA uktAH, paJcamazate tu prAyo lezyAvanto nirUpyante ityevaMsambandhasyAsyoddezakasaGgrahAya gAtheyamyA vRttiHlA caMparavi 1 anila 2 gaMThiya 3 sadde 4 chaumAyu 5-6 eyaNa 7NiyaMThe 8 / rAyagihaM 9 caMpAcaMdimA 10 ya // 206 // dasa paMcamaMmi sae // 1 // teNaM kAleNaM 2 caMpAnAmaM nagarI hotthA, vannao, tIse NaM caMpAe nagarIepuNNabhadde nAme ceie hotthA vaNNao, sAmI samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUtINAmaM aNagAre goyamagotteNaM jAva evaM vadAsI-jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA udINapAdINamuggaccha pAdINadAhiNamAgacchaMti, pAdINadAhiNamuggaccha dAhiNapaDINamAgacchaMti, dAhiNapaDINamuggaccha paDINaudINamAgacchaMti padINaudINaM uggaccha udIcipAdINamAgacchaMti ?, haMtA! goyamA ! jaMbUddIveNaM dIve sUriyA udIcipAINamuggaccha jAva udIcipAINamAgacchati // (sUtraM 176) // 'caMpe'tyAdi, tatra campAyAMraviviSayapraznanirNayArthaHprathama uddezakaH1'anila'ti vAyuviSayapraznanirNayArtho dvitIyaH 2 'gaMThiya'tti jAlagranthikAjJAtajJApanIyArthanirNayaparastRtIyaH 3 'saddetti zabdaviSayapraznanirNayArthazcaturthaH 4, 'chaumatti | chadmasthavaktavyatArthaH paJcamaH 5'Au'tti AyuSo'lpatvAdipratipAdanArthaH SaSThaH 6 'eyaNa'tti pudgalAnAmejanAdyarthapratipAdakaH saptamaH 7 'niyaMThe'tti nirghandhIputrAbhidhAnAnagAravihitavastuvicArasAro'STamaH 8'rAyagiha ti rAjagRhanagaravicAraNaparo | ACROSECCACANCARE // 206 // For Personal & Private Use Only hjainelibrary.org Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH9'caMpAcaMdimA yatti campAyAM nagaryA ca candramaso vaktavyatArtho dazamaH 10 // tatra prathamoddezake kiJcilikhyate'sUriya'tti dvau sUryo, jambUdvIpe dvayoreva bhAvAt 'udINapAINaM'ti udageva udIcInaM prAgeva prAcInaM udIcInaM ca tadudIcyA AsannatvAt prAcInaM ca tatprAcyAH pratyAsannatvAd udIcInaprAcInaM-digantaraM kSetradigapekSayA pUrvottaradigityarthaH 'uggacchatti udgatya krameNa tatrodgamanaM kRtvetyarthaH 'pAINadAhiNaM ti prAcInadakSiNaM digantaraM pUrvadakSiNamityarthaH |'AgacchaMti'tti AgacchataH krameNaivAstaM yAta ityarthaH, iha codgamanamastamayaM ca draSTulokavivakSayA'vaseyaM, tathAhi-yeSAmadRzyau santau dRzyau tau syAtAM te tayorudgamanaM vyavaharanti yeSAM tu dRzyo santAvadRzyau staste tayorastamayaM vyavaharantItyaniyatAvudayAstamayau, Aha ca-"jaha 2 samae 2 purao saMcaraibhakkharo gayaNe / taha taha iovi niyamA jAyai rayaNIya dU bhAvattho // 1 // evaM ca sai narANaM udayatthamaNAI hota'niyayAI / sai desabheeNkassai kiMcI vavadissae niyamA // 2 // sai ceva ya nidiDo bhaddamuhutto kameNa savesiM / kesiMcIdANipi ya visayapamANe ravI jesiM // 3 // " ityAdi, anena ca sUtreNa sUryasya catasRSu dikSu gatiruktA, tatazca yemanyante sUryaH pazcimasamudraM pravizya pAtAlena gatvA punaH pUrvasamudramudetItyAdi tanmataM |niSiddhamiti // iha ca sUryasya sarvatogamane'pi pratiniyatatvAttatprakAzasya rAtridivasavibhAgo'stItitaM kSetrabhedena darzayannAha 1 yathA yathA samaye samaye gagane bhAskaraH purataH saMcarati tathA tato'pi niyamAdvAtrirjAyata iti bhAvArthaH // 1 // evaM ca sati narANAmudayAstamayanAvaniyatI bhavataH / sati dezabhede kasyacitkiJcidvayapadizyate niyamAt / / 2 // sakRccaiva sarveSAM krameNa bhadramuhUrto nirdiSTa | iti / keSAzcididAnImapi ca sa yeSAM raviviSayapramANe // 3 // . For Personal & Private Use Only wimmisainelibrary.org Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 207 // jANaM te! jaMbUddIve 2 dAhiNaDe divase bhavati tadANaM uttaraDe divase bhavati jadA NaM uttaradevi divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapacatthimeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jayA NaM jaMbUddIve 2 dAhiNaDevi divase jAva rAtI bhavati / jadANaM bhaMte! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM divase | bhavati tadA NaM paJcatthimeNavi divase bhavati jayA NaM paJcatthimeNaM divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa paJcayassa uttaradAhiNeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jadA NaM jaMbU maMdarapuracchimeNaM divase jAva rAtI bhavati, jadA NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tadANaM uttaradevi ukkosae | aTThArasamuhutte divase bhavati jadANaM uttaraddhe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa puracchimapaJcatthimeNaM jahanniyA duvAlasamuhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jadA NaM jaMbU0 jAva duvAlasamuhuttA rAtI bhavati / jadA NaM jaMbU0 maMdarassa puracchimeNaM ukkosae aTThArasa jAva tadA NaM jaMbUddIve 2 | paJcatthimeNavi ukko0 aTThArasamuhutte divase bhavati jayA NaM paJcatthimeNaM ukkosae aTThArasamuhutte divase | bhavati tadANaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 uttara0 duvAlasamuhuttA jAva rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jAva bhavati / jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 dAhiNaDe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavati tadA NaM uttare aTThArasamuhuttANaMtare divase | bhavati jadA NaM uttare aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavati tadA NaM jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimapacca|tthimeNaM sAtiregA duvAlasa muhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jadANaM jaMbU0 jAva rAtI bhavati / jadA jaM For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 1 pUrvapazcimotaradakSi NArtheSu dina rAtrimAnaM sU 177 // 207 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMte ! jaMbUddIve 2 puracchimeNaM aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavati tadA NaM pacatthimeNaM aTThArasamuhattANatare || divase bhavati jadANaM pacatthimeNaM aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavati tadANaMjaMbU02 maMdarassa pavvayassa dAhiNaNaM sAiregA duvAlasamuhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jAva bhavati // evaM eteNaM kameNaM osAreyabvaM sattarasamuhutte divase terasamuhuttA rAtI bhavati sattarasamuhuttANatare divase sAtiregA terasamuhattA rAtI solasamuhutte divase coddasamuhuttA rAI solasamuhuttANaMtare divase sAtiregacoddasamuhuttA rAtI pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAtI bhavati pannarasamuhuttANatare divase sAtiregA pannarasamuhuttA rAtI codasa-8 muhutte divase solasamuhuttA rAtI coddasamuhuttANaMtare divase sAtiregA solasamuhuttA rAtI terasa|| muhutte divase sattarasamuhuttA rAtI terasamuhuttANaMtare divase sAtiregA sattarasamuhuttA raatii| jayA NaM jaMbU0 || dAhiNaDe jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavati tayA NaM uttarahevi, jayA NaM uttarahe tayA NaM jaMbUdIve 2 maMda-||4|| rassa pavvayassa puracchimeNaM ukkosiyA advArasamuhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! evaM ceva uccAreyavvaM | jAva rAI bhavati / jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati tayA NaM paJcatthimeNavi0 tayA NaM jaMbU0 maMdarassa uttaradAhiNeNaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jAva rAtI bhavati // (sUtraM 177) // . 'jayA Na'mityAdi, iha sUryadvayabhAvAdekadaiva digdvaye divasa uktaH, iha ca yadyapi dakSiNArddha tathottarArddha ityuktaM dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- tathA'pi dakSiNabhAge uttarabhAge ceti boddhavyaM, arddhazabdasya bhAgamAtrArthatvAt , yato yadi dakSiNA. uttarArddhaM ca samagra 5 zatake prajJaptiH eva divasaH syAttadA kathaM pUrveNApareNa ca rAtriH syAditi vaktuM yujyeta, arddhadvayagrahaNena sarvakSetrasya gRhItatvAt , itazca uddezaH1 abhayadevI dakSiNA dizabdena dakSiNAdidigbhAgamAtramevAvaseyaM na tvarddha, ato yadA'pi dakSiNottarayoH sarvotkRSTo divaso bhavati / pUrvapazcimoyA vRttiH1 tadA'pi jambUdvIpasya dazabhAgatrayapramANameva tApakSetraM tayoH pratyekaM syAd, dazabhAgadvayamAnaM ca pUrvapazcimayoHpratyekaM rAtri- taradAkSa laNArdheSu dina // 208 // kSetraM syAt, tathAhi-SaSTyA muhUttaiH kila sUryo maNDalaM pUrayati, utkRSTadinaM cASTAdazabhirmuhUtrtaruktaM, aSTAdaza ca SaSTerdaza-4 rAtrimAnaM bhAgatritayarUpA bhavanti, tathA yadA'STAdazamuhUtrto divaso bhavati tadA rAtrirdvAdazamuhUrtA bhavati, dvAdaza ca SaSTedeza-|| sU177 bhAgadvayarUpA bhavantIti, tatra ca meruM prati nava yojanasahasrANi catvAri zatAni SaDazItyadhikAni nava ca daza bhAgA yojanasyetyetatsarvotkRSTadivase dazabhAgatrayarUpaM tApakSetrapramANaM bhavati 9486, katham !, mandaraparikSepasya kizcinyUnatrayo MviMzatyuttarapaTzatAdhikaikatriMzadyojanasahanamAnasya 316-23 dazabhirbhAge hRte yallabdhaM 31623 tasya triguNitatve etasya bhaavaaditi| tathA lavaNasamudraM prati caturnavatiryojanAnAM sahasrANi aSTau zatAnyaSTaSaSTyadhikAni catvArazca dazabhAgA yojanasyetyetadutkRSTadine tApakSetrapramANaM bhavati 94868, 4, katham ?, jambUdIpaparidheH kizcinyUnASTAviMzatyuttarazatadvayAdhikaSo-||8|| // 20 // DazasahasropetayojanalakSatrayamAnasya 316228 dazabhirbhAge hRte yallabdhaM tasya triguNitatve etasya bhAvAditi / jaghanya rAtrikSetrapramANaM cApyevameva, navaraM paridherdazabhAgo dviguNaH kAryaH, tatrAdyaM SaDU yojanAnAM sahasrANi trINi zatAni caturvi|| zatyadhikAni paT ca dazabhAgA yojanasya 6324, dvitIyaM tu triSaSTiH sahasrANi dve paJcacatvAriMzadadhike yojanAnAM | in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zate SaTcadazabhAgA yojanasya 632456, sarvalaghau ca divase tApakSetramanantarotarAtrikSetratulyaM rAtrikSetraM tvanantaroktatApakSetratulyamiti, AyAmatastu tApakSetraM jambUdvIpamadhye paJcacatvAriMzadyojanAnAM sahasrANIti, lavaNe ca trayastriMzatsahasrANi |trINi zatAni trayastriMzadadhikAni tribhAgazca yojanasya 33333, ubhayamIlane tvaSTasaptatiHsahasrANi trINi zatAni trayastriMzadadhikAni yojanatribhAgazceti 78333 / 'ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavaI'tti iha kila sUryasya caturazItyadhika maNDalazataM bhavati, tatra kila jambUdvIpamadhye paJcaSaSTimaNDalAni bhavanti, ekonaviMzatyadhikaM ca teSAM zataM lavaNasamudrasya madhye bhavati, tatra ca sarvAbhyantare maNDale yadA vartate sUryastadA'STAdazamuhUrto divaso bhavati, katham ?, yadA sarvabAhye maNDale varttate'sau tadA sarvajaghanyo dvAdazamuhUrto divaso bhavati, tatazca dvitIyamaNDalAdArabhya pratimaNDalaM dvAbhyAM muhUtrtekaSaSTibhAgAbhyAM dinasya vRddhau vyazItyadhikazatatame maNDale SaD muhUrtA varddhanta ityevamaSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, ata eva dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, triMzanmuhUrtatvAdahorAtrasya / 'aTThArasamuhuttANaMtare'tti yadA sarvAbhyantaramaNDalAnantare maNDale varttate sUryastadA muhUtrtakapaSTibhAgadvayahInASTAdazamuhUrto divaso bhavati, sa cASTAdazamuhUrttAdivasAdanantaro'STAdazamuhUrtAnantaramiti vyapadiSTaH, 'sAtiregA duvAlasamuhattA rAItti dvAbhyAM muhUttakaSaSTibhAgAbhyAmadhikA dvAdazamuhUrtA 'rAI bhavai'tti rAtripramANaM bhavatItyarthaH, yAvatA bhAgena dina hIyate tAvatA rAtrirvaddhate, triMzanmuhUrttatvAdahorAtrasyeti // |'evaM eeNaM kameNaM' evamityupasaMhAre 'etena' anantaroktena 'jayA NaM bhaMte ! jaMbUhIve 2 dAhiNaDDe' ityanenetyarthaH, 'osAreyavaM'ti dinamAnaM isvIkArya, tadeva darzayati-sattarase tyAdi, tatra sarvAbhyantaramaNDalAnantaramaNDalAdArabhyakatriMzattama Jain Education H all For Personal & Private Use Only M ainelibrary.org Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU178179 vyAkhyA- maNDalArddha yadA sUryastadA saptadazamuhUtrto divaso bhavati, pUrvoktahAnikrameNa trayodazamuhUrtA ca rAtririti / 'sattarasa- 5 zatake prajJaptiH muhuttANaMtare'tti muhUttaikaSaSTibhAgadvayahInasaptadazamuhUrttapramANo divasaH, ayaM ca dvitIyAdArabhya dvAtriMzattamamaNDalArddha | uddezaH1 abhayadevI| bhavati, evamanantaratvamanyatrApyUhyaM, sAiregatarasamuhuttA rAi'tti muhUrttakapaSTibhAgadvayena sAtirekatvam , evaM sarvatra 'sola jambUdvIpeze yA vRttiH1 samuhatte divase'tti dvitIyAdArabhyaikaSaSTitamamaNDale SoDazamuhUttoM divasobhavati, pannarasamuhutte divase'tti dvinavatitama SeSucadina rAtriprabhRti // 20 // maNDalArddha vartamAne sUrye, 'coddasamuhutte divase'ttidvAviMzatyuttarazatatame maNDale, 'terasamuhutte divase'tti sArdhadvipaJcAzadu pratipattiH ttarazatatame maNDale, 'bArasamuhutte divase'tti vyazItyadhikazatatame maNDale sarvabAhya ityarthaH // kAlAdhikArAdidamAha jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 dAhiNaDDhe vAsANaM paDhame samae paDivajaha tayA NaM uttaraDevi vAsANaM paDhame samae paDi| vajaha jayA NaM uttaraDevi vAsANaM paDhame samae paDivajai tayA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaccathimeNaM aNaMtarapurakkhaDasamayaMsi vAsANaM pa0 sa0pa0, haMtA goyamA ! jayA NaM jaMbU02 dAhiNaDDhe vAsANaM pa0sa0paDivajaha taha ceva jAva paDivajaha / jayANaM bhaMte! jaMbU0 maMdarassa0 puracchimeNaM vAsANaM paDhame sa0 paDi4 vajai tayA NaM paJcatthimeNavi vAsANaM paDhame samae paDivajaha, jayA NaM pacatthimaNavi vAsANaM paDhame samae paDi-oll | vanai tayA NaM jAva maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM aNaMtarapacchAkaDasamayaMsi vAsANaM pa0 sa0 paDivanne // 209 // bhavati ?, haMtA goyamA! jayA NaM jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM, evaM ceva ucAreyavvaM jAva paDivanne bhavati // evaM jahA samaeNaM abhilAvo bhaNiovAsANaM tahA AvaliyAevirabhANiyavvo, ANApANuNavi3 samae paDi , haMtA goyA ra madarassa pavva pacatthimeNaviDavajjai / jayA Jain Educatio n al For Personal & Private Use Only Hw.jainelibrary.org Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhilAvo tahA bhANiyA gimhANavi 30 bhANiyavyApama ayaNe paDivAita thoveNavi4 laveNavi5muhutteNavi6ahoratteNavipakkheNavi8mAseNavi9uUNAvi10.eesiM sbvesiNjhaa| samayassa abhilAvo tahA bhaanniyvvo|jyaannN bhaMte!jaMbU0 dAhiNaDDhe hemaMtANaM paDhame samae paDivajati jaheva vAsANaM abhilAvotaheva hemaMtANavi 20 gimhANavi 30 bhANiyabyo jAva uU, evaM ee tinnivi, eesiM tIsaM aalaavgaabhaanniyvvaa| jayANabhaMte! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa dAhiNaDDe paDhame ayaNe paDivajaitayA NaM uttaraDevi paDhame ayaNe paDivajaha, jahA samaeNaM abhilAvo taheva ayaNeNavi bhANiyayojAva aNaMtarapacchAkaDasamayaMsi paDhame ayaNe paDivanne bhavati,jahA ayaNeNaM abhilAvo tahA saMvacchareNavibhANiyabvo, jueNavi vAsasaeNavi vAsasahasseNavi vAsasayasahasseNavi puvvaMgeNavi puvveNavituDiyaMgeNavi tuDieNavi, evaM pubveratuDie 2 aDaDe | 2avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 acchaNiure 2aue 2 Naue 2 paue 2 cUliyA 2 sIsapaheliyA 2 paliovameNavi sAgarovameNavi bhaanniybvo|jyaannN bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDhe paDhamAosappiNI paDivajai tayANaM uttaraDevi paDhamAosappiNI paDivajjai, jayANaM uttaraDevi paDivajjai tadA gaMjaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNavi, vatthi osappiNI nevatthi ussappiNI avaTTie NaMtattha kAle pannatte? samaNAuso!, haMtA goyamA ! taM ceva uccAreyavvaM jAva samaNAuso!, jahA osappiNIe AlAvao bhaNio evaM ussappiNIevi bhaanniyvvo|| (sUtraM178)lavaNeNaM bhaMte ! samudde sUriyA udIcipAINamuggaccha jacceva jaMbU-8 dIvassa vattavvayA bhaNiyA saceva savvA aparisesiyA lavaNasamudassavi bhANiyavvA, navaraM abhilAvo imo RECARSACREASE For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 210 // Neyavvo-jayA NaM bhaMte ! lavaNe samudde dAhiNaDe divase bhavati taM caiva jAva tadA NaM lavaNe samudde puracchima| paJcatthimeNaM rAI bhavati, eeNaM abhilAveNaM neyacvaM / jadA NaM bhaMte ! lavaNasamudde dAhiNaDe paDhamAossappiNI | paDivajjai taMdA NaM uttaraDevi paDhamAossappiNI paDivajjai, jadA NaM uttaraDhe paDhamAosappiNI paDivajjai | tadANaM lavaNasamudde puracchimapacatthimeNaM nevatthi osappiNI 2 samaNAuso ! ?, haMtA goyamA ! jAva samaNA| uso ! // dhAyaIsaMDe NaM bhaMte ! dIve sUriyA udIcipAdINamuggaccha jaheva jaMbUddIvassa vattabvayA bhaNiyA sacceva | dhAyaisaMDassavi bhANiyavvA, navaraM imeNaM abhilAveNaM savve AlAvagA bhANiyavvA / jayA NaM bhaMte ! dhAya| isaMDe dIve dAhiNaDhe divase bhavati tadANaM uttaraDe vijayA NaM uttaradvevi tadANaM dhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavyayANaM puracchimapacatthimeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! evaM ceva jAva rAtI bhavati / jadA NaM bhaMte ! dhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM puracchimeNa divase bhavati tadA NaM paJcatthimeNavi, jadANaM paJccatthimeNaSi tadA NaM | dhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM uttareNaM dAhiNeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jAva bhavati, evaM eeNaM abhilAveNaM neyavvaM jAva jayA NaM bhaMte ! dAhiNaDe paDhamAossa0 tathA NaM uttaraDhe jayA NaM uttara tathA NaM dhAya|isaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM puracchimapacatthimeNaM natthi osa0 jAva ? samaNAuso !, haMtA goyamA ! jAva samaNAuso !, jahA lavaNasamuddassa vattavvayA tahA kAlodassavi bhANiyavvA, navaraM kAlodassa nAmaM bhANi - yavvaM / abhitarapukkharaddhe NaM bhaMte ! sUriyA udIcipAINamuggaccha jaheba dhAyaiDassa vattavvayA taheva abhi For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 1. jambUdvIpeze SaSucadinarAtriprabhRti pratipattiH sU 178 179 // 210 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4545555A5 tarapukkhara ddhassavi bhANiyavvA navaraM abhilAvo jAva jANeyavvo jAva tayA NaM abhitarapukkharaddhe maMdarANaM puracchimapaJcatthimeNaM nevatthi osa0 nevatthi ussappiNI avahie NaM tattha kAle pannatte samaNAuso ! sevaM 8 bhaMte 2 // (sUtraM 179) // paMcamasae paDhamo uddeso samatto // 5-1 // ___ 'jayA NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDhe vAsANaM paDhame samae paDivajaI' ityAdi, 'vAsANaM'ti caturmAsapramANavarSAkAlasya sambandhI 'prathama' AdyaH 'samayaH' kSaNa pratipadyate' saMpadyate bhavatItyarthaH, 'aNaMtarapurakkhaDe samayaMsitti anantaro-nirvyavadhAno dakSiNArddha varSAprathamatApekSayA sa cAtIto'pi syAdata Aha-puraskRtaH-purovartI bhaviSyannityarthaH, | samayaH-pratItaH, tataH padatrayasya karmadhArayo'tastatra, 'aNaMtarapacchAkaDasamayaMsitti pUrvAparavidehavarSAprathamasamayApekSayA yo'nantarapazcAtkRto'tItaH samayastatra dakSiNottarayorvarSAkAlaprathamasamayo bhavatIti // evaM jahA samaeNa'mityAdi, AvalikA'bhilApazcaivam-'jayA NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDhe vAsANaM paDhamA AvaliyA paDivajati tayA NaM uttaraDevi, || jayA NaM uttaraDDhe vAsANaM paDhamAvaliyA paDivajati tayANaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pabayassa puracchimapaJcatthimeNaM aNaMtarapurakkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliyA paDivajai ?, haMtA goyamA !, ityAdi / evamAnaprANAdipadeSvapi, AvalikAdyarthaH punarayam-AvalikA-asaGkhyAtasamayAtmikA AnaprANaH-ucchAsaniHzvAsakAlaH stokaH-saptaprANapramANaH lavastusaptastokarUpaH muhUrtaH punarlavasaptasaptatipramANaH, Rtustu mAsadvayamAnaH, 'hemaMtANaM'ti zItakAlasya 'gimhANa va'tti uSNakAlasya 'paDhame ayaNe'tti dakSiNAyanaM zrAvaNAditvAtsaMvatsarasya 'jueNavitti yugaM-paJcasaMvatsaramAnaM 'puvvaMgeNavi'| % dain Education International For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 211 // tti pUrvAGgaM caturazItirvarSalakSANAM 'puvveNavi' tti pUrva pUrvAGgameva caturazItivarSalakSeNa guNitaM, evaM caturazItivarSalakSaguNitamuttarottaraM sthAnaM bhavati, caturnavatyadhikaM cAGkazatamanti me sthAne bhavatIti / 'paDhamA osappiNitti avasarpayati | bhAvAnityevaMzIlA'vasarpiNI tasyAH prathamo vibhAgaH prathamAvasarpiNI 'ussappiNi' tti utsarpayati bhAvAnityevaMzIlA utsarpiNIti // paJcamazate prathamaH // 51 // prathama uddeza dikSu divasAdivibhAga uktaH, dvitIye tu tAsveva vAtaM pratipipAdayiSurvAtabhedAMstAvadabhidhAtumAharAyagihe nagare jAva evaM vadAsI - asthi NaM bhaMte ! IsiM purevAtA patthAvA0 maMdAvA0 mahAvA vAyaMti haMtA asthi, atthi NaM bhaMte! puracchi meNaM isiM purevAyA patthAvAyA maMdAvAyA mahAvAyA vAyaMti ? haMtA asthi / | evaM paJcatthimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM puracchimadAhiNeNaM dAhiNapaJcatthimeNaM pacchimauttareNaM // jayA NaM bhaMte ! puracchimeNaM isi purevAyA patthAvAyA maMdAvA0 mahAvA0 vAyaMti tayA NaM paJcatthimeNavi IsiM purevAyA jayA NaM paJcatthimeNaM IsiM purevAyA tayA NaM puracchimeNavi ?, haMtA goyamA ! jayA NaM puracchimeNaM tayA NaM paJcasthimeNavi IsiM jayA NaM pacatthimeNavi Isi tayA NaM puracchimeNavi IsiM, evaM disAsu vidisAsu || atthi NaM bhaMte ! dIvicayA IsiM ?, haMtA asthi / asthi NaM bhaMte ! sAmuddayA IsiM ?, haMtA atthi / jayA NaM bhaMte ! dIviccayA Isi tayA NaM sA sAmuddayAvi IsiM jayA NaM sAmuddayA IsiM tayA NaM dIvidyayAvi For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 2 digvididvIpasamu | dreSu vAta vAnaprakAraH sU 180 // 211 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IsiM?, No iNadve smjhe| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati jayA NaM dIviccayA IsiMNo NaM tayA sAmuddayA |jayA NaM sAmuddayA IsiM No NaM tayA dIviccayA IsiM, goyamA ! tesi NaM vAyANaM annamannassa vivaccAseNaM lavaNe samudde velaM nAtikamai se teNa?NaM jAva vAyA vAyati // asthi NaM bhaMte ! IsiM puravAyA patthAvAyA maMdAvAyA mahAvAyA vAyaMti ?, haMtA asthi / kayA NaM bhaMte ! IsiM jAva vAyaMti ?, goyamA ! jayA jaM vAuyAe ahAriyaM riyaMti tayA NaM IsiM jAva vAyaM vAyaMti / asthi NaM bhaMte ! IsiM0 1 haMtA asthi, kayA gaM bhaMte ! IsiM purevAyA pasthA0 1, goyamA!jayA NaM vAuyAe uttarakiriyaM riyaha tayA NaM IsiMjAva vaayNti|asthi NaM bhaMte ! IsiM01, haMtA atthi, kayA NaM bhaMte ! IsiM purevAyA pasthA0?,goyamA! jayA NaM vAukumArA vAukumA|rIo vA appaNo vA parassa vA tadubhayassa vA ahrAe vAukArya udIreMti tayA NaM IsiM purevAyA jAva vAyaMti // vAukAe NaM bhaMte ! vAukAyaM ceva ANamaMti pANa0 jahA khaMdae tahA cattAri AlAvagA neyavvA aNegasayasahassa0 puDhe uddAti vA, sasarIrI nikkhamati // (sUtraM 180) 'rAyagihe'ityAdi, 'atthi'tti astyayamoM-yaduta vAtA vAntIti yogaH, kIdRzAH ? ityAha-'IsiM purevAya'tti manAk satrehavAtAH 'patthAvAya'tti pathyA vanaspatyAdihitA vAyavaH 'maMdAvAya'tti mandAH zanaiHsaMcAriNo'mahAvAtA ityarthaH 'mahAvAya'tti uddaNDavAtA analpA ityarthaH 'puracchimeNaM'ti sumeroH pUrvasyAM dizItyarthaH, evametAni digavidigapekSayA'STau sUtrANi // uktaM digbhedena vAtAnAM vAnam, atha dizAmeva parasparopanibandhena tadAha-"jayA 'mi Jain Education Ma nal For Personal & Private Use Only Inamjainelibrary.org Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chati yadA svAbhAvikyA kriyA gatilakSaNA yatra gamane tadvacitratvAtsUtragateriti mavAyukAyA sU180 vyAkhyA- | tyAdi, iha ca dve diksUtre dve vidiksUtre iti // atha prakArAntareNa vAtasvarUpanirUpaNasUtraM, tatra 'dIviccagati dvaipyA dvayA 5 zatake prajJaptiH dvIpasambandhinaH 'sAmuddaya'tti samudrasyaite sAmudrikAH 'annamannavivaccAseNaM ti anyo'nyavyatyAsena yadaike ISatpurovAtA- uddezaH2 abhayadevI divizeSeNa vAnti tadetare na tathAvidhA vAntItyarthaH, 'velaM nAikkamaha'tti tathAvidhavAtadravyasAmarthyAdvelAyAstathAsvabhAva- | digvidi. yAvRttiH1 tvAcceti // atha vAtAnAM vAne prakArAntareNa vAtasvarUpatrayaM sUtratrayeNa darzayannAha-asthi Na'mityAdi, iha ca prathama- rdviipsmu||212|| vAkyaM prastAvanArthamiti na punaruktamityAzaGkanIyaM, 'ahAriyaM riyaMti'tti rItaM rItiH svabhAva ityarthaH tasyAnatikramaNa dreSu vAta vAnaprakAra yathArItaM 'rIyate' gacchati yadA svAbhAvikyA gatyA gacchatItyarthaH, 'uttarakiriya'ti vAyukAyasya hi mUlazarIramaudArikamuttaraM tu vaikriyamata uttarA-uttarazarIrAzrayA kriyA gatilakSaNA yatra gamane taduttarakriyaM, tadyathA bhavatItyevaM rIyate* gacchati, iha caikasUtreNaiva vAyuvAnakAraNatrayasya vaktuM zakyatve yatsUtratrayakaraNaM tadvicitratvAtsUtragateriti mantavyaM, vAca nAntare tvAcaM kAraNaM mahAvAtavarjitAnAM, dvitIyaM tu mandavAtavarjitAnA, tRtIyaM tu caturNAmapyuktamiti // vAyukAyA-15 |dhikArAdevedamAha-vAyukAe Na'mityAdi, 'jahA khaMdae'ityAdi, tatra prathamo darzita eva, 'aNege'tyAdirdvitIyaH, sa caivam-'vAuyAe NaM bhaMte ! vAuyAe ceva aNegasayasahassakhutto uddAittA 2 tattheva bhujjo 2 paccAyAi ?, haMtA goyamA !, 'puDhe uddAi'tti tRtIyaH, sa caivam-'se bhaMte ! kiM puDhe uddAi apuDhe uddAi ?, goyamA!puDhe uddAi no apuDhe, 'sasarIrI'tyAdiH // 212 // || caturthaH, sa caivam-'se bhaMte ! kiM sasarIrI nikkhamai asarIrI (nikkhamai)?, goyamA ! siya sasarIrI'tyAdi // vAyu-|| kAyazcintitaH, atha vanaspatikAyAdIna zarIratazcintayannAha 'vAyukAraNAe ceva agAuddAi apuTa nikkhamai)" baECRENCE Jain Educa For Personal & Private Use Only mjainelibrary.org Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45555555 - aha bhaMte ! odaNe kummAse surA ee NaM kiMsarIrAti vattavvaM siyA?, goyamA!odaNe kummAse surAe ya je ghaNe davve ee NaM puvvabhAvapannavaNaM paDucca vaNassaijIvasarIrA tao pacchA satthAtIyA satthapariNAmiA agaNijjhAmiyA agaNijhUsiyA agaNiseviyA agaNipariNAmiyA agaNijIvasarIrA vattavvaM siyA, surAe yaje dave vve eeNaM puvvabhAvapannavaNaM paDucca AujIvasarIrA, tao pacchA satyAtIyA jAva agaNikAyasarIrAti vattavvaM siyA / ahannaM bhaMte! ae taMbe taue sIsae uvale kasahiyA ee NaM kiMsarIrAi vattavvaM siyA? goyamA ! ae taMbe taue sIsae uvale kasahiyA, ee NaM pubvabhAvapannavaNaM paDDaca puDhavijIvasarIrA tao pacchA satyAtIyA jAva agaNijIvasarIrAti vattavvaM siyaa| ahaNNaM bhaMte ! aTThI advijjhAme camme cammajjhAme rome 2 siMge 2 khure 2 nakhe 2 ete NaM kiMsarIrAti vattavvaM siyA ?, goyamA ! aTThI caMme rome siMge khure nahe ee NaM tasapANajIvasarIrA advijjhAme cammajjhAme romajjhAme siMga khura0NahajjhAme ee NaM pubvabhAvapaNNavaNaM paDucca tasapANajIvasarIrAtaopacchA satthAtIyA jAva agaNijIva0tti vattavvaM siyaa|ah bhaMte ! iMgAle chArie bhuse gomae esa NaM kiMsarIrA vattavvaM siyA?, goyamA! iMgAle chArie bhuse gomae ee NaM pubvabhAvapaNNavaNaM paDuca egidiyajIvasarIrappaogapariNAmiyAvi jAva paMciMdiyajIvasarIrappaogapariNAmiyAvi tao pacchA satyAtIyA jAva agaNijIvasarIrAti vattavvaM siyA // (sUtraM 181) 'ahe'tyAdi, ee NaM'ti etAni NamityalaGkAre 'kiMsarIra'tti keSAM zarIrANi kiMzarIrANi ? 'surAe ya je ghaNe'tti Jain Educationimahimon For Personal & Private Use Only inw.jainelibrary.org Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || 5 zatake | uddezaH2 | odanAdI| magnizarI ratA vyAkhyA ||suraayaaN de dravye syAtAM-ghanadravyaM dravadravyaM ca, tatra yad ghanadravyaM 'puvvabhAvapannavaNaM paDuca'tti atItaparyAyaprarUpaNAmaGgIprajJaptiH kRtya vanaspatizarIrANi, pUrva hi odanAdayo vanaspatayaH, 'tao paccha'tti vanaspatijIvazarIravAcyatvAnantaramagnijIvazaabhayadevI yA vRttiH zarIrANIti vaktavyaM syAditi sambandhaH, kimbhUtAni santi ? ityAha-'satthAtIya'tti zastreNa-udUkhalamuzalayantrakAdinA karaNabhUtenAtItAni-atikrAntAni pUrvaparyAyamiti zastrAtItAni satthapariNAmiya'tti zastreNa pariNAmitAni-kRtAni(ta) // 21 // navaparyAyANi zastrapariNAmitAni, tatazca 'agaNijjhAmiya'tti vahninA dhyAmitAni-zyAmIkRtAni svakIyavarNatyAja nAt, tathA 'agaNijjhUsiya'tti agninA zoSitAni pUrvasvabhAvakSapaNAt, agninA sevitAni vA 'juSI prItisevanayo' ityasya dhAtoHprayogAt , agaNipariNAmiyAIti saMjAtAgnipariNAmAni uSNayogAditi, athavA 'satthAtItA'ityAdA | zastramagnireva, 'agaNijjhAmiyA' ityAdi tu tadvyAkhyAnameveti, uvale'tti iha dagdhapASANaH 'kasahiya'tti ka(papa)TTaH 'advijjhAmi'tti asthi ca taddhyAmaMca-agninA dhyAmalIkRtam-ApAditaparyAyAntaramityarthaH, iMgAle'ityAdi, aGgAraH' ni-litendhanaM 'chArie'tti 'kSAraka' bhasma 'bhuse'tti busaM 'gomaya'tti chagaNam , iha ca busagomayau bhUtaparyAyAnuvRttyA dagdhAvasthau |grAhyau anyathA'gnidhyAmitAdivakSyamANavizeSaNAnAmanupapattiH syAditi / ete pUrvabhAvaprajJApanAM pratItyaikendriyajIvaiH | zarIratayA prayogeNa-svavyApAreNa pariNAmitA yete tathA ekendriyazarIrANItyarthaH, apiH' samuccaye, yAvatkaraNAd dvIndriyajIvazarIraprayogapariNAmitA apItyAdi dRzya,dvIndriyAdijIvazarIrapariNatatvaM ca yathAsambhavameva na tu sarvapadeSviti, tatra pUrvamaGgAro bhasma caikendriyAdizarIrarUpaM bhavati, ekendriyAdizarIrANAmindhanatvAt , busaM tu yavagodhUmaharitAvasthAyAme SASARAN // 213 // dan Education International For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kendriyazarIraM, gomayastu tRNAdyavasthAyAmekendriyazarIraM, dvIndriyAdInAM tu gavAdibhirbhakSaNe dvIndriyAdizarIramiti // pRthivyAdikAyAdhikArAdapkAyarUpasya lavaNodadheH svarUpamAha lavaNe NaM bhaMte! samudde kevatiyaM cakkavAlavikkhaMbheNaM pannatte ?, evaM neyavvaM jAva logaTThitI logANubhAve, sevaM bhaMte / 2 ti bhagavaM jAva viharai // ( sUtraM 182 ) // paJcamazate dvitIyaH // 5-2 // 'lavaNe Na' mityAdi, 'evaM NeyavvaM'ti uktAbhilApAnuguNatayA netavyaM jIvAbhigamoktaM lavaNasamudrasUtraM, kimantamityAha'jAva loge tyAdi, taccedam- 'kevaiyaM parikkheveNaM 1, goyamA ! do joyaNasaya sahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM paNNarasa sayasahassAI ekkAsIyaM ca sahassAiM sayaM ca iguNayAlaM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM paNNatte ityAdi, etasya cAnte 'kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde jaMbUddIvaM dIvaM no ubIlei' ityAdau prazne 'goyamA ! jaMbUddIve 2 bharaheravaesu vAsesu arahaMtA cakkavaTTI' tyAderuttaragranthasyAnte 'logaTTii' ityAdi draSTavyamiti // paJcamazate dvitIyaH // 5-2 // NOU anantaroktaM lavaNasamudrAdikaM satyaM samyagjJAnipratipAditatvAt, mithyAjJAnipratipAditaM tvasatyamapi syAditi darzayaMstRtIyodezakasyAdisUtramidamAha - aNNautthiyA NaM bhaMte / evamAtikvaMti bhA0 pa0 evaM pa0 se jahAnAmae jAlagaMThiyA siyA ANupuvvigahiyA aNaMtaragaDhiyA paraMparagaDhiyA annamannagaDhiyA annamannaguruyattAe annamannabhAriyattAe annamannaguruyasaM For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HUS vyAkhyA- bhAriyattAe aNNamaNNaghaDatAe jAva ciTThati, evAmeva bahUNaM jIvANaM bahUsu AjAtisayasahassesu bar3hAI 5 zatake prajJaptiH AuyasahassAI ANupuTivagaDhiyAI jAva ciTuMti, ege'viya NaM jIve egeNaM samaeNaM do AuyAiM paDisaMve-18 | uddezaH3 abharyadevIdayati, taMjahA-ihabhaviyAuyaM ca parabhaviyAuyaM ca, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM paDisaMvedei taM samayaM parabha-da nAekAyurvedana yA vRttiH1|| sU 183 viyAuyaM paDisaMvedei jAva se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA taM ceva jAva prbhviyaa||214|| uyaM ca, je te evamAhasu taM micchA, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi jAva parUvemi annamanaghaDattAe ciTThati, evAmeva egamegassa jIvassa bahUhiM AjAtisahassehiM bahUI AuyasahassAI ANupulviMgaDhiyAI jAva ciTThati, ege'viya NaM jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM paDisaMvedei, taMjahA-ihabhaviyAuyaM vA parabhaviyAuyaM vA, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM paDisaMvedei no taM samayaM para0 paDisaMvedeti jaM samayaM pa0 notaM samayaM ihabhaviyAuyaM pa0, ihabhaviyAuyassa paDisaMveyaNAe no parabhaviyAuyaM paDisaMvedei parabhaviyAuyassa paDisaMveyaNAe no ihabhaviyAuyaM paDisaMvedeti, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM pa0 taMjahAihabha0 vA parabha0 vA // (sUtraM 183) // ___ 'annautthiyA Na'mityAdi, 'jAlagaMThiya'tti jAlaM-matsya bandhanaM tasyeva granthayo yasyAM sA jAlagranthikA-jAlikA, // 214 // kiMsvarUpA sA ? ityAha-'ANupurdivagaDhiya'tti AnupUrvyA-paripATyA grathitA-gumphitA AdhucitagranthInAmAdau kA vidhAnAd antocitAnAM krameNAnta eva karaNAt, etadeva prapaJcayannAha-'anaMtaragaDhiya'tti prathamagranthInAmanantaraM vyava-||3|| SEISSRUSSIS 49 For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApitairgranthibhiH saha grathitA anantaragrathitA, evaM paramparaiH-vyavahitaiH saha grathitA paramparagrathitA, kimuktaM bhavati ?'annamannagaDhiya'tti anyo'nya-paraspareNa ekena granthinA sahAnyo granthiranyena ca sahAnya ityevaM grathitA anyo'nyagra-1 |thitA, evaM ca 'annamannagaruyattAe'tti anyo'nyena granthanAd gurukatA-vistIrNatA anyo'nyagurukatA tayA, 'annamanabhAriyattAe'tti anyo'nyasya yo bhAraH sa vidyate yatra tadanyo'nyabhArika tadbhAvastattA tayA, etasyaiva pratyekoktArthadvayasya saMyojanena tayoreva prakarSamabhidhAtumAha-'annamannaguruyasaMbhAriyattAe'tti anyo'nyena gurukaM yatsambhArika |ca tattathA tadbhAvastattA tayA, 'annamannaghaDatAe'tti anyo'nyaM ghaTA-samudAyaracanA yatra tadanyo'nyaghaTaM tadbhAvastattA |tayA 'ciTThai'tti Aste, iti dRSTAnto'tha dArzantika ucyate-evAmeva'tti anenaiva nyAyena bahUnAM jIvAnAM sambandhIni 'bahUsu AjAisahassesu'tti anekeSu devAdijanmasu pratijIvaM kramapravRtteSvadhikaraNabhUteSu bahUnyAyuSkasahasrANi | tatsvAmijIvAnAmAjAtInAM ca bahuzatasahasrasaGkhyatvAt , AnupUrvIgrathitAnItyAdi pUrvavavyAkhyeyaM navaramiha bhArikatvaM karmapudgalApekSayA vAcyam // athaiteSAmAyuSAM ko vedanavidhiH ? ityAha-'ege'viyetyAdi, eko'pi ca jIva AstAmanekaH, ekena samayenetyAdi prathamazatakavat , atrottaraM-'je te evamAhaMsu'ityAdi, mithyAtvaM caiSAmevam-yAni hi bahUnAM jIvAnAM bahUnyAyUMSi jAlagranthikAvattiSThanti tAni yathAvaM jIvapradezeSu saMbaddhAni syurasaMbaddhAni vA?, yadi saMbaddhAni | || tadA kathaM bhinnabhinnajIvasthitAnAM teSAM jAlagranthikAkalpanA kalpayituM zakyA ?, tathA'pi tatkalpane jIvAnAmapi jAla-16 granthikAkalpatvaM syAttatsaMbaddhatvAt , tathA ca sarvajIvAnAM sarvAyuHsaMvedanena sarvabhavabhavanaprasaGga iti, atha jIvAnAmasaMba For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zatake uddezaH3 sAyuSkotpattiH sU 184 vyAkhyA- ddhAnyAyUMSi tadA tadvazAddevAdijanmeti na syAdasaMbaddhatvAdeveti, yaccoktameko jIva ekena samayena dve AyuSI vedayati 'prajJaptiH 4 tadapi mithyA, AyurdvayasaMvedane yugapadbhavadvayaprasaGgAditi // 'ahaM puNa goyame'tyAdi, iha pakSe jAlagranthikA-saGkalikAabhayadevIyAvRttiH14 bATa mAtram, 'egamegasse'tyAdi, ekaikasya jIvasya na tu bahUnAM bahudhA AjAtisahasreSu kramavRttiSvatItakAlikeSu tatkAlApe kSayA satsu bahUnyAyuHsahasrANyatItAni vartamAnabhavAntAni anyabhavikamanyabhavikena pratibaddhamityevaM sarvANi parasparaM // 21 // pratibaddhAni bhavanti na punarekabhava eva bahUni 'ihabhaviyAuyaM vatti vartamAnabhavAyuH 'parabhaviyAuyaM vatti parabha hai vAyogyaM yadvarttamAnabhave nibaddhaM tacca parabhavagato yadA vedayati tadA vyapadizyate 'parabhaviyAuyaM vatti // Ayu: prastAvAdidamAha__ jIve NaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiM sAue saMkamai nirAue saMkamai, goyamA ! sAue saMkamai no nirAue saMkamai / se NaM bhaMte ! Aue kahiM kaDe kahiM samAiNNe ?, goyamA ! purime bhave kaDe purime bhave samAiNNe, evaM jAva vemANiyANaM daMDao / se nUNaM bhaMte ! je jaMbhavie joNiM uvavajjittae se tamAuyaM pakarei, taMjahA-neraiyAuyaM vA jAva devAjyaM vA ?, hatA goyamA ! je jaMbhavie joNi uvavajjittae se tamAuyaM pakarei, taMjahA-neraiyAuyaM vA tiri0 maNu devAuyaM vA, neraiyAuyaM pakare-|| mANe sattavihaM pakarei, taMjahA-rayaNappabhApuDhavineraiyAuyaM vA jAva ahesattamApuDhavineraiyAuyaM vA, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe paMcavihaM pakarei, taMjahA-egiMdiyatirikkhajoNiyAuyaM vA, bhedo sabvo| rame bhave kar3e purimAno nirAue saMkamAvatae se NaM bhaMte ! // 215 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhANiyabvo, maNussAuyaM duviha, devAuyaM caunvihaM, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // (sUtraM 184) // paJcamazate tRtiiyoddeshkH||5-3|| 'jIve 'mityAdi, 'se NaM bhaMte'tti atha tadbhadanta ! 'kahiM kaDetti va bhave baddhaM 'samAiNNe'tti samAcaritaM taddhetusamAcaraNAt , 'je jaMbhavie joNi uvavajittae'tti vibhaktipariNAmAdyo yasyAM yonAvutpattaM yogya ityarthaH 'maNussAuyaM duvihati saMmUcchimagarbhavyutkrAntikabhedAdvidhA 'devAuyaM caubvihati bhavanapatyAdibhedAditi // paJcamazate tRtiiyH||5-3|| **ASAPHIRE 4300 anantaroddezake'nyayUthikachadmasthamanuSyavaktavyatoktA, caturthe tu manuSyANAM chadmasthAnAM kevalinAM ca prAyaH socyate | ityevNsNbndhsyaasyedmaadisuutrm| chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse AuDijamANAI saddAiM suNei, taMjahA-saMkhasahANi vA siMgasa0 saMkhiyasa0 kharamuhisa0 poyAsa0 paripiriyAsa. paNavasa paDahasa bhaMbhAsa horaMbhasa bherisadANi vA jhallarisa0 duMduhisa0 tayANi vA vitayANi ghaNANi vA jhusirANi vA ?, haMtA goyamA ! chaumatthe NaM maNUse AuDijasAmANAI saddAiM suNei, taMjahA-saMkhasahANi vA jAva jhusirANi vA / tAI bhaMte ! kiM puTThAI suNei apuTThAI suNei ?, goyamA ! puTThAI suNei no apuTThAI suNei, jAva niyamA chaddisiM suNei / chaumatthe NaM maNusse kiM ABS For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA AragayAiM saddAiM suNei pAragayAiM saddAiM suNei ?, goyamA ! AragayAiM saddAI suNei no pAragayAI saddAI 5 zatake prajJaptiH suNei / jahA NaM bhaMte ! chaumatthe maNusse AragayAiM saddAiM suNei no pAragayAI saddAI suNei tahA NaM bhaMte ||daauddshH 4 abhayadevI kevalI maNusse kiM AragayAI saddAI sui pAragayAiM sahAI suNei ?, goyamA ! kevalI NaM AragayaM vA kevalinaH yA vRttiH1 pAragayaM vA savvadUramUlamaNaMtiyaM saI jANei pAsei, se keNaTeNaM taM ceva kevalI NaM AragayaM vA pAragayaM vA 4 sarvagatazajAva pAsai ?, goyamA ! kevalI NaM puracchimeNaM miyaMpi jANai amiyaMpi jA0 evaM dAhiNeNaM pacatthimeNaM bdajJAnAdi // 216 // sU185 uttareNaM uDe ahe miyaMpi jANai amiyaMpi jA. savvaM jANai kevalI savvaM pAsai kevalI savvao jANai |pAsai savvakAlaM jApA0 savvabhAve jANai kevalI savvabhAve pAsa kevalI // aNaMte nANe kevalissa aNaMte hai saNe kevalissa nivvuDe nANe kevalissa nivvuDe daMsaNe kevalissa se teNaTeNaM jAva pAsai // (sUtraM 185) // ___ 'chaumatthe 'mityAdi, 'AuDijamANAI'ti 'juDa bandhane' itivacanAda 'AjoDyamAnebhyaH AsaMbadhyamAnebhyo | mukhahastadaNDAdinA saha zaGkhapaTahajhallAdibhyo vAdyavizeSebhya AkuvyamAnebhyo vA ebhya eva ye jAtAH zabdAste AjoDya // 216 // mAnA AkuvyamAnA eva vocyante'tastAnAjoDyamAnAnAkukhyamAnAn vA zabdAn zRNoti, iha ca prAkRtatvana zabdazabdasya napuMsakanirdezaH, athavA 'AuDijjamANAIti 'AkuTyamAnAni' paraspareNAbhihanyamAnAni 'saddAiti za-| bdAni zabdadravyANi zaGkhAdayaH pratItAH navaraM 'saMkhiya'tti zakikA isvaH zaGkhaH 'kharamuhitti kAhalA 'poyA' mahatI|8 || kAhalA 'paripiriya'tti kolikapuTakAvanaddhamukho vAdyavizeSaH 'vaMdahi'tti devavAdyavizeSaH "paNava'tti bhANDapaTahola For Personal & Private Use Only Paw.jainelibrary.org Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laghupaTaho vA tadanyastu paTaha iti 'bhaMbha'tti DhakkA 'horaMbha'ti rUDhigamyA 'bheri'tti mahAThakA 'jhallari' tti valayAkAro vAdyavizeSaH 'duMduhi 'tti devavAdyavizeSaH, athoktAnuktasaGgrahadvAreNAha - 'tatANi ve'tyAdi, 'tatAni' vINAdivAdyAni tajjanitazabdA api tatAH, evamanyadapi padatrayaM, navaramayaM vizeSastatAdInAm - "tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAMzyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // 1 // " iti / 'puTThAI suNei' ityAdi tu prathamazate AhArAdhikAravadavaseyaMmiti / 'AragayAI' ti ArAdbhAgasthitAnindriyagocaramAgatAnityarthaH 'pAragayAI' ti indriyaviSayAtparato'vasthitAniti, 'savvadUra mUlamaNaMtiyaM'ti sarvathA dUraM viprakRSTaM mUlaM ca nikaTaM sarvadUramUlaM tadyogAcchando'pi sarvadUra mUlo'tastam | atyarthaM dUravarttinamatyantAsannaM cetyarthaH antikam - AsannaM tanniSedhAdanantikam, naJo'lpArthatvAnnAtyantamantikamadUrAsannamityarthaH, tadyogAcchando'pyanantiko'tastam, athavA 'savva'tti anena 'sabao samaMtA' ityupalakSitaM, 'dUramUlaM 'ti anAdikamitihRdayam, 'aNaMtiyaM'ti anantikamityarthaH, 'miyaMpi'tti parimANavad garbhajamanuSyajIvadravyA [ dItyA ] di, 'abhiyaMpitti anantamasaGkhyeyaM vA vanaspatipRthivI jIvadravyAdi 'savvaM jANai' ityAdi dravyAdyapekSayoktam / atha kasmAt sarva jAnAti kevalItyAdyucyate ? ityata Aha- 'anaMte' ityAdi, anantaM jJAnamanantArthaviSayatvAt, tathA 'nivvuDe nANe kevalissa'tti 'nirvRtaM' nirAvaraNaM jJAnaM kevalinaH kSAyikatvAt zuddhamityarthaH, vAcanAntare tu 'nibuDe vitimire visuddhe' tti vizeSaNatrayaM jJAnadarzanayorabhidhIyate, tatra ca 'nirvRtaM' niSThAgataM 'vitimiraM' kSINAvaraNamata eva vizuddhamiti // atha punarapi chadmastha manuSyamevAzrityAha For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 217 // sU 186 NEHNICS5555OMOMOM chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse haseja vA ussuyAeja vA?, haMtA haseja vA ussuyAeja vA, jahA NaM bhaMte ! 5 zatake uddezaH4 chaumatthe maNuse haja jAva ussutahA NaM kevalIvi haseja vA usmuyAeja vA ?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, da 6 kevalinIse keNaTeNaM bhaMte ! jAva no NaM tahA kevalI haseja vA jAva ussuyAeja vA?, goyamA ! jaNaM jIvA caritta paNa jAvA cAratta:lAjJasyanidrAmohaNijassa kammassa udaeNaM hasati vA ussuyAyati vA se gaM kevalissa natthi, se teNaTeNaM jAva no Na dyabhAvaH tahA kevalI haseja vA ussuyAeja vA / jIveNaM bhaMte ! hasamANe vA ussuyamANe vA kai kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA, evaM jAva vemANie, pohattiehiM jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo // chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse nihAeja vA payalAena vA !, haMtA nidAeja vA payalAeja vA, jahA haseja vA tahA navaraM darisaNAvaraNijassa kammassa udaeNaM nihAyaMti vA payalAyati vA, se NaM kevalissa | natthi, annaM taM ceva / jIve NaM bhaMte ! nidAyamANe vA payalAyamANe vA kati kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA / sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA, evaM jAva vemANie, pohattiesujIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo // (sUtraM 186) __ 'chaumatthetyAdi, 'ussuyAeja'tti anutsuka utsuko bhavedutsukAyeta,viSayAdAnaM pratyautsukyaM kuryAdityarthaH, 'jannaM | jIva'tti yasmAt kAraNAjIvaH 'se NaM kevalissa natthi'tti tatpunazcAritramohanIyaM karma kevalino nAstItyarthaH, "evaM // 217 // jAva vemANie'tti, evamiti jIvAbhilApavanArakAdirdaNDako vAcyo yAvadvaimAnika iti, sa caivam-'neraie NaM bhaMte ! hasamANe vA ussuyamANe vA kai kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA' ityAdi, iha For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca pRthivyAdInAM hAsaH prAgbhavikatatpariNAmAdavaseya iti, 'pohattiehiM ti pRthaktvasUtreSu-bahuvacanasUtreSu 'jIvA gaM bhaMte ! hasamANA vA ussuyamANA vA kai kammapayaDIo baMdhaMti ?, goyamA ! sattavihabaMdhagAvi aTThavihabaMdhagAvi' ityAdiSu | 'jIvegidie'tyAdi jIvapadamekendriyapadAni ca pRthivyAdIni varjayitvA'nyeSvekonaviMzatau nArakAdipadeSu 'trikbhnggH| | bhaGgatrayaM vAcyaM, yato jIvapade pRthivyAdipadeSu ca bahutvAjjIvAnAM saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzcetyevameka eva bhaGgako labhyate, nArakAdiSu tu trayaM, tathAhi-sarva eva saptavidhabandhakAH syurityekaH 1, athavA saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhaka|zcetyevaM dvitIyaH 2, athavA saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzcetyevaM tRtIyaH 3 iti / atraiva chadmasthakevalyadhikAre idama-18 paramAha-chaumatthe' tyAdi, 'NidAeja vatti nidrAM-sukhapratibodhalakSaNAM kuryAt nidrAyeta 'payalAejja vatti pracalAm-arddhasthitanidrAkaraNalakSaNAM kuryAt pracalAyet // kevalyadhikArAtkevalino mahAvIrasya saMvidhAnakamAzrityedamAha| harI NaM bhaMte ! hariNegamesI sakkadUe itthIgabhaM saMharaNamANe kiM gambhAo gambhaM sAharai 1 gmbhaao| joNiM sAharai 2 joNIo gambhaM sAharai 3 joNIo joNiM sAharai 41, goyamA ! no gambhAo gambhaM / sAharai no gambhAo joNiM sAharai no joNIo joNiM sAharai parAmusiya 2 avvAbAheNaM avvAbAhaM| joNIo gambhaM sAharai // pabhU NaM bhaMte ! hariNegamesI sakassa NaM dUe itthIgabhaM nahasiraMsi vA romakUvaMsi vA sAharittae vA nIharittae vA ?, haMtA pabhU, no ceva NaM tassa ganbhassa kiMcivi AvAhaM vA vivAhaM vA| uppAejA chavicchedaM puNa karejA, esuhumaM ca NaM sAharija vA nIharija vA // (sUtraM 187) For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 218 // 66 'harI' tyAdi, iha ca yadyapi mahAvIrasaMvidhAnAbhidhAyakaM padaM na dRzyate tathA'pi harinaigameSIti vacanAttadevAnumIyate, harinaigameSiNA bhagavato garbhAntare nayanAt, yadi punaH sAmAnyato garbhaharaNavivakSA'bhaviSyattadA 'deve NaM bhaMte !' ityavakSyaditi, tatra hariH- indrastatsambandhitvAt harinaigameSIti nAma, 'sakkadUe' tti zakradUtaH zakrAdezakArI padAtyanIkAdhi| patiryena zakrAdezAdbhagavAn mahAvIro devAnandAgarbhA trizalAgarbhe saMhRta iti, 'itthIganbhaM'ti striyAH sambandhI garbhaH| sajIvapudgalapiNDakaH strIgarbhastaM 'saMharemANe 'ti anyatra nayan iha caturbhaGgikA, tatra 'garbhAd' garbhAzayAdavadheH 'garbha' garbhAzayAntaraM 'saMharati' pravezayati 'garbha' sajIvapudgalapiNDalakSaNamiti prakRtamityekaH 1, tathA garbhAdavadheH 'yoniM' garbhanirgamadvAraM saMharati yonyodarAntaraM pravezayatItyarthaH 2, tathA 'yonIto' yonidvAreNa garbha saMharati garbhAzayaM pravezayatItyarthaH 3, tathA ' yonItaH' yoneH sakAzAdyoniM 'saMharati' nayati yonyodarAnniSkAzya yonidvAreNaivodarAntaraM pravezayatItyarthaH 4, eteSu zeSaniSedhena tRtIyamanujAnannAha - 'parAmusie'tyAdi, 'parAmRzya 2' tathAvidhakaraNavyApAreNa saMspRzya 2 strIgarbham 'avyAbAdhamavyAbAdhena' sukhaM sukhenetyarthaH 'yonItaH' yonidvAreNa niSkAzya 'garbha' garbhAzayaM 'saMharati' garbhamiti prakRtaM, | yacceha yonIto nirgamanaM strIgarbhasyoktaM tallokavyavahArAnuvarttanAt, tathAhi - niSpanno'niSpanno vA garbhaH svabhAvAdyonyaiva nirga|cchatIti // ayaM ca tasya garbhasaMharaNe AcAra uktaH, atha tatsAmarthyaM darzayannAha - 'pabhU Na 'mityAdi, 'nahasiraMsi 'ti | nakhAgre 'sAharittae 'tti saMharttI - pravezayituM 'nIharita 'tti vibhaktipariNAmena nakhaziraso romakUpAdvA 'nihatu' niSkA| zayitum 'AvA'ti ISadvAdhAM 'vivAha'ti viziSTabAdhAM 'chavicchedaM'ti zarIracchedaM punaH kuryAt, garbhasya hi chavi - For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 4 harirnaMga mai pIgarbhasaM krAmaka: sU 187 // 218 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cchedamakRtvA nakhAgrAdau pravezayitumazakyatvAt 'esuhumaM ca NaM'ti itisUkSmamiti evaM ladhviti // anantaraM mahAvIrasya | sambandhi garbhAntarasaGkramaNalakSaNamAzcaryamuktam, atha tacchiSyasambandhi tadeva darzayitumAha te kANaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI aimutte NAmaM kumArasamaNe pagatibhaddae | jAva viNIe, tae NaM se aimatte kumArasamaNe aNNayA kayAi mahAvuTTikAyaMsi nivayamANaMsi kakkhapaDigga | harayaharaNamAyAe bahiyA saMpaTTie vihArAe, tae NaM se aimutte kumArasamaNe vAhayaM vahamANaM pAsaha 2 mahi | yAe pAliM baMdhai NAviyA me 2 nAvioviva NAvamayaM paDiggahagaM udgaMsi kaTTu pavvAhamANe 2 abhiramaha, taM |ca therA addakkhu, jeNeva samaNe bhagavaM0 teNeva uvAgacchati 2 evaM vadAsI evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI atimutte NAmaM kumArasamaNe se NaM bhaMte ! atimutte kumArasamaNe katihiM bhavaggahaNehiM sijjhihiti jAva aMtaM | karehiti ?, ajjo samaNe bhagavaM mahAvIre te there evaM vayAsI evaM khalu ajjo ! mama aMtevAsI ahamutte NAmaM | kumArasamaNe pagatibhaddae jAva viNIe se NaM aimutte kumArasamaNe imeNaM ceva bhavaggahaNeNaM sijjhihiti jAva aMtaM karehiti, taM mA NaM ajo ! tumbhe atimuttaM kumArasamaNaM hIleha niMdaha khiMsaha garahaha avamannaha, tunbhe NaM devANuppiyA ! atimuttaM kumArasamaNaM agilAe saMgiNhaha agilAe uvagiNhaha agilAe bhatteNaM pANeNaM viNayeNaM veyAvaDiyaM kareha, aimatte NaM kumArasamaNe aMtakare ceva aMtimasarIrie ceva, tae NaM te therA For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zatake uddezaH4 atimuktakamuniH sU 188 - vyAkhyA- bhagavaMto samaNeNaM bhagavayA ma0 evaM vuttA samANA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti aimuttaM kumArasaprajJaptiH maNaM agilAe saMgiNhaMtitti jAva veyAvaDiyaM kareMti // (sUtraM 188) abhayadevI | teNa mityAdi, 'kumArasamaNe'tti SaDvarSajAtasya tasya pravajitatvAt , Aha ca-"chavariso pavaio niggaMthaM roiUNa yA vRttiH1 pAvayaNaM"ti, etadeva cAzcaryamiha, anyathA varSASTakAdArAnna pravrajyA syAditi, 'kakkhapaDiggaharayaharaNamAyAe'tti kakSAyAM yA pratigrahaka rajoharaNaM cAdAyetyarthaH 'NAviyA meM'tti 'naukA' droNikA 'me' mameyamiti vikalpayanniti gamyate 'nAvio // 219 // viva nAvaMti nAvika iva-nauvAhaka iva 'nAvaM' droNIm 'ayaMti asAvatimuktakamuniH pratigrahakaM pravAhayannabhiramate, evaM ca tasya ramaNakriyA bAlAvasthAbalAditi, 'adakkhu'tti 'adrAkSuH' dRSTavantaH, te ca tadIyAmatyantAnucitAM ceSTAM dRSTA | tamupahasanta iva bhagavantaM papracchuH, etadevAha-evaM khalu ityAdi, 'hIleha'tti jAtyAdhughaTTanataH 'niMdaha'tti manasA "khiMsaha'tti janasamakSaM 'garahaha'tti tatsamakSam 'avamaNNahatti taducitapratipattyakaraNena 'paribhavaha'tti kvacitpAThastatra paribhavaH-samastapUrvoktapadAkaraNena 'agilAe'tti 'aglAnyA' akhedena 'saMgiNhaha'tti 'saGgrahIta' svIkuruta 'uvagi-3 |Nhaha'tti 'upagRhNIta' upaSTambhaM kuruta, etadevAha-veyAvaDiyaMti vaiyAvRttyaM kurutAsyeti zeSaH, 'aMtakare ceva'tti bhavakacchedakaraH, sa ca dUratarabhave'pi syAdata Aha-'aMtimasarIrie ceva'tti caramazarIra ityarthaH / yathA'yamatimuktako bhagava- cchiSyo'ntimazarIro'bhavat evamanye'pi yAvantastacchiSyA antimazarIrAH saMvRttAstAvato darzayituM prastAvanAmAha 1 pravacanoktamathai rocayitvA yaH SaDUvarSo'pi pravrajitaH nairgranthaM pravacanaM // HEREHSASA // 21 // R E - For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teNaM kAleNaM 2 mahAmukkAo kappAo mahAsaggAo mahAvimANAo do devA mahiDDIyA jAva mahANu-RI |bhAgA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM pAubbhUyA, tae NaM te devA samaNaM bhagavaM mahAvIra maNasA vaMdaMti namasaMti maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchaMti-kati NaM bhaMte ! devANuppiyANaM aMtevAsIsayAI sijjhihiMti jAva aMtaM karehiti', tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre tehiM devehiM maNasA puDhe tesiMdevANaM maNasA ceva imaM etArUvaM vAgaraNaM vAgareti-evaM khalu devANuppiyA ! mama satta aMtevAsIsayAI sijjhihiMti jAva aMtaM karehiMti, tae NaM te devA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM maNasA puDheNaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgariyA samANA haTTatuTTA jAva hayahiyayA samaNaM bhagarva mahAvIra vaMdaMti NamaMsaMti 2ttA maNasA ceva sussUsamANA NamaMsamANA abhimuhA jAca pajjuvAsaMti / teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUtINAmaM aNagAre jAva adUrasAmaMte ujANU jAva viharati, tae NaM tassa bhagavao goyamassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA, evaM khalu do devA mahiDDIyA jAva mahANubhAgA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM pAunbhUyA taM no khalu ahaM te deve jANAmi kayarAo kappAo vA saggAo vA vimANAo kassa vA atthassa aTTAe ihaM havvamAgayA ?, taM gacchAmi gaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi imAiM ca NaM eyArUvAiM vAgaraNAiM pucchissAmitti kaTTa evaM saMpeheti 2 uhAe uTheti 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahA0 jAva pajjuvAsati, goyamAdi samaNe bhagavaM dain Education International For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 | 5 zatake | uddezaH 4 manasA devayo prazno ttarI sU189 // 220 // ma. bhagavaM goyama evaM vadAsI-se NUNaM tava goyamA ! jhANaMtariyAe vaTTamANassa imeyArUve ajjhathie jAva | jeNeva mama aMtie teNeva havvamAgae se NUNaM goyamA ! atthe samatthe ?, haMtA atthi, taM gacchAhi NaM goyamA ! ee ceva devA imAI eyArUvAiM vAgaraNAI vAgarehiMti, tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM anbhaNunnAe samANe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsati 2 jeNeva te devA teNeva pahArettha gamaNAe, tae NaM te devA bhagavaM goyamaM pajjuvAsamANaM pAsaMti 2 haTThA jAva hayahiyayA khippAmeva anbhuTuMti 2khippAmeva |paccuvAgacchaMti 2 jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti 2ttA jAva NamaMsittA evaM vayAsI-evaM khalu |bhaMte ! amhe mahAsukkAto kappAto mahAsaggAto mahAvimANAo do devA mahiDDiyA jAva pAunbhUtA tae NaM |amhe samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdAmo NamaMsAmo 2 maNasA ceva imAI eyArUvAI vAgaraNAI pucchAmo-kati NaM bhaMte ! devANuppiyANaM aMtevAsIsayAI sijjhihiMti jAva aMtaM karehiMti ?, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre amhehiM maNasA puDhe amhaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgareti-evaM khalu devANu mama satta |aMtevAsIsayAiM jAva aMtaM karohiMti, tae NaM amhe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM maNasA ceva puDheNaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgariyA samANA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namasAmo 2 jAva pajuvAsAmottikaTTha bhagavaM gotamaM vaMdati namasaMti 2 jAmeva disiM pAu0 tAmeva disiM pa0 (sUtraM 189) 'teNa'mityAdi, 'mahAzukrAt saptamadevalokAt 'jhANaMtariyAe'tti antarasya-vicchedasya karaNamantarikA dhyAna // 220 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A syAntarikA dhyAnAntarikA-ArabdhadhyAnasya samAptirapUrvasyAnArambhaNamityarthaH atastasyAM vartamAnasya 'kappAo'tti | devalokAt 'saggAo'tti svargAd, devalokadezAtprastaTAdityarthaH, 'vimANAo'tti prastaTaikadezAditi, 'vAgaraNAIti || vyAkriyanta iti vyAkaraNAH-praznArthAH adhikRtA eva kalpavimAnAdilakSaNAH // devaprastAvAdidamAha| bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM jAva evaM vadAsI-devA NaM bhaMte ! saMjayAti vattavvaM siyA?, goyamA ! No tiNaDhe samaThe, anbhakkhANameyaM, devA NaM bhaMte ! asaMjatAti vattavvaM siyA?, goyamA ! No tiNaDhe0, NiharavayaNameyaM, devA NaM bhaMte ! saMjayAsaMjayAti vattavvaM siyA ?, goyamA ! No tiNaDhe samaDhe, asanbhUyameyaM devANaM, se kiM khAti NaM bhaMte ! devAti vattavvaM siyA ?, goyamA ! devA NaM nosaMjayAti vattavvaM siyA ||(suutrN 190) | devA NaM bhaMte ! kayarAe bhAsAe bhAsaMti ?, kayarA vA bhAsA bhAsijjamANI visissati ?, goyamA! devA NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsaMti, sAvi ya NaM addhamAgahA bhAsA bhAsijamANI visissati // (sUtraM 191) | 'devA ||'mityaadi, 'se kiM khAi NaM bhaMte ! devAi vattavvaM siya'tti 'se' iti athArthaH kimiti praznArthaH NaM vAkyA laGkArArthaH devA iti yadastu tadvaktavyaM syAditi / 'nosaMjayAi vattavvaM siya'tti nosaMyatA ityetadvaktavyaM syAt, || asaMyatazabdaparyAyatve'pi nosaMyatazabdasyAniSThuravacanatvAnmRtazabdApekSayA paralokIbhUtazabdavaditi // devAdhikArA-8 devedamAha-'devA Na'mityAdi 'visissaI'tti viziSyate viziSTo bhavatItyarthaH, 'addhamAgaha'tti bhASA kila paDvidhA bhavati, yadAha-"prAkRtasaMskRtamAgadhapizAcabhASA ca saurasenI ca / SaSTho'tra bhUribhedo deshvishessaadpbhrNshH||1||" tatra SPIRATHIRIPAKAIASCAIPAIGA din Education For Personal & Private Use Only Domjainelibrary.org Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 221 // | mAgadhabhASAlakSaNaM kiJcitkiJcicca prAkRtabhASAlakSaNaM yasyAmasti sArddhaM mAgadhyA iti vyutpattyA'rddhamAgadhIti // kevalachadmasthasya vaktavyatAprastAva evedamAha kevalI NaM bhaMte ! aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsai 1, haMtA / goyamA / jANati pAsati / jahA NaM bhaMte ! kevalI aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsati tahA NaM chaumatthevi aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsati ?, goyamA ! No tiNaTThe samaTThe, socA jANati pAsati, pamANato vA, se kiM taM | soccA NaM 1, kevalissa vA kevalisAvayassa vA kevalisAviyAe vA kevaliuvAsagassa vA kevaliDavAsiyAe vA tappakkhiyassa vA tappakkhiyasAvagassa vA tappakkhiyasAviyAe vA tappakkhiyauvAsagassa vA tappa| kkhiyauvAsiyAe vA se taM socaa| (sU0192 ) se kiM taM pamANe 1, 2 pamANe cauvvihe paNNAtte, taMjahA - paJcakle | aNumANe ovamme Agame, jahA aNuogadAre tahA NeyavvaM pamANaM jAva teNa paraM no attAgame no aNaMtarAgame paraMparAgame // ( sU0 193) kevalI NaM bhaMte ! carimakammaM vA carimaNijjaraM vA jANati pAsati ?, haMtA goyamA ! jANati | pAsati / jahA NaM bhaMte! kevalI carimakammaM vA jahA NaM aMtakaraNaM AlAvago tahA carimakammeNavi aparisesio Neyavvo / ( sU0 194) kevalI NaM bhaMte! paNIyaM maNaM vA vaI vA dhArejjA ?, haMtA dhArejA, jahA NaM bhaMte! kevalI paNIyaM | maNaM vA vaI vA dhArejjA te NaM vemANiyA devA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! atthegatiyA jANaMti pA0 atthegatiyA na jANaMti na pA0, se keNadveNaM jAva Na jANaMti Na pAsaMti ?, goyamA ! vemANiyA devA duvihA paNNattA, For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 4 antakRttA jJAnapramANaM caramanirja rAjJAnaMke valimanovAcorjJAnaManuttarANAM sU 192 196 // 221 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // taMjahA-mAimicchAdihiuvavannagA ya amAisammadihiuvavannayA ya, tattha NaM je te mAimicchAdiTThIuvavanagA te na yAti na pAsaMti, tattha NaM je te amAIsammadiTThIuvavannagA te NaM jANaMti pAsaMti, se keNaTeNaM evaM vu. amAIsammadiTThI jAva pA0, goyamA ! amAI sammadihI duvihA paNNattA-anaMtarovavannagA ya paraMparovavannagA ya, tattha aNaMtarovavannagA na jA0 paraMparovavannagA jANaMti, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM0 paraMparovavanagA jAva jANaMti ?, goyamA ! paraMparovavannagA duvihA paNNattA-pajjattagA ya apajjattagA ya, pajattA jA0 apajjattA na jA0, evaM aNaMtaraparaMparapajattaapajjattA ya uvauttA aNuuvattA, tattha NaM je te uvauttA te jA pA0 se teNaDeNaM taM ceva / (sUtraM 195) pabhU NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyA devA tatthagayA ceva samANA ihagaeNaM kevaliNA saddhiM AlAvaM vA saMlAvaM vA karettae ?, haMtA pabhU, se keNaTeNaM jAva pabhU NaM aNuttarovavAiyA devA jAva karettae ?, goyamA ! jaNaM aNuttarovavAiyA devA tatthagayA ceva samANA aTuM vA he vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA kAraNaM vA pucchati tae NaM ihagae kevalI aTuM vA jAva vAgaraNaM vA vAgareti se teNa?NaM / jannaM bhaMte ! ihagae ceva kevalI aTuM vA jAva vAgareti taNNaM aNuttarovavAiyA devA tatthagayA ceva samANA jA0 pA0 ?, haMtA ! jANaMti pAsaMti, se keNa?NaM jAva pAsaMti ?, goyamA ! tesiNaM devANaM aNaMtAo maNodavvavaggaNAo laddhAo pattAo abhisamannAgayAo bhavaMti se teNaTeNaM jaNaM ihagae kevalI jAva pA. For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-8( sUtraM 196 ) aNuttarovavAiyA NaM bhaMte ! devA kiM udinnamohA uvasaMtamohA khINamohA?, goyamA ! no udi-|| 5 zatake prajJaptiH // namohA uvasaMtamohA No khINamohA // (sUtraM 197) uddezaH4 abhayadevI anuttarAupa | 'kevalI'tyAdi, yathA kevalI jAnAti tathA chadmastho na jAnAti, kathaJcitpunarjAnAtyapIti, etadeva darzayannAhayA vRttiH dizAntamohaH | 'soce'tyAdi 'kevalissa'tti 'kevalinaH' jinasyAyamantakaro bhaviSyatItyAdi vacanaM zrutvA jAnAtIti, 'kevalisAva- sU197 // 222 // gassa vatti jinasya samIpe yaH zravaNArthI san zRNoti tadvAkyAnyasau kevalizrAvakaH tasya vacanaM zrutvA jAnAti, sa | hi kila jinasya samIpe vAkyAntarANi zRNvan ayamantakaro bhaviSyatItyAdikamapi vAkyaM zRNuyAt tatazca tadvavanazrava| NAjAnAtIti, 'kevaliuvAsagassa'tti kevalinamupAste yaHzravaNAnAkAGkI tadupAsanamAtraparaH sannasau kevalyupAsakaH tasya / || vacaH zrutvA jAnAti, bhAvanA prAyaH prAgvat, 'tappakkhiyassa'tti kevalipAkSikasya svayaMbuddhasyetyarthaH, iha ca zrutveti || | vacanena prakIrNakaM vacanamAtraM jJAnanimittatayA'vaseyaM, na tvAgamarUpaM, tasya pramANagrahaNena gRhISyamANatvAditi // 'pamANe || ||tti pramIyate yenArthastatpramANaM pramitirvA pramANaM 'paJcakkhe'tti akSa-jIvam akSANi vendriyANi prati gataM pratyakSam 'aNu-|| mANe'tti anu-liGgagrahaNasambandhasmaraNAdeH pazcAnmIyate'nenetyanumAnam 'ovamme'tti upamIyate-sadRzatayA gRhyate vastvanayetyupamA saiva aupamyam 'Agame tti Agacchati gurupAramparyeNetyAgamaH, eSAM svarUpaM zAstralAghavArthamatidezata aah-||||222|| ['jahe'tyAdi, evaM caitatsvarUpam-dvividhaM pratyakSamindriyanoindriyabhedAta, tatrendriyapratyakSaM paJcadhA-zrotrAdIndriyabhedAt, noindriyapratyakSa tridhA-avadhyAdibhedAditi, trividhamanumAnaM-pUrvavaccheSava dRSTasAdharmyavacceti, tatra pUrvavat pUrvopalabdhA CASAGASCARGAS For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhAraNalakSaNAnmAtrAdi(deH)pramAtuH putrAdiparijJAnaM, zeSavat yatkAryAdiliGgAtparokSArthajJAnaM yathA mayaro'tra kekAyitAditi, dRSTasAdharmyavat yathaikasya kApaNAderdarzanAdanye'pyevaMvidhA eveti pratipattirityAdi, aupamyaM yathA gaurgavayastathetyAdi, Agamastu dvidhA-laukikalokottarabhedAt , tridhA vA sUtrArthobhayabhedAt, anyathA vA tridhA-AtmAgamAnantarAgamaparamparAgamabhedAt , tatrAtmAgamAdayo'rthataH krameNa jinagaNadharatacchiSyApekSayA draSTavyAH, sUtratastu gaNadharatacchiSyapraziSyApekSayeti, etasya prakaraNasya sImAM kurvannAha-'jAve'tyAdi, 'teNa paraM'ti gaNadharaziSyANAM sUtrato'nantarAgamo'rtha-18 | tastu paramparAgamaH tataH paraM praziSyANAmityarthaH // kevalItaraprastAva evedamaparamAha-kevalI 'mityAdi. caramakarma yacchailezIcaramasamaye'nubhUyate caramanirjarA tu yattato'nantarasamaye jIvapradezebhyaH parizaTatIti / 'paNIya'nti praNItaM zubhatayA prakRSTaM 'dhAreja'tti dhaaryedvyaapaaryedityrthH| evaM aNaMtare'tyAdi, asyAyamarthaH-yathA vaimAnikA dvividhA uktAH, |mAyimithyAdRSTInAM ca jJAnaniSedhaH, evamamAyisamyagdRSTayo'nantaropapannaparamparopapannakabhedena dvidhA vAcyAH, anantaropapa-lI nakAnAM ca jJAnaniSedhaH, tathA paramparopapannakA api paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA vAcyAH, aparyAptakAnAM ca jJAnaniSedhaH, tathA paryAptakA upayuktAnupayuktabhedena dvidhA vAcyAH, anupayuktAnAM ca jJAnaniSedhazceti / vAcanAntare tvidaM sUtraM sAkSAdevopalabhyate, 'AlAvaM vatti sakRjalpaM 'saMlAvaM vatti muhurmuhurjalpaM mAnasikameveti 'laddhAo'tti tadavadheviSaya-3 |bhAvaM gatAH 'pattAo'tti tadavadhinA sAmAnyataH prAptAH paricchinnA ityarthaH 'abhisamannAgayAo'tti vizeSataH pari-1 |cchinnAH, yatasteSAmavadhijJAnaM saMbhinnalokanADIviSayaM, yacca lokanADIgrAhakaM tanmanovargaNAgrAhakaM bhavatyeva, yato yo'pi Jan Educaner For Personal & Private Use Only aniww.janelibrary.org Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 223 // lokasaGkhayeyabhAgaviSayo'vadhiH so'pi manodravyagrAhI yaH punaH saMbhinnalokanADIviSayo'sau kathaM manodravyagrAhI na bhavi- || 5 zatake |vyati, iSyate ca lokasaGkhyeyabhAgAvadhermanodavyagrAhitvaM, yadAha-"saMkheja maNodace bhAgo logapaliyassa boddhayo"tti // uddezaH4 anuttarasurAdhikArAdidamAha-'anuttare'tyAdi, 'udinamoha'tti utkaTavedamohanIyAH 'uvasaMtamoha'tti anutkaTavedamo-|| kevalino hanIyAH, paricAraNAyAH kathaJcidapyabhAvAt , natu sarvathopazAntamohAH, upazamazreNesteSAmabhAvAt , 'no khINamoha'tti jJAnamanAkSapakazreNyA abhAvAditi // pUrvatanasUtre kevalyadhikArAdidamAha dAnaM eSya tinatatprade___ kevalI NaM bhaMte ! AyANehiM jA pA0 ?, goyamA ! No tiNaDhe sa0, se keNaTeNaM jAva kevalI NaM AyANehiM zAvagAhA na jANai na pAsai ?, goyamA ! kevalI NaM puracchimeNaM miyaMpi jANai amiyaMpi jA. jAva nivvuDe dasaNe 4 sU 198kevalissa se teNa (sUtraM 198)kevalI NaM bhaMte!assiM samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA 199 uruM vA ogAhittANaM ciTThati pabhU NaM bhaMte ! kevalI seyakAlaMsivi tesu ceva AgAsapadesesu hatthaM vA jAva ghaTasahastraogAhittA NaM cihittae ?, goyamA ! No ti0, se keNaTeNaM bhaMte ! jAva kevalI NaM assi samayaMsi jesuDU karaNaM AgAsapadesesu hatthaM vA jAva ciTThati No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsivi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva cihittae?,go !kevalissa NaM vIriyasajogasaddavvayAe calAI uvakaraNAI bhavaMti, calovagaraNaTTayAe ya| // 223 // NaM kevalI assiM samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA jAva ciTThati No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsivi tesu 1 palyasya lokasya ca saGkhyabhAgo'vadhirmanodravyANi jAnAti // 46RRC | sU200 For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17||ceva jAva cihittae, se teNaTeNaM jAva vuccai-kevalI NaM assiM samayaMsi jAva cihittae ( sUtraM 199) pabhU NaM / bhaMte ! coddasapuvI ghaDAo ghaDasahassaM paDAo paDasahassaM kaDAo2 rahAo 2chattAo chattasahassaM 2daMDAo daMDasahassaM abhinivvaddettA uvadaMsettae ?, haMtA pabhU, se keNaTTeNaM pabhU coddasapuvvI jAva uvadaMsettae ?, goyamA ! ciuddasapubbissa NaM aNaMtAI davAI ukkariyAbheeNaM bhinjamANAI laddhAI pattAI abhisamannAgayAiM bhavaMti, se teNaTeNaM jAva uvdNsitte| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // (sUtraM 200) // paJcamazate caturtha uddeshH||5-4|| | kevalI'tyAdi, 'AyANehiMti AdIyate-gRhyate'rtha ebhirityAdAnAni-indriyANi tairna jAnAti kevalitvAt / 'assi samayaMsitti asmin vartamAna samaye 'ogAhittANaM ti 'avagAhya' Akramya 'seyakAlaMsivitti eSyatkA| le'pi 'vIriyasajogasahavvayAe'tti vIrya-vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH tatpradhAnaM sayoga-mAnasAdivyApArayukta | yatsad-vidyamAnaM dravya-jIvadravyaM tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAnvinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadvyaM vizeSitaM, saditi vizeSaNaM ca tasya sadA sattAvadhAraNArtha, athavA svam-AtmA tadrUpaM dravyaM svadravyaM tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo-yogavAn vIryasayogaH sa cAsau sadravyazca-manaHprabhRtivargaNAyukto vIryasayogasadravyastasya bhAvastattA tayA hetubhUtayA 'calAIti asthirANi 'uvakaraNAIti aGgAni 'calovagaraNaTTayAe'tti calopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNArthatA tayA, cazabdaH punararthaH / kevalyadhikArAt zrutakevalinamadhikRtyAha-ghaDAo ghaDasahassaMti ghaTAdavadherghaTaM nizrAM kRtvA ghaTasahasraM 'abhinivaTTittA' iti yogaH 'abhinivvaTTittA' vidhAya zrutasamutthala SAMICROSORRORECORRECTOC0-959 Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 LOCALCUSA vyAkhyA bdhivizeSeNopadarzayituM prabhuriti praznaH, 'ukkariyAbheeNaM'ti, [gra0 5000] iha pudgalAnAM bhedaH paJcadhA bhavati, khaNDA- 5 zatake prajJaptiH dibhedAt , tatra khaNDabhedaH khaNDazo yo bhavati loSTAderiva pratarabhedo'bhrapaTalAnAmiva cUrNikAbhedastilAdicUrNavat anu- uddezaH 5 abhayadevI- yA taTikAbhedo'vaTataTabhedavat utkArikAbheda eraNDabIjAnAmiveti, tatrotkArikAbhedena bhidyamAnAni'laddhAiMti labdhivize- 4 chadmasthAsiyA vRttiHzalA pAhaNaviSayatAM gatAni 'pattAI'ti tata eva gRhItAni 'abhisamannAgayAiMti ghaTAdirUpeNa pariNamayitumArabdhAni, ddhi sU201 tatastairghaTasahasrAdi nivarttayati, AhArakazarIravat , nirvaya' ca darzayati janAnAM, iha cotkArikAbhedagrahaNaM tadbhinnAnAmeva evmnevbhuu||224|| dravyANAM vivakSitaghaTAdiniSpAdanasAmarthyamasti nAnyeSAmitikRtveti // paJcamazate caturthaH // 5-4 // tAvadanA sU202 kulakarA| anantarodezake caturdazapUrvavido mahAnubhAvatoktA, sa ca mahAnubhAvatvAdeva chadmastho'pi setsyatIti kasyApyAzaGkA dyAHsU203 syAdatastadapanodAya paJcamoddezakasyedamAdisUtram chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tIyamaNaMtaM sAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM jahA paDhamasae cautthuddese AlAvagA tahA neyavvA jAva alamatthutti vattavvaM siyaa| (sUtraM 201) annautthiyA NaM bhaMte ! evamAtikkhaMti jAva parUti savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, // 224 // goyamA ! jaNNaM te annautthiyA evamAtikkhaMti jAva vedeti je te evamAsu micchA te evamAhaMsu, ahaM * puNa goyamA ! evamAtikkhAmi jAva parUvemi atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti atthe CARREARS For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvA sattA taheva / neraDyAtahA vedaNaM mA! neraDyA , goyamA ! gaiyA pANA bhUyA jIvA sattA anevaMbhUyaM vedaNaM vedeti, se keNaTeNaM atthegatiyA ? taM ceva uccAreyavaM. goyamA ! je NaM pANA bhUyA jIvA sattA jahA kaDA kammA tahA vedaNaM vedeti te NaM pANA bhUyA jIvA sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti, je NaM pANA bhUyA jIvA sattA jahA kaDA kammA no tahA vedaNaM vedeti te NaM pANA bhUyA jIvA sattA anevaMbhUyaM vedaNaM vedaMti, seteNaTeNaM taheva / neraDyA NaM bhaMte ! kiM evaMbhUyaM vedaNaM vedeti anavaMbhUyaM vedaNaM vedaMti?, goyamA ! neraiyA NaM evaMbhUyaM vedaNaM vedeti anevaMbhUyaMpi vedaNaM vedaMti / se keNaTeNaM taM ceva, goyamA ! je NaM neraDyA jahA kaDA kammA tahA veyaNaM vedeti te NaM neraiyA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti jeNaM neratiyA jahA kaDA kammA No tahA vedaNaM vedeti te NaM neraiyA anevaMbhUyaM vedaNaM vedeti, se teNadveNaM, evaM jAva vemANiyA saMsAramaMDalaM neyavvaM / ( sUtraM 202) jaMbUddIve NaM bhaMte ! bhArahe vAse imIse osa0 kai kulagarA hotthA ?, goyamA ! satta evaM titthayarA titthayaramAyaro piyaro paDhamA sissiNIo cakkavaTTImAyaro itthi| rayaNaM baladevA vAsudevA vAsudevamAyaro piyaro, eesiM paDisattU jahA samavAe parivADI tahA NeyavvA, sevaM | bhaMte 2 jAva viharai // (sUtraM 203) // paMcamasae paMcamuddesao // 5-5 // 'chaumatthe NamityAdi, 'jahA paDhamasae'ityAdi, tatra ca chadmasthaH Adho'vadhikaH paramAdho'vadhikazca kevalena saMyamAdinA na siddhyatItyAdyarthaparaM tAvanneyaM yAvadutpannajJAnAdidharaH kevalI alamastviti vaktavyaM syAditi, yaccedaM pUrvAdhItama|pIhAdhItaM tatsambandhavizeSAt , sa punaruddezakapAtanAyAmukta eveti // svayUthikavaktavyatA'nantaramanyayUthikavaktavyatAsUtraM, kamANo tahA vedaNabadA kamA tahA vegaNati bhanevabhUyapi ve For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 5 zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 | uddezaH6 tatra ca 'evaMbhUyaM veyaNaM ti yathAvidhaM karma nibaddhamevaMprakAratayotpannAM 'vedanA' asAtAdikarmodayaM 'vedayanti' anubhavanti, mithyAtvaM caitadvAdinAmevaM-na hi yathA baddhaM tathaiva sarva karmAnubhUyate, AyuH karmaNo vyabhicArAt, tathAhi-dIrghakA| lAnubhavanIyasyApyAyuHkarmaNo'lpIyasA'pi kAlenAnubhavo bhavati, kathamanyathA'pamRtyuvyapadezaH sarvajanaprasiddhaH syAt ?, kathaM vA mahAsaMyugAdau jIvalakSANAmapyekadaiva mRtyurupapadyateti ?, 'aNevaMbhUyaMpi'tti yathA baddhaM karma naivaMbhUtA anevaMbhUtA | atastAM, zrUyante hyAgame karmaNaH sthitivighAtarasaghAtAdaya iti, 'evaM jAva vemANiyA saMsAramaMDalaM neyavvaM'ti 'evam' uktakrameNa vaimAnikAvasAnaM saMsArijIvacakravAlaM netavyamityarthaH, atha ceha sthAne vAcanAntare kulakaratIrthakarAdivaktavyatA dRzyate, tatazca saMsAramaNDalazabdena pAribhASikasaJjayA seha sUciteti saMbhAvyata iti // paJcamazate paJcamaH // 5-5 // alpadIrghazubhAyUMSi sU 203 // 225 // anantaroddezake jIvAnAM karmavedanoktA, SaSThe tu karmaNa eva bandhanibandhanavizeSamAha, tasya cAdisUtramidamkahaNNaM bhaMte ! jIvA appAuyattAe kammaM pakareMti ?, goyamA ! tihiM ThANehiM, taMjahA-pANe aivAettA musaM vaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhettA, evaM khalu jIvA appAuyattAe kammaM pakarei // kahaNNaM bhaMte ! jIvA dIhAuyattAe kammaM pakareMti ?, goyamA! |tirhi ThANehi-no pANe ativAittA no musaM vaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asa-| NapANakhAimasAimeNaM paDilAbhettA evaM khalu jIvA dIhAuyattAe kammaM pakareMti // kahannaM bhaMte ! jIvA asu // 225 // 5-25 dain Education International For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadIhAuyattAe kammaM pakareMti ?, goyamA ! pANe ahavAittA musaM vaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA hIlittA niMdittA khiMsittA garahittA avamannittA annayareNaM amaNunneNaM apItikAreNaM asaNapANakhAimasA imeNaM paDilA bhettA evaM khalu jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pakareMti // kahannaM bhaMte ! jIvA subhadIhAuyatAe kammaM pakareMti ?, goyamA ! no pANe aivAittA no musaM vahattA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsittA annayareNaM maNunneNaM pIikAraeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilA bhettA evaM khalu jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pakareMti // ( sUtraM 204 ) 'kahaNNa'mityAdi, 'appAuyattAe 'tti alpamAyuryasyAsAvalpAyuSkastasya bhAvastattA tasyai alpAyuSkatAyai alpajIvitavya nibandhanamityarthaH, alpAyuSkatayA vA, 'karma' AyuSkalakSaNaM 'prakurvanti' badhnanti ?, 'pANe aivApata 'tti 'prANAn 'jIvAn 'atipAtya' vinAzya 'musaM vaitta' tti mRSAvAdamuktvA 'tahArUvaM 'ti tathAvidhasvabhAvaM bhaktidAnocitapAtra mityarthaH 'samaNaM va'tti zrAmyate - tapasyatIti zramaNo'tastaM 'mAhaNaM va'tti mA hanetyevaM yo'nyaM prati vakti svayaM hanana nivRttaH sannasau mAhanaH, brahma vA brahmacarya kuzalAnuSThAnaM vA'syAstIti brAhmaNo'tastaM, vAzabdau samuccaye, 'aphAsueNaM'ti na pragatA asavaH - asumanto yasmAttadaprAsukaM sajIvamityarthaH 'aNesaNijjeNaM'ti eSyata ityeSaNIyaM- kalpyaM tanniSedhAdaneSaNIyaM tena, azanAdinA - prasiddhena 'paDilA bhetta 'tti 'pratilambhya' lAbhavantaM kRtvA, atha nigamayannAha - 'eva' mityAdi, 'evam' uktalakSaNena kriyAtrayeNeti, ayamatra bhAvArtha:- adhyavasAyavizeSAdetatrayaM jaghanyAyuH phalaM bhavati, athavehApekSikI alpAyuSkatA For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 226 // ca grAhyA, yataH kila jinAgamAbhisaMskRtamatayo munayaH prathamavayasaM bhoginaM kazcana mRtaM dRSTvA vaktAro bhavanti - nUnamanena bhavAntare kiJcidazubhaM prANighAtAdi vA sevitamakalpyaM vA munibhyo dattaM yenAyaM bhogyapyalpAyuH saMvRtta iti, anye tvAhuH - | yo jIvo jinasAdhuguNapakSapAtitayA tatpUjArthaM pRthivyAdyArambheNa svabhANDAsatyotkarSaNAdinA''dhAkarmAdikaraNena | prANAtipAtAdiSu varttate tasya vadhAdiviratiniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSkatA'vaseyA, atha naivaM nirvizepaNatvAtsUtrasya, alpAyuSkatvasya ca kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd ataH kathamabhidhIyate | savizeSaNaprANAtipAtAdivarttI jIva ApekSikI cAlpAyuSkatA iti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtA| dervizeSaNamavazyaM vAcyaM yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita evAzubhadIrghAyuSkatA vakSyati, na hi sAmAnya hetau kArya - vaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt, tathA 'samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM 2 | asaNaM 4 paDilA bhemANassa kiM kajjai ?, goyamA ! bahutariyA nijjarA kajjai appatare se pAve kamme kajjai'tti vakSyamANa| vacanAdavasIyate naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSkatA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA saMbhAvyate, jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt, nanvevaM dharmArtha prANAtipAtamRSAvAdAprAsukadAnaM ca karttavyamApannamiti, atrocyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH ?, yato yatidharmAzaktasya gRhasthasya dravyastavadvAreNa 1-zramaNopAsakena bhadanta ! tathArUpaM zramaNaM vA prAsukenAneSaNIyenAzanAdinA pratilAbhayitvA kiM kriyate ?, gautama ! bahutarA nirjarA kriyate alpataraM ca pApaM karma tena kriyate // For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 6 alpadIrghazubhAyUMSi sU 203 // 226 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAtipAtAdikamuktameva pravacane, dAnAdhikAre zrUyate-dvividhAH zramaNopAsakAH-saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzca / bhavanti, yathoktam-"saMviggabhAviyANaM loddhayadihatabhAviyANaM ca / mottaNa khettakAle bhAvaM ca kahiMti suddhaMchaM // 1 // " | tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA AgamArthAnabhijJatvAdyathAkathaJciddadati, saMvignabhAvitAstvAgamajJatvAtsAdhusaMyamabAdhAparihAri tvAttadupaSTambhakatvAccaucityena, Agamazcaivam-"saMtharaNami asuddhaM doNhavi gehaMtaditayANa'hiyaM / AuradihateNaM taM ceva | hiyaM asaMtharaNe // 1 // " tathA-"nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAINaM davANa" mityAdi, athavehApAsukadAnamalpAyu| katAyAM mukhya kAraNaM, itare tu sahakArikAraNe iti vyAkhyeyaM, prANAtipAtanamRSAvAdanayordAnavizeSaNatvAt , tathAhi-8 prANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNato mRSoktvA yathA bhoH sAdho! svArthamidaM siddhaM bhaktAdi kalpanIyaM cAto nAneSaNIyamiti | zaGkA kAryeti, tataH pratilabhya tathA karma kurvantIti prakrama iti, gambhIrArtha cedaM sUtramato'nyathA'pi yathA''gamaM bhAvanIya| miti // atha dIrghAyuSkatAkAraNAnyAha-kahanna'mityAdi, bhavati hi jIvadayAdimato dIrghamAyuryato'trApi tathaiva bhavanti dIrghAyuSaM dRSTvA vaktAro-jIvadayAdi pUrvakRtamanena tenAyaM dIrghAyuH saMvRttaH, tathA siddhameva vadhAdiviraterdIghamAyustasya devagatihetutvAt , Aha ca-"aNubayamahatvaehi ya bAlatavo'kAmanijarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddihI ya jo jIvo // 1 // " 1 kSetrakAlau bhAvaM ca muktvA saMvignabhAvitAnAM lubdhakadRSTAntabhAvitAnAM ca zuddhoJchaM kathayanti // 1 // 2 nirvAhe azuddhaM dadadgRhyatordvayorapyahitaM, tadevAnirvAhe glAnadRSTAntena hitam // 3-nyAyAgatAnAM kalpanIyAnAmannapAnAdInAM dravyANAm // 4-aNuvratairmahAvatairbA| latapasA'kAmanirjarayA ca devAyurnibadhnAti yazca samyagdRSTiIvaH // 1 // Education in For Personal & Private Use Only wnew.jainelibrary.org Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAyUMSi sU203 . vyAkhyA- devagatau ca vivakSayA dIrghamevAyuH, dAnaM cAzrityehaiva vakSyati-"samaNovAsayasa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA 2 phAsa-1 phAsuna 5 zatake prajJaptiH 4 eNaM 2 asaNa 4 meNaM paDilAbhemANassa kiM kajai ?, goyamA! egaMtaso nijarA kajjaI"tti, yacca nirjarAkAraNaM tadviziSTa- uddezaH6 abhayadevI dIrghAyuHkAraNatayA na viruddhaM mahAvratavaditi, vyAkhyAnAntaramapi pUrvavadeveti // athAyuSa eva dIrghasya sUtradvayanAzubhazuyA vRttiH alpadIrghabhatvakAraNAnyAha-kahanna'mityAdi, prAgvannavaraM zramaNAdikaM hIlanAdikaraNataH pratilabhyetyakSaraghaTanA, tatra hiilnN-jaatyaa||227|| dyudghanataH kutsA nindanaM-manasA khiMsanaM-janasamakSaM garhaNaM-tatsamakSam 'apamAnanaM' anabhyutthAnAdikaraNaM 'anyatareNa' bahUnAmekatamena 'amanojJena' svarUpato'zobhanena kadannAdinA, ata evAprItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJaM manojJameva | manojJaphalatvAt, iha ca sUtre'zanAdi prAsukAprAsukAdinA na vizeSitaM, hIlanAdikartuH prAsukAdivizeSaNasya dAnasya | phalavizeSa pratyakAraNatvena matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva ca pradhAnatayA tatkAraNatvena vivakSaNAt , vAcanAntare tu| | 'aphAsueNaM aNesaNijjeNaM'ti dRzyate tatra ca prAsukadAnamapi hIlanAdivizeSitamazubhadIrghAyuHkAraNaM, aprAsukadAnaM tu vizeSata ityupadarzayatA 'aphAsueNa' ityAdhuktamiti, prANAtipAtamRpAvAdanayordAnavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAdedRzyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAderazubhadIrghAyuH, teSAM narakagatihetutvAt,5 yadAha-"micchadihimahAraMbhapariggaho tibalobha nissIlo / narayAuyaM nibaMdhai pAvamaI roddapariNAmo // 1 // " narakagatau // 227|| 1 zramaNopAsakena bhadanta | tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM vA prAsukenAprAsukena vA'zanAdinA 4 pratilAbhayatA kiM kriyate !, gautama ! ekAntato nirjarA kriyate // 2 mithyAdRSTimahArambhaparigrahastIvralobho niHzIlaH pApamatiH raudrapariNAmo narakAyurnibadhnAti // 1 // dain Education Heatonal For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca vivakSayA dIrghamevAyuH // viparyayasUtraM prAgiva, navaraM ihApi prAsukAprAsukatayA dAnaM na vizeSitaM, pUrvasUtraviparyayatvAd asya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayA pravRttatvAt , na ca prAsukAprAsukadAnayoH phalaM prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt , tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya dAnasya kalpyAprAptAvitarasya cedaM phalamavaseyaM, vAcanAntare tu 'phAsueNa'mityAdi dRzyata eveti, iha ca prathamamalpAyuHsUtraM dvitIyaM tadvipakSastRtIyamazubhadIrghAyuHsUtraM caturtha tu tadvipakSa iti // | anantaraM karmabandhakriyoktA, atha kriyAntarANAM viSayanirUpaNAyAha| gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDaM vikiNamANassa kei bhaMDaM avaharejA ? tassa NaM bhaMte ! taM bhaMDaM aNugavesamANassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajai pariggahiyA0mAyA0 apa0 micchA?, goyamA ! AraMbhiyA kiriyA kajai lopari mAyA. apacca0 micchAdasaNakiriyA siya kajai siya no kajaha // aha se bhaMDe abhisamannAgae bhavati, tao se pacchA savvAo tAo payaNuIbhavaMti // gAhAvatissa NaM bhaMte / taM bhaMDaM vikkiNamANassa kattie bhaMDe sAtijjejA ?, bhaMDe ya se aNuvaNIe siyA, gAhAvatissa NaM bhaMte! tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajaI jAva micchAdasaNakiriyA kajjai ? kaiyassa vA tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kanjai jAva micchAdasaNakiriyA kajjai ?, goyamA!gAhAvaissa tAo bhaMDAo AraMbhiyA kiriyA kajaMha jAva apacakvANiyA micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajjai siya no kajai, katiyassa NaM tAo savvAo pynnuii| bhvNti|gaahaavtiss gaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa jAca bhaMDe se ubaNIe siyA? katiyassaNaM bhaMte ! tAo For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-8 bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajati ?, gAhAvaissa vA tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajati ?, 5 zatake prajJaptiH goyamA ! kaiyassa tAo bhaMDAo hehillAo cattAri kiriyAokajaMti micchAdasaNakiriyA bhayaNAe gAhAabhayadevI-5 vatissa NaM tAo savvAo payaNuIbhavaMti / gAhAvatissa NaM bhaMte ! bhaMDaM jAva dhaNe ya se aNuvaNIe siyA ? bhANDadhanAyA vRttiH | evaMpijahA bhaMDe uvaNIe tahA neyavvaM cauttho AlAvago, dhaNe se uvaNIe siyA jahA paDhamo AlAvago bhaMDe gyAdiSukriya se aNuvaNIe siyA tahA neyavvo paDhamacautthANaM ekko gamo bitiyataiyANaM eko gamo // agaNikAe NaM| yAH sU205 // 228 // bhaMte ! ahuNojalite samANe mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAvedaNatarAe ceva bhavati, ahe NaM samae 2 vokkasinjamANe 2 carimakAlasamayaMsi iMgAlabhUe mummurabhUte chAriyabhUe tao| pracchA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva appavedaNatarAe ceva bhavati ?, haMtA| goyamA ! agaNikAeNaM aNujalie samANe taM ceva // (sUtraM 205) | 'gAhAvahassetyAdi, gRhapatiH-gRhI 'micchAdasaNakirayA siya kajaI'ityAdi, mithyAdarzanapratyayA kriyA syAt-|| kadAcit kriyate-bhavati syAnno kriyate-kadAcinna bhavati, yadA mithyAdRSTihapatistadA'sau bhavati yadA tu samyagdRSTistadA | na bhavatItyarthaH // atha kriyAMsveva vizeSamAha-'ahe'tyAdi, "atheti pakSAntaradyotanArthaH 'se bhaMDe'tti tadbhANDa // 8|| 'abhisamannAgae'tti gevaSayatA labdhaM bhavati 'tao'tti samanvAgamanAt 'se'tti tasya gRhapateH 'pazcAt samanvAgamAnanta-||5|| // 228 // rameva 'savvAo'tti yAsAM sambhavo'sti tA ArambhikyAdikriyAH 'pataNuIbhavaMti'tti 'pratanukIbhavanti' isvIbhavanti SEOSESSORSHISHISSASS For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai apahRtabhANDagaveSaNakAle hi mahatyastA Asan prayatnavizeSaparatvAdgRhapatestallAbhakAle tu prayatnavizeSasyoparatatvAttA isvIbhava ntIti ||'kie bhaMDaM sAijeja'ttiRyiko-grAhako bhANDaM 'svAdayet satyaGkAradAnataH svIkuryAt 'aNuvaNIe siya'tti RyikAyAsamarpitatvAt , 'kaiyassaNaM tAo savvAo pataNuIbhavaMti'tti aprAptabhANDatvena tadgatakriyANAmalpatvAditi, gRhapatestu mahatyo, bhANDasya tadIyatvAt , Ryikasya bhANDe samarpite mahatyastAH, gRhapatestu pratanukAH 2 / idaM bhANDasyAnupanItopanItabhedAtsUtradvayamuktam , evaM dhanasyApi vAcyaM, tatra prathamamevam-'gAhAvaissaNaM bhaMte ! bhaMDaM vikiNamANassa kaie bhaMDaM sAijejA? dhaNe ya se aNuvaNIe siyA, kaiyassa NaM bhaMte! tAo dhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajaI 51, gAhAvaissa ya tAodhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajai 5?, goyamA ! kaiyassa tAo dhaNAo hehilAo cattAra kiriyAo kajaMti, | micchAdasaNakiriyA bhayaNAe, gAhAvatissa NaM tAo savAo pataNuIbhavaMti,' dhane'nupanIte Ryikasya mahatyastA bhavanti, dhanasya tadIyatvAt , gRhapatestu tAstanukAH, dhanasya tadAnImatadIyatvAt , evaM dvitIyasUtrasamAnamidaM tRtIyamata evAha'eyaMpi jahA bhaMDe uvaNIe tahA NeyabvaM'ti dvitIyasUtrasamatayetyarthaH 3 / caturtha tvevamadhyeyam-'gAhAvaissa NaM bhaMte ! |bhaMDaM vikkiNamANassa kaie bhaMDaM sAijejA dhaNe ya se uvaNIe siyA, gAhAvaissa NaM bhaMte ! tAo dhaNAo kiM AraM| bhiyA kiriyA kajai 5 ? kaiyassa vA tAo dhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajai 5.?, goyamA ! gAhAvaissa tAo| dhaNAo AraMbhiyA 4 micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajai siya no kajjai, kaiyassa NaM tAo savAo payaNuI|bhavaMti' dhane upanIte dhanapratyayatvAttAsAM gRhapatermahatyaH, Ryikasya tu pratanukAH, dhanasya tadAnImatadIyatvAt; evaM ca | dain Education International For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prathamasUtrasamamidaM caturthamityetadanusAreNa ca sUtrapustakAkSarANyanugantavyAni // kriyA'dhikArAdidamAha-'agaNI tyAdi, || 5 zatake prajJaptiH 'ahuNojalie'tti 'adhunojvalitaH' sadyaHpradIptaH 'mahAkammatarAe'tti vidhyAyamAnAnalApekSayA'tizayena mahAnti uddezaH 6 abhayadevI- karmANi-jJAnAvaraNAdIni bandhamAzritya yasyAsau mahAkarmataraH, evamanyAnyapi, navaraM kriyA-dAharUpA Azrayo-navakarmoyA vRttiH pAdAnahetuH vedanA-pIDA bhAvini tatkarmajanyA parasparazarIrasaMbAdhajanyA vA 'vokkasijamANe'tti 'vyavakRSyamANaH' apa | kriyAvattvaM sU 207 // 229 // | karSa gacchan 'appakammatarAe'tti aGgArAdyavasthAmAzritya, alpazabdaH stokArthaH, [kSArAvasthAyAM tvabhAvArthaH ] // kriyA dhikArAdevedamAha| purise NaM bhaMte dhaNuM parAmusai dhaNuM parAmusittA usuMparAmusai 2 ThANaM ThAi ThANaM ThicA AyatakaNNAyayaM usuMe kareMti AyayakannAyayaM usukarettA ukhu vehAsaM usu uvvihai2tatoNaM se usuMuI vehAsaM uvihie samANe jAItattha | pANAI bhUyA jIvAI sattAI abhihaNai vatteti lesseti saMghAei saMghaddeti paritAvei kilAmei ThANAo ThANaM saMkAmei jIviyAo vavarovei tae NaM bhaMte ! se purise katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se purise |dhaNuM parAmusai 2 jAva ubvihai tAvaM ca NaM se purise kAtiyAe jAva pANAtivAyakiriyAe paMcahiM kiriyAhiM puDhe, jesipi ya NaM jIvANaM sarIrehiM dhaNU nivvattie te'vi ya NaM jIvA kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puDhe, evaM dhaNupuDhe paMcahi kiriyAhiM, jIvA paMcahiM, hArU paMcahiM, usU paMcahi, sare pattaNe phale pahArU paMcahiM, // 229 // // (sUtraM 206) // ahe NaM se usuM appaNo guruyattAe bhAriyattAe gurusaMbhAriyattAe ahe vIsasAe paco-| PR55 NCR505455557545925-25% For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va vayamANe jAI tattha pANAiM jAva jIviyAo vavarovei tAvaM ca NaM se purise katikirie, goyamA ! jAvaM caNaM se usuMappaNo guruyayAe jAva vavarovei tAvaMcaNaM se purise kAiyAe jAva carahiM kiriyAhiM puDhe,josiMpi yaNaM jIvANaM sarIrehiM dhaNU nivvattie tevi jIvA carahiM kiriyAhiM, dhaNUpuDhe cAhiM, jIvA cauhiM, pahArU || cauhiM, usU paMcahiM, sare pattaNe phale pahArU paMcahiM, jevi ya se jIvA ahe paccovayamANassa uvaggahe ciTThati / tevi ya NaM jIvA kAtiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTThA // (sUtraM 207) // 'purise 'mityAdi 'parAmusai'tti 'parAmRzati' gRhNAti 'AyayakaNNAyayaMti AyataH-kSepAya prasAritaH karNAyataH karNa yAvadAkRSTastataH karmadhArayAd AyatakarNAyataH atastaM, 'irdA bANaM 'urdu vehAsaMti Urddhamiti vRkSazikharAdyapekSayA'pi syAdata Aha-vihAyasi' ityAkAze 'umvihaItti 'UrdU vijahAti' U kSipatItyarthaH, 'abhihaNaitti abhimukhamAgacchato hanti 'vattei'tti vartulIkaroti zarIrasaGkocApAdanAt 'lesei'tti 'zleSayati' Atmani zliSTAn 4 karoti saMghAei'tti anyo'nyaM gAtraiH saMhatAn karoti saMghaTTeitti manAk spRzati 'paritAveItti samantataH pIDa yati 'kilAmei'tti mAraNAntikAdisamudghAtaM nayati 'ThANAo ThANaM saMkAmei' svasthAnAtsthAnAntaraM nayati 'jIviyAo vavaroveItti cyutajIvitAn karotIti, 'kiriyAhiM puDhe'tti kriyAbhiH spRSTaH, kriyAjanyena karmaNA baddha ityarthaH, 'dhaNu'tti dhanuH-daNDaguNAdisamudAyaH, nanu puruSasya paJca kriyA bhavantu, kAyAdivyApArANAM tasya dRzyamAnatvAt , dhanurAdinirvatakazarIrANAM tu jIvAnAM kathaM paJca kriyAH ?, kAyamAtrasyApi tadIyasya tadAnImacetanatvAt , acetanakAyamAtrA-12 RECEMSCIRCRACKSCANCE For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- dapi bandhAbhyupagame siddhAnAmapi tatprasaGgaH, tadIyazarIrANAmapi prANAtipAtahetutvena loke viparivarttamAnatvAt , kiJca-yathA 5zatake prajJaptiH dhanurAdIni kAyikyAdikriyAhetutvena pApakarmabandhakAraNAni bhavanti tajjIvAnAmevaM pAtradaNDakAdIni jIvarakSAhetutvena uddeza abhayadevI- puNyakarmanibandhanAni syuH, nyAyasya samAnatvAd iti, atrocyate, aviratipariNAmAd bandhaH, aviratipariNAmazca catuHpaJcazayA vRttiHlA | yathA puruSasyAsti evaM dhanurAdinirvatakazarIrajIvAnAmapIti, siddhAnAM tu nAstyasAviti na bandhaH, pAtrAdijIvAnAM tiinaarkaa||230|| tu na puNyabandhahetutvaM, taddhetovivekAdesteSvabhAvAditi, kiJca-sarvajJavacanaprAmANyAdyathoktaM tattathA zraddheyameveti, iSuriti- nnaamaakiirnnshrptrphlaadismudaayH||'ahe NaM se usUityAdi, iha dhanuSmadAdInAM yadyapi sarvakriyAsu kathaJcinnimittabhAvo'sti tA sU208 tathA'pi vivakSitabandhaM pratyamukhyapravRttikatayA vivakSitavadhakriyAyAstaiH kRtatvenAvivakSaNAccheSakriyANAM ca nimittabhAvamAtreNApi tatkRtatvena vivakSaNAccatasrastA uktAH, bANAdijIvazarIrANAM tu sAkSAd vadhakriyAyAM pravRttatvAtpaJceti // atha 2 | samyakprarUpaNAdhikArAnmithyAprarUpaNAnirAsapUrvakaM samyakprarUpaNAmeva darzayannAha| aNNautthiyA NaM bhaMte ! evamAtikkhaMti jAva parUveMti se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe * geNhejjA cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA evAmeva jAva cattAri paMca joyaNasayAI bahusamAinne maNu-2 yaloe maNussehiM, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA! japaNaM te aNNautthiyA jAva maNussehiM je te evamAhaMsu micchA0, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi jAva evAmeva cattAri paMca joyaNasayAI bahusamA|iNNe nirayaloe neraiehiM // (sUtraM 208) / neraiyA NaM bhaMte ! kiM egattaM pabhU viuvittae puhuttaM pabhU viu- // 230 // For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvittae ?, jahA jIvAbhigame AlAvago tahA neyavvo jAva durahiyAse // ( sUtraM 209 ) // AhAkammaM aNa| vajjetti maNaM pahAretA bhavati, se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDite kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA, | se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei atthi tassa ArAhaNA, eeNaM gameNaM neyavvaM - kIyagaDa ThaviyaM raiyaM kaMtArabhattaM dubbhikkhabhattaM vaddaliyAbhattaM gilANabhattaM sejAyarapiMDaM rAyapiMDaM / AhAkammaM aNa| vajjetti bahujaNamajjhe bhAsittA sayameva paribhuMjittA bhavati se NaM tassa ThANassa jAva atthi tassa ArAhaNA, eyaMpi taha ceva jAva rAyapiMDaM / AhAkammaM aNavajetti sayaM annamannassa aNuppadAvettA bhavati, se NaM tassa evaM taha caiva jAva rAyapiMDaM / AhAkammaM NaM aNavajetti bahujaNamajjhe pannavatittA bhavati se NaM tassa | jAva asthi ArAhaNA jAva rAyapiMDaM // ( 210 ) // 'aNNautthie'tyAdi, 'bahusamAiNe'tti atyantamAkIrNa, mithyAtvaM ca tadvacanasya vibhaGgajJAnapUrvakatvAdava seya| miti / 'neraiehiM' ityuktamato nArakavaktavyatAsUtram -- ' egattaM ' ti ekatvaM praharaNAnAM 'puhutta'ti 'pRthaktvaM' bahutvaM praha| raNAnAmeva 'jahA jIvAbhigame' ityAdi, AlApakazcaivam- 'goyamA ! egattaMpi pahU viubittae puhuttaMpi pahU viuvittae, | egattaM viudyamANe egaM mahaM moggararUvaM vA musuMDhirUvaM vA' ityAdi, 'puhuttaM viudyamANe moggararUvANi vA' ityAdi, tAiM saMkhejAI no asaMkhejjAI evaM saMbaddhAI 2 sarIrAI viuvaMti viubittA annamannassa kArya abhihaNamANA 2 veyaNaM udIreMti ujjalaM viulaM pagADhaM kakkasaM kaDuyaM pharusaM niThuraM caMDaM ticaM dukkhaM duggaM durahiyAsaM'ti, tatra 'ujjvalAM' vipakSalezenApya For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 // 231 // kalaGkitAM 'vipulAM' zarIravyApikAM 'pragADhAM' prakarSavatIM 'karkaza' karkazadravyopamAmaniSTAmityarthaH, evaM kaTukAM paruSAM niSThurAM ceti 'caNDAM' raudrAM 'tItrAM' jhagiti zarIravyApikAM 'duHkhAm' asukharUpAM 'durgA' duHkhAzrayaNIyAm, ata eva dura| dhisahyAmiti // iyaM ca vedanA jJAnAdyArAdhanAviraheNa bhavatItyArAdhanA'bhAvaM darzayitumAha - 'AhAkamme 'tyAdi, 'aNavajje'tti 'anavadya' miti nirdoSamiti 'maNaM pahAretta'tti mAnasaM 'pradhArayitA' sthApayitA bhavati, 'raiyagaM ti modakacU| rNAdi punamadakAditayA racitamaudezika bhedarUpaM 'kaMtArabhattaM' ti kAntAram - araNyaM tatra bhikSukANAM nirvAhArthaM yadvihitaM bhaktaM tatkAntArabhaktaM, evamanyAnyapi, navaraM vArdalikA - meghadurdinaM, 'gilANabhattaM 'ti glAnasya nIrogatArthaM bhikSukadAnAya yatkRtaM bhaktaM tad glAnabhaktaM, AdhAkarmAdInAM sadoSatvenAgame'bhihitAnAM nirdoSatAkalpanaM tata eva svayaM bhojanamanyasAdhubhyo'nupradAnaM sabhAyAM nirdoSatAbhaNanaM ca viparItazraddhAnAdirUpatvAnmithyAtvAdi, tatazca jJAnAdInAM virAdhanA sphuTaiveti // AdhAkarmmAdIMzca padArthAnAcAryAdayaH sabhAyAM prAyaH prajJApayantItyAcAryAdIn phalato darzayannAha - AyariyauvajjhAe NaM bhaMte ! savisayaMsi gaNaM agilAe saMgiNhamANe agilAe uvagiNhamANe katihiM bhavaggahaNehiM sijjhati jAva aMtaM kareti ?, goyamA ! atthegatie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati atthegatie doceNaM bhavaggahaNeNaM sijjhati taccaM puNa bhavaggahaNaM NAtikkamati // ( sUtraM 219 ) // jeNaM bhaMte ! paraM alieNaM asambhUteNaM abhakkhANeNaM anbhakkhAti tassa NaM kahappagArA kammA kajaMti ?, goyamA ! je NaM paraM ali| eNaM asaMtavayaNeNaM abhakkhANeNaM abhakkhAti tassa NaM tahappagArA ceva kammA kajaMti, jattheva NaM abhi For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 6 AcAryatvA tU siddhiH abhyAkhyAnaphalaM ca sU 211212 // 231 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAgacchati tattheva NaM paDisaMvedeti tato se pacchA vedeti sevaM bhaMte 2tti // (sUtraM 212) // paMcamazate SaSTha uddezakaH // 5-6 // ___ 'Ayariye'tyAdi, 'AyariyauvajjhAe NaM'ti AcAryeNa sahopAdhyAya AcAryopAdhyAyaH 'savisayaMsitti 'svavi-15 Saye' arthadAnasUtradAnalakSaNe 'gaNaM'ti ziSyavarga 'agilAe'tti akhedena saMgRhan 'upagRhNan' upaSTambhayan , dvitIyaH kA tRtIyazca bhavo manuSyabhavo devabhavAntarito dRzyaH, cAritravato'nantaro devabhava eva bhavati na ca tatra siddhirastIti // parAnugrahasyAnantaraphalamuktaM, atha paropaghAtasya tadAha-jeNa'mityAdi, 'alieNaM'ti 'alIkena bhUtanihavarUpeNa pAlitabrahmacaryasAdhuviSaye'pi nAnena brahmacaryamanupAlitamityAdirUpeNa 'asanbhUeNati abhUtodbhAvanarUpeNa acaure'pi cauro-18 | 'yamityAdinA, athavA 'alIkena' asatyena, tacca dravyato'pi bhavati lubdhakAdinA mRgAdIn pRSTasya jAnato'pi nAhaM | jAnAmItyAdi, ata evAha-'asadbhatena' duSTAbhisandhitvAdazobhanarUpeNa acaure'pi cauro'yamityAdinA abbhakkhANe NaM'ti AbhimukhyenAkhyAna-doSAviSkaraNamabhyAkhyAnaM tena 'abhyAkhyAti' brUte 'kahappagAra'tti kathaMprakArANi kiMgrakArANItyarthaH, 'tahappagAra'tti abhyAkhyAnaphalAnItyarthaH, 'jattheva NamityAdi, yatraiva mAnuSatvAdau abhisamAgacchati' | utpadyate tatraiva pratisaMvedayatyabhyAkhyAnaphalaM karma tataH pshcaadvedyti-nirjrytiityrthH|| paJcamazate sssstthH||5-6|| SaSThoddezakAntyasUtre karmapudgalanirjarokkA, nirjarA ca calanamiti saptame pudgalacalanamadhikRtyedamAha For Personal & Private Use Only Thi .jainelibrary.org Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA paramANapoggale NaM bhaMte ! eyati veyati jAva taM taM bhAvaM pariNamati ?, goyamA ! siya eyati veyati jAva .. prajJaptiH pariNamati siya No eyati jAva No pariNamati / dupadesie NaM bhaMte ! khaMdhe eyati jAva pariNamai ?, goyamA ! uddezaH 7 abhayadevI siya eyati jAva pariNamati siya No eyati jAva No pariNamati, siya dese eyati dese no eyati / paramANvAdeyA vRttiH1] hai tippaesie NaM bhaMte ! khaMdhe eyati?, goyamA ! siya eyati siya no eyati, siya dese eyati no deso rjnaadia||232|| eyati siya dese eyati no desA eyaMti siya desA eyaMti no dese eyati / cauppaesie NaM bhaMte ! khaMdhe sidhArAdya | vagAhanAdi eyati0 1, goyamA ! siya eyati siya no eyati siya dese eyati No dese eyati siya dese eyati No ca sUM 2136 desA eyaMti siya desA eyaMti no dese eyati siya desA eyaMti no desA eyaMti jahA cauppadesio, 214 tahA paMcapadesio tahA jAva aNaMtapadesio // (sUtraM 213) // paramANupoggale NaM bhaMte ! asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA ?, haMtA ! ogAhejjA / seNaM bhaMte ! tattha chijeja vA bhijeja vA?, goyamA ! No tiNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM kamati, evaM jAva asNkhejpesio| aNaMtapadesie NaM bhaMte ! khaMdhe asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejA ?, haMtA ! ogAhejA, se NaM tattha chijjeja vA bhijeja vA?, goyamA ! atthegatie chijjeja vA bhijjeja vA atthegatie no chijjeja vA no bhijeja vA, evaM agaNikAyassa majjhaMmajjheNaM tahiM NavaraM jhiyAejjA bhANitavvaM, evaM pukkhalasaMvaTTagassa mahAmehassa majjhamajjheNaM tahiM ulle siyA, evaM gaMgAe mahA USGRASAS // 23 SROADSAX Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NadIe paDisoyaM havamAgacchejjA, tahiM viNihAyamAvajejA, udagAvattaM vA udagabiMduM vA ogAhejA se gaM tattha pariyAvajjejjA // (sUtraM 214) // ___ 'paramANu'ityAdi, 'siya eyai'tti kadAcidejate, kAdAcitkatvAtsarvapudgaleSvejanAdidharmANAM / dvipradezike trayo hai vikalpAH-syAdejanaM 1 syAdanejanaM 2 syAddezenaijanaM dezenAnejanaM ceti 3, vyaMzatvAttasyeti / tripradezike paJca-AdyAstraPlyasta eva vyaNukasyApi tadIyasyaikasyAMzasya tathAvidhapariNAmenaikadezatayA vivakSitatvAt , tathA dezasyaijanaM dezayozcAnejana-10 miti caturthaH, tathA dezayorejanaM dezasya cAnejanamiti paJcamaH / evaM catuHpradezike'pi navaraM SaT, tatra SaSTho dezayorejanaM |dezayoreva cAnejanamiti // pudgalAdhikArAdevedaM sUtravRndam-'paramANu'ityAdi, 'ogAhejatti avagAheta Azrayeta |'chiyeta' dvidhAbhAvaM yAyAt 'bhidyata' vidAraNabhAvamAtraM yAyAt , 'no khalu tattha satthaM kamai'tti paramANutvAdanyathA 6 paramANutvameva na syAditi / 'atthegaie chijjejatti tathAvidhabAdarapariNAmatvAt 'atthegaie no chijjejatti 6 sUkSmapariNAmatvAt 'ulle siya'tti Ao bhavet 'viNihAyamAvajjeja'tti pratiskhalanamApadyeta 'pariyAvajjeja'tti | ' paryApadyeta' vinazyet // | paramANupoggale NaM bhaMte ! kiM saahe samajhe sapaese ? udAhu aNaDDhe amajjhe apaese ?, goyamA ! aNaDDe amajhe apaese no saaDhe no samajhe no sapaese // dupadesie NaM bhaMte ! khaMdhe kiM saaddhe samajhe sapadese udAhu aNaddhe amajhe apadese ?, goyamA ! saahe amajhe sapadese No aNaddhe No samajhe No apadese / For Personal & Private Use Only Jain Education Internatione Lainelibrary.org Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 233 // tipadesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA ! aNaddhe samajhe sapadese no saaddhe No amajjhe No apadese, jahA | dupadesio tahA je samA te bhANiyavA, je visamA te jahA tipaesio tahA bhANiyadvA / saMkhejjapadesie NaM bhaMte! khaMdhe kiM saaDDe 6 ? pucchA, goyamA ! siya saaddhe amajjhe sapadese siya aNDe samajjhe sapadese jahA saMkhejjapadesio tahA asaMkhejjapadesio'vi aNatapadesio'vi // ( sU 215 ) // 'dupaesae' ityAdi, yasya skandhasya samAH pradezAH sa sAddhoM yasya tu viSamAH sa samadhyaH saGkhyeyapradezikAdistu skandhaH samapradezikaH itarazca tatra yaH samapradezikaH sa sArddhA'madhyaH, itarastu viparIta iti // paramANupoggale NaM bhaMte ! paramANupoggalaM phusamANe kiM deseNaM detaM phusa 1 deseNaM dese phusaha 2 deseNaM savaM phusai 3 desehiM desa phusati 4 desehiM dese phusai 5 desehiM savvaM phusai 6 sabveNaM denaM phusati 7 sabveNaM dese phusati 8 savveNaM savvaM phusai 9 1, goyamA ! No deseNaM desaM phusaha No deseNaM dese phusati No deseNaM savvaM phusai No desehiM desa phusati no desehiM dese phusai no desehiM savvaM phusati No savveNaM desaM phusai No savveNaM dese phusati savveNaM savvaM phusai, evaM paramANupoggale dupadesiyaM phulamANe sattamaNavamehiM phusati, paramANupoggale tipaesiyaM phusamANe NiSpacchimaehiM tihiM phu0, jahA paramANupoggale tipaesiyaM phusAvio evaM phusAveyavvo jAva aNaMtapa esio / / dupaesie NaM bhaMte / khaMdhe paramANupoggalaM phusamANe pucchA, tatiyanavamehiM phusati, dupadesiyaM phusamANo paDhamataiyasattamaNavamehiM phusara, dupadesio For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 7 paramANvAdeH sArdhAditA dezasparzAdi ca sU 215216 // 233 // Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cautthara padesiyaM phusAvitAvo // (sUtra 23 desamityAdayo natyanena 3,sarveNetyanena ca bhavAt , nanu yadi tipadesiyaM phusamANo Adillaehi ya pacchillaehi ya tihiM phusati, majjhamaehiM tihiM vipaDiseheyavvaM, dupadesiojahA tipadesiyaM phusAvito evaM phusAveyadhvo jAva aNaMtapaesiyaM tipaesie bhaMte ! khaMdhe paramANupoggalaM phusamANe pucchA, tatiyachaTTaNavamehiM phusati, tipaesio dupaesiyaM phusamANo pahamaeNaM tatieNaM cautthachaTThasattamaNavamehiM phusati, tipaesio tipaesiyaM phusamANo sabvesuvi ThANesu phusati, jahA tipae-| sio tipadesiyaM phusAvito evaM tipadesio jAva aNaMtapaesieNaM saMjoeyavvo, jahA tipaesio evaM jAva aNaMtapaesio bhaanniyvvo|| (sUtraM 216) // ___ 'paramANupoggale NaM bhaMte !' ityAdi, 'kiM deseNaM desa'mityAdayo nava vikalpAH, tatra dezena svakIyena dezaM tadIyaM |spRzati, dezenetyanena dezaM dezAn sarvamityevaM zabdatrayapareNa trayaH, evaM dezairityanena 3,sarveNetyanena ca traya eveti 3, sthApanA dezena dezaiH sarveNa| atra ca sarveNa sarvamityeka eva ghaTate, paramANoniraMzatvena zeSANAmasambhavAt , nanu ydi| 2 dezaM dezaM dezaM sarveNa sarva spRzatItyucyate tadA paramANvorekatvApatteH kathamaparAparaparamANuyogena ghaTAdiskandhani-18 2dezAn dezAn dezAn pattiH ? iti, atrocyate, sarveNa sarva spRzatIti ko'rthaH 1, svAtmanA tAvanyo'nyasya lagato, 3 sarva sarva | sarva |na punararddhAdyazena, arddhAdidezasya tayorabhAvAt , ghaTAdyabhAvApattistu tadaiva prasajyeta yadA tayorekatvApattiH, na ca tayoH sA, svarUpabhedAt / 'sattamanavamehiM phusahatti sarveNa dezaM sarveNa sarvamityetAbhyAmityarthaH, & tatra yadA dvipradezikaH pradezadvayAvasthito bhavati tadA tasya paramANuH sarveNa dezaM spRzati, paramANostaddezasyaiva viSaya For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-18|| tvAt , yadA tu dvipradezikaH pariNAmasaumyAdekapradezastho bhavati tadA taM paramANuH sarveNa sarva spRzatItyucyate, 'pacchima-18|| 5 zatake prajJaptiH ehiM tihiM phusai'tti tripradezikamasau spRzaMstribhirantyaiH spRzati, tatra yadA tripradezikaH pradezatrayasthito bhavati tadA uddezaH 7 abhaedevI- tasya paramANuH sarveNa dezaM spRzati paramANostaddezasyaiva viSayatvAt , yadA tu tasyaikatra pradeze dvau pradezau anyatraiko'va- paramANvAdeH | sthitaH syAttadA ekapradezasthitaparamANudvayasya paramANoH sparzaviSayatvena sarveNa dezau spRzatItyucyate, nanu dvipradezike'pi sArdhAditA yukto'yaM vikalpastatrApi pradezadvayasya spRzyamAnatvAt ?, naivaM, yatastatra dvipradezamAtra evAvayavIti kasya dezau spRzati ?, dezasparzAdi // 234 // | tripradezike tu tyApekSayA dvayasparzane eko'vaziSyate tatazca sarveNa dezau tripradezikasya spRzatIti vyapadezaH saadhuH| |ca sU215 216 6 syAditi, yadA tvekapradezAvagADho'sau tadA sarveNa sarva spRzatIti syAditi // 'dupaesie Na'mityAdi, 'taiyanavamehiM 6 || phusai'tti yadA dvipradezikaH dvipradezasthastadA paramANuM dezena sarva spRzatIti tRtIyaH, yadA tvekapradezAvagADho'sau tadA | sarveNa sarvamiti navamaH / 'dupaesio dupaesiya'mityAdi, yadA dvipradeziko pratyeka dvipradezAvagADhau tadA dezena | | dezamiti prathamaH, yadA tveka ekatrAnyastu dvayostadA dezena sarvamiti tRtIyaH, tathA sarveNa dezamiti saptamaH, navamastu pratIta eveti, anayA dizA'nye'pi vyAkhyeyA iti // pudgalAdhikArAdeva pudgalAnAM dravyakSetrabhAvAn kAlatazcintayati, tatraparamANupoggale NaM bhaMte ! kAlato kevaJciraM hoti?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejja // 234 // kAlaM, evaM jAva arthtpesio| egapadesogADhe NaM bhaMte ! poggale see tammi vA ThANesu annaMmi vA ThANe kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jaha0 ega samayaM ukko AvaliyAe asaMkhejahabhAgaM, evaM jAva asaM dan Education International For Personal & Private Use Only wwwane brary.org Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | khejapadesogADhe / egapadesogADhe NaM bhaMte ! poggale niree kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, evaM jAva asaMkhejapadesogADhe / egagukAlaeNa NaM bhaMte ! poggale kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jaha0 egaM samayaM u0 asaMkhejjaM kAlaM evaM jAva aNaMtaguNakAlae, evaM vannagaMdharasaphAsa.jAva aNaMtaguNalukkhe, evaM suhamapariNae poggale evaM bAdarapariNae poggale / sahapariNae NaM bhaMte ! puggale kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! ja0 egaM samayaM u0 AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM, asaddapariNae| jahA egaguNakAlae // paramANupoggalassa NaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM | samayaM ukkoseNaM asaMkheja kAlaM / duppaesiyassa NaM bhaMte ! khaMdhassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! | jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM, evaM jAva annNtpesio| egapaesogADhassa gaM bhaMte ! poggalassa seyassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, evaM jAva asaMkhejapaesogADhe / egapaesogADhassa NaM bhaMte ! poggalassa nireyassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM, evaM jAva asaMkhejapaesogADhe / vannagaMdharasaphAsasuhamapariNayavAyarapariNayANaM etesiM jaM ceva saMciTThaNA taM ceva aMtaraMpi bhANiyavvaM / sahapa| riNayassa NaM bhaMte ! poggalassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaM dan Education International For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sU 217 vyAkhyA- khejnaM kAlaM / asaddapariNayassa NaM bhaMte ! poggalassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM ega 4 5 zatake prajJaptiH samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM // (sUtraM 217) // uddezaH 7 abhayadevI paramANu___ 'paramANu'ityAdi dravyacintA 'ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM'ti asaMkhyeyakAlAtparaH pudgalAnAmekarUpeNa sthityabhAvAt 'ega-1| yA vRttiH13 tvAdyantaraM paesogADhe 'mityAdi kSetracintA, 'see'tti 'saijaH' sakampaH 'tammi ThANe'tti adhikRta eva 'aNNammi vatti adhi-4 // 235 // kRtAdanyatra 'ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM ti pudgalAnAmAkasmikatvAccalanasya na nirejatvAdInAmivAsaGkhyeyakAlatvaM, 'asaMkhejapaesogADhe'tti anantapradezAvagADhasyAsambhavAdasaGkhyAtapradezAvagADha ityuktaM, 'niree'tti 'nireja' niSprakampaH // 'paramANupoggalasse'tyAdi, paramANorapagate paramANutve yadaparamANutvena varttanamAparamANutvapariNateH tada-||4 ntaraM-skandhasambandhakAlaH, sa cotkarSato'saGkhyAta iti / dvipradezikasya tu zeSaskandhasambandhakAlaH paramANukAlazcAntarakAlaH, sa ca teSAmanantatvAt pratyekaM cotkarSato'saGkhyeyasthitikatvAdanantaH, tathA yo nirejasya kAlaH sa saijasyAntarami-|| tikRtvoktaM saijasyAntaramutkarSato'saGkhyAtakAla iti, yastu saijasya kAlaH sa nirejasyAntaramitikRtvoktaM nirejasyAntaramu-|| tkarSata AvalikAyA asaGkhyAto bhAga iti / ekaguNakAlakatvAdInAM cAntaramekaguNakAlakatvAdikAlasamAnameva, na punabiguNakAlatvAdInAmanantatvena tadantarasyAnantatvaM, vacanaprAmANyAt / sUkSmAdipariNatAnAM tvavasthAnatulyamevAntaraM, yato || | // 235 // yadevaikasyAvasthAnaM tadevAnyasyAntaraM, taccAsajayeyakAlamAnamiti / 'sadde' tyAdi tu sUtrasiddham // eyassa NaM bhaMte ! davvahANAuyassa khettaTThANAuyassa ogAhaNaTThANAuyassa bhAvahANAuyassa kayara 2 // Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthove khettaTTANAue ogAhaNaTThANAue asaMkhejaguNe davvaTThANAue asaMkhejaguNe bhAvahANAue asaMkhenaguNe-'khettogAhaNadvve bhAvahANAuyaM ca appabahuM / khette savvatthove sesA ThANA asaMkhejA // 1 // (sUtram 218) | "eyassa NaM bhaMte ! davaTThANAuyassa'tti dravyaM-pudgaladravyaM tasya sthAnaM-bhedaH paramANudvipradezikAdi tasyAyu:sthitiH, athavA dravyasyANutvAdibhAvena yatsthAnaM tadrUpamAyuH dravyasthAnAyustasya 'khittahANAuyassa'tti kSetrasya-AkAzasya sthAnaM-bhedaH pudgalAvagAhakRtastasyAyuH-sthitiH, athavA kSetre-ekapradezAdau sthAnaM-yatpudgalAnAmavasthAnaM tadrUpamAyuH kSetrasthAnAyuH, evamavagAhanAsthAnAyuH bhAvasthAnAyuzca, navaramavagAhanA-niyataparimANakSetrAvagAhitvaM pudgalAnAM bhAvastu| kAlatvAdiH, nanu kSetrasyAvagAhanAyAzca ko bhedaH 1, ucyate, kSetramavagADhameva, avagAhanA tu vivakSitakSetrAdanyatrApi pudga-12 lAnAM tatparimANAvagAhitvamiti / kayare'ityAdi kaNThyaM, eSAM ca paraspareNAlpabahutvavyAkhyA gAthAnusAreNa kAryA, tAzcemAH-18 | khettogAhaNadavvebhAvahANAuappabahuyatte / thovA asaMkhaguNiyA tinni ya sesA kahaM NeyA ? // 1 // khettAmuttattAo teNa samaM baMdhapaccayAbhAvA / to poggalANa thovo khettAyaTThANakAlo u // 2 // aNNakkhettagayassavi taM ciya mANaM ciraMpi saMbhavai / ogAhaNanAse | puNa khettaNNattaM phuDaM hoi // 3 // ogAhaNAvabaddhA khettaddhA akkiyAvabaddhA ya / na u ogAhaNakAlo khettaddhAmettasaMbaddho // 4 // jamhA tattha'NNattha ya sacciya ogAhaNA bhave khette / tamhA khettaddhAo'vagAhaNaddhA asaMkhaguNA // 5 // saMkoyavikoeNa va uvaramiyAe'vagAhaNAevi / tattiyamettANaM ciya ciraMpi davvANa'vatthANaM // 6 // saMghAyabheyao vA davvovarame puNAi saMkhitte / niyamA taddavyogAhaNAe~ nAso na | For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA vasthANaM / gAya dabve khetAvagAhaNAH // saMghAyabheyabaMdhANuvati vyAkhyA saMdeho // 7 // ogAhaddhA davve saMkoyavikoyao ya avabaddhA / na u davvaM saMkoyaNavikoyamitteNa saMbaddhaM // 8 // jamhA tattha'NNattha | 5 zatake prajJaptiH va davvaM ogAhaNAe~ taM ceva / davaddhA saMkhaguNA tamhA ogAhaNaddhAo // 9 // saMghAyabheyao vA davvovarame'vi pajavA saMti / taM kasiNa-| uddezaH7 abhayadevI- | guNavirAme puNAi davvaM na ogAho // 10 // saMghAyabheyabaMdhANuvattiNI niccameva davaddhA / na u guNakAlo saMghAyabheyametta'ddhasaMbaddho // 11 // dravyAdyavayA vRttiH1 | jamhA tattha'NNattha ya davve khettAvagAhaNAsuM ca / te ceva pajjavA saMti to tadaddhA asaMkhaguNA // 12 // Aha aNegaMto'yaM davvokrame guNA sthAnAyura| Na'vatthANaM / guNavippariNAmaMmi ya davvaviseso y'negNto||13|| viSpariNayaMmi vve kammi guNapariNaI bhave jugavaM / kammivi puNa tadavatthe hoi // 236 // lpabahutvaM |4|| puNa guNA parINAmI // 14 // bhaNNai sacaM kiM puNa guNabAhullA na savvaguNanAso / davvassa tadaNNatte'vi bahutarANaM guNANa ThiI // 15 // "|| sU218 | ayamarthaH-kSetrasyAmUrtatvena kSetreNa saha pudgalAnAM viziSTabandhapratyayasya-snehAderabhAvAnnaikatra te ciraM tiSThantIti zeSaH, || yasmAdevaM tata ityAdi vyaktaM / athAvagAhanAyurbahutvaM bhAvyate-iha pUrvArddhana kSetrAddhAyA adhikA avagAhanAddhetyuktam , | uttarArddhana tvavagAhanAddhAto nAdhikA kSetrAddheti / kathametadidamiti ?, ucyate, avagAhanAyAmagamanakriyAyAM ca niyatA| kSetrAddhA-vivakSitAvagAhanAsadbhAve evAkriyAsadbhAva eva ca tasyA bhAvAduktavyatireke cAbhAvAt , avagAhanAddhA tu na kSetra|mAtre niyatA, kSetrAddhAyA abhAve'pi tasyA bhAvAditi atha nigamanam ('jmhe'tyaadi)| atha dravyAyurbahutvaM bhAvyate-saGkocena hai| | vikocena coparatAyAmapyavagAhanAyAM yAvanti dravyANi pUrvamAsaMstAvatAmeva ciramapi teSAmavasthAnaM saMbhavati, anenAva|| gAhanAnivRttAvapi dravyaM na nivartata ityuktaM, atha dravyanivRttivizeSe'vagAhanA nivartata evetyucyate-saGghAtena pudgalAnAM 8 bhedena vA teSAmeva yaH saGkSiptaH-stokAvagAhanaH skandho na tu prAktanAvagAhanaH tatra yo dravyoparamo-dravyAnyathAtvaM tatra RSS // 236 // For Personal & Private Use Only www b rary.org Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM sati, na ca saGghAtena na saGkSiptaH skandho bhavati, tatra sati sUkSmataratvenApi tatpariNateH zravaNAt , niyamAtteSAM-dravyANA|mavagAhanAyA nAzo bhavati, kasmAdevamityata ucyate-avagAhanAddhA dravye'vabaddhA-niyatatvena saMbadvA, kathaM ?, saGkocAdvikocAcca, saGkocavikocAdi parihatyetyarthaH, avagAhanA hi dravye saGkocavikocayorabhAve sati bhavati tatsadbhAve ca na bhavatItyevaM dravye'vagAhanA'niyatatvena saMbaddhatyucyate, drumatve khadiratvamiveti / uktaviparyayamAha-na punadravyaM saGkocavikocamAtre satyapyavagAhanAyAM niyatatvena saMbaddhaM, saGkocavikocAbhyAmavagAhanAnivRttAvapi dravyaM na nivartata ityavagAhanAyAM tanniyatatvenAsaMbaddhamityucyate, khadiratve dumatvavaditi / atha nigamanam / atha bhAvAyurbahutvaM bhAvyate-saGghAtAdinA dravyoparame'pi paryavAH santi, yathA mRSTapaTe zuklAdiguNAH, sakalaguNoparame tu na tadravyaM na cAvagAhanA'nuvartate, anena paryavANAM ciraM sthAnaM dravyasya tvaciramityuktam, atha kasmAdevamiti ?, ucyate-saGghAtabhedalakSaNAbhyAM dharmAbhyAM yo bandhaH-sambandhastadanuvartinI-tadanusAriNI, saGghAtAdyabhAva eva dravyAddhAyAH sadbhAvAttadbhAve cAbhAvAt, na punarguNakAlaH saGghAtabhedamAtrakAlasaMbaddhaH, saGghAtAdibhAve'pi guNAnAmanuvarttanAditi / atha nigamanam-'dravyavizeSaH' dravya| prinnaamH| // anantaramAyuruktam , athAyuSmata ArambhAdinA caturviMzatidaNDakena prarUpayannAha neraiyA NaM bhaMte / kiM sAraMbhA sapariggahA udAhu aNAraMbhA apariggahA ?, goyamA ! neraiyA sAraMbhA sapariggahA no aNAraMbhA No apariggahA / se keNaTeNaM jAva apariggahA ?, goyamA ! neraiyA NaM puDhavikAyaM samAraMbhaMti jAva tasakAyaM samAraMbhaMti sarIrA pariggahiyA bhavaMti kammA pariggahiyA bhavaMti sacittA CAMSAROSAGESCAMSANSARGCROCOCCAM For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvAdi vyAkhyA- | cittamIsayAI davAiM pari0 bha0, se teNaTeNaM taM ceva / asurakumArA NaM bhaMte ! kiM sAraMbhA 4 ? pucchA, goyamA ! 5 zatake prajJaptiH | asurakumArA sAraMbhA sapariggahA no aNAraMbhA apa0 |se keNaTeNaM01, goyamA ! asurakumArA NaM puDhavikAyaM | uddezaH7 abhayadevI samAraMbhaMti jAva tasakAyaMsamAraMbhaMti sarIrA pariggahiyA bhavaMti kammA pariggahiyA bhavaMti bhavaNA pari0 bhavaMti nArakAdIyA vRttiH1] devA devIo maNussAmaNussIo tirikkhajoNiyAtirikkhajoNiNIo pariggahiyAo bhavaMti AsaNasaya- naaNsaarmbh||237|| *NabhaMDamattovagaraNA pariggahiyA bhavaMti saccittAcittamIsayAI davvAiM pariggahiyAI bhavaMti se teNaTeNaM taheva sU219 evaM jAva thnniykumaaraa| egidiyA jahA neriyaa|beiNdiyaannN bhaMte! kiMsAraMbhA sapariggahAtaMceva jAva sarIrA pariggahiyA bhavaMti bAhiriyA bhaMDamattovagaraNA pari0 bhavaMti sacittAcitta0jAva bhavaMti evaM jAva curidiyaa| | paMceMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! taM ceva jAva kammA pari0 bhavanti TaMkA kUDA selA siharI panbhArA parigga|hiyA bhavaMti jalathalabilaguhAleNA pariggahiyA bhavaMti ujjharanijharacillalapallalavappiNA pariggahiyA bhavaMti agaDataDAgadahanadIo vAvipukkhariNIdIhiyA guMjAliyA sarA sarapaMtiyAo sarasarapaMtiyAo bilapaMtIyAo pariggahiyAo bhavaMti ArAmujjANA kANaNA vaNAI vaNasaMDAiM vaNarAIo pariggahiyAo bhavanti deva-18 ulasabhApavAthUbhAkhAtiyaparikhAo pariggahiyAo bhavaMti pAgAradyAlagacariyadAragopurA pariggahiyA bhavaMti IR37 // pAsAdagharasaraNaleNaAvaNA pariggahitA bhavaMti siMghADagatigacaukkacaccaracaummuhamahApahA pariggahiyA bhavaMti sagaDarahajANajuggagillithillisIyasaMdamANiyAopariggahiyAo bhavaMti lohIlohakaTAhakaDucchuyA pariggahiyA AAAAAAAAAASSSSSS dan Education International For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavaMti bhavaNA pariggahiyA bhavaMti devA devIo maNussA maNussIotirikkhajoNio tirikkhajoNiNIo AsaNasayaNakhaMbhabhaMDasacittAcittamIsayAI davAiM pariggahiyAI bhavaMti se teNatuNaM0,(jahA ) tirikkhajo NiyA tahAmaNussANavi bhANiyabA, vANamaMtarajotisavemANiyA jahA bhavaNavAsI tahA neyvvaa||(suutrN 219) // 131 'neraie'tyAdi, 'bhaMDamattovagaraNa'tti iha bhANDAni-mRnmayabhAjanAni mAtrANi-kAMsyabhAjanAni upakaraNAnilauhIkaDucchukAdIni, ekendriyANAM parigraho'pratyAkhyAnAdavaseyaH, 'bAhirayA bhaMDamattovagaraNa'tti upakArasAdhAvIndriyANAM zarIrarakSArtha tatkRtagRhakAdInyavaseyAni 'TaMka'tti chinnaTaGkAH 'kuDa'tti kUTAni zikharANi vA hastyAdivandhanasthAnAni vA 'sela'tti muNDaparvataH 'sihara'tti zikhariNaH-zikharavanto girayaH 'panbhAra'tti ISadavanatA giridezAH 'leNa'tti utkIrNaparvatagRhAH 'ujjhara'tti avajharaH-parvatataTAdudakasyAdhaHpatanaM 'nijjhara'tti nirjhara-udakasya zravaNaM 'cillala'tti cikkhallamizrodako jalasthAnavizeSaH 'pallala'tti prahlAdanazIlaH sa eva 'vappiNa'tti kedAravAn taTavAn vA dezaH kedAra evetyanye, 'agaDa'tti kUpaH 'vAvittivApI caturasro jalAzayavizeSaH pukkhariNitti puSkariNI vRttaH sa eva puSkaravAn vA 'dIhiya'tti sAriNyaH 'guMjAliya'tti vakrasAriNyaH 'sara'tti sarAMsi-svayaMsaMbhUtajalAzayavizeSAH 'sarapaMtiyAo'tti | saraspatayaH'sarasarapaMtiyAo'tti yAsu saraHpatiSu ekasmAtsaraso'nyasminnanyasmAdanyatra evaM saJcArakapATakenodakaM saMcarati tAH saraHsara patayaH bilapaGkayaH-pratItAH 'ArAma'tti Aramanti yeSu mAdhavIlatAdiSu dampatyAdIni te ArAmAH 'ujANa'|tti 'udyAnAni' puSpAdimabRkSasaGkulAni utsavAdau bahujanabhogyAni 'kANaNa'tti 'kAnanAni' sAmAnyavRkSasaMyuktAni For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddhAnAdi vyAkhyA nagarAsannAni 'vaNa'tti vanAni nagaraviprakRSTAni 'vaNasaMDAIti vanaSaNDAH-ekajAtIyavRkSasamUhAtmakAH 'vaNarAi'tti | 5 zatake prajJaptiH // vanarAjayo-vRkSapayaH 'khAiya'tti 'khAtikA' uparivistIrNAdhaHsaGkaTakhAtarUpAH 'pariha'tti parikhAH adha upari ca 3|uddezaH abhayadevI- samakhAtarUpAH 'ahAlaga'tti prAkAroparyAzrayavizeSAH 'cariya'tti 'carikA' gRhaprAkArAntaro hastyAdipracAramArgaH 'dAra'tti hetvahetujJAyA vRttiH1 mA dvAraM khaDakikA 'goura'tti 'gopuraM' nagarapratolI 'pAsAya'tti prAsAdA devAnAM rAjJAM ca bhavanAni, athavA utsedhabahulAH ndrshnshr||238|| prAsAdAH 'ghara'tti gRhANi sAmAnyajanAnAM sAmAnyAni vA 'saraNa'tti 'zaraNAni' tRNamayAvasarikAdIni 'AvaNa'tti sU220 | 'ApaNA' haTTAH zRGgATakaM sthApanA trikaM sthApanA-catuSkaM sthApanA+catvaraM sthApanA * caturmukhaM-caturmukhadevakulakAdi 'mahApaha'tti rAjamArgaH 'sagaDe'tyAdi prAgvat 'lohi'tti 'lauhi' maNDakAdipacanikA 'lohakaDAhitti kavellI 'kaDucchuyatti pariveSaNAdyartho bhAjanavizeSaH "bhavaNa'tti bhavanapatinivAsaH // ete ca nArakAdayazchadmasthatvena hetuvyavahArakatvAddhetava ucyante iti tadbhedAnnirUpayannAha paMca heU paNNattA, taMjahA-he jANai he pAsai he bujjhai he abhisamAgacchati heuM chaumatthamaraNaM marai // paMceva heU paM0, taMjahA-heuNA jANai jAva heuNA chaumatthamaraNaM marai // paMca heU paNNattA, taMjahA-heuM na jANai jAva he annANamaraNaM marada // paMca heU pannattA, taMjahA-he uNA Na jANati jAva // 238 // heuNA maraNaM marati // paMca aheU paNNattA, taMjahA-aheDaM jANai jAva aherDa kevalimaraNaM marada // paMca aheU paNNattA, taMjahA-aheuNA jANai jAva aheuNA kevalimaraNaM marai // paMca aheU paNNattA, taMjahA For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahe na jANai jAva aheuM chaumatthamaraNaM marai // paMca aheU paNNattA, taMjahA-aheuNA na jANai jAva aheuNA chaumatthamaraNaM marai / sevaM bhaMte 2 tti (sUtraM 220) // paJcamazate saptamoddezakaH // 5-7 // | 'paMca heu'ityAdi, iha hetuSu vartamAnaH puruSo hetureva tadupayogAnanyatvAt , paJcavidhatvaM cAsya kriyAbhedAdityata Aha he jANaitti 'hetuM' sAdhyAvinAbhUtaM sAdhyanizcayArtha 'jAnAti' vizeSataH samyagavagacchati samyagdRSTitvAt , ayaM paJcavidho'pi samyagdRSTimantavyo mithyAdRSTeH sUtradvayAtparato vakSyamANatvAdityekaH, evaM hetuM pazyati sAmAnyata evAva| bodhAditi dvitIyaH, evaM 'budhyate' samyak zraddhatta iti bodheH samyakzraddhAnaparyAyatvAditi tRtIyaH, tathA hetum 'abhi| samAgacchati' sAdhyasiddhau vyApAraNataH samyak prApnotIti caturthaH, tathA 'heuM chaumatthetyAdi, hetuH-adhyavasAnAdimaraNakAraNaM tadyogAnmaraNamapi heturatastaM hetumadityarthaH chadmasthamaraNaM, na kevalimaraNaM, tasyAhetukatvAt , nApyajJAnamaraNa-| metasya samyagajJAnitvAt ajJAnamaraNasya ca vakSyamANatvAt niyate-karotIti paJcamaH // prakArAntareNa hetUnevAha-paMce'-18 | tyAdi, 'hetunA' anumAnotthApakena jAnAti-anumeyaM samyagavagacchati samyagdRSTitvAdekaH, evaM pazyatIti dvitIyaH, evaM 'budhyate' zraddhatta iti tRtIyaH, evam 'abhisamAgacchati' prApnotIti caturthaH, tathA'kevalitvAt 'hetunA' adhyavasAnAdinA chadmasthamaraNaM ghiyate iti paJcamaH // atha mithyAdRSTimAzritya hetUnAha-paMce'tyAdi, paJca kriyAbhedAt hetavo hetu-13 vyavahAritvAt , tatra 'hetuM' liGgaM na jAnAti, naJaH kutsArthatvAdasamyagavaiti mithyAdRSTitvAt 1, evaM na pazyati 2, evaMda bhAna budhyate 3, evaM nAbhisamAgacchati 4, tathA 'hetum' adhyavasAnAdihetuyuktamajJAnamaraNaM 'mriyate' karoti mithyAdRSTi-2 ACASESIREOS For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA tvenAsamyagjJAnatvAditi 5 // hetUneva prakArAntareNAha-paMce'tyAdi, 'hetunA' liGgena na jAnAti-asamyagavagacchati, ke prajJaptiH | evamanye'pi catvAraH // athoktavipakSabhUtAnahetUnAha-'paMce'tyAdi, pratyakSajJAnitvAdinA'hetuvyavahAritvAdahetavaH-keva uddezaH7 abhayadevI- linaH, te ca paJca kriyAbhedAt , tadyathA-'ahetuM jANai'tti ahetuM-na hetubhAvena sarvajJatvenAnumAnAnapekSatvAdbhUmAdika | hetvahetujJAyA vRttiH1 jAnAti svasyAnanumAnotthApakatayetyarthaH ato'sAvahetureva, evaM pazyatItyAdi, tathA 'ahetuM kevalimaraNaM marai'tti || ndrshnshr||23|| 'ahetuM' nirhetukaM anupakramatvAt kevalimaraNaM 'mriyate' karotItyaheturasau paJcama iti // prakArAntareNAhetUnevAha-paMce-3 ddhAnAdi tyAdi tathaiva navaram 'ahetunA' hetvabhAvena kevalitvAjAnAti yo'sAvahetureva, evaM pazyatItyAdayo'pi 3, 'aheuNA sU 220 kevalimaraNaM maraitti 'ahetunA' upakramAbhAvena kevalimaraNaM mriyate, kevalino nirhetukasyaiva tasya bhAvAditi // ahetUneva prakArAntareNAha-'paMca aheU'ityAdi, "ahetavaH' ahetuvyavahAriNaH, te ca paJca jJAnAdibhedAt , tadyathA-'ahena / jANaitti, 'ahetuM'na hetubhAvena svasyAnumAnAnutthApakatayetyarthaH 'na jAnAti' na sarvathA'vagacchati, kathaJcidevAvagacchatItyarthaH, naJo dezapratiSedhArthatvAt jJAtuzcAvadhyAdijJAnavattvAt kathaJcijjJAnamuktaM, sarvathAjJAnaM tu kevalina eva syAditi, evamanyAnyapi 3, tathA 'aheuM chaumatthamaraNaM maraItti aheturadhyavasAnAderupakramakAraNasyAbhAvAt chadmasthamaraNama* kevalitvAt na tvajJAnamaraNamavadhyAdijJAnavattvena jJAnitvAttasyeti // ahetUnevAnyathA''ha-paMce'tyAdi, tathaiva navaram | // 239 // 'ahetunA' hetvabhAvena na jAnAti kathaJcidevAdhyavasyatIti // gamanikAmAtramevedamaSTAnAmapyeSAM sUtrANAM, bhAvArthaM tu bahuzrutA vidantIti // paJcamazate sptmoddeshkH||5-7|| For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptame uddezake pudgalAH sthitito nirUpitAH, aSTame tuta eva pradezato nirUpyante, ityevaMsambandhasyAsyedaM prastAvanAsUtramteNaM kAleNaM 2 jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa 3 jAva aMtevAsI nArayaputte nAmaM aNagAre pagatibhaddae jAva viharati, teNaM kAleNaM 2 samaNassa3 jAva aMtevAsI niyaMThiputte NAmaM aNa. pagatibhaddae jAva viharati, tae NaM se niyaMThIputte aNa. jeNAmeva nArayaputte aNagAre teNeva uvAgacchai 2 nArayaputtaM aNa evaM vayAsI-savvA poggalA te ajo! kiM saaDDA samajjhA sapaesA udAha aNaDDA amajjhA apaesA?, ajjotti nArayaputte aNagAre niyaMThiputtaM aNagAraMevaM vayAsI-savvapoggalA me ajo! saaDDA samajjhA sapadesA no aNaDDA amajjhA appaesA, tae NaM se niyaMTTiputte aNagAre nArayaputtaM a0 evaM vadAsi-jati NaM te ajjo ! savvapoggalA saaDDA samajjhA sapadesA no aNaDDA amajjhA apadesa | kiM vvAdeseNaM ajo ! savvapoggalA saaDDA samajjhA sapadesA no aNaDDA amajjhA apadesA ? khettAdeseNaM | ajo!savvapoggalA saaTThA samajjhA sapaesAtaheva ceva, kAlAdeseNaM taM ceva, bhAvAdeseNaM ajotaMceva, taeNaM se nArayaputte aNagAre niyaMThiputtaM aNagAraMevaM vadAsI-vvAdeseNavi me ajjo! savvapoggalAsaaDDA samajjhA sapadesAno aNaDDA amajjhA apadesAkhettAeseNavi save poggalA saaDDA taha ceva kAlAdeseNavi,taMceva bhAvAdeseNa vi|tennN se niyaMThIputte aNanArayaputtaM aNagAraMevaM bayAsI-jatiNaM he ajo! vvAdeseNaMsavvapoggalA saaDDA samajhAsapaesAno aNaDDA amajjhA apaesA, evaM te paramANupoggalevisaaDDe samajhe sapaeseNo aNaDDhe amajjhe dain Education International For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArdhAdi sU 220 vyAkhyA | apaese, jati NaM ajo ! khettAdeseNavi sabvapoggalA saa03 jAva evaM te egapaesogADhevi poggale || || 5 zatake prajJaptiH saaDhe samajjhe sapaese, jati NaM ajjo ! kAlAdeseNaM savvapoggalA saaDDA0 samajjhA sapaesA, evaM te uddezaH 8 abhayadevI-|| egasamayaThitIevi poggale 3 taM ceva, jati NaM ajo! bhAvAdeseNaM savvapoggalA saaDDA samajhA sapa- | pudgalAnAM yA vRttiH esA 3, evaM te egaguNakAlaevi poggale saa03 taM ceva, aha te evaM na bhavati to jaM vayasi davvAdeseNavi // 24 // savvapoggalA saa0 3 no aNaDDA amajjhA apadesA evaM khettAdeseNavi kAlA bhAvAdeseNavi tannaM micchA, tae NaM se nArayaputte aNagAre niyaMThIputtaM a0 evaM vayAsI-no khalu vayaM devA0 eyamaDhe jANAmo pAsAmo, jati NaM devA0 no gilAyaMti parikahittae taM icchAmi gaM devA0 aMtie eyamaDhe socA nisamma jANittae, tae NaM se niyaMThIputte aNagAre nArayaputtaM aNagAraM evaM vayAsI-vvAdeseNavi me ajo sabve poggalA sapadesAvi apadesAvi aNaMtA khettAdeseNavi evaM ceva kAlAdeseNavi bhAvAdeseNavi evaM ceva // je davvao appadese se khettao niyamA appadese kAlao siya sapadese siya apadese bhAvao siya sapadese siya apadese / je khettao appadese se vvao siya sapadese siya apadese kAlao bhayaNAe bhAvao bhayaNAe / jahA khettao evaM kAlao bhaavo|| je duvvao sapadese se khettao siya sapadese siya apadese, // 24 // evaM kAlao bhAvaovi, je khettao sapadese se dabato niyamA sapadese kAlao bhayaNAe bhAvao bhayaNAe jahA vvao tahA kAlao bhAvaovi // eesiNaM bhaMte ! poggalANaM davvAdeseNaM khettAdeseNaM kAlA dan Education International For Personal & Private Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deseNaM bhAvAdeseNaM sapadesANa ya apadesANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, nArayaputtA ! savatthovA poggalA bhAvAdeseNaM apadesA kAlAdeseNaM apadesA asaMkhejjaguNA davAdeseNaM apadesA asaMkhejjaguNA | khettA deseNaM apadesA asaMkhejjaguNA khettAdeseNaM ceva sapadesA asaMkhejjaguNA dadyAdeseNaM sapadesA vise| sAhiyA kAlAdeseNaM sapadesA visesAhiyA bhAvAdeseNaM sapadesA visesAhiyA / tae NaM se nArayaputte | aNagAre niyaMThIputtaM aNagAraM vaMdai namasaha niyaMThiputtaM aNagAraM vaMdittA NamaMsittA eyamahaM sammaM viNaeNaM bhujjo 2 khAmeti ttA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // ( sU 221 ) // 'teNa 'mityAdi, 'davAdeseNaM' ti dravyaprakAreNa dravyata ityarthaH paramANutvAdyAzrityetiyAvat 'khettA deseNaM ti ekapradezAvagADhatvAdityarthaH 'kAlAdeseNaM' ti ekAdisamayasthitikatvena 'bhAvAdeseNaM' ti ekaguNakAlakatvAdinA 'saGghapoggalA sapaesAvI' tyAdi, iha ca yatsaviparyayasArddhAdipudgalavicAre prakrAnte sapradezApradezA eva te prarUpitAH tatteSAM prarU. | paNe sArddhatvAdi prarUpitameva bhavatIti kRtvetyavaseyaM, tathAhi - sapradezAH sArddhAH samadhyA vA, itare tvanarddhA amadhyAzceti, 'anaMta'tti tatparimANajJApanaparaM tatsvarUpAbhidhAnam // atha dravyato'pradezasya kSetrAdyAzrityApradezAditvaM nirUpayannAha - 'je davao appa se' ityAdi, yo dravyato'pradezaH - paramANuH sa ca kSetrato niyamAdapradezo, yasmA| dasau kSetrasyaikatraiva pradeze'vagAhate pradeza dvayAdyavagAhe tu tasyApradezatvameva na syAt, kAlatastu yadyasAvekasamaya sthiti| kastadA'pradezo'nekasamayasthitikastu sapradeza iti bhAvataH punaryadyekaguNakAlakAdistadA'pradezo'neka guNakAlakAdistu Jain Education mernational For Personal & Private Use Only w Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 241 // sapradeza iti // nirUpito dravyato'pradezo'tha kSetrato'pradezaM nirUpayannAha - 'je khetao apparase' ityAdi, yaH kSetratoSpradezaH sa dravyataH syAtsapradezaH, dvyaNukAderapyeka pradezAvagAhitvAt syAdapradezaH, paramANorapyeka pradezAvagAhitvAt, 'kAlao bhayaNAe 'tti kSetrato'pradezo yaH sa kAlato bhajanayA'pradezAdirvAcyaH, tathAhi - ekapradezAvagADhaH ekasamayasthitikatvAdapradezo'pi syAt anekasamayasthitikatvAcca sapradezo'pi syAditi 'bhAvao bhayaNAe 'ti kSetrato'pradezo yos - | sAvekaguNakAlakatvAdapradezo'pi syAt anekaguNakAlakAditvAcca sapradezo'pi syAditi // atha kAlApradezaM bhAvApradezaM ca nirUpayannAha - 'jahA khettao evaM kAlao bhAvao'ti yathA kSetrato'pradeza ukta evaM kAlato bhAvatazcAsau vAcyaH, tathAhi - 'je kAlao appaese se dabao siya sappaese siya appaese' / evaM kSetrato bhAvatazca tathA - 'je bhAvao apparase se dabao siya sappaese siya appaese' evaM kSetrataH kAlatazceti // ukto'pradezo'tha sapradezamAha - 'je davao sappae se ' ityAdi, ayamarthaH - yo dravyato dvyaNukAditvena sapradezaH sa kSetrataH syAtsapradezo dvyAdipradezAvagAhitvAt syAdapradeza eka pradezAvagAhitvAt evaM kAlato bhAvatazca, tathA yaH kSetrataH sapradezo dvayAdipradezAvagAhityAt sa dravyataH sapradeza eva, dravyato'pradezasya dvyAdipradezAvagAhityAbhAvAt kAlato bhAvatazcAsau dvidhA'pi syAditi, tathA yaH kAlataH sapradezaH sa dravyataH kSetrato bhAvatazca dvidhA'pi syAt, tathA yo bhAvataH sapradezaH sa dravyakSetrakAlaidvidhA'pi syAditi sapradezasUtrANAM bhAvArtha iti // athaiSAmeva dravyAditaH sapradezApradezAnA malpabahutva vibhAgamAha - 'eesi Na' mityAdi sUtrasiddhaM, navaramasyaiva sUtroktAlpabahutvasya bhAvanArthaM gAthAprapaJca vRddhokto'bhidhIyate-- For Personal & Private Use Only 5 zataka uddezaH 8 dravya di pradeza zAnAmalpa bahutvaM sU 221 // 241 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94055575513454 vocchaM appAbahuyaM davekhettaddhabhAvao vAvi / apaesasappaesANa poggalANaM samAseNaM // 1 // daveNaM paramANU khettennegppesmogaaddhaa| kAleNegasamaiyA apaesA poggalA hoti ||2||[vrnnaadibhirityrthH] bhAveNaM apaesA egaguNA je havaMti vaNNAI / te cciya thovA jaMguNabAhalaM pAyaso || | dave // 3 // etto kAlAeseNa appaesA bhave asaMkhaguNA / kiM kAraNaM puNa bhave bhaNNati pariNAmabAhallA // 4 // bhAveNaM apaesA je te | | kAleNa huMti duvihAvi / duguNAdaovi evaM bhAvaNaM jAva'NaMtaguNA // 5 // kAlApaesayANaM evaM ekekao havati rAsI / ekekaguNaTThANammi | egaguNakAlayAIsu // 6 // AhANaMtaguNattaNamevaM kAlApaesayANaMti / jamaNaMtaguNaTThANesu hoti rAsIvi hu aNaMtA // 7 // bhaNNai egaguNA Navi aNaMtabhAgaMmi jaM aNaMtaguNA / teNAsaMkhaguNa cciya havaMti NANaMtaguNiyattaM // 8 // evaM tA bhAvamiNaM paDucca kAlApaesayA siddhA / paramA|NupoggalAisu davevi hu esa ceva gamo // 9 // emeva hoi khete egapaesAvagAhaNAIsuM / ThANaMtarasaMkaMtiM paDucca kAleNa maggaNayA // 10 // | saMkoyavikoyaMpi hu paDucca ogAhaNAe~ emeva / taha suhumabAyaranireyaseyasaddAipariNAmaM // 11 // evaM jo sabo cciya pariNAmo puggalANa iha samaye / taM taM paDucca esiM kAleNaM appaesattaM // 12 // kAleNa appaesA evaM bhAvApaesaehito / hoti asaMkhijaguNA siddhA pariNAmabAhallA // 13 // eto davAeseNa appaesA havaMti'saMkhaguNA / ke puNa te ! paramANU kaha te bahuyatti ! te suNasu // 14 // aNu | || 1 saMkhejapaesiya 2 asaMkha [ guNa] 3 'NataNaesiyA ceva 4 / cauro cciya rAsI poggalANa loe aNaMtANaM // 15 // tatthANaMtehiMto sutte'NaM-||2| tppesiehiNto| jeNa paesaTThAe bhaNiyA aNavo aNaMtaguNA // 16 // saMkhejatime bhAge saMkhejjapaesiyANa vaTuMti / navaramasaMkhejjapae-1 siyANa bhAge asaMkhaime // 17 // saivi asaMkhejapaesiyANa tesiM asaMkhabhAgate / bAhullaM sAhijai phuDamavasesAhiM rAsIhiM // 18 // jeNekarAsiNo ciya asaMkhabhAgeNa sesarAsINaM / teNAsaMkhejaguNA aNavo kAlApaesehiM // 19 // etto asaMkhaguNiyA havaMti khettApae For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 4 siyA samae / jaM to te savevi ya apaesA khettao aNavo // 20 // dupaesiyAiesuvi paesaparivaDiesu ThANesu / labbhai ikvikko ciya|8| 5 zatake prajJaptiH rAsI khettApaesANaM // 21 // etto khettAeseNa ceva sapaesayA asaMkhaguNA / egapaesogADhe mottuM sesAvagAhaNayA // 22 // te puNa dupae- uddezaH 8 abhayadevI-|sogAhaNAiyA sabapoggalA sesA / te ya asaMkhejaguNA avagAhaNaThANabAhullA // 23 // daveNa hoMti etto sapaesA poggalA visesahiyA / || dravyAdisayA vRttiH1 | kAleNa ya bhAveNa ya emeva bhave visesahiyA // 24 // bhAvAIyA vaTTA asaMkhaguNiyA jamappaesANaM / to sappaesayANaM khettAivisesapa pradezAprade| rivuDDI // 25 // mIsANa saMkama pai sapaesA khettao asaMkhaguNA / bhaNiyA saTThANe puNa thovacciya te gaheyavA // 26 // khetteNa sappa shaanaamlp||242|| | esA thovA davaTThabhAvao ahiyA / sapaesappAbahuyaM saTThANe atthao evaM // 27 // paDhamaM apaesANaM bIyaM puNa hoi. sappaesANaM / taiyaM bahutvaM sU221 * puNa mIsANaM appabahuM atthao tiNNi // 28 // ThANe ThANe vaDDai bhAvAINaM jamappaesANaM / taM ciya bhAvAINaM paribhassati sappaesANaM MI // 29 // ahavA khettAINaM jamappaesANa hAyae kmso| taM ciya khettAINaM parivaha sappaesANaM // 30 // avaroparappasiddhA vuDDI | hANI ya hoi dohaMpi / apaesasappaesANa poggalANaM slkkhnno|| 31 // te ceva te cauhivi jamuvacarijaMti poggalA duvihA / teNa | u vuDDI hANI tesiM aNNoNNasaMsiddhA // 32 // eesiM rAsINaM nidarisaNamiNaM bhaNAmi paccakkhaM / vuDDIeN sabapoggala jAvaM tAvANa lakkhAo MI // 33 // ekaM ca do ya paMca ya dasa ya sahassAI appaesANaM / bhAvAINaM kamaso cauNhavi jahovaiTThANaM // 34 ||nnuii paMcANauI aTThANauI taheva navanavaI / evaiyAiM sahassAI sappaesANa vivarIyaM // 35 // eesiM jahasaMbhavamatthovaNayaM karija rAsINaM / sabbhAvao ya // 242 // jANija te aNaMte jiNAbhihie // 36 / / dravye prAyeNa vyAdiguNA anantaguNAntAH kAlakatvAdayo bhavanti ekaguNakAlakAdayastvalpA iti bhaavH||3|| / 28 // ThANaTA atyao evaM // 27 // paDhama ayAciya te gaheyavA // 26 // sattA For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ayamarthaH-yo hi yasmin samaye yadvarNagandharasasparzasaGghAtabhedasUkSmatvabAdaratvAdipariNAmAntaramApannaH sa tasmin / samaye tadapekSayA kAlato'pradeza ucyate, tatra caikasamayasthitirityanye, pariNAmAzca bahava iti pratipariNAmaM kAlApradezasaMbhavAttadbahutvamiti 4 // etadeva bhAvyate-bhAvato ye'pradezA ekaguNakAlatvAdayo bhavanti te kAlato dvividhA api bhavanti-sapradezA apradezAzcetyarthaH, tathA bhAvena dviguNAdayo'pyanantaguNAntAH, 'eva'miti dvividhA api bhavanti, tatazca ekaguNakAlAd dviguNakAlAdiSu guNasthAnakeSu madhye ekaikasmin guNasthAnake kAlApradezAnAmekaiko rAzirbhavati, tatazcAnantatvAd guNasthAnakarAzInAmanantA eva kAlApradezarAzayo bhavanti // 5-6 // atha prerakaH-evamiti-yadi pratiguNasthAnakaM kAlApradezarAzayo'bhidhIyanta iti, atrottaram-, ayamabhiprAyaH-yadyapyanantaguNakAlatvAdInAmanantA rAzayastathA'pyekaguNakAlatvAdInAmanantabhAga eva te vartanta iti na tadvAreNa kAlApradezAnAmanantaguNatvaM api tvasaGkhyAtaguNatvameveti ||7-8||evN tAvat 'bhAva' varNAdipariNAmam 'ima' uktarUpamekAdhanantaguNasthAnavartinamityarthaHpratItya kAlApradezikAH pudgalAH siddhAH, kAlApradezatA vA pudgalAnAM 'siddhA' pratiSThitA, 'dravye'pi' dravyapariNAmamapyaGgIkRtya paramANvAdiSu 'eSa eva' bhAvapariNAmokta eva gmH-vyaakhyaa||9|| evameva' dravyapariNAmavad bhavati kSetre' kSetramadhikRtya ekapradezAvagADhAdiSu pudgalabhedeSu sthAnAntaragamanaM pratItya kAlena kAlApradezAnAM maargnnaa||10||ythaa kSetrataH evamavagAhanAdito'pItyetaducyateavagAhanAyAH saGkocaM vikocaM ca pratItya kAlApradezAH syuH, tathA sUkSmavAdarasthirAsthirazabdamanaH karmAdipariNAmaM ca pratItyeti // 11 // esiti pudglaanaamityrthH||12-13-14-15|| anantebhyaH anantapradezikaskandhebhyaH pradezArthatayA paramANavo For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 5 zatake uddezaH 8 dravyAdisapradezApradezAnAmalpa // 24 // | bahutvaM sU 221 'nantaguNAH sUtra uktAH, sUtraM cedam "savatthovAaNaMtapaesiyA khaMdhA davaDhayAe te ceva paesaTTayAe aNataguNA paramANupoggalA dabaTTayAe paesaTTayAe aNaMtaguNA saMkhejapaesiyA khaMdhA davaThThayAe saMkhejaguNA te ceva paesaThThayAe asaMkhejaguNA asaMkhejapaesiyA khaMdhA dabaThyAe asaMkhejaguNA te ceva paesahayAe asNkhejgunn"tti| saGkhyeyatame bhAge saGkhyAtapradezikAnAmasasyeyatame cAsaGkhyAtapradezikAnAmaNavo vartante, uktsuutrprmaannyaaditi||16-17|| (rAsIhiM) saGkhyeyapradezikAnantapradezakAbhidhAnAbhyAm , iha ca saGkhyAtapradezikarAzeH saGkhyAtabhAgavartitvAtteSAM svarUpatobahutvamavagamyate, anyathA tasyApyasaGkhyeyabhAge'nantabhAge vaa'bhvissynniti||18||'n zeSarAzyo riti, asyAyamarthaH-anantapradezikarAzeranantaguNAste, saGkhyAtapradezikarAzestu saGkhyAtabhAge, saGkhyAtabhAgasya ca vivakSayA nAtyantamalpatA, kAlataH sapradezeSvapradezeSu ca vRttimatAmaNUnAM bahutvAt , kAlApradezAnAM ca sAmayikatvenAtyantamalpatvAt kAlApradezebhyo'saGkhyAtaguNatvaM dravyApradezAnAmiti / etadbhAvanA ca vkssymaannsthaapnaato'vseyaa||19-20-21-22-23-24-25|| 'mizrANA'mityapradezasapradezAnAM mIlitAnAM saGkramaM prati-apradezebhyaH sapradezeSvalpabahutvavicAre saGkame kSetrataH sapradezA asaGkhyeyaguNAH kSetrato'pradezebhyaH sakAzAt, svasthAne punaH kevalasapradezacintAyAM stokA eva te kSetrataH sapradezA iti // 26 // etadevocyate-arthata iti vyAkhyAnApekSayA arthato-vyAkhyAnadvAreNa trii| 1-dravyArthatayA'nantapradezikAH skandhAH sarvastokAsta eva pradezArthatayA'nantaguNAH, paramANupudgalA dravyArthatayA pradezArthatayA'nantaguNAH, | saGkhyeyapradezikAH skandhA dravyArthatayA saGkhyeyaguNAH ta evaM pradezArthatayA'saGkhyAtaguNA asaGkhyAtapradezikAH skandhA dravyArthatayA'sayAtaguNA ta eva pradezArthatayA'saGkhyAtaguNAH // // 24 // For Personal & Private Use Only anww.jainelibrary.org Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradezeSu sahasraM vaddhatAmayAH, sapradezAstu navanavatyAnayA lakSaM samastapudgalAsteSu bhAvakAla NyalpabahutvAni bhavanti, sUtre tvekameva mishraalpbhutvmuktmiti||27|| yathA kila kalpanayA lakSaM samastapudgalAsteSu bhAvakAla dravyakSetrato'pradezAH krameNa ekadvipaJcadazasahasrasaGkhyAH , sapradezAstu navanavatyaSTanavatinavatipazcanavatisahasrasaGkhyAH, tatazca bhAvApradezebhyaH kAlApradezeSu sahasraM varddhate tadeva bhAvasapradezebhyaH kAlasapradezeSu hIyata ityevamanyatrApIti, sthApanA ceyam bhAvataH | kAlataH / dravyataH / kSetrataH ||28-29-30-3shaa catubhiriti-bhAvakAlAdibhirupacayantAM apra01000 apra02000 apra05000 apra010000 iti-vizeSyante // 32 // kalpanayA yAvantaH sarvapadlAstAvata | sapra0 sapra0 sapra0 sapra0 / lakSa iti // 33 // anantaraM pudgalA nirUpitAste ca jIvopa-||8| 99000 98000 95000 90000 grAhiNa iti jIvAMzcintayannAha bhantetti bhagavaM goyame jAva evaM vayAsI-jIvANaM bhaMte ! kiM vaTuMti hAyaMti avaDiyA ?, goyamA ! jIvA paNo vaDaMti no hAyaMti avddhiyaa| neraiyA NaM bhaMte ! kiM vaTuMti hAyaMti avaDiyA ?, goyamA ! neraiyA vahRtivi hAyaMtivi avaDhiyAvi, jahA neraiyA evaM jAva vemANiyA / siddhA NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! || siDA vaDaMti no hAyaMti avaTThiyAvi // jIvANaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM avaTTiyA[vi ?, sabaddhaM / neraiyA NaM bhiMte ! kevatiyaM kAlaM vaTuMti ?, goyamA ! ja0 egaM samayaM ukko0 AvaliyAe asaMkhejatibhAgaM, evaM hAyati, neraiyA NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM avaTThiyA ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukko cauccIsaM muhuttA, evaM sattasuvi puDhavIsu vahuMti hAyaMti bhANiyavaM, navaraM avaTThiesu imaM nANattaM, taMjahA-rayaNappabhAe puDhavIe For Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhihA sU222 vyAkhyA- aDatAlIsaM muhattA'sakara coisa rAtidiyANaM vAlu mAsaM paMka. domAsA'dhUma cattArimAsA'tamAe aha la 5 zatake prajJaptiH kAmAsA'tama tamAe bArasamAsA / asurakumArAvi vahuMti hAyaMti jahA neraiyA, avaDhiyA jaha0 ekaM samayaM ukko uddezaH8 abhayadevI aTThacattAlIsaM muhuttA, evaM dasavihAvi, egiMdiyA vahuMtivi hAyaMtivi avaTTiyAvi, eehiM tihivi jahanneNaM evaM jIvAdInAM yA vRttiH1 samayaM ukko AvaliyAe asaMkhejatibhAgaM, beiMdiyA vaTuMti hAyaMti taheva, avaDhiyA ja. ekaM samayaM ukko. do aMtomuhuttA, evaM jAva cariMdiyA, avasesA save vaTuMti hAyaMti taheva, avaTThiyANaM NANattaM imaM, taM0 nyaadiso||244|| pacayAdica samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do aMtomuhuttA, ganbhavatiyANaM cauccIsaM muhuttA, saMmucchimamagussANaM aTThacattAlIsaM muhuttA, ganbhavatiyamaNussANaM cauccIsaM muhuttA, vANamaMtarajotisasohammIsANesu aTThacattAlIsaM muhattA, saNaMkumAre aTThArasa rAtidiyAiM cattAlIsa yamuhu0, mAhiMde cauvIsaM rAtiMdi-12 yAiM vIsa ya mu0, baMbhaloe paMcacattAlIsaMrAtidiyAI, laMtae nauti rAtiMdiyAI, mahAmukke sarhi rAtidiyasataM, sahassAre do rAtiMdiyasayAI, ANayapANayANaM saMkhejA mAsA, AraNaccuyANaM saMkhejAI vAsAI, evaM gevejadevANaM vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyANaM asaMkhijAI vAsasahassAI, sabaTTasiddhe ya paliovamassa asaMkhejatibhAgo, evaM bhANiyara, vaDaMti hAyaMti jaha0 ekaM samayaMu. AvaliyAe asaMkhejatibhAgaM, avaTThiyANaM jNbhnniyN| // 244 // siddhA NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM vaTuMti ?, goyamA ! jaha0 ekaM samayaM ukko0 aDha samayA, kevatiyaM kAlaM avahiyA ?, goyamA ! jaha. ekasamayaM ukko0 chammAsA // jIvA NaM bhaMte ! kiM sovacayA sAvacayA sovacaya For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARCA sAvacayA niruvacayaniravacayA ?, goyamA ! jIvA No sovacayA no sAvacayA No sovacayasAvacayA nikvcynirvcyaa| egidiyA tatiyapae, sesA jIvA cauhivi padehivi bhANiyavA, siDA NaM bhaMte ! pucchA. goyamA ! siddhA sovacayA No sAvacayA No sovacathasAvacayA niruvacayaniravacayA / jIvA NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM niruvacayaniravacayA ?, goyamA ! sabaddhaM, neratiyA NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM sovacayA ?, goyamA ! jaha0 ekaM samayaM u0 AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM / kevatiyaM kAlaM sAvacayA ? evaM ceva / kevatiyaM kAlaM sovacayasAvacayA?, evaM cev| kevatiyaM kAlaM niruvacayaniravacayA ?, goyamA ! ja0 ekaM samayaM ukko0 vArasamu0 egidiyA save sovacayasAvacayA sabaddhaM sesA save sovacayAvi sAvacayAvi sovacayasAvacayAvi niruvacayaniravacayAvi jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhajatibhAgaM avaDhiehiM vakkaMtikAlo bhANiyo siddhANaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM sovacayA?,goyamA!jaha0 ekaM samayaM ukko aTTa samayA, kevatiyaM kAlaM niruvacaya niravacayA ?, jaha0 ekaM u0 chmmaasaa| sevaM bhaMte 2 // (sUtraM 222) // paMcamasae aTThamo uddeso smtto||5-8|| 'jIvA Na'mityAdi, 'neraiyA NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM avaTThiyA ?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkomAseNaM cauvIsamuhattaMti, kathaM 1, saptasvapi pRthivISu dvAdaza muhUrtAn yAvanna ko'pyutpadyate udvartate vA, utkRSTato virahakAlasyaivaMrUpatvAt , anyeSu punarvAdazamuhUrteSu yAvanta utpadyante tAvanta evodvartanta ityevaM caturviMzatimuhUrtAn yAva-14 nArakANAmekaparimANatvAdavasthitatvaM vRddhihAnyorabhAva ityarthaH, evaM ratnaprabhAdiSu yo yatrotpAdodvartanAviraha kAlazcatu NCCCCAM Jain Education Inter For Personal & Private Use Only IAlainelibrary.org Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 | // 245 // viMzatimuhUrttAdiko vyutkrAntipade'bhihitaH sa tatra teSu tattulyasya samasaGkhyAnAmutpAdodvarttanAkAlasya mIlanAd dviguNitaH sannavasthitakAlo'STacatvAriMzanmuhUrttAdikaH sUtrokto bhavati, virahakAlazca pratipadamavasthAnakAlArddhabhUtaH svayamabhyUhya iti / 'egiMdiyA vahU'tivi'tti teSu virahAbhAve'pi bahutarANAmutpAdAdalpatarANAM codvarttanAt, 'hAyaMtivi'tti bahutarANAmudvarttanAdalpatarANAM cotpAdAt, 'avaTThiyAvi'tti tulyAnAmutpAdAdudvarttanAcceti, 'etehiM tihivi'tti eteSu triSvapi ekendriyavRdvyAdiSvAvalikAyA asaGkhyeyo bhAgastataH paraM yathAyogaM vRddhyAderabhAvAt, 'do aMtomuhutta 'tti ekamantarmuhUrtta virahakAlo dvitIyaM tu samAnAnAmutpAdodvarttanakAla iti / 'ANayapANayANaM saMkhejjA mAsA AraNanuyANaM saMkhejjA vAsa'ti, iha virahakAlasya saGkhyAtamAsavarSarUpasya dviguNitatve'pi saGkhyAtatvamevetyataH saGkhyAtA mAsA ityAdyuktam, 'evaM gevejjadevANaM' ti iha yadyapi graiveyakAdhastanatraye saGkhyAtAni varSANAM zatAni madhyame sahasrANi uparime | lakSANi viraha ucyate tathApi dviguNite'pi ca saGkhyAtavarSatvaM na virudhyate, vijayAdiSu tvasaGkhyAtakAlo virahaH sa ca dviguNito'pi sa eva, sarvArthasiddhe palyopamasaGkhyeyabhAgaH so'pi dviguNitaH saGkhyeyabhAga eva syAdataeva uktaM 'vijayavejayaMtajayaMtAparAjiyANaM asaMkhejAiM vAsasahassAI' ityAdIti // jIvAdIneva bhaGgayantareNAha - 'jIvANa' mityAdi, 'sopacayAH' savRddhayaH prAktaneSvanyeSAmutpAdAt 'sApacayAH' prAktanebhyaH keSAJcidudvarttanAtsahAnayaH 'sopacaya sApa cayAH' utpAdodvarttanAbhyAM vRddhihAnyoryugapadbhAvAt nirupacayanirapacayAH utpAdodvarttanayorabhAvena vRddhihAnyorabhAvAt, nanUpacayo vRddhirapacayastu hAniH, yugapadvayAbhAvarUpaJcAvasthitatvaM, evaM ca zabdabhedavyatirekeNa ko'nayoH sUtrayorbhedaH ?, For Personal & Private Use Only 5 zataka uddezaH 8 jIvAdInAM vRddhihA nyAdi sopacayAdica sU 222 // 245 // Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ucyate, pUrva pariNAma(mANa)mAtramabhipretam , iha tu tadanapekSamutpAdodvartanAmAtra, tatazceha tRtIyabhaGgake pUrvoktavRddhayAdivika pAnAM trayamapi syAt , tathAhi-bahutarotpAde vRddhirbahuttarodvarttane ca hAniH, samotpAdodvartanayozcAvasthitatvamityevaM bheda iti / 'egidiyA taiyapae'tti sopacayasApacayA ityarthaH, yugapadutpAdodvartanAbhyAM vRddhihAnibhAvAt , zeSabhaGgakeSu tu te na saMbhavanti, pratyekamutpAdodvarttanayostadvirahasya cAbhAvAditi / 'avaDhiehiMti nirupacayanirapacayeSu 'vakkaMtikAlo bhANiyaco'tti virahakAlo vaacyH|| paJcama zate'STamaH // 5-8 // 645555555 idaM kilArthajAtaM gautamo rAjagRhe prAyaH pRSTavAn bahuzo bhagavatastatra vihArAditi rAjagRhAdisvarUpanirNayaparasutraprapaJcaM navamoddezakamAha teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva evaM vayAsI-kimidaM bhaMte ! nagaraM rAyagihaMti pavuccai ?, kiM puDhavI nagaraM hai rAyagihaMti pavuccai, AU nagaraM rAyagihaMti pavuccai ? jAva vaNassai ?, jahA eyaNuddesae paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM vattavayA tahA bhANiyatvaM jAva sacittAcittamIsayAI davAI nagaraM rAyagihaMti pavuccai ?, goyamA! puDhavIvi nagaraM rAyagihaMti pavuccai jAva sacittAcittamIsiyAI davAI nagaraM rAyagihaMti pavuccai / se keNaTeNaM ?, goyamA ! puDhavI jIvAtiya ajIvAtiya nagaraM rAyagihaMti pavucaI jAva sacittAcittamIsiyAI davAiM jIvAtiya ajIvAtiya nagaraM rAyagihaMti pavuJcati se teNaDhaNaM taM ceva // (sUtraM 223) // ti pavuccai jAva sacittAtacittamIsayAI davAI nagara eyaNa desae paMciMdiyatiriksa For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatvaM vyAkhyA-18|| teNa'mityAdi, 'jahA eyaNudesae'tti ejanoddezako'syaiva paJcamazatasya saptamaH, tatra paJcendriyatiryagvaktavyatA 'TaGkA || 5 zatake prajJaptiH kUDA selA siharItyAdikA yoktA sA iha bhaNitavyeti, atrottaraM-'puDhavIvi nagara'mityAdi, pRthivyAdisamudAyo rAja- uddezaH9 abhayadevI-15 yA vRttiHzata | gRhaM, na pRthivyAdisamudAyAdRte rAjagRhazabdapravRttiH, 'puDhavI jIvAiya ajIvAiya nagaraM rAyagihaMti pavuccaI'tti | |4|| jIvAjIvasvabhAvaM rAjagRhamiti pratItaM, tatazca vivakSitA pRthivI sacetanAcetanatvena jIvAzcAjIvAzceti rAjagRhamiti 18 naaraajgR||246|| procyata iti // pudgalAdhikArAdidamAha sU 223 se nUrNa bhaMte ! diyA ujjoe rAtiaMdhayAre?,haMtA goyamA!jAva aNdhyaare| se keNaTeNaM01.goyamA ! diyA subhA nArakAdI poggalA subhe poggalapariNAme rAtiM asubhA poggalA asubhe poggalapariNAme se teNaTeNaM neraiyA NaM bhaMte ! kinAM mudyo| ujjoe aMdhayAre?,goyamA! neraiyANaM no ujjoe aMdhayAre se keNaTeNaM01,goyamAneraiyA NaM asuhA poggalA asubhe tAndhakArI poggalapariNAme se teNaDeNaM asurakumArANaM bhaMte ! kiM ujjoe aMdhayAre?,goyamA! asurakumArANaM ujjoe no sU 224 aMdhayAre / se keNaTeNaM ?, goyamA! asurakumArANaM subhApoggalA subhepoggalapariNAme, se teNaTeNaM evaM vuccai, evaM jAva thaNiya kumArANaM, puDhavikAiyA jAva teiMdiyA jhaaneriyaa|curidiyaannN bhaMte ! kiM ujjoe aMdhayAre ?, goyamA ! ujjoevi aMdhayArevi, se keNaTTeNaM01,goyamA! cariMdiyANaM subhAsubhA poggalA subhAsubhe pogga-1 // 246 // lapariNAme, se teNatuNaM evaM jAva maNussANaM / vANamaMtarajotisavemANiyA jahA asurakumArA // (sUtraM 224) // asthi NaM bhaMte ! neraiyANaM tatthagayANaM evaM pannAyati-samayAti vA AvaliyAti vA jAva osa dain Education International For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ppiNIti vA ussappiNIti vA, No tiNaDhe samaDhe / se keNaTTeNaM jAva samayAti vA AvaliyAti vA osa. ppiNIti vA ussappiNIti vA?, goyamA ! ihaM tesiM mANaM ihaM tesiM pamANaM ihaM tesiM paNNAyati, taMjahA-8 samayAti vA jAva ussappiNIti vA, se teNaTeNaM jAva no evaM paNNAyae, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA, evaM jAva paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM, atthi NaM bhaMte ! maNussANaM ihagayANaM evaM pannAyati, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA ?, haMtA ! atthiM / se keNa?NaM0 1 goyamA ! ihaM, tesiMmANaM ihaM & ceva tesiM evaM paNNAyati, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA se teNa0 vANamaMtarajotisavemANi yANaM jahA neraiyANaM // (sUtraM 225) // | 'se gRNa'mityAdi, 'divA subhA poggala'tti 'divA' divase zubhAH pudgalA bhavanti, kimuktaM bhavati ?-zubhaH pudgalapariNAmaH sa cArkakarasamparkAt, ratti'ti rAtrau 'neraiyANaM asubhA poggala'tti tatkSetrasya pudgalazubhatAnimittabhUtaravikarAdiprakAzakavastuvarjitatvAt , 'asurakumArANaM subhA poggala'tti tadAzrayAdInAM bhAsvaratvAt / 'puDhavikAie' ityAdi, pRthivIkAyikAdayastrIndriyAntA yathA nairayikA uktAstathA vAcyAH, eSAM hi nAstyudyoto'ndhakAraM cAsti, pudgalAnAmazubhatvAt , iha ceyaM bhAvanA-eSAmetatkSetre satyapi ravikarAdisaMparke eSAM cakSurindriyAbhAvena dRzyavastuno ra darzanAbhAvAcchubhapudgalakAryAkaraNenAzubhAH pudgalA ucyante tatazcaiSAmandhakArameveti / 'cariMdiyANaM subhAsubhe poggala'tti eSAM hi cakSuHsadbhAve ravikarAdisadbhAve dRzyArthAvabodhahetutvAcchubhAH pudgalAH, ravikarAdyabhAve tvarthAvabodhAjanaka dan Education International For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5% | 5 zatake vyAlyA prAptiH abhayadevIyA vRttiH1 CE%A5% uddezaH9 nArakAdInAM samayAdyabhAvaH sU 225 // 247 // svAdazubhA iti // pudgalA dravyamiti tacintA'nantaraM kAladravyacintAsUtram-tattha gayANaM ti narake sthitaiH SaSThyAstRtIyArthatvAt , 'evaM paNNAyati'tti evaM hi prajJAyate 'samayAiva'tti samayA iti vA 'ihaMtesiM'ti 'iha' mAnuSyakSetre 'teSAM' samayAdInAM 'mAnaM' parimANam , AdityagatisamabhivyaGgyatvAttasya, Adityagatezca manuSyakSetra eva bhAvAt narakAdau svabhAvAditi, 'ihaM tesiM pamANaM'ti 'iha' manuSyakSetre teSAM-samayAdInAM pramANaM-prakRSTaM mAnaM sUkSmamAnamityarthaH, tatra muhUrtastAvammAnaM tadapekSayA lavaH sUkSmatvAtpramANaM tadapekSayA stokaH pramANaM lavastu mAnamityevaM neyaM yAvatsamaya iti, tatazca 'ihaM tesimityAdi, 'iha' martyaloke manujaisteSAM-samayAdInAM sambandhI 'evaM vakSyamANasvarUpaM samayatvAdyeva jJAyate, tadyathA-'samayA iti ve'tyAdi, iha ca samayakSetrAdvahirvatinAM sarveSAmapi samayAdyajJAnamavaseyaM, tatra samayAdikAlasyAbhAvena tadvyavahArAbhAvAt , tathA paJcendriyatiryaJco bhavanapativyantarajyotiSkAzca yadyapi kecit manuSyaloke santi tathApi te'lpAH prAyastadavyahAriNazca itare tu bahava iti tadapekSayA te na jAnantItyucyata iti // kaalniruupnnaa|dhikaaraadraabindivlkssnnvishesskaalniruupnnaarthmidmaah| teNaM kAleNaM 2 pAsAvacijAtetherAbhagavaMto jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ThiccA evaM vadAsI-se nUNaM bhaMte ! asaMkhejje loe arNatA rAtidiyA uppajiMsu vA uppajjati vA uppajissaMti vA vigachisuvA vigacchaMti vA vigacchissaMti vA parittA rAtidiyA upajiMsu vA 3 vigachisu vA 31,haMtA ajo! asaMkheje loe aNaMtArAtidiyA taM ceva, se keNa?NaM jAva vigacchi 80-% // 247 // ENCY For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |ssaMtiyA,senUrNa bhaMte! ajopAseNaM arahayA purisAdANIeNaM sAsae loe vuhae aNAdIe aNavadagge paritte parivuDe hehA vicchiNNe majjhe saMkhitte upi visAle ahe paliyaMkasaMThie majjhe varavairaviggahite uppi uddhamuIgAkArasaMThie tesiM ca NaM sAsayaMsi logaMsi aNAdiyaMsi aNavadaggaMsi parisaMsi parivuDaMsi heTTA vicchinnaMsi majhe saMkhitaMsi uvi visAlaMsi ahe paliyaMkasaMThiyaMsi majjhe varavairaviggahiyaMsi uppi uddhamuhaMgAkArasaMThiyaMsi aNaMtA jIvaghaNA uppajitsA 2 nilIyaMti parisA jIvaghaNA uppajjitsA 2 nilIyaMti se nUNaM bhUe uppanne vigae pariNae ajIvahiM lokati palokai, je lokaha se loe ?, haMtA bhagavaM [te] 1, se teNaDheNaM ajo! 4aa evaM vuccai asaMkhejje taM ceva / tappabhitiM ca NaM te pAsAvaccejA therA bhagavaMto samaNaM bhagavaM mahAvIraM paJcabhijANaMti sabana saghadarisI [graM0 3000 ], tae NaM te therA bhagavaMto samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasaMti 2 // evaM vadAsi-icchAmi NaM bhaMte ! tumbhaM aMtie cAujjAmAo dhammAo paMcamahatvaiyaM sappaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajisA viharitsae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kareha,taeNaMtepAsAvaccijAtherA bhagavaMto jAva | carimehiM ussAsanissAsehiM siddhA jAva sabadukkhappahINA atthegatiyA devA devaloesu uvavannA // (sUtraM 226) // kativihA NaM bhaMte ! devalogA paNNattA ?, goyamA ! cauvihA devalogA paNNattA, taMjahAbhavaNavAsIvANamaMtarajotisiyavemANiyabhedeNa, bhavaNavAsI dasavihA vANamaMtarA aTTavihA joisiyA paMcavihA vemANiyA duvihA / gAhA-kimiyaM rAyagihaMti ya ujjoe aMdhayAra samae y| pAsaMtivAsi pucchA rAtiM CROCREACOCOLORDCOREOGREGOROC For Personal & Private Use Only aw.jainelibrary.org Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vyAkhyA. diya devalogA y||1|| sevaM bhaMte ! 2tti // (sUtraM 227 ) // paMcamesae navamo uddeso smtto||5-1|| | 5 zatake prajJaptiH // teNaM kAleNa'mityAdi, tatra 'asaMkheje loe'tti asaGkhyAte'saGkhyAtapradezAtmakatvAt loke-caturdazarajvAtmake kSetra-|||| uddezaH 9 abhayadevI |loke AdhArabhUte 'aNaMtA rAiMdiya'tti anantaparimANAni rAtrindivAni-ahorAtrANi 'uppajiMsu vA'ityAdi utpa-15 pArthApatyayA vRttiH1 nAni vA utpadyante vA utpatsyante vA, pRcchatAmayamabhiprAyaH-yadi nAmAsaGkhyAto lokastadA [kathaM ] tatrAnantAni tAni praznorAtrikathaM bhavitumarhanti !, alpatvAdAdhArasya mahattvAccAdheyasyeti, tathA 'parittA rAiMdiya'tti parIttAni-niyataparimANAni | ndivaan||248|| ntye devalo| nAnantAni, ihAyamabhiprAyaH-yadyanantAni tAni tadA kathaM parIttAni ? iti virodhaH, atra hantetyAdhuttaraM, atra cAyama kAzca | bhiprAyaH-asaGkhyAtapradeze'pi loke'nantA jIvA varttate, tathAvidhasvarUpatvAd, ekatrAzraye sahasrAdisaGkhyapradIpaprabhA iva, sU226|te caikatraiva samayAdike kAle'nantA utpadyante vinazyanti ca, sa ca samayAdikAlasteSu sAdhAraNazarIrAvasthAyAmananteSu 227 pratyekazarIrAvasthAyAM ca parItteSu pratyeka vartate, tatsthitilakSaNaparyAyarUpatvAttasya, tathA ca kAlo'nantaH parIttazca bhavatIti, evaM cAsaGkhyeye'pi lokeM rAtrindivAnyanantAni parIttAni ca kAlatraye'pi yujyanta iti // etadeva praznapUrvakaM tatsaMmatajinamatena darzayannAha-se nUNa mityAdi, "bhetti bhavatAM sambandhinA 'ajjo'tti he AryAH! 'purisAdANIeNaM'ti | puruSANAM madhye AdAnIyaH-AdeyaH puruSAdAnIyastena 'sAsae'tti pratikSaNasthAyI, sthira ityarthaH, 'buie'tti uktaH, sthir-||||248|| |zcotpattikSaNAdArabhya syAdityata Aha-'aNAie'tti anAdikaH, sa ca sAnto'pi syAdbhavyatvavadityAha-'anava| yagge'tti anavadanA-anantaH 'parittetti parimitaH pradezataH, anena lokasyAsayeyatvaM pArzvajinasyApi saMmatamiti | -NCRACANCIENC0" dan Education International For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344444444444444 darzitam / tathA 'parivuDe'tti alokena parivRtaH 'heTThA vicchinnetti saptarajuvistRtatvAt 'majhe saMkhittetti ekarajjuvistAratvAt 'uppiM visAle'tti brahmalokadezasya paJcarajjuvistAratvAt, etadevopamAnataH prAha-'ahe paliyaMkasaMThie'tti uparisaGkIrNatvAdhovistRtatvAbhyAM 'majjhe varavairaviggahie'tti varavajravadvigrahaH-zarIramAkAro madhyakSAmatvena yasya sa tathA, svArthikazcekapratyayaH,'uppi uddhamuiMgAgArasaMThie'tti Uona tu tirazcIno yo mRdaGgastasyAkAreNa saMsthito yaH sa tathA, mallakasaMpuTAkAra ityarthaH, 'aNaMtA jIvaghaNa'tti 'anantAH' parimANataH sUkSmAdisAdhAraNazarIrANAM vivakSitatvAt , santatyapekSayA vA'nantAH, jIvasantatInAmaparyavasAnatvAt , jIvAzca te ghanAzcAnantaparyAyasamUharUpatvAdasaGkhyeyapradezapiNDarUpatvAcca jIvaghanAH, kimityAha-'uppajjitteti utpadyotpadya 'vilIyante' vinazyanti, tathA 'parIttA' pratyekazarIrA anapekSitAtItAnAgatasantAnatayA vA saGkSisAH, jIvaghanA ityAdi tathaiva, anena ca prazne yaduktam 'aNaMtA rAIdiyA'ityAdi tasyottaraM sUcitaM, yato'nantaparIttajIvasambandhAtkAlavizeSA apyanantAH parIttAzca vyapadizyante'to virodhaH parihRto bhavatIti / atha lokameva svarUpata Aha-se (nUrNa) bhUe'tti yatra jIvaghanA utpadya 2 vilIyante sa loko bhUtA-sadbhUto bhavanadharmayogAt , sa cAnutpattiko'pi syAd yathA nayamatenAkAzamata Aha-utpannaH, evaM vidhazcAnazvaro'pi syAd yathA vivakSitaghaTAbhAva ityata Aha-vigataH, sa cAnanvayo'pi kila bhavatItyata Aha-pariNataH-paryAyAntarANi Apanno na tu niranvayanAzena nssttH| atha kathamayamevaMvidho nizcIyate ? ityAha-'ajIvahiM ti 'ajIvaiH' pudgalAdibhiHsattAM bibhradbhirutpadyamAnairviMgacchadbhiH pariNamadbhizca lokAnanyabhUtaiH 'lokyate' nizcIyate 'pralokyate' prakarSaNa nizcIyate, bhUtAdi Jain Educationine For Personal & Private Use Only how.jainelibrary.org Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH 1 8 // 249 // dharmako'yamiti, ata eva yathArthanAmA'sAviti darzayannAha - 'je lokai se loe'si yo lokyate - vilokyate pramANena sa loko-lokazabdavAcyo bhavatIti, evaM lokasvarUpAbhidhAyaka pArzvajinavacanasaMsmaraNena svavacanaM bhagavAn samarthitavAniti / 'sapaDikkamaNaM' ti AdimAntimajinayorevAvazyaM karaNIyaH sapratikramaNo dharmo'nyeSAM tu kadAcitpratikramaNaM, Aha ca"sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimagANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1 // ti // anantaraM 'devaloesu uvavannA' ityuktamato devalokaprarUpaNasUtram - 'kativihA Na' mityAdi // paJcamazate navamoddezakaH // 5-9 // anantaroddezakAnte devA uktA iti devavizeSabhUtaM candraM samuddizya dazamoddezakamAha, tasya cedaM sUtram - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAmaM nayarI jahA paDhamillo uddesao tahA neyaco esovi, navaraM caMdimA bhANiyA / (sUtraM 228 ) / paMcame sae dasamo uddeso samatto // 5-10 // paMcamaM sayaM samataM // 5 // 'te kAle 'mityAdi, etacca candrAbhilApena paJcamazatakaprathamoddezakavanneyamiti // paJcamazate dazamaH // 5-10 // "zrIrohaNAdreriva paJcamasya, zatasya devAniva sAdhuzabdAn / vibhidya kuzyeva budhopadiSTyA, prakAzitAH sanmaNivanmayA'rthAH // 1 // 1 pUrvasya pazcimasya ca jinasya sapratikramaNo dharmaH, madhyamAnAM jinAnAM kAraNajAte pratikramaNaM // 1 // tIrtha iti gamyate A 4646 Jain Education Internacional SCHERCHECKS46666666 // samAptaM paJcamaM zatamiti // 5 // 13464644664 For Personal & Private Use Only 5 zatake uddezaH 10 candravaka vyatA sU 228 // 249 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThaM zatakam // vaNati mahAvedano mahAnizAlA badhyante ityArthAbhidhAnAcamA 5 bhavie'tti bhavyo CUSSROSCARSA vyAkhyAtaM vicitrArtha paJcamaM zataM, athAvasarAyAtaM tathAvidhameva SaSThamArabhyate, tasya coddezakArthasaGgrahaNI gAtheyam veyaNa 1 AhAra 2 mahassave ya 3 sapaesa 4 tamue y5|| bhavie 6 sAlI 7 puDhavI 8 kamma 9 annautthI 10 dasa chaTThagaMmi sae // 1 // 'veyaNe'tyAdi, tatra 'veyaNa'tti mahAvedano mahAnirjara ityAdyarthapratipAdanaparaH prathamaH 1 'AhAra'tti AhArAdyarthAbhidhAyako dvitIyaH 2'mahassave yatti mahAzravasya pudgalA badhyante ityAdyarthAbhidhAnaparastRtIyaH 3 'sapaesa'tti sapradezo jIvo'pradezo vA ityAcAbhidhAyakazcaturthaH 4 'tamue yatti tamaskAyArthanirUpaNArthaH paJcamaH 5'bhavie'tti bhavyonArakatvAdinotpAdasya yogyastadvaktavyatA'nugataH SaSThaH 6 'sAli'tti zAlyAdidhAnyavaktavyatA''zritaH saptamaH 7 'puDhavi'tti ratnaprabhAdipRthivIvaktavyatA'rtho'STamaH 8 'kamma'tti karmabandhAbhidhAyako navamaH 9 'anautthi'tti anyayUthikavaktavyatAoM dazamaH 10 iti / se nUrNa bhaMte ! je mahAveyaNe se mahAnijare je mahAnijare se mahAvedaNe, mahAvedaNassaya appavedaNassa ya se & see je pasatthanijarAe ?, haMtA goyamA ! je mahAvedaNe evaM ceva / chaTThasattamAsu NaM bhaMte ! puDhavIsu neraiyA mahAveyaNA, haMtA mahAveyaNA, te NaM bhaMte ! samaNehiMto niggaMthehiMto mahAnijjaratarA ?, goyamA ! No tiNaTe Jain Education Mant For Personal & Private Use Only whainelibrary.org Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijare vyAkhyA- samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai je mahAvedaNe jAva pasatthanijarAe ?, goyamA ! se jahAnAmae-duve vatthA 6 zatake prajJapti:- siyA, ege vatthe kaddamarAgaratte ege vatthe khaMjaNarAgaratte, eesi NaM goyamA ! doNhaM vatthANaM kayare vatthe uddezaH 1 abhayadevI | dudhoyatarAe ceva duvAmatarAe ceva duparikammatarAe ceva kayare vA vatthe sudhoyatarAe ceva suvAmatarAe ceva vastradRSTAyA vRttiH suparikammatarAe ceva ?, je vA se vatthe kaddamarAgarate je vA se vatthe khaMjaNarAgaratte, bhagavaM! tattha NaM je ramantena mahA vednaalp||25|| se vatthe kaddamarAgaratte se NaM vatthe dudhoyatarAe ceva duvAmatarAe ceva dupparikammatarAe ceva, evAmeva goyamA! neraiyANaM pAvAI kammAI gADhIkayAI cikkaNIkayAI(a)siDhilIkayAI khilIbhUyAI bhavaMti saMpagAdapi ya NaM 8 sU229 te vedaNaM vedemANA No mahAnijjarA No mahApajjavasANA bhavaMti se jahA vA keha purise ahigaraNaM AkoDemANe mahayA 2 saddeNaM mahayA 2 ghoseNaM mahayA 2 paraMparAghAeNaM No saMcAei tIse ahigaraNIe keI ahA-2 bAyare poggale parisADittae evAmeva goyamA ! neraiyANaM pAvAI kammAI gADhIkayAiM jAva no mahApajjavasANAI bhavaMti, bhagavaM! tattha je se vatthe.khaMjaNarAgaratte se NaM vatthe sudhoyatarAe ceva suvAmatarAe ceva suparikammatarAe ceva, evAmeva goyamA! samaNANaM niggaMdhANaM ahAbAyarAI kammAiM siDhilIkayAI nihi-|| diyAI kammAI vippariNAmiyAI khippAmeva viddhatthAI bhavaMti,jAvatiyaM tAvatiyaMpiNaM te vedaNaM vedemANe mahA-||8|| // 250 // nijarA mahApajjavasANA bhavaMti, se jahAnAmae-kei purise sukkataNahatthayaM jAyateyaMsi pakkhivejjA se nUNaM goyamA ! se sukke taNahatthae jAyateyaMsi pakkhittesamANe khippAmeva masamasAvijjati?, haMtA masamasAvijjati, For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evAmeva goyamA ! samaNANaM niggaMthANaM ahAbAyarAI kammAI jAva mahApajjavasANA bhavaMti, se jahAnAmae kei purise tattaMsi ayakavallaMsi udagabiMdU jAva haMtA viddhaMsamAgacchai, evAmeva goyamA ! samaNANaM niggaMthANaM jAva mahApajavasANA bhavaMti, se teNaTeNaM je mahAvedaNe se mahAnijjare jAva nijarAe // (sUtraM 229) // _ 'se nUNaM bhaMte ! je mahAveyaNe ityAdi, 'mahAvedanaH' upasargAdisamudbhUtaviziSTapIDaH 'mahAnirjara' viziSTakarmakSayaH, anayozcAnyo'nyAvinAbhUtatvAvirbhAvanAya 'je mahAnijare'ityAdi pratyAvarttanamityekaH praznaH, tathA mahAvedanasya cAlpavedanasya ca madhye sa zreyAn yaH 'prazastanirjarAkaH' kalyANAnubandhanirjara ityeSa ca dvitIyaH praznA, praznatA ca kAkupAThAdavagamyA, hantetyAdhuttaraM, iha ca prathamapraznasyottare mahopasargakAle bhagavAna mahAvIro jJAtaM, dvitIyasyApi sa evopasargAnupasargAvasthAyAmiti / yo mahAvedanaH sa mahAnirjara iti yaduktaM tatra vyabhicAraM zaGkamAna Aha-chaTThI'tyAdi, 'dudhoyatarAe'tti duSkarataradhAvanaprakriyaM 'duvAmatarAe'tti 'durvAmyatarakaM' dustyAjyatarakalaGka 'dupparikammatarAe'tti kaSTakarttavyatejojananabhaGgakaraNAdiprakriyam , anena ca vizeSaNatrayeNApi durvizodhyamityuktaM, 'gADhIkayAIti AtmapradezaiH saha gADhabaddhAni sanasUtragADhabaddhasUcIkalApavat 'cikkaNIkayAIti sUkSmakarmaskandhAnAM sarasatayA parasparaM gADhasambandhakaraNato durbhedIkRtAni tathAvidhamRtpiNDavat '(a)siDhilIkayAIti nidhatvAni sUtrabaddhAgnitaptalohazalAkAkalApa|vat 'khilIbhUtAni' anubhUtivyatiriktopAyAntareNa kSapayitumazakyAni nikAcitAnItyarthaH, vizeSaNacatuSTayenApyetena ||4| durvizodhyAni bhavantItyuktaM bhavati, evaM ca 'evAmeve' tyAdyupanayavAkyaM sughaTanaM syAd, yatazca tAni durvizodhyAni syustataH Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 25 // nirjare 'saMpagADha'mityAdi 'no mahApajjavasANA bhavati'tti, anena mahAnirjarAyA abhAvasya nirvANAbhAvalakSaNaM phalamakta 6 zatake | miti nAprastatatvamityAzaGkanIyamiti / tadevaM yo mahAvedanaH sa mahAnijera iti viziSTajIvApekSamavagantavyaM na panAra uddezaH 1 kAdikliSTakarmajIvApekSaM, yadapi yo mahAnirjaraH sa mahAvedana ityuktaM tadapi prAyika, yato bhavatyayogI mahAnirjaro mahA- 18 vastradRSTAvedanastu bhajanayeti / 'ahigaraNi'tti adhikaraNI yatra lohakArA ayodhanena lohAni kuTTayanti 'AuDemANe'ti ntena mahAAkuTTayan 'saddeNaM'ti ayodhanaghAtaprabhaveNa dhvaninA puruSahukRtirUpeNa vA 'ghoseNaM'ti tasyaivAnunAdena 'paraMparAdhA | vedanAlpaeNaM'ti paramparA-nirantaratA tatpradhAno ghAtaH-tADanaM paramparAghAtastena uparyuparighAtenetyarthaH, 'ahAbAyare'tti sthala| prakArAn, 'evAmeve'tyAdyupanaye 'gADhIkayAI'ityAdivizeSaNacatuSkeNa duSparizATanIyAni bhavantItyuktaM bhavati. sU229 'sudhoyatarAe'ityAdi, anena suvizodhyaM bhavatItyuktaM syAt , 'ahAbAyarAIti sthUlataraskandhAnyasArANItyarthaH siddhilIkayAIti zlathIkRtAni mandavipAkIkRtAni 'niTTiyAiM kayAIti nissattAkAni vihitAni 'vipariNAmiyAI'ti vipariNAmaM nItAni sthitighAtarasaghAtAdibhiH, tAni ca kSiprameva vidhvastAni bhavanti, ebhizca vizeSaNaiH suvizodhyAni bhavantItyuktaM syAttatazca 'jAvaiya'mityAdi // anantaraM vedanA uktA, sA ca karaNato bhavatIti karaNasUtraM, ttr| kativihe gaM bhaMte ! karaNe pannatte ?, goyamA ! caubihe karaNe pannatte, taMjahA-maNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe / raiyANaM bhaMte ! kativihe karaNe pannatte ?, goyamA ! cauvihe pannatte, taMjahA-maNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe 4[cau0], paMciMdiyANaM sabesiM cauvihe karaNe pnnte| egidiyANaM duvihe-kAyakaraNe ya - CADRESSES For Personal & Private Use Only wow.jainelibrary.org Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kakaraNe ya, vigaleMdiyANaM 3-vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe / neraiyANaM bhaMte ! kiM karaNao asAyaM & veyaNaM veyaMti akaraNao asAyaM veyaNaM vedeti ?, goyamA ! neraiyANaM karaNao asAyaM veyaNaM veyaMti no akAda raNao asAyaM veyaNaM veyaMti, se keNatuNaM0 ?, goyamA ! neraiyANaM caubihe karaNe pannate. taMjahAmaNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe, iceeNaM caubiheNaM asubheNaM karaNeNaM neraiyA karaNao asAyaM veyaNaM veyaMti no akaraNao, se teNaDhaNaM0 / asurakumArANaM kiM karaNao akaraNao. goyamA!karapANao no akaraNao, se keNaTeNaM. 1, goyamA ! asurakumArANaM caubihe karaNe paNNate. taMjahA4AmaNakaraNe vayakaraNe kAyakaraNe kammakaraNe, icceeNaM subheNaM karaNeNaM asurakumArANaM karaNao sAyaM veyaNaM MIyaMti no akaraNao, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM evAmeva pucchA, navaraM icceeNaM subhAsu bheNaM karaNeNaM puDhavikAiyA karaNao vemAyAe veyaNaM veyaMti no akaraNao, orAliyasarIrA save subhAsubheNaM vemAyAe / devA subheNaM sAyaM // (sUtraM 230) // jIvA NaM bhaMte ! kiM mahAveyaNA mahAnijarA 1 mahAvedaNA appanijarA2appavedaNA mahAnijarA 3 appavedaNA appanijarA 41, goyamA atyaMgatiyA jIvA mahAvedaNA mahAnijarA 1 atthegatiyA jIvA mahAveyaNA appanijarA 2 atthegatiyA jIvA appavedaNA mahAnijarA 3 atthegatiyA jIvA appavedaNA appanijarA 4|se keNaTeNaM0 1, goyamA ! paDimApaDivannae aNa& gAre mahAvedaNe mahAnijare chaTThasattamAsu puDhavIsu neraiyA mahAvedaNA appanijarA selesiM paDivannae aNa Jain Education Intemarora For Personal & Private Use Only nelibrary.org Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA gAre appavedaNe mahAnijare aNuttarovavAiyA devA appavedaNA appanijarA, sevaM bhaMte rtti||-mhvednney vatthe prajJaptiH kaddamakhaMjaNamae ya ahigaraNI / taNahatthe ya kavalle karaNa mahAvedaNA jIvA // 1 // (sUtraM 231) // sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| chaTThasayassa paDhamo uddeso samatto // 6-1 // yAvRttiH1 _ 'kammakaraNaM ti karmaviSayaM karaNaM-jIvavIrya bandhanasaGkramAdinimittabhUtaM karmakaraNaM 'vemAyAe'tti vividhamAtrayA // 252 // kadAcitsAtAM kdaacidsaataamityrthH|| 'mahAveyaNe ityAdi saGgrahagAthA gatArthA // SaSThe zate prthmoddeshkH|| 6-1 // anantaroddezake ya ete savedanA jIvA uktAste AhArakA api bhavantItyAhAroddezakaH rAyagihaM nagaraM jAva evaM vayAsI-AhAruddeso jo pannavaNAe so sabo niravaseso neyavo / sevaM bhaMte ! 8|| sevaM bhaMte !tti (sUtraM 232) // chaTe sae bIo uddeso smtto||6-2|| sa ca prajJApanAyAmiva dRzyaH, evaM cAsau-'neraiyA NaM bhaMte ! kiM saccittAhArA 1 accittAhArA 2 mIsAhArA 3 ?,| goyamA ! no saccittAhArA 1 accittAhArA 2 no mIsAhArA 5 ityAdi // SaSThazate dvitIyoddezakaH // 6-2 // anantaroddezake pudgalA AhAratazcintitAH, iha tu bandhAdita ityevaMsambandhasya tRtIyoddezakasyAdAvarthasaGgrahagAthAdvayambahukammavatthapoggalapayogasAvIsasA ya sAdIe / kammahitIsthisaMjaya sammaddihI ya sannI ya // 1 // bhavie daMsaNa pajatte bhAsaaparitta nANajoge ya / uvaogAhAragasuhamacarimabaMdhIya appabahuM // 2 // . |6 zatake uddezaH1 karaNaM vedanAnirjara sU 230231 uddezaH 2 AhAraH sU 232 2 // For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 'bahukammetyAdi, 'bahukammati mahAkarmaNaH sarvataH pudgalA badhyanta ityAdi vAcyaM, 'vatthe poggalA payogasA vIsasA ya' ti yathA vastre pudgalAH prayogato vizrasAptazca hIyante kimevaM jIvAnAmapIti vAcyaM, 'sAie'ti vastrasya sAdiH pugalacayaH, evaM kiM jIvAnAmaSyasau ? ityAdi praznaH, uttaraM ca vAcya-kammaTTiItti karmasthitivAcyA, 'thiiti kiM strI puruSAdirvA karma bannAti ? iti vAcyaM, 'saMjaya'ti kiM saMvatAdiH ? 'sammadihiti kiM samyagdRSTyAdiH,evaM sajhI bhavyo / pradarzanI paryAptako bhASakaH parItto jJAnI bogI upayogI AhArakaH sUkSmaH gharamaH 'baMdhe yati etAnAzritya bandho vAcyaH,81 |'appavahuM'ti eSAmeva strIprabhRtInAM karmabandhakAnAM paraspareNAlpabahutvitA vAcyeti / tatra bahukarmAdvAre| se nUNaM bhaMte ! mahAkammassa mahAkiriyassa mahAsavassa mahAvedaNassa savao poggalA bajhaMti savao poggalA cijati sabaopoggalA uvacijati sayA samiyaM caNaM poggalA baoNti sayA sabhiyaMpoggalA cijati sayA samiyaM poggalA uvacijaMti sayA samiyaM ca NaM tassa AyA durUvattAe duvannasAe dugaMdhattAe durasattAe duphAsattAe aNihattAe akaMta0 appiya0 asubha0 amaNunna0 amaNAmattAe aNicchiyattAe abhijjhiyasAe ahattAe no uhattAe dukkhattAe no mahattAe bhujjo 2 pariNamaMti ?, haMtA goyamA! mahAkammassa taM ceva / se keNaTeNaM0 1, goyamA ! se jahAnAmae-vatthassa ahayassa vA dhoyassa vA taMtugayarasa vA ANupuvIe paribhujamANassa sabao poggalA bajhaMti sacao poggalA cijaMti jAva pariNamaMti se teNadveNaM / se nUrNa bhaMte ! appAsavassa appakammarasa appakiriyassa appavedaNassa sabao poggalA bhijjati savao poggalA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa vyAkhyA mAchijjati sabao poggalA viDaMsaMti savao poggalA parividdhaMsaMti sayA samiyaM poggalA bhijati savao6 zatake prajJaptiH poggalA chijjati viddhassaMti parividdhassaMti sayA samiyaM ca NaM tassa AyA surUvattAe pasatthaM neyatvaM jAva abhayadevI- suhattAe no dukkhattAe bhujo 2 pariNamaMti ?, haMtA goyamA ! jAva pariNamaMti / se keNaTTeNaM0 1, goyamA ! mahApAna yA vRttiH se jahAnAmae-vatthassa jalliyassa vA paMkiyassa vA mailliyassa vA railliyassa vA ANupucIe parikammija vayoHpudgamANassa suddheNaM vAriNA dhovemANassa poggalA bhijaMti jAva pariNamaMti se tenn?nnN0|| (sUtraM 233) lacayabandhI // 25 // sU 233 'mahAkammasse'tyAdi, mahAkarmaNaH sthityAdyapekSayA 'mahAtriyasya' alaghukAyikyAdikriyasya. 'mahAzravasya' bRhanmithyAtvAdikarmabandhahetukasya 'mahAvedanasya' mahApIDasya 'sarvataH' sarvAsu dikSu sarvAn vA jIvapradezAnAzritya badhyanteAsaGkalanataH cIyante-bandhanataH upacIyante-niSekaracanataH, athavA badhyante-bandhanataH cIyante-nidhattataH upacIyantenikAcanataH 'sayA samiyaMti 'sadA sarvadA, sadAtvaM ca vyavahArato'sAtatye'pi syAdityata Aha-'samitaM' santataM 'tassa Aya'tti yasya jIvasya pudgalA badhyante tasyAtmA bAhyAtmA zarIramityarthaH 'aNidvattAe'tti icchAyA aviSayatayA | 'akaMtattAe'tti asundaratayA 'appiyattAe'tti apremahetutayA 'asubhattAe'tti amaGgalyatayetyarthaH 'amaNunnattAe'tti na manasA-bhAvato jJAyate sundaro'yamityamanojJastadbhAvastattA tayA, 'amaNAmattAe'tti na manasA amyate-gamyate saMsma- // 25 // raNato'mano'myastadbhAvastattA tayA, prAptumavAJchitatvena, 'aNicchiyattAe'tti anIpsitatayA prAptumanabhivAJchitatvena | |'ajjhiyattAe'tti bhidhyA-lobhaH sA saMjAtA yatra so bhidhyito na bhidhyito'bhidhyitastadbhAvastattA tayA 'ahattAe' dain Education International For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tti jaghanyatayA 'no uDDattAe'tti na mukhyatayA 'ayassa vatti aparibhuktasya 'dhoyassava'tti paribhujyApi prakSAlitasya | 'taMtugayassa vatti tantrAt-turIvemAderapanItamAtrasya, 'bajjhatI'tyAdinA padatrayeNeha vastrasya pudgalAnAM ca yathottaraM sambandhaprakarSa uktaH, 'bhijjati'tti prAktanasambandhavizeSatyAgAt 'viddhaMsaMti'tti tato'dhaH pAtAt 'pariviDasaMti'tti niHzeSatayA pAtAt 'jalliyassa'tti 'yaltisya' yAnalaganadharmopetamalayuktasya 'paMkiyassa'tti Ardramalopetasya 'mailliyassa'tti | kaThinamalayuktasya 'railliyassa'tti rajoyuktasya 'parikamminjamANassa'tti kriyamANazodhanArthopakramasya // Pil vattharasa NaM bhaMte ! poggalovacae kiM payogasA vIsasA ?, goyamA ! paogasAvi vIsasAvi / jahA NaM bhaMte ! vatthassa NaM poggalovacae paogasAvi vIsasAvi tahANaM jIvANaM kammovacae kiM paogasA vIsasA ?, goyamA ! paogasA no vIsasA, se keNaTeNaM01, goyamA ! jIvANaM tivihe paoge paNNatte, taMjahA-maNappaoge vai0 kA0, iceteNaM tiviheNaM paogeNaM jIvANaM kammovacae paogasA,no vIsasA, evaM savesiM paMceMdidiyANaM tivihe paoge bhANiyave, puDhavikAiyANaM egaviheNaM paogeNaM evaM jAva vaNassaikAiyANaM, vigaliMdiyANaM duvihe paoge paNNatte, taMjahA-vaipaoge ya kAyappaoge ya, icceteNaM duviheNaM paogeNaM kammovacae |paogasA no vIsasA,se eeNaTeNaM jAva no vIsasA evaM jassa jo paogo jAva vemANiyANaM // (sUtraM 234) | vastretyAdidvAre 'paogasA vIsasA ya'tti chAndasatvAt 'prayogeNa' puruSavyApAreNa 'vizrasatiyA' svabhAveneti / 'jIvANaM kammovacae paogasA No vIsasa'tti prayogeNaiva, anyathA'prayogasyApi bndhprsnggH|| For Personal & Private Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vatthassa NaM bhaMte ! poggalovacae kiM sAdIe sapajjavasie 1 sAdIe apajavasite 2 aNAdIe sapaja03 prajJaptiH |aNA apa041, goyamA ! vatthassa NaM poggalovacae sAdIe sapajavasie no sAdIe apa0 no aNA0 sa0 abhayadevI no aNA0 apa0 / jahA NaM bhaMte ! vatthassa poggalovacae sAdIe sapaja no sAdIe apa0 no aNA0 sapa0 yA vRttiH1 lAno aNA0 apa0 tahA NaM jIvANaM kammovacae pucchA, goyamA ! atthegatiyANaM jIvANaM kammovacae sAdIe // 254 // sapajjavasie atthe0 aNAdIe sapajjavasie atthe0 aNAdIe apajjavasie no ceva NaM jIvANaM kammovacae sAdIe apa0 sekeNa?, goyamA! IriyAvahiyAbaMdhayassa kammovacae sAdIe sapa0 bhavasiddhiyassa kammovacae aNAdIe sapajjavasie abhavasiddhiyarasa kammovacae aNAdIe apajjavasie, se teNaTeNaM goyamA! |evaM vudhati atthe jIvANaM kammoSacae sAdIe noceva NaM jIvANaM kammovacae sAdIe apajjavasie, vatthe NaM bhaMte ! kiM sAdIe sapajjavasie caubhaMgo ?, goyamA ! vasthe sAdIe sapajavasie avasesA tinnivi paDise| heyatvA / jahA NaM maMte ! vatthe sAdIe sapajjavasie no sAdIe apajja. no aNAdIe sapa0 no anAdIe apajjavasie tahA NaM jIvANaM kiM sAdIyA sapajjavasiyA ? caubhaMgo pucchA, goyamA ! atdhegatiyA sAdIyA sapajjavasiyA cattArivi bhANiyavA / se keNaDhaNaM. 1, goyamA ! neratiyA tirikkhajoNiyA maNussA devA gatirAgarti paJca sAdIyA sapajavasiyAsiddhi(ddhAgarti par3aca sAdIyA apajjavasiyA, bhavasiddhiyA laddhi pahuca aNAdIyA sapajavasiyA abhavasiddhiyA saMsAraM paDuca aNAdIyA apajjavasiyA, se tenndvernn0||(suutrN 935) / 6 zatake | uddezaH 3 vastravatsakaraNAnAM pudgalacayaH | sU 234 vastravat bandhajIvayoH sAdhAditA sU 235 // 254 // Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %553454545455 | sAdidvAre 'IriyAvahiyabaMdhayasse'tyAdi, IryApatho-gamanamArgastatra bhavamairyApathika, kevalayogaprayogapratyayaM karmatyarthaH / tadvandhakasyopazAntamohasya kSINamohasya sayogikevalinazcetyarthaH, aiyApathikakarmaNo hi abaddhapUrvasya bandhanAt sAditvaM. ayogyavasthAyAM zreNipratipAte vA'bandhanAt saparyavasitatvaM, 'gatirAgaI paDuca'tti nArakAdigatI gamanamAzritya sAdayaHAgamanamAzritya saparyavasitA ityarthaH 'siddhA gaI paDucca sAiyA apajavasiya'tti, ihAkSepaparihArAvevam-"sAIapajavasiyA siddhA na ya nAma tIyakAlaMmi / Asi kayAivi suNNA siddhI siddhehiM siddhate ||1||srv sAi sarIraM naya | nAmAdi maya dehasabbhAvo / kAlANAittaNao jahA va rAiMdiyAINaM // 2 // sabo sAI siddho na yAdimo vijaI tahA hai c|siddhii siddhA ya sayA nidihA rohpucchaae|| 3 ||"tti, 'taM ca'tti tacca siddhAnAditvamiSyate, yataH 'siddhI siddhA | tyaadiiti| bhavasiddhiyA laddhi'mityAdi, bhavasiddhikAnAM bhavyatvalabdhiH siddhatve'paitItikRtvA'nAdiH saparyavasitA ceti // kati NaM bhaMte ! kammappagaDIo paNNattAo?, goyamA ! aTTa kammappagaDIo paNNattA, taMjahA-NANAvaraNijjaM darisaNAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / nANAvaraNijassa NaM bhaMte ! kammassa kevatiyaM kAlaM baMdhaThitI paNNattA?, goyamA ! jaha, aMtomuhuttaM ukko tIsaM sAgarovamakoDAkoDIo tinni ya vAsasahassAI avAhA, 1 siddhAH sAdyaparyavasitA na ca nAmAtItakAle siddhaiH zUnyA kadAcitsiddhiH siddhAnte AsIdityuktam // 1 // yathA sarva zarIraM sAdi na ca nAmAdidehodbhavo mataH kAlasyAnAditvAdyathA vA rAtriMdivAnAM // 2 // sarvaH siddhaH sAdistathA naivAdimo vidyate siddhAnAM vyakterA| dimattve'pi samudAyasyAnAditvAt tat rohakapRcchAyAM siddhiH siddhAzca zAzvatA nirdiSTAH // 3 // siddhatve'paitAditvamiSyate, yatA mI vijaI tahAna Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 | 6 zatake uddezaH3 karmaprakRtisthitiH sU 236 // 255 // 545455151511 | abAhUNiyA kammahitI kammaniseo, evaM darisaNAvaraNijjaMpi, vedaNijaM jaha do samayA ukko jahA nANAvaraNijjaM, mohaNijaM jaha0 aMtomuhuttaM ukko0 sattari sAgarovamakoDAkoDIo, satta ya vAsasahassANiabAdhA, abAhaNiyA kammaThiI kammanisego, AugaM jahanneNaM aMtomuhattaM ukko tettIsaM sAgarovamANi puccakoDitibhAgamabhahiyANi, (puvakoDiti bhAgo abAhA, abAhaNiyA) kammahitIkammaniseo, nAmagoyANaM jaha0 aTTa muhuttA ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo doNNi ya vAsasahassANi avAhA, avAhU|NiyA kammahitI kammaniseo, aMtarAtiyaM jahA nANAvaraNijjaM // (sUtraM 236) karmasthitidvAre 'tiNi yavAsasahassAI abAhA, abAhAUNiyA kammaThiI kammanisegotti 'bAdhR loDane' bAdhata iti bAdhA-karmaNa udayaH na bAdhA abAdhA-karmaNo bandhasyodayasya cAntaraM abAdhayA-uktalakSaNayA UnikA | abAdhonikA karmasthitiH karmAvasthAnakAla uktalakSaNaH karmaniSako bhavati, tatra karmaniSeko nAma karmadalikasyAnubha|vanAthai racanAvizeSaH, tatra ca prathamasamaye bahakaM niSiJcati dvitIyasamaye vizeSahInaM tRtIyasamaye vizeSahInamevaM yAvaduskRSTasthitikaM karmadalikaM tAvadvizeSahInaM niSiJcati, tathA coktam-"mottaNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIi bahutaraM dabaM / sese visesahINaM jA ukkosaMti sabAsi // 1 // " idamuktaM bhavati-baddhamapi jJAnAvaraNaM karma trINi varSasahasrANi yAvadavedyamAnamAste, tatastadUno'nubhavanakAlastasya, sa ca varSasahasranayanyUnastriMzatsAgaropamakoTIkoTImAna iti / anye tvAhuH-abA|dhAkAlo varSasahasranayamAno, bAdhAkAlazca sAgaropamakoTIkoTItriMzallakSaNaH, tadvitayamapi ca karmasthitikAlaH, sa cAbA // 25 // dan Education International For Personal & Private Use Only wwwane brary.org Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USAUSER5RAO nAti syAnna banAtIti // 'Auge NaM bhaMte'ityAdipraznaH, tatra syAditrayamAyuH syAnAti syAnna banAti, bandhakAle badhnAti abandhakAle tu na badhnAti, AyuSaH sakRdevaikatra bhave bandhAt, nivRttasyAdivedastu na banAti, nivRttibAdarasamparAyAdiguNasthAnakeSvAyurvandhasya vyavacchinnatvAt // saMyatadvAre 'NANAvaraNija'mityAdi, 'saMyataH' AdyasaMyamacatuSTayavRttiAnAvaraNaM badhnAti, yathAkhyAtasaMyatastUpazAntamohAdirna badhnAti ata uktaM 'saMjae siyetyAdi,asaMyato mithyAdRSTyAdiH saMyatAsaMyatastu dezaviratastau ca bannItaH, niSiddhasaMyamAdibhAvastu siddhaH, sa ca na banAti, hetvabhAvAdityarthaH, 'Auge hehillA tinni bhayaNAe'tti saMyato'saMyataH saMyatAsaMyatazcAyurbandhakAle badhnAti anyadA tu neti bhajanayetyuktaM, | 'uvarille Na baMdhaItti saMyatAdiSUparitanaH siddhaH sa cAyuna badhnAti // samyagdRSTidvAre 'sammaTTiI siya'tti samyagdRSTiH vItarAgastaditarazca syAttatra vItarAgo jJAnAvaraNaM na badhnAti ekavidhabandhakatvAt itarazca banAtIti syAdityuktaM, mithyAdRSTimizradRSTI tu banIta eveti, 'Aue heDillA do bhayaNAe'tti samyagdRSTimithyAdRSTI AyuH syAdvanIta ityarthaH, | tathAhi-samyagdRSTirapUrvakaraNAdirAyurna badhnAti itarastu AyurbandhakAle tanAti anyadA tu na badhnAti, evaM mithyAdRSTi-2 | rapi, mizradRSTistvAyurna banAtyeva tadvandhAdhyavasAyasthAnAbhAvAditi // sajJidvAre 'sannI siya baMdhaItti 'sajJI' manaHparyAptiyuktaH, sa ca yadi vItarAgastadA jJAnAvaraNaM na badhnAti yadi punaritarastadA badhnAti tataH syAdityuktam , 'asapaNI baMdhaItti manaHparyAptivikalo banAtyeva 'nosannInoasannitti kevalI siddhazca na badhnAti, hetvabhAvAt , 'veya|NijaM heDhillA do baMdhaMti'tti saJI asaJI ca vedanIyaM banItaH, ayogisiddhavarjAnAM tadvandhakatvAt, "uvarille dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68825 vyAkhyA- bhayaNAe'tti uparitano nosaJjInoasaJI, sa ca sayogAyogakevalI siddhazca, tatra yadi sayogakevalI tadA vedanIyaM / 6zatake prajJaptiH / abhayadevIbadhnAti yadi punarayogikevalI siddho vA tadA na badhnAti ato bhajanayetyuktam , 'AugaM heDillA do bhayaNAe'tti uddezaH3 yA vRttiH sajJI asaJI cAyuH syAdadhItaH, antarmuhUrtameva tadvandhanAt, 'uvarille na baMdhaItti kevalI siddhazcAyurna banA karmaprakRtitIti // bhavasiddhikadvAre "bhavasiddhie bhayaNAe'tti bhavasiddhiko yo vItarAgaH sa na badhnAti jJAnAvaraNaM tadanyastu sthitiH sU 236 bhavyo banAtIti bhajanayetyuktaM 'no bhavasiddhienoabhavasiddhie'tti siddhaH, sa ca na badhnAti, 'AuyaM do heDi. |llA bhayaNAe'tti bhavyo'bhavyazcAyurbandhakAle banIto'nyadA tu na banIta ityato bhajanayetyuktam, 'uvarille ta baMdhai'tti siddho na banAtItyarthaH // darzanadvAre 'heDillA tiNNi bhayaNAe'tti cakSuracakSuravadhidarzanino yadi chadmasthavItarAgAstadA na jJAnAvaraNaM bananti, vedanIyasyaiva bandhakatvAtteSAM, sarAgAstu badhnanti ato bhajanayetyuktam, 'uvarille na baMdhaItti keva| ladarzanI bhavasthaH siddho vA na banAti, hetvabhAvAdityarthaH, 'veyaNijja heTThilA tinni baMdhaMti'tti AdyAstrayo darzaninazchadmasthavItarAgAH sarAmAzca vedanIyaM banantyeva, 'kevaladaMsaNI bhayaNAe'tti kevaladarzanI sayogikevalI bannAti ayogikevalI siddhazca vedanIyaM na banAtIti bhajanayetyuktam / paryAptakadvAre 'pajjattae bhayaNAe'tti paryAptako vItarAgaH | sarAgazca syAttatra vItarAgo jJAnAcaraNaM na badhnAti sarAgastu badhnAti tato bhajanayetyuktaM, 'nopajjattaenoapajjattae na // 256 // baMdhaItti siddho na banAtItyarthaH, 'AugaM heThillA do bhayaNAe'tti paryAptakAparyAptakAvAyustadvandhakAle badhIto'nyadA | neti bhajanA, 'uvarille neti siddho na banAtItyarthaH // bhASakadvAre 'dovi bhayaNAe'tti bhASako-bhASAlabdhimAMstada dan Education International For Personal & Private Use Only ainelibrary.org Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyastvabhASakaH, tatra bhASako vItarAgo jJAnAvaraNIyaM na badhnAti sarAgastu badhnAti abhASakastvayogI siddhazca na banAti pRthivyAdayo vigrahagatyApannAzca baghnantIti 'dovi bhayaNAe'ityuktaM, 'veyaNijaM bhAsae baMdhaha'tti sayogyavasAnasyApi bhASakasya sadvedanIyabandhakatvAt 'abhAsae bhayaNAe'tti abhASakastvayogI siddhazca na badhnAti pRthivyAdikastu banA. tIti bhajanA // parIttadvAre 'parItte bhayaNAe'tti 'parIttaH' pratyekazarIro'lpasaMsAro vA sa ca vItarAgo'pi syAt na cAsau jJAnAvaraNIyaM badhnAti sarAgaparIttastu banAtIti bhajanA, 'aparitte baMdhaha'tti 'aparIttaH' sAdhAraNakAyo'nantasaMsAro vA, sa ca badhnAti, noparittenoaparitte na baMdhai'tti siddho na banAtItyarthaH 'AuyaM parIttovi aparitovi |bhayaNAe'tti pratyekazarIrAdiH AyurbandhakAla evAyubaMdhAtIti na tu sarvadA tato bhajanA, siddhastu na banAtyevetyata | Aha-'No paritte'ityAdi // jJAnadvAre 'hihillA cattAri bhayaNAe'tti AbhinibodhikajJAniprabhRtayazcatvAro jJAnino jJAnAvaraNaM vItarAgAvasthAyAM na badhnantIti sarAgAvasthAyAM tu baghnantIti bhajanA, 'veyaNijjaM heDillA cattArivi baMdhaMti' tti vItarAgANAmapi chadmasthAnAM vedanIyasya bandhakatvAt , kevalanANI bhayaNAe'tti sayogikevalinAM vedanIyasya bandhanAdayoginAM siddhAnAM cAbandhanAdbhajaneti // yogadvAre 'heDillA tinni bhayaNAe'tti manovAkkAyayogino ye upazAntamohakSINamohasayogikevalinaste jJAnAvaraNaM na badhnanti tadanye tu banantIti bhajanA 'ajogI na baMdhaItti ayogI kevalI siddhazca na banAtItyarthaH, 'dheyaNijja heDillA baMdhaMti'tti manoyogyAdayo bannanti sayogAnAM vedanIyasya bamdhakatvAta, 'ayogI Na baMdhaItti ayoginaH sarvakarmaNAmabandhakatvAditi // upayogadvAre 'aTThasuvi bhayaNAe'tti sAkArAnAkA 94 Jan Education international For Personal & Private Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 257 // dhAkAlavarjitaH karmaniSekakAlo bhavati, evamanyakarmasvapyabAdhAkAlo vyAkhyeyo, navaramAyuSi trayastriMzatsAgaropamANi 6 zatake niSekaH, pUrvakoTItribhAgazcAbAdhAkAla iti / veyaNijaM jahanneNaM do samaya'tti kevalayogapratyayavandhApekSayA vedanIya uddezaH 3 dvisamayasthitikaM bhavati, ekatra badhyate dvitIye vedyate, yaccocyate 'veyaNiyassa jahannA bArasa nAmagoyANa aha(u)muhuttatti karmaprakRti sthitiH tatsakaSAyasthitibandhamAzrityeti veditavyamiti // sU 236 | nANAvaraNijaM NaM bhaMte ! kammaM kiM itthI baMdhai puriso baMdhai napuMsao baMdhai ? NoitthI nopuriso nonapuMsao baMdhai ?, goyamA ! itthIvi baMdhai purisovi baMdhai napuMsaovi baMdhai noitthI nopuriso nonapuMsao |siya baMdhai siya no baMdhai evaM AugavajAo satta kmmppgddiio|| Auge NaM bhaMte ! kammaM kiM itthI baMdhai puriso baMdhai napuMsao baMdhai0 1 pucchA, goyamA ! itthI siya baMdhai siya no baMdhai, evaM tinnivi bhANiyabA, noitthI nopuriso nonapuMsao na baMdhai // NANAvaraNijjaM NaM bhaMte ! kammaM kiM saMjae baMdhai asaMjae. evaMdra saMjayAsaMjae baMdhai nosaMjayanoasaMjaenosaMjayAsaMjae baMdhati ?, goyamA! saMjae siya baMdhati siya no baMdhati asaMjae baMdhai saMjayAsaMjaevi baMdhai nosaMjaenoasaMjaenosaMjayAsaMjae na baMdhati, evaM AugavajAo sattavi, Auge heDillA tinni bhayaNAe uvarille Na baMdhai // NANAvaraNijjaM NaM bhaMte ! kammaM kiM sammadiTThI // 2 baMdhai micchaddihI baMdhai sammAmicchadiTThI baMdhai?, goyamA ! sammaTTiI siya baMdhai siya no baMdhai micchadiTThI hai| baMdhai sammAmicchadiTThI baMdhaha, evaM AugavajAo sattavi, AUe hehillA do bhayaNAe sammAmicchadiTThI For Personal & Private Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na baMdhai ||nnaannaavrnnijjN kiM saNNI baMdhai asannI baMdhai nosaNNInoasaNNI baMdhai ?, goyamA ! sannI siya baMdhai siya no baMdhai asannI baMdhai nosannInoasannI na baMdhai, evaM vedaNijjAugavajAo cha kammappagaDIo, | vedaNijjaM heDillA do baMdhaMti, uvarille bhayaNAe, AugaM heDillA do bhayaNAe, uvarillo na baMdhai ||nnaannaavrnnijjN kammaM kiM bhavasiddhIe baMdhai abhavasiddhIe baMdhai nobhavasiddhIenoabhavasiddIe baMdhati?, goyamA ! bhavasiddhIe bhayaNAe abhavasiddhIe baMdhati nobhavasiDIenoabhavasiddhIe na baMdhai, evaM AugavajAo sattavi, AugaM heDillA do bhayaNAe uvarillona bNdhi||nnaannaavrnnijN kiM cakkhudaMsaNI baMdhati acakkhudaMsa0 ohidaMsa0 kevaladaM0 1, goyamA! heDillA tinni bhayaNAe uvarille Na baMdhai, evaM vedaNijjavajAo sattavi, veda|NijjaM heDillA tinni baMdhaMti kevaladaMsaNI bhayaNAe ||nnaannaavrnnijjN kammaM kiM pajjattao baMdhai apajjattao baMdhai nopajjattaenoapajjattae baMdhai ?, goyamA ! pajjattae bhayaNAe, apajattae baMdhai, nopajattaenoapajattae na baMdhai, evaM AugavajAo, AugaM heDillA do bhayaNAe uvarille Na baMdhai // nANAvaraNijjaM kiM bhAsae baMdhai abhAsae.?, goyamA ! dovi bhayaNAe, evaM vedaNiyavajAo satta, vedaNijjaM bhAsae baMdhai abhAsae bhayaNAe ||nnaannaavrnnijN kiM paritte baMdhai aparitte baMdhai noparittenoaparitte baMdhai ?, goyamA ! paritte bhayaNAe aparitte baMdhai noparittenoaparitte na baMdhai, evaM AugavajAo satta kammappagaDIo, Aue parittovi aparittovi bhayaNAe, noparittonoaparitto na baMdhai ||nnaannaavrnnijjN kammaM kiM AbhiNibohiya Jain Education Intemanora For Personal & Private Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prajJaptiH nANI baMdhai sucanANI ohinANI maNapajavanANI kevalanANI paM0 1, goSamA ! hehillA cattAri bhayaNAe keva- zatake vyAkhyA-nANI baghA.sumana dAlanANI na baMdhaha, evaM vedaNijabajAo sattavi, vedaNinaM heDillA cattAri baMdhati kevalanANI bhynnaae|nnaannaa uddezaH3 abhayadevAvaraNilaM kiMmatiannANI baMdhai suya0 vibhaMga, goyamA ! (sakveSi) AugavajAo sattavi baMdhaMti, AugaM khyAdInAM bhynnaae||nnaannaavrnnijjN kiM maNajogI baMdhai vaya kAya. ajogI baMdhai ?, goyamA ! heDillA tini bhayayAvRttiH jJAnAvara tANAdibandhaNAe ajogIna baMdhai, evaM vedaNijjavajAo, vedaNijjaM heDillA baMdhati ajogI na baMdhA ||nnaannaavrnnijj // 25 // katetare kiM sAgArovautte baMdhai aNAgArovautte baMdhai, goyamA ! aTThasuvi bhayaNAe ||nnaannaavrnnijjN kiM AhA sU 237 rae baMdhai aNAhArae baMdhai ?, goyamA ! dovi bhayaNAe, evaM vedaNijAAugabajANaM chaNhaM, vedaNijja AhArae baMdhati aNAhArae bhayaNAe, Aue AhArae bhayaNAe, aNAhArae na baMdhati ||nnaannaavrnnijj |kiM suhame baMdhaha pAyare baMdhaha nosuhumenobAdare baMdhai ?, goyamA ! suhame baMdhai bAyare bhayaNAe mosuhamenobAdare na baMdhaha, evaM AugavajAo sattavi, Aue suhume bAyare bhayaNAe nosuTumenobAyare Na bNdhh||2 NANAvaraNijjaM kiM carime acarime baM0, goyamA ! aTThavi bhayaNAe // (sUtraM 237) // 258 // * strIdvAre 'NANAvaraNijjaMNaM bhaMte ! kammaM kiM itthI baMdhaI'ityAdi praznaH, tatra na strI na puruSo na napuMsako vedo dayarahitaH, sa cAnivRttibAdarasamparAyaprabhRtiguNasthAnakavI bhavati, tatra cAnivRttibAdarasamparAyasUkSmasamparAyau jJAnAvavaraNIyasya bandhako saptavidhaSavidhavandhakatvAt , upazAntamohAdiSva(tsva)bandhaka ekavidhabandhakatvAt , ata ukaM syAddha RASESORIASISHARES For Personal & Private Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | neti bhajaneti // AhArakadvAre 'dovi bhayaNAe'tti AhArako vItarAgo'pi bhavati na cAsau jJAnAvaraNaM badhnAti sarAgasta banAtIti AhArako bhajanayA banAti, tathA'nAhArakaH kevalI vigrahagatyApannazca syAttatra kevalI na badhnAti itarastu banAtIti anAhArako'pi bhajanayeti / 'veyaNijaM AhArae baMdhaI'tti ayogivarjAnAM sarveSAM vedanIyasya bandhakatvAt , 'aNAhArae bhayaNAe'tti anAhArako vigrahagatyApannaH samudghAtagatakevalI ca badhnAti ayogI siddhazcana banAtIti bhajanA, 'Aue AhArae bhayaNAe'tti AyurvandhakAla evAyuSo bandhanAt anyadA tvabandhakatvAdbhajaneti | 'aNAhArae Na baMdhati'tti vigrahagatigatAnAmapyAyuSkasyAbandhakatvAditi // sUkSmadvAre 'bAyare bhayaNAe'tti vItarAgavAdarANAM jJAnAvaraNasyAbandhakatvAt sarAgabAdarANAM ca bandhakatvAdbhajaneti, siddhasya punarabandhakatvAdAha-'no suhune ityAdi, 'Aue suhame bAyare bhayaNAe'tti bandhakAle bandhanAdanyadA tvabandhanAd bhajaneti // caramadvAre 'aTTAvi bhayaNAe'tti, iha yasya caramo bhavo bhaviSya tIti sa caramaH, yasya tu nAsau bhaviSyati so'caramaH, siddhazcAcaramaH, caramabhavAbhAvAt , tatra caramo yathAyogamaSTApi badhnAti ayogitve tu netyevaM bhajanA, acaramastuH saMsArI aSTApi banAti siddhastu netyevamatrApi bhajaneti // eesiNaM bhaMte ! jIvANaM itthivedagANaM purisavedagANaM napuMsagavedagANaM aveyagANaya kayare 2 appA vA 41, |goyamA ! sacatthovA jIvA purisavedagA itthivedagA saMkhejaguNA avedagA aNaMtaguNA napuMsagavedagA aNaMta For Personal & Private Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI-|| yA vRttiH 6 zatake uddezaH 3 vedAdyalpa sU 238 // 259 // CASEASE guNA // eesiM sadhesi padANaM appabahugAI uccAreyacAI jAva savatthovA jIvA acarimA carimA annNtgunnaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti (sUtraM 238)||chttttse taio uddeso samatto // 6-3 // athAlpabahuttvadvAraM, tatra 'itthIveyagA saMkhejaguNeti yato devanaratiryakpuruSebhyaH tastriyaHkrameNa dvAtriMzatsaptaviMza| titriguNA dvAtriMzatsaptaviMzatitrirUpAdhikAzca bhavantIti, 'aveyagA aNaMtaguNa'tti anivRttibAdarasamparAyAdayaH siddhA|zcAvedA ata(kha)ttvAt ,(te) strIvedebhyo'nantaguNA bhavanti, napuMsagaveyagA aNaMtaguNa'tti anantakAyikAnAM siddhebhyo'naMtaguNAnAmiha gnnnaaditi| eesiM savesimityAdi, eteSAM pUrvoktAnAM saMyatAdInAM caramAntAnAM caturdazAnAM dvArANAM tadgatabhedApekSayA'lpabahutvamuccArayitavyaM, tadyathA-'eesi NaM bhaMte! saMjayANaM asaMjayANaM saMjayAsaMjayANaM nosaMjayanoasaMjayanosaM-14 | jayAsaMjayANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA 4 ?, goyamA!sabatthovA saMjayA saMjayAsaMjayA asaMkhejaguNA nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjayA aNaMtaguNA asaMjayA aNaMtaguNA' ityAdi prajJApanAnusAreNa vAcyaM yAvaccaramAdyalpabahutvaM, etade. vAha-'jAva sabatthovA jIvA acarime'tyAdi, atrAcaramA bhavyAH caramAzca ye bhavyAzcaramaM bhavaM prApsyanti-setsyantItyarthaH te cAcaramebhyo'nantaguNAH, yasmAdabhavyebhyaH siddhA anantaguNA bhaNitAH, yAvantazca siddhAstAvanta eva caramAH, yasmAdyAvantaH siddhA atItAddhAyAM tAvanta eva setsyantyanAgatAddhAyAmiti // SaSThazate tRtiiyH||6-3|| 0000000 anantaroddezake jIvo nirUpito'tha caturthoddezake'pi tameva bhajayantareNa nirUpayannAha // 259 // For Personal & Private Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIveNaM bhaMte ! kAlAeseNaM kiM sapadese apadeseM ?, goyamA ! niyamA sapadese / neratie NaM bhaMte ! kAlA deseNaM kiM sapadese apadese ?, goyamA ! siya sapadese siya apadese, evaM jAva siddhe / jIvANaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapadesA apadesA, goyamA ! niyamA spdesaa| neraiyA NaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapadesA apadesA?, goyamA ! savevi tAva hojA sapadesA 1 ahavA sapaesA ya apadese ya2 ahavA sapadesA ya IM apadesA ya 3, evaM jAva thaNiyakumArA // puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiMsapadesA apadesA?, goyamA sapadesAvi || apadesAvi, evaM jAva vaNapphaikAiyA, sesA jahA neraiyA tahA jAva siddhaa||aahaargaannN jIvegeMdiyavajjotiyabhaMgo, aNAhAragANaM jIvegiMdiyavajA chanbhaMgA evaM bhANiyavA-sapadesA vA 1 apaesA vA 2ahavA sapadese ya * appadese ya ahavA sapadese ya apadesAya 4 ahavA sapadesA ya apadese ya 5 ahavA sapadesA ya apadesA ya . siddhehiM tiyabhaMgo, bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA[bhavasiddhiyA]jahA ohiyA, nobhavasiddhiyanoabhavasi|ddhiyA jIvasiddhehiM tiyabhaMgo, saNNIhiM jIvAdio tiyabhaMgo, asaNNIhiM egidiyavajjo tiyabhaMgo, neraiyadevamaNuehiM chanbhaMgo, nosanninoasannijIvamaNuyasiddhehiM tiyabhaMgo salesA jahA ohiyA // kaNhalessAnIlalessA kAulessA jahA AhArao navaraM jassa asthi eyAo, teulessAe jIvAdio tiyabhaMgo, navaraM puDhavikAiesu AuvaNapphatIsu chanbhaMgA, pamhalesamukkalessAe jIvAdiohio tiyabhaMgo, alesIhiM jIvasiddhehiM tiyabhaMgo maNusse chabhaMgA, sammahihihiM jIvAitiyabhaMgo, vigaliMdiesu chanbhaMgA, micchadihihiM egidiya 055555454534 Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vajjo tiyabhaMgo sammAmicchadihihiM chanbhaMgA, saMjaehiM jIvAio tiyabhaMgo, asaMjaehiM egidiyavajo 6 zatake prajJaptiH tiyabhaMgo, saMjayAsaMjaehiM tiyabhaMgo jIvAdio, nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjaya jIvasiddhohiM tiya- uddeza abhayadevI- bhaMgo, sakasAIhiM jIvAdio tiyabhaMgo, egidiesu abhaMgakaM, kohakasAIhiM jIvaegidiyavajjo tiyabhaMgo, jIvAdInAM yA vRttiH1 devehiM chanbhaMgA,mANakasAImAyAkasAI jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, neratiyadevehiM chambhaMgA,lobhakasAIhiMjIve. sprdeshtvaa||26|| gidiyavajjo tiyabhaMgo, neratiesu chabbhaMgA, akasAIjIvamaNuehiM siddhehiM tiyabhaMgo, ohiyanANe AbhiNiyo diH sU239 hiyanANe suyanANe jIvAdio tiyabhaMgo vigaliMdiehiM chanbhaMgA, ohinANe maNa kevalanANe jIvAdio tiyabhaMgo, ohie annANe matiaNNANe suyaaNNANe egiMdiyavajjo tiyabhaMgo, vibhaMganANe jIvAdio tiyabhaMgo, sajogI jahA ohio, maNajogI vayajogI kAyajogI jIvAdio tiyabhaMgo navaraM kAyajogI egidiyA tesu abhaMgakaM, ajogIjahA alesA, sAgArovautte aNAgArovauttejIvaegiMdiyavajjo tiyabhaMgo saveyagA ya jahA sakasAI, itthiveyagapurisaveyaganapuMsagaveyagesu jIvAdiotiyabhaMgo, navaraM napuMsagavede egidiesu abhaMgayaM, aveyagA jahA akasAI, sasarIrI jahA ohio, orAliyaveuviyasarIrANaM jIvae- // 26 // gidiyavajjo tiyabhaMgo, AhAragasarIre jIvamaNuesu chanbhaMgA, teyagakammagANaM jahA ohiyA, asarIrehiM jIvasiddhehiM tiyabhaMgo, AhArapajattIe sarIrapajjattIe iMdiyapajjattIe ANApANupajjattIe jIvaegidiyahai vajo tiyabhaMgo, bhAsamaNapajjattIe jahA saNNI, .AhAraapajjattIe jahA aNAhAragA, sarIraapajattIe | 62525 For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdiyaapajjattIe ANApANaapajjattIe jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, neraiyadevamaNuehiM chanbhaMgA, bhAsAmaNaapajattIe jIvAdio tiyabhaMgo, NeraDyadevamaNuehiM chabhaMgA // gAhA-sapadesA AhAragabhaviyasanilessA diTThI saMjayakasAe / NANe joguvaoge vede ya sarIrapajjattI // 1 // (sUtraM 239) | jIveNa'mityAdi kAlAeseNaMti kAlaprakAreNa kAlamAzrityetyarthaH 'sapaese'tti savibhAgaH'niyamA sapaese'tti anAditvena jIvasyAnantasamayasthitikatvAt sapradezatA, yo hyekasamayasthitiH so'pradezaH vyAdisamayasthitistu sapradezaH, iha cAnayA gAthayA bhAvanA kAryA-"jo jassa paDhamasamae vaddati bhAvassa so u apadeso / aNNammi vaTTamANo kAlAeseNa speso||1||" [yo yasya prathamasamaye vartate bhAvasya sa tvprdeshH| anyasmin vartamAnaH kAlAdezena | sprdeshH||1||] nArakastu yaH prathamasamayotpannaH so'pradezaH vyAdisamayotpannaH punaH sapradezo'ta uktaM 'siya sappaese |siya appaese' eSa tAvadekatvena jIvAdiH siddhAvasAnaH SaDUviMzatidaNDakaH kAlataH sapradezatvAdinA cintitaH, athA| yameva tathaiva pRthaktvena cintyate-'savevi tAva hoja sapaesa'tti upapAtavirahakAle'saGkhyAtAnAM pUrvotpannAnAM bhAvA|tsarve'pi sapradezA bhaveyuH, tathA pUrvotpanneSu madhye yadaiko'pyanyo nAraka utpadyate tadA tasya prathamasamayotpannatvenApradezatvAt zeSANAM ca byAdisamayotpannatvena sapradezatvAd ucyate-'sappaesA ya apaese ya'tti, evaM yadA bahava utpadyamAnA bhavanti te tadocyante 'sapaesA ya appaesA yatti, utpadyante caikadaikAdayo nArakAH, yadAha-"ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajantevaiyA ubaTuMtAvi emeva ||1||"[eko vA dvau vA trayo vA saMkhyAtA asaMkhyAtA Education International For Personal & Private Use Only D anebrary.org Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1| // 26 // vaikasamayena / utpadyanta etAvanta udvarttamAnA apyevameva // 1 // ] 'puDhavikAiyA 'mityAdi, ekendriyANAM pUrvotpannA-18||6 zatake nAmutpadyamAnAnAM ca bahUnAM sambhavAt 'sapaesAvi appaesAvI'tyucyate 'sesA jahA neraie'tyAdi, yathA nArakA | | uddezaH4 abhilApatrayeNoktAstathA zeSA dvIndriyAdayaH siddhAvasAnA vAcyAH, sarveSAmeSAM virahasadbhAvAdekAdyutpattezceti / evamAhA jIvAdInAM da sapradezatvArakAnAhArakazabdavizeSitAvetAvekatvapRthaktvadaNDakAvadhyeyau, adhyayanakramazcAyam-'AhArae NaM bhaMte ! jIve kAlAeseNaM kiM||8| gAdiH sU239 sapaese 21,goyamA0 siya sappaese siya appaese'ityAdi svadhiyA vAcyAH, tatra yadA vigrahe kevalisamudghAte vA'nAhArako bhUtvA punarAhArakatvaM pratipadyate tadA tatprathamasamaye'pradezo dvitIyAdiSu tu sapradeza ityata ucyate-siya sappaese siya appaese'tti, evamekatve sarveSvapi sAdibhAveSu, anAdibhAveSu tu 'niyamA sappaese'tti vAcyaM / pRthaktvadaNDake tvevamabhilApo dRzyaH-AhArayA NaM bhaMte ! jIvA kAlAeseNaM kiM sappaesA appaesA?, goyamA! sappae| sAvi appaesAvitti tatra bahUnAmAhArakatvenAvasthitAnAM bhAvAtsapradezatvaM tathA bahUnAM vigrahagateranantaraM prathamasamaye AhArakatvasambhavAdapradezatvamapyAhArakANAM labhyata iti sapradezA api apradezA apItyuktaM, evaM pRthivyAdayo'pyadhyeyAH, nArakAdayaH punarvikalpatrayeNa vAcyAH , tadyathA-'AhArayA [f] bhaMte !neraiyA NaM kiM sappaesA appaesA ?, goyamA ! sabe'vi // 26 // tAva hoja sappaesA 1 ahavA sappaesA ya appaese ya 2 ahavA sappaesA ya appaesA yeti 3, etadevAha-AhAragANaM| jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' jIvapadamekendriyapadapaJcakaM ca varjayitvA trikarUpo bhaGgaHtrikabhaGgo-bhaGgatrayaM vAcyamityarthaH, siddha-18 padaM tviha na vAcyaM, teSAmanAhArakatvAt, anAhArakadaNDakadvayamapyevamanusaraNIyaM, tatrAnAhArako vigrahagatyApannaH samu dan Education International For Personal & Private Use Only anww.jainelibrary.org Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAtagatakevalI ayogI siddho vA syAt , sa cAnAhArakatvaprathamasamaye'pradezaH dvitIyAdiSu tu sapradezastena syAt sapradeza ityAdhucyate / pRthaktvadaNDake vizeSamAha-'aNAhAragA Na'mityAdi, jIvAnekendriyAMzca varjayantIti jIvaikendrihai. yavarjAH, tAn varjayitvetyarthaH, jIvapade ekendriyapade ca 'sapaesA ya appaesA yetyevaMrUpa eka eva bhaGgako, bahUnAM | vigrahagatyApanAnAM sapradezAnAmapradezAnAM ca lAbhAt , nArakAdInAM dvIndriyAdInAM ca stokatarANAmutpAdaH, tatra caikavyA-18 dInAmanAhArakANAM bhAvAt SaDbhaGgikAsambhavaH, tatra dvau bahuvacanAntau anye tu catvAra ekavacanabahuvacanasaMyogAt, | kevalaikavacanabhaGgakAviha na staH, pRthaktvasyAdhikRtatvAditi / 'siddhehiM tiyabhaMgo'tti sapradezapadasya bahuvacanAntasyaiva sambhavAt , 'bhavasiddhI ya abhavasiddhI ya jahA ohiya'tti, ayamarthaH-audhikadaNDakavadeSAM pratyekaM daNDakadvayaM, tatra ca bhavyos| bhavyo vA jIvo niyamAtsapradezaH, nArakAdistu sapradezo'pradezo vA, bahavastu jIvAH sapradezA eva, nArakAdyAstu tribhaGga| vantaH, ekendriyAH punaH sapradezAzcApradezAzcetyekabhaGga eveti, siddhapadaM tu na vAcyaM, siddhAnAM bhavyAbhavyavizeSaNAnupapatteriti / tathA 'nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiya'tti etadvizeSaNaM jIvAdidaNDakadvayamadhyeyaM, tatra cAbhilApaH-'nobhavasiddhIenoabhavasiddhie NaM bhaMte ! jIve sappaese appaese ?' ityAdi, evaM pRthaktvadaNDako'pi, kevalamiha jIvapadaM siddhapadaM | ceti dvayameva, nArakAdipadAnAM nobhavyanoabhavyavizeSaNasyAnupapatteriti, iha ca pRthaktvadaNDake pUrvoktaM bhaGgakatrayamanusarttavyamata evAha-'jIvasiddhohiM tiyabhaMgoM'tti / saJjiSu yo daNDako tayordvitIyadaNDake jIvAdipadeSu bhaGgatrayaM bhavatItyata Aha-saNNIhi'ityAdi, tatra sacino jIvAH kAlataH sapradezA bhavanti cirotpannAnapekSya utpAdavirahAnantaraM caika ROSSA RISPOSRSRSRSR For Personal & Private Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- syotpattau tatprAthamye sapradezAzcApradezazceti syAt , bahUnAmutpattiprAthamye tu sapradezAzcApradezAzceti syAt , tadevaM bhaGgakatraya-2 zatake prajJaptiH || miti, evaM sarvapadeSu, kevalametayordaNDakayorekendriyavikalendriyasiddhapadAninavAcyAni, teSu sajJivizeSaNasyAsambhavAditi,||8|| uddezaH 4 abhayadevI 'asannIhiM'ityAdi, ayamarthaH-asajJiSu-asajJiviSaye dvitIyadaNDake pRthivyAdipadAni varjayitvA bhaGgakatrayaM prAra jIvAdInAM yA vRttiH1 darzitameva vAcyaM, pRthivyAdipadeSu hi sapradezAzcApradezAzcetyeka eva, sadA bahUnAmutpattyA teSAmapradezabahutvasyApi sambha- sprdeshtvaa||26|| vAt , nairayikAdInAM ca vyantarAntAnAM saJjinAmapyasajJitvamasajJibhya utpAdAdbhUtabhAvatayA'vaseyaM, tathA nairayikAdi disU239 pvasajJitvasya kAdAcitkatvenaikattvabahutvasambhavAtpar3a bhaGgA bhavanti, te ca darzitA eva, etdevaah-neriydevmnnue| | ityAdi, jyotiSkavaimAnikasiddhAstu navAcyAsteSAmasajJitvasyAsambhavAta,tathA nosajJinoasajJivizeSaNadaNDakayoddhi |tIyadaNDake jIvamanujasiddhapadeSUktarUpaM bhaGgakatrayaM bhavati, teSu bahUnAmavasthitAnAM lAbhAdutpadyamAnAnAM caikAdInAM sambha-| divAditi, etayozca daNDakayo vamanujasiddhapadAnyeva bhavanti, nArakAdipadAnAM nosajhInoasaJItivizeSaNasyAghaTanA diti, salezyadaNDakadvaye audhikadaNDakavajIvanArakAdayo vAcyAH, salezyatAyAM jIvatvavadanAditvena vizeSAnutpAdakatvAt / | kevalaM siddhapadaM nAdhIyate, siddhAnAmaleiyatvAditi, kRSNalezyA nIlalezyAH kApotalezyAzca jIvanArakAdayaH pratyeka |daNDakadvayenAhArakajIvAdivadupayujya vAcyAH, kevalaM yasya jIvanArakAderetAH santi sa eva vAcyaH, etadevAha-'kaNhalese'tyAdi, etAzca jyotiSkavaimAnikAnAM na bhavanti siddhAnAM tu sarvA na bhavantIti tejolezyAdvitIyadaNDake jIvA- // 26 // | dipadeSu ta eva trayo bhaGgAH pRthivyabUvanaspatiSu punaH SaD bhaGgAH, yata eteSu tejolezyA ekAdayo devAH pUrvotpannA utpa Moses Education intet For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyamAnAzca labhyanta iti sapradezAnAmapradezAnAM caikatva bahutvasambhava iti etadevAha - 'teulesAe' ityAdi, iha nAraka| tejovAyuvikalendriya siddhapadAni na vAcyAni, tejolezyAyA abhAvAditi, padmalezyAzuklezyayordvitIyadaNDa ke jIvAdiSu padeSu ta eva trayo bhaGgakAstadevAha - 'pamhale se' tyAdi, iha ca paJcendriya tiryagmanuSyavaimAnikapadAnyeva vAcyAni, anyeSvanayorabhAvAditi, alezyadaNDakayorjIvamanuSyasiddhapadAnyevocyante, anyeSAmalezyatvasyAsambhavAt tatra va jIvasiddhayorbhaGgakatrayaM tadeva, manuSyeSu tu SaD bhaGgAH, alezyatAM pratipannAnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM manuSyANAM | sambhavena sapradezatve'pradezatve caikatvabahutvasambhavAditi, idamevAha - 'alesI hiM' ityAdi / samyagdRSTidaNDakayoH samyagdarzana| pratipattiprathamasamaye'pradezatvaM dvitIyAdiSu tu sapradezatvaM tatra dvitIyadaNDake jIvAdipadeSu trayo bhaGgAH, tathaiva vikale ndriyeSu tu SaD yatasteSu sAsAdanasamyagdRSTaya ekAdayaH pUrvotpannA utpadyamAnAzca labhyante'taH sapradezatvApradezatvayorekatvabahutvasambhava iti etadevAha - ' sammadiTThIhI' tyAdi, ihaikendriyapadAni na vAcyAni teSu samyagdarzanAbhAvAditi, 'micchaddihIhiM' ityAdi, mithyAdRSTidvitIyadaNDake jIvAdipadeSu tu trayo bhaGgAH - mithyAtvaM pratipannA bahavaH samyaktvabhraMze tatpratipadyamAnAzcaikAdayaH sambhavantIti kRtvA, ekendriyapadeSu punaH sapradezAzcApradezAzcetyeka eva teSvavasthitAnAmutpadyamAnAnAM ca bahUnAmeva bhAvAditi, iha ca siddhA na vAcyAH, teSAM mithyAtvAbhAvAditi, samyagmithyA dRSTibahutvadaNDake 'sammAmicchadiTThIhiM chanbhaMgA' ayamarthaH - samyagmithyAdRSTitvaM pratipannakAH pratipadyamAnAzcaikAdayo'pi labhyanta ityatasteSu SaD bhaGgA bhavantIti, iha caikendriyavikalendriyasiddhapadAni na vAcyAnyasambhavAditi / 'saMjae hiM' ityAdi, 'saMya Jain Education Intonal For Personal & Private Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJaptiH vyAkhyA- teSu' saMyatazabdavizeSiteSu jIvAdipadeSu trikabhaGgaH, saMyama pratipannAnAM bahUnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAt , iha 6 zatake ca jIvapadamanuSyapade eva vAcye, anyatra saMyatatvAbhAvAditi, asaMyatadvitIyadaNDake-'asaMjaehI tyAdi, ihAsaMyatatvaM || uddezaH4 abhayadevIyA vRttiH pratipannAnAM bahUnAM saMyatatvAdipratipAtena tatpratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAdbhaGgakatrayaM, ekendriyANAM tu pUrvoktayuktyA | | sapradezAzcApradezAzcaika eva bhaGgaH iti, iha siddhapadaM nAdhyeyamasambhavAditi / saMyatAsaMyatabahutvadaNDake 'saMjayAsaMjaehiM disU239 // 26 // ityAdi, iha dezaviratiM pratipannAnAM bahUnAM saMyamAdasaMyamAdvA nivRtya tAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAdbhaGgakatraya sambhavaH, iha jIvapaJcendriyatiryagmanuSyapadAnyevAdhyeyAni, tadanyatra saMyatAsaMyatatvasyAbhAvAditi / 'nosaMjae'tyAdau 5 | saiva bhAvanA, navaramiha jIvasiddhapade eva vAcye ata evoktaM 'jIvasiddhehiM tiyabhaMgo'tti / 'sakasAIhiM jIvAio tiyabhaMgo'tti, ayamarthaH-sakaSAyANAM sadA'vasthitatvAtte sapradezA ityeko bhaGgaH, tathopazamazreNItaH pracyavamAnatve saka-|| pAyatvaM pratipadyamAnA ekAdayo labhyante tatazca sapradezAzcApradezazca tathA sapradezAzcApradezAzcetyaparabhaGgakadvayamiti, nArakAdiSu tu pratItameva bhaGgakatrayam , 'egidiesu abhaMgaya'ti abhaGgaka-bhaGgakAnAmabhAvo'bhaGgaka sapradezAzcApradezAzce| tyeka eva vikalpa ityarthaH, bahUnAmavasthitAnAmutpadyamAnAnAM ca teSu lAbhAditi, iha ca siddhapadaM nAdhyeyamakaSAyitvAt , evaM krodhAdidaNDakeSvapi, 'kohakasAIhiM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo'tti, ayamarthaH-krodhakaSAyidvitIyadaNDake jIva- // 26 // pade pRthivyAdipadeSu ca saMpradezAzcApradezAzcetyeka eva bhaGgaH zeSeSu trayaH, nanu sakaSAyijIvapadavatkathamiha bhaGgatrayaM na labhyate ?, hai| 4 ucyate, iha mAnamAyAlobhebhyo nivRttAH krodhaM pratipadyamAnA bahava eva labhyante, pratyekaM tadrAzInAmanantatvAt ,na khekA For Personal & Private Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HASMC-SA- dayo yathopazamazreNItaH pracyavamAnAH sakaSAyitvaM pratipattAra iti / 'devehiM chanbhaMga'tti devapadeSu trayodazasvapi SaDU 4 // bhaGgAH, teSu krodhodayavatAmalpatvenaikatve bahutve ca sapradezApradezatvayoH sambhavAditi, mAnakaSAyimAyAkaSAyidvitIyadaNDake |'neraiyadevehiM chanbhaMga'tti nArakANAM devAnAM ca madhye'lpA eva mAnamAyodayavanto bhavantIti pUrvoktanyAyAt SaD bhaGgA bhavantIti, 'lohakasAIhiM jIvegeMdiyavajo tiyabhaMgotti etasya krodhasUtravadbhAvanA, 'neraiehi 8 chanbhaMga'tti nArakANAM lobhodayavatAmalpatvAtpUrvoktAH SaD bhaMgA bhavantIti, Aha ca-"kohe 'mANe mAyA boddhabA suragaNehiM chanbhaMgA / mANe mAyA lobhe neraiehiMpi chanbhaMgA // 1 // " [1 krodhe mAne mAyAyAM boddhavyAH suragaNeSu SaD bhaGgAH / mAne mAyAyAM lobhe nairayikeSvapi SaDU bhaGgAH // 1 // ] devA lobhapracurA nArakAH krodhapracurA iti, akaSAyidvitIyadaNDake jIvamanuSyasiddhapadeSu bhaGgAtrayamanyeSAmasambhavAt, etadevAha-'akasAI' ityAdi / 'ohiyanANe AbhinibohiyaNANe suyanANe jIvAIo tiyabhaMgo'tti, audhikajJAna-matyAdibhiravizeSitaM tatra matizrutajJAnayozca bahutvadaNDake jIvAdipadeSu trayo bhaGgAH pUrvoktA bhavanti, tatraudhikajJAnamatizrutajJAninAM| sadA'vasthitatvena sapradezAnAM bhAvAt, sapradezA ityekaH, tathA mithyAjJAnAnmatyAdijJAnamAtraM matyajJAnAnmatijJAnaM | zrutAjJAnAcca zrutajJAnaM pratipadyamAnAnAmekAdInAM lAbhAtsapradezAzcApradezazca tathA sapradezAzca apradezAzceti dvAvityevaM / trayamiti / 'vigaleMdiehiM chanbhaMga'tti dvitricaturindriyeSu sAsAdanasamyaktvasambhavenAbhinibodhikAdijJAninAmekAdInAM sambhavAtta eva SaD bhaGgAH, iha ca yathAyogaM pRthivyAdayaH siddhAzca na vAcyAH, asambhavAditi, evamavadhyAdiSvapi bhaGga AAOMACA Jain Education Intemanona For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LOGES vyAkhyA- trayabhAvanA, kevalamavadhidaNDakayorekendriyavikalendriyAH siddhAzca na vAcyAH, manaHparyAyadaNDakayostu jIvA manuSyAzca // 8 // 6 zatake prajJaptiH vAcyAH, kevaladaNDakayostu jIvamanuSyasiddhA vAcyAH, ata eva vAcanAntare dRzyate "viNNeyaM jassa jaM asthiti| | uddezaH4 abhayadevI- |'ohie annANe'ityAdi, sAmAnye'jJAne matyajJAnAdibhiravizeSite matyajJAne zrutAjJAne ca jIvAdiSu tribhaGgI bhavati, jIvAdInAM yAvRttiH1/ 8 ete hi sadA'vasthitatvAtsapradezA ityekaH, yadA tu tadanye jJAnaM vimucya matyajJAnAditayA pariNamanti tadaikAdisambhavena sapradezatvA disU 239 // 26 // | sapradezAzcApradezazcetyAdibhaGgadvayamityevaM bhaGgAtrayamiti, pRthivyAdiSu tu sapradezAzcApradezAzcetyeka evetyata Aha-egiMdi | yavajjo tiyabhaMgo'tti, iha ca traye'pi siddhA na vAcyAH, vibhaGge tu jIvAdiSu bhaGgatrayaM, tadbhAvanA ca matyajJAnAdivat, kevalamihaikendriyavikalendriyAH siddhAzca na vAcyA iti, 'sajoI jahA ohio'tti sayogI jIvAdidaNDakadvaye'pi tathA vAcyo yathaudhiko jIvAdiH, sa caivam-sayogI jIvo niyamAtsapradezo nArakAdistu sapradezo'pradezo vA, bahavastu jIvAH sapradezA eva, nArakAdyAstu tribhaGgavantaH, ekendriyAH punastRtIyabhaGgA iti, iha siddhapadaM nAdhyeyaM, 'maNajoI 4|| ityAdi, manoyogino yogatrayavantaH sacina ityarthaH, vAgyogina ekendriyavarjAH, kAyayoginastu sarve'pyekendriyAdayA, // eteSu ca jIvAdiSu trividho bhaGgaH, tadbhAvanA ca manoyogyAdInAmavasthitatve prathamaH,amanoyogitvAdityAgAcca manoyogitvAdyutpAdenApradezatvalAbhe'nyadbhaGgakadvayamiti navaraM kAyayogino ye ekendriyAsteSvabhaGgaka, sapradezA apradezAzcetyeka eva bhaGgaka * // 24 // ityarthaH, eteSu ca yogatrayadaNDakeSu jIvAdipadAni yathAsambhavamadhyeyAni siddhapadaM ca na vAcyamiti 'ajogI jahA alesa'tti daNDakadvaye'pyalezyasamavaktavyatvAtteSAM, tato dvitIyadaNDake'yogiSu jIvasiddhapadayorbhaGgakatrayaM manuSyeSu ca SaDbhaGgIti // dAni yathAsambhavamadhya ekendriyAsteSvabhaGgaka gitvAdityAgAcca manAyA dain Education International For Personal & Private Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sAgAre'tyAdi sAkAropayukteSvanAkAropayukteSu ca nArakAdiSutrayo bhaGgAH, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca sapradezAzcApradezAzce-| tyeka eva, tatra cAnyataropayogAdanyataragamane prathametarasamayeSvapradezatvasapredazatve bhAvanIye, siddhAnAM tvekasamayopayogitve'pi 9 sAkArasyetarasya copayogasyAsakRtprAptyA sapradezatvaM sakRtprAptyA cApradezatvamavaseyam ,evaM cAsakRdavAptasAkAropayogAn bahU nAzritya sapradezA ityeko bhaGgaH, tAneva sakRdavAptasAkAropayogaM caikamAzritya dvitIyaH, tathA tAnevasakRdavAptasAkAropayogAMzca |bahUnadhikRtya tRtIyaH, anAkAropayoge tvasakRtprAptAnAkAropayogAnAzritya prathamaH, tAneva sakRtprAptAnAkAropayogaM caikamAzritya dvitIyaH,ubhayeSAmapyanekatve tRtIya iti|'sveygaa jahA sakasAItti savedAnAmapi jIvAdipadeSu bhaGgakatrayabhAvAt , | ekendriyeSu caikabhaGgasadbhAvAt , iha ca vedapratipannAn bahUn zreNibhraMze ca vedaM pratipadyamAnakAdInapekSya bhaGgakatrayaM bhAvanIyam , 'itthIveyage'tyAdi, iha vedAvedAntarasaGkrAntau prathame samaye'pradezatvamitareSu ca sapradezatvamavagamya bhaGgakatrayaM pUrvavadyojyaM napuMsakavedadaNDakayostvekendriyeSveko bhaGgaH sapradezAzcApradezAzcetyevaMrUpaH prAguktayuktareveti, strIdaNDakapuruSadaNDakeSu devapaJcendriyatiryagmanuSyapadAnyeva, napuMsakadaNDakayostu devavarjAni vAcyAni, siddhapadaM ca sarveSvapi na | |vAcyamiti 'aveyagA jahA akasAi'tti jIvamanuSyasiddhapadeSu bhaGgakatrayamakapAyivadvAcyamityarthaH 'sasarIrI jahA ohio'tti audhikadaNDakavatsazarIridaNDakayorjIvapade sapradezataiva vAcyA'nAditvAtsazarIratvasya,nArakAdiSu tu bahutve | bhaGgakatrayamekendriyeSu tRtIyabhaGga iti, 'orAliyaveubviyasarIrANaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo'tti audArikAdizarIrisattveSu jIvapade ekendriyapadeSu ca bahutve tRtIyabhaGga eva, bahUnAM pratipannAnAM pratipadyamAnAnAM cAnukSaNaM lAbhAt, RECECRECR55G Jain Education Interna oral For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 265 // | zeSeSu bhaGgakatrayaM, bahUnAM teSu pratipannAnAM tathaiaudArikavaikiyatyAgenaudArikaM vaikriyaM ca pratipadyamAnAnAmekAdInAM lAbhAt, | ihaudArikadaNDakayornArakA devAzca na vAcyAH, vaikriyadaNDakayostu pRthivyaptejovanaspativikalendriyA na vAcyAH, | yazca vaikriyadaNDake ekendriyapade tRtIyabhaGgo'bhidhIyate sa vAyUnAmasaGkhyAtAnAM pratisamayaM vaikriyakaraNamAzritya tathA yadyapi paJcendriyatiryaJco manuSyAzca vaikriyalabdhimanto'lpe tathA'pi bhaGgakatrayavacanasAmarthyAd bahUnAM vaikriyAvasthAnasa - mbhavaH, tathaikAdInAM tatpratipadyamAnatA cAvaseyA, ' AhArage'tyAdi, AhArakazarIre jIvamanuSyayoH SaD bhaGgakAH pUrvoktA eva, AhArakazarIriNAmalpatvAt zeSajIvAnAM tu tanna saMbhavatIti, 'teyage' tyAdi, taijasakArmaNazarIre samAzritya jIvAdayastathA vAcyA yathaudhikAsta eva, tatra ca jIvAH sapradezA eva vAcyAH, anAditvAttaijasAdisaMyogasya, nArakAdayastu tribhaGgAH, ekendriyAstu tRtIyabhaGgAH, eteSu ca zarIrAdidaNDakeSu siddhapadaM nAdhyeyamiti, 'asarI re' tyAdi azarIreSu jIvAdiSu sapradezatAditvena vaktavyeSu jIvasiddhapadayoH pUrvoktA tribhaGgI vAcyA, anyatrAzarIratvasyAbhAvA| diti / 'AhArapajattIe' ityAdi, iha ca jIvapade pRthivyAdipadeSu ca bahUnAmAhArAdiparyAptIH pratipannAnAM tadaparyA| tityAgenA hAraparyAyAdibhiH paryAptibhAvaM gacchatAM ca bahUnAmeva lAbhAtsapradezAzcApradezAzcetyeka eva bhaGgaH, zeSeSu tu trayo bhaGgA iti, 'bhAsAmaNe'tyAdi, iha bhASAmanasoH paryAptirbhASAmanaH paryAptiH, bhASAmanaH paryApyostu bahuzrutAbhimatena | kenApi kAraNenaikatvaM vivakSitaM, tatazca tayA paryAptakA yathA saJjJinastathA sapradezAditayA vAcyAH, sarvapadeSu bhaGgakatraya| mityarthaH, paJcendriyapadAnyeva ceha vAcyAni, paryAptInAM cedaM svarUpamAhuH- yena karaNena bhuktamAhAraM khalaM rasaM ca karttuM samartho For Personal & Private Use Only 6 zatake uddezaH 4 nArakAdInAM sapradeza tvAdiH sU 239 // 265 // Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavati tasya karaNasya niSpattirAhAraparyAptiH, karaNaM zaktiriti paryAyau, tathA zarIraparyApti ma yena karaNenaudArikavaikri| yAhArakANAM zarIrANAM yogyAni dravyANi gRhItvaudArikAdibhAvena pariNamayati tasya karaNasya nirvRttiH zarIraparyAptiriti, tathA yena karaNenaikAdInAmindriyANAM prAyogyANi dravyANi gRhItvA''tmIyAn viSayAn jJAtuM samartho bhavati tasya karaNasya nirvRttirindriyaparyAptiH, tathA yena karaNenAnaprANaprAyogyANi dravyANyavalambyAvalambyAnaprANatayA niHsraSTuM | samartho bhavati tasya karaNasya nivRttirAnaprANaparyAptiriti, tathA yena karaNena satyAdibhASAprAyogyANi dravyANyavalambyAvalambya caturvidhayA bhASayA pariNamayya bhASAnisarjanasamartho bhavati tasya karaNasya niSpattirbhASAparyAptiH, tathA yena karaNena caturvidhamanoyogyAni dravyANi gRhItvA mananasamartho bhavati tasya karaNasya niSpattirmanaHparyAptiriti / 'AhAraapajattIe'ityAdi, iha jIvapade pRthivyAdipadeSu ca sapradezAzcApradezAzcetyeka eva bhaGgako'navarataM vigrahagatimatAmAhAraparyAptimatAM bahUnAM lAbhAt, zeSeSu ca SaDU bhaGgAH pUrvoktA evAhAraparyAptimatAmalpatvAt, 'sarIraapajattIe'ityAdi, iha jIveSvekendriyeSu caika eva bhaGgo'nyatra tu trayaM, zarIrAdyaparyAptakAnAM kAlataH sapradezAnAM sadaiva lAbhAt apradezAnAM ca kadAcidekAdInAM ca lAbhAt, nArakadevamanuSyeSu ca SaDeveti, 'bhAse'tyAdi, bhASAmanaHparyAptyA'paryAptakAste yeSAM jAtito bhASAmanoyogyatve sati tadasiddhiH, te ca paJcendriyA eva, yadi punarbhASAmanaso'bhAvamAtreNa tadaparyAptakA abha| viSyastadaikendriyA api te'bhaviSyastatazca jIvapade tRtIya eva bhaGgaH syAt , ucyate ca-'jIvAio tiyabhaMgotti, tatra jIveSu paJcendriyatiryakSu ca bahUnAM tadaparyAptiM pratipannAnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM lAbhAt pUrvoktameva bhaGgAtrayaM, 'nera For Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA iyadevamaNuesu chanbhaMga'tti nairayikAdiSu mano'paryAptikAnAmalpataratvena sapradezAnAmekAdInAM lAbhAtta eva SaD 46 zatake prajJaptiH bhaGgAH, eSu ca paryAptyaparyAptidaNDakeSu siddhapadaM nAdhyeyamasambhavAditi // pUrvoktadvArANAM saGgrahagAthA-'sapaese'tyAdi, | uddezaH 4 abhayadevI- 'sapaesa'tti kAlato jIvAH sapradezAH itare caikatvabahutvAbhyAmuktAH, 'AhAraga'tti AhArakA anAhArakAzca tathaiva, pratyAkhyAna yA vRttiH1 'bhaviya'tti bhavyA abhavyA ubhayaniSedhAzca tathaiva, 'sannitti sajJino'sajJino dvayaniSedhavantazca tathaiva, 'lesa'tti salezyAH jJAnAdiH // 266 // kRSNAdilezyAH [granthAnam 6000]6 alezyAzca tathaiva, dihitti dRSTiH samyagdRSTyAdikA 3 tadvantastathaiva 'saMjaya'tti saMyatA asaMyatA mizrAstrayaniSedhinazca tathaiva, 'kasAya'tti kaSAyiNaH krodhAdimantaH4 akaSAyAzca tathaiva, 'nANetti jJAninaH Abhi-8 nibodhikAdijJAninaH 5 ajJAnino matyajJAnAdimantazca tathaiva, 'joga'tti sayogAH,manaAdiyoginaH ayoginazca tathaiva, uvaoge'tti sAkArAnAkAropayogAstathaiva, veda'tti savedAHstrIvedAdimantaH 3 avedAzca tathaiva, 'sasarIra'tti sazarIrA audArikAdimantaH 5 azarIrAzca tathaiva, pajjatti'tti AhArAdiparyAptimantaH5 tadaparyAptakAzca5tathaivoktA iti ||jiivaadhikaaraadevaah | jIvA NaM bhaMte ! kiM pacakkhANI apaJcakkhANI paJcakkhANApaccakkhANI, goyamA ! jIvA paccakkhANIvi apaccakkhANIvi paccakkhANApaccakkhANIvi / sabajIvANaM evaM pucchA, goyamA ! neraiyA apacakkhANI jAva cariMdiyA, sesA do paDiseheyavA, paMceMdiyatirikkhajoNiyA no paccakkhANI apaccakkhANIvi paJcakkhANA pacakkhANIvi, maNussA tinnivi, sesA jahA neratiyA // jIvA NaM bhaMte ! kiM paccakkhANaM jANaMti apacca-1|| // 266 // &AkkhANaM jANaMti paJcakkhANApacakkhANaM jANaMti ?, goyamA ! je paMceMdiyA te tinnivi jANaMti avasesA paJca PROCESORIAIS sU 240 ATSAUS For Personal & Private Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kkhANaM na jANaMti 3 // jIvA NaM bhaMte ! kiM paJcakkhANaM kuvaMti apaccakkhANaM kucaMti pacakkhANApacakkhANaM kuvaMti ?, jahA ohiyA tahA kuvaNA // jIvA NaM bhaMte ! kiM paJcakkhANanibattiyAuyA apaccakkhANaNi | paccakkhANApaccakkhANani?, goyamA ! jIvA ya vemANiyA ya paccakkhANaNivattiyAuyA tinnivi, avasesA apaccakkhANanivattiyAuyA // paJcakkhANaM 1 jANai 2 kuvati 3 tinneva AunivattI 4 / sapadesuddesaMmi ya emee daMDagA curo||1|| (sUtraM 240) // sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti chaThe sae cauttho uddeso // 6-4 // | 'jIvA 'mityAdi, 'paJcakkhANi'tti sarvaviratAH 'apaccakkhANi'tti aviratAH 'paJcakkhANApaccakkhANi'tti dezaviratA iti 'sesA do paDiseheyavA' pratyAkhyAnadezapratyAkhyAne pratiSedhanIye, aviratatvAnnArakAdInAmiti // pratyA| khyAnaM ca tajjJAne sati syAditi jJAnasUtra, tatra ca 'je paMciMdiyA te tinnivitti nArakAdayo daNDakoktAH paJce|ndriyAH, samanaskatvAt samyagdRSTitve sati jJaparijJayA pratyAkhyAnAditrayaM jAnantIti, 'avasese'tyAdi, ekendriyavikalendriyAH pratyAkhyAnAditrayaM na jAnantyamanaskatvAditi // kRtaM ca pratyAkhyAnaM bhavatIti tatkaraNasUtraM, pratyAkhyAnamA-18 yurbandhaheturapi bhavatItyAyuHsUtraM, tatra ca 'jIvA yetyAMdi, jIvapade jIvAH pratyAkhyAnAditrayanibaddhAyuSkA vAcyAH, vaimAnikapade ca vaimAnikA apyevaM, pratyAkhyAnAditrayavatAM teSUtpAdAt , 'avasesa'tti nArakAdayo'pratyAkhyAnanirvRttAyuSo, yatasteSu tattvenAviratA evotpadyanta iti // uktArthasaGgrahagAthA-'pacakkhANa'mityAdi, pratyAkhyAnamityetadartha |eko daNDakaH, evamanye tryH|| SaSThe zate cturthH|| 6-4 // leiainelbrary.org For Personal & Private Use Only in Education Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 vyAkhyA prajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 6 zatake uddezaH5 tamaskAyasva0su241 *45* // 267 // anantaroddezake sapradezA jIvA uktAH, atha sapradezameva tamaskAyAdikaM pratipAdayituM paJcamoddezakamAha kimiyaM bhaMte ! tamukkAetti pavuccai kiM puDhavI tamukkAetti pavucati AU tamukkAetti pavuccati ? goyamA ! |no puDhavI tamukkAetti pavucati AU tamukkAetti pavuccati / se keNaTeNaM. 1, goyamA ! puDhavikAe NaM atthegatie subhe desaM pakAseti atthegaie desaM no pakAseha; se teNaTeNaM / tamukkAe NaM bhaMte ! kahiM samuTThie kahiM saMnihie ?, goyamA! jaMbuddIvassa 2 bahiyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvatittA aruNavarassa dIvassa bAhirillAo vetiyantAo aruNodayaM samuI bAyAlIsaM joyaNasahassANi ogAhittA uvarillAo jalaMtAo ekapadesiyAe seDhIe ittha NaM tamukAe samuTThie, sattarasa ekavIse joyaNasae u8 uppaittA tao | pacchA tiriyaM pavittharamANe 2 sohammIsANasaNaMkumAramAhiMde cattArivi kappe AvarittANaM uDepi ya NaM jAva baMbhaloge kappe rihavimANapattharDa saMpatte ettha NaM tamukkAe NaM saMnihie // tamukkAeNaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ?, goyamA ! ahe mallagamUlasaMThie uppi kukkaDagapaMjaragasaMThie paNNatte // tamukkAe NaM bhaMte ! kevatiyaM vikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM paNNatte?, goyamA ! duvihe paNNatte, taMjahA-saMkhejavitthaDe ya asaMkhejavitthaDe ya, tattha NaM je se saMkhejavitthaDe se NaM saMkhejAI joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM asaMkhejAI joyaNasahassAI parikkheveNaM pa0, tattha NaM je se asaMkhijavitthaDe se NaM asaMkhejAI joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM asaMkhejAI joyaNasahassAI parikkheveNaM pnnnnttaaii| tamukkAe NaM bhaMte ! kemahAlae pa0,goyamA! ayaM NaM jaMbuddIve 2 sabadI * **HRSHA // 267 // CAS dan Education International For Personal & Private Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasamudANaM sababhaMtarAe jAva parikkheveNaM paNNatte // deve NaM mahiDDIe jAva mahANubhAve iNAmeva 2 ttikaTTara kevalakappaM jaMbuddIvaM 2 tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto aNupariyaTTittANaM havamAgacchijjA se NaM deve , tAe ukkiTThAe turiyAe jAva devagaIe vIIvayamANe 2 jAva ekAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM chammAse vItIvaejjA atthegatiyaM tamukAyaM vItIvaejjA atthegatiyaM no tamukArya vItIvaejjA, emahAlae NaM goyamA ! tamukkAe pannatte / asthi NaM bhaMte ! tamukAe gehAti vA gehAvaNAti vA ?, No tiNaDhe samaDhe, atthi NaM bhaMte !, tamukAe gAmAti vA jAva saMnivesAti vA?, No tiNahe samaDhe / atthi NaM bhaMte ! tamukkAe orAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchaMti saMvAsaMti vA?, haMtA atthi, taM bhaMte ! kiM devo pakareti asuro pakareti nAgo pakareti ?, goyamA ! devovi pakareti asurovi pakareti NAgovi pakareti / asthi NaM bhaMte ! tamukAe bAdare thaNiyasadde bAyare vijue ?, haMtA atthi, taM bhaMte ! kiM devopakareti 13, tinnivi pakareti ? atthiNaMbhaMte ! tamu-|| kAe bAyare puDhavikAe bAdare agaNikAe ?, No tiNaDhe samaThe NaNNattha viggahagatisamAvannaeNaM / asthi NaM bhaMte ! tamukAe caMdimasUriyagahagaNaNakvattatArArUvA ?, No tiNaDhe samaDhe, paliyassato puNa asthi / atthi NaM| bhaMte! tamukAe caMdAbhAti vA sUrAbhAti vA?,No tiNaDhe samaDhe, kAdUsaNiyA puNa saa|tmukaae NaM bhaMte! kerisae vanneNaM paNNatte ?, goyamA ! kAle kAlAvabhAse gaMbhIralomaharisajaNaNe bhIme uttAsaNae paramakiNhe vannaNaM |paNNatte, devevi NaM atthegatie je NaM tappaDhamayAe pAsittA NaM khubhAejA ahe NaM abhisamAgacchejA tao SAUSOSASSASSICO CASACAS For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- |pacchA sIhaM 2 turiyaM 2 khippAmeva vItIvaejjA // tamukAyassa NaM bhaMte ! kati nAmadhejA paNNatA?, goyamA ! 6 zatake prajJaptiH terasa nAmadhejA paNNattA, taMjahA-tameti vA tamukAeti vA aMdhakArai vA mahAMdhakArei vA logaMdhakArei vA uddezaH5 abhayadevI |logatamissei vA devaMdhakAreti vA devatamisseti vA devAranneti vA devavaheti vA devaphaliheti vA devapaDi- tamaskAyayA vRttiHzamA kkhobheti vA aruNodaeti vA samudde // tamukAe NaM bhaMte ! kiM puDhavIpariNAma AupariNAme jIvapariNAma sva0sU241 // 26 // 18| poggalapariNAme ?, goyamA ! no puDhavipariNAme AupariNAmevi jIvapariNAmevi poggalapariNAmevi / tamu kAe NaM bhaMte ! save pANA bhUyA jIvA sattA puDhavikAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavannapuvA ?, haMtA goyamA! asatiM aduvA aNaMtakhuttoNo ceva NaM bAdarapuDhavikAiyattAe bAdaraagaNikAiyattAe vA (sUtraM 241) / ___ 'kimiya'mityAdi, 'tamukkAe'tti tamasAM-tamizrapudgalAnAM kAyo-rAzistamaskAyaH sa ca niyata eveha skandhaH kazci|| dvivakSitaH, sa ca tAdRzaH pRthvIrajaHskandho vA syAdudakarajaHskandho vA na tvanyastadanyasyAtAdRzatvAditi pRthivyabUviSa| yasandehAdAha-'kiM puDhavI'tyAdi, vyaktaM, 'puDhavikAe Na'mityAdi, pRthivIkAyo'styekakaH kazcicchubho-bhAsvaraH, yaH kiM- * | vidhaH ? ityAha-dezaM vivakSitakSetrasya prakAzayati bhAsvaratvAnmaNyAdivat , tathA'styekakaH pRthavIkAyo dezaM-pRthavIkAyAntaraM prakAzyamapi na prakAzayatyabhAsvaratvAdandhopalavat , naivaM punarapkAyastasya sarvasyApyaprakAzatvAt , tatazca tamaskA // 268 // | yasya sarvathaivAprakAzakatvAdapkAyapariNAmataiva, 'egapaesiyAe'tti eka eva ca na dyAdaya uttarAdharya prati pradezo yasyAM | sA tathA tayA, samabhittitayetyarthaH, na ca vAcyamekapradezapramANayeti, asaGkhyAtapradezAvagAhasvabhAvatvena jIvAnAM tasyAM Jain Educationa l For Personal & Private Use Only Mrowjainelibrary.org Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | jIvAvagAhAbhAvaprasaGgAt, tamaskAyasya ca stibukAkArApkAyikajIvAtmakatvAt bAhalyamAnasya ca pratipAdayiSyamANatvAditi, 'ittha NaM'ti prajJApakAlekhyalikhitasyAruNodasamudrAderadhikaraNatopadarzanArthamuktatvAt, 'ahe' ityAdi, adhaHadhastAnmalakamUlasaMsthitaH - zarAvabubhasaMsthAnaH, samajalAntasyopari saptadaza yojanazatAnyekaviMzatyadhikAni yAvadvalayasaM| sthAnatvAt, sthApanA ca- / 'kevaiyaM vikkhaMbheNaM' ti vistAreNa kvacid 'AyAmavikkhaMbheNaM'ti dRzyate, tatra cAyAma| uccatvamiti / 'saMkhejjavitthaDe' ityAdi, saGkhyAtayojanavistRtaH, Adita Arabhyorddha saGkhyeyayojanAni yAvattato'saGkhyA| tayojanavistRta upari tasya vistAragAmitvenoktatvAt, 'asaMkhejjAhUM joyaNasahassAiM parikkheveNaM' ti saGkhyAtayoja - | navistRtatve'pi tamaskAyasyAsaGkhyAtatamadvIpaparikSepato bRhattaratvAtparikSepasyAsaGkhyAtayojana sahasrapramANatvam, AntarabahiH | parikSepavibhAgastu noktaH, ubhayasyApyasaGkhyAtatayA tulyatvAditi / 'deve Na' mityAdi, atha kiMparyantamidaM devasya mahaddharjyA| dikaM vizeSaNam ? ityAha- 'jAva iNAmevetyAdi, iha yAvacchanda aidamparyArthaH, yato devasya mahaddharjyAdivizeSaNAni gama| nasAmarthyaprakarSapratipAdanAbhiprAyeNaiva pratipAditAni 'iNAmevattikahu' idaM gamanamevam - atizIghratvAvedakacappuTikArUpahastavyApAropadarzanaparam, anusvArAzravaNaM ca prAkRtatvAt dvirvacanaM ca zIghratvAtizayopadarzana paramitiH- upadarzanArthaH 'kRtvA' vidhAyeti 'kevalakappaM ti kevalajJAnakalpaM paripUrNamityarthaH, vRddhavyAkhyA tu- kevalaH - saMpUrNaH kalpata iti kalpaHsvakAryakaraNasamartho vasturUpa itiyAvat, kevalazcAsau kalpazceti kevalakalpastaM 'tihiM accharAnivAehiM 'ti tisRbhicappuTikAbhirityarthaH 'tisattakhutto'tti triguNAH sapta trisapta trisaptavArAMstrisaptakRtva ekaviMzativArAnityarthaH 'havaM'ti For Personal & Private Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 269 // | zIghram ' atthegaiya' mityAdi, saGkhyAtayojanamAnaM vyatitrajeditaraM tu neti / 'orAlA balAhaya'tti mahAnto meghAH 'saMseyaMti'tti saMsvidyante tajjanakapudgalasnehasampattyA, saMmUrcchanti tatpudgalamIlanAttadAkAratayotpatteH / 'taM bhaMte 'ti tat saMsvedanaM saMmUrchanaM varSaNaM ca / 'bAyare vijuyAre'tti, iha na vAdaratejaskAyikA mantavyAH, ihaiva teSAM niSetsyamANatvAt, | kintu devaprabhAvajanitA bhAsvarAH pudgalAsta iti, 'NaNNattha viggahagaIsamAvanneNaM' ti na iti yo'yaM niSedho bAdarapRthivItejasoH so'nyatra vigrahagatisamApannatvAdvigrahagatyaiva vAdare te bhavataH, pRthivI hi bAdarA ratnaprabhAdyAsvaSTAsu pRthi vISu girivimAneSu, tejastu manujakSetra eveti tRtIyA ceha paJcamyarthe prAkRtatvAditi, 'paliyassao puNa asthi tti | paripArzvataH punaH santi tamaskAyasya candrAdaya ityarthaH, 'kAdUsaNiyA puNa sA' iti nanu tatpArzvatazcandrAdInAM sadbhAvAtatprabhA'pi tatrAsti ?, satyaM, kevalaM kam - AtmAnaM dUSayati tamaskAyapariNAmena pariNamanAt kadUSaNA saiva kadUSaNikA, | dIrghatA ca prAkRtatvAt, ataH satyapyasAvasatIti, 'kAle'tti kRSNaH 'kAlAvabhAse' tti kAlo'pi kazcit kuto'pi | kAlo nAvabhAsata ityata Aha- kAlAvabhAsaH kAladIptirvA 'gaMbhIra lomaharisajaNaNetti gambhIrazcAsau bhISaNatvAdromaharSajananazceti gambhIra romaharSajananaH, romaharSajanakatve hetumAha - 'bhIma'tti bhISmaH 'uttAsaNae'tti utkampahetuH, nigama| yannAha - 'parame' tyAdi, yata evamata evAha - 'devevi Na'mityAdi, 'tappaDhamayAe'tti darzanaprathamatAyAM 'khubhAeja' tti | 'skamnIyAt' kSubhyet, 'ahe Na'mityAdi atha 'enaM' tamaskAyam 'abhisamAgacchet' pravizettato bhayAt 'sI' ti kAya| gaterativegena 'turiyaM turiyaM'ti manogaterativegAt kimuktaM bhavati ? kSiprameva, 'vIivaejja' tti vyativrajediti // ' tame For Personal & Private Use Only 6 zatake uddezaH 5 tamaskAyasva0 sU241 // 269 // Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti vetyAdi, tamaH andhakArarUpatvAt ityetat 'vA' vikalpArthaH, tamaskAya iti vA'ndhakArarAzirUpatvAt , andhakAramiti vA tamorUpatvAt , mahAndhakAramiti vA mahAtamorUpatvAt , lokAndhakAramiti vA lokamadhye tathAvidhasyAnyasyAndhakArasyAbhAvAt , evaM lokatamizramiti vA, devAndhakAramiti vA devAnAmapi tatrodyotAbhAvenAndhakArAtmakatvAt , evaM devatamizramiti vA, devAraNyamiti vA, balavadevabhayAnnazyatAM devAnAM tathAvidhAraNyamiva zaraNabhUtatvAt , devavyUha iti vA devAnAM durbhedatvAtryaha iva-cakrAdivyUha iva devavyUhaH, devaparigha iti vA devAnAM bhayotpAdakatvena TU gamanavighAtahetutvAt, devapratikSobha iti vA tatkSobhahetutvAt , aruNodaka iti vA samudraH, aruNodakasamudraja-| lavikAratvAditi // pUrva pRthivyAdestamaskAyazabdavAcyatA pRSTA atha pRthivyapUkAyaparyAyatAM pRthivyapUkAyau ca jIvapudgalarUpAviti tatparyAyatAM ca praznayannAha-'tamukkAe Na'-mityAdi, bAdaravAyuvanaspatayastrasAzca tatrotpadyante'pkAye | tadutpattisa mbhavAnna vitare'svasthAnatvAt , ata uktaM 'no ceva Na'mityAdi / tama skAyasAdRzyAtkRSNarAjiprakaraNam| kati NaM bhaMte ! kaNharAIo paNNattAo ?, goyamA aTTa kaNharAIo pnnnnttaao| kahi NaM bhaMte ! eyAo | aTTa kaNharAIo paNNattAo?, goyamA ! upi sarNakumAramAhiMdANaM kappANaM hiDhe baMbhaloe kappe riTTe vimANe patthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aTTa kaNharAtIo paNNattAo, taMjahA-puracchimeNaM do paJcatthimeNaM do dAhiNaNaM do uttareNaM do, puracchimanbhaMtarA kaNharAI dAhiNaM bAhiraM kaNharAtiM puTThA dAhiNabhaMtarA kaNharAtI paJcatthimabAhiraM kaNharAI puTThA paJcatthimanbhaMtarA kaNharAI uttarabAhiraM kaNharAtiM puTThA| For Personal & Private Use Only Ww.jainelibrary.org Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyAvRttiH 1 // 270 // Jain Education uttaramabhaMtarA kaNharAtI puracchimabAhiraM kaNharAtiM puTThA, do puracchimapacatthimAo bAhirAo kaNharAtIo chalaMsAo do uttara dAhiNabAhirAo kaNharAtIo taMsAo do puracchimapaccatthimAo abhitarAo | kaNharAtIo cauraMsAo do uttaradAhiNAo abhitarAo kaNharAtIo cauraMsAo 'pudhAvarA chalaMsA | taMsA puNa dAhiNuttarA bajjhA / abhaMtara cauraMsA saGghAvi ya kaNharAtIo // 1 // ' kaNharAIo NaM bhaMte ! | kevatiyaM AyA meNaM kevatiyaM vikkhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM paNNattA ?, goyamA ! asaMkhejjAI joyaNasaha|ssAiM AyAmeNaM asaMkhejjAI joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM asaMkhejjAI joyaNasahassAiM parikkheveNaM pnnnn|ttaao| kaNharAtIo NaM bhaMte ! kemahAliyAo paNNattA ?, goyamA ! ayaNNaM jaMbuddIve 2 jAva addhamAsaM | vItIvaejjA atthegatiyaM kaNharAtI vItIvaejjA atthegaiyaM kaNharAtIM No vItIva ejjA, emahAliyAo NaM goyamA ! kaNharAtIo paNNattAo / asthi NaM bhaMte ! kaNharAtIsu gehAti vA gehAvaNAti vA ?, no tiNaTThe samaTThe / atthi NaM bhaMte ! kaNharAtIsu gAmAti vA0 ?, No tiNaTTe samaTThe / asthi NaM bhaMte ! kaNha0 orAlA balAhayA saMmucchaMti 31, haMtA atthi, taM bhaMte ! kiM devo pa0 31, go0 devo pakareti no suro no nAgo ya / atthi NaM bhaMte! kaNharAIsu bAdare dhaNiyasadde jahA orAlA tahA / asthi NaM bhaMte ! kaNharAIe bAdare AukAe | bAdare agaNikAe bAyare vaNapphaikAe ?, No tiNaTThe samaThThe, NaNNattha viggahagatisamAvannaeNaM / atthi NaM0 caMdimasUriya 4 pa 1, No tiNa0 / asthi NaM kaNha0 caMdAbhAti vA 21, No tiNaTTe samaTTe / kaNharAtIo NaM bhaMte ? For Personal & Private Use Only 6 zatake uddezaH 5 kRSNarAjIsva0 sU242 // 270 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kerisiyAo vanneNaM pannattAo?, goyamA! kAlAojAva khippAmeva viitiivejaa| kaNharAtIo NaM bhaMte ! kati | nAmadhejA paNNattA? goyamA! aTTha nAmadhejA paNNattA, taMjahA-kaNharAtitti vA meharAtIti vA maghAvatI(ghe)tivA mAghavatIti vA vAyaphaliheti vA vAyapalikkhobhei vA devaphalihei vA devapalikkhobheti vA / kaNharAtIo NaM bhaMte !kiM puDhavipariNAmAo AupariNAmAo jIvapariNAmAopuggalapariNAmAo?, goyamA ! puDhavIpari| NAmAo no AupariNAmAojIvapariNAmAovi puggalapariNAmAo pUrvI vi| kaNharAtIsu NaM bhaMte! save pANA bhUyA jIvA sattA uvavannapuvA ?, haMtA goyamA! asaiMaduvA aNaMtakhuttono ceva NaM bAdara AukAiyattAe bAdaraagaNikAiyattAe vA bAdaravaNapphatikAiyattAe yA (sUtraM 242) ArciAli ___ 'kaNharAIo'tti kRSNavarNapudgalarekhAH 'havaM'ti samaM kileti vRttikAraH prAha 'akkhADage'tyAdi, ihaAkhATakaH-prekSAsthAne AsanavizeSalakSaNastatsaM sthitAH, sthApanA ceyam-'no asuroM ityAdi, asuranAgakumArANAM tatra | gamanAsambhavAditi // kaNharAIti vatti pUrvavat, megharAjIti vA kAla sUrAma || megharekhAtulyatvAt , magheti vA tamizratayA SaSThanArakapRthavItulyatvAt , mAghavatIti vA tamizratayaiva saptamanarakapRthivItulyatvAt, 'vAyaphalihei h 8 supratiSTAma 3vairocana 5candrAma 4pramaDakara dakSiNA Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only S ujainelibrary.org Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- |va'tti vAto'tra vAtyA tadvadvAtamizratvAt parighazca durlaGghayatvAt sA vAtaparighaH, 'vAyaparikkhobhei va'-tti 6 zatake prajJaptiH | vAto'trApi vAtyA tadvadvAtamizratvAt parikSobhazca parikSobhahetutvAt sA vAtaparikSobha iti, 'devaphalihei vatti | uddezaH 5 abhayadevI- kSobhayati devAnAM parigheva-argaleva durlakSyatvAddevaparigha iti 'devapalikkhobhei vatti devAnAM parikSobhahetutvAditi // | kRSNarAjyaH yA vRttiH1 sU 242lo ___ etesiNaM aTThaNhaM kaNharAINaM aTThasu uvAsaMtaresu aTTa logaMtiyavimANA paNNattA, taMjahA-1acIraaccimAlI kAntikAH // 27 // |3viroynne4pbhNkre5cNdaabhesuuraabhesukkaabhettsuptihaabhemjjhe9ritttthaabhe| kahiNaMbhaMte!accIvimANe pa0?,goyamA! sU 243 | uttarapuracchimeNaM, kahi NaM bhaMte ! acimAlIvimANe pa0?, goyamA ! puracchimeNaM, evaM parivADIe neyavaM jAva kahi NaM bhaMte ! riTTe vimANe paNNatte?, goyamA ! bhumjjhdesbhaage| eesuNaM aTThasu logaMtiyavimANesu aTTha|vihA logaMtiyadevA parivasaMti, taMjahA-sArassayamAicA vaNhI varuNA ya gaddatoyA ya / tusiyA avAbAhA aggicA ceva rihA ya // 1 // kahiNaM bhaMte ! sArassayA devA parivasaMti?, goyamA ! acivimANe parivasaMti, |kahi NaM bhaMte ! AdicA devA parivasaMti ?, goyamA ! accimAlivimANe, evaM neyavaM jahANupuvIe jAva 4 kahi NaM bhaMte ! riTThA devA parivasaMti ?, goyamA ! riTThavimANe // sArassayamAicANaM bhaMte ! devANaM kati devA, || kati devasayA paNNatA ?, goyamA ! satta devA satta devasayA parivAro paNNatto, vaNhIvaruNANaM devANaM cau-|| isa devA cauddasa devasahassA parivAro paNNatto, gaddatoyatusiyANaM devANaM satta devA satta devasahassA // 27 // |paNNattA, avasesANaM nava devA nava devasayA paNNattA-'paDhamajugalammi satta u sayANi bIyaMmi coddasasa SHREG-45454OMOMOM AA%25A4OM dan Education International For Personal & Private Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMOMOMOMOMOM hassA / taie sattasahassA nava ceva sayANi sesesu||1|| logaMtigavimANANaM bhaMte! kiMpatiDhiyA paNNattA?, goyamA ! vAupaiTThiyA tadubhayapatiTThiyA paNNattA, evaM neyatvaM ||'vimaannaannN patihANaM bAhalluccattameva saMThANaM / ' baMbhaloyavattavayA neyavA [jahA jIvAbhigame devuddesae] jAva haMtA goyamA ! asatiM aduvA annNtkhutto| no ceva NaM devittAe / logaMtiyavimANesu NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM ThitI paNNattA ?, goyamA ! aTTha sAgarovamAI ThitI paNNattA / logaMtiyavimANehiMto NaM bhaMte ! kevatiyaM abAhAe logaMte paNNatte ?, goyamA ! asaMkhejjAI joyaNasahassAI abAhAe logaMte paNNatte / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! 6-5 // (sUtraM 243) // __ "ahasu uvAsaMtaresu'tti dvayorantaramavakAzAntaraM tatrAbhyantarottarapUrvayoreka pUrvayordvitIyaM abhyantarapUrvadakSiNayo& stRtIyaM dakSiNayozcaturtha abhyantaradakSiNapazcimayoH paJcamaM pazcimayoH SaSThaM abhyantarapazcimottarayoH saptamaM uttarayoraSTamaM, 'logaMtiyaSimANa'tti lokasya-brahmalokasyAnte-samIpe bhavAni lokAntikAni tAni ca tAni vimAnAni ceti | samAsaH, lokAntikA vA devAsteSAM vimAnAnIti samAsaH, iha cAvakAzAntaravartiSvaSTAsu aciHprabhRtiSu vimAneSu vAcyeSu yat kRSNarAjInAM madhyabhAgavarti riSThaM vimAnaM navamamuktaM tadvimAnaprastAvAdavaseyam // 'sArassayamAicANamityAdi, iha sArasvatAdityayoH samuditayoH sapta devAH sapta ca devazatAni parivAra ityakSarAnusAreNAvasIyate, evamu|ttaratrApi, 'avasesANaM ti avyAbAdhAgneyariSThAnAm 'evaM neyatvaMti pUrvoktapraznottarAbhilApena lokAntikavimAnavaktavyatAjAtaM netavyaM, tadeva pUrvoktena saha darzayati-vimANANa'mityAdi gAthArddha, tatra vimAnapratiSThAnaM darzitameva,bAhalyaM For Personal & Private Use Only Mimjainelibrary.org Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 tu vimAnAnAM pRthivIvAhalyaM tacca paJcaviMzatiryojanazatAni, uccatvaM tu sapta yojanazatAni, saMsthAnaM punareSAM nAnAvidha-46 zatake manAvalikApraviSTatvAt , AvalikApraviSTAni hi vRttavyasracaturasrabhedAt trisaMsthAnAnyeva bhavantIti ||'bNbhloe'ityaadi, uddezaH 6 brahmaloke yA vimAnAnAM devAnAM ca jIvAbhigamoktA vaktavyatA sA teSu 'netavyA' anusatavyA, kiyadUram ? ityata 7 pRthavya: Aha-'jAvetyAdi, sA ceyaM lezataH-'loyaMtiyavimANA NaM bhaMte ! kativaNNA paNNattA ?, goyamA ! tivaNNA paM0-lohiyA sU244mAhAliddA sukillA, evaM pabhAe niccAloyA gaMdheNaM iTTagaMdhA evaM iThThaphAsA evaM sabarayaNamayA tesu devA samacauraMsA allama raNAntikahugavannA pamhalesA / loyaMtiyavimANesu NaM bhaMte ! sabe pANA 4 puDhavikAiyattAe 5 devattAe uvavannapuvA ?, 'hNte'tyaadi| gasyAhArAlikhitameva, 'kevatiya'ti chAndasatvAt kiyatyA 'abAdhayA' antareNa lokAntaH prajJapta iti ||sssstthshte paJcamaH // 6-5 // disU 245 272 // vyAkhyAto vimAnAdivaktavyatA'nugataH paJcamoddezakaH, atha SaSThastathAvidha eva vyAkhyAyate, tatra kati NaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo?, goyamA ! satta puDhavIo paNNattAo, taMjahA-rayaNappabhA jAva | tamatamA,rayaNappabhAdINaM AvAsA bhANiyavA(jAva)ahesattamAe, evaM je jattiyA AvAsAte bhANiyavA jAva kati NaM bhaMte ! aNuttaravimANA paNNattA ?, goyamA ! paMca aNuttaravimANA paNNattA, taMjahA-vijae jAva | sabasiddhe / (sUtraM 244) / jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugyAeNaM samohae samohaNittA je bhavie imIse yaraNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu annayaraMsi nirayAvAsaMsi neraiyattAe uvavajjittae / // 272 // Jain Education For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se NaM bhaMte ! tatthagate ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA ?, goyamA ! atthegatie tatthagae ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdheja vA, atthegatie tao paDiniyattati, tato paDiniyattittA ihamAgacchati 2 docaMpi mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohaNai 2 imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe | nirayAvAsasayasahassesu annayaraMsi nirayAvAsaMsi neraiyattAe uvavajittae, tato pacchA AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA evaM jAva ahesattamA puDhavI / jIve NaM bhaMte!mAraNaMtiyasamugghAeNaMsamohae 2 je bhavie causaTThIe asurakumArAvAsasayasahassesu annayaraMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArattAe uvavajittae jahA neraiyA tahA bhANiyabA jAva thaNiyakumArA / jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugyAeNaM samohae 2 je bhavie asaMkhejesu puDhavikAiyAvAsasayasahassesu aNNayaraMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikAiyattAe | uvavajjittae se NaM bhaMte ! maMdarassa pavayassa puracchimeNaM kevatiyaM gacchejA kevatiyaM pAuNejA ?, goyamA ! loyaMtaM gacchejjA loyaMtaM pAuNijjA, se NaM bhaMte ! tatthagae ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA, goyamA ! atthegatie tatthagae ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdheja atthegatie tao paDiniyattati 2ttA iha havamAgacchai 2ttA docaMpimAraNaMtiyasamugghAeNaM samohaNati 2ttAmaMdarassa pavvayassa puracchi meNaM aMgulassa asaMkhejabhAgamettaM vA saMkhejatibhAgamattaM vA vAlayaM vA vAlaggapuhuttaM vA evaM likkhaM jUyaM javaMaMgulaM jAva joyaNakoDiM vA joyaNakoDAkoDiM vA saMkhejesu vA asaMkhejesu vA joyaNasahassesu logate vA For Personal & Private Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zatake uddezaH 6mAraNAntikagasyAhA rAdisU245 vyAkhyA &AegapadesiyaM seTiM mottUNa asaMkhejesu puDhavikAiyAvAsasayasahassesu annayaraMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhaviprajJaptiH kAiyattAe uvavajettA tao pacchA AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA, jahA puracchimeNaM maMda- abhayadevI rassa pavayassa AlAvao bhaNio evaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttareNaM uDDe ahe, jahA puDhavikAiyA tahA yA vRttiH1 egidiyANaM savvesiM, ekkekassa cha AlAvayA bhaanniyvaa|jiive NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae 2ttA // 27 // je bhavie asaMkhenjesu beMdiyAvAsasayasahassesu aNNayaraMsi diyAvAsaMsi beiMdiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte ! tatthagae ceva jahA neraiyA, evaM jAva aNuttarovavAiyA / jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae 2je bhavie evaM paMcasu aNuttaresumahatimahAlaesumahAvimANesu annayaraMsi aNuttaravimANaMsi aNuttarovavAiyadevattAe uvavajittae, se NaM bhaMte ! tatthagae ceva jAva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA | baMdheja ? / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // (sUtraM 245) // puDhaviuddeso samatto // 6-6 // | 'kai Na'mityAdi sUtram , iha pRthivyo narakapRthivya ISatprAgbhArAyA anadhikariSyamANatvAt , iha ca pUrvoktamapi || | yat pRthivyAdhuktaM tattadapekSamAraNAntikasamudghAtavaktavyatA'bhidhAnArthamiti na punaruktatA, 'tatthagae ceva'tti narakA vAsaprApta eva 'AhAreja vA' pudgalAnAdadyAt 'pariNAmeja vatti teSAmeva khalarasavibhAgaM kuryAt 'sarIraM vA baMdheja' | |tti taireva zarIraM niSpAdayet / 'atthegaie'tti yastasminneva samudghAte mriyate 'tato paDiniyattati' tato-narakAvAsAsamudghAtAdvA 'iha samAgacchai'tti svazarIre 'kevaiyaM gacchenja'tti kiyadaraM gaccheda ? gamanamAzritya, kevaiyaM pAu // 273 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jejatti kiyadUraM prApnuyAt ?avasthAnamAzritya, 'aMgulassa asaMkhejaibhAgamettaM ve'tyAdi, iha dvitIyA saptamyarthe draSTavyA, aGkalaM ihayAvatkaraNAdidaM dRzya-vihatthiM vArayANi vA kucchi vA dhaNuM vA kosaMvA joyaNaM vA joyaNasayaM vA joyaNasahassaM vA joyaNasayasahassaM vA' iti logate ve'tyatra gatveti zeSaH, tatazcAyamarthaH-utpAdasthAnAnusAreNAGgalAsaGkhyeyabhAgamAtrAdike kSetre ||3| samudghAtato gatvA, katham ? ityAha-'egapaesiyaM seTiM mottUNa'tti yadyapyasaGkhyeyapradezAvagAhasvabhAvo jIvastathA'pi naikapradezazreNIvaya'saGkhyapradezAvagAhanena gacchati tathAsvabhAvatvAdityatastAM muktvetyuktamiti // SaSThazate SaSThaH // 6-6 // SaSThoddezake jIvavaktavyatoktA saptame tu jIvavizeSayonivakavyatAdirartha ucyate, tatra cedaM sUtram__ ahaNaM bhaMte ! sAlINaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM eesi NaM dhannANaM koTTAuttANaM pallAuttANaM maMcAuttANaM mAlAuttANaM ullittANaM littANaM pihiyANaM muddiyANaM laMchiyANaM kevatiyaM kAlaM joNI saMciTThaha ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni saMvaccharAiM teNa paraM joNI pamilAyai teNa paraM joNi pa. viddhaMsai teNa paraM bIe abIe bhavati teNa paraM joNIvocchede pannatte samaNAuso ! / aha bhaMte ! kalAyamasUratilamuggamAsanipphAvakulatthaAlisaMdagasatINapalimaMthagamAdINaM eesi NaM dhannANaM jahA sAlINaM tahA eyANavi, navaraM paMca saMvaccharAI, sesaM taM ceva / aha bhaMte ! ayasikusuMbhagakodavakaMguvaragarAlagakodUsagasaNasarisa-da vamUlagabIyamAdINaM eesi NaM dhannANaM, eyANivi taheva, navaraM satta saMvaccharAI, sesaM taM ceva // (sUtraM 246 ) SUSISISSASSIC For Personal & Private Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 274 // 'aha bhaMte' ityAdi, 'sAlINaM' ti kalamAdInAM 'vIhINaM' ti sAmAnyataH 'javajavANaM' ti yavavizeSANAm 'etesiNa'| mityAdi, utktatvena pratyakSANAM, 'koDa uttANa' tti koSThe-kuzUle AguptAni - tatprakSepaNena saMrakSaNena saMrakSitAni koSThA guptAni teSAM ' pallA uttANaM'ti iha palyo - vaMzAdimayo dhAnyAdhAravizeSaH 'maMcA uttANaM mAlA uttANa' mityatra maJcamAlayorbhedaH - "aDkuDDe hoi maMco mAlo ya gharovariM hoti" [ abhittiko maJco mAlazca gRhopari bhavati ] 'olittANaM' ti dvAradeze pidhAnena | saha gomayAdinA'valiptAnAM 'littANaM' ti sarvato gomayAdinaiva liptAnAM 'pihiyANaM'ti sthagitAnAM tathAvidhAcchAdanena | 'muddiyANaM 'ti mRttikAdimudrAvatAM 'laMchiyANaM'ti rekhAdikRtalAJchanAnAM, 'joNi'tti aGkurotpattihetuH 'teNa paraM'ti tataH paraM 'pamilAya 'tti pramlAyati varNAdinA hIyate 'paviddhaMsai' ti kSIyate, evaM ca bIjamabIjaM ca bhavati - uptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaM bhavati ? - 'teNa paraM joNIvocchee paNNatte 'ti / 'kalAya'tti kalAyA vRttacanakA ityanye | 'masUra'tti bhilaGgAH canakikA ityanye 'niSphAva'tti vallAH 'kulattha' tti cavalikAkArAH cipiTikA bhavanti 'AlisaMdaga'tti cavalakaprakArAH cavalakA evAnye 'saINa'tti tuvarI 'palimaMthaga' tti vRttacanakAH kAlacanakA ityanye 'ayasi' tti bhaGgI 'kusuMbhaga'tti laTTA 'varaga'tti varaTTo, rAlaga'tti kavizeSaH 'kodUsaga'tti kodravavizeSaH 'saNa'tti tvakpradhAnanAlo dhAnyavizeSaH 'sarisava'tti siddhArthakAH 'mUlagabIya'tti mUlakabIjAni zAkavizeSavIjAnItyarthaH // anantaraM sthitiruktA'taH sthitereva vizeSANAM muhUrtAdInAM svarUpAbhidhAnArthamAha egamegassa NaM bhaMte! muttassa kevatiyA UsAsaddhA viyAhiyA ?, goyamA ! asaMkhejjANaM samayANaM samuda For Personal & Private Use Only *6*6 6 zatake uddezaH 7 dhAnyayonikAlaH sU 246kAla prarUpaNA sU0 247 // 274 // Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA egA niruvakissalavANaM sataha mavehi yasamitisamAgameNaM sA egA Avaliyatti pavuccai, saMkhejjA AvaliyA UsAso saMkhejA AvaliyA nissAso-hahassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccati // 1 // satta pANUNi se thove, satta thovAiM se lave / lavANaM sattahattarie, esa muhutte viyAhie // 2 // tinni sahassA satta ya sayAI tevatariM ca UsAsA / esa muhutto diTTho savehiM aNaMtanANIhiM // 3 // eeNaM muhuttapamANaNaM tIsamuhutto ahoratto, pannarasa ahorattA pakkho do pakkhA mAse do mAsA uU tinni uue ayaNe do ayaNe saMvacchare paMcasaMvaccharie juge vIsaM jugAI vAsasayaM dasa vAsasayAI vAsasahassaM sayaM vAsasahassAI vAsasayasahassaM caurAsIti vAsasayasahassANi se ege puvaMge caurAsItI puvaMgasayasahassAiM se ege putve, [[ evaM pUve ] 2 tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 acchaNiure 2 aue 2 paue ya 2 naue ya 2 cUliyA 2 sIsapaheliyA 2 etAva tAva gaNie etAva tAva gaNiyassa visae, teNa paraM ? ovamie / se ki taM ovamie?, 2 duvihe paNNatte taMjahA paliovame ya sAgarovame ya, se kiM taMpaliovame? se kiM taM sAgarovame ? // satyeNa sutikkhaNavi chettuM bhettuM ca jaM kira na sakA / taM paramANuM siddhA vayaMti Adi pamANANaM // 1 // aNaMtANaM paramANupoggalANaM samudayasamitisamAgameNaM sA egA ussaNhasaNhiyA6 ti vA saNhasaNhiyAti vA uDDhareNUti vA tasareNUti vA rahareNUti vA vAlaggei vA likkhAti vA jUyAti vA javamajheti vA aMguleti vA, aTTa ussaNhasaNyiAo sA egA sahasaNhiyA aTTha sahasaNhiyAo Jain Education For Personal & Private Use Only amww.jainelibrary.org Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- sA egA uhureNU aTTha uDDareNUo sA egA tasareNU aTTa tasareNUo sA egA rahareNU aTTha rahareNUo se | 6 zataka prajJaptiH ege devakuruuttarakurugANaM maNUsANaM vAlagge evaM harivAsarammagahemavaerannavayANaM putvavidehANaM maNUsANaM | uddezaH 7 abhayadevIaTTha vAlaggA sA egA likkhA aTTha likkhAo sA egA jUyA aTTha jUyAo se ege javamajjhe aTTha javama kAlasvarUpaM yA vRttiH14 jjhAo se ege aMgule, eeNaM aMgulapamANeNaM cha aMgulANi pAdo bArasa aMgulAI vihatthI cauccIsaM aMgulAI sU247 // 275|| rayaNI aDayAlIsaM aMgulAI kucchI channauti aMgulANi se ege daMDeti vA dhaNUti vA jUeti vA nAliyAti vA akheti vA musaleti vA, eeNaM dhaNuppamANeNaM do dhaNusahassAI gAuyaM cattAri gAuyAI joyaNaM, eeNaM joyaNappamANeNaM je palle joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM urdu uccatteNaM taM tiuNaM savisesaM pariraeNaM, se NaM egAhiyabayAhiyatayAhiya ukkosaM sattarattapparUDhANaM saMmaTe saMnicie bharie vAlaggakoDINaM te], se NaM vAlagge no aggI dahejA no vAU harejA no kutthejA no parividdhaMsejjA no pUtittAe havamAgacchejjA, tatoNaM vAsasae 2 egamegaM vAlaggaM avahAya jAvatieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nimmale niTTie nilleve avahaDe visuddhe bhavati, se taM paliovame / gAhA-eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dasaguNiyA / taM sAgarovamassa u ekkassa bhave parimANaM // 1 // eeNaM sAgarovamapamANeNaM cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasusamA 1 tinni sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamA 2 dosAgarovamakoDAkoDIo kAlo susama IP // 275 // dUsamA 3 egA sAgarovamakoDAkoDI bAyAlIsAe vAsasahassahiM UNiyA kAlo dUsamasusamA 4 ekkavIsaM For Personal & Private Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsasahassAI kAlo dUsamA 5 ekavIsaM vAsasahassAI kAlo dUsamadUsamA 6 / puNaravi osappiNIe| & ekavIsaM vAsasahassAI kAlo dUsamadUsamA 1 ekavIsaM vAsasahassAI jAva cattAri sAgarovamakoDAkoDIokAlosusamasusamA,dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo ussappiNIvIsaM sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osapiNIya ussappiNI y||(suutrN 247)jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve imIse osappiNIe susamasusamAe samAe uttamaTTapattAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDo. yAre hotthA ?, goyamA ! bahusamaramaNije bhUmibhAge hotthA, se jahAnAmae-AliMgapukkhareti vA evaM uttarakuruvattavayA neyavA jAva AsayaMti sayaMti,tIseNaM samAe bhArahe vAse tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave orAlA kuddAlA jova kusavikusavisuddharukkhamUlA jAva chavihA maNussA aNusajjitthA paNNattA, taM0-pamhagaMdhA 1 miyagaMdhA 2 amamA 3 teyalI 4 sihAsaNiM 5 cAri 6 / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! (sUtraM 248) // 6-7 // _ 'UsAsaddhA viyAhiya'tti ucchAsAddhA iti ucchAsapramitakAlavizeSAH 'vyAkhyAtAH' uktA bhagavadbhiriti, atrottaram // 'asaMkhejjetyAdi, asaGkhyAtAnAM samayAnAM sambandhino ye samudAyA-vRndAni teSAM yAH samitayo-mIlanAni tAsAM yaH samAgamaH-saMyogaH samudAyasamitisamAgamastena yatkAlamAnaM bhavatIti gamyate saikA''valiketi procyate, 'saMjjA AvasAliya'tti kila SaTpaJcAzadadhikazatadvayenAvalikAnAM kSullakabhavagrahaNaM bhavati, tAni ca saptadaza sAtirekANi ucchAsaniHzvAsa-18 & kAle, evaM ca saGkhyAtA AvalikA ucchAsakAlo bhvti||'hhsse'tyaadi, 'hRSTa sya' tuSTasya 'anavakalpasya' jarasA'nabhi For Personal & Private Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyAvRttiH // 276 // bhUtasya nirupakliSTasya' cyAdhinA prAk sAmprataM cAnabhibhUtasya 'jantoH' manuSyAdereka ucchAsena saha niHzvAsa ucchAsaniH-4|| 6 zatake zvAsaH ya iti gamyate eSa prANa ityucyate // 'satte'tyAdi gAthA, 'satta pANU' iti prAkRtatvAt sapta prANA ucchAsaniH- uddezaH 7 zvAsA ya iti gamyate sa stoka ityucyata iti varttate, evaM sapta stokA ye sa lavaH, lavAnAM saptasaptatyA eSaH-adhikRto suSamA''muhUrto vyAkhyAta iti // 'tinni sahassA' gAhA asyA bhAvArtho'yam-saptabhirucchAsaiH stokaH stokAzca lave sapta kArabhAvapratato lavaH saptabhirguNito jAtakonapaJcAzat , muhUrte ca saptasaptatirlavA iti sA ekonapaJcAzatA guNiteti jAtaM yathoktaM tyavatArazca sU 248 maanmiti| etAva tAva gaNiyassa visae'tti etAvAn-zIrSaprahelikAprameyarAziparimANaH tAvaditi kramArthaH gaNitaviSayo-gaNitagocaraH gaNitaprameya ityarthaH / 'ovamiya'tti upamayA nivRttamaupamika upamAmantareNa yat kAlapramANamanati| zayinA grahItuM na zakyate tadopamikamiti bhAvaH // atha palyopamAdiprarUpaNAya paramANvAdisvarUpamabhidhitsurAha-'satthe Ne'tyAdi, chettumiti khaGgAdinA dvidhA kartuM 'bhettuM' sUcyAdinA sacchidraM kartuM 'vA' vikalpe kileti lakSaNamevAsyedamabhidhIyate na punastaM ko'pi chettuM bhettuM vA''rabhata ityarthasaMsUcanArthaH, 'siddha'tti jJAnasiddhAH kevalina ityarthaH na tu siddhAH-3 siddhiMgatAsteSAM vadanasyAsambhavAditi, 'Adi' prathama 'pramANAnAM vakSyamANotzlakSNazlakSiNakAdInAmiti, yadyapi ca / naizcayikaparamANorapIdameva lakSaNaM tathA'pIha pramANAdhikArAvyAvahArikaparamANulakSaNamidamavaseyam // atha pramANAntara // 276 // | lakSaNamAha-'aNaMtANa'mityAdi, 'anantAnAM vyAvahArikaparamANupudgalAnAM samudayAH-vyAdisamudayAsteSAM samitayo|mIlanAni tAsAM samAgamaH-pariNAmavazAdekIbhavanaM samudayasamitisamAgamastena yA parimANamAtreti gamyate, sA ekA'tya For Personal & Private Use Only Vlainelibrary.org Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAHARA ntaM zlakSNA zlakSNazlakSNA saiva zlakSNazlakSNikA ut-prAbalyena zlakSNazlakSNikA utzlakSNazlakSNikA 'iti' upadarzane 'vA' samuccaye, eteca utzlakSNazlakSNikAdayo'GgulAntA daza pramANabhedA yathottaramaSTaguNAH santo'pi pratyekamanantaparamA|NutvaM na vyabhicarantItyata uktam-'ussaNhasahiyAi ve'tyAdi, 'saNhasaNhiya'tti prAktanapramANApekSayA'STaguNatvAd UrdhvareNvapekSayA tvaSTamabhAgatvAt zlakSNazlakSNikA ityucyate, 'uDDareNu'tti adhistiryakcalanadharmopalabhyo reNuH uddhareNuH |'tasareNu'tti vyasyati-paurastyAdivAyuprerito gacchati yo reNuH sa trasareNuH rihareNu'tti rathagamanotkhAto reNU rathareNuH vAlAgralikSAdayaH pratItAH 'rayaNi'tti hastaH 'nAliya'tti yaSTivizeSaH 'akkhe'tti zakaTAvayavavizeSaH 'taM tiurNa savisesaM pariraeNaM'ti tad yojanaM triguNaM savizeSa, vRttaparidheH kiJcinyUnaSaDbhAgAdikatriguNatvAt , 'se NaM ekkAhi| yabehiyatehiya'tti SaSThIbahuvacanalopAd ekAhikadvyAhikatryAhikAnAm 'ukkosa'tti utkarSataH saptarAtraprarUDhAnAM bhRto | vAlAgrakoTInAmiti sambandhaH, tatraikAhikyo muNDite zirasi ekenAhrA yAvatyo bhavantIti, evaM zeSAsvapi bhAvanA kAryA, kathambhUtaH ? ityAha-saMsRSTaH' AkarNabhRtaH saMnicitaH pracayavizeSAnniviDaH, kiMbahunA ?, evaM bhRto'sau yena teNaM'ti tAni vAlAgrANi 'no kuttheja'tti na kuthyeyuH pracayavizeSAcchuSirAbhAvAdvAyorasambhavAcca nAsAratAM gaccheyurityarthaH, ata eva 'no parividdhaMseja'tti na parividhvaMseran-katipayaparizATamapyaGgIkRtya na vidhvaMsaM gaccheyuH, ata eva ca 'no| pUittAe havamAgacchejjatti na pUtitayA-na pUtibhAvaM kadAcidAgaccheyuH 'taoNaM'ti tebhyo vAlAgrebhyaH 'egamegaM / vAlaggaM avahAya'tti ekaikaM vAlAgramapanIya kAlo mIyata iti zeSaH, tatazca 'jAvaieNa'mityAdi, yAvatA kAlena / SHTRA Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 277 // sa palyaH 'khINe'tti vAlAgrAkarSaNAtkSayamupagata AkRSTadhAnyakoSThAgAravat , tathA 'nIrae'tti nirgatarajaHkalpasUkSmataravA- 6 zatake lAgro'pakRSTadhAnyarajaHkoSThAgAravat, tathA 'nimmale tti vigatamalakalpasUkSmataravAlAgraHpramArjanikApramRSTakoSThAgAravat , | uddezaH 7 tathA 'niTTiya'tti apaneyadravyApanayamAzritya niSThAM gataH viziSTaprayatnapramArjitakoSThAgAravat , tathA 'nilleva'tti atya AvalikAntasaMzleSAttanmayatAM gataH vAlAgrApahArAdapanItabhittyAdigatadhAnyalepakoSThAgAravat, atha kasmAnnirlepaH ? ityata Aha disva0 sU 248 |'avahaDe'tti niHzeSavAlAgralepApahArAt ata eva 'visuddhe'tti rajomalakalpavAlAgravigamakRtazuddhatvApekSayA lepakalpavAlAgrApaharaNena vizeSataH zuddho vizuddhaH, ekArthAzcaite zabdAH, vyAvahArika cedamaddhApalyopamaM, idameva yadA'saGkhyeyakhaNDIkRtaikaikavAlAgrabhRtapalyAvarSazate 2 khaNDazo'poddhAraH kriyate tadA sUkSmamucyate, samaye samaye'poddhAre tu dvidhaivoddhArapalyopamaM bhavati, tathA taireva vAlAaurye spRSTAH pradezAsteSAM pratisamayApoddhAre yaH kAlastavyAvahArika kSetrapalyopamaM, punastairevAsaGkhyeyakhaNDIkRtaiH spRSTAspRSTAnAM tathaivApoddhAre yaH kAlastatsUkSma kSetrapalyopamam // evaM sAgaropamamapi vijJeyamiti || | kAlAdhikArAdidamAha-'jaMbuddIve Na'mityAdi, 'uttamaTTapattAe'tti uttamAn-tatkAlApekSayotkRSTAnAn-AyuSkAdIna 8 prAptA uttamArthaprAptA uttamakASThAM prAptA vA-prakRSTAvasthAM gatA tasyAm 'AgArabhAvapaDoyAre'tti AkArasya-AkRterbhAvAH-paryAyAH, athavA''kArAzca bhAvAzca AkArabhAvAsteSAM pratyavatAraH-avataraNamAvirbhAva AkArabhAvapratyavatAra | // 277|| 'bahasamaramaNija'tti bahusamaH-atyantasamo'ta eva ramaNIyo yaH sa tathA, 'AliMgapukkhare'tti murajamukhapuTaM, lAghavA-1 |ya sUtramatidizannAha-'eva'mityAdi, uttarakuruvaktavyatA ca jIvAbhigamoktaivaM dRzyA-'muiMgapukkharei vA saratalei vA * * For Personal & Private Use Only w.iainelibrary.org Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarastalaM sara eva 'karatalei vA' karatalaM karaevetyAdIti / evaM bhUmisamatAyA bhUmibhAgagatatRNamaNInAM varNapaJcakasya sura| bhigandhasya mRdusparzasya zubhazabdasya vApyAdInAM vApyAdyanugatotpAtaparvatAdInAmutpAtaparvatAdyAzritAnAM haMsAsanAdInAM latAgRhAdInAM zilApaTTakAdInAM ca varNako vAcyA, tadante caitad dRzyam-'tattha NaM bahave bhArayA maNussA maNussIo |ya AsayaMti sayaMti ciTThati nisIyaMti tuyaTuMtI'tyAdi / 'tattha tatthe'tyAdi, tatra tatra bhAratasya khaNDe khaNDe 'dese dese khaNDAMze khaNDAMze 'tahiM tahiM ti dezasyAnte 2, uddAlakAdayo vRkSavizeSAH yAvatkaraNAt 'kayamAlA NahamAlA'ityAdi| || dRzya, 'kusavikusavisuddharukkhamUla'tti kuzAH-darbhAH vikuzA-balvajAdayaH tRNavizeSAstairvizuddhAni-tadapetAni vRkSa mUlAni-tadadhobhAgA yeSAM te tathA, yAvatkaraNAt 'mUlamaMto kaMdamaMto'ityAdi dRzyam , 'aNusajjittha'tti 'anusakta vantaH' pUrvakAlAt kAlAntaramanuvRttavantaH 'pamhagaMdha'tti padmasamagandhayaH 'miyagaMdha'tti mRgamadagandhayaH 'amama'tti 3 mamakArarahitAH 'teyatali'tti tejazca talaM ca rUpaM yeSAmasti te tejastalinaH 'saha'tti sahiSNavaH samarthAH 'saNicAre'tti zanaiH-mandamutsukatvAbhAvAccarantItyevaMzIlAH shnaishcaarinnH|| SaSThazate saptamoddezakaH // 6-7 // saptamoddezake bhAratasya svarUpamuktamaSTame tu pRthivInAM taducyate, tatra cAdisUtramkaha NaM bhaMte ! puDhavIo pannattAo?, goyamA ! aTTa puDhavIo paNNattAo, taMjahA-rayaNappabhA jAva isI1 prAgAkhyAtAH pRthvya ISatprAgbhAravikalA atra tayA yutA iti vizeSaH / For Personal & Private Use Only mm.jainelibrary.org Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 964 6 zatake uddezaH 8 ratnapRthvyAdyadhogRhAdisU249 vyAkhyA ppanbhArA / atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe gehAti vAgehAvaNAti vA?, goyamA! NotiNaDhe prajJaptiH M|samajhe / asthiNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe ahe gAmAti vA jAva saMnivesAti vA ? no tiNaTe smjhe| abhayadevI- mA asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe urAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchaMti vAsaM vAsaMti?. yA vRttiH1] haMtA asthi, tinnivi pakareMti devovi pakareti asurovi pa0 nAgovi pa0 / asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNa // 27 // bAdare thaNiyasaH 1, haMtA asthi, tinnivi pakareti / asthi NaM bhaMte! imIse rayaNa ahe bAdare agaNikAe?, goyamA ! no tiNaDhe samaDhe, nannattha viggahagatisamAvannaeNaM / asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNa0 ahe caMdima jAva tArArUvA ?, no tiNaDhe smjhe| asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe caMdAbhAti vA 21, No iNaDhe samaDhe, evaM docAevi puDhavie bhANiyabvaM, evaM tacAevi bhANiyavyaM, navaraM devovi pakareti asurovi |pakareti No NAgo pakareti, cautthAevi evaM navaraM devo ekko pakareti no asuro0 no nAgo pakareti, evaM heDhillAsu sabAsu devo eko pakareti / atthi NaM bhaMte ! sohammIsANANaM kappANaM ahe gehAi vA 21, no iNaDhe samaDhe / atthi NaM bhaMte ! urAlA balAhayA ? haMtA atthi, devo pakareti asurovi pakarei no nAo pakarei, evaM thaNiyasaddevi / asthi NaM bhaMte! bAyare puDavikAe bAdare agaNikAe ?, No iNaDhe samaDhe, naNNattha viggahagatisamAvannaeNaM / atthiNaM bhaMte! caMdima?, No tiNaDhe samajhe / atthi NaM bhaMte ! gAmAi vA ?, *No tiNahe sa0 / asthi NaM bhaMte ! caMdAbhAti vA ?, goyamA ! No tiNaDhe samaDhe / evaM saNaMkumAramAhiMdesu // 278 // Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navaraM devo ego pakareti / evaM baMbhaloevi / evaM baMbhalogassa uvariM sabahiM devo pakareti, pucchiyatvo ya. bAyare AukAe bAyare agaNikAe bAyare vaNassaikAe annaM taM ceva // gAhA-tamukAe kappapaNae agaNI puDhavI ya agaNi puDhavIsu / AUteUvaNassai kppuvrimknnhraaiisu||1|| (sUtraM 249) // 'kai Na'mityAdi, 'bAdare agaNikAe'ityAdi, nanu yathA bAdarAgnermanuSyakSetra eva sadbhAvAnniSedha ihocyate evaM | bAdarapRthivIkAyasyApi niSedho vAcyaH syAt pRthivyAdiSveva svasthAneSu tasya bhAvAditi, satyaM, kintu neha yadyatra nAsti | tattatra sarva niSidhyate manuSyAdivad vicitratvAt sUtragaterato'sato'pIha pRthivIkAyasya na niSedha uktaH, apkAyavAyuvanaspatInAM tviha ghanodadhyAdibhAvena bhAvAnniSedhAbhAvaH sugama eveti, 'no nAo'tti nAgakumArasya tRtIyAyAH pRthivyA | adhogamanaM nAstItyata evAnumIyate, 'no asuro no nAgo'tti, ihApyata eva vacanAcca caturthyAdInAmadho'surakumAranAgakumArayorgamanaM nAstItyanumIyate, saudharmezAnayostvadho'suro gacchati camaravat na nAgakumAraH azaktatvAt , ata evAha'devo pakareI'ityAdi, iha ca vAdarapRthivItejasorniSedhaH sugama evAsvasthAnatvAt , tathA'bvAyuvanaspatInAmaniSedho'pi sugama eva, tayorudadhipratiSThitatvenAbUvanaspatisambhavAd vAyozca sarvatra bhAvAditi / 'evaM saNaMkumAramAhiMdesu'tti |8| ihAtidezato bAdarAbvanaspatInAM sambhavo'numIyate, sa ca tamaskAyasadbhAvato'vaseya iti / evaM baMbhaloyassa uvari sabahiMti acyutaM yAvadityarthaH parato devasyApi gamo nAstIti na tatkRtavalAhakAderbhAvaH 'pucchiyavo yatti bAdaro|'pkAyo'gnikAyo vanaspatikAyazca praSTavyaH, 'annaM taM ceva'tti vacanAnniSedhazca, yato'nena vizeSoktAdanyatsarve pUrvokta-8 gama eva, tayorudadhiprativAdarapRthivItejasonidhAro gacchati camaravat namA For Personal & Private Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1|| // 279 // | meva vAcyamiti sUcitaM, tathA graiveyakAdIpatprAgbhArAnteSu pUrvoktaM sarva gehAdikamadhikRtavAcanAyAmanuktamapi niSedhato 6 zatake uddezaH8 |'dhyeyamiti // atha pRthivyAdayo ye yatrAdhyetavyAstAM sUtrasaGgrahagAthayA''ha-tamukAya'gAhA, 'tamukAe'tti tamaskA ratnapRthvyA . | yaprakaraNe prAgukte 'kappapaNae'tti anantaroktasaudharmAdidevalokapaJcake 'agaNI puDhavI ya'tti agnikAyapRthivIkAyA dyadhogRhAvadhyetavyau-'atthi NaM bhaMte ! bAdare puDhavikAe bAdare agaNikAe ?, no iNaThe samaDhe, naNNattha viggahagatisamAvannaeNaM' disU 249 | ityanenAbhilApena / tathA 'agaNitti agnikAyo'dhyetavyaH 'puDhavIsutti ratnaprabhAdipRthivIsUtreSu , 'asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe bAdare agaNikAe'ityAdyabhilApeneti / tathA 'AuteUvaNassaitti apkAyatejovanaspatayo'dhyetavyAH -'atthi NaM bhaMte ! bAdare AukAe bAyare teukkAe vAyare vaNassaikAe ?, no iNaThe samahe' ityAdi. nA'bhilApena, keSu ? ityAha-'kappuvarimatti kalpapaJcakoparitanakalpasUtreSu, tathA 'kaNharAIsutti prAgukta kRSNarAjIsUtra iti, iha ca brahmalokoparitanasthAnAnAmadho yo'vanaspatiniSedhaH sa yAnyabvAyupratiSThitAni teSAmadha AnantaryeNa hai | vAyoreva bhAvAdAkAzapratiSThitAnAmAkAzasyaiva bhAvAdavagantavyaH, agnestvasvasthAnAditi // anantaraM bAdarApkAyAdayo| 'bhihitAste cAyurbandhe sati bhavantItyAyurvandhasUtram // 279 // / kativihe NaM bhaMte ! AuyabaMdhae pannattA, goyamA ! chabihA AuyabaMdhA pannattA, taMjahA-jAtinAmanihattAue 1 gatinAmanihattAue 2 ThitinAmanihattAue 3 ogAhaNAnAmanihattAue 4 paesanAmanihattAue 5 aNubhAganAmanihattAue 6 daMDao jAva vemANiyANaM // jIvANaM bhaMte ! kiMjAinAmanihattA jAva aNu COMCALSCRECEMBER For Personal & Private Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + + bhAganihattA ?, goyamA ! jAtinAmanihattAvi jAva aNubhAganAmanihattAvi, daMDao jAva vemANiyANaM / jIvA NaM bhaMte ! kiMjAinAmanihattAuyA jAva aNubhAganAmanihattAuyA ?, goyamA ! jAinAmanihattAuyAvi jAva aNubhAganAmanihattAuyAvi, daMDao jAva vemANiyANaM / evaM ee duvAlasa daMDagA bhaanniyvaa| jIvA NaM bhaMte ! kiM jAtinAmanihattA 1 jAinAmanihattAuyA 21,12|jiivaa NaM bhaMte! kiM jAinAmaniuttA3 jAtinAmaniuttAuyA 4 jAigoyanihattA 5 jAigoyanihattAuyA 6 jAtigoyaniuttA 7 jAigoyaniuttAuyA 8 jAiNAmagoyanihattA 9 jAiNAmagoyanihattAuyA 10 jAiNAmagoyaniuttA 11 ? jIvA NaM bhaMte ! kiM jAinAmagoyaniuttAuyA 12 jAva aNubhAganAmagoyaniuttAuyA ?, goyamA ! jAinAmagoyaniuttAuyAvi jAva aNubhAganAmagoyani uttAuyAvi daMDao jAva vemANiyANaM // (suutrN250)|| . tatra 'jAtinAmanihattAue'tti jAtiH ekendriyajAtyAdiH paJcadhA saiva nAmeti-nAmakarmaNa uttaraprakRtivizeSo jIvapariNAmo vA tena saha nidhattaM-niSiktaM yadAyustajjAtinAmanidhattAyuH, niSekazca karmApudgalAnAM pratisamayamanubhavanArtha racaneti 1, 'gatinAmanidhattAue'si gatiH-narakAdikA caturdhA zeSaM tathaiva 2, 'ThiinAmanidhattAue'tti sthitiriti yatsthAtavyaM kvacidvivakSitabhave jIvenAyuHkarmaNA vA saiva nAma-pariNAmo dharmaH sthitinAma tena viziSTaM nidhattaM yadAyurdalikarUpaM tat sthitinAmanidhattAyuH 3, athaveha sUtre jAtinAmagatinAmAvagAhanAnAmagrahaNAjAtigatyavagAhanAnAM prakRtimAtramuktaM, sthitipradezAnubhAganAmagrahaNAttu tAsAmeva sthityAdaya uktAste ca jAtyAdinAmasambandhitvAnnAma + +5% For Personal & Private Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R 6 zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 28 // karmarUpA eveti nAmazabdaH sarvatra karmArthoM ghaTata iti sthitirUpaM nAma-nAmakarma sthitinAma tena saha nidhattaM yadAyastasthitinAmanidhattAyuriti 3, "ogAhaNAnAmanidhattAue'tti avagAhate yasyAM jIvaH sA'vagAhanA-zarIraM audArikAdi uddeza: tasyA nAma-audArikAdizarIranAmakarmetyavagAhanAnAma avagAhanArUpo vA nAma-pariNAmo'vagAhanAnAma tena saha jAtinAma nidhattAdiH yannidhattamAyusta davagAhanAnAmanidhattAyuH 4, 'paesanAmanihattAue'tti pradezAnAM-AyuHkarmadravyANAM nAma-tathAvidhA pariNatiH pradezanAma pradezarUpaM vA nAma-karmavizeSa ityarthaH pradezanAma tena saha nidhattamAyustatpradezanAmanidhattAyuriti, 5, "aNubhAganAmanidhattAue'tti anubhAga-AyurdravyANAmeva vipAkastallakSaNa eva nAma-pariNAmo'nubhAganAma anu| bhAgarUpaM vA nAmakarma anubhAganAma tena saha nidhattaM yadAyustadanubhAganAmanidhattAyuriti / atha kimartha jAtyAdinAmakarmaNA''yurvizeSyate ?, ucyate, AyuSkasya prAdhAnyopadarzanArtha yasmAnArakAdyAyurudaye sati jAtyAdinAmakarmaNAmudayo bhavati, nArakAdibhavopagrAhakaM cAyureva, yasmAduktamihaiva-'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai aneraie neraiesu uvavajai ?, goyamA ! neraie neraiesu uvavajai no aneraie neraiesu uvavajjai'tti, etaduktaM bhavati-nArakAyuHprathamasamayasaMvedana | eva nArakA ucyante tatsahacAriNAM ca paJcendriyajAtyAdinAmakarmaNAmapyudaya iti, iha cAyurvandhasya pavidhatve upakSipte yadAyuSaH SaDravidhatvamuktaM tadAyuSo bandhAvyatirekAdvaddhasyaiva cAyurvyapadezaviSayatvAditi / 'daDao'tti 'neraiyANaM bhaMte ! | // 28 // kativihe AuyabaMdhe pannatte' ? ityAdivaimAnikAntazcaturviMzatidaNDako vAcyo'ta evAha-'jAva vemANiyANaM'ti // atha karmavizeSAdhikArAttadvizeSitAnAM jIvAdipadAnAM dvAdaza daNDakAnAha-'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi, 'jAtinAma ASARALA Jain EducationR . For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nihatta'tti jAtinAma nidhattaM-niSiktaM viziSTabandhaM vA kRtaM yaiste jAtinAmanidhattAH 1 evaM gatinAmanidhattAH2, yAvakaraNAt 'ThitinAmanihattA 3 ogAhaNAnAmanihattA 4 paesanAmanihattA 5 aNubhAganAmanihattA 6' iti dRzyaM." vyAkhyA tathaiva, navaraM jAtyAdinAmnAM yA sthitirye ca pradezA yazcAnubhAgastatsthityAdinAma avagAhanAnAma zarIranAmeti, | ayameko daNDako vaimAnikAntaH 1, tathA 'jAtinAmanihattA'tti jAtinAmnA saha nidhttmaayuyeste jAtinAmanidhattAyuSaH, evamanyAnyapi padAni, ayamanyo daNDakaH 2, evamete 'duvAlasa daMDaga'tti amunA prakAreNa dvAdaza daNDakA bhavanti, tatra dvAvAdyau darzitAvapi saGkhyApUraNArthaM punadarzayati-jAtinAmanidhattA ityAdirekaH, 'jAinAmanihattAuyA' ityAditiIyaH 2 / 'jIvA NaM bhaMte ! kiM jAinAmaniuttA'ityAdistRtIyaH 3, tatra jAtinAma niyukta-nitarAM yukta|saMbaddhaM nikAcitaM vedane vA niyuktaM yaiste jAtinAmaniyuktAH, evamanyAnyapi 5, 'jAinAmaniuttAuyA'ityAdizcaturthaH, | tatra jAtinAmnA saha niyuktaM-nikAcitaM vedayitumArabdhaM vA''yuryai ste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jAigoyanihattA ityAdiH paJcamaH, tatra jAteH-ekendriyAdikAyA yaducitaM gotraM-nIcairgotrAdi tajAtigotraM tannidhattaM yaiste jAtigotranidhattA, | evamanyAnyapi 5, jAigoyanihattAuyA ya ityAdi SaSThaH, tatra jAtigotreNa saha nidhattamAyuyaiste jAtigotranidhattAyuSa | evamanyAnyapi 5 'jAigoyaniuttA'ityAdisaptamaH 7 tatra jAtigotraM niyuktaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jAigoyaniuttAuyA'ityAdiraSTamaH 8 tatra jAtigotreNa saha niyuktamAyuyaste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jAtinAmagoyanihattA'ityAdirnavamaH 9 tatra jAtinAma gotraM ca nidhattaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jIvA NaM bhaMte ! kiM jAi For Personal & Private Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zatake uddezaH 8 samudrANAmu tsRtodakAdisU 251 vyAkhyA- nAmagoyanihattAuyA ?' ityAdirdazamaH 10 tatra jAtinAmnA gotreNa ca saha nidhattamAyuryaiste tathA, evamanyAnyapi 5, prajJaptiH | 'jAinAmagoyaniuttA'ityAdirekAdazaH 11 tatra jAtinAma gotraM ca niyuktaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jIvA NaM| abhayadevI- bhaMte ! kiM jAinAmagoyaniuttAuyA'ityAdi'dazaH 12, tatra jAtinAmnA gotreNa ca saha niyuktamAyuryaiste tathA, evamayA vRttiH1 nyAnyapi 5 // iha ca jAtyAdinAmagotrayorAyuSazca bhavopagrAhe prAdhAnyakhyApanArtha yathAyogaM jIvA vizeSitAH, vaacnaa||281|| ntare cAdyA evASTau daNDakA dRzyanta iti / pUrva jIvAH svadharmataH prarUpitAH, atha lavaNasamudraM svadharmata eva prarUpayannAha| lavaNe NaM bhaMte ! samudde kiM ussiodae patthaDodae khubhiyajale akhubhiyajale ?, goyamA ! lavaNe NaM samudde usiodae no patthaDodae khubhiyajale no akhubhiyajale etto ADhattaM jahA jIvAbhigame jAva se teNa. goyamA ! bAhirayA NaM dIvasamuddA punnA punnappamANA volahamANA vosamANA samabharaghaDattAe ciTThati saMThANao egavihivihANA vitthArao aNegavihivihANA duguNAduguNappamANao jAva assi tiriyaloe asaMkhejA dIvasamuddA sayaMbhuramaNapajjavasANA pannattA smnnaauso|| dIvasamuddA NaM bhaMte ! kevatiyA nAma| dhejehiM pannattA ?, goyamA ! jAvatiyA loe subhA nAmA subhA rUvA subhA gaMdhA subhA rasA subhA phAsA & evatiyA NaM dIvasamuddA nAmadhejehiM pannattA, evaM neyavA subhA nAmA uddhAro pariNAmo saghajIvA NaM / sevaM || bhaMte ! sevaM bhaMte ! ( sUtraM 251) // 6-8 // chaTThasayassa aTThamo "lavaNe Na'mityAdi, 'ussiodae'tti 'ucchritodakaH' arddhavRddhigatajalaH, tadvaddhizca sAdhikaSoDazayojanasahasrANi // 28 // For Personal & Private Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ He ciTThati / asthi NaM bhaMte jalA tahA NaM bAhiresuvi smuii| bAhiraesu NaM samuddesu bahave / OMOMOMOMOM 'patthaDodae'tti prastRtodaka samajala ityarthaH 'khubhiyajale'tti velAvazAt , velA ca mahApAtAlakalazagatavAyukSobhAditi, 'ettoADhatta'mityAdi, itaH sUtrAdArabdhaM tadyathA jIvAbhigame tathA'dhyetavyaM, taccedam-'jahA NaM bhaMte ! lavaNasamudde | ussiodae no patthaDodae khubhiyajale no akhubhiyajale tahA NaM bAhiragA samuddA kiM ussiodagA 41, goyamA ! |bAhiragA samuddA no ussiodagA patthaDodagA no khubhiyajalA akhubhiyajalA puNNA puNNappamANA volaTTamANA vosaTTa |mANA samabharaghaDatAe ciTThati / atthi NaM bhaMte ! lavaNasamudde bahave orAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchaMti vAsaM vAsaMti ?, |haMtA asthi / jahA NaM bhaMte ! lavaNe samudde bahave orAlA 5 tahA NaM bAhiresuvi samuddesu orAlA 51, no iNahe smtthe| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-bAhiragA NaM samuddA punnA jAva ghaDatAe ciTThati ?, goyamA! bAhiraesu NaM samuddesu bahave udagajoNIyA jIvA ya poggalA ya udagattAe vakkamati viukkamati cayaMti uvavajaMti' zeSaM tu likhitamevAsti, vyakta cedamiti / 'saMThANao'ityAdi, ekena 'vidhinA' prakAreNa cakravAlalakSaNena vidhAnaM-svarUpasya karaNaM yeSAM te ekavidhividhAnAH, vistArato'nekavidhividhAnAH, kutaH? ityAha-'duguNe'tyAdi, iha yAvatkaraNAdidaMdRzyam-'pavittharamANA 2 bahuuppalapaumakumuyanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyasamahApuMDarIyasatapattasahassapattakesaraphullovaiyA' utpalAdInAM kezaraiH phullaizcopapetA ityarthaH 'unbhAsamANavIiya'tti,(avabhAsamAnavIcayaH sAmAnyavAtasya sarvatra bhAvAt pAtAlakalazAnAmanyatrAbhAve'pi nAsaMgativIMcInAM) 'subhA nAma'tti svastikazrIvatsAdIni 'subhA rUva'tti zuklapItAdIni devAdIni vA 'subhA gaMdha'tti surabhigandhabhedAH gandhavanto vA karpUrAdayaH 'subhA rasa'tti madhurAdayaH rasavantovAH zarkarAdayaH subhA phAsa'tti AAAAAAAAAA% Jain Education inter vi.jainelibrary.org For Personal & Private Use Only na Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA mRduprabhRtayaH sparzavanto vA navanItAdayaH 'evaM neyavA subhAnAma'tti evamiti-dvIpasamudrAbhidhAyakatayA netavyAni 6 zatake prajJaptiH zubhanAmAni pUrvoktAni, tathA 'uddhAroM'tti dvIpasamudreSUddhAro netavyaH, sa caivam-'dIvasamuddA NaM bhaMte ! kevaiyA uddhA hA uddezaH8 abhayadevI samudrANAmu | rasamaeNaM pannattA ?, goyamA ! jAvaiyA aDDAijANaM uddhArasAgarovamANaM uddhArasamayA evaiyA dIvasamuddA uddhArasamaeNaM yAvRttiH1|| tsutodakA| pannattA' yenaikaikena samayena ekaikaM vAlAgramudriyate'sAvuddhArasamayo'tastena / tathA 'pariNAmo'tti pariNAmo netavyo dvIpa disU252 // 282 // samudreSu, sa caivam-'dIvasamuddA NaM bhaMte ! kiM puDhavipariNAmA AupariNAmA jIvapariNAmA poggalapariNAmA?,||8 | goyamA ! puDhavIpariNAmAvi AupariNAmAvi jIvapariNAmAvi poggalapariNAmAvI'tyAdi / tathA 'sabajIvANaM ti sarva|jIvAnAM dvIpasamudreSUtpAdo netavyaH, sa caivam-'dIvasamuddesu NaM bhaMte ! sabe pANA 4 puDhavikAiyattAe jAva tasakAi-| | yattAe uvavannapuvA ?, haMtA goyamA ! asaI aduvA aNaMtakhutto'tti // SaSThazate'STamoddezakaH // 6-7 // pariNAma divasamudA ma bhandriyate'sAvArasAgarovamAsa paivamvIpasamudrAbhidhAyaka ASCENERANGACAMACHARGENER // 28 // dvIpAdiSu jIvAH pRthivyAditvenotpannapUrvA ityaSTamoddezake uktaM, navame tUtpAdasya karmabandhapUrvakatvAdasAveva prarUpyata ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtramPA jIve NaM bhaMte ! NANAvaraNijja kammaM baMdhamANe kati kammappagaDIo baMdhati ?, goyamA! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavibaMdhae vA, baMdhuddeso pannavaNAe neyavo // (suu0252)|| "jIve Na' mityAdi, 'sattavihabaMdhae' AyurabandhakAle 'aTTavihabaMdhae'tti AyurbandhakAle 'chabihabaMdhae'tti For Personal & Private Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmasamparAyAvasthAyAM mohAyuSorabandhakatvAt / 'baMdhuddesoM ityAdi, bandhoddezakaH prajJApanAyAH sambandhI caturviMzatitamapadAtmako'tra sthAne 'netavyaH' adhyetavyaH, sa cAyam-'neraie NaM bhaMte ! NANAvaraNi kammaM baMdhamANe kai kammapaga-18 DIo baMdhai ?, goyamA ! aThThavihabaMdhage vA sattavihabaMdhage vA evaM jAva vemANie, navaraM maNusse jahA jIve'ityAdi jiivaadhikaaraaddevjiivmdhikRtyaah| deve NaM bhaMte ! mahiDDIe jAva mahANubhAe bAhirae poggale apariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvidattae ?, goyamA ! no tiNaDhe / deve NaM bhaMte ! bAhirae poggale pariyAittA pabhU ?, haMtA pabhU, se NaM bhaMte ! kiM ihagae poggale pariyAittA viucvati tatthagae poggale pariyAittA vikuJcati annatthagae poggale pariyAittA viuccati ?, goyamA ! no ihagae poggale pariyAittA viuccati, tatthagae poggale pariyAittA vikuvati, no annatthagae poggale pariyAittA viuccati, evaM eeNaM gameNaM jAva egavannaM egarUvaM 1 egavaNaM aNegarUvaM 2 aNegavannaM egarUvaM 3 aNegavannaM aNegarUvaM 4 caubhaMgo / deve NaM bhaMte ! mahiDDIe jAva mahANubhAge bAhirae poggale apariyAittA pabhU kAlayaM poggalaM nIlagapoggalattAe pariNAmettae nIlagaM poggalaM vA kAlagapoggalattAe pariNAmettae ?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe, pariyAittA pabhU / se NaM bhaMte ! kiM ihagae poggale taM ceva navaraM pariNAmetitti bhANiyacaM, evaM kAlagapoggalaM paMcavarNanA bhAMgA| gaMdhano 12 rasanA For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 283 // lohiyapoggalatAe, evaM kAlaeNaM jAva sukilaM, evaM nIlaeNaM jAvaM sukila, evaM lohiyapoggala jAna sui lattAe, evaM hAlieNaM jAva sukilaM, taMjahA evaM eyAe parivADIe gaMdharasaphAsa0 kakkhaDaphAsolaM majya phAsapoAlattAe 2 evaM do do garuyalaya 2 sIyausiNa 2 Nilukkha 2, vannAi savattha pariNAmeha, AlAvagA ya do do proggale apariyAittA pariyAittA // ( sUtraM 253 ) // 'deve Na' mityAdi, 'egavannaM'ti kAlAdyekavarNam 'ekarUpam' ekavidhAkAraM svazarIrAdi, 'ihamae 'ti prajJApakApekSayA ihagatAn prajJApakapratyakSAsannakSetrasthitAnityarthaH 'tatthagae'ti devaH kila prAyo devasthAna evaM varttata iti tatragratAn| devalokAdigatAn 'aNNatthagae 'tti prajJApakakSetrAdevasthAnAccAparatrasthitAn, tatra ca svasthAna eva prAyo vikurvante yataH kRtottaravaikriyarUpa eva prAyo'nyatra gacchatIti jo ihagatAn pudgalAn paryAdAya ityAdyuktamiti / 'kAlayaM pogyalaM nIla poggalattAe' ityAdau kAlanIlalohitahAridrayakulakSaNAnAM paJcAnAM varNAnAM daza dvikasaMyogasUtrANyadhyeyAni 'evaM eyAe parivADIe gaMdharasaphAsa' tti iha surabhidurabhilakSaNagandhadvayasyaikameva, tiktakaTukaSAyAmlamadhurarasalakSaNAnAM pazcAnAM rasAnAM daza dvikasaMyogasUtrANyadhyeyAni, aSTAnAM ca sparzAnAM catvAri sUtrANi, parasparaviruddhena karkazamRdvAdinA dvayenaikaikasUtraniSpAdanAditi // devAdhikArAdidamAha - avisuddhale se NaM bhaMte ! deve asamoharaNaM appANaeNaM avisuddhalesaM devaM deviM annayaraM jANati pAsati 11 / jo tiNaTThe samaTThe, evaM abimuddhalese asamoharaNaM appAmeNaM visuddhalesaM devaM 3, 2 avisuddha leMse samo For Personal & Private Use Only 6 zatake uddezaH 9 devAnAM puna lAnAdAne pudgala pari NAmAzaktiH sU 253 // 283 // Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * 18|| haeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3, 3 / aghisuddhalese deve samohaeNaM appANeNaM visuddhalesaM devaM 3, 4 // avisuddhalese samohayAasamohaeNaM ayANeNaM avisuddhalesaM devaM 3, 5 / avisuddhalese samohayA0 visuddha| lesaM devaM 3, 6 // visuddhalese asamo0 avisuddhalese devaM 3, 1 / visuddhalese asamohaeNaM visuddhalesaM devaM 43, 2 / visuddhalese NaM bhaMte ! deve samohaeNaM avisuddhalesaM devaM 3 jANai0?, haMtA jANai0, evaM visuddhasamo0 & visuddhalesaM devaM 3 jANai ?, haMtA jANai 4 / visuddhalese samohayAsamohaeNaM avisuddhalesaM devaM 3, 5 // visuddhalese samohayAsamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, 6 / evaM heDillaehiM ahahiM na jANaina pAsai uvarillaehiM cauhiM jANai pAsai / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // (sUtraM 254) chaTThasae navamo uddeso||6-9|| / 'avisuddhe'tyAdi, 'avisuddhalese NaM'ti avisuddhalezyo-vibhaGgajJAno devaH 'asamohaeNaM appANeNaM'ti anupayuktenAtmanA, ihAvizuddhalezyaH 1 asamavahatAtmA devaH 2 avizuddhalezyaM devAdikam 3, ityasya padatrayasya dvAdaza vikalpA bhavanti, tadyathA-'avisuddhalese NaM deve asamohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaM devaM 3 jANai pAsai ?, no la iNaDhe samaDe'ityeko vikalpaH 1 / 'avisuddhalese asammohaeNaM visuddhalesaM devaM 3 no iNahe samaDe'iti dvitIyaH 2 / avisuddhalese samohaeNaM avisuddhalesaM devaM. no iNahe samaDe'iti tRtIyaH 3 / 'avisuddhalese samohaeNaM visuddhalesaM devaM0, no iNaDhe samaThe' iti caturthaH 4 / 'avisuddhalese samohayAsamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3, No iNahe | | samaDhe' iti paJcamaH 5 / avisuddhalese samohayAsamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, no iNaDhe samaTheiti SaSThaH 6 / 'visuddhalese * : 1 / avisuddhala deve asamohaeNaM aparADalezyaM devAdikamI * * For Personal & Private Use Only Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 284 // asamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3 no iNaDetti saptamaH 7 / visuddhalese asamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, no 6 zatake | iNaDhe samaDhe'tti aSTamaH dAetairaSTabhirvikalpairna jAnAti, tatra panirmithyAdRSTitvAt dvAbhyAM tvanupayuktatvAditi / 'visuddhalese | | samohaeNaM avisuddhalesaM devaM 3 jANai ?, haMtA jANaI'iti nvmH9| visuddhalese saMmohaeNaM visuddhalesaM devaM 3 jANai ? haMtA 4 avizuddhatajANai'iti dazamaH 10 / visuddhalese samohayAsamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3 jANai 2?, haMtA jANaitti daralezyAnAM ekAdaza 11 / 'visuddhalese samohayAsamohaeNaM appANeNaM visuddhalesaM devaM 3 jANai 2'tti dvAdaza 12 / ebhiH puna | devAdyanavazcatubhirvikalpaiH samyagdRSTitvAdupayuktatvAnupayuktatvAcca jAnAti, upayogAnupayogapakSe upayogAMzasya samyagjJAnahetutvAditi / dAgamAdi etadevAha-'evaM heDillehiM'ityAdi, vAcanAntare tu sarvamevedaM sAkSAd dRzyata iti // SaSThazate navamoddezakaH // 6-9 // sU254 com prAgavizuddhalezyasya jJAnAbhAva uktaH, atha dazamoddezake'pi tameva darzayannidamAha annautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti jAva parUveMti jAvatiyA rAyagihe nayare jIvA evaiyANaM jIvANaM no cakiyA kei suhaM vA duhaM vA jAva kolaDigamAyamavi niphAvamAyamavi kalamamAyamavi mAsamAyamapi muggamAyamavi jUyAmAyamavi likkhAmAyamapi abhinivadRttA uvadaMsittae, se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA!| jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva micchaM te evamAsu, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi jAva parU // 284 // vami sabaloevi ya NaM sabajIvANaM No cakkiyA koI suhaM vA taM ceva jAva uvdNsitte| sekeNaTeNaM ?, goyamA! ayannaM jaMbUhIve 2 jAva visesAhie parikkheveNaM pannatte, deve NaM mahiDIe jAva mahANubhAge egaM mahaM savile-18 For Personal & Private Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNaM gaMdhasamuggagaM gahAya taM avaddAleti taM avaddAlettA jAva iNAmeva kaTTa kevalakappaM jaMbuddIva 2 tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto aNupariyaTTittA NaM havvamAgacchejjA, se nUNaM goyamA ! se kevalakappe jaMbuddIve 2 tehiM ghANapoggalehiM phuDe ?, haMtA phuDe, cakkiyA NaM goyamA ! keti tesiM ghANapoggalANaM kolaTTiyAmA| yamavi jAva uvadaMsittae, No tiNaDhe samaDhe, se teNaTeNaM jAva uvadaMsettae // (sUtraM 255) // | 'annautthI'tyAdi, 'no cakiya'tti na zaknuyAt 'jAva kolaTThiyamAyamavipatti AstAM bahu bahutaraM vA yAvat kuvalAsthikamAtramapi, tatra kuvalAsthika-badarakulakaH 'nipphAvatti vallaH 'kala'tti kalAyaH 'jUya'tti yUkA 'ayanna'mityAdidRSTAntopanayaH, evaM yathA gandhapudgalAnAmatisUkSmatvenAmUrtakalpatvAt kuvalAsthikamAtrAdikaM na darzayituM zakyate evaM sarvajIvAnAM sukhasya duHkhasya ceti // jIvAdhikArAdevedamAha__jIve NaM bhaMte ! jIve 2 jIve ?, goyamA ! jIve tAva niyamA jIve jIvevi niyamA jIve / jIve NaM bhaMte ! neraie neraie jIve ?, goyamA! neraie tAva niyamA jIve jIve puNa siya neraie siya aneraie, jIve NaM bhaMte! asurakumAre asurakumAre jIve ?, goyamA ! asurakumAre tAva niyamA jIve jIve puNa siya asurakumAre siya No asurakumAre, evaM daMDao bhANiyavo jAva vemaanniyaannN| jIvati bhaMte!jIve jIve jiivti?,goymaa| jIvati tAva niyamA jIve jIve puNa siya jIvati siya no jIvati, jIvati bhaMte ! neraie 2 jIvati? goyamA ! neraie tAva niyamA jIvati 2 puNa siya neraie siya aneraie, evaM daMDao neyavo jAva vemANi For Personal & Private Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + 6 zatake uddezaH10 anyakRta khAdyabhAvaH jIvajIvAdibhajanA padAni sU 255-256 vyAkhyA-1 dAyANaM / bhavasiddhIe NaM bhaMte ! meraie 2 bhavasiddhIe ?, goyamA ! bhavasiddhIe siya nerahae ziva anerahae prajJaptiH | neraie'viya siya bhavasiddhIe siya abhavasiddhIe, evaM daMDao jAva vemANiyANaM // (sUtra 256) // abhayadevI | jIveNaM bhaMte ! jIve jIve jIve?' iha ekena jIvazabdena jIva eva gRhyate dvitIyena ca caitanyamilAtaH praznaH, uttaraM yA vRttiH1/ punarjIvacaitanyayoH paraspareNAvinAbhUtatvAjjIvazcaitanyameva caitanyamapi jIva evetyevamarthamavagantavyaM, nArakAdriSu pradeSu pussjiiv||285|| tvamavyabhicAri jIveSu tu nArakAditvaM vyabhicArItyata Aha-'jIve NaM bhaMte ! merie'ityaadi| jIvAdhikArAdevAha | 'jIvati bhaMte ! jIve jIve jIvaItti, jIvati-prANAn dhArayati yaH sa jIvaH uta yo jIvaH sa jIvati ? iti praznaH, uttaraM tu yo jIvati sa tAvanniyamAjIvaH, ajIvasyAyuHkAbhAvena jIvanAbhAvAt , jIvastu syAjjIvati syAnna jIvati, siddhasya jIvanAbhAvAditi, nArakAdistu niyamAjjIvati, saMsAriNaH sarvasya prANadhAraNadharmakatvAta, jIvatIti punaH svAnnArakAdiH syAdanArakAdiriti, prANadhAraNasya sarveSAM sadbhAvAditi ||jiivaadhikaaraattdgtmevaanytiirthikvktvytaamaah___ annautthiyA NaM bhaMte ! eSamAikkhapti jAva parUveMti evaM khalu save pANA bhUyA jIvA sattA egaMtadukkhaM |veyaNaM ceyaMti, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, moyamA ! jannaM te annautthiyA jAva micchaM te ecamAhaMsu, ahaM puNa goyamA!evamAikkhAmi jAva parUbemi atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA egaMtadukkhaM benaNaM beyaMti Ahaca sAyaM, atthegatiyA pANA bhUyA jIvA sattA egaMtasAyaM veyaNaM veyaMti Ahacca assAmaM veyaNaM veyaMti, atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA mAyAe veyaNaM veyaMti Ahacca sAyamasAyaM / sekeNaTeNaM0 1, goyamA ! neraiyA // 285 // dain Education International vww.jainelibrary.org For Personal & Private Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadukkhaM veyaNaM veyaMti [ Ahaca sAyamasAyaM ] Ahaca sAyaM bhavaNavaddvANamaMtarajoiMsavemANiyA egaMta| sAyaM vedaNaM veyaMti Ahaca asAyaM, puDhavikkAiyA jAva maNussA bemAyAe veyaNaM veyaMti Ahaca sAyamasAyaM, se teNaTTeNaM0 // (sUtraM 257 ) // 'annautthiyA' ityAdi, 'Ahacca sAyaM'ti kadAcitsAtAM vedanAM, katham ? iti ceducyate- "vavAeNa va sAyaM neraio | devakammuNA vAvi" / 'Ahaca asAyaM'ti devA AhananapriyaviprayogAdiSvasAtAM vedanAM vedayantIti, 'vemAyAe 'tti | vividhayA mAtrayA kadAcitsAttAM kadAcidasAtAmityarthaH // jIvAdhikArAdevedamAha neraiyA NaM bhaMte ! je poggale antamAyAe AhAreMti te kiM AyasarIrakhe ttogADhe poggale attamAyAe AhAraiti anaMtarakhettogADe poggale antamAyAe AhAraiti paraMparakhettogADhe pole antamAyAe AhAreMti ?, goyamA ! AyasarIrakhettogADhe poggale antamAyAe AhAreMti no anaMtara khettogADhe poggale attamAyAe AhAreMti no paraMparakhettogADhe, jahA neraiyA tahA jAva vaimANiyANaM daMDao / (sUtraM 258 ) kebalI NaM 1 - utpAde vA sAtaM nairayikaH devakriyayA, apizabdAttIrthakarajanmAdidineSu vedayate / 2 Agatamapi sUtramidaM chadmasthAnAmadholokasya duradhigamatA pratipAditA zAstre iti bhaviSyati kevalinAmapi tathetyadholokopalakSitabhAvena pRcchA, AhArapudgalAnAM vA susUkSmatvAt praznaH punaH, nArakANAmavadhivibhaGgavattve yatte na vagacchanti khakamAhAramiti kevalinamAzritya praznaH, yadvA kevalinAM tatra jJAnabhAvaH kathamindriyAviSayatvAttadAhArapudgalAnAmiti zaGkAyAM anyadvA sudhIbhiH kAraNamUhyam / For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 286 // bhaMte ! AyANehiM jANati pAsati ?, goyamA! no tiNaDhe / se keNaTeNaM ?, goyamA! kevalI NaM puracchimeNaM 6 zatake miyaMpi jANai amiyaMpi jANai jAva nivvuDe dasaNe kevalissa se teNaTeNaMgAhA-jIvANa suhaM dukkhaM jIve | uddezaH10 |jIvati taheva bhaviyA ya / egaMtadukkhaveyaNa attamAyA yakevalI // 1 // sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte (sUtraM 259) // ekaantdu:||6-10|| cha8 sayaM samattaM // 6 // " khAdi AhA | ragrahAkeva'neraiyA Na'mityAdi, attamAyAe'tti AtmanA AdAya-gRhItvetyarthaH 'AyasarIrakhettogADhe'tti svazarIrakSetre'vasthi-|| lino'nAtAnityarthaH 'aNaMtarakhettogADhe'tti AtmazarIrAvagAhakSetrApekSayA yadanantaraM kSetra tatrAvagADhAnityarthaH, 'paraMparakhettogADhe'tti || dAnajJAnaM | AtmakSetrAnantarakSetrAdyatparaM kSetraM ttraavgaaddhaanityrthH| attamAyAe'ityuktamata AdAnasAdhAt 'kevalINa'mityAdi sUtraM, sU 257tatra ca 'AyANehiMti indriyaiH|dshmoddeshkaarthsnggrhaay gAthA-'jIvANa'mityAdi gatArthaH ||sssstthshte dshmoddeshkH||6-10|| jA258-259 pratItya bhedaM kila nAlikeraM, SaSThaM zataM manmatidantabhaji / tathA'pi vidvatsabhasacchilAyAM, niyojya nItaM svpropyogm||1|| ASSASSISK 000000000000000000000000000 AAAA // SaSThaM zataM vivaraNataH samAptam // 568888888888888888888885608 // 286 // - - Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptamazatakam // vyAkhyAtaM jIvAdyarthapratipAdanaparaM SaSThaM zatam , atha jIvAdyarthapratipAdanaparameva saptamazataM vyAkhyAyate, tatra cAdAvehai voddezakArthasaGgrahagAthA AhAra 1 virati 2 thAvara 3 jIvA 4 pakkhI ya 5 Au 6 aNagAre 7 / chaumattha 8 asaMvuDa 9 annautthi 10 dasa sattamaMmi sae // 1 // "AhAre'tyAdi, tatra 'AhAra'tti AhArakAnAhArakavaktavyatArthaH prathamaH 1 'virai'tti pratyAkhyAnArtho dvitIyaH 2 Mil'thAvara'tti vanaspativaktavyatArthastRtIyaH 3 'jIva'tti saMsArijIvaprajJApanArthazcaturthaH 4 'pakkhI yatti khacarajIvayoni vaktavyatArthaH paJcamaH5'Au'tti AyuSkavaktavyatArthaH SaSThaH 'aNagAra'tti anagAravaktavyatArthaH saptamaH 7 'chaumattha'tti chadmasthamanuSyavaktavyatArtho'STamaH 8 'asaMvuDa'tti asaMvRtAnagAravaktavyatArtho navamaH 9 'annautthiya'tti kAlodAyiprabhRtiparatIrthikavaktavyatArtho dazamaH 10 iti // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva evaM vadAsI-jIve NaM bhaMte ! ke samayamaNAhArae bhavai ?, goyamA ! paDhame hai samae siya AhArae siya aNAhArae bitie samae siya AhArae siya aNAhArae tatie samae siya AhArae siya aNAhArae cautthe samae niyamA AhArae, evaM daMDao, jIvA ya egiMdiyA ya cautthe samae For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 287 // sesA tatie samae // jIve NaM bhaMte ! 'kaM samayaM savappAhArae bhavati ?, goSamA ! paDhamasamayo- 7 zatake vavannae vA caramasamae bhavatthe vA estha NaM jIve NaM sabappAhArae bhavai, daMDao bhANiyaco jAva bemA uddezaH 1 anAhArANiyANaM // (sUtraM 260) // sAlpAhArasama | 'kaM samayaM aNAhArae'tti parabhavaM gacchan kasmin samaye'nAhArako bhavati ? iti praznaH, uttaraM tu yadA jIva Rju-bAyaH sU260 gatyotpAdasthAnaM gacchati tadA parabhavAyuSaH prathama eva samaye AhArako bhavati, yadA tu vigrahagatyA gacchati tadA prathamasamaye vakre'nAhArako bhavati, utpattisthAnAnavAptau tadAhAraNIyapudgalAnAmabhAvAd, ata Aha-'paDhame samae siya AhArae siya aNAhArae'tti, tathA yadaikena vakreNa dvAbhyAM samayAbhyAmutpadyate tadA prathame'nAhArako dvitIye tvAhArakaH, | yadA tu vakradvayena tribhiH samayairutpadyate tadA prathame dvitIye cAnAhAraka ityata Aha-'bIyasamaye siya AhArae siya aNAhArae'tti, tathA yadA vakradvayena tribhiH samayairutpadyate tadA''dyayoranAhArakastRtIye tvAhArakaH, yadA tu | vakratrayeNa caturbhiH samayairutpadyate tadAdye samayatraye'nAhArakazcaturthe tu niyamAdAhAraka itikRtvA 'taie samae siya' | ityAdyuktaM, vakratrayaM cetthaM bhavati-nADyA bahirvidigvyavasthitasya sato yasyAdholokAdU loke utpAdo nADyA bahireva // 28 // dizi bhavati so'vazyamekena samayena vizreNitaH samazreNI pratipadyate dvitIyena nADI pravizati tRtIyeno lokaM gacchati caturthena lokanADIto nirgatyotpattisthAne utpadyate, iha cAdye samayatraye vakratrayamavagantavyaM, samazreNyaiva gamanAt, anye tvAhuH-cakracatuSTayamapi saMbhavati, yadA hi vidizo vidizyevotpadyate tatra samayatrayaM prAgvat caturthe samaye tu nADIto nirgatya dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | samazreNiM pratipadyate paJcamena tUtpattisthAnaM prApnoti, tatra cAdye samayacatuSTaye vakracatuSTayaM syAt, tatra cAnAhAraka iti, idaM ca sUtre na darzitaM prAyeNetthamanutpatteriti / 'evaM daMDao'tti amunA'bhilApena caturviMzatidaNDako vAcyaH, tatra ca jIvapade ekendriyapadeSu ca pUrvoktabhAvanayaiva caturthe samaye niyamAdAhAraka iti vAcyaM, zeSeSu tRtIyasamaye niyamAdAhAraka iti, tatra yo nArakAditrasastraseSvevotpadyate tasya nADyA bahistAdAgamanaM gamanaM ca nAstIti tRtIyasamaye niya mAdAhArakatvaM, tathAhi - yo matsyAdirbharatasya pUrvabhAgAdairavatapazcimabhAgasyAdho narakeSUtpadyate sa ekena samayena bharatasya pUrvabhAgAtpazcimaM bhAgaM yAti dvitIyena tu tata eairavatapazcimaM bhAgaM tatastRtIyena narakamiti, atra cAdyayoranAhArakastRtIye tvAhArakaH, etadeva darzayati- 'jIvA egiMdiyA ya cautthe samaye sesA taiyasamae'tti // 'kaM samayaM saGghappAhArae' ti kasmin samaye sarvAlpaH - sarvathA stoko na yasmAdanyaH stokataro'sti sa AhAro yasya sa sarvAlpAhAraH sa eva sarvAlpAhArakaH, 'padamasamayovavannae'tti prathamasamaya utpannasya prathamo vA samayo yatra tat prathamasamayaM tadutpannaM - utpattiryasya sa tathA, utpatteH prathamasamaya ityarthaH, tadAhAragrahaNahetoH zarIrasyAlpatvAtsarvAlpAhAratA bhavatIti, 'caramasamayabhavatthe va'tti caramasamaye bhavasya - jIvitasya tiSThati yaH sa tathA, Ayupazcaramasamaya ityarthaH, tadAnIM pradezAnAM saMhRtatvenAlpeSu zarIrAvayaveSu sthitatvAtsarvAlpAhArateti // anAhArakatvaM ca jIvAnAM vizeSato lokasaMsthAnavazAdbhavatIti lokaprarUpaNasUtram kiMsaMThie NaM bhaMte ! loe pannate ?, goyamA ! suparaTThagasaMThieloe pannatte, heTThA vicchinne jAva upi umuIgAgArasaMdie, lesiM caNaM sAsayaMsi logaMsi heTThA vicchinnaMsi jAva upi uhaMsuiMgAgArasaMThiyaMsi uppanna For Personal & Private Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyAvRttiH1 // 288 // roti taddarzayannAsvayaraviggahietacchanne 'ityAdi, yAvatyApita CROSORECASSAGARMACOLORCEX nANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jIvevi jANai pAsai ajIvevi jANai pAsai tao pacchA sijjhati 6 zatake |jAva aMtaM karei // (sUtraM 261) // ta uddezaH1 / 'supaiTThagasaMThie'tti supratiSThakaM zarayantrakaM tacceha uparisthApitakalazAdikaM grAhya, tathAvidhenaiva lokasAdRzyopapatte lokasaMsthAriti, etasyaiva bhAvanArthamAha-heTThA vicchinne'ityAdi,yAvatkaraNAt 'majhe saMkhitte uppiM visAle ahe paliyaMkasaMThANa naM sAmAyi ke kriyAprasaMThie majjhe varavayaraviggahie'tti dRzyaM, vyAkhyA cAsya prAgvaditi // anantaraM lokasvarUpamuktaM, tatra ca yatkevalI tyAkhyAtava karoti tadarzayannAha-'taMsI'tyAdi / 'aMtaM karei'tti, atra kriyoktA, atha tadvizeSameva zramaNopAsakasya darzayannAha dhe'pyakriyA | samaNovAsagassa NaM bhaMte ! sAmAiyakaDassa samaNovAsae acchamANassa tassa NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA | sU261kiriyA kajai saMparAiyA kiriyA kajai ?, goyamA ! samaNovAsayassa NaM sAmAiyakaDassa samaNovAsae 262-263 acchamANassa AyA ahigaraNIbhavai AyAhigaraNavattiyaM ca NaM tassa no IriyAvahiyA kiriyA kajai saMparAiyA kiriyA kajjai, se teNa?NaM jAva saMparAiyA // (sUtraM 262) samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvAmeva tasapANasamAraMbhe paJcakkhAe bhavati puDhavisamAraMbhe apacakkhAe bhavai se ya puDhavaM khaNamANe'NNayaraM tasaM pANaM vihiMsejjA se NaM bhaMte ! taM vayaM aticarati ?, No tiNaDhe samaDhe, no khalu se tassa ativAyAe Au- // 28 // dRti / samaNovAsayassa NaM bhaMte ! puvAmeva vaNassaisamAraMbhe paJcakkhAe se ya puDhaviM khaNamANe annayarassa rukkhassa mUlaM chiMdejA se NaM bhaMte ! taM vayaM aticarati !, No tiNadve samaDhe, no khalu tassa aivAyAe Au-| Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1263|smnnovaasemymaa samaNovAsapUhakAraeNaM tameva ra ti|(suutrN)263 / samaNovAsae NaMbhaMte!tahArUvaM samaNaMvA mAhaNaM vA phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAi. meNaM paDilAbhemANe kiM lagabhai ?, goyamA! samaNovAsae NaMtahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhemANetahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA samAhiM uppAeti, samAhikAraeNaM tameva samAhiM paDilabhai / samaNovAsae NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhemANe kiM cayati ?, goyamA ! jIviyaM cayati duccayaM cayati dukkara all kareti dullahaM lahai bohiM bujjhai tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti (sUtraM 264) 4 'samaNe'tyAdi, 'sAmAiyakaDassa'tti kRtasAmAyikasya, tathA 'zramaNopAzraye' sAdhuvasatAvAsInasya-tiSThataH'tassa 'nti yo yathArthastasya zramaNopAsakasyaiveti, kilAkRtasAmAyikasya tathA sAdhvAzraye'navatiSThamAnasya bhavati sAmparAyikI kriyA, vizeSaNadvayayoge punarairyApathikI yuktA niruddhakaSAyatvAdityAzaGkA ato'yaM praznaH, uttaraM tu 'AyAhika4 raNIbhavati'tti AtmA-jIvaH adhikaraNAni-halazakaTAdIni kaSAyAzrayabhUtAni yasya santi so'dhikaraNI, tatazca 'A yAhikaraNavattiyaM ca NaM' ti Atmano'dhikaraNAni AtmAdhikaraNAni tAnyeva pratyayaH-kAraNaM yatra kriyAkaraNe tadAsmAdhikaraNapratyayaM sAmparAyikI kriyA kriyata iti yogH|| zramaNopAsakAdhikArAdeva 'samaNovAsage'tyAdi prakaraNam, tatra ca 'tasapANasamAraMbhetti trasavadhaH 'no khalu se tassa ativAyAe AudRi'tti na khalu asau 'tasya' trasaprANasya 'atipAtAya'vadhAya 'Avarttate' pravartate iti na saGkalpavadho'sau, saGkalpavadhAdeva ca nivRtto'sau,na caiSa tasya saMpanna iti |nAsAvaticarati vrataM, 'kiM cayaitti kiM dadAtItyarthaH 'jIviyaM cayai'tti jIvitamiva dadAti, annAdi dravyaM yacchan | zramaNopAsanApathikI yuktAkaTAdIni kapa in Education For Personal & Private Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- jIvitasyaiva tyAgaM karotItyarthaH, jIvitasyevAnnAdidravyasya dustyajatvAt , etadevAha- 'duccayaM cayai'tti dustyajametat, 7 zatake prajJaptiH | tyAgasya duSkaratvAt , etadevAha-duSkaraM karotIti, athavA kiM tyajati-kiM virahayati ?, ucyate, jIvitamiva jIvita uddezaH 1 abhayadevIkarmaNo dIrghA sthitiM 'duccayaM ti duSTa karmadravyasaJcayaM 'dukkaraM ti duSkaramapUrvakaraNato granthibhedaM, tatazca 'dullaMbha labhai'tti | sAmAyike yA vRttiH1 | anivRttikaraNaM labhate, tatazca 'bohiM bujjhai'tti 'bodhi' samyagdarzanaM 'budhyate' anubhavati, iha ca zramaNopAsakaH sAdhU kriyAdAna|pAsanAmAtrakArI grAhyaH, tadapekSayaivAstha sUtrArthasya ghaTamAnatvAt , 'tao paccha'tti tadanantaraM siddhyatItyAdi prAgvat // 289 // phalaMsU263 264. anyatrApyuktaM dAnavizeSasya bodhiguNatvaM, yadAha-"aMNukaMpa'kAmaNijjarabAlatave dANaviNae" tyAdi, tadyathA-"keI teNeva bhaveNa nivuyA sabakammao mukkA / keI taiyabhaveNaM sijjhissaMti jiNasagAse // 1 // " tti // anantaramakarmatvamu-4 ktamato'karmasUtramM asthi NaM bhaMte ! akammassa gatI pannAyati ?, haMtA asthi // kahanaM bhaMte ! akammassa gatI pannAyati , goyamA ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gatipariNAmeNaM baMdhaNacheyaNayAe niraMdhaNayAe putvapaogeNaM akammassa gatI pannattA // kahannaM bhaMte ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gaipariNAmeNaM baMdhaNacheyaNayAe niraMdhaNayAe * // 289 // | pucappaogeNaM akammassa gatI pannAyati ?, se jahAnAmae-keha purise mukkaM tuMbaM nicchiDaM niruvahayaMti || 1 anukampAkAmanirjarAbAlatapodAnavinaya ( vibhaGgaH ) / 2 kecittenaiva bhavena sarvakarmato muktA nivRtAH kecittRtIyabhavena / | jinasakAze setsyanti // 1 // SHERAOMOMOMOM SAH-MARK4%A4%A4%ER dain Education International For Personal & Private Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANupubIe parikammemANe 2 danbhehi ya kusehi ya veDhei 2 aTThahiM maTTiyAlevehiM liMpai 2 uNhe dalayati bhUti 2 sukkaM samANaM atthAhamatAramaporasiyaMsi udagaMsi pakkhivejA, se nUrNa goyamA ! se tuMbe tesiM aTThaNhaM maTTiyAleveNaM guruyattAe bhAriyattAe gurusaMbhAriyattAe salilatalamativaittA ahe dhara, NitalapaiTThANe bhavai ?, haMtA bhavai, ahe NaM se tuMbe aTTaNhaM mahiyAleveNaM parikkhaeNaM dharaNitalamativaittA uppi salilatalapaiTThANe bhavai ?, haMtA bhavai, evaM khalu goyamA ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gaipariNAmeNaM akammassa gaI pannAyati / kahannaM bhaMte ! baMdhaNachedaNayAe akammassa gaI pannattA, goyamA ! se jahAnAmae-kalasiMvaliyAi vA muggasiMbaliyAi vA mAsasiMbaliyAi vA siMbalisiMbaliyAi vA eraMDamiMjiyAi vA uNhe dinA sukA samANI phuDittA NaM egaMtamaMtaM gacchaha, evaM khalu goyamA ! kahanaM bhaMte ! niraMdhaNayAe akammassa gatI?, goyamA ! se jahAnAmae-dhUmassa iMdhaNavippamukkassa uDe vIsasAe nivAghAeNaM, gatI pavattati, evaM khalu goyamA! / kahannaM bhaMte ! puvappaogeNaM akammassa gatI pannattA ?, goyamA ! se hAnAmae-kaMDassa kodaMDavippamukkassa lakkhAbhimuhI nivAghAeNaMgatI pavattai, evaM khalu goyamA ! nIsaMgayAe niraMgaNayAe jAva puvappaogeNaM akammassa gatI pnnnnttaa|| (sUtraM 265) // 'gaI paNNAyaittigatiHprajJAyate abhyupagamyate itiyAvanissaMgayAe'tti'niHsaGgatayA'karmamalApagamena niraMgaNayAe'tti nIrAgatayA mohApagamena gatipariNAmeNaM ti gatisvabhAvatayA'lAbudravyasyeva baMdhaNaccheyaNayAe'tti karmabandhanacheda For Personal & Private Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 290 // nena eraNDaphalasyeva 'nirandhaNatAeM'ti karmendhanavimocanena dhUmasyeva 'puvapaogeNaM'ti sakarmmatAyAM gatipariNAmavavena bANasyeveti // etadeva vivRNvannAha- 'kahanna' mityAdi, 'niruvahayaM' ti vAtAdyanupahataM 'da mehi yatti darbhaiH sa mUlaiH 'kusehi ya'tti kuzaiH- damaireva chinnamUlaiH 'bhUiM bhUi'nti bhUyo bhUyaH 'atthAhe' tyAdi, iha makArI prAkRtaprabhavAvataH | astAgheData evAtAre'ta eva 'apauruSeye' apuruSapramANe 'kalasiMbaliyAi vA' kalAyAbhidhAnadhAnyaphalikA 'siMba| li'tti vRkSavizeSaH 'eraMDamiMjiyA' eraNDaphalam 'egaMtamaMta gacchatti eka ityevamanto nizcayo yatrAsAvekAnta eka ityarthaH atastamantaM bhUbhAgaM gacchati, iha va bIjasya gamane'pi [yat ] kalAyasiMbalikAderiti yaduktaM tattayorabhedopacArAditi, 'uhuMvIsasAe'tti Urddha 'visrasayA' svabhAvena 'nivAghAeNaM'ti kaTAdyAcchAdanAbhAvAt // akarmmaNo vaktavyatoktA, athAkarmmaviparyayabhUtasya karmmaNo vaktavyatAmAha dukkhI bhaMte! dukkheNaM phuDe adukkhI dukakheNaM phuDe ?, goyamA ! dukUkhI dukkheNaM phuDe no adukkhI dukkheNaM phuDe / dukkhINaM bhaMte ! neratie dukkheNa phuDe adukkhI neratie dukkheNaM phuDe ?, goyamA ! dukkhI nera|ie dukkheNaM phuDe no adukkhI neratie dukkheNaM phuDe, evaM daMDao jAva vaimANiyANaM, evaM paMca daMDagA neyavA-dukkhI dukkheNaM phuDe 1 dukkhI dukkhaM pariyAyaha 2 dukkhI dukkhaM udIrei 3 dukkhI dukkhaM vedeti 4 dukkhI dukkhaM nijjareti 5 // ( sUtraM 266 ) // [ 'dukkhI bhaMte ! dukkheNa phuDe' tti duHkhanimittatvAt duHkhaM karmma tadvAn jIvo duHkhI bhadanta ! duHkhena - duHkhahetu For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 1 akarmagatiH sU 265 duHkhI spRSTa duHkhaH sU 266 // 290 // Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35454555543 tvAt karmaNA-spRSTo baddhaH 'no adukkhI'tyAdi, 'no' naiva aduHkhI-akarmA duHkhena spRSTaH, siddhasyApi tatprasaGgAditi, |'evaM paMca daMDakA Neyavatti 'evam' ityanantaroktAbhilApena paJca daNDakA netavyAH, tatra duHkhI duHkhena spRSTa ityeka ukta | eva 1,'dukkhI dukkhaM pariyAyaI'ti dvitIyaH,tatra 'duHkhI' karmavAn 'duHkha' karma paryAdadAti' sAmastyenopAdatte, nidhattAdi | karotItyarthaH2, 'udIrei'tti tRtIyaH3, 'veeItti caturthaH 4,'nijarei'tti paJcamaH 5, udIraNavedananirjaraNAni tuvyAkhyA|| tAni prAgiti // karmabandhAdhikArAtkarmabandhacintAnvitamanagArasUtraM, anagArAdhikArAcca tatpAnakabhojanasUtrANi___ aNagArassa NaM bhaMte ! aNAuttaM gacchamANassa vA ciTThamANassa vA nisiyamANassa (vA) tuyamANassa vA aNAuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA nikkhivamANassa vA tassa NaM bhaMte / kiM IriyAvahiyA kiriyA kajai ? saMparAiyA kiriyA kajai ?, go0 no IriyAvahiyA kiriyA kajati saMparAiyA kiriyA kajati / se keNadveNaM0 1, goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA vocchinnA bhavaMti tassa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajaino saMparAiyA kiriyAkajai, jassaNaM kohamANamAyAlomA avocchinnA bhavaMti tassa NaM saMparAyakiriyA kajai no IriyAvahiyA, ahAsuttaM rIyamANassa IriyAvahiyA kiriyA kajai ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajai,se NaM ussuttameva riyati,se teNadveNaM0 (sUtraM 267) aha bhaMte ! saiMgAlassa sadhUmassa saMjoyaNAdosaduhassa pANabhoyaNassa ke aTe paNNatte ?, goyamA ! je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesaNijjaM asaNapANa 4 paDigAhittA mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne AhAraM AhAreti esa Jain Education inter nal For Personal & Private Use Only Mjainelibrary.org Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayA ra jAva paDiggahettA guNuppApaNahamA saiMgAlassa sadhUmassa saMjoyaNAyaNasa ke aDDe pannatte?, dera vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 // 29 // NaM goyamA! saiMgAle pANabhoyaNe, je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesaNijaM asaNapANa 4 paDigAhittA mahayA 2 appattiyakohakilAmaM karemANe AhAramAhArei esa NaM goyamA ! sadhUme pANabhoyaNe, jeNaM nigaMthe vA 2 jAva paDiggahettA guNuppAyaNaheuM annadaveNa sahiM saMjoettA AhAramAhArei esaNaM goyamA ! saMjoyaNAdosaduhe pANabhoyaNe, esa NaM goyamA ! saiMgAlassa sadhUmassa saMjoyaNAdosadudRssa pANabhoyaNassa ahe pnntte| aha bhaMte ! vItiMgAlassa vIyadhUmassa saMjoyaNAdosavippamukkassa pANabhoyaNassa ke aDhe pannatte, goyamA ! je NaM NiggaMtho vA jAva paDigAhettA amucchie jAva AhAreti esa NaM goyamA ! vItiMgAle pANabhoyaNe, je NaM niggaMthe niggaMthI vA 2 jAva paDigAhettA No mahayA appattiyaM jAva AhArei, esa gaM goSamA! vIyadhUme pANabhoyaNe, jeNaM niggaMthe niggaMthI vA 2 jAva paDigAhettA jahAladdhaM tahA AhAramAhArei esa NaM goyamA! saMjoyaNAdosavippamukke pANabhoyaNe, esa gaMgoyamA! vItigAlassa vIyadhUmassa saMjoyaNAdosavippamukkassa pANabhoyaNassa aTTe pannatto(sUtraM 268)aha bhaMte khettAtikaMtassa kAlAtikaMtassa maggAtikaMtassa pamANA. tikaMtassa pANabhoyaNassa ke aDhe pannatte ?, go. je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesaNijjaNaM asaNaM4aNuggae sUrie paDiggAhittA uggae sUrie AhAramAhAreti esa NaM goyamA ! khittAtikate pANabhoyaNe, je NaM niggaMtho vA 2 jAva sAimaM paDhamAe porisIe paDiggAhettA pacchimaM porisiM uvAyaNAvettA AhAraM AhArei esa NaM goyamA ! kAlAtikate pANabhoyaNe, jeNaM niggaMtho vA 2 jAva sAimaM paDigAhittA paraM addhajoyaNa 7zatake .uddezaH 1 sakaSAyasya sAMparAyikI sAtArA derarthaHkSetrA tikrAntAde rarthaH sU267 268-269 RCCCCCCANARAM // 29 // For Personal & Private Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | merAe vIikamAvatA AhAramAhAreha esa NaM goyamA ! maggAtikaMte pANabhoyaNe, jeNaM niggaMtho vA niggaMdhI vA phAsuesaNijjaM jAva sAimaM paDigAhittA paraM battIsAe kukkuDiaMDagapamANamettANaM kavalANaM AhAramAhArei esa NaM goyamA ! pamANAikaMte pANabhoyaNe, aTThakukkuDiaMDa gappamANamette kavale AhAramAhAremANe appAhAre duvAlasakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAramAhAremANe avaDomoyariyA solasakakkuDiaMDagappa| mANamette kavale AhAramAhAremANe dubhAgappatte cauhIsaM kukuDiaMDa gappamANe jAva AhAramA hAremANe omo| darie battIsaM kukuDiaMDagamette kavale AhAramAhAremANe pamANappatte, eto ekkeNavi gAseNaM UNagaM AhAra| mAhAremANe samaNe niggaMthe no pakAmarasabhoI iti battavaM siyA, esa NaM goyamA ! khettAtikaMtassa kAlAtikaMtassa maggA tikkaMtassa pamANAtikkaMtassa pANabhoyaNassa aTThe pannatte // ( sUtraM 269 ) // tatra ca 'vocchinne'tti anuditAH, 'saIMgAlassa'tti cAritrendhanamaGgAramiva yaH karoti bhojanaviSayarAgAgniH so'GgAra | evocyate tena saha yadvarttate pAnakAdi tat sAGgAraM tasya 'sadhUmassa' tti cAritrendhanadhUmahetutvAt dhUmo -dveSastena saha yatpAnakAdi tat sadhUmaM tasya 'saMjoyaNA dosaduhassa'tti saMyojanA- dravyasya guNavizeSArthaM dravyAntareNa yojanaM saiva | doSastena duSTaM yattattathA tasya 'je 'ti vibhaktipariNAmAdyamAhAramAhArayatIti sambandhaH 'mucchie 'tti mohavAn doSAnabhijJatvAt 'giddhe'tti tadvizeSAkAGkSAvAn 'gaTThie'ti tadgatasnehatantubhiH saMdarbhitaH 'ajjhovavanne'tti tadekAgratAM gataH 'AhAra mAhArei 'tti bhojanaM karoti 'esa NaM'ti 'eSaH ' AhAraH sAGgAraM pAnabhojanaM, 'mahayA appattiyaM' ti mahadaprItikam - For Personal & Private Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 292 // aprema 'kohakilAmaM' ti krodhAtkumaH - zarIrAyAsaH krodhakkumoDatastaM, 'guNuppAyaNaheu' ti rasavizeSotpAdanAyetyarthaH, vIiMgAlassa'tti vIto gato'GgAro-rAgo yasmAttadvItAGgAraM 'khettAikaMtassa' tti kSetraM - sUryasambandhi tApakSetraM dinamityarthaH tadatikrAntaM yattat kSetrAtikrAntaM tasya, 'kAlA itassa' tti kAlaM - divasasya praharatrayalakSaNamatikrAntaM kAlAtikrAntaM tasya, 'maggAikaMtassa' tti arddha yojanamatikrAntasya 'pamANAikaMtassa'tti dvAtriMzatkavalalakSaNamatikrAntasya, 'uvAiNAvitta'tti upAdApayya-prApayyetyarthaH paraM 'addhajoyaNamerAe'tti arddhayojanalakSaNamaryAdAyAH parata ityarthaH 'vItikamAvetta 'tti vyatikramayya-nItvetyarthaH, 'kukkuDiaMDagapamANamettANaM' ti kukkuTyaNDakasya yat pramANaM - mAnaM tat parimANaM - mAnaM yeSAM te tathA, athavA kukuTIva- kuTIramiva jIvasyAzrayatvAt kuTI- zarIraM kutsitA azuciprAyatvAt kuTI kukuTI tasyA aNDakamivANDakaM - udarapUrakatvAdAhAraH kukuTyaNDakaM tasya pramANato mAtrA - dvAtriMzattamAMzarUpA yeSAM te kukkuTyaNDakapramANamAtrA atasteSAmayamabhiprAyaH - yAvAn yasya puruSasyAhArastasyAhArasya dvAtriMzattamo bhAgastat puruSApekSayA | kavalaH, idameva kavalamAnamAzritya prasiddha kavala catuHSaSTyAdimAnAhArasyApi puruSasya dvAtriMzatA kavalaiH pramANaprAptatopa| pannA syAt, na hi svabhojanasyArddha bhuktavataH pramANaprAptatvamupapadyate, prathamavyAkhyAnaM tu prAyikapakSApekSayA'vagantavyamiti / 'appAhAre' tti alpAhAraH sAdhurbhavatIti gamyam, athavA'STau kukkuTyaNDakapramANamAtrAn kavalAnAhAram ' AhArayati' kurvati sAdhI 'alpAhAraH' stokAhAraH, caturthIzarUpatvAttasya, evamuttaratrApi 'AhAremANe' ityetatpadaM prathamaikavacanAntaM sasamyekavacanAntaM vA vyAkhyeyam / 'avaDomoyariya'tti avamasya - Unasyodarasya karaNamavamodarikA, apakRSTaM - kiJcidU For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 1 sakaSAyasya sAMparAyi kI sAGgArA derarthaH kSetrA tikrAntAde rarthaH sU267 |268-269 // 292 // w.jainelibrary.org Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namarddha yasyAM sA'pArddhA dvAtriMzatkavalApekSayA dvAdazAnAmapArddharUpatvAt apArddhA cAsAvavamodarikA ceti samAsaH sA bhavatItyevaM saptamyantavyAkhyAnaM neyaM, prathamAntavyAkhyAnaM tu dharmadhammiNorabhedAdapArbhAvamaudarikaH sAdhurbhavatItyevaM netanyaM, 'dubhAgappatte'tti dvibhAgaH-arddha tatprApto dvibhAgaprApta AhAro bhavatIti gamyaM, dvibhAgo vA prApto'neneti dvibhAgaprAptaH sAdhurbhavatIti gamyam , 'omoyariya'tti avamodarikA bhavati dharmAdharmiNorabhedAdvA'vamodarikaH sAdhurbhavatIti gamyaM, 'pakAmarasabhoi'tti prakAma-atyarthe rasAnAM-madhurAdibhedAnAM bhogI-bhoktA prakAmarasabhogIti // ___ aha bhaMte ! satyAtIyassa satthapariNAmiyassa esiyassa vesiyassa samudANiyassa pANabhoyaNassa ke ahe pannatte, goyamA ! je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA nikkhittasatthamusale vavagayamAlAvannagavilevaNe vavagayacu| yacaiyacattadehaM jIvavippajaDhaM akayamakAriyamasaMkappiyamaNAhRyamakIyakaDamaNuddiTuM navakoDIparisuddhaM dasadosavippamukaM uragamuppAyaNesaNAsuparisuddhaM vItiMgAlaM vItadhUmaM saMjoyaNAdosavippamukkaM asurasuraM acavacavaM aduyamavilaMbiyaM aparisADI akkhovaMjaNavaNANulevaNabhUyaM saMyamajAyAmAyAvattiyaM saMjamabhAravahaNaTTayAe |bilamiva pannagabhUeNaM appANaNaM AhAramAhAreti esaNaM goyamA ! satthAtIyassa satthapariNAmiyassa jAva pANabhoyaNassa ayamaDhe pannatte / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!tti||(suutrN270)| sattamasaMe paDhamo uddeso samatto 7-1 // 'satthAtItassa'tti zastrAd-amyAderatItaM-uttIrNa zastrAtItam , evaMbhUtaM ca tathAvidhapRthukAdivadapariNatamapi syAdata Aha- 'satthapariNAmiyassa'tti varNAdInAmanyathAkaraNenAcittIkRtasyetyarthaH, anena prAsukatvamuktam , "esiyassa'tti ACCORNCCCCCACCOCOG For Personal & Private Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S* vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH // 29 // 7 zatake uddezaH 1 zastrAtItAderarthaH sU 270 eSaNIyasya gaveSaNAvizuddhyA vA gaveSitasya vesiyassa'tti vizeSeNa vividhairvA prakAraireSita-vyeSitaM grahaNaiSaNAgrAsaiSaNAvizodhitaM tasya, athavA vaSo-muninepathyaM sa heturlAbhe yasya tadvaiSikam-AkAramAtradarzanAdavAptaM na tvAvarjanayA, anena punarutpAdanAdoSApohamAha, 'sAmudANiyassa'tti tatastato bhikSArUpasya, kiMbhUto nirgranthaH? ityAha-nikkhittasatthamusale'tti tyaktakhaDgAdizastramuzalaH 'vavagayamAlAvannagavilevaNe'tti vyapagatapuSpamAlAcandanAnulepanaH, svarUpavizeSaNe ceme na tu vyavacchedArthe, nirgranthAnAmevaMrUpatvAdeveti, 'vavagayacuyacaiyacattadehaM ti vyapagatAH-svayaM pRthagbhUtA bhojyava|stusaMbhavA AgantukA vA kRmyAdayaH cyutA-mRtAH svata eva parato vA'bhyavahAryavastvAtmakAH pRthivIkAyikAdayaH 'ca. iya'tti tyAjitA-bhojyadravyAt pRthakkAritA dAyakena 'catta'tti svayameva dAyakena tyaktA-bhakSyadravyAtpRthakkRtA dehA'abhedavivakSayA dehino yasmAt sa tathA tamAhAraM, vRddhavyAkhyA tu vyapagataH-oghatazcetanAparyAyAdapetaH cyutaH-jIvavakriyAto bhraSTaH cyAvitaH-svata evAyuSkakSayeNa bhraMzitaH tyaktadehaH-parityaktajIvasaMsargajanitAhAraprabhavopacayaH, tata eSAkarmadhArayo'tastaM, kimuktaM bhavati ? ityAha-'jIvavippajaDhaMti prAsukamityarthaH 'akayamakAriyamasaMkappiyamaNAhUyamakIyagaDamaNuddiDha' akRtaM-sAdhvarthamanirvartitaM dAyakena, evamakAritaM dAyakenaiva, anena vizeSaNadvayenAnAdhAkarmikaupAttaH 'asaGkalpitaM' svArtha saMskurvatA sAdhvarthatayA na saGkalpitam , anenApyanAdhAkambhika eva gRhItaH, svArthamArabdhasya sAdhvartha niSThAM gatasyApyAdhAkarmikatvAt , na ca vidyate AhUtaM-AhvAnamAmantraNaM nityaM madgRhe poSamAtramannaM grAsadyamityevaMrUpaM karmakarAdyAkAraNaM vA sAdhvartha sthAnAntarAdannAdyAnayanAya yatra so'nAhUtaH-anityapiNDo'nabhyAhRto vetya SAESARSHREST // 293 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education rthaH, sparddhA vA''hUtaM tanniSedhAdanAhUto, dAyakenAsparddhayA dIyamAnamityarthaH anena bhAvato'pariNatAbhidhAna eSaNAdo pani Sedha ukto'tastam 'akrItakRtaM krayeNa sAdhudeyaM na kRtam, anuddiSTam - anaudezikaM, 'navakoDIparisuddha' ti iha koTayo vibhAgAstAzcemA H- bIjAdikaM jIvaM na hanti na ghAtayati ghnantaM nAnumanyate 3, evaM na pacati 3 na krINAti 3 ityevaMrUpAH, 'dasadosa vipyamukaM ti doSAH - zaGkitamrakSitAdayaH 'uggamupAyaNesaNAsuparisuddhaM ti udgamazca-AdhAka| mrmAdiH SoDazavidhaH utpAdanA ca dhAtrIdUtyAdikA SoDazavidhaiva udgamotpAdane etadviSayA yA eSaNA - piNDavizuddhistayA suSThu parizuddho yaH sa udgamotpAdanaiSaNAsu parizuddho'ta stam, anena coktAnuktasaGgrahaH kRtaH, vItAGgArAdIni kriyAvizeSaNAnyapi bhavanti, prAyo'nena ca prAsaiSaNAvizuddhiruktA, 'asurasuraM'ti anukaraNazabdo'yam, evamacavacavamityapi, 'aduyaM' ti azIghram 'avilaMbiyaM'ti nAtimantharaM 'aparisADiM'ti anavayavojjhanam 'akkhovaMjaNavaNANulevaNabhUyaM ti akSopAJjanaM ca - zakaTadhUrkhakSaNaM vraNAnulepanaM ca-kSatasyoSadhena vilepanaM akSopAJjanatraNAnulepane te iva vivakSitArthasiddhirazanAdinirabhiSvaGgatAsAdharmyAdyaH so'kSopAJjanatraNAnulepanabhUto'tastaM, kriyAvizeSaNaM vA, 'saMjamajAyAmAyAvattiyaM' ti saMyamayAtrA - saMyamAnupAlanaM saiva mAtrA-AlambanasamUhAMzaH saMyamayAtrAmAtrA tadarthaM vRttiH - pravRttiryatrAhAre sa saMyamayAtrAmAtrAvRttiko'tastaM saMyamayAtrAmAtrAvRttikaM vA yathA bhavati saMyamayAtrAmAtrA pratyayo yatra sa tathA'tastaM saMyamayAtrAmA - trApratyayaM vA yathA bhavati etadeva vAkyAntareNAha - 'saMyamabhAravahaNaTTayAe 'tti saMyama eva bhArastasya vahanaM - pAlanaM sa evArthaH saMyamabhAravahanArthastadbhAvastattA tasyai, 'bilamiva pannagabhUeNaM appANeNaM' ti bile iva- randhre iva ' pannagabhUtena' ational For Personal & Private Use Only 2016 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyAvRttiH // 294 // sarpakalpena AtmanA karaNabhUtenAhAramuktavizeSaNam 'AhArayati' zarIrakoSTha ke prakSipati, yathA kila bile sarpa A- 7 zatake tmAnaM pravezayati pAnasaMspRzan evaM sAdhurvadanakandarapArthAnasaMspRzannAhAreNa tadasaJcAraNato jaTharavile AhAraM pravezaya- | uddezaH 1 tIti, esaNaM ti 'eSaH anantaroktavizeSaNa AhAraH zastrAtItAdivizeSaNasya pAnabhojanasya arthaH-abhidheyaH prajJapta iti // supratyAkhyA ||sptmshte prathamoddezakaH // 7-1 // naM jIvAdi * jJAnesU271 prathamoddezake pratyAkhyAnino vaktavyatoktA dvitIye tu pratyAkhyAnaM nirUpayannAhase nUNaM bhaMte ! sabapANehiM savabhUehiM savvajIvahiM savvasattehiM pacakkhAyamiti vadamANassa supaccakkhAyaM bhavati dupaJcakkhAyaM bhavati ?, goyamA ! savapANehiM jAva savvasattehiM paJcakkhAyamiti vadamA Nassa siya supaccakkhAyaM bhavati siya dupaccakkhAyaM bhavati, se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM vuccai savvapANehiM jAva siya dupacakkhAyaM bhavati ?, goyamA ! jassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM paJcakkhAyamiti vadamANassa No evaM abhisamannAgayaM bhavati ime jIvA ime ajIvA ime tasA ime thAvarA tassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM paJcakkhAyamiti vadamANassa no supaccakkhAyaM bhavati dupaccakkhAyaM bhavati, evaM khalu se dupaJcakkhAI savvapANehiM jAva savasattohiM paccakkhAyaMmiti vadamANo no saccaM bhAsaM bhAsai mosaM bhAsaM bhAsai, evaM khalu se musAvAI savvapANehiM jAva sabvasattehiM tivihaM tiviheNaM asaMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtavAle yAvi bhavati, jassa NaM savvapANehiM jAca savvasattahiM paJca RECOGNICROSORSCONDAR // 294 // For Personal & Private Use Only Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kkhAyamiti vadmANassa evaM abhisamannAgayaM bhavai-ime jIvA ime ajIvA ime tasA ime thAvarA, tassa NaM sabapANehiM jAva satvasattehiM paJcakkhAyamiti vadamANassa supaccakkhAyaM bhavati no dupaccakkhAyaM bhavati, evaM khalu se supaccakkhAI sakhapANehiM jAva savvasattehiM paccakkhAyamiti vayamANe sacaM bhAsaM bhAsada no mosaM bhAsaM bhAsai, evaM khalu se saccavAdI sabapANehiM jAva savvasattehiM tivihaM tiviheNaM saMjayavirayapaDihayapaccakkhA yapAvakamme akirie saMvuDe egaMtapaMDieyAvi bhavati, se teNa?NaM goyamA! evaM bucai jAva siya dupaccakkhAyaM bhavati // (sUtraM 271) __ 'se nUNa' mityAdi, 'siya supaccakkhAyaM siya dupaccakkhAyaM iti pratipAdya yatprathamaM duSpratyAkhyAnatvavarNanaM kRtaM kA tadyathAsaGkhyanyAyatyAgena yathA''sannatAnyAyamaGgIkRtyeti draSTavyaM, 'no evaM abhisamannAgayaM bhavati'tti 'no' naiva || 'evam'iti vakSyamANaprakAramabhisamanvAgataM-avagataM syAt , 'no supaccakkhAyaM bhavati'tti jJAnAbhAvena yathAvadaparipA|lanAt supratyAkhyAnatvAbhAvaH, 'savapANehiMti sarvaprANeSu 4'tivihati trividhaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM yogamAzritya 'tiviheNaM'ti trividhena manovAkAyalakSaNena karaNena 'asaMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme'tti saMyato-vadhAdita parihAre prayataH virato-vadhAdernivRttaH pratihatAni-atItakAlasambandhIni nindAtaH pratyAkhyAtAni cAnAgatapratyAkhyA|nena pApAni karmANi yena sa tathA, tataH saMyatAdipadAnAM karmadhArayastatastanniSedhAd asaMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA, ata eva 'sakirie'tti kAyikyAdikriyAyuktaH sakarmavandhano vA'ta eva 'asaMvuDe'tti asaMvRtAzravadvAraH,ata For Personal & Private Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 295 // eva 'egaMta daMDe' tti ekAntena sarvathaiva parAn daNDayatItyekAntadaNDaH, ata eva 'ekAntabAla:' sarvathA bAlizo'jJa ityarthaH // pratyAkhyAnAdhikArAdeva tadbhedAnAha kativihe NaM bhaMte ! paJcakkhANe pannante ?, goyamA ! duvihe paJcakkhANe pannase, taMjahA- mUlaguNapaJcakkhANe ya | uttaraguNapaJcakkhANe ya / mUlaguNapaJcakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, saMjahA- saGgha - mUlaguNapaccakkhANe ya desamUlaguNapaccakkhANe ya, saGghamUlaguNapaJcakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! | paMcavihe pannatte, taMjahA-saGghAo pANAivAyAo veramaNaM jAva saGghAo pariggahAo veramaNaM / desamUlaguNa| paccakkhANe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte 1, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA -dhUlAo pANAivAyAo veramaNaM jAva thUlAo pariggahAo veramaNaM / uttaraguNapaJcakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! dubihe panase, taMjahA- samyuttaraguNapaJcakkhANe ya desuttaraguNapaJcakkhANe ya, savyuttaraguNapaJcakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannate ?, goyamA ! dasavihe pannatte, taMjahA - aNAgaya 1 maikkataM 2 koDIsahiyaM 3 niyaMTiyaM 4 ceva / sAgAra 5 | maNAgAraM 6 parimANakaDaM 7 niravasesaM 8 // 1 // sAkeyaM 9 ceva addhAe 10 paJcakkhANaM bhave dasahA / | desuttaraguNapazcakkhANe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ?, goyamA ! sattavihe pannatte, taMjahA- disiGghayaM 1 uvabhogapa bhogaparimANaM 2 annatthadaMDaveramaNaM 3 sAmAiyaM 4 desAvagAsiyaM 5 posahovavAso 6 atihisaMvibhAgo 7 | apacchimamAraNaMtiya saMlehaNAjhUsaNArAhaNatA ( sUtraM 272 ) For Personal & Private Use Only 7 zatake | uddezaH 2 jIvAdijJA tA supratyAkhyAnaH mUlIttarabhe dAHsU 271 272 // 295 // Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kativihe Na'mityAdi, mUlaguNapaccakkhANe ya'tti cAritrakalpavRkSasya mUlakalpA guNAH-prANAtipAtaviramaNAdayo mUlaguNAstadrUpaM pratyAkhyAna-nivRttirmUlaguNaviSayaM vA pratyAkhyAnaM-abhyupagamo mUlaguNapratyAkhyAnam 'uttaraguNapaJcakkhANe ya'tti mUlaguNApekSayottarabhUtA guNA vRkSasya zAkhA ivottaraguNAsteSu pratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM, 'savamUlaguNe'tyAdi, 4 sarvathA mUlaguNapratyAkhyAnaM sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM dezato mUlaguNapratyAkhyAnaM dezamUlaguNapratyAkhyAnaM, tatra sarvamUlaguNapratyAda khyAnaM sarvaviratAnAM, dezamUlaguNapratyAkhyAnaM tu dezaviratAnAm // 'aNAgaya'gAhA, anAgatakaraNAdanAgataM, paryuSaNA dAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNenAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNamityarthaH, Aha ca-"ho hI pajjosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM hojA / guruveyAvacceNaM 1 tavassi 2 gelaNNayAe vA 3 // 1 // so dAi tavokamma paDivajjai taM aNAgae kaale| eyaM paccakkhANaM aNAgaya hoi nAyacaM // 2 // " iti, evamatikrAntakaraNAdatikrAntaM, bhAvanA tu prAgvat, ukta ca-"paMjosavaNAi tavaM jo khalu na karei kAraNajAe / guruveyAvacceNaM 1 tavassi 2 gelaNNayAe vA // 1 // so dAi tavokamma paDivajjai taM aicchie kaale| eyaM paccakkhANaM atikaMta hoi nAyacaM ||2||"ti, koTIsahitamiti-mIlitapratyAkhyAnadvayakoTi 1 bhaviSyati paryuSaNA mama ca tadA'ntarAyo bhaviSyati / guruvaiyAvRtyena tapakhivai0 glAnatayA vA // 1 // tadidAnIM tapaHkarma pratipadye tadanAgate kAle / etat pratyAkhyAnaM anAgataM bhavati jJAtavyaM // 2 // 2 paryuSaNAyAM tapo ya eva na akA kAraNajAte / guruvaiyAvRtyena tapasvivai0 glAnatayA vA // 1 // tadidAnI tapaHkarma pratipadye tadatikrAnte kAle / etat pratyAkhyAnamatikrAntaM bhavati jJAtavyaM // 2 // For Personal & Private Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** |7 zatake | uddezaH 2 mUlottarabhedAHsU272 * * * vyAkhyA caturthAdi kRtvA'nantarameva caturthAdeH karaNamityarthaH, avAcica-"parDavaNao udivaso paccakkhANassa niThThavaNaoya / jahiyaM prajJaptiH | sameMti donni u taM bhannai koDisahiyaM tu // 2 // " 'niyaMTitaM ceva'nitarAM yantrita niyantritaM,pratijJAtadinAdau glAnatvAdyaabhayadevI- |ntarAyabhAve'pi niyamAkartavyamiti hRdayaM, yadAha- "mAse mAse ya tavo amugo amuge diNaMmi evio| haTeNa gilAyA vRttiH NeNa va kAyabo jAva UsAso // 1 // eyaM paccakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / jaM geNhata'NagArA aNissiyappA apaDibaddhA // 2 // " 'sAkAra'miti Akriyanta ityAkArAH-pratyAkhyAnApavAdahetavo mahattarAkArAdayaH sahAkAraivartata iti sAkAram , avidyamAnAkAramanAkAraM-yadviziSTaprayojanasambhavAbhAve kAntAradurbhikSAdau mahattarAdyAkAramanuccArayadbhirvidhIyate tadanAkAramiti bhAvaH, kevalamanAkAre'pyanAbhogasahasAkArAvuccArayitavyAveva, kASThADalyAdermukhe prakSepaNato bhaGgo mA bhUditi, ato'nAbhogasahasAkArApekSayA sarvadA sAkArameveti, 'parimANakRta'miti dattyAdibhiH kRtaparimANam , 4 abhANi ca- "daittIhi va kavalehi va gharehi bhikkhAhiM ahava davehiM / jo bhattapariccAyaM kareti parimANakaDameyaM // 1 // " Kaa niravazeSa' samagrAzanAdiviSayaM, bhaNitaM ca-"saMvaM asaNaM savaM ca pANagaM sabakhajapejavihiM / pariharai sababhAveNeyaM bha 1 prasthApakastu divasaH pratyAkhyAnasya niSThApakazca / yatra sameto dvau tu tadbhaNyate koTIsahitameva // 3 // 2 mAse mAse ca tapo'mukakAmamuSmin dine iyat / hRSTena glAnena vA kartavyaM yAvaducchrAsaH // 1 // etat pratyAkhyAnaM niyantritaM dhIrapuruSaprajJaptaM / yad gRhantyanagArA anizritAtmAno'patibaddhAH // 2 // 3 dattibhizca kavalairvA gRhaimikSAbhirathavA dravyaH / yo bhaktaparityAgaM karoti parimANakRtametat // 1 // na sarvamazanaM savai pAnakaM sarva khAdyapeyavidhi / pariharati sarvabhAvenaitat bhaNitaM niravazeSa // 1 // // 296 // * * Jain Education Interna For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NiyaM niravasesaM // 1 // " 'sAeyaM ceva'tti ketaH - cihnaM saha ketena varttate saketaM, dIrghatA ca prAkRtatvAt saGketayuktatvAdvA | saGketam - aGguSThasahitAdi, yadAha - " aMguDamuTThigaMThIgharaseUsAsathibugajoikkhe / bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehiM anaMtaNANIhiM // 1 // " "addhA 'tti addhA - kAlastasyAH pratyAkhyAnaM - pauruSyAdikAlasya niyamanam, Aha ca - " addhApaccakkhANaM jaM taM kAlappamANacheeNaM / purimaporusIhiM muhuttamAsaddhamAsehiM // 1 // " 'uva bhogaparibhogaparimANaM ti upabhogaH - sakRdbhogaH, sa cAzanapAnAnulepanAdInAM paribhogastu punaH punarbhogaH, sa cAzanazayanavasa navanitAdInAm, 'apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNArAhaNaya'tti pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA maraNaM - prANatyAgalakSaNam, iha yadyapi pratikSaNamAvIcI| maraNamasti tathApi na tadgRhyate, kiM tarhi ?, vivakSitasarvAyuSkakSayalakSaNaM iti, maraNamevAnto maraNAntastatra bhavA mAraNA|ntikI saMlikhyate - kRzIkriyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA - tapovizeSa lakSaNA tataH karmmadhArayAd apazcimamA| raNAntikasaMlekhanA tasyA joSaNaM sevanaM tasyArAdhanam - akhaNDakAlakaraNaM tadbhAvaH apazcimamAraNAntikasaM lekhanAjoSaNArAdhanatA, iha ca sapta digvatAdayo dezottaraguNA eva, saMlekhanA tu bhajanayA, tathAhi -sA dezottaraguNavato dezottaraguNaH, Avasyake tathA'bhidhAnAt itarasya tu sarvottaraguNaH sAkArAnAkArAdipratyAkhyAnarUpatvAditi saMlekhanAmavigaNayya 1 aGguSThamuSTigranthigRhasvedocchrAsastibukajyotiSkAH / bhaNitaM saMketametat dhIrairanantajJAnibhiH // 1 // 2 tat addhApratyAkhyAnaM yat kAlapramANacchedena / pUrvArdhapauruSIbhyAM muhUrtta mAsArdhamA saiH // 1 // Jain Education nonal For Personal & Private Use Only jainelibrary.org Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1] 7 zatake uddezaH 2 mUlottarabhedeSu daNDakA alpabahutvacittAca // 297 // sU 273 sapta dezottaraguNA ityuktam , asyAzcaiteSu pATho dezottaraguNadhAriNA'pIyamante vidhAtavyetyasyArthasya khyApanArtha iti // | athoktabhedena pratyAkhyAnena tadviparyayeNa ca jIvAdipadAni vizeSayannAha jIvA NaM bhaMte ! kiM mUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI apaJcakkhANI,goyamA ! jIvA mUlaguNapaJcakkhANIvi uttaraguNapaJcakkhANIvi apacakkhANIvi / neraiyANaM bhaMte ! kiMmUlaNaguNapaJcakkhANI0 pucchA, goyamA! neraiyA no mUlaguNapaccakkhANI no uttaraguNapaccakhANI apacakkhANI, evaM jAva cauridiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNussA ya jahA jIvA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neraiyA // eesi NaM bhaMte ! mUlaguNapacakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI apaccakkhANI ya kayare 2 hiMto jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savatthovA jIvA mUlaguNapacakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI asaMkhejaguNA apacakkhANI anaMtaguNA / eesi NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! savatthovA jIvA paMceMdiyatirikkhajoNiyA mUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI asaMkhejaguNA apaJcakkhANI asaMkhijaguNA / eesi NaM bhaMte ! maNussANaM mUlaguNapaJcakkhANINaM0 pucchA,goyamA savatthovA maNussA mUlaguNapacakkhANI uttaraguNapaccakkhANI saMkhejaguNA apaJcakkhANI asNkhejjgunnaa| jIvA gaMbhaMte!kiM sabamUlaguNapaJcakkhANI desamUlaguNapaJcakkhANI apacakkhANI, goyamA ! jIvA sabamUlaguNapaccakkhANI desamUlaguNapaccakkhANI apckkhaanniivi|neriyaannN pucchA, goyamA ! |neraiyA no sabamUlaguNapacakkhANI no desamUlaguNapaJcakkhANI apaccakkhANI, evaM jAva caaridiyaa| paMciMdi // 297 // Jain Education onal For Personal & Private Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RASHTRICARSE yatirikkhapucchA, goyamA! paMciMdiyatirikkhano savamUlaguNapaJcakkhANI desamUlaguNapaccakkhANI apaJcakkhANIvi, maNussA jahA jIvA, vANamaMtarajoisavemANiyA jahA neraiyA / eesiNaM bhaMte! jIvANaM savamUlaguNapaccakkhANINaM desamUlaguNapaJcakkhANINaM apaccakkhANINa ya kayarezahito jAva visesAhiyA vA ?, goya. mA ! savatthovA jIvA sacamUlaguNapaccakkhANI desamUlaguNapaJcakkhANI asaMkhejaguNA apaJcakkhANI aNaMtaguNA / evaM appAbahugANi tinnivi jahA paDhamillae daMDae, navaraM savatthovA paMciMdiyatirikkhajoNiyA desamUlaguNapaJcakkhANI apaccakkhANI asaMkhejaguNA / jIvA NaM bhaMte ! kiM savvuttaraguNapaccakkhANI desuttaraguNapaJcakkhANI apaJcakkhANI, goyamA ! jIvA savvuttaraguNapaccakkhANIvi tinnivi, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNussA ya evaM ceva, sesA apacakkhANI jAva vemaanniyaa| eesiNaM bhaMte ! jIvANaM savvuttaraguNapaJcakkhANI appAbahugANi tinnivi jahA paDhame daMDae jAva maNUsANaM // jIvA NaM bhaMte ! kiM saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA ?, goyamA ! jIvA saMjayAvi asaMjayAvi saMjayAsaMjayAvi tinnivi, evaM jaheva pannavaNAe taheva bhANi| yacaM, jAva vemANiyA, appAbahugaM taheva tiNhavi bhANiyatvaM // jIvA NaM bhaMte ! kiM paJcakkhANI apaJcakkhANI0 | paJcakkhANApaJcakkhANI,goyamA jIvA paccakkhANIci evaM tinnivi, evaMmaNussANavi tinnivi, paMciMdiyatirikkhajoNiyA AillavirahiyA sesA save apaccakkhANI jAva vemaanniyaa| eesiNaM bhaMte ! jIvANaM paccavakhANINaM jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savatthovA jIvA paJcakkhANI paccakkhANApaccakkhANI asaMkhe-18 dain Education M o nal For Personal & Private Use Only Mw.jainelibrary.org Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zatake | uddezaH2 mUlottarabhedeSu daNDakA alpabahutva cittAca sU 273 vyAkhyA- jaguNA apaccakkhANI aNaMtaguNA, paMceMdiyatirikkhajoNiyA savvatthovA pacakkhANApacakkhANI apaJcakkhANI prajJaptiH asaMkhejaguNA, maNussA savatthovA pacakkhANI paccakkhANApaccakkhANI saMkhenaguNA apaccakkhANI asaMabhayadevI khejaguNA // (sUtraM 273) yA vRttiH1] | 'jIvA NamityAdi, 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNussA ya jahA jIva'tti mUlaguNapratyAkhyAnina uttrgunnpr||298|| tyAkhyAnino'pratyAkhyAninazca, navaraM paJcendriyatiryaJco dezata eva mUlaguNapratyAkhyAninaH, sarvaviratesteSAmabhAvAt , iha | coktaM gAthayA-"tiriyANaM cAritaM nivAriyaM aha ya to puNo tesiM / subai bahuyANaM ciya mahatvayArovaNaM samae // 1 // " parihAro'pi gAthayaiva-"mahatvayasabbhAve'viya caraNapariNAmasaMbhavo tesiM / na bahuguNANaMpi jahA kevalasaMbhUipariNAmo ||2||"tti // atha mUlaguNapratyAkhyAnAdimatAmevAlpatvAdi cintayati-'eesi Na'mityAdi, 'savatthovA jIvA mUlaguNapaJcakkhANI ti dezataH sarvato vA ye mUlaguNavantaste stokAH, dezasarvAbhyAmuttaraguNavatAmasaGkhyeyaguNatvAt , iha ca sarvevirateSu ye uttaraguNavantaste'vazyaM mUlaguNavantaH, mUlaguNavantastu syAduttaraguNavantaH syAttadvikalA, ya eva ca tadvikalAsta eveha mUlaguNavanto grAhyAH, te cetarebhyaH stokA eva, bahutarayatInAM dazavidhapratyAkhyAnayuktatvAt, te'pi ca mUlaguNebhyaH saGkhyAtaguNA eva nAsaGkhyAtaguNAH, sarvayatInAmapi saGkhyAtatvAt , dezavirateSu punarmUlaguNavadbhayo bhinnA 1-tirazcAM cAritraM nivAritamatha ca tatpunasteSAM samaye bahUnAM mahAvratAropaNaM zrUyata eva ||1||2-tessaaN mahAvratasadbhAve'pi caraNa|| pariNAmo na yathA bahuguNAnAmapi kevalasaMbhUtipariNAmaH // 2 // // 298 // For Personal & Private Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARSARASHTRA apyuttaraguNino labhyante, te ca madhumAMsAdivicitrAbhigrahavazAdvahutarA bhavantItikRtvA dezaviratottaraguNavato'dhikRtyottaraguNavatAM mUlaguNavadbhayo'saGkhyAtaguNatvaM bhavati, ata evAha-'uttaraguNapaccakkhANI asaMkhejaguNa'tti, 'apaccakkhANI aNaMtaguNa'tti manuSyapaJcendriyatiryazca eva pratyAkhyAnino'nye tvapratyAkhyAnina eva, vanaspatiprabhRtikatvAtteSAmanantaguNatvamiti / manuSyasUtre 'apaccakkhANI asaMkhejaguNe'ti yaduktaM tatsaMmUrchimamanuSyagrahaNenAvaseyamitareSAM | saGkhyAtatvAditi / 'evaM appAbahugANi tinnivi jahA paDhamillae daMDae'tti tatraikaM jIvAnAmidameva, dvitIyaM paJcendriyati|razcAM, tRtIyaM tu manuSyANAm, etAni ca yathA nirvizeSaNaguNAdipratibaddhe daNDake uktAni evamiha trINyapi vAcyAni, vizeSamAha-'navara'mityAdi, 'paMceMdiyatirikkhajoNiyA maNussA ya evaM ceva'tti yathA jIvAH sarvottaraguNapratyAkhyAnAdaya |uktA evaM paJcendriyatiryaJco manuSyAzca vAcyAH, iha ca paJcendriyatiryaJco'pi sarvottaraguNapratyAkhyAnino bhavantItyavaseyaM, || dezaviratAnAM dezataH sarvottaraguNapratyAkhyAnasyAbhimatatvAditi // mUlaguNapratyAkhyAniprabhRtayazca saMyatAdayo bhavantIti saMyatAdisUtram-'tinivi'tti jIvAstrividhA apItyarthaH, 'evaM jaheve'tyAdi, 'evam' anenAbhilApena yathaiva prajJapAnAyAM tathaiva sUtramidamadhyeyaM, taccaivam-'neraiyA NaM bhaMte ! kiM saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA ?, goyamA ! no saMjayA| | asaMjayA no saMjayAsaMjaye'tyAdi / 'appA'ityAdi, alpabahutvaM saMyatAdInAM tathaiva yathA prajJApanAyAmuktaM 'tiNhavitti jIvAnAM paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca, tatra sarvastokAH saMyatA jIvAH, saMyatAsaMyatA asaGkhyaguNAH, asaMyatAstvanantaguNAH, paJcendriyatiryaJcastu sarvastokAH saMyatAsaMyatAH asaMyatA asaGkhyeyaguNAH, manuSyAstu sarvastokAH saMyatAH saMya For Personal & Private Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 // 299 // tAsaMyatAH saGkhyeyaguNAH asaMyatA asaMkhyeyaguNA iti // saMyatAdayazca pratyAkhyAnyAditve sati bhavantIti pratyAkhyAnyAdi- 7zatake sUtram-nanu SaSThazate caturthoddezake pratyAkhyAnyAdayaH prarUpitA iti kiM punastatprarUpaNena ?, satyametat kintvalpabahutvaci- uddezaH 2 ntArahitAstatra prarUpitA iha tu tadyuktAH sambandhAntaradvArAyAtAzceti // jIvAdhikArAttacchAzvatatvasUtrANi-tatra ca . jIvasya zA jIvA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsayA ?, goyamA ! jIvA siya sAsayA siya asAsayA / se keNaTeNaM zAzvatAzAzvabhaMte ! evaM vuccai-jIvA siya sAsayA siya asAsayA ?, goyamA !, davaTTayAe sAsayA bhAvaTThayAe asA disate su274 |sayA, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-jAva siya asAsayA / neraiyA NaM bhaMte ! ki sAsayA asAsayA ?, evaM jahA jIvA tahA neraiyAvi, evaM jAva vemANiyA jAya siya sAsayA siya asAsayA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // (sUtraM 274) // sattamassa biio uddeso smtto||7-2|| _ 'davaTTayAe'tti jIvadravyatvenetyarthaH 'bhAvaTTayAe'tti nArakAdiparyAyatvenetyarthaH // saptamazate dvitiiyoddeshkH||7-2|| // 299 // jIvAdhikArapratibaddha eva tRtIyodezakastatsUtram___ vaNassaikAiyA NaM bhaMte ! kiMkAlaM savappAhAragA vA savamahAhAragA vA bhavaMti ?, goyamA! paausvri-||4 sArattesu NaM ettha NaM vaNassaikAiyA sabamahAhAragA bhavaMti tadANaMtaraM ca NaM sarae tayANaMtaraM ca NaM hemaMte tadA. paNaMtaraM ca NaM vasaMte tadANaMtaraM ca NaM gimhe gimhANaM vaNassaikAiyA savappAhAragA bhavaMti; jai NaM bhaMte! gi For Personal & Private Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mhAsu vaNassaikAiyA savappAhAragA bhavaMti, kamhA NaM bhaMte ! gimhAsu bahave vaNassaikAiyA pattiyA puphiyA| phaliyA hariyagarerijamANA sirIe aIva aIva uvasobhemANA uvasobhemANA ciTuMti ?, goyamA ! gimhAsuNaM bahave usiNajoNiyA jIvA ya poggalA ya vaNassaikAiyattAe vakkamaMti viukkamati cayaMti uvavajaMti, | evaM khalu goyamA! gimhAsu bahave vaNassaikAiyA pattiyA puphiyA jAva citttthti| (sUtraM 275) se nUNaM bhaMte ! 8 mUlA mUlajIvaphuDA kaMdA kaMdajIvaphuDA jAva bIyA bIyajIvaphuDA, haMtA goyamA ! mUlA mUlajIvaphuDA jAva bIyA bIyajIva phuDA / jati NaM bhaMte ! mUlA mUlajIvaphuDA jAva bIyA bIyajIyaphuDA kamhA NaM bhaMte ! vaNassaikAiyA AhAreMti kamhA pariNAmeMti ?, goyamA! mUlA mUlajIvaphuDA puDhavijIvapaDibaddhA tamhA | AhAreti tamhA pariNAmeMti kaMdA kaMdajIvaphuDA mUlajIvapaDibaddhA tamhA AhArei tamhA pariNAmei, evaM jAva bIyA bIyajIvaphuDA phalajIvapaDibaddhAtamhA AhArei tamhA prinnaamei|| (sUtraM 276) aha bhaMte ! Alue mUlae siMgabere hirilI sirili sissirilI kiTTiyA chiriyA chIrivirAliyA kaNhakaMde vajakaMde sUraNakaMde khelUDe| addae bhaddamutthA piMDahaliddA lohINIhU thIha thirUgA muggakannI assakannI sIhaMDhI muMsuMDhI je yAvanne tahappagArA save te aNaMtajIvA vivihasattA?,haMtAgoyamA!Alue mUlae jAva aNaMtajIvA vivihasattA // (sUtraM 277) 'vaNassaikAiyA NaM bhaMte !' ityAdi, 'kiMkAlaM'ti kasmin kAle 'pAuse'tyAdi prAvRDAdau bahutvAjalasnehasya mahA-18 & hAratoktA, prAvRT zrAvaNAdivarAtro'zvayujAdiH 'saradeti zarat mArgazIrSAdistatra cAlpAhArA bhavantIti jJeyaM, For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- grISme sarvAlpAhAratoktA'ta eva ca zeSeSvapyalpAhAratA krameNa draSTavyeti, 'haritagarerijamANe'ti haritakAzca te 47 zatake prajJaptiH nIlakA rerijamAnAzca-dedIpyamAnA haritakarerijyamAnAH 'sirie'tti vanalakSmyA 'usiNajoNiya'tti uSNameva yoni- uddezaH 3 abhayadevI- ryeSAM te uSNayonikAH, 'mUlA mUlajIvaphuDa'tti mUlAni-mUlajIvaiH spRSTAni vyAptAnItyarthaH, yAvatkaraNAt 'khaMdhA khaM- kAlAzvitA yAvRttiH1| dhajIvaphuDA evaM tayA sAlA pavAlA pattA pupphA phala'tti dRzyam ||'ji NamityAdi, yadi bhadanta ! mUlAdInyevaM mUlA vanasyAlpA dyAzaratAmUdijIvaiH spRSTAni tadA 'kamha'tti 'kasmAt' kena hetunA kathamityarthaH vanaspataya AhArayanti ?, AhArasya bhUmigatatvAt lAdInAMpamUlAdijIvAnAM ca mUlAdivyAptyaivAvasthitatvAt keSAJcicca paraspara vyavadhAnena bhUmerdUravartitvAditi, atrottaraM, mUlAni riNAmaH a4 mUlajIvaspRSTAni kevalaM pRthivIjIvapratibaddhAni 'tamha'tti 'tasmAt tatpratibandhAddhetoH pRthivIrasaM mUlajIvA AhAra-18||nantakAyA yantIti, kandAH kandajIvaspRSTAH kevalaM mUlajIvapratibaddhAH 'tasmAt tatpratibandhAt mUlajIvopAttaM pRthivIrasamAhAra- dAzca sU 275 yantItyevaM skandhAdiSvapi vAcyam // 'Alue'ityAdi, ete cAnantakAyabhedA lokarUDhigamyAH, 'tahappagAra'tti 'tathA- 2 276-277 || prakArAH' AlukAdisadRzAH 'aNaMtajIva'tti anantA jIvA yeSu te tathA 'vivihasatta'tti vividhA-bahuprakArA varNA-8 dibhedAt sattvA yeSAmanantakAyikavanaspatibhedAnAM te tathA, athavaikasvarUpairapi jIvaireSAmanantajIvitA syAdityAzaGkAyAmAha-vividhA-vicitrakarmatayA'nekavidhAH sattvA yeSu te tathA, 'vivihasatta (cittAvihi)tti kvacid dRzyate tatra // 30 // || vicitrA vidhayo-bhedA yeSAM te tathA te sattvA yeSu te tathA // jIvAdhikArAdevedamAha siya bhaMte ! kaNhalese neraie appakammatarAe nIlalese neraie mahAkammatarAe ?, haMtA siyA, se keNaTeNaM | For Personal & Private Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM buccai-kaNhalese neraie appakammatarAe nIlalese neraie mahAkammatarAe ?, goyamA! ThitiM paDucca, se teNatuNaM goyamA ! jAva mahAkammatarAe / siya bhaMte ! nIlalese neraie appakammatarAe kAulese neraie mahAkammatarAe ?, haMtA siyA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucati-nIlalese appakammatarAe kAulese neraie mahAkammatarAe ?, goyamA ! ThitiM paDucca, se teNa?NaM goyamA ! jAva mahAkammatarAe / evaM asurakumArevi, navaraM teulesA anbhahiyA evaM jAva vemANiyA, jassa jai lesAo tassa tattiyA bhANiyavAo, joisiyassa na bhannai, jAva siya bhaMte ! pamhalese vemANie appakammatarAe sukkalese vemANie mahAkammatarAe ?, haMtA siyA, se keNaTeNaM0 sesaM jahA neraiyassa jAva mahAkammatarAe // (sUtraM 278) // | 'siya bhaMte ! kaNhalese neraie'ityAdi, 'ThitiM paDucca'tti, atreyaM bhAvanA-saptamapRthivInArakaH kRSNalezyastasya ca svasthitau bahukSapitAyAM taccheSe vartamAne paJcamapRthivyAM saptadazasAgaropamasthitiArako nIlalezyaH samutpannaH, tamapekSya sa kRSNalezyo'lpakarmA vyapadizyate, evamuttarasUtrANyapi bhAvanIyAni / 'joisiyassa na bhannaItti ekasyA eva tejolezyAyAstasya sadbhAvAt saMyogo nAstIti // salezyA jIvAzca vedanAvanto bhavantIti vedanAsUtrANi se nUNaM bhaMte ! jA vedaNA sA nijarA jA nijarA sA vedaNA ?, goyamA ! No tiNaDe samaDhe, se keNaTeNaM |bhaMte !evaM vucai jA veyaNA na sA nijarA jA nijarA nasA veyaNA?, goyamA kamma vedaNA Nokamma nijarA, 5 se teNa?NaM goyamA ! jAvana sA vedaNA / neraiyANaM bhaMte ! jA vedaNA sA nijarA jA nijarA sA veyaNA', dan Education International For Personal & Private Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- goyamA ! No tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai neraiyANaM jA veyaNA na sA nijarA A nijarA na 7 zatake prajJaptiH sA veyaNA ?, goyamA ! meraiyANaM kamma vedaNA Nokamma nijarA, se teNaTeNaM goyamA ! jAva na sA veyaNA, uddezaH 3 meM evaM jAva vemANiyANaM / se nUNaM bhaMte ! vedeMsu taM nijariMsu jaM nijariMsu taM vedeMsu, No tiNadve samaDhe, lezyAkarma yA vRttiH1 se keNaDhaNaM bhaMte ! evaM vuccai jaM vedeMsu no taM nijareMsu jaM nijareMsu no taM vedeMsu?, goyamA ! kammaM vedeMsu no. sU278 vekammaM nijariMsu, se teNaTeNaM goyamA ! jAva no taM vedeMsu, neraiyA NaM bhaMte ! jaM vedeMsu taM nijariMsu evaM // 30 // danAnirjare neraiyAvi evaM jAva vemaanniyaa| se nUNaM bhaMte ! jaM vedeti taM nijati jaM nijariMti taM vedeti ?, goyamA ! sU 279 | No tiNaDhe samaDhe, sekeNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva no taM vedeti ?, goyamA! kammaM vedeti nokammaM nijareMti, se teNaTeNaM goyamA ! jAva no taM vedeti, evaM neraiyAvi jAva vemANiyA / se nUNaM bhaMte ! jaM vedissaMti taM nijarissaMti jaM nijarissaMti taM vedissaMti ?, goyamA ! No tiNaDe samaDhe, se keNaTeNaM jAva No taM vedessaMti, goyamA ! kammaM vedissaMti nokammaM nijarissaMti, se teNaTeNaM jAva no taM nijarissaMti, evaM nera-8 || iyAvi jAva ghemANiyA / se guNaM bhaMte ! je vedaNAsamae se nijarAsamae je nijarAsamae se vedaNAsamae ?, Mno tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai je veyaNAsamae na se nijarAsamae je nijarAsamae ma se // 301 // |ghedaNAsamae 1, goyamA ! jaM samayaM vedeti no taM samayaM nijareMti jaM samayaM nijareMti no taM samayaM vedeti, 5|| annammi samae vedeti annammi samae nijareMti anne se vedaNAsamae anne se nijarAsamae, se teNaTeNaM jAva For Personal & Private Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na se vadeNAsamae na se nijjarAsamae / meraiyANaM bhaMte ! je vedaNAsamae se nijjarAsamae je mijjarAsamae se vedaNAsamae 1, goyamA ! No tiNaTThe samaTThe se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buvaha neraiyANaM je bedaNAsamae na se nijjarAsamae je nijarAsamae na se vedaNAsamae 1, goyamA ! neraiyA NaM jaM samayaM vedeti No taM samayaM nijjareMti jaM samayaM nijjaraMti no taM samayaM vedeti annami samae vedeti annammi samae nijjareMti ane se vedaNAsamae ane se nijjarAsamae, se teNadveNaM jAva na se vedaNAsamae evaM jAva bemANiyA // ( sUtraM 279 ) // 'kamma veyaNa' ti udayaM prAptaM karmma vedanA dharmadhammiNorabhedavivakSaNAt, 'nokammaM nijjare'ti karmmAbhAvo nirjarA tasyA evaM svarUpatvAditi 'nokammaM nijjareMsu'tti veditarasaM karma nokarmma tannirjaritavantaH, karmmabhUtasya karmmaNo nirjaraNAsambhavAditi // pUrvakRtakarmmaNazca vedanA tadvattA ca kathaJcicchAzvatatve sati yujyata iti tacchAzvatatvasUtrANi, tatra ca neraiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsayA ?, goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA, se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai neraiyA siya sAsayA siya asAsayA ?, goyamA ! aghocchittiNayaTTayAe sAsayA vocchittiNaya yAe asAsayA, se teNadveNaM jAva siya sAsayA siya asAsayA, evaM jAva vemANiyA jAva siya asA sayA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti // ( sUtraM 280 ) // 7-3 // 'aghocchittiNayaTTayAe 'ti avyavacchittipradhAno nayo'vyavacchittinayastasyArtho - dravyamavyavacchittinayArthastadbhAvasta For Personal & Private Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REHRSHASHA vyAkhyA-ttA tayA'vyavacchittinayArthatayA-dravyamAzritya zAzvatA ityarthaH, 'vocchittiNayaTTayAe'tti vyavacchittipradhAno yo naya- 7 zatake prajJaptiH stasya yo'rthaH-paryAyalakSaNastasya yo bhAvaH sA vyavacchittinayArthatA tayA 2-paryAyAnAzritya azAzvatA nArakA iti // uddezo3-4 abhayadevI- | saptamazate tRtIyoddezakaH // 7-3 // zAzvatatarayA vRttiH1 | tesU 280 tRtIyoddezake saMsAriNaH zAzvatAdisvarUpato nirUpitAzcaturthoddezake tu tAneva bhedato nirUpayannAha jiivbhedaa||30|| rAyagihe nagare jAva evaM vadAsI-kativihANaM bhaMte! saMsArasamAvannagA jIvA pannattA ?, goyamA! chabihA|||di sU281 |saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-puDhavikAiyA evaM jahA jIvAbhigame jAva sammattakiriyaM vA| | micchattakiriyaM vA // sevaM bhaMte sevaM bhNtetti| jIvA chabiha puDhavI jIvANa ThitI bhavahitI kAe / nillevaNa | | aNagAre kiriyA sammattamicchattA // 1 // (sUtraM 281) // 7-4 // | 'kativihA NamityAdi, 'evaM jahA jIvAbhigametti evaM ca tatraitatsUtram-'puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, se kiM |taM puDhavikAiyA ?, puDhavikAiyA duvihA pannattA, taMjahA-suhumapuDhavikAiyA bAyarapuDhavikAiyA'ityAdi, antaH punarasya-|| &Aege jIve egeNaM samaeNaM eka kiriyaM pakarei, taMjahA-sammattakiriyaM vA micchattakiriyaM vA' ata evoktaM 'jAva sammatte' |tyAdi, vAcanAntare tvidaM dRzyate-"jIvA chaviha puDhavI jIvANa ThitI bhavahitI kAe / nillevaNa aNagAre kiriyA samma-|| || // 302 // 4Ata micchattA // 1 // " iti, tatra ca SavidhA jIvA darzitA eva, 'puDhavi'tti pavidhA bAdarapRthvI zlakSNA 1 zuddhA 2& vAlukA 3 manaHzilA 4 zarkarA 5 kharapRthivI 6 bhedAt , tathaiSAmeva pRthivIbhedajIvAnAM sthitirantamuhUtAdikA yathA For Personal & Private Use Only Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5454545555 'khahayare'tyAdi, 'joNIsaMgahe'tti yoniH-utpattihetu vasya tayA saGgrahaH-anekeSAmekazabdAbhilApyatvaM yonisaGgrahaH, 'aMDaya'tti aNDAjAyante aNDajAH-haMsAdayaH, 'poyaya'tti potavad-vastravajarAyuvarjitatayA zuddhadehA yonivizeSAjAtAH potAdiva vA-bohitthAjjAtAH potA iva vA-vastrasaMmArjitA iva jAtAH potajAH-valgulyAdayaH 'saMmucchima'tti saMmUrchanayonivizeSadharmeNa nivRttAH sNmuucchimaaH-hikaadyH| evaM jahA jIvAbhigameM'tti evaM ca tatraitatsUtram-'aMDayA tivihA | pannattA, taMjahA-itthI purisA napuMsayA, evaM poyayAvi, tattha NaM je te saMmucchimA te sabe napuMsagA'ityAdi, etadantasUtraM tvevam-'atthi NaM bhaMte ! vimANAI vijayAI jayaMtAI vaijayaMtAI aparAjiyAI 1, haMtA atthi, te NaM bhaMte ! vimANA| kemahAlayA pannattA ?, goyamA ! jAvaiyaM ca NaM sUrie udei jAvaiyaM ca NaM sUrie atthamei yAvatA'ntareNetyarthaH evaMrUvAI nava uvAsaMtarAI atthegaiyassa devassa ege vikkame siyA se NaM deve tAe ukkiTThAe turiyAe jAva divAe devagaIe vIIvayamANe 2 jAva egAhaM vA duyAhaM vA ukkoseNaM chammAse vIIvaejja'tti, zeSaM tu likhitamevAste, tadeva ca paryantasUtratayA yAvatkaraNena darzitamiti / vAcanAntare vidaM dRzyate-joNisaMgahalesA diTThI NANe ya joga uvaoge / uvvaaytthiismugghaaycvnnjaaiikulvihiio||1|| tatra yonisaGgraho darzita eva, lezyAdIni tvarthato dayante-eSAM lezyAH SaDU dRSTayastisraHjJAnAni trINi | AdyAni bhajanayA ajJAnAni tu trINi bhajanayaiva yogAstrayaH upayogI dvau upapAtaHsAmAnyatazcatasRbhyo'pi gatibhyaH sthitirantamuhUrttAdikA palyopamAsaGkhyeyabhAgaparyavasAnA samudghAtAH kevalyAhArakavarjAH paJca tathA cyutvA te gaticatuSTaye'pi yAnti tathaiSAM jAtau dvAdaza kulakoTIlakSAbhavantIti ( jIvA0 suu096-97-98-99)||sptmshte paJcama uddezakaH saMpUrNa 7-5 // For Personal & Private Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 7zatake uddezaH 5 yonisaMgrahA disU 282 yoga dvAviMzativarSasahasrAntA vAcyA, tathA nArakAdiSu bhavasthitirvAcyA, sA ca sAmAnyato'ntarmuharttAdikA trayastriMzatsAgaropamAntA, tathA kAyasthitirvAcyA, sA ca jIvasya jIvakAye sarvAddhamityevamAdikA, tathA nirlepanA vAcyA, sA caivaM-pratyutpannapRthivIkAyikAH samayApahAreNa jaghanyapade'saGkhyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, evamutkRSTapade'pi, kintu jaghanyapadAdutkRSTapadamasaGkhyeyaguNamityAdi / 'aNagAre'tti anagAravaktavyatA vAcyA, sA ceyam-avizuddhalezyo'nagAro'samavahatenAtmanA'vizuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti !, nAyamartha(samarthaH) ityaadi| kiriyA sammattamicchatte'ti evaM dRzyaH-anyayUthikA evamAkhyAnti-eko jIva ekena samayena dve kriye prakaroti samyaktvakriyAM mithyAtvakriyAM ceti, mithyA caitadvirodhAditi (jIvA0 sU0 100-101-102-103-104) // saptamazate cturthoddeshkH||7-4|| caturthe saMsAriNo bhedata uktAH, paJcame tu tadvizeSANAmeva yonisaGgrahaM bhedata AharAyagihe jAva evaM vadAsI-khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kativihe gaM joNIsaMgahe paNNate, goyamA ! tivihe joNIsaMgahe paNNatte, taMjahA-aMDayA poyayA saMmucchimA, evaM jahA jIvAbhigame jAva no ceva NaM te vimANe vItIvaejjA / evaMmahAlayANaM goyamA! te vimANA pannattA / 'joNIsaMgaha lesA viTThI nANe ya joga uvaoge / uvvaaytthitismugghaaycvnnjaatiikulvihiio||1||sevN bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti (sUtraM 282) // 7-5 // // 30 // 7-5 // ... For Personal & Private Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantaraM yonisaGgrahAdirartha uktaH, sa cAyuSmatAM bhavatItyAyuSkAdanirUpaNArthaH SaSThaH rAyagihe jAva evaM vadAsI-jIve NaM bhaMte! je bhavie neraiesuuvavajjittae seNaM bhaMte! kiM ihagae neraiyA hai uyaM pakareti uvavajamANe neraiyAuyaM pakarei uvavanne neraDyAuyaM pakarei 1; goyamA ! ihagae narahayAuyaM paka rei no uvavajamANe neraiyAuMyaM pakareha nouvavanne neraiyAuyaM pakarei, evaM asurakumAresuvi evaM jAva vemANi | |esu / jIve NaM bhaMte !je bhavie neraiesu uvavajittae seNaM bhaMte ! kiM ihagae neraiyAuyaM paDisaMvedeti uvavajamANe neraiyAuyaM paDisaMvedeti uvavanne neraiyAuyaM paDisaMvedeti?,goyamA! Neraie No ihagae neraiyAuyaM paDisaMvedei uvavajamANe neraiyAuyaM paDisaMvedeha uvavannevi neraiyAuyaM paDisaMvedeti evaM jAva vemANiesu / jIve NaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kiM ihagae mahAvedaNe ubavajamANe mahAvedaNe uvavanne | mahAvedaNe ?, goyamA ! ihagae siya mahAveyaNe siya appavedaNe uvavajamANe siya mahAvedaNe siya appavedaNe ahe NaM uvavanne bhavati tao pacchA egaMtadukkhaM veyaNaM veyati Ahacca sAyaM / jIve NaM bhaMte ! je bhavie| asurakumAresu uvavajittae pucchA, goyamA ! ihagae siya mahAvedaNe siya appavedaNe uvavajamANe siya mahAvedaNe siya appavedaNe ahe NaM uvavanne bhavai tao pacchA egaMtasAyaM veyaNaM vedeti Ahaca asAyaM, evaM jAva thaNiyakumAresu / jIve NaM bhaMte je bhavie puDhavikAesu uvavajittae pucchA, goyamA! ihagae siya mahAveyaNe siya appaveyaNe, evaM uvavajamANevi, ahe NaM uvavanne bhavati tao pacchA vemAyAe veyaNaM veyati evaM * Jain Education anemational For Personal & Private Use Only Mai.janelibrary.org Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- jAva maNussesu, vANamaMtarajoisiyavemANiesu jahA asurakumAresu / (sUtraM 283) jIvA NaM bhaMte ! kiM 7 zatake prajJaptiH AbhoganivattiyAuyA aNAbhoganivattiyAuyA ?, goyamA ! no AbhoganivattiyAuyA aNAbhoganivaabhayadevI- ttiyAuyA, evaM neraiyAvi, evaM jAva vemANiyA (sUtraM 284) / atthi NaM bhaMte ! jIvA NaM kakkasaveyaNijjA AyuralpavayA vRttiH1 kammA kajaMti ?, [goyamA !] haMtA asthi, kahannaM bhaMte ! jIvA NaM kakkasaveyaNijjA kammA kajaMti , goyamA ! danAdi ApANAivAeNaM jAva micchAdasaNasalleNaM, evaM khalu goyamA ! jIvANaM kakkasaveyaNijjA kammA kajaMti / asthi yurnirvatana // 304 // karkazetaravedaNaM bhaMte ! neraiyANaM kakasaveyaNijA kammA kajaMti, [evaM ceva evaM jAva vemaanniyaannN| atthi NaM bhaMte! jIvA dyasAtAsANaM akakasaveyaNijjA kammA kajaMti ?, hantA atthi, kahannaM bhaMte ! akakkasaveyaNijjA kammA kajaMti, goyamA ! te 283pANAivAyaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM kohavivegeNaM jAva micchAdasaNasallavivegeNaM, evaM khalu goyamA! | 286 jIvANaM akakkasaveyaNijjA kammA kjNti| atthiNaMbhaMte!neraie (yANaM)akakkasavevaNijjA kammA kajaMti?, goyamA! No tiNaDhe samaDhe, evaM jAva vemANiyA, navaraM maNussANaMjahAjIvANaM / (sUtraM 285) / atthi NaM bhaMte jIvANaM sAyAveyaNijjA kammA kajaMti ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte ! jIvANaM sAtAveyaNijjA kammA kajaMti?, goyamA! pANANukaMpAe bhUyANukaMpAe jIvANukaMpAe sattANukaMpAe bahaNaM pANANaM-jAva sattANaM adukkhaNayAe aso // 304 // yaNayAe ajUraNayAe atippaNayAe apiTTaNayAe apariyAvaNayAe evaM khalu goyamA! jIvANaM sAyAveyaNijjA kammA kajaMti, evaM nerayANavi, evaM jAva vemaanniyaannN| atthiNaM bhaMte! jIvANaM assAyaveyaNijjA kammA SCRES For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || kajaMti ?, haMtA asthi / kahannaM bhaMte ! jIvANaM assAyAveyaNijjA kammA kati ?, goyamA ! paradukkhaNayAe parasoyaNayAe parajUraNayAe paratippaNayAe parapiTTaNayAe parapariyAvaNayAe bahUNaM pANANaM jAva sattANaM dukkha NayAe soyaNayAe jAva pariyAvaNayAe evaM khalu goyamA ! jIvANaM assAyAveyaNijjA kammA kajaMti, evaM || neraiyANavi, evaM jAva vemANiyANaM (sUtraM 286) // / tatra ca 'egaMtadukkhaM veyaNaM ti sarvathA duHkharUpAM vedanIyakarmAnubhUtim 'Ahaca sAyaMti kadAcitsukharUpAM narakapAlAdInAmasaMyogakAle, 'egaMtasAyaM'ti bhavapratyayAt 'Ahaca asAyaMti prahArAApanipAtAt, 'kakasaveyaNijjA kamma'tti karkazaiH-raudraduHkhairvedyate yAni tAni karkazavedanIyAni skandakAcAryasAdhUnAmiveti 'akakkasaveyaNijjeti akarkazena-sukhena vedyante yAni tAnyakarkazavedanIyAni bharatAdInAmiva, 'pANAivAyaveramaNeNaM ti saMyamenetyarthaH, nArakAdInAM tu saMyamAbhAvAttadabhAvo'vaseyaH, 'adukkhaNayAe'tti duHkhasya karaNaM duHkhanaM tadavidyamAnaM yasyAsAvaduHkhanastadbhAvastattA tayA aduHkhanatayA aduHkhakaraNenetyarthaH, etadeva prapaJyate-'asoyaNayAe'tti dainyAnutpAdanena 'az2a. raNayAe'tti zarIrApacayakArizokAnutpAdanena 'atippaNayAe'tti azrulAlAdikSaraNakAraNazokAnutpAdanena 'apiTTaNayAe'tti yaSTyAditADanaparihAreNa 'apariyAvaNayAe'tti zarIraparitApAnutpAdanena // duHkhaprastAvAdidamAha jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe dUsamadUsamAe samAe uttamakaTThapattAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati ?, goyamA! kAlo bhavissai hAhAbhUe bhaMbhAbhUe kolA For Personal & Private Use Only C ainelibrary.org Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH1 287 // 305 // SANSKREARRAHARE halabbhUe samayANubhAveNa ya NaM kharapharusadhUlimailA duvisahA vAulA bhayaMkarA vAyA saMvaTTagA ya vAiMti, iha 7 zatake abhikkhaM dhUmAiMti ya disA samaMtA raussalAreNukalusatamapaDalanirAlogA samayalukkhayAe yaNaM ahiyaM caMdA uddezaH 7 sIyaM mocchaMti ahiyaM sUriyA tavaissaMti aduttaraMcaNaM abhikkhaNaM bahave arasamehA virasamehA khAramehA khaTTamehA duSSamaduSSaaggimahA vijumehA visamehA asaNimehA appavaNijjodagA vAhirogavedaNodIraNApariNAmasalilA amaNunna mArakaH sU pANiyagA caMDAnilapahayatikkhadhArAnivAyapaura vaasNvaasihiti|jennNbhaarhe vAsegAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamAgayaMjaNavayaM cauppayagavelagae khahayare ya pakkhisaMghe gAmAranapayAranirae taseya pANe bahuppa|gAre rukkhagucchagummalayavallitaNapavvagaharitosahipavAlaMkuramAdIe yataNavaNassaikAie viddhaMsehiMti pacayagiriDoMgaraucchalabhaTTimAdIe veyaDagirivaje virAvehiMti salilabilagaduggavisamaM niNNunayAI ca gaMgAsiMdhuvajAI smiikrehiti||tiise NaM bhaMte samAe bharahavAsassa bhUmIe kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati, goyamA ! bhUmI bhavissati iMgAlabbhUyA mummurabhUyA chAriyabhUyA tattakavellayabhUyA tattasamajotibhUyA dhUlibahulA reNubahulA paMkabahulA paNagabahulA calaNibahulA bahaNaM dharaNigoyarANaM sattANaM donikkamA ya bhavissati // (suutrN287)| // 30 // | 'jaMbuddIve 'mityAdi, 'uttamakaDhapattAe'tti paramakASThAprAptAyAm , uttamAvasthAyAM gatAyAmityarthaH, paramakaSTaprA[ptAyAM vA, AgArabhAvapaDoyAre'tti AkArabhAvasya-AkRtilakSaNaparyAyasya pratyavatAra:-avataraNam AkArabhAvapratyavatAra: 'hAhAbhUe'tti hAhAityetasya zabdasya duHkhArtalokena karaNaM hAhocyate tadbhUtaH-prApto yaH kAlaH sa hAhAbhUtaH "bhaMbhAbhUe'tti oil dan Education International For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhAM bhAM ityasya zabdasya duHkhArttagavAdibhiH karaNaM bhaMbhocyate tadbhUto yaH sa bhabhAbhUtaH, bhambhA vA-bherI sA cAntaH zUnyA | hai tato bhambheva yaH kAlo janakSayAcchUnyaH sa bhambhAbhUta ucyate, 'kolAhalabhUe'tti kolAhala ihArtazakunisamUhadhvanistaM bhUtaH prAptaH kolAhalabhUtaH 'samayANubhAveNa ya NaM'ti kAlavizeSasAmarthyena ca NamityalaGkAre 'kharapharusadhUlimaila'tti kharaparuSAH-atyantakaThorA dhUlyA ca malinA ye vAtAste tathA 'duvisahatti duHsahA 'vAula'tti vyAkulA asamaJjasA | ityarthaH 'saMvaTTaya'tti tRNakASThAdInAM saMvartakAH 'iha'tti asmin kAle "abhikkhaM ti abhIkSNaM 'dhUmAhiti ya disaM'tti dhUmAyiSyante-dhUmamudbhamiSyanti dizaH, punaH kiMbhUtAstAH ? ityAha-'samaMtA raussala'tti samantAt-sarvato raja4 svalA-rajoyuktA ata eva 'reNukalusatamapaTalanirAlogA' reNunA-dhUlyA kaluSA-malinA reNukaluSAH tamaHpaTalena andhakAravRndena nirAlokAH-nirastaprakAzA nirastadRSTiprasarA vA tamaHpaTalanirAlokAH, tataH karmadhArayaH, 'samayalukkhayAe Na' kAlarUkSatayA cetyarthaH 'ahiyanti adhikam 'ahitaM vA apathyaM 'mocchaMti'tti 'mokSyanti srakSyanti 'aduttaraM ca'tti athAparaM ca 'arasemaha'tti arasA-amanojJA manojJarasavarjitajalA ye meghAste tathA 'virasameha'tti viruddharasA meghAH, etadevAbhivyajyate-'khArameha'tti sarjAdikSArasamAnarasajalopetameghAH 'khattameha'tti karISasamAnarasajalopetameghAH, 'khaTTameha'tti kacidRzyate tatrAmlajalA ityarthaH 'aggimeha'tti agnivadAhakArijalA ityarthaH 'vijumeha'tti vidyutpradhAnA eva jalavarjitA ityarthaH vidyunnipAtavanto vA vidyunnipAtakAryakArijalanipAtavanto vA 'visameha'tti jana| maraNahatujalA ityarthaH 'asaNimeha'tti karakAdinipAtavantaH parvatAdidAraNasamarthajalatvena vA vajrameghAH 'appava For Personal & Private Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyAvRttiH // 30 // zatake uddezaH 7 duSSamaduSpamArakAsU | 287 Nijodaga'tti apAtavyajalAH 'ajavaNijjodae'tti kvacid dRzyate tatrAyApanIyaM-na yApanAprayojanamudakaM yeSAM te ayApanIyodakAH 'vAhirogavedaNodIraNApariNAmasalila'tti vyAdhayaH-sthirAH kuSThAdayo rogAH-sadyoghA- tinaH zUlAdayastajanyAyA vedanAyA yodIraNA saiva pariNAmo yasya salilasya tattathA tadevaMvidhaM salilaM yeSAM te| tathA'ta evAmanojJApanIyakAH 'caMDAnilapahayatikkhadhArAnivAyapauti caNDAnilena prahatAnAM tIkSNAnAM- vegavatInAM dhArANAM yo nipAtaH sa pracuro yatra varSe sa tathA'tastaM 'jeNaM ti yena varSeNa karaNabhUtena pUrvoktavizeSaNA meghA vidhvaMsayiSyantIti sambandhaH 'jaNavayaMti manuSyalokaM 'cauppayagavelae'tti iha catuSpadazabdena mahiSyAdayo gRhyante gozabdena gAvaH elakazabdena tu uradhAH 'khahayare'tti khacarAMzca, kAn ? ityAha-pakkhisaMghetti pakSisaGghAtAn, tathA 'gAmAraNNapayAranirae'tti grAmAraNyayoryaHpracArastatra niratA yete tathA tAn , kAn ? ityAha'tase pANe bahuppayAre'tti dvIndriyAdInityarthaH, 'rukkhe'tyAdi, tatra vRkSAH-cUtAdayaH gucchAH-vRntAkIprabhRtayaH gulmAnavamAlikAprabhRtayaH latA-azokalatAdayaH valyo-vAluGkIprabhRtayaH tRNAni-vIraNAdIni parvagA-ikSuprabhRtayaH haritAnidUrvAdIni auSadhyaH-zAlyAdayaH pravAlAH-pallavAGkurAH aGkurAH-zAlyAdibIjasUcayaH tato vRkSAdInAM dvandvastataste AdiryeSAM te tathA tAMzca, AdizabdAt kadalyAdivalayAni padmAdayazca jalajavizeSA grAhyAH, kAnevaMvidhAn ? ityAha-taNa|vaNassaikAie'tti bAdaravanaspatInityarthaH 'pavvae'tyAdi, yadyapi parvatAdayo'nyatraikArthatayA rUDhAstathApIha vizeSo dRzyaH, tathAhi-parvatananAt-utsavavistAraNAtparvatA:-krIDAparvatA ujjayantavaibhArAdayaH gRNanti-zabdAyante jananivAsabhUtatve // 30 // For Personal & Private Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neti girayaH-gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH, DuGgAnAM-zilAvRndAnAM cauravRndAnAM cAstitvAt DuGgarAH-ziloccayamAtrarUpAH 'uccha(sthala'tti ut-unnatAni sthalAni dhUlyucchyarUpANyuccha (ttha)lAni, kvaciducchabdo na dRzyate, bhahitti pAzvAdivarjitA bhUmayastata eSAM dvandvastataste AdiryeSAM te tathA tAn, AdizabdAt prAsAdazikharAdiparigrahaH 'virAvehiMti'tti vidrAvayiSyanti, 'salile'tyAdi salilabilAni ca-bhUminijharA garttAzca-zvabhrANi durgANi ca-khAta| valayaprAkArAdidurgamANi viSamANi ca-viSamabhUmipratiSThitAni nimnonnatAni ca-pratItAni dvandvo'tastAni ||'ttts majoibhUya'tti taptena-tApena samAH-tulyAH jyotiSA-vahninA bhUtA-jAtA yA sA tathA 'dhUlIbahule'tyAdau dhUlI-pAMzuH / reNuH-vAlukA paGkaH-kaImaH panakA-prabalaH kardamavizeSaH, calanapramANaH kardamazcalanItyucyate,'dunnikama'tti duHkhena nitarAM |kramaH-kramaNaM yasyAM sA durnikramA // tIse NaM bhaMte ! samAe bhArahe vAse maNuyANaM kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati ?, goyamA ! maNuyA bhavissaMti durUvA duvannA dugaMdhA durasA duphAsA aNiTThA arkatA jAva amaNAmA hINassarA dINassarA aNihassarA jAva amaNAmassarA aNAdejavayaNapacAyAyA nillajjA kUDakavaDakalahavahabaMdhavaranirayA majjA-4 yAtikamappahANA akajanicujatA guruniyoyaviNayarahiyA ya vikalarUvA parUDhanahakesamaMsuromA kAlA khara-|| pharusajhAmavannA phuTasirA kavilapaliyakesA bahuNhAra[Ni]saMpinaddhaduIsaNijjarUvA saMkuDiyavalItaraMgapariveDhi-2 yaMgamaMgA jarApariNataba theraganarA paviralaparisaDiyadaMtaseDhI ubhaDaghaDamuhA visamanayaNA vaMkanAsA vaMgavalI-TU Jan Education For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 307 // vigaya bhesaNamuhA kacchukasarAbhibhUyA kharatikkhana khakaMDUiya vikkhayataNU daddukiDibhasiMjhaphuDiyapharusacchavI cittalaMgA TolA gativisamasaMdhibaMdhaNakuDDu aTThigavibhattadubbala kusaMghayaNakuppamANakusaMThiyA kuruvA kuThANAsaNakusejjakubhoiNo asuiNo aNegavAhiparipIliyaMgamaMgA khalaMtavejjhalagatI nirucchA hA sattaparivajiyA vigayaciTThA nadvateyA abhikkhaNaM sIyauNhakharapha rusavAya vijjhaDiyA maliNapaMsurayaguMDiyaMgamaMgA bahukohamANamAyA bahulobhA asuhadukkhabhogI osannaM dhammasaNNasammattaparinbhaTThA ukkoseNaM rayaNippamANamettA solasavIsativAsaparamAuso putana pariyAlapaNayabahulA gaMgAsiMdhUo mahAnadIo veyahuM ca pacayaM nissAe bAvantariM niodA bIyaM bIyAmettA bilavA siNo bhavissaMti // te NaM bhaMte ! maNuyA kimAhAramAhAreMti ?, goyamA ! te NaM kAle NaM te NaM samae NaM gaMgAsiMdhUo mahAnadIo rahapahavittharAo akkhasoyappamANamettaM jalaM vojjhihiMti sevi ya NaM jale bahumacchakacchabhAine No ceva NaM Auyabahule bhavissati, tae NaM | te maNuyA suruggamaNamuhuttaMsi ya sUratthamaNamuhuttaMsi ya bilehiMto 2 nidrAittA macchakacchabhe thalAI gAhehiMti sIyAyavatattaehiM macchakaccha ehiM ekkavIsaM vAsasahassAiM vittiM kappemANA viharissaMti // te NaM bhaMte! | maNuyA nissIlA nigguNA nimmerA niSpacakkhANaposahovavAsA osaNNaM maMsAhArA macchAhArA khoddA| hArA kuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti ? kahiM uvavajjihiMti ?, goyamA ! osannaM naragatirikkhajogiesu uvavajjaMti, te NaM bhaMte ! sIhA vagdhA vagA dIviyA acchA taracchA parassarA nissIlA For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 6 SaSThArakava varNanaM sU 288 // 307 // Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taheva jAva kahiM uvavajihiMti ?, goyamA ! osannaM naragatirikkhajoNiesu uvavajihiti, te NaM bhaMte ! DhaMkA kaMkAvilakA madugA sihI nissIlA taheva jAva osannaM naragatirikkhajoNiesu uvavajihiti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti (sUtraM 288) // sattamassa chaTTho uddeso|| 7-6 // 'durUva'tti duHsvabhAvA 'aNAejavayaNapaJcAyAya'tti anAdeyavacanapratyAjAte yeSAM te tathA, pratyAjAtaM tu janma, 'kUDe'tyAdau kUTa-bhrAntijanakadravyaM kapaTa-vaJcanAya veSAntarAdikaraNaM 'guruniogaviNayarahiyA ya'tti guruSu-mAtrAdiSu niyogena-avazyatayA yo vinayastena rahitA yete tathA, caH samuccaye 'vikalarUva'tti asampUrNarUpAH 'kharapharusajjhAmavaNNa'tti kharaparuSAH sparzato'tIvakaThorAH dhyAmavarNA-anujvalavarNAstataH karmadhArayaH 'phuTTasira'tti vikIrNa | zirojA ityarthaH 'kavilapaliyakesa'tti kapilAH palitAzca-zuklAH kezA yeSAM te tathA 'bahuNhArusaMpiNaddha| uddasaNijarUva'tti bahusnAyubhiH saMpinaddhaM-baddhamata eva duHkhena darzanIyaM rUpaM yeSAM te tathA 'saMkuDiyavalItaraMgaparive| DhiyaMgamaMgA' saGkaTitaM valIlakSaNataraGgaiH pariveSTitaM cAGgaM yeSAM te tathA, ka iva ? ityata Aha-'jarApariNayaca theraya Nara'tti jarAparigatasthaviranarA ivetyarthaH, sthavirAzcAnyathA'pi vyapadizyanta iti jarApariNatagrahaNaM, tathA 'paviralapari|saDiyadaMtaseDhI' praviralA dantavirala tvena parizaTitA ca dantAnAM keSAJcitpatitatvena bhagnatvena vA dantazreNiryeSAM te tathA 'unbhaDaghaDamuha'tti udbhaTa-vikarAlaM ghaTakamukhamiva mukhaM tucchadazanacchadatvAdyeSAM te tathA 'ubhaDaghADAmuha'tti kacittatra udbhaTe-spaSTe ghATAmukhe-zirodezaviSayau yeSAM te tathA 'vaMkavalIvigayabhesaNamuha'tti vata-vakraM pAThAntareNa For Personal & Private Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 308 // | vyaGgaM-salAJchanaM valibhirvikRtaM ca bIbhatsaM bheSaNaM bhayajanakaM mukhaM yeSAM te tathA 'kacchUka sarAbhibhUyA' kacchraH- pAmaNA (mA) tayA kazaraizca khazarairabhibhUtA - vyAptA ye te tathA, ata eva 'kharatikkhanakhakaMDuiyavikkhayataNu'tti kharatIkSNa nakhAnAM kaNDUyitena vikRtA - kRtatraNA tanuH zarIraM yeSAM te tathA, 'daddukiDibhasiMjha phuDiyapharusacchavi'tti dakiDimasi dhmAni kSudrakuSThavizeSAstatpradhAnA sphuTitA paruSA ca chaviH - zarIratvag yeSAM te tathA, ata eva 'cittalaMga'tti karburAvayavAH, | 'Tole' tyAdi, TolagatayaH - uSTrAdisamapracArAH pAThAntareNa TolA kRtayaH - aprazastAkArAH viSamANi hrasvadIrghatvAdinA sandhirUpANi bandhanAni yeSAM te viSamasandhibandhanAH utkuTukAni - yathAsthAnamaniviSTAni asthikAni - kIkasAni vibhaktA| nIva ca-dRzyamAnAntarAlAnIva yeSAM te utkuTukAsthikavibhaktAH athavot kuTuka sthitAstathAsvabhAvatvAdvibhaktAzca - bhojana vizeSarahitA ye te tathA, durbalA - balahInAH kusaMhananAH - sevArtta saMhananAH kupramANAH - pramANahInAH kusaMsthitAH - duHsaMsthAnAH, tata eSAM 'Tolage 'tyAdipadAnAM karmadhArayaH, ata eva 'kuruva'tti kurUpAH 'kuTThANAsaNaku seja kubhoiNotta kutsitAzraya viSTaraduHzayanadurbhojanAH 'asuiNo'tti azucayaH snAnabrahmacaryAdivarjitatvAt, azrutayo vA zAstra varjitAH, 'khalaMtavijjhalagai' tti khalantI-skhalantI vihvalA ca - ardavitardA gatiryeSAM te tathA anekavyAdhirogapIDitatvAt | 'vigayaceTThAnadvateya'tti vikRtaceSTA naSTatejasazcetyarthaH 'sIe'tyAdi zItenoSNena kharaparuSavAtena ca 'vijjhaDiya'tti * mizritaM vyAptamityarthaH malinaM ca pAMzurUpeNa rajasA dravyarajasetyarthaH ' ugguMDiya'tti uddhUlitaM cAGgaM 2 yeSAM te tathA 'asuhadukkha bhAgi'tti duHkhAnubandhiduHkhabhAgina ityarthaH 'osaNaM'ti bAhulyena 'dhammasaNNa'tti dharmazraddhA'vasannA For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 6 SaSThArakava rNanaM sU288 // 308 // Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hula tti putrAH-satAnAcat SoDaza varSANiNaM tena mAtrA galitA samyaktvabhraSTA 'rathaNipamANametta'tti ratneH-hastasya yatpramANaM-aGgala caturviMzatilakSaNaM tena mAtrA-parimANaM yeSAM te ranipramANamAtrAH 'solasavIsaivAsaparamAuso'tti iha kadAcit SoDaza varSANi kadAcicca viMzativarSANi paramAyuryeSAM te tathA 'puttanattupariyAlapaNayabahula'tti putrAH-sutAH nadhAraH-pautrA dauhitrAzca etallakSaNo yaH parivArastatra | yaH praNayaH-snehaH sa bahulo-bahuryeSAM te tathA, pAThAntare 'puttanattuparipAlaNabahula'tti tatra ca putrAdInAM paripAlana bahulaM-bAhulyena yeSAM te tathA, anenAlpAyuSkatve'pi bahvapatyatA teSAmuktA'lpenApi kAlena yauvanasadbhAvAditi, 'ni|ssAe'tti nizrAya-nizrAM kRtvetyarthaH 'nioya'tti nigodAH-kuTumbAnItyarthaH 'bIyaMti bIjamiva bIjaM bhaviSyatAM janasamUhAnAM hetutvAt 'bIyametta'tti bIjasyeva mAtrA-parimANaM yeSAM te bIjamAtrAH svalpAH svarUpata ityarthaH // raha|paha'tti rathapathaH-zakaTacakradayapramito mArgaH 'akkhasoyappamANamettaMti akSazrotaH-cakradhuraH pravezarandhaM tadeva pramANamakSazrotaHpramANaM tena mAtrA-parimANamavagAhato yasya tattathoktA 'vojjhihiMti, sevi ya NaM jale' vakSyataH 'AUbahule'tti bahvapakAyamityarthaH 'nihAhiti'tti 'nirdhAviSyanti' nirgamiSyanti 'gAhehiMti'tti 'grAhayiSyanti' prApayipyanti sthaleSu sthApayiSyantItyarthaH 'vittiM kappemANe ti jIvikAM kurvantaH // 'nissIla'tti mahAvratANuvratavikalAH |'nigguNa'tti uttaraguNavikalAH 'nimmera'tti avidyamAnakulAdimaryAdAH 'nipacakkhANaposahovavAsatti asatpauruSyAdiniyamA avidyamAnASTamyAdiparvopavAsAzcetyarthaH 'osannaM'ti prAyo mAMsAhArAH, katham ? ityAha-matsyAhArA | yataH, tathA 'khoddAhAra'tti madhubhojinaH bhUkSodena vA''hAro yeSAM te kSodAhArAH 'kuNimAhAre'ti kuNapaH-zabastadra ra'tti madhubhojinAcatyarthaH 'osannaM ticakkhANaposahovavAala For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +5 64 vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 // 30 // narakAdAvutpattiruktA, sA cAmamANasa jAva AuttaM tuyamANAmAvahiyA kiriyA kajai so'pi vasAdiH kunnpstdaahaaraaH| te gaMti ye tadAnIM kSINAvazeSAzcatuSpadAH kecana bhaviSyanti 'accha'tti RkSAHoll7 zatake |'taraccha'tti vyAghravizeSAH 'parassara'tti zarabhAH, 'DhaMka'tti kAkAH 'mahuga'tti madgavo-jalavAyasAH 'sihi'tti myuuraaH|| uddezaH 7 saptamazate sssstthH||7-6|| saMvRtakriyAH 289 kAma bhogaH 290 anantaroddezake narakAdAvutpattiruktA, sA cAsaMvRtAnAm , athaitadviparyayabhUtasya saMvRtasya yadbhavati tatsaptamoddezake AhasaMvuDassa NaM bhaMte ! aNagArassa AuttaM gacchamANassa jAva AuttaM tuyadRmANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA nikkhivamANassa vA tassa NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai saMparAiyA kiriyA kajai ?, goyamA ! saMvuDassa NaM aNagArassa jAva tassa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajjai No saMparAiyA kiriyA kajaitti / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-saMvuDassa NaM jAva saMparAiyA kiriyA kajjai ?, goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA vocchinnA bhavaMti tassa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajai, taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajai, se NaM ahAsuttameva rIyai, se teNa?NaM goyamA ! jAva no saMparAIyA kiriyA kajjai // (sUtraM 289) // ruvI bhaMte ! kAmA arUvI kAmA ?, goyamA! svI // 30 // kAmA samaNAuso ! no arUvI kAmA / sacittA bhaMte ! kAmA acittA kAmA ?, goyamA ! sacittAvi kAmA acittAvi kaamaa| jIvA bhaMte ! kAmA ajIvA kAmA ?, goyamA ! jIvAvi kAmA ajIvAvi For Personal & Private Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmA / jIvANaM bhaMte ! kAmA ajIvANaM kAmA ?, goyamA ! jIvANaM kAmA no ajIvANaM kAmA, kativihA NaM bhaMte ! kAmA pannattA ?, goyamA ! duvihA kAmA pannattA, taMjahA - saddA ya rUvA ya, rUvI bhaMte ! bhogA arUvI bhogA ?, goyamA ! rUvI bhogA no arUvI bhogA, sacittA bhaMte ! bhogA acittA bhogA ?, goyamA ! sacittAvi bhogA acittAvi bhogA, jIvA NaM bhaMte ! bhogA ? pucchA, goyamA ! jIvAvi bhogA ajIvAvi bhogA, jIvANaM bhaMte ! bhogA ajIvANaM bhogA ?, goyamA ! jIvANaM bhogA no ajIvANaM bhogA, kativihA NaM bhaMte ! bhogA pannattA ?, goyamA ! tivihA bhogA pannattA taMjahA-gaMdhA rasA phAsA / kativi hANaM bhaMte! kAmabhogA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA kAmabhogA pannattA, taMjahA-sahA rUvA gaMdhA rasA phAsA / jIvA NaM bhaMte / kiM kAmI bhogI ?, goyamA ! jIvA kAmIvi bhogIvi / se keNadveNaM bhaMte ! evaM bucara jIvA kAmIvi bhogIvi ?, goyamA ! soiMdiyaca vikhadiyAI paDucca kAmI ghANiMdiyajijbhidiyaphAsiMdiyAI paDuca bhogI, se teNadveNaM goyamA ! jAva bhogIvi / neraiyA NaM bhaMte / kiM kAmI bhogI ?, evaM ceva evaM jAva dhaNiyakumArA / puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA ! puDhavikAiyA no kAmI bhogI, se keNaTTeNaM jAva bhogI ?, goyamA ! phAsiMdiyaM pahuca se teNadveNaM jAva bhogI, evaM jAva vaNassaikAiyA, beiMdiyA evaM caiva | navaraM jibhidiyaphAsiMdiyAI paDucca bhogI, teiMdiyA vi evaM ceva navaraM ghANidiya jibhidiya phAsiMdiyAI paDuca bhogI, cauriMdiyANaM pucchA goyamA ! cauriMdiyA kAmIvi bhogIvi, se keNadveNaM jAva bhogIvi ?, goyamA ! For Personal & Private Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA cakkhidiyaM paDucca kAmI ghANidiyajibhidiyaphAsiMdiyAI paDucca bhogI, se teNaTeNaM jAva bhogIvi, ava- 7 zatake prajJaptiH sesA jahA jIvA jAva vemANiyA // eesi NaM bhaMte ! jIvANaM kAmabhogINaM nokAmINaM nobhogINaM bhogINa uddezaH 7 abhayadevI- ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savatthovA jIvA kAmabhogI nokAmInobhogI yAvRttiH1 aNaMtaguNA bhogI aNaMtaguNA // (sUtraM 290) // // 310 // 'sNvudde'tyaadi|| saMvRtazca kAmabhogAnAzritya bhavatIti kAmabhogaprarUpaNAya 'rUvI'tyAdi sUtravRndamAha-tatra rUpaM-mUrtatA | dra tadasti yeSAM te rUpiNaH, tadviparItAstvarUpiNaH, kAmyante-abhilaSyante eva na tu viziSTazarIrasaMsparzadvAreNopayujyante || ye te kAmA:-manojJAH zabdAH saMsthAnAni varNAzca, atrottaraM-rUpiNaH kAmA no arUpiNaH, pudgaladharmatvena teSAM mUrta|tvAditi, 'sacitte'tyAdi, sacittA api kAmAH samanaskaprANirUpApekSayA, acittA api kAmA bhavanti, zabdadravyAhA pekSayA'sajJijIvazarIrarUpApekSayA ceti / 'jIvetyAdi, jIvA api kAmA bhavanti jIvazarIrarUpApekSayA, ajIvA api kAmA bhavanti zabdApekSayA citraputrikAdirUpApekSayA ceti / 'jIvANa'mityAdi, jIvAnAmeva kAmA bhavanti kAma5|| hetutvAt , ajIvAnAM na kAmA bhavanti teSAM kAmAsambhavAditi / 'rUvi'mityAdi, bhujyante-zarIreNa upabhujyante iti ||5| dAbhogAH-viziSTagaMdharasasparzadravyANi 'rUvi bhoga'tti rUpiNo bhogA no arUpiNaH pudgaladharmatvena teSAM mUrttatvAditi / // 31 // 'sacitte'tyAdi, sacittA api bhogA bhavanti gandhAdipradhAnajIvazarIrANAM keSAJcitsamanaskatvAt , tathA'cittA api mA bhogA bhavanti keSAJcidgandhAdiviziSTajIvazarIrANAmamanaskatvAt , 'jIvAvi bhoga'tti jIvazarIrANAM viziSTagandhA For Personal & Private Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diguNayuktatvAt , 'ajIvAvi bhoga'tti ajIvadravyANAM viziSTagandhAdiguNopetatvAditi ||'svtthovaa kAmabhogi'tti |te hi caturindriyAH paJcendriyAzca syuste ca stokA eva, 'no kAmI no bhogi'tti siddhAste ca tebhyo'nantaguNA eva, 'bhogi'tti ekadvitIndriyAste ca tebhyo'nantaguNA vanaspatInAmanantaguNatvAditi // bhogAdhikArAdidamAha| chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse je bhavie annayaresu devaloesu devattAe uvavajittae, se nUNaM bhaMte ! se khINabhogI no pabhU uhANeNaM kammeNaM baleNaM vIrieNaM purisakAraparakkameNaM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae ?, se nUNaM bhaMte ! eyamaDheM evaM vayaha ?, goyamA ! No iNaDhe samaDhe, pabhU NaM uThANeNavi kammeNavi baleNavi vIrieNavi purusakkAraparakkamaNavi annayarAiM vipulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae, tamhA bhogI bhoge paricayamANe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai / Ahohie NaM bhaMte ! maNusse je bhavie | annayaresu devaloesu evaM ceva jahA chaumatthe jAva mahApajavasANe bhavati / paramAhohie NaM bhaMte ! maNusse je bhavie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhittae jAva aMtaM karettae ?, se nUNaM bhaMte ! se khINabhogI sesaM jahA chaumatthassavi / kevalI NaM bhaMte ! maNusse je bhavie teNeva bhavaggahaNaNaM evaM jahA paramAhohie jAva mahApajja vasANe bhavai // (sUtraM 291) // hai 'chaumatthe Na'mityAdi sUtracatuSka, tatra ca 'se nUNaM bhaMte ! se khINabhogi'tti 'se'tti 'asau' manuSyaH 'nUnaM' | | nizcitaM bhadanta ! 'se'tti ayama(thA)rthaH athazabdazca paripraznArthaH 'khINabhogi'tti bhogo jIvasya yatrAsti tadbhogi-zarIraM vaceva jahAzattae jAva va bhava For Personal & Private Use Only Ww.jainelibrary.org Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 311 // tatkSINaM taporogAdibhiryasya saH kSINabhogI kSINatanurdurbala itiyAvat, 'No pabhu'tti na samarthaH 'uDANeNaM' ti UGkhabhavanena 'kammeNaM'ti gamanAdinA 'baleNaM'ti dehapramANena 'vIrieNaM'ti jIvabalena 'purisakkAra parakkameNaM ti puruSAbhi|mAnena tenaiva ca sAdhitasvaprayojanenetyarthaH 'bhogabhogAI' ti manojJazabdAdIn 'se nUNaM bhaMte ! eyamahaM evaM vayaha' | atha nizcitaM bhadanta ! etam-anantaroktamarthamevam- amunaiva prakAreNa vadatha yUyam ? iti praznaH pRcchato'yamabhiprAyaHyadyasau na prabhustadA'sau bhogabhojanAsamarthatvAnna bhogI ata eva na bhogatyAgItyataH kathaM nirjarAvAn ! kathaM vA devalo - kagamanaparyavasAno'stu ?, uttaraM tu 'no iNaTTe samaTTe'tti, kasmAd ?, yataH 'pabhU NaM se' ti sa kSINabhogI manuSyaH | 'annatarAI 'ti ekatarAn kAMzcitkSINazarIrasAdhUcitAn evaM cocitabhogabhuktisamarthatvAdbhogitvaM tatpratyAkhyAnAcca tattyAgitvaM tato nirjarA tato'pi ca devalokagatiriti / 'Ahohie NaM'ti 'Adho'vadhikaH' niyatakSetraviSayAvadhi - jJAnI 'paramAhohie NaM'ti paramAdho'vadhikajJAnI, ayaM ca caramazarIra eva bhavatItyata Aha- 'teNeva bhavaggahaNeNaM | sijjhittae' ityAdi // anantaraM chadmasthAdijJAnavaktavyatoktA, atha pRthivyAdyajJAnivaktavyatocyate je ime bhaMte! asanniNo pANA, taMjahA- puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA chuTThA ya egatiyA tasA, ee NaM aMdhA mUDhA tamaMpaviTThA tamapaDalamohajAla paDicchaNNA akAmanikaraNaM vedaNaM vedatIti vattavaM siyA ?, | haMtA goyamA ! je ime asanniNo pANA jAva puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA chaTThAya jAva vedaNaM vedatIti | vattavaM siyA // asthi NaM bhaMte ! pabhUvi akAmanikaraNaM vedaNaM vedaMti ?, haMtA goyamA ! atthi, kahannaM bhaMte ! For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 7 // 311 // Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pabhUvi akAmanikaraNaM vedaNaM vedeti ?, goyamA ! je NaM No pabhU viNA dIveNaM aMdhakAraMsi rUvAI pAsittae je NaM no pabhU purao rUvAiM aNijjhAittA NaM pAsittae je zaM no pabhU maggao rUvAI aNavayakkhittA NaM pAsittae [je NaM no pabhU pAsao rUvAI aNuloittA NaM pAsittae je NaM no pabhU urdu ruvAiM aNAloettA Na pAsittae jeNaM no pabhU ahe ruvAI aNAloyaettANaM pAsittae ] esa NaM goyamA ! pabhUvi akAmani| karaNaM vedaNaM vedeti // atthi NaM bhaMte ! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedeti ?, haMtA asthi, kahannaM bhaMte ! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedaMti ?, goyamA ! je zaM no pabhU samudassa pAraM gamittae je NaM no pabhU samu| issa pAragayAI rUvAI pAsittae je zaM no pabhU devalogaM gamittae je NaM no pabhU devalogagayAI rUvAiM pAsittie esa NaM goyamA ! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedeti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // (sUtraM 292)||| sattamassa sattamo uddesao samatto // 7-7 // ___ 'je ime ityAdi, 'egaiyA tasa'tti 'eke' kecana na sarve saMmUcchimA ityarthaH 'aMdha'tti aMdha ivAndhA-ajJAnAH | 'mUDha'tti mUDhAH tattvazraddhAnaM prati eta evopamayocyante 'tamaMpaviTTha'tti tamaH praviSTA iva tamaHpraviSTAH 'tamapaDalamohajAlapaDicchannatti tamaHpaTalamiva tamaHpaTalaM-jJAnAvaraNaM moho-mohanIyaM tadeva jAlaM mohajAlaM tAbhyAM praticchannAAcchAditA yete tathA 'akAmanikaraNaM ti akAmo-vedanAnubhAve'nicchA'manaskatvAt sa eva nikaraNaM-kAraNaM yatra tadakAmanikaraNam ajJAnapratyayamiti bhAvastadyathA bhavatItyevaM 'vedanAM' sukhaduHkharUpAM vedanaM vA-saMvedanaM 'vedayanti' anu ACACASSACOCACAkAU dain Education International For Personal & Private Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA. bhavantIti // athAsajJivipakSamAzrityAha-'atthI'tyAdi, astyayaM pakSo yaduta 'pabhUvi'tti prabhurapi sajJitvena yathAva-157 zatake prajJaptiH drUpAdijJAne samartho'pyAstAmasajJitvenAprabhurityapizabdArthaH 'akAmanikaraNam'anicchApratyayamanAbhogAt, anye tvAH- uddezaH 7 abhayadevI- akAmena-anicchayA 'nikaraNaM' kriyAyA-iSTArthaprAptilakSaNAyA abhAvo yatra vedane tattathA tadyathA bhavatItyevaM vedanAM| yAvRttiH1|| vedayantIti praznaH, uttaraM tu 'je Nati yaH prANI saJjivenopAyasadbhAvena ca heyAdInAM hAnAdau samartho'pi 'no pahu'tti // 312 // na samartho vinA pradIpenAndhakAre rUpANi 'pAsittae'tti draSTum , eSo'kAmapratyayaM vedanAM vedayatIti sambandhaH, 'pura o'tti agrataH 'aNijjhAettA NaM ti 'aniAya' cakSuravyApArya'maggaotti pRSThataH 'aNavayakkhittANaM'ti'ana-2 vekSya' pazcAdbhAgamanavalokyeti // akAmanikaraNaM vedanAM vedayatItyuktam , atha tadviparyayamAha-'asthi ||'mityaadi, 'prabhurapi' sajjJitvena rUpadarzanasamartho'pi 'pakAmanikaraNaM'ti prakAmaH-IpsitArthAprAptitaH pravarddhamAnatayA prakRSTo'bhi| lApaH sa eva nikaraNaM-kAraNaM yatra vedane tattathA, anye tvAhuH-prakAme-tIvrAbhilASe sati prakAmaM vA atyartha nikaraNam-2 | iSTArthasAdhakakriyANAmabhAvo yatra tat prakAmanikaraNaM tadyathA bhavatItyevaM vedanAM vedayatIti praznaH, uttaraM tu 'je 'mityAdi, yo na prabhuH samudrasya pAraM gantuM tadgatadravyaprAptyarthe satyapi tathAvidhazaktivaikalyAt , ata eva ca yo na prabhuH samudrasya pAragatAni rUpANi draSTuM, sa tadgatAbhilApAtirekAt prakAmanikaraNaM vedanAM vedayatIti // saptamazate saptamaH // 7-7 // // 312 // MIRECOROSAROSAGARMANCE saptamoddezakasyAnte chAdmasthikaM vedanamuktamaSTame tvAdAveva chadmasthavaktavyatocyate, tatra cedaM sUtram Jan Educa For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tIyamaNaMtaM sAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM evaM jahA paDhamasae cautthe uddesae / tahA bhANiyavaM jAva alamatthu // (sUtraM 293)||se gUNaM bhaMte! hathissa ya kuMthussa ya same ceva jIve ?, | haMtA goyamA ! hathissa kuMthussa ya, evaM jahA rAyappaseNaijje jAva khuDDiyaM vA mahAliyaM vA se teNaTeNaM goya mA ! jAva same ceva jIve (sUtraM 294) // __ 'chaumatthe Na'mityAdi, etacca yathA prAg vyAkhyAtaM tathA draSTavyam // atha jIvAdhikArAdidamAha-se NUNa mityA di, 'evaM jahA rAyappaseNaijjetti, tatra caitatsUtramevaM-same ceva jIve, se pUrNa bhaMte ! hatthIo kuMthU appakammatarAe ceva || &|| appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva kuMthuo hatthI mahAkammatarAe ceva 4 1, haMtA goyamA! / kamhA Na bhaMte / hatthissa ya kuMthussa ya same ceva jIve ?, goyamA ! se jahAnAmae-kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA || nivAyA nivAyagaMbhIrA ahe NaM keI purise paIvaM ca joiM ca gahAya taM kUDAgArasAlaM aMto 2 aNupavisei 2 tIse kUDA gArasAlAe sabao samaMtA ghaNaniciyanirantaranicchiDDAI duvAravayaNAI piheti tIse ya bahumajjhadesabhAe ta paIvaM palIollvejA, se ya paIve kUDAgArasAlaM aMto 2 obhAsati ujjoei tavai pabhAsei no ceva NaM kUDAgArasAlAe bAhi, tae NaM se purise taM paIvaM iDreNaM pihei, tae NaM se paIve iDDurassa aMto 2 obhAsei no ceva NaM iDDurassa bAhiM, evaM gokilaMjaeNaM gaMDavANiyAe pacchipiDaeNaM ADhaeNaM addhADhaeNaM patthaeNaM addhapatthaeNaM kulaveNaM addhakulaveNaM caunbhAiyAe aTThabhAiyAe solasiyAe battIsiyAe causaTThiyAe, tae NaM se purise taM paIvaM dIvagacaMpaNaeNa pihei, tae NaM se paIve UA4954455458 Jain Education international For Personal & Private Use Only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * **4:04- vyAkhyA- taM dIvagacaMpaNaya aMto 2 obhAsai no ceva NaM dIvagacaMpaNayassa bAhiM no ceva NaM causahiyAe bAhiM jAva no ceva NaM |7 zatake prajJaptiH kUDAgArasAlAe bAhiM, evAmeva goyamA ! jIvevi jArisiyaM puvakammanibaddhaM bodiM nivatteI taM asaMkhejehiM jIvapaesehiM| da uddezaH 8 abhayadevIyA vRttiH sacittIkareI' zeSaM tu likhitamevAsti, asya cAyamarthaH-kUTAkAreNa-zikharAkRtyA yuktA zAlA kUTAkArazAlA 'duhao | | hastikunyU || littA' bahirantazca gomayAdinA liptA 'guptA' prAkArAdyAvRtA 'guttaduvArA' kapATAdiyuktadvArA 'nivAyA' vAyupravezara samausU294 // 31 // hitA, kila mahadgRhaM prAyo nivAtaM na bhavatItyata Aha-nivAyagaMbhIrA' nivAtavizAletyarthaH 'paIvaM' tailadazAbhAjanaM 'joiti agniM 'ghaNanicayanirantaraM nicchiDDAI duvAravayaNAI piheti' dvArANyeva vadanAni-mukhAni dvAravadanAni pidhatte, kIdRzAni kRtvA ? ityAha-dhananicitAni kapATAdidvArapidhAnAnAM dvArazAkhAdiSu gADhaniyojanena tAni ca tAni nirantaraM kapATAdInAmantarAbhAvena nizchidrANi ca-nIrandhrANi ghananicitanirantaranizchidrANi 'iDareNaM ti gantrIDhazca& nakena 'gokilaMjaeNaM ti gocaraNArtha mahAvaMzamayabhAjanavizeSeNa DallayetyarthaH 'gaMDavANiyAe'tti 'gaNDapANikA' vaMzama- * yabhAjanavizeSa eva yo gaNDena-hastena gRhyate DallAto laghutaraH 'pacchipiDaeNaM'ti pacchikAlakSaNapiTakena ADhakAdIni pratItAni navaraM 'caunbhAiya'tti ghaTakasya-rasamAnavizeSasya caturthabhAgamAtro mAnavizeSaH 'aTThabhAiyA' tasyaivASTa // 313 // mabhAgamAtro mAnavizeSaH evaM 'solasiyA' SoDazabhAgamAnA 'battIsiyA' tasyaiva dvAtriMzadbhAgamAtrA 'catuSpaSTikA' tasyaiva catuHSaSTitamAMzasvabhAvA palamiti tAtparya 'dIvagacaMpaeNaM'ti dIpakacampakena dIpAcchAdanena kozikenetyarthaH, etacca sarvamapi vAcanAntare sAkSAllikhitameva dRzyata iti // jIvAdhikArAdidamAha * 5 HEA4% 94%A4+%% 5 55453 For Personal & Private Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ neraiyANaM bhaMte ! pAve kamme je ya kaDe je ya kajjai je ya kajjissai sabai se dukkhe je nijjinne se suhe ?, haMtA goyamA ! neraiyANaM pAve kamme jAva suhe, evaM jAva vemANiyANaM ( sUtraM 295 ) // kati NaM bhaMte ! sannAopannattAo ?, goyamA ! dasa sannAo pannattAo, taMjahA - AhArasannA 1 bhayasannA 2 mehuNasannA 3 pariggahasannA 4 kohasannA 5 mANasannA 6 mAyAsannA 7 lobhasannA 8 logasannA 9 ohasannA 10, evaM jAva vemANiyANaM // | neraiyA dasavihaM veyaNijjaM paJcaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-sIyaM usiNaM khuhaM pivAsaM kaMDuM parajjhaM jaraM dAhaM bhayaM sogaM // ( sUtraM 296 ) // | 'neraiyANa'mityAdi, 'sarvve se dukkhe'tti duHkhahetusaMsAranibandhanatvAd duHkhaM 'je nijine se suheti sukhasvarUpa| mokSahetutvAdyanirjIrNa karma tatsukhamucyate // nArakAdayazca saJjJina iti saJjJA Aha-- 'kati Na'mityAdi, tatra saJjJAnaM | saJjJA - Abhoga ityarthaH manovijJAnamityanye saMjJAyate vA'nayeti saJjJA vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrAhArAdiprAptaye kriyaivetyarthaH, sA copAdhibhedAdbhidyamAnA dazaprakArA bhavati, tadyathA - 'AhArasanne' tyAdi, tatra kSudvedanIyodayAt kAvalikAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate'nayA tadvAnityAhArasaJjJA, tathA bhayamohanIyodayAdbhayoddhAntadRSTivacanavikAraromAJcodbhedAdikriyaiva sajJAyate'nayeti bhayasaJjJA, tathA puMvedAdyudayAnmaithunAya ruyAdyaGgAlokanaprasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA kriyaiva saJjJAyate'nayeti maithunasaJjJA, tathA lobhodayAtpradhAnabhavakAraNAbhiSvaGgapUrvikA sacittetaradravyopAdAnakriyaiva saJjJAyate'nayeti parigrahasajJA, tathA krodhodayAdAve | | For Personal & Private Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyAvRttiH1 // 14 // || zagarbhA prarUkSanayanadantacchadasphuraNAdiceSTaiva sajJAyate'nayeti krodhasajJA, tathA mAnodayAdahaGkArAtmikotsekakriyaiva da||7 zatake sajJAyate'nayeti mAnasaJjJA, tathA mAyodayenAzubhasaGklezAdanRtasaMbhASaNAdikriyaiva saJjJAyate'nayeti mAyAsaJjJA, tathA | uddezaH lobhodayAllobhasamanvitA sacittetaradravyaprArthanaiva sajJAyate'nayeti lobhasajJA, tathA matijJAnAvaraNakSayopazamAcchabdA kriyamANadyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva sajJAyate vastvanayeti oghasajJA, evaM zabdAdyarthagocarAvizeSAvabodhakriyaiva sabjJAyate- sya duHkhatA 'nayeti lokasaJjJA, tatazcaughasajJA darzanopayogo lokasaJjJA tu jJAnopayoga iti, vyatyayaM tvanye, anye punaritthamabhi | nijINasya dadhati-sAmAnyapravRttiroghasaJjJA lokadRSTistu lokasajJA, etAzca sukhapratipattaye spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtyoktAH, | sukhatAsU 295 saMjJA ekendriyAdInAM tumAyo yathoktakriyAnibandhanakarmodayAdirUpA evAvagantavyA iti // jIvAdhikArAt-neraiye'tyAdi, sU 296 sa| 'parajjha'tti pAravazyam // prAg vedanokA sA ca karmavazAt tacca kriyAvizeSAt sA ca mahatAmitareSAM ca samai mAH kriyA: veti darzayitumAha 297 A__ se nUNaM bhaMte ! hathissa ya kuMthussaya samA ceva apaccakkhANakiriyA kajati ?, haMtA goyamA ! hathissa ya dhAkamaNiba ndhaH 298 |kuMthussa ya jAva kajjati / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva kajaha?, goyamA ! aviratiM paDaca, se teNaTeNaM jAva kajaha (sUtraM 297 // AhAkammaNNaM bhaMte ! bhuMjamANe kiM baMdha? kiM pakarei ? kiM ciNAi ? kiM uva-13 ciNAi evaM jahA paDhame sae navame uddesae tahA bhANiya jAva sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaM, sevaM // 31 // bhaMte! sevaM bhaMte tti // (sUtraM 298) sattamasayassa atttthmuddeso||7-8|| Jain Education For Personal & Private Use Only nelbrary.org Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 'se nUrNa bhaMtehatthisse'tyAdi, anantaramaviratirukkA sA ca saMyatAnAmapyAdhAkarmabhojinAM kathaJcidastItyataH pRcchati'ahe'tyAdi, 'sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaMti ayamarthaH-jIvaH zAzvataH paNDitatvamazAzvataM cAritrasya bhraMzAditi // saptamazate''STamoddezakaH // 7-8 // pUrvamAdhAkarmabhoktRtvenAsaMvRtavaktavyatoktA, navamoddezake'pi tadvaktavyatocyate, tatra cAdisUtram| asaMvuDe NaM bhaMte ! aNagAre bAhirae poggale apariyAittA pabhU egavana egarUvaM viuvittae 1, No tiNahe samaDhe / asaMvuDe NaM bhaMte ! aNagAre bAhirae poggale pariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM jAva haMtA pabhU / se | bhaMte ! kiM ihagae poggale pariyAittAviuvaha tatthagae poggale pariyAittA viuvati annatthagae poggale pariyAittA vikubaha, goyamA ! ihagae poggale pariyAittA vikubai no tatthagae poggale parivAittA vikuvA no annatthagae poggale jAva vikuvati, evaM egavannaM aNegarUvaM caubhaMgo jahA chaTThasae navame uddesae tahA ihAvi bhANiyacaM, navaraM aNagAre ihagayaM ihagae ceva poggale pariyAittA vikubai, sesaM taM ceva jAva lukkhapoggalaM | niDapoggalattAe pariNAmettae ?, haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM ihagae poggale pariyAittA jAva no annatthagae poggale pariyAittA vikubaha // (sUtraM 299) // 'asaMvuDe Na'mityAdi, 'asaMvRtaH' pramattaH 'ihagae'tti iha pracchako gautamastadapekSayA ihazabdavAcyo manuSyaloka dan Education International For Personal & Private Use Only m.janelibrary.org Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH1 7 zatake ihAtAdipudgalAdvaikriya sU299mahA zilAkaNTakAsU 300 // 315 // statazca 'ihagatAn' naralokavyavasthitAn 'tatthagae'tti vaikriyaM kRtvA yatra yAsyati tatra vyavasthitAnityarthaH 'annattha- gae'tti uktasthAnadvayavyatiriktasthAnAzritAnityarthaH 'navaraM ti ayaM vizeSaH-'ihagae'iti ihagataH anagAra iti ihagatAn pudgalAniti ca vAcyaM, tatra tu deva iti tatragatAniti coktamiti // anantaraM pudgalapariNAmavizeSa uktaH, sa| | saGgrAme savizeSo bhavatIti saGgrAmavizeSavaktavyatAbhaNanAya prastAvayannAha| NAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA vinAyamevaM arahayA mahAsilAkaMTae saMgAme 2 // mahAsilAkaMTae NaM bhaMte ! saMgAme vahamANe ke jaitthA ke parAjaitthA ?, goyamA ! vajI videhaputte jaitthA, navamalAI navalecchaI kAsIkosalagA aTThArasavi gaNarAyANo parAjaitthA // tae NaM se koNie rAyA mahAsilAkaMTakaM saMgAmaM uvaTTiyaM jANittA koDubiyapurise saddAvei 2 evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! udAI hatthirAyaM paDikappeha hayagayarahajohakaliyaM cAuraMgiNiM seNiM sannAha 2ttA mama eyamANattiyaM khippAmeva paJcappiNaha / tae NaM te koDubiyapurisA koNieNaM rannA evaM vuttA samANA hahatuha jAva aMjaliM kaTTha evaM sAmI! tahatti | ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNatira khippAmeva cheyAyariyovaesamatikappaNAvikappehi suniuNehiM evaM jahA uvavAie jAva bhImaM saMgAmiyaM aujjhaM udAI hatthirAyaM paDikappeMti hayagaya jAva sannAti 2 jeNeva kUNie rAyA teNeva uvAgacchaha teNeva uvAgacchaittA karayala. kUNiyassa ranno tamANattiyaM paJcappiNaMti, tae NaM se | kUNie rAyA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA majaNagharaM aNupavisai majaNagharaM aNu // 315 // Jain Educationa l For Personal & Private Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavisittA pahAe kayabalikamme kayakouyamaMgala pAyacchitte saghAlaMkAravibhUsiesannahabaddhavammiyakavae khappI. liyasarAsaNapaTTie piNaddhageveje vimalavarabahaciMdhapaTTe gahiyAuhappaharaNe sakoriMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM caucAmaravAlavItiyaMge maMgalajayasaddakayAloe evaM jahA uvavAie jAva uvAgacchittA udAI hatthirAyaM durUDhe, tae NaM se kUNie rAyA hArotthayamukayaraiyavacche jahA uvavAie jAva seyavaracAmarAhiM | uDubamANIhiM uDubvamANIhiM hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparivuDe mahayA bhaDa|caDagaraviMdaparikkhitte jeNeva mahAsilAe kaMTae saMgAme teNeva uvAgacchaha teNeva uvAgacchittA mahAsilAkaMTayaM saMgAmaM oyAe, purao ya se sake deviMde devarAyA egaM mahaM abhejakavayaM vairapaDirUvagaM viuvittANaM ciTThati, evaM khalu do iMdA saMgAmaM saMgAmeMti, taMjahA-deviMde ya maNuiMde ya, egahatthiNAvi NaM pabhU kUNie rAyA parAji| Nittae, tae NaM se kUNie rAyA mahAsilAkaMTaka saMgAma saMgAmemANe nava mallai nava lecchai kAsIkosalagA aTThArasavi gaNarAyANo hayamahiyapavaravIraghAiyaviyaDiyaciMdhaddhayapaDAge kicchapANagae diso disiM paDisehitthA // se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai mahAsilAkaMTae saMgAme ?, goyamA ! mahAsilAkaMTae NaM saMgAme vaTTamANe je tattha Ase vA hatthI vA johe vA sArahI vA taNeNa vA patteNa vA kaTeNa vA sakarAe vA abhihammati sacce se jANai mahAsilAe ahaM abhihae ma02, se teNaTeNaM goyamA ! mahAsilAkaMTae saMgAme / mahAsilAkaMTae NaM bhaMte! saMgAme vaTTamANe kati jaNasayasAhassIo vahiyAo?, goyamA ! caurAsII jaNa For Personal & Private Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 316 // sayasAhassIo vahiyAo / te NaM bhaMte! maNuyA nissIlA jAva niSpacakkhANaposahovavAsA ruTThA pari | kuviyA samaravahiyA aNuvasaMtA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gayA kahiM uvavannA ?, goyamA ! osannaM naragatirikkhajoNiesu uvavannA (sUtraM 300 ) // 'NAyameya' mityAdi, jJAtaM sAmAnyataH 'etat' vakSyamANaM vastu 'arhatA' bhagavatA mahAvIreNa sarvajJatvAt, tathA 'surya'ti smRtamiva smRtaM spaSTapratibhAsabhAvAt vijJAtaM vizeSataH, kiM tat 1 ityAha- 'mahAsilAkaMTae saMgAmeti mahA| zilaiva kaNTako jIvitabhedakatvAt mahAzilAkaNTakastatazca yatra tRNazalAkAdinA'pyabhihatasyAzvahastyAdermahAzilAkaNTa| kenevAbhyAhatasya vedanA jAyate sa saGgrAmo mahAzilAkaNTaka evocyate, dvirvacanaM collekhasyAnukaraNe, evaM ca kilAyaM saGgrAmaH saJjAtaH - campAyAM kUNiko rAjA babhUva, tasya cAnujau hallavihallAbhidhAnau bhrAtarau secanakAbhidhAnaga ndhahastini samArUDhau divyakuNDaladivyavasanadivyahAravibhUSitau vilasantau dRSTTA padmAvatyabhidhAnA kUNikarAjasya bhAryA matsarAddantino'pahArAya taM preritavatI, tena tau taM yAcitau tau ca tadbhayAdvaizAlyAM nagaryAM svakIya mAtAmahasya | ceTakAbhidhAnasya rAjJo'ntikaM sahastikau sAntaHpuraparivArau gatavantau, kUNikena ca dUtapreSaNato mArgitau na ca tena preSitau tataH kUNikena bhANitaM yadi na preSayasi bho ! tadA yuddhasajjo bhava, tenApi bhANitam - eSa sajjo'smi, tataH kUNikena kAlAdayo daza svakIyA bhinnamAtRkA bhrAtaro rAjAnazceTakena saha saGgrAmAyAhUtAH, tatraikaikasya trINi 2 hastinAM sahasrANi, evaM rathAnAmazvAnAM ca, manuSyANAM tu pratyekaM tisraH 2 koTayaH, kUNikasyApyevameva, enaM ca vyatikaraM jJAtvA For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 9 mahAzilA kaNTakaH sU 300 // 316 // Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceTakenApyaSTAdaza gaNarAjA militAH, teSAM ceTakasya ca pratyekamevameva hastyAdiparimANaM, tato yuddhaM saMpralagnaM, ceTakarAjazca pratipannavratatvena dinamadhye ekameva zaraM muzcati, amoghabANazca saH, tatra ca kUNikasainye garuDavyUhaH, [granthAgraM 7000] ceTakasainye ca sAgaravyUho viracitaH, tatazca kUNikasya kAlo daNDanAyako yuddhyamAnastAvadgato yAvacceTakaH, tatastenaikazaranipAtenAsau nipAtito, bhagnaM ca kUNikavalaM, gate ca dve api bale nijaM nijamAvAsasthAnam, evaM ca dazasu divaseSu ceTakena vinAzitA dazApi kAlAdayaH, ekAdaze tu divase ceTakajayArtha devatArAdhanAya kUNiko'STamabhaktaM prajagrAha, tataH zakracamarAvAgato, tataH zakro babhANa-ceTakaH zrAvaka ityahaM na taM prati praharAmi navaraM bhavantaM saMrakSAmi, tato'sau tadrakSArtha vajrapratirUpakamabhedyakavacaM kRtavAn , camarastu dvau saGgrAmau vikurvitavAn-mahAzilAkaNTakaM rathamuzalaM ceti / / 'jaitya'tti jitavAn 'parAjaittha'tti parAjitavAn hAritavAnityarthaH 'vanjitti vajI' indraH 'videhaputtetti koNikA, etAveva tatra jetArau nAnyaH kazciditi 'nava mallaItti mallakinAmAno rAjavizeSAH 'nava lecchai'tti lecchakinAmAno rAjavizeSA eva 'kAsIkosalaga'tti kAzI-vANArasI tajanapado'pi kAzI tatsambandhina AdyA nava kozalA-ayodhyA tajjanapado'pi kozalA tatsambandhino nava dvitIyAH, 'gaNarAyANo'tti samutpanne prayojane ye gaNaM kurvanti te gaNapradhAnA rAjAno gaNarAjAH sAmantA ityarthaH, te ca tadAnI ceTakarAjasya vaizAlInagarInAyakasya sAhAyyAya gaNaM kRtavanta iti // atha mahAzilAkaNTake saGgrAme camareNa vikurvite sati kuNiko yadakarottaddarzanArthamidamAha-tae Na'mityAdi, tato' mahAzilAkaNTakasaGgrAmavikurvaNAnantaramudAyinAmAnaM 'hatthirAya'ti hastipradhAnaM 'paDikappeha'tti sannaddhaM kuruta For Personal & Private Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAprajJaptiH 'paJcappiNaha'tti pratyarpayata nivedayatetyarthaH, 'haTTatuha' iha yAvatkaraNAdevaM dRzyam-'hahatuTThacittamANaMdiyA naMdiyA | |7 zatake abhayadevI- pIimaNA'ityAdi, tatra hRSTatuSTaM-atyarthaM tuSTaM dRSTaM vA-vismitaM tuSTaM ca-toSavaJcittaM-mano yatra tattathA tad hRSTatuSTacittaM yathA uddezaH 9 yA vRttiH bhavati ityevamAnanditA-ISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagatAH, tatazca nanditAH-samRddhitaratAmupagatAH prItiH- mahAzilA|pINanaM-ApyAyanaM manasi yeSAM te prItimanasaH 'aMjaliM kaTu'tti, idaM tvevaM dRzyam-'karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasA-|| kaNTakaH // 17 // sU 300 | vattaM matthae aMjaliM kaTTa' tatra zirasA'prApta-asaMspRSTaM mastake'JjaliM kRtvetyarthaH 'evaM sAmI! tahatti ANAe viNaTrA eNaM vayaNaM paDisuNeti'tti evaM svAmin ! tatheti AjJayA ityevaMvidhazabdabhaNanarUpo yo vinayaH sa tathA tena vacanaM |rAjJaH sambandhi 'pratizRNvanti' abhyupagacchanti 'cheyAyariovaesamaikappaNAvigappehiti cheko-nipuNo ya A|cArya:-zilpopadezadAtA tasyopadezAd yA matiH-buddhistasyA ye kalpanAvikalpA:-kRtibhedAste tathA taiH pratikalpa| yantIti yogaH 'suniuNehi ti kalpanAvikalpAnAM vizeSaNaM narairvA sunipuNaiH, 'evaM jahA uvavAie'tti tatra cedaM sUtra| mevam-'ujjalanevatthahavaparivacchiyaM ujjvalanepathyena-nirmalaveSeNa 'havaM'ti zIghraM paripakSitaH-parigRhItaH parivRto yaH sa tathA taM, susaja 'cammiyasannaddhabaddhakavaiyauppIliyavacchakacchagevejagabaddhagalagavarabhUsaNavirAiyaM carmaNi niyuktAzcAmmi // 317 // | kAstaiH sannaddhaH-kRtasannAhazcAmmikasaMnaddhaH baddhA kavacikA-sannAhavizeSo yasya sa baddhakavacikaH utpIDitA-gADhIkRtA vakSasi kakSA-hRdayarajjuryasya sa tathA graiveyakaM baddhaM galake yasya sa tathA varabhUSaNairvirAjito yaH sa tathA tataH karmadhArayostastam 'ahiyateyajuttaM viraiyavarakaNNapUrasalaliyapalaMbAvacUlacAmaroyarakaryadhayAra' viracite varakarNapUre-pradhAnakarNAbharaNa Jain Education HACInal For Personal & Private Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | vizeSo yasya sa tathA salalitAni pralambAni avacUlAni -yasya sa tathA cAmarotkareNa kRtamandhakAraM yatra sa tathA tataH karmadhA| rayo'tastaM, 'cittaparicchoyapacchayaM' cittaparicchoko - laghuH pracchado - vastravizeSo yasya sa tathA'tastaM 'kaNagaghaDiyasutagasubaddhakacchaM' kanakaghaTitasUtrakeNa suSThu baddhA kakSA - urobandhanaM yasya sa tathA taM 'bahupaharaNAvaraNAbhariyajujjhasajjhaM' bahUnAM praharaNAnA ( masyAdInA) mAvaraNAnAM ca - sphurakakaNTakAdInAM bhRto yuddhasajjazca yaH sa tathA'tastaM 'sachattaM sajjhayaM saghaMTa' 'paMcAmeliyaparimaMDiyAbhirAmaM' paJcabhirApIDikAbhiH - cUDAbhiH parimaNDito'bhirAmazca - ramyo yaH | sa tathA'tastam ' osAriyajamalajuyalaghaMTaM' avasAritaM - avalambitaM yamalayugalaM-dvayaM ghaNTayoryatra sa tathA'tastaM 'vijjupiNaddhaM va kAla mehaM bhAsvarapraharaNAbharaNAdInAM vidyutkalpanA (tvAt ) kAlatvAcca gajasya meghasamateti 'uppAzyapacayaM va | sakkha' autpAtikaparvatamiva sAkSAdityarthaH 'mattaM mehamiva gulugulaMtaM' 'maNapavaNajaiNavegaM' manaHpavanajayI vego yasya sa - tathA'tastaM, zeSaM tu likhitamevAsti vAcanAntare tvidaM sAkSAllikhitameva dRzyata iti, 'kayabalikamme 'tti devatAnAM | kRtabalikarmmA 'kayakouya maMgalapAyacchite tti kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAnIva duHsvapnAdivyapohAyAvazyaM karttavyatvAt prAyazcittAni yena sa tathA tatra kautukAni - maSI puNDrAdIni maGgalAni - siddhArthakAdIni 'sannaddhabaddhavammiyakavae'tti sannaddhaH saMhananikayA tathA baddhaH kazAbandhanato varmito varmmatayA kRto'Gge nivezanAt kavacaHkaGkaTo yena sa tathA tataH karmadhArayaH, 'uppIliyasarA saNapaTTietti utpIDitA - guNasAraNena kRtAvapIDA zarA| sanapaTTikA - dhanurdaNDo yena sa tathA, utpIDitA vA - bAhau baddhA zarAsanapaTTikA - bAhupaTTikA yena sa tathA, 'piNaddhageveja For Personal & Private Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSC vyAkhyAvimalavarabaddhaciMdhapaTTe'tti pinaddhaM-parihitaM aveyaka-grIvAbharaNaM yena sa tathA vimalavaro baddhazcihnapaTTo-yodhacihnapaTTo 7 zatake prajJaptiH yena sa tathA, tataH karmadhArayaH, 'gahiyAuhapaharaNe'tti gRhItAni AyudhAni-zastrANi praharaNAya-pareSAM prahArakaraNAya uddezaH9 abhayadevI- yena sa tathA, athavA''yudhAni-akSepyazastrANi khagAdIni praharaNAni tu-kSepyazastrANi nArAcAdIni tato gRhI- mahAzilAyAvRttiH1 tAnyAyudhapraharaNAni yena sa tathA, 'sakoriMTamalladAmeNaM'ti saha koriNTapradhAnaiH-koriNTakAbhidhAnakusumagucchaiAlyadA-31 kaNTaka: sU 300 mabhiH-puSpamAlAbhiryattattathA tena, 'caucAmaravAlavIiyaMge'tti caturNA cAmarANAM vAlaivIMjitamaGgaM yasya sa tathA, 'mNg||18|| lajayasaddakayAloe'tti maGgalo-mAGgalyo jayazabdaH kRto-janairvihita Aloke-darzane yasya sa tathA, 'evaM jahA uvavAie jAva' ityanenedaM sUcitam-'aNegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyamaMtimahAmaMtigaNagadovA|riyaamaccaceDapIDhamaddaNagaranigamaseThiseNAvaisatthavAhadUyasaMdhipAla saddhiM saMparibuDe dhavalamahAmehaniggaeviva gahagaNadippaMtarikkhatArAgaNANa majjhe sasiba piyadasaNe naravaI majaNagharAo paDinikkhamai majaNagharAo paDinikkhamittA jeNeva | bAhiriyA uvaThANasAlA jeNAmeva udAI hatthirAyA teNAmeva uvAgacchaItti tatrAneke ye gaNanAyakA:-prakRtimadra hattarAH daNDanAyakAH-tantrapAlAH rAjAno-mANDalikAH IzvarA-yuvarAjAH talavarAH-parituSTanarapatipradattapaTTabandhavibhU|SitA rAjasthAnIyA mADambikA:-chinnamaDambAdhipAH kauTumbikAH-katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH matriNaH-pratItAH // 31 // mahAmantriNo-mantrimaNDalapradhAnAH gaNakA:-jyotiSikAH bhANDAgArikA ityanye dauvArikAH-pratIhArAH amAtyA-rA-15 jyAdhiSThAyakAH ceTA:-pAdamUlikAH pIThamaH-AsthAne AsanAsInasevakAH vayasyA ityarthaH nagaramiha sainyanivAsipra Jain Educ For Personal & Private Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | kRtayaH nigamAH - kAraNikA vaNijo vA zreSThinaH -zrIdevatA'dhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayo - nRpatinirUpitacaturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAH pratItAH dUtA - anyeSAM rAjAdeza nivedakAH sandhipAlAH - rAjyasandhirakSakAH, eteSAM dvandvastatastaiH, iha tRtIyA bahuvacanalopo draSTavyaH 'saddhiM'ti sArddhaM sahetyarthaH, na kevalaM tatsahitatvameva api tu taiH samiti| samantAt parivRtaH - parikarita iti, 'hArotthyasukayaraiyavacche' hArAvastRtena - hArAvacchAdanena suSThu kRtaratikaM vakSaH - uro yasya sa tathA, 'jahA ceva uvavAie'tti tatra caivamidaM sUtram - 'pAlaMbalaMbamANapaDasukayauttarijje ' ityAdi tatra prAlambena| dIrgheNa pralambamAnena - jhumbamAnena paTena suSThu kRtamuttarIyaM - uttarAsaGgo yena sa tathA, 'mahayA bhaDacaDagaravaMdaparikkhitte' tti | mahAbhaTAnAM vistAravatsaGgena parikarita ityarthaH 'oyAe 'tti 'upayAtaH ' upAgataH 'abhejjakavayaM'ti parapraharaNAbhedyAvaraNaM 'vara paDirUvagaM'ti vajrasadRzam ' egahatthiNAvi' tti ekenApi gajenetyarthaH ' parAjiNittae 'tti parAnabhibhavitumityarthaH / | 'hayamahiyapavaravIraghAiyavivaDiyaciMdhadvayapaDAge' tti hatAH - prahAradAnato mathitA - mAnanirmathanataH pravaravIrAH - pradhA | nabhaTA ghAtitAzca yeSAM te tathA, vipatitAzcihnadhvajAH - cakrAdicihnapradhAnadhvajAH patAkAzca tadanyA yeSAM te tathA, tataH karmmadhArayo'tastAn, 'kicchapANagae 'tti kRcchragataprANAn -kaSTapatitaprANAnityarthaH 'diso disiM'ti dizaH sakAzAdanyasyAM dizi abhimata dikU tyAgAddigantarAbhimukhenetyarthaH, athavA digevApadig nAzanAbhiprAyeNa yatra pratiSedhane tada| gapadikU tadyathA bhavatyevaM, 'paDisehitya'tti pratiSedhitavAn yuddhAnnivarttitavAnityarthaH // NAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA vinnAyameyaM arahayA rahamusale saMgAme, rahamusale NaM bhaMte / saMgAme For Personal & Private Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zatake uddezaH 9 301 ratha| musala saM sU302indra sAnnidhyaM vyAkhyA vahamANe ke jaitthA ke parAjaitthA ?, goyamA ! vajI videhaputte camare asuriMde asurakumArarAyA jaitthA nava prajJaptiH mallaI nava lecchaI parAjaitthA, tae NaM se kUNie rAyA rahamusalaM saMgAmaM uvaTThiyaM sesaM jahA mahAsilAkaMTae abhayadevIyA vRtti navaraM bhUyANaMde hatthirAyA jAva rahamusalasaMgAmaM oyAe, purao ya se sakke deviMde devarAyA, evaM taheva jAva | ciTaMti, maggao ya se camare asuriMde asurakumArarAyA egaM mahaM AyAsaM kiDhiNapaDirUvagaM viuvittANaM // 319 // ciTThai, evaM khalu tao iMdA saMgAma saMgAmeti, taMjahA-deviMde yamaNuiMde ya asuriMde ya, egahatthiNAviNaM pabhU & kUNie rAyA jaittae taheva jAva diso disiM paDisehitthA / se keNa?NaM bhaMte !rahamusale saMgAme 2?, goyamA! rahamusale NaM saMgAme vaTTamANe ege rahe aNAsae asArahie aNArohae samusale mahayA jaNakkhayaM jaNavahaM |jaNappamaI jaNasaMvahakappaM ruhirakaddamaMkaremANe savaosamaMtA paridhAvitthA seteNaTThaNaM jAva rahamusale saMgAme / rahamusale NaM bhaMte ! saMgAme vahamANe kati jaNasayasAhassIo vahiyAo?, goyamA ! channati jaNasayasAha|ssIo vhiyaao| te NaM bhaMte ! maNuyA nissIlA jAva uvavannA ?, goyamA ! tattha NaM dasa sAhassIo |egAe macchIe kucchisi uvavannAo, ege devalogesu uvavanne, ege sukule paJcAyAe, avasesA osannaM naragatirikkhajoNiesu uvavannA / (sUtraM 301) kamhA NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA camare asuriMde asurakumArarAyA kUNiyassa ranno sAhejaM dalaitthA ?, goyamA ! sakke deviMde devarAyA putvasaMgatie camare asuriMde asurakumArarAyA pariyAyasaMgatie, evaM khalu goyamA! sake deviMde devarAyA camare ya asuriMde asurakumArarAyA A5%25A5 // 319 // % dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kUNiyassa ranno sAhijaM dalaitthA (sUtraM302) bahujaNe NaM bhaMte ! annamannassa evamAikkhaMti jAva parUveMti evaM khalu bahavemaNussA annayaresu uccAvaesu saMgAmesu abhimuhA ceva pahayA samANA kAlamAse kAlaM kiccA annaya-12 resu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA !jaNNaM se bahujaNo annamannassa evaM Aikkhati jAva uvavattAro bhavaMti je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAi. kkhAmi jAva parUvemi-evaM khalu goyamA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vesAlI nAma nagarI hotthA, vaNNao, tattha mANaM vesAlIe NagarIe varuNe nAmaM NAganattue parivasai aDhe jAva aparibhUe samaNovAsae abhigayajIvA jIve jAva paDilAbhemANe cha8 chaTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharati, tae NaM se *varuNe NAganattue annayA kayAi rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiyogeNaM rahamusale saMgAme ANatte samANe chaTTabhattie aTThamabhattaM aNuvati aTThamabhattaM aNuvardRttA koTuMbiyapurise saddAvei 2 evaM vadAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTe AsarahaM juttAmeva uvahAveha hayagayarahapavara jAva sannAhettA mama eyamANattiyaM paccappiNaha, tae NaM se koDuMbiyapurisA jAva paDisuNettA khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaTThAveMti hayagayaraha jAva sannAti 2 jeNeva varuNe nAganattue jAva paJcappiNaMti, tae NaM se varuNe nAganattue jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchati jahA kUNio jAva pAyacchitte savAlaMkAravibhUsie sannaddhabaddhe sakoreMTamalladAmeNaM jAva dharijamANeNaM aNegagaNanAyaga jAva dUyasaMdhipAla saddhiM saMparivuDe majaNagharAo paDinikkhamati Jan Education Interrara For Personal & Private Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 120 // | paDinikkhabhittA jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai uvAgacchattA |cAugdhaMTaM AsarahaM durUhai 2 hayagayaraha jAva saMparivuDe mahayA bhaDacaDagara0 jAva parikkhitte jeNeva rahama|sale saMgAme teNeva uvAgacchai 2ttA rahamusalaM saMgAmaM oyAo, tae NaM se varuNe NAgaNattue rahamusalaM saMgAmaM | oyAe samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhiginhai - kappati me rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa je pui | pahaNai se paDiNittae avasese no kappatIti, ayameyArUvaM abhiggahaM abhigeNhai abhigeNhaittA rahamusalaM saMgAmaM saMgAmeti, tae NaM tassa varuNassa nAganattuyassa rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa ege purise sarisae sarisattae sarisabae sarisabhaMDamattovagaraNe raheNaM paDirahaM havamAgae, tae NaM se purise varuNaM NAgaNantuyaM | evaM vayAsI- pahaNa bho varuNA ! NAgaNattuyA ! pa0 2, tae NaM se varuNe NAgaNattue taM purisaM evaM badAsIno khalu me kappara devANuppiyA ! putriM ahayassa pahaNittae, tumaM ceva NaM puvaM pahaNAhi, tae NaM se purise varuNe nAgaNattueNaM evaM vRtte samANe Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai 2 usuM parAmusai usuM parAmusittA ThANaMThAti ThANaM ThiccA AyayakannAyayaM usuM karei AyayakannAyayaM usuMkarettA varuNaM NAgaNattuyaM gADhappa| hArI karei, tae NaM se varuNe NAganattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe Asurute jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai dhaNuM parAmusittA usuM parAmusai usuM parAmusittA AyayakannAyayaM usuM karei AyayakannAyayaM0 2 taM purisaM egAhacaM kUDAhacaM jIviyAo vavarovaha, tae NaM se varuNe NAgaNatue teNaM puriseNaM gADhappahArI For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 9 303 yuddhahatadevatva praghoSahetu // 320 // Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kae samANe atthAme abale avIrie apurisakkAraparakkame adhAraNijamitikaTTa turae nigiNhai turae nigi-15 |NhittA rahaM parAvattei rahaM parAvattittArahamusalAosaMgAmAo paDinikkhamatiraegaMtamaMtaM avakkamai egaMtamaMta avakkamittA turae nigiNhai 2 rahaM Thavei 2ttA rahAo paccoruhai rahAo 2 rahAo turae moei turae moe ttA turae visajjei 2ttA [ grantha 4000] 2 bhasaMthAragaM saMtharai 2 [puracchAbhimuhe durUhai bbhasaM02]|3| puracchAbhimuhe saMpaliyaMkanisane karayala jAva kaTTa evaM vayAsI-namotthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM namo'tthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyasta dhammovadesagassa vadAmi NaM bhagavantaM tatthagayaM ihagae pAsau me se bhagavaM tatthagae jAva vaMdati namaMsati 2 evaM va yAsI-puchipi mae samaNasta bhagavao mahAvIrassa aMtie thUlae pANAtivAe pazcakkhAe jAvajIvAe evaM * jAva thUlae pariggahe pacakkhAe jAvajjIvAe, iyANipi NaM arihaMtassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM savaM pANAtivAyaM paJcakkhAmi jAvajIvAe evaM jahA khaMdao jAva eyaMpiNaM caramehiM sAsanIsAsahiM vosirissAmittikaTTa sannAhapaDheM muyai sannAhapaDheM muittA salluddharaNaM kareti salluddharaNaM karettA AloiyapaDikaMte samAhipatte ANupuvIe kAlagae, tae NaM tassa varuNassa NAganattuyassa ege piyabAlavayaMsae rahamusalaM saMgAmaM | saMgAmemANe egeNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe atthAme abale jAva adhAraNijjamitikaTTha varuNaM NAganatuyaM rahamusalAo saMgAmAo paDinikkhamamANaM pAsai pAsaittA turae nigeNhai turae nigeNhittA jahA CONNECOCALCRORSCOCONCC dain Education International For Personal & Private Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7zatake vyAkhyAprajJaptiH abhayadevI yA vRttiH uddezaH9 304varuNasyekAvatA ritA // 32 // | varuNe jAva turae visajjeti paDisaMthAragaM durUhai paDisaMthAragaM durUhittA puratyAbhimuhe jAva aMjaliM kaTTa evaM vayAsI-jAI NaM bhaMte ! mama piyabAlavayassassa varuNassa nAganattuyassa sIlAI vayAI guNAI veramaNAI paJcakkhANaposahovavAsAiM tAi NaM mamaMpi bhavaMtuttikaTTha sannAhapaDheM muyai 2 salluddharaNaM kareti salluddharaNaM karettA & ANupuvIe kAlagae, tae NaM taM varuNaM NAgaNattuyaM kAlagayaM jANittA ahAsannihiehiM vANamaMtarehiM devehiM dive surabhigaMdhodagavAse vuDhe dasaddhavanne kusume nivADie dive ya gIyagaMdhavaninAde kae yAvi hotyA, tae NaM tassa varuNassa NAganattuyassa taM divaM deviki divaM devajurti divaM devANubhAgaM suNittA ya pAsittA ya bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUveti-evaM khalu devANuppiyA ! bahave maNussA jAva uvavattAro bhavaMti // (sUtraM 303 ) varuNe NaM bhaMte !nAganattue kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvavanne ?, goyamA ! sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne, tattha NaM atthegatiyANaM devANaM cattAri paliovamANi ThitI | pannattA, tattha NaM varuNassavi devassa cattAri paliovamAiM ThitI pnnttaa| se NaM bhaMte ! varuNe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM karehiti / varuNassa NaM bhaMte ! NAgaNatuyassa piyavAlavayaMsae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae? kahiM uvavanne ?,goyamA sukule pcaayaate|se NaM bhaMte! taohito aNaMtaraM uccaTTittA kahiM gacchahiti kahiM uvavajahiti?, goyamA !mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kreNti|sevN bhaMte! sevaM bhaMte !tti(sUtraM304)sattamassa Navamo uddeso||19|| // 32 // Jain Education For Personal & Private Use Only Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | "sAruDha'tti saMruSTAH manasA 'parikuviya'tti zarIre samantAddarzitakopavikArAH 'samaravAhiya'tti saGgrAme hatArahamasale'tti yatra ratho muzalena yuktaH-paridhAvan mahAjanakSayaM kRtavAn asau rathamuzala: 'maggao'tti pRSThataH 'AyasaMti lohamayaM 'kiDhiNapaDirUvagaM'ti kiThinaM-vaMzamayastApasasambandhI bhAjanavizeSastatpratirUpaka-tadAkAraM vastu 'aNAsae'tti azvarahitaH 'asArahie'tti asArathikaH 'aNArohae'tti 'anArohakaH' yodhavarjitaH 'mahatAjaNakkhayaMti | mahAjanavinAzaM 'jaNavahati janavadhaM janavyathAM vA 'jaNapamahati lokacUrNanaM 'jaNasaMvaTTakappati janasaMvartta iva-lo. kasaMhAra iva janasaMvartakalpo'tastam / 'ege devalogesu uvavanne ege sukulapacAyAe'tti etatvabhAvata eva vakSyati / 'putvasaMgaie'tti kArtikazreSThyavasthAyAM zakrasya kUNikajIvo mitramabhavat 'pariyAyasaMgaie'tti pUraNatApasAvasthAyAM camarasyAsau tApasaparyAyavartI mitramAsIditi ||'jnnN se bahujaNo annamannassa evamAikkhaI' ityatraikavacanaprakrame 'je teevamAhaMsu' ityatra yo bahuvacananirdezaH sa vyaktyapekSo'vaseyaH 'ahigayajIvAjI'ityatra yAvatkaraNAt 'uvaladdha| punnapAvA' ityAdi dRzyaM paDilAbhemANe tti, idaM ca 'samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM |vatthapaDiggahakaMbalaraoharaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAbhemANe viharaI' ityevaM dRzya, 'cAugghaMTa'ti ghaNTAcatuSTayopetam 'AsarahaMti azvavahanIyaM rathaM 'juttAmeva'tti yuktameva rathasAmagryeti gamyaM 'sajjhaya'mityatra yaavtkrnnaadid| dRzya-saghaMTaM sapaDAgaM satoraNavaraM saNaMdighosaM sakiMkiNIhemajAlaperaMtaparikkhittaM' sakiGkiNIkena-kSudraghaNTikA| yuktena hemajAlena paryanteSu parikSipto yaH sa tathA taM 'hemavayacittateNisakaNaganiuttadAruyAgaM haimavatAni-himavadgi parikSito yAdiyosa sAta yuktamevAmA For Personal & Private Use Only wi .iainelibrary.org Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zatake uddezaH9 vyAkhyA | rijAtAni citrANi-vicitrANi tainizAni-tinizAbhidhAnavRkSasambandhIni sa himavatIti tadbrahaNaM kanakaniyuktAniprajJaptiH niyuktakanakAni dArUNi yatra sa tathA saM 'saMviddhacakkamaMDaladhurAgaM' suSTu saMviddhe cakre yatra maNDalA ca-vRttA dhUryatra sa tathA abhayadevI taM 'kAlAyasasukayanemijaMtakamma' kAlAyasena-lohavizeSeNa suSTha kRtaM nemeH-cakramaNDalamAlAyA yantrakarma-bandhanakriyA yA vRttiH1 | yatra sa tathA tam, 'AinnavaraturayasusaMpauttaM jAtyapradhAnAzvaiH suSTu saMprayuktamityarthaH, 'kuslnrccheysaarhisusN||32|| paggahiyaM kuzalanararUpo yazchekasArathiH-dakSaprAjitA tena suSThu saMpragRhIto yaH sa tathA taM, 'sarasayabattIsayatoNapa rimaMDiyaM zarANAM zataM pratyekaM yeSu te zarazatAstai triMzatA toNaiH-zaradhibhiH parimaNDito yaH sa tathA taM, sakaMkaDavaDeMsagaM' saha kaGkaTaiH-kavacairavataMsaizca-zekharakaiH zirastrANabhUtairyaH sa tathA taM, sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajohajuddhasajja saha cApazarairyAni praharaNAni-khaDgAdIni AvaraNAni ca-sphurakAdIni teSAM bhRto'ta eva yodhAnAM yuddhasajazca-yuddhapraguNo yaH sa tathA taM, 'cAuraghaMTaM AsarahaM juttAmeva'tti, vAcanAntare tu sAkSAdevedaM dRzyata iti, 'ayameyArUvaM'ti prAkRtatvAdidam 'etadrUpaM vakSyamANarUpaM 'sarisae'tti sadRzakaH-samAnaH 'sarisattae'tti sadRzatvak 'sarisavae'tti | | sadRgvayAH 'sarisabhaMDamattovagaraNe'tti sadRzI bhANDamAtrA-praharaNakozAdirUpA upakaraNaM ca-kaGkaTAdikaM yasya sa tathA, 'paDirahaMti rathaM prati 'Asurutte'tti Azu-zIghraM ruptaH-kopodayAdvimUDhaH 'rUpa lupa vimohane' iti vacanAt , sphuri-14 & takopaliGgo vA, yAvatkaraNAdidaM dRzya 'ruTe kuvie caMDikkie'tti tatra 'ruSTaH' uditakrodhaH 'kupitaH' pravRddhakopodayaH |'cANDikitaH' saJjAtacANDikyaH prakaTitaraudrarUpa ityarthaH 'misimisImANe'tti krodhAgninA dIpyamAna iva, ekArthikA // 322 // dain Education International For Personal & Private Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaite zabdAH kopaprakarSapratipAdanArthamuktAH 'ThANaM'ti pAdanyAsavizeSalakSaNaM 'ThAti'tti karoti 'AyayakaNNAyayaMti AyataH-AkRSTaH sAmAnyena sa eva karNAyataH-AkarNamAkRSTa AyatakarNAyatastam ,'egAhacaMti ekA hatyA-hananaM prahAro | yatra jIvitavyaparopaNe tadekAhatyaM tadyathA bhavati, 'kUDAhacaMti kUTe iva tathAvidhapASANasaMpuTAdau kAlavilambAbhAvasAdhAdAhatyA-AhananaM yatra tat kUTAhatyam atthAmeti asthAmA sAmAnyataH zaktivikalaH 'abale'tti zarIrazaktivarjitaH 'avIrie'tti mAnasazaktivarjitaH 'apurisakkAraparakkametti vyaktaM navaraM puruSakriyA puruSakAraH-puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditasvaprayojanaH parAkramaH 'adhAraNijjati Atmano dharaNaM kartRmazakyam 'itikaTTatti itikRtvA itihetorityarthaH 'turae NigiNhaitti azvAn gacchato niruNaddhItyarthaH 'egaMtamaMtaMti "ekAntaM' vijanam 'antaM' bhUmibhAgaM 'sIlAI ti phalAnapekSAH pravRttayaH tAzca prakramAcchubhAH 'vayAIti ahiMsAdIni 'guNAIti guNavratAni 'veramaNAIti sAmAnyena rAgAdiviratayaH 'pacakkhANaposahovavAsAIti pratyAkhyAnaM-pauruSyAdiviSayaM pauSadhopavAsaH-parvadinopahai vAsaH 'gIyagaMdhavaninAe'tti gItaM gAnamAtraM gandharva-tadeva murajAdidhvanisanAthaM tallakSaNo ninAdaH-zabdo gItagandharva ninaadH||'kaalmaase'tti maraNamAse mAsasyopalakSaNatvAt kAladivase ityAdyapi draSTavyaM 'kahiM gae kahiM uvavannetti 4 praznadvaye 'sohamme'tyAdyekamevottaraM gamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAnena gamanaM sAmarthyAdavagatamevetyabhiprAyAditi / 'AukkhaeNaM AyuHkarmadalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaM'ti devabhavanivandhanadevagatyAdikarmanirjaraNena 'ThiikkhaeNaM'ti || AyuSkAdikarmaNAM sthitinirjaraNeneti // saptamazate navamoddezakaH sampUrNaH // 7-9 // For Personal & Private Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyA vRttiH 1 // 323 // anantaroddezake paramatanirAsa ukta dazame'pi sa evocyate ityevaM sambandhasyAsyedaM sUtram - te kANaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA vannao, guNasilae ceie vannao, jAva puDhavisilApaie vaNNao, tassa NaM guNasilayassa cehayassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, taMjahA - kAlodAI | selodAI sevAlodAI udae nAmudae tammudae annavAlae selavAlae saMkhavAlae suhatthI gAhAvaI, tae NaM | tesiM annautthiyANaM bhaMte ! annayA kayAI egayao samuvAgayANaM sannividvANaM sannisannANaM ayameyArUve miho kahAsamullAve samuppajjitthA - evaM khalu samaNe nAyaputte paMca asthikAe pannaveti, taMjahA - dhammatthikAyaM jAva AgAsatthikArya, tattha NaM samaNe nAyaputte cattAri asthikAe ajIvakAe pannaveti, taMjahA - dhammatthikArya adhammatthikArya AgAsatthikAyaM poragalatthikArya, egaM ca samaNe NAyaputte jIvatthikAyaM arUvikAyaM jIvakArya pannaveti, tattha NaM samaNe NAyaputte cattAri asthikAe arUvikAe pannaveti, taMjahA - dhammatthikAyaM | adhammatthikArya AgAsatdhikAyaM jIvatthikArya, egaM ca NaM samaNe NAyaputte poragalatthikAyaM rUvikArya ajIvakAyaM pannaveti, se kahameyaM manne evaM?, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva guNasilae ceie | samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTThe aMtevAsI iMdabhUINAmaM aNagAre goyamagotteNaM evaM jahA vitiyasae niyaMDudde sae jAva bhikkhAyariyAe aDamANe ahApajjantaM bhattapANaM paDiggahittA rAyagihAo jAva aturiyamacavalama saMbhataM jAva riyaM sohemANe sohemANe tesiM annau - For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 10 305 kAlodAyipa ti bodhaH // 323 // Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tthiyANaM adarasAmaMtaNaM vIivayati, tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM adUrasAmaMteNaM vIivayamANaM pAsaMti pAsettA annamannaM sadAveMti annamannaM saddAvettA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amhaM imA kahA avippakaDA ayaM ca NaMgoyame amhaM adUrasAmaMteNaM vIivayaitaM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM goyamaM eyamaTTha pucchittaettikaTu annamannassa aMtie eyamajhu paDisuNeti 2ttA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti teNeva & uvAgacchittA te bhagavaM goyama evaM vayAsI-evaM khalu goyamA ! tava dhammAyarie dhammovadesae samaNe NAya putte paMca atthikAe pannaveti, taMjahA-dhammatthikAyaM jAva AgAsatthikAyaM, taM ceva jAva rUvikAyaM ajIva4 kAyaM pannaveti se kahameyaM bhaMte! goyamA ! evaM?, tae NaM se bhagavaM goyame te annautthie evaM vayAsI-nokhalu vayaM hai devANuppiyA! atthibhAvaM nasthitti vadAmo natthibhAvaM atthitti vadAmo, amhe NaM devANuppiyA! satvaM asthibhAvaM atthIti vadAmo savaM natthibhAvaM natthIti vayAmo, taM ceva sA khalu tubbhe devANuppiyA! eyamadvaM sayameyaM pacavekkhahattikaTTha te annautthie evaM vayAsI-evaM 2, jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM & mahAvIre evaM jahA niyaMThuddesae jAva bhattapANaM paDidaMseti bhattapANaM paDidaMsettA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaiTa namasai 2 naccAsanne jAva pajuvAsati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre mahAkahApaDivanne yAvi hotthA, kAlodAI ya taM desaM havamAgae, kAlodAIti samaNe bhagavaM mahAvIre kAlodAiM evaM vayAsI-se nUNaM [ bhaMte !] kAlodAI annayA kayAI egayao sahiyANaM samuvAgayANaM sanniviTThANaM taheva jAva se kahameyaM | Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA prajJaptiH abhayadevIyAvRttiH 1 // 324 // manne evaM 1, se nUNaM kAlodAI atthe samaTThe ?, haMtA atthi taM0, sacce NaM esamaTThe kAlodAI ahaM paMcatthikArya panavebhi, taMjahA - dhammatthikArya jAva poggalatthikAyaM, tattha NaM ahaM cattAri asthikAe ajIvatthikAe ajIvatayA pannavemi taheva jAva egaM caNaM ahaM poggalatthikAyaM rUvikAyaM pannavemi, tae NaM se kAlodAI samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vadAsI- eyaMsi NaM bhaMte ! dhammatthikAyaMsi adhammatthikAyaMsi AgAsatthikAryasi arUvikAryaMsi ajIvakAyaMsi cakkiyA keha Asaittae vA 1 sahattae vA 2 ciTThattae vA 3 nisIittae vA 4 tuyaTTittae vA 51, No tiNaTTe0, kAlodAI egaMsi NaM poggalatthikAyaMsi rUvikAyaMsi ajIvAsi | cakkiyA kei Asahattae vA sahattae vA jAva tuyaTTittae vA, eyaMsi NaM bhaMte! poggalatthikAryasi rUvikAryasi | ajIvakAryaMsi jIvANaM pAvA kammA pAvakammaphalavivAgasaMjuttA kAMti !, No iNaTTe samaTThe kAlodAI !, eyaMsiNaM jIvatthikAyaMsi arUvikAryaMsi jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAgasaMjuttA kAMti ?, haMtA kajjati, ettha NaM se kAlodAI saMbuddhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaha vaMdittA namasittA evaM vayAsI- icchAmiNaM bhaMte ! tunbhaM aMtiyaM dhammaM nisAmettae evaM jahA khaMdae taheva pacaie taheva ekkArasa aMgAI jAva viharai (sUtraM 305 ) 'te' mityAdi, 'egayao samuvAgayANaM'ti sthAnAntarebhya ekatra sthAne samAgatAnAmAgatya ca ' sannividvANaM' ti | upaviSTAnAm, upavezanaM cotkuTukatvAdinA'pi syAdata Aha- 'sannisannANaM' ti saMgatatayA niSaNNAnAM sukhAsInAnAmiti yAvat 'asthikAe'tti pradezarAzIn 'ajIvakAe'tti ajIvAzca te acetanAH kAyAzca -rAzayo'jIvakAyAstAn 'jIva For Personal & Private Use Only 7 zatake uddezaH 10 305 kAlodAyipa|tibodhaH // 324 // Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha 'arUvikAstakAyo jaDatayA AWAR evam' akUlyena tti iyaM kathA-eSAta avidvatprakRtAH [avivamastibhAvamevAstIti / thikAya'mityetasya svarUpavizeSaNAyAha-'arUvikArya'ti amUrttamityarthaH 'jIvakArya'ti jIvanaM jIvo-jJAnAdyupayogastatpradhAnaH kAyo jIvakAyo'tastaM, kaizcijjIvAstikAyo jaDatayA'bhyupagamyate'tastanmatavyudAsAyedamuktamiti, 'se kahameyaM manne evaM ? ti atha kathametadastikAyavastu manya iti vitarkArthaH 'evam' amunA cetanAdivibhAgena bhavatIti, eSAM samullApaH, 'imA kahA avipakaDa'tti iyaM kathA-eSA'stikAyavaktavyatA'pyAnukUlyena prakRtA-prakrAntA, athavA na vizeSeNa prakaTA aviprakaTA, 'aviuppakaDa'tti pAThAntaraM tatra avidvatprakRtAH-[avijJaprakRtA] athavA na vizeSata ut-prAbalyatazca prakaTA avyutprakaTA 'ayaM ca'tti ayaM punaH 'taMceyasA' iti yasmAdvayaM sarvamastibhAvamevAstIti vadAmaH tathAvidhasaMvAdadarzanena bhavatAmapi prasiddhamidaM tat-tasmAt 'cetasA' manasA 'vedasatti pAThAntare jJAnena pramANAbAdhitatvalakSaNena 'eyama8'ti amumastikAyasvarUpalakSaNamartha svayameva 'pratyupekSadhvaM' paryAlocayateti, 'mahAkahApaDivanne'tti mahAkathAprabandhena mahAjanasya tattvadezanena, 'eyaMsiNaM ti etasmin uktasvarUpe 'cakiyA keha'tti zaknuyAt kazcit // / 'eyaMsiNaM bhaMte ! poggalatthikAyaMsi'ityAdi, ayamasya bhAvArtha:-jIvasambandhIni pApakarmANya'zubhasvarUpaphalalakSaNavipAkadAyIni pudgalAstikAye na bhavanti, acetanatvenAnubhavavarjitatvAttasya, jIvAstikAya eva ca tAni tathA 8 bhavanti anubhavayuktatvAttasyeti / prAkkAlodAyipraznadvAreNa karmavaktavyatokkA, adhunA tu tatpraznadvAreNaiva tAnyeva yathA pApaphalavipAkAdIni bhavanti tathopadidarzayiSuH 'ettha NaM se' ityAdi saMvidhAnakazeSabhaNanapUrvakamidamAha tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAirAyagihAoguNasilae(yA) ceie(yA)paDinikkhamati bahiyA *SHAINERY Jan Education International For Personal & Private Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- jaNavayavihAraM viharai, teNaM kAleNaM teNaM samaeNarAyagihe nAma nagare guNasile NAmaMceie hotthA,taeNaMsamaNe 7zatake prajJaptiH / bhagavaM mahAvIre annayA kayAi jAva samosaDhe parisA paDigayA, tae NaM se kAlodAI aNagAre annayA kayAi uddezaH10 abhayadevI jeNeva samaNebhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM va- | pApakalyAyA vRttiHzada yAsIasthi gaMbhaMte ! jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAgasaMjuttA kati?,haMtA asthi / kahANaM bhaMte! jIvANaM laNakarmavipA DkAkAlodA // 325 // lApAvA kammA pAvaphalavivAgasaMjuttA kajaMti , kAlodAI se jahAnAmae kei purise maNunnaM thAlIpAgasuddhaM yyadhikAraH aTThArasavaMjaNAulaM visasaMmissaM bhoyaNaM bhuMjejA tassa NaM bhoyaNassa AvAe bhaddae bhavati tao pacchA pariNamamANe pari0 durUvattAe dugaMdhattAe jahA mahAsavae jAva bhujo 2 pariNamati evAmeva kAlodAI jIvANaM pANAivAe jAva micchAdasaNasalle tassa NaM AvAe bhaddae bhavai tao pacchA vipariNamamANe 2 durU| vattAe jAva bhujjo 2 pariNamati, evaM khalu kAlodAI jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAga0 jAva kajati / atthi NaM bhaMte ! jIvANaM kallANA kammA kallANaphalavivAgasaMjuttA kajaMti ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte ! jIvANaM kallANA kammA jAva kajaMti ?, kAlodAI ! se jahAnAmae kei purise maNunnaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaM|jaNAkulaM osahamissaM bhoyaNaM bhujejA, tassa NaM bhoyaNassa AvAe no bhaddae bhavai, tao pacchA pariNa // 325 // mamANe 2 surUvattAe suvannattAe jAva suhattAe no dukkhattAe bhujjo 2 pariNamati, evAmeva kAlodAI ! jIvANaM pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege tassa NaM AvAe For Personal & Private Use Only w Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM no bhaie bhavai tao pacchA pariNamamANe 2 surUvattAe jAva no dukkhattAe bhujo 2 pariNamai, evaM khalu / || kAlodAI ! jIvANaM kallANA kammA jAva kajaMti / (sUtraM 306) // 'asthi Na'mityAdi, astIdaM vastu yaduta jIvAnAM pApAni karmANi pApo yaH phalarUpo vipAkastatsaMyuktAni bhavantItyarthaH 'thAlIpAgasuddhati sthAlyAM-ukhAyAM pAko yasya tat sthAlIpAkam , anyatra hi pakkamapakvaM vAna tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNaM, zuddhaM-bhaktadoSavarjitaM, tataH karmadhArayaH, sthAlIpAkena vAzuddhamiti vigrahaH, 'aTThArasavaMjaNAulaM'ti aSTAdazabhi| lokapratItairvyaJjanaiH-zAlanakaistakAdibhirvA AkulaM saGkIrNa yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tadvyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH, aSTAdaza bhedAzcaite-"sUo 1 daNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 DAgo 13 // 1 // hoi rasAlU ya 14 tahA pANaM 15 pANIya 16 pANagaM &17 ceva / aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piNddo||2||" tatra mAMsatrayaM-jalajAdisatkaM 'jUSo' mudgatandulajIrakaka TubhANDAdirasaH 'bhakSyANi'khaNDakhAdyAdIni 'gulalAvaNiyA' guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyekameva| padaM 'haritaka' jIrakAdi 'DAko vAstulakAdibharjikA 'rasAlU majikA, tallakSaNaM cedam-"do ghayapalA mahupalaM dahiyassaddhADhayaM miriyavIsA / dasa khaMDagulapalAI esa rasAlU nivijogo||1||" 'pAna' surAdi 'pAnIyaM jalaM 'pAnaka drAkSApAnakAdi zAka:-krasiddha iti, 'AvAya'tti ApAtastatprathamatayA saMsargaH 'bhaddae'tti madhuratvAnmanoharaH 'durUva JainEducation International For Personal & Private Use Only Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- ttAe'tti dUrUpatayA hetubhUtayA 'jahA mahAsavae'tti SaSThazatasya tRtIyoddezako mahAzravakastatra yathedaM sUtra tathehApyadhye-|| prajJaptiH 7 zatake yam, 'evAmeva'tti viSamizrabhojanavat / 'jIvA NaM bhaMte ! pANAivAe'ityAdau bhavatItizeSaH 'tassa NaM'ti tasya abhayadevI uddezaH10 prANAtipAtAdeH 'tao pacchA vipariNamamANe'tti 'tataH pazcAt' ApAtAnantaraM 'vipariNamat' pariNAmAntarANi jvAlaka yA vRttiH1] gacchat prANAtipAtAdi kArye kAraNopacArAtprANAtipAtAdihetuka kamrmeti 'durUvattAe'tti dUrUpatAhetutayA pariNamati vidhyApaka // 326 // dUrUpaMtAM karotItyarthaH / 'osahamissaMti auSadhaM-mahAtitakaghRtAdi 'evAmeva'tti auSadhamizrabhojanavat 'tassa gaM'ti yoH karma prANAtipAtaviramaNAdeH 'AvAe no bhaddae bhavati'tti indriyapratikUlatvAt , 'pariNamamANe'tti prANAtipAtavirama- sU 307 NAdiprabhavaM puNyakarma pariNAmAntarANi gacchat // anantaraM karmANi phalato nirUpitAni, atha kriyAvizeSamAzritya &|| tatkartRpuruSadvayadvAreNa karmAdInAmalpabahutve nirUpayati do bhaMte ! purisA sarisayA jAva sarisabhaMDamattovagaraNA annamanneNaM saddhiM agaNikAyaM samAraMbhaMti tattha NaM ege purise agaNikAyaM ujAleti ege purise agaNikAyaM nivAveti, eesiNaM bhaMte ! doNhaM purisANaM | kayare 2 purise mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAvayaNatarAe ceva kayare| vA purise appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva ?, je se purise agaNikAyaM ujAlei je vA se 8 purise agaNikAyaM nivAveti ?, kAlodAI ! tattha NaM je se purise agaNikAyaM ujjAlei se NaM purise mhaa-H||26|| || kammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, tattha NaM jese purise agaNikAyaM nivAveha se NaM purise appakamma-1 Bain Education International For Personal & Private Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarAe caiva jAva appaveyaNatarAe ceva / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-tattha NaM je se purise jAva appaveyaNatarAe ceva ?, kAlodAI ! tattha NaM je se purise agaNikAyaM ujjAleha se NaM purise bahutarAgaM puDhacikAyaM samAraMbhati bahutarAgaM AukkAyaM samAraMbhati appatarAyaM teUkAyaM samAraMbhati bahutarAgaM vAkAyaM samAraMbhati bahutarAyaM | vaNarasaikArya samAraMbhati bahutarAgaM tasakArya samAraMbhati, tattha NaM je se purise agaNikAyaM nivAveti se NaM purise appatarAyaM puDhavikkAyaM samAraMbhai appatarAgaM AukkAyaM samAraMbhaha bahutarAgaM teukkAyaM samAraMbhati appatarAgaM vAkkAyaM samAraMbhai appatarAgaM vaNassahakArya samAraMbhai appatarAgaM tasakAyaM samAraMbhati se | teNaTTeNaM kAlodAI ! jAva appaveyaNatarAe caiva // (sUtraM 307 ) // 'do bhaMte!' ityAdi, 'agaNikArya samAraMbhaMti'tti tejaHkAyaM samArabhete upadravayataH, tatraika ujvAlanenAnyastu vidhyApanena tatrojvAlane bahutaratejasAmutpAde'pyalpatarANAM vinAzo'pyasti tathaiva darzanAt, ata uktaM 'tattha NaM ege ityAdi, 'mahAkammatarAe ceva'tti atizayena mahatkarma - jJAnAvaraNAdikaM yasya sa tathA caivazabdaH samuccaye, evaM | 'mahAkiriyatarAe ceva' tti navaraM kriyA-dAharUpA 'mahAsavatarAe ceva'tti bRhatkarmabandhahetukaH 'mahAveyaNatarAe | ceva' tti mahatI vedanA jIvAnAM yasmAtsa tathA // anantaramagnivaktavyatoktA, agnizca sacetanaH sannavabhAsate, evamacittA api pudgalAH kimavabhAsante ? iti praznayannAha - atthi NaM bhaMte ! acittAvi poggalA obhAsaMti ujjoveMti taveMti pabhAseMti ?, haMtA atthi / kayare NaM For Personal & Private Use Only Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- bhaMte ! acittAvi poggalA obhAsaMti jAva pabhAti 1, kAlodAI! kuddhassa aNagArassa teyalessA |7zatake prajJapti nisaTTA samANI dUraM gaMtA dUraM nipatai desaM gaMtA desaM nipatai jahiM nahiM ca NaM sA nipatai tahiM tahiM ca NaM uddezaH 10 abhayadevI te acittAvi poggalA obhAsaMti jAva pabhAsaMti, eeNaM kAlodAI ! te acittAvi poggalA obhAsaMti yA vRttiH1 acittapudgajAva pabhAseMti, tae NaM se kAlodAI aNagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaMsati 2 bahUhiM cautthachaTTa | laavbhaasaa||327|| hama jAva appANaM bhAvemANe jahA paDhamasae kAlAsavesiyaputte jAva sabadukkhappahINe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! disU308 tti / (sUtraM 308)7-10 // sattamaM sayaM samattaM // 7 // ___ 'atthi Na'mityAdi, 'acittAvi'tti sacetanAstejaskAyikAdayastAvadavabhAsanta evetyapizabdArthaH, 'obhAsaMti-|| tti saprakAzA bhavanti 'ujjoiMti'tti vastUyotayanti tavaMti'tti tApaM kurvanti 'pabhAsaMti'tti tathAvidhavastudAhakatvena hai prabhAvaM labhante 'kuddhassa'tti vibhaktipariNAmAtkruddhena 'dUraM gantA dUraM nivayaitti dUragAminIti dUre nipatatItyarthaH, | athavA dUre gatvA dUre nipatatItyarthaH, 'desaM gaMtA desaM nivayaha'tti abhipretasya gantavyasya kramazatAderdeze-tadarbhAdau gamanasvabhAve'pi deze tadarbhAdau nipatatItyarthaH, ktvApratyayapakSo'pyevameva, 'jahiM jahiM ca'tti yatra yatra dUre vA taddeze vA sA tejolezyA nipatati 'tahiM tahiM' tatra tatra dUre taddeze vA'te'tti tejoleshyaasmbndhinH|| saptamazate dshmoddeshkH||7-10|| ziSTopadiSTayaSTyA padavinyAsaM zanairahaM kurvan / saptamazatavivRtipathaM laDDintavAn vRddhapuruSa iva // 1 // krtid dicticided eredreactorder // 327 // ||smaaptN ca saptamaM zataM vRttitH||7|| SANAPANANDASSASHAINDANARASIRANAMAHARAihasamiti %%%%%%%%%%%%%%%%%%% For Personal &Private Use Only ww.jainelibrary.org