Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ GL SANS 722.44 VIS 125538 LBSNAA 62.30.SCSC trI rASTrIya prazAsana akAdamI L.B.S. National Academy of Administration masUrI MUSSOORIE pustaka saMkhyA Book No. pustakAlaya LIBRARY avApti saMkhyA Accession No. varga saMkhyA Gl Sans Class No. 125538 14460 722.44 VIS vizva 2000 DEKOCHOC? TOOHOOHO
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tanjore Sarasvati Mahal Series No. 85 VISWAKARMA VASTUSASTRAM A TREATISE ON TOWN-PLANNING ETC. TEXT AND COMMENTARY Edited with an introduction by Sri K. VASUDEVA SASTRI B. A., Research Pandit, Saraswati Mahal Library, Tanjore Major N. B. GADRE, A.I.R.O., I. S. E. (Retd.), M. I. E. (India) Director, Central Waterways, Irrigation & Navigation Commission (Retired) Published by Sri S. GOPALAN B. A., B. L., Hon. Secretary, for the Administrative Committee of the T. M. S. S. M. Library, Tanjore. 1958 Price: Rs. 15/
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRINTED AT THE SRI VANI VILAS PRESS, SRIRANGAM.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE This publication is the first of a series of Sanskrit texts on Architecture and Sculpture. The Present text, "Viswakarma Vastusastram" is attributed to Viswakarma, the Architect of the Devas to whom the Architects, Sculptors, Artists and Artisans of our country trace their origin. We have a parallel text attributed to Maya, the Architect of Asuras. Whereas the text of Maya known as 'Mayamatam' is available in a single treatise, Viswakarma's treatise is available only in a series of manuals, more than a dozen in number. One or two of them have already been printed. The present treatises is the biggest of the manuals and it deals exhaustively with townplanning, the other topics being mentioned incidentally. We have in this work a rare feature, namely, a lucid commentary on the text by one Anantakrisna Bhattaraka. This is probably the only text in Silpa Sastra for which a commentary is available. In addition to Viswakarma's and Maya's, we have other works on Silpa, namely, Kasyapiya of Kasyapa, Sakaladhikara of Agastya, Manasara, Aindram by Indra, Silparatma of Kumara, Vimana Vidya of Parasara, Bhanumatapratisthatantra and several compilations of Moorti Dhyana from several sources, the Silpa portion of Saiva and Vaishnava Agamas, Purapas, Arthasastra and encyclope adic texts called Samhitas. Some of them have been published and others remain to be edited and published. This publication will be followed by a number of other publications of texts on Sculpture which are now being edited. Mention must be made in this connection of Major N. B. Gadre, Retired Director, Central Waterways, Irrigation and Navigation Commission, a rare scholar who with singular zeal has done research in our ancient texts in
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ii Sciences and Arts more especially those relating to engi. neering, architecture, and sculpture, and who induced us to start the editing and publication of texts on Silpa. He gave a number of valuable suggestions in connection with this publication, though he could not attend to the regular editing of the work on account of other engagements. Our thanks are due to him for his valuable contribution in this connection. We gave pride of place in our scheme of publishing Silpa works to the texts attributed to Viswakarma as they have not been so far published except in fragments, and as they deserve to be fully published. We wanted to make use of this opportunity to search for other texts in other libraries. The present text published here was copied from the copy in the Oriental Manuscripts Library, Madras, transcribed in 1930-31 from the original manuscript obtained through one Mr. Tata Desikachariar of Villiambakkam, Chingleput District. We acknowledge our indebtedness to the Curator of the Madras Oriental Manuscripts Library, who kindly got the copy prepared for us. We are grateful to the Government of Madras whose liberal grants have helped us to publish this and other valuable manuscripts. T. M. S. S. M. Library,) Tanjore, 9-12-1958. S. GOPALAN, Honorary Secretary.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONTENTS. Introduction : Pp. in the Corres. Subject introduction ponding Ch. & pp. in the text 1. Vastu sastra '- What it is 1 2 5- 14 2. The present text 3. Auspicious time (Kala Pariksa ) 1-3 13- 18 4. True East and West (Dingnirnaya) 3-5 14- 22 5. Materials (Dravya Sangraha) 5-7 23- 32 6. Selection of site (Bhu Pariksa) 7 5 30- 30 7. Impregnation of site (Garbha Vinyasa] 6 39- 45 8. Planning of Villages - 12 types (Gruma Laksanam) 7-10 7 46- 64 9. Units of Measurement (Munakathanam) 10-14 7 65- 74 10. Hamlets - 5 types (Khetadi Laksa nam) 14-15 8 75- 85 11. Encampments - 7 types (Nigamudi Laksanam) 15-18 8 86-97 12. Planning of cities (Nagara Laksanam) 18-36 9 98-187 a. Division into squares and their deities (Pada Vinyasa) 189 98-108 b. Worship of deities of Site (Vustu Puja) 19-22 9 117 c. Code words for numbers (Paribhasa) 22-25 9 109-11 d. Types of cities - 20 types (Nagara bheda) 25-35 9117-183 e. Houses etc. (Grhadi) 36 9 183-187 13. Forts - 12 types (Durga Laksanam) 37 10 188-208 14. Temples and palaces (Prasida): 37-41 11-13 209-235 OD
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 a. Templos (Dova prasada) 37-40 11 209-222 b. Palacog (Nrpa prasada) 40-4112 223-229 c. Fortification of Palace (Nrpa Prasadadurga Vidhanam) 4113 230-235 15. Mansion (Bhavana laksanam) 41-43 14 236-244 16. Frontage of palaces etc. (Purva Bhavanam) 43 15 245-299 17. Courts of justice (Nydya Sabha) 43-44 16 296-306 18. Thrones (Simhasanam) 44-45 16 308-314 19. Assemblies for administration of justice (Poura Desya Sabha) 45 17 315-324 20. Treasury (Kasasthanam) 45 18 325-335 21. Zenana and its windows (Antahpura-Gavaksa) 45-46 19 336-347 22. Arsenal (Ayudhasala) 20 348-355 23. Libraries (Pustakasala) 20 355-360 24. Rooms (Antarbhavanam) 21 361-369 25. Banqueting hall (Bhojana sala) 46 22 370-378 26. Bedrooms (Sayya gaham) 46 23 380-385 27. Spring Resort (Vasanta glham) 47 24 386-390 28. Doorways (Dwara laksanam) 47-48 25 391-401 29. Ornamental archways and panels (Toranam) 48 26 402-406 30. Base of buildings (Adhisthana) 48-50 27 407-416 31. Towers (Gopuram) 50 28-32 417-431 32. Small tanks (Vapi) 50 33 432-437 33. Big tanks (Tatuka) 51 34 438-443 34. Temple in palace and its portico (Kuladivalaya - Purva mandapa) 51 35-36 444-449 35. Park for the deer and other pets (Mlga Sala) 51 37 450-455 36. Stables for horses and elephants (Vaji Hasti sala) 51 38-39 456-464 37. Universities and colleges (Vidya bhavanam) 52 40 465-474
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38. Houses for higher, middle classes (Sankirna bhavanam) 52 41 475-481 39. Ornamental Additions (Pataka - Paribhadra) 52 42-43 482-491 40. Halls for special purposes (Maha sala, Visesa sala) 52 44-45 492-504 41. Ornamented and Storyed Halls (Kalyana Sulii, Bhaumayuta Sala) 52 46-48 505-522 42. Theatres and Concert halls (Nataka Sangita Sala) 52-53 49 523-533 43. Mansions for ministers & princes (Mantri Yuvaraja Bhavana) 53-54 50 534-544 44. Houses (Grha) 54-56 51-52 545-568 45. Doors, bolts and other safety measures (Dwurargalidi) 56 53 569-574 46. Staircase (Sopuna) 56 54 575-579 47, Storeyed Halls (Eka, Dwi, Bahu Sulu) 56-57 55-57 580-590 48. Platforms, benches etc. (Pithika - Vediku) 57 58 591-602 49. Lamp-stand (Potika) 59 603-601 50. The central open space (Catwara) 57-58 60 609-617 51. Joinery (Sandhi Bandha) 58 61 618-625 52. Roofing (Avarana laksanani) 58-59 62 626-633 53. Ornamental appendage (Lupa laksanam] 59 63 634-637 54. Pillars (Stambhal 59 64 638-650 55. Granaries [Dhanyaglha) 60-61 65 651-656 56. Cow.sheds (Go Sala) 61 66 657-663 57. Entrances to villages and cities [Grama - Pura Dwara] 61-62 67 664-668 58. Roads (Marga) 62-63 68 669-675 59. Rest houses and armed outposts (Visranti - Marga Raksa] 63 70 676-688
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60. Special Mansions for beauty (Visesa bhavana) 63-64 71 682-692 61. Temples (Devaprasada]:- 65-70 72-78 693-758 a. Details (Vibhaga] 64-65 72 693-699 b. Holy of Holies (Garbhaglha) 65-66 73 700-709 C. Pillared Halls (Mandapa) 66-67 74 710-729 d. Canopy [Vimina) 67-68 75 730-738 e. Ramparts [Prakuras] 69 76 739-745 f. Pedestal [Upapitha) 69 77 746-752 g. Stands for images (Deva pitha) 70 78 753-758 62. Images (Bera laksana] 71-74 79-85 759-786 a. General [Birapramunal 71-72 79 759-768 b. Saiva Images (Siva bera) 72-73 80 769-773 c. Vaisnava , [Visnu bera] 73 81 774-777 d. Female Deities [Divi bera] 82 778-782 e. Canonised Saints [Bhakta bera) 74 83 783-786 63. Deities' carriers and chariots (Vihana, Ratha] 74 84 787-801 64. Festivals (Utsavas] 74 85 802-808 05. Temple building and image worship, their merit (Pratima puja, Divao laya pratistha phalam] 74 86 809-814 66. Human goal (Manusya janma phalam| 75-76 87 815-819 73
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ // vissysuucii|| adhyAyaH puTA: 1.5 viSayaH 1 zivastutiH 2 paramezvarakRtavaraprasAdaH 3 kAlaparIkSA dinirNayaH 4 dravyasaMgrahaH 5 bhUparIkSA 6 garbhavinyAsaH 7 grAmalakSaNam ,, mAnakathanam 8 kheTAdilakSagam nigamAdilakSaNama 9 nagaralakSaNe padavinyAsaH padadevatAH paribhASA ,, nagarabhedAH gRhalakSaNam 10 durgalakSaNam 11 prAsAdalakSaNe devaprAsAdaH , nRpaprAsAdaH ,, nRpaprAsAdadurgavidhAmam bhavanalakSaNam pUrvabhavanalakSaNam 16 nyAyasabhA 6.12 13-14 14.22 23-30 30-38 3945 46.64 65.74 75.85 86.97 98-108 109-117 117-183 183 187 188-208 209.222 223.229 230-235 2360244 245.296 296304 15
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya: 16 sijhAsanalakSaNam 17 pauravezyasabhA lakSaNam 18 kozAgAralakSaNam 19 antaHpuralakSaNaM gavAkSalakSaNama 20 AyudhazAlA viSayaH pustakazAlA antarbhavanalakSaNam 308-314 315.324 325-335 336.347 348-355 355-360 361-369 370-379 380 385 3860390 391-402 402-406 407-416 417-431 432.437 438-443 444-449 450-455 456*464 465-474 saMkIrNabhavanalakSaNam 475-481 42-43 patAkapAribhadralakSaNam 482-491 44-45 mahAzazalAvizeSazAlAlakSaNam 492-504 46-48 kalyANazAlA bhaumavidhAnagopura vidhAnalakSaNam 505-522 "" 21 22 bhojanazAlA 23 zayyAgRhalakSaNam 24 vasantagRhalakSaNam 25 dvAralakSaNam 26 toraNalakSaNam 27 adhiSThAnalakSaNama 28-32 ekAdinavabhaumagopuravidhiH 33 vApIlakSaNam 34 taTAkalakSaNam 35-36 nRpadevAlayatatpUrvamaNDapavidhAnam puTAH 37 mRgazAlA 38-39 vAjizAlAhastizAlAlakSaNam 40 vidyAbhavanam 41
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya: 49 raGgazAlAlakSaNam 50 mantriyuvarAjabhavanalakSaNam 51 grAmagRhanirmANakramaH -52 cAturvarNyagRhANAM vizeSataH lakSaNam 53 kavATArgaLAdilakSaNam 54 sopAnalakSaNama 55-57 ekazAlAdvizAlAba huzAlAlakSagam 58 pIThikA vedikAlakSaNam 59 potikAlakSagam 60 catvaralakSaNam 61 sandhibandhalakSaNam 62 sarvavidhAvaraNalakSaNam 63 lupAlakSagam 64 stambhalakSaNam 65 dhAnyagRhalakSaNam 66 gozAlAlakSaNam viSaya: 67 grAmapuradvAralakSaNam 68-69 mArgamArgazAlAlakSaNam mArgavizrAntisthAnakalpanalakSaNam 70 71 vizeSabhavanalakSaNam 72 devaprAsAdalakSaNam 73 garbhagRhalakSaNam 74 zatastaMbha maNDapalakSaNam 75 vimAnalakSaNam puTAH 523-533 534-544 545-556 557-568 569.574 575-579 580-590 591-602 603-608 609-617 618-625 626-633 634-637 638-650 651-656 657-663 664-668 669.675 676-681 682-692 693-699 700-709 710-729 730.738
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya: 76 prAkAralakSaNam 77 upapIThalakSaNam 78 devapIThalakSaNam sakalaberalakSaNam 79 iv vAhanalakSaNam utsavakAlanirNayaH viSayaH zivarANAM bhedakramaH 80 81 viSNuverANAM bhedakramaH 82 lakSmIgauryAdiberalakSaNam 83 bhaktaberasthApanakramaH 84 85 86 pratimApUjanabhajanAdiphalakathanam 87 manuSyajanmaphalakathanam puTAH 739-745 746-752 753-758 719-768 769-773 774777 778- 782 783-786 787-801 802-808 809.814 815-819
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION. VASTU SASTRA'THE SCIENCE OF HABITATIONS. Vistu' is derived from the verb 777 (Vas) to dwell. There is another definition of Vusti, from * Vastu' which means also the place of residence. It is extended from resi. dential quarters to conveyances and furniture. Vastu is therefore divided into four kinds, namely, the ground, the mansion, the vehicle and the bed-stead. The principal 'vastu' or 'vustu' is of course the ground. The others have been included as they rest upon the ground and are also used for resting upon. The Science is also called Silpa Sustra or "The Science of artistic creation. Silpa is derived from Sill= to concentrate (Sila samudhau). It includes all artistic creations first conceived by the mind and then executed by the hand. The name' Vastu Sastra' emphasises the idea of utility and Silpa the idea of artistic creation. Viswakarma and Maya who are respectively the Sthapatis (Architects. Engineers - Sculptors - Painters of Divas and Asuras deal with the science of Vastu on parallel lines and their treatises contain all the branches of the subject with slight differences in the arrangement of the topics. But whereas Mava's trea. tise is intact in a single book named Maya matam; Viswa. karma's treatise has come down to us in a number of manuals each laying special emphasis on particular topics. We have thus a bout a dozen books each named after Viswakarma, each differing from the other in its contents. The text that we have taken up for publication is the biggest manual of all and it lays special emphasis on Architecture or planning cities, towns and villages, houses, mansions, palaces and temples, mentioning the other topics by the way. THE AUSPICIOUS TIME Our text begins with the selection of the auspicious time while the Mayamata begins with the selection of the Bite.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlohi sarvajIvAnAM zubhAzubhaphalapradaH / kAlAtikramaNe doSo dravyahAnizca jAyate // We have a Tamil proverb 'Kulam Seivadu Kolam Seiddu' ($r BL Fujai su G4TL Otwins). Time has mysterious powers which we have yet to investigate. A man of fifty who takes the same food as one of twenty-five does not grow stronger as his junior. It is time that is responsible for this difference. Time shapes things, makes friends of enemies and valleys of mountains. It destroys empires and creates new ones. So far the agnosticism of modern scientists grants. The starting point of time is a very important factor in every one of its effects and is not un. connected with its mysterious power. Every point of time carries with it the same kind of potential energy as every point in space with which we are fumiliar in mechanics. Space is perceived better than time, and its effects are therefore easily demonstrable. Time is inseparably connected with space as Einstein has shown and has a corresponding potential power as points in space. The authors of the treatises on science and art in our country who have proved the sharpness of their intellect and the soundness of their judgment in their voluminous works have all of them uniformly accepted the potency of the moment. The science of astrology is older than Ramayana. Jatayu tells Rama, Ravana has carried away Sita, no doubt; but the Muhurta in which this has taken place is the Muhurta called "Vinda' and things lost in this muhurta are sure to be recovered.' The term superstition is easily applied to the cause und effect relationship which have long been observed but not explained by a series of tochnical terms. It is a safe ruie of conduct in cases where a danger is pointed out to #void it rather than face it for the reason that you do not
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ know whether the person who pointed out the danger is reliable or not. This digression has been considered necessary because irreverence for the great seers of our land and want of faith in their injunction has been one of the fruits of foreign rule in our country. SELECTION OF SITE In the selection of the site rules have been framod according to the owner's profession (which in our country is called Varna or Caste). This is again a signal for objection by the modern student of Engineering, What has the soil of the site or the frontage direction of a house to do with the qualities, or the prosperity of the owner ?' is easily asked. That soil affects the constitution of animals and their quali. ties is easily seen by noting the geographical conditions where different animals thrive with different qualities. This must apply with greater force to man, the most sensitive of them. So much for infusing regard for the words of our texts on the very first topic they have taken up. TRUE EAST TO WEST LINE The first preliminary in planning is the determination of the true east and west and north and south lines. For this purpose a peg of 12 Angulas or 24 Angulas like a gnomon (one aigula = 3/4 of an inch) is fixed upright and a circle is described on the ground with twice the length of the peg as the radius. A pin point is fixed on the top of the peg. The points where the shadow of the pin point of the peg just ends at the circumference of the circle are marked on the circle both in the morning and in the evening. The line joining them will be the true East to West line and a line cutting it perpendicularly will be the North to South line. But this will be exactly true if the sun were to rise in the same point in the east and set in the same point in the
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ iv west every day of the year. But the sun moves northward for six months and southward for six months and a correc. tion has therefore to be applied for the movement of the sun during the time between the two markings on the circumforence. That is done by adding a third mark on the circumference in the morning next following. It will be found that there is a slight displacement of the prior point. The distance between them is due to the movement of the sun Southward or Northward during the twenty-four hours that have elapsed between the two markings in the morning. The actual correction that is necessary is for the displace: ment between the markings of the morning and evening (i. e.) for about 8 hours. The morning marking therefore is shifted by one-third of the total displacement for one whole day and that is connected with the point for the evening. Another correction for the actual declination of the sun from the Zenith at noon is also mentioned so that the length of the shadow may be corrected to the position of the sun without declination. And the number of angulas by which the length of the shadow is to be diminished on account of declination is also given for various months. According to our text there is no shortening for the months of Vrsabha and Kanya. The names of the months indicates that they are solar months and so Vrsabha is 15th May to 15th June. Therefore at the place where our text has been written the sun is overhead about June first and October first. The sun is overhead the equator in March 22. It travels from tropic of Cancer to tropic of Capricorn, i. e., an angular distance of 47deg in 6 months. Therefore it travels roughly 8 degrees a month. From 22nd March to 1st June it is about 2 months. Therefore the latitude of the place is about 18 North. The lengths by which the shadow has to be shortened for the months in angulas is given as follows: Mesa 4 [2 or 3] Simha Danus *It is clear that the figure has been wrongly stated as 4 in the text. The correct number is 2 or 3. - 4 - 6 -----
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vrsa bha - 0 Kanya - 0 Makara - 8 Mithuna - 3 Tula - 2 Kumba - 6 Kataka - 4 Vrscika - 4 Meena - 4 Mayamatam gives the corrections for every ten days. But it gives nil correction for the period from 10th to the 30th oi Mosa. So in the place where Mayamatam text is written the sun is overhead about the 20th of Mesa. i. e. about 5th May. From 22nd March to 5th May is about 42 days. Therefore the place where Mayamatam has been written is about 2 or 3o further South. It has been customary for Indian astronomers r Indian astronomers to take Ujjain as the centre of their observation. Our authors have evidently taken these astronomical facts from our astronomical treatises. The corrections given in Mayamatam are shown here along with those of our text one below the other for comparison. Mesa Vrsa bha Mithuna Kataka Maya -- 1, 0, 0) 1, 2, 2 3 , 4,4 3, 2, 2 Text -- 2 or 3 3 Simha Kanya Tula Vrscika Maya -- 1, 0, 0, 1, 2, 2 3 , 4, 4 5,6,6 Text - 0 Dhanur Makara Kumba Meena Maya - 7.8,8 7, 6, 6, 5, 4,4 3, 2, 1 Text - 6 8 6 4 These corrections have to be made in both the shadows of the morning and evening. If that is done the line joining them must necessarily be paralled to the line joining the uncorrected points. The purpose of this correc. tion has therefore to be further investigated. MATERIALS The next topic is the gathering of materials. The materials to be gathered are first divided into two. First comes wealth and secondly come the actual materials. The workmen have to be encouraged by money and hy sweet
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ and for village and town planning 27 Angulas; or tho 24 inches unit is used for all purposes. Four cubits make one Dhanur Danda or Yasti. According to our text Danda is of two kinds. The ordinary Danda is equal to a Dhanus. The Raja Danda is twice the ordinary Danda. Raja danda is used for planning villages, towns etc., and ordinary danda for houses. Eight dandas make one rajju. There are two other kinds of Angulas known as matrangula and Dehalabdhangula. Matrangula is the length of the middle parva or mark of the thumb of the owner or of the Sthapati. Dehalabdangula is calculated in the case of temples on the basis of the stature of the principal deity. For tho measurement of village, Mayamata gives further units. 500 Dandas make 1 krasa (2000 cubits) 2 krasas 1 half gavyati (4000 cubits) 2 half gavyutis 1 gavyuti (8000 cubits) 4 gavyutis , 1 Yojana (32000 cubits) The units of area are then mentioned. A square on a length of eight Dhanus or 32 cubits is called a kukanika. It covers therefore an aroa of 256 sq. yds. Four times that is called a Masa. 4 Masas - 1 Vartanaka 5 Vartanakas - 1 Vatika 2 Vatikas - 1 Gramakutum ba The maximum extent of the bigger village is taken as one hundred thousand sq. Dandas, that is four hundred thousand sq. yds. and there are five grades beginning from 20,000 sq. Dandas each increasing by the same extent. One twentieth of the area of the village is called a Kutumba Bhoomi (a family site). The smaller village ranges from 500 sq. Dandas to 20,000 sq. Dandas. Villages are also classified according to population. There are several grades, each grade containing three classes.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ xili Grade Uttama 12,000 7,000 4,000 II. III. IV. Madhyama 10,000 6,000 3,000 700 Adhama 8,000 3,000 2,000 500 1,000 V. Ksudra grama or small village: (1) 432 (2) 324 (3) 216 (4) 108 (5) 80 (6) 64 (7) 32 (8) 24 (9) 16 (10) 12 VI. Hamlet (kuti) 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1. The hamlet with one family is called Eka bhaga grama. In marking the streets the villages having an odd number of Dandas in length or breadth have the streets marked in the middle of a 'pada' or prescribed division @ (for which see later). In villages having an even number of Dandas, the streets are marked along the sutra or the line of demarkation of padas. These two methods should not be mixed up in the same village. The types of villages men. tioned in 'Mayamata' is only 8. Their names are Dandaka, Swastika, Prastara, Prakirnaka, Nandyavarta, Paraga, Padma, Sri Pratistita (Mayamatam chap. 9 vv. 32 to 34). These 8 are more in the nature of type-designs applicable not only to planning of villages but also for planning man. sions etc. They are described with illustrations in the appendix. Among villages those parts containing a larger number of brahmins is called Mangala. Those containing a larger number of ksatriyas and vaisyas is called a Pura. Those containing other castes is called a grama and those containing ascetics is called a Matha. The streets in villages are classified into several kinds. The first is Mangala Vithi which goes round the village in the interior and outskirts in squares. In its centre is the place called Brhma Sthana in which is built a
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ xis tomple or a pitha (altar). The next is Mahapatha or the great thoroughfare. They are straight and run from east to west. Of these the central one is called Brahma Vithi and that is the very centre of the village. The street leading to the opening of the village is called Raja Vithi. It has two subsidiary branches called Upa vithi (small street). Streets across are called Naraca Patha and those opening towards the North are generally short and are called ksudra (small), Argala (chainlink), and Vamana (short). The streets surrounding the mangala portion is called Mangala Vithi. Those surrounding the pura are called Pura Vithi. 'Rathya' is a common name for all. This is the additional information we have from Mayamatam. The measurements of the principal streets of the villages just described are next given in our text. In mandaka the streets are 100 rods by two rods. ( 400 cubits X 8 cubits); for prastara 200 rods by 25 rods (800 cubits X 10 cubits); Buhulika 200 rods by 3 rods (800 cutits X 12 cubits); Paraka 500 rods by 3 rods (2000 cubits x 12 cubits); Caturmukha, Purvamukha and mangala 500 rods by 3 rods ( 2000 cubits X 12 cubits). Viswakarma gramas have a breadth ranging from one to five dandas. Villages intended for the residence for artisans, la bourers and less cultured people are then described. Five types of such villages are described. They are Kheta, Kharvata, Palli, Ghosa and Abhira. Before dealing with these villages an interesting account is given of the origin of the Artisans and craftsmen among Sankirna Jatis or castes of promiscuous origin. It is said that the division into four castes was made by the deities who are in charge of the different worlds, at the request of Narada. As time went on and people were affected by lower impulses, promiscuous marriages ensued resulting in generations unfit for the ordered life and culture of the four castes. Leaders of
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ society then approached the Maharisis who took pity on the generation and compiled treatises on all arts and crafts and taught them the same. Skilled craftsmen, artisans and artists increased in number and each sub-caste has taken to a particular trade. Of the villages, 'Khcta' is a forest village inhabited by hunters and other non-vegetarians. The streets may number from one to ten and the houses are either thatched or built with bricks and tiles. "Kharvata' is a village by the side of a river. It is studded with fruit-bearing trees and woods. The inhabitants are fishermen, cultivators and la bourers. It has a toddy shop and a bazaar. The special mention of toddy shop in this village suggests its general absence in other types of villages. "Palli' adjoins a forest or the slopes of hills. The quarters are very healthy with shady and fruit-bearing trees. The inhabitants for the most part are engaged in breeding cows and horses though there are other castes as well. We have Pallis even today in the Tamil, Telugu and Canarese districts of South India. Tiruchirapalli is on the slopes of a hill. Agastiyampalli adjoins the forest area. Kondapalli is near a konda or a hill. Names ending in Halli in Canarese are also Palli villages, The Ghosa villages as the name suggests a bound in cows and cowherds. Plenty of grazing grounds adjoining a forest or a hill marks the place. Trees of all kinds, paddy fields, tanks and ponds are found in large numbers. Streets are about thirty-two. The fifth type namely Abhira is also a village rich in cows. The soil is fine sand with shrubs of sweet.smelling flowers. There is plenty of grass, cocoanuts, mangoes and other fruit-bearing trees. There is a Kali temple in the west and in the centre is the mansion of the headman of cowherds. Streets are thirty besides sub-streets. Townships and camps where the king has his tempo. rary residence are next dealt with. They are of seven types. Some of the introductory verses of this portion of the text
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ appear to be missing between verses 37 and 38 of chapter VIII. The names of these townships are Nigama, Skandhavara, Dronaka, Kubja, Pattana, Sibira and Vahinimukha. Nigamna Nagara is a fortified town surrounded by forests or protected by a hill-slope. It has battlements and turrets with four gatos and thoroughfares. The streets are forty running east to west, and twenty North to South, all 3 Dandas in width, besides minor streets. In the centre is the king's palace and adjoining it are the residences of officers and municipal servants. It is well guarded by soldiers. There are many bazaar streets and court houses. Skandhalara, the second type is a military station or Contonment where the king takes rest with his army after an engagement. It is situated in the centre of a hill or its side or in the centre of a big forest. It has a single gate and is fortified with strong ramparts. It is closed to the general public. The king's palace, the residence of the commander-in-chief and the soldiers are located in the South. Horses and elephants have their stables in plenty as well as barracks for soldiers riding them. Dronaka contains the king's castle with turrets and battlements in the east. It has four gates or two, and is provided with gardens and fountains. There are fields and farmers, granaries and treasuries within its precincts. Streets running along its length are fifty and those across are ton. A Siva temple adorns the centre of the west. There are mutts and manda pas. All castes have their residences as well as king's officers. Kubja is a fortified town with an extensive area. The king's palace occupies one-tenth of the area and the town is inhabited mainly by merchants; and bazaar streets form the main part of the town. The temple is in the North or in the west and round it are the municipal staff. There are two highways round a bout the town loading to the gato. Streets
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ xvii with double rows of storeyed houses a bound. Kanya Kubja or Kanoj is a name which shows that Viswakarma's text is of all-India application though its adoption is more noticeable in the south. Pattana is a sea-port town or sometimes a hill-side town. The site is selected with special attention to a plentiful supply of drinking water. It is protected by ram. parts and is divided into twelve parts each having 8 streets. One-fourth the space is occupied by the king's palace either in the centre or in the west, and a Durga temple is attached to the palace. It has turrets and a court house. It has many temples in various parts of the town and subsidiary streets as well. The population is over 10,000 and art-galleries well guarded by watches are provided. It is specially laid down that such sea.port towns with all com. forts are essential for every area. All sea-ports throughout India especially in the East coast end in Pattanam. Begin. ning from Kalinga pattanam, we have Visakha pattanam, Masulipattanam, Chennapattanam (Madras) Tirumalarajan pattanam, Nagapattanam, Kavirippumpattanam (the ancient capital of the Cholas), Adirampattanam and Kayal pattanam The presence of these ancient vestiges in greater abundance in East and South of India is easily accounted for by the comparative freedom of this part of the country from foreign invasions. Sibira is an encampment for the kings, his ministers, oommander-in-chief, legal advisers, courtiers and other officers. It is generally a temporary structure but perma. nent encampments are also recommended. It is to be located at the edge of a forest, or the slopes of hills and generally under large shady trees like the banyan. The structures are of wood, granite, metallic plate, tentage or brickwork. The seventh type is Vahinimukha. It is to be located, as the name indicates, at the mouths of a river. It is pro. tectod by a regular fort or by moro ramparts and guarded
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ xviii by soldiers. There is a single gateway strongly built and has a bridge to be crossed with sluice-gates and draw-bridge for entering the gate. It has a hundred main streets with subsidiary ones with all the amenities and requirements of an extensive town where the king might reside. The popu lation is about 12,000 and consists of all castes and professions. CITIES The next chapter deals with the planning of the city. Twenty types of cities are mentioned, namely, Padmanagara Sarvatobhadra, Viswesabhadra, Karmuka, Prastara, Swastika, Caturmukha, Sree Pratistha, Bali Deva, Devapura, Manusapura, Vaijayanta, Puta bhedana, Giri, Jala, Guha, Astamukha, Nandyavarta, and Rajadhani. 1 THE DIVISION OF SITES INTO PADAS OR SQUARES PRESIDED OVER BY DEITIES In every text on Architecture the site of the city is divided into twenty-five parts each associated with a parti cular deity and referred to by that name in describing the situation of various buildings etc. in the city. In this part of the subject our text makes a convenient deviation from the elaborate divisions of sites found in other texts, into 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, etc. parts up to 32x32 or 1024 parts each division assigning particular deities to particular parts. The propitiation of these deities with prescribed offerings is a part of the necessary preliminary to the beginning of construction. The Vastu purusa who is said to be pressed prone to the earth has his several limbs in particular portions of the site, and rules have been laid down both for the propitiation of Vastu purusa and the avoidance of the particular portions of the site associated with particular limbs of his for particular purposes. 1. These names include those of the eight type-designs like Swastika, Nandyavarta which are mentioned in Silpa and allied Sastras. They are described with illustrative charts in the Appendix.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ xix Vastu purusa has a mythological origin!:When Lord Siva killed Andhakasura. after a fierce struggle, the sweat of his brow fell down and from it rose a huge Bhuta as if, filling the three worlds and ready to swallow all beings therein. The Bhuta drank all the blood from the body of Andhaka and yet his hunger was not appeased. He made penance and Lord Siva was pleased with his penance and granted his boon which was that he should have the capacity to swallow all the three worlds. Having got the boon, he fell down on the earth. The Devas, Asuras and Human beings who were alarmed caught this opportunity and they joined in pressing him down sitting in various parts of his body. The Bhuta became helpless and admitted defeat but begged for some provision for his suste nance. He was then granted Lordship over the site of buildings and the offerings at the end of the daily Vaiswadeva or oblations to all Devatas prescribed as a daily duty for the twice-born in the Dharma Sastra, and the offering at the end of all sacrifices. It was also ordained that he should be propitiated along with the Devatas and Asuras over the body before any construction, and in default of such propitiation he may swallow the fruit of the meritorious deeds of the owner or occupier of the building. Vastupuja is therefore imperative for the prosperity of the owner and those that live in the place. The propitiation of deities has been very strictly enjoined both by the Vedas and Agamas, and following them, by all texts on other subjects. The rationale of this provision is a matter for investigation, The Original Cause' of the universe is both the Material and the Agency for the creation of the universe; and the creation consists of the inanimate and the animate. The inanimate has been divided by modern Science into matter and energy and it has been 1. Vide Chap. 226 of Matsya purana.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ XX found latterly that they are transformable into each other. In the animate world we find life and growth, mind and will, understanding and memory, reasoning and judgment, the sense of right and wrong, pity and reverence, conceit and passion, desire and jealousy, likes and dislikes. These are all factors which are inexplicable without postulating, living, thinking, willing and executing power in the 'Original Cause' in addition to the natural forces which satisfactorily account for the inanimate creation. If this is granted it is easy to conceive the possibility of super-human agencies as there are sub-human species in the animate world. Every bit of animate and inanimate creation is so designed by the All-Wise Creator as to subserve each other in the gigantic drama of the universe. The sub-human species execute their ordained functions by sheer instinct without the previlege of volition. The super-human species are of two sorts, the Devas and Asuras, corresponding to the good angels and the fallen angels. The good angels know no deriliction of duty, the fallen angels no obedience. The latter are purified by suffering the worst punishment and then join their original order. The human species have a mixed temper and are taught the way to evolution by teachers created for the purpose, by revelations and also by incarnations. The superhuman beings benefit by the activities of human species in the same way as the human species get the benefit of the activities of the super-human species. azaar: 98ni qizi guara aarifa: 1 3/4aa gafaszej ga antaghuys || devAnbhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH / parasparaM bhAvayantaH zreyaH paramavApsyatha // "Brahma created his progeny and along with them, the methods of worship by sacrifice and instructed his progeny to get whatever they want with the help of those methods
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxi of worship. He said, "propitiate the Devas by worship and let the Devas help you in return and helping each other of you will prosper. These are the words of Sri Krishna in the Bhagavad Gita. 11 The propitiation of Deities as laid down in the Vedas and Agamas is therefore absolutely necessary for the pros. perity of man. A question may now be asked at this stage. What about people who do not know lhe Vedas and Agamas and do not follow them. The simple answer is "the duty cast upon an individual depends upon his gift and his knowledge. A beast for instance is not found fault with for not helping a man in distress. God gives certain gifts to a certain individual according to his previous preparation so that he may use it properly both for his own benefit and for the benefit of others. He is placed in particular surroundings so that he may know his duties according to his power." There are scriptures and religious teachers in every part of the world and it is the duty of man to follow the religion in which he is born and bread. Another answer is also possible:The Devas are propitiated not only by direct worship, oblations and offerings etc., but also by acts of charity to fellow beings wherein the Devas live as so many faculties. The Devas are said to have different manifestations which help them to serve the universe in various ways and get the benefit of the functions of other creations in similar ways, pacatvadhikaraNeSu / adhibhUtaM adhilokaM adhijyotiSaM adhiprajamadhyAtmaM 'The Devas are present in the five bhutas or inanimate nature, in the several worlds, in the several luminaries, in the functions of propagation of species, and in ths other functions of living bodies.' Agni for instance manifests himself as Tejas (fire) in Bhutas, as the earth among the worlds, as the lamp-light to dispel the darkness of moonless nights and covered spaces, as the germinating heat in propagation, as the power of
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxii expression in living beings, and directly as the Deva capable of blessing the worshipper with all gifts. The meanest service that is done to any living being is really an act of worship to deities. 'God fulfils himself in many ways'. Man who benefits by the services of the Devas has to pay his debts to them. How to do it? His own reasoning and judgment are too limited for finding a proper solution. The revealed texts and the teaching of Seers give direct answers. If he does not care for these in his sense of self-sufficiency, the punishment is that he will be deprived of the gifts of volition, reasoning and judgment which he does not use for doing his duty to the rest of the creation from which he derives so much benefit. He is degraded to the level of a beast which has no sense of obligation and has no volition. The propitiation of deities presiding over the several 'padas' or squares into which the site is divided is therefore prescribed as a necessary preliminary to every contruction. The deities are mentioned by name but there are slight differences between the several texts. The majority of the texts practically agree in fixing the number of deities at a maximum of 32 Devatas for the outer squares, Eight deities for the eight quarters and Brahma with four other devatas surrounding him in the centre. Four female deities to be propitiated against evil are placed at the four corners. Where the plots exceed this number of deities more plots than one are assigned for a single deity and the offering to be made for each deity is also prescribed. But our text has simplified the rules in other texts and has advised the division of the site into twenty-five plots for square sites, twenty plots for rectangular sites, sixteen plots for circular sites, eight deities for temple sites, and four deities for human habitations. The deities are all chosen from among those mentioned in other texts. Before going to describe the different kinds of cities, their planning and construction, different kinds of measure
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxiii ments necessary for the purpose are detailed. Measurements are said to be of five kinds. 2, 1. Urdhvamuna (measurement vertically upward) Adhomana (measurement vertically downward) Bhoomimana (measurement of the ground in terms of length, breadth and area) 3. 4. Vartulamana (measurement of the perimeter) 5. Tiryanmana (horizontal lengths corresponding to heights for describing the inclination) Another classification of measurements into three kinds with reference to the aspect of it is also mentioned. The first is measurements by units of Danda. The second is measurement by denoting the fractions or the ratios of parts, The third is the counting of the number of the parts of the construction like the number of pillars on each side, number of doorways, number of compartments, number of storeys and number of windows. The words with a technical significance and those indicative of numbers are then mentioned. For instance the site or the beginning of design is denoted by the word janma (origin), Bhu (earth), Bhoomi (floor ground), Dhara (the support), jagati (world), Vasundhara (the mother of wealth) Medini (earth), Vipula (the extensive one) ksama (the patient one) etc. etc. Pillars are denoted by the words, Pada, Anghri, Carana etc., all denoting foot, The artistic patterns in pillars, pedastals, founda. tions, steps etc., are severally called by the names Ksepana, Pattika, Patta, Padma, Karna, Vajana, Kandhara, Kumuda, Kumbha, Kila, Makara, Pratima, Antarita, Alinga, Sopana, Pratiwajana, Kampa, Ksudrakampa etc. The number one is denoted by the words Candra, Indu, Vidhu, Sudhamsu, Nisapati and Kalapati and other
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxiv words meaning the moon; Bhu, Bhoomi, Acala. Vipula, Viswambhara, Dharitri, Medini, Ksoni, and other words meaning the earth; and Nayaka, Adhipathi, Yajamana, Sarvabhauma, Cakravarti and other words denoting solo mastery. A convention connecting the particular Devatas pre. siding over the Padas or squares of the sites, with particular numbers is then mentioned. Siirya presides over the number 1. Bhallata Deva over number 2 which is denoted by words indicating ? such as Locana Nayana, Notra, Drsti and other words meaning the eyes; Aswins (twins), Paksa (the two halves of the month), Buhu, Kara etc. meaning the hands. The number 3 is presided over by Miga Deva and is denoted by words indicating 3 such as Guna (Satva, Rajas and Tamas), Kala (past, present and future ), Pavaka (Gurhapatya, Ahavaniya and Daksinagni), Loka and Bhuvana (Bhuh Bhuvah Suvah ) etc. The number 4 is presided over by Puspa Deva and is indicated by words meaning 4. Srutis (the Vedas) Samudra (the oceans in the four quarters ), Varnal ( the four basic colours used in painting namely, white, yellow, red and blue) Dik (the four quarters ) Yuga (the four yugas ) etc. Number 5 is presided over by Pavana Deva and is denoted by words like Prana ( five-fold Vayu that supply the physical energy), Bhuta (the five elements ), Sayaka (the five arrows of Cupid ), Indriya (the five senses ), Mukha (the five faces of Siva ) etc. 1. In our Silpa Sastra the colours used for painting are four. But each has four shades. The total number of shades is therefore 16 and each shade is represented by the material used whioh are generally inorganic, for instance, there are four whites, white lend, oaloined oister, caloined conch, eto. For details see the last ohapter of Citra. karma Sastra by Brahma and Saraswathi whion are preserved in Saraswati Mahal Library, Tanjore,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXV The number 6 is presided over by Vastu Natha and is denoted by words like Arivarga (the six internal enemies, Kama, Krodha, Lobha, Moha, Mada, Matsarya), Satru (the sixth house in a horoscope indicating enemies), Rutu (the six seasons), Anga (the six Aigas of Vedas and in the Natya Sastra), Rasa (the six tastes) etc. The number 7 is presided over by Kumara Deva and is denoted by Saila (the seven principal mountains ), Rishi (the seven Rishis), Dhatu (the seven physical constituents), Chandas (the seven meters), Vara (the seven days of the week). The number 8 is presided over by Pa su Natha and it is denoted by Vasu (the eight Vasus, a section of Devas), Naga or Varana (the eight elephants of the quarters), Siddhi (the eight super-human powers), Sampat (the eight Laksmis), Sukha (the eight modes of enjoyment of land called Asta bhoga etc.). The number 9 is presided over by Sasi Deva and is denoted by the nine grahas' [planets including the nodes], Nidhi [the nine inexhaustible sources of wealth], Randhra and Dwara [the nine physical orifices], Devalaya [the nine parts of a temple] etc. The number 10 is presided over by Bhrga Raja and is denoted by words like Avatara, Angula [fingers], Dik [quarters including above and below], Pankti, [the meter having 10 syllables], mukhya [the chief of ten]. These are given by way of illustration. The different types of cities are then described 1 1. The portions of the site used for particular purposes in the planning of cities are indicated by the deities pertaining to them. The names of the deities in the several plots of the sites are given hereunder for easy reference. The following is the assignment of the plots or the padas for the Devatas in village, town or oity planning according to our text, beginning from the North-east corner: 6. iv
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ *xvi 0. sq. Mesa Padmanagara :- The site of this city is square and level and is situated on the banks of a river flowing throughout the year. Its length is 2000 Raja dandas and it has four gates with turrets. The Raja Vithi which leads to the gate is connected with the road leading to the neighbouring territory. Streets with storeyed houses on both sides number 200 besides subsidiary ones. The quarters for the brahmins are situated in the plots assigned to Isana and Bhudhara. Bazaars and halls intended for various purposes are to be Square Rectangular Circular Outer squares 0. sq. 1. Akasa Akasa Akasa 2. Pavana Pavana Mesa 3. Mitra Gandharva 4. Vanhi Gandharva Danta 5. Mesa Dantaka Roga Puspaka Roga Sosa 7. Dauvarika Sosa Kinnara 8. Gandharva Kinnara Bhaskara 9. Sugriva Bhaskara Bhudhara 10. Dantaka Bhudhara Meena 11. Roga Puspaka Soma 12. Sosa Bhujanga Dau varika 13. Bhujanga Savitra Inner square 14. Kinnara Ravi Mitra 15. Bhaskara Inner square Vanbi 16. Isana Sasi Isa Inner squares Bhallata Jayanta 17. Bhudbara Vanhi 18. Rudra Mitra 19. Bhsmga Dauvarika 20. Meena Sugriva 21. Soma 22. Apa 23. Vivasvan 24. Savitra Centre 25. Vabava
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ located according to convenience in various parts of tho city. In the plot assigned to Rudra is to be built a templo with the tower. The residents are of various yogations and it is provided with a temple for the guardian Deity of the city, The next typo is called 'Barvatobhadra. It is sur. rounded by a mote and the extent of the site is the same as that of Padmanagara. The gates and the main thoroughfares aro likewise similar. But there are no subsidiary streets or lanes in this city. The streets are parallel and are 500 in number. Of this type of cities there are two kinds. One has the king's residence as its centre of attraction. The other has a temple as its centre. The residential quarters of brahmins and ksatriyas are to be located in the plots pertaining to Bhudhara, Rudra, Bhanga, Meena and Soma ; and the buildings for courts, colleges and art. galleries and other amenities are also to bo built in the same part. The other plots are to be allotted for people of other professions. Viswesabhadra is the next type. The site is oither square or rectangular. The area is divided into ten parts of which two are allotted for the Siva temple surrounded by three concentio streets protected by walls and adorned by high to wors. The city has four big streets and temples in various parts. It has a well-guardod palace for the king. Among the residents the brahmins are in a majority. Karmukanagara is the next type. It is of the shape of a bow. It is fortified and situated on the banks of a river or in the sea.coast. It is a bout 1000 dandas long with a single gateway and a turret, situated in the North. The king's palace is built in the centre or at the bank of the river and is well guarded. Men of wealth have their man. sions in the city and the streets with storeyed houses on both sides are six dandas in breadth. It is studded with
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxviii bazaar streets and merchants' guilds. Men of all professions live there including pilots, sailors and boatmen. Prastaranagara is the fifth variety. It is planned like the prastara grama described already. The special features of this city are a strong fort with inner and outer gates and an extent of 500 Dandas in length and breadth. The palace is in the centre and the temple in the West. Streets 100 in number have double rows of houses except the last one, besides subsidiary streets and lanes. There are bazaar streets and court houses and it has a mixed population of which brahmins form a small minority. In the sixth variety called Swastika, the site is circular in shape and is situated on the banks of a river, the foot of a hill or the sea-coast. It is fortified with a rampart and a mote. The centre is left open being dedicated to Vastu Natha or it is occupied by the palace or the courts. The main streets start from the centre towards the eight points of the compass. The breadth of the streets and the houses are naturally bigger and bigger at the further ends. 1 here are also streets from East to West and South to North. The length of the streets is from 300 to 400 Rajadandas. The temple is built in the Northern part and the palace may be built in the South-Eastern corner; and in the North-Eastern corner may be built either the palace or the state officers' quarters. The houses of men of various vocations are to be built in the ten plots from Akasa to Meena. The quarters of potters, barbers, washermen etc., are situated on the border of the rampart. The width of the streets varies as follows. The circular streets are 2 Rajadandas in width i. e. 24 feet. Those ending at the corners 3 Rajadandas; East to West and North to South Streets, 4 Rajadandas. The seventh type is Caturmukha Nagara. The size of this type is half or one-fourth that of Sarvatobadra type. 1. New Delhi is built of this pattern with Connaught Circle at the centre.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxix There is neither a palace nor a fort nor a tower. There are four openings to the city. Streets with double rows of houses and subsidiary streets are each 100 in number besides lanes. The Siva temple is in the centre surrounded by ramparts. There are assembly halls and other amenities and many tanks. The important streets are situated around the temple one outside the other. In twelve of these streets reside brahmins. In Savitra and Meena reside the state-servants. From Akasa to Isa reside merchants, bankers and landowners. The bazaars occupy the spaces between them. Grain shops are in the East. Gold and silverware, in the South. The cloth shops are in the West, and flowers and perfumery on the North. The population is about ten thousand. The eighth type is known as Sri Pratisthita for the reason that the Goddess of Laksmi and other Devis are installed as the principal deities. The site is circular or is a square and it is chosen with due regard to the choice taste of the soil. Its length or diameter is 500 Rajadandas. It has gates with towers both in the East and the West. It has a regular fortification or is protected by ramparts. The site is divided into 4 equal parts. Each quarter of the city has 32 streets with double rows of houses and the principal streets are double the number. The temple of Lakshmi and other Devis are situated in the centre, surrounded by Prakaras and provided with tanks, pillared halls, gardens, and ornamented with towers at the entrance. The temple faces the East. Round the temple is the residence of brahmins. The king's palace is in the West. Merchants live in harmyas' (mansions built high over the first floor) in the Northern part of the city near the palace. In the south live the other castes in Salas many compartments). (houses containing The tenth type is the 'Pura'. This is a well-guarded city in the midst of a forest or at the foot of a hill with plenty of water supply and numerous gardens and other
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXX amenities. Its length and breadth is 1000 Dandas. The principal thoroughfare runs from East to West. The site is divided into four equal parts and in the centre is the king's palace which is well fortified and guarded. In the West is the temple surrounded by walls. In the east live craftsmen like weavers, goldsmiths, blacksmiths and others. In the south live the merchants and labourers. The residence of the brahmins, kshatriyas and well-to-do merchants is in the West. In the North are the buildings for courts and halls for many purposes and the residence of state officials. The eleventh type is Devanagara. This city is one in which installed deities have been in existence from eons past and their situation is generally on the banks of rivers, edges of forests, or the tops of hills. It is marked by ancient temples and mansions some of them dilapidated. Sweet mango, Jack, and other fruit-bearing trees, banyans, and other shade-giving trees, cows grazing about in many places and Garudas having their abode also mark the place, the deciding factor being a Swayambhu Sivalinga (one that has sprung up of itself). Constructions in this city need not follow the rules regarding the quarters, nor are the preliminary propitiation of deities necessary. Suitable sites are to be selected and constructions commenced forthwith. The city therefore grows in accordance with the wishes of the kings. The city has residential quarters for all castes, and storeyed mansions for the king. It has courts and halls and it is fortified or provided with strong walls. The deities installed in that city in ancient days ought never to be disturbed but renovations of the temples are to be carried out every now and then. The twelfth type called Manusa Nagara is a city built by the king or wealthy gentlemen at their own cost and dedicated to the public as a piece of public service. The site chosen for this purpose is of length 300 Raja Dandas. The city opens out at the East and has the Siva temple at the West. The palace if constructed is also in the West.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxxi streets are 200 in number. The Canopied halls and emporiums abound. Men of all castes have their residence in the city. There are many free boarding houses. The population is about 6,000. The city has many sacrificial posts and Vedic scholars well-versed in the performance of sacrifices. Temples for Ganapati and other deities are built at all the eight quarters of the city. The thirteenth type is called Vaijayanta Nagara. It is situated at the sea-coast, the bank of a river or at the edge of a forest. The site is a square of side 1000 Raja Dandas. The city is divided into 8 parts surrounding the king's palace in the centre protected by walls and wellguarded by a garrison. The city has four gates. The king's relations reside in the east as well as ministers, commanders and state officials. The potters and like craftsman are assigned to the South-East portion. In the South reside merchants and land-owners as well as bankers and jewellers. Goldsmiths and other smiths live in the North-West; and in the West reside others including labourers. Bazaars dealing in all commodities are also to be found there. In the South-West are artists and artisans, and in the North is the residence of brahmins and educational institutions. In the same locality is built the temple with towers. The state officials live in the North-East. Thus are alloted the eight parts of the city. The fourteenth type is Putabhedana Nagara. In some places there are sites found naturally formed with the contour of a Conch. Such sites are chosen for this type of city. They are generally found on the banks of rivers, at the edge of a forest, the foot of a hill, or in the midst of rice-fields. In the elevated parts of the sites are to be built the temple and the palace. Lower portions of the city are to be assigned for the residence of subjects. If a level plot of sufficient size should be available in the site, the main part of the city may be planned with fortifications, in a square
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxxii part with five or three concentric walls. The palace is to be ornamented with all artistic features and either fortified or well guarded by ramparts and soldiers. Streets with double rows 32 in number are planned within Prakaras or enclosures. The principal thoroughfare is double or triple the width of streets. The situation of the several constructions in the city is ordered as in other cities. Th, fifteenth type is Girinagara. This is specially constructed as a place of safe resort unapproachable by enemies. The site is the top of a hill, not very high. The hill is surrounded by a deep mote. The city is well protected by ramparts and armed soldiery. Ministers, commanders, soldiers and state officials have their houses in the city, numbering about 2000. The sixteenth type is the Jalanarara. This is a city in the midst of a lake or in the midst of a big river. It is either fortified or protected by rain parts or a site surrounded by forests is chosen, or in the midst of a lake etc. The king's palace is constructed in the middle as a storeyed building. The streets are formed as in Mandaka grama either within the city or in a suberb by its side with all the adjuncts of a city like temple, courts etc., and all castes live in the city. The seventeenth type is Guha nagara. This city is constructed within a cave, leading upward, downward or horizontally or in intermediate directions. A king's palace is constructed in the city or only an arsenal or a treasury or a cantonment alone is built. Within the site which is made level are planned streets in the East and West ten in number; and in the North and South 20, besides subsidiary streets. In the east is built a temple with a tower. In tho centre are the bazaars, and the courts are in the west, or the city proper is constructed by the side of the cave, tho suburb being easily made accessible to people far and near. The eighteenth type is Astamukha nagara. This city is built in a site circular in shape either in the midst of a
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxxii forest or the side of a hill. The city is surrounded by deep motes and well-guarded by soldiers. Eight gateways are provided in the eight directions of the compass. The East West, South and North gates are built in the squares pre. sided over by Akasa, Dantaka, Kinnara and Meena and are of larger dimensions than those in the other four corners. The gateways are to be constructed with all the features of the lower part of the Gopura. A citadel is to be built within the fort with streets. The location of the citadel is in the squares of Mitra etc., and the plan of the citadel is of the Sarvatobhadra style. The king's palace is in its centre. The streets in the four main directions lead to the centre, and the residences of the various craftsmen and state servants are assigned to the several portions as follows. Washerman etc., in Dantaka, smiths in Kinnara, painters in Meena, state servants in Akasa, halls for the use of the kings in Dauvarika, bazaars in Masa and Gandharva, the residence of brahmins in Bhudhara and Bhaskara etc. The nineteenth type is called Nandyuvarta. The site is a square of side exceeding 1000 Dandas, situated in the sea-coast. The city is surrounded by a series of motes formed in a serpant-like formation. Four principal gates are built in four corners. The gate at the South-east corner faces south, that at the Sout-west faces west. The Northwest gate faces north and North-east faces east. Within the constructions forming the gateways are to be built big halls with or without pillars and connected with the streets with double rows of houses. The street which begins in the South-east has its outlet in North-west. Streets begin. ning in the South-west have their openings in the North-east. The form of lay out of the streets must conform to the shape called Nandyavarta i. o., beginning in the South east, the street goes some distanco northward then turns westward for a good distance and then goes northward and opens out near the gate in the North-western corner. The streets in each quarter with double rows of houses may be according S. V
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ xxxiv to the space available 3, 5, or 7 and the subsidiary streets as many as possible. The courts are situated as near as possible to these streets. In the West is to be built the temple of Daksinamoorty. In the North is the king's palace. The residence of others is provided for as in other cities. The population is over a lac including emigrants from other countries. Rajachani is the twentieth type. This is the capital city of an Emperor noted for his just rule, patronage and benevolence. It is situated on the sea-coast or on the banks of a river. The site has a length upto 3000 Dandas. It is surrounded by a regular fort or the fortification is confined to the palace. The gateways open out both in the North and in the South. The palace occupies the portion of Savitra. Flags and victory pillars adorn the palace which is wellguarded by an army. Tributory princes, ministers and commanders have their residence in the Savitra itself. The Treasury, banks and bankers, and merchant princes have their residence in the Vusava quarter. In the Vivaswin and Apa quarters are temples dedicated to Ganapathi, Surya, Saniswara, Nandi, Visudeva, Laksmi and other Devis, They are all ornamented with stately towers, prukurus, and reservoirs. The residence of brahmins is provided for in the same quarters. In tho Soma quarter live the king's relatives, other Ksatriyas and Vaisyas. La bourers live in Bhrnga raja quarter. Smiths are allotted the Rudra and Bhudhara portion wherein also are situated bazaars for various wares. Halls and galleries for educational pur. poses; courts, arts and crafts, theatres and art gallaries are constructed in the city. Hauricrafts like pottery are assigned the Pavana portion. Those handling musical instruments are given residence in Mitra portion. Actors live in Agni portion ; Dancers in Mosa portion. Fishermen live in Puspaka. Workmen in leather !:ave their residence in Dauvarika. Feeding houses are arranged in every eighth part of the city or they are built in the Gandharva quarter.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXXV The pleasure gardens are located in Sugriva portion and liquor shops in Dantaka. Officiating priests are given residence in Roga portion and the tower for having a view of the city is built in Sosa part. These towers have generally 12 storeys with openings and protectives for having a convenient view of the city. The stables for elephants and horses are assigned to Bhujanga and Kinnara portions. The pilgrim's residence is provided for in Bhuskara portion. Recreation clubs are provided for in the iscina portion. The technical terms for rulers residing in particular types of cities are: Narendra in Padmanagara Maharaja in Sarvatobhadra Astragruha in Prastara Pattabhak in Sri Pratista Yuvarija in Pura Mundalika in Astamukha Sirva bhauma in Rujadhani Ornamental structures for towers, ramparts, motes, and constructions for strengthening gates and sluice gates are to be added for all places as required. Battlements for placing guns and enclosures for the artillery men remaining in safe hiding and other devices are to be provided for all cities. The temple of Vinciyaka big or small must always be built at the entrance of the city to ward off all obstacles. The lanes are generally to be two Dandas in breadth and streets four, six or eight Dandas- The king's highway and bazaar streets must be six Dandas in width. Vacant spaces at the end of streets and between structures that are of triangular or irregular shape are called by the name Naraca and they are also classified into Deva, Manusa, Paisaca and Riksasa. These places are left vacant as they are. But some authorities allow these grounds to be used for cattle or for putting up small huts, but the better opinion is the first.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxxvi RULES FOR CONSTRUCTING HOUSES. In constructing houses the following rules have to be observed. Houses should not faco the openings of the streets or towers. They should not be built on uneven ground. The site should not be chosen if it makes an angle and breaks a continuity of the street line. The construction should not also make a sudden departure in height from the neighbouring structures. There should be tanks, and parks should be formed in every locality as space is available. The burning ground is to be set apart in the North-east corner or in the North or the South, where sacred rivers flow by the side, and their banks are to be chosen for the purpose. Care must be taken that the smoke from the burning ground doos not reach the residential quarters of the city proximity. Ant hills and snake holes are to be avoided for the purpose, nor should the site be chosen in the midst of wooded ground. The ground must also be neither too high nor too low. The residence of the watchmen of burning ground is to be located in the North-east or North-west. Grazing grounds, thrashing grounds, and ground for oil mills should be provided wherever required and grounds for shandy or weekly markets. Suitable sites for conferences of learned men for the display of magicians' tricks and feats of strength should also be provided. All conceivable amenities have to be provided by skilful craftsmen and town-planning architect. FORTS In the tenth chapter the construction of forts is des. cribed. Forts are 12 kinds according to the site chosen. The first is Hill fort. The second is protected by forests. Underground passages are provided for this class of forts. The third type is either in the midst of the sea or large rivers. The fourth is the fort in the desert country. Fifth is a natural fort i. e., a place in which formations like ram. parts have been formed by nature. It is called Daivata fort. The next three types are built on the banks of rivers
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXX vii or at the sea-coast. They are provided either with a single gate, two gates or four gates as safety will allow. The ninth is called the tortoise fort. It is generally intended as a trap for the enemy. The site is either the middle of a forest or the foot of a hill. It is provided with concealed approaches and spring traps work by concealed machinery. Five or six ramparts protect the place and it is studded with concealed marshes and mire. This type of fort is generally constructed at short notice to entrap the enemy and is demolished soon aftor. The tenth is a well-defended place of safety for temporary rest in the midst of a fierce battle. The eleventh is a well-provided fort with strong defence in unapproachable ground either in the midst of a forest, a hill or other place with natural defence. It has but a single gate and is protected by a series of a dozen Prikurcis (walled enclosures). There are struc. tures in the walls for sounding the alarm when necessary. Such structures are known as Karanas (the ears of the fort). Gates within gates with double latches protect the place and the fort is well provided with all provisions for a long seige. The twelfth type is called War fort. It is specially intended as a place of safety from which to attack the enemy and it has all structures for offence and defence with various weapons. Hidden pathways, and underground passages with stair cases a bound. It is sometimes allowed to be used by citizens for residence or cleared of them at the king's pleasure. The next subject dealt with is Prasada or Mansion. It includes the mansion for Deities, and those for kings, in other words, temples and palaces. Temples : - Temple sites are generally rectangular but if it is in the centre of the city it is a square. Tho dimensions are generally 4:8, 4:7, 4:6 or 4:5. The breadth is usually 50 Dandas while the length is anything from 50 to 100. But in special cases, the broadth may be increased S. VI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ xsxviii from 100 to 800 dandas but not more. The dimensions are often determined by the height of the principal Deity which determines, in turn, the Garbhaglha, Purvamandapa, Bhadramandapa, Dhwajastambha, Bali Peetha and Prakara and hence the total site. The doorway :- A cryptic rule is laid down for all doorways. It runs as follows :- The dimension of a doorway is either 3 padas of a danda or $ a danda or a full danda. This dimension is successively increased by a pada for bigger door ways'. The commentator finds it difficult to reconcile this statement with other texts and he has therefore given the general and special rules as per other texts liko Vandi lastu Sastra'. The general rule is that the danda is divided into 6 parts and each part is called a 'pada'. If tho width of the door way is 3 padas, the height is 6 padas. Views other than this general view are sought to be read into the text. Here the commentator does not succeed. At the en he gives the rule as observed in practice for door ways of temples up to 12 door ways. This maximum number occurs in temples or palaces with 7 prakaras. They are as follows: No. of doorway 1st doorway Width 3 padas Height 6 padas 2nd 3rd 4th 5th 6th 7th 8th Oth 10th 11th 12th These figures are also adopted for bigger doorways in which the pada is taken to be 1/6 of rajadanda which is
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxxix equal to 2 ordinary dandas. Such padas are called 'maha. padas'. In every habitat whether a temple palace or even an ordinary house, there must be at least 5 doorways. This rule is sometimes taken to mean also that in a 'garbhagraha' or 'holy of holies', the number of door ways should be 5. This the commentator adds is desirable whenever it is possi. ble! The text however allows 1, 2, 3, or 4 doorways also. Temples shall generally have gopuras1 or towers over the gates. The temple proper must have a grand basement (adhisthana) and it should generally face east. The kitchen shall be in the quarter of Gandharva or Agni and yagasala for performing Homas in the Bhallata or Danta quarter. The Kalyana Mandapa is built in the portion called Roga or Vanhi and the temple of the principal Devis is built in Mitra or Sosa. The surrounding deities are assigned to the Bhaskara and shadhara plots. The hall for keeping articles of all kinds is built in Bhujanga, and next to it are arranged the garden and the tank. The holy of holies is to be either in Mitra or Daurara or it may be in the centre of the site. The principal deity in a Visnu temple may be one of the well-known forms of the Avatars or those called Sridhara Janardhana, Acyuta, Narayana, Madhava, Govinda, Anantasayana etc. The deity may be in standing, sitting or lying posture. In Siva temples the forms of Vrsa bharudha. Nata 1. The word 'go-pura' is derived from 'go' a direction and Pr = to protect or fill ( 9 - 9159 qui:). The gopuras are so called because they protect the 4 quarters of the temple or city. A Vimana is sometimes built like a gopura in outside appearance. But the distinction is easily noticed. The Vimana is hollow and is built over the holy of holies and it has no series of floors whereas a gopura is built over the gateway and has a series of floors. The central tower in the Big Temple of Tanjore is a Vimana and is hollow upto the top. 2. The description of these forms is to be found in the texts relating to Soulpture' such as Sakaladhikara of Agastya, Citra karma Sastra of Brahma and of Sarasvati, Kasyapiya and Agamas.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ raja, Daksinamurthy, Candrasekhara, Pasunayaka, Linedd. bhava, etc. are to be placed. The special deities of local tradition shall also find place in the temple. The shape of the holy of holies shall follow the shape of the site of the temple either a square or a rectangle or other form. The dimensions shall be 2 Dandas or 4 and may be increased to 14 dandas. It may contain a series of platforms each higher than the other or a flight of steps. It shall be provided with strong doors and double latches. Its height may be 10 cubits or more and it shall be covered with a canopy or Vimana ornamented by small turrets and apartment-like construc. tions. The central shrine may have a single enclosure or it may have more. Mandapas in front with 100 pillars and 1000 pillars may be added as also special Manda pas for monthly and yearly festivals and for other purposes. Series of halls with passages shall also be constructed in appropriate places. PALACES Next we come to palaces. This may be constructed either in the centre of the city or at the place assigned for it in particular types of cities. The form of the site is best chosen as a square. But rectangular sites are also allowed. The dimension may be anything from 50 to 500 dandas or it may be 1/8 or 1/16 of the entire area of the city. The several buildings shall usually have storeys, and special halls on the 1st and 2nd floor called Candra Salas shall also be constructed. The palace may have a single gate or 2 or 4. The ministers' residence shall be in the quarter called Vanhi and of the commander-in-chief in Akusa either inside or outside the first enclosure along with the residence of the Purohita. The court of Justice shall be in the second or third enclosure in Bhadhara or Rudra quarter, The private temple of the king shall be in asana and the treasury in the Suvitra quarter, the arsenal in the Mitra quarter and in the centre the residence of the king with storeys up to nine, beautified by turrets and provided with
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ xli good ventilation. The style of construction and ornamenta. tion may be in one of the seven well-known provincial styles. Pancali, Magadhi, Souraseni, Vangi, Kosali, Kalingi, and Draridi. The banqueting hall shall be built in Soma or Dantaka quarter. The recreation ground shall be in the Kinnara or Bhaskara quarter and by its side the pleasure garden. The stall for state-elephants and the stables for state horses shall be in the Gandharva or Puspaka quarters and doctors and other personal attendants shall reside in the Bhrigaraja quarter. The fortification of palace is next dealt with. The fort must enclose the palace at a distance of 4 to 5 Dandas, and the intervening space between the palace rampart and the enclosure either vacant or built over. The enclosure shall be surrounded by a deep mote 4 to 10 dandas in width and twice as deep protected by walls. The moat shall be connected with the outlet of rain waters of the city. At the eight quarters shall be built hollow towers fitted with guns and quarters for soldiers. The gateways to the fort may be one or two and a draw-bridge shall be provided for crossing the moat. The doors of the gate shall be secured by double latches. The gateways shall be surmounted by towers with constructions on either side for the weapons of guards. The ramparts shall have small abutting turrets to ward off enemies, cylindrical hollow towers in several places both for strength and for ambush. There shall always be buttresses for the ramparts to make them strong and impregnable. THE MANSION The details of mansion for kings and nobles are next dealt with. They are classified into 3 kinds according to the spaciousness and elaborateness of structure. The simplest is called Bhavana. The next bigger is called Harmya and the biggest is called Prasada. It is to be remembered that the word Prasada is also used as a common name for a
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlii temple and a palace and that they are severally called Dava Prasadas and Nipa Prasadas. The text in this chapter has in some places misplaced slakas. The commentator has noticed this feature. But he is not sure whether the arrangement is a slip of the scribe or a deliberate plan of the author. It may be noticed in pass. ing that this attitude which is our traditional attitude towards our texts is the most salutory one and differs from the presumption which is readily made of interpolations by modern historians. The commentary follows the logical order and describes the three classes of mansions one by ong. A mansion must have a minimum width of 12 Raja. dandas and should not exceed 100 Rajadandas. Above 100 is allowed for temples only. The simplest, namely, the 'Bhavana' has no storeys. The minimum site of a Bhavana is a square of side 12 Raja dandas. In describing the construction a central square of reference with a slightly raised plat. form called Vedi is mentioned. This central square is prescribed for all constructions whether it is a mansion, a theatre or a temple and they are respectively called lastu Vedi, Raiiga Vedi and Deva. Vedi. All measurements are taken from this central square as a point of reference. In the case of mansions, the Vastu Vedi shall be from 6 to 10 raja dandas. In the site of this Vedi shall be built a big hall called Mahasala. In front and back of this Sala shall be huilt smaller halls of or of the dimension of the central hall. The halls shall have door ways on four sides or two On either side shall be built wings of the central hall of higher level with flight of steps leading to them or the wings may be mere platforms in the form of a verandah. Rooms shall be constructed at the four corners in between the halls to serve as store-room or as dinner.halls or bed-rooms. The central hall may be used as a drawing room or for marriage and other festivities. In the second type namely Harmya, the central ball may be of the same dimensions as that of the first type or
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ xliii bigger in size. This hall shall be beautified by ornamental structures and it may have 3 to 5 storeys. The construction in each floor shall be strengthened by platforms or verandahs attached to the walls. There shall be on either side or in front or back, halls for other purposes like marriage festivities. The top of buildings on each floor shall be surmounted by a canopy and a kalasa. There shall be openings for drainage of rain water from every part of the building at suitable places. In the third or the most elaborate building, the central hall may be still bigger than that of the second and it shall he surrounded on the sides by smaller buildings of half the size provided with doorways and arrangement for drainage ventilation between the halls. The upper floors may have by their sides, storeys with flat roofs (Khanda Harmya). The opening for drainage of rain water may be in the form of a central courtyard 5 ra ja dandas in breadth and upto 12 raja dandas in length. If the prusada has not storeys with flat roofs at the sides it is called Ksudra Prasada (small prasada). THE FRONTAGE OF PALACES The portico in front of palaces shall generally be all open hall with donie and pillars or a closed hall with flat roof. It shall be furnished with cushioned seats, mirrors, hangings, pictures and paintings. It may face any direc. tion but particular directions are said to bestow particular benefits to the king. The pillars may be either of brickwork or of wood. The arrangement of pillars is ela borately dealt with and their position indicated for various numbers of pillars from 4 to 16. Sketches have been given by the commentator to indicate all the possible arrangements of pillars. Courts of justice attached to seats of Government central and provincial are next dealt with. Along with that is described the Sabha or the sanotified place for observing
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ xliv vows and penances by the king, queen etc. The court-house is looked upon as the embodiment of all deities and of all powers and the promoter of general prosperity. It is to be presided over by the king, possessed of all noble qualities and shrewdness and stability of judgment; and the minister and the preceptor also take part in the proceedings. The building must have an even surface and it must have all the various adjuncts and must also have the principal deities installed in it. It must have seats for advocates and for state-guests. It may be a hall with walls and doorways or it may be like a hall of audience and the form may be either a square or circular. The mofussil court may have a treasury attached to it and it must have special seats provided for the occasional visits of the emperor, the heir apparent and neighbouring rulers. The metropolitan courthouse shall be 12 dandas in dimension and the hall in front and subsidiary halls may have half the breadth. Its forms may also be like those of moffusil court, with this difference that the metropolitan court may generally have three floors. The basement shall be as grand as possible and the steps leading to the dais a bout 32 in number. The dais and the hall shall have ornamented pillars so arranged as to enhance the grandeur and solemnity of the court of justice. The building shall have a canopy and the arrangement of pillars may be in one of the forms consisting of 48, 32 or 24 detailed in the text. The frontage of the court house must have an orna. mented arch (a Torana). Thrones are next dealt with. Seven types are dos. cribed namely Simhasana, Bhadrasana, Kurmasana, Vira. sana, Manasana, Vijayasana, and Paryankasana. Thrones shall have ornamented rests for the hand and must have a prabhavali or an ornamented semi-circle surmounted by a crown; or the prabha may be built at the back. It must have silken cushions and set with gems and plated with silver and gold. There shall be two platforms at the side one for placing the crown and other for placing the sword.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlv Court houses in general where justice is administered by a sabha or assembly of learned lawyers is next described. These sabhas are of three kinds. Sadharana Sabha, Mukhya Sabha and Pradhana Sabha. In the Sadharana Sabha a deity is supposed to preside over the assembly. In the Mukhya sabha a portrait of the king is installed at the presidential seat. In the third Pradhana Sabha, the king personally presides over it. In other words, in villages, the idol of the patron deity of the villagers adorns the presidential seat. In towns the portrait of the king is used and in the capital the king himself presides. The next chapter relates to treasury. In this chapter a list of the more important authorities relied on by the author is given. They are 1. Agastya 2. Nandi 3. Narada 4. Brhaspati 5. Timyaloka 6. Kasyapa 7. Loka Darsaka 8. Katyayana 9. Marichi 10. Citra Toyaka 11. Palakapya 12. Pundarika 13. Dirghadarsi 14 Punarvasu and 15. Yogasara Of these Agastya, Narada and Kasyapa are the only authorities whose works are now available. Nandi who is mentioned more than once in the text appears to have been very popular and may be available if a diligent search is made. It is worthy of note that Maya Matam and Mana Sara which now exists in all entirety are not referred to in this list though they are mentioned in other contexts in this treatise. They represent evidently either different schools or later schools. Treasuries either central or Provincial:- The former is built within the king's palace and the latter in a special structure. They shall be protected by seven enclosures. Deities relating to wealth are installed and there shall be a vault for safe deposit. They shall be guarded by armed soldiers and the front hall shall have the emblem of a sword. The next chapter deals with the Zenana and the varied kinds of windows suitable for Zenanas such that there may S. vii
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlvi be ventilation and view from inside but no visibility from outside. The designs for such windows are detailed under 9 heads. Padmapatra (Lotus petal), Ga ja Netra (elephant's eye), Chata (the lion's mane). Dhenu Pada (the cow's hoof) Mrgi Netra (the antilope's eye) Paruvatam (the dove) Suka Nasa (the parrot's beak), Bahurandhra (thousand holed) Turagasya (the horse's mouth). The arsenal is next dealth with. The site of the arsenal shall be either in the centre of the palace or near the courts of justice. In this chapter the various weapons are listed. The Risis who have taught their uses and the use of mystic weapons, and mystic syllables are also mentioned and the king is advised to visit the arsenal everyday, have a darsan of the weapons, contemplate the presiding deities and the Maharisis who bave taught their use and also worship them with usual offerings. Next is described the construction of Libraries. They shall consist of number of enclosures with a central platform for Vedic works, and there shall be a seat for the preceptor. The library may have a number of storeys and a reading hall shall be attached to the library. Next is dealt with the banqueting hall. It shall consist of a central hall with additional halls on all sides. Seats shall be provided for guests of all sorts facing eastward for students, northward for the worship of Devas and Pitss and eastward again for women. Bed-rooms are next dealt with. They shall be built in the front portion of palaces, in the middle portion of halls and near the platforms on either side. The surroundings shall be such that it may be cool in summer and warm in winter. The dimension may be 2 Raja dandas or more and may be of any shape. There shall be one or two windows. It shall have a canopy and an adjoining room. The cot shall
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlvii be so placed that the head may be on the South or West. On both sides shall be placed auspicious things like mirror and there shall be a stand for water pot. There shall be a central platform for lamps. Summer Resort is the next subject dealt with. It shall he built within the palace premises in the centre of the pleasure garden. It shall be surrounded by halls made cool by waterpots. The resort shall face east and shal e resort shall face east and shall be not less than 4 dandas in dimension. In the centre, shall be formed a circle and in it the platform for taking rest with stands for cooling applications, sandal, perfumery etc. The building shall have an ornamental arch for its opening at its gate and shall have openings on the four sides. It may have a single storey or three storeys. Summer resort for ladies shall be separately constructed with seats for friends and relations with all adjuncts. The basement may not be high but there shall be steps leading to the hall. There shall be covered balconies for a view of the surroundings and there shall be a music hall, bathing ponds and play grounds. DOORWAYS The next chapter deals with doorways of different types. Twelve of the types are described each appropriate for a particular place. The types have each its own deity painted or sculptured Laksmi Dwara is for prosperity. Gandharva Dwara will promote health. It is intended for entrance rooms. Viswakarma Dwara which gives long life is intended for wedding halls. Vaisravana Dwara (Kubera) promotes riches and is intended for the treasury. Varuna Dwara is for health and auspiciousness and is intended for banqueting halls. Vasava (Indra) Dwara which promotes memory and intelligence is for colleges and universities. Dwaras of Sankara, Visnu, and Brahma are for halls of worship. Surya Dwara which promotes good progeny is for the confinement room. Candra Dwara which gives health and strength is for resting houses. Risi Dwara for memory and
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlviii intelligence is for storeyed buldings. Other Dwaras liko Padma and other suitable symbols are to be made for the granary, for dressing rooms, for bathing rooms, for dance theatres and concert halls. The doorway shall generally be 3 cubits in width and of convenient height. The door Crame of hard wood shall be profusely ornamented with wood work of varied designs. They may be plated with silver or gold, TORANA The next chapter deals with Torana 1 or ornamenta. tion of gateways arches and panels. They are of three types. One is intended for temples, the second is intended for palaces and the third for residences of people in general. The orna. mentation has to be carried out in wood, bricks, in soft mortar (Sudha) or in granite. Special chisel with mouths of different shapes for carving are mentioned in the text. They are named * Vuratanka'for making line carvings. Bhedatanka' for work at depressions and sides,' Randhratanka' for boring holes. Pattatanka for chiselling varied shapes like parrots, swans etc, and Latutanka for chiselling creeper-like designs, The designs shall first be marked out in shape, length, breadth and depth and then the work is to begin. The designs may be leaves of varied types like mango, forms of birds, creepers, designs made up of lines, forms of Deities like Laksmi, and miniatures of towers and other consiructions. A L'HISTIANA (the bas3) The next chapter deals with the base or the first part of the building over the surface. It is called Adhisthana. It serves a number of purposes. It raises the level of the building. It serves to protect the building. It adds 1. The word Torana has two distinct meanings. One is the gateway of a fort. The other is the ornamentation of gatoways, arohes, panels, doorways etc. In this chapter the word is used in the latter sense
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ xlix to its beauty and strength. This is specially built in temples and palaces, in mandapas or pillared halls, Salas or enclosed halls, in gopuras or towers at the gate and in the Garbhagraha or holy of holies in temples. The height of the basement may vary from 1 cubit to 4 cubits and shall be proportionate to the height of the Vimana or the canopy of the holy of holies, Gopura etc. The first step for this construction is the laying of the foundation or 'Bhoomi Lambana. It is done by digging a deep pit and spreading layers of broken bricks granite sand etc. and stamping them hard. Over this foundation is built the Adhisthana which consists of a wall like ornamental structure all round filled in by stones sand etc, and stamped hard in the middle. The structure has a series of ornamental faces whose combinations are divided into 8 kinds. The facial forms have each a separate nime. They are Pattika, Padmaka, Kamp Karana. Vistara, Ambuja, Vajana, Kapota, Prativajana, Gala, Kumuda. Patta and Netra. Eight com. binations of these are known by the names Mancabhadrakrama, Bodhibhadrakrama, Vajibhadrakrama, Kumudabhadrakrama. Mancaban lhakrama, Bodhibandhakrama, Vajibandhakrama and Kumuda bandhakrama. These only illustrative types. The lowest is the Pattika of height 18 inches, 12 inches or 6 inches according to the dimension of the super-structure. Over this Pattika are built the layers of different faces. On the top of this series is placed the upper Pattika in which swans, parrots, fish and other forms are chiselled. In the Southern districts of Madras, hundreds of temples built from the 8th century onwards in which the Adhisthanas of the Gopura and of the main temple can be seen with these forms arranged in a variety of ways, The commentator himself has pointed out that the forms of the faces and their combination have to be gathered from traditional craftsman and the examples in the land. He has also referred for a wider treatment of the subject to Manasara, Kasyapa Shilpa, Maya Matam and Narada Shilpa. Fortu are
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ nately all these four texts are available in print 1 the first with English translation. These facets are also usually chiselled in Upapitha or pedastals, door-frames, doors, windows, swings, transverse supports, and balustrades. GOPURAS The text next deals with Gopuras or towers in front of temples, palaces, mansions of royal families, cities, big villages, and forts. This subject is dealt with in bare outline in this text and it simply divides the construction into four sections namely Bhoomi lambana or foundation, Adhisthana or the basement, Dwara Pirsva or the two sides of the gate and Talanirmana or the construction of the flats. The various parts of each of these sections are dealt with in Agama texts and in Maya mata. Manasara and Kasyapiya. In those texts each of these sections is divided into a number of parts and each part is assigned a particular fraction of the whole section. The Gopuras are constructed with Chunam, bricks and granite. The stability and beauty of towers that are seen in various parts of South India are proof positive that the proportions of the various parts given in the texts and practised by the architects satisfy all the factors required by the engineer, architect and sculptor. The number of flats may be from 1 to 9 according to the area of the temple palace, city etc. VAPIES (small tanks) The text next deals with small tanks. Small tanks may be square, rectangular or circular in shape and their dimensions may be from 3 to 10 dandas. It is enclosed by walls and has openings on all the four sides. They are 1. Maya Matam has been printed by the Oriental Institute, Baroda. Manasara has been published by the Oxford University Press with an English translation by Acharya and illustrative drawings and a dictionary in separate volumes. Narada Silpa has been published in Mysore. Kasyapiyam has been published by the Anandasram, Poona.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ built down to a depth of a bout 10 cubits below the spring. They are also provided with bathing gbats on all the four sides suitable for sporting in water. On one side of the tank shall be built a water-listing device. TATAKA (big tanks) Big tanks are next dealt with. They are dug and built generally in the middle of the village, or by the side of roads. Care is always taken that in the site chosen there are springs of good drinkable water. A well is usually dug in the middle of the tank with its length North to South. The tank shall also have an inlet and an outlet for filling and emptying it. Canopied halls shall adorn the sides as also trees along the bank. 1 In big tanks attached to temples a central mandapa is to be constructed which is known in Tamil as niiraallli mnntt pm [Nirazhi Mandapa). Such tanks are generally enclosed by walls provided with steps, a covered verandah or platform all round and ornamented gateways. The next chapter deals with the temple within the palace and the portico in front of the palace. The temple is to be adorned with extra devices and the door frames plated with silver and gold. Next is described the park for the deer, peacock, calves and, pet birds and other pet animals. They are to be enclosed by fences of iron and provided with reservoirs of water and grounds for ladies of the palace and nobility to sport themselves with the pets. Elephant stables and stables for horses are next dealt with. Special attention is directed towards the reverential care of horses and elephants. These stalls are of two kinds permanent and temporary. They shall adjoin gardens. The central space shall not be less than 100 dandas in dimension and the stalls shall be built all round in width not less than 2 dandas for 1. The trees that are generally planted on the sides of tanks aro Karanja - Pungu (4 ) Indian Beech -Ponga nia Glabra, and Aswattha.Arasu (ar) Peepul. The former is a gormioide.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ horses and 4 or 6 dandas for elephants. Separate structures shall be provided for water founts and grass heaps. The compound shall have ornamental openings and strong gates protected by chains. Universities and colleges are next dealt with. The kuilding shall have a very big central hall with front and back halls smaller in width. On either side of the central hall shall be built wings with vacant spaces between them as in the diagram given in the text. There may be a number of storeys in the building. There shall be separate halls for discussions and for examinations. The building shall be beauti. fied by turrets and ornamental structures. There is a special chapter on what are called San-kirna Bhavanas or mansions for higher middle class people. The special feature of these buildings is the large number of roonis and doorways. The next chapter deals with ordinary ornamental additions in wood or plaster and metallic joiners with ornamental designs. The former are called Patakas and the latter are called Paribhadras. Ornamental additions are classified into 50 kinds according to the sizes, places where they are added and shape of the designs. The Piribbadras may be of iron, brass and bronze. These joiners and strengtheners are also classified into 28 kinds. The next three chapters deal with halls for special purposes and for marriage functions. Storeyed halls and their ornamentations are next dealt with. Theatres are next dealt with. Storeyed halls called Kalyana Salas with extra addition of towers, tornas and other ornamentations are then described. These are intended to add beauty and auspiciousness to the whole premises. A special feature of these buildings is the large number of ventilators. Theatres and Concert halls are next dealt with. They are to be constructed in the front portion of palaces, to the south of the residence of the king, adjacent to the residence of ministers and commanders, or in the centre of the city,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ or at places where four thoroughfares meet, or in the king's highway. The theatre and the concert hall are to be built by the side of each other. The text and the commentary contemplate three kinds of buildings, Nataka Sala, Natya Sala and Giti Sala. But their construction is not dealt with in detail. These buildings are divided into 3 parts. Daiva, Gandharva and Manusa. In the Daiva portion which is generally at the hind part of the building, the deities to be worshipped as a preliminary to a drama, dance or concert are installed. The stage proper is the Gandharva portion where music and dance are performed. The green room which is behind is divided into two halves, one for actors and the other for actresses. The dimensions of the theatre may be from 4 to 20 dandas. The lengths assigned to the Daiva, Gandharva and Munusa parts are generally in the ratio of 1:2:3.1 1. In Bharata's Natya Sastra the dimension of theatres and the several parts into which they are divided are given in greater detail. There are 3 sizes mentioned of which the biggest is 108 cubits in length and 64 cubits in breadth, is said to be intended for celestials. The next two sizes of 64 cubits by 32 cubits and 32 by 32 are said to be fit for human beings. The entire theatre is divided into 2 halves, the front half being the auditorium and the back-balf, the stage. The stage is again divided into 2 halves, the front half being the stage proper. The hinder portion is again divided into 2 halves, the frons half being a sort of resting place for actors before or after they appear on the stage, and the hinder half being the green room. The three parts into which the stage is divided are called Rangapitha, Rangasirsa and Nepathya, Square and triangular theatres are also mention. ed of side 32 cubits. There is in Tanjore a Natya Sala or Sangita Mahal as it is called nowadays, within the palace premises which has been built by the Nayak rulers about the close of the 16th century. It has got exquisite accoustio properties, namely maximum resonance and minimum echos. The shape of the auditorium is that of a cave as recom. mended in Natya Sastra, that is an arched building with tall sides. The roof oonsists of a series of semi-cylindrical faces with short radil so that the refleoted sound waves may be concentrated high above the audience without reaching them in a concentrated form. This seoures a minimum eoho. A speoial addition for securing large resonance has been added to the building. This consists of three big bollow spheres built on the three sides of the stage proper namely the sides and the back portion with smaller hollow spheres in between them. They 8. viii
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ilv The next two chapters deal with inansions for ministers and the heir apparent. The first is lor the size of the palace with more limited provision for various purposes. The second is smaller than the palace but provided with greater amenities. The text next deals with houses in villages. All houses are recommended to face one of the four main directions and never the intermediate directions. This is easily possible; for according to the texts the streets are all of thein East to West or North to South. A general plan for the residence of men of all profession is first given and then the special features for those belonging to the four main professions. 1 The breadth of a house may vary from 3 to 20 dandas in ordinary villages and even more than 20 in the higgest ones. The length is usually thrice the breadth. The house is divided into three parts called severally Brahma Bhiga, Gandharva Bhuga and Munusa Bhaga. The Brahna Bhiiga is intended for study and training in profession. The Gandharva Bhaga is intended for practice of music and other arts and for being used as bed-room. The serve the purpose of the resonator' in stringed instruments like the Vcena or Tampuras. The roofs of the spheres are composed of the intersections of hundreds of spherical surfaces for minimising echo. 1. The division of society into castes is not according to birth but according to the profession which a person follows according to his aptitude and taste. The term used in our scriptures is Varnasrama Dharma and not Jatyasrama Dharma. The word varna is derived from Vr () 'to choose' and is a distinction based on choice of profession and the word Jati is derived from 518911 ) to be produced and has relation to birth. The rules are laid down not for people born in particular class of society but for people following different professions, although in most cases the aptitude for a profession is usually determined by hereditory inclination and family atmosphere. This distinction is clearly brought out in the provisions for the conduct of a brahinin when he follows the profession of a teacher, and in times of distress, when he is allowed to follow the profession of a merchant. A teacher is asked to follow truth in all circumstances, but a mer. chant is allowed to deviate from truth for puffing up the trade. The rule is '&g15757 atusu'. He has only to observe business honesty'.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Manusa Bhaga contains the kitchen and the dining hall. The first part starts with two pials on either side of the entrance and the roof over this portion has to be generally much higher than that of the rest of the house. Next to the first entrance is the Dehali (C ) or the corridor leading into the house which is a characteristic feature of Indian houses. It serves the purpose of getting a superficial view of the interior house, consistent with privacy for the detailed parts thereof. On either side of this dehali' there may be Vodis or pials also. We then enter the first main part of the house. It has an open courtyard with raised platforms or verandahs on all sides. By the side of the verandahs is constructed the first main hall with adjacent rooms. The second compartment is then constructed with or without a dehali leading to it. It has also a similar central courtyard surrounded by verandahs and a main part with adjacent roofs. The third compartment contains store rooms for provisions along with the kitchen and the dining rooms. The last portion of the house is either built apart or along with the compartments. It contains the stables for horse and stalls for cows and buffaloes. The house is surrounded by a garden and contains a pond and well. The roof may be either terraced or covered with tiles or may consist of both. But in big streets with rows of houses, mixed roofing is not recommended as it may spoil the beauty of the street. Such construction is allowed in lanes. Cross beams and cross walls are added for strengthening the structure and windows in suitable places are placed. Such a house may have twelve doorways. Where space allows a central hall with a cano. pied roof is constructed. It is called Mahaviisanika man. dapa. It may be used for the gathering of relations and for singing auspicious songs. The hall may also be storeyed. The front doorway is to be richly ornamented and the walls richly painted. The houses for Ksatriyas who may be equated with courtiers and military officers are recommended to be built
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ lvi at one end of the village apart and have to be more spacious than those of others. The entranoe is to he beautified by symbols pertaining to their walk of life, that is, of the sword, flag, lion, elephant, horses, the sun and the moon. Separate provision is to be made for bathing, dressing, furniture and articles, worship and for treasury along with the usual provision for kitchen, dining hall and bed-room. The house shall generally be storeyed and ornamented by oanopies and kalasas. Elaborate rules are laid down in other texts for locating the various parts of the house and for the location of doorways. Next chapter deals with the safety of buildings. The first requisite for safety is said to be strong joinery of walls, wood work, doorways, and doors, strong latches and chains. Staircases and balustrades are next dealt with. They may be of stone or brick and shall be strengthened by plates of metal. The steps are not to be of granite except in temples. The height of each step may be from 12 angulas to 36 angulas and may even be higher in suitable places. When the steps are numerous a resting space is to be provided. The balustrades are to be ornamented with artistic designs and the roofing shall have canopies. Stands for lamps to light the path shall also be provided. The stairs may also be circular round a central pivot. Storeyed halls for special purposes like lectures, discussions, research and Examination for awards in Sastras, arts, crafts and sciences are elaborately dealt with Such halls are divided into 3 kinds. Single halls, double halls and myriad halls. The first is a three-fold hall, the central having 3 storeys and the front and back 2 storeys each. The second is a double construction crossing each other of the same type. The myraid halls are a series of such con. structions crossing one another. They rise from single storey all round gradually to 7, 9 or 11 storeys in the centre. All the halls and storeys are to be richly ornamented, canopied.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ lvil turretted and beautified by kalasas. Artisans and learned men from all countries are welcome to these halls. These three types of halls are located respectively in large villages, presidency towns and in the central capital. The buildings are provided with ventilators, and wit! seats for masters and students in all arts and sciences. These buildings are intended as university halls, for training and examinations in all arts, crafts and sciences. The text next deals with platforms, benches, sofas, chairs etc. In temples they are of granite surmounted by a canopy and ornamented on all sides by a variety of faces (kshepana ). In houses and palaces they may be constructed of other materials like bricks, mortar, wood etc. They may have legs or a solid support which shall be ornamented by a series of faces. The places in houses where these platforms are to be constructed are also mentioned. They are the sides of halls, of courtyards and of doorways; the centre of great halls and interior rooms, on the verandahs adjoining the dehali, and in places of Worship, by the side of dinner.halls and corners of the kitchen, in resting rooms and upper floors. The next chapter deals with lamp stands to suit vari. ous parts of buildings, open space etc. The text and the commentary give a list of all such places. The stands are designed in the form of Gandharvas, creepers, birds etc. They are placed symmetrically on either side or all the sides and in places where large lighting is required in clusters of various designs. The next subject is very important. It is the construction of the courtyard or central open space called Catwara. This central space is compared in importance to the eye of living beings. A house or other building without this open space is compared to a blind man. The open space may also have a canopied hall within it. To the open space
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ lvill shall be led all the rain water on the roof of the building. 1 The next chapter deals with joinery. The first rule is that granite shall be joined to granite, bricks to bricks and metallic joineries be employed in wood. The second rule is that the surfaces to be joined shall be chiselled and well planed so as to fit one with the other. The length of nails is also mentioned, and 7 to 10 angulas are recommended. The holes for the wood joineries and the nails should fit exactly into each other and as far as possible, the joints should be so close as to be unnoticeable. Joineries of brick work are to be made by creating alternate projections and depressions on both sides corresponding to each other and mortar ground to softness mixed with jaggery and decoctions of astringent barks and other materials, shall be used for building up the joints and for plaster work. In forts and bridges red lead and granite powder shall be mixed for strengthening the joineries and well hammered with hammers of suitable shapes Such hammered joint has a technical name. It is called 'Vajra bandha'. The joineries shall be allowed to set or become permanently tight by allowing sufficient time before further construction is continued. The joineries are also to be made unnoticeable by plastering over and painting with colours and designs. The next chapter deals with roofing. In temples stone roofing is the one to be adopted and the roofing shall be heavy, or it may be a mixture of stone and bricks. Roofing 1. The open space in the centre of a building is absolutely necessary especially in a hot country like India where heat and sultriness is the rule and a free flow of breeze both day and night are necessary. A central open space surrounded by the covered building serves the purpose of creating an artificial convection current of air both day and night as it is hotter in the day and colder in the night than the covered space. Anothor method of creating a perannial breeze is the creation of open spaces between the buildings of the same area or nearly the same area as the buildings themselves. The numerous lanes in places like Tanjore serve this purpose eminently as testified to by experience,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ lix by leaves and grass which are recommended in hamlets and hermit's sheds are to be renewed just before the rainy season. The newly roofed house is to be lighted with lainps on the Kithiki festival. There are three types of roofs mentioned. One is a sloping roof with channel-like formations. This is generally of curved tiles and is recommended for villages. The rain water drains along the smaller channels into the bigger one on all the four corners. This channel is made of bigger tiles and built up with mortar so that there may be no dripping. The second type is the terraced roof constructed of mortar. The rain water on the roof is to be led by a suitable sloping depression all round into tubelike constructions opening towards the ground. The third is a mixture of bricks or tiles with mortar with inter-spa The second type is recommended for towns and cities. The third type is recommended for stalls for elephants, horses, cows, buffaloes etc. A uniform rule for roof construction is that the level of the upper surface should be such that no stagnation of rair-water is allowed in the middle or any other place The roofing shall be neither too high nor too low. The spaces between two roofs at different levels shall be covered by planks of hard wood or metallic plates and painted over with artistic designs. Suitable construction by way of projection from the walls shall be made to protect windows, verandahs etc., from rain. The next topic is pillars. The three purposes of pillars are first stated namely, support of the structure, division of the building into convenient portions and bestowing grandeur of appearance to the building. The materials used are stone, metal, wood and brick work. It is of two kinds, those underground and those on the ground. Pillars under the ground are constructed as the lower part of the foundation in constructions on the bed of the river, lakes, tanks etc., where the underground is watery or in other places where they are considered necessary. They are known as Khata Stambhas. Pillars over the surface of the ground
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ are known as Pitha Stambhas and their usual form is of 6 kinds according to the number of faces. Those that are cylindrical are called Devakanta Stambhas. Those of 4 faces are called Brahmakanta, of 6 faces Indrakinta, 8 faces Visnukanta, of 12 faces Skandakanta and 16 faces Somakunta. These faces are also combined in the same pillar by dividing the whole length into a nuinber of parts. Designs of flowers and figures are also chiselled in parts of the pillar for which purpose the necessary part is shaped with four faces only. The upapitha or the pedastal of the pillar is not separately made but is carved as the lowest part of the pillar itsell. The architrave placed above the pillar and below the roof is carefully planned so as to be firm over the pillar and fit in closely with the roof. Pillars often have side-additions of smaller pillars of difierent numbers, 1, 2, 4 or more in number and such combinations are classified into six classes namely, Supratikrinta, Suirya. kanta. Bruhma nakanta, Kailasakanta, Merukanta, and Nandikanta according as there are 1, 2, 4, a number of double pillars, a number of four-fold pillars and sub-pillars connected at the top by chain. 1 Artistic support for the architrave on one side, two sides and on all the four sides are also added in the form of horses, riders, lions, elephants etc. We have numerous examples of such additions in the temples of South India. The figures in the pillars of Madura temple are good examples. Other styles and designs in pillars are to be found in Kasyapiya, Mayamata, Manasara and other texts. The different kinds of timber fit for pillars are then enumerated. They are Tilaka (10065 FT 49-). Sala (LITLDD L), Sri Parna (65*3), Chandana ( 918 37 () and Sami (@10Tn). Granaries and grain stores are next dealt with. Strong foundation is expressly mentioned for this building. 1. Sub-pillary are made with diffurent sizes of longitudinal holes so as to give out various notes of musio. Those in Suohindram in Travanoor, form a very good instance.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ They may also be built over stand-like rests. Steps shall be provided for reaching several heights. The bottom portion may be strengthened by steel plating. Suitable niches and stands for lamps shall be provided. In houses, the situation for granary is at the end of the second compartment. Other portions are mentioned for temples, palaces etc. Forms of Kubera, of Kannadhenu or of Dhanya Laksmi may be placed at the front part. Cou-sheds :- Cows ensure health and happiness for men, and cow's milk, curds and ghee are necessary offer. ings of Devas and Pitrs. The stalls are built all round with an open space in the centre and the ground is paved with an cven but rough surface of stone, brick and mortar. In the fore.part of tlie building, stones are erected for the cows to rub themselves. The frontage of the building is ornamented as elaborately as a mansion. The stalls are covered with rooling of tiles or terraced. The form of Go-mata is set up at the entrance. Entrances to the capitals and cities are next dealt with. The gateway shall be very wide for the passage of traffic of horses, elephants, chariots and foot passengers. It shall be strongly built with arches and ornamented by torana and towers of three or five flats. The towers shall be visible from a long distance to mark the location of the city. By the side of the ontrance shall be built the tower for taking a comprehensive view of the city or capital or a high pillos may be installed or a number of tall trees may be planted. Pillar-like construction of brickwork may be built or a large bell may be put up in the tower for telling the hours of the day. These are said to make for the happiness of the people. Armed guards shall be placed at the entrance. Near the entrance shall be arranged play.grounds, grounds for shandies to continue for months, stores of metal, tini bor, stones and bamboos. Apart from the city, at a distance, shall be assigned the house of the executioner and the watch
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ixii of the cremation ground, wandering tribes, hunters and meat-sellers. Roads :- The next chapter deals with roads. The text abruptly starts with roads leading to forts and their dimensions. The general rule regarding roads is not stated here. The commentator however states that roads shall generally be 10 dandas in width. The distinction between the streets situated within a village or city and roads leading to the city is to be borne in mind. Streets are generally much narrower except the central thoroughfare or the King's Highway. Roads leading to forts may be narrower than the generality of them. A minimum width of 5 dandas is however prescribed for it. In hill-forts the roads may be still narrower according to the exigencies of the situation. Resting places on the way are prescribed. For roads leading to hill forts and in places where the sides of the roads hare a steep descent, purapet walls for protection of persons and rehicles are also prescribed. Roads over hills except when intended for vehicles must be without steps. But the surface has to be hardened with pieces of brick, granite and mortar. In other cases steps have to be constructed. Roads shall generally be of twice or thrice the width of streets. Streams shall be huilt over with bridges which are classified into smaller and bigger bridges. Big rivers and flooding waterways shall, as far as possible, be avoided at a distance. Water collecting in the rainy season shall be led into large rivers or the sea, if necessary by artificial chan. nels. Roads shall generally be higher in the middle and lower in the sides and shall generally have a hard surface with pavement if possible of granite at the sides provided with holes for draining off water. On either side of the road shall be grown trees like bakula (mkilllmrm). Tinisa (tinnnic ) Aswattha (arcu), Vata (aal) and Kakubha (mrutmrm ) and other shade-giving trees. In their shade shall be con: structed at frequent intervals raised platforms or load.rests of a man's height for relief of those that carry loads. They
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ are called Kanthala in Sanskrit and Sumai Tangi ( FOLD T1 ) in Tamil. In places where resting houses are built or armed guards are placed, the road may be twice as wide. Mile-stones and stones in which the place-names are inscribed shall be planted for the information of strangers. At either end of bridges, the sides of the road shall be built up with granite steps on either side for affording strength to the bridge and avoid erosion of the soil. Where the sides are steep, the construction shall have parapet walls or strong chains; or pillared halls shall be constructed on either side. In convenient places gardens with wells and resting houses with armed guards shall also be provided in long roads. Rest houses and armed out-posts shall generally be built for every krasa. They are imperative in roads in forest areas. The rest house may be a pillared hall with walled enclosures, platforms for taking rest and cooking rooms. These rest-houses shall be beautified by paintings of scenes from the Epics and Puranas. The frontage shall be ornamented by turrets. By the way it has to be observed that no mansion or other construction for public use is mentioned in our Shilpa Sastras without ornamentation by turrets, kalasas and toranas and arches. By the side of the rest house shall be planted fruit-bearing and other trees and head.load rests. Ponds and wells, cart stands and sheds for bulls, horses and elephants with supply of provisions shall be arranged. Special mansions with artistic storeys are next dealt with. They are called Visesa Bhaumas and they are recommended as a necessary auspicious ornament of the metropolies. They are of five types. The storeys of each type having a particular shape. The five types are named Merubhavana, Mandara Bhavana. Kailasa Bhavana, Trivistapa Bhavana and Vana Bhavana. The characteristic feature of these Bhavanas is a central storey with Salas or halls on the four main quarters and narrow storeys on the
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ niv' four corners. It is to be noted that this feature of Visesa. Bhauma has been adopted in the construction of Taj Mahal which is a harmonious combination of Indian and Saracen archite ture. Ornamentation by toranas and kalasas and paintings characterise these Bhavanas. They are not intended for the king's usual residence, but have to be used for special functions and festivities like marriages. In case such a Bhavana is to be used for usual residence it has to be furnished with the necessary apartments and buildings for various purposes that are prescribed for palaces. Devaprasada or Temple :- The next chapter deals with temples. In the chapter on temples, the various parts and their situation and their general form are described in the text, in outline. The temple may face any one of the four main directions but not the intermediate directions. Particular directions that are prescribed for particular Deities in Agamas have to be observed. The temple may have openings on all the four sides. Building temples on the slopes of hills is not recommended. There are gopuras on all the four sides and a number of Prakuras or enclosures. The sacred tank of the temple may be within the temple premises or outside the premises. This tank is built with verandahs all round and manda pas. A central manda pa called Jala mandapa is also to be constructed. In front of the principal deity are to be placed the Dhwa ja Stambha or flag-staff and then the Bali Pitha or the altar. On either side of the Bali Pitha and before it are constructed manda pas with 8, 16 or 32 pillars. Separate temples for Divis are to be constructed as also for Bhaktas or cannonised devotees. The holy of holies is to be in the centre and all the doorways shall be in the same straight line. The door shall all be double. In the South-Eastern direction i.e. the quarter of Agni the kitchen is constructed with an open yard with a well. In the South-Western part is constructed the manda pa for keeping the vahanas. In the North-Western corner the room for keeping articles of
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18V dross and ornaments for adorning the deities. In the North. East is the grain store. Stalls have to be provided for the elephant horse and cows attached to the temple. Special mandapas must be constructed for Abhiseka and Alankara etc. There shall be an Asthana mandapa for the deity being seated in state. The swing and the couch shall have a separate place within the Garbhagraha (Holy of Holies ). A separate chapter is devoted for the detailed description of the Garbhagraha. Its width is generally 2 dandas and its length may be twice or thrice. The cons: truction shall have the usual Adhisthana or the base, and over it is to be built the Upa pitha and the Pitha for ins. talling the deity. There shall generally be space for going round the deity in the Garbhagraha itself or it may be dispensed with according to exigencies. The Go-mukha or the outlet for the a bhiscka shall be at the sides or at the back The height of the walls may be 2 or 3 andas. It shall have 3 or 5 doorways. Dwirapuilas or doorkeepers shall be placed on both sides of the principal doorway or all the door ways. On both sides of each door way shall be arranged a series of multiple lamps. This arrangement is called 'Pousa'. The ground-level shall gradually descend from the deity. Before the construction is begun Garbhanyrisa or impregnation by the deposit of precious stones etc. shall be performed, and in the pitha or below it shall be placed the metallic plate in which is inscribed the chakra of e deity. The deity shall be placed in the garbha graha in an auspicious time and the opening of the eye shall be made generally in the Garbhagraha itself. That part of the Garbhagraha in which the deity is placed is called 'Daivabhaga' and the portion in front of it is Brhmabhuca. In continuation of the Garbhagraha is built a more spacious mandapa called Bhadra manda pa ard before it stili inore spacious mandapas. Agamas have classified premises into Garbhagraha, Ardha Mandapa and Mahamandapa and have regulated
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ixvi temple-entry by two sets of rules, one for entry for worship, and another for staying for worship. Only those who have been initiated into the Mantra and the worship of the deity by a proper preceptor, after a proper test of devo. tion, is allowed entry or stay in Garbhagraha. They see, not the idol but the deity at all times. Of the others all except chandalas whose profession is that of the executioner and guardian of the cremation ground and one or two other lowest grades of the society are allowed to enter the Ardhamandapa for worship. but not stay there. The Mahamandapa which is situated within the Dhwajastambha is intended for the entry of all worshippers including chandalas but the staying there is limited to nonchandalas. The breach of the rule will necessitate a purification of the premises. It will be noted that the regulation of the entry is generally based on the devotion of the worshipper and not on his birth or occupation. There is of course the exception based on immemorial custom. By the side of pillars shall be installed female figures called Dipa Devis holding lamps cast with all ornaments. A rod shall be provided for hanging the curtain when necessary. The next chapter deals with mandapas having nume. rous pillars 100. 1000 etc. By the way other mandapas are also described. They are recommended to be built wherever possible in all spacious temples and we have in South India a large number of spacious temples where numerous mandapas have been built with varying number of pillars and we have a good number of temples with 100 pillars and 1000 pillars. Such mandapas are found in Tiruchi, Chidambaram, Tiruvarur, Srirangam etc. The mandapas are named after the purpose for which they are intended. 24 such names are given in the commentary. They are:1. Abhiseka Mandapa 5. Asthana Manda pa 2. Alankara 6. Vasantha 3. Yaga 7. Grisma (summer) , 4. Vivaha 8. Varsika
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ixvii 9. Kartika 17. Dola Mandapa 10, Vihara 18. Sayana 11. Japa 19. Masotsa va 12. Adhyayana 20. Paksotsava 13. Vahana 21. Samvatsarotsava , 14. Prana yakala ha 22. Nityotsava 15. Plavotsava 23. Naiinittik otsa va 16. Damanikotsava 24. Akheta The arrangement of pillars when they are numerous have many designs. Five such designs for 100 pillars is given in charts by the commentator. They have also been given namnes. Suryakanta, Chandrakanta, Indrakanta, Gandharva kunta and Bihmakunta. Manda pas may have walls on three sides or have no walls. They are provided with sloping adjuncts to ward off rain water. The pillars are ornamented below the roof by forms of horses, lions, yalis (dragon like forms) etc. The next topic is Vimuna or the canopy above the holy of holies. They may be circular or square or oblong or oval or of the shape of the bow and may be either hemi. spherical or conical or like the back of the elephant in form. 1 The height of the Vimana is always proportional to the dimensions of the Garbhagraha and the height of the deity. The lowest part of the Vimuna is the adhisthana. Over it is built the part called Stambha and above it is Karna, then Prastara and above it Sthupi and then Kalasa. The general rule regarding proportion is also given in the text. The height of the Vimana may be twice, thrice or four times the adhisthuna. Above the adhisthana is the part called Paduka with its base. The total number of parts into which the Vimana is divided is apportioned among the several parts. Adhistana is 4 parts. Paduka which consists of rich 1. The most notable instance of conical Vimana is that in the Big Temple of Tanjore. Vimanas are generally hemi-spherical in South India.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ lxviii ornamentations is 4 parts again (according to the commentary the paduka has also a base of 4 parts). Above it is the Stambha which has a number of pillar-like forms. Its dimension is not given in definite terms and left to the choice of the builder. Below the stambha part is a kampa for which one part is assigned. Over the stambha there may be an upapitha which is optional. Above it is the part called upanat of one or two parts and above it the facet Padma', then 'kampa' of one part, over it, a Netra of 2 parts, then kumuda of 5 parts. Mahapatta of 2 parts, and Agrapatta of 3 parts, Above these are the Vedika. Nagabandha, Pada, Kamala and Ghata each of 5. 6 or 7 parts. Then we have Phalaka and Bodhika and Kapota of 2 parts, and over them Prastara or the flat covering of 8 parts. Over it is Griva of 10 parts which is always square in form. Above it is an Agrapatta of 2 parts which is circular. Over it is the Sthupi which is often covered with metal. In the canopy proper. the forms of Brahma. Visnu and Rudra shall be placed. Over the Sthupi is the Kalasa The types of Vimanas that are recommended in the text are four namely Kalinga. Dravida, Sourasenika and Kousala. These types can now be identified as those of Jagannath temple at Puri, South Indian temples beginning from Tirupati Southwards, specially of the Tamil land, and of Ayodhya. Styles of architecture of Western U. P. are mentioned as three in all texts. They are Nagara, Dravida and Vesara. Nagara is the Northern style. Dravida is the Southern style and Vesara, a mixture of the two is the style of the middle country. The temple at Brindavan whose Vimana has its outer cantour in the form of a continuous parabolic curve without any intervening structure is a typical example of Nagara type. The temple at Khajuraho represents a mixture of both the styles and is therefore of the Vesara type. Vimanas shall be ornamented in all suit. able places.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ lxix The next chapter deals with Prakaras or walls and ramparts, surrounding the capital and other cities, palaces, forts, temples and other buildings. Temple ramparts differ materially from those of capital cities. Hollow Cylindrical constructions and constructions in the form of towers for soldiers and guards to be stationed and weapons and ammunition to be stored have to be added for the latter. The emblems to be placed on the walls are those of the flag, the sword, the warrior, the lion, elephant and horse for the capital. Temple walls have the vahanas and minor deities placed in the walls. Where more enclosures than one are constructed each outer enclosure is higher by one-fourth of the inner. The walls are thick at the bottom and become thinner and thinner as they rise. The cement and mortar and other materials are specially chosen for strength and durability. That some of the old walls of cities in our country require several days for making holes and breeches is proof abundant of the knowledge about the strength of cement and mortar possessed by our fore-fathers who have followed our Shilpa texts. Upapitha or Pedastal:-Upapitha is always constructed below the Pitha or the stand, and above the adhistana or the base. Sometimes the adhistana is built over the Upa pitha. It raises the level of what is placed above and adds to it beauty and durability. It consists of a number of facets one above the other and practically exhausts all the designs of facets. It is placed below the seats of deities, at the lower part of pillars and in every other structure or construction where ornamentation, strength and raising of the level are required. The Upapitha is constructed or made of granite, brick and mortar or wood or metal. It may range from one or two angulas in height to one or two cubits according to the requirements of the situation. The different combinations of the facets have been classified and named as in the case of Adhisthanas. A construction without adhisthana and an Upapitha is to be censured according to the text. S. X
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1xx The next chapter deals with Deva Pitha or the seat or stand for deities. These may be either separately constructed or made as part and parcel of the lower part of the deity. The size, shape and height of these seats or stands naturally differ with the different postures of the deity standing, sitting or reclining and also with the height and proportion of the deity according to rules laid down in the Agamas and Silpa sastras. As a general rule Utsava Devas that are in bronze have the pitha cast as a part of the form of the deity itself and they are provided with two transverse holes on either side for firmly connecting the deities with the seats on the Vahanas. The combinations and ornamental layers of the pitha, are classified into five classes namely Padma pitha, Sena pitha, Kumuda pitha, Soma pitha and Bhadra pitha and the shape is classified into 10 kiuds 1. Mandala or circular or oval. 2. Caturasra (square) 3. Dirghakara (rectangular) 4. Sodasasra (16 sides) 5. Dwa. dasusra (12 sides) 6. Ashtasra (octagonal) 7. Shadasra (hexagonal) 8. Ardhachandra (half-moon like) 9. Trikana (triangular) and 10. Cupikara (bow-like), The next chapter deals with Bera Laksana (forms of deities) or 'Sculpture' proper. The setting up of images of the three principal deities, namely, Brahma, Visniu and Rudra who are said to be the chief manifestations of Provi. dence for the purpose of creation, protection and destruction and of the minor deities who are said to be in charge of the varied functions in the universe is recommended for easy contemplation and for cultivating devotion or Bhakti towards them by performing acts of worship by means of offerings. The idols that are set up, by the way, get the Sannidhya or presence of deities, in the temple, by the act of consecration which is no other than a deep contemplation of the deity and of the mantra or mystic sylla bles which form its body in the form of sound, and transferring the thought. form to the idol. It is believed, and experience justifies the belief, that when the idol has been consecrated by highly.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ lxxi gifted souls, the idol gets the presence of the deity in a pro. portionately stronger measure. The ceremony of Kumbha. bhisheka or bathing the deity with consecrated water has as its chief part the Japa of the mantra of the deity by a large number of devotees for a long time and using that consecrated water for bathing the deity. The place where the deity ultimately resides is the heart of the loving devotee and the idol gives the benefit of the result of such contemplation in the form of the presence of the deity in the idol and it is easier for the worshipper to get the loving comtemplation of the deity in temples containing such idols than when he begins the contemplation without such aid, This is the rationale of idol worship which has been followed from time immemorial in our country and forms part of our living faith today. The paths followed by those who have realised the object of their worship are embodied in voluminous treatises called Agamas which are of equal authority (if not more in certain circles) with the Vedas. We have two kinds of idols the Moola Bera and the Utsava Bera. The Moola Bera is generally made of stone or brick and mortar or sudha and even in hard wood in certain places. The Utsava Bera is generally made of gold or silver or copper or a special kind of bronze composed of the five metals gold, silver, copper, tin or lead and zinc. The Agamas and Silpa sustras describe all the deities in minute detail and give the proportions in all the three dimensions of space, of all the features of the deity. The proportions are given by classifying the deities and other forms into 10 or 12 main categories, each category being described with reference to a standard height associa - ted with that category. This classification is called Tala Mana, Tala meaning a span. The standard heights begin from twelve spans and reach the lowest level of one span. Heroic figures have the standard height of 12 spans and are said to be made in Dwadasa Tala. Beneficent aspects of
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1xxit male deties are made with reference to the standard height called Dasa Tala (10 spans) and female deities have Nava Tala. Idols of Risis, of Vinayaka, of Kinnaras, of birds etc. are of lower talas. The length in height, breadth and depth of each feature is described in angulas or 1/12 of a Tala, and yavas or of an angula with reference to the standard height of that category. We have some 300 measurements for each category of idols. This proportion is the very soul of sclupture and every craftsman gets a thorough knowledge of the proportions of the deity in which his family is working and can reproduce it for any required height of the deity big or small by mere deftness of hand and eye without actual measurement. The various bhavas or emotional aspects of idols are generally learnt from Natya Sastra, the science of Visual representation of ideas emotions and graceful poses which branch of study is made compulsory for every sculptor as a pre-requisite of the practice of his profession. After all that have been written in the text, the art is a handicraft and earlier models and traditional craftmanship alone count for the perfection of the art. The contemplation of deities is as important for the sculptor as for the most devoted devotee and Acharya or priest in the temple. The next two chapters deal generally with the different forms of Siva and Visnu. The names of the forms are mentioned with slight details about their weapons etc, 16 forms for Saiva Murtis, 10 different varieties of Lingas and 21 forms of Visnumurtis are given. The names of the forms are :- Saiva Mirtis :- Natesa, Chandrasekhara, Kirata (the hunter), Mstyunjaya (subduing Yama), Pasunayaka, Gajasura Samhara. Jatadhari, Gowri Kartikeyopetaparamasiva (Somaskanda), Bhairava, Daksina. murti, Kailasanatha, Vrsa Vahana, Haryardha Deva Bhaga Deva (Sankaranarayana). Tripurantaka, and the deity according to the local Sthala Purana.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ixxiii Forms of Lingas :- Valmikanatha Linga, Jyotirlinga, Prthvi Linga, Ap Linga, Teja Linga, Vayu Linga, Akasa Linga, Deva Linga, Brahma Linga, and Maharisi Linga. 1 Visnu Martis :- Matsya Deva, Kurma Deva. Varaha Deva, Narasimha Deva, Vamana Rupa. Parasurama Rupa, Sri Rama Rupa, Balabhadrarzima Rura, Vasudeva, Kalki deva. Kesava, Narayana, Madhava, Govinda, Laksmikanta, Madhusudana, Tatvopadesa Rupa, Sridhara. Hrsikesa and Padmanibha. For the details about the forms, a number of texts namely Manasara, Murti Dhyana, Visnu Purana, Satvata Samhita Marichi Patala, and generally Saiva Agamas like Karana, Kamika etc., and Vaisnava Agamas, Pancaratra and Vaikhanasa are mentioned. The next chapter deals with female deities. First some of the forms of Gowri to be placed in temples are mentioned. (1) namely, the form in penance calle i Aparna (2) Gowri with Paramasiva (3) the form taken for destroying Asuras and protecting Bhaktus (4) Koli. Karuli and Bhairavi with various weapons and (5) the local deity. The form of Durga is to be placed at the entrance to the city or at the centre of the city. The village deity is to be installed outside the village. Forms of Laksmi like Padma, Padma Hasta, the consort of Murahari. Narayani, Kalyani, Ksemankari Mudhava Mahisi etc. are to be placed either separately or along with Sri Narayana. All these deities are to be installed with the Yantra or mystic figure and symbols inscribed in gold or copper plate underneath the deity. Saraswati either separately or surrounded by Deva and Gandharva attendants is be installed in proper places. 1. Of these Lingas we have No. 1 in Tiruvarur, Tanjore Dt. No. 2 in a number of places like Kedara, Mallikarjuna, No. 3 in Kancheepuram, No. 4 in Tiruvanaikoil, No. 5 in Tiruvannamalai, No. 6 in Kalahasti, No. 7 in Chidambaram, No. 8 in very many places whore Indra and other Devas have established the Linga, No.y in Shiyali in Tanjore Dt , No. 10 in various places where Maharishis like Agastya and Parasara have established Lingas.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ lxxiv The next chapter deals with the idols of canonised saints. These idols are to be placed either on special platforms or in special mandapas or in front of the principal deities. Garuda and Nandikeswara are generally placed between the Dwajasthambha and Bali Pitha. The other Bhaktas are placed in Prukaras. The forms of Viswakarma the author of Silpa Sastra and of the king are to be placed in front of the deity sepa. rately or in the pillars. The next chapter deals with Vahanas. Special mention is made of a Vahana called Kalpa Vrksa, It is the form of the sacred tree in heavens with a mandapa in its shade. Vrsabha, Simha in varied forms, Hamsa (swan), Peacock, Candramandala and Suryamandala, the latter also with seven horses, Garuda in bird form or semi-human form, the five hooded-serpant (Adisesa), Hanuman. Nandi, Musaka (for Ganapathi), Gana (for Siva), Yali (the dragon) Elephant and Sibika (palanquin with flat or semi-circular covering) are mentioned. Special mention is made by the commentator of the Vahanas in common use in Tamil country to be taken as models. The car is then described with 4, 6, 10 or 12 big wheels. Details of construction are given in other treatises ascribed to Viswakarma and others. The next chapter deals with the various festivals in the several seasons, the chief festival being generally in Chaitra i. e., April, in Spring. The last two chapters deal with the merit accruing by worship in temples, building of temples, and installation of temples. The text thus deals more exhaustively with town planning and incidentally with the construction of temples etc. It will be noticed that among the technical terms that occur in the text some are explained in the introduction and others are left without explanation. The fact is that Silpa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1xxv Sastra is the most difficult subject to understand at present among the technical subjects in Sanskrit. Sanskrit scholars have long neglected the study of the subject. Rarity of commentaries on the texts is a result of this neglect. But the art and craft have been followed by traditional craftsmen who are not well-versed in Sanskrit. The models of the art and practitioners thereof are to be found more in South India than in the North. The texts handed down by the tradition of craftsmen is badly mutilated and those texts have yet to be restored properly. Fortunately the text we have edited is very good as it has been restored by a commentator. But the identification of the technical terms has not been fully attempted by the commentator himself, as according to him they have to be learnt rather from traditional craftsmen than from Bhattarakas or scholars in Silpa Sastras. A systematic study of Silpa Sastra by modern scholars was begun by Mr. Ram Raj in 1834. He knew Sanskrit, Tamil, Maharastra and other Indian languages. He had the benefit of assistance from the traditional craftsmen available during his time. He devoted about 7 years to the study of the subject. With all that, he says he is still in doubt with regard to the details of the art and science of Silpa. Foreign scholars like Fergusson, Burgess, Havell & Brown have done good work on the subject. But they have dealt more with the analysis of existing models according to their own light than with the texts of Silpa Sastra. Mr. Acarya has attempted a translation of Manasara and has given drawings of the forms mentioned in the text, He has also compiled a Dictionary of the terms. But he has not studied the numerous existing models of Silpa in South India and his translation and Dictionary are marked by a large amount of uncertainty. Sthapatis and scholars have yet to come close together for a proper restoration of the texts handed down by practitioners and for identifying all the technical terms. Till that is done, the terms that are not
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ixxvi clearly understood are best left by themselves. In the uncertainty that now surrounds the Sastra mistakes are bound to be found in large numbers in the interpretation of the terms. All help by way of correction and explanation from scholars and Sthapatis are welcomed and will be gratefully acknowledged and incorporated in the next edition of the work. ! Saraswati Mahal, Tanjore. K VASUDEVA SISTRI.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIgaNAdhipataye namaH // // vizvakarmavAstuzAstram // divyena vizvakarmaNA viracitam / zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitapramANabodhinyAkhyayA vyAkhyayA sametam // // prathamo'dhyAyaH // tatra kailAsaM prati indrAdInAmAgamanam // purA kailAsazikhare munivRndaniSevite / devakinnara yakSezastutinAditadiGmukhe || 1 | || vyAkhyAnamArambhaH // // prathamo'dhyAyaH // ajamavyaktamIzAnamanantaM jagatAM patim / namAmi sUribhiryeyaM namatAbhiSTadAyinam // 1 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvarNaratnasandohaprabhAkavacitAmbare / darzanAdeva devAnAmapi sarvaphalaprade // 2 // guroH prasAdAnmando'pi ahaM zaktaH prasanna dhIH / vizvakarmakRterbhAva vyAkaromi kacitkacit // 2 // pramANabodhinI vyAkhyAmimAmudvAkSya sAdhavaH / sRjantu mayi sa ... ... ... ... // 3 // sarvalokahitArthAya praNItaM vizvakarmaNA / vAstuzAstramidaM pUrva suraloke pratiSThitam // 4 // tataH kAlena mahatA munayaH zaunakAdayaH / zrutvA sUtamukhAdetadbhejire paramAM mudam // 5 // tadAprabhRti loke'sminsthapatyAdibhirAdarAn / pravartitamidaM vAstuzAstraM sarvaphalapradam / / 6 // atha tatrabhavAn paramezvaraprasAdalabdhadivyazaktiH prakhyAtanAmA divyo vizvakarmA sarvalokahitapradaM vAstuzAstramidaM praNinAya / tatrAdau 'AzIrnamaskriyA vastunirdezo vA' ityAdipramANaprasiddhaM vastunirdezAtmakamidaM mahacchAstraM 'purA kailAsazikhare' ityArabdhavAn / purA kila kailAsaparvate devadevasya gaurIpateizaGkarasya sabhAM prati indrAdInAmAgamanaM saJjAtam /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prahRSTamanasA devyA pArvatyA saha zaGkaraH / divyaM maNDapamAsAdya suvarNamaNibhUSitam // 3 // mANikyastambhazobhADhyaM makarAnanatoraNam / zItalena kaTAkSeNa maharSINAJca yoginAm // 4 // devAnAmapi cAhlAdaM vardhayanbhaktavatsalaH / bhajanparamamAnandaM reje divyAsane zubhe // 5 // tadA devasamUhana sevito vAsavo mudA / airAvataM samAruhya prApa kailAsamAdarAt / / 6 // tatrAnandamaye divye maNDape maNibhUSite / lokAmbayA samAviSTaM sarvalokanamaskRtam / / 7 / / bhujaGgabhUSitaM vyakSaM sarvakAmaphalapradam / sarvazaktimayaM zambhuM vIkSya bhaktipracoditaH // 8 // avatIrya gajAttarNa praNipatya purandaraH / kalpavRkSasumairdivyaizzambhoH pAdAmbujArcanam // 9 // vidhAya maghavA bhaktyA baddhAJjalipuTastadA / tuSTAva paramezAnaM sarvalokaikanAyakam / / 10 // atha indrkRtshivstutiH| prasIda paramezAna pArvatIza jagatpate / pAhi no devadeveza taba pAdaikasevinaH / / 11 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ tava prasAdAtsarvANi bhUtAnImAni zaGkara / taranti sarvA vipado bhajanti ca parAM mudam // 12 // tvatprasAdena lokeza jagatsthAvarajaGgamam / bhajate paramAnandaM zAzvatI ca zubhAM gatim // 13 // tvamAdidevo bhUtAnAM rakSako bhaktavatsalaH / sarvazaktimayaM sarvalokAnAmapi kAraNam // 14 // bhajanti tvAM mahezAna yogAnte paramarSayaH / sarveSAmapi bhUtAnAM tvameva paramA gatiH / / 15 // iti stuvati jambhAro bhaktyA paramayA yute / zItalena kaTAkSeNa vIkSya gaurIpatistadA // 16 // abhayaM sarvabhUtizca vAsavAya dadau vibhuH / atha nandikRtavizvakarmapreraNam // tasminnavasare nandI zivabhaktiparAyaNaH // 17 // praNamya zaGkaraM lokazaGkaraM sarvadaivatam / baddhAJjalipuTaH ... ... ... ... tam // 18 // AhUya vizvakarmANaM pArzvavartinamAdarAt / codayAmAsa harSeNa nandI lokahite rataH // 19 // zaGkarasyAzayajJena nandidevena dhImatA / pracodito vizvakarmA tuSTAva girijApatim // 20 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti vizvakarmaNI vizvakarmavAstuzAstre zivastutivarNanaM nAma prathamo'dhyAyaH // tatpratipAdakaH purA kailAsetyAdikaH prathamAdhyAyaH spaSTArthaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM prathamo'dhyAyaH //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvitiiyo'dhyaayH|| vishvkrmshivstutiH|| namaH kailAsanAthAya pazUnAM pataye namaH / namo'STamUrtaye gaurIkamanAya namo namaH // 1 // namA'stu zUline lokarakSakAya namA namaH / namo rudra namazzambho namo lokaikakAraNa // 2 // namo yajJAdhipataye devezAya namo namaH / lokAdhAra jaganmUrte vedavedAntasannuta // 3 // tvattaH kila samudbhUtaM jagatsthAvarajaGgamam / tvAmArAdhyaiva zAstrArthaH jJAyate paramarSibhiH // 4 // devairapi sthitiH prAptA zAzvatI tvatprasAdataH / caturvargaphalaM pubhiH prApyate tvatprasAdataH // 5 // tvayA saMrakSyate sarva jagaca sacarAcaram / / tvayA saMvIkSito loke paramaM sukhamaznute // 6 // vizvakarmaNe paramezvarakRtavaradAnam // iti stuvantaM tvaSTAraM baddhAJjalipuTaM zivaH / ||dvitiiyo'dhyaayH|| atheha dvitIyAdhyAye 'namaH kailAsanAthAya' ityAdi 'vividhAsu ca zAlAsu' ityantaM sugamam //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaTAkSasudhayA siJcannuvAca girijApatiH // 7 // Izvara uvAcavizvakarmastava stutyA'nayA tuSTo'smi divyayA / uvAca lokamAteyaM santuSTA hitakAligI // 8 // matto varaM vRNISva tvaM yatte manasi vartate / ityukto devadevena zaGkareNa mahAtmanA // 9 // yayAce varadaM divyaM vizvakarmA varaM tadA / vizvakarmovAca zambho jagatpate nAtha yadi te mayyanugrahaH // 10 // stutyA prasIdasi tvaM matkRtayA candrazekhara / vAstuzAstraprakAzo'stu maJcitte tava vIkSaNAt // devagandharvamanujaprAsAdeSu gRheSu ca / maNDapeSu vimAneSu gopure toraNe'pi ca // 12 // sopAneSu pratolISu vApIkUpAdikeSu ca / vividhAsu ca zAlAsu candrazAlAdikeSu ca // 13 / / yanmAnaM yA kriyA yA ca bhaktiH kRtrimabhAsurA / 1. Proportion of length, breadth, height, depth etc. of the various parts of buildings for men and for deities.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ yacitraM yacca sandapyaM taitalaM yacca kIrtitam // 14 // teSAmastu parisphUrtiH parijJAnazca maddhRdi / 'yanmAnaM yA kriyA' ityayaM zloko vyAkhyAyate / yathAdevamAnuSaprAsAdeSu anyeSu maNDapAdiSu nirmANeSu yanmAnamuktaM-- dairdhyAyAmaninonnatasopAnakavATAdimAnaM pramANam / yA kriyA bhittikalpanadvArasthApanagavAkSasthApanAdikA / yA ca bhaktiH kRtimabhAsurA ; bhaktistAva dvahuvidhA / sopAnapArthAdiSu sudhayA nirmANaM bhaktiriti sAmAnyAkriyA / bhAktavizeSalakSaNaM tAvadane prapaJcyate / tatra tatra nirmANasthalavizeSAdike nayanasukha saMpAdanArtha kalpitaM kRtrimabhAsurAkhyaM citravizeSAdilakSaNaM cAgre vakSyAmaH / citrazabdArthassugamaH // ___ sandapyAmiti / sandUpyaM nAma bhavanaharmyaprAsAdAdiSu mukhadvArobhayapakSayoH kalpitA trikoNAkArA, kaci dvartulAkArA, kacicca caturazrA pronnatA bhUmiH (Genz) ucyate // 2. Actual construction of walls etc. 3. Balustrade. 4. Artistic adjuuct. 5. Ornamental structures rising on either side of a doorway. 6. The seats for the Dwara Palas (Door keeps) on either side of the main gate of a temple.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryeSu vividheSvanyanmAnaM yacca prakIrtitam // 15 // adhiSThAno 'papIThA'dikArya jAleSu yanmatam / tatpramANaparijJAnamastu me tvadanugrahAt // 16 // iti gadgadayA vAcA stuvantaM zivasannidhau / pinAkI plAvayace kttaakssai| zItalaiH svakaiH // 17 // pinAkyuvAca - vizvakarmanmahAbAho prArthitaM yattvayA zubham / tatsarva sidhyatu kSetrakSemAya tatra suvrata / / 18 / / divyA zaktiH paraM tejaH sidhyatu tvatkare zubhe / madAjJayA svaM lokAnAM nirmANAdiSu kauzalam // labhasva ca zubhAM kIrti sarvalokahitAya ca / ita Arabhya deveza bhavanAdikriyA bhuvi // 20 // divi pAtAlaloke ca tvadupajJA bhaveddhruvam / sthapatyAdiSu varNeSu tvamevottamatAM vraja // 21 // tailamiti / tailaM nAma devaprAsAdamukhadvArepUmayapakSayoH dvArapAlakabimbasthApanArthaM kalpitA bhUmirucyate / eteSAM lakSaNajJAnaM kriyAzaktizca me bhUyAditi vizvakarmaNo barayAcanamiti bhAvaH // 1. Base. 2. The next support above the base. 8. s. 2
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 hitAya sarvalokAnAmityAdiSTaH pinAkinA / vizvakarmA mahAtejA divyAM zaktimupeyivAn // 22 // AnandAnuparItAGgaH praNamya muhurAdarAt / tryakSaM pinAkinaM candrazekharaM lokanAyakam // 23 // bhaktyA pradakSiNIkRtya baddhAJjalipuTastadA / vAsavaM samupetyArAdI zAnugrahamuktavAn // 24 // vizvakarmovAca - aho bhAgyamaho bhAgyaM mama deveza vAsava / prasIdanparamAM zaktimadAnme vRSabhadhvajaH / / 25 // zaktyAnayA surAssarve kinnarA mAnuSA api / bhajeyuH paramAnandaM prAsAdAdiSu satsukham / / 26 / / lokAssamastAssukhino bhaveyuzzubhasevinaH / vItarAgabhayakrodhAzzivabhaktiparAyaNAH / / 27 // sarvapApavinirmuktA bhUyAsurasacca bhAsurAH / // vizvakarmakRtazilpazAkhaprazaMsA // sA parA zaktirevaiSA zUlinaH kena varNyate // 28 // yA tatA triSu lokeSu tailabindurivAmbhasi / yatprasAdAnmayA jJAtaM vAstuzAstramidaM tatam // 29 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 zAstreNAnena sarvasya lokasya paramaM sukham / caturvargaphalaprAptissallokaca bhaveddhruvam // 30 // zilpazAstraparijJAnAnmartyo'pi suratAM vrajet / paramAnandajanakaM devAnAmidamIritam // 31 // zilpaM vinA nahi jagattriSu lokeSu vidyate / jagadvinA na zilpaJca vartate vAsava prabho // 32 // ato lokeSu sarveSu zilpaM bahuvidhaM tatam / grAmANAzca purINAzca lakSaNaM bahudhA smRtam // 33 // kheTakarvaTakAdInAM durgANAmapi lakSaNam / prAsAdeSu ca harmyeSu devAnAM bhUbhujAmapi // 34 // 1 vividheSvapi nirmANeSvapi sandUpyakaM bahu bhavane nyAyazAlAyAM sabhAyAM kozasadmani // 35 // antaHpure zastragehe zAlAsu vividhAsu ca / krIDAgeheSu ramyeSu toraNAdiSu' maJjike || 36 // 3 adhiSThAnopapITheSu' gopureSu tathA bahu / saGkIrNa bhavanADhyeSu patAkApAribhadrake || 37 || 1. 2. 3. Arch and its supports at the main gate etc. Pedestal placed above the base Towers
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 cAturvarNyagRhANAztha lakSaNaM bahudhA smRtam / 1 vedikA' potikA sandhibandhanAvaraNeSu ca / / 38 / / stambhAdikeca nirmANe vizeSabhavaneSu ca / maNDapeSu vimAneSu prAkArAdiSu yanmatam || 39 // lakSaNaM bahudhA proktaM nAnAdezavibhAgazaH / sakalaM tacca saMkSipya vakSye 'dhyAyakramAdaham // 40 iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre vizvakarmakRtazivastutikathanaparamezvarakRtavaraprasAdakathanaM nAma dvitIyo'dhyAyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM dvitIyo'dhyAyaH 1, Raised platform
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dinirNayakathanaM nAma tRtIyo'dhyAyaH // Adau kAlaM parIkSeta sarvakAryArthasiddhaye / kAlo hi sarvajIvAnAM zubhAzubhaphalapradaH // 1 // kAlAtikramaNe doSo dravyahAnizca jAyate / devAnAmapi devInAM viprAdInAM vizeSataH // 2 // prAsAdabhavanArambhe stambhasthApanakarmaNi / dvArasthApanavelAyAM bhavanAnAM praveza || 3 | vApItaTAkanirmANe gopurArambhakarmaNi / vimAnamaNDapArAmagarbhageoddhRtoM tathA // 4 // tRtIyo'dhyAyaH // 1 Adau kAlamiti / paramezvarAjJayA saMkalpitaH sUryAdi - prahaparivartanena vasanto'yaM kAlaH, prISmo'yaM kAla iti vyavahiyamANaH samayo yaH zubhaphalaprada iti jyotistantrapAragainirNItaH, tasminneva samaye svajanmanakSatrAdyAnukUlyabhAji prAsAdabhavanAdinirmANaM kAryamiti bhAvaH / devAnAM devInAmAlayanirmANa vizeSato viprAdicaturvarNajAnAM gRhArambhe cedaM zubhakAlanirIkSaNaM zreyaskaramiti bodhyam ||
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 kAlaM zubhaM parIkSeta maGgalAvAptisAdhakam / atha dezabhedena kAlaparIkSA // dezabhedena kAlospi bhinnatAM pratipadyate // 5 // iSTikAnyasanaM zastaM zubhakAle vizeSataH / tasmAtsarvaprayatnena zubhaM kAlaM na laGghayet || 6 || atha dinirNayakramaH // prAcIM parIkSayetsamyaksUryagatvanumAnataH / gRhItasthala ke 'zaGkumavaTe sthApayetkramAt // 7 // dezabhedeneti / bhAratArUpo'yaM varSa: SaTpaJcAzaddezabhedena vibhaktaH / tatra vindhyasyottarabhAge catvAriMzadezAH / vindhyasya dakSiNe bhAge'vaziSTA iti ziSTAH / teSu dezeSu puSkalAvartakAdijImUtaprasaraNatadabhAvAbhyAM kacidvarSAkAlaH, kacidrISmakAla ityevaM kAlavaiparItyasya dezabhedena dRSTatvAt kAlasya bhinnatvamupapAditam / tasmAdaGgAdimeSu dezeSu varSAkAlaM grISmakAlaM ca parityajya kAlAntare zubhe muhUrte prathameSTikAnyasanapurassaraM bhavananirmANayatanaM dhanadhAnyAdi sarva saMpatkaramiti nimittajJAH // atha sarveSvapi nirmANeSu samyak pramANaparijJAnArthaM 1. Gnomon or Sundial for determining the true East, West, North and South.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 khadirastinduko vApi kSIravRkSasamudbhavaH / zaGkuH zreyaskaraH prokto dvAdazAGgulamAnabhAk ||8|| hastapramANato vApi dvihasto devamandire / zaGkorupari mAnasya sUcikA sA zikhA matA // 9 // yatra sA patati vyaktA tatsthAnaM bindusaMjJakam / zilpAcAryavaraiH zaGkusthApanaM kalpayedbudhaH // 10 // prAcyAdidinirNayakramamAcaSTe 'prAcIM parIkSayet' ityAdibhiH pazJcadazabhiH zlokaiH / prAsAdAditattannirmANAya saMgRhItAyAM bhUmau sUryagatiparijJAnAt prAcyAdidinirNayAthaM zaGkasthApanamAcaret / khadiravRkSeNa vA tindukavRkSeNa vA'nyakSIravRkSeNa vA zaGkAH kalpanaM prazastan / tAdRzazaGkordairdhya tAvat dvAdazAGgulapramANam / athavA eka hastapramANam / lakSaNamidaM mAnuSabhavananirmANAya proktamiti bhAvaH / devAlayAdiSu tAvacchaGakuH dvihastapramANakaH kAryaH // sUryacchAyAparijJAnArthaM zaGkormastake kalpitA sUkSmasUcikA karNikAkArA zikhetyucyate / sUryacchAyAsametA tAdRzazaMkuzikhA maNDale yatra nipatati tatsthAnaM bindusaMjJakamiti pratItiH / etAdRzalakSaNAntritazaGkusthApanaM zilpAcAryavaraiH gRhapatirbudhaH kArayet / zakucchAyAparijJAnArthaM nirmANAya parigRhItAyAM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 cakrAkAre nemiyukte maNDale zaGkubhAsure / zaGkucchAyAprasArastu yatra bhAti salakSaNaH // 11 // taM pradezaM nirIkSyaiva prAcInirNayamAdizet / uttarAyaNa mAseSu dakSiNAyanageSvapi / / 12 / / kanyAyAM vRSabhe mAsi yadi vyakte divAkare / zaGkucchAyA madhyagA syAnnahi pArzve kadAcana || zuddhabhUmau nemidvayayuktaM maNDalaM vicchittivizeSasahitaM bA kalpayet / tanmaNDalasya madhye zakuM nikhAtayediti bhAvaH // zaGkusthApanakriyA tAvadvaicchikamAseSu kAryA / prAta:kAle sAyaGkAle vA zaGkusthApane kRte zakugatA mArtaNDacchAyA pUvoktanemidvayayuktamaNDale dhanurAkArapradezagA syAt / dhanurAkArapradezagA mArtaNDacchAyA zaGkormadhyasthAnarekhAyAH savyabhAgagatA utApasavyabhAgagatA bhavediti bhAvaH // sAhaza yathA vottarAyaNa mAseSu zaGkusthApane kRte zakugatA sUryacchAyA maNDalamadhyabhAgasya dakSiNabhAgagA syAt, tathA dakSiNAyanamAseSu zaGkusthApane kRte zakugatA sUryacchAyA maNDalamadhyabhAgasyottarabhAgasthitA syAditi kramaH / kanyArAzi gate sati vA zaGkuccha | yA pArzvagA na bhavet / tathaiva vRSabharAzi gate sati rakhau zaGkucchAyA na pArzvabhAgagA sthAt /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ meSasthe vA mRgasthe vA ravau tu caturaGgulA / zakucchAyA bhavedvathaktA dizAM nirNayakAriNI / / makarasthe ravau zaGkAzchAyASTAGgulakA bhavet / mithunasthe ravau zaGkozchAyA tu vyaGgulA matA / / kuLIrasthe ravau zaGkozchAyA vedAGgulA matA / sijhasthe tu ravI zaGkozchAyA vedAGgulA matA / / tulAsthite ravI zaGkozchAyA tu dvayagulA matA / vRzcikasthe ravI zaGkozchAyA syAccaturaGgulA // 17 // cApasthite ravI zaGkozchAyA syAca SaDaGgulA / mInasthite ravI zaGkozchAyA syAccaturaGgulA // iti dvAdazamAsasthe ravI chAyA sphuTA bhavet / uttarAyaNamAseSu chAyA dakSiNagA bhavet // 10 // parantu maNDalamadhyakalpitasvastikAkArarekhAntargatA bhavediti sUkSmo'rthaH / meSarAzigate ravau, tathA simarAzige ravau zaGkucchAyA caturagulapramANA nemidvayagA syAt / makarasthe ravAvaSTAGgulA, mithunasthe ravau vyaGgulA, kulIrasthe ravI caturagulA, tulAsthe ravI dvayagulA, vRzcikasthe ravI caturagulA, cApasthe ravI SaDaGgulA, kumbhatthe ca SaDaGgulA vyaktA bhavediti cchAyAvyatinirNayakramo bodhyA sUkSmadarzibhiH / / B.s.3
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNAyanamAseSu chAyA cottaragA bhavet / chAyAmAnavazAdevamAlAni visarjayet / / 20 // ziSTacchAyAprasAraNa samyakprAcIM samAdizet / vindhyasya dakSiNe dezeSvevaM prAcIvinirNayaH / / AryAvartasthadezAnAM prAcInirNaya ucyate / makarAdicaturmAseSveva chAyAGagulA bhavet // 22 / / vRSabhasthe ravau zaGkozchAyA tu cturnggulaa| mithunasthe ravau zaGkozchAyA syAca SaDaGgulA // 23 // evaMprakAreNa zakusthApane kRte tattanmAseSu tattadbhAge vyaktA dvayagulAdisUryacchAyAM gaNane visRjya pUrvoktamaNDalamadhyabhAgapramANikAM rekhAmAlikhya tallekhopajhaM sUtraprasAraM kRtvA tadvArA prAcyAdidinirNayo jJeyaH / prakAro'yaM vindhyasya dakSiNabhAgasthiteSu keralapANDyacolAndhrakaliGgotkalakarNATakuntalamahArASTrasauvIrAdidezeSu zilpivayaranuSTheya iti bhAvaH // athAryAvartasthiteSu prAgjyotiSanepAlavaGgAGgakosalazUrasenapAJcAlavirATavidarbhakurukekayAdiSu dezeSu kalpyo vinirNayakrama ucyate- AryAvarta iti / pUrvoktaprakAreNa zakusthApane kRte pUrvoktadezeSu divAkare makarAdicatUrAzisthite zakucchAyA tAvadekAkulA bhavet / ghRSabharAziGgate divAkare zaGkucchAyA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 iti dakSiNamA chAyA prAcInirNayakAriNI / kuLIrasthe vRzvikasthe ravau chAyA na vidyate / / 24 // sijhasyaikAgulA proktA kanyAsthe dvyaGgulA bhavet / tulAcApasthite mAnau aGgulA sA prakIrtitA / iti cottaragA cchAyA prAcInirNayakAriNI / / 25 / / brahmAvartasthadezAnAM prAcInirNaya ucyate / makarAdiSu mAseSu triSu chAyAGgulA bhavet // 26 // caturaGgulA, mithunastha SaDaGgule tyevamuttarAyaNamA sakramA vAdhyaH // kuLIrasthe vRzcikasthe divAkare zaGkucchAyA pArzvagA na syAditi bhAvaH / sijharAziM gate ravau pUrvavacchaGkacchAyA ekAGgulA, kanyAsthe dvathaGgulA, tulAgate cApagate ca zaGkucchAyA ekAGgulA bhavet / ityevaM dakSiNAyanamAsakramaH / uttarabhAgagA chAyA gantavyeti matiH || evaMprakAreNa pUrvoktadezeSu zaGkusthApane kRte maNDalasya pArzvagAM zaGkucchAyAM tattanmAsakrameNa visRjya pUrvoktamaNDalamadhyabhAgapramANikAM rekhAmAlikhya tadvArA sUtraprasAraNaM kRtvA prAcyAdi. dinirNayo jJeyaH / ityevamAryA vartadezadinirNayakramaH // brahmAvartasthadezAnAmiti / atha brahmAvarta sthiteSu kAmbhojabAlhIka varSarakAz mIrAdidezeSu kalpyo dinirNayakrama ucyate
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ meSasthe vRSabhasthe ca chAyA tu vyaGgulA mtaa| mithunasthe jhapasthe ca chAyA pazcAGgulA matA // 27 // mInastha ca kacicchAyA na bhavediti tAntrikAH / kulIrasthe ravo cApasthite ca na hi sA sphuTA // 28 / / simakanyAsthite bhAnau sA catuSpaJcakA mtaa| tulAsthite dvayagulA syAditi chAyAkramo bhaveta // zakusthApanavalAyA viprebhyA bahudakSiNAH / mArdanikaiH svastikaizca jayazabdazzubhAvahaH // 30 // pUrvoktakrameNa zaGkAsthApane kRte kAmbhojAdidezeSu ravI makarAdimAsatrayaM gate sati zaGkozchAyA ekAGgulA bhavet / meSavRSabhage sati zaGkucchAyA vyaGgulA, mithunamRganAtharAzibhAji ravI chAyA pazcAGgulA matA / kadAcitpUrvoktadezeSu mInasthe sati ravI chAyA pArzvagA na bhavediti zilpitAntrikANAM matamiti ca jJeyam // ___ ravI kulIrasthe cApasthite ca sA zaGkacchAyA sAkalyana na sphuTA pArzvagatA na bhavedityarthaH / simasthe ravau caturaGgulA, kanyAsthe paJcAGgulA, tulAsthe dvagaguleti yathAkrama maNDalapArzvagatAyAzchAyAyAH lakSaNaM jJeyaM sUkSmada zibhirityevaM sUkSmeNa cakSuSA sarvatra zalkusthApanaprakAro jJeyaH / zakusthApanakAle brAhmaNAnAM vedapAragANAM bahuzo dakSiNAdAnaM, maGgalavAdyavAdanaM,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 sUtraprasAramAnena zuddhAM prAcIM samAzrayet / purArambhe gRhArambhe gopurArambha karmaNi // 31 // garbhagRhavimAnAdimadvAstuSu zubhAvahaH / zilpinAM mAnanaM zastaM hema bhUSAdibhizzubhaiH // 32 // sthUpisthApana kAle ca prAkArasthApane tathA / prAsAdabhavanArambhe vApIkUpAdikeSu ca // 33 // gRhapravezakAle ca svastighoSazzubhAvahaH / dizAM koNAstu catvAro na zastA AyalakSage || svastipaThanAdikaM sarvamapi zreyaskaramiti bodhyam // gRhabhavanaprAsAdAdinirmANe, nagaranirmANe, gopurasthApane, garbhagRhasthApana, vimAnanirmANe'nyasminnapi mukhyavAstunirmANakarmaNi avazyaM zaGkusthApanavazAt zuddhA prAcI prAhyeti siddhAntaH / etAdRzavAstunirmANasamayeSu dhanakanakabhUSAvastrAdibhirizalpino mAnayediti, sthUpisthApane, prAkArasthApane, prAsA - dAdisthApane ca rAjJAM nAnAdAnAni zubhAvahAnIti ca siddhAntaH / AgneyanirRtivAyavyaizAnAkhyadizAM koNAzcatvAro'pi AyAdilakSaNe na zubhaphalapradAH / tasmAtsarvaprayatnenApi pUrvoktarItyA zaGkusthApanakaraNe sthapatyAdInAM sAyena yuktyA ca zuddhA prAcI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 tasmAtsarvaprayatvena zuddhAM prAcIM samAzrayet // 34 iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre dinirNayakathanaM nAma tRtIyo'dhyAyaH // prAhmeti tRtIyAdhyAyArthaH // iti zrImadananta kRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM tRtIyo'dhyAyaH //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 atha dravyasaNakathanaM nAma caturtho'dhyAyaH // sarvanirmANakAryANAM dravyamAdyassakhA mataH / tasmAtsaMpAdayedvidvAnsaddravyaM zubhavardhanam // 1 // dhanavastuprabhedena tadddravyaM dvividhaM smRtam / dhanena mAnayedbhRtyAn zubhavAkyaizca nityazaH // 2 // iSTikA ca sudhA lakSNA pAribhadrAdidAravaH / ayaHkIlAdayazcAnye vastusaMjJA udIritAH // 3 // dArusaGgrahaNaM zastaM zubhakAle vizeSataH / svaguruM sthapatiM dhenuM zrotriyAnvedapAragAn // 4 // // caturtho'dhyAyaH // atha dravyasaGgrahaNalakSaNakathanAtmakaM caturthAdhyAyamArabhate-sarveti / zubhavardhanam dhanadhAnyasutAdisakala saMpadvivRddhikaram, nyAyamArgarjitam, pAparahitam / saddravyasya satphalajanakatvamupapAditam / taca dravyaM dhanarUpeNa vasturUpeNa ca dvividhaM bhavati / dhanena sAntvavacasA ca bhRtyAn bhavananirmANAdikAryeSu niyojitAnityazaH santoSayet / iSTikAsudhAdAravo'nye'yaH kIlAdayazca vastUnIti vyavahriyanta iti bhAvaH || 3 || dArusam grahaNamiti / kAlAntare gRhabhavananirmANAdike zakye'pi yadi atyantaM zubhakAle prApte tadA kAnanAta dAru
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 pUjayitvA vizeSeNa dArusaGgrahaNe rataH / dikpAlAnAyUdhAdhIzAnarcayedgandhapuSpakaiH // 5 // saha maGgalaghoSeNa kAnanaM pravizedbudhaH / zuddhazzAntamanA bhUtvA navavastrottarIyakaH // 6 // devAnAmApa devInAM dhvajastambhAya dArukAn / AharenmantraghoSeNa sarvalokahitapradAn // 7 // bakulastinizassAlaH kovidArazca kemrH| zrIparNasmaptaparNazca kuddAlaH piNDakastathA !! 8 / / devAlayeSvime zastAzzubhadAH saMprakIrtitAH / bhallATasya mRgasyApi mitrasya varuNasya ca // 9 // jayantasya ca pUSNazca gandharvasya ca zUlinaH / vAstunAthasya devasya devInAca vizeSataH / aMzabhUtA ime vRkSAH zAstravidbhirudIritAH // 10 // samahaH kArya iti siddhAntitaH / tadA svaguruM sthapati dizApatIn AyudhAdhipAna devAMzca gandhAdibhirabhyarcya maGgalavAdyaghoSaNa mukharitadizassan devatAdhvajadArvAdikAnAharaditi zilpasamayaH // 7 // vakula iti / vakulAdaya ime prazastAH vRkSAH devAlayanirmANeSu zubhadAH kIrtitAH / kiM cAmI bhUruho bhallATAditatta
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmrAtako' madhUkazca nAgaraGgazca tindukaH / khadiraH pUtiko veNuH pATalazca vibhItakaH // 11 // karNikArazca saralaH karkandhUstinizastathA / kAzmarI ca rasAlazca pAribhadrazca kesaraH // 12 // zrIparNastilAzcApi naktamAlazca bhadrakaH / anye ca kSIravRkSA ye nimbAdyAzca sugandhinaH / / nRNAmAlayayogyAssyuzzubhadAH saMprakIrtitAH / manuSyavAstubhUmIzA dhanapAlAdayazzubhAH // 14 // sthAnavizeSadevAnAM aMzabhUtAH pradhAnadevadevInAM ca sattva sAnnidhyAdihetava iti zilpazAstravidAM siddhAntaH / devAlayanirmANAya sagRhItAyAM zuddhabhUmau prAcyAH bhallATAkhyo devavizeSo'dhipatiH / AgneyyAH mRgadevaH, dakSiNasyA mitradevo'dhipatiH / nirRtidizo varuNadevo'dhipatiH / vAruNyA dizo jayanto'dhipatiH / vAyavyA dizo ravidevo'dhipatiH / udIcyA dizo gandharvo'dhipatiH / aizAnyAzzivadevo'dhipatiH / madhyabhUmervAstunAtho'dhipatirityevaM kramo bodhyaH / / 10 // AmrAtaka iti / AmrAtakAdyA bhUruhA ime manuSyAlaya. yogyAzzubhadAzca / manuSyAlayanirmANAya saGgrahItAyA bhuvo dhanapAlamitrayakSakuberAH catvAro devAH krameNa caturNA dizA 1. Spondias Mangifera. - - - - B.s.4
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 gavAkSasthUlaDolAnAM tiryagdArukalApinAm / sopAnAnAzca khaTvAnAM pratimAnAM nivezinAm / / pIThAnAM phalakAnAJca staMbhAnAM ca zikhaNDinAm / vartulAnAM pUtikAnAM tantuvAjikakuMbhinAm // 16 // madhipataya iti kecit / matAntare tu devavAstuvanmanuSyavAstu . bhUmenagarapuragrAmanirmANAdyArambhakAle ca teSAM pUjanaM balidAnaM ca zastamiti teSAM nAmAni granthAntare draSTavyAni / / keSuciddezeSu nagarapuragrAmagRhAdivAstunirmANasamaye divAnevamarcayanti / teSAM nAmAni yathA - amiH, vivasvAna , dauvArikaH, mitraH, yamaH, candraH, zeSaH, IzAna iti prAcyAdyaSTadigdevakramaH / dezAntare tu vAstubhUmyAH sImAnte purandarAdInaSTau lokapAlAnevamacaMyantIti ziSTAcAravizalpivaryANAmAzayazca vodhyaH AmrAtakAdivRkSajAtakAryamAha- gavAkSeti / gavAkSaH prasiddhaH / paTalAyuparitanabhAradhArI sthUlanAmako dAruvizeSaH / DolArthassugamaH / tiryagdAruH pUrvoktapaTalAdibhAravAhI tadapekSayA sUkSmo dAruvizeSaH (asi-naari) / kalApinastAyat dvArobhayapakSayozzobhArtha kalpyamAnAH chadivizeSAH bahucitracitritAjhAH / sopAnAdayaH prasiddhArthAH / zikhaNDinaH staMbheSu upari zobhArtha, bhAravahanArthaM ca kalpitA dArukhaNDAH / vartulAstAdRzadAroradhaH 1. Beam.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ upapIThAdinAM silavaktrAdInAzca mezinAm / anyeSAM zilpakAryANAmamI zastAH prakIrtitAH // madhUkaM tinizaM pUtimanyaM kSIrataruM tthaa| tiryagdArI citrakArye yojayema kadAcana // 18 // nADIvRkSAH pinavRkSAH gulikAbhinnadAravaH / sthApitA vatulAkArAH phalakAH / pUtikA tAvat khaTvAGgAdiSu tatra tatra gumphitA bambaranAmabhAka raktadArukhaNDaH / tantuvAjikastu stambhaphalakakavATatiryagdArvAdiSu kriyamANA rekhA yA tasyA upaSTambhakabhUtA sUkSmavArikA / kumbhinastAvatpAzcAlikAputrikAdayaH / upapIThaH stambhAnAmadhaHsthApitaH pRthukaH / simavaktrAdayaH prasiddhAH / mezinastu ayAkIlaghaTanayogyAH phalakAH / ityAdizilpakAryeSu pUrvoktA AmrAtakAdibhUruhazzastAH dRDhAH kAryasaukaryazAlino draStRNAM nayanAnandakAriNaH cirakAlavartina ityeteSAM svarUpaguNA uktA bhavanti // 17 // __ madhUkamiti / madhUkAdInkSIrapradhAnavRkSAn tiryagdArusthApane sAlabhaJjikAdicitrakAyeMvapi na yojayediti bhAvaH / kuta iti cet- tAdRzakSIrapradhAnavRkSANAM ativilyaM sarvatra prasiddham / kiJca tAvatkAlakrameNAntataH kSIraprasaraNavAna zIrNAH, bhinnA', vakrA vA bhaveyuriti bhAvaH // 18 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajadantaprabhinnAzca vakrA bhinnAstathA vane // 19 // pakSihInA divAbhItairUSitAzca (dvijAdhamaiH) / vigutA bhinna pakSAzca yodhaanaamissubhihtaaH||20|| kaNTakAvRtadehAzca na prazastAH prkiirtitaaH| udIcyAM zayitA vRkSA devAlayazubhapradAH // 21 // aindrayAM dizyatha vAruNyAmudIcyAM vA vizeSataH / nADI vRkSA ityAdi vyAkhyAyate / yathA - nADI vRkSAH sirApradhAnA vRkSAH mirAbAhulyavanto vRkSA iti yAvat / pinnavRkSA atyantaM sUkSmakRzavRkSAH; zAgvAhInavRkSA iti kecita / gulikAbhinnadArayo gulikAbhi.STala guDAdibhirbhinnazAkhA ityarthaH / tathA gaja dantena khaNDitAH, vane svayameva vakrimANamupetya pravRddhA vRkSAH, tathA pakSibhiranadhyupinA vRkSAca, tathaivolU kAdibhiradhamaiH pabhibhirAkrAntA vRkSAzca, tathA vajrapAtena, gajagArjitena, vidyutsphuraNavegena ca bhinnAH klAntA vRkSAzca, tathA vyAdhAdInAM zaravyabhAvaM gatAzca vRkSAH, tathA dakSiNaziraskatayA zayitA muNDitA vRkSAH bahukaNTakavanto vRkSAzcaitAzA vRkSA manuSyAlayasthApanayogyA na bhavanti / citrAdilakSaNakarmaNyapi nAhaMtAM prApnuvantIti zilpasamayaH // 21 // udIcyAmiti / udIcyAM dizi zayitA vRkSAH devAlaya
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayitAH pAtitA vRkSAH prazastA mAnuSAlaye // 22 // patitA dakSiNAzAyAM tathA pretavanaM gtaaH| duSTabhAmisthitA vRkSA vA nindyAzzubhepsubhiH / nAgAdhipaM vRkSapati payasA pAyasena ca / tapayitvA vizeSeNa vane chindyAvudhottamaH // 24 / / kAle zubhe svastiyopaiH khaNDitAMstAnvanAntarAt / zubhravarhemazRGgavRSabhaihiyedbudhaH // 25 // sthApayecchuddhadeze tAnadhivAsAya nizcitaH / saMvatsaro(raM) vA SaNmAsAn mAsatrayamathApi vA // 26 // nirmANaviSaye prazastAH tathaivendrazAmudIcyAmatha, vAruNyAM vA dizi svayaM patitAH pAtitAzca vRkSAH manuSyAlayAdinirmANakAryeSu zubhapradA iti bhAvaH / dakSiNAdiGmukhatayA patitA vRkSAH, zmazAnabhUmisthitA vRkSAH, tathA mlecchAdhyuSitabhUmisthitAzva vRkSA na zubhaphalapradA iti bhAvaH / devAlayanirmANAdiSu tAdRzadoSaduSTA vRkSA avazya parihAryA iti vaidikAH // 23 // nAgAdhipamiti / svasvakAryocitAnAM tarUNAM chedanAnantaraM tAdRzatarUNAmadhinAthaM anantaM bhujagezaM payasA, pAyasena vA vizeSato'bhyarcya tarpayitvA tAnvRkSAn khaNDazazchedayet / tadanu tathA khaNDitAn dArukhaNDAn suvarNazRGgaizzubhravaNaH vRSabhairUhya
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhivAsAya tAnnyasya mAlyagandhArcanAdibhiH / rakSaNaM kArayeddhImAnvAstuzAstravizAradaH // 27 / / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre dravyasaMgrahaNakathanaM nAma caturtho'dhyAyaH // mAnAna zakaTAnItvA, zuddhadeze sthApayitvA, saMvatsarAvadhi, SaNmAsAvadhi, mAsatrayakAlAvadhi vA tAMstarukhaNDAnadhivAsAya sthApayediti / adhivAsanaM nAma cheditAnAM tarUNAM kSIrAdizuSkIkaraNAya nyasanamiti / taca dvividhama / jalAdhivAsanam , sthalAdhivAsanazceti / keSAJcittarUNAM jalAdhivAsanaM balakaraM bhavati / anyeSAM tarUNAM tu bhUmau pracchAyatale'dhivAsanaM balakaram / keSAJcittarUNAmAtape nyasanaM balakaramiti ca vivekaH iti dravyagrahaNavidhAnamuktaM bhavati / / iSTikAnirmANaprakArazilAparIkSAdikaM tu mayA kRtAyAM zilpakalAdIpikAvyAkhyAyAM vistarazaH prapazcitam / vistarabhayAnneha likhyate / atastatra draSTavyamiti // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM cturtho'dhyaayH||
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhUparIkSAkathanaM nAma pnycmo'dhyaayH|| purA bhUmiriyaM dhAtrA vizAlA ca vasundharA / jalAdhArAnvitA sRSTA sazailavanakAnanA // 1 // himavadvindhyamalayairanyaiH kulamahIdharaiH / kanakAyairdivyalohegarbhitA ca samantataH // 2 // tathApi bhUgarbhasArAt kvacitkhAdurasAnvitA / kvacidrasena hInA ca kvaciduSNA ca zItalA // 3 // kvacidbhIkarasatvATyA kacitsatvakhagAvRtA / kacidatyantasukhadA kacidudvegakAriNI // 4 // ityevaM bahudhA jAtA kAlabhedena bhUriyam / ||pnycmo'dhyaayH|| atha bhUparIkSAkathanAtmakaH paJcamAdhyAyaH prArabhyate - pureti / purA jagatsRSTikAle dhAtrA vizvakartA brahmaNA iyaM bhUmirvizAlA vasudhAriNI ca svAdujalAnvitA zailodyAnalohAdisavastubharitA ca sRSTA, tathApi bhUmyAH garbhavegavazAta kacitpradeze svAdujalAnvitA, kacit kaTu jalAnvitA, kacijjalahInA ca bhUriyaM sajAtetyAdissugamArthaH // 4 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSayedvAstubhUmimatassallakSaNAnvitAm // 5 // uttamA madhyamA bhUmiradhamA ceti sA tridhA / vibhaktA gugabhedena zAstrajJaiH pUrvasUribhiH // 6 // rasavarNa sparzagandhairanyairapi ca lakSaNaiH / parIkSayadimAM bhUmi vAstuyogyAM budhottamaH // 7 // mAdhuryamRttikA bhuumivviprhitprdaa| parIkSayediti / ataH pUrvapratipAditakrameNa kAlabhedena garbhavegavazena ca bhUmyAH kacitsukhapradatvaM, kacidamaukhyapradatvamapi saJjAtama / tasmAdbudhottamamsukhAdi maGgalAzaMsI pumAna devAlayanagarapuragrAmabhavanAdinirmANasamaye nirmANAtpUrvameva tAdRzabhUmyAssadasallakSaNaM parIkSyottamAM bhUmimevAzrayadityupadezaH / / __ sA ca bhUmiruttamA, madhyamA adhamA ceni tattadguNAdibhikhivA vibhatA / devAlayAya uttamA bhUreva prAhyA / manuSyAlayAya tu uttamA madhyamA bhUrapi saMgrAhyA / sarvatra adhamalakSaNAnvitA bhUmiravazyavayetyupadezaH / bhUmyAH parIkSaNaM tAvat rasena, varNena, sparzena, gandhena cAnyaizca vyaktAvyaktairlakSaNaiH kAryamiti zAstrajJAH pUrvAcAryA vadantItyarthaH // 7 // atha brAhmaNAdicAturvarNyabhedena prathamato bhUmilakSaNamAha mAdhuryamRttiketyAdinA zlokaSaTakena - madhurajalasaMyuktA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathodumbaramadhAbyA zvetavarNA ca bhUrapi // 8 // (udIcyAM ca jalopetA bhariyaM cottamA matA / ) kaSAyamRttikA bhUmI raktavarNA ca bhUpi // 9 // pUrvabhAgajalopetA tathAzvatthadvaimAnvitA / vipulA lohayugbhUmiH kSatriyANAM hitapradA // 10 // nAtikRSNA na raktA ca plakSadrumasamanvitA / bhUmirdevAnAM viprANAM ca zubhapradA / devAlayAtha brAhmaNagehAthaM ca yogyeti bhAvaH / tathodumbaravRkSasaMpannA bhUH zvetavarNA ca bhUH udIcyAM dizi nadItaTAkAdibalopetA ca bhUrevamAyUttamA bhUmirdevaviprazubhakarIti bhAvaH / etAdRzaizcaturvidhalakSaNayuktA bhUmimagyati bhAvaH / evamuttaratrApi jJeyam / ekalakSaNasamanvitA ca bhUH teSAM zubhapradeti siddhAntaH // 8 // . atha kSatriyayogyabhUmilakSaNamAha - kssaaymRttiketi| kaSAyarasayuktA bhUmiH tathA raktavarNA bhUmiH tathA pUrvAyAM dizi nacAdijalopetA bhUmirazvattha dumADhyA bhUmirvizeSato vailyazAlinI bhUmiH kanakAdilohakhaniyuktA ca bhUmiH kSatriyANAM jayAdisarvasaMpatkAriNIti bhAvaH / etArazasarvalakSaNayuktA bhUmirapi durlabheti bhAvaH / ekadviyAdilakSaNabhAgapi bhavanAdinirmANAya samAyeti // 10 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dakSiNAyAM jalopetA nAtinimnobhatasthalA // / 11 // bhUriyaM vaizyajAtAnAM balasaMpatkarA matA / (mRtsnA kRSNavarNA vaTavRkSasamanvitA // 12 // vAruNyAmudakopetA zUdrANAM kSemakAriNI / ) ityevaM jAtibhedena kathitaM bhUmilakSaNam // 13 // zrIvRkSairnimbakAzokai rasanaiH kramukairapi / sauvIrairigudIbhizca rasAlaijulairapi // 14 // atha vaizyayogya bhUmi lakSaNamAha - nAtikRSNeti / nAtikRSNavarNA bhUmiH tathA ca nAtiraktavarNA, tathA plasa vRznasamanvitA ca bhUmistathA dakSiNAyAM dizi nadyAdijalopetA bhUmirnAtinimnonnatasthalAnvitA ca bhUmiH vaizyAnAM sarvasaMpatpradA bhavet // atha zUdra yogya bhUmilakSaNamAha -- kaTumRtsneti / kaTujalAnvitA bhUmiH kRSNavarNA ca bhUmistathA vaTavRkSasamanvitA ca bhUmistathA vAruNyAM dizi nadyAdyudakasamanvitA ca bhUmistathA kaThinasparzAca bhUmizzUdrajAtAnAM sarvamakAriNIti bhAvaH / ityevaM cAturvarNyabhedena bhUbhilakSaNamuktaM bhavati / / 13 / atha prakAra ( ntareNa sarvajanayogyabhUmilakSaNamAha zrIvRkSairityAdinA - iha loke vidhAtrA sTeSu tRNAdimahadvastuSu kecit vRkSAH kasmiMzviddezavizeSa evAtyantaM phalitA bhaveyuH / tAdRzavRkSA eva
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 kesaraissaptaparNairvA kuddAlaiH kovidArakaiH / AragvadhairmadhUkairvA plakSairvA pATalaistu vA // 15 // zrIparNairvA zirISairvA pUtikai khadiraistathA / nadIbhU naktamAlaiveNubhistinizairapi // 16 // naLadaivIraNairdhAsairnArikelarathApi vaa| mAlatyA kundalatayA mustaadaaddimmNjulaiH|| drAkSAlatAsamAyuktA bhUmireSA zubhapradA // 17 // sthalAntare sthApitA yadi tadA svalpaphaladA eva bhveyuH| ta evAnyatra sthale sthApitA yadi vadAnImevAGakurAdihInA bhavanti, athavA kAlakrameNa kSINadazAM prApnuvantIti prasiddhimAlocya zrIvRkSanimbAdivRkSANAM vardhanakAriNI bhUmireva sakalavAstukAryAya yogyeti samayaH / evamuttamabhUmAvAropitAstaravo vizeSaphaladA bhavanti / madhyamabhamAvAropitAH svlpphldaaH| adhamabhamyAmAropitA vRkSAdayaH svayameva kSINA bhavantIti prasiddhimavalammya zrIvRkSAyupetA bhUmissarvavAstuyogyA / athavA zrIvRkSAdipardhanakarI ca bhUmirvAstuyogyA / tathA mAlatyAdilatAvitativardhanakAriNI bhUmizca vAstukAryAdiSu vizeSasukhadA bhavediti bhAvaH / evamuttamabhUmerlakSaNamuktaM bhavati // 17 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dhenubhirhariNairvApi turagairvA vizeSataH / pArAvataiH kokilairvA zukaiH kIrairathApi vA // 18 // kAraNDaizcakravAkaizca mayUrairAjahaMsakaiH / gajairvA vRSabhairvApi meSasaGghairvizeSataH || bhUmiradhyuSitA zastA sarvavAstuSu kIrtitA / / 19 / / laghumaikatasaMyuktA sukhasparzayutApi vA / niviDA khAdutoyADhyA samIpajalavarSiNI // 20 // madhugandhA puSpagandhA sarpirgandhA ca bhUrapi / sthiravarNA ca bhUzastA sarvavAstuSu kIrtitA // 21 // punarapi prakArAntareNottama bhUmi lakSaNa mAha dhenubhirityAdinA - dhenubhirityAdizlokadvayaM sugamam / pUrva dhenvAdibhiruSitA bhUrvA'thavA ghenyAdijIvajantUnAmanyeSAM ca vihaGgAnAM saukhyavardhanakarI bhUmirvA vAstukarmaNi phaladeti bhAvaH / evamatyutama bhUmerlakSaNamuktaM bhavati / / 19 / / laghumekateti / sUkSmasikatAyutA bhUmiH sukhasparzI bhUmi khicaturhastAvadhi khanane kRte vApIkUpAdau svAdurasa jalavarSiNIca bhUH mRtikAM prati bahuzaH parIkSAyAmekavarNabhAsurA bhUmirapi sarvavidha vAstukarmaNi prazastA sarveSAM jIvAnAM sarveSvapi samayeSvatyanta sukhapradeti bhASaH // 21 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA bhUmiruttamA jJeyA trirAtrAGkavardhinI / sA madhyamA ca vijJeyA paJcarAtrAGkurapradA // 22 // mandArapradA bhUmiradhamA ceti gadyate / sA varjyA sarvakAryeSu bIjAnAM kSayakAriNI // 23 // varjyA kaNTakavRkSaizca tigmavRkSairvidArakaiH / valmIkena samAyuktA bhUmirasthigaNaistu vA // 24 // randhAnvitA ca bhUrvaya gartAthaizca samanvitA / punarapi prakArAntareNottamabhUmilakSaNamAha - seti / ADha kAdibIje use sati trirAtrakAlAtpUrvameva tadaGkurakAriNyuttamA bhUmi: / pazcarAtreSvaGkura pradA madhyamA bhUmiH / paJcaSaNizAgamanAnantaraM kramazeo mandaM mandamakura pradarzinI bhUmibharadhamA / uptabIjAnAmaGkuramapradazyaiva tatkSayakAriNI bhUmistu sarvathA adhamA / sarvakAryeSvapi dUrato varjyeti bhAvaH / / 23 // etAvatA prabandhenottamabhUmerlakSaNaM bahudhAviSkRtye dAnI - madhamabhUmilakSaNamAcaSTe - varjyetyAdinA / kaNTaka vRkSayuktA bhUmistathA tIvroSNakaravRkSayutA bhUmiH patrAdibhihiMsAkaraistarubhiryutA bhUmizca zubhe / bhUmirasthizakalayutA bhUmissarvatra randhro parandhayuktA bhUmiH tathA valmIkayutA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAhai rAsabhepressilAdhairduSTajantubhiH // 25 // bhlluukairvnmaarjaalaimuusskaishcikaadibhiH| bhUmiradhyuSitA vA sarvavAstuSu hAnidA // 26 // zmazAnabhUsamIpasthA tuSabhAraissamanvitA / kampena bheditA bhUmiragnidagdhA ca sarvataH // 27 // bhUmirevaMvidhA vA kAryajJaizca zubhepsubhiH / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre bhUparIkSAkramakathanaM nAma paJcamo'dhyAyaH // pRthugAdinimnonnatasthalI bhUmizca vAstukarmaNi vayeti bhAvaH / kiJca varAhAdibhirduSTasatvairabhyuSitA bhUmizca vA / bhUkampena tatra tatra khaNDitA bheditA ca bhUmistathAgnijvAlAbhiH samantatastApitA ca bhUmizzubhepsubhirvajyeti bhAvaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM pnycmo'dhyaayH||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhUmigrahaNa sthanaM nAma SaSTho'dhyAyaH // parIkSakaizzAstravidbhirnAnopAyaiH parIkSitAm / uttamAM madhyamAM vApi bhUmiM prApya budhottamaH // 1 // zvetamAlyAmbaradharaiH zvetagandhAnulepanaiH / bhRtyaizzuddhavAgbhistallakSaNasamanvitaiH // 2 // zubhe muhUrte salla khanitrAdInathArcayet / // SaSTho'dhyAyaH // atha parIkSitAyA bhUmessvIkaraNa prakArakathanAtmakaM paSThAdhyAyaM vizinaSTi parIkSakairityAdinA - devAlayAyottamabhUreva svIkAryA / manuSyAlayAya tu uttamA / tadalAbhe madhyamA ca bhUH svIkAryatyAdyAptaparIkSakairbahuvidhairupAyaistattatsthalAnukUlaiH parIkSitAyA bhUmeH svIkaraNaM tu vidhivadeva kAryamiti nyAyamanusandhAya tAdRzabhUpariprahaprakAraM kathayati -- nagarapuraprAmAdivAstuyogyeyaM bhUriti parIkSakairizalpivaryaiH parIkSitAM nirdiSTAM bhUmiM samIkuryAt / tatpUrvaM tAdRzasamIkaraNopakArabhUtAnAM khanitrAdyAyudhAnAmarcanaM tu sallakSaNAnvitairbhRtyaiH kArayedityanuSThAnamidaM devAgAramanuSyA gArayorubhayorapi tulyamiti bhAvaH // 2 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 navA bhUrathavA pUrva prajAdhyuSitabhUryadi // 3 // narendraigrama nirmANakAryArtha svIkRtA bhavet / vAstunAthArcanaM zastaM zrotriyairvedapAragaiH // 4 // puNyAhaM vAcayetpUrva viprairAgamavedibhiH / prokSaye tajjalairdivyairazAntihomaM ca kArayet // 5 // vAstusvarUpaM vijJAya hemagandhAkSatAdibhiH / vAstunAthArcanaM kuryAtkArayedvA dvijottamaiH || 6 || bhUdevImarcayetpazcAdgandhapuSpAkSatAdibhiH / tadanujJAM samAsAdya zubhakAle prasannadhIH // 7 // bhUsamIkaraNaM kAryaM mahokSaizvetavarNakaiH / balikarmavidhAnaJca rASTrkSemakaraM bhavet // brAhmagAnbhojayetpazcAttoSaye dakSiNAdibhiH // 8 // anantarakaraNIyamAha naveti | AdI svenaiva gRhItA navInA bhUmirvA pUrvameva jalavAsAnvitA vA bhUmiryadi tAvan puranagara nirmANAya yadi gRhyeta, tarhi narAdhipo vA yajamAno vA tAdRzabhUmau zayAnasya vAstunAthasyArcanaM vedavidbhirbrAhmaNottamairyathAvidhi kArayedityarthaH // 4 // tadanantarakaraNIyamAha puNyAhaM vAcayedityAdinA - puNyAhavAcanajalasaMprokSaNavAstunAthAca navalikarmavidhAnAni zAstra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 samIkRte sthale pUrvamaizAnyAM khananaM zubham / vAruNyAmathavA kArya zubhakAle vizeSataH / / 9 / / iSTikAnyasanAtpUrvaM pUrayeddarbhamAdarAt / sa ca viprAdibhedena caturdhA sannigadyate // 10 // brAhmaM garbha pUrayettu pustakairyajJasUtrakaiH / kSAtraM garbha pUrayecca khaDgacchatrAdibhirdRDham // 11 // vaizyaM garbhaM pUrayecca tulAdravyAdikairapi / zUdraM garbha pUrayecca sIrakairvastra kairapi / / 12 / / devAlaye devagarbhe ratnanyAso vizeSataH / saMpratipannAni 1 mahokSaiH sIrAdinA bhUsamIkaraNAdikantu nirmANAdInAM saukaryAvahamiti bhAvaH / puNyAhaM vAcayedityAdizlokAH spaSTArthAH // 8 // samIkRta iti / puranagaramAmAditattadvAstunirmANAya parIkSya svIkRte sthale zvetavarNavRSabhairuhya mAnasIrAdyaiH nimnonnatarahitaM yathA tathA samIkRte sati prAyazo dezeSu aizAnyAM kacit vAruNyAM dizi zubhakAle khananaM kAryama | kimarthaM 1 prathameSTikAnyasanArtham / ayama prayate / tAdRzaprathameSTikAnyAsAt pUrvameva vAstubhUmadhyadeze garbhadravyanikSepaNaM kAryam // 1 5. 5. 6
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ daivavAstuSu sarveSu sauvarNa bhAjanaM zubham // 13 // sauvarNa rAjataM vApi brahmakSatriyavAstuSu / zUdrajAnAM vizAM zastaM rAjataM bhAjanaM matam // 14 // anyeSAM vAstubhUmau tu tAmrajaM bhAjanaM zubham / bhAjanaM paTTikA vApi pRthupaTTamathApi vA // 15 // strIgarbheNa yathA jIvo vardhate bhuvi nityazaH / tathA bhagarbhamAhAtmyAt jIvarAzistu vardhate // 16 // tatratyAnAM sukhaM divyaM yAvadgarbho na nazyati / tasmAddarbha zilpivaraizzAzvataM kArayedbhuvi // 17 // taca cihUM likhetpaTTe gandhapuSpArcanaM tathA ! tatpaDheM bhAjane nyasya tanmaJjUSAgataM nayet // 18 // vAstubhUmadhyadeze tAM maJjUSAM sthApayevudhaH / gandhamAlyAcenaM zastaM jayazabdapurassaram // 19 // / sa ca garbhanyAso brAhmaNagarbhaH kSatriyagarbhaH vaizyagarbhaH zUdragarbha iti caturdhA bhavati / devAlayabAstubhUmau kAryoM devagarbhanyAsastvanya eva bhavati / sauvarNAdinirmite paTTe yathAvibhavaM pRthupaTTe vA tattajAtiyogyalakSaNAni vilikhya taM paDheM sauvarNAdiracitabhAjanAntare vinyasya tacca bhAjanamayomayapeTikAyAM saMsthApya tAntu paTikAM zubhe kAle vAstumadhyadeze
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 AcchAdya tAM mRdA zilpI vAstunAthaM hRdi smaret / brAhmaNAMstoSayetpazcAdbhojanAdyairvizeSataH // sarvavAstuvidaM zastamIritaM zAstrapAragaiH // 20 // samIkRtasthale pUrvamaizAnyAM khanane kRte / vAruNyAmathavA zaste lagnakAle vizeSataH // 21 // iSTikAnyasanaM kArya svastighoSapurassaram / khananaM kRtvA tadavaTe nikSipya mRdA''cchAdya brAhmaNAn bhojanAdidAnaistoSayedityarthaH / devavAstukarmaNi sauvarNameva bhAjanaM zastama / viprakSatriyavAstuSu sauvarNa rAjanaM vA zubhapradam / vaizyazUdravAstuSu rajatanirmitabhAjanaM zastam / anyeSAM varNAnAM vAstukarmaNi tu tAmranirmitameva bhAjanaM zastamiti vivekaH / brAhmaNagarbhapaTTe pustakarUpaM yajJasUtrarUpaM vA etadubhayaM vA citraM likhet / kSatriyagarbhapaTTe khaDgarUpaM, cAmararUpaM (chatrAdirUpaM ) citraM likheta / vaizyagarbhapaTTe tulArUpaM citraM likheta / zUdragarbhapaTTe sAraM vastraM ca citraM likhet / 'devAlaye devagarbhe ratnanyAso vizeSataH ' ityuktatvAtsati vibhave sarvairapi sarveSu vAstuSu ratnanyAsazca tAmrAdipaTTena saha zubhaprada iti saMpradAyavidaH / cirAya yathA garbhabhAjanaM na vinazyati tathA tadrakSaNopAyo garbhanyAsasamaya evopAyajJairizalpAcAryavagaiH kArayediti bhAvaH / sarvamanyatsugamamiti // 20 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ purandhrIbhizca kanyAbhiravaTe jalasecanam // 22 // kArayetkAryakAlajJazzilpI sarveSu vastuSu / dIpAropaM hemavarSa nAnAdAnAni kArayet // 23 // sarvamaGgalaghoSaizca svastizabdaizca zilpirAT / vAstuM pradakSiNIkRtya varavastrottarIyakaH // 24 // maGgalAcaraNaM kRtvA prAptasvargAdidakSiNaH / kaGkaNaJca kare dhRtvA jJApayetkazatakSako / / 25 / / samyaktaptaM vakrahInaM kakazaM kuGkumAnvitam / sUtraprasAre kalite vAstunirmANabhUmiH // 26 // aizAnyAM vinyasetprAjJaH kakazaM taM prasannadhIH / smRtvA manasi kAryajJo devatA maGgalapradAH // 27 adhobhittyAdikaM kRtvA dRDhIkuyAcca tadbudhaH / rakSayecca yathA tatra dRpaNaM na pramajyate // 28 // samIkRta iti / zubhakAle purandhrayAdibhiravaTArtha jalasecanaM kAryam / tadanu pUrvoktasamIkRtasthale aizAnyAM tAdRza. makTaM kRtvA samIkRtasthale kakazaM sutaptaM iSTikAM kakazakAraibhittikAraizca takSakaizca vinyasya tadupari bhittinyAsaM kArayet / ayameva prathameSTikAnyAsa ityucyata iti / zeSaM sugamamiti / tadA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRDhIkRte'tha bhittyAdi karma kuryAdyathAvidhi / ityevaM takSakamukhaiH kAryajhai yamIritam // 29 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre bhUmimaNakathanaM nAma SaSTho'dhyAyaH // sthapateH kare kaGkaNadharaNam / vAstupradakSiNAdikantu zAstra. saMpratipannam / / 29 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyA vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM ssssttho'dhyaayH||
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha grAmalakSaNakathanaM nAma sptmo'dhyaayH|| devatAnAM narANAJca gajagovAjinAmapi / nivAsabhUmizzilpajJairvAstusaMjJamitIyate // 1 // vAstubhUvividhA khyAtA sthalabhedAtkvacitkvacit // 2 // caturazrAyatA bhUmivartulA ca trikonngaa| mardalAkAravatyeSA prazastA vAstukamaNi // 3 // nimnonnatA ca yA bhUmizzirohInA ca bhUrapi / // sptmo'dhyaayH|| atha samagragrAmalakSaNAtmakaM saptamAdhyAyamArabhate-devatAnAmityAdinA / devanRpagavAdInAM vAsabhUmirvAstusaMjJeti zilpavettAraH / tAdRzavAstubhUmistAvat tatra tatra sthalabhedena bahudhA khyAtA / tathA caturazrA vAstubhUmiH, AyatA vAstubhUmiH, vartulAkArA vAstubhUmiH, trikoNAkArA vAstubhUmiH, mardalAkArA vAstubhUmiriti mukhyatayA paJcabhedA gaNyante / atra trikoNAkArA bhUmirna vAstuyogyeti kecin / nagarAdiSu sA ca na doSAyetyanye / tathA nimnonnatA bhUmiratyantaM nimna bhUmizcAtyantamunnata. bhUmizca na nirmANAr2yA bhavatIti sphuTameva //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakrAkRtizca bhUranyA vA sarveSu karmasu // 4 // saMprApya cottamAM vAstubhUmi nirmANakovidaH / saMprAptadravyarAzizca yateta pRthukamaNi // 5 // Adhastu maNDakagrAmaH prastarastadanantaram / bAhulIkastRtIyastu parAkastu caturthakaH // 6 // caturmukhaH paJcamaH syAt SaSThaH pUrvamukhastathA / saptamo maGgalagrAmastvaSTamo vizvakarmakaH // 7 // navamo devarAgrAmo vizvezo dazamo mtH| tathA dvArAdipravezabhUmau vaizAlyavatI krameNa vaizAlye kSIyamANe'nte zirohInA zirasA honA ca bhUmirna zastA / iyamapi prAyazastrikoNAkArabhUtulyati matiH / bhujagagativadvakrAkRtirvAttubhUmizca vA / pUrvAdhyAye bahuvA nirdiSTAmuttamAM bhUmi svIkRtya samIkaraNAdi ca kRtvA iSTikAzilAdArumukhAni dravyANi ca saGgRhya anantaraM samucitasamaye pRthukarmaNi yateta / pRthukarma tAvadbhittinirmANAdiH // 5 // atha dvAdazadhA prAmabhedaM vizinaSTi - Adyastviti / Adyo mnnddkmaamH| dvitIyaH prastaragrAmaH / tRtIyo bAhulikaprAmaH / caturthaH parAkamAmaH / paJcamazcaturmukhagrAma: / SaSThaH pUrvamukhaprAmaH / saptamo maGgalagrAmaH / aSTamo vizvakarmaprAmaH /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ekAdazastu kailAso dvAdazo nityamaGgalaH // 8 // ityevaM dvAdaza grAmAH zilpazAstre prakIrtitAH / eteSAM grAmavargANAM lakSaNaM kartyate kramAt // 9 // // tatra prathamasya maNDakagrAmasya lakSaNam // prAcIM gatA mukhyavIthI vAruNIM spRzate yadi / anyAbhistisRbhiryuktA sthalI syAnmukhyaM vAstuSu // vAruNyAM devatAgAraM vinyasecca kramAdyadi / viprairadhikasaMkhyAkairmaNDakagrAma IritaH // 11 // navamo devezaprAmaH / dazamo vizvezaprAmaH / ekAdaza: kailAsazrAmaH / dvAdazo nityamaGgalagrAma iti vivekaH / eteSAM sama lakSaNaM kramazo vakSyata iti // 9 // tatrAcasya maNDakaprAmasya lakSaNamAha prAcImiti / pUrvapratipAditeSu sadvAstuSu yatra sthale prAcIdizo mukhyavIthI pratIcIM dizaM gAhate, yatra vAruNyAM dizi zivasya viSNorvA mandiraM nirbhIyate, tAdRzamandiraM tAM ca mukhyavIthI mAvRtya kuberendrayamadigbhAjastisro'nyA vipulA vIthyo vartante ; yasa va itarajanasaMkhyApekSayA viprANAmevAdhika saMkhyA bhavati, taM maNDakaprAmamiti siddhAntino vadantIti bhAvaH // 11 // 1 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 atha dvitIyasya prastaragrAmasya lakSaNam // prAkpratIcIpratolyastu catasraH saMmukhAnvitAH / tathaiva yatra saMbhaktA dakSiNAdhanadAzayoH // 12 // madhyagA saiva vIthI tu madhyavIthIti gadyate / madhyabhAgasthitaM zarvamandiraM sundarAkRti // 13 // parighAkAravIthI vA paritaH parighApi vaa| pUrvadvArasamopetaM pratyagbhAgajalAzayam // 14 // atha dvitIyasya prastaragrAmasya lakSaNamAha - prAgityAdinA / yatra grAme prAcI dizamArabhya varuNadiggAminyazcatasro vIthyastathaiva dakSiNAM dizamArabhyodIcIdiggAminyaH catamro vIthyo vartante, so'yaM grAmo nAnA prastaramAma iti bhaNyate // asminprastaranAme sarvA api vIthyaH parasparaM sammukha. gRhAnvitAH kAryAH / kizcAtra sarvatra vIthISu madhyagAminI yA tiryagvIthI tasyA eva madhyavIthIti vyavahAra iti bhAvaH / prAmasyAsya madhyabhAga eva zivasya mandiranirmANakAryam / kizcAmuM grAma parito laghuparikhAM vA parikhAkAravItharthI vA kArayet / api ca aindragAmeva dizAyAmasya prAmasya mukhyamArgakalpanamityuktatvAt asyaindradiggato mukhyo mArga eka eSa B... 7
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 vipaNizcApyathaizAnyAM bahuvastusamAvRtA / viprairadhikasaMkhyAkaissa yuktaH prastaro mataH // 15 // atha tRtIyasya bAhulikagrAmasya lakSaNam // prAkpratIcyoH paJca vIthyo vartante vipulA yadi / tathaiva yAmyAM kauberImAzritAH pUrvadiGmukhAH / / laghuvapreNa saMyukta vipaNyAdibhirAvRtaH / madhye zivasthalopeto dakSiNasthajalAzayaH // 17 // nAnAjAtibhirAkIrNo grAmapAlAlayAnvitaH / nAnyatreti sUcyate / vApItaTAkAdikantu vAruNyAM dizyeva / vipaNistvaizAnyAmeva kAryeti / kiJcetarajanagRhApekSayA viprajAtigRhAdhikyamevAti prastaramAmalakSaNArtha: / / 15 / / atha tRtIyasya bAhulikagrAmasya lakSaNamAha prAgiti / yatra grAme prAcIdigAravyAH vipulAH paJca vIthyaH pratIcIM dizaM bhajanti, so'yaM grAmo bAhulika iti nigadyate // -- kizrvAsya grAmasya pratIcyA maMtra mukhyadvAraM kalpanIyam / grAmasyAsya madhyabhAga evaM zivamandira nirmANamapi zastam / prAmo'yaM laghuvapreNa saMvRto bhavati / bahuvastusamRddhavipaNimanyAJca saukaryakAriNI zAlAM yatheSTasthale sthApayediti bhAvaH / naiyatyenAtra jalAdhArabhUmistaTAkAdiH dakSiNasyAmeva
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasyabhUmisamAyukto grAmo bAhulikaH smRtaH // 18 // atha caturthasya parAkagrAmamya lakSaNam // ekavIthyA samAyuktaH kauberyAmaizagehabhAk / sahasrajanatA yatra viprahInA ca bhaNyate // 19 // yasyAM jalAzayopetaH kArSikaibahubhiryutaH / pazcimadvArasaMyuktaH parighAsaMghRto'pi vA // 20 // yAmyabhAvipaNizcaiva zAlIsasyarasAnvitaH / so'yaM grAmazAstravidbhiH parAka iti kIya'te / / kAryaH / kizcAyaM grAmo prAmAdhipAlayasameto bahujAtijanAkulazca / kizcAmuM grAmaM paritaH sasyayogyabhUmizca zasteti bAhulikaprAmalakSaNArthaH sphuTaH // 18 // atha caturthasya parAkagrAmasya lakSaNamAha- ekavIthyeti / yatra sthale ekA mukhyavIthI atidIrghA vartate, uttarasyAM dizi kalpitaM zivamandiram , prAdakSiNyakrameNAmRtA caturazrA vartulA vA vIthI kriyate, yatra viprANAM saMkhyA hInA'nyeSAM saMkhyAdhi. kyamAhatikrameNa kizcinyUnAdhika sahasrajanatA gaNyate, yatra ca dakSiNasyAM dizi taTAkAdijalAdhAraH, prAyazaH kRSIvalairevAkAntaH, pAruNyAM mukhyadvAreNa saMyutazca / parikhAsaMvRto'pi vetyuktattvAtkeSAcinmate parAkagrAmasyAsya parikhAvRtatvamapyabhipretamiti bhAvaH //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 . atha paJcamasya caturmukhagrAmasya lakSaNam // caturdisthacaturdAraM madhyabhAgdevamandiram / paJca vIthyaH pratidizamathavA dvAdaza smRtAH // 22 // laghuvapreNa saMyukto nAnAjAtijanAnvitaH / kizca yAmyAM dizi kSudravipaNyAdyupetaH / sarvatrAdizabdena kulA lAmbaSTharajakAdijAtInAM grAmakAryadhurandharANAM gRhAdyupetatvamuktaM bhavatIti prasiddhiH / prAyazo'yaM grAmassasyabhUmi. parivRtazca bhavatItyAdilakSaNaM yatra saMbhavati so'yaM parAkagrAma iti pUrveNa saMbandhaH // 21 // atha pazcamasya caturmukhagrAmasya lakSaNamAha -caturdisthacaturamiti / yatra prAme prAcyAdiSu catasRSu dikSu dvAracatuSkaM kriyate, grAmasya madhyamabhAge devatAyatanaM kriyate, tadAyatanaM paritazcatasRSvapi dinu paJca vIthyaH kalpyante / yathaikA mukhyA pratAlikA tadubhayataH pratolikAdvayamiti / tathA cAhatikrame viMzativIthikAyutagrAma iti vivekaH // athavA pratidizaM dvAdazavIthikAyuto vA kalpyate, sadAtve'STacatvAriMzadvIthikAyuna ityarthaH / tadA mahAcaturmukhagrAma iti nAmabhAgiti keSAzcinmatama / so'yaM prAmazAstravidbhiH caturmukhaprAma itIryata iti bhAvaH / kiJcAyaM caturmukhagrAmo laghuvapreNa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 aindrayAmapi ca vAruNyAM vApyAdijalasaMyutaH // 23 // dakSiNasyAM paNyavIthI tatraiva grAmapAlakaH / bhUpAlAjJAkarI zAlA kauberyA kalpitA yadi || so'yaM grAmazzAstravidbhizcaturmukha itIritaH // 24 // atha paSTasya pUrvamukha grAmasya lakSaNam // prAcyAM mukhadvArayutaH parikhAvRtavAstukaH / vaizya saMkhyAdhikyayutaH paNyavIthIbhirAkulaH // 25 // 1 yuto'pi zasta eva, nAnAjAtijanAnvitazca bhavati / grAmasyAsya vAruNyAmaindrayAM ca dizi vApItaTAkajalAzayAdiH kAryaH / dakSiNasyAM vipaNiH, tatraiva grAmapAlakAryAlayazca kArya ityarthaH / tatsamasUtraprasAraNe bhAge udIcyAM bhUpALAjJAkarI zAlA kAryA / bhUpAlAjJAzAlA tAvattattannyAyAdikathana sabhetyarthaH ; prADiva - vAkAdizAleti yAvat / ityevaM caturmukhaprAmalakSaNamuktaM bodhyama // 24 // atha SaSThasya pUrvamukha grAmasya lakSaNamAha -- prAcyAmiti / yatra sthale mukhadvAraM prAcyAM dizi kriyate / kiJca yatra sthaLe vizeSamahitA vAstubhUmiH parikhAvRtA ca kriyate, tAdRzo'yaM grAmaH pUrvamukha iti pUrvairmaharSibhirudIryata iti zlokArthaH //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 nAnAjAtibhirAkIrNo nRpaalysmnvitH| udIcyAmatha vAruNyAM devatAyatanaM zubham // 26 // tatra tatra jalopetatriMzadvIthIbhirAvRtaH / upavIthIyuto vApi puradvAreNa saMyutaH // 27 // grAmakAryakarairanyaiH saMyutazca samantataH / nAnA pUrvamukhagrAmaH kathito'yaM maharSibhiH // 28 // atha saptamasya maGgalagrAmasya lakSaNam // prAcyAmapi ca vAruNyAM mukhadvArasamanvitaH / prAcIdizaH pratIcIgAzcatasro vIthikAstathA / / 29 // kiccAyaM prAmo nAnAjAtijanAvAsabhAk ca bhavati / rAjakIyavyavahArabhavanAnvitazca bhavati / udIcyAM vAruNyAM vA dizi devamandiraM sthApyam / tatra tatra taTAkavApyAdyupetAstriMzatpratolyaH kalpanIyAH / kacidupIthyAdikalpanamaicchikamiti / kiJca grAmakAryakaraiH kulAlAmbaSTarajakAdibhiH gehanirmANa Jca tatra tatra yathAsthalaM kAryamiti / etAdRzalakSaNopetapUrvamukhagrAmasya puradvArazca mahatpIThopetaM kAryamityevaM pUrvamukhagrAmalakSaNArthaH / / 28 / / atha saptamasya maGgalagrAmabhya lakSaNamAha -praacyaamiti| yasyAM vAstubhUmau prAcyA pratIcyAJca dizi gamanAgamanayogya mukhadvArayutaM kalpyate / tathA prAcIdizaH pratIcIgAzcatasro
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 yAmyakauberagA vafthyaH SaDbhAgena samanvitAH / caturviMzatpratolIbhiryuktaH parighayAvRtaH // 30 // pratIcyAM madhyabhAge vA devatAyatanaM zubham / gopurega samAyukto grAmAntarapathA yutaH / / 31 / / nAnAjAtibhirAkIrNo vipaNyAdibhirAvRtaH / maThamaNDapa saMyukto jalAdhArasamanvitaH // vipulA vIthyastathaiva dakSiNottaragAzcatasro vIthya ekabhAgabhAjo bhavanti, tasyA vAstubhUmermaGgalagrAma iti zAstrapAragA vadantIti vivekaH // grAmamimaM par3anAgaM vibhajya pratibhAgasthalaM vIthIcatuSkayutaM kRtvA tatsthalaM paritaH parighAmagAdhAJca kArayet / tathA cAhatikrameNAsya grAmasya caturviMzatpratolikA bhavantIti bhAvaH / saudhAvalyupetAyA vodhyAH pratAliketi nAmAntaram / ki asminmaGgalaprAme vAruNyAM dizyathavA madhyabhAge sveSTadevatAyatanaM kArayet / pUrvoktamukhadvArayutantu gopureNa yutaM prAmAdgrAmAntaragamanayogya pRthupathA ca saMyutaM karaNIyam / tathA nAnAjanAnvito vipaNyAdibhiceopeto'yaM prAmo bhavati / Adizabdena zAkAdivikrayasthale sarvopajIvinAmAvAsazAlAdirucyate / kiJcAsmin maGgalaprAme yatInAmAvAsayogyo maThaH kAryaH, devotsabArtha 1
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 nAmnAyaM maGgalagrAmo bhaNyate zAstrapAragaiH // 32 // athASTamasya vizvakarmagrAmasya lakSaNam // nadItIragatA prAyaH uttamA vAstubhUrapi / pUrvapazcimagaM dvAramathavA dakSiNottaram // 33 // bhUlAbhe dvAzcatuSkaM syAdvapreNApi samAvRtam / caturazrA vAstubhUmirathavA dairdhya mAnitA // 34 // vAruNyAmaizagehena vipulena samanvitam / maNTapAzca / kiva sarvA api vIdhyastatra tatra sukhalabhyajalAdhArayutAca kAryA iti maGgalaprAmalakSaNArthaH // 32 // athASTamasya vizvakarmagrAmasya lakSaNamAha nadItIragatetyAdinA / nadItIragatAM pUrvoktaprakAreNottamAM vAstubhUmimAsAdya yadi tatra prAmanirmANamadhaH pradarzitalakSaNopetaM kriyate so'yaM vizvakarmaprAma iti nAmabhAgbhavati // grAmasyAsya kathaMbhUto'yaM grAma iti dvivRNoti vAstubhUmizcaturazrA vA dairghyAnvitA vA svIkAryA / tasyAM bhUmau prAcyAM vAruNyAM ca dizi samasRprasAraM mArgadvayaM kalpanIyama | athavA tAdRzasthala saukaryAbhAve dakSiNottaradiggataM vA mArgadvayakalpanaM sopapIThaM kAryam / yadi vizeSato bhUlAbhastarhi prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu dvAracatuSkaM samasUtra prasAraM samalakSaNabhAk
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 kALIbhavanakenApi prAcyAM dizi samanvitam // 35 // vApIkUpAdikairyuktaM niSkuTaizca samAvRtam / dakSiNottaragA vIthyo dvAtriMzatsaMkhyagA matAH || 36 || prAkpratIcIgatA vIthyaSpaTsaMkhyAzca (niyojitAH) / tattatsthalavazAtkSudravIthikA ca prakIrtitA // 37 // maTamaNTapasaMyuktaM vaidyAlaya samanvitam / pakSadvayagRhopetA vIthyastAssaMprakIrtitAH // 38 // SaTsahasrAvadhijanairAvRtaJca samantataH / narapAlAlayeopetaM nyAyavitsamayA yutam // 39 // ca kArayat / vipulamIzagaha vAruNyAM, kAlIbhavana ca prAcyA dizi sthApayet / kAlIbhavanakeneti kapratyayena IzagehApekSayA devIbhavanasya yadimAne kiJciddhInatvamuktamiti bhAvaH / api cAyaM grAmassarvatra bahubhirvApIkU tadAkAdibhirArAmaizcopetaH kAryaH 11 kimAtra prAme prAkpratIcIgatASpaDeva vipulA vIthyaH ! dakSiNottaragAH pratotyastu dvAtriMzaditi vIthInAmupavathInAM ca saMkhyeti bhAvaH / yatyAdInAmAvAsayogyo maThaH, devotsavocito maNTapAdiH, vaidyazAlA prasiddhA, etairupeto bhavati / kicAtra mAme pUrvoktA aSTatriMzadvIbhyassarvA api pakSadvayagRhAnvitAH kAryAH / upavIthInAntu nedaM lakSaNamupapazcate / kimAtra paTsaha 8. 3. 8
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmakAryakaraissarvairanvitaJca vaNiggaNaiH / paNyavIthIbhirAkIrNa dhanikaizca samanvitam / vAstucihnamidaM nAmnA vizvakarmeti coditam // 40 atha navamasya devezanAmasya lakSaNam // kAlIhariharAdInAM dikpAlAnAJca srvshH| devAyatanasaMyuktA prAkpazcimamukhAnvitA // 41 // vizeSato jalodgAribhUriyaM parikIrtitA / pakSadvayagRhopetAH triMzadvIthyaH prakIrtitAH // 42 // vIthIdvayaJcaikapakSamaicchikA kSudravIthikA / srAvadhi janatA zastA bhavati / yo nRpAlayaH, yA ca nyAyavAdinAM sabhA, ye ca prAmakAryakarAH kulAlAmbaSTharajakAdayaH, krayavikrayajIvino ye ca vaNiggaNAH, sarveSAM pAkAdikAryocitapaNyazAlADhyA yA cApaNabhUH, dhanavantazca ye kIrtitAH, etatsarverapyupeto'yaM grAmo vizvakarbhagrAmassavapi grAme pUttama iti asya granthakarturAzayaH pratIyate // 40 // ___ atha navamalA devezanAmasya lakSaNamAha - kAlIti / vizeSato jalAdhArasahitAyAM yasyAM vAstu bhUmau kAlIhariharadikpAlacaNDIgaNapatiSaNmukhAdInAM bahUnAM devAnAmAyatanaM kriyate, prAkpazcimadigataM mukhyamArgadvayaM ca kalpyate / pakSa dvayagRhopetAnAM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnAjAtibhirAkI maNTapArAmamaMthanA // 13 // paNyajIvibhirAkarNAi zilpajJairapi bhUSitA / dhanADhya sadanopetA govAjigaNasa vAstu bhUmiriyaM nAmnA devezagrAma IritaH / / 44 ': atha dazamasya vizvezagrAmasya lakSaNam // dakSiNottaragAH paJca vIthyassuvipulA yadi / prAkpratIcIgatAH paJca vIthyazca kSudrakoNagAH / / 4!! vIthInAM triMzatkamakapakSagRhayuna vAdvayaJcAhaya zAnihAyakAH yathocitaM sthApyante / vAstubhUmiriyaM nAmnA dezAbAsa: cIna iti bhAvaH // nAnAjAtibhirityAdiH spaSTArthaH / zilpanA ityatra lohakAratakSakasuvarNa kAracitrakArasUcIkarmavinmukhA janamaH kAryajJA iti bhAvaH / kiJcAtra vizeSato gavAM vAjinAM ca pramAra ini pUrvasmAt bheda uhyaH // 44 // ____ atha dazamasya vizvezagrAmasya lakSaNamAha - dakSiNottaragA iti ! yasyAM vAstubhUbhau dakSiNottaramukhA vipulAH paJca pratolyastathaiva samamAnAH prAkpratIcIgatAH kSudravIthikAkhyopatrIvibhiryutAzca paJca vIthyaH kalpyante / seyaM vAstubhUmirvizvezagrAma iti vibudhaiH sannigadyata iti lakSaNArthaH / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkAreNa samAyuktamaizagehaM tu madhyamam / vaNigjanasamAkIrNa parikhAdyaissamanvitam // 46 // maThamaNTapakUTAyazzilpazAlAdibhiryutam / dvisahasrajanopetaM yadvAstu parigaNyate // 47 // nAmnA vizvezvaragrAmaH kathito vibudhottamaiH // 18 // kI dazalakSaNAnvito grAma iti ceta ucyate .yathAsminnAme dIrghaNonnatenaikena prAkAreNa samAvRtamaizAyatanaM madhyavAstubhUmibhAkArayet / pakSayorubhayorapi dve dve vIthyau nirmAya nAhauzagehanAkArasamIpagAM caikAmativipulAmitarapratolya pekSayA vaizAlyAdhikya saMyunAM thIthIM nirmApayadityarthaH / devAlayamukhagopura samI pagAmekAmativipulAmitarapranolyapena yA vaizAlyAdhikyamaMyunAM vArthI nirmApayedityarthaH / devAlayamukhagopurama mIpagA caiSA vIthI tu pakSa dvayagRhAnvitA kAryA / asyA eva vINyA 'devasya sannidhivIthI' iti nAmAntarama / tathA devAyatanavaprasamIpagAyAH pranolyA: ' mAThavIthI' iti ca vindhyasya dakSiNadezeSu prAyazo vyavahAra iti samayaH / vindhyasyottare deze tu tasyA eva sannidhivIthyAH 'sahI kA' iti bhASayA prasiddhirityalaM vistareNa / vaNirajana samAkIrNa ityAdikaH spaSTArthaH / kizcAmu prAma laghuparivayA vA mamAvRtaM pRthuparikhayA vA samAvRtaM ca kArayediti vAkyArthassugamaH / / 18 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikAdazasya kailAsagrAmasya lakSaNam // samudratIragAM bhUmimathavA girisAnugAma / vartulAM vAstubhUmi vA caturazrAmathApi vA / / 49 // uttamAM bhUmimAsAdya bhavanAdikRte zubham / mukhyamArgayutaM prAcyAM parikhAvaprayuktathA // 50 // devatAyatanaM madhya vAstugaM gopurAnvitam / vApIkUpataTAkAdi vAruNyAM kalpitaM yadi ! 51 // vaNigjanasamAkIrNa niSadyAdibhiranvitam / athaikAdazasya kailAsagrAmasya lakSaNamAha - samudratIragAmityAdinA / samudratIragA bhUmiH, girisAnusthitA bhUmiH, vartulA bhUmiH , caturasrA ca bhUmiH / evaMvidhAssarvA api vAstubhUmayo yadi uttamaguNopetAstadA tAsu bhavanAdikaM kAryamityuktatvAt kailAsanAmabhAjo'sya grAmasya bhUmimsamudratIragA vA girisAnugA vA svIkAryetyAzayaH // kiJca, grAmasyAsya mukhyo mArgaH prAcyAM dizi kalpanIyaH / kiJcAsya sarvatra parikhA vA vAbhittirvA etadubhayaM vA'vazyaM kAryam / gopurAnvitaM devAgAraM tu grAmasyAsya madhyabhAge nirmApaNIyam / vAruNyAM dizi jalAzayaH kAryaH / api
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 brAhmaNaissamatAM yAtairanyaizca bahubhiryutam // 52 // dakSiNottaragaM vIthIcatuSkaM vipulaM matam / sthalAnukUlaM nirmAya copavIthIzca sarvataH / / 53 / / prAkpratIcIgatA vIthIH kalpayetsvecchayA budhaH / tadvAstu vibudhaiH proktaM nAmnA kailAsanAmabhAk / / atha dvAdazasya nityamaGgalagrAmasya lakSaNam // caturdiksthacaturdvAraM mahAgopura saMyutam / cAsmingrAme brAhmaNajanasaMkhyA yAvatI vartate tAvatyeva saMkhyA itareSAM sarveSAmapi janAnAM bhavitavyeti cAnyo niyamaH / vaNigjanasamAkIrNA vipaNyAdayastu sthalAnukUlyena tatra tatra sthApyA iti bhAvaH / atra grAme vipulaM vIthIcatuSkaM dakSiNottaradiggAmi bhavet / tathaiva vIthI catuSkamapi prAkpratIcIdiggataM kAryam / kSudravIthikAmupavIthIM tu sthalasaukaryAnuguNaM sarvataH prAcyAdiSu bhAgeSu kArayet / etAdRzalakSaNAnvito'yaM grAmaH kailAsanAmabhAgiti zilpasiddhAnte nigadyata iti sphuTam // 54 // atha dvAdazasya nityamaGgalagrAmasya lakSaNamAha caturdiksthacaturdvAramiti / yatra sthale prAcyAdiSu catasRSu dikSu caturmArga kalpanaM nirmIyate / teSAM caturNA prAcyAdidvArANAmupari -
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApathena saMyuktaM sarvataH parikhAvRtam // 55 // vIthyaSTakasamopetacaturbhAgasamanvitam / maghavanmitravaruNayakSAkhyAdhipasaMyutam // 56 // sarvabhAgAstulyamAnA nopavIthyAdi kIrtitam / tritalasamanvitaM paJcatalasamanvitaM vA gopuraM ca kriyate / tAdRzacaturimArgastu pratidizaM bahudUradezamArgasahitazca kriyate / yaJca vAstusthalaM sarvataH parikhayA vRtaJca kriyate / tasya nityamaGgalaprAma iti nAma prasiddham / / asya grAmasya lakSaNAntarANi yathA-asya samayAM vAstubhUmiM sUtraprasAraNena samamAnaM caturbhAgaM kRtvA ekaikasminnapi bhAge vipulaM vIthyaSTakaM kArayet / Ahatya caturvapi bhAgeSu dvAtriMzadvIthyo bhavantItyAzayaH / atra tu kSudravIthIM vA upavIthIM vA kutrApi na kArayediti niyamaH // kizcAtra pUrvoktavAstubhUbhAgacatuSkasya indraH, raviH varuNaH, yakSezazca mukhyA adhidevatA ityuktatvAt , ekaikAsmanapi bhAge tAdRzendrAdidevAnAM tattadbhAgAdhipAnAmAlayaH kArya iti / yathA-pUrvoktavAstubhUmau prAcyAM dizi indrasyAyatanaM kAryam / dakSiNasyAM dizi raverAyatanam , pratIcyAM dizi varuNasyAyatanam , udIcyAM dizi dhanAdhipasyAyatanamiti vivekaH / ete
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 harerasya devInAM kAlyAdInAM kherapi // 57 // gopureNa samAyuktaM sabhAmaNTapasaMyutam / taTAkAdyaissamAyuktaM bhavanaM madhyavAstubhAk // 58 // paTsahasrAdhikajane saMyutaM ca samantataH / vaNigjanasamAkIrNaM tantuvAyAdibhiryutam // 59 // grAmakArya karai ssarvairanyaizca bahubhiryutam / narapAlAlayopetaM nyAyavitsabhayA yutam // nirmANa yatra sa grAmo nityamaGgalanAmabhAk // 60 // devAH kramazastattadvAstubhUvAsinAM janAnAM balArogyapuSTidhanavRddhiprar3A matA iti pratItiH // eteSAmindrAdidevAnAM kSudrAyatanameva kAryama | mahAbhavanaM 1 tu harerlakSmyAH, harasya gauryAzva / anyAsAM kAlyAdInAM nagara prAmAdhidavanAmAyatanantu mahAgopurasabhAmaSTapataTAkAdinirmANa sahitaM kArayedityarthaH / kutra ? nityamaGgarasyAsya grAmasya madhyabhAga eva / aba sarvatra nAnAjAtijanAnAM SaTsahasrasaMkhyAyA adhikAnAmapi bAsa iti / kiJcAyaM grAma: bahuvidhavaNigjanApetaH tantuvAyAdibhiH kuvindAdibhirvastrakArAdibhiH sahitaH kulAlAmbaSThAdigrAmakAryakaraizca sahitaH nyAyavitmamayA yutazca bhavatIti / ayameva sarveSu
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mAnakathanam // iSTikA ca zilA dArurayAkIlAdayo'pyamI / vAstukarmaNi cAnyatra vastusaMjJamudIritam // 61 // tadvastu mAnayecchilpI mAnadaNDena sarvataH / tasmAnmAnaM zilpivagairavazyaM jJeyamIritam // 62 // mAnajJAnavihInaistu karma kartuM na zakyate / kRtazca karma vaiphalyaM bhajate nAtra saMzayaH // 63 // prAme pUttama iti kepAzcinmatama / tadAtve vaidyazAlApAThazAlAzupayoginInAM zAlAnAM nirmANamapi kAryamiti prapazcitam // 'prAcI gatA mukhyavIthI, ityAdinA etAvatA prabandhena dvAdazavidhaprAmANAM samagralakSaNamuktaM bhavati / ekatra sallakSaNamupahitaM tadapekSayA guruNi prAmAntare tadeva lakSaNamanusandheyamiti nyAyavidAM kramamanusRtyaivAtra divyena vizvakarmaNA granthakA etAdRzalakSaNamuktamiti bhAvaH / prAmeSveSUpapAditAnAM vIthyAdInAmAyAmAdimAnantu mAnanirUpaNAnantaramuktaM jJeyam / atra tu yAnyanuktAni lakSaNAni tAni sarvANi yathAkramaM jJeyAni sUkSmadarzibhiriti noktaM vistareNeti // 30 // itthaMprakAreNa dvAdazadhA pratipAditAnAM prAmANAmuttaratra pratipAdayiSyamANAnAM nagarANAmanyeSAzca zilpakAryANAmatyanto B.s.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanmAnaM bahudhA proktaM tajjJeyaM sUkSmacakSuSA / kharge loke mAnamAdau guruNA saMprakIrtitam // 64 // vividhaM tacca maghavA proktavAnsurasaMsadi / devena nandinA tacca bahudhAviSkRtaM purA // 65 // tadeva vividhaM proktaM nAradena maharpiNA / mAnamevaM bahuvidhaM kathitaM pUrvasUribhiH // 66 // davamAnupabhUpAlapAmAdaSu gRheSu ca / maNTapeSu vimAnepu gopure toraNa'pi ca / / 67 // sopAneSu pratolIpu vApI kRpAdikeSu ca / vividhAsu ca zAlAsu candra zAlAdikAmu ca // 68 // DolAdiSu gavAzepu badanAnu pratimAnu ca / upapITheSu pAThapu milamatrAdikeSu ca // 6 // anyepu zilpakArya pu yanmAnaM taJca yojayet / mAnAmAva kiyAdInAM na zomA na balAdikam / / payogimAnalakSANAda - iSTikA ca ziletyAdinA / iSTikA. zilAdArUbaNDAya lAIna savananirmANopayoginAM vastunAmabhAjA mAnantu silI mAnadaNDana mAnayedityarthaH / tasmAcchilpibhiravazyaM mAnajJAna sampAdanIyamityupadezaH / mAnazAnavihInastvityAdiH spaSTArthaH / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyanAzazcApayazo bhavatyeva na saMzayaH / tasmAnmAnaM zilpivagairavazyaM jJeyamIritam / / 71 // atha agulAdimAnalakSaNam // paramANyAdimAnantu prasiddhaM surasaMsadi / na grAhyaM nApi vijJeyaM mAnavaistu kadAcana / / 72 // tammAnmAnavamAnantu procyate phaladAyi tat / zAlinIhistu sarvatra siddhamAnodayo mataH // 73 // pUrva svargaloke guruNA proktaM mAnamindraH punarapi bahuvidhaM vyAcakAra / tadeva nandidevena bhagavatA punarapi bahuvidhamAviSkRtam / maharSiNA nAradamuninA ca punarapi tadeva mAnaM bahuprakAramuktamityuktatvAta prathamato guruzilpazAstraM, tadanu maghavacchilpaM, tato nandizillaM, pazcAnnAradazilpazAstraJca kramAdevaM saJjAtamityugneyam / deva mAnupabhUpAletyAdiH spaSTArthaH // 71 // paramANyAdIti / yat paramANvAdimAnaM paramAvaNuvAlAgrasthadhUlyAdimAnaM suraloke prasiddha pramANam / tatsarvathA mAnavaina grAhyameva / tasmAtsarvatra vAstukarmaNi zastaM sarvairapi sulabhavedyaM mAnavaM mAnamevocyate / yathA -- brahmasRSTiSu zAlinIhistAvat guJjAphalavat sarvadezeSvapi samamAna evaM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 taitrAdibhistribhiryuktamaGgulaM mAnatraM matam / dvAdazAGgulasaMyukto 'vitastirabhidhIyate // 74 // vitastidvaya saMyuktaM 'hastamAna mudIritam / hastamAnadvayopeto 'dhanurmuSTiritIritA // 75 // dhanurmuSTiyopeto daNDa ityabhidhIyate / daNDadvayena saMyukta 'nRpadaNDa itIritaH // 76 // nRpadaNDadvayopeto 'brahmadaNDa iti smRtaH / ityAdi bahudhA mAnaM zAstrapUktaM manISibhiH / / 77 // dRzyate / tasmAtsa eva trIhi: sarvapramANAnAmAdyaM lakSaNamiti bodhyam // tAdRzatrIhivayaSyevanmAnamaGgulamiti kathyate / tAdRzA guladvAdazakamya vitastiriti nAma 1 tAdRzavitastidvayasya istamAnamiti nAma / tAdRzahastamAnadvayasya dhanurmuSTiriti nAma / tAdRzamudviyanyadaNDa iti nAma / tAdRzadaNDadvayaM nRpadaNDamAnamiti nAmabhAgbhavati / tAdRzanRpadaNDadvayasya brahmadaNDa iti nAma ca prasiddhameva / etAdRzamAnaM sakalaM mAnavamAnamiti zilpazAstreSu prasiddhaM zilpibhiravazyaM jJeyamiti bhAvaH // 1. Fr 2. ruin 3. 4. 6 14 kaM Car 5. 12 2014 Car 6.24 14 kaMCar 60,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAruNA paTTavastreNa lohairvA valkalAdibhiH / mAnasUtramidaM kArya zilpibhizzAstrapAragaiH / / 78 // beranirmANakAryeSu dhanurmuSTirudIritA / vimAne devapITheSu vahnizAlAdimAsu ca / / 79 / / hastamAnantu saMyojyaM kAryakSaizzilpinAM varaiH / daNDena mAnayedgrAmanagarAdInRpeNa vA / / 80 // ghaNTApathazca zRGgATaM catvaraM mAnavaM gRham / niSadyAM vipaNi mArgazAlAM sasyakSitiM tathA // daNDena kSmApadaNDena mAnayecchilpakovidaH / puSkalaM grAmamAnazca giridurgavanAni ca // 82 / / _' ityAdi bahudhA mAnam' ityuktatvAt idaM bhUmAnama | suvarNAditulAropaNamAnantu anyadeva / AjyAdimAnakaM prasthamAnamapyanyadevetyanyamAnajAlaM sUkSmadarzibhirUhyam / etanmAnalakSaNaM tva. smatkRtAyAM zilpakalAvyAkhyAyAM vistarazaH prapaJcitama ; tatsarvamapi tatraiva jJeyam // zAlinIhistvityArabhya kramazaH pradarzitamidaM bhUmAnaM daNDena vA paTTavarakeNa vA lohena vA valkalAdibhirvA kAryamiti zilpajJAH / zreSThayA zamIzAkhayA, nimbazAkhayA, khadirataru. zAkhayA, naktamAlazAkhayA, tAmrapittalAdilohena vA kRto
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraGgiNI taTAkazca nRpaprAsAdakantathA / upakAryAzca vividhAmavarodhAMzca zilpirAT // 83 // mAnayenRpadaNDena sarvavAstupramANavit / devaprAsAdazAlAdInbrahmadaNDena mAnayet / / sthiradhIrapramattazva mAnavicchilpakovidaH / / 84 // daNDaH mAnadaNDa iti nAma bhajate / kauzeyAdipaTTavastraga vA rajatAdinA, zRGkhalAdinA, valkalAdinA vA kRtaM mAnasUtrAmiti nAmabhAgbhavatIti pramiddhiA hyA / / 78 / / etAdRzamAnadaNDAdinA karaNIyamAi - beranirmANakAryeSpityAdinA / harida ra lakSmIkAlyAdiveranirmANakAle pUrvoktena dhanurmuSTimAnena tAdazavarAdipu mugyAdi mAnayet ! tathA vimAnaM devamagnizAlAdIMzca hammadaNDana mAnayeta / grAmapuranagarAdIn daNDamAnena nRpadaNDamAna bA zilpI mAnayeta / catuSpathavIthIM, valabhI, catvaraM, manuja bhavanaM, vipaNiM, niSadyAM, mArgazAlAM, samya bhUmiM ca daNDana vA nRpadaNDena vA mAnayet / tathA samagramuttamaM prAma, giri , durga, canaM, nahIM, taTAkaM, nRpaprAsAdaM rAjabhavanaM, zuddhAntAdibhavanAni ca nRpadaNDenaiva mAnayedityupadezaH / sarvANyapi devabhava nAni brahmadaNDenaiva mAnayedityevaM daNDAditattanmAnaniyamanopadezaH zAstracodita iti varama / tatra
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha maNDakAdigrAmavArthAnAM mAnakathanam // maNDakagrAmavIthInAM deyaM daNDazataM bhavet / daNDadvayena vaizAlyaGkathitaM zAstrapAraMgaH / / 85 // prastaragrAmavIthyastu zatadvayasamanvitAH / sArdhadaNDa dvayenaiva vaipulyamiha kIrtitam // 86 // bAhulIkagrAmavIthyo dvizatAdhikadairdhyagAH / daNDatrayega vaipulyaM tacca proktaM budhottamaiH / / 87 // parAkagrAmavIthyAstu dedhyaM paJcazataM matam / daNDatrayeNa vaizAlyaM kathitaM zAstrakovidaH // 88 // caturmukhe pUrvamukhe yAzca vIthyaH prakIrtitAH / tAsAM deyaM paJcazataM mAnamuktaM manISibhiH // 89 // tatra mAnagaNana samayeSu zilpinA kovidena sthiradhIyunA'pramattena ca bhavitavyamiti bhAvaH / / 84 // daNDena mAnayenAmanagarAdInnRpeNa ghA' ityuktatvAt dhanurmuSTidvayapramANopetena daNDadAruNA pUrvoktamaNDakAdidvAdazavidhaprAmANAM mAnaM karaNIyamityAha - maNDakagrAmavIthInAmityAdinA / tatra maNDakagrAmavIdhIdairghyantu zatadaNDapramANaM, vaipulyaM daNDadvayapramANamiti zilpajJA vadantIti bhAvaH //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 daNDatrayeNa vaizAlyamuparvAbhyastridaNDakAH / maGgalagrAmavIthInAmapi tatkIrtitaM budhaiH / / 90 / / vizvakarmagrAmavathadairghyaM SaTzatadaNDakam / sArdhadaNDatrayaM mAnaM vaipulyaM tu nigadyate // 91 // atra tAvatpramANavacaneSu maNDakAdiprAmavIthInAM dairdhya - mAnaM daNDena mAnena mAnaM kAryamityatra na vivAdaH / tanmAnaM yujyata eva / parantu tAdRzavIthIpratAlikAdivaipulyaM tu nRpadaNDenaiva mAnaM yuktamiti zilpajJAnAmAzayaH / pranthakatrI tu daNDenetyuktatvAdevamAzaGkA / tasyA evameva parihArassugamaH / dairdhyAyAmAdilakSaNavacanAnAmapi sAmarasyamapi bodhyat / evamuttaratrApi / dvitIyasya prastaragrAmasya vIdhyassarvA api zatadvayadaNDadevatyaH sArthadaNDadvayavipulA / tRtIyasya bAhulikamAmasya vIthyassarvA api kiJcidadhikazatadvayadaNDadairdhya vatyo daNDatrayavipulAzca / caturthasya parAkramAmasya sarvAsvapi vIthISu pazcazatadaNDadairdhya daNDatrayavaizAlyazrvoktaM / bhavati kSudravIthInAM vaizAlyantu daNDadvayapramANamityayaM bheda UhyaH / saptamasya maGgalagrAmasya sarvAsvapi vithaSu tadeva pramANamuktam / caturmukhapUrvamukha grAmayoH yat pramANaM dairdhya vaizAlye coktaM tadeva mAnamiti pUrveNAnvayaH /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 devazagrAmavArthInAM dedhyaM paJcazataM matam / daNDatrayeNa vaipulyaM tanyUnAH kSudravIthikAH / / 92 / / vizvezagrAmavIthIpu tadevoktaM manISibhiH / kailAsagrAmavIthInAM daidhya saptazataM matam // 93 // vaipulyantu caturdaNDaM mAnamuktaM manISibhiH / nityamaGgalabIthInAmapi tanmAnamIritam / / 94 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstra grAmalakSaNakathanaM nAma saptamo'dhyAyaH // aSTamasya vizvakarmagrAmamya vIthImAnaM tu daiye paTzataM daNDapramANa ; vaizAlye tu sArthadaNDavayaM mAnamiti / kSudravIthInAmupavIthInAntu mAnaMtadapekSayA kiMcinyUnatvena zilpibhireva nirdhAryamityAzayaH // navamada zamayodevezagrAma vizvezagrAmayoH vIthInAM deyantu saptazatadaNDapramANam / vaizAlyaJcaturdaNDapramANamAnitam / kSudravIthInAntu pUrvavadevohyamiti bhAvaH ityevaMprakAreNa pUrvapratipAditAnAM sarvepAmapi grAmANAM bIthIvargadeya'vezAlyapramANamuktaM bhavati / teSu prAmeSu tatra tatra vAstubhAge kalpanIyagRhabhavanasaudhazAlAkUpa 8.8.10
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhastu nigamaH proktaskandhAvAro dvitIyakaH / droNakastu tRtIyassyAccaturthaH kubjako mataH // 38 // padaNaM paJcamaM SaSThazzivirastu prkiirtitH| ...............cArassaptamo vAhinImukhaH // 39 // nigamAdinagaryastu nRpabhogyA udiiritaaH| tatra prathamasya nigamanagaralakSaNam // vanamadhyagato vApi girisAnugato'pi vA // 40 // sadAtoyAtIrabhASA rakSakairabhisaMvRtaH / nigamo durgasaMyukto vapreNApi samAtaH // 41 // pAdayiSyamANabahuvidhanagaralakSaNopa bRhmaNabhUtAtmakaM nigamAdisaptavidhanagaralakSaNaM prastauti - Adya iti / tatra prAthamiko nigamaH / dvitIyaskandhAvAranAmakaH / droNakamtRtIyaH / kubjakazcaturthaH / paJcamaH paTTaNanAmabhAk / SaSTaH zibiranAmA / saptamastu vAhinImukha iti saptavidho nagarabhedaH / / ___ evaM saptavidhabhedatvena pratipAditA ime nagarAdayo na prAmalakSaNeSu nivezanIyA, nApi padmamukhAdimahAnagaralakSaNeSu / tasmAdidaM pRthaktvena nigamAdilakSaNamevaM pratipAditaM jJeyam // evaM bhUnanigamanagarasya vAstubhUmistAvadvanamadhyagatA'thavA girisAnugatA vA bhvitvyaa| nigamAkhyamidaM nagaraM samantataH
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 caturdikthacaturdvAro mahAmArgayuto bhavet / pIThAdhiSThAnasadva pragopurAdisamanvitaH // 42 // prAkpratIcIpratolyastu catvAriMzatprakIrtitAH / dakSiNottaragA viMzadvIthyo daNDatrayAyatAH // 43 // upavIthIH kSudravIthIH kArayedbahusaMkhyakAH / vAstu bhUmadhyadeze tu tuGgaM bhUpAlamandiram // 44 // rAjakArya karairanyaiH purakArya karairyutaH / vipaNyAdisamopeto nyAyazAlAdibhiryutaH // 45 // purarakSaka, parirakSito bhavitavyaH / durgeNa vapreNApi saMyukto nityamaGgalagrAmavadatrApi prAcyAdiSu catasRSu dikSu mahAmArgAnvitaM dvAracatuSkaM sopapIThaM nirmApaNIyam / tAdRzadvAreSu caturSvapi bhUmau prathamataH pIThastaduradhiSThAnantadupari sadvaprayutaM gamanAgamanayogyaM mahAdvAraM tadupari paJcatalopetantrita lepitaM vA gopurazca nirmApaNIyamiti tannirmANakramazvokto bhavati / saGgraheNa sadvajrastAvatpRthudvAreSu karaNIya sandhibandhanArgalAdiriti teneopetaM mahAdvAramiti nigamAkhye'sminnagare prAcIdigArabdhAH pratIcIgAminyaH pratolikAzcatvAriMzatsaMkhyAkAH sthApyAH || kina dakSiNAdigAravyAH kauberadiggAminyastiryagvI dhyastAvadvizati saMkhyAkA bhavitavyAH / etAsAM pratolikAdInAM
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnAjAtijanAkINoM vAruNyAM devageha bhAk / tuGgaissodhairupeto'yaM kathito nigamo budhaiH // 46 // atha dvitIyasya skandhAbArabhya lakSaNam // raNAGgagAnivRtta nyU rAjammAniAzanam / skandhAvArA iti tAnizA avizAradaiH // 47 // giripArzvagatA bhagirathavA minima vybhaak| mahAraNyasya madhyamyA darzana mAnyatA // 48 // vaizAlyantu daNDana yAMmAna / zibAnAM saMkhyAtvanakA tatra tatra vIthIsthiAmArakAcI 3 ! Apa cAmya nigamAkhyanagaramya madhyavannubhAga mandira nirmApa NIyama / rAjakAryaka: puna: bAbuta nipaNyA. dItyAdiH mpamA ni ni bhavati // 46 // ___ atha dvitIya ... yA vizinaSTi --- raNAGganAdini / raNA: manamAnya senAnivezabhUmistAvaHmkandhAvAranAmabhA na raH / asya skandhA. vArasya vAstubhabhintu giri aMganA mA / athavA girimadhyasthitA mahAra Nyama vyathikA vA bhavana / sarvathA zatrusenAbhiranAkrAntA bhavitavyeti mamayaH / sandhAcArasyAsya dakSiNabhAge bhUpAlabhavanamunarabhAge manezabhavanaJca nirmApaNIyamiti granthAntareSu dRzyate bacanam / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjJassenApatessaudhairanvito dakSiNe sthale / dRDhekadvArasaMyuktA niSiddhAnyajanA tathA // 49 // vAjivAraNayodhAnAnnivezairbahubhiryutA / mahAyudhAnAM zAlAbhissarvatassaMvRtA matA // 50 // atha tRtIyasya droNakanagarasya lakSaNam // droNakastu mahInetussadanena virAjitaH / pUrvavadvaprasaMyukto gopureNa samanvitaH // 51 // atra tu dakSiNAyAmeva dizi rAjJasenApaterapi saudhanirmANamabhihitamapi karAzayabheda iti / avApi guNotkarSAneva pazyAmaH / yathA yadi tAvadabhibhavAdisamaye prApte tAtripUM. stadyodhAdIMzca nirasitumAlocanAdikamca katu senApatibhUpAlayorekatra sthale sAnnidhyameva zakyamiti / / ... api cedannagaraparyAyaM dRDhaM parairanabhibhAvyamekadvArayutaM bhavitavyam / kizcAtra padmAdinagaravatsarvajanAnAmapisaMtataGgamanAgamanannAbhihitam / parantu kAlaucityena teSAGgamanAdirita vAjinA, vAraNAnAM, yodhAnAJca sadanairupetazzataghnyAdimahAyudhazAlAsameto rakSakaiyAmikairapi saMrakSito bAstubhAgo'spati skandhAvAralakSaNArthaH sphuTa eva // 50 // atha tRtIyasya droNakanagarasya lakSaNamAha - droNa. ..8.12
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdiksthacaturdAro'thavA dvAradvayAnvitaH / ArAmairniSkuTaizcApi kulyAbhirAbhisaMvRtaH // 52 // kRSIvalAdisaMyuktassasyakSatrasamAvRtaH / dhanadhAnyasamRddhAnAM sadanairbahubhiryutaH // 53 // dazatiryadvIthikAssyuH paJcAzadIrghavIthikAH / maThamaNDapasaMyukto vApIkUpAdibhiryutaH // 54 // zivaharmyasamopeto madhyabhAge'tha vAruNe / brAhmaNyAdi caturvarNairanvito rAjasevakaiH // 55 // durgeNa saMyutaH kubjo vizAlasthalabhAGmataH / nRpagehantu dazabhirbhAgenaikena kArayet // 56 // kAstviti / droNakanagarabhUmyAmatra bhUpAlamanorathAnuguNaM samIcInasthale rAjabhavana nirmApaNIyama ; pUrvavadityanena pUrvapratipAditaskandhAdhArasyevAtrApi drogakanagara nagaraM parito vapranirmANaJca kAryamiti pratIyate / kiJca prAcyAdicaturdikSvapi sagopurandvAracatuSkaM vA nagaradvAradvayaM vA kAryamiti / api ca nagarasyAsya madhyabhAge prAcyAM vA dizi zivamandiranirmANakAryam / rAjasevakairbahuvidhairviprAdicaturvarNajaizca samanvitamidaM droNakanagaramityarthaH / ArAmainiSkuTairityAdinA pratIyate // spaSTamanyat // 55 // atha caturthasya kuTajanagarasya lakSaNamAha - durgeneti //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAnanantu kauberyA kalpayecchilpakAvidaH / vaizyasaMkhyAdhikyavaJca paNyavIthIbhirAvRtaH // 57 / / udIcyAmatha vAruNyAndevatAyatanaM zubham / parakAryakaraissarvairanvitazca samantataH // 58 / / rAjavIthIdvayopetaH prAdakSiNyapramANataH / pratolikAbhihvIbhirvIthIbhirabhisaMvRtaH // 59 / / nimnatvonnatatvarahite'tivizAle pUrvoktanigama droNakanagaravaizAlyA. prekSayA ativizAle samasthale kujanagaramidaM durgAkhyaparighayA'gAdhayA saMvRtaM kalpayet / kiJca nagarasyAmya sarvA vAstubhUmi dazabhAgAM vibhajya tatraikabhAgapramANa sthale nRpabhavanamapi nirmApaNIyam / kizcAsya nagarasya ko beryAmeva dizi mukhyamekaM dvAraM sthApyam / kiJcAna nagara udIcyAM vAruNyAM vA dizi devatAyatanakaraNIyam // api cAtra prAcIdigArabdhA rAjavIthI tAvat pratIcIdizaM spRzet / tathaiva dakSiNadigArabdhA'nyA rAjavIthI kauberI dizazca / evaM prAdakSiNyakrameNAvatyA vIthI: pratolikAdIMzcAntanikSipya tadvahirvalayAkAreNa prAdakSiNyakrameNa etadrAjavIthIdvayenAvRtamidaM nagaraM kAryamiti / kiJca nagare'sminvIthIpratolikAdInAM saMkhyAnekA mtaa| yathAsthalalAbhaM tAzca kArayediti bahuvastu
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 atha pazcamasya paTTaNanagarasya lakSaNam // pArAvArataTe vApi bhUdharopatyakAtaTe / svAdutoyasthale vA'pi pattanaGkArayedbudhaH // 60 // mahAmArgeNa saMyuktaM sarvataH parighAvRtam / vafthyaSTakasamopeta bhAgadvAdazabhUSitam / / 61 / / ekapAdapramANena sthalena nRpamandiram / madhye vA dizi vAruNyAM durgApetaM prakalpayet / / 62 // bharitaiH paNyavIthI sandorupetaM tatratyavaizyAdyanekajaneopetaM ceti kubjanagaralakSaNArthaH // 59 // atha paJcamasya paTTaNasya lakSaNamAha pArAvArataTa iti / pattanasya vAstubhUmistu prAyazassamudratIragatA lAdhyA / tadalAne parvatasyAsanna bhUmigatA vA syAt / atha yatva svAdutoyaM sukhalabhyaM sarvairapi satataM sulabhagrAhyaM tatra vA sthale pattanAkhyannagara bhir3aM kalpayedityarthaH / kizcedannagaraM prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu mahAgopurasahitanagaraM dvAracatuSkopetaGkalpanIyam / tatra dvArasthalaM tattaddigdezagatena mahAmArgeNa saMmilitaGkAryam // api ca pattanamidaM paritaH parikhA khananIyA / kiM ca pattanasyAsya sarvAmapi vAstubhUmiM dvAdazabhAgAM vibhajya tatraika bhAgapramANasthale nRpamandiraGkalpanIyam / tAdRzanRpamandirantu
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ gopureNa samAyuktaM sabhAmaNTapabhUSitam / kalpayedikSu sarvatra devatAyatanaM bahu // 63 // upavIthIH kSudravIthIranekAzca prakalpayet / ayutAdhikasaMkhyAtra janatA saMprakIrtitA // 64 // citrAdisadanopetaM yAmikairapi rakSitam / pratidezamidaM sthApyaM janAnAM bahusaukhyadam // 65 // atha SaSThasya zibiranagarasya lakSaNam // bhUpAlassacivassenAnAyako balikArakaH / nyAyavicca sabhAdhyakSo ye cAnye rAjapUruSAH // 66 // tadvAstubhUmemadhyagataM vA vAruNIdiggataM vA saparikhazca bhavitavyama / avaziSTeSvekAdazabhAgeSu ekaikasminnapi bhAge aSTai mahAvIthyA sthApyAH / AhatyAtra nagare mahAvIthInAM saMkhyA aSTAzItiketi / upavIyaH, kSudravIdhyazcAne kAstattatsthalAnukUlaM sthApyA: / api cAsminpattananagare maNTapasabhAzAlAgopurAdhanvitaM bahudevatAyatanaM tatra tatra kAryam / kizcAtra kacitpAThazAlA, kaciJcitrazAlA, kacidvaidyazAleti, bahvayazzAlAza kalpanIyAH / ayutAdhikajanasaMkhvAnvitametAdRkpattanAkhyanagara sakalajanasukhapradavividhakalpanopetaM pratidizaM kalpayet zilpakovida iti pattananagaralakSaNArthaH // 65 // atha SaSThasya zibirasya lakSaNamAha. bhUpAla iti /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 teSAntatkAlavAsAya kalpanaM zibirAkhyakam / dArukhaNDaizzilAbhirvA lova paTTavastrakaiH // 67 // bhUpAla:, sacivaH, senAnAyakaH, balikArakaH, rAjakIyakaramahItA, nyAyavita, prADvivAkAdiH, sabhAdhyakSA, rAjakIya sabhAyAM tattatkAyIlocanAdivAdino'nye ca ye suhRdo rAjakAryakarA rAjapuruSAdaya eteSAM nivAsAya tattatsamayeSu tAtkAlikaM yatkalpanaM tatra tatra kriyate tacchiviramityucyate / tacchibiraM dArukhaNDavazilAbhitra tAmralohaphalakAdibhivI pavastrAdyairvA tattatkAladezasthalAnuguNaM nAnArakSaNayutaM nirmANamabhimatam / etAdRzadravyaiziviraM nirmApayediti piNDinArthaH / tadeva zibira miSTikAbhirvA zilAbhitra bahuvidhapIThazayanagvadAdi maukaryayutaGkalpyam / tadA tatkallanamacalaziviranAmabhAgbhavati // yattu paTavastreNa vA phalakAbhitrI kalpyate tacalazibirAmabhAgbhavatIti prasiddhiH / etadvividhamapi ziviraM tatra tatra nagarasya vahirdUrastha kAryam / athavA vanamadhyabhAge sthApyam / AhosvidvaTavakulakadambapunnAgara mAlAdipracchAyabhUruha zItalatale vA kalpyamiti // nanvatra zilAbhirnirmite nibiDasthale nivAsaH kathaM zreyaskaraH 1 zilAgehan devatAnAmityuktatvAditi cenna / nivAso'tra kSatriyANAmeva vihitatvAt / anyajanavAsa sthalantu naiyatyena
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ iSTikAbhistathA kalpyaM nagarasya bahistu vA / vanAnte vA sAnubhAge vaTAdezzItale tale / calaM vApyacalaM vApi kArayecchilpakovidaH // 68 // atha saptamasya vAhinImukhasyalakSaNam // pArAvAreNa nadyAstu saGgamo yatra dRzyate / tatrasthanagaranAmnA vAhinImukhamIritam // 69 // zilApaTalAdi hInameva satsaMpatkaramityuttaratva vihitatvAt / idaM zilAbhinirmitaM zibiraM kSatriyANAM na hAnidama / parantu jayAdizreyaskarameva / " aSTAbhirlokapAlAnAM mAlAbhinirmito nRpaH" ityAdi vacanaparyAlocanayA devakSatriyayorlakSaNaM prAyazastulyamiti pratItezca tyalamiti / / yadi tAvadidaM ziviraM iSTikAbhirvA, zilAbhirvA , dAruphalakAdibhirvA racitaM sthiravAstubhUmau, tathApyatra na saudhAdinirmANakaraNamabhimatam / kintu yAvanmukhyasaukaryantAvadevAtrAbhihitamiti bodhyama // 68 // ___atha saptamasya vAhinImukhasya lakSaNamAha - pArAvAreNeti / yatra sthale samudreNa nadIsaGgamo dRzyate tatra sthale nadyAssavyatIrabhAge vA'pasavyatIrabhAge yA samudrasya dakSiNabhAge vA kRtaM nagaraM nAnA vAhinImukhamityucyate / sarvathAtra bhArate
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 caturazrA vAstubhUmirathavA dairdhya bhAGgatA / durgeNa sahitaM vApi prAkArAvRtameva vA / / 70 / / parito rakSakopetaM ThekadvArasaMyutam / nadI setupadaM dvAra sammilitantu vA // 71 // zatAdhikA mukhyavIthI thopavIthIstvanekazaH / kAradikSu sarvatra bahupaNyagRhAnvitam // 72 // barSe samudrasya dakSiNetara bhUbhAgAprAptiH sRSTikramatojJeyA sUkSmadarzibhiH / kathaMbhUtaM vAddinInagaramiti ceducyate nagarasyAsya vAstubhUmiH caturazrA vA dIrghA vA yathAsthalaprAptiH svIkAryeti // kivedannagarandurgAparaparyAya nAmaka parikhAnRtaM kAryam / tadA na prAkArabhittikalpanam / durgAkhya parikhAnirmANAbhAve prakAranirmANamavaiyaM kAryamityAzayaH / kina nagarasyAsya mukhadvAraM DhamekaM satatamapi rakSaH parirakSitaM bhavet / samIpasthanadItIramArgeNa taddvAramArgasya yojanaGkAryam / tAdRzanadyAstatra setunirmANAbhAvo'pi na doSAyeti matiH / kidaM nagaraM zatAdhikAbhirmukhyapratolikAbhiranekAbhirupavIthIbhiH kSudraSIthIbhiva sahitaM nAnAjAtijanAkIrNe, nyAyazAlA dibahuvidhazAlAsametaM dvAdazasahasrAdhikajanAvAsabharitaM ca kalpayet // itthaMprakAreNa kheTAdInAM nigamAdInAca lakSaNaM prAyazassa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 nAnAjAtisamAkIrNa nAnAzAlAsamanvitam / sahasradvAdazAdhikyajanatA cAtra kIrtitA // 73 // itthaM nigama mukhyAnAM purANAM mAnamIritam / noktantattu sarvatra yuktyA jJeyaM vizAradaiH // 74 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre kheTAdilakSaNanirUpaNaM nAma aSTamo'dhyAyaH // GgraheNa pratipAditam / yatra yatra yannoktaM tatra tatra tallakSaNaM sarvamapi zilpiraiH svayamevohya karaNIyamiti // 74 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM kheTAdilakSaNakathanaM nAma aSTamo'dhyAyaH // 8. s. 13
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha padmAdinagaralakSaNanirUpaNaM nAma nvmo'dhyaayH|| padmakassarvatobhadrA bhadro vizvezapUrvakaH / kArmukaH prastarazcaiva svastikazca caturmagvaH / / 1 / / zrIpratiSThA ca nagarI balidevaH purantathA / devamAnupabhedena dvividhaM nagaraM matam / / 2 / / vaijayantaJca nagaramanyacca puTabhedanam / girivAriguhAbhedAnnagaraM tatridhA matam // 3 // mumbApTakaJca nagaraM nandyAvartamathottaram / prasiddhA rAjadhAnI ca kIrnitA nagarottamA / lokAnandakarAmsarva yazassampadvivRddhidAH // 4 // // aSTamA'dhyAyaH // athAmminnadhyAye navame padmAdinagaralakSaNaM pratipAdayituM Adau nepAM nAmAni mugvabodhAyAha zAstra kAraH -- padmaka iti / / (1) padmakanagaraM (2)sarvatobhadranagara,(3)vizvezabhadranagara,(4)kArmukanagaraM (5) prastaranagaraM (6) svastikanagaraM (7) caturmukhanagaraM (8) zrIpratiSThAnagaraM (9) balidevanagaraM (10) puraM (11) devanagaraM (12) mAnupanagaraM(13) vaijayannanagaraM, (14)puTabheda nanagaraM (15)girinagaraM (16)jalanagaraM (17) guhAnagaraM (19)aSTamukhanagaraM (19) nandyAvarta
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmAdinagarIsthaM yat tatsthAnaM devanAmakam / kIya'te sukhabodhAya zilpikAryahitAya ca // 5 // caturazrAdibhedena te'pi bhinnapradezinaH / gaganaM sthAnabhedazca saMkhyAM bhUmyAzca lakSaNam // 6 // nagaraM (20) rAjadhAnI ityevaM nAmrA prasiddhAni padmAdinagarANyuttamAni viMzatisaMkhyAkAni kathitAni pUrvaissarveSAM jIvAnAmAnandakarANi yazasAM sampadAJca tatratyAnAM vardhanazIlAnIti // 4 // padmAdirAjadhAnyantAsu viMzatinagarISu vidyamAnavAstubhUbhAgamAkAzAdidevavarganAmakathanena vyanakti / kutaH ? sulabhabodhAya / tattadbhAgakalpanIyanRpabhavanadevAlayabhanuSyagRhamaThamaNTapataTAkAdivividhazilpakAryanirmANAdisthApanAya ca tAdRzAkAzAdidevavarganAmnAmakathane bahuvidhanirmANayogyatattadbhAgasphUrteH jhaTityasaMbhavAcca saptamAdhyAyoktaprakAreNa vAstubhUmiH caturazrAyatAdibhedena bahu vidhaiva tAdRzavAstubhUbhedena devavargo'pi sthAnabhedabhAgena nirNIyate // yathA - AkAzAdidevAzcaturazravAstubhUmau ekadivyAdikoSThagatA bhaveyuH / etatsarvamapyatratyoddhAramaNDaladarzanena sulabhavedyamiti gaNanAharetAdRzasthAnabhedahassaMkhyAjJairbhUmyAdidravyalakSaNahassUtraprasArAdyanekapramANaH sthapatitakSakakalazakArAdibhi
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthapatiyoM na jAnAti ma ninyo mUDha eva hi / tammAtsarvamidaM jJayaM zilpibhiH kAryasiddhaye // 7 // AkAzaH pavano mitro vahnirmapazca 'puSpakaH / dauvArikazca gandharvammugrIvo dantakamtathA // 8 // rogazzoSo bhujaGgala kinnage bhAskaramtathA / IzAno bhUdharI rudrI bhRzA mInazca momakaH // 9 // Apo vivasvAnmAvitro vAmavo bhaagdevtaaH| * caturazrAdhipAH proktA vAstuzAstravizAradaiH // 10 // reva nagaranirmANAya nirmANasthAnanirNayazca jJeyaH / sthapatyAdayo ye ca yadi sthAnabhedAdyanabhijJAstadA te mUDhA nindyA eva, pariharaNIyAzca / / __nammAttakSakAdivagaiH pUvoktagaNanasthAnabhedasUtraprasArAdibahuvidhanagaralaNajJAnamavazyaM sampAdanIyamityarthaH // 7 // athAda caturazravAstubhAgaM devavarganAmakathanena vyanakti - AkAza iti / AkAzadevaH, pavanadevo, mitradevo, vahnidevo, meSadevaH, puSpadevo, dauvArikadevo, gandharvadevassuprIvadevo, dantadevo, rogadevazzoSadevo, bhujaGgadevaH, kinnaradevo, bhAskara. devaH, IzAnadevo, bhUdharadevo, rudradevo, bhRGgadevo, mInadevassoma. devaH, Apadevo, vivasvAndevasmAvitradevo, vAsavadeva ityevaM * "puSpakaH ' iti 'puSpadanto' vyavahriyate /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 rudro rudrajayazvobhau bhRGgarAjazca bhRGgakaH / indra indrajayastathA // 11 // ApazcaivApavat IzAnakoNAdyapi yamalau saMprakIrtitI / AkAzaH pavano meSo gandharvo dantakastathA / / 12 / / roga zoSaH kinnarazca bhAskaro bhUdharastathA / puSpakaca bhujaGgazca sAvitro ravisomakau // 13 // vahnideva mitro dauvArikastathA / sugrIvazva ime devAH dIrghavAstvadhipA matAH // 14 // paJcaviMzati saMkhyAkA ime devA uttarapUrvI dizamArabhya prAdakSiNyakrameNa caturazravAstubhUbhAgAdhipAH kathitAH // atrokte devavarge rudrabhRGgApendrA ime devAzcatvAro yamalau / tasmAnnAmAntarabhAjazva / yathA rudro rudrajayaH, bhRGgo bhRGgarAjaH, Apa ApavatsaH, indra indrajaya iti yamalabhUtA ime sarveSvapi vastuSvIzAnAdicaturdikkoNAdhipAH proktAH // 11 // devavarga nAmakathanena atha dvitIyaM dIrghavAstubhUbhAgaM AkAza iti // AkAzadevaH, pavanadevo, meSadevo, gandharvadevo, dantadevo, rogadeva zoSadeva, kinnaradevo, bhAskaradevo, bhUdharadevaH, puSpakadevo, bhujaGgadevassAvitradevo, ravidevazazi devI, bhallAda vyanakti -
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AkAza me gandharvA dantako rogazoSakau / kinnaro bhAskarazcaiva bhUdharo manisomako / / 15 / / vArika mitra vahnirIzo jayantakaH / maNDalAkAra miyA ise devAH prakIrtitAH / / 16 / / devo, vahnideva, mitradevo dauvArika devIdeva ityevaM viMzatisaMkhyAkA ise devAH pUrvavana / uttarapUrvI dizamArabhya prAdakSiNyakrameNa dIrghavAstubhUbhAgAdhipAH kathitA ityarthaH // 14 // atha tRtIyaM vartuLavAstubhUbhAgaM devavanAmakathanena vyanaktiAkAza iti / AkAzadevo, medevo, gandharvadevo, dantadevo, rogadevaizopadevaH, kinnaradevo, bhAskaradevI, bhUdharadevo, mInadevasomadeva, dauvArikadevo, mitradevo, vahnidevaH, IzAnadevo, jayantadeva ityevaM poDazasaMkhyAkA amI devAzca pUrvavana IzAnAdicatuSkoNAdhipAH prAdakSiNyakramAtsthitA iti // evaM prasiddhavAstuvayasthAstattadbhAgAH devavarga nAmakathanenAviSkRtAH / anyeSAM mardalAkArAdivAstubhUbhAgAnAM maNDakAdigrAmabhUbhAgAnAM ca kramastatratatra diniyamanena sthapatyAdyupadezena ca bodhyaH / padmAdyuttamasthiravAstupu eteSu prAyazaH zilpalakSaNAni pUrvoktAkAzAdideva nAmanirdezanoktAnItyayaM kramo jJeyaH // atha pUrvoktacaturazrAdi vAstubhUbhAgAnAM sadevAnAM maNDalaM
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 padmAdi nagarISvevaM tattadbhAgAdhidevatAH / eSAM nAmneha nirdiSTaM yatsthalaM puralakSaNam / jJAtvA tatsakalaM zilpI kalpanaM kalpayetkramAt // 17 // sukhabodhAyAtra likhyate / yathA pUrvapazcimayo rekhApaTkaM vilikhya tathaiva dakSiNAttarayossamamAnaM rekhASaTke ca vilikhite caturazravAstumaNDalabhUbhAgAH paJcaviMzatikoSThabhAjo bhavanti / teSu koSTheSu pUrvoktakrama saMkhyayA IzAnadizamArabhya prAthamike koThe AkAzadeva dvitIya koSThe pavanadevastRtIyakoSThe mitradeva ityAdikrameNa vilikhya ta eva tattadbhAgAdhipA iti kramazo jJeyAH / evameva pUrvapazcimayo rekhApaJcakaM vilikhya dakSiNottarayoH rekhA ke samamAne likhite sati tadA dIrghavAstubhUbhAgAH viMzatikoSThabhAjo bhaveyuH / teSu koSTheSu pUrvavadAkAzAdiviMzatidevA lekhyA: / anenaiva prakAreNa pUrvapazcimayo rekhAtrayaM vilikhya dakSiNottarayozca rekhAtraye likhite maNDalavAstubhAgAH sphuTAH / tatratyakoSTheSu taduktadevAMzca likhedityarthaH / sarveSvapyeteSu vAstuSu madhyabhUsthAnaM vAstupurupasthAnamiti ca vijJeyam / eteSAM maNDalaJcaturthAdhyAyoktarItyA bhallAdAdidevasametaM devAlayavAstumaNDalaM saptamAdhyAye nityamaGgalagrAmalakSaNoktavAsavAdideva sahitaM manuSyavAstu maNDalaM ca kramAdatra likhyate / yathA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 AkAzadevaH 16 IzAna devaH 15 bhAskaradevaH 14 kinnaradevaH 13 bhujaGgadavaH 2 pavana devaH 17 bhUdharadevaH 21 sAvitra devaH 23 1. caturazravAstudevabhAgaH // 1 vivasvAn devaH 12 zApadavaH 3 mitradevaH 18 rudradevaH 25 vAsavadevaH nini ApaDhvaH 11 rogadevaH vahnidavaH 19 bhRGgadevaH 20 manidevaH 21 sAmadavaH 10 dantakadavaH 5 mapadavaH puSpakadevaH dauvArikadevaH S gandhavedavaH 9 sugrIvadevaH
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dIrghavAstudevabhAgaH // AkAzadevaH pavanadevaH / meSadevaH gandharvadevaH 0 14 15 16 ravidevaH zazidevaH / bhallATadevaH dantakaMdavaH ___13 20 17 sAvitradevaH / sugrIvadevaH vahnidevaH rogadevaH 18 12 19 bhujaGgadevaH dauvArikadevaH mitradevaH zopadevaH 10 bhUdharadevaH / bhAskaradevaH kinnaradevaH puSpakadevaH
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dauvArikadeva 11 somadevaH 503 3 maNDavAstudeva nAgaH // AkAzadevaH meSadeva gandharvadevaH B mitradeva 3 16 jayantadevaH 14 vahidevaH 15 IzadevaH dantadevaH 5 rogadevaH 6 zoSadevaH 10 9 8 7 mInadeva: bhUdharadevaH bhAskaradevaH kinnaradeva
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. devaalyvaastubhaagdevaaH|| bhallATadevaH mRgadevaH mitradevaH zUlidevaH varuNadevaH gandhadevaH pUSaNAdevaH jayantadevaH
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ yakSadevaH 108 5. manuSyAlaya vAstubhAgadevAH // indradevaH varuNadevaH mitradevaH
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 atha sUtrAdimAnakathanam // UrdhvamAnamadhomAnaM bhUmimAnazca vartulam / tiryamAnazca munibhirmAnAnyuktAni paJcadhA // 18 // -- asya kilAdhyAyasyArambhe pratipAditAnAM bahUnAM nagarANAM upari ca pratipAdayiSyamANAnAM anekavidha zilpakAryANAM ativyAptyAdirahitaM tattalakSaNaM vaktumAdau sUtrAdimAna saGketArthaka padAdiviSayamAha - UrdhvamAnamityAditrayoviMzatizlokaiH // dravyasaGgrahaNAdhyAyoktadravyAdiSvanyeSu ca kartavyAnAM sakalazilpakAryANAM mAnaM tu pazcavidhamiti zAstrajJairmunibhirudIritam / tadyathA - UrdhvamAnam adhomAnama, bhUmimAnam, vartulamAnama, tiryamAnamiti / asya vizadArthastu - bhittistambhavimAnaprAkAra gopureSu, anyeSu manuSyAlayabhittigavAkSAdiSu coparyupari yanmAnaM kriyate tadUrdhvamAnamiti / bhUlaMbana (Vaise) vApIkUpataTAkajalAzayAdiSu yanmAnaM tadadhomAnamiti / nimnatvonnatatvarahitavAstubhUmiSu sarvAsvaindrIdizamArabhya vAruNadiggataM vA, dakSiNAzAmArabhya kauberIdiggataM vA gatsUtraprasArAdimAnaM kriyate tadbhUmAnamiti / vartulamAnaM tAvadvAstu bhUmiM parito maNDalAkAreNa vA caturazreNa vA gamanayogyaM mAnam / tiryayAnantu harmya paTalAvaraNAdyarthaM kalpitAsu bhittiSu vA, 8. s. 14 a. "
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ daNDamAnaM bhAgamAna gaNyamAnamiti tridhA / sarveSu zilpakAryeSu tadutthaM mAnamIritam // 19 // tiryagdAmaSu stambhAdiSu vA tAdRzo_bhAgamAnAnuguNamadhaHsthale tatra tatra tiryasUtrapramAraNena yanmAnaM nimnatvonnatatvarahitaM samacatvarAdibhUmAnazca kriyate taditi / evaM sarveSvapi zilpakAryeSu tAvanmAnaM paJcavidhameva bhavatItyarthaH / / ___ nanvatra mAnapaJcakaM noppdyte| pranthAntareSu matAntareSu SA mAnasaMkhyAdhikyavacanaM tasyApyetanmAnapazcaka evAntarbhAvAt / kizcAtrAnupadameva pranthakartA pratipAditagaNyAkhyamAna eva tAdRzamAnAderapyantarbhAvAdityalama // 18 / / evaM sarvavidhazilpakAryeSvapi mukhyatvena pratipAditamidaM mAnapaJcakamapi daNDamAnena vA bhAgamAnena vA gaNyamAnena vA meyam / kizca pUrvapratipAditaparipATyA bhUbhittistambhAdInAM daNDena mAnam / tatra tatra citrAdidvimukhastambhatrimukhastambhAdiSu, anyeSvapi kalpaneSu sthalAntaraSu kalpyamAnakampavAjanagalakSepaNapaTTikAdInAntu mAnaM dazAdibhAgena mAnaM kAryama / maNDapAdiSu nirmANeSvanyeSvapi kalpaneSu ekadvivyAdisaMkhyAgaNanameva kAryam / asya vizadArthastu kasyacinmaNTa pasya vAmabhAge dvAdaza stambhA yadi kalpitAkhathaiva dakSabhAge ca dvAdaza stambhAH sthApyA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 janmabhUmidArizca jagatI ca vasundharA / medinI vipulA mAdyAH kalpanArambhavAcakAH // pAdAGghricaraNAdyAstu staMbhArthadyotakA matAH / kSepaNaM paTTikA padmaH karNo vAjanakandharau // 21 // kumudaH kumbhakazcaiva kIlazca mkrstthaa| pratimAntaritAliGgasopAnaprativAjanAH // 22 // ityAdinyUnatvaviSamatvanirAsakaM samasaMkhyAgaNakamiti ! evaM mAnamAnAntarAlikabhedAdizca zilpibhiravazyaM jJeya ityarthaH // 19 // evaM tatratatroktasaMketasaMkhyAdimAnaM paryAyavAcakArthazca jJeyaH / te ca prakaraNavazAdarthAntarasaMkhyAntaranivedinaH / yathA 'bhUH', 'bhUmi', 'rasA', 'vizvambharA', 'dharitrI', ityAdipadAni kacitpramANavAkyeSu bhUmyA upari kalpyamAnabhittyadhiSThAnAdikalpananirmANArambhasthalArthakAni / anyatra tAnyeva bhamiracalA vizvambharetyAdipadAni ekasaMkhyArthadyotakAni / evamekameva vacanaM kacitsaMkhyAvAcakatvena, kAcannirmANArambhasthalanivedakatvena ca bhAnAcchilpivagairityAdiprakaraNArthazca sUkSma jJeyaH / 'pAdaH', ' adhiH ', 'caraNaH', ityAdayaH stambhaparyAyavAcakAH / kSepaNaM', 'paTTikA', 'paTTaH', 'padmaH', 'karNaH', 'vAjanaH', 'kandharaH', 'kumudaH', 'kumbhaH', 'kIlaH',
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kampazca adrakampa citrakAryottamA matAH / adhiSThAnepu pITeSu mApAne maNTapeSu ca // 23 // stambheSvapi ca DolAsu tiryagdAruSu bhittiSu / dvAreSu ca kavATeSu vimAne gopuraSu ca // 24 // kSepaNAdipramANAni samyagjJeyAni zilpibhiH / candro bhami yakazca mArvabhaumAdayastathA // 25 // ekasaMkhyArthajanako ravirdevaH prakIrtitaH / 'makaraH'. 'pranimA', 'antaritama', 'AliGga', 'mopAnaM', 'prativAjanaM" kampa:', 'kSudra kampa:', ityAda yastatratatrAdhiSThAnapIThasopAnastambhAdipu kalpyamAnabahuvidharacanAvizeSArthadyotakAH / / eteSAM pramANAdikantu ammina zAstre pratipAditeSu teSu teSvadhyAyeSu zilpakalAdIpikAdigrantheSu vistarazaH prapazcitama tatraiva draSTavyamiti // 25 // atha maGkanasaMkhyAthakapadAni kathayani-candro bhaamirityaadinaa| 'candraH', 'induH', 'vidhuH', 'sudhAMzuH', 'nizApatiH', 'kalApatiH', ityAdayaH candraparyAyavAcakAca, tathA 'bhaH', 'bhUmiH', 'acalA', 'vipulA', 'vizvaMbharA, dharitrI', 'medinI', kSoNItyAdibhUparyAyavAcakAca, tathA 'nAyakaH', 'adhipatiH', 'yajamAnaH', 'sArvabhaumaH', cakravartItyAyadhi
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 azvinau yamalo dRSTiH pakSo bAhuH karastathA // 26 // saMkhyAdvayArthajanako bhallATo nAyako mataH / guNaH kAlaH pAvakazca lokazca bhuvanaM tathA // 27 // saMkhyAtrayArthajanako mRgadevo'dhipo mataH / zrutissamudro varNazca digyugAyanakantathA // 28 // netRparyAyavAcakAzca pramANavacanapaThanaprakAreNa ekasaMkhyAbodhakA ityarthaH // kiJca 'candrasaMkhyA kSepaNantu bhUmisaMkhyA galastathA' ityAdivacanAnAmeva saMkhyA UhyA / evamuttaratrApi bodhyam / etA. dRzakasaMkhyArthapadAnAM sUryo'dhipatiriti zAstraniyamaH // . evaM nAsatyAvazvinau dasau yamalo yamau yugmAvityAdivAcakAca,tathA locanaM nayanaM netraM dRSTirityAdidRSTiparyAyavAcakAzca, pUrvapakSAparapakSau bAhuH karo bhuja ityAdibhujaparyAyavAcakAzca saMkhyAdvayabodhakAH / etAdRzasaMkhyAdvaya padAnAM bhllaattdevo'dhiptiH|| evamagnirvaizvAnaro dhanaJjayo'nalaH pAvaka ityAdyagniparyAyavAcakAca, tathA 'lokA', 'jagatI', 'jagat', 'bhuvanaM', guNaH', 'kAlaH' ityAdivAca kAzca saMkhyAtrayabodhakAH / asyAssaMkhyAyA mRgadevo'dhipatiH // SE. 15
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 saMkhyAcatuSkArtharaH puSpadevo'dhipo mataH / grANo bhUtassAyacca tathendriyamukho mataH / / 29 / / paJcaSyArthajanakaH pavano'dhipatirmataH / arivathara rasastathA // 30 // patavAntunAtho'dhipo mataH / zailI RSirvAsvachando pArarasvarastathA // 31 // 1 survedAya ityAdiparyAyavAcakAzca tathA samudraH pArAvAro nadIze jalapinirityAdisamudraparyAyavAcakAca, tathA varNo diyA isamAcatukavodhakAH / asyAsaMkhyAyaH // * prANavAcAra, sUtAcAH sAyakAcA, indriyamukhavAcalatra saMkhyApayakoSaka | akhAH saMkhyAyAH pavano vipatiH / / tathA avivAcakAH zanuvArakAH RtuvAcakAH aGgavAcakA! ratavAcakALaca seopaH / asyAH saMkhyAyAH vAstunAtho'dhipatiH // evaM zailaparva mahIyate bhUbhRdacala ityAdiparvataparyAyapadAni tathA RpardhAturavarachando vArassvara ityAdIni ca * paJcapadasaMkhyAvAcakAnAM vyAkhyApaGktiH mAtRkAyAM lekhakapramAdAt latA / mUlazlokAnusAreNa paktipUraNaM kRtam /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 saptasaMkhyAvAcakastu kinnaro nAyako mataH / vasurnAgo vAraNazca siddhisampatsukhaM tathA / / 32 / aSTasaMkhyAvAcakastu pazunAtho'dhipo mataH / graho nidhi va dvAradevAlayastathA / / 33 || navasaMkhyAvAcakazca zazidevo'dhipo mataH / avatAro'guLirdikU ca paGktimukhyazca vAcakaH // 34 // bhRGgarAjAdhipaH prokto dazasaMkhyAnivedakaH / ityAdibahudhA saMkhyA prasiddhA vAstukarmaNi // 35 // padAni saMkhyAsabodhakAni / asyAsaMkhyAyA: kinnaradevo'dhipatiH evaM vAraNa: karI kumbhI dantItyAdigajaparyAyapadAni, vasurnAgassiddhirasampadityAdipadAni ca saMkhyAkodhakAni 1 asyAssaMkhyAyAH pazunAtho'dhipatiH // evaM graho nidhI randhre dvAramityAdipadAni navasaMkhyArtha - bodhakAni / asyAzza zidevo'dhipatiH / avatAro'GguliH paGkirityAdipadAni dazasaMkhyArthabodhakAni / asyAH bhRGgarAjo'dhipatiH // itthaM mukhyAnAM dazAvadhisaMkhyAnAM paryAyapadAdIni zilpazAstrapramANa saMketa dyotakAnyatroktAni / ekAdazAdhuparitana saMkhyAbodhakapadAni tatra tatra granthAntarapramANAntaravacaneSu svayamevohyaM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 evaM saGketamAnaJca jJeyaM zilpakriyA paraiH / vAsavAtsUtravinyAso brAhmaNAnAM hitapradaH // 36 // yAmyAttu sUtravinyAsaH kSatriyANAM hitapradaH / vAruNyAssUtravinyAsazzubhado vaizyazUdrayoH || 37 // devatAyatane zastassUtra nyAsastu yAmyabhAk / zilpakAryazraddhAlubhiriti / 36 / / mAh atha sarveSvapi nagarAdivAstuSu kalpyamAnaM sUtraprasArakramavAsavAdityAdinA / tattannirmANAya svIkRte samIkRte vAstusthale sUtranyAso vA daNDanyAso vA prathamataH prAcIM dizamArabhya pratIcIdiggAmI yathA bhavena tathA mAnaM kAryamiti / ayazca kramaH brAhmaNagRheSu kRtazrecchubhaprada iti samaya: | kSatriyANAM bhavanAdinirmANasthalepu sutranyAso vA daNDanyAso vA dakSiNAM dizamArabhyodocIdiGmukhatayA udIcIdiggAmi mAnaM kAryama | ayazca kramaH kSatriyANAM jayAdizubhaprada iti / vaizyazUdrayorgRheSu vAruNIM dizamArabhya prAcIM dizaM yathA mAnadaNDo gAta tathA mAnaGkaraNIyamiti / ayazca kramaH vaizyAnAM zUdrajAtAnAzca kSemasampatkara iti bhAvaH // -- kina sarveSvapi mAnavagRheSu mandurAgoSThAdiSu ca yAmyadiggAmI sUtranyAso na zreyaskara iti bhAvaH / so'pi devA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 mAnadaNDamukhAn zilpI kalpanAtpUrvavAsare // 38 // yathAvidhyarcayedgandhapuSpAdyaistatpatInapi / nagarArambhasamaye zakunaM vIkSya sarvataH / / 39 / / jaya zabda mukhairviprairvAcayetsvastivAcanam / divase mile prAtaH kalpaye nagaraM navam // 40 // tatra prathamasya padmanagarasya lakSaNam // padmasya vAstubhUmistu caturazrA samasthalA | sadAtoyA zaivAlanItIrasthA vA vizeSataH // 41 // layeSu na doSAyeti matiH / nagarapuragrAmabhavanAdinirmANAya nirdiSTadinAtpUrvameva zilpI svAyudhatadadhipatIMzca yathAvidhi gandhapuSpAdyairabhyarcya tAdRzanirmANArambhasamaye sarvato dikSu zubhazakunaM ca nirIkSya brAhmaNaissvastivAcanaM pAThayitvA meghAcchAdana vRSTipAtAdikAluSyarahite vimale zubhe dine padmAdinagaranirmANaM kuryAditi samaSTyartho bodhyaH // 40 // athAdyasya padmanagarasya lakSaNamAha padmasyeti / padmanagaravAstu bhUmistu caturazrA nimnatvonnatatvavarjitA bhavitavyA / etAdRzalakSaNAnvitottama bhUmistAvadyadi satatajalanadItIragatA , bhavet tAdRzalakSaNAnvitA ca labhyeta yadi, tadAtyantaM jIvAnAM sukhapradeti bhAvaH / etAvatA vAkyena nadItIragatAyAmuttamavAstu -
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 sahasradvayadaNDena bhUpAlena pramANikA / caturdiksthacatura gopureNa samanvitam / / 42 // dezAntarapathenApi taddvAraM saMyataM bhavet / / mukhahAgannitA yA rAjavIgIti kathyate / / 43 / / bhUmyAmetA dRzapadmanagaranirmANakAryamiti pratIyate // kIdRzaM padmanagaramiti cena - ucyo / pa hInAM viMzatinagarANAM deAyAmAdayastu prAyazo nRpadaNDeneti zAnakAreNa vizvakarmaNA pratipAditatvAta vAdazanRpadaNDamahAmasya nagarasya dairghyama , AyAmazca tova daNDabalapramAga kAryamiti / / tathA coparivakSyamAgavizvatobhadranagaravadamyApi padmanagaramya caturazratvalakSaNamabhihitaM bhavati / nRpadaNDapramANantu pUktimAnakathana karaNe upapAditam / vicAsya nagaramya prAcyAdiSu catasRSu dikSu dezAnnaragAminA mahAmArgaga saMyuktaM gopuraM dvAracatuSkaM samasUtre tattadiGmadhyabhAge kalpanIyama / tAdRzadvAracatuSkameva munbadvAraM, mukhyadvAraM, gApuradvAra, nagaradvAramityAdibahuvidhanAmabhAgbhavati / taJca tatra tatra jJeyam // kiJca tAdRzamukhadvArAnnirgatA yA rAjavIthI saiva mahAvIthIti kathyate / api ca nagaradakSiNa dvAranirganA nAdazamahAvIthI uttaradvArapravezinI bhavitavyA / tathaiva pUrvapazcima yorapi digbhAga
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 zatadvayaM pratolInAM saMkhyA cAtra prakIrtitA / vIthInAM kSudravathInAM saMkhyAnekA samantataH // 44 // IzAne bhUdhare caiva viprANAntu gRhasthitiH / mukhyazAlAzca yAH proktA vipaNyazva vizeSataH // 45 // sarvataH kArayeddikSu yathA bhUlAbhato budhaH / gopurAdisamopetadeva hantu rudrake // 46 // yoriti / etAdRzarAjavIthI catuSkasya vaizAlyaM tu itaravIdhyapekSayA dviguNitamAna kAryam / suvayA nirmitAsaudhAH / tAdRzasaubojjvalairbhanAdibhirupagataissamanvitA pratolItyucyate / tAdRzapratodInAM zatadvayAvadhInAmatra nagare nirmANamabhihitaM bhavati / tiryagvIthikAnAmnI rupavIthI kSudravIyIzca bahvIstatra tatra yathAsthalavibhavaM kalpayet / kiJca nagare'sminnIzAnabhAge, bhUdharabhAge ca brAhmaNAnAM sadanakkalpanIyam / nRpaharmyantu Apadevasya bhAge vA vAsavabhAge vA sthApanIyam / vahnidevAdidantadevAntasthalavizeSabhAgeSu vaizyazUdrAdInAM nilayAdiH kAryaH // nyAyazAlA pAThazAlA vaidyazAlAcitrazAlAdayastu tatra tatra digbhAge yathAbhUlAbhavaizAlyAdisahitAH kAryaH / gopuramaNTapaTAkAdi sahitamIzvarabhavanantu nagarasyAsya rudrabhAge rudradevabhAge kalpanIyam / atroktamUvarAdibhAgabodhastu pUrvalikhitacaturazra - vAstu maNDala nirIkSaNena sulabhalabhyaH //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 nAnAjAtijanAkIrNa rakSakairapi rakSitam / nAmnedaM padmakaM proktaM vAstuzAstravizAradaiH // 47 // atha dvitIyasya sarvatobhadranagarasya lakSaNam // sarvatobhadranagarabhUmiH parikhayAvRtA / dairSyAyAmAdimAnantu pUrvavatparikIrtitam // 48 // evaM sarvatrApi kramaH / ' yannoktaM tattu sarvava yuktyA jJeyaM vizAradaiH' ityaSTamAdhyAyAntyalokottarIsyA grAmakAryakarapurakAryakarakulAlAmbaSThAdayaH krayavikrayayogyapiNyAdayo'nye ca ye nagarakAryayogyA rAjakAryakarA lekhavAhakAH bhRtyAdayaH, ye tu svarNakArAdayastaissarvairapi sametamidaM padmanagaramiti bodhyam / tAzopajIvinAM vaNijAdInAM ca gRhAdInyathA sthadAnuguNaM kalpayedityarthaH / etadvacanagarbhitameva / kiMcedaM nagaraM yAmikai rakSakaizca satataM rakSaNIyam nAnAjAtijanAkIrNaJca bhavatIti spaSTa eva lakSaNavAkyArthaH // 47 // atha dvitIyasya sarvatobhadranagaramya lakSaNamAha sarvatobhadreti : sarvatobhadrAkhyasyAsya nagaramya dairghyayAmAdimAnaM tu pUrvavadeva kIrtitam / padmanagarasya yanmAnamuktaM tadityarthaH / yathAsya nagarasya vAstu bhUmizcaturazrA, prAknatyagbhAgayoH nRpadaNDasahasraM mAnaM, tathA dakSiNottarayorapi bhAgayornRpadaNDa sahasrakamiti / Othe
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 caturdiksthacaturdvAraGgopureNa samanvitam / dezAntarapathenApi taddvAraM saMyutaM bhavet / / 49 / / nAtropavIthIzzilpajJaH kSudravIthIzva kalpayet / samasUtrA rAjavIthIH kalpayettAzca sarvataH // 50 // pratInAM paJcazataM saMkhyA cAtra nigadyate / kina nagaramidaM pUrvavannadItIra evaM kalpanIyamiti niyamaH / parantu kecinnadItIrabhAge vA vanamadhyabhAge vA sasyAvRtabhUmibhAge vA yatrakutra vA zubhalakSaNAnvitasthale tAdRzavizAlasama bhUprAptistatredaM nagaraGkalpayediti / tathApi sulabhalabhyasvAdutoyAmvitAyAmeva bhUmyAM kalpanIyamiti sarveSAmapi nagarANAM mukhyalakSaNazca bodhyam || kina nagarasyAsyApi padmanagarasyeva prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu dezAntaragAminA mahAmArgeNa saMyuktaM sagopuraM dvAracatuSkaM samasUtrabhAge kalpanIyam | parantu nagarabhidaM naiyatyena durgAkhyaparikhayA saMvRtaM kAryamityAdibheda UpaH // pUrvasmAdbhedaka lakSaNAnyatra pratipAdayati / yathA nagare'sminnupavIthIH kSudravIthIzva kalpayet / sarvatra samanta ubhayapakSabhavanAnvitAH pratoTIreva samamAna bhAgasthale samarajju kalpayet / pratolIzabdArthaH padmanagaralakSaNe uktaH / tAdRza 8. 8. 16
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 madhyabhAge rAjavezma yadi bhUbhRtpradhAnakam // 51 // devadhAnike zaM mandiraGkArayedbudhaH / bhUdhare rudrake bhAge je mIne ca somake // 52 // ApovivasvadbhAgeSu sAvitreSu yathAkramam / brAhmaNazratradmAni sthApayecchilpakAryati // 53 // pratodInAM saMkhyA AhatyAca paJcazatI vihitA bhavati / prAkpratyagbhAgayoH dakSiNottarabhAgayapi sarvatra pratolInAM vaizAlyaM samasaMkhyAkaM sarva kArayediti // granthAntare tu sarvatobhadranagarasya puradvArAnnirvanA yA mahAvIcI rAjavIthI, tAdRzarAjavIthI catuSkasya vaizAlyaM nRpadaNDapaJcakam / itarAsAM golikAdInAM nRpadaNDavayaM vA nRpadaNDacatuSkaM yA viSamarahitaM kalpanIyamiti / tasmAdayameva niyamo'tra yujyata eva // kicpaitAdRzalakSaNAnvitaM sarvatobhadranagaraM dvividhaM bhavati / yathA devaprAnaka, rAjapradhAnakaceti / yadi rAjapradhAnaka tadA asyA nagaravAstubhUmyA madhyamabhAMge vAsavAkhye sATTAlaM saparikhaM sasAlaM rAjabhavanaM kalpanIyama / yadi devapradhAnakaM tadA sabhAmaNTapAsthAnamaNDapakalyANa maNTapaprAkAravimAnAdisahitaM zivasya viSNorvA hI kalpayediti samayaH //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatraiva nyAyazAlAdInkalpayitvA vidhAnataH / avaziSTe devabhAge sarveSAM nilayAdikam // 54 // atha tRtIyasya vizvezabhadranagarasya lakSaNam // vizvezabhadranagaravinyAsaH pUrvavadbhavet / / caturazrasthale vApi dIrghavAstusthale'thavA / / 55 / / kicAtra nagare bhUdhararudrabhRGgamIna somApavivasvadbhAgeSu prAdakSiNapakrameNa rAjabandhUnAM kSatriyANAM, sacivasya senApateranyeSAM rAjakArya karANAM ca bhavanAdikaM sthApyam / eteSveva bhAgeSu nyAyazAlA pAThazAlAcitrazAlApramukhA bahuvidhA nagarayogyAizAlAzca kalpanIyAH // ____etAvatA vAkyenAsya nagarasya bhAganavakabhUmau viprakSatriyabhavanAni vividhAzca zAlA: kalpyA ityuktaM bhavati / avaziSTeSu poDazabhAgeSu vaizyAnAM zUdrANAmanyeSAJca nAnAvarNajAtAnAM rAjasevAparANAM bhRtyAdInAM nilayaH / tathaiva bahuvidhapaNyajAlasamRddhavipaNiparamparAdayazca kalpanIyAH / navaratnapaTTavastrAdivikrayazIlavaNigganu nAjAtijanaizcopetamidaM nagaraM nayanAnandakaraM nagarepUttamamiti ca keSAJcinmatamiti sarvatobhadranagaralakSaNArthaH // 54 // atha tRtIyasya vizvezabhadranagaramya lakSaNamAha -vizve
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhAgaistu dazabhirbhAgadvayena zivamandiram / saprAkAratrayaM tuGgagopureNa samanvitam / / 56 / / brAhmaNAdhika saMkhyA kastadarthe vA tadardhake / zeti / vizvezabhadranagaramidaM sarvatobhadranagaravat caturazrabhUmau sthApayet / tAdRzabhUmyalAbhe nadItIrasthe vA anyatra vA dIrghabhUbhAge zubhalakSaNAnvite nagarasthApanamidaM vidditaM bhavati / kauzalakSaNAnvitamidaM nagaramiti cet tadAha --dezAntarAgata mahAmArgeNa sahitaM sagopuraM dvAradvayamevAtra kAryama / tAdRzadvAradvayantu nagarasya prAkpratyagbhAgayorvA dakSiNottarabhAgayorvA samasUtrasthale kalpanIyamiti bhAvaH // nagarasyAsya vAstubhUmiM dazadhA vibhajya tatra bhAgadvayapramANakaM prAkAratrayasahitaM tuGgagopuramaNTa pAhibhAsura zivamandiraM yatheSTasthale sthApayet / kutaH ? sarvathAsya vizvezanAnnA prasiddhimattvAditi / nagaramadhyabhAge yadi vizvezvarAkhyasya zivasya mandirakalpanaM, taba zillavidAmabhimatamevetyapi ca samayaH / ' tadardhe vA tar3ake bhAge ' ityuktatvAt atrAvaziSTa bhAgASTakasthaleSu athavAhatya bhAgakrame paJcabhAge vA brAhmaNAnAM sadnAdikamatra nagare kalpanIyama / tathA ca brAhmaNagRhANAM brAhmaNAnAJca saMkhyAdhikyamatra itarajanatadgRhApekSayeti mukhyavyavasthA / avaziSTa
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 bhAge cAnyanivAsAdi kArayecchilpakovidaH // 57 // mahAvIthIcatuSkantu parito devamandiram / mukhavIthIsamAyuktaM maTamaNTapasaMyutam // 58 // nRpamyaM samopeto rakSakairapi rakSitaH // 59 // sthale brAhmaNagehapramANAdeH kiJcitkiJcinyUnatvazAlInyeva itareSAM janAnAM gehAdAviti cAnyo niyamaH / tathApi nRpabhavananirmANasyAtroktatvAttAdRzavipragehApekSayA bahudhA vipulaM zivamandirAnnyUnabhAgaM rAjabhavanaM kalpayet / pUrvoktadeva gehaM paritazcatasRSvapi dikSu ubhayapakSagRhAnvitayA mukhyavIdhyA maThAdibhirmaNTapAdibhizva sahitayA saMmilitaM mahAvIthI catuSkaM kArayet // " tathA ca tAdRzazivamandirasya purato mukhavIrthI maThAdiyutAM tAM ca devabhavanaJca parito mahAvIthIcatuSkanirmANamiti / anyAsAM vIthInAM kSudravIthInAM ca zatAni sthApyAni tatra tatra sthalAnukUlya bhAJjIti / nRpabhavanasahitamidaM nagaram ' ityuktatvAt atra nagare nyAyazAlAdibahuvidhazAlAnAM krayavikrayAdiyogyabahuvidhapaNyazAlAnAM nirmANAni, anyeSAM ca rAjakAryakarANAM nivezanAni nAnAvarNajAnAM janAnAM gRhabhavanAdIni ca sthalAnuguNaM kalpyAnIti zAstrakAropadezaH / / 59 / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 atha caturthasya kArmukanagarasya lakSaNam // kArmukAkAravattvAttannagaraM kArmukAkhyakam / kIrtyate zilpazAstrajJairvAstulakSaNapaNDitaiH // 60 // nadyAstIre samudrasya tIre vAsya prakalpanam / dRDhadurgasamopetaM prAkArAvRtavAstukam // 61 // sahasradaNDadairghyaM vA tadarthaM vA tadardhakam / ekAnanaM prakartavyaM gopureNa yutaM tu vA // 62 // atha caturthasya kArmukanagarasya lakSaNamAha - kArmuketi / nagarasyAsya vAstubhUmistAvatprAyazaH kArmukAkAravatI / tasmAdasya kArmukanagaramiti anvarthaM nAma kIrtyate zilpajJairvAstuzAstrajJaizceti bhAvaH / nadItIre vA samudratIre vA dRDhaparikhAsahitaM saprAkArakhedaM nagaraM sthApayet / prAkArAvRtavAstukamityanena yAvadvAstubhUvistArastAvatparyantamatituGgaM dRDhaM prAkArakalpanaM kAryam / tadantazca pratibhAgaM nRpabhavanamAtraM vA upaprAkAraM bahiHprAkArabhittyapekSayA kiciduttuGgaM sthApanIyamiti ca pratIyate / etatsarvamapyasyAtidAyIpAdanAyeti matiH // kiJca dhanurAkAranagarasyAsya dairghyantu nRpadaNDAnAM sahasraM vA paJcazatI vA tadarthaM veti vikalpaH sthalavizeSAdhIna iti bhAva: / tAdRzamAnayutasyAsya mukhadvAramekameva sagopuraM ca /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 tadvAraM yadi kauberyAM zubhadaM bhUbhRtAM matam / tIre vA madhyabhAge vA rAjahamyaM prakalpayet // 63 // bahurakSAsthAnayutaM cakrikANAM gRhayutam / pratolInAntu vaizAlyaM bhUpadaNDatrayAdikam // 64 // vipaNInAM zatairyuktaM sahasraizca vaNiksthalaiH / nAnAjAtijanairyuktaM nAvikAdyaizca sarvataH // 65 // taJca yadi kobeyoM kRtaM tannRpANAM vizeSato jayAdipradamiti bhaavH| tathAkaraNAzakyaviSaye'pi na doSAyeti siddhAntaH / / kiJca nadyAssa mudrasya vA tIre kalpitasyAsya nagarasya prAkArasya nAtisamIpe bahurakSopetaM bahuzAlAsahitaM bhUpamandiraM nAnA saudhala mitaM sthApayet / kiJca tAdRzabhUpahamya parito vA tatsamIpa ekasminbhAge cakrikANAmatyantaM dhaninAM saudhAdIni sthApayet / idazca lakSaNaM padmanagarasarvatobhadranagarayorapi prasajyate / vistarabhayAttatra noktamiti bhAvaH / api ca 'pratolInAntu vaizAlyaM bhUpadaNDaayAdikam ' ityuktatvAta, aba vipaNyAdInAM pratolyAdInAM ca vizAlatAyAssarvathA daNDanayanyUnatA na kAryA / parantu yathAsthalavibhavaM bhUpadaNDAnAM catuSkaM vA paJcakaM vA yojanIyamiti / anyatsarva sugamameva // kizva nagarasyAsya lakSaNAntarANi tu pattanalakSaNa
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 atha paJcamasya prastaranagarasya lakSaNam // prastaragrAmavatsarvamatrApi nagare matam / vizeSalakSaNAnyatra kathyante kAryasiddhaye // 66 // dRDhadurgamamopetaM dvAropadvArasaMyutam / paJcabhistu zatairdaNDairya vaizAlyameva ca // 67 / / prAkArakuDyasahitamathavA dIrghavAstukam / madhyabhAge bhUpahayaM vAruNyAmIzamandiram / / 6 / / prakaraNoktAnyeveti devAlayanyAyazAlAdInAM rAjya mevinAmanyeSAJca gRhAdAnA nimoNa tava tatra sthalAvabhavataH karaNIyamiti kAmukanagaralakSaNArthaH / / 65 / / atha paJcamasya prastaranagarasya lakSaNamAha - prastara iti / pUrvoktasaptamAdhyAya prastaragrAmasya yAna lakSaNAnyuktAni tAnyava prAyazo'vApi prastaranagare sampadyane / jhaTiti zilpakriyAmphUrtaye vizeSalakSaNAnyAha -- dRDhadurgetyAdinA / prastaranagarasyAsya vAstubhamistu nRpadaNDAnAM paJcazatadeyavatI vaizAlye ca tatpramANa. vatyeva kAryA / ayamevottamaH pakSaH / / athavA kacittatmaMkhyAhInapramANake dIrghavAstubhUbhAge vA etanagaranirmANamapi nAkIrtaya iti matabhedaH / sarvathedaM nagara dRDhaparikhayA prAkArabhityA cAvRtaM kRtvA tadantabahuzo dvArANi
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 sarvA vIthyo dvipakSAssyurekapakSA bahiH sthitAH ! zatasaMkhyAM pratolInAmanyA bahvIzca kalpayet / / 69 / / tadantarupadvArANi ca kAryANi / kathamevaGkaragama ? ucyate - paramparayA atyantarakSaNAya dAyAya zobhAyai ceti / kizcaitAdRzaprastaranagarasya pUrvoktaprastaragrAmasyeva prAkpratIcIpratolyazcatasro dakSiNottarayorapi tathaiva catasraH pratolyaH / / kiJcaitAsAM vIthInAmupavIthInAzca madhye yA tiryagvIthI saMghadyate, tasyA eva madhyavIthIti vyavahAraH prsjyte| tatrApi vizeSaH yathA - prAcI madhyavIthI, dakSiNamadhyavIthI, pratya. madhyavAthI uttaramadhyavIthItyevaM nAmakramo bodhyaH / kiJca atra kSudravIthInAmupavIthyAdi melanaprasaktireva na saMbhavati / sarveSvapi nagareSveva tacchaGkA na kAryA / paTTaNapuTabhedanarAjadhAnyAdiSu tu tAdRzakSudravIthInAmapi kvacidbhAge kSudropavIthIsaGgama ityevaM bhedazca tatra tatrodyo vicakSaNairityalam // kiJcAsya nagarasya madhyamabhAge bhUpamandiraM, vAruNyAM dizi zivasya mandiraJca kramAsthApayet / etAdRzanRpabhavanapratyaGmukhI zivamandirapratyaGmukhIzca pratolikAmubhayapakSasadano. petAmitaravIthyapebhayAtivipulAzca kArayet / kiJca nagare'smisAhatikrame catasRNAM pratolInAM paNNavatisaMkhyA kAnAM vIthInAM, 3.8.17
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bahvIbhiH paNyavIthIbhirnyAyazAlA dimairvRtam / hInasaMkhyA dvijAtInAmatroktaM bahuvarNake // 70 // atha paSThasya svastikanagarasya lakSaNam // svastikAkhyanagaryAstu vAstupUrvartulAkRtiH / tasmAdvartulamAnena mAnayecchilpapaNDitaH // 71 // nadItIre giressAnoM samudrasya taTe'thavA / saprAkAraM sadurgaJca kalpayetsvastikaM puram // 72 // bhAvaH bInAM kSudravIthInAJca kalpanaM ca sthalAdhInadairghyayAmavaditi paNyavIthIranekAH nyAyazAlAdIMzca tatra tatra prAcyAmuddIcyAJca dizi kalpayet / kiJcAtra itaravarNajanagRhANAM janatAyAvAdhikyaM vipravipra janatAyA iti pUrvasmAdbheda UyaH // 70 // atha SaSThasya svastikanagarasya lakSaNamAha- svastikeMti / nadItIre vA, giressAnubhAge vA, samudrasya taTe vA yathAbhUlAbha vartulAkAra vAstubhuvi idaM svastikanagaraM sthApayedityarthaH / sUtramAnaprakaraNoktarItyA vAstubhUmimimAM vartulamAnena sUtravicchilpI mAnayediti zAstraniyamazzubhakaraH // ---- kiJcAsya nagarasya lakSaNAntarANi yathA nagaramidaM paristrayAvRtaM tadantastUnnatenaikena prAkAreNa saMrakSita kAryam / api cAtra vIthIniyamAdikantu IzAnAnnirRtyantaM, AgneyA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 IzAnAdicatuSkoNabhAgArabdhAstu vIthikAH / prAcyAdisamasUtrAntAdArabdhAstAH pratolikAH // 73 / / evaM vAthyaSTakaM madhya bhAgasthAnagataM matam / dvAyavyAntaM dIrghA vIthAGkRtvA tathaiva samasUtraM prAgAdipratyagantAM dakSiNAdyuttarAntAJcAtidIrghA vIthIM sthApayet / tathAkaraNe nagarasya madhyabhAge vAstunAthabhAgaM nirdizet / tathA ca tAdRzavAstunAthabhAgAt pUrvoktarItyA aSTau vIthyassyuH / asya vizadArthastu - aSTadala padmabandhassarvatra prasiddhaH / tAdRzapadmasya madhyabhAgaH karNikAsthAnamityucyate / tatra karNikAsthAnava hasminnagare vAstusthAnamiti, aSTadalasthAne atrASTau vIthya iti vivekaH / / vartulAkAravAstu bhUminirmine'mminsvastike IzAnAdikoNacatuSke vIthInirmANam, tatra ca janAvAsa ityAdiko na doSAvaha iti tAtparyam / kuta evam ? 'IzAnAdicatuSkoNabhAgArabdhAstu vIthikAH' ityatraiva zAstrakAreNoktatvAt / evamAdiSu kacinnagarAdilakSaNeSu tAdRzadikkoNA na doSakarA iti zilpasamayaH / no cedana svastikarUpavIthyaSTakasyAsaMbhava iti sAdhuH // ___ tathA ca karNikAsthAnasthitasya vAstunAthabhAgasyArambhe pUrvoktavIthyaSTakasthitAnAM anyagRhAdInAM sUkSmatvamuparyupari krameNa
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mAnasUtramAtra yadi tiryakpradarzite // 74 // catuzzataM vA daNDAnAM trizataM vA sthalottame / tasminvA madhyabhAge vA bhUpaharmyaM prakalpayet // 75 // athavA nyAyazAlAdInkalpayecchilpakovidaH / udIcyAmIzagehaM syAttatrAdyAnAM gRhAnvayaH // 76 // varIzasya bhAge vA bhUpaye prakalpayet / athavA rAjakAryAthizAlA vA vividhA matAH // 77 // mAnAdhikyamiti ca bodhyam / uttamavAstubhUlAme nagarasyAsya tiryayAne bhUpadaNDAnAM trizatamevAlama, tadbhinne sthale bhUpadaNDAnAJcaturazatanini dairdhyAyAmAdimAnamuktaM bhavati / tAdRzamadhyabhAgAkhyavAstunAthabhAge nyAyazAlAM vA nRpabhavanaM vA kArayet // kina nagarasyAsyodIcyAM dizi dauvArika somabhAgayomadhye zivasya viSNo mandiranirmANaM karaNIyam / tatraiva dauvArikabhitra jayanta somAkhyadevabhAgeSu viprANAM nilayAH sthApyAH / pUrvI ka madhyabhAgAkhyavAstunAthasthAne rAjakIyanyAyazAlA yadi kRtA, tadA vahnidevabhAge vA IzAna devabhAge vA bhUpAladda nirmApaNIyamityarthaH / prathamataH pratipAditarItyA nagaramadhya eva rAjabhavanaM yadi kalpitam, tadA vahnerbhAge vA aize vA tAdRzanyAyazAlAdIna rAjakArya karANAmAlayAdIMzca kalpayediti bhAvaH //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 AkAzAnmInaparyantaM nAnAjAtigRhAnvayaH / sdvstunivhai| pUrNAstanmadhye paNyavIthikAH // 78 // durgAzrayA ca yA vIthI caikapakSA ca vartulA / tasyAmeva kulAlAdinilayAnkArayedbudhaH // 79 // kizvAvaziSTeSvAkAzAdimInadevAntabhAgeSu vaizyazUdrAdinAnAvarNagRhanirmitizzastA bhavati / teSAM dazavidhAnAmAkAzAdimAnAntabhAgAnAM madhya eva samucita sthale bahuvastubharitAH paNyavIthyaH klpniiyaaH| phiJcAmuM nagaraM paritaH parikhAyA antarbhAge pUrvoktaprakAreNAntargatAM vA yahibhUtAM vA vartulAkArAM kAMcidvIthIM nirmApayitvA tasyAmeva vIthyAM kulAlAmbaSTharajakAdInAM nivezanAdi kAryamiti samayaH / / kiztasyAH vartulAkArAyA vIthyAH vaizAlyApekSayA dviguNitaM dikoNabhAjAM vIthInAma , tadapekSayA prAcyAdicatussamasUtrasthitAnAM vIthInAzca vaizAlyaM dviguNitaM karaNIyamiti vivekaH / tathA ca vartulAkAravIthyAH vaizAlyaM nRpadaNDadvayam / koNagatAnA vIthInAM nRpadaNDatrayam / prAgAdInAntu daNDacatuSkaM vA sArdha. daNDacatuSkaM gheti kramamAnakathanam / etAvatA vAkyenAsya mahAvIthInavakameva / tathA na kSudravIthIprasaktiH / evaM svastikanagaralakSaNArtho bodhyaH // 19 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 atha saptamasya caturmukhanagarasya lakSaNam // sarvatobhadranagare mAnaM yatsamudIritam / tadardha vA tadardha vA mAnaM kuryAccaturmukhe // 80 / / na cAtra rAjabhavanaM na durga nApi gopuram / prAcyAdau tu caturbhAge caturisamanvitam // 81 // atha saptamasya caturmukhanagarasya lakSaNamAha - sarvatobhadranagara iti / sarvatobhadranagare yanmAnaM vihitaM tatrAdhaM vA tadardha vA mAnamatra caturmukhanagare karaNIyamiti sthalAnukUlavikalpaH / asya vivRtiryathA .-- sarvatobhadranagaramyevAsyApi caturauva vAstubhUmiH svIkAryA / tatra sarvatobhadrakasya prAkpratyagbhAgayonaeNpadaNDasahasraka mAnaM, dakSiNottarabhAgayozca tathaivetyuktam / tadardhamityukte tAdRzanRpadaNDAnAM paJcazatI vA tadadhaM vAtreti vikalpaH // kizcAtra caturmugvanagare na rAjJAM vAsabhavana nirmApaNIyam / parantu rAjakIyavyavahArazAlAdaya ityagre sphuTam / nApi parikhAsaGkalanam / na ca gopuranirmANamatra kAryam / parantu sAdhAraNabhUmau tAdRzAyAmadairdhyAdisahitaM prAcyAdiSu catasRSu dikSu samasUtrasyaM dvAracatuSkaM sAdhiSThAnasadvamakavATArgaLAdi kArayet / kizcAtra nagare prAcIpratyagbhAgayorvA dakSiNottarabhAgayovI ubhayapakSagRhAnvi
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 pratolInAM zatairyuktamupavIthIzatena ca / bahvIbhiH kSudravIthIbhissaMyutazca samantataH // 82 // zivasya mandiraM madhyabhAga evAtra kalpayet / saprAkAraM sabhAzAlAtaTAkAdyaizca saMyutam // 83 // devaprAkAramabhito mahAvIthyAH prakalpanam / tadahizca mahAvIthya stadahizca tathA matAH // 84 // tAni vizAlAni pratolInAM zatAni nirmApaNIyAni / tathaiva tattiryagvIthInAM saMkhyAzatazca kRtvA tatra tatrAnekAH kSudravIthIzca sthApayet // kiJca nagarasyAsya madhyabhAga eva zivasya mandiranirmANaM kAryamiti ca zAstraniyamaH / tAdRzazivamandiramativizAlaM uttuGgaprAkArAvRtaM sabhAmaNTapataTAkAdisahitaM ca kalpayet / tAdRzaMdevamandiraprAkAramabhito bahirativizAlamubhayapakSagRhAnvitaM samacatussUtraM mahAvIthIcatuSkaM sthApayet / asyAH prathamAvaraNavIthIti nAmAntarama / evamevaitAdRzaprathamAvaraNavIthIrabhito bahirativizAlaM pUrvavadeva ubhayapakSasadanAnvitaM samacatussUtraM mahAvIthIcatuSkaM kalpayet / asyAH dvitIyAvaraNavIthIti nAmAntaram / evamevaitAdRzadvitIyAvaraNavIdhIrabhito bahirativizAlamubhayapakSasadanAnvitaM samacatussUtraM mahAvIthIcatuSkaM ca kAryam /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 evaM dvAdazavIthISu brAhmasadmAni kArayet / sAvitre vAthavA mIne bhAge bhUpakriyAlayaH // 85 // AkAzAdIzaparyantaM vaizyAdInAM gRhAnvayaH / tanmadhye paNyavIthInAJcatuSkaM sthApayedbudhaH // 86 // dhAnyAdikaM dizi prAcyAM yAmyAM hemAdikaM smRtam / asyAstRtIyAvaraNavIthIti nAmAntaraJca bhavati / tathAcAhatya saMkhyAyAM AvaraNatrayasthAnAM etAdRzavIthIdvAdazakAnAM prAcI prathamAvaraNavIthIti dakSiNA prathamAvaraNatrIthI, pratIcI prathamAvaraNavIthI, udIcI prathamAvaraNavIthIti vyavahAra bodhyaH / evameva prAcI dvitIyAvaraNavIthItyAdikamapyUhyama / evamagre'pi bodhyam // etAdRzavIthIdvAdazake brAhmaNAnAmeva vasatisthalaM sthApanIyam / na tatrAnyagRhAdIti / api cAvaziSTe sAvitradevabhAge vA mInadevabhAge rAjakIya vyavahArazAlAdayaH kAryAH / tataH prAntavAstubhUmau AkAzabhAgAdIzAnadevabhAga paryantaM bhAgaSoDazakaM vaizyazUdrAdyAlayAnvitaM sthApanIyam / kikha tatra tatra prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu niSadyAnAM sthAnaM kAryam / tatrApi cAnyo niyamaH / yathA vA -- prAcIvipaNyAM bahuvidhadhAnyADhakamASamudgagodhUmacaNakavilAdInAM marIcIpramukhasaMbhAravastUnAM tailAjyadadhi 1
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 vastrAdikaM vAruNe syAduttare gandhamukhyakam // 87 // evaMvibhAginIstatra niSadyA dravyasaGkhalAH / janatA dazasAhasrasaMkhyA cAtra prakIrtitA // 88 / / athASTamasya zrIpratiSThitanagarasya lakSaNam // yatra lakSmyAdidevInAM pratiSThA mukhyakA mtaa| nAmnA tAM zilpazAstrajJAzzrIpratiSThApuraM viduH // 89 // kSIraguDAdInAM vArtAkapaTolikAzAkuTAdizAkapramukhAnAmanyeSAM bahuvidhabhakSyabhojyavastUnAM krayavikrayasthAnaM kalpayet / / tathA dakSiNAvipaNyAM hemarajatatAmrapittalAdibhANDAdikrayavikrayasthAnaM kAryam / evameva pratIcIvipaNyAM bahuvidhapaTTavastrakambaladukUlAdyAcchAdanakrayavikrayasthAna nirmApaNIyama / / kicodIcIvipaNyAM kastUrIkuGkumakarpUrAdigandhadravyANAM mallI campakakundakutumajAtInAM krayavikrayasthAnaM ca tatra tatra sthalAnukUlaGkaraNIyamiti / api ca ayutajanasaMkhyAnivAsazcAtretyevamAdayo bhedAstarvatobhadranagarasyeva jJeyAH // 88 / / ___ athASTamasya zrIpratiSThAnagarasya lakSaNamAha -yoti / lakSmIgauryAdilokamAtRvargasyAtra pratiSThitatvAnmukhyadevatAtvena zrIpratiSThAnagaramityasyAnvarthanAmakathanakramaH / atra kecidbhinnamatayo yathA vA kAlena hInaM prAcInamiti bacanAyana kutra vA'raNyamadhye B... 18
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 vartulA vAstubhUmistu caturazrAyatA'thavA / uttamaiva rasA grAhyA zrIpratiSThApurottame // 90 // paJcabhistu zatairdaNDairnRpAkhyai manamIritam / grAmAnte vA sAnupradeze vA prAcInajanairadhyuSitaM vA tadarthaM tadvAsAtpUrvameva lakSmyAdimAtRbhireva yatpratiSThitaM tadeva nagaraM zrIpratiSThAnagaramiti // tAH, etaccintyama; 'yatra lakSmyAdidevInAM pratiSThA mukhyakA matA' ityatra vacanazailyA nagare'smillakSmyAdidevya eva mukhyadevana hariharAdaya iti bhAnAt / kiJcAtraivottaratna devapratiSThitaM nagaraM devanagarabhiti vyutpatyA tannagaralakSaNasyApyuktatvAt / kutrApi devapratiSThAnagaraM devIpratiSThAnagaramityAdivyavahArAprasiddhezva devanagara eva devInagaravyavahArasaMbhavAcceti tanmate sarvathA paunaruktayadoSaprasaGgAdanAdaraNIyamityalaM vistareNa // " ato nagarasyAsya vAstubhUmistAvat vartulAkArA caturazrA vA yanvitA vA bhavatu / sarvathA nadyAstIrasyaiva bhavitavyA / tadalAbhe nadyAH nAtidUra eva vA pradeze nagaramidaM nirmApayediti bhAvaH / kiJca parIkSAprakaraNoktarItyA uttamamedinyAmeva idaM nagaraM nirmApayedityevakAreNa madhyamA bhUrna prAhyeti samayaH / ata evAsya purottamatvamiti bhAvaH //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkpratyaggopuropetamukhadvAradvayojjvalam // 91 // sadurga vA sasAlaM vA kArayecchilpakovidaH / kizca nRpadaNDAnAM paJcazataM mAnaM asya dairdhyasyeti / yadi vartulabhUmyAzcaturazramUmyA vA lAbhe tadA tatsaMkhyAnuguNameva zilpibhirmAnajJairmAnaM nirNatavyamiti vivekaH / api cedaM nagaraM saparikhaM kAryam / tadA na prAkArabhittisthApana vihitam / athavA prAkArabhittisthApanamevAlam , na durgakaraNamityarthaH 'sadurga vA sasAlaM vA' iti vAkyena pratIyata iti // anyazva sUkSmArthassarvairapyavazyaM jJeyaH / ko'yamarthaH ? atra nagaralakSaNAdhyAye sthalAntare ca sarvatra asya caturazravAstubhUmiH, asya dIrghavAstubhUmi:, asya vartulavAstubhUmirityAdi vivicya tasadvAstunAmapaThanapUrvakaM yatra lakSaNamuktama , tatraiva kilAkAzAdidevabhAga. karaNIyamaThamaNTapanyAyazAlAbhUpahAdikalpanavacanamabhihitam / yatra vaikalpikena vacanena tadvAstunAma na nirNItaM, tatra sthale sarvatra prAcyAdibhAgakathanavacanapradarzanAdityayaM krama UhyaH / anyathA tattallakSaNaviziSTasthAnajJAnavaiparItyApattezceti // api cedaM nagaraM yajamAnecchayA saparikhaM vA saprAkAraM vA kRtvA prAcyAmudIcyAM ca dizi sagopuraM sAdhiSThAnaM mukhadvAradvayaM karaNIyam / idameva nagaragamanAgamanamArgo nAnyati matiH / /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 caturbhAgAmimAM bhUmi vibhajenmAnasUtrakaiH // 92 // pratibhAgaM pratolInAM dvAtriMzatsaMkhyayA smRtA / vIthInAmiha mAnaM tadviguNaM parikIrtitam // 93 // madhye lakSmyAdidevInA mandiraM kArayedbudhaH / taTAkamaNTapArAmaprAkAramukhagopuraiH // 94 // saMyuktaM zubhadaM proktaM prAGmukhaM sarvajIvinAm / tanmandiraM tu parito vipravIthIH prakalpayet // 95 / / kimca nagarasyAsya sarvAM vAstubhUmi sUtreNa caturvA vibhajya pratibhAgaM dvAtriMzatpratolikAkalpanaM kuryAt / AhatyAsminnagare'STAviMzatyadhikazatapratolikA bhavantItyarthaH / tadviguNamiti vacanenAhatya vIthInAM saMkhyA tu paTapaJcAzadadhikadvizatamiti phalati / tathA cAtra nagare Ahatikrame caturazItyadhikatrizataM (384) vIthInAM saMkhyeti / tasmAnnAtra kSudravIthIkalpanaprasaktiH / pratolikAvIthIlakSaNaM kathitapUrvameva // kizca nagarasyAsya madhyama eva bhAge pUrvoktalakSmyAdimAtRvargANAM mandiraM taTAkabahumaNTa pArAmAdilakSitaM ekAkAraNa vA prAkAratrayeNa vA saMvRtaM gopurojjvalamukhadvAraM ca kAryavicchilpI kArayadityarthaH / asya kila lakSmyAdyAlayasya prA1khanirmAgantu tannagaravAstavyAnAM sarvajIvAnAmapi zubhapradamiti zAstrIyavizvAsa
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 bhUpaharmyantu vAruNyAmanyatrAnyagRhasthitiH / vaNijAM tuGgaharmyANi kauberyAM vA nRpAntike // 96 // 1 yAmyAM dizi niSadyAstu tatraiva bahuzAlakAH / nAmnedaM nagaraM prAhuzzrIpratiSTheti sUrayaH / / 97 / / kina caturmukhanagaralakSaNakathitAvaraNavIthI zailyA'trApi tAdRzadevI mandiraM parito viprasadmabhAsuramAvaraNavIthI catuSkamAvaraNavIthyaSTakamAvaraNavIthIdvAdazakaM vA kacitsthAvyamiti / bhUpAlaharmyantu nagaravAstusthale vAruNyAM dizi kArayet / kizva tAdRzabhUpAlahamyaM parito vA samIpe vA dhanikAnAM vaNijAM cakrarANAM ca bhavananilayAdIni kArayet / athavA nagarasyAsyodIcyAM dizi kalpanIyamiti sthalAnukUlavikalpaH / avaziSTabhUmivAstubhAgeSu vaizyazUdrAdyanekavidhajanAnAM AvAsagehAni sthApayet // api nagarasyAsya dakSiNasyAM dizi vizAlA bahuvidhapaNyavIthI nirmApaNIyA / tasyAmeva dizi bhAgAntareSu nyAyazAlAM, pAThazAlAM, vidyAzAlAM vaidyazAlAM, nATakazALAmanyAzca vividhAzzAlAH sthApayedityarthaH / ata etAdRzalakSaNAntritamayutAdhikajanasaMkhyAnvitaM ca idaM nagaraM zrIpratiSThAnagaramityucyata iti //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 atha navamasya balidevanagarasya lakSaNam // trikoNabhUmyAM kalitaM balidevapuraM smRtam / karAlI caNDikAM mArI calyAdyAvogradevatAH || 98 // sthApayitvA vizeSeNa tarpayettAzca bhUpatiH / sukhAdisiddhaye sarvajIvAnAM bhUbhujAmapi // 99 // atha navamasya balidevanagarasya lakSaNamAha- - trikoNabhUmyAmiti / na hi tAbaloke sarvatra nagarAdinirmANAyottamabhUmisvIkAraniyamaH saMbhavati / kaciddezavizeSeSu, sthalavizeSeSu ca vanamadhye vA, sakhyAvRtabhUbhAge vA, girisAnupradeze vA nadItIre vA, nadIdvayasya saGgamasthale vA, anyatra yadi trikoNAkArAyA vAstubhUmerlAbhastadA tasyAmeva vAstubhUmau klRptaM nagaraM balidevanagaramiti nAmabhAgbhavati / kutaH ? tAdRza balipradhAnadevatAnAM tatra sthApanAt / tAdRzadevatAnAM tatra pratiSThApane tatratyAnAM sarveSAM prANinAM tAdRzatrikoNAkAra vAstu bhUmijanitadoSAnudayaH saMbhavatIti bhAvaH / atastAsAM devatAnAM nAmAnyAha karAlImiti / pUrvoktarItyA saMprAptAyAM trikoNAkArabhUmyAM nimnatvonnatasvarahitaM svAnuguNaM nagaraM nirmAya tanmadhyabhAge vA prAcyAM dizi karAlIM yA devI, caNDikAM vA devIM, mArIM vA devIM calIdevyAthAyAmyA devatA vA sthApayitvA tAzca prativarSa bahuvidhavalyanna dAnotsavAdinA bhUpAlAdistarpayediti / kutaH ? tadAnImeva " w
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 na cAtra rAjasadanaM na durga nApi yopuram / nAnAjAtijanAkIrNa yatheSTadvArasaMyutam // 100 // vIthIbhiH kSudravIthIbhiranekAbhissamanvitam / paNyazAlAsamopetaM kuryAcchilpavizAradaH / SaTsahasrAdhikajanai saMyutaM baladevakam // 101 // tadvAstuvAsinAM sarveSAmapi prANinAM duSTajvarAdipIDArAhityaM, yathAkAlavarSamosasyAdisampadaca vardhanta iti bhAvaH || ki tAdRzo devAnAM sthApanena tAdRzavAstudoSa pIDArAhityAdikaJca kAmikAgame skAndAdipurANeSu ca upapAditaM draSTavyam // kecidatra nagare karAlIM kAloM caNDI mArI callImanyAzca devatAH sthApayediti / tatsarvaM yathAvibhavaM yathAsthala saukarya yajamAnecchAdhInamiti vayaM vadAmaH // kivAtra nagare na rAja sadanaparikhAgopurAdi kalpananiyamaH / parantu yathAsthalavibhavaM yatheSTasthale nagaradvArasametaM bahvIbhirvIthIbhiH kSudravIthIbhizca samAvRtaM bahuvipaNizAlAsametaM nAnAjAtijanAvAsAI gehAdilasitazca sthApayediti / janatA tvatra SaTsahasrasaMkhyAdhiketi balidevanagaralakSaNArthaH // kina nagaramidaM na zrotriyavAsAhamiti kecit / anye
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 atha dazamasya purasya lakSaNam // vanamadhyagataM vApi giripArzvagataM tu vA / sukhalabhyajalopetamArAmAdisamanvitat // 102 // sahasradaNDAvadhikadaiAyAmasamanvitam / mahAmArgeNa saMyuktaM dakSiNottaravaktrakam / / 103 / / tu matsyamAMsAzAdijanAvAsArthameva kalpitamidaM nagaramiti // atha dazamasya purasya lakSaNamAha - vanamadhyagataM veti / sAdhAraNapuranAyakasyAsya vAstubhUmistu vanamadhyagatA vA gireH pArzvagatA vA svIkAryA / athavA yatra satataM sukhalabhyaM svAdujalaM tatra vA bhUmyAmidaM nagaraM sthApayediti bhAvaH / yadi saMbhave vArasAla. panasanArikelavakulAdiphalataruvRndamaNDitArAmabhUmibhAge tatrAsya nagarasya nirmANamapyatisukhAyeti matiH / / kizva nagaramidaM caturazravAstubhUbhAga eva nirmApaNIyamiti pratIyate / anyathA caturbhAgavibhajane samacaturatvAdisAmarasyAnApatteH / tasmAdasya purasya vAstubhUmissarvatobhadranagaravaJcaturazaiva bhavati / mAnaviSaye tu tadardhameva / yathA vA prAkpratyagbhAgayossUtramAnaM nRpadaNDasahasrakaM, dakSiNottarabhAgayorapi sUtramAnaM tathaiva nRpadaNDasahasraka iti / kizcAtrAnyo vizeSaH / yathA sarvatobhadranagarasya tu nRpadaNDasahasrakameva pramANamuktam / atra tu sati vibhave tadadhikapramANatayApi mAnakaraNamiti / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 tatpAdamAnasaMyuktacaturbhAgavibhAjitam / madhyastharAjabhavanaM durgarakSakarakSitam / / 104 / / pratyagdagdevatAgAraM prAkAreNAbhirakSitam / nAmnedaM nagaraM proktaM puraM zilpavizAradaiH / / 105 // tantuvAyAssvarNakArA lohakArAdayaH pare / kizcaitAdRza caturazrabhUmisthApitasyAsya purasya dakSiNAyAmudIcyAM ca dizi samasUtraM mukhadvAradvayaM sAdhiSThAnaM kalpanIyama | tadupari gopurakalpanaM tu aicchikamiti bhAvaH / kivatAdRzamukhadvAradvayamapi tattaddigbhAge dezAntarAgatamahAmArgeNa saMmilitaGkAryam / kina puramidaM samamAnaM caturbhAgaM vibhajya teSAM bhAgAnAM madhye vAstumadhyasthAne rAjabhavanaM parikhAvRtaM rakSakaryAmikaizvAbhirakSitaM nirmApayet // etAvatA prabandhena prAyazo nagarANAM, grAmANAJca vAstubhUsImAparyantaM parikhAvRtatvamupapAditam / atra tu pure nagara madhyasthApitasya rAjabhavanamAtrasyaiva paribAsamAvRtatvamuktamiti pUrvasmAdvedo lakSyaH // kicAtra samabhAgaM vibhAjite pUrvoktabhAgacatuSkasthale pratyagdiggatabhAge prAkAreNaikena vA prAkAratrayeNa vA abhirakSitaM prAcImukhamindirAmandiraM viSNumandiraM vA tadubhayamapi vA sthApayet / api ca prAcIdigbhAgeSu tantuvAyArasvarNakArAH 8. S. 19
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 teSAM gRhANi sthApyAni prAcyAM zilpavizAradaiH || dakSiNasyAM niSadyAzca vaizyazUdrAlayAMstathA / sthApayedvAruNe bhAge dvijAtInAM gRhANi ca // 107 // . tatraiva kSatrabandhUnAM dhanikAnAM gRhANi ca / kauberyAntu sabhAzAlAzcAnekAH kalpayetsudhIH // 108 // rAjakAryakarANAJca mantrisenezayorapi / sadmAni tatra kAryANi pure'smin zilpakovidaiH || lohakArAH takSakAH sthapatayastailavikrayiNo'nye ca yantrakriyAkAriNasteSAM sadnAdikaM sthApayeta // dakSiNadigbhAge tu bahuvidha paNyajAlasamRddhavipaNI ra nekAH kalpayet / tatsthAnasamIpa eva krayavikrayAdikAryavyagrANAM vaizyAnAM zUdrajAnAmanyeSAM bhavanAdIni yathAsthalAnukUlasthApitavIthIbhAMji kAryANItyarthaH / varuNadigbhAge tu pUrvoktadevatAlayasamIpa eva vA taM parito vA brAhmaNAnAM nilayAdIn kSatriyabandhUnAM harmyazAlAda sthApayet // " evamuttaradigbhAge tu rAjakIya kArya karANAmAvAsAdIn, nyAyazAlA dibahuvidhazAlAH mantriNo harmyAdikaM, senApaterapi bhavanAdikazca yathAkramaM sthApayet / evaM bhAgacatuSTayArUye upapuracakalpane vihite purasyAsya madhyabhAge rAjabhavane cAtyunnate
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 athaikAdazasya devanagarasya lakSaNam // kAlena hInaM prAcInamiti zAstravido viduH / tasmAdyugAntare devassthAnaM yatkalpitaM purA // 110 // tadeva devanagaramiti zilpivinizcayaH / parikhAvRte kalpite nagaramidaM vicchittivizeSazAli nayanAnandakaraca bhavediti zilpavidAM samayaH // kizcAtra pure pUrvoktarItyA vibhaktabhAgacatuSkasya tanmadhyasthitarAjabhavanasya madhye nirmANAdirahitasvalpabhUbhAgasya vartanamabhipretam / kutaH ? tavaiva sthale ekadeze khalu rAjabhavanaparikhAnirmANama / tasmAdetadbhAgacatuSkAdrAjabhavanasya mArgastu tAdRzaparikhAparAdhIna iti bhAvaH / kiJcavarItyA parikhAvRtanRpabhavanavAstubhUmau kalpyagopurasthApanamukhakaraNamArgakaraNAdilakSaNantu asminneva zAstre dvAdazatrayodazAdhyAyayorutatvAt nAtra tallakSaNamupapAdyata iti jJeyam / / __ athaikAdazasya devanagarasya lakSaNamAha - kAleneti / asminkAle kRtamityAdicihnarahitaM yadvAstu tadeva prAcIna nagaramiti / tacca cirAya kAlena vA yugAntare vA bhavitavyamiti zilpasamayaH / zailyA'nayA yugAntareSu devairyatkRtaM taddevanagaramiti prasiddhiH / kathaM devena kalpitamidamiti nirNatuM zakyamityatrAha
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 nadItIre vanAnte vA bhUdharasya taTe'pi vA / / 111 / / prAsAda bhavanAdyeSu jIrNairaGgaistu sarvataH / vyaktAvyaktairanekaizca lakSaNaistacca nirdizet / / 112 / / rasAlaiH panabhairanyaiH kesaraizva vaTAdibhiH / nai saJcArato vApi garutmahAsato'pi vA // 113 // svayambhUliGgadRSTyA vA nirdizeddevapattanam / nadItIra ityAdinA / yugAntareSu devanirmitanagaraM tAvattrAyazo gaGgAyamunAgodAzaDhUnarmadAdInAM puNyasaritAM tIra evaM lakSyaM bhavet / athavA puNyasthale vanagmadhyabhAga'tiramaNIyasthale dRzyam / AhosviduttaGgagvirita bhAge vA sUkSmato dRdayaM bhavet / itthamavyaktalakSaNamuktam // atha vyaktAni lakSaNAni kAnicidAha - prAsAdabhavanAdyeSviti / pUrva devanirmiteSu zilAmayeSu ativipulaprAsAdabhavanamaNTa papRthulataTAkataTAdiSu kAlavazAjjIrNAni bhinnAni vA tattatsthalAni ayathAyatha kramANi nirIkSya vA tallakSaNaM vAcyam / athavA rasAlapanasake sara bilva baTAdInAmuttamatarUNAmatibahulazAkhAdInAM nirIkSaNena vA, svecchayA gosavAravazena vA, garutmadAdinivAsena vA svayambhUliGgAditattadeva pratikRtidarzanAdvA idaM devanagara miti nirdizedityarthaH // *
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAtra kalpyo diniyamo nApi kAryA balikriyA // svIkRtya tanmukhyabhAgaM nirmANAdi prakalpayet / bhUpAlasvecchayA tatra vardhanaM kArayedbudhaH // 115 // cAturvarNyagRhopetaM nRpahAdibhUSitam / nyAyazAlAdisahitaM sadurga vA sasAlakam // 116 // kizcaitAdRzalakSaNairdevanagare nizcite sati tatra prAcyAdidiniyamaH samasUtraprasArAdimAnanirNayo validAnAdayazca na kAryAH / yathA vA sthale pratimAcihna vIthyAdilakSma ca dRzyate, tadanukUlameva tatra bhavanAdinirmANaM kaaryedityrthH|| kimva tatratyAn liGgAdidevAnsarvathA na cAlayet / tAdRzaliGgAdidevapratimAnAM mukhAdyavayaveSu bhinnatvAdidoSe yadi dRSTe tadA tAMstu devAna zilAdyAcchAditAn kRtvA tatraiva sthAne tadIyapratimAM navIkRtya AgamoktarItyA mantrajalasaMprokSaNAdinA pUjAhA~ viracayya paJcaparvAdivarSotsavavizeSapUjAnaivedyAdisamarpaNena toSayedityarthaH // api ca nagare'smindaivate pUrvakRtavIthyAdicihaM yadyatra dRzyate, tadeva sthalaM tadeva mAnazca mukhyatvena svIkRtya navabhavanAdi kArayet / sArvabhaumAdimahIpAlecchayA tAdRzadevanagaramya vaizAlyAdivardhanakarI. vIthyantanirmANAdikriyAH navaM kRtvA tatsthalaM saparikhaM vA saprAkAraM vA kArayet //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 liGgAdidevAMstatsthAnAcAlayena kadAcana / jIrNoddharaNakAryeNa navIkuryAnnRpottamaH // 117 // atha dvAdazasya mAnuSanagarasya lakSaNam // nRpAdimirdharmazIlairjayasantAnasiddhaye / nirmitaM zilpavidbhiryacanmAnuSamudAhRtam // 11 // nRpadaNDatrizatakapramANasvIkRte sthale / prAcyA mukhadvArayutaM pratIcyAzigehabhAk // 119 // api cAtra nagare nagaralakSaNoktarItyA cAturvarNyajAnAM gRhANi paTTadharasya mahIneturbhavanaM nyAyazAlAdIMzca sthalAnukUlaM sthApayaditi devanagaralakSaNArtho jJeyaH // 117 // atha dvAdazasya mAnuSanagarasya lakSaNamAha -nRpAdibhiriti / narapAlAdibhirdharmaparAyaNaH satkulaprasUtaiH sucaritaiH jayAdisiddhaye vA, santAnaprAptaye vA, svIyajananIjanakapramukhAnAM svasya vA pAralaukikasukhasiddhapatha vA, yazase zAzvatAya vA, prajAnAM hitAya mahApuNyasiddhaye vA, svIyareva sadvyairyanagaraM nirmitaM bhavati, tanmAnuSanagaramiti zilpibhirudIryata ityarthaH / yathAvibhavaM, yathAbhUlAbha, svIkRtasya vAstusthalasya pramANantu nRpadaNDatrizatIsaMkhyAkaM bhavati / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatraiva bhUpaharyeNa sahitaM rahitaM tu cA / brAhmaNAdicaturvarNavIthyo dvizatasaMkhyakAH // 120 // maThamaNTapasaMyuktA niSadyAdibhiranvitAH / annazAlAdibhiryuktASaTsahasrajanAdhikAH // 121 // kizca nagarasyAsya prAgbhAge madhyasUtrasthAne ekameva mukhadvAraM sagopuraM vA sthApanIyam / tatsamasUtrAyAM pratIcyA dizi sagopuraM, sapAkAraM samaNDapAdi paramezvarasya, viSNorvA''layanirmANaM sthApanIyam / tatraiva pratIcIbhAge bhUpAlamandirazca kalpyam / athavA bhUpamandirAkaraNe bhUpAjJAkarANAM pratinidhyAdInAM bhavanaM vA kAryam / Ahosvittasminneva bhAge nyAyazAlAdInvA sthApayet iti icchAdhInavikalpaH // __ kiJca brAhmaNAdicaturvarNajAtAnAmapi AvAsabhavanAdIprAmalakSaNoktarItyA tatra tatra yathAkramaM yathAbhUprApti sthApayediti maryAdA / kizca nagarasyAsya vIthIsaMkhyA tu dvizataM zAstracoditaM bhavati / kSudravIdhyastvanekA iti bhAvaH / kizca tAsu ca prAmaNa. vIthISu kacitpradeze yatyAdInAmAvAsayogyamaThAdIndevotsavArtha maNTapAdIzva yathAvibhavaM kalpayet / kimva dezAntarAgataSaNyamAlanibiDaniSadyAdIMzca tatra tatra sthApayet // kicAtra nagare lakSaNAntaraM ca mukhyakoTitvena kalpyam /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vaNijanessamAkIrNe tantuvAyAdibhiryutam / grAmakArya karairyuktaM purakArya karaistathA // 122 // vizeSato yAya jUkayUpastambhena vA yutam / gaganAthAdidevAnAmAlayAndikSu kalpayet // 123 // tatkimiti ceducyate - anAthadaridrAdijanAnAM rakSaNAyAnnazAlAH yathAvarNakramaM sthApyAH Adizabdena gosaMrakSaNazAlAdayo gRhyante | bahuvidhairvaNigjanaiH tantuvAyasvarNakAralohakAra takSakAdigrAmakAryakaraiH purakAryakaraizcitrakArAdibhizva niviDine'sminmAnupanagare janatA SaTsahasrAvadhikA kIrtitA / nAtaH paramanumanyate zAstrajJaiH / ayantu kramassarvatrAnuSTheyaH / kiva sarvatra prAmanagaralakSaNeSu sthalAnukUlameva janasaMkhyA vihitA bhavati / uktajanatAdhikyasaMbhave rogAsaukarya pIDAyuteriti bhAvaH // kicAtra nagare dizAstraSTasu madhyasthale yA gaNapatiSaNmukhakAlyAdidevamandiraM sthApanIyam / api cAtra zrotriyAdibrAhmaNottamairyAyajUkai yathAvibhavaM yAgAdikarma kArayitvA tadAvedakaM yUpastambhacodIcyAM prAcyAM vA dizi nikhAtayeta zreyorthibhirnarapAla|dyaiH / / etAdRzalakSaNAnvitasyAsya nagarasya dharmanagaramiti
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha trayodazasya vaijayantamagarasya lakSaNam / pArAvArataTasthA vA nadyAstIragatA'thavA / vanAntasthA vAstubhUmivaijayantasya kIrtitA // 124 / / nRpadaNDasahasrAntapramANA caturazrakA / vAsakAdidizAnAthasthAneSUpapurASTakam // 125 // sthApayitvAtha tanmadhye bhUpahayaM prakalpayet / saprAkAraM saparikhaM rakSakairabhirakSitam // 126 / / nAmAntaramudIryata iti keciduzanti / anye tu yAganagaramiti / yathAdezavyavahAro bodhya iti vayaM vadAmaH // 123 / / atha trayodazasya baijayantanagarasya lakSaNamAha -pArAvArataTasthati / vaijayantanagaranirmANAya samudratIrasthitaiva vAstubhUmiH prAyazaH svIkAryA / ayamevottamaH pakSa iti bhAvaH / tAdRzabhUmyA alAbhe nadItIrasthivA vA, AhosviddhanamadhyasthitA veti vikalpo bhUprAptiviSayaka iti bhAvaH / sA ca vAstubhUmiH pratidizaM sarvatobhadranagaravat nRpadaNDasahasrapramANopetA caturazrA ca bhavitavyA // kinna vAmimAM vAstubhUmi vAsavAdidikpAlasthAnamAgapramANakaM bhAgASTakaM mAnena vibhagya tanmadhyabhAge bhUpAlahamya saprAkAra, saparikhaM yAmarakSakairasenAbhitra santatamabhirakSitama ...20
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 kUTakoSThasamAyuktacaturisamanvitam / aindhyAntu rAjabandhUnAM bhavanAni prakalpayet // 127 // mantrisenezahANi rAjakAryAlayAMstathA / AgneyyAntu kulAlAdigRhANAM kalpanaM matam / / 128 / / dakSiNasyAntu vaizyAnAM bhavanAni prakalpayet / kalpayet / kiJca tAdRzabhUpAlaharmyasthAnasya prAcyAdiSu catasRSu dizAsvapi kUTakoThAdisahitaM dvAra catuSkaM parikhAntargatameva kArayediti bhAvaH / kacittAdRzadvAracatupkasya parikhAyA bahiHsthale nirmANamapyabhipretamiti samayaH / / kizca pUrvoktendrAdidikpAlasthAnabhAgapramANakaM vibhaktasya bhAgASTakasyopapura miti nAmAntaram / etAdRzopapurASTakasamAvRtarAjabhavanopetatvamevAsya vaijayantanagarasya mukhya lakSaNamiti bhAvaH / kiJca tAdRzopapurASTake kalpanIyakramamAha - aindyAmityAdinA / nagarasyAsya prAgbhAgagate prathamopapure bhUpAlabandhUnAM bhavanAni, mantriNassenApaterapyuttuGgAni hANi, nyAyazAlAdIzva yathAkrama sthApayet / evamAne yabhAgagata dvitIyopapure kulAlAmbaSTa. rajakAdiprAmapurakAyakarANAM yAmarakSiNAM yodhAnAM hastipakAnAM vAjirakSiNAmanyeSAM ca bahUnAM sevAkarANAM gRhANi kalpayet / evaM yAmyabhUbhAgagate tRtIyopapure krayavikrayazIlAnAM vaNijAmanye
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 tatraiva svarNaratnAdisthAnakaM zAstracoditam // 129 // SAM ca dhaninAM vaizyakulotpatrAnAM bhavanAdIni sthApayet / / kiJca tasmiMstasminsthAne tAdRzabhavanAdi kartuM viprAdi. jAtibhyo bhUmipAlenAjJA dAtavyeti sarvatra samayaH / atra kecidvadanti / yathA - sarvatra lakSaNasthaleSu 'kalpayedbudhaH', 'prakalpayennRpaH' ityAdivacanazailyA bhUpAlenaiva evaM tattatsthAnaganabhavanAdyupetaM samagraM nagaramidaM nirmApaNIyam / tatastattajAtibhyo vAsAya deyamiti / ayantu zAstrAnabhijJAnAmAzaya ityeva brUmaH / kathama ? kAlatraye'pi sArvabhaumenApye kena purupeNetAdRzalakSaNAnvitanagaramya kasyApi nirmAtumazakyatvAn / tasmAdbhUpAlAdibhinagaranirmANe kRte Arabdhe vA tadA asmaduktarItyA zAstreSu nirdiSTa tattatsthAne bhavanAdi katuM tattajAtijanebhya AjJA dAtavyA / tadAtve zAstroktaM prajArakSaNAdiphalaM, rASTrAbhivRddhayAdikazca bhavediti bhAvaH / / ___kiJca cAturvarNyakulAcArAdibhraMze rAjarASTravAdhAdikamapakIrtirnarakaprAptizcetyAdiviSayaH purANAdiSu prasiddhaH / tasmAdyathAsthAnaM bhavanAdikaraNameva sarveSAM prANinAM zreyaskaramiti prakRtamanusarAmaH // kizca tasminneva yAmyabhAgagate tRtIyopapure svarNaratnAdivikrayasthAnaM , paTTadukUlAdivikrayasthAnaM , navaratnaparIkSAsthAnAdikaM
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 nairRtyAM svarNakArAdisadanAni prakalpayet / vAruNyAM zUdrajAtAnAmanyeSAM ca gRhasthitim // 130 // dhAnyAdidravyasaMpUrNavipaNIstatra kArayet / vAyavyAM citrakArAdipurakArya karAlayAH // 131 // udIcyAM vipragehAdipAThazAlAdayastathA / sagopuraM devagRhaM sthApayecatra bhUpatiH // 132 // aizAnyAM rAjabhRtyAnAmAvAsAnkArayennRpaH / yuktyA kalpanIyam / evaM nikratibhAgagate caturthopapure svarNakAralohakAratakSakasUtradhAritantuvAyatailavikrayiNAmanyeSAM ca puraprAmakArya karANAM bhavanAdikaM kalpanIyam // tathaiva varuNadigbhAgagate paJcamopapura zUdrajAtAnAmamyeSAna saGkara jAtyutpannAnAM gRhAdikaM kaaryet| vizvAmibheSa svale vividhadhAnyADhaka caNakagodhUmajIrakamarIcilAdivastuparipUrNAmApaNazreNi sthApayet / tathaiva vAyavyabhAgagave SaSThopapure citrakAravAcakAramAlyakArayantrakArAdinagarakriyAkAriNAmanyeSAJca bhRtinIvinAmAlyAdInsthApayet // kizca tathaivodagbhAgagata saptamopapure brAhmaNAnAM bhavanAni pAThazAlAM vedhazAlAbhitrazAlAdhanekAma zAlArazAstrAryathAkrama sthApayet / vathaivezAnakoNabhAgagate'STamopapure rAjakAryadhuraSANAM,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ evamaSTopanagarasaMyutaM vaijayantakam // 133 / / atha caturdazasya puTabhedananagarasya lakSaNam // kvacicchaGkhAkRtibhUmirvidhAtrA nirmitA purA / nadItIragatA vApi vanamadhyagatA'thavA / / 134 // parvatAntikamAgvApi maskhakSetrAvRtApi vaa| labdhA yadi nRpastasyAM kArayetpuTa medanam / / 135 / / vetanajIvinAmanyeSAM cottamakulajAtAnAmatyantaM dhanADyAnAM bhavanAni prakalpayeta // ekhUpapurepvaSTasu kalpyamAnapratolikAnAM vIyAnAM kSudravIthInAzAyAmAdimAnantu tatvatasthaleSu kalpanIyatattadvIthInAmAdiyotakakriyAdisvarUpAdikaM ca svayamevomaM vicamaNairiti nAtra tatprapakhitam / tAdRzalakSaNAni tattatprakaraNeSu draSTavyAnIti vaijayantanagaralakSaNArthaH // 133 // atha caturdazasya puTabhedananagarasya lakSaNaM vizinaSTi - kacidityAdinA / purA sRSTikAle brahmaNA kacicchAkatirbhUmi. sUTava / sA ca bhUmiH prAyazo nadItArakhyA bhaSata / athavA panamayasA, AhosvisparvatasamIpapradezakhA vA bhaveta / bhavanA sasyakSetrAvRtA vA bhavet / etAdRzasyalayAM bhUmi zamati tasamAniyAsvAM puTabhedanAsyaM nagaramidaM sthApayadityarthaH / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 devAgAraM nRpAgAraM sthApayedunate sthale / anyeSAM nimnadeze tu sadanAni prakalpayet / / 136 / / samA bhUmiryadi prAptA caturazrAkRtiM nayet / sAlatrayeNa saMvItaM paJcasAlena vA vRtam / / 137 // sadurga prAGmukhadvAraM durbhedyama risainikaiH / kArayecchilpibhirbhUpo nagaraM puTabhedanam / / 138 / " yadIdRzyAM parvatasamIpasthAyAM zaGkhAkArAyAM vAstubhU mau kvacitpradeze 'tyantamunnatabhAgaH, pradezAntare'tyantaM nimnabhAgazca tadA tAdRzonnatasthale, devAlayama, rAjasadanAni, rAjakIyavyavahArazAlAdIMzca yathAkramaM kArayeta / nine bhAMge vipravaizyazUdrAdInAM bahUnAM janAnAmAvAsabhAgaM grAmanagaralakSaNavat vibhajya teSu sadmAni kArayediti samIkaraNAnarhanimnonnatAdivAstu bhUmiviSayakramo bodhyaH // " yadi saiva zaGkhAkAravAstu bhUmirninonnatasthalarahitA labdhA, tadA tAM caturazrAkRtikAM sUtramAnena nItvA tasyAmidaM puTabhedananagaraM sthApayet / kizva nagarasyAsya dairghyadipramANantu padmanagarapramANApekSayA kiJcinnyUna saMkhyAkamiti bhAvaH / tAdRzavaizAlyAlAbhe'dhaH pradarzitalakSaNAnvitaM kAryamiti / katham ? nagaramidamagAdhaparikhAvRtaM prAGmukhadvAramari senA durbhedyadADhya nvita durga
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 madhyabhAgasthitaM bhUpamandiraM sundarAkRti / sadurga vA sayodhaM vA prAkArAvRtameva vA // 139 // pratisAlaM pratolInAM dvAtriMzatkalpanaM matam / bhittyAdi mahinaM kRtvA tanmadhye nRpamandiraM sundarAkRti prakalpayet / tAdRzanRpamandiraM paritaH kSudra parivAM kArayet / athavA tadyodhAvRtamunnanaprAkArAvRtaM vA sthApayediti tatrApi niyamo bodhyaH // kiJca pUrvoktaparikhAtaTanRpabhavanabhAgayomadhyasthitAM sakalAM vAstubhUmi tridhA, paJcadhA vA vibhajya, tatra prAkAratrayaM vA prAkArapaJcakaM vA vI yAdyanvitaM kArayet / kiJca tatra tatra prAkAreSu pratiprAkAraM dvAtriMzatsaMkhyAkAH pratolyaH sthaapniiyaaH| tathA cAhatikrame prAkAratrayapuTabhedane'STAviMzatyuttarazatasaMkhyAkAH vAdhya iti bhAvaH / evaM prAkArapaJcakanagare vIthIsaMkhyA yathAsaMkhya jJeyA // atra pratisAlaM pratolInAmityuktatvAdarthAntaraM codeti / yathA caturmukhanagaralakSaNottarIyA atrApi puTabhedane nagare prAcI prathamAvaraNavIthI, dakSiNA prathamAvaraNavIthItyAdivyavahAravasyAt ekaikasminnapi prAkAre prAcyAM dvAtriMzatpratolInAM kalpanaM, dakSiNAyAM dvAtriMzatpratolInAM kalpanamityAdyarthaH pratIyate / lakSaNamidamapi svIkAryameva tAzarItyA ativaizAlyabhUmiviSaye iti / kintra,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 vIdhyAdInAM pramANaM tadviguNaM triguNantu vA // 140 // gRhasthApanakAryeSu yaduktaM lakSaNaM pure / tatsarvamatra kathitaM zilpazAstravizAradaiH // 141 // sarvatra pratolIsaMkhyApekSayA dviguNita saMkhyA vIthInAM uta kacittriguNita saMkhyeti yathAsthalavibhavaM vikalpaH || itthaM nirmite ativizAle prAkAratraye, prAkArapazcake vA kalpanIyabrAhmaNAdisthAnasthApanalakSaNaM tu puranagaroktvadevAtrApi karaNIyamiti zilpazAstrajJAH / yathA pUrvoktaprAkAratraye'pi prAcIbhAge tantuvAyasvarNakAra lohakAra takSakasthapatitailavikrayiNAmanyeSAM ca bhavanAdIni sthApayeta / tathaiva pUrvoktaprAkAratraye'pi dakSiNabhAge bahuvidhapaNyajAlabharitapaNyavIthIH krayavikrayAdikAryavyaprANAM vaizyAnAM, zUdrANAmanyeSAJca varNAnAM bhavanAni sthApayet // evaM baruNadiggataprAkAratraye samucite sthaLe zivasya, viSNorvA, nilayaM kRtvA tamabhitastatprAnta eva vA braNAnAM bhavanAni kSatriyavandhUnAM imyANi ca prakalpayeva / tathaivottaradiggataprAkAramayasthale'pi rAjakAryakarANAM betanajIvinAmAvAsamAnAni myAyazAlAdibahuvidhazAlAH, mantrisenenayorbhavanAni ca bathAkramaM yathALavibhavaM yApayedityarthaH ||
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcadazasya girinagarasya lakSaNam // kvacidbhUpatinA sthApyaM nagaraM girimUrdhani / duSprApamarisenAbhistadAhurgiripattanam // 142 / / girestu kSudrakAyasya paritaH parikhA mtaa| kizcAtra nagarasyaikamugvakalpanaprasaGge'pi . pratiprAkAra catasRSvapi dikSu gamanAgamanayogyaM mahAdvAracatuSkaM sthApayediti bhAvaH / ayaJca kramassarvatra vIthInAma / anyathA prajAdInAM gamanAgamanazramAdi jAyateti mtiH| etAdRzalakSaNAnvita puTabhedananagaraM sarvartusukhakarataTAkAdivividhanirmANalasitamityAhuzilpazAstrajJAH iti // 141 // atha paJcadazasya girinagarasya lakSaNamAha --- kaciditi / sArvabhaumena vA tadAjJAkAriNA bhUpAlAdinA vA kaciddezeSu zatrusenAbhirapradhaya girimUrdhani vA girimadhyabhAge vA nagaraM sthApayitumapi zakyam / tAdRzanagarasya 'girinagaram' iti nAma viduH|| kizca yadi tAvattAdRzanagarasthApanAyAdhArabhUtaH parvataH kSudrakAyo nAtivizAlo daNDameyapramANako labdhastadA tAdRzaparvatasya sAnubhAga evAgAdhAM parikhAM kArayet // yadi tAdRzAdhAraparvataH pRthuladeho bahusAnutaTo daNDAyaiB...21
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 girau tu tuGge mahati yatsthAnaM bhUpayogyakam / tatra rakSAM prakurvIta sAlAdyaizvAyudhAdibhiH // 143 // rAjakArya karANAJca mantrisenezayorapi / yodhAnAM yodhapAlAnAM bhRtyAnAmapi rakSiNAm // 144 // dvisahasrAdhikAnAmapyanyeSAM bhavanAnyapi / nipayAdava zilpajJaiH kArayedviripattane / / 145 // raprameyapramANako bahutranayuktastadA tasmin parvane samucite sthale yasminbhAge ripubhirayodhyaM rAjabhavanaM nirmIyate, tatsthalamabhitazzataghnyAdyAyudhasthApanasthalaM prAkArAdibhissantatarakSakaiH 1 kuntAdyAyudhadhAribhI rakSita prakalpayet / yadi zakyaM sthale tadA tAdRzarAjabhavanamagAdhaparikhAvRtaM kArayediti ca samayaH |! api cAtra girinagare sthalAnukUlaM yatheSTamukhadvAre pete rAjakAryakarANAM sarveSAM vetanajIvinAM mantriNassenA pateryodhAnAM sAGgAnAM yodhanAthAdInAmanyeSAM rAja sevAkAriNAM bhRtyAnAM yAmarakSakANAM cAvAsasthAnAni dvisahasrAdhikAnAmanyeSAM nagaraprajAnA vAsasthAnAni yathAsthalazakti sthApayet // kinArohaNa sopAnamArgasahite'tra girinagare tatratyAnAM satata saukaryAya bahuvidhapaNyajAlasthApana yogyavipaNyazva sthApyAH / kina nAtra devamandirasthApanamiti kecit / vayantu maNDaka
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SoDazasya jalanagarasya lakSaNam // jalAzayasya madhye vA nadImadhye'thavA kRtam / nagaraM tadviduH prAjJA nAmnA salilapattanam // 146 // prAmavadatrApi girinagare vAruNyAM dizi devAlayaM sagopuramaNTapAdi sthApayediti / tathAtva eva bhUpAlAdInAM zreyojanmasAphalyAdikama iti // 145 // atha poDazakasya jalanagarasya lkssnnmaah-jlaashysyeti| pUrvoktasArvabhaumena vA bhUpAlAdinA vA jalamadhye kacinnagaraM sthApayitumapi zakyam / tasmAttAzanagarasya jalanagaramiAte nAma viduH| tAdRzajalanagarAdhAravAstubhUmistAvata bRhajjalAzayAdijalamadhyagatA vA, nadIdvayamya madhye vA vartitavyA / nadIdvayamityatra satatajalapravAhavatyA ekamukhagAminyAH nadyAH kacitsthalavizeSe kiJcitsthalaM pulinavat tyaktyA pakSayorgamanaM prasiddham / punarapi pUrvavadekamukhagamanatvasyApi dRSTatvAttAdRzanadyAH pulinavadyasthalaM tyaktaM, tasminbA sthale nagaramidaM nirmApaNIyamiti bhAvaH / anyathA nadIdvayamadhyagatasyAsya nagarasya nadItaraGgAvRtatvajalanagaratvAdilakSaNAmAvAditi / / athavA'tra pratIyamAnena 'nadImadhye'thavA kRtam' iti vacanena ekasyA eva nadyAsvattahikaparAvartanAdisthalavizeSe prAyazaH parikhAparnulAkAratayA gamanasyApi kacidRSTatyAtU tAza
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 sadurga vA sasAlaM vA vanAvalyAvRtaM tu vA / madhyabhAge rAjaharmyaM saudhAvalisamujjvalam // 147 // ( sthalavizeSe vA nagaramidaM kalpyamityartho vA bodhyaH 1 jalAzayasya madhye vA' ityatra kinidyathA jalAzayaH samudraH, tadAvRte kAzyapIbhUsamIpasthe svalpabhUmike dvIpe nagaramidaM nirmApaNIyamiti, tatpakSe dvIpa garanityasya nAma / etadapi pranthakarturanabhimanameva / kuta: ? 'girivAriguhAbhedAt' iti paThitatvAdityalaM vistareNa // sarvathA ripubalAdibhirduradhigama jalAvRtatvamevAsya nagarasya mukhyaM lakSaNamiti mantavyam / evaM bahujalAvRtasyAdhyasya nagarasya parikhAkaraNamapyatibalAvAyakamiti // athavA jalamadhye tAdRzaparikhAkaraNa saukaryAbhAve nagarasyAsya prAkArabhittirvA sthApanIyA | AhosvittAdRzajalamadhye yadi vizeSabhUlAbhaH, tadA vanadurgaM vA kalpyam / vanadurgalakSaNamapre vakSyAmaH / tasmAdetAdRzalakSaNAnvitasyAsya jalanagarasya madhyabhAge'syunnataM sazikharaM rAjadamyaM sthaapyet| idantu tAdRzavaizAlyAdiddInaM kSudranagaramiti mantavyam / kuta: ? tAdRzajalamadhye nagara nirmANA vAstubhUmera saMbhavAta iti bhAvaH // " 1 tasmAdatra nagare mantri se nezarAjakAryapradhAnayodhAdInAM sthAnaM, bhUpasya ca harmyamaribhirabheyaM prakalpayet / ki jalamadhye yadi
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 maNDakagrAmavadvIthIH kalpaye dyadi bhUtale / athavA prAntabhAgeSu sthApayeca mahApuram / / 148 / / nAnAjAtijanAkIrNa niSadyAdibhiranvitaM / nyAyazAlAdibhiyuktaM devAlayasamujjalam // 149 // __ atha saptadazasya guhAnagarasya lakSaNam // tattaddezavazAbhUpanirisAnuguhAdiSu / nirmApyaM nagaraM nAmnA guhAnagaramIritam // 150 // UrdhvagAminyadhogAminyathavA madhyagAminI / vizeSabhUlAbhe maNDakaprAmoktalakSaNava dvIthIsaMsthApya tatra nagarajanA. niSTAna sthApayediti panAntarama / athavA etAdRzasvalpajanAdhyuSitanagaranirmANAnabhyupagame pUrvoktabajalamadhyabhAge sasacivAdirAjabhavanamevAtra nirmApayitvA, tadantikasthe nadItIrabhUmibhAge mahatva nagaraM nAnAjAtijanavAsagRhAyupetaM, saniSadyaM, nyAyazAlAdevAlayAdisahitaM ca nirmApayedityarthaH / ayazca pakSaH spRhaNIyatamo vAstuzAstravidAmiti bhAvaH // 149 // ___ atha saptadazasya guhAnagarasya lakSaNaM vyanaktitattaditi / pUrvavabhUmipAlaiH kaciddezavizeSa sthalavizeSe vA svAvAsasthAnAdirakSaNArtha vA girisAnuSu guhAsu vA sthApyaM nagaraM guhAnagaramIryata iti zilpasamayaH / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 tiryaggAminyapi guhA tasyAM kalpyo nRpAlayaH / / athavA cAyudhAgAraM kozAgAramathApi vA / yodhAnAM nilayaM vApi kalpayecchilpakovidaH // samIkRte sthale tatra prAkpratyagbhAgayodaza / dakSiNottarayoviMzadvIthInAGkalpanaM matam / / 153 / / kina mahAparvatasthA tAdRzaguhA ca kacidU bhAgagAminI bhavet / kacidadhobhAgagAminI, kacittu madhyagAminI, sthalAntare tiryaggAminI vA sRSTikramato dRzyA / tAdRzISu sarvAsvapi guhAsu yA bAsAIvizAlasthalopetA labhyA, tasyAmeva guhAyAM samIkRtAyAM bhUmipAlasya mukhyaM harmya mantrisenezAdInAmAvAsasthAnAni ca vAtAtapaprasArayogyAni yathAsthalavibhavaM prakalpayet // athavA tatra guhAbhUmau tAdRzanRpAcAlayanirmANayogyasthala saukaryAdyabhAve tadA tAdRzaguhAyAM AyudhagRhaM vA dhanagRha vA senAnAM nilayaM vA sthApayitvA guhAmukhAntabhUbhAgeSu tAdRzanRpabhavanAdisametaM mahaca nagaraM nirmApayedityevaM tattatsthalasaukaryAdhIno bikalpo bodhyaH // yadi parvataguhAntarvA guhAmukha eva vA kalpanAI vizeSabhUlAbhastadA yathAzakti samIkRtAyAM sthasyAM prAkpratyagbhAgayodeza
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 anyAzvAnekasaMkhyAkAH kSudravIthyanvitAstathA / purandaradizi sthApyaM devasthAnaM sagopuram / / 154 // madhyabhAge niSadyAdIn nyAyazAlAntu vAruNe / mahApuraM prakartavyamathavAntikabhUmiSu / nAnAdezAgata janai saGkIrNazca samantataH / / 155 // athASTAdazasyASTamukhanagarasya lakSaNam // vanamadhyagatA vApi giripArzvasthitApi vA / khASTakanagaryAstu vAstubhUrvartulA matA // 156 // vIthyaH, dakSiNottarabhAgayostiryagvIdhyAdyupetA viMzatiSIdhyaH prakalpyA 1 kiMca tatra prAcyAM sagopuradeva gRham madhyabhAge nyAyazAlAdikAMzva yathAkramaM guhAmukhe vA sthApitaM nagaraM vipaNyAdizAlA: vAruNe bhAge sthApayedityarthaH / evaM guhAnta sahasratrayAvadhikaireva janairupetaM bhavedityAzayaH // athavA guhAnta guhAmukhe vA etAdRzanagarArhasthalAlAme pUrvoktarItyA bhUpAlecchayA tatra guhAyAM dhanAgArAdIm sthApayitvA guhAntika bhUbhAgeSu samuciteSu nAnAjAtisamAkIrNa nAmAzAlAsametaM mahAmArgayutaM bahurakSopetaM mahAnagaraM vA kalpayediti vikalpaH // 155 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ athASTAdazakasyASTamukha nagarasya lakSaNaM vizinaSTi -- aSTamukhanagarasya vAstubhUmistAvana vanamadhyagatetyAdinA / vanamadhyasthA vA, girisamIpasthA vA, vartulAkAraiva svIkAryA 1 kina tAdRzavAstubhUmimabhitaH agAdhAM pRthulAM parikhAM kalpayitvA, rakSakavargAzca tatra niyojayet // ki vartulAkArAmetadvAstubhUmiM sakalAmapi SoDazabhAgAM mAnasUtreNa vibhajya tatrAkAzabhAge, dantakabhAge, kinnara bhAge, mInakabhAge ca nagaradvAracatuSkaM sthApayet / evaM prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu samasUtravinyAse dvAracatuSkazca sthApayet / tathA ca nagarasyAsya dvArASTakatvaM saMpAditam / tatraiko niyamaH / pUrvoktaprAcyAdicaturdi yadhyasthaM madhyadvAracatuSkamapi vaizAlyannityAdhikyavat kArayeta / tadapekSayA kinidezAlyAdihInameva dikoNagatasya dvAracatuSkasya mAnamudIritamiti // kizvAtra nagare vAstubhUbhAgasya samantataH parikhAgAdhA yathA 168 agAdhaparikhopetA rakSakairapi rakSitA / AkAze dantake bhAge kinnare mInake tathA // 157 // koNadvAracatuSkantu saMsthApyaM zilpakovidaiH / prAcyAdiSu ca divatra samasUtrapramANakam // 158 // sAdhiSThAnaM savajraJca dvAcatuSkaM prakIrtitam / -- "
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 durgAntadurga vIdhyekA sthApitavyA sadevatA / / 159 / / mitrAdayazcaturbhAgAH sarvatobhadravanmatAH / tanmadhye bhUmipAlasya harmyaM kuryAdvicakSaNaH // 160 // dantakAdidvAramArgA madhyagAssaMprakIrtitAH / kalpanIyA / ekA durgavIthI ekapakSA vAstusvarUpa asyAmeva durgabhittitrIbhyAM mArIcallI kAlI karAlyAdyupadevInA tAdRzaparikhAyA antarbhAge parikhAbhittisamIpe vartulAkAraiva nirmApaNIyA / mAlayAdInkArayeta iti bhAvaH // kizvAsyAM nagaravAstubhUmI mitravahI rAjayantAkhyAn bhAgAMzcaturaH sarvatobhadrava caturazrAn samasthAna kRtvA dhanikAnAM zrIkarANA kiNA manyeSAJca mantri senAnAyakapramukhAnAM bhavanAni hayANi ca sthApayet / etadbhAgacatuSkamya nagarasya ca yanmadhyasthAnaM tatra bhUpAlasya saprAkArAdi mahanmandiraM nirmApaNIyam / pUrvoktadi koNa sthitadvAra catukAkhyA mArgAH etannagaramadhyabhUtamitrAdicaturbhAgastha pratolIbhAjaH kAryAH / tAdRzadantakinnarAdikoNabhAgastha va kSudravadhyAdInAM kalpanamaMtrAbhimatam / mitrAdiSu caturSu bhAgeSu ubhayapakSa sadanopetAH pratolikA evaM sthApyAH iti ca bhAvaH // athAtra nagare karUpanasthApanakramo yathA- prAcIdigbhAgasthayo. 8. 8. 22
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dantake rajakAdInAM kinnare lohakAriNAm // 161 // mInake citrakArANAmAkAze rAjasevinAm / nilayAnkalpayecchilpI vAstubhUmivazAdiha // 162 / / dauvArike ca some ca rAjazAlAdikA mtaaH| vipaNizreNikA sthApyA meSagandharvabhAgayoH // 163 // bhUdhare bhAskare bhAge vipradevAlayAdikAH / yukkyAnyatkArayecchilpI yajamAnecchayA'thavA // meSagandharvabhAgayovihitataNDulAdibahuvidhadravyabharitAH vividhAzca vipaNI: sthApayet / Agneyadigga tadantakabhAge prAmakAryakarapurakAryakarakulAlAMbaSTharajakAdInAmAvAsAdikaM kalpayet / yAmyadiggatarogazoSabhAgayovaizyAnAM zUdrANAmanyeSAzca bhavanAdikaM sthApayet / nirRtidiggatakinnaradevabhAge svarNakAralAhakAratakSakasthapatipramukhAnA AvAsAdikaM kalpayet // kizca varuNadiggatabhUdharabhAskarabhAgayoH prAkAragopuramaNTapataTAkAdisahitaM devAlayaM brAhmaNAnAmAvAsasadanAni ca sthApayet / vAyudiggatamInakabhAge citrakAravAdyakAranaTanartakAdInAM AvAsasthAnAni prakalpayet / uttaradiggatadovArikasomabhAgayoH bahuvidharAjakAryAlayAdInAM sthAnaM vihitam / evamIzAnadiggatAkAzabhAge rAjasevinAM bhRtyAnAM yodhAnAM ca sthAnAni
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 athaikonaviMzatitamasya nandyAvartanagarasya lakSaNam // nanyAvartanagaryAstu vAstubhUzcaturazrakA / samudratIrabhAksaiva prazastA parikIrtitA // 165 // sahasradaNDAdhikamapyatra mAnamudIritam / / bhujaGgagamanAkAraparikhAvRtavAstukam // 166 // AgneyAdicatuSkoNamukhyadvAracatuSkakam / prakalpayet / kizcAtra nagare anyadyatkalpanajAlaM karaNIyaM tatsarvamapi zilpI yuktyAdibhiH bhUpAlAdiyajamAnecchayA kArayediti aSTamukhanagaralakSaNArthaH // 164 // athaikonaviMzatitamasya nandyAvartanagarasya lakSaNamAha - nandyAvartanagaryAstviti / nanyAvartanagaravAstubhamizcaturazreva svIkArya / sA cottamalakSaNAnvitA samudratIrabhAgyadi tadA'tyantaM saukaryadAyinIti bhAvaH // kizca nagarasyAsya dedhye cAyAme ca nRpadaNDasahasrAdhikameva pramANamuktaM bhvti| tAdRzapramANopetAmativizAlAmimAM nagaravAstubhUmi parito mujaGgagamanAkArAmagAdhAM parikhAM sthApayet / kina nagarasyAssaitAdRzaparissAkalpanamazakyamiti arvAcInAH // kizvAsa nagare mukhyamArgadvArakalpanantu vizeSavicchittizAli sthalavizeSabhAkca / yathA AneyAdiSu caturdikoNeSu nagaramukhadvAra
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dakSiNAnanamAgneyadvAraM kuryAdvicakSaNaH // 167 // pratyaGmukhantu nairgatyaM vAyavyaM cocarAnanam / aizAnyaM prAGmukhopetaM dvAravaktramitIritam // 168 // mahAgaNasamopetamantastadvAramIritam / mahAGgaNAt pratolInAmArambhazca prakalpayet // 169 // AgeyyArabdhavIthInAM vAyavyAM nigamo bhavet / catuSkaM sthApayet / tatrApyanyo niyamaH / katham ? AneyadiggataM dvAraM dakSiNAmukhaM kAryam / tathA nirRtidiggataM dvAraM pratIcI mukhaM kAryam / vAyavyadigganaM dvAramuttaradiGmukhaM sthApanIyam / tatrezAnadiggataM dvAraM pUrvadiGmukhaJca prAdakSiNyakrameNaiva sthaapyediti|| kiJca tatra tatraivarItyA dikoNasthaleSu sthApitasyaitAdRzakoNadvAracatuSkasyAntarbhAge tatra tatra mahAntyaGgaNAni prakalpayitvA tAni maNTapAdinA vA zAlAdibhirvA saMmilinAni kArayet / kizca tAdRzAGgaNAdArabhyaivAtratyAnAM pratolikAdInAM kalpanakAryamiti samayaH // api cAtra nagare tAvadvAthyAdInAM kalpanantu kiJcidvicchittivizeSazAli / yathA vA pUrvoktadakSiNAmukhadvArArabdhAnAM vIthInAM nirgamo vAyavyAmeva dizAyAM sthApyaH / tayordizomadhye na sAkSAttiryakaprasAratvaM kalpanIyama / parantu nandyAvartIkRtireva mukhyato vIthInA syApyA / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 nairRtyArabdhavIthInAmaizAnyAM nirgamo bhavet // 17 // nandyAvartAkRtistatra gaNanIyA pradhAnakA / evaM pratolikAzreNyastisraH pazcAtha sapta vA / / 171 // upavIthIranekAzca caturbhAgeSu kalpayet / yathA - AgneyadigbhAgadvArasthA vAdhyatAvatkrameNa kizcidUramudagukhaM gatvA parAvRtya tadapekSayA bahudUraM pratyaGmukhaM gatvA punarapi pUrvavadudaGmukhagamane vAyudiggatottarAnanamukhadvArasamIpagAH syurityarthaH / ayameva nandyAvartakramo bodhyaH / anayaiva rItyA nirRtidigbhAgagatadvArArabdhA vIthyastAvakrameNa kizcidraM prAGmukhaGgatvA parAvRtya tadapekSayA bahudUramudaGmukhaGgatvA punarapi kizcidraM prAGmukhagamane aizAnyakoNagatadvArasamIpabhAja: syuriti krmH|| kizcaitAdRzalakSaNAnvitAH prolikAH pratidizaM tisro vA, paJca vA, sapta vA, yathAsthalavibhavaM sthApanIyamiti paJca vA sapta vetyetena lakSaNavAkyena yathAsthalavibhavaM pothInirmANamiti pratItyA pUrvoktamRpadaNDa sahasrAdhikatvanyUnatvapramANamapyasya nagarasya kaciduttamasthalavizeSe saMbhAvyamityarthazca dhvanyate / api cAtra nagare bahusaMkhyAzcopadhIthIH kSudravIthIzca satra tatrAmeyAdibhAgacatuSke'pi bahuvizAle sthale sthApayet //
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 yatra pratolikAyogyastatra nyAyasabhA matA // 172 // vAruNyAM dakSiNAmUrtessthAnakuryAdvicakSaNaH / udIcyAM bhUmipAlasya mandirasthApanaM matam // 173 // brAhmaNAdicaturvarNasthAnAni sthApayetkramAt / nAnAdezAgataiH pUrNa prayutAdhikasaMkhyakaiH // 174 // grAmakAryakaraissarvaiH purakAryakarairapi / saMyuktaM nagaraM nAmnA nandyAvartamudIritam // 175 // kizcAtra pUrvoktapratolikAtrayasya yatra saGgamo nagaramadhyabhAge vAstunAthasthAne saMbhavati, tatra kila nagaravAstumadhye vAstunAthAlayasahitA nyAyazAlAdibahuvidhAzzAlA sthApyAH / kinna nagarasyAsya vAruNyAndizi dakSiNAmUranyeSAM devAnAca mandiraM maNTapagopurAdilasitaM karaNIyam // tathodIcyAM dizi bhUpAlamandirAdikaM sthApyam / brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdInAM bhavanAdikaM tu vaijayantanagaralakSaNokarItyA vA nagarAntaralakSaNAnuguNyena vA tatra tatra samucite bhAge prakalpayet / kinedaM nagaraM prAmakAryakaraiH purakAryakarairanyairapi zilpAdikarma: vaNikaprabhRtibhiH nAnAdezAgatai nAjAtibhirayutasaMkhyAdhikairupetaM bahuvidhavipaNyAdilasitaM ca sthApayediti sapeNa nanyAvartanagaralakSaNArtho zeyaH // 175 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 atha viMzatitamasya rAjadhAnInagarasya lakSaNam // sArvabhaumo dayAzIlo dharmatrANaparAyaNaH / simAsanasthassacivai pAlAdyairabhiSTutaH // 176 // rAjate yatra tadvAstu rAjadhAnIti sottamA / samudratIrabhAgvApi nadItIrasthitAthavA // 177 / / sahasratrayadaNDAntA vAstubhUmirudAhRtA / durgAvRtAmimAM bhUmimathavA bhUpamandiram // 178 // dakSiNottaradigbhAgamukhadvAreNa maNDitam / atha viMzatitamasya rAjadhAnInagarasya lakSaNamAha - sArvabhauma ityAdinA / yasminnagare dayAdiguNojjvalA sAmantabhUpAlAdisevitassArvabhaumaH sidmAsanastho rAjate, tasya rAjadhAnIti prasiddhaM nAmeti shilpsmy:| sA ca samudratIrabhAgyadi vizeSatA shlaaghyaa| tadalAbhe nadItIrasthA svIkAryeti mtiH| tadalAbhe kadalInArikelamallIcampakAdivRddhidAyinyAM vanabhUmau vA nagaramidaM sthApayediti bhAvaH / ayamadhamaH pakSa eva // kizca sahasatrayabhUpadaNDapramANopetA caturazrAkRtireva vAstubhamiretanagaranirmANAya svIkAryeti pramANakramaH / vittAdi. zaktimattve rAjadhAnImimAM paritaH parikhAmagAdhAM sthApayet / athavA etanagarasthasAvitrabhAgabhAjo bhUpaharmyasyaiva tAdRzaparikhA.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 sAvitre bhUSaharmyantu patAkAdyaizca zobhitam / / 179 / / vijayastambhayuktaM vA senAbhirabhirakSitam / sAmantapramukhAdInAM tatraiva sthAnamIritam // 180 // dhanAkarANAM dhaninAM cakrakANAJca vAsave / manoharANi tuGgAni bhavanAni prakalpayet / / 181 // vivasvadApabhAgasthaM sthAnamuktaM dvijanmanAm / tatraiva mandiraM kalpyaM durgAyAzca zivasya ca / / 182 / / 1 kalpanaM kAryam / kiJcAsyAM rAjadhAnyAM dakSiNottara yorbhAgayormukhadvAradvayameva sAdhiSThAnagopurAdi sthApanIyam / nirmANAdikAryasaukaryadyotanAyAtra zAstrakAreNa tattaddevabhAganirdezaH pratipAdita iti tatsarvaM svayamevohyaM zilpakAryajJaiH // kina nagare'tra sAvitrabhAge'tivizAlaM mArvabhaumAlayaM patAkAdimaNDana jAlamaNDinamatituGga vijaya stambhalasitaM sthApayet / pUrvoktarItyA nagaramidaM parito'gAdhAM ripubhiralaGghayAM parikhAM kRtvA, tatra tatra koNAdibhAgeSu yoghanalokasthAnaM ca sthApayet / kina tatraiva sAvitrabhAge sArvabhaumabhavanasyAntika eva sAmanta bhUpAlAnAM mantrikulasya senAnAyakasyAnyeSAM rAjavizvAsapAtrANAM bhavanAni prakalpayet / api cAtra vAsavadevabhAge'tidhanikAnAM cakrakarANAmADhadyAnAca manohAriNIstuGgabhavanazreNIH prApayet // vA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 gaNanAthasya mandasya raverapi ca nandinaH / vAsudevasya ca harerlakSmyAdInAJca mandiram || 183 // prAkAra gopuropetaM taTAkAdyaizva zobhitam / somake rAjabandhUnAM vaizyAnAM mInake tathA // 184 // zUdrANAM bhRGgarAje ca mavanAni prakalpayet / svarNakArAdisadanaM rudrake bhUdhare'pi ca / / 185 / / bhAgeSveteSu vipagIrvizAlAH paNya yogyakAH / vivasvadApabhAgayorbrAhmaNAnAM nAnAgotrANAM bhavanAni sthApayet / kiJca teSAM brAhmaNabhavanAnAM madhye sthalAntare vA durgAyAH, zivasya vizvezAdiliGgamUrteH, gaNAdhipateH, SaNmukhasma, mandasUryAdi navagraha devAnAM vA, nandidevasya vA eteSAM sarveSAM mandirANi gopuraprAkAramaSTapataTAkAdisahitAni prakalpayet / tathaiva tatraiva bhAge sthalAntare kezavasya harerlakSmInArAyaNasya lakSmInarasijharUpiNo vA zrIrAmasya vAsudevasya vA lakSmyAditattadivyamahiSINAJca mandiraM sagopurAdi prakalpayet // api cAtra somabhAge kSatriyakulasya bhavanAni nirmANabet / mInadeSabhAge baizyAnAM vaNijo satkulajAtAnAM bhavanAr3IsthApayet / bhRGgarAjabhAge zUdrANAmAvAsasthAnaM kalpanIyam / rudrabhUvara bhAga yo svarNakAraloha kArastha patitakSakAdInAM bhavanAni 1 #. S. 23
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 kArayecchilpakAryaharanekAstuGgabhUsthitAH // 186 / / vidyAzAlA vaidyazAlA nyAyazAlAzca bhUpatiH / kriyAzAlA raGgazAlAzcitrazAlAdikAstathA // 187 // kArayecca vidhAnena zilpakAryavicakSaNaiH / bhaTAnAmAlaya zreNirAkAze parikIrtitA // 188 / / kulAlAdigRhazreNiM sthApayetpavane tathA / vAdyakArAdinilayAnmitrabhAge prakalpayet / / 189 / / vahnibhAge naTAdInAmAlayAnparikalpayet / sthApayeta / eteSu bhAgeSu pUrvoktabhUdhararudrabhRGgarAjamInasomApavivasvatsAvitrAkhyeSu bhAgeSvevAvaziSTasthaleSu tuGgabhUmisthAH, bahuvidhapaNya jAlasthApanayogyA vividhavipaNizreNIna sthApaye. dityarthaH // api cAtraiva bhAge sthalAntare vidyAzAlAM, vaidyazAlAM, nyAyazAlAM, kriyAzAlAM, tattatkalpanazilpAdizilpabodhanazAlA, raGgazAlA, nATakazAlAM, citrazAlAmanyAzca vividhA nagarayogyAzca zAlA: prakalpayet / kiJca rAjabhaTAnAM yodhAdInAmAlayazreNIrAkAzabhAge sthApayet / kulAlAmvaSTharajakalekha. vAhakAdInAM purakAryakarANAM nilayAna pavanabhAge sthApayet / tathA pAyakArAdInAmAlayazreNi mitrabhAge prakalpayet / vahnidevamAge
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 gaNikA bhavanazreNi meSabhAge prakIrtitA // 190 // matsyagrAhigRhazreNiM puSpake tu prakalpayet / carmakAra gRhazreNirbhAge dauvArike matA // 199 // anazAlAstu vividhA bhAgASTakasamIpakAH / atha gandharvabhAge vA tAM zAlAntu prakalpayet // 192 / ArAmabhUmissugrIve dantake madirAgRham / roge purohitasthAnaM zoSake darzanAlayam / / 193 / / gajazAlAM bhujaGge tu kinnare vAjizAlakAm / bhAskare yAtrikasthAnamIzAne dyUtazAlakAH || kArayettu vidhAnena tatra tatra mahIpatiH || 194 // naTanartakAdInAmAlaya zreNi, meSabhAge dAsIbhavanAni puSpakabhAge matsyagrAhyAdinIca jAtInAmAlaya zreNiM, dauvArikabhAge carmAdikAryakarANAmAlaya zreNiM ca yathAkramaM sthApayet // kiJca pUrvokabhUdhararudrAdibhAgASTaka evAvaziSTe samucite sthalavizeSe dInadaridrebhyo vividhA annazAlA: prakalpayet / athavA gandharvabhAge tAmannazAlAM sthApayediti vikalpaH / suprIvabhAge ArAmAdisthAnaM, dantakabhAge surAvikrayasthAnaM, rogabhAge purohitasthAnaM ca nirdizet // ki zoSadevabhAge'tyunnataM dvAdazatalAdhikopetaM samantato
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 prAmAdimeSu sarveSu govizrAntisthalAdikam / khalaJca nirdizecchilpI mAnadaNDena sarvataH // 212 // kAlikadravyarAzInAM vikrayasthAnakaM tathA / viduSAM pariSatsthAnamapi kalpyaM purAdiSu // 213 // endrajAlikabhUmizca tathAnyAMzca vinirdizet / ityAdi bahudhA sthAna nagarAdiSu kIrtitam // vijJAya zilpI tatsarva sthApayennagarAdiSu / / 214 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre nagaralakSaNakathanaM nAma nvmo'dhyaayH|| gomahiSAdInAM vizrAntisthalam , vrIhitila caNakADhakagodhUmAdisamIkaraNAhAM khalabhUmi, tailayantraNasthAnaJca yathAkramamAnaM kalpayet / kina nagarAdivAstusthAneSu teSu teSu vAreSu mAseSu vA tattatsthalAdAgatabahuvidhapaNyadravyavikrayasthAnaM (660) ca karaNIyam // kizca purAdiSu viduSAM pariSatsammelanasthAnaM, aindrajAlikAdikrIDApradarzanAIna sthalaM sthApanayima / ityAdibahuvidhasthAna
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 bhedAMzca tatratyakalpanAbhedAMzca ye jAnate zilpakalAvidaH ta evaitAdRza nagarAdinirmANAya yojyA iti bhAva: / / 214 // iti zrImadananta kRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM padmAdinagaralakSaNanirUpaNaM nAma navamo'dhyAyaH //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha durgalakSaNakathanaM nAma // dshmo'dhyaayH|| durgANAM sthApanaM prAyo bhUpAnAmAtmarakSakam / tasmAcchilpigaNaiH kArya na tatra nagarAdikam // 1 // kacidyadi kRte tasya nirmANaM racayetkramAt / girikAnanabhedena taddvAdazakamIritam // 2 // tatra prathamasya giridurgasya lakSaNam // girisAnau giremadhye mUrdhni vA yatprakalpyate / giridurgamiti proktaM munibhizzAstrapAragaiH // 3 // dazamo'dhyAyaH // athedAnI durgalakSaNakathanAtmakaM dazamAdhyAyamArabhatedurgANAM sthaapnmityaadinaa| tatra taba vaGgAnAdidezasthaleSu durgasthApanaM tAvatprAyazo bhUpAlAdInAM, kSatrabandhUnAmanyeSAJca yodhAdInAM rakSaNArthameva / tasmAttAdRzadurgeSu padmAdipuralakSaNavat pratAlikArAjavIcyAdyupetaM nagaraM zilpI na sthApayet / teSu parvatAdidurgeSu tAvattAdRzabhUvaizAlyAcasaMbhavAditi bhAvaH / tathApi kacigeSu kSudrapurAdikaM kalpyam / tacca sthapatyAdayo yathAkrama sthApayeyuriti maryAdA // tAni ca durgANi : girivanAdibhedena dvAdazasaMkhyAni
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 madhyasthadevaprAsAdadevamandirabhUSitam / mantryAdiparivArANAM bhavanAdyaissamanvitam // 4 // prAcImukhaM prakartavyamathavottaradiGmukham / bheTaH khaDgadharairanyaissamantAtsaMvRtAGgaNam // 5 // bhavanti / yathA tatra tatra dezeSu girisAnI vA girimadhyabhAge vA girizikharabhAge vA kalpitaM nagaraM girinagaranAmabhAgbhavatIti prasiddhiH / tAdRzagirinagarasya madhyabhAge kuladevatAlayopetaM bhUpAla. bhavana nirmApaNIyam // taca bhavanaM parito yathAsthalaprAptavIthInirmAya tasyAM mantrisenApatipramukhAnAM rAjakAryadhurandharANAM bhUpabandhvAdInAM, yodhAdInAzca bhavanasthAnAdIni prakalpayet / kiJcaivaMrItyA girimadhyabhAge racitasya nagarasyAsya mukhya dvAra prAcImukhamudaGmukhaM vA kalpanIyam / kizca nagaramabhita: khagAdyAyudhadhAribhiribhaTai rakSitAGgaNAvRtaparikhAvIthIyuktazca sthApayedityarthaH / kizcAtra giridurganagare parikhAvidhAnakAryamiti vaktavyameva / kuta: ? niyamenaiteSAM nagarANAM parikhopetatvasyaiva mukhyAGgatvAditi / tathApi parvatazikharAdau yathAzakti giridurganagaramabhitaH parikhAsAlaprAkArAdyAvRtAGgaNaM pUrvoktarItyA zikhAkoSThanalIkasthApanAIsthalayodhAcchAdanasthaladRDhakavATAbhedyAdhiSThAnasahitaM mati
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 atha dvitIyasya vanadurgasya lakSaNam // vanamadhyagataM durge vanadurgamudIritam / UrdhvasthaM bhUmibhAgasthamantasthaM ceti tastridhA || 6 || UrdhvasthaM tuGgabhUmisthaM bhUmisthaM bhUtalAzritam / suraGgAzritamantasthaM bodhyaM zilpaparAyaNaiH // 7 // zilAparamparAtuGgabhAgasthe dRDhabhittike / rakSakairyAmikairanyaiH parIte ca samantataH // 8 // mAn zilrAcAryaH kalpayediti saGkSepeNa giridurganagarala bhaNArthaH kathitaH / parairanabhibhAvye'tidurgame girizikharAdisthalavizeSe'sya nagarasthApanasyoktatvAt / atra rAjasevaketarajanAnAmAvAsanilayAdikaraNavaiphalyAdyasukha saMbhavaprasaGgAnnAva taduktamiti bhAvaH // 1 atha dvitIyasya vanadurgasya lakSaNamAha vanamadhyagatamiti / vanamadhyaviracitaM durgaM vanadurgamiti / tacca durgantAvat Urdhva durgaM, bhUdurgamantardurgamiti tridhA bhavati / vidhAtRsRSTivazAta svAbhAvikonnatasthale vA zilAdikAryakarairbhRtyAdibhiruparyupari dRDhakalpitazilAvalIbhirunnate vA sthale tAdRzavaizAlyAdiyutaM yatkalpitaM tadevordhva durganagarAmiti / sAdhA raNabhUmibhAgAzritaM durga bhUdurgama | suraGgAdimArgasthaM durgamantardurgamiti eteSAmartho bodhyaH / teSAM lakSaNAnyAha - zileti / pUrvoktarItyA svAbhAviko
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 durge prAgAnane sthApyaM bhUmipAlasya mandiram / mantryAdiparivArANAM bhavanAni prakalpayet // 9 // suraGgAdurgake sthApyaM yodhAyudhadhanAdikam / talAzritaM tu yadurga tuGgaprAkArasaMyutam // 10 // nalIkasthAnabhAkoNeSvantArAzrita tathA / prastaroktapramANena kArayedanyakalpanam // 11 // natatvAbhAve UrdhvadurganagarAhAM bhUmi zilAdibhiratituGgAGkRtvA tAmabhitaH parikhAmagAdhAM ca kArayeta / kiJca tadurgamabhitaH dRDhaprAkArabhittIH sthApayet / evaJcatasRSvapi dinu bahirantazca yAmarakSakAdiyodhAGgaNAdIni ca sthApayet / kiJca durgamidaM prAcImukhadvAraM sagopurakRtvA madhyabhAge bhUpAlasacivAdibhavanAni kalpayedityarthaH / / dvitIye suraGgAdurge tu sarvathA na manuSyAgArAdIni sthApayet / parantu samarAdisamayeSu bhUpayodhAdInAM tirodhAnasthAnama , AyudhasthApanasthAna, dhanAdizreSThadravyasthApanArhasthAnAni cAtiDhAni rahasyopaitAni kArayediti bhAvaH // 10 // tRtIye sAdhAraNabhUtalAzritadurge tu agAdhaparikhAvRtavAstuke kAni lakSaNAnItyAkAGkSAyAmAha - talAzritamiti / vanamadhyabhAge sthApitaM vanadurgamidaM tuGgaprAkArabhittyAvRtaM kRtvA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 atha tRtIyasya saliladurganagarasya lakSaNam // pArAvAreNa nadyA vA saMvRtaM sthalamuttamam / kathitaM zilpazAstrajJairnAmnA saliladurgakam / / 12 / / bhUpAlasyecchayA kAryamantardurgaprakalpanam / durgabhitterubhayatastUpakuDyasamanvitam // 13 // vizeSataH koNeSu prAcyAdiSvapi sthAnabhAgeSu zatahanyAdyAyudhasthApanasthalaM tatra tatrAntarabhAgeSu samarAdisamayeSu rakSAkara kalpanAjAlaJca kalpayet / kizca durgasyAsya madhye bhAge bhUpAlAdibhavanAni vividhazAlAdikazca yathAkramaM sthApayet / kacittu sthale etAdRzadurgasyAntarvahi yathAbhUlAbhaM kSudramupapuraM vA prastaranagaroktalakSaNopetaM vA zilpI kalpayediti keSAccidAzayaH / / ___ atha tRtIyasya saliladurganagarasya lakSaNa mAha-pArAvAreNeti / samudraNa vA, nadyA vA mahatyA, mahatA jalAzayena vA yadvizAlasthalamAvRtaM, tacca sthalaM kalpitaM durganagaranirmANamapi saliladurganagaramiti zAstrajJA vadantItyarthaH / idameva dvIpadurgamiti kecit // kizcAtra durgakalpanaprakArastu bhUpAlecchAdhInaH / kathamiva ? pUrvoktAgAdhasamudrajalAzayAditaraGgAvRtAyAM asyAM dvIpabhUmyAM nagaraparikhAvadasyApi parikhAnirmANakaraNIyam / /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyastharAjabhavanamamAtyAdisthalojjvalam / sthalAnukUlataH sthApyamanyavAsAdikaM punaH // 14 // senAvAsaM sasambhAraM sthApayecca samantataH / sasAlaM sahitaM vIrAmikaistaTarakSakaiH // 15 // athavA etanmadhyasthAnagatabhUpatibhavanaM parita eva tAdRzAgAdhaparikhAkalpanaM vA sthaapniiym| athavA sthaladvaye'pi parikhAkalpanaM veti vikalpaH / tannetRsaukaryadyotaka iti bhaavH| sarvathA'tra kalpanIyadurgabhitterubhayapakSe'pi upabhittyAdivatrAdikaM sthApayet / kutaH ? atyantadAyAMpAdanAya, cirakAlasthitaye ca / kiJca nagaraparikhApekSayA'sya durgasya idameva mukhyaM vailakSaNyaM bodhyam / kimbAtra durgamadhyabhAga eva bhUpAlabhavanamabhito'mAtyasenezayuvarAjapramukhAnAM bhavanAni sthApanIyAni / api cAtra saliladurganagare labhyeta yadi vipulaM sthalaM, tadA tatra mAnuSanagaravadvA puravadvA mahAnagaraM jhudranagaramathavA nAnAjAtijanagRhasahitaM vipaNyAdivividhazAlAvalIbhirupetaM ca karaNIyamiti // kizcAtra durge kSoNIpatibhavanasamIpe vA sthalAntare samucite senAnivezaH sthApyaH / kIdRzalakSaNopetaH ? zrIhipalAla. taNDulADhakamudgagodhUmacaNakamarIcitailabhANDAdisaMbhArabharitaH / kizca pUrvoktarItyA atratyarAjabhavanamabhitaH puramabhitazca parikhA. E.825
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 atha caturthasya iriNadurgasya lakSaNam // salilaistaruSaNDaizca latAdyaizca vivarjite / duSpravezye sthale tuGge sopAnAlisamanvite // 16 // nimne vA'tha sthale klRptamiriNaM durgamiSyate / durlaGghayAmarisenAbhirabhedyAJca samantataH // 17 // parikhAM pRthusAlAJca kalpayecchilpakarmavit / 1 kalpane kalite'pi ekAdiprAkArasamAvRtabIbhyupetaM durgataTapurataTAdisthalalakSaNazIlaiH kuntAdyAyudhadhAribhiH yAmarakSakai vIrabhaTaizca rakSaNIyasannivezasahitaM zilpI kalpayediti saliladurganagaralakSaNaM saGkSepeNoktam / anyatsarvaM zilpacaturaireva svayamUhya kalpanIyamiti bhAvaH // 15 // atha caturthasya iriNadurgasya lakSaNamAha- salilairiti / salilairvRkSairlatAbhizva hone prANibhirduSpravezye tuGge vA nimne vA sthale kalpitaM durgamiriNadurgamityucyate / svabhAvatastuGge'pi sthale bhavanAthaM punarapi sopAnaparamparAbhirunnatatvaM kAryam iti samayaH / athavA etAdRzairiNadurge nimnasthalasyApi tAdRzabhavanAdinirmANocita sopAnapaGktiracanA sthApyeti kramaH / aribhiralaGghayAmAyudhAdibhirabhedyAmagAdhAM parikhAmuttuGgaprAkAraM cAtra bAstusthale kramAdracayet //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 tanmadhye bhUmipAlasya dvAropadvArasaMyutam // 18 // nAnAzAlAsamopetaM nalikAdisthalAnvitam / pracchannamArgasaMyuktaM bhavanaM racayedbudhaH // 19 // manyAdiparivArANAM bhavanAni samantataH / senAsthAnaM sasaMbhAra sAyudhaM yaMtragarbhitam / / yogo dUratarasthena mArgeNAsya surakSakaH // 20 // kizcAtrApi nagaramadhyabhAge bhUpAlaharmyamuttuGgaM karaNIyam / kI dazalakSaNAnvitama ? dvAropadvArayutamatyantaravaNArtha baddhadvAropeta. mityarthaH / tatra ca prathamataH pUrvabhAge tuGgamekaM dvAraM kalpayitvA, tatpazcAdbhAge tadvadeva dvArAntarama tadantaH punarapi dvArAntaramityAdikrameNa bhavananirmANAnukUlaM pratidizaM saptadvArasthApanaM vA kAryamiti bhAvaH !! ___kizca tadbhUpaharmya nAnAzAlAnvitaM tattaddikoNeSu nalIkakuntAdyAyudhasthApanasthalopetaM bhavanAntaH suraGgAdipracchannamArgopetaJca sthApayet / kizcAtra durge samucite sthale senAsthAnaM sasaMbhAraM nAnAyudhanirmANasthApanasthAnasahitaM vrIhipalAlataNDulADhakatailAdidravyarAzisthApanasthAnopetaM bahuvidhayantragarbhita ripubhirajJAtaracanopetaM ca sthApayedityarthaH / / kiJca iriNadurgasyAsya pravezamArgo bhaTAdirakSAsahitaH bahu
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 atha paJcamasya daivatadurgasya lakSaNam // kvacidbhUdharamArgeSu nadyAstIrAdiSu sthalam / sahajAgAdhaparikhAsaMvRtaM tattu daivatam // 21 // tatraiva durganagaraM sthApayetsthalayogyakam / dUrasthena dezamArgeNopetaH kalpanIyaH / tasmAdatra bhUpAlasacivasenezAdirAjyakAryakAriNAmevAvAsasthAnakalpanaM vihitam / niSi cetarajanabhavanAdikalpanAmiti bhAvaH / kiJcedaM iriNadurga itarajanAnAmatyantAsaukhyapradamityAdi iriNadurgalakSaNapadenaiva pratIyata iti bhAvaH // 20 // atha paJcamasya devatadurgasya lakSaNamAha-kvaciditi / bhUmyAM kacitpradeze parvatasamIpasthaleSu vA mahAnadyAditIrabhAgeSu vA vanamadhyAdipradezeSu vA jagatsRSTikramatassvAbhAvikAgAdhaparikhAvRtaM sthalaM prAyazo labhyam / tAdRzasthale sArvabhaumAdibhirbhUpAlaiTuMga karaNIyama // kizvarItyA svAbhAvikaparikhAvRtasya tasya vAstusthalasya yadi vaipulyAdikaM tadA tadanukUlaM rAjabhavanAdimAnaM vA'nyeSAM janAnAmAvAsabhavanasahitaM vA durgasaMvidhAnaM racayedityarthaH / / kizca sarvathA tAmeva svAbhAvikAM parikhAM sthalAnukUlaM
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 yugmAyugmapadopetaM dvAropadvArasaMyutam / / 22 / / saprAkAraM sasainyazca madhyasthakSatra mandiram / yodhAvAsasamopetamAyudhAgArasaMyutam // 23 // ekAnekatalopetazAlAbhizva samujjvalam / navIkRtya tanmadhye tAdRzavAstusthalAnukUDaM bhUpabhavana sacivAdivAsasthAnAni yathAkramaM racayedityarthaH // taJca rAjabhavanaM kIdRzalakSaNAnvitama ? yugmAyugmapadopetamiti / yugmapadAni tAvat bhavanAntaH kalpanIyazAlAdInAmanyeSAJcatvarAdInAM ca parasparabhinyAdimelanasthAnAni / ayugma - padAni tu tAdRzacatvarAdibhiH zAlAdInAma saMmilitAni talAni / pAnImAni tAvat vivAhAdisamayeSu bahujananivezArhANi / samarAdisamayeSu ca bahuvidhopakArakANIti bhAvaH // ata etAdRzeSu yugmAyugmapadeSu uparibhAgeSu yodhAyudhAdIni sthApyAnIti kecit / ata etAdRzayugmAyugmapadopa pUrvoktarItyA dvAropadvArasaMyutaM, ekAdibahuprAkArAvRtaM, pratiprAkAraM senAnivezasthalasahitaJca kalpayediti pUrveNAnvayaH // kina tatra rAjabhavanamadhye vA tatpArzve vA sthalAntare AyudhAgAraM sthApanIyam / rAjakIyAvarodhaharmyANi, bhUpAvAsa - harmyANi ca ekAdipaJcabhaumAvadhikAni, pratibhaumaM bahuzAlAsahitAni ca kalpanIyAnIti samayaH //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 mantryAdiparivArANAM bhavanAdyaizca saMyutam // 24 // atha ekamukhadvimukhacaturmukhadurgalakSaNam // nadInadIzatIre vA girisAnI samasthale / caturanaM kRtaM durgamekAnanamudIritam // 25 // agAdhAM parikhAGkADhalaGghayAmarisainikaiH / dvAropadvArasaMyuktaM nalIkasthAnazobhitam // 26 // kiJcaitAdRzadevatadurge'mAtyAdiparivArANAmAvAsasthAnA * dikaM bahukalpanojjvalaM sthalAnukUlaM bhUpamandira paritastatsamIpAM eva vA racayeta / api ca pUrvoktarItyA etAdRzasvAbhAvikaparikhAvRtadurgamadhyasthApitarAjabhavanamabhito durgAntaropapurAdikalpanAdikaM tattatsthalavibhavecchAdhInaM kalpanIyamiti zilpasamayavidaH // 24 // athaikamukhAdidurgatrayalakSaNaM vizinaSTi - nadIti / ekamukhAdidurganirmANAya vAstubhAmastAvatprAyazo nadItIragatA vA samudratIragatA vA giritaTabhUmigatA vA bhavitavyA / sA ca bhUssamasthalA caturazrA ca svIkAryeti matiH / tAmimAM svIkRtAM vAstubhUmi aribhiraladdhyAgAdhaparikhAvRtAM kRtvA tanmadhye bhUpAlabhavanaM sthApayediti kramaH // kIdRzalakSaNAnvitaM bhapabhavanam ? pUrvoktazailyA dvAropadvAra
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 prAkArapaJcakopetaM digbhadreNa virAjitam / madhyasthabhUpasadanamAvRtaM mantriharmyakaiH // 27 // kUTakoSThAdisahitamanekATTAla saMyutam / ekAnanantu prAGniSThaM dvimukhaM dakSiNottaram // 28 // caturvastrazcaturdiksthaM durgasyAsya vidhIyate / saMyutaM nalIkAdyAyudhasthApanasthAnasahitaM prAkAralayeNa vA prAkArapaJcakena vA samantataH kramazaH saMvRtAGgaNaM kUTakoSThAdiyutamekAdisaptabhaumavirAjitam / punaH kathaMbhUtama ? digbhadreNa virAjitam / digbhadrastAvattatra tatra saudhabhittyAzuparibhAgaSu kalpanIyakSudravimAnapaJjarAdiracanAvizeSaH, tenopetamityarthaH / / kizcaitAdRzalakSaNAnvitanRpabhavanasya bahiH pradeze prAkAre sacivabhavanAni, dvitIyaprAkAre senApatitadIyabhavanAni, tRtIyaprAkAre nyAyavitpramukhANAM suhRdAM rAjabandhuvargajanAnAzca bhavanAni, caturthaprAkAre bhiSagvarapurohitAdisadanAni, paJcamaprAkAre zuddhAntarakSakayAmarakSakayodhadUtale khavAhakapramukhANAM vividhabhRtyavargajanAnAM nilayAMzca sthApayedityevaM kramazca bodhyaH / / kizcaitAdRzabhavanAvalIbhirbahuvidhazAlAdibhirvipaNyAdibhizca virAjitamidaM durga vidhA bhavati / yathA -- ekamukhadurgam,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dRDhArgalasamopetakavATadvayazobhitam // 29 // sopakuDyAM durgabhittiM racayedazmanirbharAm / sthalAnukUlataH sthApyamanyAvAsasthalAdikam // 30 // atha navamasya kUrmadurgasya lakSaNam // pralobhanAya zatrUNAM stambhanAya ca yuktitaH / vanamadhye girassAnau kalpitarmadurgakam // 31 // dvimukhadurga caturmukhadurgazceti / purandaradizi sthApitenaikena mukhadvAreNo. petaM ekamukhadurgamiti dakSiNottaramukhayoH sthApitena mukhadvAradvayenopetaM dvimukhadurgam / prAcyAdicaturdiGmadhyabhAge samacatussUtraM vA svastikAkArarItyA parasparaM kiMcidvayatyastasthalasthitaM vA sthApitena mukhadvAracatukeNopetaM caturmukhadurgama ityanvarthanAma bodhyam / etAdRzadurgatraye'pi pUrvoktAkArapaJcakAdyAvRtatva mavazyaM karaNIyamiti zilpasamayaH // api ca tAdRzadvAraM tAdRzArgalamadhiSThAnAdikabATadvayasahita ca kalpayitvA'tyantadADhyAdikAriNI mukhabhittiM durgabhittimilitAM kArayitvA dRDhazilpAvalIbhiH kavacitamukhabhadrasahitaJca sthApayet / yadi sthalavaizAlyAdivibhavaH tadanukUla matra durge kSudranagaralakSaNAnvitAni vA mahAnagaralakSaNAnvitAni vA itarajanAvAsabhavanAdIni ca yathAkramaM sthApayediti saMkSepeNa lakSaNamuktaM bhavati // 30 // atha kUrmadurgalakSaNamAha ..~- pralobhanAyeti / sArvabhaumAdi.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.1 iSTikAbhidaruikhaNDaiNavastrapaTAdibhiH / pracchannamArgasaMyuktaM kalpanaM yantragarbhitam // 32 // paJcaSaissAlakairyuktaM paGkAdyaizca samanvitam / tAtkAlikaM kalpanaJca paramohakaraM param || 33 // bhirbhUpAlaiH kacittatvAtmavairivRnda pratAraNArthaM samarAdisamayeSu yuktayA AyudhAdibhistAMzca ripUMstambhIkartuzca kSamamiSTikAdArukhaNDacaNapaTAdibhistAtkAlikaH kalpitaH sthalavizeSaH kUrmadurga - mityucyate / etattu durgaM vanamadhyasthale vA girisAnubhAge vA kalpayitvA tadantarbahuvidhayantragarbhitaM pratAraNasthala sthApayitvA tahAreSu suraGgAdipracchannamArgazca racayedityarthaH // kicaitAdRzadurgamabhitaH paGkaparAgAdicayairvA bhittibhramakarasudhAdhavalitadArukhaNDAdikalpita sAlairAvRtaM vA racayet / etAdRzalakSaNAnvitaM tAtkAlikamasthiraM durgamudvIkSya ripatraste tu bhramAdRDhadurgamiti bhrAntiyutAssva sainikAyudhAdi prerayavazAdvayarthIkRtabalA bhaveyuriti bhAvaH / tadantaHsthalavartino narapAlAdayastu tAdRzaripusenAnirodhakSaNa evaM pUrvoktapracchanna mArgeNa bahirniSkramya durgAntaramurubala rakSakamAzrayeyuriti samarakalAkovidaH || tasmAdetadarthaGkalpitasyAsya kUrmadurgasya pAMsudurga paGkadurgamiti ca nAmAntaraM keciduzantIti matiH // 33 // 8. 8. 26
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.0.2 atha dazamasya pArAvatadurgasya lakSaNam // saJjAte tumule yuddhe svayamAgatya bhUmipaH / khAtmarakSAdikaM kartuM kRtaM tAtkAlikaM sthalam // 34 / / pArAvatAkhyaM nirdiSTaM durgalakSaNapaNDitaiH / syandanairvAraNairazvairyodhairAyudhadhAribhiH // parito rakSitaM durga mUlasainyairanekadhA // 35 // athaikAdazasya prabhudurgasya lakSaNam // vanamadhye giressAnau duSpravezyasthale'thavA / agAdhaparikhopetaM kSudrapuryA samanvitam / / 36 // atha pArAvatadurgalakSaNamAha - saJjAta iti / mitho bhayakarasamarasaMbhave saJjAte sati kazcidbhapatiH svAtmarakSaNArtha rathAdicaturaGgasenAbalAbhirakSitaM tAtkAlikaM yatsthalaM karoti, tatpArAvatadurgamiti ucyata iti durgalakSaNajJA vadantIti bhAvaH / / tatrApi tAdRzasenAsthApane prathamataH syandanabalasthApanaM tadantarvAraNapaktistadantarvAjizreNistadantaH padAtirAyudhadhArItyevaM paGktizaH sthApanakramAdayo mahAbhAratarAmAyaNaskAndAdiSu pratipAditA draSTavyAH // 35 // __atha ekAdazasya prabhudurgasya lakSaNamAha - vanamadhya iti / banamadhye pAM girisamIpatale vA anyatra duradhigame sthale
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAnanena saMyuktaM dvAropadvArarakSitam / madhye channapathopetaM prAkAradvAdazAvRtam // 37 // kSudropakSudrakarNADhyaM vimAnairapi maNDitam / madhyasthabhUpabhavanaM durgAntarasamAvRtam // 38 // vA kalpitaM durga prabhudurganAmabhAgbhavati / kIdRzalakSaNAnvitaM prabhudurgamiti cedAha- samantato'gAdhaparikhAsaMvRtAGgaNaM, vAstumadhyabhAge caturmukhanagaravatpratolikAzatADhyakSudrapurayuktaM prAcyA vodIcyAM vA mukhadvAreNaikenAtituGgagopureNopetaM pUrvoktarItyA tatra tatra durgAdisthaleSu sarvatra dvAropadvArakalpanAvazAdaribhirabhedyaM madhyabhAge samucite sthale suraGgAdicchannapathasahitaM ca / punaH kIdRzam ? durgamidaM tAvat dvAdazaprAkArabhittisamAvRtaM nagaramadhyabhAgAkhyavAstunAthasthalakalpitabhUmipAlabhavanamaJjulam , / tAdRzabhUpabhavanaM parito durgAntarakalpanazca kAryamiti bhAvaH / durgAntaraM nAma parikhAntaramityarthaH / tAdRzaparikhAyA: bahi:sthitaparikhAyAzca mukhadvAraM kSudropakSudrakarNAnyaM kArayet // karNastAvattatra tatra durgabhittiSu trikoNavatulacaturazrAkArayUSakAkhyakalpanAvizeSaH kalaravAvAsasthAnam / karNapramANahInaH kssudrkrnnH| tasmAdapi hInapramANaka upkssudrkrnnH| taissahitamityarthaH / kiJca aSTasvapi dizAsu vimAnAkArakSudragopurasahitadurgabhittimat //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 yugma saMkhyakavATAdiyuktabhAgatrayojjvalam / sasainyaM sAyudhAgAraM cirasaMbhAra saMbhRtam // yodhayaMtra sthalopetaM prabhudurgamudIritam // 39 // atha dvAdazasya yuddhadurgasya lakSaNam // bhUpAlairdeza sImAnte duSpravezasthale'thavA / yuddhArthaM kalpitaM durgaM yuddhadurgamitIyate / / 40 / / api ca tAdRzamukhadvArasya pUrvabhAge'ntarbhAge bahizva sthAnatrayasthaleSvapi dvidvikabATa sahitadvArAntardvArikalpanAvizeSasahitatvamapi arilAbhedyarakSaNArthaM ceti / tatsaMyutaM tAdRzamukhadvAramekamiti yAvata 1 kiJcAsya durgasya madhyamabhAge rAjabhavanasamIpe vA samucite sthale yantranirmANasthalamAyudhanirmANasthalaM cirakAlopabhogya bahuvidha saMbhArabharitasenAnivezamthalaM yodhAnAmAvAsasthalaM ca yuktayA zilpI kalpayediti bhAvaH || etAdRzalakSaNAnvitaM prabhudurganAmakamiti pUrveNAnvayaH / pUrvokadurgagaNAda syaita / yabhedAH, bhedAntarANi ca svayamevohyAnIti prabhudurgalakSaNArtha: pratipAditaH / / 39 / / Wachs atha dvAdazasya yuddhadurgasya lakSaNamAha- - bhUpAlairiti / bhUpAlaissArvabhaumAdibhissvadeza sImAnte vA duSpravezye sthalAntare vA prAyazo yuddhArthaskRtaM durgaM yuddhadurgamiti vyavahriyate / kIddaza /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 mahAdurgasamopetaM nalIkasthAnabhIkaram / yuddhabhittyaGgaNopetamantarvA bahireva vA // 41 // koNASTakaM koNaSaTkamathavA sthalayogya kam / channamAgairanekaizca sopAnAvalibhiyutam // 42 // lakSaNAnvitama ! pArakhAntarApekSayA'tyantamagAdhayA pArakhayA vaipulyAdhikyayutayA saMyutaM sthalaM mahA durgamityucyate / tAdRzamahA. durgeNa samantatassaMvRtama / kiJca tAdRzakuDyadurgamyopari ripusenAnirAsAya nalIkAdyAyudhasthApanasthalaM kalpanIyamityarthaH // kizca tAdRzadurgabhitteH bahi:sthale vA'ntaHsthale vobhayatra vA mahAzAlA vAstubhUmyanuguNaM sthApanIyA / tatrApyeko niyamaH / antaH kalpitA zAlA nAnAjanavAsArhA / bahiH kalpitA tu kevalaM yodhAdiyuddhazIlAnAM nivezArthamiti vivekaH / kizca tAdRzazAlAGgaNaM tu aSTakoNaSaTkoNabhUmikalpitaM vA samatalasthita durgAkAravadvA karaNIyamiti yAvata // kizcAsya yuddhadurgasya mukhadvAramekaM vA mukhadvAradvayaM mukhadvAra. catuSkaM vA nRpecchayA kAryamiti bhAvaH / kimvAtra bahudvArakalpanasya samarAdisamayeSu bhayaMkaratvAdasya durgasya mukhadvAramekamevAlamiti zilpavidaH / tAdRzamukhadvArasya ca suraGgAdikalpanaM sopAnapakticchAditaM ca karaNIyam / kutaH 1 samarAdisamayahita
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 madhyastharAjabhavanaM sAladvAdazakAvRtam / mantryAdibhavanopetaM cirasaMbhArapUritam // 43 / bahubhirdurgakUTAkhyaiH kalpanaizca samanvitam / varAkanasamopetaM bahizzAlAsamanvitam // 44 // pradatvAt / kena prakAreNa ? tAdRzasuraGgAdivartmanA vairisainikanirasanAdibahuvidhavijayakAryopayogibhaTAdisaJcaraNavizeSAt / evameva nagarasya vIthIkUTaprAkAramukhabhAgasya madhyabhAgasthitasya rAnabhavanasya ca suraGgAdyAcchAdanamArgakalpanamAptajanavargaviracayya tatretarajananirAsAya yodhAdIMzca sthApayediti bhAvaH // kiJcadaM yuddhadurga prAkAradvAdazakena krameNa kiJcitkiJci. ddhInatuGgAdipramANakena saMvRtakRtvA pUrvoktarItyA prAkArapaJcake sthale bhUpAlasacivasenezAdibhavanAni kRtvA avaziSTeSu prAkArasthaleSu itarajanAnAM cAturvarNyAnAmAvAsasthAnAni ca kArayediti bhAvaH / kizcaivamatra yuddhadurganagare brIhitaNDulADhakAdisaMbhArAdIzcirakAlapoSaNakAriNastatra tatra niSadyAdisamucitasthaleSu saMgAdayeta puJjIkuryAdityarthaH / / kiJcavamatra yuddhadurge itarajanAnAM paurajanAnAmAvAsabhavanAdikalpanaM tu nRpecchAdhInamiti zilpasamayaH / kiJca pUrvoktepUttuGgaprAkAradvAdazakabhittyAdibhAgeSu durgakUTAkhyaM kalpanazca
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 vIthISu kSudravIthISu mukhabhadrakamaNDitam / yugmasaMkhyakavATAdiyuktabhAgatrayojjvalam || 45 // nAnAjAtigRhopetaM bhUpAlasyecchayA'thavA / sthApayet / durgakUTo nAma AdhoraNanivezanArhasthalabahU ratara bhUbhAgasvarUpAdinirIkSaNArthaM kalpyamAnA vedirucyate / tAbhissahitamiti pUrveNAnvayaH / kizva varAkanaM nAma tattatsamayanivedakaghaNTAvAdanasthalam | tena copetamityarthaH / iva lakSaNaM padmakasarvatobhadravaijayantarAjadhAnyAdiSu vAcyamiti hRdayam // kiJcAtra durgAdvahiH pradeze mahAmArgasamIpe janAnAM vizrAntyarthaM kalpanIya mahAzAlAdikaM karaNIyam / kiJca nagare'smin pratolikAsu vIthISvapi kSudravIthISu tatra tatra vIdhyantarArambhasthaLe caturazrAkArA vA vartulAkArA vA kSudramaNTapAdayazca sthApanIyAH / kizvedaM durgaM yuddhadurganagaraM nagaramukhadvArabhAge rAjabhavanamukhadvArabhAge ca pUrvoktavadatyantadAyapAdanAya dvidvikavATa sahitadvArabhAgatrayayutazca kalpanaM maJjulaM sthApayet // pUrvoktamahAparikhAbhitterantarbhAge kalpitajanAvAsasthAnAnAmadhobhAga eva nagarajaladhAra prasAraNamArgastadapekSayA'gAdhavadurgabhAkaraNIya iti lakSaNametadapi padmakAdina garedhvapi kalpanIyamiti bhAvaH //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zAlAbhittyaGgaNopetaM tatra tatra ca vArthale / durbhedyamarisenAbhiryantragarbhitakuDyakam // 46 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre durgalakSaNakathanaM nAma dazamassargaH (adhyAyaH) // kizcAtra yuddhadurganagare matimAJchilpI prAkArabhittyAdisthaleSu upakuDyAdikaM tatra tatra vairinirasanArtha nAnAvidhayantrasthApanamanyacca bahuvidharakSAkaraM sthAnavizeSazca svIyakauzala yuktyAdi. bhirUhya yathAkramamaribhirabhedyazca kArayediti marUpato durgalakSaNAdIni pratipAditAni // 46 // iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANavodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM dvAdazavidhadurgavidhAnakathanaM nAma dshmo'dhyaayH||
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha devaprAsAdabhUmAnakathanaM nAma ekaadsho'dhyaayH|| devAnAM vAstubhUmistu prAyo dairdhyAnvitA mtaa| purasya madhyabhAge tu caturazrApi sA matA // 1 // caturaSTakabhAgAkhyo nirNayaH parikIrtitaH / catussapta catuSSaDvA catuHpazcApi vA kvacit // 2 // // ekaadsho'dhyaayH|| atha devaprAsAdabhUmAnalakSaNakathanAtmakamekAdazAdhyAyamArabhate - devAnAmiti / devAlayanirmANAya vAstubhUmisvAvaprAyazo daiyAnvitaiva prazastA matA / kailAsanityamaGgalaprAmAdiSu svastikapadmakasarvatobhadrakAdinagareSvapi vAstumadhyabhAge yadi tAdRzadevatAgArakalpanaM tadA tAdRzamadhyapradezeSu caturazrapramANabhUmirapi svIkArya na doSAyeti bhAvaH // atha dIrghavAstubhUmeH caturazravAstubhUmezca kIdRzaM lakSaNamityAkAlAyAmetayorlakSaNaM spaSTaM vizinaSTi - caturaSTaketyAdilokAyena // vaizAlye caturbhAgo derthe'STabhAgaH 1 vaizAlye caturbhAgo daiye saptabhAgaH 2 s. . 27
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dIrghavAstviti zilpajJaiH kIryate devatAlaye / samAM samAM vAstubhUmizcaturAM vidurbudhAH // 3 // paJcAzaddaNDakaM vApi zatadaNDamathApi vaa| vaizAlye caturbhAgo daiye SaDbhAgaH 3 vaizAlye caturbhAgo daiye paJcabhAgaH 4 ityevaM lakSaNAnvitaM dIrghavAstusvarUpaM caturvidhaM zilpazAstrakovidairuktamiti bhAvaH / yadi vaizAlye caturbhAgo dairye ca caturbhAgapramANakastadA tAM tu vAstubhUmi caturazrAmiti ca prAhurityarthaH / janArdananArAyaNacandrazekharapazupatipramukhAnAM pradhAnadevamUrtInAM lakSmIgauryAdipradhAnadevIvimbAnAM ca garbhagehAdikaM na vartulavAstubhAge kalpanIyama / parantvasminneva caturazradevabhUbhAge vA dairghyadevabhUbhAge vA sthApanIyamiti niymH| asya vizadArthastujanArdanapazupatyAdInAM pradhAnadevAnAM devInAJca garbhagehaM caturazraM vA dairdhyAdhikyavadvA, dhanurAkRtivadvA gajapRSThAkRtivadvA sthApanIyam / anyatra devatAntarANAntu kacinhaM vartulAkAravadapi na doSAyati / / ___atha devAlayapramANAdikamAha - paJcAzadityAdinA / maNDakAdimAmeSu padmakAdinagareSvapi tatra tatra yathAsthalavibhavaM vaizAlye pazcAzadaNDapramANopetaM devAgAram / daiye tu pUrvoktarItyA zatadaNDakaM vA tanyUnasaMkhyAkaM vA sthApayediti zilpavidA smyH||
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 dvizataM trizataM vApi catuHpaJcazatAni vA // 4 // SaTzataM vA saptazataM zatASTAvadhi bhASitam / sthalAnukUlaM kathitaM bhapAlasyecchayA'thavA // 5 // athavA mUrtibhedena devagehapramANakam / kizca sthalavaipulyAdike bhUpAlAdinirmAturicchAyAzca satyAM tadA vaizAlye zatadaNDapramANopetaM vA dvizatadaNDapramANopetaM vA trizatadaNDapramANopetaM vA catuzzatadaNDapramANasahitaM vA paJcazatadaNDamAnopetaM vA SaTzatadaNDamAnopetaM vA saptazatadaNDamAnopetaM vA aSTazatadaNDamAnopetaM vA tadanukUladairghyasahitaJca sthApayediti vikalpaH // kiJca zatASTakadaNDAvadhikameva vaizAlyaM devAgArasyeti ca nirNItaM prAcInairmunIzvaraiH / taccAtyantAdhikapramANavat azakyakAryamiti arvAcInAH / itthaM daNDapramANena devAgAralakSaNamAnamuktaM zAstrakAreNa // athApi pranthAntareSu kAzyapAdimatAntareSu ca tattaddevamUrtyAdibhedAnuguNaM agArapramANaM kAryamityuktatvAdidamapyaGgIkRtyAhaathavA mUrtibhedeneti / mUrtInAM bhedastAvatprAyazo loke dazatAlAdimAnavat / parAkramapradhAnAnAM kirAtavRSabhArUDharaghunAthAdidevabimbAnAM dazatAlamAnena kalpanamuktam / dayAzAntyAdi.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 atha sakalavidhadvArapramANakramaH // daNDatripAdamAnaM vA daNDArdha vAtha daNDakam || 6 | dvAramAnamiti proktaM zilpazAstravizAradaiH / pradhAnAnAM kezava mAdhava vAsudeva pazupati gaGgAdharAdibimbAnAM kalpanantu madhyamadazanAlenetyAdikramo bahuvistaraH || tadanukUlaM tAdRzaberatAlAdimAnAnukUlaM garbhagehUM kalpayitvA tadanuguNaM pUrvamaNTapabhadramaNTa padhvajastaMbhabalipIThaprAkArAdikalpanamuttuGgaracanAdimaJjulaM kalpayedityAdikramastu atra vistarabhayAt na pratipAdyata ityalaM vistareNa // atha garbhagedvArAdibahuvidhadvArapramANamAha - daNDatripAdamAnamiti / AyAdilakSaNe tAvata sarveSAM sulabhasphUrtaye sAdhAraNa daNDo'yaM SaDbhAgena vibhaktaH / tAdRzabhAgakrameNAtra kicillakSaNamucyate / yathA sakalaM devAgAradvAraM bhUpAlabhavanadvAramanyeSAM janAnAmAvAsagehadvArana tAdRzabhAgatrayavaizAlyavatkRtaM yadi tadA aunnatye bhAgaSaTkapramANakAryamityarthaH // ayameva pazno pranthakarturasyAbhimatatama iti pratibhAti / tathApi nandivAstvAdipranthAntare dvArapramANasyAnyathoktatvAt, tatha saGgraheNAha - daNDatripAdamAnaM veti / kacit sthalavizeSe kalpanAvizeSe ca dvArANi vAmadvaizAlye bhAgatrayapramANAdikRtAni
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 tadekabhAgavRddhayAtra sarvadvArapramANakam // 7 // yadi tadA aunnatye sArdhacatuSkabhAgapramANAni vA bhAgatrayapramANAni vA samamAna kAryANIti ca bhedaH // kimarthamidama ? tadApi yujyate / kutra ? gopuratalAdiSu sthalAntareSu c| tacca tatra natra draSTavyamiti bhAvaH / tasmAcchailyA'nayA zilpakAryajJassarvANyapi dvArANi tAdRzapUrNadaNDAdibhAgeSu ekaikabhAgavRddhimatpramANakAni sthApayedityoM nigalitaH / tatpramANadyotako'yamuddhAro'tra sulabhasphUrtaye likhyate - rAjadhAnyAdiSu kacinmahAnagareSu sthalavibhavataH kalpitasaptaprAkArAvRtadevAgAre tu dvAdaza dvArANi sthApyAni / teSAM sarveSAM dvArANAM vaizAlyaunatyapramANakramadyotakoddhAro yathA- pUrvoktarItyA daNDe SoDhA vibhakte pAdapramANaM,nRpadaNDe SoDhA vibhakte mahApAdapramANamiti ca AyAdilakSaNoktarItyA garbhagRhadvArAdisarvadvAronnatyavaizAlyamAnamatra tAdRzapAdamAnena likhyate / yathA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 // sarvadvAramAnoddhAraH // prathamadvArasya vaizAlye 3 pAdo yadi 6 pAdaH aunnatye kaaryH| dvitIyadvArasya , 4 tRtIya , , 5 , ,, 10 ,, , , caturtha ,, paJcama ,, SaSTha saptama aSTama , navama , dazama ,, ekAdaza, dvAdaza , , , 13 ,, ,, 26 , 14 , , 28 ,, ,
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 dvArapazcakahInaM tatkArayetra kadAcana / dvAramekaM dvArayugmazcaturamathApi vA / / 8 // mahAdhiSTAnasaMyuktaGgopuraizca samujjvalam / etadadhikapramANavAstudvAreSvapi saMkhyApramANakrama evamevora iti / kizcAtroddhAre pratipAditeSu dvAreSu navamAdidvAdazAntAni gopuradvArANIti smyH| dvArAntarANi tu garbhagehAlindamukhamaNTapadravyazAlAdevIgRha parivAragRhAdisthaleSutatpramANavanti sthApyAnIti bhaavH| pUrvapratipAditarItyA imAnyeva dvAralakSaNAni sarveSvapi mAnavagehAdiSu saMyojyAnIti piNDitArthaH / / matimAn zraddhAluzzilpajJazzilpI nRpo vA devAgAra paJcadvAravihInaM na kadApi kArayet / mAnavAlayeSvapyevameva / ayaJca zAstrIyo niyamaH / kecittu garbhagehe eva dvArapaJcakanyUnatvaM sarvathA na kAryam / katham ? garbhagehe vedikAsamIpe prAthamika dvAraM , tataH kizcidUrasthaM dvitIyaM dvaarmityaadi| ayamaca prathamaH koSThaH prathamakakSya iti / evameva dvitIyakoSThanirmANasthale dvArayugmam / tato dvArapAlakasthApanAhavedyupetaM dvAraM paJcamamiti / ayaJca pakSaH spRhaNIya ityeva brUmahe / prAmanagarasthApitadevAgAreSu sarveSvapyayameva kramo yajamAnecchayA kalpanIya iti prkRtmnusraamH||
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 prAcImukhaM prakartavyaM prAyazo devamandiram // 9 // gandharvabhAge vAneyyAM kIrtitaH pacanAlayaH / bhallATe dantake vApi yAgazAlA vidhIyate // 10 // prAyaza: kizcaitAdRzalakSaNAnvitagarbhage hopetaM devAgAraM prAGmukhameva kAryam / kacicchitramandire viSNumandire ca tattatkSetrapurANAdipramANavazAdvA, tattaddevamUrtilakSaNatrazAdvA dakSiNamukhadvAraM, pazcimamukhadvAraM, uttaramukhadvArazca kalpanIyamiti ca saMpradAyavidaH / tatrApi devAgArasya bhUmilambanapUrvakasthApita mahAdhiSThAnasthitagopurasahita dvAramekaM, dvArayugmaM vA, dvAracatuSkaM vA yathAvibhavaM sthApayediti bhAvaH / sarvathA na dvAratrayam / idaca bhUpAgAre'pi yojyam / dvArayugmakalpanantu nagaralakSaNoktarItyA prAkpratyagdizorvA dakSiNettarayorvA samasUtraM sthApanIyamiti niyamaH / kacicchilpAcAryaicchayA vyatyAsasUtrabhAgapi sagopuramukhadvAra kalpanaM vihitam / tacca tAvatprAyazo nagaramadhyabhAge caturdigbhadrayutadvAra catuSkopetamandiraviSayakamiti samayaH // kina pUrvoktarItyA prazastatame dIrghavAstubhUbhAge sthitasya sakalavidhadevAgArasyApi mahAna sastAvadA meyadi koNagatagandharvabhAge kahapyaH / bhallATabhAge vA dantakabhAge vA yAgazALA kalpyA //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 roge vA vahnibhAge vA zAlA vaivAhikI matA / mitre vA zoSabhAge vA devIsthAnaM prakIrtitam // 11 // bhAskare bhUdhare bhAge parivArAMca kalpayet / dravyazAlA bhujaGge syAdudyAnamapi tatsthale / / 12 / rogabhAge vA vahnibhAge vA vaivAhikazAlA vivAhamaNTapo vA kalpyaH / evaM vikalpakathanaM tu ekaprAkArAdyAvRtasthalAnuguNamiti bodhyam // evaM mitrabhAge zoSabhAge vA lakSmIgauryAdijananInAM AvAsasthAnaM sAdhiSThAnaM, savimAnaM, sAlindaM sthApanIyam | prAyikalakSaNamidamiti mantavyama, granthAntareSu sthalAntare tAdRzalokajananIvargasthApanasyoktatvAditi // evaM bhAskara bhAge vA bhUdharabhAge vA anantagaruDaviSvaksenavRSabhanandi pramukhAnAmIzvarabhaktAnAM pRthakU kSudramandiraM sthApayet / ki pUrvoktagaruDahanumadvRSanandi pramukhAnAmIzvarabhaktAnAM sAJjalInAmIzasya purobhAga eva sthApanaM tu pranthAntaracoditamiti matiH / bhujaGgabhAge naivedyArhadravyazAlAM chatracAmarabAddanAdisthApanazAlAdazci kalpayitvA'vaziSTa tadbhAgasthale, athavA sAvitre ravibhAge codyAnamIzotsavAhamaNTapayutaM satadAkaM kArayet / athavA taTAkamudyAnAdvahiHsthale devAgArabAstubhAge 8. s. 28 vA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 mitradauvArayormadhye vAstumadhye'thavA punaH / garbhagehaM prakartavyaM devAdInAM zubhapradam // 13 // vArAhaM nArasidmaM vA zrIdharaM vA janArdanam / acyutaM puNDarIkAkSamanantazayanaM punaH // 14 // nArAyaNaM kezavaM vA mAdhavaM puruSottamam / vaikuNThanAthamathavA govindaM vA trivikramam // 15 // zrIrAmaM vAsudevaM vA kSetranAthamathApi vaa| samucite sthale prAkAramadhyabhAge vA prAkArANAM bahiHsthale vA yajamAnecchayA kArayediti tAdRzavaizAlyavasthalAnukUlavikalpaH / / kizca devAgAravAstumadhyapradeze vA mitradauvArikabhAgayo devAdInAM salakSaNaM zubhapradaM garbhagehaM nirmApayitvA, tadantazzuddhAM devavedIJca kalpayitvA, tadupari AsInadevabimba vA zeSabhogAdiSu zayAnadevavimba vA'thavA tiSThantamujjvalaM devaM sthapatyAdibhizubhe muhUrte sthApayeta / / ke te devA ityAkAlAyAmAha - vArAha miti / bhUdArakamAdivarAha vA narasijhaM vA lakSmInarasimaM vA zrIdharaM vA janArdanama , athavA'cyutaM puNDarIkAkSama , athavA'nantazAyinaM nArAyaNaM kezavaM mAdhavama , athavA puruSottamaM vaikuNThanAthaM govindaM trivikramaM vA dAzarathiM vAsudevam ,athavA tattatkSetra
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 padmanAbhamukhAnanyAnsthApayadviSNumandire // 16 // AsInaM vA zayAnaM vA tiSThantaM vedikAzritam / gaurIpati vRSArUDhaM sandhyAnaTamathApi vA / / 17 // kirAtaM dakSiNAmUrti gaGgAdharamathApi vaa|| candrazekharadevaM vA pazunAyakameva vA // 18 // liGgamUrtIH kSetramUrtIstIrthamUrtIzca sarvataH / anyAzca devatAmRrtIH sthApayecchivamandire // 19 // atha garbhagehapramANakathanam // devatAnAM garbhagehaM vAstubhUmivazAnmatam / dIrgha vA caturazraM vA dhanurvadgajapRSTakam // 20 // mAhAtmyAdiSu nirdiSTaM deva bimba vA padmanAbhapramukhAnanyAMzca devAna vA viSNumandire sthApayedityarthaH / / zivamandire tu gaurIkAntaM vRSArUDhaM, athavA sandhyAnaTaM kirAtaM, dakSiNAmUrti , gaGgAdharam , athavA candrazekharaM pazunAyakama , athavA pRthivyAdipaJcavidhaliGgamUrtIrvA pUrvoktavattattatkSetranAthAna vA tIrthaliGgAdIn vA tasyAM garbhagehavedikAyAM zubha muhUrte sthApayediti ca kramaH // kiJcaitAdRzadevabimbAnAM saparivArakalatrANAM AyudhavarNanirmANAdiprakArastu zilparatnAdizAstrAntareSu tatra tatra drssttvyH||
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 daNDadvayaM tadviguNaM garbhagehapramANakam / ekaikabhAgavRddhathA taccaturdazakasImakam // 21 // sAlindaM vA mukhadvAraM patisopAnabhAsuram / atha garbhagehalakSaNamAha - devtaanaamiti| devAgAramadhye kalpanIyaM garbhagehaM tu tadgAravAstubhUmivazAdeva sthApayedityupadezaH / asya vizadArthastu - caturazravAstubhUnirmitadevAlaye garbhagehaM caturazrAkArama , dIrghavAstubhUnirmitadevAlaye garbhagehaM daiAdhikya. pramANakama , kaciddhanurAkAravaTA gajapRSThAkAravatkalpayitvA, tAdRzagarbhagehavaizAlyaM daNDadvayapramANakaM yadi kRtaM tadA tadviguNapramANaM caturdaNDadazadaNDaparyantaM vaizAlyaM yadi tadA tahiguNitadaiya'zca yojayedityapi copadezaH / / / kizca tAdRzagarbhagRhaM tu bhUtalAdupari kSudrAdhiSThAnayuktaM vA'dhiSThAnarahitaM vA nirmAya paJcaSAdidvAtriMzatsopAnAvalIyuta atituGgagabhIrAkRti sthApayet / kizca tatra ca pUrvoktarItyA pradhAnadevIvedIsamIpalamArabhya garbhagehAnte dvArapAlakayoH sthAnamubhayapakSayoH paJcAdhikadvArANi vA, dvitricaturdArANi vA nirmAya tayoriyormadhye teSAM vA dvArANAM madhye'lindakatrayaM vA sthalAnuguNaM kArayediti / tatra ca pratyalindaM sopAnAvalyAM kicitkiJcidaunnatyaM krameNa sthApanIyamiti niyamaH //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 dRDhArgalasamopetAdvaya bhAsuram // 22 // dazahastAdi tattuGgamAnamuktaM munIzvaraiH / kUTakoSThasamAyuktaM vimAnairapi paNDitam || 23 || dvAramAna kameNaivaM bhittimAnaJca kalpayeta / ekaprAkAramathavA prAkAratraya bhAsuram || 24 // kiJca tAdRzasopAnAlindasahitAni tAni tu dvArANi tatra tatra dRDhArgalasaMyutakavAdadvayavilasitAni racayediti bhAvaH / etAdRzalakSaNAnvitagarbhageha bhittituGgapramANaM tu dazahastamAnabhAkkArayediti munibhirudIritamiti bhAvaH / sarvathA dazahastaunnatyamAnahInamittiM na racayediti // kina tAdRzagarbhagehoparitalaM dRDhaM zilAvalIbhirAcchAdya kUTakoSThAdisahitavimAnaM bhAsuraM zilpI kalpayedityarthaH / etAdRzagarbhakalpanasyopari vimAna kalpanAdiviSayastatra tatra vedyaH // ki tAdRzaga gehayunaM pUrvoktalakSaNasahitaM zivasya viSNorvA mandirameka prAkArAvRtama, athavA sthalavibhavAnuguNaM prAkAratrayAvRtaM vA pacaprAkArAvRtamathavA saptaprAkArAvRtaM sthApayitvA tanmandiramadhye zazidevabhAge vA bhallATadevabhAge vA devatAbhiSekAdyarthaM bhadramaNTapaM kalpayeta // athavA tatraiva bhAge pUrvamaNDapaM vA sthApayeta / anyatra
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zatAGaghrimaNTapaM vApi sahasrAMghrikamaNTapam / vArSikaM maNTapazcaiva mAsamaNTapikaM tathA / / 25 // anyAMzca maNTapAJchilpI kalpayitvA vidhAnataH / sacatrAM mahAzAlAM vAsthalena samanvitAm / / tattadbhAgapramANena sthApayedvAstumAnavit / / 26 / / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre devaprAsAdabhUmAnakathanaM nAma ekAdazo'dhyAyaH // samucite bhAge SoDazapAda maNDapaM vA zatapAda maNDapaM vA sati vibhave sahasrapAdamaNTapaM vA yathAkramaM maJjula citrAdikavacitaM sthApayeta // kina zivasya viSNorvA mandire prathamadvitIyaprAkArayorvA prAkAzaPatar sthalAntare vA vArSikotsavamaNTapamAsotsava maNTapapakSo tsavamaNDapa vasantotsavamaNTapa vihAramaNDapasthAnamaNTapAdInanyAMzva kalpanAvizeSAtkArayitvA yathAkramaM tatra tatra jalAtapAdizAlAzilpavitkalpayediti pAtayogyatrAsthalasahitA bahvIzva saGkSepeNa devAgArabhUmAnalakSaNamuktaM jJeyam // 26 // iti zrImadananta kRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM devaprAsAdabhUmAnakathanaM nAma // ekAdazo'dhyAyaH //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha nRpaprAsAdabhUmAnalakSaNakathanaM nAma dvAdazo'dhyAyaH // zubhadA caturazrA bhUrbhUmipAnAM vizeSataH / purasya madhyabhAge vA nirdiSTe vA sthalottame // 1 // bhUpa prakartavyaM tallakSaNamanoharam / gabhIraparikhopetaM dvAropadvArazobhitam || 2 || cUlI harmya samAyuktaM pakSizAlAbhiranvitam / // dvAdazo'dhyAyaH // atha nRpaprAsAdapramANakathanAtmakaM dvAdazAdhyAyamArabhate zubhadetyAdinA / tatra nAnAvidhanagareSu caturazrA vAstubhUmireva bhUpAlabhavanAdinirmANAya svIkAryeti mukhyaH pakSaH / saiva vijayAdisaMpatpradA ceti bhAvaH / kvacidatyantAyatabhUmirvA deyantritA bhUrapi na doSAyeti bhAvaH / sa tu madhyamaH pakSa iti || I - kizca puramadhyabhAgasthitAM vA padmakAdinagarISu nirdiSTabhAgasthitAM vA bhUmiM svIkRtya tatra rAjabhavanaM gabhIraparikhA saMvRtaM dvAropadvArayutaM cUlIharmyAkhyacandrazAlAdibahuzAlopetaM kUTakoSThAdyalaGkRtanavabhaumabhAsuraM bahuzikhara vAtAyanAdikalpanAvizeSainayanAnandakarairupetaM ca kArayediti bhAvaH / pUrvoktagabhIraparikhAlakSaNaM tu anantarAdhyAye spaSTIkariSyate / tasmAtprAkArasya 1
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 paJcAzaddaNDamAnAdi daNDapaJcazatAvadhi // 3 // pramANamiha nirdiSTaM bhUmipAlasya mandire / athavA bhAgamAnena kArayennRpamandiram // 4 // sUryekaM vAraNaikaM vA tasya mAnamudIritam / tAdRza bhUpAlabhavanAI vAstu sImnastu vaizAlyatramANaM paJcAzaddaNDakamArabhya paJcazatIdaNDakAvadhikaM munibhinirdiSTamiti samayavidaH / tathA dairghyapramANaM tu tadapekSayA dviguNitamiti bhAvaH / athavA 'catussapta catuSSaDvA' ityatra vivRtapramANakopetaM yathAsthalalAbhamiti vikalpaH // itthaM nandinAradakAzyapAdiprAcInAnAM matamanusRtya rAjabhavanavAstupramANamuktam / kacittu bhAgamAnamiti vyavahArAttamapyaGgIkRtya zilpakAryajJAnAM sukha bodhAya bhAgamAnakramamAha - athavetyAdinA / pUrvamukhAdigrAmeSu vA padmakAdinagareSu vA tAdRzagrAmanagarAdinirmANAya yAvatsaMkhyAkapramANakabhUraGgIkRtA tAM tu bhuvaM dvAdazabhAgAtmikAmaSTabhAgAtmikAM vA vibhajya tatraikabhAgasthale tAdRzabhUpAlavAstubhava nacihra sthApayaditi bhAvaH / / ___ tathA ca tanna bhAgamekaM nRpamandirAdimandirAkrAnta bhAgaikAdazakasthalaM vA bhAgasaptakasthalaM vA itarajanAvAsasthAnAkrAntaM vA sthApayedityartho'tra 'sUryakaM vAraNakaM vA' ityanema
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 ekAnanaM vA dvimukhaM caturAnanameva vA // 5 // meSe vA vahnibhAge vA mantrihamyaM prakalpayet / AkAze vA'tha pavane senAnAthasya mandiram // 6 // prAsAdabhittimabhito bahirvA tacca kalpayet / purohitAdinilayaismahitaM vA vizeSataH // 7 // dvitIyAvaraNe vA'pi tRtIyAvaraNe'pi vA / bhUdhare rudrake bhAge nyAyazAlA vidhIyate // 8 // IzAne devatAgAraM sAvitre kozamandiram / mUlavAkyena pratIyata iti matAntaraM tatra nocyate / ata etAdRzavaizAlyAyAma mahitAM bhUpamandiravAstubhUmiM pUrvoktarItyA agAdhapArakhAvRtAJca kRtvA tAdRzaparikhAsetumArgasamIpa ekAnanaM vA mukhadvayamathavA mukhadvAracatukaM vA sthApayitvA kalpanAdikalpavidrUpamandiranirmANavyagro bhavitavya iti sUcitam // 5 // kiJca pUrvoktarItyA tAdRzavapulyAdisahitabhUpabhavanavAstubhUmau meSabhAge vahnibhAge vA sacivaharmyama , AkAzabhAge'thavA pavanabhAge senApatiharmyaJca nRpaprAsAdabhitterantAsthale vA bahiHsthale yA dvitIyAdiprAkArAntare vA samucitasthale purohitayAmarakSakarAjakIyAptavandhusuhRdAdinilayasahitaM sthApayet // kizca bhUdharabhAge pA rudrakabhAge vA nyAyazAlAma, s.s.29
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 mitrabhAge praharaNasthAnamuktaM munIzvaraiH // 9 // madhyabhAge rAjavezma navasaudhatalAvadhi / nAnAzAlAsamopetaM kUTakoSThAdyalakRtam // 10 // zikharAvalisaMdRzyaM kalpanAzatazobhitam / vAtAyanazatopetaM madhyacatvaramaNDitam // 11 // pAJcAlI mAgadhI cAnyA zaurasenI ca vAGgikI / kosalI cApi kAliGgI drAviDIti kriyAkalA / / IzAnabhAge rAjakIyakuladevatAlayama , sAvitrabhAge kozamandira, mitrabhAge AyudhAgAraM, vAstubhUmadhyabhAge pUrvoktanRpasaudhatalamanoharaM bhUpabhavananirmANazca kalpayedityarthaH // evamatra rAjavAstubhAgeSu kalpanIyAni mantrisenezabhavanAnyAni kozAgArAyudhAgAranyAyazAlAbhUpabhavanAdAni ca pAvAlyAdikriyAzailyA kalpanavizeSabhAsurANi racayediti zilpasamayaH / tAdRzI kriyAzailI tAvatsvakIyakalpanAdiprabhAvena sarveSvapi lokeSu prasiddhimatI mukhyA saptavidhA kIrtitA / yathA - 1. pAJcAlI kriyAzailI 5. kosalI kriyAzailI 2. mAgadhI , 6. kAliGgI , 3. zaurasenI 4. vAsI 7. drAviDI
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 prasiddhA zilpakAryeSu kalpanA zatazobhinI / asya vizadArthaH -- pAJcAlAdidezeSu kriyamANabhavananirmANAdiracanA pAcAlI zailI / magadhAdidezeSu kriyamANabhavananirmANAdiracanA mAgadhI zailI / zUrasenAdidezeSu kriyamANabhavananirmANAdiracanA zaurasenI zailI / vaGgAdidezeSu kriyamANanilaya nirmANAdiracanA vAGgI zailI / kosalAdidezeSu bhavananirmANAdiracanA kosalI zailI / kaliGgAdidezeSu kriyamANa bhavananirmANAdiracanA kAliGgI zailI / drAviDAdidezeSu kriyamANabhavanAdinirmANaracanA drAviDI zailIti kramArtho zeyaH / sindhu sauvIrAdidezAntarANAM zaisyantarANAmapi sarveSAmaSa saptavidhazailISvevAntarbhAvAdidameva mukhyatvenoktamiti bhAvaH || kiva bahuvizvazilparacanAlaGkArAdinA zilpakAryeSu prasiddhAmimAM pAJcAlI vA mAgadhImathavA zaurasenIM kalAmanyAM vA''zrityaiva rAjabhavanAdimandiranirmANaM kAryamiti zilpavidAM samayaH / kiJca tatrApi dezabhedena pUrvokta pAcAlA dikriyAzailImAM kiJcitkiJcidbhedAdilakSaNena vilakSaNatayA pratibhAvyAtsArvabhogAdibhUpAlavargastaditare dhanikAdayo vA svakIyabhavanAdinirmANakalpaneSu tAmeva zailI mukhya koTitvena saMyojya kacinirmANabhAgeSu svasvadezIyazilparacanAbhedAMzca pradarzayedityAntarAliko bhAvaH //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 deza medena bhUpAlaH khecchayA tAM samAzrayet || some vA dantake bhAge bhojanAgAra mIritam / vizAlamApabhAge vA kalpayecchilpakarmavit // 14 // kinnare bhAskare vAtha vihArasthalamiSyate / tatraivodyAnabhUmizca nirdizetuSTihetave / / 15 / / kuta: ? evaM svasvadezIyazilparacanApATava kAryakRtprAptyAdivazAdayameva mukhyatamaH pakSaH / athApi sArvabhaumAyo mahAdhanikAH svecchayA vA janatuSTaye vA ekalaiva bahuvidha kriyAzailyupetabhavanAdiracanAM kArayeyurityarthe'pi svecchayA tAM samAzrayeta ' ini lakSaNavAkyena pratIyate / ayaM tu madhyamaH pakSa iti zilpajJA: / kizva bhUpAlairevameva kArya na tvanyairityanye vadantIti ' prakRtamanusarAmaH // kiJca bhUpAlecchayA yayA kayApi vA zailyA bhavanAdinirmANe kRte pUrvanirdiSTamAnabhAgasthAnAdiSu na ko'pi kalpanAvizeSeSvityAdikamUhyaM zilpakAryajJa bhedaH, parantu rityartho'pi dhvanyate / / 13 / / kicAtra rAjavAstubhUnau somabhAge vA dantakabhAge vA bhojanAgAraM madhyaharmyega militaM vA viyuktaM vA kRtvA naiyatyenApadevabhAge paTTamahiSyAdiramaNInAM antaHpuraca sthApayet //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 gAndharve vAraNasthAnaM puSpake vAjimandiram / bhRGgarAjakabhAge ca bhiSakzAlAdayo matAH // 16 // iti vizvakarma praNIte vizvakarma vAstuzAstre nRpaprAsAdabhUmAnakathanaM nAma dvaadsho'dhyaayH|| api cAtra kinnaramyAna vihArasthalaM pramodavardhaka kArayitvA tavaiva bhAgAntare kundacampakAzokAdilanApuSpaniva hai : pUganAgajambIrapanamaramAlAmrayakulanA riphalAdi phalavRtezca bharitamudyAnaJca sthApayet / kiJca gandharva mAge gajasthAna, puSpadevabhAga vAjibandhanasthAnaM ca bhRGgarAja bhAge bhiSagvAdyakAralekhavAhakayAmarakSakAdInAM rAjasevakAnAmAlayAdIMzca kalpayaditi / atra gajAzvasthAnantu bhUpAla sampanmahimAdisphUrtaye rAjyalakSmIvivRddhaye ca katipayAnAmevottamavAraNAnAmuttamavAjinAJca sthAnamuktaM, na tu teSAma saMkhyeyAnAM satatavAsasthAnAmikA zAlA kartavyeti prAjJAnAM zilpavidA samaya iti saGkepeNa nRpaprAmAdabhUmAnAdilakSaNamuktamiti bhAvaH // 16 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakamavAstuzAstravyAkhyAyAM nRpaprAsAdabhavanAdilakSaNakathanaM nAma dvaadsho'dhyaayH||
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha nRpaprAsAdadurgaparikhAlakSaNakathanaM nAma trayodazo'dhyAyaH // prAkAradurgayormadhyaM catuHpaJcapadaNDakam / zAlayA sahitaM vApi rahitaM mAnamIritam // 1 // * // tryodsho'dhyaayH|| atha nRpaprAsAdadurgaparikhAlakSaNakathanAtmakaM trayodazAdhyAyamArabhate - prAkAradurgayorityAdinA / pUrvoktabhUpAlabhavanavAstusImani nirmitAyAH prAkArabhitteH parikhAyAzcAntarAlikabhasthalaM svalpapramANaM karaNIyamityupadezaH / kimarthama ? parikhAyAstAdRzaprAkArabhittezcAtyantaM dAApAdanAya zobhAyai ceti / kiJca matAntaramatra noktamiti vivekaH / / api ca tAdRzAntarAlikasthalaM tu vaizAlye catuHpaJcaSa. daNDakapramANavata , tAdRzaparikhAsvarUpAnuguNazAlAkalpanena yutaM vA tena rahitaM vA sthApanIyama / 'zAlayA sahitaM vApi rahitaM vA' iti vikalpastu bhUpAlecchAdhIna iti kecit / tacintyama // vayantu caturmukhapUrvamukhAdigrAmaparikhAnirmANa tAdRzI zAlA kalpanIyeti na niyamaH / padmakAdinagaraparikhAnirmANasthale'vazyaM kalpyetyevam / kiM arthakalpanaM tatra ? pacanasvArasyadyotakamiti / viSayasyAsya nandivAstukAzyapAdigrantheSvanIkRtatvAceti vayaM na prmaadnirbhraaH||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 paritaH parikhA'gAdhA kartavyA nRpamandiram / caturdaNDAdyAtistu dazadaNDAdhikA matA // 2 // nimnaM tadviguNaM proktaM pakSayormittikA dRDhA / kina nRpaprAsAda sabhIpasthitasyAsya durgasyAyatistu bhUpadaNDacatuSkapramANamArabhya dazadaNDAdhikA kIrtitA / kacidrAjadhAnIyuddhadurgAdisthaleSu dazanRpadaNDAdhikAyAmakalpanamapyabhyupagatameveti samayaH 1 tazca viMzatidaNDAvasAnakamiti matiH / sarvathA sarveSvapi vAstudurgeSu parikhAyA yAvanmAnaM vaizAlyaM kriyate tanmAnadviguNitapramANaM nimnatvaM parikhAyAH karaNIyamiti niyamaH || tatrApi kacittanmAnadviguNita bhAgASTakaM bhAgasaptakaM vA bhAgaSaTkaM vA bhAgapaJcakaM tAlamityevamarthacaitacchAkhAnantaryaMvacanavaikharyA pratibhAtIti zilpavidaH / tarhi proktaM karaNIyamiti niyamavAkyabhaGga iti cenna / prAyazaH kAcitkatvAditi svarasArthaparAmarzanazIlAH / kathaM vA tadbhUmilaMbanaviSayadvArA'dhiSThAnaviSayAdivata ityalam // kina tAdRzAgAdha parikhAyA aninabhAge talapArzvayoratidRDhaM bhittidvayaM kalpanIyam / tAdRzabhittikalpane'pi krameNoparyupari cidvai zAlyavatpArzvastha mRdAdinirodhanacaNadAvatvabhinnatvAdidoSahIna kalpayet / tatrApyaSTasu vA dizAsu jalAdhAra
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 vAlena samopetaM pratolyA vA vizeSataH // 3 // tatprAnte vA tadante vA dikoNAdiSu madhyame / nalIkasthAnakaM kalpayaM yantrikA vedikAyutam // 4 // mukhamekaM prakartavyamathavA dviguNaM matam / parikhAtaraNAkA durgaseturitIritA / / 5 / / Ahosvina ekatra vA sthale sthaladvaye vA nRpaprAsAdAdi sauMdha - talAdbalAhakAvalIvarSitajalAdisakalajalanirgamasthAnAkhyakSudrakulyAsthAnaM kRtvA, tacca tAdRzaparikhAgAmi kalpayet / idantu lakSaNaM sarvavidha vAstudurgaparikhAsu yojanIyamiti vivekaH // 'pratolyA vA vizeSataH' ityuktena mUlavAkyena pratolyAkhyA mahAkulyA nagaravAstujalAdinirgamanAda kalpyetyucyate / tAdRzI tu pratolikAkhyA mahAkulyA vaijayantanagarAdiSu sthApyetyarthaH / rAjadhAnyAM vizeSata iti || kina tatra parikhAbhittau durgatalopari sthitAsu prAkArAdibhittiSu dizAsvaSTasu vairisenAnirAkaraNahetubhUtaM nalikAdyAyudhasthApanasthalaM bahuvidhayantra ko tavedibhAkU ca sthApanIyam / kitAdRzalakSaNAnvitasya durgasya pUrvapratipAditanagaralakSaNoktarItyA ekamukhadvArAnvitamathavA dvimukhaM vA dvimukhAdhikadvArAnvitaM gamanAgamanArhasthalaM sthApayitvA tAdRzadvArasya pUrvabhUmezca durga
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 rathAdigamamArthazca dvAraM kuryAdvicakSaNaH / dRDhAlambanasaMyuktaM gopurAdhanvitaM tu vA / / 6 // kabATadvayasaMyuktagopuradvayamAsuram / toraNAlaGkRtaM pUrvavalikAvalibhAsuram // 7 // tadantardurgavIthyekA kalpanIyA sazAlakA / taraNasetumArganAmakaprAkArAkhyaM sthalamati dRDhaM kArayet // 5 // kIdRzalakSaNAnvitamiti cena -- pana yorubhayorapi hastabhittisahitaM rathagajAdigamanAgamanAI vaizAlyopetaM, mukha catuSkakalpanAvizeSeSu simavaktreNa vA gajavaktreNa yALimukhena vI paGkAjAdibhilatAdibhizcAlaGkRtaM zRGkhalAsahitaM sagopuraM kSudramukhadvArayuktaM vA tAdRzamukhadvArahInaM vA sthApayaditi bhAvaH / / kiJca dezAntarAgatamahAmArgamilitaM tAzaparikhAsetu mArga tIvadurgAntaHpravezasthale durgaparikhAprAkArabhittyupetaM durgamukhadvAraca dRDhamabhedyaM sthaapyedityupdeshH| tacca dvAraM rathAdigamanayogyavaizAlyaunasyAdinopetaM dRDhabhUmilambanapUrvakasthApitAdhiSThAnopari kalpitagopureNaM vila sahaDhArgalasahitadvidvikabATayutabahudvArasthalopata toraNAkhyazilApaTTikAdyalakriyAlakRtaM pUrvavalikAsyamukhadvArasavyApasavyabhAgayoMdigbhadra catuSke'pi kriyamANazilAdhartanasahita yodhAdyAyudharakSAsthalarakSitaJca sthApayet // 7 // s.s. 30
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatraiva nilayaH sthApyo yodhAdInAM nRpAlaye // 8 // varAkanena sahitA kUpakalpanabhAktathA / uttuGgabhittisaMvItavAstumImakavArayuk // 9 // pnyjraavlisNyuktmupbhittyaadibhaaktthaa| kizcaitAdRzalakSaNAnvitadurgadvArasyAntarbhAge pUrvoktazailyA janavAsArhazAlopetA durgavIdhyekA sthaayaa| kiJca durgabhittazca bahiHsthale sarvatazcatuHpaJcaSadaNDapramANakAntarAlikabhAge yodhanivezanAhaMzAlAzca prakalpayet / tatrApi vizeSato mukhadvArasamIpa iti bhAvaH / tatraiva bahuvidharakSeti kecit // kizcaitAdRzalakSaNAnvitadvArAdhiSThAnopeteSu viMzatikaramAnamArabhya dvAtriMzatkaramAnAdhikenaunnatyenopetAsu durgabhittiSu tatsamIpavartiSu vA prAkArabhittiSu dizAvaSTasu samucite sthale samayanivedakaghaNTAvAdanasthalaM zobhAdAAdaye kriyamANa. dazAdhikakUpAkhyakalpanasthalaM bhittivArakAkhyaM bhittarupari pade pade mukhakaraNarItyA kalpitakSudramukhakaraNAkhyena kalpanena sahasrAdhikena sahitaM sthalaM ca vividhanirmANajAleSu sthApayedityarthaH // kiJca tAdRzakSudramukhakaraNantu vartulAkAraM cApAkAraM caturazrAkAraM trikoNAkAraM bhujaGgagamanAkAramityAdibahuvidharUpaM sarvatrApi pArAvatapaJjaramanoharaM nirmANaM zilayA vA iSTikayA
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 kArayenmatimAJchilpI durgabhUpAlavAstuSu // 10 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre nRpaprAsAdadurgaparikhAkathanaM nAma tryodsho'dhyaayH|| kAryamiti ca zilpasamayaH / kiJca durgaprAkArabhittaH parikhA. bhittezcAtidADhyAMpAdanAyopakuDyanirmANamavazyaM karaNIyamiti copdeshH|| kiJcaitAdRzopakuDyasthApanaM durgabhitterupari pade pade kalpanIyakSudramukhakaraNaJca sarveSvapi durgeSu kalpanIyamiti bhAvaH / ityevaM nRpadugodisakalavidhanagaradurgANAmapi saGkepato lakSaNamukta jJeyam / kiJcAtra durgakaraNe karaNIyalakSaNAntarANi tu zilpa. kalpanAdikalpanAkuzalaisvayamevohya yathAkramaM sthApanIyAnIti kramaH // 10 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM nRpaprAsAdadurgaparikhAkathanaM nAma trayodazo'dhyAyaH //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhavanalakSaNatirUpaNaM nAma 1 cturdsho'dhyaayH|| bhavanaM tatsamAkhyAtaM bhUpAvAsasthalAnvitam / caturazrapramANena kalpanena samujjvalam // 1 // tadeva mAlikopetaM sanizAntaM vizeSataH / dIrghakalpana saMyuktaM nAnAlindamanoharam // 2 // nAnAbhaumasamopetaM nAnAzAlAsamujjvalam / vimAnaracanAyuktaM bahirAndhArikAnvitam // 3 // samantAdbhittisaMyuktaM mahAzAlAsamAyutam / caturabhairAyatairvA kalpanarapi zobhitam // 4 // cUlIhar2yAsamopeta madhyAlindasamujjvalam / kUTakoSThasamAyuktaM pakSimityAdibhAsuram // 5 // paJcabhirdazabhirdaNDaH kalpanaizca samanvitam / harmyametadapi proktaM zilpajJairmuniSacavaiH / / 6 // bhUpadaNDadvAdazakamAnahInaM tu nottamam / zatAdhikaM tu devAnAM neSyate mAnave gRhe // 7 // tasmAtsarvatra zilpajJaH khaNDaharnAyutaM tu vA / zuddhaM vA mizritaM vApi kalpayetkalpanAkramAt // 8 // 1. asminnadhyAye mAtRkAyAM zlokAH paurvAparyavyatyAsabhAjaH dRzyante / vyAkhyA tu prasaktAnuprasaktyA likhitaa| tasmAt mUlaM ca vyAkhyA ca pratyeka dvitm|
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhye vArthalasaMyuktaM kvacittena vihInakam / dvAropadvArasaMyukta mekAditalabhAsuram // 9 // vAstuvedI raGgavedI devavedIti sA tridhA / tadAdimAnaM kathitaM dimAnamapi siddhaye // 10 // vAstuvedI sthale zAlA mahatI sA prakIrtitA / SaDAdidazadaNDAntaM mAnamasyAH prakIrtitam // 11 // pazcAdbhAge purobhAge tadardhA vA tadardhakA / kSudrazAlAthavA gehaM dvAzcatuSkasamanvitam // 12 // savyApasavyayorevaM kalpanaM sthApayetkramAt / bhittizAlAsamAyuktaM sasopAnAdhipIThakam // 13 // bhavane yatsamAkhyAtaM mAnaM tadadhikaiyutam / tanmAnopetamathavA madhyazAlAprakalpanam // 14 // caturdiksthacatuSkUTaM tanmadhye vArthalAnvitam / madhyazAlApramANena mAnaM daiAdikaM bhavet // 15 // caturdaNDAyatizzastA taya bhAnudaNDakam / ekAdipaJcadaNDAntaM vArthalaM tatra kalpayet // 16 // catuSkoNacatuzzAlAM tAlavArAdimelanam / madhya zAlA prastarAntA dvitalAdirihocyate // 17 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 vArthalena vihInAzcettatsImAntaM hi kalpanam / dvAramelanamevoktamiha sarvatra deyake ! 18 // bhittizAlAsamAyuktamekadvitricatustalam / vAtAyanazatopetaM candrazAlAsamanvitam // 19 // prAsAdanirmANayutaM sarvatusukhadaM matam / harmyamAnAdhikopetaM caturdigbhadrasaMyutam // 20 // pUrvazAlAkalAyuktaM bhittizAlAzritaM tu vA / dvipakSaM vA catuHpakSaM dvizAlaM vA trizAlakam // 21 // catuSkoNe caturdiA zAlA vA kUTa eva vaa| mukhIkaraNavaikharyA dRDhabhittisamanvitam / / 22 / / janmAdhiSThAnasaMyuktamuttuGgAMghikazAlakam / caturmukhaM paJcamukhaM SaNmukhaM saptavaktrakam / / 23 / / mukhIkaraNamevoktaM bhedazAlAsamanvitam / bhadrAkAraM bhadrarUpaM bhadrahInamathApi vA // kalpanaM kalpayecchilpI yuktyA mAnAdinA dRDham // 24 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre bhavanalakSaNanirUpaNaM nAma cturdsho'dhyaayH||
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 cturdsho'dhyaayH|| atha bhavanalakSaNakathanAtmakaM caturdazAdhyAyaM vizinaSTi - bhavanaM tadityAdinA / asminnadhyAye pratipAditAH zlokAH kacitpaurvAparyavyatyAsabhAjo dRzyante / tatra heturmAtRkAlekhakapramAdaH, AhosvigranthakarturvizvakarmaNaH paThanazailI vA / tathApi sarvasphUrtaye paGktayoM likhyate / yathA -- asminnadhyAye prathamato bhavanalakSaNaM, tadanu tadapekSayA kiJcitkalpanAvicchittivizeSazAlino harmyasya lakSaNaM, pazcAttadapekSayA kiJcitkalpanAvicchittivizeSazAlinaH prAsAdasya lakSaNazca prasaktAnuprasaktyA pratipAditaM jJeyama / tatra prAthamikasya bhavanasya lakSaNamAha - bhavanamiti / parikhayA prAkAreNa vA saMghRte sthale samucite caturazrakalpanena nirmitamekasaudhayutaM bhavanamiti saMkSepato bhavanalakSaNamuktaM bodhyam / 'bhUpadaNDadvAdazakamAnahInaM tu nottamam' ityuktatvAt , atra bhavanAdikalpane kalpanapramANaM tAvat bhUpadaNDadvAdazakavaizAlyavattathA daiye ca bhUpadaNDadvAdazakapramANavadeva nirdiSTam / / kizca tAdRzakalpanasya madhyabhAgo vAstuvedIti vyavahriyate / kimartham ? tAntu vedI zaGkasthAnavanmukhyapramANatvena svIkRtya tadAdi caturdikSu mAnAdi nirNetumiti / evaM sakalavidhabhavaneSu hamryeSu prAsAdeSu, anyeSvapi mAnavasadaneSUnameSu tAdRzavAstuvedIsthApanaM tadAdipramANakalpanamapyavazyaM jJeyaM zilpAdaraiH / /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 etAdRzavAstuvedIsthApanAdi na mAnave kSudragehe yujyate / tatra tAdRzakalpanAbhAvAditi kecita / tanmAstu / tAdRzavAstuvedIsthAne catvaraM vAryAtapAdipatanayogyaM nirmAya tadAdi mAnagaNanaM kRtvA sarvatassamucitAni zAlAgRhAdIni nirmApaNIyAnItyanye / vayantu sarvathA sAdhAraNadaNDadvAdazakapramANahInasthale nedaM vAstuvedIsthApanAdIti bruumH| tasmAdasminbhavananirmANe tAdRzavAstuvedIsthAne mahatI zAlA kAryA / tAdRzazAlAyA vaizAlyaM bhUpadaNDapaJcakAdidvAdazAntaM kathitam / dedhye caivaM nirdiSTam // ___kathaM nu khalu zakyame tAdRzavaizAlyAdiyutAM zAlAmimAM kartum ? yujyata eva / kathaM vA? dRddhessttikaasudhaadibhirmukhiikrnnaadinaa| (mukhiikrnnN=GOTi)| asyA mukhIkaraNavaikharyA vizadArthastu - dAsastambhAdisthApanAna sthale 'tivizAle ekadaNDAvadhi ninaM yathA tathA bhUmilamba vidhAya (bhUmilam = 8 Marivtadupari kSudrAdhiSThAnamiSTikAdibhiricayya iSTikAstambhAnasthApayet / tathA kramazastatra tatra sthalAnuguNaM sthApitAnAmiSTikAstambhAnA. mAntarAlikasthalaM tvekAdisaptadaNDAvadhikena vA tadadhikapramANena vA sAdhAraNakena mAnenopetaM sthApyama // kinca tAdRzastambhAnsarAlikasthalavaizAlyAnuguNaM sammAmAmaunasyaJca dvAdazahastapramANAdi sthApayet / tadanu tAdRzastambhAMnA zirobhAge nirmANAdidArtha sudheSTikAbhiH kacidayA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 kIlasahitaizva parasparastambha nirmANo paritana sammelanAtmakaM mukhIkaraNaM yuktyA dRDhaM zilpI kalpayedityarthaH / evametAdRzamukhIkaraNe ekamukhAdi bahuvidhaM tatrAvadhAryam / tAdRzamukhIkaraNoparitale nirmANapaTalAtmakaM kramazo dAyAnvitaM viracayya tadupari ekAdisaudhata nirmANaM kAryamityAdikramastu asmatkRta zilpakalAdIpikAvyAkhyAyAM vistarazaH pratipAditaH / tazcca tatraiva draSTavyamiti // kiJcaitAvatA prabandhena bhavanAkhyasya sadanottamasya madhyanirmANasthalantu bhUpadaNDapaJcakavaizAlyavadvA bhUpadaNDapa TrakavaizAlyavadvA'thavA tadadhikena dvAdazadaNDAvadhikapramANena yutaM vA yathAvibhavaM yathAruci sthApayitvA caturazrasvarUpasya tAdRzamadhyanirmANasthalasya prAcyAdiSu catasRSu dikSu dvArasthApanaM kAryam / athavA prAcyAM vAruNyAJca dizi dvArasthApanamiti / AhosvidvAruNIM dizAM vinA diksthAnatraye'pItyevaM tatra dvArasthApanakramo jJeyaH : 11 . kivaM tatra dvArasthApanarItyA tAdRzadvAra bhittimilitAmekAdidaNDatrayavipulAM tAlabArAkhyAmupazAlAM ( tAlabArA srjarro) pUrvoktamadhyanirmANasthalaM paritaH parItAM sthApayet / kizca tAdRzamadhyanirmANasthale koNeSu caturSu kazcinmadhye vA kSudra gRhaM ( /mmp) nirmAya tAdRzakSudra geheSu zayanabhojanAsanAdi vaar 8. s. 31
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 kalpanasthAnazca prakalpayedityarthaH / ki pUrvoktatAdRzamadhyanirmANantu suhRdAdi sammelana sallApanAhaM athavA tatra sthale vaivAhikAdizAlAM vA prakalpya tathA vyavaharediti ca zilpavidAM samayaH | kizcaikena saughatalenopetanirmANasyaiva bhavanamiti nAma viduH / iti saMkSepeNa prAthamikasya bhavanasya nirmANalakSaNamuktaM bhavati // atha dvitIyasya harmyAkhyasya sadanavizeSasya lakSaNAni yathA - bhavanAkhyasya sadanottamasya vAstuvedisthAnAkhya madhyamabhAge yA zAlA yAvatpramANopetA kathitA tanmAnayutA vA tadadhikamAnayutA vA'sya harmyasya zAlA kalpyA / tatra ca ' SaDAdidazadaNDAntaM mAnamasyAH prakIrtitam' ityuktatvAdasmindarmye kalpyamAnazAlAyAH uttaratra pratipAdayiSyamANaprAsAdeSu kalpyamAnazAlAyAzca vaizAlye dairdhve ca bhUpadaNDabaTkaprabhRtidvAdazadaNDAvadhika pramANaM kathitamiti bhAvaH / asyA eva madhyazAleti vyavahAraH // kitAdRzamadhyazAlAM sAlaGkArAM kRtvA bhaumatrayamArabhya bhaumapakAdhikaM kalpanaM vizeSataH pUrvoktarItyA''padevabhAge'ntaHpurayutaM tatra tatra zAlAnAM madhye dvArasamIpanAnAlindavedikA saMyuktaM tadbahirnAnAGgaNayutaM tadbahiH kalyANazAlAdinAnAzAlAsamanvitaM pratibhaumatalaM maulibhAge ca bhittiprAnte ca vimAnakalazaracanopetaM tatrAndhArikAkhyabhAravAhidaNDasahitaM pratizAlaM paritaH tatra
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 AhosvidubhayoH pakSayoIDhabhittiyutaM kUTakoSThAdiyutapakSabhittyAdimilitaM tatra tatra yuktyA vArthalopetaM ca kRtaM yadi tatkalpanaM nAnA harmyamityucyata iti // itthaMprakAreNa pUrvoktarItyA vaizAlyAyAmAdiyutAM mahatI madhyazAlA nirmApayitvA pazcAdbhAgayorathavA purobhAge bhAgatraya vA pazcAdbhAgaM vinA''hosvidbhAgacatuSke'pi vA tAdRzamadhyazAlA. pramANAdardhamAnenopetAM vA tadardhamAnenopetAM vA stambhacatuSkAdilasitAmupazAlAkhyAM zAlAzca sthApayitvA tatra tatra pratibhAgaM dvAreNaikena lasitamathavA dvAradvayopetaM dvAracatuSkopetaM vA tAdRzazAlAnAM saMmelanasthalaM sapArzvabhittikalpanaM vA kRtvA madhye madhye meghajalAtapAdipatanayogyacatvarayutaM khaNDaharmyazca pUrvoktavAstubhAgasthale yadi kalpitaM tatkalpanaM nRpAdimahApuruSavAsayogya prAsAdakalpananAmabhAgbhavatIti // kizcAtra prAsAdanirmANe tAdRzacatvarAdivArthalaM tu bhUpadaNDacatuSkAyatikaM dvAdazadaNDadairdhyavat ekAdipaJcadazadaNDAntapramANazca kalpayet / kizca tAdRzakalpanAnuguNamevoparitanadvitIyatRtIyAdi. bhaumasthApanaracanAyutabca sthApayet / kiJcAtra prAsAdakalpane IzAnAdicaturdikoNeSu madhyanirmANasahitaM vA pRthagvA kSudrazAlAcatuSkaM kAryam / kimartham ? tatraiva khalu AgantukasuhRdAdi. vicAraNAsthalaM vastrabhUSaNAdinikSepaNasthAnaM, kandukAdikrIDA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 sAmagrIsthApanasthalamityAdi bahuvidhasamayeSu upakAraka sthala. manekAsanasthalabhAsuraJca kAryamiti bhAvaH // kizcAyameva prAmAdaH kSudrakAyo vArthalahIno yadi sthApitastadA tAdRzopazAlAkoNazAlAlindazAlAdisakalanirmANabhAgAnAmapi pUrvoktazailyA bhUpadaNDadvAdazakapramANasahitatvaM jJeyama / / ayaM khaNDaharmyavihInaH kSudraprAsAda iti yAvata / evaM kSudraprAsAdakaraNe prAsAdAntargataM pratigRhakalpanaM dvAropadvArayutaM bhittizAlAnekavAtAyanAdi sahitaM vAtAdiprasaraNayogyaM prISmavarSAdiSu sarveSvapi samayeSu tadantarvAsinAM sukhadAyivividhakalpanaracanopetaM yuktyA zilpI kalpayedityarthaH / kizca prathamoditamahAprAsAdakalpaneSu zAlASoDazakaM janmAdhiSThAnamopAnadRDhadvArAdibhUpitaM bhadrakalpanayutaM vA tadrahitaM vA sarvatra mukhIkaraNakalpanopetaM racayedi tyarthaH / kalpanAkramapratipAdanaM sUkSmadRSTyA jJeyamiti samaSTivAcakAoM bodhyH|| kiJca paripATyA'tra pratipAditabhavanaharmyaprAsAdAkhyottamakalpaneSu mukhIkaraNazAlAsthApanAlindakalpanAdhiSThAnasopAnAdiracanAkramalamaNavAkyavizadArthastu tatra tatra sthalAntare zilpakalAdIpikAdigranthAntareSu ca draSTavya iti / iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM bhavanAdilakSaNanirUpaNaM nAma caturdazo'dhyAyaH //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha pUrvabhavanalaaNanirUpaNaM nAma paJcadazo'dhyAyaH // prAsAdAnAJca harmyANAM zAlAnAJca kvacitsthale / puraHprakalpanaM pUrvabhavanaM parikIrtitam // 1 // maSTapAkRti vA sthApyaM zAlAkAramathApi vA / nAnAsanasamopetaM darpaNAdisamujjvalam || 2 || saMyuktaM vA viyuktaM vA bahucitrasamanvitam / // paJcadazo'dhyAyaH // atha pUrvabhavanalakSaNakathanAtmakaM paJcadazAdhyAyamArabhateprAsAdAnAmiti / pUrvapratipAditAnAM bhavanAnAM hayINAM prAsAdAnAM zAlAdInAM vA purobhAge zobhArthaM zibikAdivAhanAde rArohAvarohaNAdyarthaM ca kalpitaH kalpanAvizeSaH pUrvabhavananAmabhAgbhavatIti prasiddhiH / tAdRzapUrvabhavanakalpanaM maNTapAkAravadvA, zAlAkArabadvA bhUpAdiyajamAnecchayA nAnAsanama karatoraNavitAnadIpastambhAdyalaGkRtaM bahucitrayuktaM pradhAnabhavana prAthamikamukhadvArasaMmilitaM vA tasya dvArasya kiJciddUre purobhAge vA vAstubhUmisthalAnuguNaM sthApanIyamiti sthalanirdezakramaH || MENG kizca maNTapAkArametAdRzapUrvabhavanaM kacitsthale durgagopurapurobhAge mahAmaSTapapurobhAge devAlayagopura purassthale cAnyava
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 puSTidaM yAmyabhAgdvAraM prAgudagbhAgjayapradam // 3 // pazcimaM dhanadhAnyAdivardhakaM pUrvavaktrakam / medhApradaJca kathitaM zAstrajJairmunipuGgavaiH // 4 // kSudrAdhiSThAnasaMyuktaM sopAnAlisamanvitam / kalpanAnuguNaM nirmApaNIyamiti granthAntare dRzyate vacanama / tatkalpanazailImAnAdikantu tatraiva jJeyamiti prakRtamanu sarAmaH // tasmAttatra tatra yathAsaukayaM prApteSu vAstusthaleSu nirmANAdau viracite'pyamuM pUrvabhavanAkhya kalpanAvizeSaM zAstroktamAnopetaM dakSiNAmukhabhAjaM kRtvA tadidaM . kalpanaM nirmitazeta tadA tadvAstuvAstavyAnAM zarIrapuSTayAdikaM vardhata iti zAstrAnugraho bodhyaH // prAGmukhamudaGmukhazca tatratyaM dvAraM vijayapradama , pazcimamukhaM dhanadhAnyAdivardhakamiti ca dvArakalpanaphalaniyamaH / kiJca vAstubhUmisthaM sarvamapi dvAraM yadi prAcIdiGmukhaM kRtaM tadA ca tadvAstavyAnAM medhAsukhAdivardhakamiti ca zAstravizvAsaparayamiti bhAvaH / tasmAcchilpazAstrajJaiH sthapatyAdibhirnirdiSTasthale dvArasthApanAdi pUrvaka pUrvabhavanakalpanamidaM kAryamityupadezaH // 4 // ata etAdRzapUrvabhavanakalpanantu sAdhAraNaikadaNDapramANonnatyabhAjA kSudrAdhiSThAnena yutaM paJcaSasopAnAdibhAsuraM sthApanIyama /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 dizAtraye dvayaM proktaM madhye stambhacatuSkakam / pArzvayorvedapAdazca purato yugmapAdakam // 13 // purato nAgapAdana pazcAtpAdadvayaM tathA / savyApasavyayorvedapAdaM maNDalanAmakam // 14 // purato nAmapAdazca zilpibhiH sthApyamIritam / anulomAditaH sthApyaM dikstambhabhavana viduH // 15 // itthaM stambhASTakasthApanakramamabhidhAyAdhunA pUrvabhavane stambhadazakasthApanakramaM vyanakti-dizAtraya iti / pUrvapratipAdite pUrvabhavanapurAsthale stambhacatumkaM sthApayitvA tadvahiH prAcyA vA pratIcyAM vA dizi stambhasthApanakramamapahAyAvaziSTe dizAtrayasthale'pi samamAnabhUmisthau dvau dvau sambhau sthApayet ityAdyaH pakSaH // dvitIyatRtIyaprakArau tu savyabhAge stambhacatuSkamapasavyabhAge ca stambhacatuSkaM sthApayitvA tatpurobhAge ca stambhavayaM sthApanIyam / atrApyanulomapratilomarItyA prakArAntarasthApanazca saMbhavatIti kramArtho jnyeyH|| evaM caturthapaJcamaprakArau vayo / yathA purobhAge paGktidvayarItyA stambhASTakaM kramazaH sthApayitvA, pazcAdbhAge mukhyanirmANAkhyamadhyanirmANadvArasamIpe stambhadvayaM sthApanIyam / atrApi sthalabaiparItyAtprakArAntarasthApanaJca jJeyamiti caturtha
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 paJcamasthApanakramaH / kiJca maNDalAkArapramANena, koNabhAgapramANena cApAkAreNa ca stambhadazakakalpane kalpite SaSThasaptamASTamAdiprakArA bhavantIti kramArthaH / etatsarvamapyatratyoddhAra maNDalanirIkSaNena sulabhavedyamiti kramaH // pUrvabhavane stambhadazakasthApanakramadyotakoddhAro yathA - 1. 4. pUrvabhavane anulomena stambhadazakasthApanakramaH // 0 0
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 1. B. pUrvabhavane pratilomena stambhadazakasthApanakramaH / /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pUrvabhavane prakArAntareNa stambhadazakasthApanakramaH // 0 O 264 O D 0 0 0 o
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. pUrvabhavane prakArAntareNa stambhadazakasthApanakramaH // O 265 S. $. 34 O O 0
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 4. pUrvamayane prakArAntareNa stmbhdshksthaapnkrmH||
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 5. pUrvabhavane prakArAntareNa stambhadazakasthApanakramaH // 0 o 0 O 0
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 6. pUrva bhavane prakArAntareNa stambhadazakasthApanakramaH / /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva bhavane prakArAntareNa stambhada rAkasthApanakramaH // O 0 0 0 269 0 O 0 O
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. pUrvabhavane cApAkAreNa stambhadazakasthApanakramaH // 0 0
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 pUrvapazcimayorbhAgapAdaM pArthe dvayantathA / athavA pakSayoraSTa prAcyAM vedapadantu vA // 16 // madhye vedapadaM pUrvapratyagbhAge diganikam / anulomena yuktyA ca vividhasthAnabhAkpadam // 17 // atha pUrvabhavanAdimeSu nirmANeSu sthApanIyastambhadvAdazakakalpanaracanAkramamAha - pUrvapazcimayoriti / savyApasavyayorbhAgayo: paktidvayarItyA stammASTakaM samamAnaM sthApayitvobhayorapi pakSayostadvAhye stambhadvayaM sthApanIyamityAdyaH prakAraH / / dvitIyaprakArastu-pUrvoktarItyA savyApasavyayoH stambhASTakaM sthApayitvA madhyanirmANadvArasamIpasthaM stambhacatuSTayaM sthApayediti vakramaH / ayameva prakAraH prAtilomyena kalpitazceta tRtIyaH prakArasaMbhavati / caturthaprakArastu madhyanirmANadvArasamIpe paktidvayarItyA stambhacatuSkaM tatpuratazca tayaiva rItyA stambhacatukam / eteSAM stambhAnAmaSTAnAM madhye caturazramAnaM stambhacatuSkaM sthApanIyamiti tatkramo bodhyaH // kina 'anulomena yuktyA ca vividhasthAnamAkpadam' iti zAstrakAreNa vizvakarmaNopadezaH kRtH| tasmAtpaJcamAdidvAdazaprakArA asmAbhiratra pradaryante / kica lakSaNamidaM tAvatsarveSvapi bhavanAdisthaleSu saMyojanIyamiti bhAvaH //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 dvAdazastambhasaMyuktaM bhavanaM jJeyamIritam tatra pacamaprakAro yathA - samamAnaM caturazraM stambhacatuSkaM sthApayitvA teSAJcatasRSvapi dikSu stambhau dvau dvau sthApanIyAviti // SaSThaH prakAro yathA yathA - dikkoNeSu caturSu viSamarahitaM dRSTyAderdvidvisaMkhyAkArakaM stambhatrayasthApanaM kAryamiti tatkramaH / tathA cAhatya tatra dvAdazastambha saMkhyA bhavediti bhAvaH // saptamaH prakAze yathA - madhyanirmANadvArasamIpe paGktirItyA stambhacatuSkaM sthApayitvA tatpurataH stambhadvayaM punarapi tatpurataH paktirItyA stambhacatuSkaM tatpuratazca stambhadvayaM karaNIyamiti // aSTamaH prakAro yathA-- koNAkAreNa mAnena pakSayorubhayorapi stambhASTakaM nirmAya dvArasamIpe stambhacatuSkasthApanamiti / asya prAtilomyena kalpane navamaH prakAraH spaSTa eva / dazamaH prakArastu cApAkAreNa mAnena pakSayorubhayorapi stambhASTakasthApanaM tatpurataH stambhacatuSkakalanamiti ca tadvivekaH // ekAdazaH prakArastu pUrvoktadvArasamIpe paktitidvayena stambhASTakaM tatpuratazcaturazramAnaM catuHstambhakalpanamiti bhAvaH / sarvatra paGaktirItistAvadapasavyabhAgasthAne savyabhAgasthAne ca kramazaH kalpitarekhAkSarAdivat stambhasthApanakrama iti AntarAlikI zilpavyavasthA ||
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM dvAdazaprakArastu pakSayorubhayorapi stammASTakasthApana tanmadhye caturabhaM stambhacatuSkasthApanamiti ca / eteSAM kramastu atratyoddhAreNa sphuTaH / kiJca prAyazo'yameva stambhasthApanaprakAra: sarveSvapi nirmANeSu guMbhanAIH,na prakArAntaramiti zAstrakArasyAzayaH / anyathA prakArAntareNa sambhasthApane sthalAntaralakSaNe'tivyAptayAdidoSaprasaktizzobhArAhityazca bhavedityAzayA kAryasaizzilpibhiravadhArya ityAcAryAH // pUrvabhavane dvAdazastambhasthApanakramadyotakoddhAro yathA 1. pUrvabhavane stambhadvAdazakasthApanakramaH // B.S. 53
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pUrvabhavane prakArAntareNa dvAdazastaMbhasthApanakramaH // * 274 u O 0
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. pUrvabhavane prakArAntareNa dvAdazastambhasthApanakramaH // 0 275 0 D 0 0 0 0 o 7
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. pUrva bhavane prakArAntareNa dvAdazastambhasthApanakramaH // 0 0 0 0 0 206 0 O 0 0 0 0
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 5. pUrvabhavane prakArAntareNa dvAdazastambhasthApanakramaH // 0 a 0
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. pUrvabhavane prakArAntareNa dvAdazastambhasthApanakramaH // 0 0 0 894 0 0 0 0 0 0
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. pUrva bhavane prakArAntareNa dvAdazastambhasthApanakramaH // 0 201 0 0 0 0 0
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 8. pUrvabhavane prakArAntareNa stambhadvAdazakasthApanakramaH // O Q 0
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. pUrvabhavane prakArAntareNa stNbhdvaadshksthaapnkrmH|| B.s. 36
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. pUrvabhavane cApAkAreNa staMbhadvAdazakasthApanakramaH // 0 () 0 0 0 0 282 D 0 0 0
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 11. pUrvamavane prakArAntareNa stNbhdvaadshksthaapnkrmH||
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. pUrva bhavane prakArAntareNa dvAdazastaMbhasthApanakramaH // 0 0 284 0 p 0 0 0 0
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 samamAnakriyA saiva madhye vaizAlyabhAktathA / pakSayorvedapAdaizva yuktaM madhye'STapAdakam // 18 // caturdikSu stambhayugmamAvAre ca catuHpadam / atha pUrvabhavanAdikalpaneSu SoDazastambhasthApanakramaM vyanaktisamamAnakriyeti / pUrvokte tAvatpUrvabhavane aSTavidhayA zailyA SoDaza stambhAH sthaapyaaH| eSaiva zailI nayanAnandakarI matA, na prakArAntarANIti bhAvaH / tatrAdyaH prakAro yathA - pUrvokamadhyanirmANa mukhyadvArasamIpe catura vA Ayate vA kalpane samamAne samamAnastambhapaGkticatuSke kalpite AyA zailIti bhAvaH // dvitIyaH prakAro yathA saiva kalpanA itarastambhamAnApekSayA madhyamAGgaNastaMbhAnAgatitraipulyaM kRtvA sthApitA yadi dvitIyA zailI matA // pakSayorubhayorapi samamAnaM tRtIyaH prakAro yathA staMbhASTakaM sthApayitvA tadvAhyadvaye ca caturazraM stambhacatuSkaM sthApyamiti tacchailI || caturthaH prakAze yathA prathamAvaraNarItyA caturazraM staMbhacatuSkaM tadvadeva dvitIyAvaraNe stambhacatuSkaca sthApayitvA pUrvAdiSu catasRSvapi dikSu yamalau stambhau kalpanIyAviti tadIyakramaH || --
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 koNAkAravazAtsarvapAdASoDaza kIrtitAH // 19 // yugmadvayazcaturdikSu patidvayaSaDavrikam / purato vedapAdazca tatra vyatyastamAnakam // 20 // ityevaM SoDazastambhabhavanaM parikIrtitam / paJcamaprakAre kalpane IzAnAdikoNabhAgeSu catulapi pAdAnAcatuSkamupaghnastaMbhazailyA kalpanIyamiti // evamainyAdicaturdigbhAgeSu tatra tatra catuHstambhayutakarUpanacatuSkaM sthApayitvA madhye mahAGgaNasahite kalpane kRte tadA SaSThaH prakAro vyakta iti // saptamaprakAre kalpane tu SaTstambhopetaM paktidvayaM nirmApayitvA pUrvabhAge vA pazcAdbhAge vA stambhacatuSkama !! antyokte'STamaprakAre kalpane mukhyadvArasamIpe stambhadvayaM tatpurataH stambhacatuSkaM sthApayitvA tatpurataH punarapi stambhadvayaM tatpurataH sambhacatuSkaM ca nirmAya punarapi pUrvabhAge samamAnaM vA vaizAlyopetaM vA stambhacatuSkaM sthApanIyamityAdikaH kramaH uddhAradarzanena yuktyA jJeya iti bhAvaH / / itthaM pratipAditena prabandhenaitAdRzalakSaNAnvite pUrvabhavane khambhAnAM SoDazAvadhikameva pramANamuktaM; nAta: paramiti zilpavidAM samayaH / stambhaSoDazakAdhikye tattu kalpanaM maNTapalakSaNa
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 sarvatra madhyayuktaM tadyakSezAdhipaM viduH // 21 // na kAryA viSama saMkhyA zilpakArya vicakSaNaiH / baditi zilpinaH / ayAparo bhedo jJeyaH / maNTapalakSaNAni stambhAnAM vartulatvacaturazratyAdilakSaNAni ca prakaraNAntare dRzyAni // kiJcAtra pUrvabhavana kalpane ekatripaJcasaptanavAdiviSamasaMkhyA staMbheSu sarvathA na kAryA / parantUddhAramaNDale'tra pratipAditarItyA sUtrarItyA nirIkSaNe stambhAnAM yugma saMkhyAtvameva / idaca yugma saMkhyAtvalakSaNaM sarveSvapi devAlaya kalpaneSu mAnuSAlaya kalpaneSu ca saMyojanIyamiti paramajJAninAM munipuGgavAnAmupadezaH zreyase bodhyaH / kicaivaMprakAreNa kalpite'tra pUrvabhavane pUrvoktastambhAnAM madhye samucite sthale vedyAkhyaM sthalavizeSaM racayedityupadezaH // kecittu nAma vedI sthApyA / kuta: ? pUrvoktarItyA zibikAdivAhanArohaNAdi saukarya bhaGgavattvAditi / paraM tu masRNimabhUtale rekhAkArAM bediM racayediti / ayantu pakSaH kAcitka iti vayaM mervAdibhavanottameSu bhUpAlAdimahApuruSavAsayogyeSu prAsAdAdiSu purobhAge kalpitAnAM pUrvabhavanAnAM madhye samucite sthale iSTikAsudhAdArukhaNDAdibhirvedyeva kalpanIyA / saiva tatsaukaryAdisaMpAdiketi brUmaH //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dazahastAdimAnena tuGgocchrAyeNa saMyutam // 22 // zuddhaM vA mizritaM vApi mAnasUtrapramANavit / nAnAkopetaM nAnAtoraNamaNDitam kalpayenmatimAnpUrvabhavanaM mAnave sthale || 23 || iti vizvakarmaNI vizvakarmavAstuzAstre pUrvabhavanalakSaNanirUpaNaM nAma // paJcadazo'dhyAyaH // kiJcaitAdRzapUrvabhavanaM pAJcAlAdizailyA ekayA yutaM vA zailyantareNa mizritaM vA yathAbhiruci sthApayediti bhAvaH / kiJcAsminpUrva bhavane mAnasUtrAdipramANavicchilnakAryataH sthapatyAdirdazahastottuGgAdistambhakramaM pUrvoktarItyA sakSudrAdhiSThAnasopAnaM sthApayitvA nAnAvidhakalAkhyacitra vizeSaracanAvizeSabhAsuraM toraNAdimanoharaM prakalpayediti pUrvabhavanalakSaNaM saNa pratipAditam / kizcedaM pUrvabhavanaM mAnavasadaneSveva sthApyam | na tu devAlayeSviti ca kramo jJeyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM pUrvabhavanalakSaNakathanaM nAma paJcadazo'dhyAyaH //
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pUrvabhavane SoDazastaMbhasthApanakramaH // 0 0 O 0 8. s. 37 0 0 0 289 0 O 0 0 0 0 0 0 0 0 :
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pUrva bhavane prAkArAntareNa SoDazastambhasthApanakramaH // 0 0 0 390 0 0 O O
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 3. pUrvabhavane prAkArAntareNa poddshstmbhsthaapnkrmH|| 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 4. pUrvabhavane prakarAntareNa ssoddshstmbhsthaapnkrmH||
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 5. pUrvabhavane prakArAntareNa poddshstmbhsthaapnkrmH|| 0 0
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 6. pUrvabhavane prakArAntareNa ssoddshstmbhsthaapnkrmH|| ___ . * * *
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. pUrvabhavane prakArAntareNa SoDazastambhasthApanakramaH // O O 0 0 395 O O 0 0 0 O 0 0
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. pUrvabhavane prakArAntareNa SoDazastambhasthApanakramaH // 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArvabhaumAdibhrapAnAM guNinAM nayacakSuSAm / AsthAnikaM dvidhA proktaM nyAyazAlAsabhAkramAt || nyAyazAlAsthAnikantu pratyakSaM rAjapUjitam / dharmasthApanakAryeSu sAkSIbhUtamahezvarA // 2 // sabhA vratadinAsthAnaM mahiSyAdibhiracitA / prAsAde bhavane harmye parivArAvRtAGgage || 3 || // poDazo'dhyAyaH // atha nyAyazAlAlacaNakathanAtmakaM SoDazAdhyAyamupakramatesArvabhaumAdibhUpAnAmiti / pakSapAtarahityakAmakrodhAdirAhityayathocitadaNDadayAlutvAdisadguNazAlinAM bahuvidhanyAyazAstrajJAnAM sArvabhaumAnAM satkSatriyavaMzyAnAM bhUpAlAnAM ca nivezasthalantu nyAyazAlA sabhAbhedena dvividhamuktaM purANeSu zilpaH / asya vizadArthastu pratyahaM bhUpAlAdibhirjagatAM zreyase vanditaM sthalaM nyAyazAlAbhidhaM bhavati / sabhA tu mahiSIpurohitakulagurusametasya bhUpAlasya janmanakSatrAdiva santotsava dinAdi samayeSu vividhedhvanuSTheyAneka vratakaraNocitaM sthalaM sabhAbhidhAnamiti kramArtho bodhyaH // atha nyAyazAlAlakSaNanirUpaNaM nAma SoDazo'dhyAyaH // - S. 8. 38
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 zuddhAM vedI pIThikAM vA samAsAdya mahIpatiH / niyamya ca manaH zreyovardhanaM vratacAraNam // 4 // nyAyazAlA tu kathitA sarvadevamayI shubhaa| sarvazaktimayI sarvaprANinAM kSemavardhinI // 5 // guNADhyena sthiradhiyA bhUbhI nayacakSuSA / sA sevyA lokarakSArtha sahAmAtyapurohitaiH // 6 // kiJca zuddhavedyA sametaM, pIThikAsametaM vA tacca vratasthalaM prAsAdasyAntargRheSu vA bhavanasyAntargRheSu, athavA, harmyasyAntagRheSu kuladevatAlayasamIpasthaleSu vA vratocitasAmagrIsthApana. sthalatadviniyoktasthaladAnapAtrAhUtazrotriyAsanasthAnAdiyutaM kalpyamityarthaH // kizca tAdRksabhAnAni vratasthale niyamavadbhirmahIpAlAdimilokasya svAtmanazzreyase ca paJcandriyaniyamanapurassaraM vividhavratAcaraNaM zAstranirdiSTa kAle kAryamityAdilakSaNantu brataratnAkarAdiprantheSu vistarazaH pratipAditaM tatra draSTavyamiti bhAvaH / / dvitIyasya nyAyazAlAkhyakalpanavizeSasya sarvadevamayatvaM, sarvazaktimayatvaM, sarvajIvavargakSemakaratvaJcopapAditama / kiJca tAdRzanyAyazAlAkhyottamakarUpane sthApitaM sihAsanantu dayAdi. guNazAlibhiracaJcaladhIbhiH sarakSatriyakulajAtairamAtyapurohita
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 tasmAtsarvaprayatnena tAM kuryAllakSaNAnvitAm / samasthalAM sAvayavAM sadevAM zilpakalpanaiH // 7 // dezyA pauroti sA nyAyasamA tu dvividhA mtaa| janmAdhiSThAnasaMyuktAM caturdigdvArabhUSitAm // 8 // nayavAdyAsanopetAM sAmantAsanasaMyutAm / sahita yavidbhirbhUbhujAdibhireva jagatAM zreyase samAkramaNIyam / ta eva bhUpAlAstAdRzasihmAsanArohaNAyAhA' bhavantIti krmH|| ___ tasmAttAntu nyAyazAlA samasthalAM sAGgAmaSTadikpAlAdipratikRtimajulAM zilpI yathAmAnaM kalpayedityupadezaH / sA ca nyAyazAlA dezyA paureti dvividhA bhavati / deze bhavA dezyA / rAjadhAnyAdipureSu kalpyA pauretyarthaH // tatrAthAyA nyAyazAlAyA lakSaNamAha-janmAdhiSThAnamiti / jagatIpaTTapadmadalakampavAjanAdiracanAsaMyutanirmitiruttuGgakalpanA adhiSThAnamityucyate / tallakSaNamapre vedyam / purobhAge gamanAgamanayogyena pazcAdidazAvadhikasopAnasaMyutenAdhiSThAnakalpanena sahitAM tAM nyAyazAlA sthApayet // kizca pUrvAdiSu catasRSvapi dikSu caturikalpanasametAM nayavAdinAM nivezArhAsanairyuktAM samuciteSu samayeSvAgamanazIlAnAM sAmantabhUpAlAdInAmAsanopetAzca kalpayedityarthaH /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAlAkArAM sabhAkArAM vartulAM caturazrakAm // 9 // bhUpAlasyecchayA vApi rAjakAryAnukUlataH / kozAgArayutAM dezyAM kalpayeca sadevatAm // 10 // cakravarteH paTTabhAjI yuvarAjasya bhUbhujaH / / narendrasya kSatriyasya mahArAjasya bhUpateH // 11 // sAmantasya mahIneturAsanena samujjvalAm / paurAM tu nyAya zAlAkhyAM mAnasUtreNa kalpavit // vibhajya sthAnabhedAdInsthApaye llakSaNAnvitAm / kizcaitAdRzIM tattaddezeSu kalpanIyAM dezyAM nyAyazAlA zAlAkAranirmitibhA vA sabhAkAranirmitibhAjaM vA bhUpAlAdivAJchAnuguNaM tattadrAjakAryavicArAhopazAlAsahita dezIyakozAgAranirmANayuktA va kalpayedityarthaH / / tatra ca vartulAnAratva caturazratvAdikalpanAbhedazca yajamAnAdhIna iti bhAvaH / nAtra matAntaramAviSkriyate // 10 // athAntyAyAH paurAyA nyAyazAlAyA labhaNamAha - cakravarterityAdinA / cakravartItyaparanAmadhAriNe sArvabhaumAya, paTTadharAya, yuvarAjAya, narendrAkhya kSatriyAya, mahArAjAya, mANDali. kAya, sAmanta bhUpAlAya ca tAdRzI paurAM nyAyazAlAM yathAkrama sthApayediti tacchAlAnivezanAI kSatriyajAtibhedaH kathitaH /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 madhyazAlApramAgantu bhAnudaNDakamIritam // 13 // tadarthaM vA tadarthaM vA pUrvazAlApramANakam / upazAlA bhadrakAkhyairanvitaM ca samantataH // 14 // kiJca sArvabhaumAdisAmanta supAtradhikaM paramparayA kizcitkinidadhinetRtvavirudvAdityAdilakSaNabhede'pi sveSu streSu dezeSu teSAM * rAjJAmetadazalakSaNAnvitAM mukhyAM nyAyazAlAM kalpayediti zAstra - kAreNAtra pratipAditam / kiJca tatrApi sArvabhaumasya nyAyazAlAyAM tu zAlAntarabhedadyotakara sazikharavimAnAdikicidvicchittivizeSasahitaH kalpanAdiH kArya iti / na tu kalpanazailyAdiSvityAzaya AviSkRto bodhyaH | paTTadharayuvarAjAdibhUpAlAnAM kina nyAyazAlAyAntu vimAnaracanAdi na kAryamiti ca niSedhastatkramadyotaka iti samayaH / nAtrApi matAntaraM vyAkhyAyate / kutaH ? granthavistarabhayAta arthinAM hitAya ca / tasmAtsarvatra tAdRzanyAyazAlAyArasamantata upazAlAM bhadrazAlAca yathAsthalavibhavaM sthApayitvA madhyabhAge madhyazAlAkhye bhUpadaNDadvAdazakavaizAlyayutaM tadanukUlAyAmAdiyutaJca nirmANaM mukhIkaraNAdimaJjulaM nirmApayitvA tatpurobhAge pUrvazAlAkhyaM nirmANazca tadardhapramANopetaM, tadarbhapramANopetaM vA sthApayediti kramaH // 14 // "
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zAlAkArAM sabhAkArAM maNTapAkRtimeva vA / caturazrAM vartulAM vA tritalAdivirAjitAm / / 15 // mahAdhiSThAnasaMyuktAM triMzatsopAnavedikAm / devAsanasamopetastambhakUTavirAjitAm // 16 // kiJca vartulavAstubhUmau, athavA''yAmavAstubhUmau caturazravAstubhamau vA kalpyamAnAyA etAdRzapauranyAyazAlAyAH nirmitizailI tu uttaratra pratipAdayiSyamANaprakAreNa zAlAkArala kSaNAnvitastambhAdisahitA vA sabhAlakSaNAnvitA vA maNTa pAkRtisahitA vA sthaapyaa| tatra ca sAmantAdibhUpAlanyAyazAlAyAM sopAnadazakasahitakSudrAdhiSThAnakalpanaM sthApyama / sArvabhaumanyAyazAlAyAntu triMzatsopAnasahitamahAdhiSThAnakalpanaM tatratyastambhAnAmAdhArapIThAparaparyAyaprastAropapIThakalpanaM bhaumAnAM trayANAM tadupari cUlIharmyasthAne dhvajapaTalasitavimAnaracanAzca kalpayedityupadezaH / / kizca sarvatra bhUpAlanivezanAI sthale devAsanAkhyadivyavedikAkalpanamatituGgaM kAryamityAzayaH / kizca tasyAmeva vedikApAM bhUpasihmAsanaM sthApyamiti saMpradAyaH / tAdRzavedikAyAH purobhAge kramazaH pArzvayorubhayorapi bahuvidhAnyAsanAni sthApyAni / kimarthama ? rAjyakAryanirvahaNahetave, samuciteSu samayeSu AgantukazIlAnAM sAmantaparivrAjakanaiSThikayogipramukhAnAmanyeSAM mahA.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 vimAnaracanopetAM kuryAcchilpavizAradaH // 17 // IzAnAdicatuSkoNeSvaSTapAda mamanvitam / pakSadvaye SoDazakaM catvAriMzatsahASTakam // 18 // puruSANAM taTasthAnAmamAtya seneza sabhA sadAdInAJca nivezAyeti bhatiH / 'zuddhaM vA mizritaM vApi ' iti pUrvabhavanalakSaNamatrApi saMyojanIyamityAntarAliko dhvaniH || tathA cemAM bhUpAlanyAyazAlAM pAvAlyAdizailISu ekayA svadezazailyA yutAM vA zailyantareNa saMyutAM vA kalpayedityAdyaH pakSaH / uttamaH pakSastu yasmin yasmindeze yo yo mahIpAlo virAjate taddezIyAmeva zailI atra nyAyasabhAyAmavazyaM sthApayedvitIdameva hRdayaM, satAM ca sammatamiti / zilpakalAdI pikAdipranthAntareSu bhavanAdinirmANa prakaraNe lakSaNAntarAdikaM dRzyamiti // sAmAnya itthaMprakAreNa bhUpAlanyAyazAlA nirmANakramaM lakSaNAnvitamabhidhAyAdhunA mukhyena prakAratrayeNa sthApyamityAdi vyanakti - IzAnAdIti / caturazravAstubhUmAvIzAnabhAge stambhASTaka mAyabhAge stambhASTakamityAdikrameNa caturdi koNeSu kramazo dvAtriMzatstambhapaGktiM sthApayitvA teSAM madhye samasUtrapramANaM pakSayorubhayorapi militvA stambhaSoDazake va sthApite nyAyazAlAkalpanAvizeSe pUrvamukhaM pradhAnadvAraM kalpanIyamityuttamaH pakSaH /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 catuHpaGktau poDazakaM paTapAdaM madhyamAGgaNam / aGgaNadvayayuktaM vA purovya tyAmabhAgapi / / 19 / / dvAtriMzatpAdayuktaM vA maNDalAkAra mAktathA / caturdizatpadopetamevaM trividhakalpanam / / 20 / / Avantu caturAkhyaM dvitIyaM dIvAstukam / tRtIyaM maNDalaM proktaM tritalena samanvitam / / 21 / / pUrva bhadrasamAyuktaM mukhatoraNamaNDitam / pUrvAsyamuttarAsyazca vAruNAsyaM kramAdidam / iyanvaTacatvAriMzastambhagunA prAthamikI jyAyamAlAna bhAvaH / / dvitIyakalpanAkramA yathA - dIrghavAstubhUmI pUrvatarItyA caturpu patikramapu pratyeka stambhacatuSkaM sthApayityA madhye paT stambhayunamaGgaNa dvayaM ca sthApayitvA, dRtIyaca turthapa vaktyAmadhya staMbhaya pUrvabhAge mopanamamIpe stambhahaye ca nirmita tasyAH nyAyazAlAyAH mukhya dvAra mularAnane kalpavedini nakamA jJeyaH / / tRtIyakalpa nAphamA yathA- maNDalAkAravAstubhUmA madhyabhAga vAruNadigukhaM dvArasthalaM sthAyitvA savyabhAge staMbhapoDazakaM apasavyabhAge stambhapoDazakaJca kalpayitvA madhye mahAGgaNe stambhASTakayunamAvaraNalasitaM savedi racaryAdati kalpanAkramaH / /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.05 kArayecchilpakarmajJaH. evamatra nyAyazAlAyAH kathitA trividhA kalpanA / tathApi sarvatra bhaumatrayasahitamuparibhAgaM pUrva bhadrAkhyaidvIrasamIpe stambhasamIpe ca kalpyamAnairAvarta padmadalakampabAjanAdikalpanairupetaM kRtvA tathA mityuparibhAge samantatastoraNAkhyaM sudhAnirmitalanAdicitraM caracayediti saMkSepato lakSaNaM pratipAditam / tasmAdasmAbhiratra zilpinAM hitAya sukhasphUrtaye likhitenAnenoddhAra maNDalenaitatrividhamapi nyAyazAlAkalpanaM sarvairapi sulabhavedyamityalaM vistareNa // kina bhittisthApanAGgaNakaraNa prastarakaraNavAtAyanasthApanAdiracanAntarANi tu zilpibhissvayamevohya sthApanIyAnIti // 8. s. 39 . budhaH / / 22 / /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nyAyazAlAkalpanoddhAra maNDalakramaH // 1. aSTAcatvAriMzat (48) stambhayutA prAcImukhA nyAyazAlA || // caturasravAstubhUmiH // 0 00000 00000 0 0 00000 306 00000 0 0 00000 0 0 0 0 eo O 0 0 0000 O 0 0
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 2. dvAtriMzat (32) stambhayutA udaGmukhanyAyazAlA dIrghAkAraSAstubhUmiH //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. caturviMzati (24) stambhayutA varuNadiGmugvA nyAyazAlA // maNDalAkAravAstubhUmiH // 0 0 0 ityuddhaarmnnddlkrmH||
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 atha silAsana lakSaNam // sihnAsanaM cakravarteH kSatriyANAM ca kIrtitam | bhadrAsanantu sAmanta bhUpAlAnAM nigadyate / / 23 // kUrmAsanaM naiSThikAnAM yatInAmapi yoginAm / vIrAsanaM sainyapaterbhUSyopari mahIbhujaH // 24 // mAnAsanamamAtyAnAM gurUNAM sudhiyAmapi / vijayAsanamIzasya yuvarAjasya kIrtitam / / 25 / / etAvatA prabandhena sArvabhaumAdibhUpAlAnAM nyAyazAlAlakSaNamupapAdya prasaktyA'tra sijhAsanalakSaNamapyAha - sihnAsanamityAdinA / sihnAkRtinA kalpanena dhAritamAsanaM siddhAsanamityarthaH / taca sihyAsanaM cakravarteH kSatriyANAM tatkulaprasUtAnAM mUpAlanadhurandharANAmevAkramaNasvAmyaM bhavati; na tvanyaiH kSatriyettara - kula jAtairbhUmipAlana niyuktairityarthaH // sAmantabhUpAlAnAM bhadrAsanametra sthApyam / naiSThikAnAM parivrAjakANAM niyamavatAca kUrmAsanamuktam / senApatervIrAsanaM sthApyam / tathaiva ripusenAvijayasamanantaraM saMprAptavijayalakSmIkasya bhUbhujA muhUrtakAlaM vIrAsanaM sthApayitvA birudAvalisvastipaThanAdi kArayediti bhAvaH / sacivAnAM kulagurUNAM tattacchAstreSu kalAsu vA saMprAptanaipuNyAnAM viduSA nAnAsanamuktam / vardhiSNoH
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 paryaGkAdInyAsanAni kathitAni sabhAsadAm / evaM saptavidhAnyAhurAsanAni manISiNaH / / 26 / / ekahastaM dvihastaM vA trihastamathavA kacit / yuvarAjasya vijayAsanaM zreyaskaramuktaM bhavati / kiJca rAjJassama tattannyAyavicAraNAdikAryasAkSibhUtAnAM sabhAsadAM kSudraparyaGkAkhyamAsanaM sthApyamityevaM saptavidhAnyAsanAni manISibhiruktAnIti bhAvaH // kimarthamatraiteSAmAsanAnAM bahuvidhAnAM lakSaNakathanamiti na zaGkanIyam / tatprayojanAdikaca sphuTameva / kathaM vA ? bhUpasamakSaM tAdRzanyAyazAlAM prati samayeSu samuciteSu dharmasthApanazAstrIyalakSaNanirmANAdinItisthApanavivaraNa prajArakSaNa rItyAdikathanArthaM dezIyatatva sthApanAdyarthaJca AgantukAnAM sAmanta naiSThika paribrAjakayatipramukhAnAM samucitamAsanaM dAtavyamiti nyAyAt iti bhAvaH // - evaM sakalAnAmAsanAnAmitareSAM lakSaNAni svayamevohya kalpyAnIti matvA teSu prasiddhasya sihmAsanasya lakSaNa mAtra maMtra vizadayati - ekahastamityAdinA / kina mAnasArAdigranthAntareSu arvAcIneSu asyaiva sijhAsanasya jAtibhedAdilakSaNAntarANi pratipAditAni tatraiva dRzyAni / nAtra granthavistarabhayAtprapacitAnIti matiH / /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 catuSkUTaM catunaitraM karapIThasamanvitam // 27 // tasyocchrAya pramANantu jJeyaM zilpavicakSaNaiH / tadardhAdhika mAnAdi paJcahastAvadhikriyam // 28 // prabhAyAH kalpanaM proktaM sazikhaM mukuTAnvitam / candraprabhaM vA ziviraM maNDalaM vA prabhAkalam / / 29 / / bhUpAlAnAmArohaNAyAsya kina kSatriya vaMzotpannAnAM sijhAsanasyAnnatyaM tu ekahastapramANamuna hastadvayapramANamatha vA triistamiti tattannirmitiyogyaM vividhaM mAnamuktaM bhavati / kina tasya sijhAsanasya pArzvayorubhayorapi karanikSepasthAnAkhyaM phalakAkhaNDaM kalpayet / kizca catuSkUTAkhyaprAntapaTTakalpanaM catunaivAkhyaM karaphalakAmukhe ratnasthApana zubhe kAle kramAdracayediti bhAva: // api cAsya siddhAsanasya pazcAdbhAge phalakAyA aunnatyantu tadarddhAdhikamAnena vA paJcadastamAnena vA mAnitaM kalpayedityarthaH / asya vizadArthastu - sijhAsane nivezanAI madhyaphalakAyA vedikAtalAta aunnatyaM tAvat dvihastapramANayuktaM kRtaM yadi, tadA tAdRzapazcAdbhAgaphalakAyAH trihastapramANaM kAryam / tatra ca maulibhAgasthAnopari vividhavicitrakalpanAni zobhArthaM kalpayedityarthaH / evameva pramANAntarANi tattanirmitiyogyAni svayamevo kalpyAnIti / kina tAdRzapazcAdbhAgaphalakAyAH UrdhvabhAge
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 kSudrAndhArikasaMyuktaM bambarAdivirAjitam / kauzeyAstIrNaphalakaM ratnapratyuptapaTTikam / / 30 // chatrAsanayutaM vApi chatrAkAramathApi vA / hemakiGkiNikAjAlaparimaNDitabAjanam // 31 // mAnavicchilpakAryajJaH kalpayetsaihmamAsanam / prabhAkArA vA candraprabhAkArA vA maNDalaprabhAkArA vA makuTAnvinA tanmadhyabhAge zikharAnvitA ca sthApyA / kiJca tatra mijhAmane Asanaphala kA yA adhobhAge upannaphaTakAbhUtAndhArikA catasRSvapi dikSu mavaMbaraphalakAdvayayutaM vA phalakAvayayunaM vA sthApyam / / kizca tatra tatrAdhAraphalakAyA AdhArabhUtakSudrastambhacatuSko bhAge'pi tAdRzama bhAyA upari ca maJjulAkArAM sauvarNamayIM rAjatAM vA tAdRzabambarAbAla kalpayedityarthaH / kiJvAtra sihmAsanAdhAraphalakAyAmAsanasthAne AsanAha kauzeyadukUlAdyAstaraNaracanAzca sthApayitvA caturvapi mukhapaTTeSu navaratnAvalIzca guMphayedityarthaH / / tathA racanAyAmapi zAstrIyakramo yathA - satyabhAge mukhapaTTikAmadhye mANikyapazcakamabhito gomedakavaiDUryavaapadmarAgAvaliM ca kramazaH sthApayitvA toraNAkAreNa madhyapaTTavalikena nAnAranapratyuptena sareNopetaM hemakiGkiNikAsahitavAjanAdizobhita
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadI vidhAnataH kAryA vegAlyAyAmadaNDakA / / 32 // suvarNamopAnaSaTakA hemapaTTavigajitA / navaratnaparItAGgA rAjatA vA hiraNmayI / / 33 / / catuSkarNamamAyuktA catyamaladevatA / ca raca yaditi gilparacanAvidaH / kiJca pravaktAyAM vADAgaphala kAyAM zrenaccha vadaNdumthApanayogyAmupaphalakAM mAyAko lAmathavA chavAkArAM mijhAmanaracanAM vA sthApayaditi / tavApi vaGgAGgakaliGgakomalapAzcAlamagadhazUramanakurukakayAdidezIyaracanAkramo bAdhyaH / / kizca tattatpramANAdizilparacanAkAvidazilpI lamaNAntarANi ca svayamevAhya etAhagala kSaNAnvitaM sAradAmanirmitamijhAmanaM prakalpya pUrvoktanyAyazAlAyAM nirmisthala kalpitA yAM devavadyAM sthApayaditi samayavidaH / / kizca tAdRzavedyAH kAni lakSaNAnItyavAha-vedIti / tAdRzI sihmAsanadhAriNI devavedI caturazrA mAdhAraNakadaNDapramANA pUrva bhAge vA caturpu vA bhAgeSu suvarNamayamopAnaSTa kamahitA hemapaTTadvayena vA hemapaTTatrayeNa vA mInapArzvabhAgA tana tava caturdikoNepu navaratnaliprAGgaNAkArA rajatamayyA vA hiraNmayyA madhyapaTTikayA yutA catuSkarNAkhyacinavizeSayutA vAsava jayantavaizravaNanAgabhujaGgezamukhAdiyamaladevapratikRtisahitA ca kAryetyupadezaH / / 8. 8. 39 A.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ kirITavedikAM cAme dakSiNe khaDgavedikAm // sthApayecchilpakAryajJo yuktyA mAnena kalpanam / / 34 / / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre nyAyazAlAlamaNasidAmanalamaNakathanaM nAma ghoDazo'dhyAyaH // kizcaitAdRzavadikAyAM sthApitamya sihmAsanasya vAmabhAge ki sthApanAIkSudravedI hiraNmayIM tathaiva dakSiNa bhAga rAjanAM vA gvadgasthApanAIkSudravedI ca tattala bhaNa mahitAM ca zilpI kalpayediti sAIpeNa sidmAsanatadIyavedIlakSaNAdIni pratipAditAnIni bhAvaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM nyAyazAlAlakSaNasihmAsanalakSaNakathanaM nAma SoDazo'dhyAyaH //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha pauradezyasabhAdikathanaM nAma sptdsho'dhyaayH|| nyAya vitparipatsthAnaM samA mukhyA pradhAnikA / daivI rAjJI mAnuSIti tatkramaH kathito budhaiH // 1 saptadazo'dhyAyaH itthaMprakAreNa poDazAdhyAya bhUpAlAnoM prAsAdeSu kalpyamAnanyAyazAlAyA: lakSaNaM pratipAdyAdhunA rAjadhAnyAM pureSu dezeSu ca sthApanIyavividhanyA yazAlAnAM lakSaNaM vizadIkaroti - nyAyavitpariSatsthAnamityAdinA / nyAyavidaH prAzivAkamahI. pAlAdibhiH samaM praznottaradAnapUrvakaM nyAyasthApanaparAyaNAH tattaddezIyaviSayavijJAnavantaH sUkSmadhiyo mahAjanAH, teSAM sthAna nyAyasthApanAdikAryAya saMmelanasthalaM yattasya sabheti sAdhAraNavyavahAro laukikaH / sA ca sAdhAraNasabhA mukhyasabhA pradhAnasabheti trividhA vibhaktA bhavati // ___ tala cAdyA devapradhAnA / madhyamA bhUmipAlapratikRtipradhAnA / antyA tu sAkSAdbhupAlapradhAneti AntarAliko'bhiprAyaH / asya vizadArthastu-tatra tatra prAmeSu sthApanIyAyAmAdyAyAM sAdhAraNasabhAyAmiSTadevatApratikRti sthApayitvA tavatyena nItijJena pakSapAtarAhityalasitadayAdiguNottareNa mahApuruSeNa prajAnAM 8.8. 40
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 aSTottarazatagrAmakAryazAlA sabhA matA / mukhyA sabhA tu sA proktA purASTottarakAryabhAk // 2 // sArvabhaumena vA yUnA bhUpAlaiH kSatravaMzajaiH / mAnyA pradhAnikA proktA siddhAsanasamanvitA // 3 // nyAyavicAraH kalanIya iti / tathaivAntyAyAM rAjadhAnyAdiSu uttamasthaleSu sthApanIyAyAM pradhAnasabhAyAM sArvabhaumAdikSatra bhUpAlavargasya sAkSAt sihmAsanaM prakalpya tadvArA prajArakSaNAdiH kArya iti tadIyaniyamArtho bodhyaH // ata evaiSA daivI sabhA, rAjJI sabhA, mAnupI sabheti lakSaNavyavahAra bhAgiti bhAvaH / ki tAsAM sabhAnAM tisRNAM tadIyakAryAdilakSaNAntaramapyAha- aSTottarazaveti / aSTottarazatagrAmavarganivAsinAM karamahaNata dvAJchA pUraNatamnyAyAdivicAraNakAryArthaM kalpanIyA nirmitissAdhAraNasabheti vyavahiyate / asyA eva grAmasabheti nAmAntaram / evamaSTottarazatanagaranivAsinAM krprnntdv|nychaapuurnntnnyaayaadicrcaakaaryaarthN kalpanIyaM kalpanaM mukhyA sabheti nAma bhajatIti lokaprasiddhiH / asyA eva paurasabheti nAmAntaraJca bodhyam // evameva rAjadhAnyAM mahAnagaryAmathavA bhUpAlavAsAIprAsAdAdisahitanagareSu vA kalpanIyA mahAzAlA rAjakIyapradhAnazAleti vyavahniyata ||
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmantairvA mANDalikaiH praznottaravidhAyinI / sacivAsanasaMyuktA taTasthAsanabhAktathA // 4 // mahAzAlAsamAyuktA sarvato'GgaNazAlinI / dazadaNDAdikaM mAnaM dvidvidaNDena yojitAm // 5 // vizaddaNDakamAnena saMyutAM kumbhabhAsurAm / zuddhAM vA mizritAM vApi kArayecchilpakovidaH // 6 // kiJcatAdRzapradhAnazAlAyAM sihmAsanaM sthApayitvA tatra sAkSAduttamakSatriyavaMzotpannaH bhUpAlaireva sthitiH kalpanIyA nAnyariti sihmAsanArohaNayogyajAtikramo manvAdismRtipramANasiddhaH / kiJca pUrvoktaSoDazAdhyAyapratipAditarItyA sArvabhaumasya vA bhUmipAlasya vA prAsAdeSu nyAyAdivicArasthale simAsanaM sthApyam / atra tu tAdRzabhUpaprAsAdAbahiHsthale nagaramadhye vA sthalAntare vA samucite pradhAnanyAyazAlAkhyAyAM mahAzAlAyAM simAsanasthApana tattaddezIyamANDalika mukhapuruSAdipariSatsaMmelanasthalasthApanAdivaikharyA pUrvasmAdrAjakAryavazAdetasya bhedaH spaSTa eveti matiH kizcaitasyAM rAjakIyapradhAnanyAyazAlAyAM bahudUradezavAsibhissAkaM tattatkAryaviSayakapraznottaravidhAnalekhanakathanAdikAryasamucitaM sthalaM sacivAditaTasthapuruSANAmAsanajAlaM viracayya
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 madhyazAlApramANantu tadadhaM vA tadardhakam / legvakAdhAmanopetAmupazAlA samantataH // 7 // dezyAM paugaM tathA zAlAM mANDa lIkAzca tatsthale / tannAyakAsanopetAM pariSadgaNavedikAm // 8 // mahAdhiSThAnasaMyuktAM pUrvAsyAM dvitalAdhikAm / catvAriMzatpadopetAM nyAyavedyA samanvitAm // 9 pazcAbhAge ca puratazcaraNASTakabhUSitAm / samantato legvakAdirAjakIya kAryakaravargANAmAmanasthAnaM mUlapatrAdisthApanastha lAni ca yathAsaukarya prakalpya dezIyasabhAtaHpUrvokta. paurasabhAto mANDalikasabhAna AgantukAnAM prAvidhAkAdInAmAsanAnvitaM samucitaM sthAnabhedaJca AntarAlikabhAge sthApaye. dityupadezArtha kramaH // kimcemA rAjakIya pradhAnanyAyazAlA pUrvadiGamukhadvAravatI dvitalAdipaJcabhaumAvadhikA citratalanirmitisametAM bhittiprAnteSu kSudrakalazAkhyasAdhakalazaracanAvalIbhAsurAM mahAdhiSThAnopari pratiSThAbhAjaM pAJcAlyAdimAsu kalpanazailIpvekayA zailyA bhAsurAmathavA dvArabhAgeSu vimAnaracanAyAM stambhasthApanamukhIkaraNAdikAryeSu dvivizailIlakSaNopetAM sayugmakavATadvAropadvArayutAM paryaGkAdyAsaneSu kambalAstaraNayutAM tatra tatra sopAnapArzvayoH yALIsimagajaturaga
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvizatpadopetAmuttagasyAM satoraNAm // 10 // vimAnaracanopetAmekAditalabhAmug2am / sthApayenmAnavicchilpI yuktyA mAnena marvataH // 11 // athavA viMzatipadaissaMyutAM madhya zAlakAm / catuHpadayutAM dikSu yugmapAdayugAnvitAm // 12 // vartulAM caturAM vA tAM prAcyAdigatAM nayet / sayAlikAnanAM pArzvadvAropadvArazobhinIm // 13 // ityAdi bahudhA cidvaizzobhitAM kalpaye dvadhaH // 14 // ini vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre pauradezyasabhAdikathanaM nAma sptdsho'dhyaayH|| mukhAdicitraracanopetAmantarbhAgeSu tatra tatra bhittyanteSu samucitasthaleSu citraracanAdibhAsurAM mundarAkRtiJca kalpayedityarthaH / / api cemAM pradhAnikAM zAlAM sihmAsanavedikopari sodhabhAge sazirovimAnalasitAM catvAriMzatstambhasahitAM ca sthApayitvA asyAzzAlAyA madhyamAGgaNe dazadaNDAdiviMzaddaNDAvadhikeSu pramANamAneSu bhUpadaNDadazakavaizAlyayutaM dvAdazadaNDavezAlyayutaM vA catudezadaNDavaizAlyAyAmAdisahitaM vetyAdiyugmakramakalpanAsahita
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 mukhIkaraNAdinA saMyutaM, sundaravitAnAdyalaGkArasahitaM ghAtAtapaprakAzAdipravezayogyamupavezanAIM sthalaM zilpI yuktyA kalpayedityupadezaH // api caivaM nirmitikaraNe pUrvoktasAdhAraNasabhAyAM viMzatistambhasthApanaM, mukhyasabhAyAM caturviMzatistambhasthApanamatra tu pradhAnanyAyazAlAyAM catvAriMzatstambhasthApanaM sarvatropazAlAdikeSu kalpaneSu tattatkAryocitamAnAdikaM kalpyatAmiti vacanazailI pratibhAti || arthAntara sphurati / kathaM vA imAmeva rAjakIyapradhAnazAlAM uttamapane pUrvoktarItyA catvAriMzatstambhasahitAM, madhyamapakSe caturviMzatistambhasthApanayutAM avamapakSe viMzatistambhopetAmiti tattatkAryatattatsthalAnukUlaM kalpayediti / kecidevaM kalpanamapi yujyata iti vadanti / etatsarvamabhi zilpazailIvidAmanabhipretamityeva vayam / tasmAtprathamakakSyoktameva pramANaM stambhaviSayakaM samAdisthAnatrayakalpaneSu saMyojanIyamiti zilpivargasyopadeza: // tasmAdava catvAriMzatstambhasthApanakramo yathA dairghyapramANayutakalpane savyabhAgapaGktidvaye samamAnasUtraM stambhaSoDazakaM tathaivApasavyabhAge paGkidvaye'pi stambhaSoDazakaM ca sthApayitvA sihmAsanavedikAsthAne AvaraNadvaye stambhASTakaM pUrvadvArabhAge sopAnasamIpe stambhacatuSkaJca sthApayediti kramaH //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 atha caturvizatistambhasthApanakramo yathA --- purobhAge stambhASTakaM pazcAdbhAge ca stambhASTakaM sthApayitvA madhyabhAge maNDalAkAre stammASTakaJca prakalpya tavaiva devavedI sihmAsanasthApanArtha prakalpayaditi kramaH // atha viMzatistambhasthApanakramo yathA - prAcyAdiSu catasRSvapi dikSu samasUtraM stambhacatuSkaM pratyekaM sthApayitvA madhyabhAge caturazrakalpanAmathavA maNDalAkArakalpanaM stambhacatuSkasahitazca prakalpayaditi kramo bodhyaH / etatsarvamapyatratyoddhAramaNDalanirIkSaNena sulabhavedyamiti bhAvaH / evamatra trividhAyAM nyAyazAlAyAM pratipAditastambhalakSaNasya pUrvabhavanalakSaNAdiSvativyAptyAdidoSAsaktina~va / kathama ? tadapekSayA'tra stambhasaMkhyAdhikyakathanAditi samaJja sama // nyAyazAlAsu sthApanIyastambhakramadyotakoddhAro yathA -
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 1. catvAriMzatstaMbhayutA rAjadhAnyAM sthApyA rAjakIyapradhAnazAlA //
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. caturviMzati(24)stambhayutA paurA mukhyAkhyA nyaayshaalaa|| 0 0 0 0 0 0 - 8.8. 41
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 3. viMzati (20)staMbhayutA dezyA sAdhAraNasabhAkhyA nyAyazAlA // 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 iti sAdhAraNa mamAdiSu stambhasthApanakramaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM pAradezyasabhAdilakSaNakathanaM nAma saptadazo'dhyAyaH //
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhANDAgAralakSaNanirUpaNaM nAma assttaadsho'dhyaayH|| agastyo bhagavAnandI nAradazca mahAmuniH / bRhaspatistimyalokaH kAzyapo lokadarzakaH // 1 // // aSTAdazo'dhyAyaH // athedAnI pUrva pakSapraznAnudayAya prasaGgAdatra kiJcidvicAryate / yathA vA-vizvakarmaNA kRtaM vAstuzAstraM vizvakarmavAstuzAstramityasya granthasya nAma vyavahriyate kila / ko'rtho vAstuzabdasya ? ucyate - vAsAI sthAnaM vAstviti shilpvidaamaashyH| lakSaNayA tAdRzavAstupramANAdilakSaNapratipAdakamidaM mahacchAstramiti vivekinaH / etAdRzalakSaNAnvitamidaM mahacchAkhaM 'purA bhUmiH' ityAdibhUlabhaNakathanapUrvakaM nyAyasabhAlakSaNakathanAvadhika vAstuzabdArthadyotakaM bahudhA AviSkRtavAngranthakAraH divyo vizvakarmA prasiddhanAmadheyaH / kathamidAnI bhANDAgArAntaHpuragavAkSabhojanazAlAvasantagRhatoraNAdInAM lakSaNakathanodyoga ityAdyAkAGkSAnudayAya agastyAdibhirvariSTaimaharSibhiratIndriyajJaiH kosalapAJcAlamagadhAdidezabhedena kalpanAbhedena nirmityAdibhedena ca vahuprakAraM bhavanAdilakSaNaM kathitam / tasmAt tadIyAmeva racanAzailI prAyazo'valambya mayA ca vizvakarmaNA tAdRzabhavana
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 kAtyAyano mahAtejA marIcizcitratoyakaH / pAlakApyaH puNDarIko dIrghadarzI punarvasuH // 2 // yogasAro mahAtejA ye cAnye munipuGgavAH / tairatIndriyavijJAnanidhibhirdharmarakSakaiH // 3 // vAstuzAstraM mahatproktaM lokarakSaNahetave / taduktameva saMkSipya tattallacaNamucyate // 4 // pramANeSu sthApaneSu citrAdisthApanAsu ca / matabhedaM samAzritya mayApi samalakSaNam // 5 // nayanAnanda janakakalpanAnAJca sUriNAm / bhANDAgArAdInAM sadbhiraGgIkAryANAM nayanAnandakarANAM nirmitiracanAvizeSANAM lakSaNaca svayaM nigadyata iti pratijJAM pratipAdayitumadhunA tAdRzamahimavatAM prAcIna zAstrakArANAmagarakhyAdInAM nAmAni kathayati agastya ityAdinA // -- bhagavAnagatsyo, nandidevo, nArada maharSi bRhaspatistimyalokAkhyo maharSiH / kAzyapa munitraryo, lokadarzaka maharSi, mahAtejAH kAtyAyano, marIcizcitratoyakamunivaraH pAlakApyo maharSiH puNDarIkAkSa maharSirdIrghadarzI munizreSThaH punarvasunAmako munivaro yogasAra maharSiretAdRzA ye cAnye munipuGgavAH taiH praNIteSu zilpazAstreSu bahuvidheSu pUrvoktarItyA nyAyyaM saGgIkAryameva / matabheda, ,
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 procyate vAstuyogyAnAM lakSaNaM zilpabhAsuram // 6 // sUkSmadhIbhizzilpigarneyaM taccheya se param / sarveSAM bhUmipAlAnAM dhanaM daivaM nigadyate // 7 // dhanena dharmakAryANi sthApayetpRthivIpatiH / viyudharmAnitamsvarge paramaM sukhamanute // 8 // dhanena kInirvijayaH sukhaM mukRtameva ca / prANinAM poSaNaM zaktiH vardhate nAtra saMzayaH // 9 // tammAtsarvaprayatnena tadrakSetpRthivIpatiH / mavalambya svayaM yuktyA ca tadeva yogyaM lakSaNaM zilpivargasugvabodhAya janahitAya ca nigadyata ini pUrva NAnvayaH / / kecittu vAstuzAstrapadaM prathamAdhyAyAdisaptadazAdhyAyAvadhikameva / kathaM pratIyate / prAyazo'traiva grAma purAdivAstulakSaNasya pratipAditatvAta uparitanabhANDAgArAdilakSaNantu vizvakarmakRtaM zilpa lakSaNaM tadaGgabhUtamiti manyante / / ____taccintyama / kutaH ? taduktasthale lakSaNAdinigamanavacanapradarzanAt / kiJca tallakSaNaprasaGgAt bahuvidhAntassadanaracanAdInAmapi etasminneva granthe pratipAdanasyaucityAdityAdinA / tasmAdetadadhyAyaprabhRti kathitAnAM lakSaNAnAmapi carcAprasaktiriti prakRtamanusarAmaH //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 tadbuddhI zAstracinmAnaM sumatau sacitre dhuram // 10 // bhANDAgAre dhanaM sthApyaM sukhAya pRthivIpatiH / nyAyamArgeNa yuktyA ca sacivAdisahAyataH // 11 // dhanaM sampAdayeddhImAna lokarakSaNakAraNam / dhanasaMrakSiNI zAlA bhANDAgAramitIritA / / 12 / / tAM zAlAM sthapatizreSThaH sthApayalakSaNAnvitAm / dezyA paureti sA zAlA dvividhA kathitA budhaiH // dezyA sadurgA mAlindA dvAropahAramedurA / prAkAratrayasaMvItA mittasaptakasaMvRtA // 14 // kiJca 'sarveSAM bhUmipAlAnAM dhanaM devaM nigadyate ' iti 'dhanaM sampAdayet' ityantaM spaSTArthakameva / tatra dhanAnAM mahimA''viSkRtA bhavati / tAdRzadhanasthApanazAlAyAH bhANDAgAramiti prasiddhaM nAma vidurAcAryAH // sA ca dhanasthApanazAlA dezyA paurA ceti dvividhA bhavati / tallakSaNaM yathA tatra tatra dezeSu maNDalanagareSu vA sthAyAM rAjakIyadhanazAlAM durgAvRtabhavanasya madhyabhAge pRthagvA sthApayena // athavA durgAvRtarAjakIya nyAyazAlAyA madhyanirmANa vA sthApyeti sthalasaukaryadyotako vikalpaH / sarvathA tAdRzIM
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 bhUmyAM bhUgarbhasaMyuktA maptasopAnamaMyutA / catura yA pArzvabhAge devInAM sthAnakairyutA // 15 // dhanazAlAM tAvat prAkAratrayAvRtasya kasyacidbhavanasya madhye dRDhabhittisaptakAvRtA sthApayet / atra tu kecit prAkArANAM trayabhityuktyA prAkArabhittitrayaM saMpAdayitvA'vaziSTaM bhitticatuSkameva tatra bhavanabhAge kalpanIyamiti / tacca kacidyajyata eva / parantu tathAkalpanamapyamAtyabhUpAlastha patyAdInAmicchAdhInamiti vayaM brUmaH / / sarvathA parikhayA prAkArabhittyAdinA ca tAdRzarAjakIyadhanazAlAyAH rakSAbAhulyamavazyaM saMpAdanIyamityupadeSTAraH / evametasyA dhanazAlAyAH parikhAkalpanAkArasthApanAvazyakatA pratipAdya tadantaH karaNIyaracanAvizeSamAha - sAlindeti / pUrvoktarItyA prathamataH parikhAkalpanaM tadantaH prAkArabhittInirmAya sAdhAraNadaNDaviMzatikAdipaJcAzaddaNDAvadhikaM bhavanakalpanaM savArthalopetamathavA gaNakAdyAsanasthApanayogyasthAne vizAlAbhiizAlAbhiryutaM kalpanaM nirmAya mukhyakalpanasyArambhasthale pRthulamekaM mukhadvAraM sthApayitvA tataH kiJcihare dvitIyaM dvAraM tatastRtIyaM dvArazca paramparayA kiJcidvicchittivizeSasahitaM sthApayitvA tAdRzadvAramadhyabhAge'lindadvayaM sthApayet / /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakalpyA sthapatizreSThaizzubhakAle vizeSataH / paurantu kozasadanaM prAsAdAntargatantu vA // 16 !! saprAkAraM sadurga vA saptabhittisamAvRtam / maNTapAkRtikaM vApi zAlAkAramathApi vA // 17 // kiJca tAdRzAlindakaraNAnantaramekamukhazAlA stambhASTakasahitA stambhadvAdazakasahitA vA bhUpAladaNDacatuSkavaizAlya. dairghya pramANopetA vA sthApyA / kiJca tataH pazcAdbhAge bhUgarbhAkhya nimnasthalaM kAryama / ma ca ninnabhAga ekAdazadaNDapramANabhAgazca turI vA''yato vA kalpanIya iti tanniyamaH / kiJca tasminneva bhAge gorUpiNyA bhUmidevyAH pratimAdisthApanasthala kAryamiti zilpajJAH // ____ asya vizadArthastu tAdRzanimnasthale bedikA nirmAya tadupari sakalanidhyAdhArabhUtA yA bhUmidevyAzcitraM vA pratikRti vA navanidhidevInAM pratikRti vA sthApayedityarthaH / / idaJca lakSaNaM paurAyAM dhanazAlAyAmapi yojyaM iti saMpradAyavidaH / avaziSTAni lakSaNAntarANi svayamevohya zilpI kalpayediti bhAvaH / / atha pureSu sthApanIyarAjakIyadhanazAlAyA lakSaNaM vizadayati - pauraM tu kozasadanamityAdinA / rAjakIyAmimA
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadantarbhUgarbhadeze caturazrapramANakam / alindadvayasaMyuktaM taddvAraM kIrtitaM kramAt // 18 // daNDatrayaM caturdaNDamathavA paJcadaNDakam / madhya bhAgapramANazca sthApayetsUtramAnavit // 19 // dhanazAlAM rAjadhAnyAM nagareSu pureSu vA tanmadhyabhAge vA samucite sthala prakalpayet / AhomvidbhapAlaprAmAdavAstumImAntargata vA sthApayediti marvathA pUrvapratipAditarItyA asyAzzAlAyAH parikhAvRtatvaM prAkArAvRtatvaM vA tadubhayasamavetatvaM vA mukhyarakSAlakSaNamityudIritaM bhavati / kiJca tAdRzaparikhAprAkArAntargatAyAH asyAH pauradhanazAlAyA madhyakalpanirmANantu saptabhittyAvRtaM saptadvArAntargataM tatra tatra alindayugmasamanvitaM prAthamike udIcIdiGmukha dvAra bahuvidhacitraracanopetaM sthApayedityupadezaH // kiJca tAdRzamadhyanirmANasya pramANakramo yathA - tasya madhyanirmANasya pramANaM bhUpadaNDatrayAdikaM bhUpadaNDapazcakAvadhIti / tathA ca tatra madhyanirmANaM caturanaM vA daiyayutaM vA zAlAkRtisahitaM vA kalpayediti tadvikalpo bhUpAlecchAdhIna iti bhAvaH / kiccAtra niyamaH ko'pi nirdhAryaH / yathA-- yayaiva zailyA caturazra. nirmityupetayA AhosvidAyAmopetayA nirmityA sahitA dhanazAvyaM sthApyate, tayaiva pramANazailyA tanmadhyakalpanasya antargatAM mukhyA dhanavedikAna zilpI sthApayediti maryAdA / S. 3. 42
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 gaNakAdyadhinetRNAmAsanaizca samanvitam / sarvAbharaNakairdivyainidhidevassurakSitam // 20 // bhUgarbhasthAnasaMyuktaM bhUmidevIsamanvitam / dhenucitralasadbhAgadhanavedyA samanvitam // 21 // sthApaye duttarAsyazca sauvarNadvArapaTTikam / suvarNa sthApayatpUrva rAjataM dakSiNe tathA / / 22 / / udIcyAM navaratnAni vAruNe lipikAriNaH / sthApayetkramazo bhaktyA pratyahaM cAcayennRpaH / / 23 // prathamAvaraNe dIpadevI sthApyA sahAsanA / dvitIyAvaraNe devI cAmaragrAhiNI tathA / / 24 // kiJca pUrvoktarItyA asyAmeva dhanavedyAM gorUpiNyA bhUmidevyAzcitrAdiracaneti bhAvaH / tAJca dhanavedikAmekadaNDanimrasthale sthApayet // kiJca tatpurataH kozAgArakAryakaralekhakAdyadhipatInA. mAsanAnvitaM stambhapoDazakasahitamathavA stambhaviMzanikopetaM pUrvazAlAkalpanaM kAryama / kiJca tasyA eva zAlAyAH purataH punarapi kSudrazAlAkAramAvaraNatrayamahitamantarimayopetaM kalpanaM sthApayet / / tatra prathamAvaraNadvArabhAge padmadalAdyAsanopari bhAsamAnAM
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyAvaraNe devI caashiirvcnkaarinnii| evaM devItrayaM sthApyaM yazodhanajayapradam // 25 // kambalAstaraNopetamadhyabhAgavirAjitam / suvarNapaTTasaMyuktaM rAjataistoraNAdibhiH // 26 // dIpadevyAH pratikRti sthApayet / evaM dvitIyAvaraNadvArabhAge cAmaradhAriNyA divyayoSitaH pratikRti, tRtIyAvaraNadvArAnte AziSamanuvadantyA lokamAtuH pratikRtizca sthApayaditi zAstrIyaniyamanakramaH / kiM vA prayojanametAmA sthApane iti na vaacym| tatra dhanavedyAM sthApitAyAH navanidhyadhidevatAyA bhUdevyAH kAcitparicAriNI, anyA tu sakhIti bodhyaH / tasmAtsarvathA saparivArAyAstasyA bhUmidevyA aMzabhUtAmimAM dhanazAlAM vardhayituM bhUpAlasya yazojayAdivibhavahetave ca evaM sthApanamevAdyo heturiti zrutismRtipramANasiddhakramo jJeyaH ! kizca pUrvoktarItyA tAdRzadhanazAlAyAM kalpitAyA gorUpabhUdevIcitrayutadhanavedyAH prAcIbhAge samucite sthala kalpana suvarNarAziM vinyaset / vedyA dakSiNasyAM dizi rajatarAzimudIcyAM dizi vanavaiDUryagomedakapuSparAganIlAdinavaratnajAlAni ca sthApayitvA vAruNe bhAge lipikAriNaH tAdRzasuvarNAdidhanavyayAdikramanirNayakAriNaH pustakapAliJca vinysedityupdeshH||
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zikharatrayasaMyuktavimAnena ca bhAsuram / nAnAcitrasamopetaM vitAnairapi maNDitam / / 27 // pUrvazAlAmamAyuktaM khaDgacihnasamanvitam / sthApayanmatimAn zilpI rakSakaissaMvRtAGgaNam // iti vizvakarmapraNIne vizvakarmavAstuzAstre bhANDAgAralakSaNakathanaM nAma assttaadsho'dhyaayH|| kizcaitAdRzarAjakIyadhanazAlAyAH kalpane madhyabhAge tacchAlAkAryakAriNAmAsanasamIpe pUrvoktAvaraNatraye cAlindabhAgeSu citrakambalA staraNaM kAryama / kiJca tatra tatra dvArasamIpe suvarNapaTTairathavA rAjatapaTTaiH kalpitA sopAnapaTTAvalikA sthApayitvA tAdRzadhanave dyA uparibhAge zivaratra yalasitaM vimAnaM kalpayitvA AntarAlikabhittikoNAdibhAgeSu nAnAcitralasitaM vitAnajAlaJca racayet / kiJcAsyAzzAlAyAH pUrvabhAge pUrvoktarItiyunaM pUrvabhavanamathavA pUrvazAlA stambhASTakayutAM nirmApayitvA prathamadvArasavyApasavyayo rAjJAM jayapradaM khaDgacihna tatpurata eva rakSAkAryajyAptayAmarakSAkAriNAM ca gaNaM sthApayedityupadezaH // tasmAdetAvatA vAkyajAlena rAjakIyadhanazAlAyA bAhya
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 mAntarAlikaM lakSaNaM racanAvizeSakramazca prAyazaH pratipAditAH / lakSaNAntarANi tattatsthAne mAnAdIni ca mvayamUhya yuktyA zilpivaryaH prakalpayediti bhAvaH / evaM dhanazAlAla kSaNavAkyArtho jJeya iti // 28 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakAvaracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM bhANDAgAralakSaNanirUpaNaM nAma aSTAdazo'dhyAyaH //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ athAntaHpuralakSaNavividhagavAkSalakSaNakathanaM nAma ekonaviMzo'dhyAyaH / yazo dhanaM kalatrazca rakSaNIyaM mahIbhujA / tatkozaratnajanakamanargha kathitaM budhaiH / / 1 / / tammAttaddhA rakSyaM sapatnena mahIbhujA / prAkArAvRtahAntastatsthalaM kAryamIritam / / 2 / / Apadevasya bhAga vA vAruNe vA vizeSataH / // ekonavizA'dhyAyaH // atha zuddhAntalakSaNakathanAtmakamekonaviMzAdhyAyamArabhate---- yazo dhanamityAdinA / satmaviyavaMzajAtAnAM sArvabhaumAdInAM sarveSAM bhUmipAlAnAM digvija yAdinA yazasaMpAdana, nyAyamArgeNa dhanasaMpAdanaM, satkalatrasaMrakSaNamityetattrayameva bahuvidhazreyaskarama / tatrApi vizeSataH satpatnyAkhyakSaviyANIsaMrakSaNena svavaMzaratnabhatatana yAdyAvirbhAvena rAjyaparipAlanarUpaprajArakSaNAdinA svargAdisatpadaprAptirapIti zAstrakAraistatra tatra pratipAditatvAta tadeva hRdayaM manasi nidhAyAdhunA'tra zAstrakAro'pi tadvAkyAnuvAdapUrvakaM tAdRzaznatriyamahiSyAvAsabhUtAnta:puralakSaNamAha - prAkArAvRte. tyAdinA // pUrvapratipAditazailyA nagaralakSaNa prakaraNoktapramANasahita
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 37 caturathaM daitavA tatprakalpayet // 3 // daNDadvAdazavezAlaya maNDalAkAramadhyabhAk / tribhaumaH paJcamaumA vAmadhye vAsthasaMyutaH // 4 // madhyAdhiSThAna saMklRptavopazAlAvRtAGgaNaH / prAkArAvRtabhUpaharmyasyAntarbhAge ApadevasthAne, Ahosvittatra tAdRzavaizAlyAdimAnopetasthalAbhAve vAruNyAM vA dizi paTTamahiNyAvAsasthAnAkhyamantaHpuraM sthApayet / evaM tatra kila sthApane'ntaHpuralakSaNavAkyasAphalyamiti bhAvaH || --- tasmAttAdRzAntaHpuramukhyakalpanasya pramANantu bhUpadaNDadvAdazakavaizAkhyamityuktaM bhavati / asya vizadArthastu - atra khalu zuddhAnte mukhyakalpanaM caturazrAkAramathavA dairdhyAdhikyasametaM vA tattadrUpaprAsAdRkalpanasvarUpavana nirmApaNIyamiti bhAvaH / sarvathA tatra kalpane zuddhAnte bhUladaNDadvAdazakavaizAlyahInatvaM na kAryamiti samayaH / tasmAdetAdRzAntaHpuramukhyakalpanaM . hasta tAvanmadhyAdhiSThAne sthApanIyamityarthaH / ko'rtho madhyAdhiSThAnazabdasya ? ucyate -- hastadvayottuGgamAnamadhamAdhiSThAnam / catuSkottuGgamAnaM madhyamAdhiSThAnam / hastapaTko ttuGgamAnamuttamAviSThAnamiti tadIyakramo bodhyaH / tasmAtteSvatra zuddhAntanirmANa hastacatuSkonnataM madhyamAdhiSThAnaM jagatIvAjanapadmapaTTakumudagalAdi
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 tadbhAga krIDanasthAnaM kalpayedvahireva vA // 5 // dvAropadvArasaMyuktaH kesarakriyayA yutaH / racanopetaM nirmAya taduparyanta purakalpanaM vibhaumalasitamathavA paJcabhaumasametaM prakalpayedityarthaH / kiJcaitAdRzazuddhAntanirmANa mukhyakalpanasya madhyamabhAge maNDalAkArAM mukhIkaraNAApanA kAzcana vizAlAM zAlA kalpayeta / kimartham ? tasyAmeva maNDalAkArazAlAyAM paTTamahiSyAizayanAdisthAnakalpanamiti vivekaH // tasmAttAdRzamaNDala zAlA parinazcaturazrakalpanAvadhi kAmupazAlAM madhye madhye candrikA tapAdipatanayogyavArthala sahitAM sthApayitvA tAdRzapaTTamahiSI zayanAdimthAnabhAgAzcatasRSvapi dikSu catumsamasUtraH tasya catvarabhAgasyAgamanamArgamtathaiva tAdRzacatvarabhAgAdupazAlAyA AgamanamArgazca alindazAlAsameto vA kSudrApazAlAyutA vA kalpanIya iti nirmANazailIkathanam / sa ca prastarAkhyapaTalAnvita iti bhAvaH / / evaMprakAreNa sthApitAnAzcaturdigbhAgasthitAnAM tAdRzamahAzAlAnAM prayojanaM kimiti na vAcyam / taJca spaSTameva / katham ? tAsUdIcIdigbhAgagatazAlAyAM mahiSyAdInAmAbharaNasthApanAlakaraNavedikAkalpanAdikaM kAryama / /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyAgAra viniSkrAntakalpanena samanvitaH // 6 // lakSmyAdilasitadvAro bahucitra manoharaH / zuddhAnto rakSaNopetaH kAryo bhUpAlasiddhaye // 7 // kauve bhUSaNaM proktaM vAruNe vastrAdikam / dakSiNasyAM gandhamAlyaM pUrve bhojanamIritam // 8 // 339 gandharvadevacitrADhyaM kalpayecchilpakovidaH / taTAkamathavA vApIM tatpArzve kalpayedbudhaH // 9 // ceTInAM vAsabhavanairanvitazca samantataH / evaM varuNadigavazAlAyAM mahiSyAdInAM kauzeyadukulAdikaM sthApyama | dakSiNadiggatazAlAyAM gandhamAlya mRganAbhI ghusRNAdika ca sthApayitvA aindradiggatazAlAyAM mahiSyA bhojanavedikA salakSaNA sthApyeti // 1 kizcaitAdRzazAlAyAM purobhAge kSatriyANyAdInAM kanduka AhosvittAdRzazuddhAntanirmANAdvahi: krIDAdisthAnaM kalpyam / samucite'tIva vaizAtyavati sthale udyAnasamIpe vA khelanasthAnaM prakalpyatAmitIcchAdhInavikalpaH / kitAdRzopazAlAnAM nAtidUre sthalAntare mahiSI paricArikANAM ceTInAmAvAsasthalAni nirmApaNIyAnItyarthaH // api cAtrAntaH purakalpanaM tAvam tatra tatra gajalakSmI 3. S. 43
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 vAtAyanazatopeto vitaanaadibhirnvitH| kalazAdisamopetaH kalpanIyo manoharaH // 10 // atha vividhagavAkSalakSaNakathanam // bhUpatestu mahiSyA vA tuSTayartha kalpanaM varam / kalpanIyaM zilpadhiyA kalpamUtravidhAnataH // 11 // gandharvAdipratikRtisametadvAdazadvArabhAgasahitaM nAnAcitravitAnAdhalakRtaM vAtAyanazatopetaM saudhabhittiprAntopari maJjulAkArakSudrakalazopetamatimanoharavividhanirmAgaracanopetaM yAmarakSakAdirakSAvRtAGgaNabahiraGgaNavATikakalpanaM zilpI yuktyA yathAzAstramAnaM kalpayedityupadezaH / nAtra zikharasthApanAdikamityAdimatAntaraM nAviSkriyate / prAyazo granthAntarakathitazuddhAntanirmANalakSaNe'pAdameva lakSaNaM lagatIti sarvamanava dyamiti bhAvaH // 10 // ityantaHpuralakSaNakathanam // zuddhAntanirmANakathanaprasaGgAdatra zuddhAntavAsinInAM mahiSI. pramukhavilAsinInAM vihArasthalalakSaNapratipAdanapUrvakaM tannivAsabhavanopayogibahuvidhagavAjhalakSaNa mAha -- bhUpaterityAdinA / bhUpatestanmahiSyAzca manassamullAsavardhanacaNaM kalpanavizeSa kacidyathAsUtramAnaM kalpayedityupadezaH / /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 -- vihAramaNDapo vA'pi mahAzAlA'thavA matA / caturazraM bhAnudaNDamathavA tatkalAnvitam / / 12 / / madhyakalpanasaMyuktaM vitAnAdimanoharam / paJcabhaumaM saptabhaumaM navabhaumamathApi vA // 13 // C tacca kalpanaM loke bahuvidhaM bhavati, maNTaparUpaM, zAlArUpaM upari kUpakalpanarUpaM, varajakakalpanarUpamityAdinA / tatrAdyadvitIyayorlakSaNamatra vizadadyati / yathA vA maNTapAkArarUpaM vA mahAzAlArUpaM vA zuddhAntanirmANasamIpe tatkalpanaM paJcabhaumAnvitaM vA saptabhaumAnvitaM vA sati vibhave kautuke ca navabhomopetaM vA zilpivargaH prakalpayedityarthaH / tatrApi ko'pi niyamaH svIkArya : / yathA tacca vihArAlokakalpanaM tu stambhaSoDazakasaMyutamaNTapAkRtikaM yadi nirmitam, tadA tatra caturazrapramANaM bhUpabhAnudaNDAvadhikaM jJeyama athavA SoDazadaNDAvadhikaM veti tadIyapramANakramaH / sarvathA na daNDapaJcakahInamiti // " yadi mahAzAlAkArarUpaM nirmANaM kRtam, tadA tatra zAlAyAM bhAnudaNDadaighyaM vaizAlye daNDatrayamiti ca vivekaH / etatsarvavidhamapi pramANajAlamuttaratra bahuvidhazAlA lakSaNaprakaraNe spaSTIbhaviSyati // 13 //
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 sopAnapaGkti saMgIta kUpanirmANabhAsuram / citratoraNayugdvAracatuSkenAnvitaM tathA // 14 // AlokapAlikAyuktaM tatrasthe tu gavAkSakam / kiJca bhUpAlasya mahiSyAH manasnamullAsahetave kalpanIyAlokananirmANamya kiMvA lakSaNamityata Aha sopAneti / pUrvoktarItyA caturazramAyataM vA maNTapazAlAzailyantaramataM vA prathamabhauma kalpanaM nirmAya tadupari dvitIya maumakalvanamArabhya sopAnapaGktisaMtrIta kUpanirmANAkArayutaM kalpanaM sthApayedityupadezaH / asya vivRtiryathA-- kalpanamidaM bhUpamahiSyAdInAmantikasthalabhAsura bhUmivanazailodyAnAdinirIkSaNAya sthApanIyaM khalu / tasmAdetatkalpanaM pUrvoktarItyA tAdRzalakSaNAnvitaM prathamanalaM nirmAya taduparikalpanaM sAdhAraNadaNDatraya vaizAlya sahitaM caturazra mathavA maNDalAkArakalpanaM tAdRzanavabhaumAvadhikaM patanAdibhayanirAsAya pArzvayoH karadaNDazRGkhalAdyupetaM ca kAryamiti // - tava ca dvitIyabhaumatale catasRSvapi dikSu sthApiteSu catvaramAgeSu manoharagavAakalpana nAlokanArthaM sthApayet / tathA ca bhaumanavakeSvAhatya saMkhyayA patriMzadbhavAsthApanamiti samayaH / etAdRzeSu gatrAbhyunazAlAcatvarAvRtasya tasya madhyakalpanasyoparyuparyArohaNArthaM dvitIya maumatalAt tRtIyabhaumatalaprAptaye sopAnaracanA
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 padmapatragavAkSaM vA gajanetragavAkSakam // 15 sthApanIyA / evaM tRtIyabhImanalAccaturtha bhImanalaprAptyarthamityanayA zailyA pratibhomaM mopAna kalpanaM zillI yuktyA dRDhaM kalpayet / tatra ca bhopAna kalpane bhujaGgaparivaSTanavatkrameNoparyupayuttuGge kRte sati tamya kalpanamya madhyabhAge kUpAkAraM madhya catvaramaNDalaM bhavana / tacca maNDalaM sarvathA pratibhaumatalaM nAcchAiyediti zilpavidaH // kiJcaitAdRzI racanAM saptabhomAvadhikaM, navabhaumAvadhikaM vA viracayya antimasaudhopari cUlIharyavatkaJcana sthalamArohakANAM vizrAntyarthaM prakalpya tatra ca catasRSvapi dikSu kSudravAtAyanaM parikalpya taduparikalpanamadhyatalasyopari pRthulaikazikharayutaM vimAnakalpanaM ca racayediti saMpradAyavidaH / / kizcaitAdRzAlokanakalpanasya bhUtalAt zikharAntamaunnatyaM tu hastatriMzatyavAdhikaM mAnamiti vayaM vadAmaH / kacitta etannyUna. mAnayutaM ca bhavediti satAmAzayaM naiva vayamAloDayAma iti dik / / 14 // kizcaitAdRzAlokanasaudhataleSu sthApanIyagavAkSa lakSaNaM tannAmakathaneneva zAstrakAro'va vyanakti - pdmptrgvaakssmityaadinaa| zilpakArtheSu tAvadgavAkSalakSaNaM navavidhaM bhavati / yathA ---
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 chaTAgavAkSamathavA dhenupAdagavAkSakam / mRgInetragavAkSaM vA pArAvatagavAyakam // 16 // zukanAsAgavA vA bahurandhragavAkSakam / turagAsya gavAkSaM vA kalpayettatra zilpavit // 17 // 1. padmapatragavAkSakalpanama / 2. gajanetra 3. chaTA 4. dhenupAda 5. mRgInetra , 6. pArAvata , 7. zukranAsA . ,, 8. bahurandhra ,, 9. turagAsya gavAkSakalpanaM ceti // etAdRzagavAkSanAmakathanenaiva tadIyaracanAzailI pratipAditA, tathA'pi zilpibodhAyAsmAbhirapi kacida: prakAzyate / yathApadmapatrAkArarandhrayuno gavAkSaH padmagavAkSa iti vyavahriyate, evaM gajanetrAkArarandhrAnvito gavAkSo gajanevagavAkSa iti / simasya chaTAbhArapatanA kAravana randhrasamanvito gavAkSaH chaTAgavAkSa iti / dhenoH khurAkArarandhrayuto dhenupAdagavAkSaH / evaM hariNInetrAkAra
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 mukhabhadainAMgabhadrezcaturbhadairyutaM tu vA / ayAkIlayuta vA'tha zilApaTTayutaM tu vA // 18 // vizAlarandhrayuto mRgInetravAtAyanamiti / pArAvatagavAkSakamityatra kecidvivadante / yathA - pArAvatarandhrAkAramiti kecita / anye tu pArAvatapAda madazarandhravaditi / etatmarvamapi cintyapadavIM gaahte| zilpavidAmAzayastu etAdRzacihnameva pArAvatAkRtisamAnarandhramiti / tasmAdevaM gavAkSe takSaNIyamiti tattaddezIyazilpajJAnavatAM prAcInazailImeva tadupajJamityupadizAmaH / spaSTamanyat // turagAmyagavAkSa kalpanama ityatrApi tattacchilpAcAryaparamparopadezenaiva vedyaM tallakSaNamiti // etAdRzaM sarvamapi gavAkSavarga zilAmayaM vA'yakAlaghaTitasAradArumayaM vA prakalpya tasya gavAkSasya bahirantIge ca zobhArtha mukhabhadreNa vA nAgabhadreNa vA caturbhadreNa vA saMyutaM kalpanaM kAryam / / kiMvA mukhabhadrAdilakSaNamityAkAGkhAyAmucyate / yathAteSAM gavAkSANAM bhittyAdikoNaprAnteSu vA bhAgAntareSu vA maulibhAge adhaHpradeze ca caturSapi dikkoNeSu bhittimadhyasthApitAdhArazilApaTTikopari yakSagandharvazukayAlIturagavAraNapanagalatAdicitrasahitaM zilAmayaM, dArumayaM, dantamayaM vA kalpanaM nAgabhadranAmabhAgbhavati //
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 dRDhasandhAnamaMyuktaM dRDhakalpanameduram / yuktyA zilpavazAtsarva zuddhAnte cAtha haHke // 19 // cUlIharyeSu madaneSvapi mAnava sadmasu / prAsAde vividhe ramye zAlAsvapi ca tanayet / / 20 // iti vizvakarmapraNIne vizvakarmavAstuzAstra anta:pura lakSaNagavA malakSAkathanaM nAma ekAnaviMzo'dhyAyaH // mukhabhadralakSaNaM tu kevala manupyavihagAdimugva mahitaracanAvizeSa ityarthaH / caturbhadraM tu citrAdivihInaM dADhyAMpAdanAya sthApanIyayugmayugmarUpamAradArugvaNDAdirini / / kizcaitAdRzamukhabhadrAdInAM lakSaNAntarANi tu zilpakalAdIpikAyAM vistareNa lakSyANItyalaM vistaraNa / bhittinirmANAkArAkhyakakazakArAdiH zilpivargo bhittibhAgeSu tatra tatra etAdRza. bhedayutAM gavAnAvaliM sthApayitvA tamyA bhittezca sudhAlepanAdinA dRDhasandhAna kAryamityAdiracanA zilpibhirevaM svayamRhya sthalAnukUlaM kalanIyati // kiJcaitAdRzagavAkSasthApanabhAgepu bhittirevAti dRDhA kAryA / etAdRzalakSaNAnvitA gavAna pAlistu atroktAlokanamaNTape haryeSu
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347 candrazAlAsu rAjaprAmAdeSu mAnava madaneSvapi vividheSu maThamaNTapazAlAdikalpaneSu ca saMyojanIyetyAzayaH / / 20 / / iti zrIna danantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAnyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAyAyAm antaHpuralakSaNagavAkSalakSaNakathanaM nAma ekonaviMzo'dhyAya. // .s. 44
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ athAyudhazAlAlakSaNapustakazAlAla bhaNanirUpaNaM nAma viMzo'dhyAyaH // tatra prAthamikamAyudhazAlAlajhaNam // devapramAdanaprApti: jayazrIvardhanaM tathA / ArogyavardhanaM nityamAyudhAdinirIkSaNAt // 1 // tammAdbhUpatinA sthApyamAyudhAgArakalpanam / prAsAdamadhyabhAge vA nyAyazAlAsamIpataH // 2 // // viMzo'dhyAyaH // athAyudhazAlAla jhaNa kathanAtmaka vishaadhyaaymaarbhne-devprsaadnpraaptirityaadinaa| tatrAyuvazAlAsthApanena pharaprAptimAdI AviSkaroti - deveti / prathamato devAdInAmanugrahaprAptistadvArA tadanu samarabhUmyAdipu vijayaH, pazcAtmaprAtarAjyAbhivRddhiH, sutAdi. zreyaH paramparA ca / kiJca pratyahaM tAhazAyudhAdInAM darzanenArogyavRddhirAyuddhirityAdizreyAMsi bhaveyuriti zAstrakArANAmanugrahopadezaparipATI / nAtra sandehaH kArya iti bhAvaH / tasmAt bhaviyakulodbhavo bhUpAlaH svasya svakuTumbasya prajAnAM cAbhivRddhaye AyudhazAlAsthApanamavazyaM kuryAdityuktaM bhavati // kutra vA sthApyetyatrAha -prAsAdeti / bhUpAlasya
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349 athavA madhyazAlAyAM nityavaizeSikakamAt / parazavo harirbrahmA surezo varuNo marut || 3 | gandharvapatirarkazca candramAzcitrakArmukaH / prAsAdamadhyabhAge vA AhosvinnyAyazAlAyAH purato dakSiNe vAme vA bhAge sthaapyen| athavA tAM tu AyupazAlAM prAsAdamukhyakalpanasya madhyazAlAyAM vA kalpayet // tatra ca zailI dvividhA | pratyahaM darzanIyA khaGgAdipaJcaSAyudhopetA sAmAnyazAlA | anyA tu samarAdisamayeSu jayadAnacaNakaravAlakuntaparazvAdyAyudhAnAM sthApanArthaM kalpitA mahAyudhazAleti / ayamarthaH nityavaizeSikakramAdityanena mUlavAkyena pratIyata iti bhAvaH / sati samucite samaye bhaktyAdau tadA bhUpAlAdikSatriyakumArAstAmeva mahAyudhazAlAM pratidinaM mahAzreyase darzayeyuriti ca dhvanyate // 1 - - atreyamAzaGkA -- kathaM vA kuntAdyAyudhadarzanena devaprasAdajayArogyAdizreyaHprAptiriti / tatparihArastu pranthakartrI anantarameva vacanazailyokta iti sAdhavaH / tadeva vizadadyAmaH / yathApUrvoktaprakAreNa kSatriyaireva dhAryANAM khaDgakuntakaravAlAdyAyudhAnAmadhipatayastu pratmapanilayo jagannAthaH paramazivaH sarvazaktimayo viSNuH sarvamantraphaladAyI virizciH varuNadevaH, pavanAdhipaH,
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 vainateyo nAgarAjaH ketumAlI mahAdyutiH // 4 // vaizvAnaro yamazcaiva hetInAmadhipA matAH / atrirvamiSThaH pulahaH kAzyapo bhRgunandanaH // 5 // marIcizcyavanaH kaNvo vizvAmitro mahAmuniH / nArado vAlakhillava vRndako lokadarzakaH // 6 // dIrghadarzI kundaromA gAlavaH paJcavArakaH / bhAradvAjaH kSatrapAlaH keziko madhusUdanaH // 7 // kuveraH sUryazcandrazcitrakArmukAkhyo devavizeSo garuDo nAganAyako'nantaH, ketumAlyanA mabha' kazci dUndharva patirityAdayo devadevezAH sarvavidhAyuvAdhipataya ityatharvavedoktameva vacanamaMtra paThitvA tardazAdarzanena teSAM devavizeSANAM darzanaprAptiH / tadvArA bhUpAlAdizkSatriyakumArANAM zreyaHparampareti bhAvaH sUcitaH // ata etAdRzadevanAMzabhUtAnAmeteSAM AyudharAzInAM zaktikalAvedana prayogaprati maharaNAdika katha vA kahA vA etasma kSatriyavargayAtrAgatamiti cedAha - anirvaniSThaH pulaha ityAdinA 1 atrivasiSThapulahAdayo dIrghatapassaMprAptaparamezvarAnuprahA dIrghavarcasaH purA kRnatretAdvAparakAleSu duSTaniprahaNapravRttabhU galAdiprArthanayA haridvaraviricivAsavAdidevezapreraNayA ca tAdRzAyudhAnAM
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ munisudarzanaH piGga ityete muniyatamAH / svarazaktikriyAkoTidhamitAyu paheginaH / / 8 / / hrIM kAradevaH kapilo jhaMkArezaH mudarzanaH / nakAranAthasvarbhAnU rephezo validaivataH // 9 // mahAzaktyupenAnAM vividha zastrAm jAlAnAM mvarUpa zaktiprayogAdikaM svatapaHprabhAveNa jJAtyA nadIyamAtRkAkSaroccAraNa svarUpakriyA pATavazAMtasandhAnakamAcAraNaprayoga mahArAdIna mahAmantra jAlAni ca kSavavargAyopadidi zuriti bhAvaH / ayazca viSayo mahAbhArate yudhiSThiraM prati munI nA mupadezaprakaraNe spaSTIkRtaH // 8 // ___ etAvatA prabandhena kimAyAnamityata Aha - hrIMkAradeva iti / bhUpAlAdibhiH zreyase pratyahaM pratazyAnAmetA sAmAyudhazreNInAmAdhAravedyA prAcIbhAge kalpitamya hrIMkArarAkhya mAtRkAkSarasmAdhipatiH kapilo munIzvaraH / tamyAmeva vaidyAM dakSiNabhAge kalpitamya jhaMkArAkhya mAtRkAkSaramyAdhipatiH sudarzananAmako munivaraH / aahe|svitsrv jayapradAnazIlo viSNukarAmbujalasamAna. zcakragajo vA / evaM tadvadyAH pratIcIbhAge likhitasya nakArAkhyamAtRkAbharamya svarbhAnU rAhuradhipatiH / tathodIcIdigbhAge likhitasya rephAkhya mAtRkAkSarasya vahnidevo'dhipatiriti phalitArthaH / / tathAcaivaMrItyA sarvAyudhamAtRkAkSarAdhipatInAmeteSAM kapilA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 ityAyudhAdhIzamAtRgaNakAkSarazaktayaH / vijJeyAH pratyahaM pUjyA sthiracittena bhUbhujA // 10 gandhamAlyAkSataizzudvaimsarvakAmasamRddhaye / astrANAmapi zastrAgAM yantrAgAM bahurUpiNAm / / 11 / / sthAnakaM mAtRkAnyAmaM bhaktyA sammAnayennRpaH / kuntaH pAzastarI khaDgaH karavAlasmakheTakaH / / 12 / / bhallaH kharaH kharoddhAro bhiANDapAlasmamarukaH / zakulazva kuThArazca TaGkazzalammRNistathA // 13 // mumalo balikAgraJca khalu kA muSTi bhedanam / parazumtaravArI ca charikA ca vidArikA // 14 // dInAM svarUpadhyAnaM tAdRzAyudhaprayogAdyupadeSTaNA matrivamiSThAdInAM munivarANAM svarUpadhyAnaM nAhazAyudha vargamya sarvazaktipradAtRNAM paramazivahariviriJcipramugbAnAM devezavargANAM svarUpadhyAnamatrazastrayantramugbanAnAyudhavargANAM gandha mAlyAdyarcanaM teSAM darzanazca kAryamityuktaM bhavani / ayazca viSayo mahAlakSmIratna koze uttarabhAge, mahAbhArate ca prapazcito draSTavyaH / / 15 / / atha kuntapAzA dyAyudha sthApanazAlAyA lakSaNaM prastAti -
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 maNDalAmAdayazcAnye paramarmaprabhedinaH / tAnazeSAMstadIzAnAnarcayetpratyahaM nRpaH // 15 // dazAdiviMzatIdaNDavaizAlyena samanvitAm / prAcImukhAM sthApayettu paJcaprAkArasaMvRtAm // 16 // uttamAdhiSThAna bhAvAM paJcazAlAnvitAM tathA / kAlI rudrapati dvAre sthApayettatra bhUpatiH // 17 / / mahAvedImadhya bhAge kSudrAdhiSThAna saMyutA / catukSudrapadopetA catuHkarNasamanvitA / / 18 // dazAdIti / pUrvoktasthAne AyudhazAlAmimAM kacina yatheSTaH vaizAlyopetAM vA deyAnvitAM vA prAkArapazca kAvRtAM paJcazAlAyutAM dvAdazAGgaNasamenAmalindabhAgapaTaka yunAJca prakalpya mukhyadvAra prAcIdiGmukhaM sthApayet / tAdRzamukhya dvArabhAgoparitale pArzvayozca saparivArAyA mahAkAlyAH bhairavyA vA parAkrama kaniketanasya kAlarudrasya vA citraM, pratikRti, bimba vA racayeta / etAdRzAyudha. zAlAM pUrvoktarItyA uttamAdhiSThAne prakalpayet / / kizvatasyAH zAlAyA madhyabhAgastha mahAzAlAmadhyabhAgasya madhyame sthale sakSudrAdhiSThAnAM daNDadvayAdyAyAma sahitAM kAJcana vedI kRtvA tatraiva caturdiGmadhyabhAgasthale yantrasthalamadhye karNikAsthAne pUrvoktahIMkArAdimAtRbIjAkSarANi bilikhya tanmadhye kSatriya
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 prAgAnanA nAgakarNA brahmadevA ca kIrtitA / tatra svarNamaye pIThe khaDgaH sthApyazzubhe'hani // 19 // zAlAnAM madhya bhAgeSu kuntAdankilpayetkramAt / hetinAtha pratikRtiM kalpayettatra bhittiSu // 20 // ekamamA tribhaumA vA zAlA sA parikIrtitA / zikharatrayasaMyuktA chatrayuktA'thavA matA / / 21 // karavAyeM mukhyakaravAlaM khanaM vA svarNapIThe sthApayediti pUrve NAnvayaH || / kodRzalakSaNAnvitA sAdItyatrAha - caturSu dikkANeSu kSudrapadacatuSkaM kAryam / kiM nAma kSudrAdama ? manumAndhAtRyudhiSThiranAkhyAnAM kSatriyakulamaNInAM dharmavikramaikanilayAnAM teSAM vimvamityarthaH / tadyunAmitiyAvan / api caiteSu IzAnAdivikoNeSu catuSkarNAkhyamavacitrayutAM nAdarUpeNa brahmarUpeNa ca samanvitAM devIM kArayedityarthaH // tasmAdevamatra mukhyavedyAM pradhAnAyudhaM vinyasya caturdikasthitAsu zAlAsu catasRSu kalpitAGgaNavedikAsu kuntAdInAyudhavargAstatra tatra yathAkramaM vinyasediti ca bhAvaH / piNDitArthastu - evamatrAyudhazAlA kalpane madhyabhAgasthitAyAM zAlAyAM nRpasya
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ patAkAla katA kalapyA zubhe kAle nRpAjJayA / pratyabdaM brAhmaNAnbhapamtApaya bhojanAdibhiH / / 22 / / atha pustakamAla lakSaNakathanama // khaDgasandhAraNaM rAjazzAstra mevanAmetyapi / dvayaM (caiva vizeSaNa) zubhapradamita tam // 23 / / mukhyAyudhaM vinyasya tamyAH paritaH sthi nAsu zAlAsu kunAdipraharaNavAMzca vinyasya ema.yodhanalAnvitaM vA bhaumatraya mahitaM vA kalpanaM viracayya tatra tatra bhinibhAgeSu patAkATAlakara NAni ca kRtvA zubha kAle asyAzAlAyA uparitala zivaratrayayuktaM vimAnaM vA chavAkAracitra mahitavimAnaM vA sthApayitvA bhUpAlasya janmanakSatre vA etacchAlAzivaranthApanadinanakSatre vA myazreyase AyudhavargAdhinetRNAM devAnAM prItaye ca vedapAragAna zrotriyAn brAhmaNAna sauvarNAdibahuvidhadravyadAnena pUjayediti zAstra kAropadezo vizvasanIya iti ghaNTApatha evetyAyudhazAlAlakSaNaM saGgraheNa pratipAditaM jJeyamiti bhAvaH / / ityAyudhazAlAla kSaNakathanam // etAvatA prabandhena rAjJAM zreyaHpradAyA AyudhazAlAyA lakSaNaM pratipAdyAdhunA tadvadava vizeSato jJAnAdizreyodAnanirata 8. s. 45
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 vijJAna varmasukRtamukha taccAdivardhakam / zAstraM bhapatinA sevyaM niyamena (manIpiNA) // 24 / / jJAnena prApyate lakSmIjJAnena suvanainute / prANisaMrakSaNe jJAnamAyo mantrIti kathyate // 25 / / gurudevArcanaparaH prANirakSADhavataH / yazame kalapate bhUpa zAstra vanatAraH // 26 // tena tuSyanti pitaro vAlamA vedapAragAH / kAle varSati parjanyo medinI mamyazAlinI / / 27 / / sugvabhAjaH prajAH maryA nyAyasthiticaJcalA / ityAdizcama janakaM zAntramevana mImituH / / 28 / / tagmAdbhapatinA kArya pratyahaM mAnamevanam / prAsAde nItibhavana purANAmapi madhyame // 29 // viduSAM melanasthAna zAstrazAlA prakalpayet / caturazrA zAstrazAlA prAGmukhAvaraNatrayA // 30 // zAstrazAlAsthApana lakSaNaM prastAni - khaGgamandhAraNAma yAdinA / bhUparipAlanakAryAnaratAnAM vatriyANAM bahuvidhazreyApradaM kArya dvayameva / kiM nana ? pratyahaM khaDgAdyAyudha mandhAraNaM zAstrasevanaM cati / tatrAdyasya khaDgAdeH sthApanazAlAlakSaNamuktameva / dvitIyasya zAstrasthApanasthalasya lakSaNaM yathA-caturazretyAdinA / pustaka
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357 madhye kalpavidhAnena pakalyA vedavedikA / mugabhadraca kA maMyutAjhagazobhinI / / 31 / / zA ThAnAmadheyA yA anyAH sAntrAlA yAH kalpanabhAgazcatura zra. pramANapatI bhapana eDada pAyopena: AvaraNatrayeNAvRtaH myApanIyaH / / kicAtra pustaka mAlA kalpane mukhyadvAra prAcyAM dizi sthApanA yama / kica nAdazAvaraNa prayANAM madhyabhAge badamvarUpiNI catura zrI vAda kA hamnaH yocchAyavanI nirmApayet / / kiva nAhazadavedI kathaM bhUnA ? gavAkSa lakSaNa prakaraNoktalakSaNAnvitamugnabhadrAkhyacitravizepaizcApenA caturdikoNe vapi // kiJca paJcapa mopAnayutakSudrAGgaNAkhyatalapar3akizobhitA ca, mAta vibhave natra tatra suvarNa raTTa nadi tamadhya nAgA ca kalpanIyA / tammAdetAdazalanaNAnvitAyAM vedavedikAyAmeva haM nArUDhAM zAradAdevI, sarvazAstrabIjAkSarAdhArabhUnaM bhagavantaM turaga vadanaM, gajabadanaM vA, ambikayA mahitaM paramAzeva mathavA saparivArAmambikAM, makala jagannivAsasthAnamacyutamindirAmahitamathavA saparivArAmindirAM lokamAtaraM bimbAkRti citragatAM vA sthApayedityupadezaH / / kizca devatAsvetAsu ekAM sarvAmapi vA sthApayediti vikalpazca / tAdRzavedyAssamIpasthitibhAji prathamAvaraNe etAsAM
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahirAndhArikA yuktA vAtAyanazanojjvalA / ekabhaumA tribhaumA vA zikharaNApi bhAmuga / / 32 / / prathamAvaraNe vedo dvitIyAvaraNe smRtiH / tRtIyAvaraNe cApa vedanAthaH paraH pumAn // 33 / / bimbAdisthApanamiti bhaavH| kintrAtra pustakazAlAkalpane caturalindabhAgavediko paritale mapATha RgyajummAmAvaNAkhya. zrutijAlapustakaputAni sthApayena // evaM dvitIyAvaraNa kalpita caturalindabhAgavedikoparitale manvAdismRtikozAnasthApayitvA , tRtIyAvaraNanale maharSipramukhaiH praNItAni bahuvidhAni zAstrapustakAdIni ca sthApayaditi zilpazAstrIyopadezasmaranyAdaraNIyaH // kizcAtra pustava.zAlAkalyanasyoparibhAge bhaumadvayaM kAryama / tathA ca bhaumatrayamahitamekabhIma yutaM veni vikalpaH / api cAtra pustakazAlAkalpane tatra tatra dvArabhAgeSu middhavidyAdharagIpatipramukhAnAM pratikRti, citraM vA bilikhya tatra tatra bhittibhAgeSu vAtAtapAdipravezAIgavAna pAliM ca sthApayitvA manoharAlakaraNAni ca racayitvA tAdRzAvaraNakalpanasya yatheSTapramANasya bahiHpradeze viduSAM paThitRNAM ca pustakavAcanalekhanAdisthAna
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANI haya mugvaM zambhumumA maparicArikAm / sthApayettatra kAryajJaH kalazAdimamanvitAH / gurupIThasamAyuktaH prajAnAM ze muSIpradaH // 34 // iti vizvakarmavAstuzAstre AyudhazAlA pustakazAlAlakSaNakathanaM nAma viMzo'dhyAyaH // zAlAkAra maNTapAkAraM vA prakalpayitvA tatpurato rAjakIya kulagurupIThaM ca sthApayediti bhAvaH / / _ kiJcaivameva pur| nagareSvapi natra tatra samucite sthale pustakazAlA maNTapAkArAM vA zAlAkArAM vA sthApayedini copadezaH / api cetAdazalakSaNAnvitasazigvara pustakAgArasthApanena kiMvA prayojanamityata Aha - jJAnena prApyane lakSmIrityAdinA / 'jJAnena' ityAdikaH 'ityAdikSemajanakama' ityavAdhikaH pAThaH spaSTArthaH / / kizca pratyahaM samucitasamaye vedasmRtItihAsapurANasatkAvyazAstrapaThanAdinA tattvajJAnaprAptidvArA prajArakSaNaM kSemaprAptyAdikamavyAhataM bhavedityAzayaH / spaSTamanyat / / atra teSAM sukhasphUrtaye tAdRzapustakAgArasthApanakramadyotakoddhAramaNDalaM likhyate / yathA -
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ // caturmukhadvArayutapustakazAlAkalpanaprakAraH / / vedi pustakavAcanasthalam / maNDapAkArama / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAm AyudhazAlApustakazAlAlakSaNanirUpaNaM nAma viNsho'dhyaayH||
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha antarbhavanalakSaNanirUpaNaM nAma // ekaviMzo'dhyAyaH // prAsAdeSvapi harmyeSu dhaninAM bhavaneSu ca / vividheSvapi nirmANeSvapi mAnavasadmasu // 1 // zAlAsvapi kvacitkalpya mantargehaM vizeSataH / hastAdibhiryathA dehI gestatphalamApyate // 2 // // ekaviMzo'dhyAyaH // - athAsminnekaviMzAdhyAye rAjakIyaprAmAdabhavanamAnava madanAdinirmANeSu bahuvidheSu kalpanIyasyAntargehasya lakSaNaM pratipAdayitumAdau tatsthApanayogyasthalaM nirdizati - prAsAdeSvityAdinA / ava mAnavavAsArha sthaleSvevAntargehalakSaNamuktaM, na devAlayanirmANaSviti prathamato bodhanAkramaH / rAjakIyaprAsAdeSu harmyeSu dhanikAnAM vividheSu vAsabhavaneSu anyeSvapi vividheSu mAnavagRheSu catvareSvekAdizAlAsu vaivAhikazAlAsu vizAlazAlAdibhAsu bahrISu zAlAsu ca salakSaNamidamantargehaM zilpI sthApayet || , - itthaM sthalapradarzanAnantaraM tAdRzAntargehakalpanaphalamAha - hastAdibhiriti / dehI manuSyaH karacaraNAdyadvairbahuvidhaM kArya sukhena saMpAdayati, tadvadevaitAdRzAntabhavanAdinA pAkAdikAryocitatattaddravyavargasthApanadvArA mahatphalaM bhavatIti viditamevedam / B. 8. 46
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAcchilpavidA kArya kAryanirmANahetave / dvayazcatuSkamathavA gehAnAmaSTakaM tu vA // 3 // kalpayecchilpazAstrajJo dvAdazaM vA'tha poDaza / pUrvadvAratalaprAnte dehalyAH pArzvayorapi // 4 // prathamAvaraNollAmicatvareSu ca madhyame / dvitIyAvaraNaSvevaM zAlAsu vividhAsu ca // 5 // sAdhAraNamAnavasadaneSu, bhavaneSu, hayeSu vA ekasmingRhottama tAdRzAntarbhavanadvayamavazyaM kAryama / na tabyUnateti bhAvaH / tato yathAvibhavamantarbhavanAnAM catuSkaM vA'STakaM dvAdazakaM poDazakaM vA sthApayediti vikalpaH / granthAntareSvetAdRzAntarbhavanAnAM paTakadazakacaturdazakaSoDazaphAdhikAnAmapi antarbhavanakalanAnAM nirmANasyApyuktatvAdaucityAya tanneha prapaJcayate'smAbhiH // tasmAdetAdRzAntarbhavanAni pUrvanirdiSTagRhottameSu kasminyA sthAne sthApyAnItyA mAnAyAM tadAha - pUrvadvAratalaprAnta ityaadinaa| sarveSAM mAnavabhava nAnAM gRhAdInAJca mukhyadvAraM nagaralakSaNoktazailyA yatra kutra mA sthale sthApitamapi tasya prathamadvAramya pUrvavedikAyAH pArzvadvaye kacidekasmin bhAge, tathA dehalyAM pArzvadvaye, tataH prathamAvaraNAkhyakalpanavizeSabhAgacatuSke catvarasamIpAGgaNataleSu zAlAkoNeSu dvitIyAvaraNakalpanabhAgeSu sarvatra
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 363 yugmastambhasamopetaM yugmatUlAdisaMyutam / kArayecchilpazAstrajJo dhanurmuSTidvayAdikam // 6 // vivAhazAlAdimepu madhyabhAgazAlAkoNAnnabhAgeSu, tataH pazcAdbhAge tRtIyAvaraNasthaleSvapi sthalAntare samuciteSu svecchayA nirdiSTeSu vA yathAbhUlAbhaM yathAkalpanaM yathAvibhavamenAdRzAntarbhavana kalpana sthApyamityarthaH / tathA kalpane'pi etAdRzalakSaNa sahitAnyeva kalpayaditi / tatrApi ko'pi niyamaH AyurArogyavRdvagAdizreyase zilmibhiH svIkArya ityupadezaH / / 5 // tasmAttAdRzAntarbhavanAdinirmANeSu kAni tAni lakSaNAnItyAkA sAyAM tallabhaNaM samyagvizadayati --- yugmastambhetyAdinA / prathamata idamatra bodhyama / kiM tadantarbhavanaM nAma ? kSudragRhamityarthaH (bhASAyAM .../amya) / enAdRzakSudragRhaM tAvatprAyazo bhAgatraye bhittisaMvRtamekasminbhAge madhyapradeze dvAraNaikena yunaM kAryam / / kacitsthalavizeSe bhAgadvaye bhittiM avaziSTabhAgadvaye dvAradvayazca sthApayet / aparatra sthale bhAgatraye dvArANi trINi ekasminneva bhAge bhittima , kacitpUrvAdicaturdigbhittimadhye catu rANi ca kramAkalpayediti / kiJcatAdRzabhedakalpane tAdRzadvArakalpane ca purataH sthale stambhadvayasahitAmathavA sati sthalavaizAlye yugmasaMkhyAkasthalopetAM kSudrazAlAmathavA stambha
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 caturazraM vartule vA koNaSaTakamathApi vA / koNASTakasamAyuktaM yugmapaTTamamanvitam // 7 // catuSkopetAM zAlAmityAdikalpanazailImapyUhya karaNIyamiti kramaH / ityAdikamAntarAlikakramaM zilpI svayameva jJAtvA tatra tatra mAnavasadanAdiSu sthalAnukUlaM yathAvibhavamantarbhavana kalpanamidaM kArayediti saGgraheNopedazaH || itthaMprakAreNa sAmAnyalakSaNaM pratipAdyAdhunA vizeSalakSaNAni vizadayati -- yugmatUlAdisaMvRtamityAdinA / yathA yugmasaMkhyAkastambhakalpanaM nirmANeSu sarveSu vihitaM tathaivAntabhavana kalpaneSvantarbhAgeSu sthAnIya tulA dArukhaNDAnAmapi yugmasaMkhyAkalpanaM zilpazAstraniyama iti bodhyama // 6 // kizvadamantarbhavanaM caturazrarUpaM vA dIrgharUpaM vA vartulaM koNaSaTkayutaM vA koNASTakayutaM vA sthApayediti sthalecchAnukUlavikalpaH / na tu trikoNAkAravaditi bhAvaH / tathA sthApane tasyAntarbhavanasya devaizalyapramANAdikaM sarvamapi yugasaMkhyAkameva / na tu ekatripaJcAdiviSamasaMkhyeti bhAvaH / sarvathA dhanurmuSTidvayavaizAlyAyAmAna nahInatA zasteti / tAdRzadhanurmuSTidvayapramANayutaM antargehaM tu kRSikAryocita sIrazaGkulA disthApanAImeva / na tu janavAsAyeti vizvakarmazilpa samayaH //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 dvArayuktaM dvArahInaM kvacittacca prakalpayet / tasmAtmarvathA prAmeSu nagareSvapi tAdRzadhanurmuSTicatuSkAdArabhya pRthuladRDhamukhIkaraNAdikAryocitaM pramANaM yathA sthalavibhavaM kalpayaditi tatkramaH / / kizcAtrAntarbhavane mati vibhave yugmapaTTaracanAM sthApayena / yugmapaTTa nAma dvArANAM bahirantazca bhittiprAnte dRDhArtha phalakAsthApanamiti kecita / vayaM tu argalAdinivezArhasthalaM dvAramya kavATasya saMyojanAya ayaHkIlabandhazceti / prAyazo dvArANAM kavATayugalasyoktatvAt tAdRzayugma paTTa kalpanamucitaM iti zilpavidAmAzayaH sAdhureveti / na tvanAntarbhavane pUrvapratimAdizailyA ekAdi caturimame takalpanaM nyAyya meva / / parantu mUle dvAradInamityuktatvAta dvAravihInakalpanaM sarvatrAnaI meva / vaiphalyazobhArAhityAdikaM ca tAdRzAntarbhavana guheti vaktumapi zakyamiti cenna / dvArahInamityatrAyamAzayaH / yathA tatra tatra sAradArUkhaNDakRtadvAra kalpanaM mA'stu | parantu tAdRzadvArasthApanasthAne catuHzAlAsammelanAdisthaleSu mukhIkaraNAdisaukaryazailyaiva dvArAkAraM gamanAgamanayogyamiSTikAsudhAdibhireva kalpanaM kAryamiti matiH // kina zilpakAryeSu prAyazo dvitalAdisaudhanirmANa
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavATayugalopetaM pArzvayoH sagavAkSakam // 8 // kAryeSu etAdRzeSTikA dvArakalpanameva soko va hamiti vacanapratItezca / ataH kAryavicchilpI svIyayuktyA gRhapatyAdericchAvazena ca tatra tatra kalpanasthalAnuguNaM kacidAgavaNDamayadvAraM, kacidiSTikA. dvArazca sazilApaTTakaM sthApayet // aba zilApaTTakamityuktena sAkalyena zilAkhaNDana dvAravattvama / kintu dADhyAMpAdanAya cirakAlasthitaye ca tAdRzadvArANAmadhaHpradeze, dArukhaNDakRtadvArANAmadhaHpradeze, macitramasRNima zAlinI zilpaphalakA sthApanIyetyarthaH / evaMrItyA dvArakalpane kacidiSTikAmayadvArasthApanasthAne sudhAmadinazilAkhaNDagaNedvAraJca yujyana iti kecin / tacca na mAnava madaneSu zastam / parantu yathA maNTapanaTAva.kUpa vaapyaadaave| nAsthApanamucitamityanye :) evaM dvArANAM sthApanalI sthalabhedena kalpanabhedena ca bahuvidhoktA bhavati / tasmAttanmAnalakSaNAvijJastakSakaka zakArAdiH pUvoktarItyA sthalAnuguNa dvArANi sthApayitvA teSAM kavATayugmaM vA yugmayugmakavATa dvayaM, kvacidrAmagRheSu ekameva kavATa vA sthApayediti kramaH // kizca tAdRzadvArANAM samucite bhAge samucitazAlAdi
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 dvAropadvArayuktaM vA yugmayugmakavATakam | antarbahizva bhittInAM prAnteSu kSudrapaTTikA // 9 // samabhAnaM puromAnaM kalpayeyuktipUrvakam / viSamasthalamAnaiva kArya kutrApi zilpibhiH // 10 // bhittisammukhamAgvA'pi na sthApyaM stambhamamugvam / - yugmayugmavibhedena samasaMkhyAM prakalpayet // 11 // kalpaneSu savyApasavyayorbhAgayorgavAkSadvayaM samamAnaM nimnonnatarahitaM sthApayet / kiJca tAdRzadvArANAM taraNAnantaraM tatsamIpa eva tanmAnayutamevopadvAraM ca kacidalinda bhAgayutakalpanAvizeSeSu bahuvidheSu bhavanAdikalpanepu sthApanIyamityarthazca pratIyate // kicaitramatrAntarbhavane viSamasaMkhyA na kAryA / tathA na stambhakuDyabhittikoNAdisammukhaM sthApanIyam / kikasyAM zAlAyAM prAcIbhAge'ntarbhavanadvayaM kalpitaM yadi tadA pratIcIbhAge ca tanmAnamevAntarbhavanadvayaM tadIyadvAragavAkSavitAnAdilakSaNopetaM samatale sthApanIyamityetatkramazra bodhyaH / idava lakSaNaM sAdhAraNaprAmagRheSu, mAnavasadaneSu, dhanika bhavanepu, rAjakIya harmya - prAsAdeSu, bahu saudha maJjula kalaraneSu avazyaM kalpanIyamiti zilpinAM saMpradAyo bodhyaH zreyaskara: zobhAjanaka saukaryAvahazceti sAdhavaH //
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 dvayostu madhyame bhAge vedivaivAhikI matA / nAnAsanasamopetaM dIpabhAgavirAjitam || kina zailyA tayA'ntargehakalpane'pi tAdRzadvArANi kiJca caturazAlAsammelanasthaleSu vA tatra tatra catvaramabhyasUtrapAtIni sthApyAni na pArzvayoH : gamanAgamanasUtravantIti / kikha taSA dvArANA maunnatyavaizAlyAdimAneSu prAyazaH paramparaM na vaipamyabhAktatraM kalpanIyamiti niyamena kvacitprathamadvAravaizAlyApekSayA dvitIyadvArasya kiJcinnyUna pramANatvaM tRtIyadvAre tadapekSayA kiJcinnyUnatvaM ; tadapekSayA kiJcinnyUnatvaM caturthadvAra ityAdikaH kramastu sAdhAraNamAnavabhavaneSveva kalpanIyaH / dhaninAM bhavaneSu bhUpAlAnAM harmyaprAsAdepu sarvatra bhaumatalakalpaneSvapi dvArANAM paraspara maunnatyavaizAlyAdipramANaM samameva sthApanIyam / tadAnImeva teSAM bhaumatalakalpanAnAM zobhAdAyAdikaM kalpanasaukaryAdikaM saundaryAdikati zilpasamayaH // 11 // kizvarItyA bhavaneSu sthApitAnAM antargeha yorantargehAnAM madhye vA kvacita sthaLe vaivAhikavediriva kSudravedI haMsAdicitrayutA bhUtale sudhAdiracaneopetA nirmApaNIyA || kiJca tAdRzabhavanasya madhyabhAge vA prAntabhAgeSu vA umnataphalakA sanakSudrakhava mahAkha dUva zayanAsanAdIni dIpasthApanatalAni ca yuktyA tatra tatra sthale'ntarbhavanapramANAnuguNaM sthApayet //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369 antargRhaM bahuvidhaM kArayecchirapatantravit // 12 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre antarbhavanalakSaNanirUpaNaM nAma // ekviNsho'dhyaayH|| api caitAdRzAntargehAnAM bhittimAneSu aunatyaM paTalAvaraNagopAnasIbhAgeSu samapramANaM, samasaMkhyAtvaM, nimnonnatarAhityaM, dRDhArgalasahitakavATa dvayacatuSkAdyupetaJca zilpivargo yuktyA tattatsthalAnukUlaM anyatkalpanaJca racayediti saMgraheNAntarbhadhanalakSaNamuktaM bodhyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyo vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM antarbhadhamalamaNanirUpaNaM nAma // ekviNsho'dhyaayH|| B. 8. 47
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhojanazAlAlakSaNanirUpaNaM nAma dvaaviNsho'dhyaayH|| pRthivyAdimahAbhUtairnirmitA mAnuSI tanuH / tasmAttadutthasadravye stasyAH poSaNamIritam // 1 // yathAkAlaM pakkamannaM bhakSyaM khAdyazca lehyakam / bhuJjIyAnmatimAndehI sthAne sallakSaNAnvite // 2 // tammAtsukhAdizreyo'rthI bhojanAgAramuttamam / sthApayetsvagRhe nityaM naimittikamidaM budhaH / / 3 // // dvAviMzo'dhyAyaH // atha bhojanazAlAlajhaNakathanAtmakaM dvAviMzAdhyAyamArabhatepRthivyAdimahAbhateriti / pRthivyatejovAyavA kAzasyamahAbhUtapaJcakozaireva brahmaNA mAnupI tanuH sRSTA / tasmAtkAraNAttAdRzapRthivyAdipaJcabhUnebhyaH pravRddha staNDulADhakacaNakazAkAdivagaireva sA mAnupI tanuH poSaNIyeti zAstrakAravacanam / / tathA tAdRzabhojyavAdyacopyalehyAdInAM pakkapadArthAnAM kSunnivAraNAya svIkaraNe'pi yathAkAlaM samyak pakkamuttamasthaleSveva bhoktavyamityAdiko viSayo bhojanakutUhalAkhya pAkazAstragrantheSu prasiddha eva / tasmAduttamasthala jAyamAnasukhajIrNArogyapuSTayAyu nAdisukhApekSA pumAm yathAzakti svIyasadane bhojanasthalaM
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 yugmadaNDasamopetaM dedhya viMzatidaNDakam / naimittike kalpane tu madhyabhittisamanvitam // 4 // yathAzAstrapramANaM kalpayedityuktaM bhavati / taca bhojanAgAraM dvividham - nityabhojanAgArama , naimittikakAlabhojanAgArazceti // kizca tatraivaM vyavahAraH / yathA-prAmepa kacitpureSu sthalAntareSu ca kSudreSu sAdhAraNa mAnavagRheSu bhojanAgAramiti lokavyavahAra ucyate / prathamato nirdigrAmagRhabhojanasthalapramANApekSayA ativaizAlyAyAmayutatvena bhavanAdau tasya zAlArUpeNa kalpitatvAdityayamarthaH agArazAlApadenaiva sUcyate / tasmAdAdyasya grAmagRhabhojanAgArasya pramANaM tu sAdhAraNadaNDadvayamArabhya viMzatidaNDAvadhikadairghAyutamiti bhAvaH / vaizAlyazca tathA mAdhAraNadaNDadvaya. meveti vAkyArthaH sphuratyeva / dvitIyasya dhanikabhUpAlAdibhavaneSu kalpitasya bhojanazAlAkhyakalpanasya pramANaM tu tahiguNitamiti bhAvaH // ___asya vivRtiryathA -dhanikAdibhavanakalpitabhojanazAlAyA vaizAlyaM bhUpadaNDadvayapramANama / deya'ntu bhUpadaNDaviMzatyadhikamiti / kiJcAsyAM zAlAyAM madhye madhye samucita sthale SaDvA'STau vA daza vA mahAGgaNAni prakalpya teSAmaGgaNAnAM madhyabhAge bhakSyale khAdyavyaJjanAdibhojanadravyasthApanavedikAM dvitryaGgulaunnatyAM caturazrAM sthApayet //
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 athavA stambhapaJcAzadvArastambhayAnvitam / pArzvayorubhayoH sthAnaM catvAriMzatpadaM pRthu // 5 // bhakSyAdisthApanArthAya vedamadhye pAdakA / kina tAdRzabhojanasthApanavedyAH purataH pazcAca padriyarItyA bhoktRNAmAsanAdikaM sthApyamiti samayaH / tathA cemAM dhanika bhUpAlAdi bhojanazAlAM dvipAzatstambhopetAM tAdRzabhUpadaNDaviMzatikadairyAnvitAca kArayediti phalati / ayameva zAlAkArakalpanaprakAra iti bhAvaH // * uddhAra maNDala kathaM vA prakalpanazailItyAkAGgAyAM zilpistha patyAdisukhabrodhanAya nirmANaH kramo'smAbhirlikhyate 1 lekhacena ca prakAzyate / yathA --- asyAstu dhanika bhojanazAlAyAH pratyekaM stambhadazakopetA caturazreNikA pratApa sacya bhaagyo| sthAcyA / tathA ca tathA sthApane aGgaNatrayaM bhavati / tatra ca madhyamAGgaNazya madhyabhAga eva kazcinmaNDaraH stambhadvAdazatrutaH kalpanIyaH / tasminneva maNTape pUrvoktamAnayutAyAM adhaH kalpitavedyAM bhaktya bhojyavyaJjanAdisthApanamiti bhAvaH / evaM karaNe tatropaviSTAmAM bhojanAnAM pariveSaNasaukaryAdikamiti cAntarAliko bhAvaH / api caitasyAM bhojanazAlAyAM ubhayoH pArzvayoH pIThAdyAsanAni sthApyAni / taca dezabhedena iSTikAsudhAdibhiH sthiratvena kalpana,
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtAtapapravezArhA vibhaktAGgaNazekharA // 6 // ekAGgaNena yuktA vA cAGgaNadvayabhAsurA / zAlA maikSukamojyA vedikopari kIrtitA // 7 // snigdhaM bhUmitalaM kArya dIpAsanasamanvitam / pIThAdiracanopetaM kalpayeca manoharam // 8 // bhaikSakANAM yatInAzca sthAnamanyatprakIrtitam / dArukhaNDana phala kAdinA tAtkAlikapIThasthApanakalpanaJceti dvividhaM vA yathAcAramanuSThetram // kizvAsyAzzAlAyAH pArzvabhAge yadi bhittinirmANamatituGgaM viracitaM tadA tava vAtAtapAdipravezayogyagavAkSakalpanaM tatra tatra samucite sthale dvIpasthApanatalaJca prakalpya bhUtalamatisnigdhaM sudhAliptamathayeSTikAdilisacitraracanamadhaHpaTTikAkhyaraGgaballayAdiracanopetaM nirmApaNIyamiti sajhe peNAsyAH dhanikabhUpAlabhojanazAlAyA lakSaNakalpanam / ekabhImameva madhyamAGgaNamadhyatalakalpitAmavedyA uparibhAge kSudrazikhararacamA vA kUTo pA jaMbikA thA kSudrakalazAnvitacaturazraya lAdikalpanaM vA kAryamityAdilakSanAntarANi su svayamevohya zilpibhiH kAryANIni bhAvaH // prasaGgAdatra sthalAntaralakSaNamapyucyate / yathA- maikSakANAmi'tyAdinA / samaveSvAgantukAnAM bhakSayAvinAM yatInAM parivrAjakAdInAM
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 pRthageva tathA kalpyaM sthAnaM mANavakAdinAm // 9 // pitRRNAM sthAnamanyacca kIrtitaM tantrapAragaiH / yoSitAM bhojanasthAnaM pRthageva prakalpayet // 10 // bhojanasthalaM tu pRthageva sthApanIyam / na mAnava bhojanAgAra eva tAn bhojayediti bhAvaH / tacca yatInAM bhojanasthAnaM tAvana pRthaka caturazra vedikArUpaM athavA koNarUpaM maNDalAkAraM vA vaidikAsthAnaM prakalpya tadupari eNAjinaM ca sthApyamiti matiH / evaM vedazAstrAbhyasanazIlAnAM vidyArthinAM bahUnAM bhojanasthAnaM kSudrazAlArUpama athavA mahAzAlArUpamaGgaNacatuSkAdiyutaM yathAvaTusaMkhyaM vaizAlyAdiyutana kAryena // evaM vratazrAddhAdidineSu AvAhanIyapitRRNAM vamvAdirUpANAM zrotriyabrAhmaNAnAM bhojanasthAnaM zuddhasthale samucite pRthageva kAryam / tacca caturazramAsanaM vA yathAsthalavibhavamAsanaM kalpya - miti samayaH na maNDalAkArakoNAkArakalpanameSAM zuddhaye ceti / idaJca zrAddhanimantritatrAhmaNabhojanasthalaM ekAGgaNayutama, athavA'GgaNadvayAtibhAsuraM stambhacatuSkasahitamathavA zAlArUpaM kalpayitvA tasya dakSiNAnanametra sthApayediti pitRtRptikAryajJAH zilpatantra pAraGgatAzca // evaM yoSitAM bhojanazAlA'pi pRthageva sthApyA / tatkalpanaM
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhya catvarasayuktazAlAbhistisRbhistu vA / dvAbhyAmupetamathavA caturaGgaNamAsurA // 11 // vartulAdikametattu kArayena kadAcana / maNDalarUpamathavA zAlArUpaM maGgalavedikopetaM caturazramAyataM vA prakalpayena / bhavanavAstumA navadeva sthApayadityanye / atrApi vaGgako mala pAJcAlakurukekayamagadhacoLapANDyAdi dezIya ziSTAcArakalpanameva yuktaM pazyAmaH // piNDitArthastu sarvatra grAmapurAdiSu gRhAdau yatipati. parivrAjakAdInAM bhojanasthalaM samucitazuddha bhUmau vedarUpakalpanaM pRthageva kAryama / anyepAntu mANavakapitRmImantinIgRha patipramukhabhojanAgAraM tu madhya catvarasametaM prAcyAdicaturdigbhAgeSu catuzzAlAsaMyutakalpanamathavA zAlAtrayAvRtamathavA sthalavaipulyAdyabhAve zAlAdvayasametaM vA kalpyama / grAma gRheSvekazAlAyutakalpanamapi na doSAyeti saMpradAyaH / idazca bhojanAgAraM grAmagRheSu nagara. bhavanasadanAdiSu bhUpAlaharmyaprAmAdAdiSu pazcAdbhAga eva sthApanIyamiti zAstrIyaniyamo nollngghniiyH| kutaH? tadAdaravatAM vizvastAnAM tadrItyA kalpanaM bahuvidhazreyApradamiti vAstulanaNavidaH / / kutra vA pazcAdbhAgasthalanirdeza: ? ucyate --- sarvatra prAmanagaragRhAdiSu deyAnvite caturazre vA kalpane daNDena rajju
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 sUtrAdinA vA tredhA samamAnaM bibhakte prathamabhAge uttaratra pratipAdayiSyamANalakSaNAnvitaM lakSmIdvAraM prAthamikaM sthApyama | tadvArapradezamArabhya dehalIzAlAsI mAvadhikaH prathamAvaraNanAmakaH pUrvabhAgaH // tatazca tvaravAthalAkhyacatva ra vaivAhika zAlAdi bahuzAlA yutasya ekAdibhaumatalayuktasya kalpanasya dvitIyAvaraNa uparibhAge nAmakasya madhyabhAga iti nAmAntaram || tataH pAkAdikAryocita bahuvidhadravyasthApanA hantirgehakUpacatvarazAlA bhojanazAlAdikalpanasametasya nirmANasya tRtIyAvaraNanAmakasya pazcAdbhAga iti nAma / tAdRzapazcAdbhAge tadvAstubhAge gRhamahAna samAmeyyAM kvacita dezeSu vindhyottarepu vAyavyAM prAcyAM vA dizi sthApayeta / tatraiva purobhAge purazAlAntarbhavanAsupete tAdRzapacanAgAradravyarAzIMzca sthApayet / kizca tadanuguNaM tasya kalpanamantargehalakSaNAnvitaM kArayedityanye // sarvathA prAyazo dezeSu vAstusthalAnuguNaM mahAnasavAstusImani ApreyabhAge cullIM nidhAya vyaJjanAdipAkakriyAraca nopayoginAM dadhighRtatailamANDAdInAM sthApanasthala tatra karUpayet / kina tasya pAkabhavanasya pUrvabhAga evaitAdRzalakSaNAnvitAM bhojanazAlAmetayoH kalpanayormadhye iSTadevatAnityapUjArhasthAna kSudragraharUpaM kSudrazAlArUpaM vA yathAsthalAdivibhavaM prakarUpayediti piNDitArthaH //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 caTUnAM prAGmukhaH pIThaH pitRRNAmuttarAnanaH // 12 // aindraM vAruNakaM zilpI puMsAM zreyaHprado mataH / yoSitAM prAGmukhazastaH saubhAgyatanayapradaH // 13 // iti vizvakarmaNIvizvakarmavAstuzAstre bhojanazAlA lakSaNanirUpaNaM nAma || dvAviMzo'dhyAyaH // tathA ca tatra bhojanazAlAyAM vidyArthinAM mANavakAdInAM bhojanAsanaM prAGmukhaM kAryam / zrAddhAdinAdiSu AvAhanIya - pitrAdInAM bhojanAsanamudaGmukhaM kAryam / puMsAM kanyakAnAM mAGgalyavatInAM yoSitAM ca bhojanAsanAni prAcImukhAnyAhosvit pratIcImukhAni tadubhayamukhAni ca tAsAM saubhAgyasutAdidAyInIti maharSayastattvavidaH / ata eva vivAhAdisamayedhvapi kanyakAyoSidAdInAM prAGmukhopavezanaM smRtyAdiSu prasiddhama / tasmAdetAdRzazubha mukhabhAsuraM nAnAvidhaM bhojanArthaM pIThaM prakalpya tatra bhojanazAlAyAM yathAkAlamIzvaradhyAnapUrvakaM sandhyAmevanAnantaraM zreyase bhuJjIyAdityarthaH // etAdRzabhoja nAgAra vAstusthalasyArogyadAyI sUryo'nnAbhivRddhidAyinI dhenudevatA cAdhipatiriti zAstrajJAH / pUrvoktarItyA madhyacatvaraM pArzvayorekAdicaturazAlAsametaM kacicchAlASTakasametaM kalpanIyaM kalpanaM tallakSaNAntarANi ca svayameva zilpI sUkSmabuddhi: sukhAvahaM manoharaM kalpayet // ki bhojanasthAnakalpanaM zilpajJaH svapatyAdiH viprakSatriyavaizyAdijAtibhedAtpUrvava ttatkampanalakSaNAntarANi S S. 48
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAtvA yathAvidhi prakalpayedityarthaH nigadyate / tathA'pyatra prasiddha. lakSaNatvena nirdiSTasya dvipaJcAzatpAdasametasya dhanikabhUpAlabhojanAgArasya kalpanazailIsphUrtaye uddhAro likhyate / yathA - dhanikabhUpAlabhavanAdiSu (52) stambhasametasya bhojanazAlAkalpanasya prkaaroddhaarH|| 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ asyA bhojanazAlAyA madhyabhAge sthApitasya dvAdazastambhayutasya maNTapAkArakalpanavizeSasya madhyavedikAyAM cihnitAyAmeva pUrvapratipAditarItyA pariveSaNAt pUrva bhakSyakhAdyabhojyAdi sthApyamiti saMkSepeNa bhojanazAlAlakSaNaM bodhyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabAdhenyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAsravyAkhyAyAM bhojanazAlAlakSaNakathanaM nAma dvAviMzo'dhyAyaH
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha zayyAgRhalakSaNakathanaM nAma trayoviMzo'dhyAyaH // manoharasthale zayyA balamedhAdivardhinI / tasmAtsarvaiH prakartavyaM zayyAgehaM manoharam || 1 || prAmAdazAlApurataH zAlAntaHsthala bhAgike / alindazAlayoH kalpya mathavA kUTamadmasu // 2 // // trayoviMzo'dhyAyaH // athAstriyoviMze zayyA gRhalakSaNam / Adau tatkalpanamAhamanoharasthala ityAdinA / bhagavadyAnapUrvakaM bhuktvA'nantaraM nizAdiSu samucitasamayeSu manohara sthala kalpitazayyAyAM nidrAprAptireva mAnavAnAmArogyabalabuddhayAdivardhanakarIni zAstrasaMpratipannameva / tasmAt sukheSbubhiH zayyAgehaM manoharaM salakSaNaM kArayedityupadezaH || tasya zayyAgehasya kiM vA vizeSalakSaNam ? kutra vA sthApyamiti cedAha - dhanikAnAM bhUpAlAdInAM bhavanaharmya - prAsAdAdikalpanasya prAthamikadvArasamIpe pUrva bhAgavedikA samIpe vA, athavA tatpazcAdbhAge'lindasyAne vA zayyAgehaM sthApanIyam // l evaM prathamAvaraNe sthApana saukaryAdyabhAve dvitIyAvaraNa talasthApitakalyANazAlAyAH zAlAnAM vA pUrvabhAge vAthalAkhya
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381 bhaumAdiSUnatanaleSvapi gandhAnilAnvite / sthaleSu nAtizItoSNeSvapi zayyAsthalaM matam // 3 // kSudrAdhiSThAnamaMyuktaM sopAnasahitaM tu vA / madhya catvarasama sUtra kalpinAyAM madhyabhAgazAlAyAM vA zayyAsthAnaM kalpyama / etAvanA vAkyena gRheSu bhavaneSu ca pUrva bhAgadvitIyabhAgayoreva zamyAMga sukhAvahaM, nAnyatra pazcAdbhAgAdiSviti zayyAmthala nirdezaH / / 2 / / evaM prAmagRhapura gRheya sAdhAraNa mAnavabhava neSvapi kalpyasya zayyAgehasya sthala nirdezanaM pratipAditama / adhunA nagararAjadhAnyAdiSu bhUpAlAdInAM bhavaneSa kalpanIyazayyArohasthalaM nirdizati --- bhaumAdiSviti / ekAdi bahubhomakalpane yadi nirmite tadA dvitIyabhIme vA tRtIyabhaume vA sugandhAnilamevanAhe tale tAdRzazayyAgehaM sthApayet / kiJca sarvava nAnizItoSNasthala eva zayyAgeI pRthagvA bhavananirmANa mahitaM vA sukhavAtasevanAI. kArayediti sthalakathanama // zayyAgehaM kathaMbhUtama ? kSudrAdhiSThAnasaMyuktamiti / kathaM vA atrAdhiSThAnaM uktaM ? tacca zilArUpamiSTikArUpaM dArumayaM veti cettadAha - atroktanAdhiSThAnazabdena na maNTapAdyartha zilAdhiThAnakalpyamAnapadmakumudagaLavAja nAdiracanocyate / parantu vitasti
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 ekadvitricatura prAntazAlAvRtaM tu vA // 4 // daNDadvayAdikaM mAnaM zAlAkAraM prakalpayet / antargehasamaM vA'pi maNDalAkArabhAktathA // 5 // dvayottuGga bhUmitalaM vidhAyAdhobhitibhAgaSu dAyazobhAdyartha sudhAkhaNulepanAdinA bhanalacivayutamityAdivihitAdhiSThAnakalpanamahitaM nirmANamucyata iti / nepAlakaralAdidezeSu bahuvidhamAradAmapradhAneSu kacidetacchayyAgehaM sAradAruphalakAmayameva kurvanti / tadA etAdRzaracanAdikaM sarvamapi dArumayameveti bhAvaH / idaM tu lakSaNamiSTikAsudhAmizritakRtabhavananirmANaviSayamiti zAstravacanamAdaraNIyama // kiJcaitAdRzAdhiSThAnAkalane pUrvoktarItyA aunnatyAya caturbhiH paJcabhirvA sopAnarupetamidaM zayyAgAraM viracayya ekadvArayutaM, dvArayugmasahitamathavA dvAratrayasahitamAhosvidrUpAlAdInAmicchayA caturdhapi bhittibhAgeSu catudvArasameta bhittikalpanaM karaNIyamiti samayaH // 4 // kizvAsya zayyAgehamya vaizAlyaM tu pUrvoktarItyA grAmagRheSu sAdhAraNa daNDadvayama , AyAme daNDAnAM catuSkaM paJcakaM SaTkaM veti / evaM nagararAjadhAnyAdiSu kalpitasya bhupAladhanikAdizayyAgArasya vaizAlyamAyAmAdikamapi bhapadaNDamAnavazAdetatsaMkhyAkameva bhavatI.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 caturazraM kalpanaM vA koNapaTTAdisaMyutam / yugmavAtAyanayukta mekavAtAyanaM tu vA // 3 // yugmastambhakazAlaM vA paTTasopAnasaMyutam / savitAnaM sopazAlaM paJjarAdisamanvitam // 7 // madhyavedikayA yuktaM tatra dIpaM prakalpayet / prAcyAmudIcyAM tu mukhaM kalpanIyaM satoraNam // 8 // tyarthaH / tathA ca prAmageha kalpitazayyAgehasya dviguNitaM mAnamityuktaM bhavati // kina zayyAgehaM kathaMbhUtamiti cedAha - zayyAgehamidaM paritaH sthitimatAM kalpanAnAmavirodhena parito yugmastambhajAlAnvitaM kalpanaM vA kAryam / athavedaM zayanagehaM caturazramAyataM maNDalAkAraM koNASTakayutaM vA samIpasthApitena zAlAdikalpanena sahitaM vA atidUrasthale pRthagvA prakalpayet / tadA tAdRzazAlAyA etasya zayyAgehasya ca madhye candrikApatanAdiyogyaM tattaddezIya zItoSNAnuguNaM kSudracatvaranirmANaM kAryamityAzayaH || kiJcAva zayyAsadane ekaM vAtAyanamathavA gavAkSadvayAdikaca sthApayitvA antaruparibhAge vitAnAdyalaGkaraNAya paJjarAdisahitaM kUTAdinirmANa sthApayitvA tahamadhyabhAge caturasamasUtrapAtamAnaM madhye kSudravedyAdikaca kRtvA tatra dIpa
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 sasopAnaM sakhaTyAdi kArayecchilpavittamaH / dakSiNasyAM zirobhAgaH pratIcyAM vA vizeSataH // 9 // pArzvayomaGgaladravyasthApanaM zubhavardhakam / mukurAdisamopetaM jalapAtreNa majulam / / 10 / / kalpanIyo dvArabhAge gandharvazzarahastakaH / candrasyArkasya vA bimbaM kalpayettatra mAnavit // 11 // iti vizvakarmapraNIne vizvakarmavAstuzAstra zayyAgRhalakSaNakathanaM nAma // trayoviMzo'dhyAyaH // stambhAdIni prakalpayet / kizcAsya zayyAmadanasya mukhyaM dvAraM satoraNaM prAcyAmudrIcyA vA kArayeta // 8 // api cAtra kalpane'ntarbhAge sopAnayutamahAkhavaM vA paryaGkAdizayanasAmagrI vA yathAvibhavaM kRtvA zayAloH puruSasya zirobhAgakalpanaM dakSiNadigbhAgagatamAhosvitpratIcIbhAgagataM vA karaNIyam // kiJcobhaya pArzvayomarmAlyagandhAdisthApanasthalaM kRtvA sarvato bhittyAdisthaleSu mukurAdimanohara dravyANi cittAkarSakacitrAdiracanAdIni ca prakalpayena //
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 kizrvAsya zayanamadanamya dvArabhAge bahiH pradeze pArzvayorubhayorapi candrasUryavimbaM bhittibhAge vilikhya gandhavaM zarahastakaM cAntarbahirvA kalpayet // evaM kalpanaM tu antazzayanabhAjAM rakSaka; teSAM sukhAdipradamiti ca zAstravidAM samayaH / iti saMkSepeNa zayanAgAra - lakSaNamuktaM bodhyam / lakSaNAntarANi tu dezabhedena zilpibhiH paramparopadezanirmANa kArya kauzalAdinA vijJeyAnIti bhAvaH // iti zrImadanantakRSNamadvArakAviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM S. s. 49 vikarmavAstuzAstravyAkhyAyAm zayyAgRhalakSaNakathanaM nAma trayoviMzo'dhyAyaH //
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vasantagRhalakSaNakathanaM nAma // cturviNsho'dhyaayH|| sArvabhaumAdibhi paimoMdAya madhusevanam / kAle kAryamiti proktaM tantravidbhirmunIzvaraiH // 1 // tasmAttatkalpayetpuryAmudyAne bhavanAntare / paritastu catuzzAlaM jalakumbhAdizItalam / / 2 / / prAGmukhaM kalpanaM zastaM tadeva prItidAyakam / // caturvizo'dhyAyaH // atha vasantagRhalakSaNakathanAtmakaM caturviMzAdhyAya mupakramatesArvabhaumAdibhiriti / sArvabhaumAdibhirbhUpAlenikaizca ArogyaprahAMdyabhivRddhaye vasantasamayeSu vasantAvirbhAvamahotsavo'nubhoktavya iti tantravidbhirmunIzvarairuktatvAttadutsavasevanAI. vasantagRhanirmANalakSaNamAha-paritastu catuzzAlamityAdinA / taJca vasantasadanaM sarvatobhadrAdinagareSu samucite sthale udyAnabhAge vA prakalpayet / athavA sthalavaizAlye bhUpAladhanikAdibhiH svakIyaharmyaprAsAdabhavanasImAntargata eva sthale samucite tatrodyAnabhAge vA prakalpayediti sthalAnukUlavikalpaH // kina tAdRzavasantasadanaM prAmukhakalpanopetameva zubhapradamityarthaH / tadeva prItidAyakam ' iti mUlavacanena pratIyate / kina
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 caturdaNDapramANena hInaM notamamIritam // 3 // catuzzAlAvRte madhyabhAge maNDalakalpanam / vizrAntivedI tatraiva gandhazaityAdibhAsurA // 4 // catvarAdisamopetA sAlaGkArA satAraNA / mukhIkaraNayuktaM vA maNTapAkRti vA bhavet // 5 // taca vasantagRhakalpanaM caturdaNDapramANAdhikavaizAkhyAdyupatameva kAryam / na tatpramANanyUnateti bhAvaH / kiJca tasya vasantagRhamukhyakalpanasya purobhAge daNDadvayAntarAlasthalavati prAcyAdiSu caturSvapi digbhAgeSu mandamArutavIjanAhI anekastambhopetAH vividhAGgaNayuktAH kSudrazAlA: prakarUpya, tAsu zAlAsu jalakumbhAdizaityopacAraracanAzva sthApayeyuriti // kina etAdRzarItyA zaitalyArogyapradAbhiH zAlAbhiH samantataH samAvRtasyAsya madhyakalpanasthalasya madhyabhAge vikasitapadmAkAraM karUpanaM vizrAntivedikayA sahitaM sasuSiraM zAlArUpameka bhaumayutaM bhUpAlAdaye prakalpayet / cakravartinastu idaM vibhauma yutameveti etacchAlArUpaM vasanta sadanakalpanamiti bhAvaH / tatra maNTaparUpavasantagRhanirmANalakSaNaM yathA - zAlArUpanirmANe tAvatsuSirakalpanAdi: / atra tu maNTaparUpanirmANe tAdRzasuSirAdikaM vinA dArustambhakalpanaM vA sudheSTikAmaya stambhasthApanaM vA kRtvA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturisamopetaM nAnAGgaNasamanvitam / ekabhaumayutaM bhaumaM tribhauma sArvabhaumikam // 6 // tAdRzastambhopari AcchAda na paTalAdikaM vistIrya dRDhakalpanaM raca yedityevameva zAlAmaNTa para pakalpanabhedo breyaH / kicAtra sarvathA na mAnavagR bhavanahamyAdI zilAmaya stambhasthApanaM vihitam / / zilAmayastambhasthApanantu devAlayamaThamaNTapAdAvava raghanIyamityuktatvAdini nahedo'pi sUcitaH ! api cAtra zAlArUpavasantagRhanirmANasya maNTa parUpavamanna gRhanirmANamya bhUbhAgapramANAdika bhAmakaraNAdika shlii|ctrnornnaadirc nA ca tulyeveti zilpasamayaH / tasmAddhanikAlAdIcchAnuguNaM kalpanIyamyAsya vasannagRhasya mukhya kalpanasya caturvapi digbhAgeSu mandamAnAdivIja nAhamanivi kAlaM dvAracatuSka sthApayitvA tatkalpanasya madhyabhAge ca pUrvoktavizrAnnivedikAmananaH pa mati sthalavibhave paJcapAGgaNalpanaM vividhadArustambha mahinaM sthApayitvA tadbhittibhAgeSu dvArabhAgeSu sthalAntarapi gandha jalazInalozIrapaTalakalpa navIjanAdi vividharacanAdi kazca yuktyA tatra tatra yathAzobhArogyaM prakalpayediti samayaH / / kiJca pUrvoktAsu udyAnAdi sthala bhUmiSu yadi vizeSa. bhUlAbhastadA'sya va santagRhakalpanasya madhyabhAge candrikApatanayogya
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 yoSitAM tu pRthak zAlA kalpanIyA vizeSataH nAnAsanamamopetA hRdAdivibhedataH // 7 // zItalairupacAraizca maga dizi sarvataH / caturdi jhaNTa pUrvamandiraM vA prakalpaya / // 8 // kSudrapiAnApAnAmA mnukaa| AmaTalamadhayA nItiyArakam / / 9 / / vArtha lAmA mvandharaM bhAgaM samamAnaM ca tura aM dIrghAyalopetaM vA prakalpya natmIpa eca pUrvaktiAGga para canAdikaM kArthamityunamavasannagehaH / thapatibhUpAlacchAnuguNaM pAvAlyAdizelI jJayA / / vi. vAtra vamantagRha thapani bhUpAlacchAnuguNaM pAJcA. nyAdizailIkalpano pe lagaviramaNIyacitraracanAdikaM ca karaNIyamiti bhAvaH / kicAntaHpuravAminAM mahipyAdInAM tu pRthageva vasantamadanakaranaM kAyamiti zAstrakAraH / vividha lakSaNopetasyAsya vasanta madana purAbhAge nAnidure pUrvoktapuraizAlAtaraNAnantaramthale AlokanamaNTapaM vA maGgItazAlAM vA pUrvamaNTapaM vA pUrva mandira vA kSudrAdhiSThAnathinaM kalpayet / evamatroktarItyA zalyA pUrva maNTa papUcabhava nAdAda kSudradhiSThAnakalpana kRta tadA tasya vasantagRhamukhyakalpanasyApi tAdRzakSudrAdhiSThAnakalpanaM vA
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ sataTAkaM viharaNasthAnazca parikalpayet // 10 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre vasantagRhalakSaNakathanaM nAma // caturvizo'dhyAyaH // tadapekSayA kinidaunnatyabhAjo madhyamAdhiSThAnasya kalpanaM vA sthApanIyamiti tatkramaH // sarvathA sarvatra nirmANeSu na viSamakalpanakriyA sthApyeti zilpinAM niymH| enA dRzalakSaNopetasya vasantasadanasya sazikhara. kalpanasya samIpasthale vApI, taTAkaM vA vihArasthAnaM yathAzobhamAnandavardhakaM prakalpayaditi saGgraheNa vasantagRhalakSaNavAkyArthaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabAdhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vasantagRhalakSaNakathanaM nAma // cturvisho'dhyaayH||
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sakalavidhavAralakSaNakathanaM nAma // pnycviNsho'dhyaayH|| zubhe muhUrte sudine sthapatidhRtakakaNaH / zuciH zuddhamanA bhaktyA pUjayitveSTadevatAH // 1 // sarvamaGgalaghoSaizca svastizabdezca zilpibhiH / vAstuM pradakSiNIkRtya mukhadvAraM prakalpayet // 2 // prAsAde bhavane harpA maThamaNDapasabasu / zAlAsu kSudrageheSu bhaumasthAneSvapi kvacit / / 3 / / - // pnycviNsho'dhyaayH|| athAsminpazcaviMze'bhyAye gRhabhavanaprAsAdAdiSu sthApanIyadvArANAM laznaNamupapAdayati ~ zubhe muhUrta ityAdinA / jyotiizAstrapratipAditarItyA gRhapatipramukhAnAM zubhaphalapradatithivAra. yogakaraNalamAdibhAsura zubhamuhUrne gRhabhavanAdikAryanirmANArtha sthapatirAdau dhRtakaGkaNaH san dhautavastrottarIyako manasi vAstunAthaM hariharavirizcipramukhAna dizApatInavagrahamaNDalaM ca dhyAtvA gaNapati. pramukha sveSTadevatAM gandhakusumAdibhirabhyarcya takSakalAhakArakakazakAramukhai tyavagairudakumbhahastena gRhapatinA ca saha nirdiSTagRhabhavanAdi. vAstubhUmi pradakSiNIkRtya mAlapoSapUrvakaM tAdRzagRhabhavanAdeH prAthamikaM dvAraM samucite sthale sthApayediti lakSaNavAkyA: /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 mthalAntareSu sthapatiyuktasa tadyojayedRDham / adhomukhaM coya sthApayanna kadAcana // 4 // sthApratirodhAnahInaM mamasUtraM sapaGktikam / sthAnamaMdaM ca tanmAnaM nizcityaiva prakalpayet / / 5 / / bhalamba bhittibandhaJca tadadhaH kalpayedRDham / apazzilA prakatavyA nopariSTAtkadAcana / / 3 / / mAhavAmaGgalAcaraNa va laya hAramyAna tAvatprAmAdakalpane bhavana nirmANa damyanirmANa mAThamaNDapadevAlayagrAmagRhAdinirmANapu kalyANasAlAdAne kavidha zAlAsu kSudra gRheSu bhomabhAgasthalevanyAyapi nyAyazAlA vidyAzAlAcitramAlAvaidya zAlApramugveSu kalpanasthalapu, vAjinAlAsasti mAlApa muThidisthaleSu ca prakalpAMdagi sthAnani:zaH / etAgRhamApanAdisyale pu tAyana dvArasthApanaM tu natra tatra kalpana: di kAlimAlA catvara sthApanAnuguNaM mUtrAditA mAtvA tamalanastha lAni ca vibhajya tadanukUlaM prakalpayaditi tatsthApanakramaH / / kiJca bAdazaprAthamika dvAra dvArAntaraJca sthapatinakSaka. kakazakAgadibhira dhobhAge bhUmyAmarthadaNDanimnaM bhUmilamyaM navaratnAdisuvarNavaNDanyAsa sahitaM viracayya taduparibhUmitale dvArAdhaHpIThikAtmikAmati ha DhAmekAM zilA coparidRzyAM saMsthApya tadupari
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 393 lakSmIdvAraM tu pUrvasthaM sarvamaGgaladAyakam / tAdRzadvAramadhomukhadRSTihIna mUrdhna mukhadRSTihInaM ca samadRSTisUtrAdinA mAvA sthApayediti bhAvaH // kina tAdRzadvAraM dvAdazavidhaM bhavati / yathA 1. lakSmIdvArakalpanam / 7. 2. gAndharvadvArakalpanama | 3. vizvakarmadvArakalpanam | 4. vaizravaNadvAra kalpanam / 5. vAruNadvArakalpanam / 6. vAsavadvArakalpanam / ceti // 8. 9. zAGkaradvArakalpanam / vaiSNava dvArakalpanam / brAhmadvArakalpanam / 10. sauradvArakalpanam / 11. cAndradvArakalpanam / 12. ArSadvArakalpanam / kizva tAdRzadvArANAmRjusUtra sthalakha tatra tatra prakalpya tattatsthAnakalpanAnuguNaM nirmANasthApane'pi dvArANAmAvaraNabhUtaM bhittistambhAdyAvaraNaM tiryakaraNaJca sarvathA na kArayediti zilpivargairjJeyaH / evaMrItyA bhaumataleSu UrdhvasaudhabhAgeSu zAlAdibahuvidha kalpanasthAneSu tirodhAnarahitaM tiryakaraNarahitaM sthApanIyAni dvArANi tu mukhyatayA dvAdaza saMkhyAni bhavanti / tAdRzadvArasthApanasthalalakSaNAdikaM kramazo vizinaSTi - lakSmIdvAraM tu pUrvasthamityAdinA / gRhabhavanAdisarvavidhanirmANeSvapi mukhya ca 8. s. 50
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 kalpanamya kacidAvaraNAdiyutakalpanasya purobhAge tattatkalpanocitasthale sthApanIyasya mukhadvArasya lakSmIdvAramiti nAma // asya vizadArtho yathA lakSmI dvAragandharvadvAravizvakarma dvArakuberadvAravaruNadvArapramukhAnAM dvAdazavidhAnAM dvArANAmapyuparibhAge lalATapaTTikAsthAne madhyasUtre paGkajamadhyaniSaNNAyAH diggajAbhiSiktAyA gajalakSmyA (tathA gandharvAdInAM ca rUpaM sthApayet / evaMrItyA lakSmIrUpayutasya dvArasya lakSmIdvAramiti vyavahAraH // --- evaM gandharvarUpasahitasya dvArasya gandharvadvAramiti, vizvakarmarUpasahitasya dvArasya vizvakarmadvAramityAdikrameNa tattadadhidevatArUpakalpanaM teSAM dvArANAM tannAmavyavaharaNaM ca kramazo jJeyamiti bhAvaH || tatrApi ko'pi niyamaH / yathA dvArasya dArumayasya lalATabhAge dArumayImetra gajalakSmyAditattannAthamUrti sthApayet / sudheSTikAkalpitasya dvArasya lalATabhAge tanmayyeva tattannAthasvarUpAdiracanA nyAyyA / evaM devAlayAdimukhabhAgasthale kalpitasya zilAmayasya dvArasyopari lalATasthAne zilAmayI maMtra lakSmyAdimUrti sthApayet; na saMkIrNadravyAdineti zilpasamayaH / sati vibhave bAJchAyAM tAdRzalakSmyAdidevatAsvarUpaM dvArapArzvasthitAsu bhittiSu SA uparibhAge bA kuDyAdiSu pItakRSNavarNAdinA sudhAdinA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 395. dvitIyamArogyaM tadbhAndharva dehalIsthale || 7 | kalpanIyamidaM proktaM zayanAsthAnake'pi ca / vizvakarma tRtIyaM tu dIrghAyuHprada mIritam // 8 // vaivAhikAsu zAlAsu zAlAsvanyAsu kalpayet / caturtha vaizravaNakaM dhanavRddhikaraM matam // 9 // kozAgAreSu tatsthApyaM sumuhUrte zubhe'hani / paJcamaM vAruNaM proktamArogya zubhadAyakam // 10 // dantalohAdinA vA svaSTadevatAmUrtiprakalpanaM pRthageva sthApyamiti tanniyamaH / tasmAdetAdRzalakSaNAnvitaM lakSmIdvAraM tu sarvatra mukhyakalpanapura: sthalAdiSu sthApitaM tadvAstuvAsinAmavicchinna zubhapradamiti zAstrIyopadeza: // gAndharvAkhyaM dvitIyadvAraM tu dehalIbhAge kacicchayanAdisthaleSvapi niyamena sthApanIyam / tadA tatratyAnAM nidrAsukhArogyAdizubhavardhakamiti bhAvaH / vizvakarmAkhyaM tRtIyaM dvAraM tu vivAhazAlAsamIpe catvarazAlAsamIpe sthalAntareSvapi zubhakAryArthaM kalpitasthaleSu ca sthApanIyam / idaM tu dvAraM sarveSAM dIrghAyuHpradamiti lokaprasiddhiH / evaM dhanazAlAyAM zubhamuhUrte kuberadvArAkhyaM caturtha dvAraM yadi sthApitaM, tadA talAtIva dhanasampaduvRddhiriti bhAvaH //
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 sthApyaM tadbhojanAgAre dravyazAlAsu sadmasu / SaSThaM tu vAsavaM meghAvardhakaM samudIritam // 11 // vidyAzAlAsu tatsthAdhyamamAtya bhavaneSvapi / zAGkAM vaiSNavaM brAhmaM pUjAgAre zubhapradam // 12 // prAGmukhaM vottaramukhamanyacca zubhadaM matam / sauraM satputrajanakaM zAlAyAM tatprakalpayet // 13 // cAndraM puSTipradaM sthApyaM vizrAntisthalamukhyake | varuNarUpasahitaM paJcamaM dvAraM tu bhojanAgAradravyasthApanasthaleSu vizrAntisthaleSu ca prakalpayet / tacca janAnAmArogyAdizubhapradamiti bhAvaH / vAsavarUpasahitaM SaSThaM dvAraM tu sacivasadanAdiSu vividhavidyAzAlAsu tatratyasthalAntareSvapyantarbhAge nirmitattadidaM tatratyAnAmanupadaM satvaguNamevAdivRddhikaramiti bhAvaH // eva mAnatragRhabhavanahRmyodiSu kalpite zilAmaye zAGkaraM dvAraM, vAsudevAlaya viSNudvAraM, brahmAdidevAlaye brahmadvArazca sthApayediti tatkramaH / idaM dvArasthApanaM bhaktibhAjAmArcanazIlAnAM sakalamanorathasiddhaya iti bhAvaH / sUryarUpasahitaM dazamaM sauradvAraM tu suratakelisadaneSu sUtikAgRheSu zayanagRheSu cAnyatra samucite sthale antaHpure kanyAzAlAyAM ca sthApitaM cettadidaM tAsAM satputrAdivividhazreyaskaramiti bhAvaH // 13 //
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArSa tu mevAjanakaM maumazAlAsu kalpayet // 14 // evaM dvAdazadhA proktaM tattacidvairvinirNayet / anyAni padmamukhyAni tatra tatra prakalpayet // 15 // dhAnyAgAre vastrahe'laGkArasthAna ke tathA / snAnAgAre nRttazAlAsvapi saGgItakAdiSu / / 16 / / tadvyAsantu trihastaM tanmAnonnatiyutaM dRDham / takSakaiH kalpayetyA sAradArumukhaizzubham || 27 // evaM candrarUpasahita mekAdazaM cAndradvAraM tu puSTyArogyA nandAdi zreyojanakatvAttadidaM maThamaNTapAdiSu vizrAntisthale, antarazAlAsu vApIkUpAdisnAnaghaTTasthaleSu mithassalapanazAlAdiSu ca kalpayediti samayajJAH / nAradavasiSThAtri parAzaravyAsavAlmIkAdimunIndrarUpa sahita mArSAkhyaM dvAdazadvAraM tu pUrvoktavidyAzAlAsu uparibhameSu AmantraNAdizAlAsu, AsthAnazAlAsu rAjyakAryAmantraNasabhAdipu ca prakalpitaM cet tadidamArSadvAraM tatratyAnAM nitarAM meghAprasAdanAdizreyojanakamiti bhAvaH // evaM mukhyAnAM dvAdazavidhadvArANAM sthAnatadadhinetrAdilakSaNaM pratipAditaM jJeyam / padmakapramukhAni dvArAntarANi tu dhAnyAgAre, vastrAgAre, alakRtisthAne, snAnAgAre, nRttazAlA saGgItazAlAdiSu sthApayediti tatkramaH // 16 //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 sauvarNa rAjataM vA'pi dArujaM pArzvapaTTakam / arthateSu dvAreSu kalpanIyavibhAgatakSaNacitraracanAdilakSaNakramamAha - tavyAsaM tu trihastamityAdinA / eteSu dvAdaza. vidhAnAmuttamajAti dvArANAmAyAmastu trihastapramANakaH / aunnatyaM tu tadviguNamiti kramaH / tathA cAyAmapramANApekSayA dviguNitapramANaM naiyatyenaunatye kAryamityuktaM bhavati / evamatroktapramANAtsarvathA na nyUnatA kAryeti zillasamayaH // padmakAdiSu dvArAntareSu tu dhAnyAgArakRSikriyocitadravyAgArAdipu kvacitsthaleSu kalpanIyeSu sArdhadvayahastAyAma, paJcahastapramANannityaM ca yojanIyamiti bhAvaH / ayaM madhyamapakSapramANayojanaprakAra iti bodhyaH / etatpramANahInaM ca dvAraM kvacitsthApyaM bhavati / kuna ? kSudragrAmagRhAdiSu kacidantargRheSu anyevADha kAdidravyasthApanasthaleSu iti / etAdRzadvArasyAyAmamAnaM tu kiJcinnyUnadvihastakameva / taducchrAyastu tahiguNita iti kramazca bodhyaH / etatpramANanyUnatA tu adhamadvAradyotaketi puJjinArthaH // etAdRzeSu sakalavidheSu dvAreSvapi vizeSataH pUrvabhAgayorupari ca zobhArtha kalpanIyavividhacitrAditakSaNakriyocitaH bhIparNikakadambakesaracandanAdisAradArUdbhavaireva dArukhaNDaiH nimnatvarandhratvadagdhatvakhaNDitatvavizIrNatvAdidoSahInaH dvArapArzvadAruyugaM
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 zukapaTTa haMsapaDheM latAkusumapaTTakam // 18 // adhaHsthale vA sarvatra kumudAdIMzca kalpayet / gAndharva bhairavaM rUpaM kvacidvAreSu yojayet // 19 SaDbhAge prathame kmpdlpdmaaNshpaattttkaaH| racayacitravinyAsaM netrAnandakaraM zubham // 20 // paTTe padmazca kumudaM kiGkiNI kSudrapAlikAm / rekhAvaliM tattu rUpamanyaccAnandadAyakam // 21 // adhazvopari tiryagdAruyugaM samasUtrAyAmAdidRDhaM yojayitvA'dhaH pUrvokta dRzyazilAyAmupari sthApayediti kramaH // kincatAdRzadvArapAvadAruyugakaidadhya SoDhA vibhajya prathamabhAge'dhastalAta zukaparTa vA haMsaparTa vA latAkusumAdibahuvidhapaDheM vA citrarUpaM vA takSayet / kizteSAM dvArANAmadhazvopari sthitayostiryagdArukhaNDayomadhyabhAge kumudAkAracitraM vA padmAkRti ghA'tiramaNIyaM yathApramANaM kalpayet / athavA pUrvoktaprathamabhAge etAdRzacitravizeSatakSaNAbhAve kampadalapadmavAjanagalAdicitraM vA yathAkramaM sthApayeta / sarvathA citrAdirahitaM dvAraM na zobhAdaye nApi zreyasa iti ca matiH // 20 // kiJcateSu dvAreSu sarvatra pArzvayorupari ca citrANAM madhye madhye paTTarUpaM, padmarUpaM, kumudarUpaM, kiGkiNIrUpaM, kSudrapAlikA
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 samarUpaM sapramANaM yuktyA tatra prakalpayet / rUpaM, rekhArUpaM, kacizvAnandakara citrarUpaM lakSaNaM takSakaH prakalpayediti kramaH / evamuktaM sakalavidhacitratakSaNaM tu tAsu tAsu zukAdivyaktiSu yadyatsvarUpaM karAdirekhApramANAdi vartate, taissarvairapi sahitaM takSaNIyamiti bhAvaH / aGgavaikalyayutacitrasthApane mahAdoSaprasakteriti bhAvaH / evamatra dvAreSu dvitIyAdibhogeSu vividhacitrakaraNamapi zastameva / api caivaM citrakaraNe dArumayadvAreSu dArumayameva citratakSaNaM sudheSTikAmayadvAreSu tanmayamaveti tatkramazca jJeyaH || , sati bahuvibhave tAdRzadvAra citrarUpa zuka haMsa kumudAkarAdisthAneSu suvarNapaTTe vA rAjatapaTTe vA navaratnamayaM racanAjAlaM yojayet / devAlayadvArANAmadhaH sthitatiryavichalAsu sauvarNarAjatapaTTakalpanamavazyaM kAryam / rAjabhavaneSvapyevameveti niyamaH / mAnuSageheSu sati vibhava iti kramaH // kina tAdRzanayanAnandatakSaNaM tu prAthamikadvAra kalyANazAlAdi mukhyadvArasthAna eva kAryam / na hi sarvatra karaNIyamiti niyamaH / tathApi yathAzakti pUrvoktakumudAdikaM vA sthApayediti kramaH // 21 // kiz tA dRza sakaladdhArANAmapi samamRjusUtraM dvidvikabATa
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 dRDhArgaLasamopetakavAdadvayabhAmuram / dRDhasandhikriya kArya dvAraM sarvazubhapradam / / 22 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre sakalavidhadvAralakSaNakathanaM nAma paJcaviMzo'dhyAyaH // melanamargalasthApanAdikazca svayamUhya zilpI kArayediti / evaM zubhakAlasthApitametAdRzadvArakalpanaM prAtaH prAyazaH sumaGgalyo gomayAdinA'dha:paTTiko prakSAlya raGgaballI kusumagandhAdibhiralaGkayuH / tadeva sarveSAM kSemajanakamiti kramaH // 22 // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM sakalabidhadvAralakSaNakathanaM nAma paJcaviMzo'dhyAyaH // 8.8.51
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha toraNalakSaNakathanaM nAma SaDviMzo'dhyAyaH // toraNaM trividhaM kAryaM zilAdArusudhAdibhiH / daivaM bhaupaM mAnuSaJca takSaNAdipramANataH / / 1 / / tattatkAryeSu tadyojyaM pramANajJaiH kriyAkaraiH / SaDaviMzo'dhyAyaH athAsmin SaDaviMzAdhyAye toraNalakSaNaM vizinaSTi - toraNamityAdinA / pUrvAdhyAye prAthamikAdidvAreSu kalpanIya - citraracanAdikriyAzailI tAvatkacicchilAsu DolAsu taba taba catvarAntike stambhAnAmupari sthitasya bhittidhAraNazIlasya mahAphalakAdaNDasya pArzvayorapyanyatra vividheSu sthaleSu yojanIyeti pratipAditam // kvacidbhisyantAdibhAgeSu zobhArthaM kiMvA karaNIyamiti cesa, tatra toraNAkhyacitrakarmaracanaiva prakalpayetyasminnadhyAye vizadayatItyarthaH / sa ca toraNAkhyacitra vizeSo daivatoraNaM, rAjatoraNaM, mAnuSatoraNamiti tridhA vibhaktama | kacitsopAnAdiSu TaGkAdinA takSaNena kvacidbhizyantabhAgeSu atimasRNasudhAdinA kalpanakara ca dvaividhyaM bodhyam // tatra ca kizvetAdRzatoraNakriyA kutra vA sthApanIyetyAkAGgAyAM
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAlAnte catvarAnte ca kacidvArAntare tathA // 2 // kUTAdhiSThAnabhAge ca bhityante ca kavATake / alindake vedikAyAmapi DolAdiSu kvacit // 3 // tale vAtAyane stambhe paTalAdiSu vA tathA / paryata cApi sopAne tadyojyaM zilpibhiH kramAt // tatsthAnAdikamAha- zAlAnta ityAdinA / vivAhazAlAsu vizrAnnizAlAsvAmantraNazAlAmbalaGkArazAlAsu zayanagRheSu sthalAntareSvapi bhitterUrvabhAgAkhye paTalAcchAdanAdyadhaHsthaleSu sarvatra tAdRzatoraNAkhyaM kalpanaM raca yediti lakSaNavAkyArthaH // evaM catvarasthatyante, dvArAnte, kUTAnte'dhiSThAnasyAdhobhAge madhye coparipradeze kavATapata nabhAge'lindapradeze vedikAsu pUjAgehAdiSu samucitasthaleSu toraNakalpanaM sthApayet / api ca dArukriyAsu, kacidvAtAyanasthaleSu, stambheSu, valabhIprAnteSu, paryaveSu, phalakAdiSu, sopAnabhAgeSu, dArukriyAkalpaneSu, tAdRzatoraNaracanA saMyojanIyeti matiH / etAdRzasthaleSu tatra tatra samucitapradezeSu yuktyA pArzvasthalakalpanA'virodhaM zilpivargaretAdRzatoraNaracanA kalpitA draSTRNAM locanAnandakAriNI nirmANasya zobhAdijananI paramparayA zubhapradA ceti bhAvaH / atastadidaM
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 vAraTakaM bhedaTata randhraTakaM zikhAnvitam prAyazo bhUpAladhanikAdibhavaneSu vividhaM kRtamapi taditare ca janAH svavibhavAnuguNaM svasva bhavaneSu tAdRzatoraNakriyAM tAvat kSudrAkArAM vA'vazyaM nirmApamuriti zAstropadezaH / evamatrokta. lakSaNAnvitatoraNakalpaneSu asminneva prandhe SaSThAdhyAye garbhavinyAsaprakaraNe pratipAditAnAM brAhmaNakSatriyAditattadvarNamukhyacihnAnAM racanava nitarAM zreyaskarIti bhAvaH // 4 // atha etAdRzatoraNakriyAM kartumucitAnyAyudhAni nirdizativAraTaGkamityAdinA / amarasijhena tAvat 'TakUH pASANadAraNaH' ityuktaH / Tastu kacittadarthaka eva / kacicchilpazAstroktazailyA iSTikArakhaNDanabhittikalpanAdikriyocitAyudhamityapyarthaH pratIyate (bhASAyAM - aariwi asrows wins iss 84si) / evamevaH kaci dArutakSaNakriyAnukUlAyudhamityapi pratIyate (bhASAyAM-gif it e-eff) / etena TaGkazandArthastu iTikAkArapASANatakSaNakAradArutakSaNakArANAmAyudhanyajana ityukto bodhyaH / / teSu mukhyAyudhAnAM nAmAni yathA-(1) vAraTakaH tatra tatra rekhAkaraNasAdhakAyudhavizeSaH / (2) bhedaTAH taavdubhyo| paTTikayoranyatra madhye nimnAdi sthalabhedena sAdhakAyudhavizeSaH / (3) dArukhaNDeSu randhrakArI TaGko rndhrttngkH| (4) zukahaMsAdi.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 paTTaTaI latATakaM svIkuryAdapramattataH // 5 // takSakaiH kalpakairvApi toraNAdikriyAparaH / mAnaM rekhAGkanaM zikSA takSaNaM racayetkramAt // 6 // cUtapatrAdirUpaM vA pakSirUpamathApi vA / latArUpAdikaM vA'pi rekhArUpaM kvacitmthale // 7 // vividhacitratakSaNopayogI pttttttngkH| (5) latAdilekhAkaraNasAdhako latATaGkaH / ityAdyAyudhajAlAnAmanupadaM zikhItAnAM takSaNAdi. kAryopayogidhArAvatkalpitAnAM sarveSAM sAhyenaiva dArutakSakazilAtakSakeSTikAkArAdibhistatra tatra samucite sthale toraNacitratakSaNAdikriyA yathApramANaM kAryetyuktaM bhavati // kizca tAdRzatakSakAdibhirnirdiSTadAdikaM paTTaTaGkAdinA (Pempireofi) lakSNIkaraNayantravizeSeNa lakSaNIkRtaM sUtradaNDAdinA svakriyocitaM tattatpramANabhAgaM mAtvA tatra tatra jJApanAprasAdAya rekhAvalizca prathamato viracayya tadanu yathApramANaM tattattoraNacitrAdikaM takSayet nirmApayet prakalpayediti kramaH // 6 // atha toraNasvarUpaM vyanakti - cUtapatrAdItyAdinA / rasAladalarUpaM kacitkacinmayUrazukahaMsAdirUpamanyatra latAgucchakusumAdisvarUpaM, paratra nayanAnandakararekhArUpaM sthalAntare dvAra
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSmyAdirUpamathavA gopurAdisthalAkRti / kalpanaM vividhaM ramyaM nAnAtoraNamIritam // 8 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstra toraNalakSaNanirUpaNaM nAma patizo'dhyAyaH // bhAgAdiSu yakSakinnaragandharvavidyAdharamithunarUpaM kacitpuNyAzramanadIprasavaNagirivanAdisvarUpaM ca yathAbhiruci tatra tatra prakalpayediti lanagavAkyArthaH / raktapItazuklAdivarNajAlaiH karaNIyacitrakAryeSvapi idameva toraNakalpanaM tattaccitrAJcalabhAgeSu sthApayediti zilpasamayaH / evaM zilAmaya dArumayasudheSTakAlAhamayAdiSu toraNasvarUpa lakSaNaM saMkSepaNoktaM jJeyam // 8 // iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAra yAyAM toraNalakSaNanirUpaNaM nAma Sar3aviMzo'dhyAyaH //
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ athAdhiSThAnalakSaNanirUpaNaM nAma saptaviMzo'dhyAyaH // prAsAdAnAM maNTapAnAM zAlAnAM ca kvacitsthale / gopurANAM kaciddhaume gopuradvArakasya ca // 1 // // saptaviMzo'dhyAyaH // pUrvoktadvAdazAdhyAye prAsAda bhUmAnakathanaprakaraNe pratipAditAnAM savidhAnAM pAJcAlyAdizailInAM nidAnabhUnamadhiSThAnalakSaNa masmin saptaviMzAdhyAye vizinaSTi - prAsAdAnAmityAdinA / atra tu ko'pi kramo bodhyaH / yathA -- tatra tatra mukhyakalpanasyAdhobhAgeSu kalpanIyasyAdhiSThAnanirmANasya stambhAnAmadhaH pradeze kalpanIyasyopapITha nirmANasya ca kiyAneva racanAvizeSabhedaH / tasmAttayordvayorlakSaNaM zilpazAstrakArAH prAyaza ekasminnevAdhyAye pratipAdayAmAsuH / atra tu vizvakarmavAstuzAstre saptaviMzAdhyAye'dhiSThAnalakSaNa kathanaM, saptasaptatitamAdhyAye upapIThalakSaNakathanaM tu zAstrakArasyaicchikaM prakaraNAnukUlamiti ca pazyAmaH // tasmAtkasmintrA nirmANe'dhiSThAnAkhyaM kalpanamityAkAGkSAyAM tadarhasthalAnAM nAma kramazo nirdizati - prAsAdAnAmityAdinA / vividhamaNTapAnAM, bahuvidhAnAM kvacidgopuradvArabhAgasyAdhaH pradeze adhiSThAnaM bhUpAlavAsArha prAsAdAnAM vividhazAlAnAM,
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 garbhagehasya ca tathA devAnAmAlayasya ca / vividhAnAM kalpanAnAmadho'dhiSThAnakalpanam // 2 // aunatyArtha ca rakSArtha zobhArthaM ca balArthakam / ekahastaM dvihastaM vA trihastaM vA vizeSataH // 3 // sthApayedityupadezaH / kizca devAlayagarbhagehasya devyAdInAmAlayasyAdhiSThAna sthApayet // tathA ca devAlayakalpanIyAnAM pUrvamaNTa pAbhiSekamaNTapavihAramaNTa pavAhanamaNTapakRttikAmaNTa pavasantamaNTa pagarbhagRhabalipIThadhvajastambhagopuradvArANAM, bhUpAlAdisakalamAnavabhava nAdiSu, rAjabhavaneSu , dhanikabhavaneSu kalpanIyAnAM kacinnaptazAlAnATakazAlAvaidya zAlA pAThazAlAnyAyazAlAdInAM, maThamaNTa pAnnazAlAdInAmanyeSAM bahuvidhAnAM kalpanAnAmapi adhobhAge tattatkalpanAnuguNaM tattatsthalAnuguNamidamadhiSThAnaM prakalpayaditi piNDitArthaH / / tazcAdhiSThAnaM trividhaM bhavati uttamAdhiSThAna, madhyamAdhiSThAnamadhamAdhiSThAnamiti bhedAditi bhAvo'tra mUlakAravacanazailyA pratIyate / kAzyapamAnamArAdipranthAntareva dhiSThAnakathanaprakaraNe catuzcatvAriMzadbhAgapramANakathanena kacihAviMzadbhAgapramANasya , kaciJcaturvizatibhAgapramANasya ca pratipAdanAdadhiSThAnakalpanasyottamamadhyamAdhamAnAM spaSTIkaraNAt atrApi tatsUcane sulabhakramo bodhyH||
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 409 ekadaNDapramANaM vA kArayetsthalayogyakam / vimAnago purAdInAM pramANaM parigRhya ca // 4 // tamilambanaM kArya dRDhIkuryAdyathAvidhi / cikkaNaizca zilAkhaNDaivalukAdyaizva pUrayet // 5 // kimarthametAdRzAdhiSThAna kalpanAbheti ceducyate -- pUrvoktAnAM maNDapAdivividhakalpanAnAmunnatyarthaM stambhAdInAmaghobhAge dRDharakSaNArthaM kalpanadADhryotpAdanArthaM draSTRNAmAnandajananArthaM ca sthApayedidamadhiSThAna kalpanamiti bhAvaH / ata evaMprakAreNa bahuvidhaphaladAyinAmetAdRzAdhiSThAna kalpanAnAM zailI tAvadyathApramANaM kalanIyeti kramaH || " kiM vA'syAdhiSThAnasya pramANamiti cet, kacitkalpaneSu ekahastaunnatyayutaM kacidvihastapramANaM kacittadadhikapramANayutaM cAdhiSThAnaM kalpanIyamiti tadIyakramo jJeyaH / evaM tattatkalpanasthalAnukUlaM kalpanIyasyAdhiSThAnasya cAghobhAge bhUmi lambanamavazyaM karaNIyam / tAdRzabhUmi lambanasya (020) agAdhatA su kiyatpramANetyAkAGgAyAM tAdRzAdhiSThAnopari sthApanIyamaNTapagopuravimAnaprAsAda bahubhaumAdInAmannityAdikaM prathamata eva nizcitya tAdRzakalpanabhAravahanAnuguNaM, tatkarUpanavistArAyAmAnuguNaM nitarAmagAthamavaDhaM khAtvA cikaNeSThikAdibhiH kacinyAyazAlAdi 8. s. 52
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajapAdairmudgaraizca kASThamvaNDaipanIkRtam / parito bhAgamAnena vibhajetkalpanocitam // 6 // kalpaneSu zilAkhaNDairvAlukAyestamavaTaM sasalilaM pUrayitvA dRDhIkRtya, tatsalilaM bahiyapohya, kAlakrameNa dRDhIkRtya, bhUmilambavasyoparibhAge'dhiSThAnamidaM sthApayaditi kramaH // 5 // tathA kalpitasyAsyAdhiSThAnakalpanasya kharamRttikAdibhiH sUkSmamRttikAdibhirvA pUrayitvA gajapAdergaja pAdAkAraDhIkaraNayantravizeSaiH kacicchilAmayamudraH kacidUrdhvabhaumAdisthaleSu dRDhakASThakhaNDAdibhissantAjya, dRDhIkRtya, ghanIkRtya, kalpitasyaitasyAdhiSThAnasya pArzvabhAgeSu caturvapi tattatkalpanAnuguNaM sopAnAdi- . vibhajanaM ca prakalpayet // kizca sarveSvapi devAlayakalpaneSu zilAmayamevAdhiSThAnaM kalpanIyam / nyAyazAlAnATakazAlAcitrazAlAdimeSu, kacidrAjabhavane mukhyaprAsAdadhanazAlAyudhazAlAdiSu zAlAntareSvapi zilAmayamadhiSThAna sthApayitvA tadupari sudheSTikAdArukhaNDAvibhireva nirmANa kAryam / sarvathA netaratra mAnavasadaneSu zilAmayAdhiSThAnakalpanamucitamiti bhAvaH // ___ mana keSAzcicchAstrakArANAmAzayo yathA-devAlayanirmANaveSa mikAmayakalpanamucitam / sArvabhaumarAjabhavanevisara
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 maJcabhadraM bovibhadraM vAjibhadraM ca kaumudam / bandhasvarUpamanyacca sthApayetsthapatiH kramAt // 7 // zilAbhiriSTikAbhirvA devamAnuSakalpanam / sthApayedbhAravahanAma bhinnaM na ca vakritam // 8 // bhUmirAdau rasA proktA triSaTTA kevalA matA / uttame kalpane hastapramANaM yojayedbudhaH || 9 || bhavanAdiSvapi na zilAmayakalpanaM kAryam / parantu kacit upAnte stambhAnAmadhobhAge catvara pradezAnte jalapraNAlyAH pIThAdiSu ca pRthageva zilApaTalI sthApyA | na tatrAdi zilAmayakalpanaM janAnAM zubhAvahamiti / tasmAdayameva prakAra satAM ca sammata iti vadAmaH // etAdRzAdhiSThAnaM tAvadaSTavidhaM bhavati / yathA 1. manabhadrakramaH / 2. bodhibhadrakramaH / 3. vAjibhadrakramaH / 5. 6. 7. mabandhakramaH / bodhabandhakramaH / vAjibandhakramaH / 8. kumudabandhakramaH / 4. kumuda bhadrakramaH / iti / atraiva vividhAntaraM bahuvidhaM bhavatItyAzayazca bodhyaH || etAdRzAdhiSThAnASTakasya pArzvabhAgeSu kSepaNIyalakSaNakramamAha - bhUmirAdAviti / pUrvoktabhUmi lambanakaraNAnantaraM samabhUbhAgakalpanaM
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 aSTAdazAGgulaM vA'pi dvAdazAGgulameva vA / kacit SaDaGgulaM vApi kalpayetpAdukAkhyakam // 10 // talasthamadhiSThAnaM vividhaM parikIrtitam / zuddhAM zailI ca saMkIrNAmathavA'tra prayojayet // 11 // mArdhAdhakadvidvidaNDadaNDAdhaM pAdamAnakam / mopAnaM padmakaM vA'pi zobhArthaM parikalpayet // 12 // dviguNaM triguNaM vA'pi pazcAMzaM vA caturguNam / vibhajyopAnakasyo kSepaNaM kampapadmakam // 13 // kRtaM khlu| tadupari idamadhiSThAnakalpanaM kAryam / tatrottamA kalpanasyAdhaHsthApanIyasyetasyAdhiSThAnasyArambhasthale aSTAdazAkulonnatyabhAgAdipaTTikA sthApanIyA / madhyamakalpanA. dhiSThAnasyArambhasthale dvAdazAGgulaunatyabhApaTTikA kAryA / adhamakalpanAdhiSThAnasyArambhasthale SaDaGgulonnatyavatI paTTiketyevaM krameNa tattatkalpanasthalAnuguNaM AdipaTTikAracanApramANamuktaM bodhyama // asyA eva paTTikAyA bhUmimeMdinI kSamA dharetyAdIni nAmAntarANi jJeyAni / etAdRzAdipaTTikAyAH pArzvabhAge sopAnAkhyaM citravizeSamathavA nAnAGgaNaM viracayya tanmadhye paGkajakumudAdirUpaM citraM vA prakalpayedityarthaH / /
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 413 dvipAdaM padmakaM kampamekAMze vA vizeSataH / SaDbhAgaM karNavistAra mambujaM cASTabhAgakam // 14 // kSepaNaM cArdhabhAgena yuktyA tatra prayojayet / alindAntaritaM hyaMzaM tadardhaM vA tadardhakam / / 15 / / vAjanaM karNavistAraM samaM vA'dhikamAnakam / tribhAgena yutaM kampaM kapotaM prativAjanam // 16 // bhAgadvayena padmaM tu vAjanaM cArdha bhAgikam / bAhyavAjanamekena kampaM padmaM galaM tu vA // 17 // kitAzAdipaTTikAyA upari tadgalAntakaM kalpitaM sthalaM aSTatriMzadbhAgena viracayya tasyA medinIpaTTikAyA upari dvibhAgena padmaracanA mekabhAgena kamparacanAM tayedityarthaH / evaM tazya kampasyopari SaDbhAgena talakarNamaSTabhAgenAmbujaM taduparyardhabhAgena kSepaNaM, sArdhadvayena bhAgenAlindamantaritaM vibhAgena vAjanaM, tribhAgena vA kicidadhikapramANena vA karNavistAraM prakalpya tadupari bhAgatrayeNa kampaM tadupari bhAgatrayeNa kapotaM, tadupari bhAgattrayeNa prativAjanaM, tadupari bhAgadvayena padmamardhabhAgena bAjanaM, taduparyekena bhAgena bAhyavAjanaM, taduparyekrena bhAgena kampaM vA padma vA gaLaca kSepayedityarthaH // evamatra pratipAditAni padmakampakarNAmbujAntaritakarNa ,
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 catuHpaJcaSabhAgena matsyahaMsazukAdikam / latAdikaM vA saMyojyaM pratyaGgaM mAnasaMyutam // 18 // vRddhihInaM kacitkArya tadvihInaM tathA kacit / kumudaM padmakaM paTTamUrdhvapaTTaM ca netrakam // 19 // vedabhAgaM bhUtabhAgaM ravibhAmaM kvacitsthale / samasUtrapramANena saMyutaM parikalpayet // 20 // vistArakapotavAjanaprativAja nAdIni tu tattakalpanAnuguNaM TaGkAdinA kalpanatakSaNakaraNAdinaiva tattatsthalasaGketanAmAnyevaMvidhAni bhajantIti bhaavH| zilpakAryajharevaitAdRzakampavAjanagalAntaritAdInAM pramANaM tannirmANanItizcAcAryaparamparopadezena pUrvakAlakalpananirIkSaNena ca jJeyeti bhAvaH / / etAvatA prakAreNASTatriMzadbhAgasthaleSu krameNoparyupari padmakampAdikalanAnantaramadhiSThAnalalATa bhAge bhAgacatuSkena vA, paJcabhAgena , Sar3abhAgena vA sazukazArikAmatsyAdivividhacitracanAbhAsurAmuparipaTTiko sthApayedityarthaH / / evamatra paGkaja kampabAjanAditakSaNe kacininaM , kaciddhihInaM, kacidahirAgataM, kacidvartulAkAraM, kacitripaTTikAM, catuHpaTTikAM, paJcapaTTikAmanyaJca tattatkalpanAnukUlaM kSepayadityarthaH / / kiJcaitAzapAvAjanakampAlindAntaritAdikSepaNakaraNabahu
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 evaM kSepaNabhedena bhAgakalpanabhedataH / sA zailI kAMthatA prAyaH sapta vA''nandakAriNI / / zilAyAmupapITheSu kavATadvArakalpane / gavAkSasthalaDolAsu tiryagdArukalApiSu // 22 // sopAneSvapi khaTveSu pIThastambhAdikarmasu / vAjakumbhAdikAryeSu proktayaM kSepaNakriyA / vidhabhAgavibhajanavividhacitrakaraNAdinaiva pUrvoktAnAmaSTavidhakalpana. zailInAM nirNayo bhedazca jJeya ityarthaH / api caitAdRzAdhiSThAnakalpanaM tu pAJcAlazailIpramANasahitaM vA mAgadhazailIpramANasahitaM vA zUrasenavaGgakosalakalima drAviDAkhyazailyantarapramANamilitaM vA zuddhaM saGkIrNa prakalpayediti tatkramo vijnyeyH| kiJca tattatkSepaNabhedenaivohyAnAmaSTavidhAnAM zailInAM bhedAdikaM tu zilpibhissvayameva yathAzobhaM yathAbalaM nirNIya kArya jJeyamiti ca bhAvaH / / kiJcaitAdazalakSaNa jAtyAdiviziSThamadhiSThAnatoraNAdikaraNaM tAvat sopAnazilAyAmupapITheSu, kavATabhAgeSu, dvArabhAgeSu, gavAkSa dvArAdiSu, sthUlAkhyatiryagdAruSu, DolAsu kalApiSu , dArumayasopAneSu , kacitsudheSTikAmayastambheSu , zilAmayastambheSu ca vAjikumbhAditakSaNakAryajAleSvapi taba tatra sthalakalpanAnuguNaM yuktyA yathAzobhaM yathAbalaM tattallakSaNamanoharaM doSahInaM prakalpaye
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 yuktyA tatkArayecchilpI yathAzomaM yathAbalam // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre adhiSThAnalakSaNakathanaM nAma sptviNsho'dhyaayH|| diti adhiSThAnalakSaNaM pratipAditaM jJeyam / mayamatamAnasArakAzyapanAradazilpAdiSu granthAntareSvadhiSThAnalakSaNajAtibhedAdikaM kAryaparaizzilpibhistatra tatra bodhyam / vistarabhayAttanneha likhyata iti // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM adhiSThAnalakSaNakathanaM nAma sptviNsho'dhyaayH|| M IA APAR SA
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha ekAdinavabhImagopuravidhikathanaM nAma aSTAviMzAdhyAyAdidvAtriMzAdhyAyAntAH kulkruupaaH|| devAlayAnAM bhUneturbhavanAnAM purAmapi / grAmANAmapi durgANAM zAlAmAmapi sabanAm / / 1 // mukhadvAreSu kartavyaM gopuraM zilpibhiH kramAt / athASTAviMzAdhyAyaprabhRtikaM dvAtriMzAdhyAyAntaM kulakarUpaM vyAkhyAnasaukaryAya saMyojitam / atra samapragopuralakSaNaM pratipAdayAmA / yathA- ekAdibahutalopetamadhi chAnoparisthitaM gopurakalpanaM kutra vA sthale sthApanIyamiti ceta , tadvizaiyati muulkaar|-devaalyaanaamityaadinaa / hariharAdisakaladevAlayAnAM purobhAge, cakravarterbhavanakalpanAnAM kSatriyANAzcAvAsasthAnAsyasma prAsAdasya purobhAge, padmakasarvatobhadrAdinagarANAM purobhAge nirdiSTasyale, kacigrAmANAM ca nirdiSTapradeze, durgANAM ca pradeze taTe nirdiSTe sAdhiSThAnaM gopurama nekatalayutaM prakalpayet / / kina nagarAdikalpaneSu kacita myAyazAlArazAlAnATakataahaantaadhaar'aantr'aalihaataahutihaastiaantiikaantaanaa , mukhyakarUpanAmAM purobhAge, dhanikAnAM samabhavanAnAM purarAmale, kacitkalyANazAlAdInAM puraHsthale cAnyantra ca mukhyakarUpamapurobhAme sadiraM gopurakalpanaM prakalmaSediti bhAvaH // ..8.63
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 zailImAnaM tu saMyojyamiha sthapatibhirmatam // 2 // anulomAdimAna vA mArgavistAramAnakam / evametAdRzasthale gopurasthApane pUrvoktASTavidhazailISu pAJcAlIzailyAH pramANaracanA vA mAgadhIzailyA pramANaracanAdikamathavA'bhimatazailIkalsanapramANakaM vA tattaddezIyazailI vA''hosvi. saGkIrNazailInirmANaM vA bhUpatisthapatipramukhAnAmicchAnuguNaM sthApayediti krmH|| kizcaitAdRzagopuranirmANArambhasamaye'yaM ca viSayaH zilpibhiravazyaM nirNatavyaH / ko'sau viSayaH ? ucyate-- sAdhiSThAnanyAnekatalamAhitasyAsya gopuranirmANasyAdhaHpradeze kiyadvA pramANaM bhUmilambanaM (mL STir) kAryamiti cettatraivaM caturvidhanamaH // AdyaH prakAro yathA - caturdaNDAdhikamAnamagAdhaM bhUmilambanaM viracayya, taduparyanuguNapramANamadhiSThAnaM kalpayitvA tAdRzabhUmilambAdhiSThAnakalpanayostadadhiSThAnonnatyAnuguNaM tritalagopuraM vA, sthirakalpanopetaM paJcatalagopuraM vA, saptatalagopuraM vA navatalagopuraM vA sthirakalpanopetaM sthApanIyamityarthaH / ayamAyo'nulomaprakAra iti bhAvaH // . . dvitIyaH pratilomaprakAro . yathA - gopurArambhasamaya
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 kalpanAvargamAnaM vA gopurArambhakarmaNi // 3 // nizcitya matimAnchilpI bhUmilambanamAcaret / tribhAgamAdimadhyAntaM vibhajyAyAmamAnitam // 4 // evAsminsthale'smAbhiH pazcatalagopuraM nirmApaNIyaM, saptatalagopura nirmApaNIyamiti pUrvameva tadgopurasthalonnatyavaizAlyapramANAdikaM yathAvibhavaM samyAnAdinA nizcitya tadanuguNaM bhUmilambanamanuSThAnakalpanaM ca sthApanIyamityarthaH / / evamanulomapratilomAkhyena prakAradvayena gopuranirmANasthApanakramaH kathitaH / tRtIyaH prakAro yathA- prAmanagarAdiSu tatra tatra daNDAdinA vibhajya sthApitAyA mahAvIthIrAjavIthIpramukhAyAH vaizAlyAnuguNaM sthapatitakSakAdayo gopurakalpanaM samyanizcitya tadanuguNonnatyopetaM, yathAzobhaM, yathAbalaM cAnekatalasahitaM gopurakalpanaM prakalpayediti kramaH // caturthaprakAro yathA- tatra tatra grAme nagare vA zibasya viSNorvA''yatanaM yAvadairdhyavaizAlyopetaM vividhazAlAmaNTapa. taTAkAdisahitaM kalpitama, tatkalpanAnuguNa maunatyabhAggopuraM prakalpayediti // evaM sthapatitakSakabhUpAlAdayo gopurakalpanaM caturvidhaprakAreNa nizcitya bhUmilambAdhiSThAnakalpanAdi dRDhaM prakalpya
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhUtalaM bhUmilambazca bhUnirmANaM samAcaret / gopurakalpanAya prathamata etra bhAgavayaM vibhajya tatra prathamabhAge adhiSThAnopapIThAdikalpanaM, tadupari dvitIyabhAge dvArapArzvazilAsthApanAsyaprastarakalpanaM, tadupari gopuradvAroparibhAgAlachAdanarUpaM dRDhazilAmayAvaraNapaTalaM nIrandhaM yathAzIbhacitraM sthApayitvA, tadupari tRtIyabhAge gopuratalAdhiSThAnAsyakalpananirmANaM va sudheSTikAdibhiH prakalpayediti kramA evaM sakalavidhadevAlayagopurasthApane kacidrAjabhavanagopurasthApane durgamugvadvAroparisthApanIyagopurakalpane ca bhUmilambanAnantaraM medinItalazilAprabhRtigopuradvAroparibhAgAcchAdanAvadhika kalpanaM niyamena dRDhamasRNazilAvalibhireva kAryama / kutaH ? cirakAlamdhitaye / tadupari tAdRzagopuroparyAvaraNatalAtprabhRti zikharamthUpiparyantaM sudheSTikAmayAdibhistalanirmANaM karaNIyamiti kramazca zilpibhiravazyaM yaH / / evamatroktabhAgavaye zilAmayAdhiSThAnopapIThadvArapAcchAknasthAmeSu nAnAGgaNaM sacitraM sarvAlaGkArazobhitaM nayanAmanakara samasUtraM viSamazilAninonnatatva vRddhihInatvAdidoSarahitaM yathApramANaM niSpamdazilAsandhikaM sthApayeviti lakSaNavAkyArthaH // tadeva kramazoM vizadayati - bhUtalamityAdinA !
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 421 mukhe madhye pRSThatale takSaNaM vA'dhitakSaNam // 5 // rekhAdibhiH samAyuktamathavA bahucitrakam / madhyAlindasamopetamathavA'GgulahInakam / / 6 / / ekabhaumayutaM kArya kvacidgAmAdipu sthiram / ityekabhImagopuralakSaNam // bhUmilambakaraNAnantaraM rAjavIthyAdimArgapramANAta kizciduttuGgasthalaM nirdeSTuM gopuranirmANAya nizcitya dRDhIkRtya tatsthale dRDhazilApaTalairadhiSThAnaM paarshvyo| prakalpya madhyabhAge zilAmayamevottuGgAyAmaM mukhadvAraM sthApayitvA tadanantarasthale'lindaprakalpanaM vinaiva mAmeSu kSudragrAmeSu prAmadevAlaye caika bhaumayutaM gopuraM sthApayedityupadezaH // tritalapatalAdigopurakalpane tu tAdRzamukhadvArakaraNAnantaramalindakalpanaM savedikaM sthApanIyama / mahAgopurakalpaneSu dvAradvayamalindadvayaM ca prakalpanIyamiti kramaH / ayazca viSayo'vaivAdhyAyavyAkhyAne navabhaumagopuravidhAne spaSTIbhaviSyati / kina, ekatalasahitagrAmagopuradvAre dRDhArgalakavATamubhayoH pArzvayoH kalpanIyaracanAdikazca svayamevohya zilpI katipayacitropetaM sthApayediti kramaH / evaM kSudrAdhiSThAnakSudradvArapramANamekabhImagopurasma pratipAditam //
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 atha tribhaumagopuralakSaNam // sAdhiSThAnastambhayutaM tadevonnatakAyakam // 7 // vediko parijAlADhyaM zikharatraya bhAsuram / tritalena samAyuktaM karNanAsAdimaNDitam // 8 // tritalaM gopuraM proktaM zilpavidbhiH purAtanaiH / grAme devAlaye sthApyaM grAmadvAre vizeSataH // 9 // maThamaNTapamukhyasya kalpanasya puraHsthale / iti tribhaumagApuralakSaNam // kina sakalavidhagopuradvAravaizAlyaunnatyAdipramANaM tu pUrvavyAkhyAne etacchAkhekAdazAdhyAye draSTavyam / evaM tribhaumasahitasya gopurasya tu madhyamAdhiSThAnasahitaM madhyabhAge'lindakalpanaM samaddAvedikaM viracayya tadalindavediko paridvAroparyAcchAdanapaTaladhAraNAdhArabhUtaM stambhadvayaM vA pratipArzva prakalpya tadupari pUrvoktarItyA ekatalagopuraunnatyApekSayA kiJcidaddhikaunnatyabhAgeva pratitalakalpanaM kRtvA zikharatrayaM ca sthApayet // kizvetAdRzacitratalagopurasya tale tale caturSvapi dikoNeSu dimadhyasthAneSu vA caturaGgaNaM kRtvA tanmadhye karNanAsAkhyaM citraM tu sudheSTikAdibhiH prakalpayet / idaM tu gopurakalpanaM maThAdeH purobhAge maNTapasya ca puraHsthale mukhyakalpanasya purataHsthale ca kalpanIyamiti bhAvaH //
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 atha paJcabhaumagopuralakSaNam // samApAna caturthAdibhaumakalpanazAbhitam // 10 // bRhattalamukhopetaM paJcabhizzikharairyutam / madhyAdhiSThAnasaMyuktamagrapaTTAdibhUSitam // 11 // alindadvayabhAgyAntaM sapAdaM vA vipAdakam / devInAM bhavanadvAre devAnAM ca purAmapi // 12 // bhUpAlabhavanadvAre durgANAM ca mukhasthale / grAmANAM ca mukhadvAre kalpanIyaM vizeSataH // 13 // evaM paJcabhaumasahitasya gopurasya kalpanaM tu krameNa vibhaumagopurAdhiSThAnAdipramANApekSayA kicidaunnatya sahita kalpanaM sarvatra kArayena / pratibhaumatalArohaNArtha sopAnaparamparA ca yuktyA talamadhye kaaryaa| kizcAtra paJcatalagopure dvAradvayamatyunnataM, tanmadhye samahAvedikaM sastambhamalinda dvayaM dIrghAlaNaM prakalpya gopuratalabhAgeSu pratitalaM madhye madhye nAnAGgaNaM sacitraM sajhAlaM viracayya tanmadhye tatra tatra kSudrazikharapaJcakakalpanaM ca saMyojanIyam / etAdRzamuparizikharatale pazcazikharairudbhAsitaM pazcatalagopuraM tu kacivAlayasya purataH, gaurIlakSmyAdInAM lokajananInAmAlayasya purobhAge, sarvatobhadrAdinagarottamAnAM nagaramukhadvAre, durgANAM
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 bahutoraNasaMyuktaM taladevAdibhUSitam / talastambhayutaM vApi kalpayetpaJcabhUmikam // 14 // gopuraM zilpavitprAjJo yathAzobhaM yathAvalam / iti paJcabhaumagopuralakSaNam // atha saptamImanavabhaumagopuralakSaNam / / tadevAtyunatatalaM vaizAlyAdisamanvitam // 15 // alindastambhasaMyuktaM talastambhaizca dhAritam / dvAradvayaM dvArapaTTadvayena parizobhitam // 16 // mukhabhAge, rAjabhavanamukha dvAre, prAmottamAnAM mukhadvAre sthApanIyamiti bhAvaH // kiJcaitAdRzaM pazcabhaumagopurAdhiSThAnAdipramANApekSayA'dhika mAnasahitaM kalpanaM viracayya saptatalakalpanazca yadi sthApitaM tasya saptatalagopuramiti nAma vyavahiyata iti bhAvaH / kiJcAsya tu saptatalagopurasya pratitalaM pUrvAGgaNe stambhadvayakalpanaM kacit dRDhArtha kalpanIyamiti ca bhAvaH / iyazca drAviDI zailIti coditam / mAgadhazailyAmapi kosalazUrasena pAmbAlAdizailISu naitadyojanIyam / parantu tatra tatra talAGgaNaprakArazca prakArAntareNa mAtyA tanmadhye kampavAjanakarNagalanetrAdikaM tattacchelyanitatakSaNakSeSaNacitrakaraNaJca raca yedityAdibhedazvohya eva / kinnAtra saptavalagopure
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 madhyAGgaNadvayayutaM dehalI vedikAyutam / tatra sopAnapaGkti citraM vA bahurUpakam // 17 // adhobhAge dvArayugmaM kinnarIyugmabhAsuram / pUrvAparayorbhAgayoH sthApite dvArayugale'pi mukhabhadrarekhAM vA zatakiGkiNIkaM vA'nekacitraracanaM prakalpya tanmadhye mahatIM dehalIM sravedikAM sAdhAraNastambhA prakalpya tadArabhyaivoparisthita bhaumatalArohaNAI sopAnakalpanaM nirmApayet / kizvetAdRzAlindasyoparibhAge tiryamUpAtra raNazilApaTTikAmadhye kamalakSaNaM vidhAya tanmadhye dIpa zRGkhalA yojanaM ca dRDhaM bandhayet / idameva lakSaNaM ranakalpanespi yojanIyamiti bhAvaH // anayaiva rItyA gopureSu pratitalaM catasRSvapi dikSu dIpasthApanasthalaM ca sthApayet / aba tu pranthakartrA vizvakarmaNA pAvAlI, zUrasenI, kosalIM, vAGgImetra zailI manasi nidhAya navabhUmikameva gopuraM nirmApaNIyamityuktam ! drAviDyAdizailyantareSu mAnasArAdiSu pratipAditarItyA dvAdazatala nirmANasyApi sphuraNAt sthapatipramukhAstadanuguNaM dRDhAdhiSThAnAni kalpayitvA prAyaza idameva lakSaNajAlaM tatrApi sthApayeyuriti bhAvaH || tasmAnnavabhaumagopurasya saptabhaumagopurasya ca dvAradvaye'dhaH prathamabhAge ekadaNDonnatikaM kinnarImithunaM salakSaNaM samarekhaM 8. 8. 54
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42.6 madhyabhAge latArUpaM sagucchaM samameduram / / 18 / / maulibhAge kumbhagucchasarojamukulAnvitam / tiryakpaTTikayugmeSu madhye vA pArzvayostathA // 19 // zatapatraM paGkajaM vA haMsAkRtirathApi vA / yuktyA manoharaM sthApyaM sauvarNa rAjataM tu vA // 20 // dvArapaTTikabhAgeSu kiGkiNIrekhikA matAH / prakalpayet / tasya dvAradvayasya madhyabhAge vividhalatArUpaM sagucchakusumaphalAdicitratakSaNakSepaNAdi ca kArayet // kiJca tamya dvArayugalasya maulisamIpe kumbharUpaM vA guccharUpaM sarojAdimukularUpaM vA citraM lambayeta / etAdRzacitraracanAdikaM tu dvAradvayasyobhayorapi pAvayormukhazilApaTTikAyAM karaNIyamiti bhAvaH / kiJca tatpadvayayoH kSudrakiGkiNIkAdirUpaM vA zukazArikApatrAdirUpaM vA bahurekhArUpaM vA prakalpayet / / kiztAdRzadvAradvayasyAdhaH upari ca sthitayostiryakapaTTikayomadhyabhAge paGkajAdirUpaM vA takSaNIyam / athavobhayorapi pakSayorbhAgatraye'pi veti ca vikalpo bodhyH| evaM dvArAdha:paTTikAyAM tiryakRtAyAM padmAkRti vA haMsAkRti vA yuktyA manohararUpaM takSayitvA tatsthalaM sauvarNarAjatAdipaTTena kavacIkuryAt / atyatkalpanaM pUrvoktameva //
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 caturviMzatyaGgulena vihInaM neSyate budhaiH // 8 // ghaTIyantrasthalaM tIre racayetsAGgaNaM budhaH / avagAhatalopetadvAra kinnararUpakam / vakarItyA dRDhIkRtya sudhAdinA'nulepya, nirmANaM paripUrayediti kramaH // evaM vartularUpavApIkUpAdau vakrarItyA sopAnasthApanakramaH kathitaH / sUtrarItyA sopAnapaGktisthApanaM yathA - sUtrarItirnAma eka hastadvihastAyAmavatIM kramazo'gho'dhaH sthApitAM sopAnapaGkti racayedityarthaH / evaM sUtrarItyA sopAnakaraNe yathecchaM caturSu vA digbhAgeSu, bhAgadvaye vA, ekasminvA bhAge tatsopAnanirmANaM prakalpayediti ca bhAvaH // , api catAtratA pranthena mahApramANavatI dIrghikA, tannyUnapramANopetA vApI, tannyUnapramANayutaH kUpaH iti samalakSaNabandhanakramaH kathita iti zilpibhiravadhAryaH / tasmAtsarvatraitAdRzakUpasya vA vApyAH dIrghikAyAzca tIrabhUmau agAdhamavaTaM khAtvA tasminghaTIyantra sthApayet / ghaTIyantraNasthApanaprayojanaM tu spaSTameva / sati vibhave evaM sthApitasya ghaTIyantraNasya samIpe samabhUbhAge zvApyAdInparitaH sastambharacanasaGgaNakalpana kAryam // kicAna vApyAdiSu sthApitAGgaNastambhAdiSu kinnara
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 437 kalpanaM devamUrtInAmathavA saMprayojayet / / 9 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstra vApIlakSaNakathanaM nAma saahaa:| mithunAdimanoharacitraracanA prakalpyA / kacidvaruNadevAdipuNyadarzanadevAnAM bimbasthApanaM cAbhipretama / kalpanAntaralakSaNAntarANi tu zilpibhiH svayamevohya sthalavibhavAnukUlamAtidRDhaM kazmalajala. melanAdirahitaM cirakAlasthitaye manoharacitraracanApramANayutaM ca vApIkUpAdikalpanaM nirmApaNIyamityupadezaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vApIkRpalakSaNakathanaM nAma // trayastriMzo'dhyAyaH //
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha taTAkalakSaNakathanaM nAma catustriMzo'dhyAyaH // taTAkakalpanAcchreyaH prANinAM ca sukhaM matam / tasmAttatkalpayeddhImAngrAmamadhye zubhasthale || 1 || mArgasya madhyabhAge ca vAstubhUmau vizeSataH / satataM svAdusalilasrAvo yatra ca dRzyate // 2 // // catustriMzo'dhyAyaH // athAsmiMzcatustriMzAdhyAye taTAkanirmANaprakAraM pratipAdayitumAdau tannirmANaphalaM vyanakti- taTAkakalpanAcchreya ityAdinA / tatra tatra grAmamadhyasthalAdau taTAkAdinirmANena puMsAM aihikazubhaphalaprAptiH AmuSmika sadgatizcetyAdipurANakArapaThitaphalazrutyA jagati tatra tatra hariNagomahiSamAnavAdInAM prANinAM bahudhopakArasampAdayitrIM taTAkanirmiti grAmamadhyasthale samucitapradeze'nyatra vA mahAmArgasamIpe nagarAdiSu ca bahuzassamucitapradeze mahAvIthyaprabhAge devAlayasyAnta bahiH pradeze tattadvAstu vAstavyajanahitakAriNi sthaLe samucite maThamaNTapArAma niSkuTAdisthaleSu ca sthApayediti zAstrakAropadezaH || tatra ca ko niyama yathA-- yasminsthale vAstubhUgarbhamahinA sarvartusamayeSvapi avicchinnamadhurajalaprasAra stasminsthale
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 antaHpasamAyuktaM dakSiNottaradairdhyakam / taTAkamimaM sthApayedityuttamaH panaH / kvacittAdRzasantatajalaprasArAbhAve ta kalpita taTAke'ntikasthanadI jalAzayagiri - prasravaNAdipradezAna praNAlyAdinA tanmadhuramalilamatra pUrayediti madhyamaH pakSaH 1 ayamartha: 'niSpaGkAgAsalilaM pUrayedvA kvacitsthaLe' ityukteriti bhAvaH / / 2 / / atha taTAkasya pramANAdikamAha - antaH kUpasamAyuktamityAdinA / evaM sarvatra parIkSaya nirdiSTe madhurajalastrAtriNi sthale taTAkanirmANe'pi tAdRzataTAkasya madhyabhAge'ntaH kUpAkhyaM mahAvaDhaM khAtyA tatratya meM katajaladRyAderutejanaM kAryamiti niyamaH | tadAtva evaM prISmAdAvapyazeoSya jala samRddhirbhavediti bhAvaH // kvacicchilAmayabhUmau taTAkanirmANe kRte'pi tAdRzataTAkAdimadhyabhAge caivaMrItyA'ntaH kUpAkhyamagAdhAvaTaM khAtayet / tattadA zilAntaHsthalaM salilaM prasrAvayediti kramaH / sarvathA na kRSNamRttikoparamRttikAdinirbharasthale taTAkanirmANaM sthApanIyamiti bhAvaH / tasmAdevamuktarItyA parIkSya nirdiSTAyAM madhurajalasrAviNyAM bhUmau taTAka nirmANAya khanane kRte tanmadhye kacitpASANakhaNDAdidarzane'pi tatsakalaM bahirvyapohya, dakSiNottaradigbhAgayoH dairghyayutaM
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 varuNendradizAbhAgasthAyi vA sthalayogyakam // 3 // taTAkanAmnA bhaNitaM mahatkhAtaM hitapradam / niSpaGkAgAdhasalilaM pUrayedvA kvacitsthalam // 4 // jalanirgamanopetamAgamAyanasaMyutam / bhAnvaGgulonnatA paGktirdviguNAyatikA matA // 5 // taTAkaM sthApayet / athavA kacitsthalAnuguNaM prAkpratyagribhAgayodharmayutaM vA taTAkaM nirmApayediti vikalpaH / kacitkSudrataTAkaM abhipretamiti caturazrapramANamaMtra sthApayana | kAmu sahita sAdhunA matamapyuktaM bodhyam // 4 // evaM sthalAnuguNaM taTAkakhananasamaye tasya taTAkasya zuddhajulAgamanapraNAlyAdikalpanaM jalanirgamanadvArakha randhropapaTTakaM samucitasthale dRDhazilApaTalAdyAcchAditaM prakalpayediti bhAvaH / evamatra taTAkAyAmAdipramANAnukUlaM khananaM kRtvA'dhaHsthalaM samIkRtya pratidigbhAgaM kSudrazaGkunikhananapUrvakaM sUtranyAsaM prasArya tatsUtrapAtamRjumAnAnuguNaM, zilAmaya sopAnakalpanamacaJcalamatidRDhasandhikaM parasparaM melayitvoparyupari bhAgakalpanaM kramazaH kArayedityarthaH / kizcaitAdRza sopAnasya dvAdazAGgula maunnatyaM kArya, na ta yUnateti bhAvaH || kacinmahAtaTAkAdiSu aSTAdazAGgulamathavA caturviMzA
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhye mahApaktiyuktamRjusUtaM ca nizcalam / tIramaNTapasaMyuktaM tIravRkSaizca zobhitam // 6 // jalamaNTapasaMyuktA kvacitkAryottame ... .... / deve taTAke tatkalpyaM vimAnazikharojjvalam // 7 // galaunanikaM TaGkAdinA samasthalaM prakalpya dazasopAnakalpanAnantaraM ativizAlamekaM mahAsopAnAkhyaM vizrAntisopAnakalpanaM ca sthApayet / evaM tatra tatra sthalAnuguNaM madhye madhye vizrAntimopAnaM mahAsopAnamitaratra pUrvoktadvAdazA gulAdyupeta sopAnaracanAJca dRDhaM sthApayediti kamaH / / kiJcaitasya sopAnamArgasya madhyatale tatra tatra samucitasthale kSudramaNTa pakalpanaM japavedikAyutaM zilAmayamiSTikAsudhAmayaM vA prakalpayet / etAdRzakSudramaNTa pAnAmcatuSkaM, SaTakaM, aSTakaM, dazakaM, SoDazakaM, caturvizatika, dvAtriMzatkaM vA taTAkavaizAlyAdyanuguNaM sthApayediti kramaH / kizvaprakAreNa kalpitAnAM maNTa pAnAM tIramaNTa pakalpanamiti vyvhaarH| abhya ca taTAkasya madhyatale 'ntaHkUpasamIpe sAdhiSThAnaM catuHstambhayutamaSTastambhasahitaM, SoDazastambhakazcaturviMzatistambhakaM vA jalamadhyamaNTapaJca sabalabhIka zilAmayameva sthApayet // vizeSato devAlayataTAkanirmANa evaM jalamabhyamaNTapakalpana8. B. 56
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 khaNDapaGktiH kacitkAryA taTAkeSu sarassu ca / medinIpaTTikopetA jalaM sarvatra kalpayet // 8 // mavazyaM karaNIyamiti bhAvaH / evaGkalpitAnAM bRhadAkRtikAnAM kSudrANAM vA sarveSAM maNTapAnAmuparibhAge savimAnazivaraprakalpanameva zreyoheturiti zilpavidA samayaH / evaM tIramaNTapajalamadhyamaNTapa. kalpanaprakAraH kathita iti bodhyama / sarvatra taTAkatIrabhAge nAtidUre samucitasthale AmrAtakapunnAgapATala saralakarNikArapanasabilvAzokakramukAragvadhAzvasthanArikelAdimahI ruhAnvardhayedityupadezaH // 7 // kacit hRdakulyAjalAza yasaraHpramukheSu sthaleSu kacittaTAkeSu ca khaNDasopAnamapi na doSAyati matiH / khaNDasopAnaM nAma tasya sarastaTAkamahAhadAdezcaturvapi vA digbhAgeSu dvayorekasminvA bhAge jalasamIpAvadhikamekadaNDAdipaJcadaNDavaizAlyopetaM sopAnamArgakalpanamiti tadyutaM racayediti sthalavibhavAnukUlavikalpaH / api caiteSu taTAkAdiSu evaMrItyA sopAnakalpanAnantaraM bhUmitalAt rathyAsalilAdipravezanivAraNArtha taTAkopari tIratale ekahastannityayutaM zilApaTTikAkalpanamavazyaM nirmApayet / tatra taTAkatIratale tIravRkSasamIpe kSudrAGgaNakalpanamapi kaciddezeSvabhimataM zeyam // 8 // evaMrItyA kalpiteSu sarvatra sopAnamArgeSu zobhArtha
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 rekhArUpaM mInarUpaM latArUpazca takSayet / bhUrjapatrakSepaNaM vA nAnAGgaNasamanvitam // 9 // vAnarakrIDanaM vApi takSayetsumanoharam / kacidaSTamukhopetaM taTAkaM bahupaktikam / sthApayennRpatirdeze prANinAM sukhadAyakam // 10 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre taTAkalakSaNakathanaM nAma catustrizo'dhyAyaH // citrrcnaaprkaarmaah-rekhaaruupmityaadinaa| tatra tatra sopAne mukhabhAgeSu pArzveSu dRzyasthaleSu cUnapatrAdirekhArUpaM vA sakuTumbamInarUpaM vA bhUrjapatrAdirUpaM vA zikharaTakAdinA kSepaNaM prakalpya madhye madhye'GgaNavibhAgaJca racayitvA kacidvAnarakuTumbakhelanarUpaM ca kSepaNaM sumanoharamanyacitraM gandharva kinnarayugalAdi sthalakelIvyagraM prakalpayediti bhAvaH / iti saGkapeNa taTAkanirmANaprakAra upapAditaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM taTAkalakSaNakathanaM nAma cturviNsho'dhyaayH||
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha nRpadevAlayavidhAnapUrva maNTapavidhAnakathanaM nAma paJcatriMzaSSatriMzo'dhyAyazca // bhUpaharmyasya vAyavyAmaizAnyAM vA vizeSataH / kuladevAlayaH sthApyo jayasantAnasiddhaye // 1 // vizaddaNDakamAramya dvidvidaNDavivardhanAt / paJcAzaddaNDa kAntaM tatpramANaM munibhASitam // 2 // // paJcatriMzapatriMzAdhyAyo / atha cakravartyAdikSatriyabhavaneSu kalpanIyakuladevAlayalakSaNaM, tasya tu purobhAge kalpanIya pUrvamaNTapavidhAnakramaJcopapAdayati pazcatriMzatpatriMzadAtmakenAdhyAyadvayena / tatra bhUpAlAdInAM kSatriyANAM haryasya sadanasya bhavanasya vAyavyAM diiyathavaizAnyAM teSAM kuladevatAlayaM prakalpayedityupadezaH / tathA tannimaNi phalantu teSAM bhUpAla kuTumbAnAM vijayArogyasatsutasampatpravRdviriti bhAvaH / taJca loke spaSTamevetyarthaH // 1 // ____ atha etAdRzazubhaphaladAtuH taddevAlayasya kiyA pramANama? kathaM vA kalpanAdikama ? iti cettadvivRNoti-vizaddaNDakamityAdinA / vizaddaNDakAdipaJcAzaddaNDakAntaM dvidvisaMkhyAvardhanayuktaM yathe, yathAsthalalAbhamAyAmadairghyapramANayutaM svIkRtya tadanuguNaM nRpadevAlayaM zilpI nirmApayedityupadezaH / tatpramANasthalAhireva
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 445 prAkArasaMyutaH prAyaH pUrvapazcimavaktrakaH / pArzvazAlAsamAyukto gopureNa ca bhAsuraH // 3 // dazahastocchrAyayutagarmagehena mAsuraH / vimAnazivarApetazchatrakhaGgAdicihnitaH // 4 // khagavedI puraH sthApyA yadi kAlInivezanam / tatpuraH sA prakartavyA zAntikumbhamamanvitA // 5 // mauvarNadvArayugalaM tanmadhye dehalItalam / dazahastocchitamekaM prAkAraM vA prAkAratrayaM vA nirmApayet / asya tu nRpadevAlayasya mukha dvAraM pUrvadiGmugva, pazcimadiGmukhaM vA kalpayet / netaratra zubhapradamiti bhAvaH / evaM nirdiSTadiGmukhabhAge kRtamukhadvArasya paJcanalagopurasahitasya nRpadevAlayasya madhyabhAge samamUve sagopuraM dvitIyaM mukhadvAraM sthApayitvA tahArabhittisamIpa eva caturvapi digbhAgeSu kSudrazAlAkalpanaM sacitra stambhaM sthApayitvA tadantaH dazahastocchAyayutabhittisamAvRtaM garbhagehaM prakalpya tanmadhye rAjakuladevatAM mahAkAlI vA tripurasundarI mahAkAlaM vA sauvarNamaye rAjate vA pIThe sthApayedityarthaH / kiJca tasyAH kuladevatAyAH purobhAge nRpANAM mukhyacihna mUtakhananyasanavedikA krnniiyaa| tasyA vedikAyA: purobhAge homArtha kuNDapaJcakasthAnaM prakalpayet //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 sAkSivedIkalpanaM tu tatratyaM kSatramaGgalam // 6 // sarvAlaGkArasaMyuktaM navaratnavibhUSitam / pradakSiNAyanayutaM kAlyA vA bhairavasya vA // 7 // mUlasthAnaM ca racayetsumahUrte zubhe'hani / etAdRzahomakuNDakhagavedikAsthAnabhAgasya kuladevatAmUlasthAnasya ca madhyabhAge maNTapAkAraM madhyadehalItalasaMyuktaM sauvarNapaTTapratyuptadvArayugaLopetaM sAkSivedIkalpanaM kAryam / kimarthamiti ceducyate--tasyAmeva sauvarNapaTTakavAcitavedikAyAM rAjJaH paTTamahiSIvivAhasamaye tatpUrvadine vA tadapAla dvandvaM tatsthalaM prApya tadevatAyAH purataH praNamya stutvA tatsAbhikaM tatra khaDgaM nidhAya svakIyaM mithunasaMyojanarUpacitrayutaM suvarNapaTTe nidhAya pratidinaM devatApUjAnantaraM gandhAdibhistatsuvarNapaTTamabhyayediti kSatriya jAtivivAha samayakaraNIyakramaH / AcaraNamidameva kSatriyadampatyormaGgalapradabhiti mUlakAro'pi tatratyaM kSatramaGgalapradamiti upapAditavAniti bhAvaH / / evaM navaratnAdivibhUSitaM sarvAlaGkArasaMyutaM vedikAtalaM prakalpya tasyA vedikAyAH kuladevatAyAzca pradakSiNamArgazAlakaM ca tatraiva sthApayeta / evaM kSatriyabhavaneSu sarveSvapi zubhe muhUrte rAjakhagavedikAM kuladevatAbimbasthApanazca samakAlaM viracayya
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 447 brAhmaNAMstoSayedgobhUhiraNyAdyairyathAkramam / / 8 / / aSTottarAhutI tvA zAntizca juhuyAttataH / tArotsavAdibhirdevIM naivedyairvividhairApi // 9 // prANayennRpatiH pazcAtpUrvamaNTapakalpanam / catuSpAdayutaM prAyazcASTapAdasamanvitam // 10 // tadupastambhasahitaM sAdhiSTAnaM sapIThakam / tasmin zubhasamaye gobhUhiraNyavastrAdyanekadAnaH zrotriyAn vedapAragAn kuTumbino brAhmaNottamAMzca topayitvA'bhyarcya tatastasyAH khagavedikAyAH pUrvabhAge sthApite agnikuNDapaJcake 'STottarazataM zAntyAhutIrtutvA gurudevaviprapUjAnantaraM pratimAsaM svasya janmanakSatre vA kuladevatAyAH mAsagatanakSatre vA vizeSAbhyacananaivedyAdinA prINayitvA sAvarodha jano maGgalaM vAcayitvA tAdRzakhagavedikAyAstasya ca devAlayasya purobhAge devAlayapUrva maNTapakalpanaM racayediti lakSaNavAkyArthaH / tadeva pUrva maNTa pakalpanavidhAnaM vizinaSTi-catuHpAdamityAdinA / tacca pUrvamaNTapakalpanaM bhUmilambanapUrvakaM dRDhaM madhyamAdhiSThAnaM viracayya tadevotsavocitakalpanabhAsuraM catuHstambhayutamaSTastambhayutaM vA sthApayet / kizcAtra maNTape tAdRzastambhAnAmupastambhAkhyakalpanamatimanoharacitraM kArayet //
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 bAhyAbhyantarazAlADhyaM kaizikaM vijayaM tu vA // 11 // zukanAsAsamAyuktaM valabhIpaTalAnvitam / sundaraM kalpanaM madhye tatpuro vA'tha kalpayet // 12 // pratIcyAmannazAlAJca kSatrAsanasamanvitam / kicAmuM maNTapaM kaizikajAtimaNTapakalpana pramANasahitaM vA vijayajAtimaNTapapramANayutaM vA supArzvanAsaM valabhIpaTalA dyAcchAdanakSudravimAnazikharanahitaJca prakalpayena | api cAtra maNTapasya madhyapradeze purobhAge vA kSudravimAnAkhyaM devotsavocitaM sundaranirmANaM sauvarNarA jata DolAbhAsuraM sauvarNarajata DolAbhAsuraM navaratnakhacitaparyaGkaM sazRGkhalaca prakalpayet // kizcaitAdRzapUrva maNDapasya nAtisamIpa eva sthale bAhyazAlAmanekastambhAM viracayya tadantazcatvaratalaM prakalpya tatparito'ntazzAlAcatuSkazca prakalpayet / etatsarvamapi nirmANaM pUrvoktagopuradvAraprAkArAntaHsthala eva tatra tatra sthalAnuguNaM yathAvibhavaM sauvarNarAjatasopAnazikharapadmapaTTikAdibhAsuraM prakalpayena ityarthazca dhvanyate / etAdRzanRpabhavanadevAlayasya prAkArataraNAnantaraM vA tatprAkArAntargatAyAmeva bhUmyAM vA kvacita kSatriyAmanasamanvitAM rAjabhirvratAdivizeSadivaseSu sevyamannazAlA kalpanana sthApayet kutra ? tAdRzalakSaNAnvitasya nRpadevAlayasya 1 pratIcyA meva dizItyarthaH //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 449 catustoraNabhUpAThyaM koNahInaM prakalpayet // 13 // kSatriyANAM gRhe kArya pRthakkAlInivezanam / pUrvadikaM kSatrApi pariSkRtam / jayArogyasutaizvayakAraNaM parikalpayet // 14 // iti vizvakarmapraNIta vizvakarmavAstuzAstre nRpadevAlaya vidhAna pUrvamaNTapavidhAnakathanaM nAma paJcatriMzo'dhyAyapatriMzo'dhyAyazca // kiJca tasyAzcAnnazAlAyAH kalpanantu catustoraNAkhyaracanAvizeSabhAsuraM koNAdikalpanadoSahInaM pUrvavaidikopenaM pUrvadvArasahitaM cAnekacitra bhAsuraM prakalpayedityupadezaH / evaM cakravartibhUpAlAdInAM prAsAdeSu sthApanIyadevAlayakramaH kathitaH // kica prAsAdAdikalpanavizeSarahitAnAM nAtidhanAnAM kSatriyANAM gRhe tu kutra vA sthaLe tAdRza striyadeSatAnilayaH kArya iti cet, tatra tatra yathAsthalavibhavaM prAptavAstubhUmau kalpitasya gRhAdezAnyAM vA vAyavyAM dizi tAdRzakalyAdikuladevatAlayaM pRthak saMsthApya pUrvoktarItyA khadgavedImAtraM tatpurato'vazyaM prakalpayet / idamevAnuSThAnaM rAjJAM vizeSataH jayasutasampaddhardhakamiti zAstra kArasyAzayaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM nRpadevAlayavidhAnapUrvamaSTapavidhAnakathanaM nAma paJcatriMzaSatriMzAdhyAyI // S. s. 57 "VA**
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mRgazAlAlacaNanirUpaNaM nAma saptatriMzAdhyAyaH // bAlAnAM bAlikAnAJca yuvatInAM vizeSataH / zuddhAntasundarINAJca cittaharSAbhivRddhaye // 1 // kalpanaM vividhaM kArya sthalajAtyAdibhedataH / zukrAnAmapi kIrANAM mayUrANAmapi kvacit // 2 // hariNAnAJca vatsAnAM lAlyalIlAdinAmapi / zAlA tu vividhA sthApyA lohadArusuSTikaiH // 3 // // saptatriMzo'dhyAyaH // atha bhUpAladhanikAdibhavaneSu sthApanIyAyA mRgazAlAyAH nirmANaprakAraM vaktumAdau tanirmANaprayojanaM vyanakti - bAlAnAbhUpaprAsAdaharmyabhavanAdyuttamAvAsasthaleSu mityAdinA 1 vAsabhAjAM rAjakumArANAM dhanikakumArANAma, evaM bAlikAnAM kanyakAnAmudyadyauvanAnAM yuvatInAmanyAsAmantaHpurasundarINAM ca athavA mRgAdizAlAmantaHpurasamIpasthale manassamullAsAya samucite zubhavAstubhAge prakalpayedityarthaH // tazca mRgAdizAlA kalpanaM tattatsthalabhedena tadvAstavyaprANijAtibhedena ca vividhamiti purAtanairmunibhirudIritam / tathA'pi zAlAkalpanaM trividhameva prasiddhama / kalpanAntarantu tata
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 451 zukAnAM paJcaraH kundA hariNAnAM nizadyate / parasAdInAM zAlakA ca traividhyaM mukhyamIritam // 4 // lohadaNDaM dArudaNDaM zRGkhalAnvitameva vA / bahurandhaM sakaTakaM paJjaraM kalpayedbudhaH // 5 // dezabhedena vAstubhedena vAJchAnuguNamanekarUpameva / tadapi prAyaza etatkalpanAtrayAntargatajAvikameva bhavediti zilpazAstrakArasyAzayo bodhyaH // tAdRzatrividhakalpanakrama pramANAdikaM yathA - tatra zuka zArikAkIrasArasakekIpramukhAnAM manoharAlApanartanAdibhAsurANAM pakSiNAmAvAsakalpanaM kulAyapaJjaranAma bhAgbhavatItyarthaH / hariNazAbakAdInAmAvAsasthAnakalpanaM tu kundeti nAmabhAgbhavati / govatmAdInAmAvAsasthAnaM tu zAlAnAma bhajatItikramaH / evamuktasya trividhakalpanasya nirmANasvarUpAdikamAha - lohadaNDamityAdinA / tatra zukapaJjarasya nirmANaprakAro yathA - caturazrAM deyopetAM vA'bhinnAmadoSAM sAradAruphalakA mekAGgulaghanayutAM svIkRtya tanmAnakameva vA kicinyUna pramANakameva vA upari sthApanIyaphalakAntaraM ca saMgRhya hastadvayonnatikaM vA sArdhahastaunnatikamathavA, hastaunnatikaM madhyadaNDapAlikAntaramUrdhvAdhaH sthitibhAjaM saMyojayeta // T asya vizadArthastu - adhaH phalakAyAmUrdhvaM phalakAyAM ca
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 lohadaNDamathI prAyaH kundadArumayI kacit / caturasImAnteSu kSudrarandhraM nidhAya ekadastonnatikaM tiryagdaNDajAlaM teSu randhreSu niyojya, dRDhIkRtya paJjaranirmANaM sakavATa prakalpayedityarthaH / tAdRzatiryagdaNDastvayonayo vA pittalamayo vA kAMsya mayastAmramayo vA sati vibhave rAjatamayo vA kalpanIya iti bhAva: / athavA dArumayo vA svIkArya: / athavA'yastantuzRGkhalinakalpanaM vA paJjarakalpanA svIkuryAditi / evamUrdhvAdha:prasRtAnekatiryagdaNDeopetasya parasya madhyabhAge zukAvinivezanArthaM, zayanArthaJca tattajjAtiyogyamAsanaphala lAkhaNDaM ca tatsamIpe salilAnnAdivaTakapAlaM ca takSako ghaTaka: saMyojayeditikramaH // evaM zukrakIrakeko mAdikhagajAtInAmAvAsasthAnaM tattajjAtyanu guNalakSaNopetaM svayamRdya zillI paJjarAntarAdIni ca prakalpaye dityarthaH / atha dvitIyasya kundAkhyahariNazAlA kalpanasya nirmitiprakAraM vizadayati- lohadaNDamayItyAdinA / atyantaM kSudrakAyasya zukAderAvAsasthAnAkhyamya paJjarasya nirmANa tvekahastAyatikaM prathamatastadapekSayA bRhattanUnAM hariNAdInAM mRgottamAnAmatrAvAsasthAnaM tu bhUmitale'nikSudra zAlArUpaM sthApyam / tacca bhUtalaM masRNita zilApaTTikAkayacitaM bhavitavyam / ayamuttamaH pakSaH / sudheSTikAdibhirdhanIkRnamasRNita bhUmirapi ca tadva tadvardhanAya 1 ayaM madhyamaH pakSaH //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453 kacicchilAtruTamayI sagavAkSa natoraNA // 6 // / kecide tatkundakalpanaM hariNa zAvakazarIrAnuguNamahApramANo. penaM dArUmaya paTalAJcale pUrvavata loha kRtiyATTikAghaTitaM bRhatyakSarAkhyaM kalpanIyagini / taJca dAmamayakalpanaM mAmadvaya. hAre gamAvakAdaravAla , na paNAmahariNAdarAvAsayAgyAMmati mAdhavaH / kiJca tAdRzadArum ya kalpanabheva narvathA na hariNavAsAha bhavanIti prasiddhabheva / kunaH ? A zaizavAle muhurmuhuma plunyosplulya kelIrasikAnAM hari zAvakAnAM tatra kSudrapaJjara niyojanantu mandamanikA mivati na vizayaH / naramAtmamucine pradeze samabhUmyAmeva hariNazAlAkhya kundakalpanaM stambhacatuSkopetaM mamantataH pUrvokarItyA pittalamA mAdilohanAnvA'yaH kRtAn sAradArukRnAna vA, zikavaNDAnbA yathAkrama saMyojya, dRDhI. kRtyAntarvAsinAM hariNazAvAdInAM kSutpipAnAdizAntaye malilatRNAdikamantika eva sthApayaditi kramaH / kizcaitAdRzahariNazAlAM yathAsthalavibhavamanahariNAvAsayogyaM vA ekaikahariNa - syakaikAM vA'GgaNa zAlA prakalpavediti bodhyama / / ayaM prakAraizukapaJjare'pi kalanIya iti matiH / kizcaitAhArItyA hariNakundAkalpane madhye madhye zilAmayI truTikAkhyA kSudrazilAkhaNDAvalistatra tatra majulagavAkSasthApanaM
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ .454 kSudrazAlA kacitkAryA vatsAdInAM zubhe sthale / nAnAGgaNasamopetazAvalA vADtha bhaumikA // 7 // satoyapAtrA sAdhArA madhyazRGkhalikAnvitA / vAtAyanasthalakRtA bhakireva vivarjitA / / 8 - kSudra toraNAdyalaGkRtizca samucite sthaLe prakalpyeti // atha gosAvInAM zAlAnirmANakramamAha zAleti nAtra sampUrNa goSTha ukSaNamuktam / tattparibhAge pratipAdayiSyate / atra tvantaH puravAsinI nitambinIbAlaka bAlikAdInAmAnandavardhana hetave kacitsamucite samaye AnItAnAM katipayAnAM zubhalakSaNopatAnAM manoharAkRtInAM govatsAdInAM sthApanasthAnameva kSudrazAleti vyavahniyata iti bhAva: 1 tasmAttAdRzakSudrazAlA tu nimnotarahita zubhavAstubhUbhAgakalpitA nAnAGgaNavibhaktA dIrghAkArA caturazrAkArA vA sArgalA sthApanIyeti tatkramaH // L - kina tAdRzazAlAyA uparibhAge saudhatalakarUpanamathavA zAvalakAkhyairvakreSTikAdibhiH supakarme duritakalpanaM viracayya pArzvabhAge gavAzvAdikamantaHsthale tRNajalAdisthApanatala prakalpaye dityarthaH / / evaM paJjararUpakundasya zALArUpAkhya vividha kalpanamapi
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 bahiH khelanabhUmyA vA zAlayA vA sameyuSI / caturdaNDAdhikaunatyA paTalyA ca vibhUSitA / kalpanAntaramUDA sthApyaM zilpavizAradaiH // 9 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre mRgazAlAlamaNakathanaM nAma saptatriMzo'dhyAyaH // suzItavAtavI janasthale candrikA pAdapatanayogyasthale cAvazya karaNIyam / kiJcanA trividha jI pAyApakalpanasthala samIpe bhIkarajantusthAnaM sarvathA na kArayeta / ganAdistambho'pi nAtra kArya iti bhAraH / kiJcaitAdRzahariga zAvakazukAdimamIpe gambhIrabherIpaTahAditADana muzcagaja nAdikA na kAryameva // ___ api cetAdRzahariNazAlAvatmazAlAdInAM samIpa eva sthale kacitteSAmutplavana velanayogyAM nirAvaraNAM caturdaNDotrApArzvatirodhAnapaTala saMtacaturdigbhAgatalAM mRgakhelanabhUmi ca siphanAdibhA curAM prakalpayet / kitAdRzamanoharasthale vAsabhAjI manohA mUrtInAM teSAM zukazArikahariNavatlAdInAM nirIkSaNasarzanAdinA'ntaHpuravAminA bAlikAbAla kAnAmanyeSAJca dhanikAnAM sukhekapAtrANAM zezave mahAnullAsastana prata tahArA vayaHkrame dehadAyamedhAvRddhayAdikaM ca saMghardhata ityAzayena tAdRzahariNAdi.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 atha vAjizAlAhastizAlAlakSaNanirUpaNaM nAma aSTatriMzadekonacatvAriMzAdhyAyau / / turagaiAraNaissainyairjayazrIssukhamuttamam / vardhate bhUbhujAM nityaM prAtarAlokanAdibhiH // 1 // tasmAdbhUpatayassarve mAnayeyumanoharAn / zAlAlakSaNamatra vAstuzAstre divyena vizvakarmaNA pratipAdita jJeyama / / iti zrImadanantakRSNabhAra kapiracilAyAM pramANabodhinyAyAyAM vidhaka vAstuzAstravyAH yAyAM mRgazAlAlakSaNakayanaM nAma spttriNsho'dhyaayH|| // aSTatriMza- ekonacatvAriMzAdhyAyau // atha vAjinAM hastinAJca nivAnayogyazAlAlakSaNakathanAtmako aSTatriMzAdhyAyakonacatvAriMzAdhyAyau prtipaadyniturrityaadinaa| saluzapramRtatallakSaNAnvitairazvottamAraNendrezva samarAdisamayeSu bhUpAlAnAM vijaya saMpadabhivRddhiH satkIyArogyAdizreyaH paramparA caitatsarvamapyedhate / / kizca teSAmazvavAraNAnAM prAtassAyamAlokanena ca
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 457 tacchAlAM purataH kRtvA sAyaMprAtarathArcayet // 2 // topa yellAlaye detAndevAMzAnmaGgalapradAn / rAjyAbhiSeke janmarthe vivAhe mRgayAsu ca // 3 // zubhakAleSu tAnsarvAnmabhUSAdukUlakaiH / gandhAdibhiralaGkRtya mAnayecchubhadAyinaH // 4 // satsantAnaprApyAdivividhazrayanadAnAn uttamAzvAn gajapatIzva bhUbhujaH kSatriyAH pratyahaM mAnayeyuH / gandhakusumaSpAdibhirarcayeyuH / zubhavIkSaNakarasparzAdinA lAlayeyuH / sadAhArAdipradAnena vardhayeyuH / evamaharArambhe tadupacaryAcaraNameva kSatriyANAM saMpatkaraniti bhAvaH / / kiJca tAnazvAngajottamAMzcAbhiSekasamaye svasya janmanakSatradine vivAhakAle mRgayAdisamaye'nyeSvapi samucitakAleSu kSatriyottamAH dukUlamaya mukhapaTAdinA'laGkRtya hemAbharaNAni ca mukhabhAge prasArayitvA bhaktivizvAsapUrvakaM gandhAdibhirabhyarya pradakSiNIkRtya tadanu taduparyArohaNAdikaM kAryamiti lakSaNavAkyArthaH // yAdInAmetAdRzajayazrI sumbAdi zreyojanakatvaM namyeteSAM kathamupapadyata iti ceducyate eteSAM hayAnAM hastinAM mukhAdyatra yatrasthAneSu vaizvAnarabrahmaviSNu maddezAna ravicandravAsavAdInAM sthitimasvaM pAlakApyamaharSiviracitagajazAstre teSAM taddevAMzat pratiS. s. 58
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 nityA naimittikA ceti tacchAlA dvividhA matA / purodyAnAntike prAyo vahirantaHsthale'thavA // 5 // zubhavAstutale nityAM kalpayedazmabhirdRDhAm / zatadaNDaM madhyatalamathavAdhikamAnakam || 6 || pAditaM prasiddhameva / tasmAtteSAM hayAnAM vAraNottamAnAmapi abhyarcanAdinA bhUpAlAdInAM mahAphalaprAptiH sarvairapi abhyupagataivetyAzayaH / ata eva bhUpAlAdInAM kSatriyANAM rAjAGgeSu gajaturaMgA evaM pradhAnAlaGkRtiH, anyattadupakaraNamiti zAstrajJAH / tasmAdbahuvopakAriNAM hayAdInAM nityanivAsazAlAM salakSaNaM bhUpatayaH sthApayeyuriti phalinam // sA ca zAlA dvividhA nityA, naimittikA ceti / bahUnAM satatAvAsasthAnaM nityA zAlA | nRpAlayabhatranAdisamIpe kadAcitsamuciteSu samayepu AnIya sthApanasthAnaM naimittikazAleti tadarthakramaH / *metayoH kalAnapramANAdikamAha - purodyAnAntika ityAdinA / padmAdinagarasamIpavartini bAhyadyAne tatsamIpe vA nagarasImAntikasthale vA sati sthalavibhave nagaramadhyasthaLe vA samucitapradeze nimnatyonnatatvAdidoSarahitazubhavAstubhUmau tAmetAM vAjizAlAM vAraNazAlA dRDhAzmabhiratikalpanAM sthApayet // -- .
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 459 caturazraM dIrgharUpaM catvaraM tannigadyate / tanmAna kalpanaM kuryAtsarvato'GgaNasaMyutam // 7 // daNDadvayavyAsamAnaM kalpanaM vAjinAM matam / dviguNaM triguNaM vAspi vAraNAnAM nigadyate // 8 // kiJcaitasyAzzAlAyAH pramANaM tu madhyacatvarasthalaM sAdhAraNadaNDazatakapramANaM vA kvacita tadadhikapramANaM vA kalpanIyamiti bhAvaH / asya vizadArtho yathA - zatadaNDapramANayutAM tadadhikapramANayutAM vA catvarabhUmiM prathamato mAtvA tAdRdAnAcatvarasya caturSvapi digbhAgeSu nAnAGgaNakalpanamazmabhirdRDhaM sthApayediti // kina, tAdRzamahAcatvarasthalaM tu caturazrapramANayutaM vA dairghyAdhikyatradvA sthalavAJchAnuguNaM vibhajya tatsthalaM parito'GgaNakalpanamiti bhAvaH / kiJca tAdRzacatvarasthalAdekahastonnatabhUmau taccAGgaNaM kalpanIyam / tatra ca pratidizaM sAdhAraNaiNDadvayAyAmayutaM vA tadviguNita triguNitadairghyayutaM vA kalpitAnAM kSudragRhAkhyAnAM turagavAsasthAnakalpanAnAM zataM vA dvizataM vA svasvaturagavAraNAdisaMkhyAnuguNaM kalpanIyam / evamatrAne katuragAvAsasthAnAtasyaiva kalpanasyAGgaNamiti nirdezaH || etena daNDadvaya vaizAlyadaNDatrayadairghyavati sthale ekasyAzvasya bandhanasthAnam / vAraNasya tu turagabandhanasthAnavaipulya deyapekSayA
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthaktalamamopetamaGgaNAnAM zatAvRtam dviguNitatriguNitapramANa pAheta sthala bandhanasthAnAmAta tadanuguNasthalapramANakathanam / / evamuSTAdInAmapi yathocitapramANaM zilpibhirevohya kalpanIyamiti kramaH / tathA ca pUrvoktarItyA zAlAyA madhyasthitacatvarasthalasya prAcyAGgaNe zataturagabandhanasthAnaM, dakSiNAgaNe zataturagAdibandhanasthAnaM, pratIcyAGgaNa zataturagavAraNAdisthApanamudIcyAGgaNe ca tatsaMkhyAkasthAnamityAdikrameNa nirmANa karaNIyamiti ca kramaH / evaM caturaGgaNamadhyacatvarasahitakalpa nasyaikaM vA dvayamathavA traya catuSkA metyAAMdemvavibhavAnuguNaM paJcAzatvahasrAdhikaturagavAraNoSyAdivandhana sthalanirmANaM sthApanIyamiti piNDinArthaH / / evaM nAnAGgaNa sahitabahu kalpane'pi na parasparaM viSamapramANAdisthalasahitaM yojanamupapadyate / kintu paTTAbhiSekAdi. zubhasamayeSu bAhyazAlAmamIpasthale samamAnaM paGktizaH paGktizaH turagAdisthApanavata tacchAlAmvapi samavaizAlyAdipramANayojanameva teSAM bhUpAlAdInAM ca kSemakaramityAzayaH / kiJcaivaMrItyA turagavAraNAdivAsa gAlA karaNe viMzatituragabandhanasthAnAnantaraM prAkpratyagbhAgayodakSiNottarabhAgayozca gajAdigamanAgamanayogyaM madhyazAlAkhyakalpanamurudRDhakavATopetaM kAryam / /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 461 prAcyAmudIcyAM zubhadadvArabhAgena bhAsuram || 9 || DhAlasamopetakaTakaM gopurAnvitam / yahizzAlAM kvacitkuryAdAdhoraNagRhAnvitAm || 10 | bhiparagRhaJca tatraiva sthApayennagare'thavA / kina evaM uSTaturagavAraNAdigamanAgamanAI vaizAlyoatyopetadvArAnvitAGgaNasamIpasthaleSu madhyacatvarabhAgeSu vAji - vAraNAdisamIpasthaleSu ca tatpipAsAzAntyarthaM salilakuNDa kampana zilAmayaM sthApayitvA tadAhArapukhaca tacchAlAsamIpasthaleSveva puJjIkuryAta || kina tRNapalAlayava kASThAdi pUlajAlAni tu tacchAlAbhittervahirbhAge'dharazRGkhalAdibhirvA zilAstambhAdibhirvA parirakSite sthale sarvataH kacittadviniyogasulabhAya samucite sthale sthApayena / kina tAdRgatRNapuJjasthAnAta kicihUrata eva sthale tacchAlAM paritaH parikhAmagAghAM kArayitvA tAdRzavAjizAlA dimukhadvArasamIpe tAdRzaparikhAtaraNahetuM dRDhaM setuprakalpanazca sthApayet / etAvatA prabandhena yadi sthalavaizAlyaM tadA nagaravadasyA api bAjivAraNAdizAlAyAH parikhAkalpanaM kRtvA tadantaHsthale tRNAdisthApanamanyatra tadntaHsthale sarvadigaGgaNaM tadantarmahAcatvarasthAna prakalpayedityuktaM bhavati //
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 madhyazAlAsamopetaM madhyadvArasamanvitam // 11 // kalpanahArakopetaM kalpanAhatavArakam / yathAvibhavataH sthApyaM vAjizAlAdikalpanam // 12 // jalakuNDayutaM viSvaktRNAdisthAnakaiyutam / zRGkhalAvikalaM vApi zilApaTTAnvitaM tu vA // 13 // kizcaitAdRzavAjivAraNAdizAlAyAstatparivAtalasya ca mukhadvAraM prAcIdiGmukha mathavAdIcIdiGmukhaM sAdhiSThAnaM vitalagopuro. jjvalaM dRDhArgalakavATasamopenaM ca kRtvA tanmukhabhAga eva hastyAyurvedA zvAyurvedapAragANAM bhiSajAmAdhoraNAzvavarAdInAmAvAmazAlAM gRhANi vA sthApayet / kiJca tatra tu vAjivAraNazAlAmukhabhAge sthala. vaizAlyAdyabhAve nagaramadhye vA tasya bhiSajo vAsasthAnaM prakalpayaditi vikalpaH / kizca bAjiyAraNazAlAyAH mukhadvArasya purataHsthale parikhAyA antaHsthale vA bahirvA gajAnAmazvAnAM ca nAnAgatyAdyabhyAsayogya bhUmi samantato rakSAzRGkhalAdiyutAM nirAvaraNameva sthApayet / api ca tAdRzagatizAlAsthale bhUbhAge zilAkhaNDAdiyadi dRzyeta, tadA tatsavaM bhRtyairAyudhAdibhirbahirvyapohya tatsthAne mRdusakatapuJja vA vAlukAzIkarAnvA prasArayet / tathAtva evAzvAdInAM nAnAgatyabhyAsakriyAyA bhUtalasaukaryamiti bhAvaH //
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 bandhanasaMyuktaM parivAnvitameva vA / gajazAlAM vyApRtikAM sthApayedvAlukAnvitAm // 14 // parikhAvalaye vApi tadantavyAsasaMyutAm / mahAmArgamamopetaM tatsthAnaM kalpyamIritam // 15 // naimittikA mukhe sthApyA zAlA maNTaparUpiNI / vAjivAraNazAlAyAH evaM gatyabhyAsasthalasahitAyAH mukhadvAradvayena mukhadvArasthalena saha dezAntarAgatamahAmArgarAjamArgAdisammelana karaNIyam / itthaMprakAreNa nityazAlAyA lakSaNaM saGkSepeNa pratipAditam // atha naimittikAyA vAjivAraNazAlAyA lakSaNaM pratipAdayati zAstrakAraH / yathA - eSA naimittikazAlA tu rAjabhavanamukhyakalpanasya nAtidUre vA, prAthamikadvAra bhAgasya savye'pasajye sthale vA, AsthAnazAlAyA nAtidUre purobhAga vA kvacitparikhAdvArasya mukhabhAgasyale vA'nyatra samucitasthale zAlArUpA vA maNTaparUpA vA sthAdhyA / tatra ca dazasaMkhyAkAnAmazvAnAM vAraNAnAmevAtra naimittikazAlAyAM sthitirasamucitasamaye yuktA / kuta iyaM zailI ? nirIkSaNAdinA tadvibhavAdivardhanAyeti / tasmAtpUrvoktarItyA'trApi naimittikavAjivAraNasthApanasthAne kSudramaGgaNaM kalpayitvA tanmadhye bAjivAraNottamAn hema bhUpApaTTavastrAdibhiralaGkRtya 1 tAMstu sthApayediti kramaH ||
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhakoNayutA vApi puSpakarNAdimaNDitA // 16 // sarvAlaGkArasaMyuktA yathAzobhaM yathAvalam / prakalpaye narapatissampadAmabhivRddhaye // 17 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre vAjizAlAhastizAlAlamaNanirUpaNaM nAma atrizaMdakonacatvAriMzAdhyAyau // kimvetAdRzanaimittikazAlAyAM sAdhiSThAnamaNTaparUpAyAM caturvapi dikANeSu valabhImadhyabhAgeSu ca puSyakarNAdinAnAlaGkaraNacitratakSaNAdikaM viracayya maGgalamukhabhadrasahita. kalpanaJca saMyojayediti // ___kimche mAM naimittiko vAjisthApanazAlAM vAraNasthApanazAlA ca yathAzomaM yathAvalaM sacitramukha phala kAdibhiralaGkRtya tatra tatra cittaraJjakacitrAdijAlaM ca raca yediti saGkepeNa vAjivAraNazAlAbhedalamaNamuktaM bodhyama / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodheinyAkhyAyAM vizvakarbhavAstuzAstravyAkhyAyAM vAjizAlAhastizAlAnirUpaNaM nAma aSTatriMzakonacatvAriMzAdhyAyau kulkruupau|| una
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vidyAzAlA lakSaNakathanaM nAma catvAriMzo'dhyAyaH // prAsAda bhavana puyoM grAma vA zubhavAstuka | vidyAzAlA me kazailI me kasUtrapramANakAm // 1 // // catvAriMzo'dhyAyaH // vidyAzAlAkhyapAThAbhyasana athAsmiMzcatvAriMzAdhyAye zAlA nirmANAdikramamupadizati - prAsAda ityAdinA / tAM tu vidyAzAlAM kutra vA sthaLe sthApayedityAkAGkSAyAM sarvatobhadrAdinagarottamanirmitabhUpAlaprAsAda vAstusthala evaikasmin pradeze tAM vidyAzAlAM sthApayet // athavA tatra nRpaprAsAdabhavanAdivAstusthaleSu tAdRzavidyA - zAlAsthApanAIsthalavaizAlyAdyabhAve tAmimAM zAlAM sarvatobhadrAdinagarasya madhyavAstubhAge vA samucitapradeze devAlaya mukhavIdhyAkhyamahAvIbhyAM vA rAjavIdhyAM vA nyAyazAlAdikalpanasthalasya samIpe vA samucite sthaLe nAnAmArgasammelanasthale zubhavAstubhUmau vidyAzAlAkhyAM pAThazAlAM sthApayediti lakSaNavAkyArthaH // kicAtra pAThazAlA kalpanaviSaye zubhavAstulakSaNaM kimityAkAkubhAyA metAdRzavidyAzA ThAkalpana bhUbhAgasya samantataH panasavajulapUganArikelara sAlamAlatIpramukhAnAmabhivardhanakarI vAstu 8. S. 59
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 samAnakalpanayutAM nAnAbhaumAmapi kvacita bhUmirbhavitavyA / kizca muhuritastataH saJcaraNazIlAnAM bAlakAnAM pAdAdiSu auSNyAnutpAdayitrI nAtizItoSNavAtavIjanakAriNItyAdisalakSaNAnvitA bhUmirityAzayaH // kiJcatraM salabhaNAntritazumabhUmau pAThazAlAsthApane kopi mukhyo niyamaH / yathA prAme vA nagare vA svAbhIpsitalabdhazubhabhUmiSu pAThazAlA sthApane'pi taistairbhUgalairavavAJchAnuguNamekayA nirmANazailyA sametAmeva nirmiti racayedipadezaH / asya vizadArtho yathA -- nagare pAJcAlalyA bhAsuraM vidyAzAlAkalpanaM yadi nirmitaM tadA sarvatra nabhya bhUpAlasya dezeSu prAmeSu sthalAntareSvapi tathaiva pAJcAlazailyA mahinameva vidyAzAlAkAnaM baraM; na tu ekatra pAJcAlazailI bhAsuravidyAzAlA nirmANa nanyatra prAmAdiSu mAgava zailI bhAsuravidyAzAlA kalpanamityAdirityarthaH // kikArimanetra vidyAzAlAkalate prathamasaudhaM pAcArazailI citrAdimilinaM kArayitvA tadupari dvitIyabhaumatale mAgadhyAdizailyamtara citraracanAdikaM sarvathA na kAryamevetyarthaH / evaM taistairbhUpAlaissva tvanagara grAma dezastha lepu svasvavAJchAnuguNaM sarvatra zalyantarasaGkIrNa rAhe mena metra ekasUtra matapramArota citrAdikalpanAlA pe sarvatra tulyapramANatraca vidyAzAlA karUpanaM nirmApayediti piNDitArthaH //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46.7 pApadvArayuktAM kalpayetkSemasiddhaye // 2 // madhyamAnAdhikA cAntaHzAlA catvarazobhinI / tathApi prAmAdiSu kSudrapramANavidyAzAlAkalpanaM nagararAjadhAnyAdisthaleSu vidyArthinAM saMkhyAnuguNaM tadapekSayA'dhikAyAmavaizAlyAdipramANaM nAnAbhaumalamita vidyAzAlAkalpanaM karaNIyamityuktaM bhavati / kacidbahujana madanavastu prAmAdisthaleSu tribhaumalalitaM vidyAzAlAkalpanamapyabhipretamiti zilpakSAH / sarvathA tasmindeze vidyAzAlAsu tulyazailI yojanAyeti // kirItyA kalpanIyAyA vidyAzAlAyAH prAthamikaM mukhadvAraM aindradiGmukhamatyantaM zreyaH pradaM dakSiNottarapazcimadigbhAgeSu vidyAzAlA munya dvAra kalpanamapi na doSAya / kintu zreyasa ebetyuktama / tasmAttatra tatra nagaraprAmAdiSu saMprAptavAstumthalAnuguNaM sAhaza mahAvavAdi sammelanasthalAnukUlaM ca dvArasthApanamuzanti zAstrakArAndayariza spivargazca / tatra ca ko'pi vizeSaH / yathaivamatroktarItyA mahAvIthIsthalAnuguNaM vidyAzAlAmukhadvArasthApane'pi tAdRzamukhadvAraM sAradArumayaM zilAmayaM vA kalpitamapi dvAralakSaNAbhyAyoktarItyA kvacidvAsanadvAra kalpanopetamanyatrArSadvArakalpanopetameva nirmApaNIyama / iyameva vidyArthinAM medhArogyAdi - vardhakamiti zAstrakAropadezaH //
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 madhyabhAgaH athaitAdRzavidyAzAlA kalpanapramANamAha - madhyamAnAdhikamityAdinA / sarvavidhanirmANeSvapi pUrvabhAgo pazcAdbhAga iti bhAgattrayavibhajanaM kila vartate / tatra vidyAzAlAnirmANa pUrva bhAgapazcAdbhAgayoH daNDapramANahInatvaM madhyabhAge dairdhya vaizAkhyapramANAdhikyamiti mukhyaM lakSaNaM bodhyam // asya vizadArtho yathA grAme vA nagare rAjadhAnyAM vA vidyAzAlA nirmANa sthapatiyajamAnabhUpAlapramukhaistAtkAlika - vidyArthinAM bhAvini kAle pravezayogyAnAM vidyArthinAM cAhaM sthalaM prathamata eva nizcitya prakalpanIyam / tAdRzavidyAzAlAyAH pUrvabhAge prAthamikadvArasamIpe sAdhAraNa daNDadazakAyAmayutaM purato. 'GgaNakalpanamantaizAlAmilitaM yadi nirmANaM kRtaM tarhi madhyamabhAge sAdhAraNa daNDatriMzatikAyAmayutaM vA tadadhikamAnayutaM vA kalpanasthalaM svIkRtya prAthamikadvAravattava ca dvArAntaraM prakalpayitvA tatsamIpe'pi aGgaNakalpanamantaHsthale tatratyazAlAsahitakalpana nirmApayitvA pazcAdbhAge pUrvabhAge sAdhAraNadaNDadazakAyAmavatpurato'GgaNakalpanamantarazAlAsahitaM nirmANaM ca kalanIyamiti bhAvaH // - ,
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 469 vidyAzAlAkalpanodvAramaNDalaM yathA - 0 0 O n O O
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdigdvAra saMyuktA catukalpanazobhinI / nAnAvaraNamaMyuktA talapazcakabhAsurA // 4 // supirADhyA stambhayutA samajhalpanabhAsurA / ematroddhAramaNDalapradarzinaparipATyA madhye madhye pramANAdhikyakalpanaM tadubhayatastadardhapramANakalpanaJca bhAvikAle nirmANasyApya sthale vaipulyAdyupena kalpanamapi prakalpanIyamityupadezaH / / ___ tathA caitAdRzakalpanAparipATIbhAsurasya vidyAzAlAkalpanasya mukhyadvArANi prAcyAdiSu caturvapi digbhAgeSu yathAsthalavibhavaM sthApanIyAni / tathApi tatra tatra sthApitaM puradvArantu dvAralakSaNAdhyAyoktavAsava dvArApadvArapramANAdiyutameba kAryamiti mukhyaH pakSaH / etatprayojana-tUktapUrvameva / kizcAsyA vidyAzAlAyA madhyabhAge dvitricatuHsthAneSu caturazraM catvaranirmANakalpayitvA tatra kAvaNyA ra (uitiv) paTalI viracayya mAlanIkundAdilanA. prasAraNazca tatva paTalasyopari kalayediti kramaH / / kizcaitAhazacatvarapakSakasahitakalpanasthAnaM prathamAvaraNasthalamityarthaH / tasmAttatra tatra prAmamagararAjadhAnISu vidyArthi. saMkhyAnuguNaM etAdRzavidyAzAlAyA: prathamAvaraNa mAtramathavAvaraNadvayamAvaraNavayAvadhika kAryamityAzayaH / kiJca pratyAvaraNakalpanamapi tribhaumayutaM vA paramomayunaM vA samamAnaM samacitra
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 zAlAmaNTapabhedena dvidhA'dhiSThAnabhAkU tathA // 5 // dRDhabhittisamAyuktA vAtAyanazatAntritA / mahAzAlA bahiH sthApyA dvArabhAge vizeSataH // 6 // mitho dvArasamopetA madhyazAlA prakIrtitA / vAstubhedena tadbhAgaM pravibhajya vizeSataH // 7 // guruvedisamAyuktAM kalpaye nagarottame / paktikaM dRDhamittibhAgeSu kalpitavAtAyana zatazobhitamantabhAMge tatra taba kalpiteSu kSudrasadaneSu ramyacitramanoharaM bhaumAntamityantasthale kSudrakalazasthApanazobhitaM tAdRzabhaumAntamadhyabhAgo paritale caturSvapi mukhyadigbhAgeSu samasUtreSu caturazra macitravimAna zikharakalpanabhAsuraM ca kalpayediti lakSaNavAkyArthaH // kizrvAsyA vidyAzAlAyAH kSudrapramANe bhAge dIrghapramANe bhAge cobhayorapi pakSa yo dizalAmaya stambhopetazAlAkarUpanaM kAryam / adhyAzzAlAyAsmadana bAhyazAleti vyavahArazca bodhyaH H // atra tu vidyAzAlA kalpane sadanaM nAma guruvedikAsana sahitaM tattadvidyAbhyasanasthalamityarthaH / tathA cAtroddhAra maNDale pradarzitarItyA khaDyApasavya bhAgayoH kSudrapramANatrayakalpane sadanaSaTkaM dIrghapramANakadvaye Ahatya saMkhyAyAM sadanadazakopetakAvaraNasthalamiti phalitam / kina pUrvapratipAditarItyA
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 zAstrazAlAnvitAM madhye vAda sthAnasamanvitAm // 8 // nAnAbhaumakalpane'pi etAdRzAvaraNa dvayasya vA AvaraNatrayasya vA kalpane'pi prathamabhAmAkhya bhUmibhaumatale yatra yatra stambhakalpanabhittisthApanasadananirmANAdikaM kriyate, tadeva pramANaM, saiva sadana. kalpanAdiracanA, dvitIyabhAmatRtIyabhaumAdiSu sthApanIyeti niyamaH / kiM cAtra vidyAzAlAkalpane tadAtva eva kalpanasandhibandhAdidAyaheturiti bhAvaH / kizcAtra vidyAzAlAkalpane prathamAvaraNe savyApasavyabhAgayoratidIrghapramANakalpanadvayaM kalpitaM kila / tatrAtidIrghabhAge sAradArukRtakabATa dvayabhAsurasadanAntarasadanamapi kacit tasya cAntassadanamapi prakalpayadityAzayaH / / ayazca krama uparibhaumatale'pi neya iti zilpasamayaH / evaM pratyAvaraNaM pratibhaumamanekavAtAyanasahitasadanAntasmadana. tadantassadanakalpanAdikaM ca kRtvA teSAM sadanAntassadanAdInAM caturvapi digbhAgeSu tadantika sthazAlApravezanAtha dvAradvayasthApanaM kAryam / evaM tatra tatrAntikasthasadanakalpaneSvapi pravezAhadvArasthApanamavazyaGkaraNIyamityAzayaH // kiJca tatra tatra savyApasavyabhAgayozcatvarasamIpe sthale kalpitamahAdvArapurobhAge vedikAGgaNa sahitakSudrazAlA ca nirmApajAyA / api ca teSu sadaneSvekasminsadane kAvyapAThAbhyAsA
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 parIkSAsthAnamaMyuktAM klaptAbhyAsagRhAM tathA / sadanAntare purANapAThapravacanaM, sadanAntare vedapaThanamanyatra sadanAntare tarkapAThAbhyAsaH sadanAntare vyAkaraNapAThAbhyAsa ityAdikrameNa teSAM bahUnAmapi sadanAnAM sAphalyaM bodhyamityAzayaH / kiJcAtra vidyAzAlAyAM zilpazAstrakArakRtaniyamaH ko'pi vidyate / yathA--pUrvoktarItyA vidyAzAlAkalpane paJcabhaumanirmANe bhUmibhAgakalpitaprathamabhaumasadaneSu saGkIrNavarNajAnAmeva nAnAvidhavidyAbhyAsaH kAryaH / dvitIyabhaumasadaneSu zUdrANAM pAThAbhyAmastadupari tRtIyabhaumatale vaizyAnAM, tadupari caturthabhaumatale bhatriyANAM tadupari paJcabhaumatale viprANAmiti krameNa jAtipUrvakAbhyAsakramaH kathita iti matAntaramatra sphurati nayavidAmiti // kizcAtra vidyAzAlAyAM pratyAvaraNatalaM pratibhaumatalaJca tattadvidyArthinAM paThitapAThacintanacarcAzAlAM ca kacitsthApayet / tathA''varaNasya madhyasthale kacita kSudrazAlA vA maNTapaM vA viracayya tatra nAnAzAstrAbhyAsAdisaMprAptakozalAnAM viduSAM bAdasthAnamAsanAnvitaM racayet / / kizvAsa kalpane sthalAntare uparibhaumabhAge SA tattatkAlocitaparIkSAzAlAna sthApayet // 8.8.60
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 nAnAbhedayutAM bhUpo rAjadhAnyAM prakalpayet // 9 // vimAnAzikharopetAM nAnAcitramanoharAm / sarvAlaMkArasaMyuktAM pUrvamaNTapazobhitAm // 10 // saha maGgalaghoSeNa lokakSemAya bhUpatiH / sthApayecchilpibhirvidyAzAlA zubhamuhUrtake // 11 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre vidyAzAlAlamaNakathanaM nAma ctvaariNsho'dhyaayH|| kivvaitAdRzalakSaNAnvitAM paJcabhaumakalpanopetAM nAnAzAstrAbhyAsayogyAM vidyAzAlA bhUpAlAdikSatriyAH tatra tatra nagarottameSu rAjadhAnyAJca sthaapyeyuH| kitAdRzavidyAzAlAyAH prathamadvArasthApanantu maGgalavAdyavAdanAdipUrvaka zubhe muhUrne karaNIyam / kiJca tAdRzaprAthamikadvArasya nAnidUra eva pradaze caturbhiraSTabhirvA yugmapAdakairbhAsuramatiAvazAlaM pUrva maNTa paJca nAnAlaGkAropetaM savimAnazikharaM sthApayedityupadezaH // kizcaitAdRzapUrva maNTa pAnvitAmimAM pAThazAlA madhyamA. dhiSThAnopari maNTaparUpAM vA zAlArUpAM vA nAnAsuSirakalpanabhAsurAM sthalAnuguNadeyAdyupetAM prakalpya etasyAzzAlAyAssarvato dimAgeSu rasAlapanasapUgakadalImAlatIkundAdipraddhina kArayitvA
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 475 atha saGkIrNabhavanalakSaNakathanaM nAma ekacatvAriMzo'dhyAyaH // saGkIrNabhavanaM sthApyaM grAmeSu nagareSvapi / zrImadvAlmIki maharSiNA pratipAditarItyA zAlAmukhabhAgasthalaM jalasekAdimanoharaca prakalpayediti sapraheNa vidyAzAlA lakSaNa - muktaM jJeyam // iti zrImadananta kRSNabhaTTAraka viracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vidyAzAlAlakSaNakathana nAma catvAriMzo'dhyAyaH // XXX ekacatvAriMzo'dhyAyaH // etAvatA prabandhena prAyazo prAmANAM, nagarANAM, durgANAM, kvacinnRpabhavanakalpanIyakalpanAnA lakSaNAni pratipAdyopari vizeSato vakSyamANamAnava bhavanazAlAdyAntarAlikakalpanAvizeSalakSaNaprakAraM pratipAdayituM Adau kaciprAmAdiSu sthApanIyasaGkIrNa bhavanalakSaNamanenaikacatvAriMzAdhyAyena vyanakti - saGkIrNabhavana mityAdinA / nAtidhani kairnAlpadhanairmAnavaiH kacizcaturmukhapUrva mukhavizvakarma kelA khAkhyaprAmAdiSu vA prastarapurAdi nagareSu saGkIrNabhavanaM sthApyamiti lakSaNavAkyArthaH / saGkIrNabhavanaM nAma -
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacidicchAvazAttuGgasudhAdvAraM sazAla kam // 1 // kimiti caducyate / yathA - kacitkalpane bhUpAlAdibhavana zailI kacidatidhanikabhavanazailI, sthalAntare sAdhAraNamAnuSagRhazailI ityevaM trividharUpazailIkalpanasahitameva sadanaM saGkIrNabhavananAmabhAgbhavatItyarthaH // ___etatrividhazailIbhedamapi krameNAtrodAharati - kacidityAdinA / idaJca saGkIrNabhavanaM harmyaprAsAdakalpanavadvizAlavAstu bhUmau vA niSkuTArAmasaMvRtabhUmau vA kalpanIyamiti na niyamaH / parantu pUrvoktagrAmottamanagarapratolyAM mahAvIdhyAM rAjavIthyAM vA pArzvasthagRhANAM madhye sAdhAraNadaNDadazakamArabhya dvidvidaNDapramANavardhanarItyA viMzatidaNDAntapramANopetaM kalpanaM yathAvibhavaM sthApayedityupadezaH / kiJca deyaM tu grAmanagaragRhAtha vibhatasthalevardhabhAgAvadhikaM vA kacit tripAdakamAnaM veti vikalpaH / ayaM kramaH sarveSvapi sAdhAraNamAnavagRhAdiSu yojya iti zilpasamayaH // kizvetAdRzadairdhyavaizAlyopetasya saGkIrNabhavanasya prAthamika mukha dvAraM tu sAradArumayamathavA sudheSTikAmayaM atyunnatapramANaM vA sthApyam / eteSu sudheSTikAmayadvAreSu kavATAdisaMyojanatadAdhArabhatAyaHkIlAdisthApanaviSayakramastu uttaratra vicatvAriMzAdhyAye spaSTIkariSyata iti bhAvaH / /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 alindabhAge mahatI zAlA tatra prakIrtitA / navaraGgasamopetA madhye vaivAhikI matA / / 2 / / kizvetAdRzaprAthamikadvArasya purobhAge pUrvavedikAsahitaM vA tadrahitaM vA zAlA kalpanamavazyaM kAryam / asyAzzAlAyAH pUrva mukhazAleti vyavahAraH / api caitasyAH pUrva mukhazAlAyA vaizAlyaM sAdhAraNadaNDapaJcakamArabhya dazadaNDAvadhikaM tadanuguNaM dadhairyapramANopetaM sthalaM svIkRtya tatra viMzatistambhasthApanaM vA caturviMzatistambhasthApanaM vA SoDazastambhasthApanamaSTastambhasthApanaM vA sAdhiSThAnaM dRDhaM viracayya tAdRzastambhAnAmupari suSirakalpanaM ( S LDT 6 ) nidhAya taduparyAvaraNasthalaM dRDhaM prakalpayet // yadi tasya saGkIrNabhavanasya bhaumatrayanirmANaM tadA tatpurata:sthale evaMprakAreNa bhaumatraye'pi bhaumadvAra mukhazAlAkalpanaM karaNIyamiti zilpasamayaH / evaM pUrvazAlAkalpanAnantaraM dvArasya pazcAdbhAge dehalIM sAdhAraNadaNDadvayavaizAlyopetAM kRtvA taddehalItaraNAnantaraM mahatI zAlA tribhaumeSu vA bhaumadvaye vA eka bhaumAkhyaprathamabhaumatala eva vA nirmApaNIyam / asyAH zAlAyA vivAhazAlA dehalIzAleti ca nAmAntaramuzantIti sAdhavaH // kinAsyA vivAhazAlAyAH kalpanaM tu caturazraM vyAsahInaM vA kAryam / caturazrazAlAyAH sAdhAraNadaNDacatuSkAdidvAdazadaNDAntaM
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 catuSkUTamamAyuktaM kalpanaM tatra kArayet / tatazcatvarabhAgADhyaM bhojanAgAramIritam // 3 // dedhyaM tadarthamapi AyAmamAnaM varamiti tadvivekaH / evamuktarItyA asyAzzAlAyA yathecchakalpane'pi avazyaM zAlAmadhye nAnAlaM. kRtibhAsurAM zubhavedikA, tAzca parita IzAnAdikoNacatuSkabhAgeSu stambhASTakaM, catuHstambhaM vA navaraGgakalpanaM sthApayeta / navaraGgakalpanaM nAma kosalavaGga zUrasenamagavAdidezeSu prAyazaH kalpyamAnatannAmakazailyA caturazrarUpakalpanaM pratibhaumoparitalaM savAtAyanacatuSka catuSkUTasahitazca kvacitsaDolAsanamiti vivekaH / / kiJcaitAdRzanavaraGgakalpanabhAsurAyAH pUrvoktavivAhazAlAyAzcaturdhvapi dikkoNeSu kSudragRhacatuSkaM vA tadapekSayAdhikapramANakSudrasadanacatuSkaM vA'vazyaM sthApanIyam / yadi tAvadvAstubhUbhAgavaizAlyaM tadaitamyAH vivAhazAlAyAH savyApasavyabhAgayoH kSudrAGgaNadvayamathavA dvAdazastambhopetaM kSudrAGgaNazAlAkalpanaM vA prakalpayediti / ayazca kramo vindhyasyottaradezeSu anuSThIyata iti kecita / kiJcaitAdRzavivAhazAlAtaraNAnantaraM gRhavAstubhAgasya pazcimabhAgArambhe catvarakalpanaM vidhAya tatrApi caturdikkoNeSu kSudragRhANi kalpayitvA teSu gRheSu mahAnasamekasmin gRhe, itaragRhe bhojanasthAnaM, gRhAntare pAkakriyocitataNDulasUpalavaNa
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ catupizavArayutaM dvAtriMzadvArakantu vA / bhaumatrayayutaM prAyo nAnAvAtAyanAnvitam // 4 // zAvalApaTalIyuktaM vacidantassapaTTakam / nAnAcitrasamopetaM kvacitsupirakalpanam / / 5 // caturdaNDa vizAlADhyA madhya zAlA zubhAvahA / marIcikAdidravyarAzisthApanamanyAsmingRhe kASThazUrpolUkhalAdidravyANi ca sthApayaditi teSAM caturdikoNakRtAnAM catuNAM gRhANAmapi prayojanaM draSTavyamiti bhAvaH / / kicenAdazalakSaNAnvitasyAbhya saGkIrNabhava nasya pazcAdbhAge bhojanAlaya mamIpe caturaGgaNopetamekaM catvaraM vA catvaradvayaM vA viracayya tadanantarabhAge vApI kUSaM vA niSkuTa Jca kArayet / evaM bhojanAlaya samIpa tadanantarabhAge ca sthApitamya kalpanasya catvaradvayAGgaNabhAgeSu uparibhAge zAvala kAkhyavakraSTikAjArAvaraNaM sAradAruphalakApaTTikopari sthApanIyamiti kramaH // kizcAtra saGkIrNabhavane evamuktarItyA kacicchAvalakAkhyA. staraNa (20)kalpanaM kacitsudheSTikAmayA(aniens staraNakalpanaM cAnyatra gRhapUrvabhAge bhaumatrayayutameva kalpanaM ca tatta. sthalAnugugaM stambharacanAbhittisthApanasopAnakalpanacitratoraNAdi. sthApanapUrvakaM kramamAnaM viSamasaMkhyAhInaM ca sthApayet / /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 tadardhamAnakA pArzvazAlA bhaumeSvapi smRtA // 6 // sudhAdArukRtastambhacatuSkaM navaraGgakam / bhaumAntaM dvitridaNDena vyAsena parizobhitam // 7 // nAnAlaGkArasaMyuktA tatrasthA zubhavedikA / vApIkUpasamAyuktaM catvaradvaya bhAsuram / saGkIrNabhavanaM nAmnA kathitaM pUrvasUribhiH // 8 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre saGkIrNabhavanalakSaNakathanaM nAma ekctvaariNsho'dhyaayH|| Apa cAtra saGkIrNabhavane prAthamikadvAraprabhRtiniSkuTapravaMzadvArAvadhikasthalaparyantaM kalpitakalpane bhaumavaye cAhatya saMkhyayA dvAtriMzahArasthApanamathavA caturvizatidvArasthApanaM kAryam / na caturvizatisaMkhyAyA hInateti bhAvaH / / kizcateSu dvAreSu prAthamikadvAratadanantaradvAramahAzAlAdikoNagRhopari bhauma dvArANi kAnicidatiramyacitrAdiracanopatAnyanyAni sAdhAraNarekhAcihnitAni ca kRtvA sarvatra dRDha sandhibandhakabATadvayayutAni prakalpyAnIti zilpasamayaH / / kimcedaM sakIrNabhavanaM yAdyAnAdibhUmibhAge sthApitaM, yadi ca vAstusthalavaizAlyAdikaM tadetadbhavanapurobhAge kSudrapramANakaM pUrva
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 maNTapapUrvazAlayoranyatarakalpanamapi zreyasa iti sAdhavaH / itthaMprakAreNa tatra tatra grAbheSu prAmottameSu nagarevapi nAtidhanikAvAsayogyasya vANijyakRSyAdikAryocitanAnAsadanAnvitasya saGkIrNabhavanasya saGgraheNa lakSaNamuktaM bodhyam / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM saGkIrNabhavanalakSaNakathanaM nAma ekacatvAriMzo'dhyAyaH // B.61
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha patAkAlakSaNapAribhadralakSaNakathanAtmakau dvicatvAriMzatricatvAriMzAdhyAyau || dvAratiryakpaTTikAsu stambhaprastara mauliSu / // dvicatvAriMzatricatvAriMzAdhyAyau || athainayoH kulakarU yordvicatvAriMzatricatvAriMzAdhyAyayoH sakalavidhakalpanArhapatAkAlakSaNa nagaribhadralakSaNAni krameNa vyanaktidvAra tiryakpaTTikA khityAdinA / ' patAkA vaijayantikA ' ityAdinighaNTukAratra canavyutpattikramastu kAvyAdau sAmarasyaM bhajate / atra tu zilpazAstre patAkAzabdena citravizeSaracanAdizailI upapAdyata iti samayaH // tasmAtpatAkA zabdAviSkRtacitraracanA kasminvA sthAne prakalpyetyAkAGkSAyAmAdau tasthalamAviSkaroti - grAmeSu nagareSu vA bhUpAladhanikAdisakalavizva mAnavabhavaneSvapi ca gRheSu devAlayeSu ca sakalavidhadvArANAM yA tiryagbhUtA, azvobhAge ca sthitimatI paTTikA, paTTikAzca dArumayyaH zilAmayyazca kalpitAH, tAsu paTTikAsu patAkAkhyacitraracanAM sthApayediti lakSaNa vAkyArthaH !! evaM dArumayasudheSTikAmayazilAmaya lohamayAdistaMbhepu gopuradvAra bhavanadvArAderuparyAvaraNasthaleSu kacidvimAneSu zikhareSu gRhAdi *
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiryagdAruSu sopAnapaTTikAmu vizeSataH // 1 // dIpasthAneSu paryaGkeSvapi zAlAsu bhUmiSu / gavAkSeSu kavATeSu vedikAsvAsaneSu ca // 2 // pUtikAmpapITheSu nAnAvaktraMSu maziSu / patAkA vividhA yojyA kalpanaistakSaNairapi // 3 // UrdhvamAnaradhomAnai mimAnaizca vartulaiH / tiryamAnaizca vividhaiH kalpanAhairyathAkramam // 4 // zAlAbhAgakalpitadAyApAdanArthatiyakaprasArita tiryagdArukhaNDAdipu bhaumadvayatalatRtIyabhImatalA dhArohaNArtha kalpiteSu sopAneSu tAdRzasopAnavalabhIprAntapaTTikAsu tiryagdArumukhabhAgeSu dIpArtha kalpitasthAnavizeSeSu parya kuDolAmaJcAdizayanakalpaneSu vivAhazAlAdinAnAvidhazAlolabhAgeSu dRzyasthaleSvalinda dehalyalindacatvarazAlAdikalpaneSu adhobhUbhAgeSu anekavidhagavAkSakalpaneSu vividhakavATeSu nAnAvidhavedikAsu vimAneSu nAnAvidhAmaneSu pUtikAkhyeSu bambareSu nAnAvidhopapITheSu nAnAmukhaSu mezinAmakAyAkIlaghaTanayogyaphalakAdiSvapi patAkAracanAM kArayedityupadezaH // kizcaiteSu sthAneSu tAdRzapatAkAyojaneSu pUrvokta navamAdhyAye sUtrAdimAnakathanaprakaraNapratipAditaM UrdhvamAnAdhomAnabhUmAnavatula
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 mAtvA pramANavicchilpI patAkAM melayetkramAt / zobhArthamapi rakSArtha nAnArUpA ca sA matA // 5 // mukhaM pratimukhaM tolA kiGkiNI rekhikA cchaTA / padmakA kumudA dIpA vindukA jhaparUpiNI // 6 // nAmikA rUpikA kampA virikAsyA'JjanA praa| mAnatiryamAnAkhyaM mAnapaJcakamapi tatra tatra sthalakriyAnuguNaM saMyojya kaciTTakAditabhaNaH, kacit sudheSTikAzakalAdikalpanairaGgaNakalpanarandhrabheda nasamIkaraNAdibhirvividhAkArAM tAdRzapatAkAkhyanirmANaracanA prakalpacediti pinndditaarthH| kimarthamidaM patAkAyojanamiti cena , ucyate / yathA- pUrvoktadvArAdhaHpaTTikAdi. sthAneSu zobhAthaM kacidrakSaNadAyotpAdanArtha patAkAyojanamiti bhaavH| sA ca patAkAracanA dvAragavAkSapayaGkAdisthAnabhedena vividhatakSaNamudheSTikAdikalpanavarNana yojanAdinA ca vividharUpA bhavati / teSAM sarveSAM svarUpapramANAdikaM takSakakakazakAradArukArAdibhiravazyaM jJayamityupadezaH / / kizca teSu prasiddhanAmAni zAstrakAro'tra pratipAdayatimukhaM prtimukhmityaadinaa| pUrvoktapatAkAsvarUpaM tAvat mukhaM, pratimukhaM, tolA, kiGkiNI, rekhikA, chaTA, padmakA, kumudA,
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 485 galA ca prastarA vezA prapA paryaGkakA tathA // 7 // mRdaGgA pahA kAlyA zaukI chatrA varAsakA / madhyarekhA madhyatArA prAntanArA sarandhrakA / / 8 / / daNDikA valikA kSubhyA mArA cAndhArikA tathA / puSpA phalA ca kumbhA ca daivI mAnuSikI tathA // airAvatA ca kailAsA zikharA ca vimAnikA | rathikA turagA yodhA gajA candrArkabhAkarA // 10 // patAkA vividhA proktA munIndraiH zAstrapAragaiH / dIpA, bindukA, jhaSasvarUpA, nAsikA, rUpikA, kampA, virikAsyA, aJjanA, parA galA, prastarA, vezA, prapA, paryaGkakA, mRdaGgikA, paTahA, kAlyA, zaukI, chatrA, varAsakA, madhyarekhA, madhyatArA, prAntatArA, sarandhrA, daNDikA, valikA, kSubhyA, mArA, AndhArikA, puSpA, phalA, kumbhA, devI, mAnuSI, airAvatA, kailAsA, zikharA, rathikA, turaMgA, yodhA, gajA, candrArkA, bhAkaretyAdibhedena zAstrajJairmunibhirvividha svarUpapramANA nirdiSTA // kitAsAM patAkAkhyAnAM svarUpaM pramANAdikaM sthAnabhedazva zilpakAryavyamairgurUpadezena paramparayA zilpanirIkSaNena jJeya iti kramaH //
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486. kizcaivamatra pratipAditamukha pratimukha tolA kiGkiNikAdInAM saGghaketanAmamAjAmaGgavaGgAdidezabhedena tattatsthAnakriyAyotakAnAM patAkAkhyacitrakriyANAM pramANakalpanazailInirmANa sahakAryAyudhabhedAdikaM sarvamapi zilpAcArya paramparopadezAdibhireva jJAtuM zakyam // kiJca zilpibhirvinA'nyaiH zAstrajJairapi sarvathA naiteSAM patAkAdInAM pAribhadrAkhyalohakRtibhedAnAM ca lakSaNAdikaM nirNetuM zakyam / tathApi asmAbhiryathAmati vyAkhyAna dhoraNImapyAzritya kacit vyAkhyAyate / yathA mukhanAmakapatAkAkhyazilparacanA tu pUrvoktadvArapaTTikAdisthaleSu abhimukhasUtrapAtakasaM kalpitA vAjivAraNamazukazArikAhariNa ke ki gandharvayakSakinnaradevAdInAM mukhasadRkTaGkAdizilparacanetyarthaH // -- ka evaM pratimukhanAsakapatAkA tu etAdRzavAjivAraNahaMsAdimukharacanA kalpanaM vinaiva tatpratimukharUpikA / bhUtavetAlapizAcikAvAnarabhallUkAdimukhAkhyapratimukharacanA tu devAlayastambhasopAnavalabhIprAntastambhaprastarAdibhAgeSveva sthApayA / sarvathA na mAnavagRheSu kalpyeti niyamaH || tolAkhyapatAkA tu tatra tatra stambhAdiprastarabhAgeSu caturazra - rUpaM madhyasthakusumaracanamantyabhAgeSu dvitrirekhAyutaM kalpana mityarthaH //
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 kiGkiNIrUpaM citratakSaNaM (rU) sarvatra zilpatakSaNakAryeSu prasiddhameva / rekhikApanAkA tu revArUnA nirantarakalpanA, kvacittiryaprekhA sahitakalvanetyAdibahurUpA kAMcAMdUraLa kalpanA, prasiddhA / chaTA; padmakA padmAkArA / kumuddA kumudAkArA | dIpA dIpAkArA | sindhukA; jhavatvarUpA eka matsyarUpA, kvacinmatsyadvayarUpA takSaNakaraNAdibhedavatI citrakalpanA | nAsikA sAhArA zukAdinAsAmAtra kalpanA / rUpikA; kammA tatra tatra kampAkhyakSudrapramANataNAkRtiH / virikAsyA; aJjanA parA'tidIrghapramANagopuramahIvarAtriSu gandhavadicitraracanA | galA vAjanaprativAjanamadhyapaTTAdisthAnamadhyaracanIyakalpanAsvarUpiNI / prastarA prastarA prastararUpavatI / vezA kSudramopAnarUpiNI pravezasthaladyotakacitrakalA | prapA paryaGkikA paryaGkAkArA | mRdaGgA mRdaGgAkAra karanA / paTahA vartulAkAra paTaharUpavatI kalpanA | kAlyA; zaukI zukrarUpavatI | chatrA chatrAkArakalpanavatI / parAsakA; madhyarevA atisUkSmadRzyA zobhArthakalpitA madhyarekhA / madhyatArA; prAntatArAkalpanaM tu tUlapaTTi mAgavAdvA raphala kAdipu madhyabhAge caturaGgaNavibhajanavatI sakusumA sAlaMkArA kalpanatakSaNAkArA | sarandhrA tatra tatra citravizeSeSu samucitapramANasthaleSu karaNIyamanohararandhAnbitakalpanA | daNDikAdInAM lakSaNaM zilpibhi revoyam // *
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 tAM yojayeyuH zilpajJA yathAzobhaM yathAbalam // 11 // iti patAkAlakSaNakathanam // 42 // airAvata dvArabhAgakalyANazAlApaTTikAdiSu kalpanIyA airAvatarUpavatI prAyazastakSaNarUpA / kailAsA kailAsAdisazikharamahIdharakalpanavatI / zikharA kevalazikhararUpiNI / vimAnA kevalavimAnarUpiNI / rathikA ratharUpavatI / turagA turagarUpiNI / yodhA sAyudhayodhAdirUpabhAsurA / gajA dantadvaya sahitagajahariNasihmAdirUpavatI / candrArkA candrArkayomaNDalavatI kalpanetyevaM sAmAnyArthagumbhaH / evamuktarItyA nAnAvidhapatAkAdipramANAdikaM tu zilpibhireva kAryaharupadeSTavyamiti bhAvaH // kizcaitAdRzI patAkAkhyakalpanAvizaSaparamparA tu tasa tatra samucite sthale yathA vizeSazobhAdADhyAdikaM dRzyaM bhavettathA karaNIyeti bhAvaH / kizcaitAdRzapatAkAkhyavizeSazobhAjanakaracanA: vinA dvArANAM gavAkSANAM paryAdInAM tiryagdArUNAM zAlAphalakAdInAmapi na sarvathA manoharatvaM syAdityanubhavazAsropadezakamo bodhyaa| tasmAdivyadRSTibhirmunIndrarudIritAnetAdRzapatAkAkalpanA. bhedAm tatra tatra citrakAryeSu samucitasthaleSu takSakalohakArakakazakArAdayo yathApramANazobhAdAya sthApayeyuriti sahepeNa patAkA. akSaNamuktam //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha pAribhadralakSaNakathanam // 43 // pAribhadraM lohakarma kathitaM munipunggvai|| tattatsthAneSu tadyojyaM dRDhasandhAnasiddhaye // 12 // vAraTakAdibhistacca dADhAtha yojayedRDham / tatproktaM vividhaM loke tattatkAryapramANataH // 13 // dArukArairlAhakAraiH kalpayetsthAnayogyakam / tatpramANazca vividhaM tajjJAtvA yojayedbudhaH // 14 // mirNikA kuJcikA zaGkaH kIlA kIlyA ca kIlakA / zRGkhalA tarjinI hastA zaGkhalA randhrikA tathA // 15 // atha pAribhadralakSaNamAha - pAribhadraM lohakareMtyAdinA / evamuktapatAkAkalpana yojane kacihArupaTTikAsaMyojane stambhopari bodhikAsthApanAdau cAyaHkIlAdisaMyojanaM vinA na dAvyaM bhavet / ayaJca lokaprasiddho viSayaH / tasmAtAdRzAyAkIlAdisvarUpamevAtra pAribhadrapadenocyata iti ttpdshbdaarthH| ato dArukAralohakArAdibhirayAkalpanasthAneSu aya. stAmrapittalAdilohernAnAvidhakalpanAhaH kRto lohakhaNDazRGalAdistattatsthAneSu yojanIya ityarthaH // ___tadeSa vizinaSTi - miNiketyAdinA / mirNikA (10) kanikA (Era) zakuriti dIrSAyApahamayaH / kIlA B. 8. 62
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 paTTikA paTTA paTTI bodhikA bodhakA budhA / dhAriNI dharaNI dhArA malikA kaNThikA galA / / 16 / / citrikA cArgalA kuNThA bezinI ca pravezinI / ityevaM vividhA proktA pAribhadrakriyAkA || 17 // kavATadvAraparyaGkaDolAstambhAsanAdiSu / tadapekSayA bRhadAkRtiH / kIlyA tadapecayA bRhadAkArA | kIlakA'tisUkSmasvarUpA ayazaGkurityarthaH / zRGkhalA prasiddhA / tarjinI, evaMrUMga gavAkSudradvArAvalI kavATayojinI taddArthayojinI tarjinInAmabhAk / hastA hastAkArA ayomayapaTTikA, ayodati kecit // zaGkulA kSudrakrakacA prasiddhA / randhrikA randhakAriNI / atha vA sthUlakAyaH randhrasthAna eva pravezayogyAyaHpiNDakhaNDaH sazikharazceti kecina // 1 paTTikA, paTTakA, paTTItyetattrividhamapi agraH paTTakalpanaM staMbhAdigalasthAneSu vizIrNAdyanutpattaye sthApanIyaM parasparaM kiMcidvaizAsyAdibhedayutam / bodhikAbodhakA bubA khyametattrividhamadhyayaHkhaNDakalpanaM tatra tatra gavAkSa stambhAdimaulibhAgeSu kalpanIyam / evaM kacitstambhAdInAmatho bhAgeSu sthApanIyAyaH khaNDamagrI dhAriNI dharaNI ghareti bodhyam / evaM galikA kaNThikA galA cAyomayI kivipramANabatI gulikAkArA // patrikA aMgalA kuNThA vezinI- pravezinItyAdayo nAnA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 491 tiryagdAruSu sopAneSvapi dAyaya yojayet // 18 // tatsthalaM masRNIkuryAccitrAdica prakalpayet / yuktyA'nyadapi tadyojyaM zakaTAdiSu zilpibhiH || nAnA lohakRtaM bhadraM yathAmAnaM yathAbalam / tattatsthAnAIkaM yojyaM devamAnavakalpane // 20 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre patA kAlakSaNapAribhadralakSaNakathanAtmakau dvicatvAriMzatricatvAriMzAdhyAyA~ kulakarUpI // vidhA aya: pramukha loha kRtA: ayaH kIla zRGkhalAlAdayaH kavATabandhanadvAraphalakAbandhanaparyaGkaghaTanaDholA phalakA saMyojana stambhasandhAraNa - kIlasthApanayojanAdidRDhIkaraNakAryeSu yathApramANaM yathAvalaM yathA zobhaM sthApanIyA: // tsu itthaMprakAreNa takSakalohakArakakazakArAdibhirbhavanagRhAdi nirmANeSu rathazibikAzakaTayAnAdikalpaneSvapi svasvakAryAMnuguNaM yuktayA tattatsthalAnuguNaM patAkA kalpanAnuguNapAribhadrakalpanAdikaM sthApanIyamiti saGkSepeNa pAribhadralakSaNamuktaM jJeyam / / iti zrImadananta kRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM patAkAlakSaNapAribhadralakSaNakathanAtmako dvicatvAriMzatricatvAriMzAdhyAyau //
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mahAzAlAlamaNavizeSazAlAlakSaNakathanAtmako catuzcatvAriMzapazcacatvAriMzAdhyAyau kulakarUpau // tatrAdau mahAzAlAlakSaNakathanam - bhabhRtAM brAhmaNAnAJca devAnAJca vizeSataH / vaizyAnAM zUdrajAtAnAM mahAzAlA zubhapradA // 1 // niSecyA zubhakAleSu tUryaghoSapurassaram / zilpibhiH kathitAH zAlA vividhAH sthalabhedataH / / // catuzcatvAriMzapaJcacatvAriMzAdhyAyau // enayoraghyAyayozcatuzcatvAriMzattamapaJcacatvAriMzattamayordevAnAM brAhmaNAdInAM sarveSAmapi varNAnAM gRhabhavanAdiSu prakalpanIyamahAzAlAyA vizeSa zAlAyAzca lakSaNaM pratipAdayituM Adau tannimitiphalamAha - mahAzAlA zubhapradeti / sarveSAmapi varNAnAM evaMprakAreNa bahuvidhazubhakAriNI kAcinmahAzAlA gRhabhavanAdiSvavazyaM prakalpyA // ___ sA ca zAlA sampUrNanirmANaniSpamAnantaraM zubhayogamuhUrte maGgalavAdyatADanapUrvakaM yajamAnagRhapatimukhaiH niSevyeti tatpravezanakramaH samaheNokta iti vivekaH / zAletyevAlama , kathaM mahAzAlAdikamiti ceducyate / sarvatra prAmanagaranirmitagRhabhavanAdiSu
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekadvitricatuHpazcaSaTsaptASTanava smRtaaH| deve ca mAnave vAstubhUbhAge zubhadA matAH // 3 // pUrvabhAge pArzvayozva pazcAdekaiva sA mtaa| tAsAM mAnazca vividhaM jJeyaM shilpvishaardaiH|| 4 // kacidezavizeSeSu sthalavizeSeSu vA dehalIbhAgataraNAnantaramekAM zAlAM tataH prathamadvitIyacatvarabhAgataraNAnantaramekAM zAlAmevaM bhojanakUTasthAne zAlAmaparAJca prakalpayediti prnthaantrvcnprtiitiblaat| gRhabhavanAdau sAdhAraNazAlAnAmanekasaMkhyAkAnAM nirmANe kRte'pi vizeSato brahmabhAge vA zubhasthale tadapekSayA adhikapramANavatI kAcicchAlA'vazyaM nirmApaNIyA / saiva zubhadA sarveSAma / evaM yathAvibhavaM nirmitAyA asyAzzAlAyA eva mahAzAleti vyavahAra iti zilpakalAvicakSaNA // tasmAtpUrvoktarItyA svasvavibhavAnuguNaM svIkRtavAstubhUmike prAthamikadvArasya pUrvabhAge vA''hosvitsavyApasavyabhAgayorubhayorvA brahmabhAgataraNAnantaraM pAzcAtyabhAgArambhasthale vA imAM mahAzAlA atimanoharazilparacanopetAM nirmAyAsyAM mahAzAlAyAM svecchAdhInaM vivAhAcaraNaM kacitsamaye pranthavizeSapaThanAdikamanyasminsamaye snigdhairAlApanAdikaM kurvankautUhalabharitastacchAlAdevatAprasAdanamapi svAkurvan rAjata iti zilpasamayaH / tasmAdevaprakAreNa
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.94. vistaaraardhtdrthaardhtdrdhaadhikyojnaa| pramANaistacca vijJeyaM nagarAdiSu tanmatam // 5 // saukhyAnandakAriNyA etamyA mahAzAlAyAH kalpanadvayaM prAthamikadvArasya savyApasavyabhAgayoryathAmAnaM viSamakalpanarahitaM prakalpayet / tanmadhye yathAsthalavibhavaM dvitrisUtrapramANabanmadhyasthalaM prAyazaH sAvaraNamekabhImayutamathavA talamAnakalpanodayaM vA sthApayeta // evaM prakAratrayabhAsurasyAsya kalpanasya kindrita eva pradeze pUrvoktapUrvabhavanaM vAhanAderArohaNAdiphalakaM sthApayediti tatkramaH / kiJca tAdRzapUrvabhavanaM vinaiva tatsthAne etanmahAzAlAsthApane ekaiva kalpanA sukhadeti bhAvaH / evaM brahmabhAgakalpanAviSaye 'pi jJayA / evaM mahAsada nabhavanaharmyaprAsAdAdiSu bhUpAlapramukhaimahAzreyassiddhaye mahAzAlAyA nirmANameka mathavA tahayaM kalpanIyamityupade hoya iti bhAvaH // kiJca pUrvatanamaharSibhiH zilpakovideza nirdiSTaprakAreNa pUrvoktabhavanasadanAdau etanmahAzAlApekSa yA vaizAlyAdhikyAdipramANaparikalpanAnAM citrAdyalakaraNaviSaye kizciddhInaracanAnAmanyAsAM kSudrazAlAnAmapi prakampanamavazyaM kAryameva / kutaH ? teSu teSu samayeSu nAnAvidhadravyasthApanazayananityanaimittikakAryAcaraNAdinA tatsAphalyamiti bhaavH| tasmAttAdRzakSudrazAlAmAmeke,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 495 pratilomAnulomAbhyAM dvividhA sA prakIrtitA / vAstulAbhavazAtkAryA prAmAdeSvanulomataH || 6 // " dvayaM trayamathavA catuSkaM paJcakaM SaTkamathavA samakaM kacidRSTakaM navakaM vA saMprAptatrAstumthalavaizAlyAdyanuguNaM nAnAbhauma bhavanAdiSu viSamakalpanAdinaM sthApanIyamiti niSkRTArthaH / etAdRzakSudrazAlAnAmAkRtizca vividhaiva 1 kathaM ? kacidairghyAdhikA, kacidInA, kacizcaturazramAneopeteti / evaM pUrvoktarItyA ' catu:paca catuSpavA' ityAdipramANavacanArthakramo 'trApi yojya iti bhAva: / sarvo'pyayamartho vistArAta' iti vacanena pratIyata iti bhAvaH // & evaM prAmya kalpaneSvathavA nAgarikalpaneSu sarveSu saMprAptasthalavibhavAnukUlaM kSudrazAlAnAM prakalpanaviSaye staMbhasthApanabhittisthApanoM bhAga nirmANAdiSu mAnAdhikyaM, mAnahInamityAdibahuvidhaM mAnAdika zilpakAryajJaiH prayojyamiti bhAvaH / evaM tatra satra nirmANeSu kalpanIya kSudrazAlAnAM mAnAdikaM saGgraheNoktavA pUrvoktAyA mahAzAlAyA nirmANapramANAdikramaM spaSTamupadizati - pratilomAnulomAbhyAmityAdinA / paMtArAmahAzAlA kalpa tApratilomAnulomakabhedena dvividhaM bhavati / atra tatkalpane matiko masyAdetacchA lAkkalpanAya yAvatpramANakA bAstu bhUmiH
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 tatpramANavatI bhUmi svIkuryAtpratilomataH / AdyA deveSu zubhadA dvitIyA mAnave tathA // 7 // sAdhiSThAnA kacitsthApyA navahastAMghrikAnvitA / svIkAryeti zilpazAstreSUktA, tanmAnayuktAyA eva bhUmeH svIkaraNamityarthaH / ayaM tUttamaH prakAro devamandireSvavazyakalpanIya iti bhAvaH // evaM tatsatsthalAnukUlakalpanakramastvanuloma iti bhAvaH / ayazca prakAracAturvarNyasadanabhavanAdiSa kalpanIya ityupadezaH / kizcaitAdRzamahAzAlAyAM kalpanaM tAvatsaMprAptAdhiSThAnakalpanamevottamamiti samayaH / tasmAdasyA madhyamAdhiSThAnamadhamAdhiSThAnabAla. miti bhAvaH / ayazca kramo brAhmaNavaizyAdijAtInAM bhavanAdi yojya iti bhaav|| kSatriyANAM bhavanaprAsAdAviSUttamAdhiSThAnasyorzvabhAga evAmU zAlA prakalpayediti kramaH " sAdhiSThAnA kacisthApyA navahastA" ityanena mUlavAkyena pratipAdito zeyaH / evaM tattanAtyanukUlamahAzAlAdikalpanAdhiSThAnanirmANaM tAvanimatvonnatatvAdidoSa. rahitavAstubhUmau pArthasthita kalpanAviruddhaM kalanIyaM ityupadezaH / / kina prAyo dezeSu etAdRzazAlAyA adhiSThAnakalpanameva paramiti kAryajJAnAmabhisandhiH / kaSica dezevaSizAnakalpanaM
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 catvAriMzatpadopetA caturvizatipAdakA // 8 // pAdaSoDazakA vA'pi madhyAGgaNasamujjvalA / caturazrAyatA zAlA catvarAntikabhAktathA // 9 // vinaiva mahAzAlAvizeSazAlAnirmANamapi na doSaprasaktaye / parantu sukhanityazobhAdirAhityAyeti vadanti zilpinaH / tasmAtsarvatra dezeSu saMprAptavAstubhUbhyanuguNaM, svavibhavAnuguNaM cAdhiSThAnakalpanatadabhAvakalpananiyama iti ca kramaH / tasmAdimAM mahAzAlAM pUrvoktarItyA pArzvasya kalpanAnuguNyena dRDhAdhiSThAnasthitAM viracayya catvAriMzatstambhayutAM vA caturviMzatistambhayutAmathavA poDazastambhayutAM prakalpayediti zilpasamayaH // kiJcatAdRzalakSaNAntiA mahAzAlA rAjJAM prAsAdeSveSa kalpanIyA / taditaramA navabhava nAdiSu sati vibhave tadrItyA sthApanaM varam / vittAdizakyabhAve stambhacatuSTayastambhASTakastambhadvAdazakabhAjAM zAlAnAM kalpanamapi bhUyase zreyasa iti bhAvaH / kiJca sarvatra vAstubhUmiSu brahmabhAgAkhyamadhyabhAgasthitacasvarasamIpe yadyasyAH zAlAyAH prakalpanaM nirNIta, tadA'syAH zAlAyAH pramANamAyAmAdhiSayavasta, athavA caturazrakavaditi tanmAnakathanakramaH / sthalAntarasthApanaviSaye tu maNDalAkAra. madhavA parabhakAmaSTAbhakA, dvAdazAbhakA prakalpayediti tadvikalpo'pi 8.8. 68
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ '498 bhaumAnvitA sA saMyojyA pAGgiNasameyuSI / dvAdazAGgaNamArabhya dviyalavivardhanAt // 10 // trihastaM bhittivistAraM sthApayenmAnave gRhe / / bhabhujAzca caturhastaM paJcahastaM tu daivike / / 11 // zilpazAstrAbhijJAbhyupagata eveti bhAvazca dhvanyate // evaM tattatsthalAnugugaM parikalpitAyAzzAlAyA madhyabhAge'tivaizAlyavadaGgaNamavazyaM kAryam / tatra khalbaGgaNamAge vivAhAdi samayeSu dampatIprabhRtInAmAmanasthApanaM tatpurato vAranArInATyAbhinayAdikamiti ca bhAvaH / evamasyAH zAlAyA ativaizAlyavanmadhyamAGgaNaparikalpanasya prayojanaM spaSTamevetyarthaH / kiJca tatpAvasthitakSudrapramANAMgaNasthApaneSu draSTaNAmanyeSAJca nivezanAsanaparikalpanamiti kramaH / / tasmAdvizeSato madhyamAGgaNasthalamadhazvopari nAnAcitramanoharaM navavitAnAdibhUSitaJca racayediti samayaH / kitAdRzalakSaNAnvitAM mahAzAlAmekomAnvitAmathavA vibhaumyAM , paJcabhUmikAM vA yathAvibhavaM parikalpya, tAM paritaH pArdhAGgaNasthalAntikakalpanamAtrame kabhImAvadhikameva prakalpayaditi ca zilpasamayaH // -- tasmAttAdRzAntikakarUpanabhittInAmAyatistu trihatAvadhikA
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 499 durgAdo hastakaJca zilpavidbhiH prakIrtitam / anyonyamadhikA vA'pi nyUnA vA sA ca bhittikA // samA sarvatra mukhyA hi zAkhAnAM hInasaMkhyakA / iti mahAzAlAlakSaNakathanam // mAnagRha kAryA / rAjJAM bhavanaprAsAdeSu caturhastapramANA / daivikaprAsAdeSu pacahastapramANA yojanIyeti bhAvaH / kina kacihurganagareSu mukhabhAge bhUpAlanyAyavitpaNDitapramukha sammelanArthaM parikalpanIyAyAzzAlAyAH sAdhiSThAnAyAH pArzvabhittivistArastu bahasapramANakaH kArya iti bhAvaH // evaM sarvatra sarvatra zilpitakSakakakacakArapramukhaikha ttatkalpanadAdvyaryotpAdanArthaM bhittimAnaM prayojyamiti bhAvaH / upabhittInAM zAstrAbhisonAmAyAmAdipramANaM svetadapekSayA kicintyUnamiti samayaH / bhittInAmonnatyAdikaM tu sarvatra kacikalpane kinikInaM kacitsamaM, kacittadadhikamityAdikrameNoparyupari kalpanIya bhaumapramANAnuguNaM kAryamiti bhAvaH / tasmAtkAryajJAH sthapatipramukhAH mAnavAnAM zubhapradAmimAM mahAzALAM pArzva kalpanAviruddhaM samasUtrapramANakopetAM nAnAgavAkSAM, nAnAdvArakAM, maGgalavedikAdiracanopetAM manohara citrAdibhAsurAkha prakalpayeyuriti piNDi - tArthaH //
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vizeSazAlAlakSaNakathanam // bhaumAnvitA tu sA zAlA vizeSAkhyA prakIrtitA / prAsAdahaHbhavaneSvapi sA yogyakA matA // 1 // evaM prAmanagarAdiSu kalpanIyabhavanasadanAlaGkArabhUtamahAzAlAyA nirmANapramANakramaM saMgraheNa pratipAdyAdhunA kacidatidhanikAnAM bhUpAlAnAzca hayaMprAsAdaprabhRtiSUtamakalpaneSu kalpanIyAyA vizeSazAlAyA lakSaNamupapAdayati -bhImAvitA vityAdinA / kazcidatra codayati / yathA -ko vA bhedo'tra pratipAditayAmahAzAlAvizeSazAlAparikalpanayoH ? ubhayatrApi bhaumAnvitatvamyaiva musyalakSaNatvena pratipAdanAditi // atraivaM parihArazAstravacanasvArasyavettabhirAkalanIyaH / yathA -- tatra tu mahAzAlAkalpane bhaumAnvitA veti vikalpaH / atra tu vizeSazAlAyAM tannaivamityekaH prakAraH / prakArAntarantu tatra tu mahAzAlAnirmANe madhyamAGgaNasthAnasyoparibhAgamAvasyaiva nAnAbhaumayutatvam / asmiMstu vizeSazAlAparikalpane sAkalyena sarvakalpanAnAmapi naiyatyena nAnAbhImayutatvamiti / tRtIyaH prakArastu asyAM kila vizeSazAlAyAM svAmyAvAsasthalatatkalananivAsasthalasaMmilitamadhyakalpanasyaiva vizeSakalpanAsUcakatvamityAmiti taTasthA eva vayam / ataH pUrvoktarItyA
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 ekadvitricaturazAlAM tAM kramAtsthApayedbudhaH / svAmyAvAsasamopetA kacidbhImeSu sA matA // 2 // svabhidakSiNe bhAge svAmyAvAsaH prazasyate / raGgabhAge cottarasthe tadgRhiNyAssthalaM matam // 3 // catuSkUTasamAyuktA tathA pRSThasabhAnvitA / pArzvayorubhayorvA'pi cAgrabhAge ca zAlakA // 4 // dhanika bhUpAlaprAsAdaharmyAdiSu sthApanIyAyA asyA vizeSazAlAyAH nAnAstambhabhAsurAyAH, nAnAbhUmi kopetAyA madhyabhAge catuSkUTasabhA kAryA / evamasyAH zAlAyAH pRSThabhAge, pArzvabhAgayorapratazca madhyakalpanopetAmeva kUTasabhAM parasparakalpanAvaiSamyAdirahitAme bhaumAnvitAM vA tadaunnatyAtkaciddhInapramANakAM vA prakalpayediti kramaH // kina prAyazassaptatalakAvadhikalpitasyAsya vizeSazALAparikalpanasya savyabhAge gRhapaterAvAsasthAnamaparatra tatkalatrasyAvAsasthAna parikalpanamapi zAstracoditamiti bhAvaH / ayaca kramo'tivizAlasthalakalpitavizeSazAlAkalpanaviSayaka iti bhAvaH / athavAtra svAmyAvA sAIsthalAbhAve tasya tatkalavasya ca sthAnaM svabhitadakSiNe, raGgabhittezvottare kramAtpRthak saMmilitaM vA sthApanIyamiti bhAvaH / svabhittirnAma zikharasthApanasthalam /
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgadvayena niSkrAntiH prAkpratyagbhAgayostathA / iti saptatalaM rAjJAM prazastaM parikIrtitam // 5 // kvacidASoDazatalaM kuryAdevaM vidhAnavit / sarvatobhadrakA zAlA svastikA vardhamAnakA || 6 || nandyAvartA ca carakA paJcadhA sA prakIrtitA / sarvatobhadramaSTAsyaM SaNNetraM svastikaM bhavet // 7 // pArzvayoH puratazcaiva vardhamAnaM tathA bhavena / 1 raGgabhAgastu vivAhAdisamaye nATya pradarzaka sthAnamiti tadartho bodhyaH / kacidApoDazata umityAdiH spaSTArthaH // evamatra pratipAditaprakAreNa sthalajAtibhedena ca bahuvidhAnAM nAnArUpANAM mahAzAlA vizeSazAlA kalpanAnAM svarUpaM tu prasiddhaM pacavidhaM bhavati // yathA - mityAdinA / (1) sarvatobhadrarUpakA zAlA (2) svastika rUpakA zALA (3) vardhamAnarUpakA zAlA (4) nandyAvartarUpakA zAlA (5) carakarUpakA zAlA etAsAM lakSaNaJca kramAtpratipAdayati sarvatobhadramaSTAsyasarvatobhadrazAlAyAH dvArASTakaM kalpanIyam /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 503 nandyAvarta mataM pUrva pazcima dakSiNe tathA // 8 // uttare dvimukhopetaM niSpaTazvaramaM matam / carakaM devayogyantu kathitaM pUrvamUribhiH // ekAnekatalopetA nAnAlaGkArabhAsurA / khalUrikAyutA rAjJAM prAsAdeSu vizeSataH // 10 // DolAsthAnasamAyuktA kaTakambalamaNDitA / svastikazAlAyA dvAraSaTkaM, vardhamAnazAlAyAH pazcAdbhAgaM vinA'nyatra sthAnatraye dvAratraya, nandyAvartazAlAyAzcaturvapi madhyadigbhAgeSu dvAracatuSkamiti kramaH / 'niSpaTaM caraka matama' ityatrAyamarthaH / sarvato bhAgeSu bhittidvArakabATAdyAvaraNarahitA carakAkhyA zAlA tu na mAnavavAsAhIM / parantu kvacillIlAvihArArtha deva yogyati samaya iti / / tasmAdasyAH vizeSazAlAyAH nirmANaM yadi bhUpAlaprAsAdeSu kRtaM tadA tatpUrvabhAge savyApasavyakasthAne kacitkhalUrikAkhyayodhapraharaNasthApanasthalaM kSudramaNDapAkAraM kUTAkAraM vA prakalpayet / nAnyatreti matiH / ata evaM prakAralakSaNAnvitAyA mahAzAlAyAH vizeSazAlAyAzca vadhUvaravedikA samIpe vA kalpanamadhyabhAge thA, mukhadvArasamIpasthale vA vihAraDolAsthAnaM prakalpya, sarvato bhUmi. bhAgeSvadhAsthale masaNIkRte, kaci citrite mUdukambalaiH, kAdi.
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 sacitratoraNA ramyA lokAnAca vidhIyate // 11 // iti vizeSazAlAlakSaNakathanam // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre mahAzAlAlakSaNavizeSazAlAlakSaNakathanAtmako catuzcatvAriMzapaJcacatvAriMzAdhyAyau // prasAraNanAnAsanasthApanAdikaM ca prakalpayedityarthaH / api caivaM zAlAdinirmANe kalpanAntaralakSaNamAnAdikaM sarvamapi svayamevohya zilpI prakalpayediti ca bhAvaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM mahAzAlAlakSaNavizeSazAlAlakSaNakathanAtmako catuzcatvAriMzapaJcacatvAriMzAdhyAyau // NA
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kalyANazAlAlakSaNakathanAtmaka paJcabhaumavidhAnakrama gopuravidhAnakramanirUpaNAtmakAH SaTcatvAriMzasaptacatvAriMzASTacatvAriMzAdhyAyAH // tatrAdyakalyANazAlAlakSaNamAha kalyANazAlA zubhadA sarveSAmeva bhUtale / tasmAttAM kalpayeddhImAn zubhakAle zubhasthale // 1 // kanIyasIM madhyamAM vA cottamAGkArayedbudhaH / // paTcatvAriMzasaptacatvAriMzAcatvAriMzAdhyAyAH // evamadhyAyadvayena mahAzAlA vizeSazAlayo lakSaNAdikaM pratipAdyAdhunA'dhyAyantrayeNa sarveSAmatyantamavardhinyAH kalyANazAlAyAH svarUpAdikaM pratipAdayati- kalyANazAlA zubhadetyAdinA // nanvatra paunaruktayadoSaprasaktiH kathaM ? pUrvoktAdhyAyadvayapratipAditalakSaNopetayoH mahAzAlAvizeSazAlayoreva vaivAhikAdyAcaraNasyoktatvAta, kalpanAntaranirmANakathanasya vaiphalyAditi cenna / tayorvivAhAdInAM kAcitkAcaraNasyoktatvAt / aba tu santataM naiyatyena vivAhAdyAcaraNasya vihitatvAzca / kiva kSudraprAmAdi - kalyANazAlA kalpana nagararAjadhAnyantAsu vAstubhUmiSu evaM sthApanasya zAstracoditatvAdyuktameSa pRthak kalpanamasyAzzAlAyA iti yuktaM pazyanti pramANajJAH / tasmAdimAM kalyANazAlAM prAptasthalaS. 8. 64
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsAdasya purobhAge dvArasyAnantaramthale // 2 // zAlAnAM madhyame bhAge pUrva vA''varaNasya tu / vibhavAdyanuguNaM prAmAdiSu kanIyasI, purAdiSu madhyamAM, nagarAdipUttamA sthApayedityupadezaH // kicAtroktakanIya sImadhyamottamazabdArthastu pUrvoktarItyA nagarapuragrAmAdiSu deyavezAlyonnatyastambhasthApanasupirabhaumakalpanacitrakalanAdiracanAsu kramAtkiJcitkiJciddhInadyotakaH / tasmA. dasyAH kalyANazAlAyAH prAmeSu kalpanIyAyA: stambhadvayamathavA stambha catuka, staMbhaSaTakamathavA sati sthalavibhave stambhASTakaM sthApanIyamiti kramaH / evaM puranagarAdiSu sambhabAhulyaumatyAdikaM kramAdvardhanAyamiti bhAvaH / racanAntaramAnAntarAdikantu tatasthalAnuguNaM zilpipramukhAmsvayamevAhya sthApayayuriti bhAvaH // kizca tAmimAM kalyANa zAlAM kuva vA sthale sthApayeyurityA. kAGkSAyAM tadaI sthalAni nirdizati -prAsAdasya purobhAga ityAdinA / bhUpAlAdInAmatidhanikAnAM prAsAdahAdikalpanAnAM purobhAge pRthageva tAmimAM kalyANazAlA dRDhAdhiSThAnakalpanasyopari nAnAbhaumAnvitAM sthApayeta / athavA prathamadvitIyadvArabhAgataraNAnantarasthale thA, tadbhAgataraNAnantarasthale brahmabhAge caturbapi digbhAgakogeSu sthApitAnAM zAlAnAM madhyasthale vA sthApayet / athavA
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAgAM sadanAnAJca gRhANAzca vizeSataH // 3 // vakSaHsthale nAbhideze kalpayettAM manoharAm / madhyacatvarabhAgADhyAM pAdaraGgAnvitAntu vA // 4 // caturazrAM vyAsayutAmupazAlAvRtasthalAm / caturaGgaNamaGkIrNA maNDalAkRtikAntu vA // 5 // sthApayenmAnavicchilpI yathAsUtrapramANakam / tAdRzazAlAtaraNAnantaraM pUrvabhAgakalpanasyAntimasthale pUrvAvaraNasyAntimasthale vA sthApayet / kacidgrAmAdiSu gRhakalpanasya yathAsUtramAnitasya vakSaHsthAne vA, kacinnAbhisthAne vA, vAntunAthavakSaHsthalamArga vinA sthalAntare tAmimAM kalyANazAlA naiyatyena vivAhAdyAcaraNArtha kAryam / na tu zayanabhojanasuhRtsallApananATyapradarzanAdyAcaraNaM kAryamiti prAcAM vyavahAro jJAyate / / tadetadyuktamava dhAnaka bhUpAlAdimahAbhavanahamyaprAsAdAdiSu / kSudragrAmagRhAdikalpane tu kalyANazAlAyAmasyAM pUrvoktarItyA vividheSu samayeSu bhojanasuhRtsallApanazramApanodananATyapradarzanavivAhAdyAcaraNAni na doSAyeti matiH / navInAnAmayaJca kramo'rvAcInapranyAdipUkta ityalam // tasmAttAmimAM vivAhazAlAM caturazrapramANopetAM vA, deyabhAvA kacinmaNDalAkArapramANakalpanAbhAjaM sthApayedityasyAH
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ devabhUsurabhUpAlaviTzUdrAdigRhAntare // 6 // mAnayedbrahmadaNDena deve vAstusthale tathA / prAsAde bhUpadaNDenAnyatrAnyena vA kramAt / / 7 // caturdaNDAdikaM tatra mAna dvAdazakAvadhi / kIrtitaM munibhirdivyadRSTibhistatvadArzabhiH // 8 // sthlniruupnnkrmH| evamamyAzzAlAyAH kalpana bhavanAdiSu prAyazaH paritazcaturaGgaNa sammelanameva kAryamityupadezaH / tadAnImeva vizeSazobhAdiriti bhAvaH / nammAdevaM caturaGgaNamilitakalpanopenAmimAM vivAhazAlA devaprAmAdeSu, bhUpAlAnAM hayaMprAsAdAdiSu dhanikabhavaneSu, brAhmaNavezyazUdrAdInAM gRhabhavaneSu ca prakalpayet / / ___ evaM kalpane ko'pi niyamaH / yathA vA -- tatra devavAstubhUmiSu brahmadaNDena, nRpavAstu bhUmiSu nRpadaNDenAnyatra ca sAdhAraNadana mAnAdikaM zilpivaraiH kAryamiti samayaH / ata etAdRzadaNDena marvatra caturdaNDakaprabhRti dvAdazadaNDakAvadhi mAnaM svIkAryamiti pramANakathanakramaH // asya vizadArthamtvevama - atra prAmAdau itarajanagRhAdiSu sAdhAraNadaNDacatuSkAdidvAdazadaNDAvadhikaM, nRpaprAsAdeSu bhUpadaNDacatuSkAdidvAdazadaNDAvadhika, devaprAsAdeSu brahmadaNDacatuSkAdidvAdazadaNDAvadhikaJca kramAtsaMprAptasthalAnukUlaM mAnaM kalyANazAlA
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 509 ekabhAgavihInaM vA kvacidardhena hInakam / mAnaM prayojyamityuktaM sthapatIndraH kvacitsthale // 9 // mAnuSI mA ca gAndharvI devIti bahudheritA / kalpanAya mvIkAyamityarthaH / etAdRzadaNDAnAM pramANAdikaM tUktapUrvameva // kizca kvacitsthale etAdRzapramANAdardhabhAgavihInatvena, kacidekabhAgavihInatvena ca kalpanamAnamya vikalpo'vAcInaH sthapativarairudIryata iti mUlakAraNai vAtra tanmanAviSkaraNaM kRtaM bodhyam / tasmAdetAdRzapramANakalpanIyaipA kalyANazAlA tattaddezakalpanAdi. bhedena nAnA svarUpA'pi mukhyataizailItrayazAbhino parikIrtitA bodhyA // yathA - mAnuSI kalyANa zAlA gAndharvI kalyANa zAlA devI kalyANazAleti // atrAdyA mAnuSazailI kazAlA tu vipravezyazUdraprabhRtigRheSu sthApanIyA / dvitIyA gAndharvazailIkazAlA tu bhUpabhavanAdiSu sthApyA / antyA devazailIkazAlA tu devamandireSveva kalanIyeti tankramaH / kizcAtra zAlAsu ki nAma mAnuSIzailIkA racanetyAkA bAyAM sAdhAraNadaNDena mAtvA sthalasvIkaraNaM maharSipramukhAnAM citrAdirUpasthApanamityarthaH // evaGgAndharva zailyAM bhUpadaNDena sthala svIkaraNaM gandharvapramukhabimba
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAgudavapazcimamukhA kalpayessUtravedibhiH // 10 // evaM dvArayutA zAlA smRtA mnggldaayinii| yojanamiti / anenaiva prakAreNa daivika zailyAmapi hariharabrahmapramukhAnAM devAdInAM bimbayojanamiti keSAMcinmatam // anyeSAM sthapatizreSThANAntu atroktazailIzamastu na mAnavagAndharvadeSAdibimdhasthApanamupadizati / parantu sAdhAraNa daNumAnitasvarUpasthalambIkaraNa meva mAnava zailIkazAlA / tadapekSayA kizcidadhikasthalasvIkaraNameva gandhaH zailIkazAlA / tadapekSayA kizcinAdhikasthalasvIkaraNameva devazailIkazAleti / / parepAmAzayAtu sasasthalAnuguNaM svecchAdhInaM zAlAkalpanameva mAnavazailIkaracanA / bhUpAlecchAdhInaM zAlAkalpanameva gAndhI racanA / bhaTTArakadIkSitasthapatipramukhecchAdhInaM zAlAkarUpanameva devolIkaracaneti / pratyavistarabhiyA matAntaramantra nocyate / tasmAddezabhedena, kriyAbhedena, sthalabhedena, zilpakA padezabhedena ca vividhapramANAmimAM kalyANazAlA kAryajJAH yathApramANaM nirmApayeyuriti piNDitArthaH / / kizca nandivAstuzAstrAdipu asyaiva kalyANazAlAkalpanasya lakSaNAntaramuktama / taJca tatraiva jJeyaM vistarabhayAnAtra likhyata
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ varasthAnadvayopetA sthAnatrayasamanvitA // 11 // catuHsthAnAnvitA vApi paJcasthAnAnvitAthavA / sArdhadaNDaM daNDayugaM vyApteneyamudAhRtA // 12 // kvacittadadhikaM mAnamathavAGgaNakalpane / catuSpaJcaSadaNDAntaM sthalayogyaM prakalpayet // 13 // iti / tammA dyathAcAravibhavaM kalpanIyAyA asyAH kalyANazAlAyAH prAGmugvamudaGmukha mathavA tattatsthalAnuguNaM pazcima mukhaM prakalpanIyaM / idameva maGgalakaramiti bhAvaH / sarvatra zubhasthalakalpaneSu dakSiNAzAyA niSiddhatvAditi / evaM zAstroktasthala kalpitadvAropetAyA masyAM kalyANazAlAyAM madhyabhAge vadhUvaravedikAsahitaM gharasthAnAkhyaM kalpanamavazyaM sthApanIyama // kiJca kaizcimichalpibhiH keciddezeSu varasthAnakalpanamidaM candanAdi sAradArumayasudheSTikAmayastambhacatuSkopetaM sthAvarajaGgamarUpaM caturazrapramANakaM pUrvato vahnivedikopetaM ca kriyate yathAsaMbhavakalpanamAdaraNIyamiti bhaavH| tasmAdatra zAlAyAssamucitasthale samamUtraM tAdRzavadhUvarasthAnakalpanadvayamathavA teSAM vayaM, kacizcatuSka kacitpanna vA prayojyama , nAdhikamiti / teSAM barasthAnakalpanAnAM pramANantu sAdhaiMkadaNDaM vA daNDayugmamathavA kadhihaNDAnAM ayaM caturka, patrakaM SaTkaM vA sthalavittAdivibhavAnuguNaM sIkaraNIyamiti //
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 parito'GgabhAjaM vA dvAropadvArakAnvitam / yugmAGgaNacatuzzAlAkrUTakAM vA prakalpayet // 14 // catuSSaDaSTadazakadvAdazAdhikapAdakaiH : / dhAritAntarabhAgAM vA mahAsuSirakAnvitAm // 15 // pAzvasthakalpanAnuguNaparikalpanakramaH kiJcAsyA izAlAyAzcatuSvapi bhAgeSu dvAropadvAra saMyuktAGgagAnAM catuSkaM vA trayamathavA dvayaM prakalpanIyam / athavA kvacidasyAzzAlAyAH pArzvayorubhayoraGgaNAntarAGgaNakalpanaM kAryamiti 1 eva kAMcAzvayo: kUTAgArakalpanaM vA kartavyama | api cAsyAM zAlAyAM sthalavibhavAnuguNaM dArusudhAlohakalitAnAM stambhAnAM catuSkaM paTUkamaTakaM, dvAdazakamathavA poDazakaM, caturviMzanikaM, kka cihnAtriMzakaM, catvAriMzatkaM, kvacittadadhikasaMkhyAkamapi sthApanIyamiti stambhasaMkhyAkramo bodhyaH / stambhasthApanazailI tu maNDapalakSaNAdipranyeSvapi asminneva zAstre sthalAntarepUktakramato gurUpadezatazca takSakAdibhirjJeyeti samayaH // evamatra kalyANazAlAyAM stambhasthApanAnantaraM teSAM sambhAnAmuparibhAgeSu kSudra bRhatpramukhAndhArikAparikalpanaM kRtvA tadupari kalpanAcchAdanaM prakuryuH / athavA bhavanaharmyAdiSu kvacitteSAM stambhAnAmupari maulibhAgeSu sudheSTikA lepanAdinA /
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 513 bhAgatraye kuDyabhAgvA dvayorekala vA kvacit / zRGkhalAkIrNitA vApi dArupaTTAnvitA'thavA // 16 // nAnAkalpanamaMyuktA sammukhasthitazAlakA / nAnAlaGkArasaMyuktA yugmAyugmagavAkSakA // 17 / / saMyuktA vA viyuktA vA kalpanIyA dRddhaantraa| samamAnA samaunnatyA zilAlohAdikasthalA // 18 // dRDha suSirakalpanaM viracayya tadupari bhUmikAyojanaM yathAvibhavaM sthApanIyamiti vikalpaH / evaM kacida syAH kalyANazAlAyA uparibhAge bhoma sthApane teSAM bhImAnAM bhAganayeSvathavA bhAgadvaye sagavAkSa kuDyasthApana kAryama / AcaraNamidaM pRthakalpanaviSayakamiti bhAvaH / / ____ atha pArzvasthakalpanAviruddha kalpaneSu catuzzAlAdimadhyakalpane cAsyAH kalyANazAlAyA upari bhaumasthAna dvArabhArga pinA'nyatra paritaH zRGkhalAyojanaM vA dArupaTTikAghaTanaM vA sthApanIyamiti kramo jJayaH / / kizcAsyAM zAlAyAmadhazva bhImAnAmupari yugmayugma. gavAkSasthApanaM vA, ephaikagavAkSasthApanaM vA kArayitvA prathamabhIme dvitIyabhaumAdiSvapi pUrvabhAge caturaSTakastambhabhAsurAM mukhazAlI sthApayitvA nAnAcitrakalpanAdikamapi prakalpanIyam / kimvAsyA. 8. B. 65
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 tatra kalyANazAlAyAM paJcabhomavidhAnakramaH'kvacidbhupAlaharyeSu prAsAde vA vizeSataH / tAM paJcabhUmikopetAM kalpayetsUtravibudhaH // 19 // bhaumazAlAsamAM vApi kizcinyUnapramANakAm / izAlAyAH kiJcidonnatyAdhikyakalpanaM viracayya pArzvagAlAsu sarvAsvapi viSamamAnAdirahita, citrAdibhAsuraM kalpanazca saMyojanIyamityarthaH / / // saptacatvAriMzAdhyAyasya vyAkhyA // yathaivaM dhaninAM hartheSu, bhUpAlAnAM prAmAdAdiSu vizeSatazcitrAdibhAsurAM prakalpanIyAmimAM kalyANazAlA bhaumavayopanAmathavA, bhaumapaJcakabhAsuraprakalpanA prakalpathena / tatrApi ko'pi vizeSaH / yathA-asyA: kalyANazAlAyAH prathamatala nAmakabhUsthalaprakalpanasya yAvadvaizAnyadedhyapramANaM kalpitaM tAvanmAtramahitameva prAyaza: kalyANa zAlA yA upari bhaumatalaM prakalpanIyama // ___ kacinu prathamabhaumamya vaizAlyAdyAdhikyaM kRtvA, dvitIyamRtIya bhaumeSu nadapena yA prathamabhUmipramANApena yA kizcinyUnapramANaparikalpanaM vA yojanIyamini tatkalpanapramANavikalpo zeyaH / marvathA'myAzzAlAyAH prathamabhaumaprabhRti bhaumAntikasthalA. 1. saptacatvAriMzAdhyAya Arabhyate
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvaharmyasamopetAM pArzvabhAgAGgaNasthalAm // 20 // pUrvazAlAsamopetAM vAtAyanazatAvRtAm / adhika pArzvabhAgeSu kacitpuratazca pAhAkhyamupahahkalpanaM kalpanIyam // kimca tAdRzopaharmya kalpanasya zAlAyAzcAviruddha bhittyAdisthApanaM dvAropadvArasaMmilinakSudra madanarUpaM vA kalpanaM sthApanIya. miti bhAvaH / athavA kvacittAdazopaharyakalpanAbhAve'syAizAlAyAH pArzvagAlAGgaNa kalpanaM vA nAnAstambhayutaM sthApanIya. mityarthaH / evaM tatra tatra gRhapatistha patipramukhabAJchAnuguNaM pArzvazAlApAGgiNAdikalpananirmANe kRte'pi prAyazo'vazyamabhyAizAlAyAH purobhAge nAnAvAtAyanAdibhAsuraM pUrva zAlAkalpanaM karaNIyamityupadezaH // idaM prAmAdAdiSu pRthakkalpitakalyANanirmANalakSaNamiti zilpasamayaH / kiJca pUrvoktarItyA grAmanagarAdiSu prathamadvitIyadvArabhAgataraNAnantarasthAneSu brahmabhAgAdiSu kalpanIyakalyANazAlAnirmANaviSaye tu sati sthalAdyanukUla saMbhave kSudrapramANakA vA pArzvazAlAnirmitizzastA / tadabhAve'pi na doSAyati sAdhavaH shilpkriyaavidH|| tasmAtsarvathA'syAH kalyANazAlAyAH kalpane pArzvahaHzAlApAvIGgaNAdikalpanAviruddhaprathamabhaumanirmANaM kRtvA tadupari
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ tale tale DolakaM syAnnAnAcitramanoharam // 21 // kUTamaNTaparvamAnamAnakaM tatprakIrtitam / madhyabhAgaM vizAlADhyaM samaM vA pArzvakalpanam // 22 / / pAdasandhAritaM vApi mahAsuSiradhAritam / pUrvoktapramANakaM dvitIyatRtIyapazcakAvadhi talakalpanaM kramAhRDhabhitti. bandhanAdikaM kArayitvA tatra pratibhaumamArohaNasthalaM sopAnAdikalpanopetaM sthApayet // kizcAtra kalyANazAlAyA uparibhAge kalpitasya nimoNasyoparibhAge kUTAkArakalpanaM vA yathAbhiruci, yathApramANaM nAnAcitramanoharaM prakalpanIyam / kizcaivaprakAreNAtra kalyANazAlAyA uparibhaumaprakalpane bhUtalabhaumAkhyaprathamabhaumasthale yayA rItyA madhyabhAge vaizAlyAdhikyaM prayojitaM tatsamaM kiJcinyUnaM vA prayojayitvA tatra tatra pATAdisandhAritamantimabhAgeSu dRDhabhittiracanaM ca prakalpayedityarthaH // __ evamatra kalyANazAlAyA uparibhAge bhaumasthApane kramaH kIdRza ityAkAGkSAyAmAha - sussirdhaaritmiti| yadi kalyANazAlAyA AdyabhUmike bhUtale dArumayastambhasthApanaM tarhi uparibhUmikabhAgeSu tanmayastambhasthApanameva (dArumayamtambhasthApanameva) kAryam / evaM
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 517 dvidaNDaM vA tridaNDaM vA neSyate'taH paraM budhaiH // sarveSAM prAGmukhaM zastaM bhUpAlAnAmudaGmukham / kacidAdibhUmikatale sudheSTakA mayastambhasthApanameva tadordhvabhUmikalpaneSu dArumayastambhasthApanaM vA lohaghaTitastambhasthApanaM vA kalpyatAmiti samayaH // evaM kacidAdibhUmitale supiramayastambhakalpanaM (supira= LET) kRtaM tado bhUmikataleSu sudhAmayadArumayalohamayAdistambhAnyatama kalpanaM varaM dArghyazobhAdaye, na tu AdyabhUmitale dArustambhakalpana kRtvoparibhUmitale suparastambhasthApana zreyasa dAzobhAdaya ityarthaH / tasmAnmAnavidaH sthapatitakSakavarAH stambhasthApanAdikramaM sarvatra jJAtvA tadanuguNamasyAzzAlAyA uparibhUmiSu yathAsaukaryaM stambhasthApanaM kRtvA dRDhaM talaM kalpayeyuriti zAstropadezaH || kina sarvatraivaM stambhasthApana pratistambhatalaM madhyabhAgavaizAlyaM tu sAdhAraNadaNDadvayaM vA kvaciddaNDatrayaM vA yathAsthalavibhavaM yojanIyam / nAtaH paraM munibhirudIritamiti bhAvaH | teSu kalpanadADhyadyarthamevaitramupadeza iti bhAvaH / evaM tatra tatra sthalatribhavavAcchAdyanuguNa mekabhaumopetaM vA nAnAbhUmikeopetaM vA kalyANazAlAyAH kalpanaM viracayya tasyAzzAlAyAH mukhyaM mukhadvAraM prAGmukhaM sthApanIyam / idaM vipravaizyazUdra saGkIrNavarNAdInAM
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 jaGgamasthAvarakSemakalpanaM Dolakasthalam // 24 // karabhittisamAyuktabhittisopAnakalpanam / kalpayenmatimAnyuktyA sarvatassamalakam / / 25 / / satyApasavya yormArgastvathavA'tra catuHsthale / sarveSAmapi gRheSu maGgalapradamiti bhAvaH / bhatriyANAM prAsAdakalpitakalyANa zAlAyA mukhya dvAra kalpanaM tUdaGmuvameva kAryam / tanu teSAM zubhakaramiti bhaavH| vAsavadigdvArakalpanamapi teSAM zubhAdaya iti samayaH / / evamimAM zAlAM vAJchAnuguNaM prakalpya pUrvoktavarasthAnamamope kvacida syAH kalyANazAlAyAH madhyabhAga vA kacidantikapaTTadvArAdisamIpe vA maGgalaDolAsthApanaM kAryam / kizvetA dRzaDolAvIjanasthAnantu kanacikalpanAvizepeNa saMyuktaM kvaciddhanikabhUpAlabhavanAdiSu myApanIyamiti zilpa mNprdaayH| sa ca kalpanAvizeSastattasthalAnuguNaM kalpanIyo jaGgama thAvararUpako dvividhaH / jaGgama. rUpastu canda nAdidAmavaNDaphalakAghaTitakalpanAtmakaH / sthAvararUpAtu sudheSTikAkRtakalpanAtmakaH / evaMrItyA'tra zAlAnta:kalpanIya DolAsthAnakalpanAvizeSastu kSudrapramANakaH kSudramaNDapatulya iti jJeyaH / / api caivalakSaNopetAyA asyAH kalyANazAlAyA Adi.
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 519 valabhItoraNopetA mArgasyopari vA tale / / 26 kArayenmadhyamAntaM vA bhittyantaM vA vizeSataH / * tatra kalyANazAlAyAM vimAnagApuravidhAnakramaH prAyaH prAsAdake rAjJAM vimAnaM tatra kArayet / bhUmikAlAhitIyabhUmikatalArohaNArtha caturvapi bhAgeSu. athavA savyApamavyabhAgayAH mAra dAruphalAmuSTakAdiviracita mApAnasthApana kAryama / teSAM sopAnAnAmantikasthaleSu sarvatra patanabhItyAdinirAmAya pUrvoktarItyA zRGkhalAdArUgvaNDAdi karabhittimtambhAdi saMmukharahitaM mamasUtra kanyAmaM viSamaracanAhInaM valabhItoraNacitrAdikaM yojayet / kalpanIyakalpa nAnnararacanAntarAdikaM tu zilpibhiH svayamedha yuktyA jJAtvA, tatra tatra talapArzvastha kalpanA. nuguNaM karaNIyamiti saGgraheNa bhomakalpanakramaH prAMtapAdinaH / / // aSTacatvAriMzAdhyAyavyAkhyA // evamatra kalyANazAlAyAM bhUmikAmthApanakrama samaheNa pratipAdyAdhunA kacidetanmaulisthAne kalpanIyavimAnagopurAdisthApanasthalakramamAha - prAyaH prAsAdaka ityAdinA / yathA yA kalyANazAlAnimoNena sadanAdemaGgalAghAptiH, tathaiva vimAnAdi. nirmANena tasyAH kalyANazAlAyAH maGgalazobhAvAptiriti prAcA * adhAcatvAriMzo'dhyAya Arabhyate /
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 mAgadheSvapi pAJcAleSvapi kAliGgikeSu ca // / 27 // pUrvadvAropari sthApyaM tadvimAnaM manoharam / AsthAnamaNTapasyordhve cUlI harmyasya mauliSu // 28 // kalyANazAlAyAco rAjJAM mandirakUTake / kvaciddevagRhasyo bhAge vA maGgalapradam / / 29 // vimAnakalpanaGkAryaM zikhareNApi bhAsuram / vartulaJcaturasraM vA vyAsAdhikyaM dvidaNDakam // 30 // - maharSINAM vyavahAraM manasi nidhAya tAdRzavimAnAdisthApanasthalaM kramazo vyanaktItyarthaH / yathA - mAgadhazailI nirmANarItyA, pAvAlakalpa narItyA, kAliGgazailI racanArItyA, dhanikAnAM, bhUpAlAnAJca sadanaharmyaprAsAdAdInAM prAthamikadvArasya purobhAge vA taGkArasyopari mauLikalpanasthAne vA kalpanAlaGkArabhUtavimAnagopurAdikaM manoharakalpanaM nirmApaNIyam / zailyantare vAsthAnazAlAmaNDapamaulibhAge vA candrazAlAmaulibhAge vA'troktakalyANabhUmitalAnAmUrdhvabhAgeSu paTTamahiSyAvAsasthAnamyoparibhAge vA kvacidgRhadevatAmandira maulibhAge vA nAnAzikharopetaM vimAnarUpaM, kSudragopurarUpaM kalpanamavazyaM kAryamiti lakSaNavAkyArthaH zAlAyA : 11 taba vimAnagopurakalpanaM tAvadadhaH sthitanirmANapramANAnuguNaM
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 521 nAnAtalasamopetaM gopurAkRti vA kvacit / hastAyAmaM madhyatalaM dvihastaM pArzvapaTTikam // 31 // kSudrAndhArikayA yuktaM valabhItoraNAnvitam / mukhapaTTikA yuktaM nAnAcitra manoharam || 32 // devagandharvacihnAni mAtRNAM cihnakAni vA / yojayenmatimAJchipI zAlA maulivimAnake // 33 // iti vizvakarmaNI vizvakarmavAstuzAstre kalyANazAlAlakSaNakathanAtmaka paJcabhauma vidhAnakrama gopuravidhAnakramanirUpaNAtmakA: paTcatvAriMzasaptacatvAriMzASTacatvAriMzAdhyAyAH // maNDalaM, caturazramathavA dIrghamAnayutaM dvidaNDAdiparikalpananirmANabhittiyutaM nAnAtalabhUSitam ekastavistAra madhya talarandhAnvitaM tatkalpanasyobhayapArzvayordvihastavistAramA paTTikAracanopetaM gopuralakSaNaprakaraNotktarItyA valamItoraNakSudrAndhArikA mukhapaTTikAcitrAdibhAsuraM kalpanaM kalpanIyamityarthaH // evaM kSudravimAnago purarUpanirmANaM tu prAyazaH sarvatra dezeSu sudheSTikAdibhiradhaHprAptakSudrAdhiSThAnaM kramAtparikalpyata tatra mukhapaTTikAtaleSu devagandharvapramukhabimbacihnAni yojayitvA prastarakaNThasyordhvabhAge sudheSTikA lohAdikRtalupAdizikharAvaliM 8. 8. 66
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 nAsAkarNamANDatapArzvakasAnamavAGmukhAdidoSahInAM manoharAkRti mAnajJaH zilpI prakalpayedityadhyAyatrayeNa saGkepataH kalyANazAlA. prakalpanavidhirako jJeyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarbhavAstuzAstravyAkhyAyAM kalyANazAlAlakSaNakathanAtmakapaJcabhomavidhAnakramagopuravidhAnakramanirUpaNAtmakAH paTcatvAriMza saptacatvAriMzATacatvAriMzAdhyAyAH //
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha raGgazAlAkSaNakathanAtmakA ekonapaJcAzo'dhyAyaH // prAsAdasya purobhAge svAsthAnasya tu dkssinne| mantrisenesa bhavanapArzve vA puramadhyame // 1 // ekonapaJcAzo'dhyAyaH // athAsminnekonapaJcAzAdhyAye raGgazAlAnirmANakramaM vishinaapi-praasaadyetyaadinaa| raGgazAlA nAma naattkprdrshnaaiisthlvishessH| rAsakAnA sarveSA janAnA bhAvukakuzIlavanaTa pramukhaH pUrvatanapuruSacaritrAbhinayapradarzanAdivazAdAnandadAyinyAstasyA rakazAlAyAH sthApanasthalAni kAnItyAkAGkAyAM tAni nirdizati - praasaadsyetyaadinaa|| 'dvisahasrajanA yatra tatsthalaM raGgayogyakama' iti vacanAt prAyazaH puranagarAdiSu sthApitasya bhUpAlaprAsAdasya purobhAgAkhyamukhacatvarasthalasya satyabhAgasthale vA'pasavyabhAgasthale vA tAmimA raGgazAlA nirmApayet / athavA bhUpAlaprAsAdasyAntasthalasthApitasyAsthAnasthalAkhyakalpanavizeSasya dakSiNabhAge sthApayet // . AhosvitsacivasenAnAyakaharyakalpanasya pArzvasthale samucitre sthApayaditi sthalAnukUlavikalpaH / atroktamanimaviya
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 madhyasamIpe vA melanasthAnake'pi vA / rAjavIthImukhAnte vA zRGgATakatale'thavA // 2 // kalpanazabda stAvadbhUpAlaprAsAdasyAvaraNasthaleSu sthApitakalpanavizeSadyotaka iti bhAvaH / anena mukhyato bhUpAlatanmaddiSyAdibhirupasevanadarzanayogyAyA rAjakIyaraGgazAlAyAH sthApanasthaunirdezaH kRta iti bhAvaH // - atha bhUpAletara janassevanIya pauraraGgazAlAyAH sthApanasthalaM nirdizati -- puramadhyama ityAdinA / sarvatobhadrAdinagarasya madhyabhAge samucitasthale mAnavaraGgazAlA nirmApayet / athavA nagaragarbhasthAnAkhyanagaramadhyabhAge kacitsthApitasyAlokanAdimadhyasajhana rasamIpe tAM raGgazAlA nirmApayena / athavA tAdRzakalpananirmANAdyabhAve nagareSu rAjavIthInAM mahApratolikAdInAM vA yatra saMmelanaM saMbhavati tatra sthale sthApayeta // kiJca nagarAdeiSu devaprAsAdasya purobhAge sthApitA, ubhayapakSaharmyakA vIthI sannidhivithInAmabhAgbhavati / bhUpAlaprAsAdasya purobhAge sthApitobhayapakSaharmyakA vIthI mukharAjavIthIti vyavahAraH kila / tasyAH mukharAjavIdhyA mukhabhAge lalATasthale vA tAmimAM raGgazAlAM sthApayena / athavA kacinnagarAdiSu zRGgATakasthalasamIpe sthApayet //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 525 raGgazAlAM gItizAlAM militAM sthApayedudhaH / devagandharva mAnuSya bhAgavaya vibhAjitAm // 3 // gItizAlA nATyazAlA pRthaksthApyA kacitsthale / zRGgATakasthalaM nAma paJcapasaMkhyAkAnAM mahApratolyAdInAM melanasthAnamiti kecina | gajJaH prAsAdasya puraHsthale, rAjavIthImukhAntaHsthale vA mahAbherImahAghaNTAvAdanArthaM kalpitaM bahubhaumaM sthalarityanye / tasmAdevaM nirdiSTeSu sthalepu samucitavAstubhUbhAga saGgItazAlAmaNDapakalpanamilitAmeva tAmimA raGgazAlAM sthApayediti sthalanirdezavikalpaH || kacinnagarAdiSu bhUpAlavAJchAnuguNaM nATyazAlAM saGgItazAlAM, nATakazAlA samucitasthale pRthakpRthak sthApayedityupadezazzAstrIyo'vadhAryaH / tasmAdevaM nirdiSTasthaleSu yathAbhUlAbhAdivibhavaM sthApanIyAmimAM raGgazAlAM devabhAgagandharvabhAgamAnavabhAgAkhyabhAgatrayeNa saMyutAM nirmApayet // atra ko'pi kramaH / yathA nATyazAlA saGgItazAlayonirmANakramastu zAstrakAreNAnena vizvakarmaNA na pratipAditaH, granthAntareSu jJeyaH / tasmAdatroktakarUpanatraye nATyazAlaivAGgI; itara huyamapi tadaGgaM bhavatIti sphUrtyA raGgazAlAkhyanATakazAlAyA nirmitikramameva spaSTamudAhRtavAn zAstrakAra iti bhAvaH //
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 caturdaNDaM samArabhya dvidvidavivardhanAt // 4 // vizaddaNDAntakaM mAnaM pratibhAgaM vidhIyate / rAjadhAnyAM kacidbhAge mAnAdhikyantu mAnuSe // 5 // athavA yadviguNitaM mAnaM vA neyamIritam / athavA maNDalaM bhAgaM mAnuSaM kalpaye dudhaH // 6 // ata etasyA raGgazAlAyA daiyAdipramANantu tatra tatra sthala. vibhavAnuguNaM bhUpadaNDacatuSkaprabhRtiviMzatidaNDAntaM yojyama / kacidrAjadhAnyAM kalpanIyAyAM mahAraGgazAlAyAM mAnavAsanasthAnaM viMzatidaNDAdhikamapi maukaryArtha karaNIyamityupadezaH / avaivaM kalpane zilpinA vyavahAro yathA- devabhAge daNDa catuSkaM pramANaM, mAndhaH daNDAprakaM, mAnuSabhAga daNDadvAdaza kAdIni / evaMvidhapramANamAnitaM raGgazAlAkalpanamapi spRhaNIyameva / / matAntaramana yathA -devagAndharvamAnavAkhyabhAgatrayamapi samamAnameva sthApanIyama / tathA'pi mAnavabhAge paraM dvitalatritala. pAnimAvisthApanaM draSTaNAM sokayavihama / tadeva kAryajJAnAM toSAyati // pavamantra kalpane'pi kcidviklpaa| yathA -- pUrvoktadaivamAndhAsyasthaladvayakalpanamapi samasUtraM vaizAlyopetaM dehayopetaM sthApayitvA mAvavAsanabharitaM mAnava sthaLaM maNDalAkArama , kaniSTha
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 527 athavAssvaraNasthAnAtkacidrau mAdibhedataH / pAGga sthApanAdvA mahiSyAdyavalokanam // 7 // yathA sphuTantu sarveSAM tathaitatkalpanaM varam / mahAdhiSThAnasaMyuktaM netratrayamamanvitam // 8 // kalpanaM sukhadaM nRNAM devAdyAnandavardhakam / koNataM dvAdazakoNataM vA sthApanIyamiti / evaM mAnavasthala'kalpanaM prathamAvaraNadvitIyAvaraNAdisthApanavazAddAtraraNavalaM (sthalaM ) saMvibhaktAnAmasahitaM pArzvano nAnAGgaNopetaM, uparibhamataleSu sthitAMnA mavarodhajanAnAM yathA sphuTadarzanaM bhavettathA'viruddhasUtraprasAraM viSamadRSTivihInaM zilpakana jJAzzilpinaH prakalpayeyurityupadezaH // kicAtra raGgazAlAkalpane dRDhamahAdhiSThAnayuktamevAdya talanirmANaM zastama / tatrApi pUrvoktadevagAndharvabhAgayoradhiSThAnamaunatyAdhikyasahitam / mAnavabhAgakalpanAdhiSThAnaM tu tadapekSayA kividaunnatyaddInaM prakalpayediti vikalpaH // evamadhiSThAnanirmANakramaM pratipAdya tadupari kalpanIyanirmANakagamudAharati- netratrayasamanvitamityAdinA / naitrasthala nAma gopuradvAramAnAnugugamahAdvAramityarthaH / tAdRzanetratrayeNA pai "asyAzzAlAyAH sukhasthalaM prakarUpanIyamiti bhAvaH / evaM netra
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 daive'laGkaraNaM zastaM gAndharve gAnamIritam // 9 // manuSya mAge sthAnAni kathitAni sabhAsadAm / manuSya bhAgasya puraH sthAnaM vairiJcamIritam // 10 // brahmadvArantu tatrasthamakhaNDAnandavardhakam / tryakalpanamevAhamahamikayA pravezazIlAnAM janAnAM saukaryAvahama, etatkalpanazobhAkaraM raGgazAlAdevatAnAmapi AnandadAyakamiti ca bhAvaH / etAdRzanetrasthAnakalpanaM tu pUrvokadaivagAndharva bhAgamadhyatalarekhAnuguNaM madhyanetrama, tatpArzvayoH savyApasavyAkhyayoritarahUyamiti tadvivekaH / tasmAdatra raGgazAlA kalpane prathamato netratrayama, tato mAnavabhAgastato gandharvabhAgastato devabhAga iti vibhajanakramaH pUrvoktapramANaka iti mantavyam // evaM devagAnyabhAgamAnatra bhAgakalpananirmANAnAM prayojanaM kimiti cettadvivRNoti -- deve'laGkaraNamityAdinA / devabhAge naTAdInAM tattannATa kocita bhUmikAlakriyAdiH karaNIyaH / tadarthameva kalpitasya sthAnasya daivabhAgavyavahAra iti bhAvaH / evamuttaratrApi / kicAtra raGgazAlA kalpane gAndharvabhAge gAyakAnAmAsanakalpanaM nimsANa muraLIbINAmardalAdisthApanamiti / evaM mAnavabhAge sAmAjikAnAmAsanasthAnakalpanamiti tadarthaH // kiMcAtra raGgazAlA nirmANa mAnavagandharvabhAgayoga madhya talaM
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 529 dvArotsedhasamaM zreSThaM caturaMzavihInakam // 11 // madhyame dvitribhAge ca kanya saMvRSabhodayam / (2) garbhArdhakasya taddvAravyAsamala prakIrtitam // 12 brahmasthAnaM kathinam / tatrasthaM dvAraM brahmadvAramiti / tAdRzadvAreNaiva nadAdInAM raGgavedikA talAdantaHpravezanirgamanAdikamiti bhAvaH / kizcaitAdRzatrahmadvArasya purobhAge evaM raGgavedI kalpanIyA | tasyAmeva vethAM nadInaTAiyo bhUmikAdhAriNo'bhinayAdIn pradarzayeyuriti kramaH || kina pUrvoktatrahmadvArasya kiM vA pramANamiti cettadAha - dvArotsedhasamamityAdinA / netradvArAkhyasya prathamadvArasya yanmAnaM kriyate tatsamAnapramANayojanameva brahmadvAre varamityAdyaH pakSaH / athavA kacidraGgazAlA kalpane netradvArapramANaM SoDazavA vibhajya tatra caturaMzahInapramANaM vA'tra brahmadvAre yojyam // atra tu ko'pi kalpanAvizeSakramo yathA netradvAratrayasthApanavadatrApi brahmadvArasthApana bhAge dvAratrayaM sthApyam / tatrApi madhyadvArasya naTAdipravezanayogyasya vaizAlyAdipramANAdhikathaM yojyam / itarayordvAriyo: zobhAjanayoH kiJciddhInapramANayojanamiti / athavA kacidatra raGgazAlAyAM daivagAndharvabhAgayoryAva dvaizAsyaM tanmAnavadeva tadardhamAnakaM vA'sya brahmadvArasya kalpane 8. 8. 67
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 raGgavedyA samAyuktaM sthalametannigadyate / gAyakAnAM sthAnakaM vA nissA todya bhUmikam // 13 // tadantare'STabhAgaM vA navabhAgamathApi vA / vibhajettatra mAnajJaH kalpayetsadanaM dizi // 14 // paJcAdazakaraM tuGgamekAMza mAtra mIritam / paJcASTAGgulamAyAmamevaM tanmAnamIritam / / 15 / / savye naTInAM vastrAdInitarasminnaTasya ca / yojyamiti vikalpaH / kicenAsya brahmadvArasya yAvadvaizAlyaM tanmAnavatyetraM raGgavedikA purataH kalpyA sudheSTikAdArupramukhairiti kidvaitasyA raGgavedikAyA aunnatyaM tu dvihastAdicaturhastAvadhikamiti atraiva nAndIracaneti samayaH // yojanIyamiti // 1 api ca tAdRzabrahmadvArasyAntarbhAgasthalaM aSTadhA navadhA vA vibhajya tatra kSudra gRhANAM catuSkamaSTakaM vA sthApayitvA teSAM madhyamAge kSudraNTa vA kSudrazAlAM vA prakalpayeta / evaM devabhAge kalpitasya tasya maNDapasya purobhAge gandharva bhAgArambhasthale savyabhAge naTIpramukhAnAM yoSitAmalaGkArAsanAni, apasavyabhAge nadAdInAM puMsAmalakriyAsanAni ca prakalpayedityarthaH / evametayordevagAndharvabhAgakalpanayormityAdyaunnatyaM tu paJcadazadastakaM
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 531 zAlA vA kUTakA vA'pi pUjopakaraNArhakA / / 16 / / zAlAkRtiH prakartavyA purato nAndikocitA / tatpuraH sadanaM tuGgaM nAnAbhaumayutaM mahat // 17 // caturdaNDaM paJcadaNDamathavA dazakAvadhi | mAnamatra prayojyantu takSakaiH kalpanAIkam // 18 // madhyabhAgaM vizAlaJca nAnAGgaNavirAjitam / kiJcAtra daivagAndharvakalpane madhyasthitamaNDapasya brahmadvArasya ca madhyatala kSudrAnnatyayutA nAndIvedI sugheoSTakAdibhiH kalpanIyA / kicAtra tAdRzanAndovedikAyA brahmadvArasya ca purobhAge mAnavAsanayogyaM tuGgabhaumakalpanaM nAnAbhaumayutaM prakalpanIyam / kica tamyAGgaNasya vaizAlyantu bhUpAladaNDacatuSkaM kaciddaNDapaJcakAdidaNDadazakAntaM yathAsthalavibhavaM yojanIyamiti / sarvatra tasmina aGgagattrayakalpane madhyamAGgaNasya vaizAlyApekSayA tatpArzvasthAGgaNayoH kicidvaizalyahInatvaM kalpanIyamiti // -- kuta evaM kalpanam ? ucyate - pUrvoktabrahmadvAravadityeka : prakAra: 1 tasya zobhArthamityaparaH pakSaH / prakArAntarantu evamatrAGgaNa sAmAjikAdInAmAsanasthApana saupa yIrthamiti kalpane'GgaNAntarakalpanaM suSira ( kalAM) sthApanaM sasopAnamapi kvacitkalpanIyamiti zilparUyaH / kiJca sakaleSu teSvaGgaNabhAgeSu
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 vimAnazikharopetaM karNanAmAvibhUSitam // 19 // tuGgamtambhazatairyuktamazItistambhakaM tu vA / catuSpaSTistambhayutamathavaitatprakalpayet // 20 // zAlAkAramidaM proktaM rAjavezmani maNDapam / vadanti munaya zasta jJAnAnandakaraM param // 21 // maNidarpaNazobhADhyaM vAtAyanazatAnvitam / Aitya saMkhyAyAM stambhAnAM zatAni sthApanIyAni / idamuttamaraGgazAlAnirmANamiti mamayaH / azItistambhayuktaM vA kvaciJcatuSpaSTistambhayutaM vA kalpanamapi madhyama pakSa dyotakameva / paJcAzatstambhayutaM catuzcatvAriMzamtambhayutaM raGgazAlAkalpanaM tvadhamaH pakSa eveti / / evaMrItyA stambhasthApane zAlAkArameva mAnavAmanakalpane varama / bhUpAlaraGgazAlAyAntu stambhasthApanasthalaM maNDapAkAra prklpyet| evaM sthApanameva jJAnAnandazAntyAdivardhakamiti munInAmabhimata bAdhyama / kizcaivamatra kAlpatanAnAGgaNopetasya mAnavAsanasthala bhAgasyordhva bhUmiSu vA brahmadvArabhAgasyordhva bhUmipu vA devagandharvabhAgasyordhva bhUmipu vA nAmAkarNAdibhirujjvalaM sazikharaM vimAnaM sthApanIyamiti / tatkramazca zilpibhirzeyaH // ___kizcAva mAnavabhAgastambhAGgaNeSu bhittyantasthaleSu brahmadvArapArzvabhittiSu ramaNIyadarpaNAdikaM sacitraracanaM lambayet / kiJca
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 533 toraNAdIni citrANi tatra tatra prakalpayet // 22 // vidhAtArazca vANIJca gItizAstrapravartakAn / vidyAdharIM jagaddhAtrIM kalpayeccandrasUryakau / / 23 / dvArapArzvasthale yodhaM sthApayedkhaGgadhAriNam / cAmaragrAhiNI divyayoSitaM vAtra kalpayeta // 24 // lakSmImumAM zivaM divyagAyakAnyA prakalpayet / pArzvabhittisamAyuktA maGgaNAGgaNakalpanAm // 25 // suSiradvAra bhAgADhyAmAttapaGaktikramAM tathA / kalpayellakSaNopetaiH nAnAcitrAdibhirdhRtAm / kvacidudyAnavApIM vA sukhadAM zuddhavAstukA // 26 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre raGgazAlAlakSaNakathanaM nAma ekonapaJcAzo'dhyAyaH // stambhalalATapaTTikAbhAgeSu sthalAntareSvapi samuciteSu nAnAcitra - toraNAdInprakalpayet / 'vidhAtArazca vANIva' ityAdipAThassugamArthaH / brahmadvArabhAgabhittiSu, netradvAra bhAga bhittiSvapi vidhAtAraM vANIpramukhAH jaganmAtRzva nAnAbharaNAdibhUSitAH lohasugheSTikAdibhiH prakalpayeyuriti //
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mannyAdibhavanalakSaNakathanaM nAma pazcAzo'dhyAyaH // prAsAdAdiSu sarveSu rAjJAM yanmAnayojanam / tadadhaM vA tadadhaM vA mantrisenezahapake // 1 // etAdRzalakSaNopetAmimAM raGgazAlAM kacitsarvatobhadrAdinagareSu udyAnabhAgAntaHsthale vA, vApItIre vA sthApayitvA tatsthalAnuguNaM mArgAdikazca prakalpayeyuriti saMgraheNa raGgazAlA * lkssnnvaakyaarthH|| iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM raGgazAlAlakSaNakathanaM nAma ekonpnycaasho'dhyaayH|| // pnycaasho'dhyaayH|| athAsminpaJcAzattame'dhyAye bhUpAla kuTumbabhUtasacivasenApatiyuvarAjapramukhAnAM nivAsayogyabhavanalakSaNaM saMgrahaNa pratipAdayati- prAsAdAdiSvityAdinA / tatrAdau sacivasenApatibhavanaharmyanirmANasya kiyadvA mAnAdikamiti cettadAha -tadadha vetyAdinA / marvatobhadrAdiSu nagareSu bhUpAlaprAsAdanirmANAya
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 535 yojayetsthapati zreSThaH antassthaM pUrvavaktrakam / bahizcetpazcimAsyaM vA kauberAsyamathApi vA // 2 // kSudraprAkArasaMyuktaM bhaumatrayasamanvitam / yAvatpramANaM bhUtalaM parikalpitaM tatpramANArdhabhAga vA sthalAbhAve tadardhabhAgaM vA sacivasenApatiharmyaparikalpanAya vibhajediti kramaH / sarvathA nRpaprAsAdapramANAdardhapramANaM, kvacitpAdapramANaM vA etayoH sacitrasenApatyohamryeSu yojanIyama ; na tatsadRzapramANayojanaM, nApi nyUnapramANakamiti bhAvaH / idazca lakSaNaM samabhUmiSu nagareSu kalpanIyaharmyaviSayakamiti bhAvaH / durgasthaleSu kacitparvatoparibhAgeSu kalpanIyamantri senApatihANAM mAnantu tattatsthalAnuguNamiti zilpakA yavidAmAzayaH / / tasmAttadidaM saciva senAnAyakahAdinirmANaM kutra vA sthale kalpanIyamiti cettadAha- antassthamityAdinA / kacinnagarAdiSu nRpaprA sAdavAstumIno 'ntarbhAge pRthagetra prakalpayet / tadA vAsavadiGmukhaprAthamikadvArakalpanameva zreyaskaramiti zilpasamayaH / evaM nRpaprAmAdavAstubhAgasyAntassthale etayoH harmya sthApanayogyasthalAbhAve padmaka sarvatobhadrAdinagareSu, kacidvanadurgasalila durgAdi. sthaleSvapi,nRpaprAsAdamukharAjavIthyAdiSu samucitasthAneSu prakalpayet iti vikalpaH //
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripaJcasaptabhaumAntaM kalpanaM pravidhIyate // 3 // zatadaNDapramANaM vA dvizatAvadhimAnakam / neyamatra vidhAnena kalpanAhaM pRthukriyam // 4 // evametayomantrisenezayoH harmya sthApanayogyasthalatatpramANakathanAnantaraM saMbhapatastatkramamAcaSTe - kSudraprAkAramityAdinA / tadidametayohamyaM kSudraprAkAratrayayuktaM vA prAkAradvayopetaM vA kacidekaprAkArAvRtaM vA parikalpya, sthalavibhavAnuguNaM samasUtrapramANaM madhyasthamukhyakalpanaM tribhaumabhAsuraM vA paJcabhaumabhAsuraM vA kacitsaptabhaumojjvalaM sthApayet // atraivaM zilpasamayaH / yathA-- yadi nRpaprAsAda kalpanaM navabhUmikaM kRtaM tadetayohamya saptabhUmikameva kalpayediti / evamuttaratrApi jJeyama / sarvathA nRpaprAsAdAdeta ddhayekalpane hInapramANAdiyojanameva prajAnAM maNDalasya rAjJazca teSAM kSemakara nRpaprAsAdakalpanautkarghya dyotakamiti ca bhAvaH / AcaraNamidaM girimastakAdiSu kalpanIyadurgasthaleSvapIti prAcAM shilpinaamaashyH|| evaM sAdhAraNalakSaNamuktvA''ntarAlikalakSaNamadya vivRNotizatadaNDapramANaM vetyAdinA / kizcaitayossacivasenAnAyakayohaya'sya madhyasthamukhyakalpanasya kiyadvA pramANamiti cetsAdhAraNadaNDazataM SA kacittadadhikaM vA kacitsthalavibhavasaMbhave dvizatAvadhikameva
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 537 maNDalAkAramadhyasya zAlakaM sopazAlakam / tatra dvAracatuSkoNayuktaM kalpanakaM bahiH // 5 // aSTazAlAsamAyuktaM madhyadvArasamujjvalam / yojanIyamiti krmH| AprathamadvAramA cAntimadvAraM sUtravidhAnena tattatkalpanAha bhittisthApanAdyaviruddhaM tanmAnakalpanaM varamiti satAmAzayaH // kizcaitAdRzapramANaparikalpanayogyasya madhyasya mukhyakalpanamya madhyabhAgasthalamativaizAlyopetaM maNDalAkAranirmANayutaM prakalpayitvA tanmadhyabhAge SoDazabhirathavA dvAdazabhiraSTabhirathavA caturbhistambhakairupetAM madhyazAlAM suSirakalpanacitrAdimanoharAkRtiM sthApayet / kacittasyAzzAlAyAzcaturvapi vA bhAgeSu bhAgatraye deyopeta. kSudrazAlAparikalpanamapyupakArAdaya iti kalpanasyAsyopazAlAkAnamiti viduH // kiJca tAdRzopazAlAkalpanasya madhyatale samasUtraprasAradvAra. catuSkaM sthApayitvA tadvahizca sthale kalpanIyakSudrazAlAkSudrasadanAdikalpanAviruddhaM vedikAnirmANAviruddha sAvaraNaM kalpanaM kalpanIyam / ayamekaH prakAraH / prakArAntaraM tu pUrvoktarItyA maNDalAkAramadhyasthale navaraGgamaNDapakalpanaM vidhAya tasya caturvapi digbhAgeSu catuzzAlA sthApayitvA tadahiH punarapi tatsamIpe 8.8.68
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 mahAcatvarayuktaM vA mahAGgaNasamAvRtam || 6 || sAmantAnAM kSatriyANAmuttamAsanayogyakam / kArayenmatimAn zilpI harmyakaM zikharojjvalam // atha yuvarAjabhavanalakSaNakathanam yuvarAjasya bhavanamanta bahireva vA / --- mahAzAlAcatuSkaM prakalpayet // athavA pUrvoktamadhyasthAne catvarasthalaM candrikAtapAdipatanayogyaM nirAvaraNaM prakalpayitvA tatsthalaM paritazva tujhzAlAkalpana mathA'STazAlA kalpanaM kacidatidIrghamahAGgaNaM vA tatkalpanAntaH pravezayitvA sAvaraNaM kalpanAntaramapi tadantavidhAya tatra bhAgeSu samuciteSu zayanAsanabhojyAsanasthAnAdIni svecchAdhInaM samamAnazikharakalpanAni prakalpayediti lakSaNavAkyArthaH || , kicAtra saciva senAnAyakaharmyakalpanasya pUrvabhAge rAjyakAryanirvahaNAiye samuciteSu samayeSu AgamanazIlAnAM sAmantabhUpAlAdInAmAmanasahitaM tatkaryAvahaM maJjulAkAraM kalpanamekaM pRthageva kalpanIyamiti saGgraheNa sacitra senApatiharmyalakSaNaM pratipAdyAdhunA yuvarAjabhavananirmANakramaM yuktamiti tatsthalaM nirdizati - antarvetyAdinA / cakravartibhUpAlAdikSatriyANAM prAsAdutrAstubhAgasyAntaretra prAyazo yuvarAjabhavananirmANaM kAryam /
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 539 prAkAratrayayuktaM vA kSudragopurabhAsuram // 8 // zatadaNDapramANaM vA pazcAzadaNDakaM tu vA / kacittasya prAsAdasya bahiHsthale mukharAjavIthyArambhasthale tAvarAjabhavanaM sthApyamiti sthalavikalpaH / Azaizava mantaHpurAdisthaleSu nRpaputrasya vardhanakhelanapaThanAdikAryasaMbhave'pi samucitavayAsa sumuhUte mantripurohitapurogamaiH pauramaNDalabhUpAlena ca yadi kazcidrAjakumAro yuvarAjyasimAsanapade'bhiSiktastadArabhya tasya yuvarAjastha pRthageva bhavanakalpanasya zreyaskaratvAdasya yuvarAjabhavanakalpanAya nirmANalakSaNaprasaktiratra yujyata iti shilpsmyH|| tasmAdasya yuvarAjamya bhavanahAdikaM pUrvoktazailyA nRpaprAsAdavAmtubhAgamyAntasthale aizAnyAmAgneyyAM vA dizi yadi pRthakkRtama , tadA tadbhavanaM paritaH kSudraprAkArabhittInAM trayamathavA kacihayaM sthApayitvA, tasya harmyamya pravezadvAraM prAgAnanaM pazcimAnanaM vA prakalpya tasya dvArasthalamyo bhAge kSudragopurazca nirmApayitvA tadanantarasthale prathamAvaraNadvitIyAvaraNAdisthale tatsevakavAhanAdisthAnaM vihArAdisthAnaJca kacitparamparAviruddhasUtraM nirmApayet / tasya kalpanasya prAkArAvaraNakalpanamiti nAma ca bodhyam // kizcAtra yuvarAjabhavane madhyakalpanasya kiyadvA pramANamiti
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 madhyakalpanamAnantu neyamatra vizAradaiH // 9 // pUrvadvArasamAyuktaM pUrvavaidikayA yutam / navabhaumaM saptabhaumamathavA paJcabhUmikAm // 10 // zikharatrayasaMyuktaM bhirayantakalazAnvitam / sadAha - zatadaNDapramANaM vetyAdinA / sAdhAraNadaNDAnAM zataM vA pAzA madhyakarUpananirmANArthaM svIkRtya pUrvavedikAdvaya sahita bAsavadiGmukhaM prAthamikadvArA sthApayitvA tAdRzaprAthamikadvArasamIpasthalasyoparibhAge vA purakAryavicAraNArthaM kalpanIyasyAsthAnazAlA kalpanasyoparibhAge vA madhyazAlA kalpanasyoparibhAge vA zikharatrayabhAsuraM vA nAnAbhauma samasUtra parimANamAnita parikalpanaM sthApanIyamiti lakSaNavAkyArthaH // yAvatsaMkhyAkamuparibhaumakalpanaM api cAmya yuvarAjabhavana kalpanasya bhauma saMkhyAvyavasthA tu cakravartyAdibhUpAlaprAsAdeSu tAvatsaMkhyAka mevAtreti / kuta: ? yuvarAjasya mahArAjasya rAjyadhUrvahaNa mahimAdiviSaye taulyAditi / evaM samabhaumasaMkhyA parikalpane'pi bhUvaprAsAda vaizAlyAdipramANAdarthaM tadardhakameva vA mAnamatra prayojyamiti zilpasamayaH || ca tasmAdatra yuvarAjabhavananirmANe navabhaumayute vA saptabhaumayuto vA paJcabhaubhayute vA prakRte'pi tatra tatra bhityantabhAgeSu
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 541 nAnAGgaNasamAyuktaM cUlIharmyavirAjitam // 11 // pArzvazAlAmadhyazAlA purazAlAsamanvitam / madhyacatvarasaMyuktaM navaraGgAdibhiryutam / / 12 / / sudhAMSTakAdibhiH manAharakalazAvalipramukha kalpanAvizeSaM viracayya tatkalpanoparibhAge samucitapradeze cUlIharmyAritrya kSudrapramANacandrazAlAnirmANamapi avazyaM kAryamityarthaH // kivAtra yuvarAjabhavanakalpane nAna' vAtAyanAdimanohare nAnAGgaNa nirmANabhAsurAH bahizzAlAH mAnajJaH sthApayet | kutra vA sthale ? kalpanasyAsya madhyabhAgamyalaM paritazcaturSvapi vA digbhAgeSu, bhAgatraye, pUrvabhAga va vA mahatI zAlA nAnAstambhameduritAvakAzA antarasadana sahitA sthApanIyeti zilpakriyAvimAzayaH / kacitkalpane madhyabhAgasthale'pi nitarAM mahatI zAlA samtambhA, samuSirA vA sthApanIyA / tadA madhyazAlA pArzvazAlA purazAleti nAma jJeyamiti samayaH // kiJca pUrvoktarItyA saciva senAnAyaka bhavanalakSaNaprakaraNoktarItyA madhyakalpanasya madhyasthAne catvarasthApanaM vA navaraGgamaNDapa - nirmANaM vA prakalpayedityaicchiko vikalpaH tathA'pyatra yuvarAjabhavanakalpane zAlAcatuSkameva kAryam / tatra tu saciva senAnAyakabhavananirmANe tu zAlASTaka yojanamiti vivekaH kiJca gavAzvasthApana
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 maGgalAsanasaMyuktaM pUrvamaNTapakalpanam / paTTikAmArgasaMyuktaM mukhabhadraM prakalpayet // 13 // purakAryAlayopetaM nyAyavitpIThikAnvitam / amAtyAsanayuktaJca kalpanaM pUrvabhAgake // 14 // stambhasthApanAGgaNakalpanAdikriyAjAlaM sarvamapi tukhyameveti bodhyama // kizvAsya yuvarAjabhavanasya prAthamikadvArasya purobhAge kalpanIya pUrvabhavanakalpane ko'pi vizeSo yathA asminnetra vizvakarmavAstuzAstre SoDazAdhyAye siddhAsanaprakaraNe vyAkhyAtapUrvavacanarItyA yuvarAjasya vijayAsanasthAnaM kalpanIyaM khalu ; tallakSaNAnvitamAsanamatra pUrvabhavane sthApayitvA tataH pazcAtkici " dantarbhAge tatkalpanamilitaM vA pRthagvA caturazrAkAraM kazcana maNDapa - nirmANaM viracayya tanmadhye amAtyaputrAdInAM savayasAM tasya ca yuvarAjasya maGgalAsanaM kalpanIyamiti / asminneva kila maGgalAsane niSaNNAste bhUpAlamantrikumArAH mithasallapanaM kuryariti bhAvaH / tadarthamevedaM kalpanAntaramiti zilpavidaH || - - keSuciddezeStrevamAcaraNam / parantu dezAntareSu yuvarAjakumArasya sacivakumArAdibhissamuciteSu samayeSu dvitIyatRtIyAdibhaumataleSveva vA sallapanAdikamiti / asmiMstu viSaye aicchika
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 543 nAnAsadanakopetamantaHsthalamudIritam / ekAvaraNakaM vApi kacidAvaraNadvayam // 15 // kalpayanmatimAJchilpI kvacidAvaragatrayam / pRthakkalpanayuktaM vA tadyutaM vA vihArakam // 16 // sthalamasya prakartavyaM nAnAlaGkAra bhAsuram / dezIyAcaraNamapi yuktaM pazyanti zillavidaH / tasmAttAdRzamaGgalAmanasthAnamya pUrvoktavijayAsanasthAnamya ca pArzvayorubhayozvandanAdi sAradArukalpitapaTTikAmArgaH parikalpanIyaH // kiJcAsya kalpanasya mukhabhAge nAnAlaGkAramaNDitAGgaM mukha. bhadrakhyaM kalpanamapi saMyojanIyam / api cAtra yuvarAjabhavanasya pUrvabhAgAthApitapUrvabhavana kalpane grAma nagarAdiSu sthitAnAM prakRtInAM vAJchApUraNArtha kaJcana kalpanAntaraJca kRtvA tatra cottuGgasthAne yuvarAjasya tasya kacitprADvivAkAsanaM vA pArzvayoH puratazca kacinyAyavidAM paurANAmAsanAni ca sthApanIyAnIti ca kramaH / / kizcaitAdRzalakSaNAnvitaM pUrvabhavanaM prathamAvaraNasthAne vA dvitIyAvaraNasthAne vA kacittatIyAvaraNasthAne'thavA prAthamika dvArasamIpe prakalpanIyamiti zAstrakAravikalpavacanamapi zilpakAryajhai. ravadhAryamiti bhAvaH / kiJcAna yuvarAjabhavanakarUpane tasya yuvarAjasya nigvaissalapanakanduka krIDAdyahaM sthalantu madhyabhAga.
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhojyazayyAnAnazAlAH pUrvAgneyottarasthitAH / yuktyAnyakalpanaM dhImAnasthApayecchilpayogyakam // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre macyAdibhava nalakSaNakathanaM nAma // pnycaasho'dhyaayH|| kalpanena sahitamathavA viyuktaM nAnAlaGkAramanodaraM prakalpanIya. mityarthaH / kizcAtra yuvarAjabhavanamadhyakalpane pramANajJazzilpI vAsabadigbhAge bhojanasthAnamAgneyadigbhAge snAnazAlAmuttaradigbhAge zayanamthAnaJca yathApramANaM sukhavardhakaM prakalpayediti kramaH / / kicAsya yuva bhUpAlasya vividheSu samayeSu saukhyavRddhikarANAM nAnAdravyANAM sthApanAhamahAsadanakSudrasadanAdinirmANakrama tu svayamevohya zilpI tattatkalpanAnuguNaM nizcitya viSamamAnaviSama dRSTayAdirahitaM prakalpaditi saMkSepato yuvarAjabhavanalakSaNavAkyArthaH kathito bodhyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM mantrisanezayuvarAjabhavanalakSaNakathanaM nAma // pnycaasho'dhyaayH||
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha grAmagRhanirmANakramakathanaM nAma ekapazcAzo'dhyAyaH // grAmAstu vividhAH khyAtA deshsthlvibhaagtH| zuddhezca mizritairanyaiH kalpanairminamAnakaiH // 1 // tammAttadgRhanirmANa vividhaM parikIrtitam / mAnajJazca kriyAvadI takSako lokavAndhavaH // 2 // gRhAdInsthApaye doSahInAnmaGgalamiddhaye / // ekapaJcAzo'dhyAyaH // athAsminnekapaJcAze'dhyAye grAmeSu vividheSu vividhabrAhmaNakSatriyavaizyAdInAM sarveSAM sAdhAraNa gRhaveimAniketanAdInAM mAnasthApanA vikrama vizada yati- grAmAstu vividhA ityAdinA / iha khalu bhAratakhaNDAkhyabhUbhAge gaGgAnadyAdipravAhAvAptasAra vaGgAGgapAJcAlakomalAdidezabhedena jAGgalAnUpAdisthalabhedena zuddhadravyakalpanamizradravyakalpanAdinA, nAnApramANaparikalpanena ca sarve grAmAH parasparaM vailakSaNyabhAsurAH vividhAkArAzca bhavantIti zAstrakAravacanapratItibalAtteSu kalpanIyagRhAdinirmANaprakArazna pUrvoktabhedavazAhividha eva bhavatIti bhAvaH / tasmAttattatstha lAnuguNakalpanapramANanayanakrama jJaH tadanuguNakriyAyojanakramajJazca zilpI kriyAkAriSu dayAdAkSiNya sAntvavacanAdInpradarya tadvArA 8.S. 68
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAmapi jIvinAm // 3 // saGkIrNavarNajAnAJca gRhaM vezma niketanam / prAGmukhaM bottaramukhaM pazcimAsyaM sthalocitam // 4 // dakSiNA yuvAspi pUrvavedisamanvitam / yathAvibhavaM brAhmaNAdInAM satrAMsAM prakRtInAM maGgalazobhAdiprAptaye dIpanAni guNopetAnyeva nAnAvidhAni kalpanAni sthApayedityupadezo jJeyaH // kiJca tatra tAvadime pUrvoktAH kSudragrAmAH bRhadrAmA iti ca dvidhA bhavanti / teSu kSudragrAmeSu sthApanIya gRhapramANAdikamAdau kathayati - prAGmukhamityAdinA / pUrvokteSu vividhA - kAreSu sarveSvapi grAmakalpaneSu tatra tatra vIthI kSudravIthIvizikhAdInAM nirmANakramAnuguNaM kvacidgRhAdInAM prAthamikaM mukhyadvAraM samasUtra prAGmukha nirmApaNIyam / evaM kacidvIthI pUttaramukhadvAraM kacitpazcimamukhadvAraM kacidakSiNamukhadvArA gRhanirmANaM samasUtra viprAdizreyasa ityarthaH / sarvathA gRddadvArasthApanaM na aizAnAdikoNa catuSkonmukhaM karaNIyamiti zilpasamayaH || kivaM samasUtraprasAradvArasthApanAnantaraM prAthamikadvArasya pArzvayorubhayoH bedIM nirmApayet / tatra va bedInirmANe ekasminbhAge derSyAdhikyavedI mitarasmindaryahInAM bedrImadhuvA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 547 yugmastammAlindazAlAtUlapaTTAdibhiyutam // 5 // pArzvayorubhayorapi samadeyaM vA vedIprakalpanaM, tadanuguNa dvArasthApana ca prakalpanIyamiti tadracanAkramo bodhyaH / evaM vedikAdairyavikalpaH / vaizAlyantu sarvatra tulyameveti // evaM brAhmaNAnAM prAthamikadvArasamIpe bahirvedIkalpanantu vAGgakausaladrAviDyAkhyAsu zailIvevAbhimatam / pAJcAlamAgadhazaurasenAkhyeSu zailyantareSu dehalIbhAge madhyatalaM vihAyobhayataH, kaciccatumsthale'ntarvedIprakalpanaM prasiddha miti samayaH / tasmAdananaiva prakAreNa pAAlyAdiSu saptavidhazailIkalpaneSu sarveSvapi sthalabhedena, pramANabhedena, racanAbhedena ca nirmANAnAM bahUnAM bheda UhyaH zilpakriyAdarairityAzayaH / / kizcaivamatra prathamadvAraM tatsamIpe bahiHsthale vedikAzca sthApayitvA tAdRzavediko paryagrabhAge yugmasaMkhyAstammAna sthApayet / evamalindabhAge kalyANazAlAyAM kalpanAntare nAnAGgaNaprAntabhAgeSu catvaraprAnteSu ca yugmasaMkhyAkasthUladArukhaNDAn kacittatsaMkhyAkAna stambhAMzca prakalpayet // kizcAtra kSudragrAmagRheSu dehalItaraNAnantaraM dvitIyadvAratatamsavyapasavye ca bhAge vivAhazAlAM, kacinmadhyacatvaraprAnte mahAzAlI nirmApayitvA, pAzcAtyabhAgasamIpe nAnAvidhadravya
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 ekadvitricatuHpaJcaSaTchAlAbhiH samanvitam / zAvalairiSTikAkhaNDaiH paTalairvA vizeSataH // 6 // dRDhAvaraNakaM zastaM tajIvAnAM sukhapradam / vAme ca dakSiNa bhAge zAlAkalpanazobhitam // 7 // catvarAdisamAkrAntatalamadhyena bhAjitam / sthApanAI kSudragRhanirmANaM kArayitvA tadanantaramthale punarapi mahAzAlAyAM dvayaM vA trayaM kvacidbhojanazAlA samilitaM vA sthApayitvA tatra ca pAzcAtyabhAgAnte dvitIya catvaraprakalpanazca nirmApaNIyama || evaM dakSiNabhAge vA vAmabhAge ubhayatra vA sthale sthApanIyAyAH kalyANazAlAyA bhittyAdaradhikonnatyaM prakalpayitvA pArzvakalpane kvacittatsamAnaM, kvacittaddhInapramANaM sthalAnuguNoparibhAgakalpanaM varSAsalilapatana yogyaM prakalpya koNazAvalakai. vakraSTikAvaNDairathavA taptamRtpaTalaiIDhaM viracayya citraruparibhAgAcchAdanaM kArayeta / evaM sarvatra grAmagRhoparibhAge nirantarazAvalAdisaMyojanamava grISmavarSAdi samayeSu tadgRhavAstavyAnAM prANinAM saukhyAdiheturiti bhAvaH // kizcaitAdRzagrAmagRheSu pUrvoktasthAneSu tatra tatra sthalamAnAnuguNaM sthApitAnAmekadvitricatuHpaJcaSazAlAnAM pAbhittikalpanA
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 549 zAlAkuDyAdibhiryuktaM catvarAlindamaMyutam || 8 || nAnA gRhasamAyuktaM yugmatUlAdivezaka / kSudragrAmeSviyaM zailI prazastA parikIrtitA // 9 // trividhaM bhavanaM proktaM bRhadgrAmAdiSu kvacit / saha madhyacatvarAGgaNabhitti parasaradAyIrthaM melayitvA taiH sAkamaGgaNAntaHsthaLe zAlAntaHsthale ca nikhAtAnAM stambhAnAM sammelanamapi tiryagvaruyojanavazAnU kArayitvA mithaH kalpanADhyaM sudhAlepanamApAdya takSakakakaza kArAdayaH samasUtra kalpanA sthalavibhajanaM prakalpayeyuriti kramaH // api cAntarAlikadvArasya vezakamiti nAmAntaraM zilpaprasiddham / atastAdRzaveza kakalpanaM tatra tatra zAlAstralindAdisthApanAntareSvapi mukhabhAge viracayya, tatsabhasUtrakaM vezakAntaramapi pratimukhazAlAsthAne saMyojya, madhye madhye samucitasthaleSu pAkAdikAryocitanAnAveidhadravyasthApanArha kSudra gRhanirmANazca karaNIyamiti / evaM kSudragrAmeSu kalpanIya kSudragRhAdInAM lakSaNazailI sapraheNa pratipAditA jJeyA // 9 // atha bRhadAkAra mahAprAmeSu kalpanIya sadmAniketanAdInAM pramANanirmANAdikramaM vyanakti - trividhaM bhavanaM proktamityAdinA / bRhadAkAraprAmAdiSu paJcasahasrAdhikajanAdhyuSiteSu --
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 saudhaM zAvala mizraM kalpabhedapramANakaiH // 10 // vIthISu ca pratolISu namizraM kArayadbudhaH / dRDhabhUlambanopetaH kalpassarvava kIrtitaH // 11 // pratilomAnulomAbhyAM tatra maanmudiiritm| kalpanIyabhavanakalpanaM tAvatrividharUpaM bhavati / yathA- dArustambhasuSirastambhAdidhArita saudhabhava narUpaM, suSirakalpanasaudhakalpanAdi vinA zAvalakavakreSTikAdyAcchAditamahAsadanarUpaM, kacitkacidetadubhayakalpanamizritaniketanarUpamiti / eteSu trividheSvapi kalpaneSu nirmANabhedapramANabhedAdikaM sthalAdhInama , kacidicchAdhInaM vA yojanIyamiti zilpasamayaH // kizca vIthISu mahAvIthISu pratolISu vizikhAsu cobhayapakSasadanAvalIH saudhabhAsurAH, kvacicchAvalakAdyAcchAdanabhAsurAH sthApayitvA, kSudravIrthI pvavAntaravIthIkoNasthaleSvapi bhizradravyagRhakalpanaM kAryamiti zAstrakAraH / kunaH ? zobhAdaye / tasmAdevaM kalpanIyeSu mahAgrAma gRhAdipu sarvatra kalpananirmANa dRDhAlambanopetaM dRDhatarabhUmilambanabhittisthApanastambhAditiryagdArusammelanasandhibandhanopetaM uparitanasaudhAdikalpanabhAravahanakSama kalpanIyamiti lakSaNavAkyArthaH // 11 // kiJcaivamatra mahAvIthIpratolyAdisthAneSu gRhakalpane pramANantu
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 vyAsavistAramAnantu tridaNDAdipramANataH // 12 // vizaddaNDAvasAnaM tadgrAmageheSu kIrtitam / bhUbhAge'dhikamAne tu madhyatiryavikrayA matA // 13 // dvividhamuktaM zAstrakAraiH / yathA-pratilomapramANamanulomapramANaM cati / pratilomapramANaM nAvata gRhAdinirmANAtpUrvameva vIthIvyAsAdika nAzcatya tadanuguNa sUtrAAdanA mAtvA tAdRzavaizAlyApata. vIthIsthApanAnuguNaM kacidvIthISu ekabhImalasitabhavanakalpanaM kacit dvibhaumayutabhavana kalpanaM, kacina bhaumatrayabhavananirmANamapi sthApanIyamiti mAnAdisvIkaraNama // ___anulomapramANantu prAmanirmANArtha yathAvibhava saMprAptavAstubhUmikalpitIthIvezAlyAdyanuguNaM gRhavaizAlyabhImasthApanAdikalpanatadanuguNapramANaparikalpanamiti / kiJca pUrvoktabhavanasadananiketanAkhyeSu triSu kalpaneSvapi etAdRzapratilomAnulomapramANakalpanayojanamapi yuktamiti bhAvaH / tathA'pi sarvatra kSudragrAmeSu mahAgrAmeSvapi kalpanIyavividhagRhaniketanabhavanAdInAmAyAmapramANaM kiyadA yojanIya. mityAkA jhA yAmAha - vyAsavistAramAnaM tu ityAdinA / pUrvoktakSudranAmeSu kalpanIyagRhANAM vaizAlyaM tu tridaNDakAdivizalidaNDakAmnamiti / kiJca mahAmAmAdivIdhISu yadi viMzati
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 pUrvavadikayA yuktaM tuGgadvArasamanvitam / pUrvavedapAda mAnatadarddhA vibhedataH // 14 // ca mittikalpanamatroktaM grAmeSu vividheSvapi / madhyAlindadvayopetaM madhyacatvarayugmakam / / 15 / / nAnAzAlAsamAyuktaM nAnAkSudragRhAnvitam / daNDAdhikavaizAlyatra melabhistadA tasyAmeva vAstusthalyAM tadvaizAlyaM dvidhA, trivA, caturthI, paJcadhA vA yathAbhiruci vibhajya, madhyatiryakalpanakriyAkhyanirmANaM samasUtrapramAravaizAlyasahitaM nAnAdvArAGgaNAdiyutaM maThamaNDapAdikalpanavadvA prakalpanIyamiti bhAvaH // cicAtra mahAprAmagRhAdInAM prAthamikadvArasyAtyunnatasya purobhAge dvArabhittimilitameva pUrvavedikAkalpanaM kAryam / api tAdRzaprAthamikadvArAbhanttaronnatyantu tATazapUrva vedikA prAntabhAgasthApitastambhAnAmaunnatyAdabhAgAdhikaM vA kacittadardhabhAgAvikaM vA yojanIyamiti tatkramaH / AcaraNamidaM sarvavidheSvapi prAmeSu proktamiti bhAvaH // kicAtra mahAprAmagRhAdiSu madhye alindadvayanirmANakalpanaM kAryam / tatra eka prAthamikadvArataraNAnantarasthalasthaM, itarat dvitIyadvArataraNAnantarasthalasthamiti tatsthalavivekaH 8 / tasmAttAdRzadvitIyAlindataraNAnantaraM nAnAdravyasthApanAI nAnAkSudra gRhanirmANaM
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 553 antyakalpanayuktaM vA tahUre vA kacitsthale // 16 // vAjigomahiSAdInAM sthAnakaM klpdrudhH| vApIkUpasamAyuktaM niSkuTArAmazobhitam // 17 // nAnAvaraNayuktaM vA kalpanazca kvacinmatam / brAhmagAndharvamAnuSya bhAgatrayavibhAjitam // 18 // kArayenmatimAJchilpI kalpanAI pRthukriyam / brAhme vedapracArazca gAndharve zayanAdikaH // 19 // samadvArAdipramANaM mukhabhAgAdihInaM viracayya tadanantarastha le madhyabhAge mahatI zAlAmekAM nAnAstambhabhAsurAM nirmApayet / kiJca tAM paritastadapekSayA kSudraprAmANikazAlAntarANAM kalpanamapi yathAsthalavibhavaM sthApanIyamiti ca kramaH // kizcaitAdRzakSudragrAmagRhabhUmizca, mahAgrAmagRha bhUmizca bhAgatrayAtmikA vibhaktA bhavati / yathA-brahmabhAgAtmikA, gAndharvabhAgAtmikA, mAnuSabhAgAtmikA ceti / kiJcAsya bhAgatrayasya sthalanirdezastu, prAthamikadvArapura:sthalaprabhRti dvitIyadvArabhAgataraNAnantarasthalASadhikA brahmabhAgabhUmiH / tataH zAlAcatvarataraNAnantarasthalI gAndharvabhAgabhUmiH / tataH pacanAlayabhojanAlayasthalAvadhikA mAnuSabhAgabhUmiriti / evaM kalpananirmANasaukaryArtha zAstrakAraH svapatyAcAryazca vibhakteSu bhAgatrayabhUbhAgeSu brahmabhAgalale 8. S. 70
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 mAnuSye bhojyazAlAdiH kramAdevaM prakIrtitaH / stambhAndhArikayA yuktaM samakalpanazobhitam // 20 // madhyabhAgadvArakantu kalpanaM sarvayogyakam / hInabhAgadvArakantu grAmeSveva kvacidviduH // 21 // nityanaimittikadvAra kalpanAdisamanvitam / catuSkarNadvArakUTaM dvAdazadvArakalpanam // 22 // vedAdhyayanazAstra paThanAdyartha zAlA vA kUTo vA maNTapo vA kalpanIyaH / kimvAsminneva brahmabhAge vidyAbhyAmasthalakalpanaM zreyaskaramiti phalitArthaH / evaM dvitIye gAndharvabhAge zayanAdisthalaM, tRtIye mAnupabhAge bhojanazAlAdikaM ca kramAkaraNIyamiti lakSaNavAkyArthaH // __api caitAdRzabhAgatrayasthaleSu sthalAntareSvapi kSudragRhAdiparikalpane samucitabhAge stambhAnnAnArUpAn viSamahInAna sthApayitvA tadgalabhAgakalpitAM dADhAnvitAM AndhArikAkhyAmupa. dArukalpanAM ca krAhivardhayitvA tadupari kalpanAcchAdanAdikaM ca dRDhaM prakalpayet / tathA kalpane kvacikSudragRhamahAgRhazAlAdi. sthAneSu samasUtrabhAgamadhyatale madhyadvArasthApanaM viracayya tanmAnameva purobhAgakalpanAdikamapi vAtAyanAdizobhitaM nityanaimittikAdivAvivAhAdikAryAcaraNayogyaM catuSkarNabhAgeSvapi dhArasthApanayuktaM karaNIyamiti lakSaNavAkyArthaH / /
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvAsanikAyuktagrAmazailImanoharam / sthApayanmAnavicchilpI grAmagehAdikalpanam // 23 kacicchAlAgRhopetamanekatalabhUSitam / nAnAcitrAdisaMyuktabhittikalpanavezakam // 24 / / kizca prAmagRhAdiSu sarveSu dvArANAM dvAdazakamavazyaM sthApyam / na tannyUnateti bhAvaH / parantu kSudragrAmagRhAdiSu kizciddhInapramANadvArasthApanastambhasthApanavAtAyanasthApanAcchAdanasthApanAdirityayaM kramastu sthalakalpanaucityadyotaka iti sAmaJjasyaM pazyanti zilpavettArA / / kim pUrvoktarItyA mahAgrAmakalpanIyabhavanamahAsadananiketanAdinirmANavizeSe tu madhyabhAge vAstunAthasthAne navaraGgasthAnake vA mahAvAsanikAkhyaM mahAmaNDapAkArakalpanaM sthApanIyam / kimartha ? tasminneva kila mahAvAsanikamaNDape bandhupramuvaiH kuzalAdisallapanaM, kasmiMzcitsamaye'malIlAdikaM, samayAntare yuvatibhiH zreyase gaurI kalyANagAnapaThanAdiriti / etadarthamidaM kalpanIyaM mahAvAsanikakalpanaM saudhatrayabhAsuramathavA saudhadvayollasitaM kvacidekasaudhabhAgvA nAnAcitrAdimanoharaM sagavAkSAdiracanaM prakalpayediti phalitArthaH // kizcaitAdRzamahAvAsanikakalpanabhittibhAgeSu zAlAbhittiSu
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 mirNikAkuJcikopetavATairAbhizobhitam / vAtAyanazateopetaM vitAnAdyairalaGkRtam // 25 // nArAcavAstunAthAdisthAnakenApi varjitam / viSamaiH kalpanehInaM yathAzobhaM yathAbalam / / 26 / / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre prAmagRha nirmANakathanaM nAma ekapaJcAzo'dhyAyaH // prAthamikadvArabhittiSu sthalAntareSvapi devagandharvAdicitra racanA'vazyaM yojanIyA / api caitAdRzamahAgrAma saudhasyoparibhAge kalyANazAlAyA uparibhAge vA sthalAntare vA samucite kSudrapramANaM candrazAlA kalpanaM viracayya, tatra candrazAlA kalpane'ntasthitaprAthamikadvAradvitIyadvArAntyadvArAdisthalaM madhyabhAgakalpitavividhakSudra gRhasthadvArasthAnaM ca dRDhamirNikAkucikArgalazRGkhalAkavATAdiyojanena surakSitaM kArayena // kina sarvatra zAlAsu darzanIyasthaleSvapi vitAnAdyalaGkaraNAni ca yojayeta 1 etAdRzalakSaNAnvitaM svayameva zilpi bheryuktayA tatra tatra neyakalpanayogyamidaM gRhakalpanaM yathAdivatraM prakalpayitvaitadAdhArabhUtaprAmagRhasthalena saha na nArAcabhUbhAgasammelanaM kAryam / tat dUrato varjyamiti bhAvaH / tathA
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vizeSato viprAdicAturvarNyagRhalakSaNakathanaM nAma dvipazcAzo'dhyAyaH // tatrAdau brAhmaNagRhalakSaNakathanam - brAhmaNAnAM pUrvamukhaM gehaM zastaM prakIrtitam / rAjadhAnyAJca nagare zubhadaM sarvadiGmukham // 1 // sarvatra zililabhiviSamakalpanavihInaM yathAzobhaM yathAvalaM sarvamapi kalpanajAlaM prakalpanIyamiti bhAvaH / / kiJca tatra tatrAntarAlikakalpanabhittitadantasthalatatpuramasthalapramANanirmANakramAdistu svayameva zilpibhirUhya neya iti saGkepato brAhmaNAdInAM grAmagRhanirmANapramANAdikramaH pratipAdito jJeyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM grAmagRhanirmANakramakathanaM nAma ekapazcAzo'dhyAyaH // // dvipaJcAzo'dhyAyaH // athAsmindvipaJcAzAdhyAye vizeSato brAhmaNAdicAturvaNryagRhalakSaNaM vizadayati-brAhmaNAnAmityAdinA / kSudragrAmeSu vA mahAgrAmeSu vA brAhmaNAnAM gRhabhavananiketanAdikaM prAmukha. dvAropetameva sthApanIyam / idameva teSAM zubhAvaham /
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558. caturdaNDaM vyAsakantu tattribhAgena dairghyakam / kacittadadhikaM vA'pi neyamatra zubhe gRhe // 2 // alindadvayayuktaM vA catuzzAlAnvitaM tu vA / vizeSakalpanaM brahmabhAge maGgaladAyakam // 3 // prAGmukhA zubhazAlA'tra kalpane'nekapAkA | kacidrAjadhAnyAM nagare nagarottame vA kalpitarAjavIthI mukhavIdhyAdisthityanuguNaM samasUtraM prAgAnanamudgAnanaM pazcimAnanamathavA dakSiNAnanaM prAthamikadvArakalpanana teSAM zreyaHpradameveti nagaravAstuvizeSalakSaNArthI bodhyaH / parantu dikkoNa catuSkAdyunmukhaM dvArakalpanaM sarvathA sarvatra na kAryamiti samayaH ' tasyAH doSAvahatvAditi bhAvaH // evaM brAhmaNagRhaprAthamikadvArasthApanasthalamabhidhAya tahasya deya vaizAlyAdikramamAda - caturdaNDaM vyAsakaM tvityAdinA / sarvatra brAhmaNagRhe, sAdhAraNadaNDacatuSkAyatiH kAryA / tattriguNitaM vA, kacicaturguNitaM vA gRhakalpadairghyamAnazca kacitsthale tadadhikadairghyamAnazca yojyam / idamevottama gRhalakSaNamiti bhAvaH || 2 || 1 kinAla brAhmaNagRhakalpane alindadvayakalpanaM caturazAlAsthApanaM, brahmabhAga eva vivAhazAlAdivizeSazAlAsahitaM kalpanaM karaNIyamiti lakSaNavAkyArthaH / kivA brAhmaNagRhe kalpanIyAyA
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 559 nAnAbhaumAnvitaM vA'pi tanmAnazca kacinayet // 4 // tadardha vA tadadhaM vA mukhabhadrAdisaMyutam / nAnAgRhasamAyuktaM madhyacatvarakalpanam // 5 // aSTAdhikastambhasametAyAH vivAhazAlAyAH mukhabhAgo'pi prAGmukha eva teSAM zubhaprada iti bhAvaH // kizcAtra brAhmaNagRhabhavananiketanAdau grAmanagarAdau kalpanIye bhaumanirmANamapi kacitkAryameva / tadeyaM vyavasthA / yathA-prathamabhaumAkhya bhUtala bhaumanirmANAya yAvatpramANabhUmiH svIkRtA tAvatpramANavatyeva sthale uparibhAge bhaumadvayabhaumatrayAdisthApanaM vihitam / athavA vittasthalavibhavAdyabhAve prathamatalAkhyabhUtalakalpanapramANAdardhapramANavantaM vA bhAgaM, tadardhapramANavantaM vA bhAgamuparibhaumatala kalpanAyaM svIkuryAditi vikalpaH / evaM brAhmaNa gRheSu bhaumakalpane pratibhauma mukhabhadrAkhyaracanA saMyojanIyA // kizcAtra brAhmaNasaudhanirmANe prathamatale mahAcatvarakalpanaM vA madhyacatvarakalpanaM, kSudracatvarakalpanaM ghA, japavedikAdi. sthalasahitaM sthalAnuguNaM sthApayitvA, tAdRzAdyabhaumakalpanAnuguNamevoparibhaumakalpane sthalabhAgaM vibhagya tacchuddhamizrarUpaM dRDhakalpanaM nAnAgehaM kAryam / ayantu prakAra: sarvasa bhaumakalpaneSu
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 sArdhadaNDaM daNDayugaM sArdhadaNDadvayaM tathA / daNDatrayapramANaM vA tacca gehaM prakalpayet // 6 // brAhmacihnena saMyuktaM taddvAraM zubhadaM matam / samasUtrapramANena sarvakalpanamIritam // 7 // * saMyojanIya iti zilpakAryavidbhya upadezazAstrIyaH // kicAtra brAhmaNasaudha nirmANa prathamAlindabhAge dvitIyAlindabhAge vivAhazAlAsamIpasthale bhojanazAlA pacanAlayAdisamIpe sthalAntare ca kalpanIyAnAM nAnAvidhadravyasthApanArhANAM kSudragRhANAmAyAmadairghyAdikaM kiyadveti cet, ucyate - sArthadaNDapramANaM vA kvaciddaNDadvayapramANaM vA sArghadaNDadvayapramANamathavA sthalAdivibhave daNDatrayapramANaM vA yathAkramaM nAtivizAlaM nAtidIrghaM parasparadvAramukha samasUtraprasAraM kSudragRhanirmANaM nirmApayediti piNDitArthaH / evaM kSudragRhepUktaM pramANantu sarvatra prAmanagarAdau kalpanIyanAnAjAtijanAlayeSu prAyazaH saMyojanIyamiti bhAvaH / / 6 / / evoktabrAhmaNagRhkalpanasya > kiMvA mukhya lakSmeti vettadvizadayati - brAhmacihneti / pUrvoktaSaSThAdhyAye garbhavinyAsa - lakSaNakathanaprakaraNe brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdInAM garbhavinyAsArthaM padyalakSma karaNIyamiti pratipAditaM tadeva lakSma sarvatra teSAM teSAM "
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 561 dvidvinAsAkavATADhyaM tiryakpakSakazAlakam / tiryakkUTayutaM vApi kalpayecchilpavittamaH // 8 gRheSu prAthamikadvAralalATabhAge kacitsarvadvAranetrabhAgeSu citrarUpaM vA takSaNarUpaM vA bimba saMyojanarUpaM vA kArayaditi vyavasthA jJeyA / evamagre'pi / lakSaNAntaraJca teSAJcAturvaNryakramANAmukta pUrvameveti // kina vizeSato brAhmaNagRheSu sarveSu tiryakpakSazAlAtithakkUTa zAlAdika sthApanIyam 1 etatkalpana naMva vihitaM kSatriyavaizyAdigRiSviti bhAvaH / tiryakpakSazAlA kalpanaM nAma, kasmiMzcidrAhmaNagRhe madhyacatvarasthAnasamIpe ubhayorapi pArzvayodi dakSiNottaramukhazAlA kalpanaM kRtaM tayozzAlayorA dyaprAntasthale pAzcAtyaprAntasthale ca vAsavavAruNadiGmukhazAlAntarakalpanamapi kAryam 1 tasyaiva vAsavavArugadi : GmukhazAlAntarakalpanasya tirya kchAleti nAma badanti zilpavidaH || kiyAnenaiva prakAreNa catvarasamIpakRtakUTasya yatkalpanaM tiryagbhUtaM tasya tiryakkUTa kalpanamiti nAmAntaram / etattiryaskUTakalpanaM pUrvoktatiryakchAla kalpanamapi brAhmaNagRhabhavananiketanAdiSveva yojyam / nAnyatra kSatriyavaizyazUdra' digRheSviti samayaH / teSAM gRhe tAdRzatiryakchAlAkalpanasthAne mahAGgaNakSudrAGgaNazAla / dikarUpanameSa teSAM zubhAya bhavatIti prasiddhiH / 8. 8. 71
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 atha kSatriyagRhalakSaNakathanam - prAyaH kSatriyavaMzyAnAM grAmAnte bhavanaM zubham / dussahatvAdanahatyAdrAme vAstumahI pRthak / / 9 // etAvanA prabandhana vizeSa to brAhmaNagRhalakSaNamuktaM jJayama // 8 // atha kSAtrayabhava nasca viMzapalakSma kimiti canAdvavRNAtiprAyaH kSatriyavaMzyAnAmityAdinA / bhatriyavaMzajAtAnAM sarvaghAmeva bhUbhujAM nagarAdiSveva prAsAdahamahAbhavanAdikallanaM yuktam / tathApi keSAJcitkSatriyANAM nAtidhanikAnAmekadvivyAdigrAmaikanAyakAnAM mahA sadanakalpanaM kutra vA sthApyamiti ceducyateprAmAnte teSAM vAstubhUmiH pRthageva svIkAryati / / kuta iyaM vyavasthA ? ucyate - brAhmaNAnAM pRthagvIthI bhatriyANAM tathA sthalam' iti vacanazalyA sarvatra brAhmaNAnAM vIthI pRthagava sthApyA / natra nAnyagRhasthAnakalpanamiti / tepAmanyatreva tatkalpanasmaraNAna / tasmAda nayaiva zelyA kSatriyavaMzajAtAnAM mitadhanAnAmapi kacidgrAmAnne zubhavAstupImani gRhakalpana tasya cAnyeSAM kSemakarama / kathameva bhetayorgRhasthApanasya vAstubhiH pRthakaraNIyeti cena - dusmahatvAdanahatvAditi / asya vizadArtha'tu- brAmaM mAnaJca tejaH sarvathA taditarajanairasahyameva bhavatIti / tasmAdatthAnasya jAtyantarabhavanamadhyabhAgakalpanasyA
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 563 caturazrAyatA cApi samamAnodayA mukhe / pUrvadvArayutA vApi uttarAsyAvizeSataH || 10 || paJcAzaddaNDakAntA vA dvitryAvaraNamaNDitA / sImAntabhaktiyuktA vA kSudragopuramaNDitA // / 11 // narhatvAditi / tasmAtsarvatra sarveSvapi dezeSu brAhma kSAtrAvAsanApi pRthageva kAryamiti phalitArthaH // 9 // api cAgya kSatriyabhavanasya vAstubhUmistAvazcaturazrapramANA vAderdhyAdhikyavatI vA svIkAryA / kacitsthalavizeSe mukhabhAge, pRSThabhAge cAyAmavatI vAstumunirapi svIkAryeva zilpibhiriti / phikcaitAdRzalakSaNazAlinyAM grAmavAstubhUmau kalpanIyamya kSatriyabhavananiketanasya prAthamikamukhadvAraM prAGmukhamuttaramukhaM sthApanIyam || paJcAza kizvAmya kSatriyaprAmagRhasya dairdhya vaizAlyAdipramANantu sAdhAraNadaNDaviMzatikAdArabhya dvidviddaNDa vRddhikramAna ddaNDakAvadhikapramANamiti sthalAnukUla mAnakathanam 1 kica tAzavAstubhUmau tattatsthalAnuguNamekaprAkArakalpanaM vA prAkAradvayanirmANa vA prAkAratrayasthApanaM vA kacitkalpanIyam / kina tAdRzAvaraNa bhUmi sImAntasthale madhyasUtraprasAritamadhyabhAge kSudragopurakalpanaM kacitkaraNIyam / kina tAdRzAvaraNabhUmi sIni tadakaraNe'pi na doSAyeti samayaH // vA
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 dvArAntadvarasaMyuktA cUlIhamyadimaNDitA / dvibhaumA vA tribhaumA vA mityantakalazAnvitA // navaraGgamamopetA madhyazAlAvirAjitA / alinda bhAga saMyuktayugmayugmakazAlakA || 13 || tadantaH kSudrazAlA vA tathA prAptoSazAlakA | kSatracihnena saMyuktA mukhadvArasthalI varA // 14 // mukhyagehASTako petA kUpArAmAdibhiryutA / kalpanIyA zilpivaraiH kAlamevyagRhAnvitA // 15 // kiJca pUrvoktarItyA tATAvaraNa thaleSu bhRtyavAhanadhAnyAdidravyasthApanasthalaM yathAvibhavaM kalpayitvA tadantarbhAge madhyakalpane madhyamAdhiSThAnarIti bhaumadvayaM vA kvacidraumatrayAvadhikameva kalpanaM dvArAntardvArarakSitamupari kSudrapramANacandrazAlAsametaM prakalpayet / kinAva kSamAkalpane prathamadvAradvitIyadvArataraNasthale alindadvayaM nirmAya tadantaryugma saMkhyAka kalyANazAlAdimahAzAlAnirmANaM sacitra bhittiracanaM prakalpayet // api cAtra kSatriyabhavane tAdRzazAlAntarasthale mukhyamehAnAmaSTakaM sthApayitvA tahadvArasamIpe prAthamikadvAralalATa bhAge ca khaDga candrasUryapatAkAsihmagajaturagAdirUpayojanaM kArayet 1 evaM kalpitAnAM teSAM mukhyagehAnAmaSTAnAM nAmAni yathA
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 565 (5) pUjAgRhama / (6) bhojanagRhama | (1) snAnagRham / (2) alaGkaraNa gRham / (3) dravyasthApanagRham / (7) zayanagRhama / (8) dhanagRhamiti / / (4) pacanagRham | kinadgRhASTakaM grAmanagarAdiSu sarveSvapi mAnavavAsAIkalpaneSu sarvavarNajAtAnAmavazyaM kalpanIyameva / kintu grAmAdiSu gRharUpakalpanaM, nagarAdiSu zAlArUpakalpanamiti kaSAJcinmatam / anyaMSAntu yadi sthalAMba bhavA grAmagRhanirmANeSvapi mahApramANavatInAM saudharacanopetAnAM pUrvoktazAlAnAmaSTasaMkhyA kAnAM sthApanameva sukhAya, zreyase, bAstunAthatoSAdaya iti / tasmAdasminkSatriyagrAmabhavane tAdRzamukhyagehASTakaM madhyacatvaranavaraGgAdikalpana vitAnavAtAyanAdizobhitaM sthApayitvA sati sthalavibhave vAstubhUpAzcAtyabhAge dIrghikA niSkuTasthApanamapi sukhAyeti // kiyaa| sminkSatriyaprAmagRhe uparibhAge na vimAnazikharasthApanaM yuktam / parantu pratibhaumatala bhityantabhAge kacidropAnasItalabhAgeSvapi sudheSTikAdibhiH kSudrakalazasthApanameva varamiti sapraNa kSatriyagrAmabhavana saudhalakSaNamuktaM bodhyam / kizva kalpanasyAsyAntarAlikalakSaNAntarakalpanAntarapramANAdikaM tu sUkSmadhIbhiH sthapatitakSaka pramukhaiH svayamevohyamiti //
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56.6 atha vaizyazUdragRhalakSaNakathanam- grAmaklataM vaizyagRhaM sadanaM bhavanantu vA / pUrvAsyamuttarAsyaM vA kacidvAruNavaktrakam // 16 // zubhadaM nagare yAmyamukhaM tu nagarottame / daNDapaJcakamatroktaM mAnaM tadazakAvadhi || 17 // kalpanaM kalpayecchilpI zuddhaM vA mizrakantu vA / atha grAmepU sthApanIyAnAM vaizyagRhAdInAM mukhyalakSaNamAhagrAmaklRptamityAdinA / vaizyavaMzajAtAnAM sAdhAraNagRhe vA sadanaM, mahAsadanAkhyabhavanaM vA pUrvamukhadvAramathavA sthalAnuguNamuttaramukhadvAraM vA kvacitmyale vAruNamukhadvAraM vA sthApayena / evaM kalpanaM teSAM vaizyAnAM zubhalAbhAdiprAptaya iti bhAvaH / matAntararAtra nocyate / nagaravadhyAdisthale tu dakSiNAnanamukhadvAra bhavanamapi vizAM maGgalAya bhavatIti / kiJca sarvatra vizAM gRhabhavanAdikalpanavezAlyapramANantu sAdhAraNa daNDapaJcakamArabhya dazakAvadhIti / yadi kacidrAmAdau vizeSataH vaizAlyAdhikyababhUlAbhe tadaikapaJcAzAdhyAye ' madhyatiryakkriyA matA' iti mUlavacanasyoktArthAnusAreNa madhyatiryakkalpanamatrApi varamiti yuktaM pazyanti zilpavidaH // etAdRzamAmavAstubhUmiSu sthApanIyAnAM vaizyagRha sadana - daNDa
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 567 yugmapAdaM tathA yugmakavATaM tatra yojayet // 18 // zAlAkkUTapAdakasmavakalpanairapi mayutam / zUdrANAmapi cAnyeSAM tadarthaM vA tadardhakam // 19 // mAnaM geheSu saMyojyaM tattacidvaiva bhAsuram / mukhadvAraM kalpanIyaM devagandharvarUpa // 20 // mAnana yuktyA svapAtaH sthApayeonmizrakalpanam bhavAnAM kalpanantyekadvitribhomabhUSitaM vA zAvalakAdyAcchAditoparisthalaM bA mizrakalpanayuktaM vA yathAvibhavAbhiruci sthapatiniyogavartinaH sthApayeyurityarthaH / kiJcAtra vaizyagRhanirmANa sarvatra yugmayugmastambhamthApanaM yugmakabATa bhAsuradvArasthApanaM pUrvoktarItyA yugmasaMkhyAkatUlAdisthApanameva tacchubhakaramiti bhAvaH // . kiJca kkAcanmadhyakalpanaM mahAzAlAM kalyANazAlAM, nAnArUpa kSudragRhamA sthApayitvA tulAdaNDa svarNakhaNDarajatakhaNDAdivaizyacihnaM tatra tatra dvAralalATatalA bhittyAdau yojanIyamityupadezaH / evametra svarNakAra lohakArata kasthapatigRheSvapi yojyam / anenaiva prakAreNa zUdrANAM prAmagRhAdau kiJcitkSudra pramANapati sIravRSAdicihnaM yojayitvA sthalavibhavAdyanuguNaM sarvamapi kalpanajAlaM prakalpanIyamityarthaH ||
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 evaM varNakramAdgrAmabhavanaM parikIrtitam // 21 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarma vAstuzAstre vizeSato viprAdicAtuSeNyaM gRhalakSaNakathanaM nAma dvipaJcAzo'dhyAyaH // evaM ke puciddezeSu prAmAdipu pUrvoktalakSaNAnvitaM tattagRhabhavanAdikalpanaM karaNIyamiti jyAtiyogyacihnamAsuraM zAstrakAropadezarizalpibhirAdaraNIya iti // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vizeSato viprAdicAturvaNyaM gRhalakSaNakathanaM nAma dvipaJcAzo'dhyAyaH //
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kavATArgalAdilakSaNakathanaM nAma tripaJcAzo'dhyAyaH // yanmukhyarakSakaM proktaM kavATAdiprakalpane / yaM kAryamiti proktaM munIzvaraiH // 1 // nAnAkalpanayogyaM tanmAnaM bahuvidhaM matam / dArukhaNDaiH pInairayAkIlA ttadAyakaH // 2 // // tripaJcAzo'dhyAyaH // etAvatA prabandhena bahudhA pratipAditAnAM vividhAnAM gRhabhavanAdikalpanAnAM rakSaNayogyakabATa sthApana kramakathanAtmakaM tripaJcAzAdhyAyamAramane yanmukhyarakSakamityAdinA // pUrvoktatrAmanagarAdivAstuSu kalpitAnAM vividharUpANAM gRhabhavananiketana harmyaprAsAdAdikalpanAnAM mukhyarakSakaM kim ? bhittisthApanakabATa saMyojanamityetaddvayameva / tatra bhittisthApanatatsandhibandhanakramastu tatra tatra prakaraNe krameNa pratipAdina eva / tasmAdasminnadhyAye vizeSataH kavATalakSaNaM pratijAnIte - dArukhaNDairityAdinA // taba katrATakalpanaM tAvattattaddU/rasthalAdivazAta nAnApramANazradbhavati / tathApi prAyazaH tacca kavATa kalpanaM pInadRDhAntarasArabatphalakAkhaNDaireva nirmApaNIyam / yathA vividheSu kalpanepu ta tava sthApitaprAthamikadvAradvitIyAdidvArapramANAnuguNaM kacidravAkSa 8. s. 72
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAntakhaNDayutazcApi madhyakhaNDayutairapi / sthalAnuguNamanyatra zivikAvAhanAdidvArAnuguNaM dairdhyavaizAlyaghanAdipramANaM svIkRtya kavATakalpanaM prakalpayediti kramaH // evaM mAnava sadanaSu prAyazaH phalakAbhireva kavATakalpanaM maGgalAya bhavati / kacinyAyazAlAvAjizAlAga jazAlAgozAlA. yudhazAlA maNDapAdikalpaneSu tAmrapittalAya khaNDazRGkhalAmayakabATa. sthApanamapi kAryam / tAdRzAya:khaNDakavATAdInAM prAntabhAgeSu kacittiyakapaTTi kAmvapi nAnArandhrANi vidhAya, tadvazAhaDhAyaHkolasaMyojanaM kRtvA, dRDhIkRtya, tAdRzakabATa kalpanaM tattahAramukulikAprathinagranthi vivAya mamasUtraM sthale dRDhamirNikAkumcikAyojanamapi kAryamiti lohakAra kAryakramo jJeyaH // atra tu prAyazo mAnava sadanabhavanadvArAdiSu yojanIyaphaTakAkavATa nirmANakramaH kathamiti cena , tadAha - prAntakhaNDa. yatAratyAdinA / sarvatra kila mAnava sadanagRheSu prAthamikadvAradvitIyadvArAdidvArabhAge kevATa yojanaM dvividhaM bhavati - ekakabATayojanaM, kacATayayojanamiti / api ca kaciduparibhImadvArabhAgeSu, gavAkSasthAneSu, navaraGgadvArabhAgeSu, devapUjAmandiradvArabhAgeSu sthalAntareSvapi kaghATa catuSkamathavA kacitkaghATAnAmaSTakaM pA saMyojanIyamiti tadvibhajanamaH //
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiryagdalaizca saMyojyaM kavA kuzcikAyutam // 3 // dvArasandhiyutaM tacca bhittisandhiyutaM kvacit / dvAramAnAnvitaM khaNDarUpaM vA bhinnarUpakam // 4 // gavAkSadvAramukhyAntaM pArzvadArusamAyatam / yathAbhirucikalpane'pi tattadvAravaipulyonnatyAdikaM pArzvasUtreNa tiryaksUtragordhva sUtreNa ca samyakpramAtyA, tatpramANApekSayA ekAGgalAdiSaDaGgalAdhikyavatpArzvapaTTikAsu mAna nItyA phalakAsammelanAdinA tAdRzakalpanaM prakalpanIyam / / kiJca sarveSAmapi teSAM kavATAnAM prAntAJcalabhAgAdisthAne dAyotpAdanArthamayaHkAlaghaTitaphalakAntarasaMmelanaM kAryam / evaM teSu kavATeSu kacinmadhyadArukhaNDasammelanaM kacittiryagdArukhaNDasammelanamapi sAyaHkIlakaM racayitvA tadazcalabhAge samucite mirNikA kucikAmelanamna dRDhaM kArayet / / evarItyA yathAkrama kAlpataM kavATa dvArastambhayojita. mukulikAkhaNDopari saMsthApya, yathAkrama, yathAmAnaM ghATanodghATanAIJca dRDhIkRtya bandhayedityarthaH / mukulikA nAma kavATadhAraNasthalam / kacidgopurakavATAnAM bRhadAkRtInAmetAdRzamukulikAsthAnasthApanavat kapATapArzvabhittimadhyabhAge ekavitastipramANarandhrakalpanaM dRDhaM kArayitvA tatra dRDhArgalasaMyojanazca kArayediti kramaH //
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAGgaNaM ghagaNaM vA vyaGgaNaM ghA kvacinmatam // 5 caturaGgaNakaM yojyaM SaDaSTadazakAGgaNam / prAntacitra samopetaM zukahaMmAdimaNDitam // 6 // nAnAkusumarUpaM vA nAnApatramvarUpakam / pArthapaTTadvAra bhAgakRtavandhaM kvacinmatam // 7 // kavATapatanasthAnanimna me kAGgulaM mattam / dRDhabandhanikaM tatra mirNikAgalayojanam // 8 // evaMrItyA devAlayagopuradvAradurga dvAra puradvAranyAyazAlAmaNDapAdimahAkalpanadvArepvagaM Tha yojanaM kAryana / sthalAntareSu mAnavasadanAdiSu pUrvoktarItyA dvAramya dakSiNabhAge pradakSiNakramAtkabATa sammenTanaM kArayitvA natra tayoH miNi kAkuJcikAdimelanAdikamapi tattatkalpanayogyaM sthApanIyamiti niSkRSTArthaH / / kigvaivaM tatra tatra dvAravaipulyAdipramANAnuguNamekakavATasthApana, kavATadvaya sthApane vA madhya madhyarandhrikAnekakabATasthApane bAvavAlo kanIyakavATamya pUrva bhAganalaM kvacide kAGgaNaM vibhajya nAnAkumumapavAdiracanAvalI: prAyazastakSaNavazenaiva yojyet| kizca kaciGga dvayamathavA gaNatraya mathavA gaNAnAM catuSkaM SaTkamaSTakaM daMzakaM vA samamAnaM, kacicchilpI vAJchAkriyAnuguNaM viSamamAnaM vA vibhajya tatra citrAdikamapi yojayediti kAryakramaH / /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 573 kAMsyagajatamauvarNamukulAbaiDhIkatama / zlakSiAnaM Tavezena kacidvarNAdibhaSitam // 9 // devabhUmurabhUpAlavANijAmapi devatam / maMyojanantu zubhadaM garvadvAreSu kIrtitam // 10 // evaM natrAGgaNa kalpane kacicchukahanAdinakSaNaM mauvarNarAjatatAmra yaM vA yojayitvA tAdRzAGgaNatalamya prAntabhAgAkhyAJcalabhAgapu manohararekhAdicitraM ca racayitvA, kvacittA dRzacitra. yojanArtha yuktyA tatstha lAnu guNaM sUkSma phalakAM mAyaHkIlabandhanAM prayo jayedityarthaH / ki..Atra kavATakalpane tatra tatrAGgaNasthale TazanAdinA zakSaNIkRne kAmya rAjanamorNapaTTikAdicitrabimbasaMyojanamApa kalpayaditi / tatra tu kavATasthApane devadvArakavATa bhAge, rAjadvArakabATabhAge, varNAntaradvArakavATabhAge ca vAjivAraNagomahiSAdizAlAdvArakavATabhAgeSu ca, devagandharva yakSa kinnarAdirUpakalpanameva sarveSAM kSemakaramini zirUpamamayaH / kiM , kvaciddevagarbhagRha dvArakabATabhAgeSu maNikiriNI yojanaM zastama / bhUpAlayaniketanAdimAnavazayanazAlAdvArakabATeSu maNidarpaNasaMyojanaM, lakSmIgaurIpramukhadevIrUpa saMyojanAdikamapi sthApanIyamityarvAcInazilpinAM samayaH svIkArya eveti //
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ gavAkSa dvArazivikA kalpanAdiSu mAnavit / samasUtraM prayuJjIta yathAzobhaM yathAbalam // 11 // iti vizvakarmapraNIta vizvakarmavAstuzAstra kavATArgalAdilakSaNakathanaM nAma tripaJcAzo'dhyAyaH // 574 kicaivaMrItyA dvAragavAkSa zivikAkhaTvAdisthAneSu samasUtravatkavATayojanaM, dRDhabandhanaM, yuktivazAnmanohara citrAdisahitazva sthApayediti ca kramaH / argalasvarUpantu sAradArumayamathavA, dRDhaparvatreNumayaM kaciddurgadvArabhAgAdau ayodaNDamayaM caturazraM vartularUpAmAta / lakSaNAntarANyasyArgalanirmANasya tu asmatkRtazilpakalA dIpikAkhyAyAM draSTavyAnIti // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM 3 vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM kavATArgalAdilakSaNakathanaM nAma tripaJcAzo'dhyAyaH // 3.
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sarvavidha sopAnalakSaNakathanaM nAma catuHpaJcAzo'dhyAyaH // bhaumAyArohaNArthaM yatkalpanaM dRDhasandhikam / sopAnamiti tatprAhurmunayazAstrapAragAH // 1 // zilAdArviSTikAklataM lohapaTTAdibhUpitam / sthApayetsthapatizreSThaH sthalamAnasvarUpavit // 2 // deve zilAmayaM zastaM mAnave'nyatyakalpane / // catuHpaJcAzo'dhyAyaH // - athAsmiMzcatuH pakhAzAdhyAye sarvavidha sopAnanirmANakramaM vyakti - bhaumAdyArohaNArthamityAdinA / vizeSato mAnavagRhabhavanaharmyaprAsAdAdiSu, kacidgopuradvArAdisthaleSu dvitIyatRtIyabhaumatalaprAtyarthaM kRtaM kalpanaM sopAnamiti maharSibhirudIritamityartha: 1 tasmAttAdRzasopAnakalpanantu zilpibhiH kaciddArukhaNDaiH iSTikAbhirapi kaciddaDhabandhanaM kacillopaTTikAvRta sthApanIyamiti lakSaNavAkyArthaH // tatra kospi niyamaH svIkAryaH / yathA devAlaye zilApaTalaireva sopAnakalpanaM prazastaM bhavati / mAnava gRhAdiSu prAyazassudheSTikAdibhiH kRtaM maGgalAya kacitsAradArukhaNDaizva bhavatIti / tathApi mAnava gRhAdhiSThAnasthAneSu vivAhazAlAdInAmadha: -
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 dvAdazAGgulakaM vApi SoDazAGgulakaM kvacit // 3 // sArdhahastapramANaM tadaunnatyaM samudIritam / dvihastaM vA trihastaM vA kvacittadadhikaM tu vA // 4 // tadaGgaNaM mitho baddhaM prAntakIlAdighaTTitam / prAntazRGkhalikAyuktaM dArupataM kvacit || 5 || mUlambaM bhittiyuktaM vA kvacitsuSira bhAgapi / dArupadvR ttadA vA mithaHkIlAdighaTTitam || 6 || pradezeSu ca zilAmaya katipaya sopAnakalpa namapi tadvAstuvAsinAM maGgalAi eveti zilpasamayaH / 'zastaM mAnave'nyatprakalpane' iti lakSaNavAkyantu prAyikArtha dyotakamiti matiH // tasmAttAdRzasopAnamya kiyadvA pramANamiti cettadvizadayatidvAdazAGgulamityAdinA / sarvatra sopAnakarUpanagya nRtyavezAlaye tu kacidvAdazAGgulaM sthalAntare poDazAGgulaM, kacitmArthadastapramANa yojanIyam / kiyaitAdRzaunnatyavaizAlyabhAjAM sopAnAnAM sthApane tatsopAnAGgaNavaizAlyaM tu kacidvihastapramANaM kacitrihastapramANaM, kacittadvikapramANamapi yojanIyamiti vyavasthA || tAdRzAGgaNakalpanantu prAntabhAgeSvayaH kITAya:paTTikAdikRtAmadhaH pradeze bhUmisambanopari suSeSTikAmitidhAritamabhavA kvacitsupirakalpanadhAritaM vA prakalpayet / evaM 17. ana , *
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 577 dvAropadvArayuktaM vA madhyavizrAntikasthalam / sopAnakalpanaM prAyaH yathAmAnaM yathAvalam / / 7 / / madhya vA pArzvayoH prAyaH padmacitrAdikalpanam / dIpATTAlakayuktaM vA vitAnAdivibhUpitam / / 8 / / karalambasamopetaM lohapaTTAvRtaM kvacit / zlakSNitaM Tavezena kvacidvAdibhUSitam // 9 // tatra tatra prAkArabhittipuradvAradurgadvAragopuratalAmAdaumAdisthaleSu tattatsthalonatyAnuguNaM kalpanIya sopAnA nAmArambhAkhyamukhabhAge, kacinmadhyabhAge, antyabhAge ca dArUkhaNDakRtadvAropadvArastha panabhAsuraM pArzvabhAgepu patanabhayanirAsAya karalaMbanadArupaTTikAeM balAdisahitaM daza sopAnataraNAnantaraM madhya madhyabhAge vizrAnti sthalaM dvihastAyatikaM tanmayameva kRtvA, prAyazastavatyasthalAnuguNaM, dIpaprabhApatanayogyaM dIpasthalamaTTAla kasthalaJca pArzvabhAgepUri vA tale prakalpayitvA tAdRzasopAnAnAM madhyabhAge vA kacidubhayorapi pakSayoH padmakumudahaMma zuka sArikAdicitratakSaNa sammelanaM prakalpanIyam // kimbAtra sopAnakalpane uparibhAge vitAnAdyalakaraNAni ca kalpayitvA sati vittAdivibhave sauvarNarAja tatAmralohAdipaTTikAcchAditaM kArayitvA dRDhasandhibandhanaM kacinmithassaMprAptAyaHkIlazca sthApanIyamityupadezaH / / api cAva sopAnanirmANe dArukRte dravyAntarakalpite pA S.S. 73
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 pAdazATIyutaM prAyo nAtyunnatatalakriyam / samaM tiryakkRtaM vakraM vartulAkAravatkacit // 10 // bhaumasthAnavazAne sopAnaM madhyadaNDabhAkU 1 TaGkavezanAdinA zlakSNatA saMpAdanIyA / evaM zilAmayasudheSTikAmayeSvapi sopAna kalpaneSu madhyarekhAkalpanamapIti bhAvaH / kimAtra sopAnanirmANe prAsAdAdisthAneSu bhUpAlAdipAdanyasanAI padazATIprasAraNaM kRtvA atyunnatakalpanahInaM kvacinnI cakalpanavihInamapi sthApanIyam || 8 kicAtra ko'pi racanAkramo jJeyaH / yathA-- kacidatyunnata bhImAdisthalaprAptyarthaM sopAnAnAM viMzatikamathavA kvacitriMzatkaM samasUtramRjvAkAra kalpanIyam / ayamekaH prakAraH / prakArAntarantu pUrvoktarItyA sopAnAnAM kalpanaM kizciddaramRjyAkAraM kalpayitvA tadanu satryabhAMge vA vAmabhAge vA tiryakkRtaM kiziddUraM prakalpyatAM sthalasthityanuguNam / athavA tasmAtsthalAtpunarapi tatratyabhUmikalpanAnuguNaM RjvAkAraM vA punarapi tiryakkRtaM vA kAryamiti prakArAntarantu prathamatalAkhya bhUmitalaprabhRti dvitIyatRtIyAdibhaunikasthalArohaNArthaM kacitkalpaneSu kUpAkAra madhyakarUpanadaNDaM vidhAya sarpaveSTanavatkramAduparyupari sopAnasthAnaM sthApayediti // 1 kiJca kaciddhAmyazAlAcandrazAhopari maumAdyArohaNArtha rukRta jaGgama sopAnasthApanamapi niHzreNikAkAravatkalanIyamiti
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 579 nAtidIrghAntaratalaM nAtinIcamapi kvacit / sthapatiH kalpayedyuktyA sopAnaM mukha bhadrabhAka // 11 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre sarvavidhasopAnalakSaNakathanaM nAma catuHpaJcAzo'dhyAyaH arvAcInAnAM zilpavidAmAlA yazca jnyeyH| evaM sarvavidha sopAnakalpanaM tattatsthAnakalpanIyanirmANAnuguNaM nAtidIrghAkAraM nAtinI cAkArazca bahucitrAdimanoharaM yathAzobhaM yathAbalaJca sthApayedityupadezaH // evaM sarvavidhopAnanirmANakramaM saGgraheNa zAstrakAra upadideza / matAntarazailyA kalpanAntaralakSaNAntarANi tu kriyAkuzalaistakSakapramukhaizzilpibhiH svayamevohya kAryamiti bhAvaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM sarvavidhasopAnalakSaNakathanaM nAma ctuHpnycaasho'dhyaayH||
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikazAlAdvizAlA bahuzAlAlakSaNakathanaM nAma pazcapaJcAzaSaTpaJcAzamaptapazcAzAdhyAyAH // grAmaklaptA svakazAlA maNDalagthA dvishaalkaa| rAjadhAnyAM sthApitA tu kathitA bahuzAlakA // 1 // sthApyA nRpaNa sarvatra svadezeSu vizeSataH / nAnAvidyAparIkSArtha kalpanAnekazobhitA // 2 // // paJcapaJcAzapaTapaJcAzasaptapaJcAzAdhyAyAH // athAtra paTitamaukaryAya kulakarUpeNa gumbhitamida madhyAyatraya paJcapazvAzaSaTpaJcAzamatapaJcAzAdhyA yAtmakaM ekagAlAdvizAlAbahuzAlAkhya kalpanAvizeSalakSaNaM pratipAdayati - grAmaklasetyAdinA / / pUrvoktacatuzcatvAriMzapaJca catvAriMzAdhyAyayoH mahAzAlAvize pazAlAdi lakSaNantUktapUrvameva / tAdRzazAlAdikalpanasyaiva sarvatra mAnava gRhAdiSu aucityapramaktiH / ata atroktAnAmekazAlAdikalpanAnAM kiM nAma svarUpama ? kimarthametatkalpanamiti cetadvivRNAti- nAnAvidyAparIkSArthamityAdinA / kAvyanATaka. purANanihA satarkavyAkRtimImAMsAzrutismRtipramugvazAstravettAro ye, ye ca dezIyabhASAvidaH, ye ca loke dhAtujJAnAdividaH saGgItavAdyacitramAlyagrathanagrahajJAnavAstujJAnanAnAzilpakriyAvidasteSAM vidyA.
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmyazAlA puurvmukh| paJcAzadaNDamAnakA / maNDalamthottara muMgyA zatadaNDapramANakA ! // 3 nepuNyaparIkSArtha kalpanIyaM bhavanottamamidaM ekazAlAdi maGketanAma bhajatIti lakSaNa vAkyArthaH // evama nakavidhavidyAbhya manazIlAna parIkSya teSAM nai NyAnu. guNaM bhUpAla pramubairasminnava balye kazAlAdikalpane pAritoSAdika deyamiti bhAvaH / tasmAdetadvidyAparIkSAsthAnaM trividhaM bhavati / yathA-ekazAlA,dvizAlA,bahuzAleti / tatra dezeSu grAmazatanirmANAnAM madhye vidyAparIkSArtha sthApitaM sthAnabhekazAlA / kasyacinmaNDalasya mukhyanagare vidyAparIkSArtha sthApitaM sthAnaM dvizAlAkhyaM, rAjadhAnyAM vidyAparIkSArtha sthApitaM sthAnaM tu bahuzA letyevaM satanAma prApnotIti shilpsmynisskRssttaarthH| evaM trividhanirmANaprakAraM vidyAsthAnaM cakravartyAdimahIpAlaiH svasvadezeSu, sAmantabhUpAladezeSvapi tatra tatra janasaukaryArtha anakasaMkhyaM prakalpanIyamityupadezaH // 2 // kizcaitAdRzazAlAtrayakalpanAnAM kiM vA lakSaNamityAkAGkagayAM tadvivRNoti -grAmyazAlA pUrvamukhetyAdinA / sAdhAraNadaNDapazcAzadAyAmadairdhyavati bhUtale grAmyazAlAkhyAmekazAlA pUrvadiGmukhAM sthApayeta / zatadaNDapramANabhAsure nagaravAstutale uttaradiGmukhasthApitA parIkSAzAlA dvizAleti nAmnA prasiddhaM bhavati / evaM
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 bahuzAlA pazcimAsyA zatadaNDAdhikasthalA / kausala mAgadhIM vApi zaurasenImathApi vA // 4 // zailImAzritya zilpajJazAlA kalpanamAdizet / samakalpanasaMyuktAM samAlaGkaraNakriyAm || 5 || uttamAM madhyamAM vApi kalpanAM vA kanIyasIm / mAnabhedAdyogyazAlAM sthApayecchubhavAstuni || 6 || zatadaNDAdhikyapramANavati rAjadhAnIvAstubhAge pazcimAsyA vA dakSiNAsyA vA sthApitA parIkSAzAlA bahuzAleti vyavahriyate / evaMprakAreNa ekazAlAdinirmANasthApane kosalazailI vA mAgadhazailI vA zUrasenazailI vA yathAbhirucikalpananirmANAya sthapatibhiH svIkAryeti zailI prakArakathanakramaH || kitA zailI svIkaraNe'pi grAmanagararAjadhAnyAdisthalasthApanIyAsu tAsu zAlAsu samakalpanaM, samAlaGkaraNAdiyojanameva zubhapradamiti bhAvaH / asya vizadArthastvanupadameva spaSTIbhaviSyati / tasmAdetadekazAlAdinirmANaM zubhavAstubhAge uttamapramANopetaM vA madhyamapramANopetaM vA athavA'dhamapramANayutaM viSamasUtrAdivihInaM sthApanIyamityarthaH // - kiM nAma uttamamadhyamAdhamalakSaNamiti ceducyate -- atroktadaNDapaJcAzatka daNDazatakAdikantu madhyabhAga tasyAzzAlAyA
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 583 bhImadvayaM pUrvabhAge dazadaNDasthale matam / kalpanA yamukhyakalpanasthalapramANamini vivakaH! tAdRzamadhyabhAgasthalamukhyakalpanasya pArzvataH prAkAravatkevalaprAnta bhUmiravazyaM klpniiyaa| tatpramANavatyeva prAnta bhUmiyatra sthApyate, sthAnamya tasyottamakalpanamini nAmeti bhAvaH / tAdRzapramANahInaprAntabhUmiparivRtazAlAkalpanantu madhyama kalpanam / prAntabhUmi vinaiva kalpitaM parIkSArtha kalpanamadhamakalpanAmiti tattatsthalAnuguNaM kalpanIyaprAkArabhUmisthalavikalpayotakaM lakSaNavAkyamiti jJeyam / __ tasmAdevaM tatra tatra grAmanagarAdi sthalavazAdyathAsaukarya saMprAptavAstubhUmau prAkArabhUmyAkhyaprAntabhUmiyutaM vA tadvihInaM vA yathApramANaM kalpanIyamiti bhAvaH / parantu madhyakalpanasthalanirmANArtha matra yanmAnaM paJcAzadaNDAdikamityuktaM tanmAnamavazyaM tatra kalpane yojanIyameva / na tanyUnatati bhaavH| kiJca sati sthalavibhave prAkAra bhUmiH kalpanIyA / no cetprAkArabhUbhAgaM vinaivAtra zAstroktapramANamekazAlAdimukhya kalpanabhAge yojanIyameveti piNDitArthaH // tatrAdhAyAH prAme sthApanIyAyAH ekazAlAyAH nirmANakramamupadizati --- bhImadvayaM pUrvabhAga ityAdinA / kikazAlAkalpananirmANArtha vAstubhUmau dazadaNDapramANaM pUrva sthaLaM,
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanmAnadviguNe vyAse tatazzAlAprakalpanam // 7 // bhaumatrayaM tatra yojyaM zikharatrayabhAsuram / sthAne rUpaJca tanmadhye zikharessaptabhiryutam // 8 // evamuttuGgamAnena kramAttadavarohayeta / madhyabhAge mahAzAlA kalpayetsuSirojjvalAm // 9 // tatastathaiva dazadaNDapramANaM madhyamasthalaM, punarapi dazadaNDapramANamantyasthalaM mAtvA svIkuryAditi sthala svIkaraNakramaH / evaM samapramANa vibhakta bhAgavayasthala'pi pRthagava kalpana kAyAmAna kosalInirmANazelI / enadbhAga trayasthala kAlpanaM parasparabhilinameveti maagdhyaadishailyntrkriyaapripaattii| tasmAtstha pati yajamAnecchAdhIna kalpanaM kAryamiti maukaryadyotaka vacanaM jJayama / / kiJcaitAdRzabhAgatrayasthaleSu pUrvabhAga bhIma dvayakalpanaM kRtvA, madhyabhAge bhaumatrayaM kArayitvA'ntyabhAge punarapi bhaumadvayakalpanameva kAryamityekA pakSaH / evaM kausalarItyA eka zAlAkhya parIkSAsthAnakalpane pUrva bhAge pramANApebha yA dviguNitamAnaM madhyabhAge yojanIyamiti keSAzcinmatam / tadevAtrodAhRtavAn zAstra. kAra:- tanmAnadviguNavyAsa ityAdinA / asya vivRtiyathAprathamabhAgAkhyapUrvabhAge dazadaNDapramANaM, madhyabhAge viMzatidaNDapramANamantimabhAge punarapi dazadaNDapramANamiti / evaMrItyA
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 585 dvAropadvArasaMyuktA pArzvazAlA kvcinmtaa| samAvaraNakA vApi viSamAdharaNA kacit // yugmadvArA yugmapAdA yugmAGgaNasamanvitA // 10 // ityekazAlAlakSaNakathanam // atha dvizAlAlakSaNakathanam // dvizAlAkalpanaM prAyazcaturisamanvitam / pramANasaMyojane vA, pUrvoktarItyA samapramANasaMyojane vA kalpane prakalpite'pi, tatkalpanaprAthamikadvArasamIpe yugmadvArakalpanaM, yugmastambhasthApana, yugmAnaNaprakalpanamapi kAryamiti lakSaNavAkyArthaH / ayameva kosalazailIprakalpanakramaH / / kizcAtraikazAlAkalpane prathamabhAgAntyabhAgapramANApekSayA dviguNitapramANavati madhyabhAge stambhaSoDazakaM vA stambhAnAM caturvizatikaM vA yathAbhiruci sthApayitvA teSAM stambhAnA maulibhAgeSu suSirazailInirmANaM prakalpya, tadupari dRDhaM bhImatrayakalpanaM zikharatrayabhAsuraM sthApayedityekazAlAlakSaNakramaH / kacit asmimekazAlAkalpane madhyabhAgasyoparibhAge paJcabhaumakalpanaM kRtaM pati, tadA tadvimAnamaulibhAgazikharasaptakaM sthApanIyamiti kramazna samakamamudhizeya iti // atha nagaramadhyabhAge kalpanIyadizAlAkhyaparIkSAsthalasa s. S. 74
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpAdasamAyuktA caturaGgaNabhUSitA // 11 // kuDyAnte madhyabhAge ca catussUtrapramANakam / madhyazAlAkalpanaM vA madhya kUTaprakalpanam // 12 // nirmANakramamAha -- dvizAlAkalpanamityAdinA / 'AdimadhyAntabhAgeSu kalpanaM pUrvavanmatam ' iti vacanAdrAmakalpanIyAyA ekazAlAyAH yathA bhAgatrayavibhajanaM tadupari bhImakalpanAdikamuktaM, tathaivAtrApi dvizAlAkalpane nagarasthApanIye kAryamiti kramaH | athApi tAdRzabhAgatraye pratibhAgaM dairyavaizAlyapramANantu ekazAlApramANApekSayA dviguNitamityeva bhedaH / bhedAntarANi ca yathA -- atra tu dvizAlAkalpa nasya prAthamikadvArasamIpasthale caturiprakalpanaM, catuHstambhasthApana, vathaiva caturaGgaNakalpanamapi yojanIyamini / / kizcAtra dvizAlAkalpane bhAgamadhyasthalakalpitakuDyAntaprAntAvadhikasthale samasUtrapramANaM madhyamahAzAlAkalpanaM vA madhyamahAkUTakalpana vA sthApanIyAMmatyupadazaH / kizca pUrvokte ekazAlAkalpane cAtra dvizAlAkalpane evaM vaizAlyamadhyabhAgasthApitamadhyazAlAyAmaGgaNasthalyAmapi pUrvoktanAnAzAstravidA parIkSArthamAgamanazIlAnAmAsanapIThAdikaM sthApayitvA tanmadhye parIkSAkAryavyApUtasya vidyAgurorAsanaM tuGgamapi prakalpanIyamiti bhAvaH / ayazca kramo bahuzAlAlakSaNe'pi yojya iti matiH / /
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 587 kArayenmAnavicchilpI mahAzAlAprakalpanam / AdimadhyAntabhAgeSu kalpanaM pUrvavanmatam || 13 || dvArasthAne pUrvasadmasthAne madhya prakalpane / suSiravyAsamAnArthaM pArzvakUTaprakalpane || 14 || iti dvizAlAlakSaNakathanam // atha bahuzAlAlakSaNakathanam // bahuzAlA kalpanaM tu maNDapAkAravanmatam / kicAtra dvizAlAkalpane ko'pi vizeSo jJeyaH / yathAdvizAlAkalpanasyAsya savyApasavyayorbhAgayoH pArzvakUTakalpanaM vA pArzvaGgaNa kalpanamatidaivatkaraNIyamiti / ki pUrvoktasyaikazAlAkalpanasyAsya ca dvizAlAkalpanasya prAthamikaM mukhadvAraM nirdiSTasthAne sthApayitvA'vaziSTadigbhAgatraye'pi tatkalpanapramANacitrAdiyutadvAratrayasthApanaM vA kizcidUnakalpanapramANacitrAdiracanAbhAsuraM vA dvAratrayaM prayojyamiti zAstrakriyAvidAmAzayoSpyAdaraNIya iti / ata eva khalvasya kalpanasya paritaH prAkArasthalavibhajanavacanaprasaktiriti / evaM kacidvAracatuSkasthApanAbhAvo'pi na doSAyeti zilpasamayaH / sarvathA dvAradvayahInatA pUrvoktakalpanazailIvihInatA ca na kAryeti zAstropadezassarvairapi sarvatrAdaraNIya iti
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 saptabhaumayutaM kArya rAjadhAnyAM vizeSataH // 15 // navabhaumayutaM vApi rudrabhaumayuvaM tu vA / mAnajJassthapatistatra prathamAtkizcinakam // 16 // tataH kizcinmAnahInaM tRtIyaM bhaumamAdizet / hInapramANamatraivamaGgaNaM prAntabhUmiSu // 17 // yojayettuGgazikharakalpanaM bahucitrakam / mahAzAlAkalpanaM vA mahAmaNDapakalpanam // 18 // etAvatA prabandhena nagarakalpanIyadvizAlAkhyaparIkSAsthalanirmANakramamabhidhAyAdhunA rAjadhAnyAM kalpanIyabahuzAlAkhyaparIkSAsthAnanirmANalakSaNamabhidhatte - bahuzAlAkalpanaM vityAdinA / bahuzAlAkalpananirmANantu prAyazo maNDalAkArAM bhUmi svIkRtya tatra dRDhabhUmilamba vidhAya, tadupari tadanuguNameva dRDhabhitti savAtAyanaracanAM sthApayitvA, pUrvoktarItyA madhyasthAne madhyazAlA nAnAsanAnvitAbhanekastambhabhAsurAM vidhAya, taduparibhAge samopAnaracanaM saptabhaumakalpanaM vA navabhaumakalpanamathavA kacidicchAvazAdekAdazabhaumakalpanaM vA sthApanIyamiti copadezaH // kimvaitAdRzabhaumAnvitasya bahuzAlAka lpanasya daiyAdi: pramANantu pUrvoktarItyA sAdhAraNadaNDazatAdhikamiti samayaH / tasmAdetAdRzavazAlyavati sthale tAdRzabhaumasaptAdikaM kartu vittAvizakyabhAve tadA kalpanasyAsya madhyabhAge kacidvA...lAkhyaM, kalpana:
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAbhAme prakartavyaM vAtAyanayAtrotalam / pAThakAsanasaMyuktaM paktimaGktikamakramam // 19 // pAThavitsthAnayuktaJca tanmadhye ramyacitrakam / kAvyaM dezIya bhASAM vA nATakAdInathApi vA // 20 // mImAMsAnyAyavistAraM vedaM dharmasamuccayam / maNikriyAM lohakarma nAnAzilpakriyAmapi // 21 // mapi maNDalAkArameva vidhAya, tadvazAkalpanasaukarya saMpAdayitvA pUrvoktazailyaiva tatrApyuparitanabhaumatalasthApanaM karaNIyamiti zilpakriyAvidaH / tasmAtsthapatipramukhaiH tatpramANavati sthale vA tadardhatribhAgavati sthale vA, tasmAtkizcidUnapramANasthale vA, etAdRzabahuzAlAnirmANakalpane prakalpite'pi ayazca kramo'vazyaM svIkAryaH / yathA - asmintu bahuzAlAkalpane maNDalAkArapramANavati prathamatalapramANApekSayA dvitIyatale kizcidUnapramANayojanaM, tasmAtpramANAtkiJcidUnapramANayojanaM tRtIyabhaumatale ityAdikramo'vazyaM kalpanIya iti // asya vizadArthastu yathA - prathamabhaumakalpane sAdhAraNadaNDAzItikapramANaM, dvitIyabhaumatale'STasaptatidaNDapramANaM, tRtIyabhaumatale SaTsaptatidaNDapramANaM, caturthabhaumatale caturasaptatidaNDapramANakamityAdikrameNa pratipAditaM pratibhaumaM dvidvidaNDapramANahInatvaM yojanIyamityarthaH / tathA ca parvalAkArarathapramANavakalpitasya
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 vidanti ye puNyavazAttatparIkSAsthalanvidam / pumarthasiddhaye rAjJo vijayAya ca maNDale / kalpayenmatimAnchilpI samanetraM samakriyam // 22 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre ekazAlAdvizAlAbahuzAlAlakSaNakathanaM nAma paJcapaJcAzaSaTpaJcAzasaptapaJcAzAdhyAyAH // bahuzAlAkalpanasya parito nAnAstambhadhRtamaGgaNakalpanaM prakalpanIyamiti ca kramaH / evaM nAnAsanasthApanayogyaM pratibhauma kalpanaM kramAddhInapramANakaM viracayyAntibhomoparitale cUlIgRhaM vA cUlIhamyaM vA nAnAcitramaJjulAkAraM vidhAya tadupari navaikAdazapaJcadazakakalazasthApanamapi bhUpAlaprakRti zreyasa iti zAstropadezaH / / kizca pUrvoktarItyA'nApi bahuzAlAkalpane madhyabhAge mahAzAlAkalpane nAnArUpadevagandharvayamAdicitraracanAdikaM yojayitvA parIkSArthamAgatAnAM viduSAM, parIkSakANAJcAsanAni yathApramANaM sthApanIyAnIti saGgraheNa parIkSAzAlAtra yalakSaNamuktaM bodhyama // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM ekazAlAdvizAlAvahuzAlAkhyaparIkSAsthalalakSaNakathanaM nAma paJcapaJcAzaSaTpazcAzasaptapazcAzAdhyAyAtmakAH kulakarUpAH //
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha nAnAvidhapIThikAvedikAlakSaNakathanaM nAma aSTapaJcAzo'dhyAyaH // tatrAdau devAlayavedikAlakSaNakathanam // devaprItikarI vedirvedikA pIThikA tathA / bhuktimuktipradA puMsAM devasAnnidhyakAriNI // 1 // zubha muhUrte bhaTTAyairmitA cAbhimantritA / tasmAttAM yojayecchilpI yathAmAnaM yathAbalam || 2 // || aSTapaJcAzo'dhyAyaH // athAsminnaSTapaJcAzattame'dhyAye devaprAsAdagarbhagRhamadhya sthApanIyavedikAdInAM sthalAntarakalpanIyAnAM pIThikAdInAJca kalpanakramamudAharati-- devaprItikarItyAdinA / puurvoktdevaaly| grbhgRhaa| zubhamuhUrte yathAmAnaM dIkSitabhaTTArakasthapati pramukhairvedikAdiparikalpanena kiM vA phalamiti cettanmadhyabhAgapratiSThApitabAsudevazaGkarAdidevatAnAM prItirbhavati / tadvazAttasminvedikAmadhye teSAM bimbAdInAM sAnnidhya jAyate / tatsevAjuSAM puMsAM bhuktimuktayAdizreyazca bhavati / tasmAtsthapatitakSakakakazakArAdyastAdRzavedyAdInAM prakarUpanAsa pUrvameva tattadvedikAjAtyanuguNaM tammadhye garbhatrinyAsaM prakalpayeyurityupadezaH // ki pUrvoktarItyA tadeva zreyaskaramiti bhAvaH / tAiza -
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 devabhUpAlamAnuSya nAnAvAstuvibhAgavit / caturazraM SaDa vA tathASTAzraM kvacinmatam // 3 // dvAdazAzra SoDazAzra vyAsahInaM trikoNakam / cApAkAraM kvacitkAryaM vartulaM mukhapaTTikam || 4 || garbhavinyAsAkaraNe devAlayAdInAM mahAdoSaprasaGgAditi bhAvaH / ato loke devavedikA, bhUpAlavedikA, mAnavavediketi tridhA tadvibhajanaM zAstracoditam / tasmAtpUrvoktagarbhavinyAsaprakaraNapratipAditazailyA viSNumandire zaGkhacakrAdilakSma, zivamandire zUlAdilakSma, bhUpAlaprAsAdAdiSu khaGgAdicihnamityAdikrameNa tattajjAtyanuguNagarbhacihnAni tAmrapaTTA dilikhitAni, suvarNamANikyavaiDUryAdisahitAni tAdRzavedikAmadhye sthApayitvA sudheSTikAziSThAdibhirAcchAdya tatkarUpanaM dRDhaM puzyediti lakSaNavAkyArthaH // " tasmAttAdRzadevAlayagarbhagRhavedikA tu vAsudevanArAyaNakezava mAdhavamatsyatrivikrama kUrmavAmananarasihmadAzarathi govindazaGkaragaurIza- naTapati - pazupati bhikSATanAditattadeva vimbatAlamAnAnuguNaM vividhAkArA bhavati / yathA - kacidgarbhagehe dvAdazatAlamUrtInAmassthApitavedikA tu caturaMzrAkArA sthApanIyA / sthalAntaragarbhagRhe tuDazrA bhavatIti / evaMprakAreNASTAzrA, dvAdazAzrakA, pozAkA'tidai saMyuktA, kacitrikoNAkArA, kaciccApAkArA,
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 593 dvimukhaM trimukhaM vApi caturmukhamathApi vA / kaTisUtrasamAyuktaM karNanAsAdimaNDitam // 5 // catuSpAdayutaM vApi pAdASTakamamanvitam / SoDazastambhakaM vApi niSpAdaM mugyabhUSitam // 6 // kiGkiNItoraNaimaNDai jhukuTIbhimmamanvitam / kacidvartulAkArA, mugvapaTTikopetA, kacihimugvA, kvacitrimugvA, caturmukhA ca kalpanIyetyevaM trayodaza prakArA vedikAkalpanasyoktA bhavanti // kizcaivaM maTTArakadIkSitastha patipramugvaH tattattAlamAnAnuguNaM vedikAsthApanaM sarvazubhapradamiti bhaavH| etAdRzAkAravatInAM vedikAnAM kalpanantu ghanazilAbhilohapaTTakacinAbhiH kvacitmAradArukhaNDaiH, kacitsudheSTikAdibhirapi kalpanIyamiti kramaH / sarvatheyaM devabimbAdha:sthitavedikA tu zilAmayyeva cirakAla sthitaye / dravyAntarakalpitavedikA tvabhiSeka malilAdipatanAdinA na dIrghakAlasthitaya iti vivekaH / tasmAdyathAbhiruci vibhavaM sthApanIyeti tattatkalpanakramaH / / kizcaivamatroktarItyA kalpanavatISu vedikAsu vAsudevAdi. mukhyadevatAbaraM tatmavyApasavyabhAgayosta devIberANi kacidanantagaruDAdibhaktavargaberANi ca kramAsthApayediti pratiSThAkramavidaH / / 76
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 davasApAnamayuktAdhiSThAnoparisasthitam // 7 // tadardha vA tadardhArdhAdhikamaunatyamIritam / kiJca dvsopaanmitytraaymtheH| yathA- tattadvaratAlapramANa saMkhyAnuguNaM sopAnakalpanAmeti kecit / anye tu sopAnAnAM trayaM, paJcaka, saptakaM, navakamiti / pare tu tattadevabimbajhepaNAyutamiti / tanmAstu / kutaH ? bhaTTArakAdi padasparzanasaMbhavAt / kintu vahnivaruNavAsabAdivibudhavRnda svarUpAtmaka sopAnameva devamopAnamityanye / tasmAttAdRzavedikAdhiSThAnakalpanasahitamevaitAdRzasopAnAnAM tripaJcakAdInAM sthApanaM tattatsthalavibhavAnuguNaM kalpanIyam / tatrApi tAdRzasopAnakalpane tu ayameva prakAraH parikalpanIya iti / yathA-garbhagRhamadhyasthitAyAH pUrvoktavedikAyAdizalAmayatve tatpurataH kalpanIyAnAmepA sopAnAnAmapi zilA mayatvam / tasyAH lohapaTTasuvarNapaTTA dyAvRtatve teSAmapi taktatvamityAdikrama iti / evamuktapA paripATI tu kAcadeva devAlayeSu yuktA bhavati / prAmAdisthalakalpitakSudrapramANagarbhagRhamadhyasthavedikAyAH sopAnakalpanaM vinaiva sthApanamapi na doSAyati zilpavidAmAzayo'pyAdaraNIya iti // kizcAtra garbhagRhavedikAkalpane'yazca kramo'vadhAyaH / yathA - ghAsudeva zaGkarAdidevabimyAnAM pRthageva vedikA / tatpArzva
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 595 ekahastaM dvihastaM vA trihastamathavA kacit // 8 // sUtramAnamidaM proktaM devagAre vizeSataH / bhAgasthApanIyAnAM devIpramukhAnAntu vedikA pRthageveti / evaM kalpane madhyastha devavedikApramANApekSa yA pArzvasthinadevIvedikAyAH kiJcitpramANahInateva zasteti / api cAtra vedikAyAH pramANaM kiyadvati cena - garbhagRha pramANAdardhamAnaM vA kacittadardhamAnaM vA vaizAlye yojyamiti / aunnatye tu tattattAlaberInnatyAnuguNaM ekahastadvihastatrihastAdimAnamiti tatkramaH / tasmAdetA dRzavaizAlyonnatyavanAM nAnArUpANAM vedikAkalpanAnAmala kriyA tu kaTisUtrAkhyavardhanacitra, kacinnimnakamparUpaM vA, yojayaditi kriyAkauzalavidaH // evameva zailyA'va vedikAkalpane vizeSato nAnArUpakiGkiNIyojanaM karNanAmAkhyacivAdiracanAJca prAntabhAgeSu caturvapi bhrakuTyAkhyacitrAkAra...... ca mukhavAlAdikalpanazca zobhAthaM saMyojanIyamiti kramaH / kizca pUrvoktarItyA'tra daivavedikAkalpane pArzvabhAge pUpari yadyanmanoharacitraracanAdikaM tatsarvamapi yathAmAnaM kalpayitvA TaGkAdinA kacittakSayitvA tAdRzavedikAyA madhyabhAge samaznakSNitazilAma yavAsudeva zaGkaraliGgAdibimbajAlaM sthApayediti kramaH //
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.96 zivasya viSNodevInAM garbhavedi prakalpayet // 9 // savye savyetare bhAge gomukhAdisamanvitam / kizca pAdmasAtvatakAmikavAtulAdyAgamapratipAditarItyA zubha muhUrte etAdRzazilAvedikAyA madhyabhAge vAsudevazaGkarAdidevavimbaM zilAbimvaM sthApayitvA tatpUrvabhAge dArusudheSTikAdibhiH nirmitakSudra vedikAsanAdo suvarNarajatatAmrAdilohakRtAnAmutsAhANAM devabimbAnAM jAlAni sthApayediti kramazca bodhyaH / tathA ca zilAkalpitavimvAnAM mUDhaberaM, sauvarNarAjatatAmrAdilohakalpitavimbAnAmutsavaberamiti ca vyavahArasaMpradAyo ra gantavyaH / ataH evaM pratipAditarItyA mULaberANAmutsavaverANA sthApanArthaM kalpanIya vedikAyAH sudhArUpAyA vA zilArUpAyA vA dArurUpAyA vA pAdasthApanaM kAryam / katham ? garbhagRhamadhyabhAgakalpanIyAyA etAdRza vedikAyAH kacitpAdacatuSkaM kacitpAdASTakaM, kacitpAda poDazakaM Xin , vA yojanIyamiti tatkramo jJeyaH / evaM pAdASTako pretapAdapoDaza ko preta mahApramANavedikAyAntu vAsudevanArAyaNa mAdhava zrI bhUmipramukhAnekadevavimbasthApanamityAgamavettAraH || - kitAdRzapAdakalpanantu bedikAdravyaireva kAryoM / nAmya dravyeNetyAntarAliko bhAvaH / kimantra garbhagRhavedikAyAM sthApanIyadevavimbAbhiSeka salilAnAM bahirnirgamanArthaM bahirnirgamanArthaM momukha
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 597 praNAlI kSudramAnAM vA sthapatistatra yojayet // 10 // janmAntaM mUlavistArabhAgArdhAdhikamAnakam / mamaM vA viSamaM mAnaM gehAnne yojayedbudhaH / / 11 // kalpayadvividhaM rUpaM zailalohadramAdibhiH / pUrvabAdikayA yuktaM pUrva bhadravibhUSitam // 12 // varNamaGkahInaM tatprazastamiti bhASitam / pApIThaM zeSapIThaM kSetrapIThamathApi vA // 13 / / praNAlyAdikaM kuva vA sthala sthApyaniti ca natkramamAha - prAyazo devAlaye tAdRzadevabimbAnA savyabhAge gomukhaM, praNAlI bA bhittibhAgaghanamelanopetAM kalpayedityarthaH / kacitpAda bhAga ca kAryamiti ca vyavasthA / kincAtroktagomukhapraNAlIkalpanakramalakSaNAdikaM tu kAzyapamayamatAdiSu granthAntareSu jJeyam / vistarabhayAnAtra likhyate / / ___ evaM garbhagRhe bhittibhAge gomukhAdikalpane tAdRzamarbhagRhajanmAntapramANaM vA mUlaberavedikAcistArabhAgAdardhabhAgapramANopetaM vA satvaberAlaye samakalpanaM rudraberAlaya viSamakalpanazca kAryamiti tatkramaH sa hema vivRtamsUkSmadhIzilpivIyati bhAvaH / / kizcaiyarItyA dRDhakalpanagomukhasahitagarbhagRhavedikAM kArayitvA tadupari viSNuberasthApanArthapadmapIThaM vA kaciccheSapIThaM, kacitta
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 liGgapIThaM saumyapIThaM vRttapIThaM tathA kacit / yathAvalaM yathAzobhaM nAnAcitramanoharam / mAnajJaH sthapatizreSTho ghaTa kalpaM prakalpayet // 14 // atha mAnavagRhavedikAlakSaNam // sarveSAmapi varNAnAM nAnArUpaprakalpane / zilAvedirna zubhadA tammAttAM varjayedbudhaH // 15 // vedikAM zubhadAM zilpI sudhAlohAdinirmitAm / kalpayadvividhAkAgaM sthalamAnAdibhedataH // 16 // tta kSetranAthapIThAdikaM vA viSNumandire prakalpayeta / evaM zivamandire tu liGgapIThaM momapIThaM vA vRttapIThaM vA kalpayadityAgamasaMpradAyakramaH kathitaH // 14 // nAyatA prabandhana sakaladevamandireSvapi kalpanIyavividhamUlaberotmiyayera sthApanArhanAnArUpavedikAkalpanaprakAralakSaNAdikaM saMgraheNa pratipAdyAdhunA mAnavagRhakalpanIyavedikAlakSaNa pratipAdayati - sarveSAmityAdinA / brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdisakalavarNavAsArtha kalpanIyeSu vividheSu gRhAdinirmANeSu zilAmayavedikA na zubhaphalapradA / devAlayabhUpAlaprAsAdAdiSveva zilAmayI kvacicchastati / tasmAtsarvatra mAnavagRhAdiSu vividhanirmANeSu dAruloheSTikAdibhireva vedikAM sthApayedityupadezaH / /
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 599 zAlAprAnte catvarAnte gehadvArAntikasthale / mahAzAlA madhya bhAge kUTakalpanamadhyame / / 17 // dehalya lindabhAgeSu devAgArasthaleSu ca / bhojyazAlAprAntabhAge pacanAlayakoNake // 18 // vizrAntisthAnake vApi bhaumabhAge kvacittathA / hastaM sArthaikastaM vA dvihastaM vA trihastakam // 19 - " kutra vA sthala mAnavavadikayaM sthApyetyAkAGkSAyAM tAdRzasthalAni nirdizati -- zAlAprAnta ityAdinA / grAmanagarAdivAstunthaleSu kalpitavividhamAnava bhavana nirmANeSu vizrAntyarthaM vivAhazAlAmukhatrAnteSu, zAlAntaramukhaprAntabhAgeSu, pUrvoktASTagRhadvArasavyApasavyabhAgeSu catvarakalvanasya madhyamthale, kacicatvarakoNasthAnepu, navaraGgakUTa | dimadhyabhAgasthaleSu, tatkoNasthaleSu vA, mAnavadehalIbhAgepu, mAnavAlinda bhAgeSu, devAgAradehalyAvindu bhAgeSu, mAnava bhojanAlayasamIpabhAgepu, pacanAlayakoNabhAgeSu, vizrAntiprAptaye kalpitanirmANasthaleSu samuciteSu pUrvabhavanAdikoNabhAga sthaleSu dvitIyatRtIyAdibhaumasthaleSvapi samuciteSu kandukakhelanasthalasamIpeSu sthalAntareSvapi tAdRzavedikA nirmANamavazyaM kAryam / tatpramANantu kacidehastapramANamanyatra sArvaikahastaM kaciddihastaM, tristamityAdikaM mAnaM vedikAsu neyamiti bhAvaH ||
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 kvacittadadhikaM vApi sthalayogyaM prakalpayet / SoDazAMzaM dvAdazAMzamaSTAMzaM caturaMzakam // 20 // vibhajejanma vediracanAmatra yojayet / sapAdaM vA pAdahInaM pRSThakaTyAdibhUSitam // 21 // zrIkAntaM saumyakAntaM vA gAndharva kAntameva vA / nAnAlaGkArasaMyuktaM kalpayennRpavezmani // 22 / / kimvetAdRzamAnavavedikAyAH kalpanaM caturaaM vyAmahI naM kacitpAvathabhittyAdikalpanAnuguNaM regvAtarjanIrUpameva (8)mAkAraM vA tavatyasthalAnukUlaM sthApanIyamiti bhAvaH / kizca tAhazAkAravedikAprakalpane tadaunnatyaM SoDazadhA vA dvAdazadhA 'STayA caturdhA vA yathAbhirucisthalavibhavaM nAzabhAgeSvadhiSThAnalakSaNarItyA kampavAjanaprativA janapadmAditamaNakSepaNavardhanAdikaM kArayediti kramaH / kutaH ? zobhArthama / ataH etAdRzakalpanAvizeSAdibhAsuramidameva mAnavavedikAnirmANaM pAdayutaM vA kacitpAdavihIna vA yathAbhiruci yathAsthalamAnaM prakalpayedini ca kramaH kalpanAprakAraH // evamatra pAdakalpaneSu yena dravyeNa vedikA nirmIyate, tenaiva dravyeNa pAdakalpanamapi zreya ityuttamaH pkssH| varNAntaradravyAntara. saGkalanamadhamaH pakSa iti zilpakriyAvidaH / /
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 601 atha pIThikAlakSaNakathanam // pIThikA vividhA proktA devAnAM bhUbhujAmapi / navaratnAdighaTitA mAnavAnAM kvacinmatA // 23 // ekapakSaM dvipakSaM vA simapakSamathApi vA / ekAMdvAtracatuHpaJcapadmaptApTanavAdhikaH // 24 bhAgarjanmAdhikayuktaM nAnAkSepaNabhAjitam / tasmAdeva muktarItyA yathAbhiruci vadikAyAH sthApane kacinnidrAprAptayAdi samayeSu pRSThaka TyAdibhAgasumbakarI tattanmayImupadhAnakriyAracanA kArayitvA tatra ca nAnAcitrAdikaM yojayitvA tadvedIkalsanaM zrIkAntarUpaM vA, saumyakAntarUpaM vA gAndharvakAntarUpaM vA sthApanIyamityarthaH / kimvAtroktakAnta padastu nirmANavizeSa dyotaka iti kramaH // 22 // atha dhanikabhUpAladevAdiprAsAdabhAgeSu pIThikAkhyottamA. sanasya lakSaNamAha - pIThikA vividhetyAdinA / devAnAM rAjJAzca navaratnAbalipratyuptapAzvamukhabhAgapaTTikaM siMhAsanakalpanaghadekapakSaM, cihipakSazca mazvavatkacitsihmapakSahaMsapakSAdikalpanabhAsuraM, jaGgamasthAvararUpaM karapaTTikAdicitrakriyAbhAsurazca karUpayediti bhAvaH // kicAtra bhUpAlapIThikAsanAdinirmANe nAnAdravyakalanIye B. B. 76
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUTakoSThAdisaMyuktamAndhArasahitantu vA // 25 // ekahastAdimAnantu tatra neyaM yathAbalam / caturaGgulakaM mAna jaGgame sthAvare'pi ca // 26 // viSkambhAdisamopetaM nAnArUpaM manoharam / yathAyukti yathAmAnaM dRDhamAmanakalpanam / kalpayetsthapatizreSThaH sthalakAlapramANavit / 27 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre nAnAvidhavedikApIThikAlamaNakathanaM nAma assttpnycaasho'dhyaayH|| pAdajanmAdyAsanaphalakAntamekadvitricatuSpamvaSAdibhAgaM vibhajya tatra kalpanadAtyotpAdanAtha AndhArikAkhyakalpanaM dhanaM sammelayitvA tatraikahastapramANe bhAge kUTha koSThamukhapaTTaviSkammAdivividhakalpanaM yuktyA manoharaM kalpayediti copadezamsaMgraheNeti / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM nAnAvidhavedikApIThikAlakSaNakathanaM nAma aSTapaJcAzo'dhyAyaH //
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha potikAlakSaNakathanaM nAma ekonaSaSTitamo'dhyAyaH // dIpasthalaM potikAkhyaM kathitaM zAstrapAragaiH / deveSu mAnaveSvanyatkalpaneSvapi bhUriSu // 1 // ekonapaSTitamo'dhyAyaH // athAsminnekonaSaSTitame'dhyAye sarvavidhakalaranAlaGkAra potikAkhya bhUtapatikA nirmANalakSaNAdikamAha - dIpasthalaM mityAdinA / potikA nAma dIpapAtram / lakSaNayA kvaciddIpapAtrAdisthAnaJca nirdizyate / tasmAdetallakSaNamaMtra pratipAdyata iti samayaH / yathA vA devAlayasthApiteSu nAnAvidhagopuradvArabhAgeSu evaM dvitIyatRtIyAdigopuratalabhAgeSu prAkArabhityantabhAgeSu vIthyAdisthAneSu samucitasthaleSu vividhamaNTa pAMgaNabhAgeSu devadevyAdigarbhagRhadvArobhayapakSakeSu kacidantargehakuDyaprAnteSu, taTAkamopAneSu stambhAdisthaleSu sthalAntareSu samuciteSu brAhmaNakSatriyavaizyAdInAM gRhabhavanaprAsAdAdinirmANeSu sarvadvArobhayapakSakeSu, pUrvabhavanamadhyabhAgeSu kalyANazAlA bhojanazAlAzayanagRhAdibhitryantabhAgeSu tatra tatra sthApitastambha pAlIpradezeSu kvacitsopAnAvalIprAntabhAgeSu nAnAlindapradezeSu navaraGgakUTAdisthAneSu dvitIyabhAmatRtIyabhaumAdivividha nirmANeSu, sthalAntareSvapi ,
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 zilA lohasudhArUpAdaiva bhUpAlamAnavam / tatkalpanaM tridhA proktaM nirmANAnAM zubhapradam // 2 // paJcatAlA saptatAlA vA'STatAlA kvacinmatA | samuciteSu, rAtrau dIpaprakAzo bhavettathA tAdRzanAnArUpadIpapAtrasthApanaM kalayedityupadezaH / evaM tatra tatra nirmANAnuguNaM potikAkhyadIpasthApanenAndhakAranirAsanena sarveSAM prANinAM sukhArogyAdizreyaHprAptiriti spaSTameva // tasmAdrAmanagarAdivAstubhAgeSu kalpitavividhanirmANAnAM kvacinmadhyabhAge kacidvArobhayapakSakeSu, kacitkuDyaprAnteSu kacina stambhAdisthAneSu etAdRzadIpasthApanaM vihitaM bhavati / tasmAttAdRzadIpa rAtranirmANadravyaM tu trividhameva / yathA - zilA dravyaM, lohadravyaM dAruvaNDeSTikAdisaGkIrNadravyamiti / tatra ca devAlayanirmANeSu prAyazazzilAdravyakalpitadIpasthApanaM, bhUpAlabhavaneSu lohakRtadIpasthApanaM, anyeSAM gRhAdiSu lohadArvAdibhizritadravyakalpitadIpasthApana zubhapradamiti prAcAmAzayaH / matAntaramatra na likhyate // 2 // evamatra daivabhUpAlamAnavabhavaneSu zilAloha saGkIrNadravyavagaiH dIpasthApanaM zubhapradamiti pratipAdya prAyazastatsthApanasthalAni ca nirdizya tAdRzadIpanirmANakramamudAharati paJcatAletyAdinA / / ,
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 605 navatAlA kvacillAhazilAdighanayojitA // 3 // gAndharvI kinnarI vidyAdharI vA pakSirUpikA / nAnAlaGkAramaMyuktA dIpapAlakadhAriNI // 4 // mahAmanA vA sAdhArA devabhUpAlakalpane / mAnajJena sthalajJena sthApitavyA zubhasthale // 5 // tayugmakaM vA puratA yugmaM viparivRttakam / zAlAsu stambhapAlI mopAne'lindazAlake // 6 // kUTe ca navaraGge ca bhaumakalpanapAliSu / gopuradvArabhAgeSu maNDapAsthAnabhUmiSu // 7 // prAkArakuDyabhAgeSu taTAkAdisthaleSvapi / dvArapArzve catvarAnte devagehe vizeSataH // 8 // nAnArUpeSu dIpeSu navatAlapazcatAlAdipramANayutaM gandhAdiyuvativimbaM lohAdibhiH nirmAya, tatkaratalapuTe tailadhArakanAmakazarAvasthApanaM viracayya, tatra dIpAropaNameva sarva devaprItikaramiti prAcAM zAstrakArANAmAzayo'vadhAyaH / / kizca tAdRzadIpadhAriNIyuvatiberanirmANakramo yathA - puMzilAbhirathavA strIzilAbhissallohakhaNDairvA gAndharvIbimbarUpaM vA kinnarIbimbarUpaM vA yakSiNIbimbarUpaM vA, vidyAdharIvimbarUpaM vA, haMsikAmayUrikAzukAdyuttamapakSibimbarUpaM vA nirmAya tatra tatra
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojyazAlAdiSu tathA zayanAdisthaleSu ca / kalpanAntAbhAgeSu prakalpyA potikA kriyA // 9 // bhityante pAdakAnte ca kalpanAnte ca susthale / sudhArUpI dArumayI kvacitkAryA vizeSataH // 10 // sammukhaM samasaMkhyaJca potikAkalpanaM varam / yojanIyaM viyoktavyaM jaGgamasthAvarakramAd // 11 // zRGkhalAvalitaM vApi kvacinmAnA mukhAnvitA / sthApayediti kramaH / tatrApi sAdhiSThAnaM kacitmopAnayutaM ca tAdRzadIpaberakalpanaM varamiti bhAvaH / kuna: ? aunnatyakalpanAdinA dIpaprabhAsphUrtaye / kitAdRzalohamayadIpapAtranirmANAdizaktyabhAve lohamayatailadhArazarAvakasahitaM sudhAmayaM dIpapAtraM vA kaciJcandanAdisAradArukRtadIpastambhaM vA kSudrapramANaM prakalpya tatra sthApayet / tavApyadhiSThAnopapIThakalpanaM ghanamadhyadaNDopetaM jaGgamaM sthAvaraM vA kalpanaM sukhAdaya iti matiH / / kimbAtra loke vividhakalpanarUpadIpapAtranirmANe alindabhAgeSu aGgaNAdisthaleSu zAlAsvapyubhayorapi pakSayomitharasammukhasthitibhAgvA, kacidekabhAgaM vinA'nyatra sthale sthitimadvA dIpakalpanaM sthApanIyam / jaGgamadIpaviSaye tu aicchikamiti bhAvaH // kizca kaciddevAgAradvArabhittyubhayapArzveSu zRGkhalAsaMyojitaM
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 607 karapaTTikA yuktaM daryA vApi samAyutam / / 12 // tailakuNDikayuktaM vA vhistaM vA trihastakam | chaTAdIpaM sapakSaM yA vipakSaM vA vitAnakam / / 13 // catuzcatuHpaJcapaJca kvacidvyatyastakalpanam | karNanAsAdisaMyuktaM dazAsyAnasamanvitam // 14 // zatapatrasthAnayutaM sahasrakalazantu vA / patratoraNarUpaM vA latAtoraNarUpakam / / 15 / / lohamayaM madhyadArusahitaM dIpapAtraM lambanIyam / tatra madhyadaNDasya adhaHsthale ekAdaza saMkhyataila zarAba kadIpasthApanaM, tadupari navazarAvakadIpasthApanaM, tadupari samatailazarAtrakadIpasthApanaM ityAdikramabhAsurakalpanaM kalpanIyam // * athavA devAlayeSu sthaleSu devavimvapazcAdbhAgasthApanIyaprabhAkArasvaddArubhiH sudheSTikAdibhirlohapaTalairvA prabhAkAraracanAM dvArabhityubhayapArzvakeSu viracayya, tasya daNDasyAdhobhAgaM vinA bhAgatraye'pi tatra tatrAyutadIpazarAtrakaM vA zatAdhikadIpazarAvakaM vA, kvacidgopuradurganRpaprAsAdadvArAdibhAgeSu sahasradIpazarAvakaM vA sthApayeta // athavA kvacinmaNDapAGgaNAdisthAneSu, zAlAdiSu, latAtoraNAkArAnekadIpapAtrasthApanamapi zastaM bhavati / kina sarvatra
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 nAnAvimba samopetaM prapArUpaM kvacinmatam / yuktyA prakalpayettattatkalpanAI manoharam || 16 || iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre potikAlakSaNakathanaM nAma ekonaSaSTitamo'dhyAyaH // etAdRzadIpapAtreSu davayojanakarapaTTikA saMyojanAdikamapi avazyaM kAryam / kicAtra dIpabhAjaneSu zatAdhikadazAsthAnamukhabhAgeSu ekadvitryAdiparimitadIpadazAmukha bhAgepu, karNanAsAdimukhapatra vinyAsaM nAnArUpaM yojayedityapi copadeza: // kina kvacitkvacidrAmagRhadvArabhittyantasthAneSu vividharUpeSu sthalAntareSvapi paJcapAGgulanimnamiSTi kAdIpasthAnaM ca viracayya tanmadhye mRnmayadIpazarAvakaM vA sthApayediti ca kramaH / kiJca gRhAdinirmANeSu tatra tatra yuktyA sthalAnuguNaM dIpapAtradIpazarAvakAdisthApanameva rAjyAdi samayeSu sarveSAM jIvAnAM hitArogyAdaye bhavatIti spaSTameva // etAvatA prabandhena zilAmayanArIkaradhRtadIpapAkhakalpane bA, dArulohAdimizrita dIpazarAvakalpanaM vA zRGkhalAlambitamekAdazopetadIpakarUpanaM vA kSudragRhAdiSviSTikArUpadIpakalpanaM vA kartuM tattatsthalAdipramANazilpI svayamevohmAcAryopadezakramA
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha catvaralakSaNakathanaM nAma SaSTitamo'dhyAyaH // grAmye nAgarike vApi nirmANa bahurUpake / daivike mAnave vApi nAnAmAnavibhAjite // 1 // prAsAdanyAyazAlAsu zAlAsvanyAsvapi kvacit catvarasthApana sarvaprANinAM sukhadAyakam || 2 | dAgatamAnAdikana parigRhya sthApayediti piNDinArthaH pratipAdito bodhyaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM potikAlakSaNakathanaM nAma ekonaSaSTitamo'dhyAyaH // // SaSTitamo'dhyAyaH // athAsmina SaSTitame'dhyAye sakalavidha gRhAdinirmANa. kalpanIyacatvaralakSaNamudAharati grAmye nAgarika ityAdinA / nAnArUpeSu devAlaya kalpaneSu prAmanagarA divAstusthAnepu sthApitabrAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdigRhabhavanaprAsAdAdiSu bahuvidhakalpaneSu, nyAyAlaya vaidyazAlA pAThazAlA saGgItazALAvAjizAlAha khizAlAgo8. 8. 77 -
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 vAstupUruSanetraM tdaahushshilpvishaardaaH| tasmAttatkalpayacchilpI yathAmAnaM yathAsthalam // 3 // vArthalAkhyaM kevalaM vA kalpanaM tadvidhA matam / samasUtraM pArzvasUtraM kalpasUtramathApi vA // 4 // zAlAdivividhazAlAkalpaneSu anyeSvapi nirmANeSu, catvarasthApanamavazyaM kAryamiti zAstrakAropadezaH // 2 // kiJcaitAdRzacatvarasthApanena kiMvA prayojanamiti ceta , tatphalaM dhvaninA pratipAdayati - vAstupUruSanetraM taditi / asya vizadArtho yathA- taccatvarasthalaM vAstupuruSasya nevaM bhavati / yathA vA puruSasya loke nayanena sarvavidhazreyaHprAptiH, tathA nirmANasya catvarasthApanena phalaprAptiriti dhvanyoM jnyeyH| kiJca vAstu bhUmau zayAlostuinAthamya netra sthAnabhAga eva catvarasthApanamidaM kAryamityapyoM dhvanyate / tasmAnmAnavagehAdiSu vizeSato mAnajJaH zilpI catvarakalpanaM yathAsthalaM kalpanAnukUlaM sthApayediti kramaH / pica taca catvarasthApanaM vividhaM bhavati / yathA - vArthalAkhyaM, kevalamiti / vArthalantu sUryAta pacandrikAvarSasalilAdipatanasthAnam / kevalantu catvarasthAnaM pUrvoktarItyA tatra tatra navarAkalpanacaturazramaNTapAdisthalamiti tadvivekaH / / api ca tAdRzacasvarakalpanasya vaizAlyAdipramANaM kiya.
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 611 prayojya sthApayecchapI kalpanAddemAkriyam / ekaM dvikaM trikaM vApi nAnAsaMkhyaM kvacitsthale // 5 // dveti cettadAha samasUtramiti / gRhabhavanaprAsAdAdikalpanasya yadi vaizAlyAdhikyapramANaM kRtaM tadatrApi catvare vaizAlyAdhikyapramANaM yuktama / yadi tatra kalpane deyadhikyamatrApi taditi tadartho bodhyaH / idaM prAyikalakSaNamiti bhAvaH / matAntararItyA'sya catvarasthAnasya lakSaNamAha kalpasUtramathApi veti / asya vizadArtho yathA -- tatra tatra gRhAdikalpaneSu yajamAnavibhavAdinA vA aicchikena vA sthalalAbhAdinA vA kacinnagarAdipa kalpitabhavanAntargatanAnAvidhakSudra gRhanirmANapramANAnuguNyena catrakaraNaM karaNIyamityarthaH phalati / tathA caikadaNDAdidazadaNDAvadhikapramANayutaM catvarasthApanaM sukhapradam // Ge - vA kacidrAmagRhAdiSu bhUpAlaprAsAdAdipradezeSu vA dazadaNDAdhikavaizAlyazAlinyAzvatvarabhAga bhUmeryadi lAbhastadA Ni kartavyamiti cettadvivRNoti - ekaM dvikaM trikaM vApIti / tAdRzasthala zAlyAnuguNaM prathamAvaraNakalpanaM, kalyANazAlAdikalpanaM vidhAya tataH pazcAdbhAge kSudragRhAdinirmANa kArayitvA punarapi dvitIyacatvarasthApanaM tataH pazcAdbhAge tRtIyacatvarasthApanamityevaM kramatazcatvarakalpanaM sthApanIyamiti bhAvaH // "
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 dvihastaM sAhastaM vA hastaM vApi tadardhakam / athavA yajamAnasthapatipramukhAnAM icchAyAM satyAmekasminneva sthale tAdRzavaizAkhyavati savyabhAge pRthakpRthak catvaradvayaM dakSiNabhAge ca tathaiva zailyA pRthakpRthageva catvaradvayaJca sthApayitvA teSAM madhye kalvanAM paraprAptyarthaM aGgagazAlAkUTAdinirmANa kAryamiti bhAvaH / evamekasminneva sthaLe kalpitAnAM teSAM catvarANAM pramANe tu parasparaM na nyUnatA'dhikatA yojyA / kintu tulyapramANacitrAdiracaneva zastA teSAmiti zilpavidAmAzayaH || kiAneva prakAreNa nagarakRtabhavanAdinirmANeSvapi vivAhazAlAsamIpe tataH pazcAdbhAge bhojanazAlAsamIpe vA sthalAntare kalpitAnAM catvarANAzrva samapramANayojanameva zastamiti bhAvaH / tathA caikasminneva gRhAdinirmANe bahUnAmapi catvarANAM samapramANayojanameva zAstrasammatam / kacidvaizAsyAdhikyacatvarasthApanaM, sthalAntare dedhyAMdhikyacatvarasthApanamityAdikramastu pakSadyotaka iti bhAvaH // etAvatA vAkyena tvarasya vaizAlyAdipramANakramamuktavA tasya nimnatAdipramANamAha - dvihastamityAdinA / kacinyAyazALAdikalpanasthApitacatvarasya tatpArzvasthitAGgayNatalAddihA 1 pramANanimnaM kAryam / kvacitsvArthaikahastapramANaninaM, kacide kahApramANanimna athavA kacidrAmagRhAdiSu ardhahastAnanaM bA
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGgaNAbhinaka tasya kalpayetsarvakalpane // 6 // praNAlI saMyutaM prAyaH saMvRtAsyaM prakalpayet / / paritazzAlakaM vApi kUTaM vA'GgaNakalpanam // 7 // sthApanIyamiti kramaH / kiJca tAdRza zAlyanimnatAdyupetasya catvarasyezAnAdikoNabhAgeSu prAyazaH praNAlI kalpanaM kalpanIyam / athavA kacittatratyakalpanAnuguNamIzAnavAsavadiabhyabhAge vA vAsavA yadiDAdhyabhAge vA''gne yatale vA, evaMrItyA tattatkalAnAnuguNaM saMvRtAsyamapi salilAdipravezAIrandhrayutaM kSudrapramANapraNAlImahApraNAlyAdikaM dRDhAimabhirvA, sutaptaghaneSTikAbhirvA sthApayitvA sudhAlepanAdikaM mUSakAdyuttruTanAnudayAya cirakAlasthitaye kAryamityupadezaH // 6 // kiJcaprakAreNa pArzvabhAgasthitaM vA'gaNatalAna casvarasya nimrapramANaM, tatra ca kvacidbhAge sthApanIyapraNAlIsaMsthApanaM cosyA'dya sAdRzacatvaraM paritaH kalpanIyakalpanakramamAha-- paritazzAlakamityAdinA // prAmagRheSu vA nagarakRtabhavanasadanaprAsAdAdikalpaneSu vA kalpitasya catvassya samIpe paritaH ekadaNDAdyAyAmayutamaGgaNakalpanaM sthApanIyam / athavA catvarasamIpe vivAhazAlAdisaudha
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ stambhabhityAdisUtreNa viruddhaM kalpanaM mithaH / yojayetsamamAnaM vA madhyavezAGgaNaM kvacit // 8 // vAle kalpane nAnArUpe bhAgavirAjite / nirmANe kRte tadA tatkalpanAnuguNaM dvidaNDAdyAyAmayutaM kUTakalpanaM vA, daNDavayAdyAyAmAdibhAsurapArzvazAlA kalpanaM vA, prakalpayediti tatkramaH / evaM sthalavibhavavAJchAdyanuguNaM nAnArUpANAM kalpanAnAM sthApanaM kRtamapi etazJcatvaravaizAlyadeyadyaviruddhaM tAdRzapArzva kalpanastambhasthApana bhittisthApana va la bhI gopAna mI pramukhakalpanasthApanAdikaM prakalpanIyamityarthaH // < 614 kicenAdRzacatvarasya samantataizAlAdikalpane kRte yadi tAdRzazAlAkalpanamadhyatalAdeka kacidbhavana sadanaprAsAdAdiSu daNDAdyAyAmabhAsurAGgaNamekaM taccatvaramadhyatalapAti kArayitvA tadanuguNameva tiryagaGgaNakalpanamapi dArumayastambhopetaM vA, zilAloheSTikAdikRta stambhopetaM vA karaNIyamiti zilpasamayaH / eva catvaramadhyabhAge tiryamUpAGgaNakalpanaM sAcchAdanapravezamArgakalpanazrca kAliGgIzUrasenIzailyorevAbhimatam / kvacihnAviDazailyAmadhyevaM racayantyarvAcInAH sthapatipramukhA iti samayaH // ki tAdRzacatvarakalpanasyASTAsvapi digbhAgeSu prAnta zilAkacitkumArAdipatanabhayanivAraNArthaM zobhAya paTTikordhvabhAgeSu
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ karapaTTikayopetaM zRGkhalAnvitameva vA // 9 // phalakAvRtabhAgaM vA sarandhaM vA kvacinmatam / aGgaNastambhasaMyuktamathavA stambhakalpanam // 10 // stambhanetraM dvAranetraM mukhanetraM kramAnnayet / kevalaM grAmanirmANaghida mAhurmanISiNaH // 11 // ca dvihastapramANonnatika sarandhra macitradArumayalohamayazilAmayAdipaTTikAsthApanaM kAryam / na tu grAmagRhacatvarAdimyAneviti bhAvaH / athavanA dRzapaTTikAsthApanAdyakaraNe dvivicatu:saMkhyAdizRGkhalAyojana vA kAryam / athavaikaki kupramANonnataphalakAyojanamiti vAJchAnu. guNakalpanAvikalpaH / / kizcAtra catvarasthAne kacidbhavanaprAsAdAdipa prAntabhAgeSu aGgaNasthAneSviva stambhasthApanamapi kAryam / etadakaraNa'pi na doSAyati matiH / kiJca tatra ko'pi vizepo yathA - etAdRzastambhasyAGgaNaprAntabhAgasthApitastambhasya ca mithaH sammelanaM nAnAcitravinyAsazca sthApayena / iyantu zailI pAzcAlamAgadhakosaleSu kacidrAviDepa ca prasiddhati bhAvaH / kiJcaitAdRzastaMbhasthApanazailyA saMpAditaM stambhamadhyabhAgAGgaNantvekaM, dvayamathavA trayaM, yathA vA tattadbhAgAnuguNaM bhavet tathA pratibhAgaM manoharaM citraracanA kAryeti prsiddhiH||
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 zAvalo gabhAmAdvA bhaumasyo talAdapi / nAnAvaraNikasthAnAjjalapAtaM prakalpayet // 12 // pAte ghanaM zilaM vApi tanmayaM vA sudheSTakam / mukha sopAnasaMyuktaM mukhapaTTAdibhUpitam / / 13 / / prAntabhAge zilA sthApyA sAdhiSThAnA'tha kevalA / madhyaveda kalpanaM vA prAnte vA tatprakalpanam // 14 // ekadvitryAdinirmANayogyaM sarvatra kArayet / kalpanaGkalpayeyuktyA vIthImAnapramANakam // 15 // havyAsArvabhAgaM vA tadarthaM vA tadardhakam / kitAdRzaracanAdibhAsurasya catvarasya prAntabhAgeSu varSadhArA salilapatanasthAneSu dRDhazilAsthApanaM kAryam / athavA vittAdivibhava saMbhave tAdRzacattrarabhUtalaM sAkalyena zilAkhaNDa mayaM sacitraM nimnatvonnatatvAdidoSahInaM prakalpayet / athApi tatra salilasrAvArthaM praNAlI samIpe yathAsthalapramANaM kizcidavAGmukhatvaM kalpanIyamityupadezaH // kina catvaraprAntabhAgeSUpari saudha talAtsalilapAta sthAnamekaM, dvayaM zrayaM vA kAryam / kvacidrAmagRhAdisvaleSu sarvatra samantato yathA jaladhArApatanaM tathA zAbalakAdi ( 28 ) vinyAsaM kAryamiti cakramaH / athavA sudheSTikAcikagAdimasuNasthApanAdikaM kArya
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 617 madhya bhAgasthalopetaM tiryagbhAgasthalAnvitam // 16 // kSudracatvaranirmANaM bhaumayogyaM prakalpayet / dvArakalpastambhakalpabhittikalpAdihInakam // 17 // kUpakalpavihInazca samasUtraprasArakam / nyU nAtirekahInazca kalpayetsthalamAnavit // 18 // dazabhAgAdaSTabhAga paDbhAgazcaturaMzakam / latApuSpAdicitrADhyaM zlakSNabhUtalabhAsuram / / 19 // stambhAndhArikayuktaM vA paTalyAdiyutaM kvacit / sthApayatkalpanAnte vA catvarasya prakalpanam / / 20 / / iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre catvaralakSaNakathanaM nAma paSTitamo'dhyAyaH // miti copadezaH / api cAtra catvarasthale'tyagAdhe ekatra bobhayapakSayozcatuSyapi vA bhAgepvaGgaNatalAJcasvarAvarohaNArtha tricatuH. pazcaSasopAna kalpanamapi sthApanIyam / kiJcaitAdRzasopAneSu tatsamIpasthaleSu catvaramadhyanaleSu nAnAlatAkusumapatrAdiracanA kAryA / kimca ke puciddezeSu atra catvarakalpane catvaramadhyatale sAvaraNA vRhatI vedikA rA, nirAvaraNA vRhatI vedikA bA, kalazazikharAdisahitA thA sthApanIyeti bhAvaH / tathA caitAdRza s. S. 78
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sandhibandhakathanaM nAma ekaSaSTitamo'dhyAyaH // sandhibandhastu sarvatra kalpadAkya kalpate / tadvinA viphalaM karma sukhazca na bhavedbuvam // 1 // pramANa kalpanakramalakSaNAdirItyA grAmanagarAdikalpitatattadgRhabhavanAdinthalAnuguNaM catvarakalpanamavazyaM kAryamiti piNDitArtho jnyeyH| tasmAtsthapatitakSakakrakazakArAdayastatra tatra kalpitagRhAdikalpanAnuguNaM pramANAdikaM prathamata eva svayamUhya yathAvibhavaM catvaraM sthApayeyuriti lkssnnvaakyaarthH| spaSTamanyat / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM catvaralakSaNakathanaM nAma pssttitmo'dhyaayH|| // ekpttitmo'dhyaayH|| etAvatA prabandhena pratipAditAnAM nAnArUpANAM zilAlohadAviSTikAdikalpitagRhabhavanamaNTa pastambhagopurakavATagavAkSapITha zibikAdInAM sandhibandhanalakSaNakathanAtmakamekaSaSTitamAdhyAyamArabhate - sandhibandhastvityAdinA / /
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasmAttadyojayeyuktyA sthapatyAjJAsuvartinaH / UrdhvamAnamadhomAnaM pArzvamAnaM prakalpayet // 2 // evamuktarItyA sarvavidhanirmANakAryeSvapi tatra tatra bahubhAgeSu ghanasandhibandhanirmANameva dAdiye bhavati / etAdRzaghanasandhibandhakriyAM vinA klamaM sarvavidha kalpanajAlaM vyarthameva syAta , na prANinAM sukhakarazcetyAdiviSayastu spaSTa eva loke / tasmAtsthapatitakSakalohakArakrakazakArAdibhisvasvakAryeSu tattatkalpanadravyAha sandhibandhanaM yojanIyamityupadezaH / / kiJca makarakuNDalanAsAmauktikAGgadAGgulIyakaravalayanUpuramekhalAdInAM suvarNakArakalpanIyAnAM sandhibandharacanAkramastu zilpakalAdIpikAyAM vistarazaH pratipAditaM; tatraiva jJeyam / atra tu kevalaM takSakalAhakArakrakazakArakalpanIyagRhanirmANatadaGgabhUtapIThazibikADolAparyaGkikAdInAmeva sandhikriyAkramaH pratipAdyata iti bhAvaH // sandhiyojanaM nAma tattatkalpanAnuguNaM viracitastambhAdInAM maulibhAgeSu prastaradAdisthApanamiti nAnAvidhakAryAnukUlaM viracitAnAM khaNDAnAmekIkaraNamityarthaH / kiJcaitAdRzasandhikriyAkalpanAhaM kacidUrdhvamAnaprasAraNaM bhittiSu, kacidadhomAnaprasAraNaM stambhAdiSu,kacisopAnakAryeSu pArzvamAnaprasAraNaM ca tasmiMstasminneva
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ zilaiva yojyA zaileSu ceSTikAsviSTikA sudhA / dArukAryeSu lohAdiH dRDhasandhAya nizcitaH // 3 // tasmAyuktyA yathAmAnaM yathAyogaM prakalpayet / TaGkAdizlakSiNate yojyamanyathA viphalaM bhavet // 4 // kAryasamaye nizritya tadanuguNaM mAtvA yathAsaukaryakrama sandhikriyAM prakalpayeyuriti lakSaNavAkyArthaH / atroktametavividhamAnameva tattatkalpanAntarocitamAnAntarANAmapyupalakSaNaM bhavati / / __ atra sarvavidhasandhi kalpanAnAM dravyayojanAdikramamAha - zilaiva yojyetyAdinA / zilAbhiH kalpita sacitra stambhaprastaratUlAdivividhazilAnirmANeSu bhAgAntaparikalpanArthaM prAyazazzilApaTalyeya saMyojanIyA / evamiSTikAnirmitabhittyAdikalpaneSu mandhikarmaNISTikA sudhAdireva yojyA / dAruphalakAjAlaviracitadvArakavATagavAkSaDolAzibikAparyAdiSu lohamayAyaHkIlasaMyojanameva dRDhAya bhavati / i prAyikalakSaNam / evaGkalpanameva vividheSu kalpaneSu tattakA svairya dAdA daye bhavatIti lokaviditamevetyarthaH / / ____ asya vizadArthastu dilAmayastambhamaulibhAgeSu kiMcinninaM TaGkAdinA kRtvA tatroparibhAge prastarazilAkhaNDakumudAdikaM pravezayitvA daDhaM tadupari nirantarAcchAdanazilAvalI prakalpayet /
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 621 aGgulAdazakaM vApi navakantvaSTakantu vA / sthalakramAtkIlamAnaM yojanIyaM vicakSaNaiH // 5 // nAtirandhaM nAtihInaM na ca vyaktikaraM matam / dArukAryeSu sarveSu kriyAzailI prakIrtitA // 6 // vyatyAsakramato yojyA dRSTikAdiprakalpane / sudhAlepo madhyabhAge dAyaya parikalpate // 7 // ityevaM sthapatitakSaka pramukhairAcAryopadezaH / svayaM ca yuktayA tattatkalpanAnuguNaM lakSiNataghanazilA paTalaiH zilAntarasaMyojanaM kAryamityarthaH // kina gavAkSakapATadvAraDolAdidA rukriyA jAleSvaladazakaM navASTaka saptakAdi yathAsthalapramANaM randhrAdikaM kvacinninatakSaNAdikaM viracayya tadanuguNaM nAtirandhrasthalaM nAtihInaparimitaM vyaktirahitaM kacitkIlasaMyojanaM kAryam / sutaptaSaSTikAdibhiH kuDyAdinirmANeSu kampapadmatakSaNarItyA kacinmukhabhAge vardhanaM, kvacidardhanimnataraM, punarapi tatraiva kvacinmukhabhAge vardhanamityevaM rUpavyatyAsakrameNeSTikAsthApanaM viracayya madhye madhye saguDatvaksArasalilamizritasudhAlepanaM karaNIyama / ayana kramassarvavidheSThikAnirmANeSu sandhibandhanakAryAdiSu nitarAM dAdaprada iti AvaH // 7 // ,
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 sinduramelanaM vApi zilAcUrNAdipiSTikA / vajrabandho'thavA kAryassetudurgAdiSu sthiraH // 8 // dArumelanakaM vApi lohakIlasya melanam / dvArANAmapi kuDyAnAM gavAkSANAzca melane // 9 // stambhamelanake vApi tUladArvAdimelane / sopAnamelaneSvevamadhiSThAnAdimelane // 10 // kicAtra sandhibandhanakamaNi taTAkavApIkUpaparikhAsetusuSirAdikalpaneSu etAdRzasudheSTikAdibhibhittikalpane tAdRzeSTakAmadhyataleviSTikAnAM madhye'tidAyaryotpAdanAthaM salilavIcI. pramukhairakSobhaNArthaM ca tAsAmiTikAnAM madhyabhAge sindUrasaMyojana zilAcUrNasaMyojanaJca kacitsaMyojayitvA, eteSAM dravyANAmapyatidAyasaMpAdanAya kUTava nabandhaM ca nirmApayediti zAstrakAropadezaH / va nabandho nAma pUrvoktasindUrazilAcUrNAdisammelanasthale TaGkAdinA zazvattADanadRDhIkaraNazlakSNIkaraNAdiriti bhAvaH / / kizca kacitsetumArgaparikhAmArgagopuratalabhAgAdiSu madhyabhAge sAradAruphalakAmelanaM vA kAryamiti / kizcAtra sandhibandhakamaNi pUrvapratipAditarItyA dvArakuDyagavAkSastambhatUlaprastarAdhiSThAnasopAneSu dArukhaNDaphalakAdibhiH kalpiteSu kacit phalakAdInAM kIla saMyojanaM, kacitkIlapaTTikAsaMyojanazca, kacit
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 623 sandhikriyA prakartavyA yuktyA dAyaya zilpibhiH prAkArANAM gopurANAM durgANAmapi kalpane / / 11 / / parikalpaneSvevaM vApIkUpAdikalpane / bhUmikA kalpaneSvevaM paTTikAdiprakalpane / / 12 / / sandhikriyA kalpayogAtkAlayogAtkvacitsthirA / karanimnaM bhUminimnaM kuMbhaninaM kvacinmatam / / 13 / / khaGganimnaM mahAnimnaM nimnaM nAnAvidhaM kvacit / kalpanAI prakartavyaM zailadArviSTikAsvapi // 14 // sauvarNarAjatatAmrapittalAdilohapaTTikA sihmAsanapIThikAdiSu saMyojana karaNIyamiti ca kramo'vazyaM kAryajJairjJeya iti bhAvaH // kiJca sopAnAdikalpane zilAmaye, zilAmadhyabhAge, sindUrasudhAlepanaM, dArumaye sopAnAdikalpane tanmadhyabhAge'ya:kolakara paTTikAdiyojanamityAdi kramato nAnAvidhakalpanAI nAnAvidhadravya sammelanaM yathApramANaM yathAbalaM karaNIyamiti lakSaNavAkyArthaH // tathAkalpane kavinirmANeSu karanimnAkhya sandhiyandhakramaH, kacitkalpaneSu kumbhanimnAkhya sandhibandhakramaH kacinmahAninAkhya sandhibandhakrama ityAdyanekarUpaM samdhibandhanirmANasaMyojana " "
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSudrapaTTayutA vApi jalapaTTAnvitA kacit // 5 // vArakAntayutA vApi yuktA makaratoraNaiH / / mukhyarekhAkavacitA mahAnAmAndhitA kvacit // 6 // toraNairjAlakainADaiH kSudrakoNaizca sNyutaa| sudhAlepitakA vApi phalakAghaTitAthavA / / 7 // nAnApramANalamitA yojanIyA kriyAkA / kSudrAvaraNamAnena kvacidyojyA lupA matA // 8 // vimAne zikharaprAnte maNDapAnta varATake / gopuradvAravalabhIprAnte vA pAdakAntake // 9 // kizvetAdAlupAkhya kalpanAM deva bhUpaprAmAdavimAnazikharAdisthAneSu kacikSudrapaTTayutAM vacitparya pIThaDolAdiSu jalapaTTayutAM kacidvArakAntAkhyakalpanayutAM kazcinmakaratoraNamadhyarekhikAmahAnAsAdikalpanasahitA vA kArayediti vikalpaH // kica vimAne zikharaprAnta ityAdiH spaSTArthaH / athApi kAcayAkhyAyate / yathA --- vimAnazikharatalagalamadhyakAtalazikharapAdisthAneSu, maNTapagopAnasIprAntabhAgeSu varATakAkhya. stambhaprastarAntarbhAgeSu stambhAnAM vA kacinmaulibhAge tadubhayapakSakalpitakumudAdicitra sthAna mamIpe gopurAdisakalavidhadvArANAmupari pArzvayorbhAgayoH kacidgavAkSAdidvArasthAneSu samantataH prAntabhAgeSu
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAracitrapratolyAM vA cUlIharyapratoliSu / sabhAzikharabhAgAnte gRhadvArAntike tathA / / 10 // vedikAprAntabhAge vA paThiAdyantamthale tathA / zAlAdvAropariprAnte bhaumaprAnte tathaiva ca // 11 // khalUrikAprAntabhAge vIthikAprAntabhAgike / sthUpikAkalpane vApi valabhIkalpane tathA // 12 // setunetraprAntabhAge gopAnasyAdike sthale / AyavyayasamopetA nAnAmAnaprakalpane // 13 // dvimukhA trimukhA vApi takSaNAdvardhanAdapi / saMyojyA ca viyojyA ca saMyojyA daivakalpane / mAnave kalpane vApi dArikA zilpibhiH kramAd // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre lupAlakSaNakathanaM nAma trissssttitmo'dhyaayH|| sabhAkUTAdizikharakalazAdhArabhUtakarNikAdvArasamIpasthaleSu sarvavidhavedikAdvArAdikalpanamadhyaprAntateleSu cUlIgRhavalabhIprAntataleSu khalUrikAvApAsetukUpataTAkAdisopAnamukhabhAgaprAntanaleSu, sthalAntaratrapi zobhAjanakeSu lupAkhyakalpanaM yathAmAna, yathAbalaM yathAzobha
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 atha sakalavidhastambhalakSaNakathana nAma catuSSaSTitamo'dhyAyaH // nirmANasya yathA bhUmirAdhArassaMprakIrtitaH / tathA tasyAdhAramAhuH pAdaM zilpavizAradAH // 1 // prayojya, kAlakrameNa kAlAdi yojanena ca dRDhIkuryAditi lupAdhyAyalakSaNavAkyArtho jJeyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM lupAlakSaNakathanaM nAma trissssttitmo'dhyaayH|| - - catuSSaSTitamo'dhyAyaH // athAsmiMzcatuSSaSTitame'dhyAye sakalavidha stambhAnA svarUpalakSaNAdikaM pratipAdayitumAdau tAdRzastambhasthApanAvazyakatA tatphalAdikazca prati jAnIte-nirmANasya yathA bhUmirityAdinA / yathA vA sakalavidhanirmANAnAM vasundharA AdhArabhUtA, tathA tAdRza. nirmANAnAM sarveSAmapi stambhA evaadhaarbhuutaaH| AdhAraM vinAdheyasya sthitissarvatra na bhavedeva / kiJca tAdRzastambhasthApanena
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 639 saukaryaJca sukhaM zobhAlAbhaH pAdaprakalpanAt / tasmAttatkalpayecchilpI zilAlohadu meSTakaiH // 2 // prayojanAntarANi ca sampadyante / yathA grAmanagarAdivAstusthalakalpitagRha bhavanAdinirmANeSu kuDyasthApanAnantaraM tannirmANAntarbhAgasthAnepu stambhasthApanenaiva zAlAkUTanavaraGgadehalyalindAGgaNAdijIyate / kina tAdRza nirmANa parisamAtyanantaraM tAdRzazAlAGgaNAdipa janAnAM nAnAviSadravyasthApanazyanabhojanAdivividha kAryAcaraNatrazAtparamaM sukhamapi jAyate / kina tAdRzazAlAdinirmANAnAM zobhA ca jRmbhate / sambhavihIna kalpanasya prAyazo granthAntareSu bAsAnatvapratipAdanAca || / tasmAdevaMrItyA nAnAvidhopakArakAraNabhUtastambhAnAM sthApanasyAvazyakatAM pratipAdyAdhunA tallakSaNajAtyAdi bheda kramamudAharati zilAlohadumeSTakairityAdinA / zilAbhiH zAstrakAra: sAravatIbhiH kacillohamayaiH kacidDu nakhaNDaiH kacitsudheSTikAghaTanaizca pAdakalpanAnAmevaM cAturvidhyaM bodhyamiti bhAvaH / tathA ca devAlaya kalpitagopuratalA linda talamukhamaNDapAdiSu sarveSvapi kalpaneSu zilAmayastambhasthApanameva zubham / evaM durgAlindabhAgeSu prAmadvAradurgadvAranagaradvArAdisthalakalpitavedikAGgaNazAlAviSu vAjizAlAvAraNazAlAvaidyazAlApAThazAlAnyAyazAlAdi sthAneSu parivrAjakAcAryavAsayogya maThamaNDapAdika rUpaneSu Alokana ,, ,
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 khAtapIThavibhAgena dvividhaM tadudAhRtam / maNTapAdikalpaneSvapi zilAmayastambhasthApanaM zubhadama / cakravAdisakalakSatriyavAsasthAnAkhyaprAsAda harmyamahAsadanabhavanAdipu lohamayastambhasthApana, tatraiva kacidbhAgAntare drumakhaNDasudheSTikAghaTitastambhasthApanamapi maGgalakarameva sampadyate / anayaiva zelyA dhanikAnAmitareSAM brAhmaNavaizyazUdrAdInAM gRhabhava nAdisakalavidha. nirmANeSvapi drumasudheSTikAstambhasthApanaM maGgalAyetyuktaM bhavati / / itthaM stambhasthApanArha sthalakramamupadizya tatastA dazastambhAnAM jAtikramAdikamAha - khAtapIThavibhAgenatyAdinA / nadIsetujalAzayasetutaTAkadurgaparighAdevAlayamaNTapamAnava gRhAdisakalavidha . nirmANeSvapi pUrvoktarItyA nirmANAdhArabhUtastambhasthApanaM dvividha bhavati / yathA - khAtastambhakalpanaM, pIThastambhakalpanamiti / nadIsetujalAzaya setujalamadhyamaNTa pAdikalpane pu bhUmi khAtyA tanmadhye stambhaM sthApayitvA pArzvabhAgepu dRDha tarakalpanaM vidhAya dRDhIkRtya tAdRzastambhamaulibhAgepu suSira(&Lors) kalpanapaTalAdikaM sthApanIyamiti tatkramaH / 3yazca khAtastambhasthApanazailIpu kacikSudragrAmagRhavAjizAlAmRgazAlAsthApane pu sthalAnta. reSvapi samucitepu yojanIyeti zilpavidAmAzayaH // kiJca devAlayanirmitamaNDapAdisthAneSa bhUpAlayanirmita
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 641 devakAntaM brahmakAntamindrakAntamathApi vA // 3 // viSNukAntaM skandakAntaM somakAntamiti kramAt / vartulaM caturazraJca paDaantvaSTapaTTikam // 4 // dvAdazAoM SoDazAyaM pAdakalpaM vidurbudhAH / prAsAdabhavanazAlAdiSu jAtyantaragRhabhavanazAlAGgaNAdiSu ca samucitasthAneSu pUrvoktarItyA'dhiSThAnaM vidhAya tadupari stambhakalpanaM kAryamiti khAtastambhapIThastambhasthApanakramo jJeyaH / arthateSAM stambhAnAM tabhaNakrama jAtyAdikamAha -devakAntamityAdinA / (1) pUrvoktarItyA panazilAbhirvA, lohapaTalevoM, sAradArukhaNDervA sudheSTikAdikalpanevaLa kalpito vartularUpastambho devakAntastambhaH iti nAmabhAgbhavati / (2) caturazrarUpastambhaH brahmakAntastambhaH iti nAmabhAgbhavati / (3) pahazrarUpastambhaH indrakAntastambha iti nAma bhajate / (4) aSTAzrarUpastambho viSNukAntastambha iti nAma prApnoti / (5) dvAdazAzrarUpastambhaH skandakAntastambha iti nAma prAnoti / (6) SoDazAzrarUpastambhaH somakAntastambha iti nAma prApnoti iti mAnbayo jJeyaH / kivadaM stambhaSadkaM dRDhAkAraM nAticitrakalpanamekakhaNDabhAmuramiti bhAvaH / / B.S.81
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 puraH pazcAtsarvato vA kalpastambhaprakalpanam // 5 // yugmadveiyugmasaGkIrNopastambhAdiprakalpanam / supratIkAntakaM sUryakAntaM brAhmaNakAntakam || 6 || kailAsa merukaM kAntaM tathA nandIzakAntakam | athaitAdRzaikakhaNDastambhasyopastambhakalpanavazAtsaMprAptanAma bhAsuraM stambhaSaTkamapi kramazo vivRNoti - puraH pazcAdityAdinA / (7) purobhAgasthala evaikenopastambhena vopastambhadvayena vA kvacidupastambhatrayacatuSkAdinA vA sahitaH stambhaH supratIkAntastambha iti nAma bhajate || (8) purobhAge savyApasavyayoH krameNopastambhasahitaH sUryakAntastambha iti nAma bhajate / (9) madhyastambhaM paritazcatuSvapi digbhAgeSUpastambhakalpanasahitaH stambho brAhmaNakAntastambhanAma bhajate } (10) evaMrItyA dvidvirUpasthApitastambhastu kailAsakAntastambha iti prasiddhiH / (11) evaM rItyA yugmayugmadvayakramakalpitaH stambho merukAntastambha iti nAma prApnoti / (12) stambha kalpanemA stambhacatuSkAdikalpane vA zRGkhalArUpeNAvAda motilaM mithassaMbaddhaM madhye madhye randhAnvitaM kalpita
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 643 iti dvAdazabhedena stambhAnAM kalpanaM matam // 7 // stambho nandikAntastambha iti ca nAma bhajatIti / / evaMrUpeNa stambhAnAM sarvavidhanirmANasthApanayogyAnAM dvAdazavidhA jAtiruktA jJeyA / 1. devakAntastambhaH / 7. supratIkAntastambhaH / 2. brahmakAntastambhaH / 8. sUryakAntastambhaH / 3. indrkaantstmbhH| 9. brAhmaNakAntastambhaH / 4. vissnnukaantstmbhH| 10. kailAsakAntastambhaH / 5. skandakAntastambhaH / 11. me rukAntamtambhaH / 6. somakAntastambhaH 12 nandikAntastambha iti / / kiJca kAzyapIyamatamAnasArAdizilpazAstravAstuzAstralakSaNazAstragrantheSu pratipAditamatAntarastambhajAtyAdizailI tu granthavistarabhiyA nAtra prapancyate / tacca tatraiva jJeyamiti yuktaM pazyAmaH // tasmAdevaMrItyA'tra pratipAditastambhakalpanameva prAyazo matAntarastambhalakSaNadyotakaM bhavati / idameva devabhUpAlamAnavavAraNazAlAdinAnAvidhanirmANasthApanAnukUlamiti ca bhAvaH / kiMcAtroktadvAdazavidhastambhakalpanazailyeva pUrvoktapAJcAlyAdisaptavidhakalpanazailIdyotakanirmANeSu sthApanAhI bhavatIti zilpa smyH||
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 vibhaje mAnavicchilpI yojayetsthalayogyakam | dvibhAgaM vA vibhAgaM vA caturbhAgamathApi vA // 8 // paJcabhAgaJca SaDbhAgaM saptabhAgaM kvacitsthale / aSTabhAgakramAtsarvamutsedhaM sUtramAnite // 9 // janmanikSepapadmAdikalpanaM kalpayetkramAta | kicAta pratipAditastambhepUpastambhakalpane ko'pi niyamo SvadhArya: / yathA vaitAdRzopastambhakalpanaM tAvatkhAtastambheSu na sarvathA yojyam / parantU papIThAdisahitastambhakalpaneSveva kAryama | tatrApi ko'pi zilpakAryakramo yathA upapITha kalpanApara kila stambhasthApanam / tasmAttAdRzopapIThamaulibhAga sahitamathavA tAdRzastambhAdhAranahitaM yojanIyamiti sarvathA na pRthakkAryam // -- kicopapIThasya nAtyucchrAyabhAge'pi yojyam / kintu yathAtrA mAgadhAdisarvavidhazailISu zobhA jAyate tathA kAryeti bhAtraH / iyametra kalpanaracanA manoharA zilpasauSThava vidbhirapyaGgIkRtA / kiJca stambhamadhyabhAgAdiSUpastambhasthApanazailIM nAnumanyante zilpino vAstuzAstrakArAzceti matiH / / tasmAdetAdRzopastambhabhAgaM madhyastambhabhAgaca dvibhAgamathavA kacitribhAgaM caturbhAgAdibhAgadazakAvadhikaM yathAbhiruci stambhAnAmannatyAnuguNaM vA vAJchAnuguNaM vA vibhajya tatra
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUle madhye maulibhAge paTTa yA yojayetkramAta // 10 // piNDitAya karAgraM vA takSayedvA kvacitsthale / kamalaM rekhikAM karNanAlaM madhyatalaM tathA // 11 // vraterupari padmazca citrakhaNDaM kapotikam / gajavAjanamukhyazca yathAmAnaM prakalpayet // 12 // cakrayAkamvarUpaM vA sarUpamathApi vA / zArikAzukarUpaM vA nAnAdevasvarUpakam / / 13 // citratoraNarUpaM vA latAkusumarUpakam / vyAlebhasimamakaragajAzvAdisvarUpakam // 14 // bhAgeSu paTTikAbhAgeSvanyadyacca manoharam / kalpanaM tatprakartavyaM nAnATaGkakriyAvaTaiH // 15 // prAntarekhAsamAyuktaM citrapaTTayutaM kvacit / cAGgeSu kamalaM rekhikAM madhyanAlaM kacicchailyantareSu ekahastonnatikapramANaM vA tannyUnaM kacittadadhikapramANaM vA kacinnAnAGgaNavibhajanaM kArayitvA, tAdRzAGgaNataleSu cakravAkacitraM vA haMsIhaMsazukazArikAcUnalatAkusumAdicitraM vA tatraiva bhAgAntarasthitAGgaNataleSu vyAlarUpaM vA vAraNarUpamathavA'zvarUpaM kacinmInakuTumbarUpaM, kacittoraNarUpaM, kacinmanoharacitrapaTTikArUpaM nAnATaGkAdikSepaNatakSaNavardhanaSazAtkaraNIyamiti tatkalpanakramo bodhyaH / /
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 pIThikA bodhikA kumbhaM maulibhAgakriyAvaTam // nAnAcitrasamAyuktaM citrapotakasaMyutam / kalpanaM kalpaye dyuktyA kSepayettakSayetkvacit / / 17 // upapAdapramANena paJcaSAGgulamAnataH / kiSkuhastapramANena caikahastapramANataH // 18 // pRthak takSaNapadmazca sopapIThapadakriyAm / kizcaitAdRzastambhasthApane kacittatra tatra kalpitAnekAGgaNaprAntabhAgeSu prAntarekhAkhyacitrakalpanamathavA citrapaTTa citrapotikAdikaM vA yathAbhiruci viracayya, tAdRzastambhAnAM prastarabhAgeSu maulibhAgepu ca kacitpIThikAkhyakalpanaM vA, bodhikAkalpanaM vA, kumbhakalpanaM vA maNDapazAlAmahAzAlAgopurAlindAdikalpanAnuguNaM takSayediti bhAvaH / kizcAtra sarvavidhastambhasthApane vaGgAGgAdidezeSu kalpanIyatattaccitrAdikalpanabhedapramANena vA pAJcAlyAdizailI. pramANena vA zilpAcAryAbhIpsitakramamAnena vA sahitaM citrakalpanAdikaM ca kacidyojanIyam / tacca prAyazaH stambhAnAM mUlabhAge upapIThasyolatale madhyabhAge maulibhAge ca kramAnmadhye madhye caturazravartulAdisthalaM nirmAya tadantarevaM kalpanIyamiti bhAvaH // kina madhyastambhakalpane vA upastambhAdikalpaneSu vA kikupramANAdinA vibhakteSu bhAgeSu madhyarekhikAsAhatopastambhakalpanaM
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647 mUlamolitale yojyaM madhyakAryaM pRthatam // 19 // nopapAdo dArukalpe prazastaH parikIrtitaH / samakriyaM nyUnahInaM koNeSvadhikakalpanam || 20 || samakriyaM vA sarvatra yathAzobhaM prakalpayet / sArvadezika bhedena zailIbhedena vA punaH / / 21 / / zilpatakSaNabhadana nAnAdravyavinirmitaH / stambhakalpassopapIThaH kathitazzAstrapAragaiH || 22 // kvacidadhaH padmopadmakalpanayuktaM karNikAgalakumudavATikArekhikAlatAkusumAdinAnAcitrakalpanaM vA kAryam / iyana zailI prAyazazilAstambheSveva kalpanIyA / dArumayeSviSTikAmayeSu stambheSu kalpanIyeti kecita / zilpazAstravidAmAzayastu zilAskhetra kAryA netaratreti / tasmAtpUrvoktarItyA zilAbhilaIva, dArubhiriSTikAbhirvA, kalpitAnAM vedikAGgaNazAlAditattatsthalAnuguNapramANabhAjAM stambhAnAM nAnArUpayutAnAmeteSAM maulibhAgeSu tiryakprastaratUlavalabhyAdhArapRthupaTTikAsthApanAI lakSNIkRtya talaM tatra tadacaJcalaM sthApayitvA tadupari tattatkalpanAnuguNamAcchAdanaM ca sthApayedityarthaH / / api ca kacidrUpAlaprAsAdanyAyazAlA mahAzAlA vizeSa * zAlAdyuttamakalpaneSu sthApanIyAnAM sammAnAM mukhabhAgeSu kaciGgalAdi
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 puMvRkSastilakazzAlaH zrIparNazcandanazzamI / pAdayogyAzcitrayogyAH sAravantazca ye drumAH || 23 // vakravaNena hInA ye vAyUpaplavavarjitAH / // agnidAhavihInA ye smazAnAvAsavarjitAH || 24 // devAlayavidurA ye valmIkAvA savarjitAH / doSahInA ye taravassAravanto mahIruhaH || 25 // gavAkSadvAraDolAsu tiryakpaTTAdi kecana / sthAneSu sauvarNarajatAdipaTTikAM vA kacitkhaNDAkhya phala kAntarakalpanAntarAdiyojanaM, kacidyavidyAdharagAndharvoragAdivividha citraphalakA melanaM vA kArayitvA yugmasaMkhyAkaM kuDya mukhadvAramukhAdidoSahInaM stambhagthApanameva sarveSAM zubhakaramiti bhAvaH // etAtratA prabandhena saGkSepato vividhagrAmanagarAdivAstusthAneSu kalpanIyagRddabhatranaprAsAdadevAlaya nAnAzAlA dyanekakalpanAI stambhAnAM svarUpalakSaNajAtyAdikaM pratipAdyAdhunA tAdRzastambhAI vRkSAn nirdizati - puMvRkSastilaka ityAdinA / ' tilakarasAla: ' ityAdikaH pAThaH spaSTArthaH // pUrva dravyasa praNAdhyAyaprakaraNe zreSThavRkSapratipAdane'pi atra punaravazyametAdRzatilakAdisAravRkSaireva rambhAdidoSahInaH stambhasthApanamityAzayena pramthakArasyoktiriti bhAvo zeyaH / dhana
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 649 phalakAsvapi paryaGkakAryeSvAmanakarmaNi // 26 // kavATAdikiyAjAleSvapi yojyAH prkiirtitaaH| sauvarNa rAjataM tAmra pattalaM vA kvacitsthale // 27 // paTTikaM yojayadyuktyA drumapATapramANavit / citra saGkalanaM zastamanyakalpeSu kIrtitam / / 28 / / samasUtraM mamatalaM samabhittyAdikalpanam / prastarottaravezArtha bahirantaHkriyAnvitam / / 29 // valIkottaratUlAdi yugmamAvaraNAdikam / talapaTTikayA yuktaM mugvapaTTayutantu vA // 30 // vyAlebhamugvayuktaM vA yakSAnanayutantu vA / nAnAcitravalInAjhaM zukahamAdirekhikam / / 31 / / yugmakriyaM dopahInaM kaciMdekakriyantu vA / mudhAlepanakaM vApi zlakSaNakaM vA kvacitsthale / / 32 // yathAvibhavataH kArya stambhakalpanamIritam / zubhakAle'laGkRtAnAM pAdAnAM sthApanaM zubham // 33 // sthapatibrAhmaNAnAJca toSaNaM mAnanaM gavAm / zilAbhiH kacittAmrapittalAdilohagavaNDaretA dRzadArukhaNDeH sutaneSTikAbhirvA yathAvibhavaM kalpitAnAM vividhapramANAnAM stambhAnA vanagandhAdibhiryathAzakti bhUSitAnAM, kacidAvAhitAnA vA sthApana 8. 8.82
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 kanyakAgItikaM cApi zubhadaM parikIrtitam // 34 iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre sakalavidhastambhalakSaNa kathanaM nAma catuSpaSTitamo'dhyAyaH // samaye svastikapaThanakanyakAgAnamaGgalavAdyaghoSaNabrAhmaNArcanasthapatipramukhamantoSaNAdyAcaraNantu bhUyase zreyase kalpata iti / matAntararItyA stambhalakSaNAdikaM tu mAnasArAdigrantheSu jJeyamiti / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM stambhalakSaNakathanaM nAma ctusspssttitmo'dhyaayH|| akot ..
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dhAnyagRhalakSaNakathanaM nAma pshcssssttitmo'dhyaayH|| devAnAM bhUmipAlAnAM brAhmaNAnAM vishesstH| vaizyAnAM sarvavarNAnAM dhAnya zAlA zubhapradA // 1 // tasmAttAM sarvayatnena sthApayellakSaNAnvitAm / devAgAreSu vAyavyAmazAnyAM vA vizeSataH // 2 // // paJcapaSTitamo'dhyAyaH // atha dhAnyazAlAlamaNakathanAtmakaM paJcaSaSTitamAdhyAyamupakramate - devAnAM bhUmipAlAnAmityAdinA / devAlayeSu brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAdivarNagRhabhavanaharyaprAsAdAdiSu dhAnyazAlAsthApanana hAraharaviricivAsavamukhAnA vAstunAthapramukhAnA vAstudevAnAM, bhUdevIpramukhadevIgaNAnAJca tRptirbhavati / tena ca kramAta mAnavAnAM zubhaparamparAprAptiH / ata etAdRzakSemakAriNI dhAnyazAlA yathAvibhavaM bhUpAlAdayassarve'pi mAnavAH svamvagRhabhavanAdi. sthAneSu zAstroktalakSaNAnvitAM sthaapyeyurityupdeshH|| tatastA dRzadhAnyazAlAsthApanasthalAni nirdizati zAstrakAraH devAgAreSu vAyavyAmityAdinA / sakalavidhadevAnAmAlayeSu devInAmAlayeSu ca dvitIyatRtIyAdiprAkArasthaleSvathavA samuciteSu sthAneSu garbhagRhasUtraprasAraNazailyA vAyavyAM dizyathavA dizAyA
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 bhUpAlabhavane sthApyA kauve sAlakAntare / zoSe vAtha mRge roge zAlAnte mAnave kvacit // 3 catvaradvitayante vA kvacidantarvahitA / caturazraM vyAsayutaM kalpanaM zramadaM nRNAm // 4 // pUrvamutrathavA pazcimAnanam / mazAnyAM tAmimAM vAgAradhAnyazAlAM zilAghaTitA mAhAvidiSTikAyojitAM vA yathAvibhavaM sthApayet || evaM brAhmaNakSatriyagRhabhavanAdivAstusthAneSu kaubeyAM dizi madhyazAlA sUtra mAraNarItyA prakalarayeta / vaizyazUdrAdivarNajAnAM gRhabhavanAdivAstusthAneSu zoSadevabhAga vA mRgadeva bhAge vA vivAhazAlAsamIpasthakSudra gRhAdisthAneSu vA tatsamIpe vA tAmimAM dhAnyazAlAM sthApayet / athavA kacidrAmanagarAdikalpaneSu evaMrItyA prathamacatvarasthAnasamIpe vA dvitIyacatvarasthAnasamIpe vA seyaM dhAnyazAlA sthApyA / athavaivaM gRhakalpanasahitAM vA pRthakalpanayuktAM vA nAmimAM zAlAM gRharUpAM zAlArUpAM kUTakalpanayuktAM vA prakalpayediti sthalanirdezakramo jJeyaH / pranthavistarabhiyA matAntarasatra nAviSkriyate / tasmAdatroktazailyA kalpanIyasyAsya dhAnyazAlA nirmANasya pramANantu kacicaturazramAnayutaM kacidairdhyAdhikyavaddhA prajAnAM dhAnyAdisampadrardhakamiti bhAvaH // "
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavATAnAM dvayaM prAyazca Ska kvacidIritam // 5 // kicenA hazadhAnyazAlA kalAnanya prAthamikadvArantu pUrvAnanaM sthApyam / athavA tattatkalpanakSudragRhazAlAdinirmANAnuguNamudatAnanaM vA pazcimAnanaM vA sthApayedini krmH| tathA cAsya dhAnyazAlA kalpanasyaitAdAdvArasthApanakramastu velanaNyabhAnura ityutaravAkyapratipAditanAnAkabATasthApanakoNeti pratibhAti / kathama? grAmagRghu vA nagaragRheSu vA sthApita madanamahAmada nabhavanAdisthAneSu tadantikasthalepu vA kacitkallitabhyAmya dhAnyagRhanirmANasya dvAradvayaM sthApanIyama / kathaM ? vAsavavAruNadizorathayA dakSiNottarayorathavA dizAmu tisRSu kuDyasthApana kArayitvA ekasyAM dizAyAM dvAradvayasthApanaM zubhakaramiti zilpa samayaH / / kizca kaliGgadrAviDAdizailyA dvArasthApanantu pUrvoktarItyA dhAnyAgArasya dizAtrayasthaleSu bhittikalpanamekamyAM dizAyAM dvAramekaM sthApayitvA, taduparibhAge tanmAnaM vA tatpramANahInamAnaM vA dvitIyadvAraM sthApanIyamini kramaH / evaGkaraNe'ntassthApanIyadhAnyAdigrahaNe maukaryamiti bhAvo jJeyaH / evamatra dhAnyAgAre dvAradvayameva kAryam / na tu dvAratrayaM dvAracatuSkamiti kramaH / evaMrItyA maNDalAkAradhAnyagehanthApanamapi kecinecchanti zilpakriyAvidaH / anye tu palAlAdinA sthApanIyatAtkAlikadhAnyasthAnantu maNDalAkAravacchubhadamiti / evaMrItyA sthApanIye'tra
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66.1 paJcakaTya pramopetA nAtizlakSNA na karkazA // 8 // cikaNairiSTikAkhaNDaiH pASANaiva kvacitsthalI / bhUmikA kalpanIyAsa gozAlAyAM vizeSataH // 9 // madhyacatvarayuktA vA catvarAnekamaNDitA / api caitAdRzadvAra bhAge yathAbhiruci tadanuguNapramANabhAsuraM dRDhakavATayojanaM kArayitvA ekadvikadaNDasUtrasthalataraNAnantaraM tadantassthale nAnAGgaNatalaM samamAnaM stambhairasahitamathavA svazaktigosaMkhyAdyanuguNaM stambhairhInaM vA kalpanaM sAdhayitvA tAzakalpanoparibhAge pUrvoktarItyA dRDhAcchAdanaM sthApayet / atrAcchAdanaM zilAmayamapi na doSAyeti matiH :) kivaitAdRzagozAlAyA bhUmitalaM cikkaNakhaNDairiSTikA ghanakhaNDa kacilASANakhaNDakairghanIkRtya dRDhIkRtya nAtikarkazatAM nAtizlakSNatA nItvA tAdRzAGgaNataleSu kuDyasamIpe vA palAlatRNatuSaMgAdisthApanasthAnaM, gavAM vRSabhAnAM mahiSANAJca vatsAdInAna zayanAdisthalaM pRthakkArayitvA teSAM paTTikAnirmANaM kArayitvA tatsamIpa eva bandhanarajju kANDAdikaM ca sthApayet / sati ca govRSabha mahiSAdibAhulye paJcaviMzatigobandhanasthAnAkhyapacakaTyakalpanamekadvikAdicatvaramthAnaca yathAsthalavaizAlyAdipramANaM sthApayedityarthakramazca bodhyaH ||
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 kalpanIyA vizAlAntarbhAgikA rekhaNAnvitA // 10 // vAjizAlApramANA vA kvacitkAryA nRpAlaye / mukhAGgaNasamopetA mukhanAmAdibhUSitA // 11 // kaNDUpaTTikayopetA kvacitkAryA prakalpanA / nAtinimnonnatasthA ca na kaNTakamahIruhA // 12 // na jalasrAvakaNThA ca gozAlA zubhadA mtaa| mukhe vA dvArapaTTe vA godevyAkArakalpanam // 13 // kiJca kacidbhUpAlagopAlAdyartha kalpanIyagozAlAyAM tu vAjivAraNazAlApramANazailyA nAnAkalpanaM kalpayediti ca tatkalpanakramo'pi vijnyeyH| kiJcaitAdRzamadhyacatvarAdisthAneSu govRSabhAdInAM kaNDUnivAraNazilAdaNDaca nikhAya prAthamikadvArapurobhAgeSu tacchAlAkalpanena sahitaM vA viyuktaM pUrvabhAgAGgaNakalpanaM kAryama / athavA tAdRzAGgaNakalpanasthApanAbhAve prAthamika dvArabhAgasamIpa eva mukhanAsAmukhabhadrAkhyakalpanaM vA vidhiiytaam| tasmAdetAdazalakSaNopetAmeva sthApanIyAmimAM gozAlAM prAmanagarAdivAstubhAgeSu na nimnatvonnatatvAdidoSaduSTasthaleSu sthApayet / evaM kaNTakavRkSasamIpe jalaprasravaNasthalasamIpe vA valmIkasthalasamIpe ca gozAlAmimAM na prakalpayet / parantu yayA rItyA mAnavAnAM saukhyakAriNI gRhAdikalpanaracanA kriyate
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 663 vaMzazAlAM zAlAM saudhakalpayutAntu vA / sukalpanaM gavAM kSemakAraNaM parikIrtitam // 14 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre gozAlA lakSaNakathanaM nAma padmaSTitamo'dhyAyaH // tayaiva rItyA imAmapi gozAlAM zubhavAstusthale tAsAM sukhadAyinIM maGgalakararacanopetAM toraNAdyalaGkRtAM dIpasthApanAdibhAsurAM ca sthApayediti bhAvaH / kvacinmAgadhavaGgAdinirmANazailyA gozAlAnirmANa madhyacatvarasthAne ekadvitribhaumakalpanaM nAnAvAtAyanazikharabhAsuramavazyaM kalpanIyamiti ca kramaH sthapatiniyogakAribhirjJeya iti // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM gozAlAlakSaNakathanaM nAma SaTSaSTitamo'dhyAyaH //
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha grAmapuradvAralakSaNakathanaM nAma saptaSaSTitamo'dhyAyaH // grAmANAmapi sarveSAM durgANAzca purAmapi / mukhadvAraM vyaktarUpaM yathAmAnaM prakalpayet // 1 // gopurasthApanAdvApi mahAmaNTapakalpanAt / saptaSaSTitamo'dhyAyaH // atha grAmanagaramukhadvArabhAge kalpanIyakalpanalamaNakathanAtmakaM saptaSaSTitamAdhyAyamArabhate- grAmANAmapItyAdinA / natra khalu maNDakAdinAnAvidhaprAmANAM bhadrakasarvatobhadrAdinAnAvidhanagarANAM ca mugbadvArasthalamatimanoharakalpanabhAsuraM dUrato darzane'pi pathikAdInAM suvyaktarUpaM kalpanIyamiti lakSaNavAkyArthaH / kena vA prakAraNa tAdRzagrAmanagaramukha dvAraM suvyaktaM kalpanIyamiti cedAha gopurasthApanAdvetyAdinA / / prAmANAM vA nagarANAM vIthyAdisImAntikasthale samucite prAcyAdibhAge janagovRSabhavAjivAraNazakaTAdigamanAgamanayogyavaizAlyonnatyAdyupetaM kavATArgalAdisaMrakSaNasAmagrIlasitaM sthAna mukhadvAranAbhabhAgbhavatIti prasiddhiH / tasmAdrAmalakSaNanagaralakSaNAdhyAyoktarItyA prAmadvArapuradvAranagaradvArarAjadhAnIdvArAkhyasyAsya mukhadvArabhAgasyopari sudheSTikAdibhinibhImagopuranirmANa
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 665 mahAstambhasthApanAdvA mahAvRkSapravardhanAt // 2 // aTTApathasthApanAdvA ghaNTAsthAnaprakalpanAt / vA pacabhaumagopuranirmANaM vA, saptabhauma gopuranirmANaM vA yathAbhirucivibhavaM sthApayet / tasmAnmahAmArgAdiSu gamanazIlAnAM janAnAmetAdRzamukhadvAragopuradarzanenaiva dUrataH sthAnAdayamatra prAmAdiH iti bodho jAyeta iti bhAvaH || atharvaitAdRzapuradvAropari gopurasthApanAbhAve tasya puradvArasya kiJciddUre mukhabhAge AlokanazAlA kalpanarItyA pazrcatalasahita saptatalalasitaM vA mahAmaNTapanirmANaM kAryam / athavA tAdRza. maNTapakalpananirmANazaktyabhAve ghanazilAmayamahAstambhanikhananaM vA varam / tathAkaraNasyApi vibhavAdyabhAve vaTAzvatthAdyunnatatarubRndavardhanaM vA tanmukhadvArasamIpe kAryam / athavA kacidaTTApathAkhyaM stambharUpakalpanaM iSTikAsudhAdikalpitaM vA tatra phalapradam / athavA tAdRzamukhadvAradehalyAdisthAneSu samayanivedakaghaNTAbAdanasthalaM kalpayitvA tatra ca mahAghaNTAM nItvA vAdayediti / aya prakAro jIvAnAM kSemakara iti bhAvaH || kizvetAdRzabhamayutamaNDapakarUpana mahA stambhasthApanAdikantu mAmanagararAjadhAnyAdimukhabhAgasthaleSveva kAryam / na parvatopari kalpita durganagarAdimukhadvAra bhAga iti / tathA'pi kacitpada 8. 3. 84
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666. taTAsahitaM vApi sannikRSTamahIruham // 3 // jalAzayayutaM vApi nadIhadasamanvitam / sAnubhAgAdisthAneSu sthApitasya prAmanagarAdeH mukhadvArabhAge'voktamahAstambhAdisthApanamapi zreyasa iti zilpasamayaH / kina ca nAnAdezagAminAM padmakanagara sarvatobhadranagarAdimukhadvArasthalaM mahAmArgeNa saMyutaM kalpayena // kimAtra mahAprAmanagarAdimukhadvArasamIpe samucite sthale pathikAdInAM vAjivAraNagovRSabhAdInAM ca vizrAntisthAnakalpanaM yathAvibhavaM sthApayet / api caitAdRzamukhadvArasamIpabhUmau taTAkavApIkUpAdinirmANaM yathAsthalavibhavaM kArayet / kiJca kacitsArababhAgeSu asya dvArabhAgasya samIpe rasAlapanasanArikelacUnanAgAdInvardhayena / etenAsya mukhadvAratalasya spRhaNIyatA, sukhakaratA ca pratipAditA jJeyA kina nagara prAmAdimukhadvArasabhIpabhUmau etAdRzaphala vRkSacchA yA vRkSAdivardhanavibhavena tAdRzanagarAderantarvAsinAM janAnAmatyantArogyakaratvaM saukaryAdikaJca bhavediti dhvanyate // api cAtra mukhadvAratale madhurajalasravaNazIlatAkAdikalpanAdyabhASe jalAzayasthApanaM vA nadIsaikatabhAgAtkutyAnayanaM vAdAvasthApanaM vA kAryam / kivA sukhadvArasthale kanduka
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 surakSitaM yogarbharvA bhRtyakairapi // 4 // sAyudhantu puradvAraM rakSaNIyaM vizeSataH / ekaM dvayaM trayaM vApi catuSkaM melanaM bhuvaH // 5 // vihArasthAnako petaM darzanasthAnakaM tathA / mahApaNazreNiyutaM bhUridravyairyutaM kvacit // 6 // vArSika mAsikaM sthAnaM pAkSikaM vA kvacinmatam / lohadAruzilA veNukrayasthAnAdisaMyutam // 7 // krIDAsthAnAzvArohaNasthAna mallayuddhAjAdiyuddhasthAnAni ca yathAsthalavibhavakalpanamAnaM sthApayeta / kikhAtraiva sthalAntare AlokanakalpanasthAnaM nirmAya nagarabIthItalAdetAdRzamukhadvArabhAge ekaM vartma vA vartmadvayaM vA nagaralakSaNaprakaraNoktarItyA caturSvapi digbhAgeSu mArgacatuSkaM vA kAryam / ataH pUrvoktarItyA tAdRzadvAramArgacatuSkena saha dezAntaragAmimahApathasammelanaM kArayitvA teSu sthAneSu yathAsthalavibhavaM kacitprativarSa pratimAsaM pratipakSaM vA saMghIbhUya nAnAvidhadravyakrayavikrayazIlAnAM vaNijAM nivAsasthAnaM tar3I dravyasthApanasthAnaca kalpayet / kica sthalAntare kacidbhAge bhUripramANavacA mrapittalakAMsyAdilohAnAM krayasthAnaM, kazcidbhUridAruphalakAdikrayasthAnaM, kaciddhanazilAveNupramukha dravya krayasthAnAni esA daza dravyatharga nirmANazAlAdIni ca sthApayet ||
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadbhAgakoNeSu caNDAlAnAmapi kacit / pulindAnAM kirAtAnAM mAMsavikrayiNAmapi // 8 // nAMcAnAmapi dikoNe sthAnaM bhUmivazAnnayet / sthalayogyaM khalasthAnaM kvacittatraiva kalpayet // 9 // nRttasthalayutaM vApi lohakAryAlayAnvitam / mukhadvAraM kalpanIyaM sukhadaM zilpibhiH kramAt // 10 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre prAmapuradvAralakSaNakathanaM nAma saptapaSTitamo'dhyAyaH // kizcaitAdRzamukhadvArasya bahirdUratassthale, caturvapi dikoNeSu yathAsthalavibhavaM caNDAlapulindakirAtamAMsavikrayiNAM AvAsasthAnAni ca sthApanIyAnIti / api cAsya mukhadvArakalpanasya mamIpasthale brIhicaNakagodhUmAdisamIkaraNAkhilabhUmi nirdizet // kizca nagarAdidvArabhAgasthAneSu sthapatibhUpAlapramukhecchayA sthalavibhavena ca madirAgRhaM nATakazAlA nAnAvidhakriyAzAlAdIMzca janasaukaryadAyinaH prakalpayet / kiJca yena vA prakAreNa pathikAnAM zrAntAnAM anyeSAzcAtra mukhadvArabhAgasamIpasthale sukhAdirbhavettathA
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 669 atha mArgalakSaNakathanamArgazAlAlakSaNakathanAtmako aSTaSaSTitamaikonasaptatitamAdhyAyau kulakarUpau // durgamArgaH sthApanIyaH sthalamAnavazAtkvacit / paJcadaNDapramANena hInastu na sugvapradaH // 1 // yuktyA zAlpA bharUhya nAnAvidhakalpana karaNIyamiti sajhepato grAmamukha dvAranagaramukha dvAralakSaNaM pratipAditaM bodhyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakAMvaracitAyAM pramANabAdhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM grAmapuradvAralakSaNakathanaM nAma saptapaSTitamo'dhyAyaH // // aSTaSaSTitama-ekonasaptatitamAdhyAyau // atha mArgalakSaNamArgazAlAlakSaNakathanAtmako aSTaSaSTitamaikonasaptatitamAdhyAyau kulakarUpau pratijAnIte - durgamArgaH sthApanIya ityaadinaa| pUrvoktagrAmanagaramukhadvArabhAgatalamArabhya tatra tatra prAmAntaranagarAntaradezAntarAdigamanAtha kalpanIyamArgastu sAdhAraNadaNDadazakavaizAlya sahita eva sthApanIyaH / kacittanyUnapramANasahito vA, tadadhikapramANayuto vA mArgasthalavibhavAnuguNaM
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 giridurbhasaraNyAntu kiJcinnyUna pramANakam / kalpanaM paktisaMyuktaM vizrAntisthalakAnvitam // 2 // kvacitkaragrahopetaM nunnasatvaM sabhUruham / kvacitsAnupuradvArAyanamAnaM prakalpayet || 3 || mahIdharanadI jalAzayAditalaprAntasthala vaizAlyAnuguNaM ca sthApanIya iti matAntaramAnakramazca vodhyaH // kina durgalacaNaprakaraNoktarItyA mahIdhara maulibhAge yadi durganagaraM nirmitaM tadA tAdRzadurga giridurganagaragamanArha mArgavaizAlyantu svazaktisthalavibhavAnuguNaM yojanIyam / athApi sarvathA na sAdhAraNadaNDapakavaizAlyahInatA kAryA / parvatamaulikalpita durganagara mArgasyaitAdRzamArga vaizAsyakathane mArgAntaravaizAlyayojanakramastu na kathanIya eva / tatra tatra sthalAnuguNaM mAnalakSaNaprakaraNapratipAditarItyA ca mArgavaizAlyAdikaM yojanIyamiti bhAvaH kAryajJairjJeyaH // kina sarva dezeSu parvatAdyannata sthalArohaNArthaM kalpanIyeSu sopAnamArgeSu sopAnarahitazakaTAdigamana yogya mArgeSu ca madhye madhye gamanazIlAnAM vizrAntisthalakalpanaM, kacittAdRzamArgamyo bhayorapi pArzvayorbhRgyAdisthalAderatyagAdhatAdyupetasthaleSu janAnAmazvAdInAzca pArzvabhAga patana bhayanirAsAya saukaryahetave ca karagrahAsyakaTyakarUpanaM cAvazyaM kAryamityupadezaH //
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 671 pratolI mAnagaNanAdviguNaM triguNaM tu vA / kulyA setuyutaM vApi mahAsetuyutaM kacit // 4 // pakSayorasalilasrAvo vanakalpana medura: / " kiJca sAnupuraM = parvatasAnubhAganirmitanagaraM tasya dvAra - mAzAlyAdikaM tu nagara mArgavaizAlyasammAnaM vA tAdRzasAnutaTavaizAlyAdyanuguNamAnaM vA yojanIyamiti prAcAM vyavahAraH / zAstrakArasyAzayastu prAmatrIdhyAdiSu yadvaizAlyaM taddUiguNitamAnaM vA triguNitamAnaM vA grAmadvAramArgAdiSu yojyam / evaMrItyA padmakAdinagaravIthISu zAlyaM kRtaM dviguNitamAnaM vA tattriguNita vaizAlyaM vA nagaramArgasya neyamiti kramaH // kina pUrvapratipAditarItyA vIthI mArgalakSaNakathanapratipAditarItyA grAmamArga nagara mArgarAjavAnImArga mahAmArgAdiSu etanmAnanayanamapi satAM sammatamiti matabhedena pramANamuktaM bodhyama 'pratolI mAnagaNanAdviguNaM triguNaM tu vA' iti // www kirkheta / dRzavaizAlya sahitasya dezAntaranagarAntaragamanayogyastha mArgasya madhyabhAge sthalAntare vA jalAzayakulyAdInAM tiryaggamane tArAkulyAdimAnAnuguNaM vidhAya tatra banakalpana setusthApanaM kArayitvA tatsetorupari tAdRzamArgaprasAra prasArayedityarthaH / kivaMrItyA kacittAdRzamArgamadhyabhAge nadI mahAnadIhadAdInAM 9
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 mahAjalagatissthApyA re dUratare'pi vA // 5 // nadImelanakalpo vA cAbdhimelanakalpanam / madhyonnatiH pArzvanimnaM dhanakalpanasaMyutam // 6 // zilAkhaNDaiH kumbhikhaNDenameMdurakalpanam / gajapAdairazvapadimaditaM ca dRDhIkRtam / / 7 // jalanetrayutaM vApi sthalanetrayutantu vaa| tiryaggamane dRDhabhUmilambana stambhasthApanapUrvakaM ghanasetukalpanaM kAryamiti ca zilpasamayaH // 4 // __ kiJcAsya mArgamya pakSa yorubhayorapi panavarpitasalilAdinismAraNAhI kulyAM kacinmahAkulyAca khAtayitvA tasyAstasya mArgasya ca pArzvataTaM zilAkhaNDaghaTanAdinA dRDhakalpanaM vidhAya ca tAdRzamArgobhayapakSakulyAmAsannajalAzayeSu vA hadeSu nadISu vA kacitsamudreSu yojayet / tadAnIbheva tadvArA jhaTiti varvAdijalasrAvo bhavediti bhAvaH // kizcaitAdRzamArgatalaM ghanazilAghaTitaM kArayitvA kacit kumbhikhaNDAkhyabRhacchilAghaTitaJca kArayet / kiJca tAdRzamArgamadhyatalaM prAntatalaJca pUrvoktarItyA gajapAdAkhyamardanazilAkhaNDaiH kacidazvapAdAkhyamaInazilAkhaNDaida DhakalpanaM melayitvA kacittAhazamArgatale ghanavarSitajalanissaraNArtha jalanetrAkhyaM sarandhrapanazilAmelanamubhayoH pArzvayoH kArayet / /
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpanaM vividhAkAraM kaNThAlasthalasaMyutam / / 8 // vakulastinizo'zvattho vaTazca kkubhaadyH| vardhayettAntrizepeNa chAyAvRkSAzca ye matAH // 9 // pakSayArubhayorevaM vizrAntisthAnakaSu ca / kUTikAmukhabhAgeSu mArgamelanakeSu ca / / 10 / / vaizAlyaM dviguNaM sthApyaM kalpanaM tatra sammatam / mArgalakSmazilopetaM sthAnalakSmazilaM kvacit // 11 // kiJca tAdRzamArgaprAntabhiyatalayoH bakulatinizAzvatthavaTakakubhAdIJchAyAtarUnvardhayitvA tadadhobhAgeSu kaNThAla sthApanasthalameka hastapramANonnatikaM zilAkalpanabhiSTikAkalpanaM vA kacisopAnaM prakalpayet / kiJcatAdazalakSaNAnvitarayAsya mArgasya kacinmArgAntaramelane sati tatsthAne dviguNitapramANaM vA, triguNitapramANaM vA vaizAlye yojanIyama / evametAdRzamArgatale kacidvizrAntisthAnasthaleSu kuTikA mukhAkhyarakSakAvAsasthAneSu ca kiJciddhazAlyAdhikyaM kAryamiti lakSaNavAkyArthaH / api caitAdRzarakSakAvAsasthAnakalsanalakSaNAdikantu uttarAdhyAye pratipAdayiSyate / / kiJcaiSu mArgabhAgeSu nagarAnagarAntaradUrajJAnArthamekaghaTikAkAlagamanAyaM zilA, ghaTikAtrayakAlagamanAIyaM ziletyAdidUrapramANapradarzakacihnitAM zilAM kacittattadrAmapuranagarAraNyamahIdharAdi. B.S. 85
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 nadIhadatale vApi mahIdharatale'thavA / kvacitsthalakzAtmAnaM kArayeddaDhakalpanam / / 12 / kvacitsthalavazAnnimnamunnataM ca prakalpayet / setu mArgaprAntapakSakalpanaM ghanazailakam // 13 // pAdaprasarpaNAdvApi mahApAda prasarpaNAt / paGktimasparzanIyA salilasthalakalpanam // 14 agAdhasthalamArgeSu yodhasthAnayutaM kvacida / sthAnapradarzaka cihnayutAM zilA ca yathApramANakrama sthApayet / kivatAdRzalakSaNAnvitaM mArgatalaM kacinnadIhada mahIdharajalAzayAdisthAnasamIpagA'pi yadi tadA vividhakAryAdisaukaryahetave ka dvaizAlyahInaM vA prakalpayet / tathA tAdRzasthalAdiSu setukalpane kvacinnimnamAna kacidaunnatyayuna tattatsthalavazAta prakalpanIyam // ki tAdRzamArgamadhye setukalpanasya pakSayorubhayorapi ghanazilA kalpanamaGgaNavibhaktaM tathA dRDhapAdaprasaraNavibhaktaM, mahApAdaprasaraNavibhaktaJca kacitkArayitvA nadIhada jalAzayAdi salilaprahaNArthaM mArgatAdadhobhAge ghanazilAghaTita sopAnakalpanaM sasaudhalepa kArayitvA tadazasopAnamArgasthaleSu tatsthalarakSakayodhasthAnazca prakalpayet / rAjadhAnyAdimahAnagaravIthI bhAgeSu etAdRza
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 675 tiryamArge'thavA zAkhAmArgeSvapi karagraham / / 15 / / zRGkhalAkalana vApi mittikalpanamava vA / kalazasthApanairyuktaM sthalayuktaprakalpana5 / / 16 / / kvacidaGgaNakopetaM bahirantastu vA eraH / madhye maNTa saMyuktamathavA va kArayet // 17 // pArzvArAmayutaM kAryaM kvacidvartma mahAyanan / yuktayA'nyatkalpayecchilpI prANinAM sukhadAyakam // iti vizvakarmaNI vizvakarmavAstuzAstre mArgalakSaNa mArgazAlAlakSaNakathanAtmakau aSTaSaSTitamai konasaptatitamAdhyAyA~ kulakarUpa // mArgasthaleSu tiryaGma rgeSu kacicchAkhAmArgeSu ca karagrahakalpanaM vA zRGkhalAmelanaM vA prakalpya tAdRzasthaleSu kSudrakuDya kalpanaM sazikharaM kvacidaGgaNakalpanaM tatsthAnasya bahiH pradeze vA'ntaH purapradeze vA kacidvizrAntikalpanaM ca yodhakAnAM pathikAnAJca prakalpayediti tatkramaH // kitA dazalakSaNAnvitasya mArgasya mahAmArgasya cobhayapakSayorArAmAdisthApanaM kUpatrApIsahita prakalpayediti kramaH / evametAdRzamArgasthApanantu mAnabagomahiSAdisarva jantUnAM ca sukha
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mArgavizrAntisthalakarUpanalakSaNakathanaM nAma saptatitamo'dhyAyaH // sarvatra mArgabhAgeSu kalpanaM bhayanodakam / sAyudhAnAM bhaTAnAzca sthitidhairya pradAyinI // 1 // tasmAttatkalpayecchilpI kozamAtrasthalAdiSu / zrAntAnAM pathikAnAJca vizrAntisthAnakairyutam // prakalpanAdiyutaM prakalpayediti saGgraheNa mArgalakSaNamArgazAlAlakSaNamuktaM bodhyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarma vAstuzAstravyAkhyAyAM mArgalakSaNamArgazAlAlakSaNakathanAtmaka aSTaSaSTitamaikonasaptatitamAdhyAyau | // saptatitamo'dhyAyaH // atha mArgavizrAntisthala nirmANalakSaNakathanAtmakaM saptatitamAdhyAyaM pratijAnIte - sarvatra mArgabhAgeSu ityAdinA / pUrvoktarItyA grAmAntaranagarAntaradezAntaragamana yogya mArga mahAmArgAdisthAneSu krozapramANaparimiteSu madhye madhye khaDgAdyAyudhadhAripurapAlaka mArgapAlakAdisthAna nirmANantu tanmArga dvAragamanazIlAnAM
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 677 dRDhamaNTapakalpaM vA dRDhakUTaprakalpanam / daNDikAkalpanaM vApi nAnAmanamamanvitam // 3 // pathikAdInAM coraduSTasatvAdibhayanivAraNa heturbhavati / kiJca teSAM pathikAdInAM dhairyapradat / tasmAdbhUpAlAdibhiravazyaM mArgabhAgeSu pratikrozaparimANasthaleSu, araNyabhAgeSu kvacittadadhikamAneSu vA tAyovasthAnanirmANa kAryama || tAdRzasthAneSu kvacitsamIpe vA'dhvagamanAdinA zrAntapathikavizrAntisthAnAkhyaM maNTaparUpakalpanaM, athavA madhyabhAge samucitapramANaM catvarasthalaM prakalpayitvA tatsthalaM parito'GgaNakalpanatrazAtkUTakalpanAkhyanirmANa kAryam / athavA kvacidgrAmAntaragAmiSu kSudramArgamadhyabhAgAdisthaleSu daNDikAkalpanAkhyamatidairdhya dekAGgaNaM vA nirmApaNIyam / evaMvidheSvetAdRzakalpaneSu sarvatra zrAntAnAM pathikAdInAM zramApanodanakSamAnyAsanakalpanAni vividhapramANAni kacita prakalpayet / tathA sthalAntare teSAM tAtkAlikapAkAdinirmANArhasthalaM sacullIkaM saukaryadAyIni kalpanAntarANi ca nirmApayedityupadezaH || kina pUrvokteSu maNTapakUTAdivizrAntisthAneSu madhyacatvarAGgaNasamIpastha kuDyA disthAneSu darzanIyeSu teSAM pathikAdInAmullAsajanakAni devagandharva nalanahuSAdibhUpAlAdInAM citrakalpanAni
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 tribhUmigopuraM vApi paJcabhUgo purantu vA / saptabhUgopuraM vApi pRthustambhayutantu vA // 4 // yojayetkalpavicchilpI dRDhaM suvyaktakalpanam / devagandharva bhUpAlacitra mAsurakuDyaham // 5 // nAnAGgaNasamopetaM nAnApaktivirAjitam / madhyacatvarayuktaM vA savimAnatalaM kvacit // 6 // saMyojyAni / kiJcaitAdRzavizrAntisthAnAkhyakalpanasya prAthamikadvAroparibhAgeSu vA tAramthalasya purataH kiJcidrasthale vA sati bahuvibhave bhUmimbanapUrvakaM tribhaumagopuraM vA pacabhaumagopuraM vA kacitsamabhaumagopuraM vA pUrvoktarItyA suvyaktakalpanaM sthApayena / kiJca vizrAntisthaleSyevaM gopuranirmANasya phalantu puradvArabhAgakalpitagopurasyevohyamiti bhAvaH // cikacillAvAlyAdizailISu etAdRzavizrAntisthAnadvAragopurasamIpe tatsahitaM vA pRthaGnAnAsopAnasaMyuktanAnAGgaNakalpanamavazyaM sthApanIyamiti lakSaNavAkyArthaH / asya vizadArthastu mArgamadhyabhAga saMprAptata tatsthalaninonnatAdyanuguNaM kvacitpaJcaSasopAna kalpanaM kvacidvizatyadhika sopAnakalpanaM vA sthApayitvA taduparibhAgeSu madhye madhye catvaravibhaktAne kAGgaNa kalpanaM sthApanIyamiti || " -
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 679 savye savyetare bhAge kaNThAlasthApanaM varam / vaTo'zvattho nArikelaH panasammahakArakaH // 7 // vardhanIyAH kundalatAH pUganAraGgabhUrjagAH / punnAgathApi nAgAzca niSkuTAH kvacitsthale / / kimcAtrAktatA dRzakalpanapramANAdikaM tu stha patitanakAdibhiravohyamiti niyamaH / tathA ca tattabhAgepathika sakhyAnuguNa dopahIna zubhasthalaprAptyanuguNaM ca daNDakamAnaM vA daNDadvayamAnaM vA kacittadadhikamAnaM vA'GgaNatalaM vibhajya tadanuguNaM ca varabhAgAdikaJca mAtvA ghaneSTikAzilAkhaNDAdibhirghanakalpanAvaraNaM neyamityAdikrama Uhya etr| tasmAdetAdRzavizrAntisthAnakalpanasya savyabhAge vA'pasavyabhAge vA kacidubhayapArzvayozca ghanazilAbhiH kaNThAlasthApanamavazyaM kAryam / tadeva pathikAnAM bhAravAhinA vizrAntaya iti bhAvaH / kaNThAlakalpanaM nAma mAnavAdimilitaladhAritabhArAvarohaNayogyamekadaNDonnatikaghanazilA ghaTa namityarthaH (drAviDyAM Homeprr sthalamiti prsiddhiH)|| kiJca sarvatratAdRzavizrAnti sthAnakalpanasya vAstubhUmau vA tadAsanna zubhavAstubhUmau vA tatratyanadItaTAkadAditIrabhAge vA vaTAzvatthapunnAganArikelapanasasahakArAdivRkSavargAn latAvAMzca
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 jalAzayaH palvalazca kartavyaH H pRthuvArakaH / vAhasthAnaM vRSasthAnamantike kArayedbudhaH / / kvacittu madirAgehaM prANinAM sukhadAyakam / tRNasthAnamathAnyacca kalpayetkrozamAtrake // 10 // pUrvApara gRhadvArayodhasthAnaM prakalpayet / dvArAlaGkaraNaM kAryamanyacca zubhadarzanam // caturvargapradIpAThyaM paJca gehasamanvitam / phaladAyinassaMvardhayet / etadvardhanena tanmArgagamanazIlAnAM pathikAdInAM bahudhopakRtiriti bhAvaH // kizcaitAdRzavRkSANAmadhAbhAgaM vA tatsamIpasthale vA samucita dhAnyADhakAdi bhAravahana vyagrazakaTavRSabhAdyavarohaNasthAnamavazyaM kalpanIyam / tatraiva kvacinmadirAgehaM vA yathepsitaM sthalAntare koNAntare vA dUramthale sthApayitvA zakaTAdibhAravahana parizrAntavRSabhovAjivAraNAdijIvAnAM kSunnivAraNArha tRSNAdisthApanasthAnAni vaizyavargadvAreNa kacitsthApayet / kiJcAtra kvacitpathikavizrAntizAlAkalpane mAgadhazUrasenAvizailyA nirmite kalpanasyAsya mArgadvayameva sthApayitvA tatra ca pUrvabhAge pazcimabhAge ca gRhe etatkalpanarakSakasAyudhayovasthAnaM ca nirdizeta // api cAtra samuciteSu sthAneSu catvarasthApanatala madhyabhAge
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 681 toraNazcitrakairyuktaM mArgadvAraprakalpanam / sthApayetkalpanaM yuktyA prANinAM sukhadAyakam // ini vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre mArgavizrAntimthalakalpanalamaNakathanaM nAma saptatitamo'dhyAyaH // kacicaturva gokhya caturaGgaNamA sthApana vibhajya tanmadhye pazcagehakalpanaM vA saptagehakallanaM vA nirmApayitvA tatra sAyaM maGgaladIpAropaNaM prANisukhAvaha toraNAdyala karaNAni ca yathAyuktivibhavaM sthApayaditi laNavAkyArthaH / / kiyAtra kalpane mAnAntarazailyA nirmANAntarAdikantu madhyasUvamAnanayanapUrvakaM zilmibhirevohyamiti saMgraheNa mArgavizrAntisthala nirmANalakSaNamuktaM jJeyam / / iti zrImadanantakRSNabhaTTAra kaviracitAyAM pramANabAdhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM mArgavizrAntisthalakalpanalakSaNakathanaM nAma saptatitamo'dhyAyaH // .- :-. s.8.86
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vizeSabhaumalakSaNakathanaM nAma ekspttitmo'dhyaayH|| tatrAdyasya marubhavanasya lakSaNam // vizeSabhaumanirmANaM kacitkArya zubhe sthale / merumandarakailAsatriviSTapavanAkhyakam // 1 // ekatra kalpaya dvApi sthalabhedena vA punaH / rAjJAM maGgaladAyIti kIrtitaM tanmaharSibhiH // 2 // // ekasaptatitamo'dhyAyaH // atha vizeSa bho malakSaNakathanAtmakameka saptatitamAdhyAya mArabhane -vizeSa bhImanirmANamityAdinA / kacinnagararAjadhAnyAdyuttama vAstu bhUbhAge cakravartibhUpAla sAmantakSatriyAdInAM sukhayAsArtha kalpanIyAnAM prAsAdahA dyuttamanirmANAnAM madhyabhAge vizeSabhaumalamaNamavazyaM sthApanIyam / evaM sthApanameva pArzvasthakalpanAnAM prAsAdAnAJca zobhAkarama , tadvAsinAM kSatriyANAJca kSemajanakamiti bhAvaH / tasmAttAdRzavizeSa bhIma kalpanantu prasiddhakoTyA pazcavidhaM bhavati / yathA- (1) merubhavana nirmANam , 2. madarabhaumanirmANama, 3. kailAsabhaumanirmANama, 4. triviSTapabhomanirmANam , 5. vanabhaumanirmANam iti // evaM prasiddha pazcavidha vizeSabhImakalpanaM rAjaprAsAdamukhya.
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSiNottarasUtrAntaM samamAnamathApi vaa| yojayenmerubhavanaM mAnaM madhyasthakUTake // 3 // kalpanasahitamathavA teSAM kalpanAnAM madhyabhAge vA''hosvitsthalabhedena bhUpAlecchayA vA nirdiSTe zubhasthale pRthageva sthApayaditi sthlnirdeshkmH| anenaitAdRzavizeSabhaumapaJcakakalpanantu rAjJAM prAyazo na santatavAsAIma / parantu vivAha paTTAbhiSekAAcitasamayeSu sacivapramukhaissAmanta bhUpaizca sahito nRpo bhavanottamamimaM pravizya sukhavAsaM prApnayAditi keSAzcinmanam / anye tu santatavAsArthameva teSAmiti // 2 // tasmAcchubhasamayeSu rAjJAM vizeSato maGgalakAriNImetAdRza. bhaumapaJcakakalpananirmiti kathaM vA kalpayedityAkAGkSAyAM saGgraheNa tanmAnAdikamAha - dakSiNottarasUtrAntamityAdinA / merubhavanAkhyasyAsyottamakalpanasyAyAmAdimAnantu dakSiNAM dizamArabhya RjutayaivodIcIdikparyantaM samasUtraprasAraNena mAnaM yatheSTaM gRhItvA viSama dRSTihInakalpanaM kAryamiti lakSaNavAkyArthaH // kacicaturazrapramANasthale'pi bhavanottamamidaM sthApyam / kincha bhavanasyAsya pradhAnadvAraM prAmukhamuttaramukhaM vA sthApayitvA kalpanamadhyabhAge caturabhamunnatamanekabhaumAnvitaM kUTakalpanaM vidhAya tatkalpanasamasUtraM prAcyAdiSu catasaSvapi
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ catvarANAzcatuSkaJca catuzzAlA ca koNake / paJcabhauma saptabhaumaM zikharAvalibhAsuram // 4 // madhye merumamaM kalpaM kArayenmerudayeke / atha dvitIyasya mandarabhavanasya lakSaNam // prAcIsUtramamaprAntA tasya mAnamihoditam / / 5 // vAsthalAkhya catvarANA catuSkaM nirmApayitvA, bhAgasya tasyazAnAdipu caturvapi dikkoNabhAgeSu poDazAdhika stambhabhAsurANAM zAlAnAM bhaumAnvitAnAM sthApanaJca kAryama / / kizcAtra merubhava nakalpane pRthakpRthakalpanIyAnAM zAlAnAM catuNoM daNDavayamevAtideyapramANaM yojayitvA taduparibhAgepu aunnatyAdhikyazAlinaH kalpanamyoparitale paJcabhaumakalpanaM vA matabhomakalpanaM vA'tyunna manoharacitrasametazikharAdibhAsuraM kAryamiti / api cAtra marubhavanakalpanottame etAdRzacatvarANAM zAlA nAzca madhyanale dehalyalidAGgaNakalpanAnAM sthApanaM pAvasthakalpanAviruddhaM nAnAvAtAyananoraNAdilamitaJca sthApayet / eva. muttaratrApi jJeyamiti // kizcAtra kalpane upadvArasthApanamukhasUtramukhabhadrapramANapUrvaka kalpanAntaramAnAdikaM tAvacchilpibhiH svayameva yuktyA kalpanIyamiti //
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ 685 bhAnumaMkhya samAkAraNAcyAdiSu yathAkramam / catubhAMgAvasAne ca catuzAlA manoharAH / / 6 bRhacchigvA zivApAliziza varAvalibhAsuraH / atha dvitIyabhya manda rabhava nabhya lakSaNaM vakSyamANastasya sUtraprayArAdikamAha -prAcIti / tatra mandarAsyasya dvitIyasya bhavanavizeSasya mAnantu prAcI dizamArabhya Rjutayaiva pratIcIdiparyantaM sUtrapramAraNena yatheSTamAnaM gRhItvA nirmANa kAryam kicAtra mandarabhavanakalpane di koNasthAneSu caturpu vibhaumalaminaM dvAdazazAlAmamenaM kalpanaM karaNIyam tathA ca madhyasthAnasthApitamya catvaramadhyabhAgasthApitasya mandaramaMkAzamya tAdRzaunnatyazAlino madhyabhavanasya sarvAlaGkaraNamapi pUrvoktapatrAvalyAdikaM yojanIyama / / kizca tanmadhyabhavanaM parito vidikSu kiJcidaramthale mahatI ctushshaalaanirmitinirmaapnniiyaa| tatrApi bhAnusaMkhyeti bhAvaH / yathAkramamitya nana pratyaka zAlAnAM daNDatraya mevAyatadeyepramANam / na tu triviSTapabhavanavatpUrva zAlayoH pratyekaM caturdaNDapramANaM pazcAcchAlayozca caturdaNDayoja namiti ca bodhyama / tasmAnmandaratriviSTapabhavanayorayamanyatamo bhedo lakSya ityAryazilpibhirUhyama // piNDitArthastu dvAdazadaNDaparimitasyAsya mandarabhavanavizeSasya
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 madhye mandarasaMkAzaH prAmAdassumanoharaH // 7 // sarvAlaGkArasaMyuktaM mandaraM bhavanaM matam / // atha tRtIyasya kailAsabhavanasya lakSaNam // udaksUtreNa saMyuktaM kailAsabhavanaM matam // 8 // dizAsvaSTasvaSTazAlA kalpanaM madhyamandiram | upazAlAGgaNairyuktaM navabhaumaJca kalpayet / / 9 / / vidikSu catasRSvapi catasro mahatI zAlA daNDavayamAnamitAH nirmApayitvA madhyabhAge mandarasaMkAzo'tyunnana mumanoharakalpanasameto vAtAyanAdighaTito'tyunnatazikharasametaH prAsAdaH kArya iti // atha tRtIyasya kailA sabhava nAkhyamyottama bhavanasya lakSaNamAha - udakmUtreNeti / udaksUtramityanena kailAsa bhavanasyAsya catasRSvapi dikSu caturdvArikalpane'pi mukhyaM prAthanika dvAramudaGmukhameva sthApayediti bhAvaH pratIyate / api cAtra madhyabhAgasthitasya madhyakailAmakalpanasya prAcyAdidizAsvaSTasvapi daNDatrayavaizAlyaderghyapramANAnAM zAlAnAmaSTakaM sthApayitvA tannirmANakalpanAnuguNamupazAlAM tadarthamAnamitAM prakalpya tatpazcAdbhAge tatprAptyarthamaGgaNacatuSkamathavA'GgaNASTakaM nirmApaNIyam / api cAtra kailAsabhatrane madhyakalpanasyoparibhAge navabhaumAvadhikaM ateneri sthApanIyama //
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturisametaM vA prAsAdatalapaktikam / madhyacatvarayuktaM vA daNDapaJcakamAnitam // 10 / mahAtalAGgaNopetaM kramAnnyUnapramANakam / pUrvazAlAkalpanaM vA pUrvamaNDapakalpanam // 11 // bhivantavedikopeta kalpayatsumanAharam kimaca nAhazAmakalpanamahitasya madhyanimoNasya samasUtraka caturvapi digbhAgeSu dvAracatuSka sthApanaM kArayitvA tAdRzadvArasyAtarbhAge dehalIsthAne uparitanabhaumArohaNArtha sopAnakalpanaM vidhAya tAdRzabhaumataleSu sarveSvAdyabhava navatprAyazaH kalpanaM kAryam / athavA mahAvai zAlyopetAnyaGgaNAni nirmApayet // kiJcAle paribhaumatalaM prathama dvitIya sodhapramANApekSyA kramAt kizcitkizcina yUnapramANaM vA sthApyama / kuna: ? kailAsaparvatasadRzakalpananirmANa dyotanArthamiti bhAvaH / tammAde tAdRzalakSaNAnvitasyAsya kailAsabhavanakalpanasya madhyasthAnasthitasya sarvAsvapi dizAsu nAnApAda mahitamaGgaNakalpanaM viracayya citrAdikaM ca tatra prakalpayet // api ca tatra prAthamikadvArasya purobhAge pUrva zAlAkalpanaM thA pUrvamaNTa pasthApanaM vA kAryam / kiJca kalpanasyAsya kailAsabhavananAmadheyasyAntarbhAge bhisyantabhAgeSu nAnAsanavedikAyupeta.
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 atha caturthasya triviSTapabhavanasya lakSaNam // sakaNThamardalAkAraM triviSTapapadIritam // 12 // caturdaNDakazAlAnAM catuSkenAnvitaM purH| pazcAdaGgaNasaMyuktaM tatpazcAdapi zAlakam // 13 // tanmAnaka hIna vA yathAyogyaM prayojayet / madhyabhAge catvaraM vA navaraGgaprakalpanam / / 14 / / mati dI ghAlA kalpanaM yA subakarama nAnAcitra manoharaJca sthalavibhavAnuguNaM tatra tatra yuktyA prakalpayedityupadezaH / / atha caturthasya triviSThapabhava nasya lakSaNamAha ~ sakaNThamardalAkAramityAdinA / padma sarvatobhadrarAjadhAnyAdinagaronabhepu zubhavAtupta pUrvataH pUrvataH pazcAdbhAge caitA dRzarItyA kaNTha mahinama IlAkAranirmANaM yatkalpyate, tasya trivipabhavanamiti nAma viduzilpajJAH / tasmAdevA dazakalpanamUtrarekhAbhAsurasyAsya triviSTapabhava nabhyAntarbhAge caturdaNDayezAlyadeya sahitAnAM zAlAnA pADazAdhika pAdAnvitAnA supirakalpanopetAnAM vA catuSka caturvapi dikaNabhAgepu sthApyam / / kilvetAhazazAlAnAM purobhAge pazcAdbhAge ca tadvaizAlyayatkiJciddhInapramANamathavA tanmAnakamaGgaNakalpanaM sAvaraNaM, sasaughanirmANaM yathAsthalavibhatra prakalpayet / kimbAtra triviSTapa
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 689 madhyakalpo mahAkAyaH pUrvAGgaNasamanvitaH / navabhissodhakaryukto dvAtriMzadvArabhAsuraH // 15 // maNTapatrayamaMyuktadvArabadiprakalpanam / sarvAlaGkArasaMyuktaM kalpayeJcitrabhAsuram // 16 // bhavane etAdRzAGgaNamya tasyAzca zAlA yA madhyabhAge vArthalAkhyacatvarasthApanamathavA navabhaumAvadhikaM navaraGganirmANaM vA pAvasthalakalpanAviruddhaM prakalpayet // kizca, tAdRzanavaraGgasahitamadhyakalpanaM tu daNDaviMzatikAyAmAdiyutaM atyunatakAyamanekabhaumavAtAyanaM kalpayitvA, tatra tatra samuciteSu sthAneSu dvAtriMzanmahAdvArabhAsuraM sthApayet // kizcaitAdRzalakSaNazAlino'sya triviSTapabhavanasya prAthamika. dvArapurobhAge dvAravedikAkalpanasahitaM vA pRthakpUrvamaNDapakalpanaM vAhanazibikAdyArohaNAvarohaNArtha sthApanIyam / kizcaitAdRzapUrvamaNTapanirmANaM tu citratoraNAdi sarvAlaGkAramaNDitaM bhavitavyam / kiJca prAmukhaM vA pazcimamukhaM vA sthApitasyaitAdRzalakSaNopetasyAmya triviSTapabhavanasya nirmANe vividhAni kalpanAmtarANi, antazzAlAdIni sthapativarAH svayameva yuktyohya, dRDhaprakalpanAni doSahInAni guNopetAni sthalakramAtsthApayeyuriti shaakhkaarsyopveshaa|| 8. 8.87
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690 (5) atha paJcamasya vanabhavanasya lakSaNam // mahAGgaNacatuSkeNa caturdAreNa maNDitam / antassAladvayaM vApi sAlanayamathApi vA // 17 // nAnAbhavanakopetamekadvitritalAnvitam / tadantarunnataM kalpaM kalpayedravibhUmikam // 18 // atha paJcamasya vanabhavanasya lakSaNamAha - mahAGgaNacatuSkaNetyAdinA / vanabhavanasyAsya nirmANantu caturazrapramANayutamathavA tatra tatra saMprAptavAstusthalAnuguNaM deyopetaM vA yatheSTadaNDamAnaM prakalpayet / tatrApi ko'pi niyamaH sviikaaryH| yathA prAcyAdiSu caturvapi digbhAgeSu prathamato mahAdvAracatuSkasahitA prAkArabhitti prakalpayitvA tadantarbhAge kSudraprAkArAkhyasAladvayamathavA sthalavaizAlyAdivAJchAyAM satyAM sAlavayamaGgaNopetaM kalpanaM nirmApayitvA tadantarbhAge ekasaudhena vA saudhadvayena vA saudhatrayeNa vA bhAsuramaGgaNaM kalpayitvA tAdRzAGgaNabhAge nAnAdharaNe vividhAntaHkalpanayutaM nAnAkAryocitaM nAnAbhavanakalpanaM nirmApayet / ayazca kramazcaturvapi digbhAgeSviti bhAvaH / / kiJcaitAdRzAGgaNataraNAnantarametatkalpanena vihInaM madhyabhAge caturanaM deyopetaM vA vivAhazAlAdyanekazAlAmaNDitaM dRDhakalpanaM
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 691 ravizAlAsamopetaM nAnAGgaNasamujjvalam / nAnAbhavanasaMbhaktaM madhya bhAga sabhAtalam // 19 // maNDapAkAramathavA dUratazcatvarAvRtam / caturazravyAsayutavAstusthalasamanvitam // 20 // dvAdazabhaumavirAjitaM prakalpayet / kiva prAyazo'tra vanabhavananirmANa madhyakalpanasya koNabhAgeSu caturSvapi catasrazzAlAstanmadhyabhAge ca catasrazzAlAstasya purataH pazcAtpArzvayova pRthageva catasrarazAlAzcAhatisaMkhyAyAM dvAdaza zAlA: sthApayediti kramaH // kiJcatAsu zAlAsu dvAdaza saMkhyAkAsu tatratyakalpanAnuguNaM nAnAkSudrasadanaM tadantarbhAge yathAkramasUtrapAtaM nirmAya sarvAsAM tAsAM zAlAnAM madhyabhAge itarazAlApramANApekSayA dviguNitavaizAlyadeyopetaM madhyasabhA kalpanazca nirmApayediti kalpanAkramaH / kizrvAsya kila sadasaH kalpanasyAdhobhAge madhyamAdhiSThAnaM sasopAnaM sthApayeta / kiJcaivaMrItyA kSaNabhAsurasyAsya vanabhavanakalpanasya prAthamikadvArasya purobhAge pUrvabhavanaJca sapAdaM sazikharaJca sthApayeta / athavA pUrvoktadvAdazazAlAnAM purobhAge pUrvabhavanavat sapAmaNTapakalpana saDolAsthAnaM prakalpayet // api ca vanabhavanamityasya nAmnaH pratItyA'sya khalu L
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692 vizeSa bhaumAnamaNi yuktyaivaM kalpanaM nayet / pUrvakalpanasaMyuktaM navabhauma mudIritam // 21 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre vizeSa bhaumalakSaNakathanaM nAma ekasaptatitamo'dhyAyaH // kalpanasya puratamsalilasthApana pIThikAM vA kSudrataTAkamAkrIDasthApanaM vA kAryamiti sAdhavaH / kiJcAtra pUrvabhavanasya purobhAge pUrvakalpanAkhyaM sagopuraM mahAdvArakalpanasahitaJca sarvatra sthApayepaJcavidhavizeSabhauma nirmANasya lakSaNamukkaM diti saMkSepeNa jJeyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vizeSabhaumalakSaNakathanaM nAma ekasaptatitamo'dhyAyaH //
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha devaprAsAdalakSaNakathanaM nAma dvisaptatitamo'dhyAyaH // taitalAyatanaM prAyazubhadaM sarvadiGmukham / vaiSNavaM sarvatovaktraM zaivaM gehantu dakSiNam // 1 // dvisaptatitamo'dhyAyaH // athAsmindi saptatitame 'dhyAye sarveSAmapi mAnavAnAM niHzreyasAdi sakalavidha zreyassaGkalanahetubhUtasya devAlayamya lakSaNaM tatkalpanasthApanakramaM ca saMjhepeNa pratipAdayati --taitalAyatanamityAdinA / taitalA: = hariharabrahmAda yo devAH; teSAmAyatanaM bimbAropivazaktInAM teSAM satanavAsAhaM mukhyaM gehaM pUrvoktagrAmanagarAdisadvAstubhUmiSu sarvadimukhadvArabhAsura sthApayet // sarvadiGmukhamityatrArthadvaividhyaM bodhyam / tatrAdyo yathAprAcI prAkAramadhyatale dvAramekaM dakSiNaprAkAramadhyatale dvArAntara. mityAdikrameNa mahAdvAracatuSkasahitaM devAyatanamiti / dvitIyo yathA- svazaktyanuguNaM saMprAptAsu prAmanagarAraNyamahIdharAdizubhavAstubhUmiSu tattatsthalamAnavazAdvIdhyAdisthApanavazAdvA prAGmukhaM vA dakSiNamukhaM, pazcimamukhamuttaramukhamiti kramato devAlayamukhadvArabhAgaH sthApya iti / ayaJca kramassAdhAraNabhUviSayaka iti //
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 694 vaidhAtra manyadevAnAM gehUM sarvamukhaM zubham / mahIdharAdisthAneSu na pRSThasthApanaM zubham // 2 // vAstumAnavazAtsarvaM sthApayeddIkSito nRpaH / na tathA'pi kaciduttamasthaleSu saMprAptasthalavIthIpramANAnuguNakalpanIyaviSNtrAlayaM prAyazo vAsavadiGmukhadvAraM sthApayet / kvaciddakSiNamukhamuttaramukhaM pazcimamukhaM vA sthApayena / zivAlayanirmANantu prAyazo dakSiNamukhameva sthApanIyama / kacitsthalasaukaryAMdyabhAvaviSaye prAcIdiGmukhadvArayutAlayakalpanamapi dopAyeti / vidhAturAlayastu pUrvadiGmukha eva sthApanIyaH ! evaM grAmanagarAraNya bhAgakalpanIyadevAlaye viSayo jJeyaH / kacitparvatasAnumaulitaTAdiSu kalpanIyaM pUrvoktaM hariharakamalAsanagehantu pUrvavattattatsthalAnuguNadvArasaMyuktaM zubhadaM manam / na tu tasya parvatAne ratyagAve'dhasthale pRSThabhAge dvayoH parvatayorbhelanamadhyabhAgasthale devAlayasthApanaM zubhadamiti munInAM tatvavidAmAzayaH // evaM yathA vA pazupatinaTapati mahezazaGkaraliGgAdizivamUrtibhedasyAlayadiGmukhaniyamaH tathaiva vAsudevaraGganAtha padmanAbhakRSNAdiviSNumUrtibhedasyAlayadiGmukhaniyamazva pratipAditaH / tathaiva tenaiva niyamena gaurIlakSmyAdInAM tattaddevInAmAlayazca tattaddiGmukhaH kalpanIya iti / kacidativizAle prAkAratrayasaMyute devAlaye
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 695 gopuradvArasaMyuktaM prAkArAvRtavAstukam || 3 || tasyAlayasyAvinetu zivasya viSNorvA'bhimukhaM taddevI nAmAyatanaM sthApyamiti prAcAM saMpradAyaH / ayaM kAcitka eva / devAnAM devInAM gRhakalpanaM tattadevAlaya vAstusthalavibhavAnuguNaM pRthagvA mukhyagarbha gRhanirmANamilitaM vA sthApayet // evaM kvacinmahAnagarArAdiSu pRthakkalpanasya devI sadanasya pUrvoktasya devAlayasya ca lakSaNAntarANi saGgraheNa nirUpayati - gopuradvAra saMyuktamityAdinA / sarvavidhadevAlayanirmANasya prAcyAdiSu caturSvapi digbhAgeSu zilAmayaprAkAra kuDyasthApana kAryam / evaM kalpanIya kuDyAnA maunnatyavaipulyAdyanuguNaM daNDadvayadaNDatrayAdhikanimnayutaM bhUmimbanirmANaM karaNIyamiti bhAvaH / evaM devAlayavAstusthaleSu tatra tatra kalpanIyAnAM sarveSAmapi kuDyAnAmaunnatyAnuguNa bhUbhilamba pramANaM yuktayAM svayamevohya kAryamityartho dhvanIkRto bhavati / tasmAttathA nirmitaM prAkAranirmANamekaM bA, kacidevAlayAdau prAkAradvayaM prAkAratvayamathavA prAkArapaca kaM tadadhikasaMkhyAkaM vA prakalpayeta / evaM prAkAra nirmANAnantaraM teSAM prAkArakuDyAnAM madhyabhAge prAcyAdicaturdiksUtrasthAne dvAradvayaM dvAracatuSkaM kacidekameva dvAraM vA prakalpayet / evaM prAmavAstukRtadevAlayasyaikaprAkAra kalpane tasya mukhabhAge dvArasthApanamekamevAlam /
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 696 bahirantastu vA sthApyastaTAkassAGgaNo mataH / jalamaNTapayukto vA vimAnazikharojjvalaH // 4 // balipIThasamAyuktamaSTadeva padAnvitam / dhvajapIThapurobhAge pArzvayormaNTapA matAH // 5 // prAkAradvayAdikalpane kRte sati tatra pUrvabhAge pazcAdbhAge ca dvAradvayaM kvacidvAracatuSkaM caturdidhyabhAgeSu sthApyameva / evaM dvArakalpanaM pratiprAkAratalamatighanazilAkhaNDakRtaM zobhAvahaM maulibhAge gopuropetaM rakSAkaraM ca sthApayediti kramaH // kiJca kvacinnagarakalpite dvayAdhikaprAkArayute devAlaye nirmite sati tatra prathamaprAkArAntassthale vA devAlayataTAkaH sarvatodikSu aGgaNanirmANasahitaH savimAnajala madhyamaNDapa saMyuktaH sthApanIya iti zilpasamayaH / evamAlayasya prAkArAntassthale tAdRzataTAkanirmANayogyavizAlabhUmyalAbhe prAkArasya bahissamucite sthale pUrvoktamAThavIthIsamIpe vA pArzve vA tamimaM taTAkaM sthApayet // api caivaM kalpitasya prathamadvitIyatRtIyaprAkArAntaHsthale garbhagRhasUtrasya purobhAge dhvajastambhasthApanaM tatpurataH sthaLe samare khe balipIThatalaM ca prakalpya sthAnasya savyApasavyabhAgayornAnA maNDapA: prakalpyA iti ca kramaH / kivaM kalpitasya dhvajapITha 1
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 697 devInAM bhavanairyuktaM bhaktAnAzca gRhairyutam / pUrva maNTapa saMyukta garbhagehena bhAsuram || 6 || sarvatra samasUtrANAM dvArANAM sthApanaM matam / kavATayugmakalanaM zubhadaJcAtra kIrtitam // 7 // AgneyyAM pAkazAlA syAtkUpacatvarasaMyutA / nairRtyAM vAhanasthAnaM vAyavyAM vastragehakam // 8 // sthAnasya samasUtravitryAse purobhAge uttaratra vakSyamANalakSaNopetaM gabhagRha nirmApayitvA tasya savyApasavyabhAgayAH davAnAmAlaya pUrvoktarItyA pRthakkalpanayutaM tena garbhagehena militaM vA sthApayet / kizcaitasya garbhagRhasya pUrvoktavalipIThadhvajastambhasthAnasya ca madhyabhAMga nirmito maNDapa poDazaviMzatikadvAtriMzatka saMkhyAkastambhopetaH pUrvamaNDapa iti nAmAntarabhAgbhavatIti satAM vyavahAraH // kiJca sarvatra devIgarbhagRhasya devagarbhagRhasya va dvArasthApane teSAM dvArANAM trayANAM pacAnAM vA madhyarekhAkrama sammAnayuto dhanakavATadvayayunazca prakalpanIya iti dvAranirmANazailI bodhyA / kina garbhagRhasyAsya lakSaNAntarANi tUttarAdhyAye pratipAdayiSyante / tasmAdevaM sthApitasya garbhagRhasyAmeyyAM dizi tasminneva prAkArataleSthavA dvitIyaprAkArale kUpacatvarAGgaNanirmANasahitaH pAkAlayaH prakalpanIyaH / eSaM nairRtyAM dizi haMsamayUrAdivAhanasthApanasthAnaM, S. s. 88
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 aizAnyAM dhAnyabhavanaM madhyasthAne mahAgRham / kalpanaM maNDapAnAM vA tannayetsAlakakramAt // 9 // hastizAlAvAjizAlAgozAlAbhissamanvitam / snAnAlaGkaraNasthAnaM vihArasthAnakAni ca // 10 // AsthAnamaNTapo vApi catuH stambhAdi bhUSitaH / DolAzayanazAlA ca garbhagehAntare matA // 11 // vAyavyAM dizi devaparyaGkopadhAnadukUlA bharaNapaTTavastrAdisthApanasthAnaM vA zAlAM, aizAnyAM dizi dhAnyAdivividhadravyasthApanasthAnazca maNDapAkAramathavA'nekastambhayutazAlAkAraM prakalpayediti zilpasamayo bodhyaH // kina kacinnagarAdau sthApite mahAvaizAlyopete devAlaye dvitIyatRtIyAdiprAkArataleSu devAdhIzAyArpitAnAM vAraNAnAM vAji - nAM gavAmuSTrAdInAM ca zAlAM dRDhakalpanAM sthalavibhavAnuguNaM tatra tatra sthApayitvA'vaziSTa sthalAntare prAkArAntarAdivibhakte devAnAM devInAcAbhiSekamaNDapaM vihAramaNDapaM DolAmaNDapaM zayanamaNDapaM, " " , , mAsotsava maNDapaM pakSotsavamaNDapaM vArSikotsavamaNDapaM vAdanamaNDapamebaMrItyA vividhasamayepUpasevyAni maNDapAntarANi bahuvivacitra bhAsurANi vimAnazikharepeitAni ca sthApayediti zAstrakAropadezaH / / ca
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 699 pradakSiNatalasthAnaM sevAprAptisthalAni ca / savye vA purato bhAge vAhanArohamaNDapaH || 12 // dakSiNe mitrabhAge vA bhUdhare vA puraHsthale / mukhavIbhyAM mATavIthyAM vAhanArohaNasthalam // 13 // nAnAzAlAsamAyuktaM nAnAkalpanabhUSitam / nAnAgopAna sIyuktaM nAnAgopurakalpanam // 14 // sacitrazikhare ramyaM dRDhakalpaM prakalpayeta | na maNDalasthAnayutaM na nyUnaM nApi cAdhikam / doSahInaM guNopetaM kalpayecchilpavittamaH || 15 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre mArgavizrAntisthalakalpanalakSaNakathanaM nAma dvisaptatitamo'dhyAyaH // kacitprAkArAntassthale kizcaitAdRzamaNTapAnAM sthApane sthalavaizAlyAdyabhAve devAlaya sannidhividhiyAM vA tatsavyabhAge vA'pasavyabhAge vA pradhAnagopurakalpanayuktaM vA pRthakkalpanayutaM vAhanamaNTapaM rathasthAna prakalpayediti lakSaNatrAkyArtho jJeyaH / api caivaM nAnAsthalebvanekavidhamaNTapaprakalpane sarvamapi tatkalpanaM sAdhiSThAnaM zilAmayaM samarekhApramANayutaM samapramANastambhagopAna
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha garbhagRhalakSaNakathanaM nAma trispttitmo'dhyaayH|| harerharasya dhAtuvA taddavInAmanekadhA / / AdhArAsanasaMyuktaM sthAnaM garbhagRhaM matam // 1 syAyupataM dApahIna sthApayaditi saGgrahaNa devaprAmAdalakSaNa mukta jJeyama // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakAvarAMcatAyAM pramANabAdhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAsravyAkhyAyAM devaprAsAdalakSaNakathanaM nAma dvisaptatitamo'dhyAyaH // // trisaptatitamo'dhyAyaH // athAsmiMtrisapratitamAdhyAye pUrvAdhyAyapratipAditasya devAlayakalpanasyAlaGkArabhUtaM garbhagRhaM kutra vA sthale kathaM vA sthApyamiti cattalakSaNAni nivRNoti - harerityAdinA / hariharabrahmAdidevAnAM taddevInAM verAvAhitazaktInAM cAdhArayantra. paTTabIjAkSarayantra paTTayunaM zuddhimatsthAnaM garbhagRhanAmabhAgbhavatIti garbhagRhazabdArtho nigaditaH / tathA ca berapramANavidbhizzilA.
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamanetraM samadvAraM dvArapaJcakabhAsuram / dvAratrayasamAyuktaM grAmyamAhurmanIpigaH // 2 // dvArapAla|nvitaM tasya pArzvasthAnaM prakalpayeta | 701 tanakairlAhakAraizca nirmitAnAM mahezvaraliGgAdizivamUlaverANAM vaikuNThavAsAdiviSNumUlavarANAmeteSAmutsavaberANAJca sthApanasthalaM garbhagRhamityuktaM bhavati // idantu garbhagRhaM devAlayakalpane sthApitasya prathamaprAkAradvAramya, dvitIyaprAkAradvArasya tRtIyaprAkAradvAramya vA madhyasthitamaNTapAdeva tiryaksUtrapramANite, tatsama sUtrapAtAviruddhasthale samadvAravati Alaya madhyasthAne sthApayedini zilpavidAmAryANAM saMpradAyaH / evaM tatratya sarvadvArANAmabhimukhaM bhittistambhAditiryakpatanadoSahInaM kalpanIyam / etadgarbhagehantu grAmAlayakRtaM cettadA AdimadhyAvasAnasthaleSu dvAratrayasahitaM nagarAdivizAlasthala devAlaye kRtaM hArapaJcakopetaM sthApayet // " 9 evamatra garbhagRhakalpanasya khaNDarUpasya prathamadvAramAge vAmabhAge dakSiNabhAge ca tattanmUlaberajAtyucitadvArapAlakAkhyadevabimbasthApanamavazyaM kAryamityupadezaH / kiJcaiteSAM dvArapAlAnAM nirmANantu prAyazazzilAbhirlokavacinAbhirlo haiva kAryamityuttamaH panaH / iSTikAbhirnirmANamadhamapakSadyotakamiti / evaM nirmitAnAM
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 daNDadvayavyAsa mAnamathavA hInamAnakam || 3 || tanmAnadviguNaM vApi tanmAnatriguNaM tu vA / garbhagahasya dairghyantu kalpayacchilpAMvettamaH || 4 | dvArapAlaverANAM yugalaM prathamadvArapArzvayordvitIyadvAra tRtIyadvArAdisthAneSu vAmadakSiNapAzvayozca kvAcatsthApanIyamiti zilpasamayavidaH // kina garbhagehasyAsya vaizAlyantu daNDadvaya pramANavaditi, grAmakRta* devAlayagarbhagehavaizAlyantu etasmAtpramANAtkicitra yUnameveti kramo bodhyaH / brahmotsavAdivividhotsava karaNAI mativaizAlyAdyupetabhya kasyaciddevAlayasya garbhage havaizAlyantu daNDatrayapramANavata; kacitaddhikapramANavaceti || " kiJca sarvatra garbhagehakalpanasya dairghyantu vaizAlyapramANAdviguNitamAnaM, triguNitamAnaM kvaciccaturguNitamAnaceti / itthaM pramANayutagarbhagehanirmANaM tu brahmadevagarbhagRhamiti nAmAntarabhAgbhavatItyAgamavidbhirudIryate / kiva pUrvapratipAditazailyA kAcacApAkAragajapRSThAkAramaNDalAkArAdyanekavidha garbhagRhasthApanaM tvanenaiva pramANena vA yutameva prakalpayet / kvacittatra tatra sthalavibhavAnuguNaM garbhagRhapramANAdhikya hInatvayojanamapi na doSAyeti matiH || athApi sarvatra tasya garbhagRhakalpanasya pUrvabhAgakalpanantu
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 703 antaHpradakSiNopetamathavA tena hInakam / pArzvayorvA pRSThabhAga gomukha sthAnakaM matam // 5 // dvidaNDaM vA tridaNDaM vA kuDyotmedhamathAdhikam / dvArAntare vedikA vA kSudradehalyathApi vA // 6 // evaM dvAratrayadvArapaJca ka saMyutaM dvArapAlakakalpanApenaJca prakalpayediti bhAvaH / kacinmAnAdhikyavati garbhagRhanirmANe garbhagehaprathamabhitteH bahirbhAge prathamapradakSiNasthalaM mAvaraNaM maNTapAkAranirmANa mahitaM vA sthApayet / kizcAsya sthalasya garbhagRhapradakSiNasthalamiti nAmAntaramucyate sdbhiH| idameva prathabhaprAkAra nirmANamiti keSAzcinmatama / evaMrItyA garbhagRhasthA pane garbhagRhakalpanasyaunnatyaM tu kacidaNDa dvayapramANaM, sthalAntare daNDatrayapramANavaditi / / kizcAsya garbhagehakalpanasyAntasthale madhyamadhyabhAge deva. pIThAlikA devavedikA nirmApaNIyA / asyAmeva vedyAM devatAnAM vA devInAM mUlaberasthApanamiti kapaH / evamatra sthApitAnAM mUlaberANAmabhiSekajalanissaraNArthamasya garbhagRhasyAntaHsthale tasyA devavedikAyA vAmabhAge vA dakSiNabhAge vA kacitpRSThabhAge vA zilAkhaNDakRtagomukhAkhyakSudrapraNAlIyojanaM bhittimilitameva kArayet / api ca garbhagRhamadhyasthAne sthApitAyA deva vedikAyAH purataHsthale sthApitAnAM pUrvoktAnAM dvArANAmantaHsthale kSudra
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 nAnApauSasamAyuktA mukhatoraNamaNDitA / devasthAnaM vedikADhyaM tadadhiSThAnakaM matam // 7 // tasmAnninakrameNAtra pUrvabhAgaH prakIrtitaH / pratidvAratalaM dvArapAlasthAnamathApi vA // 8 // antarnimnaM bahiHpRSThe kUrmAkAramathApi vA / nAnAdhiSTAnopapITasaMyutaM mUlabhUmikam // 9 // dehalIvedikA nirmAyA / tasyAmeva sthalAnuguNaM sthApitAyAM dIrghAkAradehalIvedikAyAM nandidevAntagaruDaviSvaksenezAdi bhakta ravimbasthApanaM kacitkArayedityAgamavidaH // kizcaivaM devavedikAyAH purobhAge sthApitAnAM sarveSAmapi dvArANAM lalATabhAge citratoraNayojanaM ubhayorapi pArzvayoH dIpAropaNArthaM poSanAmakar3IpasthAnakalpanaJca prakalpayet / kicaivaM sthApitAnAmeteSAM dvArANAmadhassthalantu pUrvoktadevavedikAyA adhaHsthalapramANa nimnameva kAryam / api ca devAnAM mUlabimbasthApanAhayAstasyA devavedikAyA adhobhAge ekahastadvihastaunnatimadhiSThAnaM kampapadmavAjanAditakSaNopetaM kAryam / iyantu daivavedikA prAyazo dRDhazilAprakalpiteva cirakAlasthitaye / atra tu zilAbedikAyAM madhyabhAge ekahastapramANanimnaM vidhAya tasminmUlaberapAdapIThAghobhAmaM yojayitvA dRDhamacaJcalaM bandhayet //
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 705 garbhanyAsena saMyuktaM yantrapaTTena cAnvitam / sarveSAmapi devAnAM devInAmevamAcaret // 10 // nAnAGgaNavibhaktAGgabahiraGgaNakalpitam / tatra sthApyaM zubhe kAle devAnAM berajAlakam // 11 // nayanonmIlanaM prAyazcAtra kArya mudAhRtam / kizcaitasya mUlaberavedikAkalpanasya purobhAge tadAsannatale utsavaberasthApanArtha kalpanIyA vedikA dArumayI sudheSTikAkalpitA vA zilAmayI vA yathAbhirucivibhavaM prakalpanIyeti kramaH / api ca sarvatra mUlaberavedikAyAmutsavabaravedikAyAmanekabimbasthApanAya kacittasyAM nAnAGgaNavibhajanaM kArayet / kutaH ? teSAM berANAM pRthakpRthaksthApanArthamiti / / api caivamatra garbhagRhamadhyasthAne etasyAH devavedikAyAH sthApanAtpUrvameva prayogavicchilpI devagarbhavinyAsAIdevacihnAni tAmrapaTTe vilikhya garbhavinyAsaprakaraNapratipAditarItyA avaTe nikSipya mRdA''cchAdya tadupari tAmimAM daivIM vedikAM sthApayitvA tatra vA kriyAzAlAyAM sthalAntare vA nimitAnyaneka. vidhAni devaberANi tAM vedImAropya dRDhaM bandhayisvA zubhakAle nadati maGgalavAdyajAle devInAM devAnAJca nayanonmIlanaM yathAkramaM kArayediti zirUpAcAryakAryakramo sheyH|| 8.8. 89
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 karpUracandanarasaiH secayedvAsayedapi // 12 // daivabrahmavibhedena tatsthAnaM dvividhaM matam / tatra pUrvasthale bhadramaNTapaM kArayennRpaH || 13 || tatpUrvamaSTapaM vApi prabhaSTamukhakelikam / catuHstambhasametaM vA stambhASTakasamujjvalam // 14 // evaM devaberANAM nayanonmIlanadinAtpUrvameva tadidaM garbhagehamantarbahizva sthale karpUracandanarasAdinA tallepAdinA ca vAsayitvA cUtapatravitAnatoraNadIpAropaNAdikaM kArayeta // evaM nirmitasyAsya garbhagehasya pUrvabhAgo brahmabhAga ityucyate / devavedikAsthApanantu devasthAnamiti ca prAcAM vyavahAraH / tasmAdevaM nirmitasyAsya garbhagRhakalpanasya nAtidUre pUrvabhAge garbhagRhaprathamadvArakuDyamilitameva pUrva maNDavAkhyabhadramaNDapa nirmANaM sthApayet / kvacidasya pUrvamaNDapasya ca purobhAge tanmAnayutameva maNDapAntarakalpanamapi vihitaM bhavati / etAdRzamaNDapAGgaNasthalataraNAnantarameva pUrvoktasya tasya dhvajastambhasya balipIThasya ca sthApanasthalamiti vivekaH / vizva kacidevAlaye prAkAradvayAvRte vA prAkAratrayAvRte bA tasya dvitIyaprAkAradvArasya purataH sthale vA tRtIyaprAkAradvArasya purataH sthaLe vA taca dhvajastambha nirmANaM kAryamityuktaM bhavatIti Azayo bodhyaH
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTArakanRpAnujJAcodito mAnabhedavit / devAnAmapi devInAM nityanaimittikotsavAH // 3 // yathA sulabha sAdhyAssyustathA maNDapakalpanam / kArayenmatimAnyuktyA sarva tatsthalayogyakam // 4 // 7. prISmamaNDapa nirmANam / 8. vArSikamaNDapanirmANam / 10. vihAra 9. kArtika 12. adhyayana 14. praNayakalaha 16. damanikotsava.. 18. zayana 20. pakSotsava 22. nityotsava 24. AkheTa 17 anyAni maNDapAntaranirmANAni ca samayasevyAni gurudevabhaTTAraka nRpAjJApracoditarasana sthapatiryathAkramaM tatra tatra sthApayediti zilpasamayaH / tasmAdgarbhagRhasya pUrvabhAge pArzvayoH pRSThabhAge dvitIyatRtIyAdiprAkArasthaleSu devAlayasya prAkArANAM bahiH pradeze sannidhividhyAM kacinmAThavIdhyAM sthalAntareSu samucitabhUmiSu kalpanIyAnAmeteSAM maNDapAnAM stambhayojanakramastu tatratya 11. japa 13. vAhana 15. platrotsava 17. DolA 19. mAsotsava 21. saMvatsarotsava 23. naimittikotsaba 99 "" rd "" 711 ,, 39 " "" " "" "" 59 95 99
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 12 catuHpAdayutaM vApi kacidaSTapadAnvitam / dazapAdayutaM vApi dvAdazAMghrisamanvitam // 5 // SoDazastambhayuktaM vA stambhaviMzatisaMyutam / caturviMzatipAdADhyamaSTAviMzatipAdakam || 6 || dvAtriMzatstambhayuktaM vA catvAriMzatpadaM tathA / paJcAzatstambhasaMyuktaM dvipaJcAzatpadaM kvacit // 7 // catuSSaSTipadopetamazItistambhabhAsuram / zatastambhayutaM vApi maNDapaM bahurUpakam // 8 // stambhasthApanakAryAhapUrvAGgaNasamanvitam / zilAbhireva devAnAM yatInAJca maThakriyA // 9 // sthalavibhavAnuguNaM svasaMpadvibhavAnuguNazca catuHstambhayojanaM vA'STastambhayojanaM vA dazastambhayojanaM vA dvAdazamtambhayojanaM vA SoDazastambhayojanaM vA viMzatistambhayojanaM caturviMzatistambhayojanamaSTAviMzatistambhayojanaM dvAtriMzastambhayojanaM catvAriMzatstambhayojanaM pacAzatstambhayojanaM dvipaJcAzatstambhayojanaM vA kvacizcatuSSaSTistambhayojanamazItistambhayojanaM zatastambhayojanaM vA kAryamiti vAkyArthabodhaH / / evaM kalpanIyAnAM devAgAramaNDapa nirmANAnAM yatiparivrAjakAdigurukulanivAsAya kalpanIyAnAM maThAdinirmANAnAM
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ lohaivyAntarai pamaNDapaM sthApayetkramAt / japamaNDapakaM vA'pi vedAdhyayanamaNDapam // 10 // adhiSThAnayutaM prAyazcirakAlAya kalpate / sopapIThastambhapAliM citrAlaGkaraNAnvitam // 11 // ca zilApATTakA sayAjanameva zobhAyai cirakAlAMsthatayaM ca bhavati / tasmAdyatra yatra kalpaneSu zilA stambhazilA paTalAvaraNAdikaM kriyate, teSAM teSAM nirmANAnAM sarvepAmapyAbhAge tattatkalpanAnuguNaM dRDhaghanazilAkhaNDairadhiSThAnakalpanamavazyaM kAryamiti zilpa namayaH / / nyAyazAlAhastizAlAvAjizAlA vaidyazAlAdikalpanaM sAkalyena zilAbhireva sthApanIyaM bhavati / parantu bhatriyANAmanyeSAM ca vihArArtha kalpanIyamaNDapAdinirmANepu zilAstambhazilApaTalAvaraNayojanaM na zubhaphalapradam / kintu teSAM vihAramaNDapAdiSu lohakRtastambhasthApanaM vA supirastambhasthApanaM vA candanatindukAdimahIruhakhaNDasthApanaM vA kAryam / evamAvaraNaviSaye'pyUhyam // evaM zilAmayamaNDapanirmANAya tattanmaNDapasthalavibhaSAnuguNaM kSudrAdhiSThAnakalpanaM madhyamAdhiSThAnakalpanamuttamAdhiSThAnakalpanaM pA dhanaM yojayitvA tadupari sthApanIya stambhazreNisthApanAnuguNaM pUrvAGgaNaM kacitpAGgiNaM kacitsarvabhAgeSvapyaGgaNakalpanaM ca kramAdicchA. vibhavAnuguNaM nirmApayitvA pUrvoktasaMkhyAH stambhapAlIzcitra 8.8.90
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 mukhAGgaNasamopetaM pAGgiNasamanvitam / caturaGgaNayuktaM vA savAraM vA vivArakam / / 12 / / samarekhAdRSTihInaM samottuGgavizAlakam / vAjivaktreNa saMyuktaM gajavaktrAnvitaM kvacit // 13 // yAlImukhasamopetaM pArzvacakrasamanvitam / zobhitAH sthApayitvA tadupari prastaratUlabalabhyAdikaM prayojya ghanAvaraNaM prakalpayediti tatkramo'vadhAryaH // kizcaitrarItyA kalpiteSu bahuSu maNDapeSu kessaashcinmnnddpaanaamubhyo| pArzvayorghanabhittinirmANaM keSAzcinmaNDapAnAM mukhabhAgaM vinA bhAgatrayasthaleSu bhittisthApanaM keSAmcinmaNDa pAnAM caturvapi digbhAgeSu bhittisthApanaM vinaiva kalpanaJca karaNIyama / taccacchikamevetyayamarthaH 'savAraM vA vivArakam' iti lakSaNavAkyena pratipAditaH // 12 // tasmAdevarItyA stambhAntarabhittyantaratiryaprasAraNAkhyadRSTidoSAdisakalavidhadoSavarjitaM kalpitAnAmeteSAM maNDapAnAM stambhAdiSu kasyAzcitastambhazreNyAH darzanAyAM suragarUpatakSaNaM kasyAzcitstambhazreNyAH dhAraNarUpatakSaNamanyasyA: stambhazreNyA: yAlIrUpatakSaNamAntarAlikastambhazreNInAM zukaisamayUracakavAka * bhallUkavAnarAdyanekatakSaNaM vividhatoraNapatAkAdyalakaraNaM ca prakalpayediti vivekaH //
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 715 sopAnasaMyutaM vApi kalpayetsumanoharam || 14 || mukhaprastarayuktaM vA UrdhvaprastaraNAnvitam / valabhIkalpanaM cordhve varaNaJca yathAkramam // 15 // ekadravyasamAyuktaM vimAnazikharojjvalam / kilaiteSAM maNDapAnAM keSAcitpUrvabhAge sopAnasthApanaM, keSAcinmaNDapAnI pArzvayorasthalayosmopAna sthApanaM keSAkhita maNDapAnAM sarvato dikSu citrasopAnasthApana api kAryam / caiteSAM maNDapa nirmANAnAM bhittyantabhAgeSu tUlaprastarabalabhIbalabhyAdhArapaTTikAdisthAneSu vividhatoraNavitAnapaGkajakumudacampakacUtAdidalarUpatakSaNavardhanAdikaM nirmApayitvA kvacitpArzvasthitakalpanabhittyAdibhirmilitaM kArayet / kina valabhyAvaraNapaTalAnAmuparibhAge ghanamAcchAdanaM sudheSTikAmelanaM nirantaraM sthApayet / / 15 / / - kivAla maNDapakalpane kAMzcana stambhAna zilAmayAn sthApayitvA kAMzcana stambhAniSTikAsudhAdibhiH kalpayeta / parantu tattajjAtidravyaireva kAryamiti niyamaH / ayamartha: 'ekadravyasamAyuktam' ityanena mUlavacanapAdenocyata ityarthaH / tathA ca maNDapAdikalpaneSu yasminsthAne zilAstambhayojanaM kacitsAkalyena tasmin sthAne zilAstambhayojanameva zobhAvahaM zubhapradazceti
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 bhittiko samAyuktaM karNanAmAdimaNDitam // 16 // yuktyA kalpAntarayutaM sthApayenmaNDapaM dRDham / zaGkarasya harevApi dhAturdevIgaNasya ca // 17 // kacinmaNDapakalpastu zatastambhasamanvitaH / sthApyaH paJcavidhA yuktyA pUrvAGgayuto'pi vA // 1. sUryakAntazata stambhamaNTapalakSaNam // Adyastu sUryakAntassyAtsUrya saMkhyApadAvaliH / bhAvaH / evameva lohavRkSakhaNDAdInAmapi vipaye phalAdikaM bodhyam // kicaivaM kalpitAnAM maNDapAnAM katipayAnAM pUrvabhAge kalpitasyArohaNasopAnasyobhayoH pArzvayoIDazilAcakraM citrarUpaturagavAhanAdibhirUhyaM yojayedityapi zilpasamayakalpanakramavettAraH / tasmAdevaMprakAreNa kalpiteSu maNDapeSu zatastaMbhamaNTapa eva sarvottamaH / tasmAdRsya zatastambhamaNDapasya vArSikotsava sevanAsucitasya lakSaNamAha- sthApya ityAdinA / tadidaM zatastambhamaNTapanirmANaM paJcavidhaM sthApyaM bhavati / talakSaNaM kramAdvizadayatIti vAkyArthaH // -- atha zatastambhamaNDapa nirmANasyAdyazya sUryakAntAkhyasya lakSaNamAha - Adya iti / sarveSAmeteSAM paJcavidhAnAM zatastambha
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 717 rekhAdvayaM pUrvabhAge tathA pazcimabhAgike // 19 // tanmadhye SoDazapa madhye savyetare'pi ca / tanmadhyasthAna bhAge ca SoDazastambhakalpanam // 20 // tadantastu catuSpAdasthAnaM tadaivataM matam / sarvatra devabhAgastu tuGgo vA'dhiSThito'pi vA // 21 // maNDapakalpanAnAM sammasthApanakrama eva durvijJeya iti matvA tAdvAstambhasthApanaparipATI prakaTIkaroti - sUryasaMkhyApadAvali - riti / zatastambhamaNDapakalpanasyAsya pUrvabhAge paGkidvayaM stambhAnAM sthApyaM pratipaktisthalaM stambhAnAM dvAdazakasthApanamiti / tathA ca pUrvabhAge paGktidvayasthAne Ahatya saMkhyAyAM stambhacaturviMzatikamiti // evaM pazcAdbhAgasthala paGkidvaye stambhacaturviMzatikaM sthApyam / evaM sthApitAnAM stambhAnAM madhyatale stambhAntarasthApanArtha vibhakte sati tatra pUrvoktapUrvabhAgastambhasamIpe savyabhAge stambhASTakamapasavyabhAge ca stambhASTakamAhatya saMkhyAyAmatra stambhaSoDazakaM sthApayet / anenaiva prakAreNa pazcAdbhAgasthApitastambhazreNisamIpasthale ca stambhaSoDazakaM sthApayitvA kalpanasyAsya madhyabhAge vaizAlyavati catuHstambhasthApanarItyA stambhazreNI catuSkaM ca nirmANayitvA teSAJca SoDazastambhAnAM madhyabhAge daivabhAgasthaLe citrastambha
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayugmapaktisaMyukto nAnAcitramanoharaH / catuSkaJca sthApayet / evaM zailyA stambhasthApane kRte zatastambhamaNDapakalpanamavikalaM bhavatIti lakSaNavAkyArthaH / / tathA'pi jhaTiti sphUrtaye kalpanasyAsyoddhAramaNDalaM paJcavidhaM vilikhyate / yathA--tatrAdyasya sUryakAntAkhyasya zatastambhamaNDapasya stambhasthApanakramaH //
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 719 1. sUryakAntazatastambhamaNTapaH / / o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o ooo o o o o o oo Po o. o o o o o o o o oooo o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 2. candrakAntazatastambhamaNTapalakSaNam // dvitIyazcandrakAntassyAtsavyasavyetarAtmakam / / 22 // bhAga vibhajya vedana pagNavatyaMghrikalpanam / madhye vedapadasthAnaM tadevatamudIritam // 23 // atha candrakAntAkhyamya dvitIyasya zanastambhamaNDapakalpanasya stambhasthApanakramamAha - dvitIya iti / kalpanasyAsya savyabhAge catuHstambhasthApanarItyA paktidvAdazakaM nirmApayitvA tayaiva zailyA savyetarabhAge'pi stambhasthApane kRte Ahatya saMkhyAyAM paNNavatistambhA bhavanti / kiJca kalpanasyAsya madhyabhAge pUrvoktakSudrapramANadevamaNDapakalpanArtha stambhacatupake kramAta sthApite'vikalaM zatastambhamaNDapanirmANaM bhavatItyarthaH / / kalpanasyoddhAramaNDalaM yathA atha dvitIyasya candrakAntAkhyasya zatastambhamaNDapasya staMbhasthApanakramaH
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. candrakAntazatastambhamaNTapaH // o o o o o o o o o o o o o oo o o o o o o o o I o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o 8. 8. 91
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 3. indrakAntazatastambhamaNTapalakSaNam // tRtIyazcendrakAntassyAtpArzvayoSaTpramANakam / stambhakalpanamatroktaM vasupatI prakalpayet // 24 // madhye vedapadasthAnaM tadevatamudIritam / athendrakAntAkhyasya tRtIyasya zatastambhamaNDapakalpanasya stambhasthApanakramamAha - tRtIya iti / kalpanasyAsya savyabhAge stambhaSaTakasaMyutaM zreNyaSTakasthalaM prakalpya tathaiva savyatarabhAge ca stambhasthApane kRte SaNNavatistaMbhA bhavanti / kiJca pUrvoktarItyA kalpanamadhyabhAge devamaNDapakalpanArtha mtambhacatuSke sthApite satyavikalaM zatastambhamaNDapanirmANaM bhavediti bhAvaH / / kalpanasyAsyoddhAramaNDalaM yathA - atha tRtIyasya indrakAntAkhyasya zatastambhamaNDapasya stambhasthApanakramaH -
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. indrkaantshtstmbhmnnttpH|| sessas Scocco o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o LCoocc o o o o o o o o o o o o o o o o o o DOOCOD
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 4. gandharvakAntazatastambhamaNTapalakSaNam caturtho gandharvakAntazcatuSkoNe catuHkramam / / 25 / / stambhaSoDazakaM sthApyaM tadantazca yathAmatam / pUrva pRSTha padopeta nAgapAdaprakalpanam // 26 // tatsaMkhyAkaM tadantazca catuH paGktikramAtpadam / tadantarvedapAdantu devasthAnamudAhRtam / / 27 / / atha gandharvakAntAkhyasya caturthasya zatastambhamaNDapakalpanasya stambhasthApanakramamAha caturtha iti / gandharvakAntasyAsya maNDapakalpanasya madhyatalamativizAlaM kAryam / tasmAdasya madhyatalasyAmeyAdikoNacatuSkasthaleSu stambhacatuSkasahitaM paktidvayaM viracayya dIrghAkArarekhAyAM tiryagrUpasthAne savyApasavyabhAgayoH stambhASTakayutaM pakticatuSke sthApite sati catuSSaSTistambhA bhavanti / kiJcaiteSAM stambhAnAM madhyabhAge vaizAlyarekhAyAM stambhASTakayutaM paGkticatuSke viracite sati tadAhatya saMkhyAyAM SaNNavatistambhA bhavanti / pUrvoktarItyA madhyabhAge daivabhAgatale kSudramaNDapakalpanArthaM stambhacatuSke sthApite kalpanaM avikalaM bhavediti lakSaNavAkyArthaH // -- kalpanasyAsyoddhAramaNDalaM yathA - atha caturthasya gandharva kAntAkhyasya zatastambhamaNDapasya stambhasthApanakramaH Mancom
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 725 4. gandharvakAntazatastambhamaNTapaH // o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o ooo o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 5. brahmakAntazatastambhamaNTapalakSaNam // paJcamo brahmakAntassyAnmukhapAde'STapAdakam / pRSThe ca tatkramAtstambhasthApanaM cAtra gaNyate // 28 // tadaGgaNasthAnamAhuzzilpazAstravizAradAH / tataSpaTstambhavinyAsadvayaM sthApyantu pArzvayoH / / 29 / / pRSThe caivaM sthApanIyaM madhye dvAtriMzadaGghrikam / tanmadhye vedapAdantu tadaivatamudAhRtam // 30 // atha pacamasya brahmakAntAkhyasya zatastambhamaNDapakalpanasya paJcama iti / brahmakAntamaNDapasyAsya purobhAge pazcAdbhAge ca madhyasUtrasthAne citrastambhacatuSkayutaM paGktidvayaM pUrvAGgaNakalpanAya, pazcAdaGgaNakalpanAya ca sthApayitvA pUrvabhAge madhyamArgasya savyabhAge apasavyabhAge ca stambhapaTkayutaM paGktidvayaM sthApayet / anenaiva prakAreNa pazcAdbhAgamya savyApasavyasthAnayoH stambhapaGktau sthApitAyAM satyAM Ahatya saMkhyAyAM catuSSaSTistambhA bhavanti / / stambhasthApanakramamAha kizvetayoH pUrvabhAga pazcAdbhAgakalpanayo madhyasthAne stambhASTakayutaM pakticatuSkaM sthApayitvA tanmadhyasthale pUrvoktarItyA devasthale kSudramaNTapanirmANAya stambhacatuSke sthApite sati avikalaM zatastambhamaNDapa nirmANaM bhavediti lakSaNavAkyArtho jJeyaH //
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpanasyAsyoddhAramaNDalaM yathA- atha paJcamasya brahmakAntAkhyamya zatamtambhamaNTa pasya stambhasthApanakramaH - 4. a tt-naraaEn'aag: P. o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o of o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o o p o o o o o p o o o o o po o o o o o o o o o o | o o o o o o o o o o o o o o o o u
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 antyakalpanametattu viSamasthAnakaM matam / AdyaM samaM kalpamAhuzzAstrajJA vedapAragAH / / 31 / / samarekhAM dRSTihInaM manohAriprakalpanam / stambhAnAM mukhabhAgeSu pUrvottarapadasthalI / / 32 / / kicaitramatra pratipAditarItyA zatastambhamaNDapa nirmANantu paJcavidharUpasthApanameva saukaryAya zobhAyai ca bhavati / api ca kacittatratatra koNabhAgeSu madhyataleSu madhyAntabhAgeSu ca koNAGgaNakSudrAGgaNasthApanapUrvakaM prakArAntareNa zatastambhamaNDapanirmANantu sadbhirnAGgIkRtamiti bhAvo dhvanyate / ata evaMzailyA paJcaprakArakalpanIya zatastambhamaNDapanirmANeSu pUrvoktaM prakAracatuSkaM samakalpananAmabhAgbhavati / antyoktaM brahmakAntAkhyaM paJcamakalpanaM viSamakalpananAma bhAgiti ca zilpavidAM vyavahAro jJeyaH // tasmAdevaM zatastambhamaNDapakalpane pUrvabhAge stambhAnAM mitho yAvadvaizAlyaM deyaM kRtaM tAvadeva pramANaM sarvatra pazcAdbhAge ca kalpanIyamiti niyamaH / tadAnImeva kalpanAzobhA saukaryAdikamiti bhAvaH / evaM stambhAnAM mitho vardhanAdidarzanaM nAnAvidhavitAnatoraNacitrAdyalaGkRtaM maNDapa nirmANaM sthApayeta / kimAtra zatastambhamaNDapakalpane pUrvoktadaivabhAge kSudramaNDapasthalantu kiMcit unnatameva sarvatva kArayet / tasminneva kSudramaNDape devAnAM sthiti 1
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ 729 yathAvibhavataH sthApyA nAnAlaGkAramaNDitA / sthApanIyA vizeSeNa devAnAM prItidAyinI // 33 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre zatastambhamaNDapalakSaNakathanaM nAma ctusspttitmo'dhyaayH|| rutsavAdi samaye yu karaNIyeti ca niyamaH / evaM manoharAkRterasya zatastambhamaNDapanirmANasya sthApanena devAnAmatyantaprItiriti bhaavH|| iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANayodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM zatastambhamaNDapalakSaNakathanaM nAma catussaptatitamo'dhyAyaH // 8. 93
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha vimAnalakSaNakathanaM nAma paJcasaptatitamo'dhyAyaH // sarveSAmapi devAnAM devInAmapi mevinAm / garbhagehasya maulo yatkalpanaM rakSaNArthakam // 1 // tadvimAnamiti prAhuzzilpazAstravizAradAH / pratilomakiyAM tatra sthApayacchilpakovidaH // 2 // // paJcasaptatitamo'dhyAyaH // atraaymsmaakmbhipraayH| yathA--pUrvoktarItyA trisaptatitame adhyAye garbhagRhalamaNapratipAdanAnantarameva tasya garbhagRhasyoparitale kalpanIyamya vimAnasya lakSaNaM caturasaptatitame'dhyAye vaktuM yuktaM prakaraNaucityAn / tathApIdaM vimAnalakSaNamatra mAtRkAyAM paJcasaptatitamAdhyAye paThitaM dRzyate / tadayaM zAstrakArapaThanazailIkramo bA mAtRkAlekha pramAdo veti / ataH pUrvoktasya devAnAM devInAM bhaktAnAJca berarUpANAM satatanivAsArhasya kalpitasya garbhagRhakalpanasyopari maulitale tasya garbhagRhakalpanasya saMrakSaNArtha yattu kalpanaM kriyate, tadidaM vimAnanAmabhAgbhavatIti zilpazAstrapAraGgatAnAmAzayaH // ___tasmAttadidaM vimAnakalpanaM prAyazassarveSvapi dezeSu sarvAsvapi kalpanazailISu pratilomakriyApramANamAzrityaiva sthApayediti
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkalpanakalaM (sama) kRtsnaM vimAnAdhiSThitaM matam / maNDalaJcaturazraM vA vyAsAdhikyaM kvacinmatam // 3 // gajapRSThAkAravadvA cApAkAraM kvacinmatam / AdhAramAnadviguNaM triguNaM vA caturguNam / / 4 // aunatyaM kalpayettasya mukhavardhanasaMyutam / lasUNa sakyArthaH / pratilomakriyApramANaM nAma garbhagRhamya tasya yAvatpramANamadhiSThAnamannityAdikazca yojitama , tadaunnatyAnuguNameva vimAnakalyanasyAsya sthApanamiti // kiJca pUrvoktasya garbhagRhasyAntaHsthalasya devatAbimbasAnnidhyasahitasya ca yAvadvaizAlyaM deya'cca yojitaM tAvadvaizAlya. dairghAyutamevAsya vimAnasyAdhiSThAnaM kAryamiti niymH| evaM kacinmaNDalAkAragarbhagR hasthApane, caturazrAkAragarbhagRhasthApane vyAsAdhikyapramANagarbhagRhasthApane, gajapRSThAkAragarbhagRhasthApane, cApAkAragarbhagRha kalpane yAdRzazailyA garbhagRhabhittinirmANaM kRtaM tAdRzazailyaiva taduparikalpanIyasya vimAnamyAdhobhAge'dhiSThAnakalpanaM sthApanIyamiti vivekazzilpibhirvijJeya iti kramaH / / tasmAdasya vimAnakalpanasyonnatyaM kiyatpramANamiti cet tadvivRNoti - aadhaarmaandvigunnmityaadinaa| yAvadonatyapramANaM garbhagRhasyAdhiSThAne yojitaM tanmAnadviguNonnatyayutaM vA tanmAna
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhiSThAnastambhakarNaprastarAkhyavibhAgabhAk // 5 // caturbhAgaunatyakalapyaM pUrayetkhaNDanakramAt / zailaM saudhaM lohamayaM vimAnaM dRDhasandhikam // 6 // tkssyedvdhyenmaankrmtsstttbhednaiH| triguNonnatyayutaM vA tanmAnacaturguNonnatyayutaM vA vimAnanirmANamidaM kalpayediti vivekaH / anena garbhagRhasya tamyAdhobhAge kSudrAdhiSThAnaM vA madhyamAdhiSThAnamathavottamAdhiSThAnaM kalpanIyamityuktamiti tatkramaH // athavA grAmAdau kacinnirmitasya garbhagRhasya madhyabhAge evamadhiSThAnakalpanAbhAve tAdRzagarbhagRhasyAntarbhAge sthApitAyAH pUrvoktAyA devavedikAyA yAvatpramANagaunatya kAlpata tanmAnadviguNonnatyava dvA, tanmAnatriguNonnatyavadvA tanmAnacaturguNonnatyavadvA vimAnakalpanamidaM sthApayadityartho'pi dhvanyate / tasmAdvimAnakalpanasyAmyonnatyapramANa mevaM prathamato nizcitya tatra garbhagRhamadhyatale devabimbasthApana pratiSThApanAtpUrvameva tasya garbhagRhasyopari bhRtyavagairidaM vimAnakarUpanaM nirmApayedityupadezo'vadhAyaH // kizcaivaM kalpanIyasyAsya vimAnasyArambhamAge'dhAsthale tadonnatyamAnAnuguNamadhiSThAnakalpanaM madhyarandhrahInaM ghanazilAkhaNDaiH mukhavardhanasaMyutameva caturvapi digbhAgeSu sthApanIyam / kacidvimAnakalpanamidaM ghaneSTikAdibhissudhAmizritaizca sthApyamiti
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturbhAgaM nayedbhUmau pAdukA tatpramANakA // 7 // dravyabhedakramaH / sarvathA na dAruphalakAdikamatra vimAnakalpane yAMjyAmiti // evamamya vimAnakalpanamya caturvapi digbhAgeSu adhiSThAnatala mubakalpanaM popanirmANayutaM vA ekaha stadvihastannityayulastambhamahinaM vA kArayitvA gopurataLaprakalpanarItyaivAtrApi vimAnakalpane gavAkSahInaM kalpanaM samapramANaM samacitrayuta kramAduparyupari kalpane nyUnapramANakaM prakalpayediti zilpasamayavidaH / / kiJcaivamatra vimAnanirmANAya bhittikArAzzilAtakSakAdayazca gurUpadezakamAtpUrvakRtanirmANadarzanAcchAstrajJAnaparicayAta svayuktyA cetastato nirmANAdidoSahInamavraNamakhaNDaM acaJcalaM vimAnamidaM sthApayet / evaM karaNe tasya zilpinA kIrtyA daya akSobhyA iti / tasmAdevaM zilpibhiryuktyAdibhireva prAyazo nirmApaNIyamyAsya vimAnakalpanasya kAnicana nirmANalakSaNAni teSAM pramANAnyapi vivRNoti - caturbhAgamityAdinA / pUrvoktamya vimAnAdhiSThAnakalpanamyoparibhAge pAdukAkhyacitrasthAnaM caturbhAgayutaM tadAdhArakalpanabhAgazca caturbhAgayuta prakalpayediti lkssnnvaakyaarthkrmH|| kizcAtroktabhAgakramastu vimAnakalpanAyAsyAdhiSThAnabhAgA
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekena kampanirmANamekahastadvihastakam / UrdhvastambhapramANantu kalpanAntarabhedataH // 8 // upapIThaM kalpayadvA prAntapaTTikayA yutam / dvAbhyAmekena vA tatra upAnatsthAnamIritam // 9 // caturbhAgena padmantu mukhapatrasamanvitam / kampamekena kartavyaM pArzvanetraM dvibhAgikam // 10 // paJcabhAgena kumudamekenova'talaM matam / dUrdhva zikharatalaparyantamonnatyaM pramAtvA tatra pramANe caturbhAgaM, vibhAga, dvibhAgAMmatyAdikramaNa kalpanakaraNa iti bhAvaH / tathA kalpitamya pAdukAsthAnasyoparitale ekabhAgena kampatalaM nirmApayet / tadupayUstambhapramANantu ekahastaunnatyayutamathavA kacida tyunnatavimAnakalpane dvihantonnatyaM yojniiym| tasyordhva sthasya kalpanasyAdhastAtvacidupapIThakalpanaM prAntapaTTikAcitrAdiyutaM ca kAryama / tattvaicchikamiti bhAvaH / / kizvaivaM kalpanAnantaraM tasya stambhasya maulimAge ekabhAgena vA bhAgadvayena vA pAdukAntarakalpanaM kAryam / kiJca tadupari caturbhAgena padmakalpanaM mukhavaktarekhAsahitaM nirmApayitvA tadu pari punarapyekena bhAgeno kampatalakalpanaM bhAgadvayena pAvanevasthAna tadupari bhAgapaJcakena kumudakalpanaM taduparyekena bhAgenolatalaM
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ 735 dvibhAgena mahApaTTamagrapaTTa tribhAgataH // 11 // vedikA nAgabandhazca pAdazca kamalaM ghaTaH / paJcabhAgazca SaDbhAgassaptabhAgo'thavA bhavet // 12 // phalakAbodhikAbhAgo dvibhAgazca kapotakaH / prastarazcASTa bhAgena kathito bahuvaktrakaH // 13 // grIvA tu dazabhAgena caturazrAkRtibhavet / tadupari tribhAgena mahApaTTakalpanaM, tathaiva tribhAgenAprapaTTakalpanazca kArayet / kizteSu sthAne vedikA nAgabandhatalaM, pAdatalaM, kamalatalaM, kumbhatalaM vA pAJcAlakosalamAgadhadrAviDyAdizailyanuguNaM kalpanaM yathAkramaM prakalpayet / / kizcaivamatra kalpitasya kalpanasya nirIkSaNenaiva sulabhameva vimAnajAtijJAnaM bhavediti bhAvaH / evaGkalpitaM kalpanaM sarvamapi vimAnasya madhyatalakalpanamiti kramaH / api caivaM kalpitasya kalpanasyoparitale prastarakalpanaM sthApyama / tAdRzaprastarakalpanamaneka. mukhasahitamanekacitrapopAdimaNDitaM cASTabhAgapramANayutaM kAryam / tatra prAcyAdiSu caturvapi digbhAgeSu nAnArU padevagandharvahariharabrahmAdicitrasthApanaM sudheSTikAlohapaTTAdibhiH kAryamiti ca kramo jnyeyH|| kiJca sadupari dazabhAgena prIvAnirmANatalaM kAryam /
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 maNDalAkRtiragryA tu paTTikA ca dvibhAgikA // 14 // nAnAmukhasamopetaM maulibhAgayutantu vA / sthUpiprakalpanaM tatra lohajaM dRDhamandhikam // 15 // prastarAnte madhyabhAge trimUrtisthAnakaiyutam / pRthagberasthalaM vApi pauSasthAnamathApi vA // 16 // devAnAmapi devInAM dAmAnAM garbhagehake / kaliGgaM drAviDaM zaurasenika kausalantathA // 17 // sarvavidhavimAna kalpaneSvapi tAdRzagrIvAsthalaM caturazrAkRtiyutameva nirmApyamiti niyamaH / kizcaivaM kalpitasya prIvAsthAnasyo. paritale maNDalAkArameva sthUpikalpanaM dvidvibhAgapramANAdhyapaTTikAkalpanasametaM nAnAcitra nAnAnana samanvitaJca sthApayitvA tadupari kalazasthApanArtha adha:kIla saMyojanaM dRDhaM kArayet / kiJcaitAdRzaprastarasthalaM suvarNapaTTakavacitaM vA rajatapaTTAcchAditaM vA tAmrapaTTAcchAditaM vA kArayitvA tatra hariharabrahmadikpAlAdyanekadevarUpasaMyojanaM kalpayet // kacidetAdRzaprastarabhAge prAcyAdipu caturvapi digbhAgasthApanepUparitale pauSAkRtisthalaM prakalpayitvA tatra tadgarbhagRhasthApitadevadevyAdimUrtInAM citrarUpAdikaM ca yojayet / kizca tAdRza. berasyAntikasthale phalakAtale tattadevavAhanattihna bhUtanandivaSagaruDa.
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 vimAnakalpanaM kArya kumbhapaJjarasaMyutam / bodhikAjAlakaiyuktaM dvArapAlAzritantu vA // 18 // randhrahInaM madhya kalpamavAgvaktrAdivarjitam / devarUpasamopetaM kalpayecitrabhUSitam // 19 / / karNakUTakriyopetaM kIlakumbhayutaM kvacit / haMsamayUrAdibimbasthApanaM ca kAryam / evamuktarItyA vimAnanirmANantu kaliGgadrAviDazailIdyotakaM bhavatIti zilpasamayaH / / anenaiva prakAreNa zUrasenakosalAdizailyantaravimAnanirmANamapi yuktyA tatra dezeSu zilpI prakalpayadityupadezaH / kiJca tatra maNDalAkAravimAnaM vA caturAkAravimAnaM vA vyAsAdhikyapramANavimAnaM vA tatra tatra dezeSu dezIyazailIdyotakakalpanaM vA vizeSa sahitaM kArayet / kiJca sarvatra zailInirmANaSu kampavAjanakapotakamalakumudamukha paTTikAdisthAnavizeSANAM sthalapramANavibhajanenaiva tattannirmANasvarUpaM sarvamapi spaSTaM bhavediti bhAvaH / / kizcAtra vimAnakarUpane bodhikAjAlakumbhapaJjarayukte pratitalaM SA ekasmin tale SA caturvapIzAnAdikoNasthAneSu karNakUTa kIla. kumbhasthApanaM pUrvoktapoSabhAgasthitadevabimbarUpAderubhayorapi paarshvyo| dvArapAlakalpanamna tadanuguNapramANaM yathAkramaM sthApayet // kizcaivaM kalpitaM vimAnanirmANantu randhrAdidoSavarjitaBrs. 93
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ 028 sauvarNa rAjataM tAmraM kavacaJca kvacinmatam // 20 // iti vizvakarmaNI vizvakarmavAstuzAstre vimAnalakSaNakathanaM nAma paJcasaptatitamo'dhyAyaH // mavAGmukhahInaM copari karNikAtale zikharANAmekena, trayeNa, pazcabhissaptabhirnava kairvA saMyutaM kArayitvA'dhiSThAnaprabhRti zikharakalazasthapi paryantaM sauvarNarajatapaTTAcchAdanaJca dRDhamanekacitra bhUSitaM kArayet / kimAtra vimAnakalAne zilpI svayaM yuktayA kalpanIya - sthalAntarakalpanAntarAdikaM cohya doSahInanirmANaM sthApayediti saGpraheNa vimAnalakSaNamuktaM bodhyam // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM vimAnalakSaNakathanaM nAma paJcasaptatitamo'dhyAyaH //
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prAkAralakSaNakathanaM nAma SaTsaptatitamo'dhyAyaH // prAkArakalpanaM kalparakSakaM prathamaM matam / sainyavezAM dvitIyantu tRtIyantvargalAdikam // 1 // // SaTsaptatitamo'dhyAyaH // zAstrakAra: athAsmina SaTpratitame'dhyAye devaprAsAda bhUpAlaprAsAdAdikalpanasya yatprAkArabhittinirmANaM kriyate tallakSaNamaMtra vivRNoti prAkArakalpanamityAdinA / devAlayagarbhagRhasya bhUpAlaprAsAdAde rAjJAmAtrA masthAnAkhyamUlasthAna kalpanamya durganagaramaThamaNDapazAlAdyana kAMvadhakalpanasya rakSaNAtha yadunnatAbhattinirmANa kriyate, tatprAkArakalpanamiti vyavahniyate zAstrajJaiH || / tasmAdetazca prAkAranirmANaM tatra tatra kalpita durgadurgaprAsAdanagarAdisthalabhedena vividhaM bhavati / yathA -- prathamaprAkAra nirmANaM, dvitIyaprAkAranirmANaM, tRtIyaprAkAranirmANamityAdinA / kizva bhUpAlaprAsAda vAstubhUmau sthApitasya prathamaprAkArakuDyasyAntaHsthale tatkalpanarakSaNayogyaM senAnivezaM sthApayena / tatra ca senAsthAne katipayAnAM vAjinAM vAraNAnAM khaGgAdyAyudhadhAriNAM bhaTAnAca sthitiH / tAdRzasthalamukhadvAra gopuradvArasyobhayorapiM pArzvayoralaGkArAdikriyA kAryeti samayaH / kiJca dvitIyatRtIyAdiprAkArAdisthaleSu samucita
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 pRthakalpakriyopetaM kAryAya parikalpate / durgeSu rAjadhAnyAzca nagareSu vizeSataH || 2 || daivaM bhaupamiti proktaM dvividhaM tatprakalpayet / sthalakalpanayogyaM tatkalpayed dRDhasandhikam // 3 // bhAgeSu rAjakIyakaragrahaNadravyasthApanazAlA bhANDArazAlAdikaM sarvamapi kalpanajAlaM dRDhArgalayogyaM sthApayediti tatkramaH // evaM bhUpAlaprAsAdakalpitAnAM sarveSAmapi kalpanAnAM pradhAnarakSAkaraM dravyantvidameva prAkArakalpanamiti bhAvaH / yAmarakSakabhaTAyudhAdidravyantu dvitIyamapradhAnamiti satAM vyavahAraH / tasmAdantaHsthApitAnAM sarveSAmapi siddhAsanazAlAdhanazAlAdikalpanAnAM rakSAkaraNazIlasyAsya prAkArakuDya nirmANamatidRDhamagAdha bhUmi lambana nirmANopetaM sthApayediti lakSaNavAkyArthaH // kine lakSaNopetaM nirmitaM prAkArakalpanantu nagareSu rAjadhAnyAM durgasthaleSu ca yadi kRtaM tadA tasya bhUpaprAkAranirmitiriti vyavahAraH / evaM devAlayavAstubhUbhAge yadi kRtaM tadA devaprAkAranirmitiriti vyavahArazca kramabodhyaH / evaM bhUpapadadevapadaprayogena kiM vA phalamiti bhUpaprAkAra kalpaneSu vairimaNDalanirAsAya nalIkAdyAyudhasthApanaM kAryam / devaprAkArakalpaneSu vRSaiMsa mayUragaruDAdibhaktamUrtikalpana sthApanAdikaM zAnti
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ 741 pratilomAnulomAbhyAM mAnaM tasya dvidhA bhavet / pAdapAdapramANena vardhayennRpamandire // 4 // deve'dhikaM pramANaM vA tatsama vA kvacinmatam / rasavardhakacihnaJca yojanIyamiti krama iAte zilpivargAyopadezaH / idameva lakSaNa spaSTamavaiva vivRNoti zAstrakAra ityalam / / tasmAdevaM dvividhamapi prAkAranirmANaM tattatsthalakalpitakalpanAnuguNaM sthApanIyamiti pratilomapanaH / anulomapakSastu prAkAronnatyAnuguNameva tadantamsthaM kalpanaM karaNIyamiti / ayaM tu anulomapaznaH prAyazaH daivikaprAsAdAlayazAlAmaNDapAdinirmANeSveva yojya iti zilpasamayavidaH // kiJca pAdapAdapramANenetyatrAyamartho bodhyH| yathArAkSAM santatavAsArhamUlasthAnasyAsannasthale kalpitasya prathamaprAkArasya dvAdazahastapramANonnatyaM yadi kRtaM tarhi tasya prAkArasyAnantarasthala kalpitasya dvitIyaprAkArakuDyasya paJcadazahasta pramANonnatyaM kalpanIyam / anenaiva prakAreNa parasparaM pAdapramANAdhikyavaditi / tathA ca tRtIyaprAkArasyASTAdazahastapramANonnatyaM yojanIyamiti kramaH pAdapAdapramANavardhanarItyA kArya ityarthaH / evaM nagaradurgaprAkArakuDyadvArANAM sarveSAmapyonnatyakramaH / kizca devAlayavAstukRtaprathamaprAkArakuDyasyaunatyapramANAt pAdapramANAdhikapramANaM
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 durgeSu kUpasaMyuktaM truTanasthAnakAnvitam // 5 // kSudramaNDalayuktaM vA sthalamAnavazAnnayet / madhyAGgulimamAyuktaM pichavardhanamaMyutam // 6 // mastakeSvapi veSTAka pApa nAlakasayutam dvitIyagrAkArakuDyamya neyamityAdikramazca yathAkramaM jJeya iti paripATI / evaM devaprAkAra Dyasyonnatyakalpanamuktam / / atha prAkAranirmANamya sthApanamvarUpamAha -- durgevityAdinA / durgamthAneSvA mannatalasthitaparighAjalAMcIpramaraNavegena durgaprAkArabhitryathA vA kSobhaNabheda nAdikaM na bhavettathA ghanazilAkhaNDariSTikAdibhirvA sthApana kAryama / tathA durgaprAkArabhittisthApane kacidIzAnAdikoNabhAgaSu madhye madhye bhitti svarUpaM kUpAkArakalpanagaMyuktaM kacittruTanAsyakalpana saMyuktaM vA nirmApa. yitvA teSAM dugaprAkAra kuDyAnAmuparibhAga zilAkhaNDeriSTikAkhaNDaizca kSudramaNDalAkArakalpanaM madhyamAGgulikakalpanavizeSamaMyuktaM kacita bhitteradhobhAge vA jalatalaparyantaM madhyabhAga vA pichavardhana kalpanavizeSayuktaM tAdRzapicchakalpanamthAnasyordhva bhAge maulitale poSayutaveSTanasthAnaJca prakalpayet / kiJca tatra khalu pauSasthAne vairimaNDala. nirAsanAya nalIkAdyAyudhasthApanamiti tadIyakramaH / /
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 743 evaM bhUpAlabhavanamandirAvaraNasthalam // 7 // Adau vRddhiyutaM prAyaH kramAddhInaM prakalpayet / prAkArakalpaneSvevaM daivikeSu tathA matam // 8 // caturazraM vyAsahInaM daivikaM saMprakalpayet / kivAtrokta kUpAkAraTanAkAra kalpanAdisvarUpantu gurUpadezena kAryanirIkSaNavazAtsvayaM yuktayA ca zilpibhirevamavadhAyeM bhavati / kizcaivaMprakAreNa bhUpAladurgaprAkArabhittikuDyAnAM nirmANaM zastaM bhavati / tasmAdidaM bhUpAladurgabhitteH prAsAda kuDyasya nagaraprAkArakuDyasya ca svarUpantu tattatsthalapramANAnusAreNa caturazraM maNDalAkAraM dIrghAkAramIzAnAdidikoNabhAgeSu kacit koNakalpanayuta nirmAdhyama / kina devAlayaprAkArakuDyasya svarUpaM tu na maNDalAkAraM koNabhAgeSu koNakalpanayutaM kAryam / parantu tattaddevavAstusthala svarUpAnusAreNa dIrghAkAraM vA caturazraM vA sthApayediti zilpazAstrakArANAM niyamo 'vazyamanuSTheyaH // tasmAdevaM kalpanIyAnAM nagaradurgabhUpaprAsAdadevaprAsAda gRhabhaSanairmyakuDyAnAM sarveSAmapyadhobhAge bhUbhilambanatalAdupari hastadvayAdhikavaizAlyapramANaM yojayitvA tadupari kramAtkuDya kalpane kacitkicidekAGgulabyaGgulAdikramAdvaizAlyahInatvamapi yojanIyam / evaM kalpanameva sarveSAM kuDyAnAM dADhapradamiti bhAvaH //
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ GTE maNDalaM varaNasthAnaM zubhadaM nRpamandire // 9 // parvate vA bhUmibhAge kalpane vividhe matam / samadvArayutaM vApi vipamasthAnavezakam // 10 // samasUtrapramANena pAdahInAdibhedataH / harerasya dhAturvA tattacihna prayojayet // 11 // koNeSu madhyatAleSu pArzve prAkArakalpane / sudhAlepita kairvajra yojaneMstakSaNairapi // 12 // kivaM kalpitAnAM devaprAsAdaprAkArakuDyAnAmuparibhAge IzAnAdidikoNeSu kacinmadhyataleSvapi tattadevatA cihnabhUtavRSagaruDaMsa mayUrAdisthApana kAryam / evaM bhUpAlaprAsAdakaDyAnA - muparibhAge tu rAjJAM jayapradaM khaDgadhvajapaTAdikaM leherasudheSTikAdibhirvA nirmApayediti kramaH / api caivaMrItyA lakSaNopetAnAM devAlayaprAkArakuDyAnAM madhyabhAge pratiprAkArata pravezAI dvAraM pUrvoktarItyA sthApayet / kvacinmadhyasthAne koNAdiviSamasthAneSu ca hInapramANaM kSudradvAra kalpanamapi nRpAdInAmicchAnu guNa sthApyameva bhavati // kina sudhAcUrNavajralepanAdibhiratinibiDamacaJcalasthApi - tAnAmiSTikAkuDyAnAM kacitkoNabhAgeSu bahirantazca sthale upaprakuDyanirmANaM cAtidAyaya kalpanIyamiti bhAvaH / evaM sarvatra prAkArAdivRhatkuDyAnAM ca nirmANaM tatra tatra kalpanIya
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ 745 mithobandhanasaMyuktaM zailamaiSTikakalpanam / bhUmilambanasaMyuktapAryopAntatalakriyam / sthApayenmatimAnyuktyA rakSAprAkArakalpanam // 13 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre prAkAralakSaNakayanaM nAma ssttspttitmo'dhyaayH|| bhAravahanakSama cirakAlarakSAkaramatighanaM dRDhasandhikaJca nirmApayeta iti samaheNa prAkAralakSaNabAkyArtho zeyaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM sakalavidhaprAkAralakSaNakathanaM nAma SaTsaptatitamo'dhyAyaH // B.B.94
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ athopapIThalakSaNakathanaM nAma saptasaptatitamo'dhyAyaH / / upapIThakriyAyogaH zobhArakSaNavardhakaH / tasmAttatkalpanaM zastaM nirmANe bahurUpake // 1 // sthalabhedAkriyAbhedAdadhiSThAnasya cordhvake / adhastAdvA yathAzobhaM tannirmANaM prayojayet // 2 // // saptasaptatitamo'dhyAyaH // athAsmin saptamaptatitame'dhyAye upapIThalabhaNamAha - upapIThakriyAyoga ityaadinaa| adho vakSyamANeSu marveSvapi kalpaneSu upapIThakalpanayojanantu teSAM kalpanAnAM zobhAjanakaM paramparayA rakSaNadAyapradazca bhavatItyupapIThakalpanaphalamuktam / tasmAdetadupapIThakalpanaM tatra sthalayogyaM kAryayogyaM ca prayojayaditi lakSaNavAkyArthaH / kiJceda mu parikalpanaM prAyazo'dhiSThAnasyoddhabhAge stambhAnAmadhobhAge ca sthApyam / evaM kvacidadhiSThAnasyAdhobhAge ca prayojyamiti sAmAnya sthala yojanakapaH // vizeSasthalanirdezo yathA - sarveSvapi gRhAdikalpaneSu prathamadvArasamIpasthalasthApitavedikAyA adhobhAge sarveSAmapi dvArANAmadhobhAgasthale, ka vATaphalakAyAzcAntataleSu gavAkSANAmadhobhAge, randhrastambhAnAmadhobhAge,tUlasthApanasthalasyAdhobhAge, bhittInA
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ 747 taduttamaM madhyamaM vA'dharma kalpanamIritam / toraNAdivibhedena kvacidbahuvidhaM matam // 3 // pratibhadraM vAjibhadraM maJcabhadrantu zailajam / mArambhasthala, prastarakalpanAnAmadhobhAge, toraNakalpanAnAmadhaHsthale, paryavAnAM zibikAnAM DolAnAmadhAbhAge, sopAnanirmANAnAmadhobhAge catvaratalasyAntimasthale'GgaNasthAnAnAmadhobhAge, bhittInAM sarvAsAmuparibhAge, galasthAne, tiryagdArukAdisthApanasthale, kalyANazAlAnAM stambhoparipravezitadArukala koparitale, ramdhrastambhAnAM galAntabhAge, sthalAntareSvapi tadidamupapIThakalpanaM yojayediti krmH|| kiJcaitAdRzAdhiSThAnena vopapIThena vA vinA yannirmANaM prakalpyate, tadgRhabhavanAdivedikAstambhakuDyAdikalpanaM zobhArahitaM nindyaM bhavet / na cirakAlasthitaye ceti zilpazAkhaH kriyAsauSThavamunibhirudIritamiti bhaavH| evaMprakAreNa pratipAditasthaleSu kacidunnatapramANopapIThayojanaM kacinmadhyamapramANopapITha. kalpanayojanaM ca tattatkAryAnusAreNa nirmANa sthalAnusAreNa ca yathAzobhaM yuktyA dRDhaM prakalpayediti zAstrakAropadezaH // 3 // kiJca pUrvoktAbhiH saptavidhanirmANazailIbhinirmitAnAM gRhabhavanaharmyaprAsAdazAlAmaNDapAdInAM nirmANeSvapi sakaleSu
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ Be sUrya candrama dArukArye prayojayet // 4 // gandharva bhadraM devezabhadraM lohakriyAIkam | saptasvapi ca zailISu yojya metatprakIrtitam // 5 // yojayituM yogyasyAsyopapITakarUpanasma jAtikramamAha - pratibhadramityAdinA || 1. pratibhadrajAtyupapIThakarUpamam, 2. bAjimadrajAtyupapIThakarUpanama 3. manabhadrajAtyupapIThakarUpanama, ityetajjAtitrayamapi yojanIyamityarthaH // zilAmaya stambhadhvajastaMmbhAdizilA nirmANeSu 1. sUryabhadrajAtyupapI Thakalpanam, 2. candrabhadrajAtyupapIThakarUpanama, ityetajjAtidvayaM dArukhaNDakRta phalakAdvAragavAkSa prastara phala kAzibikADolA paryaGkakAdikArya jAleSu yojyaM bhavati / 1. gandharvabhadrajAtyupapIThakalpanam, 2. bAsavabhadrajAtyupapIThakalpanama ityetasyAtidvayantu tAmrapittala rajatasuvarNAdi sakalavidha lohakAryeSu prayojanIyamiti kramAryo jJeyaH / tathA cAsyopapIThakalpanasya saptavidha jAtiyatA bhavati / etAsu saptavidhAtyapi jAtivida
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ 749 adhiSThAnopapIThAbhyAM hInaM yatu prakalpanam / tanindyamapi cAlpAyunizzomamiti bhASitam // 6 // tasmAsatkalpayecchilpI zAstrajJo mAnavikramAt / ava.paTTaM ca kampaJca pAdukAM vAjanaM tathA // 7 // kapotaM paJjaraM kampamAliGga kampameva ca / masUrakaM kumbhabhadra kSepaNaM paTTikAmapi // 8 // grIvAsa prastaraM kaNThaM nAlamAliGgameva ca / galazca paJjaraM kUTaM karNakuTaM ca kumbhakam // 9 // bodhikAmUrdhvapaTTazca prastarAsanameva ca / nalikAsthApanazcApi tattatkalpanayogyakam // 10 // yAlaM pAdazca kUTazca kAntaM kumudapaTTikam / koSThapAdaM citrapAdaM koSThavaktramiti kramAt // 11 // adhiSThAne ca yatproktaM saGkIrNa tadyutaM bhavet / caturazraM vartulaM vA vyAsahInamapi kvacit // 12 // mupapIThakalpanamuttamapramANopetaM, madhyamapramANopetamadhamapremANopetaM vI pUrvoktarItyA vAzIma prayojayediti shilpsmyH|| ki sudheSTikAracitarandhralambhAnAmadhomAgeSu lohapaTTakRtakalpaneSu, dArukhaNDakRtakalpaneSa, zilAbhiH kalpitakalpamedhu ca vividhasyeSu yojanIyasthAsvopapInirmANasvaM svarUpantu kaci.
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ latAbhedaM citrabhedaM mukhabhedazca yojayet / toraNAkRtikaM vApi kSudrabindusthalaM tathA // 13 // vedikAnte dvArabhAge kavATe ca gavAkSake / tUlaprastarabhAgeSu stambhamAgeSu toraNe // 14 // paryaGkazibikADolAkAryeSvapi manoharA / zailyeSA saMprayojyaiva bhAganyUnAdhikakramAt // 15 // aGgulakramamAnena kikumAnena vA kacit / bhAgamAnena vA tasya pramANaM kalpayetkramAt // 16 // caturazrarUpaM, kacidIrghAkAraM, kacinmaNDalAkAraM, kvacidatidIrghapramANatoraNAkAra, kacillanApatrarUpamityAdikramakalpanIyaM bhavatItyupadezaH // 15 // ____ evameteSu sthaleSu sthalAntareSvapi asyopapIThakalpanasya yojane kacidagulamAnamanyatra kiSkumAna sthalAntara bhAgamAnazca prayojya mAtvA tadanuguNamadhaHpaTTakampavAja nAdikaM yojyamiti ca pramANakramaH // asya vizadArthastu zivikAnAM DolAnAM gavAkSANAM phalakAnAM dArustambhAnAM dArukhaNDakRtAnAM dvArANAmanyeSAM dArukAryANAmekAGgulavyaMgulacaturaGgulAdimAnayojanaM kAryama / evaM catvarasamIpasthApitAGgaNakalpanasya zAlAkalpanasthAnasya tUlaprastarAdi
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ 751 paTTAdInAM vardhanaJca takSaNazca kramAnnayet / khaNDahInamadRzyaM vA zlakSiNataM randhrahInakam / sthApanasthalasya sthalAntarasya ca nirmANArthamekakikutramANaM kiSkudvayapramANamityAdikramataH kikumAnaM prayojayen / kiJca pUrvoktarItyA stambhAnAM sakalavidhAnAmapyadhobhAge sthApanIyasyAsyopapIThakalpanasya bhAgadvayaM bhAgatrayamityAdikrameNa bhAgapramANayojana kAryamityarthaH // tasmAdevaM tatra tatra sthalAnuguNaM dravyAnuguNaM kAryAnuguNaJca mAnayojane'pi kaciccaturaMzena vAjana kalpanamanyatra nirmANe vyaMzena vAjanakalpanamanyatra paDhazena vAjanayojanamityAdikrama ca tatratyakalpanazobhA yathA bhavettathA zilpI, takSako, bhitti. kAro, lohakArazca svayuktyA svayamUhya prAcInakalpananirIkSaNena ca gurUpadezatazca prakalpayadityupadezaH / / ____ tasmAtpUrvoktarItyA idamupapIThanirmANantu zilAbhiiiSTakAbhirubhirloda paTTakhaNDaizca kAryapa / tathA karaNe pAdukA. dhAjanakapotapaJjarAdisthalantu kaciTTastakSayet , kacidvardhayediti takSakakAryabhittikArakAryakramazca jnyeyH| tasmAdevamana kalpanIye upapIThakalpane takSaNIyavardhanIyakampavAjanakapotapaJjarAdisvarUpantu gurUpadezena zAstrapaThanena ca pUrvakalpananirIkSaNena svIyayA yuktyA pazilpibhirevomu, netaraivazAstrajJariti /
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 753 yuktayA prakalpacchilpI yathAzobhaM yathAcalam // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre upapIThalakSaNakathanaM nAma saptasaptatitamo'dhyAyaH // kina pUrvoktasaptaviMzatitame'dhyAye pratipAditeSvadhiSThAnakalpaneSu yo yo nirmANavizeSaH kathitassa cApyatropapIThakalpane yojanIya iti prAcAmAzayaH // navInAnAmAzayastvadhiSThAnanirmANeSu kampavAjanAdInAM takSaNavardhanakaraNApekSayA'syopapIThakalpanagya tadAdhikyaM zobhAdhikyavati / tasmAdyathAM satakramAnusAraNa sthala nirmANavibhavAnusAreNa copapIThakalpanaM zilAkhaNDairiSTikAkhaNDaiH kRtamapyatraNaM randhrAdidoSahInamatisnigdhaM vAjanAdisthAneSu zobhAvaddakSudracitrayutaM prakalpayediti sapraheNopapIThalakSaNamuktaM bodhyam / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhimyAkhyAyAM vizvakarmaSAstuzAstravyAkhyAyAM upapIThalakSaNakathanaM nAma saptasaptatitamo'dhyAyaH // *28888+
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sakalavidhadeva pIThalakSaNakathanaM nAma aSTasaptatitamo'dhyAyaH // zAlAyAM sthAnake vApi kAryajJairmAnavedibhiH / nirmitAnAzca devAnAmadhastAtpAdapIThakam // 1 // saMyuktaM vA viyuktaM vA kalpayacchilpavittamaH / AsInasya zayAnasya devadevasya zAGgiNaH // 2 // // aSTasaptatitamo'dhyAyaH // athAsminnaSTasaptatitame'dhyAye sakalabidhadeSapIThalakSaNa. mupapAdayati-zAlAyAmityAdinA / kiM nAma devapIThakalpanamiti cedvAsudevanArAyaNAdiviSNudeva bimbAnAM pAdAravindayugala syAdhobhAge zobhArtha berarakSaNAya ca kalpanIyamAsananirmANamiti yAvat / evaM sakalavidhamahezvaraliGgaberANAmadhobhAge sthApanIyaM sagomukhaM pIThamAsanaM ca tannAmabhAgiti ca bodhyam / tathA ca tattatpramANavidbhiH mUlabarotsavaberanirmANakarmaNi kuzalaiH zilpatabhaumittikArairlAhakAraizca kriyAzAlAyAM vA garbhagRhamadhyasthApitadevavedikAyAM vA nirmitAnAM sakalavidhadeva berANAmadhobhAge pIThamAsanaM vA kalpanIyamityuktaM bhavati / tasmAdAsI. nasya vA zeSazayanasya SA tiSThato pA viSNormUlaberANAmutsabarANAzcAdhobhAge yojanIyamAsanam - s.s. 95
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ 754 padmapIThaM zeSapIThaM kumudaM pIThameva vA / somapIThaM bhadrapIThaM mUlaberAhekaM matam // 3 // liGgAnAmapi cAdhastAlliGgapIThaM sagomukham / tAla mAnavazAtsarvaberANAM pIThayojanam // 4 // maNDalaJcaturazraM vA dIrghAkAramathApi vaa| SoDazAaM dvAdazAbhaM vasvazraJca SaDazrakam // 5 // ardhacandraM trikoNaM vA cApAkAra kvacinmatam / 1 padmapIThanirmANama, 2. zeSapIThanirmANama , 3 kumuda pIThanirmANam , 4. somapIThanirmANam , 5 bhadrapIThanirmANam iti mukhyakoTitvena paJcavidharUpaM bhavati / evaM zilAnirmitamahezvaraliGgAnAmadhobhAge sthApanIyamAsanaM lohAdi dravyanirmitanaTarAjapazupatigaurIkAntakArtikeyavinAyakA zutsababerANAmadhobhAge kalpanIyamAsamA tatsadveratAla. pramANAnusAreNa nirmANaparipAThyA ca bahurUpaM bhavati / tasmAdevaM pratipAditaM viSNuberAsanaM zivaberAsanaM sarvamapi dazavidhaM kathitam / yathA- 1 maNDalapIThanirmANam , 2 caturazrapIThanirmANam, 3 dIrghAkArapIThanirmANama , 4 SoDazAzrapIThanirmANama , 5 dvAdazAzrapIThanirmANamA , 6 aSTAmapIThanirmANam , * SaDazrapIThanirmANam , 4 ardhacandrapIThanirmANam ,
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ 755 pIThapramANamAdiSTamevaM dazavidhaM kramAt // 6 // SaDagulaM vaikahastaM dvihastaM vA prakIrtitam / devAnAmapi devInAM vedikAyuktameva vA // 7 // 9 trikoNapIThanirmANama,10 cApAkArapIThanirmANamiti / / evaM pratipAditaM dazavidhajAtibhedavibhaktapIThanirmANamapi pUrvoktadevaberANAmadhobhAge pAdAravindasyAdhastAttale tannirmANana dRDhasaMbaddhaM kArayet / ayamuttamaH pakSa iti smyH| kacidimAsanaM tadverAdhaHsthalena samaye yojanAI. viyojanAhaM ca kAryamiti / ayamadhama: pakSa iti mtiH| kizcAtra kSudrapramANavata pIThakalpananAmabhAk , mahApramANavat AsananAmabhAgbhavatIti ca kramo vodhyaH // kizcaivaM sthApanIyAnAmeteSAM dazavidhAnAmapi pIThAnAmAsanAnAM vaunatyapramANantu keSAmcidvarANAmadhobhAge SaDaGgulaM yojyam / anyatrai kahastannityapramANaM, keSAmcidverANAmadhobhAge dvihastaunnatyapramANaM, kacinmahezvaraliGgAnAmatyunatAkArANAmAmataM tu sagomukhaM trihastacaturhastapazcahastAdikaunatyayutaM sthApayediti zilpasamayaH / sarvathA mUlaberasthApanAtpUrvameva teSAM mUlaberANAmadhobhAge sthApanIyamAsanantu na cAlyabheva / idaca lakSaNaM mahezvaraliGgAdhArabhUtAsanasyApIti bhAvaH / /
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma padmaM kapotaM vA paJjaraM rekhikA kramAt / kSudropapIThamAnena yojayetpIThamAsanam // 8 // praNAlI saMyutaM vApi koNarandhrasamanvitam / UrdhvakarNa samAyuktaM vajralepena vandhitam // 9 // api ca viSNorvA zivasyotsavaberANAmadhobhAge sthApanIya mAsanantu pUrvoktarItyA vasalepa saMyojanazlakSNIkaraNAdinA ca tadveranirmANena saMyuktaM prakalpayitvA teSAmAsanAnAM nAnAvidhAnAmapi savyApasavyabhAgayorUrvakarNAkhyaM SaDaGgulaunatyavatkIlayojanaM nirmApayet / kimartham ? teSAmutsavaberANAM haMsagaruDamayUrAdi vAhanAropaNakAle teSAM berANAM vAhanamastakasthitakIlAnAzca dukUlarajjvAdibhissamyagbandhanArthamiti prayojanazca bodhyama / / kimcAtra pIThanirmANe ko'pi niyamaH svIkAryaH / yathA - lohanirmitotmababerANAmadhobhAge lohakatamevAsanapIThayojanama , kaciddArukRtotsavaberANAmadhobhAge lohakRtamAsanapITha. yojanaM zastaM bhavati / zilAnirmitAnAM mUlaberANAmadhobhAge zilAmayAsanameva yuktaM sthApayitum / kacitteSAM zilAkRtamUlaberANAmadhobhAge dRDhaghaneSTikAsudhAkRtAsanamapi yujyata eveti / evaM dArunirmitotsavaberANAM dArumayamevAsanakalpana
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ miti ca kramaH / tasmAdevaM kalpanIyasyAsanamya pIThasya botsavabareNa sAkaM dRDha santatayo janameva yuktam / vAhanAdyAropaNa samaye'pi etadAsanokarNanirmANena bandhana naukaryazca saMbhavati / eteSAM pIThAnAM niyojanakramastu navInaiizalyAcArTIbhitabhaTTArakaizca nAGgIkriyata iti // api cAtra pIThanirmANe mAhezvaraliGgAnAmadha:kalpane abhiSeka jalapatanArtha gomukhakalpanaM vAmabhAge kAryamiti niyamaH / evaM kacidviSNumUlaberANAmadhAkRtAsanakalpane'pi abhiSekajala. nissaraNa mArgaH kalpanIya iti / kiJca kalpanasyAsya gomukhamiti nAma kecidvadanti / / __ evaMlakSaNopetaM kalpanIyAnAmeteSAM dazavidhAnAmAmanAnAmapi svarUpantu pUrvoktopapIThanirmANarItyA janmapadmakampavAjanapaGkajAdisthalaM rekhayA pUrva vibhajya takSaNakrameNa kacidvardhanakrameNa ca aGgulakiSkubhAgapramANayojanaparikalpanena upari padmadalAdha:padmadalAdivividhacitrabhAsuraM kacinnirantararekhAyuktaM, kacidvahubindujAlameduritaM kSudrAGgaNavibhajanazca kArayitvA dRDhaM vandhayediti vAkyArthakramaH // kizcaivaM kalpitAnAmutsavaberapAdAntikatale yojanIyAnAmeteSAM dazavidhAsanAnAmubhayorapi pArzvayoH tattadveratalaunnatyapramANAnuguNaM randhra prAyazo vartulAkAraM kaciJcaturanaM kArayet /
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhArasUtrasaMyuktaM bIjAkSarayutantathA / zlakSNitaM TaGkavezena melayettu dine budhaH // 10 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre sakalavidhadevapIThalakSaNakathanaM nAma aSTasaptatitamo'dhyAyaH // kimartham ? anena randhreNa pUrvoktenolakarNena ca rajju pravezayitvA gajaturagAdivAhanamastako paritale berANAM dRDhaM sthApanArthamiti kramaH / tasmAdanena lakSaNenopeteSu AsaneSu vAsudevamAdhava. nArAyaNaraGganAthAdiviSNuberANi caturazrapIThe vA dIrghAkArapIThe vA yojayeta kizveSveva caturazradIrghAkArapITheSu mukhyAnAM zivaberANAM sthApanaM yuktam / kacidevevAsaneSu devInAM berANIti navInAzzilpavidaH / athApi prAcAmAzayastu SaDASTA zradvAdazAzraSoDazAzrAkhyAsaneSu sudarzanazaGkhazUlAdyAyudhAnAM kAlIkarAlIbhairavIgrAmadevIcaNDikAlakSmyAdisakaladevIberANAM saptamAtRkAberANAM ca sthApanaM yuktaM kSemakaramiti / / evaM kalpanIyamidamAsanajAlaM berayojanAtpUrvameva tattadevatAmAtRkAbIjAzcararekhAyantranavaratnAdivinyAsapUrvaka manoharaM
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ 755 atha sakalaveralakSaNakathanaM nAma ekonAzItitamo'dhyAyaH // hariharezva dhAtA ca dikpAlA vAsavAdimAH / navagrahasvarUpA ye ye cAnye vibudhA matAH // 1 // kArayitvA zubhe muhUrte nadati maGgalabAyajAle devabereNa yojana zirUpI prakalpayediti AgamavidAmAzayo nigaditaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM sakalavidhadevapIThalakSaNakathanaM nAma aSTasaptatitamo'dhyAyaH // // ekonAzItitamo'dhyAyaH // sarvakSemanidAnabhUtAnAM athAsmintre konAzItitame'dhyAye hariharAdideva bimbAnAM lakSaNAnyupadizati - hariharezva dhAtA cetyAdinA / sarveSAmapi jagatAM sRSTisthiti saMhArakAraNabhUtA vedAntavedyA ye brahmaviSNumahezAnA deSottamA vikhyAtAsteSAM rUparAyAdikaM beranirmANeSu vA citrakalpaneSu vA yojayediti zAstrakAropadezaH //
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 jyotissvarUpA ye proktAstaddevyo yAzca kIrtitAH / garutmAnandidevezo devavAhAzca ye matAH // 2 // devAyudhasvarUpA ye dvArapA ye ca kIrtitAH / zAstrapravartakA devA ye cAnye munipuGgavAH // 3 // zilAdibhirdravyajAlaireteSAM rUpakalpanam / evaM vAsavAgniyamaniRtivaruNapavanadhanezezAnAkhyA ye dikpAlA devavizeSAH, ye ca sUryacandra zukraketubudhabhaumarAhu. guruzanyAkhyA prahapatayo devavarAH, anye ca ye jyotirmayA nirdiSTA devAH viSvaksena manaka sanandanAdyA divyasUrayo, yAzca lokamAtaro lakSmIgaurIzAradAchAyAsvAhAdyAH eteSAM svarUpamapi berakalpaneSu citrakalpaneSu cAropya pratyahaM amandAnandaprAptaye pUjayeyurityarthaH // kiJca pUrvoktAnAM hariharabrahmAdidevAnAmAyudhAMzabhUtAstadivyasthAnadvArapAlakarakSakAzca ye prakIrtitAH the caiteSAM devottamAnAM bhaktinilayA vainateyanandi pAvamAnipramukhA ye ca devavAhanabhUtAizeSahaMsamayUrAdayo, ye ca divyacakSuSazzAstrapravartakAH gotrapravartakA nAradakAzyapAtribhRgukutsavasiSThagItamAdayo munIndrA. ssarveSAmeteSAM svarUpaJca bairakalpaneSu citrakalpaneSu vAropya pUjayediti zAstrakAropadezalakSaNavAkyArtho bodhyaH //
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ beraM citramidaM proktaM bhaktAnAM bhaktivardhakam // 4 // ratnaM suvarNa rajataM pravAlaM dantadArukam / / zilA ca loho berANAM dravyamAhumunIzvarAH // 5 // pItazuklAdijAlantu citradravyamudAhRtam / dravyairetairdopahInaizzilpI nirmANakovidaH // 6 // kriyAsUtrapramANajJastAlajJapTaGkakamavit / dopahInaM guNopetaM devarUpaM prakalpayet / / 7 // tasmAdeteSAM beranirmANa kena vA dravyeNa kalpayadityA. kAGkSAyAM tadaha dravya jAtikramamAha --zilAdibhirityAdinA / doSahInAbhiH strIzilAbhirvA zilAbhirvA sutaptazuddhaghaneSTikAbhirvA sarveSAM teSAM pUrvoktAnAM devAnAM mUlaberakalpanaM nirmApayediti kramaH / kaciddArubhissAravadbhireteSAM mUlaberavalpanamapi yuktameveti sAdhavaH / mUlaberotsavaberanirmANaphalantu spaSTameva lokAnAmiti / / tasmAdetadravye izuddhadhanArjitairmUlaveranirmANamAdau yathAkrama nirmApayitvA navaratnakhaNDajAlakairvA, suvarNakhaNDI, jAtarUpakhaNDairvA, pravAlajAlA, zuddhadantakhaNDevI, kacitsAradArukhaNDesAmrAdipaJcalohavargadravyairvA, svasthasaMpadanuguNaM utsavaberanirmANa prakalpayet / evaM zulapItaharitakRSNanIlAdivarNaistatra tatra citrakarUpamazca kAryamiti kramArtho zeyaH / / B.S. 96
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 Adau parIkSayecchilpI zakunaM sumuhUrtake / divAkare ca vimale zuddhavAsA vrajedvanam // 8 // vanaspati parvataM vA pUjayedAyudhAdikam / dravyaM parIkSya kramazaH khaNDayedAharedbudhaH // 9 // tasmAdevaM beranirmANakAryANAM, citranirmANakAryANAzca prAyazaH prabhANataulye'pi lambasUtrapArzvasUtrapramANayojanaM tu beranirmANakAryadhdhavAvazyaM kalpanIyam / etAdRzapAvasUtra lambasUtrayojanantu citrakAryeSu nAvazyakamiti bhAvaH / tasmAda va zAstrakAraH divyo vizvakarmA sakalavidhadevabimbanirmANalakSaNamevAsminnadhyAye nirUpitavAniti bhAvo jJeyaH // 7 // tasmAdevaprakAraNa nirmApaNIyAnAmeteSAM mUlaberanirmANAI. zilAdAradravyAharaNAyAdau sthapatistakSaka zcAnye tatkAryodhuktAzzubhadine snAtAvAsaso nava yajJopavItAssanta: bhagavantaM vizvakarmANa mayamIzAnaM manasi dhyAtvA, sUrye ca meghAdyAvaraNahIne nabhasi 'phuTaM prakAzamAne sati, zubhazakunAdi sambanirIkSya, svAstiSacanavAdyapoSapurassaraM vanaM pravizya, tatratyaparvatarAja, vanaspatimAyudhAdIMzca saMpUjya, tarpayitvA pAyasAnAdibhirvajastambhAIbAhanAha mUlagharanirmANAhazilAkhaNDavRkSa khaNDAdikAn TaGkAdibhiH praharaNairyathocitaM khaNDayitvA, vAhezzakaTAdibhirAnIya pUrvoktadeva
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthApayeJca mahAvedyAM zAlAyAM vA vizeSataH / tadravyaM khaNDayedAdau sUtrarekhAzca yojayet // 10 // aGgulaM tAlamAnaM vA kiSkumAnaM kvacinnayet / hastamAnaM kvacineyaM bere citre ca karmaNi // 11 // kramAnmukhAdirUpantu yojyaM sauSThavavedibhiH / mukhabAharupAdAdInsphuTarUpaM prakalpayet // 12 // lambasUtraM pArzvamUtraM tiryasUtraM tathA nayet / tattadaGgakriyAkArI sAvadhAno rahaHsthale // 13 // vedikAyAM vA, kriyAzAlAyAM vA, zuddhe sthale sthApayitvA, tadArabhya beranirmANAya yateraniti zilpikAryakramazca bodhyaH / evaM zubhadine, zubhamuhUrne, zubhazakunanirIkSaNapUrvakamutsavaberanirmANAI tAmrAdilohajAlAharaNamapi kAryamiti bhAvaH eva dravyAharaNAnantara pazcatAlaSaTtAlasaptatAlASTatAlanavatAladazatAladvAdazatAlAdiberatAlapramANajJo beranirmANakriyAkuzala: zilAlohakArazca sthapatI rahaHsthale yavanikAcchAdite vanAdAhRtaM ta dravyaM svakriyAI yathAmAnaM khaNDazaH khaNDayet / tadanantaraM teSu bareSu mukhAdyavayavakalpanAya lambasUtraM, pArzvasUtraM, tiryaksUtraJca kramAtprayojya tatra tatra dhAtubhI raktavarNai rekhAvinyAsazca kRtvA, mukhavakSobAhunAbhyUrujavApAdAdisvarUpasphUrtaye bahuvidhaiSTaMkavizeSai.
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 takSaNairvadhanairyogairdravyayogya svarUpakam / aGgasauSThavasaMyuktaM beraM sarvazubhapradam // 14 // kuryAhAdazatAlena vIradevaprakalpanam / dazatAlena mAnena saumyadevaprakalpanam // 15 // navASTa saptapaTtAlairanyAndevAnprakalpayet / yathAvibhavatassarvadevAnAM kalpanaM matam / / 16 / / purayogyaM haryayogyaM gRhayogyaM prakalpayet / stakSayitvA teSAmaGgAnAM sauSThava Jca kramAna saMpAdya, mukha maNDalahastAdyavayaveSu yathAkramaM rekhAdikaJca vinyaset // evaM mUla beranirmANakAryAyoyuktazzilpI nitarAM sAvadhAnastattaddevatAmUrtyanuguNaM berapramANamaunnatyAdikaJca tatrAropayet / yathA brAhmaNa gRhapUjA devabera paJcatAlapramANena vA SaTtAlapramANena vA kArayet / evaM kSatriya prAsAda pUjAhaverANi saptatAlapramANayutAni vA'STatAlapramANayutAni vA prakalpayet / kiJca prAmakRtadevAlayasthApanIyadevaberANi tu navanAlapramANayutAni nirmApayet / nagaranirmitamahApramANayutadevAlaya sthApanAIdevaberANi sarvANi dazatAlapramANayutAni vA dvAdazatAlapramANayutAni vA sthApayet // tatra su ko'pi niymH| yathA - vIrabhadraraghunAthakArtikeyapramukhAnA vIrarasapradhAnadevAnAM berANi dvAdazatAlapramANasahitAni
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ 735 tadverasthApanaM mokSazvaryArogyasukhapadam // 17 // tasmAttatkalpayecchilpI doSahInaM guNAnvitam / karaNDamakuTopetaM zIrSakairapi veSTakam // 18 // kirITaizca jaTAjAlayathArUpaM prakalpayet / cAtyunnanapITha kalpana mahinAni prakalpayena / evaM zAntirasabhaktirasavardhakAnAmanyeSAM satvapradhAnAnAM pazupatigaurI kAntanArAyaNa mAdhavagovindaraganAthapramubAnAM devottamAnAM berANi dazatAlamAnakRtAni sthApayedityarthaH / evaM nirmitamUlaberatAlasaMkhyApramANAnuguNameva taddevI berANAJca tadapekSayA kiJcinyUnapramANaM yuktam // kizcAtroktatAlapramANa maMkhyAkramastu mUlaberepU sabavereSu ca yojanIya iti bhAvaH / parantu tatra zilAdikalpanIyamUlaberatAlapramANAnuguNAGgulaparikalpanantvanyadeva / tAmrAdilohakRtotsavaberatAlapramANAnuguNAMgula mAnayojanantvanyadeveti / ayantu vibhAgapramANakramo'vazyaM zilpibhirAdau jJeya ityarthaH / / ___ yathAvibhavaM prAmadevAlayAI , nagaradevAlayAI , prAmAdAhazca beranirmANaM kartumudhuktazzilpI keSAzcideva berANAM maulibhAge makuTayojanamanyeSAM berANAM maulitale zIrSakayojanaM, vIrasatvaberANAM maulitale kirITayojanaM anyeSAM maulitale jaTA
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalATabhrUnetranAsAdharagaNDa sthalAni ca // 19 // karNakaNThabhujAnAlavakSonAbhisthalAni ca / jaborupAdasthAnAni sthAnAnyanyAni cAGgake // 20 // tadrekhAjAlayuktAni tatpramANayutAni ca / tAlapramANordhvamAnakramAtsarva prakalpayet // 21 // nAnAbharaNasaMyuktamantarvAsasamujjvalam / dvihastaM vA caturhastaM SaTkarantvaSTahastakam // 22 // kalpayehAdazakaraM nAnAyudhasamanvitam / nAnAmudrAsamAyuktakaraM vA saMprakalpayet // 23 // athAJjalipuTopetaM bhaktarUpaM sapIThakam / yajJasUtrasamAyuktaM kaNThatantusamujjvalam // 24 // yojanazca kramAtparikalpayet / evaM tattaddevAhAyudhayojanaM dvihastacaturhastaSaDDhastASTahastadvAdazahastakacaturvizatihamtakAdinirmANaM ca yathAkramaM kArayet / / kiJca beranirmANakriyAkuzalazzilpI sarveSAmapi teSAM devarANAM devIberANAzca yuktyA''bharaNAni rekhArUpANi samucitAni vakSomukhahastAdyavayaveSu yojayitvA puMberANAM bhujatale yajJasUtralambanaM strIberANAM kaNThanAle nityamAGgalyasUtralambana pUrvavarekhAkAraM prakalpayet / api ca keSAzcidevAnAM dakSiNa
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ 767 AdhArAsanasaMyuktaM prasannamukhamaNDalam / AsInaM vA zayAnaM vA tiSThantaM vA yathAkramam // 25 // tattadvAhayuta vApi lohabera kkAMcanmatam / kArayitvA yathAzobhaM sumuhUrte sulagnake / / 26 / nayanonmIlanaM kuryAdbhaGgAryo dIkSito'pi vA / iste'bhayamudrAmanyeSAM tattramudrAzca yathAkrataM yojayitveneSAM berANAM kalpanaM tattatsthalAI pratiSThAkAriNo vAJchAva kArayeta / kina yathAzAstrakramaM zayAnamAsInaM tiSThantaM vA kacittattadvAnopari vividhAsanasthitaM vA prakalpayediti ca kramaH / evameteSAM puMberAyudhayojanakramaH strIberAyudhayojanakramazca mUrtidhyAnAkhya zilpagranthe vistarazaH pratipAdito draSTavyaH / pranthavistarabhayAnneha likhyata ityalam // tasmAttatroktaprakAreNa zaGkhacakragadAkhaGgazUlAdyanekA yudhajAlerabhayAdinAnAmudraNaizca bhAsurahastAnAmeteSAM devabiMbAnAM, devIbimbAnAM, bhaktabimbAnAmanyeSAM navagrahadikpAlAdideva bimbAnAM, nAradavyAsazukaparAzarAdi maharSibimbAnAmIzvarAMzena mAnavatanumAzritya loke'vatIrNAnAM svagurUNAzva sAkalyena beranirmANAnantaraM pUrvoktarItyA teSAM saMtatanivAsAya kalpitAnAM vedikAnAmupari " tAni berANi sthApayitvA zubhe muhUrte nadati vAdyajAle, sthapatibarazilpI, bhaTTArako dIkSito vA teSAM berANAM nayanonmIlanakarma kArayet //
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 nAnAdAnAni viprebhyo vedajJebhyo vizeSataH / puravIthIpravezazca sarvakSemakaro bhavet // 27 // ini vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre sakalaberalakSaNakathanaM nAma ekonAzItitamo'dhyAya // nayanonmIlanaM nAma berANAM samadRSTivinyAsakaraNama / tadAnImeva teSu bereSu tattaddeva nA sAnnidhyamutpadyata iti vaidikaH shilpsNprdaaykrmH| evaM tAdRzanayanonmIlana samaye zilpinA, dIkSitAnAM, bhaTTArakANAM, vizeSaNa vedavidAM brAhmaNottamAnAM pUjanaM gobhUkanyakAdinAnAdAnAni ca kArayet / athAsmindine sAyaM vA rAtrI pUrvayAmike vA tAni berANi zibikAndolikArathAdivAhana mAropya, grAmavIthInagaravIthIpradAkSiNamArgeNotsavAdika kramAta kArayediti ca saMpradAyaH / evamatra saMsapeNa sakalavidhavera. lakSaNakramaH kathito bodhyaH / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyo vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM sakalavidhabera lakSaNakathanaM nAma ekonaashiititmo'dhyaayH||
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha zivaberANAM bhedakramakathanaM nAma ashiititmo'dhyaayH|| kailAsAdhipatizzambhurlokAnugrahakAmyayA / bhaktaissaMprArthitaH pUrva vanamadhye nadItaTe // 1 // bhUdharasya taTe maulau vRkSamUle zubhasthale / svAM mUrti devadevezo divyAM prAdarzayacchubhAm // 2 // mAnavA tanumAzritya kvacilliGgImanekadhA / bhUloke devadevasya tasya vaibhavamuttamam // 3 // jJAtvA harSeNa munayaH praNemuzca shsrshH| devAzca muditA AsanbrAhmaNA vedapAragAH // 4 // abhiSekaiH pUjanaizca naivedyairvividhairapi / // ashiititmo'dhyaayH|| athAsminnazItitame'dhyAye makalavidhazivarANAM bheda. lakSaNakramamupapAdayati - kailAsAdhipatirityAdinA / pU:kRtayugatretAyugadvAparayugAkhyeSu kAleSu, kailAsAdhipati:=umAnAthaH tattatkAloditabhaktazreSThaiH saMprArthitarasannihalokasthitAnmAnavAnsarvAnapyanugRhItuM nadIvanamahIdharAdi sthAneSu valmIkaliGgajyotirliGgAghanekavidhadevazarIreNa, kvacinmAnavazarIreNa cAvirAsIt / tadAdi sukRtazAlino brAhmaNakSatriyavaizyAdayastadIyamUrtIrdivyAH praNipatya s. S. 97
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ 770 satkRtya ca mahAdevaM prApuzca paramAM mudam // 5 // tatprasAdavazAtsarvaM jagatsthAvarajaGgamam / nirAbAdhaJca niSpIDaM paramAnanda bhAgabhUt // 6 // tasmAttaddivya mUrtIstu sthApayellakSaNAnvitaH / naTezaveraM kairAtaM candrazekharameva vA // 7 // mRtyuJjayaM pazupatiM caNDezaM gajamardanam / jaTAdharamumAkAntaM somAskandaJca bhairavam // 8 // dakSiNAmUrtiraM vA kailAsAdhipati zubham / " abhiSekAcananaivedyotsavAdibhirAnacuH / tasya tu devadevasya prasAdAdakhilaM jagadidaM paramAnandavazagamaM bhUdityAdikaH spaSTArthaH / tasmAttasya paramezvarasya beranirmANaM pUrvoktarItyA'vazyaM sthApanIyamityuktaM bhavati / / tathA ca prAmanagarAdivAstusthaleSu devAlayanirmANakArayitA vA devaberapratiSThApayitA vA svasvavAcchAnuguNaM tattatkSetramAhAtmyapratipAditaparamezvaramUrtyavatArAnuguNaM naTezabera nirmANaM vA kirAtabera nirmANaM vA pazupatideva bera nirmANaM vA jaTAdhAribera nirmANaM vA gaurIkArtikeyopetaparama 2. candrazekharabera nirmANaM vA 4. mRtyuJjayaberanirmANaM vA 5. 7. 6. gajAsura saMhAraberanirmANaM vA 8. gaurIkAntabera nirmANaM bA 1. 3. 9.
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRSArUDhaM hariharaM liGgarUpamanekadhA // 9 // tripurAntakarUpaM vA kSetranAthamanekadhA / zivavaraM vA 17. bhairavaberanirmANaM vA 11. dakSiNAmUrtiberanirmANaM vA 12. kailAsanAthaberanirmANaM vA 13. vRSavAhanadeva beranirmANaM vA 14. haryardhadevabhAgane vaberanirmANaM vA 55. tripurAntakadevaberanirmANaM vA 16. tattatkSetranAthaberanirmANaM vA pUrvoktarItyA navatAladazatAladvAdazatAlapramANayutaM yathAkramaM yathAvibhavaM prakalpayet / / kizca kvacicchivAlayeSu pUrvoktagarbhagRhamadhyavedikAsthAne 1. valmIkanAthaliGgaveranirmANaM yA 2. jyotirliGgaberanirmANaM vA 3. pRthivIliGgaveranirmANaM vA 5. abliGgaberanirmANaM vA 5. tejoliGgaberanirmAgaM vA 6. vAyuliGgaberanirmANaM vA 7. AkAzaliGgaberanirmANaM vA 8. devaliGgaberanirmANaM vA 9. brahmaliGgaberanirmANaM vA 10. maharSiliGgaberanirmANaM vA zilAbhiryathAkramaM nirmApayitvA sthApayaditi ca zilpasamayaH // evamatroktarItyA sthApanIyAnAM liGgAnAM berANAM ca, prakArAntareNa granthAntarapramANavacanAnusAreNa ca kalpanIyAnAM ziva liGgaberANAJca tatra tatrAvirbhAvakAraNa mahimAdikantu vikharazo brahmANDapurANaskandapurANAdiSu pratipAditaM tatra draSTavyamiti /
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArtikeyaM gaNAdhyakSaM tattadvAhasamanvitam // 10 // zulapAzasRNIkuntamusalAdyAyudhojjvalam / taddevyAliGgitatarnu kalpayacchilpavittamaH // 11 // mUlotsavakramAvaranirmANaM yatra saMyutam / kiccAne kA vidhAnAM zivamUrnirANAmeteSAM liGgaverANAM cAyudhabhedanirmANarItyAdi kantu mAnasAramAtadhyAnAdizilpazAstragranthaSu pratipAditaM bodhyama / vistarabhayAnnAva likhyata iti / / kizcaivaMprakAreNa zivabarakalpanantu kvacitnatkuTumbaberasaMyuktaM kAryamiti / yathA --- gaurIdevyAmsamIpe vA paramazivasya samIpe vA kArtikeya subrahmaNyavaranirmANaM sadevIkaM sthApayet / evaMrItyA sthalAntare vAmabhAge puratassthale vA gaNapatiberaM vividharUpaM, sthAnAntare nandi deva kalpanaM ca rAjJaH pratiSThAkAriNassarveSAmapi janAnAmAyurArogyaizvaryAdizreyaHpradamiti ca bhAvaH / / kizca sarveSAmatroktAnAM zivaberANAM kalpane mUlaberaM liGgavaraM ca pUrvoktarItyA garbhagRhamadhyasthitadaivavedikAyAM sthApayitvA tadutsavaberamanyatra prathama prAkAramaNDapamadhyasthAne vA dvitIyaprAkArakalpitabhadramaNDapAdisthAneSu vA sthApayediti zaivAgamopadezakramaH / ayantu saMpradAyo viSNvAyatane nopapadyate / kutaH ? yasminsthale mUlaberanirmANaM rAjate tasminneva sthale utsavaberaM sthApanIyamiti
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ 773 bhaktAMzca devadevasya kalpayetsAJjalInapi // 12 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre zivaverANAM bhedalakSaNakramakathanaM nAma azItitamo'dhyAyaH // cacanavalAna / kiJca sarvatra zivamandire vA viSNumandire vA mUlavera mUlaliGgAdizvAvanaM vinotsavaverasthApanantu sadbhizAstrakAraizca nAGgIkRtamiti saMpradAyaH / spaSTamanyat // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM zivarANAM bhedalakSaNakramakathanaM nAma azItitamo'dhyAyaH //
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha viSNuverANAM bhedakramakathanaM nAma ekAzItitamo'dhyAyaH // vaikuNThalokAdhipatirlokarakSaNatatparaH / zrImAnviSNuracintyAtmA yogibhAvyo'tiraJjanaH // bahudhAssvaddhama pUrva mAyAtanuH prabhuH / tasmAttaddheranirmANa sthApanaM pUjanaM zubham || 2 || matsyakarmAdirUpaM vA vaikuNThabhavanAdhipam / // ekAzItitamo'dhyAyaH // athAsminnekAzItitame'dhyAye sakalavidhaviSNuverANAM lakSaNabhedakramamupapAdayati - vaikuNThalokAdhipatirityAdinA / bhaktarakSaNAya vividharUpeNAvatIrNasya bhagavato nArAyaNasyArhaNAya tadveraM bahuvidhaM prakalpayet / heyaguNarahitaH sakalakalyANaguNaikatAno yogibhirapyabhyasvarUpo lakSmIvallabho bereSvAvahitassamarcito yadi teSAM sakalaizvaryaprAptirityAdiphalAdikantu viSNupurANasAtvatasaMhitAmarIcipaTalapAJcarAtraiva khAnasAdigranthottameSu 1 prapacito draSTavyaH // bahudhA tasmAttadidaM viSNuberaM pUrvoktasaddravyavarge : 1. matsya devaberanirmANaM vA 2. kUrmadevaberanirmANaM vA 3. varAharUpabera nirmANaM vA 4. narasihmarUpaveranirmANaM vA 5. vAmanarUpabera nirmANaM vA 6. bhArgava -
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArAyaNaM kezavaM vA govindaM mAdhavaM tathA // 3 // lakSmIkAntaM madhuripuM tatvapradamathApi vA / prasannaM zrIdharaM vApi hRSIkezaM paraM patim // 4 // padmanAbhaM kSetranAthaM dAmodaramathApi vA / / varadAbhayahastaM vA zAGgahastamathApi vA // 5 // paJcAyudhakaraM vApi zeSazAyinameva baa| bhaktapriyaM bhItiharaM nAnArUyaM prakalpayet // 6 // rAmarUpiveranirmANaM vA 7. dAzarathirAmarUpiveranirmANaM vA 8. balabhadrarAmarUpiberanirmANaM vA 9. vAsudevaberanirmANaM vA 10. kalkidevaberanirmANaM vA 11. kezavarUpiberanirmANaM vA 12. nArAyaNarUpiberanirmANaM vA 13. mAdhavaberanirmANaM vA 14 govindarUpiberanirmANaM vA 15. lakSmIkAntarUpiberanirmANaM vA 16. madhusUdanarUpiberanirmANaM vA 17. tattvopadezavyapradevabaraM vA 18. prasannadevaberanirmANaM vA 19. zrIdhararUpiberanirmANaM vA 20. hRSIkanAthaberanirmANaM vA 21. padmanAbhaveranirmANaM vA tattatkSetramAhAtmyapratipAditabahuvidhakSetranAthaberanirmANaM vA varadamudrAnvitaberanirmANaM vA'bhayamudrAmvitaberanirmANaM pA zAGgapANiveranirmANaM vA paJcAyudhadhAribaranirbhANaM vA zeSazAyirUpaberanirmANa vA bhaktavatsala rUpaberanirmANaM vA bhayahararUpaberanirmANaM vA yathAkrama
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 devagaNasamopetamalaGkArA sanasthitam ! doSahInaM guNopetaM pramANavicchilpI prakalpayediti zAstrakAropadezalakSaNavAkyArthaH // kizcaiteSu bereSu matsya kUrma varAhavAganabhArgavarAmabalabhadrAkhyAnAM devAnAM berANi grAmanagarAdidevAlayeSu garbhagRhamadhyasthApitavedikAyAM na mukhyadevatAtvena sthApyAni / parantu tatra sthAne nArAyaNakezavAditreraM mukhyadevatA sAnnidhyavatsthApayitvA etAdRzamatsya kUrmAdiverANi prathamaprAkAramaNDapeSu vA dvitIyaprAkAramaNDapeSu vA pRthaksthApayitvA pUjayeyuriti navInAH || kecittu dazAvatAraberANi sarvANyapyekatra sthApayitvA pUjayeyuH ; naiteSAM brahmotsavAdikaM kAryamiti ca vadanti / anye tu dAzarathirAmabAsudebacerakalpanaM vinA'nyeSAmevAtra sthApanam / zrIrAma zrI kRSNaberayostu pUrvoktagarbhagRhamadhyavedikAyAM sthApanaM yuktam / kitayoH paznotsavamA sotsava vArSikotsavAdirapi yujyata iti / evaM zrIdhara mAdhavapadmanAbhAdizuddhasatva pradhAnAnAM zAntasvarUpANAM devaberANAM sthApanaviSaye'pIti kramaH / kiva sarvatra zivamandireSu yA viSNumandireSu sthApitAnAM pradhAnadevaberANAmeva vArSikotsavAdikaM vibhavAnusAri kalpanIyamityAdiko viSayaH pUjAkramazca zaivAgamapAzcarAtrAgama vaikhAnasAgamAdiSu draSTavya iti //
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSetradevaimunIndrairvA saMyutaM zAntarUpakam // 7 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre viSNuberANAM bhedalakSaNakramakathanaM nAma ____ekAzItitamo'dhyAyaH // tasmAdevaM sthApanIyAni viSNuberANi kacillakSmIdevIbhUdevIpramukhAdidivyamahiSIsaMyuktAni nattatkSetranAthaberamahi tAni, kacittattatkSetravAsimahiSIpramukhapuNyazAliberasahitAni ca nAnAlaGkAramaNDitAni sthApayediti zilpasamayaH / evaM pradhAnadevaverANi vinA'nyeSAM sarvepAmapi berANAM nirmANaM hInatAlapramANeneti tatkramazca zilpibhiravadhAryaH // iti zrImadanantakRSNabhadhArakAMvaracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM viSNuberANAM bhedalakSaNakramakathanaM nAma ekaashiititmo'dhyaayH|| S.S. 98
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha lakSmIgauryAdiberalakSaNakathanaM nAma yazItitamo'dhyAyaH // devAlayeSu sarveSu devInAM sthApanaM zubham / zaktInAJca sayantrANAM pUjanaM vedapAragaiH // 1 // bhaTTArakaidIkSitairvA sarvakSemakaraM bhavet / tasmAtprakalpayecchilpI devInAM beramuttamam // 2 // tapasyantImapaNAM vA gaurImIzena saMyutAm / nAnAsurapramathinIM bhaktarakSApradAntu vA || 3 || || prazItitamo'dhyAyaH // athAsminvyazItitame'dhyAye grAmakRtanagarakRtAlayasthAneSu sthApanIyAnAM sarvAsAmapi gaurIlakSmyAdidevIberANAM sthApanakramamupapAdayati -- devAlayeSvityAdinA / duSTahadurvyAyanekopadravanirAsanAya, taGkAreNa paramasukhaprAptyarthaM cAvazyametAsAM devInAM berANyAlayeSu sthApayediti sthApanaprayojanamapyuktaM bhavati / tasmAdanekayantrabIjAkSararekhAvinyAsenopetAnAM tAsAM devInAM berANAM sthApane kacidevAlaye paramezvaraprAptyartha tapasyantyA ambikAyA beraM sthApayet / anyatra devAlaye paramezvaraprAptilAbhasantoSeNa prasannamukhamaNDalAyA ambikAyA beraM sthApayet / kvacidbhaktasaMrakSaNArthaM gajAsuramahiSAsurAdyanekaripunirAsanodyuktAyA
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 779 kAlI karAlImathavA bhairavIM vividhAyudhAm / tattatkSetrAdhIzvarIM vA sthApayedvividhAsane // 4 // durgA dvArAntike vApi puramadhye'thavA kvacit / grAmasya vA bahirdeze grAmadevIM ca kalpayet // 5 // rakSAkarI vA jananImAlaye sthApayetkacita | jayazAlinyA gauryAH beraM vA tAdRzAsurakhavavyapadevabaraM vA, tAdRzAsurakRtaduSkAryaM prati mahAko pavatIbhudAyudhAM daMSTrAkarAlavadanAM vA devIM berarUpiNIM sthApayediti vikalpaH // ki kacidevAlaye bhaktarakSaNArthamunmukhAyAzzAntasvarUpAyA devyA beraM vA sthApayitvA tasya prAsasya vA nagarasya vA durganagarasya vA rAjadhAnyA rakSAkAriNyAH kAlyAH karAlyAH bhairavyA vA devyA beraM grAmamadhye, nagaramadhye vA kRtAlayasthAneSu sthApayet / athavA tadidaM purarakSakadevIberaM puradvArasya, rAjadhAnIdvArasya, durgadvArasya ca savyabhAgakalpite kSudrapramANe devAlaye sthApayet / kizca kvacittatra tatra zivamandireSu kalpitAnAM zivaberANAmanukUlameva devIberaM nAnAyudha bhAsurakarapallavaM prakalpayet / puruSaberANAM pUrvoktAnAM yena vA prakAreNa hastacatuSkahastASTakahastadazakahatadvAdazAdikaM kalpanIyamityuktaM, tenaiva prakAreNAtrApi devIbimbanirmANe hastacatuSkahastASTakAdisaMyojanaM kAryamiti ca kramaH /
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM panAM padmahastAM muramardanadevikAm // 6 // nArAyaNI vA kalyANI prajArakSaNatatparAm / sarvakSemaMkarI lakSmI mahiSI mAdhavasya ca // 7 // nAnAyantrasamopetAM nAnAlaGkAramaNDitAm / bhadrapIThasthitAM vApi kSetrapAThasthitAntu vA // 8 // kizca tAdRzahastaSu sthApanIyaDamaruzUla ghaNTAkamalapAzazUlAdyAyudhakramastu mUrtidhyAnAkhyazilpagranthe bodhya iti ca kramaH / evaM saMkSepeNa sakalavidhazivadevIyarANAM bhedakramaH pratipAdito jJeyaH // ___ atha viSNudevIberabhedakramamAha - evaM pdmaamityaadinaa| vaikuNThanAthasya vA teSu teSu divyakSetradhvavatIrNasya bhagavato nAnArUpiNo devasya mAdhavasya mahiSI nArAyaNI mAdhavIM kalyANI vA berarUpavatI tatra devavedikAmadhye garbhagRhe sthApayet / kvacit rAmasya sItAdevIM, vAsudevasya rukmiNI satyAJca berarUpavatI sthApayet / api cAnyatra devAlaye sarveSAmapi bhaktAnAM jJAnAnandadAyinI hayagrIvadevamahiSI vA lokajananI zAradAdevIM vA vararUpavatI sthApayeta // tasmAcchivadevIvarANAM viSNudevIberANAM sarveSAM zAradAdevyAdiberANAzca sthApanantu prAyazastatra tatra bhadrapIThe vA bhadrAsana vA simAsane vA pUrvoktatrikoNAdyAsanaphalakAsu vA
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ 781 sthApayennAthapArzve vA pRthagvA maNDapAntare / athavA tAmimAM devIM pRthaggarbhagRhe kvacit // 9 // sthApayetprAGmukhAM prAyazilpI zilpavidAM varaH / tattadevI lakSaNADhyAM bhaktAnAM maGgalapradAm // 10 // zAradAM lokajananIM pRthagvA saMprakalpayet / kvacittu devagandharvasundarIgaNasevitAm // 11 // kSetrAdhinAthAsaneSu vA yuktaM sarvakSemakaramiti bhAvaH / evaM sthApitAnAM devIvimbAnAM antikasthale pacatAlaSaTnAlasaptatAlASTatAlAdipramANaistAsAM devInAM paricaryAsaktAnAM devagandharvakinnarAdidivyasundarINAM berAdikaM ca pRthak sthApanIyamiti prAcAmAzayaH / evaM kalpanantu citrakArye paraM yujyate; na berakarmaNIti navInAH / kina devAlaye kacidarundhatyanasUyAlopAmudrAdimaharSi patnI. verasthApana pUjanAdikamapi zreyasa iti sAdhavaH / atra tu viSaye audAsInyaM bhajantyAgamavettAraH // tasmAdeteSu devIbereSu viSNudevIberaM pradhAnanAthasya pArzve sthApayitvA sthalAntare pRthakkalpite kSudrapramANAlayagarbhagehe punarapyetadverasthApanaM kAryam / evaM kramastu lakSmIbhUmInIlA godAsItArukmiNIdevIprabhRtInAM tattatkSetranAthadevInAM beranirmANAviSayaka iti bhAvaH / kiJcAyantu kramazzivadevIbereSu nopapadyata iti //
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradakSiNasthalopetaM vihAragRhamaNDapam / bimAnazikharopetaM nAnAlaGkAramaNDitam / DolAmaNDapasaMyuktaM pRthaggehaM prakalpayet // 12 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre lakSmIgoryAdiberalakSaNakathanaM nAma yshiititmo'dhyaayH|| - sarvathA sarvatra devIberANAM pRthaksthApanaviSaye kSudrapramANayutamapi tadevIberAlayaM kaciDDolAmaNDapapuromaNDapavihArazAlAmaNDapapradakSiNamArgAdyupetaM sazikharavimAnaM prakalpayedityupadezaH zAstrakArakRtaH svIkArya iti / / iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM lakSmIgauryAdivaralakSaNakathanaM nAma ghyshiititmo'dhyaayH||
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhaktaberasthApanakamakathanaM nAma tryshiititmo'dhyaayH|| bhaktaberasthApanazca zubhadaM parikIrtitam / devAlayeSu sarveSu bhaktAnAM bhaktivardhakam // 1 // vedikAdhiSThitaM vApi pRthaGmaNDapasaMyutam / pRthakzAlAsamopetaM bhaktAnAM sthApanaM zubham // 2 // garuDaM nandikezaM vA yoginaM vA munIndrakam / ||yshiititmo'dhyaayH // evaM sakalavidhadevaberadevIberamupapAdyAsmina vyazItitame'dhyAye tAdRzadeva pAdAravindabhaktibhAjAM bhaktottamAnAM lakSaNaM nirUpayatibhaktaverasthApanazcetyAdinA / pUrvoktAnAM sarveSAmapi devAnAM devInAM pAdAravinde bhaktizAlino ye divyasUrayo garuDapAvamAninandi sanaka sanandanAdayo devA maharSayazca purANagrantheSu pratipAditAH, devabhaktAnAM teSAM berANi ca devasya purobhAge kacidevyAzca purobhAgasthale sthApayaditi zAstrakAropadezakramaH / tasmAdeteSAM bhaktAnAM berasthApanasthalantu pUrvoktasya devagarbhagRhasyAntyadvArasya purobhAge dhvajastambhasthAnasya, balipIThasthAnasya cAmtasthale dvihastaunatyavatyAM caturabhavedikAyAM vA tadartha pRthakalpitakSudrapramANamaNDapazAlAkUTamadhyasthale vA sthApayediti kramo nigaditaH /
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ 784 divyamUrigaNaM vApi pAvamAnimathApi vA // 3 // maNDapasya purobhAge prAkAre vA prakalpayet / bhaktadhvajAdyAvaraNaM dvArANAntu na dopakRt // 4 // pUrvamaNDapayuktaM vA puSpamaNDapasaMyutam / nathA ca sarvatra devAlayeSu purobhAgasthitAsthAnamaNDapasyAgrabhAga eva garuDasya, nandi devasya vA sthAnakalpanamavazyaM kAryamityuktam / / kiJca devAlaye kacitprAkAratra yaprAkArapaJcakAdyAvRta tu etAdRzabhaktAnAM berANi dvinIyaprAkAradvArArambhatale vA tRtIyaprAkAradvArArambhatale vA kSudrapramANaM zilA gRhaM zilAmaNDapaM vA nirmApayitvA tanmadhye sthApayediti sthalavikalpaH / prAyazo viSNumandireSu zivamandireSu cAtroktarItyA dhvajastambhavalipIThasamIpasthala evaM garuDanandyAdidivyabhaktaberasthApanaM varama / kacitsthalAntare prAkArAntare dvArasUtrapurobhAge sthApanaJca na nindyameveti sthalavikalpakramaM pratipAdya tathA bhaktaberANAM sthApanaM dvAramArgAvaraNakaraM ceta ki kAryamityata Aha - dvArANAM tu na doSakaditi / prAmakRte vA nagarakRte vA devAlaye sarvatra dvArasya purobhAge madhyasUtramthAne balipIThasthApanaM dhvajastambhasthApana garuDanandyAdidivyabhaktaberasthApanaM ca dvArANAM na doSakadbhavet / parantu zubhakarameveti smyH||
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 785 tatsthAnaM kalpayecchilpI tadAyudhatalaM matam // 5 // tatpurobhAgake dvArabhAge vA stambhabhittike / tvaSTAraM zAstrakartAraM vizvakarmANamAdimam // 6 // nirmApitAraM rAjAnaM dIkSitaM vA purodhamam / tasmAdetAdRzabalipIThadhvajakhambhabhaktamaNDapAnAM purobhAge pazcAdbhAge kacitpRSThabhAge ca maNDapAntaraM kSudrapramANayutaM vA sthApanIyam / etacca bhaktamaNDapAntarantu pUrvoktadevabhadramaNTapasaMyuktaM vA pRthagvA sthalavibhavAnuguNaM prakalpayadityarthaH / evaM divya. bhaktAnAM sthAnasya pArzadisthalakRte maNDapAntare pradhAnadevasya devyA vA AyudhajAlAdIni sthApayitvA pratyahaM kAlatraye'pi pUjayedi. tyupadezaH // kizca sarvatra devAlaye prAmakRte vA nagarakRte garbhagRhasya pUrvabhAgasthite pUrvoktAsthAnamaNDape pradhAnastaMbhAntike tatstambhamilitaM vA pRthak vAstuzAstrapraNetAraM divyaM vizvakarmANaM ghanazilAberarUpaM sAJjalibandhaM sthApayediti zAstrakAro'yaM svasyApi berasthApanaM devAlaye kAryamityuktavAn / evaM tasya garbhagRhasya maNDapasya vA nirmAtAraM bhaumaM tvaSTAra, zilpAcArya, sthapatIzvaraM vA tatpurobhAge stambhAnnaratale sthApayet / anenaiva prakAreNa sthalAntare stambhAntare vA tasya devAlayasya nirmANArtha dhana 8. B. 99
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 daNDinaM khaguruM vApi vedazAstrArthakovidam || 7 || kSudrapIThasamAyuktaM japamAlAlasadgalam / lasadveSTanayuktaM vA pRthakkalpanasaMyutam / baddhAJjalipuTaM bhaktyA sthApayetkSemasiddhaye // 8 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre bhaktaverasthApanakramakathanaM nAma vyazItitamo'dhyAyaH // kanakAdipradAyino rAjJo beraM tasmindevAlaye devavedikAyAM vA sthApitadevacerANAmAgamakramataH pratiSThAkAriNo dIkSitasya bhaTTAcAryasya purohitamya ca kramAtmAJjalipuTaberANi ca sthApayet // kina kacitsthalAntare prAkArAntare maNDapAntare pradakSiNapArzvamaNDapAntare vA vizvagurossaMpradAyasiddhAntasthApayituH parivrAjakasyApi beraM baddhAJjalipuTaM sthApayet / evamatra sthApiteSu bhaktabereSu vizvakarmaberasya maulitale kirITasthApanaM, rAjJo maulitale veSTanakalpanaM, bhaTTAcAryAdInAM maulitale zeSapaTadukUlapaTTavastrAdiveSTanaM, kaNThabhAge vakSobhAge ca japamAlikA yojanaM kAryam / ayana kramaH parivrAjakAcAryabimbeSu na yojanIyaH / parantu tasya karakamale ekadaNDaM tridaNDaM vA saMyojya kASAyavastrapariveSThana kAryamiti kramaH //
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kalpavRkSAdivAnalakSaNakramakathanaM nAma caturazItitamo'dhyAyaH // sarveSAmapi devAnAM devInAJca vizeSataH / kiteSAM sarveSAmapi berANAmanuguNaM pIThAdikaM yuktayA zilpI kalpayediti ca zilpa saMpradAyakramaH | api cAtroktasya paribrAjakAcAryasya vizvagurorizalAverasthApanamutsavAI lohabera sthApanazca karaNIyamityarvAcInAH // kizcaiteSAM pratyahaM mAnanAdikaM yathAkramaM bhaTTArakavaryaH prakalpayediti saMkSepeNa bhaktaberabhedalakSaNasthApanAdikramaH prati pAdito jJeyaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM bhaktaberasthApanakramakathanaM nAma tryazItitamo'dhyAyaH // // caturazItitamo'dhyAyaH // etAvatA prabandhena nAnArUpANAM kalpanIyAnAM sarveSAmapi devaberANAM, devIberANAM, bhaktagaNAnAJcAnyeSAM berANAM nirmANakramamupadizya teSAM berANAM ca utsavasamayAropaNAhaNAM kalpa
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ 788 abhiSekaizca naivedhairyA prItissaMprajAyate // 1 // tato'dhikA bhavetprItiH vAhanAropaNAd dhruvam / tasmAttadvividhaM kArya zilpibhirmAnavedibhiH / candanassAravRkSairvA lohapaTTAvRtaistathA // 2 // vRkSAdyanekavidhavAhanAnAM nirmANakramaM asmizcaturazItitame'dhyAya krameNa pratipAdayati - srvessaampiityaadinaa| tAdRzavAhananirmANaprayojanamAdau vyanakti - abhiSekaizcetyAdinA / kSIrAdibhirnAnAvidhairabhiSeka mudgAnaguDAnapAya sAnnadadhyannamASAnapolyA - dhanekavidhakhAdyalehya copyAdyanekabhakSyAdinaivedyArpaNaizca teSu bereSu uttameSu sAnnidhyaM kRtavatAM hariharAdidevAnAM yA prItirmana. ssamullAmo jAyate tadadhikA prItisteSAM devAnAM kalpavRkSagaruDahanumavRSabhazibikArathAdivividhavAhanAropagenodbhavatIti / tasmAt tadartha kalpanIyAni vividhAni vAhanajAlAni candana:ruttamairanyaizca sAravRkSanirmApaNIyAnIti niyamaH / kathaM sAravRkSakhaNDeve vAhananirmANamiti cenmAnavAnAM skandhaimsulabhavahanArtha zobhArthaJcati bhAvaH / tasmAd dRznakhaNDaireva nirmApaNIyeSu vividhapramANeSu kalpavRzvAdi vAhaneSu kacittAmrANi, rAjatAni, sauvarNAni paTTikAkavacAdIni saMyojyAnIti matiH / kavacAdInItyAdipadena teSu teSu vAheSu mukhAdyavayaveSu zuklapItAdivarNajAlaiH yathAkrama bhAsaMpatizca kAryeti vivekaH / /
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ 789 tatkalpanamihAdiSTaM zAstrajJairmunipuGgavaH / uttamaH kalpavRkSastu chAyAmaNDapasaMyutaH // 3 // caturanaM maNDalaM vA dIrghAkAramathApi vA / evaM vividharUpapvapi sarvatra vAhana jAle pu mumvAdyavayavAnAM melanadADhyotpAdanAyAya kIlakIlyApaTTikAkavacAdibhissaMbandhanIya iti niyamazzilpivagaiH kriyA kAribhirvodhya iti kramaH // kizcaivaM kalpanIyeSu vAhaneSu teSu kalpavRkSavAhanameva nitarAmunamamiti maharSINAM zAstrakArANAJcAzayaH / tasmAttAdRzadivyakalpavRkSo'tra mAnavaloke barevAvAhitAnAM hariharAdidevAnAmutsavacaMkramaNAya vRkSa khnnddrnirmaapyH| mandArAdivRkSapaJcakazAkhAntaHkusumaphalAvalibhiH saMpUrNaH hastaSaTakAdyunnatiyutaH kalpavRkSaH kalpyaH / kiJca tasya vRkSamyAdhobhAge AdhAraphalakA yAzcaturazrapramANAyA madhyabhAge tasya vRkSasya chAyAyAM tathaiva maNDapo vRkSakhaNDakRtastambhacatuSkopetaH ayaHkIlabandhito nirmApaNIyaH / kizcaitasya khalu maNDapasya madhyabhAge devIbimbasahitadevabimbAnAM kvacittadbhaktAnAM ca sthitirutsavAdisamayeSu kalpanIyeti bhAvaH / evaM bRhadAkRtInAbhiSTikAdibhirnirmitAnAM kalpavRkSANAmadhobhAge maNDapamadhyasthale tadanuguNonnatyavaizAlyayute mUlaberasthApanamapi kAryamiti navInAnAM zilpinAmAzayaH // 3 //
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiSkuhastapramANena tasyAdhiSThAnamucyate // 4 // catusstambhasametaM vA stambhASTakasamujjvalam / valabhIprastarayutamaNDapAkAravanmatam // 5 // nAnAcitrAvalIyuktaM vimAnazikharAnvitam / devapIThasamAyuktaM yathAzobhaM prakalpayet // 6 // evaM kalpavRkSazAkhAyA adhobhAge AdhAraphalakAyAzcordhvatale kalpanIyo maNDapastAvaJcaturazrapramANayuto vA maNDalAkArapramANayuto vA dIrghAkRtirvA sthApyaH / kacidasya maNDapasyAdhobhAge kiSkudvayapramANonnatikaM dArumayamadhiSThAnaM turagahaMsama yUrazukAdyanekavihaGgamacitrasahitaM prakalpayet / kiJcaivamasya kalpavRkSasya chAyAyAM yatrAdhiSThAnaM kriyate, tatra maNDapakalpane tasya maNDapasyoyatale kalpavRkSazAkhAspRzikharakalazakalpanaM nirmApaNIyamiti zilpasamayavidaH // kizcaivalakSaNopetasyAsya maNDapasya stambhacatuSka, stambhASTakaM stambhaSoDazakaM vA parasparaM militaM kacidrandhrayutaM vA nAnAcitropetaM sthApayitvA maNDapasya madhyatale devAsanaM ca prakalpya upari valabhIprastarAdikaM dRDhaM yojanIyamiti samayaH / evaM saMkSepeNa kalpavRkSavAhanasya zaprAkhyavAhanasya nirmANalakSaNamuktaM bodhyam / kalpavRkSazAkhAdinirmANaM vinA kevaladArumayamaNDapaH zapra iti nAmAntarazca bhajatIti samayaH // 6 //
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ 791 sijhaH karAlavadanassaTApaTalazobhitaH / uttiSThanpatamAno vA tatheocchrAyitavAladhiH // 7 // nAgendrasahito vApi kevalaM vA gRhasthitaH / kalpanIyo devayogyo mastakAntAsanAnvitaH // 8 // atha sihmatrAnasya lakSaNamAha sihna ityAdinA / pUrvavatsAradArukhaNDaiH sijharUpaM samagra kalpanIyam / kIdRzalakSaNopetamiti ceducyate / saprANasya sisya yathA vA skandhatalasyopari saTAzreNiH, mukhe daMSTrAdiyoga:, uddhRnalAGgUlAdistathA'sya dArukRtasihmavAhanasya kalpanaM tulyaM nirmAyaNIyamiti tannirmANakramaH / kizva tAdRzasihmavAnarUpantu utthAnasvarUpazAli gajAdiripujAlaM prati patanodyuktarUpaM vA vairigajena bhItena yutaM kacidrahitaM vA nirmApaNIyam // -------- kizvetasya sivAhanasya pRSThadezasya purobhAge skandhopari skandhAsamnnatale vA devabimba sthApanAyAsanapIThikA ayaHkIlabandhitA nirmANayA / eSvevAsanapIThikAphalakAdipUtsava samayeSu pUrvoktadeva vimbAnAM sthApanamiti bhAvaH / evabhuttaratrApi jJeyam / kinavalakSaNopetaM sihmavAhanantu zivasya viSNoranyeSAM devAnAM vA ArohaNa yogyameva / evaM vyAghravAhanaM, vyAghrIvAhanaM, saimIvAhana kacicchivasya gauryAdInAM devInAvArohaNAya prakalpanIyamiti matiH // 8 //
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ 792 haMso mayUravaryazca sumanoharapakSakaH / zubhanetrAdisaMyukto mukhasthadalapatrakaH // 9 // uttiSThan vA zayAno vA devapIThasamanvitaH / puSpavanmaNDalaM nAnAmarIcipaTalAnvitaH !' 10 // turaGgairanvitaM vApi rahitaM vA prakalpayet / atha haMsamayUravAhanayolamaNamAha --- haMsa ityAdinA / saprANasya haMsasya mayUramya ca zubhagaruyugalaM piMchAdikazca yathA vA dRzyate tathaivAsyApi vAhanasya garuliMchAdikaM melayitvA tasya mayUrasya haMsasya vA AnanabhAge kamaladalapatrAdikaM vA pannagAdikaM vA yojanIyamiti tatkalpanakramaH / / kizcaitAdRzalakSaNopetaM haMsavAhanaM, mayUravAhanaM vA pUrvavadutthAna svarUpaM vA, niSThadvoDDInazailIyutaM vA zayAnaM vA sthApanIyam / api caitAdRzalakSaNopetasya haMsasya mayUrasya ca skandhAnantaratale pUrvavaddevaberapIThAdikaJca kalpyamityarthaH // atha sUryaprabhAcandraprabhAkhyayorvAhanayorTakSaNamAha -puSpavadityAdinA / 'ekayoktyA puSpavanto divAkaranizAkarau' iti nighaNTukAravacanenAla puSpavatpadaprayogastAvatsUryaprabhAvAhanacandraprabhAvAhanadyotaka iti sAdhavaH / / idantu sUryaprabhASAnaM candraprabhAvAhanazca tiSThazcakrAkAra
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 niSaNNamaNDale madhye devapIThaprakalpanam // 11 // garuDaH pakSayugalastiSThannAsInarUpakaH / bhujaGgabhUSaH pRthulakAyaH kAryoM manoharaH // 12 // kalpanIyam / tatra sUryaprabhAyAstiSThacakrAkArAyAH purobhAge taccakrAkAraprabhAyA adhiSThAnaM hastadvayonnatikaM prakalpayitvA tenAdhiSThAnena saMyutaM kSudrapramANaM saptaturagavAhanaM yojanaM kAryam / 'sapta yuJjanti rathamekacakram' iti vedavAkyabalAttasya sUryaprabhAvAhanasya vAhakaturagAvaliM kSudrapramANaM sthApayaditi zilpasamayaH // kiJcAsya sUryaprabhAvAhanasya maNDalAkArasya nemipaTTikAbhAge sUryarazmitulyA rekhAkArA razmayaH kalpyAH / evaM candraprabhA. vAhanasyApi nemipaTTikAbhAge SoDazakalAsvarUpakalpanaM kAryamiti ca kramabodhaH / tasmAdetAdRzalakSaNopetasya sUryaprabhAvAhanasya, candraprabhAvAhanasya ca maNDalamadhyabhAge devaberasthApanasthAnaM sAyAkIlabandhaM nirmApayet // 11 // atha garuDavAhanasya lakSaNamAha - garuDa iti / pakSa. yugalopetaH phaNibhUSAmaNDitA pRthulazarIro vainateyavAhanakarUpa uttiSThanvA uDInakAryoyuktarUpa AsIno yA prakalpanIyaH / atra garuDavAhananirmANaviSaye hanumadvAhananirmANaviSaye ca prakAradvaya 8. S. 100
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ 794 nAgaH phaNAvaliyato maNDalAyitakAyakaH / phaNAtapatracchAyAyAM devapIThaM prakalpayet // 13 // pAva mAnirdAzarathipAdapaGkajadhRGmataH / kalpanamuzanti zilpavidaH / yathA - kirITa makuTopeto manuSyakAya: skandhabhAgasthApitadevaberasya yajJopavItabhAsurapRthulavakSassthalaH pAdAmbujadhAraNodyuktoddhRtahastayugalAM garuDavAhanakalpo nimApya iti / ayamekaH prakAraH // prakArAntareNa yathA pakSijAtiSu yathA vA vainateyaH zakuntarUpI dRzyate tathaiva zakuntarUpeNopeto vainateya vAhanakalpaH kalpanIya iti / atra prathamaprakAreNa kalpanaM navInamatAnusAri ; dvitIyaprakAreNa kalpanaM prAcInamatAnusArIti kramo bodhyaH / pANDyacolAdiSu dezeSu sarveSu yathAkramaM svasvadezIyanirmANakramaH svIkArya iti // 12 // nAga iti / atha zeSavAhanalakSaNamAha maNDalIkRtasvadIrghakAyaH saptabhirvA navabhirvaikAdazabhiH phaNAbhirasaMyutazzeSavAhanakalpaH karaNIyaH / tatra tasya zeSasya vistRtaphaNAyAzchatrAkArAyA adhobhAge tAdRzamaNDalIkRtakAyasyotala eva devaberasthApanAsanaM sthApyamiti zirUpasamayaH || 13 // atha hanUmadvAhananirmANakramamAha - pAvamAniriti / ---- ASTATING
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandI ca bhagavAngaurIkAntapAdAbjadhArakaH // 14 // mUSakazca gaNAdhyakSadhArakazcordhvapatrakaH / yAlI gajagaNAkarSavyagratuNDo balAnvitaH // 15 // pUrvavadatrApi hanUmadvAha nanirmANe hanumatazzarIraM mAnuSAkAra mukhabhAge kevalaM hanUmacihnopenaM kaTItaTapRSThabhAge pRthulavAladhiyutaM svaskandha bhAge sthitadevaberamya pAdAmbuja dhAraNodyuktoddhRtahastayugalaM prakalpayet / anenaiva prakAraNa nandivAhanamapi nandideva svarUpayutaM vA vRSasvarUpayutaM vA svasvecchAdhInaM sthApayet / vainateyapAvamAninandivAhanAnAM devakAyakalpane manuSyakA yakalpane ca yajJopavIta. pramukha bhUSAvalIkalpanamavazyaM karaNIyamiti vivekaH // 14 // atha mUSakavAhalakSaNamAha -mRSaka iti / bhagavato gaNanAyakasya berAvAhitadivyazaktervAhanantu mUSakaH / tasya vAhanasya svarUpantu yathA vA loke jIvino mUSakasya zarIraM dRzyate tathaiva vAhanakalpane'pi karacaraNalAgUlAdyavayavanirmANa kAryamiti / tasmAttasya mUSakavAhanamya skandhatale gaNanAthaberasthApanapIThayojanaM zilpibhidRDhaM kArayediti maryAdAkramaH || atha yAlIvAhanalakSaNamAha-yAlIti / sarvatra loke'raNyatalavAsiSu gajaturagAdiSu sima eva valIyAn / ata eva tasya mRgendra iti nAma prasiddhama / tasmAttAzasimAdapyadhikabalAnyoM
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ 796 sthUlakAya zvovAlaH krudhyannetrayugAnvitaH / kalpanIyo devatA vAraNazca tathA pRthak // 16 // AsInastvathavA tiSThanikSudaNDakarAnvitaH / kadarayupetazuNDo vA bhItihIno mudA'nvitaH // 17 // kalpanIyo devayogyo mastakAntAsanAnvitaH / gajaripuH kazcinmRgavizeSo yAlIti nAmAntarabhAvaprasiddhaH | tAdRzayAlIvAhanasya svarUpantu sihmavAhnavatsaTAzreNyuddhRtalAgUlAdikaM yojayitvA'sya yAlIvAhanasya mukhabhAge zuNDAdaNDaH kalpanIyaH / kacittAdRzazuNDAdaNDasyAgrabhAge kSudrapramANasyaikasya gajasya dvayorvAraNayorvA nirmANaM lambanarUpaM melanIyama / evaM zuNDAkarSitavAraNasyAsya yAlIvAhanasya netrayugaM kruddhasvarUpaM kRtvA skandhopari devaberasthApanAeM sthaLaM nirmApaNIyamiti tatkalpanakrama: H atha gajavAhanalakSaNamAha vAraNazceti / siyAlyAdibhItirahitasya santoSabharitasya gajasya yathA vA AkRtirbhavet tathA vAhUnanirmANe'pi svarUpaM kalpyam / idantu vAraNavAhanaM AsInasvarUpaM vA tiSThatsvarUpaM vA nirmApaNIyam / kizrvAsya vAraNavAhanasya zuNDAgre ikSudaNDayojanaM vA kadalIdaNDayojanaM vA kAryam / kinAsya kila vAraNavAddanasya mastakasamIpasthale ----
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivikA mAnavairdhAryA peTikAkArasaMyutAm // 18 // atha pArthAvaraNakaihIMnA vevAdidaNDakAm / bhUtezo vA vRSo nAnAlakriyAmANDato mataH // 19 // pUrva va devabarasthApanasthala nirmANa kAryamiti ca zilpasamayaH / lakSaNAntarANi sarvANi tu sajIvasya vAraNasyeva yojyAnIti kramaH // ___atha zibikAlajhaNamAha - zibikAmiti / vividharUpaM zibikAlakSaNantu purobhAge pazcAdAge dRDhaM saMyojitamAdhAradaNDaM mAnavabhaTaskandhairdhAya prakalpayet / tAdRzAdhAradaNDastu veNukRto vA vaTakRto vA sokaryadAyIti samayaH / evaM mAnavaskandhavAhyAdhAradaNDasahitasya zibikAkhyasya vAhanasya nirmANantu peTikArUpaM pArzvayoH pravezadvAropetaM kAryam / ayamekaH prkaarH| prakArAntareNa tu pArzvabhAgAvaraNahInaM madhyasthadevaberasthApanasthalaM devaberasya mukhamaNDalasphuraNArthamagrabhAge mukurasthAnopetaM vividhacitrapaTTikAvRtapAvapaTTikAtalaM zibikAkalpanaM prakalpayet // kizcAtra zibikAnirmANe kacitpUrva bhAge bhUtezagaNaskandhadhAritapUrva daNDaM vA nandidevadhAritapUrvadaNDaM vA gandharvakinnarAdidevagaNaskandhadhAritadaNDaM vA kAryamiti viklpH| ato'tra tu zibikAnirmANe puSpazibikAdarpaNazibiketyAdibhedazcohyaH kriyAsaukaryArtha zilpibhiriti // 19 / /
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ 798 AndolI prabhayA yuktA sapakSA vA vipakSakA / nAnotsavA vAhAdiyogyA devAsanocitA // 20 // rathastu kSemado bhUmeH puMsAM strINAmanekadhA / | athAndolikAlakSaNamAha - AndolIti | AndolIvAhanantu caturbhiraSTabhirmAnavairdhAryaM caturazrAkAraM kacitkaciddIrghAkAraM karUpanIyaM dRDhaphalakA saMyutam / etAdRzAndolikAyAH pakSotsavavAhanamiti nAmAntaraM jJeyama / kiJcAsyAM kilAndolikAyAmutsavaberAsanaM madhyabhAge tatpArzvayorutmatra devIverAsanaM cAyaH kIlaghaTitabandhanaM prakalpayet / kiJcAsyA madhyabhAge sthApitaverAsanasya pazcAdbhAge prabhAkalpanaM vartularUpaM vA mukhabhadrarUpaM yA dIrghAkAraM sapakSaM vA pakSahInaM sthApayet / evaMprakAreNa prabhAkalpanantu pUrvoktotsavaberasya taddevyAzca maulibhAgAdiSvatyantazobhAvardhanAyeti matiH / kiJca pUrvoktarItyA'vAndolikAnirmANe sauvarNarajatAdikavacabandhanamavazyaM kAryamiti navInArizalpAcAryAH / kaciddArukRtAmadhyAndolikAM varNajAlaviracitacitrAdimanoharAM prakalpayediti prAcInAH // 20 // atha rathalakSaNamAha rathastu kSemada ityAdinA / ratha nirmANena kiM vA prayojanamiti cettatphalaM vyanakti - bhUmeH puMsAmityAdinA / mAnazAstravedibhirizalpibhiratidhanavyayapUrvakaM
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTcako vA catuzcakrastvaSTacakrayutaH kacit // 21 // dazabhirvA dvAdazabhizcayuktaH kvacinmataH / dRDhayugyakalopetassAdhiSThAnaM tadAsanam // 22 // padmavAjanakampAdisaMyuktaM bahucitrakam / tatasstambhAvaliyaryojyA prastarAdisamanvitA // 23 // devAya rathanirmANe kRte prati saMvatsaraM tasmiMzca rathe devabimbAropaNe ca kRte yadi tathA tanmaNDala bhUmo nitarAM suvRSTayArogyAdirbhavet / dhenvAdInAM rogAbhAvaH striyassuputravatya ityAdyanekakSemaparamparetyAgamavidAmAzayaH AviSkRtaH puMsAM strINAmanekadhA' iti mUlavAkyena / tasmAdanekavidhakSemAvirbhAvanidAnabhUtasya tasya devasyandanasya catuzcakrayojanaM vA SaTcakrayojanaM vA'STacakrayojanaM bA cakradazakayojanaM vA svasvavibhavAnuguNaM kArayitvA teSAJcakrANAM dArukRtAnAM nemyAdisthA neSvayaHkIlAdiyojanamapyavizIrNa kArayet / evaM svasvavibhavavAJchAnuguNaM kalpanIyasya devarathasya cakrasthApanAnantaramuparibhAge rathadehanirmANArtha teSAM cakrANAM nAbhisthAne pRthuyugyAkhyaloholUkhaladaNDaM yojayitvA tadupari caturdikSu tiryagrUpadRDhadArukhaNDeradhiSThAnaM hastaSaTkonnatyaM padmabAjanAdicitrayutaM vA prakalpya tadRDhAdhiSThAnakalpanasya samantato dikSa sarvAsvapi vinAyakakArtikeyavAsavabrahmaviSNurAmacandrakRSNa
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 tanmadhye devapIThastu cAdhiSThAnAdibhiryutaH / caturazrAkArata lairanekairyutamastakam // 24 // tasyopari vimAnAdikalpanaM zubhadaM bhavet / gandharvAdyanekadevatAbimba jAlAni dArumayAnyayaHkIlaghaTitAni varNayojana sahitAni vA prakalpayet / evaM cakrayugyo pari adhiSThAnakalpanamuparyupari kramAzcatasRSu dikSvapi vRddhiyutaM pratitalaM bahucitracitritaM kArayitvA taduparitale ekapuruSaunnatyAdhikyapramANayutAnAM nAnAstambhAnAM citropetAnAM sthApanaM kAryam | kina rathakalpanasyAdhiSThAno paritale kramapaGkirItyA evaM sthApitAnAmeteSAM stambhAnAM madhyabhAge vizAlAGgaNe sthApitocchritAdhiSThAne devI sahitasya kAryamiti vivekaH // madhya devaberasyAsanasthApanaM kizcaivamatra rathamadhyabhAge devaberAsanapIThasthApanAnantaraM teSu stambheSUparitaleSu mitho dRDhabandhanayuktaM prastarAvalIpramukhakAryajAlaM viracayya tadupari prathamatalaM caturazraM kalpayitvA satpramANAtkicina yUnapramANaM dvitIyatalaM sthApayet / evaM dvitIyatalAtkizvitpramANahInaM tRtIyatalakalpanamityAdikrameNa dArumayatalasaptakopetaM vA, talanava kopetaM vA talaikAdazakopetaM vA rathakarUpanaM sarvamapyayaH kIlAdighaTitadArupaTTikAkhaNDAdisahitameva kArayitvA
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ 801 tattaddevasvarUpAnurUpaM vAhanakalpanam / nAnArUpaM vitAnAdiyuktaM sarvatra kArayet // 25 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre kalpavRkSAdivAhanalakSaNakathanaM nAma cturshiititmo'dhyaayH|| tadupari vimAnazikharAdhiSThAnaM sacitraM savitAnaM savitAnapaTa garuDavRSAditattacihnopetaM prakalpayediti saGgraheNa rathanirmANalakSaNamuktaM jJeyam ! vistareNa lakSaNAntarANi tu rathalakSaNAkhyazilpagranthe jJeyAnIti bhAvaH / / kiJcaivamatroktAnAM sarveSAmapi vAhanAnAM svavittAdivibhavAnuguNaM rAjatasauvarNapaTTAcchAda nAdikaM tatra tatra sarvato diGmadhyabhAgeSu dvArapAlakaturagAdiyojanaJca kAmiti niyamaH / kizteSAM vAhanAnAM tattadaGga nirmANapramANAdikaM yathAkrama svayamevohya pUrvakAlakalpitarathAditattadvAhananirIkSaNena cAntarAlikapramANalakSaNAdikaM jJAtvA mAnavidbhistakSakailAhakAraizca tadyojyamiti bhAvaH // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyo pramANabodhinyAkhyAyo vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM kalpavRkSAdivAhanalakSaNakathanaM nAma cturshiititmo'dhyaayH|| B... 101
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ athotsavakAlanirNayakathanaM nAma pshcaashiititmo'dhyaayH|| zubhamAsi sunakSatre dRSTa ca sunimittake / pratiSThitAnAM yantrajJairdIkSitaizca purohitaiH // 1 // pnycaashiititmo'dhyaayH|| pUrvAdhyAyapratipAditarItyA nirmApaNIyeSu kalpavRkSAdivAhaneSu devaberAropaNaM kasminvA samaye kAryamityAkAGkAyAM tadarthamutsavakAlanirNayakathanAtmakametaM paJcAzItitamAdhyAye vizinaSTizubhamAsItyAdinA / pAzcarAtravaikhAnasazaivAgamAdizAstrepu pratipAditarItyA zAstra mUlaberapAdAmbujasyAdhobhAge sthApanIyayantramAtRkAbIjAkSarAdivinyAsaH dIkSitarbhaTTArakAcAryazzubhamAseSu makarameSavRSabhasimakArtikAdiSu zubhayogazubhakaraNasahite sumuhUrte prathamataH pUrvoktagarbhagRhamadhyasthitadevavedikAyAM mUlaberasthApanaM jaTibandhanamAtRbIjAkSarayantra paTTAdivinyAsapUrvakaM kAryam / tatastasminneva zubhasamaye utsavarANAmanyeSAM dvArapAlAdidherANAzca sthApana kAryam / kiJca tasminneva samaye nadati maGgalavAyajAle tathA sthApitAnAM teSAM berANAmapi sarveSAmabhiSekAlakriyApUjanaM naivedyopacArAdikaM yathAkramaM kArayedityAgamapramANAnusAreNa devagherapratiSThAnantaraM teSAM hariharAdInAM devAnAM manAprItikaramutsavAdikaM teSu teSu kAleSu kAryamityupadezaH purANapratipAdita eva / /
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAnAmutsavA kAryassarvakSemakaro mataH / nityo naimittikazcAyaM vibhaktazzAstrapAraMgaiH // 2 / / meSAdisaMkrame darze pUrNimAyAM vizeSataH / sthApanaH'thavA rAjJo janmaH dIkSitasya vA // 3 // sthAnakalpayiturvA'pi mAsaH sukhahetave / tasmAdatra zAstrakArastAdRzotsavakAlaM vyanakti-devAnAmutsakA kArya ityAdinA / kizca tAdRzotsavAdyAcaraNena kiMvA phalamiti cettadAha - sarvakSemakara iti / sarveSAmapi jIvAnAmAyurArogyaizvaryAdhanekavidhazreyovardhanaheturutsavAcaraNamiti / evaM devAnAM prItivardhakaH prANinAM kSemajanakaH utsavakAlastAvahidhA vibhktH| yathA - nityotsavakAlo naimittikotsavakAlazceti / kiJca tatrAdyasya parvotsavakAla iti nAmAntaraM keciduzanti / dvitIyasya vizeSotsavakAla iti / tatra meSamAsavRSabhamAsAdi. dvAdazamAsAvirbhAvasamaya: pratimAsamamAvAsyAdinAni paurNamAsIdinAni ca nityotsavakAla ityarthaH / kina yasminnakSatre devAlayagarbhagRhavedikAyAM mUlaberAdisthApanaM kRtaM, pratimAsamAgamanazIlAni tAni nakSatrANi = nakSavadinAni tAharApratiSThAkAramiturdevAlayasthApayiturSA bhUpAlasya vA dIkSitasya janmanakSatra. dinAni ca nityotsavakAla iti kamA /
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8.4 meSAdau ca mahaH kAryoM devaprItikare dine // 4 // kSetramAhAtmyanirdiSTavAsare vA vizeSataH / atha naimittikotsava samayakramaM vyanakti- meSAdau ca mahaH kaarymiti| tattatkSetramAhAtmyapurANAdigranthanirdiSTadinAni vizeSeNa devaprItikaradinAni naimittikotsavakAla iti ca paripATI / asya vizadArthastu - meSamAse vA vRSabhamAse vA vasantotsavaH kaaryH| mithunamAse grISmotsavaH, simamAse vArSikotsavaH, pavitrAropaNotsavazva kAryaH / evaM kanyAmAse zamIvRkSatAunotsavo navarAtramaNDapotsavazva kArya iti kramaH / evaM tulAmAsi zaratkAlotsavaH, kArtikamAse kRttikAdIpotsavaH, dhanurmAse tattatkSetradevamAhAtmyavyaktIkaraNanakSatrotsava:,makaramAse plavotsavaH, kumbhamAse damanikotsavaH, mInamAse tattaddevyA sAkaM vizeSato vivAhotsavazva kArya iti kramaH // kizca sarvatra zivamandireSu, viSNumandireSu prAmavAstunagaravAstudevAlayavAstusthAneSu ca pratisaMvatsaraM makaramAse vA mInamAse vA meSamAse vA vRSabhamAse vA mithunamAse vA vAstudevadikpAlAdyAvAhanapUrvakaM vArSikotsavazca krnniiyH| asyaiva brahmotsava iti nAmAntaram / kutaH ? prathamataH pUrvabhAge brahmaNA''rabdhatvAt / ayantu brahmotsavassarvAsAmapi devInAzca
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ karagIya eva; na tu bhaktAnAM garuDAdInAM svAcAryaparyantAnAmiti / parantu lokagurorAcAryAdeH pratisaMvatmaraM tadAvirbhAvadinanakSatre vizeSata utsavaH kArya iti niyamaH / kizca sarvatra dezeSu zivamandire vA viSNumandire vA karaNIyamaMvatsarotsava samayastAvadazadinAvadhika iti kecin / navadinAvadhika ityanye / aba tu viSaye vaigvAnasapAzcarAtrazaivAgamAdivacanapramANameva zaraNamiti samtaH // kiJca brahmotsavAkhya saMvatsarotsavAnuSThAnakramastu saGgraheNAtra pratipAdyate / yathA - pUrvapratipAditarItyA uttarAyaNa kAle makarAzucitamAseSu nirdinana nadinAtpUrva daza dinAnyutsavadinAnIti matiH / tatra teSAM dazadinAnAM pUrvadine prAtA sAyaM dIkSito, bhaTTArako raGgavallIvitAnatoraNAdyalakRtadevAlayayAgazAlAM pravizya, tatrAgnikuNDevAhunIzAntipratipAdakA hutvA teSAM mUlaberANAmutsavaberANAJcAbhiSekakAlakriyAdInkArayitvA devAlaye pratiprAkAratala. maSTAsvapi digbhAgeSvAvAhitAnAM dikpAlAnAM rogazoSamitrAdivAstunAthadevAdInAJca baliM pradApayitvA sannidhivIthyAM vA devAlayaprAkAratale vA devacaMkramaNaM ca kArayitvA tato dhvajastambhe garuDarUpAGkitaM vRSabharUpAMkitaM vA navapaTTavastramAropayet / evaM pUrvadinarAtrau dhvajapaTAropaNAnantaraM brAhmaNaisvastivAcanAdikaM pAThayitvA prathamotsavadine prAtaH pUrvoktakalpavRkSavAhane sadevIkasyotsavaberasyAropaNaM ca viracayya prAmavIthInagaravIthyAdisthaleSu
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ 812 putrArthI putramAproti dhanArthI dhanamApnuyAt / rAjye vijayate rAjA rogI rogavimuktibhAk // 8 // ananyamAna se bhaktairdIyate yattu bhUrizaH / tena prasIdanti devAste sarve maGgalapradAH // 9 // devatAbhaktimAhAtmyAdvipado yAnti dUrataH / saMpacca mahatI teSAM pradattA yairvasundharA // 10 // kizcaivaM samaprArAdhananirvahaNArthaM dhanabhUmyAdidravyapradAtA putrarahito'pi devatAnugraha bhUnnA putraM prApnuyAditi zAstrakArasya AzIrvacanaphalakathanam ; evamuttaratrApi jJeyamiti matiH / dhanArthI dhanamApnuyAt / vijayArthI rAjA vijayamApnuyAt / tasmAdevaM brAhmaNAdayassarve'pi janA ananyabhAvermanobhirazuddherdevAlayAdinirmANAya dravyANi pradattavanto yadi tAnprati sarvA api devatAH prasannA bhatreyuH teSAM bahuvidhamaGgalapradAyinyazca / kiva sthapatitakSakAdizilpAcAryavagaiH prakalpiteSu devatAzaktyAropaNAnantaraM teSu deveSu anyAdRzI bhaktiH kRtA cetteSAM bhaktAnAM sarvA api vipadassvayameva dUrato yAnti maGgalAvAptizca bhavati // " kina devAlayasthApanArthaM devAlayataTAkanirmANArthaM bhUmipradAtuH devasya naivedyAdikArya nirvahaNAya bhUmipradAtuzca zAzvatalokaprAptiriloke mahatI ca saMpavardhate / kiJca sarvamapi kriyAjAla
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ devArpitakriyAmAro yaH karoti naro bhuvi / bhajanaM pUjanaM stotraM sa mAnyo diviSadgaNaiH // 11 // tulasIbilvapatraizca kusumairvividhairapi / pUjAM karoti yo bhaktyA divye loke mahIyate // dhyAtvA tu zAstrakartAraM vizvakarmANamAdarAt / karoti devatAgAraM yassa mAnyo manISiNAm // 13 // gopurasthApanaM bhUmerarpaNazcotsavakriyA / taTAkanirmANamapi zreyovardhanamIritam // 14 // sarvazaktibhaMgavAnmayA svaprItaye svayameva kArayItyAdinizcayaM kRtvA devatAnAM pUjananamanastotrotsavAdikAryavyapramateH bhaktasya vRttaM devagaNairapi mAnyaM bhavati / kizcAtra loke yazca pumAn devabhaktibhAsurastula sIvanaM, bilvavanaM, kusumalatA vA vardhayati, tadvardhanAya bhUmiM pradadAti, taizca kusumajAledevArcanaM karoti sa tu puNyazAlI dehAvasAne svargaloke devagaNamAnito virAjate // api ca yazca pumAn loke devAlayanirmANAya zAstrasyAsya praNetAraM divyaM vizvakarmANaM divyazaktiM zuddhana svacetasA dhyAyati, yazca pubhAnananyabhaktirdevatAgAraM kArayati karoti vA, yazca pumAna gopuranirmANaM karoti tadartha bhUmyAdi. dravyapradAtA caite sarve'nantazreyobhAjo virAjanta iti zAstra
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 pUrvapApanirAsAya namanaM devatArcanam / uttarAghanirAsAya pratiSThAdirudIritaH / / 15 / tasmAtsarvaprayatnena devAndevIzca nityazaH / zubhavAstutale zuddhadravyaiH pUjAM ca kArayet // 16 // brAhmaNAH kSatriyAzvAnye svadharmaniratAzca ye / devArpitamanobhAvAstatkaiGkarya dRDhavratAH / bhaktyA nirdhUtapApAste kSemabhAjo na saMzayaH // 17 // iti vizvakarmapraNIte vizvakarmavAstuzAstre pratimApUjanabhajanAdiphalakathanaM nAma SaDazItitamo'dhyAyaH // kArasyAzIrvacanakramazva jJeyaH / api ca bereSvAvAhitazaktInAM devAnAM purobhAge praNamanabhajanastutyAdikantu pUrvajanma pAparAzinirAsanAya bhavati 1 tAdRzamAhAtmyaniketanasya devasya pratiSThAdyAcaraNenAgAmipAparAziniredhazveti prAcAM maharSINAM vacanarItyA sarve'pi mAnavAH svakuladharmAcArAdInanatikramyaiva devabhaktibhAjo devakairyaniratAzca bhavitavyAH / evaM devabhaktibhAsurANAmeva janAnAM sakalavidha zreyaH prAptiriti devatApUjanabhajanAdiphalakathanaM zAstrakAreNa saGgraheNoktaM bodhyama // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM pratimApUjanabhajanAdiphalakathanaM nAma SaDazItitamo'nyAyaH //
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha manuSyajanmaphalakathanaM nAma saptAzItitamo'dhyAyaH // durlabhaM mAnavaM janma kathitaM zAstrapAragaiH / tadavAppa budho loke mahatsaMpAdayetphalam // 1 // // saptArzItitamo'dhyAyaH // | etAvatA prabandhena pratipAditAnAM nAnAvidhakriyAjAlAnAM nirmANapramANAdikaM borbu katu kArayituM vA mAnava eva samarthoM bhavati / tasmAdevavidha kAryoM pakRtijanakamAnavajanmamAhAtmya. prazaMsApUrvakametasya vAstuzAstramya nigamanaprakaraNaM zAstrakAraH pratijAnIte - durlabhaM mAnavaM janmetyAdinA / kRtatretAdvAparAkhyeSu yugAntareSu devagandharva kinnarAdayaH svadivyasaMkalpanenaiva divyaprAsAdamaNDapavimAnAdikaM nirmAtuM samarthA Asan / keSucitsamayeSu kacidvizvakarmaprabhRtInAM divyayA zaktyA prAsAda. vimAnAdikaJcAvApuH / aba tu kalau yuge bhUloke prAyazo yasamantrAdidivyazaktihInA api mAnavA vizvakarmIyasyAsya zAstrottamasya sevanAdinA tAdRzaprAsAdAdikaM kartumapi prabhavanti / tasmAtpApavRddhikare puNyamayakAriNi asminnantimayuge tAdRzakalpanApatijanaka mAnavaM janma prAyazo durlabhamevetyayamarthaH purANAdiSu munIndraiH spaSTIkRta eva / atazvirapuNyarAziprApyaM mAnavaM janma laDadhvA'pi pumAm tasya janmanassAkasyakArI
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ 816 devapAdArpitamanAstadbhakteSvapi bhaktibhAk / nirmamo nirahaGkAraH pApabhIto dRDhavrataH // 2 // sAlagrAmazilAM divyA liGgabaramathApi vA / citrasAnnidhyabhAjaM vA devamArAdhayetkramAt // 3 // davamAhAtmyakathanaM devAnAM nityapUjanam / devAlaya sthApanazca tadrakSAkaraNaJca yat // 4 // bhAMvetavya iti zAstrakAropadezaH / tasmAddurlabhasya tasya manuSyajanmanassAphalya saMpAdakakAryANi kAnItyAkAGkSAyAM krameNa tAni upapAdayati - devapAdArpitamanA ityAdinA / prAyazo'tra mAnavaloke vizeSatazcAsminkalikAle tapazzaktiyogazaktyAdivihInAnAM mAnavAnAM hariharabrahmAdidevottamAnAM berebbAvAhitazaktInAM vA citrAdiSvAropitazaktInAM SA pAdAravindayugaleSvapyanyAdRzabhaktibandhanaM, kvacit bhagavadbhaktAnAM pAdAravindeSvapi bhaktikalpanaM, yathAzakti kAmakrodhAdyariSaDvarganirasanaM, pApakAryatrimukhatvaM, devapUjanasAdhusammAnanAdisatkAryeSu dRDhavratatvaM pratyahaM niyamena sAlagrAmamUrtipUjanaM, mAhezvaraliGgArcanaM, citrAdisAnnidhyavaddevatArcanaM, tattatkSetranAthadevamAhAtmyakathanaM, devAlayamaThamaNDapAdau pratiSThitAnAM devAnAM naivedyakAryAdaye savyAdyarpaNaM, teSAM devAnAM pradakSiNanamanAdikaM, sati vibhave devAlayasthApanaM, pUrva nirmitAnAM
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ 818 nidAnaM sarvamAnAnAM zAstrANAmuttamaM matam / zrotRRNAM paThatAM puMsAM caturvargaphalapradam // 9 // sarvadevaprItikaraM sthapatyAdessukhapradam / lekhanAdvAcanAdasya prasannAssarvadevatAH || 10 || vizvakarmakRtaM zAstrametatsevyaM manISibhiH / brAhmaNaiH kSatriyaizyaiH sthapatyAdibhiranvaham // 11 // sarvakSemakaraM proktaM munibhistatvadarzibhiH / vizvakarmA ca bhagavAndhyeyaH prAtassukhArthibhiH || zAstra bhagIrathagaGgAnayana kramAtsUtAdibhistatvadarzibhirmunIndrai - bhUlokaM nItamityasya zAstrasya prAptikramakathanaM jJeyama || kizca sarveSvapi zilpazAstreSu uttamaM sarvavidhakriyAjAlAnAM pramANalacaNAdipratipAdanena prasiddhimadidaM vizvakarmabAstuzAstraM paThatAM zrotRRNAM, likhatAmapi caturvargaphalapradaM bhavati / sarveSAmapi devAnAM prItivardhanaM svapatitacakalohakArAdikriyAkAriNAM zreyase, kIrtaye, sampade ca bhavati // 1 zAstrasyAsya kiJca zAstrapAraGgatairasarvairapi budhairbrAhmaNakSatriyAdibhiridaM vAstuzAstraM devavatsantataM sammAnyam praNetA bhagavAnuttamaguNo divyazaktyAdi saMpanno vizvakarmA devottamazca tatra tatra kriyArambhasamayAdiSu zuddhena manasA sarvairapi dhyeya
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ 819 sammAnyametadvidhivatsurendraiH zAstrottamaM yaH prakaTIkaroti / tasyaiva kIrtimahatI ca saMpat vijRmbhate zAstrakRtaH prasAdAt // 13 // ili divyena vizvakarmaNA praNIte vizvakarmavAstuzAstre ___ manuSyajanmaphalakathanaM nAma saptAzItitamo'dhyAyaH // ityupadezaH / evaMprakAreNa hariharAdidivyabereSu vizvakarmaNi vizvakarmakRtavAstuzAstrarane cAdaraM kRtavatAM tatprasAdamahinA divya saMpavRddhayAdikamiti zAstra sevanaphalamapyuktaM jJeyam / / vizvakarmakRtasyAsya vAstuzAstrasya saGgrahAt / pramANabodhinIvyAkhyA kalitA viduSAM mude // anantakRSNabhaTTAyazilpavyAkhyAnapaNDitaiH / takSakAdihitAyaiSA kriyANAmapi siddhaye // iti zrImadanantakRSNabhaTTArakaviracitAyAM pramANabodhinyAkhyAyAM vizvakarmavAstuzAstravyAkhyAyAM manuSyajanmaphalakathanaM nAma sptaashiititmo'dhyaayH|| samAptamidaM vizvakarmavAstuzAstram / // prIyatAM bhagavAna zeSazAyI / /
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAla bahAdura zAstrI rASTrIya prazAsana akAdamI, pustakAlaya Lal Bahadur Shastri National Academy of Alministration Library ___ masUrI MUSSOORIE avApti saM0 Acc. No..... kRpayA isa pustaka ko nimna likhita dinAMka yA usase pahale vApasa kara deN| Please return this book on or before the date last stamped below. dinAMka Date udhArakartA kI saMkhyA Borrower's No. dinAMka Date udhArakartA kI sakhyA Borrower's No. -- --- GL SANS 722.44 VIS 125538 LBSNAA