Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-Agama-granthamAlA granthAGka 19 (1) zrIvAnApana AcAryazrIabhayadevasUriviracitavRttisahitam prathamo vibhAga: sampAdakaH saMzodhakazca pUjyapAdamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI muni jambUvijayaH ma TREENA Nool -: prakAzaka :zrI mahAvIrajainavidyAlaya muMbaI 400036
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zacuMjayatIrtha-pAlItANA gIrivara darizana viralA pAve Jain Entration International
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain E cation International
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-Agama-granthamAlA granthAGa 19 (1) navAGgITIkAkArazrImadabhayadevasUriviracitavivaraNasametaM paJcamagaNadharadevazrI sudharmasvAmisandRbdhaM zrI sthAnAGgasUtram prathamo vibhAgaH sampAdakaH saMzodhakazca pUjyapAdAcAryadevazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaGkArapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyaratnapUjyapAdagurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI muni jambUvijayaH sahAyakAH munirAjazrI dharmacandravijaya- puNDarIkaratnavijaya-dharmaghoSavijayAH -: prakAzaka : zrI mahAvIrajainavidyAlaya muMbaI 400036
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM saMskaraNam : vIra saMvat 2529 / vikramasaM. 2059 / I. sa. 2002 prataya: 500 mUlyam rU. 550=00 prakAzaka: - zrImahAvIrajainavidyAlayaH ogasTa krAntimArga, muMbaI 400036. mudraka - zivakRpA ophaseTa prinTarsa, 27, amRta InDasTrIyala esTeTa, dUdhezvara, amadAvAda, (gujarAta) inDiyA. phona : 91-079-5623828, 5625698 TAIpa seTIMgazrI pArzva kompyuTarsa 58 paTela sosAyaTI, javAhara coka, maNinagara, amadAvAda, (gujarAta) inDiyA. phona : 91-079-5470548
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaina-Agama-Series No. 19 (1) STHANANGASUTRA PART I with the commentary by Acarya Sri Abhayadev-Suri Maharaja critically edited by MUNI JAMBUVIJAYA disciple of His Holiness Muniraja SRI BHUVANAVIJAYAJI MAHARAJA SRI MAHAVIRA JAINA VIDYALAYA MUMBAI 400 036 namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI 'kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ First Edition : Vir Samvat 2529 / Vikram Samvat 2059 A.D. 2002 Copies 500 Price Rs. 550-00 Published by : The Secretary, Sri Mahavira Jaina Vidyalaya August Kranti Marg, Mumbai-400 036. Printed By Shivkrupa Offset Printers 27, Amrut Industrial Estate, Dudheswar, Ahmedabad-4, (Gujarat) INDIA. Tel: 91-079-5623828. 5625698 Composed By Shree Parshva Computers 58. Patel Society, Jawahar Chowk. Maninagar, Ahmedabad, (Gujarat) INDIA. Tel: 91-079-5470578
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siddhagirimaMDana zrI RSabhadeva bhagavAna zrI zaguMjayatIrthAdhipati zrI AdIzvaraparamAtmAne namaH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvarajI tIrthamAM birAjamAna devAdhideva ASHA CH SUDEE zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAna
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ HERE ___ OM hrIM zrI nAkor3A-pArzvanAthAya nama : ersons Anogatmanasya X
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hrI zrIM klIM blyU~ zrI nAkoDA-bhairavavIrAya nama : zrI nAkoDA-pArzvanAtha jinaprAsAda 2012
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapagaccha zrI zramaNa saMghanA ghaNA moTA bhAganA zramaNa bhagavaMtonA gurudeva paramapUjya pUjyapAda taparivapravara paM. zrI maNivijayajI gaNI (dAdA) janma-vikramasaM. 1852, bhAdaravA sudi, aghAra (viramagAma pAse) dIkSA-vikramasaM. 1877, pAlI (mAravADa) paMnyAsapada-vikramasaM. 1922, jeTha sudi 13 amadAvAda svargavAsa vikramasaM. 1935, Aso sudi 8 amadAvAda
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda mahAtapasvI gaNivarya paM. zrI maNivijayajI mahArAja (dAdA) nA ziSyatna pUjyapAda saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 vijaya siddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAja janma : vi. saM. dIkSA : vi. saM. paMnyAsapada : vi. saM. AcAryapada : vi. saM. svargavAsa : vi. saM. 1911 zrAvaNa sudi 15, vaLAda (amadAvAda pAse) 1934 jeTha vadi 2, amadAvAda 1957, surata 1975 mahA sudi 5, mahesANA 2015 bhAdrapada vadi 14, amadAvAda
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAja janma : vi. saM. 1932 mAgazara sudi 6, dera dIkSA : vi. saM. 1958 kAratika vadi 9, mIMyAgAma-karajaNa paMnyAsapada : vi. saM. 1969 kAratika vadi 4, chANI AcAryapada : vi. saM. 1981 mAgazara sudi 5, amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 1999 Aso sudi 1, amadAvAda ucation International For P ale & Personal use only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja janma dIkSA svargavAsa : vi. saM. 2027 : vi. saM. 1952 kAratika sudi 5, (kapaDavaMja) : vi. saM. 1965 mahA vadi 5 (chANI) jeTha vadi 6, (muMbaI) tA. 14-6-1971 somavAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda prAtaHsmaraNIya saMghasthavira zrI 1008 AcAryadevazrI vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahAyajanA paTTAlaMkAra - pUjyapAda AcAryadevazrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja janma : vi. saM. 1951 zrAvaNa vadi 5, zanivAra, tA. 10-7-1895, mAMDala dIkSA : vi. saM. 1988 jeTha vadi 6, zukravAra, tA. 24-6-1932, amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 2015 mahA sudi 8, tA. 16-2-1959, zaMkhezvarajI tIrtha Main Eve n tal For Private&Personal use only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda sAdhvIjI zrI lAbhazrIjI mahArAja (sarakArI upAzrayavAlA)nA ziSyA pUjyapAda sAdhvIjI zrI manoharazrIjI mahArAja pasummummm minAmA janma : vi. saM. 1951 mAgazara vadi 2, zukravAra, tA.14-12-1894 jhIMjhuvADA dIkSA : vi. saM. 1995 mahA vadi 12, budhavAra, tA. 15-2-1939 amadAvAda svargavAsa : vi.saM. 2051 poSa sudi 10, budhavAra, tA. 11-1-1995 yatre 8-54 vIzAnImAbhavana jaina upAzraya, siddhakSetra pAlitANA. Jan Education international
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthAnukramaH pRSThAGkAH 1-28 28-38 prakAzakIya nivedana pUjyapAda paM. zrI maNivijayajI dAdAnuM saMkSipta jIvanacaritra jinaAgama jyakArA (gujarAtI prastAvanA) prAsaMgika nivedana Amukham (saMskRtam) kizcit prAstAvikam (hindI) FOREWARD 38-42 43-46 47-48 49-50 51-54 1-302 sthAnAGgasUtrasya viSayAnukramaH sthAnAGgasUtram sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNam trINi pariziSTAni 1-171 1-40
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI gurustutiH // zrIsadgurudevAya namaH / zrIsadguruH zaraNam / / pUjyapAda anantaupakArI pitAzrI tathA gurudeva munirAjazrI 1008 bhuvanavijayajI mahArAja ! bahupuNyAzritaM dattvA durlabhaM narajanma me / lAlanAM pAlanAM puSTiM kRtvA vAtsalyatastathA // 1 // vitIrya dharmasaMskArAnuttamAMzca gRhasthitau / bhavadbhiH supitRtvena subahUpakRto'smyaham // 2 / / tato bhavadbhirdIkSitvA bhagavatyAgavartmani / ahamapyuddhRto mArgaM tamevArohya pAvanam / / 3 / / tataH zAstroktapaddhatyA nAnAdezavihArataH / acIkaran bhavanto mAM tIrthayAtrAH zubhAvahAH // 4 // anekazAstrAdhyayanaM bhavadbhiH kArito'smyaham / jJAna-cAritrasaMskArairuttamairvAsito'smi ca // 5 // mamAtmazreyase nityaM bhavadbhizcintanaM kRtam / vyApRtAzca mamonnatyai sadA svAkhilazaktayaH // 6 // mamAvinayadoSAzca sadA kSAntA dayAlubhiH / itthaM bhavadanantopakArairupakRto'smyaham // 7 / / mokSAdhvasatpAntha ! munIndra ! he guro ! vaco'tigAH vaH khalu mayyupakriyAH / asambhavapratyupakArasAdhanA: smRtvAhamadyApi bhavAmi gadgadaH // 8|| - tatrabhavadantevAsI zizuJjambUvijayaH
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzIya nivedana AjathI 34 varSa agAu zrI mahAvIra jaina vidyAlaye ApaNA AcArya bhagavaMto-dharmaguruo tathA vidvAna zrAvakonI dharmapipAsA saMtoSAya temaja dharmajJAnanA UMDANano abhyAsa zakaya bane te mATe jaina dharmanA AgamasUtronuM prakAzana zarU karyu. jaina dharmanA 24mA tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIrasvAmInA upadezono saMgraha eTale AgamasUtro. ApaNA AgamasUtrono talasparzI abhyAsa jaina dharmanuM zuddha svarUpa batAve che ane tenuM AcaraNa mokSamArganuM preraka bane che. Agama graMthamALAnA mukhya preraka Agama prabhAkara zrutazIla-vAridhi divaMgata munirAja pUjayazrI puNyavijayajI mahArAja sAhebe jyotiSakaraMDaka graMthanI prAkRta bhASAmAM racAyelI saMkSipta vRtti (Tippanakone saMzodhita karelI che. A kArya pUrNa karyA pachI ekAda varSanA aMtare teozrI kALadharma pAmyA. Agama graMthamALAnA mArgadarzaka kALadharma pAmatAM Agama-prakAzananI pravRttimAM oTa Avaze, zUnyAvakAza sarjAze evI amone dahezata hatI paraMtu samagra bhAratIya darzanonA tathA jaina Agama graMthamALAnA marmarUpa vidhvaMdvayaM pUjyapAda munirAja zrI jaMbUvijayajI mahArAja sAhebe bAkI rahelAM kAryone AgaLa dhapAvavAnI amArI vinaMtI svIkArI e amArAM ahobhAgya che. jaina Agama-sUtronA 19(1) maNakArUpe "sthAnAMgasUtra" - prathama bhAga prakAzita karatAM ame AnaMda ane harSanI lAgaNI anubhavIe chIe. AzA che ke A graMtho zrI gurudevo ane ApaNA samAjanA suzrAvaka-zrAvikAne jaina dharmanA talasparzI abhyAsamAM khUbaja madadarUpa thaze. zrutabhaktinA kSetre AMtararASTrIya khyAti apAve evAM A saMgIna ane anumodanIya AgamasUtronA saMzodhana ane prakAzana mATe "zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama prakAzana TrasTa"nI khAsa racanA karavAmAM AvI che jenA hAlanA TrasTIo nIce mujaba che. 1. zrI prANalAla kAnajIbhAI dozI 2. zrI zrIkAMtabhAI esa. vasA 3. zrI caMdulAla bhAIcaMda zAha 4. zrI azokabhAI kAMtilAla korA 5. zrI navanItabhAI khImacaMda DagalI zrI mahAvIra jaina vidyAlaye atyAra sudhImAM nIce mujabanAM 13 Agama sUtronA 16 graMthonuM prakAzana karela che. grathAMka 1 naMdisuttaM aNuogaddArAI ca saMpAdaka : puNyavijayo muniH 40.00 thai ra (1) sAkAra sutta saMpAdaka : jambUvijayo muniH 40.00 grathAMka 2 (2) sUyagaDaMgasuttaM saMpAdaka : jambUvijayo muniH 40.00 grathAMka 3 ThANaMgasuttaM samavAyaMgasuttaM ca saMpAdaka : jambUvijayo muniH 120.00
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathAra 4 (1) vivAdipattimutta mA I-9 saMpAdaka : paM.becaradAsa jIvarAja dozI 40.00 grathAMka 4 (2) viyAhapaNNattisuttaM bhAga-2 saMpAdaka : paM.becaradAsa jIvarAja dozI grathAMka 4 (3) viyAhapaNNattisuttaM bhAga-3 saMpAdaka : paM.becaradAsa jIvarAja dozI 40.00 thAMvada 6 (1) pavacha/sutta mA-I-1 saMpAdaka : puNyavijayo muniH rU0.00 grathAMka 9 (2) paNNavaNNAsuttaM bhAga-2 saMpAdaka : puNyavijayo muniH grathAMka 15 dasaveyAliyasuttaM, uttarajjhayaNNAI, AvassayasuttaM ca saMpAdaka : puNyavijayo muniH 10.00 prathAMva 17 (1) pausuttArUM mA I-9. saMpAdaka : puNyavijayo muniH 80.00 grathAMka 17 (2) paiNNayasuttAI bhAga-2 saMpAdaka : puNyavijayo muniH 80.00 grathAMka 17 (3) paiNNayasuttAI bhAga-3 saMpAdaka : puNyavijayo muniH 60.00 grathAMka 5 NAyAdhammakahAo saMpAdaka : jambUvijayo muniH 125.00 grathAMka 18 (1) anuyogadvArasUtram bhAga-1 saMpAdaka : jambUvijayo muniH 460.00 grathAMka 18 (2) anuyogadvArasUtram bhAga-2 saMpAdaka : jambUvijayo muniH 460.00 zrutajJAna prerita jinAgama saMzodhana kArya ane bhAratanA judA judA sthaLonA jJAnabhaMDAronI sAmagrIno upayoga karavA devA mATe sahAyarUpa thayA che tevA kAryakarono tathA A kAryamAM pratyakSa ane parokSarUpe sahAyarUpa thanAra mahAnubhAvono aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnIe chIe. Agama graMtha "sthAnAMgasUtra bhAga-1"nuM prakAzana pU. AcArya bhagavaMtone tathA temanA ziSyavaMdane jaina dharmanA zraddhAvAna zrAvakone temaja jaina dharmanA saMzodhanamAM rasa dharAvanAra abhyAsuone jaina dharmanA uMDA abhyAsa mATe upayogI thaI paDaze evI AzA sAthe viramIe chIe. A TrasTanA anveSako tarIke sevA arpavA badala me. vipina enDa kAM. cArTarDa ekAunTanTanA AbhArI chIe. A daLadAra graMthanI chapAI cIvaTapUrvaka, khaMtathI sughaDatA pUrvaka karavA badala zivakRpA ophaseTa prinTarsanA amo AbhArI chIe. jaina Agama graMthamALAnA kAryane vega ApavAnI bhAvanA sAthe ame A graMtha prakAzita karIne dhanyatA anubhavIe chIe. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya khAMtilAla gokaLadAsa zAha ogaSTa krAMti mArga, muMbaI-36 zrIkAMta esa. vasA tA. 9-12-2002 subodhana cImanalAla gAraDI mAnad maMtrIo
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazamapIyUSapayonidhi paramatapasvI pUjyapAda panyAsajI mahArAja zrImAn maNivijyajI TANI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra zArdUlavikriDita dAdAdeva sudharmanA sadgurU ciMtAmaNi tulya je pUjyArAdhya prazasta bhavijanane detA sadAnaMda te je janma brahmacAri zreSTha tapasI kSAjyAdi dharme bharyA te sAdhuttama paM. maNivijayajI vaMdu thavA nirjarA. bhUmikA caudameM cuMmAlIsa graMtharatnonA praNetA paramarSi zrImAn haribhadra sUrIzvarajI mahArAjazrInA lalitavistarA graMthamAM darzAvelA "caMtitavyamuttamapunirzaney" A ekaja vacana jeonA smaraNamAM haze teone "mahApurUSonA jIvanacaritro ekathI aneka vAra zA mATe lakhavAM ke vAMcavA ?' enuM rahasya agamya nathI. makAna caNanArA kArIgarone jema nakazAno AdhAra levo paDe che, nUtana citrakArane jema bhinna bhinna zilpIonA judAjudA namunAono AdhAra levo paDe che, tema A duniyAmAM navIna asAdhAraNa anubhava pramANe jIvana ghaDavAmAM nirbaLatAnI cheka hade pahoMcavA jevI ApaNI dayAjanaka sthitimAMthI kAMIka apUrva baLa, apUrva utsAha, apUrva guNa temaja apUrva udaya prApta karavAmAM ApaNane A lokamAM thaI gayelA te lokottara mahApurUSonA jIvanacaritro satya AdhAra rUpe che. e caritro, vAMcanArane ane sAMbhaLanArane khacita upakAraka ane mArgadarzaka che e niHsaMzaya che. 1. vartamAna kALe vikrama saMvat 2055 mAM vicaratA tapagacchanA zrI sAdhusaMghano 75 thI 80 TakA jeTalo bhAga jemanA parivAra rUpa che te pUjyapAda prapramagurUdeva zrI maNivijayajI dAdAnuM jIvanacaritra temanA ziSya saMghasthavirA pUjyapAda AcAryadevazrI vijaya siddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijaya meghasUrIzvarajI mahArAje jyAre teo muni avasthAmAM hatA tyAre vijhmasaMvat 1980 mAM je lakheluM hatuM ane temanA ja ziSyaratna pU.munirAja zrI manoharavijayajI (te pachI AcAryadevazrI manoharasUrIzvarajI) mahArAje lakhelA suMdara rAjAnI suMdara bhAvanA yAne zIlasattvanI kasoTI A nAmanA pustakamAM chapAyeluM hatuM te ahIM akSarazaH uddhata karavAmAM Ave che. koIka ja sthaLe yat kiMcit sudhAro karelo che te pU.pA.A. zrI vijaya manoharasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra pU.pA.Ama zrI vijaya bhadrakarasUrIzvarajI mahArAje sudhArelA pustakane AdhAre karelo che. A pustaka zeTha subAjI ravacaMda jayacaMda jaina vidyAzALA-DozIvADAnI poLa, amadAvAda taraphathI vikramasaMvat 1980 mAM prakAzita thayeluM che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra aDhAramI ogaNIsamI sadinA keTalAka bhAga sudhI yationuM sAmrAjya adhikara baLavAna hatuM, zithilAcAra adhikAdhika vRddhi pAmyo hato, pariNAme zAsanamAM tevA lokottara maharSionI ochAza thatI gaI eTale ke tevA saMvegI tyAgI munivaronI saMkhyA ghaNIja alpa thaI gaI. jo ke paramAtmA mahAvIradevanuM zAsana A yuganA aMtaparyata paNa jIvatuM ane jAgatuM rahevAnuM ja che, tenA jhaLahaLatA prakAzane koI paNa AvarI zake ema nathI chatAM tevA samayamAM tenA vistAramAM kAMIka TuMkI maryAdA thAya kharI paraMtu vacamAM vacamAM tevA prabhAvaka mahApurUSonA pratApe pharIthI vistRtadazA prApta thAya che. te avasarano zrAvakavarga paNa "yatiothI ja amArAM dharmanuM saMrakSaNa thayuM che' ema samajI zithilAcArIono aMtevAsI thayo hato. AvA kaTokaTInA samayamAM paNa tevA Adarza mahAtmAoe prANAMta kaSTo veThIne jainazAsananI dharmadhvajA vistIrNa pradezamAM pharakAvI hatI, te saMvegI mahAtmAoe gahana pradezomAM vihAra karI aneka pariSado ane upasargo sahana karI duniyAne tyAga mArganuM sAcuM bhAna karAvyuM hatuM. jethI zrAvakavargamAM dhIme dhIme zithilAcArIo pratye maMda Adara thavA lAgyo ane tyAgI maharSio pratye temanI abhirUcI vRddhi pAmavA lAgI. ogaNIsamI sadImAM paNa te zithilAcArIonuM jora hatuM. teonA temaja te sivAya DheDhaka laMkA vigere aneka vipakSIonA pratyAghAtonI sAmA thaI aneka mahAtmAoe aDaga sevA bajAvI che. nigraMthaziromaNi paramagurUvarya dAdA zrI maNivijayajI A maharSiomAMnA eka hatA temanA gupta paNa adbhuta guNo-AtmabaLa, tyAga tathA kartavyaparAyaNatA vigere jotAM A TuMka jIvanacaritra to eka ghaNo alpa prayatna kahevAya to paNa upakAra, mArgadarzana ane AtmajIvananA utkarSanA uddezathI e mahAmuninuM jIvana atizaya upakAraka che. emanA jIvana saMbaMdhI vizeSa hakIkata maLI zakI nathI. mAtra thoDIka hakIkata kaMIka TIppanakarUpe maLelI te uparathI tathA keTalIka hakIkata gurUvarya AcArya mahArAja zrIvijayasiddhisUrizvarajInA mukhathI sAMbhaLI A ubhayanA AdhAre te pUjya gurU gurUTyanuM saMkSipta jIvanacaritra lakhavAno prayatna karyo che. zrImo janma hajAro jinamaMdiro, aneka lokottara tathA laukika tIrtho, pauSadha zALA, vidyAzALA, dharmazALA, dAnazALAothI vibhUSita, dhanadhAnyAdithI bharapUra, aneka tapovIra, dAnavIra, dharmavIronI janmabhUmi, gurjarabhUminAM cuMAla nAme vibhAgamAM, amadAvAda jIllAnA viramagAma tAlukAmAM, zrI(mallInAtha) bhoyaNI tIrthathI naiRtyakoNamAM, aghAra nAmanA gAmamAM vIsAzrImALI vaNika jJAtIya jIvanadAsanAme zreSThI rahetA hatA. jemane zIla sugaMdhI gulAba samAna gulAbabAI nAmanAM dharmapatnI hatAM. pati-patnI ubhaya zrIjinadharmanAM paramabhakta hatAM. saMtoSapUrvaka gRhasthAvAsanuM pAlana karatAM jinabhakti, gurUbhakti, ane AvazyakAdi sajjiAnuM ArAdhana karavAmAM mazagula rahetAM hatAM. teone 1. rAmapurA (bhaMkoDA) pAse AvelA A aghAragAmanuM hamaNAM keTalAka samayathI nAma badalIne azokanagara nAma rAkhavAmAM AvyuM che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra rUpacaMda nAmano eka putra utpanna thayo hato. tyArapachI saM. 18para nA bhAdaravA mahinAnA zuklapakSamAM ratnagarbhA zrImatI gulAbabAIe ujvala mauktika samAna eka putra ratnane janma Apyo. pUrNacaMdra samAna putramukha dekhI mAtApitAne ati harSa thayo. putrano janma mahotsava karI, tenuM motIcaMda nAma pADyuM. motIcaMda anukrame vRddhi pAmavA lAgyo. "putranAM lakSaNa pAraNAmAM' A kahevatane anusAra bAlyAvasthAmAM ja tenAmAM bhaviSyamAM thanArA mahAna guNonI jhAMkhI khIlavA lAgI. naisargika audArya tenA mukha upara jhaLakavA lAgyuM. teno AnaMdI svabhAva mAtApitA Adi kuTuMbIjano ane anya sarva janasamUhanA aMtaramAM premano ubharo utpanna karato hato. anukrame yogya avasare mAtApitAe motIcaMdane bhaNavA mUkyo. vidyAgurU pAse vyavahArika keLavaNI levA mAMDI. sAthe sAthe mAtApitA taraphathI dhArmika bodha paNa maLato rahyo. udAra hasamukho ane zAMta motIcaMda potAnA uttama vinayAdi guNothI sujAta putranI AgAhI darzAvato sarvajanonuM adhikAdhika AkarSaNa karavA lAgyo, vidyAgurU pAse yogya vyAvahArika jJAna saMpAdana karI motIcaMda pitAnA dhaMdhAmAM joDAyo. ane vizuddha vyavahArapUrvaka kALa nirgamana karavA lAgyo. ratnakukSIdhAraka zrImatI gulAbabAIe motIcaMdanA janma pachI nAnacaMda ane pAnAcaMda nAmanA be patro ane pAnAbA nAmanI eka putrIne janma Apyo hato. motIcaMda potAnA pitAzrI jIvanadAsanI sAthe vyavahAramAM kuzaLa thayA ane potAnI prAmANikatAthI grAhakavargamAM paNa paMkAyA. eka avasare koIka prayojana nimitte jIvanadAsa zeTha potAnA kuTuMba sahita kheDA jIllAmAM rahelA peTalI gAmamAM gayA. munirAja zrI kIrtivijayajI prabhuzrI mahAvIradevanA zAsanasAmrAjyanI dhurA vahana karanAra aneka suripuraMdaro A bhAratavarSamAM potAnA jIvana paryaMta prabhunA pavitra dharmano divya prakAza phelAvI paralokamAM sidhAvyA je puNya zloka jagavaMdya maharSioe adyApi paryata prabhunA trikAlAbAdhita adhikArI zAsanane avicchinna paraMparAne jALavI rAkhyuM che ane tevA maharSio A yuganA aMtaparyata paNa jALavaze e niSasaMzaya che. jemAM prabhunA prathama paTTadhara tarIke sarvApharasannipAti paMcama gaNadhara zrIsudharmAsvAmijI thayA. temanI pATe caramakavalI zrI jaMbUsvAmijI thayA. temanA pachI zrIprabhavasvAmijI vigere caturdaza pUrvadhara maharSio thayA tyAra pachI daza pUrvadhara zAsanaprabhAvaka purUSasiMho paTTaparaMparAe thayA. yAvatu 58 mI pATe hiMsakapriya mAMsabhakSI mogalavaMzIya samrATu akabara jevAnA nidhRNa hRdayamAM kRpAlatAne utpanna karanAra jagadgurUzrI hIrasUrijI thayA temanA paTTe pravacana prabhAvaka vijayasenasUrijI thayA. tyAra pachI vijayadevasUrijI thayA. temanI pArTI eTale prabhu zrI mahAvIradevanI paTTaparaMparAe 61 mI pATe zrIvijayasiMhasUrijI thayA. temanA ziSya panyAsajI zrI satyavijayajI gaNI thayA. emano janma sapAdalakSa dezamAM lADalu gAmamAM saM. 1734 mAM thayo hato. emanA pitA dugaDagotrIya vIracaMda nAme hatA. emanI mAtAnuM nAma vIramade hatuM, ane potAnuM nAma zIvarAja hatuM. vIracaMda ane vIramade baMne laMkApaMthamAM hatAM. zIvarAjane e mArga prathamathIja arUcikara hato. jyAre temane dIkSAnI bhAvanA thaI ane mAtapitAne samajAvI dIkSA levA taiyAra thayA tyAre,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra mAtApitAe laMkAmatamAM dIkSA apAvavA ghaNo prayatna karyo, paraMtu buddhizALI zIvarAje yuktipUrvaka teone samajAvI yogya mArganuM bhAna karAvyuM, ane tapagaccha nAyaka vijayasiMhasUrijIne vijJapti karI potAnA gAmamAM bolAvyA. mAtApitAe putrano dIkSA mahotsava karyo. pote yogya mArge joDAyA ane saM. 1788 mAM 14 varSanI ummare putrane dIkSA apAvI. jemanuM nAma satyavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. munizrI satyavijayajI gurUvinayapUrvaka sUtrasiddhAMta bhaNyA, sUtra, arthanuM rahasya jANI gItArtha thayA ane utkRSTa kviAno Adara karyo. A avasare yationo zithilAcAra dinapara dina vRddhi pAmato jato hato. satyagaveSaka satyavijayajIe A zaithilya pratye dhRNA utpanna thaI ane gurUvarya pAse kyiA uddhAranI AjJA mAgI. gurUvarSe paNa yogya jANI ziSyane AjJA ApI. AjJApAlaka muni zrI satyavijayajIe prathama mevADamAM vihAra karyo. udayapuramAM cAturmAsa rahI zuddha yiAnA pAlanapUrvaka utkRSTa tapasyAno Adara ryo. upadezaka jyAre upadezane anusAra potAnuM zuddha vartana darzAve to ja tenI asara yogya rItIe upadezya varga upara thaI zake che. caudase cuMmAlIsa graMtha ratnonA praNetA sUripuraMdara zrImAnuM haribhadrasUrijI paNa darzAve che je :- "svayama iva tIvIrastaprato niyamita sevya' matalaba ke kathanI anusAra raheNInI avazya jarUra che. munirAjazrI satyavijayajIe chaTha chaThanI tapazcaryA karavA mAMDI. iMdriyalolupatAne dezavaTo daI arasavirasa AhArano upabhoga karavA lAgyA ane potAnI dezanAzaktie aneka bhavyAtmAone prabhu praNita parama zaddha mArgano upadeza ApI vizuddha mArganA pravAsI banAvyA. tyAMthI mAravADamAM vicarI meDatA, nAgora, jodhapura, sojata, sAdrI vigere sthaLoe comAsAM ka. A avasaramAM saMvata 1729 mAM zrI vijayaprabhasUrijIe sojatamAM emane paMnyAsapada sama che karyuM. mAravADamAM aneka prakAranA lAbha karI aneka prANIone zuddha dharmamArgamAM joDI teozrI vicaratA vicaratA anukrame gujarAtamAM AvyA ane pATaNa, rAjanagara vigere sthaLomAM cAturmAsa karI virodhI vargonA aneka upasargo sahana karI, yogya mArgano upadeza karI, samatA sAgara, saraLa parINAmI gurU mahArAjA 68 varSa dikSA pALI 82 varSanI ummare saMvata 17pa6 nA poSa sudi 12 ane zanIvAre siddhiyoga cAra pAMca divasanI mAMdagI bhogavI nirvANa pAmyA. temanI pATe karkharavijayajI thayA emano janma saM. 1709 mAM pATaNa pAse vAgaroDa gAmamAM thayo hato emaNe paNa 14 varSanI ummare saM. 1723 nA mAgazara zudimAM pATaNamAM dIkSA lIdhI para varSa dIkSA pALI 16 varSanI ummare 177pa nA zrAvaNa vadi 14 ne somavAre pATaNamAM emano dehotsarga thayo. temanI pachI anukrame kSamAvijayajI, jinavijayajI, uttamavijayajI, padmavijayajI ane rUpavijayajI thayA. A mahAtmAomAM zrI satyavijayajInA jIvanacaritranI rUparekhA nirvANarAsa tarIke zrI jinaharSe lakhI che. zrI kapUravijayajI tathA kSamAvijayajInI jinavijayajIe, uttamavijayajInI padmavijayajIe ane padmavijayajInA jIvanacaritranI rUparekhA zrI rUpavijayajIe lakhI che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra rUpavijayajI mahArAjanA ziSya zrI kIrtivijayajI mahArAja. emano janma khaMbhAtamAM saMvata 1816 mAM vIsAzrImALI jJAtimAM thayo hato. gRhasthAvasthAmAM emanuM nAma kapUracaMda hatuM. saM. 1861 mAM 45 varSanI ummare pAlItANAmAM zrI rUpavijayajI mahArAja pAse dIkSA aMgIkAra karI hatI. prathamathI ja uttama saMskAravALA hovAthI temaja vidvAna gurUvarganA samAgamathI dinapratidina cAritramAM vizeSa tejasvI thayA. nispRhI, vizuddha vairAgyavAna A mahAtmAe ogaNIsamI hiMdamAM potAnA jJAna, darzana, cAritrAdi guNothI jainasamAja upara mahAna upakAra karyo. A maharSinI tyAgavRtti evI apUrva hatI ke jene nihALI muni ane gRhastha ubhayavarganA aMtaramAM atizaya camatkAra utpanna thato hato. teozrIe mAravADa, mALavA, mevADa temaja gujarAtanA pradezomAM vicarI aneka bhavyAtmAone zAsananA anurAgI banAvyA hatA. emano ziSya samudAya paNa bloLo hato. lagabhaga paMdareka temanA ziSyo haze. te badhAnAM nAmo upalabdha thaI zakyAM nathI. je jANavAmAM AvyAM che te A nIce pramANe : 1. zrI tapasvI kasturavijayajI teozrI somasuMdarasUri ane zrI vijayahIrasUri mahArAjAnI janmabhUmi pAlaNapura nagaramAM vIsA poravADa jJAtImAM saMvata 1837 mAM janamyA ane tetrIsa varSanI ummare saMvata 1870 mAM dIkSA aMgIkAra karI, zAstrAbhyAsa karI tapasvI banyA. Aje paNa teo zrI tapasvInA upanAmathI oLakhAya che. rasanendriya upara temano asAdhAraNa kAbu hato. AMbIla vardhamAna tapanI oLI lagabhaga saMpUrNa karI hatI. AMbIlamAM paNa bahu alpa dravya vAparatA hatA. teo vaDodarAmAM nirvANa pAmyA. vaDodarAmAM koThIpALanI sAme pArzvanAthajInA maMdiramAM tathA rAjanagaramAM luhAranI poLanA maMdiramAM temano stupa che. A tapasI gurU nA ziSya ApaNA caritranAyaka tapasvI munivarya zrI maNivijyajI thayA. 2. zrI udyotavijayajI-emanA saMbaMdhI vizeSa hakIkata jANavAmAM nathI. emanA ziSya amaravijayajI temanA ziSya gumAnavijayajI temanA ziSya paMnyAsa pratApavijayajIgaNI, jemaNe saM. 1969 mAM kALa karyo temanA praziSya munizrI buddhivijayajI vigere hAla vidyamAna che. munizrI buddhivijayajI vidvAna tathA tapasvI che. 3. zrI jIvavijayajI - jemaNe 1 sakaLa tIrtha vaMdu karoDa, 2 abadhu sadA maganameM 2hetA, 3 suNa dayAnidhi tuja pada paMkaja muja mana madhukara lIno vigere aneka vairAgyotpAdaka, bhaktirasathI bharapUra bhAvavAhI stavana sajajhAyo racyAM che. 4. zrI mANikyavijayajI jemaNe 1 mAtA marUdevInA naMda, 2 vimaLAcaLa vaMdore vigere stavano racyAM che. 5 5. zrI lakSmIvijayajI emanI pAdukA luhAranI poLanA maMdiramAM che. emanA badhA ziSyomAMthI hAlamAM 1 munizrI kastura vijayajI ane munizrI udyotavijayajI nA parIvAranA munio vidyamAna che. saMvata 1880 mAM amadAvAda luhAranI poLamAM jyAre emanuM comAsuM thayuM hatuM te avasare A bAra munio tyAM hatAM.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 1 munivarya zrI kIrtivijayajI mahArAja; 2 munizrI lakSmIvijayajI; 3 munizrI zAMtivijayajI; 4 munizrI kasturavijayajI; pa munizrI caturavijayajI; 7 munizrI lAbhasAgarajI 7 munizrI maNivijayajI (A caritranA nAyaka); 8 munizrI meghavijaya; 9 munizrI motIvijyajI; 10 munizrI manoharavijayajI; 11 munizrI vRddhivijayajI; 12 munizrI udyotavijayajI. munirAjazrI kIrtivijayajI mahArAjazrInA samayamAM rAjanagaranA nagarazeTha hemAbhAIe pAlItANAnA rAjA pratApasiMhane siddhAcalajInI rakSA nimitte amuka dravya ApavAno baMdobasta karyo hato emanA jIvanacaritramAMthI ghaNuM jANavAnuM maLI zake ema che. paraMtu te upalabdha nathI. gurU samAgama. ApaNe upara joI gayA chIe ke, zreSThI jIvanadAsa kuTuMba sahita mAtaranagara (sumatinAtha sAcA devanuM tIrtha) pAse peTalI gAme rahyA hatA. e peTalI gAmathI motIcaMda yAtrA nimitte kheDAnagare AvyA. tyAM bhIDabhaMjana pArzvanAthanI tathA anya sarva maMdironI yAtrA karI upAzraya gurUvaMdana nimitte gayA. tyAM upara darzAvelA saMvegI ziromaNI zrI kIrtivijayajI mahArAjA dharma dezanA daI rahyA hatA. saMvegI gurUnI saMvegajananI dezanA sAMbhaLI motIcaMda apUrva AlhAda pAmyo. dezanA saMpUrNa thaI ane sabhA visarjana thavA lAgI. saghaLI sabhA visarjana thaI. paraMtu gurU mahArAjanA vacanAmRtano pipAsu motIcaMda tyAMja besI rahyo. janasamudAya visarjana thayA bAda gurU mahArAja pAse jaI vinayapUrvaka beTho. iMgita AkAranA jANa gurU mahArAjAe tenI ceSTA uparathI paNAnI kalpanA karI, yogya dharma upadeza Apyo. jema jema motIcaMda upadezAmRtanuM pAna karato gayo tema tema tenA cittamAM camatkAra thavA lAgyo. romAMca vikasvara thayA ane ati AnaMda pAmyo. A avasare temanA aMtaramAM vizuddha vicAra zreNI pragaTa thaI "ahA ! AvA vaNano yoga haMmezA prApta thAya to kevuM sAruM ! A upakArI mahAtmAnI ahoniza sevA karavAno yoga mane kyAre maLe !' AvA prakAranI bhAvanA bhAvatAM ane gurU mahArAjanAM vacanAmRtanuM smaraNa karatAM bhAgyavAnano aMtarAtmA jAgRta thayo, moha nirbaLa paDyo, aMtarthakSa ughaDyAM, padArthonI anityatAnuM bhAna thavA lAgyuM, sopakramI AyuSyanuM kSaNavinazvarapaNuM jANyuM, ane vairAgya vAsanA jAgRta thaI. saMskArI punyazALI jIvone sAmagrIno saMyoga maLatAM zubha vAsanAo jAgRta thavAmAM vilaMba thato nathI. mAtra page kAMTo vAgyo te kADhavA jeTalI vAra. dharma zravaNa anAyAse thayuM temAM paNa rohINIyA cora jevAne pariNAme cAritranI bhAvanA thaI AvI to, bAlyAvasthAthI ja zuddha saMskArI vizuddhAtmA motIcaMdane mATe to zuM kahevuM ? gurUno samAgama vadhato gayo tematema motIcaMdanI vairAgya vAsanA vizeSa pradIpta thaI ane sAvadhAna thayo. kheDAmAM praveza karatAM jo ke motIcaMda yAtrAno arthI hato. devagurUnA darzanano abhilASI hato, paraMtu te avasarano motIcaMda ane atyAranA motIcaMdamAM ghaNoja bheda hato. te avasare dharmAbhilASI hato. paraMtu te abhilASAnA svarUpane sphaTa joI zakto na hato. atyAre te abhilASAne sphaTa jovA lAgyo. te avasare gamanano mArga nirNayapaNAmAM nahoto. atyAre te mArga nirNita thaI gayo.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra aho ! gurU kalpavRkSa ! tArA samAgamanI zI prazaMsA karIe ! bhagna pariNAmI meghakumArane kevo bacAvI lIdho ! ramata mAtramAM dIkSAnI vAto karanAra navA paraNelA bALakane tArA samAgame eka divasamAM kevaLa jJAnano svAmI banAvyo. bhojananI bhakSA mAgatA bhIkhArIne jinazAsanano zaNagAra saMprati rAjA banAvyo. vairAgya pAmIne paNa pharI ezaArAmI banI durgatimAM DhaLatA siddhasenane "vAghati vAdharta' saMbhaLAvI bacAvI lIdho. mahAhiMsaka mahA zikArI akabara bAdazAha jevAne paNa dayAmaya banAvanAra tAro samAgama, are ! eTaluM ja nahi medhAMdha, mahAhiMsaka, naraka sanmukha thaI rahelA dRDha prahArIne bacAvanAra koNa ! vAMsa upara caDhI nATaka karatA viSayAMdha IlAcI putranA cakSuonuM unmIlana karI kevaLa jJAnano bhoktA banAvanAra koNa ! kharekhara ! AvA tArA samAgamathI vaMcita rahenAra prANIonuM kevuM durbhAgya ! dIkSAbhilASA ane gurUprArthanA motIcaMdanA hRdayamAM jJAnadIpaka pragaTa thayo. vairAgya taMragomAM hRdaya jhIlavA lAgyuM. sAMsArika padArthonI mohakatAmAM bhaya dekhAvA lAgyo. te mohamAM muMjhAI rahelA dhana dhAnyAdinI sAmagrIvALAomAM paNa dInapaNAno AbhAsa thavA lAgyo. mAtra jJAna darzana cAritrAdinuM ekAMte ArAdhana karanAra potAnA zarIre paNa nispRhI te muni mataMgajonI municaryAmAM ja sukhano AbhAsa thavA lAgyo. have kyAre mane munipaNAnI prApti thAya ! kyAre gurU mahArAja nI ekAMta sevAno lAbha maLe ! ane kyAre jJAnAdi yogano ArAdhaka huM yogI thAuM ! Ama vairAgya bhAvanAmAM lIna thayela motIcaMdane have dIkSAnI utkaMThA thaI rahI, ane gurU mahArAjane prArthanA karI ke : prazama pIyUSa payAnidhi ! jJAna divAkara gurU mahArAjA ! atyAra sudhI vAstavika rItie huM aMdha hato. mahArAjA ! Ape dezanA daI Aja mArAM netromAM apUrva prakAza mUkyo. prabho! bhavatAraka ! Apa A saMsAramAM DabatAne mATe jahAja samAna cho. A viSaya kaSAya dAvAna baLatAne zAMta karavA Apa jaLadhara samAna cho. Apa amArA viSaya tRSNArUpa dAhane samAvavA amRta samAna cho. he upakArI ! have to tamAruM ja zaraNa che mATe A raMkane cAritra ratna daI Apa samAna cakvartI banAvo ApanA saMsargathI ane ApanI nirmaLa kRpAthI mArI vAMchita siddhi thaze. gurU mahArAjazrIe paNa tenI bhAvanA jANI dIkSA pariNAmamAM daDha banAvyo. motIcaMde paNa have zIdhra dIkSA levAno nirNaya karI ghara tarapha prayANa karyuM. motIcaMda ghera gayA ane mAtApitAne saMsAranI viTaMbaNA, mohanuM sAmarthya, temAM prANIonuM pAravazya tenAthI thatA aneka anartho ane pariNAme karmabaMdha tathA jaMbUkamArAdino vairAgya, matApitA sahita dIkSAnuM aMgIkAra karavApaNuM vigere darzAvI potAno AMtarika vicAra jaNAvyo. paraMtu putra mohamAM muMjhAyelAM mAtApitA tatkALa sAnukuLa na thayAM. ane motIcaMdane vyavahAra kAryamAM joDAvuM paDyuM. paraMtu jeno aMtarAtmA ujvaLa thayo che, saMsAra kArAvAsanuM svarUpa je barAbara joI rahyo che, viSaya kaSAyanI jvALAomAM baLatA prANIonI viDaMbanA jene pratyakSa thaI rahI che, jeNe rUpa, yauvana, dhana, svajanAdino prema, ane ThakurAI svapna samAna jANI lIdhI che, je vanamAM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra dAvAnaLamAM sapaDAela pariNanI mAphaka A saMsAramAM potAne azaraNa jANI rahyo che. saMsAra vAsamAM AzrayonAM aneka sthAnone je joI rahyo che te motIcaMda, mAtApitAnA AgrahathI ghera rahyo paraMtu vyavahAramAM saghaLAM kAryomAM teno anAdaraja rahyo. lobhAvanArAM aneka sAdhano chatAM tenuM hRdaya palaTAyuM nahIM ane temAMthI mukta thavAnA prayatna karavA lAgyo. tenI vairAgya bhAvanA divase divase vRddhi pAmavA lAgI. chevaTe vyavahAra kAryamAM teno AvA prakArano anAdara dekhI mAtra eka dharmasAdhanamAM ja tenI vRtti jANI dharmAtmA mAtApitAe putra pratye atyaMta rAga chatAM, paNa tenA dharma sAdhanamAM aMtarAyabhUta na thatAM keTalIka mudate putranI IcchAne AdhIna thayAM. e avasaramAM rAjanagarano saMgha rAdhanapuranI yAtrA karavA Avyo. tenI sAthe kIrtivijayajI mahArAjA paNa AvyA che ema jANI motIcaMda rAdhanapura AvyA. gurU mahArAjanAM caraNakamaLa bheTyA. sarva maMdironI yAtrA karI, ane gurU mahArAja pAse abhyAsa karavA rahyA. anukrame ugravihArI kIrtivijayajI mahArAjAe tyAMthI marUdeza tarapha vihAra karyo. temanI sAthe motIcaMde paNa mAravADa tarapha prayANa karyuM. vihAra karatA gurU mahArAjA prathama tAraMgAjI tarapha gayA. tAraNagirinI yAtrA karI mArgamAM aneka gAmomAM jinamaMdironI yAtrA karatA aneka prANIone dharmopakAra karatA gurU mahArAjA abdagiri AvyA. jainonI saMpatti, audArya ane prabhubhaktinuM digdarzana karAvatAM tyAMnA caityonI yAtrA karI tyAM keTalAka divasa sthiratA karI, prabhusevAno lAbha lIdho. tyAMthI marUbhUmimAM utaryA tyAM piMDavADA, brAhmaNavADA, vIravADA, sarohI, nAMdIyA, loTAmA, deNA vigere tIrthonI yAtrA karI. beDA, nANA thaI rANakapuranA caturmukha bhavya jinAlayamAM zrI yugAdidevane bheTyA. tyAMthI sAdaDI, dhANerAva, desurI, nADalAI, nADola vigere paMcatIrthInI yAtrA karI. gurUmahArAjA dharmopadeza vRSTithI marUbhUmine navapallava karatA aneka prANIone yogya dharmanuM svarUpa darzAvI temane sumArga sanmukha karatA pAlI zaheramAM padhAryA ane ApaNA bhAvimuni motIcaMda paNa temanI sAthe gRhasthAvAsamAM paNa muni mArganI tulanA (abhyAsa) karatA pAlI nagaramAM AvyA. ATalo samaya vidvAna, zuddhakarUpaka, mahAtyAgI gurUmahArAjanI sevAmAM ane te paNa vihAramAM sAthe rahevAthI motIcaMdane muni mArgano ghaNo sAro anubhava maLyo. temaja gurUmahArAjane paNa motIcaMdanA svabhAva, vartana vigereno anubhava thayo. teno hasamukho cahero, udAra zAMta ane mAyALu svabhAva, niSkapaTIpaNuM tenuM dAkSiNya ane vizuddha bhaktithI gurUmahArAjanI tenA upara atyaMta kRpA thaI. gurUzrInA prathama samAgame motIcaMdabhAI cAritra levA utsuka banyA hatA paNa have to temaNe nizcaya karyo ke :- cAritra levuM ja ane te paNa AvA ja gurU pAse. pAlI nagaranI divya maMdironI yAtrA karI upakArI gurUmahArAjAe tyAM keTalIka mudata sthiratA karI jethI tyAMnA bhAvi zrAvaka zrAvikAo vigere ghaNo harSa pAmyAM. mahArAjAnI madhuravANI ane vairAgyotpAdaka dezanA sAMbhaLI AnaMdamAM garakAva thaI gayA ane divase divase apUrva utsAha pragaTato gayo. mahArAjAnI sAthe AvelA motIcaMda nI paNa loko ananya bhakti karavA lAgyA. motIcaMde paNa potAnA hamezanAM prasannamukha, milanasAra svabhAva vigere uttama guNothI temanA hRdayanuM evuM AkarSaNa karI lIdhuM ke jethI lokone paNa ahaM prathamikA pUrvaka tenI bhaktinI spardhA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra thavA lAgI. have zaheramAM motIcaMda dIkSAnA abhilASI che ane thoDIja mudatamAM dIkSA aMgIkAra karanAra che evI vAto phelAvA lAgI. loko motIcaMdane mahAbhAgyavAna mAnavA lAgyA. vaLI atyAra sudhamAM gurU mahArAjanA sahavAsathI paripakva thayela tenI vairAgyavATikA atyaMta khIlI nikaLI hatI. A vairAgya vATikAno raMga joI pAlInA saMghe ekatra thaI gurU mahArAjane vijJapti karI je :- "mahArAjA ! A pAlInA saMgha upara jevI rIte Ape kRpA karI, ApanA darzanathI ane dezanAthI amone katArtha - pAvana karyA tevIja rIte kapA karI bhAgyazALI vairAgyavAna amArA sAdharmikabaMdhu motIcaMdabhAIne atre dIkSA ApI amArI A bhUmine pAvana karI amArI abhilASA pUrNa karo.' gurU mahArAjAe paNa yogya avasara jANI potAnI sammati darzAvI. kahevAnI jarUra nathI ke motIcaMda to aNagAra thavAne ati utsuka hatA, ane muhUrtanI rAha dekhatA hatA. mahotsava ane dIkSA gurUmahArAjazrInI saMmati maLavAthI saMghamAM apUrva AnaMda thayo. maMdiromAM aSTAtvikA mahotsava zarU thayo. nATaka, gIta, vAjIMtronA nAda thavA lAgyA. motIcaMdabhAInI ghera ghera padharAmaNI thavA lAgI. sAdharmikabhAIo aneka prakAre temanI bhakti karavA lAgyA. anume dIkSA divasa Avyo. ADaMbarapUrvaka varaghoDo caDhyo. dIkSA sthAne AvyA. utsAhapUrvaka mahAna samudAya ekaTho thayo. yAcakone dAna devAyAM. dIkSA vidhi zarU thaI. motIcaMdabhAIe jyAre AbharaNo utAravA mAMDyAM. tyAre sukomaLa hRdayavAnanAM haiyAM bharAvA lAgyAM, keTalAkanI AMkhomAMthI AMsu paDavA lAgyAM. keTalAka anumodana karavA lAgyA. keTalAka motIcaMdabhAIne, keTalAka gurUmahArAjane ane keTalAka ubhayane dhanyavAda devA lAgyA. ane keTalAka viSaya kaSAyarUpa kIcaDamAM khUMcelA potAnA AtmAnI niMdA karavA lAgyA. paraMtu motIcaMdabhAInA mukha uparato Aje apUrva AnaMdanI rekhAo taravaratI hatI. Aje potAnI abhilASA purNa thAya che. baMdhanathI mukta thavAya che. ane cAritra ratnana prApti thAya che, jethI temanA hRdayamAM harSanA kallolo uchaLatA hatA. vidhi cAlu thatAM sAmAyika uccarAvavAno avasara thayo eTale gIta vAjIMtrono nAda baMdha thayo. sarvatra zAMti phelAI ane gurU mahArAjAe manohara divya vANIthI "navakAra pUrvaka karemi bhaMte" no pATha traNavAra uccarAvyo ane motIcaMdabhAIne potAnA ziSya tapasvI munivarya zrI kasturavijayajInA ziSya tarIke sthAna karI temanuM "maNivijayajI" nAma ApyuM. suvarNamAM sugaMdha bhaLI. vinayI, vivekI, vairAgI motIcaMdane 1877 mAM 25 varSanI vaye cAritra ratna prApta thayuM. covihAra upavAsanuM paccakhANa karyuM. Agale divase ekAsaNuM karyuM hatuM tyAra pachI paNa yAvat jIMdagI paryata ekAsaNAthI ochI tapasyA karI nathI. dIkSAvidhi saMpUrNa thaI eTale loko vairAgya taraMgomAM jhIlatA motIcaMdabhAInA guNonuM smaraNa karatA svasthAne gayA. gurUmahArAjAe paNa nUtana ziSya sahita anyatra vihAra karyo. vihArAdi carcA bAlyAvasthAmAMja jenA komaLa aMtaHkaraNamAM ucca saMskAra sthApita thayA hatA te motIcaMda have motIcaMda maTIne maNivijyajI banyA. AgAra choDI aNagAra thayA. dunyavI prapaMcothI vIramI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra ekAMte AtmahitanA avicaLa mArganA pravAsI banyA pUjyapAda zrI kIrtivijayajI mahArAjazrInA kheDAnA prathama paricaya vakhate temanA dugdha sahodara uvela hRdayamAM udbhavelI pavitra bhAvanAne to lagabhaga sAta varSa jeTalo dIrdha samaya vItI gayo. ATalA samaya paryata to mAtA pitAnA sneha taMtue motIcaMdabhAIne daDha baMdhanathI bAMdhyA hatA teo paNa sarva viratinA AvAraka nibiDa pratibaMdhakone vicArI tene toDavA mATe gRhajIvanamAM paNa aNagAra jevuM jIvana vyatIta karI rahyA hatA. chevaTe aMtarAya tUTyo, te zubha samaya AvI pahoMcyo, ane pravajyAnA daDha raMgI motIcaMdabhAInI AzA saphaLa thaI. mAtA, pitA, baMdhu, bhagInI vigere svajana saMbaMdhI snehanA daDha baMdhano kSaNavAramAM troDI nAkhyAM, saMsAranI mAyA choDI. paudgalika sukha vaibhavono parityAga karyo. kArAvAsanA kliSTa duHkhathI vihvaLa prANI jema zaraNyanuM zaraNuM aMgIkAra kare tema munivaryazrIe gurUvaryazrInA pavitra caraNe potAnuM zIra jhukAvyuM ane jIMdagI bharane mATe temanAja anucara thayA. teozrI je AjJA pharamAve teja pramANe karavuM Avo dRDha nizcaya temanA ujvaLa aMtaramAM suvarNAkSare kotarAI rahyo. sukomaLa zayyAmAM zayana karanAra motIcaMdabhAIe Aje bhUTyA saMthArA upara zayana karavAno svIkAra karyo. ISTa miSTa bhojanano parityAga karI aMta prAMta arasa virasa bhojanamAM ja saMtoSa vRtti dhAraNa karI parigraha mamatva dazAne dezavaTo Apyo. prayANa mATe vAhana ane upAnahanA upabhoga karanAra motIcaMdabhAIe kAMTA kAMkarA ane kacarAthI bharapUra mArgamAM paNa aDavANe page cAlavAnI vRtti aMgIkAra karI. samagra vizva pratye maityAdi bhAvanAthI temanuM hRdaya otaprota thayuM. eka kuTuMbano tyAga karI samagra vasudhAne potAnuM kuTuMba banAvyuM. parabhAvane choDI svaramaNatAmAM ja mana vALyuM. pariSaha ane upasargonA sainya baLane haMphAvavA siMha parAkramI banyA. raNAMgaNamAM moharAjAno vijaya karavA dharmadhvajA dhAraNa karI dharmadhurAne hastagata karI 18000 zIlAMgarathane vizva upara vahana karAvavA lAgyA. IrSA samiti vigere aSTa pravacanamAtAnA pAlaka sujAta putre potAnI mAtAnI ane mAtAnA caraNe paDelA aneka suputronI kIrtilatAne samagra vizvamAM vistArI. TuMkANamAM eTaluMja ke munivaryazrI maNivijayajIe, ciraMtana munivaroe svIkArelA nirmaLa ane niSkicana saMyama rathamAM ArUDha thaI mukti mArge prayANa karyuM. gurUkula vAsamAM rahI jJAna, darzana cAritrano anubhava letA caraNa sittarI, karaNa sittarInuM ArAdhana karatA munivarya gurU mahArAjA temaja anya muni samudAyanA vinaya veyAvaccAdimAM apratibaddha satata udyama karavA lAgyA. jenA pariNAme thoDIja mudatamAM sarva muni maMDaLanI prIti saMpAdana karI lIdhI. sarva koI emanA pratye sneha bharI dRSTie jovA lAgyA. ane emanA vinayAdinI eka avAje prazaMsA thavA lAgI. duniyAmAM vinaya guNa e eka mahAna vazIkaraNa che. guNonuM mULa che. sajJAna, darzana ane cAritranuM mULa che, mokSanuM paNa e mULa che. cAhe dezavirati ho ke sarva virati ho. e vinaya vinA koIpaNa zobhA pAmI zakatA nathI !! vinIta lokapriya bane che ane lokapriya anyonuM svamArge AkarSaNa karI zake che. dharma upara bahumAna karAvI zake che. tathA anyane bodhibIjanI prAptinuM kAraNa bane che. anyane dharma mArgamAM joDavAmAM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 11 A guNanI avazya jarUra che. vidvattA chatAM lokapriyatAnA abhAve bIjAone joIe tevA lAbha ApI zakAto nathI. kIrtivijayajI mahArAjAnI AjJAthI gurU sAthe vihAra karatA prathama cAturmAsa temaNe 1877 mAM meDatA nagaramAM karyuM. cAturmAsa saMpUrNa thayA pachI marUbhUmimAM vicaratA aneka tIrthonI yAtrA karI bhavya kumuda vanane vikasvara karatA gujarAtamAM rAdhanapura nagare AvyA e saM. 1878 mAM cAturmAsika sthiratA tyAMja karI, tyAra pachI zaMkhezvarajI Adi tIrthonI yAtrA karI gurUvarya sAthe rAjanagara AvyA ane gurUvarya sAthe saMvata 1878, 79, 80 traNa comAsAM rAjanagaramAM karyA. A avasare kIrtivijayajI mahArAjA vRddhAvasthA pAmyA hatA. mahArAjazrI maNivijayajI dIkSA divasathI mAMDI upavAsAdi tapa sivAyanA bIjA divasomAM ekAsaNuM ja karatA hatA. te paNa ThAma covihAra eTale AhAra avasareja pANI vAparatA, te sivAya bIjA avasare pANI paNa letA nhotA. nAnI ke moTI tapasyA hoya, vihAramAM hoya ke sthAne hoya, zarIre AbAdhA hoya ke zAMti hoya, paraMtu prAyaH covihAra ekAsaNuM karatA hatA. tapanA uttara pAraNe ane tapane pAraNe paNa ekAsaNuM karatA. kharUMja che je :- mAnano cena ta: 4 paMtha | gurUmahArAjazrI kasturavijayajI vardhamAna tapanAM AyaMbIla dararoja kare ane temanA A nUtana ziSya covihAra ekAsaNAM kare. A sthitimAM 1879 nA comAsAmAM 27 varSanI ummare soLa upavAsa karyA, ane bIje varSe saM. 1880 mAM aThThAvIsa varSanI ummare mAsakSamaNa karyuM ane trIjA comAsAmAM saM. 1881 mAM batrIsa upavAsa karyA. AvI rIte rAjanagaranAM traNe comAsAmAM mahAna tapasyA karI, tyAgI tapasvI gurUnA ziSyamunizrI maNivijayajI tapasvI banyA. ATalI nAnI vayamAM ane mAtra pAMca varSanA dIkSA paryAyamAM AvI moTI tapasyA thAya e pudgalAnaMdI zarIra sevakone to khare Azcarya upajAve. paraMtu saMsAranI sthiti jANI, karmabaMdhanA sthAnone vicArI, nirjarAnA abhilASI thaI, zarIranI mUcha choDI, AtmazaktinI jeNe pIchAna karI che tene tapasyAmAM muMjhavaNa thatI nathI, paraMtu te te aMze zArIrikAdi mUchanA baMdhanathI mukta thavAthI adhikAdhika AnaMda thAya che. rAjanagaranAM traNe comAsAmAM zrImadune AvI rIte tapasyA, gurUbhakti vigereno apUrva lAbha maLyo. A avasaramAM saMvata 1880 mAM amadAvAdamAM luhAranI poLamAM teo sahita bAra munivaronAM comAsAM hatAM. amadAvAdathI vihAra karI kAThiyAvADa gayA ane saMvata 1 comAsu pAlItANAmAM karyuM. e comAsAmAM soLa upavAsa karyA. tyAMthI vicaratA rAjanagara AvyA ane saMvata 1883 nuM comAsuM rAjanagaramAM karyuM. e comAsAmAM paNa soLa upavAsa karyA. saMvata 1884 nuM comAsuM khaMbhAtamAM karyuM. tyAM ATha upavAsa karyA. saMvata 1885 nuM comAsuM rAjanagaramAM karyuM. saM. 1886 mAM rAdhanapura comAsu karyuM. comAsA pachI kacchamAM vicaryA tyAMnI bhadrezvara vigere aneka sthaLonI yAtrA karI. saM. 1887 ane 1888 mAM bhUjanagaramAM be comAsA karyA. tyAMthI pAchA vaLatAM saM. 1889 mAM rAdhanapura comAsuM karyuM. rAdhanapuranA comAsA pachI vihAra laMbAvyo. gujarAta thI nIkaLI marUbaramAM vicaryA. tyAM paMcatIrthI Adi aneka tIrthonI yAtrA karatA aneka bhavya jIvone upakAra karatA munivarya banArasa pahoMcyA ane saMvata 1890 nuM comAsu banArasamAM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra karyuM. mAravADa ane pUrvadezamAM jyAM zrAvakonI vastI thoDI thoDI hovA chatAM niraticAra cAritranuM pAlana karatA padmasuMdara nAmanA muni sAthe gurU mahArAja tyAM vicaryA. banArasanA comAsAmAM AyaMbIla upara nava upavAsano tapa karyo. banArasanA comAsA pachI tyAMthI AgaLa pUrve dezamAM vicarI sameta zIkharajInI yAtrA karI. tyAMthI pAchA pharI saMvata 1891 nuM comAsu kIsanagaDhamAM karyuM. 1892 nuM comAsu paNa mAravADamAM puSkaraNAmAM karyuM. tyAMthI vicaratA mAravADa gujarAta thaI 1893 nuM comAsuM jAmanagaramAM karyuM. e comAsAmAM aThThAInI tapasyA karI. 1894 mAM rAjanagara 1895, 96 kaccha dezamAM bhUjanagaramAM (bhUjanAM cAra comAsAM 87, 88, 95, 96 mAM karyA temAM daza ane bAra upavAsanI tapasyA karI. kyA comAsAmAM karI te jANavAmAM nathI. saM. 1897 mAM pAlItANAmAM comAsu karyuM. 1898 jANavAmAM nathI. 99 pIrAnapura, 1900 lIbaDI. 1901 vAMkAnera, 190ra lIMbaDI, 1903 visalapura, 1904 pIrAnapura, 1905 jANavAmAM nathI. 1906 rAjanagara, 1907 jANavAmAM nathI. 1908 rAdhanapura, 1909 thI 1915 sudhI rAjanagara. 1916 pAlItANAmAM zrIdayAvimaLajIne bhagavatinA yogohana karAvI bhAvanagaramAM gaNipada ApI tyAM comAsu karyuM. 1917 rAdhanapura. 1918 jANavAmAM nathI. 1919 pAlItANA. 1920 pIrAnapura. 1921 vaso. 1922 thI 35 sudhInAM chevaTanAM 14 comAsAM rAjanagara mAM karyAM. 19ra3 nA jeTha suda 13 paMnyAsa zrI saubhAgyavijayajIe paMnyAsa pada ApyuM. anya anya sthaLomAM sarva maLI 59 comAsAM thayAM temAM 1 meDatA, 1 khaMbhAta, 1 banArasa, 1 kIsanagaDha, 1 puSkaraNA, 1 jAmanagara, 1 vAMkAnera, 1 visalanagara, 1 bhAvanagara, 1 vaso, 2 lIMbaDI, 3 pAlItANA, 3 pIrAnapura, 4 bhUja, 4 sthaLo jANavAmAM nathI, 5 rAdhanapura, 28 rAjanagara. aThThAvana varSanI avasthA thaI tyAM sudhImAM gujarAta, kAThiyAvADa, rAjaputAnA ane pUrvadezamAM sametazIkhara paryata vicaryA pachI kAraNasara sAta comAsAM lAgalagaTa amadAvAdamAM thayAM. tyAra pachI vRddhAvasthA chatAM paNa kAThiyAvADa, pachI uttara gujarAta, vaLI kAThiyAvADa, tyAMthI gujarAtamAM jude jude sthaLe vicarI, zArIrikabaLa ati kSINa thavAthI lagabhaga sIttera varSanI avasthA pachInA 14 comAsAM rAjanagaramAM karyA. tapasyA : zrImanI tapazcaryA to koI avarNanIya hatI. satata vihAra chatAM paNa niyamita tapasyA to teonI cAlu ja rahetI hatI ekaMdare 1 batrIsa upavAsa, 1 mAsakSamaNa, 3 sola upavAsa, 1 bAra upavAsa, 1 daza upavAsa, 5 aThThAI, cAra upavAsa te sivAya aneka aThThama, chaTha ane tithi vigerenA chUTA upavAso jenI gaNatrI karavAmAM AvI nathI. tathA AyaMbIla vardhamAna tapanI ekatrIsa oLIo karI hatI upavAsa sivAyanA divasomAM bIla ekAsaNAM to cAlu ja rahyAM. ekAsaNI karavA chatAM ekavAra eTale bhojananA avasare ja pANI pIvuM e bahuM vicAraNIya che zArIrika ane mAnasika kAbunA abhAve keTalAko jo ke rAtrIbhojana karatA nathI paraMtu zayanaparyata pANI pIve che. ekAsaNAmAM paNa niyamita AhAranA abhAve keTalAkone sAMja sudhImAM anekavAra
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 13 pANI pIvAnI jarUra paDe che, paraMtu ekAsaNuM karanArane uNodarI kare ane snigdha AhAranI lolupatA choDe to abhyAsanA pariNAme covihAra ekAsaNAno tapa sukhapUrvaka karI zake che. A tapa karanArane AhAra pANInuM pAravazya ane tenAthI utpanna thatAM aneka duHkhomAMthI keTalo bacAva thaI zake che te vicAravAthI saheje jaNAI Avaze. bhUkhyo thAya ene bhUkhanuM duHkha ane tenAM sAdhanonI prApti mATe aneka viTaMbaNAo. evIja rIte tarasyAne paNa. paraMtu jeNe sudhA ane tRSA upara kAbu meLavyo che tene e du:kha ane viTaMbaNAo nathI. jo ke audArika zarIranI sthitija evI che ke tene AhAra pANI to avazya joIe che paraMtu niyamita manuSya abhyAsanA pariNAme emAMthI ghaNA aMze mukta thaI zAMti meLavI zake che. jyAre aniyamita ane AhArAdino lolupI manuSya jIMdagIbhara azAMti seve che. mATe sarvAze mukta na thavAya to paNa tapano anukrame abhyAsa karanAra aneka viTaMbaNAothI mukta thaI zake che, ene AtmazaktinuM nidarzana thAya che, mahAna nirjarAno bhAgI thAya che, eno AtmA haLavo thAya che. ane jinezvara bhagavAnanI AjJAnuM ArAdhana thAya che. munivaryazrImAM mAtra bAhya tapasyAno ja Adara hato eTaluM ja nahIM paraMtu atyaMtara tapasyA vinaya, vaiyAvacca vigere to temanAM asmalita cAluja rahetAM. kahevAya che je 'sanI tapa: zodha:' dha e tapanuM ajIrNa che. vAtomAM ane anubhavomAM evA ghaNA prasaMgo jovAmAM Ave che. paraMtu prazamodadhizrI mahAvIra prabhunuM ahoniza dhyAna dharatA A mahAtmAzrInA nirmala hRdayamAMthI prazama pariNatinA sadbhAve krodha to kyAranoe palAyana karI gayo hato. kahevuM paDaze ke A maharSi kSamA ane zAMtinI to apratima mUrti hatI. ziSya varga : 1. amRtavijayajI - kaccha dezanA gaDha gAmanivAsI vIsA osavAla jJAtIya AzapALa zreSThI ane karmAlA nAmanI temanI strI temanA putra ubhayacaMdra (abhayacaMdra nAma saMbhavita lAge che.) 1898 mAM dIkSA aMgIkAra karI temanuM nAma amRtavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. A emanA prathama ziSya thayA. emanA ziSya munizrI nemavijayajI thayA. nemavijayajIne be ziSyo punyavijaya ane motIvijaya thayA temAM hAla eka motIvijayajI vidyamAna che. (pAlItANAvALA) 2. buddhivijayajI (buTerAvajI) - emano janma paMjAba dezamAM 1893 mAM thayo hato. teo bALabrahmacArI hatA emaNe yogya gurUnA abhAve 1888 mAM DhaMDhaka matamAM dIkSA grahaNa karI hatI. paraMtu pAchaLa thI jema jema sUtro vAMcatA gayA, tema tema e mata viparIta lAgavAthI saMvata 1903 mAM svayameva muhapatti toDIne satyamArga aMgIkAra karI saMvegI banyA, paraMtu te dezamAM sadgurUno yoga na hovAthI tyAM keTalIka mudata vicarI keTalAka gRhasthone yogya mArga darzAvI, temane mUrtipUjako banAvI, bIjA be potAnA sAdhuone paNa potAnA mArge joDyA, vaLI eka zrAvakane paNa 1908 mAM saMvegamArganI dIkSA ApI. pachI paMjAbathI nIkaLI mAravADa thaI gujarAtamAM AvyA. ane rAjanagaramAM mahArAjazrI maNivijayajI pAse saMvegI tapagacchanI dIkSA aMgIkAra karI. yogavahanadI kriyA paMnyAsa saubhAgyavijayajInA hAthe thaI. vaDI dIkSA avasare temanuM buTarAvajI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra nAma badalI buddhivijayajI nAma rAkhavAmAM AvyuM. sAthe AvelA be munio mULacaMdajI ane vRddhicaMdajI temane paNa dIkSA ApI munivaryazrI buddhivijayajInA ziSya tarIke sthApana karyA. temanA nAma anukrame muktivijayajI ane vRddhivijayajI devAmAM AvyA. jo ke A nAmo pheravavAmAM AvyAM kharAM paraMtu prathamanAM nAmo ati paricita hovAthI adyApi teo prathamanAM nAmathIja oLakhAya che. A mahAtmAe paMjAbamAM mUrtipUjakono ucchinna thato mArga punaH sajIvana karavAmAM prayatna karyo temAM keTaleka aMze phaLIbhUta thayA. saMvegIpaNAnI dIkSA aMgIkAra karI pharI paMjAba gayA. punaH zuddhamArganuM siMcana karI gujarAta AvyA. ane 1938 nA phAgaNa vada amAsanA divase kALa dharma pAmyA emano ziSya parivAra mahAna che hAla vicaratA munivaromAM moTo bhAga emano che. emanA prathama ziSya - (1) muktivijayajI (muLacaMdajI) paMjAbamAM syAlakoTa nagaramAM emano janma osavALa jJAtimAM saM. 1886 mAM thayo hato. 1902 mAM buTerAvajI pAse DhuMDhakamatamAM dIkSA lIdhI hatI ane 1903 mAM temanI sAthe muhapatti toDI saMvegI mArga aMgIkAra karyo. 1912 mAM yogodrahana karI vaDI dIkSA lIdhI ane mahArAjazrI buTerAvajInA ziSya banyA. saMvata 1923 mAM temane paMnyAsajI maNivijayajI mahArAje gaNIpada ApyuM hatuM. amadAvAda, borU, zIhora vigere sthaLomAM emaNe sAro upakAra karyo che. zeTha dalapatabhAI tathA zeTha premAbhAI vigerene emanA pratye bahu sAruM mAna hatuM. emano ziSya praziSyAdi parivAra paNa moTo che. jemAM temanA ziSya kamaLavijayajI (vijaya kamaLasUrijI) no parivAra vizeSa che. emanA anya ziSyo haMsavijayajI, galAbavijayajI. thobhaNavijayajI, nyAyazAstranA sArA abhyAsI dAnavijayajI vigere hatA. hAlamAM zrIvijayakamaLasUrijI tathA gulAbavijayajI tathA dAnavijayajI tathA thobhaNavijayajI nA parivAranA munio vidyamAna che. samudAyanA munivargo upara emano vizeSa kAbu hato temaja vRddhicaMdajI vigere gurUbhAIo paNa emanuM bahumAna karatA hatA. saMvata 1945 nA mAgazara vadi chaThane divase bhAvanagaramAM teo kALa dharma pAmyA. agnisaMskAra sthAne emanAM pagalAM sthApana karavAmAM AvyAM che. (2) vRddhivijayajI (vRddhicaMdajI) paMjAba rAmanagara zaheramAM emano janma osavALa jJAtimAM saMvata 1890 mAM thayo hato. 1908 nA aSADha mAsamAM mahArAjazrI buTerAvajI pAse dillImAM dIkSA lIdhI ane 1912 mAM yogodvahana karI vaDI dikSA lIdhI ane munizrI vRddhivijayajI nAmathI munivaryazrI buddhivijayajInA ziSya thayA. eo zAMta svabhAvI hatA. emanA upadezanI asara bahu sArI thatI hatI. bhAvanagara vigere sthaLomAM emaNe bahu upakAra karyo che. atyAre paNa bhAvanagara emanA upakAranuM smaraNa kare che. emanA 1 kevaLavijayajI, 2 gaMbhIravijayajI, 3 uttamavijayajI, 4 caturavijayajI, 5 rAjavijayajI, 6 hemavijayajI, 7 dharmavijayajI, 8 nemavijayajI, (vijayanemisUrijI) 9 premavijayajI ane 10 kapUravijayajI e daza ziSyo hatA e saghaLAomAM mAtra munizrI rAjavijayajI sivAyanA nava ziSyo no parivAra hAla vidyamAna che tathA temavijayajI (vijayanemisUrijI) ane kapUravijayajI pote vidyamAna che. emano ziSya praziSya varga vizeSa che temAM ghaNA vidvAno che. AcAryazrI vijayanemisUrijI vigere teo ziSya praziSya varga zAsanane upakAra karI rahyo
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra che. emaNe bhAvanagaramAM 19 ane amadAvAdamAM 12 comAsAM karyA hatA. zArIrika sthiti rogagrasta hovAthI bhAvanagaramAM vizeSa rahevAnuM thayuM hatuM. kula 41 varSa dIkSA paryAya pALI saMvata 1949 nA vaizAkha suda sAtame bhAvanagaramAM kALadharma pAmyA. emanA agnisaMskAranA sthAne emanI pAdukA sthApana karavAmAM AvI che. (3) nItivijayajI, emano janma suratamAM thayo hato. emanuM nAma nagInadAsa hatuM. emaNe 1913 mAM bhAvanagaramAM munivaryazrI muLacaMdajInA hAthe dIkSA lIdhI ane buTerAvajInA ziSya thayA. e paNa mahA pratApI hatA. kAvyazakti paNa sArI hatI. upadeza zailI evI asarakAraka hatI je emanI pAse Avelo manuSya avazya vairAgya pAme. emaNe saMvata 1922 mAM DIsAmAM ekI sAthe pAMca zrAvakone dIkSA ApI hatI tathA vrata niyamo paNa emaNe bahu karAvyA hatA. emanA hAla vidyamAna ziSya munivaryazrI siddhivijayajIno paNa vairAgya, zAMti ane upadeza zailI bahu upakArI che. ati vRddhAvasthA chatAM paNa apramattabhAvane darzAvatuM emanuM vartana anukaraNIya che. mahArAjazrI nItivijayajI vRddhAvasthAmAM khaMbhAtamAM vizeSa rahyA hatA. emanA ziSya praziSyo paNa sArI saMkhyAmAM che. emanA ziSyo 1 vinayavijayajI, 2 motIvijayajI, 3 bhaktivijayajI, 4 dolatavijayajI, 5 pratApavijayajI, huM darzanavijayajI, 7 tilakavijayajI, 8 siddhivijayajI vigere aneka hatA. hAlamAM munizrI tilakavijayajI ane siddhivijayajI vidyamAna che ane munizrI vinayavijayajI ane siddhivijayajI no parivAra vidyamAna che. saMvat 1947 nA bhAdaravA sudi AThame khaMbhAta zaheramAM teo kALadharma pAmyA. (4) khAMtivijayajI (khayarAtimalajI) emano janma paMjAbamAM thayo hato. emaNe DhaMDhakamatamAM saMvata 1911 mAM dIkSA lIdhI hatI, ane saMvata 1930 mAM saMvegI munivarya zrI buTerAvajI pAse dIkSA lIdhI hatI. teone zAstrabodha sAro hato. vRddhAvasthAmAM azakta chatAM paNa chaTha, aThamanI tapasyAo lAgalagATa karyA jatA hatAM. teo tapasIjInA upanAmathI prasiddha che. emanA ziSya munizrI mohanavijayajI hAla vidyamAna che. pAlItANAmAM 1959 mAM emano svargavAsa thayo. (5) AnaMdavijayajI (AtmArAmajI-vijayAnaMdasUrijI) emano janma paMjAba dezamAM leharA gAmamAM saMvat 1893 nA caitra sudi 1 ne divase thayo hato. saMvat 1911 mAgazara zudi paMcamIe DhaMDhaka matanI dIkSA lIdhI, sUtro bhaNyA ane buddhimAna hovAthI artha gaveSaNA karatAM mUrtipUjAnI zraddhA thaI eTale zrAvakone zuddha mArgano upadeza daI mUrtipUjAnA zraddhALuo banAvyA emanA upadezathI lagabhaga sAta hajAra zrAvakoe DhaMDhaka mata choDI zuddha sanAtana jaina mata aMgIkAra karyo pachI paMjAbathI vihAra karI gujarAta AvavA nIkaLyA. mArgamAM mAravADamAM muhapatti toDI ane vihAra karatA bIjA paMdara sAdhu sahita amadAvAda AvyA, tyAM buTerAvajI mahArAja pAse saM. 1931 mAM saMvegI tapAgacchanI dIkSA aMgIkAra karI munizrI AnaMdavijayajI nAme temanA ziSya thayA. anya paMdara munio munivarya zrI AnaMdavijayajInA ziSyo thayA. saMvat 1943 nA kArataka vadi paMcamIne divase AnaMdavijayajIne pAlItANAmAM sUripada maLyuM. tyAra pachI teo zrI vijyAnaMdasUrijInA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra nAmathI prasiddha thayA jo ke kharI prasiddhimAM to AtmArAmajI nAmaja rahyuM. atyAre paNa teozrI AtmArAmajI nAmathI ja oLakhAya che. A mahAtmAnuM jJAna ati vizALa hatuM. upadeza zaktimAM to koI evuM prabhAvakapaNuM hatuM ke jethI svAra darzanonA zrotAo upadeza sAMbhaLI Azcaryacakita thayA. asmalita gaMbhIra vAgudhArA, vacana mAdhurya, padArthane skuTa darzAvavAnI kaLA ane samayasUcakatA vigere eTalAM badhAM lokapriya thaI paDyAM ke jethI temano upadeza sAMbhaLavA loko talasI rahetAM hatAM. anya darzanIyonAM zaMkAnA samAdhAno paNa evI zAMtipUrvaka ane yuktipUrvaka karavAmAM AvatAM ke jethI te sAMbhaLanAra vAraMvAra AvavAnI IcchA dharAvatA hatA. potAnA sAcA pAMDityathI teo deza-paradezamAM prasiddhi pAmyA hatA, nahiM ke ADaMbara ane kolAhalathI. munivargane paNa vAcanA ApavAmAM utsAhI hatA ane te paNa evI zAMtipUrvaka ApatAM ke jethI hamezAM temanI pAse moTo muni samudAya kAyama raheto. bhavya AkRti ane gAMbhIryAdi guNothI muni samudAyamAM temano kAbu paNa prazaMsanIya hato. eTalA badhA lokapriya hatA ke jyAM jyAM vicare tyAM tyAM AjubAjunA gAmomAMthI paNa mahAnuM loka samudAya bheLo thato. loko temano sAmaiyA vigerethI mahAna satkAra karatA. adyApi surata vigeremAM temanuM sAmaiyuM loko saMbhAre che. zikAgo (amerikA) mAM dharma pariSada maLI hatI. temAM mahArAjazrIne AmaMtraNa karavAmAM AvyuM hatuM paraMtu vAhanamAM musApharI karavAthI muni AcAramAM alanA thAya mATe teozrI tyAM gayA nahIM paraMtu temaNe jainadharma saMbaMdhI eka moTo nibaMdha lakhyo, te laIne gAMdhI vIracaMda rAghavajI cikAgo gayA ane pariSadamAM vyAkhyAna dIdhuM. DokTara Dolpha hornalane paNa emanA tarapha bahumAna hatuM. teozrI vyAkhyAna devuM, vAcanA ApavI, anyonI zaMkAnAM samAdhAna karavA chatAM potAnA niyamita svAdhyAyamAM alanA thavA detA nahIM. A uparAMta temaNe aneka graMtho paNa lakhyA che ke je graMtho temanA aneka zAstronA abhyAsanuM sUcana karAvatA AdarapUrvaka vaMcAya che. te graMthomAM 1 tattvanirNayaprAsAda, 2 jaina tattvAdarza, 3 cikAgo praznottara, 4 ajJAna timira bhAskara, 5 samyakattvazalyoddhAra, 9 jainadharma viSayaka praznottara vigere aneka che. teoe aneka pUjAo, stavano, sakjhAyo vigere racI potAnA kavitvano paNa anubhava darzAvyo che. saMgIta kaLA paNa temanI prazaMsanIya hatI. teozrI 1947 mAM punaH paMjAbamAM gayA ane zrAvakone daDha karyA. 1951 nA mahA zudi 13 ne divase paTTImAM 50 jinabiMbanI pratiSThA karI. punaH 1952 nA vaizAkha zudi 15 ne divasa 175 bibonI pratiSThA karI. AvI rIte jaina zAsanamAM aneka upakAra karI, saMvegI mArgamAM 21 varSa dIkSA paryAyanuM pAlana karI, saMvat 195ra nA jeTha zudi 7 ne maMgaLavAre madhyarAtrIe paMjAba dezamAM gujarAMvAlA gAmamAM aneka ziSyAdi munivaryo ane zrAvakavargone zokAtura mUkI A jaina zAsanano jhagamagato tAro chevaTe paMjAbamAMja asta pAmI gayo. | gujarAMvAlA emanA agnidAha nA sthAne eka mahAna samAdhi maMdira baMdhAvavAmAM AvyuM che. e sivAya gujarAta, mALavA, mAravADa, paMjAbamAM aneka gAmo ane zaheromAM emanI mUrti sthApana karavAmAM AvI che tathA emanA punita nAmathI aMkita aneka pAThazALAo cAle che. siddhagiri upara mukhya TuMkamAM paNa emanI mUrti sthApana karavAmAM AvI che. emanA ziSyo 13
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 17 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra thayA hatA temanAM nAmo A pramANe :- 1 lakSmIvijayajI, 2 saMtoSavijayajI, 3 raMgavijayajI, 4 ratnavijayajI, 5 cAritravijayajI, huM kuzaLavijayajI, 7 pramodavijayajI, 8 udyotavijayajI, 9 sumativijayajI, 10 vIravijayajI, 11 kAMtivijayajI, 12 vijayajI, 13 amaravijayajI. sumativijayajI, kAMtivijayajI amaravijayajI e traNa hAla vidyamAna che. tathA zrI lakSmIvijayajI, cAritravijayajI, pramodavijayajI, udyotavijayajI, upAdhyAya zrI vIravijayajI, pravartaka zrI kAMtivijayajI, jayavijayajI tathA amaravijayajIno ziSya praziSyAdi parivAra vidyamAna che. sarva maLI emanA ziSya praziSyAdi parivAra lagabhaga 90 nI saMkhyAmAM che. emanA parivAranA muni vargamAM keTalAka sArA vidvAno, vaktAo, ane lekhako che. temaja gujarAta, mALavA, mevADa, mAravADa, paMjAba dakSiNa vigere sthaLomAM vicarI aneka prakAre upakArI karI rahyA che. emanA mukhya paTTadhara AcAryazrI vijayakamaLasUrizvarajI che jeo mahAna bhavyAtikRtivALA pratApI, saraLa ane nispRhI mahAtmA che. emanuM janmasthaLa, mAtApitA, janmatIthI vigere jANavA mATe anekavAra prayatno thayA chatAM e nispRhI mahAtmAnA mukhathI kAMI paNa jANI zakAyuM nathI. temaja emanA sivAya koIpaNa anya jaNAvI zake evuM nathI. lagabhaga sittera varSanI umare pahoMcyA che, zarIra azakta thayuM che chatAM bALakanI mAphaka zloko gokhe che. gAmaDAomAM vicaratAM tyAMnA ThAkaro vigerene jIvadayAno upadeza detAM temanI zaramathI jarA paNa skUlanA na pAmatAM bedhaDaka spaSTa upadeza de che. emanA upadezathI aneka hiMsakoe hiMsA choDI che. prAyaH gAmaDAomAM vizeSa vicare che. koIpaNa samudAyanA guNavAna munivarga upara teo bahu prema bharI dRSTie jueche. () AnaMdavijayajI (paMnyAsa) emanuM janmasthaLa vigere kAMI jANavAmAM nathI. emanA ziSya vargamAM hAla munivaryazrI harSavijayajI ziSya parivAra sahita vicare che. emanA parivAramAM nava muniono parivAra che. (7) caMdanavijayajI - emano ziSya parivAra nahoto. - 3 - premavijayajI - saMvat 1924 mAM vAgaDa (kaccha) mAM rahetA yati padmavijayajIne saMvegI dIkSA aMgIkAra karavA bhAvanA jAgrata thaI ane gurUnI zodha mATe gujarAtamAM AvyA tyAM maNivijayajI mahArAjanI saraLatA, zAMti vigere guNothI AkarSAI temanI pAse pharI dIkSA levA vicAra karyo ane yogoddhahana karI vaDI dIkSA laI temanA ziSya thayA. temanuM nAma premavijayajI dIdhuM. tyAra pachI teo prAya: vAgaDamAM vicaryA che. temanA ziSya munivaryazrI jitavijayajI thayA temano janma paNa vAgaDamAM thayo hato. gujarAta kAThiyAvADamAM keTalAMka comAsAM karI teozrI paNa vRddhAvasthAmAM vAgaDamAM vizeSa rahyA teozrI paNa eka mahAna tyAgI, tapasvI hatA, vAgaDadezamAM emaNe mahAna upakAra karyo che Aje Akho vAgaDa deza emanA upakArane saMbhAre che. gayA varSanA aSADha mAsamAM palAsavA gAme temano dehotsarga thayo temanA ziSyo munivaryazrI hIravijayajajI, vIravijayajI tathA dhIravijayajI ane harSavijayajI hatA. hAla munivaryazrI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra hIravijayajI ane harSavijayajI che. zrI hIravijayajInA ziSya vargamAM panyAsajI kanakavijayajI gaNI munizrI buddhivijayajI ane tilakavijayajI che. sarva maLI 8 munio vidyamAna che. 4. gulAba vijayajI emanAM janmasthAna vigere hakIkata jANavAmAM nathI. 5. zubhavijayajI teonA saMbaMdhamAM paNa vizeSa mAhitI nathI. 6. siddhivijayajI (AcArya zrI vijaya siddhisUrIzvarajI) rAjanagara kSetrapALanI poLamAM zreSThIvarya manasukharAma temanAM supatni ujamabAI - temane cha putro ane eka putrI hatAM. sauthI nAnAM putra cunIlAla hatA. temano janma saMvat 1911 nA zrAvaNa suda 15 ne divase thayohato. bAlyAvasthAthI ja vairAgyavAna chatAM mAtApitA vigerenA atyAgrahathI lagnagraMthIthI joDAyA, paraMtu vairAgyavAsanAmAM nyUnatA thaI nahIM. subhAgye strI sukulIna sAnukuLa maLI, jethI bhAvanAne puSTi maLI. chevaTe saMvat 1934 nA jeTha vadi 2 ne cAritra grahaNa karyuM ane vayovRddha dAdAzrI paM. maNivijayajInA ziSya thayA. strInI IcchA paNa te avasare dIkSA levAnI hatI. paraMtu pratikULa prasaMgo hovAthI pAMca varSa pachI saMvata 1939 mAM cAritra grahaNa karyuM. hAlamAM teo lagabhaga 70 varSanAM vayovRddha thayAM che. temano ziSya varga paNa moTo che. munivaryazrI siddhivijayajIe prathama comAsAmAMja potAnA vinayaguNathI gurUvaryanI prIti saMpAdana karI. vRddha ane azakta gurUnI sevAno sAro lAbha lIdho, comAsu saMpUrNa thayA bAda anicchA chatAM gurU AjJAne AdhIna thaI potAnA gurUbhAIzrI zubhavijayajI sAthe vihAra karI rAMdera gayA ane tyAM vayovRddha ane glAna munivaryazrI ratnasAgarajInI sevAmAM hAjara thayA. lagabhaga ATha varSa paryata vinayapUrvaka sevA karI temanI prIti saMpAdana karI, vyAkaraNa tathA prakaraNAdi zAstra jJAna meLavyuM loka priyatAdi guNothI saMghamAM paNa bahu mAnanIya thayA. tyAra pachI keTalIka mudata sudhI zrImad AtmArAmajI mahArAjanA samAgamamAM rahyA ane sUtra siddhAMtono sAro abhyAsa karyo. pachI pAchA ratnasAgarajI pAse rahyA. keTalIka mudata temanI sevA karI potAnA ziSya riddhivijayajIne temanI sevAmAM mUkI aneka sthaLoe comAsA karyA ane zAsana sevA bajAvI. saMvata 1957 mAM suratanA saMghe Agraha karI panyAsajI zrI caturavijayajI gaNIne bolAvyA. temanI pAse bhagavati sUtranA yogoddhahana karyA ane ASADha zudi 11 divase 27 munivaro aneka sAdhvIo tathA anya zrAvaka zrAvikA vigere samudAya maLI lagabhaga paMdara hajAra manuSyonI samudAyamAM panyAsa padArohaNa karyuM. mahArAjazrInI panyAsa padavIno mahotsava suratamAM apUrva thayo lagabhaga eka pakhavADIyA sudhImAM dezAMtarothI sAdharmika baMdhuonuM AvAgamana, temano ananya satkAra, maMdiromAM aSTAbdikA mahotsava, vADImAM pAMca parvatonI racanA, samavasaraNa, lokanAlikAnI racanA, lagabhaga trIsa choDanuM udyApana temAM madhyamAM rahela amUlya choDanI AkarSakatA tathA anya choDomAM rahela caMA, puThIyA, rUmAla vigeremAM rahelI citraracanA, vividha pUjAo, bhAvanA, gavaiyAonAM AkarSaka gAna, vividha prakAranAM vAjIMtronA nAda apUrva dhArmika varaghoDAo ane bRhat snAtra vigere kliAo ane temAM thatA maMtroccAronA mAMgalika dhvanithI e avasare sUryapuranI zobhA eka avarNanIya AnaMdamaya banI rahI hatI. zAsanabhakti ane temAM dhanADhyonuM audArya dekhI hajAro manuSyo
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 19 anumodana karI pu upArjana karI rahyA hatA. A mahotsavamAM lagabhaga ekalAkha dravyano vyaya thayo haze. dezAMtarothI cheka kalakattA parvatanA zrAvakono agragaNya ghaNokharo samudAya te avasare A mahotsavamAM ekatra thayo hato. evIja rIte 1975 nA mAha zudi paMcamIne divase mahesANAmAM emano AcArya padArohaNa mahotsava bhAre dhAmadhumathI thayo hato. eozrI 1957 thI mAMDI adyApi paryata daravarSe comAsI tapa kare che. ekavAra varSItapa paNa karyo hato. vIsa sthAnaka tapa paNa ekAMtare upavAsa karI saMpUrNa karyo. A varSanA cAturmAsamAM comAsI cAlu tapamAM aThAIno tapa karyo hato. traNavAra traNa traNa mAsa paryata maunAvasthAmAM rahI sUri maMtranI ArAdhanA saMbaMdhI upavAsa, navI vigere tapa karyo hato evI rIte tapasvI gurUnA ziSya paNa tapasvI thayA che. emaNe aneka graMthonuM zodhana karyuM che. lagabhaga sIttera varSanI vRddhAvasthAmAM paNa Akho divasa graMtha zodhana karyuM jAya che. emanA ziSyo 1 riddhivijayajI, 2 kamaLavijayajI, 3 khAMtivijayajI, 4 caturavijayajI, 5 vijayavijayajI, 6 pramodavijayajI, 7 zAMtivijayajI, 8 raMgavijayajI, 9 meghavijayajI, 10 kesaravijayajI, 11 jayavijayajI vigere hatA. hAla 1 riddhivijayajI, 2 raMgavijayajI, 3 meghavijayajI e traNa ziSyo vidyamAna che. tathA riddhivijayajI, vinayavijayajI, raMgavijayajI, meghavijayajI ane kesaravijayajIno ziSyAdi parivAra vidyamAna che. sarva maLI lagabhaga 3pa munio vidyamAna che. 7. hIravijyajI - emanA saMbaMdhI vizeSa hakIkata jANavAmAM nathI. sarva maLI panyAsajI maNivijayajI dAdAno ziSya praziSyAdi munivarga lagabhaga 350 nI saMkhyAmAM vidyamAna che ane anya sthaLoe vicarI cAritra ArAdhanA karI zAsanamAM aneka prakAre upakArI karI rahyo che. temAM lagabhaga 275 uparAMta munivaryo to buddhivijayajI (buTerAvajI) mahArAjanA samudAyamAM che. samakAlIna munivaro : zrImadbhA samayamAM paMnyAsajInA saubhAgyavijayajI tathA ratnavijayajI vigere DahelAnAM samudAyamAM tathA munivaryazrI paM. udyotavijayajI amaravijayajI vigere luhAranI poLanA samudAyamAM tathA sAgara samudAyamAM munivaryazrI ravisAgarajI tathA ratnasAgarajI vigere ane vimaLa samudAyamAM munivaryazrI dAnavimaLajI, paM. dayAvimaLAjI vigere hatA. bhagavatisUtranA yogodahana tathA gaNIpada ane panyAsapada : zrImadUnA gurU tapasvI kasturavijayajI ane temanA gurUzrI kIrtivijayajI mahArAjanAM gaNI athavA paMnyAsapada saMbaMdhI koI ullekha maLI Avyo nathI jethI zrImade yogohana kyAM ane konI pAse karyA te jANavAmAM nathI paraMtu te avasare paMnyAsajI rUpavijayajI mahArAja hayAta hatA, temanI pAse athavA samudAyanA anya koI paMnyAsajI pAse karyA hoya ema saMbhave che. zrImada bhagavati sUtranA yogoddhahana to paMnyAsa saubhAgyavijayajI pAse karyA che. paraMtu te kyAre karyA te saMbaMdhI be ullekha jUdA jUdA maLI Ave che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 1 5. gulAbavijayajInA TIppanakamAM lakhyuM che je : zrI vinayeSu mahimA dharmarucyAdi pradhAna guNadarzanAt paMnyAsa zrI saubhAgyavijayagaNibhiH saMvadakSyakSinandendu jyeSTa zukala trayodazyAM siddhAnta bhagavatyAdi yogodvahana kArayitvA gaNipada pUrvakaM paMnyAsapadaM dattaM / artha :- gurUzrI maNivijayajImAM bhadrikabhAva tathA dharmarUcI vigere zreSTha guNo dekhI paMnyAsa saubhAgyavijayajI gaNie temane bhagavita vigere siddhAMtanA yogohana karAvI saMvata 1922 nA jeTha zudi terasane divase gaNipada sAthe paMnyAsa pada ApyuM. A ullekhamAM saMvata 1922 mAM gaNipada ane paMnyAsa be sAthe thayAM ema lakhyuM che. bIjo ullekha :- paM. sobhAgyavijayajI viracita 5. dayAvimaLajI gaNi caritra racanA garbhita hatyAnI DhALa 5 mI AvyA siddhagIrInI mAMha, solanI sAle re, tyAM maNivijaya mahArAja sAdhumAM mAlere; vahyA bhagavatInA joga temanI pAsere, AvyA bhAvanagaranI mAMha, pachI ullAsare phA tyAM joDyuM upadhAnanuM kAma, saMghanuM du:kha kApyuM re, jogya jANI dAdAe tAma gaNI pada ApyuM re; vaizAkha vadi paMcamI dIna vIsanI sAle re, gurU dAnavimala mahArAja, svarga sadhAve re 4 A ullekha uparathI jaNAya che je saM. 1916 pahelAM gaNi pada thayuM che vaLI 5. dayAvimaLane pAlItANAmAM yoga vahevarAvI bhAvanagaramAM gaNipada ApyuM e saMbhavita paNa lAge che kema ke mahArAjazrI nAM comAsAomAM saM. 1991 nuM comAsuM bhAvanagaramAM thayuM che. mATe bhagavatisUtranA yogodvahana ane gaNipada to saM. 1917 nuM comAsu bhAvanagaramAM thayuM che. mATe bhagavatisUtranA yogodvahana ane gaNipada to saM. 1916 pahelAnA gaNI zakAya. ane paMnyAsa pada mahArAjazrInuM saM. 1922 mAM paMnyAsa saubhAgyavijayajI nA hAthe thayuM hoya ema kalpanA karI zakAya. zrImaddo bodha mahArAjazrIno abhyAsa prakaraNomAM jIvavicAra, navatattva daMDaka, saMgrahaNI, bhASya chatriyo vigere cha karma graMtha parvatano hato temaja siddhAMtonuM paNa temane sAruM jJAna hatuM. temanuM vyAkhyAna zAMtijanaka hatuM temanI zAMti ane lokapriyatAdi guNothI upadezanI asara bahu sArI thatI jethI mahArAjazrIe jyAM jyAM vihAra karyo tyAM tyAM lokone jJAna, darzana vrata japa tapa niyamAdi saMbaMdhI bahu prakAre upakAra karyo che. vatAropaNAdi zrIratnavijayajI ane umedavijayajI e be DahelAnA upAzrayanA samudAyanA tathA harSavijayajI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra vIranA upAzrayanA samudAyanA tathA dayAvimaLajI e cAra munione bhagavatisUtranA yogohana karAvyA. zrI ratnavijayajI, umedavijayajI, tathA harSavijayajIne gaNI pada tathA paMnyAsa pada ApyAM, ane dayAvimaLajI tathA mULacaMdajIne gaNI pada ApyAM. e sivAya e parama punita mahAtmAe aneka bhavyAtmAone dIkSA tathA vratAropaNa vigere dharma upakAro karyA che. emanA upadezathI navIna maMdironI pratiSThAo tathA jIrNoddhArAdi kAryo thayAM che. ekavAra luhAranI poLa tathA ekavAra pATaNa ane bhAvanagara upadhAna vahana karAvI mALa paherAvI hatI e sivAya paNa upadhAna vahana ane mALa paherAvavAnI vidhio temane hAthe anekavAra thaI saMbhave che. zA. bahecaradAsa sIratedAra jeo potAnA saurjanyathI rAjanagaramAM eka nAmAMkita purUSa thayA che, temaNe mahArAjazrI pAse upadhAna vahana karI mALA paherI hatI. te avasare upadhAna vahananI kriyAno Adara vizeSa hato, ema te kAlIna munivaryonAM caritro uparathI jANavAmAM Ave che. saMvata 1923 nA Aso zudi bIjane ravivAre mahArAjazrInA upadezathI eka pustakAlayanI sthApanA karavAmAM AvI hatI. zrAvaka maganalAla vakhatacaMdajI temAM agrezvarI tarIke bhAga letA hatA. jyAre sthApanA karavAmAM AvI tyAre gurUmahArAjanA pavitra haste sthApanA karAvI. e avasare muni kapUrasAgarajI vigere aneka munio tathA 1 nagarazeTha mayAbhAI premAbhAI 2 zA. umAbhAI haThIsIMha kesarIsIMha 3 zA. bhagubhAI premacaMda (manasukhabhAI zeThanA pitAzrI) 4 zA. DAhyAbhAI anupacaMda 5. maMchAbhAI gokaLabhAI Da kAuzAha 7 trikamadAsa nathubhAI 8 vADIlAla pAnAcaMda 9 vakIla mANekacaMda motIcaMda 10 vimaLanA upAzrayavALA joItArAma modI 11 vidyAzALAvALA ravacaMda jecaMda subAjI 12 zA. gIradharalAla hIrAbhAI nyAyAdhIza 13 zA. maganalAla vakhatacaMda vigere mahAna zrAvaka samudAya ekaTho maLyo hato. pustakAlayanI sthApanA jevA eka dharma kAryamAM paNa bhAga lenArA zrAvaka varganA je nAmo jovAmAM Ave che te uparathI te avasare zrImAna vargano paNa dharma kAryomAM bhAga levAmAM kevo sAro raMga hato te jaNAI Ave che. prathama nAma nagarazeThanuM jovAmAM Ave che tyAre bIjuM paNa amadAvAda zahera bahAra vADImAM daherAsara baMdhAvI hkho dravyano vyaya karanAra zeTha haThIsaMga kesarIsIMganA suputra umAbhAI zeThanuM nAma jovAmAM Ave che. trIjuM paNa ANaMdajI kalyANajI nI peDhImAM tana mana ne dhanathI tanatoDa mahenata karanAra, udAra ane bAhoza zeTha manasukhabhAInA pitAzrI bhagubhAI zeThanuM nAma jovAmAM Ave che. te sivAyanA bIjAo paNa te avasaranA prakhyAta netAo che. e kharUMja che je :- agrezvarIo je dharma kAryo mAM bhAga le che temAM bIjAo paNa hoMzathI joDAya che, maMdiro, upAzrayo, pustakAlayo dharmazALAo, vigere sAdhano karI karAvI jJAna, darzana cAritranA ArAdhanomAM jyAre jyAre agrezvarIoe sAro bhAga lIdho che. tyAre tyAre madhyama vargoe paNa temAM sAro bhAga lIdho che. e ApaNe jaina zAsananA pUrvanA ItihAsathI sArI peThe jANI zakIe chIe. jyAre vastupALa jevA eka maMtrIe saMgha kADhyo, tyAre aneka saMghapatio taiyAra thayA ane tIrthayAtrA, sAdharmikavAtsalya, dInodvArAdi aneka kAryo thayAM. eka thAvacca putre batrIsa strIone tyAgI, kreDo sonaiyAno moha nivArI, mAtAne samajAvI dIkSA aMgIkAra karI; tyAre eka hajAra zreSThI putrAdioe temanI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra sAthe dIkSA aMgIkAra karI, vidyAvilAsI bhoja rAjanuM nagara badhuM vidvAna, thoDA varSo upara amadAvAdamAM subAjI ravacaMda jecaMdanI vidyAzALAmAM zeTha manasukhabhAI, jhaverI choTAbhAI, zA. maganalAla vigere potAnI bAlyAvasthAmAM zAstrAbhyAsa karatA hatA, te avasare vidyAzALAmAM zaheranA aneka vidyArthIo zAstrAbhyAsa karatA hatA. jemAMnA keTalAe zAstranA jANa sArA zrotAo thaI zakyA hatA. zAstrakAro paNa kahe che je :- madInano yena tiH sa prasthA: | agragAmIone AmAM karavuM, karAvavuM, ane anumodana karavuM e traNeno lAbha maLI zake che. tIrthayAtrAo - tIrghapu vazvamaLato ma zratti " tIrthayAtrAno musAphara saMsAranI musApharIthI mukta thaI jAya che lagabhaga 19 varSanA dIkSA paryAyamAM zrImade tIrthayAtrAno paNa ananya lAbha lIdho che. jyAre sameta zIkharajInI yAtrAnI abhilASA thaI tyAre tIrtha sthAna atidUra, AhAra pANInI agavaDa ane vikaTa vihAra hovAthI anya koI muni hAma bhIDI zakyA nahIM; tyAre zAstra AjJAne saMpUrNa mAna ApI, ekAkI vihArano koI paNa prakAre Adara na karatAM, anya muninI gaveSaNA karavA mAMDI, te avasare padrazekhara nAmanA eka kharataragacchIya munivara maLI AvyA. zuddha hRdayanI utkaTa abhilASA AgaLa aMtarAya kyAM TakI zake ! be munivaro taiyAra thayA. koI paNa gRhasthanI sahAya vinA gagananI mAphaka nirAlaMba ane vAyu pere apratibaddha vihAra karI, uNodarI, vRttisaMkSepa ane rasa tyAga rUpa tapanuM bahumAna karatA, saMvata 1889, 90 ane 91 mAM anukrame banArasa, kIsanagaDha ane puSkaraNAmAM cAturmAsika sthiratA karI, sametazIkharAdi tIrthonI yAtrA karI, tIrthakara mahArAjAonAM punita pAdakamaLathI pavitra thayela bhUminI sparzanA karI, janma saphaLa karyo. purUSa pratyana zuM na kare ! pIstAlIsavAra siddhAcalajInI yAtrAo karI, temAM traNa comAsAM karyAM ane keTalIye vAra navvANu yAtrAo karI, sAtavAra giranAranI yAtrAo karI, pAMcavAra arbudagirinI yAtrA karI. traNavAra amadAvAdanI zaherayAtrA karI. be vAra sUryamaMDana pArzvanAthane bheTyA. ekavAra saurASTranAM sarva tIrthonAM darzana karyA. ekavAra zaMkhezvara pArzvanAthajInAM caraNonI sparzanA karI. gRhasthAvAsamAM paNa ekavAra siddhAcalajI, ekavAra giranAra ane bevAra AbutIrthanI yAtrAo karI hatI, relve vigere sAdhanono jyAre abhAva hato tevA avasaramAM paNa siddhAcaLa, giranAra ane AbujInI tIrthayAtrAno lAbha apAvanAra mAbApanI dhArmika sthiti kevI suMdara bhAvanAvALI haze te A uparathI ja jaNAI Ave che. gurUprema : emanI dIkSA pachI eozrI gurU mahArAja sAthe keTalAM varSa rahyA te sAdhananA abhAve jANavAmAM AvyuM nathI, paraMtu emano gurU prema ane gurU bhakti to advitIya hatI, ema temanA AcaraNo uparathI paNa jANI zakAya che. kahevAya che ke gurUmahArAjanA avasAna pachI paNa jyAre samudAyamAM koI munine peTamAM duHkhAvo vigere sAmAnya vyAdhi thAya tyAre e (saraLa ane gurUbhakta
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra dAdAzrI maNivijayajI mahArAja) potAnA gurUvarya tapasvI kasturavijayajI mahArAjanA nAmano jApa karatA karatA dardInA peTa upara hAtha pheravatA eTale teno duHkhAvo zAMta thaI jato. joke e poteja saraLa ane zAMta tapasvI hovAthI emano hAtha ja evo labdhivAna hoI zake chatAM gurU pratye keTaluM badhuM emanA hRdayamAM mAna ane zraddhA haze ? Aje haze koI evo punyazALI zraddhALuM gurU bhakta ! zrImaddnA apratima guNo : bAlyAvasthAthIja sadguNI ane dharmAtmA mAbApanA utsaMgamAM ucharelA A mahAtmAnA guNonuM zuM varNana karavuM ! e mAbApe emanAmAM te te sadguNonI evI akSaya suvAsa phelAvI hatI ke je temanI jIMdagIparyaMta akhuTaja rahI. A vinita munivare potAnI zArIrika zakti pahoMcI tyAM sudhImAM nAnA moTA sarvanI gocarI pANI vigere veyAvaccamAM satata udyama karyo. prasanna mukha kadi mlAna thayuM nahIM, sAnukuLa pratikuLa prasaMgomAM, vihAramAM tapasyAmAM kadIpaNa vacana ane vadana vikArI na thayAM. maLatAvaDApaNuM eTaluM badhuM ke jethI svapara samudAyanA koI paNa munionI emanA pratye bhinna bhAvanA nhotI e emanA anya anya samudAyanA munio sAthenA sahavAsothI jANI zakAya che. DahelAnA ke vI2nA ke luhAranI poLanA sAgara samudAyanA ke vimaLa samudAyanA saghaLA munio sAthe vicaryA che. ane comAsAMo paNa temanI sAthe karyAM che. vaLI pAchaLa jaNAvyA mujaba kharatara gacchIyamuni sAthe paNa sammeta zIkhara paryaMtano vihAra karyo, temanI prIti saMpAdana karI, ATaluM chatAM paNa zraddhA ane AcAramAM khAmI na AvI. anyanuM kArya karavAmAM keTalI badhI tIvra abhilASA ke jyAre munivarya zrI siddhivijayajIne dIkSA ApI tyAre potAnI lagabhaga byAsI varSanI pUrNa vRddhAvasthA ane zarIra bilakula azakta chatAM rAMderamAM ratnasAgarajI masAnA dardathI pIDAtA hatA temanI sevA karavA mATe potAnI zArIrika sthitino vicAra na karatAM munivaryazrI siddhivijayajIne temanI pAse mokalyA. teo ekalA jaI zake ema na hovAthI sAthe potAnA bIjA ziSya zubhavijayajIne paNa mokalyA. jo ke AvI avasthAmAM gurUvaryane choDI javuM e temane bhayaMkara lAgyuM, chatAM gurUAjJAne AdhIna thaI vinita ziSye gurUne vaMdanA karI, temanI AjJAthI vihAra karyo. hRdaya bhedAyuM paraMtu gurU AjJApAlanamAM svakarttavyane adhika gaNatA chUTA to paDyA, chUTA paDyA te paDyA ja, pachI gurU ziSyano meLApa na thayo. anyanI sevA mATe AvA svArtha tyAgI te mahAtmAne koTIzaH vaMdanA ho ! keTalIka vAra tapasvIomAM 23 sahanazIlatAnI nyUnatA hovAthI kaSAya prakRti vizeSa jovAmAM Ave che. paraMtu A prazAMta mahAtmAe tene to prathamathIja dezavaTo dIdho hato. rAjanagaramAM upAzrayono kAMIka pakSapAta hovAthI gRhasthonuM anya upAzraye javAmAM kAMIka zaithilya hatuM paraMtu A mahAnubhAva mahAtmAnI prasanna mukhAkRti gAMbhIrya zAMti ane asAdharaNa nispRhatA vigere guNothI AkarSAI prAyaH sarva koI emanA darzana ane vaMdanano lAbha letA emanA anubhavIo kahe che. je AhA2pANI ke kriyAkAMDa sivAyanA anya koI paNa avasare emanA hAthamAM pustaka ke navakAravALI prAyaH hoya, navakAravALI gaNavAno
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra vizeSa abhyAsa hato. jJAna dazAmAM jAgrata pramAdanA pArivArI haTha kadAgrahathI vegaLA rahI, jJAnAdi AcAranuM sevana karatA jyAM sudhI zArIrika sthiti nabhI zakI tyAM sudhI apratibaddha vihAra karI, tapasyAo karI, sAmAcArInuM yathAI zuddha ArAdhana karI, akiMcana nirUpa lepa, nitsaMgI A bALa brahmacArI mahAtmAe lagabhaga 59 (ogaNasATha) varSa paryaMta vizuddha cAritraArAdhana karI bhavya jIvone aneka upakAra karyA ane karAvyA. nirvANa : pAchaLa jaNAvyA mujaba zArIrika sthitinI maMdatAthI chevaTanAM 14 comAsA rAjanagaramAM thayAM tyAM paNa yathAzakti tapasyA, bhAvanA, dhyAna vigeremAM samaya nirgamana karatA. evI avasthAmAM paNa ekAsaNAthI ochI tapasyA to karatAja nahIM. zarIra divase divase nirbaLa thavA lAgyuM. saMvata 1935 nA Azvina mAsanI oLI AvI e avasaramAM zarIra cheka zithila thayuM chatAM tapasyAnA abhyAsI ane abhilASI mahAtmAe zuda 8 ne divase savAre covihAra upavAsanuM paccakhkhANa karyuM. evAmAM zeTha premAbhAI gurU vaMdana karavA AvyA temane mahArAjazrInA upavAsa karyAnA samAcAra maLyA eTale temaNe mahArAjazrIne vijJapti karI je :- "sAheba ! AvI sthitimAM Aje upavAsa !" mahArAjajIe kahyuM "mahAnubhAva ! Aje to karavo ja joIe, jeTaluM levAya teTaluM laI levuM." zeThe ghaNuM kahyuM paraMtu mahArAjajIe to eja uttara dIdho che : "Aje to avazya upavAsa karavoja che." gurU mahArAjanA guNothI vizeSa paricita hovAthI zeTha samajI gayA ane vizeSa Agraha na karyo. jIMdagIbharanI ArAdhanA abhyAse kharekharUM kArya bajAvyuM. aNAhArI padanA sAcA abhilASIe jIMdagIbharamAM anekavAra cAre AhArano tyAga karI aNAhArI pada mATe satata prayatna sevI chevaTano AThamane divase paNa cAre AhArano tyAga karyo. zarIra bilakula zithila thaI gayuM chatAM jIMdagIbharamAM jemaNe kriyAmAM khAmI na AvavA dIdhI tene chevaTe paNa kema khAmI Ave ! divasa saMpUrNa thayo, sAMje pratikramaNa karyuM ane saMthArA porisI bhaNAvI te avasare 5. gulAbavijayajI vigere munivarga ane zrAvakono samudAya pAse beTho hato gurU mahArAjane saMthArAmAM zayana karAvyuM chatAM gurU mahArAja jAgrata dazAmAM dhyAnArUDha jaNAyA. mahArAjane pUchyuM 'ApanA hRdayamAM zenuM dhyAna che ?" gurU mahArAje uttara dIdho. "zrI tIrtharAinarInAya nama:' A pramANe dhyAna karatAM kSaNAMtaramAM te parama pavitra zAsana upakArI aneka ziSya praziSyonA gurU mahArAjano amara AtmA amaravimAnamAM gurUvaryonI sevA karavA cAlyo gayo. saghaLuM zUnya thaI gayuM. zaheramAM hAhAkAra thaI gayo. AvA zAMta guNI mahAtmAnA darzana have nahIM maLe ! arere ! zuM prasannamudrA ! zuM temanI divya AkRti ! have maNidAdA kyAM maLaze ! te prazAMta divya cakSunAM darzana kyAre thaze ? te gaMbhIra prasanna mukhathI dharmalAbhanA AzIrvacano have kyAre sAMbhaLIzuM ! hA ! dAdA mahArAja gayA ! prAtaH kAle sarva saMgha bheLo thayo. mahAna gurU guNone saMbhAratA AMkhomAMthI AMsuo pADatA zabane zuddha jaLathI snAna karAvyuM, caMdanathI carcA karI muni veza paherAvyo. pachI suMdara
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra suzobhita mAMDavImAM zarIrane padharAvyuM. hajAro mukhathI 'jaya jaya naMdA, jaya jaya bhaddA' nA uccAro thavA lAgyA mArgamAM sthAne sthAne hAtha joDI vaMdanA karatA loko sonA rUpAnA puSpo vigerethI vadhAvavA lAgyA ema karatAM mAMDavI nagara bahAra nIkaLI ane zuddha bhUmi upara caMdanAdinI citAmAM zabano agni saMskAra thayo. ane dAdAzrI maNivijayajInuM nAma, smaraNa mAtra rahyuM. nirvANanA samAcAra ThAma ThAma pahoMcI gayA. sarva koI sAMbhaLI udAsa thayA. rAMderamAM ratnasAgarajI comAsu hatA tyAM paNa samAcAra pahoMcyA sAthe rahelA dAdAzrIjInA ziSya munizrI siddhivijayajIne samAcAra sAMbhaLatAM hRdaya vajrahata thayuM, chevaTe paNa gurUvaryano samAgama na thayo. gurU mahArAjanI vaMdanA ane sevAnI abhilASA manamAM ne manamAM ja rahI, AthI ghaNuM lAgI AvyuM; paraMtu bhAvi AgaLa zo upAya ? gautama svAmI jevAne paNa chevaTe gurU darzanano viraha rahyo to bIjAne mATe zuM kahevuM. chevaTe munivarya zrIratnasAgarajI vigeree temane samajAvI zAMta karyA. saMgha samakSa devavaMdananI kriyA karavAmAM AvI ane temaNe upavAsanuM paccakhkhANa karyuM tyArathI mAMDI adyApi paryaMta Aso zuda 8 ne divase teozrI daravarSe upavAsa kare che ! dhanya che ! e gurUbhakta ziSyone ! A pramANe paramapUjya tapasvI dAdAzrI maNivijayajI mahArAja 1852 mAM janmyA, 1877 mAM dIkSA grahaNa karI, 1922 nAM jeTha zuda 13 nA divase paMnyAsa pada maLyuM ane 1935 nA Aso zuda 8 ne divase svargavAsI thayA. sarva maLI lagabhaga 59 varSa cAritra pAvana karyuM. rAjanagara jaina vidyAzALA vIra saM. 2450 vima saM. 1980 bhAdrapada kRSNa dazamI. meghavijya. 25
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra maharSionAM guNokIrtana padyo copAI jaya jaya jagadottama mahAvIra, gautama gaNadhara vaDA vajIra; dhIra vIra gaMbhIra guNavaMta, praNamuM padakaja dharI bahu khaMta. 1 zAsana dhura vahe aNagAra, zrI sudharma paMcama gaNadhAra; tAsa paraMpara gurU guNa bharyA, sUri puraMdara bahu vistaryA. 2 ekasaThamI pATe sUrirAyA, vijayasiMha thayA gurUrAya; satya kapura tAsa kSamA nivAsa, jehanI dhAre suragaNa Aza. 3 savaiyA chaMda (aMgrejI cAlamAM) zrI jina uttama vadana malayathI, vacana sarasa caMdana sukhadAya; Atma pradeze sparza thayAthI, apUrva paramAnaMda pamAya. gurUpada padmanI sevA vidhIthI, pragaTa zuddha nija Atma svarUpa; pratyakSa thAtAM avicaLa kIrti, jaga jayakArI vadhe anUpa. zuddha bhAvanI Atma pariNati, kasturInI sahaja sugaMdha; tapasI zrI kasturavijayajI, bharI pApanA toDe baMdha. zraddhA samyagu mahA vratadhArI, girUA guNa maNi Agara je; kSamA sahita nItye tapa karatA, maNivijayajI dAdA teha. 4
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnuM maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra 27 27 kvAlI-gajhala maNi sAcuM svaguNa rUpI, prakAze divya zaktithI; svaparane zAntikAraka te, maNi dAdA gurU vaMduM. 1 kSamA tapa eka rUpe rahI, sarala zivamArgamAM vicaryA; alaukika AtmabhAve te, maNi dAdA gurU vaMduM. 2 jinAgamane anusAre, jagatamAM zreSTha upakArI; dayA rasathI bharelA te, maNi dAdA gurU vaMduM. zArdUlavikriDita je cAritricUDAmaNi puruSanI, paMkti viSe rAjatA, jenI zAMti kSamA ane saraLatA sarva sthaLe gAjatA; je tyAgI tapasI sadA sugurUnA ziSyo bahu vicare, te dAdA maNivijayajI muni taNI kIrti latA vistare. 1
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrImAn maNivijayajI gaNI (dAdA)nuM saMkSipta jIvanacaritra pUjyapAda paramagurU panyAsajI mahArAja zrImAn iivajayajI gaNI dAdA ! alpa samaya pahelAM Apa sAheba eka mahAvibhUtisvarUpe siddha hatA; e suvizruta che. ogaNIsamI sadIno pAchalo samaya tyAga dharma mATe ghaNI kaTokaTIno hato. e samaye pAramezvarI pravrajyA-dharmanI dIkSA aMgIkAra karavA mATe koIka ja taiyAra thatuM hatuM. ane aMgIkAra karIne paNa koI viralAja temAM aNIzuddha rahI zakatA hatA. e samaye nigraMtha tyAgIonI saMkhyAmAM jabbara dhasAro pahoMcI rahyo hato hajAro ane seMkaDomAMthI tuTelI saMkhyA AMgaLAnA veDhA u52 AvI rahI hatI. ke tapovI ! gurUvarya !! ciMtA ane paDatInA AvA jhajhumI rahelA samayamAM Apano janma ane ApanI duSkara dIkSA thaI hatI potAnA ajaba tyAga ane kartavya parAyaNatA tathA kaSTa sAdhya vihArothI zrI jinazAsanano tejasvI dInamaNisUrya udayAcaLa upara sthira che. e ApanA puNya teje sthaLe sthaLe batAvI ApyuM che. Aje seMkaDo ziSyonA Apa pitAmaha cho. durbhAgyodaye ApanI pratyakSa caraNasevA to mane alabhya che chatAM, A eka laghupuSpa Apa sadguNaratnAkaranA zaraNe caDhAvuM chuM. ApazrIno pAdapadmamadhukara zizu manohara
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zatruJjayamaNDana-zrI RSabhadevasvAmine namaH / zrI padmaprabhasvAmine namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH ! zrI mahAvIrasvAmine namaH / zrI gautamasvAmine namaH / pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapadyebhyo namaH / pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadyebhyo namaH / pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayajIpAdapadmabhyo namaH / jina Agama jathasiA (prastAvanA) Avo Avo jasodAnA kaMta amaghera Avo re, bhaktivatsalabhagavaMta nAtha ze nAvo re ema caMdanabALAne bolaDe prabhu AvyA re, muThI bAkunA mATe pAchA vaLIne bolAvyA re (zubhavIra kRta bAra vratanI pUjA) A rIte mahAsatI bhagavatI caMdanabALAe jyAM prabhu bhagavAna mahAvIrane aDadanA bAkuLA vahorAvIne cha mahinAnA upavAsanuM pAraNuM karAvyuM hatuM te kauzAMbI nagarImAMthI A prastAvanA Aje lakhI rahyo chuM, A mArA mATe ghaNI ghaNI ghaNI AnaMdanI vAta che. yogAnuyoga mArAM pUjya paramopakArI mAtuzrI saMghamAtA zatavarSAdhikA, sAdhvIjIzrI manoharazrIjI mahArAja ke jemano vikramasaMvat 2051 poSa sudi 10 budhavAre (tA.11-1-1995) siddhakSetra pAlitANA vizAnImAbhavana jaina upAzrayamAM rAtre 8-54 samaye svargavAsa thayo hato temanI Aje (vikrama saMvata 2058, poSasudi 10, tA. 24-1-2002, gurUvAra) AThamI svargavAsa puNyatithi paNa che. tIrthaMkara bhagavAna padmaprabhusvAmInA cyavana-janma-dIkSA-kevalajJAna A cAra kalyANaka paNa ahIM thayAM che. vagere vagere vagere aneka pAvana prasaMgothI je nagarI pAvana thayelI che te kauzAMbI nagarImAM, zrI sametazikharajImAM vikrama saM. 2057nuM comAsuM pUrNa karIne tyAMthI vihAra karIne bodhagayA, gayA, caMdrapurI, siMhapurI (sAranAtha), vArANasI (kAzI), bhelapura, bhadainI, prayAga AdinI yAtrA-sparzanA karIne amAre ahIM deva-gurUkRpAthI AvavAnuM thayuM e amAruM moTuM sadbhAgya che. mArA anaMtAnaMta upakArI parama pUjya pitAzrI tathA gurUdeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanI divyasahAyathI aneka aneka prAcIna-atiprAcIna tADapatrIya pratio tathA kAgaLa upara
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 prastAvanA lakhelI prationA AdhAre saMzodhita kareluM mULa sthAnAMga sUtra vikramasaMvata 2041 (IsavIya sanuM 1985)mAM muMbaInA zrI mahAvIra jaina vidyAlaye pU. AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAjanI preraNAthI sthapAyelI jena Agama graMthamAlAmAM graMthAMka 3 rUpe prakAzana karyuM hatuM. je je tADapatrIya tathA kAgaLanI prationo ame upayoga karyo hato teno vistArathI paricaya tenI prastAvanAmAM ame Apyo che. mULa graMthane zuddha karavA mATe temaja samajavA mATe navAMgITIkAkAra A bha0 zrI abhayadevasUriviracita TIkAno vAraMvAra amAre upayoga karavo paDato hato. Agama Adi graMthone zuddha karavA mATe tathA samajavA mATe prAcIna TIkAo paNa zuddha karIne Adhunika paddhatithI saMpAdita karIne mudrita karavI joIe, A lagabhaga badhAno anubhava che. A dRSTi sAme rAkhIne amAruM saMzodhana-saMpAdana kArya cAlatuM hatuM. tevAmAM zeThazrI buddhasiMhajI bAphaNAnI vinaMtithI jesalameranA bhaMDArone vyavasthita karavA mATe vikrama saMvat 2054mAM amAre jesalamera (rAjasthAna) javAnuM thayuM. tyAMthI paNa ghaNI mahattvanI sAmagrI maLI. vaLI sthAnAMgasUtranA saMzodhana samaye pU0 A0 pra0 zrI puNyavijayajI mahArAje bIjA pAse je vaha0 pratinAM pAThAMtarI levarAvelAM tenA AdhAre ame saMzodhana karyuM hatuM. paraMtu te pachI pATaNanA te mULagraMthanA phoTA amane maLI gayA eTale bIjAe noMdhelA pAThabhedomAM je aspaSTatA hatI te paNa dUra thaI jAya evA saMyogo maLyA. A badhI sAmagrIno deva-gurUkRpAe yathAmati upayoga karIne paMcama gaNadhara bhagavAnuM zrI sudharmAsvAmIe racelI dvAdazAMgImAM trIjA sUtra zrI sthAnAMgasUtrane Abha. zrI abhayadevasUriviracita TIkA sAthe saMzodhita-saMpAdita karIne prakAzita karavAno je maMgala avasara prApta thayo che te mArA mATe ghaNI ghaNI ghaNI harSanI vAta che. vikrama saM. 2041mAM je mULamAtra sthAnAMgasUtranuM prakAzana thayeluM temAM je sUtrapATha che tathA sUtranA aMko je ame ApelA che te ja pATha tathA sUtroko sAmAnya rIte A TIkA sahita saMskaraNamAM ame rAkhelA che, paraMtu maLelI navI sAmagrInA tathA navIna phuraNAonA AdhAre koIka koIka sthaLe ame temAM pheraphAra paNa karelo che, A vAta abhyAsI vAcako khAsa dhyAnamAM rAkhe. sthAnAMgasUtranA ghaNA ghaNA pAThabhedo vikrama saM. 2041nA saMskaraNamAM ame ApelA che. uparAMta, prastAvanA tathA pariziSTo AdimAM ame ghaNI ghaNI vAto temAM jaNAvelI che. vizeSa jijJAsuoe tyAM ja joI levuM. amArI saMzodhana-saMpAdana paddhati kevA prakAranI che te ame A pahelAnAM ghaNAM ghaNAM saMpAdanomAM jaNAvelI che. sUtramAM AvatA ta-Dha tA --ha-1 AdivALA pAThomAM ame A praha zrI puNyavijayajI mahArAje svIkArelI paddhati bahulatayA svIkArI che. prAcIna graMthonI lagabhaga badhI ja pratiomAM prAkRta pAThomAM ta- Adi pAThabhedo maLatA rahe che. AmAM aitihAsika dRSTie bhASAzAstrIo kyA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA pAThane prAcIna athavA arvAcIna mAne che te nakkI karavAnuM ke vicAravAnuM kAma ame bhASAvido upara ja choDI daIe chIe. prAcIna-atiprAcIna hastalikhita Adarzone AdhAre deva-gurUkRpAe amArI mati pramANe zuddha karIne saTIka graMthone saMpAdita-prakAzita karavA eTaluM ja amArUM mukhya dhyeya che.. thayitA :- cAlI AvatI paraMparA pramANe AnA racayitA paMcama gaNadhara bhagavAna sudharmAsvAmI che. bhagavAn mahAvIra paramAtmAnA samayamAM adhyayana-adhyApananI paraMparA maukhika ja cAlatI hatI. A paraMparA lagabhaga eka hajAra varSa sudhI rahI. A samayamAM durmikSa AdinI ghaNI ghaNI vikaTa vikaTa samasyAo paNa AvI. aneka vAcanAo paNa thaI. chevaTe vIranirvANa pachI 980 athavA 993 varSe bhagavAn devardhvigaNi kSamAzramaNe vallabhIpuramAM Agamone lipibaddha karyA te pahelAM tathA te samaye mULagraMthomAM keTalAka prakSepo paNa thayA haze, keTalAMka sugamatAnI dRSTie tathA bhASA AdinI dRSTie parivartano paNa thayAM haze.A badhI carcA-vicAraNA karavAnuM kAma ItihAsanA vidvAnonuM che. bha. devardhvigaNi kSamAzramaNe lipibaddha karAvelI koI pratio to atyAre maLatI ja nathI. temaNe lipibaddha karAvelA Adarzo uparathI uttarottara lakhAyelI hastalikhita paNa vAcanAbhedo tathA pAThabhedo thayelA che. A vAcanAo tathA pAThabhedono ullekha A. bha. zrI abhayadevasUrijI mahArAje paNa aneka aneka sthaLe TIkAmAM karelo che. sthAnAMga TIkAnA aMte paNa A muMjhavaNa temaNe spaSTa zabdomAM vyakta karelI che. chatAM jinazAsananA paramabhakta ApaNA pUrvAcAryoe AmAMthI paNa rasto kADhavA prayatno karelA che ja. atyAre paNa ApaNA pAse samudra jeTalI akhuTa-agAdha zAstrasaMpatti che. enuM talasparzI adhyayana-adhyApana karavAnI tathA vAcanoonI vyavasthita praNAlikAo zarU thAya enI ja moTI jarUra che. mULa sUtragraMthone samajavA tathA zuddha karavA mATe te te graMthonA cUrNi, TIkA Adi je je maLatAM hoya tenA zuddha saMskaraNo sAme rAkhavAM atyaMta jarUrI che, tethI TIkA sahita sthAnAMgasUtrane ahIM prakAzita karyuM che. sthAnAMgasUtranI maLatI TIkAomAM A.ma.zrI abhayadevasUrijI mahArAje vikmasaMvat 1120mAM racelI TIkA atyaMta prAcIna che. te pachI viktasaMvat 1657mAM nagarSigaNIe dIpikA TIkA racelI che. abhayadevasUrijI mahArAje sthAnAMgaAdi nava aMgasUtro upara TIkA racI hovAthI teo navAMgITIkAkAra tarIke prasiddha che. temanI racelI vRtti atyaMta mAnya gaNAya che. ahIM abhayadevasUrima0 viracita TIkA mudrita karelI che tenA saMzodhana mATe jesalamera, khaMbhAta tathA pATaNanA graMthabhaMDAramAM rahelI atyaMta prAcIna tADapatra upara lakhelA Adarzono upayoga ame karelo che. tenA ne, , pa0, jhera evA saMketo rAkhyA che. Ano saMkSipta paricaya sthAnAMgaTIkAnA prathama pRSThamAM TippaNamAM ame Apyo che. te sivAya, bIjI kAgaLa upara lakhelI athavA chApelI pratio AnA ja zuddhAzuddha anukaraNarUpe hovAthI eno khAsa upayoga ame karyo nathI. A cAra tADapatralikhita pratio puratI che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prastAvanA sthAnAMgasUtranAM sthAna, kristhAnava ema TrasthAna sudhI daza adhyayano che. keTalAMka adhyayanonA aneka uddezako paNa che. kristhAna, tristhAna tathA ghA sthAna mAM darekamAM cAra uddezako che, paththasthAnamAM traNa uddezako che. mATe ja badhA thaI sthAnAMganA ekavIsa uddezanakAla tathA samudrezanakAla che. eka padArtho jagatamAM keTalA che, be padArtho keTalA che, .. ema daza padArtho keTalA che. A vAto zrI sthAnAMgasUtramAM varNavelI che. sthAnAMgasUtramAM aneka aneka vAto hovAthI temaja TIkAkAre ghaNI spaSTatA karI hovAthI samudra jevo A graMtha che. A rIte saTIka sthAnAMgasUtra ghaNuM moTuM hovAthI cAra bhAgamAM mudrita karavAnI amArI bhAvanA che. prathama bhAgamAM 1-2-3 adhyayana, dvitIya bhAgamAM 4-5-ka adhyayana, tRtIya bhAgamAM 7-8-9 adhyayana ane caturtha bhAgamAM 10muM adhyayana tathA anekavidha pariziSTo Adi prakAzita karavAM, A rIte ame Ayojana atyAre vicAreluM che. eka padArtha keTalA che, be padArtho keTalA che, ItyAdi rIte graMtha racavAnI paddhati bauddhomAM paNa hatI. bauddhonA pAlitripiTakamAM maMguttaranAtha ( ttara niya) graMtha paNa Avo che. emAM AvatA padArthonI tathA zabdonI tulanA karavA jevI che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA vikrama saMvatuM 2041nA saMskaraNamAM ame caturtha pariziSTamAM vIddha vanitriTitunA chApI che. te joI levA khAsa bhalAmaNa che. tathA tenI prastAvanAmAM(pR.18-19, 21-22) sthAnAMganA paricayamAM sthAnAMganAM adhyayano, uddezAo, viSaya, parimANa vagere viSe ame kaMIka saMkSipta varNana kareluM che. vizeSa kaMI kahevAnuM haze te sthAnAMganA cothA bhAganI prastAvanAmAM Avaze. sthAnAMgamAM kSetranA parvato-nadIo Adi judA judA padArthonuM varNana Ave che. lokanA urdhvaloka-tiryazloka-apolokanAM citro sAme hoya to ja e vAto barAbara samajAya. eTale caturthavibhAgamAM bhinna bhinna citrapaTo(nakazA) ApavAnI paNa amArI vicAraNA che jethI te te varNano barAbara samajAya. A sthAnAMgaTIkAnuM vAMcana karatAM abhyAsIoe vikrama saM. 2041mAM chapAyeluM sthAnAMgasUtra sAme rAkhavuM atyaMta jarUrI che. atyaMta jarUrI aneka TippaNo tathA pariziSTo emAM ame ApelA che. A bha0 zrI abhayadevasUri mahArAje sthAnAMgasUtramAM AvatA te te padArthone spaSTa karavA mATe judA judA graMthomAMthI aneka aneka aneka pATho TIkAmAM uddhata karelA che. pUrvAparasandarbha joyA vinA A pATho spaSTa rIte samajavA bahu kaThina che. eTale te te pAThone samajavA mATe kharataragacchIya vAcaka zrI sumatikallola tathA vAdIndrazrI harSanandana gaNIe bhegA maLIne sthAnAMgaTIkAgatagAthAvivaraNa nAmano graMtha lakhelo che. AmAM temaNe saMskRta uddharaNo tathA prAkRta gadya uddharaNo saMpUrNa paNe choDI dIdhAM che. mAtra gAthAonuM ja vivaraNa lakhyuM che. A je vivaraNa lakhyuM che te paNa te te mULagraMthonI TIkA Adi joIne temAMthI lagabhaga utArA rUpe ja lakhyuM che. koIka sthaLe temaNe te te pAThonuM prasaMga anusAra saMkalana paNa kareluM che. koIka sthaLe temaNe
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 33 svakalpanAthI paNa vyAkhyA karelI che. svakalpanAthI karelA lakhANamAM amane keTaleya sthaLe asaMgati lAgI che. koIka sthaLe ame A vAta TippaNamAM jaNAvI paNa che. A gAthAvivaraNamAM kayA kayA graMthomAMthI temaNe utArA karyA che te vivaraNakAroe khAsa lakhyuM nathI. paraMtu ghaNI mahenata karIne te te graMthomAMthI zodhavA mATe ame ghaNo parizrama karyo che. vaLI gAthAvivaraNa vAMcatA e paNa khAsa dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke A bha0 zrI abhayadevasUrijI mahArAje uddhata karelA pATho temanI samakSa je hastalikhita Adarzo hatA temAMthI uddhata karelA che. paraMtu te pachI je TIkAkAro thayA temaNe temanI samakSa je Adarzo hatA tenA AdhAre TIkAo racI che. eTale vivaraNamAM je gAthAo ApI che te temanI samakSa vidyamAna sthAnAMgaTIkAnA pATho pramANe ApI che, paraMtu temaNe je TIkA lakhI che te, te te TIkAkAro samakSa je pATho hatA te pramANe lakhI che. eTale gAthAnA pAThomAM tathA gAthAvivaraNamAM je thoDo thoDo bheda jovA maLe che tenuM kAraNa upara jaNAvyuM te che. vAcakoe temAM muMjhAvuM nahi. gAthAono artha svayaM samajI levo. gAthAvivaraNakAroe je vivaraNa lakhyuM che te paNa temanI sAme je hastalikhita Adarzo hatA tenA AdhAre lakhyuM che. eTale temanI samakSa vidyamAna hastalikhita AdarzomAM rahelI hajAro azuddhio gAthAvivaraNamAM paNa AvelI che. pU. A0 ma0 zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA A0 ma0 zrI vijaya hemacaMdrasUrijI mahArAjanA ziSya tathA baMdhu A0 ma0 zrI vijayapradyumnasUrijI mahArAjanA hAthamAM A gAthAvivaraNa tathA tene uparathI koIke karelI pAMDulipi (presakopI) AvI hatI. temaNe AnA upara thoDA saMskAra paNa prAraMbhamAM karyA hatA. te pachI temaNe AnI pATaNa tathA lIMbaDImAM bhaMDAramAM rahelI kAgaLa upara lakhelI prati A0 ma0 zrI municaMdrasUrijI mahArAja upara mokalI hatI. zrI vijayamunicaMdrasUrijIe paNa ghaNI mahenata karIne te te graMthonI mudrita TIkAo meLavIne temAM rahelA pAThabhedonI noMdha keTalAka bhAga sudhI karI che. zrImunicaMdrasUrijI mArA mAmA tapasvipravara sva0 zrI vilAsavijayajI mahArAjanA ziSya tathA putra tapasvI munirAjazrI jinacaMdravijayajI mahArAjanA ziSya tathA putra che. eTale municaMdrasUrijI mArA bhatrIjA thAya che. temaNe A gAthAvivaraNanI pATaNa tathA lIMbaDInI prati tathA presakopI mArA upara mokalI ApI. sthAnAMgaTIkAmAM uddhata gAthAone samajavAmAM A vivaraNa upayogI thaze ema samajIne A sthAnAMgasUtra pachI A gAthAvivaraNane svataMtragraMtha tarIke joDI dIdhuM che. A prathama bhAga puratuM ja gAthAvivaraNa ApyuM che. gAthAvivaraNamAM je azuddha pATho hatA te pAThone te te mULaTIkA graMtho joIne sudhAravAno ame amArI mati pramANe yathAyogya prayatna karyo che. gAthAvivaraNamAM te te TIkAgraMthonA keTalAka pATho sthAnAMgaTIkA samajavA mATe taddana anAvazyaka hatA chatAM gAthAvivaraNakAroe lakhyA che eTale ame anAvazyaka lAgatA pAThone paNa rAkhI lIdhA che ke jethI gAthAvivaraNagraMthano uddhAra thAya ane gAthAvivaraNakAra vidvAnono zrama paNa sArthaka thAya. vAcakazrI sumatikallola tathA vAdIndrazrI harSanaMdana gaNie vikrama saMvata 170pamAM A vivaraNa lakhyuM che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA A gAthAvivaraNa zodhI kADhavA mATe A ma0 zrI vijayapradyumnasUrijImahArAjano tathA mane te ApavA mATe A ma0 zrI municaMdrasUrijIma0 no huM ghaNo ghaNo AbhArI chuM. gAthAvivaraNanI amArI jANa pramANe pAMca hastalikhita pratio maLe che. chANInA bhaMDAramAM teno graMthAMka 171 che, zrIhaMsavijayajI jaina lAyabrerI- vaDodarAmAM teno graMthAMka 47 che, jainAnaMdapustakAlaya-suratamAM teno graMthAMka 1607 che. A maha zrI municaMdrasUrie te meLavavA prayatna karyo, paNa e maLI zakI nathI. mAtra pATaNa (graMthAMka 9896) tathA lIMbaDI (graMthAMka 432)nI ja prati amArA pAse AvI che. A bhAgamAM sthAnAMgaTIkAgatagAthAvivaraNa ame ApyuM che. paraMtu anubhavathI amane jaNAyuM che ke A gAthAvivaraNa azuddhiono moTo bhaMDAra che. ene zuddha karavAmAM apAra zakti ane samaya jAya che. enA badale je je prAcInagraMthonA vivaraNamAMthI temaNe saMdarbho lIdhA che te te prAcIna graMthomAMthI sIdhA ja te te saMdarbhone TippaNomAM ja samAvI laIe to vadhAre sAruM che. eTale have pachInA bhAgomAM gAthAvivaraNa nahIM apAya. paraMtu mULa graMthomAMthI sIdhAM ja te te vivaraNo TippaNomAM ja samAvI levAze. gAthAvivaraNa pachI traNa pariziSTo ame joDelAM che. gAthAvivaraNamAM je gAthAonuM vivaraNa rahI gayuM che te tathA bIjA paNa aneka sAkSipAThonuM vivaraNa Adi tathA TIkAkAre je keTalIka kathAo sUcita karI che te badhuM prathama pariziSTamAM (TiNanAni) ApeluM che. prathama vibhAgamAM je sAkSipATho graMthakAre anya graMthomAMthI uddhata karyA che tenI pRSThakrama anusAra sUci dvitIya pariziSTamAM ApelI che. tRtIya pariziSTamAM saMpAdanamAM upayogamAM lIdhelA graMthonI sUci tathA saMketa vivaraNa ApelAM che. sthAnAMgasUtramAM bhinna bhinna viSayonI aneka aneka vAto che. e spaSTa karavA mATe A0 zrI abhayadevasUri mahArAje aneka aneka aneka graMthomAMthI sAkSipATho uddhata karIne ApyA che. eTale A TIkA graMtha sAkSipAThono samudra che. enAM mULasthAno zodhavA mATe ame amArAthI thAya teTalo khUba khUba khUba prayatna karyo che. chatAMye keTalAkanA mULa sthAno ame zodhI zakyA nathI. kayAM to te te graMtho sudhI amArI dRSTi pahoMcI nathI athavA to amArA pAse te te graMtho hAjara nathI. haju paNa jo mULa sthAno jovA maLaze to AnA chellA bhAgamAM ApavA amArI bhAvanA che. navAMgITIkAkAra A ma0 zrI abhayadevasUrijI mahArAja pAse te graMthonA sArA sArA prAcIna hastalikhita Adarzo haze. temAMthI temaNe ghaNA ghaNA pATho uddhata karIne sthAnAMgaTIkAmAM ApyA che. paraMtu Aje te te graMthonI je TIkA maLe che temAM thoDA judA judA pATho sAme rAkhIne TIkA racavAmAM AvelI che. tethI A ma0 zrI abhayadevasUrijI mahArAje uddhata karelA pAThothI Aje prakAzita thayelA graMthomAM thoDA pAThabheda jovAmAM Avaze. ame sthAnAMgaTIkAmAM zrI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 35 abhayadevasUrimahArAje svIkArelA pATho ja rAkhyA che. paNa jyAM enA TippaNo ApyAM che tyAM che te TIkAkAroe svIkArelA pAThonA AdhAre ja TIkA Adi ApyAM che. pATho saMbaMdhI A bhinnatA ghaNA ghaNA prAcIna samayathI cAlI Ave che. udAharaNa tarIkenAgasa doDu mA... ||1713 || mItAvAno ghamma... 1714' A be gAthA bRhatkalpabhASyamAM che. noDamidiva sArU418 evA ullekha pUrvaka A baMne gAthAo vizeSAvazyakabhASyamAM zrI jenabhadragaNikSamAzramaNajI mahArAje uddhata karelI che (gAthAMka 3459-3460), paNa temAM jIyAvANI paTha che. nizIthabhASyamAM 5454mI A gAthA che tyAM mItavAso... pATha che. doDU... bA gAthA nizIthabhASyamAM 5457nI che. A baMne gAthAo niryuktinI prAyaH haze. kAraNa ke mAmAM bhItavAso nI vistArathI vyAkhyA nizIthabhASyamAM ApelI che. eTale nizIthasUtranI niyuktimAM paNa A gAthAo hovI joIe. ahIM prazna e che ke jIvANo pATha maulika ke mItAvAno pATha ? bRhatkalpabhASyanA TIkAkAra A0 ma0 zrI kSemakIrtisUrijI mahArAje mIlAvAno pAThanI vyAkhyA karI che. paraMtu ame bRhatkalpabhASyanI hastalikhita eka tADapatrIya pratimAM joyuM to temAM jIvAto tTha che. eTale saMbhava che ke kSemakIrtisUrimanI pAse je bRhatkalpabhASyanI prati haze temAM mIyAvAso zaTha haze. eTale emaNe enI e rIte vyAkhyA karI. A ma0 zrI abhayadevasUri mahArAje thAnAMga TIkA (pR0 14)mAM jyAM baMne gAthAono nirdeza karyo che tyAM zIyAvIso pATha ja sAme Tkhyo che. Aje je niyuktisahita bhASya graMtho maLe che temAM niyukti tathA bhASyanuM evuM mizraNa Ii gayuM che ke niyukti tathA bhASyane chUTA pADavAM muzkela che. pR0 915mAM A0 ma0 zrI abhayadevasUri mahArAje satra mALAthe ema karIne be bhASyanI gAthAo uddhata karI che. paiDaniyuktimAM 203-264 A be gAthAo che. atyAre to ApaNe Ane niyukti gAthAo mAnIe chIe. paraMtu abhayadevasUrima0 pAse niyuktigAthA tathA bhASyagAthA evA vibhAgo vALA bAdarzo haze ke jenAthI niyuktigAthA tathA bhASyagAthAonI kalpanA AvI zake. pR0 597mAM rUda niIithA evA ullekha pUrvaka pravyavA... vagere keTalIka gAthAo uddhata karelI che.A gAthAo AvazyakasUtranA chA adhyayanamAM hAribhadrI vRttimAM bhASyagAthArUpe kaNAvelI che. A gAthA pahelAMnI sA pukha sarakhA nAnA ya viLayAjumAsaTI veva | vedI mavinodI sarve chaThThA || (nava) ni. 9186) gAthAne .... niIithA cemiti thAsamakSArtha T918ddA ema niryuktigAthA rUpe jaNAvIne pachI vayavArtha tu mArgAra va vaccati evA ullekhapUrvaka pravyavavA.... vagere gAthAonI vyAkhyA A0 mA zrI haribhadrasUrijI mahArAje karelI che. eTale je gAthAne abhayadevasUrijIma niyuktigAthA jaNAve che te ja gAthAne haribhadrasUrijIma0 mASyagAthA jaNAve che. eTale eka ja graMthamAM niryukti tathA bhASya hovAne lIdhe niyukti tathA mASya vacce aspaSTatA hajAra-bAraso varSo pahelAMthI cAlI Ave che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 prastAvanA A ja vAta bRhatkalpasUtranI vRttimAM prAraMbhamAM ja A0 ma0 zrI malayagiri mahArAje sUtrasparzaniSyi vaio pranyo nAta: | A zabdomAM jaNAvI che. bRhatkalpasUtranA chaThThA bhAganI atyaMta vistRta prastAvanAmAM Agama prabhAkara zrI puNyavijayajI mahArAje pahelAM to jaNAvyuM ke niryuktikAra bhadrabAhusvAmI vikramanA chaThThA saikAmAM thayelA che, caturdazapUrvadhara bhadrabAhu svAmI to emanAthI judA che." A vAta lakhI tathA chapAI paNa gaI, paraMtu te pachI samuha lakhIne temaNe pote ja nIce mujaba sudhArI dIdhI che. __ "niyuktikAra zrI bhadrabAhusvAmI vArAhI saMhitAnA praNetA zrI varAhamihiranA nAnA bhAI hatA e jAtanI kiMvadantIne lakSamA rAkhI zrI varAhamihire potAnA paMcasiddhAntikA granthanA aMtamA ullekhelI prazastinA AdhAre meM mArI prastAvanAmAM niyuktikAra ane niyuktionI racanA vikramanA chaTThA saikAmAM thayAnI kalpanA karI che, e barAbara nathI. e tyArapachI maLI AvelI vigatothI nizcita thAya che je A nIce ApavAmAM sAve che." A mATe temaNe ghaNI carcA tyAM sAmuhamAM ja karI che. eTale niryuktimAM AvatI keTalIka vAtone AdhAre ItihAsanA abhyAsIo 'niryuktikAra bhadrabAhusvAmI caturdazapUrvadhara nathI' evI je nizcita kalpanAo kare che te nirarthaka che- nirAdhAra che. kAraNa ke te te graMthomAM niyuktino aMza keTalo che tathA pAchaLathI bhASya AdinI keTalI gAthAo temAM umerAI gaI che e vAta hajAra-bAraso varSa pUrve paNa aspaSTa hatI. pR0 927mAM vimAna-narakendraka nAmanA graMthamAMthI aneka gAthAo abhayadevasUri mahArAje uddhata karelI che. A graMtha devendra-narakendraprakaraNa nAmathI vikramasaMvat 1976 mAM bhAvanagaranI jaina AtmAnaMdasabhA taraphathI prakAzita thayelo hato. tenA saMpAdaka-saMzodhaka pU. zrI caturavijayajI mahArAja hatA. AnuM punarmudraNa zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa taraphathI vikramasaMvat 204pamAM thayeluM che. AnA mULanA kartA koIka ciraMtana AcArya che. municaMdrasUri mahArAje vikrama saMvatuM 1168mAM tenA upara TIkA racelI che. mULa graMthakAre pahelI ja gAthAmAM siddha nidaMtara vanavaranAkaMsamaddeA maryAdiUT sirasA vimAnanArA roSTha | AnuM vimAna-narakendraka nAma sUcita karyuM che. ane A nAmano ja ullekha abhayadevasUri mahArAje karyo che, paraMtu TIkAkAra municaMdrasUri mahArAje Tevendra-naravendrapranyavRttimupamA ema devendra-narakendra nAma rAkhyuM che. saMpAdakasaMzodhaka caturavijayajI mahArAje paNa A ja nAma rAkhyuM che. A graMthamAM TIkAkAre je pATho ApyA che te pATho tathA abhayadevasUrimahArAje uddhata karelA pAThamAM ghaNuM aMtara che. sthAnAMgaTIkAnI racanA vikramasaMvat 1120mAM thayelI che, devendra-narakendranI TIkAnI racanA vikramasaMvat 1168 mAM thayelI che. baMne vacce ghaNuM thoDuM aMtara che, chatAM baMnenI samakSa je hastalikhita Adarzo hatA temAM ghaNuM moTuM aMtara che. AvAM AvAM aneka aneka udAharaNo sthAnAMgaTIkAmAM amane jovA maLyAM che. ame sthAnAMga
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA TIkAmAM A0 maTha zrI abhayadevasUrimahArAja je pAThane anusaryA che te pATha ja rAkhyo che. paraMtu TippaNomAM jyAM jyAM ame vyAkhyA ApI che tyAM te vyAkhyAkAroe svIkArelA pAThane anusAra ApI che. keTalAka graMtho je aneka sthaLothI prakAzita thayelA che temAM graMthAko judA judA jovA maLe che. Avazyakaniyukti Adi niyukti gAthAono jyAM ame kyAMka Apelo che tyAM lAkhAbAvaLazAMtipurI (saurASTra)thI zrI harSa puSyAmRtarjana graMthamAlAmAM (graMthAMka 189) prakAzita thayelA niryuktisaMgrahane anusarIne ja Apyo che. vyavahArabhASyanI gAthAono kramAMka jaina vizvabhAratI, lADanuM, rAjasthAnathI prakAzita thayelA vyavahArabhASyane anusarIne Apyo che. dhanyavAda :- zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI Agama jainagraMthamALAnA praNetA puNyanAmadheya A..muzrI puNyavijayajI mahArAjane anekazaH vaMdana pUrvaka hRdayathI zraddhAMjalI arpaNa karuM chuM. dvAdazAra nayacakranA saMzodhana-saMpAdana dvArA A saMzodhana-saMpAdana kSetramAM ane teo ja lAvyA hatA. sva. pU AgamoddhAraka sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAja ke jemanA bhagIratha prayAsathI Agama Adi vizALa jaina sAhitya prakAzamAM AvyuM che teozrIne paNa A prasaMge bhAvapUrvaka vaMdana karUM chuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA muMbaInA kAryavAhakoe AnA atyaMta dravyavyayasAdhya mudraNanI javAbadArI upADI che, ane amane sadA protsAhana ApyuM che. zrI siddhakSetra pAlitANA nagaramAM vikramasaMvat 2051, poSa sudi dasama budhavAre 101 mA varSe tArIkha 11-1-1995 nI rAtre 8-54 mInITe svargastha thayelAM mArAM parama upakArI parama pUjya mAtuzrI saMghamAtA sAdhvIjIzrI manoharazrIjI mahArAja ke jeo svI sAdhvIjIzrI lAbhazrIjI mahArAja (sarakArI upAzrayavALA)nAM bahena tathA ziSyA che temanA satata AzIrvAda e mAruM aMtaraMga baLa tathA mahAnamAM mahAnuM sadbhAgya che. mArA vayovRddha atyaMta vinIta prathama ziSya devatulya sva. munirAjazrIdevabhadravijayajI ke jemano lolADa (zaMkhezvarajI tIrtha pAse) gAmamAM vikrama saMvat 2040 mAM kArtika sudi bIje, ravivAre (tA.6-11-83) sAMje cha vAge svargavAsa thayo hato temanuM paNa A prasaMge khUbaja sadbhAvathI smaraNa karUM chuM. A graMthanA mudraNa AdimAM hamaNAM amadAvAdamAM rahetA paNa mULa AdariyANAnA vatanI jItendrabhAI maNIlAla saMghavI tathA mAMDalanA vatanI azokabhAI bhAIcaMdabhAI saMghavIe ghaNo ghaNo ja sahakAra Apyo che te mATe teone khUba khUba dhanyavAda ghaTe che. jesalamera, pATaNa tathA khaMbhAtanA hastalikhita prAcInamAM prAcIna tADapatrIya prationA phoTA tathA jherokSa levA mATe te te gAmanA TrasTanA kAryavAhakoe amane saMmati ApI ane anukULatA karI ApI che te mATe temane ghaNA ghaNA dhanyavAda ghaTe che. A graMthanA saMzodhana-saMpAdanamAM mArA ziSyavarge khUba ja khUba sahakAra Apyo che. temaja
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 prastAvanA mArAM saMsArI mAtuzrI saMghamAtA zatavarSAdhikA, sAdhvIjIzrI manoharazrIjI mahArAjanA paramasevikA ziSyAzrI sva0 sAdhvIjIzrI sUryaprabhAzrIjInA ziSyA sAdhvIjIzrI jinendraprabhAzrIjI e AmAM ghaNo ghaNo sahakAra Apyo che. ame je aneka aneka tADapatrI prationo upayoga karyo che te badhI moTA bhAge phoTA rUpe che, athavA jherokSa rUpe che. phoTAnA jhINA jhINA akSaro vAMcavA, phoTA tathA jherokSa kopImAMthI te te sthaLonA pATho zodhI kADhavA e sAmAnya rIte koInI kalpanAmAM paNa na AvI zake evuM ati ati kaSTadAyaka kAma che. A sAdhvIjIe zrutabhaktithI AvuM ghaNuM ghaNuM kAma atyaMta harSapUrvaka karyuM che. muphone vAMcavAM paNa khUba zrama ane jhINavaTabharI najara mAMgI le che. e kAma A sAdhvIjIe karyuM che tathA temanA parivAre paNa ghaNo ja ghaNo sahakAra vividha kAryomAM Apyo che te mATe te ghaNA dhanyavAdane pAtra che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI saMmatithI ja 50 sAdhu-sAdhvIjI mahArAja tathA jJAna bhaMDAra Adine yathAyoga bheTa ApavA mATe A ja graMthanI traNaso kopIo zrI siddhi-bhuvana-manohara jaina TrasTa, amadAvAda tathA zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara- vatI vadhAre kaDhAvelI che. A saMmati ApavA mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA kAryavAhakone anekazaH abhinaMdana tathA dhanyavAda ghaTe che. A graMthanuM kampojhIMganuM jaTila kAma ajayabhAI sI. zAha saMcAlita zrI pArtha komyuTarsa (amadAvAda)nA vimalakumAra bipinacaMdra paTele haridvAra, sametazikharajI, nAkoDAjI vagere dUra dUranA sthaLoe AvIne khaMtapUrvaka amArI samakSa karyuM che te mATe te paNa dhanyavAdane pAtra che. A puNya kAryamAM deva-gurUkRpAe Ama vividha rIte sahAyaka sarvene mArA hajAro hArdika dhanyavAda ane abhinaMdana che. pUjyapAda anaMta upakArI pitAzrI gurUdeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanA karakamaLamAM A graMtha rUpI puSpa mUkIne temanA dvArA jinavANIrUpI puSpathI jinezvara paramAtmAnI pUjA karIne Aje dhanyatA anubhavuM chuM. vikrama saM. 2018 poSa sudi 10 gurUvAra, tA.24-1-2002 kauzAMbI (uttara pradeza) pUjyapAda AcAryadevazrI vijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijaya meghasUrIzvaraziSyapUjyapAda sadgurUdeva munirAjazrIbhuvanavijyAntavAsI muni jaMbUvijaya
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 zrIsiddhAcalamaNDana-zrIRSabhadevasvAmine namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / zrI nAkoDApArzvanAthAya namaH / zrI mahAvIrasvAmine namaH / zrI gautamasvAmine namaH / zrI nAkoDAbhairavavIrAya namaH / zrI sadgurubhyo namaH / prAsaMgika nivedana anaMta upakArI bhagavAna mahAvIra paramAtmAnA caturmAsa Adi prasaMgothI tathA bhagavatI caMdanabALA tathA mRgAvatI AdinA pavitra prasaMgothI pAvana thayelI kauzAMbI nagarImAM gayA varSe poSa sudi 10 upara ame hatA tyAre A.bha. zrI abhayadevasUrimahArAja viracita TIkA sahita sthAnAMgasUtranA prathama bhAganI prastAvanA saMkSepamAM ame lakhI rAkhI hatI. paraMtu nAnuM-moTuM ghaNuM kAma bAkI hatuM. kauzAMbIthI vihAra karI kAnapura, kaMpilapura (zrI vimalanAtha bhagavAnanA avanajanma-dIkSA-kevalajJAna kalyANakanI bhUmi), tathA zaurIpura (zrI neminAtha bhagavAnanA cyavana tathA janmakalyANakanI bhUmi), AgrA, mathurA, vRMdAvana, bharatapura, zirasa, varakheDA, jayapura, ajamera, puSkara, meDatA siTI (yogarAja AnaMdaghanajI mahArAjanI svargavAsabhUmi), phalavardhipArzvanAthatIrtha (meDatA roDa)nI yAtrA karI, kAparaDA (pipADasITI pAse) tIrthamAM ame AvyA. tyAM zrInAkoDA pArzvanAtha jaina je.TrasTanA adhyakSa zrI pArasamalajI bhaMsAlI tyAMnA TrasTIo sAthe AvyA ane amane nAkoDAmAM caturmAsa karavA mATe vinaMti karI. tyAMthI jodhapura-bAlotarA thaI ame nAkoDA tIrthamAM AvyA. ane saTIka sthAnAMgasUtranA saMzodhana-saMpAdanane pUrNa karavAnuM kAma zarU karyuM. ghaNA samaya ane parizramane aMte, deva-gurU kRpAthI ja teno prathama bhAga have prakAzita thaI rahyo che teno amane ghaNo AnaMda che. zrI mahAvIra jainavidyAlaya taraphathI vinma saM. 2040 (IsavIya sana-1985)mAM prakAzita thayelA sthAnAMgasUtranAM prAcIna aneka aneka tADapatrIya tathA kAgaLa upara lakhelA Adarzono ame upayoga karyo che. paraMtu te pachI paNa bhAMDArakara prAcya vidyAmaMdira, puNe, mahArASTra (Bhandarkar Oriental Reserach Institute, Pune, Maharastra)mAM vidyamAna sthAnAMgasUtranI eka prAcIna tADapatra upara lakhelI pratinA phoTA amArA pAse AvyA che. A pratinA prAraMbhamAM tathA aMtamAM keTalAMka patro che ja nahi. bIjA adhyayananA (disthAna nA) trIjA uddezaka pachInAM patro maLe che. te pahelAMnA bhAganA koIka koIka TukaDA (khaMDita aMzo) maLe che. te badhuM jotAM AmAM koIka koIka sthaLe vAMcanAMtara che, temaja pAThAMtaro paNa che. AmAM keTalAka pATho to A.ma.zrI abhayadevasUrijI mahArAje che. pATho pote svIkAryA che tathA je pAThAMtarono nirdeza karyo che tevA ghaNA pATho AmAM amane maLyA che. AnI noMdha ame te te sthaLoe mAM saMketathI TippaNamAM karelI che. A pAThone dhyAnamAM rAkhIne keTaleka sthaLe ame A saMskaraNamAM mULamAM paNa parivartana kareluM che. khAsa dhyAnamAM e paNa levAnuM ke bIjI hastalikhita AdarzomAM ta-Tu-ti te Adi vyaMjana bahula takRti bahula pATho jovA maLe che tevA sthAnomAM mAMDa pratimAM yazruti athavA Tu-cha vagere
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika nivedana svarazruti moTA bhAge che. AvA pATha bhedo ame jaNAvyA nathI. paraMtu jyAM mahattvanA pAThabhedo che tyAM ja ame TippaNamAM enI noMdha karI che. A rIte, vikrmasaMvata 2040 (IsavIya 1985)mAM thayelA zrImahAvIra jaina vidyAlayanA prakAzana karatAM A saMskaraNamAM keTalIka ghaNI mahattvanI vizeSatA paNa che, tenuM vAcako tathA saMzodhako khAsa ghyAna rAkhe. 40 A rIte A.ma.zrI abhayadevasUrijI mahArAje svIkArelA pAThovALI eka mAtra prAcIna tADapatrIya pratino upayoga karavA paNa deva-gurUkRpAthI- ame bhAgyavAna banyA chIe e amArA mATe ghaNo AnaMdano viSaya che. bhAMDArakara risarca InsTITyuTa, purNe, nI ati durlabha pratinA jherokSa phoTAo jodhapuranA sva.joharImalajI pArekhe AjathI 17 varSa pahelAM ame jyAre vikramasaMvat 2042mAM rAjakoTamAM prahlAda ploTamAM comAsuM hatA tyAre tyAM mokalI ApyA hatA te mATe temane ghaNA ghaNA dhanyavAda che. 0 tathA mAM. mAM zruti tathA svarazruti mukhyatayA che. paraMtu . tathA mAM. baMne khaMDita hastalikhita Adarzo che. keTalAMye patro temAM nathI. keTalAMye patro khaMDita-truTita che. . tathA mAM. sivAyanA AdarzomAM zrutinuM bAhulya che. A aMge vikma saM. 2024 (I.sa. 1968)mAM zrI mahAvIra jainavidyAlaya taraphathI prakAzita thayelA jaina Agama graMthamAlA graMthAMka 1mAM vibhutta anuoddArAnuM = nA saMpAdakIya pratiparicayamAM naMdI-anuyogadvAranA saMzodhanane lakSamAM rAkhIne sva0 AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAje je jaNAvyuM che te akSarazaH ame nIce ApIe chIe. kAraNake saMzodhananI dizAmAM te atyaMta mahattvanuM che. "anuyogadvAranI prAcIna pratiomAM keTaleka ThekANe thatAM taM navI reya ityAdi ta-va-dha Adi vyaMjanapradhAna prayogavALAM sUtrapado jovAmAM Ave che, tema chatAM AjanA prAkRtajJa vidvAno ema mAne che ke A prayogo vikRta thaI gayA che athavA lipivikAramAMthI janmyA che, paraMtu A mAnyatA amArI dRSTie bhrAmaka che. Aje bhASya, cUrNi Adi prAkRta graMthonI seMkaDo prAcIna pratiomAM ekadhArI rIte AvA prayogo hajAronI saMkhyAmAM maLatA hoya tyAre AvI vikRtapaNAnI kalpanA karI levI e amArI najare vadhAre paDatuM che. amArI sUtravAcanAmAMthI, 'bahu tAMte baLiyuM' e nyAye, AvA prayogo ame gauNa karI dIdhA che, chatAM prAcIna paraMparA sarvathA bhulAI na jAya te mATe keTalIka vAra uparavaTa thaIne paNa AvA prayogo ame rAkhyA che. ane bhASya, cUrNi Adi sAthenAM sUtraprakAzanomAM ame AvA prayogone gauNa karavAnuM pasaMda nahi karIe. A ja rIte padanA Adi svaramAM te vyaMjanano umero ke je arvAcIna vaiyAkaraNone sammata nathI tevA to dhanALa-saM0 ladhijJAna, tUjA-saMpUTM Adi jevA prayogo vizeSAvazyakabhASya, kalpabRhadbhASya, aMgavijjA AdimAM moTI saMkhyAmAM prApta thAya che. zrI dAkSiNyacihna udyotanasUrinI prAkRta kuvalayamAlAkathA AdimAM paNa AvA prayogo Ave che, eTale vidvAnoe AvA prayogonA viSayamAM punaH vicAra ka2vo prApta thAya che. AvA prayogothI bhASApAraMparyanI vismRtine lIdhe zAstra durgama jarUra thAya che, chatAM bhASAzAstrIone mATe A rIte-eTale ke prAcIna parivartana karavuM-aNagamAkAraka banavAno
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika nivedana saMbhava jarUra che, prAcIna yugamAM AcArya zrI abhayadevasUri, AcArya zrI malayagiri Adie durgamatAne kAraNe parivartano jarUra karyAM che, paraMtu AjanA bhASAzAstranI dRSTie AvuM parivartana yogya che ke nahi ?- e vastu ame bhASAzAstrIo upara choDIe chIe."(pR08-9) "AgamoddhAraka pUjyapAda zrI sAgarAnaMdasUrimahArAje jaina Agamo uparanA cUrNi, TIkA, Tippanaka Adi je vyAkhyAgraMthone saMzodhana ka2vApUrvaka prakAzita karyA che te eka doDatI AvRtti hoI temAM azuddhi rahe te akSamya nathI. temaja hakIkatathI teo pote paNa ajJAta na hatA. A ja kAraNane laIne teozrIe AcArAMgasUtracUrNinA aMtamAM A pramANeno ullekha karyo cheprtnaanaampyaadrshaanaamshuddhtmtvaat kRte'pi yathAmati zodhane na santoSaH paraM pravacanabhaktirasikatA prasAraNe'syAM prayojiketi vidvadbhiH zodhanIyaiSA cUrNiH kSAmyatu cAparAdhaM zru / pUjyazrIno A ullekha taddana prAmANika ane satya che. ame paNa AcArAMgacUrNinI saMkhyAbaMdha pratio- jemAM khaMbhAta ane jesalameranA jJAnabhaMDAronI tADapatrIya prationo samAveza thAya che- joI ane tapAsI, to jaNAyuM ke AvI eka ja kulanI azuddhatama pratione AdhAre saMzodhana karavuM e kaThina kAma che. paraMtu amArA sadbhAgye mAno ke jinAgamAbhyAsI jaina munivaronA sadbhAgye mAno, pATaNa zrIsaMghanA jJAnabhaMDAramAMthI AcArAMgacUrNinI judA kulanI eka khaMDita tADapatrIya prati maLI AvI tyAre amArAmAM AcArAMgacUrNinA saMzodhana mATe himmata AvI. A ja pramANe uttarAdhyayanasUtracUrNinI judA kulanI eka apUrNa prati paNa uparyukta jJAnabhaMDAre ja amane ApI che, jenA AdhAre tenuM saMzodhana paNa amArA mATe lagabhaga saraLa banyuM che. amArA A kathanano Azaya e che ke- jaina AgamonA saMzodhana mATe prayatna karanAre ja nahi, paNa koI paNa zAstranA saMzodhana karanAre te te Agama ke zAstranA je je vyAkhyAgraMthono upayoga karavo hoya te te vyAkhyAgraMthonuM prAcIna prAcInatama prationA AdhAre saMzodhana karyA vinA teno upayoga kadIya karavo na joIe. pUjyazrI sAgarAnaMdasUrimahArAjanI AvRttio jUnI DhabanA saMpAdanarUpa hoI, temAM teozrIe khUTatA ke vadhatA sUtrapAThonI je pUrti karI che ke kADhI nAkhyA che ke sudhAryA che ke parivartita karyA che tevA pATho amane amArA pAsenI ane te sivAyanI amArI joyelI koI paNa pratimAMthI maLyA nathI. Ave sthaLe jo pUjyazrIe goLa ke kATakhUNa koSThakanI nizAnI rAkhI hota to te saMzodhaka vidvAno mATe vizeSa anukULa thaI paData. paraMtu teozrIe potAnI purANI Dhabane kAraNe tema karyuM nathI. A anubhava amane pUjyazrIsaMpAdita anuyogadvArasUtra ane cUrNi, prajJApanopAMgasUtra ane tenI malayagirIyA vRtti Adi ghaNA graMthomAM thayo che. vyAkhyAgraMtho azuddha hoya tyAre sUtrapAThone zuddha karavAnuM kAma ghaNu viSama bane che. eTale te te Agamane taiyAra karatAM pahelAM tenA uparanA vyAkhyAgraMthonuM saMzodhana ekAnta anivArya ja mAnavuM joIe. naMdasUtra, anuyogaddArasUtra ane prajJApanAsUtranA saMpAdanamAM ame A paddhati ja apanAvI che ane uttarottara prakAzita thanArA jaina AgamagraMtho mATe amArI A ja paddhati cAlu raheze- evo amAro AMtarika vizvAsa che." (pR0 12-13) 41
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsaMgika nivedana pUjyapAda AgamoddhAraka zrI sAgarAnandasUrimahArAjazrIe saMpAdita karelo koI paNa AgamagraMtha temanAthI uttaravartI saMpAdakone vividha rIte upakAraka ane preraka che ja; eTaluM ja nahi, jemane Agama sAhityanI sAthe koI ne koI saMbaMdha che te sarve koI pUjyapAda AgamoddhArakajInA te te viSayamAM RNI che e eka hakIkata che. pUjyapAda AgamoddhAraka mahArAja sAhebe saMpAdita karelA je je graMthonuM je koIe paNa punarmudraNa karyuM che teo te te graMthonA punarvicAraNIya pAThonA saMbaMdhamAM pUjyapAda AgamoddhArakanI vAcanAthI bhinna vAstavika pATho ApI zakyA hoya tevuM javalle ja jaNAya che. eTale ke pUjyapAda AgamoddhArakajInuM prakAzana eka dhruvabiMdu samAna gaNAyuM che. A vastumAM teozrInI AjIvana jJAnasAdhanA ane bahuzrutatA ja mukhya kAraNa che. teozrInuM zrutasthAvirya ApaNa saune vaMdanIya che temAM be mata nathI, chatAM uttarottara thatI AvRttiomAM na thavuM joIe te sthAnamAM paNa anukaraNa thayeluM jovAmAM Ave che. moTA dravyaya ane zramathI ApaNe je navIna saMzodhana ane prakAzano karIe temAM savizeSa coksAI rAkhavI joIe, e dhyAnamAM lAvavA mATe.... vicAra karavo Avazyaka che. tene sarva bahuzruta puruSo kSamya gaNaze." (pR0 16-17) Agama prabhAkarajInA upara jaNAvelA A sUcanane dhyAnamAM rAkhIne amAruM Agama saMzodhananuM kAma cAle che. temAM TIkA sahita sthAnAMgasUtrano A prathamabhAga prakAzita thaI rahyo che. A saMzodhana kAryamAM jemaNe jemaNe sahayoga Apyo che temano AbhAra A graMthanI prastAvanAmAM ame Apelo che. dhArmika, sAmAjika, rAjakIya Adi vividha kSetromAM atyaMta agresara, dIrghadarzI, sUkSma ciMtaka, samAja tathA jina zAsananA parama hitaiSI tathA zrI jaina zAsananI unnati jemano prANa hato te zrI jaina zve. nAkoDa pArzvanAtha tIrthanA adhyakSa zrI pArasamalajI bhaMsAlI ahIM nAkoDA tIrthamAM caturmAsa karavA mATe amane lAvyA hatA. nAkoDA tIrthamAM vizALa prAcIna zAstrasaMgraha tathA saMzodhana kendrane ubhuM karavAnI temanI utkaTa bhAvanA hatI. te anusAra kArya paNa cAlI rahyuM che. paNa hArTanI bAyapAsa sarjarI karAvyA pachI muMbaImAM 29-9-2002nA divase temano Akasmika svargavAsa thavAthI A saTIka sthAnAMgasUtranA prakAzanane jovA mATe te rahI zakyA nathI, e amane ghaNuM ghaNuM khaTake che. temaNe je atyaMta udAratA tathA utsAhathI amane ahIM saMzodhanAdinI anukULatA karI ApI che te avismaraNIya che. te mATe temane hajAro dhanyavAda ghaTe che. deva-gurUnI asIma kRpAthI taiyAra thayelA A prathama vibhAgane prabhunA karakamalamAM samarpita karIne Aje apAra dhanyatA anubhavuM chuM. zrI jaina che. nAkoDA pArzvanAtha tIrtha pUjyapAda AcAryadevazrI vijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapo.mevAnagara-344025, (vAyA-bAlotarA), pUjyapAda AcAryadevazrI vijaya meghasUrIzvaraziSyaji bADamera, rAjasthAna, pUjyapAda sadgurUdeva munirAjazrIbhuvanavijayAntavAsI, vikrama saM.2059, mAgazara sudi 2, muni jaMbUvijaya zukvAra, tA.9-12-2002
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zatruJjayamaNDana-zrI RSabhadevasvAmine namaH / zrI padmaprabhasvAmine namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / zrI nAkoDApArzvanAthAya namaH / zrI nAkoDAbhairavavIrAya namaH / zrI mahAvIrasvAmine namaH / zrI gautamasvAmine namaH / pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapadmabhyo namaH / pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadmabhyo namaH / pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrI bhuvanavijayajIpAdapadmabhyo namaH / Amukham / paramakRpAloH paramAtmanaH pUjyapAdAnAM paramopakAriNAM sadgurudevAnAM pitRcaraNAnAM munirAjazrI bhuvanavijayajItAtapAdAnAM ca kRpayA dvAdazAGgyAM tRtIyasya zrI sthAnAGgasUtrasya hastalikhitaprAcInavividhAdarzAdyanusAreNa saMzodhanaM vidhAya AgamabhaktAnAM purata upanyasyanto vayamadyAmandamAnandamanubhavAmaH / viracayitAra:- asya sUtrasya racanA bhagavato mahAvIrasvAminaH ziSyeNa paJcamagaNabhRtA sudharmasvAminA vihitA iti zvetAmbarAcAryANAmabhimatam, prathamena gaNabhRtA bhagavatA indrabhUtinA gautamasvAminA vihitA iti tu digambarAcAryANAmabhimatam / evaM ca 2559 varSebhyaH prAgetat sthAnAGgasUtraM viracitamiti ubhayeSAM zvetAmbara-digambarANAM sammatam / ___ satyapyevaM vIranirvANasaMvat 980 tame 993 tame vA varSe saMghasamavAyena yadA zrIdevarddhigaNikSamAzramaNairvihitaM pustakAlekhanaM tadA, tataH pUrvaM vA kasmiMzcit samaye, keSucit sUtrAMzeSu anyakartRkaM saMkSepaNaM prakSepaNaM vA'vazyaM saJjAtamastIti aitihyavidaH saMzodhakA aamnnti| kAlakrameNa durbhikSAdikAraNabAhulyena zramaNaiH kaNThasthIkRtA anekeM'zA vyavacchinnA bahUnAM sUtrANAmiti tu sarve'pi abhyupagacchanti / yataH sthAnAGgaM 72000 dvAsaptatisahasrapadaparimitamAsIditi zvetAmbarazAstreSu anekasthAneSu varNitam / digambaramatAnusAreNa tu sthAnAGge 42000 dvicatvAriMzat padasahasrANi Asan / samprati tu sthAnAGge dvAtriMzatA'kSaraireko'nuSTap zloka iti gaNanayA kiJcidadhikAH 3700 zlokA eva vidyante / tathA ca sthAnAGgasya parimANe kAlakrameNa mahAn hAsaH saMjAta iti spaSTameva / nAmArtha:- "tiSThanti Asate vasanti yathAvadabhidheyatayA ekatvAdibhirvizeSitA AtmAdayaH
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 Amukham padArthA yasmiMstat sthAnam, athavA 'sthAna'zabdeneha ekAdikaH saMkhyAbhedo'bhidhIyate, tatazcAtmAdipadArthagatAnAmekAdidazAntAnAM sthAnAnAmabhidhAyakatvena sthAnam, AcArAbhidhAyakatvAdAcAravaditi / " iti sthAnazabdasya vyAkhyA sthAnAGgaTIkAyAM [pR05] vihitA AcAryazrI abhayadevasUribhiH / vibhAgA:- sthAnAGgam eka eva zrutaskandhaH / sthAnAGgamekAdidazaparyantAnAM padArthAnAmabhidhAyakam, atastatpratipAdakAni tatra daza adhyayanAni / adhyayanAnAM nAmAniekasthAnakam 1, dvisthAnakam 2, tristhAnakam 3 yAvad dazasthAnakam 10 / dvisthAnake tristhAnake catuHsthAnake ca pratyekaM catvAra uddezakAH / paJcasthAnake traya uddezakAH / evaM ca sthAnAGge ekaviMzatiruddezanakAlAH samuddezanakAlAzca iti samavAyAGge nandisUtre cAbhihitam / sthAnAGgasUtrasya saMzodhane ye prAcInAH prAcInatarA: prAcInatamA vA hastalikhitA AdarzA upayuktA asmAbhisteSAM svarUpaM vikramasaMvat 2041 [IsavIya 1985] madhye zrI mahAvIrajainavidyAlayena prakAzite granthe varNitameva prastAvanAdiSu / tadanantaraM bhANDArakara-prAcyavidyAmandira-puNe (Bhandarkar Oriental Research Institute, Pune) ityataH ekaH prAcInaH tAlapatroparilikhita Adarzo'pi samprAptaH / asya bhAM0 iti saMketaH / bhAM0 madhye prArambhikANi antimAni ca bahUni patrANi na santi, keSAJcicca patrANAM truTitAH khaNDitAzcAMzAH prApyante / atra A0ma0 zrI abhayadevasUribhiH svIkRtA aneke pAThAH santi, bahavo viziSTAH pAThabhedA apyupalabhyante / eteSAM pAThabhedAnAM nirdezaH pAdaTippaneSu asmAbhiH kRto'sti / bhAM0 madhye ta-da-teprabhRtizrutyapekSayA yazrutiH svarazrutirvA bAhulyena upalabhyate / anubhavAnusAreNa mUlapAThayojane, bhAM0 anusAreNa ca kvacit kvacit mUlasUtrapAThe'pi atra parivartanaM kRtamasmAbhiH / ta-da-teprabhRtizrutistu prAcInA iti tatra prAyaH parivartanaM na kRtam / ayaM pUrvatanAt saMskaraNAdadhiko vizeSaH asmin saMskaraNe / sthAnAGgasUtre vikramasaMvat 1120 varSe AcAryazrI abhayadevasUriviracitA vRttiruplbhyte| iyaM prAcInatamA vRttiH / tataH paraM vikramasaMvat 1657 varSe nagarSigaNiviracitA vRttirapyasti / abhayadevasUrayaH sthAnAGgAdInAM navAnAmaGgasUtrANAM vRttiM cakruriti navAGgITIkAkArarUpeNa teSAM mahatI prasiddhiH / sthAnAGgavRtteH saMzodhane prAcInAH prAcInatamAzca tAlapatroparilikhitAH 'je1, khaM0, pA0, je2' iti catvAra AdarzAH upayuktA asmAbhiH / prAcIneSu saMskaraNeSu ye azuddhAH pAThAH santi tatsthAne asmadupayukta je1-khaM0-pA0-je2 AdarzAnusAreNa paraHsahasrAH zuddhapAThA asmAbhirupalabdhAH / teSAmAdarzAnAM svarUpaM pR01 madhye pAdaTippane saMkSepeNa nirdissttmsmaabhiH|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukham vistareNa svarUpaM tu purato vakSyate / 32 akSarANAmeko'nuSTap zloka iti gaNanayA 14250 zlokaparimitAyA abhayadevasUriviracitavRtteH ativistRtatvAt caturSu vibhAgeSu prakAzayiSyate / prathame vibhAge 1-2-3 adhyayanAni, dvitIye vibhAge 4-5-6 adhyayanAni, tRtIye vibhAge 7-8-9 adhyayanAni, caturthe vibhAge dazamamadhyayanaM vividhAni pariziSTAni ca prkaashyissynte| asmin vibhAge vAcakasumatikallola-harSanandanagaNibhyAM saMmIlya vikramasaMvat 1705 varSe viracitaM prathamavibhAgaparimitaM sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNaM yojitaM pariziSTatrayaM ca / prathame pariziSTe prathame vibhAge sAkSitayA udbhUtAnAM pAThAnAM vivaraNAdi tatra sUcitAH kathAzca, dvitIye pariziSTe sAkSitayoddhRtAnAM pAThAnAM pRSThakrameNa sUciH, tRtIye pariziSTe smpaadnopyuktgrnthsuuciH| asmAkaM saMzodhana-sampAdanapaddhatiH prAktaneSu asmatsaMzodhiteSu grantheSu bahuzaH sUcitA, tata evAvadhAraNIyA / dhanyavAdaH- asya granthasya saMzodhane sampAdane ca yato yataH kimapi sAhAyakaM labdhaM tebhyaH sarvebhyo bhUyo bhUyo dhanyavAdAn vitarAmi / vizeSatastu ime sahAyakAH- asyA jainAgamagranthamAlAyAH prakAzane bIjabhUtAH prerakAzca sva0 AgamaprabhAkarapUjyamunirAjazrI puNyavijayajImahAbhAgAH / taireva ca saMzodhana-sampAdanakSetre'haM yojitH| ataH kRtajJabhAvena vizeSeNa teSAM caraNayorvandanaM vidadhAmi / / anekebhyo varSebhyaH prAk AgamoddhArakairAcAryazrI sAgarAnandasUribhiH mahAn grantharAziH mahatA mahatA parizrameNa jainasaMghasya purastAd mudrayitvA upanyastaH / samagro'pi jainasaMghaH tairupkRtH| atasteSAmapi caraNayoH vandanaM vidadhAmi / paramopakAriNI paramapUjyA vikramasaMvat 2051 tame varSe zrI siddhakSetre pAlitANAnagare pauSazukladazamyAM divaMgatA zatAdhikavarSAyuH mama mAtA sAdhvIjIzrI manoharazrIrihaloka-paralokakalyANakAribhirAzIrvacanairnirantaraM mama paramaM sAhAyakaM sarvaprakArairvidhatte / lolADAgrAme vikramasaMvat 2040 kArtikazukladvitIyAdine divaMgato mamAntevAsI vayovRddho devatulyo munidevabhadravijayaH sadA me mAnasikaM balaM puSNAti / mamAtivinIto'ntevAsI munidharmacandravijayaH tacchiSyaH munipuNDarIkaratnavijayaH munidharmaghoSavijayazca anekavidheSu kAryeSu mahad mahad sAhAyakamanuSThitavantaH / / evameva mama mAtuH sAdhvIzrImanoharazriyaH ziSyAyAH sAdhvIzrIsUryaprabhAzriyaH ziSyayA sAdhvIzrIjinendraprabhAzriyA etadgranthasaMzodhanasambandhiSu sarvakAryeSu prabhUtaM prabhUtaM sAhAyakamanuSThitam /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukham zrImahAvIrajainavidyAlayasya kAryavAhakaiH mahatA dravyavyayena sAdhyasya etanmudraNAdikasya vyavasthA svIkRtA / atastebhyo'pi bhUyo bhUyo dhanyavAdAn vitarAmi / etebhyaH sarvebhyo bhUyo bhUyo dhanyavAdA vitIryante / deva-gurupraNipAtapUrvakaM prabhupUjanam paramakRpAlUnAM paramezvarANAM devAdhidevazrI zavezvarapArzvanAthaprabhUNAM paramopakAriNAM pUjyapAdAnAM pitRcaraNAnAM sadgurudevAnAM munirAjazrI bhuvanavijayajImahArAjAnAM ca kRpayA sAhAyyAccaiva saMpannaM kAryamidamiti teSAM caraNeSu anantazaH praNipAtaM vidhAya asmin tIrthe virAjamAnasya atyantaM prabhAvazAlinaH zrI nAkoDApArzvanAthasya karakamale'dya bhaktibharanirbharaNa cetasA bhagavadvacanAtmakameva puSparUpametaM granthaM nidhAya anantazaH praNipAtapUrvakaM bhagavantaM zrI nAkoDApArzvanAthaM mahayAmyetena kusumena / zrI jaina zvennAkoDA pArzvanAtha tIrtha, ityAvedayatiP.O. mevAnagara, Via bAlotarA, pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArajilA-bADamera, rAjasthAna. pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyavikrama saM0 2059, pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI mArgazIrSazukladvitIyA, muni jambUvijayaH zukravAra, tA.6-12-2002
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 zrIsiddhAcalamaNDana-zrIRSabhadevasvAmine namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / zrI nAkoDApArzvanAthAya namaH / zrI mahAvIrasvAmine namaH / zrI gautamasvAmine namaH / zrI nAkoDAbhairavavIrAya namaH / zrI sadgurubhyo namaH / kiJcit prAstAvikam / atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / arihaMta paramAtmA artha kI dezanA dete haiM, aura gaNadhara bhagavAna usIke anusAra sUtroM kI racanA karate haiN| ___ bhagavAna mahAvIra kI dezanA ke AdhAra se gaNadharabhagavaMtone dvAdazAMgI (bAra aMga sUtroM) kI racanA kI thii| yaha dvAdazAMgI samasta jaina pravacana-jaina zAsana kI AdhAra zilA hai| dvAdazAMgI meM bhinna bhinna viSayoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai / isa meM yaha sthAnAMga tIsarA aMgasUtra hai| bArahavA~ aMga kA viccheda to do hajAra varSa pUrva ho gayA hai / gyAraha aMgasUtroM meM viSama kAla ke prabhAva se kucha hAni aura parivartana bhI huA hai / vallabhIpura meM bhagavAn devarddhigaNI kSamAzramaNa kI adhyakSatA meM vIranirvANa ke bAda 980 yA 993 varSa meM jo sUtravAcanA pustakArUDha- pustakameM lipIbaddha huI yahI vAcanA Aja vidyamAna hai| sthAnAMga sUtra ke aneka saMskaraNa prakAzita hue haiN| vikrama saMvat 2041 (isvI. 1985) meM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya se viziSTa saMskaraNa prakAzita huA hai| isa meM prAcIna-prAcInatama tADapatra evaM kAgaja para likhita aneka aneka pratioM ke AdhAra se saMzodhita pATha diyA hai| aneka pAdaTippana, pAThAntara, pariziSTa Adi se pariSkRta isa saMskaraNa meM prastAvanA Adi bhI vistAra se hai| ___mUla sUtra graMthoM ko samajane ke liye TIkA Adi vyAkhyA graMtha ati Avazyaka hai| sthAnAMga Adi nava aMgo kA aisA vivecana nahIM thA / isaliye vikramakI 12 vIM zatAbdI ke mahAvidvAn AcArya bhagavAn zrI abhayadevasUrijI mahArAja ne sthAnAMga Adi nava aMgasUtroM para TIkA likhI thii| isa se navAMgI TIkAkAra ke nAma se ve atyaMta vikhyAta haiN| isa TIkA ko atyaMta prAcIna hastalikhita AdarzoM ke AdhAra se saMzodhana karane ke liye prAcInaprAcInatama tADapatralikhita jaisalamera, khaMbhAta evaM pATaNa ke AdarzoM kA upayoga kara ke yaha vikrama saMvat 1120 meM racita zrI abhayadevasUriviracita TIkA kA prathama vibhAga Aja devaguru kRpA se hI prakAzita ho rahA hai isakA hameM baDA harSa hai| sthAnAMgasUtra ke daza adhyayana hai| TIkA sahita yaha grantha ati mahAkAya hone se cAra vibhAgo meM prakAzita karane kI hamArI vicAraNA hai / prathama vibhAga meM 1-3 adhyayana prakAzita kara rahe haiN|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 kiJcat prAstAvikam dvitIya vibhAga meM 4-6 adhyayana, tRtIya vibhAga meM 7-9 adhyayana aura caturtha vibhAga meM 10 vA~ adhyayana evaM aneka pariziSTa Adi prakAzita karane kI vicAraNA hai / sthAnAMgaTIkA meM anyagraMthoM se uddhRta kiye gaye hajAro pATha haiN| unakA mUla sthAna khojanA evaM unakA vivaraNa bhI samajhanA ati parizrama sAdhya hai / isaliye isa prathama vibhAga meM gAthAvivaraNa, pariziSTa (Tippana Adi) bhI joDa diyA hai / jijJAsu ina sabhI ko par3heM yahI vijJapti / paramakRpAlu ananta ananta upakArI arihaMta paramAtmA evaM mere parama upakArI paramapUjya sadgurudeva evaM pitAzrI munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja kI kRpA se hI yaha kArya saMpanna huA hai| isa mahAna kArya meM mere ziSya munirAjazrI dharmacandravijayajI, puMDarIkaratnavijayajI, dharmaghoSavijayajI ne bahuta sahayoga diyA hai / dhArmika, sAmAjika, rAjakIya Adi vividha kSetroM me atyaMta agresara, dIrghadarzI, sUkSma ciMtaka samAja tathA jina zAsana ke parama hitaiSI tathA zrI jaina zAsana kI unnati jinakA prANa thA aise zrI jaina zve. nAkoDA pArzvanAtha tIrtha ke adhyakSa zrI pArasamalajI bhaMsAlI hameM yahA~ nAkoDA tIrtha meM cAturmAsa karane hetu lAe aura nAkoDA tIrtha meM vizAla prAcIna zAstrasaMgraha tathA saMzodhana kendra banavAne kI unakI utkRSTa bhAvanA thI / isa bhAvanA ke kAraNa AjabhI yahA~ kArya cala rahA hai / kiMtu hRdaya kI bAIpAsa sarjarI karavAne ke pazcAt muMbaI meM 26 - 9 - 2002 ke dina unakA Akasmika svargavAsa hone se yaha saTIka sthAnAMgasUtra ke prakAzana ko dekhane ke liye hamAre bIca maujUda nahIM rahe, jisakI kamI hameM bahuta - bahuta khaTaka rahI haiM / unhoMne hamako jo atyaMta udAratA tathA utsAha se yahA~ saMzodhana karane kI anukulatA pradAna kI vaha avismaraNIya rahegA / isaliye unako bahuta bahuta abhinaMdana va dhanyavAda / merI paramopakAriNI zatavarSAdhikAyu paramapUjya mAtA sAdhvIjI (jina kA mere upara apAra AzIrvAda hai) zrI manohara zrIjI mahArAja kI ziSyA paramasevikA sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzrIjI mahArAja kI ziSyA sAdhvIjI zrI jinendraprabhAzrIjI ne isa virATa saMzodhana kArya meM ati ati sahayoga diyA hai / isa kArya meM jinhoM ne bhinna bhinna rUpa se sahayoga diyA hai, una sabako merA hArdika abhinaMdana evaM dhanyavAda / prabhukI asIma kRpA se hI saMpanna isa graMthako prabhu ke karakamaloM meM samarpaNa kara Aja meM dhanyatA kA anubhava kara rahA hU~ / zrI jaina zve0nAkoDA pArzvanAtha tIrtha, pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkAraP.O. mevAnagara, Via bAlotarA, pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyapUjyapAdasadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI jilA - bADamera, rAjasthAna. jambU vijaya: vikrama saM0 2059, mArgazIrSazuklASTamI, guruvAra, tA. 12-12-2002
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD It gives me immense pleasure, to place before the students and scholors who are interested in jain cananical literture, the critical edition of the Sthananga-Sutra with the oldest available Sanskrit commentary by Achrya Abhaydavsuri in Vikrama-Samvat 1120. 49 The text of the Sthananga-Sutra critically edited by us was already publised by Mahavir Jain Vidyalaya in 1985 A.D. with variant readings in foot-notes and with many appendices etc. The same text has been adopted here, though some slight changes have been done where it was important, moreover an old palm-leaf manuscript was found in Bhandarkar Oriental Reserach Institute, Pune, which is also consulted. In some cases it is unique. We have done some changes in the text according to this ms. where it was quite necessary. Some variant readings have been given in the foot-notes from the same as bhAM0 / To understand the text, the commentary is most necessary. So we have added the commentary composed by Acharya Sri Abhayadevsuri in Vikrama Samvat 1120. This is the oldest commentary. AbhayadevSuri commented on nine Angasutras, Viz. sthAnAGga, samavAyAGga, bhagavatI ( vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta. So he is well-known navAGgITIkAkAra. He is reputed as a great authority. The sthAnAGga is devided in ten Adhyayanas. To understand the text, z quotes many verses or words from other authentic works, hence this commentary is like an occon. As this is a very big work, we think to publish it in four parts. The first part will cantain 1-3 adhyayanas, the second part 4-6 adhyayanas, the third part 7-9 adhyayanas, the fourth tenth adhyayaand and many appendices. To understand the quoted gAthA0 sumatikallola and harSanandanagaNI have
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 FOREWORD written a menfaacut in 1705 of vikram-era. We have added here the Tefacut of the first three adhyayanans. The short description of the palm-leaf mss. of Abhayadeva-suri's commentary has been given in the foot-note of the first page. In editing this whole work, I have received a great help from my disciples namely gf farsfastl, A questohecalast and fettfatefastu. Heart of it fadeshpefist who is the disciple of late Healiteit Aurisit who is the disciple of my late Rev. mother fedtshef PiS ERIST has also helped me very much in every way in critically editing this work. I am extermenly greatful to all these. Muni Jambuvijay disciple of His Holiness Munira ja Shri Bhuvanavijayaji Maharaja Sri Jain Shwetamber Nakoda Parshvanath Tirth P.O. Mevanagar-344025, Station Balotra, Dist. Badmer, (Rajasthan), INDIA, Date : 12-12-2002, Tuesday
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrAGkAH 1-48 1-37 38 39 40 41-43 44 45 46 47 48 49 50 51-52 53 54-55 56-58 6 49-126 dvitIyamadhyayanaM 'dvisthAnam ' ( catvAra uddezakAH) 49-66 59 60 61-62 63-65 66 67-72 67-69 sthAnAGgasUtrasya viSayAnukramaH viSayaH prathamamadhyayanam 'ekasthAnam' bhagavadAkhyAtAnAm AtmAdInAM siddhayantAnAM padArthAnAM kIrtanam zabda-rUpa- saMsthAna-gandha-rasa- sparzAnAM saprabhedAnAM varNanam aSTAdazAnAM pApasthAnAnAM tattyAgasya ca varNanam kAlabhedAH saMsArijIvAnAM siddhAnAM pudgalAnAM varNaNAH pramANam bhagavato mahAvIrasya ekAkino nirvANagamanam anuttaraupapAtikadevAnAmuccatvam ekatArakANi nakSatrANi ekapradezAvagADhAdipudgalavarNanam prathama uddezakaH dvipratyavatArAH padArthA: vividharUpeNa dvividhAnAM kriyANAM varNanam garhAyAH pratyAkhyAnasya ca dvaividhyam saMsArakAntArollaGghanAya dvividha upAyaH dharmazravaNAlAbhata Arabhya kevalajJAnaprAptiM yAvaddhetavaH samAbhedA unmAdabhedA daNDabhedAzca darzanasya vividharUpeNa dvaividhyam vistareNa jJAnasya dvaividhyam dharmasya saMyamasya ca vistareNa dvaividhyam pRthvIkAyikAdInAM jIvAnAM dravyANAM kAlasya AkAzasya zarIrANAM cadvaividhyam pravrAjanAdimaGgalakAryopayogidizo dvaividhyam dvitIya uddezakaH vedanAvedanasya gatyAgatyorjIvAnAM ca dvaividhyam 51 pRSThAGkAH 1-69 1-39 39-41 41-43 43-44 44-57 57-58 58-59 59 59 59-61 62-172 62-95 62-64 64-71 71-72 72-75 75-77 77-78 78-80 80-84 85-88 88-93 93-95 95-104 95-101
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH pRSThAkAH 101-103 103-104 104-145 104-107 108-110 110-113 113-134 134-135 135-143 104 sUtrAGkAH viSayaH 70-71 dvidhA lokadarzanaM zabdazravaNamavabhAsanAdi ca 72 marudAdidevAnAM dvaividhyam 73-105 tRtIya uddezakaH 73-75 zabda-zabdotpAda-pudgalasaMghAtAdidvaividhyam 76-78 AcAra-pratimA-sAmAyikAnAmanekadhA dvaividhyam dvayordvayorupapAtodvartanA-cyavana-garbhavyutkrAntyAdi 80-95 jambUdvIpe vidyamAnA varSa-varSadharAdayo nakSatra-grahaparyantAH aneke dvividhAH padArthAH 96-98 jambUdvIpavedikA-lavaNasamudra-lavaNasamudravedikApramANam 99-100 dhAtakIkhaNDe vidyamAnA dvividhAH padArthAH 101-102 dhAtakIkhaNDa-kAlodadhivedikApramANam 103 puSkaravaradvIpArdhe vidyamAnA dvividhAH padArthAH puSkaravarAdidvIpa-samudravedikApramANam 105 indrANAM dvividhatvaM vimAnAnAM varNadvayaM devAnAM ranidvayoccatvaM ca 106-126 caturtha uddezakaH 106-108 samayAdInAM jIvAjIvatvaM bandhAderAtmanirgamasya ca dvaividhyam 109 dharmazravaNAdau hetudvayam 110-112 addhaupamikasya kAlasya krodhAderjIvAnAM ca dvaividhyam 113-117 prazastAprazastamaraNAderlokasya bodheH karmaNo mUrchAyAzca dvaividhyam 118-120 ArAdhanAyAstIrthakRtAM varNasya satyapravAdavastunazca dvividhatvam 121-122 dvitArANi nakSatrANi, manuSyakSetrAntargatau samudrau ca 123-124 narakaM gatau cakravartinau, devAnAM sthitiH kalpastriyo lezyA: paricAraNA ca 125-126 pApakarmacayAdau kAraNadvayam, skandhAnAM cAnekadhA dvaividhyam 127-234 tRtIyamadhyayanaM 'tristhAnam' (catvAra uddezakAH) 127-160 prathama uddezakaH 127-131 indra-vikurvaNA-jIva-paricAraNA-maithunatraividhyam 132 yoga-prayoga-karaNatraividhyam alpAyuSTava-dIrghAyuSTva-zubhAzubhadIrghAyuSTavakAraNatraividhyam 143-145 145-172 145-154 154 154-159 159-167 167-168 168 168-171 171-172 173-302 173-213 173-180 180-183 183-188
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaH sUtrAGkAH viSayaH pRSThAkAH 188-192 192-194 194-196 196-198 198-202 202-203 203-207 207-208 208-212 212-213 213 213 134-137 guptyagupti-daNDa-garhA-pratyAkhyAna-vRkSa-puruSatraividhyam 138-139 matsya-pakSyAdi-strI-puruSa-napuMsaka-tirazcAM traividhyam 140-141 lezyAnAM tArArUpacalana-vidyutkArakAraNAnAM traividhyam 142 lokAndhakAra-lokodyotAdau devendrAdInAM lokAgamanAdau ca trINi kAraNAni 143 trayANAM mAtApitR-bhartR-dharmAcAryANAM duSpratIkaratvam 144-145 saMsArakAntArollaGghanAya trINi sthAnAni, trividhaH kAlaH 146-149 pudgalacalanakAraNAni, upadhi-parigraha-praNidhAna-yoni-tRNavanaspatitraividhyam 150-153 tIrthatrayam, kAlasambaddhAmriparimitA: padArthAH, tejo-vAyUnAM sthitiH 154-157 zAlyAdidhAnyAnAM yonisthitiH, triparimitA vividhAH padArthAH 158 trayaH saptamanarakagAminaH, trayaH sarvArthasiddhotpattAraH 159 trivarNAni vimAnAni, trihastocchritAni zarIrANi 160 kAlena adhyetavyAstistraH prajJaptayaH 161-175 dvitIya uddezakaH 161-163 lokAdayo vividhAstrayaH padArthAH 164-166 bodhi-pravrajyA-nirgranthAnAM traividhyam 167 tistra: zaikSabhUmayaH sthavirabhUmayazca 168-169 trayaH puruSajAtAH, prazastAprazastAni trINi sthAnAni 170-173 jIva-lokasthiti-digAdi-basa-sthAvarA-'cchedyAdInAM traividhyam 174-175 bhagavato mahAvIrasya gautamAdizramaNAnAmantrya kathanam 176-195 tRtIya uddezakaH 176-177 AlocanAdeH karaNAkaraNayorhetavaH, trayaH puruSajAtA: 178-179 vastra-pAtratraividhyam, trINi vastradhAraNakAraNAni 180-181 AtmarakSa-grAhyavikaTadatti-visambhogikakAraNA-'nujJAdi-vacana manasvaividhyam 182-183 alpavRSTeH, mahAvRSTeH, adhunotpannadevasya ihAgamanA-'nAgamanayozca kAraNAni 184-185 devasya spRhA-santApayozcyavanajJAnodvegayozca trINi kAraNAni 186 trisaMsthita-tripratiSThita-trividhavimAnavarNanam 187-188 jIva-durgati-sugati-pratigrAhyapAnakAdi-avamaudarya-hitAhitasthAna zalya-tejolezyA-datti-ekarAtrikIpratimAhitAhitasthAnatraividhyam 214-231 214-217 217-219 219-220 220-223 223-227 227-231 231-265 231-233 233-234 234-238 238-243 243-245 245-247 247-254
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 sUtrAGkAH 189 - 191 192-193 194 195 viSayAnukramaH viSayaH karmabhUmi- darzana - ruci - prayoga-vyavasAyA 'rthayonitraividhyam pudgalatraividhyam, tripratiSThitA narakAH, mithyAtvasya tadbhedAnAM ca traividhyam dharmasya upakramAdeH kathAyA vinizcayasya ca traividhyam zramaNopAsanAyAH phalaparamparA 196 - 234 caturtha uddezaka: 196-198 upAzraya saMstAraka- kAlAdi-vacanAdi -ArAdhanAditraividhyam 199 jambUdvIpAdau vidyamAnaM trisaMkhyAkaM karmabhUmyAdi 200-201 pRthvI- taddezacalanakAraNAni kilbiSikAnAM devAnAM sthityAdi 202-203 deva-devInAM sthitiH, prAyazcittAditraividhyam 204 trayo'pravrAjyA avAcanIyA vAcanIyA duHsaMjJApyAH susaMjJApyAzca 205 - 207 trayo maNDalikAH parvatAH, trayo mahAtimahAlayAH, kalpasthiteH zarIrANAM ca traividhyam 208-209 gurupratyanIkAdayastrividhAH pratyanIkAH, trayaH pitraGgA mAtraGgAzca zramaNasya zramaNopAsakasya ca trINi mahAnirjarAkAraNAni 210 211-216 pudgalapratighAta - cakSuH- abhigama - Rddhi-gaurava karaNAnAM traividhyam 217-219 dharmasya, vyApattyAdeH, antasya ca traividhyam 220-221 jina - kevalyarhatAM lezyAnAM ca traividhyam 222-223 maraNatraividhyam, anagArasya hitAhitAni sthAnAni 224-227 pRthvyA valayAni, trisamayiko vigrahaH, karmatrayakSayaH, tritArANi nakSatrANi 228-231 tIrthakarasambaddhAH trayaH padArthAH 232 - 233 trayo graiveyakavimAnaprastaTAH, pApakarmacayAdestrINi kAraNAni 234 tripradezikAdayaH skandhAH trINi pariziSTAni prathamaM pariziSTam - TippanAni dvitIyaM pariziSTam - sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH tRtIyaM pariziSTam sthAnAGgasUtrasampAdanopayuktagranthasaMketAdisUciH pRSThAGkAH 254-257 257-260 261-264 264-265 266-302 266-271 271-273 273 - 275 275 - 278 278- 281 281-286 286-288 288- 289 289-292 292-294 294-295 295 - 298 298-300 300-301 301-302 302 1-40 1-25 26-37 38-40
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ *. prathamamadhyayanam ekasthAnakam / OM namo vItarAgAya / zrI vIraM jinanAthaM natvA sthAnAGgakatipayapadAnAm / prAyo'nyazAstradRSTaM karomyahaM vivaraNaM kiJcit // iha hi zramaNasya bhagavataH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmina ikSvAkukulanandanasya prasiddhasiddhArtharAjasUnormahArAjasyeva paramapuruSakArAkrAntavikrAntarAgAdizatrorAjJAkaraNadakSakSamApatizatasatatasevitapAdapadmasya sakalapadArthasArthasAkSAtkaraNadakSakevalajJAna jera // arham // navAGgITIkAkArazrImadabhayadevasUriviracitavivaraNasametaM paJcamagaNadharadevazrI sudharmasvAmisandRbdhaM zrI sthAnAGgasUtram / atredamavadheyam - prAcInAn tAlapatra kAgajapatroparilikhitAnanekAn hastalikhitAdarzAnavalambya sthAnAGgasUtrasya saMzodhanamasmAbhirvihitam, tacca mumbaInagarasthena zrI mahAvIrajainavidyAlayena vikramasaMvat 2041 varSe [1985 A.D.] varSe jaina Agama granthamAlAyAM granthAGka 3 rUpeNa prakAzitam / tatra tAlapatra kAgajapatrAtmakagranthebhyo bahUni pAThAntarANyapi TippaneSu darzitAni / bahUni pariziSTAnyapi tatra santi / prastAvanAyAmapi bahavo viSayAzcarcitAstatra / ato vistareNa jijJAsubhiH tatraiva vilokanIyam / samprati AcAryazrI abhayadevasUriviracitayA TIkayA saha sthAnAGgasUtramatra prakAzyate / tatra granthAGka 13 madhye nirdiSTo yo mUlapAThaH sa eva prAyo'tra yathAvadupanyastaH / asmin TIkAsahitasya sthAnAGgasUtrasya saMskaraNe eko'dhikaH bhAM. Adarzo'pi upayukto'smAbhiH / tatsvarUpam - bhAM0 = bhANDArakara risarca insTITyUTa [ bhaNDAra saMdarbhAGka 70 (80-81) sUcIpatra naM. 1-59] (puNe, mahArASTra) madhye vidyamAnaH tAlapatropari likhitaH prAcIna AdarzaH / samprati atra AdimAni antimAni ca katipayapatrANi na santi / bahUni prArambhikANi patrANi truTitAni khaNDitAni ca santi / atra bhAM. pratau kecid viziSTAH pAThAH pAThabhedA vA santi / te'pyatra TIkAsahite sthAnAGgasUtre'smAbhiryathAyogaM nirdiSTAH / AcAryazrIabhayadevasUriviracitAyAH sthAnAGgaTIkAyAH saMzodhane ye hastalikhitA AdarzA asmAbhiratra upayuktAH teSAM svarUpamatra nirdizyate je1 = jesalamerudurge kharataragacchIyAcArya zrIjinabhadrasUrisaMsthApite granthabhANDAgAre vidyamAnA tAlapatropari likhitA pratiH, sUcipatrAnusAreNa granthAH 6, patrANi 1 346 / prAyo vaikramasya trayodazazatakasya uttarArdhe likhiteyaM pratiH / 11. jesalamerudurge upari nirdiSTe granthabhANDAgAre vidyamAnA tAlapatropari likhitA pratiH, granthAGkaH 7, atrAdau 1-87 patreSu sthAnAGgasUtraM mUlamAtraM vartate, tataH param 1 349 patreSu AcAryazrI abhayadevasUriviracitA TIkA vartate / vikramasaMvat 1486 varSe mAghavadipaJcamyAM somavAsare zrI stambhatIrthe parIkSAdharaNAkena likhApiteyaM pratiH / khaM0 = khambhAtanagare zrI zAntinAthajainagranthabhANDAgAre vidyamAnA tAlapatroparilikhitA pratiH Catagogue of Palm - leai Jain Manuscripts in Shantinatha Jain Bhandara, Cambay anusAreNAsya granthAGkaH 8, patrANi 1-320 / prAyaH vaikramasya caturdazazatakasya pUrvArdhe likhiteyaM pratiH / pA0 = pATaNanagare zrIsaMghavIpADAbhaNDArasatkA tAlapatropari likhitA pratiH / granthAGkaH 38 | patrANi 1 - 368 / samprati sarvo'pyaM saMghavIpADAbhaNDArasatkagranthasaMgrahaH pATaNa [ = aNahilapurapattana ] nagare zrI hemacandrAcAryajainajJAnamandire vartate / 1. namaH zrIvardhamAnAya khaM0 / arha je2 pA0 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre darzanarUpapradhAnapraNidhyavabuddhasarva viSayagrAmasvabhAvasya sakalatribhuvanAtizAyiparamasAmrAjyasya nikhilanItipravartakasya paramagambhIrAnmahArthAdupadezAd nipuNabuddhyAdiguNagaNamANikyarohaNadharaNIkalpena bhANDAgAraniyukteneva gaNadhareNa pUrvakAle caturvarNazrIzramaNasaGghabhaTTArakasya tatsantAnasyevopakArAya nirUpitasya vividhArtharatnasArasya 5 devatAdhiSThitasya vidyA-kri yAbalavatA'pi pUrvapuruSeNa ke nApi kuto'pi kAraNAdanunmudritasyA'ta eva ca keSAJcidanarthabhIrUNAM manorathagocarAtikrAntasya mahAnidhAnasyeva sthAnAGgasya tathAvidhavidyAbalavikalairapi kevaladhA_pradhAnaiH svaparopakArAyA'rthaviniyojanAbhilASibhirata eva cAvigaNitasvayogyatai nipuNapUrva puruSaprayogAnupazrutya kiJcit svamatyotprekSya tathAvidhavartamAnajanAnApRcchya ca tadupAyAn 10 dyUtAdimahAvyasanopahatairivAsmAbhirunmudraNamivAnuyogaH prArabhyate iti zAstraprastAvanA / tasya cAnuyogasya phalAdidvAranirUpaNataH pravRttiH, yata uktam - tassa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva daaraaii| tabbheya-nirutti-kkamapayoyaNAiM ca vaccAI // [vizeSAva0 2] ti / tatra prekSAvatAM pravRttaye phalamasyAvazyaM vAcyam, anyathA hi niSprayojanatva15 masyA''zaGkamAnAH zrotAraH kaNTakazAkhAmaIna iva na prvrterniti| taccAnantara paramparabhedAd dvidhA / tatrAnantaramAvagamaH, tatpUrvakAnuSThAnatazcApavargaprAptiryA sA paramparaM prayojanamiti 1 / tathA yogaH sambandhaH, sa ca yadyupAyopeyabhAvalakSaNo yadutAnuyoga upAyo'rthAvagamAdi copeyamiti tadA sa prayojanAbhidhAnAdevAbhihita ityavasaralakSaNaH sambandho'sya vAcyaH, 20 ko'sya dAne sambandho'vasara iti bhAvaH, yogyo vA dAne asya ka iti / tatra bhavyasya mokSamArgAbhilASiNaH sthitagurUpadezasya prANino'STavarSapramANapravrajyAparyAyasyaiva sUtrato'pi sthAnAGgaM deyamityayamavasaraH / yogyo'pi caaymeveti| yathoktamtivarisapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaM sUyagaDaM nAma aMgaM ti / / 'guNamANi' je2 pA0 // 2. nopetai je2 // 3. "trivarSaparyAyasyaiva nA''rataH AcAraprakalpanAma nizIthAbhidhAnamadhyayanaM vAcyata iti kriyA yojanIyA, caturvarSasya tu samyagaskhalitasya sUtrakRtaM nAma aGgaM dvitIyamiti gAthArthaH // 582 // dazA-kalpa-vyavahArAstrayo'pi paJcasaMvatsaradIkSitasyaiva, sthAnaM samavAya iti cAGge ete dve apyaSTavarSasyeti gAthArthaH // 583 / / '- paJcava0 svo0 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 1] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / dasa - kappa - vvavahArA saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAo vi ya aMge te aTThavAsassa || [ paJcavastu0 582 - 583 ] tti / anyathA dAne'syA''jJAbhaGgAdayo doSA iti 2 / tathA zreyobhUtatayA'sya vighnasambhave tadupahatazaktayaH ziSyA naivAtra pravartteranniti tadupazamAya maGgalamupadarzanIyam, uktaM ca bahuvigghA seyAiM teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavvo so sumahAnihi vva jaha vA mahAvijjA / / [vizeSAva0 12] iti 3 maGgalaM ca zAstrasyA''di-madhyA - 'vasAneSu krameNa zAstrArthasyA'vighnena parisamAptaye tasyaiva sthairyAya tasyaivA'vyavacchedAya ca bhavatIti, taduktam taM maMgalamAIe majjhe pajjaMtae ya satthassa / paDhamaM satthatthAvigghapAragamaNAya nihiM || tasseva ya thejjatthaM majjhimayaM aMtimaM pi tasseva / avvocchittinimittaM sissa- pasissAivaMsassa // [vizeSAva0 13-14] tti / / tatrAdimaGgalaM suyaM me AusaMteNaM bhagavayA [sU0 1] ityAdisUtram, nandyantarbhUtatvAt zrutazabdasya, bhagavadbahumAnagarbhatvAdvA AyuSmatA bhagavatetyasya, nandI -bhagavadbahumAnayozca 15 maGgyate adhigamyate vAJchitamaneneti maGgalArthasya yujyamAnatvAditi / madhyamaGgalaM paJcamAdhyayanasyAdisUtraM paMca mahavvaMye [sU0 389]tyAdi, mahAvratAnAM kSAyikAdibhAvatayA maGgalatvAt, bhavati hi kSAyikAdiko bhAvo maGgalam, yata uktam 5 noAgamao bhAvo suvisuddho khAiyAio / [ vizeSAva0 49 ] / athavA SaSThAdhyayanAdisUtraM chahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arahaI gaNaM dharittae 20 [sU0 475] ityAdi, anagArasya parameSThipaJcakAntargatatvena maGgalatvAt, tatsUtrAbhidheyAnAM vA gaNadhairaNasthAnAnAM kSAyopazamikAdibhAvarUpatayA maGgalatvAditi / 10 antamaGgalaM tu dazamAdhyayanasyAntasUtraM dasaguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA [sU0 783] iti, ihA'nantazabdasya vRddhizabdavanmaGgalatvAditi / sarvameva vA zAstraM maGgalam, nirjjarArthatvAt, tapovat / maGgalabhUtasyApi zAstrasya 25 yo maGgalatvAnuvAdaH sa ziSyamatimaGgalatvaparigrahArtham, maGgalatayA hi parigRhItaM zAstraM 1. .vvaetyAdi khaM0 / .vvae ityAdi pA0 je2 / 2. 'tvAt / sUtrA pA0 je2 // 3. 'dharasthA' je2 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre maGgalaM syAd, yathA sAdhuH, ityalaM prasaGgeneti / iha ca zAstrasya maGgalAdi nirUpitamapi tadanuyogasya draSTavyam, tayoH kathaJcidabhedAditi 3 / athedAnI samudAyArthazcintyate / tatra sthAnAGgamityetacchAstrasya nAma / nAma ca yathArthAdibhedAt trividham, tadyathA- yathArthamayathArthamarthazUnyaM c| tatra yathArthaM pradIpAdi, 5 ayathArthaM palAzAdi, arthazUnyaM DitthAdi / tatra yathArthaM zAstrAbhidhAnamiSyate, tatraiva smudaayaarthprismaapteH| yata evamatastannirUpyate- tatra ca sthAnamaGgaM ceti padadvayaM nikSepaNIyamiti, tatra sthAnaM nAma-sthApanAdibhedAt paJcadazadhA, yadAha nAma ThavaNA daivie khettaddhA uDDa uvaratI vshii|| saMjama-paggaha-johe' acala-gaNaNa-saMdhA -bhAve // [AcArAGgani0 184] tti / 10 tatra sthAnamiti nAmaiva nAmasthAnam, yasya vA sacetanasyAcetanasya vA sthAnamiti nAma kriyate tadvastu nAmnA sthAnaM naamsthaanmityucyte| tathA sthApyata iti sthApanA akSAdiH, sA sthAnAbhiprAyeNa sthApyamAnA sthAnamityabhidhIyate, tataH sthApanaiva sthAnaM sthApanAsthAnam / tathA dravyaM sacittA-'citta-mizrabhedaM sthAnaM guNa-paryAyAzrayatvAt, tataH karmadhAraya iti / tathA kSetram AkAzam, tacca tat sthAnaM ca dravyANAmAzrayatvAt 15 kSetrasthAnam / tathA addhA kAlaH, sa ca sthAnam, yato bhavasthitiH kAyasthitizca bhavakAlaH kAyakAlazcAbhidhIyate, sthitizca sthaanmeveti| uDDha tti UrdhvatayA sthAnam avasthAnaM puruSasya UrddhavasthAnaM kAyotsarga iti, iha sthAnazabdaH kriyAvacanaH, evaM niSaNNa-tvagvartanAdisthAnamapi draSTavyam, UrddhavazabdasyopalakSaNatvAditi / tathA uparati: viratiH, saiva sthAnaM vividhgunnaanaamaashrytvaat| vizeSArtho veha sthAnazabdaH, tato virate: 20 sthAnaM vizeSo viratisthAnam, tacca dezaviratiH srvvirtirveti| tathA vasatiH sthAnamucyate, sthIyate tasminniti kRtveti| tathA saMyamasya sthAnaM saMyamasthAnam, iha sthAnazabdo bhedArthaH, saMyamasya zuddhiprakarSA-'pakarSakRto vizeSaH saMyamasthAnam / tathA pragRhyate upAdIyate AdeyavacanatvAdyaH sa pragraho grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa ca laukiko lokottarazceti, tatra laukiko rAja-yuvarAja-mahattarA-'mAtya-kumArarUpaH, sUtrakR0 ni0 167, dazAzruta0 ni0 10, uttarA0 ni0 384, 522 // 2. akSAdi pA0 // 3. sA ca sthAnA' pA0 je2 // 4. namapyabhi pA0 je2 // 5. Urddha khaM0 pA0 je2| evamagre'pi / 'Urddhava iti Urddha iti ubhayathA'pyayaM zabdaH saMskRtabhASAyAmupalabhyate //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam eksthaankm| [sU0 1] lokottarazcA''cAryopAdhyAya-pravartti-sthavira-gaNAvacchedikarUpa iti, tasya sthAnaM padaM pragrahasthAnamiti / tathA yodhAnAM sthAnam AlIDha-pratyAlIDha-vaizAkha-maNDala-samapAdarUpaM zarIranyAsavizeSAtmakaM yodhasthAnam / tathA acala tti acalatAlakSaNo dharmaH sAdisaparyavasitAdirUpaH sthAnamacalatAsthAnam / tathA gaNaNa tti gaNanAviSayaM sthAnamekaTyAdi zIrSaprahelikAparyantaM gaNanAsthAnam / tathA sandhAnaM dravyatazchinnasya 5 kaJcukAderacchinnasya tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvatastu chinnasya prazastA'prazastabhAvasya punaH sandhAnamacchinnasya tvaparAparotpadyamAnasya prazastA-'prazastabhAvasya sandhAnam, tadeva sthAnaM vastunaH saMhatatvenAvasthAnaM sandhAnasthAnam / bhAve tti bhAvAnAm audayikAdInAM sthAnam avasthitiriti bhAvasthAnamiti / evamiha sthAnazabdo'nekArthaH, iha ca vasatisthAnena gaNanAsthAnena cA'dhikAra iti darzayiSyate / idAnImaGganikSepa ucyate, tatra gAthA - nAmaMgaM ThavaNaMgaM davvaMga ceva hoi bhAvaMgaM / eso khalu aMgassA Nikkhevo cauvviho hoi // [uttarAdhyayanani0 144] tti| tatra nAma-sthApane prasiddhe, dravyAGgaM punarravyasya madyauSadhAderaGgaM kAraNamavayavo veti dravyAGgam, bhAvasya kSAyopazamikAderevamevAGgaM bhAvAGgamiti, iha ca bhAvAGgenAdhikAra 15 ityapi darzayiSyate / tatra tiSThantyAsate vasanti yathAvadabhidheyatayaikatvAdivizeSitA AtmAdayaH padArthA yasmiMstat sthAnam, athavA sthAnazabdenehaikAdikaH saGkhyAbhedo'bhidhIyate, tatazcAtmAdipadArthagatAnAmekAdidazAntAnAM sthAnAnAmabhidhAyakatvena sthAnam, aacaaraabhidhaayktvaadaacaarvditi| sthAnaM ca tat pravacanapuruSasya kSAyopazamikabhAvarUpasyAGgamivAGgaM ceti 20 sthAnAGgamiti samudAyArthaH 4 / / tatra ca dazA'dhyayanAni, teSu prathamamadhyayanamekAditvAt saGkhyAyA ekasaGkhyopetA''tmAdipadArthapratipAdakatvAt 'ekasthAnam', tasya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tadyathA- upakramo nikSepo'nugamo nayazceti / tatra anuyojanamanuyogaH, sUtrasyArthena saha sambandhanam / athavA anurUpo'nukUlo vA yo yogo vyApAraH sUtrasyArthapratipAdanarUpa: 25 1. cchedaka pAsaM0 je2 / dRzyatAM sU0 183, 323 / / 2. `tpAdyamA je1 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre so'nuyoga iti / Aha ca aNujojaNamaNujogo suyassa niyaeNa jamabhidheyeNa / vAvAro vA jogo jo aNurUvo'NukUlo vaa|| [vizeSAva0 1386) iti| athavA arthApekSayA aNoH lagho: pazcAjjAtatayA vA anuzabdavAcyasya sUtrasya 5 yo'bhidheye yogo vyApArastena sambandho vA so'Nuyogo'nuyogo veti / Aha ca ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNuM tassa / / abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // [vizeSAva0 1387] tti / tasya dvArANIva dvArANi tatpravezamukhAni, ekasthAnakAdhyayanapurasyArthAdhigamopAyA ityarthaH / nagaradRSTAntazcAtra, yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi 10 duradhigama kAryAtipattaye ca, caturmUladvAraM tu pratidvArAnugataM sukhAdhigama kAryAnatipattaye ca, evamekasthAnakAdhyayanapuramapyAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigamam, saprabhedacaturdArAnugataM tu sukhAdhigamamityataH phalavAn dvAropanyAsa iti 5 / tAni ca dvi-tri-dvi-dvibhedAni krameNa bhavantIti tadbhedAH 6 / 15 niruktistu upakramaNamupakrama iti bhAvasAdhanaH zAstrasya nyAsadezasamIpIkaraNalakSaNaH, upakramyate vA'nena guruvAgayogenetyupakrama iti karaNasAdhanaH, upakramyate'sminniti vA ziSyazravaNabhAve satItyupakrama ityadhikaraNasAdhanaH, upakramyate'smAditi vA vinItavineyavinayAdityupakrama ityapAdAnasAdhana iti / evaM nikSepaNaM nikSepaH, nikSipyate vA'nenAsminnasmAditi vA nikSepo nyAsaH sthApaneti paryAyAH / evamanugamanamanugamaH, 20 anugamyate'nenAsminnasmAditi vA'nugamaH, sUtrasya nyAsAnukUla: paricchedaH / evaM nayanaM nayaH, nIyate'nenAsminnasmAditi vA nayaH, anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzapariccheda ityarthaH 7 / athaiSAmupakramAdidvArANAmitthaM krame kiM prayojanamiti ?, atrocyate, na hyanupakrAntaM sadasamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM 25 nayairvicAryate ityayameva krama iti, uktaM ca
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam ekasthAnakam / dArakkamo'yameva u nikkhippai jeNa nAsamIvatthaM / aNugammai nA'NatthaM nA'Nugamo nayamayavihaNo / / [vizeSAva0 915] tti 8 / tadevaM phalAdInyuktAni / saamprtmnuyogdvaarbhedbhnnnpurssrmidmevaadhyynmnucintyte| tatropakramo dvividhaH-laukika: zAstrIyazca, laukika: SoDhA- nAma-sthApanA-dravya-kSetrakAla-bhAvabhedAt / tatra nAma-sthApane kSuNNe / dravyopakramo dvedhA- sacetanA-'cetana- 5 mizra-dvipada-catuSpadA-'padarUpasya dravyasya parikarma vinAzazceti, tatra parikarma guNAntarotpAdanam, vinAzaH prasiddha eva / evaM kSetrasya zAlikSetrAdeH, kAlasya tvaparijJAtasvarUpasya nADikAdibhiH parijJAnam, bhAvasya ca gurvAdicittalakSaNasyA'navagatasyeGgitAdibhiravagama iti / ___ zAstrIyo'pi So Dhaiva- AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-'rthAdhikAra- 10 samavatArabhedAt / tatrA''nupUrvI dshdhaa'nytroktaa| tatrotkIrtana-gaNanAnupUrkoridamavatarati, utkIrttanaM ca 'ekasthAnaM dvisthAnaM tristhAnam' ityAdi, gaNanaM tu parisaGkhyAnam 'ekaM dve trINi' ityAdi, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA- pUrvAnupUrvI pazcAnupUya'nAnupUrvI ceti, pUrvAnupUryedaM prathamaM sad vyAkhyAyate, pazcAnupUrvyA dazamam, anAnupUrvyA tvniytmiti| tathA nAma dazadhA- ekAdi dazAntam, tatra SaDnAmnyasyAvatAraH, tatrApi kSAyopazamike 15 bhAve, kSAyopazamikabhAvarUpatvAt sakalazrutasyeti, uktaM ca chavvihanAme bhAve khaovasamie suyaM samoyarati / jaM suyaNANAvaraNakkhaovasamajaM tayaM savvaM // [vizeSAva0 945] ti / tathA pramANaM dravyAdibhedAccaturvidham, tatra kSAyopazamikabhAvarUpatvAdasya bhAvapramANe avatAraH, yata Aha davvAdI caubheyaM pamIyate jeNa taM pamANaM ti / iNamajjhayaNaM bhAvo tti bhAvamANe samoyarati // [vizeSAva0 946] tti / bhAvapramANaM ca guNa-naya-saGkhyAbhedatastridhA, tatrAsya guNapramANa-saGkhyApramANayorevAvatAraH, nayapramANe tu na samprati, yadAha__ mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / apuhatte samoyAro natthi puhatte samoyAro // [Avazyakani0762, vizeSAva0 2279] tti| "rtanaM eka pA0 je2 / 2. "vasvarUpa pA0 je2 // 3. puhutte je1 khaM0 // 20 25
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre guNapramANaM tu dvidhA- jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaM ca, tatra asya jIvopayogarUpatvAt jIvaguNapramANe'vatAraH, tasminnapi jJAna-darzana-cAritrabhedatastryAtmake asya jJAnarUpatayA jJAnapramANe, tatrApi pratyakSA-'numAnopamAnA-''gamAtmake prakRtAdhyayanasyA ''ptopadezarUpatvAdAgamapramANe, tatrApi laukika-lokottarabhede paramagurupraNItatvena lokottare * sUtrArthobhayAtmani, tathA cAha jIvANaNNattaNao jIvaguNe bohabhAvao NANe / loguttarasuttatthobhayAgame tassa bhAvAo // [vizeSAva0947] tatrApyAtmA-'nantara-paramparAgamabhedatastrividhe'rthatastIrthakara-gaNadhara-tadantevAsinaH 10 sUtratastu gaNadhara-tacchiSya-tatpraziSyAnapekSya yathAkramamAtmA-'nantara-paramparA gmessvvtaarH| saGkhyApramANamanyatra prapaJcitaM tata evAvadhAraNIyam, tatra cAsya parimANasaGkhyAyAmavatAraH, tatrApi kAlikazruta-dRSTivAdazrutaparimANabhedato dvibhedAyAM kAlikazrutaparimANasaGkhyAyAm, kAlikazrutatvAdasyeti, tatrApi zabdApekSayA saGkhyeyAkSara-padAdyAtmakatayA saGkhyAtaparimANAtmikAyAM paryAyApekSayA tvananta15 parimANAtmikAyAm, anantagama-paryAyatvAdAgamasya, tathA cAha- aNaMtA gamA aNaMtA pajjavA [samavAyAGge sU0137] ityAdi / tathA vaktavyatA svasamayetarobhayavaktavyatAbhedAt tridhA, tatredaM svasamayavaktavyatAyAmevAvatarati, sarvAdhyayanAnAM tadrUpatvAt, taduktam parasamao ubhayaM vA sammaddiTThissa sasamao jeNa / tA savvajjhayaNAI sasamayavattavvaniyayAiM // [vizeSAva0 953] ti / 20 tathA arthAdhikAro vaktavyatAvizeSa eva, sa caikatvaviziSTAtmAdipadArthaprarUpaNalakSaNa iti / tathA samavatAraH pratidvAramadhikRtAdhyayanasamavatAraNalakSaNaH, sa cAnupUrvyAdiSu lAghavArthamukta eveti na punarucyate, tathAhi ahuNA ya samoyAro jeNa samoyAriyaM paiddAraM / egaTThANamaNugao so lAghavao Na puNa vacco / / [vizeSAva0 956] 25 nikSepastridhA ogha-nAma-sUtrAlApakaniSpannabhedAt, Aha ca bhaNNai gheppai ya suhaM nikkhevapayANusArao satthaM / oho nAma suttaM nikkheyavvaM tao'vassaM // [vizeSAva0 957]
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 1] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / tatraugha: sAmAnyamadhyayanAdi nAma, uktaM caoho jaM sAmannaM suyAbhihANaM cauvvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM / nAmAdi caubbheyaM vaNNeUNaM suyANusAreNaM / egaTThANaM jojjaM causuM pi kameNa bhAvesu // [vizeSAva0 958-959] tatrAdhyAtma manaH, tatra zubhe ayanaM gamanam arthAdAtmano bhavati yasmAt, adhyAtmazabdavAcyasya vA manasaH zubhasya AnayanamAtmani yato bhavati, bodhAdInAM vA'dhikamayanaM yato bhavati tadajjhayaNaM ti prAkRtazailyA bhavatIti, Aha ca - jeNa suhajjhappayaNaM ajjhappANayaNamahiyamayaNaM vaa| bohassa saMjamassa va mokkhassa va to tamajjhayaNaM // [vizeSAva0 960] ti / 10 adhIyate vA paThyate Adhikyena smaryate gamyate vA tadityadhyayanamiti, tathA yaddIyamAnaM na kSIyate sma tadakSINam, tathA jJAnAdInAmAyahetutvAdAyaH, tathA pApAnAM karmaNAM kSapaNahetutvAt kSapaNeti, Aha ca ajjhINaM dijjataM avvocchittinayato alogo vva / Ao nANAINaM jhavaNA pAvANa khavaNaM ti // [vizeSAva0 961] nAmaniSpanne tu nikSepe asyaikasthAnakamiti nAma, tata ekazabdasya sthAnazabdasya ca nikSepo vAcyaH, tatra ekasya nAmAdiH saptadhA, taduktamnAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 mAuyapaya 4 saMgahekkae ceva 5 / pajjava 6 bhAve ya 7 tahA sattete ekkagA hoMti // [dazavai0 ni0 8, 218] tatra nAmaiko yasyaika iti nAma / sthApanaikaH pustakAdinyastaikakAGkaH / dravyaika: 20 sacittAdistridhA / mAtRkApadaikastu 'uppanne i vA vigae i vA dhuve i vA' ityeSAM mAtRkAvat sakalavAGmayamUlatayA avasthitAnAmanyataradvivakSitam, akArAdyakSarAtmikAyA vA mAtRkAyA ekataro'kArAdiH / saMgrahaiko yenaikenApi dhvaninA bahavaH sagRhyante, yathA jAtiprAdhAnyena vrIhiriti / paryAyaikaH zivakAdirekaH paryAyaH / bhAvaika audayikAdibhAvAnAmanyatamo bhAva iti / iha bhAvaikena adhikAro yato 25 gaNanAlakSaNasthAnaviSayo'yamekaH, gaNanA ca saGkhyA, saGkhyA ca guNaH, guNazca bhAva 1. uttarA0 ni0 141, 378 // 2. 'staikAGgaH je1 // 15
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre iti / sthAnasya tu nikSepa ukta eva, tatra ca gaNanAsthAnenehAdhikAraH / tataH ekalakSaNaM sthAnaM saMkhyAbheda ekasthAnam, tdvishissttjiivaadyrthprtipaadnprmdhyynmpyeksthaanmiti| uktAvoghaniSpanna-nAmaniSpannanikSepau, samprati sUtrAlApakaniSpannanikSepaH prAptAvasaraH, tatsvarUpaM cedam- sUtrAlApakAnAM sUtrapadAnAM zrutaM me AyuSmannityAdInAM nikSepo 5 nAmAdinyAsaH, sa ca avasaraprApto'pi nocyate, sati sUtre tasya saMbhavAt, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAnugamabheda evetyanugama eva taavdupvrnnyte| dvividho'nugamo niyuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatra Adyo nikSepaniryuktyupodghAtaniyukti -sUtrasparzakaniryuktyanugamavidhAnatastrividhaH, tatra ca nikSepaniyuktyanugamaH sthAnAGgAdhyayanAdyekazabdAnAM nikSepapratipAdanAdanugata eveti, upodghAtaniryuktyanugamastu uddese niddese ya niggame [Ava0 ni0 10 140-141, vizeSAva0 1484-1485] ityAdigAthAdvayAvase ya iti / sUtrasparzakaniyuktyanugamastu saMhitAdau SaDvidhe vyAkhyAlakSaNe padArtha-padavigraha-cAlanApratyavasthAnalakSaNavyAkhyAnabhedacatuSTa yasvarUpaH, sa ca sUtrAnugame saMhitApadalakSaNavyAkhyAnabhedadvayalakSaNe sati bhavatItyataH sUtrAnugama evocyate, tatra ca alpagrantha mahArthAdisUtralakSaNopetaM skhalitAdidoSavarjitaM sUtramuccAraNIyam, taccedam15 [sU0 1] suyaM me AusaM ! teNaM bhagavatA evamakkhAyaM / [TI0] suyaM me ityaadi| asya ca vyAkhyA saMhitAdikrameNeti, Aha ca bhASyakAra:suttaM 1 payaM 2 payattho 3 saMbhavato viggaho 4 viyAro ya 5 cAlanetyarthaH / dUsiyasiddhI 6 nayamayavisesao neyamaNusuttaM // [vizeSAva0 1002] tatra sUtramiti saMhitA, sA cAnugataiva, sUtrAnugamasya tadrUpatvAditi, Aha ca20 hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo [vizeSAva0 1009] tti / / sUtre cAskhalitAdiguNopete uccArite kecidarthA avagatAH prAjJAnAM bhavantyataH saMhitA vyAkhyAbhedo bhavati, anadhigatArthAdhigamAya ca padAdayo vyAkhyAbhedAH pravartanta iti, tatra padAni- zrutaM mayA AyuSman! tena bhagavatA evamAkhyAtamiti, evaM padeSu vyavasthApiteSu sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, tatra ceyaM vyavasthA1. "uddese niddese ya niggame khitta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa nae samoyAraNA'Numae // 140 / / kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNa niruttI // 141 // " iti sampUrNa gAthAdvayam Avazyakaniyuktau // 2. 'dvayAdavaseya jesaM0 1 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 1] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / jattha u jaM jANejjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jattha vi ya Na jANejjA caukkayaM nikkhive tattha || [AcA0ni0 4, anuyoga0sU0 8 ]tti / 11 tatra nAmazrutaM sthApanAzrutaM ca pratItam, dravyazrutamadhIyAnasyAnupayuktasya patrakapustakanyastaM vA, bhAvazrutaM tu zrutopayuktasyeti, iha ca bhAvazrutena zrotrendriyopayogalakSaNenAdhikAraH / tathA AusaM ti AyuH jIvitam, tannAmAdibhedato dazadhA, tadyathA- 5 nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tabbhave ya 6 bhoge ya 7 / saMjama 8 jasa 9 kittI 10 jIviyaM ca taM bhaNNatI dasahA // [ Ava0 ni0 1056, vizeSAva0 3510 ] [ tatra nAma - sthApane kSuNNe / ] davie tti dravyameva sacetanAdibhedaM jIvitavyahetutvAjjIvitaM dravyajIvitam / oghajIvitaM nArakAdyavizeSitAyurdravyamAtraM sAmAnyajIvitaM 10 bhavati / nArakAdibhavaviziSTaM jIvitaM bhavajIvitaM nArakajIvitamityAdi / bhaveya tti tasyaiva pUrvasya bhavasya samAnajAtIyatayA sambandhi jIvitaM tadbhavajIvitam, yathA manuSyasya sato mAnuSatvenotpannasyeti / bhogajIvitaM cakravartyAdInAm / saMyamajIvitaM sAdhUnAm / yazojIvitaM kIrttijIvitaM ca yathA mahAvIrasyeti / jIvitaM cAyureveti, iha ca saMyamAyuSA yazaH - kIrtyAyuSA cAdhikAra iti / evaM zeSapadAnAM yathAsambhavaM nikSepo 15 vAcya iti / 1 uktaH sUtrAlApakaniSpannanikSepaH / padArthaH punarevam - iha kila sudharmmasvAmI paJcamo gaNadharadevo jambUnAmAnaM svaziSyaM prati pratipAdayAJcakAra - zrutam AkarNitaM me mayA, AusaM ti AyuH jIvitam, tat saMyamapradhAnatayA prazastaM prabhUtaM vA vidyate yasyAsAvAyuSmAMstasyAmantraNaM he AyuSman ! ziSya ! teNaM ti yaH sannihita vyavahita - 20 sUkSma-bAdara-bAhyA-''dhyAtmikasakalapadArtheSvavyAhatavacanatayA''ptatvena jagati pratItaH athavA pUrvabhavopAttatIrtha karanAmakarmAdilakSaNaparamapuNyaprAgbhAro vilInAnAdikAlAlInamithyAdarzanAdivAsanaH parihRtamahArAjyo divyAdyupasargavargasaMsargAvicalitazubhadhyAnamArgo bhAskara iva ghanaghAtikarmmaghanAghanapaTalavighaTanollasitavimalakevalabhAnumaNDalo vibudhapatiSaTpadapaTalajuSTapadapadmo madhyamAbhidhAnapurIprathama- 25 pravarttitapravacano jino mahAvIrastena bhagavatA aSTamahAprAtihAryarUpasamagraizvaryAdiyuktena evamityamunA vakSyamANenaikatvAdinA prakAreNa AkhyAtamiti, A maryAdayA jIvA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 'jIvalakSaNAsaGkIrNatArUpayA abhividhinA vA samastavastuvistAravyApanalakSaNena khyAtaM kathitam AkhyAtamAtmAdi vastujAtamiti gamyate, atra ca zrutamityanenAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt, uktaM cakiM etto pAvayaraM ? samma aNahigayadhammasabbhAvo / annaM kudesaNAe kaTThayarAgammi pADei // [ ] tti / mayetyanenopakramadvArAbhihitabhAvapramANadvAragatAtmA-'nantara-paramparabhedabhinnAgame'yaM vakSyamANo grantho'rthato'nantarAgamaH sUtratastvAtmAgama ityAha, AyuSmannityanena tu komalavacobhiH ziSyamanaH prahlAdayatA''cAryeNopadezo deya ityAha, uktaM ca10 dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / palhAyaMto ya maNaM sIsaM coei Ayario // [upadezamAlA 104] tti / AyuSmattvAbhidhAnaM cAtyantamAhlAdakam, prANinAmAyuSo'tyantAbhISTatvAd, yata ucyatesavve pANA piyAuyA appiyavahA suhAsAyA dukkhapaDikUlA savve jIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaM [AcArAGga0 sU078 ] ti, tathA15 tRNAyApi na manyante putra-dArA-'rthasampadaH / / jIvitArthe narAstena teSAmAyuratipriyam // [ ] iti / athavA AyuSmannityanena grahaNa-dhAraNAdiguNavate ziSyAya zAstrArtho deya iti jJApanArthaM sakalaguNAdhArabhUtatvenA'zeSaguNopalakSaNena cirAyurlakSaNaguNena ziSyAmantraNamakAri, yata uktam20 vuDhe vi doNamehe na kaNhabhUmAu loTTae udayaM / gahaNa-dharaNAsamatthe iya deyamacchittikArimmi // [vizeSAva0 1458] viparyaye tu doSa iti, Aha ca Ayarie suttammi ya parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiM pi ya hANI puTThA vi na duddhadA vaMjhA // [vizeSAva0 1457] iti / 25 tathA tenetyanena tvAptatvAdiguNaprasiddhatA'bhidhAyakena prastutAdhyayanaprAmANyamAha, vaktRguNApekSatvAdvacanaprAmANyasyeti / bhagavatetyanena tu prastutAdhyayanasyopAdeyatAmAha,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 1] prathamamadhyayanam eksthaankm| 13 atizayavAn kilopAdeyaH, tadvacanamapi tatheti, athavA teNaM ti anenopodghAtaniryaktyantargataM nirgamadvAramAha, yo hi mithyAtvatamaHprabhatibhyo doSebhyo nirgatastato nirgatamidamadhyayanam, kSetrato'pApAyAm, kAlato vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhne, bhAve kSAyike vartamAnAditi, evaM ca guruparvakramalakSaNaH sambandho'sya pradarzito bhavati, tathA tathAvidhena bhagavatA yaduktaM tat saprayojanameva bhavatIti sAmAnyataH saprayojanatA cAsyoktA, 5 na hi puruSArthAnupayogi bhagavanto bhASante, bhagavattvahAneH, ata eva cAsyopAyopeyabhAvalakSaNaH sambandho'pi darzitaH, idaM hi bhagavadAkhyAtaM grantharUpApannamupAyaH, puruSArthastUpeya iti, ata eva cAtra zrotAraH zravaNe pravartitAH, yataHsiddhArthaM siddhasambandhaM zrotuM zrotA pravarttate / / zAstrAdau tena vaktavya: sambandhaH saprayojanaH // [mI0 zlo0 vA0 17] iti / 10 evamityanena tu bhagavadvacanAdAtmavacanasyAnuttIrNatAmAha, ata eva svavacanasya prAmANyam, sarvajJavacanAnuvAdamAtratvAdasyeti / athavA evamityekatvAdiH prakAro'bhidheyatayA nirdiSTaH, nirabhidheyatAzaGkayA zrotRNAM kAkadantaparIkSAyAmivApravRttiratra mA bhUditi / AkhyAtamityanena tu nApauruSeyavacanarUpamidam, tasyAsambhavAdityAha, yata uktam veyavayaNaM na mANaM aporuseyaM ti tammayaM jeNa / idamaccaMtaviruddhaM vayaNaM ca aporuseyaM ca // jaM vuccai tti vayaNaM purisAbhAve u neyamevaM ti / tA tassevAbhAvo niyameNa aporuseyatte // [paJcava0 1278-1279] iti / athavA AkhyAtaM bhagavatedam, na kuDyAdiniHsRtam, yathA kaizcidabhyupagamyate- 20 tasmin dhyAnasamApanne cintAratnavadAsthite / niHsaranti yathAkAmaM kuDyAdibhyo'pi dezanAH // [tattvasaM0 3240] 1. "syAdetat- naivAsAvupadizati kiJcit, sarvadA nirvikalpasamAdhisthitatvAt / kintu tadAdhipatyena vicitradharmadezanApratibhAsA vijJaptayo bhavyAnAM bhavanti / yathoktam- yasyAM rAtrau tathAgato'bhisambuddho yasyAM ca parinirvRtaH atrAntare tathAgatena ekamapyakSaraM nodAhRtaM na pravyAhRtam, tat kasya heto: ? satatasamAhito hi tathAgataH, api tu ye akSararutadezanA vainayikAste tathAgatasya mukhAdRSNISAdarNAyAH zabda nizcarantaM shRnnvntiityaadi| tatrAha- tasmin dhyAnasamApanna ityAdi / cintAratnaM cintAmaNiH // 3240 // .... bhavatu nAmaivaM kalpanA, tathApi kuDyAdinirgatAsu dezanAsu sarvajJAdhipatyaprabhavatvaM sandigdhameveti na tatra pramANatvena prekSAvatAM vizvAso yukta iti darzayati- kuDyAdiniHsRtAnAmityAdi // 3243 // " iti zAntarakSitaviracitasya tattvasaMgrahasya kamalazIlaviracitAyAM paJjikAyAm // 15 .
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ityasyAnenA'nabhyupagamamAha, yataH kuDyAdiniHsRtAnAM tu na syAdAptopadiSTatA / vizvAsazca na tAsu syAt kenemA: kIrttitA iti ? || [ tattvasaM0 3243] samastapadasamudAyena tvAtmauddhatyaparihAreNa guruguNaprabhAvanAparaireva vineyebhyo dezanA 5 vidheyetyAha, evaM hi teSu bhaktiparatA syAt, tayA ca vidyAderapi saphalatA syAditi, yaduktam bhattIe jiNavarANaM khijjaMtI puvvasaMciyA kammA / AyariyanamokkAreNa vijjA maMtA ya sijjhati // [ Ava0ni0 1110] tti / namaskArazca bhaktireveti / athavA AusaMteNaM ti bhagavadvizeSaNam, AyuSmatA 10 bhagavatA, cirajIvinetyarthaH, anena bhagavadbahumAnagarbheNa maGgalamabhihitam, bhagavadbahumAnasya maGgalatvAditi coktameva / yadvA AyuSmateti parArthapravRttyAdinA prazastamAyurdhArayatA na tu muktimavApyApi tIrthanikArAdidarzanAt punarihAyAtenA'bhimAnAdibhAvato'prazastam, yathocyate kaizcit 15 AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre jJAnino dharmmatIrthasya karttAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH // [ ] evaM hyanunmUlitarAgAdidoSatvAt tadvacaso'prAmANyameva syAt, niHzeSonmUlane hi rAgAdInAM kutaH punarihAgamanasambhava iti ? athavA AyuSmatA prANadhAraNadharmavatA na tu sadA saMzuddhena, tasyA'karaNatvenA''khyAtRtvAsambhavAditi / yadivA AvasaMteNaM ti mayetyasya vizeSaNam, tata AGiti gurudarzitamaryAdayA vasatA, anena tattvato 20 gurumaryAdAvarttitvarUpatvAt gurukulavAsasya tadvidhAnamarthata uktam, jJAnAdihetutvAttasya, 25 uktaM ca NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // gIyAvAso ratI dhamme, aNAyayaNavajjaNaM / niggaho ya kasAyANaM, evaM dhIrANa sAsaNaM // [vizeSAva0 3459 - 3460 ] ti / athavA AmusaMteNaM AmRzatA, bhagavatpAdAravindaM bhaktitaH karatalayugalAdinA spRzatA, anenaitadAha-adhigatasakalazAstreNApi guruvizrAmaNAdi vinayakRtyaM na moktavyam, 1. 'varttisvarU' pA0 je2 // 2. paJcAzaka0 11 16, paJcavastu0 1358, upadezapada0 682 / 3. bRhatkalpabhA0 5713-14 / nizIthabhA0 5457, 5454 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 1] prathamamadhyayanam eksthaankm| uktaM hi jahA''hiaggI jalaNaM NamaMse, nANAhutImaMtapayAhisittaM / evAyariyaM uvaciTThaejjA, aNaMtanANovagao'vi saMto // [dazavai0 9 / 1 / 11] tti / / yadvA AusaMteNaM ti AjuSamANena zravaNavidhimaryAdayA gurUn sevamAnena, anenApyetadAha- vidhinaivocitadezasthena gurusakAzAcchrotavyam, na tu yathAkathaJcit, 5 yata AhaniddA-vigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhatti-bahumANapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM // [Ava0 ni0 707,paJcava0 1006] ityAdi / evamuktaH padArthaH / padavigrahastu sAmAsikapadaviSayaH, sa cA''khyAtamityAdiSu darzita iti / 10 idAnIM cAlanA-pratyavasthAne, te ca zabdato'rthatazca, tatra zabdataH nanu me ityasya mama mahyaM veti vyAkhyAnamucitam, SaSThI-caturyorevaikavacanAntasyAsmatpadasya me ityAdezAditi, atrocyate, me ityayaM vibhaktipratirUpako'vyayazabdastRtIyaikavacanAntAsmacchabdArthe varttata iti na doSaH / arthatastu cAlanA- nanu vastu nityaM vA syAdanityaM vA ?, nityaM cettarhi nityasyA'pracyutA-'nutpanna-sthiraikasvarUpatvAdyo bhagavataH 15 sakAze zrotRtvasvabhAvaH sa eva katha ziSyopadezakatvasvabhAva iti ?, kiJca, ziSyopadezakatvaM tasya pUrvasvabhAvatyAge syAdatyAge vA ?, yadi tyAge hanta hataM vastuno nityatvam, vastunaH svabhAvAvyatiriktatvena tatkSaye tatkSateriti / aparityAga iti cet, na, viruddhayoH svabhAvayoryugapadasambhavAditi / athAnityamiti pakSaH, tadapi na, niranvayanAze hi zrotuH zravaNakAla eva vinaSTatvAt kathanAvasare'nyasyaivotpannatvAdakathanaprasaGgaH, 20 yajJadattazrutasya devadattAkathanavaditi / atra samAdhinayamateneti nayadvAramavatarati, tatra naigama-saGgraha-vyahArarjusUtra-zabda-samabhirUDhaivambhUtA nayAH, tatra cAdyAstrayo dravyamevArtho'stItivAditayA dravyArthike'vataranti, itare tu paryAya evArtho'stItivAditayA paryAyArthikanaye, tadevamubhayamatAzrayaNe dravyArthatayA nityaM vastu paryAyArthatayA tvanityamiti nityAnityaM vastviti pratyekapakSoktadoSAbhAvo guDa-nAgarAdivaditi, evameva ca 25 sakalavyavahArapravRttiriti, uktaM ca- savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suha-dukkha-baMdha-mokkhAdisabbhAvo // [vizeSAva0 544, 3435] tti / 1. tulanA- bRhatkalpabhA0 803 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre uktaH sUtrasparza kaniyuktyanugamaH / tadevamadhikRtasUtramAzritya sUtrAnugamasUtrAlApakanikSepa-sUtrasparzakaniyuktyanugama-nayA upadarzitAH, ArAdhitaM ca sakrama bhASyakAravacanam, tadyathAsuttaM suttANugamo suttAlAvagakao ya nikkhevo / suttapphAsiyajuttI nayA ya samagaM tu vaccaMti // [vizeSAva0 1001] tti / eteSAM cAyaM viSaya ukto bhASyakAreNahoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suaM suyANugamo / suttAlAvaganAso nAmAinnAsaviniyogaM / suttapphAsiyanijjuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM so cciya negamanayAimayagoyaro hoi // [vizeSAva0 1009-1010] tti / evaM pratisUtraM svayamanusaraNIyam, vayaM tu saMkSepArthaM kvacit kiJcideva bhaNiSyAma iti| [sU0 2] ege AyA / [TI0] yadAkhyAtaM bhagavatA tadadhunocyate / tatra sakalapadArthAnAM samyagmithyAjJAnazraddhAnA'nuSThAnai viSayIkaraNenopayoganayanAdAtmanaH sarvapadArthaprAdhAnyamatastadvicAra 15 tAvadAdAvAha- ege aayaa| eko na vyAdirUpa AtmA jIvaH, kathaJciditi gamyate, tatra atati satatamavagacchati ata sAtatyagamane [pA0 dhA0 38] iti vacanAd 'ata'dhAtorgatyarthatvAd gatyarthAnAM ca jJAnArthatvAdanavarataM jAnAtIti nipAtanAdAtmA jIvaH, upayogalakSaNatvAdasya siddha-saMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt, satatAvabodhAbhAve cAjIvatvaprasaGgAt, ajIvasya ca sataH punarjIvatvAbhAvAt, bhAve 20 cAkAzAdInAmapi tathAtvaprasaGgAt, evaM ca jIvAnAditvAbhyupagamAbhAvaprasaGgavaM ca iti| athavA atati satataM gacchati svakIyAn jJAnAdiparyAyAnityAtmA / nanvevamAkAzAdInAmapyAtmazabdavyapadezaprasaGgaH, teSAmapi svaparyAyeSu satatagamanAd, anyathA apariNAmitvenAvastutvaprasaGgAditi, naivam, vyutpattimAtranimittatvAdasya, upayogasyaiva ca pravRttinimittatvAd jIva eva AtmA, nAkAzAdiriti / yadvA saMsAryapekSayA 25 nAnAgatiSu satatagamanAt muktApekSayA ca bhUtatadbhAvatvAdAtmeti / tasya caikatvaM kathaJcideva, tathAhi- dravyArthatayaikatvamekadravyatvAdAtmanaH, pradezArthatayA tvanekatvamasaGkhyeyapradezAtmakatvAt tasyeti / tatra dravyaM ca tadarthazceti dravyArthaH, tasya bhAvo dravyArthatA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 2] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / pradeza-guNa-paryAyAdhAratA, avayavidravyateti yAvat / tathA prakRSTo dezaH pradezo niravayavoM'zaH sa cAsAvarthazceti pradezArthaH, tasya bhAvaH pradezArthatA, guNaparyAyAdhArAvayavalakSaNArthateti yAvat / nanvavayavidravyameva nAsti, vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvAt, kharaviSANavat, tathAhi- avayavidravyamavayavebhyo bhinnamabhinnaM vA syAd ?, na tAvadabhinnam, abhede hi avayavidravyavadavayavAnAmekatvaM syAd, 5 avayavavadvA'vayavidravyasyApyanekatvaM syAt, anyathA bheda eva syAt, viruddhadharmAdhyAsasya bhedanibandhanatvAditi / bhinnaM cet tat tebhyaH, tadA kimavayavidravyaM pratyekamavayaveSu sarvAtmanA samavaiti dezato veti ?, yadi sarvAtmanA tadA'vayavasaGkhyamavayavidravyaM syAt, kathamekatvaM tasya ?, atha dezaiH samavaiti tato yairdezairavayaveSu tadvarttate teSvapi dezeSu tat kathaM varttate dezataH sarvato veti ?, sarvatazcettadeva dUSaNam, dezatazcet teSvapi 10 dezeSu kathamityAdiranavasthA syAditi, atrocyate, yaduktam- 'vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvA' diti tadayuktam, ekAntena bhedAbhedayoranabhyupagamAt, avayavA eva hi tathAvidhai kapariNAmatayA avayavidravyatayA vyapadizyante, ta eva ca tathAvidhavicitrapariNAmApekSayA avayavA iti, avayavidravyAbhAve tu ete ghaTAvayavA ete ca paTAvayavA ityevamasaGkIrNAvayavavyavasthA na syAt, tathA ca pratiniyatakAryArthinA 15 pratiniyatavastUpAdAnaM na syAt, tathA ca srvmsmnyjsmaapniipdyet| sannivezavizeSAd ghaTAdyavayavAnAM pratiniyatatA bhaviSyatIti cet, satyam, kevalaM sa eva sannivezavizeSo'vayavidravyamiti / yaccocyate viruddhadharmAdhyAso bhedanibandhanamiti, tadapi na sUktam, pratyakSasaMvedanasya paramArthApekSayA bhrAntatvena saMvyavahArApekSayA tvabhrAntatvenAbhyupagamAditi, yadi nAma bhrAntamabhrAntaM kathamityevamatrApi vaktuM zakyatvAditi / 20 kiJca, vidyate avayavidravyam, avyabhicAritayA tathaiva pratibhAsamAnatvAd, avayavavanIlavadvA / na cAyamasiddho hetuH, tathApratibhAsasyAnubhUyamAnatvAt, nApyanaikAntikatvaviruddhatve, sarvavastuvyavasthAyAH pratibhAsAdhInatvAd, anyathA na kiJcanApi vastu sidhyediti / - bhavatu nAmAvayavidravyam, kevalamAtmA na vidyate, tasya pratyakSAdibhiranupalabhya- 25 mAnatvAditi, tathAhi- na pratyakSagrAhyo'sAvatIndriyatvAt, nApyanumAnagrAhyaH, anumAnasya liGga-liGginoH sAkSAtsambandhadarzanena pravRtte riti, Agamagamyo'pi nAsau,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre AgamAnAmanyonyaM visaMvAdAditi / atrocyate, keyamanulapabhyamAnatA?, kimekapuruSAzritA sakalapuruSAzritA vA ?, yokapuruSAzritA, na tayA''tmAbhAvaH sidhyati, satyapi vastuni tasyAH sambhavAt, na hi kasyacit puruSavizeSasya ghaTAdyarthagrAhakaM pramANaM na pravRttamiti sarvatra sarvadA tadabhAvo nirNetuM zakya iti, na hi pramANanivRttau prameyaM 5 vinivarttate, prameyakAryatvAt pramANasya, na ca kAryAbhAve kAraNAbhAvo dRSTa ityanaikAntikatA'nupalambhahetoH / sakalapuruSAzritAnupalambhastvasiddha ityasiddho hetuH, na sarvajJena sarve puruSAH sarvadA sarvatrAtmAnaM na pazyantIti vaktuM zakyamiti / kiJca, vidyate AtmA, pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt, ghaTavaditi, na cAyamasiddho hetuH, yato'10 smadAdipratyakSeNApyAtmA tAvad gamyata eva, AtmA hi jJAnAdananyaH, AtmadharmatvAt jJAnasya, tasya ca svasaMviditarUpatvAt, svasaMviditatvaM ca jJAnasya nIlajJAnamutpannamAsIdityAdismRtidarzanAt, na hyasvasaMvidite jJAne smRtiprabhavo yujyate, pramAtrantarajJAnasyApi smRtigocaratvaprasaGgAditi, tadevaM tadavyatiriktajJAnaguNapratyakSatve AtmA guNI pratyakSa eva, rUpaguNapratyakSatve ghaTaguNipratyakSatvavaditi, uktaM ca15 guNapaccakkhattaNao guNI vi jIvo ghaDo vva pcckkho| ghaDao vi gheppati guNI guNamettaggahaNao jamhA // [vizeSAva0 1558] tathAanno'Nanno vva guNI hojja guNehiM jai NAma so'Nanno / NaNu guNamettaggahaNe gheppai jIvo guNI sakkhaM // 20 aha anno to evaM guNiNo na ghaDAdayo vi paccakkhA / guNamettaggahaNAo jIvammi kuto viyAro'yaM ? // [vizeSAva0 1559-1560] ti / ye tu sakalapadArthasArthasvarUpAvirbhAvanasamarthajJAnavantasteSAM sarvAtmanaiva pratyakSa iti| tathA'numAnagamyo'pyAtmA, tathAhi- vidyamAnakartRkamidaM zarIram, bhogyatvAt, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSaH, sa ca kartA jIva iti / nanvodanakartRvanmUrta AtmA 25 sidhyatIti sAdhyaviruddho heturiti, naivam, saMsAriNo mUrtatvenApyabhyupagamAd, Aha ca jo kattAdi sa jIvo sajjhaviruddho tti te maI hujjA / muttAipasaMgAo taM no saMsAriNo doso // [vizeSAva0 1570] tti / 1. ghaDao vva je1 / / 2. va iti vizeSAvazyakabhASye pAThaH //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 2] prathamamadhyayanam eksthaankm| na cAyamekAnto yaduta liGgyavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekeNAnumAnasyaiva ekAntato'pravRttiriti, hasitAdiliGgavizeSasya grahAkhyaliGgayavinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt, na ca deha eva graho yenAnyadehe darzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti, uktaM ca so'NegaMto jamhA liMgehi samaM adiTThapavvo vi / gahaliMgadarisaNAto gaho'Numeyo sarIrammi // [vizeSAva0 1566] iti / AgamagamyatvaM tvAtmanaH 'ege AyA' ita eva vacanAt / na cAsyAgamAntarairvisaMvAdaH saMbhAvanIyaH, sunizcitAptapraNItatvAdasyeti, bahu vaktavyamatra, tacca sthaanaantraadvseymiti| kiJca, AtmAbhAve jAtismaraNAdayastathA pretIbhUtapitR-pitAmahAdikRtAnugrahopaghAtau ca na prApnuyuriti / 10 __ Atmanastu sapradezatvamavazyamabhyupagantavyam, niravayavatve tu hastAdyavayavAnAmekatvaprasaGgaH pratyavayavaM sparzAdyanupalabdhiprasaGgazceti sapradeza AtmA, pratyavayavaM caitanyalakSaNatadguNopalambhAt, pratigrIvAdyavayavamupalabhyamAnarUpaguNaghaTavaditi sthApitametat 'dravyArthatayA eka AtmA' iti / __athavA eka AtmA kathaJciditi, pratikSaNaM sambhavadaparAparakAlakRtakumAra-taruNa- 15 nara-nArakatvAdiparyAyairutpAda-vinAzayoge'pi dravyArthatayaikatvAdasya, yadyapi hi kAlakRtaparyAyairutpadyate nazyati ca vastu tathApi sva-paraparyAyarUpAnantadharmAtmakatvAt tasya na sarvathA nAzo yukta iti, Aha ca na hi savvahA viNAso addhApajjAyamettanAsammi / sa-parapajjAyANaMtadhammuNo vatthuNo jutto // [vizeSAva0 2393] tti / kiJca, pratikSaNaM kSayiNo bhAvA: [ ] ityetasmAd vacanAt pratipAdyasya yat kSaNabhaGgavijJAnamupajAyate tadasaGkhyAtasamayaireva vAkyArthagrahaNapariNAmAjjAyate, na tu pratipattuH pratisamayaM vinAze sati, yata ekaikamapyakSaraM padasatkaM saGkhyAtItasamayasambhUtam, saGkhyAtAni cAkSarANi padam, saGkhyAtapadaM ca vAkyam, tadarthagrahaNapariNAmAcca 'sarvaM 1. iti vacanAt je1 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kSaNabhaGguram' iti vijJAnaM bhavet, taccAyuktaM samayanaSTasyeti, Aha ca kaha vA savvaM khaNiyaM vinAyaM ?, jai maI suyAo tti / tadasaMkhasamayasuttatthagahaNapariNAmao juttaM // na u paisamayaviNAse jeNekkekkakkharaM pi ya payassa / 5 saMkhAIyasamaiyaM saMkhejjAiM payaM tAI / / saMkhejjapayaM vakkaM tadatthagahaNapariNAmao hojjA / savvakhaNabhaMganANaM tadajuttaM samayanaTThassa // [vizeSAva0 2401-2403] iti / tathA sarvathocchede tRptyAdayo na ghaTante, pUrvasaMskArAnuvRttAveva teSAM yujyamAnatvAd, Aha catittI samo kilAmo sArikkha-vivakkha-paccayAINi / ajjhayaNaM jhANaM bhAvaNA ya kA savvanAsammi ? // [vizeSAva0 2404] tti / tatra tRptiH dhrANiH, zramaH adhvAdikhedaH, klamo glAniH, sAdRzyaM sAdharmyam, / vipakSo vaidharmyam, pratyaya: avabodhaH, zeSapadAni pratItAni, ityAdi bahu vaktavyaM tattu sthAnAntarAdavaseyamiti / tadevamAtmA sthiti-bhavana-bhaGgarUpaH sthirarUpApekSayA nityo 15 nityatvAccaikaH, bhavana-bhaGgarUpApekSayA tvanityaH anityatvAccAneka iti, Aha ca jamaNaMtapajjayamayaM vatthu bhuvaNaM va cittapariNAma / Thii-vibhava-bhaMgarUvaM NiccANiccAi to'bhimayaM // [vizeSAva0 2416] ti / evaM ca- suha-dukkha-baMdha-mokkhA ubhayanayamayANuvattiNo juttA / ____ egayarapariccAe savvavvavahAravucchitti // [vizeSAva0 2417] tti / 20 athavA eka AtmA kathaJcideveti, yato jainAnAM na hi sarvathA kiJcidvastu ekamaneka vA'sti, sAmAnya-vizeSarUpatvAdvastunaH / atha brUyAt- vizeSarUpameva vastu, sAmAnyasya vizeSebhyo bhedAbhedAbhyAM cintyamAnasyAyogAt, tathAhi- sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ? na bhinnamupalambhAbhAvAd, na cAnupalabhyamAnamapi sattayA vyavahartuM zakyam, kharaviSANasyApi tathAprasaGgAt / athAbhinnamiti pakSaH, tathA ca sAmAnyamAnaM vA 25 syAdvizeSamAnaM veti, na hyekasmin sAmAnyamekaM vizeSAstvanekarUpA ityasaGkIrNa vastuvyavasthA syAditi, atrocyate, na hyasmAbhiH sAmAnya-vizeSayorekAntena bhedo'bhedo
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 3-4] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / vA'bhyupagamyate, api tu vizeSA eva pradhAnIkRtAtulyarUpA upasarjanIkRtatulyarUpA viSamatayA prajJAyamAnA vizeSA vyapadizyante, ta eva ca vizeSA upasarjanIkRtAtulyarUpAH pradhAnIkRtatulyarUpAH samatayA prajJAyamAnAH sAmAnyamiti vyapadizyanta iti, Aha ca nirvizeSaM gRhItAzca bhedA: sAmAnyamucyate / tato vizeSAt sAmAnyaviziSTatvaM na yujyate // vaiSamyasamabhAvena jJAyamAnA ime kila / prakalpayanti sAmAnyavizeSasthitimAtmani // [ ] iti / tadevaM sAmAnyarUpeNAtmA eko vizeSarUpeNa tvanekaH, na cAtmanAM tulyaM rUpaM nAsti, ekAtmavyatirekeNa zeSAtmanAmanAtmatvaprasaGgAditi, tulyaM ca rUpamupayogaH, upayogalakSaNo jIva: [ ] iti vacanAt, tadevamupayogarUpaikalakSaNatvAt sarve evAtmAna ekarUpAH, 10 evaM caikalakSaNatvAdeka Atmeti / athavA janma-maraNa-sukha-duHkhAdisaMvedaneSvasahAyatvAdeka Atmeti bhAvanIyamiti / iha ca sarvasUtreSu kathaJcidityanusmaraNIyam, kathaJcidvAdasyAvirodhena sarvavastuvyavasthAnibandhanatvAt, uktaM casyAdvAdAya namastasmai yaM vinA sakalA: kriyAH / lokadvitayabhAvinyo naiva sAGgatyamiyati // [ ] tathAnayAstava syAtpadasattvalAJchitA rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // [bRhatsvayambhUstotre ] iti| [sU0 3] ege daMDe / [sU0 4] egA kiriyA / [TI0] Atmana ekatvamuktanyAyato'bhyupagacchadbhirapi kaizciniSkriyatvaM tasyAbhyupagatamatastannirAkaraNAya tasya kriyAvattvamabhidhitsuH kriyAyAH karaNabhUtaM daNDasvarUpaM prathamaM 20 tAvadabhidhAtumAha- ege daMDe, eko'vivakSitavizeSatvAt daNDyate jJAnAdyaizvaryApahArato'sArIkriyate AtmA'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca, dravyato yaSTirbhAvato duSprayuktaM manaHprabhRti / tena cAtmA kriyAM karotIti tAmAha- egA kiriyA, ekA avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt karaNaM kriyA kAyikyAdiketi / athavA ege daMDe egA kiriya tti sUtradvayenAtmano'kriyatvanirAsena sakriyatvamAha, yato daNDa- 25 . tulanA- tattvArtha0 2 / 8 // 2. kAraNa je2 // 3. tazceti dravyato je1 // 15
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kriyAzabdAbhyAM trayodaza kriyAsthAnAni pratipAditAni, tatrArthadaNDA-'narthadaNDahiMsAdaNDA-'kasmAddaNDa-dRSTiviparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH paraprANApaharaNalakSaNo daNDazabdena gRhItaH, tasya caikatvaM vadhasAmAnyAditi, kriyAzabdena tu mRSApratyayA 1, adattAdAnapratyayA 2, AdhyAtmikI 3, mAnapratyayA 4, mitradveSapratyayA 5, mAyApratyayA 6, 5 lobhapratyayA 7, airyApathikI 8, aSTavidhA kriyoktA, tadekatvaM ca krnnmaatrsaamaanyaaditi| daNDa-kriyayozca svarUpavizeSamupariSTAt svasthAna eva vakSyAma iti / akriyAvattvanirAsazcAtmana evam- yaiH kilAkriyAvattvamabhyupagatamAtmanastairbhoktRtvamapyabhyupagatamato bhujikriyAnirvartanasAmarthya sati bhoktRtvamupapadyate, tadeva ca kriyAvattvaM nAmeti / atha 10 prakRtiH karoti puruSastu bhuGkte pratibimbanyAyeneti, tadayuktam, kathaJcit sakriyatvamantareNa prakRtyupadhAnayoge'pi pratibimbabhAvAnupapatteH, rUpAntarapariNamanarUpatvAt prtibimbsy| atha prakRtivikArarUpAyA buddhereva sukhAdyarthapratibimbanaM nAtmanaH, tarhi nAsya bhogaH, tadavasthatvAttasyeti, atrApi bahu vaktavyaM tattu sthAnAntarAdavaseyamiti / [sU0 5] ege loe / ege aloe / 15 [TI0] uktarUpasyAtmana AdhArasvarUpanirUpaNAyAha- ege loe tti, eko'vivakSitAsaGkhyapradezAdhastiryagAdidigbhedatayA lokyate dRzyate kevalAlokeneti lokaH dharmAstikAyAdidravyAdhArabhUta AkAzavizeSaH, taduktamdharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // [ ] iti / athavA loko nAmAdiraSTadhA, Aha canAmaM ThavaNA davie khitte kAle bhave ya bhAve ya / pajjavaloe ya tahA aTThaviho loyanikkhevo // [Avazyakani0 1070] tti / nAma-sthApane sujJAne, dravyaloko jIvAjIvadravyarUpaH, kSetraloka AkAzamAtramanantapradezAtmakam, kAlalokaH samayAvalikAdiH, bhavaloko nArakAdayaH svasmin 25 svasmin bhave vartamAnA yathA manuSyaloko devaloka iti, bhAvalokaH SaDaudayikAdayo bhAvAH, paryavalokastu dravyANAM paryAyamAtrarUpa iti, eteSAM caikatvaM kevalajJAnAlokanIya1. 'biMbasyeti / atha je1 / / 20
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 6] tvasAmAnyAditi lokavyavasthA hyaloke tadvipakSabhUte sati bhavatIti tamAha - ege aloe, eko'nantapradezAtmakatve'pyavivakSitabhedatvAdaloko lokavyudAsAt, na tvalokanIyatayA, kevalAlokena tasyApyAlokyamAnatvAditi / nanu lokaikadezasya pratyakSatvAt taddezAntaramapi bAdhakapramANAbhAvAt sambhAvayAmaH, yo'yaM punaraloko'sya 5 dezato' `'pyapratyakSatvAt kathamasAvastItyavasAtuM zakyo yenaikatvena prarUpyata iti ? ucyate, anumAnAditi, taccaiko vidyamAnavipakSo lokaH, vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAd, iha yaMd vyutpattimatA zuddhazabdenAbhidhIyate tasya vipakSo'stIti draSTavyam, yathA ghaTasyA'ghaTaH, vyutpattimacchuddhapadavAcyazca lokastasmAt savipakSa iti, yazca lokasya vipakSaH so'lokastasmAdastyaloka iti / atha na loko'loka iti ghaTAdInAmevAnyatamo 10 bhaviSyati, kimiha vastvantarakalpanayeti ?, naivam, yato niSedhasadbhAvAnniSedhyasyaivAnurUpeNa bhavitavyam, niSedhyazca lokaH, sa cAkAzavizeSo jIvAdidravyabhAjanamataH khalvalokenA'pyAkAzavizeSeNaiva bhavitavyam, yathehApaNDita ityukte viziSTajJAnavikalazcetana eva gamyate, na ghaTAdiracetanaH, tadvadalokenApi lokAnurUpeNeti, Aha ca logassa'tthi vikkho suddhattaNao ghaDassa aghaDo vva / prathamamadhyayanam ekasthAnakam / 23 - prerakaH- sa ghaDAdI ceva matI, guruH- na nisehAo tadaNurUvo || [vizeSAva0 1851] tti / [sU0 6 ] ege dhamme / ege am / [TI0] lokAlokayozca vibhAgakAraNaM dharmAstikAyo'tastatsvarUpamAha - ege dhamme, ekaH pradezArthatayA'saGkhyAtapradezAtmakatve'pi dravyArthatayA tasyaikatvAt, jIva- pudgalAnAM svAbhAvike kriyAvattve sati gatipariNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmmaH, sa cAstInAM 20 pradezAnAM saGghAtAtmakatvAt kAyo'stikAya iti / 15 dharmasyApi vipakSasvarUpamAha - ege adhamme, eko dravyata eva, na dhamrmo'dharmmaH adharmmAstikAya ityarthaH, dharmo hi jIva- pudgalAnAM gatyupaSTambhakArI, ayaM tu tadviparItatvAt sthityupaSTambhakArIti / nanu dharmAstikAyA-'dharmAstikAyayoH kathamastitvAvagamaH ?, pramANAditi brUmaH, taccedam - iha gatiH sthitizca sakalalokaprasiddhaM 25 9. yadyadryu je1 // 2. bhavitavyamiti sambandhaH //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 1 kAryam, kAryaM ca pariNAmyapekSAkAraNAyattAtmalAbhaM varttate, ghaTAdikAryeSu tathAdarzanAt, tathA ca mRtpiNDabhAve'pi dig- deza - kAlA -''kAza-prakAzAdyapekSAkAraNamantareNa na ghaTo bhavati, yadi syAt mRtpiNDamAtrAdeva syAt, na ca bhavati, gati - sthitI api jIva-pudgalAkhyapariNAmikAraNabhAve'pi nApekSAkAraNamantareNa bhavitumarhataH, dRzyate ca 5 tadbhAvo'tastatsattA gamyate, yaccApekSAkAraNaM sa dharmo'dharmazceti bhAvArthaH / gatipariNAmapariNatAnAM jIva - pudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAnAmiva jlm| tathA sthitipariNAmapariNatAnAM sthityupaSTambhako'dharmmAstikAyaH, matsyAdInAmiva medinI, vivakSayA jalaM vA / prayogazca - gati - sthitI apekSAkAraNavatyau, kAryatvAt, ghaTavat, vipakSastrailokyazuSiramabhAvo veti / kiJca, alokAbhyupagame sati dharmmA'10 dharmmAbhyAM lokaparimANakAribhyAmavazyaM bhavitavyam, anyathA''kAzasAmye sati loko'loko veti vizeSo na syAt, tathA cAviziSTa evAkAze gatimatAmAtmanAM pudgalAnAM ca pratighAtAbhAvAdanavasthAnam, ataH sambandhAbhAvAt sukha-duHkhabandhAdisaMvyavahAro na syAditi, uktaM ca 24 tamhA dhammAdhammA logapariccheyakAriNo juttA / seissgAse tu logo'logo tti ko bheo ? || logavibhAgAbhAve paDighAtAbhAvao'NavatthAo / saMvavahArAbhAvo saMbaMdhAbhAvao hojjA // [vizeSAva0 1852 - 1853] iti [sU0 7] ege baMdhe / ege mokkhe | [TI0] AtmA ca lokavRttirdharmmA-'dharmmAstikAyopagRhItaH sadaNDaH sakriyazca karmaNA badhyata iti bandhanirUpaNAyAha - ege baMdhe, bandhanaM bandhaH, sakaSAyatvAt jIvaH karmaNo 20 yogyAn pudgalAn Adatte yat sa bandha iti bhAvaH, sa ca prakRti-sthiti-pradezA'nubhAvabhedAt caturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaH, muktasya sataH punarbandhAbhAvAdvA eko bandha iti / athavA dravyato bandho nigaDAdibhirbhAvataH karmmaNA, tayozca bandhanasAmAnyAdeko bandha iti / 15 nanu bandho jIva-karmmaNoH saMyogo'bhipretaH, sa khalvAdimAnAdirahito vA syAditi 25 kalpanAdvayam, tatra yadyAdimAniti pakSastadA kiM pUrvamAtmA pazcAt karmma, atha pUrvaM karmma 1. tathA mRtpiMDa je1 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU07] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / pazcAdAtmA, uta yugapat karmA-''tmAnau saMprasUyetAmiti trayo vikalpAH / tatra na tAvat pUrvamAtmasaMbhUtiH sambhAvyate, nirhetukatvAt, kharaviSANavat, akAraNaprasUtasya ca akAraNata evoparamaH syAd / athAnAdireva AtmA, tathApyakAraNatvAnnAsya karmaNA yoga upapadyate nabhovat, athAkAraNo'pi karmaNA yogaH syAt tarhi sa muktasyApi syaaditi| athAsAvAtmA nityamukta eva tarhi kiM mokSajijJAsayA ?, bandhAbhAve ca muktavyapadezAbhAva 5 eva, AkAzavaditi / nApi karmaNaH prAk prasUtiriti dvitIyo vikalpaH saGgacchate, karturabhAvAt, na cAkriyamANasya karmavyapadezo'bhimataH, akAraNaprasUtezcAkAraNata evoparamaH syAditi / yugapadutpattilakSaNastRtIyapakSo'pi na kSamaH, akAraNatvAdeva, na ca yugapadutpattau satyAmayaM kartA karmedamiti vyapadezo yuktarUpaH, svyetrgovissaannvditi| athAdirahito jIvakarmayoga iti pakSaH, tatazcA'nAditvAdeva nAtma-karmaviyogaH syAt, 10 AtmA-''kAzasaMyogavaditi / atrocyate, AdimatsaMyogapakSadoSA anabhyupagamAdeva nirastAH, yaccAdirahitajIva-karmayoge'bhidhIyate 'anAditvAnnAtma-karmaviyogaH' iti, tadayuktam, anAditve'pi saMyogasya viyogopalabdheH, kAJcanopalayoriveti, yadAha jaha veha kaMcaNovalasaMjogo'NAisaMtaigao vi / vocchijjai sovAyaM taha jogo jIvakammANaM // [vizeSAva0 1819] ti / tathA anAderapi santAnasya vinAzo dRSTo bIjAGkurasantAnavat, Aha caannataramaNivvattiyakajjaM bIyaMkurANa jaM vihayaM / tattha hao saMtANo kukkuDiyaMDAiyANaM ca // [vizeSAva0 1818] tti / anAdibandhasadbhAve'pi bhavyAtmanaH kasyacinmokSo bhavatIti mokSasvarUpamAha- ege mokkhe, mocanaM karmapAzaviyojanamAtmano mokSaH, Aha ca- kRtsnakarmakSayAnmokSaH [tattvArtha0 20 10 / 3], sa caiko jJAnAvaraNAdikarmApekSayA'STavidho'pi mocanasAmAnyAt muktasya vA punarmokSAbhAvAt ISatprAgbhArAkhyakSetralakSaNo vA dravyArthatayaikaH / athavA dravyato mokSo nigaDAdito bhAvataH karmatastayozca mocanasAmAnyAdeko mokSa iti / nanvaparyavasAno jIva-karmasaMyogo'nAditvAjjIvA-''kAzasaMyogavaditi kathaM mokSasambhavaH, karmaviyogarUpatvAdasya ?, atrocyate, anAditvAdityanaikAntiko hetuH, dhAtu-kAJcana- 25 saMyogo hyanAdiH, sa ca saparyavasAno dRSTaH, kriyAvizeSAd, evamayamapi jIva-karmayogaH .
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 26 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre samyagdarzana-jJAna-cAritraiH saparyavasAno bhaviSyati, jIva-karmaviyogazca mokSa ucyate iti / nanu nArakAdiparyAyasvabhAvaH saMsAro nAnyaH, tebhyazca nArakatvAdiparyAyebhyo bhinno nAma na kazcijjIvaH, nArakAdaya eva paryAyA jIvaH, tadanantaratvAditi saMsArAbhAve jIvAbhAva 5 eva nArakAdiparyAyasvarUpavadityasatpadArtho mokSa iti, Aha ca jaM nAragAdibhAvo saMsAro nAragAibhinno ya / ko jIvo taM manasi ? tannAse jIvanAso tti // [vizeSAva0 1978] atra pratividhIyate - yaduktaM 'nArakAdiparyAyasaMsArAbhAve sarvathA jIvAbhAva evAnarthAntaratvAnnArakAdiparyAyasvarUpavat' iti, ayamanaikAntiko hetuH, hemno 10 mudrikAyAzcAnAntaratvaM siddham, na ca mudrikAkAravinAze hemavinAza iti, tadvannArakAdiparyAyamAtranAze sarvathA jIvanAzo na bhaviSyatIti, Aha ca na hi nAragAdipajjAyamettanAsammi savvahA nAso / jIvaddavvassa mao muddAnAse bva hemassa // [vizeSAva0 1979] tti / api cakammakao saMsAro tannAse tassa jujjae nAso / jIvattamakammakayaM tannAse tassa ko nAso ? // [vizeSAva0 1980] tti / [sU0 8] ege puNNe / ege pAve / [TI0] mokSazca puNya-pApakSAMdbhavatIti puNya-pApayoH svarUpaM vAcyam, tatrApi mokSasya puNyasya ca zubhasvarUpasAdharmyAt puNyaM tAvadAha- ege puNNe, puNa zubhe [pA0 20 dhA0 1420] iti vacanAt puNati zubhIkaroti punAti vA pavitrIkarotyAtmAnamiti puNyaM zubhakarma sadvedyAdi dvicatvAriMzadvidham, yathoktam sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAma eyAu / maNuyadurga 7 devadugaM 9 paMceMdiyajAti 10 taNupaNagaM 15 // aMgovaMgatiyaM pi ya 18 saMghayaNaM vajjarisahanArAyaM 19 / 25 paDhama ciya saMThANaM 20 vannAicaukka supasatthaM 24 // agurulahu 25 parAghAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyaM 29 / 1. bhaviSyatIti je1 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 8] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / supasatthA vihayagaI 30 tasAidasagaM ca 40 NimmANaM 41 // titthayareNaM sahiyA bAyAlA puNNapagaIo / / [ ] tti / evaM dvicatvAriMzadvidhamapi athavA puNyAnubandhi-pApAnubandhibhedena dvividhamapi athavA pratiprANi vicitratvAdanantabhedamapi puNyasAmAnyAdekamiti / / atha karmaiva na vidyate pramANagocarAtikrAntatvAt zazaviSANavaditi kutaH 5 puNyakarma satteti ?, asatyame tat, yato'numAnasiddhaM karma, tathAhisukhaduHkhAnubhUterheturasti kAryatvAdaGkurasyeva bIjam, yazca heturasyAstat karma, tasmAdasti karmeti, syAnmati:- sukha-duHkhAnubhUtedRSTa eva heturiSTA-'niSTaviSayaprAptimayo bhaviSyati, kimiha karmaparikalpanayA?, na hi dRSTaM nimittamapAsya nimittAntarAnveSaNaM yuktarUpamiti, naivam, vyabhicArAt, iha yo hi dvayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayorekasya tatphale 10 vizeSo duHkhAnubhUtimayo yazcAniSTasAdhanasametayorekasya tatphale vizeSaH sukhAnubhUtimayo nAsau hetumantareNa sambhAvyate, na ca taddhetuka evAsau yuktaH, sAdhanAnAM viparyAsAditi pArizeSyAdviziSTahetumAnasau, kAryatvAt, ghaTavat, yazca samAnasAdhanasametayostatphalavizeSahetustat karma, tasmAdasti karmeti, Aha ca jo tullasAhaNANaM phale viseso na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo vva heU ya se kammaM // [vizeSAva0 1613] ti / kiJca, anyadehapUrvakamidaM bAlazarIram, indriyAdimattvAt, yadihendriyAdimat tadanyadehapUrvakaM dRSTam, yathA bAladehapUrvakaM yuvazarIram, indriyAdimaccedaM bAlazarIrakaM tasmAdanyazarIrapUrvakam, yaccharIrapUrvakaM cedaM bAlazarIraM tat karma, tasmAdasti karmeti / Aha ca 20 bAlasarIraM dehatarapuvvaM iNdiyaaimttaao| jaha bAladehapuvvo juvadeho puvvamiha kammaM // [vizeSAva0 1614] ti / nanu karmasadbhAve'pi pApamevaikaM vidyate padArtho na puNyaM nAmAsti, yattu puNyaphalaM sukhamucyate tat pApasyaiva taratamayogAdapakRSTasya phalam, yataH pApasya paramotkarSe'tyantAdhamaphalatA, tasyaiva ca taratamayogApakarSabhinnasya mAtrAparivRddhihAnyA yAvat 25 1. bAlakaza pA0 je2 // 15
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre prakRSTo'pakarSastatra yA kAcit pApamAtrA avatiSThate tasyAmatyantaM zubhaphalatA pApApakarSAt, tasyaiva ca pApasya sarvAtmanA kSayo mokSaH, yathA'tyantApathyAhArasevanAdanArogyam, tasyaivApathyasya kiJcit kiJcidapakarSAt yAvat stokApathyAhAratvamArogyakaram, sarvAhAraparityAgAcca prANamokSa iti, Aha ca5 pAvukkarise'dhamayA taratamajogA'vakarisao subhayA / tasseva khae mokkho apatthabhattovamANAo // vizeSAva0 1910] tti / atrocyate, yaduktam- 'atyantApacitAt pApAt sukhaprakarSaH' iti, tadayuktam, yato yeyaM sukhaprakarSAnubhUtiH sA svAnurUpakarmaprakarSajanitA, prakarSAnubhUtitvAt, duHkhaprakarSAnubhUtivat, yathA hi duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmaprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate 10 tatheyamapi sukhaprakarSAnubhUtiH prakarSAnubhUtiriti svAnurUpapuNyakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti / _ puNyapratipakSabhUtaM pApamiti tatsvarUpamAha- ege pAve, pAMsayati guNDayatyAtmAnaM poyati cAtmana AnandarasaM zoSayati kSapayatIti pApam, tacca jJAnAvaraNAdi vyazItibhedama, yathA''ha15 nANaMtarAyadasagaM 10 saNa Nava 19 mohaNIya chavvIsaM 45 / assAyaM 46 nirayAuM 47 nIyAgoeNa aDayAlA 48 // nirayadugaM 2 tiriyadugaM 4 jAicaukkaM ca 8 paMca saMghayaNA 13 / saMThANA vi ya paMca u 18 vannAicaukkamapasatthaM 22 // uvaghAya 23 kuvihayagaI 24 thAvaradasageNa hoMti cottIsaM 34 / 20 savvAo miliAo bAsItI pAvapagaIo 82 // [ ] tadevaM vyazItibhedamapi puNyAnubandhi-pApAnubandhibhedAd dvividhamapi vA anantasattvAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmAnyAdekamiti / nanu karmasattve'pi puNyamevaikaM karma, na tatpratipakSabhUtaM pApaM karmAsti, zubhAzubhaphalAnAM puNyAdeva siddheriti, tathAhi- yat paramaprakRSTaM zubhaphalametat puNyotkarSasya kAryam, yat 25 punastasmAdavakRSTamavakRSTataramavakRSTatamaM ca tat puNyasyaiva taratamayogApakarSabhinnasya yAvat paramaprakarSahAniH, paramApakarSahInasya ca puNyasya paramAvakRSTatamaM zubhaphalam- yA kAcit 1. janitA tvayA je1 // 2. "pai ovai zoSaNe''- pA0 dhA0 920-921 // 3. paramAprakarSa khaM0 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 9] prathamamadhyayanam eksthaankm| zubhamAtretyarthaH- duHkhaprakarSa iti tAtparyam, tasyaiva ca paramAvakRSTapuNyasya sarvAtmanA kSaye puNyAtmakabandhAbhAvAnmokSa iti, yathA atyantapathyAhArasevanAt puMsaH paramArogyasukham, tasyaiva ca kiJcit kiJcit pathyAhAravivarjanAdapathyAhAraparivRddherArogyasukhahAniH, sarvathaivAhAraparivarjanAt prANamokSa iti, pathyAhAropamAnaM ceha puNyamiti, atrocyate, yeyaM duHkhaprakarSAnubhUtiH sA svAnurUpakarmaprakarSaprabhavA, prakarSAnubhUtitvAt, saukhyaprakarSAnubhUti- 5 vat, yathA hi saukhyaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapuNyakarmaprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate tatheyamapi duHkhaprakarSAnubhUtiH prakarSAnubhUtiriti svAnurUpapApakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti, Aha cakammappagarisajaNiyaM tadavassaM pagarisANubhUio / sokkhappagarisabhUI jaha puNNappagarisappabhavA // [vizeSAva0 1931] iti / 10 taditi duHkhamiti / [sU0 9] ege Asave / ege saMvare / [TI0] idAnImanantaroktayoH puNya-pApakarmaNorbandhakAraNanirUpaNAyAha- ege Asave, Asravanti pravizanti tena kANyAtmanItyAsavaH, karmabandhaheturiti bhAvaH, sa cendriyakaSAyA-'vrata-kriyA-yogarUpaH krameNa paJca-catuH-paJca-paJcaviMzati-tribhedaH, uktaM ca- 15 iMdiya 5 kasAya 4 avvaya 5 kiriyA 25 paNa caura paMca paNuvIsA / jogA tinneva bhave AsavabheyA u bAyAlA // [ ] iti / tadevamayaM dvicatvAriMzadvidhaH, athavA dvividho dravya-bhAvabhedAt, tatra dravyAsravo yajjalAntargatanAvAdau tathAvidhacchidrairjalapravezanaM bhAvAsravastu yajjIvanAvIndriyAdicchidrataH karmajalasaJcaya iti / sa cAsavasAmAnyAdeka eveti / 20 athAsravapratipakSabhUtasaMvarasvarUpamAha- ege saMvare, saMvriyate karmakAraNaM prANAtipAtAdi nirudhyate yena pariNAmena sa saMvaraH, Azravanirodha ityarthaH, sa ca samiti-guptidhA-'nuprekSA-parISaha-cAritrarUpa: krameNa paJca-tri-daza-dvAdaza-dvAviMzati-paJcabhedaH, Aha ca 1. kiMcitpathyAhAravivarjadeg kha0 / kiMcitpathyAhAravarjadeg je1 // 2. Azrava pA0 je2 / evamagre'pi / hastalikhitAdarzeSu kvacit Azrava iti kvacit Asrava iti pAThaH upalabhyate //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre samiI 5 guttI 3 dhammo 10 aNupeha 12 parIsahA 22 carittaM ca 5 / sattAvannaM bheyA paNatigabheyAi saMvaraNe // [ ] tti / athavA'yaM dvidhA- dravyato bhAvatazceti / tatra dravyato jalamadhyagatanAvAderanavaratapravizajjalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM saMvaraH, bhAvatastu jIvadroNyA5 mAzravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM samityAdinA nirodhanaM saMvara iti, sa ca dvividho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti / [sU0 10] egA veyaNA / egA nijjarA / [TI0] saMvaravizeSe cAyogyavasthArUpe karmaNAM vedanaiva bhavati na bandha iti vedanAsvarUpamAha- egA veyaNA, vedanaM vedanA svabhAvenodIraNAkaraNena vodayAvalikApraviSTasya 10 karmaNo'nubhavanamiti bhAvaH, sA ca jJAnAvaraNIyAdikApekSayA aSTavidhA'pi, vipAkodaya-pradezodayApekSayA vA dvividhA'pi, AbhyupagamikI zirolocAdikA aupakramikI rogAdijanitetyevaM vA dvividhA'pi vedanAsAmAnyAdekaiveti / ___ anubhUtarasaM karma pradezebhyaH parizaTatIti vedanAnantaraM karmaparizaTanarUpAM nirjarAM nirUpayannAha- egA nijjarA, nirjaraNaM nirjarA, vizaraNaM parizaTanamityarthaH, sA 15 cASTavidhakarmApekSayA'STavidhA'pi dvAdazavidhatapojanyatvena dvAdazavidhA'pi akAmakSutpipAsA-zItA-''tapa-daMzamazaka-malasahana-brahmacaryadhAraNAdyanekavidhakAraNajanitatvenAnekavidhA'pi dravyato vastrAderbhAvataH karmaNAmevaM dvividhA'pi vA nirjarAsAmAnyAdekaiveti / nanu nirjarA-mokSayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, dezataH karmakSayo nirjarA, sarvatastu mokSa iti / 20 [sU0 11] ege jIve pADikkaeNaM sarIraeNaM / [TI0] iha ca jIvo viziSTanirjarAbhAjanaM pratyekazarIrAvasthAyAmeva bhavati na sAdhAraNazarIrAvasthAyAmataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpanirUpaNAyAha- ege jIve ityAdi, athavA uktAH sAmAnyataH prastutazAstravyutpAdanIyA jIvAdayo nava padArthAH, sAmprataM jIvapadArthaM vizeSeNa prarUpayannAha- ege jIve pADikkaeNaM sarIraeNaM, 25 ekaH kevalo jIvitavAn jIvati jIviSyati ceti jIva: prANadhAraNadharmA AtmetyarthaH. 1. "tazca tatra dra pA0 je2 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 12-13] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ekaM jIvaM prati gataM yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt tat pratyekam, tadeva pratyekakam, dIrghatvAdi prAkRtatvAt, tena pratyeka kena, zIryata iti zarIraM dehaH, tadevAnukampitAdidharmopetaM zarIrakam tena lakSitaH tadAzritya eko jIva ityarthaH, athavA NaMkArau vAkyAlaGkArArthI, tata eko jIvaH pratyekake zarIre varttata iti vAkyArthaH syAditi, iha ca pADikkhaeNaM ti kvacit pATho dRzyate, sa ca na vyAkhyAtaH, 5 anavabodhAd, iha ca vAcanAnAmaniyatatvAt sarvAsAM vyAkhyAtumazakyatvAt kAJcideva vAcanAM vyAkhyAsyAma iti / [sU0 12] egA jIvANaM apariAittA viguvvaNA / [TI0] iha bandha-mokSAdaya AtmadharmmA anantaramuktAstatastadadhikArAdevAtaH paramAtmadharmAn egA jIvANaM ityAdinA ege caritte ityetadantena granthenAha / egA 10 jIvANaM apariyAittA viguvvaNA, egA jIvANaM ti pratItam, apariyAita aparyAdAya paritaH samantAdagRhItvA vaikriyasamudghAtena bAhyAn pudgalAn yA vikurvaNA bhavadhAraNIyavaikriyazarIraracanAlakSaNA svasmin svasmin utpattisthAne jIvaiH kriyate sA ekaiva, pratyekamekatvAdbhavadhAraNIyasyeti, sakalavaikriyazarIryapekSayA vA bhavadhAraNIyasyaikalakSaNatvAt kathaJciditi, yA punarbAhyapudgalaparyAdAnapUrvikA sottaravaikriyaracanalakSaNA, 15 sA ca vicitrAbhiprAyapUrvakatvAd vaikriyalabdhimatastathAvidhazaktimattvAccaikajIvasyA'pyanekApi syAditi paryavasitam / atha bAhyapudgalopAdAna evottaravaikriyaM bhavatIti kuto'vasIyate, yeneha sUtre apariyAittA ityanena tadvikurvaNA vyavacchidyate ? iti cet, ucyate, bhagavatIvacanAt, tathAhi 31 1 deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahANubhAge bAhirae poggale apariyAittA pabhU egavannaM evaM 20 vivvitta ?, goyamA ! no iNamaTThe samaTThe / deve NaM bhaMte ! bAhirae poggale pariyAittA pabhU ?, haMtA pabhu [bhagavatI0 6 / 9 2 - 3 ]tti, iha hi uttaravaikriyaM bAhyapudgalAdAnAd bhavati vivkssitmiti| [sU0 13 ] ege maNe / egA vayI / ege kAyavAyA / [ TI0 ] ege maNe tti mananaM manaH audArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUha - 25 sAcivyAjjIvavyApAraH, manoyoga iti bhAvaH, manyate vA'neneti mano manodravyamAtrameveti,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 ____ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tacca satyAdibhedAdanekamapi saMjJinAM vA asaGkhyAtatvAdasaGkhyAtabhedamapyekam, mananalakSaNatvena srvmnsaamektvaaditi|| egA vai tti vacanaM vAk, audArika-vaikriyA-''hArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAraH, vAgyoga iti bhAvaH, iyaM ca satyAdibhedAdanekA'pyekaiva, 5 sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAditi / / ege kAyavAyAme tti cIyata iti kAya: zarIram, tasya vyAyAmo vyApAraH kAyavyAyAmaH, audArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSa iti bhAvaH, sa panaraudArikAdibhedena saptaprakAro'pi jIvAnantatvenAnantabhedo'pi vA eka eva, kAyavyAyAmasAmAnyAditi / yaccaikasyaikadA manaHprabhRtInAmekatvaM tat sUtra eva 10 vizeSeNa vakSyati ege maNe devAsure[sU031]tyAdineti sAmAnyAzrayamevehaikatvaM vyAkhyAtamiti / [sU0 14] egA uppA / [sU0 15] egA viytii| [sU0 16] egA viyccaa| [TI0] uppa tti prAkRtatvAdutpAdaH, sa caika ekasamaye ekaparyAyApekSayA, na hi tasya yugapadutpAdadvayAdirasti, anapekSitatadvizeSakapadArthatayA vaiko'sAviti / 15 viyai tti vigatirvigamaH, sA caikotpAdavaditi / vikRtirvitatirityAdi vyAkhyAntaramapyucitamAyojyam, asmAbhistu utpAdasUtrAnuguNyato vyAkhyAtamiti / viyacca tti vigateH prAguktatvAdiha vigatasya vigamavato jIvasya mRtasyetyarthaH arcA zarIraM vigatArcA, prAkRtatvAditi, vivarcA vA viziSTopapattipaddhatirviziSTabhUSA vA, sA caikA sAmAnyAditi / 20 sU0 17] egA gatI / egA AgatI / [sU0 18] ege cayaNe / [sU0 19] ege uvavAe / [TI0] gai tti maraNAnantaraM manujatvAdeH sakAzAnnArakatvAdau jIvasya gamanaM gatiH, sA caikadaikasyaikaiva RjvAdikA narakagatyAdikA vA, pudgalasya vA, sthitivailakSaNyamAtratayA vaikarUpA sarvajIva-pudgalAnAmiti / 25 Agai tti AgamanamAgatiH nArakatvAdereva pratinivRttiH, tadekatvaM gateriveti /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 20-27] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / cayaNe tti cyutiH cyavanam, vaimAnika - jyotiSkANAM maraNam, tadekamekajIvApekSayA nAnAjIvApekSayA ca pUrvavaditi / uvavAe tti upapatanamupapAto deva - nArakANAM janma, sa caikazcyavanavaditi / [sU0 20] egA takkA / [sU0 21] egA sannA / [sU0 22] egA mannA / [sU0 23] egA vinnU / [TI0] takka tti tarkaNaM taka vimarzaH, avAyAt pUrvA ihAyA uttarA prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmmA iha ghaTanta itisampratyayarUpA, IhA vA, ekatvaM tu prAgiveti / sanna tti saMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSaH, AhAra-bhayAdyupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA saMjJeti / 33 manna tti prAkRtatvAnmananaM matiH, kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiriti yAvat, Alocanamiti kecit, athavA mannA manniyavvaM, abhyupagama ityarthaH, sUtradvaye'pi sAmAnyata ekatvamiti / egA vinnu tti vidvAn vijJo vA tulyabodhatvAdeka iti, strIliGgatvaM ca prAkRtatvAt utpAda uppAvat, luptabhAvapratyayatvAdvA ekA vidvattA vijJatA vetyarthaH / 5 10 [sU0 24] egA veyaNA / [sU0 25] ege cheyaNe / [sU0 26 ] ege bheyaNe / [sU0 27] ege maraNe aMtimasArIriyANaM / [TI0] veyaNa tti prAg vedanA sAmAnyakarmAnubhavalakSaNoktA, iha tu pIDAlakSaNaiva, sA ca sAmAnyata ekaiveti / asyA eva kAraNavizeSanirUpaNAyAha- cheyaNe tti chedanaM zarIrasyAnyasya vA 20 khaDgAdineti / bheyaNe tti, bhedanaM kuntAdinA, athavA chedanaM karmaNaH sthitighAtaH, bhedanaM tu rasaghAta iti, ekatA ca vizeSAvivakSaNAditi / vedanAdibhyazca maraNamatastadvizeSamAha - ege maraNe ityAdi, mRtirmaraNam, ante bhavamantimaM caramam, tacca taccharIraM cetyantimazarIram, tatra bhavA antimazArIrikA 15
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre uttarapadavRddheH, tadvA teSAmastIti antimazarIrikAH, dIrghatvaM ca prAkRtazailyA, teSAM caramadehAnAm, maraNaikatA ca siddhatve punrmrnnaabhaavaaditi|| [sU0 28] ege saMsuddhe ahAbhUte patte / egadukkhe jIvANaM egbhuute| [TI0] antimazarIrazca snAtako bhUtvA mriyate, atastamAha- ege saMsuddhe ityAdi, 5 ekaH saMzuddhaH azabalacaraNa: akaSAyatvAt, yathAbhUtaH tAttvikaH / pAtramiva pAtramatizayavadjJAnAdiguNaratnAnAm, prApto vA guNaprakarSamiti gamyate / ekamevAntimabhavagrahaNasambhavaM duHkhaM yasya sa ekaduHkhaH, egahakkhe tti pAThAntare tvekadhaivA''khyA saMzuddhAdiLapadezo yasya, na tvasaMzuddhaH saMzuddhAsaMzuddha ityAdiko'pi, vyapadezAntaranimittasya kaSAyAderabhAvAditi sa bhavatyekadhAkhyaH, ekadhA akSo vA 10 jIvo yasya sa tatheti / jIvAnAM prANinAmekabhUta: eka iva Atmopama ityarthaH, ekAntahitavRttitvAd, ekatvaM cAsya bahUnAmapi samasvabhAvatvAditi / ___ athavA patte ityAdi sUtrAntaram uktarUpasaMzuddhAdanyeSAM svarUpapratipAdanaparam, tatra prAkRtatvAt pratyekamekaM duHkhaM pratyekaikaduHkhaM jIvAnAM svakRtakarmaphalabhogitvAt, kiMbhUtaM tadityAha- ekabhUtamananyatayA vyavasthitaM prANiSu, na sAGkhyAnAmiva 15 bAhyamiti / [sU0 29] egA ahammapaDimA jaM se AyA parikilesati / [sU0 30] egA dhammapaDimA jaM se AyA pajavajAe / [TI0] duHkhaM punaradharmAbhinivezAditi tatsvarUpamAha- egA ahmmetyaadi| dhArayati durgatau prapatato jIvAn dhArayati sugatau vA tAn sthApayatIti dharmaH, uktaM ca20 durgatiprasRtAn jantUn, yasmAddhArayate tataH / / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // [ ] sa ca zruta-cAritralakSaNaH, tatpratipakSastvadharmaH, tadviSayA pratimA pratijJA adharmapradhAnazarIraM vA adharmapratimA, sA caikA, sarvasyAH pariklezakAraNatayaikarUpatvAd, ata evAha- jaM se ityAdi, yat yasmAt se tasyAH svAmyAtmA jIvo 25 athavA se tti so'dharmapratimAvAnAtmA pariklizyate rAgAdibhirbAdhyate, saMklizyata 1. vRddhiH pA0 je2 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam eksthaankm| 35 [sU0 31-34] ityarthaH / jaMsIti pAThAntaraM vA, tatazca prAkRtatvena liGgavyatyayAt yasyAmadharmapratimAyAM satyAmAtmA pariklizyate sA ekaiveti / ___ etadviparyayamAha- egA dhammetyAdi prAgvat, navaraM paryavAH jJAnAdivizeSA jAtA yasya sa paryavajAto bhavatIti zeSaH, vizudhyatItyarthaH, AhitAgnyAditvAcca jAtazabdasyottarapadatvamiti, athavA paryavAn paryaveSu vA yAtaH prAptaH paryavayAtaH, 5 athavA paryavaH parirakSA parijJAnaM vA, zeSaM tathaiveti / [sU0 31] ege maNe devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 1 // - [sU0 32] egA vatI devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 2 // [sU0 33] ege kAyavAyAme devA-'sura-maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi 3 / [sU0 34] ege uTThANa-kamma-bala-vIriya-purisakAra-parakkame devA-'sura- 10 maNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi / / [TI0] dharmAdharmapratime ca yogatrayAdbhavata iti tatsvarUpamAha- ege maNe ityAdi sUtratrayam, tatra mana iti manoyogaH, tacca yasmin yasmin samaye vicAryate tasmin tasmin samaye kAlavizeSa ekameva, vIpsAnirdezena na kvacanApi samaye tad vyAdisaGkhyaM bhavatItyAha / ekatvaM ca tasyaikopayogatvAt jIvAnAm / syAdetat- naikopayogo jIvaH, 15 yugapacchItoSNasparzaviSayasaMvedanadvayadarzanAt, tathAvidhabhinnaviSayopayogapuruSadvayavat, atrocyate, yadidaM zItoSNopayogadvayaM tat svarUpeNa bhinnakAlamapi samaya-manasoratisUkSmatayA yugapadiva pratIyate, na punastadyugapadeveti, Aha ca samayAtisuhumayAo manasi jugavaM ca bhinnakAlaM pi| uppaladalasayavehaM va jaha va tamalAyacakkaM ti // [vizeSAva0 2433] yadi punarekatropayuktaM mano'rthAntaramapi saMvedayati tadA kimanyatragatacetAH puro'vasthitaM hastinamapi na viSayIkarotIti, Aha ca annaviNiuttamannaM viNiogaM lahai jar3a maNo teNaM / hatthiM pi ThiyaM purao kimannacitto na lakkhei ? // [vizeSAva0 2436] tti / 1. "vAhitAgnyAdiSu / 2 / 2 / 37 / AhitAgniH / agnyAhitaH / AkRtigaNo'yam / "- pA0 siddhAntakaumudI // 2. vyAdi saMbhavatI pA0 je2 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ iha ca bahu vaktavyamasti, tat sthAnAntarAdavaseyamiti / athavA satyAsatyobhayasvabhAvAnubhayarUpANAM caturNAM manoyogAnAmanyatara eva bhavatyekadA, vyAdInAM virodhenA'sambhavAditi, keSAmityAha- devAsuramaNuyANaM ti, tatra dIvyanti iti devA: vaimAnikajyotiSkAste ca, na surA asurAH bhavanapati-vyantarAste ca, manorjAtA manujAH 5 manuSyAste ca devA-'sura-manujAH, teSAm / tathA vAgiti vAgyogaH, sa caiSAmekadA eka eva, tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt tathAvidhavAgyogasya, satyAdInAmanyatarabhAvAdvA, vakSyati ca- chahiM ThANehiM Natthi jIvANaM iDDI i vA jAva parakkame i vA, taMjahAjIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, egasamaeNaM do bhAsAo bhAsittae [sU0 479] iti / 10 tathA kAyavyAyAmaH kAyayogaH, sa caiSAmekadA eka eva, saMptAnAM kAyayogAnAmekadA ekatarasyaiva bhAvAt / nanu yadA''hArakaprayoktA bhavati tadaudArikasyAvasthitasya zrUyamANatvAt kathamekadA na kAyayogadvayamiti ?, atrocyate, sato'pyaudArikasya vyAyAmAbhAvAdAhArakasyaiva ca tatra vyApriyamANatvAd, athaudArikamapi tadA vyApriyate tarhi mizrayogatA bhaviSyati, kevalisamudghAte saptama-SaSTha-dvitIyasamayeSvaudArikamizravat, 15 tathA cAhArakaprayoktA na labhyeta, evaM ca saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaM syAdityeka eva kAyavyAyAma iti / evaM kRtavaikriyazarIrasya cakravartyAderapyaudArikaM nirvyApArameva, vyApAravaccet ubhayasya vyApAravattve kevalisamudghAtavanmizrayogatetyevamapyekayogatvamavyAhatameveti / tathA kAyayogasyApyaudArikatayA vaikriyatayA ca krameNa vyApriyamANatve AzuvRttitayA manoyogavadyadi yaugapadyabhrAntiH syAt tadA ko doSa iti / 20 evaM ca kAyayogaikatve satyaudArikAdikAyayogAhRtamanodravya-vAgdravyasAcivyajAta jIvavyApArarUpatvAt manoyoga-vAgyogayorekakAyayogapUrvakatayA'pi prAguktamekatvamavaseyamiti / athavedameva vacanamatra pramANam, AjJAgrAhyatvAt asya, yataH ANAgejjho attho ANAe ceva so kaheyavvo / diTuMtA dilRtia kahaNavihivirAhaNA iharA // [Ava0 ni0 1669] iti / 25 dRSTAntAddArTAntiko'rtha ityarthaH / . nanu sAmAnyAzrayaikatvenaiva sUtraM gamakaM bhaviSyatIti kimanena vizeSavyAkhyAneneti ?,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 35] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ucyate, naivam, sAmAnyaikatvasya pUrvasUtrairevAbhihitatvAdasya punaruktatvaprasaGgAt, devAdigrahaNa-samayagrahaNayozca vaiyarthyaprasaGgAcceti / iha ca devAdigrahaNaM viziSTavaikriyalabdhisampannatayaiSAmanekazarIraracane satyekadA manoyogAdInAmanekatvaM zarIravad bhaviSyatIti pratipattinirAsArtham, na tu tiryagnArakANAM vyavacchedArtham / nanu tiryagnArakA api vaikriyalabdhimantasteSAmapi vikriyAyAM zarIrAnekatvena manaHprabhRtInAmanekatvapratipatti: 5 sambhAvyata eveti tadgrahaNamapi nyAyyamiti, satyam, kintu devAdInAM viziSTataralabdhitayA zarIrANAmatyantAnekateti tadgrahaNam, tathA pradhAnagrahaNa itaragrahaNaM bhavatIti nyAyAdadoSaH, nArakAdibhyazca devAdInAM pradhAnatvaM pratItameveti / eteSAM ca manaHprabhRtInA yathAprAdhAnyakRtaH kramaH, pradhAnatvaM ca bahvalpA-'lpatarakarmakSayopazamaprabhavalAbhakRtamiti / kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatAmAha- ege uThANetyAdi, utthAnaM ca ceSTAvizeSa: 10 karma ca bhramaNAdikriyA balaM ca zarIrasAmarthya vIryaM ca jIvaprabhavaM puruSakArazca abhimAnavizeSaH parAkramazca puruSakAra eva niSpAditasvaviSaya iti vigrahe dvandvaikavadbhAvaH, ete ca vIryAntarAyakSaya-kSayopazamasamutthA jIvapariNAmavizeSAH, eteSu pratyekamekazabdo yojanIyaH, vIryAntarAyakSaya-kSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyeSAmekajIvasyaikadA kSaya-kSayopazamamAtrAyA ekavidhatvAdeka eva jaghanyAdiretadvizeSo 15 bhavati kAraNamAtrAdhInatvAt kAryamAtrAyA iti sUtrabhAvArthaH, zeSaM prAgvaditi / [sU0 35] ege nANe 1 / ege daMsaNe 2 / ege caritte 3 // [TI0] parAkramAdezca jJAnAdirmokSamArgo'vApyate, yata AhaabbhuTThANe viNaye parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho virayAviraIe viraIe // [Ava0 ni0 848] iti / ___20 ato jJAnAdInAM nirUpaNArthamAha- ege nANe ityaadi| athavA dharmapratimA prAguditA, sA ca jJAnAdisvabhAveti jJAnAdIni nirUpayannAha- ege nANe ityAdi sUtratrayam / jJAyante paricchidyante'rthA anenAsminnasmAdveti jJAnam, jJAna-darzanAvaraNayoH kSayaH kSayopazamo vaa| jJAtirvA jJAnam, AvaraNadvayakSayAdyAvirbhUta AtmaparyavavizeSaH sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNa: sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapaJcakA-'jJAnatraya- 25
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre darzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmAnyAdekamupayogApekSayA vA, tathAhilabdhito bahUnAM bodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva sambhavati, ekopayogatvAjjIvAnAmiti / nanu darzanasya jJAnavyapadezyatvamayuktam, viSayabhedAd, uktaM ca- jaM sAmannaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM [ ] ti, atrocyate, IhA-'vagrahau hi 5 darzanam, sAmAnyagrAhakatvAd, apAya-dhAraNe ca jJAnam, vizeSagrAhakatvAd, atha cobhayamapi jJAnagrahaNena gRhItamAgame AbhinibohiyanANe aTThAvIsaM havaMti pagaDIu [Ava0 ni0 16] tti vacanAt, tasmAdavabodhasAmAnyAddarzanasyApi jnyaanvypdeshytvmviruddhmiti| nanu darzanaM pRthagevopAttamuttarasUtre tat kimiha jJAnazabdena darzanamapi vyapadiSTamiti ?, 10 atrocyate, tatra hi darzanaM zraddhAnaM vivakSitam, jJAnAditrayasya samyakzabdalAJchitatve sati mokSamArgatvena vivakSitatvAt, mokSamArgabhUtaM caitattrayaM zraddhAnaparyAyeNaiva darzanena saheti / daMsaNe tti dRzyante zraddhIyante padArthA anenAsmAdasmin veti darzanaM darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazama upazamo vA, dRSTirvA darzanaM darzanamohanIyakSayAdyAvibhUtastattvazraddhAnarUpa 15 AtmapariNAmaH, taccopAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmAnyAdekam, ekajIvasya vaikadA ekasyaiva bhAvAditi / nanvavabodhasAmAnyAjjJAna-samyaktvayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, ruciH samyaktvam, rucikAraNaM tu jJAnam, yathoktamnANamavAya-dhiIo daMsaNamiTuM jhogghehaao| taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM nANaM // [ ] ti / 20 caritte tti caryate mumukSubhirAsevyate taditi caryate vA gamyate anena nirvRtAviti caritram, athavA cayasya karmaNAM riktIkaraNAccaritraM niruktanyAyAditi cAritramohanIyakSayAdyAvirbhUta Atmano viratirUpa: pariNAma iti, tadevaM vakSyamANAnAM sAmAyikAditadbhedAnAM viratisAmAnyAntarbhAvAdekasyaivaikadA bhAvAdveti / eteSAM ca jJAnAdInAmayameva kramaH, yato nAjJAtaM zraddhIyate nAzraddhitaM samyaganuSThIyata iti / 25 [sU0 36] ege samae / ege paese / ege paramANU / [TI0] jJAnAdIni hyutpatti-vigati-sthitimanti, sthitizca samayAdiketi samayaM prarUpayannAha- ege samae / samayaH paramaniruddhaH kAla utpalapatrazatavyatibhedadRSTAntA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 [sU0 37] prathamamadhyayanam eksthaankm| jjaratpaTTasATikApATanadRSTAntAdvA samayaprasiddhAdavaboddhavyaH, sa caika eva vartamAnasvarUpaH, atItA-'nAgatayorvinaSTA-'nutpannatvenAbhAvAt / athavA asAvekaH svarUpeNa niraMzatvAditi / niraMzavastvadhikArAdevedaM sUtradvayamAha- ege paese, ege paramANU / prakRSTo niraMzo dharmA-'dharmA-''kAza-jIvAnAM dezaH avayavavizeSaH pradezaH, sa caikaH svarUpataH, sadvitIyatvAdau dezavyapadezyatvena prdeshtvaabhaavprsnggaaditi| paramANu 5 tti paramazcAsAvAtyantiko'Nuzca sUkSmaH paramANuH vyaNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH, Aha cakAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / / ekarasa-varNa-gandho dvisparza: kAryaliGgazca // [ ] iti / sa ca svarUpataH eka eva, anyathA paramANurevAsau na syAditi / athavA samayAdInAM 10 pratyekamanantAnAmapi tulyarUpApekSayaikatvamiti / (sU0 37] egA siddhI / ege siddhe / ege parinivvANe / ege prinivvudde| [TI0] yathA paramANostathAvidhaikatvapariNAmavizeSAdekatvaM bhavati tathA tata evAnantANumayaskandhasyApi syAditi darzayan sakalabAdaraskandhapradhAnabhUtamISatprAgbhArAbhidhAnapRthivIskandhaM prarUpayannAha- egA siddhI / siddhyanti kRtArthA 15 bhavanti yasyAM sA siddhiH, sA ca yadyapi lokAgram, yata Aha - ihaM bodI caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai [Ava0 ni0 958] tti, tathApi tatpratyAsattyeSatprAgbhArA'pi tathA vyapadizyate, Aha ca- bArasahi~ joyaNehiM siddhI savvaTThasiddhAu [Ava0 ni0 959] tti, yadi ca lokAgrameva siddhi: syAt tadA kathametadanantaramuktaM nimmaladagarayavaNNA tusAragokhIra-hAra-sarivanne [Ava0 ni0 961] tyAdi tatsvarUpavarNanaM ghaTate ?, 20 lokAgrasyAmUrttatvAditi, tasmAdISatprAgbhArA siddhirihocyate, sA caikA, dravyArthatayA paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANaskandhasyaikapariNAmatvAt, paryAyArthatayA tvnntaa| athavA kRtakRtyatvaM lokAgramaNimAdikA vA siddhiH, ekatvaM ca sAmAnyata iti / siddheranantaraM siddhimantamAha- ege siddhe, siddhyati sma kRtakRtyo'bhavat sedhati sma vA agacchat apunarAvRttyA lokAgramiti siddhaH, sitaM vA baddhaM karma dhmAtaM dagdhaM 25 1. buMdI ca pA0 je2 / bu ca khaM0 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre yasya sa niruktataH siddhaH karmaprapaJcanirmuktaH, sa ca eko dravyArthatayA, paryAyArthatastvanantaparyAya iti / athavA siddhAnAm anantatve'pi tatsAmAnyAdekatvam / athavA karma-zilpa-vidyA-mantra-yogA-''gamA-'rtha-yAtrA-buddhi-tapaH-karmakSayabhedenAnekatve'pyasyaikatvaM siddhazabdAbhidheyatvasAmyAditi / karmakSayasiddhasya ca pari5 nirvANaM dharmo bhavatIti tadAha- ege parinivvANe, pari samantAnnirvAtinirvANaM sakalakarmakRtavikAranirAkaraNataH svasthIbhavanaM parinirvANam, tadekam, ekadA tasya sambhave punarabhAvAditi / parinirvANadharmayogAt sa eva karmakSayasiddhaH parinirvRta ucyate iti taddarzanAyAha- ege parinivvue, parinirvRtaH sarvataH zArIra-mAnasAsvAsthyavirahita iti bhAvaH, tadekatvaM siddhasyeva bhAvanIyamiti / / 10 [sU0 38] ege sadde / ege rUve / ege gaMdhe / ege rase / ege phaase| ege subbhisdde| ege dubbhisadde / ege surUve / ege durUve / ege diihe| ege rahasse / ege vaTTe / ege taMse / ege cauraMse / ege pihule| ege primNddle| ege kiNhe / ege NIle / ege lohite / ege hAlidde / ege sukkile| ege subbhigaMdhe / ege dubbhigaMdhe / ege titte / ege kaDue / ege ksaae| ege 15 aMbile / ege mahure / ege kakkhaDe jAva lukkhe / / [TI0] tadetAvatA granthenaite prAyo jIvadhA ekatayA nirUpitAH, idAnIM jIvopagrAhakatvAt pudgalAnAM tallakSaNAjIvadhA ege sadde ityAdinA jAva lukkhe ityetadantena granthenaikatayaiva darzyante, pudgalAdInAM tu sattA keSAJcidanumAnato'vasIyate ghaTAdikAryopalabdheH, keSAJcit sAMvyavahArikapratyakSata iti / tatra zabdAdisUtrANi 20 sugamAni, navaraM zapyate abhidhIyate aneneti zabdo dhvaniH zrotrendriyaviSayaH, rUpyate avalokyata iti rUpam AkArazcakSurviSayaH, ghrAyate siddhyate iti gandho ghrANaviSayaH, rasyate AsvAdyate iti rasa: rasanendriyaviSayaH, spRzyate chupyata iti sparzaH sparzanakaraNaviSayaH, zabdAdInAM caikatvaM sAmAnyataH sajAtIya-vijAtIyavyAvRttarUpApekSayA vA bhAvanIyam / zabdabhedAvAha- subbhisadde tti, zubhazabdo manojJa ityarthaH, evaM dubbhi 1. niruktAt siddhaH kha0 pA0 je2 // 2. dRzyatAM pR0258 / "zA-zapibhyAM dadanau" - pA0 unnaa0547| "zA-zapi-mani-kanibhyo daH // 237||.... zapI Akroze zabdaH zrotragrAhyo'rthaH" - hai| uNA0 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 39] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / tti azubho manojJo yo na bhavatIti, evaM ca zabdAntaramatrAntarbhUtamavaseyam, evaM rUpavyAkhyAne'pi, surUpAdayazcaturdaza zuklAntA rUpabhedAH, tatra surUpaM manojJarUpamitarattu dUrUpamiti / dIrgham Ayatataram, hrasvaM taditarad / vRttAdayaH paJca skandhasaMsthAnabhedAH, tatra vRttaM saMsthAnaM modakavat, tacca pratara-ghanabhedAt dvidhA, punaH pratyekaM samaviSamapradezAvagADhamiti caturddhA, evaM zeSANyapi / taMse tti timro'mrayaH koTayo yasmiMstat 5 tryanaM trikoNam, caturaMse tti catamro'srayo yasya tattathA, catuSkoNamityarthaH, tathA pihule tti pRthulaM vistIrNam, anyatra punariha sthAne AyatamabhidhIyate, tadeva ceha dIrgha-hasvapRthulazabdaivibhajyoktam, AyatadharmatvAdeSAm, taccAyataM pratara-ghana-zreNibhedAt tridhA, punarekaikaM sama-viSamapradezamiti SoDhA, yaccAyatabhedayorapi hrasva-dIrghayorAdAvabhidhAnaM tad vRttAdiSu saMsthAneSvAyatasya prAyovRttidarzanArtham, tathAhi- dIrghAyataH stambho 10 vRttastryamraH caturasrazcetyAdi bhAvanIyam, vicitratvAdvA sUtragaterevamupanyAsa iti / parimaMDale tti parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM pratara-ghanabhedAd dvividhamiti / rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNAdiH paJcadhA pratIta eva, navaraM hAridraH pItaH, kapizAdayastu saMsargajA iti na teSAmupanyAsaH / gandho dvedhA- surabhirdurabhizca, tatra saumukhyakRt surabhiH, vaimukhyakRt durabhiH, sAdhAraNapariNAmo'spaSTo durgraha iti saMsargajatvAdeva nokta iti / rasaH paJcadhA, 15 tatra zleSmanAzakRt tiktaH 1, vaizadyacchedanakRt kaTukaH 2, annarucistambhanakRt kaSAya: 3, AzravaNa-kledanakRdamlaH 4, hlAdana-bRMhaNakRnmadhuraH 5, saMsargajo lavaNa iti nokta iti / sparzo'STavidhaH, tatra karkaza: kaThino'namanalakSaNaH 1, yAvatkaraNAt mRdvAdayaH SaDanye, tatra mRduH sannatilakSaNa: 2, gururadhogamanahe tuH 3, laghu: prAyastiryagUrdhvagamanahetuH 4, zIto vaizadyakRt stambhanasvabhAvaH 5, uSNo mArdava- 20 pAkakRt 6, snigdhaH saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNam 7, rUkSastathaivAbandhakAraNamiti 8 / [sU0 39] ege pANAtivAe jAva ege pariggahe / ege kodhe jAva lobhe| ege pejje, ege dose jAva ege paraparivAe / egA aratiratI / ege maayaamose| ege micchAdaMsaNasalle / 25
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ege pANAtivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe / ege kodhavivege jAva micchAdaMsaNasallavivege / [TI0] uktA pudgaladharmANAmekatA, idAnIM pudgalAliGgitajIvAprazastadharmANAmaSTAdazAnAM pApasthAnakAbhidhAnAnAm ege pANAivAe ityAdinA granthena daMsaNasalle 5 ityetadantena tAmevAha / tatra prANAH ucchvAsAdaya:, teSAmatipAtanaM prANavatA saha viyojanaM prANAtipAto hiMsetyarthaH, uktaM ca paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANAdazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / [ ] iti, sa ca prANAtipAto dravya- bhAvabhedAt dvividhaH, vinAza-paritApa- saGklezabhedAt 10 trividho vA, Aha ca 42 tappajjAyaviNAso dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio vajjeyavvo payatteNaM // [ zrAvakapra0 199] ti | athavA manovAkkAyaiH karaNa-kAraNA-'numatibhedAnnavadhA, punaH sa krodhAdibhedAt SaTtriMzadvidho veti 1 / tathA mRSA mithyA vadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravya-bhAvabhedAt 15 dvidhA, abhUtodbhAvanAdibhizcaturdhA vA, tathAhi - abhUtodbhAvanaM yathA sarvagata AtmA, bhUtanihnavo yathA nAstyAtmA, vastvantaranyAso yathA gaurapi sannazvo'yamiti, nindA ca yathA kuSThI tvamasIti 2 / tathA adattasya svAmi- jIva- tIrthakara - gurubhiravitIrNasyAnanujJAtasya sacittA - citta - mizrabhedasya vastunaH AdAnaM grahaNamadattAdAnam, cauryamityarthaH, tacca vividhopAdhivazAdanekavidhamiti 3 / tathA mithunasya strIpuMsalakSaNasya 20 karmma maithunam abrahma, tat manovAkkAyAnAM kRta-kAritA-'numatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA, vividhopAdhito bahuvidhataraM veti 4 / tathA parigRhyate svIkriyata iti parigraha; bAhyAbhyantarabhedAd dvidhA, tatra bAhyo dharmasAdhanavyatirekeNa dhanadhAnyAdiranekadhA,Abhyantarastu mithyAtvA 'virati-kaSAya-pramAdAdiranekadhA, parigrahaNaM "" 1. 'tatparyAyavinAzaH manuSyAdijIvaparyAyavinAzaH, duHkhotpAdazca vyApAdyamAnasya, cittasaGklezazca kliSTacittotpAdazcAtmanaH, eSa vadho vyastaH samasto vA oghato jinabhaNitaH tIrthakarokto varjayitavyaH prayatnena upayogasAreNA'nuSThAneneti" iti yAkinImahattarAdharmasUnuzrIharibhadrasUripraNItAyAM zrAvakaprajJaptiTIkAyAm // -
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamamadhyayanam eksthaankm| 3 [sU0 40] vA parigraho mUchetyarthaH 5 / tathA krodha-mAna-mAyA-lobhAH kaSAyamohanIyakarmapudgalodayasampAdyA jIvapariNAmA iti, ete cAnantAnubandhyAdibhedato'saGkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahuvidhAH, tathA pejja tti priyasya bhAvaH karma vA prema, taccAnabhivyaktamAyA-lobhalakSaNabhedasvabhAvamabhiSvaGgamAtramiti 10, tathA doso tti dveSaNaM dveSaH, dUSaNaM vA doSaH, sa cAnabhivyaktakrodha-mAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti 5 11, jAva tti 'kalahe abbhakkhANe pesunne' ityarthaH, tatra kalaho rATI 12, abhyAkhyAnaM prakaTamasadoSAropaNam 13, paizunyaM pizunakarma pracchannaM sadasadoSAvirbhAvanam 14, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH 15, aratizca tanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNo ratizca tathAvidhAnandarUpA 'aratirati' ityekameva vivakSitam, yataH kvacana viSaye yA ratistAmeva viSayAntarApekSayA arati vyapadizantyevamaratimeva 10 ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti 16, tathA mAyAmosa tti mAyA ca nikRtima'SA ca mRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtatvAnmAyAmosaM, doSadvayayogaH, idaM ca mAnamRSAdisaMyogadoSopalakSaNam, veSAntarakaraNena lokapratAraNamityanye, premAdIni ca bahuvidhAni viSayabhedena adhyavasAyasthAnabhedato vA 17, mithyAdarzanaM viparyastA dRSTiH, tadeva tomarAdizalyamiva zalyaM duHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti, mithyAdarzanaM ca 15 paJcadhA AbhigrahikA-'nAbhigrahikA-''bhinivezikA-'nAbhogika-sAMzayikabhedAd upAdhibhedato bahutarabhedaM veti 18 / eteSAM ca prANAtipAtAdInAm uktakrameNAnekavidhatve'pi vadhAdisAmyAdekatvamavagantavyamiti / uktAnyaSTAdaza pApasthAnAni, idAnIM tadvipakSANAmeva ege pANAivAyaveramaNe ityAdibhiraSTAdazabhiH sUtrairekatAmAha, sugamAni caitAni, navaraM viramaNaM viratiH, tathA 20 vivekastyAga iti / [sU0 40] egA osappiNI, egA susamasusamA jAva egA duusmduusmaa| egA ussappiNI, egA dussamadussamA jAva egA susamasusamA / [TI0] uktaM sapudgalajIvadravyadharmANAmekatvamidAnIM kAlasya sthitirUpatvena taddharmatvAt tadvizeSANAm egA osappiNItyAdinA susmsusmetyetdntenaitdevaah| 25
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre atha kAla eva kathamavasIyata iti cet ?, ucyate, bakula-campakA'zokAdipuSpapradAnasya niyamena darzanAnniyAmakazca kAla iti / tatra osappiNi tti avasarpati hIyamAnArakatayA avasarpayati vA''yuSka-zarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sAgaropamakoTIkoTIdazakapramANaH kAlavizeSaH / suSTha samA suSamA, 5 atyantaM suSamA suSamasuSamA atyantasukhasvarUpastasyA eva prathamAraka iti, ekatvaM cAvasarpiNyA: svarUpeNaikatvAdevaM sarvatra, yAvaditi sImopadarzanArthaH, tatazca suSamasuSametyAdi sUtraM sthAnAntaraprasiddhaM tAvadadhyeyamiha yAvad dUsamadUsameti padamityatidezaH, ayaM ca sUtralAghavArthamiti, evaM ca sarvatra yAvaditi vyAkhyeyam, atidezalabdhAni ca padAnyekazabdopapadAnyetAni- 'egA susamA, egA susamadusamA, 10 egA dusamasusamA, egA dusame'ti / AsAM svarUpaM zabdAnusArato neyam / pramANaM punarAdyAnAM tisRNAM samAnAM krameNa sAgaropamakoTIkoTyazcatustridvisaGkhyAH , caturthyAstvekA dvicatvAriMzadvarSasahasronA, antyayostu pratyekaM varSasahasrANyekaviMzatiriti / tathA utsarpati varddhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn varddhayatIti utsarpiNI avasarpiNIpramANA, duSTha samA duHSamA duHkharUpA atyantaM duHSamA duHSamaduHSamA, 15 yAvatkaraNAd 'egA dUsamA, egA dusamasusamA, egA susamadusamA, egA susame'ti dRzyam, etatpramANaM ca pUrvoktameva navaraM viparyAsAditi / [sU0 41] [1] egA neraiyANaM vaggaNA, egA asurakumArANaM vaggaNA, cauvIsAdaMDao jAva egA vemANiyANaM vaggaNA / [2] egA bhavasiddhIyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhIyANaM vaggaNA / egA 20 bhavasiddhIyANaM NeratiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhIyANaM NeratiyANaM vaggaNA, evaM jAva egA bhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, egA abhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA / [3] egA sammaddiTThIyANaM vaggaNA, egA micchadiTThIyANaM vaggaNA, egA sammamicchadiTThIyANaM vaggaNA / egA sammadiTThIyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA 25 micchadiTThIyANaM NeraiyANaM vaggaNA, egA sammamicchadiTThiyANaM NeraiyANaM vaggaNA,
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 41] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / evaM jAva thaNitakumArANaM vaggaNA / egA micchadiTThiyANaM puDhavikkAiyANaM vaggaNA, evaM jAva vaNassatikAiyANaM / egA sammadiTThiyANaM beiMdiyANaM vaggaNA, egA micchadiTThiyANaM beiMdiyANaM vaggaNA, evaM teiMdiyANa vi cauriMdiyANa vi, sesA jahA neraiyA jAva egA sammAmicchadiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA / [5] egA kaNhalesANaM vaggaNA, egA nIlalesANaM vaggaNA, evaM jAva sukkalesANaM vggnnaa| egA kaNhalesANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulesANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jati lesAo, bhavaNavai-vANamaMtara-puDhaviAu-vaNassaikAiyANaM ca cattAri lesAo, teu-vAu-beiMdiya-teiMdiacauriMdiyANaM tinni lesAo, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM cha 10 lessAo, jotisiyANaM egA teulesA, vemANiyANaM tinni uvrimlesaao| [6] egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM abhavasiddhiyANaM vaggaNA, evaM chasu vi lesAsu do do payANi bhaanniyvvaanni| egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM abhavasiddhiyANaM NeraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jati lesAo tassa tati 15 bhANiyavvAo jAva vemANiyANaM / [7] egA kaNhalesANaM sammadiTTiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM micchadiTThiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sammAmicchadiTThiyANaM vaggaNA, evaM chasu vi lesAsu jAva vemANiyANaM jesiM jati diTThIo / [8] egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM 20 sukkhapakkhiyANaM vaggaNA, jAva vemANiyANaM, jassa jati lesAo / ee aTTha cauvIsadaMDayA / [TI0] kRtA jIva-pudgala-kAlalakSaNadravyavividhadharmavizeSANAmekatvaprarUpaNA, adhunA saMsAri-muktajIva-pudgaladravyavizeSANAM nAraka-paramANvAdInAM samudAyalakSaNadharmAsya egA neraiyANaM vaggaNetyAdinA egA ajahannukkassaguNalukkhANaM poggalANaM 25
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vaggaNetyetadantena granthena tAmevAha / tatra neraiyANaM ti nirgatam avidyamAnamayam iSTaphalaM karma yebhyaste nirayAH, teSu bhavA nairayikAH kliSTasattvavizeSAH, te ca pRthivIprastaTa-narakAvAsasthiti-bhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM sarveSAM vargaNA vargaH samudAyaH, tasyAzcaikatvaM sarvatra naarktvaadipryaaysaamyaaditi| tathA asurAzca te navayauvanatayA 5 kumArA iva kumArAzcetyasurakumArAsteSAmekA vargaNeti, cauvIsadaMDau tti caturviMzatipadapratibaddho daNDako vAkyapaddhatizcaturviMzatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa cAyamneraiyA 1 asurAdI 10 puDhavAI 5 beMdiyAdayo ceva 4 / nara 1 vaMtara 1 jotisiyA 1 vemANI 1 daMDao evaM // [ ] 10 bhavanapatayo dazadhA asurA nAga suvaNNA vijjU aggI ya dIva udahI ya / disi pavaNa thaNiyanAmA dasahA ee bhavaNavAsi // [prajJA0 137] tti / etadanusAreNa sUtrANi vAcyAni / yAvaccaturviMzatitamam egA vemANiyANaM vaggaNa tti, eSa sAmAnyadaNDakaH 1 / nanu nArakasattaiva durupapAdA, AstAM taddharmabhUtAyA vargaNAyA 15 ekatvamanekatvaM veti, tathAhi- na santi nArakAH, tatsAdhakapramANAbhAvAt, vyomakusumavat, atrocyate, pramANAbhAvAdityasiddho hetuH, tatsAdhakAnumAnasadbhAvAt, tathAhi- vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApakarmaphalam, karmaphalatvAt, puNyakarmaphalavat, na ca tiryaG-narA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, viziSTasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat, Aha ca20 pAvaphalassa pagiTThassa bhoiNo kammao'vasesa vva / saMti dhuvaM te'bhimayA neraiyA aha maI hojjA / accatthadukhiyA je tiriya-narA nAraga tti te'bhimayA / taM na jao surasokkhappagarisasarisaM na taM dukkhaM // [vizeSAva0 1899-1900] ti / avasesa vva tti yathA nArakebhyo'nye tiryaG-narA ityarthaH / atha surANAmapi 25 vivAdAspadIbhUtatvAt 'viziSTasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat' ityasiddho dRSTAntaH, atrocyate, deva iti sArthakaM padam, vyutpattimacchuddhapadatvAd, ghaTAbhidhAnavaditi, tataH
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 41] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / santi devA iti pratyetavyam / atha manuSyeNa guNarddhisaMpannenA'rthavad bhaviSyati devapadamiti na vivakSitadevasiddhiriti, atrocyate, yadidaM naravizeSe devatvaM tadaupacArikam, upacArazca tathyArthasiddhau satyAM bhavati, yathA nirupacaritasiMhasadbhAve mANavake siMhopacAra iti, Aha ca deva satyamidaM suddhattaNao ghaDAbhihANaM va / aha va matI maNuo cciya devo guNariddhisaMpanno || taM na jao taccatthe siddhe uvayArao mayA siddhI / taccatthasIhi siddhe mANava sIhovayAro vva // [ vizeSAva0 1880 - 9881] iti / api ca devesu na saMdeho jutto jaM joisA sapaccakkhaM / saMti kyA vi uvaghAyANuggahA jagao // AlayamettaM va maI puraM ca tavvAsiNo taha vi siddhA / je te deva tti mayA na ya nilayA niccapaDisuNNA // kojAi va kimayaM ti hojja NissaMsayaM vimANAI | rayaNamayanabhogamaNAdiha jaha vijjAharAdINaM // [ vizeSAva0 1870-72] ti / teSAmasurAdivizeSaH punarAptavacanAvaseya iti / 47 tarugaNa-vidduma-lavaNopalAdayo sAsayAvatthA // [ vizeSAva0 1756] iti / iha samAnajAtigrahaNaM zRGgAGkuravyavacchedArtham, sa hi na samAnajAtIyo bhvtiiti| tathA sAtmakamambho bhaumam, bhUmikhanane svAbhAvikasambhavAd, darduravat / athavA sAtmakamantarikSodakam svabhAvato vyomasambhUtasya pAtAt, matsyavat, Aha ca- 1. nAdava' pAsaM0 je2 // 5 atha pRthivyaptejo-vAyu-vanaspatikAyikAH kathamiha jIvatvena pratipattavyAH ? ucchvAsAdiprANidharmmANAM teSvapratIyamAnatvAditi, atrocyate, AptavacanAdanumAnatazca, tatrAptavacanamidameva, anumAnaM tvidam - vanaspatayo vidruma - lavaNopalAdayazca svAzraye varttamAnAH sAtmakAH, samAnajAtIyAGkurasadbhAvAd, arzovikArAGkuravat, Aha ca- maMsaMkuru vva samANajAirUvaMkurovalaMbhAo / 20 10 15 25
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre bhUmikkhayasAbhAviyasaMbhavao dadduro vva jalamuttaM sAtmakatveneti / ahavA maccho va sahAvavomasaMbhUyapAyAo // [ vizeSAva0 1757 ] tti / tathA sAtmako vAyuraparapreritatiryaganiyamitadiggatitvAd govat, iha cAparapreritagrahaNena, leSTvAdinA vyabhicAraH parihRtaH, evaM tiryaggrahaNenordhvagatinA dhUmenA'niyatagrahaNena ca 5 niyatagatinA paramANuneti / tathA tejaH sAtmakamAhAropAdAnAt tadvRddhivizeSopalabdhestadvikAradarzanAcca puruSavad, Aha ca aparapperiyatiriyAniyamiyadiggamaNao'nilo go vva / analo AhArAo viddhi - vigArovalaMbhAo // [ vizeSAva0 1758 ]tti / athavA pRthivyaptejovAyavo jIvazarIrANi, abhrAdivikAravarjitamUrttajAtIyatvAt, 10 gavAdizarIravaditi, abhrAdivikArA hi mUrttajAtIyatve satyapi na jIvatanavastena tatparihAro hetuvizeSaNam, Aha ca taNavo'NabbhAivigAramuttajAittao'nilaMtAI, bhUtAnIti prakramaH / satthAsatthahayAo nijjIva- sajIvarUvAo / / [ vizeSAva0 1759] tti / vanaspatInAM vizeSeNa sacetanatvaM bhASyagAthAbhirabhidhIyate 15 20 48 jamma- jarA - jIvaNa - maraNa - rohaNA -''hAra- dohalA - ''mayao / roga - tigicchAIhi ya NAri vva saceyaNA taravo // chipparoiyA chikkamettasaMkoyao kuliMgi vva / AsayasaMcArAo viyatta ! vallIviyANAI // [ vizeSAva0 1753 - 1754] vittati gaNadharAmantraNamiti / sammAdayo va sAva- ppaboha- saMkoyaNAdio'bhimayA / baulAdayo ya saddAivisayakAlovalaMbhAo // [ vizeSAva0 1755] ti / sammAdau tti zamyAdayaH, visayakAlovalaMbhAo tti viSayANAM gIta- surAgaNDUSakAminIcaraNatADanAdInAM kAlo vasantAdiriti / egA bhavasiddhiyetyAdi, bhaviSyatIti bhavA bhAvinI, sA siddhiH nirvRtiryeSAM te 25 bhavasiddhikA bhavyAH, tadviparItAstvabhavasiddhikAH, abhavyA ityarthaH / nanu jIvatve
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 41] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / samAne sati ko bhavyA-'bhavyayorvizeSaH ?, ucyate, svabhAvakRtaH, dravyatvena samAnayorjIva-nabhasoriva, Aha cadavvAitte tulle jIva-nabhANaM sabhAvao bhedo / jIvA-'jIvAigao jaha taha bhavveyaraviseso // [vizeSAva0 1823] tti / AbhyAM vizeSito'nyo daNDakaH 2 / 5 ___egA sammaddiTThiyANamityAdi, samyag aviparItA dRSTiH darzanaM rucistattvAni prati yeSAM te samyagdRSTikAH, te ca mithyAtvamohanIyakSaya-kSayopazamopazamebhyo bhavanti, tathA mithyA viparyAsavatI jinAbhihitArthasArthAzraddhAnavatI dRSTiH darzanaM zraddhAnaM yeSAM te mithyAdRSTikAH, mithyAtvamohanIyakarmodayAdarucitajinavacanA iti bhAvaH, uktaM casUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / 10 mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // [ ] iti / tathA samyak ca mithyA ca dRSTipeSAM te samyagmithyAdRSTikAH, jinoktabhAvAn pratyudAsInAH, iha ca gambhIrabhavodadhimadhyaviparivartI janturanAbhoganirvarttitena girisaridupalagholanakalpena yathApravRttakaraNena saMpAditAntaHsAgaropamakoTIkoTIsthitikasya mithyAtvavedanIyasya karmaNaH sthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyApUrvakaraNA- 15 'nivRttikaraNasaMjJitAbhyAM vizuddhivizeSAbhyAmantarmuhUrttakAlapramANamantarakaraNaM karoti, tasmin kRte tasya karmaNaH sthitidvayaM bhavati, antarakaraNAdadhastanI prathamasthitirantarmuhUrttamAtrA, tasmAdevoparitanI zeSA, tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTiH, antarmuhUrtena tasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikasamyaktvaM prApnoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt, yathA hi davAnala: 20 pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAgnirantarakaraNamavApya vidhyAyatIti, tadevaM samyaktvamauSadhavizeSakalpamAsAdya madanakodravasthAnIyaM darzanamohanIyamazuddha karma tridhA bhavati-azuddhamardhavizuddhaM vizuddhaM ceti, trayANAM teSAM puJjAnAM madhye yadA'rddhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayavazAdarddhavizuddhamarhadRSTatattvazraddhAnaM bhavati jIvasya, tena tadA'sau samyagmithyAdRSTirbhavati antarmuhUrtaM yAvat, tata UrdhvaM 25 1. "hUrtena tu tasyA pA0 je2 // 2. degtvamApnoti pA0 je2 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre samyaktvapuJjaM mithyAtvapuJjaM vA gacchatIti samyagdRSTi- midhyAdRSTimizravizeSito'nyo daNDakaH, tatra ca nArakAdiSvekAdazasu padeSu darzanatrayamasti, ata uktam - evaM jAva thaNietyAdi, pRthivyAdInAM mithyAtvameva, tena teSAM tenaiva vyapadezaH, uktaM ca- ca tasa sesayA miccha [ jIvasamA026] tti, caturddazaguNasthAnakavantastrasAH, sthAvarAstu 5 mithyAdRSTaya evetyarthaH / dvIndriyAdInAM mizraM nAsti, saMjJinAmeva tadbhAvAt, tatasteSu samyagdRSTi-mithyAdRSTitayaiva vyapadezaH / evaM teiMdiyANa vi cauriMdiyANa vi dvIndriyavad vyapadezadvayena vargaNaikatvaM vAcyam, paJcendriyatiryagAdInAM darzanatrayamapyasti tatastridhA'pi tadvyapadezaH, ata evoktam- sesA jahA neraiya tti, tathA vAcyA iti zeSaH, daNDakaparyantasUtraM punaridam 'egA sammaddiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, evaM 10 micchaddiTThiyANaM evaM sammAmicchadiTThiyANaM', etatparyantamAha- jAva egA sammAmicchetyAdi 3 / 15 20 50 egA kaNhapakkhiyANaM ityAdi, kRSNapAkSiketarayorlakSaNam - jesimavaDo poggala pariyo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiyA khalu ahie puNa kiNhapakkhIya // [ zrAvakapra0 72] tti / etadvizeSito'nyo daNDakaH / egA kaNhalesANamityAdi, lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA, yadAha zleSa iva varNabandhasya karmmabandhasthitividhAtryaH / [ prazama0 38 ], tathA kRSNAdidravyasAcivyAt pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM lezyAzabdaH prayujyate // ] iti / iyaM ca zarIranAmakarmmapariNatirUpA yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarIranAmakarmmapariNativizeSatvAt, yata uktaM prajJApanAvRttikRtA- yogapariNAmo lezyA, 1. puDhavi - daga - agaNi- mAruya - sAhAraNakAIyA cauddhA u / patteya tasA duvihA coddasa tasa sesayA micchA ||26|| iti sampUrNA gAthA jIvasamAse // 2. pakkhIu tti je1 khaM0 pA0 / 3. "lizi saMzleSaNe [ ] ityasya dhAtorlezanaM lezyA / uktaM ca- tAH kRSNa-nIla- kApota- taijasI - padma - zuklanAmAna: / zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH // [prazama0 38 ], yogapariNAmazca lezyA / kathaM punaryogapariNAmo lezyA ? yasmAt sayogikevalI zuklezyApariNAmena vihRtya antarmuhUrte zeSe yoganirodhaM karoti / tato'yogitvaM [alezyatvaM ca] prApnoti / ato'vagamyateyogapariNAmo lezyeti / sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH, yasmAduktam- karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 41] prathamamadhyayanam eksthaankm| kathaM punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAt sayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihRtyAntarmuhUrte zeSe yoganirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti,ato'vagamyate yogapariNAmo lezyeti, sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH, yasmAduktam- karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAm [ ] iti, tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSa: kAyayoga: 1, tathaudArika-vaikriyA-''hArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa 5 vAgyogaH 2, tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyoga iti 3, tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti [prajJApanAvR0 17 / 2] / anye tu vyAcakSate- karmanisyando lezyA [ ] iti / sA ca dravya-bhAvabhedAt dvidhA, tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tu tajjanyo jIvapariNAma iti / iyaM ca SaTprakArA jambUphalakhAdakapuruSaSaTkadRSTAntAd 10 grAmaghAtakacaurapuruSaSaTkadRSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyeti / tatsUtrANi sugamAni, navaraM kRSNavarNadravyasAcivyAt jAtA'zubhapariNAmarUpA kRSNA sA lezyA yeSAM te tathA, evaM zeSANyapi padAni, navaraM nIlA ISatsundararUpA / evamiti anenaiva krameNa yAvatkaraNAt 'egA kavoyalesANa'mityAdi sUtratrayaM dRzyam, tatra kapotasya pakSivizeSasya varNena tulyAni yAni dravyANi, dhUmrANi ityarthaH, tatsAhAyyajAtA kApotalezyA manAk zubhatarA, 15 sA lezyA yeSAM te tathA, tejaH agnijvAlA, tadvarNAni yAni dravyANi, lohitAnItyarthaH, tatsAcivyajAtA tejolezyA zubhasvabhAvA, padmagarbhavarNAni yAni dravyANi, pItAnItyarthaH tatsAcivyajAtA padmalezyA zubhatarA, zuklavarNadravyajanitA zuklA, atyantazubheti, etAsAM ca vizeSataH svarUpaM lezyAdhyayanAdavaseyamiti / evaM jassa jai tti mArakANAmiva yasyA'surAderyA yAvatyo lezyAstaduddezena tadvargaNaikatvaM vAcyam / 20 pravaNetyAdinA tallezyAparimANamAha / atra saGgrahaNI zarIrANAm [ ] iti / tasmAdaudArikAdizarIrayuktasya Atmano vIryapariNativizeSa: kAyayogaH / tathaivaudArikamaikriyA-''hArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro yaH sa vAgyogaH / tathaudArikAdizarIravyApArAhRta hasAcivyAjjIvavyApAro yaH sa manoyoga iti / tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti // " iti A0 zrIharibhadrasUriviracitAyAM prajJApanAvRttau saptadaze lezyApade dvitIye uddezake / / 1. kapota je2 / / 2. "vyAjAtA je1 // 3. uttarAdhyayanasUtre 34 tamaM lezyAdhyayanam //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kAU nIlA kiNhA lesAo tinni hoMti naraesu / taiyAe kAunIlA pRthivyAmityarthaH nIlA kiNhA ya riTThAe pnycmyaamityrthH||[ bRhatsaM0288] kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNa-vaMtariyA / joisasohammIsANe teulesA muNeyavvA // [ bRhatsaM0 193] kappe saNaMkumAre mAhiMde ceva baMbhaloe ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukkalesA u // [bRhatsaM0 194] puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cattAri / gabbhayatiriyanaresuM challesA tinni sesANaM // [bRhatsaM0 342] ayaM sAmAnyo lezyAdaNDakaH 5 / ayameva bhavyAbhavyavizeSAdanyaH- egA 10 kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNetyAdi / evamiti kRSNalezyAyAmiva chasu vi tti kRSNayA saha SaTsu, anyathA anyA paJcaivAtidezyA bhavantIti, dve dve pade pratilezyaM bhavyAbhavyalakSaNe vAcye, yathA 'egA nIlalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe'tyAdi 6 / le zyAdaNDaka eva darzanatrayavizeSito'nyaH- egA kaNhalesANaM sammaddiTThiyANamityAdi, jesiM jai diTThIo tti yeSAM nArakAdInAM yA yAvatyo dRSTayaH 15 samyaktvAdyAsteSAM tA vAcyA iti, tatra ekendriyANAM mithyAtvameva, vikalendriyANAM samyaktva-mithyAtve, zeSANAM tisro'pi dRSTaya iti 7 / lezyAdaNDaka eva kRSNazuklapakSaviziSTo'nyaH- egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANamityAdi / ete aTTha cauvIsa daMDaya tti, te caivam oho 1, bhavvAIhiM visesio 2, daMsaNehiM 3, pakkhehiM 4 / 20 lesAhiM 5, bhavva 6, daMsaNa 7, pakkhehiM visiTThalesAhiM 8 // [ ] ti / - [sU0 42] egA titthasiddhANaM vaggaNA, egA atitthasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva egA ekkasiddhANaM vaggaNA, egA aNekkasiddhANaM vaggaNA / egA paDhamasamayasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva aNaMtasamayasiddhANaM vaggaNA / [TI0] itaH siddhavargaNA abhidhIyante- tatra siddhA dvidhA anantarasiddha25 paramparasiddhabhedAt, tatrAnantarasiddhAH paJcadazavidhAH, tadvargaNaikatvamAha- egA titthetyAdinA, tatra tIryate'neneti tIrtham, dravyato nadyAdInAM samo'napAyazca bhUbhAgo 1. sANa jesN1||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 42] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / bhautAdipravacanaM vA, dravyatIrthatA tvasyApradhAnatvAd, apradhAnatvaM ca bhAvatastaraNIyasya saMsArasAgarasya tena tarItumazakyatvAt, sAvadyatvAdasyeti, bhAvatIrthaM tu saGgho yato jJAnAdibhAvena tadvipakSAdajJAnAdito bhavAcca bhAvabhUtAt tArayatIti, Aha ca jaM NANa-dasaNa-carittabhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei teNa taM bhAvao titthaM // [vizeSAva0 1033] ti| 5 triSu vA krodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAnirAsa-karmamalApanayanalakSaNeSu jJAnAdilakSaNeSu vA artheSu tiSThatIti tristham, prAkRtatvAt titthaM, Aha ca dAhovasamAdisu vA jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsuM / to titthaM saMgho cciya ubhayaM ca visesaNavisesaM // [vizeSAva0 1035] ti / 'vizeSaNavizeSya'miti tIrthaM saGgha iti saGgho vA tIrtha miti / trayo vA 10 krodhAgnidAhopazamAdayo'rthAH phalAni yasya tat tryartham, titthaM ti pUrvavat, Aha ca kohaggidAhasamaNAdao va te ceva tinni jassa'tthA / hoi tiyatthaM titthaM tamatthasaho phalattho'yaM // [vizeSAva0 1036] ti / athavA trayo jJAnAdayo'rthAH vastUni yasya tat tryartham, Aha caahavA sammaiMsaNa-nANa-carittAI tini jassa'tthA / taM titthaM puvvodiyamihamattho vatthupajjAo // [vizeSAva0 1037] tti / / tatra tIrthe sati siddhAH nirvRtAstIrthasiddhA RSabhasenagaNadharAdivat, teSAM vargaNeti 1 / tathA atIrthe tIrthAntare sAdhuvyavacchede jAtismaraNAdinA prAptApavargamArgA marudevIvat siddhA atIrthasiddhAsteSAm 2 / evaMkaraNAt 'egA titthagarasiddhANaM vaggaNe'tyAdi dRzyam, tIrthamuktalakSaNam, tat kurvantyAnulomyena hetutvena tacchIlatayA veti tIrthakarAH,Aha ca- 20 aNuloma-heu-tassIlayAya je bhAvatitthameyaM tu / kuvvaMti pagAsaMti u te titthagarA hiyatthakarA // [vizeSAva0 1047] iti / tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhA RSabhAdivat, teSAm 3, atIrthakarasiddhA: sAmAnyakevalinaH santo ye siddhA gautamAdivat, teSAm 4, tathA svayam AtmanA buddhAH tattvaM jJAtavantaH svayambuddhAste santo ye siddhAste tathA, teSAm 25 1. artheSu triSu tiSTha je1 // 15
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 5, tathA pratItyaikaM kiJcit vRSabhAdikaM anityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhA: buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAste tathA, teSAm 6, svayambuddha-pratyekabuddhAnAM ca bodhyupadhi-zruta-liGgakRto vizeSaH, tathAhi- svayambuddhAnAM bAhyanimittamantareNaiva bodhiH, pratyekabuddhAnAM tu tadapekSayA, karakaNDvAdInAmiveti / upadhiH svayambuddhAnAM 5 pAtrAdidazavidhaH, tadyathA pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaTThavaNaM 3 ca pAyakesariyA 4 / paDalAiM 5 rayattANaM ca 6 gocchao 7 pAyanijjogo // tinneva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM 11 ceva hoi muhapotti 12||[oghni0 668-669] tti| pratyekabuddhAnAM tu navavidhaH prAvaraNavaja iti / svayambuddhAnAM pUrvAdhIte zrute 10 aniyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva / liGgapratipattiH svayambuddhAnAmAcAryasannidhAvapi bhavati, pratyekabuddhAnAM tu devatA prayacchatIti / buddhabodhitAH AcAryAdibodhitAH santo ye siddhAste buddhabodhitasiddhAH, teSAm 7 / eteSAmeva strIliGgasiddhAnAM 8 puMliGgasiddhAnAM 9 napuMsakaliGgasiddhAnAM 10 svaliGgasiddhAnAM rajoharaNAdyapekSayA 11 anyaliGgasiddhAnAM parivrAjakAdiliGgasiddhAnAM 15 12 gRhiliGgasiddhAnAM marudevIprabhRtInAm 13 ekasiddhAnAmekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAm 14 anekasiddhAnAmekasamaye vyAdInAm aSTazatAntAnAM siddhAnAmekA vargaNeti 15 / tatrAnekasamayasiddhAnAM prarUpaNAgAthA battIsA aDayAlA saTThI bAvattarI ya boddhavvA / culasII channaI durahiyamadruttara sayaM ca // [ bRhatsaM0 247] 20 etadvivaraNam- yadA ekasamayena ekAdaya utkarSeNa dvAtriMzat sidhyanti tadA dvitIye'pi samaye dvAtriMzad, evaM nairantaryeNa aSTau samayAn yAvat dvAtriMzat sidhyanti, tata UrdhvamavazyamevAntaraM bhavatIti, yadA punastrayastriMzata Arabhya aSTacatvAriMzadantAH ekasamayena sidhyanti tadA nirantaraM sapta samayAn yAvat sidhyanti, tato'vazyamevAntaraM bhavatIti / evaM yadA ekonapaJcAzatamAdiM kRtvA yAvat SaSTirekasamayena sidhyanti tadA 25 nirantaraM SaT samayAn sidhyanti, tadupari antaraM samayAdi bhavati / evamanyatrApi yojyam, 1. nizIthabhASye 1393-94 tathA 5787-88 / 2. zadArabhya pA0 je2 // 3. 'yAdirbhadeg pA0 kha0 / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 43] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / yAvat aSTazatamekasamayena yadA sidhyati tadA'vazyameva samayAdyantaraM bhavatIti / / __ anye tu vyAcakSate- aSTau samayAn yadA nairantaryeNa siddhistadA prathamasamaye jaghanyenaikaH sidhyatyutkRSTato dvAtriMzaditi, dvitIyasamaye jaghanyenaikaH utkRSTato'STacatvAriMzat, tadevaM sarvatra jaghanyenaikaH samaya utkRSTato gAthArtho'yaM bhAvanIyaH- battIsetyAdi / ___ evamanantarasiddhAnAM tIrthAdinA bhUtabhAvena pratyAsattivyapadezyatvena paJcadazavidhAnAM 5 vargaNaikatvamuktam, idAnIM paramparasiddhAnAmucyate, tatra apaDhamasamayasiddhANamityAditrayodazasUtrI, na prathamasamayasiddhAH aprathamasamayasiddhAH siddhatvadvitIyasamayavartinaH, teSAm / evaM jAva tti karaNAd 'dusamayasiddhANaM ti-cau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasasaMkhejjA-'saMkhejjasamayasiddhANa'miti dRzyam, tatra siddhatvasya tRtIyAdiSu samayeSu dvisamayasiddhAdayaH procyante, yadvA sAmAnye nAprathamasamayAbhidhAnaM vizeSato 10 dvisamayAdyabhidhAnamiti, atasteSAM vargaNA, kvacit paDhamasamayasiddhANaM ti pAThaH, tatra anantara-paramparasamayasiddhalakSaNaM bhedamakRtvA prathamasamayasiddhA anantarasamayasiddhA eva vyAkhyAtavyAH, vyAdisamayasiddhAstu yathAzrutA eveti / [sU0 43] [1] egA paramANupoggalANaM vaggaNA, evaM jAva egA aNaMtapaesiyANaM poggalANaM vaggaNA 1 / egA egapadesogADhANaM poggalANaM 15 vaggaNA jAva egA asaMkhejapadesogADhANaM poggalANaM vaggaNA 2 / egA egasamayaTThitiyANaM poggalANaM vaggaNA jAva asaMkhejasamayaTTitiyANaM poggalANaM vaggaNA 3 / egA egaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA, egA aNaMtaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA / evaM vaNNa-gaMdha-rasa-phAsA bhANiyavvA jAva egA 20 aNaMtaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA 4 / [2] egA jahannapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ukkassapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA, egA ajahannukkassapatesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA 1, evaM jahannogAhaNagANaM ukkassogAhaNagANaM ajahannukassogAhaNagANaM 2, jahannaTThitiyANaM 1. 'egA apaDhamasamayasiddhANaM vaggaNA evaM dusamayasiddhANaM ti-cau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasa-saMkhejA'saMkhejasamayasiddhANaM aNaMtasamayasiddhANaM vagaNA' iti trayodaza sUtrANi jJeyAni //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ukkassaTThitiyANaM ajahannukkassadvitIyANaM 3, jahannaguNakAlagANaM ukkassaguNakAlayANaM ajahannukkassaguNakAlagANaM, evaM vaNNa-gaMdha-rasa-phAsANaM vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajahannukkassaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA 4 / [TI0] ito dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAzritya pudgalavargaNaikatvaM cintyate- egA 5 parametyAdi, pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, te ca skandhA api syuriti vizeSayatiparamANavo niSpradezAste ca pudgalAzceti vigrahaH, teSAm, evaMkaraNAt 'dupaesiyANaM khaMdhANaM ti-cau-paMca-cha-satta-'TTha-nava-dasa-saMkhejjapaesiyANaM asaMkhejjapaesiyANa'miti dRshymiti| kRtA dravyataH pudgalacintA, ataH kSetrataH kriyate- egA egapaesetyAdi, ekasmin 10 pradeze kSetrasyAvagADhAH avasthitA ekapradezAvagADhAH, teSAm, te ca paramANvAdayo'nantapradezikaskandhAntAH syuH, acintyatvAt dravyapariNAmasya, yathA pAradasyaikena karSeNa caritAH suvarNasya te saptApyekIbhavanti, punarvAmitAH prayogataH saptaiva ta iti / jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM ti, anantapradezAvagAhitvaM tu nAsti pudgalAnAm, lokalakSaNasyAvagAhakSetrasyApyasaGkhyeyapradezatvAditi / kAlata Aha15 egA egasamaetyAdi, ekaM samayaM yAvat sthitiH paramANutvAdinA ekapradezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA'vasthAnaM yeSAM te ekasamayasthitikAH, teSAmiti, iha ca anantasamayasthiteH pudgalAnAmabhAvAd asaMkhejjasamayaTTitIyANamityuktamiti / bhAvataH pudgalAnAha- egA egaguNetyAdi, ekena guNo guNanaM tADanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlo varNo yeSAM te ekaguNakAlakAH, tAratamyena kRSNatara-kRSNatamAdInAM yebhya 20 Arabhya prathamamutkarSapravRttirbhavatIti bhAvaH, teSAm / evaM sarvANyapi bhAvasUtrANi SaSTyadhika dvizatapramANAni vAcyAni 260, viMzata: kRSNAdibhAvAnAM tryodshbhirgunnnaaditi| sAmprataM bhaGgayantareNa dravyAdivizeSitAnAM jaghanyAdibhedabhinnAnAM skandhAnAM vargaNaikatvamAha- egA jahannappaesiyANamityAdi, jaghanyAH sarvAlpAH pradezA: 1. cAritA: je2 // 2. degta evAha je1 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 44] prathamamadhyayanam eksthaankm| paramANavaste santi yeSAM te jaghanyapradezikAH, vyaNukAdaya ityarthaH, skandhAH aNusamudAyAH, teSAm, utkRSantItyutkarSAH utkarSavantaH utkRSTasaGkhyAH paramAnantAH pradezA: aNavaste santi yeSAM te utkarSapradezikAH, teSAm, jaghanyAzca utkarSAzca jaghanyotkarSAH, na tathA ye te ajaghanyotkarSAH, madhyamA ityarthaH, te pradezAH santi yeSAM te ajaghanyotkarSapradezikAH, teSAm, eteSAM cAnantavargaNatve'pyajaghanyotkarSa- 5 zabdavyapadezyatvAdekavargaNatvamiti / jahannogAhaNagANaM ti avagAhante Asate yasyAM sA'vagAhanA kSetrapradezarUpA, sA jaghanyA yeSAM te svArthikapratyayAjjaghanyAvagAhanakAH, teSAm, ekapradezAvagADhAnAmityarthaH, utkarSAvagAhanakAnAmasaGkhyAtapradezAvagADhAnAmityarthaH, ajaghanyotkarSAvagAhanakAnAM sngkhyeyaasngkhyeyprdeshaavgaaddhaanaamityrthH| jaghanyA jaghanyasaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te jaghanyasthitikAH, ekasamaya- 10 sthitikAH ityarthaH, teSAm, utkarSA utkarSavatsaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te tathA, teSAm, asaGkhyAtasamayasthitikAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyam, jaghanyena jaghanyasaGkhyAvizeSeNaikenetyarthaH guNo guNanaM tADanaM yasya sa tathA vidhaH kAlo varNo yeSAM te jaghanyaguNakAlakAH, teSAm, evamutkarSaguNakAlakAnAmanantaguNakAlakAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyam, evaM bhAvasUtrANyapi SaSTi vanIyAnIti / 15 [sU0 44] ege jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM jAva addhaMgulagaM ca kiMcivisesAdhie parikkheveNaM / [TI0] sAmAnyaskandhavargaNaikatvAdhikArAdevAjaghanyotkarSapradezikasyAjaghanyotkarSapradezAvagADhasya skandhavizeSasyaikatvamAha - ege jaMbuddIvetyAdi / jambvA vRkSavizeSeNopalakSito dvIpaH jambUdvIpaH iti nAma, dvIpa iti sAmAnyam, yAvadgrahaNAdevaM 20 sUtraM draSTavyam-'savvabbhaMtarae savvakhuDDAe vaTTe tellApUyasaMThANasaMThie egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasa sahassAiM donni sayAI sattAvIsAiM tinni kosA aTThAvIsaM dhaNusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhie 1. 'dayA: pA0 // 2. 'zakasyA je1 // 3. jambUdvIpaprajJaptau prathame vakSaskAre prArambha eva samAnaprAyamidaM sUtraM vartate / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre parikkheveNaM'ti, sugamametat, uktavizeSaNazca jambUdvIpa eka eva, anyathA aneke'pi te sntiiti| [sU0 45] ege samaNe bhagavaM mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsAe titthagarANaM carimatitthagare siddhe buddhe mutte jAva savvadukkhappahINe / 5 [TI0] anantaraM jambUdvIpa ukta iti tatprarUpakasya bhagavato mahAvIrasyaikatAmAha ege samaNe ityAdi, ekaH asahAyaH, asya ca siddha ityAdinA sambandhaH, zrAmyati tapasyatIti zramaNaH, bhajyata iti bhagaH samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca - aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasa: zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // [ ] iti / / 10 sa vidyate yasyeti bhagavAn, tathA vizeSeNerayati mokSaM prati gacchati gamayati vA prANinaH prerayati vA karmANi nirAkaroti vIrayati vA rAgAdizatrUn prati parAkramayati iti vIraH, niruktito vA vIro, yadAha vidArayati yat karma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAd vIra iti smRtaH // [ ] itaravIrApekSayA mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, bhASyoktaM tutihuyaNavikkhAyajaso mahAjaso nAmao mahAvIro / vikvaMto ya kasAyAisattusennapparAjayao // Irei viseseNa va khivai kammAiM gamayai sivaM vA / gacchai a teNa vIro sa mahaM vIro mahAvIro // [ vizeSAva0 1059-1060] tti / 20 asyAmavasarpiNyAM caturviMzatestIrthakarANAM madhye caramastIrthakaraH siddhaH kRtArtho jAtaH, buddhaH kevalajJAnena buddhavAn bodhyam, muktaH karmabhiH, yAvatkaraNAt 'aMtakaDe' anto bhavasya kRto yena so'ntakRtaH, 'parinivvuDe' parinirvRtaH karmakRtavikAravirahAt svasthIbhUtaH, kimuktaM bhavati ? sarvANi zArIrAdIni duHkhAni prakSINAni prahINAni vA yasya sa sarvaduHkhaprakSINaH sarvaduHkhaprahINo vA, sarvatra bahuvrIhau ktAntasya yaH paranipAtaH 25 sa AhitAgnyAdidarzanAditi / iha ca tIrthakareSvetasyaivaikatvaM mokSagamane, na tu RSabhAdInAm, dazasahasrAdiparivRtatvena teSAM siddhatvAd, uktaM ca1. dRzyatAM pR0 35 Ti0 1 // 15
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 46-48] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / ego bhagavaM vIro tettIsAe saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI u siddhigao // [Ava0 ni0 308] ityAdi / [sU0 46] aNuttarovavAtiyA NaM devA NaM egaM rataNiM uTuMuccatteNaM pnnttaa| [TI0] ekAkI vIro nirvRta ityuktam, nirvRtakSetrAsannAni cAnuttaravimAnAnIti tannivAsidevamAnamAha- aNuttaretyAdi, anuttaratvAdanuttarANi vijayAdivimAnAni, teSu 5 ya upapAto janma sa vidyate yeSAM te'nuttaropapAtikAste, zaMkArau vAkyAlaGkAre, devAH surA ekAM raniM hastaM yAvat 'krozaM kauTilyena nadI tivadiha dvitIyA, uDuMuccatteNaM ti vastuno hyanekadhoccatvam, UrddhasthitasyaikamaparaM tiryasthitasyAnyat guNonnatirUpam, tatretarApohenordhvasthitasya yaduccatvaM tadUrdoccatvamityAgame rUDhamiti tenordoccatvena, anusvAraH prAkRtatvAt, prajJaptAH prarUpitAH sarvavidbhiriti, athavA anuttaropapAtikAnAM 10 devAnAmUrdoccatvena pramANamiti zeSaH, ekA ratniH prajJapteti vyAkhyeyamiti / [sU0 47] adANakkhatte egatAre pannatte 1 / cittANakkhatte egatAre pannatte 2 / sAtINakkhate egatAre pannatte 3 / [TI0] devAdhikArAdeva nakSatradevAnAm addAnakkhatte ityAdinA kaNThyena sUtratrayeNa tAraikatvamuktam, tArA ca jyotirvimAnarUpeti, kRttikAdiSu ca nakSatreSvidaM tArApramANam- 15 cha 6 ppaMca 5 tinni 3 egaM 1 cau 4 tiga 3 rasa 6 veya 4 juyala 2 juyalaM ca 2 / iMdiya 5 egaM 1 egaM 1 visaya 5 'ggi 3 samudda 4 bArasagaM 12 // cauro 4 tinni ya 3 tiya 3 tiya 3 paMca 5 satta 7 be 2 be 2 bhave tiyA tinni 3-3-3 / / rikkhe tArapamANaM jai tihitullaM hayaM kajjaM // [ ] ti / / / iha caikasthAnakAnurodhAnnakSatratrayasya tArApramANamuktam, zeSanakSatrANAM tu 20 prAyo'gretanAdhyayaneSu tad vakSyati, yastu kvacidvisaMvAdastArApramANasya sa tathAvidhaprayojaneSu tithivizeSasya nakSatravizeSayuktasyAzubhatvasUcanArthatvenoktagAthayormatAntarabhUtatvAnna bAdhaka iti / [sU0 48] egapadesogADhA poggalA aNaMtA pannattA, evmegsmyttttitiiyaa| egaguNakAlagA poggalA aNaMtA pannattA, jAva egaguNalukkhA poggalA aNaMtA 25 pannattA / // egaTThANaM samattaM //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] tArA pudgalarUpeti pudgalasvarUpamabhidhAtumAha- egapaesogADhetyAdi sugamam, navaramekatra pradeze kSetrasyAMzavizeSe avagADhA: AzritA ekapradezAvagADhAH, te ca paramANurUpAH skandharUpA veti, evaM varNa 5gandha 2 rasa 5 sparza 8 bhedaviziSTAH pudgalA vAcyAH, ata evoktam-jAva egaguNalukkhetyAdi / 5 tadevamanugamo'bhihitaH / adhunA kathaJcit pratyavasthAnAvasare bhaNitamapi nayadvAramanuyogadvArakramAyAtamiti punarvizeSeNocyate / tatra naigamAdayaH sapta nayAH, te ca jJAnanaye kriyAnaye cAntarbhavantIti tAbhyAmadhyayanamidaM vicAryate, tatra jJAnacaraNAtmake'sminnadhyayane jJAnanayo jJAnameva pradhAnamicchati, jJAnAdhInatvAt sakalapuruSArthasiddheH, yataH10 vijJaptiH phaladA puMsAm, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAt pravRttasya, phalaprApterasambhavAd // [ ] iti / ata aihikA-''muSmikaphalArthinA jJAna eva yatno vidheya iti / kriyAnayastu kriyAmevecchati, tasyA eva puruSArthasiddhAvupayujyamAnatvAt, tathA coktam kriyaiva phaladA puMsAm, na jJAnaM phaladaM matam / 15 yata: strIbhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet // [ ] iti / ata aihikA-''muSmikaphalArthinA kriyaiva kAryeti / jinamataM tu nAnayoH pratyeka puruSArthasAdhanatA, yata uktamhayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo ya aMdhao // [Ava0ni0 101] tti / saMyoga eva cAnayoH phalasAdhakatvam, yata uktamsaMjogasiddhIe phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // [Ava0ni0 102] iti / bhASyakRtA'pyuktam nANAhINaM savvaM nANaNao bhaNati kiM tha kiriyAe / 25 kiriyAe karaNanao tadubhayagAho ya sammattaM // [vizeSAva0 3591] ti / athavA saptApi naigamAdayaH sAmAnyanaye vizeSanaye cAntarbhavanti, tatra sAmAnyanayaH
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 48] prathamamadhyayanam ekasthAnakam / prakrAntAdhyayanoktAnAmAtmAdipadArthAnAmekatvamevAbhimanyate, sAmAnyavAditvAt tasya, sa hi brUte - ekaM nityaM niravayavaM niSkriyaM sarvagataM ca sAmAnyamevAsti, na vizeSaH, niHsAmAnyatvAt, iha yanniH sAmAnyaM tannAsti yathA kharaviSANam, yaccAsti na tanniH sAmAnyaM yathA ghaTa iti, tathA sAmAnyato'nye'nanye vA vizeSAH pratipa ( pA ? ) dyeran ?, yadyanye nanUktamasantaste niHsAmAnyatvAt khapuSpavat, athAnanye tadA sAmAnyamAtrameva, tatra vA 5 vizeSopacAraH, na copacAreNArthatattvaM cintyata iti, Aha ca ekkaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo natthi viseso khapuSpaM va // [ vizeSAva0 32 ] tathA sAmannAo viseso anno'nanno vvaM hojja ? jar3a anno / 61 so natthi khapuSpaM pi vaNanno sAmannameva tayaM // [ vizeSAva0 34] ti / tadevaM sAmAnyanayAbhiprAyeNAtmAdInAmekatvameva / vizeSanayamatena tu teSAmanekatvameva, sa hi brUte-- vizeSebhyaH sAmAnyaM bhinnamabhinnaM vA syAt ?, na bhinnam atyantAnupalambhAt khapuSpavat, tathA na sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamasti, dAha - pAka - snAna - pAnA - 'vagAhavAha-dohAdisarvasaMvyavahArAbhAvAt kharaviSANavat, athAbhinnaM tadA vizeSamAtraM vastu, na nAma sAmAnyamasti, teSu vA sAmAnyamAtropacAra iti, na copacAreNArthatattvaM cintyata 15 iti / Aha ca na visesatthaMtarabhUyamatthi sAmannamAha vavahAro / uvalaMbhavvavahArAbhAvAo kharavisANaM va // [ vizeSAva0 35 ] ti / tadevamAtmAdInAmanekatvameveti / nanu pakSadvaye'pi yuktisambhavAt kiM tattvaM pratipattavyamiti ?, ucyate, syAdekatvaM syAdanekatvamiti, tathAhi - sama- 20 viSamarUpatvAdvastunaH samarUpApekSayA ekatvaM viSamarUpApekSayA tvanekatvamiti, uktaM cavastuna eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnyam / viparItastu vizeSo vastvekamanekarUpaM tad / / [ ] iti / iti zrImadabhayadevasUriviracite sthAnAkhyatRtIyAGgavivaraNe prathamamadhyayanamekasthAnakAbhidhAnaM samAptamiti / zlokAH 1187 / 1. va iti vizeSAvazyakabhASye / / 2. lo01287 je1 / graMthAgraM zlokaH 1987 / namaH sarvajJAya / khaM0 // 10 25
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 49] jadatthi NaM loge taM savvaM dupaoAraM, taMjahA-jIva cceva ajIva cceva / 5 [1] tasa cceva thAvara cceva 1, sajoNiya cceva ajoNiya cceva 2, sAuya cceva aNAuya cceva 3, saiMdiya cceva aNiMdiya cceva 4, saveyagA ceva aveyagA ceva 5, sarUvi ceva arUvi ceva 6, sapoggalA ceva apoggalA ceva 7, saMsArasamAvannagA ceva asaMsArasamAvannagA ceva 8, sAsayA ceva asAsayA ceva 9 / 10 [2] AgAse ceva noAgAse ceva / dhamme ceva adhamme ceva / baMdhe ceva mokkhe ceva / punne ceva pAve ceva / Asave ceva saMvare ceva / veyaNA ceva nijarA ceva / [TI0] vyAkhyAtamekasthAnakAkhyaM prathamamadhyayanam, ataH saGkhyAkramasambaddhameva dvisthAnakAkhyaM dvitIyamadhyayanamArabhyate, asya cAyaM vizeSasambandhaH- iha jainAnAM 15 sAmAnyavizeSAtmakaM vastu, tatra sAmAnyamAzritya prathamAdhyayane AtmAdivastvekatvena prarUpitamiha tu vizeSAzrayaNAt tadeva dvividhatvena prarUpyata ityane na sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, tAni ca prathamAdhyayanavat draSTavyAni, yazca vizeSaH sa svabuddhyA'vagantavyaH, kevalamasya caturuddezakAtmakasyAdhyayanasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtramidamuccAraNIyam- jadatthi 20 NamityAdi / asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH- pUrvaM hyuktam 'ekaguNarUkSAH pudgalAH anantAH', tatra kimanekaguNarUkSA api pudgalA bhavanti yena te ekaguNarUkSatayA viziSyanta iti ? ucyate, bhavantyeva, yato jadatthItyAdi, paramparAsUtrasambandhastu zrutaM mayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtameka Atme'tyAdi, athedamaparamAkhyAtaM jdtthiityaadi| saMhitAdicarcaH pUrvavat / yad jIvAdikaM vastu asti vidyate, Namiti vAkyAlaGkAre, kvacit pATho 1. (vizeSyante ?) //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 49] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / jadatthiM ca NaM ti, tatrAnusvAra AgamikaH, cazabdaH punararthaH, evaM cAsya prayogaH - astyAtmAdi vastu, pUrvAdhyayanaprarUpitatvAd, yaccAsti loke paJcAstikAyAtmake, lokyate pramIyata iti loka iti vyutpattyA lokAlokarUpe vA, tat sarvaM niravazeSaM dvayoH padayoH sthAnayoH pakSayorvivakSitavastu tadviparyayalakSaNayoravatAro yasya tad dvipadAvatAramiti / dupaDoyAraM ti kvacit paThyate, tatra dvayoH pratyavatAro yasya tat 5 dvipratyavatAramiti, svarUpavat pratipakSavaccetyarthaH / tadyathetyudAharaNopanyAse, jIva cceva ajIva cveva tti, jIvAzcaivA'jIvAzcaiva, prAkRtatvAt saMyuktaparatvena hrasvaH, cakArau samuccayArthI, evakArAvavadhAraNe, tena ca rAzyantarApohamAha / nojIvAkhyaM rAzyantaramastIti cet, naivam, sarvaniSedhakatve nozabdasya nojIvazabdenAjIva eva pratIyate, dezaniSedhakatve tu jIvadeza eva pratIyate, na ca dezo dezino'tyantavyatirikta iti jIva evAsAviti / 10 cceya iti vA evakArArthaH, ciya cceya evArtha [ ] iti vacanAt, tatazca jIvA eveti vivakSitavastu ajIvA eveti ca tatpratipakSa iti, evaM sarvatra / athavA yadasti astIti yat, sanmAtraM yadityarthaH, tad dvipadAvatAraM dvividham, jIvAjIvabhedAditi, zeSaM tathaiva / - atha trasetyAdikayA navasUtryA jIvatattvasyaiva bhedAn sapratipakSAnupadarzayati / tatra 15 trasanAmakarmodayatastrasyantIti trasAH dvIndriyAdayaH, sthAvaranAmakarmodayAcca tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH pRthivyAdayaH / saha yonyA utpattisthAnena sayonikA : saMsAriNaH, tadviparyAsabhUtAH ayonikAH siddhAH / sahA''yuSA vartanta iti sAyuSaH, tadanye'nAyuSaH siddhAH / evaM sendriyAH saMsAriNaH, anindriyAH siddhAdayaH / savedakAH strIvedAdyudayavantaH, avedakAH siddhAdayaH / saha rUpeNa mUtrtyA varttanta iti samAsAnte 20 inpratyaye sati sarUpiNa: saMsthAna - varNAdimantaH, sazarIrA ityarthaH, na rUpiNo'rUpiNo muktAH / sapudgalAH karmmAdipudgalavanto jIvAH, apudgalAH siddhAH / saMsAraM bhavaM samApannakA AzritAH saMsArasamApannakAH saMsAriNaH, taditare siddhAH / zAzvatAH siddhAH janma-maraNAdirahitatvAd, azAzvatAH saMsAriNastadyuktatvAditi / 63 1. ceya je1 / 2. ' sAntendra je2 / 'sAnta inpra' je1 / 'sAnte inaH pradeg khaM0 / " ata ini Thanau" pA0 5 / 2 / 115 / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ evaM jIvatattvasya dvipadAvatAraM nirUpyAjIvatattvasya taM nirUpayannAha- aagaasetyaadi| AkAzaM vyoma, noAkAzaM tadanyad dharmAstikAyAdi / dharmaH dharmAstikAyo gatyupaSTambhaguNaH, tadanyo'dharmaH adharmA stikAyaH sthityupaSTambhaguNaH / savipakSabandhAditattvasUtrANi catvAri prAgvaditi / . 5 [sU0 50] do kiriyAo pannattAo, taMjahA-jIvakiriyA ceva ajIvakiriyA cev| jIvakiriyA duvihA pannattA, taMjahA-sammattakiriyA ceva micchattakiriyA ceva / ajIvakiriyA duvihA pannattA, taMjahA-iriyAvahiyA ceva saMparAigA ceva / do kiriyAo pannattAo taMjahA-kAiyA ceva AdhikaraNiyA ceva / 10 kAiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-aNuvarayakAyakiriyA ceva duppauttakAyakiriyA ceva / AdhikaraNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahAsaMjoyaNAdhikaraNiyA ceva NivvattaNAdhikaraNiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pAosiyA ceva pAriyAvaNiyA cev| pAto siyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvapAosiyA ceva 15 ajIvapAosiyA ceva / pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahAsahatthapAriyAvaNiyA ceva parahatthapAriyAvaNiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pANAtivAyakiriyA ceva apaccakkhANakiriyA ceva / pANAtivAyakiriyA davihA pannattA, taMjahAsahatthapANAtivAyakiriyA ceva parahatthapANAtivAyakiriyA ceva / 20 apaccakkhANakiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvaapaccakkhANakiriyA ceva ajIvaapaccakkhANakiriyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-AraMbhiyA ceva pAriggahiyA ceva / AraMbhiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvaAraMbhiyA ceva ajIvaAraMbhiyA ceva / evaM pAriggahiyA vi / 25 do kiriyAo pannattAo, taMjahA-mAyAvattiyA ceva micchAdasaNavattiyA ceva / mAyAvattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-AyabhAvavaMkaNatA ceva
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 50] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / 65 parabhAvavaMkaNatA ceva / micchAdasaNavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahAUNAirittamicchAdasaNavattiyA ceva tavvairittamicchAdasaNavattiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-diTThiyA ceva puTThiyA ceva / diTThiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvadiTThiyA ceva ajIvadiTThiyA ceva / evaM puTTiyA vi| . 5 do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pADucciyA ceva sAmaMtovaNivAiyA cev| pADucciyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvapADucciyA ceva ajIvapADucciyA ceva / evaM sAmaMtovaNivAiyA vi / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-sAhatthiyA ceva NesatthiyA cev| sAhatthiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-jIvasAhatthiyA ceva 10 ajIvasAhatthiyA ceva / evaM NesatthiyA vi / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-ANavaNiyA ceva vetAraNiyA- ceva, jaheva NesatthiyA / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-aNAbhogavattiyA ceva aNavakaMkhavattiyA ceva / aNAbhogavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-aNAuttaAiyaNatA 15 ceva aNAuttapamajaNatA ceva / aNavakaMkhavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-AyasarIraaNavakaMkhavattiyA ceva parasarIraaNavakaMkhavattiyA ceva / do kiriyAo pannattAo, taMjahA-pijavattiyA ceva dosavattiyA cev| pejavattiyA kiriyA davihA pannattA, taMjahA-mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA cev| dosavattiyA kiriyA duvihA pannattA, taMjahA-kohe ceva mANe cev| 20 [TI0] bandhAdayazca kriyAyAM satyAmAtmano bhavantIti kriyAnirUpaNAyAha- do kiriyetyAdisUtrANi SaTtriMzat, karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyeti, te ca dve prajJapte prarUpite jinaiH, tatra jIvasya kriyA vyApAro jIvakriyA, tathA ajIvasya pudgalasamudAyasya yat karmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyeti, iha cevazabdasya ceyazabdasya vA 1. itaH ka0 prateH prArambhaH, kintu Adau katicana patrANi mahatA aMzena truTitAnyeva santi / madhye madhye'pi bahUni patrANi na santi / / 2. ceyazabdasya cevazabdasya vA pAThAntare prAkR je1 / ceyazabdasya cevazabdasya vA prAkR' khaM0 / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pAThAntare prAkRtatvAd dvirbhAva iti, cevetyayaM samudAyamAtra eva pratIyate 'apice' tyAdivaditi 1 / jIvakiriyetyAdi, samyaktvaM tattvazraddhAnam, tadapi jIvavyApAratvAt kriyA samyaktvakriyA, evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraM mithyAtvam atattvazraddhAnam, tadapi 5 jIvavyApAra eveti / athavA samyagdarzana-mithyAtvayoH satorye bhavataH te samyaktva mithyAtvakriye iti 2 / / ___ ajIvakiriyetyAdi, tatra IriyAvahiya tti IraNamIryA gamanam, tadviziSTaH panthA IryApathaH, tatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidam, pravRttiMnimittatastu yat kevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtavedanIyakarmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM 10 sA airyApathikI kriyA, iha jIvavyApAre'pyajIvapradhAnatvavivakSayA'jIvakriyeyamuktA / karmavizeSo vairyApathikI kriyocyate, yato'bhihitam - iriyAvahiyA kiriyA duvihA bajjhamANA veijjamANA ya, jAva paDhamasamaye baddhA bIyasamaye veiyA sA baddhA puTThA veDyA NijjiNNA seyakAle akammaM cAvi bhavatI [Ava0 hAri0 ] ti / tathA samparAyAH kaSAyAH, teSu bhavA sAMparAyikI, sA hyajIvasya pudgalarAzeH karmatApariNatirUpA 15 jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIvakriyeti, sA ca sUkSmasamparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti 3 / punaranyathA dve- do kiriyetyAdi / kAiyA ceva tti kAyena nirvRttA kAyikI kAyavyApAraH, tathA ahigaraNiyA ceva tti adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam anuSThAnaM bAhyaM vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaDgAdi, tatra bhava 20 AdhikaraNikIti 4 / __kAyikI dvidhA- aNuvarayakAyakiriyA ceva tti anuparatasya aviratasra sAvadyAt mithyAdRSTe : samyagdRSTervA kAyakri yA utkSepAdilakSaNA karma bandhanibandhanamanuparatakAyakriyA, tathA duppauttakAyakiriyA ceva tti duSprayukta duSTaprayogavato duSpraNihitasyendriyANyAzrityeSTA-'niSTendriyaviSayaprAptau manAk saGga 25 nirvedagamanena tathA anindriyamAzrityAzubhamanaHsaGkalpadvAreNApavargamArgaM prati durvyavasthita 1. pariziSTe TippaneSu draSTavyam / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 50] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / pramattasaMyatasyetyarthaH, kAyakriyA duSprayuktakAyakriyeti 5/ AdhikaraNikI dvidhA, tatra saMjoyaNAhigaraNiyA ceva tti yat pUrvaM nirvartitayoH khaDga-tanmuSTyAdikayorarthayoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanAdhikaraNikI, tathA NivvattaNAhikaraNiyA ceva tti yaccAditastayornirvarttanaM sA nirvartanAdhikaraNikIti 6 / punaranyathA dve- pAusiyA ceva tti pradveSo matsarastena nirvRttA prAdveSikI, tathA 5 pAriyAvaNiyA ceva tti paritApanaM tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikIti 7 / AdyA dvidhA- jIvapAusiyA ceva tti jIve pradveSAjjIvaprAdveSikI, tathA ajIvapAusiyA ceva tti ajIve pASANAdau skhalitasya pradveSAdajIvaprAdveSikIti 8 / dvitIyA'pi dvidhA- sahatthapAriyAvaNiyA ceva tti svahastena svadehasya paradehasya 10 vA paritApanaM kurvataH svahastapAritApanikI, tathA parahatthapAriyAvaNiyA ceva tti parahastena tathaiva tat kArayataH parahastapAritApanikIti 9 / __ anyathA dve- pANAivAyakiriyA ceva tti pratItA, tathA apaccakkhANakiriyA beva tti apratyAkhyAnam aviratiH, tannimittaH karmabandho'pratyAkhyAnakriyA, sA vAviratAnAM bhavatIti 10 / 15 __ AdyA dvedhA- sahatthapANAivAyakiriyA ceva tti svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA, tathA rahatthapANAivAyakiriyA ceva tti parahastenApi tathaiva parahastaprANAtipAtakriyeti dvitIyApi dvidhA- jIvaapaccakkhANakiriyA ceva tti jIvaviSaye pratyA- 20 thAnAbhAvena yo bandhAdivyApAraH sA jIvApratyAkhyAnakriyA, tathA ajIva cakkhANakiriyA ceva tti yadajIveSu madyAdiSvapratyAkhyAnAt karmabandhanaM sA jIvApratyAkhyAnakriyeti 12 / punaranyathA dve- AraMbhiyA ceva tti ArambhaNamArambhaH, tatra bhavA ArambhikI, -pAriggahiyA ceva tti parigrahe bhavA pArigahikIti 13 / 25
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre AdyA dvedhA - jIvaAraMbhiyA ceva tti yajjIvAnArabhamANasya upamRdnataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI, tathA ajIvAraMbhiyA ceva tti yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajIvArambhikIti 14 / evaM pAriggahiyA ceva tti ArambhikIvad dvidhetyarthaH, jIvAjIvaparigrahaprabhavatvAt 5 tasyA iti bhAvaH 15 / 68 15 punaranyathA dve - mAyAvattiyA ceva tti mAyA zAThyaM pratyayo nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vA sA tathA, micchAdaMsaNavattiyA ceva tti mithyAdarzanaM mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA tatheti 16 / AdyA dvedhA- AyabhAvavaMkaNayA ceva tti AtmabhAvasyAprazastasya vaGkanatA 10 vakrIkaraNaM prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaGkanatA, vaGkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyA vyApAratvAt, tathA parabhAvavaMkaNayA ceva ti parabhAvasya vaGkanatA vaJcanatA yA kUTalekhakaraNAdibhiH sA parabhAvavaGkanateti, yato vRddhavyAkhyeyam- taM taM bhAvamAyarar3a jeNa paro vaMcijjai kUDalehakaraNAIhiM [ Ava0 hari0] ti 17 2 dvitIyA'pi dvedhA - UNAirittamicchAdaMsaNavattiyA ceva tti UnaM svapramANAddhInamatiriktaM tato'dhikamAtmAdi vastu, tadviSayaM mithyAdarza namUnAtirikta mithyAdarzanam, tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamithyAdarzanapratyayeti / tathAhi - ko'pi mithyAdRSTirAtmAnaM zarIravyApakamapi aGguSThaparvamAtraM yavamAtraM zyAmAkatandulamAtraM veti hInatayA'vaiti, tathA'nyaH paJcadhanuH zatikaM 20 sarvavyApakaM vetyadhikatayA'bhimanyate, tathA tavvairittamicchAdaMsaNavattiyA ceva tti tasmAd UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatiriktaM mithyAdarzanaM nAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA tatheti 18 / punaranyathA dve - diTTiyA ceva tti dRSTerjAtA dRSTijA, athavA dRSTaM darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA dRSTikA, darzanArthaM yA gatikriyA darzanAd vA yat karmodeti 1. dvividhe pA0 2 // 2. AvazyakasUtrasya caturthe pratikramaNAdhyayane paDikkamAmi paMcahiM kiriyAhiM ityasya hAribhadryAM vRttau /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 50] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / / sA dRSTijA dRSTikA vA, tathA puTThiyA ceva tti pRSTiH pRcchA, tato jAtA pRSTijA, praznajanito vyApAraH, athavA pRSTaM praznaH vastu vA tadasti kAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavA spRSTiH sparzanaM tato jAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti 19/ __ AdyA dvedhA- jIvadiTThiyA ceva tti yA azvAdidarzanArthaM gacchataH, tathA ajIvadiTTiyA ceva tti ajIvAnAM citrakarmAdInAM darzanArthaM gacchato yA sA 5 ajIvadRSTiketi 20 evaM puTThiyA vi tti evamiti jIvAjIvabhedena dvidhaiva, tathAhi- jIvamajIvaM vA rAga-dveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA jIvaspRSTikA vA ajIvapRSTikA ajIvaspRSTikA veti 21 // punaranyathA dve- pADucciyA ceva tti bAhya vastu pratItya Azritya bhavA prAtItyikI, 10 tathA sAmantovaNivAiyA ceva tti samantAt sarvata upanipAto janamIlakastasmin bhavA sAmantopanipAtikIti 22 / - AdyA dvedhA- jIvapADucciyA ceva tti jIvaM pratItya yaH karmabandhaH sA tathA, tathA ajIvapADucciyA ceva tti ajIvaM pratItya yo rAga-dveSodbhavastajjo vA bandhaH sA ajIvaprAtItyikIti 23 / / 15 dvitIyApi dvividhetyatidizannAha- evaM sAmantovaNivAiyA vi tti, tathAhikasyApi SaNDo rUpavAnasti, taM ca jano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tatsvAmI hRSyatIti jIvasAmantopanipAtikI, tathA rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti 24 / / anyathA vA dve- sAhatthiyA ceva tti svahastena nirvRttA svAhastikI, tathA 20 nesatthiyA ceva tti, nisarjanaM nisRSTam, kSepaNamityarthaH, tatra bhavA tadeva vA naisRSTikI, nisRjato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti 25 / tatra AdyA dvedhA- jIvasAhatthiyA ceva tti yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAhastikI, tathA ajIvasAhatthiyA ceva tti yacca 1. dvidhetya khaM0 / dvidhaivetya' khasaM0 pA0 je2 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre svahastagRhItenaivAjIvena khaDgAdinA jIvaM mArayati sA ajIvasvAhastikIti / athavA svahastena jIvaM tADayata ekA, ajIvaM tADayato'nyeti 26 / dvitIyA'pi jIvA-'jIvabhedaivetyatidizannAha- evaM nesatthiyA ceva tti, tathAhi- rAjAdisamAdezAdyadudakasya yantrAdibhirnisarjanaM sA jIvanaisRSTikIti, yattu kANDAdInAM 5 dhanurAdibhiH sA ajIvanaisRSTikIti / athavA gurbAdau jIvaM ziSyaM putraM vA nisRjato dadata ekA, ajIvaM punareSaNIyabhaktapAnAdikaM nisRjato tyaz2ato'nyeti 27) punaranyathA dve- ANavaNiyA ceva tti AjJApanasya AdezanasyeyamAjJApanameva vetyAjJApanI, saivA''jJApanikA, tajjaH karmabandhaH Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI / tathA veyAraNiyA ceva tti vidAraNaM vicAraNaM vitAraNaM vA 10 svArthikapratyayopAdAnAd vaidAraNItyAdi vAcyamiti 28.. ete ca dve api dvedhA jIvAjIvabhedAditi, tathAhi- jIvamAjJApayata AnAyayato vA pareNa jIvAjJopanI jIvAnAyanI vA, evamevAjIvaviSayA ajIvAjJApanI ajIvAnAyanI veti 29 / tathA jIvamajIvaM vA vidArayati sphoTayatIti, athavA jIvamajIvaM vA'samAnabhASeSu 15 vikrINati sati dvaibhASiko vicArayati pariyacchAvei tti bhaNitaM hoti, athavA jIvaM puruSaM vitArayati pratArayati vaJcayatItyarthaH, asadguNairetAdRzaH tAdRzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhayaiva vA'jIvaM bhaNatye tAdRzametaditi yat sA jIvaveyAraNiyA'jIvaveyAraNiyA va tti / etat sarvamatidezenAha - jaheva nesatthiya tti 30 20 anyathA vA dve- aNAbhogavattiyA ceva tti anAbhoga: ajJAnaM pratyayo nimittaM yasyAH sA, tathA aNavakaMkhavattiyA ceva tti anavakAGkSA svazarIrAdyanapekSatvam, saiva pratyayo yasyAH sA'navakAGkSApratyayeti 31 / AdyA dvidhA- aNAuttaAiyaNayA ceva tti anAyuktaH anAbhogavAn anupayukta ityarthaH, tasyA''dAnatA vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA, tathA 1. jJapa je1, evamagre'pi sarvatra / / 2. jJapa jemU1, jJApa jesaM1 // 3. tulanA- "ahavA jIvamajIvaM vA abhAsiesu vikkemANo dobhAsio va vidArei pariyacchAvei tti bhaNiyaM hoI" - Ava00 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 51] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / aNAuttapamajjaNayA ceva tti anAyuktasyaiva pAtrAdiviSayA pramArjanatA anAyuktapramArjanatA, iha ca tApratyayaH svArthikaH prAkRtatvena AdAnAdInAM bhAvavivakSayA veti 32 // dvitIyA'pi dvividhA- AyasarIretyAdi, tatrAtmazarIrAnavakAGkSApratyayA svazarIrakSatikArikarmANi kurvataH, tathA parazarIrakSatikarANi tu kurvato dvitIyeti 33 / 5 do kiriyetyAdi trINi sUtrANi kaNThyAni, navaraM prema rAgo mAyA-lobhalakSaNaH, dveSaH krodha-mAnalakSaNa iti 36 / yadatra na vyAkhyAtaM tat sugamatvAditi / [sU0 51] duvihA garahA pannattA, taMjahA-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati / ahavA garahA duvihA pannattA, taMjahA-dIhaM pege addhaM garahati, rahassaM pege 10 addhaM garahati / [TI0] etAzca kriyAH prAyo garhaNIyA iti garhAmAha- davihA garahetyAdi, vidhAnaM vidhA, dve vidhe bhedau yasyAH sA dvividhA, garhaNaM gardA duzcaritaM prati kutsA, sA ca sva-paraviSayatvena dvividhA, sA'pi mithyAdRSTeranupayuktasamyagdRSTezca dravyagarhA, apradhAnagarhetyarthaH, dravyazabdasyApradhAnArthatvAd, uktaM ca 15 appAhanne vi ihaM katthai dihro hu davvasaddo tti / aMgAramaddao jaha davvAyario sayA'bhavvo // [paJcA0 6 / 13] tti / samyagdRSTestUpayuktasya bhAvagarheti caturddhA garhaNIyabhedAd bahuprakArA vA, sA ceha karaNApekSayA dvividhoktA, tathA cAha- maNasA vege garahai tti manasA cetasA vAzabdo vikalpArtho avadhAraNArtho vA, tato manasaiva na vAcetyarthaH, kAyotsargastho durmukha- 20 sumukhAbhidhAnapuruSadvayaninditA-'bhiSTutastadvacanopalabdhasAmantaparibhUtasvatanayarAjavArtA manasA samArabdhaputraparibhavakArisAmantasaGgrAmo vaikalpika praharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMspRSTaluJcitamastakastataH samupajAtapazcAttApAnalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra iva ekaH ko'pi sAdhvAdigarhate jugupsate, gImiti gamyate, tathA vacasA vA vAcA vA, athavA vacasaiva 25
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre na manasA bhAvato duzcaritAviraktatvAjjanaraJjanArthaM garhApravRttAGgAramarddakAdiprAyasAdhuvat aisa rhata iti / athavA maNasA vege tti iha apiH, sa ca sambhAvane, tena sambhAvyate ayamarthaH- api manasaiko garhate anyo vacaseti / athavA manasA'pi na kevalaM vacasA eko garhate / tathA vacasA'pi na kevalaM manasA, eka iti sa eva 5 garhate, ubhayathApyeka eva garhata iti bhAvaH / anyathA garhAdvaividhyamAha-- ahavetyAdi / athaveti pUrvoktadvaividhyaprakArApekSaH, dvividhA gardA prajJapteti prAgiva, apiH sambhAvane, tena api dIrghA bRhatIm addhAM kAlaM yAvadekaH ko'pi garhate garhaNIyamAjanmApItyarthaH, anyathA vA dIrghatvaM vivakSayA bhAvanIyam, ApekSikatvAt dIrghahrasvayoriti / evamapi hrasvAm alpAM yAvadeko'nya 10 iti / athavA dIrghAmeva yAvat hrasvAmeva yAvaditi vyAkhyeyamaperavadhAraNArthatvAditi / eka eva vA dvidhA kAlabhedena garhate bhAvabhedAditi / athavA dIrghaM hrasvaM vA kAlameva gata iti / 15 72 25 [sU0 52] duvihe paccakkhANe pannatte, taMjahA - maNasA vege paccakkhAti, vayasA vege paccakkhati / ahavA paccakkhANe duvihe pannatte, taMjahA - dIhaM pege addhaM paccakkhAti, rahassaM pege addhaM paccakhAti / [TI0] atIte garthe karmaNi garhA bhavati, bhaviSyati tu pratyAkhyAnam, uktaM caaiyaM niMdAmi paDuppannaM saMvaremi aNAgayaM paccakkhAmI [ pAkSikasU0 ] ti / pratyAkhyAnamAhaduvihe paccakkhANe ityAdi, pramAdaprAtikUlyena maryAdayA khyAnaM kathanaM pratyAkhyAnam, 20 vidhi - niSedhaviSayA pratijJetyarthaH tacca dravyato mithyAdRSTeH samyagdRSTervA'nupayuktasya kRtacaturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNakadinamAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriveti, bhAvapratyAkhyAnamupayuktasamyagdRSTeriti, tacca deza- sarvamUlaguNottaraguNabhedAdanekavidhamapi karaNabhedAd dvividham, Aha ca- manasA vaikaH pratyAkhyAti vadhAdikaM nivRttiviSayIkaroti, zeSaM prAgiveti / prakArAntareNApi tadAha- ahavetyAdi sugamam / [sU0 53] dohiM ThANehiM aNagAre saMpanne aNAdIyaM aNavayaggaM dIhamaddhaM "
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 10 [sU0 53] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / cAuraMtasaMsArakaMtAraM vItivatejA, taMjahA-vijAe ceva caraNeNa ceva / [TI0] jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnAdi mokSaphalamata Aha- dohiM ThANehItyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM sampanno yukto nAsyAgAraM gehamastItyanagAraH sAdhuH, nAstyAdirasyetyanAdikaM tat, avadagraM paryantaH, tannAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tadanavadagraM tat, dIrghA addhA kAlo yasya tad dIrghAddhaM tat, makAra AgamikaH, dI? 5 vA'dhvA mArgo yasmiMstaddIrghAdhvaM taccaturantaM caturvibhAgaM narakAdigativibhAgena, dIrghatvaM prakaTAditvAditi, saMsArakAntAraM bhavAraNyaM vyativrajed atikrAmet, tadyathA- vidyayA caiva jJAnena caiva caraNena caiva cAritreNa caiveti, iha ca saMsArakAntAravyativrajanaM prati vidyA-caraNayoryogapadye naiva kAraNatvamavagantavyam, ekai kazo vidyAkriyayoraihikArtheSvapyakAraNatvAt / nanvanayoH kAraNatayA avizeSAbhidhAne'pi pradhAnaM jJAnameva na caraNam, athavA jJAnamevaikaM kAraNaM na tu kriyA, yato jJAnaphalamevAsau / kiJca, yathA kriyA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi yat kriyAnantaramavApyate, bodhakAle'pi yajjJeyaparicchedAtmakaM yacca rAgAdivinigrahamayameSAmavizeSeNa jJAnaM kAraNam, yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantI tadantarAlavarttinAM piNDa-zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdInAmapi kAraNatAmApadyate tatheha 15 jJAnamapi bhavAbhAvasya tadantarAlavarttinAM ca tattvapariccheda-samAdhAnAdInAM kAraNamiti, yaccAnusmaraNamAtramantrapUtaviSabhakSaNa-nabhogamanAdikamanekavidhaM phalamupalabhyate sAkSAttadapi kriyAzUnyasya jJAnasya, yathA caitad dRSTaphalaM tathA adRSTamapyanumIyata iti, Aha ca Aha pahANaM nANaM na carittaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriyA sA vi hu nANapphalaM jamhA // jaha sA nANassa phalaM taha sesaM pi taha bohakAle vi / neyapariccheyamayaM rAgAdiviNiggaho jo y|| jaM ca maNociMtiyamaMtapUyavisabhakkhaNAdi bahubheyaM / phalamiha taM paccakkhaM kiriyArahiyassa nANassa // [vizeSAva0 1133-1135] tti / atrocyate, yattAvaduktam- 'jJAnameva pradhAnam, jJAnameva caikaM kAraNam, na kriyA, 25 1. "ataH samRddhyAdau vaa|8|1|44| samRddhi ityevamAdiSu zabdeSu AderakArasya dIrgho vA bhavati / sAmiddhI smiddhii| pAsiddhI pasiddhI / pAyaDaM payarDa / ... ... catarantaM cAurataM...." - prAkatavyA0 TI0 // 2. saMbhavantI je1 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre yato jJAnaphalamevAsau' iti, tadayuktam, yato yata eva jJAnAt kriyA tatazceSTaphalaprAptirata evobhayamapi kAraNamiSyate, anyathA hi jJAnaphalaM kriyeti kriyAparikalpanamanarthakam, jJAnameva hi kriyAvikalamapi prasAdhayet, na ca sAdhayati, kriyA'bhyupagamAt, jJAnakriyApratipattau ca jJAnaM paramparayopakurute anantaraM ca kriyA yatastasmAt kriyaiva pradhAnataraM 5 yuktaM kAraNam, nApradhAnamakAraNaM ceti, atha yugapadupakurutastata ubhayamapi yuktam, na yuktamaprAdhAnyaM kriyAyA akAraNatvaM ceti / yaH punarakAraNatvameva kriyAyAH pratipadyate taM pratIdaM vizeSeNocyate- kriyA hi sAkSAtkAritvAt kAraNamantyam, jJAnaM tu paramparopakAritvAdanantyam, ataH ko heturyadantyaM vihAyAnantyaM kAraNamiSyate ?, atha sahacAritA'GgIkriyate anayoH, ato'pi hi jJAnameva kAraNaM na kriyetyatra na heturstiiti| 10 yaccoktam-'bodhakAle'pI'tyAdi, tatra jJeyaparicchedo jJAnameveti rAgAdizamazca saMyamakriyaiva jJAnakAraNA bhavediti pratipadyAmahe, kintu tatphale bhavaviyogAkhye'yaM vicAro yaduta kiM tat jJAnasya kriyAyAstadubhayasya vA phalamiti ?, tatra na jJAnasyaiva, kriyAphalatvAt tasya, nApi ke valakriyAyAH, kriyAmAtratvAt, unmattakakri yAvat, tataH pArizeSyAjjJAnasahitakriyAyAH iti / yaccoktam 'anusmRtijJAnamAtrAnmantrAdInAM 15 phalamupalabhyate', tatra brUmaH-mantreSvapi parijapanAdikriyAyAH sAdhanabhAvo na mntrjnyaansy| pratyakSaviruddhamidamiti ced yato dRSTaM hi kvacit mantrAnusmRtimAtrajJAnAdiSTaphalamiti, atrocyate, na mantrajJAnamAtranirvartya tatphalam, tajjJAnasyAkriyatvAt, iha yadakriyaM na tat kAryasya nirvartakaM dRSTaM yathA''kAzakusumam, yacca nivartakaM tadakriyaM na bhavati, yathA kulAlaH, na cedaM pratyakSaviruddham, na hi jJAnaM sAkSAt phalamupaharadupalakSyata iti| 20 atha yadi na mantrajJAnakRtaM tat phalaM tataH kutaH punastaditi ? tatsamayanibaddhadevatAvizeSebhya iti brUmaH, teSAM hi sakriyatvena kriyAnivartyametat, na mantrajJAnasAdhyamiti / Aha ca to taM katto ? AcArya:- bhaNNati, tassamayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciya jao na maMtaNANovaogassa // [vizeSAva0 1141] tti / nanu samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH [ tattvArtha0 1 / 1] iti zrUyate, iha tu jJAna1. pR0 73 paM0 13 / / 2. deglabhyata je1 // 3. kRtaM phalaM je1 khaM0 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 54] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / kriyAbhyAmasAvukta iti kathaM na virodhaH ?, atha dvisthAnakAnurodhAdevaM nirdeze'pi na virodhaH, naivam, avadhAraNagarbhatvAt nirdezasyeti, atrocyate, vidyAgrahaNena darzanamapyaviruddhaM draSTavyam, jJAnabhedatvAt samyagdarzanasya, yathA hi avabodhAtmakatve sati materanAkAratvAdavagrahehe darzanaM sAkAratvAccA'vAya-dhAraNe jJAnamuktamevaM vyavasAyAtmakatve satyavAyasya rucirUpoM'zaH samyagdarzanam, avagamarUpoM'zo'vAya eveti na virodhaH, 5 avadhAraNaM tu jJAnAdivyatirekeNa nAnya upAyo bhavavyavacchedasyeti darzanArthamiti / [sU0 54] do ThANAI apariyANittA AyA No kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 1 / do ThANAI apariyANittA AyA No kevalaM bodhiM bujjhejA, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 2 / do ThANAI apariyAittA AyA no kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM 10 pavvaejA, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva 3 // evaM No kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA 4, No kevaleNaM saMjameNaM saMjamejA 5, no kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA 6, no kevalamAbhiNibodhiyaNANaM uppADejA 7, evaM suyanANaM 8, ohinANaM 9, maNapajjavanANaM 10, kevalanANaM 11 // [TI0] vidyA-caraNe ca kathamAtmA na labhata ityAha- do ThANAimityAdi- 15 sUtrANyekAdaza, dve sthAne dve vastunI apariyANitta tti aparijJAya jJaparijJayA yathaitAvArambha-parigrahAvanAya tathA alaM mamAbhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA apratyAkhyAya ca brahmadattavattayoraniviNNa ityarthaH, apariyAitta tti kvacit pAThaH, tatra svarUpatastAvaparyAdAyA'gRhItvetyarthaH, AtmA no naiva kevaliprajJaptaM jinoktaM dhammaM zrutadharmaM labheta zravaNatayA zravaNabhAvena, zrotumityarthaH, 20 tadyathA- ArambhAH kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamardAstAn, parigrahA dharmasAdhanavyatirekeNa dhana-dhAnyAdayastAn, iha caikavacanaprakrame'pi vyaktyapekSaM bahuvacanam, avadhAraNa-samuccayau svabuddhyA neyaaviti| kevalAM zuddhAM bodhiM darzanaM samyaktvamityartho budhyeta anubhavet, athavA kevalayA bodhyeti vibhaktipariNAmAt bodhyaM jIvAdIti gamyate budhyeta shrdddhiiteti| muNDo dravyataH zirolocena bhAvataH kaSAyAdyapanayanena bhUtvA saMpadya agArAd 25
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre gehAnniSkramyeti gamyate, kevalAmityasyeha sambandhAt kevalAM paripUrNAM vizuddhAM vA'nagAritAM pravrajyAM pravrajet yAyAditi / evamiti yathA prAk tathottaravAkyeSvapi do ThANA ityAdi vAkyaM paThanIyamityarthaH, brahmacaryeNa abrahmaviramaNena vAso rAtrau svApaH tatraiva vA vAso nivAso brahmacaryavAsastAvaset kuryAditi, saMyamena 5 pRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamayedAtmAnamiti, saMvareNa AzravanirodhalakSaNena saMvRNuyAdAzravadvArANIti gamyate, kevalaM paripUrNaM sarvasvaviSayagrAhakam AbhiNibohiyanANaM ti arthAbhimukho'viparyayarUpatvAnniyato'saMzayasvabhAvatvAd bodho vedanamabhinibodhaH, sa evAbhinibodhikam, tacca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnam indriyAnindriyanimittamoghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayam uppADejja tti utpAdayediti, 10 tathA evamityanenottarapadeSu no kevalaM uppADejja tti draSTavyam, suyanANaM ti zrUyate taditi zrutaM zabda eva, sa ca bhAvazrutakAraNatvAt jJAnaM zrutajJAnaM zrutagranthAnusAri oghataH sarvadravyAsarva paryAyaviSayamakSarazrutAdibhedamiti / tathA ohinANaM ti avadhIyate'nenAsmAdasmin vetyavadhiH, avadhIyate ityadho'dho vistRtaM paricchidyate maryAdayA vetyavadhiH avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM 15 vA'vadhirviSayaparicche danamiti, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAnam indriya manonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkaraNamiti / tathA maNapajjavanANaM ti manasi manaso vA paryavaH paricchedaH sa eva jJAnam, athavA manasaH paryavAH paryayA: paryAyA vA vizeSAH avasthA manaHparyavAdayasteSAM teSu vA jJAnaM mana:paryavajJAnam, evamitaratrApi, samayakSetragatasaMjJimanyamAnamanodravyasAkSAtkArIti / kevalanANaM ti kevalam asahAyaM 20 matyAdinirapekSatvAdakalakaM vA AvaraNamalAbhAvAt sakalaM vA tatprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatterasAdhAraNaM vA ananyasadRzatvAdanantaM vA jJeyAnantatvAt tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti / [sU0 55] do ThANAiM pariyAittA AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-AraMbhe ceva pariggahe ceva, evaM jAva kevlnaannmuppaaddejaa| 25 dohaM ThANehiM AyA kevalipanattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-socca .1. vaseta je1 khaM0 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 10 [sU0 56-57] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / cceva abhisamecca cceva jAva kevalanANaM uppADejA / [TI0] kathaM punarddharmAdIni vidyA-caraNasvarUpANi prApnotItyAha- do ThANAimityAdyekAdazasUtrI sugamA / dhAdilAbha eva punaH kAraNAntaradvayamAhadohItyAdi sugamam, kevalaM zravaNatayA zravaNabhAvena, socca cceva tti hrasvatvAdi prAkRtatvAdeva, zrutvA AkarNya, tasyaivopAdeyatAmiti gamyate, abhisametya samadhigamya, 5 tAmevAvabudhyetyarthaH, uktaM ca saddharmazravaNAdeva naro vigatakilbiSaH / jJAtatattvo mahAsattvaH paraM saMvegamAgataH // dharmopAdeyatAM jJAtvA saJjAteccho'tra bhAvataH / dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravartate // [dharmabindau 31-2] iti / evaM bohiM bujjhejjetyAdi yAvat kevalanANaM uppADejja tti / [sU0 56] do samAo pannattAo, taMjahA-osappiNI samA ceva ussappiNI samA cev| [TI0] kevalajJAnaM ca kAlavizeSe bhavatIti tamAha- do samAo ityAdi / samA kAlavizeSaH, zeSa sugamam / 15 [sU0 57] duvihe ummAe pannatte, taMjahA-jakkhAvese ceva, mohaNijjassa ceva kammassa udaeNaM / tattha NaM je se jakkhAvese se NaM suhaveyatarAe ceva suhavimoyatarAe ceva / tattha NaM je se mohaNijassa kammassa udaeNaM se NaM duhaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva / / [TI0] kevalajJAnaM mohanIyonmAdakSaya eva bhavatyataH sAmAnyenonmAdaM nirUpayannAha- 20 duvihe ummAe ityAdi, unmAdo graho buddhiviplava ityarthaH, yakSAvezaH devAdhiSThitatvam, tato yaH sa yakSAveza evetyekaH, mohanIyasya darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, tatreti tayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa sukhavedyataraka eva mohajanitagrahApekSayA'kRcchAnubhavanIyatara eva, anaikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasyeti, atizayena sukhaM vimocyate tyAjyate yaH sa sukhavimocyatarakazcaiva, mantra- 25 mUlAdimAtrasAdhyatvAdasyeti, athavA atyantaM sukhApeyaH sukhApaneyaH sukhApeyataraH,
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 78 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA atyantaM sukhenaiva vimuJcati yo dehinaM sa sukhavimocataraka iti / mohajastu tadviparItaH, aikAntikAtyantikabhramasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenA'nantabhavakAraNatvAt tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAdyasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAditi, ata evoktam- duhaveyatarAe ceva duhavimoyatarAe ceva tti, atizayena 5 duHkhavedya eva duHkhavimocya eva cAsAviti / [sU0 58] do daMDA pannattA, taMjahA-aTThAdaMDe ceva aNaTThAdaMDe ceva / neraiyANaM do daMDA pannattA, taMjahA-aTThAdaMDe ya aNaTThAdaMDe ya / evaM cauvIsAdaMDao jAva vemANiyANaM / [TI0] unmAdAt prANI prANAtipAtAdirUpe daNDe pravarttate daNDabhAjanaM vA bhavatIti 10 daNDaM nirUpayannAha- do daMDe tyAdi, daNDaH prANAtipAtAdiH, sa cA'rthAya indriyAdiprayojanAya yaH so'rthadaNDaH, niSprayojanastvanarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDa sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayannAha- NeraiyANamityAdi / evamiti nArakavadarthadaNDAnarthadaNDAbhilApena caturviMzatidaNDako neyaH, navaraM nArakasya svazarIrarakSArthaM parasyopahananamarthadaNDaH, pradveSamAtrAdanarthadaNDaH, pRthivyAdInAmanAbhogenApyAhAragrahaNe 15 jIvavadhabhAvAdarthadaNDo'nyathA tvanarthadaNDaH, athavobhayamapi bhvaantraarthdnnddaadiprinnteriti| [sU0 59] duvihe daMsaNe pannatte, taMjahA-sammaiMsaNe ceva micchAdaMsaNe ceva 1 / sammaiMsaNe duvihe pannatte, taMjahA-NisaggasammaiMsaNe ceva abhigamasammaiMsaNe ceva 2 / NisaggasammaiMsaNe duvihe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti 20 ceva 3 / abhigamasammaiMsaNe duvihe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti ceva 4 / micchAdasaNe duvihe pannatte, taMjahA-abhigahiyamicchAdasaNe ceva aNabhigahiyamicchAdaMsaNe ceva 5 / abhigahiyamicchAdaMsaNe duvihe pannatte, taMjahAsapajjavasite ceva apajjavasite ceva 6 / evamaNabhigahitamicchAdaMsaNe vi 7 / TI0] samyagdarzanAditrayavatAmeva ca daNDo nAstIti tritayanirUpaNecchurdarzanaM sAmAnyena 1. cAsau / je1saM0 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 59] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddeshkH| tAvannirUpayati, tatra duvihe daMsaNe ityAdisUtrANi sapta sugamAnyeva, navaraM dRSTidarzanaM tattveSu ruciH, tacca samyag aviparItaM jinoktAnusAri, tathA mithyA viparItamiti / sammaiMsaNe ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadeza ityanarthAntaram, abhigamo'dhigamo gurUpadezAdiriti, tAbhyAM yattat tathA, krameNa marudevI-bharatavaditi / nisaggetyAdi, pratipatanazIlaM pratipAti samyagdarzanamaupazamikaM kSAyopazamikaM ca, apratipAti 5 kSAyikam, tatraiSAM krameNa lakSaNam- ihaupazamikI zreNimanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati, yo vA'nAdimithyAdRSTirakRtasamyaktvamithyAtva-mizrAbhidhAnazuddhA-'zuddhobhayarUpamithyAtvapudgalatripuJjIka eva akSINamithyAdarzano'kSapaka ityarthaH, samyaktvaM pratipadyate tasyaupazamikaM bhavatIti, katham ? iha yadasya mithyAdarzanamohanIyamudIrNaM tadanubhavenaivopakSINamanyacca mandapariNAmatayA 10 noditamatastadantarmuhUrttamAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamityarthaH, tAvantaM kAlamasyaupazamikasamyaktvalAbha iti, Aha cauvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akayatipuJjI akhaviyamiccho lahai sammaM // khINammi udinnammI aNudijjaMte ya sesamicchatte / aMtomuhuttakAlaM uvasamasammaM lahai jIvo // [vizeSAva0 529-530] tti| antarmuhUrttamAtrakAlatvAdevAsya pratipAtitvam / yaccAnantAnubandhyudaye aupazamikasamyaktvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadaupazamikameva, tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvAdutkRSTa tastu SaDAvalikAmAnatvAdasye ti, tathA iha yadasya mithyAdarzanadalikamudIrNaM tadupakSINaM yaccAnudIrNaM tadupazAntam, upazAntaM nAma 20 viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca, tadiha kSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM mAyopazamika mityucyate / nanvau pazamike'pi kSayazcopazamazca tathehApIti ko'nayorvizeSaH ?, ucyate, ayameva hi vizeSa: yadiha vedyate dalikaM na tatra, iha hi prAyopazamike pUrvazamitamanu samayamudeti vedyate kSIyate ca, aupazamike dayaviSkambhaNamAtrameva, Aha ca ____ 25 15
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre micchattaM jamuinnaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjataM khaovasamaM // [vizeSAva0 532] ti / etadapi jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikatvAdutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAcca pratipAtIti / yadapi ca kSapakasya samyagdarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaM vedakamityucyate 5 tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtyeveti / tathA mithyAtva-samyagmithyAtvasamyaktvamohanIyakSayAt kSAyikamiti, Aha ca khINe daMsaNamohe tivihammi vi bhavaniyANabhUyammi / nippaccavAyamaulaM sammattaM khAiyaM hoi // [ ] tti / idaM tu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve'pyanuvartata iti / 10 micchAdaMsaNe ityAdi, abhigrahaH kumataparigrahaH sa yatrAsti tadabhigrahikam, tadviparItam anabhigrahikamiti / abhiggahietyAdi, abhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM saparyavasAnaM samyaktvaprAptau, aparyavasitamabhavyasya samyaktvAprApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA'bhigrahikamiti vyapadizyate, anabhigrahikaM bhavyasya saparyavasitamitarasyAparyavasitamiti, ata evAha- evaM aNabhItyAdi / 15 [sU0 60] duvihe nANe pannatte, taMjahA-paccakkhe ceva parokkhe ceva / paccakkhe nANe duvihe pannatte, taMjahA-kevalanANe ceva NokevalanANe ceva 2 / kevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-bhavatthakevalanANe ceva siddhakevalaNANe ceva 3 / bhavatthakevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-sajogibhavatthakevalaNANe ceva, ajogibhavatthakevalaNANe ceva 4 / sajogibhavatthakevalaNANe duvihe pannatte, 20 taMjahA-paDhamasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva apaDhamasamayasajogi bhavatthakevalaNANe ceva 5 / ahavA carimasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva acarimasamayasajogibhavatthakevalaNANe ceva 6 / evaM ajogibhavatthakevalanANe vi 7-8 / siddhakevalaNANe duvihe pannatte, taMjahA-aNaMtarasiddhakevalaNANe ceva paraMparasiddhakevalanANe ceva 9 / aNaMtarasiddhakevalanANe duvihe pannatte, taMjahA25 ekkANaMtarasiddhakevalaNANe ceva aNekkANaMtarasiddhakevalaNANe ceva 10 // 1. micchadasaNe ityAdi pAmU0 / micchaiMsaNetyAdi je1 / micchAdaMsaNetyAdi khaM0 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 60] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / paraMparasiddhakevalaNANe duvihe pannatte taMjahA-ekkaparaMparasiddhakevalaNANe ceva aNekkaparaMparasiddhakevalaNANe ceva 11 / NokevalaNANe duvihe pannatte, taMjahAohiNANe ceva maNapajjavaNANe ceva 12 / ohiNANe duvihe pannatte, taMjahAbhavapaccaie ceva khatovasamite ceva 13 / doNhaM bhavapaccaie pannatte, taMjahAdevANaM ceva neraiyANaM ceva 14 / doNhaM khaovasamite pannatte, taMjahA-maNussANaM 5 ceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 15 / maNapajavaNANe duvihe pannatte, taMjahA-ujjumati ceva viulamati ceva 16 / parokkhe NANe duvihe pannatte, taMjahA-AbhiNibohiyaNANe ceva suyanANe ceva 17 / AbhiNibohiyaNANe duvihe pannatte, taMjahA-sutanissite ceva asutanissite ceva 18 / sutanissite duvihe pannatte, taMjahA-atthoggahe ceva vaMjaNoggahe ceva 19 / asuyanissite 10 vi emeva 20 / suyanANe duvihe pannatte, taMjahA-aMgapaviDhe ceva aMgabAhire ceva 21 / aMgabAhire duvihe pannatte, taMjahA-Avassae ceva Avassayavatiritte ceva 22 / Avassayavatiritte duvihe pannatte, taMjahA-kAlite ceva ukkAlite ceva 23 // [TI0] darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra ca duvihe nANe ityAdIni 15 Avassagavairitte duvihe ityAdisUtrAvasAnAni trayoviMzatiH sUtrANi sugamAni / navaraM jJAnaM vizeSAvabodhaH, aznAti bhuGkte aznute vA vyApnoti jJAnenArthAnityakSaH AtmA, taM prati yad varttate indriya-manonirapekSatvena tat pratyakSam avyavahitatvenA'rthasAkSAtkaraNadakSamiti, Aha ca akkho jIvo atthavvAvaNa-bhoyaNaguNaNNio jeNa / taM pai vaTTai nANaM jaM paccakkhaM tamiha tivihaM // [vizeSAva0 89] ti / parebhyaH akSApekSayA pudgalamayatvena dravyendriya-manobhyo'kSasya jIvasya yattat parokSaM niruktavazAditi, Aha ca akkhassa poggalakayA jaM davviMdiya-maNA parA teNa / tehiMto jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // [vizeSAva0 90] tti / 25
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ athavA parairukSA sambandhanaM janya-janakabhAvalakSaNamasyeti parokSam indriyamanovyavadhAnenA''tmano'rthapratyAyakam, asAkSAtkArItyarthaH / paccakkhetyAdi, kevalam ekaM jJAnaM kevalajJAnam, tadanyad nokevalajJAnam avadhi-manaHparyAyalakSaNamiti / kevaletyAdi, bhavatthakevalanANe ceva tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evmitrdpi| 5 bhavatthetyAdi, saha yogaiH kAyavyApArAdibhiryaH sa sayogI, insamAsAntatvAt, sa cAsau bhavasthazca, tasya kevalajJAnamiti vigrahaH, na santi yogA yasya sa na yogIti vA yo'sAvayogI zailezIkaraNavyavasthitaH, zeSaM tathaiva / sayogItyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo vyAdiH samayo yasya sa tathA, zeSaM tthaiv| athavetyAdi, carama: antyaH samayo yasya sayogyavasthAyAH sa tathA, zeSaM tathaiva / 10 evamiti sayogisUtravat prathamA-'prathama-caramA-'caramavizeSaNayuktamayogisUtramapi vAcyamiti / siddhetyAdi, anantarasiddho yaH sampratisamaye siddhaH, sa caiko'neko vA, tathA paramparasiddho yasya vyAdayaH samayAH siddhasya, so'pyeko'neko veti, teSAM yat kevalajJAnaM tattathA'padizyata iti / ohinANetyAdi, bhavapaccaie tti kSayopazamanimittatve'pyasya kSayopazamasyApi bhavapratyayatvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo 15 yasya tadbhavapratyayamiti vyapadizyata iti, idameva bhASyakAreNa sAkSepa-parihAramuktam, tatrAkSepa: ohI khaovasamie bhAve bhaNito bhavo tahodaie / to kiha bhavapaccaio vottuM jutto'vahI doNhaM // [vizeSAva0 573] ti deva-nArakayoH / atra parihAra:- so vi hu khaovasamao kintu sa eva khaovasamalAbho / ___ tammi sai hoya'vassaM bhaNNai bhavapaccao to so ||[vishessaav0574] yataH- udayakkhayakhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvaM khettaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // [vizeSAva0 575] tti / tathA tadAvaraNasya kSayopazame bhavaM kSAyopazamikamiti / maNapajjavetyAdi, RjvI sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanaM 25 manodravyaparicchittirityarthaH, vipulA vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH ghaTo'nena cintitaH 1. "ata ini-Thanau" -pA0 5 / 2 / 115 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 60] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddeshkH| sa ca sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti, Aha caRju sAmannaM tammattagAhiNI RjumatI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtitaM muNai // viulaM vatthuvisesaNamANaM taggAhiNI matI viulA / ciMtiyamaNusarai ghaDaM pasaMgao pajjayasaehiM // [vizeSAva0 784-785] ti / AbhiNibohiyetyAdi, zrutaM karmatApannaM nizritam Azritam, zrutaM vA nizritamaneneti zrutanizritam, yat pUrvameva zrutakRtopakArasyedAnIM punastadanapekSamevAnupravarttate tadavagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti, yat punaH pUrvaM tadaparikarmitamate: kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyadvA zrotrAdiprabhavaM 10 tadazrutanizritamiti, Aha ca puvvaM suyaparikammiyamatissa jaM saMpayaM suyAtItaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicauktaM taM // [vizeSAva0 169] ti / / suyetyAdi, atthoggahe tti aryate adhigamyate'rthyate vA anviSyata iti arthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM 15 prathamaparicchedanamarthAvagraha iti, nirvikalpakaM jJAnam, darzanamiti yaducyate ityarthaH, sa ca naizcayiko yaH sa sAmayiko yastu vyAvahArikaH zabdo'yamityAdyullekhavAn sa aantmohuurtik iti, ayaM cendriya-manaHsambandhAt SoDhA iti / tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam, taccopakaraNendriyaM zabdAditvapariNatadravyasaGghAto vA, tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAditvapariNatadravyANAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagraha 20 ti, athavA vyaJjanam indriya-zabdAdidravyasambandhaH Aha ca jijjai jeNa'ttho ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / / uvagaraNiMdiyasaddAdipariNayaddavvasaMbaMdho // [ vizeSAva0 194] tti / * ayaM ca mano-nayanavarjendriyANAM bhavatIti caturddhA, nayana-manaso tArthaparicchedakatvAt, itareSAM punaranyatheti / nanu vyaJjanAvagraho jJAnameva na bhavati, 25 ndriya-zabdAdidravyasambandhakAle tadanubhavAbhAvAt, badhirAdInAmiveti. naivama.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vyaJjanAvagrahAnte tadvastugrahaNAdevopalabdhisadbhAvAt, iha yasya jJeyavastugrahaNasyA'nte tata eva jJeyavastUpAdAnAt upalabdhirbhavati tat jJAnaM dRSTam, yathA'rthAvagrahaparyante tata evArthAvagrahagrAhyavastugrahaNAdIhAsadbhAvAt arthAvagrahajJAnamiti, Aha ca annANaM so bahirAiNaM va tkkaalmnnuvlNbhaao| 5 AcArya:- na tadante tatto cciya uvalaMbhAo tayaM nANaM // [vizeSAva0 195] ti / kiJca, vyaJjanAvagrahakAle'pi jJAnamastyeva, sUkSmAvyaktatvAttu nopalabhyate, suptaavyktvijnyaanvditi| IhAdayo'pi zrutanizritA eva, na tUktAH, dvisthaankaanurodhaaditi| asuyanissie vi emeva tti arthAvagraha-vyaJjanAvagrahabhedenA'zrutanizritamapi dvidhaiveti, idaM ca zrotrAdiprabhavameva, yattu autpattikyAdyazrutanizritaM tatrArthAvagrahaH sambhavati, yadAha10 kiha paDikukkuDahINo jujjhe biMbeNa uggaho IhA / kiM susiliTThamavAo dappaNasaMkaMtabiMbaM ti // [vizeSAva0 304] na tu vyaJjanAvagrahaH, tasyendriyAzritatvAt, buddhInAM tu mAnasatvAt, tato buddhibhyo'nyatra vyaJjanAvagraho mantavya iti / suyaNANe ityAdi, pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAni, teSu praviSTaM tadabhyantaram, 15 tatsvarUpamityarthaH, tacca gaNadharakRtam 'uppanne i vA' ityAdimAtRkApadatrayaprabhavaM vA, dhruvazrutaM vA AcArAdi, yat punaH sthavirakRtaM mAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNanibaddhamadhruvazrutaM vottarAdhyayanAdi tadaGgabAhyamiti, Aha ca gaNahara 1 therAikayaM 2 AesA 1 mukkavAgaraNao vA 2 / dhuva 1 calavisesaNAo 2 aMgANaMgesu nANattaM // [vizeSAva0 550] ti / 20 aMgabAhItyAdi, avazyaM karttavyamAvazyakaM sAmAyikAdi SaDvidham, Aha ca samaNeNa sAvaeNa ya avassa kAyavvayaM havai jamhA / aMto ahoNisissa ya tamhA AvassayaM nAmaM // [vizeSAva0 873] AvazyakAd vyatiriktaM tato yadanyaditi / AvassagavatirittetyAdi / yadiha divasa-nizA-prathama-pazcimapauruSIdvaya eva paThyate tat kAlena nirvRttaM kAlikam 25 uttarAdhyayanAdi, yat punaH kAlavelAvarjaM paThyate tadUrdhvaM kAlikAdityutkAlikaM dazakAlikAdIti /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 61-62] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 61] duvihe dhamme pannatte, taMjahA-suyadhamme ceva carittadhamme ceva / suyadhamme duvihe pannatte, taMjahA-suttasuyadhamme ceva atthasuyadhamme cev| carittadhamme duvihe pannatte, taMjahA-agAracarittadhamme ceva aNagAracarittadhamme ceva / [TI0] uktaM jJAnam, cAritraM prastAvayati- duvihetyAdi / durgatau prapatato jIvAn sugatau ca tAn dhArayatIti dharmaH, zrutaM dvAdazAGgam, tadeva dharmaH zrutadharmaH, caryate 5 Asevyate tat tena vA caryate gamyate mokSa iti caritraM mUlottaraguNakalApaH, tadeva dharmazcAritradharma iti / suyadhammetyAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA aneneti sUtram, susthitatvena vyApitvena ca suSThU ktatvAdvA sUktam, suptamiva vA suptam avyAkhyAnenA'prabuddhAvasthatvAditi, bhASyavacanaM tvevamsiMcati kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNA vA / 10 sUei savati suvvai sivvai sarae va jeNa'tthaM // avivariyaM suttaM pi va suTThiya-vAvittao suvuttaM ti / [vizeSAva0 1368-1369] aryate'dhigamyate'rthyate vA yAcyate bubhutsubhirityartho vyAkhyAnamiti, Aha cajo suttAbhippAo so attho ajjae jamhA // [vizeSAva0 1369] iti / carittetyAdi / agAraM gRham, tadyogAdagArA: gRhiNaH, teSAM yazcaritradharma: 15 samyaktvamUlANuvratAdipAlanarUpaH sa tathA, evamitaro'pi, navaramagAraM nAsti yeSAM te'nagArA: sAdhava iti / / [sU0 62] duvihe saMjame pannatte, taMjahA-sarAgasaMjame ceva vIyarAgasaMjame ceva / sarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-suhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva 20 bAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva / suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva 1, adhavA caramasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva acarimasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva 2 / adhavA suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannate, taMjahA-saMkilesamANate 25 1. dRzyatAM pR034 paM0 19 // 2. va suttaMti iti vizeSAvazyake / 3. ajjae ya jamhA pA0 je2 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ceva visujjhamANate ceva / ___ bAdarasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva apaDhamasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva 1, ahavA carimasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva acarimasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMjame 5 ceva 2 / ahavA bAyarasaMparAyasarAgasaMjame duvidhe pannatte, taMjahA-paDivAti ceva apaDivAti ceva / vIyarAgasaMjame duvidhe pannatte, taMjahA-uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva khINakasAyavItarAgasaMjame ceva / uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayauvasaMta10 kasAyavItarAgasaMjame ceva apaDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva 1, ahavA carimasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva acarimasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva 2 // khINakasAyavItarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-chaumatthakhINakasAyavItarAgasaMjame ceva kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva / 15 chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-saMyabuddhachaumattha khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva buddhabodhiyachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame cev| sayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamaya20 sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 1, ahavA carimasamaya sayaMbuddhacha umatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 2 / buddhabodhiyachaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame davihe pannatte, taMjahA-paDhamasamayabuddhabodhiyacha umattha khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDha masamayabuddhabodhiyacha umattha25 khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 3, ahavA carimasamayabuddhabodhiyachaumattha khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayabuddhabodhiyakhINa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU0 62] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / kasAyavIyarAgasaMjame ceva 4 / kevalikhINakasAyavItarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahA-sajogikevalikhINakasAyavItarAgasaMjame ceva ajogikevalikhINakasAyavItarAgasaMjame cev5| sajogike valikhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayasajogi- 5 kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 6 / ahavA carimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 7 / ajogike valikhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe pannatte, taMjahApaDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva apaDhamasamayaajogi- 10 kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva 8 / ahavA carimasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva acarimasamayaajogikevalikhINakasAyabIyarAgasaMjame ceva 9 / [TI0] cAritradharmazca saMyamo'tastamevAha- duvihetyAdi, saha rAgeNa abhiSvaGgeNa mAyAdirUpeNa yaH sa sarAgaH, sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam, vIto 15 vigato rAgo yasmAt sa cAsau saMyamazca vItarAgasya vA saMyama iti vAkyamiti / sarAgetyAdi, sUkSmaH asaGkhyAtakiTTikAvedanataH samparAyaH kaSAyaH, samparaiti saMsarati saMsAraM janturaneneti vyutpAdanAt, Aha ca kohAi saMparAo teNa jao saMparIti saMsAraM / [vizeSAva0 1277] ti / / sa ca lobhakaSAyarUpa: upazamakasya kSapakasya vA yasya sa sUkSmasamparAyaH sAdhuH, 20 tasya sarAgasaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti / bAdarAH sthUrAH samparAyAH kaSAyA yasya sAdhoH yasmin vA saMyame sa tathA sUkSmasamparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSa praagvditi| suhumetyAdisUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / ahavetyAdi, saklizyamAnaka: saMyamaH upazamazreNyA: pratipatataH, 25 1. juo je1, khaM0 pAmU0 / dRzyatAM sU0428 TIkA / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vizuddhayamAnastAM kSapakazreNI vA samArohata iti / bAdaretyAdisUtradvayam, bAdarasamparAyasarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayA caramAcaramasamayatA tu yadanantaraM sUkSmasamparAyatA asaMyatatvaM vA bhaviSyati tadapekSayeti / ahavetyAdi, pratipAtI upazamakasyAnyasya vA, apratipAtI kSapakasyeti / sarAgasaMyama 5 ukto'to vItarAgasaMyamamAha-vIyarAgetyAdi, upazAntAH pradezato'pyavedyamAnAH kaSAyA yasya yasmin vA sa tathA sAdhuH saMyamo veti ekAdazaguNasthAnavartIti, kSINakaSAyo dvAdazaguNasthAnavartIti / uvasaMtetyAdi sUtradvayaM prAgiva / khINetyAdi, chAdayatyAtmasvarUpaM yattacchadma jJAnAvaraNAdighAtikarma, tatra tiSThatIti chadmastha: akevalI, zeSaM tathaiva / kevalam uktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevalIti / chaumatthetyAdi, 10 svayambuddhAdisvarUpaM prAgiveti, sayaMbuddhetyAdi nava sUtrANi gatArthAnyeveti / __ [sU0 63] duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-suhumA ceva bAyarA ceva 1 // evaM jAva duvihA vaNassatikAiyA pannattA, taMjahA-suhamA ceva bAyarA ceva 5 / davihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-pajjattagA ceva apajjattagA ceva 6 / 15 evaM jAva vaNassatikAiyA 10 / __ duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-pariNatA ceva apariNatA ceva 11, evaM jAva vaNassatikAiyA 15 / duvihA davvA pannattA, taMjahA-pariNatA ceva apariNatA ceva 16 // duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-gatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA 20 ceva 17, evaM jAva vaNassatikAiyA 21 / duvihA davvA pannattA, taMjahAgatisamAvannagA ceva agatisamAvannagA ceva 22 // duvihA puDhavikAiyA pannattA, taMjahA-aNaMtarogADhagA ceva paraMparogADhagA ceva 23, jAva davvA 28 // [TI0] uktaH saMyamaH, sa ca jIvAjIvaviSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpamAha- duvihA 25 puDhavItyAdi aSTAviMzatiH sUtrANi / tatra pRthivyeva kAyo yeSAM te pRthivIkAyinaH,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 63] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / samAsAntavidheH, ta eva svArthikakapratyayAt pRthivIkAyikAH, pRthivyeva vA kAya: zarIram, so'sti yeSAM te pRthivIkAyikAH te sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAzcaiva ye sarvalokApannAH, bAdaranAmakarmodayavarttino bAdarA ye pRthivI-nagAdiSveveti, naiSAmApekSikaM sUkSmabAdaratvamiti / evamiti pRthivIsUtravadapte jovAyUnAM sUtrANi vAcyAni yAvadvanaspatisUtram, ata evAha-jAvetyAdi / duvihe tyAdi paJcasUtrI, tatra 5 paryAptanAmakarmodayavartinaH paryAptAH, ye hi catasraH svaparyAptIH pUrayantIti, aparyAptanAmakarmodayAdaparyAptakA ye svaparyAptIrna pUrayantIti / iha ca paryAptirnAma zaktiH sAmarthyavizeSa iti yAvat, sA ca pudgaladravyopacayAdutpadyate, SaDbhedA ceyam, tadyathA AhAra 1 sarIriMdiyapajjattI 2-3 ANupANu 4 bhAsa 5 maNe 6 / cattAri paMca chappi ya egidiyavigalasannINaM // [jIvasamAsa0 25] ti / 10 tatra ekendriyANAM catasraH, vikalendriyANAM paJca, saMjJinAM SaT, tatra AhAraparyAptirnAma khalarasapariNamanazaktiH 1, zarIraparyAptiH saptadhAtutayA rasasya pariNamanazaktiH 2, indriyaparyAptiH paJcAnAmindriyANAM yogyAn pudgalAn gRhItvA'nAbhoganirvarttitena vIryeNa tadbhAvanayanazaktiH 3, AnaprANaparyAptiH ucchvAsaniHzvAsayogyAn pudgalAn gRhItvA tathA pariNamayyA''naprANatayA nisarjanazaktiH, 4 bhASAparyAptirvacoyogyAn pudgalAn gRhItvA 15 bhASAtvena pariNamayya vAgyogatayA nisarjanazaktiH 5, manaHparyAptirmanoyogyAn pudgalAn gRhItvA manastayA pariNamayya manoyogatayA nisarjanazaktiriti 6, etAH paryAptayaH paryAptanAmako dayena nirvaya'nte, tad yeSAmasti te paryAptakAH, aparyAptanAmakarmo dayenAnirvRttAH yeSAmetAH santi te'paryAptakA iti / etAzca yugapadArabhyante'ntarmuhUrtena ca nirvartyante, tatra AhAraparyApternirvRttikAlaH samaya eva, 20 katham ?, ucyate, yasmAt prajJApanAyAmuktam- AhArapajjattIe apajjattae NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae aNAhArae ?, goyamA ! no AhArae aNAhArae [prajJA0 1905] tti, sa ca vigrahe AhAraparyAptyA aparyAptako labhyate, yadi punarupapAtakSetraprApto'pyAhAraparyAptyA'paryAptako bhavettadaivaM vyAkaraNaM bhaved goyamA ! siya AhArae siya aNAharae tti, yathA zarIrAdiparyAptiSu siya AhArae siya aNAhArae [prajJA0 1905] tti, zeSAH 25
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre punarasaGkhyAtasamayA antarmuhUrtena nirvaya'nta iti, aparyAptakAstu ucchvAsaparyAptyA aparyAptA eva mriyante, na tu zarIrendriyaparyAptibhyAm, yasmAdAgAmibhavAyuSkaM baddhvA mriyante, tacca zarIrendriyAdiparyAptyA paryAptaireva badhyata iti / evamiti pUrvavadeveti / duvihA puDhavItyAdiSaTsUtrI, pariNatAH svakAya-parakAyazastrAdinA pariNAmAntara5 mApAditAH, acittIbhUtA ityarthaH, tatra dravyataH kSatrAdinA mizreNa dravyeNa kAlataH pauruSyAdinA kAlena bhAvato varNa-gandha-rasa-sparzAnyathAtvena pariNatAH, kSetratastu joyaNasayaM tu gaMtA'NAhAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI / vAyAgaNidhUmeNa ya viddhatthaM hoi loNAI // hariyAla maNosila pippalI ya khajjUra muddiyA abhayA / AinnamaNAinnA te vi hu emeva NAyavvA // AruhaNe oruhaNe NisiyaNa goNAiNaM ca gaatumhaa| bhUmAhAracchede uvakkameNeva pariNAmo // [ nizIthabhA0 4833-3435] aNAhAreNaM ti svadezajAhArAbhAveneti, bhaMDasaMkaMti tti bhAjanAd bhAjanAntarasaGkrAntyA, khajjUrAdayo'nAcaritAH abhayAdayastu AcaritA iti / pariNAmAntare'pi pRthivIkAyikA eva te, kevalamacetanA iti, kathamanyathA'cetanapRthivIkAyapiNDa15 prayojanAbhidhAnamidaM syAt, yathA ghaTTaga-Dagalaga-levo emAdi payoyaNaM bahuhA [oghani0 342, piNDani0 15] iti / evamityAdi prAgiva, tadevaM paJcaitAni sUtrANi / dravanti gacchanti vicitraparyAyAniti dravyANi jIva-pudgalarUpANi, tAni ca vivakSitapariNAmatyAgena pariNAmAntarApannAni pariNatAni, vivakSitapariNAmavantyeva apariNatAnIti dravyasUtraM SaSTham 16 / 20 duvihetyAdi SaTsUtrI, gatirgamanaM tAM samApannAH prAptAstadvanto gatisamApannAH, ye hi pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyA utpattisthAnaM vrajanti, agatisamApannAstu sthitimantaH / dravyasUtre gatirgamanamAtrameva, zeSaM tathaiveti 22 / duvihA puDhavItyAdi SaTsUtrI, anantaraM sampratyeva samaye kvacidAkAzadeze avagADhAH 25 AzritAsta evA'nantarAvagADhakAH, yeSAM tu vyAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhakAH, athavA vivakSitaM kSetraM dravyaM vA'pekSyAnantaram avyavadhAnenAvagADhA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 64-65] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / anantarAvagADhA itare tu paramparAvagADhA iti 28 / [sU0 64] duvidhe kAle pannatte, taMjahA-osappiNIkAle ceva ussappiNIkAle ceva 1 // duvidhe AgAse pannatte, taMjahA-logAgAse ceva alogAgAse ceva 2 // [TI0] anantaraM dravyasvarUpamuktam, adhunA dravyAdhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlA- 5 ''kAzayordvisUtryA prarUpaNAmAha, tatra kalyate saGkhyAyate'sAvanena vA kalanaM vA kalAsamUho veti kAlaH vartanA-paratvA-'paratvAdilakSaNaH, sa cAvasarpiNyutsarpiNIrUpatayA dvividho dvisthAnakAnurodhAduktaH, anyathA'vasthitalakSaNo mahAvideha-bhogabhUmisambhavI tRtIyo'pyastIti / AgAse tti sarvadravyasvabhAvAnAkAzayati AdIpayati teSAM svabhAvalAbhe'- 10 vasthAnadAnAdityAkAzam, AG maryAdA-'bhividhivAcI, tatra maryAdAyAmAkAze bhavanto'pi bhAvAH svAtmanyevA''sate nAkAzatAM yAntItyevaM teSAmatmasAdakaraNAd, abhividhau tu sarvabhAvavyApanAdAkAzamiti, tatra loko yatrAkAzadeze dharmAstikAyAdidravyANAM vRttirasti sa evAkAzaM lokAkAzamiti, viparItamalokAkAzamiti / [sU0 65] NeraiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarage ceva bAhirage ceva / abbhaMtarae kammae, bAhirae veuvvie / evaM devANaM bhANiyavvaM / puDhavikAiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhie cev| abbhaMtaraai kammae, bAhirae orAlige / jAva vnnssikaaiyaannN| beiMdiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhirae cev| 20 abbhaMtarae kammae, aTThi-maMsa-soNiyabaddha bAhirae orAlie / jAva curiNdiyaannN| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-abbhaMtarae ceva bAhirae ceva / abbhaMtarae kammae, aTThi-maMsa-soNiya-pahAru-chirAbaddhe bAhirae orAlie / maNussANa vi evaM ceva / 25 viggahagaisamAvaNNagANaM neraiyANaM do sarIragA pannattA, taMjahA-teyae ceva 1. "vartanA pariNAmaH kriyA paratvA-'paratve ca kAlasya"-- tattvArtha0 5 / 22 // 15
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kammae ceva / niraMtaraM jAva vemANiyANaM / neraiyANaM dohiM ThANehiM sarIruppattI siyA, taMjahA-rAgeNa ceva doseNa cev| jAva vemANiyANaM / neraiyANaM duTThANanivvattie sarIrae pannatte, taMjahA-rAganivvattie ceva 5 dosanivvattie ceva / jAva vemANiyANaM / do kAyA pannattA, taMjahA-tasakAe ceva thAvarakAe ceva / tasakAe duvihe pannatte, taMjahA-bhavasiddhie ceva abhavasiddhie ceva 1 / evaM thAvarakAe vi / [TI0] anantaraM lokAlokabhedenAkAzadvaividhyamuktam, lokazca zarIri-zarIrANAM 10 sarvata AzrayasvarUpa iti nArakAdizarIradaNDakena zarIraprarUpaNAmAha- NeraiyANamityAdi prAyaH kaNThyam, navaraM zIryate anukSaNaM cayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIram, tadeva sadanAdidharmatayA'nukampitatvAt zarIrakam, te ca dve prajJapte jinaiH, abhyanta: madhye bhavamAbhyantaram, AbhyantaratvaM ca tasya jIvapradezaiH saha kSIra-nIranyAyena lolIbhavanAt bhavAntaragatAvapi ca jIvasyAnugatipradhAnatvAdapavarakAdyantaHpraviSTapuruSavadanatirzayinAma15 pratyakSatvAcceti, tathA bahirbhavaM bAhyam, bAhyatA cAsya jIvapradezaiH kasyApi keSucidavayaveSvavyApterbhavAntarAnanuyAyitvAnniratizayAnAmapi prAyaH prtyksstvaacceti| tatrAbhyantaraM kammae tti kArmaNazarIranAmakarmodayanirvartyamazeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhArabhUtam, tathA saMsAryAtmanAM gatyantarasaGkramaNe sAdhakatamaM tat kArmaNavargaNAsvarUpam, karmaiva karmakamiti, karmakagrahaNe ca taijasamapi gRhItaM draSTavyam, tayoravyabhicAritvenaikatvasya 20 vivakSitatvAditi / evaM devANaM bhANiyavvaM ti, ayamarthaH-yathA nairayikANAM zarIradvayaM bhaNitamevaM devAnAm asurAdInAM vaimAnikAntAnAM bhaNitavyam, kArmaNa-vaikriyayoreva teSAM bhAvAt, caturviMzatidaNDakasya ca vivakSitatvAditi / 1. atra bhA0 madhye ekasmin khaNDite patre IdRzaH pATha upalabhyate- ..... jIvakAe ceva arUviajIvakAe cev| kappar3a niggaMthANa vA do disAo abhigijjha..... uvaTThAvittae bhuMjittae saMvasittae kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA do disAo abhigi... paDikkamittae niMdittae garahittae visohittae akaraNayAe abbhuTTittae a..... niggaMthINa vA do disAo abhigijjha apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyANaM bhatta.... ... NANaM viharittae taMjahA pAINaM ceva udINaM ceva ||ch|| bIyaTThANe paDhamo uddesao sama.... bhA0 / .... IdRzaiH bindubhiH saMketitaH pATho'tra truTita iti dhyeyam / / 2. degzAyi pAsaM0 // 3. zAyinA pAsaM0 je2 / zayinA pAmU0 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 66] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / prathama uddezakaH / ___ puDhavItyAdi, pRthivyAdInAM tu bAhyamaudArikamaudArikazarIranAmakarmodayAdudArapudgalanivRttamaudArikam, kevalamekendriyANAmasthyAdivirahitam, vAyUnAM vaikriyaM yattanna vivakSitaM prAyikatvAt tasyeti / beiMdiyANamityAdi, asthi-mAMsa-zoNitairbaddhaM naddhaM yattattathA, dvIndriyAdInAmaudArikatve'pi zarIrasyAyaM vishessH| 5 paMcediyetyAdi, paJcendriyatiryaG-manuSyANAM punarayaM vizeSo yadasthi-mAMsa-zoNitasnAyu-zirAbaddhamiti, asthyAdayastu pratItA iti / / __ prakArAntareNa caturviMzatidaNDakena zarIraprarUpaNAmevAha- viggahetyAdi, vigrahagatiH vakragatiryadA vizreNivyavasthitamutpattisthAnaM gantavyaM bhavati tadA yA syAttAM samApannA vigrahagatisamApannAsteSAM dve zarIre, iha taijasa-kArmaNayorbhedena vivakSeti, evaM dnnddkH| 10 zarIrAdhikArAt zarIrotpattiM daNDakena nirUpayannAha- neraiyANamityAdi, kaNThyam, kintu rAga-dveSajanitakarmaNA zarIrotpattiH sA rAga-dveSAbhyAmeveti vyapadizyate, kArye kAraNopacArAditi jAva vemANiyANaM ti daNDakaH sUcitaH / zarIrAdhikArAccharIranirvartanasUtram, tadapyevam, navaramutpatti: ArambhamAtram, nirvartanA tu niSThAnayanamiti / __ zarIrAdhikArAccharIravatAM rAzidvayena prarUpaNAmAha-do kaayetyaadi| trasanAmakarmodayAt trasyantIti trasAH, teSAM kAyo rAzistrasakAya:, sthAvaranAmakarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH, teSAM kAyaH sthAvarakAya iti / trasa-sthAvarakAyayoreva dvaividhyaprarUpaNArthaM tasakAyetyAdi sUtradvayaM sugamaM ceti / [sU0 66] do disAo abhigijjha kappai niggaMthANa vA NiggaMthINa vA 20 pavvAvittae- pAINaM ceva udINaM ceva 1 // evaM muMDAvittae 2, sikkhAvittae 3, uvaThThAvittae 4, saMbhoittae 5, saMva(vA?)sittae 6, sajjhAyamuddisittae 7, sajjhAyaM samuddisittae 8, sajjhAyamaNujANittae 9, Aloittae 10, paDikkamittae 11, niMdittae 12, garahittae 13, viuTTittae 14, visohittae 15, akaraNayAe abbhuTTittae 16, ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajjittae 17 / 25 1. maudArikazarIra khaM0 je2 // 2. saMbhuMjittae ka0 vinA / / 3. saMvisittae ka0 / dRzyatAM sU0204 / / 4. "ttate je2 / evamagre'pi prAyaH / / 15
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre __ do disAto abhigijjha kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyANaM bhattapANapaDiyAikkhitANaM pAovagatANaM kAlaM aNavakaMkhamANANaM viharittae, taMjahA-pAINaM ceva udINaM ceva 18 / // biTThANassa paDhamo uddesao samatto // 5 [TI0] pUrvasUtre bhavyAH zarIriNa uktAH, itastadvizeSANAmeva yadyathA kartumucitaM tat tathA dvisthAnakAnupAtenAha-do disAo ityAdi, dve dizau kASThe abhigRhya aGgIkRtya, tadabhimukhIbhUyetyarthaH, kalpate yujyate, nirgatA granthAd dhanAderiti nirgranthAH sAdhavasteSAm, nirgranthyaH sAdhvyastAsAm, pravrAjayituM rajoharaNAdidAnena, prAcInaM prAcIm, pUrvAmityarthaH, udIcInam udIcIm, uttarAmityarthaH, uktaM ca puvvAmuho u uttaramuho vva dejjA'havA pddicchejjaa| jAe jiNAdao vA havejja jiNaceiyAI vA // [paJcava0 131] iti / evamiti yathA pravrAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItamevaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti, tatra muNDayituM zirolocataH 1, zikSayituM grahaNazikSApekSayA sUtrArthau grAhayitum, AsevanAzikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti 2, utthApayituM 15 mahAvrateSu vyavasthApayitum 3, saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayitum 4, saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayitum 5, suSTha A maryAdayA adhIyata iti svAdhyAyaH aGgAdiH, tamuddeSTuM yogavidhikrameNa samyagyogenAdhISvedamityevamupadeSTu miti 6, samuddeSTuM yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti 7, anujJAtuM tathaiva samyagetad dhAraya anyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM gurave'parAghAnnivedayitumiti 20 9, pratikramituM pratikramaNaM kartumiti 10, ninditumaticArAn svasamakSaM jugupsitum, Aha ca- sacarittapacchayAvo niMda [Ava0ni0 1062] tti 11, garhituM gurusamakSaM tAneva jugupsitum, Aha ca- garahA vi tahAjAtIyameva navaraM parappayAsaNaya [Ava0ni0 1063] tti 12, viuTTittae tti vyativartayituM vitroTayituM vikuTTayituM vA, aticArAnubandhaM vicchedayitumityarthaH 13, vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti 14, 1. vA disAe jiNa iti paJcavastuke pAThaH //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 67] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddeshkH| akaraNatayA punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtum abhyupagantumiti 15, yathArham aticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittam, uktaM ca pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannae teNa / pAeNa vA vi cittaM visohae teNa pacchittaM // [vyavahArabhA0 35] ti / / tapaHkarma nirvikRtikAdikaM pratipattum abhyupagantumiti 16 / saptadazaM sUtraM sAkSAdevAha- do disetyAdi, pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNameva yo'ntastatra bhavA mAraNAntikI ca sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIra-kaSAyAdIti saMlekhanA tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA, tasyAH jhUsaNa tti joSaNA sevA, tayA, tallakSaNadharmeNetyarthaH, jhUsiyANaM ti sevitAnAm, tadyuktAnAmityarthaH, tayA 10 vA jhUSitAnAM kSapitAnAM kSapitadehAnAmityarthaH, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA, teSAm, pAdapavadupagatAnAm aceSTatayA sthitAnAm, anazanavizeSa pratipannAnAmityarthaH, kAlaM maraNakAlamanavakAGkSatAM tatrAnutsukAnAM vihA~ sthAtumiti 17 / evametAni diksUtrANyAdito'STAdaza / sarvatra yanna vyAkhyAtaM tat sugmtvaaditi| // dvisthAnakasya prathamoddezako vivaraNataH samAptaH / / - [atha dvitIya uddezakaH] [sU0 67] je devA uDDovavannagA kappovavannagA vimANovavannagA cArovavannagA cAraMTTiiyA gatiratiyA gatisamAvaNNagA tesi NaM devANaM satA samitaM je pAvakamme kajati tatthagatA vi egatiyA veyaNaM vedeti, annatthagatA vi egatiyA 20 veyaNaM vedeti / _NeraiyANaM satA samiyaM je pAve kamme kajjai tatthagayA vi egaiyA veyaNaM vedeti annatthagayA vi egatitA veyaNaM vedeti, jAva pNceNdiytirikkhjonniyaannN| 1. dvitIyA je2, 3 / / 2. evaM jAva bhAM0 / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ maNussANaM satA samitaM je pAve kamme kajati ihagayA vi egaiyA veyaNaM vedeti, annatthagatA vi egatiyA veyaNaM vedeti / maNussavajA sesA ekkgmaa| [TI0] ihAnantaroddezake jIvAjIvadharmA dvitvaviziSTA uktAH, dvitIyoddezake tu dvitvaviziSTA eva jIvadharmA ucyante, ityanena sambandhena AyAtasyAsyoddekazasye5 damAdisUtram- je devetyAdi / asya cAnantarasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-- prathamoddezakAntyasUtre pAdapopagamanamuktam, tasmAcca devatvaM keSAJcidbhavatIti devavizeSabhaNanena tatkarmabandha-vedane pratipAdayannAha- je devetyAdi / ye devAH surAH vakSyamANavizeSaNebhyo vaimAnikA anazanAderutpannAH, kiM bhUtAH? uTTa tti UrdhvalokastatropapannakAH utpannA UopapannakAH, te ca dvidhA-kalpopapannakA: 10 saudharmAdidevalokotpannAstathA vimAnopapannakA: graiveyakA-'nuttaralakSaNavimAnotpannAH, kalpAtItA ityarthaH, tathA pare cArovavannaga tti caranti bhramanti jyotiSkavimAnAni yatra sa cAro jyotizcakrakSetraM samastameva, vyutpattyarthamAtrAnapekSaNena zabdapravRttinimittAzrayaNAta, tatropapannakAzcAropapannakA: jyotiSkAH, na ca pAdapopagamanAde kotissktvN na bhavati, pariNAmavizeSAditi, te'pi ca dvidhaiva, tathAhi- cAre 15 jyotizcakrakSetre sthitireva yeSAM te cArasthitikA: samayakSetrabahirvattino ghaNTAkRtaya ityarthaH, tathA gatau ratiryeSAM te gatiratikAH, samayakSetravarttina ityarthaH, gatiratayazcAsatatagatayo'pi bhavantItyata Aha- gatiM gamanaM samiti satatamApannakA: prAptA gatisamApannakAH, anuparatagataya ityarthaH, teSAM devAnAM dvividhAnAM punardvividhAnAM sadA nityaM samitaM santataM yat pApaM karma jJAnAvaraNAdi, satatabandhakatvAt jIvAnAm, 20 kriyate badhyate, karmakartRprayogo'yam, bhavati sampadyata ityarthaH, te devAstasya karmaNaH AbAdhAkAlAtikrame sati tatthagayA vi tti apirevakArArthastasya caivaM prayoga:- tatraiva devabhava eva kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAt, iha tatrAnyatrazabdAbhyAM bhava eva vivakSitaH, na kSetra-zayanA-''sanAdIti, gatAH vartamAnA eke kecana devA vedanAm udayaM vipAkaM vedayanti anubhavanti, annatthagayA vi tti devabhavAdanyatraiva bhavAntare 25 gatA utpannA vedanAmanubhavanti, kecittUbhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 [sU0 68] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / etacca vikalpadvayaM sUtre nAzritam, dvitvAdhikArAditi / sUtroktameva vikalpadvayaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena prarUpayannAha- neraiyANamityAdi prAyaH sugamam, navaraM tatthagayA vi annatthagayA vi evamabhilApena daNDako neyo yAvat paJcendriyatiryaJco'ta evAha- jAvetyAdi / ___ manuSyeSu punarabhilApavizeSo dRzyaH, yathA- ihagatA vi egaiyA iti, sUtrakAro 5 hi manuSyo'tastatretyevaMbhUtaM parokSAnAsannanirdezaM vimucya manuSyasUtre ihetyevaM nirdizati sma, manuSyabhavasya svIkRtatvena pratyakSAsannavAcina 'idaM'zabdasya viSayatvAditi, ata evAha- maNussavajjA sesA ekkagama tti, zeSAH vyantara-jyotiSka-vaimAnikA ekagamAH tulyAbhilApAH / nanu prathamasUtra eva jyotiSka-vaimAnikadevAnAM vivakSitArthasyAbhihitatvAt kiM punariha tadbhaNaneneti ?, ucyate, tatrAnuSThAnaphaladarzanaprasaGgena 10 bhedatazcoktatvAd, iha tu daNDakakrameNa sAmAnyatazcoktatvAditi na doSaH, dRzyate ceha tatra tatra vizeSoktAvapi sAmAnyoktiritaroktau tvitareti / - [sU0 68] neraiyA dugatigA duyAgatiyA pannattA, taMjahA-neraie neraiesu uvavajamANe maNussehiMto vA paMceMdiyatirikkhajoNiehiMto vA uvavajjejjA, se ceva NaM se neraie NeraiyattaM vippajahamANe maNussattAe vA 15 paMceMdiyatirikkhajoNiyattAe vA gacchejjA / evaM asurakumArA vi, NavaraM se ceva NaM se asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe maNussattAe vA tirikkhajoNiyattAe vA gacchejA, evaM savvadevA / / puDhavikAiyA dugaiyA duyAgaiyA pannattA, taMjahA-puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajamANe puDhavikAiehiMto vA nopuDhavikAiehiMto vA uvavajjejA, se 20 ceva NaM puDhavikAie puDhavikAiyattaM vippayahamANe puDhavikAiyattAe vA nopuDhavikAiyattAe vA gacchejjA, evaM jAva mnnussaa| ___ [TI0] tatragatA vedanAM vedayantItyuktamato nArakAdInAM gatiM tadviparyastAmAgatiM ca nirUpayannAha- neraiyetyAdi daNDakaH kaNThyaH , navaraM nairayikA nArakA dvayoH manuSyagatitiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatiryeSAM te tathA, dvAbhyAmetAbhyAmevA- 25 1. atra vidyamAno bhA0 pAThaH prathame pariziSTe TippaneSu draSTavyaH /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 ___ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vadhibhUtAbhyAmAgati: AgamanaM yeSAM te tathA, uditanArakAyu raka eva vyapadizyate, ata ucyate Neraie Neraiesu tti, nArakeSu madhye ityarthaH, iha coddezakramavyatyayAt prathamavAkyenA''gatiruktA, se ceva NaM se tti yo mAnuSatvAdito narakaM gataH sa evAsau nArako nAnyaH, anenaikAntAnityatvaM nirastamiti, vippajahamANe tti viprajahan 5 parityajan, iha ca bhUtabhAvatayA nArakavyapadezaH, anena vAkyena gatiruktA, itthaM ca vyAkhyAtaM 'tejaskAyikA vyAgatayastiryaG-manuSyApekSayA ekagatayastiryagapekSaye'ti vAkyamupajIvyeti, evaM asurakumArA vi tti, nArakavadvaktavyA ityarthaH, navaraM ti kevalamayaM vizeSa:-tiryakSu na paJcendriyeSvevotpadyante pRthivyAdiSvapi tadutpatterityataH sAmAnyata Aha- se ceva NaM se ityAdi jAva tirikkhajoNiyattAe vA gacchejja 10 tti, evaM savvadeva tti asuravat dvAdazApi daNDa kadevapadAni vAcyAni, teSAmapye kendriyeSUtpatte riti / NopuDhavikAiehiMto tti anena pRthivIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnurodhAditi, tebhyo vA nArakavarjebhyaH samutpadyeta / NopuDhavikAiyattAe tti deva-nArakavarjApkAyAditayA gacchediti, evaM jAva maNussa tti, yathA pRthivIkAyikA dugaiyA ityAdibhirabhilApairuktA 15 evamebhirevApkAyAdayo manuSyAvasAnAH pRthivIkAyikazabdasthAne'pkAyAdivyapadezaM kurvadbhirabhidhAtavyA iti / vyantarAdayastu pUrvamatidiSTA eveti / [sU0 69] duvihA NeraiyA pannattA, taMjahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA ceva, jAva vemANiyA 1 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-aNaMtarovavaNNagA ceva paraMparovavaNNagA 20 ceva, jAva vemANiyA 2 / duvihA NeraiyA pannattA, taMjahA-gatisamAvannagA ceva agatisamAvanagA ceva, jAva vemANiyA 3 duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-paDhamasamaovavannagA ceva apaDhamasamaovavannagA ceva, jAva vemANiyA 4 / 1. idaM vAkyaM kva vartate iti gaveSaNIyam / /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 69] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-AhAragA ceva aNAhAragA ceva, evaM jAva vemANiyA 5 / duvihA NeraDyA pannattA, taMjahA-ussAsagA ceva NoussAsagA ceva, jAva vemANiyA 6 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-saiMdiyA ceva aNiMdiyA ceva, jAva 5 vemANiyA / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-pajjattagA ceva apajjattagA ceva, jAva vemANiyA // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sanni ceva asanni ceva, evaM paMceMdiyA savve vigaliMdiyavajjA, jAva vANamaMtarA 9 / 10 .duvidhA neraiyA pannattA, taMjahA-bhAsagA ceva abhAsagA ceva, evamegiMdiyavajjA savve 10 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sammadiTThIyA ceva, micchAdiTThIyA ceva, egidiyavajjA savve 11 // / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-parittasaMsAriyA ceva aNaMtasaMsAriyA ceva, 15 jAva vemANiyA 12 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-saMkhejakAlasamayaTTitIyA ceva asaMkhejakAlasamayadvitIyA ceva, evaM paMceMdiyA egidiyavigaliMdiyavajA jAva vANamaMtarA 13 // - duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-sulabhabohiyA ceva dullabhabohiyA ceva, jAva 20 vemANiyA 14 / duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-kaNhapakkhiyA ceva sukkapakkhiyA ceva, jAva vemANiyA 15 // duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-carimA ceva acarimA ceva, jAva vemANiyA 16 // 25
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] jIvAdhikArAdeva bhavyAdivizeSaNaiH SoDazabhirdaNDakaprarUpaNAmAha / tatra bhavyadaNDakaH kaNThyaH 1 / anantaradaNDake aNaMtara tti ekasmAdanantaramutpannA ye te'nantaropapannakAH, tadanyathA tu paramparopapannakAH, vivakSitadezApekSayA vA ye'nantaratayotpannAste AdyAH, paramparayA tvitare iti 2 / gatidaNDake gatisamApannakA 5 narakaM gacchantaH, itare tu tatra ye gatAH, athavA gatisamApannA nArakatvaM prAptA itare tu dravyanArakAH, athavA cala-sthiratvApekSayA neyA iti 3 / prathamasamayadaNDake paDhametyAdi, prathamaH samaya upapannAnAM yeSAM te prathamasamayopapannakAH, tadanye aprathamasamayopapannakA iti 4 / AhArakadaNDake AhArakAH sadaiva, anAhArakAstu vigrahagatAvekaM dvau vA samayau ye nADImadhye mRtvA tatraivotpadyante, ye tvanyathA te trIniti 5 / ucchvAsadaNDake 10 ucchvasantItyucchvAsakAstatparyAptiparyAptakAH, tadanye tu nocchvAsakAH 6 / indriyadaNDake sendriyA: indriyaparyAptyA paryAptAH, tadaparyAptAstu anindriyA: 7 / paryAptadaNDake paryAptA: paryAptanAmakarmodayAditare tvitarodayAditi 8 / saMjJidaNDake saMjJino manaHparyAptyA paryAptakAH, tayA aparyAptakAstu ye te asaMjJina iti / evaM paMciMdiyetyAdi, asyAyamarthaH yathA nArakAH saMjyasaMjJibhedenoktAH evaM vigaleMdiyavajja tti, vikalAni aparipUrNAni 15 saGkhyayendriyANi yeSAM te vikalendriyAH, tAn pRthivyAdIn dvitricaturindriyAMzca varjjayitvA ye'nye caturviMzatidaNDake paJcendriyA asurAdayo bhavanti te sarve'pi saMjyasaMjJitayA vAcyAH / daNDakAvasAnamAha- jAva vemANiya tti vaimAnikaparyavasAnA apyevaM vAcyA iti / kvacid jAva vANamaMtara tti pAThastatrAyamarthaH- ye'saMjJibhyo nArakAditayotpadyante te'saMjJina evocyante, asaMjJinazca nArakAdiSu vyantarAvasAneSUtpadyante 20 na jyotiSka-vaimAnikeSviti teSAmasaMjJitvAbhAvAdihAgrahaNamiti 9 / bhASAdaNDake bhASakA bhASAparyAptyu daye, abhASakAstadaparyAptakAvasthAyAmiti, eke ndriyANAM bhASAparyAptirnAstItyata Aha- evamityAdi 10 / samyagdRSTidaNDake samyaktvamekendriyANAM nAsti, dvIndriyAdInAM tu sAsAdanaM syAdapItyuktam- egidiyavajjA savve tti 11 / saMsAradaNDake parIttasaMsArikAH sakSiptabhavA itare tvitare 12 / sthitidaNDake kAla: 25 kRSNo'pi syAt samaya AcAro'pi syAdataH kAlazcAsau samayazceti kAlasamaya:
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 [sU0 70] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / saGkhyeyo varSapramANataH sa yasyAM sA saGakhyeyakAlasamayA, sA sthitiH avasthAna yeSAM te saGkhyeyakAlasamayasthitikAH, dazavarSasahasrAdisthitaya ityarthaH, itare tu palyopamAsaGkhyeyabhAgAdisthitayaH, saMkhijjakAlaThiiya tti kvacit pAThaH, sa ca sugama eveti / evamiti nArakavad dvividhasthitikA daNDakoktAH, kiM sarve'pi ?, netyAha- paJcendriyAH asurAdayaH, kimuktaM bhavati ? ekendriyavikalendriyavarjAH, 5 eteSAM hi dvAviMzativarSasahasrAdikA saGkhyAtaiva sthitiH, paJcendriyA api kiM sarve ?, netyAha-yAvad vyantarA: vyantarAntAH, ete hi ubhayasvabhAvA bhavanti, jyotiSkavaimAnikAstu asaGkhyAtakAlasthitaya eveti 13 / bodhidaNDake bodhiH jinadharmaH, sA sulabhA yeSAM te sulabhabodhikAH, evamitare'pi 14 / pAkSikadaNDake zuklo vizuddhatvAt pakSa: abhyupagamaH zuklapakSastena carantIti zuklapAkSikAH, zuklatvaM 10 ca kriyAvAditveneti, Aha ca- kiriyAvAI bhavve, No abhavve, sukkapakkhie, No kaNhapakkhie [ ] tti, zuklAnAM vA Astikatvena vizuddhAnAM pakSo vargaH zuklapakSaH, tatra bhavAH zuklapAkSikAH, tadviparItAstu kRSNapAkSikA iti 15 / caramadaNDake yeSAM sa nArakAdibhavazcaramaH, punastenaiva notpatsyante siddhigamanAt te caramAH, anye tvacaramA iti 16 / evamete Adito'STAdaza dnnddkaaH| 15 [sU0 70] dohiM ThANehiM AyA ahelogaM jANati pAsati, taMjahAsamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, asamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, Ahohi samohatAsamohateNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati 1 // evaM tiriyalogaM 2 uTTalogaM 3 kevalakappaM logaM 4 // 20 dohiM ThANehiM AtA ahelogaM jANati pAsati, taMjahA-viuvviteNa ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, aviuvviteNaM ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati, Ahodhi viuvviyAviuvviteNa ceva appANeNaM AtA ahelogaM jANati pAsati 1 // evaM tiriyalogaM 2 uDDalogaM 3 kevalakappaM logaM 4 25
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] prAg vaimAnikAzcaramAcaramatvenoktAH, te cAvadhinA'dholokAdIn vidantyatastadvedane jIvasya prakAradvayamAha- dohItyAdi sUtracatuSTayam / dvAbhyAM sthAnAbhyAM prakArAbhyAmAtmagatAbhyAmAtmA jIvo'dholokaM jAnAtyavadhijJAnena pazyatyavadhidarzanena samavahatena vaikriyasamudghAtagatenA''tmanA svabhAvena, samudghAtAntaragatena vA, 5 asamavahatena tvanyatheti, etadeva vyAkhyAti - AhohItyAdi yatprakAro'vadhirasyeti yathAvadhiH, AdidIrghatvaM prAkRtatvAt, paramAvadhervA'dhovaya'vadhiryasya so'dhovadhirAtmA niyatakSetraviSayAvadhijJAnI, sa kadAcit samavahatena kadAcidanyatheti samavahatAsamavahatene ti / evamityAdi, evamiti yathA'dholoka: samavahatAsamavahataprakArAbhyAmavadherviSayatayokta evaM tiryaglokAdayo'pIti, sugamAni ca 10 tiryaglokordhvaloka-kevalakalpalokasUtrANi, navaraM kevalaH paripUrNaH sa cAsau svakAryasAmarthyAt kalpazca kevalajJAnamiva vA paripUrNatayeti kevalakalpaH, athavA kevalakalpaH samayabhASayA paripUrNastaM lokaM caturdazarajjvAtmakamiti / vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikriyaM zarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAdholokAdijJAne prakAradvayamAha- dohItyAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaraM viuvvieNaM ti 15 kRtavaikriyazarIreNeti / [sU0 71] dohiM ThANehiM AyA saddAiM suNeti, taMjahA-deseNa vi AyA saddAiM suNeti, savveNa vi AyA saddAiM suNeti 1, evaM rUvAiM pAsati 2, gaMdhAI agghAti 3, rasAiM AsAdeti 4, phAsAI paDisaMvedeti 5 / dohiM ThANehiM AyA obhAsati, taMjahA-deseNa vi AyA obhAsati, 20 savveNa vi AyA obhAsati 1 // evaM pabhAsati 2, vikuvvati 3, pariyAreti 4, bhAsaM bhAsati 5, AhAreti 6, pariNAmeti 7, vedeti 8, nijareti 9 / __dohiM ThANehiM deve saddAiM suNeti, taMjahA-deseNa vi deve saddAiM suNeti, savveNa vi deve saddAiM suNeti, jAva nijareti 14 / / [TI0] jJAnAdhikAra evedamaparamAha- dohItyAdi paJcasUtrI, sthAnAbhyAM prakArAbhyAM 25 deseNa vi tti dezena ca zRNotyekena zrotreNaikazrotropaghAte sati, sarveNa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 72] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / dvitIya uddezakaH / vA'nupahatazrotrendriyo yo vA sambhinnazroto'bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiH zRNotIti sarveNeti vyapadizyate / evamiti yathA zabdAn deza- sarvAbhyAm evaM rUpAdInapi, navaraM jihvAdezasya prasuptyAdinopaghAtAddezenA''svAdayatItyavaseyamiti / zabdazravaNAdayo jIvapariNAmA uktAH, tatprastAvAt tatpariNAmAntarANyAhadohItyAdi, nava sUtrANi sugamAni, navaram avabhAsate dyotate dezena khadyotakavat, 5 sarvataH pradIpavat, athavA avabhAsate jAnAti, sa ca dezataH phaDakAvadhijJAnI sarvato'bhyantarAvadhiriti 1, evamiti deza - sarvAbhyAM prabhAsate prakarSeNa dyotate 2, vikaroti dezena hastAdivaikriyakaraNena, sarveNa sarvasyaiva kAyasyeti 3, pariyAreitti maithunaM sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena, sarveNa yogatrayeNApi 4, bhASAM bhASate dezena jihvAgrAdinA, sarveNa samastatAlvAdisthAnaiH 5, AhArayati dezena mukhamAtreNa, sarveNa 10 ojaAhArApekSayA 6, AhArameva pariNamayati pariNAmaM nayati khala- rasavibhAgena, bhaktAzayadezasya plIhAdinA ruddhatvAd dezataH, anyathA tu sarvataH 7, vedayati anubhavati, dezena hastAdinA avayavena, sarveNa sarvAvayavairAhArasatkAn pariNamitapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8, nirjjarayati tyajatyAhAritAn pariNamitAn veditAn AhArapudgalAn dezenApAnAdinA sarveNa sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9, athavaitAni caturddazApi sUtrANi 15 vivakSitaviSayavastvapekSayA neyAni, tatra deza - sarvayojanA yathA dezenApIti dezato'pi zRNoti vivakSitazabdAnAM madhye kAMzcicchRNotIti, sarveNApIti sarvatazca sAmastyena, sarvAnevetyarthaH evaM rUpAdInapi, tathA vivakSitasya dezaM sarvaM vA vivakSitamavabhAsayatyevaM prabhAsayati, evaM vikurvaNIyaM vikurute, paricAraNIyaM strIzarIrAdi paricArayati, bhASaNIyApekSayA dezato bhASAM bhASate sarvato veti, abhyavahAryamAhArayati, AhRtaM 20 pariNamayati, vedyaM karma vedayati dezataH sarvato vA, evaM nirjarayatyapi / 103 deza-sarvAbhyAM sAmAnyataH zravaNAdyuktaM vizeSavivakSAyAM pradhAnatvAd devAnAM tAnAzritya tadAha- dohItyAdi, etadapi vivakSitazabdAdiviSayApekSayA sUtracaturdazakaM neyamiti / [sU0 72] maruyA devA duvihA pannattA, taMjahA - egasaMrIri ceva biMsarIri 3. ka0 madhye patraM truTitamatra // 2. dusarIri je 2, 3 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ceva 1 // evaM kinnarA 2, kiMpurisA 3, gaMdhavvA 4, NAgakumArA 5, suvannakumArA 6, aggikumArA 7, vAyukumArA 8 / devA duvihA panattA, taMjahA-egasarIri ceva bisarIri ceva / // biTThANassa bIo uddesao samatto // 5 TI0] dezataH sarvato vA ete'nantaroktA bhAvAH zarIra eva sati bhavantIti devAnAM ca pradhAnatvAt teSAmeva vyaktitaH zarIranirUpaNAyAha-maruyetyAdi sUtrASTakaM kaNThyam, navaraM maruto devA lokAntikadevavizeSAH, yata uktam- sArasvatA 1-''ditya 2 vaDhya 3 ruNa 4 gatoya 5 tuSitA 6 'vyAbAdha 7 maruto 8 'riSTAzca 9 [tattvArtha0 4 / 26] iti| te caikazarIriNo vigrahe kArmaNazarIratvAt, tadanantaraM vaikriyabhAvAd dvizarIriNaH, dvayoH 10 zarIrayoH samAhAro dvizarIram, tadasti yeSAM te tathA, athavA bhavadhAraNIyameva yadA tadaikazarIrAH yadA tUttaravaikriyamapi tadA dvizarIrAH, kinnarAdhAstrayo vyantarAH, zeSA bhavanapataya iti, parigaNitabhedagrahaNaM ca bhedAntaropalakSaNam, na tu vyavacchedArtham, sarvajIvAnAmapi vigrahe ekazarIratvasyAnyadA dvizarIratvasya copapadyamAnatvAditi 8 / ata eva sAmAnyata Aha- devA duvihetyAdi kaNThyam / // dvisthAnakasya dvitIya uddezako vivaraNataH samAptaH / / 15 - [atha tRtIya uddezakaH] [sU0 73] duvihe sadde pannatte, taMjahA-bhAsAsadde ceva NobhAsAsadde ceva 1 / bhAsAsadde duvihe pannatte, taMjahA-akkharasaMbaddhe ceva noakkharasaMbaddhe ceva 2 // 20 NobhAsAsadde duvihe pannatte, taMjahA-Aujjasadde ceva NoAujjasadde ceva 3 / Aujjasadde duvihe pannatte, taMjahA-tate ceva vitate ceva 4 / tate duvihe pannatte, taMjahA-ghaNe ceva jhusire ceva 5 / evaM vitate vi 6 / NoAujjasadde duvihe pannatte, taMjahA-bhUsaNasadde ceva nobhUsaNasadde ceva 7 / NobhUsaNasadde duvihe pannatte, taMjahA-tAlasadde ceva lattiyAsadde ceva 8 / 1. sarIrA ceva bisarIrA ceva ka0 // 2. laukA khaM0 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 73] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 105 ___ dohiM ThANehiM sadduppAe siyA, taMjahA-sAhannaMtANa ceva pugalANaM sadduppAe siyA, bhijaMtANa ceva poggalANaM sahappAe siyA / [TI0] ukto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAnantareNa sahAyamabhisambandhaH- anantaroddezake jIvapadArtho'nekadhoktaH, atra tu tadupagrAhakapudgala-jIvadharma-kSetrendralakSaNapadArthaprarUpaNocyate ityevaMsambandhasyA'syedamAdisUtrASTakam- 5 duvihetyAdi / asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezakAntyasUtre devAnAM zarIraM nirUpitaM tadvAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdastAvanirUpyate, ityevamsambandhasyA'sya vyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaraM bhASAzabdo bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH, itarastu nobhASAzabdaH 1, akSarasambaddho varNavyaktimAna, noakSarasambaddhastvitara iti 2, AtodyaM paTahAdi, tasya yaH zabdaH 10 sa tathA, noAtodyazabdo vaMzasphoTAdiravaH 3, tataM yattantrI-vardhAdibaddhamAtodyam 4, tacca kiJcid ghanaM yathA piJjanikAdi, kiJcicchuSiraM yathA vINA-paTahAdikam, tajjanitaH zabdastato ghana: zuSirazceti vyapadizyate 5, vitataM tatavilakSaNaM tantryAdirahitam, tadapi ghanaM bhANakavat zuSiraM kAhalAdivat, tajjaH zabdo vitato ghana: zuSirazceti, catu:sthAnake punaridamevaM bhaNiSyatetataM vINAdikaM jJeyam, vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam // [ ] iti / vivakSAprAdhAnyAcca na virodho mantavya iti 6, bhUSaNaM nupUrAdi, nobhUSaNaM bhUSaNAdanyat 7, tAlo hastatAlaH, lattiya tti kaMsikAH, tA hi Atodyatvena na vivakSitA iti, athavA lattiyAsadde tti pArSNaprahArazabdaH 8 / 20 uktAH zabdabhedAH, itastatkAraNanirUpaNAyAha- dohItyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM kAraNAbhyAM zabdotpAdaH syAd bhavet 8, saMhanyamAnAnAM ca saGghAtamApadyamAnAnAM satAM kAryabhUtaH zabdotpAdaH syAt, paJcamyarthe vA SaSThIti saMhanyamAnebhya ityarthaH, pudgalAnAM bAdarapariNAmAnAM yathA ghaNTA-lAlayoH, evaM bhidyamAnAnAM ca viyujyamAnAnAM yathA vNshdlaanaamiti| 25 1. saMbaddhasyA je1,2 / saMbaMddhasyA pA0 / / 2. saMbaddhasyA je1,2 // 3. tulanA- "tataM vINAdikaM vAdyam AnaddhaM murajAdikam / vaMzAdikaM tu zuSiraM kAMsyatAlAdikaM ghanam // 185 // " iti amarakoSe / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [sU0 74 ] dohiM ThANehiM poggalA sAhannaMti, taMjahA - saI vA poggalA sAhanaMti, pareNa vA poggalA sAhannaMti 1 / dohiM ThANehiM poggalA bhijnaMti, taMjA - saI vA poggalA bhijaMti, pareNa vA poggalA bhijaMti 2 dohiM ThANehiM poggalA paripaDaMti, taMjahA - saI vA poggalA paripaDaMti, 5 pareNa vA poggalA paripADijjaMti 3, evaM parisaDaMti 4, viddhassaMti 5 / 106 [TI0] pudgalasaGghAta-bhedayoreva kAraNanirUpaNAyAha- dohItyAdi sUtrapaJcakaM knntthym| navaraM svayaM veti svabhAvena vA abhrAdiSviva pudgalAH saMhanyante sambadhyante, karmakartRprayogo'yam, pareNa vA puruSAdinA vA saMhanyante saMhatAH kriyante, karmmaprayogo'yam / evaM bhidyante vighaTante, tathA paripatanti parvatazikharAderiveti, 10 parizaTanti kuSThAdernimittAdaGgulyAdivat, vidhvasyante vinazyanti ghanapaTalavaditi 5 / [sU0 75] duvihA poggalA pannattA, taMjahA - bhinnA ceva abhinnA ceva 1 / duvihA poggalA pattA, taMjahA - bheuradhammA ceva nobheuradhammA ceva 2 / duvihA poggalA pattA, taMjahA - paramANupoggalA ceva noparamANupoggalA ceva 3| duvihA poggalA pannattA, taMjahA - ceva bAyarA ceva 4 | - suhumA duvihA poggalA pannattA, taMjahA- baddhapAsapuTThA ceva nobaddhapAsapuTThA ceva 5 | duvihA poggalA pattA, taMjahA - pariyAiya cceva apariyAiya cceva 6 / duvihA poggalA pannattA, taMjahA - attA ceva aNattA ceva 7 / duvihA poggalA pattA, taMjahA - iTThA ceva aNiTThA ceva 8, evaM kaMtA 209, piyA 10, maNunnA 11, maNAmA 12 / duvihA sA pattA, taMjahA - attA ceva aNattA ceva 1, evamiTThA jAva mAmA 6 | duvihA rUvA pannattA, taMjahA - attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA 6 / evaM gaMdhA 6, rasA 6, phAsA 6, evamekkke cha AlAvagA bhANiyavvA / [TI0] pudgalAneva dvAdazasUtryA nirUpayannAha - duvihetyAdi, bhinnA: vicaTitA itare 1. paripaDijjaMti ka0 // 2. viddhaMsaMti ka0 // 15
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 75] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 107 tvabhinnA: 1, svayameva bhidyata iti bhiduram, bhiduratvaM dharmo yeSAM te bhiduradharmANa: antarbhUtabhAvapratyayo'yam, pratipakSaH pratIta eveti 2, paramAzca te aNavazceti paramANavaH, noparamANavaH skandhAH 3, sUkSmAH yeSAM sUkSmapariNAmaH, zItoSNa-snigdharUkSalakSaNAzcatvAra eva ca sparzAH, te ca bhASAdayaH, bAdarAstu yeSAM bAdaraH pariNAmaH paJcAdayazca sparzAH, te caudArikAdayaH 4, pArzvana spRSTA dehatvacA chuptA reNuvat 5 pArzvaspRSTAstato baddhAH gADhataraM zliSTAH tanau toyavat, pArzvaspRSTAzca te baddhAzceti rAjadantAditvAd baddhapArzvaspRSTAH, Aha ca- puDhe reNuM va taNummi baddhamappIkayaM paesehiM [vizeSAva0 337] ti, ete ca ghrANendriyAdigrahaNagocarAH / tathA nobaddhAH pArzvaspRSTA ityekapadapratiSedhe zrotrendriyagrahaNagocarAH, yata uktampuDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / 10 gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhe viyAgare // [vizeSAva0 336] tti / / ubhayapadaniSedhe zrotrAdyaviSayAzcakSurviSayAzceti, iyamindriyApekSayA baddhapArzvaspRSTatA pudgalAnAM vyAkhyAtA, evaM jIvapradezApekSayA parasparApekSayA ca vyAkhyeyeti 5, pariyAiya tti vivakSitaM paryAyamatItAH paryAyAtItAH paryAttA vA sAmastyagRhItAH karmapudgalavat, pratiSedhaH sujJAnaH 6, AttA: gRhItAH svIkRtA jIvena parigrahamAtratayA zarIrAditayA 15 vA 7, iSyante sma arthakriyArthibhiritISTAH 8, kAntA: kamanIyA viziSTavarNAdiyuktAH 9, priyAH prItikarAH indriyAhlAdakAH 10, manasA jJAyante zobhanA eta ityevaM vikalpamutpAdayantaH zobhanatvaprakarSAdye te manojJAH 11, manaso matA vallabhAH sarvasyApyupabhoktuH sarvadA ca zobhanatvaprakarSAdeva niruktavidhinA maNAmA 12 iti, vyAkhyAnAntaraM tvevam- iSTAH vallabhAH sadaiva jIvAnAM sAmAnyena, kAntAH kamanIyAH 20 sadaiva tadbhAvena, priyAH adveSyAH sarveSAmeva, manojJA: manoramAH kathayA'pi, manaAmA manaH priyAzcintayA'pIti, vipakSaH sujJAnaH sarvatreti / pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn anantaroktasaviparyayAttAdivizeSaNaSaTkaviziSTAn duvihA saddetyAdisUtratriMzatA''ha, kaNThyA ceyamiti / 1. "rAjadantAdiSu param / 2 / 2 / 31 / eSu pUrvaprayogArha paraM syAt / dantAnAM rAjA raajdntH|" - pA0 siddhaantkaumudii||
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [sU0 76] duvihe AyAre pannatte, taMjahA-NANAyAre ceva nonANAyAre ceva 1 / NonANAyAre davihe pannatte, taMjahA-daMsaNAyAre ceva nodaMsaNAyAre ceva 2 // nodaMsaNAyAre duvihe pannatte, taMjahA-carittAyAre ceva nocarittAyAre ceva 3 // NocarittAyAre duvihe pannatte, taMjahA-tavAyAre ceva vIriyAyAre ceva 4 / 5 [TI0] uktAH pudgaladharmAH, samprati dharmAdhikArAjjIvadharmAnAha- duvihe AyAre ityAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaram AcaraNamAcAro vyavahAraH, jJAnaM zrutajJAnam, tadviSaya AcAra: kAlAdiraSTavidho jJAnAcAraH, Aha ca kAle viNae bahumANuvahANe ceva taha aniNhavaNe / vaMjaNamattha tadubhae aTThaviho nANamAyAro // [dazavai0ni0 184, nizIthabhA0 8] tti / 10 nojJAnAcAraH etadvilakSaNo darzanAdyAcAra iti / darzanaM samyaktvam, tadAcAro niHzaGkitAdiraSTavidha eva, Aha ca NissaMkiya 1 nikkaMkhiya 2 nivvitigicchA 3 amUDhadiTThI 4 ya / ___uvavUha 5 thirIkaraNe 6 vacchalla 7 pabhAvaNe 8 atttth||[dshvai0ni0 182, nizIthabhA0 23] tti| 15 nodarzanAcArazcAritrAdiriti / cAritrAcAraH samiti-guptirUpo'STadhA, Aha ca paNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tIhi u guttIhiM / esa carittAyAro aTThaviho hoi nAyavvo // [dazavai0ni0 185, nizIthabhA0 35] tti / nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktaM cabArasavihammi vi tave sabbhiMtarabAhire kusldikhe| agilAe aNAjIvI nAyavvo so tavAyAro // [dazavai0ni0 186, nizIthabhA0 42] tti| vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM caaNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro // [dazavai0ni0 187, nizIthabhA0 43] tti / [sU0 77] do paDimAo pannattAo, taMjahA-samAhipaDimA ceva 25 uvahANapaDimA ceva 1 // 1. tIhiM guttIhiM pA0 je2 / tihiM guttIhiM khaM0 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 [sU0 77] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddeshkH|| do paDimAo pannattAo, taMjahA-vivegapaDimA ceva viussaggapaDimA ceva / do paDimAo pannattAo, taMjahA-bhaddA ceva subhaddA ceva 3 / do paDimAo pannattAo, taMjahA-mahAbhaddA ceva savvatobhaddA ceva 4 / do paDimAo pannattAo, taMjahA-khuDDiyA ceva moyapaDimA, mahalliyA ceva moyapaDimA 5 / do paDimAo pannattAo, taMjahA-javamajjhA ceva caMdapaDimA, vairamajjhA ceva caMdapaDimA 6 / [TI0] atha vIryAcArasyaiva vizeSAbhidhAnAya SaTsUtrImAha- do paDimetyAdi, pratimA pratipattiH, pratijJeti yAvat, samAdhAnaM samAdhiH prazastabhAvalakSaNaH, tasya pratimA samAdhipratimA dazAzrutaskandhoktA dvibhedA zrutasamAdhipratimA 10 sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca / upadhAnaM tapaH, tatpratimopadhAnapratimA dvAdaza bhikSupratimA ekaadshopaaskprtimaashcetyevNruupeti| vivecanaM vivekaH tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM gaNa-zarIra-bhakta-pAnAdInAmanucitAnAm , tatpratipattirvivekapratimA, vyutsargapratimA kAyotsargakaraNameveti / bhadrA pUrvAdidikcatuSTaye pratyekaM praharacatuSTayakAyotsargakaraNarUpA ahorAtradvayamAneti, 15 subhadrA'pyevaMprakAraiva sambhAvyate, adRSTatvena tu nokteti / mahAbhadrApi tathaiva, navaramahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtracatuSTayamAnA, sarvatobhadrA tu dazasu dikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtradazakapramANeti / mokapratimA prazravaNapratijJA, sA ca kAlabhedena kSudrikA mahatI ca bhavatIti, yata uktaM vyavahAre- khuDDiyaM NaM moyapaDima 1. prathame pariziSTe draSTavyam // 2. tathaiva ca je1 // 3. 'khuDDiyaM NaM moyapaDimaM paDivanassa aNagArassa kappai se paDhamasaradakAlasamayaMsi vA carimanidAhakAlasamayaMsi vA bahiyA gAmassa vA jAva sannivesassa vA varNasi vA vaNaviduggaMsi vA pavvayaMsi vA pavvayavidugaMsi vA, bhoccA Arubhai coddasameNaM pArei, abhoccA Arubhai solasameNaM pArei, jAe moe AIyavve, diyA Agacchai AIyavve, rAI Agacchai no AIyavve, sapANe Agacchai no AIyavve, apANe Agacchai AIyavve, sabIe Agacchai no AIyavve, abIe Agacchai AIyavve, sasaNiddhe Agacchai no AIyavve asasaNiddhe Agacchai AIyavve, taMjahA- appe vA bahue vA / evaM khalu esA khuDDiyA moyapaDimA ahAsuttaM [ahAkappaM ahAmaggaM ahAtaccaM sammaM kAeNa phAsiyA pAliyA sohiyA tIriyA kiTTiyA ANAe] anupAliyA bhavai mahAlliyaM NaM moyapaDima paDivannassa... ... ... bhoccA Arubhai solasameNaM pArei, abhoccA Arubhai aTThArasameNaM pArei...." iti vyavahArasUtre navame uddezake / dRzyatAM sU0 251, 392 / /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 110 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre paDivaNNasse [vyvhaar09|242] tyAdi, iyaM ca dravyataH prazravaNaviSayA kSetrato grAmAderbahiH kAlataH zaradi nidAghe vA pratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturdazabhaktena samApyate, abhuktvA tu SoDazabhaktena, bhAvatastu divyAdhupasargasahanamiti, evaM mahatyapi, navaraM bhuktvA cet pratipadyate SoDazabhaktena samApyate, anyathA tvaSTAdazabhakteneti / yavasyeva madhyaM yasyAH sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhi-hAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi- zuklapratipadi ekaM kavalamabhyavahRtya tataH pratidinaM kavalavRddhayA paJcadaza paurNamAsyAM kRSNapratipadi ca paJcadaza bhuktvA pratidinamekahAnyA'mAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGkte sA yavamadhyA candrapratimeti, yasyAM tu kRSNapratipadi paJcadaza bhuktvA ekaikahAnyA'mAvAsyAyAmekaM zuklapratipadi caikameva 10 tataH punarekaikavRddhyA pUrNimAyAM paJcadaza bhuGkte sA vajrasyeva madhyaM yasyAM tanvityarthaH sA vajramadhyA candrapratimeti, evaM bhikSAdAvapi vAcyamiti / [sU0 78] duvihe sAmAie pannatte, taMjahA-agArasAmAie ceva aNagArasAmAie ceva / [TI0] pratimAzca sAmAyikavatAmeva bhavantIti sAmAyikamAha-davihetyAdi, samAnAM 15 jJAnAdInAmAyo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyikamiti, tad dvividham agAravadanagArasvAmibhedAd, deza-sarvaviratI ityarthaH / [sU0 79] doNhaM uvavAte pannatte, taMjahA-devANaM ceva neraiyANaM ceva 9 / doNhaM uvvadRNA pannattA, taMjahA-NeraiyANaM ceva bhavaNavAsINaM ceva 2 // doNhaM cayaNe pannatte, taMjahA-joisiyANaM ceva vemANiyANaM ceva 3 / 20 doNhaM gabbhavakkaM tI pannattA, taMjahA-maNussANaM ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 4 / ___ doNhaM gabbhatthANaM AhAre pannatte, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 5 / doNhaM gabbhatthANaM vuDDI pannattA, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkha25 joNiyANa ceva 6 / evaM nivuDDI 7, viguvvaNA 8, gatipariyAe 9, samugghAte
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 79] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 111 10, kAlasaMjoge 11, AyAti 12, maraNe 13 / __doNhaM chavipavvA pannattA, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 14 // do sukka-soNitasaMbhavA pannattA, taMjahA-maNussA ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15 / 5 duvihA ThitI pannattA, taMjahA-kAyaTThitI ceva bhavaTThitI ceva 16 / doNhaM kAyaTThitI pannattA, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 17 // doNhaM bhavahitI pannattA, taMjahA-devANa ceva neraiyANa ceva 18 / duvihe Aue pannatte, taMjahA-addhAue ceva bhavAue ceva 19 / 10 doNhaM addhAue pannatte, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 20 / doNhaM bhavAue pannatte, taMjahA-devANa ceva NeraDyANa ceva 21 // duvihe kamme pannatte, taMjahA- padesakamme ceva aNubhAvakamme ceva 22 // do ahAuyaM pAleMti, taMjahA- deva cceva neraiya cceva 23 / doNhaM AuyasaMvaTTae pannatte, taMjahA-maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 24 // [TI0] jIvadharmAdhikAra eva taddharmAntarANi doNhaM uvavAe ityAdibhizcaturviMzatyA sUtrairAha, sugamAni caitAni, navaraM doNhaM ti dvayorjIvasthAnakayorupapatanamupapAto garbhasaMmUrchanalakSaNajanmaprakAradvayavilakSaNo janmavizeSa iti, dIvyanti iti devAH caturnikAyA: 20 surAH, nairayikAH prAgvat, teSAm 1 / udvarttanamudvarttanA tatkAyAnnirgamaH, maraNamityarthaH, tacca nairayika-bhavanavAsinAmevaivaM vyapadizyate, anyeSAM tu maraNameveti / nairayikANAM nArakANAm, tathA bhavaneSu adholokadevAvAsavizeSeSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinaH, teSAm 2 / cyutizcyavanaM maraNamityarthaH, tacca jyotiSka-vaimAnikAnAmeva vyapadizyate, jyotiSSu nakSatreSu bhavAH jyotiSkAH , zabdavyutpattireveyam, 25 15
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pravRttinimittAzrayaNAttu candrAdayo jyotiSkA iti, vimAneSu UrdhvalokavarttiSu bhavAH vaimAnikAH saudharmA divAsinaH, teSAm 3 garbhe garbhAzaye vyutkrAnti: utpattirgarbhavyutkrAnti:, manorapatyAni manuSyAH, teSAm, tiro'Jcanti gacchantIti tiryaJcaH, teSAM sambandhinI yoni: utpattisthAnaM yeSAM te tiryagyonikAH, te caikendriyAdayo 5 bhavantIti vizeSyante- paJcendriyAzca te tiryagyonikAzceti paJcendriyatiryagyonikAH, teSAm 4 / tathA dvayoreva garbhasthayorAhAro'nyeSAM garbhasyaivAbhAvAditi 5 / vRddhiH zarIropacayaH 6, nivRddhistaddhAnirvAtapittAdibhiH, nizabdasyAbhAvArthatvAt, nivarA kanyetyAdivat 7, vaikriyalabdhimatAM vikurvaNA 8, gatiparyAya: calanaM mRtvA vA gatyantaragamanalakSaNaH, yacca vaikriyalabdhimAn garbhAnnirgatya pradezato bahiH saGgrAmayati deg sa vA gatiparyAyaH, uktaM ca bhagavatyAm____ jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe Neraiesu uvavajjejjA ?, gotamA !, atthegaie uvavajjejjA atthegaie no uvavajjejjA, se keNaTeNaM?, gotamA ! se NaM sannI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjattae vIriyaladdhIe viuvvialaddhIe parANIyaM AgataM soccA Nisamma paese nicchubbhai, 2 veuvviyasamugghAeNaM samobhannai, 2 cAuraMgiNiM sennaM(NaM) viuvvai, 2 cAuraMgiNIe seNAe 15 parANIeNaM saddhiM saMgAma saMgAmei [bhgvtii01|7|19] [i]tyAdi 9, samudghAto mAraNAntikAdiH 10, kAlasaMyoga: kAlakRtAvasthA 11, AyAti: garbhAnnirgamaH 12, maraNaM prANatyAgaH 13, doNhaM chavipavva tti dvayAnAm ubhayeSAM chavi tti matublopAcchavimanti tvagvanti pavva tti parvANi sandhibandhanAni chaviparvANi, kvacit chaviyatta tti pAThaH, tatra chaviyogAcchaviH, sa eva chavikaH, sa cAsau atta 20 tti AtmA ca zarIraM chavikAtmeti, chavipatta tti pAThAntare chaviH prAptA jAtetyarthaH, garbhasthAnAmiti sarvatra sambandhanIyam 14 / do sukketyAdi, dvaye zukraM retaH zoNitam ArttavaM tAbhyAM sambhavo yeSAM te tathA 15 / kAyaTThiti tti kAye nikAye 1. viziSyante khaM0 pA0 je2 // 2. "se NaM jIve atthakAmae rajakAmae bhogakAmae kAmakAmae, atthakaMkhie rajakaMkhie bhogakaMkhie kAmakaMkhie, atthapivAsie rajapivAsie bhogapivAsie, kAmapivAsie, taccitte tammaNe tallese tadajjhavasie tattivvajjhavasANe tadaTTovautte tadAppitakaraNe tabbhAvaNAbhAvite etaMsi NaM aMtaraMsi kAlaM kareja neratiesu uvavajjai, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva atthegaie uvavajjejjA, atthegaie no uvvjjejaa|" iti sampUrNa sUtraM bhagavatyAm / asya TIkA prathame pariziSTe draSTavyA //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 80] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 113 pRthivyAdisAmAnyarUpeNa sthitiH kAyasthitiH asaGkhyotsarpiNyAdikA, bhave bhavarUpA vA sthitiH bhavasthitirbhavakAla ityarthaH 16 / doNhaM ti dvayAnAmubhayeSAmityarthaH, kAyasthitiH saptASTabhavagrahaNarUpA, pRthivyAdInAmapi sA'sti, na cAnena tadvyavacchedaH, ayogavyavacchedaparatvAt sUtrANAmiti 17 / doNhetyAdi, deva-nArakANAM bhavasthitireva, devAdeH punardevAditvenA'nutpatteriti 18 / duvihe ityAdi, addhA kAlaH, tatpradhAnamAyuH 5 karmavizeSo'ddhAyuH, bhavAtyaye'pi kAlAntarAnugAmItyarthaH, yathA manuSyAyuH, kasyApi bhavAtyaya eva nApagacchatyapi tu saptASTabhavamAnaM kAlamutkarSato'nuvartata iti, tathA bhavapradhAnamAyurbhavAyuH, yad bhavAtyaye apagacchatyeva na kAlAntaramanuyAti, yathA devAyuriti, 19 / doNhamityAdi sUtradvayaM bhAvitArthameva 21 / duvihe kamme ityAdi, pradezA eva pudgalA eva yasya vedyante na yathAbaddho rasastat pradezamAtratayA vedyaM karma 10 pradezakarma, yasya tvanubhAvo yathAbaddharaso vedyate tadanubhAvato vedyaM karmA'nubhAvakarmeti 22 / do ityAdi, yathAbaddhamAyuryathAyuH pAlayanti anubhavanti, nopakramyate taditi yAvaditi, devA neraiyA vi ya asaMkhavAsAuyA ya tiri-maNuyA / uttamapurisA ya tahA caramasarIrA ya niruvakamA // [zrAvakapra0 74] 15 iti vacane satyapi deva-nArakayoreveha bhaNanaM dvisthAnakAnurodhAditi 23 / doNhamityAdi, saMvartanamapavarttanaM saMvartaH, sa eva saMvartakaH, upakrama ityarthaH, AyuSaH saMvartakaH AyuHsaMvartaka iti 24 / [sU0 80] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAtivaTaMti AyAma-vikkhaMbha- 20 saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva / evameteNamabhi-lAvaNaM hemavate ceva herannavate ceva, harivAse ceva rammayavAse ceva 3 // [TI0] paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzritatvAt kSetravyapadezyAn pudgalaparyAyAnabhidhitsuH jaMbUdIvetyAdinA kSetraprakaraNamAha, sugamaM caitat, navaramiha 1. uttima je1 // 2. carima je1 khaM0 / / 3. paM0 taM0 bhA0 vinA / evamagre'pi //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre jambUdvIpaprakaraNaM paripUrNacandramaNDalAkAraM jambUdvIpaM tanmadhye merum uttaradakSiNataH krameNa varSANi ca sthApayitvA, tadyathA bharahaM hemavayaM ti ya harivAsaM ti ya mahAvidehaM ti / rammayamerannavayaM eravayaM ceva vAsAiM // [bRhatkSetra0 23] ti / tathA varSAntareSu varSadharaparvatAn kalpayitvA, tadyathAhimavaMta 1 mahAhimavaMta 2 pavvayA nisaDha 3 nIlavaMtA ya 4 / ruppI 5 siharI 6 ee vAsaharagirI muNeyavvA // [bRhatkSetra0 24] iti / srvmvboddhvymiti| mandarasya meroH, uttarA ca dakSiNA ca uttaradakSiNe tayoruttaradakSiNayoriti vAkye 10 uttaradakSiNeneti syAd, enapratyayavidhAnAditi, dve varSe kSetre prajJapte jinaiH, samatulyazabdaH sadRzArthaH, atyantaM samatulye bahusamatulye pramANataH, avizeSe avilakSaNe naga-nagaranadyAdikRtavizeSarahite, anAnAtve avasarpiNyAdikRtAyurAdibhAvabhedavarjite, kimuktaM bhavatItyAha- anyonyaM parasparaM nAtivartete, itaretaraM na laGghayata ityarthaH, kairityAha AyAmena dairyeNa viSkambhena pRthutvena saMsthAnena AropitajyAdhanurAkAreNa pariNAhena 15 paridhineti, iha ca dvandvaikavadbhAvaH kArya iti, athavA bahusamatulye AyAmataH, tathAhibharataparyantazreNI coddasa ya sahassAI sayAI cattAri egsyraaii| ___ bharahaddhuttarajIvA chA ya kalA UNiyA kiMci // [bRhatkSetra0 49] kalA ca yojanasyaikonaviMzatitamo bhAga iti 14471 15 , airavate'pyevam / 20 tathA avizeSe viSkambhataH, tathAhi - paMca sae chavvIse chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM [bRhatkSetra0 29] ti, 526 16 , ayameva cairavatasyApIti / anAnAtve saMsthAnataH, anyonyaM nAtivartete pariNAhataH, pariNAhazca jyAdhanuHpRSThayoryat pramANam, tatra jyApramANamuktam, dhanuHpRSThapramANaM tvidam coddasa ya sahassAiM paMceva sayAI aTThavIsAiM / 25 egArasa ya kalAo dhaNupaTuM uttaraddhassa // [bRhatkSetra0 50] 14528 19 / 1. "enabanyatarasyAmadUre'paJcamyAH ''- pA0 5 / 3 / 35 / / 2. avizeSalakSaNe je1 // 3. era je1 pA0 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU081-82] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / yathA ca bharatasyairavatasyApi tathaiveti / ekArthikAni vaitAni padAni, bhRzArthatvAcca na punaruktateti, uktaM ca anuvaadaadrviipsaabhRshaarthviniyoghetvsuuyaasu| ISatsambhramavismayagaNanAsmaraNeSvapunaruktam // [ ] iti / tadyathA- bharahe cevetyAdi, uttaradAhiNeNaM ti etasya pAThasya yathA- 5 saGkhyanyAyAnAzrayaNAd yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamA himavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, evamiti bharatairavatavat etenAbhilApena 'jaMbuddIve dIve maMdarasse'tyAdinA uccAraNenA'paraM sUtradvayaM vAcyam, tayozcAyaM vizeSaH- hemavae cevetyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye, hairaNyavatamuttarataH rukmi-zikhariNorantaH, harivarSaM dakSiNato mahAhimavanniSadhayorantaH, 10 ramyakavarSaM cottarato niil-rukminnorntriti| _[sU0 81] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimapaccatthimeNaM do khettA pannattA bahusamatullA avisesa jAva puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 1 // [TI0] jaMbUdIvetyAdi, puratthimapaccatthimeNaM ti purastAt pUrvasyAM dizi pazcAt pazcimAyAmityarthaH, yathAkramaM pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, 15 eteSAM cAyAmAdi granthAntarAdavaseyamiti / [sU0 82] jaMbumaMdarassa pavvatassa uttaradAhiNeNaM do kurAo pannattAo bahusamatullAo jAva devakurA ceva uttarakurA ceva / tattha NaM do mahatimahAlayA mahAdumA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAivaTuMti AyAmavikkhaMbhuccattovvedha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-kUDasAmalI ceva jaMbU ceva 20 sudaMsaNA / tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva mahAsokkhA paliovamaTTitIyA 1. "punaruktApavAdamarthavizeSApekSaM darzayati- anuvAdAdara / 'paNDitamAnaya' ityukte paNDito devadatta ityanuvAdo na punaruktam / evamAdare svAmin svAminniti / vIpsAyAM grAmo grAmo ramaNIyaH / bhRzArthe ghanaM ghanaM mRdu mRdu zanaiH shnairiti| viniyoge ghaTaM kuru ghaTaM kurviti / hetau kRtakatvAdanityo ghaTaH, tasmAt kRtakatvAditi / asUyAyAM viparyasyA''syaM hasati hasatIti / ISadISaditi stokaM stokamiti / sambhrame svAgataM svAgatamiti / vismaye vidyAdharo vidyAdhara iti / gaNane ekamekaM dve dve iti / smaraNe A ! vidito viditaH pATaliputre dRSTo dRsstto'siiti|" iti mallavAdikSamAzramaNaviracitanayacakrasya siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNaviracitAyAM vRttau pR0 131 /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre parivasaMti, taMjahA-garule ceva veNudeve, aNADhite ceva jaMbUdIvAhivatI / [TI0] jaMbU ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNa uttarakuravaH, tatra AdyA vidyutprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAM gajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavardrayAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM 5 cedam aTTha sayA bAyAlA ekkArasa sahasa do kalAo ya / vikkhaMbho u kurUNaM tevana sahassa jIvA siM // [bRhatkSetra0 263] pUrvAparAyAmAzcaita iti / mahatimahAlaya tti mahAntau gurU atIti atyantaM mahasAM tejasAM mahAnAM vA utsavAnAmAlayau Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA, 10 samayabhASayA vA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayA, AyAmo dairdhvam, viSkambho vistAraH, uccatvam ucchrayaH, udvedho bhuvi pravezaH, saMsthAnam AkAraH, pariNAhaH paridhiriti, tatrAnayoH pramANam rayaNamayA pupphaphalA vikkhaMbho aTTha aTTha uccattaM / joyaNamaddhoveho khaMdho dojoyaNuvviddho // 15 do kose vitthinno viDimA chajjoyaNANi jaMbUe / cAuddisiM pi sAlA puvville tattha sAlammi // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA // [bRhatkSetra0 286-287-288] iti / zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, 20 suSTha darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, tattha tti tayormahAdrumayoH mahetyAdi mahatI RddhiH AvAsa-parivAra-ratnAdikA yayostau maharddhikau, yAvadgrahaNAt mahajjuiyA mahANubhAgA mahAyasA mahAbala tti, tatra dyuti: zarIrAbharaNadIptiH, anubhAga: acintyA zaktirvaikriyakaraNAdikA, yaza: khyAtiH, balaM sAmarthya zarIrasya, saukhyam AnandAtmakam, mahesakkhA iti kvacit pAThaH, mahezau mahezvarAvityAkhyA yayostau 25 mahezAkhyAviti, palyopamaM yAvat sthiti: Ayuryayostau tathA / garuDaH suparNakumArajAtIyaH, veNudevo nAmnA, aNADhio tti nAmnA /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [sU0 83] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 117 [sU0 83] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsaharapavvayA patnattA bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAtivati AyAmavikkhaMbhuccattovvedha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-cullahimavaMte ceva siharI ceva, evaM mahAhimavaMte ceva ruppI ceva, evaM nisaDhe ceva NIlavaMte ceva 3 / [TI0] jaMbU ityAdi, varSaM kSetravizeSa dhArayato vyavasthApayata iti varSadharau cullo 5 tti mahadapekSayA laghuhimavAn cullahimavAn bharatAnantaraH, zikharI punaryatparamairavatam, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAvabaddhAvAyAmatazca cauvIsa sahassAiM Nava ya sae joyaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA AyAmeNaM kaladdhaM ca // [bRhatkSetra0 52] 24932 1, evaM / shikhrinno'pi| tathA bharatadviguNavistArau yojanazatocchrAyau paJcaviMzatiyojanAnyavagADhau AyatacaturasrasasthAnasasthitau, pariNAhastu tayoHpaNayAlIsa sahassA sayamegaM nava ya bArasa kalAo / addhaM kalAe himavaMtaparirao sihariNo cevaM // [ ] ti, 45109 19 38 / / evamiti yathA himavacchikhariNau jaMbUdIvetyAdinA'bhilApenoktau evaM 15 mahAhimavadAdayo'pIti, tatra mahAhimavAlla~ghvapekSayA, sa ca dakSiNataH, rukmI cottarataH, evameva niSadha-nIlavantau, navaram eteSAmAyAmAdayo vizeSataH kSetrasamAsAd avaseyAH, kiJcittu tadgAthAbhirevocyate paMca sae chavvIse chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM / dasa saya bAvanna'hiyA bArasa ya kalAo himavaMte // hemavae paMcahiyA igavIsa sayA u paMca ya kalAo / dasahiyabAyAlasayA dasa ya kalAo mahAhimave // harivAse igavIsA culasIi sayA kalA ya ekkA ya / solasa sahassa aTTha ya bAyAlA do kalA NisaDhe // 1. jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM ka0 // 2. cchyau je2 / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tettIsaM ca sahassA chacca sayA joyaNANa culasIyA / cauro ya kalA sakalA mahAvidehassa vikkhaMbho // [bRhatkSetra0 29-32] joyaNasayamuvviddhA kaNagamayA siharicullahimavaMtA / ruppimahAhimavaMtA dusauccA ruppakaNagamayA // cattAri joyaNasae uvviddhA NisaDhaNIlavaMtA ya / Nisaho tavaNijjamao verulio nIlavaMtagirI // [bRhatkSetra0 130-131] ussehacaunbhAgo ogAho pAyaso nagavarANaM / vaTTaparihI u tiuNo kiMcUNachabhAyajutto ya // [ ] tti, caturasraparidhistu AyAmaviSkambhadviguNa iti / 10 [sU0 84] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavateraNNavatesu vAsesu do vaTTaveyaDDapavvatA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA jAva sadAvatI ceva viyaDAvatI ceva 1, tattha NaM do devA mahiDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-sAtI ceva pabhAse ceva / jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivarisa-rammatesu vAsesu do vaTTaveyaDDapavvayA 15 pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA jAva gaMdhAvatI ceva mAlavaMtapariyAe ceva 1, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-aruNe ceva paume ceva 2 // [TI0] jaMbU ityAdi, do vaTTaveyaDDapavvaya tti dvau vRttau palyAkAratvAd, vaitADhyau nAmataH, tau ca tau parvatau ceti vigrahaH, sarvataH sahasraparimANau rajatamayau, tatra haimavate 20 zabdApAtI, uttaratastu airaNyavate vikaTApAtIti, tattha tti tayorvRttavaitADhyayoH krameNa svAti-prabhAsau devau vasataH, tadbhavanabhAvAditi / evaM harivarSe gandhApAtI ramyakavarSe mAlyavatparyAyaH, devau ca krameNaiveti // [sU0 85] jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM devakurAe kurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvatA pannattA 25 bahusama jAva somaNase ceva vijuppabhe ceva 1 // jaMbUmaMdarauttareNaM uttarakurAe kurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 86] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 119 addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA patnattA bahu jAba gaMdhamAdaNe ceva mAlavaMte ceva / [TI0] jaMbU ityAdi, puvvAvare pAse tti, pArzvazabdasya pratyekaM sambandhAt pUrvapArzve'parapArzve ca, kiMbhUte ? ettha tti prajJApakenopadaryamAne krameNa saumanasavidyutprabhau prajJaptau, kimbhUtau ? azvaskandhasadRzAvAdau nimnau paryavasAna unnatau, yato 5 niSadhasamIpe catuHzatocchitau merusamIpe tu paJcazatocchritAviti, Aha ca vAsaharagirI teNaM ruMdA paMceva joyaNasayAI / cattAri sauvviddhA ogADhA joyaNANa sayaM // paMcasae uvviddhA ogADhA paMca gAuyasayAiM / aMgulaasaMkhabhAgo vicchinnA maMdarateNaM // [bRhatkSetra0 260-261] vakkhArapavvayANaM AyAmo tIsa joyaNasahassA / donni ya sayA NavahiyA chacca kalAo cauNhaM pi // [bRhatkSetra0 259] tti / avaddhacaMda tti apakRSTamarddhaM candrasyA'pArddhacandrastasya yat saMsthAnam AkAro gajadantAkR tirityarthaH, tena saMsthitAvapArddha candrasaMsthAnasaMsthitau, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAviti kvacit pAThaH, tatra arddhazabdena vibhAgamAnaM vivakSyate, 15 na tu samapravibhAgateti, tAbhyAM cArddhacandrAkArA devakuravaH kRtAH, ata eva vakSArAkArakSetrakAriNau parvatau vakSAraparvatAviti / jaMbU ityAdi tathaiva, navaram aparapArzve gandhamAdanaH pUrvapArzve maalyvaaniti| [sU0 86] jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do dIhaveyapavvayA pannattA [taM] bahusamatullA jAva bhArahae ceva dIhaveyaDDhe, erAvate ceva diihveyddddhe| bhArahae 20 NaM dIhaveyaDDhe do guhAo pannattAo bahusamatullAo avisesamaNANattAo annamannaM NAtivaTuMti AyAma-vikkhaMbhuccatta-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-timisaguhA ceva khaMDagappavAyaguhA ceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti, taMjahA-kayamAlae ceva naTTamAlae ceva / erAvae NaM dIhaveyaDhe do guhAo pannattAo jAva kayamAlae ceva naTTamAlae ceva 5 / 25 1. vara pAse je1 khaM0 // 2. TThIyA ka0 // 3. erAvayae ka0 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ [TI0] do dIhaveyaDDha tti, vRttavaitADhyavyavacchedArthaM dIrghagrahaNam, vaitADhyau vijayADhyau veti saMskAraH, tau ca bharatairavatayormadhyabhAge pUrvAparato lavaNodadhiM spRSTavantau paJcaviMzatiyojanocchritau tatpAdAvagADhau paJcAzad vistRtau AyatasaMsthitau sarvarAjatAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAGkAviti, Aha ca paNuvIsaM uvviddho pannAsaM joyaNANi vitthinno / veyaDDo rayayamao bhArahakhettassa majjhammi // [bRhatkSetra0 178] tti / bhArahae NamityAdi, vaitADhaye'paratastamizrA guhA girivistArAyAmA dvAdazayojanavistArA'STayojanocchrayA AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvArapramANadvArA vajrakapATapihitA bahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalA10 nimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadIbhyAM yuktA, tadvat pUrvataH khaNDaprapAtA guheti / tattha NaM ti tayoH tamisrAyAM kRtamAlaka itarasyAM nRttamAlaka iti / erAvaetyAdi tathaiva / _[sU0 87] jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMte vAsaharapavvae do kUDA pannattA bahusamatullA jAva vikkhaMbhuccattasaMThANapariNAheNaM, taMjahA cullahimavaMtakUDe ceva vesamaNakUDe ceva / jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMte 15 vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva mahAhimavaMtakUDe ceva veruliyakUDe ceva / evaM nisaDhe vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva nisaDhakUDe ceva ruyagakUDe ceva 3 / __ jaMbUmaMdarauttareNaM nIlavaMte vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva taMjahA-nIlavaMtakUDe ceva uvadaMsaNakUDe ceva / evaM ruppimmi vAsaharapavvate 20 do kUDA pannattA bahasama jAva taMjahA-ruppikUDe ceva maNikaMcaNakUDe cev| evaM siharimmi vAsaharapavvate do kUDA pannattA bahusama jAva taMjahA-siharikUDe ceva tigiMcchikUDe ceva 3 // __ [TI0] jaMbU ityAdi, himavadvarSadharaparvate hyekAdaza kUTAni siddhAyatana 1kSullahimavat 2-bharata 3-ilA 4-gaGgA 5-zrI 6-rohitAMzA 7-sindhu 8-surA 9-haimavata 1. vicchinno je1 // 2. erAvata ityAdi pA0 je2 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 [sU0 87] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 10-vaizravaNa 11 kUTAbhidhAnAni bhavanti, pUrva dizi siddhAyatanakUTaM tataH krameNAparato'nyAni sarvaratnamayAni svanAmadevatAsthAnAni paJcayojanazatocchrayANi tAvadeva mUle vistRtAni upari tadarddhavistRtAni, Adye siddhAyatanaM paJcAzadyojanAyAmaM tadarddhaviSkambhaM SaT triMzaduccam aSTa yojanAyAmai zcaturyo janaviSkambhapravezai stribhiArai rupetaM jinapratimASTottarazatasamanvitam, zeSeSu prAsAdAH sArddhadviSaSTiyojanoccAstadarddha- 5 vistRtAstannivAsidevatAsiMhAsanavanta iti| iha tu prakRtanaganAyakanivAsabhUtatvAdevanivAsabhUtAnAmeSAM madhye AdyatvAcca himavatkUTaM gRhItaM sarvAntimatvAcca vaizramaNakUTaM dvisthAnakAnurodheneti, Aha ca katthai desaggahaNaM katthai gheppaMti niravasesAI / ukkama-kamajuttAI kAraNavasao niuttAI // [vizeSAva0 388] ti / kUTasaGgrahazcAyamveyaDDa 9 mAlavaMte 9 vijjuppaha 9 nisaha 9 nIlavaMte ya 9 / Nava Nava kUDA bhaNiyA ekkArasa sihari 11 himavaMte 11 // ruppi 8 mahAhimavaMte 8 somaNase 7 gaMdhamAyaNe ceya 7 / aTThaTTa satta satta ya vakkhAragirIsu cattAri // [bRhatkSetra0 132-133] tti / 15 jaMbU ityAdi, mahAhimavati hyaSTau kUTAni, siddha 1-mahAhimavat 2-haimavata 3rohitA 4-hrI 5-harikAntA 6-hari 7-vaiDUrya 8 kUTAbhidhAnAni, dvayagrahaNe ca kaarnnmuktmiti| evamityAdi, evaMkaraNAt jaMbU ityAdirabhilApo dRzyaH, niSadhavarSadharaparvate hi siddha 1-niSadha 2-harivarSa 3-prAgvideha 4-hari 5-dhRti 6zItodA 7-aparavideha 8-rucakAkhyAni 9 svanAmadevatAni nava kUTAni, ihApi 20 dvitIyAntyayorgrahaNaM prAgvad vyAkhyeyamiti / jaMbU ityAdi, nIlavarSadharaparvate hi siddha 1-nIla 2-pUrvavideha 3-zItA 4-kIrti 5-nArIkAntA 6-'paravideha 7-ramyaka 8-upadarzanA 9 khyAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyagrahaNaM prAgvaditi / evamityAdi, rukmivarSadhare hi siddha 1-rukmi 2-ramyaka 3-narakAntA 4-buddhi 5-rUpyakUlA 6-hairaNyavata 7-maNikAJcanakUTA 8 khyAni aSTa 25 1. 'mAyaNanage ya pA0 je2 / 'mAyaNe nage ya khaM0 / 'mAyaNe kUDA iti bRhatkSetrasamAse // 2. paM0 8 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kUTAni, dvayAbhidhAnaM ca prAgvaditi / evamityAdi zikhariNi hi varSadhare siddha 1-zikhari 2-hairaNyavata 3-surAdevI 4-raktA 5-lakSmI 6-suvarNakUlA 7-raktodA 8-gandhApAti 9-airAvata 10-tigicchakUTA 11 khyAni ekAdaza kUTAni, ihApi dvayorgrahaNaM tthaiveti| [sU0 88] jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM cullahimavaMta-siharIsu vAsaharapavvatesu do 5 mahadahA pannattA bahusamatullA avisesamaNANattA aNNamaNNaM NAtivaTuMti, AyAma-vikkhaMbha-uvveha-saMThANa-pariNAheNaM, taMjahA-paumaddahe ceva puMDarIyaddahe ceva, tattha NaM do devayAo mahiDDiyAo jAva paliovamaTTitIyAo parivasaMti, taMjahA-sirI ceva lacchI ceva / evaM mahAhimavaMta-ruppIsu vAsaharapavvaesu do mahaddahA pannattA bahusama [jAva taMjahA-]mahApaumaddahe ceva mahApuMDarIyaddahe ceva, 10 devatAo hiri cceva buddhi cceva / evaM nisaDha-nIlavaMtesu tigiMcchiddahe ceva kesariddahe ceva, devatAo dhitI ceva kittI ceva 12 // TI0] jaMbU ityAdi, iha ca himavadAdiSu SaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH SaDeva hadAH, tadyathA paume ya 1 mahApaume 2 tigiMchI 3 kesarI 4 dahe ceva / 15 harae mahapuMDarIe 5 puMDarIe ceva ya 6 dahAo // [bRhatkSetra0 568] himavata upari bahumadhyabhAge padmahUda evaM zikhariNaH pauNDarIkaH, tau ca pUrvAparAyatau sahasraM paJcazatavistRtau catuSkoNau dazayojanAvagADhau rajatakUlau vajramayapASANau tapanIyatalau suvarNamadhyarajatamaNivAlukau caturdazamaNisopAnau zubhAvatArau toraNa-dhvaja cchatrAdivibhUSitau nIlotpala-puNDarIkAdicitau vicitrazakuni-matsyavicaritau 20 SaTpadapaTalopabhogyAviti / tattha NaM ti tayoH mahAhUdayoRs devate parivasataH, padmahUde zrIH, pauNDarIke ca lakSmIH, te ca bhavanapatinikAyAbhyantarabhUte, palyopamasthitikatvAd, vyantaradevInAM hi palyopamArddha mevAyurutkarSa to bhavati, bhavanapatidevInAM tUtkarSato'rddhapaJcamapalyopamAnyAyurbhavatIti, Aha ca adbhuTTha addhapaMcama paliovama asurajuyaladevINaM / 25 sesa vaNadevayANa ya desUNa addhapaliyamukkosaM // [bRhatsaGgra0 6] ti / 1. 'DDIyAo ka0 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 [sU0 89] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / / tayozca mahAhUdayormadhye yojanamAne padme arddhayojanabAhalye dazAvagAhe jalAntAd dvikrozocchraye vajra 1 riSTa 2 vaiDUrya 3 mUla 1 kanda 2 nAle 3, vaiDUrya 1 jAmbUnada 2 mayabAhyAbhyantarapatre, kanakakarNike, tapanIyakesare, tayoH karNike arddhayojanamAne tadarddhabAhalye, tadupari devyorbhavane iti / evamityAdi, mahAhimavati mahApadmo rukmiNi tu mahApauNDarIkaH, tau ca dvisahasrAyAmau tadarddhaviSkambhau dviyojanamAnapadmanyAsavantau, 5 tayordaivate parivasato mahApadye hIrmahApuNDarIke buddhiriti / evamityAdi, niSadhe tigichihUde dhRtirdevatA, nIlavati kesarihade kIrttirdevatA, tau ca hRdau caturdvisahasrAyAmaviSkambhAviti, bhavati cAtra gAthA eesu suravahUo vasaMti paliovamaTTitIyAo / siri-hiri-dhiti-kittIo buddhI-lacchIsanAmAo / [bRhatkSetra0 170] tti / 10 [sU0 89] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo dahAo do mahANadIo pavahaMti, taMjahA-rohiya cceva harikaMta cceva / evaM nisaDhAo vAsaharapavvatAo tigiMcchiddahAo dahAo do mahANaIo pavahaMti, taMjahA-hari cveva sItota cceva 2 // jaMbUmaMdarauttareNaM nIlavaMtAo vAsadharapavvatAo kesariddahAo dahAo do 15 mahAnaIo pavahaMti, taMjahA-sItA ceva nArikaMtA ceva / evaM ruppIo vAsaharapavvatAo mahApuMDarIyaddahAo dahAo do mahAnaIo pavahaMti, taMjahANarakaMtA ceva ruppakUlA ceva 2 / / [TI0] jaMbU ityAdi, tatra rohinnadI mahApadmahadAddakSiNatoraNena nirgatya SoDaza paJcottarANi yojanazatAni sAtirekANi dakSiNato giriNA gatvA hArAkAradhAriNA 20 sAtirekayojanadvizatikena prapAtena makaramukhapraNAlena mahAhimavato rohidabhidhAnakuNDe nipatati, makaramukhajihvA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambheNa krozaM bAhalyena, rohitprapAtakuNDAcca dakSiNatoraNena nirgatya haimavatavarSamadhyabhAgavarttinaM zabdApAtivRttavaitADhyamarddhayojanenA'prApyASTAviMzatyA nadIsahasraiH saMyujyAdho jagatIM vidArya pUrvato lavaNasamudramatigacchatIti, rohinnadI hi pravAhe'rddhatrayodazayojanaviSkambhA 25
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre krozodvedhA tataH krameNa varddhamAnA mukhe paJcaviMzatyadhikayo janazataviSkambhA sArddhadviyojanodvedhA, ubhayato vedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAM ca yuktA, evaM sarvA mahAnadyaH parvatAH kUTAni ca vedikAdiyuktAnIti, harikAntA tu mahApadmahUdAdevottaratoraNena nirgatya paJcottarANi SoDaza zatAni sAtirekANi uttarAbhimukhI parvatena gatvA 5 sAtirekayojanazatadvayapramANena prapAtena harikAntAkuNDe tathaiva prapatati, makaramukhajihvikApramANaM pUrvoktadviguNam, tataH prapAtakuNDAduttareNa toraNena nirgatya harivarSamadhyabhAgavarttinaM gandhApAtivRttavaitADhyaM yojanenA'samprAptA pazcimAbhimukhIbhUtA SaTpaJcAzatA saritsahasraiH samagrA samudramatigacchati, iyaM ca harikAntA pramANato rohinnadIto dvi / 124 10 evamityAdi, evamiti 'jaMbUdIve' ityAdyabhilApasUcanArthaH / harinmahAnadI tigiMcchihradasya dakSiNatoraNena nirgatya sapta yojanasahasrANi catvAri caikaviMzatyadhikAni yojanazatAni sAtirekANi dakSiNAbhimukhI parvvatena gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena haritkuNDe nipatya pUrvasamudre prapatati, zeSaM harikAntAsamAnamiti / zItodA mahAnadI tigiMcchihUdasyottaratoraNena nirgatya tAvantyeva yojanasahasrANi giriNA 15 uttarAbhimukhI gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena zItodAkuNDe nipatatIti, jiMhvikA makaramukhasya catvAri yojanAni AyAmena paJcAzadviSkambheNa yojanaM bAhalyena, kuNDAduttaratoraNena nirgatya devakurUn vibhajantI citra-vicitrakUTau parvatau niSadhahRdAdIMzca paJca hradAn dvidhA kurvatI caturazItyA nadIsahasrairApUryamANA bhadrazAlavanamadhyena meruM yojanadvayenAprAptA pratyaGmukhI AvarttamAnA adho vidyutprabhaM vakSAraparvataM dArayitvA 20 meroraparato'paravidehamadhyabhAgena ekaikasmAd vijayAdaSTAviMzatyA aSTAviMzatyA nadIsahasrairApUryamANA adho jayantadvArasya avarasamudraM pravizatIti, zItodA hi prava paJcAzadyojanaviSkambhA yojanodvedhA tato mAtrayA parivarddhamAnA mukhe paJcayojanazataviSkambhA dazayojanodvedheti / jaMbU ityAdi, zItA mahAnadI kesarihUdasya dakSiNatoraNena vinirgatya kuNDe patitvA 25 meroH pUrvataH pUrvavidehamadhyena vijayadvArasyAdhaH pUrvasamudraM zItodAsamAnazeSavaktavyA 1. jihvA makara pAsaM0 je2 / jihvAkA makara pAmU0 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 [sU0 90] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / pravizatIti / nArikAntA tu uttaratoraNena nirgatya harinmahAnadIsamAnavaktavyA ramyakavarSamadhyenAparasamudraM pravizatIti / evamityAdi, narakAntA mahApuNDarIkahUdAddakSiNatoraNena nirgatya ramyakavarSaM vibhajantI harikAntAtulyavaktavyA pUrvasamudramadhigatA / rUpyakUlA tu tasyaivottaratoraNena vinirgatya airaNyavadvarSaM vibhajantI rohinadItulyavaktavyA avarasamudraM gacchatIti / 5 [sU0 90] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe vAse do pavAyadahA pannattA bahusama [jAva] taMjahA-gaMgappavAyahahe ceva siMdhuppavAyadahe ceva / evaM hemavae vAse do pavAyadahA pannattA bahu [sama jAva] taMjahA-rohiyappavAtaddahe ceva rohiyaMsappavAtaddahe ceva 2 / / jaMbUmaMdaradAhiNeNaM harivAse vAse do pavAyadahA pannattA bahusama [jAva] 10 taMjahA-haripavAtaddahe ceva harikaMtapavAtahahe ceva 1 // jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM mahAvidehe vAse do pavAyadahA pannattA bahusama jAva sItappavAtaddahe ceva sItodappavAyaddahe ceva 1 / jaMbUmaMdarauttareNaM rammae vAse do pavAyadahA pannattA bahu[sama jAva narakaMtappavAyahahe ceva NArIkaMtappavAyadahe ceva / evaM herannavate vAse do 15 pavAyadahA pannattA bahu[sama jAva] suvannakUlappavAya(he ceva ruppakUlappavAyaddahe ceva / jaMbUmaMdarauttareNaM eravae vAse do pavAyadahA pannattA bahu[sama] jAva rattappavAyaddahe ceva rattAvaippavAtahahe ceva 1 / [TI0] jaMbU ityAdi, pavAyadaha tti prapatanaM prapAtastadupalakSitau hradau prapAtahradau, 20 iha yatra himavadAdernagAt gaGgAdikA mahAnadI praNAlenAdho nipatati sa prapAtahadaH prapAtakuNDamityarthaH, gaMgApavAyadahe ceva tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmahradasya pUrvatoraNena nirgatya pUrvAbhimukhI paJca yojanazatAni gatvA gaGgAvartanakUTe AvRttA satI paJca trayoviMzatyadhikAni yojanazatAni sAdhikAni dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA gaGgAmahAnadI arddhayojanAyAmayA sakrozaSaDyojanaviSkambhayA'rdhakrozabAhalyayA jibikayA 25
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre yuktena vivRtamahAmakaramukhapraNAlena sAtirekayojanazatikena ca muktAvalIkalpena prapAtena yatra prapatati yazca SaSTiyojanAyAmaviSkambhaH kiJcinnyUnanavatyuttarazataparikSepo dazayojanodvedho nAnAmaNinibaddhaH yasya ca pUrvAparadakSiNAsu trayastrisopAnapratirUpakAH savicitratoraNAH madhyabhAge ca gaGgAdevIdvIpo'STayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapaJcaviMzatiparikSepaH jalAntAd 5 dvikrozocchrito vajramayo gaGgAdevIbhavanena krozAyAmena tadarddhaviSkambhena kiJcidUnakrozoccenA'nekastambhazatasanniviSTenA'laGkRtoparitanabhAgaH, yatazca dakSiNatoraNena vinirgatya pravahe sakrozaSaDyojanaviSkambhA'rddhakrozodvedhA gaGgA uttarabharatArddha vibhajantI saptabhiH nadIsahasrairApUryamANA adhaH pUrvataH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM vidArya dakSiNArddhabharataM vibhajantI tanmadhyabhAge gatvA pUrvAbhimukhI AvRttA satI caturdazabhirnadIsahasraH samagrA 10 mukhe sArddhadviSaSTiyojanaviSkambhA sakrozayojanodvedhA jagatIM vidArya pUrvalavaNasamudraM pravizati sa gaGgAprapAtahradaH, etadanusAreNa sindhuprapAtahrado'pi vyAkhyAtavyaH, ata eva etau bahasamAdivizeSaNAvAyAma-viSkambho-dvedha-pariNAhairbhAvanIyAviti, sarva eva prapAtahadA dazayojanodvedhA vaktavyA iti / yacceha varSadharanadyadhikAre gaGgA-sindhu rohitAMzAnAM tathA suvarNakUlA-raktA-raktavatInAM nAbhidhAnaM tad dvisthAnakAnurodhAt, 15 tAsAM hi ekaikasmAt parvatAt trayaM trayaM pravahatIti dvisthAnake nAvatAra iti / evamityAdi, evamiti prAgvata rohiyappavAyadahe ceva tti rohid uktasvarUpA yatra patati yazca saviMzatikaM yojanazatamAyAma-viSkambhAbhyAM kiJcinnyUnAzItyadhikAni trINi zatAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge rohidvIpaH SoDazayojanAyAma-viSkambha: sAtirekapaJcAzadyojanaparikSepaH jalAntAd dvikrozocchrito yazca rohidevatAbhavanena 20 gaGgAdevatAbhavanasamAnena vibhUSitoparitanabhAgaH sa rohitaprapAtaha da iti / rohiyaMsappavAyaddahe ceva tti himavadvarSadharaparvatoparivartipadmahradottaratoraNena nirgatya rohitAMzA mahAnadI dve SaTsaptatyuttare yojanazate sAtireke uttarAbhimukhI parvatena gatvA yojanAyAmayA arddha trayodazayojanaviSkambhayA krozabAhalyayA jihvikayA vivRtamakaramukhapraNAlena hArAkAreNa ca sAtirekayojanazatikena prapAtena yatra prapatati yazca 25 rohitprapAtakuNDasamAnamAnaH yasya ca madhye rohitAMzAdvIpo rohiddvIpasamAnamAnaH 1. degbhAgena gatvA pA0 je2 / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 [sU0 91] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / rohitAMzAbhavanena prAguktamAnenA'laGkRtaH, yatazca rohitAMzA nadI rohinadIsamAnamAnA uttaratoraNena nirgatya pazcimasamudraM pravizati sa rohitAMzAprapAtahUda iti / jaMbU ityAdi, harippavAyahahe ceva tti harinnadI prAguktalakSaNA yatra nipatati yazca dve zate catvAriMzadadhike AyAma-viSkambhAbhyAM sapta zatAni ekonaSaSTyadhikAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge hariddevatAdvIpaH dvAtriMzadyojanAyAma-viSkambhaH ekottarazataparikSepa: 5 jalAntAd dvikrozocchito hariddevatAbhavanabhUSitoparitanabhAgo'sau haritprapAtahada iti / harikaMtappavAyadahe ceva tti harikAntoktarUpA mahAnadI yatra nipatati yazca haritkuNDasamAno haridvIpasamAnena harikAntAdevIdvIpena sabhavanena bhUSitamadhyabhAgaH sa harikAntAprapAtahada iti / __ jaMbU ityAdi, sIyappavAyaddahe ceva tti yatra nIlavataH zItA nipatati yazca 10 catvAryazItyadhikAni yojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAM paJcadazA'STAdazottarANi vizeSanyUnAni parikSepeNa yasya ca madhye zItAdvIpazcatuHSaSTiyojanAyAma-viSkambho vyuttarayojanazatadvayaparikSepaH jalAntAd dvikrozocchritaH zItAdevIbhavanena vibhUSitoparitanabhAgaH sa zItAprapAtahada iti / sItodappavAyadahe ceva tti yatra niSadhAcchItodA nipatati sa zItodAprapAtahradaH zItAprapAtahadasamAna: 15 zItAdevIdvIpabhavanasamAnazItodAdevIdvIpabhavanazceti / ___jaMbU ityAdi, narakAntA-nArikAntAprapAtahradau ca harikAntAharitprapAtahadasamAnau svasamAnanAmadvIpadevIkAviti / evamityAdi, suvarNakUlA-rUpyakUlAprapAtahradau rohitAMzArohitprapAtahradasamavaktavyau, vizeSastUhya iti / jaMbU ityAdi, raktA-raktavatIprapAtahradau gaGgA-sindhuprapAtahradasamAnavaktavyau, navaraM 20 raktA pUrvodadhigAminI raktavatI tu pazcimodadhigAminIti / [sU0 91] jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe vAse do mahAnaIo pannattAo bahu[sama jAva gaMgA ceva siMdhU ceva / evaM jadhA pavAtaddahA evaM gaMdIo bhANiyavvAo, jAva eravae vAse do mahAnaIo pannattAo bahusamatullAo jAva ratta cceva rattavatI ceva / 25 1. nadIo vi bhA ka0 /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] jaMbUdIve dIve maMdarassa dAhiNeNaM bharahe vAse do mahAnadIo ityAdi, evamiti anantarakrameNa jaha tti yathA pUrvaM varSe varSe dvau dvau prapAtahadAvuktau evaM nadyo vAcyAH, tAzcaivam gaMgA siMdhU 1 taha rohiyaMsa rohINadI ya 2 harikaMtA / harisalilA 3 sIyoyA satteyA hoMti dAhiNao // sIyA ya 4 nArikaMtA narakaMtA ceva 5 rUppakUlA ya / salilA suvaNNakUlA 6 rattavatI ratta 7 uttarao // [bRhakSetra0 171-172] iti / [sU0 92] jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamadUsamAe samAe do sAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthA 1, evamimIse 10 osappiNIe jAva pannatte 2, evaM AgamesAe ussappiNIe jAva bhavissati 3 / jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAe ussappiNIe susamAe samAe maNuyA do gAuyAI uTuMuccatteNaM hotthA, donni ya paliovamAI paramAuM pAlayitthA 4, evamimIse osappiNIe jAva pAlayitthA 5, evamAgamesAte ussappiNIe jAva pAlayissaMti 6 / / 15 [TI0] jambUdvIpAdhikArAt kSetravyapadezyapudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhi bharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyadharmAnanekadhA'STAdazasUtryA''ha, sugamAni caitAni, navaraM tItAe tti atItA yA utsarpiNI prAgvat, tasyAM tasyA vA suSamaduHSamAyAH bahusukhAyAH samAyAH kAlavibhAgasya caturthArakalakSaNasya kAlo tti sthitiH pramANaM vA hottha tti babhUveti / evamiti jaMbUdIve dIve ityAdi uccAraNIyam, navaram imIse 20 tti asyAM pratyakSAyAm, vartamAnAyAmityarthaH, avasarpiNyAm uktArthAyAm, jAva tti susamadusamAe samAe, tRtIyAraka ityarthaH, do sAgarovamakoDAkoDIo kAle paNNatte prajJapta iti pUrvasUtrAdvizeSaH, pUrvasUtre hi hottha tti bhaNitamiti 2 / evamityAdi, AgamissAe tti AgamiSyantyAmutsarpiNyAmiti bhaviSyatIti pUrvasUtrAdvizeSaH 3 / jabUM ityAdi suSamAyAM paJcame'rake hottha tti babhUvuH / pAlayittha tti paalitvntH| 1. paMcamArake pA0 je2 / dvitIyArake khaM0 // 2. 'vantaH pUrvasUtrAdvizeSaH pA0 je2 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 93-94] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 129 [sU0 93] jaMbUdIve dIve bharaheravaesu vAsesu egasamaye egajuge do arahaMtavaMsA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 7, evaM cakkavaTTivaMsA 8, dasAravaMsA 9 // jaMbU [dIve dIve] bharaheravatesu [vAsesu] egasamae do arahaMtA uppajiMsu vA uppajati vA uppajissaMti vA 10, evaM cakkavahi 11, evaM baladevA 12, 5 evaM vAsudevA jAva uppajissaMti vA 13 // [TI0] jaMbU ityAdi, egajuge tti paJcAbdikaH kAlavizeSo yugam, tatraikasmin, tasyApyekasmin samaye, egasamae egajuge ityevaM pAThe'pi vyAkhyoktakrameNaiva, itthamevArthasambandhAd, anyathA vA bhAvanIyeti / dvAvarhatAM vaMzau pravAhAveko bharataprabhavo'nya airavataprabhava iti 7 / dasAra tti dasArAH, samayabhASayA vAsudevAH9 / 10 [sU0 94] jaMbUdIve dIve dosu kurAsu maNuyA satA susamasusamamuttamaM iDhei pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-devakurAe ceva uttarakurAe ceva 14 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA satA susamamuttamaM iDhei pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-harivAse ceva rammagavAse ceva 15 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA satA susamadUsamamuttamaM ihi~ pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA- 15 hemavate ceva herannavate ceva 16 / jaMbUdIve dIve dosu khettesu maNuyA satA dUsamasusamamuttamaM iDhei pattA paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-puvvavidehe ceva avaravidehe ceva 17 / jaMbUdIve dIve dosu vAsesu maNuyA chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva 18 // [TI0] jaMbU ityAdi, sadA sarvadA susamasusamaM ti prathamArakAnubhAgaH suSamasuSamA 20 tasyAH sambandhinI yA sA suSamasuSamaiva, tAm uttamarddhiM pradhAnavibhUtim uccastvA''yu:-kalpavRkSadattabhogopabhogAdikAM prAptAH santastAmeva pratyanubhavanto vedayantaH, na sattAmAtreNetyarthaH, athavA suSamasuSamAM kAlavizeSa prAptAH adhigatA uttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharanti Asata iti, abhidhIyate ca
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre dosu vi kurAsu maNuyA tipallaparamAuNo tikosuccA / piTThikaraMDasayAI do chappannAI maNuyANaM // susamasusamANubhAvaM aNubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApannadiNAiM aTThamabhattassa AhAro // [bRhatkSetra0 301-302] iti / devakuravo dakSiNAH uttarakurava uttarAsteSviti 14 / jaMbU ityAdi, susamaM ti suSamA dvitIyArakAnubhAgaH, zeSaM tathaiva, paThyate ca harivAsarammaesu AupamANaM sarIrausseho / paliovamANi donni u donni ya kosA sayA bhaNiyA // chaTThassa ya AhAro causaTTidiNANupAlaNA tesiM / piTTikaraMDANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM // [bRhatkSetra0 255-256] ti 15 / 10 jaMbU ityAdi, susamadUsamaM ti suSamaduHSamA tRtIyArakAnubhAgaH tasyA yA sA suSamaduHSamA RddhiH , zeSaM tathaiva, ucyate ca gAuyamuccA paliovamAuNo vajjarisahasaMghayaNA / hemavaerannavae ahamiMdaNarA mihuNavAsI // causaTThI piTTikaraMDayANa maNuyANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa u uNasItidiNANupAlaNaya // [bRhatkSetra0 253-254] tti 16 / jaMbU ityAdi, dUsamasusamaM ti duHSamasuSamA caturthArakapratibhAgaH, tatsambandhinI RddhirduHSamasuSamaiva, zeSaM tathaiva, adhIyate ca__ maNuyANa puvvakoDI AuM paMcUsiyA dhnnusyaaii| dusamasusamANubhAvaM aNuhoti NarA niyayakAlaM // [ ] ti 17 / 20 jaMbUdIve ityAdi, chavvihaM pi tti suSamasuSamAdikaM utsarpiNyavasarpiNIrUpamiti 18 / [sU0 95] jaMbUdIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA 1, do sUriyA tavaiMsu vA tavaMti vA tavaissaMti vA 2 / do kattiyAo, do rohiNIo, do maMgasirA, do adAo, evaM bhANiyavvaM, 1. kosA samA jemU1, khaM0 pA0 je2 / kosA sayA jesaM1 / yadyapi samprati bR0kSe0 madhye kosUsiyA iti pATho dRzyate tathApi bR0kSe0 TIkAkRtAM malayagirisUrINAM sayA ityeva pAThaH sammataH, taiH 'sadA' iti vyAkhyAtatvAt // 2. katti' ka0 je0 // 3. miga ka0 / /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 [sU0 95] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / kattiya, rohiNi, migasira, addA ya, puNavvasU ya, pUso ya 6 / tatto vi assalesA, mahA ya, do phagguNIo ya 9-10 // 1 // hattho, cittA, sAtI ya, visAhA, taha ya hoti aNurAhA 15 / jeTThA, mUlo, puvvA ya AsADhA, uttarA ceva 19 // 2 // abhiI, savaNa, dhaNiTThA, sayabhisayA, do ya hoti bhaddavayA 24-25 / 5 revati, assiNI, bharaNI, 28 netavvA ANupuvvIe // 3 // evaM gAhANusAreNaM NeyavvaM jAva do bharaNIo / do aggI 1, do payAvatI 2, do somA 3, do ruddA 4, do aditI 5, do bahassatI 6, do sappI 7, do pItI 8, do bhagA 9, do ajamA 10, do savitA 11, do taTThA 12, do vAU 13, do iMdaggI 14, do 10 mittA 15, do iMdA 16, do nirItI 17, do AU 18, do vissA 19, do bamhA 20, do viNha 21, do vasU 22, do varuNA 23, do ayA 24, do vividdhI 25, do pussA 26, do assA 27, do yamA 28 / do iMgAlagA 1, do viyAlagA 2, do lohitakkhA 3, do saNiMcarA 4, do AhuNiyA 5, do pAhuNiyA 6, do kaNA 7, do kaNagA 8, do 15 kaNakaNagA 9, do kaNagavitANagA 10, do kaNagasaMtANagA 11, do somA 12, do sahiyA 13, do AsAsaNA 14, do kajovagA 15, do kabbaDagA 16, do ayakaragA 17, do duMdubhagA 18, do saMkhA 19, do saMkhavannA 20, do saMkhavannAbhA 21, do kaMsA 22, do kaMsavannA 23, do kaMsavannAbhA 24, do ruppI 25, do ruppAbhAsA 26, do NIlA 27, do NIlobhAsA 28, 20 do bhAsA 29, do bhAsarAsI 30, do tilA 31, do tilapupphavaNNA 32, do dagA 33, do dagapaMcavannA 34, do kAkA 35, do kAkaMdhA 36, do daggI 37, do dhUmakeU 38, do harI 39, do piMgalA 40, do budhA 41, do sukkA 42, do bahassatI 43, do rAhU 44, do agatthI 45, do mANavagA 1. kittiya rohiNi miga' ka0 vinA // 2. kakkaMdhA ka0 vinA /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 46, do kAsA 47, do phAsA 48, do dhurA 49, do pamuhA 50, do viyaDA 51, do visaMdhI 52, do niyallA 53, do paillA 54, do jaDiyAillA 55, do aruNA 56, do aggillA 57, do kAlA 58, do mahAkAlagA 59, do sotthiyA 60, do sovatthiyA 61, do vaddhamANagA 62, do palaMbA 63, 5 do niccAlogA 64, do NiccujotA 65, do sayaMpabhA 66, do obhAsA 67, do seyaMkarA 68, do khemaMkarA 69, do AbhaMkarA 70, do pabhaMkarA 71, do aparAjitA 72, do arayA 73, do asogA 74, do vigatasogA 75, do vimalA 76, do vitattA 77, do vitatthA 78, do visAlA 79, do sAlA 80, do suvvatA 81, do aNiyaTTI 82, do egajaDI 83, do 10 dujaDI 84, do karakarigA 85, do rAyaggalA 86, do pupphakeU 87, do bhAvakeU 88 / [TI0] anantaraM jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizeSA uktAH, adhunA tu jambUdvIpa eva kAlapadArthavyaJjakAnAM jyotiSAM dvisthAnakAnupAtena prarUpaNAmAha- jaMbUdIve dIve ityAdi sUtradvayam, pabhAsiMsu va tti prabhAsitavantau vA prakAzanIyam, evaM prabhAsayataH 15 prabhAsayiSyataH, candrayozca saumyadIptikatvAt prabhAsanamAtramuktam, Adityayozca khararazmitvAttApitavantau vA evaM tApayatastApayiSyata iti vastunastApanamuktam, anena kAlatrayaprakAzanabhaNanena sarvakAlaM candrAdInAM bhAvAnAmastitvamuktam, ata eva cocyate- na kadAcidanIdRzaM jagat [ ] iti, na vA vidyamAnasya jagataH karttA kalpayituM yuktaH, apramANakatvAt / atha yat sannivezavizeSavat tad buddhimatkAraNapUrvakaM dRSTam, 20 yathA ghaTaH, sanivezavizeSavantazca bhU-bhUdharAdayaH, yazca buddhimAnasAvIzvaro jagatkarteti, naivam, sannivezavizeSavatyapi valmIke buddhimatkAraNatvasyAdarzanAdityatra bahu vaktavyaM tacca sthAnAntarAdavaseyamiti / dvisaGkhyatvAccandrayostatparivArasyApi dvitvamAha- do kattiyetyAdinA do bhAvakeU ityetadavasAnena granthena, sugamazcAyam, navaraM dve kRttike nakSatrApekSayA, na tu tArikApekSayetyevaM 1. itaH paraM 'do pUsamANagA do aMkusA' ityadhikaH pAThaH ka0 lA3 vinA // 2. itaH paraM 'do vimuhA' ityadhikaH pAThaH ka0 vinA / / 3. kitti' je1 khaM0 / /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 95 ] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / sarvatreti, kattiyetyAdigAthAtrayeNa nakSatrasUtrasaGgrahaH, kRttikAdInAmaSTAviMzaternakSatrANAM krameNAgnyAdayo'STAviMzatireva devatA bhavanti, tA Aha- dvAvanI 1, evaM prajApatI 2, somau 3, rudrau 4, aditI 5, bRhaspatI 6, sappa 7, pitarau 8, bhagau 9, aryamaNau 10, savitArau 19, tvaSTArau 12, vAyU 13, indrAgnI 14, mitrau 15, indrau 16, nirRtI 17, Apa: 18, vizvau 19, brahmANau 20, viSNU 21, vasU 5 22, varuNau 23, ajau 24, vivRddhI 25, granthAntare ahirbudhnAvuktau, pUSaNau 26, azvinau 27, yamAviti 28, granthAntare punarazvinIta ArabhyaitA evamuktAH, azviyamadahanakamalajazazizUlabhRdaditijIvaphaNipitaraH / yonyaryamadinakRttvaSTRpavanazakrAgnimitrAkhyAH / / aindro nirRtistoyaM vizvo brahmA harirvasurvaruNaH / ajapAdo'hirbudhnaH pUSA cetIzvarA bhAnAm // [ vArAhI0 bRhatsaMhitA 97 // 4-5] aGgArakAdayo'STAzItirgrahAH sUtrasiddhAH, kevalamasmadRSTapustakeSu keSucideva yathoktasaGkhyA saMvadatIti sUryaprajJaptyanusAreNAsAviha saMvAdanIyA, tathAhi tatsUtram 133 tattha khalu ime aTThAsII mahAgahA pannattA, taMjahA - iMgAlae 1 viyAlae 2 lohiyakkhe 3 saNicchare 4 ANi 5 pAhuNie 6 kaNe 7 kaNae 8 kaNakaNae 9 kaNaviyANae 10 15 kaNasaMtANae 11 some 12 sahie 13 assAsaNe 14 kajjoyae 15 kabbaDae 16 ayakarae 17 duMdubhae 18 saMkhe 19 saMkhavaNNe 20 saMkhavannAbhe 21 kaMse 22 kaMsavaNNe 23 kaMsavannAbhe 24 NIle 25 NIlobhAse 26 ruppI 27 ruppobhAse 28 bhAse 29 bhAsarAsI 30 tile 31 tilapupphavaNNe 32 dage 33 dagapaMcavaNNe 34 kAe 35 kAkaMdhe 36 iMdaggI 37 dhUmakeU 38 harI 39 piMgale 40 buhe 41 sukke 42 bahassaI 43 rAhU 44 agatthI 45 mANavage 46 kAse 20 47 phAse 48 dhure 49 pamuhe 50 viyaDe 51 visaMdhI 52 niyalle 53 payale 54 jaDiyAilae 55 aruNe 56 aggillae 57 kAle 58 mahAkAle 59 sotthie 60 sovatthie 61 vaddhamANage 62 palaMbe 63 NiccAloe 64 niccujjoe 65 sayaMpabhe 66 obhAse 67 seyaMkare 68 khemaMkare 69 AbhaMkare 70 pabhaMkare 71 aparAjie 72 arae 73 asoge 74 vIyasoge 75 vimale 76 viyatte 77 vitatthe 78 visAle 79 sAle 80 suvvae 81 aniyaTTI 82 egajaDI 83 dujaDI 25 84 karakarie 85 rAyaggale 86 pupphakeU 87 bhAvake U 88 / idaM tatraiva 1. kittiye je1 khaM0 // 2. zakro iti bRhatsaMhitAyAM pAThaH // 3. idaM sUtraM vakSyamANAzca saMgrahaNIgAthAH sUryaprajJapterante viMzatitame prAbhRte vartante yastu tatra pAThabhedaH malayagirisUriviracitaM tadvivaraNaM ca tadatra TippaneSu draSTavyam // 3 10
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 saMgrahaNIgAthAbhirniyantritam, tathAhi iMgAlae 1 viyAlae 2, lohiyakkhe 3 saNicchare ceva 4 / ANi 5 pAhuNi 6 kaNagasanAmA u paMceva 11 // some 1 sahie 2 AsAsaNe ya 3 kajjovae ya 4 kabbaDae 5 / 5 akarae 6 duMduhae 7 saMkhasanAmAo tinneva 10 [21] // tinneva kaMsanAmA 3 NIlA 2 ruppI ya 2 hoMti cattAri / 15 134 20 AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 1 bhAsa 2 tilapupphavanne 2 dagapaMcavaNNe ya kAya kAkaMdhe 15 / / [ 36 ] || iMdaggi 1 dhUmakeU 2 hari 3 piMgalae 4 buhe ya 5 sukke ya6 / bahasai 7 rAhu 8 agatthI 9 mANavae 10 kAsa 11 phAse ya 12 [48] // dhura 1 pamuhe 2 viyaDa 3 visaMdhI 4 nIyale 5 tahA payale ya 6 / jaDiyAilae 7 aruNe 8 aggila 9 kAle 10 mahAkAle 11 [ 59 ] // sotthiya 1 sovatthiya 2 vaddhamANage 3 tahA palaMbe ya 4 / niccAloe 5 niccujjoe 6 sayaMpabhe 7 ceva obhAse 8 [67] || seyaMkara 1 khemaMkara 2 AbhaMkara 3 pabhaMkare ya 4 bodhavve / ae 5 virae 6 tahA asoga 7 taha vIyasoge ya 8 [ 75 ] // vimala 1 vitatta 2 vitatthe 3 visAla 4 taha sAla 5 suvvae 6 ceva / aniTTI 7 egajaDI 8 ya hoi bijaDI ya 9 bodhavve [ 84 ] || karakarie 1 rAyaggala 2 bodhavve puppha 3 bhAvakeU ya 4 [ 88] | aTThAsIi gahA khalu NeyavvA ANupuvvI // [ sUryapra0 20 ] iti // [sU0 96] jaMbUdIvassa NaM dIvassa veiyA do gAuyAI uDDauccatteNaM paNNattA / [TI0] jambUdvIpAdhikArAdevedamaparamAha - jaMbU ityAdi kaNThyam, navaraM vajramayyAH aSTayojanocchrAyAyAzcaturdvAdazoparyadhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptAyA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, paJcadhanuH zatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIghaNTAyuktA 25 devAnAmAsana-zayana-mohana- vividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatIti / 1. dage ya dagapaMca khaM0 // 2. 'jjoya je1 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 97-100] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 135 [sU0 97] lavaNe NaM samudde do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM paNNatte / [sU0 98] lavaNassa NaM samuddassa vetiyA do gAuyAiM uTuMuccatteNaM pnnttaa| [TI0] jambUdvIpavaktavyatAnantaraM tadanantaratvAdeva lavaNasamudravaktavyatAmAha- lavaNe NamityAdi kaNThyam, navaraM cakravAlasya maNDalasya viSkambhaH pRthutvaM 5 cakravAlaviSkambhasteneti, samudravedikAsUtraM jambUdvIpavedikAsUtravadvAcyamiti / [sU0 99] dhAyaisaMDe dIve puratthimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva, evaM jahA jaMbUMdIve tahA ettha vi bhANiyavvaM jAva dosu vAsesu maNuyA chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahA-bharahe ceva eravate ceva / NavaraM kUDasAmalI 10 ceva dhAyairukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, sudaMsaNe cevA dhAtatIsaMDadIvapaccatthimaddhe maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva jAva chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti, [taMjahA-] bharahe ceva eravae ceva / NavaraM kUDasAmalI ceva mahAdhAyaIrukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, piyadaMsaNe ceva / 15 - [sU0 100] dhAyaisaMDe NaM dIve do bharahAI, do eravatAI, do hemavatAI, do herannavatAiM, do harivAsAiM, do rammagavAsAiM, do puvvavidehAiM, do avaravidehAiM, do devakurAo, do devakuramahadumA, do devakuramahakumavAsI devA, do uttarakurAo, do uttarakuramahaDhumA, do uttarakuramahaDumavAsI devA, do cullahimavaMtA, do mahAhimavaMtA, do nisaDhA, do nIlavaMtA, do ruppI, 20 do siharI, do saddAvatI, do saddAvativAsI sAtI devA, do viyaDAvatI, do viyaDAvativAsI pabhAsA devA, do gaMdhAvatI, do gaMdhAvativAsI aruNA devA, do mAlavaMtapariyAgA, do mAlavaMtapariyAgavAsI paumA devA, 1. jaMbuddIve ka0lA0 vinA //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre do mAlavaMtA, do citta kUDA, do pamhakUDA, do naliNakUDA, do egaselA, do tikUDA, do vesamaNakUDA, do aMjaNA, do mAtaMjaNA, do somaNasA, do vijjuppabhA, do aMkAvatI, do pamhAvatI, do AsIvisA, suhAvahA, do caMdapavvatA, do sUrapavvatA, do NAgapavvatA, do devapavvayA, do gaMdhamAyaNA, 5 do usugArapavvatA, do cullahimavataMkUDA, do vesamaNakUDA, do mahAhimavaMtakUDaH, do veruliyakUDA, do nisaDhakUDA, do ruyagakUDA, do nIlavaMtakUDA, do uvadaMsaNakUDA, do ruppikUDA, do maNikaMcaNakUDA, do siharikUDA, do tigiMcchikUDA, 136 do paramahA, do pamaddahavAsiNIo sirIdevIo, do mahApaumaddahA, 10 mahApaumaddahavAsiNIo hirIo devIo, evaM jAva do puMDarIyaddahA, do puMDarIyaddahavAsiNIo lacchIo devIo, do gaMgappavAyaddahA jAva do rattAvatippavAtaddahA, do rohiyAo jAva do rUppakUlAo, do gAhAvatIo 1, do dahavatIo 2, do paMkavatIo 3, do tattajalAo 15 4, do mattajalAo 5, do ummattajalAo 6, do khAroyAo 7, sIhasotAo 8, do aMtovAhiNIo 9, do ummimAliNIo 10, do pheNamAliNIo 11, do gaMbhIramAliNIo 12, do kacchA 1, do sukacchA 2, do mahAkacchA 3, do kacchAvatI 4, do AvattA 5, do jaMgalAvattA 6, do pukkhalA 7, do pukkhalAvatI 8, 20 do vacchA 9, do suvacchA 10, do mahAvacchA 11, do vacchagAvatI 12, do rammA 13, do rammA 14, do ramaNijjA 15, do maMgalAvatI 16, do pahA 17, do supamhA 18, do mahApamhA 19, do pamhagAvatI 20, do saMkhA 21, do NaliNA 22, do kumuyA 23, do salilAvatI 24, do vappA 25, do suvappA 26, do mahAvappA 27, do vappagAvatI 28, do vaggU 29, 1. naliNI ka0 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 [sU0 101-103] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / do suvaggU 30, do gaMdhilA 31, do gaMdhilAvatI 32, do khemAo 1, do khemapurAo 2, do riTThAo 3, do riTThapurAo 4, do khaggIto 5, do maMjUsAo 6, do osadhIo 7, do puMDarigiNIo 8, do susImAo 9, do kuMDalAo 10, do aparAjiyAo 11, do pabhaMkarAo 12, do aMkAvaIo 13, do pamhAvaIo 14, do subhAo 5 15, do rayaNasaMcayAo 16, do AsapurAo 17, do sIhapurAo 18, do mahApurAo 19, do vijayapurAo 20, do avarAjitAo 21, do arayAo 22, do asogAo 23, do vigayasogAo 24, do vijayAo 25, do vejayaMtIo 26, do jayaMtIo 27, do aparAjiyAo 28, do cakkapurAo 29, do khaggapurAo 30, do avajjhAo 31, do aujjhAo 32, 10 do bhaddasAlavaNA, do gaMdaNavaNA, do somaNasavaNA, do paMDagavaNAI, do paMDukaMbalasilAo, do atipaMDukaMbalasilAo, do rattakaMbalasilAo, do atirattakaMbalasilAo, do maMdarA, do maMdaracUlitAo / [sU0 101] dhAyaisaMDassa NaM dIvassa vediyA do gAuyAI uDDhamuccatteNaM 15 paNNattA / [sU0 102] kAlodassa NaM samuddassa veiyA do gAuyAI uhuMuccatteNaM pnnnnttaa| [sU0 103] pukkharavaradIvaDapuratthimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA bahusamatullA jAva bharahe ceva eravae ceva, taheva jAva do 20 kurAo pannattAo0 devakurA ceva uttarakurA ceva / tattha NaM do mahatimahAlayA mahaddamA pannattA, taMjahA-kUDasAmalI ceva paumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve, paume ceva, jAva chavvihaM pi kAlaM paccaNubhavamANA viharaMti / pukkharavaradIvaDDhapaccatthimaddhe NaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannattA taheva, NANattaM kUDasAmalI ceva mahApaumarukkhe ceva, devA garule ceva 25 veNudeve, puMDarIe ceva /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pukkharavaradIvaDDhe NaM dIve do bharahAiM, do eravatAI, jAva do maMdarA, do maMdaracUliyAo / [sU0 104] pukkharavarassa NaM dIvassa veiyA do gAuyAI uDDamuccatteNaM pnnttaa| savvesi pi NaM dIvasamuddANaM vediyAo do gAuyAI uDDemuccatteNaM 5 pNnnttaao| . [TI0] kSetraprastAvAllavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhAtakIkhaNDavaktavyatAM dhAyaisaMDe ityAdinA vedikAsUtrAntena granthenAha, kaNThyazcAyam, navaraM dhAtakIkhaNDaprakaraNamapi jambUdvIpa-lavaNasamudramadhyaM valayAkRti dhAtakIkhaNDamAlikhya himavadAdivarSadharAn jambUdvIpAnusAreNaivobhayataH pUrvAparavibhAgena bharata-haimavatAdivarSANi ca vyavasthApya 10 pUrvAparadizorvalayaviSkambhamadhye meruM ca kalpayitvA'vaboddhavyam / anenaiva ca krameNa puSkaravaradvIpArddhaprakaraNamapIti / tatra dhAtakInAM vRkSavizeSANAM khaNDo vanaM samUha ityartho dhAtakIkhaNDastadyukto yo dvIpaH sa dhAtakIkhaNDa evocyate, yathA daNDayogAddaNDa iti, dhAtakIkhaNDazcAsau dvIpazceti dhAtakIkhaNDadvIpastasya puratthimaM ti paurastyaM pUrvamityartho yadarddha vibhAgastaddhAtakIkhaNDadvIpapaurastyArddham, pUrvAparArddhatA ca lavaNasamudravedikAto 15 dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavedikAM yAvad gatAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDasya vibhaktatvAditi, uktaM ca paMcasayajoyaNuccA sahassamegaM ca hoMti vitthinnA / kAlAyaNalavaNajale puTThA te dAhiNuttarao // do usuyAranagavarA dhAyaisaMDassa majjhayAraThiyA / 20 tehiM duhA Nihissai puvvaddhaM pacchimaddhaM ca // [bRhatkSetra0 3 / 4-5] iti / tatra Namiti vAkyAlaGkAre, mandarasya merorityevaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhapazcimArddhaprakaraNe pratyekamekonasaptatisUtrapramANe jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavye vyAkhyeye ca, ata evAhaevaM jahA jaMbUdIve tahetyAdi, navaraM varSadharAdisvarUpamAyAmAdisamatA caivaM bhAvanIyA 1. paNNattA ka0 // 2. kAloyayalavaNa iti mudrito bRhatkSetra0 pAThaH // 3. 80 tamasUtrAdArabhya 94 tamasUtre 17 paryantaM gaNane 69 sUtrANi bhavanti / / 4. jaMbuddIve khaM0 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [sU0 104] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / 139 puvvaddhassa ya majjhe merU puNa tassa dAhiNuttarao / vAsAiM tinni tinni videhavAsaM ca majjhammi / aravivarasaMThiyAI cauro lakkhAI tAI khettAI, dIrghatayA / aMto saMkhittAI ruMdatarAI kameNa puNo // [bRhatkSetra0 3 / 6-7] bharahe muhavikkhaMbho chAvaTThisayAiM coddasahiyAiM / auNattIsaM ca sayaM bArasahiyadusayabhAgANaM // [bRhatkSetra0 3313] 6614 129 / aTThArasa ya sahassA paMceva sayA havaMti sIyAlA / paNapaNNaM aMsasayaM bAhirao bharahavikkhaMbho // [bRhatkSetra0 3 / 26] 18547312 / cauguNiya bharahavAso, vyAsa ityarthaH, hemavae taM cauguNaM taiyaM, harivarSamityarthaH / harivAsaM cauguNitaM mahAvidehassa vikkhaMbho // jaha vikkhaMbho dAhiNadisAe taha uttare vi vAsatie / jaha puvvaddhe satta u taha avaraddhe vi vAsAiM // [bRhatkSetra0 3 / 30-31] sattANauI sahassA sattANauyAiM aTTha ya sayAiM / tinneva ya lakkhAiM kurUNa bhAgA ya bANauI // [bRhatkSetra0 3 / 43] viSkambha iti, 397897 212 / aDavaNNasayaM tevIsa sahassA do ya lakkha jIvAo / doNha girINAyAmo saMkhitto taM dhaNu kurUNaM // [bRhatkSetra0 3 / 48] vAsaharagirI 12 vakkhArapavvayA 32 puvvapacchimaddhesu / jaMbUdIvagaduguNA vittharao ussae tullA / [bRhatkSetra0 3 / 38] kaMcaNagajamagasurakurunagA ya veyaDDa vadIhA ya / vikkhaMbhovehasamussaeNa jaha jaMbudIviccA // [bRhatkSetra0 3 / 41] lakkhAI tinni dIhA vijjuppabha-gaMdhamAdaNA do vi / chappannaM ca sahassA donni sayA sattavIsA ya // [bRhatkSetra0 3 / 49] auNaTThA donni sayA uNasattari sahassa paMca lakkhA ya / somaNasa mAlavaMtA dIhA ruMdA dasa sayAiM // [bRhatkSetra0 3 / 50] savvAo vi NaIo vikkhaMbhovehaduguNamANAo / sIyA-sIoyANaM vaNANi duguNANi vikkhaMbhe / / [bRhatkSetra0 3 / 40] vistarato vanamukhAnItyarthaH / 1. jaMbuddI pA0 je2 // 15
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vAsaharakurusu dahA varSadhareSu kuruSu ca ye hRdA ityarthaH nadINa kuMDAI tesu je dIvA / uvvehussayatullA vikkhaMbhAyAmao duguNA // [bRhatkSetra0 3 / 39] jambUdvIpakApekSayeti / kiyadUraM jambUdvIpaprakaraNaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhAbhilApena vAcyamityAha- jAva dosu vAsesu maNuyetyAdi, etasmAddhi sUtrAt parato jambUdvIpaprakaraNe candrAdijyotiSAM 5 sUtrANyadhItAni tAni ca dhAtakIkhaNDa-puSkarArddhapUrvArddhAdiprakaraNeSu na sambhavanti, dvisthAnakatvAd asyAdhyayanasya, dhAtakIkhaNDAdau ca candrAdInAM bahutvAditi, Aha cado caMdA iha dIve cattAri ya sAyare lavaNatoe / dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA ya // [bRhatkSetra0 5 / 72, bRhatsaMgra0 64] iti 10 candrANAmadvitvena nakSatrAdInAmapi dvitvaM na syAt tato dvisthAnake'navatAra iti / / jambUdvIpaprakaraNAdasya vizeSaM darzayannAha- NavaramityAdi, navaraM kevalamayaM vizeSa ityarthaH, kurusUtrAnantaraM tatra kUDasAmalI ceva jaMbU ceva sudaMsaNeti uktamiha tu jambUsthAne dhAyairukkhe ceva tti vaktavyam, pramANaM ca tayorjambUdvIpakazAlmalyAdivat, tayoreva devasUtre 'aNADhie ceva jaMbUdIvAhivaI tyatra vaktavye sudaMsaNe ceva tIha 15 vaktavyamiti / dhAyaisaMDe dIve ityAdi pazcimArddhaprakaraNaM pUrvArddhavadanusatavyam, ata evAhajAva chavvihaM pi kAlamityAdi, vizeSamAha- NavaraM kUDasAmalItyAdi, dhAtakIkhaNDapUrvArdottarakuruSu dhAtakIvRkSa ukta iha tu mahAdhAtakIvRkSo'dhyetavyaH, devasUtre dvitIyaH sudarzanastatrAdhItaH iha tu priyadarzano'dhyetavya iti / 20 pUvArddha-pazcimArddhamIlanena dhAtakIkhaNDadvIpaM sampUrNamAzritya dvisthAnakaM dhAyaisaMDe NamityAdinAha, dve bharate pUrvArddha-pazcimArddhayordakSiNadigbhAge tayorbhAvAdityevaM sarvatra, bharatAdInAM svarUpaM prAguktam, do devakurumahadduma tti dvau kUTazAlmalIvRkSAvityarthaH, dvau tadvAsidevau veNudevAvityarthaH, do uttarakurumahadduma tti dhAtakIvRkSamahAdhAtakIvRkSAviti, taddevau sudarzana-priyadarzanAviti / cullahimavadAdayaH SaD 25 varSadharaparvatAH zabdApAti-vikaTApAti-gandhApAti-mAlavatparyAyAkhyA vRttavaitADhyAzca 1. dIvetyAdi khaM0 pA0 je2 // 2. pazcArdha khaM0 pA0 je2 // 3. khyavRtta' khaM0 pA0 je2 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 [sU0 104 dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / tannivAsisvAti-prabhAsA-'ruNa-padmanAmadevAnAM dvayena dvayena sahitAH krameNa dvau dvaavuktaaH| do mAlavaMta tti mAlavantAvuttarakurutaH pUrvadigvarttinau gajadantakau staH, tato bhadrazAlavanatadvedikA-vijayebhyaH parau zItottarakUlavarttinau dakSiNottarAyatau citrakUTau vakSaskAraparvatau, tato vijayenAntaranadyA vijayena cAntaritAvanyau tathaivAnyau punastathaivAnyAviti / punaH pUrvavanamukhavedikA-vijayAbhyAmarvAk zItAdakSiNakUlavartIni tathaiva trikUTAdInAM catvAri 5 dvayAni, tataH saumanasau devakurupUrvadigvartinau gajadantakau, tato gajadantakAveva devakurupratyagbhAgavarttinau vidyutprabhau, tato bhadrazAlavana-tadvedikA-vijayebhyaH parataH tathaivAGkAvatyAdInAM catvAri dvayAni zItodAdakSiNakU lavartI ni, punaranyAni pazcimavanamukhavedikA-'ntyavijayAbhyAM pUrvataH krameNa tathaiva candraparvatAdInAM catvAri dvayAni, tato gandhamAdanAvuttarakurupazcimabhAgavartinau gajadantakAviti, ete dhAtakIkhaNDasya 10 pUvArddha pazcimArddha ca bhavantIti dvau dvAvuktAviti, iSukArau dakSiNottarayordizordhAtakIkhaNDavibhAgakAriNAviti / do cullahimavaMtakUDA ityAdi, himavadAdayaH SaD varSadharaparvatAH, teSu ye dve dve kUTe jambUdvIpaprakaraNe abhihite te parvatAnAM dviguNatvAd eva ekaikazo dve dve syAtAmiti / varSadharANAM dviguNatvAt padmAdiha dA api dvigunnaastddevyo'pyevmiti| caturdazAnAM gaGgAdimahAnadInAM pUrvapazcArddhApekSayA dviguNatvAt 15 tatprapAtahUdA api dvau dvau syurityAha-do gaMgappavAyadahetyAdi / do rohiyAo ityAdau nadyadhikAre gaGgAdInAM sadapi dvitvaM noktam, jambUdvIpaprakaraNoktasya- mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo do mahAnadIo pavahaMtI [sU0 89] tyAdisUtrakramasyAzrayaNAt, tatra hi rohidAdaya evASTau zrUyanta iti, citrakUTa-padmakUTavakSaskAraparvatayorantare nIlavadvarSadharaparvatanitambavyavasthitAd grAhavatIkuNDAdakSiNatoraNavinirgatA'STAviMzati- 20 nadIsahasraparivArA zItAbhigAminI sukaccha-mahAkacchavijayayorvibhAgakAriNI grAhavatI nadI, evaM yathAyogaM dvayordvayoH savakSaskAraparvatayorvijayayorantare krameNa pradakSiNayA dvAdazA'pyantaranadyo yojyAH, tadvitvaM ca pUrvavaditi, paGkavatItyatra vegavatIti granthAntare dRzyate, kSArodetyatra kSIrodetyanyatra, siMhazrotA ityatra sItazrotA ityaparatra, phenamAlinI gambhIramAlinI cetIha vyatyayazca dRzyate iti / 25 1. nAbhade je1 // 2. yadahe je2 khaM0 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 10 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ mAlavadgajadantaka-bhadrazAlavanAbhyAmArabhya kacchAdIni dvAtriMzadvijayakSetrayugalAni pradakSiNato'vagantavyAnIti, tathA kacchAdiSu krameNa kSemAdipurANAM yugalAni dvAtriMzadavagantavyAnIti, bhadrazAlAdIni merozcatvAri vanAni bhUmIe bhaddasAlaM mehalajuyalammi donni rmmaaiN| 5 naMdaNa-somaNasAiM paMDagaparimaMDiyaM siharaM // [bRhatkSetra0 11316] ti vacanAt / mervordvitve ca vanAnAM dvitvamiti, zilAzcatamro merau paNDakavanamadhye cUlikAyAH krameNa pUrvAdiSu, atra gAthe paMDagavaNammi cauro silAo causu vi disAsu cUlAe / caujoyaNUsiyAo savvajjuNakaMcaNamayAo / paMcasayAyAmAo majjhe dIhattaNa'ddharuMdAo / caMdaddhasaMThiyAo kumudodara-hAragorAo // [bRhatkSetra0 1 / 355-356] tti / mandarau merU, cUlikA zikharavizeSaH, svarUpamasyA:merussa uvari cUlA jiNabhavaNavibhUsiyA duvIsuccA 40 / bArasa aTTha ya cauro mUle majhuvari ruMdA ya // [ ] iti / 15 vedikAsUtraM jambUdvIpavat / dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodasamudro bhavatIti tadvaktavyatAmAha- kAlodetyAdi kaNThyam, kAlodAnantaramanantaratvAdeva puSkaradvIpasya pUrvArddha-pazcimArddha-tadubhayaprakaraNAnyAha- pukkharetyAdi, trINyapyatidezapradhAnAni, atidezalabhyazcArthaH sugama eva, navaraM pUrvArdhA -'parArddhatA dhAtakIkhaNDavadiSukArAbhyAmavagantavyA, bharatAdInAM 20 cAyAmAdisamataivaM bhAvanIyA IyAlIsa sahassA paMceva sayA havaMti uNasIyA / tevattaramaMsasayaM muhavikkhaMbho bharahavAse // [bRhatkSetra0 5 / 17] 41579 173 / pannaTThi sahassAI cattAri sayA havaMti chaayaalaa|| terasa ceva ya aMsA bAhirao bharahavikkhaMbho // [bRhatkSetra0 5 / 26] 6544622 / 25 cauguNiya bharahavAso vistara ityarthaH hemavae taM caugguNaM taiyaM harivarSamityarthaH / 1. "bhUmau bhadrazAlavanam, tathA mekhalAyugale dve ramye nandana-saumanasAkhye vane, kimuktaM bhavati ? prathamamekhalAyAM nandanavanam, dvitIyasyAM mekhalAyAM saumanasamiti / zikharaM paNDakavanamaNDitamiti zikhare caturthaM cUlikAyAH samantataH parikSepi paNDakavanam / " iti bRhatkSetrasamAsaTIkAyAM malayagirisUriviracitAyAm // 2. pazcArddha je1 vinA / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 [sU0 105] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / tRtIya uddezakaH / harivAsaM cauguNiyaM mahAvidehassa vikkhaMbho // [bRhatkSetra0 3 / 30] evamairavatAdIni mantavyAni / sattattariM sayAiM coddasa ahiyAI sattarasa lakkhA / hoi kurUvikkhaMbho aTTha ya bhAgA aparisesA // [bRhtkssetr05|42]1707714 / cattAri lakkha chattIsa sahassA nava sayA ya solahiyA / eSA kurujIvA / 436916 5 doNha girINAyAmo saMkhitto taM dhaNu kurUNaM // somaNasa-mAlavaMtA dIhA vIsaM bhave sayasahasassA / teyAlIsa sahassA auNAvIsA ya donni sayA // 2043219 / solahiyaM sayamegaM chavvIsa sahassa solasa ya lakkhA / vijjuppabho nago gaMdhamAyaNo ceva diihaao|| [bRhatkSetra0 5 / 47-48-49] 1626116 / 10 mahAdrumA jaMbUdvIpakamahAdrumatulyAHdhAyaivarammi dIve jo vikkhaMbho u hoi u NagANaM / so duguNo Neyavvo pukkharaddhe NagANaM tu // vAsaharA vakkhArA daha-nai-kuMDA vaNA ya sIyAe / dIve dIve duguNA vittharao ussae tullA // usuyAra jamaga kaMcaNa citta-vicittA ya vaTTaveyaDDA / dIve dIve tullA dumehalA je ya veyaDDA // [bRhatkSetra0 5 / 37-38-39] iti / puSkaradvIpavedikAprarUpaNAnantaraM zeSadvIpa-samudravedikAprarUpaNAmAha- savvesiM pi NamityAdi kaNThyam / [sU0 105] do asurakumAriMdA paNNattA, taMjahA-camare ceva balI cev| 20 do NAgakumAriMdA paNNattA, taMjahA-dharaNe ceva bhUyANaMde ceva 2 / do suvannakumAriMdA pannattA, taMjahA-veNudeve ceva veNudAlI ceva 3 / do vijukumAriMdA paNNattA, taMjahA-haricceva harissahe ceva 4 / do aggikumAriMdA pannattA, taMjahAaggisihe ceva aggimANave ceva 5 / do dIvakumAriMdA paNNattA, taMjahApunne ceva vasiDhe ceva 6 / do udahikumAriMdA paNNattA, taMjahA-jalakaMte ceva 25 jalappabhe ceva 7 / do disAkumAriMdA pannattA, taMjahA-amiyagatI ceva
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre amitavAhaNe ceva 8 / do vAtakumAriMdA pannattA, taMjahA-velaMbe ceva pabhaMjaNe ceva 9 / do thaNiyakumAriMdA paNNattA, taMjahA-ghose ceva mahAghose ceva 10 / do pisAiMdA pannattA, taMjahA-kAle ceva mahAkAle ceva 1 / do bhUiMdA pannattA, taMjahA-surUve ceva paDirUve ceva 2 / do jakkhiMdA pannattA, taMjahA5 punabhadde ceva mANibhadde ceva 3 / do rakkhasiMdA pannattA, taMjahA-bhIme ceva mahAbhIme ceva 4 / do kinnariMdA pannattA, taMjahA-kinnare ceva kiMpurise ceva 5 / do kiMpurisiMdA pannattA, taMjahA-sappurise ceva mahApurise ceva 6 / do mahoragiMdA pannattA, taMjahA-atikAe ceva mahAkAe ceva 7 / do gaMdhavviMdA pannattA, taMjahA-gItaratI ceva gIyajase ceva 8 // 10 do aNapanniMdA pannattA, taMjahA-saMnihie ceva sAmANe ceva 1 / do paNapaniMdA pannattA, taMjahA-dhAte ceva vidhAte ceva 2 / do isivAiMdA pannattA, taMjahA-isi cceva isivAlae ceva 3 / do bhUtavAiMdA pannattA, taMjahA-issare ceva mahissare ceva 4 / do kaMdiMdA pannattA taMjahA-suvacche ceva visAle ceva 5 / do mahAkaMdiMdA pannattA, taMjahA-hasse ceva hassaratI ceva 6 / do kubhaMDiMdA 15 pannattA, taMjahA-see ceva mahAsee ceva 7 / do pataiMdA pannattA, taMjahA-patae ceva patayavaI ceva 8 jotisiyANaM devANaM do iMdA pannattA, taMjahA-caMde ceva sUre ceva / sohammIsANesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-sakke ceva IsANe cev| evaM saNaMkumAra-mAhiMdesu kappesu do iMdA panattA, taMjahA-saNaMkumAre ceva 20 mAhiMde ceva / baMbhaloga-laMtaesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-baMbhe ceva laMtae cev| mahAsukka-sahassAresu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahAmahAsukke ceva sahassAre ceva / ANata-pANatA-''raNa-'ccutesu NaM kappesu do iMdA pannattA, taMjahA-pANate ceva accute ceva / mahAsukka-sahassAresu NaM kappesu vimANA duvaNNA pannattA, taMjahA-hAliddA 25 ceva sukilA ceva /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 106 ] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / gevijjagA NaM devA NaM do rayaNIo uDDamuccatteNaM pannattA / // taio uddesao samatto // [ TI0] ete ca dvIpa - samudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha- do asuretyAdi accue ceva ityetadantaM sUtraM sugamam, navaram asurAdInAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM mervapekSayA dakSiNottaradigvayAzritatvena dvividhatvAd viMzatirindrAH, 5 tatra camaro dAkSiNAtyo balI tvaudIcya ityevaM sarvatra, evaM vyantarANAmaSTanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazendrAH, tathA aNapannikAdInAmapyaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazeti, jyotiSkAnAM tvasaGkhyAtacandra - sUryatve'pi jAtimAtrAzrayaNAd dvAveva candra-sUryAkhyAvindrAvuktau, saudharmmAdikalpAnAM tu dazendrA ityevaM sarve'pi catuHSaSTiriti / devAdhikArAt tannivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha- mahAsukketyAdi kaNThyam, navaraM hAridrANi pItAni kramazcAyaM saudharmAdivimAnavarNaviSayo yathA- saudharmezAnayoH paJcavarNAni, tato dvayorakRSNAni, punardvayorapyakRSNa - nIlAni, tato dvayoH zukrasahasrArAbhidhAnayoH pIta- zuklAni, tataH zuklAnyeveti, Aha ca 145 sohamme paMcavannA ekkagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI // [ bRhatsaMgra0 132] iti / devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinIM tadavagAhanAmAha - gevejjagA NamityAdi pUrvavad vyAkhyeyamiti / // dvisthAnakasya tRtIya uddezakaH samAptaH || [atha caturtha uddezakaH ] [sU0 106] samayAtiM vA AvaliyA ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 1, ANApANU ti vA thovA ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA paccati 2, khaNA ti vA lavA ti vA jIvA ti yA ajIvA 1. i vA ka0 / evamagre'pi sarvatra jJeyam // 10 15 20
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ti yA pavuccati 3, evaM muhuttA ti vA ahorattA ti vA 4, pakkhA ti vA mAsA ti vA 5, uda ti vA ayaNA ti vA 6, saMvaccharA ti vA jugA ti vA 7, vAsasatA ti vA vAsasahassA ti vA 8, vAsasatasahassA ti vA vAsakoDI ti vA 9, puvvaMgA ti vA puvvA ti vA 10, tuDiyaMgA ti 5 vA tuDiyA ti vA 11, aTaTaMgA ti vA aTaTA ti vA 12, avavaMgA ti vA avavA ti vA 13, hUhUyaMgA ti vA hUhUyA ti vA 14, uppalaMgA ti vA uppalA ti vA 15, paumaMgA ti vA paumA ti vA 16, NaliNaMgA ti vA NaliNA ti vA 17, atthaNikuraMgA ti vA atthaNiurA ti vA 18, auaMgA ti vA auA ti vA 19, NauaMgA ti vA NauA ti vA 20, 10 pautaMgA ti vA pautA ti vA 21, cUlitaMgA ti vA cUlitA ti vA 22, sIsapaheliyaMgA ti vA sIsapaheliyA ti vA 23, paliovamA ti vA sAgarovamA ti vA 24, ussappiNI ti vA osappiNI ti vA jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati 25 / / ___ gAmA ti vA NagarA ti vA 1, nigamA ti vA rAyahANI ti vA 2, 15 kheDA ti vA kabbaDA ti vA 3, maDaMbA ti vA doNamuhA ti vA 4, paTTaNA ti vA AgarA ti vA 5, AsamA ti vA saMvAhA ti vA 6, saMnivesA i vA ghosA ti vA 7, ArAmA ti vA ujjANA ti vA 8, vaNA ti vA vaNasaMDA ti vA 9, vAvI ti vA pukkharaNI ti vA 10, sarA ti vA sarapaMtitA ti vA 11, agaDA ti vA talAgA ti vA 12, dahA ti vA NadI ti 20 vA 13, puDhavI ti vA udahI ti vA 14, vAtakhaMdhA ti vA uvAsaMtarA ti vA 15, valatA ti vA viggahA ti vA 16, dIvA ti vA samuddA ti vA 17, velA ti vA vetitA ti vA 18, dArA ti vA toraNA ti vA 19, NeratitA ti vA NeratitAvAsA ti vA 20, jAva vemANiyA ti vA vemANiyAvAsA ti vA 43, kappA ti vA kappavimANAvAsA ti vA 44, 25 vAsA ti vA vAsadharapavvatA ti vA 45, kUDA ti vA kUDAgArA ti vA
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 147 [sU0 106] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 46, vijayA ti vA rAyahANI ti vA 47, jIvA ti yA ajIvA ti yA pavuccati / chAyA ti vA AtavA ti vA 1, dosiNA ti vA aMdhagArA ti vA 2, omANA ti vA ummANA ti vA 3, aiyANagihA ti vA ujjANagihA ti vA 4, avaliMbA ti vA saNippavAtA ti vA 5, jIvA ti yA ajIvA 5 ti yA pavuccai / do rAsI pannattA, taMjahA-jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva / [TI0] uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya ca jIvA-'jIvavaktavyatApratibaddhasya pUrveNa sahA'yaM sambandhaH- pUrvasmin hi pudgala-jIvadharmA uktAH, iha tu sarvaM jIvA-'jIvAtmakamiti vAcyam / anena sambandhenAyAtasyA'syoddezakasyemAni 10 paJcaviMzatirAdisUtrANi samayetyAdIni / eSAM cAnantarasUtreNAyamabhisambandhaH- pUrvatra jIvavizeSANAmuccatvalakSaNo dharmo'bhihitaH, iha tu dharmAdhikArAdeva samayAdiH sthitilakSaNo dharmo jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayaiva dharmadharmiNorabhedenocyata iti, tatra sarveSAM kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalapatrazatavyatibhedAyudAharaNopalakSitaH samayaH, tasya cAtItAdivivakSayA bahutvAd 15 bahuvacanamityAha- samayA i vA ityAdi, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, tathA asaGkhyAtasamayasamudayAtmikA AvalikA kSullakabhavagrahaNakAlasya SaTpaJcAzaduttaradvizatatamabhAgabhUtA iti, tatra samayA iti vA AvalikA iti vA yat kAlavastu tadavigAnena jIvA iti ca, jIvaparyAyatvAt, paryAya-paryAyiNozca kathaJcidabhedAt, tathA ajIvAnAM pudgalAdInAM paryAyatvAdajIvA iti ca, cakArau 20 samuccayArthoM, dIrghatA ca prAkRtatvAt, procyate abhidhIyata iti, na jIvAdivyatirekiNa: samayAdayaH, tathAhi- jIvAjIvAnAM sAdisaparyavasAnAdibhedA yA sthitistadbhedAH samayAdayaH sA ca taddharmaH, dharmazca dharmiNo nAtyantaM bhedavAn, atyantaM bhede hi viprakRSTadharmamAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAd, dRzyate 1. yAdi sthiti' khaM0 // 2. nAtyantabheda' pA0 je2 // 3. atyantabhede je1 khaM0 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisaravivarAntarataH kimapi zuklaM pazyati tadA 'kimiyaM patAkA kiM vA balAke'tyevaM pratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti, abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAditi, iha tvabhedanayAzrayaNAjjIvA i yetyAdyuktam, iha ca samayA-''valikAlakSaNArthadvayasya jIvAdidvayAtmakatayA bhaNanAd 5 dvisthAnakAvatAro dRzyaH, evamuttarasUtrANyapi neyAni, vizeSaM tu vakSyAma iti / ANApANa ityAdi, AnaprANAviti ucchvAsa-niHzvAsakAlaH saGkhyAtAvalikApramANaH, Aha ca haTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse, esa pANu tti vuccai // [jambUdvIpapra0 2 / 1, bRhatsaM0 207] tti / tathA stokAH saptocchvAsaniHzvAsapramANAH 2, kSaNAH saGkhyAtAnaprANalakSaNAH, 10 saptastokapramANA lavAH 3, evamiti yathA prAktane sUtratraye 'jIvA iti ca ajIvA iti ca procyate' ityadhItamevaM sarveSUttarasUtreSvityarthaH, muhUrtAH saptasaptatilavapramANAH, uktaM ca satta pANUNi se thove, satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarie, esa muhutte viyAhie / 15 tiNNi sahassA satta ya sayANi tevattariM ca UsAsA / esa muhutto bhaNio savvehi annNtnaanniihiN|| [jambU0 2|2-3,bRhtsN0 208-209] ti| ahorAtrA: triMzanmuhUrttapramANAH 4, pakSAH paJcadazAhorAtrapramANAH, mAsA dvipakSAH 5, Rtavo dvimAsamAnAH vasantAdyAH, ayanAni RtutrayamAnAni 6, saMvatsarA ayanadvayamAnAH, yugAni paJca saMvatsarANi 7, varSazatAdIni pratItAni, pUrvAGgAni 20 caturazItivarSalakSapramANAni, pUrvANi pUrvAGgAnyeva caturazItilakSaguNitAni, idaM caiSAM mAnam puvvassa u parimANaM sayariM khalu hoti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM // [bRhatsaM0 316] ti 70560000000000 / pUrvANi caturazItilakSaguNitAni truTitAGgAni bhavanti, evaM pUrvasya pUrvasya 25 caturazItilakSaguNanenottaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati yAvacchIrSapraheliketi, tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati, atra karaNagAthA
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 [sU0 106] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / icchiyaThANeNa guNaM paNasunnaM caurasItiguNitaM ca / kAUNaM taivAre puvvaMgAINa muNa saMkhaM // [ ] zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saGkhyAtakAlaH, tena ca prathamapRthivInArakANAM bhavanapati-vyantarANAM bharatairavateSu suSamaduHSamAyAH pazcime bhAge nara-tirazcAM cAyurmIyata iti / kiJca, zIrSaprahelikAyAH parato'pyasti saGkhyAtaH kAlaH, sa cAnatizAyinAM 5 na vyavahAraviSaya iti kRtvaupamye prakSiptaH, ata eva zIrSaprahelikAyAH parataH palyopamAdyupanyAsaH, tatra palye nopamA yeSu tAni palyopamAni asaGkhyAtavarSakoTIkoTIpramANAni vakSyamANalakSaNAni, sAgareNopamA yeSu tAni sAgaropamANi palyopamakoTIkoTIdazakamAnAnIti, dazasAgaropamakoTIkoTya utsarpiNI, evamevA'vasarpiNIti / 10 ___ kAlavizeSavat grAmAdivastuvizeSA api jIvAjIvA eveti dvipadaiH saptacatvAriMzatA sUtrairAha- gAmetyAdi, iha ca pratyekaM jIvA i yetyAdirAlApo'dhyetavyo, grAmAdInAM ca jIvAjIvatA pratItaiva, tatra karAdigamyA grAmAH, naiteSu karo'stIti nakarANi 1, nigamAH vaNignivAsAH, rAjadhAnyo yAsu rAjAno'bhiSicyante 2, kheTAni dhUlIprAkAropetAni, karbaTAni kunagarANi 3, maDambAni sarvato'rddhayojanAt 15 parato'vasthitagrAmANi, droNamukhAni yeSAM jala-sthalapathAvubhAvapi staH 4, pattanAni yeSu jala-sthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkarA lohAdyutpattibhUmayaH 5, AzramAH tIrthasthAnAni, saMvAhAH samabhUmau kRSi kRtvA yeSu durgabhUmibhUteSu dhAnyAni kRSIvalAH saMvahanti rakSArthamiti 6, sannivezAH sArthakaTakAdeH, ghoSA goSThAni 7, ArAmA vividhavRkSalatopazobhitAH kadalyAdipracchannagRheSu strIsahitAnAM puMsAM ramaNasthAnabhUtA 20 iti, udyAnAni patra-puSpa-phala-cchAyopagAdivRkSopazobhitAni bahujanasya vividhaveSasyonnatamAnasya bhojanArthaM yAnaM gamanaM yeSviti 8, vanAnItyekajAtIyavRkSANi, vanakhaNDA: anekajAtIyottamavRkSA: 9, vApI caturasrA, puSkariNI vRttA puSkaravatI veti 10, sarAMsi jalAzayavizeSAH, saraHpaGktayaH sarasAM paddhatayaH 11, agaDa tti avaTAH kUpAH, taDAgAdIni pratItAni 12, pRthivI ratnaprabhAdikA, udadhiH tadadho 25 1. dhAnyAdipraveza ityarthaH / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ghanodadhiH 14, vAtaskandhAH ghanavAta-tanuvAtA itare vA, avakAzAntarANi vAtaskandhAnAmadhastAdAkAzAni, jIvatA caiSAM sUkSmapRthivIkAyikAdijIvavyAptatvAt 15, valayAni pRthivInAM veSTanAni ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtalakSaNAnIti, vigrahA lokanADIvakrANi, jIvatA caiSAM pUrvavat 16, dvIpA: samudrAzca pratItAH 17, velA 5 samudrajalavRddhiH, vedikA: pratItA: 18, dvArANi vijayAdIni, toraNAni teSveveti 19. nairayikAH kliSTasattvavizeSAsteSAM cAjIvatA karmapudgalAdyapekSayA, tadutpattibhUmayo nairayikAvAsAsteSAM ca jIvatA pRthivIkAyikAdyapekSayA, ityevaM caturviMzatidaNDako'bhidheyaH, ata evAha yAvadityAdi 43, kalpA: devalokAH, tadaMzAH kalpavimAnAvAsAH 44, varSANi bharatAdikSetrANi, varSadharaparvatAH himavadAdayaH 10 45, kUTAni 'himavat'kUTAdIni, kUTAgArANi teSveva devabhavanAni 46, vijayA: cakravarttivijetavyAni kacchAdIni kSetrakhaNDAni, rAjadhAnyaH kSemAdikAH 47, jIvetyAdi ihoktaM sarvatra sambandhanIyamiti / ye'pi pudgaladharmAste'pi tathaivetyAha- chAyetyAdi sUtrapaJcakaM gatArthama, navaraM chAyA vRkSAdInAm, AtapaH Adityasya, dosiNA ti va tti jyotsnA, andhakArANi 15 tamAMsi, avamAnAni kSetrAdInAM pramANAni hastAdIni, unmAnAni tulAyAH karSAdIni, atiyAnagRhANi nagarAdipraveze yAni gRhANi, udyAnagRhANi pratItAni, avaliMbA saNippavAyA ya rUDhito'vaseyA iti, kimetat sarvamityAha jIvA iti ca, jIvavyAptatvAt tadAzritatvAdvA, ajIvA iti ca pudgalAdyajIvarUpatvAt tadAzritatvAdveti, procyate jinaiH prarUpyata iti / iha ca jIvA i yetyAdi 20 sUtrapaJcake'pi pratyekamadhyetavyamiti / atha samayAdivastu jIvA-'jIvarUpameva kasmAdabhidhIyate ?, ucyate, tadvilakSaNarAzyantarAbhAvAd, ata evAha- do rAsItyAdi kaNThyam / - [sU0 107] duvihe baMdhe pannatte, taMjahA-pejabaMdhe ceva dosabaMdhe ceva / jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM baMdhaMti, taMjahA-rAgeNa ceva doseNa cev| 25 jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM udIreMti, taMjahA-abbhovagamitAte ceva 1. procyate nirUpyate je1 / procyate jinaiH rUpyate khaM0 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 107] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddeshkH| 151 veyaNAte, uvakkamitAte ceva veyaNAte / evaM vedeti, evaM NijareMti abbhovagamitAte ceva veyaNAte, uvakkamitAte ceva veyaNAte / [TI0] jIvarAzizca dvidhA baddha-muktabhedAt, tatra baddhAnAM bandhanirUpaNAyAhaduvihetyAdi / prema rAgo mAyA-lobhakaSAyalakSaNaH, dveSastu krodha-mAnakaSAyalakSaNaH, yadAha mAyA lobhakaSAyazcetyetad rAgasaMjJitaM dvandvam / krodho mAnazca punarvRSa iti samAsanirdiSTaH // [prazama0 32] iti / premNa: premalakSaNacittavikArasampAdakamohanIyakarmapudgalarAzerbandhanaM jIvapradezeSu yogapratyayataH prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam tathA kaSAyapratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdanaM ca premabandhaH, evaM dveSamohanIyasya bandho dveSabandha iti, 10 uktaM hi jogA payaDipadesaM ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNai [bandhazatake 99] tti / prema-dveSalakSaNAbhyAM karmabhyAmudayagatAbhyAM jIvAnAmazubhakarmabandho bhavatItyAha- jIvA NamityAdi / athavA pUrvasUtramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate, sAmAnyena bandho dvedhA premato dveSatazceti, sa cAnivRttisUkSmasamparAyAntAn guNasthAninaH pratItya 15 draSTavyaH, yastUpazAntamoha-kSINamoha-sayoginAM sa yogapratyaya eva, sa tu bandhatvena na vivakSitaH, bandhasyApi tasya zeSakarmabandhavilakSaNatayA'bandhakalpatvAt, yasya hi karmaNo'sau tadalpasthitikAdivizeSaNam, uktaM ca appaM bAyara mauyaM bahuM ca rukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaM ti ya sAyAbahulaM ca taM kammaM // [ ] ti / / 20 alpaM sthityA, bAdaraM pariNAmataH, mRdu anubhavataH, bahu pradezaiH, mandaM lepato vAlukAvat, mahAvyayaM sarvApagamAt / etadeva darzayannAha- jIvA NamityAdi, jIvAH sattvAH, NaM vAkyAlaGkAre, dvAbhyAM sthAnAbhyAM kAraNAbhyAM pApam azubhamazubhabhavanibandhanatvAt, na tu niranubandhaM dvisamayasthitikamatyantaM zubham, tasya kevalayogapratyayatvAditi, badhnanti spRSTAdyavasthaM kurvanti, rAgeNa caiva dveSeNa caiva, 25 1. 'bhAvata: je2 // 2. azubhabhavani je1 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kaSAyairityarthaH, nanu mithyAtvA'virati-kaSAya-yogA bandhahetavaH, tat kathaM kaSAyA eva ihoktA iti ?, ucyate, kaSAyANAM pApakarmabandhaM prati prAdhAnyakhyApanArtham, prAdhAnya ca sthityanubhAvaprakarSakAraNatvAt teSAmiti, athavA atyantamanarthakAritvAd, uktaM ca ko dukkhaM pAvejjA kassa va sokkhehiM vimhao hojjA ? / ko va na lahejja mokkhaM ? rAgaddosA jai na hojjA // [upadezamA0 129 ] iti / athavA bandhahetudezagrAhakamevedaM sUtraM dvisthAnakAnurodhAditi na doSaH / uktasthAnadvayabaddhapApakarmaNazca yathodIraNa-vedana-nirjarAH kurvanti dehinastathA sUtratrayeNAha- jIvetyAdi gatArtham, navaram udIrayanti aprAptAvasaraM sadudaye pravezayanti, abhyupagamena aGgIkaraNena nirvRttA tatra vA bhavA AbhyupagamikI, tayA ziroloca10 tapazcaraNAdikayA vedanayA pIDayA, upakrameNa karmodIraNakAraNena nirvRttA tatra vA bhavA aupakramikI, tayA jvarA-'tIsArAdijanyayA, evamiti uktaprakArata eva vedayanti vipAkato'nubhavantyudIritaM saditi, nirjarayanti pradezebhyaH zATayantIti / [sU0 108] dohiM ThANehiM AtA sarIraM phusittANaM NijAti, taMjahA-deseNa vi AtA sarIraM phusittANaM NijAti, savveNa vi AyA sarIraM phusittANaM 15 NijAti, evaM phurittANaM, evaM phuDittANaM, evaM saMvadRittANaM, evaM nivvdRittaannN| [TI0] nirjaraNe ca karmaNo dezataH sarvathA vA bhavAntare siddhau vA gacchataH zarIrAnniryANaM bhavatIti sUtrapaJcakena tadAha- dohItyAdi kaNThyam, navaraM dvAbhyAM prakArAbhyAM deseNa vi tti dezenApi katipayapradezalakSaNena keSAJcit pradezAnAmilikAgatyotpAdasthAnaM gacchatA jIvena zarIrAd bahiH kSiptatvAt, AtmA jIvaH zarIraM dehaM spRSTvA zliSTvA 20 niryAti zarIrAnmaraNakAle niHsaratIti, savveNa vi tti sarveNa sarvAtmanA sarvairjIvapradezaiH gendukagatyotpAdasthAnaM gacchatA zarIrAd bahiH pradezAnAmaprakSiptatvAditi, athavA dezenApi dezato'pi, apizabdaH sarveNApItyapekSaH, AtmA, zarIram, ko'rthaH ? zarIradezaM pAdAdikaM spRSTavA'vayavAntarebhyaH pradezasaMhArAnniti, sa ca saMsArI, sarveNApi sarvatayA'pi, apidezenApItyapekSaH, sarvamapi zarIraM spRSTavA niryAtIti bhAvaH, sa ca 1. maraNavibhattiprakIrNake gA0 197 // 2. sarIragaM ka0 vinA / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 108] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 153 siddhaH, vakSyati ca- pAyaNijjANA Niraesu uvavajjaMtItyAdi yAvat savvaMgaNijjANA siddhesu [sU0 461] tti / ___ AtmanA zarIrasya sparzane sati sphuraNaM bhavatItyata ucyate- evamityAdi, evamiti dohiM ThANehItyAdyabhilApasaMsUcanArthaH, tatra dezenApi kiyadbhirapyAtmapradezairilikAgatikAle savveNa vi tti sarvairapi gendukagatikAle zarIraM 5 phurittANaM ti sphorayitvA saspandaM kRtvA niryAti, athavA zarIrakaM dezata: zarIradezamityarthaH, sphorayitvA pAdAdiniryANakAle, sarvataH sarvaM zarIraM sphorayitvA sarvAGganiryANAvasara iti / sphuraNAcca sAtmakatvaM sphuTaM bhavatItyAha- evamityAdi, evamiti tathaiva, dezena Atmadezena zarIrakaM phuDittANaM ti sacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvA ilikAgatau, sarveNa sarvAtmanA sphuTaM kRtvA gendukagatAviti / athavA 10 zarIrakaM dezataH sAtmakatayA sphuTaM kRtvA pAdAdinA niryANakAle, sarvataH sarvAGganiryANaprastAva iti / athavA phuDittA sphoTayitvA vizIrNaM kRtvA, tatra dezato'kSyAdivighAtena, sarvataH sarvavizaraNena deva-dIpAdijIvavaditi / zarIrakaM sAtmakatayA sphuTIkurvaMstatsaMvartanamapi kazcit karotItyAha- evamityAdi, evamiti tathaiva saMvadRittANaM ti saMvartya saGkocya zarIrakaM dezenelikAgatau zarIrasthitapradezaH 15 sarveNa sarvAtmanA gendukagatau sarvAtmapradezAnAM zarIrasthitatvAnniryAtIti, athavA zarIrakaM zarIriNamupacArAd daNDayogAddaNDapuruSavat, tatra dezataH saMvarttanaM saMsAriNo mriyamANasya pAdAdigatajIvapradezasaMhArAt sarvatastu nirvANaM ganturiti, athavA zarIrakaM dezataH saMvartya hastAdisaGkocanena, sarvataH sarvazarIrasaGkocanena pipIlikAdivaditi / Atmanazca saMvartanaM kurvan zarIrasya nivarttanaM karotItyAha- evaM nivvadRittANaM ti, tathaiva nivartya 20 jIvapradezebhyaH zarIrakaM pRthakkRtvetyarthaH, tatra dezenelikAgatau sarveNa gendukagatau, athavA dezataH zarIrakaM nivartyAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganiryANavAniti, athavA paJcavidhazarIrasamudAyApekSayA dezataH zarIram audArikAdi nivartya, taijasa-kArmaNe 1. paJcasthAnake sUtrametAdRzaM vartate- pAehiM NijAyamANe nirayaMgAmI bhavati, UrUhiM NijAyamANe tiriyagAmI bhavati, ureNaM nijAyamANe maNuyagAmI bhavati, sireNaM NijAyamANe devagAmI bhavati, savvaMgehiM nijAyamANe siddhigatipajjavasANe paNNatte // 2. sphuTitvA pA0 je2 // 3. pRthakkRtyetyarthaH pA0 je2 / pRthavItyetyarthaH khN0||
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tvAdAyaiva, tathA sarveNa sarvazarIrasamudAyaM nivartya niryAti, sidhyatItyarthaH / [sU0 109] dohiM ThANehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNatAte, taMjahA-khateNa ceva uvasameNa ceva, evaM jAva maNapajjavanANaM uppADejA, taMjahA-khateNa ceva uvasameNa ceva / 5 [TI0] anantaraM sarvaniryANamuktam, tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdiSu, te ca yathA syustathA darzayannAha- dohItyAdi kaNThyam, navaraM khaeNa ceva tti jJAnAvaraNIyasya darzanamohanIyasya ca karmaNaH udayaprAptasya kSayeNa nirjaraNena anuditasya copazamena vipAkAnanubhavena, kSayopazamenetyuktaM bhavati, yAvatkaraNAt 'kevalaM bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, kevaleNaM 10 saMjameNaM saMjamejjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhiNibohiyanANamuppADejjA' ityAdi dRzyaM yAvanmanaHparyavajJAnamutpAdayediti, kevalajJAnaM tu kSayAdeva bhavatIti tannoktam / iha ca yadyapi bodhyAdayaH samyaktva-cAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti, zravaNA-''bhinibodhikAdIni tu kSayopazamenaiva bhavantIti sarvasAdhAraNaH kSayopazama uktaH padadvayenA'taH sa eva vyAkhyAta 15 iti / [sU0 110] duvihe addhovamie pannatte, taMjahA-paliovame ceva sAgarovame ceva / se kiM taM paliovame ? paliovame jaM joyaNavitthinaM, pallaM egAhiyapparUDhANaM / hoja niraMtaraNicitaM, bharitaM vAlaggakoDINaM // 4 // vAsasate vAsasate, ekkakke avahaDaMmi jo kAlo / so kAlo boddhavvo, uvamA egassa pallassa // 5 // etesiM pallANaM, koDAkoDI haveja dasaguNitA / taM sAgarovamassa u, egassa bhave parImANaM // 6 // [TI0] bodhyAbhinibodhikazrutAvadhijJAnAni ca SaTSaSTisAgaropamasthitikAnyutkarSato 25 bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti tadvitayaprarUpaNAmAha- duvihe addho 1. dRzyatAM sU0 54,55 / / 2. gAtheyaM jambUdvIpaprajJaptAvapi dvitIye vakSaskAre vartate / /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 [sU0 110] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / ityAdi / upamA aupamyam, tayA nirvRttamaupamikam addhA kAlastadviSayamaupamikamaddhaupamikam, upamAnamantareNa yat kAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadaddhaupamikamiti bhAvaH, tacca dvidhA- palyopamaM caiva sAgaropamaM caiva, tatra palyavat palyastenopamA yasmiMstat palyopamam, tathA sAgareNopamA yasmiMstat sAgaropamam, sAgaravanmahAparimANamityarthaH, idaM ca palyopama-sAgaropamarUpamaupamikaM 5 sAmAnyata uddhArA-'ddhA-kSetrabhedAt tridhA, punarekaikaM saMvyavahAra-sUkSmabhedAd dvidhA, tatra saMvyavahArapalyopamaM nAma yAvatA kAlena yojanAyAma-viSkambhoccatvaH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAM vAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM vAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAM dazabhiH koTIkoTibhiH vyAvahArikamuddhArasAgaropamamucyate, teSAmeva vAlAgrANAM dRSTigocarAtisUkSmadravyAsaGkhyeya- 10 bhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saGkhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo bhavati tathaivoddhAre tat sUkSmamuddhArapalyopamam, tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam, anena ca dvIpa-samudrAH parisaGkhyAyante, Aha cauddhArasAgarANaM aDDAijANa jattiyA samayA / duguNAduguNapavitthara dIvodahi rajju evaiyA // [bRhatkSetra0 1 // 3] iti / addhApalyopama-sAgaropame api sUkSma-bAdarabhede evameva, navaraM varSazate varSazate vAlasya vAlAsaGkhyeyakhaNDasya coddhAra iti, anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pi te dvividhe evameva, navaraM pratisamayamekaikAkAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezA udhriyante sa kAlo vyAvahArika iti, yAvatA ca vAlAgrAsaGkhyAtakhaNDaiH spRSTAzca aspRSTAzcodhriyante sa kAlaH sUkSma iti, ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, 20 AbhyAM ca dRSTivAde spRSTAspRSTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamiti zrUyate, bAdare ca trividhe api prarUpaNAmAtraviSaye eveti, tadevamiha prakrame uddhArakSetraupamikayonirupayogatvAdaddhaupamikasyaiva copayogitvAd addhati vizeSaNaM sUtre upAttamiti / ata evAddhApalyopamalakSaNAbhidhitsayA''ha sUtrakAra:- se kiM tamityAdi, atha kiM tat palyopamaM yadaddhaupamikatayA nirdiSTamiti prazne nirvacanametadanuvAdenAha- 25 paliovame tti, palyopamamevaM bhavatIti vAkyazeSaH /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre jaM gAhA, kila yadyojanavistIrNamityupalakSaNatvAt sarvato yadyojanapramANaM palyaM dhAnyasthAnavizeSaH ekAha eva ekAhikastena prarUDhAnAM vRddhAnAm, muNDite zirasi ekanAlA yAvatyo bhavantItyarthaH, etasya copalakSaNatvAdutkarSataH saptAhaprarUDhAnAM vAlAgrANAM koTayo vibhAgAH sUkSmapalyopamApekSayA'saMkhyeyakhaNDAni, bAdarapalyopamApekSayA tu 5 koTaya: saGkhyAvizeSAH, tAsAM kiM bhavet ? bharitaM bhRtam, kathamityAhanirantaranicitaM nibiDatayA nicayavat kRtamiti / vAsa gAhA, etasmAt palyAvarSazate varSazate'tikrAnte sati, prativarSazatamityarthaH, ekaikasmin vAlAgre asaGkhyeyakhaNDe cA'pahate uddhRte sati yaH kAlo yAvatI addhA bhavati pramANataH sa tAvAn kAlo boddhavyaH, kimityAha- upamA upameyaH, kasyetyAha- ekasya palyasya, idamuktaM 10 bhavati- sa kAla ekaM palyopamaM sUkSma vyAvahArikaM cocyata iti / eesiM gAhA, eteSAm uktarUpANAM sUkSmabAdarANAM palyAnAM palyopamAnAM koTIkoTI bhaved dazaguNitA yaditi gamyate, daza koTIkoTya ityarthaH, tadekasya sUkSmarUpasya bAdararUpasya vA sAgaropamasyaiva bhavet parimANamiti / [sU0 111] duvihe kodhe pannatte, taMjahA-AyapatiTTite ceva parapaiTThie 15 ceva, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / evaM jAva micchAdasaNasalle / [TI0] etaizca yeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitinirUpyate tatsvarUpanirUpaNAyAhaduvihe kohe ityAdi / AtmAparAdhAdaihikApAyadarzanAdAtmani pratiSThitaH AtmaviSayo jAtaH AtmanA vA paratrAkrozAdinA pratiSThito janita AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinA pratiSThitaH udIritaH parasmin vA pratiSThito jAtaH parapratiSThita iti / evamiti yathA 20 sAmAnyato dvidhA krodha ukta evaM nArakAdInAM caturviMzatervAcyaH, navaraM pRthivyA dInAmasaMjJinAmuktalakSaNamAtmapratiSThitatvAdi pUrvabhavasaMskArAt krodhagatamavagantavyamiti / evaM mAnAdIni mithyAtvAntAni pApasthAnakAnyAtma-parapratiSThitavizeSaNAni sAmAnyapadapUrvakacaturviMzatidaNDakenA'dhyetavyAni, ata evAha- evaM jAva micchAdaMsaNasalle tti, eteSAM ca mAnAdInAM svavikalpajAta-parajanitatvAbhyAM svAtmavartti
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 [sU0 112] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddeshkH| parAtmavarttitvAbhyAM vA sva-parapratiSThitatvamavaseyam / evamete pApasthAnAzritAstrayodaza daNDakA iti / [sU0 112] duvihA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-tasA ceva thAvarA ceva / duvidhA savvajIvA pannattA, taMjahA-siddhA ceva asiddhA ceva / duvihA 5 savvajIvA paNNattA, taMjahA-saiMdiyA ceva aNiMdiyA ceva / evaM esA gAhA phAsetavvA jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva - siddha-saiMdiya-kAe, joge vede kasAya lesA ya / NANuvaogAhAre, bhAsaga-carime ya sasarIrI // 7 // TI0] uktavizeSaNAni ca pApasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti tAn bhedata Aha- 10 duvihetyAdi kaNThyamiti / nanu saMsAriNa eva jIvA utAnye'pi santi?, santyeveti prAya ubhayadarzanAya trayodazasUtrImAha- duvihA savvetyAdi, kaNThyA ceyam, navaraM sendriyAH saMsAriNaH, anindriyA: aparyAptaka-kevali-siddhAH 2 / evaM esa tti, evaM siddhAdisUtrokta kra meNa duvihA savvajIvetyAdilakSaNena eSA vakSyamANA prastutasUtrasaGgrahagAthA sparzanIyA anusaraNIyA, etadanusAreNa trayodazApi 15 sUtrANyadhyetavyAnItyarthaH, ata evAha- jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva tti / siddha gAhA, siddhAH sendriyAzca setarA uktAH, evaM kAe tti, kAyAH pRthivyAdayastAnAzritya sarvajIvAH saviparyayA vAcyAH, evaM sarvANi vyAkhyeyAni, vAcanA caivam-'sakAyacceva akAyacceva', sakAyAH pRthivyAdiSaDvidhakAyaviziSTAH saMsAriNaH, akAyAstadvilakSaNAH siddhAH 3, sayogA: saMsAriNaH, ayogA ayoginaH siddhAzca 4, vede tti savedAH 20 saMsAriNaH, avedAH anivRttibAdarasamparAyavizeSAdayaH SaT siddhAzca 5, kasAya tti, sakaSAyAH sUkSmasamparAyAntAH, akaSAyAH upazAntamohAdayazcatvAraH siddhAzca 6, lesA ya tti salezyAH sayogyantAH saMsAriNaH, alezyAH ayoginaH siddhAzca 7, nANe tti jJAninaH samyagdRSTayo'jJAnino mithyAdRSTayaH, Aha ca1. dRzyatAM sU0 249 / / 2. tti kaSAyAH je1 / /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre avisesiyA mai cciya sammAdiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suyaM pi emeva // [vizeSAva0 114] tti / ajJAnatA ca mithyAdRSTibodhasya sadasatoravizeSaNAt, tathAhi- santyarthAH, iha tatsattvaM kathaJciditi vizeSitavyaM bhavati, svarUpeNetyarthaH, mithyAdRSTistu manyate santa 5 eveti, tatazca pararUpeNApi teSAM sattvaprasaGgaH, tathA na santyarthAH, iha tadasattvaM kathaJciditi vizeSitavyaM bhavati, pararUpeNetyarthaH, sa tu na santyeveti manyate, tathA ca tatpratiSedhakavacanasyApyabhAvaH prasajatIti, athavA zazaviSANAdayo na santItyetat kathaJciditi vizeSaNIyam, yataste zazamastakAdisamavetatayaiva na santi, na tu zazazca viSANaM ca zazasya vA viSANaM zRGgipUrvabhavagrahaNApekSayA zazaviSANaM tadrUpatayA'pi 10 na santIti, tadevaM sadasatoH kathaJcidityetasya vizeSaNasyAnabhyupagamAt tasya jJAnamapyayathArthatvena kutsitatvAdajJAnameva, Aha ca jaha duvvayaNamavayaNaM kucchiyasIlaM asIlamasatIe / bhaNNai taha NANaM pi hu micchaddiTThissa annANaM // [vizeSAva0 520] ti / tathA mithyAdRSTeradhyavasAyo na jJAnam, bhavahetutvAt, mithyAtvAdivat, tathA 15 yadRcchopalabdherunmattavat, tathA jJAnaphalasya satkriyAlakSaNasyAbhAvAt andhasya svahastagatadIpaprakAzavaditi, Aha ca sadasadavisesaNAo bhavaheu-jaicchaovalaMbhAo / NANaphalAbhAvAo micchAdiTThissa annANaM // [vizeSAva0 115] ti 8 / uvaogi tti, 'sAgArovautte cceya aNagArovautte. cceya' tti sahA''kAreNa 20 vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNena varttate ya upayogaH sa sAkAraH, jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH, anAkArastu tadvilakSaNo darzanopayoga ityarthaH, abhidhIyate ca jaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM neya kaTTa AgAraM / avisesiUNa atthe daMsaNamiti vuccae samae // [ ] tti / 25 tenopayuktA anAkAropayuktA iti 9, AhAre tti, AhArakA ojo-loma 1. jaicchio pAsaM0 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 [sU0 113] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / kavalabhedabhinnAhAravizeSagrAhiNaH, Aha ca oyAhArA jIvA savve apajjattagA muNeyavvA / pajjattagA ya lome pakkheve hoMti bhaiyavvA / egidiya devANaM NeraiyANaM ca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM saMsAratthANa pakkhevo // [bRhatsaM0 198-199] anAhArakAstu 5 viggahagaimAvaNNA 1 kevaliNo samohayA 2 ajogI ya 3 / siddhA ya 4 aNAhArA sesA AhAragA jIvA // [jIvasamAse 82] iti 10 / bhAsa tti bhASakAH bhASAparyAptiparyAptAH, abhASakAH tadaparyAptakA ayogi-siddhAH 11 / carama tti caramA yeSAM caramo bhavo bhaviSyati, acaramAstu yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, na nirvAsyantItyarthaH 12 / sasarIri tti saha yathAsambhavaM paJcavidhazarIreNa 10 ye te insamAsAntavidheH zarIriNaH saMsAriNaH, azarIriNastu zarIrameSAmastIti zarIriNastanniSedhAdazarIriNaH siddhAH 13 // sU0 113] do maraNAiM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM No NicvaM vaniyAI No NiccaM kittiyAI No NiccaM pUiyAiM No NiccaM pasatthAI No NiccaM abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-valayamaraNe ceva vasaTTamaraNe 15 ceva 1 / evaM NiyANamaraNe ceva tabbhavamaraNe ceva / giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva 3 / jalappavese ceva jalaNappavese ceva 4 / visabhakkhaNe ceva satthovADaNe ceva 5 / ___ do maraNAiM jAva No NiccaM anbhaNunnAtAI bhavaMti, kAraNe puNa appaDikuTThAI, taMjahA-vehANase ceva giddhapaDhe ceva 6 / / 20 do maraNAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM NiccaM vanniyAI jAva abbhaNuNNAtAI bhavaMti, taMjahA-pAovagamaNe ceva bhattapaccakkhANe ceva 7 / pAovagamaNe duvihe pannatte, taMjahA-NIhArime ceva anIhArime ceva, NiyamaM apaDikamme 8 / bhattapaccakkhANe duvihe pannatte, taMjahA-NIhArime ceva aNIhArime ceva, NiyamaM sapaDikamme 9 / 25 1. kAraNeNa ka0 vinA //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] ete ca saMsAriNaH siddhAzca maraNA-'maraNadharmakAH, aprazasta-prazastamaraNatazcaite bhavantIti prazastA-'prazastamaraNanirUpaNAya navasUtrImAha- do maraNAimityAdi, kaNThyA ceyam, navaraM dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, zrAmyanti tapasyantIti zramaNAsteSAm, te ca zAkyAdayo'pi syuH, yathoktam- NiggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3 5 geruya 4 AjIva 5 paMcahA samaNA [piNDani0 445] iti, tadvyavacchedArthamAha- nirgatA granthAd bAhyAbhyantarAditi nirgranthAH sAdhavasteSAM no nityaM sadA varNite tAMstayoH pravarttayitumupAdeyaphalatayA nAbhihite, kIrttite nAmataH saMzabdite upAdeyadhiyA, buiyAI ti vyaktavAcA ukte upAdeyasvarUpataH, pAThAntareNa pUjite vA tatkAripUjanataH, prazaste prazaMsite zlAghite, zaMsu stutau [pA0dhA0 728] iti vacanAt, abhyanujJAte anumate yathA 10 kuruteti, valayamaraNe tti valatAM saMyamAnnivartamAnAnAM parISahAdibAdhitatvAt maraNaM valanmaraNam, vasamaraNe tti indriyANAM vazam adhInatAmRtAnAM gatAnAM snigdhadIpakalikAvalokanAkulitapataGgAdInAmiva maraNaM vazArttamaraNamiti, Aha ca saMjamajogavisannA maraMti je taM valAyamaraNaM tu / iMdiyavisayavasagayA maraMti je taM vasaTuM tu // [uttarA0 ni0 216] iti / 15 evaM NiyANetyAdi, evamiti do maraNAI samaNeNamityAdyabhilApasyottarasUtreSvapi sUcanArthaH, Rddhi-bhogAdiprArthanA nidAnam, tatpUrvakaM maraNaM nidAnamaraNam / yasmin bhave varttate jantustadbhavayogyamevAyurbaddhvA punarmiyamANasya maraNaM tadbhavamaraNam, etacca saGkhyAtAyuSkanara-tirazcAmeva, teSAmeva hi tadbhavAyurbandho bhavatIti, uktaM ca mottuM akammabhUmaganara-tirie suragaNe ya Neraie / 20 sesANaM jIvANaM tabbhavamaraNaM tu kesiMci // [uttarA0 ni0 220] iti / satthovADaNe tti zastreNa kSurikAdinA avapATanaM vidAraNaM svazarIrasya yasmiMstacchastrAvapATanam / kAraNe puNetyAdi, zIlabhaGgarakSaNAdau, pAThAntare tu kAraNena, apratikruSTe anivArite bhagavatA, vRkSazAkhAdAvudbaddhatvAd vihAyasi nabhasi bhavaM vaihAyasam, prAkRtatvena tu vehANasamityuktamiti, gRdhaiH spRSTaM sparzanaM yasmiMstad 25 gRdhraspRSTam, yadivA gRdhrANAM bhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi ca tadbhakSyakari-karabhAdi 1. buyAiyAI je1 khaM0 // 2. valAyamaraNetti pA0 je2 / valayamaraNaM ti je1 khaM0 // 3. degmaraNaM je1 paa0||
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 113] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / zarIrAnupravezena mahAsattvasya mumUrSoryasmiMstad gRdhrapRSThamiti, gAthA'tra- gaddhAdibhakkhaNaM gaddhapaTTamubbaMdhaNAdi vehAsaM / ete dona vi maraNA kAraNajAe aNunnAyA || [ uttarA0 ni0 223] iti / aprazastamaraNAnantaraM tat prazastaM bhavyAnAM bhavatIti tadAha-- do maraNAiM ityAdi, pAdapo vRkSaH, tasyeva chinnapatitasyopagamanam atyantanizceSTatayA vyavasthAnaM yasmiMstat 5 pAdapopagamanam bhaktaM bhojanaM tasyaiva na ceSTAyA api pAdapopagamana iva pratyAkhyAnaM varjanaM yasmiMstadbhaktapratyAkhyAnamiti / NIhArimaM ti yadvasaterekadeze vidhIyate tat tataH zarIrasya nirharaNAt nissAraNAnnirhArimam, yat punargirikandarAdau tdnirhrnnaadnirhaarimm| NiyamaM ti vibhaktipariNAmAnniyamAdapratikarma zarIrapratikriyAvarjaM pAdapopagamanamiti, bhavanti cAtra gAthAH sIhAi abhibhUo pAyavagamaNaM karer3a thiracitto / Aummi pahuppaMte viyANiuM navara gIyattho // [ paJcava0 1620 ] tti / idamasya vyAghAtavaducyate, nirvyAghAtaM tu yat sUtrArthaniSThitaH utsargato dvAdaza samAH kRtaparikarmA san kAla eva karotIti, tadvidhizcAyam cattAri vicittAiM vigatInijjUhiyAiM cattAri / saMvacchare ya donni u egaMtariyaM ca AyAmaM // NAivagiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAmaM / anne vi ya chammAse hoi vigiTThe tavokammaM // vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kAu ANupuvIe / [ AcA0 ni0 271-2-3 ] saMghayaNAdaNurUvaM etto adAi niyameNaM // yataH dehammi asaM lihie sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jAyai aTTajjhANaM sarIriNo carimakAlammi // [ paJcava0 1574 - 1577] kiJca, bhAvamavi saMlii jiNappaNIeNa jhANajogeNaM / bhUyatthabhAvaNAhi ya parivahai bohimUlAI || bhAve bhAviyappA visesao navara tammi kAlammi / payaIe nigguNattaM saMsAramahAsamuhassa // 1. etA aSTAdazApi gAthAH paJcavastuke vartante / kAzcana AcArAGganiryuktAvapi vartante // 161 1C 15 20 25
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 10 jamma-jarA-maraNajalo aNAimaM vasaNasAvayAiNNo / jIvANa dukkhaheU kaTuM ruddo bhavasamuddo // dhanno'haM jeNa mae aNorapArammi navarameyammi / bhavasayasahassadulahaM laddhaM saddhammajANaM ti // eyassa pabhAveNaM pAlijjaMtassa sai payatteNaM / jammaMtare vi jIvA pAvaMti na dukkhadogaccaM // ciMtAmaNI auvvo eyamapuvvo ya kapparukkho tti / eyaM paramo maMto eyaM paramAmayaM etthaM // etthaM veyAvaDiyaM gurumAINaM mahANubhAvANaM / jesi pabhAveNeyaM pattaM taha pAliyaM ceva // tesi namo tesi namo bhAveNa puNo vi tesi ceva Namo / aNuvakayaparahiyarayA je eyaM deMti jIvANaM // [paJcava0 1593-1600] ityAdi / saMlihiUNa'ppANaM evaM paccappiNettu phlgaaii| gurumAie ya sammaM khamAviuM bhAvasuddhIe / uvavUhiUNa sese paDibaddhe tammi taha viseseNaM / dhamme ujjamiyavvaM saMjogA iha viogaMtA // aha vaMdiUNa deve jahAvihiM sesae ya gurumAI / paccakkhAittu tao tayaMtie savvamAhAraM // samabhAvammi ThiyappA sammaM siddhaMtabhaNitamaggeNaM / girikaMdarammi gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // [AcA0 ni0 273] savvatthApaDibaddho daMDAyayamAi ThANamiha ThAuM / jAvajjIvaM ciTThai NicceTTho pAyavasamANo // paDhamillayasaMghayaNe mahANubhAvA kareMti evamiNaM / pAyaM suhabhAvacciya NiccalapayakAraNaM paramaM // [paJcava0 1613-1618] bhattaparinnANasaNaM ti-caubvihAhAracAyaNipphannaM / sappaDikammaM niyamA jahAsamAhI viNiddiddhaM // [ ] ti / iGgitamaraNaM tviha noktam, dvisthAnakAnurodhAt, tallakSaNaM cedamiMgiyadesammi sayaM cauvvihAhAracAyanipphannaM / / uvvattaNAijuttaM na'NNeNa u iMgiNImaraNaM // [ / ti / 20 2
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 114-115] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / [sU0 114] ke ayaM loge ? jIva bveva ajIva cceva / ke aNaMtA loe? jIva cceva ajIva cceva / ke sAsayA loge ? jIva cceva ajIva cceva / [TI0] idaM ca maraNAdisvarUpaM bhagavatA loke prarUpitamiti lokasvarUpaprarUpaNAya praznaM kArayannAha ke aymityaadi| ka iti praznArthaH, ayamiti dezataH pratyakSa Asannazca 5 yatra bhagavatA maraNAdi prazastA-'prazastasamastavastustomatattvamabhyadhAyi, lokyata iti loka iti praznaH, asya nirvacanaM jIvAzcAjIvAzceti, paJcAstikAyamayatvAllokasya, teSAM ca jIvAjIvarUpatvAditi, uktaM capaMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM [dhyAnaza0 53] ti / lokasvarUpabhUtAnAM ca jIvAjIvAnAM svarUpaM praznapUrvakeNa sUtradvayenAha-ke aNaMtetyAdi, 10 ke anantA: loke ? iti praznaH, atrottaraM jIvA ajIvAzceti / eta eva ca zAzvatA dravyArthatayeti / [sU0 115] duvidhA bodhI pannattA, taMjahA-NANabodhI ceva daMsaNabodhI cev| duvihA buddhA pannattA, taMjahA-NANabuddhA ceva daMsaNabuddhA ceva / evaM mohe, muuddhaa| 15 [TI0] ye caite'nantAH zAzvatAzca jIvAste bodhi-mohalakSaNadharmayogAd buddhA mUDhAzca bhavantIti darzanAya dvisthAnakAnupAtena sUtracatuSTayamAha-duvihetyAdi, bodhanaM bodhiH jinadharmalAbhaH, jJAnabodhiH jJAnAvaraNakSayopazamasambhUtA jJAnaprAptiH, darzanabodhiH darzanamohanIyakSayopazamAdisampannaH zraddhAnalAbha iti, etadvanto dvividhA buddhAH, ete ca dharmata eva bhinnA na dharmitayA, jJAna-darzanayoranyonyAvinAbhUtatvAditi / evaM mohe 20 mUDha tti, yathA bodhirbuddhAzca dvidhoktAH tathA moho mUDhAzca vAcyA iti, tathAhi- 'duvihe mohe pannatte taM0-NANamohe ceva, daMsaNamohe ceva', jJAnaM mohayati AcchAdayatIti 1. ata eva je1 kha0 / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 164 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre jJAnamoho jJAnAvaraNodayaH, evaM 'daMsaNamohe ceva' samyagdarzanamohodaya iti / 'duvihA mUDhA paM0 20 NANamUDhA ceva', jJAnamUDhA uditajJAnAvaraNAH, 'dasaNamUDhA ceva' darzanamUDhA mithyAdRSTaya iti / [sU0 116] NANAvaraNije kamme duvidhe pannatte, taMjahA-desaNANAvaraNijje 5 ceva savvaNANAvaraNijje ceva / darisaNAvaraNijje kamme evaM ceva / veyaNijje kamme duvihe pannatte, taMjahA-sAtAveyaNijje ceva asAtAveyaNijje ceva / ___ mohaNije kamme duvihe pannatte, taMjahA-daMsaNamohaNije ceva carittamohaNijje ceva / 10 Aue kamme duvihe pannatte, taMjahA-addhAue ceva bhavAue ceva / NAme kamme duvihe pannatte, taMjahA-subhaNAme ceva asubhaNAme ceva / gotte kamme duvihe pannatte, taMjahA-uccAgote ceva NIyAgote ceva / aMtarAie kamme duvihe pannatte, taMjahA-paDuppannaviNAsie ceva, piheti ya AgAmipahaM / 15 [TI0] dvividho'pyayaM moho jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAbhiH sUtrairdaividhyamAha- NANetyAdi, sugamAni caitAni, navaraM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNIyam, Aha ca sarauggayasasinimmalayarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / NANAvaraNaM kammaM paDovamaM hoi evaM tu / / [prathamakarma0 10] 20 dezaM jJAnasyA''bhinibodhikAdimAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam, sarvaM jJAnaM kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIyam, kevalAvaraNaM hi Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tat sarvajJAnAvaraNam, matyAdyAvaraNaM tu ghanAticchAditAdityeSatprabhAkalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNamiti, paThyate ca1. AgamapahaM pAmU0 // 2. sarvajJAnaM pA0 je2 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 [sU0 116] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / kevalaNANAvaraNaM 1 daMsaNachakkaM ca mohabArasagaM anantAnubandhyAdItyarthaH / tA savvaghAisannA bhavaMti micchattavIsaimaM // [bandhaza0 79] ti / athavA dezopaghAti-sarvopaghAtiphaDDakApekSayA deza-sarvAvaraNatvamasya, yadAhamatisuyaNANAvaraNaM dasaNamohaM ca taduvaghAINi / tapphaDDagAI duvihAI desa-savvovaghAINi // 1 // savvesu savvaghAisu haesu desovaghAiyANaM ca / bhAgehiM muccamANo samae samae aNaMtehiM // 2 // paDhamaM lahai nagAraM ekvekkaM vannamevamannaM pi / kamaso visujjhamANo lahai samattaM namokkAraM // 3 // vizeSAva0 2895-2897] iti / tathA darzanaM sAmAnyArthabodharUpamAvRNotIti darzanAvaraNIyam, uktaM ca- 10 daMsaNasIle jIve daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM daMsaNavaraNaM bhave jIve // [prathamakarma0 19] iti / evaM ceva tti dezadarzanAvaraNIyaM cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam, sarvadarzanAvaraNIyaM tu nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaM cetyarthaH, bhAvanA tu pUrvavaditi / tathA vedyate anubhUyata iti vedanIyam, sAtaM sukhaM tadrUpatayA vedyate yattattathA, dIrghatvaM 15 prAkRtatvAt, itarad etadviparItam, Aha ca mahulittanisiyakaravAladhAra jIhAe jArisaM lihaNaM / tArisayaM veyaNiyaM suhaduhauppAyagaM muNaha // [prathamakarma0 28] iti / mohayatIti mohanIyam, tathAhijaha majjapANamUDho loe puriso paravvaso hoi| ____20 taha moheNa vi mUDho jIvo u paravvaso hoi // [prathamakarma0 34] iti / darzanaM mohayatIti darzanamohanIyaM mithyAtva-mizra-samyaktvabhedam, cAritraM sAmAyikAdi mohayati yat kaSAya 16 nokaSAya 9 bhedaM tattathA / eti ca yAti cetyAyuH, etadrUpaM cadukkhaM na dei AuM na vi ya suhaM dei causu vi giisu|| dukkha-suhANAhAraM dharei dehaTThiyaM jIyaM // [prathamakarma0 63] ti /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre addhAyuH kAyasthitirUpam, bhAvanA tu prAgvat, bhavAyurbhavasthitiriti, vicitraparyAyairnAmayati tannAma, etatsvarUpaM ca jaha cittayaro niuNo aNegarUvAiM kuNai rUvAiM / sohaNamasohaNAiM cokkhamacokkhehiM vaNNehiM / 5 taha nAma pi hu kammaM aNegarUvAiM kuNai jIvassa / sohaNamasohaNAiM iTThANiTThAI loyassa // [prathamakarma0 67-68] iti / zubhaM tIrthakarAdi, azubham anAdeyatvAdIti / pUjyo'yamityAdivyapadezarUpAM gAM vAcaM trAyata iti gotram, svarUpaM cAsyedam jaha kuMbhAro bhaMDAI kuNai pujjeyarAiM loyassa / 10 iya goyaM kuNai jiyaM loe pujjeyarAvatthaM // [ / iti / uccairgotraM pUjyatvanibandhanamitarattadviparItam / jIvaM cArthasAdhanaM cA'ntarA eti patatItyantarAyam, idaM caivamjaha rAyA dANAi Na kuNai bhaMDArie vikUlammi / evaM jeNaM jIvo kammaM taM aMtarAyaM ti // [ ] 15 paDupannaviNAsie ceva tti pratyutpannaM vartamAnalabdhaM vastvityartho vinAzitam upahataM yena tattathA, pAThAntare pratyutpannaM vinAzayatItyevaMzIlaM pratyutpannavinAzi, caiva: samuccaye, ityekam, anyacca pidhatte ca niruNaddhi ca, AgAmino labdhavyasya vastunaH panthA AgAmipathastamiti, kvacidAgAmipathAniti dRzyate, kvacicca AgamapahaM ti, tatra ca lAbhamArgamityarthaH / 20 [sU0 117] duvihA mucchA pannattA, taMjahA-pejavattitA ceva dosavattitA ceva / pejavattitA mucchA duvihA pannattA, taMjahA-mAyA ceva lobhe ceva / / dosavattitA mucchA duvihA pannattA, taMjahA-kodhe ceva mANe ceva / [TI0] idaM cASTavidhaM karma mUrchAjanyamiti mUrchAsvarUpamAha- duvihetyAdi sUtratrayaM 25 kaNThyam, navaraM mUrchA mohaH sadasadvivekanAzaH, prema rAgo vRtti: varttanaM rUpaM pratyayo 1. sthitiH / vici je1 / /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 118-119] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 167 vA heturyasyAH sA premavRttikA premapratyayA vA, evaM dveSavRttikA dveSapratyayA veti / [sU0 118] duvidhA ArAhaNA pannattA, taMjahA-dhammitArAhaNA ceva kevaliArAhaNA cev| dhammiyArAhaNA duvihA pannattA, taMjahA- sutadhammArAhaNA ceva carittadhammArAhaNA ceva / 5 ke valiArAhaNA duvidhA pannattA, taMjahA-aMtakiriyA ceva kappavimANovavattiyA ceva / [TI0] mUrhopAttakarmaNazca kSaya ArAdhanayeti tAM sUtratrayeNAha- duvihetyAdi sUtratrayaM kaNThyam, navaram ArAdhanamArAdhanA jJAnAdivastuno'nukU lavartitvam , niraticArajJAnAdyAseveti yAvat, dharmeNa zruta-cAritrarUpeNa carantIti dhArmikA: 10 sAdhavasteSAmiyaM dhArmikI, sA cAsAvArAdhanA ca dhArmikArAdhanA, kevalinAM zrutA'vadhi-mana: paryAya-kevalajJAninAmiyaM kaivalikI, sA cAsAvArAdhanA ceti kai valikArAdhane ti| suyadhammetyAdau viSayabhede nArAdhanAbheda uktaH, kevaliArAhaNetyAdau tu phalabhedeneti, tatra anto bhavAntaH, tasya kriyA antakriyA, bhavaccheda ityarthaH, taddheturyA''rAdhanA zailezIrUpA sA'ntakriyeti, upacArAt, eSA ca 15 kSAyikajJAnakevalinAmeva bhavati / tathA kalpeSu devalokeSu, na tu jyotizcAre, vimAnAni devAvAsavizeSAH, athavA kalpAzca saudharmAdayo vimAnAni ca taduparivartitraiveyakAdIni kalpavimAnAni, teSUpapattiH upapAto janma yasyAH sakAzAt sA kalpavimAnopapattikA jJAnAdyArAdhanA, eSA ca zrutakevalyAdInAM bhavatIti, evaMphalA ceyamanantaraphaladvAreNoktA, paramparayA tu bhavAntakriyAnupAtinyeveti / 20 [sU0 119] do titthagarA nIluppalasAmA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-muNisuvvate ceva ariTThanemI ceva 1 // do titthagarA piyaMgusAmA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-mallI ceva pAse ceva / do titthagarA paumagorA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-paumappahe ceva vAsupujje ceva 3 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre do titthagarA caMdagorA vaNNeNaM pannattA, taMjahA-caMdappabhe ceva pupphadaMte cev4| _ [TI0] jJAnAdhArAdhanA'nantaramuktA, tatphalabhUtAzca tIrthakarAstairvA sA samyak kRtA dezitA veti tIrthakarAn dvisthAnakAnupAtenAha- do titthayaretyAdi sUtracatuSTayaM kaNThyam, navaraM padmaM raktotpalam, tadvad gaurau padmagaurI, raktAvityarthaH, tathA candragaurau 5 candrazubhrAvityarthaH, gAthA'tra paumAbha vAsupujjA rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvaya-nemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA / [Ava0ni0 376] iti / [sU0 120] saccappavAyapuvvassa NaM duve vatthU pannattA / TI0] tIrthakarasvarUpamanantaramuktam, tIrthakartRtvAcca tIrthakarAH, tIrthaM ca pravacanamataH 10 pravacanaikadezasya pUrvavizeSasya dvisthAnakAvatArAyAha- saccappavAyetyAdi, sadbhayo jIvebhyo hitaH satyaH saMyamaH satyavacanaM vA, sa yatra sabhedaH sapratipakSazca prakarSaNodyate abhidhIyate tat satyapravAdam, tacca tat pUrvaM ca sakalazrutAt pUrvaM kriyamANatvAditi satyapravAdapUrvam, tacca SaSTham, tatparimANaM ca ekA padakoTI SaTpadAdhikA, tasya dve vastunI, vastu ca tadvibhAgavizeSo'dhyayanAdivaditi / 15 [sU0 121] puvvAbhaddavayANakkhatte dutAre pannatte / uttarAbhaddavayANakkhatte dutAre paNNatte / evaM puvvA phagguNI uttarA phagguNI / [TI0] anantaraM SaSThapUrvasvarUpamuktamadhunA pUrvazabdasAmyAt pUrvabhadrapadAnakSatrasvarUpamAhapuvvetyAdi kaNThyaM c| nakSatraprastAvAnnakSatrAntarasvarUpaM sUtratrayeNAha- uttaretyAdi knntthym| [sU0 122] aMto NaM maNussakhettassa do samuddA pannattA, taMjahA-lavaNe 20 ceva kAlode ceva / [TI0] nakSatravantazca dvIpAH samudrAzceti samudradvisthAnakamAha- aMto NamityAdi, antaH madhye manuSyakSetrasya manuSyotpattyAdiviziSTAkAzakhaNDasya paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANasya, zeSaM kaNThyamiti / [sU0 123] do cakkavaTTI aparicattakAmabhogA kAlamAse kAlaM kiccA 25 ahesattamAe puDhavIe appatiTThANe Narae NeraiyattAe uvavannA, taMjahA-subhUme ceva baMbhadatte ceva /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 124] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / [TI0] manuSyakSetraprastAvAdbharata kSetrotpannottamapuruSANAM narakagAmitayA dvisthAnakAvatAramAha- do cakkavaTTItyAdi, dvau cakreNa ratnabhUtapraharaNavizeSeNa varttituM zIlaM yayostau cakravarttinau, kAmabhoga tti kAmau ca zabda-rUpe bhogAzca gandharasa-sparzAH kAmabhogAH, athavA kAmyanta iti kAmA manojJA ityarthaH, te ca te bhujyanta iti bhogAzca zabdAdaya iti kAmabhogA na parityaktAste yakAbhyAM tau tathA, kAlamAse 5 tti kAlasya maraNasya mAsaH, upalakSaNaM caitat pakSA -'horAtrAdeH, tatazca kAlamAse, maraNAvasara iti bhAvaH, kAlaM maraNaM kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAm, tamastamAyAmityarthaH, adhograhaNaM vinA saptamI upariSTAccintyamAnA ratnaprabhA'pi syAdityadhograhaNam, apratiSThAne narake paJcAnAM madhyame nairayikatvenotpannau, subhUmo'STamo brahmadattazca dvAdazaH, tatra ca tayostrayastriMzat sAgaropamANi sthitiriti / [sU0 124] asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM desUNAI do paliovamAiM ThitI pannattA 1 / sohamme kappe devANaM ukkoseNaM do sAgarovamAI ThitI pannattA 2 / IsANe kappe devANaM ukkoseNaM sAtiregAI do sAgarovamAI ThitI pannattA 3 | saNakumAre kappe devANaM jahanneNaM do sAgarovamAI ThitI pannattA 4 / mAhiMde kappe devANaM jahanneNaM sAiregAiM do sAgarovamAiM ThitI 15 pannattA 5 | 169 dosu kappe kappitthiyAo pannattAo, taMjahA- sohamme ceva IsANe ceva 1 / dosu kappesu devA teulessA pannattA, taMjahA- sohamme ceva IsANe ceva 2 10 do kappesu devA kAyapariyAragA pannattA, taMjahA- sohamme ceva IsANe ceva 3 / do kappesu devA phAsapariyAragA pannattA, taMjahA - saNakumAre ceva mAhiMde ceva 4 / dosu kappe devA rUvapariyAragA pannattA, taMjahA - baMbhaloge ceva laMtage 5 / do kappe devA saddapariyAragA pannattA, taMjahA - mahAsukke ceva sahassAre ceva 6 / do iMdA maNapariyAragA pannattA, taMjahA - pANate ceva accute ceva 7| 25 20
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] nArakANAM cAsaGkhyeyakAlA'pi sthitirbhavatIti bhavanapatyAdInAmapi tAM darzayan paJcasUtrImAha- asuretyAdi, asurendrau camara-balI, tadvarjitAnAM tatsAmAnikavarjitAnAM ca, sUtre indragrahaNena sAmAnikAnAmapi grahaNAd, anyathA sAmAnikatvameva teSAM na syAditi, zeSANAM trAyastriMzAdInAmasurANAM tadanyeSAM ca 5 bhavanavAsinAM devAnAmutkarSato dve palyopame kiJcidane sthiti: prajJaptA, uktaM ca camara 1 bali 2 sAra 1 mahiyaM 2 sesANa surANa AuyaM vocchaM / dAhiNadivaDDapaliyaM do desUNuttarillANaM // [bRhatsaM0 5] ti / utkarSata evaitat, jaghanyatastu daza varSasahasrANIti, Aha ca dasa bhavaNa-vaNayarANaM vAsasahassA ThiI jahanneNaM / 10 paliovamamukkosaM vaMtariyANaM viyANijjA // [bRhatsaM0 4] iti / zeSaM sugamam, navaraM saudharmAdiSviyaM sthitiHdo 1 sAhi 2 satta 3 sAhiya 4 dasa 5 coddasa 6 sattareva 7 ayraaiN| sohammA jA sukko taduvari ekkekamArove // [bRhatsaM0 12] iti / iyamutkRSTA, jaghanyA tu paliyaM 1 ahiyaM 2 do sAra 3 sAhiyA 4 satta 5 dasa ya 6 coisa ya 7 / sattarasa sahassAre 8 taduvari ekkekamArove // [bRhatsaM0 14] iti / devalokaprastAvAt stryAdidvAreNa devalokadvisthAnakAvatAraM saptasUtryA''ha- dosu ityAdi, kalpayoH devalokayoH striyaH kalpastriyo devyaH, parato na santi, zeSa kaNThyamiti 1, navaraM teulesa tti tejorUpA lezyA yeSAM te tejolezyAH, te ca 20 saudharmezAnayoreva, na parataH, tayostejolezyA eva, netare, Aha ca kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNa-vaMtariyA / joisa sohammIsANe teUlesA muNeyavvA // [bRhatsaM0 193] iti 2 / 1. tadvarjitAnAmanyeSAM (tadvarjitAnAM tadanyeSAM khaM0) bhavanavAsinAM devAnAmityasurendravarjanAd nAgakumArAdIndrANAmityarthaH, utkarSato dve palyopame - pA0 khaM0 / tadvarjitAnAM tatsAmAnikavarjitAnAM ca, satre indragrahaNena sAmAnikAnAmapi grahaNAda, anyathA sAmAnikatvameva teSAM na syAditi, zeSANAM trAyastriMzAdInAmasurANAM tadanyeSAM bhavanavAsinAM devAnAmiti asurendravarjanAd nAgakumArAdIndrANAmityarthaH, utkarSato ve palyopame je2 /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 125] dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakam / caturtha uddezakaH / 171 kAyapariyAraga tti paricaranti sevante striyamiti paricArakAH, kAyataH paricArakAH kAyaparicArakA: 3, evamuttaratrApi, navaraM sparzAdiparicArakAH sparzA derevopazAntavedopatApA bhvntiitybhipraayH| AnatAdiSu catuSu kalpeSu manaHparicArakA devA bhavantIti vaktavye dvisthAnakAnurodhAd do iMdA ityuktam, AnatAdiSu hi dvAvindrAviti, gAthA'tra do kAyappaviyArA kappA phariseNa donni do rUve / sadde do caura maNe uvariM pariyAraNA natthi // [bRhatsaM0 181] tti / [sU0 125] jIvA NaM duTThANaNivvattite poggale pAvakammattAe ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taMjahA-tasakAyanivvattite ceva thAvarakAyanivvattite ceva 1 / evaM uvaciNiMsu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA 2, baMdhiMsu vA baMdhaMti vA baMdhissaMti vA 3, udIriMsu vA udIreMti vA 10 udIrissaMti vA 4, vedeMsu vA vedeti vA vedissaMti vA 5, NijjariMsu vA NijariMti vA NijarissaMti vA 6 / [TI0] iyaM ca paricAraNA karmataH, karma ca jIvAH svahetubhiH kAlatraye'pi citAdyavasthaM kurvantItyAha- jIvA NamityAdisUtrANi SaT sugamAni ca, navaraM jIvA jantavaH, NaM vAkyAlaGkAre, dvayoH sthAnayoH Azrayayostrasa-sthAvarakAyalakSaNayoH samAhAro dvisthAnam, 15 tatra mithyAtvAdibhirye nirvartitAH sAmAnyenopArjitAH vakSyamANAvasthASaTkayogyIkRtAH dvayorvA sthAnayoH nirvRttiryeSAM te dvisthAnanirvRttikAstAn pudgalAn kArmaNAn, pApakarma ghAtikarma sarvameva vA jJAnAvaraNAdi, tadbhAvastattA, tayA pApakarmatayA, tadrUpatayetyarthaH, citavanto vA atItakAle, cinvanti vA samprati, ceSyanti vA anAgatakAle keciditi gamyate, cayanaM ca kaSAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtram, upacayanaM tu 20 citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sa caivam- prathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInamevaM jAvukkosiyAe visesahINaM NisiMcai [ ] tti, bandhanaM tu tasyaiva jJAnAvaraNAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNaM tvanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye kSepaNamiti, vedanam anubhavaH, nirjarA karmaNo'karmatAbhavanamiti / 1. yogyakRtA: khaM0 // 25
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [sU0 126] dupaesitA khaMdhA aNaMtA paNNattA / dupadesogADhA poggalA anaMtA pannattA / evaM jAva duguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA / du 10 172 sammattaM / [TI0] karma ca pudgalAtmakamiti pudgalAn dravya-kSetra - kAla-bhAvairdvisthAnakAvatAreNa 5 nirUpayannAha - dupaesItyAdisUtrANi trayoviMzatiH, sugamA ceyam, navaram evaM yAvatkaraNAt dusamayaTThiietyAdisUtrANyekaviMzatirvAcyAni, kAlaM paJca-dvi-paJcA'STabhedAn varNa-gandha-rasa- - sparzAMzcAzrityeti, vAcanA caivaM 'dusamayadvitiyA poggale 'tyAdi / // dvisthAnakasya caturtha uddezakaH samAptaH || tatsamAptau ca zrImadabhayadevasUriviracite sthAnAkhyatRtIyAGgavivaraNe dvitIyamadhyayanaM dvisthAnakAbhidhAnaM samAptamiti // zlokAH 1675 * * 1. biTThANassa cauttho uddesago sammatto / tassa samattIe biTThANaM ca samattaM ka0 // / 2. evaM je1 madhye nAsti // 3. tatsamAptau ca je1 madhye nAsti ||
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 [sU0 127] atha tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 127] tao iMdA paNNattA, taMjahA-NAmiMde, ThavaNiMde, davviMde / tao iMdA pannattA, taMjahA-NANiMde, daMsaNiMde, carittide / tao iMdA pannattA, taMjahA-deviMde, asuriMde, mnnussiNde| 5 [TI0] dvisthAnakAnantaraM tristhAnakameva bhavati saGkhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyayanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA asyApyadhyayanasya prathamoddezake ta evAbhidhIyanta ityevamsambandhasyaitatprathamoddezakasya tatrApyanantaroddezakAntyasUtre pudgaladharmA uktA etatprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaMsambandhasyaitadAdisUtrasya tao iMdetyAdervyAkhyA, sA ca 10 sukaraiva, navaramindanAd aizvaryAd indraH, nAma saMjJA, tadeva yathArthamindratyakSarAtmakamindro nAmendraH, athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArthaM nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAnnAma cAsAvindrazceti nAmendraH, athavA nAmnaivendra indrArthazUnyatvAnnAmendra iti, nAmalakSaNaM punaridamyadvastuno'bhidhAnaM 1 sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaJca 2 nAma yAdRcchikaM ca 3 tathA // [ ] iti / ayamarthaH-yadvastvityAdinA yathArthamindra ityAdhuktam 1, sthitamityAdinA tvayathArtha gopAlAdAvindretyAdi 2, yAdRcchikamanarthakaM DitthAdIti 3 / athavA yadindanAdyarthanirapekSa gopAlAdivastuna indra ityAdikamabhidhAnaM yathArthatayA zakrAdAvanyatrArthe sthitaM tannAmeti, indrAdivastuno vA abhidhAnamindanAdyarthanirapekSaM sad gopAlAdAvanyatrArthe sthitaM naameti| 20 tathA indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA lepyAdikarma, saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH, akSAdinyAsastvitara iti / sthApanAlakSaNamidam yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // [ / iti / 15 1-2. saMbaddhasyai je1 khaM0 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA- leppagahatthI hatthi tti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / ___ hoi asabbhAve puNa hatthi tti nirAgiI akkho // [Ava0ni0 1447] tti / tathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAna, drayate vA taistaiH paryAyaiH, drorvA sattAyA avayavo vikAro vA, varNAdiguNAnAM vA drAvaH samUha iti dravyam, tacca bhUtabhAvaM 5 bhAvibhAvaM ceti, Aha ca davae 1 duyae 2 doravayavo vigAro 3 guNANa saMdrAvo 4 / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM jogaM // [vizeSAva0 28] ti / tathA- bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam // [ ] 10 tathA anupayogo dravyamapradhAnaM ceti, tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH, saca dvidhA Agamato noAgamatazca, tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya, jJAnApekSayetyarthaH, noAgamatastu tadviparyayamAzritya, tatrAgamata indrazabdAdhyetA'nupayukto dravyendraH anupayogo dravyam [anuyoga0sU014] iti vacanAt, ayamevArtho maGgalamAzritya bhASya uktaH, tathAhi Agamao'Nuvautto maMgalasaddANuvAsio vattA / 15 tannANaladdhijutto vi Novautto tti to davvaM // [vizeSAva0 29] ti / tathA noAgamatastrividho dravyendraH, tadyathA-jJazarIradravyendro bhavyazarIradravyendro jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyendrazceti, tatra jJasya zarIraM jJazarIram, jJazarIrameva dravyendraH jJazarIradravyendraH, etaduktaM bhavati- indrapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhazilAtalAdigatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato 20 dravyendra iti, indrajJAnazUnyatvAcca tasya iha sarvaniSedha eva nozabdaH, tathA bhavyo yogya indrazabdArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIram, tadeva dravyendro bhavyazarIradravyendraH, ayamatra bhAvArthaH- bhAvinI vRttimaGgIkRtya indropayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tad bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra iti, nozabdaH pUrvavat, uktaM ca maGgalamadhikRtya maMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvo vi / NoAgamao davvaM Agamarahio tti jaM bhaNitaM // [vizeSAva0 44] ti / 1. sajIvo tti pAsaM0 // 25
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 [sU0 127] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktadravyendro bhAvendrakAryeSvavyApRtaH, Agamato'nupayuktadravyendravat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vA'tItabhAvendrapariNAmaM taccobhayAtiriktadravyendraH, jJazarIradravyendravat / tathA yo bhAvIndraparyAyazarIrayogyaH pudgalarAziryacca bhAvIndraparyAyamAtmadravyaM tadapyubhayAtirikto dravyendraH, bhavyazarIradravyendravat, sa cAvasthAbhedena trividhaH, tadyathA-ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAma-gotrazceti, tatra 5 ekasmin bhave tasminnevAtikrAnte bhAvI ekabhaviko yo'nantara eva bhave indratayotpatsyata iti, sa cotkarSatastrINi palyopamAni bhavati, devaku rvA dimithunaka sya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAditi, tathA sa evendrAyurbandhAnantaraM baddhamAyuraneneti baddhAyurucyate, sa cotkarSataH pUrvakoTItribhAgaM yAvad, asmAt parataH AyuSkabandhAbhAvAt, tathA abhimukhe saMmukhe jaghanyotkarSAbhyAM samayAntarmuhUrttAnantarabhAvitayA nAma-gotre 10 indrasambandhinI yasya sa tathA, tathA bhAvaizvaryayuktatIrthakarAdibhAvendrApekSayA apradhAnatvAcchakrAdirapi dravyendra eva, dravyazabdasyApradhAnArthe'pi pravRtteriti, bhAvendrastviha tristhAnakAnurodhAnnoktaH, tallakSaNaM cedam bhAvam indanakriyAnubhavalakSaNapariNAmamAzrityendra indanapariNAmena vA bhavatIti bhAvaH, sa cAsAvindrazceti bhAvendraH, yadAha bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // [ ] sa ca dvidhA Agamato noAgamatazca, tatra Agamata indrajJAnopayukto jIvo bhaavendrH| kathamihendropayogamAtrAt tanmayatA'vagamyate ?, na hyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahana-pacana-prakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAditi cet, na, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnamavagamo bhAva ityanarthAntaram, tatra arthA-'bhidhAna-pratyayAstulyanAmadheyA 20 iti sarvavAdinAmavisaMvAdasthAnam, yathA- ko'yam ?, ghaTaH, kimayamAha ?, ghaTazabdam, kimasya jJAnam ?, ghaTa iti / agniriti ca yat jJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabhyeta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, na cAnAkAraM tat, padArthAntaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyabhAvazca jJAnAjJAna-sukhaduHkhapariNAmAnyatvAd, AkAzavat, na cAnalaH sarva eva 25 15 1. bhavaMti je1 khaM0 / /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre dahanAdyarthakriyAprasAdhakaH, bhasmacchannAgninA vyabhicArAditi kRtaM prasaGgena / noAgamato bhAvendra indranAma-gotre karmaNI vedayan paramaizvaryabhAjanam, sarvaniSedhavacanatvAnnozabdasya, yatastatra nendrapadArthajJAnamindravyapadezanibandhanatayA vivakSitam, indanakriyAyA eva vivakSitatvAt, athavA tathAvidhajJAna-kriyArUpo yaH pariNAmaH sa nAgama eva kevalo 5 na cAnAgama ityato mizravacanatvAt nozabdasya noAgama ityAkhyAyata iti / / nanu nAma-sthApanA-dravyeSvindrAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAd dravyatvaM ca samAnaM varttate, tatazca ka eSAM vizeSaH ?, Aha ca abhihANaM davvattaM tadatthasunnattaNaM ca tullaaiN| ko bhAvavajjiyANaM nAmAINaM paiviseso ? // [vizeSAva0 52] iti / 10 atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate tathA kartuH sadbhatendrAbhiprAyo bhavati tathA draSTustadAkAradarzanAdindrapratyayastathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotuM pravarttante phalaM ca prApnuvanti keciddevatAnugrahAt, na tathA nAma-dravyendrayoriti, tasmAt sthApanAyAstAvaditthaM bheda iti, Aha ca AgAro'bhippAo buddhI kiriyAphalaM ca pAeNaM / 15 jaha dIsai ThavaNiMde na tahA nAme na daviMde // [vizeSAva0 53] iti / yathA ca dravyendro bhAvendrakAraNatAM pratipadyate tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayatyavAptavAMzca na tathA nAma-sthApanendrAvityayaM vizeSa iti, Aha ca bhAvassa kAraNaM jaha davvaM bhAvo ya tassa pajjAo / uvaogapariNatimao na tahA nAmaM na vA ThavaNA // [vizeSAva0 54] iti / 20 uktA nAma-sthApanA-dravyendrAH, idAnIM bhAvendraM tristhAnakAvatAreNAha- tao iMdetyAdi kaNThyam, navaraM jJAnena jJAnasya jJAne vA indraH paramezvaro jJAnendraH atizayavacchUtAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvistara: kevalI vA, evaM darzanendraH kSAyikasamyagdarzanI, caritrendro yathAkhyAtacAritraH, eteSAM ca bhAvena sakalabhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvataH paramArthato 25 vendratvAt sakalasaMsAryaprAptapUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAd bhAvendratA'vaseyeti / 1. noAgamata ityA' je1 vinA // 2. "visaraH je1, 2 / vizaraH pA0 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [sU0 128] uktamAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendratraividhyamatha bAhyaizvaryApekSayA tadevAha - tao iMdetyAdi bhAvitArtham, navaraM devA vaimAnikA jyotiSka - vaimAnikA vA rUDheH, asurAH bhavanapativizeSA bhavanapati - vyantarA vA suraparyudAsAt, manujendraH cakravarttyAdiriti / [sU0 128] tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA - bAhirate poggalae pariyAtittA egA vikuvvaNA, bAhirate poggale apariyAdittA egA vikuvvaNA, bAhirae 5 poggale pariyAdittA vi apariyAdittA vi egA vikuvvaNA / 177 tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA - abbhaMtarae poggale pariyAittA egA vikuvvaNA, abbhaMtarae poggale apariyAittA egA vikuvvaNA, abbhaMtarae poggale pariyAtittA vi apariyAittA vi egA vikuvvaNA / tivihA vikuvvaNA pannattA, taMjahA - bAhirabbhaMtarae poggale pariyAittA egA 10 vikuvvaNA, bAhirabbhaMtarae poggale apariyAdittA egA vikuvvaNA, bAhirabbhaMtarae poggale pariyAittA vi apariyAittA vi egA vikuvvaNA / [0] trayANAmapyeSAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAnirUpaNAyAhativihetyAdisUtratrayI kaNThyA / navaraM bAhyAn pudgalAn bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetrapradezavarttino vaikriyasamudghAtena paryAdAya gRhItvaikA vikurvaNA 'kriyate' 15 iti zeSaH, tAnaparyAdAya yA tu bhavadhAraNIyarUpaiva sA'nyA, yat punarbhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdanaM sA paryAdAyApi aparyAdAyApi iti tRtIyA vyapadizyate, athavA vikurvaNA bhUSAkaraNam, tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA ubhayatastUbhayatheti, athavA'paryAdAyeti kRkalAsa-sarpAdInAM raktatvaphaNAdikaraNalakSaNeti / evaM dvitIyasUtramapi, navaramabhyantarapudgalA bhavadhAraNIyenaudArikeNa 20 vA zarIreNa ye kSetra pradezA avagADhAsteSveva ye varttante te'vaseyAH, vibhUSApakSe tu niSThIvanAdayo'bhyantarapudgalA iti / tRtIyaM tu bAhyAbhyantarapudgalayogena vAcyam, tathAhiubhayeSAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdanaM tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaM ca, anAdAnAcciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNam, ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAM cAnAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetararacanamiti / 25
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [sU0 129] tivihA neraiyA pannattA, taMjahA-katisaMcitA, akatisaMcitA, avattavvagasaMcitA / evamegiMdiyavajA jAva vemANiyA / [TI0] anantaraM vikurvaNoktA, sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnnirUpayannAhativihetyAdi kaNThyam, navaraM katItyanena saGkhyAvAcinA dyAdayaH saGkhyA5 vanto'bhidhIyante, ayaM cAnyatra praznaviziSTasaGkhyAvAcakatayA rUDho'pIha saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH kati kati saGkhyAtAH saGkhyAtA ekaikasamaye ye utpannAH santaH saJcitA: katyutpattisAdhAd buddhyA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na kati na saGkhyAtA ityakati asaGkhyA anantA vA, tatra ye akati akati asaGkhyAtAH asaGkhyAtA ekai kasamaye utpannAH santastathaiva saJcitAste 10 akatisaJcitAH, tathA ya: parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuM so'vaktavyakaH, sa caika iti tatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH, samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGkhyeyAntAH, uktaM ca ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / 15 uvavajjaMtevaiyA uvvaTuMtA vi emeva // [bRhatsaM0 156] tti / etaddevaparimANam, etadeva nArakANAmapi, yata uktam- saMkhA puNa suravaratulla [bRhatsaM0 282] tti, katisaJcitAdikamarthamasurAdInAM daNDakoktAnAmatidizannAha- evamityAdi, evamiti nArakavaccheSAzcaturviMzatidaNDakoktA vAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA 20 vA iti, Aha ca aNusamayamasaMkhejjA saMkhejjAUya tiriya maNuyA ya / egidiesu gacche ArA IsANadevA ya // [bRhatsaM0 335] ego asaMkhabhAgo vaTTai uvvadRNovavAyammi / eganigoe niccaM evaM sesesu vi sa eva // [bRhatsaM0 335 prakSepa0] tti / 25 [sU0 130] tivihA pariyAraNA pannattA, taMjahA-ege deve anne deve annesiM 1. saMkhyAtA: ekaika: pA0 / saMkhyAtA ekaikaH je2 / /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 [sU0 130 -131] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddeshkH|| devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appaNijiyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appANameva appaNA vikuvviya 2 pariyAreti / ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appaNijiyAo devIo abhimuMjiya 2 pariyArei, appANameva appaNA vikubviya 2 priyaareti| ege deve No anne deve No annesiM devANaM devIo No appaNijiyAo 5 devIo abhijuMjiya 2 paritAreti], appANameva appaNA vikuvviya 2 pariyAreti / [TI0] anantarasUtre katisaMcitAdiko dharmo vaimAnikAnAM devAnAmuktaH, adhunA devAnAM sAmAnyena paricAraNAdharmanirUpaNAyAha- tivihA parItyAdi kaNThyam, navaraM paricAraNA devamaithunaseveti, ekaH kazciddevo na sarvo'pyevamiti, kim ? aNNe deve tti anyAn 10 devAn alpardhikAn tathA'nyeSAM devAnAM satkA devIzcAbhiyujyAbhiyujya AzliSyAzliSya vazIkRtya vA paricArayati paribhuGkte vedabAdhopazamAyeti / na ca na sambhavati devasya devasevA puMstvenetyAzaGkanIyam, manuSyeSvapi tathA zravaNAt, na cAtrArthe narA-'marayoH prAyo vizeSo'stIti, eka evAyaM prakAro devadevInAmanyatvasAmAnyAdata eva dvayorapi padayorekaH kriyAbhisambandha iti / evamAtmIyA 15 devI: paricArayatIti dvitIyaH / tathA''tmAnameva paricArayati, katham ? AtmanA vikRtya paricAraNAyogya vidhAyeti tRtIyaH / evaM prakAratrayarUpA'pyekeyaM paricAraNA, prabhaviSNUtkaTakAmaikaparicArakavazAditi / athA'nyo deva AdyaprakAraparihAreNA'ntyaprakAradvayena paricArayatIti dvitIyeyamaprabhaviSNUcitakAmaparicArakadevavizeSAt / tathA'nyo deva AdyaprakAradvayavarjanenAntyaprakAreNa paricArayatIti tRtIyA'nutkaTa- 20 kAmAlpardhikadevavizeSasvAmikatvAditi / [sU0 131] tivihe mehuNe pannatte, taMjahA-divve, mANussate, tirikkhjonniite| tao mehuNaM gacchaMti, taMjahA-devA, maNussA, tirikkhajoNitA / tao mehuNaM sevaMti, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA / 1. kiMci / anne deve je1 / /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre TI0] paricAraNeti maithunavizeSa uktaH, adhunA tadeva maithunaM sAmAnyataH prarUpayannAhativihe mehuNe ityAdi kaNThyam, navaraM mithunaM strIpuMsayugmam, tatkarma maithunam, nArakANAM tanna sambhavati dravyata iti caturthaM nAstyeveti noktam / mithunakarmaNa eva kArakAnAhatao ityAdi kaNThyam / teSAmeva bhedAnAha- tao mehuNamityAdi kaNThyam,navaraM 5 stryAdilakSaNamidamAcakSate vicakSaNAH yoni 1 muMdutva 2 masthairya 3 mugdhatA 4 klIbatA 5 stanau 6 / puMskAmiteti 7 liGgAni sapta strItve pracakSate // mehanaM 1 kharatA 2 dADhaya 3 zauNDIryaM 4 zmazru 5 dhRSTatA 6 / strIkAmiteti 7 liGgAni sapta puMstve pracakSate // 10 stanAdi-zmazru-kezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam // [ ] tathA'nyatrApyuktamstana-kezavatI strI syAd, romazaH puruSaH smRtaH / ubhayorantaraM yacca, tadabhAve napuMsakam // [ ] ityAdi / ___ 15 [sU0 132] tivihe joge pannatte, taMjahA-maNajoge, vatijoge, kaayjoge| evaM NerajhyAINaM vigaliMdiyavajANaM jAva vemANiyANaM / tivihe paoge pannatte, taMjahA-maNapaoge, vatipaoge, kaaypoge| jahA jogo vigaliMdiyavajjANaM tadhA paogo vi / tivihe karaNe pannatte, taMjahA-maNakaraNe, vatikaraNe, kAyakaraNe / evaM 20 vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / tivihe karaNe pannatte, taMjahA-AraMbhakaraNe, saMraMbhakaraNe, samAraMbhakaraNe / niraMtaraM jAva vemANiyANaM / [TI0] ete ca yogavanto bhavantIti yogaprarUpaNAyAha- tivihe joe ityAdi, iha vIryAntarAyakSaya-kSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIrya 25 yogaH, Aha ca jogo vIriyaM thAmo ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ti ya jogassa havaMti pajjAyA // [paJcasaM0 396] iti /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___10 [sU0 132] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 181 ___ sa ca dvidhA sakaraNo'karaNazca, tatrAlezyasya kevalinaH kRtsnayorjeya-dRzyayorarthayoH kevalaM jJAnaM darzanaM copayuJjAnasya yo'sAvaparispando'pratigho vIryavizeSaH so'karaNaH, sa ca nehAdhikriyate, sakaraNasyaiva tristhAnakAvatAritvAd, atastatraiva vyutpattistameva cAzritya suutrvyaakhyaa| yujyate jIvaH karmabhiryena kammaM joganimittaM bajjhai [upadezapada0 471] tti vacanAt yuGkte vA prayuGkte yaM paryAyaM sa yogo vIryAntarAyakSaya-kSayopazamajanito 5 jIvapariNAmavizeSa iti, Aha ca maNasA vayasA kAeNa vA vi juttassa viriyapariNAmo / jIvassa appaNijjo sa jogasanno jiNakkhAo / teojogeNa jahA rattattAI ghaDassa pariNAmo / jIvakaraNappaoge viriyamavi tahappapariNAmo // [ ] tti / manasA karaNena yuktasya jIvasya yogo vIryaparyAyo durbalasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyoga iti, sa ca caturvidhaH satyamanoyogo mRSAmanoyogaH satyamRSAmanoyogo asatyamRSAmanoyogazceti, manaso vA yogaH karaNa-kAraNA-'numatirUpo vyApAro manoyogaH, evaM vAgyogo'pi, evaM kAyayogo'pi, navaraM sa saptavidhaH audArikau 1 dArikamizra 2 vaikriya 3 vaikriyamizrA 4 ''hArakA 5 ''hArakamizra 6 kArmaNakAyayoga 7 bhedAditi, 15 tatraudArikAdayaH zuddhAH subodhAH, audArikamizrastu audArika evAparipUrNo mizra ucyate, yathA guDamizraM dadhi na guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyate tattvAbhyAmaparipUrNatvAt, evamaudArikaM mizraM kArmaNena naudArikatayA nApi kArmaNatayA vyapadeSTuM zakyam aparipUrNatvAditi tasyaudArikamizravyapadezaH, evaM vaikriyA-''hArakamizrAvapIti zatakaTIkAlezaH, prajJApanAvyAkhyAnAMzastvevam- audArikAdyAH zuddhAstatparyAptakasya 20 mizrAstvaparyAptakasyeti, tatrotpattAvaudArikakAyaH kArmaNena, audArikazarIriNazca vaikriyA''hArakakaraNakAle vaikriyA-''hArakAbhyAM mizro bhavati ityevamaudArikamizraH, tathA vaikriyamizro devAdyutpattau kArmaNena, kRtavaikriyasya caudArikapravezAddhAyAmaudArikeNa, AhArakamizrastu sAdhitAhArakakAyaprayojanaH punaraudArikapraveze audArikeNeti, kArmaNastu vigrahe kevalisamudghAte veti, sarva evAyaM yogaH paJcadazadheti, saGgraho'sya- 25 1. "kammaM joganimittaM bajjhai baMdhaTThiti ksaayvsaa| suhajoyammI akasAyabhAvao'vei taM khippaM / / 471 // " iti saMpUrNA gAthA / 2. tattAbhyA pA0 je2 // 3. pariziSTe TippaneSu draSTavyam / /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre saccaM 1 mosaM 2 mIsaM 3 asaccamosaM 4 maNo vatI cevaM 8 / kAo urAla 1 vikkiya 2 AhAraga 3 mIsa 6 kammaigo 7 // [ 20 182 ] tti / sAmAnyena yogaM prarUpya vizeSato nArakAdiSu caturviMzatau padeSu tamatidizannAhaevamityAdi kaNThyam, navaramatiprasaGgaparihArAyedamuktaM vigaliMdiyavajjANaM ti, tatra 5 vikalendriyAH apaJcendriyAH, teSAM hyekendriyANAM kAyayoga eva, dvi-tri- caturindriyANAM tu kAyayoga-vAgyogAviti / manaHprabhRtisambandhenaivedamAha - tivihe paoge ityAdi kaNThyam, navaraM manaH prabhRtInAM vyApriyamANAnAM jIvena hetukartRbhUtena yad vyApAraNaM prayojanaM prayogaH, manasaH prayogo manaH prayogaH, evamitarAvapi, jahetyAdyatidezasUtraM pUrvavadbhAvanIyamiti / 10 manaHprabhRtisambandhenaivedamaparamAha-tivihe karaNe ityAdi kaNThyam, navaraM kriyate yena tat karaNaM manaAdikriyAsu pravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA-tathApariNAmavatpudgalasaGghAta iti bhAvaH, tatra mana eva karaNaM manaHkaraNam, evam itare api, evamityAdyatidezasUtraM pUrvavadeva bhAvanIyamiti, athavA yoga- prayoga-karaNazabdAnAM manaH prabhRtikamabhidheyatayA yoga-prayoga-karaNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayA 15 Agame bahuzaH pravRttidarzanAt, tathAhi-- yogaH paJcadazavidhaH zatakAdiSu vyAkhyAtaH, prajJApanAyAM tvevamevAyaM prayogazabdenoktaH, tathAhi --- kativihe NaM bhaMte ! paoge pannatte, gotamA ! pannarasavihe [ prajJApanA0 15 / 1068 ] ityAdi, tathA Avazyake'yameva karaNatayoktaH, tathAhi juMjaNakaraNaM tivihaM maNavatikAe ya maNasi saccAI | saTTANe tesi bheo cau cauhA sattahA ceva // [ Ava0ni0 1038 ] tti / prakArAntareNa karaNatraividhyamAha - tivihe ityAdi, ArambhaNamArambhaH pRthivyAdyupamarddanam, tasya kRtiH karaNaM sa eva vA karaNamityArambhakaraNam, evamitare api vAcye, navaramayaM vizeSa: saMrambhakaraNaM pRthivyAdiviSayameva manaHsaGklezakaraNam, samArambhakaraNaM teSAmeva santApakaraNamiti, Aha ca
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 [sU0 133] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / saMkappo saMraMbho paritAvakaro bhave smaarNbho| AraMbho uddavao suddhanayANaM tu savvesiM // [vyavahArabhA0 46] ti / / idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdInAM vaimAnikAntAnAM bhavatItyatidizannAhanirantaramityAdi / sugamam, kevalaM saMrambhakaraNamasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyamiti / [sU0 133] tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahApANe ativAtittA bhavati, musaM vatittA bhavati, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pagareMti / tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahA-No pANe 10 ativAtittA bhavati, No musaM vatittA bhavati, tadhArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsueNaM esaNijeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pagareti / tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjadhA-pANe ativAtittA bhavati, musaM vatittA bhavati, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA 15 hIlittA jiMdittA khiMsittA garahittA avamANittA annayareNaM amaNuNNeNaM apItikArateNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhittA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareMti / tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pagareMti, taMjahA-No pANe ativAtittA bhavati, No musaM vadittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM 20 vA vaMdittA namaMsittA sakkArettA sammANettA kallANaM maMgalaM devataM cetitaM pajjuvAsettA maNuNNeNaM pItikAraeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhettA bhavati, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pagareti / [TI0] ArambhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayannAha- tihiM ThANehItyAdi, 1. uvadda je1 // 2. phAsutesaNijeNaM ka0 bhAM0 vinA // 3. avamaMnittA amaNuNNeNaM bhA0 / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tribhiH sthAnaiH kAraNaiH jIvA: prANinaH appAuyattAe tti alpaM stokamAyuH jIvitaM yasya so'lpAyustadrAvastattA tasyai alpAyuSTAyai, tadarthaM tannibandhanamityarthaH, karma AyuSkAdi, athavA alpamAyuH jIvitaM yata AyuSastadalpAyuH, tadbhAvastattA, tayA karma AyurlakSaNaM prakurvanti badhnantItyarthaH, tadyathA- prANAn prANino'tipAtayiteti 5 zIlArthatannantamiti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH, evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAdaM vaktA yazca bhavati, tathA tatprakAraM rUpaM svabhAvo nepathyAdi vA yasya sa tathArUpa: dAnocita ityarthaH, tam, zrAmyati tapasyatIti zramaNaH tapoyuktastam, mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano mUlaguNadharastam, vAzabdau vizeSaNasamuccayArthI, pragatA asavaH asumantaH prANino yasmAt tat prAsukam, 10 taniSedhAdaprAsukaM sacetanamityarthaH, tena, eSyate gaveSyate udgamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM kalpyaM tanniSedhAdaneSaNIyam, tena, azyate bhujyate ityazanaM ca odanAdi, pIyata iti pAnaM ca sauvIrakAdi, khAdanaM khAdastena nirvRttaM khAdanArthaM tasya nirvartyamAnatvAditi khAdimaM ca bhaktauSadhAdi, svAdanaM svAdaH tena nirvRttaM svAdimaM dantapavanAdIti samAhAradvandvaH, tena, gAthAzcAtra15 asaNaM odaNa-sattuga-mugga-jagArAi khajjagavihI ya / khIrAi sUraNAdI maMDagapabhitI ya vinneyaM // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo savvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // bhattosaM daMtAI khajjUraM naaliker-dkkhaaii| kakkaDigaMbaga-phaNasAdi bahuvihaM khAimaM neyaM / / daMtavaNaM taMbolaM cittaM ajjaga-kuheDagAdIyaM / mahupippalisuMThAdI aNegahA sAdimaM hoi // [paJcAzaka0 5 / 27-30] tti / pratilambhayitA lAbhavantaM karotItyevaMzIlo yazca bhavati, te alpAyuSkatayA karma kurvantIti prakramaH, icceehiM ti ityetaiH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraistribhiH sthAnaiH 25 jIvA alpAyuSTayA karma kurvantIti nigamanamiti / iha ca prANAtipAtayitrAdi puruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyurbandhanibandhanatvena tatkAraNatvamukta drssttvymiti| 1. "A kvestacchIla-taddharma-tatsAdhukAriSu / tRn |"-paa0 3 / 2 / 134-135 / "na niSThA-'vyaya-khalartha tRnAm |"-paa0 2 / 3 / 69 20
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 [sU0 133] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / iyaM cAsya sUtrasya bhAvanA- adhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti, athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya sarAgasaMyama-niravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA / ___ atha naitadevam, nirvizeSaNatvAt sUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi 5 prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd, ataH kathamabhidhIyate savizeSaNaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyam, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt, tathA samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM 10 asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA !, bahutariyA nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 2] tti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApa-bahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjanAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt, athAprAsukadAnasya bhavatUktA'lpAyuSTA, prANAtipAta-mRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva 15 phalamiti, naitadevam, ekayogapravRttatvAd aviruddhatvAcceti / atha mithyAdRSTizramaNabrAhmaNAnAM yadaprAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate, itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam, aprAsukeneti tatra vizeSaNasyAnarthakatvAt, prAsukadAnasyApi alpAyuSkaphalatvAvirodhAd, uktaM ca bhagavatyAm- samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjataavirayaapaDihayaapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA 20 aNesaNijjeNa vA asaNaM 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA !, etaso pAve kamme kajjai, no se kAi nijjarA kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 3] tti, yacca pApakarmaNa eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti / nanvevaM prANAtipAta-mRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca karttavyamApannamiti ?, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA, ko doSaH ?, yataH adhikArivazAcchAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH // [hAri0 aSTaka0 2 / 5] 25
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA ca gRhiNaM prati jinabhavanakAraNaphalamuktametadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA niyamAdapavargabIjamiti // [SoDazaka0 6 / 14] tathA bhaNNai jiNapUyAe kAyavaho jai vi hoi u kahiMci / 5 taha vi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogA // asadAraMbhapavattA jaM ca gihI teNa tesiM vinneyA / tannivvittiphalacciya esA paribhAvaNIyamidaM // [paJcAzaka0 4 / 42-43] ti / dAnAdhikAre tu zrUyate dvividhAH zramaNopAsakAH saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzceti, yathoktam10 saMviggabhAviyANaM loddhayadiTuMtabhAviyANaM ca / mottUNa khettakAle bhAvaM ca kahiMti suddhaJchaM // [nizIthabhA0 1649] ti / tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati, saMvignabhAvitAstvaucityeneti, taccedam saMtharaNammi asuddhaM doNha vi geNhanta-deMtayANa'hiyaM / ___ 15 AuradiTuMteNaM taM ceva hitaM asaMtharaNe // [nizIthabhA0 1650] iti / tathA NAyAgayANaM kappaNijjANaM anna-pANAINaM davvANaM desa-kAla-saddhA-sakkAra-kamajuyaM [Ava0 sU0 6] ityAdi / kvacit pANe ativAyittA musaM vayittetyevaM bhavatizabdavarjA vAcanA, tatrApi sa evArthaH, ktvApratyayAntatA vA vyAkhyeyA, prANAnatipAtya mRSoktvA zramaNaM pratilambhya 20 alpAyuSTayA karma badhnantIti prakramaH, zeSaM tathaiva, athavA pratilambhanasthAnakasyaivetare vizeSaNe, tathAhi- prANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNato mRSoktvA yathA 'aho sAdho ! svArthasiddhamidaM bhaktAdi kalpanIyaM vA, na zaGkA kAryA' ityAdi, tataH pratilambhya tathA karma kurvantIti prakramaH, iha ca dvayasya vizeSaNatvena ekasya vizeSyatvena tristhAnakatvamavagantavyam, gambhIrArthaM cedaM sUtramato'nyathA'pi bhAvanIyamiti / 25 alpAyuSkatAkAraNAnyuktAnyadhunaitadviparyayasyaitAnyeva viparyastatayA kAraNAnyAha 1. 'labhya pA0 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 133] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 187 tihItyAdi prAgvadavaseyam, navaraM dIhAuyattAe tti zubhadIrghAyuSTAyai zubhadIrghAyuSTayA veti pratipattavyam, prANAtipAtaviratyAdInAM dIrghAyuSaH zubhasyaiva nimittatvAd, uktaM ca mahavaya aNuvvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaTThiI ya jo jIvo // [bandhazataka0 23] tathA - payaIe taNukasAo dANarao sIla-saMjamavihUNo / ___majjhimaguNehiM jutto maNuyAuM baMdhae jIvo // [bandhazataka0 22] deva-manuSyAyuSI ca zubhe iti / tathA bhagavatyAM dAnamuddizyoktam- samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA 2 phAsuesaNijjeNaM asaNa 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai?, goyamA !, egaMtaso nijjarA kajjai, No se kei pAve kamme kajjai [bhagavatI0 8 / 6 / 1] iti, yacca nirjarAkAraNaM tacchubhadIrghAyu:kAraNatayA na viruddham, mahAvratavaditi / anantaramAyuSo dIrgha tAkAraNAnyuktAni, tacca zubhAzubhamiti tatrAdau tAvadazubhAyurdIrghatAkAraNAnyAha- tihItyAdi prAgvat, navaram azubhadIrghAyuSTAyai iti nArakAyuSkAyeti bhAvaH, tathAhi- azubhaM ca tat pApaprakRtirUpatvAt dIrgha ca tasya jaghanyato'pi dazavarSasahasra sthitikatvAdutkRSTatastu trayastriMzatsAgaropamarUpatvAdazubhadIrgham, tadevaMbhUtamAyuH jIvitaM yasmAt karmaNastadazubhadIrghAyuH, tadbhAvastattA, 15 tasyai tayA veti, prANAn prANina ityartho'tipAtayitA bhavati mRSAvAdaM vaktA bhavati tathA zramaNa-mAhanAdInAM hIlanAdi kRtvA pratilambhayitA bhavatItyakSaraghaTanA, hIlanaM tu jAtyAdhughaTTanataH, nindanaM manasA, khiMsanaM janasamakSam, garhaNaM tatsamakSam, apamAnanamanabhyutthAnAdibhiH, anyatareNa bahUnAM madhye ekatareNa, kvacittvanyatareNeti na dRzyate, amanojJena svarUpato'zobhanena kadannAdinA'ta evA'prItikArakeNa, 20 bhaktimatastvamanojJamapi manojJameva, tatphalatvAd, AryacandanAyA iva, AryacandanayA hi kulmASAH sUrpakoNakRtA bhagavate mahAvIrAya paJcadinonaSANmAsikakSapaNapAraNake dattAH, tadaiva ca tasyA lohanigaDAni hemamayanUpurau sampannau, kezAH pUrvavadeva jAtAH, paJcavarNavividharatnarAzibhirgehaM bhRtam, sendradeva-dAnava-naranAyakai rabhinanditA kAle nAvAptacaritrA ca siddhisaudhazikharamupagate ti, iha ca sUtre'zanAdi 25 prAsukAprAsukatvAdinA na vizeSitam, hIlanAdikartuH prAsukAdivizeSaNasya phalavizeSa
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pratyakAraNatvAt, matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva pradhAnatayA tatkAraNatvAditi / prANAtipAta-mRSAvAdayordAnavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAderdRzyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAdernarakAyuH, yadAha- micchAdiTThI mahAraMbhapariggaho tivvalohanissIlo / narayAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo // [ bandhazataka0 20] ti / uktaviparyayeNAdhunetaradAha--- tihiM ThANehItyAdi pUrvavat / navaraM vanditvA stutvA namasyitvA praNamya satkArayitvA vastrAdinA sanmAnayitvA pratipattivizeSeNa kalyANaM samRddhiH, taddhetutvAt sAdhurapi kalyANam, evaM maMgalaM vighnakSayaH, tadyogAnmaGgalam, daivatamiva devateva daivatam, caityamiva jinAdipratimeva caityaM zramaNaM paryupAsya upasevyeti, 10 ihApi prAsukAprAsukatayA dAnaM na vizeSitam, pUrvasUtraviparyayatvAdasya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayA pravRttatvAditi, na ca prAsukAprAsukadAnayoH phalaM prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt, tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya kaMlpA (lpyA?) prAptAvitarasya cedaM phalamavaseyam, athavA bhAvaprakarSavizeSAdaneSaNIyasyApIdaM phalaM na virudhyate, acintyatvAccittapariNateH, sA hi bAhyasyAnuguNatayaiva na phalAni sAdhayati, 15 bharatAdInAmiveti, iha ca prathamamalpAyuH sUtraM dvitIyaM tadvipakSaH tRtIyamazubhadIrghAyuH sUtraM caturthaM tadvipakSa iti na punaruktateti / [sU0 134 ] tato guttIto pannattAo, taMjahA- maNaguttI, vatiguttI, kAyaguttI / saMjatamaNussANaM tato guttIo paNNattAo, taMjahA- maNaguttI, vaiguttI, kAyaguttI / tao aguttIo pannattAo, taMjahA-maNaaguttI, vaiaguttI, kAyaaguttI / evaM neraitANaM jAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM asaMjatamaNussANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANaM / tato daMDA pannattA, taMjahA -maNadaMDe, vaidaMDe, kAyadaMDe / [ neraiyANaM tao daMDA paNNattA, taMjahA-maNadaMDe, vaidaMDe, kAyadaMDe / ] vigaliMdiyavajjaM jAva 25 vemANiyANaM / 1. kalpaprA je1, khaM0 pA0 // 5 20 188
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 135] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 189 [TI0] prANAnatipAtanAdi ca guptisadbhAve bhavatIti guptIrAha- tao ityAdi kaNThyam / navaraM gopanaM gupti: manaHprabhRtInAM kuzalAnAM pravarttanamakuzalAnAM ca nivarttanamiti, Aha camaNaguttimAiyAo guttIo tinni samayakeUhiM / paviyAreyararUvA NiddiTThAo jao bhaNiyaM // samio NiyamA gutto gutto samiyattaNammi bhaiyavvo / kusalavaimureto jaM vaigutto vi samio vi // . [nizIthabhA0 37, bRhatkalpa0 4451, upadezapada 604-5] tti / etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnA manuSyANAmeva, tatrApi saMyatAnAm, na tu nArakAdInAmityata Aha- saMjayamaNussANamityAdi kaNThyam / __ uktA guptayastadviparyayabhUtA athAguptIrAha- tao ityAdi kaNThyam / 10 vizeSatazcaturviMzatidaNDake etA atidizannAha- evamityAdi, evamiti sAmAnyasUtravannArakAdInAM tisro'guptayo vAcyAH, zeSa kaNThyam, navaramihaikendriyavikalendriyA noktAH, vAG-manasayosteSAM yathAyogamasambhavAt, saMyatamanuSyA api noktAH, teSAM guptipratipAdanAditi / aguptayazcAtmanaH pareSAM ca daNDanAni bhavantIti daNDAnnirUpayannAha- tao daNDetyAdi 15 kaNThyam, navaraM manasA daNDanamAtmanaH pareSAM ceti manodaNDaH, athavA daNDyate aneneti daNDaH, mana eva daNDo manodaNDa iti, evamitarAvapi, vizeSacintAyAM caturviMzatidaNDake neraiyANaM tao daMDA ityAdi yAvadvaimAnikAnAmiti sUtraM vAcyam, navaraM vigaliMdiyavajjaM ti eka-dvi-tri-caturindriyAn varjayitvetyarthaH, teSAM hi daNDatrayaM na sambhavati, yathAyogaM vAG-manasayorabhAvAditi / 20 [sU0 135] tivihA garahA pannattA, taMjahA-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati, kAyasA vege garahati pAvANaM kammANaM akaraNayAe / ahavA garahA tivihA pannattA, taMjahA-dIhaM pege addhaM garahati, rahassaM pege addhaM garahati, kAyaM pege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe / [TI0] daNDazca garhaNIyo bhavatIti gahA~ sUtrAbhyAmAha- tivihetyAdi sUtradvayaM gatArtham, 25 garhate jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyam AtmAnaM vA kAyasA vi tti sakArasyAgamikatvAt 1. manasosteSAM pA0 je2 / / 2. manasorabhA je1 pA0 je2 / /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre kAyenApye kaH, kathamityAha- pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, hiMsAdyakaraNenetyarthaH, kAyaga hi pApakarmApravRttyaiva bhavatIti bhAvaH, uktaM ca pApajugupsA tu tathA samyak parizuddhacetasA satatam / pApodvego'karaNaM tadacintA cetyanukramata: // [SoDazaka0 4 / 5] iti / 5 athavA pApakarmaNAmakaraNatAyai tadakaraNArthaM tridhA'pi garhate, athavA caturthyarthe SaSThI, tataH pApebhyaH karmabhyo garhate, tAni jugupsata ityarthaH, kimartham ? akaraNatAyai 'mA kArSamahametAni' iti / dIhaM pege addhaM ti dIrgha kAlaM yAvat, tathA kAyamapyekaH pratisaMharati niruNaddhi, kayA ? pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, tadakaraNena tadakaraNatAyai vA tebhyo 10 vA garhate, kAyaM vA pratisaMharati tebhyaH, akaraNatAyai teSAmeveti / [sU0 136] tivihe paccakkhANe pannatte, taMjahA-maNasA vege paccakkhAti, vayasA vege paccakkhAti, kAyasA vege paccakkhAti / evaM jadhA garahA tadhA paccakkhANe vi do AlAvagA bhANitavvA / [TI0] atIte daNDe gardA bhavati, sA coktA, bhaviSyati ca pratyAkhyAnamiti sUtradvayena 15 tadAha tivihetyAdi gatArtham, navaraM gariha tti garhAyAm, AlApakau cemau 'maNase'tyAdiH 'kAyasA vege paccakkhAi pAvANaM kammANaM akaraNayAe' ityetadanta ekaH, 'ahavA paccakkhANe tivihe paM0 taM0-dIhaM pege addhaM paccakkhAi, rahassaM pege addhaM paccakkhAi, kAyaM pege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe' iti dvitIyaH, tatra kAyamapyekaH pratisaMharati pApakarmAkaraNAya athavA kAyaM pratisaMharati pApakarmabhyo'karaNAya tessaameveti| 20 [sU0 137] tato rukkhA pannattA, taMjahA-pattovate, pupphovate, phalovate 1 // evAmeva tato purisajjAtA pannattA, taMjahA-patto vArukkhasAmANe, pupphovArukkhasAmANe, phalovArukkhasAmANe 2 / / tato purisajjAtA pannattA, taMjahA-nAmapurise, ThavaNapurise, davvapurise 1 // tato purisajjAyA pannattA, taMjahA-nANapurise, daMsaNapurise, carittapurise 2 / 1. dIrghakAlaM je1,2, pA0 / / 2. 'tyAdi je1 khaM0 // 3. hassaM pA0 je2 / hassaM khaM0 //
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 137] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / 191 tao purisajjAtA pannattA, taMjahA - vedapurise, ciMdhapurise, abhilAvapurise 3 | tivihA purisA pannattA, taMjahA - uttamapurisA, majjhimapurisA, jahannapurisA 4 | [1] uttamapurisA tivihA pannattA, taMjahA - dhammapurisA, bhogapurisA, kammapurisA / dhammapurisA arahaMtA, bhogapurisA cakkavaTTI, kammapurisA vAsudevA 5 / [2] majjhimapurisA tividhA pannattA, taMjahA - uggA, bhogA, rAinnA 6 | [3] jahannapurisA tivihA pannattA, taMjahA - dAsA, bhayagA, bhAtilagA 7| [TI0] pApakarmapratyAkhyAtArazca paropakAriNo bhavantIti tadupadarzanAya dRSTAntabhUtavRkSANAM taddAntikAnAM ca puruSANAM prarUpaNArthamAha- tao rukkhetyAdi sUtradvayam, patrANyupagacchati prApnoti patropagaH, evamitarau / evameveti dASTantikopanayanArthaH, 10 puruSajAtAni puruSaprakArA yathA patrAdiyuktatvenopakAramAtra viziSTaviziSTataropakArakAriNo'rthiSu vRkSAH tathA lokottarapuruSAH sUtrArthobhayadAnAdinA yathottaramupakAravizeSakAritvAt tatsamAnA mantavyAH, evaM laukikA apIti, iha ca 'pattovaga' ityAdau vAcye pattovA ityAdi prAkRtalakSaNavazAduktam, 'samANa' ityatrApi 'sAmANa' iti / 5 - atha puruSaprastAvAt puruSAn saptasUtryA nirUpayannAha - tao ityAdi kaNThyam, navaraM nAmapuruSaH puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH puruSapratimAdi, dravyapuruSa: puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo veti, vizeSo'trendrasUtrAd draSTavyo bhavati, atra bhASyagAthAAgamao'Nuvautto iyaro davvapuriso tihA taio / egabhaviyAi tiviho mUluttaranimmio vA vi // [ vizeSAva0 2091] 20 mUlaguNanirmitaH puruSaprAyomyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tadAkAravanti tAnyeveti / bhAvapuruSabhedAH punarjJAnapuruSAdayaH / jJAnalakSaNabhAvapradhAnaH puruSo jJAnapuruSa:, evmitraavpi| vedaH puruSaveda:, tadanubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, sa ca strI-puMnapuMsakasambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavatIti / tathA puruSacitraiH zmazruprabhRtibhirupalakSitaH puruSazcihnapuruSaH, yathA napuMsakaM zmazrucihnamiti, puruSavedo vA cihnapuruSastena cihnayate 25 1. 'trApi ca sA pA0 je2 // 15
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre puruSa iti kRtveti, puruSaveSadhArI vA stryAdiriti / abhilapyate'neneti abhilApa: zabdaH, sa eva puruSaH pulli~GgatayA abhidhAnAt yathA ghaTaH kuTo veti, Aha ca abhilAvo pulliMgAbhihANamettaM ghaDo vva ciMdhe u / purisAkiI napuMso veo vA purisaveso vA // veyapuriso tiliMgo vi purisavedANubhUtikAlammi / [vizeSAva0 2092-2093] iti / dhammapurisa tti dharmaH kSAyikacAritrAdiH, tadarjanaparAH puruSAH dharmapuruSAH, uktaM 5 ca dhammapuriso tayajjaNavAvAraparo jahA sAhu // [vizeSAva0 2093] tti / bhogA: manojJAH zabdAdayaH, tatparAH puruSA bhogapuruSA:, Aha ca- bhogapuriso 10 samajjiyavisayasuho cakkavaTTi vva [ vizeSAva0 2094] tti / karmANi mahArambhAdisampAdyAni nrkaayusskaadiiniiti| ugrA bhagavato nAbheyasya rAjyakAle ye ArakSakA Asan, bhogAstatraiva guravaH, rAjanyAstatraiva vayasyAH, taduktamuggA bhogA rAyanna khattiyA saMgaho bhave cauhA / Arakkhi guru vayaMsA sesA je khattiyA te u // [Ava0 ni0 202] tti / 15 tadvaMzajA api tattadvyapadezA iti / eSAM ca mdhymtvmnutkRsstttvaajghnytvaabhyaamiti| dAsA dAsIputrAdayaH, bhRtakA: mUlyataH karmakarAH, bhAillaga tti bhAgo vidyate yeSAM te bhAgavantaH zuddha-cAturthikAdaya iti / / [sU0 138] tividhA macchA pannattA, taMjahA-aMDayA, potayA, saMmacchimA 1 // aMDayA macchA tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 21 potayA 20 macchA tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 3 / tividhA pakkhI pannattA, taMjahA-aMDayA potayA, saMmucchimA 11 aMDayA pakkhI tividhA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 2 / potajA pakkhI tivihA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, NapuMsagA 3 / / evameteNaM abhilAveNaM uraparisappA vi bhANiyavvA 3, bhujaparisappA vi 25 bhANiyavvA evaM ceva 3[12] / [TI0] uktaM manuSyapuruSANAM traividhyamadhunA sAmAnyatastirazcAM jalacara-khacara
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 [sU0 139] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / sthalacaravizeSANAM tivihA macchetyAdisUtrai'dazabhistadAha, sugamAni caitAni, navaram aNDAjjAtA aNDajAH, potaM vastraM tadvajjarAyuvarjitatvAjjAtAH, potAdiva vA bohitthAjjAtAH potajAH, sammUrchimA agarbhajA ityarthaH, sammUrchimAnAM stryAdibhedo nAsti napuMsakatvAtteSAmiti sa sUtre na darzita iti / pakSiNo'NDajA: haMsAdayaH, potajA valgulIprabhRtayaH, sammUrchimAH khaJjanakAdayaH, 5 udbhijjatve'pi teSAM sammUrcha jatvavyapadezo bhavatyeva, udbhijjAdInAM sammUrcchanajavizeSatvAditi / evamiti pakSivat, etena pratyakSeNAbhilApena 'tivihA uraparisappe' tyAdisUtratrayalakSaNena, urasA vakSasA parisarpantIti uraHparisarpAH sarpAdayaste'pi bhaNitavyAH, tathA bhujAbhyAM bAhubhyAM parisarpanti ye te tathA 10 nakulAdayaste'pi bhaNitavyAH / evaM ceva tti, evameva yathA pakSiNastathaivetyarthaH, ihApi sUtratrayamadhyetavyamiti bhAvaH / [sU0 139] [1] tivihAo itthIo pannattAo, taMjahA-tirikkhajoNiyAo, maNussitthIo, devitthIo 1 / tirikkhajoNitthIo tividhAto pannattAo, taMjahA-jalacarIo, thalacarIo, khahacarIo 2 / maNussitthIo tividhAo 15 pannattAo, taMjahA-kammabhUmiyAo, akammabhUmiyAo, aMtaradIvigAo 3 / [2] tividhA purisA pannattA, taMjahA-tirikkhajoNiyapurisA, maNussapurisA, devapurisA / tirikkhajoNiyapurisA tividhA pannattA, taMjahA-jalacarA, thalacarA, khahacarA 2 / maNussapurisA tividhA pannattA, taMjahA-kammabhUmayA, akammabhUmayA, aMtaradIvagA 3 / 20 [3] tividhA napuMsagA pannattA, taMjahA-NeratiyanapuMsagA, tirikkhajoNiyanapuMsagA, maNussanapuMsagA 1 / tirikkhajoNiyanapuMsagA tividhA pannattA, taMjahA-jalacarA, thalacarA, khahacarA 2 / maNussanapuMsagA tividhA pannattA, taMjahA-kammabhUmagA, akammabhUmagA, aMtaradIvagA 3 / [4] tivihA tirikkhajoNiyA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, npuNsgaa| 25
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [TI0] uktaM tiryagvizeSANAM traividhyamidAnIM strI-puruSa-napuMsakAnAM tadAhativihetyAdi navasUtrI sugamA, navaraM khahaM ti prAkRtatvena kham AkAzamiti / kRSyAdikarmapradhAnA bhUmiH karmabhUmiH bharatAdikA paJcadazadhA, tatra jAtAH karmabhUmijA:, evamakarmabhUmijAH, navaramakarmabhUmiH bhogabhUmirityarthaH devakurvAdikA triMzadvidhA, antare 5 madhye samudrasya dvIpA ye te tathA, teSu jAtA AntaradvIpyastA evA''ntaradvIpikAH / vizeSatraividhyamuktvA sAmAnyatastirazcAM tadAha- tivihetyAdi kaNThyam / [sU0 140] neraiyANaM tao lessAto pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, nIlalesA, kaaulesaa| asurakumArANaM tato lessAo saMkiliTThAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, nIlalesA, kAulesA, evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM 10 puDhavikAiyANaM, Au-vaNassatikAiyANa vi / teukAiyANaM vAukAiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauriMdiyANaM tao lessA jadhA neraiyANaM / paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lessAo saMkiliTThAo pannattAo, taMjahAkaNhalesA, nIlalesA, kAulesA / paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo asaMkiliTThAo pannattAo, taMjahA-teulesA, pamhalesA, sukkalesA, evaM 15 maNussANa vi / vANamaMtarANaM jadhA asurakumArANaM / vemANiyANaM tao lessAo pannattAo, taMjahA-teulesA, pamhalesA, sukkalesA / [TI0] stryAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavati tannibandhanakarmakAraNatvAt tAsAmiti nArakAdipadeSu lezyA: tristhAnakAvatAreNa nirUpayannAha- neraiyANamityAdi daNDakasUtraM kaNThyam, navaraM neraiyANaM tao lessAo tti etAsAmeva tisRNAM 20 sadbhAvAdavizeSaNo nirdezaH, asurakumArANAM tu catasRNAM bhAvAt saMkliSTA iti vizeSitam, caturthI hi teSAM tejolezyA'sti, kintu sA na saMkliSTeti, pRthivyAdiSvasurakumArasUtrArthamatidizannAha- evaM puDhavItyAdi, pRthivyabvanaspatiSu devotpAdasambhavAccaturthI tejolezyA'stIti savizeSaNo lezyAnirdezo'tidiSTaH / tejo-vAyu-dvi-tri-caturindriyeSu tu devAnutpattyA tadabhAvAnnirvizeSaNa ityata evAha- tao ityAdi / paJcendriyatirazcAM 25 manuSyANAM ca SaDapIti saMkliSTAsaMkliSTavizeSaNatazcatuHsUtrI, navaraM manuSyasUtre atidezenokte
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 141] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / iti vyantarasUtre saMkliSTA vAcyA:, ata evoktaM vANamaMtaretyAdi / vaimAnikasUtraM nirvizeSaNameva, asaMkliSTasyaiva trayasya sadbhAvAt, vyavacchedyAbhAvena vizeSaNAyogAditi / jyotiSkasUtraM noktam, teSAM tejolezyAyA eva bhAvena tristhAnakAnavatArAditi / [sU0 141] tihiM ThANehiM tArArUve calejjA, taMjahA - vikuvvamANe vA, pariyAremANe vA, ThANAto vA ThANaM saMkamamANe tArArUve calejjA / 195 tihiM ThANehiM deve vijutAraM karejA, taMjahA - vikuvvamANe vA, pariyAremANe vA, tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA ihiM jutiM jasaM balaM vIriyaM purisagAraparakkamaM uvadaMsemANe deve vijjutAraM karejA / tihiM ThANehiM deve thaNiyasaddaM karejjA, taMjahA - vikuvvamANe, evaM jahA vijjutAraM tava thaNitasaddaM pi / 5 [TI0] anantaraM vaimAnikAnAM lezyAdvAreNehAvatAra uktaH, jyotiSkANAM tu tathA tadasambhavAccalanadharmeNa tamAha- tArArUve tti tArakamAtraM calejjA svasthAnaM tyajet, vaikriyaM kurvadvA, paricArayamANaM vA maithunArthaM saMrambhayuktamityarthaH, sthAnAdvaikasmAt sthAnAntaraM saGkrAmat gacchadityarthaH, yathA dhAtakIkhaNDAdimeruM pariharaditi, athavA kvacinmaharddhike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvati sati tanmArgadAnArthaM calediti, uktaM ca- 15 tattha NaM je se vAghAie aMtare se jahantreNaM donni chAvaTTe joyaNasae, ukkoseNaM bArasa joyaNasahassAiM [ jambUdvIpapra0 7 350 ] ti, tatra vyAghAtikamantaraM maharddhikadevasya mArgadAnAditi / 10 anantaraM tArakadevacalanakriyAkAraNAnyuktAni, atha devasyaiva vidyutstanitakriyayoH kAraNAni sUtradvayenAha- tihItyAdi, kaNThyam, navaraM vijjuyAraM ti vidyut taDit 20 saiva kriyata iti kAraH kAryam, vidyuto vA karaNaM kAraH kriyA vidyutkAraH, tam, vidyutaM kuryAdityarthaH, vaikriyakaraNAdIni hi sadarpasya bhavanti, tatpravRttasya ca darpollAsavatazcalanavidyudgarjanAdInyapi bhavantIti calana- vidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti, RddhiM vimAnaparivArAdikAM dyutiM zarIrAbharaNAdInAM yazaH prakhyAtiM balaM zArIraM vIryaM jIvaprabhavam, puruSakArazca abhimAnavizeSaH, sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramazceti 25
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre puruSakAraparAkramaM samAhAradvandvaH, tadetat sarvamupadarzayamAna iti / tathA stanitazabdo meghagarjitam / evamityAdi vacanaM 'pariyAremANe vA tahArUvasse'tyAdyAlApakasUcanArthamiti / [sU0 142] tihiM ThANehiM logaMdhayAre siyA, taMjahA- arahaMtehi 5 vocchijjamANehiM, arahaMtapaNNatte dhamme vocchijjamANe, puvvagate vocchijjamANe / tihiM ThANehiM logujote siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtesu pavvayamANesu, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 2 // tihiM ThANehiM devaMdhagAre siyA, taMjahA-arahaMtehiM vocchijjamANehiM, 10 arahaMtapaNNatte dhamme vocchijjamANe, puvvagate vocchijjamANe 3 / tihiM ThANehiM devujote siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 4 / tihiM ThANehiM devasaMnivAe siyA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM nANuppayamahimAsu 5, evaM devukkalitA 6, 15 devakahakahae 7 / tihiM ThANehiM deviMdA mANusaM logaM havvamAgacchaMti, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM NANuppayamahimAsu 8 / evaM sAmANiyA 9, tAyattIsagA 10, logapAlA devA 11, aggamahisIo devIo 12, parisovavannagA devA 13, aNiyAdhipatI devA 14, AtarakkhA devA 20 15 mANusaM logaM havvamAgacchaMti / / tihiM ThANehiM devA abbhuTejA, taMjahA-arahaMtehiM jAyamANehiM jAva taM ceva 1, evamAsaNAiM calejA 2, sIhaNAtaM karejjA 3, celukkhevaM karejA 4 / tihiM ThANehiM devANaM cetitarukkhA calejA, taMjahA-arahaMtehiM taM ceva 5 / tihiM ThANehiM logaMtiyA devA mANusaM logaM havvamAgacchejjA, taMjahA25 arahaMtehiM jAyamANehiM, arahaMtehiM pavvayamANehiM, arahaMtANaM nnaannuppymhimaasu|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 142] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / [TI0] vidyutkAra-stanitazabdAvutpAtarUpAvanantaramuktau, athotpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni paJcadazasUtryA tihiM ThANehItyAdikayA prAha, kaNThyA ceyam, navaraM loke kSetraloke'ndhakAraM tamo lokAndhakAraM syAd bhavet dravyato lokAnubhAvAdbhAvato vA prakAzakasvabhAvajJAnAbhAvAditi, tadyathA, arhanti azokAdyaSTa prakArAM paramabhaktiparasurAsuravisaraviracitAM janmAntaramahAlavAlavirUDhA-navadyavAsanA- 5 jalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahAprAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAt siddhisaudhazikharArohaNaM cetyarhantaH, uktaM ca arahaMti vaMdaNa-namaMsaNANi arahaMti pUyasakkAraM / siddhigamaNaM ca arahA arahaMtA teNa vuccaMti // [vizeSAva0 3564] tti / teSu vyavacchidyamAneSu nirvANaM gacchatsu, tathA'rhatprajJapte dharme vyavacchidyamAne 10 tIrthavyavacchedakAle, tathA pUrvANi dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni gataM praviSTaM tadabhyantarIbhUtaM tatsvarUpaM yacchrutaM tat pUrvagatam tatra vyavacchidyamAne, iha ca rAjamaraNadezanagarabhaGgAdAvapi dRzyate dizAmandhakAramAnaM rajasvalatayeti, yat punarbhagavatsvarhadAdiSu nikhilabhuvanajanAnavadyanayanasamAneSu vigacchatsu lokAndhakAraM bhavati tat kimdbhutmiti?| lokodyoto lokAnubhAvAnmanuSyaloke devAgamAdvA, nANuppayamahimAsu 15 kevalajJAnotpAde devakRtamahotsaveSviti / devAnAM bhavanAdiSvandhakAraM devAndhakAraM lokAnubhAvAdeveti / lokAndhakAre ukte'pi yaddevAndhakAramuktam, tat sarvatrAndhakArasadbhAvapratipAdanArthamiti / evaM devodyoto'pi devasannipAto bhuvi tatsamavatAro, devotkalikA tatsamavAyavizeSaH, evamiti tribhireva sthAnaH, devakahakahe tti devakRtaH 20 pramodakalakalastribhireveti / havvaM ti zIghram, sAmANiya tti indrasamAnarddhayaH, tAyattiMsaga tti mahattarakalpAH pUjyAH, lokapAlAH somAdayo digniyuktakAH, agramahiSyaH pradhAnabhAryAH, pariSat parivAraH, tatropapannakA ye te tathA, anIkAdhipatayo gajAdisainyapradhAnA airAvatAdayaH, 1. tatsvarUpaM nAsti je1 / / 2. samA je1 khaM0 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre AtmarakSA aGgarakSA rAjJAmiveti, mANussaM loyaM havvamAgacchantIti pratipadaM sambandhanIyam 15 / manuSyalokAgamane devAnAM yAni kAraNAnyuktAni tAnyeva devAbhyutthAnAdInAM kAraNatayA sUtrapaJcakenAha- tihI ityAdi kaNThyam, navaram abbhuTThijja tti siMhAsanAdabhyuttiSTheyuriti, 5 AsanAni zakrAdInAM siMhAsanAni, taccalanaM lokAnubhAvAdeveti, siMhanAda-celotkSepau pramodakA? janapratItau, caityavRkSA ye sudharmAdisabhAnAM pratidvAraM purato mukhamaNDapaprekSAmaNDapa-caityastUpa-caityavRkSa-mahAdhvajAdikramataH zrUyante / lokAntikAnAM pradhAnataratvena bhedena manuSyakSetrAgamanakAraNAnyAha- tihItyAdi kaNThyam, navaraM lokasya brahmalokasyA'ntaH samIpaM kRSNarAjIlakSaNaM kSetraM nivAso yeSAM te, lokAnte vA 10 audayikabhAvalokAvasAne bhavA anantarabhave muktigamanAditi lokAntikAH sArasvatAdayo'STadhA vakSyamANarUpA iti / [sU0 143] tiNhaM duppaDiyAraM samaNAuso, taMjahA-ammApiuNo, bhaTTissa, dhmmaayriyss| [1] saMpAto vi ya NaM keti purise ammApiyaraM sayapAga-sahassapAgehiM 15 tellehiM abbhaMgettA, surabhiNA gaMdhaTTaeNaM uvvaTTittA, tihiM udagehiM majAvittA, savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA, maNuNNaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvettA jAvajIvaM piTThivaDeMsiyAe parivahejA, teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraM bhavai / ahe NaM se taM ammApiyaraM kevalipaNNatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa ammApiussa suppaDitAraM 20 bhavati samaNAuso ! [2] keti mahacce daridaM samukkasejA, tate NaM se daride samukkiDhe samANe pacchA puraM ca NaM viulabhogasamitisamannAgate yAvi viharejjA, tate NaM se mahacce annadA kayAi dariddIhUte samANe tassa dariddassa aMtie havvamAgacchejA, tate NaM se daridde tassa bhaTTissa savvassamavi dalayamANe teNAvi tassa bhaTTissa 1. laukA pA0 je2 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 143] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddeshkH|| duppaDiyAraM bhavati / ahe NaM se taM bhaTTi kevalipaNNatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa bhaTTissa suppaDiyAraM bhavati / __ [3] keti tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtiyaM egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM soccA nissamma kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devalogesu 5 devattAe uvavanne, tate NaM se deve taM dhammAyariyaM dabbhikkhAto vA desAto subhikkhaM desaM sAharejA, kaMtArAto vA NikvaMtAraM karejA, dIhakAlieNaM vA rogAtaMkeNa abhibhUtaM samANaM vimoejA, teNAvi tassa dhammAyariyassa duppaDiyAraM bhavati / adhe NaM se taM dhammAyariyaM kevalipaNNattAo dhammAto bhaTTaM samANaM bhujo vi kevalipaNNatte dhamme AghavatittA jAva ThAvatittA bhavati, teNAmeva 10 tassa dhammAyariyassa suppaDiyAraM bhavati / [TI0] atha kimarthaM bhadanta ! te ihAgacchantIti ? ucyate, arhatAM dharmAcAryatayA mahopakAritvAt pUjAdyartham, azakyapratyupakArAzca bhagavanto dharmAcAryAH, yataH- tiNhaM trayANAM duHkhena kRcchreNa pratikriyate kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyata iti khelpratyaye sati duSpratikaraM pratyupakartumazakyamiti yAvat, he zramaNa ! he AyuSman ! samastanirdezo 15 vA he zramaNAyuSmanniti bhagavatA ziSyaH sambodhitaH / ambayA mAtrA saha pitA janaka ambApitA, tasyetyekaM sthAnam, janakatvenaikatvavivakSaNAt / tathA bhaTTissa tti bhartuH poSakasya svAmina ityartha iti dvitIyam / dharmadAtA AcAryo dharmAcAryaH, tasyeti tRtIyam / Aha caduSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihA'mutra ca suduSkaratarapratIkAraH // [prazama0 71] iti / tatra janakaduSpratikAryatAmAha- saMpAo tti prAtaH prabhAtam, tena samaM samprAtaH samprAtarapi ca prabhAtasamakAlamapi ca, yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvA atiprabhAte, pratizabdArthatvAdvA'sya 1-2. supaDiyaraM ka0 // 3. "ISad-duH-suSu kRcchA-'kRcchrArtheSu khal // " - pA0 3 / 3 / 126 / /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pratiprabhAtamityarthaH, kazciditi kulIna eva, na tu sarvo'pi puruSo mAnavo devatirazcorevaMvidhavyatikarAsambhavAt, zataM pAkAnAm oSadhikkAthAnAM pAke yasya 1, oSadhizatena vA saha pacyate yat 2, zatakRtvo vA pAko yasya 3, zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate 4 yattacchatapAkam, evaM sahasrapAkamapi, tAbhyAM tailAbhyAm, abbhaMgettA 5 abhyaGgaM kRtvA gandhaTTaeNaM ti gandhATTakena gandhadravyakSodena udvartya udvalanaM kRtvA tribhirudakaiH gandhodakoSNodakazItodakaiH majjayitvA snApayitvA, manojJaM kalamaudanAdi, sthAlI piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakkamapakvaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti, zuddhaM bhaktadoSavarjitam, sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH, aSTAdazabhirlo kapratItairvyaJjanaiH 10 zAlanakaistakrAdibhirvA AkulaM saGkIrNaM yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tad vyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH, bhojanaM bhojayitvA, ete cASTAdaza bhedA:sUo 1 daNo 2 javanaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 DAgo 13 / / hoi rasAlU va tahA 14 pANaM 15 pANIya 16 pANagaM ceva 17 / / 15 aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piMDo // [ ] mAMsatrayaM jalajAdisatkaM, jUSo mudga-tandula-jIraka-kaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi khaNDakhAdyAdIni, gulalAvaNikA guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyeka eva padam, haritakaM jIrakAdeH, DAko vastulAdibharjikA, rasAlU majjikA, tallakSaNamidam20 do ghayapalA mahupalaM dahissa addhADhayaM miriya viisaa| dasa khaNDagulapalAI esa rasAlU Nivaijoga // [ ] tti / pAnaM surAdi, pAnIyaM jalam, pAnakaM drAkSApAnakAdi, zAkaH takrasiddha iti / yAvAn jIvo yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM pRSThau skandhe avataMsa ivA'vataMsa: zekharastasya karaNamavataMsikA pRSThyavataM sikA, tayA pRSThyavataMsikayA parivahet, 25 pRSThyAropitamityarthaH, tenApi parivAhakena parivahanena vA tasya ambApiturduHpratikaram, azakyaH pratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakArakAritvAd, Aha ca1. sAgo je1 vinA / / 2. zAko je1 vinA / / 3. paSThAro je1 khaM0 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 [sU0 143] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / kayauvayAro jo hoi sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je havaMti te suMdarA suyaNA // [ ] iti / ahe NaM se tti atha cet NamityalaGkAre sa puruSastam ambApitaraM dharme sthApayitA sthApanazIlo bhavati, anuSThAnataH sthApayatItyarthaH, kiM kRtvetyAha- AghavaittA dharmamAkhyAya prajJApya bodhayitvA prarUpya prabhedata iti, athavA AkhyAya sAmAnyato 5 yathA kAryo dharmaH, prajJApya vizeSato yathA'sAvahiMsAdilakSaNaH, prarUpya prabhedato yathA zIlAGgasahasrarUpa iti, zIlArthatannantAni vaitAnIti, teNAmeva tti tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena athavA tenaiva dharmasthApakapuruSeNa na parivAhinA, tasya pratyupakaraNIyasyA'mbApituH supaDiyaraM ti sukhena pratikriyate pratyupakriyata iti supratikaram, bhAvasAdhano'yam, tadbhavati, pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH, dharmasthApanasya 10 mahopakAratvAd, Aha ca sammattadAyagANaM duppaDiyAraM bhavesu bahuesuM / savvaguNameliyAhi vi uvagArasahassakoDIhiM // [upadezamAlA0 269] ti / atha bhartuH duHkhapratikAryatAmAha- kazcit ko'pi mahatI aizvaryalakSaNA'rcA jvAlA pUjA vA yasya, athavA mahAMzcAsAvarthapatitayA aya'zca pUjya iti mahA! mahAryo 15 vA, mAhatyaM mahattvaM tadyogAnmAhatyo vA, Izvara ityarthaH, daridram anIzvaraM kaJcana puruSamatiduHsthaM samutkarSayet dhanadAnAdinotkRSTaM kuryAt, tataH samutkarSaNAnantaraM sa daridraH samutkRSTo dhanAdibhiH samANe tti san paccha tti pazcAtkAle puraM ca NaM ti pUrvakAle ca, samutkarSaNakAla evetyarthaH, athavA pazcAd bharturasamakSaM purazca bhartuH samakSaM ca, vipulayA bhogasamityA bhogasamudayena samanvAgato yukto yaH sa tathA sa cApi 20 viharet varteta, tato'nantaraM sa mahA! bhartA / savvassaM ti sarvaM ca tat svaM ca dravyaM ceti sarvasvaM tadapi, AstAmalpamiti, dalamANe tti dadat, na kRtapratyupakAro bhavediti zeSaH, atastenApi sarvasvadAnena sarvasvadAyakenApi vA duSpratikArameveti 2 / atha dharmAcAryaduSpratikAryatAmAha- ke ityAdi, AriyaM ti pApakarmabhya ArAdyAtamityAryamata eva dhArmikamata eva suvacanaM zrutvA zrotreNa nizamya manasA'vadhArya 25 1. stadambApitaraM je1 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre anyatareSu devalokeSvanyataradevAnAM madhye ityartho devatvenotpanna iti, durlabhA bhikSA yasmin deze sa durbhikSastasmAt saMharet nayet kAntAram araNyam, nirgataH kAntArAnniSkAntArastaM niSkramitAraM vA, dIrghaH kAlo vidyate yasya sa dIrghakAlikastena, rogaH kAlasahaH kuSThAdiH, AtaGkaH kRcchrajIvitakArI 5 sadyoghAtItyarthaH zUlAdiH, anayordvandvaikatve rogAtaGkaM teneti, dharmasthApanena tu bhavati kRtopakAraH, yadAha- jo jeNa jammi ThANammi ThAvio daMsaNe va caraNe vA / so taM tao cuyaM tammi ceva kAuM bhave niriNo // [ nizIthabhA0 5593] tti / zeSaM sugamatvAnna spRSTamiti / [sU0 144] tihiM ThANehiM saMpanne aNagAre aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vItIvatejA, taMjahA aNidANayAe, diTThisaMpannayAe, jogavAhiyAe / [TI0] dharmmasthApanena cAsya bhavacchedalakSaNaH pratyupakAraH kRtaH syAditi dharmasya sthAnatrayAvatAraNena bhavacchedakAraNatAmAha - tihItyAdi kaNThyam, navaram anAdikam 15 Adirahitamanavadagram anantaM dIrghAdhvaM dIrghamArgaM catvAro'ntA vibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantam, dIrghatvaM prAkRtatvAt, saMsAra eva kAntAram araNyaM saMsArakAntAraM tad vyativrajet vyatikrAmediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathAhi-- anAdyanantamaraNyamatimahattvAccaturantaM digbhedAditi / nidAnaM bhogarddhiprArthanAsvabhAvamArttadhyAnam, tadvivarjitatA anidAnatA, tayA, dRSTisampannatA 20 samyagdRSTitA, tayA, yogavAhitA zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA, tayeti / [sU0 145 ] tivihA osappiNI pannattA, taMjahA - ukkassA, majjhimA, jahannA 1, evaM chappi samAo bhANiyavvAo jAva dUsamadUsamA 7 / tivihA ussappiNI pannattA, taMjahA - ukkassA, majjhimA, jahannA 8, evaM chappi samAo bhANiyavvAo jAva susamasusamA 14 | 10 202 - 25 [TI0] bhavavyativrajanaM ca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSanirUpaNAyAhativihetyAdisUtrANi caturddaza kaNThyAni, navaram avasarpiNI prathame'rake utkRSTA, caturSu
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 146 ] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / madhyamA, pazcime jaghanyA, evaM suSamasuSamAdiSu pratyekaM tryaM tryaM kalpanIyam, tathA utsarpiNyA: duHSamaduH : SamAdi tadbhedAnAM coktaviparyayeNotkRSTatvaM prAgvadyojyamiti / [sU0 146] tihiM ThANehiM acchinne poggale calejjA, taMjahA - AhArijjamANe vA poggale calejjA, vikuvvamANe vA poggale calejjA, ThANAto vA ThANaM saMkAmijjamANe poggale calejjA 1 | tividhe uvadhI pannatte, taMjahA- kammovahI, sarIrovahI, bAhirabhaMDamattovahI / evaM asurakumArANaM bhANiyavvaM, evaM egiMdiya-neraiyavajjaM jAva vemANiyANaM 2 / 203 ahavA tividhe uvadhI pannatte, taMjahA - sacitte, acitte, mIsae / evaM raiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 3 | tividhe pariggahe pannatte, taMjahA- kammapariggahe, sarIrapariggahe, bAhirabhaMDamattapariggahe / evaM asurakumArANaM, evaM egiMdiyaneratiyavajaM jAva vemANiyANaM 4 | ahavA tivihe pariggahe pannatte, taMjahA- sacitte, acitte, mIsae / evaM ratiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 5 / " [TI0] kAlalakSaNA acetanadravyadharmmA anantaramuktAH tatsAdharmyAt pudgaladharmmAnnirUpayan sUtrANi paJca caturazca daNDakAnAha - tihItyAdi, chinnaH khaDgAdinA pudgalaH samudAyAccalatyevetyata Aha- acchinnapudgala iti, AhArejjamANe tti AhAratayA jIvena gRhyamANaH svasthAnAccalati, jIvenAkarSaNAt, evaM vikriyamANo vaikriyakaraNavazavarttitayeti, sthAnAt sthAnAntaraM saGkramyamANo hastAdineti / upadhIyate poSyate jIvo'nenetyupadhiH, karmaivopadhiH karmopadhiH, evaM zarIropadhiH, bAhyaH zarIrabahirvarttI, bhANDAni ca bhAjanAni mRnmayAni, mAtrANi ca mAtrAyuktAni kAMsyAdibhAjanAni, bhojanopakaraNamityarthaH, bhANDamAtrANi, tAnyevopadhiH bhANDamAtropadhiH, athavA bhANDaM vastrAbharaNAdi, tadeva mAtrA paricchadaH, saivopadhiriti, 1. kAMzyA pA0 je2 / / 2. paricchedaH je1 // 5 10 15 20
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tato bAhyazabdasya karmadhAraya iti / caturviMzatidaNDakacintAyAmasurAdInAM trayo'pi vAcyAH nArakaikendriyavarjAH, teSAmupakaraNasyAbhAvAd, dvIndriyAdInAM tUpakaraNaM dRzyate eva keSAJcidityata evAha- evamityAdi / ___ ahavetyAdi, sacittopadhiryathA zailaM bhAjanam, acitto vastrAdiH, mizraH pariNataprAyaM 5 zailabhAjanameveti, daNDakacintA sugamA, navaraM sacittopadhi rakANAM zarIram, acetanaH utpattisthAnam, mizraH zarIramevocchvAsAdipudgalayuktaM teSAM sacetanAcetanatvena mizratvasya vivakSaNAditi, evameva zeSANAmapyayamUhya iti / tivihe pariggahetyAdisUtrANi upadhivatneyAni, navaraM parigRhyate svIkriyate iti parigraho mUrchAviSaya iti, iha ca eSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca 10 nArakaikendriyANAM kAdireva sambhavati, na bhANDAdiriti / [sU0 147] tivihe paNidhANe pannatte, taMjahA-maNapaNihANe, vaipaNihANe, kaaypnnihaanne| evaM paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / tividhe suppaNidhANe pannatte, taMjahA-maNasuppaNihANe, vaisuppaNihANe, kAyasuppaNihANe / saMjatamaNussANaM tividhe suppaNihANe pannatte, taMjahA15 maNasuppaNihANe, vaisuppaNihANe, kAyasuppaNihANe / / tividhe duppaNihANe pannatte, taMjahA-maNaduppaNihANe, vaiduppaNihANe, kAyaduppaNihANe / evaM paMceMdiyANaM jAva vemANiyANaM / [TI0] pudgaladharmANAM tritvaM nirUpya jIvadharmANAM tivihe ityAdibhistribhiH sadaNDakaiH sUtraistadAha, kaNThyAni caitAni, navaraM praNihitiH praNidhAnam ekAgratA, tacca 20 manaHprabhRtisambandhibhedAt vidheti, tatra manasaH praNidhAnaM manaHpraNidhAnamevamitare, tacca caturviMzatidaNDake sarveSAM paJcendriyANAM bhavati, tadanyeSAM tu nAsti, yogAnAM sAmastyenAbhAvAdityata evoktam- evaM paceMdiyetyAdIti / praNidhAnaM hi zubhAzubhabhedam, atha zubhamAha- tivihe tyAdi sAmAnyasUtram 1 / vizeSamAzritya tu caturviMzatidaNDaka cintAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmevedaM bhavati, 25 cAritrapariNAmarUpatvAdasyeti, ata evAha- saMjayetyAdi 2 /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 [sU0 148] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / duSpraNidhAnamazubhamanaHpravRttyAdirUpaM sAmAnyapraNidhAnavat vyAkhyeyamiti 3 / [sU0 148] tividhA joNI pannattA, taMjahA-sItA, usiNA, siiosinnaa| evaM egidiyANaM vigaliMdiyANaM teukAiyavajjANaM saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tivihA joNI pannattA, taMjahA-sacittA, acittA, mIsitA / evaM egeMdiyANaM 5 vigaliMdiyANaM saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM saMmucchimamaNussANa ya / tividhA joNI pannattA, taMjahA-saMvuDA, viyaDA, saMvuDaviyaDA / tividhA joNI pannattA, taMjahA-kummunnattA, saMkhAvattA, vaMsIvattiyA / kummunnatA NaM joNI uttamapurisamAUNaM, kummunnatAte NaM joNIte tivihA uttamapurisA gabbhaM vakkamaMti, taMjahA-arahaMtA, cakkavaTTI, baladeva-vAsudevA / 10 saMkhAvattA NaM joNI itthIrayaNassa, saMkhAvattAte NaM joNIte bahave jIvA ya poggalA ya vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajaMti, no ceva NaM nipphajjati / vaMsIvattitA NaM joNI pihajaNassa, vaMsIvattitAte NaM joNIte bahave pihajaNe gabbhaM vakkamati / [TI0] jIvaparyAyAdhikArAt tivihetyAdinA ganbhaM vakkamaMtItyetadantena granthena 15 yonisvarUpamAha / tatra yuvanti taijasakArmaNazarIravantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmiti yoni: jIvasyotpattisthAnaM zItAdisparzavaditi / evaM ti yathA sAmAnyatastrividhA tathA caturviMzatidaNDakacintAyAme kendriya-vikalendriyANAM tejovarjAnAm, tejasAmuSNayonitvAt, paJcendriyatiryakpade manuSyapade ca sammUrcchanajAnAM trividhA, zeSANAM tvanyatheti, yata Aha 20 sIosiNajoNIyA savve devA ya gabbhavakkaMtI / usiNA ya teukAe duha Nirae tiviha sesANaM // [jIvasa0 47, bRhatsaM0 360] ti / anyathA yonitrai vidhyamAha- tivihe tyAdi kaNThyam, navaraM daNDakacintAyAmekendriyAdInAM sacittAdistrividhA yoniranyeSAM tvanyathA, yata uktamaccittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / 25 mIsA ya gabbhavasahI tivihA joNI ya sesANaM // [jIvasa0 46, bRhatsaM0 359] ti /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ punaranyathA tAmAha-tivihetyAdi, saMvRtA saGkaTA ghaTikAlayavat, vivRtA viparItA, saMvRtavivRtA tUbhayarUpeti, etadvibhAgo'yam egiMdiya-neraiyA saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiyANa viyaDA saMvuDaviyaDA ya ganbhammi // [jIvasa0 45, bRhatsaM0 358] tti / 5 kummunnayetyAdi kaNThyam, navaraM kUrmaH kacchapaH, tadvadunnatA kUrmonnatA, zaGkhasyevAvarto yasyAM sA zaGkhAvA, vaMzyA vaMzajAlyA: patrakamiva yA sA vNshiiptrikaa| ganbhaM vakkamaMti tti garbhe utpadyante, baladeva-vAsudevAnAM sahacaratvenaikatvavivakSayottamapuruSatraividhyamiti / bahave ityAdi, yonitvAjjIvA: pudgalAzca tadgrahaNaprAyogyAH, kim ? vyutkrAmanti utpadyante, vyavakrAmanti vinazyanti, etadeva vyAkhyAti10 viukkamaMti tti, ko'rthaH ? cyavante, vakkamaMti tti kimuktaM bhavati ? utpadyante iti| pihajjaNassa tti pRthagjanasya sAmAnyajanasyotpattikAraNaM bhavatIti / [sU0 149] tivihA taNavaNassatikAiyA pannattA, taMjahA-saMkhejajIvitA asaMkhejjajIvitA aNaMtajIvitA / TI0] anantaraM yonito manuSyAH prarUpitAH, adhunA manuSyasya sadharmaNo 15 bAdaravanaspatikAyikAn prarUpayannAha-tivihetyAdi, tRNavanaspatayo bAdarA ityarthaH, saGkhyAtajIvikAH saGkhyAtajIvAH, yathA nAlikAbaddhakusumAni jAtyAdInItyarthaH, asaGkhyAtajIvikA yathA nimbAmrAdInAM mUla-kanda-skandha-tvak-chAkhA-pravAlAH, anantajIvikA: panakAdaya iti, iha prajJApanAsUtrANyapIttham je ke vi nAliyAbaddhA, pupphA saMkhejjajIviyA / 20 NIhUA aNaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA / / paumuppalanaliNANaM, subhagasogaMdhiyANa ya / araviMda-koMkaNANaM, sayavatta-sahassavattANaM // biMTe bAhirapattA ya kanniyA ceva egajIvassa / anbhiMtaragA pattA patteyaM kesaraM miMjA // [prajJA0 1187,90,91] iti / 25 tathA- liMbaMba jaMbu kosaMba sAla aMkulla pIlu sallU yA / sallai moyai mAlUya baula palAse karaMje ya // [prajJA0 13] ityAdi /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 150-152] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / siM mUlA vi asaMkhejjajIviyA kaMdA vi khaMdhA vi tayA vi sAlA vi pavAlA vi, pattA patteyajIviyA, pupphA aNegajIviyA, phalA egaTTiyA [ prajJApanA0 140] iti / [sU0 150] jaMbUdIve dIve bhArahe vAse tao titthA pannattA, taMjahA - mAgahe, varadAme, pabhAse, evaM eravae vi / jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakkavaTTivijaye tato titthA pannattA, taMjahA- mAgadhe, varadAme, pabhAse 3 / evaM 5 dhAyaisaMDe dIve puratthimaddhe vi 3, paccatthimaddhe vi 3, pukkharavaradIvaDDhapuratthimaddhe vi 3, paccatthimaddhe vi 3 / 207 [ TI0] anantaraM vanaspataya uktAste ca jalAzrayA bahavo bhavantIti sambandhAjjalAzrayANAM tIrthAnAM nirUpaNAyAha - jaMbUdIvetyAdi paJcadazasUtrI sAkSAdatidezAbhyAm, sugamA ca, kevalaM tIrthAni cakravarttinaH samudra- 10 zItAdimahAnadyavatAralakSaNAni tannAmakadevanivAsabhUtAni, tatra bharatairAvatayostAni pUrvadakSiNA-'parasamudreSu krameNeti, vijayeSu tu zItA - zItodAmahAnadyoH pUrvAdikrameNaiveti / [sU0 151] jaMbuddIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIte susamAe samAte tinni sAgarovamakoDAkoDIo kAlo hotthA 1 / evaM osappiNIte, navaraM paNNatte 2 / AgamessAte ussappiNIte bhavissati 3 / evaM dhAyaisaMDe 15 puratthimaddhe paccatthimaddhe vi 9, evaM pukkharavaradIvaDDapuratthimaddhe paccatthimaddhe vi kAlo bhANiyavvo 15 / [TI0] jambUdvIpAdau manuSyakSetre santi tIrthAni prarUpitAni, adhunA tatraiva santaM kAlaM tristhAnopayoginaM sUtrapaJcadazakena sAkSAdatidezAbhyAM nirUpayannAha - jaMbuddIvetyAdi subodham, kintu pannatte tti avasarpiNIkAlasya varttamAnatvenA'tItotsarpiNIvat 'hottha' tti 20 na vyapadezaH kAryaH, api tu pannatte tti kArya ityarthaH / [sU0 152] jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIte susamasusamAte samAe maNuyA tinni gAuyAI uDDauccatteNaM tinni paliovamAI paramAuM pAlayitthA, evaM imIse osappiNIte, AgamessAte ussappiNI / jaMbUdIve dIve devakuru - uttarakurAsu maNuyA tinni gAuyAI uDDuMuccatteNaM pannattA, 25
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tinni paliovamAiM paramAuM pAlayaMti, evaM jAva pukkhrvrdiivddddpcctthimddhe| jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu egamegAte osappiNIussappiNIte tao vaMsA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA, taMjahA-arahaMtavaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, evaM jAva pukkharavaradIvaTThapaccatthimaddhe / 5 jaMbUdIve dIve bharaheravatesu vAsesu egamegAte osappiNI-ussappiNIe tao uttamapurisA uppajisu vA uppajjati vA uppajissaMti vA, taMjahA-arahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA, evaM pukkharavaradIvaDapaccatthimaddhe / tao ahAuyaM pAlayaMti, taMjahA-arahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA / tao majjhimamAuyaM pAlayaMti, taMjahA-arahaMtA cakkavaTTI baladeva-vAsudevA / 10 [TI0] jaMbUdIvetyAdinA vAsudevetyetadantena granthena kAladharmAnevAha, sugamazcAyam, kintu ahAuyaM pAlayaMti tti nirupakramAyuSkatvAt, madhyamAyuH pAlayanti vRddhtvaabhaavaat| [sU0 153] bAdarateukAiyANaM ukkoseNaM tinni rAiMdiyAI ThitI pannattA 1 / bAdaravAukAiyANaM ukkoseNaM tinni vAsasahassAI ThitI pannattA 2 / 15 [TI0] AyuSkAdhikArAdidaM sUtradvayamAha- bAdaretyAdi spaSTam / / [sU0 154] aha bhaMte ! sAlINaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM etesi NaM dhannANaM koTThAuttANaM pallAuttANaM maMcAuttANaM mAlAuttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM pihitANaM kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati ? goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tiNNi saMvaccharAI, teNa paraM joNI 20 pamilAyati, teNa paraM joNI paviddhaMsati, teNa paraM joNI viddhaMsati, teNa paraM bIe abIe bhavati, teNa paraM joNIvocchede pannatte / [TI0] sthityadhikArAdevedamaparamAha- ahetyAdi, aha bhaMte tti atha paripraznArthaH. bhadanta iti bhadantaH kalyANasya sukhasya ca hetutvAt kalyANaH sukhazceti, Aha ca bhadi kallANasuhattho dhAU tassa ya bhadaMtasaddo'yaM / 25 sa bhadaMto kallANaM suho ya kallaM kilAroggaM // [vizeSAva0 3439] ityAdi /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 154 ] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / athavA bhajate sevate siddhAn siddhimArgaM vA, athavA bhajyate sevyate zivArthibhiriti bhajantaH, Aha ca ahavA bhaja sevAe tassa bhayaMto tti sevae jamhA / sivagaiNo sivamaggaM sevvo ya jao tadatthINaM // [ vizeSAva0 3446] athavA bhAti dIpyate bhrAjate vA dIpyate eva jJAna - tapoguNadIptyeti bhAnto bhrAjanto 5 veti, Aha ca ahavA bhA bhAjo vA dittIe hoi tassa bhaMto tti / bhAjaMto vA''yario so NANa - tavoguNajuIe // [ vizeSAva0 3447] ti / athavA bhrAntaH apeto mithyAtvAdeH, tatrAnavasthita ityartha:, iti bhrAntaH / athavA bhagavAn aizvaryayukta iti, Aha ca ahavA bhaMto'peo jaM micchattAibaMdhaheUo / ahavesariyAi bhago vijjai so teNa bhagavaMto // [ vizeSAva0 3448 ] iti / bhavasya vA saMsArasya bhayasya vA trAsasyA'ntahetutvAt nAzakAraNatvAdbhavAnta bhayAnto veti, uktaM ca neraiyA bhavassa va aMto jaM teNa so bhavaMto ti / ahavA bhayassa aMto hoi bhayaMto bhayaM tAso // [ vizeSAva0 3449] tti / iha ca bhadantAdInAM zabdAnAM sthAne prAkRtatvAdAmantraNArthaM bhaMte tti padaM sAdhanIyamiti, ato bhaMte tti mahAvIramAmantrayannuktavAn gautamAdiH / zAlInAM kalamAdikAnAmiti vizeSaH, vrIhINAmiti sAmAnyam, yavayavA yavavizeSa eva eteSAm abhihitatvena pratyakSANAM koSThe kuzUle AguptAni prakSepaNena saMrakSitAni koSThAguptAni teSAm, evaM 20 sarvatra, navaraM palyaM vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJcaH sthUNAnAmupari sthApitavaMzakaTakAdimayo janapratItaH, mAlako gRhasyoparitanabhAgaH, abhihitaM ca 209 9 10 akuDo hor3a maMco mAlo ya gharovariM hoI | ] tti / olittANaM ti dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA avaliptAnAm, littANaM ti sarvataH, laMchiyANaM ti rekhAdibhiH kRtalAJchanAnAm, muddiyANaM ti mRttikAdimudrAvatAm, 25 1. pari paristhApi je1 khaM0 // 15
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pihiyANaM ti sthagitAnAm, kevatiyaM ti kiyantaM kAlaM yoniryasyAmaGkura utpadyate?, tataH paraM yoniH pramlAyati varNAdinA hIyate, pravidhvasyate vidhvaMsAbhimukhA bhavati, vidhvasyate kSIyate, evaM ca tad bIjamabIjaM bhavati uptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaM bhavati ? tataH paraM yonivyavacchedaH prajJapto mayA'nyaizca kevalibhiriti, zeSa spssttm| 5 [sU0 155] doccAte NaM sakkarappabhAte puDhavIte NeraiyANaM ukkoseNaM tiNNi sAgarovamAiM ThitI pannattA 1 // taccAte NaM vAluyappabhAte puDhavIte jahanneNaM NeraiyANaM tini sAgarovamAiM ThitI paNNattA 2 // paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe tinni nirayAvAsasatasahassA pannattA 1 / tisu NaM puDhavIsu neraiyA usiNaveyaNA pannattA, taMjahA-paDhamAte, doccAte, 10 taccAte / tisu NaM puDhavIsu NeratiyA usiNaM veyaNaM paccaNubhavamANA viharaMti, taMjahApaDhamAte, doccAte, taccAte 3 // [TI0] sthityadhikArAdevedamaparaM sUtradvayamAha- doccetyAdi sphuTam, navaraM dvitIyAyAM pRthivyAm, kiMnAmikAyAmityAha- zarkarAprabhAyAmityevaM yojanIyam / sarvapRthivISu 15 ceyaM sthiti: sAgaramegaM tiya satta dasa ya sattarasa taha ya bAvIsA / tettIsaM jAva ThiI sattasu puDhavIsu ukkosA // jA paDhamAe jeTThA sA biiyAe kaNiTThiyA bhaNiyA / taratamajogo eso dasa vAsasahassa rayaNAe // [bRhatsaM0 233-234] iti // 20 narakapRthivyadhikArAnnaraka-nArakavizeSasvarUpaprarUpaNAya sUtratrayamAha- paMcamAe ityAdi subodham, kevalam usiNaveyaNa tti tisRNAmuSNasvabhAvatvAt / tisRSu nArakA uSNavedanA ityuktvApi yaducyate nairayikA uSNavedanAM pratyanubhavanto viharantIti tattadvedanAsAtatyapradarzanArtham / [sU0 156] tao loge samA sapakkhiM sapaDidisiM pannattA, taMjahA25 appatiTThANe Narae, jaMbUdIve dIve, savvaTThasiddhe mahAvimANe 1 / tao loge samA sapakkhiM sapaDidisiM pannattA, taMjahA-sImaMtae Narae,
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 [sU0 156-157] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / samayakkhette, IsipabbhArA puDhavI 2 / [sU0 157] tao samuddA pagatIte udagaraseNaM pannattA, taMjahA-kAlode, pukkharode, sayaMbhuramaNe 3 // __tao samuddA bahumaccha-kacchabhAiNNA pannattA, taMjahA-lavaNe, kAlode, sayaMbhuramaNe 4 / 5 [TI0] narakapRthivInAM kSetrasvabhAvAnAM prAk svarUpamuktam, atha kSetrAdhikArAt kSetravizeSasvarUpasya tristhAnakAvatAriNo nirUpaNAya sUtracatuSTayamAha-tao ityAdi, trINi loke samAni tulyAni yojanalakSapramANatvAt, na ca pramANata evAtra samatvamapi tu auttarAdharyavyavasthitatayA samazreNitayA'pItyata Aha- sapakkhimityAdi, pakSANAM dakSiNa-vAmAdipArthAnAM sadRzatA samatA sapakSamityavyayIbhAvaH, tena samapArzvatayA 10 samAnItyarthaH, ikArastu prAkRtatvAt, tathA pratidizAM vidizAM sadRzatA sapratidik tena, samapratidiktayetyarthaH, apratiSThAna: saptamyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamaH, tathA jambUdvIpa: sakaladvIpamadhyamaH, sarvArthasiddhaM vimAnaM paJcAnAmanuttarANAM madhyamamiti / sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe narakendrakaH paJcacatvAriMzadyojanalakSANi, samaya: kAlaH tatsattopalakSitaM kSetraM samayakSetraM manuSyaloka ityarthaH, ISad alpo 15 yojanASTakabAhalyapaJcacatvAriMzallakSaviSkambhAt prAgbhAraH pudgalanicayo yasyAH seSatprAgbhArA'STa mapRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAdyA mahAprAgbhArAH, azItyAdisahasrAdhikayojanalakSabAhalyatvAt, tathAhi paDhamA'sIisahassA battIsA aTThavIsa vIsA ya / / aTThAra solasa ya aTTha sahassa lakkhovariM kujjA // [bRhatsaM0 241] iti / viSkambhastu tAsAM krameNaikAdyAH saptAntA rajjava iti / athaveSatprAgbhArA manAgavanatatvAditi / prakRtyA svabhAvenodakarasena yuktA iti, krameNa caite dvitiiy-tRtiiyaa-'ntimaaH| prathama-dvitIyA-'ntimAH samudrA bahujalacarAH, anye tvalpajalacarA iti, uktaM ca1. prAgrUpamukta je1,2, pA0 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre lavaNe udagarasesu ya mahorayA maccha-kacchahA bhaNiyA / appA sesesu bhave na ya te NimmacchayA bhaNiyA // [ ] anyaccalavaNe kAlasamudde sayaMbhuramaNe ya hoMti macchA u / avasesasamuddesuM na huti macchA na mayarA vA // 5. natthi tti paurabhAvaM paDucca na u savvamacchapaDiseho / appA sesesu bhave na ya te nimmacchayA bhaNiyA // [bRhatsaM0 90-91] iti / [sU0 158] tao loge NissIlA NivvatA nigguNA nimmerA NippaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamAe puDhavIe appatiTThANe Narae NeraiyattAe uvavajaMti, taMjahA-rAyANo, maMDaliyA, je ya 10 mahAraMbhA koDaMbI / tao loe sasIlA savvatA saguNA samerA sapaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti, taMjahA-rAyANo paricattakAmabhogA, seNAvatI, pasatthAro / [TI0] kSetrAdhikArAdevApratiSThAne narakakSetre ye utpadyante tAnAha- tao ityAdi, 15 niHzIlA nirgatazubhasvabhAvAH, duHzIlA ityarthaH, etadeva prapaJcyate- nirvatA: aviratAH prANAtipAtAdibhyaH, nirguNA uttaraguNAbhAvAt, nimmera tti nirmaryAdA: pratipannAparipAlanAdinA, tathA pratyAkhyAnaM ca namaskArasahitAdi, pauSadhaH parvadinamaSTamyAdi tatropavAsa: abhaktArthakaraNaM sa ca, tau nirgatau yeSAM te niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsA: kAlamAse maraNamAse kAlaM maraNamiti / NeraiyattAe 20 tti pRthivyAditvavyavacchedArtham, tatra TekendriyatayA tadanye'pyutpadyanta iti, tatra rAjAnaH cakravarti-vAsudevAH, mANDalikAH zeSA rAjAnaH, ye ca mahArambhAH paJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmakAriNaH kuTumbina iti, zeSaM kaNThyam / __ apratiSThAnasya sthityAdibhiH samAne sarvArthe ye utpadyante tAnAha- tao ityAdi 1. tulanA- "kati NaM bhaMte ! samuddA bahumaccha-kacchabhAiNNA paNNattA ? goyamA ! tao samuddA pannattA, taMjahAlavaNe kAloe sayaMbhuramaNe / avasesA samuddA appamaccha-kacchabhAiNNA nocceva NaM Nimmaccha-kacchabhA paNNattA samaNAuso / " - jIvAjIvAbhi0 3 / 303 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 159-160] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / prathama uddezakaH / sugamam, kevalaM rAjAnaH pratItAH parityaktakAmabhogAH sarvvaviratAH, etaccottarapadayorapi sambandhanIyam, senApatayaH sainyanAyakAH, prazAstAro lekhAcAryAdayaH, dharmazAstrapAThakAH iti kvacit / [sU0 159 ] baMbhaloga - laMtaesu NaM kappesu vimANA tivaNNA pannattA, taMjahA - kiNhA, nIlA, lohitA 213 ANaya-pANayA-''raNa - 'ccutesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijjasarIragA ukkoseNaM tiNi rayaNIo uDDauccatteNaM paNNattA / [TI0] anantaroktasarvArthasiddhavimAnasAdharmyAdvimAnAntaranirUpaNAyAha- baMbhetyAdi, iha ca kiNhA nIlA lohiya tti pustakeSvevaM traividhyaM dRzyate, sthAnAntare ca lohitapIta - zuklatveneti, yata uktam sohamme paMcavannA ekkagahANI ya jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI // [ bRhatsaM0 132] ti / anantaraM vimAnAnyuktAni tAni ca devazarIrAzrayA iti devazarIramAnaM tristhAnakAnupAtyAha- ANayetyAdi, bhavaM janmApi yAvaddhAryante bhavaM vA devagatilakSaNaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni tAni ca tAni zarIrANi ceti bhavadhAraNIyazarIrANIti, uttaravaikriyavyavacchedArthaM cedam, tasya lakSapramANatvAt, ukkoseNaM ti utkarSeNa, na tu jaghanyatvAdinA, jaghanyena tasyotpattisamaye'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtratvAditi zeSaM kaNThyamiti / [sU0 160] tao pannattIo kAleNaM adhijaMti, taMjahA - caMdapannattI, sUrapannattI, dIvasAgarapannattI / || tiTThANassa paDhamao uddesao samatto // [TI0] anantaraM devazarIrAzrayavaktavyatoktA, tatpratibaddhAzca prAyastrayo granthA iti tatsvarUpAbhidhAnAyAha- tao ityAdi, kAlena prathama- pazcimapauruSIlakSaNena hetubhUtenA'dhIyante, vyAkhyAprajJaptirjambUdvIpaprajJaptizca na vivakSitA, tristhAnakAnurodhAditi, zeSaM spaSTam / // iti tristhAnakasya prathama uddezako vivaraNataH samAptaH || " 1. " seNAvaI pasatthAraM rAyANaM devayANaM ca || [ Ava0 ni0 1105] prazAstAraM prakarSeNa zAstA prazAstA, taM dharmapAThakAdilakSaNam " - AvazyakasUtrasya dvitIye'dhyayane hAribhadryAM vRttau // 5 10 15 20 25
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 [atha dvitIya uddezakaH] [sU0 161] tivihe loge pannatte, taMjahA-NAmaloge, ThavaNAloge, dvvloge| tividhe loge pannatte, taMjahA-NANaloge, daMsaNaloge, carittaloge / tividhe loge pannatte, taMjahA-uDDhaloge, ahologe, tiriyaloge / 5 [TI0] vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, tadanantaraM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- prathamoddezake jIvadharmAH prAya uktAH, ihApi prAyasta evetItthaMsambandhasyAsyedamAdisUtram- tivihe ityAdi / asya cAyamabhisambandhaHanantarasUtreNa candraprajJaptyAdigranthasvarUpamuktamiha tu candrAdInAmevArthAnAmAdhArabhUtasya lokasya svarUpamabhidhIyata ityevaMsambandhavato'sya sUtrasya vyAkhyA- lokyate avalokyate 10 kevalAlokeneti lokaH, nAma-sthApane indrasUtravat, dravyaloko'pi tathaiva, navaraM jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktadravyaloko dharmAstikAyAdIni jIvAjIvarUpANi rUpyarUpINi sapradezApradezAni dravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti vigrahaH, uktaM ca jIvamajIve rUvamarUvI sapaesa appaese ya / jANAhi davvaloyaM NiccamaNiccaM ca jaM davvaM // [Ava0bhA0 195] ti / 15 bhAvalokaM tridhA''ha-tivihe ityAdi, bhAvaloko dvividhaH- Agamato noAgamatazca, tatrAgamato lokaparyAlocanopayogaH tadupayogAnanyatvAt puruSo vA, noAgamatastu sUtrokto jJAnAdiH, nozabdasya mizravacanatvAd, idaM hi trayaM pratyekamitaretarasavyapekSaM nAgama eva kevalo nApyanAgama iti, tatra jJAnaM cAsau lokazceti jJAnalokaH, bhAvalokatA cAsya kSAyika-kSAyopazamikabhAvarUpatvAt, kSAyikAdibhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAd, 20 uktaM ca odaiya uvasamie ya khaie ya tahA khaovasamie ya / pariNAma sannivAe ya chavviho bhAvalogo u // [Ava0bhA0 200] tti / evaM darzana-cAritralokAvapIti / atha kSetralokaM tridhA''ha-tivihe ityAdi, iha ca bahusamabhUmibhAge ratnaprabhAbhAge 25 merumadhye aSTapradezo rucako bhavati, tasyoparitanapratarasyopariSTAnnava yojanazatAni 1. ddhasyA je1,2, / / 2. kevalAvalokedeg pA0 je2 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / yAvajjyotizcakrasyoparitalastAvat tiryaglokaH, tataH parata UrdhvabhAgasthitatvAt Urdhvaloko dezonasaptarajjupramANaH, rucakasyAdhastanapratarasyAdho nava yojanazatAni yAvattAvattiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholokaH sAtirekasaptarajjupramANaH, adholokordhvalokayormadhye aSTAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti, prakArAntareNa cAyaM gAthAbhirvyAkhyAyate [sU0 162] ahavA ahapariNAmo khettaNubhAveNa jeNa osannaM / aho aho tti bhaNio davvANaM teNa'hologo // | 1 || u uvariM jaM Thiya suhakhettaM khettao ya davvaguNA / uppajjati subhA vA teNa tao uDDalogo tti // 2 // majjhaNubhAvaM khettaM jaM taM tiriyaM ti vayaNapajjavao / 215 5 tors tiriya visAlaM ao ya taM tiriyalogo ti // 3 // [ 1 [sU0 162] camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno tato parisAto pannattAo, taMjahA - samitA, caMDA, jAyA / abbhiMtaritA samitA, majjhimitA caMDA, bAhiritA jAyA / camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno sAmANiyANaM devANaM tato parisAto pannattAo, taMjahA - samitA jaheva camarassa, evaM 15 tAyattIsagANa vi / logapAlANaM tuMbA, tuDiyA, pavvA, evaM aggamahisINa vi / balisa va evaM ceva jAva aggamahisINaM / jAtA, dharaNassa ya sAmANiya- tAyattIsagANaM ca samitA, caMDA, logapAlaggamahisINaM IsA, tuDiyA, daDharadhA, jahA dharaNassa tahA sesANaM bhavaNavAsINaM / kAlassa NaM pisAiMdassa pisAyaraNNo tao parisAo pannattAo, taMjahAIsA, tuDiyA, daDharadhA, evaM sAmANiyaaggamahisINaM, evaM jAva gIyaratigIyajasANaM / caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno tato parisAto pannattAo, taMjahAtuMbA, tuDiyA, pavvA / evaM sAmANiyaaggamahisINaM / evaM sUrassa vi / 25 sakkssa NaM deviMdassa devaranno tato parisAto pannattAo, taMjahA - samitA, 10 20
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre caMDA, jAyA / jahA camarassa evaM jAva aggamahisINaM / evaM jAva accutassa logapAlANaM / [TI0] lokasvarUpanirUpaNAnantaraM tadAdheyAnAM camarAdInAM camarassetyAdinA accuyalogavAlANamityetadantena granthena parSado nirUpayati, sugamazcAyam, navaram 5 asuriMdassetyAdau indra aizvaryayogAt rAjA tu rAjanAditi, pariSat parivAraH, sA ca tridhA pratyAsattibhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtigauravyatvAt prayojaneSvAhUtA evAgacchanti sAbhyantarA pariSat, ye tvAhUtA anAhUtAzcAgacchanti sA madhyamA, ye tvanAhUtA apyAgacchanti sA bAhyeti, tathA yayA saha prayojanaM paryAlocayati sA''dyA, yayA tu tadeva paryAlocitaM sat prapaJcayati sA dvitIyA, yasyAstu tat pravarNayati 10 saa'ntyeti| _ [sU0 163] tato jAmA pannattA, taMjahA-paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / tihiM jAmehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNatAte, taMjahApaDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / evaM jAva kevalanANaM uppADejjA paDhame jAme, majjhime jAme, pacchime jAme / 15 tato vayA pannattA, taMjahA-paDhame vate, majjhime vate, pacchime vate / tihiM vatehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, taMjahA-paDhame vate, majjhime vate, pacchime vate, eso ceva gamo Neyavvo jAva kevalanANaM ti| [TI0] anantaraM pariSadutpannadevAH prarUpitAH, devatvaM ca kuto'pi dharmAt, tatpratipattizca kAlavizeSe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNapUrvaM tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha- tao 20 jAmetyAdi spaSTam, kevalaM yAmo rAtrerdinasya ca caturthabhAgo yadyapi prasiddhastathA'pIha tribhAga eva vivakSitaH pUrvarAtra-madhyarAtrA-'pararAtralakSaNo yamAzritya rAtristriyAmetyucyate, evaM dinasyApi, athavA caturthabhAga eva saH, kintviha caturtho na vivakSitaH, tristhAnakAnurodhAdityevamapi trayo yAmA ityabhihitam, evaM jAva tti karaNAdidaM dRzyam 'kevalaM bohiM bujjhejjA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, kevalaM 25 baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM saMjameNaM saMjamejjA, saMvareNaM saMvarejjA, AbhiNibohiyanANaM
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 [sU0 164-165] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / / uppADejjA' ityaadi| yathA kAlavizeSe dharmapratipattirevaM vayovizeSe'pIti tannirUpaNatastatra dharmavizeSapratipattIrAha- tao vayetyAdi sphuTam, kintu prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ucyate, tat tridhA bAla-madhyama-vRddhatvabhedAditi, vayolakSaNaM cedam A SoDazAdbhavedbAlo yAvat kSIrAnnavarttakaH / madhyama: saptatiM yAvat parato vRddha ucyate // [ ] zeSaM prAgvat / [sU0 164] tividhA bodhI pannattA, taMjahA-NANabodhI, daMsaNabodhI, carittabodhI 1 / tivihA buddhA pannattA, taMjahA-NANabuddhA, daMsaNabuddhA, carittabuddhA 2 / evaM mohe 3 mUDhA 4 // [TI0] uktAneva dharmavizeSAMtridhA bodhizabdAbhidheyAn 1 bodhimato 2 bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvatazca 4 sUtracatuSTayenAha- tivihetyAdi subodham, kintu bodhiH samyagbodhaH, 10 iha ca cAritraM bodhiphalatvAt bodhirucyate, jIvopayogarUpatvAdvA / bodhiviziSTAH puruSAstridhA jJAnabuddhAdaya iti, evaM mohe mUDha tti bodhivad buddhavacca moho mUDhAzca trividhA vAcyAH, tathAhi- 'tivihe mohe paNNatte, taMjahA-nANamohe' ityAdi, 'tivihA mUDhA pannattA, taMjahA-NANamUDhe' tyAdi / [sU0 165] tivihA pavvajA pannattA, taMjahA-ihalogapaDibaddhA, paraloga- 15 paDibaddhA, duhato paDibaddhA 1 / tivihA pavvajA pannattA, taMjahA-purato paDibaddhA, maggato paDibaddhA, duhao paDibaddhA 2 // tividhA pavvajjA pannattA, taMjahA-tuyAvaittA, puyAvaittA, buAvaittA 3 // tivihA pavvajjA pannattA, taMjahA-ovAtapavvajjA, akkhAtapavvajjA, 20 saMgArapavvajA 4 / [TI0] cAritrabuddhAH prAgabhihitAH, te ca pravrajyAyAM satyAm, atastAM bhedato nirUpayannAha- tivihetyAdi sUtracatuSTayaM sugamam, kevalaM pravrajanaM gamanaM pApAccaraNavyApAreSviti pravrajyA, etacca caraNayogagamanaM mokSagamanameva, kAraNe kAryopacArAt, tandulAn varSati parjanya ityAdivaditi, uktaM ca 25
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pavvayaNaM pavvajjA pAvAo suddhacaraNajogesu / / iya mokkhaM pai gamaNaM kAraNa kajjovayArAo // [paJcava0 5] iti / ihalokapratibaddhA aihalaukikabhojanAdikAryArthinAm, paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAm, dvidhApratibaddhA ihaloka-paralokapratibaddhA sA cobhayArthinAmiti, purataH agrataH pratibaddhA pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdiSvAzaMsanataH pratibandhAt, mArgata: pRSThataH svajanAdiSu snehAcchedAt, tRtIyA dvidhA'pIti / tuyAvaitta tti tuda vyathane [pA0dhA0 1282] iti vacanAt todayitvA todaM kRtvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sA tathocyate, puyAvaitta tti, pluG gatau [pA0dhA0 958] iti vacanAt plAvayitvA anyatra nItvA AryarakSitavad yA dIyate 10 sA tatheti, buyAvaittA saMbhASya gautamena karSakavaditi / avapAtaH sevA sadgurUNAm, tato yA sA avapAtapravrajyA, tathA AkhyAtena dharmadezanena AkhyAtasya vA pravrajetyabhihitasya gurubhiryA sA''khyAtapravrajyA phalgurakSitasyeveti, saMgAra tti saGketaH, tasmAd yA sA saGgArapravrajyA metAryAdInAmiveti, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA mayA pravrajitavyamityevaM yA sA yathA / 15 [sU0 166] tao NiyaMThA NosaNNovauttA pannattA, taMjahA-pulAe, NiyaMThe, siNAte 11 tato NiyaMThA sanna-NosaNNovauttA pannattA, taMjahA-bause, paDisevaNAkusIle, kasAyakusIle 2 // [TI0] uktapravrajyAvanto nirgranthA bhavantIti nirgranthasvarUpaM sUtradvayenAha- tao ityAdi, nirgatA granthAt sabAhyAbhyantarAditi nirgranthAH saMyatAH, no naiva saMjJAyAm 20 AhArAdyabhilASarUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNA-'nAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nosaMjJopayuktAH, tatra pulAko labdhyupajIvanAdinA saMyamAsAratAkArako vakSyamANalakSaNaH, nirgranthaH upazAntamohaH kSINamoho veti, snAtako ghAtikarmamalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH / tathA traya eva saMjJopayuktA nosaMjJopayuktAzceti saGkIrNasvarUpAH, tathAsvarUpatvAt, _25 tathA cAha- sanna-nosaNNovautta tti, saMjJA ca AhArAdiviSayA nosaMjJA ca
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 [sU0 167] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / tadabhAvalakSaNA saMjJAnosaMjJe, tayorupayuktA iti vigrahaH, pUrvahasvatA prAkRtatvAditi, tatra bakuzaH zarIropakaraNavibhUSAdinA zabalacAritrapaTaH, pratiSevaNayA mUlaguNAdiviSayayA kutsitaM zIlaM yasya sa tathA, evaM kaSAyakuzIla iti / / [sU0 167] tao sehabhUmIo pannattAo, taMjahA-ukkosA, majjhimA, jhnnaa| ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahannA sattarAtidiyA / 5 tato therabhUmIo pannattAo, taMjahA-jAtithere, sutathere, priyaaythere| saTThivAsajAe samaNe NiggaMthe jAtithere, ThANa-samavAyadhare NaM samaNe NiggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAe NaM samaNe NiggaMthe pariyAyathere / [TI0] nirgranthAzcAropitavratAH kecid bhavantIti vratAropaNakAlavizeSAnAha- tao sehetyAdi sugamam, kintu seha tti SidhU saMrAddhau [pA0dhA0 1192] iti vacanAt sedhyate 10 niSpAdyate yaH sa sedhaH, zikSAM vA'dhIta iti zaikSaH, tasya bhUmikA mahAvratAnAropaNakAlalakSaNAH avasthApadavya iti sedhabhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH-utkRSTataH SaDbhirmAsairutthApyate na tAnatikrAmyate, jaghanyataH saptabhireva rAtrindivairgRhItazikSatvAditi, uktaM ca sehassa tinni bhUmI jahanna taha majjhimA ya ukkosA / rAiMdi satta caumAsigA ya chammAsiA ceva // [vyava0 10 / 4604] iti / Asu cAyaM vyavahArokto vibhAga:puvvovaTThapurANe karaNajayaTThA jahanniyA bhUmI / ukkosA dummehaM paDucca assaddahANaM ca // emeva ya majjhimagA aNahijjate asaddahate ya / bhAviyamehAvissa vi, karaNajayaTThA ya majjhimagA // [vyava0 10 / 4605-6] iti // zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti tadbhUminirUpaNAyAha- tao thera ityAdi kaNThyam, navaraM sthaviro vRddhaH, tasya bhUmaya: padavyaH sthavirabhUmaya iti, jAti: janma, zrutam AgamaH, paryAya: pravrajyA, taiH sthavirA vRddhA ye te tathoktA iti, iha ca bhUmikA-bhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikA uddiSTA iti tA eva 25 1. bhUmayo mahAvratA pA0 je2 / / 2. mahAvratAropaNa' je1 // 3. kramyate je1 // 4. theretyAdi je2 // 15 20
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vAcyAH syuriti, eteSAM ca trayANAM krameNAnukampA-pUjA-vandanAni vidheyAni, yata uktaM vyavahAre AhAre uvahI sejjA, saMthAre khettasaMkame / kiicchaMdANuvattIhi aNukaMpai theragaM // uTThANAsaNadANAI jogAhArappasaMsaNA / nIyasejjAi niddesavattitte pUyae suyaM / uTThANaM vaMdaNaM ceva gahaNaM daMDagassa ya / aguruNo vi ya niddese taiyAe pavattae // [vyava0 10 / 4599-4600-1] tti / [sU0 168] tato purisajAtA pannattA, taMjahA-sumaNe, dummaNe, NosumaNe 10 NodummaNe / ___tato purisajAtA pannattA, taMjahA-gaMtA NAmege sumaNe bhavati, gaMtA NAmege dummaNe bhavati, gaMtA NAmege josumaNe NodummaNe bhavati / __tato purisajAtA pannattA, taMjahA-jAmItege sumaNe bhavati, jAmItege dummaNe bhavati, jAmItege NosumaNe NodummaNe bhavati / evaM jAissAmItege sumaNe ___ 15 bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-agaMtA NAmege sumaNe bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-Na jAmi ege sumaNe bhavati / tato purisajAtA pannattA, taMjahA-Na jAissAmi ege sumaNe bhavati / evaM AgaMtA NAmege sumaNe bhavati 3, emItege sumaNe bhavati 3, essAmIti ____ 20 ege sumaNe bhavati 3 / evaM eteNaM abhilAveNaM - gaMtA ya agaMtA ya, AgaMtA khalu tadhA aNAgaMtA / ciTThittamaciTThittA, NisitittA ceva no ceva // 8 // haMtA ya ahaMtA ya, chidittA khalu tahA achiMdittA / butittA abutittA, bhAsittA ceva No ceva // 9 // 1. aguruNoraviya je1 khaM0 pA0 // 2. 'jAissAmItege dummaNe bhavati, jAissAmItege NosumaNe NodummaNe bhavati' ityevaM yathAyogaM trINi trINi padAni '3' ityanena bodhyAni atra satre / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 [sU0 168] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / / daccA ya adaccA ya, bhuMjittA khalu tadhA abhuMjittA / labhittA alabhittA ya, pivaittA ceva no ceva // 10 // sutittA asutittA ya, jujjhittA khalu tadhA ajujjhittA / jaittA ajaittA ya, parAjiNittA ceva no ceva // 11 // sadA rUvA gaMdhA, rasA ya phAsA taheva ThANA ya / nissIlassa garahitA pasatthA puNa sIlavaMtassa // 12 // evamekkakke tinni tinni u AlAvagA bhANitavvA / sadaM suNettA NAmege sumaNe bhavati 3, evaM suNemIti 3, suNessAmIti 3 / evaM asuNettA NAmege sumaNe bhavati 3, na suNemIti 3, Na sussAmIti 3 / 10 evaM rUvAI gaMdhAiM rasAiM phAsAiM, ekkakke cha cha AlAvagA bhaanniyvvaa| [TI0] sthavirA iti puruSaprakArA uktAH, tadadhikArAt puruSaprakArAnevAha- tao purisetyAdi / puruSajAtAni puruSaprakArAH, suSTha mano yasyAsau sumanAH harSavAn, rakta ityarthaH, evaM durmanA dainyAdimAn, dviSTa ityarthaH, nosumanA nodurmanA: madhyasthaH, sAmAyikavAnityarthaH / 15 ___sAmAnyataH puruSaprakArA uktAH, etAneva vizeSato gatyAdikriyApekSayA tao ityAdibhiH sUtrairAha, tatra gatvA yAtvA kvacidvihArakSetrAdau nAmeti sambhAvanAyAmekaH kazcit sumanA bhavati hRSyati, tathaivAnyo durmanA: zocati, anyaH sama eveti / atItakAlasUtramiva vartamAna-bhaviSyatkAlasUtre, navaraM jAmItege ityAdiSu itizabdo hetvarthaH / evamagaMtetyAdipratiSedhasUtrANi AgamanasUtrANi ca sugamAni, evam 20 etenAnantaroktenAbhilApena zeSasUtrANyapi vaktavyAni / athoktAnyanuktAni ca sUtrANi saMgRhNan gAthApaJcakamAha- gaMtetyAdi, gaMtA agaMtA Agantetyuktam, aNAgaMta tti 'aNAgaMtA nAmege sumaNe bhavai, aNAgaMtA nAmege dummaNe bhavai, aNAgaMtA nAmege nosumaNe nodummaNe bhavai 3, evaM na AgacchAmIti 3, evaM na AgamissAmIti 3', ciTThitta tti sthitvA urdhvasthAnena sumanA durmAnA anubhayaM ca bhavati, 'evaM ciTThAmIti, 25
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre citttthissaamiiti'| aciTTittA ihApi kAlataH sUtratrayam, evaM sarvatra, navaraM niSadya upavizya 3, no ceva tti aniSadya anupavizya 3, hatvA vinAzya kiJcit 3, ahatvA avinAzya 3, chittvA dvidhA kRtvA 3, acchittvA pratItam 3, vuitta tti uktvA bhaNitvA pada-vAkyAdikam 3, avuitta tti anuktvA 3, bhAsitta tti bhASitvA saMbhASya 5 kaJcana sambhASaNIyam 3, no ceva tti abhAsittA asaMbhASya kaJcana 3, dacca tti dattvA 3, adattvA 3, bhuktvA 3, abhuktvA 3, labdhvA 3, alabdhvA 3, pItvA 3, no ceva tti apItvA 3, suptvA 3, asuptvA 3, yuddhvA 3, ayuddhvA 3, jaitta tti jitvA param 3, ajitvA parameva 3, parAjiNittA bhRzaM jitvA 3 paribhaGgaM vA prApya sumanA bhavati, varddhanakabhAvimahAvittavyayavinirmuktatvAt, parAjitAt prativAdinaH 10 sambhAvitAnarthavinirmuktatvAdvA, no ceva tti aparAjitya 3 / saddetyAdi gAthA sUtrata eva boddhavyA, prapaJcitatvAt tatraivAsyA iti / evamekke tyAdi, evamiti gatvAdisUtroktakrameNa ekaikasmin zabdAdau viSaye vidhi-pratiSedhAbhyAM pratyekaM trayastraya AlApakA: sUtrANi kAlavizeSAzrayAH sumanAH durmanA nosumanA nodurmanA ityetatpadatrayavanto bhaNitavyAH, etadeva darzayannAha- saddamityAdi bhAvitArtham, evaM 15 rUvAiM gaMdhAiM tyAdi, yathA zabde vidhi-niSedhAmyAM trayastraya AlApakA bhaNitA evaM 'rUvAiM pAsitte'tyAdayaH trayastraya eva darzanIyAH, evaM ca yadbhavati tadAha- ekkekketyAdi, ekaikasmin viSaye SaDAlApakA bhaNitavyA bhavantIti, tatra zabde darzitA eva, rUpAdiSu punarevam- rUpANi dRSTvA sumanA durmanA anubhayam 1, evaM pazyAmIti 2, evaM drakSyAmIti 3, evam adRSTvA 4, na pazyAmIti 5, na drakSyAmIti 6 SaT, evaM gandhAn ghrAtvA 20 6 rasAnAsvAdya 6 sparzAn spRSTveti 6 / [sU0 169] tato ThANA NissIlassa nivvayassa NigguNassa Nimmerassa NippaccakkhANaposahovavAsassa garahitA bhavaMti, taMjahA-assiM loge garahite bhavati, uvavAte garahite bhavati, AyAtI garahitA bhavati / tato ThANA sasIlassa savvayassa saguNassa samerassa 1. 'meketyAdi je1 khaM0 // 2. gaMdhAItyAdi je1 khaM0 / gaMdhAityAdi je2 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 169-170] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / 223 sapaccakkhANaposahovavAsassa pasatthA bhavaMti, tajaMhA-assiM loge pasatthe bhavati, uvavAte pasatthe bhavati, AyAtI pasatthA bhavati / [TI0] taheva ThANA ya tti yat saGgrahagAthAyAmuktaM tad bhAvayannAha- tao ThANetyAdi, trINi sthAnAni niHzIlasya sAmAnyena zubhasvabhAvavarjitasya, vizeSataH punaH nivratasya prANAtipAtAdyanivRttasya, nirguNasyottaraguNApekSayA, nirmaryAdasya loka- 5 kulAdyapekSayA, niSpratyAkhyAna-pauSadhopavAsasya pauruSyAdiniyama-parvopavAsarahitasya, garhitAni jugupsitAni bhavanti, tadyathA-assiM ti vibhaktipariNAmAdayaM lokaH idaM janma garhito bhavati, pApapravRttyA vidvajjanajugupsitatvAt, tathA upapAta: akAmanirjarAdijanitaH kilbiSikAdidevabhavo nArakabhavo vA, upapAto deva-nArakANAm tattvArtha0 2/35] iti vacanAt, sa garhito bhavati kilbiSikA-''bhiyogyAdirUpatayeti, 10 AjAti: tasmAccyutasyovRttasya vA kumAnuSatva-tiryaktvarUpA garhitA, kumAnuSAditvAdeveti / uktaviparyayamAha- tao ityAdi nigadasiddham / [sU0 170] tividhA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-itthI, purisA, npuNsgaa| tividhA savvajIvA pannattA, taMjahA-sammaddiTThI, micchaddiTThI, 15 smmaamicchdditttthii| ahavA tividhA savvajIvA pannattA, taMjahA-pajjattagA, apajattagA, NopajjattagA NoapajjattagA / evaM sammaddiTThi parittA, pajjattagA suhuma sani bhaviyA ya / etAni ca garhita-prazastasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti saMsArijIvanirUpaNAyAha- 20 tivihetyAdi sUtrasiddham / jIvAdhikArAt sarvajIvAMstristhAnakAvatAreNa SaDbhiH sUtrairAha- tivihetyAdi subodhama, navaraM nopajjatta tti noparyAptakA noaparyAptakAH siddhAH / evamiti pUrvakrameNa smmddittttiityaadigaathaarddhmuktaanuktsuutrsnggrhaarthmiti| 'tivihA savvajIvA paM0 taM0 parittA 1. 'nAraka-devAnAmupapAtaH' iti tattvArthasUtre 2 / 35 /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre 1 aparittA 2 noparittA noaparittA 3' / tatra parIttAH pratyekazarIrAH, aparIttAH sAdhAraNazarIrAH, parIttazabdasya chando'rthaM vyatyaya iti, suhuma tti 'tivihA savvajIvA paM0 taM0-suhumA bAyarA nosuhumA nobAyarA', evaM saMjJino bhavyAzca bhAvanIyAH, sarvatra ca tRtIyapade siddhA vAcyA iti / 5 [sU0 171] tividhA logaTThitI pannattA, taMjahA-AgAsapatiTThite vAte, vAtapatiTThie udahI, udahipatiTTitA puDhavI / / tao disAo pannattAo, taMjahA-uDDhA, ahA, tiriyA 1 / tihiM disAhiM jIvANaM gatI pavattati, taMjahA-uDAte, ahAte, tiriyAte 2 / evaM AgatI 3, vakkaMtI 4, AhAre 5, vuDDI 6, NivuDDI 7, gatipariyAte 8, samugghAte 9, 10 kAlasaMjoge 10, daMsaNAbhigame 11, NANAbhigame 12, jIvAbhigame 13 // tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame pannatte, taMjahA-uDDAte ahAte tiriyAte 14 / evaM paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM, evaM maNussANa vi / [TI0] sarva eva caite loke vyavasthitA iti lokasthitinirUpaNAyAha-tivihetyAdi kaNThyam, kintu lokasthiti: lokavyavasthA, AkAzaM vyoma, tatra pratiSThito 15 vyavasthita AkAzapratiSThito vAto ghanavAta- tanuvAtalakSaNa: sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt, udadhiH ghanodadhiH, pRthivI tamastamaHprabhAdiketi / ___ uktasthitike ca loke jIvAnAM dizo'dhikRtya gatyAdi bhavatIti dignirUpaNapUrvakaM tAsu gatyAdi nirUpayan tao disetyAdi sUtrANi caturdazAha, sugamAni ca, navaraM dizyate vyapadizyate pUrvAditayA vastvanayeti dik, sA ca nAmAdibhedena saptadhA, Aha ca nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khettadisA 4 tAvakhetta 5 pannavae 6 / sattamiyA bhAvadisA 7 sA hoaTThArasavihA u // [Ava0ni0 809] tatra dravyasya pudgalaskandhAderdika dravyadik, kSetrasya AkAzasya dik kSetradik, sA caivam aTThapaeso ruyago tiriyaMloyassa majjhayArammi / ___25 esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // [AcArAGgani0 42] tatra pUrvAdyA mahAdizazcatamro'pi dvipradezAdikA vyuttarAH, anudizastu ekapradezA 20
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 10 [sU0 171] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / anuttarAH, UrdhvAdhodizau tu caturAdI anuttare, yato'vAci dupaesAdi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / / cauro 4 cauro ya disA caurAdi aNuttarA dunni 2 // 1 // sagaDuddhisaMThiyAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalI u cauro do ceva ya huti ruyaganibhA // 2 // [AcArAGgani0 44,46] 5 nAmAni cAsAmiMda 1 ggeyI 2 jammA ya 3 neraI 4 vAruNI ya 5 vAyavvA 6 / somA 7 IsANA vi ya 8 vimalA ya 9 tamA 10 ya boddhavvA // [AcArAGgani0 43] tApaH savitA, tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA ca aniyatA, yata uktamjesiM jatto sUro udei tesiM taI havai puvvA / tAvakkhettadisAo payAhiNaM sesiyAo siM // [vizeSAva0 2701] tathA prajJApakasya AcAryAderdik prajJApakadik, sA caivampannavao jayabhimuho sA puvvA sesiyA pyaahinno| tasseva'NugaMtavvA aggeyAI disA niyamA // [ ] bhAvadik cASTAdazavidhApuDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4 mUlA 5 khaMdha 6 'gga 7 porabIyA ya 8 / / bi 9 ti 10 cau 11 paMciMdiyatiriya 12 nAragA 13 devasaMghAyA 14 // saMmucchima 15 kammA 16 'kammabhUmaganarA 17 tahaMtaraddIvA 18 / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhiM // [vizeSAva0 2703-4] iti / iha ca kSetra-tApa-prajJApakadigbhirevAdhikAraH, tatra ca tiryaggrahaNena pUrvAdyAzcatasra eva 20 dizo gRhyante, vidikSu jIvAnAmanuzreNigAmitayA vakSyamANagatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt, zeSapadeSu ca vidizAmavivakSitatvAt, yato'traiva vakSyati- chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavattaI [sU0499] tyAdi, tathA granthAntare'pyAhAramAzrityoktamnivvAghAeNaM niyamA chaddisiM [prajJApanA0 28 / 1809] ti, tatra tihiM disAhiM ti saptamI tRtIyA paJcamI vA yathAyogaM vyAkhyeyeti, gatiH prajJApakasthAnApekSayA mRtvA'nyatra 25 gamanam, evamiti pUrvoktAbhilApasUcanArthaH, AgatiH prajJApakapratyAsannasthAne Agamanamiti, vyutkrAnti: utpattiH, AhAraH pratItaH, vRddhiH zarIrasya varddhanam, 15
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre nivRddhiH zarIrasyaiva hAniH, gatiparyAyazcalanaM jIvata eva, samudghAto vedanAdilakSaNaH, kAlasaMyogo vartanAdikAlalakSaNAnubhUtiH maraNayogo vA, darzanena avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamo bodho darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamaH, jIvAnAM jJeyAnAm avadhyAdinaivAbhigamo jIvAbhigama iti / tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame 5 pannatte, taM0-uDDAe 3 evaM sarvatrAbhilapanIyamiti darzanArthaM pripuurnnaantysuutraabhidhaanmiti| etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvasUtrANi caturviMzatidaNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu diktraye gatyAdInAM trayodazAnAmapi padAnAM sAmastyenAsambhavAt paJcendriyatiryakSu manuSyeSu ca tatsambhavAt tadatidezamAha- evamityAdi, yathA sAmAnyasUtreSu gatyAdIni trayodaza padAni diktraye abhihitAnyevaM paJcendriyatiryaG-manuSyeSviti bhAvaH, 10 evaM caitAni SaDviMzatiH sUtrANi bhavantIti / athaiSAM nArakAdiSu kathamasambhava iti ?, ucyate, nArakAdInAM dvAviMzaterjIvavizeSANAM nAraka-deveSutpAdAbhAvAda dhodizorvivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, tathA darzana-jJAna-jIvA-'jIvAbhigamA guNapratyayA avadhyAdipratyakSarUpA diktraye na santyeva, bhavapratyayAvadhipakSe tu nAraka jyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapati-vyantarA UrdhvAvadhayaH vaimAnikA adho'vadhaya 15 ekendriya-vikalendriyANAM tvavadhirnAstyeveti / [sU0 172] tividhA tasA pannattA, taMjahA-teukAiyA, vAukAiyA, urAlA tasA pANA / tividhA thAvarA pannattA, taMjahA-puDha vikAiyA, AukAiyA, vaNassatikAiyA / 20 [TI0] yathoktAni ca gatyAdipadAni sAnAmeva sambhavantIti sambandhAt trasAnnirUpayannAha- tivihetyAdi spaSTam, kintu trasyantIti trasA: calanadharmANaH / tatra tejo-vAyavo gatiyogAt trasAH / udArAH sthUlAH, vasA iti trasanAmakarmodayavarttitvAt, prANA iti vyaktocchvAsAdiprANayogAt dvIndriyAdayaste'pi gatiyogAdeva trasA iti / uktAstrasAH, tadviparyayamAha tivihetyAdi, sthAnazIlatvAt 25 sthAvaranAmakarmodayAcca sthAvarA:, zeSa vyaktameveti /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 10 [sU0 173-174] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / [sU0 173] tato acchejA pannattA, taMjahA-samaye, padese, paramANU 1 // evamabhejjA 2, aDajjhA 3, agijjhA 4, aNaddhA 5, amajjhA 6, apaesA 7 / tato avibhAtimA pannattA, taMjahA-samate, paese, paramANU 8 / / [TI0] iha ca pRthivyAdayaH prAyo'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt acchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti tatprastAvAnnizcayAcchedyAdInaSTabhiH sUtrairAha- 5 tao acchejjetyAdi, chettumazakyA buddhyA kSurikAdizastreNa vetyacchedyAH, chedyatve samayAditvAyogAditi, samaya: kAlavizeSaH, pradezo dharmA-'dhA-''kAza-jIvapudgalAnAM niravayavoM'zaH, paramANuH askandhaH pudgala iti, uktaM ca sattheNa sutikkheNa vi chettuM bhettuM ca jaM kira na sakkA / taM paramANuM siddhA vayaMti AI pamANANaM // [jambUdvIpapra0 2 / 28] ti / evamiti pUrvasUtrAbhilApasUcanArtha iti, abhedyAH sUcyAdinA, adAhyA agnikSArAdinA, agrAhyA hastAdinA, na vidyate'rddha yeSAmityanarddhA vibhAgadvayAbhAvAt, amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt, ata evAha- apradezA niravayavAH, ata evA'vibhAjyA vibhaktumazakyA, athavA vibhAgena nirvRttA vibhAgimAstanniSedhAdavibhAgimAH / - [sU0 174] aMjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre gotamAdI samaNe NiggaMthe 15 AmaMtettA evaM vayAsI-kiMbhayA pANA samaNAuso !, goyamAdI samaNA NiggaMthA samaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMkamaMti, uvasaMkamittA vaMdaMti namasaMti, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-No khalu vayaM devANuppiyA ! etamaDhe jANAmo vA pAsAmo vA, taM jadi NaM devANuppiyA etamaDheM No gilAyaMti parikahittatte tamicchAmo NaM devANuppiyANaM aMtie eyamaDhe jANittae / ajo tti samaNe 20 bhagavaM mahAvIre gotamAtI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI-dukkhabhayA pANA samaNAuso ! / se NaM bhaMte ! dukkhe keNa kaDe ? jIveNaM kaDe pmaadenn| se NaM bhaMte ! dukkhe kahaM veijjati ? appamAdeNa / [TI0] te ca pUrvatarasUtroktAH trasa-sthAvarAkhyAH prANino duHkhabhIrava ityetat saMvidhAnakadvAreNAha ajjo ityAdi sugamam, kevalam ajjo tiM tti ArAt pApakarmabhyo 25 1. ajo ti ka0 lA0 vinA / / 2. ti tti je1 khaM0 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre yAtA AryAstadAmantraNaM he AryAH ! ityevamabhilApenA''mantryeti sambandhaH, zramaNo bhagavAn mahAvIra: gautamAdIn zramaNAn nirgranthAnevaM vakSyamANanyAyenA'vAdIditi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiMbhayAH, kuto bibhyatItyarthaH, prANA: prANinaH samaNAuso tti he zramaNAH ! he AyuSmanta iti gautamAdInAmevAmantraNamiti, ayaM ca bhagavataH 5 praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva, anena cA'pRcchato'pi ziSyasya hitAya tattvamAkhyeyamiti jJApayati, ucyate ca katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA vayaMti AyariyA / sIsANaM tu hiyaTThA viulatarAgaM tu pucchAe // [dazavai0ni0 38] tti / tatazca uvasaMkamaMti tti upasaGkrAmanti upagacchanti, tasya samIpavarttino bhavanti, 10 iha ca tatkAlApekSayA kriyAyA vartamAnatvamiti vartamAnanirdezo na duSTaH, upasaGkramya vandante stutyA, namasyanti praNAmataH / evam anena prakAreNa vayAsi tti chAndasatvAt bahuvacanArthe ekavacanamiti avAdiSuH uktavanto no jAnImo vizeSataH no pazyAma: sAmAnyataH, vAzabdau vikalpArtho / taditi tasmAdetamarthaM kiMbhayAH prANA ityevaMlakSaNam, no gilAyaMti tti na glAyanti na zrAmyanti parikathayituM parikathanena, taM ti ttH| 15 dukkhabhaya tti duHkhAt maraNAdirUpAt bhayameSAmiti duHkhabhayAH / se NaM ti tad duHkham / jIveNaM kaDe tti duHkhakAraNakarmakaraNAt jIvena kRtamityucyate, kathamityAha-pamAeNaM ti pramAdenA'jJAnAdinA bandhahetunA kAraNabhUteneti, uktaM capamAo ya muNiMdehiM bhaNio aTThabheyao / annANaM saMsao ceva, micchANANaM taheva ya // 20 rAgo doso maibbhaMso, dhammammi ya annaayro| jogANaM duppaNIhANaM, aTTahA vajjiyavvao // [ ] iti / tacca vedyate kSipyate apramAdena, bandhahetupratipakSabhUtatvAditi / asya ca sUtrasya dukkhabhayA pANA 1, jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2 apamAeNaM veijjaI 3 tyevaMrUpapraznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAro draSTavya iti / 25 [sU0 175] annautthitA NaM bhaMte ! evaM AtikkhaMti evaM bhAsaMti evaM . itirevamabhideg khaM0 pA0 je2 / / 2. karaNa khaM0 pA0 je2 / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 175] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / dvitIya uddezakaH / 229 pannaveMti evaM parUveMti-kahanaM samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajati ? tattha jA sA kaDA kajjati no taM pucchaMti, tattha jA sA kaDA no kajjati no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA no kajjati no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA kajati taM pucchaMti, se evaM vattavvaM siyA-akiccaM dukkhaM aphusaM dukkhaM akajjamANakaDaM dukkhaM akaTTa akaTTa pANA bhUtA jIvA sattA veyaNaM 5 vedeti tti vattavvaM / jete evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi evaM bhAsAmi eve pannavemi evaM parUvemi-kiccaM dukkhaM phusaM dukkhaM kajjamANakaDaM dukkhaM kaTu kaTu pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM veyaMti tti vattavvaM siyaa| // taiyaTThANassa bIo uddesao samatto // [TI0] jIvena kRtaM duHkhamityuktam, adhunA paramataM nirasyaitadeva samarthayannAha- 10 annautthItyAdi prAyaH spaSTam, kintu anyayUthikAH iha tApasA vibhaGgajJAnavantaH, evaM vakSyamANaprakAramAkhyAnti sAmAnyato bhASante vizeSataH, krameNaitadeva prajJApayanti prarUpayantIti paryAyarUpapadadvayena uktamiti, athavA AkhyAnti ISad bhASante vyaktavAcA prajJApayanti upapattibhirbodhayanti prarUpayanti prabhedAdikathanata iti, kiM tadityAha kathaM kena prakAreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM 'mate' iti zeSaH, kriyate iti kriyA karma, sA 15 kriyate bhavati duHkhAyeti vivakSeti praznaH, iha tu catvAro bhaGgAH, tadyathA-kRtA kriyate vihitaM sat karma duHkhAya bhavatItyarthaH 1, evaM kRtA na kriyate 2, akRtA kriyate 3, akRtA na kriyate 4 iti, eteSvanena prazna yo bhaGgaH praSTa miSTastaM zeSabhaGganirAkaraNapUrvakamabhidhAtumAha-tattha tti teSu caturyu bhaGgakeSu madhye prathama dvitIyaM caturthaM ca na pRcchanti, etattrayasyAtyantaM ruceraviSayatayA tatpraznasyApyapravRtteriti, tathAhi- 20 yA'sau kRtA kriyate yattat karma kRtaM sadbhavati no tAM te pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena nirgranthamatatvena cAsaMmatatvAditi, tatra yA'sau kRtA no kriyate iti teSu bhaGgakeSu madhye yattat karma kRtaM na bhavati no tAM pRcchanti, atyantavirodhenAsambhavAt, tathAhi- kRtaM cet karma kathaM na bhavatItyucyate ?, na bhavati 1. kriyA na bhavati daHkhAyeti vivakSiti praznaH khaM0 / /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre cet kathaM kRtaM taditi, kRtasya karmaNo'bhavanAbhAvAt, tatra teSu yA'sAvakRtA yattadakRtaM karma no kriyate na bhavati no tAM pRcchanti, akRtasyAsatazca karmaNaH kharaviSANakalpatvAditi, amumeva ca bhaGgakatrayaniSedhamAzrityAsya sUtrasya tristhAnake'vatAra iti sambhAvyate, tRtIyabhaGgakastu tatsaMmata iti taM pRcchanti, ata evAha- tatra 5 yA'sAvakRtA kriyate yattadakRtaM pUrvamavihitaM karma bhavati du:khAya sampadyate tAM pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena du:khAnubhUtezca pratyakSatayA sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAditi, pRcchatAM cAyamabhiprAya:- yadi nirgranthA api akRtameva karma du:khAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tataH suThu asmatsamAnabodhatvAditi zeSAnapRcchantaH tRtIyameva pRcchantIti bhAvaH / se tti atha 10 teSAmakRtakabhyuipagamavatAmevaM vakSyamANaprakAraM vaktavyam ullApaH syAt, ta eva vA evamAkhyAnti parAn prati yaduta-athaivaM vaktavyaM prarUpaNIyaM tattvavAdinAM syAt bhaved, akRte sati karmaNi duHkhabhAvAt akRtyam akaraNIyamabandhanIyam aprAptavyamanAgate kAle jIvAnAmityarthaH, kim ? dukkhaM duHkhahetutvAt karma, aphusaM ti aspRzyaM karma akRtatvAdeva, tathA kriyamANaM ca vartamAnakAle badhyamAnaM kRtaM cAtItakAle baddhaM 15 kriyamANakRtaM dvandvaikatvaM karmadhArayo vA, na kriyamANakRtamakriyamANakRtam, kiM tat ? duHkhaM karma / akiccaM dukkhamityAdipadatrayaM tattha jA sA akaDA kajjai taM pucchaMtItyanyatIrthikamatAzritaM kAlatrayAlambanamAzritya tristhAnakAvatAro'sya draSTavyaH, kimuktaM bhavatItyAha-akRtvA akRtvA karma prANA dvIndriyAdayaH bhUtA: taravo jIvAH paJcendriyAH sattvAH pRthivyAdayaH, yathoktam20 prANA dvitricatuH proktA bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvA: paJcendriyA jJeyAH zeSAH sattvAH prakIrtitAH // / ] iti / vedanAM pIDAM vedayantIti vaktavyamityayaM teSAmullApaH, etadvA te ajJAnopahatabuddhayo bhASante parAn prati yaduta evaM vaktavyaM syAditi prakramaH / evamanyatIrthikamatamupadarzya nirAkurvanAha- jete ityAdi, ya ete anyatIrthikA evam 25 uktaprakAramAhaMsu tti uktavantaH mithyA asamyak te anyatIrthikA evamuktavat AhaMsu 1. suSTha zobhanaM asma pA0 je2 // 2. athaivaM ca vakta je1 // 3. akRtvA karma prANA je1 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 176] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 231 tti uktavantaH, akRtAyAH kriyAtvAnupapatteH, kriyata iti hi kriyA, yasyAstu kathaJcanApi karaNaM nAsti sA kathaM kriyate, akRtakarmAnubhavane hi baddhamuktasukhitaduHkhitAdiniyatavyavahArAbhAvaprasaGga iti / svamatamAviSkurvannAha- ahamityAdi, ahaM ti ahameva nAnyatIrthikAH, punaHzabdo vizeSaNArthaH, sa ca pUrvavAkyAdattaravAkyArthasya vilakSaNatAmAha, evamAikkhAmItyAdi pUrvavat, kRtyaM karaNIyamanAgatakAle, duHkhaM 5 taddhetutvAt karma, spRzyaM spRSTalakSaNabandhAvasthAyogyam, kriyamANaM varttamAne kAle, kRtamatIte, akaraNaM nAsti karmaNaH kathaJcanApIti bhAvaH, svamatasarvasvamAha-kRtvA kRtvA karmeti gamyate, prANAdayo vedanAM karmakRtazubhAzubhAnubhUtiM vedayanti anubhavantIti vaktavyaM syAt smygvaadinaamiti| // tristhAnakasya dvitIya uddezako vivaraNataH samAptaH // 10 [atha tRtIya uddezakaH] [sU0 176] tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu No AloejA No paDikkamejjA No NiMdejjA No garahejjA No viuddejA No visohejA No akaraNatAte abbhuTejA No ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajjejjA, taMjahA-akariMsu 15 cAhaM, karemi cAhaM, karissAmi cAhaM 1 // tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu No AloejA No paDikkamijjA jAva No paDivajjejjA, taMjahA-akittI vA me siyA, avaNNe vA me siyA, aviNae vA me siyA / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTTa No AloejA jAva no paDivajejA, 20 taMjahA-kittI vA me parihAyissati, jase vA me parihAyissati, pUyAsakkAre vA me parihAyissati 3 // tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejjA paDikkamejjA niMdejA jAva paDivajejA, taMjahA-mAyissa NaM assiM loge garahite bhavati, uvavAte garahie bhavati, AyAtI garahitA bhavati 11 25
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejA jAva paDivajjejjA, taMjahAamAyissa NaM assiM loge pasatthe bhavati, uvavAte pasatthe bhavati, AyAI pasatthA bhavati 2 232 tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejA jAva paDivajjejjA, jahA - 5 NANatAte, daMsaNaTThatAte, carittaTThatAte 3 | 25 [TI] ukta dvitIya uddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake vicitrA jIvadharmmAH prarUpitAH, ihApi ta eva prarUpyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtratrayam tihiM ThANehItyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre mithyAdarzanavatAmasamaJjasatoktA, iha tu kaSAyavatAM 10 tAmAhetyevaMsambandhasyAsya vyAkhyA - mAyI mAyAvAn mAyAM mAyAviSayaM gopanIyaM pracchannamakAryaM kRtvA no Alocayet mAyAmeveti, zeSaM sugamam, navaram AlocanaM gurunivedanam, pratikramaNaM mithyAduSkRtadAnam, nindA AtmasAkSikA, garhA gurusAkSikA, vitroTanaM tadadhyavasAyavicchedanam, vizodhanam AtmanaH cAritrasya vA atIcAramalakSAlanam, akaraNatAbhyutthAnaM punarnaitat kariSyAmItyabhyupagamaH, ahArihaM 15 yathocitaM pAyacchittaM ti pApacchedakaM prAyazcittavizodhakaM vA tapaH karmma nirvikRtikAdi pratipadyeta, tadyathA- akArSamahamidamataH kathaM nindyamityAlocayiSyAmi svamAhAtmyahAniprApterityevamabhimAnAt 1, tathA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi 2, kariSyAmIti cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi kathaM prAyazcittaM pratipadya iti 3 / kIrttiH ekadiggAminI prasiddhiH, sarvadiggAminI saiva varNo yazaH paryAyatvAdasya, 20 athavA dAnapuNyaphalA kIrttiH, parAkramakRtaM yazaH [ ], tacca varNa iti, tayoH pratiSedho'kIrttiH avarNazceti, avinayaH sAdhukRto me syAditi, idaM ca sUtramaprAptaprasiddhipuruSApekSam, mAyaM kaTTu tti mAyAM kRtvA mAyAM puraskRtya, mAyayetyarthaH, parihAsyati hInA bhaviSyati, pUjA puSpAdibhiH, satkAro vastrAdibhiH, idamekameva vivakSitamekarUpatvAditi, idaM tu prAptaprasiddhipuruSApekSam, zeSaM sugamam / uktaviparyayamAha-tihItyAdi sUtratrayaM sphuTam, kintu mAyI mAyaM kaTu Aloejja
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 177-179] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / tti iha mAyI akRtyakaraNakAla eva AlocanAdikAle tvamAyyeva AlocanAdyanyathAnupapatteriti, assiM ti ayam, yato mAyina ihalokAdyA garhitA bhavanti yatazcAmAyina ihalokAdyAH prazastA bhavanti yatazcAmAyina AlocanAdinA niraticArIbhUtasya jJAnAdIni svasvabhAvaM labhante ato'hamamAyI bhUtvA''locanAdi karomIti bhAvanA / [sU0 177] tao purisajAtA pannattA, taMjahA - suttadhare, atthadhare, tadubhayadhare / [TI0] anantaraM zuddhiruktA, idAnIM tatkAriNo'bhyantarasampadA tridhA kurvannAha - tao purItyAdi subodham, navaramete yathottaraM pradhAnA iti / [sU0 178 ] kappati NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA tato vatthAiM dhArittae vA pariharitae vA, taMjahA- jaMgite, bhaMgite, khomite 1 / 233 [sU0 179] tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, taMjahA - hirivattiyaM, duguMchAvattiyaM, parIsahavattiyaM / kappati NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA tato pAyAiM dhArittae vA pariharittae vA, taMjahA - lAuyapAde vA, dArupAde vA, maTTiyApAde vA 2 / [TI0] teSAmeva bAhyaM sampadaM sUtradvayenAha - kappatItyAdi, kalpate yujyate, yuktamityarthaH, dhArittae tti dhartuM parigrahe parihartuM paribhoktumiti, athavA dhAraNA uvabhogo, pariharaNe hoi paribhoga [bRhatkalpabhA0 2367 ] tti / jaMgiyaM jaGgamajamaurNikAdi, 15 bhaMgiyaM atasImayam, khomiyaM kArpAsikamiti / alAbUpAtrakaM tumbakam, dArupAtraM kASThamayam, mRttikApAtraM mRnmayaM zarAva - vArghaTikAdi, zeSaM sugamam / 1 5 10 [TI0] vastragrahaNakAraNAnyAha - tihItyAdi, hrIH lajjA saMyamo vA pratyayo nimittaM 20 yasya dhAraNasya tattathA, jugupsA pravacanakhiMsA vikRtAGgadarzanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tattathA, evaM parISahAH zItoSNa-daMza- mazakAdayaH pratyayo yatra tattathA, Aha cavevvisaAuDe vAie ya hIri khaddhapajaNaNe ceva / esiM aNuggahaTThA liMgudaTThA ya paTTo u // [ ogha0ni0 722 ] veuvvi tti vikRte tathA aprAvRte vastrAbhAve sati vAtike ca ucchUnatvabhAjane 25
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre hriyAM satyAM khaddhe bRhatpramANe prajanane mehane liMgodayaTTha tti strIdarzane liGgodayarakSArthamityarthaH, tathAtaNagahaNA-'nalasevAnivAraNA dhamma-sukkajhANaTThA / diLaM kappaggahaNaM gilANamaraNaTThayA ceva // [oghani0 706] tti / vastrasya grahaNakAraNaprasaGgAt pAtrasyApi tAnyAkhyAyanteataraMta-bAla-vuDDA sehA-''desA gurU asahuvaggo / sAhAraNoggahAladdhikAraNA pAyagahaNaM tu // [oghani0 692] ataraMta tti glAnAH, AdezAH prAghUrNakAH, asahu tti sukumAro rAjaputrAdipravrajitaH, sAdhAraNAvagrahAt sAmAnyopaSTambhArtham, alabdhikArthaM ceti / 10 [sU0 180] tao AyarakkhA pannattA, taMjahA-dhammiyAte paDicoyaNAte paDicoettA bhavati, tusiNIto vA sitA, uThUttA vA AtAte ekaMtamaMtamavakkamejjA 1 / NiggaMthassa NaM gilAyamANassa kappaMti tato viyaDadattIo paDiggAhittate, taMjahA-ukkosA majjhimA jahannA 2 // 15 tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe sAhammiyaM saMbhogiyaM visaMbhogiyaM karemANe NAtikkamati, taMjahA-sayaM vA daTuM, saDDissa vA nisamma, taccaM mosaM AudRti cautthaM no AudRti 3 / tividhA aNunnA pannattA, taMjahA-AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte 4 / tividhA samaNunnA pannattA, taMjahA-AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte 5 / 20 evaM upasaMpadA 6, evaM vijahaNA 7 / [TI0] nirgranthaprastAvAnnirgranthAnevAnuSThAnataH saptasUtryA''ha - tao AetyAdiH sugamA, navaram AtmAnaM rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAdvA rakSantItyAtmarakSAH / dhammiyAe paDicoyaNAe tti dhArmikeNopadezena 'nedaM bhavAdRzAM vidhAtumucitam' ityAdinA prerayitA upadeSTA bhavati anukUletaropasargakAriNaH, tato'sAvupasargakaraNAnivarttate, tato'kRtyAsevA 25 na bhavatItyataH AtmA rakSito bhavatIti 1, tUSNIko vA vAcaMyama upekSaka ityarthaH 1. "tyAdisugamA khaM0 pA0 je2 // 2. SaSThyekavacanAntamidam / /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 180] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 235 syAditi 2, preraNAyA aviSaye upekSaNA'sAmarthya ca tataH sthAnAdutthAya Aya tti AtmanA ekAntaM vijanam antaM bhUvibhAgamavakrAmet gacchet 3 / nirgranthasya glAyata: azaknuvataH, tRDvedanAdinA abhibhUyamAnasyetyarthaH, AhAragrahaNaM hi vedanAdibhireva kAraNairanujJAtam / tao tti tisraH viyaDa tti pAnakAhAraH, tasya dattaya: ekaprakSepadAnarUpAH, pratigrahItum AzrayituM vedanopazamAyeti / utkarSaH prakarSaH, 5 tadyogAdutkarSA, utkarSatIti votkarSA utkRSTetyarthaH, pracurapAnakalakSaNA yayA dinamapi yApayati, madhyamA tato hInA, jaghanyA yayA sakRdeva vitRSNo bhavati yApanAmAnaM vA lbhte| athavA pAnakavizeSAdutkRSTAdyA vAcyAH, tathAhi-kalamakAJjikA-'vazrAvaNAdeH drAkSApAnakAdervA prathamA 1, SaSTikAdikAJjikAdemadhyamA 2, tRNadhAnyakAJjikAdeSNodakasya vA jaghanyeti / deza-kAla-svarucivizeSAdvotkarSAdi neymiti| 10 ___ sAhammiyaM ti samAnena dharmeNa caratIti sAdharmikastam, sam ekatra bhogo bhojanaM sambhogaH sAdhUnAM samAnasAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAna-grahaNasaMvyavahAralakSaNaH, sa vidyate yasya sa sambhogikaH, tam, visambhogo dAnAdibhirasaMvyavahAraH, sa yasyAsti sa visambhogikaH, taM kurvan nAtikrAmati na laghayatyAjJAM sAmAyikaM vA vihitakAritvAditi, svayamAtmanA sAkSAt dRSTvA sambhogikena kriyamANAmasaMbhogikadAna- 15 grahaNAdikAmasAmAcArIm / tathA savissa tti zraddhA zraddhAnaM yasmin asti sa zrAddhaH zraddheyavacana: ko'pyanya: sAdhustasya vacanamiti gamyate nizamya avadhArya / tathA taccaM ti ekaM dvitIyaM yAvat tRtIyaM mosaM ti mRSAvAdam akalpyagrahaNa-pArzvasthadAnAdinA sAvadhaviSayapratijJAbhaGgalakSaNamAzrityeti gamyate, Avarttate nivarttate, tamAlocayatItyartha:. anAbhogatastasya bhAvAt, prAyazcittaM cAsyocitaM dIyate, caturthaM tvAzritya prAyo no 20 Avarttate taM nAlocayati, tasya darpata eva bhAvAditi, Alocane'pi prAyazcittasyA'dAnamasyeti, atazcaturthAsambhogakAraNakAriNaM visambhogikaM kurvannAtikrAmatIti prakRtam, uktaM ca 1. "samAcA' khaM0 pA0 / / 2. samAcA' khaM0 pA0 je2|| 3. athavA taccaM je1 / / 4. akalpagra pA0 je2||
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ega va do va tinna va AuTTaMtassa hoi pacchittaM / AuTTaMte vi tao pareNa tinhaM visaMbhogo // [ nizIthabhA0 2075 ] iti / etaccUrNi:- saMbhoio asuddhaM giNhaMto coio bhAi- saMtA paDicoyaNA, macchAmi dukkaDaM, Na puNo evaM karissAmo, evamAuTTo jamAvanno taM pAyacchittaM dAu saMbhogo / evaM 5 bIyavArA vi, evaM taiyavArAe vi, taiyavArAo parao cautthavArAe tamevAiyAraM seviUNa AuTTaMtassa vi visaMbhogo [ nizIthacU0 ] iti / iha cAdyaM sthAnadvayaM gurutaradoSAzrayam, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visaMbhogaH kriyate, tRtIyaM tvalpataradoSAzrayam, tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / aNunna tti, anujJAnamanujJA adhikAradAnam / Acaryate maryAdAvRttitayA sevyata 10 ityAcArya:, AcAre vA paJcaprakAre sAdhurityAcArya:, Aha capaMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMseMtA AyariyA teNa vaccaMti || [ Ava0ni0 998 ] suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamukko atthaM vAei Ayario // [ ] 15 tadbhAvastattA, tayA, uttaratra gaNAcAryagrahaNAdanuyogAcAryatayetyarthaH / tathA upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAyaH, Aha ca- sammattANadaMsaNajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAeuvajjhAo // [ ] tti / 25 AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA tadbhAva upAdhyAyatA, tayA, tathA gaNaH sAdhusamudAyo yasyAsti svasvAmisambandhenAsau 20 gaNI gaNAcArya:, tadbhAvastattA, tayA, gaNanAyakatayeti bhAva iti / tathA samiti saGgatA autsargikaguNayuktatvenocitA AcAryAditayA anujJA samanujJA, tathAhianuyogAcAryasyautsargikaguNAH tamhA vayasaMpannA kAlociyagahiyasayalasuttatthA / aNujogANuNNAe jogA bhaNiyA jiNidehiM // irA u musAvAo pavayaNakhiMsA ya hor3a loyammi / sANa vi guNahANI titthuccheo ya bhAveNaM // [ paJcava0 932-33] ti, 1. " Ayariya uvajjhAe pavatti there... [Ava0 ni0 1995 ] " iti gAthAyA hAribhadryAM vRttau uddhRteyaM gAthA //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 [sU0 180] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 237 gaNAcAryo'pyautsargikaguNayuktatve evamsuttatthe nimmAo piyadaDhadhammo'NuvattaNAkusalo / jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhimaMto ya // saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pavayaNANurAgI ya / evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavariMdehiM // [paJcava0 1315-16] ti / 5 athaivaMvidhaguNAbhAve anujJAyA apyabhAvAt kathamanyA samanujJA bhaviSyatIti ?, atrocyate, uktaguNAnAM madhyAt anyataraguNAbhAve'pi kAraNavizeSAt sambhavatyevAsI, kathamanyathA'bhidhIyate je yAvi maMdi tti guruM viittA, Dahare ime appasue tti naccA / hIlaMti micchaM paDivajjamANA, kareMti AsAyaNa te gurUNaM // [dazavai0 9 / 1 / 2] ti / 10 ataH keSAJcit guNAnAmabhAve'pyanujJA, samagraguNabhAve tu samanujJeti sthitam / athavA svasya manojJA: samAnasAmAcArIkatayA abhirucitAH svamanojJAH, saha vA manojJairjJAnAdibhiriti samanojJA: ekasAmbhogikA: sAdhavaH, kathaM trividhA ityAhaAcAryatayetyAdi, bhikSu-kSullakAdibhedA: santo'pi na vivakSitA:, tristhAnakAdhikArAditi / evaM uvasaMpaya tti, evamityAcAryatvAdibhistridhA samanujJAvat 15 upasaMpattirupasaMpat jJAnAdyarthaM bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathAhi-kazcit svAcAryAdisandiSTaH samyakzrutagranthAnAM darzanaprabhAvakazAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNasthirIkaraNa-vismRtasandhAnArthaM tathA cAritravizeSabhUtAya vaiyAvRtyAya kSamaNAya vA sandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate, uktaM cauvasaMpayA ya tivihA NANe taha daMsaNe caritte ya / 20 daMsaNa-NANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe // [Ava0 ni0 698, paJcA0 586] tti| se yamAcAryopasampad, evamupAdhyAya-gaNinorapIti / evaM vijahaNatti evamityAcAryatvAdibhedena tridhaiva vihAnaM parityAga: tacca AcAryAdeH svakIyasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRtya-kSamaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, Aha caniyagacchAdannammi u sIyaNadosAiNA hoi [Ava0ni0 718] tti / athavA AcAryo 25 jJAnAdyarthamupasampannaM yatiM tamarthamananutiSThantaM siddhaprayojanaM vA parityajati yat 1. 'tsargika evaM khaM0 pA0 je2 // 2. vRttyAya je1, 2 // 3. vRttyakSapaNA' je1 / /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre sA''cAryavihAni:, uktaM ca uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apuurito| ahavA samANiyammI sAraNayA vA visaggo vA // [Ava0ni0 720] iti / evmupaadhyaay-gnninorpiiti| 5 [sU0 181] tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-tavvayaNe, tadannavayaNe, NoavayaNe 1 // tivihe avayaNe pannate, taMjahA-NotavvayaNe, NotadanavayaNe, avayaNe 2 // tividhe maNe pannatte, taMjahA-tammaNe, tadannamaNe, NoamaNe 3 // tivihe amaNe pannatte, taMjahA-NotammaNe, NotadannamaNe, amaNe 4 // [TI0] iyamanantaraM viziSTA sAdhukAyaceSTA tristhAnake'vatAritA, adhunA tu vacana10 manasI tatparyudAsau ca tatrAvatArayannAha-tivihe ityAdi sUtracatuSTayam, asya gamanikA tasya vivakSitArthasya ghaTAdervacanaM bhaNanaM tadvacanam, ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat, tasmAd vivakSitaghaTAderanya: paTAdistasya vacanaM tadanyavacanam, ghaTApekSayA paTavacanavat, noavacanam, abhaNananivRttirvacanamAtraM DitthAdivaditi, athavA saH zabdavyutpattinimittadharmaviziSTo'rtho'nenocyata iti tadvacanaM yathArthanAmetyarthaH, jvalana15 tapanAdivat, tathA tasmAt zabdavyutpattinimittadharma viziSTAdanyaH zabdapravRttinimittadharmaviziSTo'rtha ucyate aneneti tadanyavacanamayathArthamityarthaH, maNDapAdivat, ubhayavyatiriktaM noavacanam, nirarthakamityarthaH, DityAdivat / athavA tasya AcAryA devacanaM tadvacanam, tadvyatiriktavacanaM tadanyavacanam avivakSitapraNetR vizeSam, noavacanaM vacanamAtramityarthaH / trividhavacana20 pratiSedhastvavacanam, tathAhi-notadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat, notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavata, avacanaM vacananivRttimAtramiti, evaM vyAkhyAntarApekSayA'pi neyam / tasya devadattAdestasmin vA ghaTAdau manastanmanaH, tato devadattAd anyasya yajJadattAdeghaTApekSayA paTAdau vA manastadanyamanaH, avivakSitasambandhivizeSaM tu manomAtraM noamana iti, etadanusAreNA'mano'pyUhyamiti / 25 [sU0 182] tihiM ThANehiM appavuTTIkAe sitA, taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi 1. taMsi bhAM0 / evamagre'pi pR0239 paM0 6 // 25. piM0 182] tihiM ThANehi appa
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 182] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 239 vA padesaMsi vA No bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamati viukkamati cayaMti uvavajaMti 1, devA NAgA jakkhA bhUtA No sammamArAhitA bhavaMti, tattha samuTThiyaM udagapoggalaM pariNataM vAsitukAmaM annaM desaM sAharaMti 2, abbhavaddalagaM ca NaM samuTThitaM pariNataM vAsitukAmaM vAukAe vidhuNati 3, iccetehiM tihiM ThANehiM appavuTThigAte sitA 1 5 __ tihiM ThANehiM mahAvuTThIkAte sitA, taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi vA patesaMsi vA bahave udagajoNitA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajjati 1, devA nAgA bhUtA jakkhA sammamArAhitA bhavaMti, annattha samuTTitaM udagapoggalaM pariNataM vAsiukAmaM taM desaM sAharaMti 2, abbhavaddalagaM ca NaM samuTThitaM pariNayaM vAsitukAmaM No vAuAte vidhuNati 3, iccetehiM 10 tihiM ThANehiM mahAvuTTikAe siyA 2 / [TI0] anantaraM saMyatamanuSyAdivyApArA uktA:, idAnIM tu prAyo devavyApArAn tihItyAdibhiraSTAbhi: sUtrairAha, sugamAni caitAni, kintu appavuTThikAe tti, alpa: stoka: avidyamAno vA, varSaNaM vRSTiH adha: patanam, vRSTipradhAna: kAyo jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, varSaNadharmayuktaM vodakaM vRSTiH, tasyA: kAyo rAzirvRSTikAya:, 15 alpazcAsau vRSTikAyazca alpavRSTikAya:, sa syAd bhavet / tasmiMstatra magadhAdau, cazabdo'lpavRSTitAkAraNAntarasamuccayArthaH, NamityalaGkAre, deze janapade, pradeze tasyaivaikadezarUpe, vAzabdau vikalpArtho / udakasya yonayaH pariNAmikAraNabhUtA udakayonayaH, ta evodakayonikA udakajananasvabhAvA vyutkrAmanti utpadyante vyapakrAmanti cyavante, etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe -cyavante utpadyante 20 kSetrasvabhAvAditye kam, tathA devA vaimAnika-jyotiSkA:, nAgA nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat, yakSA bhUtA iti vyantaropalakSaNam, athavA devA iti sAmAnyam, nAgAdayastu vizeSa:, etadgrahaNaM ca prAya eSAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya, vicitratvAdvA sUtragateriti, no samyagArAdhitA bhavanti avinayakaraNAjjanapadairiti gamyate, tatazca tatra magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam utpannam udakapradhAnaM 25
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre paudgalaM pudgalasamUho megha ityarthaH udakapaugalam, tathA pariNatam udakadAyakAvasthAprAptam, ata eva vidyudAdikaraNAdvarSitukAmaM sadanyaM dezamaGgAdikaM saMharanti nayantIti dvitiiym| abhrANi meghAstairvaIlakaM durdinam abhravarddalakaM vAuyAe tti vAyukAya: pracaNDavAto vidhunAti dhvaMsayatIti tRtIyam / icce ityAdi nigamanamiti / etadviparyAsAdanantara5 sUtram / [sU0 183] tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejja mANusaM logaM havvamAgacchittae, No ceva NaM saMcAteti hvvmaagcchitte| ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne, se NaM mANussae kAmabhoge No ADhAti No pariyANAti No aTuM baMdhati No 10 niyANaM pakareti No ThiipakappaM pakareti 1, ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne, tassa NaM mANussae pemme vocchinne divve saMkaMte bhavati 2, ahaNovavanne deve devalogesu divvesa kAmabhogesu mucchite jAva ajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavati-iyaNDiM gacchaM, muhuttaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussA kAladhammaNA saMjuttA bhavaMti 15 3, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittate, No ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 3 // __tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittae, saMcAtei havvamAgacchittate / ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchite agiddhe agaDhite aNajjhovavanne, tassa NamevaM 20 bhavati-atthi NaM mama mANussae bhave Ayarie ti vA uvajjhAe ti vA pavattI ti vA there ti vA gaNI ti vA gaNadhare ti vA gaNAvacchedie ti vA, jesiM pabhAveNaM mae imA etArUvA deviDDI divvA devajutI divve devANubhAve laddhe patte abhisamannAgate, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi NamaMsAmi sakkAremi sammANemi, kallANaM maMgalaM devataM ceiyaM pajuvAsAmi 1, ahuNovavanne deve 1. vidhvaMsa pA0 je2 //
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 183] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 241 devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavati-esa NaM mANussae bhave NANI ti vA tavassI ti vA atidukkaradukkarakArage, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi 2, ahuNovavanne deve devalogesu jAva aNajjhovavanne, tassa NamevaM bhavatiatthi NaM mama mANussae bhave mAtA ti vA jAva suNhA ti vA, taM gacchAmi 5 NaM tesimaMtiyaM pAubbhavAmi, pAsaMtu tA me imaM etArUvaM divvaM deviDhei divvaM devajutiM divvaM devANubhAvaM laddhaM pattaM abhisamannAgataM 3, iccetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu iccheja mANusaM logaM havvamAgacchittate, saMcAteti havvamAgacchittate 4 // [TI0] adhunopapanno devaH, kvetyAha-devalokeSviti, iha ca bahuvacanamekasyaikadA 10 anekeSutpAdAsambhavAdekArthe dRzyaM vacanavyatyayAd devalokAnekatvopadarzanArthaM vA, athavA devalokeSu madhye kvaciddevaloka iti, icched abhilaSet, pUrvasaGgatikadarzanAdyarthaM mAnuSANAmayaM mAnuSastam, havvaM zIghram, saMcAei tti zaknoti, divi devaloke bhavA divyAsteSu, kAmau ca zabda-rUpalakSaNau bhogAzca gandha-rasa-sparzAH kAmabhogAsteSu, athavA kAmyanta iti kAmA: manojJAste ca te bhujyanta iti bhogA: zabdAdayaste ca 15 kAmabhogAsteSu mUrcchita iva mUrchito mUDhaH, tatsvarUpasyA'nityatvAdervibodhAkSamatvAt, gRddhaH tadAkAGkSAvAn, atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhi: sandarbhita ityarthaH, adhyupapanna: AdhikyenA''sakto'tyantatanmanA ityarthaH, no Adriyate na teSvAdaravAn bhavati, no parijAnAti ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate, no arthaM badhnAti etairidaM prayojanamiti na nizcayaM karoti, tathA teSu no nidAnaM 20 prakaroti ete me bhUyAsurityevamiti, tathA teSveva no sthitiprakalpam avasthAnavikalpanameteSvahaM tiSTheyamiti ete vA mama tiSThantu sthirA bhavantvityevaMrUpaM sthityA vA maryAdayA viziSTaH prakalpa: AcAra AsevetyarthastaM prakaroti kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirityekaM kAraNam 1 / tathA yato'sAvadhunopapanno devo divyeSu kAmabhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakaM 25
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre manuSyaviSayaM prema sneho yena manuSyaloke Agamyate tad vyavacchinnam, divi bhavaM divyaM svargagatavastuviSayaM saGkrAntaM tatra deve praviSTaM bhavatIti divyapremasaGkrAntiriti dvitIyam 2 / tathA'sau devo yato divyakAmabhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt tassa NaM ti tasya devasya evaM ti evaMprakAraM cittaM bhavati, yathA iyaNhiM ti ita idAnIM 5 gacchAmi, muhuttaM ti muhUrtena gacchAmi, kRtyasamAptAvityarthaH, teNaM kAleNaM ti yena tat kRtyaM samApyate sa ca kRtakRtyatvAdAgamanazakto bhavati tena kAlena gateneti zeSa:, tasmin vA kAle gate, NaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, alpAyuSaH svabhAvAdeva manuSyA mAtrAdayo yaddarzanArthamAjigamiSati te kAladharmeNa maraNena saMyuktA bhavanti, kasyAsau darzanArthamAgacchatviti asamAptakarttavyatA nAma tRtIyamiti 3 / icce ityAdi nigmnm| 10 devakAmeSu kazcidamUrcchitAdivizeSaNo bhavati, tasya ca mana iti gamyate, evaM bhUtaM bhavati, AcArya: pratibodhaka-pravrAjakAdi: anuyogAcAryo vA, iti: evaMprakArArtho vAzabdo vikalpArthaH, prayogastvevam- manuSyabhave mamAcAryo'stIti vA, upAdhyAya: sUtradAtA, so'stIti vA, evaM sarvatra, navaraM pravarttayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRtyAdiSviti pravartI, uktaM ca15 tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM payaTTei / asahuM ca niyatteI gaNatattillo pavattI u // [vyava0 11959] tti / pravarttivyApAritAn sAdhUn saMyamayogeSu sIdata: sthirIkaroti iti sthaviraH, uktaM ca thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesu / 20 jo jattha sIyai jaI saMtabalo taM thiraM kuNai // [vyava0 1961] tti / gaNo'syAstIti gaNI gaNAcArya:, gaNadharo jinaziSyavizeSa: AryikApratijAgarako vA sAdhuvizeSa:, uktaM capiyadhamme daDhadhamme saMviggApa(va)ja oyateyaMsI / saMgahuvaggahakusalo suttatthaviU gaNAhivaI // [nizIthabhA0 2449, bRhatkalpa0 2050] 25 gaNasyAvacche do vibhAgoM'zo'syAstIti, yo hi gaNAMzaM gahItvA 1. "vRttyA pA0 je2 / / 2. 'ggAyejjaoya je1 / 'ggAujjaoya je2 / /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 [sU0 184] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / gacchopaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimittaM viharati sa gaNAvacchedikaH, Aha ca uhAvaNA-pahAvaNa-khettovahimaggaNAsu avisaaii|| suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi // [vyava0 1 / 962] tti / ima tti iyaM pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyA na kAlAntare rUpAntarabhAk sA etadrUpA, divyA svargasambhavA pradhAnA vA, devAnAM surANAmRddhiH zrIrvimAnaratnAdisampad devarddhiH, 5 evaM sarvatra, navaraM dyuti: dIpti: zarIrAbharaNAdisambhavA yutirvA yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA anubhAga: acintyA vaikriyakaraNAdikA zaktiH, labdhaH upArjito janmAntare, prAptaH idAnImupanata:, abhisamanvAgato bhogyatAM gataH, taditi tasmAt tAn bhagavataH pUjyAn vande stutibhirnamasyAmi praNAmena satkaromyAdarakaraNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti buddhyA 10 paryupAse seve ityekam / esa NaM ti eSa: avadhyAdipratyakSIkRtaH, mAnuSyake bhave vartamAna iti zeSaH, manuSya ityarthaH, jJAnIti vA kRtvA tapasvIti vA kRtvA, kim ? atiduSkarANAM siMhaguhAkAyotsargakaraNAdInAM madhye duSkaramanuraktapUrvopabhuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikaM karotIti atiduSkaraduSkarakArakaH, sthUlabhadravat, tat tasmAd gacchAmi, te tti 15 pUrvamekavacananirdeze'pIha pUjyavivakSayA bahuvacanamiti, tAn duSkaraduSkarakArakAn bhagavato vanda iti dvitIyam / tathA 'mAyA i vA piyA i vA bhajjA i vA bhAyA i vA bhagiNI i vA puttA i vA dhUyA i ve'ti yAvacchabdAkSepa:, snuSA putrabhAryA, taditi tasmAt teSAmantike samIpe prAdurbhavAmi prakaTIbhavAmi, tA me tti tAvat me mameti tRtIyam / 20 [sU0 184] tato ThANAI deve pIhejjA, taMjahA-mANussagaM bhavaM, Arite khette jammaM, sukulapaccAyAtiM 5 / tihiM ThANehiM deve paritappejjA, taMjahA-aho NaM mate saMte bale saMte vIrie saMte purisakkAraparakkame khemaMsi subhikkhaMsi Ayariya-uvajjhAehiM vijamANehiM kallasarIreNaM No bahute sute ahIte 1, aho NaM mate ihalogapaDibaddheNaM 25 1. kimiti duSkarANAM je1 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre paralogaparaMmuheNaM visayatisiteNaM No dIhe sAmannaparitAte aNupAli 2, aho NaM mate irisa - sAyagarueNaM bhogAsasagiddheNaM No visuddhe carite phAsite 3, iccetehiM [tihiM ThANehiM deve paritappejA] 6 | [TI0] pIhejja ti spRhayed abhilaSet, AryakSetram arddhaSaDviMzatijanapadAnAmanyatarat 5 magadhAdi, sukule ikSvAkkAdau devalokAt pratinivRttasyA''jAti: janma AyarvAi AgatiH sukulapratyAjAti: sukulapratyAyAtirvA, tAmiti / paritappejja tti pazcAttApaM karoti, aho vismaye sati vidyamAne bale zArIre vIrye jIvAzrite puruSakAre abhimAnavizeSe parAkrame abhimAna eva ca niSpAditasvaviSaye ityarthaH, kSeme upadravAbhAve sati subhikSe sukAle sati kalyazarIreNa nIrogadeheneti sAmagrIsadbhAve'pi no bahu 10 zrutamadhItamityekam / visayatisieNaM ti viSayatRSitatvAdihalokapratibandhAdinA dIrghazrAmaNyaparyAyApAlanam iti dvitIyam / tathA RddhiH AcAryatvAdau narendrAdipUjA rasA madhurAdayo manojJAH sAtaM sukhametAni gurUNi AdaraviSayA yasya so'yamRddhirasa- sAtagurukastena, athavA ebhirgurukasteSAM prAptAvabhimAnato'prAptau ca prArthanAto'zubhabhAvopAttakarmmabhAratayA'laghukastena bhogeSu kAmeSu AzaMsA ca 15 aprAptaprArthanaM gRddhaM ca prAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRddhaH, iha cAnusvAralopa- hasvatve prAkRtatayeti pAThAntareNa bhogAmiSagRddheneti, no vizuddham anaticAraM caritraM spRSTamiti tRtIyam / ityetairityAdi nigamanam / [sU0 185] tihiM ThANehiM deve catissAmIti jANati - vimANAbharaNAI NippabhAI pAsittA, kapparukkhagaM milAyamANaM pAsittA, appaNo teyalessaM 20 parihAyamANiM jANittA, iccetehiM [tihiM ThANehiM deve catissAmIti jANati] 7 | tihiM ThANehiM deve uvvegamAgacchejjA, taMjahA - aho NaM mate imAto etArUvAto divvAto deviDIo divvAo devajutIto laddhAto pattAto abhisamannAgatAto catiyavvaM bhavissati 1, aho NaM mate mAtuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsaThThe tappaDhamayAte AhAro AhAreyavvo bhavissati 2, aho NaM mate kalamalajaMbAlA te 1. 'saMsa ka0 vinA / 'saMsA bhAM0 // 244 "
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 [sU0 185-186] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / asutIte uvveyaNitAte bhImAte gabbhavasahIte vasiyavvaM bhavissai, iccetehiM tihiM [ThANehiM deve uvvegamAgacchejjA] 8 // [TI0] vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtikaM taccakSurvibhramarUpaM vA, kalparukkhagaM ti caityavRkSam, teyalessaM ti zarIradIptiM sukhAsikAM vA, iccetehItyAdi nigamanam, bhavanti caivaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle, uktaM camAlyamlAni: kalpavRkSaprakampaH, zrI-hrInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgA-'GgabhaGgau, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // [ ] iti / uvvegaM ti udvegaM zokaM 'mayetazcyavanIyaM bhaviSyati' ityekam / tathA mAturoja: ArtavaM pitaH zakraM tattathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilInaM tayoH ojaHzakrayorubhayaM dvayaM tadubhayaM tacca tat saMsRSTaM ca, saMzliSTaM ceti vA, parasparamekIbhUtamityarthaH, tadubhayasaMsRSTaM 10 tadubhayasaMzliSTaM vA evaMlakSaNo ya AhAraH tasya garbhavAsakAlasya prathamatA tatprathamatA tasyAm, prathamasamaya evetyarthaH, sa Aharttavya: abhyavahAryo bhaviSyatIti dvitIyam, tathA kalamalo jaTharadravyasamUha: sa eva jambAla: kaImo yasyAM sA tathA, tasyAm, ata evA'zucikAyAm udvejanIyAyAm udvegakAriNyAM bhImAyAM bhayAnikAyAM garbha eva vasatirgarbhavasatistasyAM vastavyamiti tRtIyam / atra gAthe bhavata: devA vi devaloe divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / jaM parivaDaMti tatto taM dukkhaM dAruNaM tesiM // taM suravimANavibhavaM ciMtiya cayaNaM ca devlogaao| aibaliyaM ciya jaM na vi phuTai sayasakkaraM hiyayaM // [upa0 mAlA 285-286] ti / icceehItyAdi nigamanam / 20 [sU0 186] tisaMThiyA vimANA pannattA, taMjahA-vaTTA, taMsA, cauraMsA / tattha NaM je te vaTTA vimANA te NaM pukkharakanniyAsaMThANasaMThitA savvato samaMtA pAgAraparikkhittA egaduvArA pannattA, tattha NaM je te taMsA vimANA te NaM siMghADagasaMThANasaMThitA duhato pAgAraparikkhittA egato vetitAparikkhittA tiduvArA pannattA, tattha NaM je te cauraMsA vimANA te NaM akkhADagasaMThANasaMThitA 25 savvato samaMtA vetitAparikkhitA cauduvArA pannattA /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tividhA vimANA pannattA, taMjahA - avaTThitA, veuvvitA, parijANitA 3 / [TI0] atha devavaktavyatAnantaraM tadAzrayavimAnavaktavyatAmAha - tisaMThietyAdi sUtratrayaM 5 sphuTameva, kevalaM trINi saMsthitAni saMsthAnAni yeSAM tAni, tribhirvA prakAraiH saMsthitAni trisaMsthitAni, tattha NaM ti teSu madhye pukkharakaNNiya tti puSkarakarNikA padmamadhyabhAgaH, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavati, sarvvata iti dikSu samantAditi vakSu / siMghADagaM ti trikoNo jalajaphalavizeSa:, ekata ekasyAM dizi yasyAM vRttavimAnamityarthaH / akkhADago caturasra: pratIta eva, vedikA muNDaprAkAralakSaNA, etAni 10 caivaMkramANyevAvalikApraviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni tvanyathA'pIti, bhavanti cAtra 20 AcArya zrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tipatiTTiyA vimANA pannattA, taMjahA ghaNodadhipatiTThitA, ghaNavAtapaiDiyA, ovAsaMtarapaTThitA 2 / 25 246 gAthA: savvesa patthaDesuM majhe vahaM aNaMtare taMsaM / eyaMtaracaturaMsaM puNovi vaTTaM puNo // vaTTaM vaTTassuvariM taMsaM taMsassa uppare ho / cauraMse cauraMsaM uTTaM tu vimANaseDhIo // vahaM ca valayagaM pi va taMsaM siMghADagaM piva vimANaM / cauraMsavimANaM pi ya akkhADagasaMThiyaM bhaNiyaM // savve vaTTavimANA egaduvArA havaMti vinneyA / tiniya taMsavimANe cattAri ya hoMti cauraMse // pAgAraparikkhittA vaTTavimANA havaMti savve vi / cauraMsavimANANaM cauddisiM veiyA hoI // jatto vaTTavimANaM tatto taMsassa veiyA hoI / pAgAro boddhavvo avasesehiM tu pAsehiM // AvaliyAsu vimANA vaTTA tasA taheva cauraMsA / pupphAvaginnayA puNa aNegaviharUvasaMThANA // [ vimAna0 245 - 251] iti / pratiSThAnasUtrasyeyaM vibhajanA 1. upparaM khaMsaM0 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 [sU0 187] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 247 ghaNaudahipaiTThANA surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTThANA tadubhayasupaiTThiyA tIsu // teNa paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiTThiyA savve / [bRhatsaM0 126-127] tti / avasthitAni zAzvatAni / vaikriyANi bhogAdyarthaM niSpAditAni, yato'bhihitaM bhagavatyAm- jAhe NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA divvAiM bhogabhogAiM bhuMjiukAme bhavai 5 se kahamiyANiM pakareti ?, goyamA ! tAhe ceva NaM se sakke deviMde devarAyA egaM mahaM nemipaDirUvagaM viuvvai, nemiriti cakradhArA, tadvad vRttavimAnamityarthaH, egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM ityAdi yAvat pAsAyavaDisae sayaNije, tattha NaM se sakke deviMde devarAyA aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi ya aNiehiM NaTTANIeNa ya gaMdhavvANIeNa ya saddhiM mahayA naTTa jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai [bhagavatI0 14 / 6 / 6] tti / pariyAnaM 10 tiryaglokAvataraNAdi, tat prayojanaM yeSAM tAni pAriyAnikAni pAlaka-puSpakAdIni vkssymaannaaniiti| [sU0 187] tividhA neraiyA pannattA, taMjahA-sammAdiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI / evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / tato duggatIto pannattAo, taMjahA-NeraiyaduggatI, tirikkhajoNIyaduggatI, 15 maNusasaduggatI 1 // tato suggatIto pannattAo, taMjahA-siddhasuggatI, devasuggatI, maNussasuggatI tato duggatA pannattA, taMjahA-NeratitaduggatA, tirikkhajoNitaduggatA, maNussaduggatA 3 / 20 tato suggatA patnattA, taMjahA-siddhasuggatA, devasuggatA, maNussasuggatA 4 / [TI0] pUrvatarasUtreSu devA uktAH, adhunA vaikriyAdisAdhAnnArakAnnirUpayannAhatividhetyAdi spaSTam / nArakA darzanato nirUpitAH, zeSA api jIvA evaMvidhA evetyatidezata: zeSAnAha- evamityAdi gatArtham, navaraM vigaleMdiyavajjaM ti nArakavat daNDakastridhA vAcyaH ekendriya-vikalendriyAn vinA, yataH pRthivyAdInAM mithyAtvameva 25 1. pari khaM0 pA0 je2 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 20 248 25 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre dvitricaturindriyANAM tu na mizramiti / trividhadarzanAzca durgati-sugatiyogAt durgatAH sugatAzca bhavantIti durgatyAdidarzanAya sUtracatuSTayamAha - tao ityAdi vyaktam, paraM duSTA gatirdurgatiH, manuSyANAM durgatirvivakSayaiva, tatsugaterapyabhidhAsyamAnatvAditi / durgatAH duHsthAH, sugatAH susthAH / [sU0 188] cautthabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAI paDigAhettae, taMjahA - ussetime, saMsetime, cAuladhovaNe 1 / aTTamabhattiyassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAI paDigAhettae, taMjahA10 AyAmate, sovIrate, suddhaviyaDe 3 | tivihe uvahaDe pannatte, taMjahA- phaliovahaDe, suddhovahaDe, saMsaTThovahaDe 4 | tivihe uggahite pannatte, taMjahA- jaM ca ogiNhati, jaM ca sAharati, jaM ca AsagaMsi pakkhivati 5 / tividhA omoyariyA pannattA, taMjahA - uvakaraNomoyariyA, bhattapANomodaritA, 15 bhAvomodaritA 6 / uvakaraNo modaritA tivihA pannattA, taMjahA - ege vatthe, ege pAte, ciyattovahisAtijjaNatA 7 / tato ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA ahiyAte asubhAte akkhamAte aNissesAte aNANugAmiyattAe bhavaMti, taMjahA- kUaNatA, kakkaraNatA, chaTThabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tato pANagAI paDigAhettae, taMjahAtilodae, tusodae, javodae 2 avajjhANatA 8 / tato ThANA NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA hitAte suhAte khamAte NissesAte ANugAmiyattA bhavati, taMjahA - akUaNatA, akakkaraNatA, aNavajjhANayA 9 / tato sallA pannattA, taMjahA - mAyAsalle NidANasalle micchAdaMsaNasalle 10 / tihiM ThANehiM samaNe NiggaMthe saMkhittaviulateulesse bhavati, taMjahA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 188] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 249 AtAvaNatAte, khaMtikhamAte, apANageNaM tavokammeNaM 11 // temAsitaM NaM bhikkhupaDimaM paDivanassa aNagArassa kappaMti tato dattIo bhoyaNassa paDigAhettae, tato pANagassa 12 / egarAtiyaM bhikkhupaDimaM samma aNaNupAlemANassa aNagArassa ime tato ThANA ahitAte asubhAte akhamAte aNissesAte aNANugAmiyattAte bhavaMti, 5 taMjahA- ummAyaM vA labhejjA, dIhakAliyaM vA rogAtaMkaM pAuNejjA, kevalipannattAto vA dhammAto bhaMsejjA 13 / ___ egarAtiyaM NaM bhikkhupaDimaM sammaM aNupAlemANassa aNagArassa tato ThANA hitAte subhAte khamAte NissesAte ANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA-ohiNANe vA se samuppajjejjA, maNapajjavanANe vA se samuppajjejA, kevalanANe vA se 10 samuppajjejjA 14 / [TI0] siddhAdisugatAzca tapasvinaH santo bhavantIti tatkarttavya-pariharttavyavizeSamAhacautthetyAdisUtrANi caturdaza vyaktAni, kevalam ekaM pUrvadine dve upavAsadine caturthaM pAraNakadine bhaktam bhojanaM pariharati yatra tapasi tat caturthabhaktam, tadyasyAsti sa caturthabhakti kastasya, evamanyatrApi, zabdavyutpattimAtrametat, pravRttistu 15 caturthabhaktAdizabdAnAmekAdyupavAsAdiSviti, bhikSaNaM zIlaM dharma: tatsAdhukAritA vA yasya sa bhikSurbhinatti vA kSudhamiti bhikSuH, tasya pAnakAni pAnAhArA:, utsvedena nirvRttamutsvedimaM yena vrIhyAdipiSTaM surAdyartham utsvedyate, tathA saMsekena nivRttamiti saMsekimam araNikAdipatrazAkamutkvAthya yena zItalajalena saMsicyeta taditi, tanduladhAvanaM pratItameva 1 / tilodakAdi tatprakSAlanajalam, navaraM tuSodakaM vrIhyudakam 2 / 20 AyAmakam avazrAvaNam, sauvIrakaM kAJjikam, zuddhavikaTam uSNodakam 3 / upahRtamupahitam, bhojanasthAne DhaukitaM bhaktamiti bhAvaH, phalikaM praheNakAdi, tacca tadupahRtaM ceti phalikopahRtam avagRhItAbhidhAnapaJcamapiNDaiSaNAviSayabhUtamiti, yadAha vyavahArabhASye phaliyaM paheNagAI vaMjaNabhakkhehiM vA'virahiyaM tu / bhottumaNassovahiyaM paMcamapiMDesaNA esa // [vyava0 9 / 3821] tti / 25
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA zuddham alepakRtaM zuddhaudanaM ca, tacca tadupahRtaM ceti zuddhopahRtam, etaccAlpalepAbhidhAnacaturtheSaNAviSayabhUtamiti / tathA saMsRSTaM nAma bhoktukAmena gRhItaM kUrAdau kSipte hasta: kSipto na tAvat mukhe kSipati tacca lepAlepakaraNasvabhAvamiti, tadevaMbhUtamupahRtaM saMsRSTopahatam, idaM caturtheSaNAtvena bhajanIyam , 5 lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gAthA suddhaM ca alevakaDaM ahavaNa suddhodaNo bhave suddhaM / / saMsaTeM AuttaM bhoktumArabdhamityarthaH levADamalevaDaM vA vi // [vyava0 9 / 3820] tti / iha ca traye ekatva-dvi-trisaMyogaiH saptAbhigrahavanta: sAdhavo bhavantIti 4 / avagRhItaM nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi yaditi bhaktam, cakArA: 10 samuccayArthAH, avagRhNAti Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etacca SaSThI piNDaiSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyA- pariveSaka: piTikAyA: kUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitastena ca bhaNitam-mA dehi, atrAvasare prAptena sAdhunA dharmalAbhitam, tata: pariveSako bhaNati-prasAraya sAdho ! pAtram, tata: sAdhunA prasArite pAtre kSiptamodanam, iha ca saMyataprayojane gRhasthena hasta eva parivartito nAnyat gamanAdi kRtamiti 15 jaghanyamAhRtajAtamiti, iha ca vyavahArabhASyazloka: bhuMjamANassa ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u|| jahannovahaDaM taM tu, hatthassa pariyattaNe // [vyava0 9 / 3838] tti / tathA yacca pariveSaka: sthAnAdavicalan saMharati bhaktabhAjanAt bhojanabhAjaneSu kSipati taccAvagRhItamiti prakramaH, zloko'tra20 aha sAhIramANaM tu, vaDhto pariveSayannityartha: jo u dAyao / dalejAvicalio tatto, chaTThA esA vi esaNA // [vyava0 9 / 3829] iti / tathA yacca bhaktamAsyake piTharAdimukhe kSipati taccAvagRhItamiti, evaM cAtra vRddhavyAkhyA-kUramavahlAdananimittaM kaliMjAdibhAjane vizAlottAnarUpe kSiptam, tato bhAktikebhyo dattaM tato bhuktazeSaM yad bhUya: piTharake prakAzamukhe kSipantI dadyAt pariveSayantI ___ 25 vA prakAzamukhe bhAjane tat tRtIyamavagRhItam, zloko'tra 1. khyAtA pari' je1 / / 2. jaghanyamAhRtajAtamiti je1 madhye nAsti / jaghanyatohata' khaM0 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / [sU0 188] bhuttasesaM tu jaM bhUo, chubbhaMtI piThare daye / saMvaTTaMtI va annassa, Asagammi pagAsa // [ vyava0 9 / 3830 ] ti / nanu Asye mukhe yat prakSipatIti mukhyArthe sati kiM piTharakAdimukhe iti vyAkhyAyata iti ?, ucyate, AsyaprakSepavyAkhyAnamayuktam, jugupsAbhAvAditi, Aha ca- pakkhevae duguMchA Aeso kuDamuhAIsu[vyava0 9|3826]tti / avamam UnamudaraM jaTharaM yasya so'vamodaraH, avamaM vodaram avamodaram, tadbhAvo'vamodaratA, prAkRtatvAdomoyariya tti, avamodarasya vA karaNamavamodarikA, vyutpattireveyamasya, pravRttistUnatAmAtre, tatra prathamA jinakalpikAdInAmeva na punaranyeSAm, zAstrIyopadhyabhAve hi samagrasaMyamAbhAvAditi, atiriktAgrahaNato vonodarateti, uktaM cajaM vai uvagAre uvakaraNaM taM si hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM ajao yajayaM pariharaMto // [ ] ayatazca yakad bhuJjAno bhavatItyarthaH / punarAtmIyAhAramAnaparityAgato veditavyA, uktaM cabattIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio | purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA || [piNDani0 642 ] kavalANa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamANamettaM tu / jo vA avigiyavayaNo vayaNammi chuhejja vIsattha // [ ] tti / iyaM cASTa 1 dvAdaza 2 SoDaza 3 caturviMzatye 4 katriMzadantaiH kavalaiH 5 krameNAlpAhArAdisaMjJitA paJcadhA bhavati, uktaM ca appAhAra 1 avaDDA 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / iti / aTTha 1 duvAla 2 solasa 3 cauvIsa 4 tahekkatIsA ya 5 // [ evam anenAnusAreNa pAne'pi vAcyA, bhagavatyAmapyuktam battIsaM kukkuDiaMDagapamANamette kavale AhAramAhAremANe pamANapatte ti vattavvaM siyA, etto ekkeNa vi kavaleNa UNagaM AhAramAhAremANe samaNe NiggaMthe no pagAmarasabhoi tti vattavvaM siya [bhagavatI0 7 / 1 / 19] tti / bhAvonodaratA punaH krodhAdityAgaH, uktaM cakohAINamaNudiNaM cAo jiNavayaNabhAvaNAo u / bhAveNomodariyA pannattA vIyarAgehiM // [ ] 251 bhaktapAnAvamodaratA 5 10 15 20 25
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ upakaraNAvamodarikAyA bhedAnAha- uvakaraNetyAdi, ekaM vastraM jinakalpikAdereva, evaM pAtramapi, egaM pAyaM jiNakappiyANaM [oghani0 679] iti vacanAditi, tathA ciyatteNaM saMyamopakArako'yamiti prItyA malinAdAvaprItyakaraNena vA ciyattassa vA saMyaminAM saMmatasya upadheH rajoharaNAdikasya sAijaNaya tti sevA ciyattovahisAijaNaya tti 5 7 / ciyatteNeti prAguktam, etadviparyayabhedAn saphalAnAha- tao ityAdi spaSTam, kintu ahitAya apathyAya asukhAya du:khAya akSamAya ayuktatvAya aniHzreyasAya amokSAya anAnugAmikatvAya na zubhAnubandhAyeti, kUjanatA ArtasvarakaraNam, karka raNatA zayyopadhyAdidoSodbhAvanagarbhaM pralapanam, apadhyAnatA Artta raudradhyAyitvamiti 8 / uktaviparyayasUtraM vyaktam 9 / 10 nirgranthAnAmeva pariharttavyaM trayamAha- tao ityAdi, zalyate bAdhyate aneneti zalyam, dravyatastomarAdi, bhAvatastu idaM trividhaM- mAyA nikRtiH, saiva zalyaM mAyAzalyam, evaM sarvatra, navaraM nitarAM dAyate lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryA disAdhyaM kuzalakarmakalpataruvanamanena devarddhayAdiprArthanapariNAmanizitAsineti nidAnam, mithyA viparItaM darzanaM mithyAdarzanamiti 10 / ___nirgranthAnAmeva labdhivizeSasya kAraNatrayamAha tihItyAdi / saGkSiptA laghUkRtA vipulA'pi vistIrNA'pi satI, anyathA''dityabimbavat durdarza: syAditi, tejolezyA tapo vibhUtijaM tejasvitvaM taijasazarIrapariNatirUpaM mahAjvAlAkalpaM yena sa saGkSiptavipulatejolezya: / AtApanAnAM zItAdibhiH zarIrasya santApanAnAM bhAva AtApanatA zItAtapAdisahanamityarthaH, tayA, kSAntyA krodhanigraheNa kSamA marSaNaM na 20 tvazaktatayeti kSAntikSamA, tayA, apAnakena pAraNakakAlAdanyatra tapa:karmaNA SaSThAdineti, abhidhIyate ca bhagavatyAm__ je NaM gosAlA ! egAe sanahAe kummAsapiMDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNaM chaThe chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM urdu bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai se NaM aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittavipulateyalesse bhavai [bhgvtii015|54] 25 tti 11 / 1. pariziSTeSu TippaNeSu draSTavyam // 2. "dAp lavane" -pA0 dhA0 1059, dAMvak lavane- haimadhA0 1070 / / 15
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 188 ] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / temAsiyamityAdi, bhikSupratimAH sAdhorabhigrahavizeSAH, tAzca dvAdaza, tatraikamAsikyAdayo mAsottarAH sapta, tisraH saptarAtrindivapramANAH pratyekam, ekA ahorAtrikI, ekA ekarAtrikIti, uktaM ca mAsAI sattA 7 paDhamA 1 bi 2 taIya 3 sattarAidiNA 10 / 1 aharAi 11 egarAI 12 bhikkhUpaDimANa bArasagaM // [ Ava0 bhA0, paJcAzaka0 18 / 3 ] ti / 5 ayamatra bhAvArtha: paDivajjai eyAo saMghayaNadhiIjuo mahAsatto / paDimAo bhAviyappA sammaM guruNA aNuNNAo || gacche cciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpUNNA / navamassa taiyavatthU hoi jahanno suyAbhigamo // vosacattadeho uvasaggasaho jaheva jiNakappI / esaNa abhiggahIyA bhattaM ca alevaDaM tassa // gacchA viNikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattega bhoyaNassA pANassa vi ega jA mAsaM // pacchA gacchamatItI eva dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattivivaDDI jA satta usattamAsI // 253 10 tatto ya aTThamI khalu havar3a ihaM paDhamasattarAiMdI | tI cauttheNa apANaeNaM aha viseso // [ paJcAzaka0 1824, 5, 6,7,13,14] tathA cAgamaH paDhamasatta iMdiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappar3a se cauttheNaM bhatteNaM 20 apANaeNaM bahiyA gAmassa ve [ dazAzruta0 7/51] tyAdi, uttANaga pAsallI nesajjI vA vi ThANa ThAr3atA / aha uvasagge ghore divvAI sahai avikaMpo // doccA vi erisi cciya bahiyA gAmAdiyANa navaraM tu / ukkaDu lagaMDasAI DaMDAyatiu vva ThAittA | taccAe vI evaM navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavA vI ThAeja va aMbakhujjo ya // emeva ahorAI cha bhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiyA vagghAriyapANie ThANaM // 1. AvazyakasUtrasya caturthe'dhyayane 'bArasahiM bhikkhupaDimAhiM' ityasya hAribhadryAM vRttau bhASyagAtheyam || 15 25
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre emeva egarAI aTThamabhatteNa ThANa baahiro| IsiM panbhAragate aNimisaNayaNegadiTThIe // sAhaTu do vi pAe vagghAriyapANi ThAyati ThANaM / vagdhArilaMbiyabhuo sesa dasAsu jahA bhaNiyaM // [paJcAzaka0 18 / 15-20] ti / 5 tatra trimAsikI tRtIyA, tAM pratipannasya Azritasya, datti: sakRtprakSepalakSaNeti 12 / ekarAtrikI dvAdazI, tAM samyagananupAlayata: unmAdaH cittavibhramaH, roga: kuSThAdiH, AtaGkaH zUla-vizUcikAdi: sadyoghAtI, sa ca sa ceti rogAtaGkam, pAuNeja tti prApnuyAt, dharmAt zruta-cAritralakSaNAt bhrazyet, samyaktvasyApi hAnyeti, unmAda roga-dharmabhraMzA: pratimAyA: samyagananupAlanAjanyA ahitAdyarthAH duHkhArthA bhavantIti 10 hRdayam 13 / viparyayasUtrametadanusArato boddhavyamiti 14 / / [sU0 189] jaMbUdIve dIve tato kammabhUmIo pannattAo taMjahA- bharahe, eravate, mahAvidehe 1 / evaM dhAyaisaMDe dIve puratthimaddhe jAva pukkharavaradIvaDapaccatthimaddhe 2-5 / [TI0] uktarUpANi ca sAdhvanuSThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tannirUpaNAyAha15 jaMbUdIvetyAdisUtrANi sAkSAdatidezAbhyAM paJca sugamAni ceti / [sU0 190] tividhe daMsaNe pannatte, taMjahA-sammaiMsaNe, micchadaMsaNe, sammAmicchadasaNe 1 // tividhA rutI pannattA, taMjahA-sammarutI, miccharutI, sammAmiccharutI 2 / tividhe paoge pannatte, taMjahA-sammappaoge, micchappaoge, 20 sammAmicchappaoge 3 / / [sU0 191] tividhe vavasAte pannatte, taMjahA-dhammite vavasAte, adhammie vavasAte, dhammiyAdhammite vavasAte 4 / __ athavA tividhe vavasAte, pannatte, taMjahA-paccakkhe, paccatite, ANugAmite 5 / 1. dharmaH zrutacAritralakSaNa: bhrazyet khaM0 / dharmaH zrutacAritralakSaNAd bhrazyet je1 // 2. sAdhvananuSThA' je1 // 3. jaMbuddI' khaM0 pAmU0 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 190-199] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / ahavA tividhe vavasAte pannatte, taMjahA - ihaloie, paralo gite, ihalogitaparalogite 6 | ihalagite vavasAte tivihe pannatte, taMjahA - logite, vetite, sAmatite 7 / logite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA - atthe, dhamme, kAme 8 / vetite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA- rivvede, jajuvede, sAmavede 9 | sAmatite vavasAte tividhe pannatte, taMjahA - NANe, daMsaNe, caritte 10 / tividhA atthajoNI pannattA, taMjahA - sAmaM, daMDe, bhede 11 / 5 [TI0] uktA: karmabhUmayaH, atha tadgatajanadharmmanirUpaNAyAha-tivihetyAdisUtrANyekAdaza kaNThyAni, kintu trividhaM darzanaM zuddhA 'zuddha- mizrapuJjatrayarUpaM mithyAtvamohanIyam, tathAvidhadarzanahetutvAditi 1 / rucistu tadudayasampAdyaM tattvAnAM 10 zraddhAnam 2 / prayogaH samyaktvAdipUrvI manaHprabhRtivyApAra iti, athavA samyagAdiprayogaH ucitAnucitobhayAtmaka auSadhAdivyApAra iti 3 / vyavasAyo vastunirNayaH puruSArthasiddhyarthamanuSThAnaM vA, sa ca vyavasAyinAM dhArmikAdhArmika-dhArmikAdhArmikANAM saMyatA - 'saMyata- dezasaMyatalakSaNAnAM sambandhitvAdabhedenocyamAnastridhA bhavatIti, saMyamA-'saMyama- dezasaMyamalakSaNaviSayabhedAdvA 15 4 / vyavasAyo nizcayaH, sa ca pratyakSo'vadhi- mana: paryAya- kevalAkhyaH, pratyayAt indriyAnindriyalakSaNAnnimittAjjAtaH prAtyayikaH, sAdhyam agnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetuH so'nugAmI, tato jAtamAnugAmikam anumAnam, tadrUpo vyavasAya AnugAmika eveti / athavA pratyakSa: svayaMdarzanalakSaNaH, prAtyayika: 20 AptavacanaprabhavaH, tRtIyastathaiveti 5 / ihaloke bhava aihalaukiko ya iha bhave varttamAnasya nizcayo'nuSThAnaM vA sa aihalaukiko vyavasAya iti bhAva:, yastu paraloke bhaviSyati sa pAralaukikaH, yastviha paratra ca sa aihalaukikapAralaukika iti 6 / 1. sAme bhAM0 je0 // / 2. pratya' je1 khaM0 // 255
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre laukika: sAmAnyalokAzrayo nizcayo'nuSThAnaM vA, vedAzrito vaidikaH, samaya: sAGkhyAdInAM siddhAntaH, tadAzritastu sAmayikaH 7) laukikAdayo vyavasAyA: pratyekaM trividhAH, te ca pratItA eva, navaram arthadharma-kAmaviSayo nirNayo yathA5 arthasya mUlaM nikRtiH kSamA ca, dharmasya dAnaM ca dayA damazca / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparama: kriyAsu // [ ] ityAdirUpaH, tadarthamanuSThAnaM vA arthAdireva vyavasAya ucyate iti 8 / RgvedAdyAhito nirNayo vyApAro vA RgvedAdireveti 9 / jJAnAdIni sAmayiko vyavasAya:, tatra jJAnaM vyavasAya eva, paryAyazabdatvAt, darzanamapi zraddhAnalakSaNaM vyavasAyaH, 10 vyavasAyAMzatvAttasyeti pratipAditameva, cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmana: pariNativizeSatvAt, yaccocyate saccaraNamaNuTThANaM vihipaDisehANugaM tattha [ ] tti tad bAhyacAritrApekSamavagantavyamiti / athavA jJAnAdau viSaye yo vyavasAyo bodho'nuSThAnaM vA sa viSayabhedAt trividha iti / sAmayikatA cAsya samyagmithyAzabdalAJchitasya jJAnAditrayasya sarvasamayeSvapi bhAvAditi 10 / / 15 arthasya rAjalakSmyAdeoni: upAyo'rthayoniH, sAma priyavacanAdi, daNDo vadhAdirUpa: paranigrahaH, bhedo jigISitazatraparivargasya svAmyAdisnehApanayanAdiH, kvacittu daNDapadatyAgena pradAnena saha timro'rthayonaya: paThyante, bhavanti cAtra zlokA:parasparopakArANAM darzanaM 1 guNakIrtanam 2 / sambandhasya samAkhyAna 3 mAyatyA: saMprakAzanam 4 // [ ] asminnevaM kRte idamAvayorbhaviSyatItyAzAjananamAyatisaMprakAzanamiti, vAcA pezalayA sAdhu tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogajJaiH sAma paJcavidhaM smRtam // vadhazcaiva 1 pariklezo 2 dhanasya haraNaM tathA 3 / iti daNDavidhAnajairdaNDo'pi trividha: smRtaH // sneharAgApanayanaM 1 saMharSotpAdanaM tathA 2 / santarjanaM ca 3 bhedajJairbhedastu trividhaH smRtaH // [ ] saMharSa: spardhA, santarjanaM ca asyAsmanmitravigrahasya paritrANaM matto 20 25
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 [sU0 192] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH bhaviSyatItyAdirUpamiti, pradAnalakSaNamidam ya: samprApto dhanotsargaH, uttamAdhamamadhyamaH / pratidAnaM tathA tasya 1 gRhItasyAnumodanam 2 // dravyadAnamapUrvaM ca 3, svayaMgrAhapravarttanam 4 / deyasya pratimokSazca 5, dAnaM paJcavidhaM smRtam // [ ] dhanotsargo dhanasampat, svayaMgrAhapravarttanam parasveSu, deyapratimokSa RNamokSa iti| prayogazcAsAmevam uttamaM praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena, samaM tulyaparAkramaiH // [ ] iti / [sU0 192] tividhA poggalA pannattA, taMjahA-paogapariNatA, mIsApariNatA, 10 vIsasApariNatA / tipatiTThiyA NaragA pannattA, taMjahA-puDhavipatiTThitA, AgAsapatiTThitA, AyapatiTTitA / Negama-saMgaha-vavahArANaM puDhavipaiTThiyA, ujusutassa AgAsapatiTThiyA, tiNhaM saddaNayANaM AyapatiTThiyA / [TI0] anantaraM jIvA dharmata: prarUpitA:, idAnIM pudgalAMstathaiva prarUpayannAha- tivihA 15 puggaletyAdi / prayogapariNatA: jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItA:, yathA paTAdiSu kAdiSu vA, mIsa tti prayoga-visrasAbhyAM pariNatAH, yathA paTapudgalA eva prayogeNa paTatayA visrasApariNAmena cA'bhoge'pi purANatayeti, visrasA' svabhAva:, tatpariNatA abhrendradhanurAdivaditi / ___ pudgalaprastAvAdvisrasApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM pratiSThAnanirUpaNAyAha- 20 tipatiTThiyetyAdi sphuTam, kevalaM narakA narakAvAsAH, AtmapratiSThitA: svruupprtisstthitaaH| tatpratiSThAnaM nayairAha- NegametyAdi, naikena sAmAnya-sAmAnyavizeSavizeSagrAhakatvAt tasyA'nekena jJAnena minoti paricchinattIti naikamaH, athavA nigamA: nizcitArthabodhAsteSu kuzalo bhavo vA naigama:, athavA naiko gama: arthamArgo yasya sa prAkRtatvena naigama: 1, saMgrahaNaM bhedAnAM saGgRhNAti vA tAn saMgRhyante vA te yena sa 25 1. pratiSu pAThA:- narakAvAsA: je1 / narakA nArakAvAsA: khaM0 pA0 je2 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre saGgraho mahAsAmAnyamAtrAbhyupagamapara iti 2, vyavaharaNaM vyavahriyate vA sa vyavahriyate vA tena vizeSeNa vA sAmAnyamavahriyate nirAkriyate'neneti lokavyavahAraparo vA vyavahAro vizeSamAtrAbhyupagamapara: 3, eteSAM nayAnAM mateneti gamyam / Rju avakramabhimukhaM zrutaM zrutajJAnaM yasyeti RjuzrutaH, Rju vA atItAnAgatavakraparityAgAdvarttamAnaM vastu sUtrayati 5 gamayatIti RjusUtra:, svakIyaM sAmprataM ca vastu nAnyadityabhyupagamapara: 4, zapyate abhidhIyate'bhidheyamaneneti zabdo vAcako dhvani:, nayanti paricchindantyanekadharmAtmakaM sadvastu sAvadhAraNatayaikena dharmeNeti nayA:, zabdapradhAnA nayA: zabdanayA:, te ca traya:zabda-samabhirUdvaivaMbhUtAkhyA:, tatra zapanamabhidhAnaM zapyate vA ya: zapyate vA yena vastu sa zabdaH, tadabhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM 10 vartamAnamabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti 5, vAcakaM vAcakaM prati vAcyabhedaM samabhirohati Azrayati ya: sa samabhirUDhaH, sa hyanantaroktavizeSaNasyApi vastunaH zakra-purandarAdivAcakabhedena bhedamabhyupagacchati ghaTa-paTAdivaditi / yathA zabdArtho ghaTate ceSTata iti ghaTa ityAdilakSaNa: evamiti tathA bhUta: satyo ghaTAdiroM nAnyathetyevamabhyupagamapara evaMbhUto naya:, ayaM hi bhAvanikSepAdivizeSaNopetaM 15 vyutpattyarthA viSTa mevArthamicchati, jalAharaNAdiceSTAvantaM ghaTa miveti 7 / tatrAdyatrayasyAzuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatvaM narakANAmiti matam / caturthasya zuddhatvAt AkAzasya ca gaccha tAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikAdhAratvAt bhuvo'naikAntikatvAccAkAzapratiSThitatvamiti, trayANAM tu zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAcca 20 AtmapratiSThitatvamiti, na hi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvA: kadAcanApi bhavantIti, yata Aha vatthu vasai sahAve sattAo ceyaNavva jIvammi / na vilakkhaNattaNAo bhinne anyatra chAyAtave ceva // [vizeSAva0 2042] tti / [sU0 193] tivihe micchatte pannatte, taMjahA-akiriyA, aviNae, annANe 25 1 // 1. dRzyatAM pR0 40 Ti0 2 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 193] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / 259 akiriyA tividhA pannattA, taMjahA-paogakiriyA, samudANakiriyA, annANakiriyA 2 // paogakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-maNapaogakiriyA, vaipaogakiriyA, kAyapaogakiriyA 3 / __ samudANakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-aNaMtarasamudANakiriyA, 5 paraMparasamudANakiriyA, tadubhayasamudANakiriyA 4 / annANakiriyA tividhA pannattA, taMjahA-matiannANakiriyA, sutaannANakiriyA, vibhaMgaannANakiriyA 5 / aviNae tivihe pannatte,taMjahA-desaccAtI, nirAlaMbaNatA, nANApejadose 6 // annANe vividhe pannatte, taMjahA-desaNNANe, savvaNNANe, bhAvaNNANe 7 / 10 [TI0] narakeSu ca mithyAtvAd gatirjantUnAM bhavatIti athavA nayA mithyAdRza iti sambandhAnmithyAtvasvarUpamAha- tivihe micchatte ityAdisUtrANi sapta sugamAni, navaraM mithyAtvaM viparyastazraddhAnamiha na vivakSitam, prayogakriyAdInAM vakSyamANatadbhedAnAM asambadhyamAnatvAt, tato'tra mithyAtvaM kriyAdInAmasamyagra patA, mithyAdarzanAnAbhogAdijanito viparyAso duSTatvamazobhanatvamiti bhAva: / akiriya tti 15 najiha du:zabdArtho yathA azIlA du:zIle tyarthaH, tatazcAkri yA duSTakriyA mithyAtvAdyupahatasyAmokSasAdhakamanuSThAnam, yathA mithyAdRSTe jJAnamapyajJAnamiti, evamavinayo'pi, ajJAnam asamyagjJAnamiti 1 / akriyA hi azobhanA kriyaivA'to'kriyA trividhetyabhidhAyApi prayogetyAdinA kriyaivokteti, tatra vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate vyApAryata iti 20 prayogo manovAkkAyalakSaNaH, tasya kriyA karaNaM vyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogai: mana:prabhRtibhiH kriyate badhyate iti prayogakriyA, karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA, akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakramaH, samudANaM ti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samiti samyak prakRtibandhAdibhedena deza-sarvopaghAtirUpatayA ca AdAnaM 1. micchattetyAdi je2 vinA //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre svIkaraNaM samudAnaM nipAtanAttadeva kriyA karmeti samudAnakriyeti, ajJAnAdyA ceSTA karma vA sA ajJAnakriyeti 2 / prayogakriyA trividhA vyAkhyAtArthA 3 / nAstyantaraM vyavadhAnaM yasyA: sA'nantarA, sA cAsau samudAnakriyA ceti vigraha:, prathamasamayavartinItyarthaH, dvitIyAdisamayavartinI tu paramparasamudAnakriyeti, 5 prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti 4 / maiannANakiriya tti avisesiyA maicciya sammaddiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suyaM pi emeva // [vizeSAva0 114] tti / matyajJAnAt kriyA anuSThAnaM matyajJAnakriyA, evamitare api, navaraM vibhaGgo mithyAdRSTeravadhiH, sa evAjJAnaM vibhaGgAjJAnamiti 5 / 10 vyAkhyAtamakriyAmithyAtvam, avinayamithyAtvavyAkhyAnAyAha- aviNayetyAdi, viziSTo nayo vinaya: pratipattivizeSaH, tatpratiSedhAdavinayaH, dezasya janmakSetrAdestyAgo dezatyAgaH, sa yasminnavinaye prabhugAlIdAnAdAvasti sa deshtyaagii| nirgata AlambanAd AzrayaNIyAt gaccha-kuTumbakAderiti nirAlambanaH, tadbhAvo nirAlambanatA, AzrayaNIyAnapekSatvamiti bhAvaH, puSTAlambanAbhAvena vocitapratipattibhraMzaH / prema ca dveSazca 15 premadveSam, nAnAprakAraM premadveSaM nAnApremadveSamavinayaH, iyamatra bhAvanA ArAdhyaviSayamArAdhyasaMmataviSayaM vA prema tathA''rAdhyAsammataviSayo dveSa ityevaM niyatAvetau vinaya: syAt, uktaM ca saruSi nuti: stutivacanaM tadabhimate prema tadviSi dveSaH / dAnamupakArakIrtanamamantramUlaM vazIkaraNam // [ ] iti / 20 nAnAprakArau tu tAvArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSAnapekSatvenAniyataviSayAvavinaya iti| ajJAnamithyAtvamita ucyate - annANetyAdi, jJAnaM hi dravyaparyAyaviSayo bodhaH, tanniSedho'jJAnam, tatra vivakSitadravyaM dezato yadA na jAnAti tadA dezAjJAnamakAraprazleSAt, yadA ca sarvatastadA sarvAjJAnam, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamiti, athavA dezAdijJAnamapi mithyAtvaviziSTamajJAnameveti akAraprazleSaM vinApi na doSa iti| 1. lIpradAnA' pA0 je2 / / 2. natiH pAsaM0 je2 / atra prAcInatvAt 'nutiH' iti pATho'smAbhiH svIkRtaH / / 3. rau ca tAvA pA0 je2 / /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ _261 [sU0 194] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / [sU0 194] tivihe dhamme pannatte, taMjahA-suyadhamme, carittadhamme, atthikAyadhamme / tividhe uvakkame pannatte, taMjahA-dhammite uvakkame, adhammite uvakkame, dhammitAdhammite uvakkame 1 / ahavA tividhe uvakkame pannatte, taMjahA-Atovakkame, parovakkame, tadubhayovakkame 2 // evaM veyAvacce 3, aNuggahe 4, aNusaTThI 5, 5 uvAlaMbhe 6, evamikkikke tini tini AlAvagA jaheva uvakkame / / tivihA kahA pannattA, taMjahA-atthakahA, dhammakahA, kAmakahA 7 / tividhe viNicchate pannatte, taMjahA-atthaviNicchate, dhammaviNicchate, kAmaviNicchate 8 // [TI0] uktaM mithyAtvam, taccAdharma iti tadviparyayamadhunA dharmamAha- tivihe dhamme 10 ityAdi, zrutameva dharmaH zrutadharma: svAdhyAya:, evaM caritradharma: kSAntyAdizramaNadharma:, ayaM ca dvividho'pi dravya-bhAvabhede dharme bhAvadharma uktaH, yadAha duviho u bhAvadhammo suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo // [dazavai0 ni0 43] tti / astizabdena pradezA ucyante, teSAM kAyo rAzirastikAya:, sa cAsau saMjJayA 15 dharmazcetyastikAyadharmaH, gatyupaSTambhalakSaNo dharmAstikAya ityarthaH, ayaM ca dravyadharma iti / ___ anantaraM zrutadharma-cAritradharmAvuktau, adhunA tadvizeSAnAha- tivihe uvakkame ityAdisUtrANi aSTau sugamAni, param upakramaNamupakrama: upAyapUrvaka ArambhaH, dharme zruta-cAritrAtmake bhava: sa vA prayojanamasyeti dhArmikaH, zruta-cAritrArtha Arambha 20 ityarthaH, tathA na dhArmika: adhArmikaH asaMyamArthaH, tathA dhArmikazcAsau dezata: saMyamarUpatvAt adhArmikazca tathaivAsaMyamarUpatvAt dhArmikAdhArmikaH, dezaviratyArambha ityarthaH, athavA nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt SaDvidha upakramaH, tatra nAma-sthApane sujJAne, dravyopakramastu jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktastridhA sacittA-'cittamizradravyabhedAt, tatra sacittadravyopakramo dvipada-catuSpadA-'padabhedabhinna:, punarekaiko dvividha: 25 1. duviho loguttario suya - dazavai0 ni0 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre " parikarmmaNi vastuvinAze ca tatra parikarmma dravyasya guNavizeSakaraNam, tasmin sati, tadyathA- ghRtAdyupayogena puruSasya varNAdikaraNam, evaM zuka-sArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNam, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAmapadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAdvArddhakyAdiguNApAdanamiti tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM 5 khaDgAdibhirvinAza evopakramaH, evamacittadravyopakramaH padmarAgAdimaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdanaM vinAzazceti, mizra dravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / tathA kSetrasya zAlikSetrAdeH parikarmmavinAzo vA kSetropakramaH / tathA kAlasya candroparAgAdilakSaNasyopakramaH upAyena parijJAnaM kAlopakramaH / tathA bhAvasya prazastA prazastarUpasyopAyataH parijJAnameva bhAvopakramaH, cAprazasto DoDDinI gaNikA-smAtyadRSTAntAdavase yaH, prazastazca zrutAdinimittamAcAryAdibhAvopakrama iti, tathA ca dhArmikasya saMyatasya yazcAritrAdyarthaM dravya-kSetra-kAla- bhAvAnAmupakrama uktasvarUpaH sa dhArmika evopakrama:, tathA adhArmikasya asaMyatasyAsaMyamArthaM yaH so'dhArmika eva, tathA dhArmikAdhArmikasya dezaviratasya yaH sa dhArmika dhArmika iti / atha svAmyantarabhedenopakramameva tridhA''ha, tatrAtmano'nukU lopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramo vaihAnasAdinA vinAza: parikarmma vA AtmArthaM vA upakramo'nyasya vastunaH Atmopakrama iti / tathA parasya parArthaM vopakramaH paropakrama iti / tadubhayasya Atma-paralakSaNasya tadubhayArthaM vopakramastadubhayopakrama iti / evamiti upakramasUtravat Atmaparobhayabhedena vaiyAvRtyAdayo vAcyAH, vyAvRtasya bhAvaH karmma vA vaiyAvRtyaM 20 bhaktAdibhirupaSTambha:, tatrAtmavaiyAvRtyaM gaccha nirgatasyaiva, paravaiyAvRtyaM glAnAdipratijAgarakasya, tadubhayavaiyAvRtyaM gacchvAsina iti / anugraho jJAnAdyupakAraH, tatra AtmA'nugraho'dhyayanAdipravRttasya, parAnugraho vAcanAdipravRttasya tadubhayAnugrahaH zAstravyAkhyAna-ziSyasaGgrahAdipravRttasyeti / anuziSTi: anuzAsanam, tatra Atmano 262 10 sa 15 - yathA 1. krama iti evama pA0 je2 // 2. ntAvaseyaH pAmU0 je2 // 3. evaM ca khaM0 pA0 je2 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 10 [sU0 194] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / bAyAlIsesaNasaMkaDammi gahaNammi jIva ! na hu chlio| iNhiM jaha na chalijasi bhuMjato rAgadosehiM // [oghani0 545, paJcava0 354] ti, tathA vidheyamiti zeSa iti / parAnuziSTiryathAtA taMsi bhAvavejo bhavadukkhanipIDiyA tuhaM ete / haMdi saraNaM pavannA moeyavvA payatteNaM // [paJcava0 1351] ti / tadubhayAnuziSTiryathA - kahakahavi mANusattAi pAviyaM caraNapavararayaNaM ca / tA bho ettha pamAo kaiyA vi na jujjae amhaM // [ ] ti / upAlambha: iyamevAnaucityapravRttipratipAdanagarbhA, sa cAtmano yathA- 10 collagadiTuMteNaM dulahaM lahiUNa mANusaM jammaM / jaM na kuNasi jiNadhammaM appA kiM verio tujjha? // [ ] tti / paropAlambho yathAuttamakulasaMbhUo uttamagurudikkhio tumaM vaccha ! / uttamanANaguNaDDo kaha sahasA vavasio evaM ? // [ ] ti / 15 tadubhayopAlambho yathAegassa kae niyajIviyassa bahuyAo jiivkoddiio| dukkhe ThavaMti je ke vi tANa kiM sAsayaM jIyaM ? // [ ] ti / evamityAdinA pUrvokto'tidezo vyAkhyAta:, evaM cAtrAkSaraghaTanA- yathaivopakrame Atma-para-tadubhayaistraya AlApakA uktA:, evamekaikasmin vaiyAvRtyAdisUtre te trayastrayo 20 vAcyA iti / atha zrutadharmabhedA ucyante- arthasya lakSmyA: kathA upAyapratipAdanaparo vAkyaprabandho'rthakathA, uktaM ca sAmAdi-dhAtuvAdAdi-kRSyAdipratipAdikA / arthopAdAnaparamA kathA'rthasya prakIrtitA / / [ ] 1. te'tra trayastrayo je / te'trayastrayo khaM0 // 25
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tathA-arthAkhya: puruSArtho'yaM pradhAna: pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke dhigartharahitaM naram // [ ] iti / iyaM ca kAmandakAdizAstrarUpA / evaM dharmopAyakathA dharmakathA, uktaM cadayA-dAna-kSamAdyeSu dharmAGgeSu prtisstthitaa| dharmopAdeyatAgarbhA budhairdharmmakathocyate // [ ] tathA-dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM, dhigdharmarahitaM naram // [ ] iti / iyaM cottarAdhyayanAdirUpA'vaseyeti / evaM kAmakathA'pi, yadAha kAmopAdAnagarbhA ca, vyodaakssinnysuucikaa| 10 anurAgeGgitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA // [ ] tathA- smitaM na lakSaNa vaco na koTibhirna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyairhadayopagRhanaM na koTikoTyA'pi tadasti kAminAm // [ ] iti / iyamapi vAtsyAyanAdirUpA'vaseyeti, prakIrNA vA tattadarthA vacanapaddhatiH kathAcaritravarNanarUpA vA / arthAdivinizcayAH arthAdisvarUpaparijJAnAni, tAni ca arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / nAze duHkhaM vyaye duHkham, dhigarthaM duHkhakAraNam // [ ] tathA- dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAmadaH sarvakAminAm / / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH // [dharmabindu0 1 / 2] tathA- zalyaM kAmA viSaM kAmA: kAmA AzIviSopamAH / 20 kAmAnabhilaSanto'pi niSkAmA yAnti durgatim // [ ] ityAdIni / [sU0 195] tahArUvaM NaM bhaMte ! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA panjuvAsaNatA ? savaNaphalA / se NaM bhaMte ! savaNe kiM phale ? NANaphale / se NaM bhaMte ! NANe kiMphale ? viNNANaphale / evameteNaM abhilAveNaM imA gAdhA aNugaMtavvAsavaNe NANe ya vinnANe paccakkhANe ya saMjame / / aNaNhate tave ceva vodANe akiri NivvANe // 13 // 1. sallaM kAmA visaM kAmA kAmA aasiivisopmaa| kAme ya patthemANA akAmA jaMti doggaI // -- uttarA0 9 / 53 / / 15 25
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 195] 265 tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / tRtIya uddezakaH / jAva sA NaM bhaMte ! akiriyA kiMphalA ? nivvANaphalA / se NaM bhaMte! NivvANe kiMphale ? siddhigaigamaNapajjavasANaphale pannatte samaNAuso ! // taiyassa tRtiiyH|| [TI0] anantaramA divinizcaya ukta iti tatkAraNaphalaparamparAM tristhAnakAnavatAriNImapi prasaGgato bhagavatpraznadvAreNa nirUpayannAha- tahArUvetyAdi 5 pAThasiddham, kevalaM paryupAsanA sevA, zravaNaM phalaM yasyA: sA tathA, sAdhavo hi dharmakathAdikaM svAdhyAyaM kurvantIti zravaNaM tatsevAyAM bhavatIti, jJAnaM zrutajJAnam, vijJAnam arthAdInAM heyopAdeyatvavinizcayaH, evamiti pUrvoktenA'bhilApena 'se NaM bhaMte! vinnANe kiMphale?, paccakkhANaphale' ityAdinA, iyaM gAthA anugantavyA anusaraNIyA, etadgAthoktAni padAnyadhyetavyAnItyarthaH, savaNetyAdi, bhAvitArthA, navaraM 10 pratyAkhyAnaM nivRttidvAreNa pratijJAkaraNam, saMyama: prANAtipAtAdyakaraNam, uktaM ca paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH / daNDatrayaviratizceti saMyama: saptadazabhedaH // [prazama0 172] iti / / anAzravo navakarmAnupAdAnam / anAzravaNAllaghukarmatvena tapo'nazanAdibhedaM bhvti| vyavadAnaM pUrvakRtakarmavanalavanaM dAp lavane [pA0 dhA0 1059] iti vacanAt, 15 karmakacavarazodhanaM vA daipa zodhane [pA0 dhA0 924] iti vacanAditi / akriyA yoganirodhaH, nirvANaM karmakRtavikAravirahitatvam / siddhyanti kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH lokAgram, saiva gamyamAnatvAd gatiH, tasyAM gamanam, tadeva paryavasAnaphalaM sarvAntimaprayojanaM yasya nirvANasya tat siddhigatigamanaparyavasAnaphalaM prajJaptaM mayA anyaizca ke valibhiH, he zramaNAyuSmanniti gautamAdikaM ziSyaM 20 bhgvaanaamntrynnidmuvaaceti| // tristhAnakasya tRtIyoddezako vivaraNata: samApta: / / 1. kArarahita pA0 je2 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 20 AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre [ atha caturtha uddezaka: ] [sU0 196] paDimApaDivannassa NaM aNagArassa kappaMti tao uvassayA paDilehittate, taMjahA - ahe AgamaNagihaMsi vA, ahe viyaDagihaMsi vA, ahe rukkhamUlagihaMsi vA / evamaNuNNavittate, uvAtiNit / paDimApaDivannassa NaM aNagArassa kappaMti tao saMthAragA paDilehittate, taMjahA - puDhavisilA, kaTThasilA, adhAsaMthaDameva / evaM aNuNNavittate, vAtiNittate / [TI0] vyAkhyAta: tRtIya uddezakaH, adhunA caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHpUrvasmin uddezake pudgala - jIvadharmAstritvenoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityanena 10 sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtraSaTkaM paDimetyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH- pUrvasUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyAH phalaparamparoktA iha tu tadvizeSasya kalpavidhirucyata ityevaMsambandhitasyAsya vyAkhyA - pratimAM mAsikyAdikAM bhikSupratijJAvizeSalakSaNAM pratipannaH abhyupagatavAn yaH sa tathA tasyA'nagArasya kalpante yujyante traya upAzrIyante bhajyante zItAditrANArthaM the te upAzrayAH vasatayaH pratyupekSitum 15 avasthAnArthaM nirIkSitumiti, ahetti athArtha:, athazabdazceha padatraye'pi trayANAmapyAzrayANAM pratimApratipannasya sAdhoH kalpanIyatayA tulyatApratipAdanArthaH, vA vikalpArthaH, pathikAdInAmAgamanenopetaM tadarthaM vA gRhamAgamanagRhaM sabhA - prapAdi, yadAha 25 266 AgaMtu gAratthajo jahiM tu, saMThAi jaM vA''gamaNammi tesiM / taM AgamokaM tu vidU vayaMti, sabhA - pavA - deulamAiyaM ca || [ bRhatkalpa0 3486]tti / tasmin upAzrayaH tadekadezabhUtaH pratyupekSituM kalpata iti prakrama iti / tathA viyaDaM ti vivRtam anAvRtam, tacca dvedhA adha UrdhvaM ca tatra pArzvata ekAdidikSu anAvRtamadhovivRtam, anAcchAditamamAlagRhaM cordhvavivRtam, tadeva gRhaM vivRtagRham, uktaM ca 2 avAuDaM jaM tu cauddisiM pi disAmaho tinni duve ya ekkA / ahe bhave taM viyaDaM gihaM tu, uTTaM amAlaM ca aticchadaM ca // [ bRhatkalpa0 3500] tti /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 197] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 267 tasmin vA, tathA vRkSasya karIrAdernirgalasya mUlam adhobhAgastadeva gRhaM vRkSamUlagRhaM tasmin veti| pratyupekSayA copAzraye zuddhe gRhasthaM prati tadanujJApanaM bhavatItyanujJApanAsUtramevamiti etadeva paDimApaDivannetyAdhuccAraNIyam, navaraM pratyupekSaNAsthAne anujJApana vAcyamiti / anujJAte ca gRhiNA tasyopAdAnamityupAdAnasUtram, tadapyevameveti, ovAiNittae tti upAdAtuM grahItum, praveSTamityarthaH, evaM saMstArakasUtratrayamapi, navaraM 5 pRthivIzilA uvaTTago tti ya: prasiddhaH, kASThaM cAsau zilevA''yati-vistarAbhyAM zilA sA ceti kASThazilA, yathAsaMstRtameveti yattRNAdi yathopabhogAIM bhavati tathaiva yallabhata iti / [sU0 197] tividhe kAle paNNatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / tividhe samae pannatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / evaM AvaliyA 10 ANApANU thove lave muhutte ahoratte jAva vAsasatasahasse puvvaMge puvve jAva osappiNI / tividhe poggalapariyaTTe pannatte, taMjahA-tIte, paDuppanne, aNAgate / [TI0] pratimAzca niyatakAlA bhavantIti kAlaM tridhA''ha- ati atizayeneto gato'tItaH, pidhAnavadakAralope tIto, vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH, sAmpratamutpanna: 15 pratyutpanno vartamAna ityarthaH, na Agato'nAgato vartamAnatvamaprAptaH, bhaviSyannityarthaH, uktaM ca bhavati sa nAmAtIta: prApto yo nAma vartamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati ya: prApsyati vartamAnatvam // [ ] iti / kAlasAmAnyaM tridhA vibhajya tadvizeSAMstridhA vibhajayannAha- tivihe samaye ityAdi 20 kAlasUtrANi, samayAdayo dvisthAnakAdyoddezakavat vyAkhyeyA:, navaraM poggalapariyaTTe tti pudgalAnAM rUpidravyANAmAhArakavarjitAnAm audArikAdiprakAreNa grahaNata: ekajIvApekSayA parivarttanaM sAmastyena sparza: pudgalaparivarttaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparivartaH, sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpa iti, sa cetthaM bhagavatyAmukta:___ kativihe NaM bhaMte ! poggalapariyaTTe pannatte?, goyamA ! sattavihe pannatte, taMjahA- 25 1. zilA ceveti kASThazilA je1 / /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre orAliyapoggalapariyaTTe veubviyapoggalapariyaTTe evaM teyAkammAmaNavaiANApANUpoggalapariyaTTe [bhagavatI0 12 / 4 / 15] tathA se keNa'TeNaM bhaMte ! evaM vuccai-orAliyapoggalapariyaTTe 2?, goyamA! jeNaM jIveNaM orAliyasarIre vaTTamANeNaM orAliyasarIrapAuggAI davAiM orAliyasarIrattAe gahiyAiM jAva NisaTThAI bhavaMti, se teNa'TeNaM goyamA! evaM vuccai5 orAliyapoggalapariyaTTe o0 2 / [bhagavatI0 12 / 4 / 47] evaM zeSA api vAcyAH, tathA orAliyapoggalapariyaTTe NaM bhaMte ! kevaikAlassa NivvaTTijai?, goyamA! aNaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM [bhagavatI0 12 / 4 / 50] ti, evaM zeSA apIti / anyatra tvevamucyate orAla 1 viuvvA 2 teya 3 kamma 4 bhAsA 5 ''NupANu 6 maNagehiM 7 / phAse vi savvapoggala mukkA aha bAyaraparaTTo / ____ 10 davve suhumaparaTTo jAhe egeNa aha sarIreNaM / logammi savvapoggala pariNAmeUNa to mukkA // [ ] iti / dravyapudgalaparivarttasadRzA ye'nye kSetra-kAla-bhAvaparivartAste'nyato'vaseyA iti / [sU0 198] tivihe vayaNe pannatte, taMjahA-egavayaNe, duvayaNe, bhuvynne| ahavA tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-itthivayaNe, pumavayaNe, npuNsgvynne| 15 ahavA tividhe vayaNe pannatte, taMjahA-tItavayaNe, paDuppannavayaNe, aNAgayavayaNe / tividhA pannavaNA pannattA, taMjahA-NANapannavaNA, daMsaNapannavaNA, carittapannavaNA // tividhe samme pannatte, taMjahA-nANasamme, daMsaNasamme, carittasamme 2 / 20 tividhe uvaghAte pannatte, taMjahA-uggamovaghAte, uppAyaNovaghAte, esaNovaghAte 3 / evaM visodhI 4 / / tivihA ArAhaNA pannattA, taMjahA-NANArAhaNA, daMsaNArAhaNA, carittArAhaNA 5 / NANArAhaNA tividhA pannattA, taMjahA-ukkassA, majjhimA, jahannA 6 / evaM daMsaNArAhaNA vi 7, carittArAhaNA vi 8 // 25 tividhe saMkilese pannatte, taMjahA-nANasaMkilese, daMsaNasaMkilese, 1. ya? tti / 2 evaM je1 // 2. sArdhagAthA pravacanasAroddhAre'pi 1041, 1043-1 //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 [sU0 198] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / carittasaMkilese 9 / evaM asaMkilese vi 10, evamatikkame vi 11, vatikkame vi 12, aiyAre vi 13, aNAyAre vi 14 / tihamatikamANaM AloejjA paDikkamejjA niMdejjA garahejA jAva paDivajjejA, taMjahA-NANAtikkamassa, saNAtikkamassa, carittAtikkamassa 15 / evaM vaikkamANaM 16, aticArANaM 17, aNAyArANaM 18 / 5 tividhe pAyacchitte pannatte, taMjahA-AloyaNArihe, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe 19 / __ [TI0] ete ca samayAdayaH pudgalaparivartAntAH svarUpeNa bahavo'pi tatsAmAnyalakSaName kam arthamAzrityaikavacanAntatayoktA:, bhavanti caikAdiSvartheSvekavacanAdInItyekavacanAdiprarUpaNAyAha- tivihe ityAdi, eko'rtha 10 ucyate'nena uktirveti vacanam, ekasyArthasya vacanamekavacanam, evamitare api, atra krameNodAharaNAni devo devau devA: / vacanAdhikAre ahavetyAdi sUtradvayaM subodham, udAharaNAni tu strIvacanAdInAM nadI, nadaH, kuNDam, tItAdInAM kRtavAn karoti krissyti| __ vacanaM hi jIvaparyAyastadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAnake'vatArayannAha tivihe ityAdisUtrANAmekonaviMzati:, spaSTA ceyam, paraM prajJApanA bhedAdyabhidhAnam, tatra 15 jJAnaprajJApanA AbhinibodhikAdi paJcadhA jJAnam, evaM darzanaM kSAyikAdi tridhA, cAritraM sAmAyikAdi paJcadheti / samaJcatIti samyak aviparItam, mokSasiddhi pratItyAnuguNamityarthaH, tacca jJAnAdIti / upahananamupaghAta:, piNDa-zayyAderakalpyatetyarthaH, tatra udgamanamudgama: piNDAdeH prabhava ityarthaH, tasya cAdhAkAdaya: SoDaza doSA:, uktaM ca tatthuggamo pasUI pabhavo emAdi hoMti egaTThA / so piMDassiha pagao tassa ya dosA ime hoMti // [paJcAzaka0 1314, paJcavastuka0 740] AhAkammu 1 desiya 2 pUikamme ya 3 mIsajAe ya 4 / ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6 pAoyara 7 kIya 8 pAmicce 9 // [pnycaa013|5, piNDani0 92] pariyaTTie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe iya 13 / acchejje 14 anisaTTe 15 ajjhoyarae ya 16 solasame ||[pnycaa013|6,pinnddni093] tti| 20 25
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 10 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre iha cAbhedavivakSayA udgamadoSA evodgamaH, ataste nodgame no paghAta: piNDAderakalpanIyatAkaraNaM caraNasya vA zabalIkaraNamudgamopaghAta:, udgamasya vA piNDAdiprasUterupaghAta: AdhAkarmatvAdibhirdaSTatA udgamopaghAtaH, evamitarAvapi, kevalamutpAdanA sampAdanam, gRhasthAt piNDAderupArjanamityarthaH, taddoSA dhAtrItvAdaya: 5 SoDaza, yadAha uppAyaNa saMpAyaNa NivvattaNamo ya hoMti egaTThA / AhArassiha pagayA tIya ya dosA ime hoMti // [paJcAzaka0 13 / 17, paJcava0 753] dhAI 1 dui 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA ya 6 / kohe 7 mANe 8 mAyA 9 lobhe ya 10 havaMti dasa ee // [paJcAzaka0 13 / 18, paJcava0 754 piNDani0 408] puvviM pacchA saMthava 11 vijjA 12 maMte ya 13 cunna 14 joge ya 15 / uppAyaNAe dosA solasame mUlakamme ya 16 // piNDani0 409, paJcA0 13 / 19, paJcava0 755] tti / tathA eSaNA gRhiNA dIyamAnapiNDAdergrahaNam, tadoSA: zaGkitAdayo dazeti, 15 Aha ca esaNagavesaNannesaNA ya gahaNaM ca hoMti egaTThA / AhArassiha pagayA tIya ya dosA ime hoMti // [paJcA0 13 / 25, paJcava0 761] saMkiya 1 makkhiya 2 nikkhitta 3 pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6 mmIse 7 / apariNaya 8 litta 9 chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti // __20 [paJcA0 13 / 26, paJcava0 762, piNDani0 520] iha casolasa uggamadosA gihiyAo samuTThie viyANAhi / uppAyaNAe dosA sAhUo samuTThie jANa // [piNDani0 403] eSaNAdoSAstUbhayasamutthA iti / evamudgamAdibhirdoSairavidyamAnatayA yA vizuddhiH piNDacaraNAdInAM nirdoSatA sA udgamAdivizuddhirudmAdInAM vA vizuddhiryA sA tatheti, 25 idamevAtidizannAha- evaM visohI / jJAnasya zrutasyArAdhanA kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSu pravRttyA niraticAraparipAlanA jJAnArAdhanA, evaM darzanasya ni:zaGkitAdiSu, cAritrasya samiti-guptiSu, sA cotkRSTAdibhedA bhAvabhedAt kAlabhedAdveti / jJAnAdipratipatanalakSaNa:
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / saklizyamAnapariNAmanibandhano jJAnAdisaGklezaH, jJAnAdizuddhilakSaNo vizuddhayamAnapariNAmahetukastadasaG klezaH / evamiti, jJAnAdiviSayA evA'tikramAdayazcatvAraH, tatrAdhAkarmmAzritya caturNAmapi nidarzanam - AhAkammAmaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi 1 / payabheyAdi vaikkama 2 gahie taie 3 yaro gilie 4 // [ vyavahArapIThikA 43 ] tti / 5 itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi, etaduddezena jJAnadarzanayostadupagrahakAridravyANAM ca pustaka - caityAdInAmupaghAtAya mithyAdRzAmupabRMhaNArthaM vA nimantraNapratizravaNAdibhirjJAnadarzanAtikramAdayo'pyAyojyA iti / tiNhaM aikkamANaM ti SaSThyA dvitIyArthatvAt trInatikramAnAlocayet gurave nivedayedityAdi prAgvat, navaraM yAvatkaraNAt 'visohejjA viuTTejjA akaraNayAe abbhuTThejjA ahArihaM tavokammaM 10 pAyacchitta'mityadhyetavyamiti / pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAkRte 'pAyacchittamiti zuddhirucyate, tadviSaya: zodhanIyAticAro'pi prAyazcittamiti, tacca tridhA, dazavidhatve'pi tasya tristhAnakAnurodhAditi, tatrAlocanamAlocanA gurave nivedanaM tAM zuddhibhUtAmarhati tayaiva zuddhyati yadaticArajAtaM bhikSAcaryAdi tadAlocanArhamiti, evaM pratikramaNaM mithyAduSkRtam, tadarhaM sahasA asamitatvamaguptatvaM ceti, ubhayam AlocanA-pratikramaNalakSaNamarhati yattattathA, manasA rAgadveSagamanAdi, sArddhagAthehabhikkhAyariyAi sujjhai aiyAro ko vi viyaDaNAe u / bIo ya asamio mi tti kIsa sahasA agutto vA ? // [sU0 199] 271 saddAiesu rAgaM dosaM ca maNo gao taiyagammi [ Ava0ni0 1439 - 1440 ]tti / [sU0 199] jaMbUdIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tato akammabhUmIo 20 pannattAo, taMjahA - hemavate, harivAse, devakurA / jaMbUdIve dIve maMdarassa uttareNaM tao akammabhUmIo pannattAo, taMjahAuttarakurA, rammagavAse, eraNNavae / jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tato vAsA pannattA, taMjahA - bharahe, hemavae, harivAse / jaMbumaMdarassa uttareNaM tato vAsA pannattA, taMjahA - rammagavAse, herannavate, 25 eravate / 15
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre ___ jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tao vAsaharapavvatA pannattA, taMjahA-cullahimavaMte, mahAhimavaMte, NisaDhe / jaMbumaMdarassa uttareNaM tao vAsaharapavvatA pannattA, taMjahA-NIlavaMte, ruppI, siharI / 5 jaMbumaMdarassa dAhiNeNaM tao mahAdahA pannattA, taMjahA-paumadahe, mahApaumadahe, tigiMcchidahe / tattha NaM tato devatAo mahiDDiyAo jAva paliovamaTTitItAo parivasaMti, taMjahA-sirI, hirI, dhitI / evaM uttareNa vi, NavaraM kesaridahe, mahApoMDarIyadahe, poMDarIyadahe / devatAo- kittI, buddhI, lacchI / ___ jaMbumaMdaradAhiNeNaM cullahimavaMtAto vAsadharapavvatAo paumadahAto mahAdahAto 10 tao mahANadIo pavahaMti, taMjahA- gaMgA, siMdhU, rohitaMsA / jaMbumaMdarauttareNaM siharIo vAsadharapavvatAo poMDarIyaddahAto mahAdahAo tao mahAnadIo pavahaMti, taMjahA- suvannakUlA, rattA, rattAvatI / jaMbumaMdarapuratthimeNaM sItAte mahANatIte uttareNaM tato aMtaraNatIto pannattAo, taMjahA- gAhAvatI, dahavatI, paMkavatI / 15 jaMbumaMdarapurasthimeNaM sItAte mahANatIte dAhiNeNaM tato aMtaraNatIto pannattAo, taMjahA- tattajalA, mattajalA, ummattajalA / jaMbumaMdarapaccatthimeNaM sIodAte mahANatIte dAhiNeNaM tato aMtaraNadIto pannattAo, taMjahA- khArodA, sIhasoyA, aMtovAhiNI / ___ jaMbumaMdarapaccatthimeNaM sItodAe mahANadIe uttareNaM tao aMtaraNadIto 20 pannattAo, taMjahA- ummimAliNI, pheNamAliNI, gaMbhIramAliNI / __ evaM dhAyaisaMDadIvapuratthimaddhe vi akammabhUmIto ADhavettA jAva aMtaraNadIo tti NiravasesaM bhANiyavvaM, jAva pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe taheva niravasesaM bhANiyavvaM / [TI0] ete ca prajJApanAdayo dhAH prAyo manuSyakSetra eva syuriti tadvaktavyatAmAha25 jaMbUdIvetyAdi, idaM ca prakaraNaM dvisthAnakAnusAreNa jambUdvIpapaTAnusAreNa cAvaseyamiti /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 [sU0 200] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / navaramantaranadInAM viSkambhaH paJcaviMzatyadhikaM yojanazatamiti / [sU0 200] tihiM ThANehiM dese puDhavIte calejjA, taMjahA-adhe NamimIse rayaNappabhAte puDhavIte urAlA poggalA NivatejjA, tate NaM te urAlA poggalA NivatamANA desaM puDhavIte calejjA 1, mahorate vA mahiDDie jAva mahesakkhe imIse rataNappabhAte puDhavIte ahe ummajaNimajjiyaM karemANe desaM puDhavIte 5 calejjA 2, NAga-suvannANa vA saMgAmaMsi vaTTamANaMsi desaM puDhavIte calejjA 3, iccetehiM tihiM [ThANehiM dese puDhavIte calejA] / ___ tihiM ThANehiM kevalakappA puDhavI calejjA, taMjahA-adhe NaM imIse rataNappabhAte puDhavIte ghaNavAte guppejjA, tate NaM se ghaNavAte guvite samANe ghaNodahimeejjA, tate NaM se ghaNodadhI eie samANe kevalakappaM puDhaviM 10 cAlejjA, deve vA mahiDDite jAva mahesakkhe tahArUvassa samaNassa mAhaNassa vA iDhei jutiM jasaM balaM vIriyaM purisakkAraparakkama uvadaMsemANe kevalakappaM puDhaviM cAlejA, devAsurasaMgAmaMsi vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI calejA, iccetehiM [ThANehiM kevalakappA puDhavI calejA] / [TI0] anantaraM manuSyakSetralakSaNakSitikhaNDavaktavyatoktetyadhunA bhaGgyantareNa 15 sAmAnyapRthivIdezavaktavyatAmAha-tihItyAdi spaSTam, kevalaM deza iti bhAga:, pRthivyA: ratnaprabhAbhidhAnAyA iti, ahe tti adha:, orAla tti udArA bAdarA nipateyuH visrasApariNAmAt tato vicaTeyuranyato vA''gatya tatra lageyuryantramuktamahopalavat, tae NaM ti tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcalayeyuriti pRthivIdezazcalediti / mahorago vyantaravizeSa:, mahiDDie parivArAdinA, yAvatkaraNAt mahajjuie zarIrAdidIptyA, 20 mahAbale prANataH, mahANubhAge vaikriyAdikaraNataH, mahesakkhe maheza ityAkhyA yasyeti, unmagnanimagnikAm utpatanipatAM kuto'pi dAdeH kAraNAt kurvan dezaM pRthivyAzcalayet, sa ca calediti, nAgakumArANAM suparNakumArANAM ca bhavanapativizeSANAM parasparaM saGgrAme vartamAne jAyamAne sati desaM ti dezazcalediti, icceehiM tyAdi nigmnmiti| 25 1. puDhavIte ahe ka0madhye nAsti / / 2. spaSTa kevalaM je1 kha0 madhye nAsti / /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre pRthivyA dezatazcalanamuktam, adhunA samastAyAstadAha- tihItyAdi spaSTam, kintu kevalaiva kevalakalpA, ISadUnatA ceha na vivakSyate, ata: paripUrNetyartha: paripUrNaprAyA veti, pRthivI bhU:, ahe tti adho dhanavAta: tathAvidhapariNAmo vAtavizeSo gupyet vyAkulo bhavet, kSubhye dityarthaH, tataH sa guptaH san ghanodadhiM 5 tathAvidhapariNAmajalasamUhalakSaNamejayet kampayet, tae NaM ti tato'nantaraM sa ghanodadhirejita: kampita: san kevalakalpAM pRthivIM calayet, sA ca calediti, devo vA RddhiM parivArAdirUpAm, dyutiM zarIrAde:, yaza: parAkramakRtAM khyAtim, balaM zArIram, vIryaM jIvaprabhavam, puruSakAraM sAbhimAnaM vyavasAyam, niSpannaphalaM tameva parAkramamiti, bala-vIryAdhupadarzanaM hi pRthivyAdicalanaM vinA na bhavatIti tadarzayaMstAM 10 calayediti / devAzca vaimAnikA asurA: bhavanapatayasteSAM bhavapratyayaM vairaM bhavati, abhidhIyate ca bhagavatyAm- kiMpattiyaNNaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesi NaM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhe [bhagavatI0 3 / 2 / 13] tti, tatazca saGgrAma: syAt, tatra vartamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAvyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi / icceehItyAdi nigamanamiti / 15 [sU0 201] tividhA devakibbisiyA pannattA, taMjahA-tipaliovamaTTitItA, tisAgarovamaTThitItA, terasasAgarovamadvitIyA / kahi NaM bhaMte ! tipalitovamaTTitItA devakibbisiyA parivasaMti ?, uppiM jotisitANaM havviM sohammIsANesu kappesu ettha NaM tipaliovamaTTitItA devakibbisitA parivasaMti 1 / 20 kahi NaM bhaMte ! tisAgarovamaTTitItA devakibbisitA parivasaMti ?, uppiM sohammIsANANaM kappANaM havviM saNaMkumAra-mAhiMdesu kappesu ettha NaM tisAgarovamaTTitIyA devakibbisiyA parivasaMti 2 // __ kahi NaM bhaMte ! terasasAgarovamadvitIyA devakibbisitA parivasaMti ?, uppiM baMbhalogassa kappassa havviM laMtage kappe ettha NaM terasasAgarovamadvitIyA 25 devakibbisitA parivasaMti 3 //
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 202-203] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 275 [TI0] devAsurA: saGgrAmakAritayA'nantaramuktA:, te ca dazavidhAH indra-sAmAnikatrAyastriMza-pArSadyA-''tmarakSa-lokapAlA-'nIka-prakIrNakA-''bhiyogya-kilbiSikAzcaikazaH [tattvArtha0 4 / 4] iti vacanAt, iti tanmadhyavartina: tristhAnakAvatAritvAt kilbiSikAnabhidhAtumAha- tivihetyAdi sphuTam / kevalaM kibbisiya ttinANassa kevalINaM dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / 5 mAI avanavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai // [bRhatkalpa0 1302] tti / evaMvidhabhAvanopAttaM kilbiSaM pApam udaye vidyate yeSAM te kilbiSikAH, devAnAM madhye kilbiSikA: pApAH, athavA devAzca te kilbiSikAzceti devakilbiSikA: manuSyeSu caNDAlA ivA'spRzyA:, uppiM upari, havviM adhastAt sohammIsANesu tti SaSThyarthe saptamI / 10 [sU0 202] sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo bAhiraparisAte devANaM tinni paliovamAiM ThitI pannattA 1 / sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo abbhaMtaraparisAte devINaM tinni palliovamAiM ThitI pannattA 2 / IsANassa NaM deviMdassa devaraNNo bAhiraparisAte devINaM tinni paliovamAiM ThitI paNNattA 3 // [TI0] devAdhikArAyAtaM sakketyAdi sUtratrayaM sugamamiti / [sU0 203] tivihe pAyacchitte pannatte, taMjahA-NANapAyacchitte, daMsaNapAyacchitte, carittapAyacchitte / tato aNugghAtimA pannattA, taMjahA-hatthakammaM karemANe, mehuNaM sevamANe, rAtIbhoyaNaM bhuMjamANe 2 // tao pAraMcitA pannattA, taMjahA-duDhe pAraMcite, pamatte pAraMcite, annamannaM 20 karemANe pAraMcite 3 / tato aNavaThThappA pannattA, taMjahA-sAhammiyANaM teNaM karemANe, annadhammiyANaM teNaM karemANe, hatthAtAlaM dalayamANe 4 / [TI0] devInAmanantaraM sthitiruktA, devItvaM ca pUrvabhave saprAyazcittAnuSThAnAdbhavatIti 1. paJcavastuke 1636 // 2. cANDAlA je1 // 3. hatthAdANaM bhAM0 / 15
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre prAyazcittasya tadvatAM ca prarUpaNAyAha-tivihetyAdi sUtracatuSTayaM sugamam, kevalaM nANetyAdi, jJAnAdyaticArazuddhyarthaM yadAlocanAdi jJAnAdInAM vA yo'ticArastat jJAnaprAyazcittAdi, tatrAkAlA-'vinayAdhyayanAdayo'STAvaticArA jJAnasya, zakitAdayo'STau darzanasya, mUlaguNottaraguNavirAdhanArUpA vicitrA: cAritrasyeti / aNugghAima tti udghAto bhAgapAtaH, 5 tena nirvRttamudghAtimam, laghvityarthaH, yata uktam addheNa chinnasesaM puvvaddheNaM tu saMjuyaM kAuM / dejAhi lahuyadANaM gurudANaM tattiyaM ceva // [ ] tti / / bhAvanA- mAso'rddhana chinno jAtAni paJcadaza dinAni, tato mAsApekSayA pUrvaM tapaH paJcaviMzatitamaM tada sArddhadvAdazakaM tena saMyutaM mAsArddhama, jAtAni saptaviMzatirdinAni 10 sArddhAnItyevaM kRtvA yad dIyate tallaghumAsadAnam, evamanyAnyapi, etanniSedhAdanudghAtimaM tapaH, guvityarthaH, tadyogAt sAdhavo'pi vA tathocyante / hastakarma hastena zukrapudgalanirghAtanakriyA, tat kurvan, saptamI ceyaM SaSThyA , tena kurvata iti vyAkhyeyam, eteSAM ca hastakarmAdInAM yatra vizeSe yo'nudghAtimavizeSo dIyate sa klpaadito'vseyH| pAraMciya tti pAraM tIraM tapasA aparAdhasyA'Jcati gacchati tato dIkSyate ya: sa pArAJcI, 15 sa eva pArAJcikaH, tasya yadanuSThAnaM tacca pArAJcikamiti dazamaM prAyazcittam, liGgakSetra-kAla-tapobhirbahiHkaraNamiti bhAva:, iha ca sUtre kalpabhASya idamabhidhIyate AsAyaNa paDisevI duviho pAraMcio samAseNaM / ekekkaMmi ya bhayaNA sacaritte ceva acaritte // savvacarittaM bhassai keNa vi paDisevieNa u paeNaM / katthai ciTThai deso pariNAmavarAhamAsajja // tullammi vi avarAhe pariNAmavaseNa hoi nANattaM / katthai pariNAmammi vi tulle avarAhanANattaM // [bRhatkalpa0 4972-73-74] tatra AzAtakapArAJcika: titthayarapavayaNasue Ayarie gaNahare maDDiIe / 25 ete AsAyaMte pacchitte maggaNA hoi // [bRhatkalpa0 4975, 5060] tti / tatra savve AsAyaMte pAvati pAraMciyaM ThANaM [bRhatkalpa0 4983] ti / 1. hastakarma Agamaprasiddham, tat kurvan pA0 kha0 je2 // 20
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 [sU0 203] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 277 iha ca sUtre pratisevakapArAJcika eva trividha ukta:, taduktam paDisevaNapAraMcI tiviho so hoi ANupuvvIe / duDhe ya 1 pamatte yA 2 neyavve annamanne ya 3 // [bRhatkalpa0 4985] tatra duSTo doSavAn kaSAyato viSayatazca, punarekaiko dvedhA, sapakSa-vipakSabhedAt, uktaM ca duviho ya hoi duTTho kasAyaduTTho ya visayaduTTho ya / duviho kasAyaduTTho sapakkha-parapakkha caubhaMgo // [bRhatkalpa0 4986] tatra svapakSe kaSAyaduSTo yathA sarSapanAlikAbhidhAnazAkabharjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantabhaJjakaH sAdhuH, viSayaduSTastu sAdhvIkAmukaH, tatra coktamliMgeNa liMgiNIe saMpattiM jo NigacchaI pAvo / 10 savvajiNANa'jjAo saMgho vA''sAito teNaM // pAvANaM pAvayaro diTThipphAse vi so na kappati tu / jo jiNapuMgavamuI namiUNa tameva dhariser3a // tti / saMsAramaNavayaggaM jAi-jarA-maraNaveyaNApauraM / / pAvamalapaDalachannA bhamaMti muddAdharisaNeNaM // [bRhatkalpa0 5008-10] ti / 15 parapakSakaSAyaduSTastu rAjavadhako dvitIyo rAjAgramahiSyadhiganteti, uktaM cajo ya saliMge duTTho kasAya-visaehiM rAyavahago ya / rAyaggamahisipaDisevao ya bahuso payAso ya // [ ] pramatta: paJcamanidrApramAdavAn, mAMsAzipravrajitasAdhuvaditi, ayaM ca sadguNo'pi tyAjya iti, Aha ca 20 avi kevalamuppADe Na ya liMgaM dei aNaisesI se / desavayadaMsaNaM vA geNha aNicche palAyaMti // [bRhatkalpa0 5024] tathA, anyonyaM parasparaM mukhapAyuprayogato maithunaM kurvat, puruSayugamiti zeSa:, ucyate ca Asaya-posayasevI ke vi maNUsA duveyagA hoti / tesiM liMgavivego [bRhatkalpa0 5026] tti / Ase vitAticAravizeSa: sannanAcaritatapovizeSastaddoSoparato'pi mahAvrateSu 25
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre nAvasthApyate nAdhikriyate ityanavasthApyaH, tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyamucyata iti navamaM prAyazcittamiti / tatra sAdharmikAH sAdhavasteSAM satkasyotkRSTopadhi-ziSyAdervA bahuzo vA pradviSTacitto vA teNaM ti steyaM cauryaM kurvan 1, tathA anyadhArmmikA: zAkyAdayo gRhasthA vA, teSAM satkasyopadhyAdeH steyaM 5 kurvanniti 2, tathA hastenA''tADanaM hastAtAlastaM dalamANe dadat, yaSTi-muSTilakuTAdibhirmaraNAdinirapekSa AtmanaH parasya vA praharanniti bhAva:, uktaM ca ukkosaM bahuso vA paTThacitto va teNiyaM kuNai / paharar3a jo ya sapakkhe niravekkho ghorapariNAmo // [ ] athavA atthAdANaM dalamANo tti pAThastatra arthAdAnaM dravyopAdAnakAraNamaSTAGganimittaM 10 taddadat prayuJjAna ityarthaH, athavA hatthAlaMbaM dalamANe ti pAThaH tatra hastAlamba va hastAlambastaM hastAlambaM dadat, aziva-purarodhAdau tatprazamanArthamabhicArakamantra-vidyAdi prayuJjAna ityartha: 3 / 15 20 278 25 [sU0 204 ] tato No kappaMti pavvAvettae, taMjahA - paMDae, vAtie, kIve 1 / evaM muMDAvettae 2, sikkhAvettae 3, uvaTTAvettae 4, saMbhuMjettae 5, saMvAsita 6 / tato avAyaNijjA pannattA, taMjahA - aviNIte, vigatIpaDi baddhe, aviosavitapAhaDe / tato kappaMti vAtittate, taMjahA - viNIte, avigatI paDi baddhe, viosaviyapAhuDe / tao dusannappA pattA, taMjahA duTThe, mUDhe, vuggAhite / tao susannappA pattA, taMjahA - aduTThe, amUDhe, avuggAhi / [0] pUrvoktaprAyazcittaM pravrAjanAdiyuktasya bhavati, tAni cAyogyanirAsena yogyAnAM vidheyAnIti tadayogyAnnirUpayan sUtraSaTkamAha- tao ityAdi kaNThyam, kintu paNDakaM napuMsakam, tacca lakSaNAdinA vijJAya pariharttavyam, lakSaNAni cAsya mahilAsahAvo 1 sara 2 vannabheo 3, meMDhaM mahaMtaM 4 mauI ya vAyA 5 / sasaddagaM muttamapheNagaM ca 6, eyANi chappaMDagalakkhaNANi // [ bRhatkalpa0 5144 ] tti / 1. mANo je1 / / 2. saMvasi ka0 bhA0 / dRzyatAM sU0 66 //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 204 ] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / tathA vAto'syAstIti vAtikaH, yadA svanimittato'nyathA vA mehanaM kaSAyitaM bhavati tadA na zaknoti yo vedaM dhArayituM yAvanna pratisevA kRtA sa vAtika iti, ayaM ca niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati, kvacittu vAhiya tti pAThaH, tatra vyAdhito rogiityrthH| tathA klIba: asamartha:, sa ca caturddhA - dRSTiklIba-zabdaklIbA-''digdhaklIbanimantraNaklIbabhedAt, tatra yasyAnurAgato vivastrAdyavasthaM vipakSaM pazyato mehanaM galati 5 dRSTiklIba:, yasya tu suratAdizabdaM zRNvataH sa dvitIyaH, yastu vipakSeNAvagUDho nimantrito vA vrataM rakSituM na zaknoti sa AdigdhaklIbo nimantritaklIbazceti, caturvidho'pyayaM nirodhe napuMsakatayA pariNamatIti, vAtika-klIbayostu parijJAnaM tayostanmitrAdInAM vA kathanAderiti, vistarazcAtra kalpAdavaseyaH, ete cotkaTavedatayA vratapAlanAsahiSNava iti na kalpante pravrAjayitum, pravrAjakasyApyAjJAbhaGgena doSaprasaGgAditi, uktaM cajiNavaNe paDikuTTaM jo pavvAvei lobhadoseNaM / caraNaTThio tavassI love tameva u caritaM // [ nizItha0 3745 ] ti / 279 iha trayo'pravrAjyA uktAH tristhAnakAnurodhAd, anyathA anye'pi te santi, bAle vuDhe napuMse ya jaDDe kIve ya vAhie / teNe rAyAvagArI ya ummatte ya adaMsaNe // dAse duTThe [ya] mUDhe [ya] aNatte juMgie iya | obaddha ya bhayae sehanippheDiyA iya // vviNI bAlavacchAya pavvAveuM na kappai // [ nizItha0 3506-8 ]tti / adaMsaNo andhaH, aNatto RNapIDitaH, juMgio jAtyaGgahIna, obaddhao vidyAdAyakAdipratijAgarakaH, sehaNippheDiA apahRta iti / evamityAdi, yathaite 20 pravrAjayituM na kalpante evameta eva kathaJcicchalitena pravrAjitA api santo muNDayituM zirolocena na kalpante, uktaM ca 10 yadAha pavvAvio siyatti, yaH syAditItyarthaH, muMDAveuM aNAyaraNajogo / ahavA muMDAviMte dosA aNivAriyA purimA || [ tulanA- bRhatkalpa0 5190] iti / evaM zikSayituM pratyupekSaNAdisAmAcArIM grAhayitum, tathA upasthApayituM mahAvrateSu 25 vyavasthApayitum, tathA sambhoktum upadhyAdinA, evamanAbhogAt saMbhuktAzca saMvAsayitum 15
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre AtmasamIpe AsayituM na kalpanta iti prakrama iti / __ kathaJcit saMvAsitA api vAcanAyA ayogyA: na vAcanIyA iti tAnAha- tao ityAdi sugamam, navaraM na vAcanIyA: sUtraM na pAThanIyA:, ata evArthamapyazrAvaNIyA:, sUtrAdarthasya gurutvAt, tatrA'vinIta: sUtrArthadAturvandanAdivinayarahita:, tadvAcane hi doSa:, 5 yata uktam iharaha vi tAva thabbhai aviNIo laMbhio kimu sueNaM ? / mA NaTTho nAsihiI khae va khArovasego u / / gojUhassa paDAgA sayaM palAyassa vaDDayai ya vegaM / dosodae ya samaNaM na hoi na niyANatullaM ca // [bRhatkalpa0 5201-2] 10 nidAnatulyameva bhavatItyarthaH, viNayAhIyA vijA dei phalaM iha pare ya loyammi / na phalaMta'viNayagahiyA sassANi va toyahINAiM // [bRhatkalpa0 5203] ti / tathA vikRtipratibaddho ghRtAdirasavizeSagRddhaH, anupadhAnakArIti bhAva:, ihApi doSa eva, yadAha15 atavo na hoi jogo na ya phalae icchiyaM phalaM vijA / avi phalati viulamaguNaM sAhaNahINA jahA vijA // [bRhatkalpa0 5206] iti / avyavazamitam anupazAntaM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakauzalikaM paramakrodho yasya so'vyavaMzamitaprAbhRtaH, uktaM ca appe vi pAramANiM avarAhe vayai khAmiyaM taM ca / 20 bahuso udIrayaMto aviosiyapAhuDo sa khalu // [bRhatkalpa0 5207] tti / pAramANiM paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAva:, etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt prAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi, Aha ca duviho u pariccAo iha coyaNa kalaha 1 devayAchalaNaM 2 / 25 paralogammi a aphalaM khittaM pi va Usare bIyaM // [bRhatkalpa0 5208] ti / etadviparyayasUtraM sugamam / 1. 'vasita je1 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 205] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 281 __ zrutadAnasyAyogyA uktA:, idAnIM samyaktvasyApyayogyAnAha- tao ityAdi kaNThyam, kintu duHkhena kRcchreNa saMjJApyante prajJApyante bodhyanta iti duHsaMjJApyA:, tatra duSTo dviSTaH tattvaM prajJApakaM vA prati, sa cA'prajJApanIyaH, dveSeNopadezApratipatteH, evaM mUDho guNa-doSAnabhijJaH, vyudgrAhita: kuprajJApakadRDhIkRtaviparyAsa:, so'pyupadezaM na pratipadyate, uktaM ca puvvaM kuggAhiyA keI, bAlA paMDiyamANiNo / necchaMti kAraNaM souM, dIvajAe jahA Nare // [bRhatkalpa0 5224] tti 4 / eteSAM svarUpaM kalpAt kathAkozAccAvaseyamiti / etadviparyastAn susaMjJApyatayA''ha- tao ityAdi sphuTamiti / [sU0 205] tato maMDaliyA pavvatA pannattA, taMjahA-mANusuttare, kuMDalavare, 10 ruyagavare / tato mahatimahAlayA pannattA, taMjahA-jaMbuddIvate maMdare maMdaresu, sayaMbhuramaNe samudde samuddesu, baMbhaloe kappe kappesu / [TI0] uktA: prajJApanArhAH puruSA:, adhunA tatprajJApanIyavastUni tristhAnakAvatArINyAha- tao maMDalietyAdi, maNDalaM cakravAlam, tadasti yeSAM te maNDalikA: 15 prAkAravalayavadavasthitAH, mAnuSebhyo mAnuSakSetrAdvottaraH paratovartI mAnuSottara iti, tatsva rUpaM cedam pukkharavaradIvaDDhaM parikhivaI mANusuttaro selo / pAyArasarisarUvo vibhayaMto mANusaM logaM // sattarasa egavIsAiM joyaNasayAI so samuvviddho / cattAri ya tIsAI mUle kosaM ca ogADho // dasa bAvIsAiM ahe vitthiNNo hoi joyaNasayAiM / satta ya tevIsAiM vitthiNNo hoi majjhammi // cattAri ya cauvIse vitthAro hoi uvari selassa / aDDAije dIve do ya samudde aNuparIi // [dvIpasAgara0 1-4] tti / tathA- jaMbUdIvo 1 dhAyai 2 pukkharadIvo ya 3 vAruNivaro ya 4 / khIravaro vi ya dIvo 5 ghayavaradIvo ya 6 khoyavaro 7 // 1. saMjJApyaMte bodhyaMta iti duHsaMjJApyAH je1 / saMjJa(jJA khaMsaM0)pyaMte bodhyaMte iti duHsaMjJa(jJA khaMsaM0)pyA: khN0|| 25
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre naMdIsaro ya 8 aruNo 9 aruNAvAo ya 10 kuMDalavaro ya 11 / taha saMkha 12 ruyaga 13 bhuyavara 14 kusa 15 kuMcavaro 16 tao dIvo // [bRhatsaM0 82-83] / iti kramApekSayA ekAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArakuNDalAkRti: kuNDalavara 5 iti, tadrUpamidam kuMDalavarassa majjhe Naguttamo hoti kuNDalo selo / pAgArasarisarUvo vibhayaMto kuNDalaM dIvaM // bAyAlIsasahasse uvviddho kuMDalo havai selo / egaM ceva sahassaM dharaNiyalamahe samogADho // dasa ceva joyaNasae bAvIse vitthaDo ya mUlammi / satteva joyaNasae bAvIse vitthaDo majjhe // cattAri joyaNasae cauvIse vitthaDo u siharatale / [dvIpasAgara0 72-75] tti / tathA trayodaze rucakavarAkhye dvIpe kuNDalAkRtI rucaka iti, etasya tvidaM svarUpamruyagavarassa u majjhe naguttamo hoti pavvao ruyago / pAgArasarisarUvo ruyagaM dIvaM vibhayamANo / ruyagassa u usseho caurAsItiM bhave sahassAiM / egaM ceva sahassaM dharaNiyalamahe samogADho // dasa ceva sahassA khalu bAvIsA joyaNANa bodhavvA / mUlammi u vikkhaMbho sAhIo ruyagaselassa // [dvIpasAgara0 112-114] 20 tathA madhyavistAro'sya sapta sahasrANi dvAviMzatyadhikAni, zirovistArastu catvAri sahasrANi caturviMzatyadhikAnIti / __ mAnuSottarAdayo mahAnta uktA iti mahadadhikArAdatimahata Aha- tao mahatItyAdi vyaktam, kevalamatimahAntazca te AlayAzca AzrayA: atimahAlayAH, mahAntazca te'timahAlayAzceti mahAtimahAlayA:, athavA 'laya' ityetasya svArthikatvAt 25 mahAtimahAnta ityarthaH, dviruccAraNaM ca mahacchabdasya mandarAdInAM sarvagurutvakhyApanArtham, avyutpanno vA'yamatimahadarthe varttata iti / maMdaresu tti merUNAM madhye jambUdvIpakasya sAtirekalakSayojanapramANatvAccheSANAM caturNAM sAtirekapaJcAzItiyojanasahasrapramANatvA1. tevIse iti dvIpasAgaraprajJaptau / / 15
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 206] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 283 diti / svayambhUramaNo mahAn sumerorArabhya tasya zeSasarvadvIpa-samudrebhyaH samadhikapramANatvAt, teSAM tasya ca krameNa kiJcinnyUnAdhikarajjupAdapramANatvAditi / brahmalokastu mahAn, tatpradeze paJcarajjupramANatvAt lokavistarasya, tatpramANatayA ca vivakSitatvAt brahmalokasyeti / [sU0 206] tividhA kappaTThitI pannattA, taMjahA-sAmAiyakappaTTitI, 5 chedovaTThAvaNiyakappadvitI, nivvisamANakappaTTitI 1 // ahavA tivihA kappaTTitI pannattA, taMjahA-NivviTThakappaTTitI, jiNakappaTTitI, therakappaTTitI 2 / / [TI0] anantaraM brahmalokakalpa ukta iti kalpazabdasAdharmyAt kalpasthitiM tridhA''ha tivihetyAdi sUtradvayaM vyaktam, kevalaM samAni jJAnAdIni, teSAmAyo lAbha: samAya:, 10 sa eva sAmAyikaM saMyamavizeSaH, tasya tadeva vA kalpa: karaNamAcAraH, yathoktamsAmarthya varNanAyAM ca, karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // [ ] iti sAmAyikakalpaH, sa ca prathama-caramatIrthayoH sAdhUnAmalpakAla:, che dopasthApanIyasya sadbhAvAt, madhyatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, 15 chedopasthApanIyAbhAvAt, tadevaM tasya tatra vA sthiti: maryAdA sAmAyikakalpasthitiH, sA ca zayyAtarapiNDaparihAre caturyAmapAlane puruSajyeSThatve bRhatparyAyasyetareNa vandanakadAne ca niyamalakSaNA, zuklapramANopetavastrApekSayA yadacelatvaM tatra 1 tathA AdhAkarmikabhaktAdyagrahaNe 2 rAjapiNDAgrahaNe 3 pratikramaNakaraNe 4 mAsakalpakaraNe 5 paryuSaNakalpakaraNe 6 cA'niyamalakSaNA ceti, atroktam sijjAyarapiMDe yA 1 cAujjAme ya 2 purisajeTTe ya 2 / kiikammassa ya karaNe 4 cattAri avaTThiyA kappA // Acela 1 kuddesiya 2 sapaDikkamaNe ya 3 rAyapiMDe ya 4 / mAsaM 5 pajjosavaNA 6 chappeyaNavaTThiyA kappA // [bRhatkalpa0 6361-62] tatrAcelakatvamevam1. svayaMbhura je1 // 25
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre duviho hoi acelo asaMtacelo ya saMtacelo ya / tattha asaMtehiM jiNA saMtA'celA bhave sesA // sIsAveDhiyapottaM naiuttaraNammi naggayaM beMti / junnehiM naggiya'mhi tura sAliya ! dehi me pottiM // 5 junnehiM khaMDiehiM asavvataNupAuehiM Na ya NiccaM / saMtehi vi NiggaMthA acelayA hoMti celehiM // [bRhatkalpa0 6365-6367) ityAdi / tathA pUrvaparyAyacchedenopasthApanIyam AropaNIyaM chedopasthApanIyam, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tacca prathama-pazcimatIrthayoreveti, zeSA vyutpattistathaiva, tatsthitizcoktalakSaNeSveva dazasu sthAnakeSvavazyapAlanalakSaNeti, tathAhi10 dasaThANaThio kappo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / eso dhuyarayakappo dasaThANapaiTThiyo hoi // tti / Acela 1 kuddesiya 2 sijjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 je? 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajosavaNakappe 10 // [bRhatkalpa0 6363-4] tti| nirvizamAnA ye parihAravizuddhitapo'nucaranti, parihArikA ityarthaH, teSAM kalpe 15 sthitiryathA grISma-zIta-varSAkAleSu krameNa tapo jaghanyaM caturtha-SaSThA-'STamAni madhyama SaSThAdIni utkRSTamaSTamAdInIti, pAraNe cAyAmameva, piNDaiSaNAsaptake cAdyayoregraha eveti, paJcasu punarekayA bhaktamekayA ca pAnakamityevaM dvayorabhigraha iti, uktaM ca bArasa 1 dasa 2 aTTha 3 dasa 1 4 2 cha? 3 aTTheva 1 cha? 2 cauro ya 3 / ukkosa-majjhima-jahannagA u vAsA-sisira-gimhe // [bRhatkalpa0 6472] 20 pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosa'bhiggaho bhikkhe [ ] tti / nirviSTA AsevitavivakSitacAritrAH, anuparihArikA ityarthaH, tatkalpasthitiryathA pratidinamAyAmamAtraM tapo bhikSA tathaiveti, uktaM ca-kappaTThiyA vi paidiNa kareMti emeva cAyAma [ ] ti / ete ca nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante, teSAM ca navako gaNo bhavati, te ca evaMvidhA:1. pAraNaM jesaM1 vinA // 2. ragraha eva paMcasu pA0 je2 // 3. sAmAiyaM ca paDhamaM..... // 114 // iti AvazyakaniyuktigAthAyA hAribhadryAM vRttau nirdiSTAsu parihAravizuddhicAritravarNanaparAsu navasu gAthAsu caturthIyaM gAthA / /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 207] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 285 savve carittavaMto u, daMsaNe pariniTThiyA / navapuvviyA jahanneNaM, ukkosA dasapuvviyA // paMcavihe vavahAre, kappammi davihammi ya / dasavihe ya pacchitte, savve te pariniTThiyA // [bRhatkalpa0 6454-55] ityAdi / jinA gacchanirgatasAdhuvizeSAH, teSAM kalpasthitirjinakalpasthiti:, sA 5 caivam-jinakalpaM hi pratipadyate jaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni sati utkRSTatastu dazasu bhinneSu, prathame saMhanane, divyAdhupasarga-rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdi jIrNavastrANi ca tyajati, vasati: sarvopAdhivizuddhA'sya, bhikSAcaryA tRtIyapauruSyAm, piNDaiSaNottarAsAM paJcAnAmekataraiva, vihAro mAsakalpena, tasyAmeva vIthyAM SaSThadine bhikSATanamiti, evaMprakArA ceyaM 10 suyasaMghayaNetyAdikAd gAthAsamUhAt kalpoktAdavagantavyeti, bhaNitaM cagacchammi ya nimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggaha joga abhiggahe, uti jiNakappiyacarittaM // [bRhatkalpa0 6483] agrahe AdyayoH, abhigrahe paJcAnAM piNDaiSaNAnAM yoge dvayormadhye ekatarasyA gRhItaparamArthAH, 15 dhiibaliyA tavasUrA nitI gacchAu te purisasIhA / balavIriyasaMghayaNA uvasaggasahA abhIru (rU) ya // [bRhatkalpa0 6484] tti / sthavirA: AcAryAdayo gacchapratibaddhAH, teSAM kalpasthiti: sthavirakalpasthitiH, sA ca pavvajjA sikkhAvayamatthagahaNaM ca aniyao vAso / nipphattI ya vihAro sAmAyArI ThiI ceva // [bRhatkalpa0 1132, 1442, vizeSAva0 7] ityAdiketi / iha ca sAmAyike sati chedopasthApanIyaM tatra ca parihAravizuddhikabhedarUpaM nircizamAnakaM tadanantaraM nirviSTakAyikaM tadanantaraM jinakalpa: sthavirakalpo vA bhavatIti sAmAyikakalpasthityAdika: sUtrayoH kramopanyAsa iti / [sU0 207] ratiyANaM tato sarIragA pannatA, taMjahA-veuvvie, teyae, 25 kmme| asurakumArANaM tato sarIragA evaM ceva, evaM savvesiM devANaM / 1. pariziSTe TippaneSu draSTavyam / / 2. yoge paJcAnAM madhye khaM0 pA0 je2 / dRzyatAM pR0 284 paM0 17 // 20
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre puDhavikAiyANaM tato sarIragA pannattA, taMjahA-orAlie, teyae, kmme| evaM vAukAiyavajANaM jAva cauriMdiyANaM / [TI0] uktakalpasthitivyatikrAmiNo nArakAdizarIriNo bhavantIti taccharIranirUpaNAyAha- neraiyANamityAdidaNDaka: kaNThya:, kintu evaM savvadevANaM ti yathA 5 asurANAM trINi zarIrANi evaM nAgakumArAdibhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikAnAm, evaM vAukAiyavajjANaM ti, vAyUnAM hi AhArakavarjAni catvAri zarIrANIti tadvarjanamevaM paJcendriyatirazcAmapi catvAri manuSyANAM tu paJcApIti ta iha na darzitAH / [sU0 208] guruM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-AyariyapaDiNIte, uvajjhAyapaDiNIte, therapaDiNIte 1 // 10 gatiM paDucca tato paDiNIyA pannattA, taMjahA-ihalogapaDiNIe, paralogapaDiNIe, duhaologapaDiNIe 2 / samUhaM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-kulapaDiNIte, gaNapaDiNIte, saMghapaDiNIte 3 // aNukaMpaM paDucca tato paDiNIyA pannattA, taMjahA-tavassipaDiNIe, 15 gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe 4 / __ bhAvaM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-NANapaDiNIe, daMsaNapaDiNIe, carittapaDiNIe 5 / sutaM paDucca tato paDiNItA pannattA, taMjahA-suttapaDiNIte, atthapaDiNIte, tadubhayapaDiNIte 6 / 20 TI0] kalpasthitivyatikrAmiNazca pratyanIkA api bhavantIti tAnAha- gurumityAdi sUtrANi SaD vyaktAni, kintu gRNAti abhidhatte tattvamiti gurustaM pratItya Azritya pratyanIkA: pratikUlA: / sthaviro jAtyAdibhiH, etatpratyanIkatA caivam jaccAIhi avannaM vibhAsai vaTai na yAvi uvavAe / ahio chiddappehI pagAsavAdI aNaNulomo // [bRhatkalpa0 1305] ahavA vi vae evaM uvaesaM parassa deMti evaM tu / / dasavihaveyAvacce kAyavva sayaM na kuvvaMti // [ ] tti / 1. AvazyakasUtrasya caturthe pratikramaNAdhyayane 'tettIsAe AsAyaNAhi....' ityasya hAribhadryAM vRttau nirdiSTeyaM gaathaa|| 2. uvaesu je1 //
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 209] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / gati: mAnuSatvAdikA, tatrehalokasya pratyakSasya mAnuSatvalakSaNaparyAyasya pratyanIka indriyArthapratikUlakAritvAt paJcAgnitapasvivadihalokapratyanIkaH paraloko janmAntaraM tatpratyanIkaH indriyArthatatparaH, dvidhAlokapratyanIkazcauryAdibhirindriyArthasAdhanaparaH / yadvA ihalokapratyanIka ihalokopakAriNAM bhogasAdhanAdInAmupadravakArI ihalokapratyanIkaH, evaM jJAnAdInAmupadravakArI paralokapratyanIkaH, ubhayeSAM tu 5 dvidhAlokapratyanIka iti / athavehaloko manuSyalokaH, paraloko nArakAdiH, ubhayametadeva dvitayam, pratyanIkatA tu tadvitathaprarUpaNeti / kulaM cAndrAdikam, tatsamUho gaNaH koTikAdiH, tatsamUhaH saGgha iti, pratyanIkatA caiteSAm avarNavAdAdibhiriti, kulAdilakSaNaM cedam ettha kulaM vineyaM gAyariyassa saMtaI jA u / tiha kulANa miho puNa sAvekkhANaM gaNo hoi // savvo vi nANa - daMsaNa- caraNaguNavibhUsiyANa samaNANaM / samudAya puNa saMgha guNasamudAo tti kAUNaM // [ ] mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhi kiM kajjaM ? // " anukampAm upaSTambhaM pratItya Azritya / tapasvI kSapakaH, glAno rogAdibhirasamarthaH, zaikSa: abhinavapravrajitaH, ete hyanukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAM ca 15 prtyniikteti| bhAvaH paryAyaH, sa ca jIvAjIvagataH, tatra jIvasya prazasto'prazastazca, tatra prazastaH kSAyikAdi:, aprazasto vivakSayaudayikaH, kSAyikAdizca jJAnAdirUpa:, tato bhAvaM jJAnAdiM pratItya pratyanIkasteSAM vitathaprarUpaNato dUSaNato vA, yathApAyayasuttanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM ? / kiM vA caraNeNaM tU dANeNa viNA u kiM havai // [ tti / sUtraM vyAkhyeyamarthaH tadvyAkhyAnaM niryuktyAdistadubhayaM dvitayamiti, tatpratyanIkatA- kAyA vayA ya te cciya. te ceva pamAya appamAyA ya / 287 10 [ bRhatkalpa0 1303] ityAdi dUSaNodbhAvanamiti / [sU0 209 ] tato pitiyaMgA pannattA, taMjahA - aTThI aTThimiMjA kesa-maMsu - 25 roma - nahe 1 | 1. dRzyatAM pR0 286 Ti01 // 20
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre tao mAuyaMgA pannattA, taMjahA-maMse soNite matthuluMge / [TI0] uktA kalpasthitirgarbhajamanujAnAmeva taccharIraM ca mAtApitRhetukamiti tayostadaGgeSu hetutve vibhAgamAha-tao piyaMgetyAdi sUtradvayaM kaNThyam, kevalaM pituH janakasyA'GgAni avayavA: pitraGgAni prAya: zukrapariNatirUpANItyarthaH, asthi pratItam, 5 asthimiMjA asthimadhyarasa:, kezAzca zirojA: zmazru ca kUrca: romANi ca kakSAdijAtAni nakhAzca pratItA: keza-zmazru-roma-nakhamityekameva prAyaH smaantvaaditi| mAtraGgAni ArttavapariNatiprAyANItyarthaH, mAMsaM pratItam, zoNitaM raktam, mastuluGgaM zeSaM meda:- phipphisAdi, kapAlamadhyavarti bhejakamityeke / sU0 210] tihiM ThANehiM samaNe NiggaMthe mahAnijare mahApajjavasANe bhavati, 10 taMjahA-kayA NaM ahaM appaM vA bahaM vA suyaM ahinjissAmi, kayA NaM ahamekallavihArapaDimaM uvasaMpajittANaM viharissAmi, kayA NaM ahamapacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjhUsaNAjhasite bhattapANapaDiyAikkhite pAovagate kAlaM aNavakaMkhamANe viharissAmi, evaM sa maNasa sa vayasa sa kAyasa paMdhAremANe niggaMthe mahAnijare mahApajavasANe bhavati / 15 tihiM ThANehiM samaNovAsate mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati, taMjahA kayA NaM ahamappaM vA bahuM vA pariggahaM paricaissAmi 1, kayA NaM ahaM muMDe bhavettA agArAto aNagAritaM pavvaissAmi 2, kayA NaM ahaM apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANapaDiyAtikkhite pAovagate kAlaM aNavakaMkhamANe viharissAmi 3, evaM sa maNasa sa vayasa sa kAyasa 20 padhAremANe samaNovAsate mahAnijare mahApajavasANe bhavati / [TI0] pUrvoktasthavirakalpasthitipratipannasya viziSTanirjarAkAraNAnyabhidhAtumAhatihItyAdi sugamam, navaraM mahatI nirjarA karmakSapaNA yasya sa tathA, mahat prazastamAtyantikaM vA paryavasAnaM paryantaM samAdhimaraNato'punarmaraNato vA jIvitasya yasya sa tathA, atyantaM zubhAzayatvAditi, evaM sa maNasa tti evamuktalakSaNaM trayam, sa iti 25 sAdhuH maNasa tti manasA hasvatvaM prAkRtatvAt, evaM sa vayasa tti vacasA, sa kAyasa 1. pAgaDemANe bhAM0 vinA / /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 211-212] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 289 tti kAyenetyarthaH, sakArAgamaH prAkRtatvAdeva, tribhirapi karaNairityarthaH, athavA svamanasetyAdi, pradhArayan paryAlocayan, kvacittu pAgaDemANe tti pAThastatra prakaTayan vyaktIkurvannityarthaH / yathA zramaNasya tathA zramaNopAsakasyApi trINi nirjarAdikAraNAnIti darzayannAha- tihItyAdi kaNThyam / [sU0 211] tivihe poggalapaDighAte pannatte, taMjahA-paramANupoggale 5 paramANupoggalaM pappa paDihammejA, lukkhattAte vA paDihammejA, logaMte vA pddihmmejaa| [TI0] anantaraM. karma nirjaroktA, sA ca pudgalapariNAmavizeSarUpeti pudgalapariNAmavizeSamabhidhAtumAha- tivihetyAdi, pudgalAnAm aNvAdInAM pratighAto gatiskhalanaM pudgalapratighAta:, paramANuzcAsau pudgalazca paramANupudgala: sa tadantaraM prApya 10 pratihanyeta gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAt gatita: pratihanyeta, lokAnte vA, parato dharmAstikAyAbhAvAditi / [sU0 212] tivihe cakkhU pannatte, taMjahA-egacakkhU, bicakkhU, tickkhuu| chaumatthe NaM maNusse egacakkhU, deve bicakkhU, tahArUve samaNe vA mAhaNe vA utpannanANadaMsaNadhare se NaM ticakkhu tti vattavvaM sitA / [TI0] pudgalapratighAtaM ca cakSureva jAnAtIti tannirUpaNAyAha- tivihetyAdi prAya: kaNThyam, cakSuH locanam, tad dravyato'kSi bhAvato jJAnam, tadyasyAsti sa tadyogAccakSureva, cakSuSmAnityarthaH, sa ca trividhaH cakSuHsaGkhyAbhedAt, tatraikaM cakSurasyetyekacakSurevamitarAvapi / chAdayatIti chadma jJAnAvaraNAdi, tatra tiSThatIti chadmastha:, sa ca yadyapyanutpannakevalajJAna: sarva evocyate tathApIhAtizayavatzrutajJAnAdivarjito 20 vivakSita iti ekacakSuH cakSurindriyApekSayA / devo dvicakSuH cakSurindriyA-'vadhibhyAm / utpannamAvaraNakSayopazamena jJAnaM ca zrutA-'vadhirUpaM darzanaM ca avadhidarzanarUpaM yo dhArayati vahati sa tathA, ya evaMbhUta: sa tricakSuH cakSurindriya-paramazrutA-'vadhibhiriti vaktavyaM syAt, sa hi sAkSAdivAvalokayati heyopAdeyAni samastavastUni, kevalI tviha 15 1. ca sacakSureva je1 vinA / /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 AcAryazrI abhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre na vyAkhyAtaH kevalajJAna-darzanalakSaNacakSurdvayakalpanAsambhave'pi cakSurindriyalakSaNacakSuSa upayogAbhAvenAsatkalpatayA tasya cakSustrayaM na vidyata iti kRtveti, dravyendriyApekSayA tu so'pi na virudhyata iti / [sU0 213] tividhe abhisamAgame pannatte, taMjahA - uhaM, ahaM, tiriyaM / jayA 5 NaM tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA atisese nANadaMsaNe samuppajjati se NaM tappaDhamatAte uDDamabhisameti, tato tiritaM, tato pacchA adhe, ahologe NaM durabhigame patte samaNAuso ! | [TI0] cakSuSmAnanantaramuktaH, tasya cAvagamo bhavatIti taM digbhedena vibhajannAha- tivihetyAdi, abhItyarthAbhimukhyena na tu viparyAsarUpatayA samiti samyak na saMzayatayA 10 tathA A maryAdayA gamanamabhisamAgamo vastuparicchedaH / ihaiva jJAnabhedamAha - jayA NamityAdi, aisesa tti zeSANi chadmasthajJAnAnyatikrAntamatizeSaM jJAnadarzanaM tacca paramAvadhirUpamiti bhAvyate, kevalasya na krameNopayogo yena tatprathamatayetyAdi sUtramanavadyaM syAditi, tasya jJAnAderutpAdasya prathamatA tatprathamatA tasyAm uDDuM ti Urdhvalokamabhisameti samavagacchati jAnAti, tatastiryagiti tiryaglokam, tatastRtIya15 sthAne'dha ityadholokamabhisameti, evaM ca sAmarthyAt prAptamadholoko durabhigama:, krameNa paryantAdhigamyatvAditi, he zramaNAyuSmanniti gautamAmantraNamiti / 20 [sU0 214] tividhA iDDI pannattA, taMjahA-deviDDI, rAiDDI, gaNiDDI 1 / deviDDI tivihA pannattA, taMjahA- vimANiDDI, viguvvaNiDDI, pariyAraNiDDI 2| ahavA devaDDI tividhA pannattA, taMjahA - sacittA, acittA, mIsitA 3 / rAiDDI tividhA pattA, taMjahA - raNNo atiyANiDDI, raNNo nijjANiDDI, raNNo bala-vAhaNa-kosa- koTThAgAriDDI 4 ahavA rAtiDDI tivihA pannattA, taMjahA - sacittA, acittA, mIsitA 5 / gaNiDDI tivihA pannattA, taMjahA - NANiDDI, daMsaNiDDI, carittiDDI 6 | ahavA gaNiDDI tivihA pannattA, taMjahA- sacittA, acittA, mIsiyA 74/ 1. cAgamo je2 // 2. nniti ziSyAmantraNa pA0 je2 //
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 214] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 291 [TI0] anantaramabhisamAgama ukta:, sa ca jJAnam, taccarddhirihaiva vakSyamANatvAditi RddhisAdharmyAt tadbhedAnAha- tivihA iDDI ityAdisUtrANi sapta sugamAni, navaraM devasya indrAderRddhiH aizvaryaM devarddhiH, evaM rAjJa: cakravartyAdergaNino gaNAdhipaterAcAryasyeti 1 / vimAnAnAM vimAnalakSaNA vA RddhiH samRddhiH, dvAtriMzallakSAdikaM bAhulyaM mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaM ceti vimAnarddhiH, bhavati ca dvAtriMzallakSAdikaM saudharmAdiSu 5 vimAnabAhulyam, yathoktambattIsa aTThavIsA bArasa aTTha ya cauro sayasahassA / AreNa baMbhalogA vimANasaMkhA bhave esA // paMcAsa catta chacceva sahassA laMta-sukka-sahasAre / saya cauro ANaya-pANaesu tinnAraNa-'ccuyae // ekkArasuttaraM heTimesu sattuttaraM ca majjhimae / sayamegaM uvarimae paMceva aNuttaravimANA // [bRhatsaM0 117-119] iti / upalakSaNaM caitat bhavana-nagarANAmiti / vaikriyakaraNalakSaNA RddhikriyarddhiH, vaikriyazarIrairhi jambUdvIpadvayamasaGkhyAtAn vA dvIpa-samudrAn pUrayantIti, uktaM ca bhagavatyAm- camare NaM bhaMte ! kemahiDie jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, goyamA! 15 camare NaM jAva pabhU NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhi ya AinnaM jAva karettae, aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare jAva tiriyamasaMkheje dIva-samudde bahUhiM asurakumArehiM Ainne jAva karittae, esa NaM goyamA ! camarassa 3 ayameyArUve visayamette buie, no ceva NaM saMpattIe viuvviMsu 3, evaM sakke vi do kevalakappe jaMbuddIve dIve jAva Ainne karejja [bhagavatI0 3 / 1 / 3,15] tti / paricAraNA kAmAsevA, tadRddhiH anyAn 20 devAnanyasatkA devIH svakIyA devIrabhiyujyAtmAnaM ca vikRtya paricArayatItyevamuktalakSaNeti 2 / sacittA svazarIrA-'gramahiSyAdisacetanavastusampat, acetanA vastrA''bharaNAdiviSayA, mizrA alaGkRtadevyAdirUpA 3 / atiyAnaM nagarapravezaH, tatra RddhiH toraNa-haTTazobhA-janasamma dilakSaNA, niryANaM nagarAnnirgamaH, tatra RddhiH hastikalpana-sAmantaparivAraNAdikA, balaM caturaGgam, vAhanAni vegasarAdIni, kozo 25 bhANDAgAram, koSThA dhAnyabhAjanAni, teSAmagAraM gehaM koSThAgAraM dhAnyagRhamityarthaH, teSAM tAnyeva vA RddhiryA sA tathA 4 / sacittAdikA pUrvavad bhAvanIyeti 5 / .
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre jJAnarddhirviziSTazrutasampat, darzanarddhiH pravacane niHzaGkitAditvaM pravacanaprabhAvakazAstrasampadvA, cAritrarddhiniraticAratA 6 / sacittA ziSyAdikA, acittA vastrAdikA, mizrA tathaiveti 7 / iha ca vikurvaNAdiRddhayo'nyeSAmapi bhavanti, kevalaM devAdInAM vizeSavatyastA iti teSAmevoktA iti / 5 [sU0 215] tato gAravA pannattA, taMjahA-iDIgArave rasagArave saatgaarve| [TI0] RddhisadbhAve ca gauravaM bhavatIti tadbhedAnAha- tao gAravetyAdi vyaktam, paraM gurorbhAvaH karma veti gauravam, tacca dvedhA dravyato vajrAderbhAvato'bhimAnalobhalakSaNAzubhabhAvata AtmanaH, tatra bhAvagauravaM tridhA, tatra RddhyA narendrAdipUjAlakSaNayA AcAryatvAdilakSaNayA vA abhimAnAdidvAreNa gauravam Rddhigauravam, RddhiprAptyabhimAnA10 'prAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvo bhAvagauravamityarthaH, evamanyatrApi, navaraM raso rasanendriyArtho madhurAdiH, sAtaM sukhamiti, athavA RddhyAdiSu gauravamAdara iti / [sU0 216] tividhe karaNe pannatte, taMjahA-dhammite karaNe, adhammie karaNe, dhammitAdhammite karaNe / [TI0] anantaraM cAritrarddhiruktA, cAritraM ca karaNamiti tadbhedAnAha- tivihetyAdi, 15 kRtiH karaNamanuSThAnam, tacca dhArmikAdisvAmibhedena trividham, tatra dhArmikasya saMyatasyedaM dhArmikamevamitare, navaramadhArmikaH asaMyataH, tRtIyo dezasaMyataH / athavA dharme bhavaM dharmo vA prayojanamasyeti dhArmikam, viparyastamitarat, evaM tRtiiympiiti| [sU0 217] tivihe bhagavatA dhamme pannatte, taMjahA-suadhijite sujjhAtite sutavassite / jayA suadhijjitaM bhavati tadA sujjhAtiyaM bhavati, jayA 20 sujjhAtitaM bhavati tadA sutavassitaM bhavati / se suadhijjite sujjhAtite sutavassite sutakkhAte NaM bhagavatA dhamme paNNatte / [TI0] dhArmikakaraNamanantaramuktam, tacca dharma eveti tadbhedAnAha- tivihetyAdi spaSTam, kevalaM bhagavatA mahAvIreNetyevaM jagAda sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratIti, suSTha kAla-vinayAdyArAdhanenA'dhItaM gurusakAzAt sUtrataH paThitaM svadhItam, tathA suSTha 25 vidhinA tata eva vyAkhyAnenA'rthataH zrutvA dhyAtam anuprekSitam, zrutamiti gamyam,
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 218-219] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / 293 sudhyAtam, anuprekSaNA'bhAve tattvAnavagamenA'dhyayana-zravaNayoH prAyo'kRtArthatvAditi, anena bhedadvayena zrutadharma uktaH, tathA suSTha ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapasitaM tapasyAnuSThAnaM sutapasitamiti ca cAritradharma ukta iti, trayANAmapyeSAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayatijayA ityAdi vyaktam, paraM nirdoSAdhyayanaM vinA zrutArthApratIteH sudhyAtaM na bhavati, tadabhAve jJAnavikalatayA sutapasitaM na bhavatIti bhAvaH, yadetat svadhItAditrayaM bhagavatA 5 varddhamAnasvAminA dharmaH prajJapta: se tti sa svAkhyAtaH suSThuktaH samyagjJAnakriyArUpatvAt, tayozcaikAntikAtyantikasukhAvandhyopAyatvena nirupacaritadharmatvAt, sugatidhAraNAddhi dharma iti, uktaM ca nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNhaM pi samAoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // [Ava0 ni0 103] tti / 10 Namiti vAkyAlaGkAre / [sU0 218] tividhA vAvattI pannattA, taMjahA-jANU, ajANU, vitigicchaa| evamajjhovajaNA, pariyAvajjaNA / [TI0] sutapasitamiti cAritramuktam, tacca prANAtipAtAdivinivRttisvarUpamiti tasyA bhedAnAha- tivihetyAdi, vyAvarttanaM vyAvRttiH, kuto'pi hiMsAdyavadhernivRttirityarthaH, 15 sA ca yA jJasya hiMsAderhetu-svarUpa-phalaviduSo jJAnapUrvikA vyAvRttiH sA tadabhedAt jANu tti gaditA, yA tvajJasyAjJAnAt sA ajANU ityabhihitA, yA tu vicikitsAtaH saMzayAt sA nimitta-nimittinorabhedAdvicikitsetyabhihitA / vyAvRttirityanenA''ntaraM cAritramuktaM tadvipakSazcAzubhAdhyavasAyA-'nuSThAne iti tayoradhunA bhedAnatidezata AhaevamityAdisUtre, evamiti vyAvRttiriva tridhA ajjhovajjaNa tti adhyupapadanaM 20 kvacidindriyArthe adhyupapattirabhiSvaGga ityarthaH, tatra jAnato viSayajanyamanarthaM yA tatrAdhyupapattiH sA jANU, yA tvajAnataH sA ajANU, yA tu saMzayavataH sA vicikitseti, pariyAvajjaNa tti paryApadanaM paryApattirAseveti yAvat, sA'pyevameveti / [sU0 219] tividhe aMte pannatte, taMjahA-logaMte, veyaMte, samayaMte / [TI0] jANu tti jJaH, sa ca jJAnAt syAdityuktam, jJAnaM cAtIndriyArtheSu prAyaH 25
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre zAstrAditi zAstrabhedena tadbhedAnAha- tivihe aMte ityAdi, amanamadhigamanamantaH paricchedaH, tatra loko lokazAstraM tatkRtatvAt tadadhyeyatvAccArthazAstrAdiH tasmAdanto nirNayastasya vA paramarahasyaM paryanto veti lokAnta:, evamitarAvapi, navaraM vedA RgAdayaH 4, samayA jainAdisiddhAntA iti / 5 [sU0 220] tato jiNA pannattA, taMjahA-ohiNANajiNe, maNapajjavaNANajiNe, kevalaNANajiNe 1 / __ tato kevalI pannattA, taMjahA-ohinANakevalI, maNapajjavanANakevalI, kevalanANakevalI 2 / tao arahA pannattA, taMjahA-ohinANaarahA, maNapajjavanANaarahA, 10 kevalanANaarahA 3 // [TI0] anantaraM samayAnta uktaH, samayazca jina-kevalyarhacchabdavAcyairuktaH samyag bhavatIti jinAdizabdavAcyabhedAnabhidhAtuM trisUtrImAha- tao jiNetyAdi, sugamA, navaraM rAga-dveSa-mohAn jayantIti jinAH sarvajJAH, uktaM ca rAgo dveSastathA moho jito yena jino hysau|| 15 astrI-zastrA-'kSamAlatvAdahannevAnumIyate // [ ] iti / tathA jinA iva ye vartante nizcayapratyakSajJAnatayA te'pi jinAH, tatrAvadhijJAnapradhAno jino'vadhijinaH, evamitarAvapi, navaramAdyAvupacaritAvitaro nirupacAraH, upacArakAraNaM tu pratyakSajJAnitvamiti, kevalam ekamanantaM pUrNaM vA jJAnAdi yeSAmasti te kevalinaH, uktaM ca20 kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya pAsaMti / kevalacarittaNANI tamhA te kevalI hoti // [Ava0 ni0 1092] tti / ihApi jinavad vyAkhyA, arhanti devAdikRtAM pUjAmityarhantaH, athavA nAsti rahaH pracchannaM kiJcidapi yeSAM pratyakSajJAnitvAtte arahasaH, zeSaM prAgvat / [sU0 221] tao lesAo dubbhigaMdhAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA, 25 NIlalesA, kAulesA 1 / tao lesAo subbhigaMdhAo pannattAo, taMjahA 1. RgvedAdayaH khaM0 //
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 221-222] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / teU, pamhA, sukkalesA 2 / evaM doggatigAmiNIo 3, soggatigAmiNIo 4, saMkiliTThAo 5, asaMkiliTThAo 6, amaNunnAo 7, maNunnAo 8, avisuddhAo 9, visuddhAo 10, appasatthAo 11, pasatthAo 12, sItalukkhAo 13, NiguhAo 14 / [TI0] ete ca salezyA api bhavantIti lezyA prakaraNamAha - tao ityAdi sugamam, 5 navaraM dubbhigaMdhAo tti durabhigandhA durgandhAH, durabhigandhatvaM ca tAsAM pudgalAtmatkatvAt, pudgalAnAM ca gandhAdInAm avazyaM bhAvAditi, Aha ca jaha gomaDassa gaMdho suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / etto vi anaMtaguNo lesANaM appasatthANaM // [ uttarA0 34 / 16 | ti / - nAmAnusArI cAsAM varNaH, kapotavarNA lezyA kapotalezyA, dhUmravarNetyarthaH / 10 subhigaMdhAo tti surabhigandhayaH, Aha ca jaha surabhikusumagaMdho gaMdho vAsANa pissamANANaM / etto vi aNaMtaguNo pasatthalesANa tihaM pi // [ uttarA0 34 / 17] ti / tejo vahnistadvarNA lezyA, lohitavarNetyarthaH, tejolezyeti / padmagarbhavarNA lezyA, pItavarNetyarthaH, padmalezyA / zuklA pratItA, evaMkaraNAt prathamasUtravat tao 15 ityAdyabhilApena zeSasUtrANyadhyeyAnIti, tatra durgatiM narakaka - tiryagrUpAM gamayanti prANinamiti durgatigAminyaH, sugatiH manuSya - devagatirUpA, sakliSTAH saGklezahetutvAditi, viparyayaH sarvatra sujJAnaH, amanojJAH amanojJarasopetapudgalamayatvAt, avizuddhA varNataH, aprazastAH azreyasyo'nAdeyA ityarthaH, zItarUkSAH sparzataH AdyAH, dvitIyAstu snigdhoSNAH sparzata eveti / [sU0 222 ] tivihe maraNe pannatte, taMjahA - bAlamaraNe, paMDiyamaraNe, bAlapaMDiyamaraNe 1 / bAlamaraNe tivihe pannatte, taMjahA - Thitalesse, saMki liTThalesse, pajjavajAtalesse 2 // paMDiyamaraNe tivihe pannatte, taMjahA - Thitalesse, asaMkiliTThalesse, 25 pajjavajAtasse 3 | 295 20
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre __ bAlapaMDitamaraNe tivihe pannatte, taMjahA-Thitalesse, asaMkiliTThalesse, apajavajAtalesse 4 // [TI0] anantaraM lezyA uktAH, adhunA tadvizeSitamaraNanirUpaNAyAha- tivihetyAdi sUtracatuSTayam, bAla: ajJaH, tadvad yo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa bAla: 5 asaMyataH, tasya maraNaM bAlamaraNam, evamitare, kevalaM paDidhAtorgatyarthatvena jJAnArthatvAdviratiphalena phalavadvijJAnasaMyuktatvAt paNDito buddhatattvaH, saMyata ityarthaH, tathA aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAd bAlapaNDitaH saMyatAsaMyata iti| sthitA avasthitA avizudhyantyasaklizyamAnA ca lezyA kRSNAdiryasmin tat sthitalezyam, sakliSTA saklizyamAnA saGklezamAgacchantItyarthaH, sA lezyA 10 yasmiMstattathA, tathA paryavA: pArizeSyAdvizuddhivizeSAH pratisamayaM jAtA yasyAM sA tathA, vizuddhyA varddhamAnetyarthaH, sA lezyA yasmiMstattatheti / atra prathamaM kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva nArakAdiSUtpadyate tadA prathamaM bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIyam, yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIla kApotalezyeSUtpadyate tadA tRtIyam / uktaM cAntyadvayasaMvAdi bhagavatyAM yaduta15 se NUNaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese jAva sukkalese bhavittA kAulesesu neraiesu uvavajjai ?, haMtA, goyamA !, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! lesAThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamANesu vA kAulessaM pariNamai 2 kAulesesu neraiesu uvavajjai [bhagavatI0 13 / 1 / 29-30] tti / etadanusAreNottarasUtrayorapi sthitalezyAdivibhAgo neya iti / paNDitamaraNe saklizyamAnatA lezyAyA nAsti saMyatatvAdevetyayaM bAlamaraNAdvizeSaH / 20 bAlapaNDitamaraNe tu saklizyamAnatA vizudhyamAnatA ca lezyAyA nAsti, mizratvAdevetyayaM vizeSa iti / evaM ca paNDitamaraNaM vastuto dvividhameva, saklizyamAnalezyAniSedhe avasthita-varddhamAnalezyatvAt tasya, trividhatvaM tu vyapadezamAtrAdeva, bAlapaNDitamaraNaM tvekavidhameva, saklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedhe avasthitalezyatvAt tasyeti, traividhyaM tvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti / 25 [sU0 223] tato ThANA avvavasitassa ahitAte asubhAte akhamAte 1. "paDi gatau" - pA0 dhA0 281 / /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sU0 223] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / , aNissesAte aNANugAmiyattAte bhavaMti, taMjahA se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvaite NiggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigiMcchite bhedasamAvanne kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM No saddahati No pattiyati No roeti, taM parissahA abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti No se parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavai 1, se NaM muMDe bhavittA agArAto aNagAritaM pavvati s paMcahiM mahavvatehiM saMkite jAva kalusasamAvanne paMca mahavvatAiM no saddahati jAva No se parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati 2, se NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite chahiM jIvanikAehiM jAva abhibhavai 3 / tato ThANA vavasiyassa hitAte jAva ANugAmitattAte bhavaMti, taMjahAse muMDe bhavattA agArAto aNagAritaM pavvatite NiggaMthe pAvayaNe NissaMkite 10 NikkaMkhite jAva no kalusasamAvanne NiggaMthaM pAvayaNaM saddahati pattiyati roteti se parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti 1, se NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite samANe paMcahiM mahavvatehiM NissaMkite jAva parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti 2, se 15 NaM muMDe bhavettA agArAto aNagAriyaM pavvatite chahiM jIvanikAehiM NissaMkite jAva parissahe abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavati, no taM parissahA abhijuMjiya abhijuMjiya abhibhavaMti 3 / [TI0] maraNamanantaramuktam, mRtasya ca janmAntare yathAvidhasya yadvastutrayaM yasmai sampadyate tasya tattasmai darzayitumAha-- tao ThANetyAdi, trINi sthAnAni pravacana- 20 mahAvrata- -jIvanikAyalakSaNAni, avyavasitasya anizcayavato'parAkramavato vA'hitAya apathyAyA'sukhAya duHkhAya akSamAya asaGgatatvAya aniHzreyasAya amokSAyAnanugAmikatvAya azubhAnubandhAya bhavanti, se NaM ti yasya trINi sthAnAnyahitAditvAya bhavanti sa zaGkito dezataH sarvato vA saMzayavAn, kAGkSitastathaiva matAntarasyApi sAdhutvena mantA, vicikitsitaH phalaM prati zaGkopetaH, ata eva bhedasamApanno 25 297
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre dvaidhIbhAvamApannaH evamidaM na vaivamitimatikaH, kaluSasamApanno naitadevamitipratipattikaH, tatazca nirgranthAnAmidaM nairgranthaM prazastaM pragataM prathamaM vA vacanamiti pravacanam AgamaH, dIrghatvaM prAkRtatvAta, na zraddhatte sAmAnyato na pratyeti na prItiviSayIkaroti no rocayati na cikIrSAviSayIkaroti tamiti ya evaMbhUtastaM pravrajitAbhAsaM pariSahyanta iti 5 parISahAH kSudAdayaH abhiyujya abhiyujya sambandhamupagatya pratisparddhaya vA abhibhavanti nyakkurvantIti, zeSaM sugamam / / ___ uktaviparyayasUtraM prAgvat, kintu hitam adoSakaramiha paratra cAtmanaH pareSAM ca pathyAnabhojanavat, sukham AnandastRSitasya zItalajalapAna iva, kSamam ucitaM tathAvidhavyAdhivyAghAtakauSadhapAnamiva, niHzreyasaM nizcitaM zreyaH prazasyaM bhAvataH 10 paJcanamaskArakaraNamiva, anugAmikam anugamanazIlaM bhAsvaradravyajanitacchAyeveti / _ [sU0 224] egamegA NaM puDhavI tihiM valaehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, taMjahA-ghaNodadhivalaeNaM, ghaNavAtavalaeNaM, taNuvAyavalaeNaM / [TI0] ayaM caivaMvidhaH sAdhurihaiva pRthivyAM bhavatItyarthena sambandhena pRthivIsvarUpamAhaegamegetyAdi, ekaikA pRthvI ratnaprabhAdikA sarvvataH, kimuktaM bhavati ? samantAt, 15 athavA dikSu vidikSu cetyarthaH, samparikSiptA veSTitA, AbhyantaraM ghanodadhivalayaM tataH krameNetare, tatra ghanaH styAno himazilAvat udadhiH jalanicayaH, sa cAsau sa ceti ghanodadhiH, sa eva valayamiva valayaM kaTakaM ghanodadhivalayam, tena, evamitare api, navaraM ghanazcAsau vAtazca tathAvidhapariNAmopeto ghanavAtaH, evaM tanuvAto'pi tathAvidhapariNAma eveti, bhavantyatra gAthAH20 na vi ya phusaMti alogaM causuM pi disAsu svvpuddhviio| saMgahiyA valayehiM vikkhaMbhaM tesi vocchAmi // chacceva 1 addhapaMcama 2 joyaNa addhaM ca 3 hoi rynnaae| udahI 1 ghaNa 2 taNuvAyA 3 jAhAsaMkheNa niddiTTA // tibhAgo 1 yojanasya, gAuyaM ceva 2 tibhAgo gAuyassa ya 3 / 25 Aidhuve pakkhevo aho aho jAva sattamiya // [bRhatsaM0 243-245] tti / 1. joyaNaM addhaM khaM0 / 'joyaNamaddhaM' iti bRhats pAThaH //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [sU0 225-226] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / [sU0 225] NeraiyA NaM ukkoseNaM tisamaieNaM vigaheNaM uvavajaMti, egiMdiyavajaM jAva vemANiyANaM / [TI0] etAsu ca pRthivISu nArakA eva utpadyanta iti tadutpattividhimabhidhAtumAhaneraiyA NamityAdi, trayaH samayAstrisamayaM tadyatrAsti sa trisamayikastena vigraheNa vakragamanena, ukkoseNaM ti trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAt vakradvayaM bhavati, tatra ca 5 traya eva samayAH, tathAhi- Agneyadizo nairRtadizamekena samayena gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhaH, tatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti, sAnAmeva trasotpattAvevaMvidha utkarSeNa vigraha ityAha- egeM diyetyAdi, eke ndriyAstve ke ndriyeSu paJcasAmayikenApyutpadyante, yataste bahistAt trasanADIto bahirapyutpadyante, tathAhi vidisAu disaM paDhame bIe paisarai loyanADIe / taie uppiM dhAvai cautthae nIi bAhiM tu // paMcamae vidisIe gaMtuM uppajjae u egiMdI [ ] ti, sambhava evAyam, bhavati tu catuHsAmayika eva, bhagavatyAM tathoktatvAditi, tathAhi- apajjattagasuhamapuDhavikAie NaM bhaMte ! ahelogakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie uDaloyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattAsuhumapuDhavikAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! katisamaieNaM viggaheNaM 15 uvavajjejjA ?, go0 ! tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNa uvavajjejjA [bhagavatI0 34 / 1 / 38] ityAdi, vizeSaNavatyAmapyuktam sutte causamayAo natthi gaI u parA viNiddiTThA / jujjai ya paMcasamayA jIvassa imA gaI loe // jo tamatamavidisAe samohao baMbhalogavidisAe / uvavajjaI gaIe so niyamA paMcasamayAe // uvavAyAbhAvAo na paMcasamayAhavA na saMtA vi / bhaNiyA jaha causamayA mahallabaMdhe na saMtA vi // [vizeSaNavatI 23,24,26] tti / ata uktam- egidiyavajjaM ti, yAvadvaimAnikAnAmiti vaimAnikAntAnAM jIvAnAM trisAmayika utkarSeNa vigraho bhavatIti bhAvaH / [sU0 226] khINamohassa NaM arahato tato kammaMsA jugavaM khijaMti, taMjahA1. apajjattAsuhu' iti bhagavatIsUtre pAThaH / / 25
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre nANAvaraNijaM daMsaNAvaraNijaM aMtarAtiyaM / mohavatAM tristhAnakamabhidhAyAdhunA kSINamohasya tadAha- khINetyAdi, kSINamohasya kSINamohanIyakarmaNo'rhato jinasya trayaH karmAMzA: karmaprakRtaya iti, uktaM ca carame nANAvaraNaM paMcavihaM saNaM cauvigappaM / 5 paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi // [ ] tti / zeSaM kaNThya m / [sU0 227] abhitINakkhatte titAre pannatte 1 / evaM savaNe 2, assiNI 3, bharaNI 4, magasire 5, pUse 6, jeTThA 7 / [TI0] anantaramazAzvatAnAM tristhAnakamuktam, adhunA zAzvatAnA tadAha10 abhItyAdisUtrANi sapta kaNThyAnIti / / [sU0 228] dhammAto NaM arahAo saMtI arahA tihiM sAgarovamehiM ticaubbhAgapaliovamaUNaehiM vItikaMtehiM samuppanne / - [sU0 229] samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa jAva taccAo purisajugAo jugaMtakarabhUmI / 15 mallI NaM arahA tihiM purisasaehiM saddhiM muMDe bhavittA jAva pavvatite, evaM pAse vi / [sU0 230] samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa tinni sayA cauddasapuvvINaM ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAtINaM jiNo iva avitahaM vAgaramANANaM ukkosiyA cauddasapuvvisaMpayA hotthA / 20 [sU0 231] tao titthayarA cakkavaTTI hotthA, taMjahA-saMtI kuMthU aro 3 / [TI0] paramparasUtre kSINamohasya tristhAnakamuktam, adhunA tadvizeSANAM tIrthakRtAM tadAha- dhammetyAdi prakaraNam, ticaunbhAga tti tribhizcaturbhAgaiH pAdaiH palyopamasya satkairUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni tairvyatikrAntairiti, uktaM ca dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliyaUNehiM / 25 ayarehiM samuppanno [Ava0 ni0 13] tti / /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 [sU0 232] tRtIyamadhyayanaM tristhAnakam / caturtha uddezakaH / samaNassetyAdi, yugAni paJcavarSamAnAni kAlavizeSA lokaprasiddhAni vA kRtayugAdIni tAni ca kramavyavasthitAni tatazca puruSA guruziSyakramiNaH pitAputrakramavanto vA yugAnIva puruSayugAni, puruSasiMhavat samAsaH, tatazca paJcamyA dvitIyArthatvAt tRtIyaM puruSayugaM yAvat, jambUsvAminaM yAvadityarthaH, yuga tti puruSayugaM tadapekSayA'ntakarANAM bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH, bhUmi: kAlo yugAntakarabhUmiH, idamuktaM bhavati- 5 bhagavato varddhamAnasvAminastIrthe tasmAdevAvadhestRtIyaM puruSaM jambUsvAminaM yAvanirvANamabhUt, tata uttaraM tadvyavaccheda iti 1 / / mallItyAdi sUtradvayam, tatra saMvAdaH- ego bhagavaM vIro pAso mallI ya tihiM tihiM satehiM [Ava0 ni0 224,vizeSAva0 1642] ti, mallijinaH strIzatairapi tribhiH / samaNetyAdi, ajiNANaM ti asarvajJatvena jinasaMkAzAnAM sakalasaMzayacchedakatvena, 10 sarve sakalA akSarasannipAtA: akArAdisaMyogA vidyante yeSAM te tathA, svArthikenpratyayopAdAnAt, teSAm, viditasakalavAGmayAnAmityarthaH, vAgaramANANaM ti vyAgRNatAm, vyAkurvatAmityarthaH / tao ityAdi, atroktam saMtI kuMthU ya aro arahaMtA ceva cakkavaTTI ya / avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // [Ava0 ni0 223] tti / 15 [sU0 232] tato gevejavimANapatthaDA pannattA, taMjahAheTThimagevejavimANapatthaDe, majjhimagevejavimANapatthaDe, uvarimagevejavimANapatthaDe / heTThimageve javimANapatthaDe tivihe pannatte, taMjahA-heTThi maheTThimagevejjavimANapatthaDe, heTThimamajjhimagevejavimANapatthaDe, heTThimauvarima- 20 gevejavimANapatthaDe / __ majjhimagevejavimANapatthaDe tividhe pannatte, taMjahA-majjhimaheTThimagevejavimANapatthaDe, majjhimamajjhimagevejavimANapatthaDe, majjhimauvarimagevejavimANapatthaDe / uvarimagevejavimANapatthaDe tividhe pannatte, taMjahA-uvarimaheTThimageveja- 25
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 AcAryazrIabhayadevasUriviracitaTIkAsahite sthAnAGgasUtre vimANapatthaDe, uvarimamajjhimagevejavimANapatthaDe, uvarimauvarimagevejavimANapatthaDe / [TI0] tIrthakarAzcaite vimAnebhyo'vatIrNA iti vimAnatristhAnakamAha- tao ityAdi, lokapuruSasya grIvAsthAne bhavAni graiveyakAni tAni ca tAni vimAnAni ca teSAM prastaTA 5 racanAvizeSavantaH samUhAH / _[sU0 233] jIvA NaM tiTThANaNivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taMjahA-itthiNivvattite, purisaNivvattite, NapuMsagaNivvattite / evaM - ___ ciNa uvaciNa baMdha udIra veda taha NijarA ceva // 14 // 10 TI0] iyaM ca graiveyakAdivimAnavAsitA karmaNaH sakAzAt bhavatIti karmaNaH tristhAnakamAha- jIvA NamityAdisUtrANi SaT, tatra tribhiH sthAna: strIvedAdibhirnirvatitAn arjitAn pudgalAn pApakarmatayA azubhakarmatvenottarottarAzubhAdhyavasAyatazcitavantaH Asakalanata evamupacitavantaH paripoSaNata evaM baddhavanto nirmApaNataH udIritavantaH 15 adhyavasAyavazenAnudIrNodayapravezanataH veditavantaH anubhavanataH nirjaritavantaH pradezaparizATanataH, saGgrahaNIgAthArddhamatra- evaM ciNa uvaciNa baMdha udIra veya taha nijjarA ceva tti evamiti yathaikaM kAlatrayAbhilApenoktaM tathA sarvANyapIti / / [sU0 234] tipatesitA khaMdhA aNaMtA paNNattA, evaM jAva tiguNalukkhA poggalA aNaMtA pannattA / // tiTThANaM samattaM // [TI0] karma ca pudgalAtmakamiti pudgalaskandhAna prati tristhAnakamAha- tipaesietyAdi spaSTamiti, sarvasUtreSu vyAkhyAtazeSaM kaNThyamiti / / // tristhAnakasya caturthoddezakaH samAptaH / / tatsamAptau ca zrImadabhayadevasUriviracitasthAnAGgavivaraNe 25 tRtIyaM tristhAnakAkhyamadhyayanaM samAptamiti / granthAgraM zloka 1995 // 1. miti 1995 / - je1 / "miti zlokAH 1995 - pA0 / miti zloka 1995 - je2 // 20
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI abhayadevasUriviracitAyAM sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM gAthAnAM vAcanAcAryazrI sumatikallolagaNi-vAdIndrazrI harSanandanagaNisaMkalitaM vivaraNam / OM aha~ namo vItarAgAya / svastizrIvRttimantaM sahRdayahRdayasvarNapAtropaviSTaM lokAlokaprakAzaprakaTitapaTutAkevalajJAnatailam / pratyUhavyUhasaGkhyAmitazalabhapariploSanizzeSatoSaM zrI pArzva dIpradIpaM dhavalaguNamanomandire dhArayAmi // 1 // *. atredamAdAvavadheyam- AcAryapravaraiH zrImadabhayadevasUribhiH vaikrame 1120 tame varSe sthAnAGgasUtraTIkA viracitA, tatra ca taiH vibhinneSu sthaleSu prasaGgAnurUpAH paraHzatAH pAThAH granthAntarebhyaH uddhRtAH / pUrvAparasambandhAvalokanaM tadvivaraNAvalokanaM ca vinA teSAM samyagAvagamo'smAdRzAM duSkaraH / etadarthamasmAbhiH TippaneSu kiJcit prytitm| ___etamevArthaM manasikRtya vikramasaMvat 1705 tame varSe kharataragacchIyena vAcakasumatikallolena vAcakena harSanandanena ca sambhUya sthAnAGgaTIkAyAmuddhRtAnAM gAthAnAM vivaraNaM tAMstAn mUlagranthAn tadvivaraNAni ca dRSTvA mahatA mahatA parizrameNa teSAM pAThAn kvacidakSaraza uddhRtya kvacicca teSAM sArabhAgaM gRhItvA yathAyoga sNklitmsti| kvacit svamatyApi utprekSya vivaraNa tAbhyAmakAri, etAdRzaM svamatyutprekSitaM vivaraNa kvacit mithyApi vrtte| kiJcAnyat, yAn hastalikhitAn granthAnavalokya tadvivaraNaM tAbhyAM likhitaM ta eva teSAM samakSaM vidyamAnA hastalikhitAdarzA yadi azuddhA bhaveyuH tarhi asmin vivaraNe'pi tA azuddhayaH Agaccheyureva / / ___ api ca, zrIabhayadevasUribhiH teSAM samakSaM vidyamAnebhyo granthebhyo yAdRzAH pAThA uddhRtAH tataH kvacid bhinnA api pAThAH tadvivaraNakArANAM maladhArizrIhemacandrasUriprabhRtInAM samakSamAsan, ataH abhayadevasUriviracitaTIkAyAm udbhUtAH pAThAH atra saMgRhItAzca vivaraNapAThA yadi kvacit kvacid bhinnA dRSTipathamavatareyustarhi vyAmoho na kaaryH|| vAcakasamatikallola-vAcakaharSanandanasaMkalitasya sthAnAiTIkAgatagAthAvivaraNasya hastalikhitA AdarzAH 'pATaNa-lIMbaDI-surata-chANI-vaDodarA' iti paJcasu sthAneSu santIti zrUyate / chANI madhye 171 granthAGke, vaDodarAnagare haMsavijayalAyabrerImadhye 47 granthAGke, suratanagare jainAnandapustakAlaye 1607 granthAGke vrtte| tatra pATaNanagare zrI hemacandrAcAryajainajJAnamandirai 6896 granthAGke vidyamAnaH 1-400 patreSu likhitaH AdarzaH asmatsavidhe vrtte| lIMbaDIsthahastalikhita-jainajJAnabhaNDAra-sUcIpatrAnusAreNa 432 granthAGke vidyamAnaH 1367 patrAtmakaH vikramasaMvat 1714 varSe likhita Adarzo'pi asmatsavidhe vartate / pATaNanagarastha AdarzaH atIva atIva ashuddhH| tato lIMbaDInagarasthaH kiJcit samIcInataraH, tathApi tatrApi prabhUtAH pAThA azuddhAH khaNDitAzca vartante / anye tvAdarzA asmAbhirna dRSTAH / azuddhapAThAnAmAkararUpo'yaM gAthAvivaraNasya hastalikhito grantha iti tattanmUlagranthAnusAreNa yathAyoga saMzodhyaivAtra mudrita iti dhyeyam / / ___ vAcakazrIsumatikallola-harSanandanasaMkalitagAthAvivaraNasya hastalikhitAvAdI tadanusAreNa kenacid vihitA pratilipizca [Copy] AcAryazrIvijayapradyumnasUribhiH municandrasUribhyo dattAH, municandrasUrINAM sakAzAcca mayA labdhAH / municandrasUri: madIyamAtulaputrasya tapasvipravaramunizrIjinacandravijayasya putraH ziSyazca / tena mahatA parizrameNa prayatnena ca pratilipyAM saMzodhanAdikaM vihitmaasiit| etacca mama mahat sahAyaka saMjAtamasti / ato mama bhrAtRvyaH AcAryazrImunicandrasUriH bhRzaM dhanyavAdArhaH / AcAryazrIpradyumnasUrayo'pi atra saMskAraM kRtavanta iti te'pi sutarAM sutarAM dhanyavAdArhAH / .
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe aMbA mAyAbIjaM vimalakamalAbIjamilitaM tridevatadbIjaM visaharaphuliMgAkhyasahitam / OMkArAdyaM hrIM zrIM nama iti tu padaM mantramanaghaM mayA dhyeyaM prAripsitakaraNaparyantamanizam // 2 // pAzAMkAyu[pa?]ryupAstiM visRjati nitarAM sthApanA pArzvanetuH zrI pArtho yakSarAjo bhavikajanamanovAJchite prAtihAryam / sAnnidhyaM siddhapIThe viSadharaviSanirnAzako'sau vidhatte vairoTyA duHkhajAtaM vighaTayati sadA sevakAnAM janAnAm // 3 // kInAzo mammaNo yannavamaNivapuSaH pArzvanAthasya bimbaM pAtAle pannagendro dazarathatanayo ratnarAzeH pratIre / siddhAyAM dvArakAyAM yadukulatilako duSTakaSTAbhi[bhU]tyai kAntIpuryAM saputro nagarajanamukhaH pUjayAmAsa pUrvam // 4 // zrIseDhItaTinItaTaprakaTitaprottuGgapuSpAvali[bhrA]jatkiMzukapAdapasthuDatale nAgArjunaH zrAvakaH / koTIvedharasopadezanavidhau zrI pAdaliptaprabhoH prApyA''mnAyabalaM tadeva sakalaM bimbaM vyavasthApayat // 5 // yugmam // padmAvatIvAgvihitaprasAdo, dvikatrisaGkhyeyanavInavAkyaiH / tapasvirAjo'bhayadevasUristadeva bimbaM prakaTIcakAra // 6 // AcAryazreNimukhyaH kharataragaNabhRddevatAdattamantrastadvimbasnAtranIravyapagatakaThinavyAdhikuSThapradAhaH / droNAcAryopadezAnijagurucaraNAmarzanizcintitArthaH zrI sthAnAGgasya TIkAM vyaracayadatulAM sampradAyaikamUlAm // 7 // yugmam // karmagrantha-bahuprakIrNaka-bRhanniyukti-bhASyottarAH, devendrastava-sadvizeSaNavatI-prajJapti-kalpAzrayAH / aGgopAGgaka-mUlasUtramilitAH SaTtriMzikA-saptatizliSyatsaGgrahaNIsamaprakaraNAH paJcAzikAsaMsthitAH // 8 // siddhaprAbhRta-sammatiprakaraNa- jyotiSka-saGgItaka1. 'nagarazreSThI dhanezvaranAmA ityarthaH' iti Tippane // tatra 25
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam zikSA-prAkRta-koSa-sUktalalitA gAthAH sahasrAt parAH / sUtrAlApakamudritArthavivRtau tatsAkSibhUtAH dhRtAH, prAyastAH kaThinAstadarthavivRtau TIkAM vinA durghaTAH // 9 // yugmam / / tadupAyazca-- gacche kharatare dIptA jinacandrayatIzvarAH / yugapradhAnabirudAsteSAM ziSyA hi vAcakAH // 10 // nAmnA sumatikallolA vidyAsAgarapAragAH / zrIpUjyaprathamaH ziSyo gaNiH sakalacandrakaH // 11 // ziSyastasya kalAdakSo ya: kUrcAlasarasvatI / mahopAdhyAyabirudaH kriyA-jJAnasamanvitaH // 12 // vANIvizrAntaraso nAmnA samayasundaraH / ziSyastasya vizeSajJo vAdIndro harSanandanaH // 13 // sudhIH sumatikallolo vAcako harSanandanaH / pUrvollikhitagAthAnAmarthastAbhyAM prakAzyate // 14 // paJcabhiH kulakam // iha tAvadabhISTakarmaNo nirvighnaparisamAptyarthaM maGgalamAcaraNIyam, tattu TIkAkRtA svayamevA''caritamiti neha pratanyate / 15 [pR02] phalAdidvAranirUpaNe mahApuruSapraNItamahAgranthAntarasammatimAha tassa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva dArAI / tabbhea-nirutta-kama-paoaNAI ca vaccAI // 1 // [vizeSAva0 2] vyA0- tasyeti prArabdhazAstrAnuyogasya prekSAvatAM pravRttinimittaM phalaM mokSaprAptilakSaNaM tAvadatra granthe vaktavyam / tato'sya yoga: ziSyapradAne'vasaraH prastAvo vAcyaH / prArabdhazAstrAnuyoge 20 ca kriyamANe kiM maGgalamityetadapi nirUpaNIyam / tatassamudAyArtho vAcyaH / samudAyaH 'taMtra tiSThanti Asate' ityetadArabhya 'sthAnAGgam' ityantaH samudAyArthaSTIkAkRtA paramaguruNA vyAkhyAta eva, so'pyatra granthe'bhidhAnIyaH / phalaM ca yogazca maGgalaM ca samudAyArthazceti itaretarasamAsaH / taheva dArAI ti tathaiva dvArANi copakrama-nikSepAdIni kathanIyAni / teSAM dvArANAM bhedastadbhedo vaktavyaH / tadyathA- AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-'rthAdhikAra-samavatArabhedAdupakramaH SoDhA, 25 oghaniSpanna-nAmaniSpanna-sUtrAlApakaniSpannabhedAd nikSepastridhA, sUtra-niyuktibhedAdanugamo dvidhA, 1. yatra pR0 paM0 iti likhitaM bhavet tatra anena sahaivAtra mudritasya abhayadevasUriviracitaTIkAsahitasya sthAnAGgasUtrasya pRSThAGkaH paGktya kazca jJeyaH / / 2. tulanA- vi0bhA0maladhAri0 / atra gAthAvivaraNe yatra yatra vizeSAvazyakabhASyagAthAnAM vyAkhyAnaM likhitaM tatra sarvatra prAyo maladhArizrIhemacandrasUriviracitAM vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmanusRtyaiva likhitamiti dhyeyam // 3. dRzyatAM pR05 paM017-21 / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe naigamAdibhedAd nayAH saptavidhA ityAdi / upakramaNamupakramaH, nikSepaNaM nikSepa ityAdi niruktaM ca zabdavyutpattirUpaM bhaNanIyam / tathA kkama tti teSAmupakramAdidvArANAM prathamamupakrama eva tato yathAkramaM nikSepAdaya evetyevaMrUpo yo'sau niyataH kramaH sa yuktyabhidhAnato nirdeSTavyaH / yuktiM cAtraiva vakSyati, tadyathA- nAnupakrAntaM nikSipyate, nAnikSiptamanugamyate / tathopakramAdidvArANAmeva 5 prayojanaM zAstropakArarUpaM nagaradRSTAntena vAcyam, yathA saprAkAraM mahAnagaraM kimapyakRtadvAraM lokasyAnAzrayaNIyaM bhavati, ekAdidvAropetamapi duHkhanirgama-pravezaM jAyate, caturdvAropetaM tu sarvajanAbhigamanIyaM sukhanirgama-pravezaM ca sampadyate, evaM zAstramapyupakramAdicaturdvArayuktaM subodhaM sukhacintana-dhAraNAdisampannaM ca bhavatIti / evamupakramAdidvArANAM sukhAvabodhAdirUpaH zAstropakAraH prayojanamiha vakSyata iti bhAvaH / bhedazca niruktaM ca kramazca prayojanaM ceti dvandvaM kRtvA pazcAt 10 teSAmupakramAdidvArANAM bheda-nirukta-krama- prayojanAnItyevaM SaSThItatpuruSasamAso vidheyaH / caH samuccaye / vAcyAnIti yathAyogamarthataH sarvatra yojitameveti dvAragAthAsaGkSepArthaH // 1 // [pR02] tivarisapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa u sammaM sUagaDaM nAma aMgaM ti // 2 // dasa- kappa - vavahArA, saMvaccharapaNagadikkhi asseva / ThANaM samavAo vi a, aMge te aTThavAsassa // 3 // [ paJcavastu0 582-3 ] vyA0 - tivariseti gAthAdvayaM paJcasthAnake etadadhikAre vyAkhyAsyate ||2|| 3 || [pR03 paM06] maGgalopadarzane mahAgranthasammatimAha 15 20 25 4 bahuvigghAI seyAI, teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavvo so sumahAnihi vva jaha vA mahAvijA ||4|| [vizeSAva0 12] vyA0 - zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi [ ] iti vacanAd yena bahuvighnAni zreyAMsi bhavanti tena kAraNena paramazreyorUpatvAt kRtamaGgalopacAraireva sa yogo grahItavyaH / kiMvad ityAha-- zobhanamahAratnAdinidhivad mahAvidyAvadveti gAthArthaH // 4 // [pR03 paM010] kva punastad maGgalaM zAstrasyeSyate ityAhataM maMgalamAIe, majjhe pajjaMtae a satthassa / paDhamaM sattha'tthAvigghapAragamaNAya nihiM ||5|| [vizeSAva0 13] vyA0- tad maGgalaM zAstrasyA''dau kriyate, tathA madhye paryante ceti / athaikaikasya karaNaphalamAha - prathamaM maGgalaM tAvacchAstrArthasyAvighnena pAragamanAya nirdiSTam // 5 // [pR03 paM012] zeSamaGgaladvayaphalaM pracikaTayiSurAha
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam 10 tasseva ya thejatthaM majjhimayaM aMtimaM pi tasseva / avvocchittinimittaM sissa-pasissAivaMsassa // 6 // [vizeSAva0 14] vyA0 tasyaiva zAstrasya prathamamaGgalakaraNAnubhAvAdavighnena paraM pAramupagatasya sthairyArthaM sthiratA''pAdanArthaM madhyamamaGgalam, nirdiSTamiti vartate / aMtimaM pIti antyamapi maGgalaM tasyaiva zAstrArthasya madhyamamaGgalasAmarthyena sthirIbhUtasyA'vyavacchittinimittam / kasya yo'sau 5 zAstrArthaH ityAha- ziSya-praziSyAdivaMzasya, ziSya-praziSyAdivaMzagatasyetyarthaH / ziSyapraziSyAdivaMze zAstrArthasyAvyavacchedanimittaM caramamaGgalamiti bhAvaH // 6 // [pR03] noAgamao bhAvo, suvisuddho khAiyAio / [vizeSAva0 49] vyA0- noAgamato bhAvo bhAvamaGgalaM suvizuddhaH kSAyikAdikaH // [pR04] nAmaM ThavaNA davie, khettaddhA-uda-uvaratI-vasahI / saMjama-paggaha-johe, acl-gnnnn-sNdhnnaa-bhaave||7|| [AcA0ni0184] vyA0- nAmaM ThavaNA iti gAthA TIkAkRtA vyAkhyAtatvAdupekSiteti // 7 // [pR05] nAmaMgaM ThavaNaMgaM, davvaMgaM ceva hoi bhAvaMgaM / eso khalu aMgassA nikkhevo cauvviho hoi||8|| [utta0ni0 144] vyA0- nAmaMgamiti gAthA'pi TIkAkRtA vyAkhyAtatvAt sugamatvAccopekSiteti // 8 // 15 [pR06] anuyogazabdArthaM vistarArthAbhidhitsayA gAthAdvayena bhASyakRdAha aNujoaNamaNujogo suassa niaeNa jamabhidheeNaM / vAvAro vA jogo jo aNurUvo'NukUlo vA // 9 // [pR06] ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehi suamaNuM tassa / abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 10 // [vizeSAva01386-1387] 20 vyA0- yat sUtrasya nijenAbhidheyenArthena anuyojanaM sambandhanaM so'nuyogaH, athavA yogo vyApAra ucyate, tatazca anurUpo'nukUlo vA ghaTamAnaH sambadhyamAno vyApAra: pratipAdanalakSaNo yoga: sUtrasya nije abhidheye vyApAraH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyata ityanuyogaH / athavA sUtram aNu ityucyate, kutaH ? yasmAdarthasyAnantatvAt tadapekSayA suutrmnnu| athavA 'uppanne i vA' ityAditIrthakaroktArthAt pazcAdeva gaNadharAH sUtraM kurvanti, itarakavayo'pi 25 arthaM hRdaye nivezya tataH kAvyaM kurvantItyevam arthAt pazcAdeva bhavanAt sUtram anu vypdishyte| tatastasya aNoH sUtrasya abhidheye vyApAro yogo'NuyogaH, tena vA'NunA yaH sUtreNa saha abhidheyasya yoga: sambandho'Nuyoga iti gAthAdvayArthaH // 10 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR07 paM01] dvArakramameva savistaravyAkhyAnAya gAthAdvayenAha bhASyakAra:dArakkamo'yameva u, nikkhippai jeNa nAsamIvatthaM / aNugammai nA'NatthaM, nANugamo nayamayavihUNo // 11 // [vizeSAva0 115] vyA0- atrA'gretanA gAthA TIkAkRtA nA''nItA, paraM bhASyakAreNa gAthAyugmenaiva 5 dvArakramo vyAkhyAtaH, arthazca tathaiva saGgataH, atastata uddhRtyA'grekRtA sA likhitA saMbaMdhovakkamao, samIvamANIa natthanikkhevaM / satthaM tao'Nugammai, naehi nANAvihANehiM // 12 // [vizeSAva0 916] vyA0- eSAmanuyogadvArANAmayamevopanyAsakramaH, yena nAsamIpastham anupakrAntaM nikSipyate, na ca nAmAdibhiranikSiptamarthato'nugamyate, nApi nayamatavikalo'nugama iti / yatazca 10 sambandharUpa upakramaH sambandhopakrama: tena sambandhakA upakrameNa samIpamAnIya nyAsayogya vidhAya nyastanikSepaM vihitanAma-sthApanAdinikSepaM sat zAstraM tato'rthato anugamyate vyAkhyAyate nAnAvidhAnairnAnAbhAvabhedairnayaiH, tasmAdayamevAnuyogadvArakramaH iti kramaprayojanadvAraM samAptam, tatsamAptau ca tassa phalajogetyAdi gAthA samApteti // 12 // pR07] zrutasya kSAyopazamikatvAvatAre bhASyakRtsammatimAha15 chavvihanAme bhAve khaovasamie suaM samoyarati / jaM suanANAvaraNakhaovasamajaM tayaM savvaM // 13 // [vizeSAva0 945] vyA0- anuyogadvArAdhyayane SaDnAmnyaudayikAdayaH SaD bhAvAH paThyante / tatra kSAyopazamike bhAve sarvamapyAcArAdizrutaM samavatarati, yad yasmAt sarvamapi tat zrutaM zrutajJAnAvaraNa karmakSayopazamAdeva jAyate, nAnyataH, tasmAt kSAyopazamika eva bhAve samavatarati nAnyatra 20 ityarthAduktaM bhavatIti uktaM saMkSepato nAma // 13 // sAmprataM pramANamabhidhitsurAha[pR07] davvAi caunbheaM, pamIyate jeNa taM pamANaMti / / iNamajjhayaNaM bhAvo tti, bhAvamANe samoarati // 14 // [vizeSAva0946] vyA0 - dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAccaturvidhaM prameyam, prameyacAturvidhyAt pramANamapi 25 caturvidham- dravyapramANaM kSetrapramANaM kAlapramANaM bhAvapramANaM ceti, dravyAdikaM caturvidhaM prameyaM pramIyate'neneti kRtvA / tatredaM sAmAyikAdhyayanaM zrutajJAnavizeSatvena jIvaparyAyatvAjjIvabhAvatvAd bhAvapramANe samavatarati // 14 // [pR07 paM024] 'na tu nayapramANe samprati' / nanvidAnImatra nayAH kathaM na samavatAryanta iti
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam cet, ziSyavyAmohApohAyetyetadarthaM manasi nidhAya pUjyapAdA AhuH mUDhanaiaM suaM kAliaM tu na nayA samoyaraMti iha / apuhatte samoyAro, natthi puhatte samoyAro // 15 // [vizeSAva02279] vyA0- kAlikaM zrutaM mUDhanayikam, mUDhA nayAH naigamAdayaH sapta yatra tad muuddhnyikm| kAlike zrute nayA mUDhA vartante, iha kAlikazrute na nayA: samavataranti, ato nayapramANe 5 idaM na samavatarati / apRthaktve nayAnAM samavatAraH / kAlike zrute catvAro'nuyogAH pUrvamAsan, ekasmin sUtravyAkhyAne caraNa-dharmakathA-gaNita-dravyapradhAnAH catvAro'pyanuyogAH pradarzyante, yadA AryarakSitena grahaNa-dhAraNAhAni jJAtvA anuyogaH pRthakkRtaH, bhinne bhinne zrute sthApitaH, tadAnIM nayAnAM samavatAro nAsti / zrutaM kAlikaM mUDhanayikam, yena prajJApako muhyati, etaiH sarvairnayairavatArya dravyaM vyAkhyAtuM 10 na zaknotIti bhaNitaM bhavati, ato nayapramANa idaM na samavatarati, yadA apRthaktvaM AsIttadA ekasminnanuyoge catvAro'pyanuyogAH prarUpyante, pRthaktve kRte sati pratyekaM bhASyante, te arthAstatra vyavacchinnAH, yadA caraNAnuyogo vyAkhyAyate tadA anye trayo'nuyogA na bhASyante / evaM zeSeSvapi bhAvanIyam / kadA punaH pRthaktvaM jAtam ? kiyacciraM kAlaM apRthaktvamAsIt ? yAvadAryavajrasvAminaH tAvadapRthaktvamAsIt, teSAmArataH pRthaktvaM jAtam / pUrvamAryavajrasvAmipArzve 15 AryarakSitena nava pUrvANi sampUrNAnyadhItAni, 'dazamapUrvapaThane samudrAd binduradhItaH' iti gurorvacanaM zrutvA avasannaH, svasminneva dazamapUrvavyavacchedaM jJAtvA zrIvajrasvAmibhiranazanaM cakre, tata AryarakSitasUrayaH svagacche arthavAcanAM dadati / tasmin gacche catvAro janAH santidurbalikApuSpa:1 vindhyaH2 phalgurakSitaH3 goSThAmAhilazca 4 / tanmadhye vindhyo'tIva medhAvI, sUtrArthatabhayagrahaNasamartho mahatyAmarthamaNDalyAM viSIdati, tataH sa AcAryairbhaNyate-kimarthaM 20 viSIdasi ? tenoktam- svAmin ! sarvA'rthamaNDalI cAlayituM na zakyate / AcAryairuktam om| tato vindhyasya durbalikApuSpo vAcanAcAryo dattaH / katibhirdinairdurbalikApuSpa upasthito vakti- svAmin ! mama zrutaM nshyti| yacca svajJAtagRhe nAnuprekSitaM tacca zaGkitaM jAtam / yadyahametasya vAcanAM dadmi tato mama navamapUrvaM vismariSyati / tata AryarakSitaizcintitaM yadi tAvadetasya paramamedhAvina evaM kurvataH zrutaM nazyati, tadyanyeSAmalpamedhasAM naSTameva / tata upayogaM 25 gatAH, taizca grahaNa-dhAraNAdurbalatvaM jJAtvA catvAri anuyogadvArANi kRtAni sukhgunnndhaarnnaanimittm| kAni punastAni ? ekAdazAGgAni sabAhirAGgAni yacca mahAkalpazrutAdi tat caraNa-karaNAnuyogaH / RSibhASitAnyuttarAdhyayanAni, tacca dharmAnuyogaH / candraprajJaptissUraprajJaptizca,
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe eSa gaNitAnuyogaH / dRSTivAdastu dravyAnuyogaH / apRthaktve ekasmin sUtre catvAro'nuyogA Asan, pRthaktve te arthA vyavacchinnA eka eva sthita iti gAthArthaH // nanu bhAvapramANamapi trividham- guNapramANaM nayapramANaM saGkhyApramANaM ceti, tatra sAmAyika kva samavatarati ityucyate-guNapramANe / nanu guNapramANamapi dvividham-jIvaguNapramANama-jIvaguNapramANaM 5 ca, tatra prastutAdhyayanaM sAmAyikaM va samavatarati ? ityucyate-jIvAnanyatvena jiivgunnprmaanne| nanu jIvaguNo'pi trividhaH- jJAna-darzana-cAritrabhedAt, tatra va sAmAyikasyAvatAra: ? ucyatebodhAtmakatvAjjJAnaguNe / nanu jJAnamapi pratyakSA-'numAnopamAnA-''gamabhedAccaturvidham, tat kvedamavatarati ? ityucyate-Agame / nanu so'pi laukika-lokottarabhedAd dvividhaH, lokottaro'pi sUtrArthobhayarUpatvAt trividha eva, tat kvedaM samavatarati ? ityucyate-sUtrArthobhayabhedAt trividhe'pi 10 lokottarAgame samavatarati, tatsvabhAvatvAt tatsvarUpatvAdityetadevAha[pR08 paM06] jIvANaNNattaNao jIvaguNe bohabhAvao nANe / ____ lokottarasuttatthobhayAgame tassabhAvAo // 16 // [vizeSAva0 947] vyA0- vyAkhyAtAIva / [pR08 paM018] svasamayAvatArameva spaSTayannAha15 parasamao ubhayaM vA, sammadiTThissa sasamao jeNaM / to savvajjhayaNAI sasamayavattavvaniyayAiM // 17 // [vizeSAva0953] vyA0- parasamaya ubhayasamayo vA samyagdRSTeH svasamaya eva, yathAvadviSayavibhAgena vyavasthApanAt / tato yadyapi keSucidadhyayaneSu parobhayasamayavaktavyatA'pi zrUyate, tathApi tAni sarvANyapi svasamayavaktavyatAniyatAnyeva, samyagdRSTiparigrahAt / etacca pUrvamanekazo bhAvitameveti / 20 samavatArAnavatAraNe hetumAhuH pUrvAcAryAH[pR08 paM023] ahuNA ya samoyAro, jeNa samoyAriaM paiddAraM / ___egaTThANamaNugao, so lAghavao Na puNa vacco // 18 // [vizeSAva0956] vyA0- adhunA samavatAro'vasaraprAptaH, cakAro bhinnakrame, tadyathA- sa ca lAghavao tti lAghavamAzritya, lAghavArthamityarthaH, anugata: pUrvameva gato'tikrAntaH pUrvamevAbhihita ityarthaH / 25 katham ? ityAha- yena yasmAt pratidvAraM sAmAyikAdhyayanaM samavatAritameva, tato nedAnIM punarapi samavatAro vAcyastadvyApArasyAdhyayanasamavatAraNalakSaNasya pratidvAramanuSThitatvAt / etaduktaM bhavatiadhunA SaSTha upakramabhedaH samavatAraH prastutaH, sa ca lAghavArthaM pratidvAraM samavatAritatvAt pUrvamevAbhihita iti na punarapyatrocyate, paunaruktyaprasaGgAditi // 18 //
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam atra paramagurubhiH zrIabhayadevasUribhiH 'tassa phalajogamaMgala' ityAdikAH gAthAH zrI vizeSAvazyakabhASyalikhitAH sAkSitvena zrIsthAnAGgavRttAvupadarzitAH, mayA'pi zrImalayagirivihitaTIkApATho likhitaH, tatra sAmAyikAdhyayanamAzritya sarvaM vyAkhyAtam, atra tu zrIsthAnAGganAmoccAraNena vyAkhyeyamiti tAtparyam / [pR08 paM0 26] nikSepatraividhyameva spaSTayannAha 5 bhaNNai ghippai a suhaM, nikkhevapayANusArao satthaM / oho nAma suttaM, nikkheyavvaM tao'vassaM // 19 // [vizeSAva0957] vyA0 yasmAnnAmAdinikSepAnusArataH zAstram adhyayanamuddezako vA sukhenaiva bhaNyate abhidhIyate, sukhenaiva gRhyate adhigamyate, tasmAcchAstrAdeH sambandhI ogho nAma sUtraM cA'vazyameva niksseptvym| etena yannikSepasya pUrvaM sAmAnyena traividhyamuktaM tadidAnI vizeSato 10 darzitamavagantavyam, tadyathA- trividho nikSepaH-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti // 19 / / tatra oghaH kimucyate ? ityAha[pR09 paM02] oho jaM sAmannaM, suAbhihANaM cauvvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM, Ao jjhavaNA ya patteyaM // 20 // [pR09 paM04] nAmAdicaunbheaM, vanneUNaM suANusAreNaM / egaTThANaM jojaM, causuM pi kameNa bhAvesuM ||21||[vishessaav0958-959] vyA0 iha yacchrutasya jinavacanarUpasya sAmAnyam aGgAdhyayanoddezakAdi nAma tadogha ityucyate, sAmAnyaM zAstranAmetyarthaH / tatreha sAmAyikasya prastutatvAttadviSayaM sAmAnyanAma prAhaadhyayanam akSINam Aya: kSapaNA ceti / idaM ca sAmAyikAdizAstraviSayasya sAmAnyamadhyayanAdikamabhidhAnamanuyogadvAralakSaNazrutAnusAreNa pratyekaM nAmAdi caturvidhamupavarNyam, tadyathA- 20 nAmAdhyayanaM sthApanAdhyayanaM dravyAdhyayanaM bhAvAdhyayanam / tathA nAmAkSINaM sthApanAkSINaM dravyAkSINaM bhAvAkSINam / evamAya-kSapaNayorapyuktvA krameNa caturdhvapi bhAveSu bhAvAdhyayane bhAvAkSINe bhAvA''ye bhAvakSapaNAyAM cetyarthaH / kimityAha- sAmAyikamAyojyam, sAmAyikameva bhAvAdhyayanAdivAcyatvenAtra boddhavyamityarthaH // 21 // 1. atra sarvatra likhitaH vizeSAvazyakabhASyaTIkApAThaH maladhArizrIhemacandrasUrivihitaTIkAnusAryeva vartate, ato 'malayagiri' iti nirdezaH anavadhAnenaiva vivaraNakArAbhyAM vihita iti bhAti // 2. 'sAmAiyamAojaM' iti vizeSAvazyakabhASye pAThaH, kintu atra 'ekasthAnasya' prastutatvAt kiJcit zabdaparivartanaM vidhAya 'egaTThANaM jojaM' iti abhayadevasUribhiratra likhitam / evamagre'pi sarvatra jJAtavyam // 15
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe athAdhyayanAdInAM caturNAmapi krameNa gAthadvayena niruktamAha[pR09 paM09] jeNa suhajjhappayaNaM, ajjhappANayaNamahiamayaNaM vA / ___ bohassa saMjamassa va, mokkhassa va to tamajjhayaNaM ||22||[vishessaav0 960] vyA0 iha nairuktena vidhinA prAkRtasvAbhAvyAcca zubhamajjhappaM cittaM jaNei tti ppagAraloAo 5 ajjhayaNaM, ahavA ajjhappANayaNaM ppagAra-AkAra-NagAralovAo ajjhayaNaM ti / athavA bodhasya saMyamasya mokSasya vA adhikamayanaM taddhetutvAt prApakaM yattadadhyayanamiti / [pR09 paM014] ajjhINaM dijaMtaM, avvocchittinayato alogo vva / ___Ao nANAINaM, jhavaNA pAvANa khavaNaM ti // 23 // [vizeSAva0 961] vyA0 arthibhyo'navarataM dIyamAnamapi vardhata eva, na tu kSIyate ityakSINam, athavA 10 avyavacchittinayamatena sarvadaivAvyavacche dAdalokavadakSINam / Ayo lAbhaH prAptirjJAnAdInAmasmAdityAyaH / kSapaNA apacayo nirjarA pApakarmaNAmasmAditi kSapaNeti / [pR09 paM018] nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 mAuapaya 4 saMgahekkae ceva 5 / pajjava 6 bhAve 7 a tahA, sattete ekkagA hoti // 24 // [dazavai0ni08,218] vyA0 iyaM gAthA vRttikRtaiva vyAkhyAteti na pratanyate // 15 vyAkhyAyAH kiM lakSaNamityAha[pR010 paM016] suttaM 1 payaM 2 payattho 3, saMbhavato viggaho 4 viAro 5 ya / __ dUsiasiddhI nayamayavisesao neyamaNusuttaM // 25 // [vizeSAva01002] vyA0 vyAkhyAnavidhau prastute prathamaM tAvadaskhalitAdiguNopetaM yathoktalakSaNayuktaM sUtramuccAraNIyam, iyaM cAnyatrAskhalitapadoccAraNarUpA saMhitA bhaNyate / tatazca payamiti padacchedo 20 darzanIyaH, tataH padArtho vaktavyaH, tataH sambhavato vigraha iti samAsaH kartavyaH, tatazcAlanArUpo vicAraH kartavyaH, tato dUSitasiddhirdUSaNaparihAraH pratyavasthAnarUpo nirUpaNIyaH, evamuktakrameNA'nusUtraM nayamatavizeSato nayAnAM matavizeSairvyAkhyAnaM jJeyamiti / / [pR010 paM020] hoi kayattho vottuM, supayaccheyaM suaM suANugamo // vizeSAva01009] gaathaarddhm| 25 vyA0 sugamam, navaraM supadacchedaM suSThakRtapadacchedaM zrutam, sa ca zrutAnugamo bhavati vaktuM kRtArthaH, sUtrAnugamasya zrutapadacchedarUpatvAditi // 1. 'ppajaNaM iti pATho'tra // 2. sapa' iti vizeSAvazyake /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam nikSepasya yogyatAM vivRNvannAha [pR011 paM01] jattha u jaM jANijjA, nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jattha vi a na jANejA, caukkayaM nikkhive tattha ||26|| [AcArAGgani04] vyA0 yatra jIvAdau vastuni yaM jAnIyAttaM nikSepaM nyAsaM yattadornityAbhisambandhAt tatra vastuni taM nikSepaM nikSipet nirUpayenniravazeSaM samagram, yatrApi na jAnIyAnniravazeSaM nikSepaM 5 tatrApi nAma-sthApanA- dravya-bhAvalakSaNaM catuSkaM nikSipet idamuktaM bhavati yatra tAvannAmasthApanA- dravya- kSetra - kAla - bhAvAdilakSaNA bhedA jJAyante tatra taiH sarvairapi vastu nikSipyate, yatra tu sarve bhedA na jJAyante tatrApi nAmAdicatuSTayena vastu cintanIyameva, sarvavyApakatvAttasya, na hi kimapi tad vastu yannAmAdicatuSTayaM vyabhicaratIti gAthArthaH // [pR011 paM04] tadevAha nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3, ohe 4 bhava5 tabbhave ya 5 bhoge 7 a / saMjama 8 jasa 9 kittI 10 jIviaM ca taM bhaNNati dasahA ||27|| [Ava0ni0 1056] vyA0 nAmajIvitaM 1 sthApanAjIvitaM ca 2 dravyajIvitam 3 oghajIvitaM 4 bhavajIvitaM 5 tadbhavajIvitaM 6 bhogajIvitaM ca 7 tathA saMyamajIvitaM 8 yazojIvitaM 9 kIrtijIvitaM 15 10 ca tad bhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH // avayavArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAma - sthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha 11 davve saccitAI, AuasaddavvayA bhave Ahe / nera AINa bhave, tabbhava tattheva uppattI || [ AvazyakabhA0 189] 20 vyA0 dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi, AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH / iha kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa saccittAcittamizrabhedena putra- hiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAttaM tasya tathA dravyajIvitamiti / dvipadAdidravyasya cAnye / uktaM dravyajIvitam / AuasaddavvayA bhave ohe tti Ayuriti pradezakarma, tadddravyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavet, ogha iti dvAraparAmarza: / oghajIvitaM sAmAnyajIvitamityarthaH, idaM cAGgIkRtya 25 yadi paraM siddhAH mRtA na punaranye kadAcana iti / uktamoghajIvitam / neraiAI 1. atra sarvatra yatra Avazyaka niryuktigAthAyA vivaraNaM tatra prAyaH sarvatra haribhadrasUriviracitavRttyanusAreNa likhitamiti dhyeyam // 10
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe nArakAdInAmiti, AdizabdAttiryaG-narA-'maraparigrahaH, bhava iti dvAraparAmarzaH svabhave sthitirbhavajIvitam ityuktaM bhavajIvitam / tabbhava tattheva uppatti tti, tasmin bhave jIvitaM tadbhavajIvitam, idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha tatraivotpattistatraiva upapAta ityarthaH, teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gAthArthaH / uktaM tadbhavajIvitam // 5 bhogammi cakkimAI saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa / jasakittI a bhagavao, [Ava0ni01044] vyA0 bhogammi tti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravartyAdInAm, AdizabdAbaladevavAsudevAdiparigrahaH, uktaM bhogajIvitam / saMyamajIyaM tu saMjayajaNassa tti saMyamajIvitaM tu saMyatajanasya sAdhulokasya, uktaM saMyamajIvitam / jasakittI ya bhagavato tti yazojIvitaM bhagavato 10 mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva / ayaM cAnayorvizeSa:- dAnapuNyaphalA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH iti / anye tvidamekamevAbhidadhati / asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSatvena gRhyate // [pR012 paM05] zrutamityanenAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt, uktaM ca15 kiM etto pAvayaraM ? samma aNahigayadhammasabbhAvo / aNNaM kudesaNAe kaTThayarAgammi pADei // 28 // [ ] vyA0 kimasmAt pApataram ? atizayena pApaM pApataram, utkRSTaM pApamityarthaH / samyag anadhigatadharmasadbhAva: ajJAtadharmasadbhAvaH svayaM samyagdharmaM na karoti, param anyam AtmavyatiriktaM kudezanayA kumArganirUpaNena kaTThayarAgammIti kaSTatarAgasi kaSTakAryaparAdhe pAtayati kadAgrahe 20 sthApayati, kudezanAvyudgrAhito jIvaH sahasradhopadezadAne'pi zuddhamArga nAGgIkarotIti paaptrprkaarH|| [pR012 paM010] dhammamaehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / palhAyaMto a maNaM, sIsaM coei Ayario // 29 // [upadezamAlA 104] vyA0 dharmeNa nirvRttAni niravadyatvAddharmamayAni, taiH, tathA atisundarairvacanadoSarahitaiH, 25 tathA kAraNaguNopanItaiH, tatra kAraNaM svabhaNanaprayojanam, guNAH ziSya(kSya)mANasya jJAnabhAjanatAdayaH, kAraNaM ca guNAzceti dvandvaH, tairupanItAni upaDhaukitAni, ziSyasyApi pratItAvArohitAnItyarthaH, tairvacanairiti gamyate, prahlAdayanniva manazcittamanyAzrutatvAttasyaiva, ziSyaM codayati ziSya(kSa)yatyAcAryo gururiti, tena ca prahlAdanaM satyavacanaireva kAryam, na punarasatyaM
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam priyamapi vaktavyam, satyaM brUyAt priyaM brUyAt, brUyAt satyamapi priyam / priyaM ca nAnRtaM brUyAdeSa dharmaH sanAtanaH // 1 // [ ] iti gAthArthaH / [pR012 paM0 20] vuDhe vi doNamehe, na kaNhabhUmAu loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe, iya deyamacchittikArimmi // 30 // [vizeSAva0 1458] 5 vyA0 yAvatA vRSTenAkAzabindubhirmahatI gargarI bhriyate tAvatpramANajalavarSI megho droNamegha ucyate, tasmin vRSTe'pi sati kRSNabhUmiryatra pradeze'sau kRSNabhUmaH pradezastasmAnna praloThati bahvapi tanmeghajalaM patitaM na luThitvA'nyatra gacchati, kintu tatraivAntaH pravizatIti bhAvaH / evaM ziSyo'pi sa kazcidbhavati yo gurubhiruktaM bahvapyavadhArayati, na punarakSaramapi pArzvato gacchatItyevambhUte ca sUtrArthagrahaNAvadhAraNAsamarthe ziSye sUtrArthayoH ziSyapraziSyaparamparApradAnenA'vyavacchedakAriNi 10 deyaM sUtrArthajAtam, nAnyasminniti gAthArthaH // (pR012 paM023] nanu paropakArakArakairAcAryavarghanavRSTidRSTAntena ziSTAziSTaziSyANAM sUtrArthadAnaM kathaM na kriyata iti cettatra doSamAha - Ayarie suttammi a, parivAo suttaatthapalimaMtho / annesi pi a hANI, puTThA vi na duddhadA vaMjhA // 31 // [vizeSAva0 1457] 15 vyA0 AcArye sUtre'pi ca Agame parivAdo'varNavAdo lokasamuttho bhavati, tadyathA'aho ! nAsya sUreH pratipAdikA zaktirnApi tathAvidhaM kimapi parijJAnam, yato'mumapyekaM ziSyamavabodhayituM na kSamaH, Agamo'pyamISAM sambandhI niratizayo yuktivikalazca, itarathA kathamayameko'pyasmAnnAvabudhyate' ityAdi / tathA sUtrArthayorantarAyasambhavAt parimanthanaM mardanaM vinAzanaM sUtrArthaparimanthaH, tacchikSaNapravRttasya sUrerAtmanaH sUtrapaThana-parAvartana-vyAkhyAnabhaGgo 20 bhavatItyarthaH, paraM ca tadgrahaNaprasakte sUrau anyeSAM ziSyANAM sUtrArthahAniH, tadgrahaNabhaGga ityrthH| na ca bahunA'pi kAlena tathAvidhaH ziSyaH kiJcidapi grAhayituM zakyaH / kutaH ? ityAzaGkyA'trArthe dRSTAntamAha-puTThA vItyAdi, niyamanena niyantrya staneSu karairbahudhA spRSTA'pi vandhyA gaurna khalu dugdhadA bhavati, evaM mudgazailasamaH ziSyo'pi grAhaNakuzalenA'pi guruNA grAhyamANo'pi nAkSaramapi gRhNAti, tatastAdRzasya sUtrArtho na dAtavyaH, 25 aihikAmuSmikaklezAdibahudoSasambhavAt, dadAti cettarhi samayoktaprAyazcittabhAgiti // / [pR013 paM016] nanvidamapi sUtramapauruSeyaM bhaviSyatIti cet, na, vyatirekadRSTAntenAsya pauruSeyatvaM pratipAdayannAha
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe veavayaNaM tu nevaM, aporuseaM tu taM mayaM jeNa / idamaccaMtaviruddhaM, vayaNaM ca aporuseaM ca // 32 // [paJcavastu0 1278] vyA0 vedavacanaM tu naivaM sambhavatsvarUpam, apauruSeyam eva tanmatam, yena kAraNena idamatyantaviruddhaM yaduta- vacanaM cApauruSeyaM ceti / etadbhAvanAyAha5 [pR013 paM018] jaM vuccai tti vayaNaM, purisAbhAve u neameyaM ti / tA tassevAbhAvo, niameNa aporuseatte // 33 // [paJcavastu0 1279] [pR014 paM07] bhattIi jiNavarANaM khijati puvvasaMciyA kammA / AyarianamokkAreNaM vijjA maMtA ya sijhaMti // 34 // [Avazyakani0 1110] vyA0 bhaktyA jinavarANAM pUrvasaJcitAni pUrvabhavasaJcayIkRtAni karmANi khijaMtIti kSayaM 10 yAnti, ca punarAcAryanamaskAreNa vidyA mantrAssidhyanti, namaskArazceha bhaktiriti // [pR014 paM022] gurukulavAsasyaiva jJAnAdikAraNatAM puraskurvan gAthAdvayamAhanANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a / dhannA AvakahAe, gurukulavAsaM na muMcaMti // 35 // gIyAvAso raI dhamme aNAyataNavajaNaM / ___ 15 niggaho a kasAyANaM, eaM dhIrANa sAsaNaM // 36 // [bRhatkalpa0 5713-5714, vizeSAva0 3459-3460] vyA0 jJAnasya zrutajJAnAderbhavati syAd bhAgI bhAjanaM gurukule vasanniti prakRtam, pratyahaM vAcanAdibhAvAt / tathA sthiratarakaH pUrvapratipannadarzano'pi sannatizayasthiro bhavati darzane samyaktve, anvahaM svasamaya-parasamayatattvazravaNAt, tathA caritre caraNe sthirataro bhavati, anuvelaM 20 vAraNAdibhAvAt, cazabdaH samuccaye / yata evaM tato dhanyA dharmadhanaM labdhAro yAvatkathaM yAvajIvaM gurukulavAsaM gurugRhanivasanaM na muJcanti na parityajantIti gAthArthaH // tathA gurukulavAse vasatAM sAdhUnAM gItAvAsaH, ratirddharme dharme sAdhudharme rAgo bhavati, anAyatanavarjanam, anAyatanAni sAdhUnAmayogyAni yAni, teSAM varjanam, ca punaH kaSAyANAM nigraho bhavati udayaviphalIkaraNena kaSAyA nigRhItA eva, etaddhIrANAM ziSyANAM gurukulavAsinAM 25 zAsanaM zikSA // [pR015 paM02] jahA''hiaggI jalaNaM namase, nANAhutImaMtapayAbhisittaM / evAyariaM uvaciTThaejA, aNaMtanANovagao vi saMto // 37 // [dazavai0 9 / 1 / 11] 1. na mANaM-sthAnAGgavRttau // 2. bRhatkalpabhASye 'bhIyAvAso iti pAThaH //
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam 15 1 vyA0 yathA AhitAgniH kRtAvasathAdirbrAhmaNaH jvalanam agniM namasyati, kiM viziSTam ? ityAha- nAnA''hutimantrapadAbhiSiktam, tatra Ahutayo ghRtaprakSepAdirUpAH, mantrapadAni 'agnaye svAhA'ityevamAdIni, tairabhiSiktaM dIkSAsaMskRtamityarthaH / evamagnimiva AcAryamupatiSThed vinayenAseveta / kiMviziSTa ityAha- anantajJAnopagato'pIti, anantaM sva- paraparyAyApekSayA vastu jJAyate yena tadanantajJAnam, tadupagato'pi san, kiM punarajJa iti gAthArthaH // [pR015 paM07] niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumANapuvvaM, uvauttehiM suNeyavvaM ||38|| [ paJcavastuke 1006 ] vyA0 nidrAvikathAparivarjitaiH parivarjitanidrAvikathairityarthaH, guptairmano - vAkkAyaguptaiH, paMjaliuDehiM ti niSThAntasya prAkRtatvAt paranipAta iti kRtaprAJjalibhiH, bhaktiH yathocitA bAhyA pratipattiH, bahumAnam AntaraH prItivizeSaH, tatpUrvamupayuktaiH zravaNaikaniSThaiH zrotavyaM 10 guruvacanamiti zeSaH // [pR015 paM027] vastuno nityAnityatvameva vizeSataH prakaTayannAha - savvaM cia paisamayaM, uppajjai nassae a niccaM ca / evaM ceva ya suhadukkha - baMdhamokkhAdisanbhAvo // 39 // [ vizeSAva0 544 ] vyA0 sarvameva vastu pratisamayam utpadyate nazyati ca nityaM ceti, ko'rthaH ? 15 AdyAstrayo nayAH dravyArthavAditayA nityaM vastu, itare nayAH paryAyArthavAditayA anityaM sarvaM manvate, ubhayamatAzrayaNena nityAnityaM vastu / ayamAzayaH - dravyArthatayA nityam, kadApi tannAzAbhAvAt, paryAyArthatayA tvanityam, pratisamayaM tadanyAnyasadbhAvAt / evameva ca anenaiva prakAreNa sukha-duHkha-bandha-mokSAdisadbhAvaH // [pR016 paM04] anugamAdisvarUpamAha suttaM suttANugamo, suttAlAvagaikao a nikkhevo / suttapphAsiajuttI, nayA ya samagaM tu vaccaMti // 40 // [ vizeSAva0 1001] vyA0 tadevaM sUtrAnugamo'nugamaprabhedaH, tathA sUtrAlApakagatasya nikSepo nikSepadvAratRtIyabhedaH, tathA sUtrasparzikA niryuktiH niryuktyanugamatRtIyabhedaH, tathA nayAzca caturthAnuyogadvAropanyastAH samakaM yugapat pratisUtraM vrajanti gacchantIti // 1. asmin gAthAvivaraNe yatra yatra dazavaikAlikasUtrAt tanniryuktervA kimapi uddhRtaM tatra dazavaikAlikasUtrasya hAribhadrI vRttiH tulanArthaM draSTavyA // 2. evaM vizeSAvazyake // 3. gagao - vizeSAvazyake // 5 20 25
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR016 paM07] hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suaM suANugamo / suttAlAvannAso nAmAinnAsaviNiogaM // 41 // suttapphAsianijuttiniyogo sesao payatthAI / pAyaM so ccia negamanayAimayagoaro hoi // 42 // [vizeSAva0 1009-1010] 5 vyA0 askhalitAdiguNopetaM sUtramuccArya tatpadacchedaM cAbhidhAya sUtrAnugamo'nugamaprathamabhedaH kRtArtho'vasitaprayojano bhavati, sUtrAlApakanyAsastu nikSepatRtIyabhedasvarUpo nAmasthApanAdinyAsaviniyogamAtraM kRtvA kRtArtho jAyate, vakSyamANaM prAyograhaNamatrApi sambadhyate, tatazca prAyaH zeSaH padArtha-padavigraha-cAlanA-pratyavasthAnalakSaNavyAkhyAcatuSTayarUpa: sUtrasparzi(za)kaniryukterniyogo vyApAraH, sa eva ca padArthAdiH prAyo naigamAdinayamatagocaro 10 bhavati, padArthAdAveva kathyamAne naigamAdinayapravRtteriti // [pR018 paM015] anvayadRSTAntenAtmanaH pratyakSatvameva sAdhayan gAthAtrayamAha mahAgranthakRtguNapaccakkhattaNao, guNI vi jIvo ghaDo vva paccakkho / ghaDao vi ghippar3a guNI, guNamettaggahaNao jamhA // 43 // [vizeSAva0 1558] vyA0 pratyakSa eva guNI jIvaH, smRti-jijJAsA-cikIrSA-jigamiSA-saMzItyAdijJAnavizeSANAM 15 tadguNAnAM svasaMvedanapratyakSasiddhatvAd, iha yasya guNAH pratyakSAH sa pratyakSo dRSTo yathA ghaTaH, pratyakSaguNazca jIvastasmAt pratyakSaH, yathA ghaTo'pi guNI rUpAdiguNapratyakSatvAdeva pratyakSaH tadvad vijJAnAdiguNapratyakSatvAdAtmApIti / / Aha- anaikAntiko'yam, yasmAdAkAzaguNaH zabdaH pratyakSo'sti, na punarAkAzamiti, tadayuktam, yato nAkAzaguNaH zabdaH, kintu pudgalaguNaH, aindriyakatvAt, rUpAdivaditi // 20 [pR018] guNAnAM pratyakSatve guNinastadrUpatAyAM kimAyAtamiti ceducyate anno'Nanno vva guNI, hoja guNehiM jai nAma so'Nanno / naNu guNamettaggahaNe, ghippai jIvo guNI sakkhaM // 44 // aha anno to evaM, guNiNo na ghaDAdao vi paccakkhA / guNamittaggahaNAo, jIvammi kuto viAro'yaM ||45||[vishessaav0 1559-1560] ti| vyA0 nanu bhavatA guNebhyo guNI kimarthAntarabhUto'bhyupagamyate'narthAntarabhUto vA ?, yadi nAma so'nanyastebhyo'narthAntarabhUtastarhi jJAnAdiguNagrahaNamAtrAdeva guNI jIvaH pratyakSeNa gRhyata iti siddhameva / prayogaH- yo yasmAdanantaraM sa tadgrahaNe gRhyata eva, yathA vAsasi rAgaH, guNebhyo'narthAntaraM ca guNI, tasmAd guNagrAhakapratyakSeNa so'pi gRhyata eveti / atha
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam ssrthAntarabhUta eva guNI, tata evaM sati ghaTAdayo'pi guNino na pratyakSAH, tadarthAntarabhUtasya rUpAdiguNamAtrasyaiva grahaNAt / iha yadyasmAdarthAntarabhUtaM tadgrahaNe'pi netarasya grahaNam, yathA ghaTe gRhIte paTasya, arthAntarabhUtAzca guNino guNA iSyante, ato guNagrahaNe'pi na guNigrahaNamato ghaTAdInAmapi samAne'grahaNadoSe ko'yaM nAma bhavataH kevale jIve vicAro nAstitvavivakSA, yenocyate- paccakkhaM jaM na dIsaI ghaDo vve [ vizeSAva0 1549] tyAdi ? atha dravyavirahitAH ke'pi 5 na santyeva guNA ityatastadgrahaNadvAreNa gRhyanta eva ghaTAdayaH / nanvetadAtmanyapi smaanmev| kiJca, guNino guNAnAmarthAntaratve'bhyupagamyamAne guNI bhavatu mA bhUdvA pratyakSastathA'pi jJAnAdiguNebhyaH pRthagAtmA guNI tvadabhyupagamenApi sidhyatyeveti / [pR018] jo kattAdi sa jIvo, sajjhaviruddho tti te maI hojjA / 10 muttAipasaMgAo, tanno saMsAriNo doso // 46 // [vizeSAva0 1570 ] tti / vyA0 yazcAyamanantaraM dehendriyAdInAM karttA adhiSThAtA AdAtA bhoktA arthI coktaH sa sarvo'pi jIva eva, anyasya IzvarAderyuktyakSamatvena kartRtvAdyasambhavAditi / atha sAdhyaviruddhasAdhakatvAd virudvA ete hetava iti tava matirbhavet, tathAhi - ghaTAdInAM kartrAdirUpAH kulAlAdayo mUrtimantaH saGghAtarUpA anityAdisvabhAvAzca dRSTA ityato jIvo'pyevaMvidha a sidhyati, etadviparItazca kilAsmAkaM sAdhayitumiSTaH, ityevaM sAdhyaviruddhasAdhakatvaM hetUnAmiti / 15 tadetadayuktatvAnna, yataH khalu saMsAriNo jIvasya sAdhayitumiSTasyAdoSo'yam, sahyaSTakarmapudgalasaGghAtopagUDhatvAt sazarIratvAcca kathaJcinmUrttatvAdidharmayukta eveti bhAvaH // [pR019] yacca na ya jIvaliMgasaMbaMdhadarisaNamabhU [vizeSAva0 1551] ityAdipUrvoktapUrvapakSAnusAreNa manyase tvam, kim ? ityAha so'NegaMto jamhA, liMgehiM samaM adiTThapuvvo vi / gahaliMgadarisaNAo, gaho'Numeo sarIrammi ||47 // [vizeSAva 0 1566 ] vyA0 tato na liGgato liGgAdanumeyo'sau jIvaH, yataH kim ? ityAha-yato na khalu liGgaiH kaizcidapi samaM liGgI jIvaH kvApi kenApi purA pUrvaM gRhItaH, kiMvat ? ityAhazRGgamiva zazakena samam, tato liGgaliGginoH pUrvaM sambandhAgrahaNAnna liGgAjjIvo'numIyate, iti manyase tvam, tatra pratividhIyate - so'NegaMto so'nekAntaH, yasmAt liGgaiH samamadRSTapUrvo'pi 25 graho devayonivizeSaH zarIre hasana- gAna - rodana - kara-caraNa- 1 -bhrUvikSepAdivikRtaliGgadarzanAdanumIyata iti bAlAnAmapi pratItameveti // [pR019] Atmano'vinAzitvameva draDhayannAha 17 20
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe na hi savvahA viNAso, addhApajAyamettanAsammi / saparappajAyANaMtadhammuNo vatthuNo jutto // 48 // [vizeSAva0 2393] vyA0 nahi sarvathaiva vastuno vinAzo yuktaH, kva sati ? ityAha- addhAparyAyamAtranAze, tatra ihA'ddhA nArakAdInAmutpattiprathamAdisamayaH, sa eva paryAyamAtram, tasya nAzo'pagamastasmin 5 sati / kathambhUtasya vastunaH ? ityAha- svaparaparyAyAnantadharmakasya, idamuktaM bhavati-yasminneva samaye tannArakavastu prathamasamayanArakatvena samucchidyate tasminneva samaye dvitIyasamayanArakatvenotpadyate, jIvadravyatayA tvavatiSThate, tato yadi nAma addhAparyAyamAtramucchinnaM tataH sarvasya vastunaH samucchede kimAyAtam ? anantaparyAyAtmakasya vastunaH ekaparyAyamAtrocchede sarvocchedasya dUraviruddhatvAditi // [pR020] atha sarveSAM bhAvAnAM sAkSepaM kSaNikatvAdipraznapUrvakaM taduktapakSamanUdya sadyastatpakSa 10 tiraskurvan svapakSaM ca sadyuktyA puraskurvan gAthASaTkamAha kaha vA savvaM khaNiaM, vinAyaM jai maI suAo tti / tadasaMkhasamayasuttatthagahaNapariNAmao juttaM // 49 // na tu paisamayaviNAse, jeNekekkakkharaM pi ya payassa / saMkhAIyasAmaiyaM saMkhijAiM payaM tAI // 50 // saMkhejapayaM vaktraM, tadatthagahaNapariNAmao hojA / savvakhaNabhaMganANaM, tadajuttaM samayanaTThassa // 51 // [vizeSAva0 2401-2403] vyA0 vA ityathavA paryanuyujyate bhavAn nanu sarvaM vastu kSaNikamityetat kathaM bhavatA vijJAtamiti vaktavyam, zrutAditi cennanu tacchutAdarthavijJAnam asaGkhyeyasamayairniSpanno yaH sUtrArthagrahaNapariNAmastasmAdeva yuktam, na tu pratisamayavinAze, idamuktaM bhavati-asaGkhyeyAneva 20 samayAn yAvaccittasyAvasthAne sarvaM kSaNikamiti vijJAnopayogo yujyate, na tu prtismyocchede| atra kAraNamAha- yena yasmAt kAraNAt padasya sAvayavatvAttatsambandhyekaikamapyakSaraM saGkhyAtItasAmayikam, asaGkhyAtaiH samayairniSpadyata ityarthaH / tAni cAkSarANi saGkhyAtAni samuditAni padaM bhavati, saGkhyAtaizca padairvAkyaM niSpadyate, tadarthagrahaNapariNAmAcca vAkyArthagrahaNapariNAmAdityarthaH, sarvakSaNabhaGgajJAnaM bhavet, taccotpattisamayAnantarameva naSTasya 25 samucchinnasya manaso'yuktameveti / anyadapi kSaNabhaGgavAde yannopapadyate taddarzayati[pR020] tittI samo kilAmo, sArikkha-vivakkha-paccayAINi / ajjhayaNaM jhANaM bhAvaNA ya kA savvanAsammi ? // 52 // [vizeSAva0 2404] vyA0 tRptirdhANiH, mArgagamanAdipravRttasya khedaH zramaH, klamo glAniH, sAdRzyaM sAdharmyam,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam vipakSo vaidharmyam, pratyayaH pratyabhijJAnAdiH, AdizabdAt svnihitprtynumaargnnsmrnnaadiprigrhH| adhyayanaM punaHpunargranthAbhyAsaH, dhyAnam ekAlambane manaHsthairyam, bhAvanA pauna:punyenAnityatvAdiprakArato bhavanairguNyaparibhAvanarUpA, etAni sarvANyapyutpattyanantarameva vastunaH sarvanAze'GgIkriyamANe kathamupapadyante ? iti // [pR020] kimityetanmithyAtvam ? ityAhajamaNaMtapajjayamayaM vatthu bhavaNaM va cittapariNAmaM / ThiIvibhavabhaMgarUvaM niccAniccAi to'bhimayaM // 53 // [vizeSAva0 2416] / vyA0 yad yasmAnnaikAntata: paryAyamayam, nApyekAntena dravyarUpam, kintvanantaparyAyasthityutpAdavinAzarUpatvAd bhU-bhavana-vimAna-dvIpa-samudrAdirUpatayA tribhuvanamiva samastamapi vastu nityA-'nityAdirUpatayA vicitrapariNAmam anekasvarUpaM bhagavatAmabhimatam, ato'syaikAnta- 10 vinazvaralakSaNaikarUpAbhyupagamo mithyAtvameveti // api ca[pR020] evaM ca- suhadukkha-baMdhamokkhA ubhayanayamayANuvattiNo juttA / egayarapariccAe, savvavvavahAravocchittI // 54 // [vizeSAva0 2417] vyA0 evaM pUrvoktaprakAreNa sukhaduHkha-bandhamokSAH ubhayanayamatAnuvarttino vAdino yuktAH, ekataranayaparityAge sarvavyavahAravyucchittiH // [pR022] tatra lokasyodyotakarAniti yaduktaM tatra lokanirUpaNAyAha nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle bhave ya bhAve ya / pajjavaloge ya tahA, aTThaviho loganikkhevo // [Ava0ni0 1070] vyA0 nAmalokaH sthApanAlokaH dravyalokaH kSetralokaH kAlalokaH bhavalokaH bhAvalokazca paryAyalokazca tathA, evamaSTavidho lokanikSepa iti gAthAsamAsArthaH // vyAsArthaM tu bhASyakAra 20 eva vakSyati, tatra nAmasthApane anAdRtya dravyalokamabhidhitsurAha jIvamajIve rUvamarUvI sappaesamappaese ya / jANAhi davvalogaM niccamaniccaM ca jaM davvaM // [Ava0bhA0 195] vyA0 jIvAjIvAvityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvo viparItastvajIvaH, etau ca dvibhedau rUpyarUpibhedAd, Aha ca-- rUpyarUpiNAviti / 25 tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rUpiNaH saMsAriNaH, arUpiNastu karmarahitAssiddhA iti / ajIvAstvarUpiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH, rUpiNastu paramANvAdaya iti / etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezApradezAvavagantavyau, tathA cAha- sapradezApradezAviti / tatra sAmAnyavizeSarUpatvAt 15
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe paramANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyam, paramANavastvapradezA ev| anye tu vyAcakSate-jIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH, labdhyAdezena tu sapradezo vA'pradezo veti / evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvastikAyeSu parAparanimittaM pakSadvayaM vaacym| pudgalAstikAyastu dravyAdyapekSayA cintyaH, yathA- dravyataH paramANurapradezaH vyaNukAdayaH sapradezAH, 5 kSetrata ekapradezAvagADho'pradezaH vyAdipradezAvagADhAH sapradezAH, evaM kAlato'pyekAnekasamayasthitiH, bhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa / prakRtamucyate-idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokam, dravyameva loko dravyaloka iti kRtvA / asyaiva zeSadharmopadarzanAyAha- nityAnityaM ca yad dravyam, cazabdAd abhilApyA-'nabhilApyAdisamuccaya iti gAthArthaH // sAmprataM jIvAjIvayornityAnityatAmevopadarzayannAhagaisiddhA bhaviAyA, abhaviya puggala aNAgayaddhA ya / tIyaddhatinni kAyA, jIvAjIvaTTiI cauhA // [Ava0bhA0 196] vyA0 asyAH sAmAyikavad vyAkhyA kAryeti dvAram / adhunA kSetralokaH pratipAdyate tatra AgAsassa paesA, uDaM ca ahe ya tiriyaloe a / 15 jANAhi khettalogaM, aNaMtajiNadesi sammaM // [Ava0bhA0 197] vyA0 AkAzasya pradezAH, prakRSTA dezAH pradezAstAn, UrdhvaM cetyUrdhvaloke ca, adhazcetyadholoke ca, tiryagloke ca, kim ? jAnIhi kSetralokam, kSetrameva lokaH kSetraloka iti kRtvA, lokyata iti ca loka iti, UrdhvAdilokavibhAgastu sujJeyaH / anantami tyalokAkAzapradezApekSayA cA'nantam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, jinadezitamiti jinakathitaM samyak 20 zobhanena vidhineti gAthArthaH // sAmprataM kAlalokapratipAdanAyAhasamayAvaliyamuhuttA, divasa-ahoratta-pakkha-mAsA ya / saMvacchara-juga-paliyA, sAgara-usappi-pariyaTTA // [Ava0bhA0 198] vyA0 iha paramanikRSTaH kAlassamayo'bhidhIyate, asaGkhyeyasamayamAnA tvAvalikA, dvighaTiko 25 muhUrttaH, SoDaza muhUrttA divasaH, dvAtriMzadahorAtram, paJcadazAhorAtrANi pakSaH, dvau pakSau mAsaH, dvAdaza mAsAH saMvatsaramiti, paJcasaMvatsaraM yugam / palyopamamuddhArAdibhedaM yathA'nuyogadvAreSu tathA'vaseyam, sAgaropamaM tadvadeva, dazasAgaropamakoTIkoTiparimANotsarpiNI, evamavasarpiNyapi draSTavyA, parAvarttaH pudgalaparAvarttaH, sa cAnantotsarpiNyavasarpiNIpramANo dravyAdibhedaH, te'nantA atItakAlaH anantA evaiSyanniti gAthArthaH //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam uktaH kAlalokaH, lokayojanA pUrvavat, adhunA bhavalokamabhidhitsurAhaneraia-deva-maNuA, tirikkhajoNIgayA ya je sattA / tammi bhave vaTuMtA, bhavalogaM taM viyANAhi // [Ava0bhA0 199] vyA0 nAraka-deva-manuSyAstathA tiryagyonigatAzca ye sattvAH prANinastammi tti tasmin bhave vartamAnAH yadnubhAvamanubhavanti bhavalokaM taM vijAnIhi, lokayojanA pUrvavaditi gaathaarthH|| 5 sAmprataM bhAvalokamupadarzayatiodaie uvasamie, khaie ya tahA khaovasamie ya / pariNAmi sannivAe ya, chavviho bhAvalogo u // [Ava0bhA0 200] vyA0 udayena nirvRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathA upazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyam / tatazca kSAyikazca tathA kSAyopazamikazca 10 pAriNAmikazca sAnnipAtikazca,evaM SaD vidho bhAvalokastu / tatra sAnnipAtika oghato'nekabhedo'vaseyaH, aviruddhastu paJcadazabheda iti / uktaM ca odaiya khaovasame, pariNAmekkekko gaticaukke vi / khayajogeNa vi cauro. tadabhAve uvasameNaM pi // uvasamaseDhI ekko, kevaliNo vi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiyabhedA emeva paNNarasa // [ ] tti gAthArthaH / tivvo rAgo ya doso ya uinnA jassa jaMtuNo / jANAhi bhAvalogaM aNaMtajiNadesiyaM sammaM // [Ava0bhA0 201] vyA0 tIvra utkaTo rAgazca dveSazca / tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgaH, aprItilakSaNo dveSa iti| etAvudIrNo yasya jantoryasya prANina ityarthaH / taM prANinaM tena bhAvena lokyatvAjAnIhi 20 bhAvalokam anantajinadezitam ekavAkyatayA'nantajinakathitam, samyagiti kriyAvizeSaNam / ayaM gAthArthaH // dvAram // sAmprataM paryAyaloka ucyate, tatraughataH paryAyA dharmA ucyante, iha tu kila naigamanayadarzanaM mUDhanayadarzanaM cAdhikRtya caturvidhaM paryAyalokamAha____davvaguNa-khittapajava-bhavANubhAve ya bhAvapariNAme / 25 jANa cauvvihameyaM, pajjavalogaM samAseNaM / / vyA0 dravyasya guNA rUpAdayaH, tathA kSetrasya paryAyAH agurulaghavaH, bharatAdibhedA eva cAnye, bhavasya ca nArakAderanubhAvastIvratamaduHkhAdiH, yathoktam 15
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola - vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe acchiNimIliyamettaM Natthi suhaM dukkhameva aNubaMdhaM / Na NeraiyANaM, ahoNisiM paccamANANaM // 1 // asubhA uvviyaNijjA, sadda - rasA rUvagaMghaphAsA ya / rae raiyANaM, dukkayakammovalittANaM // 2 // [ ] ityAdi / 5 evaM zeSAnubhAvo'pi vAcyaH, tathA bhAvasya jIvAjIvasambandhinaH pariNAmastena tena ajJAnAjjJAnaM nIlAllohitamityAdiprakAreNa bhavanamityarthaH / jAnIhi avabudhyasva caturvidhamenam oghataH paryAyalokaM samAsena saGkSepeNeti gAthArthaH // tatra yaduktaM dravyasya guNA ityAdi, tadupadarzanena nigamayannAhavaNNa-rasa-gaMdha-saMThANa- phAsa- TThANa - gaI - vaNNabhee ya / 10 pariNAme ya bahuvihe, pajjavalogaM viyANAhi || [ Ava0 bhA0 203 ] vyA0 varNa-rasa- gandha-saMsthAna- sparza-sthAna-gati-varNabhedAzca cazabdAdrasAdibhedaparigrahaH / ayamatra bhAvArthaH- varNAdayaH sabhedA gRhyante, tatra varNaH kRSNAdibhedAt paJcadhA, raso'pi tiktAdibhedAt paJcadhaiva, gandhaH surabhyAdibhedAd dvidhA, saMsthAnaM parimaNDalAdibhedAt paJcadhaiva, sparzaH kakkhaTAdibhedAdaSTadhA, sthAnamavagAhanAlakSaNaM tadAzrayapradezabhedAdanekadhA, gatiH 15 sparzavadgatirityAdibhedAd dvidhA, cazabda uktArtha eva, athavA kRSNAdivarNAdInAM svabhedApekSayA ekaguNakRSNAdyanekabhedopasaGgrahArtha iti / anena kila dravyaguNA ityetad vyAkhyAtam, pariNAmAMzca bahuvidhAnityanena tu caramaM dvAram, zeSaM dvAradvayaM svayameva bhAvanIyam, tacca bhaavitmevetykssrgmnikaa| bhAvArthastvayam- pariNAmAMzca bahuvidhAn jIvAjIvabhAvagocarAn kim ? paryAyalokaM vijAnIhi iti gaathaarthH|| akSarayojanA pUrvavaditi dvAram / sAmprataM lokaparyAyazabdAnnirUpayannAha 22 20 Alukkar3a palukkar3a, lukkar3a saMlukkaI ya ekaTThA / logo aTThaviho khalu, teNeso vuccAI logo || [ Ava0 bhA0 1058 ] vyA0 Alokyata ityAlokaH, pralokyata iti pralokaH, lokyata iti lokaH, saMlokyata iti ca saMlokaH, ete ekArthikAH zabdAH, evaM loko'STavidhaH khalvityatra Alokyata ityAdi 25 yojanIyam, ata evAha - tenaiSa ucyate lokaH yena Alokyata ityAdi bhAvanIyam [iti] gAthArthaH // vyAkhyAto lokaH / [pR023] vipakSadvArA dRSTAntadvArA'lokaM sAdhayannAha logassa'tthi vivakkho, suddhattaNao ghaDassa aghaDo vva / preraka :- sa ghaDAdI ceva maI, guruH- na nisehAo tadaNurUvo // 56 // [vizeSAva0 1851]
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 asti lokasya vipakSo vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAd, iha yad vyutpattimatA zuddhapadenAbhidhIyate tasya vipakSo dRSTaH, yathA ghaTasyA'ghaTaH, yazca lokasya vipakSaH so'lokaH / atha syAnmatiH- na loko'loka iti yo lokasya vipakSa: sa ghaTAdipadArthAnAmanyatama eva bhaviSyati, kimiha vastvantaraparikalpanayA ? tadetanna, paryudAsanaJA niSedhAt niSedhyasyaivAnurUpo'tra vipakSo'nveSaNIyaH, na loko'loka ityatra ca loko niSedhyaH, sa cAkAzavizeSaH, ato'lokenApi 5 tadanurUpeNa bhavitavyam, yathehApaNDita ityukte viziSTajJAnavikalazcetana eva puruSavizeSo gamyate, nAcetano ghaTAdiH / evamihApi lokAnurUpa evAloko mantavyaH / uktaM canaJyuktamivayuktaM vA yaddhi kAryaM vidhIyate / 23 tulyAdhikaraNe'nyasmin loke'pyarthagatistathA // 1 // [ ] naJivayuktamanyasadRzAdhikaraNe tathA hyarthagatiH, tasmAllokavipakSAdastyaloka iti / / [pR024] athAlokAstitvAdeva dharmAdharmAstikAya sAdhayannAhatamhA dhammA-'dhammA, logapariccheyakAriNo juttA / iharA''gAse tulle, logo'logo tti ko bheo ? // 57 // logavibhAgAbhAve, paDighAtAbhAvao'NavatthAo / saMvavahArAbhAvo, saMbaMdhAbhAvao hojA // 58 // [ vizeSAva0 1852-1853] // vyA. yasmAduktaprakAreNAstyalokastasmAdalokAstitvAdevAvazyaM lokaparicchedakAribhyAM dharmAdharmmAstikAyAbhyAM bhavitavyam, anyathA AkAzasAmAnye satyayaM loko'yaM cA'loka iti kiMkRto'yaM vizeSaH syAt ? tasmAdyatra kSetre dharmAdharmAstikAyau vartete tallokaH, zeSaM tvaloka iti lokAlokavyavasthAkAriNau dharmAdharmAstikA vidyete iti / 10 logetyAdi, yadi hi dharmAdharmAbhyAM lokavibhAgo na syAttato lokavibhAMgAbhAve'viziSTa 20 eva sarvasminnapyAkAze gatipariNatAnAM jIvAnAM pudgalAnAM ca pratighAtAbhAvena tadgatyavasthAnAbhAvAdaloke'pi gamanAttasya cAnantatvAtteSAM parasparasambandho na syAt, tatazca audArikAdikArmaNavargaNAparyantapudgalakRto jIvAnAM bandha-mokSa - sukha-duHkha - bhavasaMsaraNAdivyavahAro na syAt / jIvasya ca jIvena sahAnyonyaM mIlanAbhAvAttatkRto'nugrahopaghAtAdivyavahAro na syAditi // [ pR0 25] jaha veha kaMcaNovalasaMjogo'NAdisaMta gao vi / vocchijar3a sovAyaM, taha jogo jIvakammANaM // 59 // [vizeSAva09819] vyA0 yathA vA kAJcanopalayoranAdikAlapravRttasantAnabhAvagato'pi saMyogaH sopAyaM agnitApAdyupAyAd vyavacchidyate, tathA jIvakarmaNorapi saMyogo'nAdisantAnagato'pi 15 25
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 vAcakasamatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe 10 tapassaMyamAdyupAyAd vyavacchidyata iti / [pR025] tathA'nAderapi santAnasya vinAzo dRSTo bIjAGkurasantAnavat / Aha caannataramaNivvattiakajaM bIaMkurANa jaM vihaaM / tattha hao saMtANo, kukkuDiaMDAIANaM va // 60 // [vizeSAva0 1818] 5 vyA0 anyatarat anityaM cet bIjAGkurayorvihataM kAryam, tatra hataH santAnaH, ko'rthaH ? bIjamaGkuramutpAdayati, idaM santAnakAryaM tadanvayitvena sambhavati, sati bIje'GkaraH satyakure bIjam, tatra bIjAGkurayoH santAninormadhye ekasya nAze kAryanAzaH santAnarUpakAryanAzaH / tatra dRSTAntayatikurkuTyaNDayoriva, AdizabdAdanyeSAM parigrahaH, yathA kurkuTInAze aNDanAze vA santAnaM htmev|| [pR026] mokSAbhAvarUpaM pUrvapakSipakSaM pratipipAdayiSurgAthaikayA''hajaM nArakAdibhAvo, saMsAro nArakAdibhinno ya / ko jIvo taM mannasi, tannAse jIvanAso tti // 61 // [vizeSAva0 1978] vyA0 yad yasmAnnAraka-tiryaG-narA-'marabhAva eva nArakAditvameva saMsAra ucyate, nAnyaH, nArakAdiparyAyabhinnazca ko'nyo jIvaH, na ko'pItyarthaH, nArakAdibhAvAdanyatvena kadAcidapi jIvasyAnupalambhAditi bhAvaH, tatastannAze nArakAdibhAvarUpasaMsAranAze jIvasya svasvarUpanAzAt 15 sarvathA nAza eva bhavati / tataH kasyAsau mokSa iti tvaM manyase, tadetadayuktam, kutaH ityata Aha[pR026] na hi nAragAdipajjAyamettanAsammi savvahA nAso / jIvadavvassa mao, muddAnAse va hemassa // 62 // api ca-kammakao saMsAro, tannAse tassa jujjae nAso / 20 jIvattamakammakayaM, tannAse tassa ko nAso ? ||63||[vishessaav01979-1980]|| vyA0 nArakatiryagAdirUpeNa yo bhAvaH sa jIvasya paryAya eva, na ca paryAyamAtranAze paryAyiNo jIvadravyasyApi sarvathA nAzo mataH, kathaJcittu bhavatyapi, na hi mudrAdiparyAyamAtranAze hemnaH suvarNasya sarvathA nAzo dRSTaH, tato nArakAdisaMsAraparyAyanivRttau muktiparyAyAntarotpattirjIvasya, mudrAparyAyanivRttau karNapUraparyAyAntarotpattiriva suvarNasya na kiJcidvirudhyata iti / nanu yathA karmaNo 25 nAze saMsAro nazyati, tathA tannAze jIvatvasyApi nAzAnmokSAbhAvo bhaviSyati, etadapyasAram, kutaH ? ityAha-kammakao ityAdi, karmakRtaH karmajanitaH saMsAraH, tatastannAze karmanAze tasya saMsArasya nAzo yujyata eva, kAraNAbhAve kAryasyAbhAvasya supratItatvAt / jIvatvaM punaranAdikAlapravRttatvAt karmakRtaM na bhavatyatastannAze karmanAze tasya jIvatvasya ko nAzaH ? na kazcit /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam kAraNa-vyApakayoreva kArya-vyApyanivartakatvAt / karma tu jIvatvasya na kAraNaM nApi vyApakamiti bhAvaH // [pR025] dvicatvAriMzatpuNyaprakRtI mataH sArddhagAthAtrayeNAha sAyaM 1 uccAgoyaM 2, nara 3 tiri 4 devAu 5 nAma eyAo / maNuadugaM 7 devadugaM 8, paMciMdiajAi 10 taNupaNagaM 15 // 64 // 5 aMgovaMgatiaM pi a 18, saMghayaNaM vajarisahanArAyaM 19 / paDhamaM cia saMThANaM 20, vaNNAicaukka supasatthaM 24 // 65 // agurulahu 25 parAghAyaM 26, ussAsaM 27 AyavaM 28 ca ujjoaM 29 / supasatthA vihayagaI 30, tasAidasagaM 40 ca nimmANaM 41 // 66 // titthayareNa sahiA, bAyAlA puNNapagaIo / [pravacanasAro0 1283-1286] tti| 10 vyA0 sAtaM sAtavedanIyam, uccairgotram, tathA narAyustiryagAyurdevAyuzca, tathA etAzca nAmakarmaprakRtayastadyathA-manuSyadvikaM manuSyagatimanuSyAnupUrvIlakSaNam, devadvikaM devagatidevAnupUrvIlakSaNam, paJcendriyajAtiH, tanupaJcakam audArika-vaikriyA-''hAraka-taijasakArmaNalakSaNam, aGgopAGgatrikam audArikavaikriyAhArakalakSaNam, saMhananaM vajrarSabhanArAcAkhyam, prathamaM caiva saMsthAnaM samacaturasrAkhyam, tathA varNAdicatuSkaM varNa-gandha-rasa-sparzasvarUpaM 15 suprazastam, tatra varNAH zukla-pIta-raktAH, gandhaH surabhiH, rasAH madhurA-'mla-kaSAyAH, sparzAH mRdu-laghu-snigdhoSNA iti / agurulaghu parAghAtam ucchvAsam Atapam uddyotaM suprazastA vihAyogatiH, sAdidazakaM ca trasa-bAdara-paryApta-pratyeka-sthira-zubha-subhaga-susvarA-''deyayaza:kIrtilakSaNaM nirmANaM ca / etA eva tIrthakaranAmnA sahitA dvicatvAriMzat puNyaprakRtayaH zubhasaMjJikA prakRtayo bhavanti / etAzca zivazrIkaTAkSitAnAM sattvAnAM sadaiva prApyanta iti 20 gAthAsArddhatrayArthaH / ___ [pR027 paM06] pratiprANi prasiddhayoH sukhaduHkhayorheturasti, kAryatvAt, aGkurasyeva bIjamiti, yazceha sukha-duHkhayorhetustat karmaiva, ityasti taditi / syAnmatiH- strak-candanAdayaH sukhahetavaH, duHkhasya tvahi-viSa-kaNTakAdaya iti sukha-duHkhayorheturasti, kimadRSTasya karmaNastaddhetutvakalpanena ?, nahi dRSTaparihAreNAdRSTakalpanA saGgatatvamAvahatyatiprasaGgAt, tadayuktam, vyabhicArAt, tathAhi- 25 1. abhayadevasUrINAM pravacanasAroddhArakartuH prAcInatvAt na pravacanasAroddhArasatkA imA gAthAH / kintu kutazcit pravacanasAroddhAre'pi imA gAthAH saMgRhItAH santi / ata IdRzInAM prAyaH sarvAsAmapi gAthAnAM vivaraNaM pravacanasAroddhAravRttyanusAreNa prAyaH sarvatrAtra vartate / ato vizeSajijJAsubhirIdRzeSu sthaleSu pravacanasAroddhAravRttau vilokanIyam / / 2. 'sivasirikaDakkhiyANaM sayA vi sattANameyA' iti 1286 tamagAthAyA uttarArddha prvcnsaaroddhaare||
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe jo tullasAhaNANaM, phale viseso na so viNA heuM / kajattaNao goama !, ghaDovva heU a se kammaM // 67 // [vizeSAva0 1613] vyA0 iha yastulyasAdhanayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayoraniSTArthasAdhanasaMyuktayozca dvayorbahUnAM vA phale sukhaduHkhAnubhavanalakSaNe vizeSastAratamyarUpo dRzyate, nAsau adRSTaM kamapi 5 hetumantareNopapadyate, kAryatvAd, ghaTavat / yazca tatra vizeSAdhAyako'dRSTahetustad gautama ! karmeti pratipadyasveti // [pR027] anumAnAntaraM karmasAdhanAyAhabAlasarIraM dehatarapuvvaM iMdiAimattAo / / jaha bAladehapuvvo, juvadeho puvvamiha kammaM // 68 // [vizeSAva0 1614] 10 vyA0 zarIrAntarapUrvakam AdyaM bAlazarIram, indriyAdimattvAt, yuvazarIravaditi / AdizabdAt sukhitvaduHkhitva-prANA'pAna-nimeSonmeSa-jIvanAdimattvAdayo'pi hetavo graahyaaH| na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedamiti zakyate vaktum, tasyApAntarAlagatAvasattvena tatpUrvakatvAnupapatteH, na cAzarIriNo niyatagarbha-deza-sthAnaprAptipUrvakazarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt / nApi svabhAvo niyAmakaH, tasya nirAkariSyamANatvAt / yacceha bAlazarIrasya pUrvaM zarIrAntaraM tat 15 karmeti mantavyam, kArmaNaM zarIramityarthaH / [pR028] nanu kimadRSTena puNyakarmasvIkAreNetyevaM pUrvapakSaM kurvannAhapAvukkarise'dhamayA, taratamajogAvakarisao subhayA / tasseva khae mokkho, apatthabhattovamANAo // 69 // [vizeSAva0 1910] vyA0 ihApathyAhAropamAnAdvaiparItyena bhAvanA kAryA, tathAhi-yathA krameNA'pathyavRddhau 20 rogavRddhistathA pAMzayatyAtmAnaM malinayatIti pApam, tasya vRddhau duHkhavRddhirUpA'dhamatA mantavyA, krameNa duHkhaM varddhate yAvadutkRSTaM nArakaduHkham / yathA cApathyatyAgAt krameNArogyavRddhistathA krameNa pApasyApakarSAt sukhasya vRddhiryAvadutkRSTaM surasaukhyam / yathA cA'pathyAhArasya sarvathA parityAgAt paramArogyamupajAyate, evaM sarvapApakSaye mokSa iti // [pR028] vyazItipApabhedAnnAmata AhanANaMtarAyadasagaM 10, daMsaNa Nava 9-19 mohaNIya chavvIsA 26-45 / assAya 1-46 niriyAU 1-47, nIyagoeNa 1 aDayAlA 48 // 7 // narayadurga 2 tiriyadurga 2, jAicaukkaM 4 ca paMca saMghayaNA 5-13 / saMThANA vi a paMca u 5-18, vaNNAicaukka 4 mappasatthaM 22 // 71 //
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam uvaghA 23 kuvihayagaI 24, thAvaradasageNa hoMti cottIsA 34 / savvAo miliyAo, bAsItI pAvapagaIo // 72 // [ prvcnsaaro01287-1289]|| vyA0 jJAnAvaraNapaJcakam, antarAyapaJcakam, darzanAvaraNanavakam, samyaktva - - mizra udayameva kevalamAzrityA'zubhe, na bandhamapi, tayorbandhAsambhavAt, atastadvarjaM mohanIyasya SaDviMzatiH prakRtayaH, asAtaM narakAyuSkaM nIcairgotraM cetyetA aSTacatvAriMzat prakRtayaH / narakadvikaM 5 narakagatinarakAnupUrvIsvarUpam, tiryadvikaM tiryaggatitiryagAnupUrvIlakSaNam, jAticatuSkam ekendriyadvIndriya-trIndriya-caturindriyajAtilakSaNam, paJca saMhanAni prathamavarjAni, saMsthAnAnyapyAdyavarNAna paJca, varNAdicatuSkamaprazastam, tatra varNau nIla- kRSNau, gandho durabhiH, rasau tikta kaTukau, sparzAzca- guru-khara-rukSa-zItarUpA iti, upaghAtaH, kutsitA cAprazastavihAyogatiH, sthAvaradazakaM ca sthAvara-sUkSmA-'paryApta-sAdhAraNA-'sthirA -'zubha- durbhaga- duHsvarA-'nAdeyA- 'yazaH kIrttilakSaNam, 10 etAzcatustriMzannAmakarmaprakRtayaH, militAzca sarvA dvyazItiH pApaprakRtayo'zubhasaJjJAH prakRtaya ityarthaH / varNAdicatuSkaM hi zubhaprakRtisaGkhyAyAmazubhaprakRtisaGkhyAyAM ca parigRhyate, tasya dvidhA sambhavAt, ato bandhoktAyA viMzatyuttarazatalakSaNasaGkhyAyA na vyAghAta iti gAthAkadambArthaH // [pR0 29] puNyakarmaphalasvIkAradRSTAnte pApakarmaphalasvIkAramapyurarIkArayannAha - kammappagarisajaNiaM, tadavassaM pagarisANubhUIo / sokkhappagarisabhUI, jaha punnappagarisappabhavA // 73|| [vizeSAva0 1931] vyA0 tad duHkhaM prakarSAnubhUtito'tizayAnubhavAt avazyaM karmaprakarSajanitaM tadanurUpapApakarmajanitam, yata iti gamyate, saukhyaprakarSAnubhUtiryathA puNyaprakarSaprabhavA tvayA'GgIkriyate tathA duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmaprabhavaiva bhaviSyatIti svIkurvityarthaH / / 20 [pR029] AzravabhedAnnAmata Aha iMdia 5 kasAya 4 avvaya 5, kiriyA 25 paNa - caura-paMca - paNavIsA // jogA tinneva bhave, AsavabheyA u bAyAlA // 74 // [navatattvapra0 9] vyA0 AzravabhedAstu dvicatvAriMzat, Azravanti Agacchanti karmANi yebhyaste AzravAH, mahAsarovare jalamArgA iva, tadbhedAnAha - indriyANi paJca, sparzana - rasanA - prANa- cakSuH - zrotrarUpANi, 25 kaSAyAzcatvAraH krodha-mAna- mAyA - lobharUpAH, avratAni paJca prANAtipAta - mRSAvAdA-'dattAdAnamaithuna - parigraharUpANi, kriyAzca paJcaviMzati: 1. devaguptasUriviracite navatattvaprakaraNe 'bAyAlaM Asavo hoi' iti pAThaH // 27 15
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe kAia ahigaraNIyA, pAusiyA pAritAviNI kiriyA / pANAivAyAraMbhia, pariggahiA mAyavattI a // 1 // micchAdasaNavattI, apaccakkhANA ya diTThipuTThI a / pADuccia sAmaMtovaNIa nesatthi sAhatthi // 2 // ANavaNi viAraNIA, aNabhogA aNavakaMkhapaccaiyA / annA paogasamudANapijjadoseriAvahiA // 3 // [nevatattvapra0 22-24] AsAmartho navatattvaTIkAto'vaseyaH / yogAzca trayaH manovAkkAyarUpAH / yathAsaGkhyam indriya-kaSAyA-'vrata-kriyAH paJca-catuH-paJca-paJcaviMzatisaGkhyAH , yogAzca trayaH militAH dvicatvAriMzadAzravabhedA bhavanti / / 10 [pR030] saMvarabhedAnnAmata Aha samiI 5 guttI 3 dhammo 10, aNuppeha 12 parIsahA 22 carittaM 5 ca / sattAvannaM bheA, paNatigabheAi saMvaraNe // 5 // vyA0 saMvaraNe saMvaratattve saptapaJcAzad bhedAH, tathAhi-samitayaH paJca IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, guptayastridhA mano-vacana-kAyarUpAH, dharmo yatidharmaH, sa ca 15 dazadhA khaMtI ajava maddava muttI tava saMjame ya bodhavve / saccaM soyaM akiMcaNaM, ca baMbhaM ca jaidhammo // 1 // [navatattvapra0 29] anuprekSaNam anuprekSA bhAvanAH, tAzca dvAdazapaDhamamaNiccamasaraNaM, saMsAro egayA ya aNNattaM / asuittaM Asava saMvaro ya taha nijarA navamI // 1 // logasahAvo bohI dulahA dhammassa sAhagA arihA / eyAo bhAvaNAo, bhAveyavvA payatteNaM // 2 // [navatattvapra0 30-31] parISahAzca dvAviMzatiH khuhA pivAsA sIuNhaM, daMsAcelAraitthIo / 25 cariA nisIhiA sejA, akkosa vaha jAyaNA // 1 // alAbha roga taNaphAsa-malasakkAraparIsahA / pannA annANa sammattaM, iya bAvIsaM parIsahA // 2 // [navatattvapra0 27-28] cAritrANi paJca1. idaM navatattvaprakaraNaM cirantanAcAryaviracitam / / 20
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam sAmAiyattha paDhama, cheovaTThAvaNaM bhave bIaM / parihAravisuddhIaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 1 // tatto ya ahakkhAyaM [navatattvapra. 31-32] iti / etAsAmartho navatattvaTIkAto'vaseyaH // [pR035] ekasmin samaye upayogadvayanirAsAya sayuktikaM sadRSTAntakaM gAthAdvayamAha- 5 samayAtisuhumayAo, mannasi jugavaM va bhinnakAlaM pi / / uppaladalasayavehaM va, jaha va tamalAyacakkaM ti // 76 // [vizeSAva0 2433] vyA0 samayAvalikAdikAlakRtavibhAgasya sUkSmatvAdbhinnakAlamapi kAlavibhAgena pravRttamapi kriyAdvayasaMvedanamutpalapatrazatavedhavad yugapat pravRttamiva manyase tvam, na hyutpalapatrazatamauttarAdharyeNa vyavasthApitaM sutIkSNayA'pi sUcyA chekena samarthenApi ca vedhakA samakAlameva vidhyate, kintu 10 kAlabhedena, uparyuparitane'viddhe'dhovartinaH patrasya vedhAyogAt / atha ca vedhakartA yugapadvihitameva vedhaM manyate, tadvedhanakAlabhedasya sUkSmatvena durlakSatvAt / yathA vA tat prasiddhamalAtacakraM kAlabhedena dikSu bhramadapi bhramaNakAlabhedasya sUkSmatvena duravagamatvAnnirantarabhramaNameva lakSyate, evamihApi zItoSNakriyAnubhavakAlabhedasya sUkSmatvena duravaseyatvAdyugapadiva tamanubhavaM manyate bhvaaniti| mano'pi zira:-pAdAdibhiH sparzanendriyadezairindriyAntaraizca yugapanna sambadhyate, kintu 15 krameNaiva // [pR035] annaviNiuttamannaM, viNiogaM lahai jai maNo teNaM / hatthiM pi ThiaM purao, kimannacitto na lakkhei // 77 // [vizeSAva0 2436] vyA0 anyasmin zItavedanAdike'rthe viniyuktamupayuktamanyaviniyuktaM mano yadi annaM ti anya uSNavedanAdiko'rthastadviSaya upayogo'nyastamanyaM viniyogaM labhate, tarhi 20 kimityanyacitto'nyArthopayuktacitto devadattAdirhastinamapi purato vyavasthitaM na lakSayati ? tasmAdekasminnarthe upayuktaM mano na kadAcidanyArthopayogaM labhata iti / [pR036] ANAgijjho attho, ANAe ceva so kaheyavvo / diTuMtA diTuMtia kahaNavihivirAhaNA iharA // 78 // [aav0ni01669]|| vyA0 AjJAgrAhyo'rthaH AjJayaiva sa kathayitavyaH, dRSTAntAd dArTAntiko'rtha ityarthaH, 25 tatkathanavidhirvaktavyaH, itarathA virAdhanA bhavati / paramArthastu TIkAkRtA vyAkhyAta eva / / [pR037] parAkramAdezca jJAnAdimokSamArgo'vApyate, yataHabbhuTThANe viNae, parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho, virayAviraIe viraIe // 79 // [Ava0ni0 848]
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 abhyutthAne gurvAdInAmabhyutthAnaviSaye parAkrame tathA vinaye vinayasambandhini parAkrame sAdhusevAyAM sAdhusevAsambandhini parAkrame samyagdarzanalAbho bhavati, ca punarviratAviratilAbho bhavati, viratyA cottarottaraguNaprAptiH, tatpratipAdikA gAthA tu na likhitA / / [pR038 paM04] nanu darzanasya jJAnavyapadezyatvamayuktaM viSayabhedAt, uktaM ca5 jaM sAmannaggahaNaM, daMsaNameyaM visesiaM NANaM // ti gAthArddham / ___ vyA0 yat sAmAnyagrahaNaM tadarzanaM nirvikalpakajJAnamityarthaH, vizeSitaM jJAnaM yatra vizeSaH pratibhAsate nAma-jAtiyojanAtmako yathA Dittho'yaM brAhmaNo'yaM zyAmo'yamityAdi tat savikalpakaM jJAnam, ata eva IhA-'vagrahau hi darzanam, sAmAnyagrAhakatvAt, avAya-dhAraNe ca jJAnam, vizeSagrAhakatvAt / atha cobhayamapi jJAnagrahaNena gRhItamAgame // 10 [pR038 paM06] abhiNibohiaNANe, aTThAvIsaM havaMti pyddiio|[aav0ni016] gaathaardhm| abhinibodhikajJAnam aSTAviMzatiprakRtikam, tena matijJAnasyaiva bhedo darzanamiti sthitam 3 / [pR038] nanvavabodhasAmAnyAjjJAna-samyaktvayoH kaH prativizeSa: ? ucyate-ruciH samyaktvam, rucikAraNaM tu jJAnam, yathoktam nANamavAyadhiIyo, dasaNamiTuM jahoggahehAo / 15 taha tattaruI sammaM, rotijjai jeNa taM nANaM // 80 // [vizeSAva0 536] vyA0 jJAnamavAya-dhRtI, darzanam iSTaM yathA'vagrahehe, tathA tattvaruciH samyaktvam, yena rocyate tad jJAnamiti // egA siddhI, siddhyanti kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH, sA ca yadyapi lokAgram, yata Aha20 [pR039 paM016] iha buMdi caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai / [aupapAtikasU. 88/ 2, Ava0ni0 959] tti gAthArdham / ____ atra buMdi dezIbhASayA zarIraM tyaktvA tatra lokAgre gatvA sidhyati niHzeSa]kSINakarmA bhavati, tathApi tatpratyAsanneSatprAgbhArA'pi tathA vyapadizyate / Aha ca[pR039 paM018] bArasahiM joyaNehiM, siddhI svvtttthsiddhaao| [Ava.ni. 960] [iti] gaathaarddhm| 25 sarvArthasiddhavimAnAd dvAdazabhiryojanaiH siddhiriti, yadi lokAgrameva siddhiH syAttadA kathametadanantaramuktam[pR039 paM019] nimmaladagarayavaNNA, tusaar-gokhiir-haarsrivnnnnaa|[aav0ni0 961] gAthArddham / nirmaladakarajovarNA tuSAra-gokSIra-hArasadRzavarNA iti tatsvarUpavarNanaM ghaTate,
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNama lokaagrsyaamuurtttvaaditi| [pR042] sa ca prANAtipAto dravya-bhAvabhedAd dvividhaH, vinAza-paritApa-saGklezabhedAt trividho vA / Aha ca tappajjAyaviNAso, dukkhuppAo a saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio, vajjeyavvo payatteNaM // 81 // [zrAvakapra0 191] 5 vyA0 tatparyAyavinAzo manuSyAdijIvaparyAyaH, tasya vinAzaH 1, duHkhotpAdaH 2, saGklezazca 3, trividha eSa vadho jinabhaNita: prayatnena varjanIyaH / [pR046] cauvIsadaMDau tti caturviMzatipadapratibaddho daNDako vAkyapaddhatizcaturviMzatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa cAyam - neraiyA 1 asurAdI 10, puDhavAi 5 beiMdiyAdao ceva 4 / 10 nara 1 vaMtara 1 joisiA 1, vemANI 1 daMDao evaM // 82 // vyA0 sugamaiva, saptapRthivInAmeko daNDakaH, bhavanapatInAmasurAdidazanikAyabhedAddaza daNDakAH, pRthivyAdInAM paJca, vikalAnAM trayaH, garbhajatiryaG-manuSya-vyantara-jyotiSka-vaimAnikA ekaikadaNDakAzceti sarve caturviMzatiH / iha sUkSmA aparyAptakAzca prAyo nAdhikriyante / bhavanapatayo dazavidhA: 15 [pR046] asurA 1 nAga 2 suvaNNA vijU 4, aggI 5 a dIva 6 udahI a 7 / disi 8 pavaNa 9 thaNia 10 nAmA, dasahA ee bhavaNavAsI // 83 // [prajJApanAsU0 2 / 177 / 137] vyA0 avAntarajAtibhedAddazavidhA bhavanapatayaste ca kumArAkAratvAtkumAravat krIDApriyatvAcca ku mArA asurAdivizeSaNAzca santo'suraku mArA ityAdinAmabhirvyapadizyante / 20 tatrAsurakumArAstathAvidhanAmakarmodayAnnicitazarIrAvayavAH sarvAGgopAGgeSu paramalAvaNyAH kRSNarucayo ratnotkaTamukuTabhAsvarA mahAkAyAH1, nAgakumArAH ziromukheSvadhikazobhAH zvetarucayo lalitagatayaH 2, suvarNakumArAzcAdhikapratirUpagrIvoraskAH kanakagaurA: 3, vidyutkumArAH snigdharucayo jiSNusvabhAvA uttaptakanakavarNAH 4, agnikumArAH sarvAGgopAGgeSu mAnonmAnapramANopapannA vividhAbharaNabhAsvanta uttaptasvarNavarNAH 5, dvIpakumArAH skandhavakSaHsthalabAhvagrahasteSvadhikazobhA uttama- 25 hemaprabhAH 6, udadhikumArA UruSu kaTISvadhikarUpA avadAtazvetavarNAH 7, dikkumArA javAgrapadeSvatyantarUpAH suvarNagaurA: 8, vAyukumArA: sthirapInavRttagAtrA nimnodarAH priyaGguvimalazyAmavarNAH 1. 'tatparyAyaH prANAtipAtaparyAyaH vinAzaH 1' iti lIM0 pA0 madhye pAThaH, kintu sa na saMgataH //
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe 9, stanitakumArAH snigdhacchavayaH snigdhagambhIrAnunAdimahAsvanA jAtyasvarNagaurA: 10 / sarve'pi caite vividhavastrAbharaNapraharaNA iti / ayaM ca kramo'surAdInAm uttarAdhyayana-prajJApanaupapAtikA'nuyogadvArAdyanusArataH, teSAM ca dazAnAmapyasurAdinikAyAnAM dakSiNottaradigbhedadvayena dvau dvaavindrau| [pR046] idamanyat nAraka sattAsAdhanAya anumAnapramANamavatArayan 5 mahApuruSapraNItagAthAdvayasammatimAha pAvaphalassa pagiTThassa, bhoiNo kammao'vasesu vva / saMti dhuvaM te'bhimayA, neraiA aha maI hojjA // 84 // accatthadukkhiyA je, tirianarA nAraga tti te'bhimayA / taM na jao surasokkhappagarisasarisaM na taM dukkhaM // 85 / / [vizeSAva0 1899-1900] 10 vyA0 prakRSTasya pApaphalasya bhoginaH kecid dhruvaM santi, kammao tti karmaphalatvAt tasyetyarthaH, avazeSavaditi yathA jaghanya-madhyamapApaphalabhoginaH zeSAstiryaG-narA vidyanta ityarthaH iti dRSTAntaH / te'bhimayA neraiya tti cotkRSTapApaphalabhoginaste nArakA ityabhimatAH / atha parasyaivambhUtA matirbhavet- atyarthaM duHkhitA ye tiryaG-manuSyAsta evotkRSTapApaphalabhogitvAnnAraka vyapadezabhAjo bhaviSyanti, kimadRSTanArakakalpanayA ? iti, tadetanna, yato'tiduHkhitAnAmapi 15 tiryaG-manuSyANAM yaduHkhaM tadamarasaukhyaprakarSasadRzaprakarSavanna bhavati / idam uktaM bhavati yeSAmutkRSTapApaphalabhogasteSAM sambhavadbhissarvairapi prakArairduHkhena bhavitavyam, na caivamatiduHkhitAnAmapi tiryagAdInAM dRzyate, Aloka-tarucchAyA-zItapavana-sarit-sara:- kUpajalAdisukhasyAtiduHkhiteSvapi teSu darzanAt, chedana-bhedana-pAcana-dahana-dambhana-vajrakaNTaka-zilAsphAlanAdibhizca narakaprasiddhaiH prakArairdu:khasyAdarzanAdityAdi prAguktAnusAreNa svayamevAbhyUhya vAcyamiti / AgamArthazcAya20 mavagantavyaH satatamanubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryasRSNa-bhaya-kSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 1 // sukha-duHkhe manujAnAM mana:-zarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAm alpaM duHkhaM tu manasi bhavam // 2 // iti / 25 [pR047] devasattvopapAdanAya pramANopapannaM gAthAdvayamAha deva tti satthayamidaM, suddhattaNao ghaDAbhihANaM va / ahava maI maNuo cciya, devo guNariddhisaMpanno // 86 // taM na jao taccatthe, siddhe uvayArao mayA siddhI / taccatthasIha siddhe, mANavasIhovayAro vva // 87 // [vizeSAva0 1880-1881]
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 devA ityetat padaM sArthakam, vyutpattimacchuddhapadatvAt, ghaTAdivat / tatra dIvyantIti devA iti vyutpattimattvam, samAsa-taddhitavirahitatvena ca zuddhatvam / bhAvanA cAtra praaguktaiv| atha parasya matirbhavet-nanu manuSya eveha dRzyamAno devo bhaviSyati, kimadRSTadevakalpanayA? / kiM sarvo'pi manuSyo devaH ? iti cedAha- guNasampanno gaNadharAdiH RddhismpnnshckrvrtyaadiH| atrocyate, tadetanna, yasmAttathye mukhye vastuni kvacit siddhe satyanyatropacAratastatsiddhimatA, 5 yathA mukhye yathArthe siMhe'nyatra siddhe tato mANavake siMhopacAraH sidhyati, evamihApi yadi mukhyA devAH kvacit siddhA bhaveyustadA rAjAderdevopacAro yujyate, nAnyatheti // punarapi devasattopapattaye pratyakSapramANopetAM gAthAmAha[pR047] puvvaM pi na saMdeho, jutto jaM joisA sapaccakkhaM / dIsaMti takkayA vi a, uvaghAyANuggahA jgo||88||[vishessaav0 1870] 10 vyA0 iha samavasaraNAdigatadevadarzanAt pUrvamapi tavAnyeSAM ca saMzayo na yuktaH, yad yasmAccandrAdijyotiSkAstvayA sarveNApi ca lokena svapratyakSata eva sarvathA dRzyante, ato dezataH pratyakSatvAt kathaM samastAmarAstitvAzaGkA? / kiJca, santyeva devAH, lokasya tatkRtAnugrahopaghAtadarzanAt, tathAhi-dRzyante kvacit kecit tridazAH kasyApi kiJcidvibhavapradAnAdinA'nugrahaM tadapaharaNAdinA copaghAtaM kurvantaH, tato rAjAdivat katham ete 15 na santIti // punarapi paramAzakya jyotiSkadevAstitvaM sAdhayannAha[pR047] AlayamettaM ca maI, puraM va tavvAsiNo taha vi siddhA / je te deva tti mayA, na ya nilayA niccapaDisuNNA // 89 // [vizeSAva0 1871] vyA0 athaivambhUtA mati: parasya bhavet-AlayA eva AlayamAnaM candrAdivimAnAni, 20 na tu devAH, tat kathaM jyotiSkadevAnAM pratyakSatvamabhidhIyate ?, kiM tadyathA AlayamAtramityAhapuraM ti, yathA puraM zUnyaM lokAnAmAlayamAtraM sthAnamAtram, na tu tatra lokAssanti, evaM candrAdivimAnAnyapyAlayamAtrameva, na tu tatra devAH kecittiSThanti, ataH kathaM teSAM pratyakSatvam ? / atrottaramAha- tathApi tadvAsina: AlayavAsinaH sAmarthyAce siddhAste devA iti matA: sammatAH, yo hyAlayassa sarvo'pi tannivAsinA'dhiSThito dRSTaH, yathA pratyakSopalabhyamAnA 25 devadattAdyadhiSThitA vasantapurAdyAlayAH, AlayAzca jyotiSka vimAnAni, ataH AlayatvAnyathA'nupapatteH ye tannivAsinaH siddhAste devA iti matAH / Aha-nanu kathaM te devAH 1 devesu - iti sthAnAGgavRttau //
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe sidhyanti?, yAdRzA hi pratyakSeNa devadattAdayo dRzyante tenApi tAdRzA eva syuriti, tadayuktam, viziSTA hi devadattAdyAlayebhyazcandrAdyAlayA iti, atastannivAsino'pi viziSTAH sidhyanti, te ca devadattAdivilakSaNA devA iti / aparastvAha - nanu AlayatvAdityayaM hetustannivAsijanasAdhane'naikAntikaH, zUnyAlayairvyabhicArAt / atrottaramAha - na ca nilayA AlayA nityameva 5 zUnyA bhavanti / ayamabhiprAyaH- ye kecidAlayAste prANidAnImeSyati kAle'vazyameva tannivAsibhiradhiSThitA eva bhavanti, na tu nityameva parizUnyAstato yadA tadA vA candrAdyAlayanivAsina devAH sidhyantIti // [pR047] punarapyatrAbhiprAyamAzaGkya parihAramAha ko jANai ? kimeyaM ti, hojja NissaMsayaM vimANAI | rayaNamayanabhogamaNA, iha jaha vijjAharAdINaM // 90 // [vizeSAva0 1872] vyA0 yadi vA evambhUtA matiH parasya bhavedyaduta - candrAdyAlayatvena yad gIyate bhavadbhistadidaM ko jAnAti kiJcidbhavet kim sUryo'gnimayo golazcandrastvambumayaH svabhAvataH svacchaH AhozvidevambhUtA evaite bhAsvararatnamayA golakA jyotiSkavimAnAni, ataH kthmetessaamaalytvsiddhiH?| atra pratividhAnamAha - nissaMzayaM vimAnAnyetAni, ratnamayatve sati nabhogamanAt, 15 puSpakAdividyAdharatapassiddhavimAnavaditi / abhravikAra - pavanAdivyavacchedArthaM ratnamayatvaM vizeSaNamiti // 10 34 20 [pR047] pRthivyAdInAM dRSTAntadvArA sAtmakatvaM sAdhayannAha mahAgranthakAraHmaMsaMkuro vva samANajAirUvaMkurovalaMbhAo / tarugaNa-vidduma-lavaNovalAdayo sAsayAvatthA ||11|| [vizeSAva0 1756 ] vyA0 tarugaNAstathA vidruma - lavaNopalAdayazca svAzrayAvasthAH svajanmasthAnagatAssantazcetanAH, chinnAnAmamISAM punastatsthAna eva samAnajAtIyAGkurotthAnAt, arzomAMsAGkuravat / Aha-nanu pRthivyAdibhUtAnAmiha sacetanatvaM sAdhayitumArabdham, tataH pRthivyA evAdau tat sAdhayituM yuktam, tasyA evAdAvupanyAsAt, tat kimiti tarugaNetyAdinA tarUNAmevAdau tat sAdhitam, pazcAttu vidruma-lavaNopalAdInAmiti ? / satyam, kintu pRthvIvikAratayA pRthvIbhUta va 25 tarUNAmantarbhAvo loke prasiddhaH, suvyaktacaitanyaliGgAzca yathA taravo na tathA lavaNopala-jalAdaya iti teSAmevAdau caitanyaM sAdhitamiti // [pR048] athodakasya sacetanatvaM sAdhayitumAha
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam bhUmikkhayasAbhAviasaMbhavao dadduro vva jalamuttaM / ahavA maccho va sahAvavomasaMbhUapAyAo || 12 || [vizeSAva0 1757 ] vyA0 bhaumam ambhaH sacetanamuktam, kSatabhUmisajAtIyasvAbhAvikasya tasya sambhavAd, darduravat / athavA cetanamantarikSam ambhaH abhrAdivikArasvabhAvasambhUtapAtAt matsyavaditi // [pR048] tejo'nilAvadhikRtyAha 5 aparapperiatiriAniyamiadiggamaNao'nilo go vva / analo AhArAo, viddhivigArovalaMbhAo || 93 // [vizeSAva0 1758] vyA0 sAtmako vAyuH aparapreritatiryaganiyamitadiggamanAd govat, tathA sAtmakaM teja AhAropAdAnAttadvRddhau vikAravizeSopalambhAcca naravad / gAthAbandhAnulomyAcca vyatyayenopanyAsa iti // 35 [pR048] tadevaM pRthivyAdInAM pratyekaM sacetanatvaM prasAdhya sAmAnyena tat sAdhayannAhataNavo'NabbhAivigAramuttajAittao'nilaMtAiM bhUtAnIti prakramaH / satthAsatthahayAo, nijjIvasajIvarUvAo || 18 || [ vizeSAva0 1759] vyA. pRthivyAdyanilAntAni catvAri bhUtAni jIvanirvarttitAstadAdhArabhUtAstanava iti pratijJA, abhrAdivikArAdanyatve sati mUrttajAtitvAd, gavAdizarIravat / abhrAdivikArastu 15 vizrasApariNatapudgalasaGghAtarUpatvenAcetanatvAdvarjitaH / tAzca pRthivyAditanavaH zastropahatA nirjIvAH, azastropahatAstu sajIvA varNa - gandha - rasAdilakSaNataH samavaseyA iti / / [pR048] atha vanaspatInAM viziSTairlokaprasiddhairlakSaNaissAtmakatvaM tisRbhirgAthAbhirbhASyakAra AhajammajarAjIvaNamaraNarohaNAhAradohalAmayao / rogatigicchAIhi a, NAri vva saceaNA taravo // 95 // [ vizeSAva0 1753 ] 20 10 vyA0 sacetanAstarava iti pratijJA, janma-jarA-jIvana-maraNa-kSatasaMrohaNA -''hAra-dauhRdA''maya-taccikitsAdisadbhAvAditi hetu:, nArIvaditi dRSTAntaH / Aha- nanvanaikAntiko'yam, acetaneSvapi janmAdivyapadezadarzanAt, tathAhi - jAtaM tad dadhIti vyapadizyate, na caitat sacetanam, tathA jIvitaM viSaM mRtaM kusumbhakamityAdi / atrocyate - vanaspatessarvANyapi sacetanaliGgAni janmAdInyupalabhyante, ato manuSyeSviva tAni teSu nirupacaritAni, dadhyAdau tu pratiniyata eva 25 kazcijjAtAdivyapadezo dRzyate sa caupacArika eva, jAtamiva jAtaM dadhi, mRtamiva mRtaM kusumbhakamityAdi / / [pR048] vanaspatereva sacetanatvasAdhane hetvantarANyapyAha
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe chikkapparoiA chikkamettasaMkoao kuliMgo vva / AsayasaMcArAo, viatta vallI viANAhi // 16 // sammAdayo vi sAva-ppaboha- saMkoaNAdio'bhimayA / baulAdayo a saddAivisayakAlovalaMbhAo // 97 // [vizeSAva0 1754-5] vyA0 sacetanAH spRSTaprarodikAdayo vanaspatayaH spRSTamAtrasaGkocAt, kuliGgaH kITAdistadvat, tathA sacetanA vallyAdayaH, svarakSArthaM vRti-vRkSa-varaNDakAdyAzrayaM prati saJcaraNAt, tathA zamyAdayazcetanatvenAbhimatAH, svApa-prabodha-saGkocAdimattvAddevadattavat, tathA sacetanA bakulA'zoka-kurubaka-virahaka-campaka-tilakAdayaH, zabdAdiviSayakAlopalambhAt, zabda-rUpa-gandharasa-sparzaviSayANAM kAle prastAve upabhogasya yathAsambhavamupalambhAdityarthaH, yajJadattavaditi / evaM 10 pUrvamapi dauhRdAdiliGgeSu kauSmANDI-bIjapUrakAdayo vanaspativizeSAH pakSIkartavyA iti // [pR049] bhavyAbhavyayordravyatvAvizeSe'pi svabhAvakRtabhedasUcikAM gAthAmAhadavvAitte tulle, jIva-nabhANaM sabhAvao bhedo / jIvAjIvAigao, jaha taha bhavvearaviseso // 98 // [vizeSAva0 1823] vyA0 yathA jIva-nabhasordravyatva-sattva-prameyatva-jJeyatvAdau tulye'pi jIvAjIvatva-cetanA15 cetanatvAdisvabhAvato bhedastathA jIvAnAmapi jIvatvasAmye'pi yadi bhavyAbhavyakRto vizeSa: syAttarhi ko doSa iti // [pR050] jesimavaDDo puggala-pariaTTo sesao a saMsAro / te sukkapakkhiA khalu, ahie puNa kiNhapakkhIA // 99 // [zrAvakapra0 72] vyA0 jesimiti, yeSAm apArddhapudgalaparAvarttaH zeSasaMsAraH, yeSAmarddhapudgalaparAvarto'vaziSTaH 20 saMsAra ityarthaH, te zuklapAkSikA: khalu nizcayena / kRSNapAkSikalakSaNamAha- ahie adhike ardhapudgalaparAvartAdadhikasaMsArAH kRSNapAkSikA iti gAthArthaH / / [pR052] atra saGgrahaNIkAu nIlA kinhA, lesAo tiNNi huMti naraesu / taiyAe pRthivyAmityarthaH kAu nIlA, nIlA kinhA ya riTTAe // 100 // pnycmyaamityrthH| 25 kinhA nIlA kAU, teUlesA ya bhavaNavaMtariA / ___ joisasohammIsANe, teulesA muNeyavvA // 101 / / 1 vallIviyANAI iti pratyantareSu tathA vizeSAvazyakabhASye pAThaH / /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam kappe saNaMkumAre, mAhiMde ceva baMbhaloe a / eesu pamhalesA, teNa paraM sukkalesAo // 102 // puDhavI Au vaNassai, bAyara-patteya lesa cattAri / gabbhe tiria naresuM, challesA tiNNi sesANaM // 103 // [bRhatsaMgrahaNI 288,193,194,342 pravacanasAro0 1159,1160,1110] 5 vyA0 vyAkhyA tu sugamaiva, kRSNA nIlA kApotI tejolezyA bhavanapati-vyantarANAm, jyotiHsaudharmezAneSu tejolezyA, sanatkumAre mAhendre brahmaloke ca padmalezyA, tataH paraM devalokeSu zuklalezyA, pRthivyAm apsu vanaspatiSu bAdara-pratyekajIveSu catasro lezyA kRSNa-nIlakApota-tejolezyAH, garbhajatiryaG-nareSu SaD lezyAH kRssnn-niil-kaapot-tejH-pdm-shuklruupaaH| zeSANAm uktavyatiriktAnAM timro lezyA AdyA iti // 10 [pR052] oho1 bhavvAIhiM1, visesio2 daMsaNehiM3 pakhehiM 4 / lesAhiM 5 bhavva 6 daMsaNa 7, pakkhehiM 8, visiTThalesAhiM // 104 // vyA0 vyAkhyA sugamaiva / [pR053] titthazabdasya vizeSavyutpattyA'nekArthatAmutpAdayan gAthAcatuSTayamAhajaM nANadaMsaNacarittabhAvao tavvivakkhabhAvAo / 15 bhavabhAvao a tArei, teNa taM bhAvao titthaM // 105 // [vizeSAva0 1033] vyA0 yadyasmAttArayati pAraM prApayati, tena tat saGghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti smbndhH| kutastArayati ? ityAha-tadvipakSabhAvAditi, teSAM jJAna-darzana-cAritrANAM vipakSo'jJAna-mithyAtvA'viramaNAni tadvipakSastallakSaNo bhAvo jiivprinnaamstdvipkssbhaavstsmaattaaryti| kutaH ? ityAhajJAna-darzana-cAritrabhAvataH, jJAnAdyAtmakatvAdityarthaH / yo hi jJAnAdyAtmako bhavati 20 so'jJAnAdibhAvAt paraM tArayatyeveti bhAvaH / na kevalamajJAnAdibhAvAt tArayati, tathA bhavabhAvatazca tArayati, bhavaH saMsArastatra bhavanaM bhAvaH tasmAdityarthaH / yasmAt svayaM jJAnAdibhAvAtmakastathA'jJAnAdibhAvAdbhavabhAvAcca bhavyAMstArayati tasmAdasau saGgho bhAvatIrthamitIha tAtparyam / / [pR053] dAhovasamAdisu vA, jaM tisu thiamahava dNsnnaaiisuN| to titthaM saMgho ccia ubhayaM va visesaNavisessaM // 106 // [vizeSAva0 1035] 25 vyA0 athavA yad yasmAdyathoktadAhopazama-tRSNAcheda-malakSAlanarUpeSu yadivA samyagdarzanajJAna-cAritralakSaNeSu triSvartheSu sthitaM tatastristhaM saGgha eva, ubhayaM vA saGgha-tristhitilakSaNavizeSaNavizeSyarUpaM dvayaM tristham, idamuktaM bhavati-kiM tristhaM saGghaH, kazca saGghastristho nAnya ityevaM
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vizeSaNavizeSyayorubhayaM saMlulitaM tristhamucyata iti // [pR053] athavA prAkRte titthamityukte vyarthamityapi labhyata ityetaddarzayannAhakohaggidAhasamaNAdao va te ceva tiNNi jassatthA / hoi tiatthaM titthaM tamatthasaddo phalattho'yaM // 107 // [vizeSAva0 1036] vyA0 krodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAvyavaccheda-karmamalakSAlanalakSaNAsta evA'nantaroktAstrayo'rthAH phalarUpA yasya tat tryartham, tacca saGgha eva, tadavyatiriktaM jJAnAditrayaM vA vyarthaM prAkRte titthamucyate, arthazabdazcAyaM phalArtho mantavyaH / idamuktaM bhavati-bhagavAn saGghastadavyatiriktaM jJAnAditrayaM vA mahAtaruriva bhavyairniSevyamANaM krodhAgnidAhazamanAdikAMstrInarthAn phalatyatastryarthamucyate iti // 6 // 10 [pR053] athavA vastuparyAyo'trArtha ityAha athavA sammaIsaNa-nANa-carittAI tini jassatthA / tattitthaM puvvodiamihamattho vatthupajjAo // 108 // [vizeSAva0 1037] vyA0 athavA samyagdarzanAdayastrayo'rthA yasya tat tryartham, arthazabdazcAtra vastuparyAyastrivastukamityarthaH / tacca saGgha eva, tadavyatiriktatvAt, tata eva samyagdarzanAdayastrayo'rthA15 ssamAhRtAstryartham, saGkhyApUrvatvAt svArthatvAcca dvigoriti / tadeva saGgho bhAvatastIrthaM tristhaM tryarthaM veti // [pR053] aNulomaheutassIlattayA ya jaM bhAvatitthameaM tu / kuvvaMti pagAsaMti tu, te titthayarA hiatthkraa||109|| [vizeSAva0 1047] vyA0 iyaM gAthA TIkAkRtA vyAkhyAtaprAyA, tathApi kiJciducyate- AnulomyaM ca hetuzca 20 tacchIlaM ca Anulomya-hetu-tacchIlAni, teSAM bhAva Anulomya-hetu-tacchIlatA, tayA ye tIrthakarA ya etaM bhAvatIrtham Anulomya-hetu-tacchIlatayA kurvanti tu punaH prakAzayanti / kathambhUtAstIrthakarA: ? hitArthakarAH / / [pR054] svayambuddhAnAM dvAdazopakaraNAni nAmato vyarddhagAthayA Aha - pattaM pattAbaMdho, pAyaTThavaNaM ca pAyakesariA / 25 paDalAiM rayattANaM, gocchao pAyanijjogo // 110 // tiNNeva ya pacchAgA, rayaharaNaM ceva hoi muhaputtI / [oghani. 668-669] vyA0 pAtraM pAtrabandhaH jholiketi, pAtrakasthApanaM pAtrakesarikA pAtramukhavastrikA paTalAni rajastrANaM gocchakam, ayaM pAtraniryogaH, pAtraparikara ityarthaH / trayaH pracchAdakAH kalpA ityarthaH /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam tathA rajoharaNam, tathA mukhavastrikA ceti // [pR054] battIsA aDayAlA, saTThI bAvattarI a bodhavvA / culasII channauI, durahiamaThuttarasayaM ca // 111 // [saMgrahaNI 247] vyA0 vRttikRtaiva saGgrahaNIgAthA savistaraM vyAkhyAtA iti nehArtho vyAkhyAtaH // [pR058] mahAvIrazabdaM samAsato niruktato gAthAdvayena vyAkhyAti bhASyakRt- 5 tihuaNavikkhAyajaso, mahAyaso nAmao mahAvIro / vikkaMto va kasAyAisattusennaparAjayao // 112 // Irei viseseNa va khivai a kammAI gamayai sivaM vA / gacchai a teNa vIro, sa mahaM vIro mahAvIro // 113 // [vizeSAva0 1059-1060] vyA0 ubhayatrApi mahAvIra itinAmA jino jayatIti zeSaH, kimbhUtaH ? mahat 10 tribhuvanavyApitvAd yazo'syeti mahAyazAH, ata eva punaH kiMviziSTaH ? tribhuvane vikhyAtaM prasiddhaM yazo'syeti, punaH kimbhUtaH ? vikkaMto veti, kaSAyAdimahAzatrusainyaparAjayAdvIraH, zUra vIra vikrAntau pAndhA0 1903-1904] iti hetorapi mahAvIra iti / Ira gatau [pA0dhA0 1018] kiyatkSapitakarmasAdhvapekSayA vizeSata Irayati kSapayati tiraskarotyazeSANyapi karmANIti vIraH, athavA vizeSata Irayati zivapadaM prati bhavyajantUn gamayatIti vIraH, yadi vA vizeSataH zivapadaM 15 svayamiyarti gacchatIti vIraH, athavA dR vidAraNe [pA0dhA0 1494], vidArayati karmaripusaGghaTTamiti vIraH, ata eva mahA~zcAsau vIrazceti ca mahAvIro jayatIti // mahAvIrasya siddhigamanaikatve granthasammatimAha[pR059] ego bhagavaM vIro, tittIsAe saha nivvuo pAso / chattIsaehiM paMcahi, saehiM nemI u siddhigao // 114 // [Ava0ni0 308] 20 vyA0 eko bhagavAnmahAvIro nirvRto mokSaM gataH, trayastriMzadbhiH pArzvaH, SaTtriMzadbhiradhikaiH paJcabhiH zataissaha nemiH siddhiM gataH // [pR059] sUtroktanakSatratrayatArApramANavyatiriktazeSanakSatratArApramANavizeSajJApanArthaM prasaGgato gAthAdvayamAha chappaMca tiNNi egaM, cau tiga rasa veda juala jualaM ca / iMdia egaM egaM, visayaggi samudda bArasagaM // 115 // cauro tiNNi tia tia paMca satta be be bhave tiA tiNNi / rikkhe tArapamANaM, jai tihitullaM hayaM kajaM // 116 // vyA0 kRttikAdi kRtvA sarveSAM nakSatrANAM yathAsaGkhyaM tArAmAnaM jJAtavyam, tathAhi-kRttikA 25
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe SaTtArA, tArA nAma jyotirvimAnarUpA, kRttikANAM SaD vimAnAnItyarthaH, evaM sarvatra jJeyam, navaraM jar3a tihIti yadi tithitulyaM nakSatraM bhavati tadA hataM kAryam, ko'rthaH ? kRttikAyuktaM yadi SaSThIdinaM bhavati tadA tatra kAryaM na sidhyatItyarthaH // [pR060] jJAnakriyayoH pratyekaM puruSArthatAmAha hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANiNo kiyA / pAsaMto paMgulo daDDho, dhAvamANo a aMdhao / / 117 // [ Ava0 ni0 101, vizeSAva 0 1159] vyA0 hatamiha jJAnam, kiMviziSTam ? ityAha-kriyAhInamiti, yatra cAritrakriyA nAstItyarthaH / nanu kathaM kriyAhInaM jJAnaM hatamucyate ? ityAha-yadviphalaM tadiha hataM vivakSitam, 10 phalaM ca jJAnasya kriyaiva, tato vigataphalaM jJAnaM kriyAhInamevocyate, nAnyat / atra ca prayoga:hataM jJAnameva kevalam, satkriyAhInatvAt, mahAnagarapradIpanakadAhe palAyanakriyArahitapaGgulocanajJAnavaditi / evamukte sati kriyAta eva mokSamicchan jJAne'nAdRtastattyAgaM mA kArSIcchiSya ityato bhaNyate - hatA'jJAnataH kriyA, hatA mokSalakSaNaphalarahitA ajJAnaparigRhItA nihnavAdeH kriyA, samyagdRSTerapi jJAnopayogozUnyasya kriyA hataiva, tathAvidhaphalavikalatvAt, 15 sarvataH saGkaTapradIptanagare dahyamAnagRhAdyabhimukhapalAyamAnAndhagatikriyAvaditi / tasmAdanyonyApekSe samudite eva jJAnakriye mokSasya sAdhanameSTavye, na pratyekamiti // [pR060] jJAnakriyAbhyAM sahacaritAbhyAmeveSTaviziSTaphalasiddhiriti sUcikAM sadRSTAntAM 40 20 gAthAmAha saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAti / aMdha apaMgU ya vaNe sameccA te saMpayuttA nayaraM paviTThA // 118 // [Ava0 ni0 102, vizeSAva0 1165 ] vyA0 jJAna - kriyayoH saMyoganiSpattAveva mokSalakSaNaM phalamAcakSate tIrthakarAH, nahi loke'pyekacakreNa rathaH pravartate, evamanyadapi sarvasAmagrIjanyameva kAryamavagantavyam / tathA cAndhapaGgUdAharaNamiha vaktavyam / tadyathA - kasyApi nagarasya satko lokaH kuto'pi rAjabhayAdaraNyaM 25 gataH, tatrApi taskaradhATIbhayAdvAhanAdikamujjhitvA prapalAyitaH, andha-paGgU punaranAthau tatraiva sthitau, tatra ca davAgnau sarvataH pradIpte tau parasparaM samprayuktau paGgurandhena svaskandhamAropitaH sa cAndhasya samaviSamasthANukaNTakAdikaM kathayatyataH tasya satkena cAkSuSajJAnenAndhasatkayA ca gatikriyayA samyagmArgapravRttyA kSemeNa nagaraM praviSTau, ityevaM sarvatra saMyogAt phalasiddhirbhAvanIyeti //
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAdhyayanaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR060] atrArthe bhASyakArasammatimapyAhanANAhINaM savvaM, NANaNao bhaNai kiM ca kiriAe ? / kiriAe karaNanao, tadubhayagAho a sammattaM // 119 // [vizeSAva0 3591] vyA0 jJAnAdhInameva sarvam aihikAmuSmikaM sukham, kimatra kriyayA karttavyam ?, yuktiM cehAnantarameva vakSyati / karaNanayastu kriyAnayo vakSyamANayuktereva sarvam aihikAmuSmikaM sukhaM 5 kriyAyA evAdhInamiti bhnnti| ubhayagrAhazceha samyaktvaM sthita: pakSa iti / [pR061] sAmAnyavAdI svamatameva gAthAdvayena spaSTayatiekaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmaNNaM / NissAmaNNattAo, natthi viseso khapupphaM va // 120 // [vizeSAva0 32] vyA0 ekam advitIyatvAdekasaGkhyopetaM sAmAnyam / ekamapi kSaNikaM syAttatrAha- nityam 10 anapAyi, nityamapyAkAzavat sAvayavaM syAt tanniravayatve saviturudayAstamayAyogAdityatrAhaniravayam anaMzam, pUrvAparakoTizUnyatvAditi / niravayavamapi paramANuvat sakriyaM syAdata AhaakriyaM kiyArahitam, parispandanirmuktatvAditi / akriyamapi digAdivat sarvagataM na syAdatrAhasarvagaM ca sakalalokAvAptasattAkam, idamitthambhUtaM sAmAnyamevAsti, na tu vizeSa: kazcanApi vidyate / kutaH ? ityAha- nissAmAnyatvAt sAmAnyavirahitatvAt, khapuSpavat, yaccAsti 15 tat sAmAnyavirahitaM na bhavati, yathA ghaTaH // [pR061] sAmannAo viseso, anno'Nanno va hoja ? jai anno / so natthi khapupphaM pi va'Nanno sAmannameva tayaM // 12 // [vizeSAva0 34] vyA0 bho vizeSavAdin ! sAmAnyAdvizeSo'nyo vA syAdananyo veti vikalpadvayam, yadyAdyo vikalpastarhi nAstyeva vizeSaH, nissAmAnyatvAt, khapuSpavat / iha yadyat sAmAnyavinirmuktaM 20 tattannAsti, yathA gaganAravindam / sAmAnyavirahitazca vizeSavAdinA vizeSo'bhyupagamyate tasmAnnAstyevAyamiti / athAnanya iti dvitIyaH pakSaH kakSIkriyate, hanta tarhi sAmAnyamevAsau, tadananyatvAt, saamaanyaatmvt| yadyasmAdananyat tattadeva yathA sAmAnyasyaivAtmA, ananyazca sAmAnyAdvizeSa iti saamaanymevaaymiti| yadi cAtipakSapAtitayA sAmAnye'pi vizeSopacAraH kriyate tarhi na kAcit kvacit kSatiH, na [pacAreNocyamAno bhedastAttvikamekatvaM baadhitumlm|| 25 [pR061] na visesatthaMtarabhUyamatthi sAmannamAha vavahAro / uvalaMbhavvavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 122 // [vizeSAva035] vyA0 vyavahAro vizeSanayaH, vizeSebhyo'rthAntaram- anyo'rthaH arthAntaram- sAmAnya
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe nAsti, vizeSA eva sAmAnyamityAha / kasmAt ? upalambhavyavahArAbhAvAt / vizeSebhyo'nyat sAmAnyaM nopalabhyate pratyakSeNa, indriya-sAmAnyayorasannikarSAd vyavahArAbhAvAcca, sAmAnyena dAhapAkAdivyavahAro nAsti, dAha-pAkAdInAM vizeSeSveva vyavahArAt / kiMvat ? kharaviSANavat, yadA kharaviSANaM pratyakSamapi nAsti vyavahArasAdhakaM nAstIti abhAva eva / sarvagAthA 122 iti zrI vAcanAcAryasumatikallolagaNi-vAdiharSanandanagaNibhyAM vivicya likhitaM zrI sthAnAGgatRtIyAGge prathamasthAnaTIkAyAmuktagAthArthavivaraNaM sampUrNam ||grnthaagrN 893 // 5 [atha dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam ] [pR071] dravyazabdasyApradhAnArthatAmapi dRSTAntadvArA dyotayati10 appAhanne vi ihaM, katthai diTTho ha davvasaddo tti / aMgAramaddao jaha, davvAyario sayA'bhavvo // 1 // [paJcAzaka0 6 / 13] vyA0 apradhAnye'pi iha kvacid dRSTo hurnizcayena dravyazabdaH, ko'rthaH ? dravyazabdasyAnekArthatvena apradhAnArtho'pi dravyazabdo varttata ityarthaH / yathetyupadarzane / kutra dravya zabdo'pradhAnArthaH ? ityata Aha- aGgAramardako dravyAcArya: apradhAnAcAryaH, sadA'bhavya 15 ityarthaH // 1 // [pR073] jJAnavAdI jJAnasyaiva prAdhAnyakhyApanAya gAthAtrayamAhaAha pahANaM nANaM, na carittaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriA, sAvi hu nANapphalaM jamhA // 2 // vizeSAva01133] vyA0 jJAnameva pradhAnaM mokSakAraNam, na cAritram, yadivA zuddhaM jJAnamevaikaM mokSasya kAraNam, 20 na tu kriyA, yasmAdasAvapi jJAnaphalameva jJAnakAryameva, tatazca yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantyapi tadapAntarAlavarttinAM piNDa-zivaka-kuzUlAdInAmapi kAraNaM bhavati, evaM jJAnamapi mokSasya kAraNaM tadapAntarAlabhAvinAM sarvasaMvarakriyAdInAmapIti / yathA kriyA jJAnasya kAryam, tathA zeSamapi yat kriyA'nantarabhAvi mokSAdikaM yacca kriyAyA arvAgbhAvi bodhilAbhakAle tattvaparijJAnAdikaM rAgadveSanigrahAdikaM ca tat sarvaM jJAnasyaiva kAryam, yacceha sakalajanapratyakSaM 25 manazcintitamahAmantrapUtaviSabhakSaNa-bhUta-zAkinInigrahAdikaM tat sarvaM kriyArahitasya jJAnasyaiva
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam kAryam, ato dRSTenAdRSTamapi nirvANaM jJAnasyaiva kAryam ityanumIyate // 2 // ityetaddarzayannAha jaha sA nANassa phalaM, taha sesaM pi taha bohakAle vi / neapariccheamayaM, rAgAdiviNiggaho jo ya // 3 // jaM ca maNociMttiamaMtapUavisabhakkhaNAibahubheyaM / phalamiha taM paccakkhaM, kiriyArahiassa naannss||4|| [vizeSAva01134-1135] 5 vyA0 dve apyuktArthe eva / [pR074] nanu kevalaM jJAnameva sarvatra kArye sopayogItyeva vaktuM na zakyate, phalasya kriyayA janyatvAt, ityevArthaM manasikRtyAha to taM katto AcAryaH bhaNNai, tassamayanibaddhadevaovahiyaM / kiriAphalaM cia jao, na maMtaNANovaogassa // 5 // [vizeSAva01141] 10 vyA0 yadi kevalaM mantrajJAnakRtaM nabhogamanAdikAryaM na bhavati tatastarhi kutastaditi vAcyam, bhaNyate'trottaram- tad nabhogamanAdikAryaM samayanibaddhadevatopahitaM tat kriyAphalameva yasmAttato na jJAnopayogamAtrasyaiva phalamiti / idamuktaM bhavati-samayaH saGketastato yatra yatra devatAnAM samaye saGkete upanibaddhA mantrAstaddevatAkRtameva tattat phalam, devatAzca sakriyA eva, ataH sakriyadevatAbhirupAhRtaM sat tat kriyAphalameva yato'to na kevalasya jJAnamAtropayogasya phalamiti 15 sthitam // ___ Aha-nanu devatAhvAnaM tAvat kevalAdeva mantrAnusmaraNajJAnopayogAdbhavati na veti vaktavyam, yadi bhavati tarhi zeSakAryANyapi kevalAttata eva kiM neSyante ?, atha na bhavati tarhi kathamasAvihAgatya nabhogamana-viSavIryApahArAdikAryANi kuryAt ?, atrocyate- devatAhvAnaM bhavati, paraM na kevalAdeva mantrasmaraNajJAnopayogamAtrAt, kintu punaH punastajjapanAdikriyAsahAyAt 20 tasmAddevatAhvAnamapi sampadyate ityalaM vistareNeti / Aha- kiM jJAnaM sarvathaiva niSkriyam ? kiMvA kAMcideva viziSTAM kriyAmadhikRtya taniSkriyamiti / atrocyate-vastuparicchedamAtraM tat karoti, tatkaraNAdeva ca sahakArikAraNatayA jIvasya cAritrakriyAM janayati // 5 // [pR079] aupazamikasamyaktvalAbhavidhistatkAlamAnaM ca gAthAcatuSTayenAhauvasAmagaseDhigayassa, hoi uvasAmiaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviamiccho lahai sammaM // 6 // [vizeSAva0529] 25 1. taM samaya' - vizeSAvazyake / /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 upazamazreNigatasya darzanasaptake upazamaM nIte aupazamikaM samyaktvaM bhavati / kimupazamazreNigatasyaivaitadbhavati ? netyAha- yo vA janturanAdimithyAdRSTissanakRtatripuJjo mithyAtvamohanIyasyA'vihitazuddhA-'zuddha-mizrapuJjatrayavibhAgo'kSapitamithyAtvo labhate samyaktvaM tasyApyantarakaraNapraviSTasyaupazamikaM samyaktvamavApyate, kSapitamithyAtvapuJjo'pyavidyamAnatripuJjo 5 bhavati, atastadvyavacchedArthamuktam-- akSapitamithyAtvaH san yo'tripuJjaH samyaktvaM labhate tasyaivaupazamikaM samyaktvamavApyate, kSapitamithyAtvaH kSAyikasamyaktvameva labhata iti bhAvaH // 6 // khINammi udiNNammi ya, aNudijaMte a sesamicchatte / aMtomuttakAlaM, uvasamasammaM lahai jIvo // 7 // [vizeSAva0 530] vyA0 ihAnAdimithyAdRSTiH kazcidAyurvarjasaptakarmaprakRtiSu yathApravRttakaraNena kSapayitvA 10 pratyekamantassAgaropamakoTIkoTIpramANatAM nItAsu apUrvakaraNena granthibhedaM kRtvA anivRttikaraNaM pravizati / tatastatrAnivRttikaraNe yadIrNam udayamAgataM mithyAtvaM tasminnanubhavenaiva kSINe nirjINe, zeSe tu sattAvartini mithyAtve'nudIyamAne pariNAmavizuddhivizeSAdupazAnte viSkambhitodaye'ntarmuhUrtamudayamanAgacchatItyarthaH / kimityAha- antarmuhUrttamAnaM kAlam aupazamikaM samyaktvaM labhate jIvaH, asmAccaupazamikasamyaktvAdatikrAnto mithyAtvapuJjasyaivodayAnmithyAtvameva gacchati, 15 zeSapuJjadvayasyAkRtatvenAvidyamAnatvAditi // 7 // [pR080] nanvaupazamika -kSAyopazamikayoH ko bhedaH ?, ubhayatrApi kSayopazamayorjAyamAnatvAditi zaGkAzaGkha kSAyopazamikalakSaNam aupazamikAcca tadbhedaM darzayannAha micchattaM jamudiNNaM, taM khINaM aNuiaM ca uvasaMtaM / / ___ mIsIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM // 8 // [vizeSAva0532] 20 vyA0 yadudIrNam udayamAgataM mithyAtvaM tadvipAkodayena veditatvAt kSINaM nirjIrNam, yacca zeSaM sattAyAmanudayagataM varttate tadupazAntam, upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca zeSamithyAtvaM mithyAtva-mizrapuJjAvAzritya viSkambhitodayaM zuddhapuJjamAzritya punarapanItamithyAtvasvabhAvamityarthaH / aNuiaM ceti cazabdasya vyavahitaprayogAcchuddhapuJjalakSaNaM tadupazAntaM ceti, anapanItamithyAsvabhAvamityarthaH / ityevaM sarvaM susthaM bhavati / tadevam 25 udIrNamithyAtvasya kSayo'nudIrNasya ca upazama etatsvabhAvadvayasya yo'sau mizrIbhAva ekatra mithyAtvalakSaNe dharmiNi bhavanarUpastamApannaM mizrIbhAvapariNataM vedyamAnam anubhUyamAnaM truTitarasaM zuddhapuJjalakSaNaM mithyAtvamapi kSayopazamAbhyAM nirvRttatvAt kSAyopazamikasamyaktvamucyate, zodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchavastramiva dRSTe yathAvasthitattvarucyadhyavasAyarUpasya
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam samyaktvasyA''vArakA na bhavanti, ataste'pyupacArataH samyaktvamucyata ityakSarArthaghaTanA / bhAvArthastvayam - kSAyopazamike mithyAtvasya vipAkato'nubhAvo nAsti, pradezatastu tadanubhAvo'styeva veijjaMtaM ityuktatvAt zodhitamithyAtvapudgalAnAM samyaktvAnAvArakANAmudayasadbhAvAt, aupazamike tu vipAka-pradezAbhyAM mithyAtvapudgalAnAmanubhavanaM nAstyeveti // 8 // [pR080] aupazamika-kSAyopazamikasvarUpaM tadbhedaM cAbhidhAya kSAyikasvarUpamAha- 5 khINe daMsaNamohe, tivihammi vi bhavaniyANabhUammi / nippaccavAyamaulaM, sammattaM khAiaM hoi // 9 // [tulA - vizeSAva0533] vyA0 anantAnubandhikaSAyacatuSTayAnantaraM bhavanidAnabhUte saMsArAsAdhAraNakAraNabhUte mithyAtvamizra-samyaktvapuJjalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIye sarvathA kSINe kSAyikaM bhavati, zeSaM sugamam / iti gAthAcatuSTayasaGkSepArthaH, vistarArthastu vizeSAvazyakAdigranthAdavaseyaH, gAthAkSarArthasyaivAtra 10 pratijJAtatvAditi // [pR081] tatra pratyakSasya lakSaNamAha akkho jIvo atthavvAvaNabhoaNaguNaNNio jeNa / taM par3a vaTTai nANaM, jaM paccakkhaM tamiha tivihaM // 10 // [vizeSAva089 ] vyA0 akSastAvajjIva ucyate, kena hetunA ? ityAha- atthavvAvaNetyAdi, arthavyApana - 15 bhojanaguNAnvito yena tena akSo jIvaH / idamuktaM bhavati - azU vyAptau [ pA0dhA0 1524] aznute jJAnAtmanA sarvArthAn vyApnotItyuNAdinipAtanAdakSo jIvaH / athavA aza bhojane [pA0dhA01265] aznAti samastatribhuvanAntarvattino devalokasamRddhyAdInarthAn pAlayati bhuGkte veti nipAtanAdakSo jIvaH / aznAterbhojanArthatvAdbhujezca pAlanA - 'bhyavahArArthatvAditi bhAvaH / ityevamarthavyApanabhojanaguNayuktatvena jIvasyAkSatvaM siddhaM bhavati, tamakSaM jIvaM prati sAkSAd gatamindriyanirapekSaM 20 varttate yaj jJAnaM tat pratyakSam, taccAvadhi - manaH paryAya- kevalajJAnabhedAt trividhaM triprakAram, tasyaiva sAkSAdarthaparicchedakatvena jIvaM prati sAkSAdvarttamAnatvAditi gAthArthaH ||10|| [pR081] atha parokSajJAnasvarUpamAha akkhassa poggalakayA, jaM davviMdiamaNA parA teNa / 45 tehiM to jaM nANaM, parokkhamiha tamaNumANaM va // 11 // [vizeSAva0 10] vyA0 yad yasmAd dravyendriyANi dravyamanazca akSasya jIvasya parANi bhinnAni varttante / kathambhUtAni punardravyendriya- dravyamanAMsi ? ityAha- pudgalakRtAni pudgalaskandhanicayaniSpannAni, hetudvAreNa cedaM vizeSaNaM draSTavyam, pudgalakRtatvAd yena dravyendriya- manAMsi jIvasya parabhUtAni 25
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe tena tebhyo yanmatizrutalakSaNaM jJAnamutpadyate tattasya sAkSAdanutpatteH parokSam, anumAnavaditi / idamuktaM bhavati-apaudgalikatvAdamUrto jIvaH, paudgalikatvAttu mUrtAni dravyendriya-manAMsi, amUrtAcca mUrtaM pRthagbhUtam, tatastebhyaH paudgalikendriya-manobhyo yanmati-zrutalakSaNaM jJAnamupajAyate tadbhUmAderagnyAdijJAnavat paranimittatvAt parokSamiha jinamate paribhASyata iti gAthArthaH // 11 // 5 pR082] avadheH kSAyopazamike vidyamAnatvena sura-nArakayorbhavapratyayikabhaNitAvAkSepa tatparihAraM cApi gAthAdvayenAha ohI khaovasamie, bhAve bhaNio bhavo tahodaie / tA kiha bhavapaccaio, vottuM jutto'vahI doNhaM? // 12 // so vi hu khaovasamio, kiMtu sa eva khaovasamalAbho / __10 tammi sai hoa'vassaM, bhaNNai bhavapaccao to so // 13 // vizeSAva0 573-574] vyA0 avadhiH kSAyomazamike bhAve bhavati, bhavastu audayike bhAve, tat kathaM bhavapratyayiko vaktuM yukto'vdhiH?| doNhaM ti sura-nArakANAm / ityatrAha- so'pi sura-nArakAvadhiH khaovasamio tti kSayopazamAdeva, sa ca tasmin sura-nArakabhave satyavazyaM bhavati, ato'sau 15 sura-nArakAvadhirbhavapratyayo bhaNyate // 12-13 / / [pR082] nanu karmaNaH kSayopazamAdayaH kiM bhavAdinimittA bhavanti ? ityAhaudaya-kkhaya-khaovasamovasamA vi a jaM ca kammuNo bhaNiA / davvaM khettaM kAlaM, bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 14 // [vizeSAva0 575] vyA0 yataH sak-candanA-hiviSAdidravyAdIni prApya prANinAM sukhaduHkhodayAdayastIrthakara20 gaNadharairAgame bhaNitAH pratyakSato dRzyante ca, ataH sura-nArakANAM tadbhavamapekSyAvadhikSayopazamo'pyavazyaM bhavatIti // 14 // [pR083] dvibhedaM manaHparyavajJAnaM gAthAdvayenAhariju sAmaNNaM tammattagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM, ghaDamettaM ciMtiaM muNai // 15 // [vizeSAva0 784] vyA0 Rju sAmAnyam, tanmAtragrAhiNI RjumatiH, RjvI prAyo ghaTAdisAmAnyamAtragrAhiNI matiriti vyutpatteH, vipulamatyapekSayA kiJcidavizuddhataraM manaHparyAyajJAnaM prAyo vizeSavimukhaM ghaTamAtraM cintitaM jAnAti // 15 // 25
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam viulaM vatthuvisesaNamANaM taggAhiNI maI viulA / ciMtiamaNusarar3a ghaDaM, pasaMgao pajjayasaehiM ||16|| [vizeSAva0 785] vyA0 vipulaM vastuno ghaTAdervizeSaNAnAM deza - kSetra - kAlAdInAM mAnaM saGkhyAsvarUpam, tadgrAhiNI vipulamatiH, cintitamanusmarati ghaTaM prasaGgataH paryAyazataiH saheti zeSaH // 16 // [pR083] matijJAnasya bhedadvayamAha - 47 puvvaM suaparikammiamaissa jaM saMpayaM suAtItaM / taM nissiamiaraM puNa, aNissiaM maicaukkaM taM // 17 // [vizeSAva 0 169 ] vyA0 vyavahArakAlAt pUrvaM yathoktarUpeNa zrutena parikarmitA AhitasaMskArA matiryasya sa tathA, tasya sAdhvAderyat sAmprataM vyavahArakAle zrutAtItaM zrutanirapekSaM jJAnamupajAyate, tacchrutanizritamavagrahAdikaM siddhAnte pratipAditam, itarat punarazrutanizritam, taccautpattikyAdi- 10 maticatuSTayaM draSTavyam, zrutasaMskArAnapekSayA sahajatvAttasya // 17 // 5 [pR083] vyaJjanAvagrahasya sadRSTAntaM vyAkhyAnamAha vaMjijjai jeNasttho, ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / uvagaraNiMdiyasaddAipariNayaddavvasaMbaMdha || 18 || [vizeSAva0 194 ] vyA0 vyajyate prakaTIkriyate'rtho yena dIpeneva ghaTastad vyaJjanam, kiM punastadityAha - 15 taM cetyAdi tacca vyaJjanam upakaraNendriya- zabdAdipariNatadravyasambandhaH / indriyaM dvividhamdravyendriyaM bhAvendriyaM ca / tatra nirvRttyupakaraNe dravyendriyam, labdhyupayogau bhAvendriyam [tattvArtha0 2 / 17-18], nirvRttizca dvidhA-aGgulAsaGkhyeyabhAgAdimAnA kadambakusumagolaka - dhAnyamasUra-kAhalAkSuraprAkAramAMsagolakarUpA zarIrAkArA ca zrotrAdIndriyANAM paJcAnAmapi yathAsaGkhyamantarnirvRttiH, karNazaSkulikAdirUpA tu bahirnirvRttiH / tatra kadambakusumagolakAkAramAMsakhaNDAdirUpAyA 20 antarnirvRtteH zabdAdiviSayaparicchedaheturyaH zaktivizeSaH sa upakaraNendriyam, zabdAdizca zrotrAdIndriyANAM viSayaH, AdizabdAdrasa- gandha - sparzaparigrahaH / tadbhAvena pariNatAni ca bhASAvargaNAdisambandhIni dravyANi ca zabdAdipariNatadravyANi, upakaraNendriyaM ca zabdAdipariNatadravyANi ca teSAM parasparaM sambandhaH upakaraNendriya- zabdAdipariNatadravyasambandhaH, eSa tAvad vyaJjanamucyate / aparaM ca indriyeNApyarthasya vyajyamAnatvAttadapi vyaJjanamabhidhIyate, 25 ityevamupalakSaNavyAkhyAnAt tritayamapi yathoktaM vyaJjanamavagantavyam / tatazcendriyalakSaNena vyaJjanena vyaJjanapariNatadravyasambandhasvarUpasya vyaJjanasyAvagraho vyaJjanAvagrahaH / athavA tenaiva vyaJjanena
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe zabdAdipariNatadravyAtmakAnAM vyaJjanAnAmavagraho vyaJjanAvagrahaH, ityubhayatrApyekasya lopaM kRtvA samAsa iti gAthArthaH // 18 // [pR084] atrAkSepaM parihAraM cAbhidhitsurAhaannANaM so bahirAINaM va takkAlamaNuvalaMbhAo / AcArya:- na tadaMte tatto ccia, uvalaMbhAo tayaM nANaM // 19 // [vizeSAva0 195] vyA0 sa vyaJjanAvagraho'jJAnam, jJAnaM na bhavati, tasya upakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasambandhasya kAlastatkAlastasmin jJAnasyAnupalambhAt svasaMvedanenA'saMvedyamAnatvAd badhirAdInAmiva, yathA hi badhirAdInAmupakaraNendriyasya zabdAdiviSayadravyaissaha sambandhakAle na kimapi jJAnamanubhUyate ananubhUyamAnatvAcca tannAsti tathehApIti bhAvaH / atrottaramAha- na tadaMte 10 ityAdi, nAsau jaDarUpatayA jJAnarUpeNAnanubhUyamAnatvAdajJAnam, kiM tarhi ? tako'sau vyaJjanAvagraho jJAnameva, kutaH ? tadante tasya vyaJjanAvagrahasyAnte tata eva jJAnAtmakasyArthAvagrahopalambhasya bhAvAt, tathAhi-yasya jJAnasyAnte tajjJeyavastUpAdAnAttata eva jJAnamupajAyate tajjJAnaM dRSTam, yathA'rthAvagrahaparyante tajjJeyavastUpAdAnata IhAsadbhAvAdarthAvagraho jJAnam, jAyate ca vyaJjanAvagrahasya paryante tajjJeyavastUpAdAnAttata evArthAvagrahajJAnam, tasmAd vyaJjanAvagraho jJAnamiti gAthArthaH / / 19 / / 15 [pR084] avagrahehA-'pAyAn spaSTatayA gAthaikayA vyAkhyAnayati kiha paDikukkuDahINo, jujjhe biMbeNa vaggaho IhA / kiM susiliTThamavAo, dappaNasaMkaMtabiMba ti // 20 // [vizeSAva0 304] vyA0 rAjJA naTakumArakasya bharatasya kila buddhiparIkSaNArthamAdiSTam, yaduta ayaM madIyaH kurkuTo dvitIyakurkuTamantareNaikaka eva yodhanIyaH, tatastena jijJAsitaM manasi- kathamayaM 20 pratikurkuTahIna: pratipakSabhUtadvitIyakurkuTavarjito yudhyeta ?, etacca jijJAsamAnasya tasya jhagityeva sphuritaM cetasi, kimityAha- bimbeneti, AtmIyena pratibimbena puro vIkSitena darpAdhyAtatvAdayaM yudhyata ityavagRhItamityarthaH / etacca kimityAha- avagrahaH, sAmAnyenaiva bimbamAtrAvagrahaNAdavagraho matiprathamabheda ityarthaH / IhA tarhi kA ? ityAha- IhA kiM susiliTThamiti, kiM punastatpratibimbamasya yodhanAya suzliSTaM suSTha yujyamAnakaM bhavet kiM taDAgapayaHpUrAdigata25 mAhozviddarpaNagatam ? ityAdi bimbavizeSAnveSaNam IhA ityarthaH / apAyamupadarzayati- avAo dappaNasaMkaMtabiMba ti kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAdaspaSTatvAcca jalAdigatabimbamiha na yuktam, tataH sthiratvena spaSTAditvena ca caraNAghAtAdiviSayatvAddarpaNasaGkrAntameva tadatra yujyata ityevaM bimbavizeSanizcayo'pAya ityarthaH / evamanyeSvapi buddhyudAharaNeSvavagrahAdayo bhAvanIyAstasmAd
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam buddhicatuSTaye'pyeSAM sadbhAvAcchutanizritamatijJAnasambandhiSvavagrahAdigatASTAviMzatibhedeSvavagrahAdisAmAnyena buddhicatuSTayasyAntarbhAvo bhAvanIyaH, tato na yuktaM vyaJjanAvagrahacatuSTayApagamena punabuddhicatuSTayaprakSepaNamiti gAthArthaH // 20 // [pR084] aGgAnaGgapraviSTazrutayoridaM nAnAtvam, etadbhedakAraNaM kimartham ? AhagaNahara 1 therAikayaM 2, AesA mukkavAgaraNao vA 2 1 / 5 dhuva 1 cala 2 visesao vA, aMgANaMgesu nANattaM // 21 // [vizeSAva0 550] vyA0 gaNadharA gautamAdayastatkRtaM zrutaM dvAdazAGgarUpamaGgapraviSTamucyate, sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayastatkRtaM tu zrutamAvazyakaniyuktyAdikamanaGgapraviSTam aGgabAhyamucyate / athavA vArAtrayaM gaNadharapRSTasya tIrthakarasya sambandhI yaH AdezaH prativacanam utpAda-vyaya-dhrauvyavAcakaM padatrayamityarthaH, tasmAdyanniSpannaM tadaGgapraviSTaM dvAdazAGgameva / muktaM mutkalam apraznapUrvakaM yad 10 vyAkaraNam arthapratipAdanam, tasmAnniSpannamaGgabAhyamabhidhIyate, taccA''vazyakAdikam / vAzabdo'GgAnaGgapraviSTatve pUrvoktabhedakAraNAdanyatvasUcakaH / tRtIyaM bhedakAraNamAha- dhuvacalavisesao va tti dhruvaM sarvatIrthakaratIrtheSu niyatam nizcayabhAvi zrutamaGgapraviSTamucyate dvAdazAGgamiti, yat punazcalam aniyatamanizcayabhAvi tattandulavaikAlikaprakIrNakAdizrutamaGgabAhyam / vAzabdo'trApi bhedakAraNAntaratvasUcakaH, idamuktaM bhavati-gaNadharakRtaM padatrayalakSaNatIrthakarAdezaniSpannaM dhruvaM ca 15 yacchrutaM tadaGgapraviSTamucyate, tacca dvAdazAGgIrUpameva, yat punaH sthavirakRtaM mutkalArthAbhidhAnaM calaM ca tadAvazyaka-prakIrNakAdizrutamaGgabAhyamiti / / 21 / / [pR084] AvazyakazabdArthameva spaSTayatisamaNeNa sAvaeNa ya, avassa kAyavvaM havai jamhA / aMto ahonisassa ya, tamhA AvassayaM nAma // 22 // [vizeSAva0 873] 20 vyA0 zramaNAdibhirahorAtramadhye avazyaM karaNAdAvazyakamitIha tAtparyamiti // 22 / / [pR085] suttazabdasya niruktena sArddhagAthayA nAnArthatAm arddhagAthayA ca arthazabdaniruktamAha siMcai kharai jamatthaM, jamhA suttaM niruttavihiNA vA / sUei savai suvvai, sivvai sarae va jeNa'tthaM // 23 // [vizeSAva0 1368] 25 vyA0 Sica kSaraNe [pA0dhA0 1435], siJcati kSarati yasmAdastito niruktavidhinA sUtram, zrUyata iti vA sUtram, sIvyate viziSTaghaTanAmAnIyata iti vA sUtram, sarati vA'rthamanugacchati yasmAttata: sUtramiti // 23 // tathA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 50 avivariaM suttaM piva, suTThia - vAvittao va suttaM ti / jo suttAbhippAo, so attho ajjae jamhA ||24|| [vizeSAva0 1369] vyA0 arthavyAkhyAnato yAvadadyApi avivRtaM tAvat sUtraM suptamiva suptam ucyate, prAkRtazailyA ca suttamiti, athavA susthitatvAt pramANAbAdhitatvAd vyApitvAcca sUktam, 5 prAkRtatvAdeva ca suttaM / arthazabdasyArthamAha-yaH sUtrAbhiprAyaH so'rtho'bhidhIyate, yasmAdaryate adhigamyate arthyate vA yAcyate bubhutsubhiratyartho vyAkhyAnamityarthaH ||24| [pR0 87] 'kohAi saMparAo teNa juo saMparIti saMsAraM / [ vizeSAva0 1277] "krodhAdiH kaSAyavargaH samparAya ucyate, kuta ityAha- yata: samparaiti paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH / " iti vizeSAva0 mala0 // vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe 20 [pR089] SaT paryAptIrnAmata Aha AhAra 1 sarIriM 2 diya 3 pajjattI ANapANa 4 bhAsa 5 maNe 6 / cattAri paMca chappia, egiMdia - vigala - sannINaM // 25 // [saGgrahaNI 363, prAcInakarmagranthe 1136, jIvasamAse 25, pravacanasAro0 1317] vyA0 AhArazarIrendriyANi paryAptayaH, AnapAna - bhASA - manAMsi ca catasraH paJca SaT ca 15 yathAkramamekendriya-vikala - saJjJinAmiti / iyaM gAthA vRttikRtA vistaratayA vyAkhyAtA'stIti nAmamAtramevAtroktam // 25 // [pR090] pRthivyAdInAmacittatAmAcIrNAnAcIrNatAmetadacittAdiprayojanaM ca sAdhUnAM gAthAsArddhatrayeNAha jo aNasayaM tu gaMtA'NAhAreNaM tu bhaMDasaMkaMtI | 2 vAyAgaNidhUmeNa ya, viddhatthaM hoi loNAI ||26|| [ bRhatkalpabhA0 973] vyA0 lavaNAdikaM svasthAnAd gacchat pratidivasaM bahubahutarAdikrameNa vidhvasyamAnaM yojanazatAt parato gatvA sarvathaiva vidhvastam acittaM bhavati / Aha- zastrAbhAve yojanazatagamanamAtreNaiva kathamacittIbhavati ? ityAha- anAhAreNa, yasya yadutpattidezAdikaM sAdhAraNaM tatto vyavacchinnaM svopaSTambhakAhAravyavacchedAdvidhvasyate, tacca lavaNAdikaM bhANDasaGkrAntyA pUrvasmAdbhAja25 nAdaparAparabhAjaneSu yadvA pUrvasyA bhANDazAlAyA aparasyAM bhANDazAlAyAM saGkramyamANaM vidhvasyate, * tathA vAtena vA agninA vA mahAnasAdau dhUmena vA lavaNAdikaM vidhvastaM bhavati // 26 // loNAI ityatrAdizabdAdamI draSTavyAH hariAla maNosila pippalI a khajjUra muddiA abhayA / AiNNamaNAiNNA, te vi hu emeva NAyavvA ||27|| [bRhatkalpabhA0 974] 1. idaM gAthAtrayaM nizIthabhASye 4833-4834-4835 pravacanasAroddhAre cApi 1001-1002-1003 vartate / 2. yatra bRhatkalpabhASyAd gAthA uddhRtAH tatra bRhatkalpabhASyasya kSemakIrtisUriviracitA TIkAtra sarvatrAn //
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 haritAlaM manaHzilA pippalI ca kharjUraH, ete pratItAH, mudrikA drAkSA, abhayA harItakI, ete'pyevameva lavaNavadyojanazatagamanAdibhiracittIbhavanto jJAtavyAH, parameke atrAcIrNA apare'nAcIrNAstatra pippalI - harItakIprabhRtaya AcIrNA iti kRtvA gRhyante, kharjUra- mudrikAdayaH punaranAcIrNA iti na gRhyante ||27|| atha sarveSAM sAmAnyena pariNamanakAraNamAha AruhaNe oruhaNe, nisiaNa goNAiNaM ca gAumhA / bhUmAhAracchee, uvakkameNeva pariNAmo ||28|| [bRhatkalpabhA0 975] vyA0 AruhaNe oruhaNe iti, zakaTe gavAdipRSTheSu ca lavaNAdInAM yadbhUyo bhUya ArohaNamavarohaNaM ca, tathA yattasmin zakaTAdau lavaNAdibharopari manuSyA niSIdanti, teSAM gavAdInAM ca yaH ko'pi pRSThAdigAtroSmA, tena ca pariNAmo bhavati / tathA yo yasya bhaumAdikaH 10 pRthivyAdika AhArastadvyavacchede tasya pariNAma upakramaH zastram, upakramyante jIvAnAmAyUMSi aneneti vyutpatteH tacca zastraM tridhA - svakAyazastraM parakAyazastraM tadubhayazastraM ceti / tatra svakAyazastraM yathA-- lavaNodakaM madhurodakasya kRSNabhUmaM vA pANDubhUmasyeti, parakAyazastraM yathAagnirudakasya udakaM cAgneriti, tadubhayazastraM yathA-- udakamRttikA zuddhodakasyetyAdi, evamAdIni sacittavastUnAM pariNamanakAraNAni mantavyAni / , 51 15 [pR090] ghuTTagaDagalagalevo, emAi payoaNaM bahuso [ oghani. 342] || gAthArddham / ghuTTako'matrAdimasRNakAraH, DagalakA leSTavaH, putAdinirlepanArthAH, lepadravyAdiprayojanAni bahUni acittapRthivyAM sAdhUnAmiti // 28 // [pR095] pAvaM chiMdai jamhA, pAyacchittaM tu bhaNNae [pR094] puvvAmuho u uttaramuho va dejjA'havA paDicchejA / jIe jiNAdao vA, haveja jiNaceiAiM vA // 29 // [tulA - paJcava. 131] 20 vyA0 sugamaiva, navaraM pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA dadyAd gururathavA pratIcchecchiSyo yasyAM jinAdayo vA, jinA: manaHparyAyajJAnino'vadhisampannAzcaturdazapUrvadharA navamapUrvadharAzca nicaityAni vA yasyAM dizi AsannAni, tadabhimukho vA dadyAdathavA pratIcchediti gAthArthaH ||29|| prAyazcittazabdaM vyAkhyAnayan vyavahArakRdAha 5 1 pAeNa vAvi cittaM, visohate teNa pacchittaM // 30 // [ vyavahArapIThikA. 35] 1. ghaTTakaH - pASANakaH yena pAtrakaM lepitaM sad ghRSyate iti oghaniryuktivRttau // 2. jeNa... teNaM- vyavahArabhASye // 25
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe __vyA0 yasmAcchodhirUpo vyavahAro'parAdhasaJcitaM pApaM chinatti vinAzayati, tena kAraNena sa prAyazcittaM bhaNyate, pRSodarAditvAdiSTarUpasiddhiH, athavA prAyeNa prAyo'parAdhamalinaM cittaM jIvam, atra cittazabdena citta-cittavatorabhedopacArAjjIvo'bhidhIyate, tathA cAha cUrNikRtcitta iti jIvasyAkhye ti / vizodhayatyaparAdhamalarahitaM karoti, tena kAraNena prAyazcittam, prAyaH 5 prAyeNa cittaM yathAvasthitaM bhavatyasmAditi prAyazcittamiti vyutpatteH, vaiyAkaraNAbhiyuktAstu prAyazcittazabdasyaivaM vyutpattiM kurvanti, yadAha zrI rAmasvAmI- prAyo vinAzaH, cittaM sandhAnam, vinaSTasya sandhAnaM prAyazcittamiti / prAyasya citicittayoriti pAraskarAdipAThAt suT / tathA zodhanamapi prAyaH pApaM vinirdiSTaM cittaM tasya vizodhanam / tathA nizcayamapi prAyo nAma tapaH proktaM cittaM nizcaya ucyate / ___ 10 tapo nizcayasaMyuktaM, prAyazcittaM vidurbudhAH // 1 // [manusmRti 11 / 47] / iti dvisthAnakaprathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNaM samAptam // 1 // [atha dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam / ] [pR0107 paM07] athaitadvyAkhyAnAya bhASyam15 puDhe reNuM va taNummi, baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI cia giNhai, saddadavvAiM jaM tAI // 1 // bahusuhumabhAvugAI, jaM paDuyaraM ca sottaviNNANaM / gaMdhAIdavvAiM, vivarIAI jao tAI // 21 // pharisANaMtaramattappaesamIsIkayAI gheppaMti / 20 paDuaraviNNANAI, jaM ca na ghANAikaraNAI // 3 // [vizeSAva0 337-339] vyA0 spRSTamityasya vyAkhyAnaM puDhe reNuM va taNummi tti, yathA reNostanau sambandha ityetAvanmAtreNa yadvastu sambaddhaM tadiha spRSTamucyate iti bhAvaH / baddhamityAdi, yadAtmIkRtam AtmanA gADhataramAgRhItam, AtmapradezastanulagnatoyavanmizrIkRtaM tad baddhamucyata ityarthaH / tatra chikkAiM cia tti spRSTAnyeva zabdadravyANi gRhNAti zrotram, yatastAni bahUni sUkSmANi bhAvukAni 1. yatra yatra vyavahArabhASyasatkA gAthA uddhRtAH tatra sarvatra malayagirisUriviracitA vyavahArabhASyavRttiranusandheyA / 2. pANinIyavyAkaraNe "pAraskaraprabhRtIni ca" iti 61157 sUtraM draSTavyam / /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnakeM tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vAsakAni cetyarthaH / paTutaraM ca zrotravijJAnam, gandhAdidravyANi tu viparItAni - stoka - bAdarA'bhAvukAni yato'tastAni sparzAnantaramAtmapradezairmizrIkRtAni spRSTabaddhAni gRhyante ghrANAdibhiH, paTutaravijJAnAni ca na bhavanti, yato ghrANAdikaraNAnIti gAthAtrayArthaH / yadyapi paramagurubhiH zrImadabhayadevasUribhirgAthArddhameva likhitam, paramAvAbhyAM gAthAtrayaM vizeSAvazyakabhASyAllikhitam 11311 53 [pR0107] puDhaM suNei saddaM, rUvaM puNa pAsai apuTThe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuTThe viAgare // 4 // [vizeSAva0 336 ] vyA0 zrotrendriyaM karttR zabdaM karmatApannaM zRNoti / kathambhUtam ? ityAha-spRzyata iti spRSTastaM spRSTaM tanau reNuvadAliGgitamAtramevetyarthaH / idamuktaM bhavati - spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotramupalabhate, yato ghrANendriyAdiviSayabhUtadravyebhyastAni sUkSmANi bahUni bhAvukAni ca, paTutaraM 10 ca zrotrendriyaM viSayaparicchede ghrANendriyAdigaNAditi / zrotrendriyasya ceha karttRtvaM zabdazravaNAnyathA'nupapatterlabhyate, evaM ghrANendriyAdiSvapi vAcyam / tAni punaH kathaM gandhAdikaM gRhNantItyAha-gandhyata iti gandhaH, tamupalabhate ghrANendriyam, rasyata iti rasastaM ca gRhNAti rasanendriyam, spRzyata iti sparzastaM ca jAnAti sparzanendriyam / kathambhUtaM gandhAdikam ? ityAhabaddhaspRSTam, tatra spRSTamiti pUrvavadeva, baddhaM tu gADhataramAzliSTam, AtmapradezaistoyavadAtmIkRta- 15 mityarthaH / tatazca gandhAdidravyasamUhaM prathamaM spRSTam AliGgitam, tatazca sparzanAnantaraM baddham AtmapradezairgADhataramAgRhItamevopalabhate ghrANendriyAdikam, ityevaM vyAgRNIyAt prarUpayet prajJApakaH, yato ghrANendriyAdiviSayabhUtAni gandhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni bAdarANyabhAvuka ca, viSayaparicchede zrotrApekSayA'paTUni ca ghrANAdIni, ato baddhaspRSTameva gandhAdidravyasamUhaM gRhNanti, na punaH spRSTamAtramiti bhAvaH / nanu yadi sparzanAnantaraM baddhaM gRhNAti tarhi puTThabaddhamiti pATho yukta iti ceducyatevicitratvAt sUtragateritthaM nirdezaH, arthatastu yathA tvayoktaM tathaiva tad draSTavyam / aparastvAhayad baddhaM tat spRSTaM bhavatyeva, vizeSabandhe sAmAnyabandhasyAntarbhAvAt tataH kiM spRSTagrahaNeneti, tadayuktam, sakalazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasya prapaJcitajJA'nugrahArthamarthApattigamyArthAbhidhAne'pyadoSAditi / cakSurindriyaM tvaprAptameva viSayaM gRhNAtItyAha - rUvaM puNa pAsa apuTThe 25 tu iti, rUpaM karmatApannaM cakSuraspRSTamaprAptameva pazyati, punaH zabdasya vizeSaNArthatvAdaspRSTamapi yogyadezasthameva pazyati, nAyogyadezasthaM saudharmAdi kaTa-kuTayAdivyavahitaM vA ghaTAdIti / [pR0108 paM07] aSTavidhaM jJAnAcAramAha 5 20
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe kAle 1 viNae 2 bahumANu 3 vahANe 4 tahA aninhavaNe 5 / vaMjaNa 6 attha 7 tadubhae 8, aTThaviho nANamAyAro // 5 // [pravacanasAro0 267, paJcAzaka0 15 / 23, dazavai0 ni0 184, nizItha0 8] vyA0 kAle kAlaviSaye, jJAnAcAro bhavatIti sarvatra sambandhaH, tatra yo yasyAGgapraviSTAdeH 5 zrutasya kAla uktastasya tasminneva svAdhyAyaH kAryaH, nAnyadA, pratyavAyasambhavAt, dRzyate ca loke'pi kRSyAdeH kAlakaraNe phalam, viparyaye tu viparyaya iti, yata uktam kAlammi kIramANaM, kisikammaM bahuphalaM jahA bhaNiyaM / iya savva cciya kiriyA, niyaniyakAlammi kAyavvA // 1 // [paJcAzaka0 4 / 4] iti| viNae tti vinaye vinayaviSaye jJAnasya jJAninAM jJAnasAdhanAnAM ca pustakAdInAmupacArarUpaH, 10 yato vinayenA''sanadAnA-''dezakaraNAdinA paThanIyam, na punaravinayenA''sanadAnAdyakaraNena / 2 / tathA bahumANe bahumAna: prItistadviSaye, yato bahumAnenaivAntaracittapramodalakSaNena paThanAdi vidheyam, na punarbahumAnAbhAvena / 3 / tathA uvahANe tti upa samIpe'dhIyate kriyate sUtrAdikaM yena tapasA tadupadhAnaM tapovizeSastadviSaye, yadyasya adhyayanoddezakAdestapa uktaM tattapaH kRtvaiva tasya pAThAdikaM vidheyam, nAnyatheti / 4 / tathA anihnavaNe tti, tathAzabdaH samuccaye, nihnavanam apalapanam, 15 na nihnavanam anihnavanam, tadviSaye, yato'nihnavenaiva pAThAdi sUtre vidheyam, na punarmAnAdivazAdAtmano lAghavAdyAzaGkayA zrutagurUNAM zrutasya cApalApeneti / 5 / tathA vaMjaNaatthatadubhae iti, vyaJjanAni kakArAdIni, artho'bhidheyam, tadubhayaM ca vyaJjanArthayorubhayam, tataH samAhAradvandvastadviSaye, ko'rthaH ? vyaJjanaviSaye arthaviSaye tadubhayaviSaye ca jJAnAcAratrayaM bhavati, etattrayAnanyathAkaraNena samyagupayogena ca tataH sUtrAdi paThanIyam, nAnyathA / atra vyaJjanagrahaNamupalakSaNam, svarA api draSTavyAH / 20 evamaSTavidho'STaprakAro jJAnasya zrutajJAnasyAcAro jJAnArAdhanatatparANAM vyavahAra iti // 5 // atha darzanAcArabhedAnAha - nissaMkiya 1 nikkaMkhiya 2, nivitigicchA 3 amUDhadiTThI 4 ya / uvavUha 5 thirIkaraNe 6, vacchalla 7 pabhAvaNe 8 aTTha // 6 // - [paJcAzaka0 15 / 24, pravacanasAro0 268,dazavai0ni0 182, nizItha0 23] vyA0 zaGkitaM zaGkA sandehastasyAbhAvo niHzaGkitam, darzanasya samyaktvasya AcAra iti, evamanyatrApi / 1 / tathA kAkSitaM kAGkSA anyAnyadarzanagrahastadabhAvo niSkAkSitam / 2 / tathA 25 1. vinayaviSayaH vinaya eva vA-iti paJcAzakavRttau // 2. dhriyate-iti pravacanasAroddhAravRttau / / 3. sUtrAderviiti pravacanasAroddhAravRttau / / 4. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH gA. 268 / /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 55 vicikitsA mativibhramaH yuktyAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammohastadabhAvo nirvicikitsam, yadvA vidvajjugupsA malamalinA ete ityAdi sAdhujugupsA, tadabhAvo nirvidvajjugupsam, tata eSAM dvandvaH, pulli~Gganirdezazca prAkRtatvAt / 3 / tathA amUDhA tapo-vidyA'tizayAdikutIrthikarddhidarzane'pyamohasadbhAvAdavicalatA, sA ca sA dRSTizca samyagdarzanam amUDhadRSTiH / athavA nirgatAH zaGkitAdibhyo ye te niHzaGkita-niSkAkSita-nirvicikitsA jIvAH / amUDhA dRSTirasyetyevamamUDha- 5 dRSTizca jIva eva, tata ete dharmadharmiNorabhedopacArAd darzanAcArabhedA bhavantIti / 4 / tathA upabRMhaNam upabRMhA samAnadhArmikANAM kSAmaNA-vaiyAvRtyAdisadguNaprazaMsanena tattadguNavRddhikaraNam / sthirIkaraNaM tu dharmAdviSIdatAM tatraiva cAruvacanacAturyAdavasthApanam, upabRMhA ca sthirIkaraNaM ca upabRMhAsthirIkaraNe / 5-6 / tathA vAtsalyaM ca prabhAvanA ca vAtsalyaprabhAvane, tatra vAtsalyaM samAnadevagurudharmANAM bhojana-nivasana-dAnopakArAdibhissammAnanam, prabhAvanA dharmakathA prativAdinirjaya-duSkaratapazcaraNa- 10 karaNAdibhirjinapravacanaprakAzanam / yadyapi ca pravacanaM zAzvatatvAttIrthakarabhASitatvAdvA surAsuranamaskRtatvAdvA svayameva dIpyate, tathApi darzanazuddhimAtmano'bhIpsuryo yena guNenAdhikaH sa tena tat pravacanaM prabhAvayati, yathA-bhagavadAryavajrasvAmiprabhRtika iti / ete'STau darzanAcArAH, sAmprataM cAritrAcArAnAha paNihANajogajutto, paMcahiM samiIhiM tihiM guttIhiM / / esa carittAyAro, aTThaviho hoi nAyavvo // 7 // [pnycaashk015|25,prvcnsaaro0269] vyA0 praNidhAnaM cetaHsvAsthyam, tatpradhAnA yogA vyApArA: praNidhAnayogAstairyuktaH samanvito yaH sAdhuH paJcabhiH samitibhistisRbhirguptibhiH kRtvA, athavA supAM supo bhavantI [ ]ti vacanAt saptamyarthe tRtIyA, tataH paJcasu samitiSu tisRSu guptiSu viSaye etA Azritya praNidhAnayogayukto yaH sa eSa caraNAcAra AcArAcAravatoH kathaJcidabhedAditi yo jIva 20 iti zeSaH / eSa caritrAcAro'STavidho bhavatIti jJAtavyaH // 7 // nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktaM ca bArasavihammi vi tave, sabhiMtarabAhire kusaladiDhe / agilAe aNAjIvI, nAyavvo so tavAyAro // 8 // [paJcAzaka0 15 / 26] vyA0 dvAdazavidhe dvAdazaprakAre tapasi AbhyantarabArbI, SaDAbhyantaraM tapaHpAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi a abhiMtaro tavo hoi // [dazavai0ni0 48, pravacanasAro0271] 15 25 1. cATu-iti pravacanasAroddhAravRttau / / 2. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiHgA. 269 //
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe SaD bAhyaM tapaHaNasaNamUNoariA, vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // [dazavai0ni0 47, pravacanasAro0270] kathambhUte tapasi ? kuzaladRSTe, kuzalA: paNDitAstairdRSTe, aglAnyA glAniM varjayitvA 5 anAjIvI AjIvo jIvanaM vArtA [abhidhAna0 865] ityabhidhAnakozAd AjIvA AjIvikA, na AjIvo yasyAsti anAjIvI yasya tapasA AjIvikA nAsti, bahava AjIvikAnimittaM tapaH kurvanti siMdhajIvat, tat tapastapaAcAro na bhavati, kintu AjIvikAdikAraNaM vinA glAnivarjito dvAdazavidhaM tapaH karoti sa tapaAcAro vijJeyaH // 8 // vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM ca10 aNigUhiabalavirio, parakkamai jo jahuttamAutto / jhuMjai a jahAthAma, nAyavvo vIriAyAro // 9 // [pnycaashk015|27] vyA0 agopitasvazaktistapovaiyAvRtyakaraNAdau yo yasyAticArastaM pratikrAmet, yat yathAsthAnaM tattathAsthAnaM yunakti, atra yat pAtakaM yathA kRtaM tat prAyazcitavizuddhyA tapo-mUla-pArAJcikAdibhiH zodhayatItyarthaH / iti vIryAcAro jJAtavyaH // 9 // 15 [pR0113] nirupakramAyuSmata Aha devA neraiA vi a, asaMkhavAsAuA ya tirimaNuA / uttamapurisA ya tahA, caramasarIrA ya niruvakkamA // 10 // vyA0 devAzcaturnikAyikAH, nairayikA nArakAH, asaGkhyavarSAyuSkA nara-tiryaJco yugalina ityarthaH, uttamapuruSAzcaramazarIrAzca nirupakramAH saptabhirapyupakramaisteSAmAyuSo'nupakramaNAt // 10 // 20 [pR0114] bharatAdikSetrANAM nAmAni sArthakAni vivRNvannAha bharahaM hemavayaM ti a, harivAsaM ti a mahAvidehaM ti / rammayamennavayaM, eravayaM ceva vAsAiM // 11 // [bRhatkSetrasamAse 23] vyA0 bharataM haimavatam, itizabdo nAma svarUpamAtrapradarzane, caH samuccaye, harivarSaM mahAvidehaM ramyakaM hairaNyavatam erAvatamiti varSANi / amUni ca varSANi prajJApakApekSayA krameNa vyavasthitAni, 25 tadyathA-idaM pratyakSata upalabhyamAnaM bharatakSetram, tata uttarata etadanantaraM haimavataM kSetram, tataH paraM harivarSam, tato'pyanantaraM mahAvidehakSetram, tadanantaraM ramyakam, tataH paraM hairaNyavatam, tato'pi paryante erAvatamiti / 1. herannavayaM erA-iti bRhatkSetrasamAse // 2. yatra yatra bRhatkSetrasamAsagAthAyA vivaraNaM tatra prAyaH jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitabRhatkSetrasamAsasya malayagirisUriviracitavRtteranusandhAnaM kartavyam / /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam syAdetat-amUni bharatAdIni nAmAni kSetrANAM pravRttAni kiJcinnimittamapekSyAhozvidyathA kathaJcit ?, ucyate-kiJcinnimittamapekSya, tathAhi- asmin kSetre bharatanAmA devaH palyopamasthitiko mahAdyutibalavibhavasampanna AdhipatyaM paripAlayati, tatastadyogAdidaM bharatamiti vyapadizyate / yazcAsya bharatakSetrasyAdhipatirutpadyate devaH tatsambandhibhirindrasAmAnikairdevairbharato bharata iti gIyate tatsthitipratipAdake kalpapustake'bhidhAnAt tato bharatadevayogata: pravAhato'nAdisantatipatitaM 5 bharatamiti nAmAsya kSetrasya / na caitadanArSam, yata uktamAgame- se keNa'TeNaM bhaMte ! bharahe vAse 2 iti ? / goamA ! bharahe deve mahaDDie mahajuie jAva paliovamaTTiIe parivasai, se eeNa'TeNaM goamA ! evaM vuccai bharahe vAse bharahe vAse [jambUdvIpapra0 354,126] iti / tathA himavatoridaM haimavatam, tathAhi-kSullahimavato mahAhimavatazcApAntarAle tat kSetram, tato dvAbhyAmapi tAbhyAM yathAkramam ubhayordakSiNottararUpayoH pArzvayoH kRtasImAparyantamiti bhavati tayoH sambandhi, yadivA 10 hema suvarNam, tajjanebhya AsanapradAnAditayA prayacchati, athavA darzanamanohAritayA satataM janebhyo hema prakAzayati, tathAhi-bahavastatra yugaladhArmikANAM manuSyANAm upavezana-zayanAdirUpopabhogayogyA: kanakamayAH zilApaTTakAH santi pazyanti ca te yugaladhArmikAstatra tatra pradeze manohAriNo hemamayAn nivezAn, tato hema prabhUtaM prazasyaM nityayogi vA asyAstIti hemavat, hemavadeva vA haimavataM, iti prajJAderAkRtigaNatayA prajJAdibhyaH [pA0 5 / 4 / 38] iti svArthe'N pratyayaH, zeSa 15 pUrvavat AlApakaparyantaM sarvatra vAcyam, navaraM kSetranAmnA devo vAcyaH / tathA harizabdena sUrya ucyate zItAMzuzca, tatra kecinmanuSyA haririva sUrya iva aruNAbhAsAH kecit punarhaririva zItAMzuriva zvetAH zaGkhadalasannikAzAH, tatastadyogAt kSetraM haraya iti vyapadizyate, harayazca tadvarSaM ca harivarSam, zeSaM pUrvavat / vizeSastUcyate- yadA ca manuSyayogAd harizabdaH kSetre varttate tadA svabhAvAd bahuvacanAntaH, yadAha tattvArthamUlaTIkAkRd gandhahastI- 20 harayo videhAzca paJcAlAditulyA: [tattvArthasiddha0 3 / 10] iti / / ___ tathA mahAn atizayena vikRSTo garIyAn dehaH zarIramAbhoga iti yAvat, yeSAM te mahAvidehAH, tathAhi-bharatairAvata-haimavata-hairaNyavata-harivarSa-ramyakavarSApekSayA mahAntAvasya kssetrsyaayaamvisskmbhau| pratItazcAyamarthaH pravacanavedinAm, tat kSetraM mahAvidehAH / athavA mahAn atizayena vikRSTo garIyAn dehaH zarIraM kalevaraM yeSAM te mahAvidehAstatratyA manuSyAH, tathAhi- tatra vijayeSu sarveSvapi 25 sarvadaiva paJcadhanu:zatapramANocchrayA devakurUttarakuruSu tu trigavyUtocchrayA manuSyAstato mahAvidehamanuSyayogAttadapi kSetraM mahAvidehAH / mahAvidehazabdazca svabhAvAdbahuvacanAntaH etacca prAgevoktam, tato bahuvacanena vyavahriyate, dRzyate kvacidekavacanAnto'pi, tadapi pramANam, pUrvamaharSibhistathA prayogakaraNAt, zeSaM pUrvavat /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe __ tathA ramyate krIDyate nAnAvidhaiH kalpapAdapaiH suvarNamaNikhacitaizca taistaiH pradezairatiramaNIyatayA rativiSayatAM nIyata iti ramyam, ramyameva ramyakam, zeSaM pUrvavat / tathA rukmI zikharI ca, etau dvAvapi parvatau yathAkramaM rUpya-suvarNamayau, yacca yanmayaM tatra tadvidyate, hiraNyaM suvarNamiti cAnAntaram, tato hiraNyaM suvarNaM vidyate yasyAsau hiraNyavAn zikharI parvatastasyedaM hairaNyavatam, 5 tathAhi- tad dvAbhyAmapi rukmizikharibhyAM parvatAbhyAM yathAkramamubhayordakSiNottararUpayoH pArzvayoH kRtasImAkam, tato bhavati hiraNyavataH zikhariNo'pi sambandhIti hairaNyavatam, yadivA hiraNyaM janebhya AsanapradAnAditayA prayacchati, athavA darzanamanohAritayA tatra pradeze hiraNyaM janebhyaH prakAzayati, tathAhi- bahavastatra mithunakamanuSyANAmupavezana-zayanAdirUpopabhogayogyAH kanakamayAH zilApaTTakAH santi / pazyanti ca te mithunakamanuSyAstatra pradeze manohAriNo hiraNyamayAnnivezAn, 10 tato hiraNyaM prazasyaM nityayogi cAsyAstIti hiraNyavat, hiraNyavadeva hairaNyavatam, svArthe'NpratyayaH, zeSaM pUrvavat / tathA airAvate kSetre airAvatanAmA devaH palyopamasthitikaH parivasati, tena tadyogAdairAvatamapi tat prasiddham / se keNa'TeNamiti pUrvavat // 11 // [pR0114] varSadharaparvatAnAM yathArthAni nAmAni vivRNvannAha himavaMta 1 mahAhimavaMta 2, pavvayA nisaDha 3 nIlavaMtA 4 ya / 15 ruppI 5 siharI 6 ee, vAsaharagirI muNeyavvA // 12 // [bRhatkSetrasa0 24] vyA0 ete gAthAyAmupanyastA varSadharAH varSadhararUpA girayaH parvatA jJAtavyAH, kaskaH? ityAha-himavAn padaikadeze padasamudAyopacArAt kSullahimavAn mahAhimavAn niSadho nIlavAn rukmI zikharI, ete ca SaDapi varSadharaparvatAH prajJApakApekSayA krameNa vyavasthitA veditavyAH, tathAhi etatkSetranivAsinaM prajJApakamapekSyottarataH prathamo varSadharaH kSullahimavAn, tadanantaraM mahAhimavAn, 20 tato niSadhaH, tadanantaraM nIlavAn, tato rukmI, tataH paraM zikharI / samprati nAmnAM yathArthatA bhAvyate- tatrAdye varSadhare parvate mahAhimavantamacalaM praNidhAya viSkambhAyAmodvedhoccastvaparirayAH kSullAstena kSullahimavAn, yadiveti pUrvavat / tathA kSullahimavannAmAnaM prathamaM varSadharamapekSya dvitIye varSadharaparvate AyAma-viSkambhodvedhoccastva-parirayA atIva mahattarA iti mahAhimavAn, agre pUrvavaktavyataiva / 25 tathA nitarAM sahate skandhe pRSThe vA samAropitaM bhAramiti niSadho vRSabhaH, pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH, tatra tRtIye varSadharaparvate bhUyAMsi niSadhAkArANi kUTAni vartante, yadiveti pUrvavat / tathA nIlA vaiDUryAkhyA maNayo bhUyAMso yatra sa nIlavAn, tathAhi- caturtho varSadharaparvataH
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam sarvavaiDUryaratnamayaH, tenAsau nIlamaNiyogAnnIlavAniti vyapadizyate, zeSaM pUrvavaktavyatAvat / tathA rukmaM rUpyam, zabdAnAmanekArthatvAt, tadyasyAstIti rukmI, atra nityayogalakSaNamadhikRtyen pratyayaH, sa hi parvato rUpyamayaH zAzvatika iti nityayoge in pratyayaH, anyat puurvvdev| tathA zikharANi kUTAnyasya santIti zikharI, yadivA zikhariNaH pAdapAstadAkArANi 5 sarvaratnamayAni kUTAni varttanta iti tena tadyogAcchikharI, agretanaM pUrvavaktavyatAvat // 12 // [pR0114] uttarabharatArddhasya jIvAmAnamAhacaudasa ya sahassAiM, sayAI cattAri egasayarAI / bharahadbhuttarajIvA, chA ya kalA UNiyA kiMci // 13 // [bRhatkSetrasa049] vyA0 caturdaza sahasrANi catvAri zatAni ekasaptatyadhikAni SaT ca kalA: 10 ekonaviMzatitamabhAgarUpAH kiJcidanAH, ityetAvatparimANA uttarabharatArdhajIvA, tathAhiuttarabharatArdhasyeSuparimANaM kalArUpaM daza sahasrANi, tena jambUdvIpaviSkambhaH kalArUpa ekonaviMzatilakSapramANa UnaH kriyate, jAtaM zeSamaSTAdaza lakSA navatisahasrANi 1890000, etacca yathoktaparimANeSuNA 10000 guNyate, guNite ca sati jAta ekako'STakaH navakaH zUnyAni cASTau 18900000000, eSa rAzibhUyazcaturbhirguNyate, jAtaH saptakaH paJcakaH SaTko'STau ca 15 zUnyAni 75600000000 / asya vargamUlAnayane labdho dvikassaptakazcatuSko navakaH paJcakazcatuSkaH 274954, zeSamuddharati dviko navakassaptako'STako'STakazcatuSka: 297884, chedarAzistu paJcakazcatuSko navako navakaH zUnyamaSTau 549908, vargamUlalabdhasya tu kalArAzeryojanAnayanArthamekonaviMzatyA bhAgo hriyate, labdhAni yojanAnAM caturdaza sahasrANi catvAri zatAni ekasaptatyadhikAni kalAzca paJca 14471 ka05, uddharitazeSakalArAzyapekSayA 20 ca kiJcidUnaikakalA labhyate, iti tadapekSayA chacca kalA UNiyA kiMcItyuktam // 13 // [pR0114] gAthADhena bharataviSkambhamAnamAhapaMca sae chavvIse, chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM / [bRhatkSetrasa.29] gArthAddham / vyA0 paJca zatAni yojanAnAM SaDviMzatyadhikAni, SaT ca kalA ekonaviMzatitamabhAgarUpAH, etAvadvistRtaM bharatavarSa bharatakSetramityarthaH // [pR0114] sAmpratamuttarabharatArddhasyaiva dhanuHpRSThamAhacoddasa ya sahassAiM, paMceva sayAiM aTThavIsAI / egArasa ya kalAo, dhaNupiTuM uttaraddhassa // 14 // [bRhatkSetrasa0 50] 25
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 caturdaza sahasrANi paJca zatAni aSTAviMzatyadhikAni yojanAnAm, kalAzcaikAdaza, etAvatparimANamuttarArddhasya dhanuHpRSTham, tathAhi- uttarabharatArddhasyeSuH kalArUpaH sahasradazakarUpo vargyate, vargitazca san jAta ekako'STau ca zUnyAni 100000000, eSa bhUyaH SaDbhirguNyate, jAta: SaTko'STau ca zUnyAni 600000000, eSa rAziruttarabharatArddhasya sambandhini jIvAvarge 5 saptakaH paJcakaH SaTko'STau zUnyAni 75600000000 ityevaMrUpe prakSipyate, tato jAto rAzirevaMrUpaH saptakaH SaTko dviko'STau zUnyAni 76200000000, asya vargamUlAnayane labdho dvikaH saptakaH SaTkaH zUnyaM catuSkastrika: 276043, zeSastu rAziruddharati dvikaH SaTko dvika ekakaH paJcaka ekaka: 262151, chedarAziH paJcakaH paJcako dvikaH zUnyamaSTakaH SaTkaH 552086, vargamUlalabdhastu kalArAziryojanakaraNArthamekonaviMzatyA bhajyate, labdhAni yojanAnAM 10 caturdaza sahasrANi paJca zatAni aSTAviMzatyadhikAni kalAzcaikAdaza 14528 ka0 11 // 14 // [pR0116] devakurUttarakurUNAM viSkambhamAnaM jIvAmAnaM cAhaaTTha sayA bAyAlA, ekkArasa sahasa do kalAo a / vikkhaMbho a kurUNaM, tevanna sahassa jIvA siM // 15 // [bRhatkSetrasa0 263] vyA0 devakurUNAmuttarakurUNAM ca pratyekaM viSkambho dakSiNottaratayA vistAro yojanAnAmekAdaza 15 sahasrANi aSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni dve caikonaviMzatibhAgarUpe kale 118422 / tathA siM ti AsAM devakurUNAmuttarakurUNAM ca pratyekaM yA jIvA pUrvAparAyatA sA tripaJcAzadyojanasahasrANi 53000 // 15 // [pR0116] jambU-zAlmalyoH svarUpaM gAthAtrayeNAharayaNamayA pupphaphalA, vikkhaMbho aTTha aTTha uccataM / joaNamaddhavveho, khaMdho do joaNuvviddho // 16 // do kose vitthinno, viDimA chajjoaNANi jaMbUe / cAudisi pi sAlA, pugville tattha sAlammi // 17 // bhavaNaM kosapamANaM, sayaNijjaM tattha'NADhiasurassa / tisu pAsAyA sAlesu, tesu sIhAsaNA rammA // 18 // [bRhatkSetrasa0286-288] 25 vyA0 tasyA jambvAH puSpANi phalAni ca ratnamayAni nAnAratnAtmakAni, tasyAH sazAkhAkAyAH jambvAH pRthutvamaSTau yojanAni, aSTAveva yojanAnyuccatvam, krozadvikamudvedho bhUmadhye pravezaH, ata eva sarvAgreNa sA jambUH sAtirekANyaSTau yojanAnyuccastvena bhavati / 1. kosadugaM ubveho-iti bRhatkSetrasamAse // 20
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ ar dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam tathA tasyAH jambvAH skandhaH kandAduparitana: zAkhAprabhavaparyanto vibhAgo dve yojane udviddha uccaH, dvau krozau vistIrNaH / yA tu dikprasRtazAkhAmadhyabhAgaprabhavA UrdhvagatazAkhA viDimA'paraparyAyA sA SaD yojanAnyuccastvena, ata eva kandAdArabhya sarvAgreNa sA jambUraSTau yojanAnyuccastvena prAguktA, skandhagatAbhyAM dvAbhyAM yojanAbhyAM viDimAgatai : SabhiryojanairyojanASTakabhAvAt / tasyAzca jambvAtazcatasRSvapi dikSu zAkhAH, kimuktaM bhavati ? 5 catasRSu pUrvAdiSu dikSu pratyekamekaikA zAkhA, tAzca zAkhAH pratyekaM krozonAni catvAri yojanAni dIrghAH, tathAhi-tasyA jambvA viSkambho'STau yojanAni, tatra skandhagatasyoparitanabhAgasya dvau krozau, tata ekaikasyAH zAkhAyAH pRthutvaM krozonAni catvAri yojanAni bhavanti, tatra tAsu catasRSu zAkhAsu madhye pUrvasyAM zAkhAyAM bahumadhyadezabhAge'nAdRtasya anAdRtAbhidhAnasya devasya yogyaM mahadekaM bhavanam, tacca sarvaratnamayamanekamaNimayastambhazatasanniviSTaM krozapramANamAyAmato 10 viSkambhato'rddhakrozaM dezonaM krozamuccastvena, tasya ca bhavanasya trINi dvArANi, tadyathA-ekaM dvAraM pUrvasyAmekamuttarata ekaM dakSiNataH / tAni ca dvArANi pratyekaM paJca dhanuHzatAnyuccastvenA'rddhatRtIyAni dhanuHzatAni viSkambhataH, tatra ca bhavane bahumadhyadezabhAge mahatyekA maNimayI pIThikA, sA ca paJcadhanu:zatAyAmaviSkambhA'rddhatRtIyadhanuHzatabAhalyA / tasyAzca maNipIThikAyA upari mahadekaM zayanIyam / zeSAsu ca tisRSu zAkhAsu prAsAdA: prAsAdAvataMsakAH, ekaikasyAM 15 zAkhAyAmekaikaH prAsAdAvataMsaka ityarthaH, te'pi ca prAsAdAvataMsakAH sarvaratnamayAH, teSu ca prAsAdeSu madhye siMhAsanAni ramyANi nAnAmaNimayatayA ramaNIyAni / kimuktaM bhavati ? ekaikasya prAsAdAvataMsakasya madhye paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhA arddhatRtIyadhanuHzatabAhalyA maNimayapIThikA, tAsAM ca maNimayapIThikAnAmupari pratyekamanAdRtadevayogyaM sarvaratnamayaM siMhAsanamiti // 16-18 // [pR0117] kSullahimavajjIvAmAnamAha 20 cauvIsa sahassAI, Nava ya sayA joaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA, AyAmeNaM kaladdhaM ca // 19 // [bRhatkSetrasa0 52] vyA0 yojanAnAM caturviMzatiH sahasrANi nava zatAni dvAtriMzAni dvAtriMzadadhikAni, ekaM ca kalArddham, ityetAvatparimANA''yAmena pUrvAparatayA daiTraMNa kSullahimavato jIvA, tathAhijambUdvIpaviSkambhaH kalArUpa ekonaviMzatilakSapramANo'vagAhane kSullahimavataH sambandhinA 25 triMzatsahasraparimANena 30000 iSuNA hInaH kriyate, tato jAtaM zeSamidam-aSTAdaza lakSAH saptatiH sahasrANi 1870000 / etad yathoktaparimANena 30000 avagAhena guNyate jAtaH paJcakaH SaTka ekako'STau zUnyAni 56100000000 / eSa rAzibhUyazcaturbhirguNyate, jAto
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe dviko dvikazcatuSkazcatuSko'STau zUnyAni 224400000000 / asya vargamUlAnayane labdhazcatuSkassaptakastrikassaptakaH zUnyam aSTakaH 473708, zeSastu rAziruddharati saptakastrikaH zUnyaM saptakaH trikaH SaTkaH 730736 / chedarAzinavakazcatuSkaH saptakazcatuSka ekakaH SaTkaH 947416 / tataH kalArddhAnayanArthamuddharito rAzirdvikena guNyate chedarAzinA ca bhajyate, tato 5 labdhamekaM kalArddham / vargamUlalabdhasya tu kalArAzeryojanAnayanArtham ekonaviMzatyA bhAgo hriyate, labdhAni yojanAnAM caturviMzatiH sahasrANi nava zatAni dvAtriMzadadhikAni 24932 ekaM ca kalArddham // 19 // [pR0117] atho himavataH paridhimAha paNayAlIsa sahassA, sayamegaM nava ya bArasa kalAo / 10 addhakalAe himavaMtaparirao sihariNo cevaM // 20 // vyA0 paJcacatvAriMzat sahasrAH yojanAnAM zatamekaM ca nava ca yojanAni, yojanasyaikonaviMzatikalA: kriyante, evaMvidhA dvAdaza kalA: kalArddhaM ca, ayaM himavataH pridhiH| sihariNo cevaM ti zikhariNo'pyevameva parirayo jJAtavyaH // 20 // [pR0117] atra bharatamAnaM sAmAnyato gAthArddhanoktamapi sAmprataM bharatakSullahimavadAdInAM 15 viSkambhAdisvarUpaM paMca sae ityata Arabhya usseha ityantena gAthAsaptakenAha paMca sae chavvIse, chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM / dasasayabAvanna'hiA, bArasa ya kalAo himavaMte // 21 // [bRhatkSetrasa0 29] vyA0 paJca zatAni SaDviMzatyadhikAni, yojanasyaikonaviMzatiH kalAH kriyante, evaMvidhAH SaT kalAH, etAvadvistAraM bharatavarSam, tathAhi-jambUdvIpasya viSkambho yojanalakSam, tadekena 20 guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavatIti jAtamekameva lakSam, tasya navatyadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhAni yojanAnAM paJca zatAni SaDviMzatyadhikAni, zeSasya rAzezchedarAzigatena zUnyena saha zUnyasyApavarttanA kriyate, labdhA ekonaviMzatibhAgarUpAH kalAH SaT, etAvatparimANo bharatakSetrasya viSkambho vistAra iti / daza yojanazatAni dvipaJcAzadadhikAni, kalAzcaikonaviMzatibhAgarUpA dvAdaza, etAvAn viSkambhaH kSullahimavadvarSadhare, tathAhi-jambUdvIpasya 25 viSkambho yojanalakSapramANaM kSullahimavadvarSadharaviSkambhAnayanAya dvikena guNyate, jAte dve lakSe, tayornavatyadhikena zatena bhAgo hriyate, labdhAni daza yojanazatAni dvipaJcAzadadhikAni, kalAzca dvAdaza // 21 //
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam hemavae paMca'hiA igavIsa saMyA u paMca ya kalAo / dasa hi bAyAla sayA, dasa ya kalAo mahAhimave ||22|| [bRhatkSetrasa0 30] vyA0 paJcAdhikAnyekaviMzatizatAni yojanAnAmekonaviMzatibhAgarUpAzca kalAH paJca, etAvaddhaimavatakSetraviSkambhamAnam, tathAhi - sa eva jambUdvIpaviSkambho yojanalakSamAno haimavatakSetraviSkambhAnayanAya caturbhirguNyate, jAtAzcatamro lakSAstAsAM navatyadhikena zatena bhAgaharaNam, 5 labdhAni etAvantyeva / dazAdhikAni dvicatvAriMzacchatAni yojanAnAM daza caikonaviMzatibhAgarUpAH kalAH, etAvatparimANo mahAhimavato viSkambhaH / tathAhi - mahAhimavannagaviSkambhAnayanAya jambUdvIpaviSkambho yojanalakSapramANo'STAbhirguNyate, jAtA aSTau lakSAstAsAM navatyadhikena zatena bhAge hate labdhAni dazAdhikAnItyAdi // 22 // harivAse igavIsA, culasIi sayA kalA ya ekkA ya / solasa sahassa aTThasaya, bAyAlA do kalA nisaDhe ||23|| [ bRhatkSetrasa0 31] vyA0 harivarSakSetre ekaviMzatyadhikAni caturazItizatAni yojanAnAmekA caikonaviMzatibhAgarUpA kalA, tathAhi - harivarSakSetraviSkambhAnayanAya jambUdvIpaviSkambho yojanalakSapramANaH SoDazabhirguNyate, jAtAni SoDaza lakSANi teSAM navatyadhikena zatena bhAgaharaNam, labdhAnyetAvantyeva / SoDaza sahasrANyaSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni apare caikonaviMzatibhAgarUpe dve kale, etAvanniSadhaparvataviSkambhaparimANam, tathAhi - niSadhaparvatasya viSkambhAnayanAya jambUdvIpaviSkambho lakSapramANo dvAtriMzatA guNyate jAtA dvAtriMzallakSAH, tAsAM navatyadhikena zatena bhAgo hiyate, labdhametAvadeva // 23 // 63 10 [pR0118] tettIsaM ca sahassA, chacca sayA joyaNANa culasIyA / cauro a kalA sakalA, mahAvidehassa vikkhaMbho ||24|| [bRhatkSetrasa0 32] 20 vyA0 trayastriMzatsahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni catvArazcaikonaviMzatibhAgAH, etAvatparimANo mahAvidehAnAM viSkambhaH, tathAhi - mahAvidehakSetraviSkambhAnayanAya jambUdvIpaviSkambho yojanalakSapramANazcatuHSaSTyA guNyate, jAtAzcatuHSaSTirlakSAstAsAM navatyadhikena zatena bhAgaharaNe labdhametAvadeva // 24 // joaNasayamuvviddhA, kaNagamayA siharicullahimavaMtA / ruppimahAhimavaMtA, dusauccA ruppakaNagamayA ||25|| [ bRhatkSetrasa0 130] vyA0 yojanazatamudviddhau uccau, kanakamayau pItasuvarNamayau zikhari - kSullahimavantau, 1. sayAi - bRhatkSetrasamAse // 2. auNAvIsai bhAgA, cauro ya videhavikkhaMbho - iti bRhatkSetramA rukmi 15 25
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe mahAhimavantau punavapi pratyekaM dvizatoccau yojanazatadvayamuccau, varNamadhikRtya punaryathAkramaM rukma zvetahema, kanakaM pItaM suvarNam, tanmayau / kimuktaM bhavati ? zvetasuvarNamayo rukmI, pItasuvarNamayo mahAhimavAn, kecit punA rukmiparvataM rukmamayam icchanti apare mahAhimavantaM sarvaratnamayam // 25 // 5 cattAri joaNasae, uvviddhA nisaDhanIlavaMtA ya / nisaho tavaNijjamao, verulio nIlavaMtagirI // 26 // [bRhatkSetrasa0 131] vyA0 niSadhanIlavantau varSadharaparvatau dvAvapi pratyekaM catvAri yojanazatAnyudviddhau uccau, tatra varNamadhikRtya niSadhastapanIyamaya AraktacchAyaH suvarNamayaH, nIlavannAmA ca girirvaiDUryaratnamayaH / eteSAM SaNNAmapi varSadharaparvatAnAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikA padmavaravedikA, 10 ekaikazca vanakhaNDaH / tathAhi-kSullahimavAn dakSiNasminnapi pArzve padmavaravedikAvanakhaNDAbhyAM parikSipta uttarasminnapi pArzve, evaM sarve'pi varSadharA bhAvanIyAH // 26 // ussehacaunbhAgo, ogAho pAyaso nagavarANaM / vaTTaparihI u tiguNo, kiMcUNachabbhAyajutto a // 27 // [pR0119] caturNAM vakSaskArANAM gAthAtrayeNa svarUpamAha15 vAsaharagiraMteNaM, ruMdA paMceva joaNasayAI / cattAri saya uvviddhA, ogADhA joyaNANa sayaM // 28 // [bRhatkSetrasa0 260] vyA0 varSadharagiryante varSadharaparvatasamIpe ruMdA vistIrNAH paJca yojanazatAni, kimuktaM bhavati ? niSadhasamIpe vidyutprabha-saumanasau nIlavataH samIpe gandhamAdana-mAlyavantau pratyekaM paJca yojanazatAni vistIrNAviti / tathA catvAro'pi varSadharaparvatasamIpe pratyekaM catvAri 20 yojanazatAnyudviddhA uccAH avagADhA bhUmAvantaH praviSTAH punaH pratyekaM yojanAnAmekaM zatam, tadanantaraM ca mAtrayA viSkambhataH parihIyamAnAH parihIyamAnA utsedhAvagADhA(hA?)bhyAM parivarddhamAnAH parivarddhamAnAstAvadavaseyA yAvanmerossamIpam // 28 / / tatastatroccatvAdiparimANamAhapaMca sae uvviddhA, ogADhA paMca gAuyasayAI / aMgulaasaMkhabhAgo, vicchinnA maMdarateNaM // 29 // [bRhatkSetrasa0 261] vyA0 mandarAnte mandaragirisamIpe catvAro'pi vakSaskAragirayaH pratyekaM paJca yojanazatAni udviddhA uccAH / avagADhA: bhUmau nimagnAH paJca gavyUtazatAni, pnycviNshtiyojnshtmityrthH| 1. 'tA vi-bRhatkSetrasamAse // 25
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam tathA aGgulAsaGkhyabhAgam aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtraM vistIrNAH / ekaikazca vakSaskAro girirubhayoH pArzvayoH pratyekamekaikayA padmavaravedikayA ekaikena ca vanakhaNDena parikSiptaH // 29 // vakkhArapavvayANaM, AyAmo tIsa joaNasahassA / dona ya sayA Nava'hiA, chacca kalAo caunhaM pi ||30|| [ bRhatkSetrasa0 259 ] vyA0 caturNAmapi vidyutprabhAdInAM vakSaskAraparvatAnAmAyAmaH pratyekaM triMzatsahasrANi / dve 5 zate navottare yojanAnAM SaT caikonaviMzatibhAgarUpAH kalAH 30209 // 30 // [pR0120] vaitADhyasvarUpamAha paMNavIsaM uvviddho, pannAsaM joaNANi vicchinno / veDo rayayamao, bhArahakhettassa majjhammi ||31|| [ bRhatkSetrasa0 178] vyA0 bharatakSetramadhye vaitADhyo nAma parvataH dve arddhe bharatakSetrasya karotIti vaitADhyaH 10 pRSodarAdayaH [3 / 2 / 155] iti vacanato rUpaniSpattiH, yadi vA vaitADhyanAmA devastatra palyopamasthitiko maharddhika AdhipatyaM pAlayati, tena tadyogAdvaitADhya ityucyate, uktaM ca- se keNa'TTeNaM bhaMte! evaM vacca veaDDe pavvae veaDDhe pavvae ? goamA ! veaDDe pavvae bharahavAsaM duhA bhayamANe ciTTha taM jahA - dAhiNabharahaddhaM uttarabharahaddhaM ca veaDDanAmage a ettha deve mahiDDie jAva paliovamaTThiie parivasati, seNa'TTeNaM goamA ! evaM vucca veaDDe pavvate veaDDhe pavvate [ ] iti / sa ca 15 rajatamayo rUpyamayaH paJcaviMzatiyojanAnyudviddha uccaH, sakrozAni SaD yojanAni bhUmAvavagADhaH paJcAzadyojanAni vistIrNaH / tasya ca vaitADhyaparvatasya dakSiNapArzve uttarapArzve ca pratyekaM padmavaravedikA vanakhaNDazca / tatraikaikA padmavaravedikA dve gavyUte ucchritA paJca dhanuHzatAni vistIrNA vaitADhyapramANA, ekaiko'pi ca vanakhaNDo dezone dve yojane vistIrNa AyAmato vaitADhyaparimANaH // 31 // [pR0121] sUtrANAM gativaicitryamAha katthai desaggahaNaM, katthai gheppaMti niravasesAI / 65 ukkamakamajuttAiM, kAraNavasao niuttAiM ||32|| [vizeSAva0 388 ] vyA0 kvApi sUtre dezasyaikapakSalakSaNasya grahaNam, kvacitsUtre niravazeSANyapi pakSAntarANi gRhyante / aparaJca, kAnicit sUtrANi kuto'pi kAraNavazAdutkramayuktAni nibaddhAni dRzyante, 25 kAnicittu kramayuktAnItyevaM vicitrA sUtragatiH ||32|| [pR0121] yatra yAvanti kUTAni tatra tanmAnaM gAthAdvayenAha 1. paNavIsaimuvviddho- bRhatkSetrasamAse // 20
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe veaDDamAlavaMte, vijuppahanisaDhanIlavaMte a / nava nava kUDA bhaNiA, ekArasa siharihimavaMte // 33 // [bRhatkSetrasa0 132] vyA0 vaitADhyeSu vijayabharatairAvatasatkeSu catustriMzatsaGkhyeSu mAlyavati vidyutprabhe niSadhe nIlavati ca, pratyekaM nava nava kUTAni bhaNitAni tIrthakaragaNadharaiH, zikhariNi kSullahimavati 5 ca punaH pratyekaM ekAdazaikAdaza kUTAni // 33 // [pR0121] ruppimahAhimavaMte somaNase gaMdhamAyaNanage ya / aTTha'? satta satta ya, vakkhAragirIsu cattAri // 34 // [bRhatkSetrasa0 133] vyA0 ihAdye pAdatraye yathAsaGkhyena saGkhyA-saMGkhyeyapadayojanA, sA caivaM-rukmiNi varSadharaparvate mahAhimavati ca pratyekamaSTAvaSTau kUTAni, saumanase gandhamAdane ca parvate pratyeka 10 sapta sapta, vakSaskAragiriSu punaH SoDazasvapi pratyekaM catvAri catvAri kUTAni / etAni ca kUTAni sarvANyapi pratyekamekaikayA padmavaravedikayA vanakhaNDena ca samantataH parikSiptAni / tadevamuktAni saGkhyAmAtramadhikRtya kUTAni // 34 // [pR0122] iha ca himavadAdiSu SaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH SaDeva hradAstadyathApaume ya mahApaume, tigicchI kesarI dahe ceva / harae mahapuMDarie, puMDarIe ceva ya dahAo // 35 // [bRhatkSetrasa0 568] vyAkhyA sugamaiva // 35 // [pR0122] padmahradAdivAsinInAM devInAmAyuHsthityAdisvarUpaM gAthAdvayenAhaadbhuTTha addhapaMcama, paliovama asurajualadevINaM / sesavaNadevayANaM, desUNaM addhapaliamukkosaM // 36 // [bRhatsaGgrahaNI 6, pravacanasAro0 1139] vyA0 sArddhAni trINi, arddhaM paJcamaM yeSu tAnyarddhapaJcamAni, sArddhacatvArItyarthaH, palyopamAni asurayugalasya camarendra-balIndralakSaNasya devyastAsAmAyuriti zeSaH / ko'rthaH ? camarendradevInAM sArddhAni trINi palyopamAnyAyuH, balIndradevInAM sArddhAni catvAri palyopamAni, zeSANAM nAgakumArAdyadhipatInAm uttaradigvarttinAM tathA vaNa tti vanacarANAM vyantarANAm uttara-dakSiNa25 digvartinAM cazabdAddakSiNadigbhAvinAgakumArAdyadhipatInAM ca sambandhinInAM devInAM yathAkramam utkRSTamAyurdezonapalyopamam, dakSiNadigbhAvinAgakumArAdyadhipatidevInAM dakSiNottaradigbhAvivyantarAdhipatidevInAM cotkRSTamAyurarddhaM palyopamamiti // 36 // gItirAryeyam // 1. Ne kUDA-bRhatkSetrasamAse / / 15 20
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0123] eesu suravahUo, vasaMti paliovamaThitIAo / sirihiridhitikittIo, buddhilacchIsanAmAo // 37 // [bRhatkSetrasa0 170] vyA0 eteSu padmAdiSu puNDarIkaparyavasAneSu SaTsu hradeSu maharddhikAH palyopamasthitayaH suravadhvo devyaH parivasanti, maharddhikatvaM cAsAM svayamevAgre sUtrakRd bhAvayiSyati / kiMnAmAnastAH ? ityAha-zrI-hI-dhRti-kIrti-buddhi-lakSmIsanAmAnaH zrI-hI-dhRti-kIrtti-buddhi- 5 lakSmIrUpairnAmabhiH sanAmakAH / kimuktaM bhavati ? padmahade vasati Adhipatyena zrInAmA devatA, mahApadye hrInAmA, tegicchihade dhRtinAmA, kesarihrade kIrttinAmA, mahApuNDarIkahrade buddhinAmikA, puNDarIkahade lakSmInAmA / etAzca kila sarvA api bhavanapatinikAyAntarvattinyo veditavyAH, palyopamasthitikatvAt, vyantarINAM caitAvatyAH sthiterabhAvAditi // 37 / / [pR0 128] yathA pUrvaM varSe varSe dvau dvau prapAtahradAyuktau evaM nadyo vAcyAH, yathA- 10 gaMgA siMdhU taha rohiaMsa rohINaI ya harikaMtA / harisalilA sIoyA, satteyA hoMti dAhiNao // 38 // sIA ya nArikaMtA, narakaMtA ceva ruppakUlA ya / salilA suvvaNakUlA, rattavaI ratta uttarao // 39 // [bRhatkSetrasa0 171-172] vyA0 gAthAdvayaM sugamam // 38-39 / / pR0130] devakurUttarakurumanuSyasvarUpaM gAthAdvayenAhadosu vi kurAsu maNuA, tipallaparamAuNo tikosoccA / piTThakaraMDasayAI, do chappaNNAI maNuANaM // 40 // susamasusamANubhAvaM, aNubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApaNNadiNAI, aTThamabhattassa AhAro // 41 // [bRhatkSetrasa0 301-302] 20 vyA0 dvayorapi kurvordevakuruSu uttarakuruSu cetyarthaH / manujA manuSyAstrINi palyAni paramam utkRSTamAyuryeSAM te tripalyaparamAyuSaH, jaghanyatastu palyopamAsaGkhyeyabhAgahInatripalyopamAyuSaH, tathA coktaM jIvAbhigame striyamadhikRtya- devakuruuttarakuruakammabhUmigamaNussitthINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahanneNaM desUNAI tiNNi paliovamAI paliovamassa asaMkhijjaibhAgeNaM UNagAI, ukkoseNa tiNNi paliovamAiM [jIvAbhi0 255] iti / tathA trikrozoccAstrINi 25 gavyUtAnyuccAH, tathA teSAM tatratyAnAM manuSyANAM pRSThakaraNDazate dve SaTpaJcAzadadhike / te ca manuSyAH sadaiva suSamasuSamAnubhAvamanubhavanti, yadapi ca kalpapAdapuSpaphalAsvAdAdikaM tadapi 1. rohiyaNaI-iti bRhatkSetrasamAse / / 15
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe harivarSA dikSetrA'nantaguNaviziSTAnubhAvam, itthambhUtaM ca suSamasuSamAnubhAvamanubhavatAM manuSyANAmapatyagopanA svApatyaparipAlanA ekonapaJcAzaddinAni, tata UrdhvaM kAza-jRmbhAdivyAjena maraNamupagamya divamupasarpanti / tathA teSAM tatratyAnAM manuSyANAmAhAra AhAragrahaNamaSTamabhaktasyordhvam, upavAsatrayAtikrame ityarthaH // 40-41 // [pR0130] harivarSaramyakakSetrayugmadharmikasvarUpaM gAthAyugmenAhaharivAsarammaesuM, AupamANaM sarIrausseho / paliovamANi doNNi u, doNNi a kosussiA bhaNiA // 42 // chaTThassa ya AhAro, causaTThidiNANi pAlaNA tesiM / piTThakaraMDANa sayaM, aTThAvIsaM muNeavvaM // 43 // [bRhatkSetrasa0 255-256] 10 vyA0 harivarSa-ramyakayoH kSetrayoH punaH, tuzabdaH punararthe, manuSyANAmAyuHpramANaM zarIrasya cotsedho yathAkramaM sadA dve palyopame dvau ca krozau bhaNitau tIrthakarAdibhiH, AyuHpramANaM cedamutkarSato draSTavyam, jaghanyataH punaDhe palyopame palyopamAsaGkhyeyabhAgahIne, tathA ca striyamadhikRtya jIvAbhigamasUtram- harivAsarammagavAsaakammabhUmigamaNussitthINaM bhaMte ! kevaiaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA ! jahanneNaM desUNNAI do paliovamAiM paliovamAsaMkhijabhAgeNaM UNagAI, ukkoseNaM do 15 paliovamAiM / [jIvAbhi0 2 / 55] tathA SaSThasya bhaktasyordhvamupavAsadvayAtikrame ityarthaH AhAra AhAragrahaNam / tathA teSAM harivarSa-ramyakabhAvinAM manuSyANAM janmAnantaraM mAtApitRbhyAM pAlanA kriyate catuHSaSTirdinAni, tata UrdhvaM tau mAtApitarau kSutAdiyogena maraNamupagamya devlokmupsrptH| tathA teSAM manuSyANAM pRSThakaraNDakAnAM zatamaSTAviMzatyadhikaM jJAtavyam / zeSaM saMhananAdikaM pUrvavadvaktavyam, navaraM haimavatahairaNyavatavarSApekSayA'tra manuSyANAmutthAna-bala-vIryAdikaM kalpapAdapAnA20 mAsvAdo bhUmermAdhuryamityevamAdikA bhAvAH paryAyAnadhikRtyAnantaguNA jJAtavyAH // 42-43 / / [pR0130] haimavatahairaNyavatavarSagatayugalikasvarUpaM gAthAyugalakenAhagAuamuccA paliovamAuNo vajjarisahasaMghayaNA / hemavaeraNNavae, ahamiMdanarA mihuNavAsI // 44 // causaTThI piTThikaraMDayANa, maNuANa tesimAhAro / 25 bhattassa cautthassa u, uNasIidiNANupAlaNayA // 45 // [bRhatkSetrasa0 253-254] vyA0 haimavate hairaNyavate ca varSe pratyekaM narA manuSyA mithunavAsinaH, mithunaM strIpuruSayugmam, tadrUpatayA vasantIti, evaMzIlA mithunavAsino gavyUtamuccA: krozaparimANazarIrocchyAstathA palyopamAyuSaH palyopamamAyuryeSAM te tathA / idaM cotkarSata AyuHpramANamuktam, jaghanyataH punaH
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam palyopamAsaGkhyeyabhAgahInaM palyopamaM draSTavyam, tathA ca jIvAbhigame striyamadhikRtyoktam - hemavayaheraNNavayaakammabhUmigamaNussitthINaM bhaMte ! kevaiaM kAlaM ThiI paNNattA ? goamA ! jahanneNaM desUNaM paliovamaM paliovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNagaM, ukkoseNaM egaM paliovamaM [jIvAbhi0 2155] iti / vajrarSabhaM vajrarSabhanArAcasajhaM saMhananaM yeSAM te vajrarSabhanArAcasaMhananAH, upalakSaNametat, tenAnulomavAyuvegAH kaGkakukSiparimANAH samacaturasrasaMsthAnAH surUpAstadyathA-supratiSThitakUrmacAru- 5 caraNAH sukumArazlakSNapraviralaromakuruvindavRttajaGghAyugalA nigUDhasubaddhasandhijAnupradezAH karikarasamavRttoravaH kaNThIravasadRkSakaTipradezAH zakrAyudhasamamadhyabhAgAH pradakSiNAvarttanAbhimaNDalAH zrIvatsalAJchitavizAlamAMsalavakSaHsthalA: puraparighAnukAridIrghabAhavaH suzliSTamaNibandhA raktotpalapatrAnukArizoNimapANipAdatalAzcaturaGgulapramANasamavRttakambugrIvAH zAradazazAGkasomavadanAzchatrAkAraziraso'sphuTitasnigdhakAntizlakSNamUrddhajAH kamaNDalu-kalaza-yUpa-stUpa-vApI-chatra- 10 dhvaja-patAkA-sauvastika-yava-matsya-makara-kUrma-ratha-varasthAla-zukA-'STApadAGkuza-pratiSTha-mayUrazrIdAmA-'bhiSekatoraNa- me dinI-jaladhi-varabhavanA-''darza-parvata-gaja-vRSabha-siMhacAmararUpaprazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH, striyo'pi sujAtasarvAGgasundaryaH samastamahelAguNasamanvitAH saMhatAGgulidalapadmasukumArakUrmasaMsthAnamanohAricaraNAH romarahitaprazastalakSaNopetajaGghAyugalA nigUDhasandhimAMsalajAnupradezAH kadalIstambhanibhasaMhatasukumArapIvarorukA vadanAyAmapramANa- 15 dviguNamAMsalavizAlajaghanadhAriNyaH snigdhakAntisuvibhaktazlakSNaromarAjayaH pradakSiNAvarttataraGgabhaGgura- . nAbhimaNDalAH prazastalakSaNopetakukSayaH saGgatapArthAH kanakakalazopamasamasahitA'tyunnatavRttAkRtipIvarapayodharAH sukumArabAhulatikAH sauvastika-zaGkha-cakrAdhAkRtirekhAlaGkRtapANipAdatalAH vadanavibhAgocchritamAMsalakambugrIvAH vikasitakuvalayapatrAyatakAntalocanA AropitacApapRSThAkRtisusaGgabhrUlatAkAH pramANopapanna-lalATapaTTakAH susnigdhakAntazlakSNaziroruhAH 20 puruSebhyaH kiJcidUnocchrayAH svabhAvata udArazRGgAracAruveSAH prakRtyaiva hasitabhaNitivilAsaviSayaparamanaipuNyopetAH / tathA manuSyA manuSyazca svabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyalobhAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasampannAH sarvathA'pagatavairAnubandhAH hastyazvakarabhagomahiSAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAriNo jvarAdiroga-yakSabhUtapizAcAdigrahamArivyasanopanipAtavikalAH / tathA ahamiMda tti sarve'pi manuSyAstatrAhamindrAH, parasparapreSyapreSaka- 25 bhAvarahitatvAt / tathA tatratyAnAM manuSyANAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisaGkhyAkAni bhavanti, caturthasya ca bhaktasyordhvam ekopavAsAtikrame ityarthaH, AhAra AhAragrahaNam, sa cAhAro na zAlyAdidhAnyaniSpannaH, kintu pRthivImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca, tathAhi- jAyanta
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [eva] khalu tatrApi vizrasAta eva zAli-godhUma-mASa-mudgAdIni dhAnyAni, paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti / yA tu pRthivI sA zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA yazca kalpadrumaphalAnAmAsvAdaH sa cakravarttibhojanAdapyanantaguNaH, tathA coktaM- tesiM NaM bhaMte ! pupphalANaM kerise AsAe paNNatte ? goamA ! se jahA nAmae raNNo cAuraMtacakkavahissa kallANe bhoaNajAe 5 sayasahassanipphanne vaNNovavee gaMdhovavee rasovavee phAsovavee AsAyaNije dappaNije mayaNijje siMghaNijje savviMdiyagAyapalhAyaNijje AsAe etto iTTatarAe ceva AsAe pannatte / [jambUdvIpapra0 2 / 35] tataH pRthivI kalpadrumapuSpaphalAni ca teSAmAhArastathAbhUtaM cAhAram AhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamavatiSThante, na ca tatra kSetre daMza-mazaka-yUkA-matkuNa makSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante, ye'pi jAyante bhujaga-vyAghra-siMhAdayaste'pi 10 manuSyANAM nAbAdhAyai prabhavanti nApi te parasparaM hiMsya-hiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt / manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prasuvate, jAtaM ca yugalamekonAzItidinAni pAlayanti, tathA cAha- guNasI diNa'vaccapAlaNayA apatyapAlanA ekonAzItirdinAni, stokakaSAyatayA stokapremAnubandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti, maraNaM ca teSAM jRmbhA-kAza-kSutAdimAtravyApAreSu, na zarIrapIDArambhapurassaramiti // 44-45 / / 15 [pR0130] mahAvidehamanuSyasvarUpamAhamaNuANa puvvakoDI, Au paMca UsiyA dhaNusayAiM / dUsamasusamANubhAvaM, aNuhoti narA niyayakAlammi // 46 // [bRhatkSetrasa0 394] vyA0 tasmin videhavijayeSu manuSyANAmAyurutkarSataH pUrvakoTiH / ucchritA uccA manuSyA utkarSataH paJca dhanuHzatAni / tathA niyatakAlaM sarvadaiva narA manuSyA anubhavanti duSSamasuSamAnubhAvam, 20 tathAkSetrasvAbhAvyAt // 46 / / [pR0134] iMgAlae 1 viAlae 2, lohiakkhe 3 saNicchare 4 ceva / AhuNie 5 pAhuNie 6, kaNagasanAmA u paMceva 11 // 47 // some 12 sahie 13 AsAsaNe 14 a kajoae 4-15 kabbaDae 5-16 / ayakarae 6-17 duMduhae 7-18, saMkhasanAmA u tinneva 10-21 // 48 // 25 tinneva kaMsanAbha 3-24, NIlA 5-26 ruppI 7-28 a hoti cattAri / bhAsa 9-30 tilapupphavaNNe 11-32, dage ya dagapaMcavaNNe ya 13-34 kAya 14-34 kAkaMdhe 15-36 // 49 // iMdaggi 1 dhUmakeU 2, hari 3 piMgalae 4 buhe 5 a sukke 6 a / bahassai 7 rAhu 8 agatthI 9, mANavae 10 kAsa 11 phAse a 12 // 48 // 50 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam dhure 1 pamuhe 2 viaDe 3, visaMdhI 4 Niale 5 tahA payalle 6 a / jaDiAilae 7 aruNe 8, aggila 9 kAle 10 mahAkAle 11 // 59 // 51 // sotthia 1 sovatthie 2, vaddhamANaga 3 tahA palaMbe 4 a / niccAloe 5 niccujoe 6, sayaMpabhe 7 ceva obhAse 8 167 // 52 // seaMkara 1 khemaMkara 2, AbhaMkara 3 pabhaMkare 4 a bodhavve / 5 arae 5 virae 6 ya tahA, asoga 7 taha vIasoge 8 a // 75 // 53 // vimala 1 vibhatta 2 vitatthe 3, visAla 4 taha sAla 5 suvvae 6 ceva / aniaTTI 7 egajaDI 8 a, hoi bijaDI 9 a bodhavve // 84 // 54 // karikarae 1 rAyaggala 2, bodhavve puppha 3 bhAvakeU 4 a // 88 // aTThAsII gahA khalu, avvA ANupuvvI // 55 // [sUryapra0 20] vyA0 gAthAkadambakaM sugamam, navaraM kaNagasanAmA u paMceveti kaNa1 kaNaka 2 kaNakaNaka 3 kaNavitAnaka 4 kaNasantAnaka 5 / lohI iti ArSatvAd dIrghatvam / dvitIyagAthAyAM saMkhasanAmA u tti zaGkha zaGkhanAbha 2-zaGkhavarNAbha 3 / tRtIyagAthAyAM tinneti kaMsa 1 kaMsanAbha 2, kaMsavarNAbha 3 / nIlA ruppI a iti, cakAro'nuktasamuccayArthaH, tena nIlo nIlAvabhAso bahutvaM prAkRtatvAt rUpI rUpAvabhAsaH / bhasma bhasmarAzI ceti / tilastilapuSpavarNaH, ArSatvAdekasya tilazabdasya 15 lopaH / puSpaketurbhAvaketuH, ketuzabda ubhayatrApi sambadhyate / atra chandobhaGgAdikam ArSatvAnna doSAyeti, sakUTapustakatvAdvA granthAntarebhyaH samyakpATho vilokniiyH| [pR0138] dhAtakIkhaNDagateSukAraparvatoccatvAdimAnaM gAthAdvayenAhapaMcasayajoaNuccA, sahassamegaM tu hoti vicchinnA / kAloyayalavaNajale, puTThA te dAhiNuttarao // 56 // [bRhatkSetrasa0 3/4] 20 do usuAranagavarA, dhAyaisaMDassa majjhayAraThiA / tehi duhA nihissai, puvvaddhaM pacchimaddhaM ca // 57 // [bRhatkSetrasa0 3/5] vyA0 dhAtakIkhaNDasya madhyabhAge dakSiNottarato dakSiNottaradigbhAvinau dvAviSukArAkhyau nagavarau, tadyathA- eko dakSiNabhAge eka uttrbhaage| tau ca kiMviziSTau ? ityAha- kAlodalavaNajale spRSTau, ihatyaM prajJApakamapekSyArvAgbhAgena lavaNajalaM parabhAgena kAlodajalaM spRSTau spRSTavantau / 25 tathA to pratyekaM paJca yojanazatAni 500 uccau sahasramekaM vistIrNI, tAbhyAM ca dvAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDadvIpo dvidhA nirdizyate- eka pUrvArddhamaparaM pazcimArddham / tatra yajambUdvIpagataM mandaraparvatamapekSya pUrvasyAM dizi varttate tat pUrvArddhamaparamaparArddham // 56-57 / /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 15 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0 139] sampratyanayoreva pUrvArddhAparArddhayormadhye mervAdivaktavyatAmAhapuvvaddhassa ya majjhe, merU tassa puNa dAhiNuttarao / vAsAiM tiNi tiNi ya videhavAsaM ca majjhami // 58 // [ bRhatkSetrasa0 3 / 6 ] vyA0 pUrvArddhasya, cazabdAt pazcimArddhasya ca madhyamabhAge pratyekamekaiko meruH, tasya 5 caikaikasya meroH pratyekaM dakSiNata uttaratazca trINi trINi varSANi kSetrANi harivarSa - ramyakAdIni, madhye cobhayatrApi videhavarSam / ihatyaM prajJApakamapekSya yo dakSiNasyAM dizi iSukArAkhyaH parvatastasya pUrvataH prathamaM bharatakSetram 1, tato himavantam 2, tato'pi parato harivarSam 3, tato mahAvidehakSetram 4, tato ramyakam 5, tato hairaNyavatam 6, tata airAvatam 7 / tata uttaradigvartI dvitIya iSukAraparvataH, tathA'syaiva dakSiNadigbhAvina iSukAraparvatasya pazcimadizi prathamaM 10 bharatakSetram 1, tato haimavatam 2, tato harivarSam 3, tato mahAvidehavarSam 4, tato'pi parato ramyakam 5, tato'pi hairaNyavatam 6, airAvatam 7 / tataH sa eva prAgukta uttaradigbhAvI iSukAraH parvataH // 58 // samprati bharatAdikSetrANAmeva saMsthAnamAha aravivarasaMThiAI, cau lakkhA AyayAiM khettAiM / dIrghatayA, aMto saMkhittAI, ruMdayarAI kameNa puNo // 59 // [ bRhatkSetrasa0 3 / 7] vyA0 kSetrANi bharatAdIni aravivarasaMsthitAni, arakAzcakrAvayavAsteSAM vivarANi tadvat saMsthitAni, tathAhi- cakranAbhisthAnIyau jambUdvIpa- lavaNodadhI, arakasthAnIyA varSadharaparvatAH, tato yA varSadharANAmapAntarAlavarttIni varSANi tAnyarakavivarANIva pratibhAnti / tAni ca pratyekaM catasro lakSA AyatAni dIrghANi, tathA aravivarANIva aMtarlavaNadizi viSkambhamadhikRtya 20 saGkSiptAni saGkIrNAni, tadanantaraM punaH krameNa mAtrayA 2 rundatarANi vistIrNatarANi // 59 // bharahe muhavikkhaMbho, chAvaTThi sayAiM coddasa'hiAI / auNattIsaM ca sayaM, bArasa' hiadusayabhAgANaM || 60 || [ bRhatkSetrasa0 3 / 13] vyA0 bharate bharatakSetre mukhaviSkambho abhyantaraviSkambhaH SaTSaSTiH zatAni caturdazAdhikAni yojanAnAmekonatriMzaM ca zataM dvAdazottaradvizatabhAgAnAM yojanasya / tathAhi - caturdazalakSAdikaH 25 pUrvokto dhruvarAzidhriyate 1402297 / tato yAvattAvatA ekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavati / tato dvAbhyAM dvAdazottarAbhyAM zatAbhyAM bhAgo hiyate, labdhaM yathoktaM bharatakSetre mukhaviSkambhaparimANaM 6614 129 212 // 60 //
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam aTThArasa ya sahassA, paMceva sayA havaMti sIyAlA / paNapannaM aMsasayaM, bAhirao bharahavikkhaMbho // 61 // [bRhatkSetrasa0 3/26] vyA0 bAhyo bahirbhUtaH, kAlodadizItyarthaH, dhAtakIkhaNDe bharatakSetraviSkambho'STAdaza sahasrANi paJca zatAni saptacatvAriMzadadhikAni yojanAnAmaMzAnAM ca zataM paJcapaJcAzadadhikam / tathAhi- dhruvarAziH ekena guNyate, ekena guNitaM tadeva bhavati, tato dvAbhyAM dvAdazottarAbhyAM 5 zatAbhyAM bhAgo hriyate, labdhaM yathoktaM bharatakSetrabahirviSkambhaparimANaM 18547 212 // 61|| cauguNia bharahavAso vyAsa ityarthaH, hemavae taM caugguNaM 'taiyaM harivarSamityarthaH / harivAsaM cauguNiaM, mahAvidehassa vikkhaMbho // 62 // [bRhatkSetrasa0 3/30] vyA0 bharatakSetrasyAntarbhAge madhyabhAge bahirbhAge ca yo vyAso viSkambhaH, sa caturguNitaH san haimavate yathAkramamantarmadhye bahirvyAsaparimANaM bhavati / tadapi ca caturbhirguNitaM sat tRtIye 10 harivarSakSetre yathAkramamantarmadhyabahirviSkambhamAnaM bhavati / tadapi ca harivarSamantarmadhyabahirviSkambhaparimANaM caturguNitaM sat mahAvidehe yathAkramamantarmadhyabahirviSkambho bhavati // 62 // samprati airAvatAdInAmantarmadhyabahirviSkambhaparimANamatidezanAha-- jaha vikkhaMbho dAhiNadisAe taha uttare vi vAsatie / jaha puvvaddhe satta u, taha avaraddhe vi vAsAiM // 63 // [bRhatkSetrasa0 3/31] 15 vyA0 yathA pUrvArdhe merodakSiNasyAM dizi bharata-haimavata-harivarSANAmantarmadhyabahirviSkambhaparimANamuktaM tathA uttaradizyapi varSatrike airAvata-hairaNyavata-ramyakarUpe yathAkrama draSTavyam, bharatairAvatAdInAM samAnaviSkambhaparimANatvAt, etacca prAgeva bhaNitam / tathA yathA pUrvArddha sapta kSetrANi bharatAdInyuktAni, tathA parArdhe'pi sapta bharatAdIni varSANi yathoktaparimANAnyavaseyAni // 63 // 20 samprati dhAtakIkhaNDagatadevakurUttarakurUNAM viSkambhAdimAnaM gAthAdvayenAhasattANavaI sahassA, sattANauAiM aTTha ya sayAI / / tinneva ya lakkhAiM, kurUNa bhAgA ya bANauI // 64 // [bRhatkSetrasa0 3/43] vyA0 viSkambha iti, saptanavatisahasrANi, saptanavatyadhikAni aSTau zatAni, trINi lakSANi, dvinavatizca dvAdazottaradvizatabhAgAnAM yojanasya 397897 22, sa viSkambhaH kurUNAM 25 devakurUNAmuttarakurUNAM ca jJAtavyaH // 64 // 1. taie- bRhatkSetrasamAse //
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe aDavaNNasayaM tevIsa, sahassA do a lakkha jIvAo / doNha girINAyAmo, saMkhitto taM dhaNU kurUNaM // 65 // [bRhatkSetrasa0 3/48] / vyA0 dve lakSe trayoviMzatissahasrANi, aSTapaJcAzadadhikaM zataM 223158, eSA kurUNAM jIvA, tathAhi- bhadrazAlavanadairghyaparimANameko lakSaH sapta sahasrANyaSTau zatAni ekonAzItyadhikAni 5 107879, etad dviguNIkriyate, jAte dve lakSe paJcadaza sahasrANi saptazatAnyaSTapaJcAzadadhikAni 215758, etanmerupRthutvaparimANena caturnavatiyojanazatarUpeNa sahitaM kriyate, jAte dve lakSe paJcaviMzatiH sahasrANi zatamekamaSTApaJcAzadadhikaM 225158, dvayozca gajadantAkRtiparvatayorviSkambhe dve yojanasahasre 2000, te pUrvasmAdrAzerapanIyete, tato yathoktaM kurujIvAparimANaM bhavati 223158 / samprati dhanuHpRSThAnayanAya karaNamAha- doNheti, dvayorgajadantAkRtyoH parvatayoH 10 AyAma ekatra sakSipto mIlitaH san yAvAn bhavati tat kurUNAM devakurUNAmuttarakurUNAM ca pratyekaM dhanuHpRSThaparimANaM jAnIhi // 65 // dhAtakIkhaNDagatahimavadAdivarSadharavakSaskArAdimAnamAhavAsaharagirI 12 vakkhArapavvayA 32 puvva-pacchimaddhesu / jaMbuddIvagaduguNA, vittharao ussae tullA // 66 // bRhatkSetrasa0 3/38] vyA0 dhAtakIkhaNDe pUrvArddha pazcimArddha ca ye varSadharA himavadAdayaH SaT SaT ye ca vakSaskArAzcitrAdayaH SoDaza SoDaza, ye ca vakSaskArAH eva vidyutprabhAdayo gajadantAzcatvArazcatvAraste sarve jambUdvIpagatahimavadAdivarSadhara-citrAdivakSaskAra-gajadantAkAravidyutprabhAdyapekSayA dviguNavistArAH pratipattavyAH, tadyathA-jambUdvIpe himavacchikhariNorviSkambhaH pRthag dazayojanazatAni dvipaJcAzadadhikAni yojanAnAM dvAdaza ca kalAH, 1052-k09| mahAhimavadrukmiNoH pRthak 20 dvicatvAriMzacchatAni dazottarANi yojanAnAM daza ca kalAH, 4210-k03:| niSadhanIlavatoH pRthak SoDaza yojanasahasrANi aSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni dve ca kale, 16842-ka0 12 / dhAtakIkhaNDe punaH pUrvAddhe'parAddhe ca pRthag himavacchikhariNoH pratyekamekaviMzatiH yojanazatAni paJcottarANi kalAzca paJca, 2105-k06| mahAhimavadrukmiNozcaturazItiryojanazatAni ekaviMzatyadhikAni kalA caikA, 8421-k| niSadhanIlavatostrayastriMzadyojanasahasrANi SaT 25 zatAni caturazItyadhikAni kalAzcatasraH, 33684-ka05 / tathA jambUdvIpe citrAdInAM SoDazAnAM vakSaskAraparvatAnAM viSkambhaH pRthak paJca yojanazatAni 500 / dhAtakISaNDe punasteSAM pUrvArddha'parArddha ca pRthak yojanasahasraM 1000 / tathA jambUdvIpe caturNAM vidyutprabhAdInAM gajadantAkRtInAM viSkambhaH pRthak paJca yojanazatAni 500, dhAtakIkhaNDe tu pUrvArddha'parArddha ca pRthak teSAM yojanasahasram
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 75 1000 / merusamIpe punarubhayorapi dvIpayosteSAM pRthutvamaGgulAsaGkhyeyabhAgaH / ussae ya tulla tti ucchraye cintyamAne punardhAtakIkhaNDe'mI sarve'pi varSadharavakSaskAraparvatA jambUdvIpavarSadharavakSaskAraparvataistulyAH, tathAhi- jambUdvIpa iva dhAtakIkhaNDe'pi pUrvArdhe aparArdhe ca pRthak himavataH zikhariNazcocchrayaparimANaM yojanazatam, mahAhimavato rukmiNazca dve dve yojanazate, niSadhasya nIlasya catvAri catvAri yojanazatAni, citrAdInAM SoDazAnAM vakSaskArANAM varSadharasamIpe 5 catvAri catvAri yojanazatAni 400, zItAzItodAsamIpe paJca paJca yojanazatAni 500, tathA vidyutprabhAdInAM caturNA gajadantAkRtInAM parvatAnAM varSadharasamIpe catvAri catvAri yojanazatAni 400, merusamIpe paJca paJca yojanazatAni 500 // 66 // dhAtakIkhaNDagatakAJcanagiryAdimAnamAhakaMcaNagajamagasurakurunagA ya veaDDa dIhavaTA ya / 10 vikkhaMbhovvehasamussaeNa jaha jaMbUdIviccA // 67 // [bRhatkSetrasa0 3/41] vyA0 devakuruSUttarakuruSu ca hRdobhayapArzvavarttino ye kAJcanagirayaH, yau cottarakuruSu yamakasajhau parvatau, yau ca surakuruSu devakuruSu nagau citravicitrAkhyau, ye ca dIrghavaitADhyA bharatakSetrAdisambandhinaH, ye ca vRttavaitADhayAH zabdApAtyAdayaH, ete sarve'pi viSkambhodvedhasamucchrayeNa yathA jambUdvIpasatkA uktAstathA dhAtakIkhaNDe'pi pUrvArddha'parAH ca pratyekamavagantavyAH / tadyathA- jambUdvIpa iva 15 dhAtakIkhaNDe'pi pUrvAddhe'parArddha ca kAJcanagirINAM pratyekamuccatvaM yojanazatam 100, mUle viSkambho yojanazatam 100, madhye paJcasaptatiyojanAni 75, zirasi paJcAzadyojanAni 50, bhUmau nimagnatvaM paJcaviMzatiyojanAni 25 / tathA mUle paridhistrINi yojanazatAni SoDazottarANi 316, madhye dve zate saptatriMzadadhike 237, zirasi zatamaSTapaJcAzadadhikam 158 / antare tu vizeSaH, tathAhi- jambUdvIpe kAJcanagirayo bhUpradeze parasparaM sambaddhAH, atra dhAtakIkhaNDe 20 ekAdazottaraM yojanAnAM zatam ekazca navabhAgo yojanasya 111-2 / tathAhi- hradAnAM dairghya dve yojanasahasre 2000, kAJcanagiridazakasya ca pRthutvaM yojanasahasram 1000, tataH sahasradvayAdekasmin sahasre'panIte zeSamavatiSThate sahasram, dazAnAM cAntarANi nava, tataH sahasrasya navabhirbhAge hRte labdhaM yojanAnAmekAdazottaraM zatam ekazca navabhAgo yojanasya / tathA jambUdvIpa iva dhAtakIkhaNDe pUrvArddha'parArddha ca pratyekamuttarakuruSu yamakaparvatayordevakuruSu citravicitrakUTayoH 25 parvatayoH pRthaguccatvaM yojanasahasram 1000, mUle viSkambho yojanasahasram 1000, madhye sapta zatAni paJcAzadadhikAni 750, upari paJca zatAni 500 / tathA mUle paridhirekatriMzadyojanazatAni dviSaSTyadhikAni 3162, madhye trayoviMzatizatAni dvisaptatyadhikAni 2372, zirasi paJcadaza
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe zatAni ekAzItyadhikAni 1581 / tathA bharatAdiSu dIrghavaitAdyAnAM bhUtale viSkambhaH paJcAzadyojanAni 50, tato dazayojanAnAmupari viSkambhastriMzadyojanAni 30, tato'pi dazayojanAnAmupari viSkambho daza yojanAni 10, tataH paJca yojanAnAmapyupari viSkambho daza yojanAni 10, bhUmau nimagnAstu SaD yojanAni sakrozAni yo0 6 kro0 1 | vRttavaitAdyAnAM zabdApAtyAdInAm 5 uccatvaM yojanasahasram 1000, viSkambho yojanasahasram 1000, paridhirekatriMzadyojanazatAni dvASaSTyadhikAni 3162, bhUmAvapi nimagnA dve yojanazate paJcAzadadhike 250 // 67|| dhAtakIkhaNDagatavidyutprabha - gandhamAdana- saumanasa- mAlyavatAM gAthAyugmena mAnamAhalakkhA yatiNi dIhA, vijjuppabhagaMdhamAyaNA do vi / 10 76 15 chappaNNaM ca sahassA, donni sayA sattavIsA ya // 68 // [ bRhatkSetrasa0 3 / 49 ] vyA0 vidyutprabho devakurUNAM pazcimadizi, gandhamAdana uttarakurUNAM pazcimadizi, etau dvAvapi parvatau dairghye pRthak trINi lakSANi SaTpaJcAzat sahasrANi dve zate saptaviMzatyadhike 356227 // 68 // auTThA dona sayA, uNasattari sahassa paMca lakkhA ya / somaNasamAlavaMtA, dIhA ruMdA dasa sayAI // 69 // [ bRhatkSetrasa0 3 / 50 ] vyA0 somanaso devakurUNAM pUrvadizi, mAlyavAn uttarakurUNAM pUrvadizi, etau dvAvapi parvatau AyAmena pRthak paJca lakSA ekonasaptatisahasrANi dve zate ekonaSaSTyadhike 569259 / idaM pramANaM pUrvamerau draSTavyam, pazcimamerau tu yadvidyutprabhagandhamAdanayordairghyamuktaM tat saumanasamAlyavatoH pratipattavyam, tayostatra saGkIrNakSetravyavasthitatvAt yacca somanasamAlyavatordairghyamuktaM tadvidyutprabhagandhamAdanayoravaseyam, tayostatra dIrghakSetrasthitatvAt / rundA vistIrNAH punazcatvAro'pi 20 varSadharasamIpe daza yojanazatAni 1000 // 69 // tadevamuktaM girINAmAyAmapramANam, dhAtakIkhaNDagatasarvanadImAnamAhasavvAo vi NaIo, vikkhaMbhovvehaduguNamANAo / sIyAsIoyANaM, vaNANi duguNANi vikkhaMbho // 70 // [ bRhatkSetrasa0 3 /40] vyA0 dhAtakIkhaNDe dvIpe sarvA api nadyo jambUdvIpagatanadyapekSayA viSkambhe udvedhe ca 25 dviguNamAnA dviguNapramANA:, tathAhi - jambUdvIpe gaGgAsindhu-raktAraktAvatIsaJjJakAnAmaSTaSaSTisaGkhyAnAM nadInAM pravAhaviSkambhaH SaD yojanAni sakrozAni yo0 6 kro0 1, samudrapraveze sArddhAni dvaSaSTiyojanAni yo0 62 kro0 2 / pravAhe udvedhaH krozArddhamekam, samudrapraveze paJca gavyUtAni 1. vikkhaMbhe - bRhatkSetra0 //
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 5, dhAtakIkhaNDe tu pUrvArddha'parArddha ca pratyekamamUSAmaSTaSaSTisaGkhyAnAmapi nadInAM pravAhaviSkambho dvAdaza yojanAni sArddhAni yo0 12 kro0 2, samudrapraveze paJcaviMzaM yojanazatam 125, pravAhe uNDatvaM gavyUtamekam kro0 1, samudrapraveze'rddhatRtIyAni yojanAni yo0 2 kro0 2 / tathA jambUdvIpe rohitAMzA-rohitA-suvarNakUlA-rUpyakUlAnAM gAhAvatyAdInAM ca dvAdazAnAM vijayAntarvartinInAM nadInAM sarvasaGkhyayA SoDazanadInAM pratyekaM pravAhe viSkambhaH sArddhAni dvAdazayojanAni yo0 5 12 kro0 2, samudrapraveze paJcaviMzaM yojanazatam 125 / pravAhe uNDatvaM gavyUtamekam kro0 1, samudrapraveze'rddhatRtIyAni yojanAni yo0 2 kro0 2 / dhAtakIkhaNDe tu pUrvAddhe'parArddha ca pRthak amU, SoDazAnAmapi nadInAM pravAhe viSkambhaH paJcaviMzatiryojanAni 25, samudrapraveze dve zate paJcAzadadhike 250 / pravAhe uNDatvaM dve gavyUte kro0 2, samudrapraveze paJca yojanAni 5 / tathA jambUdvIpe harikAntA-harisalilA-nArIkAntA-narakAntAnAM nadInAM pravAhe viSkambha: 10 paJcaviMzatiryojanAni 25, samudrapraveze'rddhatRtIyAni yojanazatAni 250, pravAhe uNDatvaM dve gavyUte kro0 2, samudrapraveze paJca yojanAni 5 / dhAtakIkhaNDe tu pUrvAddhe'parArdai ca pratyekamamUSAM catasRNAmapi nadInAM pRthak pravAhe viSkambhaH paJcAzadyojanAni 50, samudrapraveze paJca yojanazatAni 500, pravahe uNDatvamekaM yojanam 1, samudrapraveze daza yojanAni 10, jambUdvIpe zItAzItodayoH pratyekaM pravahe viSkambhaH paJcAzadyojanAni 50, samudrapraveze paJca yojanazatAni 500, pravahe 15 uNDatvamekaM yojanam 1, samudrapraveze daza yojanAni 10 / dhAtakIkhaNDe tu pUrvArddha'parAH ca pratyekamanayornadyoH pRthak pravahe viSkambho yojanazatam 100, samudrapaveze yojanasahasram 1000, pravahe uNDatvaM dve yojane 2, samudrapraveze viMzatiryojanAni 20 / tathA zItAzItodayorubhayakUle samudrapraveze yAni vanAni, tAnyapi viSkambhe cintyamAne jambUdvIpagatazItAzItodayorubhayakUlabhAvivanApekSayA dviguNAni dviguNapramANAni / tathAhi- jambUdvIpe 20 vanaviSkambho niSadha-nIlasamIpe yojanasyaika ekonaviMzatibhAgaH 1., zItAzItodAsamIpe yojanAnAmekonatriMzacchatAni dvAviMzatyadhikAni 2922, dhAtakIkhaNDe tu pUrvAddhe'parArddha ca pratyekaM vanAnAM viSkambho niSadha-nIlasamIpe dvau yojanagatAvekonaviMzatibhAgau 2 , zItAzItodAsamIpe yojanAnAmaSTApaJcAzacchatAni catuzcatvAriMzadadhikAni 5844 // 70 // [pR0140] dhAtakIkhaNDagatapadmahadAdikuNDAdInAM ca mAnamAhavAsaharakurusu dahA, naINa kuMDAi tesu je dIvA / / uvvehussayatullA, vikkhaMbhAyAmao duguNA // 71 // [bRhatkSetrasa0 3/39] vyA0 dhAtakIkhaNDe pUrvArddha'parArddha ca ye varSadhareSu himavadAdiSu kuruSu devakuruSu uttarakuruSu 25
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ca hradAH padmahadAdayo yAni ca nadInAM gaGgA-sindhuprabhRtInAM kuNDAni, teSu kuNDeSu ca ye dvIpA gaGgAdvIpAdayaH, etAni sarvANyapi jambUdvIpagatairhadAdibhiH sahodvedhocchyAbhyAM tulyAni, viSkambhAyAmAbhyAM tu jambUdvIpagatapadmahadAdyapekSayA dviguNAni, tathAhi- jambUdvIpa iva dhAtakIkhaNDe pUrvArddha'parArdhe ca pratyekaM padmahadAdInAM hRdAnAM gaGgAprapAtakuNDAdInAM kuNDAnAmudvedhaH sarveSAmapi 5 pRthak pRthak daza yojanAni 10, ye'pi ca gaGgAprapAtakuNDAdiSu gaGgAdvIpAdayo dvIpAste'pi pratyekamucchrayeNa jalamadhye daza yojanAni 10, jalAdUrdhvaM ca dvau dvau krozAviti // 71 / / [pR0140] do caMdA iha dIve, cattAri a sAgare lavaNatoe / dhAyaisaMDe dIve, bArasa caMdA ya sUrA ya // 72 // [bRhatkSetrasa0 5/72,bRhatsaGgrahaNI 64] 10 vyA0 dvau candrau iha dvIpe jambUdvIpe, catvAraH lavaNanAmni sAgare, dhAtakIkhaNDe dvIpe dvAdaza candrAH sUryAzcodayaM gacchanti // 72 // [pR0142] dhAtakIkhaNDagatapaNDagavanazilAsvarUpaM gAthAdvayenAhapaMDagavaNammi cauro, silAu causu vi disAsu cUlAe / caujoyaNussiAo, savvajuNakaMcaNamayAo // 73 // paMcasayAyAmo, majjhe dIhattaNa'ddharuMdAo / caMda'ddhasaMThiAo, kumudodarahAragorAo // 74 // [bRhatkSetrasa0 1 / 355-356] vyA0 paNDakavane cUlikAyAzcatasRSu pUrvAdiSu dikSu pratyekamekaikazilAbhAvena catamro'bhiSeka zilAstAzca pratyekaM caturyo janocchritAH caturyo janapramANabAhalyAH sarvArjunakAJcanamayyaH sarvazvetasuvarNamayyaH paJcazatAyAmA: paJcayojanazatapramANAyAmAH madhye 20 dIrghatvArddharundAH / madhyabhAge'rddhatRtIyayojanazatapramANaviSkambhAH candrArddhasaMsthitA arddhacandra saMsthAnasaMsthitAH kumudodarahAragaurAH kumudagarbha-muktAphalahAravad gauryaH / tatra pUrvAparadigbhAvinyau zile dakSiNottarAyate pUrvAparavistRte, dakSiNottaradigbhAvinyau tu pUrvAparAyate dakSiNottaravistRte // 73-74 / / [pR0142] merucUlAsvarUpamAha25 marussa uvari cUlA, jinabhavaNavibhUsiA duvIsuccA 40 / bArasa ya aTTha cauro, mUle majjhe uvari ruMdA // 75 // vyA0 sugamA, navaraM merormandarasyopari cUlA zikharavizeSaH, tasyAH svarUpamidam1 tulanA- bRhatkSetrasamAse gA0 314, 348, 349 // 15
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam kathambhUtA ? jinabhavanavibhUSitA / punaH kathambhUtA ? duvIsucca tti dviviMzatyuccA, dve viMzatI uccA dviviMzatyuccA catvAriMzadyojanAnyuccetyarthaH / dvAdazayojanAni mUle Adau rundA vistIrNA, aSTau yojanAni madhye madhyabhAge vistIrNA, catvAri yojanAnyupari vistIrNA iti // 75|| puSkaravaradvIpagatabharatAdikSetrANAM varSadharANAM ca viSkambhAdimAnaM gAthAkadambakenAha[pR0142] iguyAlIsa sahassA, paMceva sayA havaMti guNasIA / tevattaramaMsamayaM, muhavikkhaMbho bharahavAse // 76 // [bRhatkSetrasa0 5/17] vyA0 bharatavarSe bharatakSetre mukhaviSkambho'bhyantaraviSkambhaH, kAlodadhidizi viSkambha ityarthaH, ekacatvAriMzatsahasrANi paJcazatAnyekonAzItyadhikAni yojanAnAm aMzAnAM ca zataM trisaptatyadhikam / tathA harivarSadharavihInakSetraparimANarUpo dhruvarAziH 8814921 ekena guNyate, ekena ca guNitaM tadeva bhavati, tato dvAbhyAM dvAdazottarAbhyAM zatAbhyAM bhAgo hriyate, labdhaM 10 yathoktaM bharatakSetre abhyantaraviSkambhaparimANaM 41579373 // 76 // pannaTThi sahassAiM, cattAri sayA havaMti chAyAlA / terasa ceva ya aMsA, bAhirao bharahavikkhaMbho // 77 // [bRhatkSetrasa.5/26] vyA0 bharatakSetre bAhyo viSkambhaH paJcaSaSTissahasrANi catvAri zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni yojanAnAmaMzAzca trayodaza / tathAhi- dhruvarAziH 13874565 ekena guNyate, ekena ca guNitaM 15 tadeva bhavati, tato dvAdazottarAbhyAM dvAbhyAM zatAbhyAM bhAgo hriyate, labdhaM yathoktaM bharatakSetre bahirviSkambhamAnaM 65446 13 // 77 // cauguNiabharahavAso vistarata ityarthaH, himavaMte taM cauguNaM bhaiaM harivarSamityarthaH / harivAsaM cauguNiaM, mahAvidehassa vikkhaMbho // 78 // vyA0 bharatakSetrasyAntarbhAge madhyabhAge bahirbhAge ca yo vyAso viSkambhaH sa caturguNitassan 20 haimavate yathAkrama antarmadhyabahirvyAsaparimANaM bhavati, tadapi ca caturbhirguNitaM sat tRtIye harivarSakSetre yathAkramamantarmadhyabahirviSkambhamAnaM bhavati, tadapi ca harivarSamantarmadhyabahirviSkambhaparimANaM caturguNitaM sat mahAvidehe yathAkramamantarmadhyabahirviSkambho bhavati // 78 // [pR0143] sattattari sayAI caudasaahiAI sattarasa lakkhA / / hoi kuruvikkhaMbho, aTTha ya bhAgA aparisesA // 79 // [bRhatkSetrasa0 5/42] 25 vyA0 sapta sahasrANi sapta zatAni caturdazAdhikAni saptadaza lakSAH, yojanAnAmaSTau ca dvAdazottaradvizatabhAgA yojanasya 17077148, sa viSkambhaH kurUNAM devakurUNAmuttarakurUNAM ca // 79 //
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ matikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe cattAri lakkha chattIsa, sahassA nava sayA ya sola'hiA eSA kurujIvA / doNha girINAyAmo, saMkhitto taM dhaNU kurUNaM // 8 // [bRhatkSetrasa. 5/87] vyA0 catvAri lakSANi SaTtriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazottarANi 436916, eSA kurUNAM jIvA, tathAhi- bhadrazAlavanadairghyaparimANaM dve lakSe paJcadaza sahasrANi sapta 5 zatAnyaSTapaJcAzadadhikAni 215758, etad dviguNIkriyate, jAtAzcatasro lakSA ekatriMzatsahasrANi paJca zatAni SoDazAdhikAni 431516 / etanmerupRthutvaparimANena caturnavatizatarUpeNa 9400 sahitaM kriyate, jAtAzcatamro lakSAzcatvAriMzatsahasrANi nava zatAni SoDazAdhikAni 440916, etasmAcchailaviSkambhamAnaM catussahasrarUpaM 4000 zodhyate, tataH zeSaM yathoktaM kurujIvApramANaM bhavati 436916 / samprati dhanuHpRSThAnayanAya karaNamAha- doNheti, dvayorgajadantAkRtyoH 10 parvatayorAyAma ekatra saGkSipto mIlitassan yAvAn bhavati tat kurUNAM devakurUNAmuttarakurUNAM ca pratyekaM dhanuH dhanuHpRSThaparimANaM jAnIhi // 80 // tatra girINAmAyAmapramANamAhasomaNasamAlavaMtA, dIhA vIsaM bhave sayasahassA / teAlIsa sahassA, auNAvIsA ya doNNi sayA // 81 // [bRhatkSetrasa. 5 / 48] 15 vyA0 saumanaso devakurUNAM pUrvadizi, mAlyavAnuttarakurUNAM pUrvadizi / etau dvAvapi parvatau dI? pRthagviMzatizatasahasrANi tricatvAriMzatsahasrANi dve zate ekonaviMzatyadhike 2043219 / / 81 // sola'hi sayamegaM, chavvIsasahassa solasa ya lakkhA / vijuppabho nago gaMdhamAyaNo ceva dIhAo // 82 // [bRhatkSetrasa. 5 / 49] 20 vyA0 vidyutprabho nago devakurUNAM pazcimadizi, gandhamAdana uttarakurUNAM pazcimadizi / etau dvAvapi parvatau pRthag AyAmena SoDaza lakSAH SaDviMzatissahasrANi zatamekaM SoDazAdhikam 1626116 / idaM tu pramANaM pUrvamerau draSTavyam, pazcimamerau tu yadanayordairghyamAnamuktaM tat saumanasamAlyavatoravaseyam, tayostatra saGkIrNakSetravyavasthitatvAt, yacca saumanasamAlyavatoH rdairghya muktaM tadanayoravasAtavyam, anayostatra pRthulakSetravyavasthitatvAt / tadevamuktaM 25 girINAmAyAmaparimANam // 82 // [pR0143] dhAyaivarammi dIve jo vikkhaMbho u hoi u nagANaM / so duguNo neyavvo, pukkharaddhe nagANaM tu ||83||[bRhtkssetrs. 5 / 37] vyA0 dhAyaivarammItyatra ahavA dhAyaidIve iti pATho yuktaH, grantheSu tathaiva vyaakhyaattvaat|
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam tathAhi-athaveti prakArAntaratAdyotane, dhAtakIkhaNDadvIpe yo nagAnAM himavadAdInAM varSadharaparvatAnAM viSkambho bhavati sa dviguNassan puSkaravaradvIpArddha nagAnAM himavadAdInAM krameNa viSkambho jJAtavyaH / tathAhi-dhAtakIkhaNDe himavati zikhariNi ca pratyekaM viSkambha ekaviMzatiryojanazatAni paJcottarANi dvAviMzatizcaturazItibhAgA yojanasya 210524, puSkaravaradvIpADhe dvicatvAriMzadyojanazatAni dazottarANi catuzcatvAriMzaccaturazItibhAgA yojanasya 421044 / 5 tathA dhAtakIkhaNDe mahAhimavati rukmiNi ca pratyekaM viSkambhaH caturazItiyojanazatAni ekaviMzatyadhikAni catvArazcaturazItibhAgA yojanasya 8421 4, puSkaravaradvIpAH SoDaza yojanasahasrANi aSTau zatAni dvicatvAriMzadadhikAni aSTau ca caturazItibhAgA yojanasya 16842 8 / tathA dhAtakIkhaNDe niSadhe nIle ca pratyekaM viSkambhaH trayastriMzatsahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni yojanAnAM SoDaza ca caturazItibhAgA yojanasya 33684 18 , 10 puSkaravaradvIpArddha saptaSaSTiH sahasrANi trINi zatAni aSTaSaSTyadhikAni yojanAnAM dvAtriMzaccaturazItibhAgA yojanasya 6736832 // 83 // samprati varSadhara-vakSaskArAdInAM vistArocchrayaparimANamAha[pR0143] vAsaharA vakkhArA, daha-nai-kuMDA vaNA ya sIAe / dIve dIve duguNA, vittharao ussae tullA // 84 // [bRhatkSetrasa0 5/38] 15 ___ vyA0 varSadharA himavadAdayaH, vakSaskArAzcitrAdayo vijayAdyantarvarttinaH parvatA vidyutprabhAdayazca gajadantAkRtayaH, hradAH padmahadAdayaH, nadyo gaGgAnadyAdayaH, kuNDAni gaGgAprapAtakuNDAdIni, vanAni ca zItAyAH, upalakSaNametat, zItodAyAzca samIpe yAni vanAni, tAnyapi dvIpe dvIpe vistAramadhikRtya pUrvasmAt pUrvasmAd dviguNAni veditavyAni, ucchraye ca cintyamAne punaH sarvANyapyetAni tulyAni ityakSarArthaH, vistarArthinA tu bRhatkSetrasamAsavRttiravalokyA, akSarArthasyaivAtra prAyazaH 20 pratijJAtatvAditi // 84 // sAmpratamiSukArAdiparvatagatamatidezamAhausuAra-jamaga-kaMcaNa-citta-vicittA ya vaTTaveaDDA / dIve dIve tullA, dumehalA je a veaDDA // 85 // [bRhatkSetrasa0 5/39] vyA0 ye iSukAraparvatAH, ye cottarakuruSu yamakaparvatAH, ye ca devakurUttarakuruSu hradapratyAsannA: 25 kAJcanagirayaH, ye ca devakuruSu citravicitrAbhidhAH parvatAH, ye ca vRttavaitADhyAH, ye ca mekhalAdvayakalitA bharatairAvatavijayagatA vaitADhyAH, ete sarve'pi dvIpe dvIpe tulyAH / kimuktaM bhavati? yadevaiSAM jambUdvIpe parimANamuktaM tadeva dhAtakIkhaNDe puSkaravaradvIpADUM'pyavagantavyamiti // 85 / /
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe pR0145] saudharmAdivimAnAnAM varNavibhAgamadhikRtyAhasohammi paMcavaNNA, ekkagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA, teNa paraM puMDarIAI // 86 // [bRhatsaGgrahaNI 132] vyA0 saudharmakalpe vimAnAni varNena varNamadhikRtya paJcavarNAni zveta-pIta-rakta-nIla5 kRSNavarNopetAni bhavanti, tata UrdhvaM yAvat sahasrAraH kalpastAvadekaikahAnirekaikavarNahAnirdraSTavyA, navaraM dvau dvau kalpau tulyau, varNamadhikRtya tulyavaktavyatAko veditavyau / iyamatra bhAvanA- saudharmezAnakalpayorvimAnAni zukla-pIta-rakta-nIla-kRSNavarNopetAni bhavanti, sanatkumAra-mAhendrayoH kalpayoH kRSNavarNarahitazeSavarNacatuSTayopetAni, brahmaloka-lAntakakalpayoH kRSNa-nIlarahitazeSavarNa trayopetAni, zukra-sahasrArakalpayoH kRSNa-nIla-raktarahitazeSavarNadvayopetAni / teNa paraM puMDarIAI 10 ti tataH sahasrArAt paraM vimAnAni sarvANyapi puNDarIkANi puNDarIkatulyavarNAni bhavanti, puNDarIkaM sitAmbujam, tadvat zvetAni bhavantItyarthaH / dvisthAnakasya tRtIyoddezakaH // 3 // [atha dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam] [pR0148] gAthAtrayeNa prANAdipramANamAha15 haTThassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jaMtuNo / ege UsAsanIsAse, esa pANu tti vuccai // 1 // [bRhatsaM0 207] vyA0 hRSTasya tuSTasyA'navakalyasya nIrogasya nirupakliSTasya zrama-bubhukSAdinA'nabhibhUtasya jantormanuSyAderekocchvAsena yukto niHzvAsaH, ya iti gamyate, eSa prANa ityucyate, zoka jarAdibhirasvasthasya jantorucchvAsastvaritAdirUpatayA svabhAvastho na bhavati, ato 20 hRSTAdivizeSaNopAdAnam // 1 // satta pANuNi se thove, satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viAhie // 2 // [bRhatsaM0 208] vyA0 sattapANu iti prAkRtatvAt sapta prANA yathoktasvarUpAH, ye iti gamyate, sa ekaH stokaH / evaM sapta stokA ye, sa eko lava: / lavAnAM saptasaptatyA yo niSpadyate eSa 25 muhUrta ityAkhyAtaH kathitaH / / 2 / / tiNNi sahassA satta ya, sayAI tevattariM ca usAsA / esa muhutto bhaNio, savvehiM aNaMtanANIhiM // 3 // vyA0 asyA bhAvArtha:-saptabhissaptabhirucchvAsairekaH stoko nirdiSTaH, evambhUtAzca stokA ekasmillaeNve sapta proktAH, tatassapta saptabhireva guNitA ityekasmillaeNve ekonapaJcAzaducchvAsAH
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam siddhAH / ekasmi~zca muhUrte lavAH saptasaptatirnirNItAH, ata ekonapaJcAzat saptasaptatyA guNyate, tato yathoktamucchvAsaniHzvAsamAnaM bhavati / taccedam - trINi sahasrANi sapta ca zatAni trisaptatizca 3773 / etAvanto yatrocchvAsA eSa muhUrtto bhaNitaH sarvairanantajJAnibhiH ||3|| [pR0148] puvvassa u parimANaM, sayariM khalu hoMti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA, bodhavvA vAsakoDINaM // 4 // [ jIvasamAse 113, jyotiSkaraNDake 62, pravacanasAro0 1387, bRhatsaM0 316 ] vyA0 pUrvasya tu parimANam, tatra ca varSakoTInAM saptatiH koTilakSA SaTpaJcAzat sahasrAH 705600000000 | [pR0151] yogapratyayasvarUpamAha appaM bAyaramauaM, bahuM ca rukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaM tiya, sAyAbahulaM ca taM kammaM // 6 // vyA0 iyaM gAthA vRttikRtaiva kiJcid vyAkhyAtatvAnna vyAkhyAteti // 6 // 83 [pR0149] pUrvAGgAdInAM karaNamAha icchiaThANeNa guNaM, paNa sunnaM caurasIiguNiaM ca / kAUNa taiavAre, puvvaMgAiNa muNa saMkhaM // 5 // vyA0 paJca zUnyAni prathamaM sthApyante, tata IpsitaguNaM dvitIyavAre kriyate, tadA pUrvAGgAdInAM muNa jAnIhi saGkhyAm / atra bhAvanA- pUrvaM paJca zUnyAni sthApitAni, tata IpsitaM sthAnamatra ekaka eva, tad 'ekena guNitaM tadeva bhavatI 'ti nyAyAt paJca zUnyAnyeva sthitAni, tatazcaturazItiguNitAni jAtAni caturazItilakSAH 8400000, tat pUrvAGgamAnam / tathA yadA 15 pUrvamAnaM jJAtuM vilokyate tadA paJca zUnyAni Ipsito dvitIyo'Gkastato dviguNitA api kriyante, jAtAni daza zUnyAni, tatazcaturazItirUpAGkazcaturazItyA guNyate, jAtam 70560000000000 / evamagre'pi karaNaM karttavyam, yAvacchIrSaprahelikA bhavati // 5 // 5 10 [pR0152] atra kaSAyANAmanarthakAritve granthasammatimAha ko dukkhaM pAvejjA ?, kassa va sukkhehiM vimhao hojA? | ko va na laheja mukkhaM, rAgaddosA jai na hojjA // 7 // [ upadezamAlA0 129] 25 vyA0 ko duHkhaM prApnuyAt ?, hetvabhAvAnna kazcit / kasya vA saukhyaiH prAptairvismaya Azcaryabuddhirbhavet ?, na kasyacit, [ prati ? ] bandhakAbhAvena sulabhatvAt / ata eva ko na labheta mokSaM zivam, rAga-dveSau yadi na bhavetAmiti ?, tadidaM rAga- -dveSAvadhikRtyoktam // 7 // [pR0155] palyopama-sAgaropamasvarUpaprarUpaNapUrvakaM dvIpa - samudrANAM rajjozca mAnamAha 20
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 25 uddhArasAgarANaM, aDDAijjANa jattiA samayA / duguNAdguNapavitthara, dIvodahi rajju evaiyA // 8 // [ bRhatkSetrasa0 1 / 3, bRhatsaM0 80] vyA0 arddhaM tRtIyaM yeSAM tAni ardhatRtIyAni dve arddhaM cetyarthaH, teSAmuddhArasAgaropamANAm / iha sAgaropamANi tridhA bhavanti, tadyathA - addhAsAgaropamANi kSetrasAgaropamANi uddhArasAgaropamANi 5 ca / tatrAddhA-kSetravyavacchedArthamuddhAragrahaNam / atha kimidamuddhArasAgaropamam ? ityucyateutsedhAGgulapramANenAyAmaviSkambhAbhyAmudvedhena ya yojanapramANaH palyaH parikalpyate, tatastaM devakurUttarakurumithunakasatkAnekAdisaptAhorAtraprarUDhAn kezAn gRhItvA teSAM pratyekamasaGkhyeyAni khaNDAni vidhAya taistathA nicitamApUryate yathopari bhArazatalohagolakAkramaNe'pi na manAgapi nimnIbhavati, tataH samaye samaye ekaikaM vAlAgramudhriyate, yAvatA ca kAlena sa palyo nirlepI10 bhavati tAvAn kAlavizeSa uddhArapalyopama ucyate / teSAM caivambhUtAnAmuddhArapalyopamAnAM dazakoTIkoTya ekamuddhArasAgaropamam / teSAmevaMrUpANAmarddhatRtIyAnAmuddhArasAgaropamANAM yAvantassamayAstAvatpramANA dvIpodadhayaH / kathambhUtAH ? ityAha- dviguNadviguNapravistArAH, pUrvasmAt pUrvasmAd dviguNo dviguNaH pravistAro viSkambho yeSAM te tathA, tathAhi - jambUdvIpasya pravistAro yojanAnAM shtshsrm| iha yojanAdikaM sarvatra pramANAGgulena veditavyam nagapuDhavivimANAiM miNasu pamANaguNa 15 [ ]iti vacanaprAmANyAt / tato dve lakSe viSkambho lavaNodasamudrasya, catasro lakSA dhAtakIkhaNDe, aSTau kAlodasamudrasya, SoDaza puSkaravaradvIpasya, dvAtriMzat puSkaravarodasamudrasya evaM pUrvasmAt pUrvasmAd dviguNadviguNaviSkambhatayA dvIpasamudrAstAvadvAcyA yAvadasaGkhyeyayojanakoTIkoTIpramANaviSkambhAt svayambhUramaNadvIpAt svayambhUramaNasamudro dviguNaviSkambhaH / itthambhUtairdviguNaviSkambhairarddhatRtIyoddhArasAgaropamasamayapramitairasaGkhyeyairdvapa- samudrairyat parimitaM kSetraM tAvatpramANA rajjurbhavati 20 ityetadAvedayannAha - rajju evaiA, etAvatI etAvatpramANA rajjurbhavati, tena yatra kvApi lokavibhAgacintAyAM rajjuvyavahArastatraitAvatpramANA rajjuravaseyA / kvacit hoMti evaiyA iti pAThaH, tatraivaM vyAkhyA- etAvanto dvIpa - samudrA bhavanti / tadevaM pratipAditAH sarvasaGkhyayA dvIpasamudrAH ||8|| [pR0158] mithyAdRSTerjJAnamapyajJAnamiti dRSTAntadvAreNa mahAgranthasammatyA gAthAdvayena tadeva savistaraM khyApayati vAcakasumatikallola - vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe avisesiA maicci, sammaddiTThissa sA maI nANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suaM pi emeva // 9 // [ vizeSAva0 114] vyA0 samyagdRSTi - mithyAdRSTibhAvenA'vizeSitA matirmatirevocyate, na tu matijJAnaM matyajJAnaM ceti / samyagdRSTeH sA matirjJAnam, mithyAdRSTeH saiva matirajJAnam, zrutamapyevameva / tRtIyasthAnake tRtIyoddeza ||9||
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0158] jaha duvvayaNamavayaNaM, kucchiasIlamasIlamasaIe / maNNai taha nANaM pi hu, micchaddiTThissa annANaM // 10 // [vizeSAva0 520] vyA0 yathA durvacanaM kutsitaM vacanaM tadapyavacanaM loke bhaNyate, asatyAzca sambandhi kutsitazIlaM vidyamAnamapyazIlaM yathA'bhidhIyate, tathA mithyAdRSTerjJAnamapi mithyAdarzanodayaparigrahAdajJAnaM bhaNyate, saJjJA'pyasaJjJocyata ityarthaH // 10 // [pR0158] jaM sAmannaggahaNaM, bhAvANaM nea kaTu AgAraM / [pR0158] kasmAt punastasya jJAnamapyajJAnaM bhavatItyAhasadasadavisesaNAo, bhavaheujaicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo, micchaddiTThissa annANaM ||11|| [vizeSAva0 115 ] ghaTa vyA0 saccAsacca sadasatI, tayoravizeSaNamavizeSastasmAddhetormithyAdRSTeH sambandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato'jJAnamucyate / sato hyasattvenAsadviziSyate'sato'pi sattvena 10 sadbhidyate / mithyAdRSTizca ghaTe sattva - prameyatva - mUrtatvAdIn stambha - rambhA -'mbhoruhAdivyAvRttyAdIMzca paTAdidharmAn sato'pyasattvena pratipadyate, sarvaprakArairghaTa evAyamityavadhAraNAt, anena hyavadhAraNena santo'pi sattva-prameyatvAdayaH paTAdidharmA na santIti pratipadyate, anyathA sattvaprameyatvAdisAmAnyadharmadvAreNa ghaTe paTAdInAmapi sadbhAvAt sarvathA ghaTaH evAyamityavadhAraNA'nupapatteH, kathaJcid ghaTa evAyamityavadhAraNe tvanekAntavAdAbhyupagamena 15 samyagdRSTitvaprasaGgAt / tathA paTa-puTa-naTa zakaTAdirUpaM ghaTe'sadapi sattvenA'yamabhyupagacchati, sarvaprakArairghaTo'styevetyavadhAraNAt / syAdastyeva ghaTa ityavadhAraNe tu syAdvAdAzrayaNAt samyagdRSTitvaprApteH / tasmAt sadasatorvizeSAbhAvAdunmattakasyeva mithyAdRSTerbodho'jJAnam, tathA viparyastatvAdeva bhavahetutvAt tadbodho'jJAnam / tathA pazuvadhahetutvAt tadbodho'jJAnam / pazuvadha - tilAdidahana - jalAdyavagAhanAdiSu saMsArahetuSu mokSahetutvabuddherdayA-prazama-brahmacaryA - 20 ''kiJcanyAdiSu tu mokSakAraNeSu bhavahetutvAdhyavasAyato yadRcchopalambhAttasyA'jJAnam, tathA viratyabhAvAnmithyAdRSTerajJAnamiti gAthArthaH ||11|| 85 5 avisesiUNa atthe, daMsaNamiti vuccae samae // 12 // vyA0 samaye siddhAnte taddarzanamityucyate yat sAmAnyato bhAvAnAM ghaTapaTAdInAM grahaNam, 25 kiM kRtvA ? AkAraM naiva kRtvA / AkArasyaiva paryAyamAha- arthe avizeSya, vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNa AkAra iti, tam agRhItvA / ko'rthaH ? nirvikalpakaM jJAnaM darzanaM savikalpakaM jJAnaM jJAnamiti tAtparyArthaH ||12||
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0159] oAhArA jIvA, savve apajjattagA muNeavvA / pajattagA ya lome, pakkheve hoMti bhaiavvA // 13 // [bRhatsaM0 198, pravacanasAro0 1181] vyA0 oja utpattideze svazarIrayogyaH pudgalasamUhastadAhArayantItyojaAhArAH / yadvA 5 ojastaijasazarIram, tenAhAro yeSAM te ojaAhArA jIvAH sarve'pyekendriyAdayaH paJcendriyAntA aparyAptA avagantavyAH / aparyAptatvaM ca zarIraparyAptimapekSya nAhAraparyAptim, tdpryaaptaanaamnaahaarktvaat| sarvAbhiH svayogyaparyAptibhiraparyAptA ojaAhArA ityanye / tathA paryAptAH zarIraparyAptyA, matAntareNa sarvAbhiH svayogyaparyAptibhiH paryAptAH sarve jIvA lomAhAre niyamato bhavanti / paryAptAnAM sarveSAmapi jIvAnAM sarvadA'pi lomAhAro bhavatyeveti bhAvaH / 10 tathA ca dharmAdyabhitaptA chAyayA zItalAnila-salilasparzanena vA prIyante prANinaH / prakSepAhAre bhavanti bhajanIyAH, yadaiva kavalaprakSepaM kurvanti tadaiva prakSepAhAraH, nAnyadA, lomAhAratA tu pavanAdisparzanAt sadaiveti // 13 / / [pR0159] egidia-devANaM, neraiANaM ca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM, saMsAratthANa pakkhevo // 14 // [bRhatsaM0 199] 15 vyA0 ekendriyANAM devAnAM nairayikANAM ca nAsti prakSepAhAraH kavalAhAraH, te hi paryAptyuttarakAlaM sparzendriyeNaivAhArayantIti kRtvA lomAhArA bhavantItyarthaH / tatra devAnAM manasA parikalpitA: zubhAH pudgalAH sarveNaiva kAyenAhAratayA pariNamanti, nArakANAM tvazubhAH / zeSANAM jIvAnAM saMsArasthAnAM bhavasthAnAM dvi-tri-caturindriya-paJcendriyatiryagnarANAM prakSepaH kavalAhAraH, satyabhilASe kavalAhAro'pyeSAM bhavatItyarthaH // 14 // 20 [pR0159] viggahagaimAvannA 1, kevaliNo samohayA 2 ajogI 3 a / siddhA 4 ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // 15 // [jIvasa082] vyA0 vigrahagatirbhavAdbhavAntare vizreNyA gamanam, tAmApannAH prAptAH sarve'pi jIvAH, tathA kevalinaH samuddhatAH kRtasamudghAtAH, tathA ayoginaH zailezyavasthAH, tathA siddhAH kSINakarmASTakAH sarve'pyanAhArakAH / etavyatiriktAH zeSAH sarve'pyAhArakAH / tatra vigrahagatimApannA utkarSato 25 vakSyamANanItyA caturaH samayAn, kevalinaH samudghAte'STasAmayike tRtIya-caturtha-paJcamarUpAn kevalakArmaNayogayuktAMstrIn samayAn, ayoginaH zailezyavasthAyAmantarmuhUrtam, siddhAH sAdyaparyavasitaM kAlamanAhArakA iti // 15 // 1. tulyaprAyaM pravacanasAroddhAravRttau //
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0160 paM04] zrAmyanti tapasyantIti zramaNAsteSAm, te ca zAkyAdayo'pi syuH, yathoktamNiggaMtha 1 bhikkhu 2 tAvasa 3, geria 4 AjIva 5 paMcahA samaNA // gaathaarddhm| piNDani0 445, nizIthabhA0 4420] vyA0 nirgranthA: carakAH, bhikSavaH dhATIbhikSAcarAH, tApasA: nadItaTavAsinaH, gairikAH kaSAyAmbarAH, AjIvA: gozAlakaziSyAH, ete paJca zramaNA iti // [pR0160] saMjamajogavisannA, maraMti je taM valAyamaraNaM tu / iMdiavisayavasagayA, maraMti je taM vasaTuM tu // 16 // uttarAdhyayanani0 216, pravacanasAro0 1010] vyA0 saMyamayogA: saMyamavyApArAstaiH teSu vA viSaNNAH saMyamayogaviSaNNAH, atiduzcaraM tapazcaraNamAcaritumakSamA vrataM ca kulAdilajjayA moktumazaknuvantaH kathaJcidasmAkamitaH 10 kaSTAnuSThAnAnmuktirbhaviSyati neti vicintayanto ye mriyante tadvalatAM saMyamAnuSThAnAnnivartamAnAnAM maraNaM valanmaraNam, tuzabdo vizeSaNArtho bhagnavratapariNAmAnAM vratinAmevaitaditi vizeSayati, anyeSAM hi saMyamayogAnAmevAsambhavAt kathaM tadviSAdastadabhAve ca kathaM taditi / vazArttamaraNamAhaiMdiyeti, indriyANAM cakSurAdInAM viSayA manojJarUpAdaya indriyaviSayAstadvazaM gatAH prAptA indriyaviSayavazaM gatAH snigdhadIpakalikAvalokanAkulazalabhavanniyante tadvazArttamaraNam / vazena 15 indriyaviSayapAratantryeNa RtA: pIDitA vazAsteiSAM maraNamapyupacArAdvazArttamucyate // 16 // [pR0160] tadbhavamaraNamAhamottuM akammabhUmiganaratirie suragaNe ya raie / sesANaM jIvANaM, tabbhavamaraNaM tu kesiMci // 17 // uttarAdhyayanani0 220, pravacanasAro0 1012] 20 vyA0 muktvA apahAya, kAn ? akarmabhUmijAzca te devakurUttarakurvAdiSUtpannatayA naratiryaJcazcAkarmabhUmijanara-tiryaJcastAn, teSAM hi tadbhavAnantaraM devessvevotpaadH| tathA suragaNAMzca suranikAyAn, kimuktaM bhavati ? caturnikAyavarttino'pi devAn / tathA nirayA narakAstasmin bhavA nairayikAstAMzca muktveti sambandhaH, teSAM devAnAM ca tadbhavAnantaraM tiryng-mnussyessvevotptteH| zeSANAm etadudvaritAnAM karmabhUmijanara-tirazcAM jIvAnAM tadbhavamaraNam, teSAmeva punastatrotpatteH / 25 taddhi yasmin bhave tiryaG-manuSyalakSaNe varttate jantustadbhavayogyAyurbaddhvA punastatkSayeNa mriyamANasya bhavati / tuzabdasteSAmapi saGkhyeyavarSAyuSAmeveti vizeSakhyApakaH / asaGkhyeyavarSAyuSAM hi 1. tulA- pravacanasAroddhAravRttiH gA.1010 / /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe yugaladhArmikatvAdakarmabhUmijAnAmiva deveSvevotpAda: / teSAmapi na sarveSAm, kintu keSAJcittadbhavopAdAnarUpamevAyuH karmopacinvatAmiti // 17 // [pR0161] sAmprataM vaihAyasa-gRdhrapRSThamaraNe'bhidhAtumAhagiddhAdibhakkhaNaM giddhapaTTamubbaMdhaNAdi vehAsaM / te dona vi maraNA, kAraNajAe aNunnAyA || 18 || [uttarAdhyayanani0 223, pravacanasAro0 1016] vyA0 gRdhrAH pratItAste AdiryeSAM zakunikA - zivAdInAm, tairbhakSaNam, gamyamAnatvAdAtmanastadanivAraNAdinA tadbhakSyakari - karabhAdizarIrAnupravezena ca gRdhrAdibhakSaNam, tat kimucyate ? ityAha- giddhapaTThi tti, gRdhaiH spRSTaM sparzanaM yasmin tad gRdhraspRSTam, yadi vA gRdhrANAM bhakSyaM 10 pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi ca martturyasmiMstad gRdhrapRSTham, sa hyalaktakapUNikApuTapradAnenApyAtmAnaM gRdhrAdibhiH pRSThAdau bhakSayatIti, pazcAnnirdiSTasyApyetasya prathamataH pratipAdanam atyantamahAsattvaviSayatayA karmanirjarAM prati prAdhAnyakhyApanArtham, vehANasaddhipaTThe ityetdpekssyaitdvgntvym| ubbaMdhaNeti, ut UrdhvaM vRkSazAkhAdau bandhanamudbandhanam, tadAdiryasya taru - 1 -giribhRguprapatanAderAtmanaiva janitasya maraNasya tadudbandhanAdi, vehAsamiti prAkRtatvAdyalope vihAyasi vyomani bhavaM vaihAyasam, 15 udbaddhasya hi vihAyasyeva bhavanamiti tatprAdhAnyavivakSayetthamuktamiti / nanvevaM gRdhrapRSThasyApyAtmaghAtarUpatvAdvai hAyasa evAntarbhAvaH ?, satyametat, kevalamasyAlpasattvairadhyavasAtumazakyatvakhyApanArthaM bhedenopanyAsaH / nanu bhAvi ajiNavayaNANaM, mamattarahiANa natthi hu viseso / appANammi parammi a to vajje pIDamubhao vi // 1 // 20 ityAgamaH, ete cAnantarokte maraNe'tyantamAtmapIDAkAriNI iti kathaM nAgamavirodha: ? ata eva ca bhaktaparijJAdiSu pIDAparihArAya cattAri vicittAi [ paJcava. 1574] mityAdi saMlekhanAvidhiH pAnakAdividhizca tatra tatrAbhihito darzanamAlinyaM cobhayatretyAzaGkyAha- ete'nantarokte dve api gRdhrapRSTha- - vaihAyasAkhye maraNe kAraNa tti prAkRtatvena saptamIlopAt kAraNe darzanamAlinyaparihArAdike jAte samutpanne, yadvA kAraNajAte kAraNaprakAre sati udAyinRpAnumRtatathAvidhagItArthAcAryavadanujJAte 25 ityadoSaH // 18 // 5 88 sIhAdisu abhibhUo, pAyavagamaNaM karei thiracitto / AuMmi bahuppaMte, viANi navari gIatho ||19|| [paJcava0 1620] 1. pahuppante iti paJcavastuke, prabhavati iti tatra vRttau //
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 siMhAdibhirabhibhUtaH, AdizabdAd gajAdiparigrahaH, pAdapagamanaM karoti sthiracitta: sAdhuH, AyuSo bahvalpAntaM vijJAya bahorapyAyuSo'lpasyApyAyuSo'ntaM jJAtvA / navaraM gItArthaH kartA vilokyate, na tvagItArthaH, agItArthasyAyurantAjJAnAditi // 19 // saMlekhanAvidhimAhacattAri vicittAI, vigainijUhiAiM cattAri / saMvacchare a doNNi u, egaMtariaM ca AyAma // 20 // [paJcava0 1574,pravacanasAro0875] vyA0 tatra saMlekhanA Agamoktena vidhinA zarIrAdyapakarSaNam / sA ca trividhA-jaghanyA SANmAsikI, madhyamA saMvatsarapramANA, utkRSTA tu dvAdaza varSANi / tatrotkRSTA tAvadevam- prathama catvAri varSANi vicitratapAMsi karoti, kimuktaM bhavati ?, catvAri varSANi yAvat kadAciccaturthaM kadAcit SaSThaM kadAcidaSTamamevaM dazama-dvAdazAdInyapi karoti, pAraNakaM ca 10 sarvakAmaguNitenodgamAdizuddhenAhAreNa vidhatte / tata: paramanyAni catvAri varSANi uktaprakAreNa vicitratapAMsi karoti vikRtinirvRhitAni vikRtirahitAni, kimuktaM bhavati ? vicitraM tapaH kRtvA pAraNake nirvikRtikaM bhuGkte, utkRSTarasavarjaM ca, tataH parato'nye dve ca varSe ekAntaritamAcAmlaM karoti, ekAntaraM caturthaM kRtvA AcAmlena pArayatItyarthaH // 20 // evametAni daza varSANi gatAni, ekAdazasya tu varSasya AdyAn SaNmAsAn yat karoti 15 tadAha nAivigiTTho a tavo, chammAse parimiaM ca AyAmaM / anne vi a chammAse, hoi vigiTuM tavokammaM // 21 // [paJcava0 1575, pravacanasAro0876] vyA0 nAtivikRSTaM nAtigADhaM tapaH karoti / nAtivikRSTaM nAma tapazcaturthaM SaSThaM vA'vaseyam, 20 nASTamAdikam / pAraNake tu parimitaM kiJcidUnodaratAsampannamAcAmlaM karoti / tataH paramaparAn SaNmAsAn vikRSTam aSTama-dazama-dvAdazAdikaM tapaH karoti, pAraNake tu mA zIghrameva maraNaM yAsiSamiti kRtvA paripUrNadhrANyA AcAmlaM karoti, na punarUnodaratayeti // 21 // dvAdaze varSe yat karoti tadAhavAsaM koDIsahiaM, AyAmaM kAu ANupuvvIe / saMghayaNAdaNurUvaM, etto addhAi niyameNaM // 22 // [paJcava0 1576, pravacanasAro0877] 1. tulanA- nizIthabhA0 3824 // 2. tulyaprAyaM pravacanasAroddhAravRttau gA. 875 / dharmasaGgrahavRttau gA. 147 draSTavyam // 25
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ___vyA0 varSa koTIsahitaM nirantaramAcAmlaM karotItyarthaH / tathA AnupUrvyA evameva saMhananAdyanurUpam, AdizabdAcchaktyAdigrahaH / ata uktAt kAlAt arddhAdi ardhaM pratyardhaM vA niyamena karoti, ko'rthaH ? dvAdaze varSe bhojanaM kurvan pratidinamekaikakavalahAnyA tAvadUnodaratAM karoti yAvadekaM kavalamAhArayati / tataH zeSeSu dineSu kramaza ekena sikthenonamekaM 5 kavalamAhArayati, dvAbhyAM sikthAbhyAM tribhiH sikthairevaM yAvadante ekameva sikthaM bhuGkte / koDIsahiassa puNa bhAvattho imo- jattha paccakkhANassa koNo koNeNa milai / kahaM ?, gose Avassae abbhattaTTho gahio, ahorattaM acchiUNa pacchA puNarapi abbhattaha~ karei, bIassa paTThavaNA paDhamassa niTThavaNA, ee do vi koNA egaTTha miliaa| aTThamAdisu duhao koDisahitaM jo caramadivaso tassa vi egA koDI / evaM AyaMbila-nivviia-egAsaNa-egaTThANagANa vi| 10 ahavA anno imo vihI-abbhattaTuM kayaM AyaMbileNa pArizra, puNaravi abbhattaTuM karei AyaMbilaM ca, evaM egAsaNagAIhi vi saMjogA kAyavvA, NivvigatigAisu savvesu sarisesu visarisesu ya, ettha AyaMbileNAhigAro tti gAthArthaH // yataH dehammi asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijamANehiM / jAyai aTTajjhANaM, sarIriNo caramakAlammi // 23 // [paJcava0 1577] 15 vyA0 dehe asaMlikhite sati sahasA dhAtubhiH kSIyamANairmAMsAdibhirjAyate ArtadhyAnaM sAdhuzarIriNazcaramakAle maraNasamaya iti gAthArthaH // 23 // kiJca- bhAvamavi saMlihei, jiNappaNIeNa jhANajoeNaM / bhUatthabhAvaNAhiM, parivahai bohimUlAI // 24 // [paJcava0 1593] vyA0 bhAvamapyAntaraM saMlikhati kRzaM karoti jinapraNItena AgamAnusAriNA dhyAnayogena 20 dharmAdinA, bhUtArthabhAvanAbhizca vakSyamANAbhiH, parivarddhayati vRddhiM nayati bodhimUlAni avandhyakAraNAnIti gAthArthaH // 24 // bhAvei bhAviappA, visesao navari tammi kAlammi / payaIe nigguNattaM, saMsAramahAsamuddassa // 25 // [paJcava0 1594] vyA0 bhAvayati abhyasyati bhAvitAtmA sUtreNa vizeSato'tizayena, navaraM tasmin kAle 25 caramakAle, kimityAha- prakRtyA svabhAvena nirguNatvam asAratvaM saMsAramahAsamudrasya bhavodadheriti gAthArthaH // 25 // 1. tulA- paJcavastukavRttiH / / 2. tulA- pravacanasAroddhAravRttiH gA. 877 / /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 10 dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0162] jamma-jarA-maraNajalo, aNAimaM vasaNasAvayAiNNo / jIvANa dukkhaheU, kaTuM roddo bhavasamuddo // 26 // [paJcava0 1595] vyA0 janmajarAmaraNajalazca bahutvAdamISAm, anAdimAnityagAdhaH, vyasanazvApadAkIrNaH, apakAritvAdamISAM jIvAnAM duHkhahetuH sAmAnyena kaSTaM raudro bhayAnakaH bhavasamudraH evambhUta iti // 26 // __dhanno'haM jeNa mae, aNorapArammi navarameammi / bhavasayasahassadulahaM, laddhaM saddhammajANaM ti // 27 // [paJcava0 1596] vyA0 dhanyo'haM sarvathA, yena mayA anarvAkpAre mahAmahati, navaram etasmin bhavasamudre bhavazatasahasradurlabhamekAntena labdhaM prAptaM saddharmayAnaM saddharma eva yAnapAtramiti // 27 // eassa pabhAveNaM, pAlijaMtassa sai payatteNaM / jammaMtare vi jIvA, pAvaMti na dukkhadogaccaM // 28 // [paJcava0 1597] / vyA0 etasya prabhAvena dharmayAnasya pAlyamAnasya sadA sarvakAlaM prayatnena vidhinA janmAntare'pi jIvA: prANinaH prApnuvanti na, kim ? ityAha- duHkhapradhAnaM daurgatyaM durgatibhAvamiti // 28 // ciMtAmaNI apuvvo, eyamapuvvo ya kapparukkho tti / eaM paramo maMto, eaM paramAmayaM etthaM // 29 // [paJcava0 1598] vyA0 cintAmaNirapUrvo'cintyamuktisAdhanatvAdetaddharmayAnam apUrvazca kalpavRkSa ityakalpitaphalapradAnAt, etat paramo mantrI rAgAdiviSaghAtitvAt, etat paramAmRtamatra amaraNAvandhyahetutvAditi // 29 // icchaM veAvaDiaM, gurumAINaM mahANubhAvANaM / jesi pabhAveNeaM, pattaM taha pAliaM ceva // 30 // [paJcava0 1599] vyA0 icchAmi vaiyAvRtyaM samyaggurvAdInAM mahAnubhAvAnAm,, AdizabdAt sahAyasAdhugrahaH, yeSAM prabhAvenedaM dharmayAnaM prAptaM mayA, tathA pAlitaM caivAvighneneti // 30 // tesi namo tesi namo, bhAveNa puNo puNo vi tesi namo / aNuvakayaparahiarayA, je eaM diti jIvANaM // 31 // [paJcava0 1600] 25 vyA0 tebhyo nama: tebhyo nama: bhAvena antaHkaraNena punarapi tebhyo nama iti trirvAkyam, anupakRtaparahitaratA: guravo ya etaddadati jIvebhyo dharmayAnam iti // 31 // 15 20
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 92 20 vAcakasumatikallola - vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe saMlihiUNa'ppANaM, evaM paccappiNettu phalagAI / gurumAie asammaM, khamAviuM bhAvasuddhIe // 32 // [paJcava0 1613] vyA0 saMlikhyAtmAnam evaM dravyato bhAvatazca, pratyarpya phalakAdi prAtihArikam, gurvAdizca samyak kSamayitvA yathA'rhaM bhAvazuddhyA saMvegeneti // 32 // uvavUhiUNa sese, paDibaddhe tammi taha viseseNaM / dhamme ujjamiavvaM, saMjogA iha viogaMtA ||33|| [ paJcava0 1614] vyA0 upabRMhya zeSAn gurvAdibhyo'nyAn pratibaddhAn tasmin svAtmani, tathA vizeSeNopabRMhya, 'dharme udyamitavyaM yatnaH kAryaH, saMyogA iha viyogAntAH' evamupabRMhyeti ||33|| aha vaMdiUNa deve, jahAvihiM sesae a gurumAI / paccakkhAittu tao, tayaMtie savvamAhAraM ||34|| [ paJcava0 1615] vyA0 atha vanditvA devAn bhagavato yathAvidhi samyak zeSAMzca gurvAdIn vanditvA, pratyAkhyAya tatastadanantaraM tadantike gurusamIpe sarvamAhAramiti // 34 // samabhAvammi ThiappA, sammaM siddhaMtabhaNiamaggeNaM / girikaMdarammi gaMtuM, pAyavagamaNaM aha kare ||35|| [paJcava0 1616] vyA0 samabhAve sthitAtmA samyak siddhAntoktamArgeNa nirIhassan girikandaraM tu gatvA pAdapopagamanamatha karoti pAdapaceSTArUpamiti / pAdapo vRkSastasyeva chinnapatitasyopagamanam atyantaM nizceSTatayA'vasthAnaM yasmiMstatpAdapopagamanam iti gAthArthaH // 35 // savvatthApaDibaddho, daMDAyayamAiThANamiha ThAuM / jAvajjIvaM ciTThar3a, nicceTThI pAyavasamANo ||36|| [ paJcava0 1617] vyA0 sarvatrApratibaddhassamabhAvAt, daNDAyatAdisthAnamiha sthitvA sthaNDile yAvajjIvaM tiSThati mahAtmA nizceSTaH pAdapasamAnaH, unmeSAdyabhAvAditi gAthArthaH ||36|| paDhamilluasaMghayaNe, mahANubhAvA kareMti evami / pAyaM suhabhAvaccia, niccalapayakAraNaM paramaM ||37|| [ paJcava0 1618 ] vyA0 prathamasaMhanane niyogato mahAnubhAvA RSayaH kurvantyevametadanazanaM prAyaH zubhabhAvA 25 eva, nAnye / kathambhUtaM pAdapopagamanam ? nizcalapadakAraNaM paramam / nizcalapadaM mokSastasya sAdhanam ||37||
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam dvitIyaM punarbhaktapratyAkhyAnam, tadevAhabhattapariNNANasaNaM, ticauvvihAhAracAyanipphannaM / sappaDikammaM niyamA, jahAsamAhI viNiddiDheM // 38 // vyA0 bhaktaparijJA'nazanaM tricaturvidhAhAratyAganiSpannaM trividhaM caturvidhaM vA prtyaakhyaati| kathambhUtam ? sapratikarma nizcayena / pratikarma zarIrapratikriyA, tadyuktam, yathAsamAdhi samAdhi- 5 manatikramya bhavatIti nirdiSTaM proktam // 38 // [pR0163] iMgiadesammi sayaM, cauvvihAhAracAyanipphannaM / uvvataNAijuttaM, na'NNe u iMgiNImaraNaM // 39 // vyA0 iGgitadeze parijJAtasthAne svayaM caturvidhAhAratyAganiSpannaM caturvidhAhAraM prtyaakhyaati| udvarttanAdiyuktaM svayamevodvarttanAdikaM karoti, nAnyenodvarttanaM kArayati, tadiGginImaraNaM bhavati / 10 iGgitamaraNaM tviha noktam, dvisthAnakAnurodhAt // 39 // paMcatthikAyamaiaM, logamaNAinihaNaM jiNakkhAyaM // 40 // [dhyAnazatake 53] gaathaarddhm| vyA0 sugamameva // 40 // [pR0164] sarauggayasasinimmalayarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kammaM, paDovamaM hoi evaM tu // 41 // prAcIne prathamakarmagranthe 10] 15 vyA0 zaradudgatazazinirmalatarasya jIvasya chAdanaM jIvasvabhAvasya nairmalyatirodhAyakaM yattadiha loke jJAnAvaraNaM karma paTopamaM bhavati evaM vakSyamANarItyA, tu punararthe, iti gAthArthaH // 41 // / tacca dvividham- deza-sarvajJAnAvaraNabhedAt, dezaM jJAnasyA''bhinibodhikAdimAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam, sarvaM jJAnaM kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIyam / kevalajJAnAvaraNaM hi 20 Adityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tat sarvajJAnAvaraNam, matyAdyAvaraNaM tu ghanAcchAditAdityeSatprabhAvakalpasya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNam / [pR0165] sarvaghAtiprakRtIdarzayatikevalanANAvaraNaM, daMsaNachakkaM ca mohabArasagaM anantAnubandhyAdayaH / tA savvaghAisannA, bhavaMti micchattavIsaimaM // 42 // [bandhazataka0 79] vyA0 kevalajJAnAvaraNaM darzanaSaTkaM kevaladarzanAvaraNa-nidrA-nidrAnidrA-pracalApracalApracalA-styAnAkhyam, mohabArasagaM anantAnubandhyAdayaH, anantAnubandhicatuSkam 25
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 10 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe apratyAkhyAnAvaraNacatuSkaM pratyAkhyAnAvaraNacatuSkam, tata etAH prakRtayaH sarvaghAtisajJAH, mithyAtvaM viMzatitamam, etAvatA prakRtiviMzatikaM sarvaghAtisajJakam / maisuanANAvaraNaM, daMsaNamohaM ca taduvaghAINi / tapphaDDagAiM duvihAI, savvadesovaghAINi // 43 // [vizeSAva0 2895] vyA0 matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNaM darzanamohazca, etat trayaM matijJAnazrutajJAnasamyaktvaguNAvArakaM varttate / tadupaghAtIni spardhakAni dvividhAni- deshsrvopghaatiini| dezaM ghAtayantIti dezaghAtIni, sarvaM ghAtayantIti sarvaghAtIni / kAnicit sparddhakAni dezaM ghAtayanti, kAnicit sarvaM ghAtayanti // 43 // savvesu savvaghAisu, haesu desovaghAiANaM ca / / bhAgehiM muccamANo, samae samae aNaMtehiM // 44 // [vizeSAva0 2896] vyA0 sarveSu sarvaghAtiSu sparddhakeSu hateSu kSayopazamaM nIteSu matijJAnAvaraNazrutajJAnAvaraNayoriti zeSaH, dezopaghAtinAM spardhakAnAM tayorevAnantai gaiH samaye samaye mucyamAno jIvaH / ko'rthaH ? yAni dezopaghAtIni spardhakAni, teSAmananto bhAgaH samaye samaye yadA kSayati upazamayati, tadA jIvaH kiM prApnoti ? tadAha15 paDhamaM lahai NagAraM, ekkekkaM vaNNamevamannaM pi / kamaso visujjhamANo, lahai samattaM namokkAraM // 45 // [vizeSAva0 2897] vyA0 prathamato labhate nakAraM namo arihaMtANamityasya padasya prathamAkSaram, evamevAnyaM varNamapi kramazo vizuddhyamAno labhate samyaktvaM namaskAraM ca, mithyAdarzanaspardhakAnAM kSayopazame samyaktvaM prApnotItyarthaH // 45 // 20 daMsaNasIle jIve, daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM, saNavaraNaM bhave bIyaM // 46 // [prAcInaprathamakarmagrantha0 19] vyA0 darzanaM zIlaM svabhAvo yasya sa tathA darzanazIla iti, SaSThIsaptamyorarthaM pratyabhedAddarzanazIlasya jIvasyetyarthaH / evamanyatrApi bhAvanIyam / darzanaghAtaM karoti yat karma tat pratIhArasamAnaM darzanAvaraNaM bhaved dvitIyamiti gAthArthaH // 46 // 25 mahulittanisiakaravAladhArajIhAe jArisaM lihaNaM / / tArisayaM veaNiaM, suhaduhauppAyagaM muNaha // 47 // [prAcInaprathamakarma0 28] 1. sammattaM iti pAThaM matvA vivaraNakAreNAtra vivaraNaM likhitam / kintu samattaM iti sthAnAGgavRttau vizeSAvazyake ca pAThaH / sa eva cAtra samIcInaH / 'samastaM namaskAram' iti ca tasyArtha iti dhyeyam /
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 madhunA kSaudra - bhrAmarAdinA liptaH apadigdho nizitaH tIkSNaH sa cAsau karavAlazca madhuliptanizitakaravAlastaddhArayA jihvayA yAdRzaM lehanaM tAdRzaM vedanIyaM sukhaduHkhotpAdakaM jAnIta / jJo jANamuNau [prAkRtavyA0 47 ] iti prAkRte AdezavidhAnAt muNaha iti siddhyatIti gAthArthaH // 47 // jaha majjapANamUDho, loe puriso paravvaso hoi / taha moheNa vi mUDho, jIvo vi paravvaso hoi ||48 || [ prAcInaprathamakarma. 34] vyA0 yathA madyapAnamUDho madyapAnena naSTacetano loke puruSaH paravazaH parAyatto bhavati, tathA mohenApi mUDho jIvo'pi paravazo bhavatIti gAthArthaH // 48 // dukkhaM na dei AuM, neva suhaM dei causu vigaI / dukkhasuhANAhAraM, dharei dehaTThiaM jIvaM // 49 // [ prAcInaprathamakarma 63] vyA0 duHkham asAtaM na dadAtyAyuH karma, naiva ca sukham, duHkhasukhadAne sAtAsAtarUpavedanIyasyaiva samarthatvAt, Ayustu duHkhasukhAdhArabhUtaM jIvaM dehasthitaM dhArayati, etAvata eva sAmarthyasya sadbhAvAditi gAthArthaH // 49 // [pR0166 ] jaha cittayaro niuNo, aNegarUvAiM kuNai ruvAI | sohaNamasohaNAI, cokkhamacokkhehiM vaNNehiM // 50 // 95 nAmaM kammaM duvihaM, suhaM asuhaM ca AhiaM / suhassa u bahubheyA, evamevAsuhassa vi // 1 // [ ] iti gAthAdvayArthaH // 51 // jaha kuMbhAro bhaMDAI, kuNai pujjeyarAI loyassa / iya goyaM kuNai jiyaM, loe pujjeyarAvatthaM // 52 // vyA0 yathA kumbhakAro bhANDAni karoti, kIdRzAni bhANDAni ? lokasya pUjyetarANi, taha nAmaM pi hu kammaM, aNegarUvAiM kuNai jIvassa / sohaNamasohaNAI, iTThANiTThAI loassa // 51 // [prAcInaprathamakarma. 67, 68] vyA0 yathA citrakaro nipuNaH svakarmaNi pravINaH anekarUpANi nAnAprakArANi rUpANi hastyazvAdIni karoti zobhanAzobhanAni ramyAramyANi cukSAcukSairvizadAvizadairvarNaiH haritAlA - dibhiriti // 50 // dASTantike yojayati - tathA nAmakarmApi jIvasya anekAni bahUni rUpANi 20 zobhanA - 'zobhanAni zubhAzubhAnyata eva lokasyeSTAniSTAni karoti / ayamAzayaH - zubhAnyapi bahubhedAni azubhAnyapi bahubhedAnyeva / etena sAmAnyataH zubhAzubhabhedAd dvividhamapi nAma bhavatItyavagantavyam, yadAgamaH - 5 10 15 25
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 5 10 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe kAnicit pUjyAni karpUrapAlyAdIni itarANi apUjyAni bhumbhalAdIni / evaM gotraM jIvaM karoti loke pUjyatarAvastham, pUjyAvastham-ikSvAkugotrasambhavam, itarAvasthaM cANDAlAdigotrasambhavam // 52 // jaha rAyA dANAiM, na kuNaI bhaMDArie vikUlammi / / evaM jeNaM jIvo, kammaM taM aMtarAyaM ti // 53 // vyA0 yatheti dRSTAnte, rAjA grAmAdyadhipatirdAnAni na karoti, va sati?, bhANDAgArike vikUle pratikUle sati / evaM jIvo yena karmaNA dAnAdikaM na karoti, tat karma antarAyam iti // 53 // [pR0168] paumAbhavAsupujA, rattA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA, pAso mallI piaMgAbhA // 54 // [Ava0 ni0 376] vyA0 padmaprabhavAsupUjyau japApuSpavad raktau, candraprabhasuvidhI zazigaurau candracArukararucI, suvrataneminau indranIlamaNivat kAlau, pArzvamallijinau priyaGgvAbhau, priyaGguH phalinItarustadAbhau nIlAvityarthaH // 54 // [pR0170] camara1 balira sAramahiaM, sesANa surANa AuaM vocchaM / 15 dAhiNa divaDDapaliaM, do desUNuttarillANaM // 55 // [pravacanasAro01138, bRhatsaM05] vyA0 'ihAsurAkumArAdayo daza bhavanapatinikAyAH, ekaike ca dvidhA- merordakSiNadigbhAgavarttino merorevottaradigbhAgavarttinazca / tatrAsurakumArANAM dakSiNadigbhAvinAmindrazcamara utaradigbhAvinAM bliH| tatra camarabali sAramahiaM ti padaikadeze padasamudAyopacArAt sAramiti sAgaropamaM draSTavyam, prAkRtatvAccamara-balizabdAbhyAM parataH SaSThIvibhakterlopaH / tato'yamarthaH- camarabalyoH krameNa 20 sAgaropamamadhikaM cotkRSTAyuH / kimuktaM bhavati ?, camarasyAsurendrasya dakSiNadigvarttina utkRSTamAyurekaM paripUrNaM sAgaropamam, balerasurendrasyottaradigvartinaH sAgaropamaM kiJcitsamadhikamiti / samprati zeSANAM camara-balivyatiriktAnAM surANAM devAnAM nAgakumArAdyadhipatInAmityarthaH, AyurvakSye / tadeva kathayati- dAhiNeti, dAkSiNAtyAnAM nAgakumArAdyadhipatInAM dharaNapramukhAnAM navAnAmindrANA___ mutkRSTamAyurdvitIyamadhaiM yasya tad vyarddhaM palyopamaM sArddha palyopamamityarthaH / uttarillANaM ti 25 auttarAhANAm uttaradigbhAvinAM nAgakumArAdIndrANAM bhUtAnandaprabhRtInAM navAnAM dezone kiJcidUne dve palyopame / uttaradigvarttino hyete svabhAvAdeva zubhAzcirAyuSazca bhavanti, dakSiNadigvarttinastu tadviparItA iti // 55 // 1. tulanA-bRhatsaGgrahaNIvRtiH, pravacanasAroddhAravRttiH /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 dvisthAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam bhavanapatideva-devInAM jaghanyAM vyantaradevAnAmutkRSTAM ca sthitimAhadasa bhavaNavaNayarANaM, vAsasahassA ThiI jahanneNaM / paliovamamukkosaM, vaMtariANaM viANejA // 56 // [bRhatsaM04, pravacanasAro01140] vyA0 sUcakatvAt sUtrasyeti bhavanapatidevAnAM taddevInAM ca jaghanyena sthitirdaza vrssshsraanni| jaghanamadhastAnikRSTo bhAgaH, tatra bhavaM jaghanyaM romamalAdi, tacca kila stokam, tato'nyadapi 5 stokaM lakSaNayA jaghanyamityucyate, kevalaM bhAvapradhAnatvAnirdezasya jaghanyena jaghanyatayA stokatayetyarthaH / tathA vyantarANAM vyantaradevAnAmutkRSTAM sthitiM vijAnIyAt palyopamapramANAm, taddevInAM tu palyopamArddhamutkRSTA sthitiH prAgevokteti // 56 // do 1 sAhi 2 satta 3 sAhia 4, dasa 5 coddasa 6 sattareva 7 ayarAiM / sohammA jA sukko, taduvari ekkekkamArove // 57 // [bRhatsaM0 12, pravacanasAro0 1143] 10 vyA0 saudharmAt saudharmakalpAdyAvat zukro mahAzukrakalpastAvadanena krameNotkRSTA sthitiH pratipattavyA / tathAhi- saudharme kalpe devAnAmutkRSTA sthitiH dve atare sAgaropame ityarthaH, tarItumazakyaM prabhUtakAlataraNIyatvAdataraM sAgaropamam ityarthaH / IzAne ta eva dve sAgaropame sAdhike kiJcitsamadhike / sanatkumAre sapta sAgaropamANi, mAhendre tAnyeva sapta sAgaropamANi sAdhikAni, brahmaloke daza sAgaropamANi, lAntake caturdaza, mahAzukre saptadaza / taduvari ekkekkamArove 15 iti, tasya mahAzukrasya kalpasyopari sahasrArAdiSu pratikalpaM pratigraiveyakaM ca pUrvasmAdadhikam ekaikaM sAgaropamamutkRSTAyuzcintAyAmAropayet / tadyathA- sahasrAre'STAdaza sAgaropamANyutkRSTA sthitiH, Anate ekonaviMzatiH, prANate viMzatiH, AraNe ekaviMzatiH, acyute dvaaviNshtiH| adhastanAdhastane graiveyake trayoviMzatiH, adhastanamadhyame ca caturviMzatiH, adhastanoparitane paJcaviMzatiH, madhyamAdhastane SaDviMzatiH, madhyamamadhyame saptaviMzatiH, madhyamoparitane'STAviMzatiH, 20 uparitanAdhastane ekonatriMzat, uparitanamadhyame triMzat, uparitanoparitane graiveyake ekatriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH / ekaikavRddhyA caikatriMzato'nantaramanuttareSu dvAtriMzadeva syAdatasteSu pRthageva sthitiruktA'stIti // 57 / / iyamutkRSTA, jaghanyA tu - paliyaM 1 ahiyaM 2 dosAra 3 sAhiA 4 satta 5 dasa ya 6 coddasa 7 / 25 sattarasa sahassAre, taduvari ekkekkamArove // 57 // [bRhatsaM0 14, pravacanasAro0 1145] kiNhA-nIlA-kAU-teUlesA ya bhavaNavaMtariA / joIsa-sohammIsANe, teUlesA muNeavvA // 58 // [bRhatsaM0 193,pravacanasAro0 1159]
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 bhavanapatayo vyantarAzca kRSNanIlakApotatejolezyAkAH, kRSNA nIlA kApotI taijasI caiSAM lezyA bhavatItyarthaH / tatrApi paramAdhArmikAH kRSNalezyAH, tathA jyotiSkeSu saudharmezAnayozca devAstejolezyAkA jJAtavyAH // 58 // [pR0171] do kAyappaviArA, kappA phariseNa doNNi do rUve / 5 sadde do caura maNe, uvariM paricAraNA natthi // 59 // [bRhatsaM0181, pravacanasAro0 1439] vyA0 dvau kalpAviti, maryAdAyAM kalpazabdena tAtsthyAt kalpasthA devAH, tato'yamarthaHbhavanapatyAdaya IzAnAntA devAH kliSTodarkapuMvedAnubhAvAnmanuSyavanmaithune nimajjantaH sarvAGgINaM kAya klezajaM sparzAnandamAsAdya tRpyanti, nAnyatheti / kAyena zarIreNa manuSyastrIpuMsAnAmiva pravIcAro 10 maithunopasevanaM yayostau kAyapravIcArau / tathA sparzena dvau sanatkumAra-mAhendrau sapravIcArau, taddevA hi maithunAbhilASiNo devInAM stanAdyavayavasparzalIlayaiva kAyapravIcAradevebhyo'nantaguNaM sukhamavApnuvanti tRptAzca jAyante, devInAmapi devaiH sparze kRte sati divyaprabhAvataH zukrapudgalasaJcAreNAnantaguNaM sukhamutpadyate, evamagre'pi bhAvanA kAryA / tathA dvau brahmaloka-lAntakau rUpadarzane sapravIcArau, devInAM divyonmAdajanakarUpAvalokanenaiva tatra surAH suratasukhajuSo jAyanta ityarthaH / 15 tathA dvau zukra-sahasrArau devIzabde zrute sati sapravIcArI, surasundarINAM savilAsagIta-hasita bhASita-bhUSaNAdidhvanimAhlAdakamAkaryopazAntavedAstatra devA bhavantItyarthaH / tathA catvAra AnataprANatA-''raNA-'cyutAbhidhAnadevalokadevA manasA sapravIcArA bhavanti, te hi yadA pravIcAracikIrSayA devIzcittasya gocarIkurvanti tadaiva tAstatsaGkalpAjJAne'pi tathAvidhasvabhAvataH kRtAdbhutazRGgArAH svasthAnasthitA eva uccAvacAni svamanAMsi dadhAnA manasaiva bhogAyopatiSThante, 20 tata itthamanyo'nyaM manaHsaGkalpe divyaprabhAvAddevISu zukrapudgalasaGkramata ubhayeSAM kAyapravIcArAda nantaguNaM sukhaM sampadyate tRptizcollasatIti / upari ca graiveyakAdiSu strIpravIcAraH strIsevA ca nAstIti // 59 // iti zrIvAcanAcAryasumatikallolagaNi-vAdiharSanandanagaNibhyAM likhite ___zrI sthAnAGgaTIkAgatoktagAthAvivaraNe dvisthAnakaTIkAgatoktagAthAvivaraNaM sampUrNam / sarvA gAthAH 169 / 25 1. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH / /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ [atha tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam] [pR0174] sAmAnyena sadbhAvasthApanodAharaNamAhaleppagahatthI hatthi tti, esa sabbhAviA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puNa, hatthi tti nirAgiI akkho // 1 // [Ava0ni0 1447] vyA0 yadiha lepyakahastI hastIti sthApanAyAM nivezyate / esa sabbhAviA bhave ThavaNa 5 tti eSA sadbhAvasthApanA bhavati / asadbhAve punarhastIti nirAkRtiH akSo hastyAkRtizUnya eva caturaGgAdAviti / tadevaM sthApanAkAyo'pi bhAvanIya iti // 1 // davae 1 duae 2 doravayavavigAro 3 guNANa saMdAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa, bhUabhAvaM ca jaM jogaM // 2 // [vizeSAva0 28] ti / vyA0 du dru gatau [pA.dhA. 944-945] iti dhAtustatazca dravati tAMstAn paryAyAn prApnoti 10 muJcati ceti, dravyamityuttarArddhAdAnIya sarvatra sambadhyate / tathA drUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate ceti dravyam, yAn kila paryAyAn dravyaM prApnoti taistadapi prApyate yA~zca muJcati taistadapi mucyate iti bhAvaH / tathA dravati tAMstAn paryAyAn gacchatIti druH sattA, tasyA evAvayavo vikAro veti dravyam, avAntarasattArUpANi hi dravyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA bhavantyeveti bhAvaH / tathA guNA rUparasAdayasteSAM sandravaNaM sandrAvaH samudAyo ghaTAdirUpo drvym| 15 tathA bhavvaM bhAvassa tti bhaviSyatIti bhAvastasya bhAvinaH paryAyasya yad bhavyaM yogyam, tadapi dravyam, rAjyaparyAyAharAjakumAravat / tathA bhUtabhAvaM ceti bhUtaH pazcAtkRto bhAvaH paryAyo yasya tad bhUtabhAvam, tadapi dravyam, anubhUtaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat cazabdAdbhUtabhaviSyatparyAyaM ca dravyamiti jJAtavyam, bhUtabhaviSyaddhRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavaditi / etadapi bhUtabhAvaM tathA bhUtabhaviSyadbhAvaM ca kathambhUtaM sad dravyamityAha- yadyogyaM bhUtasya bhAvasya, bhUtabhaviSyatozca 20 bhAvayoridAnImasattve'pi yadyogyam ahaM tadeva dravyamucyate, nAnyat, anyathA sarveSAmapi paryAyANAmanubhUtatvAdanubhaviSyamANatvAcca sarvasyApi pudgalAdevyatvaprasaGgAditi gAthArthaH / / 2 / / Aha vineyaH- nanu sAmAnyena dravyalakSaNamavagatam, parantu dravyamaGgalaM kimabhidhIyate / iti prastutaM nivedyatAmityAha Agamao'Nuvautto maMgalasaddANuvAsio vattA / tannANaladdhijutto vi Na uvautto tti to davvaM // 3 // [vizeSAva0 29] vyA0 iha dravyamaGgalaM tAvad dvidhA bhavati- AgamataH AgamamAzritya noAgamatazca noAgamamAzritya / tatrAgamo maGgalazabdArtho jJAnasvarUpo'trAbhipretastamAzritya dravyaM dravyamaGgalamiti paryante sambandhaH / ko'sau ? ityAha- vaktA maGgalazabdArthaprarUpakaH / kiM sarvo'pi ? netyAha 25
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe anupayuktaH tadupayogazUnyaH kiMviziSTa ityAha- maGgalazabdAnuvAsito maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamasaMskArAnuraJjitamanAstajjJAnalabdhimAniti yAvat / nanu yadi tajjJAnalabdhimAMstarhi kimiti dravyam ? ityAha tannANetyAdi, tajjJAnalabdhisahito'pi maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamavAnapi nopayuktastatra maGgalazabdArthe yasmAdasau to tti tasmAd dravyamaGgalam / idamuktaM 5 bhavati - anupayogo dravyam [ anuyoga0 sU014 ] iti vacanAnmaGgalazabdArthaM jAnannapi tatrAnupayuktastaM prarUpayaMstajjJAna- labdhisahito'pyAgamato dravyamaGgalamiti gAthArthaH ||3|| maMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sa jIvo tti / 100 noAgamao davvaM, Agamarahio tti jaM bhaNiaM // 4 // [vizeSAva0 44] vyA0 maGgalapadArthajJasya jo deha AtmarahitaH tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA 10 siddhazilAtalAdigato ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato dravyamaGgalamiti maGgalajJAnazUnyatvAcca tasyeha sarvaniSedha eva nozabdaH / vA'thavA bhavyo yogyo maGgalazabdArthaM jJAsyati, yo na tAvadvijAnAti, sa bhavya iti, tasya deho bhavyadehastadeva maGgalaM bhavyadehadravyamaGgalam / ayamatra bhAvArthaH- bhAvinIM vRttimaGgIkRtya maGgalopayogAdhAratvAnmadhughaTAdinyAyenaiva tadbAlAdidehaH sajIvo'pi bhavyaho dravyamaGgalamiti / nozabdaH pUrvavat / yadyasmAt kAraNAdAgamarahito maGgalapadArthajJadeho bhavyadehazca, 15 Agamazabdena jJAnam, tena rahito maGgalajJAnazUnyatvAdubhAvapi dehau dravyamaGgalamiti tAtparyam ||4|| [pR0176 ] eteSu ca nAmAdimaGgaleSvAdyatrayasyAnyonyamabhedaM pazyan paraH prerayati - abhihANaM davvattaM, tadatthasunnattaNaM ca tullAI / ko bhAvavajjiANaM, nAmAINaM paiviseso ? || 5 || [vizeSAva0 52] vyA0 bhAvavarjitAnAM bhAvamekaM varjayitvA zeSANAM nAmAdInAM nAma - sthApanA - dravyANA20 mityrthH| kaH prativizeSaH ?, na kazcidityarthaH / kutaH ? iti ceducyate yata etAni triSvapi tulyAni / kAni punastAni ? ityAha- abhidhAnaM tAvannAma triSvapi tulyaM nAmavati padArthe sthApanAyAM dravye ca, maGgalAbhidhAnamAtrasya sarvatra bhAvAt / tathA dravyatvamapi triSvapi tulyam, yato jassa NaM jIvassa vA ajIvassa vA maMgalaM ti nAma kIrar3a [ ] ityAdivacanAnnAmni tAvad dravyamevAbhisambadhyate / sthApanAyAmapi yat sthApyata iti vacanAd dravyameva yojyate / 25 dravye tu dravyatvaM vidyata eveti triSvapi dravyatvasya tulyatA / tathA tadarthazUnyatvaM ca bhAvArthazUnyatvaM catriSvapi samAnam, nAma - sthApanA - dravyeSu bhAvamaGgalasyAbhAvAt, tasmAdabhidhAnadravyatvabhAvArthazUnyatvAnAM samAnatvAnnAma - sthApanA- dravyANAM parasparamabhedaH / bhAve tu tadarthazUnyatvaM nAstItyetAvatA'sau nAmAdibhyo vizeSyata iti bhAva iti gAthArthaH ||5|| 1
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0176] pareNaivamavizeSe prerite yo vizeSastamabhidhitsuH sUrirAhaAgAro'bhippAo, buddhi kiriA phalaM ca pAeNaM / jaha dIsai ThavaNiMde, na tahA nAme na davviMde // 6 // [vizeSAva0 53] vyA0 yathA sthApanendre AkAro locanasahasra-kuNDala-kirITa-zacIsannidhAnakarakulizadhAraNa-siMhAsanAdhyAsanAdijanitAtizayo dehasaundaryabhAvo dRzyate, tathA sthApanAkartuzca 5 yathA sadbhUtendrAbhiprAyo vilokyate, tathA draSTazca yathA tadAkAradarzanAdindrabuddhirupajAyate, yathA cainamupasevamAnAnAM tadbhaktipariNatabuddhInAM namaskaraNAdikA kriyA saMvIkSyate phalaM ca yathA prAyeNopalabhyate putrotpattyAdikaM na tathA nAmendre nApi ca dravyendre / tato nAma-dravyAbhyAM tAvad vyakta eva bhedaH sthApanAyA iti bhAvaH, iti gAthArthaH // 6 // pR0176] tadevaM spaSTatayA lakSyamANatvAdAdAveva nAma-dravyAbhyAM sthApanAyA bhedamabhidhAya 10 nAma-sthApanAbhyAM dravyasya bhedamabhidhitsurAha bhAvassa kAraNaM jaha, davvaM bhAvo a tassa pajjAo / uvaogapariNaimao, na tahA nAmaM na vA ThavaNA // 7 // [vizeSAva0 54] vyA0 yathA'nupayuktavaktRprabhRtikaM sAdhudravyendrAdikaM vA dravyaM bhAvasya upayogarUpasya bhAvendrapariNatirUpasya vA yathAsaGkhyena kAraNaM nimittaM bhavati, yathA ca uvaogapariNaimao 15 tti upayogamayo bhAvendrapariNatimayazca bhAvo yathAsaGkhyena tasya anupayuktavaktRprabhRtikasya sAdhudravyendrAdikasya vA dravyasya paryAyo dharmo bhavati, na tathA nAma nApi sthApaneti / idamuktaM bhavati-yathA'nupayukto vaktA dravyaM kadAcidupayuktatvakAle tasya upayogalakSaNasya bhAvasya kAraNaM bhavati, so'pi vA upayogalakSaNo bhAvaH tasya anupayuktavaktRrUpasya dravyasya paryAyo bhavati, yathA vA sAdhujIvo dravyendrassan bhAvendrarUpAyAH pariNateH kAraNaM bhavati, so'pi bhAvendrapariNatirUpo 20 bhAvastasya sAdhujIvadravyendrasya paryAyo bhavati, na tathA nAma-sthApane / atastAbhyAM dravyasya bhedaH / nAmnastu sthApanA-dravyAbhyAM bhedaH sAmarthyAdevAvasIyata iti / tadevaM yadyapi parapreritaprakAreNa nAma-sthApanA-dravyANAmabhedastathApyuktarUpeNa prakArAntareNa bhedaH siddha eva, nahi dugdha-takrAdInAM zvetatvAdinA'bhede'pi mAdhuryAdinA'pi na bhedaH, anantadharmAdhyAsitatvAdvastuna iti gAthArthaH // 7 // [pR0178] ego va do va tiNNi va, saMkhamasaMkhA ya egasamaeNaM / 25 uvavajaMtevaiA, uvvaTuMtA vi emeva // 8 // [bRhatsaM0 156] vyA0 bhavanavAsyAdiSu pratyekamekasmin samaye jaghanyata eko dvau trayo vA utpadyante, utkarSataH saGkhyAtA asaGkhyAtA vA / sahasrArAdUrdhvaM sarveSvapi devalokeSUtkarSataH saGkhyAtA evotpadyante, nAsaGkhyAtAH, yato manuSyA eva sahasrArAdUrdhvaM gacchanti, na tiryaJcaH, manuSyAzca
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola - vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe saGkhyAtA eveti / udvarttamAnA api santo bhavanapati - vyantarAdibhya evodvarttante / tathA jaghanyata ko yovA, utkarSataH saGkhyAtA asaGkhyAtA vA yAvat sahasrArakalpaH, sahasrArakalpAdUrdhvam utkarSataH saGkhyAtA eva cyavante / AnatAdicyutA hi manuSyeSvevAgacchanti, na tiryakSu, manuSyAzca saGkhyAtA eveti| ekendriyeSu pratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, 5 na tvekaH saGkhyAtA vA iti / Aha ca 102 aNusamayamasaMkhejjA, saMkhejjAUatiriamaNuA ya / egidiesu gacche, ArA IsANadevA ya || 9 || [ bRhatsaM0 335] vyA0 ekendriyeSu anusamayaM samayaM samayaM prati asaGkhyeyA jIvA utpadyante, te ke ? saGkhyeyAyuSastiryamanuSyAH, asaGkhyAtavarSAyuSAM yugalinAM deveSvevotpAdAt / ca punaH 10 IzAnadevalokAdarvAg ye devAH, ko'rthaH ? saudharmadevalokAntA devAH bhavanapati - vyantarajyotissaudharmaparyavasAnAH gacchanti yAnti ityarthaH ||9|| athavaikendriyeSu anantA api utpadyante jIvA iti tadAha ego asaMkhabhAgo, vaTTai uvvaTTaNovavAyammi / eganigoe nicvaM, evaM sesesu vi sa eva ||10|| [ bRhatsaM0 prakSepa0 335 ] 15 vyA0 eko'saGkhyabhAga ekasminnigode udvarttanopapAte varttate, ko'rthaH ? ekasya nigodasyaiko'saGkhyabhAgo'nantajIvAtmaka udvarttate utpadyate ca, samaye samaye'nantajIvAtmako nigodAsaGkhyabhAgaH udvarttate nissarati punarutpadyate, evaM zeSeSvapi viSayeSu dvIndriyAdiSu udvarttanamupapAtazca vijJeyau // 10 // [pR0180] iha ca vIryAntarAyakSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhi20 pUrvamAtmano vIryaM yogaH, tatparyAyAnAha 25 jogo vIriaM thAmo, ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ti a, jogassa havaMti pajAyA // 11 // [ paJcasaMgrahe 396 ] vyA0 yogo 1 vIryaM 2 sthAma 3 utsAhaH 4 parikramaH 5 tathA ceSTA 6 zaktiH 7 sAmarthyam 8 iti yogasya bhavanti paryAyAH, ghaTa- kumbha-kalazAdivat / atha yogazabdasya vyutpattirlikhyate - yujyate jIvaH karmabhiryena kammaM joganimittaM bajjhai ] iti vacanAt, yuGkte vA prayuGkte vA yaM paryAyaM sa yogo vIryAntarAyakSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti, Aha ca [ 1 'bhavanapatyAdayaH ekendriyeSu pRthivyambuvanaspatiSu madhye samutpadyante, na tejovAyuSu tathAbhavasvAbhAvyAt / ' - iti bRhatsaGgrahaNIvRttau //
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 103 [pR0181] maNasA vayasA kAeNa, vA vi juttassa viriapariNAmo / jIvassa appaNijjo, sa jogasano jiNakkhAo // 12 // vyA0 manasA vacasA kAyena vA'pi yuktasya jIvasya AtmIyo yo vIryapariNAmaH sa yogasaJo jinAkhyAtaH / etAvatA manoyuktasya vacoyuktasya athavA kAyayuktasya yo jIvasya pariNAmaH sa eva yoga iti // 12 // 5 teojogeNa jahA, rattattAi paDassa pariNAmo / jIvakaraNappaoge, viriamavi taha'ppapariNAmo // 13 // vyA0 tejoyogena raJjakadravyayogena yathA raktatvaM paTasya pariNAmaH, anyathA raJjakaM dravyaM bhinnaM paTo'pi bhinnaH, paraM tadyogAt paTasyApi raktapariNAmo loke dRzyate, evaM jIvakaraNaprayoge vIryamapyAtmapariNAmaH, anyathA jIvo bhinnastiSThati karaNAni manovacanakAyarUpANi bhinnAni 10 santi, tathApi vIryamAtmapariNAma eva, manasA karaNena yuktasya yogo vIryaparyAyo'ndhasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyogaH / evaM vAgyogo'pi kAyayogo'pi // 13 // [pR0182] saccaM 1 mosaM 2 mIsaM 3, asaccamosaM 4 maNo vaI ceva 8 / kAo urAla 1 vikkia 2, AhAraga 3 mIsa 6 kammaigo 7 // 14 // vyA0 yadyapi manovAkkAyAvaSTambhasamuttho jIvasya parispanda eva yoga ucyate, tathApIha 15 yogazabdena kAraNe kAryopacArAttatsahakAribhUtaM manaHprabhRtyeva vivakSitam, iti taissaha yogasya sAmAnAdhikaraNyam / tatra manazcaturddhA, tadyathA-satyaM mRSA mizramasatyamRSA ca / tatra santo munayaH padArthA vA jIvAdayasteSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatve yathAvasthitavastusvarUpacintanena sAdhu satyam, yathA asti jIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastupratibhAsanaparam satyam 1 / viparItamasatyam, yadvA nAsti jIva ekAntasadrUpo vetyAdyayathAvasthitavastupratibhAsanaparam 20 2 / satyaM ca mRSA ceti mizram, yathA dhava-khadira-palAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti vikalpanAparaH / atra hi katipayAzokavRkSANAM sadbhAvAdasatyatA, vyavahAranayApekSayA caivamucyate, paramArthataH punaridamasatyameva, tathAvikalpitArthAyogAt 3 / tathA yanna satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipattau satyAM yadvastupratiSThAzayA sarvajJamatAnusAreNa vikalpyate, yathA-asti jIvassadasadrUpa iti, tat kila satyam, paribhASitasyArAdhakatvAt, 25 yat punarvipratipattau satyAM vastu pratiSThAzayA sarvajJamatottIrNaM vikalpyate, yathA-nAsti jIva ekAntanityo veti, tadasatyam, virAdhakatvAt / yat punarvastu pratiSThAzAmantareNa svarUpamAtraparyAlocanaparam, yathA- he devadatta ! ghaTamAnaya, gAM dehi mahyamityAdi cintanaM
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe tadasatyAmRSA, idaM hi svarUpamAtraparyAlocanaparatvAnna yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRSeti, idamapi vyavahAranayamatena draSTavyam, nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyathA tu satye iti 4 / yathA manaH satyAdibhedAccaturddhA tathA vAgapi satyAdibhedAccaturddhA / tathA audArika-vaikriyA-''hArakANi, tatra udAraM pradhAnam, prAdhAnyaM ca tIrthakara-gaNadharazarIrApekSayA 5 draSTavyam, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApyanantaguNahInarUpatvAt / athavA udAraM sAtirekayojanasahasramAnatvAccheSazarIrebhyo bRhatpramANam, bRhattA cAsya vaikriyamAzritya bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathA uttaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyata iti| udArameva audArikam / tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam, tathAhiyadekaM bhUtvA'nekam anekaM bhUtvA caikaM tathA aNu bhUtvA mahadbhavati mahadbhUtvA aNu ityaadi| 10 tathA caturdazapUrvavidAM tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAdAhriyate nirvartyata ityAhArakam / tathA mizrazabdaH pratyekaM sambadhyate-audArikamizraM vaikriyamizram AhArakamizraM ca, tatraudArikamizraM kArmaNena, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamudghAtAvasthAyAM vA, utpattideze hi pUrvabhavAdanantarAgato jIva Adyasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramau dArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvaccharIrasya niSpattiH / kevalisamudghAtAvasthAyAM 15 tu dvitIya-SaSTha-saptamasamayeSu kArmaNena mizram audArikaM pratItameva / tathA vaikriyamizraM kArmaNenaudArikeNa vA, tatra kArmaNena mizraM deva-nArakANAm aparyAptAvasthAyAmAdyasamayAdanantaraM draSTavyam, bAdaraparyAptakavAyoH paJcendriyatiryaGmanuSyANAM vaikriyAhArakalabdhimatAM vaikriyArambhakAle audArikeNa mizram, tathA siddhaprayojanasya caturdazapUrvavida AhArakaM tyajata audArikaM gRhNata AhArakaM vA prArabhamANasyAhArakamizramaudArikeNa jJeyam / tathA kammayagaM ti karmaNo jAtaM 20 karmAtmakamityarthaH, tadeva karmajakam, kimuktaM bhavati ? karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravadanyonyAnugatAH santaH zarIrarUpatayA pariNatAH karmajaM zarIramiti, ata eva tadanyatra kArmaNamityuktam, karmaNo vikAraH kArmaNamiti / tathA coktam kammavivAgo kammaNamaTTavihacittakammanipphannaM / savvesiM sarIrANaM kAraNabhUaM munneavvN|| [ ] 25 atra savvesimiti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM bIjabhUtaM kArmaNazarIramiti, na khalvAmUlasamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvaH / idaM ca karmajaM zarIraM jantorgatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM karaNam, tathAhi- karmajenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamabhisarpati /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 105 nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi sa gacchannAgacchanvA kasmAnna dRzyate ? ucyate-karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAcca / tathA ca paratIrthikairapyuktam antarAbhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalabhyate / niSkrAman vA pravizan vA, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // 1 // [vArtikAlaM0] 5 tadevaM caturddhA manoyogazcaturddhA vAgyoga: saptadhA kAyayogaH, iti paJcadaza yogAH / nanu taijasamapi zarIraM vidyate yadbhuktAhArapariNamanaheturyadvazAdviziSTatapovizeSasamutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamastasya tat kimiha noktamiti ? ucyate-sadA kArmaNena sahAvyabhicAritayA tasya tadgrahaNenaiva gRhItatvAditi // 14 // [pR0182] juMjaNakaraNaM tivihaM, maNa vai kAe a maNasi saccAi / 10 saTThANe tesi bheo, cau cauhA sattahA ceva // 15 // [Ava0ni0 1038] vyA0 yojanAkaraNaM trividhaM triprakAraM maNa vai kAe a tti manovAkkAyaviSayam / tatra manasi satyAdimanoviSayaM satyAdiyojanAkaraNam, tadyathA-satyamanoyojanAkaraNam asatyamanoyojanAkaraNaM satyAsatyamanoyojanAkaraNam asatyAmRSAmanoyojanAkaraNam iti ca / svasthAne pratyeka manovAkkAyalakSaNe teSAM yojanAkaraNAnAM bhedo vibhAgaH cau cauhA sattahA ceva tti, 15 ayam atra bhAvArthaH-manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi satyavAgyojanAdikaraNAdicaturbhedameva draSTavyam / kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedam, tadyathA-audArikakAyayojanAkaraNam, evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH, evaM vaikriyamizram, evamAhArakakAyaH, evamAhArakamizram, evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gAthArthaH // 15 // [pR0183] saMkappo saMraMbho, paritAvakaro bhave samAraMbho / 20 AraMbho uddavao, suddhanayANaM tu savvesiM // 16 // __vyavahArabhA0 46, nizItha0 1813, pravacanasAro0 1060] vyA0 prANAtipAtaM karomIti yaH saGkalpo'dhyavasAyaH sa saMrambhaH, yastu parasya paritApakaro vyApAraH sa samArambhaH, apadrAvayato jIvitAt paraM vyaparopayato vyApAra ArambhaH, Aha ca cUrNikRt- pANAivAyaM karomIti jo saMkappaM karei-cintayatItyarthaH- saMraMbhe vai / 25 paritAvaNaM karei samAraMbhe vaTTai iti / etacca saMrambhAditrayaM sarvanayAnAmapi zuddhAnAM sammatam, athavA suddhANamityatra prAkRtatvAt pUrvasyAkArasya lopo draSTavyaH, tato'yamarthaH sarvanayAnAmapyazuddhAnAM etat saMrambhAditritayaM sammatam, na tu zuddhAnAmiti // 16 //
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola - vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0184] asaNaM oaNa-sattuga- mugga-jagArAikhajjagavihI a / khIrAi sUraNAI, maMDagapabhiI a vinneyaM // 17 // [paJcAzaka0 5 / 27, pravacanasAro0 207] vyA0 AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH sarvatra sambadhyate, tata odanAdi saktvAdi 5 mudgAdi jagAryAdi, jagArAzabdena samayabhASayA rabbA bhaNyate / tathA khAdyakavidhizca, khAdyakamaNDikA-modaka-sukumArikA - ghRtapUra-lapanazrI - svargacyutAprabhRtipakvAnnavidhiH / tathA kSIrAdi, AdizabdAddadhi ghRta-takra - tImana - rasAlAdiparigrahaH / tathA sUraNAdi, AdizabdAdArdrakAdisakalavanaspativikAravyaJjanaparigrahaH / maNDakaprabhRti ca, maNDakAH prabhRtiryasya ThoThikA - kullarikAcUrIyaka- iDDarikApramukhavastujAtasya, tanmaNDakaprabhRti vijJeyaM jJAtavyamiti azanam 1 ||17|| 10 samprati pAnamAha 106 pANaM sovIra - javodagAi cittaM surAiaM ceva / AukAo savvo, kakkaDagajalAiaM ca tahA // 18 // [paJcAzaka0 5 / 28, pravacanasAro0 208 ] vyA0 sauvIraM kAJjikaM yavodakAdi yavadhAvanam, AdizabdAd godhUma - SaSTikAditaNDula15 kodravadhAvanAdiparigrahaH / tathA citraM nAnAprakAraM surAdikaM caiva, AdizabdAt saraka-maireyakAdiparigrahaH / tathA apkAyaH sarvaH saraH - sarit- kUpAdisthAnasambandhI / tathA karkaTakajalAdikam, karkaTakAni cirbhaTikAni, tanmadhyavarti jalam, tadAdi yasya tat karkaTakajalAdikam / AdizabdAt kharjUra-drAkSAdi-ciJciNikApAnakekSurasAdiparigrahaH / etat sarvaM pAnakam // 18 // samprati khAdimamAha 20 bhattosaM daMtAI, khajjUraM nAlikeradakhAI / kakvaDiaMbagaphaNasAi bahuvihaM khAimaM neaM // 19 // [paJcAzaka0 5 / 29, pravacanasAro0 209 ] vyA0 bhaktaM ca tadbhojanamoSaM ca dAhyaM bhaktauSam, rUDhitaH paribhRSTacaNaka- godhUmAdi, dantebhyo hitaM dantyaM gundAdi, AdizabdAccArukulikA - khaNDekSu-zarkarAdiparigrahaH / yadvA dantAdi 25 dezavizeSaprasiddhaM guDasaMskRtaM dantapavanAdistathA kharjUra - nAlikera - drAkSAdi, AdizabdAdakSoTadADima-karkaTikA-''mrapanasAdi, AdizabdAt kadalyAdiphalapaTalaparigrahaH, bahuvidhaM khAdimaM jJeyam ||19|| svAdimamAha 1 tulanA- pravacanasAroddhAravRttiH, evamagre'pi jJeyam //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam daMtavaNaM taMbolaM, cittaM tulasI kuheDagAIaM / mahupippalisuMThAI, aNegahA sAimaM hoi // 20 // [paJcAzaka0 4 / 30, pravacanasAro0 210] vyA0 dantAH pUyante pavitrIkriyante yena kASThakhaNDena taddantapavanam, tAmbUlaM nAgavallIpatrapUgaphalAdirUpam, citram anekavidhaM tulasI - kuheDakAdi, tulasI patrikAvizeSaH, kuheDakaH 5 piNDAryakaH, AdizabdAjjIraka- haritAdiparigraho'nekadhA svAdimaM jJeyam ||20|| [pR0186] bhaNNai jiNapUAe, kAyavaho jai vi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA, gihINa kUvAharaNajogA // 21 // asayAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesiM vinneyA / 107 tannivvittiphalaccia, esA paribhAvaNIyamidaM // 22 // paJcAzaka0 4 / 42,43] 10 vyA0 bhaNyate 'bhidhIyate, samAdhiriti gamyam, jinapUjAyAM kAyavadho jIvanikAyahiMsA, yadyapIti paravacanAbhyupagame, bhavati jAyate, tuzabdaH pAdapUraNe, kathaJcit kenacit prakAreNa, yatanAvizeSeNa pravarttamAnasya sarvathA'pi na bhavatItyapIti darzanArthaM kathaJcidgrahaNam, yadyapi cAsau pratiSiddha ityetadiha sthAne draSTavyam, tathApi taIti takA sA jinapUjA parizuddhA niravadyA, keSAm ? gRhiNAm, na tu sAdhUnAm, yataH adhikAravazAcchAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH ||1|| [hAri0 aSTaka025] iti / kathaM parizuddhA ? ityAha- kUpodAharaNasya avaTakhananajJAtasya yoga: sambandho dAntikayojanaM kUpodAharaNayogastasmAditi / udAharaNayojanaM caivam - yadviziSTaguNAntarasampAdakaM tadISaddoSaduSTamapi parizuddhamavaseyam, yathA zrama - tRSNA - kardamalepAdidoSayuktaM jalodgamasampAdyA- 20 kAlatRSNAchedAdimahAguNayuktaM kUpakhananam, viziSTakarmakSayAdiguNasampAdikA ca jinapUjeti gAthArthaH // 21 // samAdhAnAntaramAha- asayeti, asadArambhapravRttAH prANyupamardanahetutvenAzobhanakRSyAdivyApAraprasaktAH, yadyasmAddhetoH, cazabdaH samuccaye, gRhiNI gRhasthAstena hetunA teSAM gRhiNAM vijJeyA jJAtavyA tannivRttiphalaiva deha - gehAdinimittajIvopasaMmardanarUpAzubhArambhanivRttiprayojanaiva, bhavati hi jinapUjAjanitabhAvavizuddhiprakarSeNa cAritramohanIyakSayopazamasadbhAvAt kAlenAsadArambhebhyo 25 nivRttiH, tathA jinapUjApravRttikAle ca asadArambhANAmasambhavAcchubhabhAvasambhavAcca tannivRttiphalA'sau bhavatItyucyate eSA jinapUjA, paribhAvanIyaM paryAlocanIyamidaM jinapUjAyA asadArambha1 tulanA - paJcAzakavRttiH // 15
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe nivartanaphalatvaM bhavadbhirapi yenAvabudhyate tathaiva pratipa(pA?)dyata iti gAthArthaH // 22 // [pR0186] saMviggabhAviANaM, loddhayadiTuMtabhAviANaM ca / muttUNa khittakAle, bhAvaM ca kahiMti suddhaMchaM // 23 // saMtharaNammi asuddhaM, doNha vi giNhaMta-ditayANa'hiaM / AuradiTuMteNaM, taM ceva hiaM asaMtharaNe // 24 // bRhatkalpabhA0 1607,1608 nizIthabhA0 1649] vyA0 yeSAM zrAddhAnAM purata eSaNAdoSAH kathyante te dvividhAH-saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzca / saMvignarudyatavihAribhirbhAvitA: saMvignabhAvitAH, ye tu pArzvasthAdibhi lubdhakadRSTAntena bhAvitAste lubdhakadRSTAntabhAvitAH / katham ? iti ceducyate-te pArzvasthA: 10 zrAddhAnitthaM prajJApayanti-yathA kasyApi hariNasya pRSThato lubdhako dhAvati, tasya ca hariNasya palAyanaM zreyaH, lubdhakasyApi tatpRSThato'nudhAvanaM zreyaH / evaM sAdhorapyaneSaNIyagrahaNataH palAyitumeva yujyate, zrAvakasyApi tena tenopAyena sAdhoraneSaNIyameSaNIyaM vA dAtumeva yujyata iti / itthaM dvividhAnAmapi zrAddhAnAM purataH zuddhaM dvicatvAriMzaddoSarahitaM yaduJchamivoJchaM stoka-stokagrahaNAt, zuddhoJchaM utsargapadamityarthaH / tat kathayanti / kiM sarvadaiva ? netyAha- muktvA kSetrakAlau 15 bhAvaM ceti / kSetraM karkazakSetram adhvAnaM vA kAlaM durbhikSAdikaM bhAvaM glAnatvAdikaM pratItya te zrAddhAH kiJcidapavAdapadamapi grAhyante / api ca, idamapi te zrAddhA jJApanIyAH / saMthareti saMstaraNaM nAma prAsukameSaNIyaM cAzanAdi paryAptaM prApyate na ca kimapi glAnatvaM vidyate, tatrAzuddham aprAsukam aneSaNIyaM ca gRhNato dadatazca dvayorapi ahitam apathyam, gRhNatassaMyamabAdhAvidhAyitvAddadatazca bhavAntare svalpAyu20 rnibandhanakarmopArjanAt / tadevAzuddham asaMstaraNe anirvAhe dIyamAnaM gRhyamANaM ca hitaM pathyaM bhavati / Aha- kathaM tadevAkalpyaM tadeva ca kalpyaM bhavitumarhati ? ityucyate- Aturo rogI, tasya dRSTAntenedaM mantavyam / yathA hi rogiNaH kAmapyavasthAmAzrityauSadhAdikam apathyaM bhavati kAJcit punaH samAzritya tadeva pathyamevamihApi bhAvanIyam // 24 // [pR0186] NAyAgayANaM kappaNijjANaM asaNapANamAINaM / davvANaM desa-kAla-saddhA-sakkAra-kamajuttaM // 25 // Ava0 pratyA0 / vyA0 nyAyAgatAnAM nyAyopArjitadravyAgatAnAM kalpanIyAnAmazana-pAnAdInAM dravyANAM dAnamiti zeSaH / kathambhUtaM dAnam ? deza-kAla-zraddhA-satkAra-kramayuktaM deyamiti bhAvaH // 25 // 1. vastuto neyaM gAthA, kintu AvazyakasUtrasya pratyAkhyAnAdhyayane atithisaMvibhAgavratanirUpaNe sUtramidam // 25
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0187] devAyurbandhanakAraNamAha mahavvaya - aNuvvaehi a bAlatavo'kAmanijjarAe a / devAuaM nibaMdha, sammaddiTThI a jo jIvo ||26|| vyA0 mahAvratANuvrataiH, mahAnti vratAni paJca, aNuvratAni dvAdaza / bAlatapo'kAmanirjarAbhiH, bAlatapAMsi ajJAnitapasyAH, akAmena anicchayA nirjaraNaM kSudhA tRSAdibhiH, devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yo jIvaH / etAvatA etaiH kAraNairdevAyurbandha : zubho dIrghazca bhavati // 26 // dIrghamanuSyAyurbandhanakAraNamAha payaie taNukasAo, dANarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehi jutto, maNuAuM baMdhae jIvo // 27 // 109 vyA0 prakRtyA tanukaSAyaH svAbhAvenaiva stokakaSAyaH dAnarataH sarvadA dAnadAyakaH, punaH zIlasaMyamavihInaH yama-niyamAbhyAM rahitaH, madhyamaguNaizca yuktaH, madhyamAH anutkRSTA anapakRSTA guNAstairyuktaH / utkRSTaguNastu devo bhavati, apakRSTaguNastiryag bhavati / etAdRzo jIva manuSyAyurbadhnAti ||27|| samio niyamA gutto, gutto samiattaNammi bhaiyo / kusalavayamuIraMto, jaM vayasamio vi gutto vi // 30 // nizIthabhA0 37, upadezapada0 605 ] [pR0188] narakAyuSkAraNamAha micchAdiTThI mahAraMbha - pariggaho tivvalobhanissIlo / narayAuaM nibaMdhar3a, pAvamaI ruddapariNAmo ||28|| vyA0 mithyAdRSTi: mahArambhaparigrahaH, mahAnArambho mahAn parigraho yasya, mahArambhastu abhrakadrAvaNAdiH, mahAparigraho'parimitaparigrahaH, tIvralobho niHzIlaH, etAdRzo jIvo narakAyurnibadhnAti pApamatiH raudrapariNAmaH // 28 // [pR0189] maNaguttimAiAo, guttIo tiNNi samayakeUhiM / paviAreararUvA, niddiTThAo jao bhaNiaM // 29 // vyA0 manoguptyAdayaH, makAro'lAkSaNikaH, guptayastisraH samayaketubhiH siddhAntavedibhiH pravIcAretararUpAH pravIcArApravIcArobhayarUpAH nirdiSTAH / pravIcAro nAma kAyiko vAciko vA vyApAraH, tadvarjito'pravIcAraH / iha samitaya: pravIcArarUpA ubhayarUpAstu guptaya ityarthaH 25 // 29 // tadevAha 5 10 15 20
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ___ vyA0 samita: samitiyukto niyamAd guptaH, guptastu samitatve niyamAdbhAjyaH, yathA kuzalAM nirvadyaguNopetAM vAcaM vANImudIrayan samito gupto'pi ca syAt, gupteH pravIcArarUpatayA'pyabhidhAnAt, atassamito niyamAd guptaH guptastu samitatve niyamAdbhAjyaH / yo hi kAyavAcau niruddhya zubhaM mana udIrayannekAgramanA: dharme syAt sa guptaH syAnna samita: samitiyukto 5 na syAt, samiteH pravIcArarUpatvAt / yastu kAyavAcau samyak prayuGkte samyagvyApAravatI kuryAt sa gupto'pi samito'pi, gupterubhayarUpatvAdityarthaH // 30 // [pR0191] Agamato'Nuvautto, Iaro davvapuriso tihA taio / egabhaviAi tiviho, mUluttaranimmio vA vi ||31||[vishessaav0 2091] vyA0 iha nAmasthApanApuruSau noktau, tadvicArasyAtipratItatvAt / dravyapuruSastu dvidhA10 Agamato noAgamatazca / tatrAgamataH puruSapadArthajJastatra cAnupayukto dravyapuruSa ucyate, itarastu noAgamata ityarthaH, dravyapuruSo jJazarIra-bhavyazarIra-tadvyatiriktabhedAt tredhA / tatra jJazarIrabhavyadravyapuruSau dravyAvazyakAdivat sucarcI, tRtIyastu jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyapuruSaH, punarapyekabhavika-baddhAyuSkA-'bhimukhanAmagotrabhedAt tredhA / athavA vyatirikto dvividhaH- katham ? mUlaguNanirmita uttaraguNanirmitazca / tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttara15 guNanirmitastu tAnyeva tadAkAravantIti // 31 // [pR0192] ukto dravyapuruSaH, idAnImabhilApa-cihnapuruSau prAhaabhilAvo puMliMgAbhihANamettaM ghaDovva ciMdhe u / purisAgiI napuMso, veo vA purisaveso vA // 32 // [vizeSAva0 2092] vyA0 abhilApaH zabdastadrUpaH puruSo'bhilApapuruSaH, yathA puruSaH iti puMliGgavRttya20 bhidhAnamAtraM ghaTaH paTa ityAdi / cihne cihnaviSaye puruSazcihnapuruSaH, puruSAkRti: napuMsakAtmA zmazrupramukhapuruSacihnayuktaH, athavA vedaH puruSavedaH cihnapuruSa: ciyate lakSyate puruSo'neneti kRtvA, athavA puruSasya sambandhI veSo yasya sa puruSaveSa: stryAdirapi cihnamAtreNa puruSaH cihnapuruSa iti // 32 // veda-dharmapuruSau prAha veapuriso tiliMgo, vi, purisaveANubhUikAlammi / ___ dhammapuriso tayajaNavAvAraparo jahA sAhU // 33 // [vizeSAva0 2093] vyA0 strIpuMnnapuMsakaliGgatrayavRttirapi prANI yadA tRNajvAlopamavipAkaM puruSavedamanubhavati tadA puruSavedAnubhavamAzritya puruSo vedapuruSaH stryAdirapyucyate / dharmArjanavyApAraparo dharmapuruSaH, yathA sAdhuriti // 33 // artha-bhogapuruSau prAha
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0192] atthapuriso tayajjaNaparAyaNo mammaNo vva nihipAlo / bhogapuriso samajjiyavisayasuho cakkavaTTi vva // 34|| [vizeSAva0 2094] vyA0 gAthArthaH sugamaH, navaraM rAjagRhanagaranivAsI ratnamayabalIvardanirmApako mammaNo vaNigAvazyakavRttito'vaseyaH / bhogapuruSaH savizeSakaSTAnuSThAnasamarjitaviSayasukhazcakravarttIva / atrAntyaM padadvayameva likhitamasti, tasyaiva prastutatvAditi // 34 // 5 [pR0192] uggA bhogA rAyanna khattiA saMgaho bhave cahA / Arakkhi guru vayaMsA, sesA je khattiA te u / / 35 / / [Ava0ni0 202, bRhatkalpabhA0 3265 ] vyA0 ugrA bhogA rAjanyAH kSatriyAH, eSAM samudAyarUpaH saGgraho bhaveccaturddhA / eteSAmeva yathAsaGkhyaM svarUpamAha- ArakkhIti, ugrA ugradaNDakAritvAdugrAH, Adidevena ye ArakSakatve 10 niyuktAH, bhogA ye gurutvena vyavahRtAH kvacidbhojA iti pAThaH, arthaH sa eva / rAjanyA ye vayasyatayA sthApitAH, samAnavayasa iti kRtvA vayasyAH / zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyAste tu, tuzabdaH punararthe, te punaH kSatriyAH prakRtitayA sthitAH rAjakulInAH prajAbhUtA ityarthaH, iti gAthArthaH / / 35 / / [pR0197] arihaMti vaMdaNanamaMsaNANi arihaMti pUasakkAraM / siddhigamaNaM ca arahA, arahaMtA teNa vucvaMti || 36 || [ Ava0ni0 926] vyA0 arha pUjAyAm [pA0dhA0 564], arhantIti, pacAdyac karttari, arhAH, kimarhantIti ? vandana-namaskArakaraNe / tatra vandanaM zirasA, namaskArakaraNaM vAcA / tathA arhanti pUjAsatkAram, tatra vastra-mAlyAdijanyA pUjA, abhyutthAnAdisambhramaH satkAraH, tathA sidhyanti niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhirlokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca - iha boMdiM caittANaM, tattha gaMtUNa 20 sijjhti| tadgamanaM ca pratyarhAH, arahaMtA teNa vucchaMti prAkRtazailyA arhAstenocyante ||36|| [pR0200] sUo 1 daNo 2 java'nnaM 3, tiNNi a maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10, mUlaphalA 11 hariagaM 12 DAgo 13 ||37|| hoi rasAlU 14 a tahA, pANaM 95 pANIa 16 pANagaM 17 ceva / aTThArasamo sAgo 18, niruvahao loio piMDoM // 38 // [ pravacanasAro01411-2] 25 9. itaH paraM pravacanasAroddhAre gAthAtrayaM vartate, yathA- jalathalakhahayaramaMsAI tinni jUso u jIrayAijuo / muggaraso bhakkhANi ya khaMDakhajjayapamukkhANi // 1413|| gulalAvaNiyA guDapappaDIu gulahANiyA uvA bhaNiyA / mUlaphalattikkapayaM hariyayamiha jIrayAI ya // 1414 || DAo vatthularAINa bhajiyA hiMgujIrayAijuyA / sA ya rasAlU jA majjiya tti tallakkhaNaM ceyaM // 1415 // 111 15
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ___ vyA0 gAthAdvayaM vRttikRtaiva vyAkhyAtam, navaraM sUpo dAliH, odana: kUraH, yavAnnaM yavaniSpannaM paramAnnam, goraso dugdha-dadhi-ghRtaprabhRtikaH / jalacara-sthalacara-khacarasambandhIni trINi mAMsAni, tatra jalacarA matsyAdayaH, sthalacarA hariNAdayaH, khacarA lAvakAdayaH / jUSo jIraka-kaTubhANDAdibhiryutassusambhRto mudgarasaH / tathA bhakSyANi khaNDakhAdyakapramukhANi, khAdyaka 5 khajjakam, tacca khaNDena kharaNTitam, tatpramukhANi, tathA gulalAvaNikA guDaparpaTikA, pUrvadezIyapradhAnaguDakRtA yA parpaTiketyarthaH, athavA guDamizrA dhAnA guDadhAnA bhaNitA guddlaavnniketi| mUlaphalAni ekam eva padaM grAhyam, tatra mUlAni azvagandhAdInAm, phalAni sahakArAdInAm, haritakamiha jIrakAdipatranirmitam, DAko vastularAjikAdInAM bharjikA hiGgu jIrakAdibhiryutA susaMskRtA / rasAlurmarjikA, tallakSaNamidam10 do ghayapalA mahupalaM, dahissa addhADhayaM miriya vIsA / dasa khaMDagulapalAiM, esa rasAlU nivaijoggA // 39 // [pravacanasAro0 1416] vyA0 dve ghRtapale ekaM madhupalaM dadhno'rddhADhakaM marIcAni viMzatiH daza khaNDaguDapalAni, eSA rasAlU patiyogyA iti // 39 // nirupahato nirdoSo laukiko nirvivekilokapratItaH piNDa AhAraH // 37-38 // 15 [pR0201] sajjanaprakAramAhakaovayAro jo hoi, sajjaNo hou ko guNo tassa / uvayArabAhirA je, havaMti te suMdarA suaNA // 40 // vyA0 kRta upakAro yasya sa kRtopakAraH puruSo yo bhavati sajjanaH sa bhavatu sajjanaH, tasya sajjanatAyAM ko guNaH?, na ko'pItyarthaH / upakArabAhirA upakArarahitA ye, yeSUpakAraH 20 ko'pi kRto nAsti, te sujanAH sundarAH, nirupakArasaujanyaguNayutatvAditi gAthArthaH // 40 / / samyaktvadAyakaM duSpratIkAramAhasammattadAyagANaM, duppaDiAraM bhavesu bahuesuM / savvaguNameliAhi vi, uvagArasahassakoDIhiM // 41 // [upadezamAlA0 269] vyA0 samyaktvadAyakAnAM viziSTadezanayA samyagbhAvasampAdakAnAM duSpratIkAraM pratikartumazakyaM 25 bhaveSu vartamAnAbhiH sarvaguNamIlitAbhirapi dviguNAdibhiryAvadanantaguNAbhirapItyarthaH, upakArasahasrakoTIbhirna kathaJcitte pratyupakA pAryanta ityAkUtamiti // 41 // pR0202] jo jeNa jammi ThANammi ThAvio daMsaNe va caraNe vA / so taM tao cuaM tammi ceva kAuM bhave nirINo // 42 //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 yo yena dharmopadezapradAnAdinA darzane cAritre vA sthApitaH, sa taM guruM darzanacAritrAbhyAM cyavantaM tayoreva darzana-cAritrayoH sthApayitvA nirgataM RNaM yasmAt sa nirRNo bhavati, kRtapratyupakAra ityarthaH / / 42 / / [pR0205] yonisvabhAvaM prANinAmAhasIosiNajoNIA, savve devA ya gabbhavakvaMtA / usiNA ya teukAe, duha nirae tiviha sesANaM // 43 // [jIvasamAsa047,bRhatsaM0360] vyA0 sarve surAH, ca punaH sarve garbhavyutkrAntA garbhajatiryaGnarAH zItoSNayonikAH ubhayasvabhAvAH, uSNA ca yonistejaskAye, jAtAvekavacanam, narae narake dvidhA zItA uSNA ca, tatrAdyAsUSNavedanAsu tisRSu pRthvISu zItA, caturthyAM bahUparitaneSUSNavedaneSu narakAvAseSu zItA, adhaH stokeSu zItavedaneSu uSNA, paJcamyAM bahuSu zItavedaneSUSNA stokeSUSNavedaneSu zItA, SaSThI- 10 saptamyozca zItavedanayo rakANAM yoniruSNaiva / zItayonikAnAM hi uSNavedanA'tyantaM dussahA uSNayonikAnAM tu zItavedaneti / tiviheti zeSANAM pRthivyambu-vAyu-vanaspati-sammUrchimatiryaGnarANAM trividhA keSAJcicchItA keSAJciduSNA keSAJcinmizreti // 43 // saccittAcittayonibhedamAha[pR0205] accitA khalu joNI, neraiANaM taheva devANaM / mIsA ya gabbhavasahI, tivihA joNI tu sesANaM // 44 // [bRhatsaM0 359] vyA0 khalunizcayArthe, nairayikANAM tathA devAnAM nizcayena acittA yoniH sarvathA jIvapradezavipramuktA, yadyapi ca sUkSmaikendriyAssakalalokavyApinastathApi tatpradezairupapAtasthAnapudgalA anyonyAnugamena sambaddhA ityacittaiva teSAM yoniH / mIsA ya ganbhavasahIti prAkRtatvAt SaSThIbahuvacanalopaH, garbhavasatInAM garbhajatiryaGnarANAM yonirmizrA sacittAcittarUpA, tathAhi-ye 20 zukramizrAH zoNitapudgalA yonyA''tmasAtkRtAste sacittAH zeSANAM devanArakagarbhajatiryaGnaravyatiriktAnAm eka-dvi-tri-caturindriya-sammUrchimatiryaGnarANAM yonistribhedA- sacittA'cittA mizrA ca, tatra jIvati gavAdAvutpadyamAnAnAM kRmyAdInAM sacittA, acitte kASThe ghuNAdInAm acittA, sacittAcitte kASTha-gokSatAdau ghuNa-kRmyAdInAmeva mizreti // 44 // [pR0206] egiMdianeraiANaM, saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiANa viaDA, saMvuDaviaDA ya gabbhammi // 45 // [bRhatsaM0 358] vyA0 ekendriyanairayikANAm, ekendriyA nairayikAzca, teSAM saMvRtA yoniH, tathAhiekendriyANAM saMvRtA yoniH, spaSTamanupalakSyamANatvAt, nArakANAM pRthvIsaptakavarttinAM tu saMvRtA 15 ___25
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe yoniH, saMvRtagavAkSakalpatvAt / ca punardevAzca saMvRtayonayo bhavanti, teSAM hi devazayanIye devadUSyAntaritAnAM samutpAdAt / vikalendriyANAM dvitricaturindriyANAM sammUrcchimatiryaGnarANAM ca, eteSAM manovikalatvena vikalendriyeSvevAntarbhAvaH, eteSAM sarveSAM vivRtA yoniH, teSAmutpattisthAnasya jalAzayAdeH spaSTamupalakSyamANatvAt / gabbhammIti jAtAvekavacanaM tAtsthyAt 5 tadvyapadezazca, tena garbhajatiryanarayoonissaMvRta-vivRtobhayarUpA, garbho hyantaH svarUpato nopalabhyate bahistUdaravRddhyAdinopalakSyata iti // 45 / / [pR0206] je kei nAliAbaddhA, pupphA saMkhejajIviA bhaNiA / __NIhUA aNaMtajIvA, je Ava'NNe tahAvihA // 46 // [prajJApanA0 1 / 87] vyA0 yAni kAnicinnAlikAbaddhAni puSpANi jAtyAdigatAni, tAni sarvANyapi 10 saGkhyAtajIvakAni bhaNitAni tIrthakaragaNadharaiH / snihU snihapuSpaM punaranantajIvam, yAnyapi cAnyAni snihUpuSpakalpAni tAnyapi tathAvidhAni anantajIvAtmakAni jJAtavyAnIti zeSaH // 46 // paumuppalanaliNANaM, subhagasogaMdhiANa ya / araviMda koMkaNANaM, sayavattasahassavattANaM // 47 // 15 biMTe bAhirapattA ya, kaNNiA ceva egajIvA ya / abhiMtaragA pattA, patteyaM kesarA miMjA // 48 // [prajJApanA0 1 / 90-91] vyA0 padmAnAmutpalAnAM nalinAnAM subhagAnAM saugandhikAnAm aravindAnAM kokanadAnAM zatapatrANAM sahasrapatrANAM pratyekaM yad vRntaM prasavabandhanaM yAni ca bAhyapatrANi prAyo haritarUpANi, yA ca karNikA patrAdhArabhUtAni trINyapi ekajIvAtmakAni, yAni punarabhyantarapatrANi 20 yAni ca kesarANi yAzca miJjA: phalAni, etAni pratyekamekaikajIvAdhiSThitAni iti gAthAdvayArthaH // 47-48 / / NibaMbajaMbukosaMba-sAlaaMkullapIlusallUa / sallaimoaimAlua-baulapalAse karaMje a // 49 // [prajJApanA0 1 / 13] vyA0 tatra nimbAmrajambukosambA: pratItAH, sAlaH sarjaH, aMkolleti aGkollaH prAkRtatvAt 25 ca sUtre ThakArasya lAdezaH, aMkoThe llaH [hai0 8 / 1 / 200] iti vacanAt / pIluH pratItaH, zailuH zleSmAtakaH, zallakI gajapriyA, mocakImAlukau dezavizeSapratItau, bakula: kezaraH, palAsa: kiMzukaH, karaJjo naktamAlaH / atra gAthAtrayam uparyekAlApakasahitaM syAttadA susaGgato'rtho bhavati, paramabhayadevasUribhirekaiva gAthA''nItA, param arthaH samyaG nAvabudhyata iti uparita
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 115 AlApako'rthato vyAkhyAyate, yena saGgatArthA bhavatIti / eesi NamityAdi, eteSAmekAsthikAnAM mUlAnyapyasaGkhyeyajIvakAni asaGkhyeyapratyekazarIrajIvAtmakAni, evaM kandA api skandhA api tvaco'pi zAkhA api pravAlA api pratyekamasaGkhyeyapratyekazarIrajIvakAH / tatra mUlAni yAni kandasyAdhastAdbhUmerantaH prasaranti, teSAmupari kandAste ca lokapratItAH, skandhAH sthuDAH, tvacazchallayaH, zAlA: zAkhAH, pravAlA: pllvaangkuraaH| pattA patteajIvia tti 5 patrANi pratyekajIvikAni, ekaikaM patramekaikena jIvenAdhiSThitamiti bhAvaH / puSpANyanekajIvAni, prAya: pratipuSpapatraM jIvabhAvAt / phalAnyekAsthikAni / gAthAtrayaM didRkSuNA prathamaM padaM vilokyam // 49 // [pR0208] bhadi kallANasuhattho, dhAU tassa ya bhadaMtasaddo'yaM / ___sa bhadaMto kallANaM, suho a kallaM kilAroggaM // 50 // [vizeSAva0 3439] 10 vyA0 bhadi kalyANe sukhe [pA0dhA012] iti bhadidhAtuH kalyANArthaH sukhArthazca, tasya ca bhadidhAtorbhadanta ityauNAdikapratyaye bhadantazabdo'yaM niSpadyate, tataH sthitam-sa bhadanta: kalyANa: sukhazca / tatra kalyANazabdavyutpAdanArthamAha- kalyaM kilArogyamucyata iti // 50 // athavA bhaMte tti nedaM bhadanta ityAmantraNaM kintu bhajanta iti, kayA vyutpattyA ? ityAha[pR0209] ahavA bhaya sevAe, tassa bhayaMto tti sevae jamhA / 15 sivagaiNo sivamaggaM, sevvo a jo tadatthINaM // 51 // [vizeSAva0 3446] vyA0 athavA bhajazriJ sevAyAm [kA0dhA0 1604] ti bhajadhAtustasya bhajate sevate iti bhajantastasya sambodhanaM he bhajanta guro ! sa ceha kasmAd ? ucyate- yasmAt sevate, kAn ? zivagatIn siddhigati prAptAn, athavA darzana-jJAna-cAritralakSaNaM zivamArga mokSamArga vA athavA sevyazca yasmAdasau tadarthinAM mokSamArgArthinAM tasmAdbhajyate sevyate iti bhajanta 20 ityucyate iti // 51 // athavA bhAnto bhrAjanto vA gururucyate iti, katham ? ityAhaahavA bhA bhAjo vA, dittIe hor3a tassa bhaMto tti / bhAjato cA''yario, so nANatavoguNajuIe // 52 // [vizeSAva0 3447] vyA0 bhA dhAturdhAjadhAturvA dittIe dIptau paThyate tasya bhAnta bhrAjanta iti vA bhvti| 25 1. eesi NaM mUlA vi asaMkhejajIviA kaMdA vi khaMdhA vi tayA vi sAlA vi pavAlA vi pattA patteyajIviyA pupphA aNegajIviyA phalA egaTThiyA settaM egaTThiyA iti prajJApanAsUtre prathame pade / 2. bhaja sevAyAma - pA0dhA0 958 // 3. bhA dIptau- pA0dhA0 1059, bhrAz2a dIptau- pA0dhA0 189 //
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe sa caivambhUtaH kaH ? ityAha- AcAryaH / sa ca kathaM bhAti bhrAjate vA ? ityAha jJAnatapoguNadIptyeti // 52 // athavA bhrAnto bhagavAnvA'sAviti darzayannAha ahavA bhaMto'peo jaM micchttaaibNdhheuuo| 5 ahavesariAi bhago, vijai se teNa bhagavaMto // 53 // [vizeSAva0 3448] vyA0 athavA bhrama anavasthAne ityasya dhAtorbhrAnta ityucyate, yasmAdapeto'sau mithyAtvAdibandhahetubhya iti / athavA aizvaryAdikaH SaDvidho bhago vidyate se tasya, tena bhagavAn gururiti // 53 // athavA bhavAnto bhayAnto vA'yamityAdi darzayannAhaneraiAibhavassa va, aMto jaM teNa so bhavaMto tti / ahavA bhayassa aMto, hoi bhayaMto bhayaM tAso // 54 // [vizeSAva0 3449] vyA0 athavA yasmAnnArakAdibhavasyAntahetutvAdanto'sau, tena bhavAnta iti / athavA bhayasyAnto bhayAnto bhavati, bhayaM ca trAsa ucyata iti // 54 // [pR0209] dhAnyaprAsukAdhikAre gAthArdhamakuDDo hoi maMco, mAlo a gharovariM hoi / [ vyA0 maJcaH sthUNAnAmupari sthApito vaMzakaTakAdimayo janapratItaH / kathambhUto maJcaH ? akuDyaH, nAsti kuDyam AdhAro yasya so'kuDyaH / mAlazca gRhasyoparitanabhAgo yatra dhAnyaM sthApyate // [pR0210] sAgaramegaM tia satta, dasa ya sattarasa taha ya bAvIsA / tettIsaM jAva ThiI, sattasu puDhavIsu ukkosA // 55 // [bRhatsaM0 233, pravacanasAro0 1075] vyA0 saptasvapi narakapRthvISviyaM yathAsaGkhyamutkRSTA sthitiriti / ratnaprabhAyAM pRthivyAM sAgaropamamekamutkRSTA sthitiH, zarkarAprabhAyAM trINi sAgaropamANi, vAlukAprabhAyAM sapta, paGkaprabhAyAM daza, dhUmaprabhAyAM saptadaza, tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH, tamastamaHprabhAyAM trayastriMzat sAgaropamANyutkRSTA 25 sthitiriti // 55 // samprati saptasvapi pRthivISu jaghanyAM sthitimAha jA paDhamAe jeTThA, sA biiAe kaTThiyA bhaNiA / taratamajogo eso, dasa vAsasahassa rayaNAe // 56 // [bRhatsaM0 234] 15 20 1. bhrama anavasthAne - pA0dhA0 1205 / / 2. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH / /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 yA prathamAyAM ratnaprabhAyAM jyeSThA utkRSTA sthitirekasAgaropamalakSaNA sA dvitIyAyAM pRthivyAM zarkarAprabhAbhidhAnAyAM kaniSThA jaghanyA bhaNitA / eSa taratamayogo jaghanyatotkRSTasthitiyogaH sarvAsvapi pRthivISu bhAvanIyaH, tadyathA-yA dvitIyAyAmutkRSTA sA tRtIyAyAM jaghanyA, yA tRtIyAyAmutkRSTA sA caturthyAM jaghanyA, caturthyAM yA utkRSTA sA paJcamyAM jaghanyA, paJcamyAM yA utkRSTA sA SaSThayAM jaghanyA, yA SaSThyAmutkRSTA sA saptamyAM jaghanyA / ratnaprabhAyAM jaghanyA 5 sthitirdaza varSasahasrANi, zarkarAprabhAyAm ekaM sAgaropamam, vAlukAprabhAyAM trINi sAgaropamANi, paGkaprabhAyAM sapta, dhUmaprabhAyAM daza, tamaHprabhAyAM saptadaza, tamastamaHprabhAyAM kAlAdiSu caturyu narakAvAseSu dvAviMzatissAgaropamANi jaghanyA sthitiH / jaghanyotkRSTAntarAlavartinI tu sarvatra madhyamA boddhavyA // 56 // [pR0211] paDhamA'sIisahassA, battIsA aTThavIsa vIsA ya / 10 ___ aTThAra solasa'TTa ya, sahassa lakkhovariM kujjA // 57 // [bRhatsaM0 241] vyA0 prAkRtatvAt saptamyarthe prathamA, prathamAdyAstatrArthe, prathamAdInAM saptAnAmapi piNDa iti zeSaH, pramANAGgulenaikalakSopari yathAkramam azItiH1 dvAtriMzadra aSTAviMzatiH3 viMzati4 raSTAdaza 5 SoDaza 6 aSTau 7 ca yojanasahasrA: / bhAvanA ceyam-prathamAyA narakapRthivyAH piNDasthUlatvam ekaM lakSaM yojanAnAmazItissahasrANi ca, evaM dvitIyAyAH piNDa ekaM lakSaM 15 dvAtriMzatsahasrANi, tRtIyAyAH piNDa ekaM lakSamaSTAviMzatissahasrANi, caturthyAH piNDa ekaM lakSaM viMzatissahasrANi, paJcamyAH piNDa ekaM lakSamaSTAdaza sahasrANi, SaSThyAH piNDa ekaM lakSaM SoDaza sahasrANi, saptamyAH piNDa ekaM lakSamaSTa sahasrANItyarthaH // 57 / / samudreSu matsyAdisambhAvanAmAha[pR0212] lavaNe udagarasesu a, mahoragA maccha-kacchahA bhaNiA / appA sesesu bhave, na ya te nimmacchayA bhaNiA // 58 // [bRhatsaM0 77] 20 vyA0 lavaNe lavaNasamudre udakaraseSu ca kAloda-puSkaroda-svayambhUramaNeSu mahoragA matsyakacchapA bhaNitAH / alpAH zeSeSu bhaveyuH, na ca te nirmatsyakA bhaNitAH // 58 // etadevAhalavaNe kAlasamudde, sayaMbhuramaNe a huMti macchA u / avasesasamuddesuM, na huMti macchA va mayarA vA // 59 // [bRhatsaM0 90] vyA0 lavaNe lavaNodakasamudre kAlodakasamudre svayambhUramaNasamudre ca prAcuryeNa matsyA bhavanti / upalakSaNametattena zeSA api makarAdayo jalacarajIvavizeSAstatra bhUyAMso bhavantIti 25
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola- vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe pratipattavyam / avazeSeSu tu samudreSu prAyo na bhavanti matsyA vA makarA vA, vAzabdAdanye'pi kacchapAdayaH // 59 // prAya iti kathaM labdham ? iti ceducyate, yata Aha natthi tti parabhAvaM, paDucca na u savvamacchapaDiseho / appA sesesu bhave, na ya te nimmacchayA bhaNiA ||60 || [ bRhatsaM0 99 ] vyA0 iha 'natthi u mayarA va macchA vA' iti yat prAGnAstitvaM matsyAnAmuktaM tat pracurabhAvaM prAcuryaM pratItya veditavyam, yathA- prAcuryeNAvazeSeSu samudreSu matsyAdayo na bhavantIti, na tu sarvathA, tatra matsyAnAmupalakSaNam etat tena makarAdInAM ca pratiSedhaH, yato'lpAH zeSeSu matsyAdayo niyamataH sambhavanti, na khalu te nirmatsyAH sarvathA jalacarajIvarahitA bhaNitA10 stIrthakaragaNadharaiH / tathA cAtrArthe saMskRtakSetrasamAsasUtraM saMvAdi lavaNaH kAloda - svayambhUramaNA bahumatsyakacchapA netare [ ] iti // 60|| 5 15 118 20 [pR0213] sohammi paMcavaNNA, ikkagahANI a jA sahassAro / do do tullA kappA, teNaM paraM puMDarIA ya // 69 // [bRhatsaM0 132] vyA0 gAtheyaM prAg vyAkhyAtA dvisthAnakasya tRtIyoddezakagAthAvivaraNaprAnte / [iti tristhAnake prathamoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNaM samAptam / ] [ atha tristhAnake dvitIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam ] [pR0214] jIvamajIve rUvamarUvI sapaesaappa se a / jANAhi davvalogaM, NiccamaNiccaM ca jaM davvaM // 1 // [ Ava0 bhA0 195 ] vyA0 jIvamityatrAnusvAro'lAkSaNikaH, tatra sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNo jIvaH, viparItastvajIvaH caH / etau ca dvibhedau- rUpyarUpibhedAt, Aha ca-- rUpyarUpiNAviti / tatrAnAdikarmasantAnaparigatA rUpiNaH saMsAriNaH, arUpiNastu karmarahitAssiddhA iti / ajIvAstvarUpiNo dharmAdharmAkAzAstikAyAH, rUpiNastu paramANvAdaya iti / etau ca jIvAjIvAvoghataH sapradezAvavagantavyau, tathA cAha - sapradezAviti / tatra sAmAnyavizeSarUpatvAt 25 paramANuvyatirekeNa sapradezApradezatvaM sakalAstikAyAnAmeva bhAvanIyam, paramANavastvapradezA eva / anye tu vyAcakSate - jIvaH kila kAlAdezena niyamAt sapradezaH, labdhyAdezena sapradezo vA'pradezo veti / evaM dharmAstikAyAdiSvapi triSvapi kAyeSu parAparanimitaM pakSadvayaM vAcyam / pudgalAstikAyastu
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake dvitIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam dravyAdyapekSayA cintanIyaH, yathA- dravyataH paramANurapradezaH, vyaNukAdayassapradezAH, kSetrataH ekapradezAvagADho'pradezaH dvyAdipradezAvagADhAH sapradezA eva, kAlato'pyekAnekasamayasthitirbhAvato'pyekAnekaguNakRSNAdiriti kRtaM vistareNa, prakRtamucyate- idamevambhUtaM jIvAjIvavrAtaM jAnIhi dravyalokam, dravyameva loka iti kRtvA, asyaiva zeSadharmopadarzanAyAha- nityAnityaM ca yad dravyaM, cazabdAdabhilApyAnabhilApyAdisamuccaya iti gAthArthaH // 1 // sAmprataM bhAvalokamupadarzayatipR0214] udaia ovasamie a, khaie a tahA khaovasamie a / pariNAmasannivAe a, chavviho bhAvalogo a // 2 // [Ava0 mUlabhA0 200] vyA0 udayena nirvRtta audayikaH, karmaNa iti gamyate, tathopazamena nirvRtta aupazamikaH, kSayeNa nirvRttaH kSAyikaH, evaM zeSeSvapi vAcyam, tatazca kSAyikaH kSAyopazamikazca 10 pAriNAmikassAnnipAtikazca, evaM SaDvidho bhAvalokastu // 2 // [pR0215] ahava ahopariNAmo, khetta'NubhAveNa jeNa ussannaM / asuho aho tti bhaNio, davvANaM teNa'hologo // 3 // vyA0 athavA'dhaHzabdo'zubhaparyAyaH, tatra ca kSetrAnubhAvAt ussannamiti bAhulyena azubha eva pariNAmo dravyANAM jAyate yena kAraNena, ato'zubhapariNAmavadravyayogAdazubho lokaH 15 adholoko bhaNitastena kAraNena, UrdhvalokApekSayA adholokavartinAM zubhAnAmapi dravyANAM hInataratvAdityarthaH / ur3e uvariM jaM Thia, suhakhettaM khettao a davvaguNA / uppajati subhA vA, teNa tao uDDhaloko tti // 4 // vyA0 Urdhvam upari yaH sthito loka UrdhvalokaH, atha UrdhvazabdaH zubhaparyAyaH, tena 20 UrdhvaM zubhaM kSetram UrdhvakSetram, yena kSetrataH padaikadeze padasamudAyopacArAt kSetrAnubhAvAdeva kSetrasya zubhatvAttadanubhAvadravyANAM guNAH zubhA eva pariNAmA utpadyante, tena kAraNena tato hetoH Urdhvaloka iti // 4 // majjha'NubhAvaM khettaM, jaM taM tiriaM ti vayaNapajjavao / bhaNNai tiria visAlaM, ao va taM tirialogo tti // 5 // vyA0 caturthapadavartI vAzabdo'tra sambadhyate, vA athavA tiryakzabdo'tra madhyamaparyAyaH, tena madhyamAnubhAvaM kSetraM yattattiryagiti / kuta idamAyAtam ? tatrAha- vayaNapajjavao tti madhyamAnubhAvavacanasya tiryagdhvaneH paryAyatAmAzrityetyarthaH / ato madhyamakSetrAnubhAvAt prAyo 25
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe madhyamapariNAmavantyeva dravyANi bhavanti, atastadyogAttiryag madhyamo lokaH / vA athavA bhaNyate tiryagvizAlo lokastiryaglokaH, madhyapadalopI samAsaH, svakIyordhvAdhobhAgAttiryagvizAla ekarajjupramANatvAdityarthaH // 5 // [pR0218] pavvayaNaM pavvajA, pAvAo suddhacaraNajogesuM / __ ia mokkhaM pai vayaNaM, kAraNakajovayArAo // 6 // [paJcava0 5] vyA0 pravrajanaM prakarSeNa vrajanaM pravrajanam, kutaH kva ? ityata Aha-pApAcchuddhacaraNayogeSu, iha pApazabdena pApahetavo gRhasthAnuSThAnavizeSA ucyante, kAraNe kAryopacArAt, yathA-dadhitrapuSI pratyakSo jvara iti / zuddhacaraNayogAstu saMyatavyApArA mukhavastrikApratyupekSaNAdaya ucyanta iti evaM mokSaM prati vrajanaM pravrajyA, katham ? ityAha-kAraNe kAryopacArAt, kAraNe zuddhacaraNayogalakSaNe 10 mokSAkhyakAryopacArAt, yathA AyughRtamityAyuSaH kAraNatvAt ghRtameva AyuritthaM mokSakAraNatvAcchuddhacaraNayogA eva mokSa iti / tatazca mokSaM prati pravrajanaM pravrajyeti gAthArthaH // 6 // [pR0219] sehassa tiNNi bhUmI, jahanna taha majjhimA ya ukkosA / rAiMdisatta caumAsigA ya chammAsiA ceva // 7 // [vyava0 10 / 4604] vyA0 sehasseti zaikSakasya timro bhUmayastadyathA-jaghanyA tathA madhyamA utkRSTA ca / 15 tatra jaghanyA saptarAtrindivA, madhyamA cAturmAsikI, utkRSTA pANmAsikI // 7 / / puvvovaThThapurANe, karaNajayaTThA jahaNNiA bhUmI / ukkosA dummehaM, paDucca asaddahANaM ca // 8 // [vyavahArabhASye 10 / 4605] vyA0 pUrvam upasthaH upasthitaH pUrvopasthaH, sa cAsau purANastasmin karaNajayAya jaghanyA bhUmirbhavati / iyamatra bhAvanA-yaH pUrvaM pravrajyotpravrajitaH, pazcAt punarapi pravrajyAM pratipannavAn, 20 sa saptame divase upasthApayitavyaH, tasya hi tAvadbhirdivasaiH pUrvavismRtasAmAcArIkaraNam atyantaM duSprabhavati, eSA jaghanyA bhUmiH, durmedhasamazraddadhAnaM ca pratItyotkRSTA pANmAsikI bhUmiH // 8 // emeva ya majjhimagA, aNahijaMte asaddahaMte a| bhAviamehAvissa vi, karaNajayaTThA ya majjhimagA // 9 // [vyavahArabhA0 10 / 4606] vyA0 evameva utkRSTA anadhIyAne azraddadhAne ca mAdhyamikA bhUmiH pratipattavyA / athavA 25 bhAvitasyApi zraddadhAnasyApi medhAvinazcApi ca karaNajayArthaM mAdhyamikA bhUmiH / / 9 / / [pR0220] AhAre uvahI sijA, saMthAre khettasaMkame / kiicchaMdANuvattIhiM, aNukaMpai theragaM // 10 // [vyavahArabhA0 10 / 4599] 1 tulyaprAyaM paJcavastukavRttau // 2. aNuvattaMti theragaM iti vyavahArabhASye pAThaH / /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake dvitIyodezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 121 vyA0 gurorjAtisthavirasya kAlasvabhAvAnumata AhAro dAtavyaH, upadhiryAvatA saMstarati tAvatpramANaH, zayyA vasatiH syAdRtukSamA dAtavyA, saMstArako mRdukaH, kSetrasaGkrame kSetrAntaraM saGkrAmayitavye tasyopadhimanye vahanti, pAnIyena cAnukampate jAtisthavirasyAnukampA / zrutasthavirasya pUjAmAha-kii ityAdi, kRti- cchando'nuvRttibhyAM sthaviraM zrutasthaviramanuvarttayanti / kimuktaM bhavati ? zrutasthavirasya kRtikarma vandanakaM dAtavyam, chandatazca tasyAnuvarttanIyam ||10|| tathA - 5 [pR0220] uTThANAsaNadANAI, joggAhArappasaMsaNA / nIasejjAi niddesavattite pUae suaM // 11 // [ vyavahArabhA0 10 | 4600] vyA0 AgatasyotthAnaM karttavyam, AsanapradAnam, AdizabdAt pAdapramArjanAdiparigrahaH, tathA yogyAhAropanayanam, samakSaM parokSe ca prazaMsanA guNakIrttanA, tathA tatsamakSaM nIcazayyAyAmavasthAtavyam, nirdezavarttitvam, evaM zrutasthaviraM pUjayet // 11 // uTThANaM vaMdaNaM ceva, gahaNaM daMDagassa ya / aruNa va a nise, taIAe pavattara || 12 || [ vyavahArabhA0 10 |4601] vyA0 tathA paryAyasthavirasyAgurorapi apravrAjakasyApyavAcanAcAryasyApyAgacchata utthAnaM kurvanti, vandanaM ca kSamAzramaNataH, daNDakasya grahaNamiti // 12 // [pR0224] nAmaM 1 ThavaNa 2 davie 3, khettadisA 4 tAvakhetta 5 paNNava 6 / 15 sattamiA bhAvadisA 7, sA ho aTThArasavihA u // 13 // [ Ava0ni0 809 ] vyA0 nAma 1 sthApanA 2 dravya 3 kSetra 4 tApa 5 prajJApaka 6 bhAva7rUpaH saptadhA diGganikSepo jJAtavyaH / bhAvadigaSTavidhA / tatra sacittAderdravyasya digityabhidhAnaM nAmadika, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik ||13|| dravyadinikSepArthamAha terasapaesiaM khalu tAvaiesuM bhave paesesuM / jaM davvaM ogADhaM, jahannagaM taM dasadisAgaM || 14 || [AcArAGgani0 41] vyA0 dravyadig dvidhA-Agamato noAgamatazca / Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamata jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tviyam - trayodazapradezikaM dravyamAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazapradezikameva dik na punardazapradezikaM yat kaizciduktamiti, pradezAH paramANavastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvavagADhaM jaghanyadravyamAzritya dazadigvibhAgakalpanAto dravya - 25 digiyamiti, tatsthApanA tribAhukaM navapradezikam abhilikhya catasRSvapi dikSu 1. 'pariyAyatheragassa kareMti aguro vi ya / ' iti vyavahArabhASye pAThaH // 10 20
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ekaikagRhavRddhiH kAryA / iyaM gAthA paramagurubhiH kenApi hetunA digvicAragAthAkadambakaM likhadbhirapi nAlekhi, paraM nAmaM ThavaNetyatra dravyadigavazyaM vAcyetyarthasaGgatatvena likhitveyaM vyAkhyAteti // 14 // kSetradizamAha[pR0224] aTThapaeso ruago, tiriyaMloassa majjhayArammi / esa pabhavo disANaM, eseva bhave aNudisANaM // 15 // [AcArAGgani0 42] vyA0 tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervantaH dvau kSullakapratarau, tayoruparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathA evetyeSo'STAkAzapradezAtmakazcaturasro rucako dizAmanudizAM ca prabhava utpattiH / sthApanA ceyam mana // 15 // 10 AsAmeva svarUpanirUpaNAyAha[pR0225] dupaesAi duduttara 4, egapaesA aNuttarA ceva / cauro 4 cauro a disA, caurAi aNuttarA doNNi ||16||[aacaaraanggni0 44] vyA0 catamro mahAdizo dvipradezAdyAH dvidvipradezottaravRddhA vidizazcatamra ekapradezaracanAtmikA: anuttarA vRddhirahitAH, UrdhvAdhodigdvayaM tvanuttarameva // 16 // catuSpradezAdiracanAtmakamAsAM saMsthAnamAha sagaDuddhisaMThiAo, mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalI u cauro, do ceva ya hu~ti ruaganibhA // 17 // [AcArAGgani0 46] vyA0 mahAdizazcatamro'pi zakaTorddhisaMsthAnA vidizazca muktAvalinibhAH, UrdhvA'dho digdvayaM rucakAkAramiti // 17 // atha dazadizAM nAmAnyAha iMda 1 'ggei 2 jammA 3 ya, neraI 4 vAruNI 5 a vAyavvA 6 / 20 somA 7 IsANA vi 8, vimalA 9 ya tamA 10 ya boddhavvA // 18 // [AcArAGgani0 43] vyA0 sugamA ceyam, navaram- AsAmAdyaindrI, vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH, UrdhvaM vimalA tamA cAdha iti // 18 // tApadizamAha jesiM jatto sUro, udei tesiM taI havai puvvA / 25 tAvakkhettadisAo, payAhiNaM sesiAo siM // 19 // [vizeSAva0 2701] vyA0 tApayatIti tApaH savitA, tadapalakSitA dik tApadik, sA cAniyateti tadevAhajesimiti sugamam, kevalaM yeSAM bharatAdikSetranivAsinAM puMsAM yasyAM dizi sUrya udeti udgacchati, 1. AcArAGgasUtrasya zIlAGkAcAryavRttau // 2. nerutI-AcArAGganiryuktau // 15
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake dvitIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 123 sA teSAM pUrveti vyapadizyate, iha ca sUryamAzrityaitadvyapadezapravRtteH tApakSetradigiyamucyate, etasyAzca pradakSiNataH zeSAH api dakSiNAdyA dizo'vagantavyAstadyathA-dakSiNabhujapakSe dakSiNA, pRSThataH pazcimA, vAmabhujapakSe punaruttareti, dakSiNadigvyapadeza: pUrvAbhimukhasyeti draSTavyaH // 19 / / prajJApakadizamAhapaNNavao jayabhimuho, sA puvvA sesiA payAhiNao / 5 tasseva'NugaMtavvaM, aggeyAdI disA niyamA // 20 // [vizeSAva0 2702] vyA0 prajJApako yatra kvacit sthitaH kasyacit kathaJcit kathayati, sa yadabhimukhastiSThati sA pUrvA pRSThatazcApareti // 20 // bhAvadizamAha puDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4, mUla 5 khaMdha 6 'gga 7 porabIyA 8 y| bi 9 ti 10 cau 11 paMciMdiyatiriya 12, nAragA 13 devasaMghAyA 14 // 21 // 10 sammucchima 15 kammA 16 kammabhUmiganarA 17 tahaM'taraddIvA 18 / bhAvadisA dissai jaM, saMsArI niyayameyAhiM // 22 // [vizeSAva0 2703-2704] vyA0 pRthivyaptejovAyavazcatvArastathA mUla-skandhA-'gra-parvabIjAzcatvAraH, tathA dvIndriyatrIndriya-caturindriyapaJcendriyatiryaJcazcatvAraH nArakA devasaGghAtAzca, dvAvetau, manuSyAzcaturdhA- sammUrcchanajA karmabhUmijA akarmabhUmijA antaradvIpajAzcetyaSTAdaza, ebhirbhAvairbhavanAjjIvo 15 vyapadizyata iti bhAvadigaSTAdazavidheti // 21-22 // [pR0227] sattheNa sutikkheNa vi, chettuM bhettuM va jaM kira na sakkA / taM paramANu siddhA, vayaMti AI pamANANaM // 23 // [jambUdvIpapra0vakSa0 2 / 28] vyA0 zastreNa khaDgAdinA sutIkSNenApi chettuM dvidhA kartuM bhettuM vA khaNDazo vidArayituM sacchidraM vA kartuM yaM pudgalavizeSaM na zaktAstaM paramANu ghaTAdyapekSayA'tisUkSma siddhA: 20 saiddhAntikatayA prasiddhAH, yadvA jJAnasiddhAH kevalino vadanti bruvate pramANAnAmaGgula-hastAdInAm Adi muulm| atra kilazabdenedaM sUcyate-lakSaNamevedaM paramANoH, na punastaM chettuM bhettuM vA ko'pyArabhata iti // 23 // [pR0228] katthai pucchai sIso, kahiMci'puTThA vayaMti AyariyA / / sIsANaM tu hiyaTThA, viulatarAgaM tu pucchAe // 24 // [dazavai0ni0 38] 25 vyA0 kvacidavagacchan pRcchati ziSyaH, kathametaditIyameva cAlanA, gurukathanaM pratyavasthAnam, 1. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH gA. 1390 // 2. kahaMti-iti dazavaikAlikaniyuktau // 3 tulanA-dazavaikAlikasUtrasya hAribhadrI vRttiH //
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe itthamanayoH pravRttiH / tathA kvacidapRSTA eva santaH pUrvapakSamAzakya kiJcit kathayantyAcAryAH pratyavasthAnamiti gamyate / kimarthaM kathayanti ? ata Aha-ziSyANAmeva hitArtham, tuzabda evakArArthaH / tathA vipulataraM tu prabhUtataraM tu kathayanti pucchAe tti ziSyaprazne sati prAjJo'yamityavagamAditi gAthArthaH // 24 // pamAo a muNiMdehiM, bhaNio aTThabheao / annANaM saMsao ceva, micchANANaM taheva ya // 25 // rAgo doso mainbhaMso, dhammammi a aNAyaro / jogANaM duppaNihANaM, aTTahA vajjiavvao // 26 // [pravacanasAro0 1207-8] vyA0 pramAdyati mokSamArga prati zithilo bhavati anena prANIti pramAdaH, sa ca munIndraiH 10 tIrthakRdbhirbhaNitaH pratipAdito'STabhedo'STaprakAraH, tadyathA-ajJAnaM mUDhatA, saMzayaH kimetadevaM syAdutAnyatheti sandehaH, mithyAjJAnaM viparyastA pratipattiH, rAgo'bhiSvaGgaH, dveSo'prItiH, smRtibhraMzo vismaraNazIlatA, dharme cAhatpraNIte'nAdaro'nudyamaH, yogAnAM manovAkkAyAnAM duSpraNidhAnaM duSTatAkaraNam, ayaM cASTavidho'pi pramAdaH karmabandhahetutvAdvarjayitavyaH pariharttavya iti tristhAnakasya dvitIyoddezakavivaraNagAthA / 15 [atha tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam ] [pR0233] "dhAraNayA u abhogo, pariharaNA tassa hoi paribhogo / duviheNa vi so kappar3a, parihAreNaM tu paribhottuM // 2367 // iha dvidhA parihAraH, tadyathA- dhAraNA pariharaNA ca / tatra dhAraNA abhogaH avyApAraNam, 20 saMyamopabRMhaNArthaM svasattAyAM sthApanamityarthaH / pariharaNA nAma tasya ghaTImAtrakAderupakaraNasya paribhoga: vyApAraNam / " iti bRhatkalpabhASyasya kSemakIrtisUrivaricitAyAM TIkAyAm // veuvvi'vAuDe vAie a hIrikhaddhapajaNaNe ceva / tesiM aNuggahaTThA, liMgudayaTThA ya paTTo u // 1 // [oghani0 722,pravacanasAro0 518] vyA0 yasya sAdhoH prajananaM sAdhanaM vaikriyaM vikRtaM bhavati, yathA dAkSiNAtyapuruSANAmagrabhAge 25 vidhyate prajananam, tacca tathAvidhaM dRSTaM vikRtaM bhavati, tatastatpracchAdanArthaM colapaTTo'nujajJe, avAuDe tti padaM sarvatra sambadhyate, tato'prAvRte'parihite colapaTTake ete doSA bhavanti, yadvA kazcit sAdhuraprAvRtasAdhano bhavati agrabhAge carmaNA anAcchAditaliGgo duzcarmA ityarthaH, tatastadanugrahArthaM colapaTTo'nujJAtaH / tathA kazcit sAdhurvAtiko bhavati, vAtena ca tadIyaM 1 tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH gA. 518 / /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 125 sAdhanamucchUnaM bhavati tatastadanugrahArthaM colapaTTo mataH / tathA prakRtyaiva kazcit sAdhuhrImAn lajjAlurbhavati tatastatprAvaraNAya colapaTTaH / tathA svabhAvena kazcit khaddhapajaNaNa tti bRhatsAdhano bhavati lokazca taM tathAvidhaM dRSTvA hasati, tatastathAvidhAnugrahAya colapaTTaH / tathA liGgodayArthaM colapaTTam, kadAcinmanohararUpAmanupamayauvanAM vanitAM vilokya liGgasyodayo bhavati, athavA tadIyaM liGgaM manoharaM colapaTTAnAcchAditaM dRSTvA striyA eva liGgodayo bhavati, tatastatpracchAdanAya 5 colapaTTo'nujJAta iti / iti colapaTTaprayojanam // 1 // atha kalpaprayojanamAha[pR0234] taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhammasukkajhANaTThA / diLaM kappaggahaNaM, gilANamaraNaTThayA ceva // 2 // [oghani0 706, pravacanasAro0 517] vyA0 tRNAnAM vrIhipalAlAdInAM grahaNaM tRNagrahaNam, analo'gnistasya sevA, tayornivAraNArthaM kalpagrahaNam / asati kalpe zItAdau sati gADhe palAlA-'gnisevAmavazyaM 10 karoti, tatkaraNe ca jIvavadhaH / tathA dharma-zukladhyAnanimittaM dRSTam anujJAtaM kalpagrahaNaM tiirthkRdbhiH| zItAdyupadrave hi kalpaprAvRtaH sukhena dharma-zukladhyAne karotIti, anyathA zItAdau kampamAnakAyo dantavINAmanavarataM vAdayan kathaGkAraM te dhyAne vidhAsyatIti ? / tathA glAnasaMrakSaNArthaM dRSTaM kalpagrahaNam, anyathA zItavAtAdinA bAdhyamAno glAno gADhataraM glAno bhavati / tathA maraNArthaM kalpagrahaNam, mRtasya hyupari pracchAdanArthaM kalpaH kriyate, itarathA lokavyavahArAdibAdhA 15 kRtA bhavati // 2 // pAtragrahaNe guNAnAha ataraMtabAlavuDDA, sehAdesA gurU asahuvagge / sAhAraNoggahA'laddhikAraNA pAyagahaNaM tu // 3 // [oghani0 692] vyA0 azaknuvadvAlavRddhA: glAna-bAla-vRddhA ityarthaH, tathA zikSakA-''dezau abhinavapravrajita-prAghUrNakau, tathA gururAcAryAdiH, tathA asahiSNuvargaH kSutpipAsAdyasahanazIlaH, 20 etAnAzritya sAdhAraNAvagrahakAraNAt sAdhAraNAvagrahanimittam, tathA alabdhikAraNam avidyamAnalabdhinimittaM pAtragrahaNaM tu pAtragrahaNameva jinairabhihitam // 3 // [pR0236] egaM va do va tiNNi va, AuTuMtassa hoi pacchittaM / AuTuMte vi tao, pareNa tiNhaM visaMbhogo // 4 // [nizItha0 2075] __ vyA0 sAmbhogiko'zuddhamekavAraM gRhNan codito bhaNati-satI praticodanA kRtA bhavadbhirmithyA 25 me duSkRtam, na punarevaM kariSyAmi, evamAdRtassan yat prAyazcittamApanno bhavati sa tasya tat prAyazcittaM dattvA sAmbhogikaH kriyate, evaM dvitIyavAraM tRtIyavAraM yAvadAdRtasya yathAyogyaM prAyazcittaM dIyate / tribhyo vArebhyaH paratazcaturthavAraM punastamevAticAraM sevitvA AdRto'pi visambhogo'sAmbhogika eva kriyata iti // 4 // 1. tulanA-pravacanasAroddhAravRttiH gA. 517 // 2. tulanA-nizIthacUrNiH //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 126 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe paMcavihaM AyAraM, AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMsentA, AyariA teNa vuccaMti // 5 // [Ava0ni0 998] vyA0 paJcavidhaM paJcaprakAram, jJAna-darzana-cAritra-tapo-vIryabhedAt, AcAramiti A maryAdayA kAlalakSaNayA niyamAdilakSaNayA vA cAra: AcAra iti, uktaM ca- kAle viNae [ ] ityAdi, 5 tam Acarantassanto'nuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANA arthAd vyAkhyAnena, tathA AcAraM darzayantassantaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa mumukSubhiH sevyante yena kAraNena Acaryante tena kAraNenaivocyante AcAryAH // 5 // suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo a / gaNatattivippamukko, atthaM vAei Ayario // 6 // vyA0 sUtraM ca arthazca sUtrArthoM, sUtrArtho vettIti sUtrArthavit, lakSaNAni maSI-tilakAdIni, tairyuktaH, gacchasya sAdhusamudAyasya medhibhUtaH, khale gobandhadAru medhirucyate, yathA khale medhyAdhArA balIvardAH paribhramanti tathA sAdhavo'pi AcAryAdhArA viharanti / gaNataptirgaNacintA, tayA vipramuktaH, etAdRza AcAryaH sva-paraziSyebhyaH arthaM zAstrArthaM vAdayati adhyApayatItyarthaH / / 6 / / athopAdhyAyamAha15 sammattanANadaMsaNajutto suttatthatadubhayavihiNNU / AyariaThANajogo, suttaM vAei uvajjhAo // 7 // vyA0 samyaktvaM ca jJAnaM ca darzanaM ca samyaktva-jJAna-darzanAni, tairyuktaH, sUtraM ca arthazca tadubhayaM ca sUtrArthatadubhayAni teSAM vidhiH, taM jAnAtIti sUtrArthatadubhayavidhijJaH, AcAryasthAnayogyaH, yasyAcAryapadAdhAnayogyatA varttate AcAryaguNaiH SaTtriMzadbhirapi svarUpataH 20 Azrito bhavati, etAdRza upAdhyAyaH sva-paraziSyAn sUtraM dvAdazAGgIgataM vAdayati adhyApayatIti gAthArthaH // 7 // AcAryapadayogyatAmAhajamhA vayasaMpannA, kAlociagahiasayalasuttatthA / aNujogANunAe, joggA bhaNiA jiNiMdehiM // 8 // [paJcava0 932] vyA0 yasmAd vratasampannAH sAdhavaH kAlocitagRhItasakalasUtrArthAstadAtvAnuyogavanta ___ ityarthaH / anuyogAnujJAyA AcAryapadasthApanArUpAyA yogyA bhaNitA jinendrairnAnye iti // 8 // kasmAdityAha iharA u musAvAo, pavayaNakhiMsA ya hor3a logammi / sesANa vi guNahANI, titthuccheo a bhAveNaM // 9 // [paJcava0 933] 30 vyA0 itarathA'nIdRzyanuyogAnujJAyAM mRSAvAdo gurostamanujAnataH, pravacanakhiMsA ca 1. pabhAsaMtA Avazyakaniyuktau / /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam bhavati loke tathAbhUtaprarUpakAt, zeSANAmapi guNahAniH sannAyakAbhAvAt, tIrthocchedazca bhAvena, tataH samyagjJAnAdyapravRtteriti // 9 // pR0237] suttatthe nimmAo, piadaDhadhammo'NuvattaNAkusalo / ___ jAIkulasaMpanno, gaMbhIro laddhimaMto a // 10 // [paJcava0 1315] vyA0 sUtrArthe nirmAto niSThitaH, priyadRDhadharma: ubhayayuktaH, anuvarttanAkuzala: upAyajJaH, 5 jAtikulasampanna: etaddvayasamanvitaH, gambhIro mahAzayaH labdhimAMzcopakaraNAdyadhikRtyeti // 10 // saMgahuvaggahanirao, kayakaraNo pavayaNANurAgI a / evaMviho u bhaNio, gaNasAmI jiNavariMdehiM // 11 // [paJcava0 1316] vyA0 saGgrahopagrahanirataH saGgraha upadezAdinA upagraho vastrAdinA, anye punaratra vyatyayaM 10 vadanti, ko'rthaH ? saGgraho vastrAdinA upagraha upadezAdinA, kRtakaraNo'bhyastakriyaH, pravacanAnurAgI ca prakRtyA parArthapravRttaH, evaMvidha eva bhaNita: pratipAdito gaNasvAmI gacchAdhipo jinavarendraiH bhagavadbhirityarthaH // 11 / / je Avi maMde tti guruM viittA, Dahare ime appasue tti naccA / hIlaMti micchaM paDivajjamANA, karati AsAyaNa te gurUNaM // 12 // dazavai0 9 / 1 / 2] 15 vyA0 ye cApi kecana dravyasAdhavo'gambhIrA manda iti guruM viditvA tantrayuktyA''locanA'samarthassatprajJAvikala iti svamAcAryaM jJAtvA tathA kAraNAntarasthApitam aprAptavayasaM Daharo'yam aprAptavayAH khalu ayam, tathA alpazruta iti anadhigatAgama iti vijJAya, kim ? hIlayanti sUyayA asUyayA vA khiMsayanti, sUyayA atiprajJastvaM vayovRddho bahuzruta iti asUyayA tu mandaprajJastvamityAdi abhidadhati / mithyAtvaM pratipadyamAnA gururna hIlanIya iti tattvamanyathA- 20 'vagacchantaH kurvantyAzAtanAM laghutA''pAdanarUpAM te dravyasAdhavaH guruNAm AcAryANAM tatsthApanAyA abahumAnena, ekAzAtanayA sarveSAmAzAtaneti bahuvacanam, athavA kurvanti AzAtanAM svasamyagdarzanAdibhAvasya hrAsarUpAm // 12 // uvasaMpayA ya tivihA, nANe taha daMsaNe caritte a / daMsaNanANe tivihA, duvihA ya carittaaTThAe // 13 // [Ava0ni0 698] 25 vyA0 upasampat trividhA jJAne jJAnaviSayA tathA darzanaviSayA caritraviSayA ca, tatra darzana-jJAnayossambandhinI trividhA, dvividhA ca cAritrArthAyeti gAthArthaH // 13 // niagacchAdannammi u, sIaNadosAiNA hoi [Ava.ni. 718] tti gAthArddham / 1. tulyaprAyam AvazyakahAri' vRttau /
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 nijagacchAdanyasmin gacche upasampat sIdanadoSAdinA bhavati // pR0238] uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUrito / ___ ahavA samANiammI, sAraNayA vA visaggo vA // 14 // [Ava0ni0 720] vyA0 upasampanno yatkAraNaM yannimittam, tuzabdAdanyacca sAmAcAryantargataM kimapi gRhyate, 5 tat kAraNaM vaiyAvRtyAdi apUrayan akurvan, yadA varttata ityadhyAhAraH, kim ? tadA sAraNA vA visargaH, tasya sAraNA codanA vA kriyate avinItasya punarvisargo vA parityAgo vA kriyata iti / tathA'nApUrayanneva tadA varttate tadaiva sAraNA visargo vA kriyate kintu athavA samANiammi tti athavA samAptiM nIte abhyupagataprayojane smAraNA vA kriyate yathA samApta tadvisargo veti gAthArthaH // 14 / / 10 [pR0242] tava-saMjama-jogesuM, jo jogo tattha taM payaTTei / __ asahaM ca niatteI, gaNatattillo pavattI u // 15 // [vyavahArabhA0 1/959] vyA0 tapassaMyamayogeSu madhye yo yatra yogyastaM tatra pravarttayanti, asahAMzca asamarthAMzca nivarttayanti, evaM gaNataptipravRttAH pravartinaH // 15 // uktaM ca pravartisvarUpam, adhunA sthavirasvarUpamAha15 thirakaraNA puNa thero, pavattivAvAriesu atthesu / jo jattha sIai jaI, saMtabalo taM thiraM kuNai // 16 // vyavahArabhA0 1/961] vyA0 sa sthirIkaraNAt sthavira iti, yo jJAna-darzana-cAritreSu madhye yAnarthAnupAdeyAna anuSThAnavizeSAn parihApayati hAni nayati tAn saMsmArayan bhavati sthaviraH, sIdamAnAn sAdhUna aihikAmuSmikApAyadarzanato mokSamArge sthirIkaroti, keSu ? pravarttivyApAriteSu artheSu yo 20 yatra sIdati yatiH, sadvidyamAnaM balaM yasya sa sadbalastathAbhUtassan praNodayati prakarSeNa zikSayati sa sthirIkaraNAt sthavira iti // 16 // gaNAdhipasvarUpamAha piyadhamme daDhadhamme, saMvigge'vaja oateaMsI / saMgahauvaggahakusalo, suttatthaviU gaNAhivaI // 17 // nizIthabhA0 2449, bRhatkalpabhA0 2050] 25 vyA0 priya iSTo dharmaH zrutacAritrarUpo yasya sa priyadharmA, yastu tasminneva dharme dRDho dravya-kSetrAdyApadudaye'pi nizcalaH sa dRDhadharmA, rAjadantAditvAd dRDhazabdasya pUrvanipAtaH / saMvigno dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyato mRgaH, sadaiva trastamAnasatvAditi / bhAvato yaH saMsArabhayodvignaH 1. tulyaprAyaM bRhatkalpabhASyavRttau /
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 129 pUrvarAtrApararAtrakAle samprekSate- kiM mayA kRtam ? kiM vA me karttavyazeSam ? kiM vA zakyamapi tapaHkarmAdikamahaM na karomi ? ityAdi / vaja tti akAraprazleSAdavadyaM pApam, sUcanAt sUtramiti kRtvA tadbhIruravadyabhIruH / ojastejazcobhayaM vidyate yasya sa ojasvI tejasvI ceti, ojo nAma zarIreNa nAtidairghya nAtihrasvatA nAtisthaulyaM nAtidurbalatA, athavA zarIrocchrayaH bAhvorviSkambhazca, etau dvAvapi tulyau, na hInAdhikapramANau, citamAMsatvaM yadvapuSaH pAMsulikA 5 nAvalokyante, tathA indriyANi ca pratipUrNAni, na cakSuHzrotrAdyavayavavikalateti bhAvaH, etat sarvam oja ucyate, tadyasyAsti sa ojasvI / tejaH punardehe zarIre'napatrapyatA alajjanIyatA dIptiyuktatvenAparibhUtatvam, tadvidyate yasya sa tejasvI / yadAha bhASyakAraH ArohaparINAho, ciamaMso iMdiA ya paDipuNNA / aha oa teo puNa hoi aNotappayA dehe // [bRtkalpabhA0 2051] saGgraho dravyato vastrAdibhirbhAvataH sUtrArthAbhyAm, upagraho dravyata auSadhAdibhirbhAvato jJAnAdibhiretayoH saMyatIviSayayoH saGgrahopagrahayoH kuzalastathA sUtrArthavid gItArthaH, evaMvidho gaNAdhipatirAryikANAM gaNadharaH sthApanIyaH // 17 // [pR0243] uddhAvaNA pahAvaNa-khettovahimaggaNAsu avisAI / __suttatthatadubhayaviU, gIyatthA erisA hoi // 18 // [vyavahArabhA0 1/962] 15 vyA0 ut prAbalyena dhAvanam uddhAvanam, prAkRtatvAcca strItvanirdezaH, kimuktaM bhavati ?, tathAvidhagacchaprayojaneSu samutpanneSu AcAryeNa sandiSTo'sandiSTo vA''cAryAn vijJapya yathaitat kAryamahaM kariSyAmIti tasya kAryasyAtmAnugrahabuddhyA karaNe uddhAvanam, zIghraM tasya kAryasya niSpAdanaM pradhAvanam, kSetramArgaNA kSetrapratyupekSaNA, upadhimArgaNA upadherutpAdanam, etAsu ye aviSAdino na viSAdaM gacchanti / tathA sUtrArthatadubhayavidaH, anyathA heyopAdeyaparijJAnAyogAt, 20 etAdRzA evaMvidhA gItArthA gaNAvacchedino bhavanti, kvacid 'gaNavaccho eriso hoIti pAThastatra spaSTatarameva // 18 // [pR0245] devA vi devaloe, divvAbharaNANuraMjiasarIrA / jaM parivaDaMti tatto, taM dukkhaM dAruNaM tesiM // 19 // [upa0 mAlA0 285] vyA0 devA api devaloke divyairAbharaNairanuraJjitaM maNDitaM zarIraM yeSAM te tathApi yat 25 pratipatanti azucau garbhAdikalimalodadhau majjanti tato devalokAt tad duHkhaM dAruNaM raudraM teSAM devAnAm iti // 19 // prAgaparimitaM sukhavarNanaM teSAmanena viruddhayeta iti cettanna, abhiprAyAparijJAnAtU, taddhyetadarthaM
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 130 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe varNitaM kila vaiSayikasukhArthinA'pi sattvena dharma eva yatnaH kAryaH, tasmin sati tasya prAsaGgikatvAt, na punastat paramArthataH sukham, viparyAsAd du:khe'pi sukhabuddhipravRttervipAkadAruNatvAt, tathA cAha taM suravimANavihavaM, ciMtia cavaNaM ca devalogAo / aibaliaM cia jaM navi phui sayasakkaraM hiayaM // 20 // [upa0 mAlA0 286] vyA0 tamiti prAgvarNitaM suravibhavaM cintayitvA paryAlocya cyavanaM ca patanaM ca devalokAt, kim ? atibalinameva gADhaM niSThurameva yannApi naiva sphuTati zatazarkaraM hRdayam, astyeva tasya sphoTe mahat kAraNamiti // 20 // [pR0246] savvesu patthaDesuM, majjhe varTa aNaMtaraM taMsaM / ___eaMtaracauraMsaM, puNo vi vaDhe puNo taMsaM // 21 // [vimAna0 245] vyA0 sarveSu prastaTeSu madhye vRttam, tadanantaraM tryasam, tadanantaraM caturasram / punarapi vRttam, tadanantaraM tryamram, tatazcaturasram / tato bhUyo'pi vRttam, tadanantaraM tryamram, evaM tAvad draSTavyaM yAvadAvalikAyAH paryantaH // 21 / / vaDhe vassuvariM, tasaM taMsassa uppariM hoI / cauraMse cauraMsaM, uTuM tu vimANaseDhIo // 22 // [vimAna0 246] vyA0 prathamaprastaTAccordhvaM dvitIyAdiSu yAnyAvalikApraviSTavimAnAni tAni prathamaprastaTagatAvalikApraviSTairvimAnassaha samazreNyA vyavasthitAni, tadyathA- vRttaM vRttasyopari, tryasaM vyasrasyopari bhavati, caturasra caturasram, UrdhvaM tu vimAnazreNaya eva bhavantIti gAthArthaH // 22 // 20 vaTaM ca valayagaM piva, taMsaM sighADagaM piva vimANaM / cauraMsa vimANaM pi ya, akkhADagasaMTThiaM bhaNiaM // 23 // [vimAna0 247] vyA0 vRttaM ca nAma valayAkArakamavaseyam, tryasaM zRGgATakasaMsthAnam iva vimAnam, caturasraM vimAnaM puna: akSapATakasaMsthAnaM jAnIhi // 23 // savve vaTTavimANA, egaduvArA havaMti vinneyA / 25 tiNNi a taMsavimANe, cattAri a hoMti cauraMse // 24 // [vimAna0 248] vyA0 sarve vRttavimAnA ekadvArA bhavanti vijJeyAH, trINi ca dvArANi tryasavimAne, jAtAvekavacanaM sarvatra, catvAri dvArANi bhavanti caturasre // 24 / / 15
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 131 pAgAraparikkhittA, vaTTavimANA havaMti savve vi / cauraMsavimANANaM, cauddisiM veiA hoI // 25 // [vimAna0 249] vyA0 tatra prAkAraparikSiptA: vRttavimAnA: bhavanti sarve'pi, kapizIrSavibhUSitaprAkAraparikSiptAssarve vRttavimAnA ityarthaH / caturasravimAnAnAM punaH catasRSu dikSu vedikA bhavanti, vedikAnAmnA'tra muNDaprAkArA veditavyAH // 25 // jatto vaTTavimANA, tatto taMsassa veiA hoi / pAgAro bodhavvo, avasesehiM tu pAsehiM // 26 // [vimAna0 250] vyA0 yata iti yasyAM dizi vRttavimAnaM tatastasyAM dizi tryamrasya vedikA bhavati, prAkAro boddhavyo'vazeSaiH pArvaiH avaziSTeSu pArzveSu prAkAro jJAtavyaH // 26 // AvaliAsu vimANA, vaTTA taMsA taheva cauraMsA / / pupphAvagiNNayA puNa,aNegaviharUvasaMThANA // 27 // [vimAna0 251] vyA0 AvalikAsu vimAnA AvalikApraviSTavimAnAH kecid vRttAH, kecit tryamrAH, keciccaturasrAH, anyat saMsthAnaM teSAM sarvathA na vidyate, tathA'ta eva nizcayena, puSpAvakIrNakAH punaranekavidharUpasaMsthAnAH, tadyathA- kiMcinnandyAvarttAkAraM kiMcit svastikAkAraM kiMcit khaDgAkAramityAdi, sarvatra vimAnazabdasya puMnnapuMsakatvAdevaM nirdezaH // 27 // [pR0247] ghaNaudahipaiTThANA, surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTThANA, tadubhayasupaiTThiyA tisu // 28 // [bRhatsaM0 126] ___ vyA0 ghanodadhipratiSThAnAH surabhavanA: suravimAnAni, bhavanazabdasya punnapuMsakatvAdevaM nirdezaH, yadAha hemasUriH svopajJaliGgAnuzAsane- bhavana-bhuvana-yAnodyAna-vAtAyanAni [liGgA0 20] iti / pratiSThante'sminniti pratiSThAnam AzrayaH, kva ?, dvayoH kalpayossaudharmezAnayorvimAnA: 20 triSu sanatkumAra-mAhendra-brahmakalpeSu vimAnAH vAtapratiSThAnAH, tadubhayeti ghanodadhighanavAtapratiSThAnAstriSu lAntaka-zukra-sahasrArakalpeSu vimAnAH / tatra ghanodadhiH styAnIbhUto jalarAziH, sa ca tathA jagatsvAbhAvyAnnApi spandate nApi tatrAzritAni vimAnAni vilayamupayAnti, ghanavAto'tyantanicito'parispando vAtarAziH // 28 // teNa paraM uvarimagA, AgAsaMtarapaiTThiA savve / [bRhatsaM0 127] vyA0 tataH paramAnatAdivimAnAnyAkAzapratiSThitAnIti sArddhagAthArthaH / / [pR0249] phaliaM paheNagAI, vaMjaNabhakkhehi vA viraiaM jaM / __ bhottumaNassovahiaM, paMcamapiMDesaNA esA // 29 // [vyavahArabhA0 9 / 3821] 25
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ___ vyA0 phaliaM iti phalitaM nAma yad vyaJjanairbhakSyairvA nAnAprakArairviracitaM praheNakAdi, praheNakaM laMbhanakam, AdizabdAt sarajaskAnAM dAnAya kalpitaM prigRhyte| upahRtazabdasyArthamAhayat bhoktumanasa upahRtaM tadupahatamityucyate / eSA paJcamI piNDaiSaNA // 29 // [pR0250] suddhaM tu alevakaDaM, ahavaNa suddhodaNo bhave suddhaM / 5 saMsaTuM AdattaM, levADamalevaDaM ceva // 30 // vyavahArabhA0 9 / 3820] ___vyA0 yadalepakRtaM kAJjikena pAnIyena vA sanmizrIkRtaM tacchuddham, athavA zuddhaudano vyaJjanarahito bhavati zuddham, tadapi niyamAdalepakRtam / saMsRSTaM nAma bhoktukAmena AdattaM gRhItam, kimuktaM bhavati ? yat sthAle pariveSitaM tatra grahaNAya hastaH kSiptaH, na tAvadadyApi mukhe prakSipati, atrAntare sAdhurAgato bhikSArtham, tallepakRtamalepakRtaM vA saMsRSTamityucyate // 30 // 10 bhuMjamANassa ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u / jahannovahaDaM taM tu, hatthassa pariattaNA(Ne?) // 31 // vyavahArabhA0 9 / 3838] vyA0 pariveSakaH piTikAyAM kUraM gRhItvA dakSiNahastena pariveSayan yasya dAtukAmastasya bhAjane kSipAmIti vyavasitaH, tasya tathA bhuJjAnasyotkSiptam, tadbhuJjAnena pratiSiddham paryAptam, mA mahyaM dehi / asmin dezakAle sAdhunA tatra prAptena dharmalAbhitam, tata: pariveSako brUte15 sAdho ! sAdhaya patadgraham, sAdhunA pAtraM dhAritam, tatra tena prakSiptam, idaM hastamAtrasya parivartanAt, gAthAyAM saptamI paJcamyarthe, jaghanyamupahRtaM bhavati // 31 / / aha sAhIramANaM tu vaTTeuM jo u dAvae / daleja'calio tatto, chaTThI esA vi esaNA // 32 // [vyavahArabhA0 9 / 3829] vyA0 atha vartayituM saMhriyamANaM yo dApayet, tasya vacanataH sa pariveSakastasmAt 20 sthAnAnmanAgapyacalito dadyAt, etat saMhriyamANamucyate, eSA'pi SaSThI eSaNA draSTavyA // 32 // [pR0251] bhuttasesaM tu jaM bhUo, chunbhaMtI piThare dae / saMvaTuMtI va annassa, Asagammi pagAsae // 33 // vyavahArabhA0 9 / 3830] vyA0 prahlAdananimittaM kaliJjabhAjane vizAle uttAne ca kSiptam, tato bhoktumupaviSTAn dattvA yadbhaktazeSaM tad bhUyaH piThare kSipantI sAdhave dadyAt, yadivA anyasya bhAjane prakAzake 25 prakAze Asyake tasya mukhe saMvarddhayantI dadyAt // 33 // [pR0251] sAhiramANaM gahiaM, dijaMtaM jaM ca hoti pAjoggaM / pakkhevae duguMchA, Aeso kuDamuhAIsu // 34 // gAthArddham / [vyavahArabhA0 9 / 3826] vyA0 ihAnAnupUrvyA grahaNaM bandhAnulomatastata evaM draSTavyam, gRhItaM nAma yaddIyamAnaM yacca
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam bhavati prAyogyam, saMhRtaM nAma saMhriyamANam, Asye prakSipyamANaM pratItam / atrAha- nanu 'jaM ca Asagammi pakkhivaI' [vyavahArasU0 244] ityasyAyamarthaH- yat Asyake mukhe prakSipati, tatho(cco?)cchiSTamiti loke jugupsA, tataH kathaM tad gRhyate ? sUrirAha- Adeso iti, kuTo ghaTastasya yanmukham, tadAdiSu, AdizabdAt piTharamukhAdiparigrahastatra Adezo vyAkhyAnam, kimuktaM bhavati ? piTharamukhAdInyadhikRtya 'jaM ca Asagammi pakkhivaI' iti sUtraM vyAkhyAtamatra 5 na kazciddoSaH / atra ca zrIgurubhiH kenApi hetunA''dyaM padadvayaM vihAyAntyameva tallikhitam, param arthasaGgataye sukhAvabodhAya cAsmAbhiH pUrNA gAthA likhitA vyAkhyAtA ca // 34 // jaM vadRi uvayAre, uvagaraNaM taM se hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM, ajao ajayaM pariharaMto // 35 // vyA0 yadupakaraNaM pAtrakAdi upakAre jJAnAdInAmupayujyate tadevopakaraNaM se asya 10 sAdhorbhavatIti, yat punaratirekaM jJAnAdInAmupakAre na bhavati tat sarvamadhikaraNaM bhavati / kiMviziSTasya sataH? ayato'yatnavataH, ayatanayA pariharan pratisevamAnaH tadupakaraNaM bhvtiiti| pariharaMto tti iyaM sAmayikI paribhASA pratisevanArthe varttata iti // 35 // battIsaM kira kavalA, AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe, aTThAvIsaM bhave kavalA // 36 // [piMDani0 642] 15 vyA0 puruSasya kukSipUraka AhAro madhyamapramANo dvAtriMzat kavalA:, kiletyAhArasya madhyamapramANatAsaMsUcakaH, mahelAyA: kukSipUraka AhAro madhyamapramANo'STAviMzatiH kavalA iti // 36 // kavalANa ya parimANaM, kukkuDiaMDagapamANamettaM tu / jo vA avigiavayaNo, vayaNammi chuhejja vIsattho // 37 // vyA0 kavalAnAM ca parimANaM kukkuTyaNDakapramANamAtram, tatra kukkuTI dvidhA-dravyakukkuTI bhAvakukkuTI ca, tatra sAdhoH zarIrameva kukkuTI, tanmukhamaNDakam, tatrA'kSi-kapolauSTha-bhruvAM vikRtimanApAdya yaH kavalo mukhe pravizati, tat pramANaM kavalasya / athavA kukkuTI pakSiNI, tasyA aNDakaM pramANaM kavalasya / tathA yAvanmAtreNAhAreNa bhuktena na nyUnaM nApyAdhmAtam udaraM bhavati dhRtizca viziSTA sampadyate jJAna-darzana-cAritrANAM ca vRddhirupajAyate tAvatpramANa AhAro 25 bhAvakukkuTI, tasya dvAtriMzattamo bhAgo'NDakam, tat pramANaM kavalasya, zeSamuktArthameva // 37 // appAhAra 1 avaDDA 2, dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA 5 ya // 38 // 20
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vyA0 alpAhAronodarikA 1 apArddhAnodarikA 2 dvibhAgonodarikA 3 prAptonodarikA 4 tathA kiJcidUnodarikA 5 aSTa- dvAdaza-SoDaza- caturviMzatistathaikatriMzacca yathAsaGkhyaM yojniiym| idamatra tAtparyam- alpAhAronodarikA nAma ekakavalAdArabhya yAvadaSTau kavalA iti, atra caikakavalamAnA jaghanyA'STakavalamAnA utkRSTA dvyAdikavalamAnabhedA madhyamA, evaM navabhyaH 5 kavalebhya Arabhya yAvad dvAdaza kavalAstAvadapArddhAnodarikA, atrApi navakavalA jaghanyA dvAdazakavalotkRSTA zeSA tu madhyamA, evaM trayodazabhya Arabhya yAvat SoDaza kavalAstAvad dvibhAgono darikA, bhedatrayabhAvanA pUrvavat, evaM saptadazabhya Arabhya yAvaccaturviMzatika valAstAvatprAptonodarikA, evaM paJcaviMzaterAbhya yAvadekatriMzat kavalAstAvatkiJcidUnodarikA, jaghanyAdibhedatrayaM puurvvdbhaavniiym| evamanenAnusAreNa pAnIye'pi 10 bhAvanIyA / tathA strINAmapyevaM puruSAnusAreNa draSTavyA ||38|| bhAvata UnodarikAmAhakohAINamaNudiNaM, cAo jiNavayaNabhAvaNAo / bhAveNoNodariA, pannattA vIarAgehiM // 39 // vyA0 krodhAdInAm anudinaM prativAsaraM tyAgo jinavacanabhAvanAtaH, iyaM bhAvenA'vamodarikA bhAvenonodariketyarthaH, prajJaptA vItarAgaiH // 39 // 15 134 pratimAH pratipAdayati [pR0253] mAsAI sattA 7, paDhamA 1 bii2 taia3 sattarAidiNA10 / aharAi 11 egarAI12, bhikkhupaDimANa bArasagaM // 40 // [Ava0mU0bhASya, paJcAzaka0 18 / 3, pravacanasAro0 574 ] vyA0 mAsAdayo mAsaprabhRtayaH saptAntAH saptamAsAvasAnA ekaikamAsavRddhyA sapta 20 bhavanti / tatra mAsaH parimANamasyAM mAsikI pratimA prathamA, evaM dvimAsikI dvitIyA, trimAsikI tRtIyA, yAvat saptamAsikI saptamI / paDhamA biia taia sattarAidiNa tti saptAnAM pratimAnAmupari prathamA dvitIyA tRtIyA ca sapta rAtridinAni rAtrindivAni pramANato yasyAM sA tathA pratimA bhavati / tadabhilApazcaivam - prathamA saptarAtrindivA, dvitIyA saptarAtrindivA, tRtIyA saptarAtrindivA ca, etAzca timro'pi krameNASTamI navamI dazamI ceti / aharAi tti ahorAtraM 25 parimANamasyAH sA ahorAtrikI ekAdazI pratimA / egarAi tti ekarAtriryasyAM sA ekarAtri:, ekarAtrirevaikarAtrikI dvAdazI pratimA ca, ityevaM bhikSupratimAnAM sAdhupratimAvizeSANAM dvAdazakaM bhavatIti // 40 // atha ya etAH pratipadyate tamAha 1. tulanA- pravacanasAroddhAravRttiH bhAga - 1 pR. 173 / 2. tulanA - paJcAzakavRttiH pravacanasAroddhAravRttizca //
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 10 tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam paDivajjai eAto, saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviappA, sammaM guruNA aNunAo // 41 // [paJcA0 18 / 4, prava0 575] vyA0 pratipadyate abhyupagacchati etA anantaroktAH pratimAH saMhananadhRtiyutaH / tatra saMhananaM vajrarSabhanArAcAderanyatarat, tadyukto hyatyantaM parISahasahanasamartho bhavati, dhRtizcittasvAsthyam, tadyuktazca ratyaratibhyAM na bAdhyate / mahAsattva: sAttvikaH, sa hyanukUla-pratikUlopasargeSu harSa- 5 viSAdau na vidhatte / bhAvitAtmA sadbhAvanAbhAvitAntaHkaraNaH, pratimAnuSThAnena vA bhAvitAtmA, tadbhAvanA ca tulanApaJcakena taveNa satteNe [bRhatkalpabhA0 1328]tyAdirUpeNAnyatra vyaakhyaaten| kathaM bhAvitAtmA ? ityAha- samyag yathA''gamam, tathA guruNA''cAryeNAnujJAto'numataH, atha gurureva pratipattA tadA vyavasthApitAcAryeNa gacchena vA'numata iti // 41 // gacche ccia nimmAo, jA puvvA dasa bhave asaMpuNNA / navamassa taiavatthU, hoi jahanno suAbhigamo // 42 // [paJcAzaka0 18 / 5, prava0 576] vyA0 gaccha eva sAdhusamudAyamadhya eva tiSThan nirmAta AhArAdiviSaye pratimAkalpaparikarmaNi pariniSThitaH / kiyAMstasya zrutAbhigama ityAha-yAvat pUrvANi daza asampUrNAni kiJcidUnAni, sampUrNadazapUrvadharo hyamoghavacanatvAddharmadezanayA bhavyopakAritvAttIrthavRddhikAritvAt pratimAdikalpaM na pratipadyate / bhavet syAt, zrutAdhigama iti yogaH, utkRSTazcAyam, jaghanyasya vakSyamANatvAda- 15 tastamevAha- navamasya pUrvasya pratyAkhyAnanAmakasya tRtIyaM vastu AcArAkhyaM tadbhAgavizeSa yAvaditi varttate, syAjaghanyo'lpIyAn zrutAdhigamaH zrutajJAnaM sUtrato'rthatazca, etacchrutavirahito hi niratizayajJAnatvAt kAlAdi na jAnAti // 42 / / vosaTTacattadeho, uvasaggasaho jaheva jiNakappI / esaNa abhiggahIA, bhattaM ca alevaDaM tassa // 43 // [paJcAzaka0 18 / 6, prava0 577] 20 vyA0 vyutsRSTaH parikarmAbhAvena, tyakto mamatvatyAgena, dehaH kAyo yena saH tathA, upasargasaho divya-mAnuSa-tairazcopadravasoDhA, yathaiva yadvadeva jinakalpI jinakalpikastadvadupasargasaha ityarthaH / eSaNA piNDagrahaNaprakAraH, sA ca saptavidhA saMsaMDhetyAdirUpA, tatrAbhigRhItA abhigrahavatI, abhigrahazcaivam- tAsAM saptAnAmeSaNAnAM madhye AdyayordvayoragrahaNaM paJcasu grahaNam, punarapi vivakSitadivase antyAnAM paJcAnAM madhye dvayorabhigrahaH, ekA bhakte ekA ca pAnake / tathA 25 1. paJcAzakavRtti- pravacanasAroddhAraTIkayoH tulanArthaM draSTavyam / 2. taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA paDima paDivajjao / / iti sampUrNA gAthA // 3. saMsaTThamasaMsaTThA uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahIyA paggahIyA ujjhiyadhammA ya sattamiA // iti sampUrNA gaathaa||
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe bhaktaM cAnnaM punaralepakRtam alepakArakaM valla-canakAdi tasya pratimApratipattukAmasya parikarma kurvataH, cazabdAdupadhizca asya svakIyaiSaNAdvayalabdha eva, tadabhAve yathAkRto'pyucitaprAptiM yAvat syAt // 43 / / athaivaM kRtaparikarmA yat karoti tadAha gacchA viNikkhamittA, paDivajjai mAsiaM mahApaDimaM / dattega bhoaNassA, pANassa vi ega jA mAsaM // 44 // [pnycaa018|7, prava0578] vyA0 gacchAt sAdhusamudAyAdviniSkramya taM vimucyetyarthaH, tatra yadyAcAryAdiH pratipattA tadA alpakAlikaM sAdhvantare svapadanikSepaM kRtvA zubheSu dravyAdiSu zaratkAle sakalasAdhvAmantraNakSAmaNapUrvakaM pratipadyate abhyupagacchati mAsikI mAsapramANAM mahApratimAM gurupratijJAm / tatra ca dattiravicchinnadAnarUpA ekA ekaiva bhojanasya annasyAjJAtoJcharUpasya 10 uddhRtAdyuttaraiSaNApaJcakopAttasyAlepakAriNaH kRpaNAdibhirajighRkSitasya ekasvAmisatkasyaivA' gurviNI-bAlavatsApIyamAnastanAbhiH elukasyAntare ekaM pAdaM vinyasyAparaM bahirvyavasthApya dIyamAnasya, tathA pAnasyApi pAnakAhArasya caikaiva mAsikapratimAyAM dattirbhavediti // 44 // pacchA gacchamaII, evaM dumAsa timAsi jA satta / navaraM dattivivaDDI, jA satta u sattamAsIe // 45 // [paJcA0 18 / 13, prava0 581] 15 vyA0 pazcAt mAsapUraNAnantaraM gacchaM sAdhusamUhamatyeti pravizati vibhUtyA, tathAhi gacchasthAnAsannagrAme Agacchatyasau, AcAryastu tatpravRttimanvicchati tato nRpAdInAM nivedyate, yathA-paripAlitapratimArUpamahAtapAH sAdhuratrAgatastato nRpAdilokaiH zramaNasaGghana cAbhinandyamAnastatra pravekSyate, tapobahumAnArthaM tasya tadanyeSAM zraddhAvRddhyarthaM pravacanaprabhAvanArthaM ceti, evamAdyoktA, zeSAH SaDatidizannAha- evaM anenaiva krameNa dvimAsikI yAvat sapta pratimAH saptamAsikyantAH, 20 navaraM kevalam, prathamAyA mAsikyAH pratimAyAH sakAzAd dvimAsikyAdInAmayaM vizeSaH, yathA dattayastAsu varddhante, tatra dvaimAsikyAM bhaktasya pAnasya ca pratyekaM dattidvayam, traimAsikyAM bhaktasya pAnasya ca pratyekaM dattitrayam, evaM yAvat saptamAsikyAM bhaktasya pAnasya ca sapta sapta dattayaH // 45 // athASTamImAha tatto a aTThamI khalu, havai ihaM paDhama sattarAiMdI / 25 tIe cautthacauttheNa, apANaeNaM aha viseso // 46 // uttANagapAsallI, nesajjI vAvi ThANaM ThAittA / ii uvasagge ghore, divvAI sahai avikaMpo // 47 // [pravacanasAro0 582-583, paJcAzaka0 18 / 14-15] / 1. dvimAsA evaM trimAsA yAvat-paJcAzakavRttau / dvaimAsikI traimAsikI yAvat-pravacanasAroddhAravRttau //
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 137 vyA0 tatazca saptamyanantaram aSTamI prathamasaptarAtrindivA pratimA bhavati, iha prakrame, tasyAM prathamasaptarAtrindivAyAM caturthacaturthena ekAntaropavAsena Asitavyamiti zeSaH / apAnakena pAnakAhArarahitena, caturvidhAhArarahitenetyarthaH / iha ca pAraNake AcAmlaM karttavyam, dattiniyamastu nAstIti / tathA uttAnaka UrdhvamukhazayitaH pAsallIti pArzvazayitaH nesajIti niSadyAvAn, samaputatayopaviSTaH vA vIti vikalpArthaH, sthAnam uktameva kAyaceSTAvizeSarUpaM sthitvA kRtvA, 5 grAmAdibhyo bahiriti zeSaH / sahate kSamate upasargAn upadravAn ghorAn raudrAn divyAdIn devakRtAdIn, AdizabdAnmAnuSa-tairazcAdigrahaH / tatra tasyAM pratimAyAm avikampo manaHzarIrAbhyAmacala iti // 46-47 / / navamImAha doccA vi erisi ccia, bahiA gAmAIANa navaraM tu / ukkuDulagaMDasAI, DaMDAyaiu vva ThAittA // 48 // [paJcA0 18 / 16, prava0 584] 10 vyA0 dvitIyA saptarAtrindivA pratimA'pi IdRzyeva prathamasaptarAtrindivapratimAsadRzyeva, tapaH-pAraNasAdhAd grAmAdibahirvattisAdharmyAcca / ata evAha- bahistAdeva bahireva grAmAdInAM sannivezavizeSANAm / navaraM kevalamayaM vizeSaH, tuzabdo'vadhAraNe sa ca yojita eva / utkuTuko bhUmAvanyastaputatayopaviSTaH / tathA lagaNDaM dussaMsthitaM kASTham, tadvacchete ya evaMzIlo'sau lagaNDazAyI mastaka-pArNikAbhireva pRSThapradezenaiva vA spRSTabhUbhAgaH, tathA daNDavad yaSTivadAyato 15 dI? daNDAyata:, pAdaprasAraNena bhUminyastAyatazarIraH, sa eva daNDAyatakaH / vAzabdo viklpaarthH| sthitvA avasthAya divyAdhupasargAn sahata iti prakramAt // 48 // dazamImAhataccAe vI evaM, navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavA vI, ThAeja va aMbakhujo u // 49 // [paJcA0 18 / 17, prava0 585] 20 vyA0 tRtIyA'pi saptarAtrindivA pratimA'pi IdRzyeva uktasvarUpaiva, tapaH-pAraNakagrAmAdibahirvRttisAdharmyAt prathamasaptarAtrindivapratimAtulyaivetyarthaH / navaraM kevalaM sthAnaM zarIrAvasthAnaM tasya pratimApratipatturgodohIti godohakasamAkAratvAd godohikA, godohanapravRttasyeva putayoH pANibhyAM saMyoge agrapAdatalAbhyAmavasthAnakriyA, sA vidheyeti shessH| vIrANAM dRDhasaMhanAnAm AsanaM vIrAsanam, siMhAsanAdyadhirUDhasya bhUminyastapAdasya siMhAsanAdyapanayane satyacalitasya 25 tathaivAvasthAnarUpam, tadapi sthAnaM tasyeti prakramaH / yadvA vAmapAdo dakSiNasyororupari dakSiNazca vAmasyororupari yatra kriyate, vAmakaratalasya copari dakSiNakaratalamuttAnaM nAbhilagnaM ca yatra 1. dvitIyasapta0 - paJcAzaka-pravacanasAroddhAravRttyoH / / 2. ukkuTuo-paJcAzakavRttau / utkaTuko-pravacanasAroddhAravRttau / /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe vidhIyate tadvIrAsanam / ahavA vi tti athaveti prakArAntaradyotanArthaH, api: samuccaye, avatiSThedAmrakubjo vA AmraphalavadvakrAkAreNAvasthitaH / evametAstisro'pi prathamasaptarAtrindivAdyAH pratimA ekaviMzatyA divasairyAntIti // 49 / / ekAdazImAha5 emeva ahorAI, chaThe bhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiA, vagdhAriapANie ThANaM // 50 // [paJcA0 18 / 18, prava0 586] vyA0 evameva anantaroktanItyA ahorAtrikI pratimA bhavati / navaraM kevalaM SaSThaM bhaktaM bhojanaM varjanIyatayA yatra tat SaSThabhaktamupavAsadvayarUpaM tapaH, tatra hyupavAsadvaye catvAri bhaktAni chidyante, ekAzanena tadArabhyate tenaiva ca niSThAM yAtItyevaM SaDbhaktavarjanarUpaM taditi, SaSTham ityatra 10 cAnusvAro'nAgamikaH / apAnakaM pAnakAhArarahitaM tasyAM vidheyamiti zeSaH / tathA grAmanagarebhyo bahistAd vyAghAritapANike pralambabhujasya sthAnam avasthAnaM bhavati pratimApratipannasyeti, iyaM cAhorAtrikI pratimA dinatrayeNa yAti, ahorAtrasyAnte SaSThabhaktakaraNAt // 50 // dvAdazImAha[pR0254] emeva egarAI, aTThamabhatteNa ThANa bAhirao / IsiMpanbhAragae, aNimisanayaNegadiTThIe // 51 // sAhaha dovi pAe, vagghAriapANi ThAyai ThANaM / vagghArilaMbiabhuo, sesa dasAsu jahA bhaNiyaM // 52 // (pravacanasAro0 587-588, paJcAzaka0 18 / 19-20] vyA0 evameva ahorAtrikIvadeva ekarAtrikI pratimA bhavati, vizeSamAha-aSTamabhaktena upavAsatrayeNa pAnakAhArarahitena sthAnam avasthAnaM kartuH bahistAd grAmAdeH, tathAhi-ISatprAgbhAragata 20 ISatkubjo nadyAdidustaTIsthito vA'sau syAttathA'nimiSanayano nirnimeSanetrastathA ekadRSTiH ekapudgalagatadRSTiryathAsthitagAtro guptasarvendriya iti / sAha tti saMhRtya dvAvapi pAdau kramau jinamudrayA vyavasthApyetyarthaH, vyAghAritapANirvakSyamANo'rthaH ThAyati tti tiSThati karoti sthAnaM kAyAvasthAnavizeSam, athavA vyAghAritapANi tti padaM sUtrakRdeva vyAkhyAti-vyAghAritapANi lambitabhujo'valambitabAhurucyate, samyakpAlane cAsyA yat syAttadAha- ante ca samyakparyantaM 25 nayane punarasyA ekarAtrikIpratimAyA labdhiAbhavizeSa: syAt / / 51-52 / / cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt, yaccocyate1. sesa dasAsu jahA bhaNiaM-iti pAThasya sthAne 'aMte a imIi laddhitti' iti paJcAzakAdau pAThaH // 2. ThAyae-pravacanasAroddhAravRttau / / 15
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam [pR0256] saccaraNANuTThANaM, vihipaDisehANugaM tattha / gAthArddham / vyA0 saccAritramanuSThAnaM vartate, kIdRzam? vidhipratiSedhAnugama, vidhizca pratiSedhazca vidhipratiSedhau, tAvanugacchatIti vidhipratiSedhAnugaM kiJcidvidhyanugaM kiJcinniSedhAnugam, tatra kathaM vyavasAyaH? tatrottaram-tad bAhyacAritrApekSamavagantavyamiti // [pR0258] vatthU vasai sahAve, sattAo ceaNa vva jIvammi / na vilakkhaNattaNAo, bhinne anyatra chAyAtave ceva // 53 // [vizeSAva0 2042] vyA0 sarvameva vastu AtmasvabhAve vasati, sattvAt jIve cetanAvat, bhinne tvAtmavilakSaNasvarUpe vastuni na vasati, yathA chAyA''tape / yacca sat tat svabhAve vasati, jIve cetanAvat / bhinne anyatra vilakSaNatvAccetanA na vasati / kiMvat ? chAyA''tapAviva, yathA- chAyA yadA bhavati tadA Atapo na bhavati yadA''tapo bhavati tadA chAyA na bhavati, 10 tatra hetuH svabhAva eva // 53 / / pR0260] atha yathA mati-zrutayoH kAryakAraNabhAvAdbhedastathA tayoH pratyekaM svasthAne'pi samyaktva-mithyAtvaparigrahAdbheda evetyanuSaGgato darzayituM nandyadhyayanAgame matizrutayo: kAryakAraNabhAvena bhedapratipAdanAnantaramidaM sUtramasti, tadyathA avisesiA maI mainANaM ca maiannANaM ca, visesiA maI sammadiTThissa maI mainANaM, 15 micchAdihissa maIannANaM / evaM avisesiaM suaM suanANaM ca suaannANaM ca, sammadihissa suaM suanANaM micchAdiTThissa suaM suaannANaM / [sU. 46] samyagdRSTi-mithyAdRSTisambandhato'vizeSitena matizabdena matijJAnaM matyajJAnaM ca dve api pratipAdyete, samyagdRSTitvavizeSitena tu matidhvaninA matijJAnamevocyate, mithyAdRSTitvavizeSitena tu tenaiva matyajJAnamevAbhidhIyate, evaM zrute'pi vAcyamiti sUtrabhAvArthaH / tadetadAnuSaGgikaM 20 sUtroktamanuvarttamAno bhASyakAro'pyAha avisesiA mai ccia, sammaddiTThissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suaM pi emeva // 54 // [vizeSAva0 114] vyA0 samyagdRSTi-mithyAdRSTibhAvenAvizeSitA matiH matirevocyate, na tu matijJAnaM matyajJAnaM ceti nirdhArya vyapadizyate, sAmAnyarUpAyAM tasyAM jJAnA-'jJAnavizeSayordvayorapyantarbhAvAt / yadA 25 tu samyagdRSTereva sambandhinI sA matirvivakSyate tadA matijJAnamiti nirdizyate yadA tu mithyAdRSTisambandhinI tadA matyajJAnam / evaM zrutamapyavizeSitaM zrutameva, vizeSitaM tu samyagdRSTe: zrutajJAnaM mithyAdRSTestu zrutAjJAnam, samyagdRSTisambandhino bodhasya sarvasyApi jJAnatvAt mithyAdRSTisatkasya tvajJAnatvAditi gAthArthaH // 54 //
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0261] duviho u bhAvadhammo, suadhammo khalu carittadhammo a / suadhammo sajjhAo, carittadhammo samaNadhammo // 55 // [dazavai0ni0 43] vyA0 dvividhastu dviprakAro bhAvadharmaH, tathA cAha-zrutadharmaH khalu cAritradharmazca / tatra zrutaM dvAdazAGgam, tasya dharmaH zrutadharmaH / khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi? sa 5 hi vAcanAdibhedAccitra iti, Aha ca-zrutadharma: svAdhyAyaH vAcanAdirUpastattvacintAyAM dharmahetutvAddharma iti / tathA cAritradharmazca, tatra cara gati-bhakSaNayoH [pA.dhA.559?]ityasya atilU-dhU-sU-khani-sahi-caribhya itran [kA0 3 / 2 / 184] itItranpratyayAntasya caritramiti bhavati / carantyaninditamaneneti caritraM kSayopazamarUpam, tasya bhAvazcAritram, azeSakarmakSayAya ceSTetyarthaH / tatra cAritrameva dharmazcAritradharmaH iti, caH samuccaye / ayaM ca zramaNadharma evetyAha- cAritradharmaH 10 zramaNadharma iti / tatra zrAmyatIti zramaNaH kRtyalyuTo bahulam [pA0 3 / 3 / 113] iti vacanAt kartari lyuT, zrAmyatIti tapasyati, etaduktaM bhavati- pravrajyAdinAdArabhya sakalasAvadyayogavirato gurUpadezAdanazanAdi yathAzaktyA''prANoparamAttapazcaratIti, yaduktam - yaH samaH sarvabhUteSu, baseSu sthAvareSu ca / tapazcarati zuddhAtmA, zramaNo'sau prakIrtitaH // 1 // [ ] iti / 15 tasya dharmaH svabhAvaH zramaNadharmaH / sa ca kSAntyAdilakSaNo vakSyamANaH [iti] dazavaikAlikaniyuktiTIkA // 55 // [pR0263] anuziSTiranuzAsanam, tatrAtmano yathAbAyAlIsesaNasaMkaDammi gahaNammi jIva ! nahu chalio / iNhiM jaha na chalijasi, bhuMjaMto rAgadosehiM // 56 // [oghani0 545, paJcava. 354] 20 vyA0 ihaiSaNAgrahaNena eSaNAgatA doSA abhidhIyante, tato'yamarthaH- dvicatvAriMzatsaGkhyA ye eSaNAdoSA gaveSaNAgrahaNaiSaNAdoSAstaiH saGkaTe viSame grahaNe bhakta-pAnAdInAmAdAne he jIva! tvaM naiva chalitastata idAnIM samprati bhuJjAno rAga-dveSAbhyAM yathA na chalyase tathA karttavyamiti zeSaH // 56 // parAnuziSTiryathA25 tA taMsi bhAvavejo, bhavadukkhanipIDiA tuhaM ete / haMdi saraNaM pavannA, moeavvA payatteNaM // 57 // [paJcava0 1351] vyA0 tat tvamasi bhAvavaidyo varttase, bhavaduHkhanipIDitAssantastavaite sAdhvAdayo handi zaraNaM prapannAH pravrajyAdipratipattyA mocayitavyAH prayatnena samyakprakAreNeti gAthArthaH // 57 //
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake tRtIyoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 141 tadubhayAnuziSTiryathA[pR0263] kahakaha vi mANusattAi, pAviaM caraNapavararayaNaM ca / tA bho ettha pamAo, kaiA vi na jujjae amhaM // 58 // vyA0 kathaM kathamapi mahatA kaSTena mAnuSatvAdi prAptaM ca punaH caraNapravararatnaM prAptam, tA tasmAt bho ! iti ziSyAmantraNam / atra caraNe pramAdo nidrAvikathAdirUpaH kadApi 5 na yujyate asmAkamiti // 58 // collagadiTuMteNaM, dulahaM lahiUNa mANusaM jammaM / jaM na kuNasi jiNadhammaM, appA kiM verio tujjha ? // 59 // vyA0 collaga iti dezIzabdo bhojanaparyAyaH, tasya dRSTAntaH, cakravartigRhabhojanaM yathA tasya brAhmaNasya dvitIyaM vAraM duSkaram, tadvallabdhvA mAnuSaM janma yajjinadharmaM na karoSi tarhi 10 AtmA kiM vairI tava, yadi AtmanaH sajjanatvaM tavAsti tadA Atmano hitaM dharmaM kuru iti zikSAvacaH // 59 // paropAlambho yathAuttamakulasaMbhUo uttamagurudikkhio tumaM vaccha / uttamanANaguNaDDho kahaM sahasA vavasio evaM // 60 // vyA0 tvaM vatsa ! uttamakulasambhUtaH, punastvam uttamagurudIkSitaH, uttamajJAnaguNADhyaH etAvatA pakSatraye'pyuttamatvaM darzitam, kathaM sahasA ekapadenaiva vyavasitaH avasannIbhUtaH evamamunA prakAreNetyarthaH // 60 // tadubhayopAlambho yathAegassa kae niyajIviassa, bahuAo jiivkoddiio| dukkhe ThavaMti je kei tANaM kiM sAsayaM jIyaM // 61 // vyA0 ekasya nijajIvitasya kRte nijAyuSkAraNAya bahvIH jIvakoTI: duHkhe sthApayanti duHkhitAH kurvanti teSAM kiM zAzvataM jIvitamiti // 61 / / tristhAnakasya tRtIya uddezaH / - 15 25
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [atha tristhAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam ] pR0266] AgaMtugAratthajaNo jahiM tu saMThAi jaM vA''gamaNeNa tesiM / taM AgamokaM tu vidU vayaMti sabhA-pavA-deulamAiaM ca // 62 / [bRhatkalpabhA0 3486] 5 vyA0 AgantukaH pathikAdiragArasthajano yatrA''gatya santiSThate yacca teSAM pathikAdInAmAgamane vartate tat AgamaukaH AgamanagRhaM vidvAMsaH zrutadharA vadanti / tacca sabhA vA prapA vA devakulAdikaM vA mantavyam // - iti kSemakIrtisUriviracitAyAM bRhatkalpabhASyaTIkAyAm / punarapi gRhavizeSamAha10 avAuDaM jaM tu cauddisiM pi disAmaho tini duve a ekkA / ahe bhave taM viaDaM gihaM tu u8 amAlaM ca aticchadaM vaa||63|| [bRhatkalpabhA0 3500] vyA0 vivRtagRhaM dvidhA, adho vivRtam UrdhvaM vivRtam ca / yat pArzvatazcatasRSu tisRSu vA dikSu dvayorvA dizorekasyAM vA dizi apAvRtaM kuDyarahitaM paramuparicchannaM tadadhovivRtaM gRhaM bhavet / yat punaramAlaM mAlarahitam, acchannaM vA chAdyarahitam, paraM pArzvataH kuDyayuktaM tadUrdhvavivRtaM 15 bhavati / [pR0268] orAla 1 veuvvA 2 tea 3 kamma 4 bhAsA 5 NupANa 6 mnngehiN| phAsevi savvapuggala mukkA aha bAyaraparaTTo // 64 // [pravacanasAro01041] vyA0 ekena jantunA vikaTAM bhavATavIM paryaTatA ananteSu bhaveSu audArika-vaikriya-taijasakArmaNa-bhASA-''napAna-manolakSaNapadArthasaptakarUpatayA caturdazarajjvAtmakalokavartinaH sarve'pi 20 pudgalAH sarve'pi spRSTvA paribhujya yAvatA kAlena muktA bhavanti, eSa baadrdrvypudglpraavrttH| kimuktaM bhavati ? yAvatA kAlenaikena jIvena sarve'pi jagadvartinaH paramANavo yathAyogamaudArikAdisaptakasvabhAvatvena paribhujya paribhujya parityaktAstAvAn kAlavizeSo baadrdrvypudglpraavrttH| AhArakazarIraM cotkRSTato'pyekajIvasya vAracatuSTayameva sambhavati, tatastasya pudgalaparAvarta pratyanupayogAnna grahaNaM kRtamiti // 1 // 1. "AgantukazcAsau agArasthajanazca AgantukAgArasthajanaH pathikAdiH yatra tu santiSThate, ko'rthaH ? pathikAgamanopetamekaM gRham, teSAM pathikAdInAm Agamanena tadartham Agamoka iti dvitIyaM gRham, tu punaH sabhAprapA-devakulAdikaM tRtIyam, etat trayaM pratimApannasya vasatInAM vidvAMso vadanti // " - iti sumatikallolaharSanandanagaNiviracitA vyAkhyA tu atra asaMgataiva pratIyate iti TippaNe upanyastAsmAbhiH //
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam davve suhumaparaTTo, jAhe egeNa aha sarIreNaM / logammi savvapoggala pariNAmeUNa to mukkA // 2 // [pravacanasAroddhAre 1043] vyA0 atha dravye dravyaviSayaH sUkSmaH pudgalaparAvarto bhavati, yadA audArikazarIrANAmekenAnyatamena zarIreNaiko jIvassaMsAre paribhraman sarvAnapi pudgalAn spRSTvA paribhujya paribhujya muJcati / iyamatra bhAvanA-yAvatA kAlena sarve'pi lokAkAzabhAvinaH 5 paramANavaH audArikAdyanyatamaikavivakSitazarIrarUpatayA paribhujya paribhujya niSThAM nIyante tAvAn kAlavizeSaH sUkSmadravyapudgalaparAvartaH / pudgalAnAM paramANUnAmaudArikAdirUpatayA vivakSitaikazarIrarUpatayA vA sAmastyena parAvarttaH pariNamanaM yAvati kAle sa tAvAn kAlaH pudgalaparAvarttaH, idaM ca zabdavyutpattinimittamAtram, tena ca vyutpattinimittena svaikArthasamavAyipravRttinimittamanantotsarpiNyavasarpiNImAnatvarUpaM lakSyate, tena kSetrapudgalaparAvartanAdau 10 kSetrapudgalaparAvarttanAbhAve'pi pravRttinimittasyAnantotsarpiNyavasarpiNImAnatvarUpasya vidyamAnatvAt pudgalaparAvartanazabdaH pravarttamAno na virudhyate, yathA gozabdaH pUrvaM gamane vyutpAditastena ca gamanena vyutpattinimittena svaikArthasamavAyikhura-kakuda-lAphUlasAsnAdimattvarUpaM pravRttinimittamupalakSyate, tato gamanarahite'pi gopiNDe pravRttinimittasadbhAvAd gozabdaH pravarttata iti / aNukkameNa naNu gaNijja tti etA~zca pudgalAn anukrameNa vivakSitaikazarIraspRSTatArUpayA paripATyA nanu nizcitaM 15 gaNayet / idamatra tAtparyam- etasmin sUkSme dravyapudgalaparAvarte vivakSitaikazarIravyatirekeNAnyazarIratayA ye paribhujya paribhujya tyajyante te na gaNyante, kintu prabhUte'pi kAle gate sati ye vivakSitaikazarIrarUpatayA pariNamyante ta eva paramANavo gaNyanta iti / prathamapakSAbhiprAyeNa tu audArikAdisaptakamadhyAdanyatamena kenacit pUrvoktarItyA sarvapudgalasparzena sUkSmapudgalaparAvarto bhavatIti // 2 // [pR0269] tatthuggamo pasUI, pabhavo emAdi hoMti egaTThA / soM piMDassiha pagao, tassa ya dosA ime hoMti // 3 // paJcava0740, paJcA013/4] vyA0 tatrodgama: prasUti: prabhava evamAdaya ekArthAH, sa udgamAdiH iha piNDasya prakRta: prastAvApannaH, tasya ca piNDasya ime vakSyamANA doSA bhavanti // 3 // 25 20 1. phAsevi savvapoggala aNukkameNaM naNu gaNijA- iti pravacanasAroddhAre uttarArdham // 2. tulaaprvcnsaaroddhaarvRttiH|| 3. 'so piMDassAhigao tassa ya bheyA ime hoMti'- iti paJcavastuke pAThaH / 'so piMDassAhigao iha dosA tassime hoMti' iti paJcAzake pAThaH /
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe tAnevAhaAhAkammu 1 desia 2, pUikamme a 3 mIsajAe 4 a / ThavaNA 5 pAhuDiAe 6, pAoara 7 kIa 8 pAmicce 9 // 4 // pariaTTie 10 abhihaDe 11, ubbhinne 12 mAlohaDe 13 ia / 5 acchijje 14 aNisaDhe 15, ajjhoarae ya 16 solasame // 5 // [piNDani0 92-93, bRhatkalpabhA0 4275-4276, paJcAzaka0 13/5-6, paJcava0 741-2, pravacanasAro0 564-565] vyA0 AdhAkarmeti, AdhAnam AdhA, upasargAdAta: [si. 5 / 3 / 110] ityaG pratyayaH, sAdhunimittaM cetasaH praNidhAnam, yathA amukasya sAdhoH kAraNena mayA bhaktAdi pacanIyamiti 10 AdhayA karma pAkAdikriyA AdhAkarma, tadyogAdbhaktAdyapi AdhAkarma / iha doSAbhidhAna prakrame'pi yaddoSavato'bhidhAnaM taddoSadoSavatorabhedavivakSayA draSTavyam, yadvA AdhAya sAdhuM cetasi praNidhAya yat kriyate bhaktAdi tadAdhAkarma, pRSodarAdayaH [si. 3 / 2 / 155] iti yalopa: 1 / tathA uddezanamuddezo yAvadarthikAdipraNidhAnam, tena nirvRttamaudezikam 2 / tathA udgamAdidoSarahitatayA svataH pavitrasya sato bhaktAderanyasyAvizuddhikoTibhaktAderavayavena saha samparkataH pUteH pUtIbhUtasya 15 karma karaNaM pUtikarma, tadyogAdbhaktAdyapi pUtikarma 3 / tathA mizreNa kuTumbapraNidhAna sAdhupraNidhAnamIlanarUpeNa bhAvena jAtaM yadbhaktAdi tanmizrajAtam 4 / tathA sthApyate sAdhunimittaM kiyantaM kAlaM yAvannidhIyate iti sthApanA, yadvA sthApanaM sAdhubhyo deyamiti buddhyA deyavastunaH kiyantaM kAlaM vyavasthApanaM sthApanA, tadyogAddeyamapi sthApanA 5 / tathA kasmaicidiSTAya pUjyAya vA bahumAnapurassarIkAreNa yadabhISTaM vastu dIyate tat prAbhRtamucyate, tataH prAbhRtamiva prAbhRtaM 20 sAdhubhyo bhikSAdikaM deyaM vastu, prAbhRtameva prAbhRtikA / ativarttante svArthe pratyayakAH prakRtiliGgavacanAni [ ] iti vacanAt pUrvaM napuMsakatve'pi ke pratyaye samAnIte sati strItvam, yadvA pra iti prakarSaNa A iti sAdhudAnalakSaNamaryAdayA bhRtA nirvarttitA yakA bhikSA sA prAbhRtA, tataH svArthikakapratyayavidhAnAt prAbhRtikA 6 / tathA sAdhunimittaM maNyAdisthApanena bhittyAdyapanayanena vA prAduH prakaTatvena deyasya vastunaH karaNam, tadyogAdbhaktAdyapi prAduSkaraNam, 25 yadvA prAduH prakaTaM karaNaM yasya tat prAduSkaraNam 7 / tathA krItaM yat sAdhvarthaM mUlyena parigRhItam 8 / tathA pAmicce iti apamitya 'bhUyo'pi tava dAsyAmi'iti evamabhidhAya yat sAdhunimittaM 1. 'solasa piMDuggame dosA' iti paJcavastuke pravacanasAroddhAre ca pAThaH // 2. tulanA-piNDaniyuktivRttiH, pravacanasAroddhAravRttiH //
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam 145 ucchinnaM gRhyate tadapamityam, iha yadapamitya gRhyate tadapyupacArAdapamityamityuktam 9 / tathA parivartitaM yat sAdhunimittaM kRtaparAvarttam 10 / tathA abhihRtaM yat sAdhudAnAya svagrAmAt paragrAmAdvA samAnItam, abhi sAdhvabhimukhaM hRtaM sthAnAntarAdAnItamabhihatamiti vyutpatteH 11 / tathA udbhedanamudbhinnam, sAdhubhyo ghRtAdidAnanimittaM kutupAdermukhasya gomayAdisthagitasyodghaTTanam, tadyogAddeyamapi ghRtAdi udbhinnam 12 / tathA mAlAt maJcAderapahRtaM sAdhvarthamAnItaM yadbhaktAdi 5 tanmAlApahRtam 13 / tathA Acchidyate'nicchato'pi bhRtakaputrAdessakAzAt sAdhudAnAya parigRhyate yattadAcchedyam 14 / tathA na nisRSTam sarvaiH svAmibhissAdhudAnArthamanujJAtaM yattadanisRSTaM 15 / tathA adhi Adhikyena avapUraNaM svArthaM dattAdrahaNAdeH sAdhvAgamanamavagamya tadyogyabhaktasiddhyarthaM prAcuryeNa bharaNam adhyavapUraH, sa eva svArthikakapratyayavidhAnAdadhyavapUrakaH, tadyogAdbhaktAdyapyadhyavapUrakaH 16 / SoDaza udgamadoSAH // 4-5 // [pR0270] uppAyaNa saMpAyaNa, NivvattaNa mo a hoMti egaTThA / AhArassiha pagayA, tIe dosA ime hoMti // 6 // [paJcava0 753,paJcAzaka 13/17] vyA0 utpAdanamutpAdanA evaM sampAdanA nivarttanA ca / iha ca padatraye'pi hrasvatA mokArazca nipAtaH prAkRtatvAt, cazabdassamuccaye / bhavanti syurekArthA ananyAbhidheyAH, sarveSAmevaiSAmutpAdanAbodhakatvAt, ete zabdA iti gamyam / sA ca sacetanA-'cetanadravyAdiviSaya- 15 tvenAnekavidhetyata ucyate-AhArasyAzanAdeH, upalakSaNatvAdasya vastra-pAtrAdiparigrahaH, iha piNDAdhikAre prakRtA prastutA taddoSAdhikArAt / tIe tti tasyAH punarutpAdanAyA gRhasthAt sakAzAt sAdhunA svArthaM bhaktAdyupArjanarUpAyA doSA dUSaNAni ime tti vakSyamANatayA pratyakSAsannA bhavanti syuriti gAthArthaH // 6 / / athotpAdanAdoSAn gAthAdvayenAhadhAI 1 duI 2 nimitte 3, AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA 6 ya / kohe 7 mANe 8 mAyA 9, lohe 10 a havaMti dasa ee // 7 // puvviM pacchA saMthava 11, vijA 12 maMte 12 a cuNNa 13 joge 14 a / uppAyaNAe dosA, solasame mUlakamme 16 a // 8 // [piNDani0 408-409, paJcava.754-5, paJcA0 13/18-19, prava0 566-7] 25 vyA0 dhAtrI bAlakaparipAlikA, iha dhAtrItvasya yat karaNaM kAraNaM vA tad dhAtrIzabdenoktaM 20 1. "dghATanam' iti piNDaniyuktivRttau pravacanasAroddhAravRttau ca pAThaH // 2. tulanA-paJcAzakavRttiH // 3. tulanApiNDaniyuktiTIkA, paJcAzakavRttiH, pravacanasAroddhAravRttiH //
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe draSTavyam, tathAvivakSaNAt 1 / evaM dUtyapi bhAvanIyA, navaraM dUtI parasandiSTArthakathikA 2 / nimittam atItAdyarthaparijJAnahetuzubhAzubhaceSTAdi 3 / AjIvo jIvikA 4 / vanIpako bhikSAcaraH, tasyeva yat samAcaraNaM tadapi vanIpakaH 5 / cikitsA rogapratIkAraH 6 / krodha mAna-mAyA-lobhAH pratItAH 7-10 / pUrvasaMstavo mAtrAdikalpanayA paricayakaraNam, pazcAtsaMstavaH 5 zvazrvAdivikalpanayA paricayakaraNam 11 / vidyA strIrUpadevatAdhiSThitA sasAdhanA vA akSaravizeSapaddhatiH 12 / saiva puruSadevatAdhiSThito'sAdhano vA mantraH 13 / cUrNa: saubhAgyAdijanako dravyakSodaH 14 / yoga AkAzagamanAdiphalo dravyasaGghAtaH 15 / ete'nantaroktA utpaadnaadossaaH| SoDazo doSo mUlakarma vazIkaraNam 16 / iha dhAtryA piNDo dhAtrIpiNDaH, kimuktaM bhavati? dhAtrItvasya karaNena kAraNena ca ya utpAdyate piNDaH sa dhAtrIpiNDaH, yastu dUtItvasya 10 karaNenA''sAdyate sa dUtIpiNDaH, evaM nimittAdiSvapi bhAvanIyam // 7-8 // esaNa gavesaNa'nnesaNA ya gahaNaM ca hoMti egaTThA / AhArassiha pagayA, tIe dosA ime hoMti // 9 // [paJcava0 761, paJcA0 13/25] vyA0 eSaNameSaNA, evaM gaveSaNA anveSaNA ca grahaNaM ceti bhavanti syurekArthAH ananyAbhidheyA ete zabdAH, eSaNAmAtrAbhidhAyitvAt / sA cAnekaviSayA, ata ucyate15 AhArasya bhaktAdeH, na tu dvipadAdeH / iha eSaNAdoSaprastAve prakRtAH prastutAH / tasyAzcaiSaNAyAH punardoSA dUSaNAni ime ete vakSyamANA bhavantIti gAthArthaH // 9 // saMkia 1 makkhia 2 nikkhitta 3, pihia 4 sAharia 5 dAyagu 6 mmIse 7 / apariNaya 8 litta 9 chaDDia 10, esaNadosA dasa havaMti // 10 // [piNDani0 520, paJcava0 762, paJcAzaka0 13/26, pravacanasAro0 568] 20 vyA0 zaGkitaM sambhAvitAdhAkarmAdidoSam 1 / mrakSitaM sacittapRthivyAdinA'vaguNThitam 2 / nikSiptaM sacittasyopari sthApitam 3 / pihitaM sacittena sthagitam 4 / saMhRtam anyatra kSiptam 5 / dAyakaM dAyakadoSaduSTam 6 / unmizraM puSpAdisammizram 7 / apariNatam aprAsukIbhUtam 8 / liptaM charditaM ca bhUmAvA?]veDitam 9-10 / ete daza eSaNAdoSA bhavanti // 10 // solasa uggamadosA, gihiAo samuTThie viANAhi / 25 uppAyaNAe dosA, sAhUo samuTThie jANa // 11 // [piNDani0 403] vyA0 etAn anantaroktAn SoDazasaGkhyAn udgamadoSAn gRhiNaH sakAzAd utthitAn vijAnIhi / tathAhi- AdhAkarmAdidoSaduSTabhaktAdi gRhasthaireva kriyate / ye tu utpAdanAdoSA 1. parasparasya sa0- paJcAzakavRttau / parasparasa0 - pravacanasAroddhAravRttau / / 2. tulanA-paJcAzakaTIkA //
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam 147 vakSyamANAstAn sAdhutaH sAdhoH sakAzAdutthitAn jAnIhi, dhAtrItvAdInAM sAdhubhireva kriyamANatvAditi / iyaM ca gAthA udgamadoSebhyo'grato vilokyate, tathaiva susaGgatatvAditi // 11 // [pR0271] AhAkammanimaMtaNa, paDisuNamANe aikkamo hoi 1 / payabheAi vaikkamu 2, gahie taie 3 aro 4 galie // 12 // [piNDani0 182, vyavahArapIThikA 43] vyA0 AdhAkarmanimantraNe sati tadAdhAkarma pratizRNvati abhyupagacchati atikramo bhavati, sa ca pAtrodgrahaNAdArabhya tAvadyAvannAdyApyupayogakaraNAnantaraM grahaNAya pracalati 1 / padabhedAdau ca padasya caraNasya bheda utpATanam, tadAdau, AdizabdAd gamane gRhapravezane karoTikotpATane grahaNAya pAtraprasAraNe ca vyatikramo doSaH 2 / gRhIte tvAdhAkarmaNi tRtIyo'ticAralakSaNo doSaH, sa ca tAvadyAvadvasatAvAgatya gurusamakSamAlocya svAdhyAyaM kRtvA 10 gale tadAdhAkarma nAdyApi prakSipati 3 / galite tvAdhAkarmaNi itarazcaturtho doSo'nAcAralakSaNaH 4 // 12 // [pR0271] sAmpratamasyAnekabhedabhinnasya bhAvavraNasya vicitraprAyazcittabheSajena vicikitsA pratipAdyate bhikkhAyariAi sujjhai, aiyAro ko vi viaDaNAe va / bIo a asamio mi tti kIsa sahasA agutto vA // 13 // __ [Ava0ni0 1439, paJcA0 16 / 16] vyA0 bhikSAcaryAdijaH zuddhayatyaticAraH kazcidvikaTanayaiva AlocanayaivetyarthaH, AdizabdAdvicArabhUmyAdigamanajo gRhyate / iha cAticAra eva vraNaH, evaM sarvatra yojyam / bitio tti dvitIyo vraNaH apratyupekSite khelavivekAdau hA !! asamito'smIti, kimiti 20 sahasA agupto vA ? mithyA duSkRtamiti cikitsetyayaM gAthArthaH // 13 // saddAisu rAgaM dosaM ca maNogao taiyagammi / gAthArddham / [Ava0ni0 1440, paJcA0 16 / 17] vyA0 zabdAdiSu iSTAniSTeSu viSayeSu rAgaM vA dveSa vA manogataH, tadA tRtIyo vraNaH, sa Alocanena pratikramaNena ca cikitsyate / yadyapi dazadhA prAyazcittaM varttate tathApi 25 tristhAnakAnurodhAt tridhaivoktam- AlocanAha~ 1 pratikramaNArha 2 tabhayAhamiti gAthArthaH // 15
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0275] nANassa kevalINaM, dhammAyariassa savvasAhaNaM / mAI avaNNavAI, kibbisiaM bhAvaNaM kuNai // 14 // bRhatkalpabhA0 1302, paJcava0 1636] vyA0 prakaTam, navaraM jJAnasyAvarNavAdI yathAkAyA vayA ya te ccia, te ceva pamAyamappamAyA vA / mukkhAhigAriANaM, joisajoNIhiM kiM kajaM // 1 // [paJcava0 1637] dharmAcAryasya- jaccAIhiM bhAsaI, vaTTai na yA vi uvavAe / ahio chiddappehI, pagAsavAi aNaNukUlo so // 2 // [paJcava0 1639] sAdhUnAM ca- avihasaNA'turiagai, aNANuvattI ime gurUNaM pi / khiNamittapIidosA, gihivacchalayagA ya saMcaiyA // 3 // [paJcava0 1640] mAyA svasvabhAvagUhanAdeH bhAvaH, yathoktam - gRhai AyasabhAvaM, chAyai a guNe parassa saMte vi / coru vva savvasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI // 4 // (paJcava0 1641] iti gaathaaskssepaarthH| vistarArthaM tu caturthasthAnakatRtIyoddezakagAthAvivaraNe likhiSyAmaH // 14 // AcArasya prathamAGgasya padavibhAgasAmAcArIlakSaNaprakRSTakalpAbhidhAyakatvAt prakalpaH AcAraprakalpa: nizIthAdhyayanam, sa ca paJcavidhaH, paJcavidhaprAyazcittAbhidhAyakatvAt tathAhitatra keSuciduddezakeSu laghumAsaprAyazcittApattirucyate1 keSucicca gurumAsApattiH2, evaM laghucaturmAsa3 gurucaturmAsa 4 [AropaNAzceti 5 / tatra mAsena niSpannaM mAsikaM tapaH, tacca udghAto bhAgapAto yatrAsti tadudghAtikaM laghvityarthaH // yata uktam-- pR0276] addheNa chinnasesaM, puvvaddhaNaM tu saMjuaM kAuM / dijAhi lahuadANaM, gurudANaM tattiaM ceva // 15 // vyA0 etadbhAvanA mAsikatapo'dhikRtyopadarzyate, mAsasya vicchinnasya vA zeSaM dinAnAM paJcadazakam, tanmAsApekSayA ca pUrvasya paJcaviMzatikasyArddha sArddhadvAdazakena saMyutaM kRtam, sArddhA saptaviMzatirbhavatIti, idaM laghukaM mAsadAnam, gurudANaM tattiaMceva tti gurumAsadAnaM tAvanmAtrameva, 1. bhAsaM avaNNa mAI- iti paJcavastuke / "bhASamANo'varNam- azlAghArUpam tathA mAyI'' iti tatra vRttau|| 2. avaNNaM vihasai- iti paJcavastuke / "avarNaM vibhASate" iti tatra vRttau // 3. pagAsavAi aNaNulomopaJcavastuke / 'prakAzavAdI' iti tatra vRttau // 4. a avi- paJcavastuke // 5. pIirosA-paJcavastuke // 6. havai mAi- paJcavastuke, bhavati mAyI-tatraiva vRttau // 15 20
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 tristhAnake caturthoddezaMTIkAgatagAthAvivaraNam ko'rthaH ? triMzaddinapramANameva deyameva, atrodghAto na karttavyaH, ayameva laghumAsa-gurumAsayorvizeSaH iti gAthArthaH // 15 // AsAyaNa paDisevI, duviho pAraMcio samAseNaM / ekkekkammi a bhayaNA, sacaritte ceva acaritte // 16 // [bRhatkalpabhA0 4972] vyA0 pArAJcikaH samAsena dvividhaH, tadyathA- AzAtanApArAJcikaH pratisevipArAJcikazca, 5 punarekaikasmin dvividhA bhajanA karttavyA, katham ? ityAha- dvAvapyetau sacAritriNau vA'cAritriNau vA // 16 // kathaM punareSA bhajanA ? ityAha savvacarittaM bhassai, keNa vi paDisevieNa u paeNaM / katthai ciTThai deso, pariNAmavarAhamAsajja // 17 // [bRhatkalpabhA0 4973] vyA0 kenacidaparAdhapadena pArAJcikApattiyogyena pratisevitena sarvamapi cAritraM bhrazyati, 10 kutrApi punazcAritrasya dezo'vatiSThate, kutaH? ityAha- pariNAmaM tIvra-mandAdirUpamaparAdhaM cotkRSTamadhyama-jaghanyarUpamAsAdya cAritraM bhavedvA na vA // 17 / / idameva bhAvayati - tullammi vi avarAhe, pariNAmavaseNa hoi nANattaM / / katthai pariNAmammi vi, tulle avarAhanANattaM // 18 // [bRhatkalpabhA0 4974] vyA0 tulye'pyaparAdhe pariNAmavazena tIvramandAdhyavasAyavaicitryabalAccAritrabhraMzAdau nAnAtvaM 15 bhavati, kutracit punaH pariNAme tulye'pyaparAdhanAnAtvaM pratisevanAvaicitryaM bhavati / / 18 / / athAzAtanApArAJcikaM vyAcikhyAsurAhatitthayara pavayaNa sue, Ayarie gaNahare mahiDDIe / ete AsAyaMte, pacchitte maggaNA hoI // 19 // [bRhatkalpabhA0 4975] vyA0 tIrthakaraM pravacanaM zrutam AcAryAn gaNadharAn maharddhikA~zca, etAn ya AzAtayati 20 tasya prAyazcitte vakSyamANalakSaNA mArgaNA bhavati // 19 // paDhamabitiesu caramaM, sese ekkekka caugurU hati / savve AsAyaMto, pAvati pAraMciaM ThANaM // 20 // [bRhatkalpabhA0 4983] gaathaarddhm| vyA0 atha prathamastIrthakaro dvitIyaH saGghastayordezatassarvato vA AzAtanAyAM pArAJcikam, zeSeSu zrutAdiSu, ekaikasmin dezata AzAtyamAne caturgurukAH prAyazcittaM bhavati / atha 25 sarvatastAnAzAtayati tatasteSvapi pArAJcikaM sthAnaM prApnoti / atra vRttikRdbhirantyameva padadvayaM likhitam, paramarthasaGgataye mUlagranthAntarAt padadvayamAkRSya pUrNA gAthA likhitA vivRtA ca / / 20 / / 1. 'nti-bRhatkalpavRttau // 2. "nyAzA' bRhatkalpavRttau / /
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0277] paDisevaNapAraMcia, tiviho so hoi ANupuvvIe / duDhe a pamatte A, neavvo annamanne a // 21 // [bRhatkalpabhA0 4985] vyA0 pratisevanApArAJcikaH sa iti pUrvanyastastrividhastriprakAraH AnupUrvyA sUtroktaparipATyA bhavati / tadyathA- duSTaH pArAJcikaH pramattaH pArAJciko'nyonyaM ca kurvANa: 5 pArAJciko jJAtavyaH // 21 // tatra duSTaM tAvadAha duviho a hoi duTTho, kasAyaduTTho a visayaduTTho a / duviho kasAyaduTTho, sapakkha parapakkha caubhaMgo // 22 // [bRhatkalpabhA0 4986] vyA0 dvividhazca duSTaH bhavati- kaSAyaduSTo viSayaduSTazca / tatra kaSAyaduSTo dvividha:svapakSaduSTaH parapakSaduSTazca / atra caturbhaGgI, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt, tadyathA- svapakSaH svapakSe 10 duSTaH1, svapakSaH parapakSe duSTaH2, parapakSaH svapakSe duSTaH3, parapakSaH parapakSe duSTaH 4 // 22 // liMgeNa liMgiNIe, saMpattiM jo NigacchaI pAvo / savvajiNANa'jjAo, saMgho AsAio teNa // 23 // [bRhatkalpabhA0 5008] vyA0 liGgena rajoharaNAdinA yukto liGginyAH saMyatyAH saMpattiM yadi adhamatayA kathamapi kazcit pApo niyacchati prApnoti, tarhi tena pApena sarvajinAnAM AryAH saMyatyaH saGghazca 15 bhagavAnAzAtito mantavyaH // 23 / / pAvANaM pAvayaro, diTTibbhAse vi so na kappati hu / / jo jiNapaMgavamudaM, namiUNa tameva dhariser3a // 24 // bRhatkalpabhA0 5009] vyA0 pApAnAM sarveSAmapi sa pApataraH, ata eva locanasyAbhyAse'pi samIpe'pi kartuM sa na varttate na kalpate yo jinapuGgavamudrAM zramaNIM natvA tAmeva dharSayati // 24 // 20 saMsAramaNavayaggaM, jAijarAmaraNaveaNApauraM / pAvamalapaDalacchannA, bhamaMti muddAdharisaNeNaM // 25 // [bRhatkalpabhA0 5010] vyA0 saMsAram anavadagram aparyantaM jAtijarAmaraNavedanApracuraM pApamalapaTalacchannA mudrAdharSaNena paribhramanti // 25 // pratisevanApArAJcikamAha jo a saliMge duTTho, kasAyavisaehiM rAyavahago a / 25 rAyaggamahisipaDisevao a bahuso payAso a // 26 // [ ] vyA0 iha pratisevanApArAJcikastridhA-duSTo mUDho'nyonyaM kurvANazca / yazca duSTaH sa dvidhAkaSAyato viSayatazca, punarekaiko dvidhA saliMge tti samAnaliGge svapakSe zramaNa-zramaNIrUpe, 1. jai- bRhatkalpabhASye // 2. vadRti- bRhatkalpabhASye // 3. eva dRSTeH lo bRhatkalpavRttau / /
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam 151 cakArAt paraliGge ca parapakSe gRhasthe'nyatIrthike vA / tatazca svapakSa-parapakSAbhyAM kaSAyaduSTe viSayaduSTe ca catvAro vikalpA bhaGgA bhavanti / tatraivaM kaSAyaduSTe bhaGgacatuSTayam- svapakSakaSAyaduSTaH parapakSakaSAyaduSTazcetyeko bhaGgaH, svapakSakaSAyaduSTo na parapakSakaSAyaduSTa iti dvitIyaH, na svapakSakaSAyaduSTaH parapakSakaSAyaduSTa iti tRtIyaH, ubhAbhyAmapi na duSTa iti caturthaH zuddho bhnggH| tatra svapakSakaSAyadRSTe catvAri udAharaNAni- sAsavanAle muhaNaMtae ya sihariNI ulUgacchI y| 5 [ ] sAsavanAla tti sarSapabharjikA / sAdhuH ko'pi gato bhikSAm, labdhvA sarSapabharjikAm / rucyAM susaMskRtAM gRddho'pyAcAryANAmaDhaukayat 1 / bhuktA sarvA'pi sA''cAryaiH sAdhuzcAkrozayat sa tAn / tatastaiH kSamito'pyuccairUce bhakSyAmi te radAn 2 // guruNA'cinti- mAM saiSa mA vadhIdasamAdhinA / svagaNeSvanyamathAcAryaM kRtvA'gAt sa gaNAntare 3 // mRtazcAnazanAttatra, so'tha duSTo'vadanmunIn / guravaH kvAgamannUce taiH na vidmo'nyato'tha saH 4 // jJAtvA tatrAgamattAMzcApRcchat sAdhUna guruH kva me ? / tairUce'dya mRtastyaktaH zmazAne'sti ca tadvapuH 5 / / gatvA tatrAtha taddantAn sambhakti ca pravakti ca / khAdiSyasi punaH kiM me rucyAM sarSapabharjikAm ? 6 // anyaH ko'pi munirlabdhvA mukhAnantakamujjvalam / guroraDhaukayat taccAdade taiH so'pi ruSTavAn 7 // tadathA'rpayato'pyasya nAdade kiM punarnizi / tallAsyasIti jalpan sa guruM gADhaM gale'grahIt 8 // sa mUDho gururapyenaM tato dvAvapi tau mRtau / sAdhunA kenacit kvApi labdhA zikhariNI zubhA 9 / / tayA'bhimantritastena gurustAM nikhilA papau / taM so'thA'zmAnamudgIrya hiMsannanyairyavAryata 10 // tathApyanupazAnte ca tasminnanazanaM guruH / svagaccha eva vidadhe nAnyaM gacchaM jagAma saH 11 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 152 astaGgate'pi ko'pyarke sIvyan gurubhiraucyata / ulUkAkSo'si bhikSo ! tvaM sa ruSTo gurumUcivAn 12 // tadevaM tAvake dve apyakSiNI uddharAmyaham / athAsau guruNA gADhaM kSamito'pi na zAntavAn 13 // tato rajodhRtAM lohamayImAkRSya kIlikAm / roSAdhmAtaH sa duSTAtmA samuddadhe'kSiNI guroH 14 // ete catvAro'pi sAdhavo duSTatvAlliGgapArAJcikAH / parapakSakaSAyaduSTastu rAjavadhaka udAyinRpamArakavat / viSayaduSTe caivaM bhaGgacatuSTayam - svaliGgI svaliGginIM sAdhvIM sevate 1, svaliGgI gRhiliGginIM striyam 2, svaliGgI anyaliGginIM parivrAjikAdikAm 3, anyaliGgI 10 cAnyaliGgAmiti zUnyo'yaM bhaGgaH / tatrAdyo viSayaduSTa: pAvANaM pAvayaro, diTThisobhAse vi so na kAyavvo / 20 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe jo jiNamudaM samaNiM, namiUNa tameva dharise ||1|| [bRhatkalpabhA0 5009 ] dvitIyo viSayaduSTaH bahuza: paunaHpunyena prakAzo lokavidito rAjagramahiSIpratisevakaH / agramahiSIgrahaNAdanyA'pi yA kAcidiSTA rAjJastatsevakasya ca cazabdAdyuvarAjasenApatyAdyagra15 mahiSIpratisevakazca, dvAvapyetau liGgapArAJcikau / tRtIyaviSayaduSTasyApyatizayI liGgaM dadyAnnAnyaH, anatizaya tu tasya liGgapArAJcikameva datta ityarthaH / atrAha ziSyaH - sAmAnyastrIsevakaH sAdhuH kimapArAJcikaH?, ucyate - bahvapAyA rAjAdyagramahiSyaH, tatsevane kula-gaNa-saGghAcAryANAM prastAraH saMhArarUpo nirviSayatA vA syAt, itarastrISu punarvratabhaGga eva doSaH, doSavata evaikasyApAya iti tasya mUlam // 26 // avi kevalamuppADe, Na ya liMgaM dei aNaisesI se / " desavaya daMsaNaM vA, geha aNicche palAyaMti ||27|| [bRhatkalpabhA0 5024] vyA0 apiH sambhAvane, sa caitat sambhAvayati - yadyapi tenaiva bhavagrahaNena kevalamutpAdayati, tathApi se tasya styAnarddhimato liGgamanatizayI na dadAti yaH punaratizayajJAnI sa jAnAtina bhUya etasya styAnarddhinidrodayo bhaviSyati, tato liGgaM dadAti, itarathA na dadAti / liGgApahAre 25 punaH kriyamANe'yamupadezo dIyate - dezavratAni sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni gRhANa, tAni cet pratipattuM na samarthastato darzanaM samyaktvaM gRhANa, athaivamapyanunIyamAno liGgaM moktuM necchati tadA rAtrau taM suptaM muktvA palAyante dezAntaraM gacchanti // 27 //
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam AsayaposayasevI, kevi maNUsA duveagA hoti / tesiM liMgavivego, bitiyapayaM rAyapavvaite // 28 // [bRhatkalpabhA0 5026] vyA0 AsyaM mukham, AsyamevAsyakam, posakaH pAyuH, Asyaka-posakAbhyAM sevituM zIlameSAm ityAsyakaposakasevinaH kecit puruSAH sAdhavo dvivedakAH strIpuruSavedayuktA bhavanti, napuMsakavedina ityarthaH, teSAM liGgavivekaH karttavyaH / dvitIyapadamatra bhavati- yo 5 rAjA pravrajitaH, tasyA''syaka-posakasevino'pi liGgaM nApahriyate, paraM yatanayA sa parityajyate // 28 // [pR0278] ukkosaM bahuso vA, paduTThacitto va teNiyaM kuNai / paharai ya jo sapakkhe, niravekkho ghorapariNAmo // 29 // vyA0 praduSTacittaH, praduSTaM dveSayuktaM cittaM yasya sa praduSTacittaH bahuzo'nekavAraM teNiyaM 10 ti stainyaM cauryaM karoti utkRSTaM yathA syAt, ko'rthaH? sAdharmikANAM sAdhUnAM satkasyotkRSTopadheH ziSyAdervA'thavA anyadhArmikAH zAkyAdayo gRhasthA vA, teSAM satkasyopadhyAdezcauryaM karoti / ca punaryaH svapakSe parapakSe vA nirapekSo ghorapariNAma: praharati, ko'rthaH? yaSTi-muSTilakuTAdibhirmaraNAdinirapekSa AtmanaH svasya parasyAtmano'nyasya praharati, etAdRzo yaH so'nvsthaapyH| AsevitAcAravizeSaH sannanAcaritatapovizeSastaddoSoparato'pi mahAvrateSu 15 nAvasthApyate / anavasthApyaM tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyayamucyate // 29 // mahilAsahAvo saravaNNabheo, meMDhaM mahaMtaM mauI a vAyA / sasaddagaM muttamapheNagaM ca, eANi chappaMDagalakkhaNANi // 30 // [bRhatkalpabhA0 5144, nizIthabhA0 3567] vyA0 mahilAsvabhAva iti mahilAsvabhAvatvaM paNDakasyaikaM lakSaNam, gatiH strIvad mandA 20 ca savibhramA bhavati, pArzvataH pRSThatazca pratyavalokitaM kurvan gacchati, zarIrasya ca tvak mRdvI bhavati, zItalagAtratA cAGgopAGgAnAM zItalaH sparzo bhavati, yathA strI tathA zanaissavikAraM gacchati, strIvadbhASAM bhASate, tathA vastraM yathA strI tathA paridhatte ziro vA vastreNa sthagayati, hastau kapolayorvinyasya jalpati, abhIkSNaM ca kaTIbhaGgaM karoti, pRSThaM vastreNa susthagitaM karoti, bhASamANazca savibhrama bhrUyugamutkSipati bhUromANi vA strIsadRzAni, strIvat kezAnAmoTayati, 25 mahilAnAmalaGkArAnapinAti, pracchanne ca pradeze majanAni snAnAdIni karoti, pracchannataraM nIhAra 1. kevi purisA-bRhatkalpabhASye // 2. pravacanasAroddhAra [794] gAthAyA vRttAvapi uddhRteyaM gAthA vyAkhyAtA ca // 3. atra bRhatkalpabhASyasya 5144-5145-5146-5147 gAthAnAM TIkAtaH sampiNDyArtho'tra likhitH||
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe uccAra-prasavaNAtmakastena kriyate, puruSamadhye bhIruH sabhayaH zaGkamAna Aste, mahilAsu saGkarassaMmIlanazIlo niHzaGko nirbhayastiSThati, strINAM yat karma kaMDana-dalana-pacanapariveSaNodakAharaNa-pramArjanAdikam, tat svayameva karotIti, iti mahAgranthAnmahilAsvabhAvatvaM likhitam / tathA svara-varNabhedaH, svarabhedo nAma puruSasya striyAzca svarAt vilakSaNastasya 5 svaro bhavati, varNa: zarIrasambandhI, upalakSaNatvAd gandha-rasa-sparzAzca strI-puruSApekSayA vilakSaNAstasya bhavantItyarthaH / meNdraM puruSacihnaM mahadbhavati, mRdvI ca vANI lalanAyA iva saJjAyate, tathA striyA iva sazabdaM mUtraM jAyate, phenarahitaM ca tadbhavati, etAni SaT paNDakalakSaNAni bhavanti // 30 // [pR0279] jiNavayaNe paDikuTuM, jo pavvAvei lobhadoseNaM / 10 caraNaTThio tavassI, lovei tameva u carittaM // 31 // [nizIthabhA0 3745] __ vyA0 jinavacanapratikruSTaM pratiSiddhaM yaH pravrAjayet, pUrvoktasvarUpaM puruSamiti zeSaH, lobhadoSeNa caraNasthitastapasvI, sa lopayati tadeva jinavacanaM tu punazcAritram // 31 // bAle vuDDhe napuMse a, jaDDe kIve a vAhie / teNe rAyAvagArI a, ummatte a adaMsaNe // 32 // ___15 dAse duDhe a mUDhe a, aNatte jugie ia / / obaddhae a bhayae, sehanippheDiA ia // 33 // [paJcakalpamahAbhASya0 gA0 200-201, pravacanasAro0 790-791] guThviNI bAlavacchA ya, pavvAveuM na kppi| gAthArddham / / [nizIthabhA0 3506-3508] vyA0 janmata Arabhya aSTau varSANi yAvad bAlo'trAbhidhIyate, sa kila garbhasthAne 20 nava mAsAn sAtirekAn gamayati, jAto'pyaSTau varSANi yAvaddIkSAM na pratipadyate, varSASTakAdadho vartamAnasya sarvasyApi tathAsvAbhAvyAddezataH sarvato vA viratipratipatterabhAvAt / anye tu garbhASTamavarSasyApi dIkSAM manyante / bhagavadvajrasvAminA vyabhicAra iti cet, tathAhi-bhagavAn vajrasvAmI pANmAsiko'pi bhAvataH pratipannasarvasAvadhaviratiH zrUyate, tathA ca sUtram- chammAsiaM chasu jayaM, mAUya samanniaM vaMde [Ava0ni0 764] / satyametat, kintviyaM zaizave'pi 25 bhagavadvajrasvAmino bhAvatazcaraNapratipattirAzcaryabhUtA kAdAcitkIti na tayA vyabhicAraH / tato varSASTakAdadhaH paribhavakSetratvAccaraNapariNAmAbhAvAcca na dIkSyate iti / anyacca- bAladIkSaNe 1. jiNavayaNapaDikuDe-nizIthabhASye // 2. etatsthAne 'je aTThArasa bheyA purisassa tahitthiyAe te ceva / gubviNI sabAlavacchA dunni ime hu~ti anne vi // 792 / / ' iti pravacanasAroddhAre gAthA vartate // 3. tulanA-dharmabinduvRtti: 5 / 33 / 4. 'tuMbavaNasannivesAo niggaya piusagAsamallINaM / ' iti pUrvArdham //
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezakaTIkAgatagAthAvivaraNam 155 saMyamavirAdhanAdayo doSAH, sa hi ayogolakasamAno yato yataH spandate tatastato'jJAnitvAt SaDjIvanikAyavadhAya bhavati, tathA niranukampA amI zramaNA yadevaM bAlAnapi balAddIkSAkArAgAre prakSipya svacchandatAmucchindantIti jananindA, tatpariceSTAyAM ca mAtRjanocitAyAM kriyamANAyAM svAdhyAyapalimanthaH syAditi / tathA saptativarSebhyaH parato vRddho bhaNyate, anye tvAhuHarvAgapIndriyAdihAnidarzanAt SaSTivarSebhya upari vRddho'bhidhIyate, tasyApi ca samAdhAnaM kartuM 5 dussaham, yaduktam uccAsaNaM samIhai, viNayaM na karei gavvamuvvahai / vuDDo na dikkhiavvo, jai jAo vAsudeveNa // 1 // [ ] ityAdi / idaM ca varSazatAyuSkaM prati draSTavyam, anyathA yad yasmin kAle utkRSTamAyustaddazadhA vibhajyA'STamanavamadazamabhAgeSu vartamAnasya vRddhatvamavaseyam / tathA strIpuMsobhayAbhilASI puruSAkRtiH 10 puruSo napuMsakaH, so'pi bahudoSakAritvAddIkSitumanucitaH / tathA strIbhirbhogairnimantrito'saMvRtAyA vA striyo'GgopAGgAni dRSTavA zabdaM vA manmathollApAdikaM tAsAM zrutvA samudbhUtakAmAbhilASo'dhisoDhuM yo na zaknoti, sa puruSAkRtiH puruSaH klIbaH, so'pyutkaTavedodayAdbalAtkAreNAliGganAdi kuryAttata uDDAhAdikAritvAddIkSAyA ano'ta eva / tathA jaDDastrividho-bhASayA zarIreNa karaNena ca, bhASAjaDDaH punastrividho-jalamUko manmanamUka elAkAmUkazca, tatra jalamagna iva buDabuDAyamAno 15 yo vakti sa jalamUkaH, yasya tu vadataH khaJcyamAnamiva vacanaM skhalati sa manmanamUkaH, yazcailaka ivAvyaktamUkatayA zabdamAtrameva karoti sa elAkAmUkaH / tathA ya: pathi bhikSA'Tane vandanAdiSu cA'tIva sthUlatayA azakto bhavati sa zarIrajaDDaH, karaNaM kriyA, tasyAM jaDDa: samiti-guptipratikramaNa-karaNajaDDaH, pratyupekSaNA-saMyamapAlanAdikriyAM puna: punarupadizyamAnAmapyatIva jaDDatayA yo grahItuM na zaknoti sa karaNajaDDa ityarthaH / tatra bhASAjaDDastrividho'pi jJAnagrahaNe'samarthatvAnna 20 dIkSyate, zarIrajaDDastu mArgagamana-bhakta-pAnAdyAnayanAdiSvasamartho bhavati, tathA'tijaDDasya prasvedena kakSAdiSu kuthitatvaM bhavati, teSAM jalena kSAlanAdiSu kriyamANeSu kITikAdInAM prANinAM plAvanA sampadyate, tatassaMyamavirAdhanA, tathA loko nindA karoti-asau bahubhakSakaH, kathamanyathA evaMvidhaM sthUlatvametasya muNDitakasyeti, tathA tasyordhvazvAso bhavati aparikramazca sarpa-jala-jvalanAdiSu samIpamAgacchatsu sa bhavati, tato'sau na dIkSaNIyaH / tathA karaNajaDDo'pi samiti-guptyAdInAM 25 zikSyamANo'pyagrAhakatvAnna dIkSaNIya iti / tathA vAhie tti bhagandarA-'tisAra-kuSThaplIhakArza (W)-kAsa-jvarAdirogagrasto vyAdhitaH, so'pi na dIkSArhastaccikitsane 1. manmanollA' pravacanasAroddhAravRttau // 2. tulanA-pAriSThApanikAniryuktau gA0 20, AvazyakahAribhadrIvRttiH, nizIthabhA. 3625 taH //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe SaTkAyavirAdhanA svAdhyAyAdihAnizca / tathA kSatrakhanana-mArgapAtanAdicauryanirataH stenaH, so'pi gacchasya vadha-bandhana-tADanAdinAnAvidhAnarthanibandhanatayA dIkSA'narha eva / tathA zrIgRhA-'ntaHpuranapatizarIra-tatputrAdidrohavidhAyako rAjApakArI, caH samuccaye, taddIkSaNe ruSTarAjakRtA mAraNadezanissAraNAdayo doSA bhavanti / tathA yakSAdibhiH prabalamohodayena vA paravazatAM nIta unmattaH, so'pi na dIkSA'rhaH, yakSAdibhyaH pratyavAyasambhavAt svAdhyAya-dhyAna-saMyamAdihAniprasaGgAcca / tathA na vidyate darzanaM dRSTirasyetyadarzano'ndhaH, styAnarddhinidrodayavAnapyatra draSTavyaH, na vidyate darzanaM samyaktvamasyeti vyutpatteH, ayaM ca dIkSitassan dRgvikalatayA yatra tatra vA saJcaran SaTkAyAn virAdhayet, viSamakIlakaNTakAdiSu ca prapatet, styAnarddhistu pradviSTo gRhiNAM sAdhUnAM ca mAraNAdi kuryaat| tathA gRhadAsyAH saJjAto durbhikSAdiSvarthAdinA vA krIto RNAdivyatikare 10 vA'varuddho dAsa ucyate, tasyApi dIkSAdAne tatsvAmikRtA utpravrAjanAdayo doSAH / tathA duSTo dvidhA- kaSAyaduSTo viSayaduSTazca, tatra gurugRhItasarSapabharjikAvyatikarAbhiniviSTasAdhvAdivadutkaTakaSAyaH kaSAyaduSTaH, atIva parayoSidAdiSu gRddho viSayaduSTaH, so'pi diikssaa'nrho'tisklissttaadhyvsaaytvaat| tathA snehAdajJAnAdiparatantratayA yathAvasthitavastvadhigamazUnyamanA mUDhaH, so'pi jJAnavivekamUlAyAmArhatadIkSAyAM nAdhikriyate, ajJAnatvAt kRtyAdivivekavikalatvAt ca / tathA 15 yo rAja-vyavahArikAdInAM hiraNyAdikaM dhArayati sa RNAtastasya dIkSAdAne rAjAdikRtA grahaNAkarSaNakadarthanAdayo doSAH / tathA jAti-karma-zarIrAdibhirdUSito juGgitastatra mAtaGgakolika-varuDa-sUcika-chimpAdayo'spRzyA jAtijuGgitAH spRzyA api strI-mayUra-kurkuTazukAdipoSakA vaMza-varatrArohaNa-nakhaprakSAlana-saukarikatva-vAgurikatvAdininditakarmakAriNa: karmajuGgitAH, kara-caraNa-karNAdivarjitAH kubja-vAmanaka-kANakaprabhRtayaH zarIrajuGgitAste'pi na 20 dIkSArhAH, loke'varNavAdasambhavAt / tathA'rthagrahaNapUrvakaM vidyAdigrahaNanimittaM vA etAvanti dinAni tvadIyo'ham ityevaM yenAtmanaH parAyattatA kRtA bhavati so'vabaddhakaH, so'pi na dIkSA'rhaH kalahAdidoSasambhavAt / tathA rUpyakAdimAtrayA vRttyA dhaninAM gRhe dinapATikAdimAtreNa tadAdezakaraNAya pravRtto yaH sa bhRtakaH, so'pi na dIkSocitaH, yasyAsau vRttiM gRhNAti sa dIkSyamANe tasmin mahatImaprItimAdadhAti / tathA zaikSasya dIkSitumiSTasya nispheTikA apaharaNaM zaikSanispheTikA, 25 tadyogAdyo mAtApitrAdibhiramutkalito'pahRtya dIkSitumiSyate so'pi zaikSanispheTikA, so'pi na dIkSocitaH, mAtApitrAdInAM krmbndhsmbhvaaddttaadaanaadidossprsnggaacc| ityete'STAdaza puruSasya puruSAkAravato dIkSAnarhabhedA iti / ye'STAdaza bhedAH puruSeSvadIkSaNArhA uktAstathA tenaiva prakAreNa striyA api ta eva bhedA aSTAdaza vijJeyAH / ayamatrAzayaH-yathA puruSAkAravatastathA strIjanAkAravato'pi vratAyogyA bAlAdayo'STAdaza bhedAstAvanta eva, anyau ca dvAvimAvadhiko
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam bhavataH, yathA-gurviNI sagarbhA, saha bAlena stanapAyinA vatsena varttata iti sbaalvtsaa| ete sarve'pi viMzatiH strIbhedA vratAyogyAH / doSA apyatra pUrvavadvAcyAH // 32-33 / / "pavvAvio siya tti u, sesaM paNagaM aNAyaraNajoggo / ahavA samAyaraMte, purimapada'NivAritA dosA // 5190 // sa paNDakaH syAt kadAcidanAbhogAdinA pravrAjito bhavet, itizabdaH svruuppraamrshaarthH| 5 evaM pravAjito'pi yadi pazcAd jJAtastadA sesaM paNagaM ti vibhaktivyatyayAt zeSapaJcakasya muNDApanAdilakSaNasyAnAcaraNayogyaH, na tad AcaraNIyamiti bhAvaH / atha lobhAdyabhibhUtatayA tadapi samAcarati tata: pUrvasmin pravrAjanAkhye pade ye pravacanApayazaHpravAdAdayo doSA uktAste anivAritAH, tadavasthA eva mantavyA iti bhAvaH / " iti bRhatkalpabhASyasya kSemakIrtisUriviracitAyAM TIkAyAm // 10 [pR0280] iharaha vi tAva thabbhai, aviNIo laMbhio kimu sueNaM / mA NaTTho nAsihiI, khae va khArAvasego u // 34 // [bRhatkalpabhA0 5201] vyA0 itarathA'pi zrutapradAnamantareNApi tAvadavinItaH stabhyate stabdho bhavati, kiM punaH zrutena lambhitassan ?, mahimAnamiti zeSaH / ataH svayaM naSTo'sAvanyAnapi mA nAzayiSyati, kSate vA kSArAvaseko mA bhUditi kRtvA nAsau vAcanIyaH // 34 // apica 15 gojUhassa paDAgA, sayaM palAyassa vaDDai a vegaM / dosodae ya samaNaM, na hoi na niyANatullaM vA // 35 // [bRhatkalpabhA0 5202] vyA0 iha gopAlako gavAmagrato bhUtvA yadA patAkAM darzayati tadA tAH zIghrataraM gacchantIti zrutiH, tato goyUthasya svayaM prayAtasya yathA patAkA vegaM varddhayati, tathA durvinItasyApi zrutapradAnamadhikataraM durvinayaM varddhayati / yathA doSANAM rogANAmudaye caH samuccaye, zamanam 20 auSadhaM na dIyate, yatazca nidAnAdutthito vyAdhistattulyaM tatsadRzameva vastu rogavRddhibhayAnna dIyate / yadvA doSodaye dIyamAnaM zamanaM na na nidAnatulyaM bhavati, kintu bhavatyeva, tato na dAtavyam / evamasyApi durvinayadoSabhare vartamAnasya zrutauSadhamahitamiti kRtvA na dAtavyam // 35 / / viNayAhIA vijA, deI phalaM iha pare a logammi / na phalaMta'viNayagahiA, sassANi va toyahINAI // 36 // [bRhatkalpabhA0 5203] 25 vyA0 vinayenAdhItA vidyA iha paratra ca loke phalaM dadati janapUjanIyatA-yazaHpravAda-lAbhAdikamaihikaM niHzreyasAdikaM cAmuSmikaM phalaM DhokayantIti / vinayahInAstu tA adhItA na phalanti, sasyAnIva toyahInAni yathA jalamantareNa dhAnyAni na phalanti // 36 // 1. deti- bRhatkalpabhASye //
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe atavo na hoi jogo, na ya phalae icchiaM phalaM vijjA / avi phalati viulamaguNaM, sAhaNahINA jahA vijA ||37|| [bRhatkalpabhA0 5206] vyA0 atapAH tapasA vihIno yogaH zrutasyoddezanAdivyApAro na bhavati, na ca tapasA vinA gRhyamANA vidyA zrutajJAnarUpA IpsitaM mano'bhipretaM phalaM phalati, apItyabhyuccaye, pratyuta 5 vipulamaguNamanarthaM phalati, yathA sAdhanahInA vidyA, yasyAH prajJaptiprabhRtikAyA vidyAyA upavAsAdiko yaH sAdhanopacAraH sA tamantareNa gRhyamANeti bhAvaH ||37|| 10 158 20 atha avyavazamitaprAbhRtaM vyAcaSTe appe va pAramANiM, avarAhe vayar3a khAmiaM taM ca / bahuso udIrayaMto, aviosiapAhuDo sa khalu ||38|| [bRhatkalpabhA0 5207] vyA- alpe'pi paruSabhASaNAdAvaparAdhe pAramANiM paramaM krodhasamudghAtaM yo vrajati, tacca aparAdhajAtaM kSAmitamapi yo bahuza udIrayati, sa khalvavyavazamitaprAbhRta ucyate // 38 // asya vAcane doSAnAha duviho u pariccAo, iha coyaNa kalaha devayAchalaNaM / paralogammi a aphalaM, khittaMmi va Usare bIyaM ||39|| [bRhatkalpabhA0 5208 ] 15 vyA0 durvinItAderapAtrasya vAcanAdAne dvividhaH parityAgaH iha-paralokabhedAd bhavati / tatrehalokaparityAgo nAma sa yadi smAraNAdinA preryate tadA kalahaM karoti, apAtravAcanena ca pramattaM prAntadevatA chalayet, paraloke tu parityAgastasya zrutadAnamaphalaM sugatibodhilAbhAdikaM pAratrikaM phalaM na prApayati, USara iva kSetre bIjamuptaM yathA niSphalaM bhavati // 39 // [pR0281] puvvaM vuggAhiA kei, bAlA paMDiyamANiNo / necchati kAraNaM souM, dIvajAe jahA nare ||40|| [bRhatkalpabhA0 5224] vyA0 pUrvaM vyudgrAhitAH kecinnarAH paNDitamAnino necchanti kAraNaM kiJcicchrotuM dvIpajAto yathA nara iti gAthArthaH // 40 // dvIpajAto naro yathA - eko vaNik, tasya bhAryA atIveSTA, tena potavyavahAre gantukAmena sA'pracchi, tayoktamahamapi sahAgacchAmi, tena sA sahAnItA, sA ca gurviNI, samudramadhye vinaSTaM 25 yAnapAtram, phalakaM vilagnA antaradvIpe prAptA tatraiva prasUtA dArakam / sa vaNig mRtassamudre / sA ca yauvanaprAptaM svaputrameva sampralagnA, tayA ca sa vyudgrAhitaH, yaduta yadA mAnuSamIkSethAstadA nazyeH, te manuSyarUpeNa hi rAkSasA iti / anyadA durvAtabhagnapotAH kecana vaNijassamAgatAH, sa tAn dRSTvA nazyati, tairjJAtam ayaM vyudgrAhitaH kenApi, kathamapi pRSTastena sarvaM pratyAdi / 1. kiMcI - bRhatkalpabhASye //
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam tairuktaM tyaja mahApApam, bahUkto'pi pUrvaM mAtrA vyudgrAhitatvena na mAnitaM tadvacanam / evaM yaH kupravacanavyudgrAhitaH sa svaM paNDitammanyo na manyate kimapItyarthaH // pukkharavaradIvaTuM, parikkhivai mANusuttaro selo / pAyArasarisarUvo, vibhayaMto mANusaM logaM // 41 // [dvIpasAgaraprajJaptisaM0 1] vyA0 puSkaraiH paurvaraH pradhAna: puSkaravaraH, sa cAsau dvIpazca puSkaravaradvIpaH, tasyArddhaM 5 puSkaravaradvIpArddham, parikSipati mAnuSottaraH zailaH, mAnuSasya mAnuSakSetrasya sImAkAritayA uttaraH paro mAnuSottaraH prAkArasadRzarUpo manuSyalokaM vibhajan varttata iti zeSaH // 41 / / sampratyasyocchrayAdiparimANamAha sattarasa egavIsAiM, joaNasayAI so samuvviddho / cattAri a tIsAiM, mUle kosaM ca ogADho // 42 // [dvIpasAgaraprajJaptisaM0 2] 10 vyA0 saptadaza yojanazatAni ekaviMzatyadhikAni [1721] samudviddhaH samucchritaH, catvAri yojanazatAni triMzadadhikAni krozaM caikaM mUle avagADhaH adho bhUmau nimagnaH 430 kro01 // 42 // dasa bAvIsAi ahe, vicchiNNo hoi joaNasayAI / satta ya tevIsAiM, vicchiNNo hoi majjhammi // 43 // [dvIpasAgaraprajJaptisaM0 3] 15 vyA0 daza yojanazatAni dvAviMzatyadhikAni 1022 adho bhUtale vistIrNaH, sapta yojanazatAni trayoviMzatyadhikAni 723 vistIrNo madhyabhAge // 43 / / cattAri a cauvIse, vitthAro hoi uvari selassa / aDDAijje dIve, do a samudde aNuparII // 44 // [dvIpasAgarapra0 4] vyA0 catvAri yojanazatAni caturviMzatyadhikAni 424 upari vistIrNa: zeSaM sugamam 20 // 44 // dvIpanAmAnyamUni jaMbuddIvo 1, dhAyai 2, pukkharadIvo a 3 vAruNivaro 4 a / khIravaro vi a dIvo 5, ghayavaradIvo 6 a khoavaro 7 // 45 // [pR0282] naMdIsaro 8 a aruNo 9, aruNovavAo 10 a kuMDalavaro 11 a / taha saMkha 12 ruaga 13 bhuavara 14, kusa 15 kuMcavaro 16 tao dIvo // 46 // 25 [bRhatsaGgrahaNI 82-83] vyA0 pUrvaM jambUdvIpa: 1, dhAtakIkhaNDa: 2, puSkaravaradvIpa: 3, ca punarvAruNIvaraH 4, kSIravaraH api ca dvIpaH 5, ghRtavaradvIpazca 6, kSodavaraH 7 / nandIzvarazca 8, aruNa: 9, aruNopapAtaH 10, kuNDalavaraH 11, taha zakhaH 12, rucakaH 13, bhujavaraH 14, kuzaH 15, 1. ikSuvara:- bRhatsaGgrahaNIvRttau / 2. bhuagavaraH-bRhatsaMgrahaNIvRttau /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe kruJcavaraH 16 iti // 45-46 // athaikAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArAkRtiH kuNDalanaga iti tadrUpamidamkuMDalavarassa majjhe, Naguttamo hoti kuMDalo selo / pAgArasarisarUvo, vibhayaMto kuMDalaM dIvaM // 47 / / bAyAlIsasahasse, uvviddho kuMDalo havai selo / egaM ceva sahassaM, dharaNialamahe samogADho // 48 // dasa ceva joaNasae, bAvIse vitthaDo ya mUlammi / satteva joaNasae, bAvIse vitthaDo majjhe // 49 // cattAri joaNasae, cauvIse vitthaDo u siharatale / dvIpasAgarapra0 72-75gAthArddham // vyA0 kuNDalavaradvIpasya madhye nagottamo bhavati kuNDala: zailaH prAkArasadRzarUpa: kottttaakaarH| kiM kurvan ? kuNDaladvIpaM vibhajan kuNDaladvIpaM dvidhA kurvan iti prthmgaathaarthH| kuNDalaH zailo dvicatvAriMzat sahasrANi yojanAnAm udviddha ucca ityarthaH / ekaM sahasraM yojanAnAM dharaNitalamadhaH samavagADhaH pRthivyAM praviSTa iti dvitIyagAthArthaH / daza yojanazatAni 15 dvAviMzatyadhikAni sa mUle vistIrNaH pRthivyupari jaDDa ityarthaH / sapta yojanazatAni dvAviMzatyadhikAni madhye madhyabhAge vistIrNaH madhye jaDDa iti tRtIyagAthArthaH / catvAri yojanazatAni caturviMzatyadhikAni vistIrNaH zikharatala iti caturthagAthArddham // tathA trayodaze rucakavarAkhye dvIpe kuNDalAkRtI rucakanAmA parvata iti, etasya tvidaM svarUpam ruagavarassa u majjhe, naguttamo hoi pavvao ruago / pAgArasarisarUvo, ruagaM dIvaM vibhayamANo // 51 // ruagassa ya usseho, caurAsII bhave sahassAiM / egaM ceva sahassaM, dharaNiyalamahe samogADho // 52 // dasa ceva sahassA khalu, bAvIsA joaNANa bodhavvA / 25 mUlammi ya vikkhaMbho, sAhIo ruagaselassa // 53 // [dvIpasAgarapra0 112-114] 20 1. krauJca - bRhatsaGgrahaNIvRttau // 2. tevIse-dvIpasAgaraprajJaptau // 3. bAvIsaM joyaNAI-dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyAm / / 4. siharatale vikkhaMbho ruyagassa u pavvayassa bhave-dvIpasAgarapra. / /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam 161 satta ya ceva sahassA, bAvIsA joaNAI bodhavvA / majjheNa ya vikkhaMbho, sAhIo ruagaselassa // 54 // cattAri sahassAiM, cauvIsA joaNAI bodhavvA / siharatale vikkhaMbho, ruagassa u pavvayassa bhave // 55 // [ ] vyA0 rucakaravaradvIpasya madhye nagottamo rucakanAmA parvataH prAkArasadRzarUpo rucakadvIpaM 5 vibhajamAno varttata iti gAthArthaH / rucakasya caturazItisahasrANi udvedhaH uccatvam, ekaM sahasraM dharaNItalamadhaH samavagADha iti gAthArthaH / daza sahasrANi dvAviMzatiH yojanAni rucakaravarazailasya mUle viSkambhassAdhika [iti gAthArthaH] / sapta sahasrANi dvAviMzatyadhikAni madhye viSkambhaH sAdhiko rucakazaila iti gAthArthaH / catvAri sahasrANi caturviMzatizca yojanAnAm, etatpramANaH zikharatale viSkambho rucaka parvatasya bhavati [iti gAthArthaH] / 10 madhyavistArAntyavistArapratipAdakaM gAthAdvayaM paramagurubhiH zrImadabhayadevasUribhivRttikRdbhirna likhitam, saMskRtapAThenaiva tatpramANasyoktatvAt // 51-55 // [pR0283] sijjAyarapiMDe 1 yA, cAujjAme 2 a purisajiDhe 3 a / kiikammassa ya karaNe 4, cattAri avaTThiA kappA // 56 // [bRhatkalpabhA0 6361, paJcAzaka0 17 / 10, pravacanasAro0 650] 15 vyA0 catvAro'vasthitakalpA bhavanti, iha kalpaH sAdhusamAcAraH, madhyamajinasAdhUnAmapi caturSu sthAneSu sadaivAvasthitatvena SaTsu ca sthAneSu kAdAcitkAvasthAnena sthito'sthitazca dvidhA kalpaH sambhavati / tatra teSAM sthitakalpastAvaducyate- zayyAtarapiNDe, tathA caturNA yAmAnAM vratAnAM samAhArazcaturyAmam tadeva cAturyAmam, tatra, tathA puruSa eva jyeSTho ratnAdhikaH puruSajyeSThaH, tatra, tathA kRtikarmaNo vandanakasya karaNe vidhAne sthito'vasthita: kalpo maryAdA madhyamAnAM 20 madhyamadvAviMzatijinasAdhUnAM mahAvidehasAdhUnAM ca, tadevametAni catvAryapi sthAnAni sarveSAmapi sAdhUnAM nityamavasthitAnIti sthitakalpaH // 56 / / Acelukku 1 desia 2, sappaDikkamaNe 3 a rAyapiMDe 4 a / mAsaM 5 pajjosavaNA 6, chappe aNavaTThiA kappA // 57 // [bRhatkalpabhA0 6362] vyA0 Acelakye auddezike pratikramaNe rAjapiNDe mAsakalpe paryuSaNAkalpe ca 25 satatasevanIyatvAbhAvAd madhyamajinasAdhUnAmasthitakalpo jJAtavyaH / te hi etAni sthAnAni kadAcideva pAlayanti, tatrAcelasya bhedadvayamAhuH1 tulA- pravacanasAroddhAravRttau / / 2. tulanArthaM pravacanasAroddhArasya 651 tamyA gAthAyA vRttiH vilokanIyA /
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe [pR0284] duviho hoi acelo asaMtacelo a saMtacelo a / tattha asaMtehi jiNA saMtAcelA bhave sesA // 58 // [bRhatkalpabhA0 6365] vyA0 dvidhA bhavati acelaH- asadbhirvastrairacelaH, sdbhirvstraircelshc| tatra tIrthakarA avidyamAnavastrAH santo'celA bhavanti puruhUtopanItadevadUSyApagamAnantaram, tIrthakaravyatiriktAstu sAdhavo 5 vidyamAnairapi vastrairacelAH svalpamUlya-zveta-khaNDitavastrAzrayaNAt / dRzyate ca loke vivakSitavastrAbhAve sacelatve viziSTArthAprasAdhakatvena asattvAvizeSAdacelavyavahAraH / tadeva prAduH kurvannAha sIsAveDhiapottaM, naiuttaraNammi naggayaM biMti / / junnehiM naggia mhi, tura sAlia ! dehi me pottiM // 59 // [bRhatkalpabhA0 6366] vyA0 sIseti jalatImanabhayAt zIrSe zirasi AveSTitaM potaM paridhAnavastraM yena sa 10 zIrSAveSTitapotastamevaMvidhaM sacelamapi nadyuttaraNe agAdhAyAH kasyAzcinnadyA uttaraNaM kurvantaM dRSTvA nagnakaM bruvate, nagno'yamiti loke vaktAro bhavantItyarthaH / yathA vA kAcidaviratikA parijIrNavastraparidhAnA prAksamarpitavetanaM tantuvAyaM zATikAniSpAdanAlasaM bravIti, yathA jIrNairvastraiH parihitainagnikA'hamasmi, tat tvarasva he zAlika ! tantuvAya ! dehi me potikAM zATikAm // 59 // 15 juNNehiM khaMDiehiM, asavvataNupAuehiM Na ya NiccaM / saMtehi vi NiggaMthA, acelayA hoti celehiM // 60 // [bRhatkalpabhA0 6367] vyA0 evaM jIrNaiH purANaiH khaNDitaiH chinnairasarvatanuprAvRtaiH svalpapramANatayA sarvasmin zarIre'prAvRtaiH pramANahInairityarthaH, na ca nityaM sadaiva prAvRtaiH, kintu zItAdikAraNasadbhAve, evaMvidhaizcelaissadbhirapi vidyamAnairapi nirgranthA acelA bhavanti // 60 / / dasaThANaThio kappo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / eso dhuaraya kappo, dasaThANa paiTThio hoi // 61 // [bRhatkalpabhA0 6363] vyA0 dazasthAnasthitaH kalpaH pUrvasya ca pazcimasya ca jinasya tIrthe chedopasthApanIyasAdhUnAM mantavyaH, tadevam eSa dhutarajAH kalpo dazasthAnapratiSThito bhavati // 61 / / atha sthitAsthitakalpadazakaM nAmata Aha25 Acelukku 1 desia 2, sijjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiTTha 7 paDikkamaNe 8, mAsaM 9 pajjosavaNakappe 10 // 62 // [bRhatkalpabhA0 6364, paJcAzaka0 17 / 6] 1. tulanA- pravacanasAroddhAravRttau, gA0 652 //
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam vyA0 avidyamAnaM celaM vastraM yasyAsAvacelakastadbhAva Acelakyam 1 / uddezena sAdhusaGkalpena nirvRttamaudezikam AdhAkarma 2 / zayyayA vasatyA tarati saMsArasAgaramiti zayyAtaraH, sa ca, rAjA ca nRpazcakravartyAdistayoH piNDaH samudAnamiti zayyAtara-rAjapiNDaH 3-4 / kRtikarma vandanakam 5 / eteSAM ca samAhAradvandvatvAt saptamyekavacanam, tatazcAcelakyAdiSu yathAsvaM vidhiniSedhAbhyAM sthitA-'sthitAH sAdhavo bhavantItyayamoghakalpaH / eteSveva ca prathama- 5 caramajinasAdhavaH sthitA eveti sthitakalpaH teSAm, tathA vratAni mahAvratAni 6 jyeSTho ratnAdhika: 7 pratikramaNam AvazyakakaraNam 8, saptamyekavacanaM prAgvat, mAsamiti prAkRtatvAdanusvAraH, pari sarvathA vasanam ekatra nivAso niruktavidheH paryuSaNametadvayalakSaNa: kalpa AcAro mAsaparyuSaNakalpaH 9-10 / tatra ca sthitAsthitetyAdi prAgvaditi gAthAsamAsArthaH // 62 / / [pR0 284] parihArikasAmAcArImAha 10 bArasa 1 dasa 2 aTTha 3 dasa 1 'TTha 2, chaTTha 3 aTTheva 1 chaTTha 2 cauro 3 a| ukkosa-majjhima-jahannagA u vAsA-sisira-gimhe // 63 // [bRhatkalpabhA0 6472] vyA0 dvAdazam 1 dazamam 2 aSTamam 3, dazamam 1 aSTamaM 2 SaSTham 3, aSTamaM 1 SaSThaM 2 caturtham 3, ete upavAsA utkRSTa-madhyama-jaghanyA varSA-zizira-grISme, smaahaardvndvenaikvcnm| atreyaM bhAvanA-pArihArikasya varSAsUtkRSTaM tapo dvAdazam 15 upavAsapaJcakalakSaNam, madhyamaM dazamam upavAsacatuSTayalakSaNam, jaghanyamaSTamam upvaastrylkssnnm| zizire zItakAle grISmataH kiJcitsAdhAraNe utkRSTaM tapo dazamam upavAsacatuSkam, madhyamamaSTamamupavAsatrayam jaghanyaM SaSTham upavAsadvayam / atirUkSatvAt grISme uSNakAle utkRSTaM tapaH aSTamamupavAsatrayam, madhyamaM SaSThaM dvAvupavAsau, jaghanyaM caturthamekopavAsaH // 63 / / pAraNage AyAmaM, paMcasu gaho dosu'bhiggaho bhikkhe / 20 kappaTThiyA ya paidiNa, kareMti emeva cAyAmaM // 64 // [pravacanasAro0 605] vyA0 pAraNake triSvapi kAleSu teSAmAcAmlaM bhavati / tathA saMsRSTAdayaH sapta bhikSA bhavanti, tatra paJcasu uttarAsu uddhRtAdiSu graho grahaNam, saMsRSTAsaMsRSTe Adye dve bhikSe varjayitvA uddhRtAdayaH paJcaiva grahItavyA ityarthaH / dosu iti punarapi vivakSitadine'ntyAnAM madhye dvayorabhigrahaH adya mayA dve eva vivakSite bhikSe grAhye ityevaMrUpaH / tatrApyekA bhakte ekA pAnake ceti| 25 idaM caturNAM pArihArikANAM tapaH, ye tu kalpasthitAdayaH paJca eko vAcanAcAryazcatvAro'nucAriNaste sarve'pi evameva pUrvoktabhikSA'bhigrahayuktAssantaH pratidinamAcAmlaM kurvantIti // 64 / / 1. tulanA- paJcAzakavRttiH 176 //
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ___ ete ca nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante, teSAM ca navako gaNo bhavati, te caivaMvidhA:[pR0285] savve carittavaMto u, daMsaNe pariniTThiyA / navapuvviA jahanneNaM, ukkoseNaM dasapuvviA // 65 // paMcavihe vavahAre, kappammi duvihammi a / dasavihe a pacchitte, savve te pariniTThiyA // 66 // [bRhatkalpabhA0 6454-6455] vyA0 sarve nirvizamAnakA nirviSTAH [ca] parihAravizuddhikAH caritravantaH parihAravizuddhicAritravanto darzane samyaktve pariniSThitA: kSAyopazamike kSAyike [ca] pariniSNAtAH devA-'sura-yakSa-rAkSasAdyacAlitasamyaktvAH, navapUrvikAH, nava pUrvANi pUrvaM racitatvAt pUrvANi 10 utpAdAdIni yeSAmadhyayanaM te navapUrvikAH / atra sAmAnyoktAvapi navamaM pUrvaM vastUnaM jaghanyaM zrutam, vastviti adhikAravizeSaH / utkRSTato'dhyayanaM saMpUrNAni deza pUrvANi yeSAM te dazapUrvikAH / punaH kathambhUtAste ? pariniSThitA: pariniSNAtAH, kva ? paJcavidhe vyavahAre Agama 1 zruta 2 AjJA 3 dhAraNA 4 jIta 5 rUpe, yata uktam- [vyavahArasUtre dazame uddezake] paMcavihe vavahAre pannatte, Agame sute ANA dhAraNA jIte / jahA se tattha Agame siyA AgameNaM 15 vyavahAraM paTThavejjA, No se tattha Agame siA, jahA se tattha sute siA suteNa vavahAraM paTThavejjA, No se tattha sue siyA, jahA se tattha ANA siyA ANAe vavahAraM paTThavejjA, No se tattha ANA siyA, jahA se tattha dhAraNA siyA dhAraNAe vavahAraM paTThavejjA, No se tattha dhAraNA siyA, jahA tattha jIe siyA jIeNaM vavahAraM paTThavejjA, iccetehiM paMcahiM vavahArehiM vavahAraM paTThavejjA, taMjahA AgameNa jAva jIteNaM, jadhA jadhA se tattha Agame jAva jIte tahA tahA vavahAraM paTThavejA / 20 punaH kva? dvividhe kalpe avasthitAnavasthitarUpe, AcelakyAdiSaTsaGkhye avasthitakalpe, rAjapiNDAdicatussaGkhye anavasthitakalpe / punaH kva ? dazavidhe prAyazcitte- taM ca dasavihaM AloaNArihaM 1 paDikkamaNArihaM 2 tadubhayArihaM 3 vivegArihaM 4 ussaggArihaM 5 tavArihaM 6 chedArihaM 7 mulArihaM 8 aNavaThThappArihaM 9 pAraMciArihaM 10 [ ] iti / evaMvidhA mahAnubhAvA: sAdhavaH parihAravizuddhaM cAritraM pAlayantIti paramArthaH // 65-66 / / 25 gacchammi a nimmAyA, dhIrA jAhe a gahiaparamatthA / aggahi joga abhiggahi, uviMti jiNakappiacarittaM // 67 // [bRhatkalpabhA0 6483] vyA0 yadA gacche pravrajyA-zikSApadAdikrameNa nirmAtA niSpannA dhIrA autpattikyAdibuddhimantaH parISahopasargarakSobhyA vA, muNitaparamArthA abhyudyatavihAreNa vihartumavasarassAmprata1. dazapUrviNaH kiJcinyUnadazapUrvadharA mantavyAH' iti bRhatkalpavRttau // 2. muNiya-bRhatkalpabhASye /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam yAstu masmAkamityevamavagatArthAstathA yayoH piNDaiSaNayorasaMsRSTA-saMsRSTAkhyayoragrahaste pariharttavye, uparitanyaH paJcaiSaNAstAsAmabhigraha etA eva grahItavyA ityevaMrUpastatrApyekadaikatarasyAM yogo vyApAraH paribhoga ityarthaH / evaM bhAvitamatayo yadA bhavanti tadA jinakalpikacAritramupayAnti pratipadyante // 67 // dhiibaliA tavasUrA, niMtI gacchAu te purisasIhA / balavIriasaMghayaNA, uvasaggasahA abhIrU a // 68 // [ bRhatkalpabhA0 6484] vyA0 dhitibalIti, dhRtirvajrakuDyavadabhedyaM cittapraNidhAnam, tayA balikA balavantastathA tapazcaturthAdikaM SaNmAsikAntam, tatra zUrAH samarthAH, evaMvidhAH puruSasiMhAste gcchaannirgcchnti| balaM zArIram, vIryaM jIvaprabhavam, taddhetuH saMhananamasthinicayAtmakaM yeSAM te tathA, balavIryagrahaNaM ca caturbhaGgIjJApanArtham, sA ceyam - dhRtimAnnAmaiko na saMhananavAn 1, saMhananavAnnAmaiko na dhRtimAn 10 2, eko dhRtimAnapi saMhananavAnapi 3, eko na dhRtimAn na saMhananavAn 4, tatra tRtIyabhaGgenAdhikAraH / upasargAdivyAdayasteSAM sahAH samyagadhyAsitArastathA'bhIravaH parISahebhyo na bibhyati // 68 // pavvajjA sikkhAvayamatthaggahaNaM ca aniyao vAso / . niSpattI a vihAro, sAmAyArI ThiI ceva // 69 // [vizeSAva0 7, bRhatkalpabhA0 1132 ] vyA0 prathamaM pravrajyA vaktavyA kathamasau jinakalpikaH pravrajati iti 1, tataH zikSApadaM grahaNAsevanAviSayam 2, tato grahaNazikSayA'dhItasUtrArthagrahaNam 3, tato nAnAdezadarzanaM kurvato yathA aniyato vAso bhavati 4, tataH ziSyANAM niSpatti: 5, tadanantaraM vihAra : 6, tato jinakalpaM pratipannasya sAmAcArI 7, tatastasyaiva sthitiH kSetra - kAlAdikA'bhidhAtavyeti gAthAsamudAyArthaH / iyaM ca bRhatkalpe dvAragAtheti mantavyam // 69 // 165 5 15 [pR0286] jaccAIhiM avaNNaM, vibhAsai vaTTai na yAvi uvavAe / ahio chiddappehI, pagAsavAdI aNaNulomo // 70 // [ bRhatkalpabhA0 1305] vyA0 jAtyA, AdizabdAt kulAdibhizca sadbhirasadbhirvA doSairavarNaM bhASate, yathA nai vizuddhajAtikulotpannAH, na vA lokavyavahArakuzalAH, nApyete aucityaM vidanti ityAdi / na cApi varttate upapAte gurUNAM sevAvRttau, ahito'nucitavidhAyI, chidraprekSI matsaritayA 25 gurordoSanirIkSaNazIlaH, prakAzavAdI sarvasamakSaM gurudoSabhASI, ananukUlo gurUNAmeva pratyanIkaH kUlavAlakavat, eSa dharmAcAryAvarNavAdaH // 70 // 4/ 1. pravrajita iti - bRhatkalpabhASyavRttau // 2. NukUlo - bRhatkalpabhASye // 20
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe ahavA vi vae evaM, uvaesaM parassa diti evaM tu / dasavihaveyAvaccaM, kAyavvaM sayaM na kuvvaMti // 71 // [ ] vyA0 athavA dharmAcAryAvarNavAda evam, tadAha- athavA'pi vadedevam avarNavAdIti zeSaH, ete dharmAcAryAdayaH parasya pRcchakasya ziSyAdervA upadezaM zikSAm evaM dadati / evamiti 5 kim ? dazavidhaM vaiyAvRttyaM karttavyam, AcAryopAdhyAyakulagaNasaGghAderiti zeSaH, paraM svayaM na kurvanti, kRtakRtyatvAt, paropadeze kuzalA iti cANAkyanItizAstroktA iva dRzyanta iti // 71 // [pR0287) atha kula-gaNa-saGghalakSaNaM vakti ettha kulaM vinneyaM, egAyariyassa saMtaI jAo / 10 tiNha kulANa miho puNa, sAvikkhANaM gaNo hoi // 72 // [ ] vyA0 atra kulaM vijJeyam ekAcAryasya santatayaH kulam, yathA vajrasenasya santatayazcandrakulam / tathA trayANAM kulAnAM mitha: sApekSANAM sambaddhAnAM samudAyo gaNo bhavati, yathA indra-candra-nAgendrakulAnAM gaNaH koTiko bhavati // 72 / / savvo vi nANa-dasaNa-caraNaguNavibhUsiyANa samaNANaM / 15 samudAo puNa saMgho, guNasamudAo tti kAUNaM // 73 // [ ] vyA0 sarvo'pi jJAnadarzanacaraNaguNavibhUSitAnAM zramaNAnAM samudAyaH saGgho bhavati, bhagavadAjJayA jJAnadarzanacAritravantassAdhavassaGghaH, tatra kAraNamAha- guNasamudAya iti kRtvA, guNAnAM pUrvoktAnAM samudAyassaGgha ityarthaH, ata evoktam-ANAjutto saMgho, seso puNa aTThisaMghAo [saMbodhasattari 37] // 73 // 20 atha siddhAntAvarNavAdamAha pAgayasuttanibaddhaM, ko vA jANai paNIya keNeyaM / kiMvA caraNeNaM tu, dANeNa viNA u havai tti // 74 // [ ] vyA0 prAkRtasUtranibaddham, prakRtau bhavAni prAkRtAni ca tAni sUtrANi ca prAkRtasUtrANi, tairnibaddhaM sUtram / athavA prAkRtabhASAnibaddham ekAdazAGgIrUpam, ko jAnAti? kenedaM praNItam?, 25 gaNadharAstu sakalAkSarasaMyogavedino gIrvANavANIvizAradAH saMskRtavANIM vihAya prAkRtabhASayA kathaM sUtraM nibadhnantIti siddhAntAvarNavAdaH / atha cAritrAvarNavAdaH tu punazcAritreNa kiM dAnaM vinA bhavati ? cAritraM pAlyate dAnaM ca dIyate tadA siddhirbhavati nAnyatheti bhAvaH // 74 / / siddhAntAvarNavAdamAha
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam yA vayA ya te ccia, te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhigAriANaM, joisajoNIhiM kiM kajjaM ? // 75 // [ bRhatkalpabhA0 1303] vyA0 siddhAnte kAyAH SaT kAyAsta eva, vratAni tAnyeva, pramAdAsta eva, apramAdAstaeva, vAraMvAraM kathanena punaruktadoSo bhavati / atha ca mokSAdhikAriNAM gaNadharANAM jyotiryonikathane kiM prayojanam ?, yato jyotiHzAstraM mokSasAdhanaM nAsti, mRgazIrSe mRgamAMsaM 5 bhuktvA kAryaM sAdhayati, etasya kiM prayojanam ? | yonistridhA - vaMzIpatrA kUrmonnAzakhAvartA, tAsAM prarUpaNe kiM prayojanam ? iti siddhAntAvarNavAdaH // 75 // [pR0291] battIsa'TThAvIsA, bArasa aTTha ya caura sayasahassA / AreNa baMbhalogA, vimANasaMkhA bhave esA // 76 // [ bRhatsaM0 197, prava0 1151] vyA0 dvAtriMzadaSTAviMzatirdvAdaza aSTau catvAri zatasahasrANi yathAsaGkhyaM brahmalokaM yAvat 10 paJcasu devalokeSu, ayamarthaH - saudharme vimAnAnAM dvAtriMzallakSANi 3200000, evamIzAne'STAviMzatiH 2800000, sanatkumAre dvAdaza 1200000, mAhendre'STau 800000, brahmaloke catvAri 400000, eSA vimAnasaGkhyA bhavet // 76 // paMcAsa catta chacceva, sahassA laMta - sukka sahassAre / saya cauro ANaya-pANaesu tinnAraNa- 'ccuae // 77 // [ bRhatsaM0 198, prava0 1152] 15 vyA0 paJcAzaccatvAriMzat SaT sahasrANi, lAntaka - zukra - sahasrAre yathAsaGkhyam, tathAhilAntake vimAnAnAM paJcAzat sahasrANi 50000, evaM zukraM catvAriMzat sahasrANi 40000, sahasrAre SaT sahasrANi 6000, catvAri zatAni Anata-prANatayossamuditayoH, evaM trINi zatAni AraNA-'cyutayossamuditayoH // 77 // 167 ekkArasuttaraM heTThimesu, sattuttaraM ca majjhimae / 20 sayamegaM uvarimae, paMceva aNuttaravimANA || 78 || [bRhatsaM0 199, prava0 1153 ] vyA0 ekAdazAdhikaM zatam 111 adhastanagraiveyakatrike, saptottaraM zataM 107 madhyamatrike, zatamekaM 100 vimAnAnAmuparitanatrike, paJcaivAnuttaravimAnAni // 78 // [pR0293] nANaM pagAsayaM sohao tavo saMjamo a guttikaro / tinhaM pi samAoge, mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 79 // [ Ava0ni0 103 ] 25 vyA0 tatra kacavarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravadiha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti samudAyArthaH / tatra jJAyate'neneti jJAnam, tacca prakAzayatIti prakAzakam, tacca jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, 1. mahAzukre - iti pravacanasAroddhAra - bRhatsaMgrahaNIvRttyoH //
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe gRhamalApanayane pradIpavat / kriyA tu tapassaMyamarUpatvAditthamupakurute- zodhayatIti zodhakam, kiM tadityAha-tApayatyanekavidhabhAvopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH, tacca zodhakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat / tathA saMyamanaM saMyamaH bhAve'ppratyayaH, AzravadvAraviramaNamiti yAvat, cazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakrAntaphalasiddhau 5 bhinnopakArakartRtvAccAvadhAraNArthaH / gopanaM guptiH, striyAM ktin [pA. 3 / 3 / 94] Agantukakarma kacavaranirodha iti hRdayam, guptikaraNazIlo guptikaraH / tatazca saMyamo'pyapUrvakarmakacavarAgamanirodhatayaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamananirodhena vAtAyanAdisthaganavat / evaM trayANAmeva, apizabdo'vadhAraNArthaH, athavA sambhAvane, kiM sambhAvayati ? trayANAmapi jJAnAdInAm, kiMviziSTAnAm ? nizcayataH kSAyikANAm, na tu kSAyopazamikAnAmiti, 10 samAyoge saMyoge mokSaH sarvathA'STavidhakarmamalaviyogalakSaNaH, jinAnAM zAsanaM jinazAsanam, tasmin bhaNita uktaH / Aha- samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH [tattvArtha0 1 / 1] ityAgamo viruddhyate, samyagdarzanamantareNoktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate- samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAjjJAnAntarbhAvAdadoSa iti // 79 // [pR0294] kasiNaM kevalakappaM, logaM jANaMti taha ya pAsaMti / 15 kevalacarittanANI, tamhA te kevalI hoti // 80 // [Ava0 ni0 1092] vyA0 kevalizabdasya vyutpattiM karoti, kRtsnaM kevalakalpam anantaM pUrNaM vA lokaM jAnanti tathA ca pazyanti, kevalam ekaM cAritraM yathAkhyAtarUpaM jJAnaM kevalajJAnam, tad yasyAstIti kevalacaritrajJAnI, tasmAtte kevalino bhavanti // 80 // [pR0295] jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / ___ etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 81 // [uttarAdhyayanasU0 34/16] vyA0 yathA gavAM mRtakaM mRtakazarIram, tasya gandhaH, zvamRtakasya ca, yathA ahiH sarpastanmRtakasya, gandha iti sambandhaH, sUtratvAnmRtakazabde kalopaH, ato'pi etatprakArAdapi gandhAdanantaguNo'tidurgandhatayA lezyAnAmaprazastAnAmazubhAnAm, ko'rthaH ? kRSNanIlakApotAnAM __ gandha iti prakramaH / iha ca lezyAnAmaprazastatvaM gandhasyApyazubhatve heturiti tadvizeSAdanukto'pyasya 25 vizeSo'vagamyata iti noktaH // 8 // jaha surabhikusumagaMdho, gaMdho vAsANa pissamANANaM / etto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi // 82 // [uttarAdhyayana sU0 34/17] 1. yamaH samupaniviSu ca - pA0 3 / 3 / 63 // 2. tulyaprAyaM vAdivetAlazAntisUrikRtottarAdhyayanavRttau paaiyttiikaayaam|| 3. gaMdhavAsANa- iti pAiyaTIkAyAm / / 20
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagothAvivaraNam vyA0 yathA surabhikusumAnAM jAti-ketakyAdisambadhinAM sugandhinAM sugandhipuSpANAM gandhaH parimalaH surabhikusumagandhaH, tathA gandhAzca koSThapuTapAkaniSpannA vAsAzcetare gandhavAsAH, iha caitadaGgAnyevopacArAdevamuktAni, teSAm, pAThAntaratazca gandhAnAM piSyamANAnAM saJcUrNyamAnAnAM yathA gandha iti prakramaH, tathA cAtiprabalataro'sau prAdurbhavatItyevamabhidhAnam, ato'pi etatprakArAdapi gandhAdanantaguNo'tizayasugandhitayA prazastalezyAnAM tisRNAmapi taijasIpadmazuklAnAM 5 gandha iti prakramaH / ihApi prazastatvavizeSo'numIyata iti noktaH // 82 // [pR0298] na vi a phusaMti alogaM, causuM pi disAsu savvapuDhavIo / saMgahiA valaehiM, vikkhaMbhaM tesi vocchAmi // 83 // [bRhatsaMgrahaNI 243] vyA0 nApi spRzantyalokaM catasRSvapi dikSu sarvAH saptApi pRthivyaH, yato valayairghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtasatkaiH sagRhItA veSTitAH, yato'mI trayo'pi svAM svAM pRthivIM 10 valayAkAreNAvRtya sthitAssantIti / viSkambhaM vistAraM teSAM ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAtavalayAnAM vakSyAmi // 83 // teSAM tamevAhachacceva 1 addhapaMcama 2, joaNamaddhaM 3 ca hoMti rayaNAe / udahIghaNataNuvAyA, jahAsaMkheNa niddiTThA // 84 // [bRhatsaMgrahaNI 244] / 15 vyA0 SaD yojanAni 1, arddha paJcamaM yeSu tAnyarddhapaJcamAni sArddhacatvAri yojanAnItyarthaH, sArddha yojanaM cetyarthaH [yojanamarddhaM ca], yathAsaGkhyaM valayA viSkambhato nirdiSTAH / tathAhiratnaprabhAyAH ghanodadhivalayaviSkambhaH SaD yojanAni, ghanavAtavalayaviSkambhaH sArddhAni catvAri yojanAni, tanuvAtavalayaviSkambhaH sArdhaM yojanam, tataH paramalokaH // 84 // atha zeSAsu pRthvISu valayatrayaviSkambhaparijJApanAya kSeptavyagAthAmAha 20 tibhAgo gAuaM ceva, tibhAgo gAuassa ya / Aidhuve pakkhevo, aho aho jAva sattamiA // 85 // [bRhatsaMgrahaNI0 245] vyA0 eSveva triSu prathamapRthvIvalayeSu dhruveSu yathAsaGkhyametat kSipet, tadevAha- tribhAgo yojanasyeti gamyate, gavyUtaM satribhAgam ityarthaH 1, tathA pUrNaM gavyUtam 2, gavyUtasya ca tribhAgaH, yojanasya ca dvAdazo bhAga ityarthaH 3, tato dvitIyasyAH zarkarAprabhAyA valayAnAM 25 viSkambho bhavati, tadyathA-ghanodadhivalaye SaD yojanAni yojanasya ca tribhAgaH, ghanavAte paJca pAdonAni, tanuvAte yojanamekaM sapta ca dvAdazabhAgA yojanasya, aho aho iti adho'dho 1. vizeSAdgandhavizeSo'numIyate- iti uttarAdhyayanazAntyAcAryavRttau /
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 vAcakasumatikallola-vAcakaharSanandanalikhite sthAnAGgaTIkAgatagAthAvivaraNe yAvat saptamI pRthvI tAvadvalayeSu evaM karttavyam / ko'rthaH ? dvitIyAyAM yadvalayaviSkambhamAnaM jAtaM tadeva pUrvoktaprakSepayuktaM tRtIyAyA valayaviSkambhamAnaM bhavati / tRtIyAyA valayaviSkambhamAnaM pUrvoktaprakSepayutaM caturthyAM valayaviSkambhamAnaM bhavati / evaM sarvatra yojyaM yAvat saptamyAM vlyvisskmbhmaanmiti| ayaM tu phalitArtha:- ratnaprabhAyAH sarvAsu dikSu tiryag 5 dvAdazabhiryojanairalokaH / evaM dvitIyasyAstribhAgonaistrayodazabhiH, tRtIyasyAH satribhAgaistrayodazabhiH, caturthyAzcaturdazabhiH, paJcamyAstribhAgonaiH paJcadazabhiH, SaSThyAH satribhAgaiH paJcadazabhiH, saptamyA: sampUrNaiH SoDazabhiriti // 85 // [pR0299] vidisAu disiM paDhame, bIie paisarai loanADIe / taie uppiM dhAvai, cautthae nIi bAhiM tu // 86 // 10 paMcamae vidisAe, gaMtuM uppajjaI u egiMdI // 87 // gAthArddham // vyA0 eke ndriyajIvasya paJcasAmayikI gatirbhavati, tamastamAyAH pRthivyA adhastrasanADIbahirvidisthita ekendriyo yadA trasanADIbahirbrahmalokavidizi utpadyate tadA paJca samayA laganti, tathAhi- prathamasamaye vidizi mRtvA dizi yAti, dvitIye samaye pratisarati lokanADyAm, tRtIye samaye UrdhvaM dhAvati yAvad brahmalokasamazreNiH, caturthake samaye yAti 15 sanADIbahirdizi, paJcamake samaye vidizi gatvA utpadyate tu ekendriye ekendriyaH tadA paJca samayA saMbhavanti // 86-87 // atra virodhodbhAvanena samAdhAnaM vizeSaNavatyAmsutte causamayAo, natthi gaI u parA viniddiTThA / jujjai ya paMcasamayA, jIvassa imA gaI loe // 8 // jo tamatamavidisAe, samohao baMbhalogavidisAe / uvvajaI gaIe, so niyamA paMcasamayAe // 89 // [vizeSaNavatI 23,24] ujuyAi egavakkA duhao vakkA gaI viniddiTThA / jujjai ticauvakkA tameva u paMcasamayAe // vyA0 sUtre siddhAnte catussamayAt parA utkRSTA paJcasAmayikI gatirnAstIti nirdiSTA, 25 paJcasamayA ca yujyate jIvasya imA gatirloke, yastamastamAvidiza: samavahato maraNasamudghAtena brahmalokavidizi utpadyate gatyA sa niyamAt paJcasamayayA utpadyate tadA paJca samayA bhavanti / tathA RjukAyAM gatau ekA vakrA gatiH ekasamayo'nAhArakaH, dvidhA vakrA gatirapi vinirdiSTA, yujyate trisamayA catussamayA ca vakragatiH, kutra ? tamAyAM tamastamAyAM 20
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ tristhAnake caturthoddezaTIkAgatagAthAvivaraNam 171 vA catuSpaJcasamayAyAM gatau pUrvoktaprakAreNa // 88-89 // atha virodhabhaJjanArthamuttaraM bhaNati - uvavAyAbhAvAo, na paMcasamayA'havA na saMtA vi / bhaNiyA jaha causamayA, mahallabaMdhe na saMtAvi // 90 // [ vizeSaNavatI 26] vyA0 upapAtAbhAvAnna paJcasamayA gatiH, ko'rthaH ? tamAyAstamastamAyA adhaH pRthivyA vidizi sthito janturbrahmaloke trasanADIbahirvidizi notpadyate, athavA prakArAntareNa paJcasAmayikIM 5 gatiM samarthayati-satI api paJcasAmayikI gatirna bhaNitA, yathA catussAmayikI gatirmahAprabandhe na satyapi uktA / vastutaH paJcasAmayikI gatirastIti vicAralezaH // 90 // evaM ciNa uvaciNa baMdhodI rakheya taha nijjarA ceva / gAthArddham / [ 1 vyA0 mithyAtvA-'virati-kaSAya-yogairarjitAn pudgalAnazubhAdhyavasAyataH pUrvaM jIvazcinoti AsakalataH, tata upacinoti paripoSaNataH, tato badhnAti nirmApaNataH, tata udIrayati adhyava - 10 sAyavazenAnudIrNodayapravezanataH, tato vedayati anubhavanataH, tato nirjarayati pradezaparizATanataH // [pR0300] carame nANAvaraNaM, paMcavihaM daMsaNaM cauvigappaM / paMcavihamaMtarAyaM, khavaittA kevalI hoi // 91 // [ 1 vyA0 carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidhaM mati - zrutA'vadhi-manaH paryAya- kevalAvaraNarUpam, tathA darzanaM caturvikalpaM cakSurdarzanAdi, evaM paJcavidhamantarAyaM ca dAna - lAbha - bhogopabhoga - 15 vIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArthaH // 91 // dhammajiNAo saMtI Ava0 ni0 13 ]ti pAdonA gAthA ego bhagavaM vIro [Ava 0 ni0 224] iti gAthArddhaM ca nollikhitamatra / [pR0301] saMtI kuMthU a aro, arihaMtA ceva cakkavaTTI a / avasesA titthayarA, maMDaliA Asi rAyANo || 12 || [ Ava0 ni0 223] 20 vyA0 zAntiH kunthuraro'rihantAra ete trayaH tIrthakarAzcakravarttina etAvantaH arhatpadavIM cakravarttipadavIM ca bhuktA avazeSA ekonaviMzatitIrthakarA mANDalikA rAjAna Asan, etAvantaH cakravarttipadavIM na prAptAH // 92 // sarvagAthA 232 gAthArthaH // iti zrIvAcanAcAryasumatikallolagaNi-vAdiharSanandanagaNibhyAM likhite zrIsthAnAGgaTIkAlikhitoktagAthAvivaraNe tRtIyasthAnaTIkAlikhitagAthAvivaraNaM sampUrNam / / 1. Avazyakaniryuktau usabhe arihA [gA0416] ityataH pUrvaM prakSiptAH saptadaza gAthA vartante, tatreyaM trayodazI gAthA || 25
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / [sthAnAGgasUtraTIkAyAM prathame vibhAge A0ma0 zrI abhayadevasUribhiH gadyarUpAH padyarUpA [gAthArUpAH] vA bahavaH pAThA granthAntarebhya uddhRtAH, vividhAnAM kathAdInAmapi ca ullekhastatra tatra vihitaH / teSu prAyaH sarvA api gAthA gAthAvivaraNe vivRtAH / avaziSTAnAM pAThAnAM vivaraNaM kathAdikaM cAtrAsmin pariziSTe yathAyogamupanyasyate ] 1 [pR010] "uddese niddese ya niggame khitta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa nae samoyAraNA'Numa // 140 // kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNa niruttI // 141 // / " vyAkhyA - uddezo vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezanamuddezaH sAmAnyAbhidhAnam adhyayanamiti, nirdezanaM nirdeza: vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamanaM nirgamaH, kuto'sya nirgamanamiti vAcyam, kSetraM vaktavyaM kasmin kSetre ?, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNvanti ?, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamupadiSTam ? ko vA gaNadharANAM zravaNa iti, tathA lakSaNaM vaktavyaM zraddhAnAdi, tathA nayA naigamAdayaH, tathA teSAmeva samavataraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca ' mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' [ Ava0 ni0 762] ityAdi, anumatam iti kasya vyavahArAdeH kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati - 'tavasaMjamo aNumao' [Ava0 ni0 789] ityAdi, kiM sAmAyikam ? ' jIvo guNapaDivaNNo' [ Ava0 ni0 792] ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyikam ? 'sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA caritaM ca ' [ Ava0 ni0 796] ityAdi pratipAdayiSyate, kasya sAmAyikamiti, vakSyati - 'jassa sAmANio appA' [ Ava0 ni0 797] ityAdi, kva sAmAyikam, kSetrAdAviti, vakSyati - 'khetta disi kAla gati bhaviya' [Ava0 ni0 804] ityAdi, keSu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu, vakSyati - 'savvagataM sammattaM sue caritte Na pajjavA savve' [ Ava0 ni0 830] ityAdi, kathamavApyate ?, vakSyati- 'mANussakhittajAi' [Ava0 ni0 831] ityAdi, kiyacciraM bhavati kAlamiti, vakSyati - 'sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAiMThitI' [ Ava0 ni0 849] ityAdi, kati iti kiyantaH pratipadyante pUrvapratipannA veti vaktavyam, vakSyati ca - 'sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittA u' [ Ava0 ni0 856] ityAdi, sAntaram iti saha antareNa varttata iti sAntaram, kiM sAntaraM nirantaraM vA ?, yadi sAntaraM kimantaraM bhavati ?, vakSyati - 'kAlamaNataM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' [Ava0 ni0 853] ityAdi, avirahitam iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati- 'sutasammaagArINaM AvaliyAsaMkhabhAga' [Ava0 ni0 854] ityAdi, tathA bhavA iti kiyato bhavAnutkRSTataH khalvavApyate 'sammattadesaviratA paliyassa asaMkhabhAgamittA u / aTTha bhavA u caritte' [ Ava0 ni0 856 ] ityAdi,
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / AkarSaNamAkarSaH, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti bhAvArtha:, 'tiha sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoMti viraIe / egabhave AgarisA' [ Ava0 ni0 858] ityAdi, sparzanA vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRzantIti, vakSyati- 'sammattacaraNasahiA savvaM logaM phuse niravasesaM' [ Ava0 ni0 859 ] ityAdi, nizcitA uktirniruktirvaktavyA 'sammaddiTThI amoho sohI sabbhAva daMsaNe bohI' [Ava0 ni0 861 ] ityAdi vakSyati / ayaM tAvad gAthAdvayasamudAyArthaH / Avazyaka niryukti0 hAri0 / [pR013] "siddhArthaM siddhasambandhaM zrotuM zrotA pravarttate / zAstrAdau tena vaktavyaH sambandhaH saprayojanaH / / 17 / / jJAtaprayojanaM jJAtasambandhaM ca zAstraM zrotuM zrotAraH pravartante, tasmAt prayojanavadeva sambandho'pi zAstrAvatArahetubhUtaH zAstrAdAveva vaktavyaH - anena sambandhenedaM zAstramAyAtamiti / yathA zAstrAntareSu' athAto dharmaM vyAkhyAsyAmaH ] ityAdiSu ziSyapraznAntaryarUpasambandho'bhidhIyate, anyathA hyasaGgatAbhidhAyitAM sUtrakArasyAzaGkya zrotAro nAtIva tadvacane zradhIranniti ||17|| " mImAMsA - zlokavArttikanyAyaratnAkaravyAkhyA / 2 - "tAH [pR050] coddasa tasa sesayA micchA [jIvasamA026 ] || asya TIkA dvitIye vibhAge draSTavyA / [pR050 ] tatra lezyA iti kaH padArthaH ? kati vA bhavanti lezyA ityAhakRSNanIlakApotataijasIpadmazuklanAmAna: / zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH ||38|| TIkA - SaT lezyAnAM bhedAH / sa ca pariNAmApekSaH tIvro'dhyavasAyo'zubho jambUphalabubhukSuSaTpuruSadRSTAntAdisAdhyaH / apare tvAhuH-yogapariNAmo lezyA / yasmAtkAyavAgvyApAro'pi manaH pariNAmApekSastIvra evAzubho bhavati / azubhazubhakarmadravyasadRzAH svAntaH pariNAmA jAyante prANinAM varNAzceti / kA haritAla - hiMgulikAdayaH, teSAM kuDyAdau citrakarmaNi sthairyamApAdayati zleSo varNAnAM bandhe dRDhIkaraNam / evametA lezyAH karmabandhasthitividhAtryastIvrapariNAmAH sthitiM karmaNAmatidIrghAM vidadhati, duHkhabahulAM kRSNanIlakApotAkhyA nikAcanAvasthAsthApanena, taijasIpadmazuklanAmAnaH zubhasya karmabandhasyAnuphaladAH zubhabahulAmeva karmasthitiM vidadhati mahatAM ( tIM ? ) vizuddhA vizuddhatamAzcottarottarA bhavantIti // 38 // " - prazamaratiprakaraNaTIkA // [pR066] "iriyAvahiyA sA appamattasaMjatassa vItarAgachaumatthakevalissa vA AuttaM gacchamANasa vA AuttaM ciTThamANassa vA AuttaM bhuMjamANassa vA AuttaM bhAsamANassa vA AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAdapuMchaNaM geNhamANassa nikkhevamANassa vA jAva cakkhupamhanivAtamavi atthi mAtA sumA kiriyA iriyAvahiyA kajjati, sA paDhamasamaye baddhapuTThA, bitiyasamaye veditA, tatiyasamaye nijjiNNA / sA baddhA puTThA uditA veditA nijjiNNA seakAle akammaM vA vi bhavati" iti AvazyakasUtrasya caturthe pratikramaNAdhyayane 'paMcahiM kiriyAhiM' ityasya cUrNau / "iriyAvahiyA kiriyA duvihA- kajjamANA veijjamANA ya, sA appamattasaMjayassa vIyarAyachaumatthassa kevalissa vA AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTThamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANassa
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / AuttaM bhuMjamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa nikkhivamANassa vA jAva cakkhupamhanivAyamavi suhumA iriyAvahiyA kajjai, sA paDhamasamae baddhA biiyasamae veiyA, sA baddhA puTThA veiyA nijiNNA seakAle akammaM se yAvi bhavai / " iti AvazyakasUtrasya hAribhadryAM vRttau / [pR077] "saddharmazravaNAdevaM naro vigatakalmaSaH / jJAtattvo mahAsattva: para saMvegamAgata: // 13 // saddharmazravaNAt pAramArthikadharmAkarNanAt evam uktanItyA naraH zrotA pumAn vigatakalmaSaH vyAvRttatattvapratipattibAdhakamithyAtvamohAdimAlinyaH san, ata eva jJAtatattvaH karakamalatalakalitanistalasthUlAmalamuktAphalavacchAstralocanabalenA-lokitasakalajIvAdivastuvAdaH, tathA mahat zuddhazraddhAnonmIlanena prazasyaM sattvaM parAkramo yasya sa tathA, paraM prakRSTaM saMvegam uktalakSaNamAgataH avatIrNaH san kiM karotItyAha dharmopAdeyatAM jJAtvA saMjAteccho'tra bhAvataH / dRDhaM svazaktimAlocya grahaNe saMpravartate // 14 // dharmopAdeyatAm 'eka eva suhRddharmo mRtamapyanuyAti yaH / zarIreNa samaM nAzaM sarvamanyat tu gacchati // 102 // ' [ ] ityAdivacanAt dharmopAdeyabhAvaM jJAtvA avagamya saMjAtecchaH labdhacikIrSApariNAmaH atra dharme dRDham atisUkSmAbhogena svazaktiM svasAmarthyamAlocya vimRzya grahaNe vakSyamANayogavandanAdizuddhividhinA pratipattAvasyaiva dharmasya saMpravarttate samyak pravRttimAdhatte, adRDhAlocane hi ayathAzakti dharmagrahaNapravRttau bhaGgasaMbhavena pratyutAnarthabhAva iti dRDhagrahaNaM kRtmiti| - dhrmbinduttiikaa|| [pR094 paM022] "sacarittapacchayAvo niMdA...... // 1049 / / vyAkhyA- sa(sva?)caritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca- "AtmasAkSikI nindA" [ ] _ [pR094 paM024] "garahA vi tahAjAIyameva navaraM parappagAsaNayA / ..... // 1050 // vyAkhyA- gardApi tathAjAtIyA eveti nindAjAtIyaiva, navaram etAvAn vizeSaH paraprakAzanayA gardA bhavati yA guroH pratyakSaM jugupsA sA garheti 'parasAkSikI garhA' [ ] iti vacanAt'' - Avazyakaniyukti0 hAri0 // [pR097] "uvavajejA se ceva NaM asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe maNussesu vA gacchejjA tirikkhajoNiesu vA gacchejjA evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyA dugaiyA duAgaiyA paNNattA, taMjahA- puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajjamANe puDhavikAiehiMto vA nopuDhavikAiehito vA uvavajjejjA se ceva NaM puDhavikAie puDhavikAiyattaM vippajahamANe puDhavikAiyattAe vA gacchejjA nopuDhavikAiyattAe vA gacchejjA evaM jAva maNussA / vANamaMtara joisiya-vemANiyA jahA asurkumaaraa|" - bhAM0 // [pR0109 paM010] "bhAvapaDimA paMcavidhA, taMjadhA- samAhiovahANe ya vivekapaDimAi ya / padisaMlINA ya tahA egavihAre ya paMcamIyA // [ni0 48], cUrNi:- samAdhipaDimA,
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / uvadhAnapaDimA, vivegapaDimA, paDisalInapaDimA, egavidhArapaDimA / samAdhipaDimA dvividhAsuttasamAdhipaDimA carittasamAdhipaDimA ya, darzanaM tadantargatameva / sutasamAdhipaDimA chAvaDiM, kahaM ? ucyate- AyAre bAyAlA paDimA solasa ya vanniyA ThANe / cattAri a vavahAre moe do do cNdpddimaao|| [ni.49] cUrNi:- AyAre bAtAlIsaM, kahaM ? AyAraggehiM sattattIsaM, baMbhacerehi paMca, evaM bAtAlIsaM AyAre, ThANe solasa vibhAsitavvA, vavahAre cattAri, do moyapaDimA khuDDigA mahalligA ya moyapaDimA, do caMdapaDimA-javamajjhA vairamajjhA ya / evaM etA suyasamAdhipaDimA chaavtttthi| evaM ca suyasamAdhipaDimA chAvaTThiyA ya pannattA / samAIyamAIyA caarittsmaahipddimaao|| [ni.50] cUrNi:- imA paMca cArittasamAhipaDimAto, taMjadhA- samAiyacarittasamAdhipaDimA jAva adhakkhAtacarittasamAdhipaDimA / uvahAnapaDimA duvidhA- bhikkhUNaM uvahANe uvAsagANaM ca vanniyA sutte / gaNakovAi vivego sanbhiMtarabAhiro duviho // [ni.51] cUrNi:- bhikkhUNaM uvahANe bArasapaDimA sutte vannijati / uvAsagANaM ekkArasa sutte vannitA, vivegapaDimA ekkA, sA puna kohAdi, AdigrahaNAt sarIrauvadhisaMsAravivegA / sA samAsato duvidhA abhiMtaragA bAhirA ya / abhiMtariyA kodhaadiinnN| AdigrahaNAt mAnamAyAlobhakammasaMsArANa ya / bAhiriyA gaNasIrabhattapANassa ya anesnnijjss| paDisalINapaDimA cautthA / sA ekkA ceva / sA puna samAseNa duvidhAiMdiyapaDisalINapaDimA ya noiMdiyapaDisalInapaDimA ya / iMdiyasaMlINapaDimA paMcavidhA- soiMdiyamAdIA padisaMlINayA cautthiyA duvihA / aTThaguNasamaggassa ya egavihArissa paMcamiyA // [ni.52] cUrNiH-sotidiyavisayapayAraNiseho vA sotiMdiyapajuttesu vA atthesu rAgaddosaNiggaho / evaM paMcaNha vi| noiMdiyapaDisalINatA tividhA-jogapaDisalInatA kasAyapaDisalInatA vicittasayaNAsanasevaNatA jadhA pannatIe / ahavA abhiMtariyA bAharigA ya / egavihArissa egA ceva, sA ya kassa ? kappati Ayarissa aTThaguNovavetassa aTTaguNA AyArasaMpadAdI samaggo uvaveto kiM savvasseva, netyucyate- jo so atisesaM guNeti vijjAdi pvvesu| uktaM ca- aMto uvassagassa egarAtaM vA durAtaM vA tirAtaM vA vasabhassa vA gItatthassa vijjAdinimittaM / " - dazAzrutaskandha0cUrNiH / [pR0112 paM011] "jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe Neraiesu..... // gabbhagae samANe tti garbhagataH san, mRtveti zeSaH 'egaie'tti sagarvarAjAdigarbharUpaH, saJjitvAdivizeSaNAni garbhasthasyApi narakaprAyogyakarmabandhasambhavAbhidhAyakatayoktAni, vIryalabdhyA vaikriyalabdhyA saMgrAmayatIti yogaH, athavA vIryalabdhiko vaikriyalabdhikazca sanniti, parANIeNaM ti parAnIkaM zatrusainyaM socca tti AkarNya nizamya manasA'vadhArya paese nicchubhai tti [pradezAn] garbhadezAd bahiH kSipati samohaNai tti samavahanti samavahato bhavati tathAvidhapudgalagrahaNArtham, saGgrAmaM saGgrAmayati yuddhaM karoti, atthakAmae ityAdi arthe dravye kAmo vAJchAmAtraM yasyAsAvarthakAmaH, evamanyAnyapi vizeSaNAni, navaraM rAjyaM nRpatvaM bhogA gandharasasparzA kAmau zabdarUpe kAGkSA gRddhi: AsaktirityarthaH, arthe kAGkSA
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / saMjAtA'syetyarthakAGkSitaH, pipAseva pipAsA prApte'pyarthe'tRptiH, taccitte tti tatra arthAdau cittaM sAmAnyopayogarUpaM yasyAsau taccittaH, tammaNe tti tatraiva arthAdau mano vizeSopayogarUpaM yasya sa tanmanAH, tallese tti lezyA AtmapariNAmavizeSaH, tadajjhavasie tti ihAdhyavasAyo'dhyavasitam / tatra taccittAdibhAvayuktasya satastasmin arthAdAvevAdhyavasitaM paribhogakriyAsaMpAdanaviSayamasyeti tadadhyavasitaH, tattivvajjhavasANe tti tasminneva arthAdau tIvram ArambhakAlAdArabhya prakarSayAyi adhyavasAnaM prayatnavizeSalakSaNaM yasya sa tathA, tadaTThovautte tti tadartham arthAdinimittamupayuktaH avahitastadarthopayuktaH, tadappiyakaraNe tti tasminneva arthAdAvarpitAni AhitAni karaNAniindriyANi kRta-kAritA-'numatirUpANi vA yena sa tathA, tabbhAvaNAbhAvie tti asakRdanAdau saMsAre tadbhAvanayA arthAdisaMskAreNa bhAvito yaH sa tathA, eyaMsi NaM aMtaraMsi tti etasmin saGgrAmakaraNAvasare kAlaM maraNamiti // " - bhagavatI0 abhaya0 117 / 19 / / [pR0133] "azviyamadadahanakamalajazazizUlabhRdaditijIvaphaNipitaraH / yonyaryamadinakRttvaSTapavanazakrAgnimitrAzca // 4 // zakro nirRtistoyaM vizve brahmA harirvasurvaruNaH / ajapAdo'hirbudhnyaH pUSA cetIzvarA bhAnAm // 5 // azviyamadahaneti / azvyAdInAM krameNa bhAnAM nakSatrANAmIzvarAH / tadyathA- azvinAvazvinyAH / yamo bharaNyAH / dahano'gniH kRttikAyAH / kamalajo brahmA rohiNyAH / zazI candro mRgazirasaH / zUlabhRdrudra ArdrAyAH / AdityaH punarvasoH / jIvo bRhaspatistiSyasya / phaNI sarpa AzleSAyAH / pitaro maghAyAH / yonirbhagaH pUrvaphalgunyAH / aryamA uttaraphalgunyAH / dinakRdAdityo hastasya / tvaSTA citrAyAH / pavano vAyuH svAteH / zakrAgnI indrAgnI vizAkhAyAH / mitro'nurAdhAyAH / zakra indro jyeSThAyAH / nirRtI rAkSaso mUlasya / toyaM jalaM pUrvASADhAyAH / vizve devA uttarASADhAyAH / brahmA'bhijitaH / harirviSNuH zravaNasya / vasurdhaniSThAyAH / varuNo'pAmpatiH zatabhiSajaH / ajapAdo'jaikapAt pUrvabhadrapadAyAH / ahirbudhnya uttarabhadrapadAyAH / pUSA revatyAH / cazabdaH samuccaye / ityevaMprakArA bhAnAM nakSatrANAmIzvarAH svAmino nakSatradevatAH // 97 / 4-5 // - vArAhI bRhatsaMhitA bhaTTotpalaTIkA // [pR0133 paM0 13] "tattha khalu ime aTThAsItI mahaggahA paM0, taM0- iMgAlae viyAlae lohitake sanicchare AhuNie pAhuNie kaNao kaNae kaNakagae kaNavitANae 10 kaNagasaMtANe some sahite assAsaNo kajjovae kabbaDae ayakarae duMdubhae saMkhe saMkhanAbhe 20 saMkhavaNNAbhe kaMse kaMsanAbhe kaMsavaNNAbhe nIle nIlobhAse ruppe ruppobhAse bhAse bhAsarAsI 30 tile tilapupphavaNNe dage dagavaNNe kAye kAkaMdhe iMdaggI dhUmaketU harI piMgalae 40 / budhe sukkabahassatI rAhU agatthI mANavae kAse phAse dhure pamuhe viyaDe 50 visaMdhIkappe niyalle paille jaDiyAyalae aruNe aggillae kAle mahAkAle sotthie sovatthie vaddhamANage 60 palaMbe niccAloe niccujote sayaMpabhe obhAse seyaMkare khemakare AbhaMkare pabhaMkare arae 70 virae asoge
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / vItasoge ya vimale vitatte vivatthe visAle sAle suvvate aniyaTTI egajaDI 80 dujaDI karakarie rAya'ggale pupphaketU bhAvaketU, saMgahaNI iMgAlae viyAlae lohitake sanicchare ceva / AhuNie pAhuNie kaNakasaNAmAvi paMceva // some sahite assAsaNe ya kajjovae ya kabbarae / ayakarae duMdubhae saMkhasaNAmAvi tinneva // tinneva kaMsaNAmA nIle ruppI ya huti cattAri / bhAsa tilapupphavaNNe dagavaNNe kAla vaMdhe ya // iMdaggI dhUmaketU hari piMgalae budhe ya sukke ya / bahasati rAhu agatthI mANavae kAmaphAse ya // dhurae pamuhe viyaDe visaMdhikappe tahA payalle ya / jaDiyAlae ya aruNe aggila kAle mahAkAle / sotthiya sovatthiya vaddhamANage tadhA palaMbe ya / niccAloe niccujoe sayaMpabhe ceva obhAse // seyaMkara khemaMkara AbhaMkara pabhaMkare ya boddhavve / arae virae ya tahA asoga taha vItasoge ya / vimale vitatta vivatthe visAla taha sAla suvvate ceva / aniyaTTI egajaDI ya hoi bijaDI boddhavvo // karakarie rAya'ggala boddhavve puppha bhAvaketU ya / aTThAsIti gahA khalu neyavvA aanupuvviie|| samprati pUrvamaSTAzItisaGkhyA grahA uktAstAn nAmagrAhamupadidarzayiSurAha 'tattha khalu' ityAdi tatra- teSu candra-sUrya-nakSatra-tArArUpeSu madhye ye pUrvamaSTAzItisaGkhyA grahAH prajJaptAH se ime tadyathA- 'iMgAlae' ityAdi sugamam, eteSAmeva nAmnAM sukhapratipatyarthaM saGgrahaNigAthA: AsAM vyAkhyA- aGgArakaH 1 vikAlakaH 2 lohityakaH 3 zanaizcaraH 3 AdhunikaH 5 prAdhunikaH 6 kaNagasanAmAvi paMceva'tti kanakena saha ekadesena samAnaM nAma yeSAM te kanakasamAnanAmAnaste paJcaiva prAguktakrameNa draSTavyAH, tadyathA- kaNa: 7 kaNakaH 8 kaNakaNaka: 9 kaNavitAnaka: 10 kaNasantAnakaH 11 / sometyAdi somaH 12 sahita- 13 AzvAsanaH 14 kAryopagaH 15 karbaTaka: 16 ajakaraka: 17 dundubhakaH 18 zaMkhasamAnanAmastrayastadyathA- zaGkha: 19 zaGkhanAmaH 20 zaGkhavarNAbhaH 21 / tinnevetyAdi trayaH kaMsanAmAnaH, tadyathA- kaMsaH 22 kaMsanAbha: 23 kaMsavarNAbhaH 24 'nIle ruppI ya havaMti cattAri'tti nIle ruppe ca zabde viSayabhUte dvidvinAmasambhavAt sarvasaGkhyayA catvAraH, tadyathA- nIlaH 25 nIlAvabhAsaH 26 rUppI 27 rUpyavabhAsa: 28 bhAseti nAmadvayopalakSaNaM tadyathAbhasma 29 bhasmarAzi 30 tilaH 31 tilapuSpavarNakaH 32 daka: 33 dakavarNa 34 kAya: 35 vandhya 36 / indrAgni 37 dhUmaketuH 38 hari 39 piGgalaH 40 budhaH 41 zukraH 42 bRhaspatiH 43 rAhuH 44 agastiH 45 mANavakaH 46 kAmasparzaH 47 / dhura: 48 pramukhaH 49 vikaTa: 50 visandhikalpa: 51 prakalpa: 52 jaTAlaH 53 aruNaH 54 agni 55 kAla: 56 mahAkAlaH 57 /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / svastikaH 58 sauvastikaH 59 varddhamAnakaH 60 pralambaH 61 nityAlokaH 62 nityodyotaH 63 svayamprabhaH 64 avabhAsaH 65 / zreyaskaraH 66 khemakara 67 AbhaGkaraH 68 prabhaGkaraH 69 arajA 70 virajA 71 azokaH 72 vItazokaH 73 / vivarttaH 74 vivastraH 75 vizAla: 76 zAlaH 77 suvrataH 78 anivRttiH 79 ekajaTI 80 dvijaTI 81 / karaH 82 karikaH 83 rAjaH 84 argalaH 85 puSpaH 86 bhAvaH 87 ketuH 88 / " iti malayagirisUriviracitAyAM sUryaprajJaptivRttau / / [pR0151] "mAyA lobhakaSAyazcetyetadrAgasaMjJitaM dvandvam / krodho mAnazca punadvaiSa iti samAsanirdiSTaH // 32 // TIkA- uktalakSaNau mAyAlobhau / tAveva dvandvaM mithunaM rAgasaMjJitaM rAganAmakam / krodhamAnau coktalakSaNAveva / etadapi dvandvaM dvayaM dveSa iti nirdizyate saMkSepataH // 32 // " - prazamaratiTIkA // [pR0151] 'jogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai / ..... // 99 // ' vyA0 'jogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai' tti jogAo pagatibaMdho padesabaMdho ya bhavati, kahaM ? bhannai, jogAo paesagahaNaM padesavirahio pagatINaM baMdho patthiH, teNa jogA pgtipdesbNdho| ThitibaMdhaM aNubhAgabaMdhaM ca kasAyato karei / kahaM ? bhannai, kammassa Nibaddhassa TThiI rasabhAvo ya kasAyato bhavati, te ceva tthitiannubhaagaa| ettha addahaNataMduladiDhato, addahaNatullo aNubhAgo, taMdulatthANIyA padesA, jo raddho so cirakAlaThAti, itaro vA pagatIbalAtikaraNaM / " - bandhazataka0 cUrNiH // [pR0181 paM020] "audArikazarIrakAyaprayogaH, ihaudArikazarIrameva pudgalaskandhasamudAyarUpatvAt upacIyamAnatvAt kAyaH audArikakAyaH, tasya prayoga iti samAsaH, ayaM ca paryAptakasyaiva veditavyaH tathaudArikamizrazarIrakAyaprayogaH, ayaM cAparyAptakasyeti, Aha- kena sahaudArikaM mizram ?, ucyatekArmaNena, tathA coktaM niyuktikAreNa zastraparijJAdhyayane- 'joeNa kammaeNaM AhAretI aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM jAva sarIrassa NipphattI // 1 / / ' Aha- yadyevaM kimayaM kArmaNamizra iti na vyapadizyate ? mizrabhAvasya dviSThatvAt vizeSAbhAvAcca, ucyate- kArmaNasyAsaMsAramavicchedenAvasthitatvAt [sarva zarIreSveva bhAvAt tiryaGmanuSyavaikriyAdyArambhasamaye'nekadhA mizropapatteH, sUtre ca vicitramizratAyA anabhidhAnAt, tasmAdutpattimAzrityaudArikasya pradhAnatvAt kAdAcitkatvAccaudArikamizra eva vyapadizyata iti, yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno manuSyaH paMcendriyatiryagyoniko vA paryAptakabAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadaudArikazarIrakAyayoga eva vartamAnaH pradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnupAdAya yAvadvaikriyazarIraparyAptyA na paryAptiM gacchati tAvadvaikriyeNa mizratA'vyapadezazcaudArikasya
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / prArambhakatvAditi / evamAhArakeNApi saha mizratA veditavyA, AhArayati ca tenaivetyalaM vistareNa, tathA vaikriyazarIrakAyaprayogo vaikriyaparyAptakasya, tathA vaikriyamizrazarIrakAyaprayogastadaparyAptakasya kArmaNenaiva etaduktaM bhavati - devanArakeSUtpadyamAnasya aparyAptakasyeti, AkSepaparihArau prAgvat / labdhivaikriyaparityAge caudArikapravezAddhAyAmaudArikopAdAnAya pravRttervaikriyaprAdhAnyAdaudArikeNApi mizratetyeke / tathA AhArakazarIrakAyaprayogastadabhinivRttau satyAM tasyaiva pradhAnatvAt, tathA AhArakamizrazarIrakAyaprayogaH audArikena saha, tatparityAgenetaragrahaNAyodyatasya, etaduktaM bhavatiyadA''hArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvAdaudArikapravezaM prati vyApArabhAvAnna parityajati yAvat sarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa saha mizrateti / " - prajJApanA0 hAri0 // [pR0185] "adhikArivazAt zAstre, dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA vijJeyA guNadoSayoH ||25|| ( vRttiH ) adhikAro'syAstIti adhikArI yogyA'nuSThAtA, tasya vazo'pekSA adhikArivazastasmAt, na yathAkathaJcidityarthaH / zAstre sunizcitAsAgame, dharmasAdhanayo: prastutayordravyasnAnabhAvasnAnalakSaNayoH saMsthitiH samyagvyavasthA, dharmasAdhanasaMsthitiH, kiMrUpeyamityAha / vyAdhipratikriyAtulyA rogacikitsAvyavasthAsamAnA, vijJeyA sadgurUpadezAdarthibhiravaseyA / kayorviSaya ityAha guNadoSayoH guNadoSAvAzrityetyarthaH / iyamatra bhAvanA / yathAturavazAdvyAdhicikitsA guNakarI doSakarI ca tathA malinArambhItaralakSaNAnuSThAtRvazAd dravyetarasnAnarUpe dharmasAdhane guNadoSakare, dravyasnAnaM malinArambhiNa eva guNakaraM netarasyeti hRdayam, yato malinArambhI devatoddezena snAnAdAvadhikArI na tvitaraH / zrI aSTakaprakaraNaTIkA // - [pR0186] "etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvicchittyA niyamAdapavargabIjamiti || 6 |14|| vivaraNam :- kimiti zastaM nidarzitamityAha- etadityAdi / etad jinabhavanam iha loke bhAvayajJo bhAvapUjA sadgRhiNaH sadgRhasthasya janmaphalamidaM paramaM janmaphalamidaM pradhAnaM varttate, abhyudayAvyucchittyA, abhyudayasya svargAderavyavacchedena santatyA niyamAdapavargabIjamiti niyamenApavargasya mokSasya kAraNamiti kRtvA ||6|14|| yogadIpikA etadityAdi / etad jinabhavanavidhAnam iha loke bhAvayajJo yajerdevapUjArthatvAdbhAvapUjA dravyastavasyApyasyoktavidhizuddhidvArA''jJArAdhana-lakSaNabhAvapUjAgarbhitattvAt / sadgRhiNaH sadgRhasthasya janmanaH phalamidaM paramaM pradhAnamAjanmArjitadhanasyaitAvanmAtrasAratvAt / abhyudayasya svargAderavyavacchedena santatyA niyamAt nizcayena apavargataroH mokSavRkSasya bIjametat ||6| 14 || " - SoDazakaTIkA // " -: [ pR0187 ] "payaIa taNukasAyo dANarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehi jutto mAuM baMdha jIvo ||22|| vyA0 'payaIa taNukasAyo' tti pagaIe appakasAo, pagaIe bhaddago,
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / pagaIe viNIo, jahiM tahiM vA dANarao, vAlukarAisarisaroso, sIlasaMjamarahio, 'majjimaguNehi jutto' ttiNAikiliTTo, Na visuddho, ujju, ujjukammasamAcAro, maNuyAugaM kammaM bandhai ||22|| iyANiM devAuassa paccao bhannai - "aNuvayamahavvaehi ya bAlatavAkAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI u jo jIvo ||23|| vyA0 'aNuvayamahavvayaehiM' ti aNuvvayagahaNaNaM paMcaNuvvayadharo, sattasikkhANirao sAvago / mahavvayagahaNeNa chajjIvanikAyasaM jamarao, tavaNiyamabambhacArI, sarAgasaMjao / 'bAlatava' tti aNahigayajIvAjIvA, aNuvaladdhasabbhAvA, annANakayasaMjamA, micchaddiTTiNo gahiyA / 'akAmaNijjarAe ya' tti akAmataNhAe, akAmacchuhAe, akAmabaMbhacereNaM, akAmaseyajallapariyAvaNayAe, cAragaNirohabandhaNAIyA, dIhakAlarogiNo ya, asaMkiliTThA, udagarAisarisarosA, taruvarasikharaNivAiNo, aNasaNajalajalaNapavesiNo ya gahiyA, 'devAugaM Nibandhanti' ee savve devAugaM kammaM bandhanti / 'sammaddiTThI jo jIvo' tti tiriyamaNuyA avirAhiyasammadaMsaNA avirayAvi devAugaM NibandhaMti ||23|| ' bandhazataka0 cU0 // [pR0188] " iyANimAugassa paccao bhannai - 'micchaddiTThI mahArambhapariggaho tivvalobhanissIlo / nirayAuyaM nibaMdhai pAvamaI rudrapariNAmo ||20|| vyA0 'micchaddiTThI' dhammassa parammuho, 'mahArambhapariggaho' tti jammi Arambhe bahUNaM jIvANaM dhAo bhavai so mahArambho, jammi pariggahe bahUNaM jIvANaM ghAo bhavai so mahApariggaho, 'tivvalobha NissIlo' tti NimmerapaccakkhANaposahovavAso, aggiriva savvabhakkhI NirayAugaM kammaM bandhai / 'pAvamai ruddapariNAmo' tti | pAvamaI asubhacitto pattharabheyasamANacittoti / roddapariNAmo savvakAlaM mAraNAicitto ||20||" bandhazataka0 cU0 // [pR0190] "pApajugupsA tu tathA samyakparizuddhacetasA satatam / pApodvego'karaNaM tadacintA cetyanukramataH ||4|5|| vivaraNam :- pApajugupsAlakSaNamAha- pApetyAdi / pApajugupsA tu tathA pApaparihArarUpA, samyakparizuddhacetasA aviparItaparizuddhamanasA, satatam anavarataM pApodvegaH atItakRtapApodvignatA, akaraNaM pApasya varttamAnakAle, tadacintA cetyanukramataH- tasmin bhAvini pApe acintA acintanam, anukrameNaAnupUrvyA kAlatrayarUpayA athavA pApodvegaH pApaparihAraH kAyapravRttayA, akaraNaM vAcA, tadacintA pApAcintA manasA, sarvA'pIyaM pApajugupsA dharmatattvasya liGgam ||4|5|| - - yogadIpikA :- pApa-jugupsAlakSaNamAha-pApetyAdi / pApajugupsA tu tathA tena prakAreNa pApaniSedhakamukhakarAdyabhinayavizeSeNAbhivyajyamAnA samyag aviparItaM parizuddhaM yacceto manastena satatamanavaratam, pApasyAtItakRtasya udvego nindA, akaraNaM pApasya vartamAnakAle, tasmin bhAvini pApe'cintA'cintanamityanukramataAnupUrvyA kAlatrayarUpayA / yadvA pApodvegaH pApaparihAraH kAyapravRttayA, akaraNaM vAcA, tadacintA pApAcintanaM manasA / sarvApIyaM pApajugupsA dharmatattvasya liGgam ||4|5||" SoDazakaTIkA // 9
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / [pR0199] "duSpratikArau mAtA pitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH // 71 // TIkA- duHkhaprApyapratIkAro duHkara iti vA duSpratikAraH / mAtApitarau tAvaduSpratikArau / mAtA tu jAtamAtrasyaivAbhyaGgasnAna-stanakSIradAna-mUtrA-'zucikSAlanAdinopakAreNa vRddhimupanayati kalpa[lya]vArtAdyAhArapradAnenopakAravatI adRSTapUrvasyAkRtopakArasya vA apatyasya duHpratikArA / na hi tasyAH pratyupakAraH zakyate krtum| pitApi hitopadezadAnena zikSAgrAhaNena bhaktaparidhAnaprAvaraNAdinopagraheNAnugRhNAno duHpratikAraH / svAmI rAjAdi tyAnAM jaladAnAkarAdinA kRtvetyupakArakaH / bhRtyAstu na tathA pratyupakArasamarthAH / prANavyayamahA( yadyapi zriyamAnayanti svAmino bhRtyAstathApi pUrvamakRtopakArANAmeva bhRtyAnAmupakArakaH svAmI, bhRtyAstu kRtopakArAH prtyupkurvnti| gururAcAryAdiH, sa ca duHpratikAraH, sanmArgopadezadAyitvAt zAstrArthapradAnAt saMsArasAgarottAraNahetutvAt ihAmutra ca ihaloke paraloke sudurlabhataraH pratIkAro yasya guroriti suSTha durlabhatara: pratIkAra iti // 71 // " - prazamaratiTIkA // [pR0218 paM09] municandraputrasya sAgaracandreNeva.... sAete Nagare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo- sudaMsaNA piyadasaNA ya, tattha sudaMsaNAe duve puttA-sAgaracaMdo muNicaMdo ya piyadaMsaNAevi do puttA-guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo juvarAyA, muNicaMdassa ujjeNI diNNA kumArabhuttIe / io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDima Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejjAvAlI ciMtei- dukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage tellaM chUDhaM, so tAva jalio jAva addharatto, tAhe puNovi tellaM chUDhaM tAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veyaNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jAo / aNNayA so mAisavattiM bhaNai- geNha rajaM puttANa te bhavautti, ahaM pavvayAmi, sA Necchai eeNa rajaM AyattaMti, tao sA atijANanijANesu rAyalacchIe dippaMtaM pAsiUNa ciMtei-mae puttANa rajaM dijaMtaM Na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, teNa sUtassa saMdesao diNNo, etto cveva puvvaNhiyaM paTThavijjAsi, jai virAvemi, sUeNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajjio, piyadasaNAe diTTho, bhaNai-pecchAmi NaM ti, tIe appito, puvvaM NAe visamakkhiyA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI moyagotti paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, teNa ciMtiyaM- kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM ?, teNa dudhA kAUNa tesiM doNhavi so diNNo, te khAiumAraddhA, jAva visavegA AgaMtuM pavvattA, rAiNA saMbhaMteNa vejA saddAvitA, suvaNNaM pAiyA, sajjA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai- Na keNavi diTTho, NavaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sA saddAviyA bhaNiyA- pAve ! tadA Necchasi rajaM dijaMtaM, iyANimimiNAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chUDho hoto tti tesi rajaM dAUNa
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / pavvaio / aNNayA saMghADao sAhUNa ujjeNIo Agao, so pucchio- tattha NiruvasaggaM ?, te bhaNaMti- NavaraM rAyaputto purohiyaputto ya bAhiti pAsaMDatthe sAhUNo ya, so gao amariseNaM tattha, vissAmio sAhUhiM, te ya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio- ANijau, bhaNai-attalAbhio ahaM, NavaraM ThavaNakulANi sAhaha, tehiM se cellao diNNo, so taM purohiyadharaM daMsittA paDigao, imovi tattheva paiTTho vaDDavaDDeNaM saddeNaM dhammalAbhei, aMtauriAo niggayAo hAhAkAraM kareMtIo, so vaDDavaDDeNaM saddeNaM bhaNai-kiM evaM sAvie tti, te NiggayA bAhiM bAraM baMdhaMti, pacchA bhaNaMtibhagavaM ! paNaccasu, so paDiggahaM ThaveUNa paNaccio, te Na yANaMti vAeuM, bhaNaMti- jujjhAmo, dovi ekkasarA te AgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao NisiTuM haNiUNa bArANi ugghADittA gao, ujjANe acchati, rAiNo kahiyaM, teNa maggAvio, sAhU bhaNaMtipAhUNao Agao, Na yANAmo, gavesaMtehiM ujANe diTTho, rAyA gao khAmio ya, Necchai mottuM, jai pavvayaMti to muyAmi, tAhe pucchiyA, paDisuyaM, egattha gahAya cAliyA jahA saTThANe ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavvAviyA, rAyaputto sammaM kareti mama pittiyatto tti, purohiyasuyo dugaMchai amhe eeNa kavaDeNa pavvAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgAraM kareMti- jo paDhamaM cayai teNa so saMboheyavvo, purohiyasuo caiUNa tIe duguMchAe rAyagihe meIe poTTe Agao, tIse siTTiNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA !, sA maMsaM vikkiNai, tAe bhaNNai- mA aNNattha hiMDAhi, ahaM savvaM kiNAmi, divase divase ANei, evaM tAsiM pII ghaNA jAyA, tesiM ceva gharassa samosIiyANi ThiyANi, sA ya seTThiNI ziMdU, tAhe meIe rahassiyaM ceva tIse putto diNNo, seTThiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sA seTThiNI taM dAragaM meIe pAesu pADeti, tubbha pabhAveNa jIvau tti, teNa se nAma kayaM meyajjo tti, saMvaDio, kalAo gAhio, saMbohio deveNa, Na saMbujjhai, tAhe aTThaNhaM ibbhakaNNagANaM egadivaseNa pANI geNhAvio, sibiyAe Nagari hiMDai, devovi meyaM aNupaviTTho roiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi ajja vivAho kao hoto, bhattaM ca metANa kayaM hotaM, tAhe tAe meIe jahAvattaM siTuM, tao ruTTho devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tuma asarisIo pariNesi tti khaDDAe chUDho, tAhe devo bhaNai- kiha ?, so bhaNaiavaNNo, bhaNai-etto moehi kiMcikAlaM, acchAmi bArasa varisANi, to bhaNai-kiM karemi ?, bhaNai-raNNo dhUyaM davAvehi, to savvAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se chagalao diNNo, so rayaNANi vosirai, teNa rayaNANa thAlaM bhariyaM, teNa piyA bhaNio raNNo dhUyaM varehi, rayaNANaM thAlaM bharettA gao, kiM maggasi ?, dhUyaM, NicchUDho, evaM thAlaM divase divase geNhai, Na ya dei, abhao bhaNai- kao rayaNANi ?, so bhaNai- chagalao hagai, amhavi dijau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, abhao bhaNai- devANubhAvo, kiM puNa ?, parikkhijau, kiha ?, bhaNairAyA dukkhaM vebbhArapavvataM sAmiM vaMdao jAti, rahamaggaM karehi, so kao, ajjavi dIsai, bhaNio
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prathamaM pariziSTam - TippanAni / pAgAraM sovaNNaM karehi, kao, puNovi bhaNio - jai samudaM ANesi tattha hAo suddho hohisi to te dAhAmo, ANIo, velAe NhAvio, vivAho kao sibiyAe hiMDateNa, tAovi se aNNAo ANiyAo, evaM bhoge bhuMjati bArasa varisANi, pacchA bohito, mahilAhi vi bArasa varisANi maggiyANi, diNNANi ya, cauvvIsAe vAsehiM savvANivi pavvaiyANi, NavapuvvI jAo, ekallavihArapaDimaM paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa sovaNiyANaM javANamaTThasataM karei, ceiyaccaNiyAe parivADie seNio karei tisaMjhaM, tassa hiM sAhU aigao, tassa egAe vAyAe bhikkhA Na NINiyA, so ya aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao Na pecchai, raNNo ya cetiyaccaNiyavelA Dhukkai, ajja aTThikhaMDANi kIrAmi tti, sAdhuM saMkai, pucchai, tuNDikko acchai, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, bhaNio ya- sAha jeNa gahiyA, tahA AveDhio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeMteNa saliMkAe Ao galae, teNa vaMtA, logo bhaNai- pAva ! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diTTho mettajjo, raNNo kahiyaM, vajjhANi ANattANi, dAraM ThaittA pavvaiyANi bhAMti - sAvaga ! dhammeNa vaDDhAhi, mukkANi, bhaNai - jai uppavvayaha to bhe kavillIe kaDDemi / jo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaM tu NAikkhe / jIviyamaNapetaM meyajjarisiM NamaMsAmi // 869 // " Avazyaka0 hAri0 // [pR0218 paM010] buyAvaittA saMbhASya gautamena ..... "itazca yaH sudaMSTrAhikumAro naujuSaH prabhoH / upasargAnakRta sa kvacid grAme'bhavaddhalI // 1 // sa kRSyAjIvako'nyedyuH sIreNa kraSTumurvarAm / yAvatpravRttastAvattaM zrIvIro grAmamAyayau ||2|| svAminA tasya bodhAya preSito gautamo'vadat / kimidaM kriyate ? daivaniyuktamiti so'bravIt ||3|| bhUyo'pi gautamo'vocat kSudrajIvikayA'nayA / jIvatastava kiM saukhyaM kiM vA sucaritaM bhavet ! // 4 // na kevalamihaivedaM kaSTakRdbhadra ! karma te / prANAtipAtabhUyiSThaM kaSTAyAnyabhaveSvapi // 5 // karmaNo'muSya kaSTasya kaSTaM lakSAMzato'pi hi / kriyate dharmakArye cetkaSTAntaH syAttadA khalu ||6|| ityAdi gautamenoktaH sa Uce sAdhvahaM tvayA / bodhito'dya bhavadvinaM parivrAjaya mAM tataH ||7|| prabuddha iti vijJAya gautamastamadIkSayat / gantuM zrIvIrapAdAnte samaM tena cacAla ca // 8 // papraccha hAlikarSistaM gantavyaM bhagavan ! kva nu / gautamo'pyavadat sAdho ! gantavyamupamadguru ||9|| hAliko'pyabravIdevaM na tulyaH sud dhruvam / tavApi kiM guruH ko'pi ! sa ca syAtkIdRzo nanu ? // 10 // athAkhyad gautamo'stIha te mama vizvagururguruH / catustriMzadatizayaH sarvajJazcaramo jinaH || 11|| tacchrutvA hAlikamuniH sarvajJe prItimudvahan / upArjayad bodhibIjaM prayayau cAnugautamam // 12 // prabhuM prekSya ca saMkruddhaH siMhAdibhavavairataH / sau'vocad gautamamuniM bhagavan ! ko'yamagrataH ? || 13 || jagAda gautamo'sau me dharmAcAryo jinezvaraH / so'pyUce ced guruste'sau tadA nArthastvayA'pi me || 14 || tvaddIyA'pyalamiti sa rajoharaNAdikam /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / tyaktvA yayau nijakSetre sIrAdi punarAdade // 15 / / svAminaM gautamo natvA papraccha bhagavannidam / AzcaryameSa vidveSI lokAnande'pi yastvayi // 16|| pratipannaM svayamapi vrataM projjhitavAnasau / yuSmadAlokanAdeva kAraNaM tatra nAtha ! kim ? // 17 // mayyasau prItimAn pUrvaM gururme'sAvitIrite / tvayi nAtha ! jhagityeva dveSyajAyata mayyapi // 18 // svAmyathA''khyanmayA siMho yastripRSThena dAritaH / krodhAt sphuraMstvayA sAmnA zAntaH sArathinA mama // 19 // tatprabhRtyeSa madveSI jajJe snigdhaH punastvayi / tatpreSayaM gautama ! tvAM bodhibIjakRte'sya hi // 20 // evamAkhyAya bhagavAn prayayau potanaM puram / manoramAbhidhodyAne tadbahi: samavAsarat // 21 // " iti triSaSTizalAkApuruSacarite navame srge|| [pR0218 paM09] "itazcaudrAyaNanRpo jajJe dazapure pure / somadevo'bhavadvipro rudrasomA tu tatpriyA // 1 // brAhmaNI rudrasomA sA babhUva paramAhatI / dayAdibhirguNairdharmadrumabIjairalaGkRtA // 2 // tayorajaniSAtAM dvau tanayau nayazAlinau / nAmnAryarakSito jyAyAnkanIyAnphalgurakSitaH // 3 // tatrAryarakSito mauJjIbandhanAdapyanantaram / adhIyAya pitureva sakAze yadviveda saH // 4 // tato'nujJApya pitarAvadhyetumadhikAdhikam / pATalIputranagare prayayAvAryarakSitaH // 5 // so'GgAni vedAMzcaturo mImAMsAnyAyavistaram / purANaM dharmazAstraM ca tatrAdhyaiSTa viziSTadhIH // 6 // caturdazApi hi vidyAsthAnAni nijanAmavat / kRtvA kaNThagatAnyAgAtpuraM dazapuraM punaH // 7 // caturvedo'yamAyAtaH pUjya ityvniibhujaa| adhirohya kariskandhe sa prAvezyata pattane / / 8 // vividhopAyanakarA lokA api tamabhyaguH / rAjabhiH pUjyate yo hi pUjanIyo na kasya saH // 9 / / gRhasya bAhyazAlAyAmadhyuvAsA''ryarakSitaH / kuTumbe dadadAnandamupadAmiva nUtanam // 10 // taM brahmacaryasadhanaM pUjyamAnaM mahIbhujA / dRSTvA tadbandhavo gotraM pavitraM menire nijam // 11|| svajanaistadgRhadvAre ramyamAbandhi toraNam / cireSTAyAH sameSyantyA lIlAdolopamaM zriyaH // 12 // tadgRhe tatsuvAsinyaH svastikAnsvastikArakAn / lilikhustad guNAkhyAna prazastyakSarasannibhAn // 13 / / bAhyAvAsasthito'pyAryarakSito'lpairdinairapi / zrImAnbabhUva bhUyobhirAgacchadbhipAyanaiH // 14 // anyadA cintayAmAsa zuddhadhIrAryarakSitaH / aho pramAdo nAdyApi jananImabhivAdaye / / 15 / / bhavanti putrarUpeNa bAhyAH prANA hi yoSitAm / tasya pravAsajaM duHkhaM tAsAmati hi duHsaham / / 16 / / matpravAsena manmAtA bhaviSyati kathaM hi sA / nidrAyAmapi yA nityaM mannAmAkSaravAgminI // 17 // idameva hi dhIratvamaho manmAturadbhutam / api dezAntare preSIdyA mAM maddhitakAmyayA ||18|| tadguNopArjanAmUlAM sampadaM darzayannijAm / AnandayAmi svAmambAmutkaNThAmbhastaraGgiNIm // 19 // ityAryarakSitaH sadyo divye saMvIya vAsasI / kazmIrajAGgarAgeNa saMvarmitavapuryutiH // 20 // sugandhisumanodAmagarbhitAbaddhakuntalaH / grIvApANyaM hrivinyastakArtasvaravibhUSaNaH / / 21 / / karpUraphAlakiAmizratAmbUlalaTabhAnanaH / vizadacchatrasazrIkamauliH svasadanaM yayau // 22 // tribhirvizeSakam / / sa AdAveva vinayI mAtuH pAdAnavandata / kaNThAvalambisauvarNazRGkhalAzliSTabhUtalaH // 23 // dIrghAyurakSayo bhUyAH svAgataM tava dAraka ! / ityuktvA sA'vadatprAtivezmikIvAparaM na hi // 24 // sa
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / putrapremasaMrambhocitasaMlApalakSaNam / prasAdaM pUrvavanmAturapazyannidamabravIt // 25 // adhItAzeSavidyo'haM tvatpAdAndraSTumAgamam / kiM nAlapasi mAM bhaktimaryAdAmakarAkaram / / 26 / / mama pUjAM karotyeSa rAjA rAjaguroriva / mahimAnamimaM sUnodRSTvA kiM na hi hRSyasi ? // 27 // rudrasomAvadadbhadra ! kiM vidyopArjanena te / hiMsopadezakaM hyetadadhItaM narakapradam // 28 // dRSTvA narakapAtAbhimukhaM tvAM kukSisambhavam / kathaM hRSyAmi magnAsmi khede gauriva kardame // 29 // yadi tvaM mayi bhakto'si yadi mAM manyase hitAm / dRSTivAdaM tadadhISva hetuM svargApavargayoH // 30 // ityAryarakSito dadhyau kimadhItamidaM mayA / na yanmAtuH pramodAya tajjayA sampadApi kim // 31 // vimRzyaivamuvAcAmbAmAryadhIrAryarakSitaH / dRSTivAd paThiSyAmi mAtarAkhyAhi tadgurum // 32 // rudrasomAvadadvatsa ! zramaNopAsako bhava / dRSTivAdasya guravaH zramaNA eva nApare // 33 // dRSTivAdo hi darzanavicAra iti zobhanam / nAmApyasyeti manasi zraddadhAvAryarakSitaH // 34 // Uce ca mAturAdezaH pramANaM guravastu te / kva draSTavyA dRSTivAdaM yathAdhIye tadantike ||35|| rudrasomApi tanayavinayocchvasitA satI / bhramayantyaJcalaM tasya nijagAda prasAdabhAk // 36 / / idAnIM hi na jihemi tvayAhaM tanujanmanA / madAdezamanuSThAtuM yadakArSImanoratham // 37 / / santi tosaliputrAkhyA AcAryA AryarakSita ! / ito mamaivekSuvATe pratipannapratizrayAH // 38 // tatpAdapaGkajopAstihaMsatAmurarIkuru / te tvAmadhyApayiSyanti dRSTivAdaM tanUdbhava // 39 / / evaM prAtaH kariSyAmItyabhidhAyAryarakSitaH / dRSTivAdAbhidhAM dhyAyannAzeta rajanAvapi // 40 // prAtazcacAla pRSTvAmbAmAryarakSitakumbhabhUH / dRSTivAdodadhiM prAjJaH pAtuM gaNDUSalIlayA // 41 // pitRmitramitazcAryarakSitasya mahAdvijaH / abhUdupapuraM grAme pitevAtyantavatsalaH // 42 // so'cintayanmayA hi hyo dRSTa na hyAryarakSitaH / AyuSmantaM tadadyApi taM pazyAmi suhRtsutam // 43 // iti dvijAgraNIrikSuyaSTI: sa sakalA nava / tatkhaNDaM caikamAdAyAryarakSitagRhaM yayau // 44 / / somadevasutaM jyeSThaM niryAntaM ca niketanAt / ddshess vibhAtatvAttamupAlakSayanna ca // 45 // ko nAma tvamasItyuccaiH so'pRcchadAryarakSitam / AryarakSita eSo'smItyabravIccAryarakSitaH // 46 // dvijo jagAda he bhrAtuH putra ! hyastanavAsare / kuTumbakRtyakaraNapramAdAnnAsi vIkSitaH // 47 / / ekenApi gatenAlA manye gatamahaH zatam / yatra tvAM nAhamadrAkSaM hatkairavanizAkaram // 48 // ityAryarakSitaM premNA dvijanmA parirabhya saH / avocadikSavo hyete mayAnIyanta tvatkRte // 49 / / uvAca somabhUrijhUstAta ! mnmaaturrpyeH| ahaM zarIracintArthaM gacchannasmi bahirbhuvi // 50 // idaM ca mAturAkhyAyA yadgacchannAryarakSitaH / adhunekSulatApANimadrAkSIdAdito'pi mAm // 51 // ityAryarakSitenoktaH sa dvijanmA tathAkarot / AryarakSitamAtApi sA dakSaivamacintayat // 52 // mama sUnoridaM zreyo'bhUcchakunamatazca saH / nava pUrvANi khaNDaM ca nUnamAdAsyate sudhIH // 53 / / navAhaM dRSTivAdasya pUrvANyadhyayanAni vA / dazamaM khaNDamadhyeSye dadhyau yAniti somabhUH // 54 // gatvA cekSugRhadvAre sthiradhIrAryarakSitaH / acintayadavijJAtaH kathamantarvizAmyaham // 55 // rAjJAmiva gurUNAM hi sannidhAne yatastataH / vidito'pi nopasarpadahaM tu vidito'pi na // 56 // tadatraiva kSaNaM sthitvA vasatyantarvizAmyaham / prAtarvandanakAyAtazramaNopAsakaiH
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / saha ||57|| ityAryarakSitastasthau dvAre'pi dvArapAlavat / viduSAM rabhasArambhe viveko lAte // 58 // mAlavakaizikImukhyagrAmarAgaparispRzA / svAdhyAyenApi sAdhUnAM sa yayau layameNavat ||59 / / tatrAgADDhaDDharo nAma zramaNopAsakaH prage / vandanAya maharSINAM harSeNotphullalocanaH ||60|| sa trirnaiSedhikIM kurvanpraviveza pratizrayam / athairyApathikIM pratyakrAmaduccaistarasvaram // 61 // tadanantaramAcAryAnsAdhUnapi yathAvidhi / vanditvA niSasAdAgre viSTaraM pratilikhya saH // 62 // athAryarakSito dhImAMstena sArdhaM pravizya saH / vandanairyApathikyAdi tasmAcchrutamadhArayat // 63 // taddarzitavidhiM cAbhinayanpaThanapUrvakam / avandatAcAryapAdAnsAdhUnapyAryarakSitaH ||64|| DhaDDharazrAvakaM tvAryarakSito na hyavandata / sudhIrapi nimna kiyadvijJAtumIzvaraH / / 65 / / niSaNNaM somatanayaM tamavanditaDhaDDaram / AcAryA vividuH ko'pi zrAddho'yaM nUtanaH khalu ||66|| dharmalAbhAziSaM dattvA zaradambhoDamalAzayAH / pRcchanti sma tamAcAryAH kuto dharmAgamastava ||67|| auraso rudrasomAyA sa jagAda yathAtatham / zramaNopAsakAdasmAdAttadharmo'smi nAnyataH ||68|| Ucire sAdhavo'pyevaM bhagavannAryarakSitaH / tanayo rudrasomAyA vidvAnvedAbdhipAragaH ||69 // caturdazavidyAsthAnopAdhyAyaH pRthivIbhujA / kariskandhAdhirUDho'yaM pattane'sminpravezitaH // 70 // ayamAdyaguNasthAnasthitAnAM dhuri gaNyate / AzcaryaM zrAvakAcAraM parispRzati kiM hyadaH // 71 // athAryarakSitaH mAha zrAvako'smi hi samprati / kiM navo na bhavedbhAvapariNAmaH zarIriNAm // 72 // iti vijJapayAmAsa cAcAryAnracitAJjaliH / dRSTivAdAdhyApanena bhagavaMstvaM prasIda me || 73 || mayA vivekahInenonmatteneva durAtmanA / hiMsopadezakaM sarvamadhItaM narakAvaham ||74 || AcAryA api taM zAntaM yogyaM jJAtvaivamUcire / yadi tvaM dRSTivAdAdhijigAMsustatparivraja // 75 // kiM cAnyadapyupAttAyAM pravrajyAyAM dvijottama ! | dRSTivAdaM krameNa tvaM vidvannadhyApayiSyase // 76 // so'pyuvAca parivrajyAmidAnImapi datta me / mayA na duSkarA hyeSA manmanorathakAmadhuk // 77 // kiM tu prasAdaM kurvANairbhagavadbhirnije zizau / vihArakramajaM kaSTamAdRtyAnyatra gamyatAm ||78|| mAmatra sthitavantaM hi rAjA purajano'pi ca / atyantamanurAgeNa pravrajyAM tyAjayedapi // 79 // AcAryA api tasyoparodhena saparicchadAH / yayuranyatra so'pyagre sthito yAti sma bhRtyavat // 80 // tIrthe zrIvardhamAnasya tadAnImanagAriNAm / ziSyacauryavyavahAraH prathamo'yamavartata // 81 // tadAryarakSitaM bhaTTamAcAryA paryavivrajan / sAkSIkRtaguruzcAbhUdgItArthaH so'cirAdapi // 82 // tapyamAnastapastIvraM sahamAnaH parISahAn / mAtRkAvadadhIyAya so'GgAnyekAdazApi hi ||83|| teSAmAcAryamizrANAM dRSTivAdaH prisphuttH| yAvAnbabhUva tAvantamagrahIdAryarakSitaH // 84 // tadA vRddhajanoktyaivamazrauSIdAryarakSitaH / yadbhUyAndRSTivAdo'sti vajrarSeH sAmprataM sphuTam ||85 || abhUcca samavasRtaH puryAM vajramunistadA / iti pratasthe tatraiva gantuM somAtmajo muniH ||86 // yayau cojjayinImadhye bhagavAnAryarakSitaH / bhadraguptAbhidhAnAnAmAcAryANAM pratizrayam ||87|| guNavantaM taporAziM pUrvAvasthAkutIrthikam / upalakSya tamAcAryAH pariSasvajire mudA // 88 // Ucuzca vatsa dhanyo'si kRtArtho'si sudhIrasi / vihAya yo hi brAhmaNyaM zrAmaNyaM pratyapadyathAH // 89 // adyAhaM kSINAzeSAyuH karmA tvAmarthaye'nagha ! | kartukAmo'smyanazanaM 15
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / mama niryAmako bhava // 90 // tatheti pratipedAnaM rudrasomAtmajaM munim / vihitAnazano bhadraguptAcAryo'nvazAditi / / 91 / / mA vajrasvAminA sArdhaM vaserekapratizraye / kiM tu vatsa tvamanyasminnadhIyIthAH kRtasthitiH // 92 // yo hi sopakramAko vajreNa saha yAminIm / ekAmapi vasetso'numriyate taM na saMzayaH // 93 // evaM kariSye'hamiti pratipadyAryarakSitaH / teSAM niryAmaNAM kRtvA purIM vajrAzritAM yayau // 94|| nagaryA bahirevAsthAttAM nizAmAryarakSitaH / nizAzeSe svapnamamuM vajrasvAmI dadarza ca // 95 // yadadya payasA pUrNaH kenApyasmatpatadgRhaH / apAyyAgantunA bhUri kiMcidasthAcca tatpayaH || 96 // vajrasvAmI maharSINAM svapnArthaM vyAkarotprage / bahupUrvazrutagrAhI ko'pyeSyati mamAtithiH ||17|| sa upAdAsyate'smatto bahupUrvazrutaM sudhIH / pUrvazrutAvazeSaM tu matpArzve'pi rahiSyati // 98 // upavajramuni prAtarAyayAvAryarakSitaH / vavande dvAdazAvartavandanena ca taM gurum // 99 // taM ca papraccha vajrarSiH kuta AgAH sa cAvadat / tosaliputrAcAryANAM pAdamUlAdihAgamam // 100 // vajrasvAmyabravIdAryarakSitastvaM kimAkhyayA / so'pyAkhyAdevamiti ca punarvandanapUrvakam // 101 // vajrasvAmyapi taM jJAtvA saprasAdamado'vadat / svAgataM tava kutra tvaM pratizrayamazizriyaH || 102 || bahirAvAsito'smIti tenokte svAmyado'vadat / mahAtmankiM na jAnAsi bahiH stho'dhyeSyase katham ||103 || somabhUrabhidhatte sma svAmin bhinne pratizraye / udatAriSamAcAryabhadraguptAnuzAsanAt // 104 // upayogena vajrarSirviditvaivamuvAca ca / yuktametaddhi pUjyAste sthavirA nAhuranyathA // 105 // vajro'tha pRthagAvAsasthitamapyAryarakSitam / adhyApayitumArebhe pUrvANi prativAsaram ||106|| acireNApi kAlena somadevabhavo muniH / pUrvANyapUrvapratibho navAdhIyAya lIlayA // 107 // dazamaM pUrvamadhyetuM pravRttaM cAryarakSitam / dazamapUrvayamakAnyadhISvetyAdizad guruH // 108 // tato dazamapUrvasya bahUni viSamANi ca / adhyetuM yamakAnyAryarakSitarSiH pracakrame || 109 || itazca sandidizatuH pitarAvAryarakSitam / nAgacchasi kimadyApi vismRtAstava kiM vayam // 110 // tvaM naH kariSyasyudyotamiti hyAzAmakRSmahi / tavAnAgamane sarvaM pazyAmastu tamomayam // 111 // evamAhUyamAno'pi sndeshvcnaistyoH| yAvadadhyayanAsakto vavale nAryarakSitaH // 112 // / tAvattAbhyAM tamAhvAtumanobhyAM phalgurakSitaH / prANapriyo'nujastasya praiSi nirbandhazikSayA // 113 // yugmam | drutaM gatvA ca natvA ca so'vaadiidaaryrkssitm| kimevaM kaThino'bhUstvamanutkaNThaH kuTumbake // 114 // vairAgyaparzunA chinnaM yadyapi premabandhanam / tathApi tava kAruNyamasti svastinibandhanam ||115 || zokapaGkanimagno'sti bandhuvargazca sAmpratam / tadAgatya tamuddhartuM bhagavaMstava sAmpratam // 116 // iti tenAnujenokto gantuM tatrAryarakSitaH / zrIvajrasvAminaM natvA papraccha svacchamAnasaH / / 117 || adhISveti tatastena pratyuktaH sa punaH paThan / kiM te'smi vismRtaH phalgurakSitenetyajalpyata // 118 || bAndhavAzca parivrajyAmanoratharathasthitAH / na kutrApi pravartante tvayA sArathinA vinA // 119 // tadehi dehi pravrajyAM jagatpUjyAM svagotriNAm / zreyasyapi sakarNo'pi kimadyApi pramAdyasi // 120 // athAryarakSitaH smAha yadi satyamidaM vacaH / tatastvaM tAvadAdatsva vatsa sattvahitaM vratam // 121 // evamuktastatastena zraddhAnirdhItamAnasaH / so'vadaddehi ko hi syAtpIyUSasya parAGmukhaH 16
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / 17 // 122 // athAryarakSitaH prItastasyAmRtakirA girA / svayaM tamanujagrAha dIkSayA zikSayApi ca // 123 / / yAtumukto'nyadA phlgurkssitenaaryrkssitH| adhItAzeSayamako gantumUce punargurum // 124 / / prAgvannivAritastena sa khedaaditycintyt| svajanAhvAnagurvAjJAsaGkaTe patito'smi hA // 125 // adhIyAnaH punaH prAgvadyamakebhyaH parAjitaH / kRtAJjalipuTo bhUtvA gurUnnatvA ca so'bravIt // 126 / / dazamasyAsya pUrvasya mayAdhItaM kiyatprabho ! / avaziSTaM kiyacceti saprasAdaM samAdiza // 127 / / jagAda gururapyevaM smitavicchuritAdharaH / bindumAtraM tvayAdhItamabdhitulyaM tu ziSyate // 128 // iti zrutvA gurorvAcamUcivAnAryarakSitaH / parizrAnto'hamadhyetuM prabhu taH paraM prabho ! / / 129 / / zeSamapyacireNApi tvamAgamayasi zrutam / dhImannadhISva dhIro'si kimakANDe viSIdasi / / 130 / / evamAzvAsitastena guruNA karuNAvatA / punaH pravRttaH so'dhyetuM bhagnotsAho'pi bhaktibhAk // 131 // yugmam // phalgurakSitamanyedhurmUrtimabandhuvAcikam / darzayannutsuko gantuM zrIvajaM sa punarjagau // 132 // ayamutsAhyamAno'pi hanta gantumanAH katham / evaM vicintayanvajrasvAmyabhUdupayogavAn // 133 // so'thAmastetyato yAto nAyamAyAsyati dhruvam / stokaM mamAyurmayyeva pUrvaM ca dazamaM sthitam // 134 / / anujJAtastatastena gamanAyAryarakSitaH / sa phalgurakSitaH zIghraM puraM dazapuraM yayau // 135 // tatrAyAtaM ca taM jJAtvA sapauraH pRthivIpatiH / sarudrasomaH somazca bhaktyA vanditumAyayau // 136 / / pramodAzrupayaH pUrNalocanAste ca taM munim / mUrtaM dharmamivAnamya yathAsthAnamupAvizan // 137 // viditvA dharmazuzrUSAM teSAM kAruNyavAridhiH / dezanAM vidadhe so'pi meghagambhIrayA girA // 138 // zrotrapatrapuTIpItadezanAtyacchavAribhiH / tatkAlaM kSAlayanti sma vismitAste manomalam // 139 / / athAryarakSitasyAnte nRpaH samyaktvamagrahIt / tataH sapaurastaM natvA yayau nijaniketanam // 140 // sasomA rudrasomApi bandhubhirbahubhiH samam / saMsAracArakAvAsaviraktA vratamAdade // 141 // " iti pariziSTaparvaNi trayodaze sarge // [pR0245] "devAvi devloe,.....||285|| vyA0 devA api devaloke divyairAbharaNairanuraMjitaM maMDitaM zarIraM yeSAM te tathA, te'pi yatpratipataMti azucau garbhAdikalamale nimajaMti, tato devalokAttad duHkhaM dAruNaM raudraM teSAM devanAmAmiti, prAgaparimitasukhavarNanaM teSAmanena viruddhayate iti cenna, abhiprAyAparijJAnAt, taddhayetadarthaM vaNitaM, kila vaipayikasukhArthinApi sattvena dharma eva yatnaH kArya tasmin sati tasya prAsaMgikatvAt, na punastasya paramArthataH sukhaM viparyAsAt, duHkhe'pi sukhavuddhipravRtteH, vipAkadAruNatvAcca // 285 / / tathA cAha- taM suravimANavibhavaM, ciMtiya..... // 286 // vyA0 tamiti prAgvarNitaM suravimAnavibhavaM ciMtayitvA paryAlocya cyavanaM ca patanaM ca devalokAt, kiM ? atibalinameva gADhaM niSThurameva yannApi naiva sphuTitaM zatazarkaraM zatakhaMDaM hRdayaM. astyeva tasyAsphoTe mahatkAraNamiti // 286 // " - iti upadezamAlATikAyAm // [pR0252] "egaM pAyaM jinakappiyANaM therANa mattao biio / eyaM gaNaNapamANaM pamANamANaM ao vucchaM // 1031 // ekameva pAtrakaM jinakalpikAnAM bhavati, sthavirakalpikAnAM
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / tu mAtrako dvitIyo bhavati, idaM tAvadekadvyAdikaM gaNaNApramANam, ita UrdhvaM pramANapramANaM vakSye // 1031 // " - oghaniSTIkA / / [pR0264] "dhanado dhanArthinAM proktaH kAminAM sarvakAmadaH / dharma evApavargasya pAramparyeNa sAdhakaH // 2 // dhanaM dhAnya-kSetra-vAstu-dvipada-catuSpadabhedabhinnaM hiraNya-suvarNa-maNi-mauktika-zaGkhazilA-pravAlAdibhedaM ca dhanapatidhanarddhipratispardhi tIrthopayogaphalaM dadAti prayacchati yaH sa tathA, dhanArthinAM dhanamantareNa gRhiNo na kiJciditi buddhyA dhanaviSayAtirekaspRhAvatAM proktaH zAstreSu nirUpitaH, dharma evetyuttareNa yogaH, tathA kAminAM kAmAbhilASavatAM prANinAm, kAmyante iti kAmA: manoharA akliSTaprakRtayaH paramAhlAdadAyinaH pariNAmasundarAH zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNA indriyArthAH, tataH sarve ca te kAmAzca sarvakAmAH, tAn dadAtIti sarvakAmadaH / itthamabhyudayaphalatayA dharmamabhidhAya niHzreyasaphalatvenAha- dharma eva nAparaM kiJcit, apavRjyante ucchidyante jAti-jarAmaraNAdayo doSA asminnityapavargaH mokSaH, tasya, pAramparyeNa aviratasamyagdRSTiguNasthAnAdhArohaNalakSaNena sudevatva-manuSyatvAdisvarUpeNa vA sAdhakaH sUtrapiNDa iva paTasya svayaM pariNAmikAraNabhAvamupagamya nirvarttaka iti / / 2 / / ' - dharmabindu TIkA // [pR0265] "saMyamamadhikRtyAha / samyaguparamaH pApasthAnebhyaH saMyamaH saptadazaprakAra:paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahazca kaSAyajayaH / daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH // 172 // TIkA- paJcAzravAH prANAtipAta-mRSAbhASaNA-dattAdAna-maithuna-parigrahAH karmAdAnahetavastebhyo viramaNaM viratikaraNaM saMyamaH / paJcendriyANi sparzanAdIni teSAM nigrahaH niyamanaM nirodhaH / zabdAdiSu gocaraprApteSvaraktadviSTatAmAdhyasthyam / kaSaH saMsAra: kaSyate yatra jIvaH svakRtaiH karmabhiH kadarthyate pIDyate tasyAyAH prAptihetavaH krodhAdayazcatvArasteSAM jayo'bhibhava udayanirodhaH, uditAnAM vA viphalatApAdanam / daNDA manovAkkAyAkhyAH / abhidrohAbhimAneAdilakSaNo manodaNDaH / hiMmraparuSAnRtAdilakSaNo vAgdaNDaH / dhAvana-valgana-plavanAdirUpaH kAyadaNDaH / ebhyo virtirnivRttiH| evameSa saMyamaH saptadazabhedo bhavati / ArSe tvanyena krameNAyamevArtho nibaddhaH / pRthivyaptejo-vAyu-vanaspati-dvi-tri-catuH-paJcendriyeSu sNymH| tathA pustakAdyaparigrahaH ajIvakAyasaMyamaH / prekSopekSApramArjanApariSThApanasaMyamaH manovAkkAyasaMyama iti // 172 // " - prazamaratiprakaraNaTIkA / / [pR0281 paM08] "kei puNa maMdabhaggA niyamaiuppekhie bahU dose / unbhAti jaINaM jaya-devaDa-duddadiTuMtA // 18 // vyA0 kecana mandabhAgyA: praNaSTapuNyAH, nijamatyutprekSitAn svakIyabuddhivikalpitAn, bahUn pracurAn, doSAn bhraSTabrahmacaryAdIn, udbhAvayanti prakAzayanti, yatInAM sAdhUnAm / atrArthe jaya-devaDa-duddakA vakSyamANA dRSTAntA iti / bhAvArthaH kthaankebhyo'vseyH| tatrAdau jayakathAnakamucyate
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / jayadevakathAnakam / iheva bhArahe vAse sAkeyaM nAma nayaraM / tattha jau nAma rAyA / so ya taccaNNiyabhatto, tesiM samae viNicchiyaTTho bhikkhumayameva aTTho seso aNaTTho tti bhAviyamaI na sAhuNo bahu mannai, pacculaM uvahasai- 'siyavAyamuvvahaMti sAhuNo / tammi ya logavavahAro vi na sijjhai / mAyA vi amAyA, piyA vi apiyA, dhammo vi adhammo, mokkho vi amokkho, jIvo vi ajIvo / tA kahameyaM ghaDai / etto cciya kahamarihaMto savvaNNU, evaM paNNaveI'- atthaANiAgao evaM bahuhA uvhsi| tattha ya jayassa ranno maMtI samANovAsago subaMdhU nAma / teNa niyapakkhauvahasaNamasahaMteNa dUmijjamANamANaseNa tatthAgayasucaMdasUrINa siTTho vaiyaro- 'evaM evaM ca rAyA ullavaI' / bhaNiyaM sUriNA- 'vaccha ! vADiyAe je taDDuti te ghare ghare saMti / jAyakhaMdhasuvitikkhasiMgavasahapurao dukkhaM taDDijjai / tA na kiMci vi eeNa' / pacchannacareNa niveiyaM ranno / teNa vi bhaNiyaM jayagutto bhikkhU seyaMvarANaM pattaM dehi| teNa vi dinnaM, sIhaduvAre olaiyaM / sucaMdasUriNA gahiyaM bhinnaM ca / gao rAyakule vAhArAvio jayagutto sucaMdasUriNA / vakkhANiyaM pattaM / eso ettha pattattho paiNNA ya / kiM tujamalajaNaNIsaricchA pAsaNiyA savvanayasamaggA ya / saccapaiNNA niuNA tAriti narIsaraM niyamA // jAi-kulapakkhavAyA lobheNa va annahA vaittA NaM / paccaMti kuMbhipAge vAsasahassAI naraesu // daMDadharo aNNANA lobheNa va pakkhavAyadoseNa / vitahaM parUvayaMto narae kuMbhIsu paccejjA / / iya nAUNaM savve pecchaha sammaM jahaTThiyaM vAyaM / tAreha jaM kulAI sattamahAdukkhanarayAo / aNNaM ca, kA jaya-parAjayavavatthA ?vaggakkharAicAgA NANAchaMdehiM puvvapakkho Ne / ahavA geNhaha tubbhe aNuvAyaM to karissAmo // na hi na hi pameyamette akkharasavvANupAyarUveNaM / vAyaM chaMdanibaddhaM vaggakkharacAgarUveNa // kAUNa ya aNuvAyaM uttarapakkhaM tahA karessAmo / egattha vi avarAhe savvattha jiyA na sNdeho| tao khaNigavAyaM ahigicca bhaNiumADhatto jayagutto / aNuvaiUNa dUsiyaM sUriNA / niruttarIkao bhikkhU / tahA vi jayavattaM na dei rAyA- ajja vi vAyaM kareha tti bhaNai / uDheha tAva / samuTThiyA tatto savve bhikkhuNo bhaNaMti loyapurao- 'amhehiM jiyaM' / vijiyA maha guruNo tti rAyA paosamAvaNNo sAhUNaM chiddANi maggai / nAyaM sUriNA / taccaNNiyA rAyANaM bhaNaMti- 'nivvisae karesu seyaMbare' / rAyA bhaNai- 'avasare karissAmi / bahU logo eesiM bhatto / tA mA payaivirAgo hou' / sUrIhiM khavarisI bhaNio- 'devayaM suparAhi' / Thio so kAussaggeNa / samAgayA devayA bhaNai- 'saMdisaha kiM karemi ?' / khamarisiNA bhaNiyaM- 'rAyA pauTTho, taM aNusAsehi / bhaNiyaM devayAe- 'jayA avarajjhihI tayA aNusAsissAmi / acchaha niruvviggA saMpaI' / io ya jaeNa egA cariyA bhaNiyA- 'sucaMdANa chobhagaM dehi' / paDissuyaM tIe / samAgacchai sAhuvasahIe avelaae| paDisiddhA sUriNA- 'egAgiNI itthiyA na ei sAhupaDissae' / sA bhaNai- 'ahaM dhammaM soumAgacchAmi' / sUrI bhaNai- 'saMjaipaDissae gaccha' / sA bhaNai- 'kiM mae AgacchaMtIe tumha avarajjhai; tumhehiM
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / cittasuddhIe jaiyavvaM / kiM rAyamagge ceiyAlaye goyare ya gacchaMtA acchIsu paTTabaMdhaM kAUNa viharaha / tA na kiMci cakkhiMdiyaniroheNa / aMtarakaraNaM nirubhaha / tassiM niruddhe paccalaM thirayA baMbhacere nivviDai / mae AgacchaMtIe tA nirahaM loyapUyaNijjA hoha / muhA mamaM paDiseheha' / bhaNiyaM sUrIhiM- 'eyaM loyasamakkhaM viyArejjAsi / saMpayaM na jujjai tumae egAgie saha vayaNakkamo kAuM' / sA ruTThA uTThiyA / tao loyANa purao bhaNai - 'sAhuNo baMbhacerabhaggA, vayaM muyaMtA mae paDicariya puNo saMThAviya' tti / tao te logA sAvage daDuM sahatthatAlaM hasaMtA bhaNati - 'suNeha, niyagurUNaM pautti' / tao sA hakkiyA sAvagehiM- pAve ! mahAmuNINa uvari erisaM bhaNaMtI narayaM vaccasi / paDiyatthaNi cuDiyagalle bhUsaNaparivajjie saha tumAe / ko sevai visayasuhaM iyaro vi hu daDhanillajje ! || ummUliyamayaNANaM niccaM sajjhAyabhAviyamaINaM / devIo vina cittaM harati kimu annanArIo I rAyAmaccapurohiyakhattiyasatthAhaseTThidhUyAo / bhUsiyaalaMkiyAo pAe vaMdaMti yA naya tesi tAsu bhaNayaM diTThinivAo havA bhaNejjAsi / loyANaM lajjAe hayAsi eyaM nisAmehi // aNNAvaesao vihu kalusiyahiyayANa najjae diTThI / mayaNAurassa diTThI lakkhijjai lakkhamajjhami // sA bhai- 'are ! kiM tubbhe jANaha ?, ahaM jANAmi, jIe aTTha vi aMgAI tehiM bhuttAI' / bhaNiyaM sAvagehiM- 'jANihisi evamullavaMtI jAhe rAyakule Dhoijjasi / gayA disodisiM savve vi / subaMdhumaMtiNA saha melAvaM kAUNa samAgayA sucaMdagurusamIve / siTThA pattI gurUNaM / bhaNiyaM sUrIhiM'sA ihAgayA evaM evaM bhaNaMtI amhehiM savvahA niddhADiyA / evaM ullavaMtIe najjai rAyasego vi ko vi atthi / tahAvi puNo bhaNaMtI bAhAe ghettUNa rAyakule neyavvA / na vilaMbo kAyavvo / pajjavasANaM sohaNaM bhavissai' / puNo vi sA diTThA jaNamajjhe ullavaMtI gahiyA bAhAe / samappiyA baMdhu / teNa vi bhaNiyA- 'pAve ! vaccasu rAyakulaM' / sA jhatti payaTTA / nAyaM sAvagehiM - rAyasego dhuvaM atthi eIe / kiM tu sAsaNadevayA' bhalissai / bhaNiyaM subaMdhuNA- 'rAyA pauTTho teNesA evaM kariyati / tahAvi gammau rAyakule / pattA jayarAiNo samIve savve vi / 20 bhaNiyaM jakkhaseTTiNA - 'deva ! rAyarakkhiyAiM tavovaNAraM suvvaMti / uktaM ca dharmAt SaDbhAgamAdatte nyAyena paripAlayan / sarvadAnAdhikaM tasmAt prajAnAM paripAlanam // esA ya paDiyapUyatthaNI cuDiyakavolA diTThA vi ya uvveyaNijjA jammaMtarovajjiyasuhataruphalamuvabhuMjamANA vi kuo vi sAhUNa paDiniviTThA asamaMjasAI jaMpai / tA devo pamANaM' / bhaNiyaM rannA - 'hayAsi ! jai te appA samappio dhammanimittaM tA ko vivaao| aha bhADI esA jai laddhA tA ko vivAo / aha na laddhA te bhADI, tA dhammo te bhavissai, na kiMci vivAeNaM / aha bhADiM maggasi, sAvagA dAhiMti; tahA vi ko vivAdo / aha sAvagA na deMti mama dhammo havau, ahaM dAhAmi / gacchaha na kiMci vivAeNaM' / bhaNiyaM jakkheNa - 'deva ! kiM te baMbhacerabhaTThA, jaM devo evaM bhaNai ?' / bhaNai rannA - 'mae dANaM pi dAuM niyadaMDaM pariccajja tumha vivAdo chinno /
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam- TippanAni / jai na royai tA sAhuNo suddhiM kuNaMtu' / bhaNiyaM jakkheNa- 'deva ! jo jo jassa pauTTho hoja, so so niviNNajIvieNa paMgulaMdhalakoDhiyAiNA jai chobhagaM davAvejjA, tattha tattha jai suddhI kajjihI, tA hagiyamuttiyae suddhIe paoyaNaM / nirahiTThANANi ya divvaThANANi kiM na hoti / tao je cciya rakkhagA te cciya vilupaga tti kattha gammau ?' / bhaNiyaM rannA- 'aho pecchaha vANiyagANaM vayaNANi ? tubbhe cciya bhaNaha- kA annA gaI ? / tumha bhajjA suNhA dhUyAo viDANaM kaha chuTThissaMti; jai suddhI na kIrai ?' / bhaNiyaM someNa- deva ! samANadhaNeNaM chobhage dinne divvAiNA suddhI kIrai / hINo chobhagadAyA nigahijau' / bhaNiyaM rannA- 'akhaMDabaMbhayArI bhikkhuNo ceva, seyaMvarA puNa na tahA / to te jai divveNaM na sujjheja, tahA vi nAhaM tesiM jIviyaharaNaM karemi tumhANaM dakkhinneNaM / nAsAicchee vi kate tumha uvagghAo bhavissai / tA varaM acchau esA bhaNaMtI / nAhaM nAsAcheeNa vi te nigghissaami| vaccaha gharesu' / bhaNiyaM jakkheNa- 'ko eIe eddahametto avaTuMbho jA evamullavai / nAso sirae kajjau jo evaM bhaNeI' / bhaNiyaM rannA- 'so kahiM najjai / nAsao vi so tumha goyaro bhavissai na vA na najjaI' / bhaNiyaM datteNa- 'devassa goyaro amha goyaro'tti / bhaNiyaM rannA- nAso amhANa na daMDagoyaro tti tA kiM kAyavvaM' / bhaNiyaM jakkheNa- 'deva ! naNu tubbhe cciya aNumaNNaha eyaM / tao esA na niggahijjai / kiM tu na sohaNameyaM vaMsassa va viNAsasamae phalaM / evaMvihA tumha maI saMjAyA / kiM amhe bhaNAmo' / tao ruTTho rAyA bhaNai- 'are re ! te durAyAre sAhuNo khivaha gottIe / ee puNa kirADage avahaDasavvasse kAuM nikhADeha' / uThThiyA sAvagA / sAhuNo vi rAyapurisehiM akkhittA pakkhittA gottIe / Thio kAussaggeNa khamarisI / AgayA devayA bhaNai- 'acchaha niruvviggA, sohaNaM karissAmi' / tao uttaTTA devayAhiTThiyA' kariNo / tehiM ummiThehiM viccholiAo jaccaturayavaMdurAo / mAreMti rAyaMgaNe saMcaraMtaM jaNaM, bhaMjaMti rAyabhavaNabhittIo / jAo kolaahlo| vidaliyAI koTThAgArAI / ThukkA koTTikArA, te vi cuNNijaMti hatthIhiM / gayA kariNo bhikkhugAlae; mArijaMtA naTThA bhikkhuNo / bhaMjaMti vihArAI / saMmuhIbhUyaM pi na mAreMti sAvagasamUhaM / karIhiM bhaggA AvaNA / jAo jaNasammaddo / mahAkolAhalIbhUyaM nayaraM / eyaM daddUNa addanno jayarAyA / tao ullapaDasADago dhUyakaDacchayahattho saha pahANasAmaMtehiM bhaNiumADhatto- 'diTTho kovo, khamau jassa mae avaraddhaM / pasAyaM kareu, uvasaMpanno ahaM ti / etthaMtare aMtarikkhapaDivannAe devayAe bhaNiyaM- 'mao si dAsa ! kahiM jAsi' / rAyA bhaNai- 'bhaNau sAmiNI, jaM mae ayANamANeNa avaraddhaM / teNa khAmemi / devayAe bhaNiyaM- 'pAviTTha ! sAhUNa kalaMkadANakAle buddhimaMto Asi / saMpayaM ayANago jAo / kIsa tume deviMdavaMdiyA sAhuNo avamaNiyA ?, kIsa sAvagA nAyamullavaMtA nirasiyA ?, kahiM te bhikkhuNo je sAhU nivvisae kAreMti ? tA sumarAhi iTThadevayaM / natthi te jIviyaM' /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prathamaM pariziSTam- TippanAni / bhIo rAyA bhaNai- 'mA sAmiNi ! evaM kuNa / dehi pANabhikkhaM / kayassa pAyacchitteNa poynnN'| devayAe bhaNiyaM- 'tumaM abhavvo iva lakkhIyasi / tA saMpayaM mukko, puNo vi jai sAhUNamuvari paosaM kAhisi sAvagANa vA, tA tahA karissAmi jahA bhaggo na laggasi' / rAiNA bhaNiyaM'jaM sAmiNI bhaNai taM savvahA karissAmi' / 'jai evaM tA gaccha, sAhuNo sakkArehi; sammANehi sAvagajaNaM' ti / tao taha tti saMpADiyaM jayarAiNA / saTThANaM gayA hatthiNo / niyattaM viDDaraM / kiM tu sAhupadosajaNiyakammuNA aNaMtasaMsAraM bhamihI, dukkhaparaMparamaNuhavaMto tti / ja u tti ga yaM // 26 // - kathAkozaprakaraNe // ___ "samprati vyudgrAhitaM vyAcikhyAsurtIpajAtadRSTAntamAha- potavivattI AvaNNasatta phalaeNa gAhiyA dIvaM / sutajamma vaDDhi bhogA, vuggAhaNa NAvavaNiyA''yA // 5223 // ego vnnito| tassa bhajjA aIva iTThA / so vANijjeNa gaMtukAmo taM Apucchati / tIe bhaNiyaM- ahaM pi aagcchaami| teNa sA nItA / sA gumviNI / samuddamajjhe viNaDhaM jANavattaM / sA phalagaM vilaggA aMtaradIve pttaa| tattheva pasUtA dAragaM / so vaNio samudde mao / sA mahilA tammi ceva dArae saMpalaggA / tAe so vuggAhito- jai mANusaM picchijjAsi to nAsejjAsi, te mANusarUveNa rakkhasA / annayA duvvAyahayapoeNa vANiyA AgayA / te daTuM so nAsei / tehiM nAyaM vuggAhio keNAvi / kaha vi allINo pucchio savvaM kahei / tehiM bahuso pannavio- eyaM mahApAvaM, pariccayAhi / tahA vi no pariccayati // athAkSarArtha:- pota: pravahaNaM tasya vipattiH / ApannasattvA ca sA phalakena dvIpaM graahitaa| sutasya janma vRddhizcAbhavat, bhogAMzca tena sa bhoktumArabdhA / vyudgrAhaNakaM ca kRtam / nauvaNijazca cirAdAyAtAH / evaMvidhA vyudgrAhitAH prajJApanAyA ayogyAH // 5223 // tathA cAha- puvviM vuggAhiyA keI, NarA paMDiyamANiNo / NicchaMti kAraNaM kiMcI, dIvajAte jahA nare // 5224 // pUrvaM vyadgrAhitAH kecid narAH paNDitamAnino necchanti kAraNaM kiJcit zrotumiti zeSa: dvIpajAto yathA naraH // 5224 // " - bRhatkalpasUtraTIkA // [pR0285 pR011] "suya saMghayaNuvasagge, AtaMke vedaNa kai jaNA ya / thaMDilla vasahi keccira, uccAre ceva pAsavaNe // 1382 // ovAse taNaphalae, sArakkhaNayA ya saMThavaNayA ya / pAhuDi aggI dIve, ohANa vase kai jaNA ya // 1383 // bhikkhAyariyA pANaga, levAleve tahA aleve ya / AyaMbila paDimAo, jiNakappe mAsakappo ya // 1384 / / zrutam 1 saMhananam 2 upasargAH 3 AtaGkaH 4 vedanA: 5 katijanAzca 6 sthaNDilam 7 vasatiH 8 kiyacciram 9 uccArazcaiva 10 prazravaNam 11 avakAzaH 12 tRNaphalakaM 13 saMrakSaNatA ca 14 saMsthApanatA ca 15 prAbhRtikA 16 agniH 17 dIpaH 18 avadhAnam 19 vatsyatha kati janAzca 20 bhikSAcaryA 21 pAnakam 22 lepAlepaH 23 tathA alepazca 24 AcAmlam 25 pratimAH 26 mAsakalpazca 27 'jiNakappe' tti etAni saptaviMzatidvArANi jinakalpaviSayANi vaktavyAnIti'
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / dvAragAthAtrayasamudAyArthaH / / 1382 - 1384 / / atAvayavArthaM pratidvAraM pratipipAdayiSuH 'yathoddezaM nirdezaH ' iti nyAyAt prathamataH zrutadvAramAha AyAravatthutaiyaM, jahannayaM hor3a navamapuvvassa / tahiyaM kAlaNNANaM, dasa ukkoseNa bhinnAI / / 1385 / / jinakalpikasya jaghanyakaM zrutaM ' navamapUrvasya' pratyAkhyAnanAmakasyAcArAkhyaM tRtIyaM vastu tasminnadhIte sati kAlajJAnaM bhavatItyatastadarvAkchutaparyAye varttamAnasya na jinakalpapratipattiH / utkarSato daza pUrvANi bhinnAni zrutaparyAyaH / sampUrNadazapUrvadharaH punaramoghavacanatayA pravacanaprabhAvanAparopakArAdidvAreNaiva bahutaraM nirjarAlAbhamAsAdayati ato nAsau jinakalpaM pratipadyate || 1385 / / uktaM zrutadvAram 1 / atha saMhananadvAramAha paDhamillugasaMghayaNA, dhiIe puNa vajjakuDDusAmANA / uppajjaMti na vA siM, uvasaggA esa pucchA u / / 1386 // jinakalpikAH prathamillukasaMhananAH' vajrarSabhanArAcasaMhananopetAH 'dhRtyA' aGgIkRtanirvAhakSamamanaHpraNidhAnarUpayA vajrakuDyasamAnAH 2 / athopasargadvAram - utpadyante na vA amISAmupasargA devyAdayaH ? ityeSA pRcchA || 1386 // atrottaramAha jar3a va ya upajaMte, sammaM visahaMti te u uvasagge / rogAtaMkA cevaM, bhaiA jai hoMti visarhati / / 1387 / / nAyamekAnto yadavazyameteSAmupasargA utpadyante, paraM yadyutpadyante tathApi samyagadInamanaso viSahante tAnupasargAn 3 / AtaGkadvAramatidizati - rogAzca kAlasahAH AtaGkAzca sadyoghAtinaH evameva 'bhAjyA: ' utpadyante vA na vA / yadi ' bhavanti utpadyante tato niyamAd viSahante 4 // 1387 || vedanAdvAramAha abbhovagamA ovakkAmA ya tesi viyaNA bhave duvihA / dhuvaloAI paDhamA, jarAvivAgAi aisat || 1388 || AbhyupagamikI aupakramikI ca 'teSAM jinakalpikAnAM dvividhA vedanA bhavati / tatra prathamA 'dhruvalocAdi' dhruvaH pratidinabhAvI locaH, AdizabdAdAtApanAtapaHprabhRtiparigrahaH / 'dvitIyA tu' aupakramikI 'jarA - vipAkAdiH' jarA pratItA vipAkaH karmaNAmudayastatsamutthA 5 / atha kiyanto janAH ? iti dvAram - 'ekko' tti eka evAyaM bhagavAn bhavati 6 / yadi vA idaM dvAramupariSTAd vyAkhyAsyate || 1388 || atha sthaNDiladvAramAha 23 uccAre pAsavaNe, ussaggaM kuNai thaMDile paDhame / tattheva ya parijuNNe, kayakicco ujjhaI vatthe ||1389 / / uccArasya prazravaNasya ca ' utsargaM' parityAgaM 'prathame' anApAte asaMloke sthaNDile kroti| 'tatraiva' prathamasthaNDile 'kRtakAryaH' vihitazItatrANAdivastrakArya ujjhati vastrANi // 1389 / / ayaM ca saMjJAM vyutsRjya na nirlepayati, kutaH ? iti ced ucyate appamabhinnaM vaccaM, appaM lUhaM ca bhoyaNaM bhaNiyaM / dIhe vi u uvasagge, ubhayamavi athaMDile na kare ||1390 / / alpamabhinnaM ca varcaH purISamasya bhavati, kutaH ? ityAha- yato'lpaM rUkSaM ca bhojanamasya bhaNitaM bhagavadbhiH / alpA - 'bhinnavarcaskatayA tathAkalpatvAccAsau na nirlepayati /
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prathamaM pariziSTam- TippanAni / na cAsau 'dIrdhe'pi' bahudaivasike upasarge 'ubhayamapi' saMjJAM kAyikI ca 'asthaNDile' ApAtAdidoSayukte bhUbhAge karoti 7 // 1390 // vasatidvAramAha amamatta aparikammA, niyamA jiNakappiyANa vasahIo / emeva ya therANaM, muttUNa pamajaNaM ekkaM // 1391 // amamatvA mame yamityabhiSvaGgarahitA aparikarmA sAdhvarthamupalepanAdiparikarmavarjitA niyamAd jinakalpikAnAM vasatiH / sthavirakalpikAnAmapyevameva vasatiramamatvA aparikarmA ca draSTavyA, muktvA pramArjanAmekAmanyat parikarma te'pi na kurvantItyarthaH // 1391 / / etadeva spaSTayati vile na DhakkaMti na khajamANiM, goNAi vAriMti na bhajamANiM / dAre na DhakkaMti na va'ggaliMti, dappeNa therA bhaiA u kajje // 1392 // ete bhagavanto bilAni dhUlyAdinA na sthagayanti, na vA gavAdibhiH khAdyamAnAM bhajyamAnAM vA vasatiM nivArayanti, dvAre na DhakkaMti kapATAbhyAM na saMyojayanti, na vA argalayanti nArgalayA niyatrayanti / sthavirakalpikA api 'darpaNa' kAryAbhAve evameva na vasateH pakirarma kurvanti, 'kArye tu' puSTAlambane 'bhAjyAH' parikarma kurvantyapIti bhAvaH 8 // 1392 // kiyacciroccAra prazravaNA-'vakAza-tRNaphalaka-saraMkSaNa-saMsthApanAdvArANi gAthAdvayena bhAvayati kiccirakAlaM vasihiha, ittha ya uccAramAie kuNasu / iha acchasu mA ya ihaM, taNaphalae giNhime mA ya // 1393 // sArakkhaha goNAI, mA ya paDiMti uvikkhahau bhaMte ! / annaM vA abhiogaM, necchaMta'ciyattaparihArI // 1394 // yasyAM vasatau yAcyamAnAyAM tadIyasvAmina itthaM bhaNanti- kiyacciraM kAlaM vatsyatha yUyam ? 9, yadvA 'atra' pradeze uccArAdIni purISaprazravaNAdIni kuru, atra tu mA kuru 10-11, 'iha' asminnavakAze AsIthAH, iha meti 12, 'etAni vA' hastasaMjJayA nirdizyamAnAni tRNa-phalakAni gRhNIyAH mA etAnIti 13, saMrakSata vA gavAdIn bahirnirgacchato yUyamasmAkaM kSetrAdau gatAnAM vyAkulAnAM vA 14, mA ca patantIM vasatimupekSadhvaM kintu 'saMsthApanA' punaHsaMskArarUpA vidheyA 15 / 'saMThavaNayA ya' tti (gAthA 1383) dvAragAthAyAM yazcazabdastena sUcitamanyaM vA svAdhyAyaniSedhAdirUpaM yatra vasatisvAmI abhiyogaM niyantraNaM karoti taM samanasA'pi necchanti, sUkSmasyApyapratItikasya parihAriNo'mI bhagavanta iti // 1393-1394 // prAbhRtikA-'gni-dIpA-'vadhAnadvArANi vyAcaSTe pAhuDiya dIvao vA, aggi pagAso va jattha na vasanti / jattha ya bhaNaMti ThaMte, ohANaM deha gehe vi // 1395 // yasyAM vasatau 'prAbhRtikA' baliH kriyate 16 dIpako vA yasyAM vidhIyate 18 'agniH' aGgAra-jvAlAdikastasya prakAzo vA yatra bhavati tatra na vasanti 17 / yatra ca tiSThati satyagAriNo bhaNanti asmAkamapi gehe 'avadhAnam' upayogaM dadateti tatrApi nAvatiSThante 19 // 1395 // vatsyatha kati janAH? iti dvAramAha
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam - TippanAni / vasahiM aNuNNaviMto, jai bhaNNai kai jaNa ttha to na vase / suhumaM pi na so iccha, parassa appattiyaM bhagavaM // 1396 // vasatimanujJApayan yadyasau bhaNyate 'kati janA yUyaM vatsyatha ?' iti tatrApi na vasati, kutaH ? ityAha- sUkSmamapi nAsAvicchati parasyApratItikaM bhagavAn / 'kai jaNA u' tti atra yastuzabdastenAnyAmapISadaprItikajananIM vasatimasau pariharatIti gamyate 20 / uktaJca paJcavastuke- 'suhumaM pi hu aciyattaM, pariharae so parassa niyameNaM / jaM teNa tusaddAo, vajjai annaM pi tajjaNaNiM // ' ( gA0 1450 ) // 1396 // bhikSAcaryA-pAnaka-lepAlepa - ( alepa) dvArANi vivRNoti taiyAi bhikkhacariyA, paggahiyA esaNA ya puvvattA / emeva pANagassa vi, giues a alevaDe do vi // 1397 // tatIyasyAM pauruSyAM bhikSAcaryA eSaNA ca ' pragRhItA' abhigrahayuktA, sA ca 'paMcasu gaha dosa'ggahu' (gA0 1362 ) ityAdinA pUrvamevoktA 21 / evameva pAnakasyApi tRtIyapauruSyAM pragRhItayA caiSaNayA grahaNaM karoti 22 / atra ziSyaH pRcchati - 'levAleve' tti misau jinakalpiko lepakRtaM gRhNAti ? utAlepakRtam ? 23 / atra sUriH - 'aleve' tti padaM vivRNvannuttaramAha- 'dve api' bhakta - pAne 'alepakRte' valla - caNaka - sauvIrAdirUpe gRhNAti na lepakRte 24 // 1397 // AyAmAmla - pratimAdvAradvayamAha AyaMbilaM na gives, jaM ca aNAyaMbilaM pi levADaM / na ya paDimA aDivajjai, mAsAI jA ya sesAo / / 1398 / / AyAmAmlamasau na gRhNAti, purISabhedAdidoSasambhavAt; anAyAmAmlamapi yad lepakRtaM tanna gRhNAti 25 / na ca pratimA mAsikyAdikA asau pratipadyate / yAzca 'zeSAH ' bhadra- mahAbhadrAdikAH pratimAstA api na pratipadyate, svakalpasthitipratipAlanameva tasya vizeSAbhigraha iti bhAvaH 26 || 1398 || atha mAsakalpa iti dvAramabhadhitsurAha 25 kappe sutta - 'tthavisArayassa saMghayaNa - viriyajuttassa / jiNakappiyassa kappai, abhigahiyA esaNA niccaM / / 1399 // kalpe jinakalpaviSayau yau sUtrArthI tatra vizAradasya nipuNasya saMhananaM zArIrabalaM vIryaM dhRtistAbhyAM yuktasya jinakalpikasya kalpate abhigRhItA sAbhigrahA eSaNA || 1399 / / sA ca mAsakalpasthitimanupAlayato bhavatItyatastasyaiva vidhimAha - chavvIhIo gAmaM, kAuM ekkikviyaM tu so aDai / vajjeuM hoi suhaM, aniyayavittissa kammAI ||1400|| yatrAsau mAsakalpaM karoti taM grAmaM 'SaD vIthIH' gRhapaGktirUpAH kRtvA tataH pratidinamekaikAM vIthImaTati yAvat SaSThe divase SaSThIm / kutaH ? ityAha- aniyatavRtteraparAparavIthISu paryaTataH 'karmAdi' AdhAkarma- pUtikarmAdikaM sukhaM varjayituM bhavati' sukhenaiva parihartuM zakyata iti bhAvaH // 1400||" - bRhatkalpasUtraTIkA /
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAGkaH m m m m m dvitIyaM pariziSTam / zrIsthAnAGgasUtraTIkAyAH prathame vibhAge granthAntarebhyaH sAkSitayoddhRtAnAM pAThAnAM pRSThakrameNa suuciH| gAthA pRSThAGkaH | gAthA tassa phala-joga-.....[vizeSAva0 2] 2 hoi kayattho.... [vizeSAva0 1009] 10 tivarisapariyAgassa ......[paJcavastu0 582] 2 jattha u jaM....[AcA0ni0 4, dasa-kappa- .......[paJcavastu0 583] anuyoga0sU0 8] 11 bahuvigghAI seyAiM .....vizeSAva0 12] 3 | nAmaM 1 ThavaNA 2.... [Ava0 ni0 1056, taM maMgalamAIe..... [vizeSAva0 13] vizeSAva0 3510 ] tasseva ya thejjatthaM.... [vizeSAva0 14] 3 kiM etto pAvayaraM ?.....[ ] 12 noAgamao bhAvo.... [vizeSAva0 49] 3| dhammamaiehiM....[upadezamAlA 104] 12 nAmaM ThavaNA..... [AcArAGgani0 184] 4|savve pANA....[AcArAGga0 sU078 ] nAmaMgaM ThavaNaMgaM.....[uttarAdhyayanani0 144] 5 tRNAyApi na.......[ ] aNujojaNamaNujogo ....[vizeSAva0 1386] 6 vuDhe vi doNamehe.....[vizeSAva0 1458] 12 ahavA jamatthao.....[vizeSAva0 1387] 6 | Ayarie suttammi ya....[vizeSAva0 1457] 12 dArakkamo'yameva u....[vizeSAva0 915] 7| siddhArthaM siddhasambandhaM...[mI0 zlo0vA0 17] 13 chavvihanAme bhAve..... [vizeSAva0 945] 7| veyavayaNaM na mANaM.....[paJcava0 1278] 13 davvAdI caubheyaM....vizeSAva0 946] 7|jaM vuccai tti..... [paJcava0 1279] 13 mUDhanaiyaM suyaM...[Avazyakani0762, | tasmina dhyAnasamApanne....[tattvasaM0 3240] vizeSAva0 2279] 7 | kuDyAdiniHsRtAnAM....tattvasaM0 3243] jIvANaNNattaNao.....[vizeSAva0947] 8 | bhattIe jiNavarANaM....[Ava0ni0 1110] 14 aNaMtA gamA....[samavAyAGge sU0137] jAnino dharmatIrthasya..... ] parasamao ubhayaM.....[vizeSAva0 953] 8|NANassa hoi....[vizeSAva0 3459] 14 ahuNA ya samoyAro.... [vizeSAva0 956] 8|gIyAvAso ratI....[vizeSAva0 3460] bhaNNai gheppai ya..... [vizeSAva0 957] 8|jahA''hiaggI.....[dazavai0 9 / 1 / 11] oho jaM sAmannaM..... [vizeSAva0 958] 9| niddA-vigahAparivajjiehiM .... nAmAdi caubbheyaM.....[vizeSAva0 959] / [Ava0 ni0 707,paJcava0 1006] 15 jeNa suhajjhappayaNaM....[vizeSAva0 960] 9|savvaM ciya paisamayaM....[vizeSAva0 544, ajjhINaM dijjaMtaM.....vizeSAva0 961] 3435] nAmaM 1 ThavaNA 2....[dazavai0ni0 8, 218] 9| suttaM suttANugamo.....[vizeSAva0 1001] uddese niddese... [Ava0ni0 140-141, hoi kayattho vottuM....vizeSAva0 1009] 16 vizeSAva0 1484-1485] 10 suttapphAsiyanijjutti-... [vizeSAva0 1010] 16 suttaM 1 payaM 2....[vizeSAva0 1002] 10 | ata sAtatyagamane [pA0 dhA0 38] 16
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtraTIkAyAmuLUtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH 27 gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH guNapaccakhattaNao....[vizeSAva0 1558] 18| jo tulsAhaNANaM....[vizeSAva0 1613] 27 anno'Nanno vva guNI...[vizeSAva0 1559] 18 bAlasarIraM dehatarapuvvaM...[vizeSAva0 1614] 27 aha anno to....vizeSAva0 1560] 18 pAvukkarise'dhamayA.... [vizeSAva0 1910] 28 jo kattAdi sa...[vizeSAva0 1570] 18 | nANaMtarAyadasagaM 10.....[ ] so'NegaMto jamhA...[vizeSAva0 1566] 19| nirayadurga 2 tiriyadugaM.... [ ] na hi savvahA....[vizeSAva0 2393] 19 uvaghAya 23 kuvihayagaI.....[ ] kaha vA savvaM....[vizeSAva0 2401] 20 kammappagarisajaNiyaM.....[vizeSAva0 1931] na u paisamayaviNAse...[vizeSAva0 2402] 20 | iMdiya 5 kasAya 4.....[ ] saMkhejjapayaM vakkaM....[vizeSAva0 2403] 20 | samiI 5 guttI 3.....[ ] tittI samo kilAmo....[vizeSAva0 2404] 20 | deve NaM bhaMte !...[bhagavatI0 6 / 9 / 2-3] jamaNaMtapajjayamayaM...[vizeSAva0 2416] 20 | durgatiprasRtAn jantUn,.....[ ] suha-dukkha-baMdha-...[vizeSAva0 2417] 20 | samayAtisuhumayAo....[vizeSAva0 2433] 35 nirvizeSaM gRhItAzca.....[ ] 21 annaviNiuttamannaM....[vizeSAva0 2436] vaiSamyasamabhAvena jJAyamAnA....[ ] 21 ANAgejjho attho....[Ava0 ni0 1669] 36 syAdvAdAya namastasmai......[ ] 21 abbhuTThANe viNaye...[Ava0 ni0 848] nayAstava syAtpada-.....[bRhatsvayambhUstotre ] 21] jaM sAmannaggahaNaM.... [ ] dharmAdInAM vRttivyANAM....[ ] 22 AbhinibohiyanANe ....[Ava0 ni0 16] nAma ThavaNA davie....[Avazyakani0 1070] 22 nANamavAya-dhiIo....[ ] logassa'tthi vivakkho...[vizeSAva0 1851] 23 kAraNameva tadantyaM..... [ ] tamhA dhammAdhammA....[vizeSAva0 1852] 24 ihaM boMdI caittANaM....[Ava0 ni0 958] logavibhAgAbhAve....[vizeSAva0 1853] 24 | bArasahi~ joyaNehiM...[Ava0 ni0 959] jaha veha kaMcaNo-....[vizeSAva0 1819] 25 nimmaladagarayavaNNA ...[Ava0ni0 961] 39 annataramaNivvattiyakajja...[vizeSAva0 1818] 25 paJcendriyANi trividhaM.....[ ] kRtsnakarmakSayAnmokSaH [tattvArtha0 1013] 25 | tappajjAyaviNAso....[zrAvakapra0 191] 42 jaM nAragAdibhAvo....[vizeSAva0 1978] 26 | neraiyA 1 asurAdI....[ ] na hi nAragAdi-.... [vizeSAva0 1979] 26 | asurA nAga suvaNNA....prajJA0 137] kammakao saMsAro....[vizeSAva0 1980] 26 | pAvaphalassa pagiTThassa...[vizeSAva0 1899] 46 sAyaM 1 uccAgoyaM....[ ] 26 | accatthadukkhiyA je.... [vizeSAva0 1900] 46 aMgovaMgatiyaM pi ya...[ ] 26 | deva tti satthayamidaM...[vizeSAva0 1880] 47 agurulahu 25 parAghAyaM...[ ] 26 | taM na jao taccatthe....[vizeSAva0 1881] 47 supasatthA vihayagaI 30....[ ] 27 | devesu na saMdeho jutto...[vizeSAva0 1870] 47
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM pariziSTam 58 gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGka: AlayamettaM va maI....[vizeSAva0 1871] 47 | aizvaryasya samagrasya,..... [ ] ko jANai va....[vizeSAva0 1872] 47 | vidArayati yat karma,.... [ ] 58 maMsaMkuru vva....[vizeSAva0 1756] 47 | tihuyaNavikkhAyajaso.....[vizeSAva0 1059] 58 bhUmikkhayasAbhAviyasaMbhavao... | irei viseseNa va....[vizeSAva0 1060] 58 [vizeSAva0 1757] 48 | ego bhagavaM vIro... [Ava0 ni0 308] 59 aparapperiyatiriyAniya-...[vizeSAva0 1758] 48 cha 6 ppaMca 5.... ...[ ] taNavo'NabbhAivi-....[vizeSAva0 1759] 48 | cauro 4 tinni ya 3....[ ] jamma-jarA-jIvaNa-...[vizeSAva0 1753] 48 | vijJaptiH phaladA puMsAm,.....[ ] chikkapparoiyA ....[vizeSAva0 1754] 48| kriyaiva phaladA......[ ] sammAdayo va sAva-....[vizeSAva0 1755] 48 hayaM nANaM kiyAhINaM....[Ava0ni0 101] davvAitte tulle jIva-....[vizeSAva0 1823] 49 | saMjogasiddhIe phalaM.... [Ava0ni0 102] 60 sUtroktasyaikasyApyaro-......[ ] 49 nANAhINaM savvaM.... [vizeSAva0 3591] coddasa tasa sesayA micchA [jIvasamA026] 50 | eka niccaM niravayava-....[vizeSAva0 32] 61 jesimavaDDo poggalapariyaTTo....[zrAvakapra0 72] 50 | sAmannao viseso......[vizeSAva0 34] 61 zleSa iva varNabandhasya....prazama0 38] 50 na visesatyaMtarabhUyamatthi....[vizeSAva0 35] 61 kRSNAdidravyasAcivyAt.... [ ] 50 | vastuna eva samAnaH......[ ] 61 yogapariNAmo lezyA,... [prajJApanAvR0 17 / 2] 50 | ciya cyeya evArtha [ ] karmanisyando lezyA [ ] 51 | iriyAvahiyA kiriyA.....[Ava0 hAri0 ] 66 kAU nIlA kiNhA... [bRhatsaM0288] 52 | taM taM bhAvamAyarai.... [Ava0 hAri0] kiNhA nIlA kAU....[bRhatsaM0 193] 52 appAhane vi ihaM.... [paJcA0 6 / 13] kappe saNaMkumAre....bRhatsaM0 194] 52 aiyaM niMdAmi paDuppannaM....[pAkSikasU0] 72 puDhavI Au vaNassai....[bRhatsaM0 342] 52 Aha pahANaM nANaM....[vizeSAva0 1133] 73 oho 1, bhavvAIhiM..... [ ] 52 jaha sA nANassa.....[vizeSAva0 1134] 73 jaM NANa-dasaNa-....[vizeSAva0 1033] 53 jaM ca maNociMtiya-....[vizeSAva0 1135] 73 dAhovasamAdisu vA.... [vizeSAva0 1035] 53 | to taM katto ?.... [vizeSAva0 1141] 74 kohaggidAhasamaNAdao...[vizeSAva0 1036] 53 | samyagdarzana-jJAna-.... [tattvArtha0 1 / 1] 74 ahavA sammaiMsaNa-...[vizeSAva0 1037] 53 | saddharmazravaNAdeva.... [dharmabindau 3 / 1] 77 aNuloma-heu-.....[vizeSAva0 1047] 53 | dharmopAdeyatAM jJAtvA.... [dharmabindau 3 / 2] 77 pattaM 1 pattAbaMdho....[oghani0 668] 54 | uvasAmagaseDhigayassa ....[vizeSAva0 529] 79 tinneva ya pacchAgA... [oghani0 669] 54 | khINammi udinnammI.... [vizeSAva0 530] 79 battIsA aDayAlA.....[bRhatsaM0 247] 54 | micchattaM jamuinnaM taM..... [vizeSAva0 532] 80
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH gAthA khINe daMsaNamohe tivihammi..... [ akkho jIvo atthavvAvaNa...[vizeSAva0 89] 81 akkhassa poggalakayA jaM... [vizeSAva0 90] 81 ohI khaovasamie.... [[vizeSAva0 573 ] so vi hu khaovasamao... [vizeSAva0574] udayakkhayakhaovasamovasamA... 82 82 [vizeSAva0 575 ] Rju sAmannaM tammattagAhiNI... pRSThAGkaH gAthA pRSThAGkaH 95 ] 80 pAvaM chiMdai jamhA... [ vyavahArabhA0 35 ] kiriyAvAI bhavve..... [ ] 101 104 sArasvatA 1-ssditya... [ tattvArtha0 4 / 26 ] tataM vINAdikaM..[ 105 1 puTThe reNuM va taNummi... [vizeSAva0 337] 107 puTThe suNei saddaM..... [ vizeSAva0 336 ] 82 kAle viNae.... [dazavai0ni0 184, nizIthabhA0 8 ] 107 [vizeSAva0 784 ] viulaM vatthuvisesaNamANaM... [vizeSAva0 785] puvvaM suyaparikammiya-.. [vizeSAva0 169 ] vaMjijjai jeNa'ttho.... [ vizeSAva0 194] annANaM so bahirAiNaM... [vizeSAva0 195 ] kiha paDikukkuDahINo.... [ vizeSAva0 304 ] gaNahara 1 therAikayaM ... [vizeSAva0 550 ] samaNeNa sAvaeNa ya....[vizeSAva0 873] siMcati kharai jamatthaM.... [ vizeSAva0 1368 ] avivariyaM suttaM pi....[vizeSAva0 1369 ] jo suttAbhippAo so....[vizeSAva0 1369] 85 kohAi saMparAo teNa.... [vizeSAva0 1277] 87 AhAra 1 sarIriMdiya - . [ jIvasamAsa0 25] AhArapajjattIe.... [ prajJA0 1905 ] siya AhArae siya... [ prajJA0 1905 ] joyaNasayaM tu ... [nizIthabhA0 4833] hariyAla maNosila.. [nizIthabhA0 4834] AruhaNe oruhaNe... [ .[nizIthabhA0 3435] ghaTTaga - Dagalaga-levo.... [oghani0 342, piNDani0 15] puvvAmuho u uttaramuho.... [ paJcava0 131] sacarittapacchayAvo.....[Ava0ni0 1062] garahA vi tahAjAtI-... [Ava0ni0 1063 ] 29 108 83 NissaMkiya 1 nikkaMkhiya.... 83 [dazavai0ni0 182, nizIthabhA0 23] 83 | paNihANajogajutto paMcahiM.... 83 [dazavai0ni0 185, nizIthabhA0 35 ] 84 bArasavihammi vi tave .... 84 [dazavai0ni0 186, nizIthabhA0 42] 84 aNigUhiyabalavirio...... 109-110 112 113 114 84 [dazavai0ni0 187, nizIthabhA0 43 ] 108 85 khuDDiyaM NaM..... [ vyavahAra0 9 / 242] 85 jIve NaM bhaMte !.... [ bhagavatI 01 / 7 / 19] devA neraiyA vi... [zrAvakapra0 74] bharahaM hemavayaM ti.... [ bRhatkSetra0 23] 89 himavaMta 1 mahAhimavaMta... [ bRhatkSetra0 24] 114 89 coddasa ya sahassAiM .... [bRhatkSetra0 49 ] 89 paMca sae chavvIse.... [ bRhatkSetra0 29 ] 90 coddasa ya.... [ bRhatkSetra0 50] 90 anuvAdAdaravIpsA ... [ ] 90 aTTha sayA bAyAlA.... [bRhatkSetra0 263] 114 114 114 115 116 116 116 rayaNamayA pupphaphalA.... [ bRhatkSetra0 286 ] 90 do kose vitthinno.... [ bRhatkSetra0 287 ] 94 bhavaNaM kosapamANaM.... [ bRhatkSetra0 288] 94 cauvIsa sahassAiM .... [ bRhatkSetra0 52] 94 | paNayAlIsa sahassA... [ ] 116 117 117 108 108 108
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 dvitIyaM pariziSTam gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH paMca sae chavvIse.... [bRhatkSetra0 29] 117/ aindro nirRtistoya....[vArAhI hemavae paMcahiyA....[bRhatkSetra0 30] 117 | __ bRhatsaMhitA 97 / 5] 133 harivAse igavIsA....[bRhatkSetra0 31] 117 | tattha khalu ime..... [ ] 133 tettIsaM ca sahassA....[bRhatkSetra0 32] 118 | iMgAlae 1 viyAlae 2,....[sUryapra0 20] 134 joyaNasayamugviddhA...[bRhatkSetra0 130] 118 | paMcasayajoyaNuccA....[bRhatkSetra0 3 / 4] 138 cattAri joyaNasae.... bRhatkSetra0 131] 118 | do usuyAranagavarA.....[bRhatkSetra0 35] 138 ussehacaubbhAgo.....[ 118 puvvaddhassa ya majjhe.... [bRhatkSetra0 3 / 6] 139 vAsaharagirI teNaM.... [bRhatkSetra0 260] 119 / aravivarasaMThiyAI cauro....[bRhatkSetra0 3 / 7] 139 paMcasae uvviddhA.... [bRhatkSetra0 261] 119 | bharahe muhavikkhaMbho....[bRhatkSetra0 3 / 13] 139 vakkhArapavvayANaM ..... [bRhatkSetra0 259] 119 | aTThArasa ya sahassA....[bRhatkSetra0 3 / 26] 139 paNuvIsaM uvviddho.....[bRhatkSetra0 178] 120 cauguNiya bharahavAso,....[bRhatkSetra0 3 / 30] 139 katthai desaggahaNaM......[vizeSAva0 388] 121 jaha vikkhaMbho....[bRhatkSetra0 3 / 31] 139 veyaDDa 9 mAlavaMte 9....[bRhatkSetra0 132] 121 | sattANauI sahassA....bRhatkSetra0 3 / 43] 139 ruppi 8 mahAhimavaMte...[bRhatkSetra0 133] 121 aDavaNNasayaM tevIsa.....[bRhatkSetra0 3 / 48] 139 paume ya 1 mahApaume...[bRhatkSetra0 568] 122 | vAsaharagirI 12......[bRhatkSetra0 3 / 38] 139 adbhuTTha addhapaMcama...[bRhatsaGgra0 6] kaMcaNagajamagasurakurunagA...[bRhatkSetra0 3 / 41] 139 lakkhAI tinni dIhA....[bRhatkSetra0 3 / 49] 139 eesu suravahUo....[bRhatkSetra0 170] 123 auNaTThA doni sayA....[bRhatkSetra0 350] 139 gaMgA siMdhU 1....[bRhakSetra0 171] 128 | savvAo vi NaIo....[bRhatkSetra0 3 / 40] 139 sIyA ya 4....[bRhakSetra0 172] 128 vAsaharakurusu dahA.... bRhatkSetra0 3 / 39] 140 dosu vi kurAsu.....[bRhatkSetra0 301] | do caMdA iha...[bRhatkSetra0 5 / 72, susamasusamANubhAvaM....[bRhatkSetra0 302] 130 bRhatsaMgra0 64] 140 harivAsarammaesu.... [bRhatkSetra0 255] 130 | mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo..[sU0 89] 141 chaTThassa ya AhAro...[bRhatkSetra0 256] 130 | bhUmIe bhaddasAla.....[bRhatkSetra0 1 / 316] 142 gAuyamuccA paliovamAuNo... | paMDagavaNammi cauro.... [bRhatkSetra0 11355] 142 [bRhatkSetra0 253] | paMcasayAyAmAo majjhe..[bRhatkSetra0 1 / 356] 142 causaTThI piTThikaraMDayANa... bRhatkSetra0 254] 130 | merussa uvari cUlA...... [ ] 142 maNuyANa puvakoDI..... [ ] 130 | IyAlIsa sahassA... [bRhatkSetra0 5 / 17] 142 na kadAcidanIdRzaM jagat [ ] 132 pannaTThi sahassAI cattAri..[bRhatkSetra0 5 / 26] 142 azviyamadahanakamalaja-.... | cauguNiya bharahavAso.... [bRhatkSetra0 3 / 30] 142 _[vArAhI bRhatsaMhitA 97 / 4] 133 | sattattari sayAI codds...[bRhtkssetr05|42] 143 HHHHHHHHHHHHHHH 130
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH cattAri lakkha chattIsa...[bRhatkSetra0 5 / 47] 143 | gaddhAdibhakkhaNaM....[uttarA0 ni0 223] 161 somaNasa-mAlavaMtA...[bRhatkSetra0 5 / 48] 143 | sIhAisu abhibhUo....[paJcava0 1620] 161 solahiyaM sayamegaM...[bRhatkSetra0 5 / 49] 143 | cattAri vicittAI....[AcA0 ni0 271] 161 dhAyaivarammi dIve...[bRhatkSetra0 5 / 37] 143 NAivigiTTho ya tavo....[AcA0ni0 272] 161 vAsaharA vakkhArA....[bRhatkSetra0 5 / 38] 143 | vAsaM koDIsahiya...[AcA0ni0273/1] 161 usuyAra jamaga....[bRhatkSetra0 5 / 39] 143 | saMghayaNAdaNurUvaM etto...[paJcava0 1574] 161 sohamme paMcavannA....[bRhatsaMgra0132] 145 | dehammi asaMlihie....[paJcava0 1577] 161 haTThassa aNavagallassa,...[jambUdvIpapra0 2 / 1, | bhAvamavi saMlihei....[paJcava0 1593] 161 bRhatsaM0 207] __ 148 | bhAvei bhAviyappA.... [paJcava0 1594] 161 satta pANUNi se...[jambU0 2 / 2,, jamma-jarA-maraNajalo....[paJcava0 1595] 162 bRhatsaM0 208] 148 dhanno'haM jeNa mae....[paJcava0 1596] / tiNNi sahassA satta... [jambU0 2 / 3, eyassa pabhAveNaM....[paJcava0 1597] 162 bRhatsaM0 209] 148 ciMtAmaNI auvvo.... [paJcava0 1598] 162 puvvassa u parimANaM...[bRhatsaM0 316] 148 | etthaM veyAvaDiyaM....[paJcava0 1599] 162 icchiyaThANeNa guNaM... [ ] 149 / tesi namo tesi....[paJcava0 1600] 162 mAyA lobhakaSAyazcetyetad... [prazama0 32] 151 | saMlihiUNa'ppANaM evaM... jogA paDipadesaM... [bandhazatake 99] 151] [AcA0 ni0 273/2] 162 appaM bAyara mauyaM.... [ ] 151 savvatthApaDibaddho.... [paJcava0 1613] 162 ko dukkhaM pAvejjA...[upadezamAlA0129] 152 paDhamillayasaMghayaNe.....[paJcava0 1618] 162 uddhArasAgarANaM aDvAijjANa..[bRhatkSetra0 1 / 3] 155 bhattaparinnANasaNaM......[ ] 162 avisesiyA mai cciya...vizeSAva0 114] 158 | iMgiyadesammi sayaM...... [ ] 163 jaha duvvayaNamavayaNaM...[vizeSAva0 520] 158| paMcatthikAyamaiyaM...... [dhyAnaza0 53] 163 sadasadavisesaNAo...[vizeSAva0 115] 158 | sarauggayasasinimmala-... [prathamakarma0 10] 164 jaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM.... [ ] 158 kevalaNANAvaraNaM 1...[bandhaza0 79] 165 oyAhArA jIvA ...[bRhatsaM0 198-199] 159 matisuyaNANAvaraNaM....vizeSAva0 2895] 165 egidiya devANaM.....[bRhatsaM0 198-199] 159 savvesu savvaghAisu... [vizeSAva0 2896] 165 viggahagaimAvaNNA 1....[jIvasamAse 82] 159 paDhamaM lahai nagAraM... [vizeSAva0 2897] 165 NiggaMtha 1 sakka 2...[piNDani0 445] 160 | dasaNasIle jIve... [prathamakarma0 19] 165 zaMsu stutau [pA0dhA0 728] 160 mahulittanisiyakaravAladhAra..prathamakarma0 28] 165 saMjamajogavisannA..[uttarA0 ni0 216] 160 | jaha majjapANamUDho....prathamakarma0 34] 165 mottuM akammabhUmaganara-..[uttarA0 ni0 220] 160 dukkhaM na dei AuM....[prathamakarma0 63] 165
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM pariziSTam gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH jaha cittayaro niuNo....[prathamakarma0 67] 166 kammaM joganimittaM....[upadezapada0471] 181 taha nAma pi hu...[prathamakarma0 68] 166 | maNasA vayasA kAeNa....[ ] 181 jaha kuMbhAro bhaMDAI.... [ ] 166 | teojogeNa jahA.... [ ] 181 jaha rAyA dANAi Na..... [ ] 166 | saccaM 1 mosaM 2.... [ ] 182 paumAbha vAsupujjA....[Ava0ni0 376] 168 kativihe NaM bhaMte !.[prajJApanA0 15/1068] 182 camara 1 bali 2... [bRhatsaM0 5] 170 | juMjaNakaraNaM tivihaM....[Ava0ni0 1038] 182 dasa bhavaNa-vaNayarANaM....[bRhatsaM0 4] 170 | saMkappo saMraMbho.... [vyavahArabhA0 46] 183 do 1 sAhi 2 satta...[bRhatsaM0 12] 170 asaNaM odaNa-sattuga-...[paJcAzaka0 5 / 27] 184 paliyaM 1 ahiyaM 2...[bRhatsaM0 14] 170 | pANaM sovIrajavodagAi... [paJcAzaka0 5 / 28] 184 kiNhA nIlA kAU...[bRhatsaM0 193] 170 | bhattosaM daMtAI.... [paJcAzaka0 5 / 29] 184 do kAyappaviyArA....[bRhatsaM0 181] 171 | daMtavaNaM taMbolaM.... [paJcAzaka0 5 / 30] 184 jAvukkosiyAe visesahINaM NisiMcai [ ] 171 samaNovAsagassa ....[bhagavatI0 8 / 6 / 2] 185 yadvastuno'bhidhAnaM .....[ ] 173 | samaNovAsayassa NaM bhaMte !.. yattu tadarthaviyuktaM.....[ ] 173 [bhagavatI0 8 / 6 / 3] 185 leppagahatthI hatthi tti...[Ava0ni0 1447] 174 adhikArivazAcchAstre,..[hari0aSTaka0 2 / 5] 185 davae 1 duyae 2..:.[vizeSAva0 28] 174 | etadiha bhAvayajJaH....[SoDazaka0 6 / 14] 186 bhUtasya bhAvino vA....[ ] 174 | bhaNNai jiNapUyAe....[paJcAzaka0 4 / 42] 186 Agamao'Nuvautto...[vizeSAva0 29] 174 | asadAraMbhapavattA jaM...[paJcAzaka0 4 / 43] 186 maMgalapayatthajANayadeho...[vizeSAva0 44] 174 | saMviggabhAviyANaM....[nizIthabhA0 1649] 186 bhAvo vivakSitakriyA.... [ ] 175 | saMtharaNammi asuddhaM....nizIthabhA0 1650] 186 abhihANaM davvattaM....[vizeSAva0 52] 176 | NAyAgayANaM kappaNijjANaM..[Ava0 sU0 6] 186 AgAro'bhippAo buddhI...[vizeSAva0 53] 176 | mahavaya aNuvvaehi ya... [bandhazataka0 23] 187 bhAvassa kAraNaM jaha....[vizeSAva0 54] 176 payaIe taNukasAo...[bandhazataka0 22] 187 ego va do va....bRhatsaM0 156] 178 samaNovAsayassa NaM bhaMte !..... aNusamayamasaMkhejjA.....[bRhatsaM0 335] 178 [bhagavatI0 8 / 6 / 1] 187 ego asaMkhabhAgo...[bahatsaM0 335 prakSepa0] 178 | micchAdiTThI mahAraMbha-...[bandhazataka0 20] 188 yoni 1 ma'dutva 2....[ ] | maNaguttimAiyAo....(nizIthabhA0 37, mehanaM 1 kharatA 2....[ ] 180 bRhatkalpa0 4451, upadezapada0 604] 189 stanAdi-zmazru-.... [ ] 180 | samio NiyamA gutto... [nizIthabhA0 37, stana-kezavatI strI.... [ ] bRhatkalpa0 4451, upadezapada0 605] 189 jogo vIriyaM thAmo... [paJcasaM0 396] 180 | pApajugupsA tu tathA....[SoDazaka0 4 / 5] 190 180
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH 215 215 gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH Agamao'Nuvautto...(vizeSAva0 2091] 191 | akuDDo hoi maMco mAlo... [ ] 209 abhilAvo pulliMgAbhihANamettaM... | sAgaramegaM tiya satta.... [bRhatsaM0 233] 210 [vizeSAva0 2092] 192 jA paDhamAe jeTThA sA.... [bRhatsaM0 234] 210 veyapuriso tiliMgo....[vizeSAva0 2093] 192 paDhamA'sIisahassA battIsA..[bRhatsaM0 241] 211 dhammapuriso tayajja-...[vizeSAva0 2093] 192 | lavaNe udagarasesu ya....[ ] 212 uggA bhogA rAyanna... [Ava0 ni0 202] 192 | lavaNe kAlasamudde....[bRhatsaM0 90] 212 tattha NaM je se....[jambUdvIpapra0 7 / 350] 195 | natthi tti paurabhAvaM....[bRhatsaM0 91] 212 arahaMti vaMdaNa-.....[vizeSAva0 3564] 197| sohamme paMcavannA....[bRhatsaM0 132] 213 duSpratikArau mAtApitarau...[prazama0 71] 199 jIvamajIve rUvamarUvI...[Ava0bhA0 195] 214 sUo 1 daNo 2.....[ ] 200 odaiya uvasamie...[Ava0bhA0 200] 214 hoi rasAlU va....[ ] 200 | ahavA ahapariNAmo...[ ] 215 do ghayapalA mahupalaM...[ ] 200 | uDDhe uvariM jaM Thiya....[ ] kayauvayAro jo hoi.... [ ] 201 | majjhaNubhAvaM khettaM...[ ] sammattadAyagANaM....[upadezamAlA0 269] 201 | A SoDazAdbhaved bAlo.....[ ] 217 jo jeNa jammi.... [nizIthabhA0 5593] 202 | pavvayaNaM pavvajjA.... [paJcava0 5] 218 sIosiNajoNIyA.... [jIvasa0 47, | tuda vyathane [pA0dhA0 1282] bRhatsaM0 360] 205 | pluG gatau [pA0dhA0 958] accittA khalu joNI....[jIvasa0 46, | sehassa tinni bhUmI....[vyava0 10 / 4604] 219 bRhatsaM0 359] | 205 | puvvovaThThapurANe.....[vyava0 10 / 4605] 219 egidiya-neraiyA... [jIvasa0 45, emeva ya majjhimagA...[vyava0 10 / 4606] 219 bRhatsaM0 358] 206 | AhAre uvahI sejjA,..vyava0 1014599] 220 je ke vi....prajJA0 1187] 206 | uTThANAsaNadANAI...[vyava0 10 / 4600] 220 paumuppalanaliNANaM,....prajJA0 1 / 90] 206 | uTThANaM vaMdaNaM ceva.....[vyava0 10 / 4601] 220 biTa bAhirapattA ya... [prajJA0 1191] 206 / upapAto deva-....[tattvArtha0 2/35] 223 liMbaMba jaMbu kosaMba....prajJA0 13] 206 / nAmaM 1 ThavaNA.... [Ava0ni0 809] 224 eesiM mUlA vi.... [prajJApanA0 1 / 40] 207| aTThapaeso ruyago....[AcArAGgani0 42] 224 bhadi kallANasuhattho....vizeSAva0 3439] 208 | dupaesAdi duruttara....[AcArAGgani0 44] 225 ahavA bhaja sevAe... [vizeSAva0 3446] 209 sagaDuddhisaMThiyAo...[AcArAGgani0 46] 225 ahavA bhA bhAjo.... [vizeSAva0 3447] 209 | iMda 1 ggeyI 2....[AcArAGgani0 43] 225 ahavA bhaMto'peo.... [vizeSAva0 3448] 209 jesiM jatto sUro....[vizeSAva0 2701] 225 neraiyAibhavassa va.... [vizeSAva0 3449] 209 pannavao jayabhimuho.... [ ] 225 218 218
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dvitIyaM pariziSTam 246 gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH puDhavi 1 jala 2.... [vizeSAva0 2703] 225 mAlyamlAni: kalpavRkSa-...[ ] 245 samucchima 15 kammA...[vizeSAva0 2704] 225 | devA vi devaloe....[upadezamAlA0 285] 245 sattheNa sutikkheNa vi..jambUdvIpapra0 2 / 28] 227 | taM suravimANavibhavaM...[upadezamAlA0 286] 245 katthai pucchai sIso...[dazavai0ni0 38] 228 | savvesu patthaDesu... [vimAna0 245] 246 pamAo ya muNidehiM....[ ] 228 vaTuM vaTTassuvariM tasaM...[vimAna0 246] 246 rAgo doso maibbhaMso,...[ ] 228 vaTTaM ca valayagaM pi va...[vimAna0 247] 246 prANA dvitricatuH proktA....[ ] 230 | savve vaTTavimANA... [vimAna0 248] 246 dAnapuNyaphalA kIrtiH,..... [ ] 232 | pAgAraparikkhittA...[vimAna0 249] 246 raNayA uvabhogo...bRhatkalpabhA0 2367] 233 | jatto vaTTavimANaM...[vimAna0 250] veuvvi'vAuDe vAie....[ogha0ni0 722] 233 | AvaliyAsu vimANA...[vimAna0 251] 246 taNagahaNA-'nalasevA... [oghani0 706] 234 ghaNaudahipaiTThANA...[bRhatsaM0 126] 247 ataraMta-bAla-vuDDA.... [oghani0 692] 234 teNa paraM uvarimagA...[bRhatsaM0 127] 247 egaM va do va tinni...[nizIthabhA0 2075] 236 jAhe NaM bhaMte !.... bhagavatI0 14 / 6 / 6] 247 saMbhoio asuddhaM.... [nizIthacU0 ] 236 phaliyaM paheNagAI ... [vyava0 9 / 3821] 249 paMcavihaM AyAraM... [Ava0ni0 998] 236 suddhaM ca alevakaDaM.... [vyava0 9 / 3820] 250 suttatthaviU lakkhaNajutto.... [ ] bhuMjamANassa ukkhittaM,...[vyava0 9 / 3838] 250 sammattanANadaMsaNajutto.... [] 236 aha sAhIramANaM tu,...[vyava0 9 / 3829] 250 tamhA vayasaMpannA... [paJcava0 932] 236 bhuttasesaM tu jaM bhUo, ...[vyava0 9 / 3830] 251 iharA u musAvAo.... [paJcava0 933] 236 | pakkhevae duguMchA.... [vyava0 9 / 3826] 251 suttatthe nimmAo.... [paJcava0 1315] 237 jaM vaTTai uvagAre..... [ ] 251 saMgahuvaggahanirao... [paJcava0 1316] 237 | battIsaM kira kavalA.... [piNDani0 642] 251 je yAvi maMdi....[dazavai0 9 / 1 / 2] 237 | uvasaMpayA ya tivihA...[Ava0 ni0 697, kavalANa ya parimANaM......[ ] 251 paJcA0 586] 237 appAhAra 1 avaDDA 2......[ ] 251 niyagacchAdannammi u....[Ava0ni0 718] 237 | kohAINamaNudiNaM cAo.....[ ] 251 uvasaMpanno jaM kAraNaM....[Ava0ni0 720] 238 ega 720 23 egaM pAyaM jiNakappiyANaM [oghani0 679] 252 tavasaMjamajogesuM jo....vyava0 1959] 242/ je NaM gosAlA !...[bhgvtii015|54] 252 thirakaraNA puNa.... [vyava0 1961] 242 / mAsAI sattatA...[Ava0bhA0, paJcAzaka0 18 / 3] piyadhamme daDhadhamme...[nizIthabhA0 2449, bRhatkalpa0 2050] 242 | pADavajjai eyAA... [paJcAzaka0 18 / 4] 253 253 uhAvaNA-pahAvaNa-...vyava0 12962] 243 gacche cciya.... [paJcAzaka0 185] 236 253
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA pRSThAGkaH 263 264 264 264 264 264 [ 1 vosaTTacattadeho.... [paJcAzaka0 18 6 ] gacchA viNikkhamittA...[ paJcAzaka0 18 / 7] pacchA gacchamatItI....[ paJcAzaka0 18|13] tatto ya aTThamI.... [ paJcAzaka0 18 / 14] paDhamasattarAiMdiyaM.... [ dazAzruta0 7/51] uttANaga pAsallI.... [ paJcAzaka0 18 / 15 ] doccA vi erisi .... [ paJcAzaka0 18 16 ] taccAe vI evaM navaraM...[paJcAzaka0 18/17] emeva ahorAI . [ paJcAzaka0 18 18 ] emeva egarAI....[paJcAzaka0 18/19 ] sAhaTTu do vi....[paJcAzaka0 18/20 ] arthasya mUlaM nikRtiH.... [ ] saccaraNamaNuTThANaM vihipaDisehANugaM tattha [] 256 AgaMtu gAratthajaNo.....[bRhatkalpa0 3486] 266 parasparopakArANAM ......[ 264 253 dhanado dhanArthinAM dharma:.. [ dharmabindu0 1 2] 264 253 zalyaM kAmA viSaM.....[ 254 | paJcAzravAdviramaNaM 264 265 254 256 dAp lavane [pA0 dhA0 1059] 265 daip zodhane [pA0 dhA0 924] 265 256 | avAuDaM jaM tu ... [ bRhatkalpa0 3500 ] 266 bhavati sa nAmAtIta:.....[ ] 267 kativihe NaM bhaMte !.. sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUci: ] vAcA pezalayA sAdhu ... [ ] vadhazcaiva 1 pariklezo.....[ sneharAgApanayanaM 9. yaH samprApto dhanotsarga:,. ......[ dravyadAnamapUrvaM ca 3, uttamaM praNipAtena, tyuM vasa [ ] 257 [vizeSAva0 2042] 258 avisesiyA maicciya... [vizeSAva0 114] 260 saruSi nutiH stutivacanaM ....[ ] duviho u bhAvadhammo.....[dazavai0 ni0 43] bAyAlIsesaNasaMkaDammi ..... [oghani0 545, paJcava0 354] tA taMsi bhAvavejjo....[paJcava0 1351] kahakahavi mANusattAi.... [ collagadiTTaMteNaM dulahaM.... [ 1 uttamakulasaMbhUo [ 1 egassa kae niyajIviyassa..... [ ] ..... ] pRSThAGkaH gAthA 253 | sAmAdi-dhAtuvAdAdi ....[ 253 arthAkhyaH puruSArtho'yaM.....[ 253 dayA dAna - kSamAdyeSu... [ 253 |dharmAkhyaH puruSArtho'yaM.... [ 253 kAmopAdAnagarbhA ca..... [ 253 smitaM na lakSeNa [ 253 arthAnAmarjane J 256 256 256 257 257 ] 1 ] ] ] . [prazama0 172] [ bhagavatI0 12|4|15 ] 267-268 se keNa'TTeNaM bhaMte !.. [ bhagavatI0 12|4|47] 268 | orAliyapoggalapariyaTTe NaM bhaMte !.. 1 [bhagavatI0 12|4|50] orAla 1 viuvvA 2.. [ davve suhumaparaTTo jAhe ....[ 261 tatthuggamo pasUI pabhavo... [ paJcAzaka0 13 / 4, ] 260 paJcavastuka0 740] 263 | AhAkammu 1 ddesiya 2 ... 263 263 | pariyaTTie 10 abhihaDe.. 263 [pnycaa013|6, piNDani093] 263 | uppAyaNa saMpAyaNa.... [ paJcAzaka0 13 / 17, 263 paJcava0 753 ] 35 268 268 268 269 [pnycaa013|5, piNDani0 92] 269 269 270
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dvitIyaM pariziSTam 281 gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH dhAI 1 dUi 2 nimitte...[paJcAzaka0 13 / 18, mahilAsahAvo 1... [bRhatkalpa0 5144] 278 paJcava0 754 piNDani0 408] 270 jiNavayaNe paDikuTuM...[nizItha0 3745] 279 puvviM pacchA saMthava... [piNDani0 409, bAle vuDDhe napuMse... [nizItha0 3506] 279 paJcA0 13 / 19, paJcava0 755] 270 | dAse duDhe [ya]....[nizItha0 3507] 279 esaNagavesaNannesaNA ya.... [paJcA0 13 / 25, | gubviNI bAlavacchA...[nizItha0 3508] 279 paJcava0 761] 270 | pavvAvio siya tti,..[bRhatkalpa0 5190] 279 saMkiya 1 makkhiya.... [paJcA0 13 / 26, / | iharaha vi tAva...[bRhatkalpa0 5201] 280 paJcava0 762, piNDani0 520] 270 | gojUhassa paDAgA.... [bRhatkalpa0 5202] 280 solasa uggamadosA... [piNDani0 403] 270 | viNayAhIyA vijjA...[bRhatkalpa0 5203] 280 AhAkammAmaMtaNa paDisuNamANe... atavo na hoi... bRhatkalpa0 5206] 280 vyavahArapIThikA 43] 271 appe vi pAramANiM...[bRhatkalpa0 5207] 280 bhikkhAyariyAi... [Ava0ni0 1439] 271 | duviho u pariccAA... bRhatkalpa0 5208] 280 saddAiesu rAgaM dosaM...[Ava0ni0 1440] 271 puvvaM kuggAhiyA...[bRhatkalpa0 5224] 281 kiMpattiyaNNaM bhaMte !..[bhagavatI0 3 / 2 / 13] 274 | pukkharavaradIvaDDhaM....[dvIpasAgara0 1] 281 nANassa kevalINaM....[bRhatkalpa0 1302] 275 | sattarasa egavIsAI... [dvIpasAgara0 2] addheNa chinnasesaM puvvaddheNaM....[ ] 276 | dasa bAvIsAiM ahe... [dvIpasAgara0 3] 281 AsAyaNa paDisevI....[bRhatkalpa0 4972] 276 | cattAri ya cauvIse....[dvIpasAgara0 4] 281 savvacarittaM bhassai...[bRhatkalpa0 4973] 276 | jaMbUdIvo 1 dhAyai....[bRhatsaM0 82] 281 tullammi vi avarAhe...[bRhatkalpa0 4974] 276 naMdIsaro ya 8.....[bRhatsaM0 83] 282 titthayarapavayaNasue Ayarie... | kuMDalavarassa majjhe... [dvIpasAgara0 72] 282 [bRhatkalpa0 4975, 5060] 276 | bAyAlIsasahasse... [dvIpasAgara0 73] 282 savve AsAyaMte....[bRhatkalpa0 4983] 276 | dasa ceva joyaNasae.... [dvIpasAgara0 74] 282 paDisevaNapAraMcI.. [bRhatkalpa0 4985] 277 | cattAri joyaNasae... [dvIpasAgara0 75] 282 duviho ya hoi... [bRhatkalpa0 4986] 277 | ruyagavarassa u majjhe...[dvIpasAgara0 112] 282 liMgeNa liMgiNIe.. [bRhatkalpa0 5008] 277 | ruyagassa u usseho...[dvIpasAgara0 113] 282 pAvANaM pAvayaro... [bRhatkalpa0 5009] 277 | dasa ceva sahassA...[dvIpasAgara0 114] 282 saMsAramaNavayaggaM jAi-..[bRhatkalpa0 5010] 277 | sAmarthya varNanAyAM ca... [ ] 283 jo ya saliMge duTTho..... [ ] 277 | sijAyarapiMDe yA 1...[bRhatkalpa0 6361] 283 avi kevalamuppADe... [bRhatkalpa0 5024] 277 | Acela 1 kuddesiya...[bRhatkalpa0 6362] 283 Asaya-posayasevI ke..[bRhatkalpa0 5026] 277 | duviho hoi acelo..[bRhatkalpa0 6365] 284 ukkosaM bahuso vA....[ ] 278 | sIsAveDhiyapottaM....[bRhatkalpa0 6366] 284
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnAGgasUtraTIkAyAmuddhRtAnAM sAkSipAThAnAM sUciH gAthA pRSThAGkaH | gAthA pRSThAGkaH junnehiM khaMDiehiM... [bRhatkalpa0 6367] 284 | camare NaM bhaMte !.. [bhagavatI0 3 / 1 / 3,15] 291 dasaThANaThio kappo....[bRhatkalpa0 6363] 284 | nANaM payAsayaM....[Ava0 ni0 103] 293 Acela 1 kuddesiya....[bRhatkalpa0 6364] 284 | rAgo dveSastathA....[ ] 294 bArasa 1 dasa 2... [bRhatkalpa0 6472] 284 | kasiNaM kevalakappaM....[Ava0ni0 1092] 294 pAraNage AyAma paMcasu...[ ] 284 | jaha gomaDassa gaMdho...[uttarA0 34 / 16] 295 kappaTThiyA vi paidiNa... [ ] 284 | jaha surabhikusumagaMdho...[uttarA0 34 / 17] 295 savve carittavaMto u,...[bRhatkalpa0 6454] 285/ se NUNaM bhaMte !..[bhagavatI0 13 / 1 / 29-30] 296 paMcavihe vavahAre,...[bRhatkalpa0 6455] 285 / na vi ya phusaMti... [bRhatsaM0 243] 298 gacchammi ya nimmAyA...[bRhatkalpa0 6483] 285 chacceva 1 addhapaMcama... [bRhatsaM0 244] 298 dhiibaliyA tavasUrA...[bRhatkalpa0 6484] 285 | tibhAgo 1 yojanasya,... [bRhatsaM0 245] 298 pavvajjA sikkhAvaya-..[bRhatkalpa0 1132, vidisAu disaM paDhame.... [ ] 299 1442, vizeSAva0 7] 285 | paMcamae vidisIe... [ ] jaccAIhi avanaM... [bRhatkalpa0 1305] 286 apajjattagasuhuma-... [bhagavatI0 34 / 1 / 38] 299 ahavA vi vae.... [ 286 | sutte causamayAo...[vizeSaNavatI 23] 299 ettha kulaM vineyaM.... [ ] 287 | jo tamatamavidisAe.... [vizeSaNavatI 24] 299 savvo vi nANa-.... [ ] 287 | uvavAyAbhAvAo na...[vizeSaNavatI 26] 299 pAyayasuttanibaddhaM ko vA.... [ ] 287 | carame nANAvaraNaM paMcavihaM.....[ ] 300 kAyA vayA ya te...[bRhatkalpa0 1303] 287 | dhammajiNAo saMtI....[Ava0 ni0 13] 300 battIsa aTThavIsA....[bRhatsaM0 117] 291 | ego bhagavaM vIro pAso...[Ava0ni0224 paMcAsa catta chacceva...[bRhatsaM0 118] 291 vizeSAva0 1642] 301 ekkArasuttaraM heTThimesu....[bRhatsaM0 119] 291 saMtI kuMthU ya aro....[Ava0 ni0 223] 301 299
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaM pariziSTam saTIkazrIsthAnAGgasUtrasampAdanopayuktagranthasaMketAdisUciH / granthanAma prakAzakAdi anuyogadvArasUtram zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI amarakoSaH AcArAGgasUtram zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI AcArAGgasUtravRttiH AcArAGganiyuktiH (niyuktisaMgrahAntargatA) AvazyakacUrNiH zrI RSabhadevajI kesarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma AvazyakaniyuktiH (niyuktisaMgrahAntargatA) AvazyakabhASyam AvazyakasUtrasya hAribhadrI vRttiH uttarAdhyayanabhASyam (niyuktipaJcakAntargatam) uttarAdhyayanasUtram uttarAdhyayanasUtravRttiH upadezamAlA siddharSigaNiviracitaTIkAsahitA upadezapadam oghaniyuktiH (niyuktisaMgrahAntargatA) oghaniyuktiTIkA (droNAcAryaviracitA) kathAkoSaprakaraNam bhAratIya vidyAbhavana, mumbaI kalpasUtram candraprajJaptiH jambUdvIpaprajJaptiH jIvasamAsaprakaraNam jIvAbhigamasUtram tattvasaMgrahaH paJjikATIkAsahitaH bauddhabhAratI, vArANasI tattvArthasUtram tattvArthabhASyam
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAma tattvArthasUtrasya siddhasenagaNiviracitA vRttiH triSaSTizalAkApuruSacaritam dazavaikAlikasUtra-niryukti- hAribhadrI vRttiH dazAzrutaskandhaH niryuktiH cUrNizca dazavaikAlikaniryuktiH (niryuktisaMgrahAntargatA) dharmabinduH TIkA ca dhyAnazatakam (AvazyakahAribhadrIvRtyantargatam) nandIsUtram niryuktipaJcakam niryuktisaMgrahaH nizIthabhASyam, nizIthacUrNiH paJcavastukam (svopajJaTIkAsahitam) paJcAzakam (abhayadevasUriviracitaTIkAsahitam) pariziSTaparva pAkSikasUtram pA0 = pANinIyavyAkaraNam pANinIyasiddhAntakaumudI pA0 dhA0 = pANinIyo dhAtupAThaH piNDaniryuktiH (niryuktisaMgrahAntargatA) prakIrNaka (painnayasuttAiM) prajJApanAsUtram prajJApanAsUtrasya hAribhadrI vRttiH prathamakarmagranthaH (prAcInaH ) tRtIyaM pariziSTam pravacanasAroddhAraH vRttisahitaH prazamaratiprakaraNam (TIkAsahitam) prAkRtavyAkaraNasvopajJaTIkA ( hemacandrasUriviracitA) bandhazatakam (cUrNisahitam) bRhatkalpasUtrabhASyam prakAzakAdi jinazAsana ArAdhanA TrasTa jaina vizva bhAratI, lADanUM zrI harSapuSpAmRtajaina granthamAlA, lAkhAbAvala sanmatijJAnapITha, AgarA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI 39
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 tRtIyaM pariziSTam granthanAma prakAzakAdi bRhatkSetrasamAsaH (malayagirisUriviracitavRttisahitaH) bRhatsaMgrahaNI (malayagiriviracitavRttyA sahitA) bRhatsvayambhUstotram bhagavatIsUtram bhagavatIsUtravRttiH (abhayadevasUriviracitA) mImAMsAzlokavArtikam (nyAyaratnAkaravyAkhyAsahitam) ratnA pablikezansa, vArANasI vArAhI bRhatsaMhitA (bhaTTotpalavivRtisahitA) sampUrNAnandasaMskRta-vizvavidyAlaya, vArANasI vizeSaNavatI vimAna-narakendrakam TIkA ca jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara vizeSAvazyakabhASyam __(maladhArizrI hemacandrasUriviracitavRttisahitam) vyavahArabhASyam vizvabhAratI, lADanUM zrAvakaprajJaptiH (TIkAsahitA) SoDazakaprakaraNam (TIkAsahitA) samavAyAGgasUtram siddhahemazabdAnuzAsanam (bRhavRttisahitam) sUryaprajJaptiH (malayagirisUriviracitaTIkAsahitA) hAribhadrASTakaprakaraNam (TIkAsahitam) hai0 dhA0 = haimadhAtupAThaH apare saMketAH - gA0 = gAthA / bhA0 = bhASyam / Ti0 = Tippanam / pR0 = pRSTham / paM0 = paGktiH / vyA0 = vyAkhyA / sU0 = sUtram /
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jeducation Interation For Private Personal use only www.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI nAkoDA jaina tIrtha Jain Educationalionai For Private & Personal use. Only ww e library.org
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________