Book Title: Chandra Pragnaptisutram
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009357/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjaviracitayA-caMdrajJaptiprakAzikAkhyayA vyAkhyayA saMmalaDkRtaM zrIcaMdraprajJAptasUtram -: niyojakaH :saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDita munizrI kanhaiyAlAlajI mahArAjaH / -: prakAzakaH :--- zrIvIkAneranivAsi zreSThizrI agaracaMdajI bherudAnajI seThiyA tatputra pradattadravya sAhAyyena zrI. a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhAra samiti pramukhaH aSThi zrI zAMtilAla maMgaladAsabhAI mahodayaH mu. rAjakoTa prathama bhAvRttiH ___ prati 1200 vIra saMvat vikrama saMvat 2499 2029 mUlyam ru. 30-00 IsavI san 1973 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnu : zrI a. bhA. sthAnakavAsI jene zAstroddhAra samiti hai. reDiyA yUpA 24, zITa, (saurASTra) Pablished by: Sbri Akhil Bharat S.S. Jain Shastroddhar Samiti Garedia kuva Road RAJKOT (Saurashtra), W. Ry. India ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJA, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // hari gItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tatva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAnameM yaha lAyagA // 1 // mUlya ru. 30-00 prathama AvRtti prati 1000 vIra. savatA-24.99 vikrama , 2029 IsavI san 1973 mudraka-zrIrAmAnanda prinTiMga presa, kAMkariyA roDa, ahamadAbAda-22 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn seTha zrIbhairoMdAnajI seThiyA ko saMkSipta jIvanI jaina samAja ke mahAna stambha evaM amUlyaretna zrI bhairodAnajo seThiyA kA sampUrNa jIvana zikSA prasAra evaM samAja sevA meM hi vyatIta huA / yuvaka sA sAhasa, saMtoM ke madRza samabhAva evaM udAra dAnavIratA ke guNoM kI triveNo unake svabhAva kA aMga thI / mAnava jIvana ko sArthaka banAkara Apane sevA aura tyAgamaya jIvana kA Adarza samAja ke sanmukha prastuta kiyA / ApakA jIvana pUrA itihAsa hai aura Apa dvArA sthApita" zrI agara canda bhaidAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA cIkAnera" eka "prakAza-stambha" jJAna ko vilAsa razmiyAM punaH pratiSThita kara yaha saMsthA cirakAla taka samAja kI sevA karatI rhegii| zrI bhairodAna jI seThiyA kA janma vIsA osavAla kula meM vikrama saMvat 1923 vijayAdazamI ko bIkAnera riyAsata ke kastUriyA nAmaka gA~va meM humA / Apake pitA kA nAma zrI mAn seTha dharmacanda jI thA / bhApa cAra bhAI the| zrI pratApamala jo aura zrI agara candajo Apa se bar3e aura zrI hajArImala jo Apase choTe the / do varSa kI alpAyu meM hI Apake pitAjI 'kA svargavAsa ho gayA / sAta varSa kI Ayu meM bIkAnera ke bar3e upAzraya meM sAdhujI nAmaka yati ke pAsa ApakI zikSA kA Arambha humA / do varSa par3ha kara vi. sa. 1932 meM kalakatte ko yAtrA kI ora lauTakara vIkAnera ke nikaTa zIvavAr3I gAMva meM rhe| sa. 1936 meM Apane bambaI kI yAtrA kii| vahA~ apane bar3e bhaI zrImagara canda jo ke pAsa rahakara vyApArika evaM vyAvahArika zikSA pAI / sAthahI mApane hindI, aMgrejI, gujarAtI bhASAe~ siikhii| ". 1940 meM bambaI se lauTe / isI varSa meM ApakA vivAha bIkAnera rAjya ke ADasara gA~va ke zrImAn dulIcanda jI nAhara ko suputrI rUpakuMvara ke sAtha humA / bhAIyoM meM sampatti Adi vimAjana hone para Apane svAvalambI jIvana meM praveza kiyaa| maM. 1941 meM Apa panaH naI ke lie ravanA hue aura vahA~ eka pharma munIma niyukta hue / isI varSa ApakI mAtezvarI gaMgAbAI kA vambaI meM svargavAsa ho gayA para Apane dhairyapUrvaka isa kaSTa ko sahana kiyaa| bambaI meM Apa sAta vapa rahakara saMvata 1948 meM kalakatte gaye / kAryakuzala, dharma parAyaNa evaM mitavyayo patnI ke sahayoga se Apane bambaI meM 3000. ru0 ekatra kara liye the| isa pUjI se manihArI aura raga kI dukAna , kholI aura golI sUtA kA kArakhAnA zurU kiyA / adhyavasAya, parizrama, namratA, ImAnadArI, vyApArikajJAna Adi guNoM ke kAraNa Apake vyApAra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM AzAtIta vistAra huA / zrImAn agara canda kA o bhI apano pharma meM sammilita kara liyA aura aba pharma kA nAma "."so. bI seThiyA enDa kampanI rakha diyA / veljiyama, sviTajaralaiDabarlina ke raMga ke kArakhAno kI tathA gA~valAja gablan ASTriyA ke manihArI kArakhAne kI sola, ejensiyA~ prApta karalI / Apane hAvar3A meM 'dhI seThiyA kalara enDa kemikala varksa limiTeDa nAmaka raMga kA, kArakhAnA kholA jo bhArata varSa kA sarva prathama raMga kA kArakhAnA.thA raMga vizleSaNa ke phArmule sIkhane kelie Apane eka jarmana vizeSajJa ko dainika pA~ca minaTa ke lie,300, rupaye mAsika, para: niyukta kiyA thA / sa. 1971 (san 1914) ke prathasa vizvayuddha meM raMgoM ke bhAva bar3ha jAne se raMga ke kArakhAnese' AzAtIta lAbha huaa| ', ' / / homiya paithI cikitsA paddhati ko Apane saM. 1965 meM apanAyA aura usakI anukalatA, sugamatA se prabhAvita hue / phalasvarUpa Apane prakhyAta DAkTara jatIndranAtha majamUdArake pAsa homiyopaithI kA abhyAsa kiyA aura pravINatA. prApta kii| isakA sAkAra rUpa Aja "seThiyA jana homiyopaithika auSadhAlaya" hai, jahAM vArSika55000 kI sakhyA meM janatA niHzulka cikitsA, pA rahI hai| vi.saM., 196.9 (.1913 ) meM bIkAnera meM mahAtmA gAMdhI roDa (pUrva nAma kiMga eDavarDa memoriyala roDa) para "bo. seThiyA enDa sansa" nAma se, dukAna kholI vaha Aja bhI bIkAnera kI prathama zreNI kI vizvasta jo janarala evaM phensI sAmAna ke lie prasiddha hai| - saM..1970, meM bIkAnera meM skUla sthApita ko jahAM baccoM ko vyAvahArika zikSA ke sAtha sAtha dhArmika zikSA bhI, dI jAtI thii| isase bhI pahale Apane zAstra bhaNDAra kA kAma zurU karA diyA thA / saM...1972 (1916 ) se pustaka prakAzana kA kAma zurU kiyA. lAgata mUlya aura usase bhI kama mUlya para sAhitya upalabdhakara,jaina samAja ke vikAsa meM, Apane,mahatvapUrNa bhUmikA adA ko / saMsthAne aba taka arthAt saM.2028 taka 140 grantha prakAzita kie haiM jinameM kisI kisI ko "18 AvRtti taka chapa cukI hai / katipaya mahatvapUrNa granthoM ke nAma isa prakAra hai / ... | FT. (ii. If .. TEETHICE EPe k . . . . . . 1 HR PHP jaina-siddhAnta bola saMgraha mAga, 1 se 8 / , dazavaikAlika sUtra , , . .jaina darzana / / I'. * * . uttarAdhyayana sUtra ahita pravacana 'prazna .vyAkaraNa sUtra . . . navatattva ( vistAra sahita ) ' ' / AcArAMga sUtra praH zrutaM skadha bhagavatI sUtra evaM "pannavaNA sUtra ke thokar3e, ' zabdArtha, anvayAtha bhAvArtha sahita / "Tink hti '' ..] 6 / / / / / 17 in !... . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvat 1978 meM zrI agaracanda jI evaM mApane milakara samAja meM zikSA evaM dharma pracAra ke lie agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthAe~ sthApita ko jisakA navIna TrasTaDoDa 21 sitambara 1944 I0 ko phalakatte meM (sa. 2001 Asoja sudI 6) karAyA gyaa| saMsthA meM usa samaya bhI cala aura acala pAMca lAkha rupaye kI saMpatti thii| 21. 3. 46 ko vyAkhyana bhavana (seThiyA koThar3I) evaM tA. 28. 3. 46 ko saMsthA ko sasthA ke kAryAlaya bIkAnera meM TraSTaDoDa rajisTarDa karAyA / auSadhAlaya, kanyApAThazAlA, chAnnAyamsa, pustakAlaya, kA siddhAntagAlA Adi vibhAgoM ke mAdhyama se saMsthA samAja ko sevA kara rahI hai| saM. 1979 zrAvaNa vado 10 pandraha varSa kI umrameM Apake putra udayacanda' jI kA ' masAmayika nidhana ho jAne ke kAraNa Apake mana para saMsAra kI asAratA hA gaharA prabhAva ' pahA / Apane kalakatte kA vyApAra sameTa liyA aura dhArmika jJAna prasAra ora lage / saM. 1994 meM Apane "jJAna iphAvanI' kI racanA ko jo saM 1998 meM prakAzita huI / san. 1926 meM mApa a. bhA. ive. sthA. jaina kAkAMsa ke prathama adhivezana ke sabhApati bane / ' bIkAnera nagara aura rAjA ke lie kI gaI ApakI sevAe avismaraNIya hai:10 varSa taka bIkAnera myunisipala borDa ke kamiznara rahe / san 1529 meM sabase pahale janatA meM se Apa hI sarva sammati se borDa ke vAisa-presirenTa cune gye| san 1531 meM rAjya ne Apako oNnarerI majisTreTa banAyA / do varSa taka Apa veMca oNpha oNnarerI majisTreTsa meM kArya karate rahe | Apake phaisale kiye hue mAmaloM kI prAyaH apoleM nahIM huii| san 1538 meM myunisipala borDa kI ora se mApa bIkAnera lenisleTiva esebalI ke sadasya cune gye| maI 1549 meM mahilA jAgRti paripad , nIkAnera kI sthApanA ke samaya muktahAtha se dAna diyaa| san 1930 meM bIkAnera Ulana presa kharIdA aura Ula bariMga phaikTarI (Wool Burring Factory) kharIdo / yahAM kI vaMdhI gaThi amerikA, lIvarapUla Adi sthAnoM ko jAtI haiM / bikAnera meM UnavyavasAya kI pragati meM Una presa kA bhI hAtha hai / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyagodhoM ke ghAsa, kabUtaroM ke cuge ke lie evaM anya sahAyatA ke lie pRthak pRthak phaMDa sthApita kara seThiyA jI ne paropakAra bhAvanA kA sundara udAharaNa upasthita kiyA hai / seThiyA nAiTa kaoNleja kI sthApanA karake Apane jJAna ke naye AyAma pradAna kiye / rAtri / ko hAIskUla inTara bI. e., ema. e. evaM saMskRta va hindI kI parIkSAoM ke lie yahAM niyamita kakSAe lagatI thI / rAtri meM Azulipi (zorTa, henDa) kI kakSA bhI kholI gaI thii| / / ullekhanIya hai ki usa samaya bIkAnera meM meTrika se Age kI par3hAI nahIM thI aura dina ko arthopArjana kara rAtri ko vidyAdhyayana kara apanI unnati kara sake isI dRSTi se nAiTa kaoNleja kholA gayA thA / usa samaya bIkAnera meM zikSA kI cetanA kama thI use jAgRta kara jo sevA seThiyA jI ne kI hai use bIkAnera bhUlegA nhiiN| seThiyA jI svanirmita mahApuruSa the| garIbI aura abhAva kI paristhitiyoM se uThakara unhoMne ,adhyavasAya, sAhasa evaM athAka parizrama se apane parivAra ko hI samRddhizAlI nahIM banAyA, . samAja kI sevA bhI kI / ve svAvalambI the aura ahaMkAra unase kosoM dUra thA / ___muni na hote hue bhI ApakA tyAgamaya jIvana dekhakara sabakA mastaka jhuka jAtA thA / sadA sAdhaka rahakara navIna jJAna sIkhate rahe aura Apane apane vyavasAyika anubhavoM ke AdhAra para aneka vyApArI bnaaye| dinAMka 20-8-61 ko prAtaH dasa bajakara pacAsa miniTa para saMthArA pUrvaka Apane pArthiva zarIra chor3A para unake kArya amara haiM / seThiyA jaina pAramArthika saMsthA Aja cahuMmukhI .. pragati para hai aura samAja kI sevA kara rahI hai / saMsthA ne zatAdhika vidvAna taiyAra kie haiM jo vividha kSetroM meM mahatvapUrNa padoM para haiN| Apa sadA svAvalambI, sAhasI, adhyavasAyazIla evaM karmaTha rahe / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S T RAX > NA .. Panasi HMMM. SHASTNEL ar dledias 1 zrImAna zeThazrI agaracandajI bherudAnajI zaThiyA:-bIkAnera Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - ---AmurabbIzrIo roTa zrI zAMtilAla maMgaLadArAbhAI amadAvAda (0) rokI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrAgI-rAjakoTa sva. sudhIrabhAI jayaMtIlAla jhaverI (va.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, muMbaI nananana . 1 : nAma zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vAjA virAjacaMdranI rasa, vIrANa-rAjakeTa, umelA-suputra ci. mahetAvacandajI sA. nAnA-anilakumAra jaina doyattA dilhI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamurabbIzrIo nananana - - - che - - - aet 3 (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaha (sva.) zeTha raMgajIbhAI mehanalAla zAha amadAvAda, - - - piebtesten - - memandu (sva) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, sva. zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA - - - - - * - - - - - - : -- *.. \" * ht : c zeThazrI jesiMgabhAI picalAlabhAI amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo janma - - - - - - - - - 1 1 paTela DosAbhAI gopAladAra mu gaMda (jI. amadAvAda) 1 amIcaMdabhAI tathA 2 gIradharabhAI bATaviyA mu. beMgalora - - - - ------ - - - - * 11 ---- * che ke A - * * :- che madrAsavAlA svargastha nyAyamUti rastIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA tii ja jovIsTAsTanI jurijA muH udayapura - - - - - - 1 - -- - - - - *. . sva, zeTha mANekacaMda nemacaMda mu. mAMgarela zrImAn zeTha kAnugA zrI gaMgaDamalajI-ahamadAvAda Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo / - - - h- Santonmutuata 7 sva. zazrI eReu manA54. zAla stra. zeTa zrI tArAcaMdajI sAheba gelaDA Mela. madrAsa. 7 . 7 - - -- 3 . Lamkisha ................ zrImAn zeTa sA. cImanalAlajI sA. zeTa zrI kIzanalAlajI phulacaMda mA0 akhabhacaMdajA sA. ajItavAle (saparivAra) baMgalorakhAle . 1 bacce veThelA-moTAbhAi zrImAn mUlacaMdajI javAhIralAlajI varaDiyA pAjumAM beTelA-bhAI mizrIlAlajI baraDiyA umelA-soyI nAnAbhAI pUnamacaMdajI baraDiyA zrImAn seThazrI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu0 madrAsa . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvamuccIzrIo - d thrvasnawwarngmaynear zrImAna reTha popaTalAla mAvajIbhAI mahetA, jAmajodhapura zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlalI jAMgaDA, mu. jAlanA ----namaveena m -- woman . L.... .............. zeThadhI mizrIlAlanI lAlacaMdajI sA. luNiyA tathA zeuzrI jevatarAjajI amadAvAda musA bhUtamAzA rAjakeTa - Animat- -- - in- Anus ... ... .... / averI salene elect monA sva. zrImAna zeTazrI mukananaMdajIsAraNa vAliyA pAlI mAravADa .. bhadAya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyamuravvIzrIo It 5 pas , pa. * ' * * * * zrImAna zeTha maNIlAla popaTalAla vorA amadAvAda, janma tA. 10-6-19os zrImAna strInI pUrI nAhaTA, mu. dehalI \1. P / * \ \ ---- ------ * = 1 S ka - ka ma - ja 1 - : - 11 - , , -- nAma i . ; ' , ' , zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakeTa, kekArI haraviMda jecaMdabhAI rAjakeTa, " bAna ' - , -mAM - -~ 'E nA . he nA - zeThazrI maNIlAla pAlanapuravALA bhAI zrImAna lAlAjI kapuracaMdajInArA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyamuravIzrIo - - - - ) zrI dhArazIbhAi jIvaNalAla mI zrIma ra namAM ratanAlIma K, zrI vinodakumAra virANI rAjakeTa zeThazrI devacaDhabhAI phojIlAlamAI calANI-surata zeTha zrI amulakhabhAI malakacaMda pAlanapuravAlA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJapti sUtrasya viSayAnukramaNikA prathamaM prAbhRtam kramAMka vipaya pRSThAMka 1 maGgalAcaraNam 1-3 2 zAstrapratijJA 3-4 3 viMzati prAbhRna saMkhyA tadarthazca 4-5 4 prAmRtAntara prAbhRna naganavipayanirUpaNam 5-9 5 prathA prAmRtAntaraprAbhUtaviSayanirUpaNam 6 dvitIyamAmRtAntaprAbhUtaviSayanirUpaNam 10-11 7 dazamaprAmunagatAntaraprAbhRtanirUpaNama 11-14 8 muhatadvaya pravRddhi nirUpaNam 15 9 sUryAdima sA'DogatravRtihAninirUpaNama 15-18 10 bAhyAbhyantaramaNDalamaMcAri gatridivapramANanirUpaNam 19-23 11 AdisyasaMvatsaranirUpaNama 23-25 12 rAtridivayohAnivRdvikramanirUpaNam 25-30 13 paripUrNa pazcadaza muhartagatriMdivayogarbhAvanirUpaNam 30-33 14 daakssinnaatyaayottgii maNDalasaMsthinisvarUpanirUpaNam 33-43 15 sUryaparibhramaNavicAraH 4349 16 dvau mUryo paraspara kiyadantareNa cAraM carataH 49-58 17 dvitIyamAse dvayoH sUryayogantaryam 58-61 18 sUryasya dvi samudrAvagAhanirUpaNama 61-18 19 sUryasya ekarAtriMdive yAvat prathamadvitIya paNmAmA'horAtra kSetrasaMcaraNa nirUpaNam 68-78 20 candrAdi maNDalasaMsthitiM maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 78-90 21 dvitIyapaNmAse sUryaparibhramaNanirUpaNam 91-92 22 AditaH aSTaprAbhRteSvAgata viSayasyopasaMhAraH 96-99 dvitIyaM prAbhRtam 23 sUryasya dvitIya paNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam tathA ca sUryasya maNDalAt maNDalAntara saMcaraNam 99-111. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pratimuhUrta sUryasya gatenirUpaNam 25 gativiSaye svasiddhAMtapratipAdanam 26 sarvAbhyantara maNDale sUryasya pravezaH 27 candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 28 prakA zasya sasthAnanirUpaNam 29 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 30 sUryalezyAyAH pratighAtasvarUpam 31 mojasaMsthitinirUpaNam 32 sUryAvaraNanirUpaNam 33 sUryasya udayasasthininirUpaNam 34 bhagavatA pradarzitadivasarAtriprakArastanmuhUrttamAne ca 35 dakSiNArdhAttarArdhe varSAkAlAdinirUpaNam 36 sUryaH pauruSi chAyAM kati kASThAM nivartayiSyati 37 pauruSocchAyAyAH pramANanirUpaNam 38 pauruSIcchayAviSaye'nyatorthikamatam svamatanirUpaNaM ca 39 candrasUryayoH mAvalikAnipAtaH 40 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 41 evaMmAganakSatrasvarUpanirUpaNam 42 yogasyAdi nirUpaNam 13 yogasambandhAnnakSatrANAM kulatvAdikam 44 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 45 pUrNimAyAM kulopakulAdikam 46 amAvAsyA yogakArI kulAdinakSatram tathA ca nakSatrasannipAtaH 47 nakSatrasaMsthAnanirUpaNaM tathA ca nakSatrANAM tArAsaMkhyAnirUpaNam 48 nakSatrANAM netRtvaM tathA ca paurupI pramANa pratipAdakagAthArtha 19 candramArganirUpaNam 50 candramArgAntaram tathA ca candrasUryamaNDalamArgatadantaraM ca / 51 nakSatrANAM devatAdikam 112-120 121-134 134-141 142-149 149-152 152-166 167-171 172-183 184-185 186-191 192-199 200-206 207-210 210-216 216-225 226-228 229-239 240-244 245-256 257-259 , 260-284 284-289 - 289-310 310-315 316-330 330-334 334-351 . 351-353 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka pRSThAMka viSaya 52 enadaza divasarAtrINAM nAmAni tathA ca tithinAmAni 53 aSTAviMzatinAmANAM gotrANi bhojanAni ca 54 candrAdityacAnirUpaNam 55 lazakalokottaramAsanAmAni 56 saMvatsaravarUpanirUpaNam 57 hitoya yugasavAsanirUpaNam 58 pramANasaMvanmaranirUpaNam 59 lakSaNasaMvatmanirUpaNam 60 nakSacakahAnirUpaNam 61 nakSatrasvarUpanirUpaNam 62 sImAviSkaMbhanirUpaNam 63 nakSatrANAM catreNa saha yogakaraNam 64 paurNamAsyamAvAsyAnirUpaNam 65 sUryasya paurNamAmI parisamAptidezaH 16 candrasyAmAvAsyA parisamaptidezanirUpaNam 67 sUryasyAmAvAsyA parisamAptidezanirUpaNam 68 candrasUryo vA kena nakSatreNa paurNamAsI samApayatIti 69 sUryacandrayoramAvAsyA parisamAptinirUpaNam 7. nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 71 nakSatraparibhAganirUpaNam 72 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUNam 73 nakSatrAdi savatsarANAM saMkhyAdikanirUpaNam 74 pazcasaMvatsarANAM saMmelane rAtriMdivaparimANaM 75 saMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnam * 76 RtuvaktavyatA pratipAdanam '77 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 78 sUryacandrayoH hemantImAvRttisvarUpam 79 chatrAtichatrayoge candrayoganirUpaNam / 353-361 361:-366 366-368 368-369 370-376 376-403 404-411 412-415 415-420 420-424 424-429 429-431 432-435 436-439 440-442 442-444 445-456 457-464 464-470 470-173 5474-488 489-500 5015506 506-515 * 515-635 535-556 556-566 567-569 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pRSThAMka kramAMka viSaya / 8. candramaso vRddhayapavRddhinirUpaNam' . 570-575 - 81 maNDaleSu candrArdhamAsacAranirUpaNam 576-592 82 jyotsnAdhikyanirUpaNam 592-596 83 jyotiSkANAM zIghragAMtanirUpaNam 596-602 84 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAganirUpaNam 602-607 85 candrAdInAM nakSatramAsacaraNanirUpaNam 607-618 86 ahorAtrAdhAzritya candrAdInAM maNDalacAram 618-623 87 candrasya jyotsnAlakSaNAdinirUpaNam 62588 candrasUryANAM cyavanopapAtanirUpaNam 626-628 89 bhUmitaH sUryacandrayo ruccatvanirUpaNam 629-634 ...90 tArAvimAnAdhiSThAtRNAM aNutvatulyatvam 6355636 91 mandaralokAntaparvatAt candrasya parivArajyotizcakracAram / / 63792 sarvAbhyantarAdi cArasUtranirUpaNam 638-641 93 vimAnaparimANanirUpaNam 641-642 94 candravimAnavAhakadevAnAM sakhyA .642-644 . 95 tArANAMparasparamantaranirUpaNam ..96 candrasUryANAmagramahiNya kathanam . .. / 646-649 97 jyotiSkadevAnAM sthitinirUpaNam 649-650 98 candrAdInAM alpabahutvam , 99. candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM sakhyAdikam 10. manuSyakSetrasthitacandrAdidevAnA utpattikSetram 680-684 ...101. puSkaravaradvIpasabandhI vaktavyatA . .. / , , , ' 684-688 102 indrAdi dvIpasamudranirUpaNam / / / / / / , -688-690 103, candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam / 691-693 104 rAhu vaktavyatA . ..693-702 105 candrasya 'zazI' sUryasya 'Aditya, nAmakAraNam 702-704 106 candrasUryayoragramahiSINAM sakhyAdivarNanam 704-710 '107 aSTAzItigrahanAmAni 710-715 samApta , / / / .. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / shriiviitraagaaynmH| jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrI-ghAsIlAlabativiracitayA candrajJaptimakAzikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam shrii-cndrprjnyaaptisuutrm| maGgalAcaraNam namrIbhUtapurandarAdimukuTa,-bhAjanmaNicchAyayA, citrAnandakarI sadA bhagavatI yasyAGghrilakSmIH parA / sadvijJAna-nirantasindhulaharI,-magnAH svakarmakSayaM, phutvA'nantamukhasya ghAma bhavinaH prApuH zraye taM jinam // 1 // vimalaH kevalA''loka,-prabhAsaMbhArabhAsuraH / trijaganmukuro dhIro, vIro vijayatetarAm // 2 // zrIsudharmA mahAvIra-labdharatnojvalo gaNI / nivabandha taduktAthai, namastasmai dayAlave // 3 // arthatatkaruNAlabdha,-vivekAmRtavindunA / tanyate ghAsilAlena, 'candrajJaptimakAzikA' // 4 // pUjya IzvaralAlazca, gaNivaryo hi vizrutaH / candraprajJaptivRttizca, tatsmRtyartha viracyate // 5 // atha sUtrakAro'vighnena zAstrasamAptyartham iSTasiddhayarthaM ca prathamamiSTadevatAprItyarthaM tatstavamAha-'jayaI' ityAdi / mUlam-jayai navanaliNakuvalaya-viyasiyasayavattapattaladalaccho / vIro gaiMdamayagalasalaliyagayavikamo bhayavaM // 1 // chAyA-jayati navanalinakuvalayavikasitazatapatrapatraladalAkSaH / ghIro gajendramadakalasalalitagatavikramo bhagavAn // 1 // vyAkhyA-atra stavo dvividha:-guNotkIrtanarUpaH, sAkSAtpraNAmarUpazca / tatra sAkSAtpraNAmarUpaH stavaH sAmpratakAle naiva saMpadyate, samprati tIrthakarasyAvidyamAnatvAt / yat sthApanAtIrthakarasya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre sAkSAtpraNAmarUpaH stavaH kartuM zakyate, iti kathyate tanmithyAtvavilasitam , sthApanAyAM tannissAratvena tatra tIrthakaratvasyAsaMbhavAt / etadvipaye vistarato matkRtAyAmanuyogadvArasyAnuyogacandrikATIkAyAM vilokanIyam / guNotkIrtanarUpaH stavazvAtra prastUyate-'jayai' jayati vijayavAn bhavati rAgAdizatrujeta. tvAt , kaH ! ityAha-vIro, vIraH zrImahAvIrazcaramatIrthakara ityarthaH / atra 'jayati' iti vartamAnaprayogaH katham ! naivAtra saMpratikAle bhagavAn vIro vidyate ? iti na, tIrthakarANAM jJAnasattAyAH sarvatra sarvadA kAlatraye'pi vidyamAnatvAt teSAM sadaiva vartamAnatvameveti na kimapi zaGkanIyam / __athavA rAgAdizatravastu pUrvameva nirmUlIkRtAH kintu tatphalabhUtaM siddhatvamadhApyapratihatameva tiSThati, iti siddhatvaphaLe hetutvena upacArAt 'jayatItyuktam / athavA sampratyapi bhaktyA dhyAnagocarIbhUto dhyAtRRNAM rAgAdizatrUn apAkaroti uktaJca-bhattIi jiNavarANaM, khippaMti puncasaMciyA kammA / AyariyaNamokAre, vijjA maMtA ya sijhaMti / / ' bhaktyA jinavarANAM kSipyante pUrvasaMcitAni karmANi | AcAryanamaskAre vidyA mantrANi ca sidhyanti, iti vacanAt , tato jayatIti prayogo yukta eva / yadvA jayati sarvAnapi surAsurAdIn atizete dhAtUnAmanekArthatvAt , yo hi surAsurebhyo'pi svaguNairatizAyI vartate sa prekSAvatAM namaskaraNIyo bhavatyeva guNAdhikyAt tato jayatIti yuktameva / ko'sau ityAha-vIro-vIraH, 'zUra-vIra vikrAntI' iti dhAtoH vIrayati kaSAyAdizatran prati vikrAmatIti vIraH / asya vIra iti nAma na yAdRcchikaM kintu yathAvasthitameva parIpahopasargAdinetRtvaviSayaM vIratvamAzritya suraiH kRta. midaM nAmAnanyasAdhAraNamiti / anena apAyApagamarUpo'tizayo dhvanyate / athavA 'I' gatipreraNayoH' iti dhAtoH vi-vizeSeNa Irayati-prerayati apunarbhAvarUpeNa AtmanaH sakAzAt aSTavidhakarmANi cyAvayatIti vIraH, yadvA IrSAturgatyarthako'pi, ataH vi-vizeSeNa zIghratayA Irayati gacchati zivamiti vIraH, atra bhagavato'pAyAvagamAtizayapratipattiH sUcitA sUtrakAreNeti / kiviziSTo vIraH ? ityAha-'navanaliNa-kuvalaya-viyasiya-sayavatta-patta ladalaccho' navanalina-kuvalaya-vikasita-zatapatra-prataladalAkSaH, tatra navaM-nUtanam-alpakAlikaM yat nalinam-Ipadrakta kamalam tathA kuvalayaM nIlotpalam , tathA vikasitaM-praphullitaM zatapatraM-sAmAnyakamalaM tasya pratale-asthUle ye dale-patre tadvat akSINi netre yasya sa tathA, yasya bhagavato netradvayam upAnte raktAbhAyuktatvena ISadktaM, nIlAmAyuktatvena IpannIlam praphullitatvena Ayatam komalaM-manohAri ca vartate iti bhAvaH / punaH kIdRzo vIraH ? ityAha-'gaiMdamayagalasalaliyagayavikamo' gajendramadakalasalalitagatavikramaH, atra-'madakala' zabdasya paranipAtaH prAkRtatvAt tena madakalaH madena sundaraH , taruNa ityarthaH, etAdRzo yo gajendraH gajAnAM madhye indra iva indraH zeSagajebhyo guNAtizayitvAt , Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA maGgalAcaraNaM zAstrapratijJA 3 tasya salalitaM lAliyasahitaM manojalIlAsahitatvAt etAdRzaM yat gataM gamanaM tadvat vikramaH padanyAso yasya sa tathA madonmattagajendravat manohArigatiyukta ityarthaH, punaH kIdRzo vIraH ? ityAha-'bhayavaM' bhagavAn-bhagaH aizcaryAdirUpaH, uktazca aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasA shriyH| dharmasyAya prayatnasya, paNNAM bhaga itIGganA // 1 // so'syAstIti bhagavAn / bhagavacchabdasya vistRtavyAkhyA AcArAgasUtre prathamazrutaskandhasya matkRtAyAmAcAracintAmaNiTIkAyAM vilokanIyA / anena vAgatizayaH pUjAtizayazca sUdhyate / pUjA'tra surAsuranaranikarakRtatIrthakarAdarasatkAralakSaNA vijJAtavyeti / AbhyAM dvAbhyAmatizayAbhyAM jJAnAtizayo labhyate, jAnAtizaye sati apAyApagamAtizayasyAvazyambhAvAt apAyApagamAtizayo'pi sidhyati / tIrthakarANAM apAyA'pagama-pUjA-vANI-jJAnAtizayabhedAt catvAro mUlAtizayA bhavanti / ete catvAro'tizayAH-'avaDhiyakesamaMsuromanahe' avasthitakezazmazruromanakhaH, ityAdicatutriMzadatizayAnAmupalakSaNam, uparoktamUlAtizayacatuSTayamantareNa zeSANAM catutriMzadatizayAnAmasambhavAt , tatazca caturiMzadatizayopeto bhagavAn vIro jayatIti pUrveNa sambandhaH // gA0 1 // pUrva vartamAnatIrthakara zrIvardhamAnasvAminaM praNamya sAmprataM sAmAnyena paJcaparameSThinAM namaskAramAha-'namiUNa' ityAdi / mUlam namiUNa asurasuragarulabhuyagapakhidie gykilese| arihe siddhAyarie, uvajjhAe savvasAhU ya // 2 // chAyA-natvA asurasuragaruDabhujagaparivanditAn gataklezAn / mahaMtaH siddhAcAryAn , upAdhyAyAn sarvasAdhUzya // 2 // vyAkhyA-'asurasuragarulabhuyagaparidie' asurasuragaruDabhujagaparivanditAn tatraasurA-asurakumArA, surAH-vaimAnikadevAH garuDAH suvarNakumAradevAH, bhujagAH nAgakumAradevAH upalakSaNAt zeSANAM-vidyutkumArAdInAmapi grahaNaM bhavati, taiH parivanditAn namaskRtAn 'gayakilese' gataklezAn apagatajanmamaraNAdiklezAn etAdRzAn arhataH tIrthakRtaH, tathA 'siddhaayrie| siddhAcAryAn siddhAn cAyA~zca, tatra siddhAn vyapagatasakalakarmamalatvena siddhigatinAmadheyaM sthAna prAptAn , AcAryAn svayaM paJcavidhajJAnAdyAcAraM paripAlayantaH santaH parAn prati tadupadeza Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAvahaMNAM candraprAptisUtre dAnatatparAn 'uvazAe' upAdhyAyAn svayaM dvAdazAmAdhyayanaM kurvantaH parAn tadadhyayanamAnasAn kArayantastAna 'sancasAhU ya' sarvasAdhUdha jJAnakriyAto mokSasAdhanapravaNAn arddhatRtIyadvIpasthitAn munIn 'namijaNa' nayA-namaskRtya, kim ! ityAha mUlas--phuDaviyaDapAgaDatthaM, vocchaM puvsuysaarniisNdeN| suhumagaNiNovai8, joisagaNarAyapaNNattiM // 3 // chAyA-sphuTavikaTa prakaTArthA', ghapaye pUrvazrutasAranisyanda / sUkSmagaNinopadidhAM, jyotirgaNarAjaprAptim // 3 // jyAkhyA---'phuDaviyaDapAgaDatya' sphuTavikaTaprakaTAm-sphuTaH spaSTo yathAvasthito vigalabodhaviSayatvAt , vikaTa:-gambhIrArthaH kuzAmabuddhigamyatvAt , prakaTaH sAkSAdakSareSveva parisphuraNazIlaH, etAdRzo'rthoM yasyAM sA tathA tAm 'puccasuyasAranIsaMda' pUrvazrutasAranisyandampUrvagataM zrutaM pUrvazrutaM tasya sAraH sArabhUtaM nisyandaM sArasyApi sArabhUtAm , anena-iyaM candraprajJaptiH pUrSebhya uddhRteti banyate / nanu iyaM ca na pUrvANi svayamadhIya tata uddhRtA kintu gurUpadezAnusArataH, ityatrAha-'muhuma' ityAdi 'muhumagaNiNovaITa' sUkSmagaNinopadiSTAm , sUkSma iti sUkSmabuddhiyuko yo gaNI-AcAryaH, tenopadiSTAm , guruNA pUrvANi yathAnyAkhyAtAni tAnyadhItya tebhya uddhRtAmiti bhAvaH, 'joisagaNarAyapaNNatti' jyotirgaNarAjaprajJaptim , tatra jyotISiprahanakSatratArArUpANi, teSAM gaNaH-sagRhastasya rAjA candraH, tasya prajJaptim-prajJApyate prarUpyate'nayeti prajJaptiH tattvarUpapratipAdikA vacanapaddhatiH, tAm 'vocchaM' vakSye pratipAdayiSyAmi prarUpayiSyAmItyarthaH // 3 // pUrveSu canAdivatanyatA gautamapraznabhagavannirvacanarUpaiva vartate tata iyaM candraprajJaptirapi tathaiva prarUpaNIyeti prathama gautamapraznasyopakSepaM nirUpayati --'nAmeNa' ityAdi / mUlam-nAmeNa iMdabhUi-ttigAyamo vaMdiUNa tiviheNaM / pucchai jiNavasvasaha, joisarAyassa paNNati // 4 // chAyA-nAmnA indrabhUtiriti gautamo panditvA trividhena / pUcchati jinagharavRSabha, jyotIrAjasya prAptim // 4 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaptiprakAzikA TIkA vizatiprAbhRtasaMkhyA tadarthazca 5 vyAkhyA-'nAmeNa' nAmnA 'iMdabhUti' indrabhUtiriti indrabhUtiriti nAmnA prasiddhaH, 'goyamo' gautamaH gonamagogo pannaH, saH 'tiviNa'-trividhena manovAkAyena 'caMdittA' vanditvA 'jiNavaravasaI' jinavamupagaM jinasaMpu zre; zrIvardhamAnasvAminaM 'pucchai' pRcchati / kimityAha'joisarAyamsa' yonIrAjasya candrasya upalakSaNAt sUryAdInAM ca 'paNNatti' prajJaptim prajJApyateprarUpyate-jandamUnAMdInAM nArasya yathAsthitiyatra sA prajantistAM pRcchatIti sambandhaH // 4 // evaM gautamena pRSTaH san bhagavAn madhgaM tatsambaddhaM zitisakhyakeSu prAmRteSu yad vaktavyaM tad gAthApanakenAi-'kar3a maMDalAi' ityAdi / mRlamka i maMDalAi baccai 1, tiricchA kiM va gacchaI 2 // obhAsai kevaiyaM 3, seyAe kiM te saMThitI // gA0 5 // kahiM paDihayA lessA 5, kahaM te oyasaMThitI 6 / ke mRriyaM varayaMti 7, kaha te udayasaMThitI 8||gaa 6 // kaikaTThA pArisI-chAyA 9 jogetti kiM te Ahie 10 // ke te saMvaccharANAI 11, kai saMbaccharAi ya 12 // gaa07|| kahiM caMdamaso vuDDI, 13, kayA te josiNA bahU 14 / ke ya sigghagaI vutte 15ki te josiNalakSaNaM 16||gaa08|| cayaNovavAya 17 uccattaM 18, sUriyA kai AhiyA 19 / aNubhAve kerise vutte, 20, evameyAi vIsaI ||gaa09|| chAyAkati maNDalAni brajani 1, tiryak kiM ca gacchati 2 / avabhAsayati kiyatkaM. 3 zvetAyAH kiM te sNsthitiH4|| gaa05|| kutra pratihatA lezyA 5, kayaM te ojaHsaMsthitiH / ke sUrya carayanti 7, kathaM te udayasaMsthitiH 8||gaa0 6 // katikApTA paurupIchAyA 9, yoga ini kiM te AkhyAtaH 10 / kaste saMvatsarANAmAdiH 12, kati saMvatsarA iti ca 12 // gA 07 // kutra candramaso vRddhiH 13, kadA te jyotsnA yahI 14 / kazca zIghragatiruktaH 15, kiM te jyotsnAlakSaNam 16 // gaa08| cyavanopapAtau 17, uccatvaM 18, sUryAH kati AkhyAtAH 19 / anubhAva kIdRza ukta 20, evametAni viMzatiH // gA0 9 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre vyAkhyA- 'kai maMDalAi baccaI' kati maNDalAni vrajati caturazItyadhikazatamaNDaleSu sUryo varSamadhye kati maNDalAni ekavAraM, kati vA maMDalAmi dviHkRtvo vrajatItyetannirUpaNAviSayaka prathamaM prAbhUtamasti / asmin aSTAvantaraprabhRtAni, caturthAntaraprAbhRtAdArabhyASTamAntaraprAmRtaparyantamekonatriMzat pratipattayazca santi 1 / 'tiricchA kiM va gacchai' tiryak kiM vA gacchati sUryastiryaga dizi kathaM calati, iti viSayakaM dvitIyaM prAmRtaM varttate, asmin trINi antaraprAbhRtAni caturdaza pratipattayazca santi 2 / 'obhAsai kevaiyaM' avabhASate kiyaskam , candraH sUryazca kiyatpramANaka kSetra prakAzayatItiviSayakaM tRtIyaM prAmRtam, atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA dvAdaza pratipattayaH santi 3 / 'ki te saMThitI' kA te sasthitiH, te mate candrasUryayoH kidRzaM saMsthAnaM varttate? iti vipakaM caturtha prAmRtamasti / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA poDaza poDazaceti dvAtriMzat pratipattayaH santi / atra tApakSetrasyAndhakArakSetrasyApi ca prarUpaNA urvamastiryak ca kiyattapatItyapi ca prarUpaNA vartate 4 // gA0 5 // 'kahiM paDihayA lessA' kutra pratihatA TezyA, sUryasya lezyA-tejaH kutra pratihatA bhavatItinirUpakaM paJcamaM prAmRtam / asmin anyatairthikaprarUpaNArUpA viMzatiH pratipattayaH santi 5 / 'kahaM te oyasaMThitI' kathaM te ojaHsaMsthitiH, te tava mate kathaM kena prakAreNa sarvadA ekarUpA'vasthAyinI ojasaH prakAzasya saMsthitiH-saMsthAnam , athavA-anyathA vA saMsthitinAnAprakAreNa vA bhavatItiprarUpakaM SaSThaM prAmRtam / asmin anyatairthikaprarUNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 6 / 'ke sariyaM varayaMti'ke sUrya varayanti, sUrya dUrasthitAH ke pudgalAH sUrya sUryatejaH varayanti=sUryalezyAM prAptumicchanti spRzantItyarthaH, itipratipAdakaM saptamaM prAbhRtam / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH viMzatiH pratipattayaH santi 7 / 'kahaM te udayasaMThitI' te tava mate kathaM kena prakAreNa sUryasya-udayasya upalakSaNAt astasya ca sasthitiH prakAraH yatra divaso rAtri ; bhavati tatra kaH prakAraH 1, yadA dakSiNottarayoH prathamasamayo bhavati tadA pUrvapazcimayoH tasmAd dvitIye samaye prathamaH samayo bhavati / atra jambUdvIpAdardhapuSkaradIpaparyantasya varNanamasti, itinirUpakamaSTamaM prAmRtam / asmin anyatairthikaprarUNArUpAstisraH pratipattayaH santi 8 // gA0 6 // 'kahakadA porisIchAyA' katikASThA pauruSIchAyA katikASThA kiyatprakarSapramANA paurapIchAyA pauruSIkAlasya kiMpramANA chAyA bhavatIti prarUpakaM navamaM prAmRtam , tatrAnyatairthikaprarUpaNArUpAstinaH pratipattayaH santi / atra sUryatejasaH svarUpaM varNitam / yasmin Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candratiprakAzikA TokA prAmRtAntaraprAbhRtatadgataviSayanirUpaNam 7 samaye sUryaH svatenasA puruSasya chAyAM nirvarttayati tadvarNane'nyatairthika prarUpaNArUpAH paJcaviM - zatiH pratipattayaH santi / paurupIcchAyAnirvarttane he pratipattI staH, sUrya: katikA - SThAM pauruSIcchAyAM nirvartayatItiviSaye paNNavatiH pratipattayo'pi santi, evaM sarvamelane pairvizatyadhikaM zatamekaM ( 126) pratipattayaH santi / tathA paurupyAmardhapauruSyAM dehapauruSyAM ca kati dinAni vyatIyante ? kati dinAni avaziSyante ? tathA puruSanchAyAyAM kati dinAnigaSThanti ? kati dinAni avaziSyante iti, tathA chAyA pacavizatividhA bhavatItinirUpakaM navamaM prAbhRtam 9 / joetti kiM te Ahie' yoga iti kiM te AkhyAtaH, te tava mate yoga iti kim ? kisvarUpo yogaH ? iti candrasUryAbhyAM saha katinakSatrANAM yogo bhavatItipratipAdakaM dazamaM prAbhRtam, atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH pazca paJceti daza pratipattayaH santi 10 / 'ke te saMvaccha rANAI' kaste saMvatsarANAmAdiH, te tava mate saMvatsarANAmAdirantazca kaH katisakhyakAH saMvatsarAH? itipratipAdakamekAdazaM prAbhRtam 11 / 'kai saMvaccharAi ya' kRti saMvatmarA iti ca saMvatsarAH kati santi ! paJca saMvatsarA santi teSAM mAsA dinAni muhUrttAzca kati ? tathA ekasmin yuge candraRtoH sUryatozca kathanam dazavidhayogAnAM kathanaM ca, tathA kasmin nakSatre chatraparacchatrayoryogo bhavati ? ityetadviSayakaM dvAdazaM prAbhRtam 12 // gA0 7 // 'kahaM caMdamaso chuTTI' kathaM candramaso vRddhiH upalakSaNAt hAnizca katham ? kRSNapakSecandrasya vimAnaM rAhuvimAnasaMyogena rakto bhavati tadA pratidinaM kramaza udyotasya hAnirjAyate, zuklapakSe rAhuvimAnena virakto bhavati tadA kramaza udyotasya vRddhirbhavati, evamamAvAsyAyAzcaramasamaye candro rakto bhavati, pUrNimAyAzcaramasamaye candro virakto bhavati, zeSasamaye rakto viraktazca bhavati, muhUrttAdInAM mAnaM. candro yugAdau kutaH pravizati, atha nakSatrasya mAsArdhaM candrasyArdha - maNDalAni kati calanti ? evaM candrasya mAsArthe candramaNDalAni kati calanti ? nakSatrasya - mAsA - rghAdArabhya candrasya mAsArdhaparyantaM candrasya maNDalArdhAni katisaMkhyakAnyadhikAni calanti, candrasya svasya kAni maNDalAni santi / tathA'nyasya grahAdeH kAni maNDalAni santi ? ityAdiviSayapratipAdakaM trayodazaM prAbhRtam 13 'kayA te josiNA bahU' kadA te jyotsnA bahI, te tava ma jyotsnA candrikA vahI prabhUtA kadA varttate / upalakSaNAt alpA vA kadA ? ityAdi viSayakaM caturdazaM prAbhRtam 14, 'ke ya sigghagaI cutte' kazca zIghragatiruktaH, candrAdInAM paJcAnAM jyotiSkANAM madhye kaH zIghragatiH kazca mandagatirasti, candraH sUryo nakSatraM vA ekasmin maNDale kati bhAgAn calati ?, pazcAnAM yugAnAmekaikasmin mAse candraH sUryo nakSatraM ca kati kati maNDalAni calanti ? tathA ekasmin ahorAtre candrasUryanakSatrANi kati kati maNDalAni calanti ? sUryasya nakSatrasya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vA ekakasmin maNDale kati kati ahorAtrANi bhavanti ?, ekasmin yuge pratyekasya kati maNDalAni bhavanti, ityAdiviSayakaM paJcadazaM prAbhRtam 15 / 'kiM te josiNalakkhaNaM' kiM te jyotsnAlakSaNam, te tava mate jyotsnAyAH candrasUryaprakAzarUpAyAH kiM lakSaNam , upalakSaNAt chAyAyAH andhakArasya kiM lakSaNam ? ityAdiviSayakaM poDazaM prAbhRtam 16 / / gA0 8 // 'cayaNovavAya' cyavanopapAtau candrasUryayo acyavanamupapAtazretiviSayakaM saptadaza prAbhRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA. paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 17 / 'uccatta' uccatvam , candrasUryAdInAM samabhUmibhAgAt kiyatpramANakamuccatvam ? ityetatpratipAdakamaSTAdazaM prAmRtam / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 18 / 'sariyA kati AhiyA' sUryAH kati AkhyAtAH, dvIpasamudreSu candrasUryAdayaH kati katisaMkhyakAH kathitAH ? ityetatpratipAdakamekonaviMzatitamaM prAmRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA dvAdaza pratipattayaH santi 19 / 'aNubhAve kerise butte' anubhAvaH kIdRza uktaH ! candrasUryayoranubhAvaH abhAvaH sukhamityarthaH sa kIdRzaH kiMsvarUpakaH uktaH kathitaH ! candrasUryayoH sukhasya varNanaM yuvakapuruSadRSTAntena tasmAduttarottaramanantaguNaviziSTataraM sukhaM vAnavyantarAdArabhyAsurakumAraparyantaM varNitam , tebhyo'nantaguNaviziSTataraM sukhaM grahagaNanakSatratArArUpANAM kathitam , tebhyopyanantaguNaviziSTataraM mukhaM candrasUryayoH pratipAditam / candrasUryayormesanavipaye rAhuvarNanam-atrAnyatairthikaprarUpaNArUpe dve dve ceti catasraH pratipattayaH santi, aSTAzItigrahanAmapratipAdanam, candraprajJapterjJAnadAnAdivarNanaM cetyAdiviSayakaM vizatitamaM prAbhRtam 20 / 'evametANi vIsaI' evametAni viMzatiH prAbhRtAni cAsyAM candraprajJaptyAM santi / eSu viMzatisaMkhyakepu prAbhRtepu madhye triSu prathama-dvitIya-dazamarUpeSu prAbhRteSu kramazo'STa-tridvAviMzati-rUpANi trayastriMzad antaraprAbhRtAni santi, zeSepu saptadazasu prAbhUteSu antaraprAmRtAni na santi / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH pratipattayaH sarvA militvA saptapaJcAzadadhikazatatrayasaMkhyakAH (357) bhavanti / / atha prAbhRtazabdasya ko'rthaH ! ucyate-iha prAmRta nAma yanmahApuruSAya dezakAlaucityena pariNAmasukhadaM viziSTaM vastu upanoyate tat prAbhRtanAmnA loke prasiddham / prAbhriyate-poSyate mahApuruSasyAntargataM mano yena tat prAmRtam-upahAraH (bheTa) iti bhASAprasiddham , anayA vyutpattyA vakSyamANA zAstrapaddhatayo'pi paramadurlabhAH pariNAmasukhadAzca tA vinayAdiguNasaMpannebhyaH ziSyebhyo dezakAlaucityena samupanIyante'ta etAH zAstrapaddhatayaH prAbhRtAnIva prAmRtAni santi tata etAH zAstrapaddhatayo'pi prAbhRtazabdena procyante / eSu cAntargatAni prAbhUtAni prAbhUtaprAbhUtAnIti kathyante ||gaa09|| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA01 gA010 - 12 prathamaprAbhRtagatAntaraprAbhRtaviSayanirUpaNam 9 tadevaM viMzaterapi prAbhRtAnAmarthAdhikArAH pradarzitAH, atha viMzaterapi prAbhRtAnAmapAntargataprAbhRtaprAbhRtAnAM viSayAn varNayana pUrvaM prathamaprAbhRtagatASTaprAbhRtaprAbhRtAnAM viSayAn varNayati - 'buDDho - buDDhI' ityAdi / mUlam -- buDDhaDo - buDDhI muhuttANaM, addhamaMDala saMTiI, te ciNaM paDiyara, aMtaraM kiM caraMti ya // 10 // ogAhai kevaiyaM, kevaiyaM ca vikaMpaI / maMDalANa ya saMTANe vikkhaMbhe aThTha pAhuDA || 11|| chAyA - vRddhyapavRddhI muharttAnAM ardhamaNDalasaMsthitiH / kaste corNa praticarati antaraM kiM caranti ca // 10 // avagAhate kiyatkaM kiyatkaM ca vikampate / maNDalAnAM ca saMsthAnaM, viSkambhaH aSTa prAbhRtAni // 11 // vyAkhyA -'buDDho - buDDhI muhuttANaM' vRddhayapavRddho muharttAnAm prathamasya prAbhRtasyASTau prAbhRtaprAbhRtAni santi teSu prathame prAmRtaprAmRte = antaraprAbhRte ahorAtragatAnAM muharttAnAM vRddhi: - vardhanam, apavRddhiH=hAniH, ityetadviSayavaktavyatA varttate 1 / 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDala saMsthitiH, dakSiNottarayoH saMcaratordvayoH sUryayoryanmaNDalA, tasya pratyahorAtraM yA saMsthitiH - saMsthAnam = mAkRtiH tasyA varNanaM dvitIye'ntaraprAmRte varttate 2 / 'ke te ciNNaM paDiyarai' kaste cIrNaM praticarati, bhagavan 1 te tava mate dvayoH sUryayormadhye kaH sUryaH kiyatkSetraM spRSTvA punaH apareNa sUryeNa cIrNam = pUrvasaMkrAntaM kSetraM praticarati=saMcaratIti / tathA jambUdvIpe dvau sUryau staH tanmadhye kaH sUryo bharatakSetrasya, kazca airavatakSetrasyAsti, svaM prati svasya kAni maNDalAni kAni cAnyasya maNDalAnItyAdiviSayakaM tRtIyamantaraprAbhRtam 3 / 'aMtaraM kiM caraMti ya' antaraM kiM caratazca, dvAvapi sUyA parasparaM kiyatparimitasya kSetrasyAntaraM kRtvA cAraM carataH / itiviSayakaM caturthamantaraprAbhRtam, atra viSaye - 'nya tairthika prarUpaNArUpAH paTT pratipattayaH santi 4 / 'ogAhai kevaiyaM ' avagAhate kiyatkaM ekaikena rAtrindivena ekaikaH sUryaH kiyatkaM = kiyatpramANakaM kSetramavagAhate - avagAhya cAraM caratIti - viSayakaM paJcamamantaraprAmRtam atra paramatarUpAH paJca pratipattayaH santi 5, 'kevaiyaM ca vikaMpaI' kiyatkaM ca vikampate, kiyatkaM - kiyatpramANakaM ca kSetraM vikampate-vimucati vimudhya cAraM caratItiviSayakaM paSTamantaraprAbhRtam, atra paramatarUpAH sapta pratipattayaH santi 6 / 'maMDalANa ya saMThANe' maNDalAnAM ca saMsthAnam, sUryAdInAM maNDalAni kIdRzasaMsthAnayuktAni varttante ! itiviSayakaM saptamamantaraprAbhRtam, atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA aSTa pratipattayaH santi 7 / 1 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vA ekakasmin maNDale kati kati ahorAtrANi bhavanti , ekasmin yuge pratyekasya kati maNDalAni bhavanti, ityAdiviSayakaM paJcadazaM prAbhRtam 15 / 'kiM te josiNalakkhaNaM' kiM te jyotsnAlakSaNam , te tava mate jyotsnAyAH candramUryaprakAzarUpAyAH kiM lakSaNam , upalakSaNAt chAyAyAH andhakArasya kiM lakSaNam ? ityAdiviSayakaM poDazaM prAbhRtam 16 / / gA0 8 // 'cayaNovavAya' cyavanopapAtau candrasUryayo zcyavanamupapAtazcetiviSayakaM saptadaza prAbhRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA. paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 17 / 'uccattaM' uccatvam , candrasUryAdInAM samabhUmibhAgAt kiyatpramANakamuccatvam ? ityetatpratipAdakamaSTAdazaM prAmRtam / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH santi 18 / 'sariyA kati AhiyA' sUryAH kati AkhyAtAH, dvIpasamudrapu candrasUryAdayaH kati katisaMkhyakAH kathitAH ? ityetatpratipAdakamekonaviMzatitamaM prAmRtam , atrAnyatairthikaprarUpaNArUpA dvAdaza pratipattayaH santi 19 / 'aNubhAve kerise butte' anubhAvaH kIdRza uktaH ! candrasUryayoranubhAvaH prabhAvaH sukhamityarthaH sa kIdRzaH kiMsvarUpakaH uktaH kathitaH ! candrasUryayoH sukhasya varNanaM yuvakapuruSadRSTAntena tasmAduttarottaramanantaguNaviziSTataraM sukhaM vAnavyantarAdArabhyAsurakumAraparyantaM varNitam , tebhyo'nantaguNaviziSTataraM sukhaM grahagaNanakSatratArArUpANAM kathitam , tebhyopyanantaguNaviziSTataraM sukhaM candrasUryayoH pratipAditam / candrasUryayormesanaviSaye rAhuvarNanam-atrAnyatairthikaprarUpaNArUpe dve dve ceti catasraH pratipattayaH santi, aSTAzItigrahanAmapratipAdanam , candraprajJapterjJAnadAnAdivarNana cetyAdiviSayakaM vizatitamaM prAbhRtam 20 / 'evametANi vIsaI' evametAni viMzatiH prAbhRtAni cAsyAM candraprajJaptyAM santi / epu viMzatisaMkhyakepu prAbhRteSu madhye tripu prathama-dvitIya-dazamarUpeSu prAbhRteSu kramazo'STa-tridvAviMzati-rUpANi trayastriMzad antaraprAbhRtAni santi, zeSeSu saptadazasu prAmRteSu antaraprAmRtAni na santi / atrAnyatairthikaprarUpaNArUpAH pratipattayaH sarvA militvA saptapaJcAzadadhikazatatrayasaMkhyakAH (357) bhavanti / atha prAmRtazabdasya ko'rthaH ! ucyate-iha prAmRtaM nAma yanmahApurupAya dezakAlaucityena pariNAmasukhadaM viziSTaM vastu upanIyate tat prAmRtanAmnA loke prasiddham / prAbhriyate-poSyate mahApuruSasyAntargataM mano yena tat prAmRtam-upahAraH (bheTa) iti bhASAprasiddham , anayA vyutpattyA vakSyamANA zAstrapaddhatayo'pi paramadurlabhAH pariNAmasukhadAzca tA vinayAdiguNasaMpannebhyaH ziSyebhyo dezakAlaucityena samupanIyante'ta etAH zAstrapaddhatayaH prAmRtAnIva prAmRtAni santi tata etAH zAstrapaddhatayo'pi prAbhRtazabdena procyante / eSu cAntargatAni prAbhRtAni prAmRtaprAbhRtAnIti kathyante ||gaa09|| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01 gA010-12 prathamaprAbhRtagatAntaraprAbhRtaviSayanirUpaNam 9 tadevaM viMzatepi prAbhRtAnAmarthAdhikArAH pradarzitAH, atha viMzaterapi prAbhUtAnAmapAntargataprAbhRtaprAbhRtAnAM viSayAn varNayan pUrva prathamaprAbhRtagatASTaprAbhRtaprAbhUtAnAM viSayAn varNayati-'buhovuDDhI' ityAdi / mUlamvu DDo-vuDDI muhattANaM, addhamaMDalasaMThiI, ke te ciNNaM paDiyarai, aMtaraM kiM caraMti y||10|| ogAhai kevaiyaM, kevaiyaM ca vikNpii| maMDalANa ya saMgaNe vikkhaMbhe a pAhuDA ||11|| chAyA-vRddhayapavRddhI muhartAnAM ardhmnnddlsNsthitiH| kaste cIrNa prativarati antaraM kiM caranti ca // 10 // avagAhate kiyatkaM, kiyatkaM ca vikampate / maNDalAnAM ca saMsthAnaM, viSkambhaH aSTa prAmRtAni // 11 // vyAkhyA-'buDDho-vuDDhI muhuttANaM' vRddhayapavRddhI muhUrtAnAm prathamasya prAbhRtasyASTau prAbhRtaprAmRtAni santi, tepu prathame prAbhRtaprAmRte antaraprAbhRte ahorAtragatAnAM muhartAnAM vRddhiH-vardhanam, apavRddhiH hAniH, ityetadvipayavaktavyatA varttate 1 / 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH, dakSiNottarayoH saMcaratoIyoH sUryayoryanmaNDalArdha, tasya pratyahorAtraM yA saMsthitiH saMsthAnam AkRtiH tasyA varNanaM dvitIye'ntaraprAbhRte vartate 2 / 'ke te ciNNaM paDiyaraI' kaste cIrNa praticarati, bhagavan ! te tava mate dvayoH sUryayormadhye kaH sUryaH kiyatkSetraM spRSTvA punaH apareNa sUryeNa carNim pUrvasaMkrAntaM kSetra praticarati saMcaratIti / tathA jambUdvIpe dvau sUryoM staH tanmadhye kaH sUryo bharatakSetrasya, kazca airavatakSetrasyAsti, svaM prati svasya kAni maNDalAni, kAni cAnyasya maNDalAnItyAdiviSayaka tRtIyamantaraprAmRtam 3 / 'aMtaraM ki caraMti ya' antaraM kiM caratazca, dvAvapi sUryoM parasparaM kiyasparimitasya kSetrasyAntaraM kRtvA cAraM carataH ? itiviSayakaM caturthamantaramAmRtam , atra viSaye 'nyatairthikaprarUpaNArUpAH SaT pratipattayaH santi 4 / 'ogAhai kevaiyaM' avagAhate kiyatkaM ekaikena rAtrindivena ekaikaH sUryaH kiyatkaMkiya pramANaka kSetramavagAhate-avagAhya cAraM caratItiviSayaka paJcamamantaraprAbhRtam , atra paramatarUpAH paJca pratipattayaH santi 5, 'kevaDayaM ca vikaMpaI' kiyatkaM ca vikampate, kiyatkaM-kiyatpramANakaM ca kSetra vikampate-vimuzcati vimucya cAraM caratItivipayakaM SaSThamantaraprAmRtam , atra paramatarUpAH sapta pratipattayaH santi 6 / 'maMDalANa ya saMThANe' maNDalAnAM ca saMsthAnam , sUryAdInAM maNDalAni kIdRzasaMsthAnayuktAni varttante ? iniviSayakaM saptamamantaraprAbhRtam , mAnyatairthikaprarUpaNArUpA aSTa pratipattayaH santi 7 / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 candraprakSatisUtre 'vikhaMbhe viSkamma.-tepAmeva sUryAdimaNDalAnAM viSkambhaH kiyatpramANa iti, upalakSaNAt bAhalyasya AyAmasya paridhezca grahaNaM bhavati, itiviSayakamaSTamamantaraprAbhRtam , atra paramatarUpAstinaH pratipattayo vartante 8 / 'a pAhaDA' aSTa prAmRtAni prathame prAmRte etAni pUrvoktAni aSTasaMkhyakAni antaraprAmRtAni santi / eteSu aSTasvapi prAbhRtaprAbhRteSu paramatarUpAH sarvA ekonatriMzat pratipattayaH santIti // 10-11|| pUrvamaSTAnAmantaraprAmRtAnAM nirUpaNaM kRtam , samprati tepu kuna kati kati paramatarUpAH pratipattayaH santIti saMgrahagAthAmAha-'chappaMca ya ityAdi / mUlam cha-ppaMca ya satteva ya, a ya tinni ya havaMti paDivattI paDhamassa pAhuDassa u, havaMti eyAA paDivattI // 12 // chAyA-paTa paJca ca saptaiva ca aSTa ca ninazca bhavanti pratipattayaH / prathamasya prAmRtasya tu, bhavanti patAH pratipattayaH // 12 // vyAkhyA-atrAyeSu triSu antaraprAmRteSu pratipattayo , santi, caturthamArabhyASTamaparyantaM pratipattayaH santi, tA imA:-'cha' 'iti paT caturthe prAmRtaprAmRte paramatarUpAH paT pratipattayo varttante 4 / 'paMca ya' iti pazca ca pazcame pazcasaMkhyAkAH pratipattayaH santi 5 / 'satteva ya' saptaiva ca paSThe sapta 6 / 'aTTa ya' aSTa ca saptame'STa 7 / 'tinni ya havaMti paDivattI'timrazca bhavanti pratipattayaH, aSTame timraH pratipattayaH santi 8 / evam 'paDhamassa pAhuDassa u' prazramasya prAmRtasya tu prathamasya prAmRtasya mUlaprAmRtasya caturAdipu paJcasu prAmRtaprAmRteSu sarvA ekonatriMzansakhyakA 'bhavaMti paDivattI' bhavanti pratipattayaH, bhavanti santi pratipattayaH-anyatairthikaprarUpaNArUpA iti sarveSu prAmRtaprAmRteSu paramaramupapradarya pazcAt svamatamapi prakaTIkRtaM bhagavateti // 12 // atha viMzatimUlaprAbhUteSu dvitIyamUlaprabhRtagatAnAM trayANAM prabhRtaprAbhUtAnAmadhikArAnAha-'paDivattIo' ityAdi / mulam-paDivattIo udae, aduva'sthamaNesu ya / bheyaghAe kaNNakalA, muhuttANa gaI iya // 13 // chAyA-pratipattaya udaye athavA stamayaneSu ca / bhadadhAtaH karNakalA muhartAnAM gatiriti // 1 // vyAkhyA-'paDivattIo udae aduva'tyamaNesu ya pratipattaya udaye athavA'stamayaneSu ca dvitIyaprAmRtasya prathame'ntaraprAmRte sUryasya udaye athavA astamayaneSu ca sUryaH kutrodeti kutrAsta Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "candraptiprakAzikA TIkA prA01 gA0 13-15 dvitIyamAbhRtagatAntaraprAbhRtaviSayani0 19 metItyevaMrUpAH pratipattayaH paramatarUpAH pratipAditAH santi 1 / dvitIye'ntaraprAbhRte 'bheyaghAe kaNNakalA' bhedaghAtaH karNakalA, tatra bhedaH-maNDalasyApAntarAlaM, tatra ghAto-gamanam 'ina hiMsAgatyoH itivacanAt sa kepAzcinmatenAtra pratipAdanIyaH, yathA vivakSitamaNDalaM sUryaH pUrayitvA tatpazcAd aparamanantaraM maNDalaM saMkrAmatItyevaMrUpo bhedadhAto'tra varNanaviSayo varttate / tathA karNakaleti-karNaH koTibhAgaH agrabhAga ityarthaH, tamadhikRtyAnyeSAM matena kalA varNanIyAH, yathA vivakSitamaNDale dvAvapi sUryoM prathamakSaNe praviSTau santau pUrvAparasthitaM koTidvayaM lakSIkRtya buddhidvArA sampUrNasya yathAvasthitamaNDalasya vivakSitatvAdaparamaNDalasya karNakoTibhAgaM saMmukhIkRtya ekaikayA kalayA mAtrayetyarthaH aparamaNDalAbhimukhaM gacchantau cAraM carataH, ityevaMviSayo'pi cAtra dvitIye'ntaraprAbhne varttata iti2 / tRtIye'ntaraprAbhRte ca 'muhuttANaM gaI iya' pratimaNDalaM muhUrtAnAM gatiriti gatiparimANaM varNanIyamasti, iti-evaM pUrvoktAH dvitIyaprAbhRtasya trayANAM prAbhRtaprAbhUtAnAM viSayAH kathitA iti // 13 // sUryaH kadA zIghragatirbhavati kadA mandagatizceti pratipAdayipurAha-'nikkhamamANe' ityAdi / mUlam-nikkhamamANe sigghagaI, pavisaMte maMdagaI iya / culasIisayaM purisANaM, tesiM ca paDivattIo // 14 // chAyA-niSkAman zIghragatiH, pravizan mandagatiriti / caturazItizataM purupANAM, teSAM ca pratipattayaH // 14 // vyAkhyA-'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAd bahirdakSiNAbhimukha nirgacchan , uttarottaramaNDalaM saMkrAman sUryaH 'sigghagaI' zIghragatiH zIghragatimAn bhavati / asmin samaye uttarottaraM dinapramANasya hAniH, rAtripramANasya ca vRddhirbhavatIti bhAvaH / tathA 'pavisaMte' pravizan sarvabAhyamaNDalAdabhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan sUryaH 'maMdagaI' mandagatiH anto'nto maNDalamAgacchan uttarottaraM mandamandatarAdinA mandagatiH mandagatimAn bhavati / asmin samaye uttarottaraM dinapramANasya vRddhiH rAtripramANasya ca hAnirbhavatIti bhAvaH / tesiM ca teSAM ca maNDalAnAM 'culasIhasayaM' caturazItizataM-caturazItyadhikaM zatamekaM maNDalAnAM vartate, sUryasya tAni maNDalAni caturazItyadhikazatasaMkhyakAni santi, teSAM ca maNDalAnAM vipaye sUryasya pratimuhUrtagatiparimANavaktavyatAyAM 'purisANaM' puruSANAm anyatairthika janAnAM 'paDittIo' pratipattayaH-matAntararUpAH santi // 14 // samprati dvitIyamUlaprAbhRtagatAnAM pUrvoktAnAM trayANAM prAbhRtaprAbhUtAnAM madhye kasmin kasmin prAbhUtaprAbhUte kati kati pratipattayaH santIti nirUpayannAha-'udayami' ityAdi / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre mUlam--udayammi aTTha bhaNiyA, meyagghAe duve ca pddivttii| cattAri muhattagaIe, hoti viiyammi paDivattI // 15 // chAyA-udaye aSTa bhaNitAH, medhAte he ca pratipattI / / catasraH muhartagatau, bhavanti dvitIye pratipattaya // 15 // vyAkhyA-'udayammi' udaye udayazabdopalakSite prathame prAmRtaprAbhRte 'aTTa' aSTau aSTasaMkhyakA pratipattayaH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitAH tIrthakaragaNadharairiti gamyate 1, 'bheyagyAe' bhedaghAte bhedaghAtopalakSite dvitIye prAmRtaprAbhRte 'duve ca ca dvisaMkhyake 'paDivattI pratipattI. vartete 2, 'cattAri' catasraH catuHsaMkhyakAH pratipattayaH, kutra ? 'muhattagaIe' muhartagatau 'muhutANagaI itizabdopalakSite tRtIye prAmRtaprAmRte santi 3 / ityevaM dvitIyaprAbhRtasya tripu prAbhUtaprAmRteSu sarvAzcaturdazasaMkhyakAH pratipattayo bhavantIti // 15 // ___ sAmprataM viMzatimUlaprAmRteSu madhye dazamamUlaprAmRtagatadvAviMzatisaMkhyakAntaraprAbhUtAnAmarthAdhikArAn varNayituM gAthAcatuSTayamAha-'AvaliyA' ityAdi / mUlam-AvaliyA 1 muhuttagge 2 evaM bhAgo 3 ya jogassa 4 / kulA 5 ya puNNamAsI 6 ya, saMnivAe 7 ya saMThiI 8 // 16 // tAraggaM 9 ca NetA i 10, caMdamaggatti 11 yaavre| devANa ya ajjhayaNA 12, muhuttANaM nAmayA 13 iya // 17 // divasArAI ya vuttA 14 ya, tihi gottA 16 bhoyaNANi ya 17 Aicca cAra 18 mAsA 19 ya, paMca saMvaccharA 20 iya // 18 // joisassa ya dArAI, 21 nakkhattavisae 22 iya / dasame pAhuDe ee, vAvIsaM pAhuDapAhuDA // 19 // chAyA-AvalikA 1 muhAgraM 2-parva bhAgAzca 3 yogastha 4 / kulAzca 5 pUrNamAsI 6 ca, saMnipAtazca 7 saMsthitiH 8 // 16 // tArA 9 ca netA 10 iti, candramArga 11 iti cAparasmin / devAnAM ca adhyayanAni, 12 muhartAnAM nAmakAni 13 iti ca // 17 // divasA rAtrayazca uktAzca 14 tithiH-15gotrANi 16 bhojanAni 17ca / AdityacAraH 18 mAsAzca 19 saMvatsarA 20 iti // 18 // jyotipazca dvArANi, 21 nakSatraviSaya 22 iti / dazame prAbhRte ete, dvAviMzatiH prAbhRtamAmRtAni // 19 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01 gA016-19 dazamaprAbhRgatAntaraprAbhRtavipayani0 13 __ vyAkhyA-dazame mUlaprAbhRte dvAviMzatisaMkhyakAni prAbhRnaprAbhRtAni santi, teSAmarthAdhikArAn darzayati-tatra prathame prAbhRtaprAbhRte 'AvaliyA' iti-AvalikAkramo varNanIyo vartate, yathA-abhijidAdIni nakSatrANi bhavantIti, atra paJca pratipattayaH santi 1, 'muhuttagge' iti muhUttAMgram nakSatraviSayakaM muhUrtapramANaM dvitIye prAbhRtaprAbhRte vartate, arthAt candreNa saha nakSatrANAM katimuhUrtaparyantaM yogo bhavati, tathA sUryeNa saha kati ahorAtriSu yogo bhavatIti 2, 'evaM' evam-anena prakAreNa bhAgA' iti bhAgAH pUrvapazcimAdiprakAreNa tRtIye prAbhRtaprAmRte vaktavyA iti 3, 'jogassa' yogasya. caturthe prAbhRtaprAbhRte yogasyAdivarNanIyaH, yathA vakSyati ca-"kahaM te jogassa AdI Ahiyatti vaejjA" iti rUpaH, idamuktaM bhavati-yugasyAdau candreNa saha prAtaH sAyaMkAle ca nakSatrasya yogo bhavatIti kathanamatra varttate 4, 'kulA ya' kulAni ca paJcame prAbhRte kulAni, ca-zabdAt upakulAni kulopakulAni cAdhikRtya nakSatrANAM candreNa saha yogo bhavatIti varNanaM vidyate 5, 'puNNamAsI ya' paurNamAsI ca, paNThe prAbhRtaprAmRte pUrNamAsIvaktavyatA, ca-zabdAd amAvAsyAyA api vaktavyatA vijJeyA, pUrNimAyAM yasya nakSatrasya yogo bhavati tannakSatrasatkasya kulasya kulopakulasya ca varNanaM vartate, evamamAvAsyAyAmapi vijJeyam / ekasmin yuge dvApaSTi62saMkhyakAH : paurNamAsyaH, dvASaSTisaMkhyakA evAmAvAsyA iti sarvAH saMmilitAH caturvizatyadhikazata(124)saMkhyakAH parvANi kathyante, iyatparimitAnAmeva nakSatrANAM candreNa saha yogo bhavatIti 6, 'saMnivAe ya' saMnipAtazca, saMnipAtaH saMyoga iti, yasyAM pUrNimAyAM yasya nakSatrasya candreNa saha yogo bhavati tasyaiva nakSatrasya amAvAsyAyAM kasmin mAse candreNa saha yogo bhavatIti saptame prAbhRtaprAbhRte vidyate 7, 'saMThiI' saMsthitiH, aSTame prAbhRtaprAbhRte aSTAviMzatinakSatrANAM saMsthAnakathanaM varttate 8, // 16 // 'tAraggaM ca' tArAmaM ca, navame 'prAmRtaprAbhRte aSTAviMzatinakSatrANAM tArAparimANaM, kasya nakSatrasya kati tArAH ? iti varNayiSyate 9, 'NetA i' netA iti, dazame prAbhRtaprAmRte 'netA' iti nAyakaH rAtreradhiSThAyakaH' yannakSatraM yasmin mAse svasyodayena astamayanena cAhorAtrasya samApti nayati, tathA yannakSatramAzritya yasyAM tithau rAtreH pauruSIbhAgaH kriyate tasya varNanamatra varttate 10, 'caMdamaggatti yAvare' candramArga iti cAparasmin , aparasmizcaanyasmin ekAdaze prAbhRtaprAbhRte, ityarthaH candramArga iti candramArgasya upalakSaNAt sUryamArgasya ca nakSatrANi samadhikRtya kathanaM vartate, yathA candramaNDalasya kAni kAni nakSatrANi dakSiNottarabhAgena yoga yojayantIti, candrasya yasmin maNDale nakSatramaNDalAni saMkrAmanti yasmiMzca na saMkrAmanti, iti, sUryacandramaNDalepu nakSatrANAM maNDalAni saMkrAmanti iti, sUryacandrayorvikampanakSetraM 'cetyAdi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre varNanamasti 11, 'devANaM ajjhayaNA' devAnAmadhyayanAni, dvAdaze prAbhRtaprAbhRte devAnAM nakSatrAdhiSThAyakadevAnAm adhyayanAni-adhIyante jAyante ebhiriti vyutpattyA adhyayanAni abhidheyAni nAmAni varNanIyatvena santi 12,'muhuttANaM nAmayA iya' muhartAnAM nAmakAnIti ca trayodaze prAmRtaprAmRte ekAhorAtrasambandhinAM triMzanmuhurtAnAM kiM kiM nAmeti varNanam 13 // 17 // 'divasA rAI ya vuttA ya' divasA rAtrayazca uktAzca-caturdaze prAbhRtaprAbhRte ekasya pakSasya divasAnAM rAtrINAM ca prakaraNAt nAmAni uktAnIti 14, 'tihI' tithayaH, paJcadaze prAbhRtaprAmRte 'tihi'-iti paJcadazatithInAM nAmAnyuktAni 15, 'gottA' gotrANi, poDaze prAmRtaprAbhRte 'gottA' itiaSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi proktAni 16, 'bhoyaNANi ya bhojanAni ca, maptadaze prAbhRtaprAmRte 'bhoyaNANi' iti-aSTAviMzatinakSatrANAM bhojanAnyuktAni, yathA-amukasmin nakSatre amuka vastu bhuktvA gamanaM zubhAya bhavatIti 17, 'AiccacAra' AdityacAraH aSTAdaze prAmRtaprAmRte Adityasya sUryasya, upalakSaNAt candrasya ca cAraH-caraNaM saMcaraNalakSaNaM kathitam 18, 'mAsA ya mAsAzca-ekonaviMzatitame prAmRtaprAmRte ekasya saMvatsarasya kati mAsAH, teSAM ca kAni laukikanAmAni ? kAni ca lokottaranAmAnIti kathanam 19, paMca saMvaccharA iya' paJca saMvatsarA iti / paJca saMvatsarA iti paJceti paJcasaMkhyakAH-nakSatra-yuga-pramANa-lakSaNazanaizcarasaMjJakAH saMvatsarAH, teSAM vaktavyatA'tra viMzatitame prAbhRtaprAbhRte varttate 20||18||'joiisss ya dArAI, jyotiSazca dvArANi-ekaviMzatitame prAmRtaprAbhRte jyotiSaH-nakSatracakrasya dvArANi vAcyAni yathA-aSTAviMzatinakSatrANi pUrvapazcimAdiprakAreNa kidviArANi-kasya nakSatrasya kiM dvAramiti varNanam , atra pazca pratipattayaH santi 21, 'nakhattavisae iya' nakSatraviSaya iti-dvAvi. zatitame prAmRtaprAmRte nakSatrANAm upalakSaNAt candrasUryayogAdInAM ca-viSayaH-nirNayo'tra vaktavyatvena vartate 22 / 'dasame pAhuDe' dazame mUlaprAmRte 'ee' ete pUrvapradarzitAH 'vAvIsaM' dvAviMzatiH dvAviMzatisaMkhyakAH 'pAhuDapAhuDA' prAmRtaprAmRtAni santIti / idamuktaM bhavati-prathamaprAbhRtAdArabhya dazamaprAmRtaparyantam (29-14-12-32-20-25-20-3-126-10) ekanavatyadhikazatadvaya (291) parimitAH pratipattayaH santi / tadane ekAdazaprAmRtAdArabhya SoDazaprAmRtaparyantaM pratipattayo na santi / punaH saptadazAd viMzatiparyantaM caturyu prAmRteSu kramazaH paJcaviMzati-paJcaviMzatidvAdazacatuHsaMkhyakapratipatisaMmelanena sarvAH paTTapaSTi' (66) pratipattayaH santi / evaM sarveSu viMzatisaMkhyakepu prAbhRtepu sarvAH pratipattayo militvA saptapaJcAdazadadhikazatatraya(357)saMkhyakA bhavantIti koSThake pradarzitam atra tRtIyamUlaprAmRtAdArabhya navamamUlaprAmRtaparyantaM, tathA ekAdazAdAramya viMzatitamamUlaprAmRtaparyantaM ca prAmRtaprAmRtAni na santIti // 19 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazAtiprakAzikATIkA prA0 1 sU0 1 muharttavRddhayapavRddhinirUpaNam 15 - - - mUlaprAmRtAntaraprAmRta-pratipattInAM kASThakamidammUlaprAbhRta- antaraprAbhUta | pratipatti- || mUlaprAmRta- antaraprAmRta-1 pratipatti saMkhyA kramAddAH sakhyA kramAdvAH saMkhyA saMkhyA 1 29 11 . 2 12 12 . . 20 - - - 6 25 20 10101010 / / 17 / 25 8 | 25 9 12 - - / 20 4 126 10 / 22 / 10 pUrva mUlaprAmRtAntaraprAmRta-tadantargatapratipattisaMnyA, tadadhikArAzcAbhihitAH / sAmprataM prathamaprAmRtasya prathame'ntaraprAmRte yaduktam 'vuDaDho-cuDDhI muhuttANaM' iti tadeva vivecayituM prathama sUtramAha 'teNaM kAleNaM' ityAdi / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNa mihilA NAmaM NayarI hotthA, vnnnno| tIse gaM mihilAe NayarIe pahiyA uttarapurasthime disImAe ettha NaM maNibhadde NAma ceie hotthA cirAIe vnnnno| tIse Na mihilAe NayarIe jiyasattaNAmaM rAyA, dhAraNI devI, knnnno| teNaM kAleNa teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA NiggayA, dhammo kahio, parisA paDigayA jAva rAyA jAmeva disi pAunbhUe tAmeva disi paDigae / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jehe aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre goyamagotte sattussehe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-tA kahaM te muhuttANaM vuDDhovuDDhI ya Ahietti vaejjA 'goyamA'! tA aTTa egRNavIse muhuttasayAiM sattAvIsaM ca sattasadvibhAgA muhuttassa Ahietti vaejjA // sU0 1 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye mithilAnAma nagarI AsIt , varNakaH / tasyAH khalu mithilAyA nagaryA vahiH uttarapaurastye digbhAge, atra khalu maNibhadra nAma caityamAsIt cirAtItaM varNakaH / tasyAM khalu mithilAyAM nagaryA jitazatrurnAma rAjA, dhAraNI devI varNakaH / tasmin kAle tasmin samaye svAmI samavasRtaH pariSat nirgatA, dharmaH kathitaH, pariSat pratigatA, yAvat rAjA yAmeva dizaM (Azritya) prAdurbhUtaH tAmeva Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre diza pratigataH / tasmin kAle tasmin samaye zramajasya bhagavato mahAvIrasya jyeSThaH __ antevAsI indrabhUti ma anagAra gautamagotraH saptotsedha yAvat paryupAsIna. evamavAdIt tAvat kathaM te muhUttAnAM vRddhayapavRddhI ca AkhyAte iti vadet , gautama ! tAvat ___ aSTau ekonaviMzatiH muhUttazatAni, saptaviMzatizca' saptapaSTibhAgAH muhUrtasya AkhyAtA iti vadet // sU0 1 // vyAkhyA- 'teNa kAleNaM' tasmin kAle bhagavadviharaNakAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye hIyamAnalakSaNe caturthArakarUpe 'mihilA NAma NayarI hotthA' mithilA nAma nagaryAsIt / sA tadA kIdRzI mAsIt ? ityAha-'vaNNao' varNakaH varNanaprakAra, tasyA nagaryA atra varNanaM vaktavyam, tacca varNanam aupapAtikasUtroktacampAnagarIvat 'RddhasthimiyasamiddhA' ityAdinagarIvarNanaM sarvamatra vAdhyam / 'tIse the' tasyAH khalu 'mihilAe NayarIe' mithilAyA nagaryA 'vahiyA' bahiH bahirbhAge 'uttarapurathime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge uttarapUrvayorantarAle IzAnakoNe ityarthaH 'etya NaM' atra khalu atraiva nAnyatra 'maNibhadde NAma ceie' maNibhadraM nAma caityaM yakSAyatanam 'hotthA' AsIt , kIdRg ? ityAha-'cirAIe' cirAtItam atyantAtItakAlikam atipurAtanam 'vaNNao' varNakaH, asyApi varNanam aupapAtikasUtroktapUrNabhadracaityavadvijJeyam / 'tIse NaM mihilAe NayarIe tasyAM khalu mithilAyAM nagaryAm 'jiyasattU NAmaM rAyA' jitazatrurnAma rAnA, dhAraNI devI' dhAraNI devI-dhAraNInAmnI paTTarAjJI AsIt / 'vaNNabho' varNakaH varNanamatra vaktavyamiti / rAjarAjJI varNanamatraupapAtikasUtrokto vAcyaH / 'teNaM kAleNaM' tasmin kAle jitazatruzAsanakAle 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye tadupalakSitavartamAnasamaye 'sAmI' svAmI zrImahAvIraH 'samosaDhe' samavasRtaH sukhasukhena viharan prAmAnugrAma dravan yathArUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan tasmin maNibhadre caitye samAgataH / 'parisA NiggayA' paripannirgatA, bhagavadAgamanaM zrutvA mithilAnagarIto janasamUho bhagavadvandanAthaM taddezanAzravaNArtha ca nirgata-ityarthaH / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH agArAnagArarUpaH zrutacAritrarUpazca dharmoM bhagavatA pratipAditaH, atrApi aupapAtikasUtroktA 'atthi loe atthi aloe'tathA 'jada jIvA vaccaMti' ityAdirUpA sarvA dharmadezanA'tra vaktavyA / 'parisA paDigayA' paripat pratigatA, dharmadezanAM zrutvA pariSad yasyA dizAyA prAdurbhUtA tasyAmeva dizAyAM pratigatA-gatavatI / 'jAva rAyA jAmeca disi pAunbhUe tAmeca disi paDigae' yAvat rAjA yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtaH tA meva dizaM pratigataH, jitazatrurAjA'pi bhagavato'ntike dharma zrutvA nizamya dRSTatuSTaH prItimanA harSadazavisarpahRdayaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra praznAni pRSTvA arthAn gRhItvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIreM vanditvA namasyitvA maNibhadrAccaityAt pratiniSkramya yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtaH samAgataH tAmeva Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU01 sUryAdimAsA'horAtravRddhihAnini0 17 dizaM pratigataH / teNa kAleNaM' tasmin kAle pariSatpratigamanAnantaraM 'teNaM samaeNaM' tasmin samaye pariSadgamanAnantaraM tadupalakSitasamaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jehe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI pradhAnaziSyaH, anena gautamasya prathamAgamanaM sakalasaMghAdhipatitvaM ca sUcyate / 'iMdabhUI NAma anngaare'| indrabhUtirnAma-indrabhUtinAmakaH anagAraH vAhyAbhyantaraparigrahavarjitaH, 'goyamagotte' gautamagotra:-gotreNa gautamaH gautamagotrotpanna ityarthaH, kiM viziSTaH ? ityAha- 'sattussehe' saptotsedhaH saptahastoccheyayuktazarIradhArI 'jAva' yAvat, atra yAva tpadena 'samacauraMsasaMThANasaMThie vajjarisahanArAyasaMghayaNe' ityArabhya 'susmasamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM' ityAdi saMgrAtyam, tadvayAkhyAnaM ca zrIbhagavatIsUtrasya prathamazatake'smatkRtAyAM prameyacandrikATIkAyAM vilokanIyam / 'pajjuvAsamANe' paryupAsInaH manovAkkAyarUpayA trividhayA paryupAsanayA sevAM kurvan 'evaM vayAsI' evamavAdIt-evam-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-kathitavAn / kiM kathitavAn ? ityAha-'tA kahaM te' ityAdi / 'tA kahaM te' tAvat kathaM te tAvat prathamam sannyapyanye'syAM candraprajJaptyAM bahavo viSayA praSTavyatvena, kintu AsatAM te, sAmprataM pUrva tvetAvadeva pRcchAmi yat-he bhagavan te-tava mate tava jJAnaviSaye kathaM kena prakAreNa 'muhuttANa' muhartAnAm nakSatrasUryacandraprastumAsasambandhinAm ahorAtraviSayANAM 'buiDhovuDDhI ya' vRddhayavRddhI ca cakAro'tra pRthakpaTApekSayA, tena vRddhirapavRddhizceti jJAtavyam / vRddhiH divasarAtrigatamuhartAnAM vardhanam , apavRddhiH-teSAmeva hAnizca 'Ahietti' AkhyAte-kathite iti 'vaejjA' vadet etadviSayaM yadi ko'pi mAM pRcchet tadA'haM kimuttaraM dadAmIti he bhagavan ! kRpayA bhavAn vadatu kathayatu / evamagre'pi vijJeyam | bhagavAnAha-he gotama ! 'tA' tAvat prathamam yathA tvayA yat prathamaM pRSTaM tadeva taduttaramAzritya prathamaM kathayAmi, tathAhi-'aTha egRNavIsaM muhuttasayAI aSTau ekonaviMzatirmuhartazatAni, ekasya nakSatramAsasya ekonaviMzatyadhikAnyaSTazatAni(819) muhartAnAm, tathA 'muhuttassa' muharttasya ekasya ca muhUrtasya 'sattAvIsaM ca' saptaviMzatizca 'sattasaTibhAgA' saptapapTibhAgAH, ekasya muhartasya yadi saptapaSTirbhAgAH kriyante teSu saptaviMzatibhAMgA gRhyante (81927) etAvanmuhUrttaparimito nakSatramAso bhavatIti 'Ahie tti'AkhyAtam iti 'vaejjA' vadet evaM pRcchakasya kathyatAmiti / etadeva spaSTayati-iha candra-candrA-'bhivarddhita-candrA'bhivarddhitarUpapaJcasaMvatsarAtmake yuge maptapaSTinakSatramAsA (67) bhavanti, ahorAtrarUpANi dinAni ca triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhavanti, eteSAM saptaSaSTisaMkhyakanakSatramAsairbhAge hRte labdhAni saptaviMzatirahorAtrANi (27) zeSA tiSThatyekavizatiH / sA muhUrttAnayanAtha triMzatA guNane jAtAni triMzadadhikAni SaT zatAni 630 / eteSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate, labdhA nava9 muhUrtAH, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre zeSA saptaviMzatiravatiSThate 27, Agato'yaM nakSatramAsaH saptaviMzatirahorAtrA nava muhartAH, ekasya muhUrtasya ca saptaviMzatiH saptapaSTibhAgAH 2 / tatra saptavizatyahorAtrA muhUrttAnayanArtham ekasyAhorAtrasya triMzanmuhartA bhavantIti trizatA guNyante jAtAni dazottarANi aSTau zatAni 810 teSAM madhye uparipradarzitanavamuharttaprakSepaNena jAtAni pUrvapradarzitAni ekonaviMzatyadhikASTazatAni 819 / Agatametat nakSatramAsasya muhUrtaparimANam-ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni ekasya muhUrtasya ca saptaviMzatiH saptapaSTibhAgAH 819-20 iti / asyopalakSaNatvAdeva sUryAdimAsAnAmapyahorAtrasaMkhyAM paribhAvya muhUrtaparimANaM yathAsUtraM paribhAvanIyam / tadapi pradayate-sUryamAsasya pazcadazottaranavazatAni 915 muhUrtAnAM bhavanti, tathAhi-ekasmin yuge sUryamAsAH paSTirbhavanti 60, ahorAtrANi ca triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni 1830 / eteSAM sUryamAsarUpayA SaSTyA bhAgo hiyate tadA labdhAH triMzadahorAtrAH, zeSa SaSTyA ardhaM triMzadavatiSThate, taccAhorAtrasyAdhaM bhavati, etAvat sArdhaM triMzadahorAtraM (30 // ) sUryamAsaparimANamAyAtam / triMzanmuhartazcAhorAtro bhavatIti sArvatriMzat triMzatA guNane kRte jAtAni muhUrtAnAM nava zatAni ardhe cAhorAtrasya paJcadaza muhUrtAstata AyAtaM pUrvapradarzitaM sUryamAsasya muhUrtAnAM parimANam paJcadazottarANi nava zatAnIti 915 / atha candramAsamuhUrtaparimANaM pradarzyate-ekasmin yuge candramAsA dvASaSTirbhavanti, triMzaduttarASTAdazazatAni 1830 cAhorAtrA bhavanti / eteSAmahorAtrANAM 1830 candramAsasaMkhyArUpayA dvApaSTayA bhAge hRte labdhAni ekonatriMzadahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvApaSTibhAgAH 2932 athavA-sAdhaikonatriMzadahorAtrANi-ekazca-dvApaSTibhAgaH29-1 / ete dvAtrizad dvASaSTibhAgA muhaganayanAtha triMzatA guNyante tena jAtAni SaSTayuttarANi-nava zatAni 960 / eteSAM dvApaSTayA bhAge hRte labdhAH paJcadaza muhUrtAH, zeSAzca triMzat 30 / ekonatriMzat 29 ahorA. trAzca muha nayanAtha trizatA guNyante tato jAtAni saptatyuttarANi aSTau zatAni 870, tataH pUrvapradarzitAnAM paJcadazamuhannAmeSu prakSepaNe samAgataM candramAse muhUrtaparimANam paJcAzItyuttarANi aSTau zatAni, ekasya muhUrttasya ca triMzad dvApaSTibhAgAH 885-30 iti / atha RtumAsamuhUrtaparimANaM pradazyate-ekasmin yuge triMzad Rtavo bhavanti / RtumAsazca triMzadahorAtraparimito bhavati / asya nava zatAni muhUrtAnAM bhavanti 900, tathAhi-yugasyAhorAtrA 62 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-102vAhyAbhyantaramaNDalasaMcAre rAtrindivapramANani0 19 vizaduttarASTAdazazatAni 1830 bhavanti / asyAH 1830 saMkhyAyAtriMzatA bhAge hate ekasyA RtoH paSTirahorAtrA bhavanti 60 / eSAM muharttAnayanArthaM trizatA guNane jAtAni aSTAdaza zatAni 1800 / ekasyA Rtordo mAsau bhavato'to'STAdazazatAni dvAbhyAM vibhajyante tato jAtAni ekasya RtumAsasya nava zatAni (900) paripUrNAni muhUrttAnAmiti // etatsukhAvabodhArthaM yantra pradarthate 1 mAsasyAhorAtrAH 27 di. 9 mu. 27 67 30 di. 15 mu. (30|) mAsanAma nakSatramAsa mAzritya sUryamA samazritya candramAsa mAzritya RtumAsamAzritya yugamAsAH 67 60 62 29 di. 32 62 athavA 29 di. 15 mu. 29 // - 1 62 1 mAsasya muhUrttAH 819 27 67 915 885-30 62 61 30 900 atha yugamAsAnayanavidhiH- paJca saMvatsarAtmakasya yugasya triMzaduttarASTAdazazata - 1830saMkhyakA ahorAtrA bhavanti, te ca yasyAH saMkhyAyA nakSatrAdimAsasyAhorAtrairguNane triMzaduttarA - STAdazazata 1830saMkhyA pUryate, te eva nakSatrAdimAsamAzritya yugamAsA bhavanti, tathAhinakSatramAsasyAhorAtrAH sapraviMzatirnavamuhUrttayuktA (aho 0 27 mu. 9) tathA saptavizatiH saptaSaSTi 27 67 bhAgAH, iyaM saMkhyA saptaSaSTyA guNyate tadA nAyante yugadinAni pUrvoktAni triMzaduttarASTAdazazatasaMkhyakAni 1830, tato nakSatramAsamAzritya jAtA yugamAsAH saptaSaSTiH 67 / evaM sUryAdimAsaviSaye'pi vijJeyam, taccoparitanakoSTha ke pradarzitaM tato'vaseyam / tadevaM mAsa sambadhinaM muhUrtaparimANaM pradarzitam, etadanusAreNa candrAdisaMvatsarasambandhinaM yugasambandhinaM ca muharta - parimANaM svayamUhanIyamiti // sU0 1 // pUrva muhUrttaparimANaM pradarzitam, sAmprataM pratyayanaM yA divasarAtriviSayA muhUrttAnAM vRddhi - rapavRddhizca bhavati tAM pradarzayitumAha- 'tA jayA NaM' ityAdi / mUlam - tA jayA NaM te murie savvantarAo maMDalAo sanvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cara, savvavAhirAo maMDalAo savvantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre esA NaM addhA kevaieNaM rAIdiyaggeNaM Ahietti vaejjA ? tA tiNi chAvaTe rAiMdiyasayAI rAiMdiyaggeNaM Ahietti vaejjA / / sU0 2 // chAyA- tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAt maNDalAt sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati, sarvavAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati paSA khalu addhA kiyatA rAtriMdivANa AkhyAteti vadet / tAvat trINi paTpaSTiH rAtrindiva. zatAni rAtrindivANa AkhyAteti vadet // sU0 2 // vyAkhyA-'tA' tAvat tAvacchabdArthaH pUrvavadeva sarvatra bhAvanIyaH, yat-anyeSu praSTavyaviSayeSu satsvapi prathamaM sUryacArAdiviSayaM pRcchAmIti gautamavAkyam , he bhagavan , 'jayA NaM' yadA khalu yasmin kAle 'sarie sUryaH 'sancabhaMtarAo maMDalAo' sarvAbhyantarAt sarveSAM maNDalAnAM madhye yad mAbhyantaraM maNDalaM nahi tadane AbhyantaratvaM maNDalAnAm , tasmAt nissRtyetizeSaH 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM, sarveSAM maNDalAnAM madhye yad bAhyaM maNDalaM, nahi tadane maNDalAnAM bAhyatvam , bAhyatvena santimaM maNDalaM 'saMkamittA' upasaMkramya-AkramyatatrAgatyetyarthaH 'cAraM caraI' cAraM carati-gati karoti, tathA yadA ca 'savvavAhirAmo maMDalAo' sarvabAhyAt maNDalAt pratikramya pratinidha] 'sacanbhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalaM 'upasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati tadA 'esA gaM' eSA khalu 'addhA'eSaH kAlaH sarvAbhyantaramaNDalAnnissRtya sUryaH sarvabAhyamaNDale gatvA punastatraiva sarvAbhyantaramaNDale samAgacchati, etadviSayako'ntarakAlaH 'kevaieNaM rAidiyaggeNaM' kiyatA rAtri ndivANa katisaMkhyakenAhorAtrapramANena 'Ahie' AkhyataH-kathitaH pUrvatIrthakaragaNadharaiH / 'tti' iti 'vaejjA' vadet kathayatu bhavAn iti gautamapraznaH / bhagavAnAha-he gautama ! 'tA' tAvat prathamaM zRNu, yat yadA sarvAbhyantaramaNDalAnnissRtya sarvavAdyamaNDalaM prApya cAraM carati, evaM sarvabAhyamaNDalAtpratinivartya sarvAbhyantaramaNDalamabhivyApya cAraM carati, etadvipayako'ntarakAlaH 'tiNi chAvaTThI rAiMdiyasayAI trINi paTpaSTiH rAtrindivazatAni SaTpaSTayuttaratrizatAhorAtrANi (366 ) 'Ahietti' AkhyAtaH iyadivasapramANopetaH sUryasavatsaraH kathita iti 'vaejjA' vadet svaziSyAdibhya iti ||suu0 2 // punaH praznayati-tA eyAe NaM' ityAdi / mUlam-tA eyAe NaM addhAe sarie kai maMDalAI carai ? kai maMDalAI dukkhutto carai ? kai maMDalAI egakhutto carai ? / tA culasII maMDalasayaM carai, veyAsII ca maMDalasayaM dukkhutto carai, taM jahA-nikkhamamANe ceva pavisamANe ceva / duve ya khalu maMDalAI egakkhutto carai, taM jahA-sababhaMtaraM ceva maMDalaM, saccavAhiraM ceva mNddl|suu03|| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA01-103-4 sUryasaMcAramaNDalasaMkhyA- dinarAtrimAnani021 chAyA - tAvat patayA khalu addhayA sUrya kati maNDalAni carati ? kati maNDaaft dvikRtvazvarati ? kati maNDalAni pakakRtvazcarati 1 / tAvat caturazItirmaNDalazataM carati, dvapazItaM ca maNDalazataM dviH kRtvazcarati, tadyathA - niSkrAman caiva pravizan caiva / dve ca khalu maNDale ekakRtvazcarati, tadyathA - sarvAbhyantaraM caiva maNDalaM, sarvapAhA caiva maNDalam // sU0 3 // vyAkhyA- 'tA' tAvat prathamam 'eyAe' etayA - 'sarvAbhyantaramaNDalAt sarva vAhyamaNDale gatvA punastato nivartya sarvAbhyantaramaNDale samAgacchati etadrUpayA 'addhAe' maddhayA - kAlena 'sUrie' sUrya: 'kar3a maMDalAI' kati maNDalAni katisaMkhyakAni maNDalAni 'carai' carati-bhramaNa - viSayIkaroti ? teSu punaH 'kaI maMDalA " kati maNDalAni 'dukkhutto' dviH kRtvaH - dvivAraM 'caraI ' carati ? tathA 'kar3a maMDalAI' kati maNDalAni 'egakhutto' ekakRtvaH - ekavAraM 'cara' carati ! bhagavAn nAha--he gautama | 'tA' iti iti tAvat 'culasI' caturazItiH 'maNDalasayaM' maNDalazataM ca caturazItyadhikaM zatamekaM 184 maNDalAnAM 'caraI' carati bhramaNaviSayI karoti tato'dhikasya sUryasambandhimaNDalasyA'sadbhAvAt / tathA 'beyAsII' dvayazItiH 'maMDalasayaM' maNDalazataM ca dvayazItyadhikaM zatamekaM 182 maNDalAnAM 'dukkhutto' dviH kRtvaH dvivAraM 'carai' carati 'taM jahA' tadyathA - 'NikkhamamANe ceva pavisamANe ceva' niSkrAman caiva sarvAbhyantara maNDalAdvahini smaran pravizan caiva sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaM prApayaMzceti dvivAraM caratIti / 'duve ya khalu maMDalAI 'TTe ca khalu maNDale sarvAbhyantara sarva bAhyarUpe 'egakkhutto' ekavAraM ekaikavAram 'carai' carati - 'taM jahA ' tadyathA - 'sacca maMtaraM caiva maMDalaM' sarvAbhyantaraM caiva maNDalam tathA 'savvAriM caiva maMDalaM' sarvabAhyaM caiva maNDalam ekavAraM sarvAbhyantaramaNDalam, ekavAraM ca sarvabAhyamaNDalamiti bhAvaH // sU0 3 || " athAdityasaMvatsarasya divasarAtri muharttaviSaye praznayati - 'jai khalu' ityAdi / mUlam - jai khalu tasseva AiccasaMvaccharassa saI aTThArasa muhutte divase bhava, sa ahArasamuhuttA rAI bhavai, saI duvAlasamuhutte divase bhavai, saI duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se paDhame chammAse asthi aTTArasamuhuttA rAI, natthi ahArasamuhutte divase, atthi duvAlasamuhutte divase, natthi duvAlasamuhuttA rAI bhavai / docce chammAse asthi aTThArasamuhutte divase, Natthi aTThArasamuhuttA rAI, asthi duvAlasamuhuttA rAI, Natthi duvAlasamuhutte divase bhavai / paDhame vA chammAse docce vA chammAse Natthi paNarasamuhutte divase bhavai Natthi paNarasamuhuttA rAI bhavai tattha ko heutti vaejjA ? || sU0 ( 4 ) 1 || Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre chAyA-yadi khalu tasyaiva AdityasaMvatsarasya sakRd aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, sakRd aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, sakRd dvAdazamuhattoM divaso bhavati, sakRd dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / atha prathame paNmAse asti aSTAdazamuhartA rAtriH, nAsti aSTAdazamuhattoM divasaH, asti DAvazamuharto vivasaH, nAsti dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / dvitIye paNmAse asti aSTAdazamuhato divasaH nAsti aSTAdazamuhurtA rAtri', asti dvAdazamuhurtA rAtriH, nAsti dvAdazamuhurtI divaso bhavati / prathame vA paNmAse dvitIye vA paNmAse nAsti paJcadazamuhatoM divaso bhavati. nAsti paJcadazamuhurtA rAtrirbhavati tatra ko heturiti vadet ? / / sU0 4(1) / vyAkhyA-'jai khalu' yadi khalu sUryasya sAmAnyatayA paribhramaNasya caturazItyadhikaikazatasaMkhyakAni sarvANi maNDalAni(184)santi, tatra paTpaSTayadhikazatatraya(366)rAnindivaparimitAyAmaddhAyAM madhyagatAni dvayazItyadhikazata(182)maNDalAni dviHkRtvazcarati, prathamAntimamaNDaTayozcaikaikavAraM caratItyevaM bhagavatA prarUpitam 'tasseca' tasyaiva SaTpaSTayadhikazatatrayarAtrindivaparimANasya (366) 'AiccasaMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'saI sakRt ekavAram 'aTThArasamuhatte' aSTAdazamuhUrtaH aSTAdazamuhUrtaparimitaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'saI' sakRt ekavAram 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrttA aSTAdazamuhUrtaparimitA 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati punazca 'saI' sakRt ekavAraM 'duvAlasamuhutto' dvAdazamuhUrttaH dvAdazamuhUrtaparimitaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'saI' sakRt-ekavAraM 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrttA dvAdazamuhartaparimitA 'rAI bhavaI' rAtribhavati 'se' atha tatrApi 'paDhame chammAse' prathame SaNmAse yadA sUryaH caturazItyadhikaikazatatamarUpe'ntime sarvavAhyamaNDale carati tape prathame paNmAse ityarthaH 'asthi' masti 'aTThArasamuhuttA rAI bhaSTAdazamuhartA rAtriH, kintu 'natyi' nAsti 'aTThArasamuhutte divase'aSTAdazamuhutoM divasaH, tathA-'asthi' asti 'duvAlasamuhune divase'dvAdazamuhUttoM divasaH, kintu 'nasthi' nAsti 'duvAlasamuhuttA rAI' dvAdazamuhUrttA rAtribhavati / evam-'docce chammAse' dvitIye SaNmAse sUryasya caturazItyadhikaikazata (184) saMkhyakeSu maNDaleSu prathamamaNDalopari paribhramaNarUpe dvitIye ghaNmAse sarvAbhyantaramaNDarUpe ityarthaH 'atthi' asti 'ahArasamuhutte divase' aSTAdazamuhattoM divasaH kintu 'Natyi' nAsti 'aThArasamuhuttA rAI' aSTAdazamuhUrttA rAtriH, tathA 'atthi' asti 'duvAlasamuhuttA rAI' dvAdazamuhartA rAtriH kintu 'Natthi' nAsti 'duvAlasamuhutte divase' dvAdazamuhUrtI divaso bhavati / punazcaivamapi bhavati yat 'paDhame vA chammAse' prathame vA SaNmAse antimamaNDalopari sUryasaMcaraNasamaye, tathA 'docce vA chammAse' dvitIye vA SaNmAse prathamamaNDalopari sthite sUrye 'Natyi' atra 'Natthi' ninakAravAcako'vyayaH 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamuhUttoM divasaH 'bhavaI' bhavati, Nasthi' na 'paNNarasamuhunArAI paJcadazamuhUrtA rAtriH 'bhavai' bhavati 'tattha' Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA09-1 sU04 pAhAbhyantaramaNDalasaMcAreNadinarAtrimAnani0 23 tatra etAdRzyAM sthitI 'ko heU' ko hetuH-kiM kAraNam ? 'tti vaejjA' iti vadet iti kathyatAmiti gautamapraznaH sU0 4 (1) / / pUrva gomamena divasarAtriparimANaviSaye praznaH kRta iti pradarzitam , sAmprataM bhagavatA kimuttaraM dattamiti pradarzayan uttaravAkyamAha-'tA ayaM NaM' ityAdi / mUlam - tA ayaM NaM jaMbuddIve dIye savvadIvasamuddANaM sababhaMtarAe jAva visesAhie parikkheveNaM paNNatte / tA jayANaM sarie sababhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, duvAlasamuhuttA rAI bhavai / nikkhamamANe surie navaM saMvaccharaM ayamANe paDhamasi ahorattaMsi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie ambhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraDa tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohi egasaTThibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohi egasadvibhAgamuhuttehi ahiyA / se NikkhamamANe surie doccaMsi ahorataMsi a0bhatara taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie ambhitaraM taccaM maMDalaM uvaMsakamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhi egasadvibhAgamuhutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai, cauhi egasahibhAgamuttehi ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe mUrie tayANatarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe do do egasaTibhAgamuhutte egamege maMDale divasakhettassa vibuDDhemANe 2 rayaNikhettassa abhivuDDhemANe2 savvavAhiraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvanbhaMtaramaMDalaM paNihAya egeNaM teyAsIeNaM rAiMdiyasaeNaM tiNNi chAvaDhe egasahibhAgamuhuttasayAI divasakhettassa nivvuDhittA rAikhettassa abhivuDhittA cAraM caraI tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa Na paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe |sU0 4 (2) // se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorasi vAhirANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM ahie / se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattasi bAhiraM taccaM maMDalaM ucasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasadvibhAgamuhuttehi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre 24 UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai caurhi egasaTTibhAgabhuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uarei pavisamA sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDala saMkamamANe2 do do esaTTibhAgamuhutte egamege maMDale rAikhettassa nibbuDDhemANe2 divasakhettassa abhibuDDhemANe savvamaMtara maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savva - bAhirAo maMDalAo savvamaMtara maMDalaM uvasaMkamittA- cAraM carai tayA NaM savvavAhiraM maMDala paNihAya egeNaM teyAsIeNaM rAIdiyasaeNaM tiSNi chAvaTTiegasaTThibhAgamuhuttasAI rAikhettassa nivvuTittA divasakhettassa abhivuDhittA cAraM caraha tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM AicasaMvacchare / esaNaM AiccasaMvaccharassa pajjavasANe || su0 4 ( 3 ) || iti khalu tassevaM AicacasaMvaccharassa saI ahArasamuhutte divase bhavaI, saI aTThArasamuttA rAI bhavai / saI duvAlasamuhutto divase bhavai, saI duvAlasamuhuttA rAI bhavai / paDhame chammAse asthi bhaTTArasamuhuttA rAI, Natthi aTThArasamuhutte divase bhavai, asthi duvAlasamuhutte divase, Natthi duvAlasamuhuttA rAI bhai / docce chammAse asthi aTThArasamuhutte divase, Natthi aTThArasamuhuttA rAI bhavai, asthi duvAlasamuhuttA rAI, Natthi duvAlasamuhutte divase bhavai / paDhame vA chammAse docce vA chammAse Natthi paNNarasamuhutte divase, Natthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai, gaNNattha rAIdiyANaM buDDhobuDDhI muhucANaM cayovacaeNaM, NaNNattha vA aNuvAyagaI // sR0 4 // || paDhamassa pAhuDassa paDhamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-1 // chAyA t ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantara. yAvat vizeSAdhikaH parikSepeNa prajJaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaramaNDalam upasaMkramya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamutta divaso bhavati, dvAdazamuhurttA rAtrirbhavati / atha niSkrAman sUryaH nava savatsara ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantara maNDala upasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantara maNDala' upasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati dvAbhyAm eka SaSTibhAgamuhUrttAbhyAmUnaH, dvAdazamuharttA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuharttAbhyAmadhikA, atha niSkrAman sUryo dvitIye ahorAtre abhyantara tRtIya maNDalamupasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantara tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamutta divaso bhavati caturbhire kaSaSTibhAgamuhurterUnaH, dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhire kaSaSTibhAgamuhuttairadhikA / pava khalu patena upAyena niSkrAman sUrya tadanantarAt Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU04 AdityasaMvatsaranirUpaNam 25 maNDalAt tadanantara maNDala saMjhAman2 dvau dvau ekapaSTibhAgamuhattau~ ekaikasmin - maNDale divasakSetrasya nirvardhayan2 rajanIkSetrasya abhivardhayan2 sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhAM maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu sarvAbhyantara maNDala praNidhAya pakena vyazItikena rAtridivazatena trINi paTpaSTiH ekapaSTibhAgamuharttazatAni divasakSetrasya nirvayaM, rAtrikSetrasya abhivardhya cAraM gharati tadA khalu uttamakASThamrAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhattoM divaso bhavati / etat khalu prathamaM paNmAsam / etat khalu prathamastha paNmAsasya paryavasAnam / atha pravizan sUryoM dvitIyaM paNmAlam ayan prathame'horAtre vAhyAnantara maNDalamupasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalusUryaH bAhyAnantara maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khaluaSTA. dazamuhartA rAtrirbhavati dvAbhyAmekapapTibhAgamuhartAbhyAmUnA,dvAdazamuhattau divaso bhavati dvAbhyAmekapapTibhAgamuhartAbhyAmadhikaH / atha pravizan sUryo dvitIye'horAtre vAhya tRtIya maNDalamupasaMkramya cAra carati / tAvat yadA khalu sUryo vAhya tRtIya maNDamupasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati catubhirekapaSTibhAgamuhatairUnA, dvAdazamuhattoM divaso bhavati ctubhirekpaattibhaagmuhttrdhikH| evaM khalu patena upAyena pravizan sUrya: tadantarAt maNDalAt nadanantaraM maNDalaM saMkrAman2 dvau dvau ekapapTibhAgamuhattau ekasmin maNDale rAtrikSetrasya nirvardhayana 2 divasakSetrasya abhivardhayan2 sarvAbhyantaramaNDalasupasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhAt maNDalAt sarvAbhyantara maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA khalu sarvavAhyamaNDalaM praNidhAya ekena jyazItikena rAtridivazatena trINi paTpaSTiH ekapaSTibhAgamuharttazatAni rAtrikSetrasya nirvayaM, divasakSetrasyAbhivarthya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamahattoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM paNmAsam , etat khalu dvitIyasya yaNmAsasya paryavasAnam , epa khalu AdityasaMvatsaraH / etat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam // sU0 // iti khalu tasyaivam AdityasaMvatsarasya sakRt aSTAdazamuhUtau divaso bhavati, sakRt aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, sakRt hAdazamuharto divaso bhavati, sakRt dvAdazamuhartA rAtri rbhavati / prathame paNmAse asti aSTAdazamuhartA rAtriH, nAsti aSTAdazamuhatoM divaso bhavatiH asti dvAdazamuhattau divasaH, nAsti dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / ditIye paNmAse asti aSTAdazamuhattau divasaH, nAsti aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, asti dvAdazamuhartA rAtriH, nAsti dvAdazamuhatoM divaso bhavati / prathame vA paNmAse ditIye vA SaNmAse nAsti paJcadazamuhattoM divasaH, nAsti paJcadazamuhartA rAdhirbhavati-nAnyatra rAtrindivAnAM vRddhayapavRddhibhyAM muhartAnAM cayopacayena, mAnyatra vA anupAtagatyA // suu04|| / prathapasya prAbhRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-1 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisatre vyAkhyA-'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM khalu pratyakSopalabhyamAnaH 'jambUddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH jambUdvIpAbhidhAno madhyajambUdvIpaH, sa kIdRzaH ? ityAha-savvadIvasamudANaM sarvadvIpasamudrANAm etadatiriktAvaziSTAnAM sarveSAM dIpAnAM samudrANAM ca madhye 'sababhatarAe' sarvAbhyantaraH sarvathA'bhyantaravartI 'jAva visesAhie' yAvat vizeSAdhikaH, atra yAvatpadena "sancakhuDDAge vaTTe, tellApUyasaMThANasaMThie baTTe, rahacakkavAlasaMThANasaMThie baTTe, pukkharavarakaNNiyAsaMThANasaMThie vaTTe, paDipuNNacaMdasaMThANasaMThie joyaNasayasahassamAyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiMsolasa sahassAiMdonni ya sattAvIse joyaNasae tinni kose ahAvIsaM ca dhaNusayaM, terasa ya agulAI addhagulaM ca kiMci" iti pAThaH saMgrAhyaH / tathA ca chAyAsarvakSullako vRttaH, tailApUpasaMsthAnasaMsthito vRttaH, rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vRttaH, puSkaravarakarNikAsaMsthAnasaMsthito vRttaH, pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH yojanazatasahasramAyAmaviSkammena, trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptavizatiyoMjanazate (316227) trayaH krozAH, aNTAviMzatizca dhanuHzatam , trayodaza ca aGgulAni, ardhAGgulaM ca kiJcid iti vizeSAdhika iti sambandhaH 'parikkheveNa paNNatte' parikSepeNa paridhinA prajJaptaH / sa ca-AyAmaviSkambhAbhyAM lakSayojanapramANatvAt sarvebhyo laghuH, 'vaTTe' tti vRttaH golAkAraH, tatparidhizca-saptaviMzatyadhikadvizatottaraSoDazasahasrAdhikaM lakSatrayaM (316227) yojanAnAm , tadupari krozatrayam, aSTAviMzatyuttaramekaM zataM 128 dhanuSAm punazca trayodazAGgulAni kiJcidvizeSAdhikamardhamaGgulaM cetiparimitA / asya vizeSavyAkhyA'nyatra vijJeyA / asmin jambUdvIpe dvIpe 'tA' iti tAvat 'jayA ' yadA khalu yasmin kAle 'mUrie' sUryaH 'sababhaMtaramaMDalaM' sarvAbhyantaramaNDalam sUryasaMcaraNasya sarvamaNDalAni caturazItyadhikaikazata (184) saMkhyakAni bhavanti, tatra yadA sUryaH sarvAbhyantaramiti meroH pArzvasya maNDalaM sarvaprathamaM maNDalamityarthaH 'uvasaMkamittA' upasaMkramya tatrAgatya 'cAraM caraI' cAraM carati-saMcarati sAyanakarkasaMkrAntipUrvadivase iti bhAvaH "uttamakapatte' uttama. kASThAprAptaH parAkASThAprAptaH, atra kASThAzabdaH prakarSArthavAcakastena paramaprakarpaprAptaH ityarthaH, ataeva 'ukkosae' utkarSakaH utkRSTaH yato'dhiko'nyo divaso na bhavati sa iti bhAvaH 'ahArasamuhune' aSTAdazamuhUrta aSTAdazamuhUrtaparimitakAlayuktaH patriMzadghaTikAyukta ityarthaH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhartA dvAdazamuhUrtaparimitA caturvizatighaTikAyuktetyarthaH 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati jambUdvIpe kSetravizeSe iti bhAvaH / eSa ahorAtraH pAzcAtyasUryasaMvatsarasya paryavasAnam / ___atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAt niSkramaNaviSaye prAha--se nikkhamamANe ityAdi, 'se' saH 'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantararUpaprathamamaNDalAbahirgamana Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU0 4 rAtrindivayohAnivRddhimanirUpaNam 27 mArga prati gacchan 'mUrie' sUryaH 'nava' navaM pUrvasaMvatsarAdanyaM 'savaccharaM' saMvatsaraM 'ayamANe' ayan prApnuvan tatra pravarttamAna ityarthaH 'paDhameM prathame tadviSayake mAye 'ahorattaM si' ahorAtre 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAt dvitIya 'maMDalaM' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkragya tatra sthitvA 'cAra caraI' cAraM carati paribhramati gatiM karotItyarthaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtara maMDalaM' abhyantarAnantaraM maNDalaM pUrvoktaM hitIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu -'aTThArasamuhutte' aSTAdazamuhUrtaH 'divase bhavaI' divaso bhavati kintu saH 'dohi dvAbhyAM 'egasahibhAgamuhuttehi' ekapaSTibhAgamuharttAbhyAM 'UNe' UnaH nyUno bhavati(17 tathA 'rAI' rAtriH bAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrtA bhavati, sA ca 'dohi egasadvibhAgamuhuttehi ahiyA' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhikA bhavati (12 -2)kathametadityAha-iha caikaM maNDalamekenAhorAtreNa sUryadvayadvArA parisamApyate, pratyahorAtraM maNDalasya triMzadadhikA'STAdazazatasaMkhyakA (1830) bhAgAH parikalpyante, teSu ekaikaH sUrya ekaikaM bhAgaM divasa kSetrasya rAtrikSetrasya vA yathAkAlaM hApayitA vardhayitA vA bhavati, sa ca maNDalagata eko bhAgastriMzadadhikASTAdazazatatamo'ntimo bhAgo muhUttaikaSTibhAgeSu dvibhAgarUpo bhavati(2) taccettham-maNDalasya te triMzadadhikASTAdazazatabhAgAH (1830) sUryadvayamAzritya ekenAhorAtreNa prApyate, eko'horAtrazca trizan muharttapramANo bhavati, te ca triMzanmuhUrttA ekaikasUryAzrayaNena sUrya dvayApekSayA paSTirmuharttA bhavanti, tatastrairAzikagaNitakramAvasaraH prAptaH, tathA ca-yadi SaSTimuharteSu trizadadhikASTAdazazatabhAgA labhyante tadA ekasmin muhUte kati muha0 bhAgAH-muha. bhAgA labhyante ! evaM bhAjaka-bhAjya-guNakarUparAzitrayasthApanA yathA-60 1830 // 1 // atrAntyena ekakarUpeNa guNakarAzinA madhyagatabhAjyarAziguNyate, bhAjaka bhAjya guNakajAtAni tAnyeva triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) epAmAyena paSTi- rAziH gazi.- rAziH | rUpeNa bhAjakarAzinA bhAgo hiyate tadA labdhAH sArdhatriMzadbhAgAH (30 // ), etAvanto bhAgA ekasmin muhUrte labhyante / sa caiko muhUrta ekapaSTibhAgIkriyate, te ekapaSTibhAgAH sAItriMzatA vibhAjyate tata Agatau dvau / evameko bhAga AgataH-dvAbhyAM muhUrttakaSaSTibhAgAbhyAma atha prakArAntarametat-tryazItyadhikaikazatAhorAtrai (183)SaNNA muhUrtAnAM hAnirvRddhirvA bhavati, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 candrapratisUtre atra pRcchayate-yadi tryazItyadhikazatAhorAtraiH paDU muharttA hAnau vRdvau vA bhavanti tadA ekenAhorAtreNa maho0 mu0 aho 0 |183 6 1 atrApi antyena rAzinA kiM labhyate ? atrApi rAzitrayaM bhavati, sthApanAca -- ekakarUpeNa madhyarAziH paTsaMkhyArUpo guNyate jAtAsta eva paT, ete tryazItyadhikaikazatena bhAgaharaNaM prApyate kintvatroparitanasya bhAjyarAzeH stokatvena bhAgoM na hriyate tato bhAjyabhAjaka - rAzyokhikenApavarttanA kriyate tena jAta uparitano rAzikirUpaH 2, adhantano rAzica - ekpssttiruupH| Agatau dvau muhUrttekapaSTibhAgau ? tau caikasminnahorAtre vRddhirUpeNa hAnirUpeNa vA 61 prApyate iti / 'se' saH 'NikkhamamANe' niSkrAman bahirnissaran 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi' dvitIye prathamasyAyanasya dvitIye 'ahorattaMsi' ahorAtre 'abhyaMtaraM' AbhyantaraM 'taccaM ' tRtIyaM sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIya 'maMDala' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya prApya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'abhitaraM taccaM maMDalaM' AbhyantaraM tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tathA NaM' tadA khalu 'ahArasamuhutte ' aSTAdamuzahUrta: ' divase bhavai' divaso bhavati kintu saH 'cauhiM egasaTThibhAgamuhutterhi' catubhirekapaSTibhAgamuhUtrtteH 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttArAI bhavaH' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu sA ca 'cauhiM egasaTTibhAgamuhutterhi' caturbhirekaSaSTibhAgamutaiH 'ahiyA' adhikA bhavati, pratyahorAtraM pratimaNDalaM dvAbhyAmekaSaSTibhAgAbhyAM hInatvAdhikatvasadbhAvAt 'evaM khalu' evaM khala, evam anenaiva prakAreNa khalu nizcitam 'ee' etena pUrvapradarzitena pratyahorAtraM pratimaNDalamekapaSTibhAgeSu dvibhAgarUpahAnivRddhirUpeNa 'ucApaNaM' upAyena anayA rAtdhyA ityarthaH 'NikkhamamANe' niSkrAman maNDalaparibhramaNagatyA zanaiH zanaiH sarvabAhyamaNDalarUpadakSiNAbhimukhaM gacchan 'rie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAt vivakSitAt pUrvasthAnarUpAt 'maMDalAo' maNDalAt 'tayANaMtaraM' tadanantaraM tadagretanaM 'maMDala' maNDalaM 'saMkamamANe' saMkrAman prApnuvan pratyahorAtraM 'do do' dvau dvau 'egasaTTibhAgamuhutte' ekapaSTibhAgamuhUrtto 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale pratimaNDalamityarthaH ' divasa khettassa' divasakSetrasya divasa bhAgasya 'nibbuDDhemANe2' nirvardhayan 2 hApayan 2 divasa nyUnaM kurvannityarthaH tathA 'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rAtribhAgasya 'abhibuDDhemANe 2' abhivardhayan 2 rAtribhAgamadhikaM kurvannityarthaH krameNa 'savvavAhiraM' sarvabAhyaM caturazItyadhikazatatamam yat tryazItyadhikazatatameM ahorAtre prathamapaNmAsa - 1 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 1-1 sU0 4 rAtrindivayohAnivRddhikramanirUpaNam 29 paryavasAnabhUtaM bhavati tat sarvamaNDalebhyo bAhyamantimamaNDalamupasaMkramya cAraM carati / idamuktaM bhavatisUryasya sarvANi maNDalAni caturazItyadhikazatasaMkhyakAni (184) bhavanti, teSu sUryasya bhramaNaM tu sarvAbhyantararUpaM vihAya zeSatryazItyadhikazatasaMkhyakeSveva maNDaleSu bhavati tatarUyazItyadhikazatatame'horAtre caturaza.tyadhikazatatama maNDalaM prApnotyeveti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sarie' sUrya. 'sandhabAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'savyabhaMtaramaMDalaM' sarvAbhyantaramaNDalaM 'paNihAya' praNidhAya Azritya tatra sUryasya sthitatvAttamarariMgagathya dvitoyamaNDalAdArabhyetyarthaH 'egeNaM' ekena 'teyAsIeNaM' tryazItikena tryazItyadhikena 'rAIdiyasaeNaM' rAtriMndivazatena tryazItyadhikazatasaMkhyakairahorAtrairityarthaH 'tinni chAvahI egasahibhAgamuhuttasayAI' trINi palpaSTiH ekapaSTibhAgamuhUrtazatAni SaTpaSTayadhikazatayasaMkhyakamuhUrtekaSaSTibhAgAn (266 divasakSetrasya 'niccuDittA' nirvarNya hApayitvA 'rAikhettassa rAtrikSetrasya tAneva bhAgAna 'abhivuDhittA' abhivardhya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakadvapattA' uttamakASTAprAptA paramaprakarSaprAptA ata eva 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA patriMzadghaTikAparimitA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvanyUnaH tataH paraM nyUnatvAbhAvAt 'duvAlasamahatte' dvAdazamuhataH caturvizatighaTikAparimitaH 'divase bhavai' divaso bhavati / 'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM paNmAsam / sUtre ApatvAtpuMstvam evamagrepi 'esa NaM' etat khalu tryazItyadhikazatatamAhorAtraM 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya paNmAsasya 'pajjavasANe paryavasAnam antimamahorAtramityarthaH / atha dvitIyam uttarAbhimukhaM paNmAsaM pradarzyate-'se pavisamANe' ityAdi / 'se' iti saH athavA 'se' atha-dakSiNAbhimukhasUryacArAnantaraM 'pavisamANe' pravizan sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaraM maNDalaM pravizan uttarAbhimukhaM gacchan 'sarie' sUryaH 'doccaM' dvitIyaM 'chammAsaM' SaNmAsaM uttaradiksambandhi 'ayamANe' ayana prApnuvan 'paDhamaMsi' prathame 'ahorattasi' ahorAtre dvitIyapaNmAsasya prathame rAtrindive 'vAhirANaMtaraM' sarvabAhyamaNDalAdanantaraM 'maMDalaM' maNDalaM pazcAnupUrtyA sarvabAhyamaNDalAt dvitIyaM-caturazItyadhikazatatamamaNDalAt tryazItyadhikazatatamaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'vAhirAgaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalaM sarvabAhyamaNDalAdAktanamabhyantaraM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAra caraI' cAra carati / 'tayA NaM' tadA khala 'advArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrttA 'rAI bhavaI' Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ph candra rAtrirbhavati, sA ca 'dohiM egasaTTibhAgamuhutte hi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNA' UnA nyUnA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte' dvAdazamuhUrttaH 'divase bhavai' divaso bhavati sa ca 'dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuharttAbhyAM 'ahie' adhiko bhavati ata AgbhyarAtrerhAnyabhimukhatvAt divasasya ca vRddhayabhimukhatvAt / ' se' atha punazca 'pavisamANe' pravizan abhyantaraM gacchan 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi' dvitIye 'ahorattaMsi' ahorAtre 'bAhiraM' bAhyaM pazcAnupUrvyA bAhyamArgataH samApatantaM sarvabAhyamaNDalAdarvAktanaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'ubasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'bAhiraM' bAhyaM pUrvoktarUpaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'aTTArasamuhuttA rAI bhavara' aSTAdazamuharttA rAtribhavati sA ca 'cauhiM egasadvibhAgamuhutte hiM' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtteH 'UNA' UnA bhavati, pratirAtri dvAbhyAM muhttaikapaSTibhAgAbhyAM hInatvakramasadbhAvAt, 'duvAlasamuhute divase bhavai' dvAdazamuhUrtI divaso bhavati, sa ca 'cauhiM egasaTTibhAgamuhutte hi' caturbhirakapaSTibhAgamuhUtaiH 'ahie' adhiko bhavati pratidivasa dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAM vRddhitvakramasadbhAvAt / ' evaM ' evam anayArItyA 'khalu' nizcitaM 'eeNaM' etena avyavadhAnapradarzitena 'uvAeNaM' upAyena prakAreNa 'pavisamANe' pravizan ekato dvitIyamabhyantaraM maNDalaM prati gacchan 'sUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAt ekasmAdanantarabhUtAt 'maMDalAo' maNDalAt 'tayANaMtaraM' tadanantaraM ekasmAdarvAkanaM dvitIyaM 'maMDalaM' maNDala 'saMkamamANe' saMkrAman prApnuvan 'do do' dvau dvau ' egasaTThibhAgamuhutte ' ekapaSTibhAgamuhartto' 'egamege maMDale' ekaikasmin maMNDale 'rAikhettassa' rAtrikSetrasya rAtribhAgasya 'nibbuDDhemANe2' nirvardhayan 2 hApayan 2, tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasa - bhAgasya 'abhivuDDhemANe2' abhivardhayan 2 'savvamaMtaramaMDalaM' sa rvAbhyantaramaNDala tRtIyA - caturthe caturthAtpaJcamamiti krameNa sarvebhyo maNDalebhyo yadabhyantaraM pazcAnupUrvyA caturazItyadhikazatatamaM tryazItyadhikazatasaMkhya kAhorAtrairgamyamAnaM pUrvAnupUrvyA ca sarvaprathamaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sarie' sUrya: 'savvavAhirAo maMDalAo' sarvavAhyAt maNDalAt 'savvamaMtaramaMDala' sarvAbhyantaramaNDalaM 'unase - kamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM tadA' khalu 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabA maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya Azritya abhyantaraprayANasamaye tatra sUryasya sthitatvAttamaparigaNayyatadarvAktanadvitIyamaNDalAdArabhyetyarthaH 'egeNaM' ekena 'teyAsIeNaM' tryazItikena tryazItyadhikena 'rAIdiyasa eNaM' rAtrindivazatena tryazItyadhikazatasaMkhyakairahorAtrairityarthaH ' tiNi' trINi 'chAcaTTI' paTSaSTiH 'egasaTTibhAgamuhuttarAyAI ekapaSTibhAgamuhUrttazatAni papaSTayadhi Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-1 sU04 paripUrNapaJcadazamuhartarAtrindivayorabhAvani0 31 kazatatrayasaMkhyakamuhUrttakapaSTibhAgAn ikhettassa' rAtrikSetrasya rAtribhAgasya 'nivvu hittA' nirvaya' hApayitvA tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasabhAgasya 'abhivuDhittA' abhivardhya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSAptaH ata eva 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhutte' aSTAdazamuhartaH 'divase bhavaI' divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' janyikA sarvalI tataH paraM laghutvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuhUrtA 'rAI bhavai rAtrirbhavati, 'esa NaM' etat khalu-'docce chammAse' dvitIyaM paNmAsaM jAtam / 'esa NaM' etat khalu 'doccassa chammAsassa' dvitIyasya SaNmAsasya 'pajjavasANaM' paryavasAnam antimamahorAtramiti / sAmpratamupasaMharati-'ii khala' ityAdi / 'ii' iti-yasmAdevaM tasmAt kAraNAt 'khalu' nizcitaM 'tassa' tasya paTpaSTayadhikazatatrayAhorAtraparimitasya 'AiJcasaMvaccharassa' mAdityasaMvatsarasya madhye 'evaM' iti anena pUrvoktaprakAraNa 'saI sakRt ekavAraM 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'saI sakRt ekavAraM 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhurtA rAtribhavati / 'saI' sakRt ekavAraM 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati saI sakRta ekavAraM 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / tathA 'padame chammAse' prathame SaNmAse 'asthi advArasamuhattA rAI asti aSTAdazamuhartA rAtriH sarvAbhyantaramaNDalAdvAhyamaNDalaM prApte sUrye rAtredhuddhisadbhAvAt , sA ca prathamaSaNmAsasya antime'horAtre bhavati kintu 'natthi aTThArasa muhatte divase bhavaI' natvaSTAdazamuhuttoM divaso bhavati tadA divasasya hAnisadbhAvAta / tathA tasminneva paNmAse 'asthi duvAlasamuhutte divase' asti dvAdazamuhuttoM divasaH, sa ca prathamapaNmAsasya antime'horAtre bhavati, kintu 'nasthi duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' na tu dvAdazamahata rAtrirbhavati / evam-'docce chammAse' dvitIyasmin SaNmAse sUryasya punaH sarvabAhya maNDalAt sarvAbhyantaramaNDalaM prati gamanalakSaNe 'asthi aTThAramuhutte divase' asti aSTAdazamuhuttoM divamaH tadA divasasya vRddhisadbhAvAt , kintu 'Nasthi aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' na tvaSTAdaza muhurtA rAtribhavati tadA rAtrairvRddhayasadbhAvAt / tathA 'asthi duvAlasamuhuttA rAI' arita dvAdaza muhartA rAtriH tadA rAtreAnisadbhAvAt , kintu 'natthi duvAlasamuhutte divase bhavaI' na tu dvAdaza muharto divaso bhavati tadA divasasya hAnyasadbhAvAt / tathA 'paDhame vA chammAse docce vA chammAse' prathame vA SaNmAse dvitIye vA paNmAse prathamadvitIyarUpobhayorapi paNmAsayoH 'Natthi paNNarasamuhutte divase' nAsti paJcadazamuhUttoM divasaH, evameva 'Nasthi paNNarasamuhuttArAI bhavaI' naiva pazcadazamuhUrtA rAtrirmavati, 'NaNattha' nAnyatra 'rAIdiyANaM vadovaDDhIe' rAtrindivAnAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 candraprAptisUtre .aaaaaaaaaamiri vRddhayapavRddhibhyAM, rAtrindivAnAM vRddhimapavRddhiM ca vihAya anyatra na bhavati, vRddhirapavRddhizca rAtrindivAnAM maryAdayA bhavati maryAdAmatikramya vRddhyapavRddhI kadApi na bhavataH. ato maryAdayA paNmAsadvaye'pi na pazcadazamuharto divaso bhavati, na ca paJcadazamuhartA rAtrirbhavati / te vRddhayapavRddhI ca kathaM bhavetAm ? tatrAha-'muhuttANaM caovacaeNaM' muhartAnAM pazcadazasaMkhyakAnAM cayena-adhikatvena vRddhiH, apacayena-hInatvena apavRddhiH kadAcit kizcidhInapazcadazamuhatoM divaso bhavati, kadAcita , kizcidadhikapaJcadazamuhUttoM divaso bhavati, evaM rAtrivipaye'pi vijJeyam , kintu paripUrNapaJcadaza. muhUrto na divaso bhavati, na ca paripUrNapaJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati divasarAtryorevameva kramasadbhAvAta, paJcadazamuhUrtAnAM honAdhikatvena divasarAtrI bhavataH / evam 'NaNNattha vA aNuvAyagaIe' nAnyatra vA anupAtagatyA, anupAtagatiM vihAyAnyatra na bhavati, anupAtagatiH-anusAragatiH, sA caivamsUryasaMvatsarasya sarve ahorAtrAH SaTpaSTayadhikazatatrayasaMkhyakA (366) bhavanti, paNmAse ca tadardha rAtrindivAnAM tryazItyadhikazataM (183) bhavati, tryazItyadhikazatatame maNDale paD muhurtA hAnivRddhitvena prApyante tadA tadardhe kRte trayo muhartA hAnivRddhitvena labhyante / itazca nyazItyadhikazatasaMkhyakAhorAtrANAmadhaM kriyate tadA labhyate sArdhA ekanavatiH (91) tataH ekanavatisaMkhyakepu pUrNatayA samApteSu satsu tadupari dvinavatitamasya maNDalasya cArdhe gate paJcadaza muhartA labhyante, ahorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt, tato maNDalasyAdhaikalpanAyAM paJcadazamuharto divasaH paJcadazamuhartA ca raatrirlbhyte| sA ca maNDalArdhakalpanA kattu na zakyate yataH sUryasya maNDalAnmaNDalAntaragamanaM zAstrasaMmataM natvardhamaNDalasya vivakSA'pi / iyamatra bhAvanA-sUryasya pratyahorAtraM dvAbhyAmekapaSTibhAgAbhyAM gatirbhavati tataH sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, dvAdazamuhUrtAca rAtrirbhavati, evaM sarvabAhyamaNDale gate sUrye aSTAdazamuhartA rAnirbhavati dvAdazamuhartazca divaso bhavati, tadanantaraM sUryaH pratimaNDalamekapaSTibhAgepu dvibhAgaparimitena kAlena cAra carati, etAvatpramANakAlena maNDalAt maNDalAntaraM gacchati, na tvardhamaNDalam , evaM dvitIye'horAtre sarvAbhyantaramaNDalAt dvitIyaM vAhyasambandhimaNDalaM gacchati tadA, tathA sarva bAhyamaNDalAt dvitIyamAbhyantarasambadhimaNDalaM gacchati tadA ca dvAbhyAmekapaSTibhAgAbhyAmahorAtrasya hAnirvRddhirvA bhavati / evaM krameNa kRtAyAM yojanAyAM sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAhirgamanasamaye ekanavatitame maNDale gate sUrye tribhirekaSaSTibhAgairadhikaH paJcadazamuhUttoM (15 3) divaso bhavati, aSTapaJcAzadbhirekapaSTi bhAgairadhikA caturdazamuhUrtA (14- viti / evaM dvinavatitameM maNDale gate sUrya ekenaikapaSTibhAgenAdhikaH paJcadazamuhUttoM (15-66 divaso bhavati, paSTisaMkhyaraikaSaSTi Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-2 sU0 5 dAkSiNAtyArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 33 bhAgairadhikA caturdazamuhartA (14-6) rAtrirbhavati, evaM sarvabAhyamaNDAlAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhagamanasamaye divasasya vRddhiH, rAtrezca hAniH kartavyA / tathA ca sUryasya bAhyAdabhyantaragamanasamaye ekanavatitame maNDale gate sUrya aSTapazcAzagirekapaSTibhAgairadhikazcaturdazamuhUttoM (14-18) divaso bhavati, rAtrizca tribhirekaSaSTibhAgairadhikA paJcadazamuI (15-1) bhavati evaM dvinavatitame maNDale gate sUrye paSTisaMkhyakairekapaSTibhAgairadhikazcaturdazamuhUttoM (14) divaso bhavati, rAtrizca ekenaikaSaSTibhAgenAdhikA paJcadazamuhartA (15 ..) bhavati / evaM karaNe paJcadazamuhattoM divasaH paJcadazamuhartA rAtrizca kadApi na labhyate / ekanavatitamamaNDalAdapari dvinavatitamaM maNDalamadhaM rathApyate tadA divasasya rAtrazca paJcadazamuhUrtAtmakaM samAnatvaM labhyate nAnyathA, tacca bhagavatA na vivakSitam ataH paJcadazamuhUttoM divasaH, paJcadazamuhUrtA ca rAtriH paripUrNatvena kadApi na bhavatItyavadhAraNIyamiti | 'pAhuDiyAgAhAo' prAbhRtikA gAthAH pokArthasaMgrAhikA gAthAH atra 'bhANiyacAo' bhaNitavyAH vaktavyAH / etA gAthAH sAmprataM kApi pustake na labhyante'to vyunchinnA jAtA ityanumIyate // sU0 4 // iti prathamasya mAmRtasya prathamaM prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-1 // parva prathamasya prAbhRtasya prathamaM muharttavRddhyapavRddhipratipAdakaM prAbhRtaprAbhRtaM pratipAditam ,sAmpratamarddhamaNDalasaMsthitinirUpakaM dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM pratipAdayannAha-'tA kahaM te addhamaMDalasaMTiDa ityaadi| malama-'tA kahaM te addhamaMDalasaMThiI Ahiteti vadejA ? tattha khalu imA duvihA addhamaMDalasaMThiI paNNattA, taM jahA-dAhiNA ceva addhamaMDalasaMThiI, uttarA cetra addhamaMDalasaMThiI 2 / tA kahaM te dAhiNA addhamaMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? tA ayaNaM jaMbuddIce dIve savadIvasamudANaM jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sUrie sababhataraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe sarie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe abhitarANaMtaraM uttaraM adamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM uttaraM adamaMDalasaMThiI uksaMkamittA cAraM carai tayANaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egahibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egahibhAgamuhuttehi ahiyA / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre se NikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe ambhitaraM taccaM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAra carai / tA jayA NaM sarie abhitaraM taccaM dAhiNaM addhamaNDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhi egadvibhAgamuhuttehiM uNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egaTibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sarie tayANaMtarAo tayANaMtaraMsi taMsi 2 desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe2 dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe savvavAhiraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAra carai / tA jayA NaM sUrie savvavAhiraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jaddaNNaeduvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe vAhirANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie vAhirANaMtaraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egadvibhAgamuhuttehi ahie / se pavisamANe sarie doccaMsi ahoratasi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe bAhirANaMtaraM tacca uttaraM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie vAhirANaMtaraM taccaM uttaraM addhamaMDalasaMThiI upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egaTTi bhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egahibhAgamuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo tayANaMtaraM tasi 2 desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI sakamamANe2 uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAdipaesAe savvabhataraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA Na sUrie sabbabhataraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakahapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esaNaM Aicce saMvacchare / esaNa AiJcasaMvaccharassa pajjavasANe // 5 // // dAhiNA addhamaMDalasaThiI samattA // chAyA-tAvat kathaM te ardhamaNDalasaMsthitiH AkhyAteti vadetU ? tatra khalu iyaM dvividhA ardhamaNDalasaMsthitiH prajJaptA, tadyathA-dAkSiNAtyA caiva ardhamaNDalasaMsthitiH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-2 sU05 dakSiNAtyArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 35 autarA caiva ardhamaNDalasaMsthitiH / tAvat kathaM te dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH AkhyAteti vadet ? tAvatayaM khalu jambudvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM yAvat-parikSepeNa prajJaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAM dakSiNAm ardhamaNDalasaMsthitim upakramya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarpakaH aSTAdazamuharto divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / atha nikAman sUryaHnavaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAne dAkSiNAtyAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt AbhyantarAnantarAma auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadAkhalu sUryaH AbhyantarAnantarAm ottarAM arddhamaNDalasaMsthitim urasaMkramya cAraM carati tadA khalu assttaadshmuhto divaso bhavati dvAbhyAm ekapaSTibhAgamuhartAbhyAm UnaH dvAdazamuhatA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekapaSTibhagamuhartAbhyAm adhikA / atha niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAne auttarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt AbhyantarAM tRtIyoM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya vAraM carati / tApat yadA khalu sUryaH AbhyantarAM vatIyAM dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAra carati tadA khalu aSTAdazamuhA divaso bhavati caturbhiH ekapaSTibhAgamuhattaH UnaH, dvAdazamuhartA rAtribhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhattaiH adhikaa| evaM khalu patena upAyena niSkrAman sUrya. tadanantarAt tadanantarasmin tasmin 2 deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthiti saMkrAman dAkSiNAtyAt antarAt bhAgAt tasyAvipradezAt sarvavAdyAm auttarAm adhamaNDalasaMsthitimaupasaMkramya cAra crti| tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhyAm auttarAm ardhamaNDalasthitim upasaMkramya cAra carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utphapikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhattoM divaso bhvti| etat khalu prathamam paNmAsam / etat khalu prathamasya paNmAsasya paryavasAnam / atha pravizan sUryaH dvitIyaM paNmAsam ayan prathame ahorAtre pauttarAt antarAt bhAgAta tasyAdipradezAt-bAhyAnantarAM dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAra gharati / tAvat yadA khala suryaH vAhAnantarAM dAkSiNAtyAm arghamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati dvAbhyAm ekapaSTibhAgamuhartAbhyAm UnA, dvAzamuhattI divaso bhavati dvAbhyAm ekapapTibhAgamuhartAbhyAm adhikaH / atha pravizan sUryaH dvitIye ahorAtra dAkSiNAtyAt antarAtbhAgAt tasyAdipradezAt vAhyAnantarAM tRtIyAm auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAM tRtIyAm autarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamahartA rAtrirbhavati caturbhiH pakapaSTibhAgamuhattaiH UnA, dvAdazamuhattoM divaso bhavati catubhiH ekapaSTibhAgamuhattaH adhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantarAM tasmin 2 deze tAM tAm ardhamaNDalasaMsthitiM saMkrAman 2 autarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt sarvAbhyantarAM dakSiNAtyAm adhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM cati / tAvat yadA khalu sarvAbhyantarA dAkSiNAtyAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprApta aSTAdazamuhRttau divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu AdityasaMvatsaraH / etat khalu AdityasaMvatsarasya paryavasAnam // sU0 5 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre * vyAkhyA-he bhadanta ! 'tA' tAvat pUrvavat 'kaha' kathaM 'te' tava mate 'addhamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthitiH ardhamaNDalavyavasthA 'AhiyA' AkhyAtA 'ti' iti 'vaejjA' vadet vadatu iti bhAvaH / 'ardhamaNDalasaMsthitiH' ityasya ka AzayaH ?-adhamaNDalasya maNDalArdhasya saMsthitiH sUryaparibhramaNavyavasthA sA ardhamaNDalasaMsthitirucyate, tathA ca-iha yat ekaikaH sUryaH ekaikAhorAtreNa ekaikasya maNDalasyArdhabhAgameva bhramaNena paripUrayati atra kathamekaikasya sUryasya pratyahorAtraM pratyekAdhamaNDalaparibhramaNavyavasthA vartate iti praznaH / bhagavAnAha-'tattha khalu' ityAdi / 'tatya khalu tatra ardhamaNDalasaMsthitivicAre khala nizcayena 'imA' iyaM vakSyamANA duvihA' dvividhA dviprakArA 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA mayA anyatIrthakaraizca 'taM jahAM tadyathA sA yathA-'dAhiNA ceva' dAkSiNAtyA caiva dakSiNadikcArisUryaviSayA 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiH tathA 'uttarA ceva' auttarA caiva uttaradikcArisUryaviSayA 'addhamaDalasaMThiI ardhamaDalasaMsthitiH 2 / punaH praznayati-tA 'kaha' te' ityAdi, jJAtA dvividhA ardhamaNDalasaMsthitiH kintu tatra 'tA' tAvat prathamaM dvayormadhye 'kaI kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate 'dAhiNA' dAkSiNAtyA dakSiNadigbhavA dakSiNadikcArisUryaviSayA 'addhamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthitiH 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'ti' iti 'vaejjA' vadet vadatu bhavAn / bhagavAnAha-'tA ayaNNaM' ityAdi, 'tA' tAvat ayaNaM ayaM khalu pratyakSaM dRzyamAno'yaM 'jaMbuddIve dIve' jaMbUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'savvadIvasamudANaM sarvadvIpasamudrANAM 'jAca' yAvat yAvatpadena 'sadhabhatarAe savvakhuvAe' ityAdi jambUdvIpavarNanaM saMkSepataH pUrva prathamaprAbhRtasya prathame'ntaraprAmRte kRtaM tatra vilokanIyam 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prjnyptH| 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'mUrie' sUryaH 'sancabhaMta' sarvAbhyantarAM sarvAbhyantaramaNDalasambandhinIm 'dAhiNa' dAkSiNAtyAM' dakSiNadigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitim 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati tayA // ' tadA khala 'uttamakaTThapatte uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH 'ukosae' utkapakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI tataH paraM hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtribhavati / sUryaH sarvAbhyantaramaNDalagatadAkSiNAtyAdhamaNDalasaMsthitimupasaMkrAntaH san prathamakSaNAdUrdhva sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalAbhimukhaM zanaiH zanaiH tathA kathazcidapi maNDalagatyA paribhramati yenAhorAtraparyantabhAge ye sarvAbhyantaramaNDalagatA bhaSTacatvArizadekapaSTibhAgAstAn, aparaM ca yojanadvayamatikramya sarvAbhyantaramaNDalAnantaraM dvitIyaM yad uttarArdhamaNDalaM tasya sImAM prApnoti, tadevAha 'se' atha tadanantaraM 'nikkhamamANe niSkrAman sarvAbhyantaradAkSiNAtyAdhamaNDalasaMsthititaH prathamakSaNAdUrva zanaiH zanainissaran 'sUrie' sUryaH ahorAtre'tikrAnte sati 'Na' navaM nUtanaM sthitasaMvatsarA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TokA prA01-2 sU0 5 dAkSiNAtyA'rddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 37 daparaM 'saMvaccha' saMvatsaraM 'ayamANe' mayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahoratasi' prathame'horAtre nUtanasaMvaHsarasya Adime'horAtre 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt dakSiNadigbhavAt 'aMtarAe' antarAt apAntarAlabhAgAt sarvAbhyantaramaNDalagatASTacatvAriMzayojanakaSaSTibhAgAdhikayojanadvayapramANarUpAt vinirgatya 'tassa' tasya sarvAbhyantaramaNDalAnantaraM yad uttarArdhamaNDalaM tasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzrityetyarthaH 'ambhitarANaMtara AbhyantarAnantarAM sarvAbhyantaramaNDalAgre'nupadaM vartamAnAM 'uttaraM' mauttarAM uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'upasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati vicarati paribhramatItyarthaH / sa cAtrApi pUrvavadAdipradezAdUrgha zanaiH zanairapretanAparamaNDalAbhimukhaM yathAkathaJcanApi carati yena tasyAhorAtrasyAntime bhAge tadapi maNDalamaSTa catvAriMzadekapaSTibhAgarUpam anyacca yojanadvayaM parityajya dakSiNadigbhavasya tRtIyamaNDalasya sImAyAM vartate / 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM' AbhyantarAnantarAM dvitIyAM 'uttaraM' auttarAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'ubasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhuttoM divaso bhavati kintu 'dohiM egaTThibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhurtAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati kintu 'dohiM egahibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati / 'se' atha-anantaraM dvitIyasyAmuttarArdhamaNDalasaMsthitau paribhramaNAnantaraM 'nikkhamamANe' niSkrAman tatsthAnAt pUrvoktaprakAreNa nissaran 'sarie' sUryaH tasyaivAbhinavasaMvatsarasya 'doccaMsi ahorattasi dvitIye'horAtre 'uttarAe' aMtarAt uttaradigbhavAt 'aMtarAe' antarAt dvitIyottarArdhamaNDalagatAt pUrvapradarzitapramANopetApAntarAlarUpAt vinirgatya 'tassa' tasya dakSiNadigbhAvitRtIyAghamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzrityetyarthaH 'ambhitaraM taccaM' AbhyantarI tRtIyAM sarvAbhyantaramaNDalApekSayA tRtIyAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThii' arghamaNDalasaMsthiti 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasakramya cAraM carati / atrApi pUrvavadeva tasyAhorAtrasya paryante pUrvoktavidhinaiva caturthottarArdhamaNDasya sImAyAM samAgatya sUryo'vatiSThate / 'tA' tAvat 'jayA NaM yadA khala 'sarie' sUryaH ambhitaraM' mAnyantarAM taccaM' tRtIyAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'adamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthitiM 'upasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati tathA gaM' tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSThAdazamuhUrtoM divaso bhavati kintu 'cauhiM egaTribhAgamahuttehi'caturbhirekapaSTibhAgamuhUttaiH 'UNe' uno hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu 'cauhi egaTThibhAgamuhutterhi' catubhirekapaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati evaM' evameva 'khalu' nizcayena 'eeNaM' etena pUrvapradarzitAdhamaNDalasasthititraya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre rUpeNa 'uvAeNaM' upAyena krameNa pratyahorAtraM tattanmaNDalagatATacatvAriMzadyojanaikapapTibhAgatadanantarayojanadvayollainapUrvakaM tattadanetanAnantarasthitapratyekAdhamaNDalasasthitiparibhramaNarUpeNa vidhinA "NikkhamamANe' niSkrAman pUrvasthAnAdanantarasthAnaM gacchan 'mUrie' sUryaH 'tayANatarAo' tadanantarAdadhamaNDalAt 'tayANaMtaraM' tadanantarAM tadanantarasthitAM 'tasi tasi' tasmin tasmin 'desaMsi' deze pradeze dakSiNapUrvabhAge uttarapazcimabhAge vA 'taM taM' tAM tAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'saMkamamANe 2' saMkrAman saMkrAman ekRsyA ardhamaNDalasaMsthiteraparAmardhamaNDala. saMsthitiM svagatyA gacchan 2 prathamasya paNmAsasya dvayazItyadhikazata(182) tamAhorAtrasya paryantabhAge gate sati 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt dakSiNadigbhavAt 'aMtarAe' antarAt sarvAbhyantaramaNDalamadhikRtya dvayazItyadhikazata-(182)-tamamaNDalAtASTacatvAriMzadyojanaikapaSTibhAgatadanantaravAhyayojanadvayapramANopetApAntarAla rUpAt 'bhAgAe' bhAgAt nissRtya 'tassa' tasya sarvabAhyamaNDalagatasyottarArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt adipradezamAzritya 'sancavAhina' sarvabAhyAM 'uttaraM auttarAm uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'sabavAhiraM' sarvabAhyAM 'uttaraM' auttarAm uttaradigbhavAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthiti 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTThapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukkosiyA' utkarpikA sarvagurvI-tata AdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH tato hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhutte' dvAdazamuhUrtaH 'divase bhavaI' divaso bhavati / upasaMharannAha-'esa NaM' ityAdi, 'esa gaM' etat khalu paDhame chammAse' prathama paNmAsam / 'esa NaM etat khala 'paDhamassa chammAsassa prathamasya paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM paryantabhAgaH // athArdhamaNDalasaMsthitiviSaye dvitIyaM SaNmAsaM vivRNoti-se pavisamANe' ityAdi / 'se' athAnantaraM niSkramaNAnantaraM prathamapaNmAsasya antime'horAtre'tikrAnte satItyarthaH 'pavisamANe' pravizana abhyantaraM gacchan 'marie' sUryaH 'doccaM' dvitIya 'chammAsaM' ghaNmAsaM 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame ahorAtre 'uttarAe' auttarAt uttaradigbhAgasthitasarvavAhyamaNDalasambandhinaH 'aMtarAe bhAgAe' antarAd bhAgAt sarvabAhyAnantarasthitArdhamaNDalagatASTacatvAriMzadyojanakaSaSThibhAgatadanantarapUrvabhAviyojanadvayapramANApAntarAlarUpAd bhAgAt vinirgatya 'tassa' tasya dakSiNadigbhAvisarvabAhyAnantaradakSiNArdhamaNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzritya 'vAhirANaMtare' bAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdanantarabhUtA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-2 sU05 dAkSiNAtyAImaNDalasaMsthitirakarUpam 39 mAbhyantarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaNDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthiti 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasakragya cAra cati / atrApi svacAragatyA sUryasyApretanasImAyAmAgamanaM pUrvavadeva mAvanIyam / evamagre'pi vijJeyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'vAhirANataraM' yAzAnantarAM pUrvoktarUpAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThiI madhamaNDalasaMsthiti 'uvasaMkamittA cAra carai' upasaMkragya cAraM carati 'tayA gaM' tadA khala 'aTThArasamuhuttA rAI . bhavaI' maSTAdaza muhartA ganirbhavati kintu sA 'dohiM egadvibhAgamuhattehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartA-yAM 'UNA' UnA pUrvagatarAvyapekSayA hInA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamahattoM divaso bhavati kintu saH 'dohiM egahibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAM 'ahie' adhikaH pUrvagatadivasApekSayA'ghiko bhavati / 'se' atha prathamAhorAtrAdanantaraM 'pavisamANe pUrvavat pravizanneva 'sarie sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'ho rAne 'dAhiNAe' dAkSiNAtyAt 'aMtarAe bhAgAe' antarAd bhAgAt pUrvapradarzitapramANApAntarAurUpabhAgAnnissRtya 'tassa' tasya sarvavAhabAdabhyantaratRtIyottarArdhamaNDalasya 'AipaesAe' mAdipradezAt AdipradezamAzritya vAhirANaMtara bAhyAnantarAM bAhyAdanantarabhUtAmAbhyantarAM tacca tRtIyAM sarvavAdyArdhamaNDalasasthitimapekSya tRtIyAM 'uttasaM' mautarAM 'addhamaMDalasaMThiI ardhamaNDalasaMsthiti 'upasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khala sUryaH 'vAhirANatara' vAtAnantarAM pUrvoktAM 'tacca' tRtIyAM pUrvoktarUpAM 'uttara' autarAM 'addhamaMDalasaMThiI mardhamaNDalasaMsthiti 'upasaMkamittA cAraM carai' upasakramya cAraM carati tayANa' tadA khala 'advArasamuhattA rAI bhavaI aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati,, sA ca 'cauhi egahibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamahattaH 'UNA' UnA honA bhavati, tathA 'duvAlasamuhatto divaso bhavaI' dvAdazamahattoM divaso bhavati sa ca 'carahiM egahibhAgamUhattehi catubhirekagTibhAgamahattaH 'ahie' adhiko bhavati evaM pUrgaktarItyA 'khalu nizcayena 'eeNa' etena pUrvapradarzitena ardhamaNDalasaMsthititrayarUpeNa 'uvAeNaM' upAyena krameNa vidhinA 'pavisamANe' pravizan abhyantaraM gacchan 'mUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo' tadanantarAt ardhamaNDalAt 'tayANaMtaraM tadanantarAM tadasthitAM 'taMsi tasi'- tasmin tasmin 'desaMsi' deza-pradeze dakSiNapUrvabhAge uttarapazcimabhAge vA 'taM taM' tAM tAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'saMkamamANe2' saMkrAman2 ekasyAdhamaNDalasaMsthiteraparAmardhamaNDalasaMsthiti svagatyA gacchan gacchan dvitIyasya paNmAsasya dvayazItyadhikazata-(182)-tamAhorAtrasya paryantabhAge gate sati 'uttarAe' auttarAt uttaradigbhavAt 'aMtarAe bhAgAe' antarAt bhAgAt sarvabAhyamaNDalApekSayA dvayazItyadhikazatatamamaNDalagatASTacatvArizayojanakaSaSTibhAgatadanantarAbhyantara Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre yojanadvayapramANApAntarAlarUpabhAgAt 'tassa' tasya sarvAbhyantaramaNDalagata dakSiNArdha maNDalasya 'AipaesAe' AdipradezAt AdipradezamAzritya 'savvantaraM' sarvAbhyantarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM carar3a' upasaMkramya cAraM carati, sUryasya cAravidhinA sImAyAmAgamanaM pUrvavadevAvaseyam / 'tA' tAvat 'jayA'Na' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvabhaMtaraM' sarvAbhyantarAM 'dAhiNaM' dAkSiNAtyAM 'aDamaMDalasaThi ' ardhamaNDalasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM caraha' upasaMkramya cAraM carati ' tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAtaH paramaprakarSagataH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tata vyAdhikyAbhAvAt, 'ahArasamuhutte divase bhavacha' aSTAdazamuttoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI tato lAghavA'bhAvAt 'duvAkasamuhuttA rAI bhavaH' dvAdazamuharttA rAtrirbhavati / upasaMharannAha - 'esa NaM' ityAdi / 'esa NaM' etat khalu 'docce chammAse' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'doccasya chammAsassa' dvitIyasya paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM sarvAntimabhAgo varttate / 'esa gaM' eSa khalu 'Aicce saMvaccha re' AdityaH saMvatsara 'esa NaM' etat khalu 'AiccasaMcaccharassa' Aditya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM paryantabhAgaH | 05 || // iti dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH samAptA // 40 gatA dAkSiNAtyA ardhamaNDalasaMsthitiH, sAmpratamauttarAmardhamaNDalasaMsthitiM vivRNvannAha-'tA kahaM te uttarA addhamaMDala saMThi' ityAdi / mUlam - tA kahaM te uttarA bhaddhamaMDala saMThiI Ahiteti cadejjA ? tA ayaNNaM jaMbutata ata savvadIca jAvaparikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sUrie savvavyaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThi uvasaMkamittA cAraM caraha tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi uttarAe aMtarAe bhAgAe tarasAipaesAe abhyaMtarAnaMtaraM dAhiNaM addhamaMDala saMThi uvasaMkamittA cAraM carar3a / tA jayA NaM sUrie abhyaMtarAnaMtaraM dAhiNaM addhamaMDala saMThi uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiMegadvibhAgamuhutte hiMUNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egaTTibhAgamuhuttehiM ahiyA / seNikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe abhitarANaMtaraM taccaM uttaraM addhamaMDalasaMThi uva saMkamittA cAraM carai / tA jayANaM sarie antarANaMtaraM taccaM uttaraM addhamaMDalasaMThi uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhava cauhiM egaTTibhAgamuhutehiM UNe. duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egaTTibhAga Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-2 sU06 auttarArddhamaNDalasaMsthitikharUpam 41 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm muhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe sarie tayANaMtarAo tayANataraM taMsi taMsi desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe 2 uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe sabbavAhiraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayANaM-mUrie savvavAhiraM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM caraha tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe vAhirANaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI upasaMkamittA cAraM cri| tA jayANaM sUrie vAhirANaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohi egahibhAgamuhuttehi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dorDi egahibhAgamuhatterdi ahie / se pavisamANe sarie doccaMsi ahoratasi uttarAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe vAhiraM tacca dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayANaM sarie vAhiraM taccaM dAhiNaM addhamaMDalasaMThiI upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM advArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egahibhAgamuhuttehi ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe murie tayANaMtarAo tayANaMtaraM taMsi tasi desaMsi taM taM addhamaMDalasaMThiI saMkamamANe 2 dAhiNAe aMtarAe bhAgAe tassAipaesAe sababhaMvaraM uttara addhamaMDalasaMThiI uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie savvabhaMtaraM uttaraM addhamaMDalasaMThiI upasaMkamittA cAra carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae advArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe esa Na Aicce saMvacchare / esa NaM AiccasaMvaccharassa pajjavasANe / / mUtra 6 // // uttarA addhamaMDalasaMThiI samattA // paDhamassa pAhuDassa bIyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-2 / / chAyA-tAvat kathaM te auttarA ardhamaNDalasaMsthiti AkhyAteti vadet 1 tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpa sarvadvIpa-yAvat-parikSepeNa prazaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAM auttarAm ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / atha niSkA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 candrapraptisUtre man sUryaH navaM saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre auttarAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt abhyantarAnantaraM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkramya cAraM carati / tAvat yA khalu sUrya abhyantarAnantarAM dakSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM caratitA khalu aSTAdazamuttoM divaso bhavati dvAbhyAm ekaSaSTibhAgamuharttAbhyAM UnaH, dvAdazamuharttA gatrirbhavati dvAbhyAM ekapaSTibhAgamuharttAbhyAM adhikA / atha niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre dAkSiNAtyAt annarAd bhAgAt tasyAdipradezAt abhyantarAnantarAM tRtIyAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthitim upasaMkrasya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantarAM tRtIyAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuttoM divaso bhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhatteH UnaH, dvAdazamuharttA rAtrirbhavati caturbhirekapa pribhAgamuhantairadhikA / evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadantarAt tadanantarAM tasmin tasmin deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthiti saMkrAman 2 bhauptarAt antarAt bhAgAt tasyAdipradezAt sarvabAhyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sarvavAhyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamutta rAtrirbhavani, jaghanyakaH dvAdazamuhattoM divaso bhavati tat khalu prathamaM paNmAsam / patat khalu prathamasya paMNmAsasya paryavasAnam / atha pravizan sUryaH dvitIyaM paNmAsaM ayan prathame ahorAtre dAkSiNAtyAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt vAhyAnantarAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tAvat yadA khalu sUryaH vAhyAnantarAM auptarAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuharttA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhattabhyAm UnA, dvAdazamuttoM divaso bhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAmadhikaH / atha pravizan sUrya. dvitIye ahorAtre auttarAt antarAT bhAgAt tasyAdipradezAt vAhyAM tRtIyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu vAhyAM tRtIyAM dAkSiNAtyAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuharttA rAtrirbhavati caturbhirekapaSTabhAgamuhUtaiH UnA, dvAdazamuttoM divaso bhavati caturbhirekapaTibhAgamuhattairadhikaH / pavaM khalu patena upA yena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantarAM tasmin tasmin deze tAM tAM ardhamaNDalasaMsthitiM saMkrAman 2 dAkSiNAtyAt antarAd bhAgAt tasyAdipradezAt sarvAbhyantarAM auttarAM ardha maNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sarvAbhyantarAM auttarAM ardhamaNDalasaMsthiti upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASTAprAptaH utkarpakaH aSTAdazamuharttA divaso bhavati, dvAdazamuharttA rAtrirbhavati / patat khalu dvitIyaM paNmAsam / etat khalu dvitIyasya paNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu Aditya saMvatsaraH / etat khalu Aditya saMvatsarasya paryavasAnam" | sR0 6 | // auttarA ardhamaNDala saMsthitiH samAptA // 'prathamasya prAmRtasya dvitIyaM prAmRtamAmRtaM samAptam // 1-2 // vyAkhyA- 'tA tAvata 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate uttarA' bhauttarA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA0 1 -2sU06 autarArddhamaNDalasaMsthitisvarUpam 43 'addhamaMDalasaMThiI' arddhamaNDalasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA 'ttivaejjA' iti vadet etad vadatu bhagavAn iti-praznaH / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'ayaNa' mayaM khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'savvadIva jAva parikkheveNaM' sarvadvIpa yAvat parikSepeNa sarvadvIpasamudrANAM madhye sarvAbhyantaraH sarvebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullakaH ekalakSayojanAyAmaviSkambhaparimANavattvAt , parikSepeNa paridhinA pUrvapradarzitapramANena 'paNNatte' prajJaptaH / 'tA' tAvat 'jayANa' yadA khala 'sarie' sUryaH 'savvanbhaMtaraM' sarvAbhyantaraM sarvAbhyantarasthitAM 'uttara' auttarAM uttaradigbhAvinI 'addhamaMDalasaMThiI' ardhamaNDasaMsthitiM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH ukkosae' utkarSakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvalamvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / agre prathame SaNmAse, dvitIye paNmAse iti paripUrNa AdityasaMvatsare yathA dAkSiNAtyAyA ardhamaNDalasaMsthiteAkhyA kRtA tathaivAsyA auttarAyA ardhamaNDalasaMsthiterapi sarvA vyAkhyA'vaseyA, vizeSastu etAvAneva yad dAkSiNAtyArghamaNDalasaMsthitau 'dAhiNaM dAhiNAe' dAkSiNAtyAM dAkSiNAtyAt' iti dAkSiNAtyazabdena vyAkhyAta tadatra mauttarAyAmadhamaNDasaMsthitau sarvatra 'uttaraM uttarAe' 'auttarAM autarAt' iti zabdena vyAkhyeyam, zepaM sarva dAkSiNAtyArdhamaNDasaMsthitivadeva vijJeyamato'tra vistarabhayAnna vyAkhyA kRtaa| mUlArthaH sarvo'pi chAyAgamyatvAt sugama eveti viramyate // sU0 6 // // ityauttarA ardhamaNDalasaMsthitiH samAptA / / / / iti prathamasya mAmRtasya dvitIyaM prAbhRtamAbhRtaM samAptam // gataM prathamasya mUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtam , sAmprataM 'kiM te ciNNaM paDicaraI' / iti cIrNapraticaraNAdhikAraviSayakaM tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate-'tA kiM te ciNNaM' ityAdi / ___ mUlam - tA kiM te ciNNaM paDicarai Ahiteti vadejjA ?, tattha khalu ime duve sUriyA paNNattA taM jahA-bhArahe ceva sarie ?, eravae ceva sUrie / tA ete NaM duve sUriyA pattaye 2 tIsAe 2 muhuttehiM egamegaM addhamaMDalaM carai saTThIe saTThIe muhuttehiM egamegaM maMDalaM saMghAeMti / tA NikkhamamANA khalu ete duve sUriyA No aNNamaNNarasa ciNNaM paDicaraMti, pavisamANA khalu ete duve sUriyA aNNamaNNassa ciNNaM paDicaraMti, tattha NaM ko heu-tti vadejjA ? tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tattha NaM ayaM bhArahe ceva sUrie jaMbuddovassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre chettA dAhiNapurathimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi vANauI mariyamayAiM jAiM surie appaNA ceva ciNNAI paDicarai, uttarapaccasthimillasi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauI sUriyamayAiM jAI sUrie appaNA ceva ciNNAI paDicarai / tattha ayaM bhArahe sUrie eravayassa sUriyassa jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM chettA uttarapurasthimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi vANauiM sUriyamayAI jAI sarie parassa ciNNAI paDicarai, dAhiNapaccasthimillaMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauI sUriyamayAI jAI surie parassa ceva ciNNAI paDicarai / tattha ayaM eravae surie jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM chettA uttarapaccasthimillasi caubhAgamaMDalaMsi vANauI mariyamayAI jAI sarie appaNA ceva ciNNAI paDicarai, dAhiNa purathimillaMsi caunbhAgamaMDalaMsi ekkANa uI mariyamayAiM jAI sUrie appaNA ceva ciNNAI paDicarai / tattha NaM ayaM eravae sUrie bhArahassa sUriyassa jaMbuddIvassa dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvIsaeNaM saeNaM chittA dAhiNapaccatthimillasi caubhAgamaMDalasi vANauI riyamayAI jAI sUrie parassa ciNNAI paDicarai, uttarapurasthimilliMsi caubhAgamaMDalaMsi ekkANauI sUriyamayAI jAI sUrie parassa ceva ciNNAI paDicarai / tA nikkhamamANA khalu ete duve sUriyA No aNNamaNNassa ciNNaM paDicaraMti, / pavisamANA khallu duve riyA aNNamaNNassa ciNNa paDicaraMti / sayamegaM cottAlaM // gAhAo // sU0 7 // || pahamapAhuDassa taiyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-3 // chAyA-tAvat kiM te cIrNa praticarati AkhyAtamiti vadet ? tatra skhalu imau dvau sUryo prakSaptau tadyathA-bhAratakazcaiva sUryaH ? airavatikazcaiva sUrya. 2 / tAvat pato khalu dvau sUryA pratyekaM 2 triMzatA 2 muhUrtaH ekaikamardhamaNDalaM carataH, paTayA paSTayA muhUrtaH paphaika maNDalaM saMghAtayataH / tAvat niSkAmantau khalu etau dvau sUyA no anyonyasya cIrNapraticarataH, pravizantau khalu patau hau sUryo anyonyasya cIrNa praticarata , tatra ko hetuH 1 iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prApta / tatra khalu ayaM bhAratakazcaiva sUryaH jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chitvA dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUryaH Atmanaiva cIrNAni praticarati, uttarapAzcAtye caturbhAgamaNDale ekanavati saryamatAni yAni sUrya Atmanaiva corNAni praticarati / tatrAyaM bhAratakaH sUryaH paravatikasya sUryasya jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 1-3507 sUryaparibhramaNavicAraH 45 maNDalaM caturvizatikena zatena chittvA uttarapaurastye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUryaH parasya corNAni praticarati, dakSiNapAzcAtye caturbhAgamaNDale ekanavarti sUryamatAni yAni sUryaH parasyaiva cIrNAni praticarati / tatrAyam airavatikaH sUryaH jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcodakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chitvA uttarapAzcAtye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUrya Atmanaiva cIrNAni praticarati, dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale pakanavati sUryamatAni yAni sUryaH Atmanaiva cIrNAni praticarati / tatra khalu ayam-airavatikaH sUryaH bhAratakasya sUryasya jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatayA udIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chittvA dakSiNapAzcAtye caturbhAgamaNDale dvAnavati sUryamatAni yAni sUryaH parasya cIrNAni praticarati, uttarapaurastye caturbhAgamaNDale ekanavati sUryamatAni yAni sUryaH parasyaiva cIrNAni pratiyarati sato niSkrAmantI khalu pattau dvau sUryo no anyonyasya cIrNa praticarataH / "zatamekaM catuzcatvArizam" | gAthA / stra // 7 // // prathamaprAbhUtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-3 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'ki' kim kathaM kena prakAreNa 'te' tava mate ciNNa paDicarai' 'kiM cIrNa maticarati' iti 'Ahiya' iti AkhyAtaM kathitam ! iti-etadvipayaM 'vaejjA' vadeta badatu kathayatu bhagavAn ! iti praznaH-uttaramAha-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra khala 'ime' imau zAstraprasiddhau 'duve' do 'sariyA' sUryo 'paNNattA' prajJaptau kathitau pUrvatIrthaMkaragaNadharairiti, 'ta' jahA' tadyathA tau yathA-bhArahae ceva sarie' bhAratakazcaiva yaH sarvabAhyamaNDalasya dakSiNAtye'dhamaNDale cAraM carituM samArabhate sa bharatakSetraprakAzakatvAd bhArataH sUryaH, 'eravae ceva sarie' airavatazcaiva yastasyaiva sarvabAhyamaNDalasya auttare'rdhamaNDale cAraM carati sa airavatakSetraprakAzakatvAda airavataH sUryaH 2 / 'tA' tataH 'ete NaM' etau bharatairavatakSetre cAriNau khalu 'duve sariyA' do sUryoM patteyaM 2 pratyekaM 2 ekaikatvamAzritya 'tIsAe tIsAe' triMzatA triMzatA muhattehi' muhUrteH 'egamega' ekaikaM 'addhamaMDalaM' ardhamaNDalaM 'caraMti' carataH paribhramataH 'saTThIe saTThIe paSTyA SaSTyA-paSTipaSTisaMkhyakaiH 'muhuttehi' muharteH 'egamegaM' ekaikaM 'maMDalaM' maNDalaM 'saMghAeMti' saMghAtayataH sArddhameva paripUrayataH, na tu pUrvApareNa 'to' tatra-ekasUrya. savatsaramadhye 'nikkhamamANA khalu' niSkrAmantau sarvAbhyantaramaNDalAnnissarantau khalu "ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'No' nau naiva 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNaM' cIrNa tattadvArA pUrva sevitaM kSetraM 'paDicaraMti' praticarataH aparo'pareNa cINa kSetre, anyo'nyena ca cIrNe kSetre to na paribhramataityarthaH, (idaM jambUdvIpacitravazAdavaseyam ) kintu 'pavisamANA' pravizanto sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM caturazItyadhikazatatamaM maNDalaM gacchantau khala-ete duve sUriyA etau dvau sUryo 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'ciNaM cIrNa tattadvArA pUrva sevitaM kSetra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 'paDicaraMti' praticarataH paribhramataH / gautamaH pRcchati-tattha the' tatra evaMvidhavyavasthAyAM 'ko deU' ko hetuH kiM kAraNam ! "ttivaejjA ' iti vadet iti bhagavan / kathayatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat zrUyatAm 'ayaNNa' ayaM khalu 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH 'jAva parikkheveNaM paNNatte' yAvat parikSepeNa prajJaptaH jambUdvIpaparimANaM pUrva pratipAditaM tato vijJeyam / 'tattha NaM' tatra khalu 'ayaM pratyakSaM dRzyamAnaH 'bhArahe ceva' bhAratazcaiva bharatakSetraprakAzakatvAd bhArataH 'sUrie' sUryaH 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'pAINapaDINAyayAe' prAcIpratIcyAyatayA pUrvadizAtaH pazcimadizAparyantaM yA dIrghA tayA tathA-'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradizAto dakSiNadizAparyantaM yA dIrghA tayA 'jIvAe' jIvayA jIvAsA. dRzyAjjIvA pratyaJcA, tayA u.+da. te dve api jIve adhikRtyetyarthaH 'maMDalaM' maNDalaM yasmin yasmin maNDale sUryaH paribhramati tattanmaNDalaM 'cauvIsaeNa saeNaM' caturvizatikena caturvizatyadhikena zatena (124) 'chattA' chitvA vibhajya tasya tasya maNDalasya caturvizatyadhikazatasaMkhyakAn bhAgAn parikalpya, teSAM caturdikatvAt caturbhAigo harttavyaH, tenAgatAH pratidik ekaikamaNDalasya ekatriMzad ekatriMzadbhAgAH, tatasteSu 'dAhiNapurathimillasi' dakSiNapaurastye dakSiNapUrvadik sthite AgneyyAM dizi vartamAne 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale caturbhAgIkRte maNDale maNDalasya caturbhAge tasya tasya caturvi zatyadhikazatasaMkhyakatvena parikalpitasya maNDa lasya caturthe mAge ekatriMzasaMkhyakarUpe ityarthaH sUryasaMvatsarasambandhini dvitIye SaNmAse 'vANauI' dvinavati dvayadhikanavatisaMkhyakAni maNDalAni caturbhAgarUpANi 'mariyamayAI, sUryamatAni sUryeNa bhAratasUryeNa pUrva matAni ataeva 'jAi' yAni 'appaNA ceva Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni pUrva sarvAbhyantaramaNDalAdvahiniSkramaNasamaye mAsevitAni tAni 'mUrie' sUryaH 'paDicaraI' praticarati teSu paribhramatItyarthaH / tAni na paripUrNacaturbhAgamAtrANi kintu sva svamaNDalagatacaturvizatyadhikazatasambadhyaSTA dazASTAdazabhAgapramitAni / te cASTAdazASTAdazabhAgA na sarveSvapi maNDalepu bhavanti, pratiniyatadeze eSa bhavanti, kintu kApi maNDale kutrApi, kevala dakSiNapaurastyasya caturbhAgamadhye bhavanti tata mAha-dAhiNapurathimillasi' iti / tathA sa eva bhArataH sUryaH tasyaiva dvitIyaSaNmAsasya madhye 'uttarapaccasthimillaMsi' uttarapAzcAtye vAyavyakoNe 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturbhAge 'ekkANauI' ekanavati ekanavatisakhyakAni maNDalAni pUrvavat svasvamaNDalagatacaturvizatyadhikazatasambandhyaSTAdazASTadazabhAgapramitAni 'sUriyamayAI sUryamatAni Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA01-3 sU07 sUryaparibhamaNavicAraH 47 sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNakAle matAni, etadeva spaSTayati- 'nAI appaNA ceva' yAni-Atmanaiva svayaM pUrva ciNNAI' cIrNAni tAni 'sUrie'sUryaH bhArataH sUryaH 'paDicaraI' praticarati / atra caturazItyadhikazatasaMkhyakepu sarveSu maNDaleSu sarvabAhyamaNDalAt zeSANi tryazItyadhikazatasaMkhyakAni maNDalAni santi, tAni ca pratyeka dvitIyaSaNmAsamadhye dvAbhyAmapi sUryAbhyAM paribhramyante, arthAt dvitIyapaNmAse teSAM jyazItyadhikazatasaMkhyakamaNDalAnAM madhye ekasmin ekasmin maNDale dvAvapi sUryoM paribhramataH / sarveSvapi digvibhAgepu pratyekasmin digvibhAge ekasmin maNDale eka eva sUryaH paribhramati, dvitIye tu aparaH sUryaH / evaM sarvAntimamaNDalaparyantamapi paribhAvanIyam / tatra dvitIyapaNmAse dakSiNapaurastye digavibhAge bhArataH sUryo dvinavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati, airavanA sUryaekanavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati / uttarapAzcAtye digavibhAge ca airavataH sUryo vinavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati bhArataH sUryazca-ekanavatisaMkhyakAni maNDalAni paribhramati / evaM vyazItyadhikazatasaMkhyakepu sarveSvapi maNDaleSu dvayoH sUryayoH paribhramaNaM bhavatIti / etacca paTTikAdau maNDalAni vilikhya paribhAvanIyam / ataevoktam-dakSiNaporasye hinavatisaMkhyakAni maNDalAni, uttarapAzcAtye ca ekanavatisaMkhyakAni maNDalAni bhArataH sUryaH svayaM pUrva cIrNAni praticaratIti / tadevaM bhAratasUryasya svacIrNapraticaraNaparimANaM pradarzitam atha ca tasyaiva bhAratasUryasya paracIrNapraticaraNaparimANaM pradarzayati'tattha NaM ayaM bhAraheM' ityAdi / 'tattha' tatra madhyajambUdvIpe 'ayaM' ayaM prastuta prakaraNolli khito jambUdvIpasambandhIbharatakSetraprakAzakAritvAd bhArataH sUryaH 'jaMbuddIvassa dIvassa' jaMbU. dvIpasya dvIpasya 'pAINapaDINAyayAe prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIrghayA, tathA 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA 'jIvAe' jIvayA jIvAsAdRzyAta jIvA tayA davarikayetyarthaH 'maMDalaM' maNDalaM caturbhivibhaktaM tattanmaNDalaM 'cauvIsaeNaM saeNaM' caturvizatikena caturvizatyadhikena zatena zatabhAgena 'chettA' chitvA-hRtvA 'uttarapurathimillaMsi' uttarapaurastya uttarapUrvadig vibhAge IzAnakoNe ityarthaH 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasye caturthe bhAge teSAmeva dvitIyAnAM paNNAM mAsAnAM madhye 'eravayassa sUriyassa', airavatasya sUryasya 'vANauI' dvAnavati dvinavatisaMkhyakAni 'sUriyamayAI ryamatAni airavatasUryeNa pUrva niSkramaNakAle matAni matI kRtAni-jAI' yAni 'sarie' sUryaH bhArataH sUryaH 'parassa ciNNAI' parasya airavatasya sUryasya dvArA ciNNAI' cIrNAni niSkramaNakAle tAni 'paDicarai' praticarati, tathA 'dAhiNapaccatthimillaMsi' dakSiNapAzcAtye naiRtakoNe ca 'caubhAgamaDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturthe bhAge 'ekkANauI' ekanavati ekanavati saMkhyakAni 'sUriyamayAI sUryamatAni eravatasUryamatAni airavatasUryasambandhIni 'jAI' yAni 'marie' sUryaH Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaptisUtre -bhArataH sUryaH 'parassa ceva' parasyaiva airavatasUryasyaiva dvArA 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicarai' praticarati / ekasmin bhAge dvinavatirekasmin bhAge ca ekanavatirityatrApi bhAvanIyam | itthaM ca bhArataH sUryo dakSiNapaurastye bhAge - dvinavatisaMkhyakAni, uttarapAzcAtye bhAge ca ekanavati saMkhyakAni svayaM cIrNAni praticarati, uttarapaurastye bhAge dvinavatisaMkhyakAni dakSiNapAzcAtye bhAge ca ekanavatisaMkhyakAni paracIrNAni aivatasUryacIrNAni praticaratItibhAvaH / sAmpratamairavatasUryaviSayaM pratipAdayati-'tattha' tatra jambUdvIpamadhye 'ayaM ayaM pratyakSataupalabhyamAnaH jambUdvIpasambandhI 'eravae sUrie' airavatakSetraprakAzakAritvAt airavataH sUryaH 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya pAiNapaDINAyayAe prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIdhayA 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA 'jIvAe' jIvayA 'maMDalaM' maNDalaM caturbhivaktiM tattanmaNDalaM 'cauvIsaeNaM saraNaM' caturvizakena zatena caturvizatyadhikaikazatena 'chettA' chittvA 'uttarapaccathimillasi' uttarapAzcAtye bhAge 'caumAga maMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturthe bhAge 'vANauI-dvinavati dvinavatisaMkhya kAni 'mariyamayAI' sUryamatAni-airavatasUryeNaivamatAni matIkRtAni 'jAI' yAni 'sarie' sUyaH airavatasUryaH 'aNpaNA ceva' Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicaraI' praticarati, tathA 'dAhiNapurathimillasi' dakSiNapaurastye bhAge 'caunbhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturthabhAge ekANauI' ekanavati ekanavatisakhyakAni sUriyamayAI' sUryamatAni airavatasUryegaiva matAni 'jAI' yAni sarie sUryaH airaktasUryaH 'aNpaNAceva' Atmanaiva svayaM 'ciNNAI' cIrNAni 'paDicaraI' praticarati / 'tattha NaM' tatra khalu jambUdvIpe 'ayaM' ayaM pUrvapradarzitaH 'eravae sarie' airavataH sUryaH' jaMbUddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya jambUdvIpanAmakasya dvIpasya 'pAINapaDi gAyayAe prAcIpratIcyAyatayA pUrvapazcimadIrghayA 'udiNadAhiNAyayAe' udIcI dakSiNAyatayA uttaradakSiNadIrghayA jIvayA 'maMDalaM' maNDalaM tattanmaNDalaM'caucIsaeNaM saeNaM' caturvizatyadhikena zatena chittA' chitvA vibhajya 'dAhiNapaccasthimillaMsi' dakSiNapAzcAtye bhAge 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturmAge 'bhArahassa sUriyassa' bhAratasya sUryasya bhAratasUryasambandhIni 'vANauI dvAnavati dvAnavatisaMkhyakAni 'sUriyamayAI sUryamatAni bhArata sUryamatAni 'jAI' yAni 'mUrie' sUryaH airavataH sUryaH 'parassa' parasya bhAratasUryasya dvArA 'ciNNAI' cIrNAni paDicarai' praticarati, tathA 'uttarapurasthimillasi' uttarapaurastye bhAge 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalacaturthabhAge tasyaiva bhAratamyasya ekANauI" ekanavati ekanavatisaMkhyakAni 'sariyamayAI' sUryamatAni bhAratasUryapratisevitAni 'jAI' yAni 'sarie sUryaH airavatasUryaH 'parassa ceva' parasyaiva dvArA ciNNAI'cIrNAni 'paDicaraI' praticarati / ayaM bhAvaH-airavataH sUryaH uttarapazcime bhAge dvonavatisaMkhyakAni maNDalAni, dakSiNapUrve Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA01-4sU08 dvayoH sUyaryoH parasparamantaraM labhyate 49 bhAge ca ekanavati saMkhyakAni maNDalAni svayaM cIrNAni praticarati, dakSiNapazcime bhAge dvinavati saMkhyakAni maNDalAni uttarapUrvaM ca ekanavati saMkhyakAni maNDalAni paracIrNAni arthAt bhAratasUrya cIrNAni praticaratIti / upasahAramAha-'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'niksamamANA' niSkAmantau khala 'ete' etau zAstraprasiddhau 'duve' dvau bhAratairavatasambandhinau 'sUriyA' sUryo 'No' no naiva 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNaM' cINaM kSetraM 'paDicarati' praticarataH,kintu 'pavisamANA' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAmimukhaM gacchanto khala 'ete hune sUriyA' etau dvau sUryo 'aNNamaNNassa' anyonyasya parasparasya 'ciNa' cINa kSetraM 'paDicaraMti' praticarataH, kintu 'pavisamANa' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAbhimuravaM gacchantau khalu 'ete duve sUriyA' eto dvau sUryo'aNNamaNNasya' bhanyonyasya 'ciNNaM' cirNa kSetraM paDicaraMti' praticarataH / atra 'sayamegaM cotAla' zatamekaM catuzcatvAriMzaM, evambhUtAdipadagarbhitAH 'gAhAoM' gAthAH saMgraha gAthA ptthitvyaaH| tAzca nopalabhyante'taH kathayituM na zakyante / asya sUtrasyAyamAzayaH atra bhArataH sUryaH abhyantaraM pravizan pratyekaM maNDalaM dvau caturbhAgau svayaM cI# praticarati, dvau ca paracI! arthAt airavatasUryacI? praticarati / evam airavataH sUryo'piabhyantaraM pravizan pratyekaM maNDalaM dvau caturbhAgau svayaM cI! carati, dvau ca paracIgarthAt bhAratasUryacINoMpraticarati ityevaM pratimaNDalamekaM denAhorAtradvayena ubhaya sUryacIrNapraticaraNavivakSAyAM sarve'STo catarbhAgAH praticIrNA lamyante, te ca caturbhAgAzcaturvizatyadhikazatasambandhyaSTAdazabhAgapratitA bhavanti, tacca prAka pradarzitameva, tata ete'STau caturbhAgA aSTAdazabhirguNitAbhavanti catuzcatvAriMzadhikaikazatasaMkhyakAH / (144) iti ||suu0 7|| / iti prathamasya mAmRtasya tRtIyaM prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-3 // gata prathamasyamUlaprAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtam ' sAmpratam 'aMtaraM kiM caraMti ya' dvau 'sUryoM parasparaM kiyadantareNa cAraM carataH, ityadhikAra viSayakaM caturtha prAbhRtAM vikrayate-'tA kevaiyaM te' ityAdi / mUlam-tA kevaiyaM te ee duve sUriyA aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti Ahiteti vaejjA ! tattha khalu imAmo cha paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAsu-tA egaM joyaNasahassa egaM ca tettIsaM joyaNasayaM, aNNamaNNassa / aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAsu tA egaM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 candraprajJaptisUtre joyaNasahassaM egaM cautIsaM joyaNasayaM aNNamaNNarasa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMsu / 2 / ege puNa evamAsu-tA egaM joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM aNNamaNNarasa aMtaraM kaTTu sUriyA cAra caraMti, ege evamAsu / 3 / ege puNa evamAhaMsu tA ega dIva ega samuI aNNamaNNassa ataraM kaTu sUriyA cAra caraMti, ege evamAhaMsu / 4 / ege puNa evamAhaMsu-tA do dIve do samudde aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAraM caraMti, ege evamAhaMmu 5 / ege puNa evamAiMsu-tA tiNi dIve tiNi samudde aNNamaNNassa aMtaraM kaTu sUriyA cAra caraMti, ege evamAhasa / 6 / eyaM puNa evaM vayAmo tA paMca paMca joyaNAI paNatIsaM ca egahibhAge joyaNassa egamege maMDale aNNamaNNassa aMtaraM abhivuDDhemANA vA nivvuDDhemANA vA sariyA cAraM caraMti / tattha NaM ko heU Ahi teti vajjA ! tA ayaNNaM jambuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte, tA jayA NaM ete duve sUriyA sambanaMtara maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNauI joyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAI aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM uktamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANA sariya NavaM saMvaccharaM ayamANA paDhamaMsi ahorattaMsi amitarANaM taraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA anbhitarANaM taraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNavaI joyaNasahassAiM chaccApaNatAle joyaNasayAI paNatIsaM ca egaTThibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAraM caraMti tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohi egadvibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egadvibhAgamuhuttehiM ahiyA / se nikkhamamANA sUriyA doccaMsi ahorattaMsi amitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA anbhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNavaI joyaNasahassAI chanva ikkAvaNNe joyaNasayAiM nava ya egahibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTu cAra caraMti tayA NaM advArasamuhatte divase bhavai cauhi egadvibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egadvibhAgamuhurtehi ahiyA / evaM khallu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANA ete dave sUriyA tayANaM tarAo maMDalAo, tayA NaM taraM maMDalaM saMkamamANA 2 paMca-paMca joyaNAI paNatIsaM ca egahibhAge joyaNassa ega mege maMDale aNNamaNNassa aMtaraM abhivaDhemANA 2 savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAra caraMti / tA jayANaM ete duve sUriyA savvavAhinaM maDala uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM egaM joyaNasayasahassa chaccasaDhe joyaNasayAI aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu cAraM caraMti, tayA NaM uttamakaTTapattA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 1-4sU08 dvayoH sUryoH parasparamantaraM labhyate 51 ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esaNaM paDhame chammAse / esaNaM paDhamassa chammAsasta pajjavasANe // sUtram 8 // chAyA- tAvat kiyatkaM te pato dvau sUryo anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH ! asaMvyAtamiti vadet tatra khalu imAH paT pratipattayaHprazataH tadyathA-tatra eke evamAhuH-tAvat ekaM yojanasahastram ekaM ca trayastrizat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAra carataH, eke evamAhaH / / eke punarevamANuH tAvat ekaM yojanasahastram ekaM catustriMzat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA cyA cAra carataH, eke evamAhuH / 2 / pake punareva mAhuH-tAvat ekaM yojanasahastram pakaM ca paJcatriMzat yojanazatam anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAraM carataH, pake pacamAhuH / 3 / eke punarevamAhu-tAvat eka dvIpaM eka samudraM anyonyasya antaraM kRtvA sUryo cAraM gharataH, eke evamAH / 4 / eke punarevamANuH tAvat dvau dvIpo hau samudro anyonyasya antaraM kRtvA sUyA cAraM carataH, pake pyamAhuH 5|pke punarevamAhuH-tAvat trIn dvIpAna zrIna samudrAn anyonyasya antaraM zaraghA sUryo cAraM carataH, eghamAhuH / / / vayaM punarevaM vadAmaH-tApat paJca paJca yojanAni paJcanizacca pakapachibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale anyonyasya antaraM abhivardhayantau yA nirvardhayanto vA sUryo ghAraM carataH / tatra salu ko heturArayAtaH ? iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prApta / tAvat yadA khalu patau do sUryo sarvArayantaramaNDalaM upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu navanavati yojanasahastrANi paT ca catvAriMzat yojanazatAni anyonyasya antaraM rutvA lo cAraM carataH tadA khalu usamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhatoM divasobhavati, jaghanyikA dvAdazamuhahartA rAnirbhavati / to niSkrAmantau sUryo nava saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maMDalaM upasaMkramya cAraM carataH tAvat yadA khalu etau dvau sUyauM abhyantarAnantaraM maMDalaM upasaMkramya cAraM carataH tadA balu navanavati yojanalahasastrANi paTU ca paJca catvAriMzat yojanazatAni paJcatrizacca eka paSTi bhAgAn yojanasya anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH tadA khalu aSTAdazAhattoM divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTi bhAgamuharrAbhyAM UnaH, dvAdazamuhartA rAtrirbhavati dvAbhyAmekapaTibhAgamuhartAbhyAmadhikA / to niSkAmantI sayauM dvitIye ahorAtre abhyantaraM tRtIyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM crtH| tAvat yadA balu patI dvau sUyauM abhyantaraM tRtIyaM maNDalaM upasaMkramya cAraM carata tadA khala navanavati yojanasahasastrANi paT ca eka paJcazat yojanazatAni nava ca ekapaTibhAgAna yojanasya anyonyasya aMtaraM kRtvA cAra carata tadA khalu aSTAdazamuhattoM divaso bhavati caturbhirekapaSTibhAgamu hattanAdvAdazamuhartA rAtrirbhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhataradhikA / evaM khalu Ntena upAyena niSkAmantI hI sUryo tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maDalaM saMkrAmantau 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzaca ekapaSTibhAgAn yojanasya ekaikariman maNDale anyonyasya antaraM abhivardhayantau 2 sarva vAhmamaNDalaM upasaMkramya cAraM carataH / tAvat yada khalu etau dvau sUryo sarvavAjhaM maNDalamuesaMkramya cAraM carata tadA khalu pakaM yojanA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 candraprazaptisUtre zatasahastraM paTra ca paSTi' yojanazatAni anyonyasya aMtaraM kRtvA cAraM carata tadA khalu uttamakApTAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyaka' dvAdazamahattau divaso bhavati / etat skhalu prathamaM paNmAsam / etat khalu prathamasya paNmAsya paryavasAnam ||suu0 8 // ___ vyAkhyA 'tA' tAvat te tava te kevaiyaM kiyatkaM 'ee' etau bhAratairavatasambandhinau 'duve sariyA' dvau sUryAjambUdvIpagatau 'aNNamaNNassa' bhanyonyasya parasparasya 'aMtaraM antaraM 'kaTTa' kRtvA 'cAracaraMti' cAraMcarataH iti 'AhitaM' AkhyAtam 'tti' iti 'vadejjA' vadet vadatu he bhagavan / / atha bhagavAn asmin viSaye anyatairthi kamatarupAH SaTra pratipattIH pradarzayati-tattha khallu' ityAdi, 'tattha khala' tatra khalu tasmin cAsyAntaraviSaye 'imAo' imAH vakSyamANasvarupAH 'cha' paTTa 'paDivattIo' pratipattayaH paramatamAnyatAviSayAH 'paNNattAo' prajJaptAH pUrvatIrthakaragaNadharaiH tA eva pradarzayati-'tattha ege' ityAdi / 'tattha' tatra tattatpratipattiprarupakANAM madhye 'ege' eke kecana prathamAH 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH sva ziSyAn parAn vA pratikathayanti, tadeva darzayati-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassa' ekaM yojanasahastraM sahastrayojanaM 'ca' tathA 'egaM tettIsaM joyaNasayaM' ekaM trayastriMzat yojanazataM trayastrizadadhikaikazatasaMkhyakaM (1133) 'aNNamaNNasya' anyonyasya aMtaraM kaTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA jambUdvIpe 'sariyA' sUryo do sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH, upasaMhAramAha 'egge evamAsu' eke evamAhuH eke kecana evaM pUrvokta prakAreNa kathayanti / iti prathamA pratipattiH 1 / atha dvitIyAmAha'ege puNa evamAhaMsu' eke punarevamAhuH arthaH pUrvoktavad bhAvanIyaH, evaM sarvatrApibhAvanA kAryo / 'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahastraM tadupari 'egaM uttIsaM joyaNasayaM' eka catustriMzadayojanazataM catustriMzadadhikaM zatamekaM yojanAnAM (1134) 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTu' anyonyasyAntaraM kRtvA 'sUriyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / pUrvoktaprakAreNa ege evamAsu evaM ekmAhuH iti dvitIyAM pratipattiH / atha tRtIyAmAha-ege puNa evamAhaMmu' eke punarevamAhuH-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM' ekaM yojanasahastraM 'egaM ca paNatIsaM joyaNasaya' ekaM ca paJcatriMzad yojanazataM paJcatriMzadadhikaikazataM (1135) 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTu' anyonyasyAntaraM kRtvA 'sUriyA' dvau sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / ege evamAhaMsu' eke evamAhuH / iti tRtIyA pratiprattiH 3 // atha caturthI mAha 'tA' tAvat 'ege puNa evamAiMsu' ekepunarevamamAhuH-egaM dIvaM egaM samuI' eka dvIpamekaM samudraM 'aNNamaNNassa aMtaraM kaTTa' parasparasya antaraM kRtvA 'mariyA' sUyau~ 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'ege evamAhaMsu' eke evamAhuH iti caturthI pratipattiH 4 // atha paJcamImAha-'tA' tAvat 'ege puNa evamAiMsa' eke punarevamAhuH 'tA' tAvat 'do dIve' do samudde' dvau dvIpau dvau samudrau Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-4 sU08 dvayoH sUyayoMH parasparamantaraM bhabhyate 53. 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtara kaTu' antaraM kRtvA 'sUriyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / 'ege evamAsu' eka-evamAhuH / iti paJcamIpratipattiH 5 // atha paSThImAha-'ege puNaevamAImu' eke punarevamAhuH-eke kecana paSThAH punaH paramatavAdina evaM vakSyamANa prakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'tiNi dIve tiNi samudde' trIna dvIpAn trIn samudrAn 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'mariyA' sUryo 'cAraM caraMti' cAraM carataH / 'ege evamAhaMsu' eke evamAhuH SaSThatamAH paramatavAdinaH pUrvokta prakAreNa prati pAdayanti / iti SaSThI pratipattiH 6 // ete pUrvoktA anyataithiMkA yathAvasthitavastutattvajJAnAbhAvAt mithyAvAdinaH santi / atha bhagavAn pUrvapUrvatIrthaMkarAn Azrityabahudacanena svamataM prakaTayati-'vayaMpuNa' ityAdi / 'vayaM puNavayaM puna: adhAvadhi asmatparyanta ye'nantastIrthakarA pUrva jAtA. vartamAne ca pUrva vartamAne ca pUrvA mahAvidehakSetresantistAnapekSya vayaM sarve itibhAvaH 'evaM' eva vanyamANaprakAreNa 'vayAmo vadAmaH kathayAmaH prarUpayAmaityarthaH / tadevadarzayati-'tA' ityAdi / 'tA' tAvat ddhAvapisUyA sarvAbhyantaramaNDalAnniSkrAmantI pratimaNDalaM 'paMca paMca joyaNAI paJca paJca yojanAni tadupari 'paNatIsaM ca egADhibhAge joyaNamsa' paJcatriMzacca ekapaSTibhAgAn yojanasya, ekasya yojanasya paJcatriMzasaMkhyakAn bhAgAn 'egamegemaDale' ekaikasmin maNDale pratyekasmin maNDale 'aNNamaNNassa' anyonyasya paraspararaya bhArataH sUryaH airavatasya, airavata sUryo bhAratasya pUrvaparvamaNDalagatAntarApekSayA'greDa 'aMtaraM antaraM antaraparimANaM 'abhivuDDhemANA vA' abhivardhayantau vA, 'vA' athavA nivuiDhemANa' nirvardhayantI hApayantau sarvavAhyamaNDalAdabhyantaraM pravizantau pratimaNDalaM pUrvokta pramANa nyUna kurvantau 'sUriyA' dvAvapi sUyau 'cAraM caraMti' cAraM carataH paribhramataH ityuttaram / kathametAvApramANaM pratimaNDalamantaraM labhyate ? iti ceducyate-iha ekaH sUryaH sarvAbhyantaramaNDalagatAn aSTacatvAriMzad ekapaSTi bhAgAn yojanasya tathA-apare ca dve yojane spRSTvA sarvAbhyantarAdanantaraM yadane tanaM dvitIyaM maNDala, tasmin dvitIye maNDale cAraM carati, evaM dvitIyo'pi sUryaH pUrvokta pramANameva kSetraM spRSTvA sarvAbhyantarAdanantare dvitIyemaNDale cAraM carati, evaM dve yojane aSTacatvAriMzaca ekapaSTibhAgA yojanasyeti dvayoH sUryayoH saMmelane jAtAH paJcayojanAni pazcatrizacca eka SaSTibhAgA yojanasya tathA cAGkasthApanA 2-38 / saMmelane jAtA 4-86 caturagretanA / SaTazIti | 2-48) saMkhyAcaikaSaSTyA 61 vibhAjyate tadAlabdhamekam 1 tacca catuH saMkhyAyAM yojane jAtAH paJca, zeSAH paJcatriMzat tata AgataM pUrvokta pramANa-pazcayojanAni paJcatriMzaccaikapaSTibhAgAH 5-35 35 61 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre yojanasya etAvatpramANAdvayoH sUryayorantare vRddhirhAnirvA agre'gre pratyekasminnahorAtre bhavatIti sarvatrabhAvanIyam / evaM zrutvA bhagavAn gautama punaH pRcchati - 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM' tatra tasyAM bhavatpradarzitavyavasthAyAM khalu he bhadanta ! 'ko he u' ko hetuH kiM kAraNaM, tadavagamekA upapatti 'tti' iti 'vaejjA' vadet, prasAdaM kRtvA kathayatu he bhagavaniti / evaM gautamena pRSTe bhagavAn pUrvokta viSayaM spaSTayati- 'tA ayaNNaM' ityAdi / 'tA' tAvat prathamaM jambUdvIpaparimANaM zrUyatAm 'ayaNaM' ayaM pratyakSa dRzyamAnaH khalu 'jaMbudIvo dIvo' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'jAna' yAvat - yAvatpadena pUrvapradarzitaM sarvamapi jambUdvIpaparimANa pratipAdakaM vAkyamatrApi bhAvanIyam / 'parikkheveNaM' parikSepeNa ayaM pUrvapradarzitaparimANena paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khallu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUrye 'sambandhaMtara maMDala' sarvAmyantaramaNDamaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'NavaNauI joyaNasahassAI' navanavati yojanasahastrANi navanavati sahasrasaMkhyakAni yojanAni tadupari 'chacca' SaT ' cattAle' catvAriMzat 'joyaNasayAI' yojanazatAni catvAriMzadadhika SaT zatasaMkhyAkAni ( 99640 ) yojanAni 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTTu' antaraM kRtvA 'sUriyA' sUryai 'cAraM caraMti' cAraM carataH ataeva ' tayA NaM tadA khalu 'uttamakaTTapatte uttamakASThA prAptaH paramaprakarpaprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH tataH paramutkarSAbhAvAt 'aTThArasamuhutte' aSTAdazamuhUrttaH SaT triMzad ghaTikAyuktaH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'jahaNiyA ' jadhanyikA sarvaladhvI tataH paraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA' dvAdazamuharttA dvAdazamuhUrttavatI caturviMzati ghaTikA yuktA 'rAI bhava' rAtrirbhavati / atrAha - sarvAbhyantare maNDale dvayoH sUryayoH parasparaM 'NavaNauI joyaNasahassAIM' ityAdi kathitapramANakamantare kathamupalabhyate / iti cedAha - iha jambUdvIpo dvIpaH AyAma viSkambhAbhyAmekalakSa yojanapramANaH ( 100000 ) tatraikaH sUryo jambUdvIpasya madhye azItyadhikamekaM zataM yojanAni samavagAhya sarvAbhyantaramaNDale 'cAraM carati ' evaM dvitIyo'pi azItyadhikamekaM zataM yojanAnAM samavagAhya cAraM carati azItyadhikaM zatamekaM dvAbhyAM guNitaM dvayoH sUryayoH saMmilitaM jAtaM SaSTyadhikaM zatatrayam (360) etat jambUdvIpasya lakSayojanapramANAdapanIyate tata AgataM pUrvoktamantaraparimANaM catvAriMzadadhika SaTzattottaranavanavati sahasrayojanarUpam (99640 ) / tathA ca koSThakam - 54 7 jambUdvIpapramANam - 100000 lakSamekam eSa apaneya rAziH sUrya dayAvagAhyakSetram 360 - SaSTyadhikaM zatatrayam eSa apanayana sUryayAntarakSetram - 99640 - catvAriMzadadhika SaT zatottaranavanavati sahastrarAziH saMkhyakam eSa apanIta rAziH sUryaH dvayAntaram / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 candraptiprakAzikA TIkA prA0 1-4sU08 dvayoH sUyaryoH parasparamantaraM labhyate 55 'tA' tau dvau nikkhamamANA' niSkrAmantau sarvAbhyantaramaNDalAd vahirgacchantau 'mariyA' sUryo NavaM saMvacchara' nava saMvatsaraM sUryasaMvatsaraM 'ayamANA' ayantau prApnuvantau tasyaiva navasaMvatsarasya 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaM taraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM abhyantarAtanaM maNDalaM 'upasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'abhitarANaM taraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM carati' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'navanavaI joyaNasahassAI' navanavati yojanasahastrANi tadupari 'chacca pada 'paNatAle' paJca catvAriMzata joyaNasayAI yojanazatAni paJca catvAriMzadadhikAni SaT zatAni (99645) yojanAnimiti bhAvaH punaH 'paNatIsa ca' patrizana 'egahigamAge' ekapaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya, tathA cAhataH-99645 35, etAvatpramANaM aNNamaNassa' anyonyassa parasyarasya ekato dvitIyasya 'aMtaraM' antaraM vyavadhAnaM 'kaTuM kRtvA cAraM caraMti' cAraM carataH ataeva 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati kintu saH 'dohi egAdvibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati, sA ca 'dohi egadvibhAgamuhuttehi dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati, yAvatpramANena divaso nyUno bhavati tAvatpra. mANenaiva rAtre hisadbhAvAt / punarapi te NikkhamamANA sUriyA' to niSkrAmanto dvitIyamaNDalAnnissarantau sUyA navasya sUrya saMvatsarasya 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye ahorAtre 'anbhitaraM' AbhyantaraM sarvAbhyantaraM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maMDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti'upasaMkramya cAraM carataH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ete duve sariyA' etau do sUryo 'abhitaraM tacca 'maMDalaM' AbhyantaraM tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM tadA khalu 'navanavaI' navanavati 'joyaNasahassAI' yojanasahastrANi 'chacca ekAvaNNe joyaNasayAI' pada eka pazcAzat yojanazatAni eka paJcAzadadhikAni SaTzatyojanAni 'nava ya egadvibhAge joyaNassa' nava ca eka paSTibhAgAn yojanasya 'aNNamaNNasya anyonyasya 'aMtaraM kaTu cAraM caraMti' antaraM kRtvA cAraM carataH, ataeva 'tayA NaM' tadA tasmin samaye khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' maSTAdazamuhUrto divaso bhavati, kintu saH 'cauhi egadvibhAgamuhuttehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttArAIbhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrimavati, kintu sA 'caurhi egahibhAgamuhuttehi' caturbhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati / dvayoH sUryayoretAvadantaraM kayA rItyA samupalabhyate ! atrocyate Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre etau dvau sUryo yadA sarvAbhyantaramaNle cAraM carataH tadA catvAriMzadadhikapadazatottaranavanavatisahastrasaMkhyaka (99640) yojanAni dvayoH sUryayoH parasparamantaraM bhavatIti pratipAditam / tato'gre niSkramaNasamaye vRddhaHprAptatvAt pratyahorAtraM paJca yojanAni paJcatriMzaccaikapaSTibhAgAn yojanasya saMvadhya sUyA gatiM kurutaH, iti pUrva siddhAntarUpeNa prarUpitam / tadanusAreNa sUryo yadA sarvAbhyantaramaNDalAdatanaM maNDalamupasaMkrAmataH, tadA tasmin prathame'horAtre pUrva pradarzitapramANe(99640) paJcatriMzadeka paSTibhAgottarapaJcayojanAnAM (5-1) saMmelane niSkrAmaNAvasaratvAdantaramadhyevRddhimAzritya AgataM (9945 31) prathamAhorAtrapramANam / evaM dvitIye'horAtre gatAhorAtra saMkhyAyAM (99645 31) paJcatriMzadekapaSTibhAgAdhikapaJcayojanAnAMsaMmelane AgataM (99651 / / dvitIyAhorAtrapramANAm / evamagre'pi saMvardhanakramaH paribhAvanIyaH yAvat prathama paNmAsasyAnte sarvavAhyamaNDalacArasamaye paSTayadhikaSaTzatottaramekaM lakSa yojanAnAM (100660) dvayoH sUryayoH parasparamantaraM labhyate tAvatparyantaM yojanIyamiti / tadeva sakSepeNa darzayati-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM' iti anenapUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA tathA ca ekataekaH sUryaH pratimaNDalaM dve yojane aSTacatvAriMzacca ekapaSTibhAgAn (248) yojanasyavikampya (upabhujya) cAraM carati, aparato dvitIyo'pisUryaevameva bhaTacatvAriMzadekapaSTi bhAgayutaM yojanadvayaM (2- vikampya cAra carati, evaM dvayomalane jAtaM 35 paJcayojanAni paJcaviMzaccaikaSaSTibhAgAH (5-1) parimANam, evaM rUpeNa niSkrAmantau tau / dvAvapi jambUdvIpagatau sU? pUrvapUrvasmAt tadanantarasthitAt maNDalAt tadanantara sthitaM maNDalaM saMkrAmantau ekaikasmin maNDale pUrvapUrvamaNDalagatAntaraparimANApekSayApaJca paJca yojanAni paJcaitriMza caikaSaSTi bhAgAn (5-34) yojanasyaparasparamabhivardhayantau 2 navasUryasaMvatsarasya vyazItyadhikazata(183)tame'horAtre prathama SaNmAsa paryavasAnabhUte sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carataH, tasmin samaye dvayoH sUryayorantaraM SaSTayattara SaT zatAdhika lakSameka (100660) yojanAnAM prApyate, ityo spaSTI bhaviSyati / etena vidhinA 'nikkhamamANA' niSkrAmantau 'ete duve sUriyA' etau do sUyau~ 'tayA NaM tarAo' tadanantarAt yatra sUyau sthitau tasmAt 'maMDalAoM maNDalAt 'tayANaM taraM tadanantara tadane sthitaM 'maMDalaM' maNDalaM 'saMkamamANA, 2 saMkrAmantau 2 paMca Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 1-4sU0 8 dvayoH sUyaryoH parasparamAntaryanirUpaNam 57 paMca joyaNAI' paJca paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasahibhAge joyaNassa' paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgAn (5-16) yojanasya 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'aNNamaNNassa, anyonyasya parasparasya bhArataH sUrya airavatasya, airavatazca sUryo bhAratasya 'aMtaraM' vyavadhAnaM 'abhivuDaDhemANA 2' abhivardhayantau 2'savvavAhiraM maMDalaM' sarvavAdyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraMti' cAra carataH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'sanyavAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'ucasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAra carataH 'tayA Na" tadA khalu 'ega joyaNasahassaM' eka yojanazatasahasra lakSamekaM yojanAnAM, tathA 'chacca sahe joyaNasayAI paT ca paSTiH paSTayadhikAni yojanazatAni paSTayadhikapaTzatottaraikalakSayojanaparimitam (100660) 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTTu' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'cAra caraMti' cAraM carataH / mataeva 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTTapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukkosiyA' utkarpikA sarvAdhikaparimANA tataH paramAdhikyAbhAvAta 'advArasamuhuttA' aSTAdazamuhUrtA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghu pramANaH tataH paraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhutte' dvAdazA muhUrtaH 'divase bhavai' divaso bhavatIti / yadA dvau sUryo sarvabAhyamaNDale cAraM caratastadA tayorantaraM SaSTayadhikaSaTzatottaraikalakSayojana (100660) parimitaM bhavatIti yat pratipAditaM tat kathamupalabhyate ? iti tadeva pradarzayAmaH-etayordayoH sUryayormadhye ekaikasya sUryasya pratimaNDalaM yojanadvayamaSTacatvAriMzacca ekapaSTibhAgAH-(28) yojanasya saMcaraNakSetraM bhavati, tataH etatkSetrapramANamekasya sUryasya bhavet tat dvayoH sUryayoH kSetraparimANaya saMmelyate tadA jAtaM paJca yojanAni paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (5-35) iti pUrva pradarzitam , taccAtra dvayoH sUryayoniSkramaNAvasaratvAdabhivardhamAnaM gRhyate / sarvAbhyantaramaNDalAcca sarvabAhya maNDalaM jyazItyadhikazatatamaM (183) vartate, tataH pUrvapradarzitaM yadabhivardhanakSetraM paJca yojanAni paJcatriMzaScaikaSaSTibhAgAH (5-37etadrUpaM tat tryazItyadhikena zatena guNyate / tatra paJcAnAM yojanAnAM vyazItyadhikazatena guNane samAgataM guNanaphalaM paJcadazottaranavazata (915)saMkhyakam / tataH zeSA ekapaSTibhAgasaMkhyA paJcatriMzat (35)iyamapi tryazItyadhikazatena guNyate prApta guNanaphalaM paJcottara catuHSaSTizata (6405) saMkhyakam / eSaH zazirekaSaSTayArAdhikatvAdekaSaSTayA bhAgo hiyate labdhaM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre paJcottaramekaM zatam (105) / eSA saMkhyA - pUrvaguNite yojanarAzau pazcottaranavazata ( 915) rUpe prakSipyate tadA jAtaM vizatyadhikadazazata (1020) saMkhyakam / eSa rAziH sarvAbhyantaramaNDala - gatoktaparimANe catvAriMzadadhikaSaTzatottaranavanavatisahasrayojanarUpe (99640) prakSipyate tataH samAgataM yathoktaM SaSTyadhikaSaTzatottaraikalakSa (100660) saMkhyakaM sarvabAhyamaNDale cAraM carato - rdvayoH sUryayorantaraparimANamiti / upasaMharannAha - 'esa NaM paDhame chammAse' etat khalu pratha SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsasta' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam - antimamahorAtramiti" // sUtram 8 // " uktaM caturthaprAmRtaprAbhRtasya sUryAntaraviSayaM prathamaM SaNmAsam atha tasyaiva tadeva dvitIyaM SaNmAsaM prastauti- 'te pavisamANA' ityAdi / 58 www. mUlam - te pavisamANA sUriyA doccaM chammAsaM ayamANA paDhamaMsi ahorattaMsi vAhirANaMtaraM maDalaM ucasaMkamittA cAraM caraMti / tA jayA NaM ete duve sUriyA bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM evaM joyaNasayasahassaM chaccauppaNNe joyaNasayAI chattIsaca egasadvibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu cAraM caraMti tayA ahArasamuttA rAI bhavaI dohiM egasavibhAgamuhutterhi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM esaTTibhAgamutterhi ahie / te pavisamANA sUriyA doccaMsi ahorattaMsi vAhiraM taccaM maMDala uvasaMkramittA cAraM caraMti / tA jayA NaM ete duve sUriyA vAhiraM taccaM maMDala upasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM egaM joyaNasayasahassaM chacca aDayAle joyaNasAI vANa ca egasadvibhAge joyaNassa aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu cAraM caraMti tayANaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi~ egasadvibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai uhi esaTTibhAgamuhuttehiM ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANA ete duvai sUriyA tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANA 2 paMca paMca- joyaNAI paNatI se egasadvibhAge joyaNassa egamege maMDaLe aNNamaNNassa aMtaraM nivbuDDhemANA 2 savvavyaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tA jayA NaM ete duve sUriyA sancavyaMtaraM maMDala uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM NavaNauI joyaNasahassAIM chacca cacAle joyaNasayAI aNNamaNNassa aMtaraM kaTTu cAraM caraMti, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMcacchare / esa NaM AIccasaMvaccharassa pajjavasANe // sUtram 9 // paDhamassa pAhuDassa cautthaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-4 // * Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-4 sU09 dvitIyapaNmAse dvayoH sUryayorAntaryam 59 chAyA-tau pravizantau sUryoM dvitIyaM paNmAsam ayantau prathame ahorAtre vAhAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH / tAvat yadA khalu patau dvau sUryo yAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu ekaM yojanazatasahasraM SaT ca catuSpaJcAzad yojanazatAni patriMzacca ekapaSTibhAgAn yojanasya anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH tadA khalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAm UnA, dvaadshmuhtto divaso bhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAm adhikaH / tau pravizantau sUryo dvitIye ahorAtre vAhAM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH / tAvat yadA khalu patI do sUryo vAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA salu ekaM yojanazatasahastra paTU va aSTacatvAriMzad yojanazatAni dvipaJcAzacca ekapaSTibhAgAna yojanasya anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH tadA khalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhUrtaH janA, dvAdazamuhattoM divaso bhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhartaradhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizanto etau dvau sUryo tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrA. mantau 2 paJca paJca yojanAni paJcatriMzad ekapaSTibhAgAn yojanasya ekai kasmin maNDale anyonyasya antaraM nivardhayantau nirvardhayantau sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tAvat yadA khalu patau dvau sUryo sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu navanavati yojanasahasrANi paT ca catvAriMzad yojanazatAni anyonyasya antaraM kRtvA cAraM carataH tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarpakaH assttaadshmuhtto divaso bhavati, jayanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM paNmAsam / etat khalu dvitIyasya paNmAsasya paryavasAnam / epa khalu AdityaH saMvatsaraH / etat khalu AdityasaMvatsarastha paryavasAnam ||suu0 9 // prathamasya prAbhRtasya caturtha prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-4 // vyAkhyA-'te' to tAveva bhAratairavatasambadhinI 'pavisamANA' pravizantau sarvabAhyAd maNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchanto 'sUriyA' sUryo 'docca chammAsaM' dvitIyaM SaNmAsam 'ayamANA' ayantau prApnuvantau tasyaiva 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'vAhirANataraM' bAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdabhyantarAbhimukhaM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraMti' cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu 'ete duve sUriyA' etau dvau sUryo 'vAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM vAhyabhAgato'ntaHsthitaM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA gaM' tadA khalu 'ega joyaNasayasahassaM' eka yojanazatasahasra 'chacca caupaNNe joyaNasayAI' paTcatuSpaJcAzayojanazatAni catuSpazcAzadhikapaTazatottaramekaM lakSam 'chavvIsaM ca egasaTThibhAge joyaNassa' pavizatiM caikapaSTibhAgAn yojanasya (100654 atra sUryayorabhyantarapravezakAle prathamaSaNmAsapradarzitavidhinA paSTayadhikapaTzatottaraikalakSarUpAt (100660) sarvabAhyamaNDalasthita Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 60 Aama sUryAntaraparimANAt pazcatriMzadekaSaSTibhAgayuktayojanapaJcaka (5-31) pramANasya pratimaNDalaM hAneravasaratvAt hAnikaraNAdetAvatpramANam 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM kRtvA cAraM caraMti' cAraM carataH 'tayA gaM' tadA khala 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' maSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu sA 'dohi egasadvibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNA' UnA honA bhavati / 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasahibhAgamuhuttehiM dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati, ahorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvena rAtreryAvatpramANamUnatvaM bhavet tAvatpramANenaiva divasAdhikatvasyAvazyambhAvAt 'te' tau dvau 'pavisamANA' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchantau 'pariyA' sUryo 'doccaMsi ahorattasi' dvitIye'horAtre 'vAhira' bAhya sarvabAhyabhAgAprAptam 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'ubasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ete duve sariyA' etau dvau sUryo 'vAhiraM bAhyaM taccaM maMDalaM' tRtIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'ega joyaNasayasahassa' ekaM yojanazatasahasra 'chacca aDayAle joyaNasayAI' SaD aSTacatvArizayojanazatAni maSTacatvAriMzadadhikaSaTzatottaramekaM lakSaM (100648) tathA 'vAva NaM ca egasahibhAge joyaNassa dvipaJcAzacca ekapaSTibhAgAn yojanasya (10048 1.aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTu' antaraM kRtvA 'cAra caraMti' cAraM carataH 'tayA gaM' tadA khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTadazamuhUrtA rAnirbhavati kintu sA 'cauhi egasadvibhAgamuhattehi' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'UNA' UnA honA bhavati' tathA 'duvAlasamuhatte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati kintu saH 'cauhi egasahibhAgamuhuttehi catumirekaSaSTimAgamuhUrteH 'ahie' adhiko bhavati / 'evaM' anena prakAreNa 'khalu' nizcitam 'eeNa' etena pUrvamanupadarzitena pratimaNDalaM paJcayojanapaJcatriMzadekapaSTibhAga (5-25 hAyanarUpeNa 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'pavisamANA' pravizantau sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchantau 'ee duve sUriyA' etau dvau sUryo 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAnmaNDalAt svasthAnarUpAt 'tayANataraM maDalaM' tadanantaraM tadapre'nupadaM vartamAnaM maNDalaM 'saMkamamANA 2' saMkrAmantau 2 'paMca paMca joyaNAI' paJca pazca yojanAni 'paNatIse egasahibhAge joyaNassa' pazcatrizadekapaSTibhAgAn yojanasya 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'aNNamaNNassa' Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-4 sU09 dvitIyapaNmAse dvayoH sUyorAntaryam 61 anyonyasya 'aMtaraM' antaraM vyavadhAnaM 'nivvuDDhemANA 2' nirvardhayantau 2' hApayantau 2 'sababhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH maNDalAnmaNDalaM gacchata iti bhAvaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ee duve sUriyA' etau dvau sUryo 'evaMrItyA' saMcarantau 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraMti' upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM' tadA khalu 'navanavaI joyaNasahassAI navanavatiyojanasahasrANi chacca' SaT 'cattAle' catvAriMzat 'joyaNasayAI' yojanazatAni catvAriMzadadhikAni SaT zatAni yojanAnAM ca (99640) 'aNNamaNNassa' anyonyasya 'aMtaraM kaTTa' antaraM vyavadhAnaM kRtvA 'cAraM caraMti' cAraM carataH 'vayA gaM' tadA tasmit kAle khalu 'uttamakaTTapatte uttamakASThAprAptaH parama prakapasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH tataH paramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamahattoM divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvalamvI tataH paraM hInatvAbhAvAt 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / ayaM bhAvaH dvayoH sUryayoH sarvAbhyantaramaNDalasthitau catvAriMzadadhikapada zatottarainavanavatisahasraM yojana (99640) saMkhyakasarvajaghanyamantaraM bhavati tathA sarvavAhyamaNDalasthitau paTyadhikapaTzatottaraikalakSayojana (10.660) saMkhyakaM sarvotkRSTamantaraM bhvti| atra sarvAbhyantaramaNDalataH marvavAhyamaNDalAmanArtha niSkramaNakAle dvayoH sUryayorantarasya vRddhiH, sarvabAhyamaNDalataH sarvAbhyantaramaNDalagamanAtha pravezakAle ca hAnirbhavatIti / upasaMharannAha-esa gaM' ityAdi / 'esa NaM' etat pUrvoktaM khala 'docce chammAse' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'doccassa chammAsassa' dvitIyasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam antimamahorAtram 'esa NaM' eSa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsaraH paNmAsadvayarUpo varttate / 'esa NaM' etat khalu 'Aicca saMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antabhAgaH ||suu0 9 // prathamasya mUlaprAbhRtasya caturtha prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-4 ___ gataM prathamasya mUlaprAbhRtasya caturtha prAmRtaprAbhRtam / atha tadvata paJcamaM prArabhyate, asya 'cAyamabhisambandhaH pUrvam 'ogAhai kevaiyaM' kiyantaM dvIpaM samudraM vA sUryo'vagAhata iti yat saMgrahagAthAyAM proktaM tadevAtra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya paJcamaprAbhRtaprAbhRtasyedamAdimaM sUtram 'tA kevaiyaM ' ityAdi / ___ mUlam-tA kevaiyaM te dIvaM vA samuI vA ogAhittA sUrie cAra carai Ahiteti vadejjA ? tattha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, taMjahA-tatthege evamAsu vA egaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsa joyaNasayaM dIvaM vA samuI vA ogAhitA sarie Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 candraprazatisUtre cAraM carai, ege evamAhaMsu 1 / ege puNa evamAhaMsu - tA egaM joyaNasahassaM ega cauttIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM caraha, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa mAsu-tA evaM joyaNasaharasaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM caraha, ege evamAhaMsu 3 / ege puNa evamAhaMsa-tA ava dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAra caras, ege evamAha 4 / ege puNa evamAhaMsu - tA no kiMcidI vA samucA ogAhittA sUrie cAraM carai ege evamAhaM 5 | tattha je te evamAhaMsu tA egaM joyaNasahassaM egaM tettIsaM joyaNasayaM dIvaM vA samudda vA ogAhittA sUrie cAraM carai te evamAhaMsu - jayA NaM surie savcavyaMtaraM maMDalaM ucasaMkamittA cAraM carai tayA NaM jaMbuddIvaM dIvaM egaM joyaNasahassaM egaM tettIsaM joyaNasayaM ogAhittA sUrie cAraM carar3a tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM sarie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cara tayA gaM lavaNasamudda egaM joyaNasahassaM egaM ca tettIsaM joyaNasayaM ogAhittA cAraM caraI tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavara jahaNae duvAlasamuhutte divase bhavai 1 / evaM cottIsaM joyaNasayaM 2 | paNatIse vi evaM caiva bhANiyaccaM 3 | tattha NaM je te evamAhaMsu - tA avaDhaM dIvaM vA samudaM vA ogAhittA sUrie cAraM carai te evamAhaMsu - jayA NaM sUrie sacca aMtaraM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM avaiDhaM jaMbuddIvaM dIvaM ogAhittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTTArasamuhutte divase bhava, jahaNiyA dubAlasamuhuttA rAI bhavai, evaM savvavAhire vi, NavaraM avaDhaM lavaNasamudda tayA NaM rAI diyaM tatra 4 / tatthaNa je te evamAhaMsu-tA No kiMci dIvaM vA samudde vA ogAhittA sUrie cAraM caraha, te evamAhaMsu - tA jayA NaM sarie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM No kiMci jaMbuddIva dIvaM ogAhittA sUrie cAraM carai tathA NaM uttamakaTTapatte ukkosae ahArasamutte divase bhavai, tadeva evaM saccavAhirae maMDale, NavaraM No kiMci lavaNasamudde ogAhittA cAraM caras, rAI diyaM taheva. ege evamAhaMsu ||5|| vayaM puNa evaM vayAmo tA jayA NaM sUrie savvantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carar3a tathA NaM jaMbUddIvaM dIvaM asII joyaNasayaM ogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuttA rAI bhavai / 'tA jayA NaM sUrie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carar3a, tayA NaM lavaNasamudda Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA mA01-5 sU010 sUryasya dvIpasamudrAvagAha nirUpaNam 63 tiNi tIsaMjoyaNasayAI mogAhittA cAraM carai, tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai // sUtra // 10 ___ "paDhamassa pAhuDassa paMcamaM pAhuDaM samattaM" 1-5 // chAyA tAvat kiyatkaM te dvIpaM vA samudraM vA avagAhA sUryaH cAraM carati AkhyAtamiti vadet ? / natra khalu imA. paJca pratipattaya. prajJaptAH, tadyathA-eke evamAhuH tAvat eka yojanasahasram pakaM ca trayastrizad yojanazataM dIpaM vA samudraM vA avagAha sUryaH cAraM carati, pake pvmaahuH1| eke punarevamAhuH-tAvat ekaM yojanasahasram ekaM catustriMzad yojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhA sUryaH cAraM carati eke pavamAhuH 2 / eke punarevamAhuH tAvat ekaM yojanasahanam, ekaM ca paJcatriMzada yojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhA sUryaH cAraM carati, eke pavamAhuH 3 // eke punarevamAhuH tAvat apArddha dvIpaM vA samudra ghA avagAha sUrya cAraM carati, pake evmaahuH-4| eke punarevamAhuH-tAvat no kaJcit dvIpaM vA samudra ghA avagAhya sUryaH cAraM carati, pake evamAhuH 5 / tatra ye te pavamAhuH tAvat paka yojanasahanam, pakaM trayastriMzadyojanazataM dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-yadA khallu-sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu jambUdvIpaM dIpam ekaM yojanasahasram, ekaM ca prayastriMzad yojanazatam avagAhA sUryaH cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarpakaH aSTAdazamuhRttau divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAdhirbhavati / tAvat-yadA khalu sUryaH sarvavAdyaM maNDam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu lavaNasamudram ekaM yojanasahasram ekaM ca trayastriMzada yojanazatam avagAhya cAraM carati tadA skhalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvaadshmuhto divaso bhavati / evaM catustriMzad yojanazatam 2 / paJcatriMzatyapi evameva bhaNitavyam / tatra skhalu ye te evamAhu.-tAvatU apArcha dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu apArddha jambUdvIpaM dvIpam avagAhya cAraM carati tadA skhala uttamakASThAprAptaH utkarpakaH assttaadshmuhtto divaso bhavati, jaghanyikA dvAdaza muhartA rAtrirbhavati / evaM sarvavAdye'pi; navaraM apArddha lavaNasamudraM / tadA khalu rAtrindivaM tathaiva 4 / tatra khalu ye te evamAhuH tAvat no kiJcit dvIpaM vA samudra vA avagAhya sUryaH cAraM carati, te evamAhuH-tAvat yadA khalu sUrya. sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA skhalu no kaJcit jambUdvIpam dvIpam avagAhya sUryaH cAra carati tadA khalu uttamakANThAprAptaH utkarSaka aSTAdazamuhattoM divaso bhavati, tathaiva / evaM sarvavAho maNDale, navaraM no kaJcit lavaNasamudram avagAha cAraM carati / rAtrindivaM tathaiva eke evamAhuH 5 / vayaM punarevaM vadAmaH tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya pAraM carati tadA khalu jambUdvIpaM dvIpam azItiH yojanazataM avagAhya cAraM carati, tadA khalu Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 candraprAptisUtre uttamakASThAprAptaH utkarSaka: assttaadshmuhttto divaso bhavati, jayanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / tAvat yadA khala sUryaH sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khala lavaNasamudra trINi triMzadyojanazatAni acagAhya cAra carati tadA khala uttamakASThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUrtI divaso bhavati ||suutr 10 // prathamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 1-5 / / vyAkhyA-'tA' tAvat 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyatpramANaM 'te' tava mate dIyaM vA samuI vA' dvIpaM vA samudra vA 'ogAhittA' avagAhya ullaGghaya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai'-cAraM carati etadviSaye 'Ahiteti' kim AkhyAtam ? iti 'paejjA' vadet vadatu he bhagavan ! iti gautamasya praznAnantarametadviSaye bhagavAn prathamaM paramatarUpAH paJca pratipattIH sAmAnyata upadarzayatihe gautama ! 'tattha tatra sUryasya dvIpasamudrAvagAhaviSaye khalu 'imAo' imAH anupadaM vakSyamANAH 'paMca' pazca pazca saMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamAnyatArUpAH 'paNNatAo' prajJaptAH kathitAH / tAH kAH 1 ityAha-'taM jahA' tadyathA tA yathA-'ege eke kecana pazcasu prathamAH paratIrthikAH 'evamAiMsu' evamAhuH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat prathamam anyabahuvaktavyatAsu prathama zrUyatAm-'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahasram ekasahasrayojanAni 'egaM ca tettIsaM joyaNasayaM eka ca trayastriMzat yojanazatam ekaM zataM yojanAnAM tadupari trayastriMzacca yojanAni trayastriMzadadhikaikazatottaraikasahasraM (1133) yojanAnItyarthaH, etAvatpramANaM 'dIvaM vA samudaM cA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'rie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, upasaMharannAha-'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH 'evaM' evaM-pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH 1 / atha dvitIyAmAha-'ege puNa' eke kecana prathamato'nye dvitIyAH punaH 'evamAsu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM 'egaM cautIsaM joyaNasayaM eka yojanasahanamekaM catustriMzat yojanazataM catustriMzadadhikaikazatottaraikasahasraM (1134) yojAnAni 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'mUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, upasaMhAramAha-'ege evamAsu' eke pUrvoktA dvitIyAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / iti dvitIyA pratipattiH 2 / atha tRtIyAmAha-'ege' eke kecana pUrvokkadvayAdanye tRtIyA paratIrthikAH 'evamAhaMmu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti-'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM' ekaM yojanasahasram ekaM ca pazcatriMzad yojanazatam-pazcatriMzadadhikazatottarakasahanaM (1135) yojanAni 'dIvaM vA samuI vA dvIpaM vA samudraM vA 'ogA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatiprakAzikA TIkA prA0 1-5 sU0 10 sUryasya dvIpasamudrAvagAhanirUpaNam 65 hittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH cAraM carai' cAraM carati 'ege evamAhaMsu' eke evaM pUrvokaprakAreNa AhuH / iti tRtIyA pratipattiH 3 / atha caturthImAha - 'ege' eke kecana pUrvokta trayAdanye caturthAH paratIrthikAH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'avaDha' apArddham - apagatam arddha yasmAt tadapArddha zeSIbhUta marddham - arddha mAtramityarthaH 'dIvaM vA samuhaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati / 'ege evamAhaMsu' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / iti caturthI pratipattiH 4 / matha paJcamImAha - 'ege' eke kecana pUrvokta catuSTayAdanye paJcamAH paratIrthikAH evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsa' Ahu:- kathayanti - 'vA' tAvat 'no' naiva 'kiMci' kiJcit kiJcitpramANamapi 'dIvaM vA samudde vA' dvIpaM vA samudraM vA 'bhogAhisA ' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, 'ege evamAhaMsa' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti paJcamA pratipattiH // 5 // - , etAH pUrvapradarzitAH paJcasaMkhyakAH paramatarUpAH pratipattaya etadviSaye santi tAH saMkSepeNa pradarzitAH atha tA eva paratIrthika mAnyatArUpAH paJca pratipattIH ekaikazaH spaSTIkaroti'tattha je te' ityAdi / 'tattha' tatra tAsu paJcasu pratiprattipu 'je te' ye te pUrvokAH prathamAH paratIrthikAH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH - 'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassaM egaM tettIsa joyaNasayaM' ekaM yojanasahasram ekaM trayastriMzadayojanazatam - prayatriMzadadhikaikazatottaraikasahasraM (1136) yojanAni 'dIvaM vA samudde vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati ye evaM kathayanti 'te' te prathamAH ' evaM ' evam anena vakSyamANena Azayena 'AhaMsa' AhuH kathayanti, tadAzayaM pradarzayati'jayA'NaM' ityAdi 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIvaM dIvaM' jambUdvIpaM dvIpaM madhyajambUddIpa' ' egaM' ityAdi - trayastriMzadadhikaikazato ntaraika sahasrayojanapramANaM (1933) 'ogAhittA sUrie cAraM caraI' avagAhya sUryaH cAraM carati ataeva ' tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTTapatte' uttamakASThA prAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhuse divase bhavaI' aSTAdazamutta divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuDuttA rAI bhavara' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / atha 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'rie' sUryaH sarvAbhyantaramaNDalAnniSkrAman agre'gre gacchan 'savvabAhira maMDala' sarvabA - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. candraprajJaptistre wwwmommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm hyam antimaM vyazItyadhikazatatamaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'lavaNasamuI' lavaNasamudram 'egaM' ityAdi-trayastriMzadadhikazatottaraka sahanaM (1133) yojanaparimitaM 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA gaM tadA khala 'uttamakahapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSaprAptA 'ukkosiyA' utkarSikA savoMskRSTA 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati / iti prathamapratipattispaSTIkaraNam // 1 // - atha dvitIyapratipattispaSTIkaraNamatidezenAha-evaM' ityAdi 'evaM cottIsaM joyaNasayaM' evaM caturvid yojanazataM catustriMzadadhikamekaM zatam / evam prathamapratipattispaSTIkaraNavadeva dvitIyapratipattispaSTIkaraNaM sarvaM paThanIyaM, vizeSastvayam tatra-prathamapratipattI trayastrizadadhikazatottaraikasahasrayojanaparimitaM jambUdvIpaM sarvAbhyataramaNDaloparsakramaNasamaye, etAvadeva sarvavAhyamaNDalopasaMkramaNasamaye lavaNasamudramavagAhya sUrpasya cAraM caraNamuktam , atra dvitIyapratipattau tu catunizadadhikaikazatottaraikasahasrayojanaparimitaM (1134) jambUdvIpaM lavaNasamudraM cAvagAhya sUryasya cAra caraNaM paribhAvanIyam / iti dvitIyapratipattispaSTIkaraNam 2, atha tRtIyapratipattispaSTIkaraNamapyatidezenAha-'paNattIse vi' ityAdi / 'paNatIse vi' pazcatriMzatyapi-paJcatriMzaMdadhikazatottaraikasahasrayojanaparimitajambUdvIpalavaNasamudrAvagAhanaviSaye'pi sarva sUtram 'evaM ceva evameva prathamapratipattispaSTIkaraNasUtravadeva 'bhANiyacaM' bhaNitavyaM kathitavyam / dvayorapi sUtrAlApaka: svayamUhanIyaH spaSTatvAnnollikhitaH / iti tRtIyapratipattispaSTIkaraNam 3, atha caturthI pratipattispaSTIkaraNamAha-'tattha je te' ityAdi / 'tattha' tatra paJcasu pratipattiSu 'je te' ye te caturthapratipattivAdino'nyatIrthikAH 'evamAiMsu' evam anena vakSyamANena prakAreNa AhuH kathayanti "tA? tAvat 'avaDDhaM' apArddham apagarddham ' arddhamAtraM "dIvaM vA samudaM vA' dvIpaM vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sarie sUryaH 'cAraM carai cAraM carati, evaM kathayanti 'te' te caturthAstIrthAntarIyAH evaM' evam anena vakSyamANena Azayena 'AIsu' AhuH kathayanti, tathAhi-'jayANaM! yadA khala 'sarie sUryaH 'savvanbhaMtaraM maMDalaM' - sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'avaDDhaM' apArddham apagatArddham / arddhamAtra' 'jaMbUddIvaM dI' jambUdvIpaM dIpaM madhyajambUdvIpam 'ogAhittA cAraM carai' avagAhya cAraM carati 'tayA NaM, tadA khalu uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAnirbhavati, 'evaM savvavAhire vi' evaM anenaiva prakAreNa sarvabAjhe'pi Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazikA aptiprakATIkA prA01-5 sU010 sUryasya dvIpasamudrAvagAhanirupaNam 67 sarvabAhyamaNDalaviSaye'pi vAcyam / 'navaraM navaraM kevalaM, vizeSastvayam yadatra 'avaDDhe lavaNasamudaM' apArddha lavaNasamudram iti vAcyam tathAhi-yadA sUryaH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu apArddha lavaNasamudramavagAhya cAraM caratIti / tathA-'tayA NaM rAiMdiyaM taheva' tadA khala rAtrindivaM tathaiva rAtridivasapramANaM tathaiva prathamapratipattispaSTIkaraNe sUryasya sarvavAhyamaNDalasaMcaraNasamaye yathA kathitaM tathaivAtrApi vAcyam / yathA-yadA sUryaH sarvebAhyamaNDalamupasaMkramyApAIlavaNasamudraM vA'vagAhya cAraM carati tadA uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, tathA jaghanyakaH dvAdazamuhatoM divaso bhavatIti / saMpUrNa AlApakaprakArastu svayamUhanIyaH / iti caturthapratipattispaSTIkaraNam // 4 // - atha pazcamapratipattispaSTIkaraNamAha-'tatya je te' ityAdi 'tattha' tatra paJcasu pratipattiSu je te' ye te paJcamAH paratIthikAH 'evamAmu' evamAhu- evaM vakSyamANaprakAreNa kathayanti'tA' tAvat 'go' no naiva 'kiMci' kiJcit kiJcinmAtramapi 'dIvaM vA samudaM vA' dvIpa vA samudraM vA 'ogAhittA' avagAhya 'sarie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati te paJcamAH paratIrthikAH 'evaM' vakSyamANAzayena 'AiMsu' AhuH kathayanti / tadeva pradarzayati-'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'sacanmataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'No' ,no naiva 'kiMci' kiJcit kiJcinmAtramapi jaMbuddIcaM dI' jambUdvIpaM dvIpam 'ogAhittA' avagAhya 'sUrie' sUryaH 'cAraM carai'-cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSavAn 'ukkosae'. , utkarSakaH sarvotkRSTaH sakalasUryasaMvatsaradivasamAnapramANAdantimagurupramANayuktaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, 'taheva' tathaiva pUrvavadeva rAtrirapi vijJeyA tathA ca 'jahaNiyA duvAlasamuhattA' rAI bhavaI' iti pAThaM saMyojya, japanyikA sarvaladhvI sakalasUryasapatsararAtrimAnapramANAdantimalaghupramANayuktA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti / evaM pUrvoktaprakAreNaiva 'savvavAhire maMDale' sarvabAhye maNDale bhAvanA karttavyA 'navaraM' kevalaM vizeSa etAvAneva yat sUryaH 'No' no naiva 'kiMci' kiJcit kizcinmAtramapi lavaNasamuI' lavaNasamudram 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati / ayaM bhAvaH-paJcamAstIrthAntarIyA evaM kathayanti yat-sUryaH sarvAbhyantaramaNDalopasaMkramaNakAle'pi na kizcidapi jambUdvIpamavagAhate kiM punaH zeSamaNDalaparibhramaNakAle / evaM sarvabAhyamaNDalopasaMkramaNakAle'pi sUryoM lavaNasamudramapi na : kiJcidavagAhate ki punaH zepamaNDalaparibhramaNakAle / tarhi kathaM cAraM carati ? ityAzaGkAyAM zRNu-dvIpasamudrayorapAntarAla eva sakaleSvapi maNDaleSu cAraM caratIti / 'rAI diyaM taheva' rAtrindivaM tathaiva rAtridivasapramANaM pUrvoktavadeva, tathA ca-sUryo yadA. sarva Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 candraprAptisUtre bAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA na kiJcillavaNasamudramavagAhate, tadA ca uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati jaghanyaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, iti paJcamapratipattispaSTIkaraNam 5, upasaMhAramAha-'ege evamAhaMmu' eke evamAhuH eke kecana paJcamapratipattivAdinaH evaM pUrvapradarzitaprakAreNa mAhuH kathayantIti 5 / pUrva paratIthikAnAM paJca pratipattayaH pratipAditAH, sAmprataM bhagavAn teSAM mithyAbhAvapradarzanArtha svamatamupradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' badAmaH kathayAmaH tacchRNu 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'samvanbhaMtara maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala "jaMbuddIvaM dIvaM' jambUdvIpam dvIpaM 'asII joyaNasayaM' azItiH yojanazataM ca azItyadhika makaM zataM yojanAnAm 'ogAhilA' avagAhya ullavaya 'cAra carai' cAraM carati 'tayA gaM' tadA khalu 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhatA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtribhavati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu harie' sUryaH savvavAhiraM maMDalaM' sarvavAyaM maNDalam 'upasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'lavaNasamuI lavaNasamudraM 'viNi vIsaM joyaNasayAI trINitriMzat yojanazatAni triMzadadhikAni trINi zatAni (330) yojanAnAm 'ogAhittA' avagAhya 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTTapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakapavatI 'ukkosiyA' utkarSikA sarvagurvI 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaha' dvAdazamuhattoM divaso bhavatIti / 'gAhAo bhANiyavAo atra sUtrArthasaMgrahaviSayA gAthA bhaNitavyAH tA nopalabhyante / iti ||suutr 10 // // prathamasya mULamAmRtasya pancamaM mAitamAmRtam // 1-5 // atha prathamasya mAmRtasya SaSThaM mAmRtamAmRtam / gataM prathamasya mUlaprAbhUtasya paJcamaM prAbhUtaprAbhRtam , atha SaSThamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH pUrva saMgrahagAthAyAM yaduktam 'kevaiyaM ca vikaMpaI' kiyatkaM ca vikampate sUrya ekena rAtrindivena kiyanmAnaM kSetra calati ? ityatra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya SaSThaprAmRtaprAbhUtasyedamAdisUtram-'tA kevaiyaM' ityAdi, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwww candrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-6 sU011 sUryasya ekarAtridive kSetrasaMcaraNam 69 mUlam-tA kevaiyaM te egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai Ahi. teti vadejjA ? / tattha khalu imAo satta paDivattIo, paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhama - tA do joyaNAI addhaducattAlIse tesII sayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAidieNa vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai, ege evamAiMsu / 1 / ege puNa evamAiMsu-tA adAijjAI joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai, ege evamAhaM / 2 / ege puNa evamAiMsu-tA tibhAgUNAI tinni joyaNAI, egamegeNaM rAIdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM caraha, ege evamAiMsu / 3 / ege puNa evamAiMsu -tA tiNi joyaNAI addhasItAlIsaM ca tesIisayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAIdieNaM vikaMpaittA 2 sarie cAraM carai, ege evamAhaMsa / 4 / ege puNa evamAiMsutA adbhuTThAI joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaittA 2 marie cAraM carai, ege evamAiMsu / 5 / ege puNa evamAiMsu-tA caubhAgUNAI cattAri joyaNAI egamegeNaM rAidieNaM vikaMpahattA 2 surie cAraM carai, ege evamAhaMsu / 6 / ege puNa evamAhaMmu-tA cattAri joyaNAI addhavAvaNNaM ca tesIiMsayabhAge joyaNassa egamegeNaM rAidieNaM vikaMpaIttA 2 sarie cAraM carai, ege evamAiMsu 7 vayaM puNa evaM vayAmo tA do joyaNAI ar3ayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAIdieNaM vikaMpaittA 2 sUrie cAraM carai / tattha NaM ko heU ? iti vadejjA / tA ayaNNaM jaMbuddISe dIve jAva parikkheveNaM paNNate, tA jayA NaM sarie samvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakadvapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se NikkhamamANe marie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi anbhitarANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM do joyaNAI aDayAlisaM ca egasahibhAge joyaNassa egeNaM rAIdieNaM vikNpittaa| cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasahibhAgamuhutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehiM ahiyA / se NikkhamamANe sarie doccaMsi ahorasi abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamitA cAraM carai / tA jayA NaM surie abhitaraM taccaM maMDalaM utrasaMkamittA cAraM carai tayANaM paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa dohiM rAIdiehiM vikaMpaittA cAraM carai tayA Na aTThArasamuhutte divase bhavaha cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasahibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khala eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sarie Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra tayANaMtarAo * maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do joyaNAI aDayAlIsa ca egasadvibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAI diehiM vikaMpamANe 2 saya bAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie sababhaMtarAo maMDalAo sababAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sancabhataraM maMDala paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM paMcadamuttarajoyaNasae vikaMpaittA cAraM carai tayA NaM uttamakahapattA ukkosiyA ahArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe sUtra 11 // . . chAyA- tAvat kiyatkaM te ekaikena rAtrindidhena vikampya vikampya sUryaH cAra carati ? AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAH sapta pratipattayaH prazatAH, tadyathA-tatraike evamAhuH tAvat dve yojane arddhadvicatvAriMzataH jyazItizatabhAgAn yojanasya ekaikena rAtridivena vikarapya 2 sUrya. cAraM carati, eke pavamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat arddha tRtIyAni yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaHcAraM carati, eke evmaahuH||2|| eke punarevamAhuH-tAvat tribhAgonAni zrINi yojanAni pakaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAra carati, pake pacamAhuH // 3 // eke punarevamAhuH tAvat trINi yojanAni arddhasaptacatvAriMzatazca vyazItizatabhAgAn yojanasya ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, pake evamAhuH / / pake punarevamAhuH-tAvat arddhacaturthAni yojanAni pakaikena rAtrinduivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati eke pavamAhuH // 5 // eke punarevamAhuH-tAvat catu. rbhAgonAni catvAri yojanAni ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke evamAhuH 6. eke punarevamAhuH-tAvat catvAri yojanAni arddhadvipaJcAzatazca jyazIti zatabhAgAn' yojanasya pakaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati, eke evamATuMH 7 . vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat dve yojane aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn yojanasya pakaikaM maNDalam ekaikena rAtrindivena vikampya 2 sUryaH cAraM carati / taMtra khalu ko hetuH ! iti vadet tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa praaptH| tAvad yadA khalu yaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAdhirbhavati / sa niSkrAman sUrya: navaM saMvatsaram ayan paDhame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalam uvasaMkramya cAra carati / tASad yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu dve yojane aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn yojanasya ekena rAtrindivena vikampya 3 cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUttoM divaso avati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnA, dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamahUrttAbhyAm adhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye ahorAtre abhyantaraM tRtIya maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca yojanAni paJcatriMzaca ekaSaSTibhAgAn yojanasya dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM vikampya-cAraM carati Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0 5-6 sU0 11 sUryasya ekarAtrindive saMcaraNam 71 tadA khalu aSTAdazamuhattoM dighaso bhavati caturbhiH ekapapTibhAgamuhataiH UnaH, dvAdazamuhartA rAtrirbhavati caturbhiH ekapapTibhAgamuhattaiH adhikA / evaM khalu etena upAyena niSkAman sUryaH tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 3 yojane aSTacatvAriMzatazca ekapaSTibhAgAn yojanasya ekaikaM maNDalam ekaikena rAtrindivena vikampamAnaH 2 sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAraM crti| tAvat yadA khallu sUryaH sarvAbhyantarAd maNDalAt sarvapAhAM maNDalam upasaMkramya vAraM carati tadA khalu sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya ekena zyazItikena rAtrindivazatena paJcadazottarayojanazatAni vikampya cAraM carati tadA khala uttamakASThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhattoM divaso bhavati, etat khalu prathamaM paNmAsam / etat khalu prathamasya paNmAsasya paryavasAnam |s011 vyAkhyA-'tA' tAvat 'kevaiyaM' kiyatkaM kiyatparimitaM kSetraM 'te' tavamate 'egamegeNaM rAI dieNaM' ekaikena rAtrindivena mahorAtreNa 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 avaSThaSThya 2 vikampanaM nAma sva svamaNDalAdahiH zanairgatyA nissaraNamabhyantarapravezanaM vA zanairgatyA spRSTvA 2 ghetyarthaH 'bharie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati, iti 'Ahiteti' mAkhyAtamiti 'vadejjA' vadet badatu he bhagavan iti praznaH / bhagavAn etadviSaye'nyatairthikamatarUpAH sapta pratipattIH pradarzayati'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra sUryavikampanaviSaye khala 'imAo' imAH vakSyamANAH 'satta' sapta-sapta saMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamAnyatA rUpAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH / ThAH kAH ! ityAha 'taM jahA' tathathA tA yathA-tA eva pradarzayati 'tatpege' ityAdi 'tattha' tatra saptasu pratipattipratipAdakeSu madhye 'ege' eke kecana prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti, kimAhurityAha'tA do joyaNAI' ityAdi 'tA' tAvat 'do joyaNAI' dve yojane 'adadvacattAlIse" arddhadvicatvAriMzataH, aoM dvicatvAriMzaditi dvicatvArizattamo mAgo yatra saMkhyAyAM te arddhadicatvAriMzatastAn a'dhikaikacatvAriMzatsaMkhyakAn 'tesIisayabhAge' dhyazItizatabhAgAn vyazItyadhikazatasambandhibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya jyazItyadhikazatasaMkhyakai (183) giryonane vibhakte sati ye zeSA a'dhikaikacatvAriMzatsaMkhyakA bhAgAH [21] tAn etAvadyojanapramANaM kSetramityarthaH 'egamegeNaM' ekaikena 'rAIdieNaM' rAtri 183 ndivena ekaikAhorAtrakAlena 'vikaMpaittA 2, vikampya 2 zanaiH zanairullamayetyarthaH 'rieM' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati, mathopasaMhAramAha-'ege evamAiMsu' eke evamAhuH. eke kecana prathamapratipattivAdinaH evaM pUrvakathitaprakAreNa AhuH kathayanti / iti prathamA pratipattiHza ege puNa' eke kecana dvitIyapratipattivAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsa mAhuH kathayanti tadevAha-'tA' tAvat 'aDhAijjAiM arddhatRtIyAni sArddhasiMkhyakAni Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 candrapranaptisUtre 'joyaNAI' yojanAni sAIdvisaMkhyakayojanapramANaM kSetram 'egamegeNaM' ekaikena 'rAidieNaM' rAtrindivena ahorAtreNa 'vikaMpaittA' 2 vikampya 2 'rie cAra caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke dvitIyA evaM pUrvoktaprakAreNa mAhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipattiH 2 'ege puNa evamAsu' eke punarevamAhuH 'tA' tAvat 'tibhAgRNAI' tribhAgonAni tRtIyo bhAga Uno yeSu tAni tribhAgonAni 'tiNi joyaNAI trINi yojanAni 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpaittA' 2, vikampya 2 'sarie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke tRtIyA evaM pUrvoktarItyA AhuH kathayanti / iti tRtIyA pratipattiH 3 'ege puNa evamAhaMmu' eke kecana caturthAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'tiNNi joyaNAI' trINi yojanAni 'addhasItAlIse ca' arddhasaptacatvAriMzatazceti sArddhaSaTcatvAriMzatazca (46.) 'tesI tisayabhAge' vyazItizatabhAgAn jyazItyadhikazatasaMkhyaka ( 183) bhAgAn 'joyaNassa' yojanasya [3 16 // etAvatparimitakSetre 'egamegeNa rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena ekena ekena-ahorAtreNetyarthaH 'vikaMpaittA' vikampya 2 'parie' cAraM caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke kecana caturthAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti caturthI pratipattiH 4 'ege puNa evamAsu' eke kecana paJcamAH punaH evaM vakSyamANarItyA AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'adhuTAI bharddhacaturthAni sArddhatrINi (3 // .) 'joyaNAI' yojanAni 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpaittA 2' vikampya 2 'murie' sUryaH 'cAraM caraI' cAra carati, 'ege evamAIsu' eke kecana paJcamAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti pazcamI pratipattiH 5 'egepuNa evamAiMsu' eke kecana paSThAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti 'tA' tAvat 'caubhAgRNAI' caturbhAgonAni caturtho bhAga Uno yeSu tAni bhAgatrayasahitAni 'cattAri joyaNAI' catvAri yojanAni (3||.) egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena 'vikaMpahattA 2' vikampya 'sarie cAraM carai' sUryaH cAraM carati 'ege evamAmu' eke kecana SaSThAH evaM pUrvoktaprakAreNa mAhuH kathayanti / iti SaSThI pratipattiH 6 'ege puNa' eke kecana saptamAH punaH evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'cacAri joyaNAI catvAri yojanAni 'addhavAvaNNe ca' arddhadvipaJcAzatazca maddhoM dvipaJcAzattamo bhAgo yatra tAn sArdaikapaJcAzatazca 'tesItisayabhAge' tryazItizatabhAgAn vyazItyadhikazatasaMkhyakabhAgAn 'noyaNassa' yojanasya [v11 // etatparimita kSetra 'egamegeNa rAiMdiraNa' ekaikena rAzi Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-6 2011 sUryasya prathamapaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 73 ndivena 'vikaMpAcA 2' vikampya 2 'sarie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati, 'ege evamAiMsu' eke kecana saptamAH evaM pUrvoktaprakAreNa mAhuH kathayanti / iti saptamA pratipattiH 7 pUrva paramatavAdinAM saptapratipattIH pradarya sAmprataM bhagavAn svamataM prarUpayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH pUrvapUrvatIrthakarAnuddizya vayaM punaH evaM vakSyamANaprakAreNa 'kyAmo' vadAmaH kevaLAlokenA''lokya kathayAmaH-'tA' tAvat - 'do joyaNAI' he yojane 'aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge' aSTacatvAriMzatazca ekaSaSTibhAgAn [2-18] 'joyaNassa' yojanasya, aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgasahitayojanadvayaparimitam 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalam 'egamegeNaM rAidieNa' ekaikena rAtrindivena ahorAtreNa 'vikapaittA' 2 vikampya 2 'mUrie cAraM caraI' sUryaH cAraM carati / sUrya ekena ahorAtreNa de yojane aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAn ekaikaM maNDalaM spRSTvA 2 cAraM caratIti bhAvaH / gautamaH punaH pRcchati-tatya Na' tatra bhavatpratipAditapUrvoktaviSaye khalu ko heU' ko hetuH kiM kAraNaM kA tatra vyavasthetyarthaH 'iti' iti-evaM tAM vyavasthA 'vadejjA' vadet he bhagavan ! kathayatu, iti praznaH / bhagavAnAha-'tA ayaNNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH pUrvapratipAditasvarUpaH pUrvapradarzitapramANaH 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / tatra 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khale 'sarie' sUryaH 'samvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThApatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH sarvathA vRddhigataH 'ukkosae' utkarSakaH utkRSTaH aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, tathA 'jahaNNayA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAtri rbhavatIti / 'tA' tAvat tatpazcAt 'se' saH 'nikkhamamANe surie' niSkrAman sUryaH 'NavaM saMvaccharaM ayamANe' navaM saMvatsaramayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahoratasi' prathame'horAtre 'abhaMtarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAnantarasthitaM 'maMDalaM' dvitIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu mUrie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati 'tayA NaM' tadA khala 'do 'josaNAI' dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAge' aSTacatvAriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya-[2-48 egeNaM rAidieNa' ekena Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre gatrindivena ekAhorAtreNa 'vikaMpaIttA 2' vikampya 2 ullaDdhya 2 'cAraM carai' cAraM carani 'tayA NaM' tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati kinnu maH 'dohiM egasahibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAM 'UNe' UnaH hIno bhavati na tu paripUrNA'STAdazamuhattoM bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA gatrirbhavati sA ca 'dohi egahibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAM 'ahiyA' adhikA bhavati yAvanmAtrA divasasya hAnirbhavati tAvanmAtrAyA rAtre dvisadbhAvAt / 'se nikkhamamANe marie sa niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'abhitara abhyantaram abhya ntarasambandhinaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM nati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'ambhitaraM' abhyantaram abhyantaragataM 'taccaM maMDalaM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasakramya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'tayA NaM' tadA khala 'paMca joyaNAI paMca yojanAni 'paNatIsaM ca egasahibhAge' paJcatriMzataM ca eka paSTibhAgAn yojanasya 'dohiM rAidiehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAm ahorAtradvayena 'vikaMpaittA' vikamya 2 'cAraM caraI' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhattoM divaso bhavati kintu saH 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehi'- catubhirekapaSTibhAgamuhata: 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, mA ca 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehi' catubhirekapaSTibhAgamuhattaiH 'ahiyA' adhikA bhavati, divamahAnyAM rAtrerAdhikyasya svabhAvAt / agre'tidezenAha-evaM ityAdi 'evaM' evam-anayA rItyA khasa 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'NikkhamamANe sarie' niSkrAman mUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt tRyIyAdemaNDalAt 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM caturthAdikaM maNDalam yatra sUryaH sthitastato'greDapretanaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 calna nalan 'do joyaNAI' dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge' bhaSTacatvAriMzataM ca eka paSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'egamegaM maMDala' ekaka maNDalam 'egamegeNaM rAIdieNaM' kina ganindivena 'vikaMpamANe 2' vikampamAnaH 2 spargan sparzan prathamapaNmAsasya antime jayadI yadhikazataname'horAtre 'sanyavAhiraM maMDalaM' sarvavAgyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upamaMkramya cAra carati / 'nA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalla 'sarie' sUryaH 'savvanbhaMtarAo maMdalAlo' mAnyantarAta maNDalAt 'sanvayAhiraM maDalaM' sarvavAdyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraDa' upakramya cAra carati 'tayA NaM' nadA khalla 'manbabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM Mazi paNihAya' praNidhAya avadhIya tata AramyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAIdiyasaeNaM' pona vya ya kena gatriMdivazatena vyazIyadhikazana (183) saMkhyakaiH ahorAtraiH 'paMcadamutta Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TokA prA0 1-6sU11 sUryasya prathamapaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 75 rAI joyaNasayAI' paJcadazottarANi yojanazatAni dazottarANi paJcazatayojanAni (510) 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM carai' cAraM carati / kathametadupalabhyate ? iti pradarzayAmaH-ekaikasmin rAtrindive dve dve yojane taduparyaSTacatvAriMzad ekapaSTibhAgA yojanasyetyetatpramANaM kSetraM sUryazcalati tatra pUrva yojanadvayaM vyazItyadhikena zatena guNyate, jAtAni padaSaSTayadhikAni trINi zatAni (366) tatpazcAdaSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA vyazItyadhikena zatena guNyante, nAtAste caturazItyadhikasaptAzItizata (8784) saMkhyakAH / eSA saMkhyA yojanAnayanArthamekaSaSTayA vibhajyate, labdhaM catuzcatvAriMzadadhikaM zatamekam (144) / eSA saMkhyA pUrva yA yojanasaMkhyA (366) jAtA tasyAM prakSipyate, tato jAtAni dazottarANi paJcazatAni (510) iti / etAvatpramANaM kSetraM sUryo vikampya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTThapattA' uttamakAThAprAptA paramaprakarSasapannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA sarvagurvItyarthaH 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhartA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAsalamuhutte' dvAdazamuhUrtaH 'divase bhavaI' divaso bhavati / atha prathamapaNmAsasya upasaMhAramAha'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM paNmAsam-'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram ||suu0 11 // pUrva prathamapaNmAsaparyantabhUtAhorAtriparyante sarvavAyamaNDalagatayojanASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgayuktayojanadayamatikramya sUryaH sarvabAhyAnantaradvitIyamaNDalasImAyAM vartate, iti pradarzitam , sAmprataM tato dvitIyasya paNmAsasya anantare prathame'horAtre prathamakSaNe sarvavAhyAnantaramabhyantaraM dvitIyaM maNDalaM sUryaH pravizatIti pradarzayannAha-'se pavisamANe' ityaadi| . mUlam - se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe par3hamaMsi ahorattasi vAhirANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraDa / tA jayA NaM surie vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasahimAge joyaNassa egeNa rAIdieNaM vikaMpaittA cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavaI, dohiM egasadvibhAgamuhuttehi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehiM ahie, se pavisamANe mUrie, doccaMsi ahorattasi bAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie vAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayANaM paMcajoyaNAI paNatIsaM ca egasa vibhAge joyaNassa dohiM rAidiehiM vikaMpaittA 2 cAraM carai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasaTThibhAgamuhuttehi UNA, duvAlasamuhutte divase mavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttehi ahie evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramatisUtre tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maDalaM saMkramamANe 2 do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamegaM maMDalaM egamegeNaM rAIdieNaM vikaMpamANe 2 savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvavAhirAo maMDalAo savvamaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvavAdiraM maMDala paNihAya egeNaM tesIeNaM rAIdiyasapUrNa paMcadasuttare joyaNasae vikaMpar3attA cAraM carar3a, tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNNiyA duvAdasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammA se / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMvacchare / esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe || sU0 12 // paDhamassa pAhuDassa chahUM pAhuDapAhuDa samattaM // 1-6 // 76 chAyA - sa pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre vAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH vAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu dve yojane aSTacatvAriMzataM ca pakaSaSTibhAgAn yojanasya ekena rAtrindivena vikampya cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, dvAbhyAmekapaTibhAgamuhUrttAbhyAm UnA, dvAdazamuhanta divaso bhavati dvAbhyAmekapaTibhAgamuhUrttAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH vAhyaM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJcayojanAni paJcatrizataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM vikampya2 cAraM carati tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhuH UnA, dvAdazamuhattoM divaso bhavati catubhirekaSaSTibhAgamuhUtaiH adhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt maMDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 dve yojane aSTacatvAriMzataM ca ekapaSTibhAgAn yojanasya pakaikaM maNDalaM ekaikena rAtrindivena vikampamAna. 2 sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvabAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA skhalu sarvavAhyaM maNDalaM praNidhAya ekena tryazItena rAtrindivazatena paJcadazottarANi yojanazatAni vikampya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptaH aSTAdazamuttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / etat khalu dvitIyaM SaNmAsam / patat khalu dvitIyasya paNmAsasya paryavasAnam / eSaH khalu AdityaH saMvatsaraH / patat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam ||12|| || prathamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-6 // vyAkhyA - 'se' saH 'pacisamANe' pravizan sarvAbhyantaramanDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'doccaM chammAsaM' dvitIyaM SaNmAsam ' ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi ' prathame'horAtre 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalaM sarvabAhyamaNDalAdanantaramabhyantaraM dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yaMdA khala 'sUrie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM' bAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdanantaraM yat abhyantaraM dvitIya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01-6sU012 sUryasya dvitIyapaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 77 maNDalaM tat 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'do joyaNAI dve yojane 'aDayAlIsaM ca egasahibhAge' aSTacatvArizataM ca ekaSaSTibhAgAn 'joyaNassa' yojanasya 'egeNaM rAidieNaM' ekena rAtrindivena 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM carai' cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khala 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' bhaSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, kintu sA 'dohiM egasahibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'UNA' UnA hInA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasa vibhAgamuhuttehi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati / 'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchan 'mUrie' sUrya: 'doccaMsi' ahorattaMsi' dvitIyasya paNmAsasya dvitIye'horAtre 'vAhiraM taccaM' vAvaM tRtIyaM bAhyabhAgAd gamanasambandhitvAd bAhyaM sarvavAhyamaNDalAdabhyantaraM tRtIyaM 'maMDalaM' maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'vAhiraM vaccaM' vAyaM tRtIyaM bAhyAt tRtIyaM vA 'maMDalaM' maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM cahaI cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'paMca joya NAI' paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa' paJcatriMzataM ca ekaSaSTibhAgAn yojanasya 'dohiM rAidiehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khala 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAnirbhavati kintu sA 'cauhi egasahibhAgamuhuttehi' caturbhirekapaSTibhAgamuhUrteH 'UNA' UnA hInA bhavati, tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhattoM divaso bhavati, saca 'cauhi egadvibhAgamuhuttehiM' cabhirekapaSTibhAgamahattaiH 'ahie' adhiko bhavati / 'evaM' evam-anena prakAreNa khalu 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNa' upAyena vidhinA 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'murie' sUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt yatra sUryo vartate tasmAta maNDalAt 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM tadane sthitaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2'do joyaNAI' yojane 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa' aSTacatvArizataM ca ekapaSTibhAgAn yojanasya 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena ahorAtreNa 'vikaMpamANe 21 vikampamAnaH 2 'samvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyintaraM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'sabvabAhirAo maMDalAo' sarvabAhyAt maNDalAt 'savvanbhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya tata mArabhyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' ekena tryazItikena rAtrindivazatena vyazItyadhikazatasaMkhyakaiH rAtrindivaiH 'paMcadamuttare joyaNasae' paMcada Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaptisUtre zottarANi yojanazatAni dazottarapaJcazatasaMkhyakayojanAni (510) 'vikaMpaittA' vikampya 'cAraM carai' cAraM carati / kathametad jAyate iti prakAraH prathamapaNmAsavyAkhyAyAM pradarzita iti tato'vaseyaH / 'tayA gaM' tadA khalu 'uttamakadvapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSayuktaH 'ukosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtrirbhavatIti / upasaMhAramAha-'esa gaM' ityAdi 'esa NaM' etat khala 'docce chammAse' dvitIyaM paNmAsam / 'esa NaM' etat khala 'doccassa chammAsassa' dvitIyassa paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasA. nam-antimamahorAtram / 'esa NaM' epa khalu 'Aicce saMvacchare' mAdityaH saMvatsaraH / 'esa NaM' etat khalu 'Aiccassa saMvaccharassa' Adityasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM-paryantamahorAtram ||suu0 12 // prathamasya mUlamAbhRtasya paSThaM prAmRtamAbhRtaM samAptam // 1-6 // / atha prathamasya mAmRtasya saptama bhAbhRtamAmRtam / / gataM SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam , atha saptamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-pUrva dvAragAthAyAM 'maMDalANaM ya saMThANaM' maNDalAnAM ca saMsthAnam , ityuktaM tadevAtra pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram-'tA kahaM te maMDalasaMThiI' ityAdi / mUlam- tA kaha te maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ? / tattha khalu imAyo aTTha paDivattIo paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhaMsa-tA samacauraMsasaMThANasaMThiyA maMDalasaThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAsu tA visamacauraMsasaMThANasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhasa / 2 / ege puNa evamAhaMsutA samacaukoNasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAsu / 3 / ege puNa evaMmAsu tA visamacaukkoNasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAsu / 4 / ege puNa ecamAhaMsu-tA samacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA ege evamAhaMsu / 5 / ege puNa evamAsu tA-visamacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAhaMsu / 6. ege puNa evamAhaMsu-tA cakkaddhacakkavAlasaMThiyA maMDalasaMThiiM Ahiteti vadejjA, ege evamAsu 7 / ege puNa evamAhaMsa-tA chattAgArasaMThiyA maDalasaMThiI Ahiteti vadejjA, ege evamAsu / 8 / tattha je te evamAsu -tA chattAgArasaMThiyA maMDalasaMThiI Ahiteti vadejjA eeNaM NaeNaM NAyavvaM,No ceva NaM iyarehiM ||suu0 13 // paDhamassa pAhudassa sattamaM pAhuDaM samattaM / 1-7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikATokA prA01-7 sU013 candrAdimaNDalasaMsthitinirUpaNam 79 chAyA-tAvat kathaM te maNDalasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet , tatra khalu imA aSTau pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra pake evamAhuH tAvat-samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , pake evamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat viSamacaturasrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet pake evamAhu / 2 / eke punarevamAhuH-tAvat samacatuSkoNasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke pavamAhuH // 3. pake punarevamAhuH tAvat viSamacatuSkoNasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet pake pavamAhuH / 4 / pake punarevamAhuH tAvat samacakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke ecamAhuH // 5 // eke punarevamAhuH-tAvat viSamacakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , eke pavamAhuH / 6 / pake punarevamAhuHtAvat cakAcakravAlasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet , eke pavamAhuH 7) eke punarevamAhuH-tAvat chatrAkArasaMsthitA maNDalasaMsthitiH AkhyAtA iti vadet eke evamAhuH / tatra ye te pavamAhuH-tAvat chatrAkArasaMsthitA maNDalasaMsthiti AkhyA. teti vadet patena nayena jJAtavyam , neva khalu itaraiH ||su0 13 // prathamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 1-7 vyAkhyA - 'tA' tAvat 'kaI kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH 'te' tavamate 'maMDalasaMThiI' maNDalasaMsthitiH maNDalAnAM candrAdimaNDalAnAM saMsthitiH saMsthAnam AkRtirityarthaH 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'iti vadejjA' iti vadet-vadatu he bhagavan / iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tattha' tatra maNDalasaMsthitivipaye khala nizcitam 'imAo' imAH agre'nupadaM padarzayipyamANA 'aTTa' aSTau aSTasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH mithyAtvagarbhitAH paratIthiMkamatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH taistIrthAntarIyai riti / 'taM jahA' tadyathA-'tA' yathA-tA eva pradarzayati-'ege evamAhaMmR' ityAdi, 'ege' eke kecana prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti / tadeva pradarzayati-'tA' ityAdi / 'tA' tAvat 'samacauraMsasaMThANasaMThiyA' samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA samAH tulyA catasraH masrayo bhAgAH yatra tat samacaturakheM tAdRzaM saMsthAnam -AkRtiH samacaturasrasaMsthAnaM tena saMsthitA tadAkAreNa sthitA sA tathA, etAdRzI 'maMDalasaMThiI' maNDalasaMsthitiH candrAdimaNDalasaMsthAnam 'AhitA' AkhyAtA kathitA 'iti' iti anena prakAreNa 'vadejjA' vadet kathayet iti vaktavyaM sarvairiti bhAvaH / upasaMhAramAha-'ege' eke kecana prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsa' Aha! kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / evamagre'pi vyAkhyAnavyam / * tathA ca dvitIyA, viSamacaturasrasaMsthAnasaMsthitA maNDalasaMsthitiriti vadanti / 2 / tRtIyAHsamacatuSkoNasaMsthitA samatvena catuSkoNA maNDalasaMsthitiriti vadanti / 3 / caturthAH viSamacatuH / ekoNasaMsthitA yatra catuSkoNe satyapi samatvaM na vartate etAdRzI maNDalasaMsthitiriti vadanti Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprApti .:: Narwary srin madhani panti 141 pA:.x x. inindia ne etA ula sthiti ... ... ..... ...: kAga maNDasthitiriti / . . . i E" nikA mAlasthitirini badanti FerrrrrrrrHATE: FIR mA , EN bhagavAna svamane prakaTa *', rink TRA praniza maNe 'je ne' se nit AmA ra , mAmaya nagA 'nA' nAvana chattAgArasaM. fe . ... ... nI 'maMDalamaMThi: malamariyAnaH 'Ahiteti' * ete infrth 'padegana mani / 'eema' panena pUrvamanupadaM pradarzitana ko ..ERRAATRIzeSa mAnurabhimAyo nayaH' iti vara. -: a1 Town 'gAnIlasAgaramaMsthitA manTalamaMmpitivarnane' evaM bApa ! 'no navajava mAniyena nambaddha 'iyareri' ri s ix ria gamAvagyamAna vAgAvAsiyavayam // { magAya mAbhanAga mamamA mAbhanamAbhanaM mamAptam // 1-7 // maga yamana mA gampATa prAna pAnaM mArabhyate / A rtin RpUrva nAgAmAyA~ gana 'vinayama' F-...- +4 yA gAgAbhAgdorIna pramAga pradarza zaa manA kiyA gamAyA yAhanega, phevAyA bhAgAmagi Train bhAgA? videza bha gala mA niNi patiPathi paramAra-mA manApi bharalyayA nogAmA i i nagara mApAmagrii, nimiNa jogaNa. rreniti gayA parivAnA, parga pagamArA page ; artifferigA pAri yA Friri , TET paramAgamA manA HTTE R para panI manamarya * Strni TyAI pani Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 1-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 81 __vayaM puNa evaM vayAmo-tA savvAvi NaM maMDalacayA aDayAlIsaM egasadvibhAge joyaNassa vAhalleNaM, aNiyayA AyAmavikkhabhaparikkheveNaM AhiyAti vadejjA / tattha Na ko heU ? ti vadejjA / tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM sarie sanyambhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA Na sA maMDalavayA aDayAlIsa egasadvibhAge joyaNassa vAhalleNaM, NavaNauijoyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM, tiSNi joyaNasayasahassAI paNNarasajoyaNasahassAI egUNaNauI joyaNAI kiMcivisesAhiyA parikkheveNaM, tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavaI / se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abhitarANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tA jayA NaM surie abhitarANaMtaraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA savvAvi maMDalavayA aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa vAilleNaM, NavaNavaijoyaNasahassAI chacca paNayAle joyaNasayAI. paNatIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa AyAmavikkhabheNaM, tiNi joyaNasayasahassAI paNNarasaM ca sahassAI egaM sattuttaraM joyaNasayaM kiMci visesUrNa parikkheveNaM, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehi UNe, duvAlamuhuttA rAI bhavai dohi egasadvibhAgamuhuttehi ahiyA / se nikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie abhitaraM taccaM maMDalaM ucasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasahibhAgA joyaNassa vAhalleNaM, NavaNavaijoyaNasahassAI chacca ekAvanne joyaNasayAI Nava ya egasaTibhAgA joyaNarasa AyAmavikkhaMbheNaM, tiNi joyaNasayasahassAI paNNarasa ya sahassAI egaM ca paNavIsa joyaNasayaM parikkheveNaM paNNattA, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhuttehi UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasadvibhAgamuhutteMhi ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM nikkhamamANe mRrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamamANe 2 paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasahibhAge joyaNassa egamege maMDale vikkhabhavudi abhivuDDhemANe 2 aTThArasa 2 joyaNAI parirayavuiti abhivaDDhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayANaM mUrie sambavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA savvA vi maMDalavayA aDayAlIsa egasadvibhAgA joyaNassa vAhalleNaM, egaM joyaNasayasahassaM chaccasahI joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAI aTThArasasahassAiM tiNNi ya paNNaramuttare joyaNasayAI parikkheveNaM, 11 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre nayAnamAramA soniyA advArasamuhattA rAI bhavaTa, jahaNNae duvAlasamuhutte divase i m parame hammAme / ema NaM pahamAna chammAyassa pajjavasANe // sU0 14 // jAgA -nApana mAMgapi palu maNDalapadAni kiyAkAni yAdalyena kiyatkAni na? ziyAkAni paripeNa pArayAtAni iti vadet , tatra khalu imAH Ram Paa, rAdhA-taka yamAmu-jAvat sAMNyapi galu maNDalapadAni 1.1... Main n yojanAnam ekaM trayastrizadyojanazanam AyAmaviSkammeNa trINi Ram proNica navanavatiyojanazanAni parikSaNa prAptAni, pakA evamAhuH yA:-mAgat mayaMgyapi gralu maNDalapadAni yojanaM bAdalyana, eka yojanama nampiAra yojanazAm jAyAyiphammeNa, prINi yojanasahasrANi catvAri nAni garinapaNa mAni, ke payamAhuH / / pake punarevamAhuH tAvat kA mAmalAniyojana yAdanyena. eka yojanasahanama ekaca paJcatrizada yojanA mANi , bhauNi, gojamasAtrANi catvAri paJcottarANi yojanazanAni friiher r na. payamA 3 puraMga badAma--- nAyana maryApi galu maNDalapadAni apracatvAriMzad pakapaSTimAmA sAmAnyana aniyatAni mAyAmadhikammaparikSepaNa bhArayAtAni iti vadet / dona ghamen ? jAn dhayaM malu jamyUdIpo jIpaH yAvat parikSaNa praaptH| mA , mayaM mayobhyantaraM maNDalama upasaMgamya cAra carati tadA salu tAni nimAgmina papaSTibhAgA yojanasya bAdalyana, nayanapaniyojanasahaPati-re dinAni AyAnaviSyAmiNa, prINi yojanazatamAtrANi paJca:: sa mApa ekonanavatiyojanAni picinizeSAdhikAni parikSepeNa tadA mlu ... 13. ra zamuTanoM diyamo bhavani, jayanyikA bAdazamuha rAtri... ' : : maI sanmama ayana prathame mahAga abhyantarAnantaraM maNDalam mer fT nAt yadA gandu nagaH bhyannagAna mAunTam upasAmya ex. rint Pain mApa mAni bhaenatyAzinpakapaTibhAgA ir it. ma namaNi paTana panavanyAggiAda yojanAtAni pamca. ..., frait gomAgaNa. prANi yojanAnAmaNi pacadaza re,ri irri minindipaNa, nadA gaTa aAzamahattoM ::..fot.iriram nAmAnAM garmiyana jAbhyAmekara. . . . . . . . . . . inga samyAna ganIya maNDalama ": HTRA mayaM mannara enAga maga mama, upasaMkAya it ori trati. irannala nArikA paribhAgA gAgamya yAda ::"....::.:.in gada pAnmAda ma na nara capaka gaTa. ....... .....marte Hain namANa paba ner. ......... Frepar marriffamo bhani cami. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA Toko prA0 6-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 83 rekaSaSTibhAgAmuhUrtarUnaH, dvAdazamuhartA rAtrirbhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhUrtaradhikA / evaM khalu patena upAyena niSkramana sUryaH tadanantarAt maNDalAt tadanantaraM maNDalam upasaMkrAman 2 paJca yojanAni paJcatriMzacca ekapaSTibhAgA yojanasya ekaismin maNDale viSka mbhavRddhim abhivardhayan 2 aSTAdaza yojanAni parirayavRddhim abhivardhayan 2 sarvavAhAM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAra carati tadA khalu tAni sarvAyapi maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekapaSTibhAgA yojanasya vAhavyena, ekaM yojanazatasahannaM paT paSTiH yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, trINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi trINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni parikSepeNa, tadA khalu uttamakANThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA gatrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhattoM divaso bhavati / epA khalu prathamA paNAlI / etat khalu prathamAyAH paNmAsyA paryavasAnam // 14 // vyAkhyA-'tA' tAvat ' 'savvA viNaM' sarvANyapi khala 'maMDalavayA' maNDalapadAni maNDalarUpANi padAni sUryamaNDalasthAnAnItyarthaH 'kevaiyaM kiyatkAni kiyatpramANAni 'bAhalleNaM' vAhalyena sthaulyena tathA 'kevaiyaM kiyAkAni kiyatpramANAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa' AyAmaH daiya viSkambhaH vistAraH tayoH samAhAre yAmaviSkambha, tena AyAmaviSkambhe tyarthaH dairyeNa vistAreNa ca kiyatpramANAni sarvANyapi maNDalapadAnIti bhAvaH, tathA 'kevaiyaM' kiyatkAni kiyatpramANAni parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA, kiyatpramANA teSAM paridhiriti bhAvaH AhitA' AkhyAtAni kazinAni tIrthaMkaraiH 'iti' iti-etadviSayaM 'vadejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tattha' tatra khalu nizcayena 'imA' imA vakSyamANAH 'tiNNi' timraH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitA anyairanyaistIrthAntarIyairiti, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'tatva' tatra tisRSu pratipattipu. madhye 'ege' eke kecana prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / kimAhurityatrAha-'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'savvAvi NaM' sarvANyapi khalu 'maMDalavayA' maNDalapadAni, 'maMDalavayA' iti sUtre strItvaM prAkRtatvAt , tAni sarvANyapi maNDalapadAni pratyekaM 'joyaNaM' yojanamekaM 'vAhalleNaM' bAhalyena sthaulyena, tathA 'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahanam eka sahasrayojanam, 'ega' ekaM 'tettIsaM' trayastriMzat 'joyaNasarya' yojanazatam , trayastrizadadhikamekaM zana yojanAnAm 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAbhaviSkammeNa dairdhyavistAreNa, 'tiSNi joyaNasayasahassAI trINi yojanazatasahasrANi sahanatrayayojanAni 'tiNi ya navanavaIjoyaNasayAI trINi ca navanavaniyojanazatAni navanavatyadhikazatatraya yojanAnAM parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni maNDalapadAni / upasaMhAramAha-ege evamAhaMsu' eke kecana prathamAH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH-kathayantIti prathamA pratipattiH // 1 / epAmevaM kathanaM mithyAbhAvagarbhitaM vartate, kathamityAha-epAM prathamAstIrthAntarIyA svamate AyAmaviSkambhapramANaM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 candraprakSaptisUtre trayastriMzadadhikazatottaraikasahasra (1133) yojanaparimitaM pratipAdayanti paridhiparimANaM ca te vRttaparimANAt paripUrNa triguNameva samicchanti na tu vizeSAdhikaM tena teSAM mate AyAmaviSkambhaparimANaM triguNitaM jAyate navanavatyadhikatrizatottarasahasratrayayojanaparimitaM (3399) samAgacchati, idaM paridhiparimANaM 'vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNe vahassa parirao hoi" viSkambhavargadazaguNakaraNe vRttasya parirayo bhavati, iti paridhigaNitena tanna samIcInam / evaM karaNe paridhimANaM dvayazotyadhikapaJcazatottarasahasratrayayojanaparimitaM (3582) kiJcitsamadhikamAyAti. tathA hi-trayastriMzadadhikazatottaraikasahana (1133) yojanAni AyAmaviSkambhaparimANaM sthApyate. eteSAM vargo vidhIyate tadA dvAdazalakSANi jyazItisahasrANi ekonanavatyadhikAni paT zatAni ca (1283689) / eSA dazabhirguNyate tadA ekA koTiH aSTAviMzatirlakSANi patriMzata sahasrANi navatyadhikASTazatAni ca (12836890) jAyante, eteSAM vargamUlAnayane yathoktaM dvayazItyadhikapazcazatocarasahasratrayaM (3582) kizcidvizeSAdhikamityataH paridhiparimANamasamIcInatvAnna sidhyati / evaM karaNAdaparamapi matadvayaM paridhiparimANamasadgatameveti / atha dvitIyAM pratipattimAha-'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyAH punaH 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsukathayanti-'tA' tAvat 'savvAvi NaM maMDalavayA' :sarvANyapi khalu maNDalapadAni pratyeka 'joyaNaM' yojanamekaM 'bAhalleNaM' bAhalyena, tathA 'ega joyaNasahassaM' ekaM yojanasahasram 'egaM ca cautIsaM joyaNasayaM' ekaM ca catustriMzad yojanazataM caturvizadadhikazattoraikasahasra(1134) yojanaparimitAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa, tathA 'tiNNi joyaNasahassAI' trINi yojanasahasrAni, 'cattAri viuttarAI joyaNasayAI' catvAri vyuttarANi yojanazatAni dUyadhikacatuHzata (402) yojanaparimitAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa, 'ege evamAsu' eke dvitIyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH-kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / eSA'pi mithyAbhAvapradarzanagarbhitA prathamapratipattipradarzitarItyA gaNite kRte sati paridhiparimANasyAsaGgatatvadarzanAt / / atha tRtIyAM pratipattimAha-ege puNa' eke kecana tRtIyAH paramatavAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'savvAvi maMDalavayA' sarvANyapi maNDalapadAni pratyekaM 'joyaNaM' yojanamekaM 'bAhalleNaM' bAhalyena. tathA 'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahasram 'egaM ca paNatIsaM joyaNasayaM' ekaM ca pazcatriMzad yojanazatam-paJcatriMzadadhikazattottaraikasahasra (1135) parimitAni 'AyAmavikkhaMbheNa' AyAmaviSkambheNa, tathA 'tiNNi joyaNasahassAI' trINi yojanasahasrANi 'cattAri paMcuttarAI joyaNasayAI' catvAri paJcottarANi yojanazatAni paJcottaracatuHzatAdhikasahasratraya (3405) parimitAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa, upasaMharati-'ege evamAsu' eke kecana tRtIyAH evaM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrezaptiprakAzikA TIkA prA01-8 sU0 14 maNDalapadAMnAM pramANanirUpaNam 85 pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantIti tRtIyA pratipattiH / 3 / eSA'pi mithyAbhAvapoSikA pUrvavadeva gaNitarItyA paridhiparimANasyAsAGgatyagarmitatvAt / iti tisro'pi pratipattayo mithyAbhAvaprarUpakatvAdanAdaraNIyAH / sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakaraNa 'kyAmo' vadAmaH-kathayAmaH. kathamityAha-'tA' tAvat 'savvAvi maMDalavayA' sarvANyapi maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsaM egasaTThibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzad ekapaSTibhAgA ) yojanasya 'vAhalleNaM' vAhalyena etad bAhalyaparimANaM niyataM sarvatra bAhalyaparimANasyaitAvata eva sadbhAvAt , kintu 'aNiyayA' aniyatAni * 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa, tathA 'parikveNaM' parikSepeNa ca. AyAmaviSkambhaparikSepaiH punaraniyatAni sarvANyapi maNDalapadAni vartante tatra sarveSAM pRthaktvena lAbhAt ata AyAmaviSkambhaparikSepairaniyatAni sarvAgyapi maNDalapadAni 'ahiyA' AkhyAtAni kayitAni 'iti vadejjA' iti vadet gautamaH punaH pRcchati 'tattha NaM' ityAdi 'tattha NaM' tatra khala evaM maNDapadAnAmaniyatatvapratipAdane 'ko heU ko hetuH kiM kAraNaM kA vyavasthA ? 'iti vadejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! tato bhagavAnAha-'tA' tAvat ayaNNaM jaMbuddIve dIve' ayaM khalu jambudvIpo dvIpaH - 'jAva' yAvat atra yAvatpadena jambUdvIpaparimANaM pUrvavad vocyam pUrvapradarzitaprakAraH 'parikkheveNa' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu sirie sUryaH 'sancabhaMtara maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAra carai, upasaMkramya cAraM carati 'tayA Na' tadA khalu 'sA maMDalaghayA' tAni maNDalapadAni maNDalasthAnAni 'aDayAlIsa egasahibhAgajoyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgA yojanasya 'vAhalleNaM' vAhalyena pRthutvena,bAhalyaparimANasya niyatatvenAgre sarvatra etAvatpramANatvenaiva vyAkhyAtavyam / tathA 'navanavaijoyaNasahassAI navanavatiyojanasahasrANi 'chacca cattAle joyaNasayAI' SaT ca catvAriMzad yojanazatAni catvAriMzadadhika SaT zatottaranavanavatisahasra (99640) yojanaparimitAni 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa AyAmena niSkambheNa ca, tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAI trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasanoyaNasahassAI' pazcadazayojanasahasrANi 'egRNaNavaIjoyaNAI' ekonanavatiyojanAni ekonanavatyadhikapaJcadazasahasrottaralakSatraya (315089) parimitAni 'kiMcivisesAhiyAI' kizcidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa vartante 'tayA NaM' tadA khalla 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarpasampannaH tadane prakarSatAyA abhAvAt 'ukkosae' utkarSaka' sarvotkRSTa tato'nantaramutkarSAbhAvAta 'aTThArasamuhutte divase Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati idaM sUtroktamAyAmaviSkambhaparimANaM kathaM labhyate iti pradarzayAmaH, tathAhi-sarvAbhyantaramaNDalamekato'zItyadhikamekaM zataM (180) jambUdvIpamavagAhya sthitam evamaparato'pi-azItyadhikamekaM zataM (180) jambUdvIpamavagAhya sthitamiti tayoHsamelane jAtaM SaSTayadhikaM zatatrayam (360) eSA saMkhyA lakSayojanarUpajjambUdvIpaparimANam zodhyate tato jAtaM yathoktaparimANamAyAmaviSkambhayoH catvAriMzadadhikaSaT zatottaranavanavatisahasrayojanaparimitam (99640) / parikSepaparimANAnayanaM yathA sarvAbhyantaramaNDalasya viSkambho navanavatiyojanasahanANi catvAriMzadadhikapaTzatottarANi (99640) asyAH saMkhyAyA vargo vidhIyate jAtaH saH navanavati. aSTAviMzatiH, dvAdaza, paNNavatiH, dve ca zUnye (9928 129600) hatyevaM rUpaH, tato dazabhirguNane ekazUnyAdhikA pUrvoktA saMkhyA (99281296000), asyA vargamUlAnayane labdhaM yathoktaM trINi lakSANi navAzItyadhika paJcadazasahasrottarANi(315089) parikSepaparimANamiti, zeSaM dvelakSe ekonAzItyadhikASTAdazasahasrottare (218079) etAvatpramANaM sthitaM tattyaktamiti bhagavanmataM kevaLAlokAlokitatvena samIcInaM siddhamiti / 'se' saH 'NikkhamamANe' niSkrAman 'sarie' sUryaH 'NavaM saMvaccharaM ayamANe navaM saMvatsam ayan prApnuvan san 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitaroNaMtaraM maMDalaM' abhyantaramaNDalAdanantaraM sthitaM dvitIya maNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'rie' suuryH| 'abhitarANataraM maMDalaM' AbhyantarAnantaraM sarvAbhyantarAnantaraMdvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khala 'sA savvA vi maMDalavayA' tAni sarvANyapi maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsa egasaTThibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena varttante, tathA 'NavaNavaijoyaNasahassAI' navanavatiyojanasahasrANi 'chacca paNatAle joyaNasayAI SaTca paJcacanvAriMzad yojanazatAni paNatIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa' paJcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (99645 35/61) 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAbhaviSkambheNa santi tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasaM ca sahassAI' paJcadaza ca sahasrANi 'egaM sattutaraM joyaNasayaM' eka saptottaraM yojanazatam-saptottarazatAdhikapaJcadazasahasrottaralakSatrayam (315107) 'kiMcivisesUrNa' kiJcidvizeSonaM kiJcid trayoviM. zatyekaSaSTibhAgahInatvAt / vyavahAranayamatena loke'pi kiJcinyUnasaMkhyAyA api paripUrNatvena vivakSA labhyate / nizcayanayamatena tu etAvatI saMkhyA bhavati tathA ca (315106-3861) iti etAvatparimitAni sarvANyapi maNDalapadAni parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vrtnte| atra yat 'kiMcivisesUrNa' iti kathitaM tat antimAGkasaptasakhyAyAH paripUrNAbhAvAt kathitam / 'tayA NaM' Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-1-8 sU0 14 maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 87 tadA pUrvoktaparisthitau khalu 'advArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' dvAbhyAmekapaSTibhAga muhUrttAbhyAm 'UNe' UnaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati sA ca 'dohiM egasaTTibhAgamuhatehiM' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahiyA' adhikA bhavatIti / kathametadAyAmaviSkambhayoH paridhaizca parimANaM labhyate iti tadeva pradarzayAmaH, tatra prathama - mAyAmaviSkambhayo. parimANaM pradarzyate, tathAhi - ekaH sUryo dve yojane ekasya yojanasya sarvA - bhyantaramaNDalagatASTacatvAriMzadekapaSTibhAgAMzca - (2 - 4861) bahiravaSTabhya dvitIye maNDale cAraM carati / evameva dvitIyo'pi sUryo dve yojane, sarvAbhyantaramaNDalagatASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAMzca (2 - 48/61) vahiravaSTabhya punardvitIye maNDale cAraM carati tato dvayoH saMmelane jAtAni paJcayojanAni tadupari yojanasya paJcatriMzadekapaSThibhAgAzca ( 5 - 35 / 61) bhavanti / eSA saMkhyA prathamamaNDalAyAmaviSkambhaparimANa (99640) madhye'dhikatvena prakSipyate tato jAtaM yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM paJcacatvArizadadhikapaTAtottaranavanavatisahasrayojanAni paJcatriMzacaikapaSTibhAgA yojanasya ( 99645 - 35/61 ) iti / idamAyAviSkambhaparimANaM labdham / parighiparimANamevaM labhyate, tathAhi - paJca yojanAni paJcatriMzaccaikapaSTibhAgA yojanasya, ityasya sarve - eka SaSTibhAgAH kriyante tadarthaM pazca yojanAni ekaSaSTyA guNyante, jAtAni paJcottarANi trINi zatAni (305) eSu ekaSaSTibhAgeSu uparitanAH zeSAH ye paJcatriMzat (35) ekaSaSTibhAgAste prakSipyante tato jAtAni catvAriMzadadhikAni trINi zatAni (340) eteSAM vargakaraNAt jAtaM paT zatAdhika paJcadazasahasrottaramekaM lakSam (115600) eSo'GkasamudAyo dazabhirguNyate tato jAtA ekazUnyAdhikA pUrvoktA saMkhyA ( 1156000) / eSAM vargamUlAnayane labhyate paJcasaptatyadhikramekaM sahasram (1075) / asya yojanakaraNArthamekapaSTyA bhAgo hriyate tadA labdhAni saptadazayojanAni aSTatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanaraya ( 17 - 38 / 61) zepA'STatriMzadUpAsaMkhyA niSThati sAtyaktA / etat (17 - 38161) pUrvamaNDalaparidhiparimANa (315089) madhye'dhi katve prakSipyate tato jAtaM yathoktaM paridhiparimANaM saptottarazatAdhikapaJcadazasahasrottaraM lakSatrayam (315107) kiJcidvizeponaM- kiJcidUnatrayovizatyekaSaSTibhAgAnAM honatvAditi / 'seNikkhamamANe sUrie' sa niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre abhitaraM maMDala' abhyantaram abhyantarasambandhitvAdabhyantaraM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH 'abhitaraM taccaM maMDalaM'. abhyantaraM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tayA NaM' tadA khala 'sA maMDalacyA' tAni maNDalapadAni 'ar3ayAlIsaM egasaTTibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre zadekapaSTibhAgA yojanasya 'bAhalleNaM' bAhalyena, 'NavaNavaijoyaNasahassAI' navanavatiyojanasahasrANi 'chacca ekAvaNNe joyaNasayAI' SaT ca ekapaJcAzad yojanazatAni 'Nava ya egasaddhi bhAgA joyaNassa' 'nava ca ekaSaSTibhAgA yojanasya ekapaJcAzadadhikaSaTrazattottaranavanavatisahasrayojanAni yojanasya navaikapaSTibhAgasamadhikAni (99651-9 / 61) 'AyAmavikkhabheNaM' AyAmaviSkambheNa vartante / kathametatparimANa labhyate ? iti pradarzyate-pUrvavadatrApi pratimaNDalacAraM vRddhimaryAdayA paJca- . yojanAni paJcatriMzaJcaikaSaSTibhAgA yojanasya (5 maNDalAyAmaviSkambhapari mANAdadhikatvena prApyante tato bhavati yathoktamAyAmaviSkambhaparimANaM (9951 .). tathA ca--pUrvamaNDalAyAmaviSkambhaparimANaM . paJcacatvAriMzadadhikaSaTzatotaranavanavatisahasrayojanAni . paJcatrizaccaikaSaSTibhAgAH (9964531) tanmadhye paJcayojanAni paMJcatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya (5-35) saMyojyante yathA 99645-35) / 61 ra 5-35 (99650-70). saMyojanena samAgatAH saptatisaMkhyakA (70) eka SaSTibhAgAste ekaSaSTayA 61 vibhajyate labdhamekaM yojanaM tad yojanasaMkhyAyAM prakSipyate zeSAH nava- eka paSTibhAgAH sthitA iti jAtaM yathoktaM pari mANam' (196516) " iti / / -:tiNNi joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'paNNarasa ya sahassAI' paJca' daza ca sahasrANi 'egaM ca paNavIsaM joyaNasayaM' ekaM ca paJcaviMzatiH yojanazatam-paJca viMzatyadhikazatottarapaJcadazasahasrAdhika-lakSatraya yojanAnAm (315125) parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartante sarvANi maNDalapadAnIti / -". kathametat paridhiparimANamupalabhyate ? iti pradarzyate tathAhi pUrvamaNDalaparidhiparimANa-(31. 5107) madhye aSTAdazayojanAni adhikatvena prakSipyante tato bhavati sUtroktametanmaNDalaparidhiparimANaM paJcaviMzatyadhikazatottarapaJcadazasahasrAdhikatrilakSayojanaparimitaM (315125) bhavatauti / atra nizcayanayamatena tu saptadazayojanAni aSTa triMzaccaikaSaSTibhAgAH (1738, eSa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA01-8 sU014 . maNDalapadAnAM pramANanirUpaNam 86 prakSepakarAzirasti kintu sUtrakRtA vyavahAranayamanusRtya paripUrNASTAdazayojanAni kathitAni loke hi vyavahAranayena kiJcidUnarAzerapi paripUrNatvena vyavahiyamANatvAt / pUrvamaNDalaparimANe 'kiMcivisesaNaM' iti proktaM tadapi vyavahAranayamatena paripUrNamiva vivakSyate / tathAcoktam-- "sattarasajoyaNAI atIsaM ca egasadvibhAgA, evaM nicchaeNaM, savavahAreNa puNa aTThArasajoyaNAI" iti 'saptadazayojanAni aSTatriMzacca ekaSaSTibhAgA etat nizcayena, savyavahAreNa punaH aSTAdazayojanAni" iti chAyA / "tayA Na' tadA khalu 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'caurhi egasadvibhAgamuhuttehi' catubhiraikapaSTibhAgamuhUrteH 'uNe' unaH hIno bhavati, tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhi egasahibhAgamuhuttehi' catubhiraikapaSThibhAgamuhattaiH 'ahiyA' adhikA bhavati / 'evaM' evam anenaiva prakAreNa khalu 'eeNaM' etena pUrvokkena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'NikkhamamANe sarie' niSkAman sUryaH 'tayANaMtarAo maMDalAo' tadanantarAt pUrvamaNDalAdanantarasthitAt yatra sUryo vartate tasmAdityarthaH maNDalAta 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM maNDalaM tadane sthitaM maNDalam 'uvasaMkramamANe 2, upasaMkrAman 2 'paMca joyaNAI' paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasahibhAge joyaNassa' paJcatriMzataM ca ekapaSTibhAgAn yojanasya 'egamege maMDale. ekaikasmin maNDale pratyekamaNDale ityarthaH 'vikkhaMbhavuDhi' viSkambhavRddhim 'abhivuDDhemANe 2' abhivardhayana 2 tathA 'aTThArasa 2 joyaNAI aSTAdaza 2 yojanAni 'parirayabuTi' parirayavRddhi paridhivRddhim 'abhivaDDhemANe 2' abhivardhayan 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvavAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya dhAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM sA maMDalavayA' tadA khala tat maNDalapadam 'aDayAlisaM egasahibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekapaNTibhAgA yojanasya 'vAhalleNaM' bAhalyena santi 'egaM joyaNasahassaM' eka yojanasahasraM 'chacca sahI joyaNasayAI' SaT SaSTiH yojanazatAni SaSTayaghikAni paT zatAni yojanAnAM SaSTyAdhikapaTzatottaraikalakSayojanAni (100660) 'AyA mavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa tathA 'tinni joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi 'aTThArasasahassAI' aSTAdazasahasrANi 'tiNNi ya paNNaramuttarAI joyaNasayAI' prINi ca paJcadazottarANi yojanazatAni-paJcadazAdhikatrizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojanAni (318315) parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA vartante / 12 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 candraprakSaptisatre ___kathamAyAmaviSkambhayoH paridhezca parimANametAvatparimitamupalabhyate / iti pradarzayAmaH, tatra pUrvamAyAmaviSkambhaparimANaM pradarzyate, tathAhi -sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikaikazatatamaM (183) vartate, pratyekasmin maNDale ca viSkambhe 2 paJcapaJca yojanAni paJcatriMzaccaikapaSTibhAgAH ( 531) yojanasya varddhante tataH etat tryazItyadhikaikazatena guNyate, tatra paJca yojanAnAM vyazItyadhikazatena guNane jAtAni paJcadazottaranavazatAni yoja nAni (915) ekaSaSTibhAgAnAM tryazItyadhikazatena guNane jAtAni paJcAdhikacatuHzatottarANi SaT sahasrANi, (6405) etAvanta eka paSTibhAgAH jAtAH, eSAM yojanAnayanArtha mekapaSTayA 61 bhAgo hiyate, labdhaM paJcottaraM zatam (105) eSA yojanasaMkhyA labdhA, etAM pUrvalabdhayojanarAzau paJcadazAdhikanavazata (915) rUpe prakSipyate tadA jAtaM vizatyadhikamekaM sahasram (1020) epo'GkasamudAyaH sarvAbhyantaramaNDalAyAmaviSkambhaparimANe (99640) 'dhikatvena prakSipyate tato jAyate yathoktaM paSTyadhika paTTa zatottaraikalakSa (10066.) rUpaM parimANamAyAmaviSkambhayorbhavatIti / atha paridhiparimANaM kathaM labhyate ? iti pradIte, tathAhiparikSepaparimANe yat 'paJcadazottarANi' iti kathitaM tAni paJcadazottarANi kizcinnyUnAni jJAtavyAni / tathAhi-asya maNDalasyAyAmaviSkambhaparimANa SaSTayadhikaSaTzatottaramekaM lakSam (100660), asya vargakaraNAt jAtam ekakaH zUnyamekakastriko dikazcatuSkastrikaH paJcakaH SaTko dve zUnye (10132435600) iti tato dazabhirguNane jAtamekaM zUnyamadhikam (101324356000) asya vargamUlAnayane landhAni-caturdazottarazatatrayAdhikASTAdazasahasrottaralakSatrayam (318314), zeSamavatiSThate-caturuttaracatuHzatAdhikatripazcAzatsahasrottaraM lakSapazcakam (553404) chedarAziH aSTAviMzatyadhikapadezatottarapatriMzatsahasrAdhikaM lakSapaTakam (636628) / evaM rItyA paJcadazatamaM yojanaM kiMcidUnaM prApyate tathApi vyavahAranayamatena sUtrakRtA paripUrNa vivakSAyA paJcadazottarANItyuktam / athavA dvitIyaprakAreNa pradazyante-pUrvapUrvamaNDalamadhikRtyA'greDa pratimaNDale paridhivRddhau saptadaza saptadaza yojanAni aSTatriMzaccaikaSaSTibhAgA yojanasya(1738) prApyante tata ete tryazItyadhikazatena guNyante, tatra pUrva yojanAnAM guNane jAtAni-ekAdazotaraikazatAdhikAni trINi sahasrANi (3111), tato ye'STatriMzadekaSaSTibhAgAste'pi vyazItyadhikazatena guNyante, jAtAni catuSpaJcAzadadhikanavazatottarANi SaT sahasrANi (6954), eteSAM yojanakaraNArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate, tena labdhaM caturdazottaramekaM zatam (114), etAni yojanAni labdhAni, tAni pUrvokte guNanaphalamUte yojanarAzau (2114) prakSipyante tato jAtAni Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA grI01-8 sU014 maNDalaMpadAMnA pramANanirUpaNam 93 paJcaviMzatyadhikadvizatottarANi trINi sahasrANi (3225) eSo'kasamudAyaH sarvAbhyantaramaNDalaparimANe navAzItyadhikapaMcadazasahasrottaratrilakSa (315089) rUpe'dhikatvena prakSipyate, tena jAtAni caturdazottaratrizatAdhikASTAdazasahasrottarANi trINi lakSANi (318314) iti sUtrokaM paridhiparimANamupalabdham / tathA saptadazayojanAnAm , aSTatriMzadekapaSTibhAgAnAmupari paJcasamatyadhikAni trINizatAni (375) zeSatvenoddharanti tAni jyazItyadhikazatena guNanAt jAtAni paJcaviMzatyadhikapaTazatottarANi aSTapaSTisahasrANi (68625)eteSAM paJcAzadadhikazatottarasahasradvayarUpeNa (2150) chedarAzinA bhAgo hiyate tadA labdhA ekatriMzadekapaSTibhAgA yojanasya, zeSamalpatvAttyakam / paraM mUtrakRtA vyavahAranayamatena paripUrNayojanavivakSayA 'paJcadazottarANi" ityuktam / evaM yadA''yAmaviSkambhaparidhiparimANaM bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapattA' uttamakASTA prAptA paramaprakarSasampannA 'ukosiyA' utkarpikA sarvotkRSTA sarvagurvIyato'nantaramAdhikyAbhAvAt 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtribhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH yato'nantaraM lAghavAbhAvAt 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhattoM divaso bhavatIti / 'esa NaM' etat khalu 'paDhame chammAse' prathamaM SaNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram / yato'ne sUryasya cArakSetrAbhAvAt ||suu014|| // etada rAtriddhirUpaM prathamaM paNmAsam / / gata sUryasaMvatsarasya maNDalapadarUpaM prathamaM SaNmAsam sAmprataM tatsambaddhameva dvitIyaM SaNmAsaM. prarUpyate, tasyedamAdisUtram-'se pavisamANe surie' ityAdi / mUlam-se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasahibhAgA joyaNassa bAhalleNaM, ega joyaNasayasahassaM chacca cauppaNNe joyaNasayAI chabbIsaM ca egasahibhAgA joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAI aTThArasasahassAI doNNi ya sattANaue joyaNasayAI parikkheveNaM, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohi egasahibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavaI dohiM egasahibhAgamuhuttehi ahie / se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattasi vAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie vAhiraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa vAhalleNaM, ega joyaNasayasahassaM chacca aDayAle joyaNasayAI vAvaNNaM ca egasadvibhAgA joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, tiNi joyaNasayasahassoI aTThArasasahassAI doNNi ca egRNAsI I joyaNasayAI parikkheveNaM, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasaTibhAgamuhuttehiM UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasahibhAgamuhuttehi ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 paMca paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuDhi nivvuDDhe mANe 2 aTThArasajoyaNAI parirayavudi NivvuDDhemANe 2 sanvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai vA jayA NaM sUrie sababhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sA maMDalavayA aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa vAhalleNaM, NavaNavaI joyaNasahassAI chacca cattAle joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAI paNNarasasahassAI egaNaNauI ca joyaNAI kiMcivisesAhiyAiM parikkheveNaM, tayA NaM uttamakaDhapatte ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa Na Aicce saMvacchare / esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe // 90 15 // chAyA-sa pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtra vAdyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadyadA khalu sUryaH vAhAnantaraM maNDalaM upasaMkramya cAraM carati tadA khalu.tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekapapTibhAgA yojanasya.vAhalyena, eka yojanazatasahasraM SaT ca catuppaJcAzat yojanazatAni SaDvizatizca ekaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkammeNa, trINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi dve ca saptanavatiyojanazate parikSepeNa, tadA khalu aSTAdazamuhUrtA rAtrirbharvAta dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhartAbhyAm UnA, dvAdazamuharto divaso bhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamUhartAbhyAm adhikaH / . sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre pAhyaM tRtIyaM maNDalam uyasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH vAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDapadAni aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgA yojanasya vAhalyena, eka yojanazatasahasra SaT ca aSTacatvAriMzad yojanazatAni dvipaJcAzacca ekapaSTibhAgA yojanasya AyAmaviSkammeNa trINi yojanazatasahasrANi aSTAdazasahasrANi dve ca ekonAzItiH yojanazatAni parikSepaNa tadA skhalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati caturbhirekapaSTibhAgamuhattaiH UnA, dvAdazamuhattoM divaso bhavati catubhirekaSaSTibhAgamuhUttaiH adhikArI evaM khalu patena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt maMDalAt tadanantaraM maNDalaM saMkrAman 2 paJca paJca yojanAni paJcatrizatamaikaSTibhAgAna yojanasya ekaikasmin maNDale viSkambhavRddhi nirvardhayan 2 aSTAdaza Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATokA prA01-8 sU.15 dvitIyaSaNmAse sUryaparibhramaNam 93 yojanAni parirayavRddhi nirvardhayan 2 sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu tAni maNDalapadAni aSTacatvAriMzad ekapaSTibhAgA yojanasya vAhalyena, navanavatiyojanasahasrANi SaT catvAriMzad yojanazatAni AyAmaviSkammeNa, trINi yojanazatasahasrANi paJcadaza ca sahanANi pakonanavatizca yojanAni kiJcidvizepAdhikAni parikSepeNa / tadA khallu uttama. kASThAprAptaH utkarpakaH aSTAdazamuhato divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtribhavati etat khalu dvitIyaM paNmAsam / etat khalu dvitIyasya paNmAsasya pavaryasAnam / papa khalu AdityaH sNvtsrH| etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam / / 20 15 // ___ vyAkhyA-tataH 'se pavisamANe sUrie' ma pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'doccaM chammAsaM' dvitIyaM paNmAmam divasavRddhirUpam 'ayamANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahoratasi' prathame ahorAtre 'vAhirANaMtaraM maMDalaM' sarvavAdyAnantaramabhyantaramArgagatadvitIyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'marie' sUryaH 'vAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM maNDalam 'ubasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAra carati 'tayA NaM tadA khala 'sA maMDalavayA' tAni maNDapadAni 'aDayAlIsaM egasadvibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAH yojanasya bAhalyena vartante, 'ega joyaNasayasahassa eka yojanazatasahasra 'chacca cauppaNNe joyaNasayAI' paT ca catuSpaJcAzad yojanazatAni 'chabbIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa' paDviMzatizca ekapaSTibhAgA yojanasya catuSpaJcAzadadhikapaTzatottaraikalakSayojanAni yojanasya paiviMzatyekaSaSThibhAgasahitAni (100651-26 'AyAmavivakhaMbheNaM' yAmaviSkambheNa vartante / kathametatparimANamupalabhyate ? iti vizadI kriyate, tathAhi-maNDalametat ekato dve yojane sarvabAhyamaNDalagatAnaSTacatvAriMzatamekapaSTibhAgAMzca (2-11) yojanasya mukvA'bhyantaramavasthitam , 'aparato'pi dve yojane sarvavAhya maNDalagatAnaSTacatvAriMzatamekapaSTibhAgAMzca (2-) yojanasya muktvA'bhyantaramavasthitamiti tayordayoH sammelane jAtAni paJcayojanAni paMcatriMzaccaikapaSTibhAgA yojanasya (5-35)tti' etat sarvabAdyamaNDalagatAyAmaviSkambhaparimANAt (100660) zodhyate tato jAtaM yathoktaM catuSpaJcAzadadhikaSaTzatottaraikalakSayojanAni paDviMzatizcaikaSaSTibhAgAH (100654-26 AyAmaviSkambhaparimANamiti / tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAi' trINi yojanazatasahasrANi 'advArasa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 * www www.www.~~ AN Inv candramatisUtre sahassAi' aSTAdazasahasrANi 'doNi ya sattANaue joyaNasayAI' dve ca saptanavatiH yojanazate saptanavatyadhikadvizatottara|STAdazasahasrAdhikatrilakSayojanAni ( 318297) 'parivakheveNaM' parikSepeNa varttante / kathametadavasIyate ? ityAha pUrvamaNDalAt asya maNDalasya AyAmaviSkambhaparimANe paMca yojanAni paMcatriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya nyUnatvena bhavitumarhanti sUryasyAbhyantaragatikatvAt paMcatriMzadekapaSTibhAgasahitAnAM paMcAnAM yojanAnAM (5- pariraye nizcayanayama tena 61 saptadazayojanAni aSTatrizaccaikaSaSTibhAgA yojanasya labhyante kintu sUtrakRtA vyavahAranayamaH zritya paripUrNAni aSTAdaza yojanAni kathitAni / prAgukAt sarvaM cAhyamaNDalaparidhiparimANAt paMcadazotara zatatrayAdhikASTAdazasahasro ttara trilakSa ( 318315) rUpAt aSTAdazayojanAni zodhyante tato jAtaM yathokta' saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojana (318297) parimitaMparidhiparimANaM bhavatIti / 'tayA NaM' tadA khalu 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati kintu 'sA dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'UNA' UnA honA bhavati tathA 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhuttoM divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrttAbhyAm 'ahie' aghiko bhavatIti / 'se pavisamANe' tataH 'se' saH 'pavitamANe' pravizan 'sUrie' sUryaH doccaMsi aho - rattaMsi' dvitIye'horAtre 'bAhiraM' bAhyaM bAhyamArgAtprAptaM 'taccaM maMDala' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasakramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUrie' sUryaH bAhira taccaM maMDala uvasaMkamittA cAraM cara' bAhyaM tRtIyaM maMNDalam upasaMkramya cAra carati / 'tayA NaM' tadA khalu tad maNDalapadam ' aDayAlIsaM egasaTTibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgA yojanasya 'vAharaleNaM' bAhalyena / egaM joyaNasaya sahassaM' ekaM yojanazatasahasram ekalakSayojAnA ni 'chacca aDayAle joyaNasayAI' SaT ca aSTacatvAriMzadyojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikaSaTzatayojanAni 'bAvaNNaM ca egasadvibhAgA joyaNassa' dvipaJcAzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya (10064(13) etAvatparimitam 'AyAma vikkhaMbheNaM' AyAmavi 0kampeNa, etatparimANaM kathaM labhyate ! tatpradarzyate, tathAhi - asmAt prAktanamaNDalasyAyAmavi SkambhaparimANaM lakSamekaM catuSpaJcAzadadhikapaTAtottaram, SaDaviMzatizcaiSaSTibhAgA yojanasya (100654 26 )varttate, etatparimANAt pUrvamaNDalAt paJcayojanAni paJcatriMzaccaikapaSTi 61 AgataM pUrvokamAyAmaviSkambhaparimANa tRtIyamaNDalapada bhAgAH (5-35) zodhyante 61 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cadrAptiprakAzikA TIkA prA0 1-8 sU0 15 . dvitIyaSaNmAse sUryaparibhramaNam 95 syeti / tathA 'tiNNi joyaNasayasahassAI' trINi yojanazatasahasrANi trilakSayojanAni, 'aTThArasasahassAI aSTAdazasahasrANi 'doNNi ya egRNAsoI joyaNasayAI dve ca ekonAzItiH yojanazate ekonAzItyadhike dvezate ca yojanAnAm (318279) 'parikkheveNa' parikSepeNa paridhinA vidyate / tathAhi-asmAt-prAktanamaNDalasya paridhiparimANam (318297) ityevaM rUpam / prAktanamaNDalaviSkambhaparimANAdidaM maNDalaM yojanasya paJcatriMzadekapaSTibhAgasahitaiH paJcabhiyoMjanairviSkambhato nyUnamasti, viSkambhanyUnatve parikSepanyUnatvasyAvazyaMbhAvAt paJcAnAM yojanAnAM paJcatriMzadekapapTibhAgasahitAnAM paridhipramANaM vyavahArato'STAdazayojanAni labhyante, tAni ca pUrvamaNDalaparimANAt (318297) ityevaM rUpAt aSTAdaza hInAH kriyante tata AgataM yathoktaM (318279) paridhiparimANam / 'tayA gaM' tadA tasmina kAle khalu etadrUpaparikSepaparidhiparimANapamaye inyarthaH, 'aTThArasamuhutA rAI bhavai' aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati kintu 'carahiM egasaTThibhAgamuhuttehi UNA' catubhirekaSaSTibhAgamuhUrtarUnA honA bhavati / tathA 'duvAlasamuhutte divase bhava:' dvAdaza muhattoM divaso bhavani, sa ca 'cauhi egasaTThibhAgamuhuttehiM ahie' catu. mirekapaSTibhAgamuhUrtaradhiko bhavatIti / "evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam anena prakAreNa khala-nizcitam 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena yuktinA 'pavisamANe' pravizan marvAbhyantaramaNDalaM pratigacchan 'mUrie' sUryaH 'tayANatarAo maMDalAo' tadanantarAda maNDalAd 'tayANaMtaraM maMDalaM' tadanantaraM tadagretanaM maNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 'paMca paMca joyaNAI' paJca paJca yojanAni 'paNatIsaM ca egasadvibhAge joyaNassa' pazcatriMzacca ekapaSTibhAgAn yojanasya 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDalaM 'vikkhaMbhavuTTi' viSkambhavRddhi 'nivvuDDemANe 2' nirvardhayan 2 'hApayan 2' hInAM kurvan 2 ityarthaH, tathA 'aTThArasajoyaNAI aSTAdazayojanAni parirayacuDi' parirayavRddhi paridhiparimANavRddhi 'nivvujhDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2 'savvabhaM. taraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati sarvAbhya. ntaramaNDale paribhramatItyarthaH / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalla 'murie' sUryaH 'savvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'sA maMDalavayA' tanmaNDalapadamU 'aDayAlIsaM egasahibhAgA joyaNassa' aSTacatvAriMzadekaSa, STibhAgA yojanasya 'vAhalleNaM' bAhalyena, tathA 'NavaNavaijoyaNasahassAI navanavatiyo. janasahasrANi 'chacca cattAle joyaNasayAI' SaT ca catvAriMzad yojanazatAni catvAriMzadadhikaSaTa zatayojanAni (99640) 'AyAmavikkhaMbheNaM' AyAmaviSkambheNa / tathA 'tiNi joyaNa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre sayasahassAI trINi yojanazatasahasrANi trINi lakSANi 'paNNarasa ya sahassAI paJcadazasahasrANi 'egUNaNavaI ya joyaNAI ekonanavatizca yojanAni (315089) 'kiMcivisesAhiyAI' kicidvizeSAdhikAni 'parikkheveNaM' parikSepeNa varttate 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTThapatte' utta. makASThAprAptaH paramaprakarSAptaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, tathA 'jahaNiyA' jaghanyA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhartA rAnirbhavatIti / 'esa NaM docce chammAse' etat khalu dvitIyaM SaNmA. sam / 'esa Na doccassa chammAsassa pajjavasANe' etat khalu dvitIyasya paNmAsasya paryava. sAnam antimamahorAtram / 'esa NaM Aicce saMvacchare' epa khalu AdityaH saMvatsara / 'esa Na Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe' etat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnaparyantabhAgaH ||suu0 15 // atha prathamamUlabhAbhRtagatASTamamAbhRtaprAbhRtakathitaviSayavaktavyatAmupasaMharannAha-'tA savvA vi NaM ityAdi / mUlam-tA savvA viNaM maMDalavayA aDayAlIsaM ca egasaTThibhAgA joyaNassa vAhalleNaM, savvA vi NaM maMDalaMtariyA do joyaNAI vikkhaMbheNa, esa NaM addhA ege teyAsII joyaNasae sapaDipuNNA paMcadasuttarAI joyaNasayAI Ahiteti vadejjA / tA abhaMtarAo maMDalavayAo vAhirA maMDalavayA vAhirAo maMDalavayAo abhitarA maMDalavayA esa NaM addhA paMcadamuttarAI joyaNasayAI, aDayAlIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa AhiyA / tA abhitarAo maMDalavayAo vAhirA, maMDalavayA vAhirAo maMDalaNayao ambhitarA maMDalavayA, esa NaM addhA paMcanavuttarAI joyaNasayAI terasa egasadvibhAgAjoyaNassa Ahiteti vdejjaa| abhitarAo maMDalavayAo, vAhirAo maMDalavayAo vAhirA maMDalacayA abhitarA maMDalavayA, esa NaM addhA kevaiyA Ahiteti vadejjA ?, tA paMcadamuttarAI joyaNasayAI Ahiteai vadejjA // suu0|| 16 "iya caMdapaNNattIe paDhamassa pAhuDassa aTThamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 1-8 // "iya paDhamaM pAkuDaM samattaM // 1 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA01-8 sU016 AditaH aSTaprAbhUteSyAgataviSayasyopasaMhAraH 97 . chAyA--tAni sarvANyapi skhalu maNDalapadAni aSTacatvAriMzacca ekaMpaSTibhAgA yojanasya pAhalyena, sarvANyapi khalu maNDalAntarANi dve yojane viSkambheNa / paSa khalu madhvA ekaM jyazItiH yojanazatam sapratipUrNAni paJcadazottarANi yojanazatAni ANyAtA iti vadet / tAvat abhyantarAd maNDalapadAd pAhya maNDalapadaM yAhyAd maNDalapadAd abhyantaraM maNDalapadam papa khalu adhyA paJcadazottarANi yojanazatAni aSTacatvAriMzacca eka paSTibhAgA yojanasya aakhyaataa| tAvad AbhyantarAd maNDalapadAd bAhya maNDalapadaM vAdyAMd maNDalapadAd mAbhyantaraM maNDalapadam , eSa khalu adhvA paJcanavottarANi yojanazatAni, prayodaza ekapaSTibhAgA yojanasya AkhyAta iti vadet / abhyantarebhyaH maNDalapadebhyaH, bAhobhyaH maNDalapadebhyazca cAhAni maNDalapadAni, abhyantarANi maNDalapadAni, paSa malu adhyA kiyatka. pANyAta iti vadet ? tAvat paMcadazottarANi yojazatAni ANyAta iti vadet ||suutr 16 // iti candraprazaptyAM prathamasya prAbhUtasya aSTamaM prAbhUtaprAbhRtaM samAptam // 1-8 // , // iti prathama prAbhRtaM samAptam // 1 // vyAkhyA-'tA sabA vi NaM' tAni sarvANyapi khala 'maMDalavayA' maNDalapadAni pratyekam 'aDayAlIsaM ca egasadvibhAgA joyaNassa' bhaSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgA yojanasya, 'vAhalleNaM bAhalyena niyatAni santi / bAhalyasyopalakSaNatvAt mAyAmaviSkambhaparikSepairyathAsambhavaM pratyekamaniyatAni santIti vAcyam / tathA 'savvA vi NaM maMDalaMtariyA' sarvANyapi maNDalAntarakANi maNDalAntarANi pratyekamaNDalamAzritya vyavadhAnAni 'do do joyaNAI dve yojane 'vikkhaMbheNaM' viSkammeNa santi / 'esa NaM' epa khalu yojanasyASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgayuktayojanadvayarUpaH 'addhA' madhvA sUryamArgaH 'egaM teyAsII joyaNasayaM' eka vyazItiH yojanazataM tryazItyadhikamekaM yojanazataM (183 ) tryazItyadhikaikazatayojanasamutpannaH 'sapaDipuNNAI sa pratipUrNAni saMpUrNAni na nyUnAdhikAni 'paMcadamuttarAI joyaNasayAI pazcadazottarANi yojanazatAni dazottarANi paJcazatayojanAni (510) 'Ahie' mAkhyAtaH mArgaH 'iti, vaejjA' iMti vadet tAni dazottarapazcazatayojanAni kathaM bhavediti pradarzyate sUryasya pratyahorAtraM pratimaNDa-- labhramaNaM yojanasyASTacatvAriMzadekapaSTibhAgayuktayojanadvayena (2-48 61) bhavani / . maNDa-. lAni ca ghyazItyadhikamekaM zatamato dvayorguNanaM kartavyam , tathAhi prathamaM ve yojane tryazItyadhikazatena guNyete jAtAni paTpaSTayadhikAni trINi zatAni (366) punazca aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAstryazItyadhikena zatena guNyante te ca jAtAH caturazItyadhikasaptAzItizata (8784) saMkhyakAH / ete ca yojanAnayanArthamekapaSTayA vibhajyante 'labdhaM catuzcatvAriMzadadhikamekaM zatam / (144) tacca pUrvaprAptayojanarAzau (366) prakSipyate jAtAni dazottarANi pazcazatAni (510) / masyaivArthasya spaSTIkaraNAthai punarAha-'tA' ityAdi / ' , . , .. . .. , Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre 'tA' tAvat - tatra 'abhitarAo maMDaLavayAo' abhyantarAt sarvAbhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAt sarvAbhyantaramaNDalamadhyabhAgacaramAntamavadhI kRtyetyarthaH yAvat 'vAhirA' maMDaLavayA' bAhyaM sarvabAhya maNDalapadam, sarvabAhyamaNDala bahirbhAgacaramAntarUpam evaM 'bAhirAo maMDalavayAo' bAhyAt sarvabAhyAta maNDalapadAt sarva bAhyamaNDala bahirbhAgacaramAntarUpAt sarvabAhyamaNDala bahirbhAgacaramAntamavadhI kRtyetyarthaH yAvat 'abhitarA maMDalavayA' AbhyantaraM sarvAbhyantaraM maNDalapadam sarvAbhyantaramaDalamadhyabhAga caramAntarUpam ' esa NaM' eSaH abhyantaramadhyabhAgacaramAntabAhyabahirbhAgacaramAntarUpayoH bAhyabahirbhAgacaramAntAbhyantaramadhyabhAgacaramAntarUpayozca maNDalapadayorvyavadhAnarUpaH 'addhA' adhvA sUryasaMcaraNamArga : 'paMcadamuttarAI yojanasayAI' paJcadazottarANi yojanazatAni dazottarapazcazatayojanAni, tadupari 'aDayAlIsaM ca egasaTTibhAgajoyaNassa' aSTacatvAriMzacca ekaSaSTibhAgayojanasya 'Ahie' AkhyAtaH / pUrvasmAdadhvaparimANAdasyAdhvaparimANasya sarva bAhyamaNDalagata bAhalyaparimANenAdhikyasadbhAvAt / tathA - 'to' tAvat 'abhitarAo maMNDalavayAo' abhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalabahirbhAgacaramAntarUpAt 'bAhirA maMDalavayA' bAhya maNDalapadaM sarvabAhyamaNDalabhadhyabhAgacaraMmAntarUpam, tathA 'bAhirAo maMDalavayAo' bAhyAt maNDapadAt sarvabAhyamadhyabhAgacaramAntarUpAt 'abhiMtarA maMDalavayA' abhyantaraM maNDalapadaM sarvAbhyantaramaNDala bahirbhAgacaramAntarUpam 'esa NaM' eSaH dvayordvayo rmaNDalayormadhyagatavyavadhAnarUpaH khalu 'addhA' adhvA sUryamArgaH 'paMca navuttarAI joyaNasayAI' paJcanadottarANi yojanazatAni navottarapaJcazatayojanAni tadupari 'terasa e gATTibhAgA joyaNassa' trayodaza ekaSaSTibhAgA yojanasya ( 509 - 13, 61) eMtasparimito mArgaH 'Ahite' AkhyAtaH asyAdhvaparimANasya pUrvasmAdadhvaparimANAt ekaM yojanaM parzvatriMzazca ekaSaSTibhAgA yojanasya ( 1 - 35 | 61 ) ityevaMrUpeNa sarvAbhyantaramaNDalagata sarva bAhyamaNDalagatabAhalyaparimANena hInatvAt iti 'vaejja' iti vadet / tathA abhitaMrAo maMDalavayAo' abhyantarAt maNDalapadAt sarvAbhyantaramaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAt ' evaM 'bAhirAo maMDala yAo' bAhyAt maNDalapedAt sarvabAhyamaNDalamadhyabhAgacaramAntarUpAcca ' 'bAhira maMDalavayA' bAhya maNDalapadaM sarvabAdhamaNDalavahirbhAgacaramAntarUpam evam 'abhitarA maMDaLacayA' abhyantaraM maNlapadaM sarvAbhyantaramaNDala bahirbhAgacaramAntarUpaM ca 'esa NaM' eSaH dvayo rdvayormaNDalayorvyavadhAnarUpaH khalu 'addhA' adhvA sUryamArgaH 'kevaiyA' kiyatkaH kiyatparimitaH - kiparimANa: 'Ahiteti vadejja' mAkhyAtaiti vadet / bhagavAnAha - 'tA' ityAdi 'tA' tAvat ' sa mArgaH paMcadamuttarA joyaNasayAI' pazcadazottarANi yojanazatAni dazottarapaJcazata 1 7 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0-1-8 sU0 16 aSTaprAbhRteSvAgataviSayasyopasaMhAraH 99 yojanAni ( 510 ) dazottara pazcazatayojanaparimitaH 'Ahiteti vadejja' AkhyAta iti vadet" sUtra // 16 // iti zrI-vizvavikhyAta -jagaddallabha - prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka - pravizuddhagadyapadyanaikapranthanirmApaka-vAdimAnamardaka - zrI zAhuchatrapati kolhApurarAnapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita - kolhApura rAjaguru bAlabrahmacArI - jainazAstrAcArya - jainadharma divAkara zrIghAsIlAlavati - viraciMtAyAM candraprajJaptisUtrasya candra prajJaptiprakAzikA - khyAyAM vyAkhyAyAM prathamaM mUlaprAmRtaprAbhRtaM sampUrNam // 1-8 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - // atha dvitIyaM prAbhRtaM prArabhyate // gataM vizatimUlaprAbhRteSu pratha' mUlaprAmRtam, atha, dvitItaM prAmRtaM prArabhyate, atra trINi prAmRtaprA bhRtAni santi teSu prathama prAbhRtaprAmRtaM procyate, tatra cAyamarthAdhikAraH-'kathaM sUryastiryak paribhramati" iti etadviSaye prathama sutramAha-'tA kahaM te tiricchagaI' ityAdi mUlama-tA kahaM te tiricchagaI Ahiteti vaejjA ? tattha khalu imAo aTTa paDivattIo paNNattAo, taM jahA tatthege evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo marocI AgAsaMsi uttii, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karittA paccasthimillasi loyaMsi sAyaM AgAsaMsi viddhaMsai ege evamAhaMsa :1 / ege puNa evamAhaMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AgAsaMsi uttihai se NaM iMma loyaM tiriya karei, karittA paccasthimillaMsi loyaMtasi sAyaM surie AgAsaMsi viddhaMsai, ege evamAiMsu / 2 / ege puNa evamAsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AgAsaMsi uttitui, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karitA paccasthimillaMsi loyatasi sAyaM AgAsaM aNupavisai, aNupavisittA. ahe paDiyAgacchai paDiyAgacchittA puNaravi avarabhUpurasthimillAo loyaMtAo pAo surie AgAsaMsi uttii, ege evamAsu / 3 / ege puNa evamAIsa-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sUrie puDhavikAyaMsi uttiTai, se NaM imaM loya tiriyaM karei, karittA paccasthimislaMsi loyataMsi sAyaM sarie puDhavikAryasi viddhaMsai, ege evamAhaMsa 181 ege puNa evamAhaMsu tA purathimillAo loyaM tAo pAo sarie puDhavikAyaMsi uttihai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei karittA pacca, thimiLasi loyaMsi sAyaM murie puDhavikAyaMsi aNupavisai, aNupavisittA ahe paDiyAgacchai, paDiyAgacchittA puNaravi avarabhUpurathimillAo loyaMtAo pAo sarie pudavikAyasi uttiTThai, ege evamAiMsu / 5 / ege puNa evamAhamu tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AukAryasi uttiTTai, se NaM imaM loyaM tiriyaM karei, karittA paccathimillaMsi loyataMsi sAyaM sarie AukAyaMsi viddhaMsai ege evamAhaMmu 16 / ege puNa evamAiMsu-tA purathimillAo loyaMtAo pAo sarie AukAsi utti, se gaM imaM loyaM tiriyaM karei karitA parcAtyamillasi loyataMti sAyaM surie AuphAyaMsi patrisaha, pavisittA ahe paDiyAgacchai, paDiyAgacchittA puNaravi avarabhRpurathimillAo loyaMtAo pAo surie AukAryasi uttii, ege eva mAhaMmu 191 ege puNa evamAsa-tA purathimillAo loyaMtAo bahUI joyaNAI, bahUI joya Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TIkA prA02-1 sU01 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 101 NasayAI, vahUI joyaNasahassAI, uDDhaM dUraM uppaittA ettha NaM pAo sarie AgAsaMsi uttiTai, se NaM imaM dAhiNaDDaM loyaM tiriya karei, karittA uttaraDDhaloyaM tameva rAo, se NaM imaM uttaraDUDhaloyaM tiriyaM karei, karittA dAhiNaDDhaloyaM tameva rAo se gaM imAI dAhiNauttaraDhaloyAI tiriyaM karittA purathimillAo loyaMtAo bahUI joyaNAI vahaI joyaNasayAI, vahuI joyaNasahassAI uDdaM dUraM uppaittA ettha NaM pAo sUrie AgAsaMsi uttiTTai, ege evamAhaMsu / 8 / vayaM puNa evaM vayAmo-jaMbUdIvassa tAdIvassa pAINapaDINAyaya-udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM unbIseNaM saeNaM chettA dAhiNapurathimillaMsi uttarapaccasthimillasi ya caubhAgamaMDalaMsi imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo aTThajoyaNasayAI uidaM uppaittA ettha NaM pAo duve sariyA uttidvaMti, te NaM imAI dAhiNuttarAI jaMbUddIvabhAgAI tiriyaM kareMti, karitA purathimapaccatthimAI jaMbUhIvabhAgAiM tAmeva rAo, te NaM imAI purathimapaccasthimAiM jaMbuddIvabhAgAiM tiriyaM kareMti, karittA dAhiNuttarAI jaMbUddIvabhAgAiM tAmeva rAo, te NaM imAI purathimapaccatthimAiM jaMbUDhIva. bhAgAI tiriyaM kareMti, karittA dAhiNuttarAI jaMvUddIvabhAgAiM tAmeva rAo, te NaM imAI dAhiNuttarAI purathimapaccasthimAiM ya jaMbuddIvabhAgAiM tiriya kareMti, karitA jaMbUddIvassa dIvassa pAINapaDINAyaya-udINa dAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIsaeNaM saeNaM chettA dAhiNapurathimillaMsi uttarapaccasthimillaMsi ya caubhAgamaMDalaMsi isIse rayaNa, ppabhAe puDhacIe vahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo ajoyaNasayAI uDDhe uppaittA, ettha NaM pAo duve sUriyA AgAsaMsi uttiTuMti ||suu0 1 // vitiyassa pAhuDassa paDhamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 2-1 chAyA-tAvat kathaM te tiryaggatirAkhyAteti vadet ? / tatra khalu imA aSTapratipattayaH prazatAH, tadyathA-tatraike pavamAhuH-tAvat paurastyAtU lokAntAt prAtaH marIciH mAkAze uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyam AkAze vidhvaMsate, eke evamAhuH // 11 eke puranarevamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAtma prAtaH sUryaH AkAze uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH AkAze vidhvaMsate, eke evamAhuH / 2 / eke punarevamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH AkAze uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAsve lokAnte sAyam AkAzam anupravizati, anupravizya adhaH pratyAgacchati, pratyAgatya punarapi aparabhUpaurastyAt lokAntAt prAtaH sUrya AkAze uttiSThati, eke evamAhu 3. eke punarevamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSThati, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra sa khalu ima lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH pRthivIkAyaM vizvaMsate, eke evmaahuH-4|| eke punarevamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH pRthivIkAye anupravizati, anupavizya adhaH pratyAgacchati pratyAgatya, punarapi aparabhUpaurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH pRthivIkAye uttiSTati, eke evamAhuH / 5 eke punarevamAhuH tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apakAye uttiSThati sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtyelokAnte sAyaM sUryaH apkAye vidhvaMsate, eke pavamAhu / 6 / eke punareSamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apUkAye uttiSThati, sa khalu imaM lokaM tiryak karoti, kRtvA pAzcAtye lokAnte sAyaM sUryaH apakAye praviti, pravizya adhaH pratyAgacchati, pratyAgatya punarapi aparabhUpaurastyAt lokAntAt prAtaH sUryaH apakAye uttiSThati, eke evamAhuH 71 eke punarevamAhuH-tAvat paurastyAt lokAntAt bahUni yojanAni, yahUni yojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi UrdhvaM duram utpatya atra khalu prAtaH sUryaH akAze uttiSThati, sa khalu imaM dakSiNArdha loka tiryak karoti kRtvA uttarArdhalokaM tasyAmeva rAtrau sa eva imaM uttarArdhalokaM tIryak karoti kRtvA dakSiNAdhalokaM tasyAmeva rAtrau sa khalu imA dakSiNottarArdhaloko tiryak kRtvA paurastyAt lokAntAt vahvani yojanAni pani yojanazatAni bahUni yojanasahasrANi Urdhva duram utpatya atra khalu prAtaHsUryaH AkAze uttiSThati, pake pavamAhuH / / vayaM punarevaM vadAmaH tAvat jambUdvIpasya dvIpasya prAcIpratIcyAyatodIcI dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizatikena zatena chittvA dAkSiNapaurastye uttarapAzcAtye ca caturbhAgamaNDale asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt aSTayojanazatAni Urdhvam utpatya atra khallu prAtaH dvau syoM uttiSThataH, tau khalu imo dakSiNottarI jambUdvIpabhAgo tiryaka kurutaH, kRtvA paurastyapAzcAtyau jambUdvIpabhAgau tasmAmeva rAtrI, to khalu imau paurastyapAzcAtyau jambUdvIpabhAgI tiryak kurutaH, kRtvA dakSiNottarau jambUdvIpabhAgau tasyAmeva rAtrau, tau skhalu imau dakSiNottarau paurastyapAzcAtyau ca jambUdvIpabhAgau tiryak kurutaH, kRtvA jambUdvIpasya dvIpasya prAcI pratIcyAyatodIcIdakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvi zatikena zatena chitvA dakSiNapaurastye uttarapAzcAtye ca catu. rbhAgamaNDale asyAH ratnaprabhAyA pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt aSTa yojanazatAni kardhvam utpatya, atra khalu prAtaH dvau sUyA AkAze uttiSThataH ||suu01|| // dvitIyasya prAbhRtasya prathama prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 2-1 / / vyAkhyA-'tA' tAvat-prathamapraSTavyaprabhUte viSaye satyapi prathamametAvadeva. pRcchAmi. yat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' bhavato mate 'tiricchagaI' tiryaggatiH tiryaktayA paribhramaNa sUryasya 'AhitA' AkhyatA ? 'iti vadejjA' iti vadet vadatu he bhagavan !, gautamena evaM pRSTeM' bhagavan prathamametadviSaye paratIrthikamithyAbhAvopadarzanAya teSAM mAnyatArUpA aSTaprattipattIH pradarzayati. 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra sUryasya tiryaggativiSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatiprakAzikA TIkA prA02 - 1 sU01 sUryasya dvitIyapaNmAsAhorAtre kSetrasaMcaraNam 103 'a' aSTau aSTasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paratairthikamAnyatArUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA--tA eva krameNAha - 'tatthege' ityAdi / 'tattha' tatra teSu aSTasu paratIthiMkeSu madhye 'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH - kathayanti - 'tA' tAvat 'puratthimillAo' loyaMtAo' paurasyAt pUrvadigbhAgavartinaH lokAntAt lokAntimabhAgAt UrdhvamitizeSaH pUrvasyAM dizItyarthaH 'marIcI' iti marIcisaMghAtaH kiraNasamUha ityarthaH 'AgAsaMsi utti' AkAze uttiSTati utpadyate etenAyamAzayaH - naitadvimAnaM, na rathaH, na ca ko'pi devatA rUpaH sUryaH kintu tathAvidhalokasvAbhAvyAt epa kiraNasaGghAta eva varttala golAkAraH pratidinaM pUrve digvibhAge prAtarAkAze samutpadyate yena sarvatra prakAzaH prasarati / 'se NaM' sa khalu evambhUtaH marIcisaMghAtaH samutpannaH san 'imaM' imaM dRzyamAnaM 'loya' lokaM tiryak lokaM 'tiriyaM karer3a' tiryakkU karoti tiryak paribhraman eSa marIcisaMghAta imaM tiryagUlokaM prakAzayatItibhAvaH, 'karitA' kRtvA tiryak kRtvA ca ' paccatthimillaMsi loyaMtaMsi ' pAzcAtye lokAnte pazcimadigvattilokAntimabhAge 'sAyaM' sandhyAsamaye 'viddhaMsai' vidhvaMsate tathA vidhalokAnubhAvAttatrAkAza evaM dhvaMsamupayAti vilIno bhavatIti bhAvaH / evaM sakalakAlameva bhavatIti, atropasaMhAramAha- 'ege etramAsu' eke prathamAstIrthAntarIyAH evaM - pUrvoktaprakAreNa AhuH-kathayantIti / eSA prathamA pratipattiH // 1 // dvitIyAmAha - 'ege puNa' eke kecana dvitIyA punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa AhaMsu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha - 'tA' iti vAkyAlaGkAre 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt purvadigvibhAgAt urdhvaM 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH lokaprasiddho devatArUpa: 'AgAsaMsi uti ' AkAze uttiSThati udeti tathAvidhalokasvAbhAnyAt AkAze utpadyate 'se' sa khalu utpannaH san sUryaH 'imaM loya' ima tiryagalokaM 'tiriyaM karei' tiryakkaroti tiryak paribhraman prakAzayatIti bhAvaH / ' karitA ' kRtvA tiryak kRtvA 'paccatthimillesi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte pazcimAyAM dizi 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'sUrie' sUryaH 'AgAsaMsi ' AkAze eva 'viddhaMsaI' vidhvaMsate vilIyate iti bhAvaH / upasaMhAramAha - ege evamAhaMsa' eke kecana pUrvapradarzitA dvitIyapratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipattiH | 2 || atha tRtIyAM prattipattimAha - ' ege puNa' eke punaH tRtIyAstIrthAntarIyAH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH - kathayanti, tadeva pradarzyate 'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt urdhva 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH devatArUpaH tathAvidha purANazAstraprasiddhaH sadAvasthAyI 'AgAsaMsi utti ' AkAze uttiSThati 'se NaM' sa khalu utthitaH san 'imaM loyaM tiriyaM karei' imaM manuSyalokaM tiryak karoti 'karitA' kRtvA ca ' paccatthimillaMsi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte - loka Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104... candraprAptistra caramabhAge 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'AgAsaM aNupavisaI' AkAzamanupravizati 'aNupavisittA' anupravizya 'ahe paDiyAgacchati' adhaH adhobhAgena pratyAgacchati adholokaM prakAzayan pratinivarttate / epo mate pRthivI golAkArA'ta eva loko'pi golAkAra eva / idaM ca mataM tIrthAntarIyeSu sampratikAle'pi vidyate tatastadgatapurANazAstrAdeva samyak jJAtavyam / / asmin mate'pi trayo bhedA vartante, tathAhi-eke manyante sUrya AkAze prAtarudgacchati 1, anye kathayanti parvatazirasi udgacchati 2, apare manyante samudrAduttiSThati / 3 / atra tu prathamAnAM matamupanyastamiti / 'paDiyAgacchittA' pratyAgatya adholokAtpratinivarya 'puNaravi punarapi yathA pUrvadine tathaiva bhUyo'pi 'avarabhUpurasthimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAta pRthivyA adhobhAgAt vinirgatya-pUrvadigvartilokAntAd Urdhvam 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'sarie' sUryaH 'pAgAsaMsi' AkAze 'uttiti' uttiSThati udayameti / evameva sarvadaiva-iyaM vyavasthA vartate tathAvidhalokasva bhAvyAt / upasaMhAre-'ege' eke tRtIyAH paratIrthikA 'evamAsu' evaM pUrvoktarItyA AhuHkathayantIti tRtIyA pratipattiH / 3 / atha caturthImAha-'ege puNa' eke punaH caturthAH 'ecamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti, tathAhi-'tA' tAvat purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt 'pAo' prAtaH 'sUrie' sUryaH devatArUpaH 'puDhivIkAryasi' pRthivIkAye pRthikAyamadhye udayAcalAbhidhaparvatazirasItyarthaH 'uttiI utiSThati udayameti 'se NaM' sa khala sUryaH 'imaM loyaM tiriyaM karei' imaM lokaM manuSyalokaM tiryakkaroti tiryak paribhraman manuSyalokaM prakAzayatItyarthaH / evamagre'pyartho vAcyaH / 'karittA' kRtvA tiryak kRtvA 'paccasthimillaMsi loyaMtasi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sAyaM sandhyAsamaye 'marie' sUryaH 'puDhavI kAyaMsi' pRthivIkAye astAcalAbhidhaparvatazirasi 'viddhaMsai' vidhvaMsate vilayameti / evaM pratidinaM bhavati evaMvidhajagatsthitisvAbhAvyAditi / upasaMhAraH-'ege' eke caturthAH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti caturthI pratipattiH / 4 / atha pazcamI pratipattimAha-'ege puNa'eke pazcamAH punaH 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' mAhuH-kathayanti-'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAllokAntAt urdhva 'pAo' prAta: 'yarie' sUryaH devatArUpaH 'puDhavIkAryasi' pRthivIkAye 'uttihaI' uttiSThati udayAcalaparvatazirasi udgacchati 'se NaM' sa khalu 'imaM loyaM' imaM manuSyalokaM 'tiriyaM karei' tiryaka karoti 'karicA' tiryak kRtvA 'paccasthimillaMsi loyaMtasi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sandhyAkAle 'sarie' sUryaH 'puDhavIkAyaMsi' pRthivIkAye astAcalaparvatamastake 'aNupavisaI' anupravizati 'aNupavisittA' anupravizya 'ahe' adhaH adhobhAgavarttinaM lokaM prakAzayan 'paDiyAgacchai' pratyAgacchati pratinivarttate 'paDiyAgacchittA' pratyAMgatya 'puNaravi' punarApe dvitIyadivase bhUyo Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pandrAptiprakAzikA TIkA prA02-1 sU01 sUryasya dvitIyaSaNmAsAhorAtre kSetrasaMgharaNam 105 'pi 'avarabhUpurathimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAt avaH pRthivIsambandhipUrvadigbhAgAt 'pAo' prAtaH 'surie' sUryaH 'puDhavIkAryasi' pRthivIkAye punarudayAcalaMparvatamastake 'uttiI uttiSThati udayameti upasaMhAramAha-ege' eke paJcamAH paratIrthikA 'evaM' pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayantIti paJcamI pratipattiH / 5 / atha SaSThImAha-'ege puNa' eke kecana SaSThamatavAdinaH punaH 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tadevAha'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt 'pAo' prAtaH 'sUrie' saryaH 'AukAyaMsi' apkAye pUrvadigvattisamudre "uttiTTaI' uttiA Thati 'seNaM' sa khalu sUrya: 'imaM loyaM' imaM lokaM manuSyalokaM 'tiriyaM karei' tiryak karoti 'karittA' kRtvA 'paccatyimillasi loyaMtaMsi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM sAyaM sandhyAsamaye 'AukAmi' apkAye pazcimadigvattisamudre viddhaMsaI vidhvaMsate dhvaMsameti / upasaMhAraH 'ege' eke SaSThAH SaSThapratipatti vAdinaH 'evamAsu' evaM pUrvoktarItyA AhuH kathayantIti paSThI pratipattiH / 6 / atha saptamI mAha-'ege puNa' eke saptamAH puna 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti, kiM kathayantItyAha-'tA' tAvat purathimillAo loyaMtAoM' paurasyAt lokAntAt Urdhva 'pAo' prAtaH 'mRrie' sUryaH 'AukAyaMsi' makAye pUrvasamudre uttiI uttiSThati udgachati se NaM. sa khala udgataH san 'ima loya' imaM lokaM tiriyaM kare tiryaka karoti prakAzayati 'karittA' kRtvA 'paccathimillaMsi loyataMsi' pAzcAtye lokAnte 'sAyaM' sAyaM sandhyAyAM 'sarie' sUryaH 'AukAryasi' apkAye pazcimIyasamudre 'pavisaI' pravizati 'pavisittA' pravizya 'ahe' adhaH adholoke gatvA taM prakAzya 'paDiyAgacchaI' pratyAgacchati punarAyAti 'paDiyAgacchittA' pratyAgatya adhobhAgAtpunarAgatya 'puNaravi' punarapi dvitIyadine 'avarabhUpurathimillAo loyaMtAo' aparabhUpaurastyAt lokAntAt adhaH pRthivyAH pUrva digbhAgAt 'pAo' prAtaH 'sarie' sUryaH AukAyaMsi' apkAye pUrvasamudre 'uttihaI' uttiSThati upasaMha ramAha-'ege' eke pUrvavarNitAH saptamAH paratIrthikAH 'evamAhaMsu' evaM pUrvokaprakAreNa mAhuH kathayantIti saptamI pratipattiH / 7 / athASTamI pradarzayati-'ege puNa' eke aSTamAH punaH 'evamAhaMsa' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'purathimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt prathamaM 'vahuI joyaNAI' bahUni yojanAni, tataH kramazaH 'pahuI joyaNasayAI' bahUni yojanazatAni. tadanu punaH krameNa 'vahuI joyaNasahassAI' bahUni yojanasahasrANi 'uDDhe dUraM' UvaM dUram-Urdhvatvena duram 'uppaittA' utpatya upari gatvA 'eltha NaM' atra khalu 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'sUrie' sUryaH devatArUpaH 'AgAsaMsi' Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre AkAze pUrvadigAkAzabhAge 'uttihaI' uttiSThati udayametiH 'se NaM' sa uditaH san khalu 'ima' imaM prasiddhaM 'dAhiNaDhaM loyaM' dakSiNA dakSiNadisthitamaddha lokaM 'tiriyaM karei' tiryak karoti svatejasA prakAzayati 'karittA' kRtvA dakSiNArddhalokaM prakAzya 'uttaraDhaloyaM' uttagaIlokam uttaradik sthitaM lokaM 'tameva rAo' tasyAmeva rAtrI karoti 'dakSiNAddha dinasadbhAve uttarArdhe rAneravazyambhAvAt 'se gaM' sa khala sUryaH tiryak paribhraman 'imaM uttaraDDhaloyaM' imamuttaradiksthitaM lokAI 'tariyaM kareI tiryak karoti 'karicA' kRtvA punaH 'dAhiNaDhaloyaM' dakSiNArddhalokaM dakSiNadigbhavamarddha lokaM 'tameva rAmao' tasyAmeva rAtrau karoti uttarArdai dinasatve dakSiNArddha rAtrisadbhAvAt / evaM 'se NaM' sa khalu sUryaH 'imAI dAhiNuttaraDhaloyAI imo dakSiNottarArddhaloko dakSiNadikthitamaI lokam uttaradikthitama? lokaM ceti dvAvapi loko 'tiriyaM karittA' tiryak kRtvA punaH 'purasthimillAo loyaMtAo' paurastyAt lokAntAt pUrvavadeva "bahuI joyaNAI' bahUni yojanAni 'vahUI joyaNasayAI' vahani yojanazatAni 'bahUiM joyaNasahassAI' vahUni yojanasahasrANi 'uidvaMdUraM' Uca dUra urvatvena dUram 'uppaittA' utpatya uparigatvA 'ettha NaM' atra khalu asmin sthAne 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'sUrie' sUryaH 'AgAsaMsi' AkAze 'uttihaI' uttiSThati udgacchati / upasaMhAramAha-ege' eke aSTamAH paratIthikAH 'ecamAIsu' evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantItyaSTamI pratipattiH / / - evamaSTApi pratipattIH pradarya bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / ., . 'vayaM puNa' vayaM punaH atra punaH zabdaH 'tu' ityasyArthavAcakaH, tena vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha 'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'jabUddI vassa' jambUdvIpasya dvIpasya madhyajambUdvIpasya 'pAINa paDINAyaya-udINadAhiNAyayAe' prAcIpratIcyAyatodIcIdakSiNAyatayA jIvayA davarikayA 'maMDala' maNDalaM sUryamaNDalaM 'cauvcIsaeNaM' caturvizatikena zatena caturvizatyadhikaikazatena (124) chettA' chittvA vibhajya maNDalasya caturvizatyadhikaikazatasaMkhyakAn bhAvAn parikalpya tanmaNDalaM punaH pUrvoktajIvayA catvAro bhAgAH kriyante dakSiNapUrvottarapazcimarUpAH atastatrAha-'dAhiNapurasthimillaMsi' dakSiNapaurastye, 'uttarapaccasthimillaMsi' uttarapaurastye ca etadrUpe 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgagamaNDale maNDalacaturbhAge ekatriMzatpramANarUpe 'imIse' asyAH zAstraprasiddhAyAH 'rayaNappabhAe puDhacIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAmo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt ratnaprabhApRthivIsamatalabhAgAt 'aTThajoyaNasayAI aSTa yojanazatAni-aSTazatasaMkhyakayojanAni; 'uDDhaM' urva upari 'uppaittA' utpatya-gatvA ratnaprabhApRthivIsamatalabhAgAdupari aSTazatayojanAtikramaNAnantaramityarthaH 'ettha NaM' atra khala asmin sthAne 'pAo' prAtaH 'duve Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakAzikA TIkA prA02-1 sU0 1 sUryasya dvitIyapaNmAsAhorAtre kSetrasaMcAraNam 107 'variyA' dvau sUryai 'uttiti' uttiSThataH udgacchataH, tatraiko bhArataH sUryo dakSiNapaurastye maNDalacaturbhAge, apara airakhataH sUryazca uttarapaurastye maNDalacaturbhAge udgacchati, evaM krameNa dvAvapi sUryaiau tatra tatra sthAne udayaM prApnuta itibhAvaH 'te NaM, tA khalu dvau sUryo yathAkramam 'imAI' imo 'dAhiNuttarAI' dakSiNottarau jaMbuddIvabhAgAI' jambadvIpabhAgau 'tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH prakAzayataH / ayamAzayaH - dakSiNapaurastye maNDalacaturbhAge bhArata: sUrya udgatya tiryak paribhraman merordakSiNabhAgaM prakAzayati, uttarapAzcAtye maNDalacaturbhAge airavataH sUrya udganya tiryak paribhraman meroruttarabhAgaM prakAzayatIti, 'dvIkaritA ' kRtvA jambUdvIpasya dakSiNottarabhAgau prakAzya 'puratthimapaccatthimAI' paurastyapAzcAtyo 'jaMbuddIvabhAgAI' jambUdvIpabhAgoM jambUdvIpasya pUrvapazcimabhAgau pUrvapazcimabhAgadvayaM 'tameva rAo' tasyAmeva rAtrau kurutaH tattaddivasasya -rAtribhAgau kurutaH jambUdvIpasya dakSiNottarabhAgayoH sUryadvayasya saMcaraNasamaye pUrvapazcimabhAge rAtrabhavati, tadA naiko'pi sUrya pUrvabhAgaM pUrvapazcimabhAgaM vA prakAzayituM zakyate'tastadA pUrvapazcimajambUdvIpabhAge rAtri rbhatIti bhAvaH / dvau sUryo dakSiNottarabhAgayostiryakkaraNAnantaraM pUrvapazcimabhAgau tiryakU kuruta itikramapradarzanArthaM 'karitA' ityudhyate / punazca 'te NaM' tau khalu dvAvapi sUryo dakSiNostarabhAgadivasasamAptyanantaram 'imAI' imau prasiddhau 'puratthimapaccatthimAI paurastyapAzcAtyau pUrvapazcimarUpau 'jaMbuddIvabhAgAI' jambUdvIpabhAgau ' tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH pUrvapazcimabhAgau prakAzayataH / ayaM bhAvaH-meroruttarabhAge airavataH sUryastiryak paribhramya tatpazcAt meroreva pUrvadizi tiryakparibhramati, bhArataH sUryazca pUrva merordakSiNabhAge tiryakparibhramya tatpazcAt meroH pazcimabhAge tiryakparibhramatIti / 'karitA' kRtvA jambUdvIpapUrvapazcimabhAgau tiryak kRtvetyarthaH ' dAhiNuttarAI ' dakSiNottarau 'jaMbuddIvabhAgAI' nambUdvIpa bhAgau jambUdvIpasya dakSiNabhAgam uttarabhAgaM ca ' tAmeva rAo' tasyAmeva rAtrau kurutaH / mayaM bhAvaH - yadA dvau sUryau krameNa pUrvapazcimabhAgau prakAzayatastadA dakSiNabhAge uttarabhAge ca rAtrirbhavet, sUryayoH pUrvapazcimabhAgasaMcaraNasamaye uttaradakSiNabhAgayoreko'pi sUryaH prakAza na karotIti / evaM 'te NaM' tau khalu sUryau 'imAI' imau pUrvapradarzitau dAhiNuttarAI' dakSiNottarau, tathA 'puratthimapaccatthimAI ya' paurastyapAzcAtyau ca 'jaMbudIvabhAgAI' jambUdvIpabhAgau ' tiriyaM kareMti' tiryak kurutaH prakAzayataH 'karitA' kRtvA jambUdvIpasya dakSiNottarabhAgau pUrvapazcimabhAgau ca krameNa prakAzya 'jaMbuddIvasta dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya ' pAINapaDiNAyaya - 'udIcINadAhiNAyayAe' prAcI pratIcyAyatodIcI dakSiNAya tayA pUrvAt pazcimaparyantamAyatayA dIrghayA uttarAt dakSiNaparyantamAyatayA dIrghayA 'jIvAe' jIvayA jIvAH pratyazcA tatsadRzatvAt jIvA tathA jIvayA davarikayetyarthaH 'maMDala' sUryamaNDalaM 'cauvvIsa eNa saeNaM' caturviMzatyadhikena zatena 'chettA' vibhajya maNDalasya caturviMzatyadhikasaMkhyakAn bhAgAn . Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprahamistra C o m...............mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm -parikalpayetyarthaH 'dAhiNapurathimillasi' dakSipaurastye tathA 'uttarapaccasthimillaMsi' uttara... pAzcAtye ca 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale maNDalasya caturbhAge ekatriMzadbhAgaparimite 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH zAstraprasiddhAyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt samatalabhUmibhAgAt 'aTTa joyaNasayAI' aSTa yojanazatAni aSTazatayojanAni 'uDDhaM' urdhvam uparibhAge 'uppaittA' utpatya gatvA uparyaSTazanayojanagamanAnantaraM ya AkAzabhAgo varttate 'ettha NaM' atra khalu 'pAo' prAtaH 'duve suriyA' dvau sUryo, tatra -yo bhArataH sUryaH sa uttarapazcimamaNDalacaturbhAge, airavatasUryazca dakSiNapaurastyagatamaNDala caturbhAge 'AgAsaMsi' AkAze uttidvaMti' uttiSThataH svasvakrameNa udayamAsAdayataH / . :- pUrvasminnahorAtre ya uttarabhAgaM prakAzitavAn sa dakSiNapaurastye dakSiNapUrva diggatamaNDala baturbhAge udayameti, yazca dakSiNabhAgaM prakAzitavAn sa uttarapazcimadiggatamaNDalacaturbhAge udayamAsAdayati sarvakAlaM, tathAvidhajagatsvAbhAvyAditi ||suu0 1 // ... // iti dvitIyasya prAmRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM sampUrNam // 2-1 // gataM dvitIyasya mUlaprAbhRtasya prathama prAmRtaprAmRtam, tatra bharatairavatasUryayostiryak pari bhramaNavaktavyatA proktA / sAmprataM dvitIya prAmRtaprAbhRtaM prArabhyate, asyAyamarthAdhikAraH-'kathaM sUryoM maNDalAnmaNDalAntaraM saMkrAmati' ityetadviSayakaM prathamaM sUtramAha-'tA kahaM te maMDalAmo maMDalaM ityAdi / , - mUlam-tA kahaM te maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie cAraM carai Ahieti caejjA, tattha khalu imAyo duve paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAiMsuvA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie bheyaghAeNaM saMkAmai, ege evamAsu 1 / ege puNa evamAhaMmu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie kaNNakalaM nivveDhei, ege evamAsu / 2 / tattha NaM je te evamAiMsu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie bheyaghAeNaM saMkAmai tesi NaM ayaM dose tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie bheyaghAeNaM saMkamai ecaiyaM ca NaM addha purao na gacchai, purao, agacchamANe maMDalakAlaM parihavei, tesi NaM ayaM dose / / tattha NaM je te evamAiMsu tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe surie kaNNakalaM Nivvedei, tesi NaM ayaM visese-tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie kaNNakalaM NiveDhei, evaiyaM ca NaM addhaM purao gacchai, purao gacchamANe maMDalakAlaM Na parihavei, tesi NaM ayaM visese / 2 / tattha je te evamAhaMsu-maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie kaNNakalaM NinveDhei, eeNaM NaeNaM NeyavvaM No ceva NaM iyareNaM // 10 // // vitiyassa pAhuDassa vitiya pAhuDapAduDaM samattaM // 2-2 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA02-2 sU01 sUryasya maNDalAt maNDalAntarasaMcaraNam 109 - chAyA-tAvat kathaM te maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUrya cAraM carati AkhyAta iti vadet tatra khalu ise dve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatraike pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedadhAtena saMkrAmati, pake evamAhuH / / pake punaH pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUrya karNakalAM nirveSTayati, eke evamAhuH / tatra khalu ye te evamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedaghAtena saMkrAmati teSAM skhalu ayaM dopaH-tAvat yenAntareNa bhaNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedghAtena saMkrAmati, patAvatI ca khalu addhAM purataH na gacchati. purataH agacchan maNDalakAlaM paribhavati, teSAM khalu ayaM doSaH / / tana khalu ye te evamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNa kalAM nirveTayati, teSAM khalu ayaM vizepaH tAvat yenAntareNa maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalAM niveSTayati, patAvatI ca khalu addhAM purato gacchati, purataH gacchan maNDala kAlaM na paribhavati, teSAM khalu ayaM vizeSaH / 2 / tatra ye te evamAhuH-maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalA nirveTayati, etena nayena jJAtavyam no caiva khalu itareNa ||suu01|| dvitIsya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRnaprAbhRtaM samAptam // 2-2 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavAn ? 'te' te tava bhavanmate 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAt ekasmAt maNDalAt 'maMDalaM' aparaM maNDalaM 'saMkamamANe' saMkrAman 'sarie' sUryaH 'cAraM carai' cAraM carati paribhramati kena prakAreNa sUryazcAraM caran 'Ahiteti vadejjA' AlyAtaH kathitaH iti vadet kathayatu he bhagavan ? atra hi sUryasya ekasmAnmaNDalAdanyasmin maNDale saMkramaNameva vaktavyamasti, atastadeva pradhAnaM kRtvA vAkyasya bhAvArthabhAvanA karttavyA / bhagavAnAha-he gautama 'tattha' tatra evaMvidhasaMkramaNavipaye khalla 'ime' ime vakSyamANasvarUpe 'duve' dve 'paDivattIo' pratipattI paratIthiMphamAnyatArUpe 'paNNatAo' prajJapte : kathite 'taM jahA' tadyathA te dve pratipattI yathA-tadeva darzayati-tattha' tatra maNDalAmaNDalasaMkramaNaviSaye 'ege' eke kecana paramatavAdinaH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA maMDalAo maMDalaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAt yatrasthitastasmAt maNDalAt maNDalam-agretanamaparamaNDalAbhimukhaM 'saMkamamANe' saMkrAman gani kurvan 'sarie sUryaH 'bheyaghAeNaM' bhedaghAtena, tatra bhedaH pratimaNDalasyApAntarAlabhAgaH, tatra ghAtaH gamanaM tena maNDalasya nAma maNDalA'pAntarAlagamanapUrvakamityarthaH 'saMkAmai' saMkrAmati svacAragatyA gacchati, vivakSitaM maNDalaM pUrayitvA tadanantaramapAntarAlagamanenAparaM dvitIyaM maNDala saMkramya ca tatra maNDale cAraM carati, upasaMhAramAha-'ege' eke pUrvokAH prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM pUrvapradarzitaprakAreNa AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / atha dvitIyAM darzayati-'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tadevAha-'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie' maNDalAnmaNDalaM sakrAman-sakramitumicchan sUryaH yatra gantumicchati Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratistra ___-parikalpayetyarthaH 'dAhiNapurathimillasi' dakSipaurastye tathA 'uttarapaccathimillaMsi' uttara. pAzcAtye ca 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDala maNDalasya caturbhAge ekatriMzadbhAgaparimite 'imIse syaNappabhAe puDhavIe' asyAH zAstraprasiddhAyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'vahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt samatalabhUmibhAgAt 'aTTa joyaNasayAI' aSTa yojanaza. tAni aSTazanayojanAni 'uDDhaM' urdhvam uparibhAge 'uppaittA' utpatya gatvA uparyaSTazanayojanagama-nAnantaraM ya AkAzabhAgo vartate 'etya NaM' atra khalu 'pAo' prAtaH 'duve sUriyA' dvau sUryo, tatra -yo bhArataH sUryaH sa uttarapazcimamaNDalacaturbhAge, airavatasUryazca dakSiNapaurastyagatamaNDala caturbhAge 'bhAgAsaMsi' AkAze uttiTuMti' uttiSThataH svasvakrameNa udayamAsAdayataH / .. pUrvasminnahorAtre ya uttaramAgaM prakAzitavAn sa dakSiNapaurastye dakSiNapUrvadiggatamaNDalacaturbhAge udayamati, yazca dakSiNabhAgaM prakAzitavAn sa uttarapazcimadiggatamaNDalacaturbhAge udayamAsAdayati sarvakAlaM, tathAvidhajagatsvAbhAvyAditi ||suu0 1 // : - // iti dvitIyasya prAmRtasya prathamaM prAbhRtaprAbhRtaM sampUrNam // 2-1 // - gataM dvitIyasya mUlaprAmRtasya prathama prAmRtaprAmRtam, tatra bharatairavatasUryayostiryak pari bhramaNavakanyatA prokkA / sAmprataM dvitIyaM prAbhRtaprAmRtaM prArabhyate, asyAyamarthAdhikAraH-'kathaM sUryo maNDalAnmaNDalAntaraM saMkrAmati' ityetadviSayakaM prathamaM sUtramAha-vA kahaM te maMDalAo maMDalaM ityAdi / , , mUlam-tA kahaM te maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie cAra carai Ahieti vaejjA, tattha khalu imAo duve paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAiMsutA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie bheyaghAeNaM saMkAmai, ege evamAiMsu / / ege puNa evamAiMsu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie kaNNakalaM nivveDhei, ege evamAsu / 2 / tattha NaM je te evamAiMsu-tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie bheyaghAeNaM saMkAmaha tesi NaM ayaM dose tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie bheyaghAeNaM saMkamai evaiyaM ca NaM addhaM purao na gacchai, purao, agacchamANe maMDalakAlaM parihavei, tesi NaM ayaM dose / 1 / tattha NaM je te evamAiMsu tA maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie kaNNakalaM NivveTei, tesi NaM ayaM visese-tA jeNaMtareNaM maMDalAo maMDala saMkamamANe surie kaNNakalaM NiveDhei, evaiyaM ca NaM addhaM purao gacchai, purao gacchamANe maMDalakAlaM Na parihavei, tesi NaM ayaM visese / 2 / tattha je te evamAiMsu-maMDalAo maMDala saMkamamANe sarie kaNNakalaM NiveDhei, eeNaM NaeNaM NeyavvaM No ceva NaM iyareNa // 10 1 // // vitiyassa pAhuDassa vitiya pAhuDapAduDaM samattaM // 2-2 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA02-2 sU01 sUryasya maNDalAt maNDalAntarasaMcaraNam 109 * chAyA-tAvat kathaM te maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH cAraM carati AkhyAta iti vadet tatra khalu ime dve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatraike pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedadhAtena saMkrAmati, pake evmaahuH|| eke punaH pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUrya karNakalAM nirveSTayati, eke evamAhuH / / tatra khalu ye te pavamAhuH-tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedadhAtena saMkrAmati teSAM khalu ayaM dopaH-tAvat yenAntareNa maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH bhedghAtena saMkrAmati. etAvatI va khalu addhAM purataH na gacchati, purataH agacchan maNDalakAlaM paribhavati, teSAM khalu ayaM doSaH / tatra khalu ye te pavamAhuH tAvat maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNa kalAM nivezayati, teSAM khalu ayaM vizeSaH tAvat yenAntareNa maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalAM niveSTayati, patAvatI ca balu addhA purato gacchati, purataH gacchan maNDala kAlaM na paribhavati, teSAM khalu ayaM vizeSaH / 2 / tatra ye te evamAhuH-maNDalAt maNDalaM saMkrAman sUryaH karNakalA nirveNyati, etena nayena zAtavyam no caiva khalu itareNa suu0|| dvitIsya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 2-21 // vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavAn ? 'te' te tava bhavanmate 'maMDaLAmo maMDalaM' maNDalAt ekasmAt maNDalAt 'maMDalaM' aparaM maNDalaM 'saMkamamANe saMkrAmana 'marie' sUryaH 'cAraM caraI' cAraM carati paribhramati kena prakAreNa sUryazcAraM caran 'Ahiteti vadejjA' AkhyAtaH kathitaH iti vadet kathayatu he bhagavan ? atra hi sUryasya ekasmAnmaNDalAdanyasmin maNDale saMkramaNameva vaktavyamasti, atastadeva pradhAnaM kRtvA vAkyasya bhAvArthabhAvanA karttavyA / bhagavAnAha -he gautama 'tattha' tatra evaMvidhasaMkramaNaviSaye khalla 'imeM ime vakSyamANasvarUpe 'duve' dve 'paDivattIo' pratipatto paratothiMkamAnyatArUpe 'paNNattAoM' prajJapte kathite 'taM jahA' tadyathA te dve pratipattI yathA-tadeva darzayati-'tattha' tatra maNDalAnmaNDalasaMkramaNaviSaye 'ege' eke kecana paramatavAdinaH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA maMDalAo maMDalaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAt yatrasthitastasmAt maNDalAt maNDalam-agretanamaparamaNDalAbhimukhaM 'saMkamamANe' saMkrAman gatiM kurvan 'sarie sUryaH 'bheyaghAeNaM' bhedaghAtena, tatra bhedaH pratimaNDalasyApAntarAlabhAgaH, tatra ghAtaH gamanaM tena maNDalasya nAma maNDalA'pAntarAlagamanapUrvakamityarthaH 'saMkAmai' saMkrAmati svacAragatyA gacchati, vivakSitaM maNDalaM pUrayitvA tadanantaramapAntarAlagamanenAparaM dvitIyaM maNDala saMkramya ca tatra maNDale cAraM carati, upasaMhAramAha-'ege' eke pUrvoktAH prathamAstIrthAntarIyAH 'evaM pUrvapradarzitaprakAreNa AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH / 1 / atha dvitIyAM darzayati-'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAiMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti, tadevAha-'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman-sakramitumicchan sUryaH yatra gantumicchati Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dbisaahingkaa tadadhikRtamapretanaM maNDalaM prathamakSaNAdUrdhvamArabhya karNakalAM yathAsyAttathA kriyAvizeSaNametat 'nivveDheI' nirveSTayati muzcati tathA cAtreyaM bhAvanA-bhArato vA airavato vA sUryaH svasvasthAne uditaH san aparamaNDalagataM karNa maNDalasya prathamakoTibhAgalakSaNaM lakSyIkRtyAdhikRtamaNDalaM prathamakSaNAdupari pratikSaNaM kalayAtikrAntaM yathAsyAttathA nirdeSTayatIti dvitIyA pratipattiH / / athAtra pratipattidvaye bhagavAn vastutattvaM pradarzayati-'tattha NaM' ityAdi, 'tattha NaM' tatra pratipattidvayamadhye khala 'je te evamAiMsa' ye te evamAhuH yat 'tA tAvat maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sArae' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'bheyaghAeNaM' bhedaghAtena 'saMkAmaI' saMkrAmati svagatyA gacchati 'tesi gaM' teSAM prathamapratipattivAdinAM khala mate 'ayaM' ayaM vakSyamANasvarUpaH 'dose' doSo vartate, ko doSaH ? iti darzayati-tA jeNaMtareNa' ityAdi 'tA' tAvat 'jeNa' yena kAlena yAvatparimita kAlamAzrityetyarthaH 'aMtareNa' antareNa apAntarAlena 'maMDalAo' maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'bheyaghAeNaM' bhedaghAtena.'saMkAmaI' saMkrAmatIti yaduktaM tanna samyak yataH 'evaiyaM ca NaM addhaM etAvatI ca khala addhAm Azritya etAvatkAlenetyarthaH sUryaH 'purao' purataH agretane dvitIye maNDale 'na gacchaI' na gacchati ! na gantuM zaknotItyarthaH / kathaM na gacchati ! iti pradayate -ekasmAt maNDalAdaparasmin maNDale saMkramaNaM kurvan sUryaH yAvatA kAlenApAntarAlaM gacchati tAvatparimitakAlAnantaraM paribhramitumicchati tadA dvitIyamaNDalasambandhyahorAtramadhyAt truTayati tato dvitIye paribhraman tatparyante tAvatparimitaM kAlaM paribhramituM na zaknoti tadgatAhorAtrasya paripUrNIbhUtatvAt , yato hi 'purakte agacchamANe' purataH agacchan dvitIyamaNDalaparyante ca na gacchan 'maMDalakAlaM' maNDalakAlaM maNDalaparibhramaNakAlaM yAvatparimitakAlena paripUrNamaNDale bhramyate tat kAlaM 'pari haveI' paribhavati-hApayati nyUnIkaroti tasya kAlasya hAnirupajAyate, evaM sati sarvajagatprasiddha pratiniyatAhorAtraparimANavyAghAtaH prasajyetA'to na teSAmidaM mataM samIcInam tasmAddhetorAha'tesi NaM' teSAM prathamAnAM khalu mate 'ayaM' ayaM pUrvapradarzitaH 'dose' doSo'sti atha dvitIyapratipattiviSaye kathayati 'tattha NaM je te' ityAdi / 'tattha NaM' tatra khalu pratipatti dvayamadhye 'je te' ye te 'evamAhaMmu' evamAhuH-'tA' tAvat 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalaM 'saMkamamANe surie' saMkrAman sUryaH 'kaNNakalaM' karNakalaM pUrvottasvarUpaM yathAsyAttathA 'nivveDhei' nirveSTayati adhikRtamaNDalaM muzcati 'tesi NaM teSAM khalu 'ayaM' ayaM vakSyamANaprakArakaH 'visese' vizeSaH guNaH asti, tamevAha-'tA' tAvat 'jeNaMtareNa' yena yAvatparimitena kAlena aMtareNa-apAntarAlena 'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sarie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUryaH 'kaNNakalaM' karNakalaM kalayA'tikrAntaM maNDalasya prathamakoTibhAgarUpaM karNa yathAsyAttathA'dhi Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakAzikA TIkA prA0 2-21 sUryasya maNDalAt maNDalAntarasaMcaraNam 111 kRtamaNDalaM 'nivveDhei' nirveSTayati muzcati, 'evaiyaM ca NaM addha" etAvatIM ca khalu addhAM yAvat etAvatA kAlenetyarthaH 'purao gacchaI' purato dvitIyamaNDalaparyante gacchati tathA ca ' purao gacchamANe' purato gacchan dvitIyamaNDalaparyantaM prApnuvan 'maMDalakAle ' maNDalakAla maNDalA pAntarAla samayaM 'na parihave ' na paribhavati na hApayatIti, tathA ca adhikRtamaNDalasya kila karNakalApUrvakaM nivessttittvaat apAntarAlakAlo'dhikRtamaNDalasambandhinye vAho rAtre'ntarbhUtaH, evaM ca dvitIyamaNDale sUryasya saMkramaNe sati tadgatakAlasya manAgapi hAnirnasyAt tato yAvatA kAlenApAntarAlaM gamyate tAvatpramANena kAlena sUryaH purato gacchati evaM ca maNDalakAlaM na hApayati - prasiddhena yAvatparimitena kAlena tanmaNDalaM parisamApyaM bhavet tAvatparimitena kAlena tanmaNDalaM pUrNatayA samApayati na tu kizcinmAtrApi maNDalakAlahAnirbhavati tato jagadviditapratiniyatAhorAtraparimANe na ko'pi vyAghAtaH prasajyeta / 'tesi NaM' teSAM khalu dvitIyAnAm 'ayaM ' smayaM pUrvapradarzitaH 'visese' vizeSaH guNo varttate / punarasyaiva matasya samIcInatAM pradarzayati- 'tattha ' ityAdi, tattha' tatra 'je te evamAhaMsu' ye te evaM vakSyamANaprakAreNa mAhuH kathayanti yat'maMDalAo maMDalaM saMkamamANe sUrie' maNDalAnmaNDalaM saMkrAman sUrya: 'kaNNakalaM nivveDhe ' karNakalAM nirveSTayati iti, 'eeNaM' etena dvitIyapratipattivAdikathitena 'NaeNaM' nayena - abhiprAyeNa asmAkaM mate'pi maNDalAnmaNDalAntarasaMkramaNaM 'NeyavvaM' jJAtavyam kintu 'no ceva NaM' naiva skhala 'iyareNaM' itareNa prathamapratipattivAdikathitena, anyairvA kaizcit kathitena nayena / tata idameva mataM jJAtavyam itaremate dopasadbhAvena asyaiva matasya samIcInatvAt tIrthakarasaMmatatvAcceti // // iti dvitIyasya mUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM sampUrNam // 2- 2 // dvitIyasya prAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtam / tadevamuktaM dvitIyamUlaprAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAmRtam, atha tRtIyamAha asyAyamarthAdhikAraH - " maNDale 2 pratimuhUte sUryasya gatirva kanyA " ityetadviSayakaM sUtramAha- 'tA kevaiyaM' ityAdi / - mUlam tA kevaiyaM khettaM sUrie egamegeNaM muhutteNaM gaccha ? Ahiteti vaejjA / tattha khala imAo cattAri paDivattIo paNNattAo, taM jahA tattha ege evamAhaMsu - tA cha cha joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchA, ege evamAhaMsu |1| ege puNa evamAtA paMca paMca joyaNasahassAI barie egamegeNaM muduteNaM gacchai, ege eva Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 candraprAptisUtre mAsu 2 / ege puNa evamAhaMsa-tA cattAri cattAri joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege evamAhaMsu / 3 / ege puNa evamAsu tA chavi paMcavi cattAri vi joyaNasahassAI sarie egamegeNa muhutteNaM gacchai ege evamAhaMsu / 4 / tatya NaM je te evamAhaMsu-tA cha cha joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, te evamAiMsutA jayA NaM surie sancanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, taMsi ca NaM divasaMsi ega joyaNasayasahassaM aTTha ya joyaNasahassAI tAvakkhette paNNatte / tA jayA NaM sUrie savavAhiraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai, tasi ca NaM divasaMsi' cAvattari joyaNasahassAI tAvakkhete paNNatte tayA NaM cha cha joyaNasahasAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai // 1 // - tasya NaM je te evamAsu-tA paMca paMca joyaNasahassAI sarie egamegeNa muhutteNaM gacchai te evamAiMsu-tA jayA NaM surie sancabhaMtaraM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tasi ca NaM divasaMsi nauijoyaNasahassAI tAvakkhette paNNatte jayA NaM. saMcavAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAra carai tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sahi joyaNa sahassAI tAvakkhette paNNace tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAiM sUrie egamegeNaM * muhutteNaM gacchai // 2 // . , tatya NaM je.te evamAhaMsa-cacAri catvAri joyaNasahassAI sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai te evamAhaMsa tA jayA NaM sUrie sababhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM divasa-rAI taheva, taMsi ca Na divasaMsi vAvattari joyaNasahassAI tAvakkhete paNNatte, tA jayA NaM surie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM rAiMdivaM taheva, tasi ca NaM divasaMsi aDayAlIsaM joyaNasahassAI tAvakkhette paNNate, tayA gaM cattAri cattAri joyaNasahassAiM sarie egamegeNaM muhutteNaM gacchai // 3 // : . - tattha Naje te evamAiMsu chavi paMcavi cattAri vi joyaNasahassAI sarie egamegeNe Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimuhUrta sUryasya gaternirUpaNam 113 muhutteNaM gacchai te evamAhaMsu tA sUrie uggamaNamuhuttaMsi atthamaNamuhuttaMsi ya sigdhagaI bhavai tayA NaM cha cha joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchai, majjhimaM tAvakkheta samAsAemANe 2 sarie majjhimagaI bhavai tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchai, majjhimaM tAva kkhettaM saMpatte sarie maMdagaI bhavai tayA Na cattAri cattAri joyaNasahassAI egamegeNaM muhutteNaM gacchaDa / tattha ko heU ? ti vaejjA, tA ayagaNaM jaMbaddIve dIve jAva parikkheveNaM papNatte / tA jayA NaM sarie savvambhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA Na uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA-rAi bhavai, taMsi ca NaM divasasi ekkANa uijoyaNasahassAI tAvakhatte paNNatte / vA jayA NaM sarie saccabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttama. kaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca Na divasaMsi egasahijogaNasahassAI tAvakkhete paNNatte tayA NaM cha vipaMca vi cattAri vijoyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhutteNaM gacchai, ege evamAiMsu / 4 / sU0 1 // chAyA-tAvat kiyatkaM kSetraM sUryaH ekaikena muhUna gacchati AkhyAtam iti vadet tatra khalu imAH catasraH pratipattayaH prAptAH tadyathA tatra pake evamAhuH-tAvat paT paDyojanasahasrANi sUryaH pakaikena muhartena gacchati, pake pvmaahuH|1| pake punaH pavamAhuHtAvat paJca paJca yojanasahasrANi sUrya ekaikena muhatena gacchati, eke evamAhuH / / eke punarevamAhuH tAvat catvAri catvAri yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtana gacchati, pake pavamAhuH // 3 // eke punaH pavamAhuH-tAvat SaDapi paJcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhartena gacchati / 4 / tatra khalu ye te pavamAhuH tAvat paTU paDyojanasahasrANi sUryaH ekaikena mahasena gacchati, te pavamAhuH-yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptaH utkarpakaH aSTAdazamuhattoM divaso bhavati jaghanyikA dvAdazamuhU rAtrirbhavati, tasmizca khalu dighase ekaM yojanazatasahasram aTayojanasahasrANi tApakSetra prAptam / tAvat yadA khalu sUryaH sarvaghAcaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuharcA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhatoMdivaso bhavati, tasmizca khalu divase dvAsaptatiM yojanasahasrANi tApakSetraM prazaptam tadA khalu paT paDyojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUrtena gacchati / / tatra khalu ye te pavamAhuH-tAvat paJca paJcayojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhattana gacchati, te pavamAhuH-tAvad yadA skhalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 candraprakSaptisUtre tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhatoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati, tasmizca khalu divase navati yojanasahasrANi tApakSetraM prAptam / yadA khalu sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptA aSTAdazamahartA rAtribhavati jaghanyakaH dvAdazamuhattoM divaso bhavati, tasmizca khalu divase paSTi yojanasahasrANi tApakSetra prakSaptam tadA khala paJca paJca yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhattena gacchati / / tatra khala ye te evamAhuH-tAvat catvAri catvAri yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muhUtena gacchati te evamAhuH-tAvad yadA skhala sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tavA khala divasa-rAtrI tathaiva, tasmizca skhala divase dvAsaptati yojanasahasrANi tApakSetra prakSaptama, tAvad yadA khala sUryaH sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAra carati tadA rAtrindivaM tathaiva, tasmizca skhala divase aSTacatvAriMzadyojanasahasrANi tApakSetraM pramatam, tadA khalu catvAri catvAri yojanasahamANi sUryaH ekaikena muhana gacchati // 3 // tatra khala ye ve evamAhuH-paDapi paJcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH pakaikena muhAna gacchati,te pavamAhuH tAvat sUrya udgamamuharta ca astamayanamuhRtaM ca zIghragatirbhavati tadA skhala paTa paDyojasahasrANi ekaikena muhartana gcchti| madhyamaM tApakSetrasamAsAdayan 2 sUryaH madhyamagatirbhavati tadA khala paJca paJca yojanasahasrANi pakaikena muhRtena gacchati / madhyama tApakSetra saMprAptaH sUryaH mandagatirbhavati tadA skhalla catvAri catvAri yojanasahasrANi ekaikena muhatena gacchati / tatra ko hetuH iti vadet-tApad ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prakSaptaH / tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasamkramya cAraM carati tadAkhala uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhatoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtribhavati tasmizca khalu divase ekanavati yojanasahasrANi tApakSetraM prajJaptam / ___tAvad yadA khala sUryaH sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khala uttamakA. SThAprAptA utkapikA aSTAdazamuhattoM rAtrirbhavati jaghanyakA dvAdazamUhoM divaso bhavati tasmizca khalu divase ekapaSTiyojanasahasrANi tApakSetra prAptam, tadA khalu paDapi paJcApi catvAryapi yojanasahasrANi sUryaH ekaikena muvattena gacchati, pake pavamAhuH / 4 / sU0 1 // ___vyAkhyA-'tA kevaiya' ityAdi / 'tA' iti tAvat 'kevaiyaM kiyatkaM kiyatparimitaM 'kheta kSetraM paribhramaNamArga 'sarie' sUryaH 'egamegeNaM' ekaikena 'muhutteNaM' muhUrtena 'gacchai' gachati ? etadviSaye he bhavagan bhavatA kim 'Ahie' AkhyAtam ? 'ti vaejjA' iti vadet iti vadatu kathayatu / gautamena evamukte sati bhagavAn prathamaM paramatasya mithyAbhAvapradarzanAyA nyataithikAnAM pratipattIH pradarzayati-'tattha' ityAdi / 'tattha khalu' tatra saryasya paribhramaNamArgavipaye khalu nizcayena 'imAo' imAH vakSyamANAH 'cattAra' catasraH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatAbhiprAyarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA-'tattha tatra caturpu pratiprattivAdipu madhye 'ege' eke kecana prathamAH paratIrthikAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsa' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-2-3 sU01 maNDale 2 pratimuhUrta sUryasya gatenirUpaNam 115 AhuH kathayanti-yat 'tA' tAvat 'sUrie' sUryaH 'cha cha joyaNasahassAI' SaTra SaDyojanasahasrANi paT paT sahasrayojanaparimitaM kSetraM 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati pArayatItyarthaH. 'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti / 1 / 'ege puNa' eke dvitIyapratipattivAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'sarie' sUryaH paMca paMca joyaNasahassAI' paJca paJcayojanamhavANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati 'ege' eke dvitIyAH 'evaM' pUrvakathitaprakAreNa 'Ahesu' AhuH / 2 / 'ege puna' eke kecana tRtIyapratipattivAdinaH punaH 'evaM evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'sarie' sUryaH 'cattAri cattAri joyaNasahassAI catvAri catvAri yojanasahasrANi 'egamegeNaM muhateNe' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati, 'ege' eke tRtIyAH paratIrthikAH 'evaM' evaM pUrvotta: prakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti / 3 / 'ege puNa' eke punazcaturthAH paratIrthikAH punaH 'evaM', vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'sarie' sUryaH 'cha vi paMca vi cattAri vi joyaNasahassAI paDapi pazcApi catvAryapi yojanasahasrANi 'egamegeNaM muhutteNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati 'ege' eke caturthAH 'evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsa' AhuH kathana yanti / / / caturthasyAyaM bhAvaH-sUrya ekaikena muhartana paTsahasrayojanAni paJcasahasrayojanAni catuH sahanayojanAnyApa ca gacchatIti / bhagavAn teSAM yathAkramaM svarUpaM pradarzayati 'tattha NaM je te' ityAdi / 'tattha NaM tatra caturpu pratipattivAdiSu madhye khalu 'je te evamAsu' ye te prathamAH paramatavAdinaH evamAhuH evaM kathayanti yat 'tA' tAvat 'cha cha joyaNesahassAI SaT SaDyojanasahasrANi NTa SaT sahasrayojanAni 'surie' sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhartana 'gacchaI' gacchattIti 'te' te evaM vaktAraH 'evaM' evaM anena vakSyamANena abhiprAyeNa 'AiMsa mAhuH kathayanti, tadeva pradarzayati 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUrya. 'savvanbhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati "tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH 'ukosae' utkarpakaH sarvAdhikapramANakaH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvalancI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUtta' rAtrirbhavati, sUryasya *sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye aSTAdazamuhUrtebhyo na nyUno nAdhiko divaso bhavati, na ca dvAdazamuhUrtebhyo nyUnA'dhikA vA rAtrirbhavatIti bhAvaH / 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmizca khalu divase 'ega joyaNasayasahassaM'. eka yojanazatasahasram ekalakSayojanaM tadupari..'aTTa ya joyaNasahassAI bhaSTa ca yoja; Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre narahasrANi aSTasahasrayojanAni aSTasahasrAdhikai kalakSayojanaparimitaM 'tAvakkhette' tApakSetraM 'paNNatte' prajJaptam / ayaM bhAvaH-sUryo yadA sarvAbhyantare maNDale cAraM carati tadA divaso'STAdazamuhUttoM bhavati ekena muhUrtena ca paTsahasrayojanAni sUryo gacchatIti kathitaM tato'STAdazasaMkhyA ghaTsahasrairguNyate tato jAtamekaM lakSamaSTasahasrAdhikaM (108000) tApakSetrapramANam / evamagre'pi maNDale maNDale niSkramaNakAle tasanmaNDalasatkahInadivasaparimANa pratimuhUrtagatiparimANena padasahasrayojanarUpeNa guNanAt tApakSetraparimANaM hAnirUpeNa pratyekamaNDalasya svayamUhanIyam / evaM krameNa vahiniSkrAman 'sUrie' sUryaH 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA gvala 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati, sUryo yadA sarvabAhyaM maNDalaM prApnoti 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA 'ukosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrtA divaso bhavati, 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmin ca khala divase 'cAvacari joyaNasahassAI dvAsaptati yojanasahasrANi dvAsaptati (72000) sahasrayojanaparimitaM 'tAvakkhette paNNate' tApakSetraM prajJaptam / 'tayA NaM tadA khalu 'cha cha joyaNasahassAiM surie egamegeNaM muhutteNaM gacchai' SaT SaDyojanasahasrANi paT SaT sahasrayojanAni ekaikena muhUtana gacchAte / atrApi pUrvavad vibhAvanIyam yathA-tApakSetra tu divase eva bhavati tato divasaparimANaM gRhyate sUryasya sarvabAhyamaNDalasaMcaraNasamaye divasasya dvAdazamuhUrtA bhavanti, eka muhUrtasya gamanakAlaH paTsahanayojanaparimitastenAtra dvAdazamuhUrtAH SaTsahasrairguNyante jAtaM dvAsaptatisahasrayojanaparimitaM tApakSetramiti / evameva sarvabAhyamaNDalAdabhyantaraM sUryasya gamanakAle krameNa pratimaNDalasya tApakSetraparimANaM vRddhitvena svayaM bhAvanIyam , anena krameNa pravizan sUryo yadA sarvAbhyantaraM maNDalaM prApnoti tadA tadeva aSTasahasrAdhikalakSaparimitaM tApakSetra bhaviSyatIti / anenAmiprAyeNa te prathamAstIrthAntarIyA evaM kathayantItibhAva. // 1 // atha bhagavAn dvitIyapratipattivAdinAmabhiprAyaM pradarzayati-tattha NaM' ityAdi 'tattha NaM' tatra caturpu madhye khalu 'je te' ye te dvitIyapratipattivAdinaH 'evamAsu' evamAhuH-'tA' tAvat 'paMcapaMca joyaNasahassAI' paJca pazca yojanasahasrANi pazcasahasrayojanAni 'murie' sUryaH egamegeNaM muhutteNaM gacchaI ekaikena muhUrtena gacchati, iti ye vadanti 'te ebamAsu' te dvitIyAstIrthAntarIyAH evam-anena vakSyamANena abhiprAyeNa AhuH kathayanti, tamevAbhiprAyaM pradarzayati-'tA jayA gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu sarie' sUryaH 'sababhataraM maMDalaM usakamittA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimuharta sUryasya gatenirUpaNam 197 cAraM carai' sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA gaM' tasA khalu 'uttamakaTTapatta ukkosae' uttamakASThAprApta utkarSakaH sarvotkRSTaH 'mahArasamuhutte divase bhavai' bhaSTAdaza muhUttoM divaso bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhattA rAI bhavai' dvAdaza muhUrtA rAtrirbhavati, 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmizca khalu divase aSTAdazamuhUrtapramANe 'nauI joyaNasahassAI' navati yojanasahasrANi navatisahasrayojanaparimitamityarthaH 'tArakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam kathametadityAha-epAM mate sUryaH ekaikena muhUrtena paJca paJcasahanayojanAni gacchati sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye divasaH aSTAdazamUhattoM bhavati tataH paJcasahasrasaMkhyA aSTAdazabhirguNyate tata AyAti tApakSetrasya yathokaM parimANaM navatisahasrayojanaparimita (90000) tasmin divase, iti evamagre sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAt sarvavAdyamaNDalAbhimukhagamane madhye madhye pratimaNDale divamaparimANasya paJcasahanairguNane tattanmaNDalasya divasasya honatvena hInaM hInaM tApakSetramAyAti / evaM sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM sacaran 'jayA NaM' yadA khalla 'savavAhiraM maMDalaM' sarvavAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati sarvavAhyamaNDale AyAti 'tayA NaM' tadA khala 'uttamakaTThapattA' uttamakASTAprAptA paramaprakarSasampannA 'uvazosiyA' utkarSikA sarvagurvI 'advArasamuhuttA rAI bhavaI' maSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaDa' dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati 'taMsi ca NaM' tasmiMzca dvAdazamuhUrtaparimite khala 'divasaMsi' divase 'sadvijoyaNa sahassAI'SaSTiyojanasahasrANi paSTisahasrayojanaparimitaM' 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaprajJaptam / atrApi divasamuhUrtasaMkhyAM dvAdazaparimitAM paJcasahasrairguNayitvA yathoktaparimANaM SaSTisahasrayojanarUpaM paribhAvanIyam tata evAha-'tayA NaM' tadA khala 'paMca paMca joyaNasahassAI paJcapaJcayojanasahasrANi 'surie' sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM gacchaI' ekaikena muhUrtena gacchati anenAbhiprAyeNa te dvitIyAstIrthAntarIyAH sUryasya ekaikamuhUrtagamyamArga pazca paJca sahasrayojanaparimitaM kathayantIti / evaM yadA sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM sUryo gantumAramate tadA madhye madhye tattanmaNDalagatadivasamuhUrttasaMkhyAyAH pazcasahasrairguNane tattanmaNDalasya tApakSetraM vRddhitvenAyAti, evaM yadA sarvAbhyantaraM maNDalaM sUryaH prApnoti tadA yathoktaM navatisahasrayojanaparimitaM dvitIyatIrthAntarIyAbhimataM tApakSetraM bhavatIti // 2 / / atha bhagavAn tRtIyapratipattyabhiprAyaM pradarzayati-tattha Na' ityAdi 'tattha NaM' tatra tApakSetraviSaye khalu 'je te' ye te tRtIyAstIrthAntarIyAH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti, tadeva darzayati-'canAri cattAri joyaNasahassAI catvAri catvAri yojanasaha srANi catuzcatuH sahasrayojanAni 'sarie' sUryaH 'egamegeNaM muhuttaNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre gacchati, iti te NaM' te khalu 'evaM' evam-anena vakSyamANAbhiprAyeNa 'Ahesu' kathayanti, tameva prakAramAha-'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH 'sayabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA' upasaMkramya 'cAraM carai' cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'divasarAI taheva' divasa rAtrI tathaiva-tathA ca uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavatIti, 'taMsi ca NaM divasaMsi' tasmiMzca khalu divase 'bAvattari joyaNasahassAI' dvAsaptatiyojanasahasrANi-dvAsaptatisahasnayojanaparimitaM 'tAvakhete paNNatte' tApakSetra prajJaptam / tathAhi-eteSAM tRnIyAnAM mate sUryaH pratimuhUttai catuHsahasrayojanAni gacchati sarvAbhyantaramaNDale aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tatazcASTAdazamuhUrtAzcatuHsahasrairguNyante tadA bhavati dvAsaptatisahasrayoyanapramANaM (72000) tApakSetramiti, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sarie sUryaH 'sandhabAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati 'tayA Na' tadA khala 'rAIdiyaM taddeva' rAtrindivaM tathaiva, tathA ca uttamakASThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, taMsi ca NaM' tasmizca dvAdazamuhUrtaparimite khalu 'divasaMsi' divase 'aMDayAlIsaM joyaNasahassAI' aSTacatvAriMzadyojanasahasrANi aSTacatvAriMzatsahasrayojanaparimitaM 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam / katha miti darzayati-epAM tRtIyAnAM mate sUryasya gamanaM pratimuhattaM catuzcatuHsahasrayojanaparimitamasti, sarvabAhyamaNDale ca dvAdazamuhartaparimito divaso bhavati tena catuHsahanasakhyAdvAdazabhirguNyate tadA samAyAti aSTacatvAriMzatsahasrayojanaparimitaM tApakSetram , anena prakAreNa te kathayanti 'tayA NaM' tadA khalu 'cattAri cattAri joyaNasahassAI' catvAri catvAri yojanasahasrANi 'mUrie' sUryaH 'egamegeNaM muhuttaNe' ekaikena muhUrtena 'gacchaI' gacchati / madhyamadhyamaNDalepu pUrvoktarItyA tattanmaNDalagataM tApakSetraM sUryasya niSkramaNasamaye pravezasamaye hAnyA vRddhayA cAvaseyamiti eva sUryo yadA sarvabAhyamaNDalAd sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchati tadA madhyamadhyamaNDalasacaraNasamaye yasmin yasmin maNDale yAvatparimitaM divasaparimANaM bhavati tattatsaMkhyayA catuH sahasrANAM guNane guNanaphalaparimitameva tattanmaNDale tApakSetraM bhavati / anena krameNa gacchan sUryo yadA sarvAbhyantaramaNDalaM prApnoti tadA sarvAbhyantaramaNDale gate sUrye tadeva pUrvoktaM tadabhimataM tApa kSetrapramANaM dvAsaptatisahasrayojanaparimitamAyAtIti / 3 / / __ atha caturthapratipattyAbhiprAyamAha-'tatya NaM' ityAdi / tattha NaM' tatra tApakSetraviSaye skhala 'je te' ye te caturthAstAntarIyAH 'evaM' vakSyamANaprakareNa 'AiMsu' kathayanti tadevAha'cha vi paMca vi cattAri vi' paDapi pazcApi catvAryapi 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi pada sahasrayojanAnyapi, paJcasahanayojanAnyapi catu sahasra yojanAnyapi ca 'marie' sUryaH 'ega Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU01 maNDale 2 pratimahattaM sUryakSya gatenirUpaNam 119 megeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtana 'gacchai' gacchati, iti ye kathayanti 'te' te pUrvoktarUpeNa vakAraH 'evaM' evam anena vakSyamANenAbhiprAyeNa 'Ahesu' AhuH-kathayanti tacchrayatAm'tA' tAvat 'yarie' sUryaH 'uggamaNAhuttaMsi' udgamanamuhUrta evam 'asthamaNamuhuttaMsi ya' astamayanamuharne ca udayakAle astakAle cetyarthaH 'sigdhagaI bhavaI' zIghragatirbhavati tataH 'tayA gaM' tadA udayAstasamaye khalu sUryaH 'cha cha joyaNasahassAI' paT SaDyojanasahasrANi 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchaDa' gacchati, sUrya udayAstakAle zIghragatitvena ekasmin muhUrta paTsahasrayojanaparimitaM kSetraM pArayatIti bhAvaH tataH pazcAt 'majhima tAvakhetta' madhyamaM tApakSetraM 'samAsAemANe 2' samAsAdayan 2 prApayan2 'mUrie' sUryaH majjhimagaI bhavai' madhyamagatirbhavati 'tayA NaM tadA tasmin kAle khala 'paMcapaMcajoyaNasahassAI' paJcapaJcayojanasahasrANi paJcapaJcasahasrayojanAni 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchaI' gacchati / tathA 'majjhima tAvakhettaM' madhyamaM tApakSetraM 'saMpatte' samprApto bhavet tadA 'sUrie' sUryaH 'maMdagaI bhavaI' mandagatirbhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'catvAri cattAri joyaNasahassAI' catvAri catvAri yojanasahasrANi catuzcatuHsahasrayojanAni 'egamegeNaM muhutteNaM gacchai' ekaikena muhUrtena gacchati, yadA sUryo madhyamatApakSetre'dhirUDho bhavati tadA mandagatitvena ekaikasmin muhUta catuzcatuHsahasrayojanaparimitameva kSetraM pArayituM zaknoti na tato'dhikamiti bhAvaH / evaM bhagavatA kathine sati gautamaH pRcchati-'tattha' tatra sUryasya evaM gamane 'ko heU' ko hetuH kiM kAraNam 'ttivaejjA' iti vadet tadgatikAraNaM kathayatu bhagavan ! . evaM gautamena pRSTe bhagavAn tatkAraNaM pratipAdayati-tA ayaM NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM lokaprasiddhaH khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvopo dvIpaH madhyajambUdvIpaH jambUdvApasya varNanaM sarvamatra vAcyam , kiyatparyantam ? ityAha 'jAva parikkheveNaM paNNa' yAvat parikSepeNa prajJaptaH paridhiparyantaM vAcyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rie' sUryaH 'savvambhara maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalla 'utcamakaTThapace' uttamakASThAprAptaH 'ukkosae' utkarSakaH 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati 'jahaNiyA' janyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhattA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / 'taM si ca NaM' tasmin ca khalu pUrvoktapramANe 'disasaMsi' divase 'ekkANauI' ekanavatiM 'joyaNasahassAI yojanasahasrANi ekanavatisahasrayojanaparimitaM 'tAvakhette paNNatte' tApakSetraM prajJaptam / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 candraprAptisUtre tathAhi-sUryodayasamayamuhUrte'stasamayamuhUrte ca pratyekaM paT SaDyojanasahasraparimito gamanakAlaH kathitaH, tayoIyormIlane jAtAni dvAdazasahanayojanAni (12000) sarvAbhyantaraM muharttamAtragamyaM tApakSetraM samprati na gRhyate madhyame ca tApakSetre pazcadazamuhUrtagamyapramANaM pazca paJcasahasrayojanAni sUryo gacchatIti, paJcadazayojanasahasrANi paJcadazabhirguNyante tadA nAtAni paJca saptatisahasrayojanAni (75000) atha ca sarvAbhyantaramuhUrttamAtragamyaM tApakSetraM catuHsahasrayojana (4000) parimitaM, tat tathA udayAstasamayasaMpannAni pUrvoktAni dvAdazasahasrayojanAni ca, evaM 12-75-4 sarvamIlane jAtAni ekanadatisahasrANi (91000) / eva maSTAdazamuhartapramANe divame samAgataM yathoktaM tApakSetrapramANamiti / anyathA caitAni na ghaTanta iti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'surie' sUryaH 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai upasaMkramya cAraM carati 'tayANaM' tadA khala 'uttamakaTThapattA' uttamakASThA prAptA sarvotkRSTaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, 'taMsi ca Na' tasmiMzca dvAdazamuhUrtaparimite 'divasaMsi' divase 'egasahijoyaNasahassAI ekapaSTiyojanasahasrANi ekapaSTisahasrayojanaparimitaM (61000) 'tAvakheta paNNatte tApakSetraM prajJaptam / kathametad ghaTate ? iti pradarzyate-udayakAlamuhUrta, astakAla muhUrte ca pratyekaM pade SaDsahasrayojanAni sUrya ekaikena muhUrtena gacchatIti dvayormIlane jAtAni dvAdazasahasrayojanAni (12000) sarvAbhyantaraM muhUrtamAtragamyaM tApakSetraM samprati na gRhyate, zeSA navamuhUrtAH tepa sUryaH paJca paJcasahasrayojanAni pratimuhattaM gacchati tataH paJcasahasrayojanAni navabhirguNyante jAtAni paJcacatvAriMzat -sahasrayojanAni (45000) sarvAbhyantare muhUttaikagamye tApakSetra catuHsahasrayojanAni ekaikena muhUrtena gacchanIti catvAri yojanasahasrANi (1000) tathA udayAstakAlasaMpannAni pUrvoktAni dvAdazasahasrayojanAni (12000) *evaM 12-45-4 sarvasaMmelane jAtaM yathoktam ekapapTisahasrayojanaparimitaM (61000) dvAdazamuhUrtaparimite divase tApakSetrapramANam / na caitadanyathopapadyata iti, 'tayA NaM tadA khalu evaM kRte sati 'cha vi paMca vi cattAri vi' paDapi paJcApi catvAryapi 'joyaNasahassAI' yojanasahasrANi paTpaJcacatuHsahasrayojanaparimitaM kSetraM 'sUrie' sUryaH 'egamegeNaM muhuttaNa' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati / etadabhiprAyeNa caturthAstIrthAntarIyAH sUryasya pratimuhUrttagamanakAlaM paTpaJcacatuHsahasrayojanaparimitaM pratipAdayantIti vijJeyam / upasaMhAramAha-'ege' eke caturthAH paramatavAdinaH 'evaM' evaM pUrvapradarzitaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti ||suu0 1 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 2-3 sU 2 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdavam 121 pUrva paramatarUpAzcatasraH pratipattayaH pradarzitAH, sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati'vayaM puNa' ityAdi / vayaM puNa evaM vayAmo-tA sAiregAiM paMca paMca joyaNasahassAI sUrie egamegeNaM muhatteNaM gacchai tattha ko heU ? tti vaejjA tA ayaM NaM jaMvuddIve dIve jAva pari kheveNa paNNatte tA jayA NaM surie sancabhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI tayANaM paMca paMca joyaNasahassAI doNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI egaNatIsaM ca sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNusassa sIyAlIsAe joyaNasahassehi, dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehi, ekkavIsAe ya sahibhAgehi joyaNassa sarie cakkhupphAsaM hanvamAgacchai tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se nikkhamamANe sarie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi amitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI / tA jayA NaM sarie abhitarANaMtaraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca paMca joyaNasahassAI doNNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI sIyAlIsaM ca sadvibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM iha gayassa massassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM auNAsIe ya joyaNasae sattAvaNNAe saTiMbhAgehi joyaNassa, sadvibhAgaM ca egaDihA chettA egUNavIsAe cuNNiyAmAgehi sarie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasahibhAgamuhucehi ahiyaa| se nikkhamamANe sarie doccaMsi ahorattaMsi abbhataraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie abhitaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca 2 joyaNasahassAI doNNi ya vAvaNNe joyaNasayAiM paMca ya sahibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM chaNNauIe ya joyaNehiM tettIsAe ya sahibhAgehi joyaNassa sadvibhAgaM ca egasahidA chettA dohi cuNNiyAbhAgehi sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, tayA NaM aTThArasa muhutte divase bhavai, cauhi egasahibhAgamuhuttehiM hINe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiegasadvibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe murie tayANaMtarAbho tayANaMtaraM maMDalAmo maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 sahibhAge joyaNassa ega Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara cadrAptiprakAzikA mege maMDale muhattagaI abhivuDDhemANe 2 culasII sAirega joyaNAI purisacchAyaM NivvuDDhemANe 2 savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie savadhAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca joyaNasaharasAi tinni ya paMcutta rAI joyaNasayAI paNNarasa ya sahibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM igayassa maNsassa ekkatIsAe joyaNasahassehi ahahiM ekkatIsehiM joyaNasaehiM tIsAe ya sahibhAge joyaNassa sarie cakkhupphAsaM havvamAgacchai tayA NaM uttamakaTTapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esaNaM paDhamasya chammAsassa pajjavasANe ||suu0 2 // chAyA-vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat sAtirekANi paJca patra yojanasahasrANi suryaH pakaikena muhartana gacchati / tatra ko hetu: ? iti vadet tAvat ayaM balu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prakSaptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca paJca yojanasahasrANi dve ca ekapaJcAzayojanazate ekonatrizataM paSTibhAgAn yojanasya ekaikena muTTattana gacchati, tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasahaHdvAbhyAM ca tripaThAbhyAM yojanazatAbhyAm pakaviMzatyA ca paSTibhAge. yojanasya sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu uttamakASThAprApta utkarSaka: aSTAdazamuttoM divaso bhavati jayanyikA dvAdazamuhartA rAtri bhavati / sa niSkrAman sUryaH navaM savatsaram ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantara maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu paJcapaJcayojanasahasrANi he ca ekapaJcAzadyojanazate saptacatvAriMzataM ca papTimAgAn yojanasya kaikena muhartana gacchati, tadA khalu iha gatasya manuSyasya saptacatvAriMzatAyojanasahanaiH ekonasaptAzItiM ca yojanazatAni sapta paJcAzatA paSTibhAgaiH yojanasya paSTibhAgaM ca ekaparighA chittvA ekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA skhalu aSTAdazamuhUtau divaso bhavati dvaabhyaamennvpssttibhaagmuhrtaabhyaamedhikaa| ma nikrAman mUryaH dvitIye ahorAtra abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAra carani / tAvat yadA khalu sUryaH abhyantaraM tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khala paJca 2 yojanasahasrANi dve ca dvipaJcAzataM yojanazate paJca ca paSTibhAgAn yojanasya pakaikena muhartana gacchani tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojanasaharIH paNNavatyA ca yojanaiH trayastriMzatAca paSTibhAgaiH yojanasya paSTibhAga ekapaSTiyA chitvA dvAbhyAM cUrNikAmAgAbhyAM sUryaH cakSuHsparza havyayAgacchati, tadA skhalu aSTAdazamuhattau divaso bhavati catubhirekapaTibhAgamuhattahInaH dvAdazamuhartA rAtri bhavati catubhiH ekapapTibhAgamuhartaradhikA / evaM khallu etena upAyena SkriAman sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU02 pUrvoktaviSayesvasiddhAMtapratipAdanam 123 maNDalaM saMkrAman 2 aSTAdaza 2 SaSTibhAgAn yojanasya ekaikasmin maNDale muhUrtagatim abhivardhayana 2 caturazIti sAtireka yojanAni puruSacchAyAM nirvardhayan 2 sarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati, tadA khalu paJca yojanasahasrANi trINi ca paJcottarANi yojanazatAni paJcadaza ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhana gacchati, tadA khalu ihagatasya manuSyasya ekatriMzatA yojanasahannaH aSTabhiH ekatrizatA yojanazataH trizatA ca SaSTribhAgaiH yonasya sUryaH cakSuH sparza havyamAgacchati, tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati / etat khalu prathamaM paNmAsam / etat khalu prathamasya paNmAsasya paryavasAnam 'sUtra 2 // vyAkhyA-'vayaM puNa' iti 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadeva darzayani-'tA' tAvat 'sAiregAI' sAtirekANi kiJcidavikAni 'paMca paMca joyaNasahassAI' paJca paJca yojanasahasrANi paJcapaJcamahasUyojanAni 'sarie' sUryaH egamegeNaM muhatteNaM' ekaikena muharnena 'gacchai' gacchati / evaM bhagavatA prokte gautamo'tra hetu pRcchati'tattha ko heU' tatra sUryasya ekaikamuhartaparimitakAlena sAtirekapaccasahasrayojanagamane ko hetu kiM kAraNaM kopapattiH ? 'ini' iti 'vaejjA' vadet he bhagavan ! vadatu kathayatu / bhagavAn tatkAraNaM pradarzayati-'tA' tAvat 'ayaM NaM' ayaM khalu 'jambuddIve dIve' jambUdvIpo dvopaH madhyajambUdvIpaH 'jAra parikkheveNaM paNNatte' yAvatparikSepeNa prajJaptaH atra yAvatpadena jambUdvIpavarNanaM sarva paThanIyaM paridhiparimANaparyantamiti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'surie' sUryaH 'savamaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayANaM' tadA khalu 'paMca 2 joyaNasahassAI' paJca paJca yojanasahasrANi 'doNNi ya ekAvaNNe joyaNasayAI dve ca ekapaJcAzadyojanazate ekapaJcAzadadhikadvizatayojanAni (5251) 'egUNatIsaM ca sahibhAge joyaNassa' ekonatriMzataM ca paSTibhAgAn yojanasya (52. 519 etAvatparimitaM kSetraM sUryaH 'egamegeNaM muhutteNaM gacchai' ekaikenaH muhUttana gacchati pratyeka muhUrte etAvatparimitaM kSetraM pArayatIti bhAvaH / etatkathamupalabhyate' ? iti pradarzyatebharatairavatasambandhinau dvau sUryo ekaikaM maNDalam ekaikena ahorAtreNa parisamApayataH, ekaikasya sUryasyaikaikAhorAtragamane vastuto dvAbhyAmahorAtrAbhyAM paribhramaNamAzritya maNDalaparisamAptirbhavati' / dvayorahorAtrayoH SaSTimuhartA bhavanti pratyekAhorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt / eSAM SaSTisaMkhyA bhAjakarAzitvena vijJeyA, bhAjyarAzizca maNDalaparidhiparimANasaMkhyA, maNDalaparidhiparimANaM ca sarvAbhyantare maNDale ekonanavatyadhikaMpaJcadazasahasrottarANi troNi lakSANi-(31 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 wwwwwwwwwwww. ram rommmmmmmmmmmmmmwww.mmmmmer amrrrrrrrmmmmmmm candraprAptisUtre 5089) / eSA bhAjyarAzisaMkhyA pUrvapradarzitena SaSTisaMkhyakena (60) bhAjakarAzinA vibhajyate bhAjyarAze jakarAzinA bhAgo hiyate, bhAge hRte labdhaM yathoktaM sUryasya ekamuhUrtagamyakSetram-ekapaJcAzadadhikadvizatottarapaJcasahasrayojanaparimitaM yIjanasyaikonatrizatpaSTibhAgAdhikam (5251 28, iti / atha sarvAbhyantare maNDale cAraM caran udayamAnaH sUrya ihagatAnAM manuSyANAM kiyatparimite kSetre vyavasthito dRSTigocarI bhavatIti pradarzayannAha-'tayA NaM' ityAdi / 'tayA NaM tadA sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye khalu 'ihagayassa' ihagatasya bharatakSetrasthitasya 'maNUsassa' manuSyasya atra jAtAvekavacanaM tena ihagatAnAM manuSyANAmityarthaH 'sIyAlIsAe joyaNasahassehi' saptacatvAriMzatA yojanasahanaiH saptacatvAriMzatsahasrayojanaiH (17000) 'dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehi' dvAbhyAM ca tripaSTAbhyAM yojanazatAbhyAM triSaSTyadhikadvizatayojanaH (263) 'ekavIsAe ya sahibhAgehiM joyaNassa' ekaviMzatyA ca paSTibhAgairyojanasya (21, yojanasyaikaviMzatipaSTibhAgayuktaiH tripaSTayadhikazatadvayottarasaptacatvAriMzatsahasrayojanairityarthaH (47263-21) 'murie' sUryaH 'cakkhupphArsa' cakSuH sparza 'habvaM' iti zIghram 'AgacchaI' Agacchati prApnoti dRSTigocarIbhavatItyarthaH / asyopapattimAha-iha divasArddhana yAvatparimitaM kSetra vyAptaM bhavati tAvatparimite kSetre vyavasthitaH sUrya upalabhyate, yadA mUryaH sarvAbhyantare maNDale cAra carati tadA'STAdazamuhUrto divaso bhavati, aSTAdazAnAmarddhaM kRte labhyante navamuhUrtAH, sarvAbhyantare maNDale cAraM caran sUrya ekapaJcAzadadhika dvizatottarapaJcasahasrayojanAni yojanasyaikonatriMzat paSTi bhAgAzca ( 52513) ekaikena muhUrtena gacchatIti bhagavatA pUrva pratipAditam eSA saMkhyA divasasyA rUpairnavabhirmuhUrterguNyate tataH samAyAti yathoknaM sUryasya dRSTigocaraviSayakaM parimANamiti / gaNitaprakAro yathA-eka paJcAzadadhikadvizatottarapaJcasahasrasaMkhyA-(5251) navamirguNyate jAtAni ekonaSaSTyadhikazatadvayottarasaptacatvAriMzatsahasrANi-(47259) tatazca-ekonatriMzat paSTibhAgA navabhirguNyante jAtam-ekapaSTayuttara zatadvayam-(261) asya yojanAnayanAtha SaSTayA bhAgo hriyate labdhAzcatvAraH-4,ete ca pUrva saMpAditAyAM saMkhyAyAM (47 25 yojyate, tadA jAtaM (17263) zepA ekaviMzatiH (21) paSTibhAgAH sthitA iti samA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ndrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU02 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtatipAdanam 125 gataM yathoktaM sUryasya dRSTipathaprAptatAviSayaka parimANam (17263 14) iti / 'tayA NaM' tadA tasmin sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasaMcaraNasamaye khalu uttamakaTThapatta' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSaprAptaH ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasa muhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti / __atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNavaktavyanAmAha-'se nikkhamamANe' ityAdi / 'se' saH sarvAbhyantaramaNDalacAragata. 'nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAtsarvagahyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sarie sUryaH 'NavaM saMvaccharaM' navaM saMvatsaraM divasahAnirAtrivRddhirUpam 'aya mANe' ayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaMtaraM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAdatanaM 'maMDalaM' dvitIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM yadA khalu 'surie' sUryaH 'abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAdanantaraM sthitaM maNDalaM dvitIyamaNDalam 'upasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayANa'tadA khala 'paMca paMca joyaNasahassAI' paJcapaJcayojanasahasrANi 'doNiya ekAvaNNe joyaNasayAI dve ekapaJcAzate yojanazate 'sIyAlIsaM' ca sadvibhAge joyaNassa' saptacatvAriMzataM ca paSTibhAgAn yojanasya ekapaJcAzadadhikazatadvayottarapaJcasahanayojanAni yojanasya saptacatvAriMzatpaSTibhAgasahitAni (5251-66) 'egamegeNaM muhutteNe' ekaikena muhUrtena sUryaH 'gacchai' gacchati calati kathametadavasIyate ! ityAha-sarvAbhyantaramaNDalAdanantare dvitIye maNDale paridhiparimANaM saptottarazatAvikapaJcadazamahasrottarANi trINi lakSANi (315107) vyavahArataH paripUrNAni, nizcayena tu kiJcinyUnAni, tatazca prAguktayuktyA'sya paSTayA bhAgo hriyate, tato labhyate yathoktamasmin dvitIye maNDale sUryasya muhUrtagatiparimANam (525147) / ____ athavA evamapi jJAyate-pUrvoktasarvAbhyantaramaNDalaparidhiparimANAt (315089) asya dvitIyamaNDalasya paridhiparimANe vyavahArataH paripUrNASTAdazayojanAni vardhante, tadA jAyante (315107) nizcayanayamatena kizcinnyUnAni, tatazca aSTAdazAnAM yojanAnAM SaSTayAbhAge hRte labhyante'STAdazaSaSTibhAgA yojanasya, tatazca SaSTibhAgAH SaSTibhAgeSveva prakSipyante iti niyamAt ete'STAdazapaSTibhAgAH prAktanamaNDalagatamuhUrtaparimANagateSu ( triMzatyaSTibhAgeSu prakSipyante 71- - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 candrajJaptisUtre tato bhavati yathoktaM asmin dvitIyamaNDale muhUrtagatiparimANaM saptacatvAriMzatpaSTibhAgasahitam (5251-1tayA NaM' tadA dvitIyamaNDalacArasamaye khalu 'ihagayasma maNUsassa' ihaganasya bhara takSetrasthitasya manuSyasya jAtAvekavacanatvAt bharatakSetrasthitAnA manuSyANAmityarthaH, 'sIyAlIsAe' joyaNasahassehi' sapta catvAriMzatA yojanasahasraiH 'auNAsIe ya joyaNasaeNaM' ekonAzItena yojanazatena ekonAzItyadhikena yojanazatena (179) 'sattAvaNNApa sahibhAgehiM joyaNassa' saptapaJcAzatA SaSTibhAgaiyojanasya, 'sadvibhAgaM ca' SaSTibhAgamekaM ca 'egaDhihA chettA' ekapaSTidhA chitvA ekaSaSTichedarAziM kRtvA tena chittvetyarthaH tatsambandhibhiH 'auNAvIsAe cuNiyAbhAgehi' ekonaviMzatyA cUrNikAbhAgaiH-(47179 ) 'sarie' mUryaH 'cakkhupphAsaM' cakSuHsparzam 'ivvaM' zIghram Agacchai' Agacchati prApnoti dRSTigocarIbhavatItyarthaH / kathametadavasIyate / tadevAha asmin dvitIye maNDale sUryasya mahUrtagatiparimANaM pUrvapradarzitam ekapaJcAzadadhikazatadvayottarapaJcasahasrayojanAni, saptacatvAriMzacca paSTibhAgA yojanasya (5251. 47/61) iti , atra dvitIyamaNDale sUryasya saMcaraNasamaye divaso'STAdazamuhUrtaH dvAbhyAM muhUttaikapaSTibhAgAbhyAM ca hIno bhavati niSkramaNakAle pratimaNDalaM divasarAtryoH muhartekaSaSTibhAgadvayasya krameNa hAnivRddhiniyamasadbhAvAt , divasasya hAniH rAtrezca vRddhirbhavatItibhAvaH / tato divasapramANasyAdhaiH kriyate tasyAdhaM navamuhUrtAH ekena mutikaSaSTibhAgena hInAH, tata eSAmekaSaSTibhAgakaraNAthai , navamuhartA ekapaNTyA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni (549) divasapramANaH ekena ekapaSTibhAgena hono'to'smAt ekaM rUpaM niSkAsyate tato jAtAni-aSTacatvAriMzadadhikAni paJcazatAni (548) / tato'sya dvitIyamaNDalasya saptottarazatAdhikapaJcadazasahasroMttarANi trINi lakSANi (315107) paridhiparimANamiti / eSA saMkhyA aSTacatvAriMzadadhikapaJca zataiH (548) guNyate, tena jAtaH-ekakaH, saptakaH, dvikaH, SaTkaH, saptakaH, aTakaH, SaTka', trikaH, SaTkaH iti saptadaza koTayaH, paDviMzatilakSAH, aSTasaptatiH sahasrANi, SaT zatAni tadu. pari ptttriNshnyc-(172678636)| tatra ekaSaSTiH SaSTayA guNyate jAtAni SaSTayadhikapaTzatottarANi trANi sahasrANi (3660) / anayA saMkhyayA pUrvoktasaMkhyAyA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhAni ekonAzItyadhika zatottarANi sapta catvAriMzatsahasrANi yojanAnAm (471 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA02 3 sU02 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdanam 127 72), zeSe paNNavanyadhika catuHzatottarANi trINi sahasrANi (3496) avatiSThante / tato'. smAd yojanAni na samAyAnti, ataH SaSTibhAgAnayanArtha mUtre 'sadvibhAgaM ca egaDhihA chettA' iti kathitaM, tadvacanAdatra chedarAzirekaSaSTiyite, anena bhAge hRte labhyante saptapazcAzat SaSTi bhAgAH (57/60) ekasya ca paSTibhAgasya sambandhina ekonaviMzatirekaSaSTibhAgAH (19 / 61) iti / jAtAni (47179 57/60-1961 carNikA bhAgaH) iti / evaM saMprApta mUlasUtroktaM sUryasya cakSuHpathaprAptanAviSayaka parimANamiti / 'tayA Na' tadA pUrvoktapramANairyojanaiH dvitIyamaNDalagatasya sUryasya cakSuHprAptisamaye khalu 'aTThArasamuhutto divaso bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'dohiM egasaSTibhAgamuhuttehiM UNe' dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAmUnaH- hIno bhavati, 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati sA ca 'dohiM egasahibhAgamuhuttehi ahiyA' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhikA / ___matha tRtIyamaNDalavaktavyatAmAha-'se nikkhamamANe' ityAdi / se 'sa: nikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAtsarvavAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sarie' sUryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' navasaMvatsarasya dvinIye'horAtre 'abhitaraM' AbbhyantarasambandhinaM 'taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khala 'mUrie' sUryaH 'abhivaraM taccaM maMDalaM' abhyantaraM tRtIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala paMca paMcajoyaNasahassAI paJca paJca yojana sahasrANi 'doNi ya vAvaNNe jIyaNasayAI dve ca dvipaJcAzadadhike yojanazate 'paMca ya sahibhAge joyaNassa' paJca ca SaSTibhAgAn yojanasya dvipaJcAzadadhikazatadvayottarepaJcasahasrayojanAni yojanasya SaSTibhAgapaJcakasahitAni (5252 5/60) 'egamegeNa muhutteNa' ekaikena muhUrtena pratimuhUrtamityarthaH 'gacchaI' gacchati calati / ___ kathametadityAha-asmin sarvAbhyantaramaNDalAttatIye maNDale maNDalaparidhiH paJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi, tadupari paJcaviMzatyadhikaM zatamekaM ca (315125) asyAH sakhyA yAH pUrvoktayuktyA paSTayA bhAge hRte labhyate'sya tRtIyasya maNDalasya muhUrtagatiparimANam (5252 5/60) iti / athavA asmAtprAktanamaNDalamuhUtrtagatiparimANAdasmin tRtIye maNDale muhUrtagatiparimANavicAre prAk pratipAditarItyA aSTAdaza ekaSaSTibhAgA yojanasya adhikA labhyante tataste pUrvamaNDalamuhUrtagatiparimANe (5251 47/60) adhikatvena prakSi Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 -.-. candraprAptisUtre pyante tato bhavati yathoktamasmin tRtIye maNDale sUryasya muhUrtagatiparimANam-(52525/60) iti / 'tayA NaM' tadA khala 'ihagayassa maNasassa' ihagatasya manuSyasya jAtAvekavacanatvAt bharatakSetragatAnAM manuSyANAmityarthaH 'sIyAlIsAe joyaNasahassehi' saptacatvAri zattA yojanasahanaiH 'chaNNauie ya joyaNehiM' SaNNavatyA ca yojanaH 'tettIsAe ya sadvibhAgehi joyaNassa' trayastriMzatA ca paSTibhAgairyojanasya 'sahimAgaM ca egasadvihA chettA' eka paSTibhAgam ekapaSTidhA chittvA 'dehiM cuNiyAbhAgehi' dvAbhyAM cUrNikAbhAgAbhyAM (47096 33/60 / 2.61 cU) 'rie' sUryaH 'caklupphAsaM' cakSuHsparza 'haccamAgacchaI' zIghramAgacchati sUryaH pUrvapradarzitayojanAdinA duratazcakSurgocarI bhavatItibhAvaH / tadeva darzayati / asmin tRtIye maNDale yadA sUryazcAra carati tadA yojanasya caturmuhUrttakapaSTibhAgahIno'STAdazamuhUrto divasI bhavati, asyAdha dvimuhUttakapaSTibhAgahInA navamuhartA bhavanti / nava muhUrtAna ekapaSTayA guNayitvA dvAvekapaSTibhAgau tebhyo'panIyete tadA jAtAH saptacatvAriMzaduttarANi pazca zatAni ekapaSTibhAgAH (547) tadanu anena rAzinA tRtIyamaNDalaparidhiparimANaM guNyate, tacca pazcaviMzatyuttaraikazatAdhika paJcadazasahasrottarANi trINi lakSANi (315125) asyAH saMkhyAyAH pUrvasampAditaiH saptacatvAriMzaduttarapaJcazatai (547) rguNane jAtAH saptadazakoTyaH trayoviMzatilakSANi trisaptatiH sahasrANi paJcasaptatyadhikAni trINi zatAni ca (17, 2373, 375) / eSAm ekapaSTayAH paSTisaMkhyayA guNane yAni labdhAni SaSTayaghikAni pada triMzacchatAni (3660) tairbhAgI hiyate tadA labdhAni SaNNavatyadhikAni saptacatvAriMzatsahasrANi (47096), zeSamuddharati pazcadazaSike dvesahasra (2015) / tata iyaM saMkhyA bhAjakAnnyUnatvAd yojanAni na labhyante'taH paSTibhAgAnayanArtham 'egasaTThihA chettA' iti mUlasUtravacanAt chedarAzirekaSaSTimriyate, tena bhAge hune labdhAstrayastriMzat paSTibhAgA (33160), ekasya ca paSTibhAgasya satkau dvAveka paSTibhAgau (2 / 61), eSa eva cUrNikA bhAgaH / evaM gaNitarItyA labdhaM muulsuutroktm-4709633160-2|61cuu0) sUryasya bharatakSetrasthamanuSyANAM dRSTipathaprAptatA viSayakaM parimANamiti / 'tayA NaM' tadA tRtIya maNDalagatasya sUryasya cakSuHpathaprAptikAle khala 'advArasamuhatto divaso bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati kintu saH 'cauhi egasaTThibhAgamuhuttehiM UNe' caturbhirekapaSTimAgamuhUrtarUnaH hIno bhavati tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhi egasaTThibhAgamuhuttehi' caturmirekaSaSTibhAgamuhUrteH 'ahiyA' adhikA bhavati sUryasya niSkramaNakAle divasasya hAnyAH rAtrezca vRddherniyamasadgAvAt / athAgretanAnAM caturthAdimaNDalAnAM viSaye'tidezamAha -'evaM' ityAdi / 'evaM khalu' evam-anena rItyA khalu 'eeNaM uvAeNaM' etena pUrvapradarzitena upAyena vidhinA sUryasya pratimuhartagatiparimANasyA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TokA prA02 - 3 sU0 2 pUrvoktaviSaye svasiddhAMta pratipAdanam 129 STAdazASTAdazaSaSTibhAgavRddhimAzrityetheH 'NikkhamamANe' niSkAmana abhyantarAnmaNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM' tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDala' maNDalAnmaNDalam ekasmAnmaNDalAd dvitIyaM maNDalaM 'saMkamamANe2' saMkrAman saMkAman 'aTThArasa 2 sadvibhAge joyaNassa' aSTAdazASTAdazapaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAn nizcayata. kizcinnyUnAn 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'muhuttagaI' ityatra saptamyarthe dvitIyA tena muhUrtagatau 'paribuDDhemANe' 2' parivardhayan parivardhayan 'tulasI' caturazIrti 'sIyAI' iti gItAni kiJcinnyUnAni yojanAni, kiJcinnyUna caturazItiyojanAni 'purisa chAyaM' atrApi saptamyarthe dvitIyA tena puruSacchAyAyA, puruSachAyA puruSasya chAyA yato bhavati, sA, prastAvAt prathamata udayamAnasya sUryasya dRSTipathaprAptatA gRhyate tasyAmekaikasmin maNDale kiJcidUnacaturazIrti yojanAni 'nivbuda DhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2 hInAni kurvannityarthaH sUryaH 'savvavAhiraM maMDala' sarvabAhyaM maNDalaM tryazItyadhikazatatamaM maNDalam uvasaMkamittA cAraM caraI ' upasaMkramya cAraM carati / atrAyaM bhAvaH pUrvaM kiJcinyUnAni caturazItiyojanAni' ityuktaM tatsthUladRSTayA proktam, paramArthatastu tadevam-yazItiryojanAni, trayoviMzatizca SaSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chinnasya satkA dvicatvAriMzadvAgAzca (83 - 23 / 60 - 42/61 ) eSA saMkhyA dRSTipathaprAptatA - viSaye viSayahAnau dhruvarAzi jataH / tato yasya yasya maNDalasya dRSTipathaprAptatAM jJAtumicchadbhiH sarvAbhyantaramaNDalagatatRtIyamaNDalAdArabhya arthAt tRtIyaM maNDalaM prathamaM parikalpya tato'gre tattanmaNDalasaMkhyayA SaTtriMzatsaMkhyA guNanIyA, tathA ca- sarvAbhyantaramaNDalAttRtIye maNDale ekena, caturthe dvAbhyAM paJcame tribhiH - yAvat sarvagrAhyamaNDale chyazItyadhikena zatena guNyate / guNanAd yad AgataM tad dhruvarAzimadhye prakSepaNIyam / prakSipte sati yad jAyate tat pUrva maNDalagata dRSTipathaprAptatAmadhyAdapakRSyate / apakRSTe yA saMkhyA jAtA tatpramANA tasmin vivakSite maNDale dRSTipathaprAptA jJAtavyA / atha tryazItiyojanAnItyAdirUpo dhruvarAziH kathamutpadyate ? atrocyate 1 atra sarvAbhyantaramaNDale dRSTipathaprAptatA parimANam triSaSTyadhikazatadvayottarANi saptacatvAriMzatsahasrANi tadupari yojanasya ekaviMzatiH SaSTibhAgAzca ( 47263-21 / 60), etacca aSTAdazamuhUrttadivasArdhaM navamuhUrttagamyaM parimANaM varttate tata ekasmin muhUrte kaSaSTibhAge pUrvoktadRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANaM kiyadAgacchatIti vicAraNAyAM muhUrttAnAmeSTa bhAgakaraNArthaM navamuhUrttA ekaSaSTayA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni paJcazatAni (549) muhUrtteka SaSTibhAgAH / etairbhAgo hriyate labdhAH paDazItiryojanAni paJcaSaSTibhAgA yojanasya, ekasya ca SaSTibhAgasya ekaSaSTidhA chinnasya satkAzcaturviMzatibhAgAH - ( 86 - 5160- ) 24 61 17 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 candrapracaptisUtre iti / gaNitaprakArazcettham-saptacatvAriMzatsahasrANi tripaSTayuttarazatadvayaM ca, ekaviMzatizca SaSTibhAgAH (47263-21260) etasyAH saMkhyAyA ekonapaJcAzadadhikapaJcazata (549) saMkhyayA bhAgo hiyate, tatra-yojanAnAM (17263) bhAge hRte labdhA paDazItiH (86), zepamekonapaJcAzat (49) uddharati, asyAlpatvAd yojanAni nAyAnti tat etasya paSTibhAgAnayanAthai paSTayA guNyate, jAtAni catvAriMzadadhikAni ekona triMzacchatAni (2940) asmin uparisthA ekaviMzatiH paSTibhAgAH kSipyante jAtAni-ekapaSThayadhikAni ekonatriMzacchatAni (2961), asya ekonapaJcAzadadhikapaJcazatena (549) bhAgo hiyate labdhAH paJcaSaSThibhAgAH (5 / 60) zepaM poDagAdhika zatadvayamuddharati (216) punarapyasyAlpatvAt' paSTibhAgAnAyAnti tata eka paSTibhAgAnayanAthai zeSamekapaSTayA guNyate jAtAni trayodazasahasrANi zatamekaM paT saptatyadhikaM ca (13176), punazcAsya ekonapaJcAzadadhikapaJcazataiH (549) bhAgo hiyate labdhAzcaturvizatirekapaSTibhAgAH pUrNAGkAH, na kinycidvshissyte-tcc-(86-5|60 / 2461) iti / tathA cAkato gaNitamidam549) 47263 (86 4392 43343 3294 49 49 guNanam 2940 guNanaphalam 21 paSTibhAga prakSepaNe 2961 nAtA aGka zreNi 549) 2961 (5 bhaagaaH|-pssttibhaagaaH 5 2745 216 shessm| 216 61 / guNanam 13176 guNanaphalam Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU0 2 pUrvoktaviSaye svasiddhAMtapratipAdanam 131 54916606/20 tathA ca-86.4 / 25 iti sampannam / 42196 2196 puurnnaangkaaH| pUrvapUrvamaNDalAdanantarAnantarapratyekamaNDale paridhiparimANavicAraNAyAmaSTAdazASTAdazayojanAni vyavahArataH paripUrNAni vardhante'taH pUrvapUrva maNDalagatamuhartagatiparimANAdanantarAnantare pratimaNDalaM muhUrtagatiparimANavicAraNAyAmaSTAdazASTAdaza ekapaSTibhAgA yojanasya pratimuhUrta pravardhamAnA jJAtavyAH / pratimuhUrtekapaSTibhAgAzcASTAdaza ekasya paSTibhAsya satkA ekapaSTibhAgAH / sarvAbhyantaramaNDalAdanantare maNDale navabhirmuhUttaH, ekena muhUrttakapaSTibhAgena honai vinmAnaM kSetraM vyApyate tAvanmAtre kSetra sthitaH sUryo dRSTipathaprApto bhavati, tato'STAdazamuhUrtadivasaparimANasyA nava, tato muhartAnAmekapaSTibhAgAnayanArtha navamuhUrttA ekapaSTayA guNyante, jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni. paJcazatAni ( 549) / sUryasya niSkramaNakAle pratimaNDalaM divaso muhUrtasya dvAbhyAmekaSaSTibhAgAmyAM hIno bhavatIti dvayorekapaSTibhAgayorapyaghe kriyate tato jAta ekaekaSaSTibhAgaH, ayamekonapaJcAzadAdhakapaJcazatebhyo'panIyate jAtAni aSTacatvAriMzadadhikAni paJcazatAni (548) / etairaSTAdazAnAM guNane nAtAni catuHSaSTayadhikAni aSTanavatizatAni ( 9864 ) eSAmeka paSTibhAgakaraNArthamekaSaSTyA bhAgo hiyate landhA ekapaSTayadhikazatasaMkhyakAH (161) SaSTibhAgAH tathA tricatvAriMzacca ekapaSTibhAgasya satkA ekapaSTibhAgAH ( eka paSTayadhikazatasaMkhyakAnAM paSTibhAgAnAM yojanAnayanAtheM paSTayA bhAgo hiyate labdhe dve yojane, zeSA ekacatvAriMzat paSTibhAgAH sthitAH, tato jAtaM dve yojane ekacatvAriMzacca paSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAtricatvAriMzadekapaSTibhAgAH (2-41 // 43) iti / eSA saM byA, pUrvoktAt-paDazItiyojanAni paJcapaSTibhAgAH yojanasya, ekapaSTibhAgasya ca satkA zcatuvizatirekaSaSTibhAgAH ( 86-524) ityetasmAdapakRSyate / apakRSTe ca tasmin sthitAH zeSAH tryazIti yojanAni trayoviMzatiH SaSTibhAgA, yojanasya, ekasya SaSThibhAgasya satkA dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH ( 83 23 / 12) etAvat dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatA viSaye sarvAbhyantaramaNDalagatadRSTipathaprAptatAparimANAt hAnitayA labhyate / anena kimityAha 60 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraznaptisUtre memornimammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmahrammarrmmerrrrrrrrrrrrrrrrrrn.mommami sarvAbhyantaramaNDalagatAd dRSTipathaprAptatAyAM hAnI dhruvarAgirasti, ataeva dhruvarAgiparimANAd dvitIye maNDale dRSTipathaprAptatAparimANametAbatA hInaM jAyata iti / etadeva mato'gre'nantarAnantaraviSayadRSTipathaprAptatAvicAraNAyAM hAnau dhruvarAziriti dhruvarAzerutpattiH / tato dvitIyamaNDalAdanantaraM tRtIye maNDale eSa eva dhruvarAgiH ekasya paSTibhAgasya satkaiH pade triMzatA ekapaSTibhAgaiH sahitaH san yAvAn bhavati tathAhi-tryazItiyojanAni caturvizatiH paSTibhAgA yojanasya, ekasya SaSTibhAgasya satkAH saptadaza ekapaSTibhAgAH (83- 24/15 ) 061 iti / etAvAn dvitIyamaNDalagatAd dRSTipathaprAptatAparimANAta zodhyate tato bhavati yathoktaM tRtIyamaNDale dRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANamiti / evaM caturthe maNDale eSa eva dhruvarAzi saptatyA sahitaH kAyaH, yatohi caturtha maNDalaM tRtIyamaNDalamAzritya gaNyate tadA dvitIyaMbhavati tataH padatriMgat dvAbhyAM guNyate tadA dvAsaptatirbhavatItyato dvAsaptatyA sahitaH kriyate tadA jAyate-tryazItiyojanAni caturviMzatiH paSTibhAgA yojanasya, ekasya paSTibhAgasya satkAstripazcAzad ekaSaSTibhAgAH (83-24 13.) iti / eSa rAzitRtIyamaNDalagatAd dRSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate tato bhavati caturthe maNDale dRSTipathaprAptatAviSayakaM parimANam , tathAhi trayodazAdhikAni saptacatvAriMzatsahanayojanAni, aSTauca paSTi bhAgA yojanasya, ekasya ca SaSTibhAgasya satkA daza ekapaSTibhAgAH, te cAGkato yathA-(17013 . 81) anayA yuktyA pazcamamaNDalAdArabhya yAvat ekAzItyadhikazatatamamaNDalaparyanta dRSTipathaprAptatAvipayaka parimANaM svayamUhanIyam / atha santimasarvabAhyamaNDalavyavasthA kriyate, tathAhi-sarvavAhyamaNDalaM ca tRtIyamaNDalamavadhIkRtya dvayazItyadhikazatatamaM (182) maNDalaM bhavati, mataH pUrvoktaniyamena patriMzad dvayazItyadhikazatena guNyate, jAtAni dvipaJcAzadadhikAni paJcaSaSTizatAni (6552) tataH asya rAzeH paNTibhAgAnayanArthameSaSTyA bhAgo hiyate tadA labdhaM saptottarameka zatam (107) zeSAH paJcaviMzatirekapaSTibhAgAstiSThanti (25) epA paJcaviMzati dhruvarAzau prakSipyate, prakSepaNe ca jAtam-pazcAzItiyoM janAni ekAdaza paSTibhAgA yojanasya, ekasya paSTibhAgasya satkAH paT ekapaSTibhAgAH (85 : triMzanazcotpattiryathA-pUrvasmAt 2 maNDalAdapretaneDapretane maNDale divaso dvAbhyAM dvAbhyAM muhartakapaSTibhAgAbhyAM hIno bhavati, pratimuhUrttakapaSTibhA. gAccASTAdaza ekasya paSTibhAgasya satkA ekapaSTibhAgA hIyante tato dvayoraSTAdazaka rUpayo Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M candrazaptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU02 pUrvoktapipaye svasiddhAMtapratipAdanam 133 rekaSaSTibhAgayomIlane jAtAH SadatriMzat / ete cASTAdaza ekaSaSTibhAgA' nizcayanayena kalayA nyUnA bhavanti na tu paripUrNAH, kintu vyavahAranayamAzritya pUrva paripUrNatayA vivakSitAH / tacca kalayA nyUnatvaM pratimaNDalaM bhavad bhavad yadA dvayazItyadhikazatatame gaNDale ekatra piNDita kriyate tadA ekaSaSTibhAgAH papTisaMkhyakA honA bhavanti, etadapi vyavahArata eva jJAtavyam nizcayatastu kizcidadhikA api ekaSaSTibhAgA hIyante, ityavaseyam / tata ete aSTaSaSTibhAgAH apanIyante, tadapanayane ca pazcAzItiyojanAni navapaSThibhAgA yojasya / ekaraya paSTibhAgasya satkAH paSTirekaSaSTibhAgAH ( 85-969) iti jAtam,, tata etat sarvabAhyamaNDa-gat pUrvasthitAt ekAzItyadhikazatatamamaNDalagatAt-ekatriMzatsahasrANi poDazottarANi navazanayojanAni, ekonacatvAriMzat paSTibhAgA yojanasya, ekasya ca paSTibhAgasya satkAH SaSTirekapaSTibhAgAH " 3191 ityevaM rUpAt dRSTipathaprAptatAparimANAt zodhyate tato jAyate yathoktaM sarvabAhye maNDale dRSTipathaprAptatAparimANam tacca sUtrakAra' svayamevAne kathayiSyati / tata evaM puruSacchAyAyA dRSTipathaprAptanArUpAyAM dvitIyAdipu kepucinmaNDalepu caturazIni 2 kizcinnyUnAni yojanAni uparitaneSu tu maNDapu adhikAni adhikatarANi yojanAni hApayan-hApayan tAvadavaseyaM yAvat sUryaH sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati / athAgre mUlaM vyAkhyAyate-'tA jayANaM' ityaadi| 'tA' tAvat ' jayA NaM' yadA khalu mUrie' mUryaH 'savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai' sarvabAhyamaNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tyA NaM tadA khala 'paMca joyaNasahassAI paMcayojanasahasrANi 'tinni ya paMcutarAI joyaNasayAI trINi ca paJcottarANi yojanazatAni 'paNNarasa ya sadvibhAge joyaNassa' paJcadaza ca paSTibhAgAn yojanasya (530525) 'egamegeNaM muhatteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchai' gacchati calati / tatkathamityAha-asmin sarvabAhye maNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi, paJcadazottarANi trINi zatAni ca (318315) tato'sya pUrvoktayuktyA paSTayA bhAgo hiyate, tato labhyate yathoktaM paJcAdhikazatatrayottarANi paJcasahasrANi' paJcadaza caikaSaSTibhAgA yojanasya (53055) muhUrttagatiparimANamiti / 'tayA Na' tadA khalu 'iha gayassa maNUsassa' iha gatasya manuSyasya jAtAvekavacanattvAt-bharatakSetragatAnAM manuSyANAmityarthaH 'ekatIsAe joyaNasahassehi' ekatriMzatA yojanasahanaiH 'ahiM ekkatIsehi joyaNasaehi' Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 134 candraprAptisUtra aSTabhirekatrigairekatrigatAsahitaiH yojanazataiH 'tIsAe ya sadvibhAgehi joyaNassa' triMzatA ca ghaTibhAgairyojanasya (3183130) 'sarie' sUryaH 'cakkhupphArsa' cakSuH sparza cakSurviSayagocara 'havaM' zIghram 'Agacchai' Agacchati prApnoti / asmin sarvabAhyamaNDale sUryasya saMcaraNasamaye divaso dvAdazamuhUrtapramANo bhavati / divamasya cArthena yAvAparimitaM kSetraM vyApta bhavati tAvatparimite kSetre vyavasthita udayamAnaH sUrya upalabhyate / dvAdazAnAM muhartAnAmadhaiM paimuhartA bhavanti tato yA smin maNDale muhUtrtagatiparimANaM paJcottarazatatrayAdhikAni paJcasahasrayojanAni paJcadaza ca SaSTibhAgA yojanasya (53051 etat paDbhirguNane samAyAti yathoktaM dRSTi pathaprAptatA parimANamiti / 'tayA NaM tadA khallu 'uttamakaTThapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarpikA sarvotkRSTA 'advAramamuhuttA rAI avaI' aSTAdazamuhUrtA rAtri bhavati, tathA 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasAhutte divase bhavaI' dvAdazamuhattoM divaso bhavati / 'esa NaM etat khalla 'paDhame chasmAse' prathamaM paNmAsam / 'esa NaM' etat khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya paNmAmasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtra miti sU0 2 // proktamidaM sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNaviSayakaM prathama paNmAsam , atha, sarvAbhyantaramaNDale sUryasya pravezaviSayakaM dvitIyaM SaNmAsaM procyate-se pavisamANe sarie' ityAdi mUlam --ro pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorasi vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie vAhirANataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca 2 joyaNasaharamAI tiNi ya cauruttarAI joyaNasayAI sattAvaNaM ca sahibhAe joyaNassa egamegeNa muhutteNaM gacchaDa, tayA NaM iha gayassa mAsassa ekkatIsAe joyaNasahassehiM nahi ya solamuttarehiM joyaNasaehi egUNa cattAlIsAe saThibhAgehi joyaNassa, sahibhAgaM ca egasahihA chettA sahIe cuNiyAbhAgehiM sarie cakkhuphAlaM hacamAgacchai tayA NaM aTThArasamuhattA rAI bhavai dohi egasahibhAgamuhuttehi UNA, duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThimAgayuhuttehiM ahie / se pavisamANe sUrie doccasi ahorattasi vAhiraM tacca maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM surie bAhiraM tacca maMDalaM uvasaMkramittA cAra carai tayA NaM paMca joyaNa sahassAI tinni ya cauttarAi joyaNasayAi egUNacattAlIsaM ca saTThibhAge joyaNassa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 135 egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM ihagayassa maNUmansa egAhiehiM battIsAe joyaNasahassehiM egUNapaNNAe ya sadvibhAgehiM joyaNasya, saTThibhAgaM ca egaTThihA chettA nevIsAe cuNiyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM havyamAgacchai tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai carahiM egasadvibhAgamuhuttehiM UNA. duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egasadvibhAgamuhuttehi ahie / evaM khalu eeNa uvAeNaM pavisamANe sarie tayANaMtarAo tayANataraM maMDalAmo maMDalaM saMkramamANe saMkamamANe aTThArasa 2 madvibhAge joyaNassa egamege maMDale muhuttagaI NivuDDhemANe 2 sAiregAI paMcAsII 2 joyaNAI purisacchAyaM abhivuDDhemANe 2 sayamaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie savvamaMtaraM maMDalaM uvAsaMkamittA cAraM carai tayA NaM paMca joyaNasahassAI doNi ya ekkAvaNNe joyaNasayAI egRNatIsaM ca sahibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai tayA NaM ihagayassa mAsassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehiM ekkavIsAe ya saTThibhAgehi joyaNassa sUrie cakkhuphAsaM havyamAgacchai tayA NaM uttamakaThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esa NaM doccassa chammAsassa pajjavasANe / esa NaM Aicce saMvacchare / esa NaM AiccasaMvaccharasma pajjavasANe ||suu0 3 / / || vitiyassa pAhuDassa taiyaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 2 // 3 // // vitiya pAhuDaM samattaM // 2 // chAyA - sa pravizan sUryaH dvitIyaM paNmAsam ayan prathame ahorAtre vAdyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAra carati tadA salu paJcayojanasahasrANi trINi ca caturuttarANi yojanazatAni, saptapaJcAzataM ca paSTibhAgAn yojanastha ekaikena muhartana gacchati tadA khalu ihagatasya manuSyasya ekatriMzatA yojanasahasraH navabhizca SoDazottarai ojanazataiH ekonacatvAriMzatA SaSTi bhAgairyojanasya, paSTibhAgaM ca ekapaSTidhA chittvA SaSTayA cUrNikAbhAgaiH sUryaH cakSuH sparza havyamAgacchati, tadA skhalu aSTAdazahartA rAtrirbhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuhUrtAbhyAm UnA dvAdazamuhUttoM divaso bhavati dvAbhyAmekaryASTabhAgamuhartAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAne vAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhya tRtIyaM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca yojanasahasrANi trINi ca caturuttarANi yojanazatAni ekonacatvAriMzataM ca SaSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhattena gacchati, tadA khalu iha gatasya manuSyasya pakAdhikaiH dvAtriMzatA yojanasahauH ekonapaJcAzatA ca paSTibhagai yojanasya, paSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA trayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati catubhirekaSaSTibhAgamu Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 candrazatisUtre huttaiH : UnA, dvAdazamuttoM divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAga muhUrtairadhikaH / evaM salu patena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt maNDalaM saMkrAman 2 aSTAdaza aSTAdazapaSTibhAgAn yojanasya pakekasmin maNDale muhUrttagati nirvardhayan 2 sAtirekANi paJcAzIti 2 yojanAni purupacchAyAm abhivardhayan 2 sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu paJca yojanasakhANi dve ca pakapaJcAzate yojanazate ekonatrizataM ca paSTibhAgAn yojanasya ekaikena muhUrttena gacchati tadA khalu ihagatasya manuSyasya saptacatvAriMzatA yojana sahasraiH dvAbhyAM ca tripaSTAbhyAM yojanazatAbhyAM ekaviMzatyA ca paSTibhAgayojanasya sUryaH cakSuHsparza havyamAgacchati tadA khalu uttamakASThAprApta utkarSakaH aSTAdazamuttoM divaso bhavati, naghanyikA dvAdazamuha rAtrirbhavati / patat khalu dvitIyaM SaNmAsam / patat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khala AdityaH saMvatsaraH / patat khala Aditya saMvatsarasya paryavasAnam | sU0 3 dvitIyaprAbhRmasya tRtIyaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam 2-3 dvitIyaM prAbhRtaM samAptam ||2|| vyAkhyA -- 'se' sa ' patrisamANe' pravizan sarvacAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'doccaM chammAsaM' dvitIyaM divasavRddhirUpaM paNmAsam 'ayamANe' ayan prApnuvat, paMDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'vAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM sarva bAhyamaNDalAdanantaraM sarvAbhyantaragamanamArgasthitaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasakramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'vAhirANaMtaraM maMlalaM' bAhyAnantaraM maNDalam 'uvasaMkamiMttA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'paMcajoyaNasahassAI ' pazcayojanasahasrANi pazcasahasrayojanAni 'tiNNi ya cauttarAI joyaNasayAIM trINi ca caturuttarANi yojanazatAni sattA paNNaM ca saTTi bhASa jo yaNassya saptapaJcAzataM ca paSTibhAgAn yojanasya (5304 uu ~)'egamegeNaM muhuttaNaM gacchai' ekaikena muhUrtena gacchati / tathAhi--atramaNDale pari 57. 60 57 ghiparimANaM - saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhika trilakSa yojanAni (318217) / tato 'syAH saMkhyAyAH prAguktayuktyA SaSTyA bhAgo hiyate tadA labdhaM yathoktaM muhUrttagatiparimANam (530460) atha dRSTipathaprAptatAparimANamAha- tayANaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA khalu 'ihagayassa maNUsassa' ihApi pUrvavajjAtA vekavacanaM tata ihagatAnAM bharatakSetrasthitAnAM manuSyANAm 'ekatIsAe joyaNa sahassehiM' ekatriMzatA yojanasahasraiH 'navahi ya solasuttarehiM joyaNasaehiM' navabhizca SoDazottarairyojanazataiH, 'egNacattAlIsAe sadvibhAgehiM joyaNassa' ekona catvAriMzatApaSTibhAgairyojanasya 'sadvibhAgaM ca egadvihA chettA' SaSTibhAgaM ca ekaSaSTidhA chittvA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA02 sU0 3 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezuH 137 -~ tatsatkaiH 'saTThIe cuNiyAbhAgehiM' SaSTyA cUrNikAbhAgaiH (319163969) 'sarie sUryaH 'cakkhupphAsaM' cakSuH sparza 'ivvamAgacchai' havyamAgacchati-cakSurgocarI bhavatItyarthaH / kathamiti darzyate-sUryasyAsmin maNDale prathame'horAtre saMcaraNasamaye dvAbhyAM muhartakaSTibhAgAbhyAmadhiko dvAdaza muhUrto divaso bhavati, tato dvAdazAnAM divasamuhUrtAnAmardha kriyaye tadA jAtAH par3a muhUrtAH dvayormuhUrtakabhAgayorardhako muhattai kapaSTibhAgazca tataH par3a muhUrtAH ekazca muhUrta kaSaSThibhAgaH (6) iti jAtam / tata eSAM sarveSAmekaSaSTibhAgAnayanArthametAn paDapi muhUrtAn ekaSaSTayA guNayitvA ekaekaSaSTibhAgastatrAdhikatvena prakSipyate tato jAtAni saptapaSTayuttarANi trINi zatAni (367) / tataH sarvabAhyamaNDalAdapretane dvitIye maNDale yatparidhiparimANamU-saptanavatyadhikadvizatottarASTAdazasahasrAdhikatrilakSayojanasaMkhyakam-(318297) tat ebhirdivasamu harcAnAmekaSaSTibhAgaiH saptapaSTayuttaratrizata (367) saMkhyakairguNyate jAtA ekAdaza koTayaH, aSTaSaSTilakSAH, caturdazasahasrANi, navanavatyadhikAni navazatAni ca (11, 68, 14, 999) asyAH saMkhyAyA ekapaSTiguNitayA paSTayA paSTayadhika paT trizacchatarUpayA (3660) bhAgo hiyate / hRte ca bhAge labdhAni SoDazottaranavazatAdhikAni ekatriMzat sahasrANi (31916) / udaranti, zeSANi ekonacatvAriMzadadhikAni caturviMzatizatAni (2439) / ebhiryojanAni nAyAnti tato'sya paSTibhAgakaraNArthamekapaSTayA bhAgo hiyate, labdhA ekonacatvAriMzat SaSTibhAgAH, zeSA sthitAH SaSTiH te ca ekasya paSTibhAgasya satkAH paSTirekapaSTibhAgAH, tathA cAhataH-(31916 - ) ityAyAtaM yathoktaM cakSuHpathaprAptatAviSayaM parimANam 'tayA NaM' tadA khala sUryasya sarvavAhyAnantarAktinadvitIyamaNDalacArakAle khalu 'aTThArasamuhuttA' aSTAdazamuhartA 'rAI bhavai' rAtrirbhavati, sA 'dohiM egasahibhAgamuhuttehiM' dvabhyAmekaSaSTibhAgamumuhartAbhyAm 'UNA' UnA hInA bhavati, / 'duvAlasamuhutto divaso bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati, sa ca 'dohiM egasahibhAgamuhuttehiM dvAbhyAmekaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'ahie' adhiko bhavati / tathA 'se' saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan sarvabAhyAna ntarArvAktana dvitIyasmAt maNDalAdane gacchannityarthaH 'sUrie' sUryaH 'doccaMsi ahorattasi' dvitIye'horAtre 'bAhiraM' bAhyaM bAhyamArgaprAptatvAd bAhyaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM sarvabAhyamaNDalamAzritya tRtIyasthAnagataM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' u5 kamya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie sUryaH 'vAhiraM vaccaM maMDalaM' bAhyaM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA ...39/60. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ... candraprAptisUtre cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'paMcajoyaNasahassAI' paJcayojanahasahasrANi pazcasahanayojanAni 'tinni ya cauttarAI joyaNasayAI' trINi ca caturuttarANi yojanazatAni 'egRNacattAlIsaM ca sadvibhAge joyaNassa' ekonacatvAriMgataM ca paSTi bhAgAn yojanasya (530428) 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena 'gacchada' gacchati / atra maNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi ekonAMzItyadhikazatadvayottarANi (318279) asya paSTayA bhAge hRte labhyate yathoktaM muhUrttagatiparimANam (230:4-) iti / 'tayA the' tadA khalu 'iha gayassa maNasassa' iha gatasya manuSyasya bharatakSetrasthitamanuSyAnAmityarthaH 'egAhiehiM battIsAe joyaNasahassehi' ekAdhikaH dvAtriMzatA yojanasahanaiH 'egNapaNNAe ya sahimAgehiM joyaNassa' ekonapaJcAzatA ca paSTibhAgairyojanasya, sadvibhAga ca egasahihA chettA' paSTibhAgaM ca ekapaSTidhA chittvA paSTibhAgasyaikaSaSTidhA chedanaprAptaiH 'tevIsAe cuSNiyAbhAgehiM' trayoviMzatyA cUrNikAbhAgaiH (320194423, harie' sUryaH 'cakkhuphAsa' cakSuHsparza 'haccamAgacchai' havyamAgaJchati / tathAhi- " sUryasya pravezasamaye'tra tRtIyamaNDale divasaH muhUH kapaSTibhAgacatuSTayAdhiko dvAdazamuhatapramANo divaso bhavati, tasyA paDUmuhUrtAH dvAbhyAM muhUrte kaSaSTibhAgAbhyAmadhikaH (mu. 6-1 tata ekapaSTibhAgakaraNArthaM paDapi muhUrttA ekapaSTayA guNyante jAtA paT paSTayadhikAni trINi zatAni (366) atra dvAvekapaSTibhAgI prakSipyete tato jAtamaSTapaSTayadhikaM zatatrayam ,(368) epA guNakasaMkhyA vijJeyA / tato'smin tRtIyamaNDale paridhiparimANaM trINi lakSANi aSTAdazasahasrANi ekonAzItyadhike dve zate ca (318279) ete guNyAGkA jJAtavyAH / pUrvasampAditaguNakasakhyayA (368) guNyAGkAH (318279) guNyante, jAtAni ekAdaza koTayaH, ekasaptatilamANi, paDviMzatiH sahasrANi, dvisaptatyadhikAni SaT zatAni c-(11-71-26-672).| tatazca paSTirekapaSTayA guNyate tadA paSTayadhikapaT triMzat zatAni (3660) jAyante, anena bhAgohiyate, hRte ca bhAge labdhAni dvAtriMzatsahasrANi taduparyekaM ca (32001) zeSatayA dvAdazottarANi trINi sahasrANi (3012) samuddharanti / eteSAM paSTibhAgakaNArthamekapaSTayA bhAgo hiyate labdhA ekonapaJcAzat paSTi bhAgAH (19, trayoviMzatizca ekasya-paSTibhAgasya saMskA eka Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA02-3 sU03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 139, paSTibhAgAH 13) sarvasaMkhyA- (32001-463) iti / 'tayA gaM' tadA pUrvokte sUryasya cakSuHsparzasamaye khalu 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAnirbhavati kintu sA 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM UNA' caturbhirekaSaSTi bhAgamuhattaiH UnA honA bhavati 'duvAlasamuhuttoM' divaso bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati sa ca 'cauhiM egasadvibhAgamuhuttehi ahie' catubhirekapaSTibhAgamuhUrteradhiko bhavati / athAne caturAdi maNDalepu cAtidezamAha-'evaM khalu' ityAdi ! "evaM' evam-anena prakAreNa khala nizcitam 'eeNa' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNa' upAyena vidhinA 'pavisamANe' pravizan tattadabhyantaracaturAdi maNDalAbhimukhaM gacchan 'sarie' sUryaH 'tayAgaMtarAo tayANaMtara' tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalam ekasmAt maNDalAdaM dvitIyaM maNDalaM 'saMkamamANe 2'-saMkrAman 2 agreDa gatiM kurvan 'aTThArasaaTThArasa' sahibhAge joyaNassa' pratimaNDalamaSTAdazASTadazapaSTibhAgAn yojanasya vyavahArataH paripUrNAn , nizcayataH kiJcinyUnAn 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale pratyekamaNDale 'muhattagaImuhartagatim atra saptamyarthe dvitIyA prAkRtatvAt, tena muhUrtagatau-muhUrtagatiparimANe "NivvuDDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2 parirayamadhikRtya hAnisadbhAvAt 'sAiregAI' sAtirekANi kizcidadhikAni 'paMcAsII joyaNAI' paJcAzIti yojanAni 'purisacchAya' purupacchAyAm atrApi saptamyarthe dvitIyA bhAvAd purupacchAyAyAM dRSTipathaprAptatArUpAyAm 'alivuDDhamANe 2' abhivardhayan 2 'savvamaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / . atra tRtIyamaNDalAdArabhya sarvAbhyantaramaNDalaM dvayazItyadhikazatatamaM bhavati tatazcaturthamaNDalAdArabhya ekAzItyadhikazatatamamaNDalaparyantaM hApanAbhivardhanaprakAraH pUrvoktayuktyA svayamUhanIyaH / vistarato vyAkhyA ca sUryaprajJaptisUtrasya matkRtAyAM sUryajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM vilokanIyA / athaM sarvAbhyantaramaNDalasya gaNitaprakAraH pradazyate, tathAhi-yadA tu sarvAbhyantara maNDale sUryazcAraM carati tadA yadi dRSTipathaprAptatAviSayakaM pariNAmaM jJAtumiSyate tadA SaTtriMzat (36)dvayazItyadhikazatena (182) guNyate tRtIyamaNDamadhikRtya sarvAbhyantaramaNDalasya cazItyadhikazatatamasaMkhyakatvAt / tato guNane jAtAni dvipaJcAzadadhikAni paJcaSaSTizatAni (6552) epAmekaSaSTayA bhAgo hiyate labdhaM saptottaramekaM zataM 4) SaSTibhAgAnAm 60 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prasidha 6061 paM paJcaviMzatirekapaSTibhAgAH (25)etaJca paJcAzItiyoMjanAni navaSaSTibhAgA yojanasya ekasya paSTibhAgasya satkAH paSTirekapaSThibhAgAH (85 - 69) ityevaM rUpAt dhruvarAzerapakRSyate jAtAni pazcAt tryazItiryojanAni, dvAvizatiH SaSTiH bhAgA yojanasya, ekasya SaSTi bhAgasya satkAH paJcatriMdekapaSTibhAgAH (83-12 / atra yat SaTtriMzat 2 6061 ekapaSTibhAgAH proktAste paramArthataH kalayA nyUnA labhyante iti prAgevoktam, tacca kalAnyUnatvaM pratimaNDalaM bhavat 2 yadA dvayazItyadhikazatatame maNDale ekatra piNDitaM kriyate tadA aSTaSaSTirekapaSTi bhAgA labhyante / tata ete'pi bhUyaH prakSipyate tato jAyate-tryazItiryojanAni trayoviMzatiH paSTibhAga yojanasya, ekasya paSTibhAgasya satkAH dvicatvAriMzadekaSaSTibhAgAH(83 ) iti / eteSu sarvAbhyantarAnantaradvitIyamaNDalagataM dRSTipathaprAptatAparimANaM saMyojyate, taccasaptacatvAriMzatsahasrANi ekonAzItyadhikamekaM zataM ca yojananAm saptapaJcAzat SaSTiH bhAgA yojanasya, ekasya paSTimAgasya satkA ekonaviMzatirekapaSTibhAgAH (47179 - ityevaMrUpamasti / etasya saMyojane bhavati yathoktaM sarvAbhyantare maNDale dRSTipathaprAptatA parimANam-saptacatvAriMzat sahasrANi tripaSTayadhikaM zatadvayaM yojanAnAm, ekaviMzatizca SaSTi bhAgA yojanasya (47263 2 iti / etaccAne sUtrakAraH svayaM pradarzayiSyatIti / evaM dRSTipathaprAptatAyAM katipayepu maNDaleSu paJcAzIti yojanAni sAtirekANi, aprataneSu caturazIti yojanAni, paryante yathoktAdhikasahitAni tryazIti yojanAni abhivardhayan 2 tAvad vakavyaM yAvat sUryaH sarvAbhyantaramaNDalamupasaMkramya cAraM carati / tadeva sUtre darzayati 'ta' jayA Na' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalla 'murie' sUryaH 'sababhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA 'cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'paMcayojaNasaha ssAI paJcayojanasahasrANi 'doNi ya ekkAvaNNe joyaNasayAI dve ekapaJcazate yojanazate ekapaJcAzadadhike dve zate yojananAm 'egaNatIsaM ca saTThibhAge joyaNassa' ekonatriMzataM caSa STibhAgAn yojanasya (5251-29, egamegeNa' muhutteNaM ekaikena muhUrtena 'gaccha " Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 2-3 sU03 sarvAbhyantare maNDale sUryasya pravezaH 141 gacchati calati, 'tayA NaM tadA khalU 'ihagayassa mazasassa' ihagatasya manuSyasya jAtAvekavacanAt bharatakSetrasthitAnAM manuSyANAM 'sIyAlIsAe joyaNasahasse hiM' sapta vatvAriMzatA yojanasahanaiH 'dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehi' dvAbhyAM ca triSaSTAbhyAM triSaSTayadhikAbhyAM yojana zatAbhyAM tripaSTayadhika dvizatayojanaiH 'ekkavosAe sahibhAgehiM joyaNassa' ekaviMzatyA SaSTi bhAgairyojanasya (47263 'sarie' sUryaH 'cakkhupphAsa' cakSuHsparza dRSTigocaratAM 'havyamAgacchai' havyamAgacchati zIghra prApnoti, 'tayA gaM' tadA khalu uttamakaTThapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarSatA sampannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTTarasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtoM divamo bhavati, 'jahaNiyA' jayanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtribhavati / etacca muhUrtagatiparimANaM dRSTipathaprAptatAparimANaM ca yat pUrvameva pradarzitaM tattu sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNaprArambhaviSayakaM pradarzitam atra tu sUryasya sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaprAptiviSayakamiti nAtra punarukteH zaMkA'poti / athopasaMhAra mAha ___'esa NaM docce chammAse etat khalu dvitIyaM paNmAsam 'esa NaM etat khalu doccassa chammAsassa' dvitIyasya paNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtram 'esa NaM' epa khalu 'Aicce saMvacchare' AdityaH saMvatsaraH sampUrgo jAtaH / 'esa NaM' etat khalu 'Aicca saMvaccharassa' AdityasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-samAptidivaso'sti / iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrozAhuchatrapati kolhApurarAjapradatta janazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacArI-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dvitIyaprAbhRtasya tRtIyaM prAmRtaprAmRtaM samAptam // 2-3 // dvitIyaM mUlaprAbhRtaM samAptat // 2 // // shriirstu|| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyaM prAbhRtaM prArabhyate gataM dvitIyaM mUlaprAmRtam, tatra sUryaH tiryak kathaM gacchatItyuktam / saMprati tRtIyamArabhyate, atra 'candrau sUryo ca kiyakSetraM prakAzayanti ?' ityetadviSayaM pradarzayannAha-'tA kevaiyaM' ityAdi mUlamtA kevaiyaM khettaM caMdamasariyA obhAseMti ujjoti taveMti pagAseM ti Ahiteti vaejja tattha khalu imAo vArasapaDivattIo pannattAo, taM jahA-tatthege evamAhaMmu-tA egaM dIvaM egaM samudaM caMdimasariyA obhAse ti ujjoveti taveti pagAseMti ege evamAhaMsu / 1 / ege puNa evamAiMsu-tA tiNNi dIve tiNi samuDhe caMdi masUriyA obhAseMti 4 ege evamAsu / 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA addhacautthe dIveaddhacautthe samuhe caMdimasariyA obhAti 4, ege evamAsu / 3 / ege puNa evamAhaMmu tA sattadIve satta samudde caMdimasUriyA obhAti 4, ege evamAsu / 4 / ege puNa evamAiMsu-tA dasadIve dasasamudde caMdimasUriyA obhAseMti 4, ege evamAsu 15 / ege puNa evamAsu tA vArasa dIve vArasasamudde caMdimasariyA obhAseti 4, ege eva mAhaMsu / 6 / ege puNa evamAhaMsu-tA vAyAlIsaM dIve vAyAlIsaM samuheM caMdimasariyA obhAseMti 4, ege evamAsu 17 / ege puNa evamAiMsu-tA vAyattari dIve vAvatAra samuDhe caMdimasUriyA bhobhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 8 / ege puNa evamAhaMsu-tA vAyAlIsaM dIvasayaM vAyAlIsaM samuisayaM caMdimamariyA obhAseMti 4, ege evamAhaMsu / 9 / ege puNa evamAhaMsu-tA vAyattari dIvasayaM vAvattari samuddasayaM caMdimasariyA obhAseMti 4, ege evamAhamu / 10 / ege puNa evamAsu-tA vAyAlIsa dIvasahassaM pAyAlIsaM samuhasahassaM caMdamasariyA obhAseM ti 4, ege evamAhaMsa / 11 / ege puNa evamAhaMsutA vAyattari dIvasahassaM vAvattari samuddasahassaM caMdimasUriyA omAseMti ujjoti taveMti pagAseM ti, ege evamAhaM // 12 // ___ vayaM puNa evaM vayAmo-ayaM NaM jaMbuddIve dIve sabahIvasamudANaM jAva parikkheveNaM paNNatte / se NaM egAe jagaIe savayo samaMtA'saMparikkhitte / sANaM jagaI aTThajoyaNAI uDDa uccattaNa paNNattA evaM jahA javuddIvapaNNattIe taheva niravasesaM jAca evAmeva sapubbAvareNaM jaMbuddIve dIve coisa salilAsayasahassA, chappaNNaM ca salIlAsahassA bhavaMtItimakkhAyaM / jaMdhuDhove dIve paMca cakabhAgasaMThie Ahie tti vaejjA, tA kahaM jaMbuhIve dIve paMcacakkabhAgasaMThie Ahie tivaejjA ? tA jayA NaM ee duve sUriyA sabamaMtara maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carati tayA NaM jambuDhIvassa dIvassa tiNNi paMcacakkabhAge Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA-3 201 . candrasUryAyoH prakAzakSetranirUpaNam 143 obhAseMti ujjoyeti taveMti pabhAseMti, taM jahA-ege vi sarie ega divaDhaM paMcacakkabhAga obhAsei ujjovei tavei pagAsei, ege vi sUrie egaM divaDhaM paMca cakkabhAgaM obhAsei ujjovei tavei pagAsei tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae advArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM ee duve sUriyA savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraMti tayA NaM jabuddIvassa dIvassa doNi paMca cakabhAge obhAseMti ujjoveMti tati pagAseMti / tA ege vi sUrie egaM paMcacakkabhAgaM obhAser3a ujjoveDa tavei pagAsei tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai ||suu0 1 // chAyA-tAvat kiyatkaM kSetra candrasUryA avabhAsayanti uddyotayanti tApayanti prakAzayanti, (atra kim ) AtyAtam ? iti vadet / tatra khalu imA dvAdaza pratipattayaH prazaptAH tadyathA tatraike pacamAhuH-tAvat pakaM dvIpam ekaM samudraM candrasUryA avamAsayanti udyotayanti tApayanti prakAzayanti, eke evamAhuH / / eke punarevamAhuH tAvat trIn dvIpAna trIn samudrAna candrasUryA avabhAsayanti 4 pake evamAhuH ||pke punarevAmAhuH tAvat arddhacaturthAn dvIpAna ardhasturthAn samudrAna candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH / / eke punarevavAhuH tAvat saptahIpAna saptasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke pavamAhuH / 4 / eke punarevamAhuH tAvat dazadvIpAn dazasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH 5 / pake punarevamAhuH tAvat dvAdazadvIpAn dvAdazasamudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, pake pavamAhuH / 6 / eke punarevamAhuH-tAvat dvicatvAriMzataM dvIpAna dvicatvAriMzataM samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH 71 eke punarevamAhu:tAvat dvAsaptatiM dvIpAna hAsaptati samudrAn candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH 18 / eke punarevamAhuH-tAvat hAcatvAriMzataM dvIpazataM dvicatvAriMzataM samudrazataM candrasUryA avabhAsayanti 4 eke pavamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat dvisaptati dvIpazataM dvisaptati samudrazataM candrasUryA avabhAsanti 4, eke evavamAhuH / 10 / eke punarevamAhuH-tAvat dvicatvArizataM dvIpasahasraM dvicatvAriMzataM samudrasahastraM candrasUryA avabhAsayanti 4, eke evamAhuH / 11 / eke punarevamAhuH-tAvat dvisaptatiM dvIpasahasraM dvisaptatiM samudrasahasraM candrasUryA adhamAsayanti udyotayanta tApayanti prakAzayanti,ege pavamAhuH // 12 // vayaM punarevaM vadAmaH-ayaM khalu jambUdvIpo dvIpa. sarvadvIpasamudrANAM yAvat parikSepeNa prajJaptaH / sa khalu ekayA jagatyA sarvataH samantAt saMparikSiptaH / sA khalu jagatI aSTa yojanAni urdhvamuccatvena prazaptA evaM yathA jambUdvIpaprajJaptyAM tathaiva niravazeSaM yAvat evameva sapUrvApareNa, jambUdvIpe dvIpe caturdaza salilAzatasahasrANi SaT paJcAzacca salilA sahasrANi (1456000) bhavaMtIti AkhyAtam / jambUdvIpo dvIpaH paJcacakrabhAgasaMsthitaH AkhyAta iti vadet / tAvat kathaM jambUdvIpo dvIpaH paJcacakrabhAgasaMsthita AkhyAtaH ? iti vadet-tAvat yadA khalu etau dvau sUyau sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carataH Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 candraprAptistre tadA khalu jambUdvIpasya dvIpasya trIn paJcacakrabhAgAn avabhAsayataH udyotayataH tApayataH prakAzayataH, tadyathA-eko'pi sUryaH ekaM dvayadhaM (dvitIyAdha-sArddhamekaM) paJcacakrabhAgam avabhAsayati 4, eko'pi sUryaH dvadha (dvitIyA-sArdhameka) paJcacakrabhAgam avabhAsayati uddyotayati tApayati prakAzayati tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, janyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / tAvat yadA khalu etau dvau sUyau~ prarvavAhya maNDalam upasaMkramya cAraM carataH tadA khalu jambUdvIpasya dvIpasya dvau paJca cakravAlabhAgAn avabhAsayanaH uddyotayataH tApayataH prakAzayataH / tAvat eko'pi sUrya ekaM paJca, cakrabhAgam avabhAsayati uddyotayati tApayati prakAzayati / tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarpikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhattoM divaso bhavati |suu0 1 // // candraprazaptyAM tRtIya prAbhRtaM samAptam // ell vyAkhyA-'tA kevaiyaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'kevaiyaM' kiyakaM kiyatparimitaM kSetraM 'caMdimasariyA' candrasUryAH bahuvacanaM ca jambUdvIpe candradvayasUryadvayasadrAvAt 'obhAseMti' avabhAsayanti, tatra avamAsastu jJAnasya pratibhAso'pi bhavedititannirAkartumAha-'ujjoveti' uddyotayanti, 'dhutirdIptau' iti dhAtoH preraNAyAM rUpama-dIpayantItyarthaH, 'tati' tApayanti, etat candre kathaM ghaTate tasya zItarazmitvena prasiddhatvAta, tatrAha-candraprakAze'pi Atapazabdasya loke vyavahAro dRzyate, uktaJca "candrikA kaumudI jyotsnA, tathA candrAtapaH smRtaH // " iti koSavacanAt AbhAsasahitaM kurvantItyarthaH, tathA 'pagAseM ti' prakAzayanti svatejasA prakAzayukta kurvanti ? prAya ekArthikA ime dhAtavaH, dezamedAt sarvadezIyAnAmavabodhArtha prayuktA iti vijJeyam' Ahita' AkhyAtam he bhagavan bhavanmata etadvipaye kimAkhyAtam ? 'ti' iti 'dhaejjA' vadet * vadatu kathayatu he bhagavan ! ApatvAd vadet, iti sthAne vadatu, iti takAravyatyayaH karttavyaH / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnetadvipaye paratIthikAnAM mithyAbhAvapradarzanAya prathamaM teSAM pratipattIH pradarzayati-'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra candrasUryANAM kSetrAvabhAsanavicAre khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'bArasa' dvAdaza 'paDibattIo' pratimattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA 'tattha' tatra tepu dvAdazapTha pratipattivAdiSu madhye 'ege eke kecana prathamAH 'evaM evaM vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA' tAvat 'caMdimasariyA' candrasUryo, prAkRte dvivacanasthAne bahuvacanaM bhavati tatra dvivacanAbhAvAt, taduktam-"vahuvayaNeNa duvayaNaM' iti / atra candrasUyau iti dvivacanaM teSAM paratorthikAnAM mate ekasya candrasya ekasya ca sUryasya mAnyatA sadbhAvAt etau candrasuyau 'ega dIva' eka dvIpaM "egaM samudaM eka samudraM ca 'obhAseMti' avabhAsayataH 'ujjoveMti udyotayataH 'taveMti' tApayataH 'pagAseMti' prakAzayataH / 'ege' eke ime prathamAstIrthAntarIyA 'evaM' pUrvoktaprakAreNa 'AImu' AhuH kathayanti / / evamagre'pyekAdazasvapi pratipattipu yojanA kartavyA, vyAkhyAtu chAyAgamyA'to na Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA03 sUra candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 145 viviyate / vizeSastu, khalvetAvAneva, tathAhi-dvitIyAH pratipattivAdinazcandrasUryayoravabhAsanAdiviSaye trIn , dvIpAn trIn samudrAna, kathayanti / 2 / tRtIyA marddhacaturthAn sArdhAn trIn dvIpAn sArddhAn trIn samudrAn 3, caturthAH saptadvIpAn saptasamudrAn 4,:pazcamAH daza dvIpAn dazasamudrAn 5 paThAH dvAdazadvIpAna dvAdazasamudrAn 6, saptamA dvicatvAriMzataM dvIpAn dvicatvAriMzataM samudrAn 7, aSTamA dvisaptati dvIpAn dvisaptati samudrAn , navamA dvicatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAn dvIpAn dvicatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAn samudrAn 9, dazamAH dvisaptatyadhikazatasaMkhyakAn dvIpAn dvisaptatyadhikazatasaMkhyakAn samudrAn 10, ekAdazA dvicatvAriMzadadhikasahasrasaMkhyakAn dvIpAn dvicatvAriMzadadhikasahanasakhyakAn samudrAn 11 dvAdazAH dvisaptatyadhikasahasrasaMkhyakAn dvIpAn dvisaptatyadhika sahasrasaMkhyakAMzca samudrAn candrasUryo avabhAsayataH, udyotayataH, tApayataH prakAzayata iti kathayanti / iti dvAdazapratipattisvarUpam / atha bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu atra punaH zabdastvartha 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH-kathayAmaH 'ayaNa' ayaM lokaprasiddhaH khalu 'jambUddIve dIve' 'jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'savvadIvasamudANaM' sarvadvIpasamudrANAM madhyasthitaH sarvalaghuH 'jAva' yAvat 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinAM 'paNNatte' prajJaptaH / asya varNanamAdau pradarzitam / 'seNaM' sa khalu jambUdvIpo dvIpaH 'egAe jagaIe' ekayA jagatyA 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt 'saMparikkhitte' saMparikSiptaH pariveSTito vartate / 'sANaM jagaI' sA khalu, jagatI 'taheva jahA 'jaMbUddIvapannattIe' tathaivAsti yathA.yena prakAreNa jambUdvIpaprajJaptyAM kathitam / kiyatparyantaM kathanIyamityAha-'jAva' yAvat 'evAmeka sapancAvareNaM evameva sapUrvApareNa pUrvAparasahitena / 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'coisa salilAsaya sahassA' caturdazasalilAzatasahasrANi salilAnAM caturdazalakSANi, 'chappannaM ca salilAsahassA' SaT pazcAzacca saritsahasrANi pada paJcAzatsahasrANi salilAnAM saritAM nadInAmityarthaH (1456000) 'bhavaMti' bhavanti-santi 'iti makkhAyA' ityAkhyAtaM bhagavateti / vizeSajijJAsubhirjambUdvIpaprajJaptisUtrameva draSTavyamiti / 'jaMbUddIve NaM dIve' jambUdvIpaH khala dvIpo'sau 'paMca cakkabhAgasaMThie' pazcacakrabhAgasaMsthitaH paJcabhiH cakrabhAgaiH cakravAlabhAgaiH saMsthitaH paJcacakravAlasaMsthAnasasthita ityarthaH / 'Ahite' AlyAto mayA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti / evaM bhagavatA prokte gautamaH punaH pRcchati-'tA kaha' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena kAraNena he bhagavan ! bhavatA 'javUdIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH 'paMca cakkabhAgasaMThie Ahie' paJca Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1nM candrAptisUtre cakrabhAgasaMsthitaH AkSyAtaH ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala. 'ee' etau pravacanavetRNAM prasiddhau 'duve surie' dvau . samuditau sUryo 'savvabhaMtaramaMDaLa uvasaMkamittA cAraM carati' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carataH 'tayA gaM' tadA khala 'jaMbuddIvassa dovassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'tiNi paMca cakkabhAge' trIn paJca cakrabhAgAn paJcacakravAlabhAgAn 'omAseti' bhavabhAsayataH 'ujjoveti' udghotayataH 'taveMti' tApayataH, 'pagAseMti' prakAzayataH 'taM jahA' tadyathA-tathAhi-'ege visarie' eko'pi sUryaH ekastu sUryaH 'ega divaDhaM' ekaM paripUrNamekaM dvayargha dvitIyA ca sArvaikamityarthaH 'paMca cakkabhArga' paJca cakrabhAga paJcamaM cakravAlabhAgam ayaM bhAvaH-ekaM paJcamaM cakrabAlamArga dvitIyasya paJcamasya cakrabAlabhAgasyArdhena sahitam 'obhAsei ujjovei tavei pagAseI' avabhAsayati udyotayati tApayati prakAzayati / 'ege vi' sUrie' ekastu aparaH sUryaH 'egaM divaDhaM' eka tadanyaM paripUrNamekaM dvayargha dvitIyamadhu ca sArdhamekamityarthaH paMca cakkabhAga paJcamaM cakravAlabhAgam 'obhAsei' 4, avabhAsayati udyotayati tApayati prakAzayati / ayaM bhAvaH-- anayoIyoH sUryayoH prakAzitabhAgamIlane paripUrNa bhAgatrayaM prakAzyaM bhavati / ayamAzayaH-jambUdvIpagatAnAM paJcAnAM cakravAlAnAM SaSTayadhikaSaTzatottarasahasratrayabhAgAH(3660) kalpyante, tasya pazcabhAgakaraNArtha paJcabhirbhAgo hiyate labdhAni dvAtriMzadadhikAni saptazatAni (732) 'ega divaDDaM' iti kathanAt iyaM saMkhyA sArdhA kriyate tadA jAtamaSTAnavatyadhika sahasramekam (1098) tataH sarvAbhyantaramaNDale vartamAna eko'pi sUryaH SaSTayadhikaSaTzatocara sahanatraya (3660) saMkhyakAnAM bhAgAnAM madhyAt aSTAnavatyadhikaikasahana (1098) parimitaM bhAgam avabhAsayati / evamaparo'pi sUryaH-aSTAnavatyAdhikaikasahana (1098) parimitaM bhAgam avamAsayati, ubhayoryogakaraNe jAtAni SaNNavatyadhikAni ekaviMzatizatAni (2196) / etatparimitabhAga cakravALaprakAzyamAnaM labhyate zeSaM catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) parimitabhAge'ndhakAro labhyate, tadA ca pazca cakravAlabhAgamadhyAt dvau cakravAlabhAgau rAtriH, trayazcakravAlabhAgAH divasaH / tathAhi-ekato'pi ekaH pazcamo bhAgo dvAtriMzadadhikasaptazata(732) bhAgA rAtriH, aparato'pi ekaH paJcamo bhAgo dvAtriMzadadhikasaptazata , (732) bhAgA rAtriH / dvayormIlane jAtAni catuSpaSTayadhikAni caturdazazatAni (1464), etatparimito'ndha. kArabhAgo labhyate / zeSAH SaNNavatyadhikaikaviMzatizata (2196) bhaagaaH| etatparimitaH prakAza bhAgo-divaso-labhyate, tataH sarveSAmandhakAramAgAnAmudyotabhAgAnAM ca saMmelane bhavanti Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA03 sU0 1 candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 147 SaSTayadhikAni SaT triMzachatAni (3660) jambUdvIpasya pazcacakravAlabhAgAnAM kalpitAH sarve bhAgA / | sarvAbhyantaramaNDale dvayoH sUryayo prakAzabhAgAH 2196 tathAca koSThakam - andhakAramAgA: 1464 sarvamelane - - 3660 samprati divasarAtripramANamAha-'tayA NaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA--pUrvoktaparimitaprakAzAndhakArasamaye khalu 'uttamakakRpatte' uttamakASThAprApta paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvaguruH 'aTThArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamuhatoM divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamUhUrtA rAtrirmavati / atha sarvabAhyamaNDalavakavyatAmAha-'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khala 'ee duve sarie etau dvau syauM 'sababAhiraM maMDalaM ubasaMkamittA cAra .caraMti' sarvabAhya -maNDalam upasaMkramya cAraM carataH 'tayA NaM tadA khalu 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya doNi cakkabhAge' dvau cakrabhAgau cakravAlabhAgI 'obhAseMti 4' avabhAsayataH udyotayataH, tApayataH, prakAzayataH / atha-ekaikasUryamadhikRtyAha'tA ege vi' ityAdi / 'tA' tAvat 'ege vi surie' tayormadhye eko'pi sUryaH-ekaH sUryaH api vAkyAlaGkAre 'ega paMcacakkabhAgaM' ekaM pazcamaM cakravAlabhAgaM dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgarUpam 'omAsei 4' bhavabhAsayati, udyotayati, tApayati, prakAzayati / evam-'egevi mUrie' eko'paro'pi sUryaH 'ega cakkabhAgaM' ekaM pazcamaM cakramAlabhAgaM dvAtriMzadadhikasaptazata (732) rUpam 'obhAsei 4' avabhAsayati, udyotayati, tApayati. prakAzayati / ayaM bhAvaH-sarvabAdyamaNDale 'dvayoH sUryayozcArasamaye to samuditau dvau sUryoM dvau cakravAlabhAgau catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgarUpau prakAzayataH, ataH sarvabAhyamaNDalacArasamaye catuSpaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgaparimitaH udghotabhAgo divasarUpo labhyate zeSAjayazcakravAlabhAgAH SaNNavatyadhikaikaviMzatizata (2196) bhAgaparimito'ndhakArabhAgo rAtrirUpo labhyate, tathA caivaM sarveSAmudghotAndhakArabhAgAnAM saMmelane bhavanti SaSTayadhikAni pada trizacchatAni (3660) jmbuudviipbhaagaaH| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. candraprajJaptisUtre - prakAzabhAgA: 1464 - - - - - - wwwimmmmmmmm koSTakam sarvavAhyamaNDale dvayoH sUryayoH madhyamaNDalepu. dvayazItyadhikazata - (182)saMkhyakeSu pratimaNDalaM prati sUryaniSkramaNakAle bhAgadvayasya hAniH andhakArabhAgAH- 2196 pravezakAle ca mAgadayasya vRddhi sarvamelana -- - 3660 vijJeyeti / / ayamAzaya:--sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye- pratyekasUryasyASTAnavatyadhikadazazata (1098) mAgaparimitodyotabhAgasagAvAt dvayoH sUryayoH SaNNavatyadhikakaviMzatizata (2196) bhAga. parimita udyotaH, zeSa catuSpaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgaparimito'ndhakArabhAgayormIlane ghaTyadhikAni pada triMzacchatAni (3660) bhAgA. jambUdvIpasya paJca cakravAlasambandhino lamyante sarvabAhyamaNDalacArasamaye ca etadviparItaM bhavati, yathA-dvayoH sUryayoHcatuSpaSTayadhikacaturdazazata (1464) mAgaparimita udyotabhAgaH, paNavatyadhikaviMzatizata (2196) .bhAgaparimito'ndhakArabhAgo bhavati, dvayormIlane ca bhavanti- - paSTayadhikAni patriMzacchatAni (3660) bhAgAH jambUdvIpasyeti sarvaM pUrva koSThakadvaye pradarzitamiti / . . ' atha rAtridivasapramANamAha-'tayANa' ityAdi / 'tayA Ne' tadA pUrva pradarzitaparimitaprakAzAndhakArasamaye khala 'uttamakaTThapattA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarpikA sarvotkRSTA sarvagurvItyarthaH 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtribhavati, 'jahaNNae' jaghanyakAH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavatIti / ' evaM dvitIyamaNDalAdArabhya icazItyadhikazatatamamaNDalaparyantavicAraNAyAmevaM jJAtavyam-sarvabAhyamaNDale yadA sUryazcAraM carati tadA eka sUryamadhikRtya 'dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgAekasya paJcamasya cakravAlasya sambandhinaH udyotasya lamyante tathA-aSTanavatyadhikadazazata(1098) bhAgAH zeSAH catuzcakravAlasambandhinaH andhakArasya labhyante / sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye'Tanavatyadhikadazazata (1098) bhAgAH sArdhe kacakravAlasambandhino bhavanti, etebhyo marvabAhyamaNDalaganA dvAtriMzadadhikasaptazata (732) bhAgAH zodhyante tadA zeSAH paTpaSTadhikatriMzata (366) bhAgA nyUnA lamyante / eSA nyUnasaMkhyA tryazItya-dhikaikazata (183) saMkhyakepu maNDaleSu bhavati tato'nena (183) paTpaSTacadhikatrizata (366) bhAgAnAM bhAgo hiyate tadA lamyate dvau bhaagau| anayoIyo gayorhAniH pratyekamaNDaleSu krameNa bhavati / evaM sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAdyamaNDalaM pratisUryasya gamanasamaye pratimaNDalaM bhAgadvayamudyotasya Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIka prA0 3-4 candrasUryayoH prakAzakSetranirUpaNam 149 hApayan 2 yadA sarvabAhyamaNDalaM sUryaH prApnoti tadA dvAtriMzadadhika paptazata (732) bhAgA udyotasya bhavanti / evameva dvitIyaryaviSaye'pi svayamUhanIyam / dvayomarmIlane dvayoH sUryayoH sarvabAhyamaNDalasthitau SaSTayadhikaSaTtriMzacchata (366) bhAgamadhyAt catuSSaSTayadhikacaturdazazata (1464) bhAgA jambUdvIpe dvIpe prakAzyamAnA bhavanti, zeSeSu SaNNavatyadhikakaviMzatizata(2196) bhAgA andhakArasya bhavanti, epu rAtrirbhavatItyarthaH / sarvamIlane bhavanti jambUdvIpasya paJcacakravAlasambandhinaH SaSTayadhikapatriMzacchata (3660) bhAgA iti / evaM yathA prathame SaNmAse sarvAbhyantaramaNDalAnniSkAmatoyoH sUryayorjambUdvIpaviSayakaH prakAzavidhiH krameNa pratisUrya bhAgadvayahAnyA hIyamAnaH proktastathaiva dvitIyaSaNmAse sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDalaM pravizatoIyoH sUryayorjambUdvIpaviSayakaH prakAzavidhiH pratisUryakrameNa bhAgadvayavRddhayA vardhamAno jJAtavya itai svayamUhanIyam / atroktamanyatra -chattIse bhAgasae, sarTi kAUNa jaMbudIvassa / tiriyaM tatto do do, bhAge vaDDhei hAyaI vA // 1 // chAyA-paTatriMzadbhAgazatAni paSTiM (3660) kRtvA jambUdvIpasya tiryak (zanaiH zanaiH krameNa) tato dvau dvau bhAgau vardhate hIyete vA // 1 // atravipaye punarapi vistarato vyAkhyAnaM sUryaprajJaptisUtrasya matkRtAyAM sUryajaptiprakAzikAvyAkhyAyAmavalokanIyamiti ||suu0 1 // // atha caturtha bhAbhRtam bhArabhyate // gataM tRtIyaM prAbhRtam , tatra sUryacandrayoH prakAzyamAnakSetramuktam / sAmprataM caturthamArabhyate, asmin 'kahaM ne seyayAe saMThiI AhiyA' kathaM zvetatAyAH saMsthitirAkhyAtA iti prakAzasya saMsthAnarUpo'rthAndhakAra. prarUpayiSyate tatastadvipayaM sUtramAha-'tA kahate seyayAe" ityaadi| mUlam-tA kahaM te seyayAe saMThiI ahiyA ? tivaejjA tattha khala imA duvihA saMThiI paNNatA, ta jahA-caMdimasUriyasaMThiI ya 1 tAvakkhettasaMThiIya 2 / tA kahaM te caMdimasariyasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA, tattha khalu imAo solasa paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatoMge evamAhaMsu tA samacauraMsasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNatA, ege evamAhasu 1 / ege puNa evamAhaMsu tA visamacauraMsasaMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNattA, ege evamAhaMsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM samacaukkoNasaMThiyA 3, visama caukkoNasaMThiyA :4 / 'samacakkavAlasaMThiyA 5, visamacakkavAlasaMThiyA 6, cakkaddha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre cakkavAlasaMThiyA 7. chattAgArasaMThiyA 8, gehasaMThiyA 9, geDAvaNasaMThiyA 10, pAsAya saMThiyA 11, gopurasaMThiyA 12 pecchAgharasaMThiyA 13 yatalasaMDiyA 15, ege puNa evamAhaMsu-vAlaggapoIyA saMThiyA ttA ege evamAhaMsu 16' tattha NaM je ne evamAhaMsu-tA samacauraM saMThiyA caMdimasUriyasaMThiI paNNattA. eeNaM NapaNaM NeyavvaM nocaiva NaM iyarehiM sU0 1|| valabhIsaMThiyA 14, immicaMdimasUriyasa ThiI paNNa - 150 chAyA - tAta kathaM te pravetanAyAH saMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tatra lu iyaM dvividhA saMsthitiH prajJaptA tadyathA candrasUryasaMsthitizca 1 nApakSetrasaMsthitizca 2, tAvat kathaM ne candrasUrya saMsthitiH zrAkhyAtA 1 iti vadet / tatra skhalu imAH SoDaza pratipattayaH prajJamAH / tadyathA natrai ke pavamAhuH - tAvat samacaturakhe saMsthitA candra sUrya saMsthitiH praptA, eke mAhuH |1| pake punarevamAhuH tAvat viSamacaturasramaM sthitA candrasUryasaMsthitiH prakSatA, pake evamAhu |2| evama etenAbhilApena samacatuSkoNa saMsthitA 3, viSamacatuSkoNa saMsthitA 4, mancakravAlasaMsthitA 7 viSapracakracAlasaMsthitA 6. cakrArdhacakravAlarsa sthitA 7 chatrAkArasaMsthitA 8, gehasaMsthitA 9, gehApaNasaMsthitA 10, prAsAdasaMsthitA 11, gopura saMsthitA 12 prekSAgRhasaMsthiga 13 valabhIsaMsthitA 14 harmyanala saMsthitA 15, eke punareva mAhu' vAlAgrapotikAsaMsthitA candrasUryasaMsthiti prajJaptA eke pavamAhuH - 16, natra khalu ye te mAhuH - tAvat samacaturasasaMsthitA candrasUryasaMsthitiH prajJaptA, patena nayena jJAtavyaM no caiva khalu itaraiH // sU0 1 // vyAkhyA - 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tava bhavatAM mate. 'seyayAe ' zvetatAyAH zuklatAyAH 'saMThiI' saMsthitiH saMsthAnam 'AdiyA' AkhyAtA kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavan ! | bhagavAnAha - ' tattha' ityAdi / ' tattha' tatra zvetatAviSaye skhalu 'imA' iyaM vakSyamANasvarUpA 'duvihA' dvividhA dviprakArA 'saMThiI' saMsthitiH 'paNNattA' prajamA, 'taM jahA' tadyathA - sA yathA - ' caMdimasUriyasaMThiI ya' candrasUryasaMsthitizca 1, 'tAva - kkhettasaMThiI ya' tApakSetrasaMsthitizca 2 | zvetatA ca candrasUryavimAnAnAM tatkRtatApakSetrasya cetyubhayorapi zvetatAyogAt zvatatA, sA dvividhA bhavati / atha dvayormadhye pUrvaM candrasUryasaMsthitimAha'tA kahaM te' ityAdi 'tA' tAvata he bhagavan 'ka' kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH 'te' tvayA 'caM dimasUriyasaMThiI' candrasUrya saMsthiti candrasUrya vimAnasaMsthAnarUpA 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadeta vadatu kathayatu bhagavan / iyaM candrasUryavimAnasaMsthitiH dvayozcandrayodvayoH sUryayoriti caturNAmapi avasthAnarUpA pRSTA gautameneti jJAtavyam / evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn pUrvamasmin zrutatAviSaye paratIrthikAnAM yAvatya: pratipattayo loke pracalanti tAvatI: pradarzayati- 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha' tatra candrasUrya saMsthitiviSaye khalu 'imAo' imA vakSyamANaH 'solasa' poDaza poDazasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0 4 sU0 1 prakAzasya saMsthAnanirUpaNam 151 cAo' prajJaptAH 'taM jahA' tathA tA yathA-'tattha' tatra SoDazasu pratipattivAdiSu 'ege' eke kecana prathamA 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' mAhuH kathayanti-'tA' tAvat 'samaicaurasasaMThiyA' samacaturasrasaMsthitA samAH catasraH atrayaH bhAgA yasyAH sA tathA samacaturbhAgavatI 'caMdimasariyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH candrasUryavimAnAnAM saMsthAnarUpA 'paNNattA' prajJaptA / upasaMhAramAha-ege evamahiMsu' eke prathamAstIrthAntarIyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / 1 / idamupasaMhAravAkyamane sarvatra vAdhyam / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'ecamAhaMsa' evamAhuH 'tA' tAvat 'visamacauraMsasaMThiyA' viSamacaturasrasaMsthitA viSamacaturbhAgavatI caMdimakhariyasaMThiI' candrasUryasasthitiH prajJaptA 'ege evamAsu' eke evamAhuH / 2 / 'evaM eeNaM kameNaM' evametena pratipattidvayapradarzitena krameNa mAlApakakameNAne sarvatra yojanA karttavyA / tRtIyA evamAhu-samacaukkoNasaMThiyA' samacatuSkoNasaMsthitA 3 / iti / caturthAH-'visamacaukkoNasaMThiyA' viSamacatuSkoNasaMsthitA-viSamatayA catuSkoNasaMsthAnavatIti 4 pazcamA:-'samacakkabAlasaMThiyA' samacakravAlasaMsthiteti 5 / SaSThAH-'visamacakkavAlasaMThiyA' viSamacakravAlasaMsthiteti 6 / saptamAH-'cakkaddhacakkavAlasaMThiyA' cakrArdhacakravAlasaMsthitA, cakraM rathacakraM, tasya yadardha cakravAlaM tatsadRzasaMsthAnavatIti 7 aSTamAH- chattAgArasaMThiyA' chatrAkArasaMsthiteti 8 / navamAH-'gehasaMThiyA' gehasaMsthitA-vAstuvidhayopanibaddhasya gRhasyeva sasthitaM saMsthAna yasyAH sA tathA, tAdRzIti 9 dazamAH-gehAvaNasaMThiyA' gehApaNasasthitA-gRha yukta ApaNaH gehApaNaH vAstuvidyA prasiddhaH, ttsdRshsNsthaanvtiiti-10| ekAdazAH-'pAsAyasaMThiyA' prAsAda saMsthitA "prAsAdo dhaninAM gRham" tatsadRzasaMsthAnavatI 11 / dvAdazAH-'gopurasaMThiyA' gopurasaMsthitA gopuraM-puradvAraM, tatsadRzasaMsthAnavatI 12 / trayodazAH-'pecchAgharasaMThiyA' prekSAgRhasaMsthitA-prekSAgRhaM vAstuzAstraprasiddha nATakAdigRhaM tatsadRzasaMsthAnavatI 13 / caturdazAH-'valabhIsaMThiyA' valabhIsaMsthitA-valabhIgRhAcchAdanArtha dIyamAnaM dIrghalamba kASThaM, tadvatsaMsthAnaM yasyA sA tAhazIti 14 / pazcadazAH-'hammiyatalasaMThiyA' hayaMtalasaMsthitA-hamme-rAjagRhaM tasya talaM, tatsadRzamiti vadanti 15 / 'ege puNa' eke SoDazAH-punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'vAlaggapoiyA saMThiyA' vAlAgrapotikAsaMsthitA tatra 'vAlAgrapotikA' dezIzabdoya mAkAzataDAgamadhye vyavasthitakrIDAsthAnavAcakaH laghuprAsAda ityarthaH, tadvat saMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sA tathA tatsadRzasaMsthAnayuktA 'caMdimasariyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege' eke SoDazAH 'evaM' evaM-pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayantIti 16 / pradarzitAH paramatavAdinAM SoDaza pratipattayaH atha bhagavAn etAsu-pratipattiSu yA samocInA pratipattistA pradarzayannAha-'tattha' ityAdi / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..................candraprAptisUtre 152 . . 'tattha NaM' tatra SoDazasu pratipattivAdiSu khalu 'je-te' ye te kecit prathamAH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa bAhuH kathayanti 'tA' tAvat 'samacauraMsasaMThiyA' samacaturasrasasthitA samacaturanasaMsthAnasaMsthitA 'caMdimasUriyasaMThiI' candrasUryasaMsthitiH 'paNNacA' prajJaptA iti / 'eeNaM' etena anupadaM pUrvakathitena 'naeNaM' nayena abhiprAyeNa 'neyavaM' jJAtavyam asmAkaM mate'pi candrasUryasaMsthitiH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA kathitA etasyA eva satyatvAt , ataH 'no ceva NaM iyarehi naiva khalu itaraiH zeSapaJcadazapratipattivAdinAM naye abhiprAyaizcandrasUryasaMsthitirjJAtavyA teSAM mithyArUpatvAditi / pUrva candrasUryasaMsthitiH samacaturasrasaMsthAnasaMsthiteti bhagavatA pradarzitam, sA ca kathaM saMgacchate ? iti pradazyate, tathAhi-iha sarve'pi kAlavizeSAH suSamasuSamAdayo yugamUlAH, yugasya cAdau zrAvaNe mAse kRSNapakSasya pratipadi prAtarudayasamaye ekaH sUryo dakSiNapUrvasyA mityAgneyakoNe vartate, tadbhinno dvitIyaH sUryaH pazcimottarasyAmiti vAyavyakoNe varttate / evaM candrazca tatsamaye eko dakSiNapazcimAyAmiti naiRtyakoNe vartate, tadanyastu uttarapUrvasyAmiti aizAnyakoNe varttate tasmAd yugasyAdau candrasUryAH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitA bhavantItyato bhagavatA candrasUryayoH saMsthitiH samacaturasrasaMsthitA pratipAditA / yaccAtra maNDalApekSayA candrayoH saMsthitiviSaye vaiSamya labhyate yathA tasmin samaye sUryo sarvAbhyantaramaNDale cAraM carataH, candrau ca tadA sarvabAhyamaNDale vartete tena candrayoH saMsthitiH samacaturasrasaMsthitA na bhaveta' tattu malpamiti kRtvA sUtrakRtA na vivakSitA, :yataH suSamAsuSamAdirUpANAM samastakAlavizeSANAmAdibhUtasya yugasyAdau samacaturasrasaMsthitA candrasUryayoH saMsthitirbhavati tata eteSAM saMsthitiH samacaturasrasaMsthAnatayA vrnnitaa| ___anyathA vA sva sva sampradAyAnusAreNa samacaturasrasaMsthitirvicAraNIyeti ||suu0 1 // atha pUrvapratijJAtAM tApakSetrasaMsthitiM pratipAdayannAha-'tA kahaM te tAvakkhettasaThiI' ityaadi| mUlam-tA kahaM te tAvakkhetasaThiI AhiyA ? ti vaejjA, tattha .khala imAo solasa paDivattIo paNNattAo taM jahA-tatya NaM ege eva mAhaMmu-tA gehasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA / / evaM tAo ceva aTTha paDivattIo NeyavAo jAva vAlaggapoiyA saMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA ege eva mAhaMsu / 8 / ege puNa eva mAhaMsutAM jassaMThie jaMbuddIve dIve tassaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA, ege evamAiMsu / 9 / ege puNa evamAImu-tA jassaMThie bhArahe vAse tassaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNatA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptiprakAzikA TIkA prA03 sU02 tApakSetra saMsthiti nirUpaNam 153 ege evaM mAsu |10| evaM ujjANasaMThiyA | 11 | nijjANasaMThiyA 12 / egao sidhasaMThiyA 13 / duhao NisadhasaMThiyA 14 / seyaNagasaMThiyA tAvakkhettaseThiI paNNattA ege evamAhaM | 15 | ege puNa evamAhaMsu-tA seNagapiTThasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA ege evamA 16 | cayaM puNa evaM vayAmo-tA uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI paNNattA aMto saMkuDA vArDa vitthaDA, aMto vahA vAhi~ pihalA, aMto aMkamuhasaMThiyA vAhiM satthi yamuhasaMThiyA, ubhao pAseNaM tIse duve vAhAo avaTTiyAo bhavaMti, paNayAlIsaM paNayALIsaM joyaNasahassAiM AyAmeNaM, tIse duve bAhAo aNavaTTiyAo bhavaMti taM jahAsanvantariyA caiva vAhA, sanvavAhiriyA caiva bAhA / tattha ko heU ? tti vadejjA / tA aNNaM jaMbuddIve dIve jAtra parikkheveNa paNNatte / tA jayA NaM sUrie savtrantaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAra carai tayA NaM uddhImuhakalaMcuyApupphasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI ADhiyA ti ejjA - aMto saMkuDA cAhiM vitthaDA, aMto vaTTA vAhi piDulA, aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM satthiyamuhasaMThiyA. duio pAseNaM tIse taheva jAva savvavAhiriyA ceva bAhA / tIseNa savvantariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM Nava joyaNasahassAIM, catAri ya chalasII joyaNasayAI, Nava ya dasabhAgA joyaNassa parikkheveNaM AhiyA tivaejjA / tA seNaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA je NaM maMdarassa pavvayassa parikkheve, taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahi chitvA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie tivaejjA / tIse NaM savkvAhiriyA vAhA lavaNasamudaM te gaM cau uI joyaNasahassAI, aTTha ya aTTasahiM joyaNasayAI cattAri ya dasabhAge joyaNassa parikkheveNaM AhiyA tivaejjA / tA se NaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA jeNaM jaMbuddIvassa dIvassa parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNittA dasahi chittA dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie ti vaejjA / tA se NaMtAvakkhette kevaie AyAmeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA aTThattariM joyaNasahassAiM tiNNi ya tettIsAI joyaNasayAI joyaNatibhAge ya AyAmeNaM Ahie ti vaejjA / tayA NaM kiM saMThiyA aMdhagArasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA, uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA taheva jAba bAhiriyA caiva vAhA / tIse NaM savvantariyA vAhA maMdarapavvayateNaM chajjIyaNasahassAiM tiSNi ya cauvIse joyaNasayAI chacca dasa bhAge joyaNassa parikkheveNaM AdiyA ti vajjA / tIse NaM parikkhevavisese kao Ahie ? ti vaejjA, tA je gaM 20 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 - . wwwwwwwwwwimmiwwwimaxMAIMER maMdarassa pavvayassa parikkheve, taM parikkhevaM dohiM guNettA sesaM taheva / tIse NaM sacavAhiriyA vAhA lavaNasamudaMteNaM tevahijoyaNasahassAI, doNi ya paNeyAle joyaNasayAI chacca dasabhAgA joyaNassa parikkheveNaM AhiyA ? tivaejjA / tA se NaM parikkhevavisese kao Ahie ? tivaejjA, tA je NaM jaMbuddIvasta dIvassa parikkheve, ta parikkhevaM dohi guNittA dasahi chettA, dasahi bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahie tivaejjA / tA se gaM aMdhayAre kevaie ayAmeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA aTTatari joyaNasahassAI tiNNi ya tettIsAI joyaNasayAI, joyaNatibhAgaM ca AyAmeNaM Ahieti vaejjA / tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / sU0 2 // chAyA-tAvat kathaM te tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tatra khalu imA poDaza pratipattayaH pratAH / tadyathA-tatra khala eke evamAhuH-tAvat gehasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prazatA / / evaM tA pava aSTa pratipattayaH jJAtavyA yAvat vAlAgrapotikA saMsthitA tApakSetrasthitiH prAptAH / eke evamAhuH / / pake punarevamAhuH tAvat yatsaMsthitaH jambUdvIpo dvIpaH tatsaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prakSaptA, pake ecamAhuH / 9 / eke punarevamAhuH-tAvat yatsaMsthitaH bhArato varSaH tatsaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prAptA, pake evamAhu: 10 evam udhAnasaMsthitA 11, niryANasaMsthitA 12, eka to niSaghasaMsthitA 13, dvidhAto nipaghasaMsthitA 14, secanakasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prAptA, eke pavamAhuH // 15 // pakrepunarevamAhuH-tAvat secanakapRSTasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prakSaptA, eke evamAhuH 16 ghayaM punarevaM vadAmaH-tAvat urdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH prakSaptAantaH saMkucitA pahivistRtA, antarvRttA vahiH pRthulA, antaH aGkamutrasaMsthitA vahiH svastikamukhasaMsthitA, ubhayataH pAvana tasyAH vAhe avasthite bhavataH, paJcacatvAriMzat paJcacatvAriMzadyojanasahanANi AyAmena, tasyA ke vAhe anavasthite bhavataH, nadyathA-sarvAbhyantarAcaiva vAhA / 11 sarvavAhyA caiva bAhA / / tatra ko he tuH iti vadet / tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpA yAvat parikSepeNa prAptaH / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati tadA khalu UdhIMmuskhakalamvukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthiti. AkhyAtA iti vadet- antaH saMkucitA vahi bistRtA, antarvRttA bahiH pRthulA, anta' aMkamukhasaMsthitA bahiH svastikamukhasaMsthitA, dvidhAtaH pAvena tasyA tathaiva yAvat sarvadhAhyA caiva paahaa| tasyAH khala sarvAbhyantarA bAhA mandaraparvatAnte navayojanasahasrANi catvAri ca paDazIti yojanazatAni, nava ca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tAvat sa khala parikSepavizeSaH kutaH AkhyAtaH ? iti vadet tAvat yaH khala mandarasya parvatasya parikSepa, taM parikSepaM tribhiguNayitvA dazabhicchitvA, dazabhirbhAge hiyamANe epa khalu parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / tasyAH khalu sarvavAhyA vAhA lavaNasamudrAnte caturnavati yojanasahasrANi, aSTa va Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 3- sU0 2 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 155 aSTaSaSTi yojanazatAni caturazca dazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tAvat sa khalu parikSepavizeSaH kuta AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yaH khalu jambUdvIparaya dvIpasya parikSepaH, taM parikSepaM tribhirguNayitvA dazabhigchittvA-dazabhirbhAge hriyamANe papa khalu parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / tAvat tat khalu tApakSetra kiyatkam AyAmena AkhyAtam ? iti vadet / tAvat aSTasaptatiM yojanasahasrANi trINi ca trayastriMzataM yojanazatAni, yojanavibhAgAMzca AyAmena AkhyAtam iti vadet / tadA khalu kiM saMsthitA andhakArasaMsthitiH-AkhyAtA ? iti vadet U/mukhakalambukA puSpasaMsthitA tathaiva yAvat pAhA caiva baahaa| tasyAH khalu sarvAbhyantarA pAhA mandaraparvatAnte SaDyojanasahasrANi zrINi ca caturvizati yojanazatAni paDadazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tasyAH khalu parikSepavizeSaH kuta AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yaH khalu manda. rasya parvatasya parikSepaH, taM parikSepaM dvAbhyAM guNayitvA zeSaM tathaiva / tasyAH khalu sarvavAhA vAhA lavaNasamudrAnte tripaSTiyojanasahasrANi ca paJcacatvAriMzataM yojanazate paDdazabhAgAn yojanasya parikSepeNa AkhyAtA iti vadet / tAvat sa khalu parikSepavizeSaH-kuta AkhyAtaH 1 iti vadet / tAvat yaH khalu jambUdvIpasya dvIpasya parikSepaH, taM parikSepaM chAbhyAM guNayitvA dazabhizchittvA dazabhirbhAge hriyamANe eSa khalu parikSepavizeSaH AkhyAta iti ghadet / tAvat sa khalu andhakAraH kriyatkaH AyAsena AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat aSTrasaptati yojanasahasrANi, trINi ca trayastrizataM yojanazatAni, yojanavibhAgaM ca AyAmena ANyAta iti vadet / tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSaka: aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAnirbhavati / suu02|| vyAkhyA-'tA' tAvat kaha' kathaM kena prakAreNa kIdRzItyarthaH te tava bhagavato mate 'tAbakkhettasaMThiI tApakSetrasaMsthiti. tApakSetrasya saMsthAnaM 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ki saMsthita tApakSetramAkhyAtamiti bhAva , 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavAn / 'tattha' tatra tApakSetrasasthitiviSaye 'imAo' imAH vakSyamANaprakArAH 'solasa' SoDaza poDazasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA'tattha NaM' tatra tApakSetrasaMsthitiviSaye khala 'ege puNa' eke kecana prathamAH pratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH-kathayanti-'tA' tAvat 'gehasaMThiyA' gehasaMsthitA vAstuzAstraprasiddhagRhAkArA tAvakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege' eke pUrvoktA prathamA 'evaM' evaM pUrvoktarUpeNa 'AiMsu' a'hu:-kathayanti 1 'evaM' evam-anena AlApaka prakAreNa 'tAau ceva' tA eva pUrvoktAH pUrvasUtrokA navamIgehasaMsthitita Arabhya antimAH 'aTTapaDivattIo' aSTapratipattayaH poDazaparyantA atra 'NeyavyAo' jJAtavyAH, kaDhak pratipattiparyantamityAha-'jAva' yAvat SoDazIyA'trASTamI bhavet sA 'vAlaggapoiyA saMThiyA' vAlAgrapotikA saMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA, 'ege' eke aSTamAH pratipatti Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisUtre 156 vAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH - kathayanti |8| eSAmaSTAnAM vyAkhyA pUrva candrasUryasaMsthitiprakaraNe kRtA tatrato'vagantavyA nAtra prapaciteti, 'ege puNa' eke navamAH punaH ' evaM ' evaM - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH - kathayanti - 'tA' tAvat 'jassaMThie jambUddIvedIve' yatsaMsthitaH yatsaMsthAnavAn jambUdvIpo dvIpaH 'tassaMThiyA' tatsaMsthitA ' tAvakrakhettasaMThiI ' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA, 'ege evamAhaMsu' eke evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti 9, 'ege puNa' eke dazamAH punaH 'evamAhaMsa' evaM vadayamANaprakAreNa AhuH - 'tA' tAvat 'jassaMThie bhArahe vAse' yatsaMsthitaH bhArata varSe bharatakSetra 'tassaMThiyA' tatsaMsthitA 'tAva - kkhettasaMThiI paNNattA' tApakSetra saMsthitiH prajJaptA, 'ege etramAhaMsu' eke dazamA evaM pUrvota prakAreNa AhuH 10 ' evaM ' evam anena prakAreNa AlApakakaraNena 'ujjANasaMThiyA' udyAnasaMsthitA 11, 'nijjANasaMThiyA' niryANa saMsthitA, niryANanAma purasya nirgamanamArgaH, tatsaMsthitA 12, 'egao NisaghasaMThiyA' ekato niSadhasaMsthitA, ekato rathasyaikasmin pArzve ninitarAM yaH sahate svapRSTabhAge samAropitaM bhAramiti niSadhaH - balIvardaH, tasyeva ekataH pArzvasaMlagnabalIvardasyeva saMsthAnaM yasyAH sA tathA 13, 'duhao NisaghasaMThiyA' dvighAto niSadhasaMsthitA, rathasya ubhayapArzvayoryo balIvardo tayoriva saMsthAnaM yasyAH sA tathA 14, 'seyaNagasaMThiyA ' secanakasaMsthitA secanakaH zyenakaH pakSivizeSaH vAja iti prasiddhaH, tasyevasaMsthitaM saMsthAnaM yasyA sA tathA, 'tAvakkhetasaM ThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ege evamAhaMsa' eke evamAhuH, 15 | 'ege purNa' eke SoDazAH pratipattivAdinaH punaH ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'seyaNagapiTThasaMThiyA' secanakapRSTasaMsthitA zyenaka pakSipRSTabhAgasya saMsthAnasamAnA 'tAtrakkhettasaMThiI' tApakSetrasaMsthitiH 'paNNattA' prajJaptA 'ege evamAhaMsu' eke ghoDazA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayantIti // 16 // tadevaM pradarzitAH poDazApi pratipattayo mithyA rUpAH, tA nirAkRtya bhagavAn svamataM pradayati - 'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH vaya tu ' evaM ' evaM - vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha - 'uddhImuha' ityAdi / 'tA' tAvat 'uddhImuhakalaMbuyA pupphasaMThiyA' urdhvamukha kalambukA puSpasaMsthitA urdhvabhUtamukhasya kalambukA nAma nAlikA banaspativizeSaH tasya puSpasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasyA sA tathAvidhA tApakSetrasaMsthitiH prajJaptA / sA kIdRzI bhavedityAha - 'aMto saMkuDA vAhiM vitthaDA' antaH saMkucitA bahirvistRtA, antaH merudizi, bahirlavaNasamudradizi krameNa saMkucitA vistRtA ceti / punazca 'aMto vaTTA antarvRttA, antarmerudizi vRtteti ardhavalayAkArA ardhagolAkArA ityarthaH sarvato - ttamerusthitAn trIn dvau vA dazabhAgAn abhivyApya tasyA vyavasthitatvAt 'cAhi~ pihulA' bahiH pRthulA bahiH lavaNasamudradizi vistAramupagatA / etadeva punaH spaSTayati 'aMto aMkamuha " Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TIkA prA0-3 sU02 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 157 saMThiyA' antaH aGkamukhasaMsthitA, antaH merudizi bhakaH utsaGgaH sa ca pannAsanopaviSTasya tadrapa mAsanavandhaH, tasya mukham agrabhAgaH ardhavalayAkArastadAkAravatsaMsthAnaM yasyAH sA tathA, 'bAhiM satthiyamuhasaMThiyA' bahiH svastikamukhasaMsthitA bahirlavaNasamudradizi svastikaH maGgalAkRtivizeSaH pramiddhaH, tasya mukham agrabhAgaH tasyevAtivistIrNatayA saMsthAnena saMsthitA / 'ubhao pAseNaM' ubhayataH pArthena merorubhayoH pArzvayoH 'tIse' tasyAstApakSetrasaMsthiteH sUryabhedena dvidhA'vasthitAyAH 'duve vAhAo' dve vAhe pratyekamekaikabhAvena 'avaTThiyAo bhavaMti' avasthite bhavataH jambUdvIpagatamAyAmamAzrityAvasthite itibhaavH| sA ekaikA bAhA kiyatpramANA! ityAha'paNayAlIsaM' ityAdi / 'paNayAlIsaM paNayAlIsaM' pratyekaM bAhA paJcacatvAriMzat paJcatvArizad yojanasahasrANi (45000) AyAmena / tathA 'tIse' tasyAH tApakSetrasaMsthitekaikasyAH 'duve vAhAo' dve bAhe 'aNava TThiyAo bhavaMti' anavasthite bhavataH 'taM jahA' tadyathA te yathA'samvanbhaMtariyA ceva savvavAhiriyA ceva' sarvAmyantarA caiva vAhA sarvabAhyA caiva bAhA, tatra sarvAbhyantarA yA merumasIpe viSkambhamadhikRtya bAhA sA, sarvabAhyA ca yA lavaNadizi jambUdvIpaparyantabhAge viSkambhamadhikRtya vAhA sA / atra AyAmaH dakSiNottarAyatatvamAzritya vijJeyaH, viSkambhazca pUrvAparAyatatvamAzritya vijJeya iti / bhagavatA evamukte gautamaH spaSTAvabodhArtha punaH pRcchati'tattha' ityAdi / 'tattha' tatra tasyAmevaMvidhAyAM vyavasthAyAM 'ko heU' ko hetuH ? kiM kAraNam atropapattiH kA ? 'Ahie' AkhyAto bhavatA kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he-bhagavan / bhagavAnAha-'tA' ityAdi / 'tA' - tAvat 'ayaNNaM' ayaM lokaprasiddhaH khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpodvIpaH madhyanambUdvIpaH 'jAva' yAvat-yAvatpadena jambUdvIpasya tatpari dhezca sarvaM varNanamatra vAcyam, tatra pratipAditaparimito jambUdvIpaH 'parikkheveNaM' parikSepeNa pari dhinA 'paNNatte' prajJaptaH / tataH kim ? ityAha-'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'mUrie' sUryaH 'sancabhataraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati, 'tayA NaM' tadA khalu uddhImuhakalaMvuyApupphasaMThiyA'UrdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA 'tAvakkhettasaMThiI tApakSetrasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / sA kIdRzI ? ityAha-'aMto saMkuDA bAhiM vitthaDA' antaH saMkucitA bahihistRtA, punazca-'aMto vA vAhiM pihulA, anto vRttA ardhavalayAkArA, bahiH pRthulAvistIrNA, punazca-'aMto aMkamuhasaMThiyA vAhiM sasthiyamuhasaMThiyA' antaH aGkamukhasaMsthitA, bahiH svastikamukhasaMsthitA, arthaH prAgvat 'duhao pAseNaM' dvighAta' pArzvaNa ubhayapArzve ityarthaH 'tIse' tasyAH tApakSetrasaMsthite. 'taheva jAva savvavAhiriyA ceva vAhA' tathaiva pUrvokavadeva yAvat sarvabAhyA caiva bAhA,. yAvat padena 'duve cAhAo' ityAdi pUrvokta AlApaH sarvo Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 - candraprazaptisUrya vAcyaH / 'tIseNaM' tasyA tApakSetrasaMsthiteH khalu 'sancabhatariyA cAhA' sarvAbhyantarA bAhA 'maMdarapavvayaMte NaM' mandaraparvatAnte meruparvatasamIpe tatparikSepagatatayA 'nava joyaNasahassAI nava yojanasahasrANi 'cattAri ya chaasII joyaNasayAI' catvAri SaDazItiH yojanazatAni SaDazItyadhikAni catuHzatayojanAni 'nava ya dasabhAge joyaNassa' nava ca dazabhAgAna yojanasya (94869.) parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA pUrvoktaparidhivatI sarvAbhyantarA bAhA meru parvatasamIpe 'AhiyA' AkhyAnA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti / gautamaH punaH praznayati-'tA seNaM' ityAdi / 'tA' tAvat he bhagavan 'se Na' saH tApakSatrasaMsthitiviSayaH khalu 'parikkhevavisese' parikSapavizeSaH mandarapariraya-parikSepaNavizeSa ityarthaH 'kao" kutaH kasmAt kAraNAt iyatparimitaH 'Ahie' AkhyAtaH ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhavAn he bhagavan / bhagavAnAha-'tA je gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalu 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'parikkhe' parikSepaH parirayagaNitasiddhaH trayoviMzatyadhikapaTzatottarai katriMzatsahasra (31623) parimito varttate 'taM parikkhe' taM parikSepaM 'tihiM guNittA' tribhirguNayitvA tataH 'dasahiM chittA' dazabhinchittvA-vibhajya bhAgaM hatvA dazabhirvibhajyate iti bhAvaH 'dasahi bhAge hIramANe'dazabhirbhAga hiyamANe yo rAzirlabhyate 'esa NaM' eSa khalu rAziH (9486 . 'parikkhetravisese' parikSepavizeSaH mandarasamIpe tApakSetraparimANamAgacchati, kasmAdevaM kriyate ? iti cedAha-iha sarvAbhyantare maNDale yadA sUryo vartate tadA jambUdvIpasambandhinazcakravAlasya' yatra tatra pradeze tattaccakravAlakSetrapramANAnusAreNa trIn dazabha zayatIti pUrvamevoktam / sAmprataM mandarasamIpagatatApakSetracintA kriyate'taH prathamaM yathA mandaraparirayaH sukhenAvavudhyate tadarthamevaM kriyate iti / tathA hi gaNitaprakAraH-mandaraparvatasya viSkambhaparimANaM dazasahasrayojana(10000) parimitam / asya vargaH kriyate, yA saMkhyA bhavet sA tatparimitasaMkhyayaiva guNanenavargoM bhavati / evaM varge kRte jAtA dazakoTyaH (100000000) ekAGkopari aSTazUnyAni, tAsAM' dazakoTikAnAM dazabhirguNane eka zUnyaM dazakoTyAuparivardhate tena jAtaM koTizatam (10000. 00000) ekAGkopari navazUnyAni / asya rAzerAsannavargamUlAnayane labdhAni kiJcinyUna trayoviMzatyadhikaSaTzatottarANi ekatriMzatsahasrANi-(31623) nizcayataH, vyavahAratastu paripUrNAnIti vivakSyate, ayaM rAzistribhirguNyate tadA jAyante caturnavatisahasrANi "konasaptatyadhikAni aSTazatAni (94869) eSAM dazabhirbhAge hRte lamyante SaDazItyadhikacatuHzatotrANi navasahasrayojanAnizeSA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 3 sU0 2 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 159 navaca dazama navaca daza bhAgA yojanasya(9486,1) iti labdhaM yathoktaM mandarasamIpe tApakSetraparimANamiti, uktaJcAnyatrApi-'maMdaraparirayarAsI, tiguNe dasamAiyamija laddhaM / taM hoi tAvakhettaM abhitaramaMDale raviNo // 1 // iti / choyA-mandaraparirayarAzau, triguNite dazabhAjite yallabdham / tadbhavati tApakSetraM, abhyantaramaNDale rveH||1|| iti / uktaM ca sUryasya sarvAbhyantaramaNDalasthitisamaye mandarasamIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarabAhAyA viSkambhaparimANam / atha ca lavaNasamudradizi jambUdvIpaparyante sthitAyAH sarvabAhyA bAhAyA viSkambhaparimANamAha-'tIse NaM' ityAdi, 'tIse the' tasyAH khala tApakSetrasaMsthiteH 'sabbavAhiriyA vAhA' sarvabAhyA bAhA 'lavaNa samudaMte the' lavaNasamudrAnte 'cauNauI joyaNasahassAI caturnavatiryojanasahasrANi 'aTThaya aTThasahe joyaNasayAI' aSTa ca aSTaSaSThi yojanazatAni aSTaSaSTayadhikAni aSTazatayojanAni 'cattAri ya dasabhAge joyaNassa' caturazcadazabhAgAn yojanasya (948681) yAvat 'parikkheveNaM' parikSepeNa jambUdvIpapariyaparikSepeNa 'AhiyA' AkhyAtA 'vi vaejjA' iti vadet / athAsya spaSTabodhArtha gautamaH praznayati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu etAvAn parikSepavizeSastApakSetrasaMsthiteH 'kao Ahie' kuta AkhyAtaH kasmAtkAraNAt kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavan / iti gautamena prazne kRte tadeva bhagavAn dvadarzayati-tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khala jambUdvIpasya parikSepaH parirayagaNitaprasiddhaH parikkhevavisese' parikSepavizeSaH asti 'taM parikkhe' taM parikSepam 'tihi guNittA' bibhirguNayitvA 'dasahi chittA' dazamizchittvA dazabhirbhAgaM hatvA, dazabhirvibhajyate iti bhAvaH, 'dasahi bhAge hIramANe' dazabhibhAge hiyamANe dazabhirvibhAjite sati yo rAzilabhyate "esa NaM' eSa : bhAgalabdhaH khalu 'parikkhevavisese' parikSevizeSaH 'Ahie' aakhyaatH| etacca yathokaM jambUdvIpaparyante lavaNadizi tApakSetraparimANaM bhavati 'ti vaejjA' iti vadet, kathayet svaziSyebhya iti / tadgaNitavidhizcettham-jambUdvIpasya parikSepaH-saptaviMzatyadhikadvizasottaraSoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi yojanAnAm (316227) tadupari gavyUtatrayam (3) aSTAviMzatyadhikamekaM dhanuH zatam (128) sArdhatrayodazAGgulAni (13||) ca' matra nizcayata eka yojanaM kiJcinyUna vartate kintu vyavahArataH aSTAviMzatyadhikaM zatadvayaM paripUrNa vijJeyaM tataH-aSTAviMzatyadhikazatadvayottaraSoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi yojanAnAM (316228) jambUdvIpaparidhimrahItavyaH / eSA saMkhyA tribhirguNyate mAtAni-caturazItyadhikaSaTzatAdhikASTAcatvAriMzatsahasosrANi Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 candrapratisUtre navaLakSANi (948684) eteSAM dazabhirbhAge hRte labhyate yathoktaM nambUddIpaparyante 2, sarvabAhyAbAhAyA viSkambhaparimANam-(9486800 ) iti / tadevamuktaM nambUdvIpe tApakSetrasaMsthiteH sarvAbhyantarAyA sarvabAhyAyAzca bAhAyA viSkambhaparimANam / sAmprataM sAmastyena tApakSetraparimANamAyAmataH kiyat iti jijJAsAyAmAha - 'tA se NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se NaM' tat khallu 'tAvakhette' tApakSetraM 'kevaiyaM' kiyatkaM / kiyatpramANakam 'AyAmeNaM' AyAmena sAmastyena dakSiNottarAyatatayA 'AhiyaM' AkhyAtam / 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha - 'tA aTThattariM' ityAdi / 'tA' tAvat 'attari' aSTasaptatiM 'joyarNasahassAi' yojanasahasrANi aSTasaptatisahasrayojanAni 'tiSNi ya tettIsa joyaNasayAI' trINi trayatrizataM yojanazatAni trayastriMzadadhikatrizatayojanAni 'joyaNatibhAgaM ca' yojanatribhAgaM ca ekasya yojanasya tRtIyaM bhAgaM yAvat 78333-) yojanatribhAgaM 'joyaNa tibhAgaM ca' vyAyAmeya dakSiNottarAyatayA 'AyAmeNaM' AyAmena dakSiNottarAyatayA 'Ahiye' AkhyAtaM kathitam 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / ayamAzaya::- sarvAbhyantare maNDale yadi sUryazcAraM carati tadA tasya tApakSetraM dakSiNottarAyatatAmAzritya merormadhyabhAgAd Arabhya yAvat lavaNasamudrasya SaSTho bhAgo bhavet tAvad vardhate, atrArthe cAha merussamajhabhAgA, jAva ya lavaNassa ruMdachan bhAgA / tAvAyAmo eso, sagaDuddhI saMThio niyamA // 1 // chAyA - merormadhyabhAgAt yAvacca kavaNasya ruMda paTTabhAgAH / tApAyAmaH, eSa zakaTo dvisaMsthito niyamAt // 1 // iti 1, eSaH tApakSetrasyAyAmaH / tatra merorArabhya jambUdvIpaparyantabhAgaM yAvat paJcacatvAriMzatsahasrayoja - nAni ( 45000) lavaNasamudrasya vistArazca dvilakSayojanAni eSAM SaSTho bhAgaH SaSThena bhAgaharaNAt UdhaH trayatriMzatsahasrayojanAni, trayastriMzadadhikazatatrayottarANi yojanasya ca tribhAgaH (33333 N) / tato'syAM saMkhyAyAM paJcacatvAriMzat sahasrayojanAnAM saMmelane jAtaM yatho kam (78333-/) zrAyAmaparimANam / merorAramya jambUdvIpaparyantabhAgaM yAvat paJcacatvArizatsahasrayojanAni kathaM syurityAha-jambUddIpaparimANamekalakSayojanakam tasmAt merorbhAgaH - dazasahasra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02... badraprAptiprakAzikA TIkA prA04 sU02 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 161 yojanaparimitA, sa jambUdvIpaparimANAt zodhyate tato bhaveyuH navatisaMhasrayojanAni, eSAM bhAgadvayakaraNe ekasya bhAgasya labhyante pazcacatvAriMzatsahasrayojanAnIti / uktaM tApakSetraparimANaM, sAmprataM sarvAbhyantaramaNDalamAzrityAndhakArasaMsthitiM pratipAdayannAha'tayA gaM' ityAdi____ 'tayA ' tadA khalu sUryasya sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye 'ki saMThiyA' kiM saMsthitAkIdRksasthAnavatI 'aMdhagArasaMThiI' andhakArasaMsthitiH 'AhiyA' mAkhyAtA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'uddhImuhakalabuyA puSphasaMThiyA' urdhvamukhakalambukA puSpasaMsthitA 'taheba jAva vAhiriyA ceva vAhA' tathaiva yAvat bAhyAcaiva vAhA tathaiva pUrvoktavadevAtra pATho grAhyaH / kiyatparyantamityAha-yAvat bAhyA caiva bAhA, tatratyaprakaraNaM cetthamAkhyAtA iti vadet , kIdRzI sA andhakArasaMsthitiH ? atrAha-tathA ca tatpAThaH-'aMto saMkuDA vAhi vitthaDA, aMto vaTTA vAhipiDulA, aMto aMkamuhasaMThiyA, bAhi sasthiyamuisaMThiyA, ubhao pAseNaM tIse duve vAhAo avaTThiyAo bhavaMti, paNayAlIsaM paNayAlIsaM joyaNasahassAI AyAmeNaM, tIse duve vAhAo-aNavaThiyAo bhavaMti, taMjahA-sambanbhatariyA ceva vAhA sanvavAhiriyAceva vAhA" eSAM padAnAmarthaH pUrva vyAkhyAtaH, sa tatra vilokanIyaH / ime dve vAhe atra andhakArasaMsthitetivye, iti vizeSaH / tayoyohiyormadhye prathamaM sarvAbhyantarAyA vAhAyA viSkambhamAzritya parimANamAha-'tIse gaM' ityAdi / ___tIse NaM' tasyA andhakArasaMsthiteH khala 'savvambhatariyA vAhA' sarvAbhyantarA bAhA yA - 'maMdarapavyayaMteNaM' mandaraparvatAnte mandaraparvatasamIpe vartate sA 'chajjoyaNasahassAI 'SaD yojanasahasrANi paTsahasrayojanAni 'tiNi ya cauvIse' joyaNasayAI, trINi ca caturviMzatiH yojanazatAni caturvizatyadhikatrizatayojanAni 'chacca dasabhAge joyaNassa' SaT ca dazabhAgAn yojanasya 6324.6.) parikkheveNaM' parikSepeNa 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' itivadet kathayet svaziSyebhya iti / atra gautamaH pRcchati 'tA se NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu pUrvoktaH 'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH 'koAhie' kutaH kasmAtkAraNAt AkhyAtaH ! 'tivavaejjA ' iti vadet vadatu he bhagavan ! | bhagavAnAha-he gautama ? 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu 'maMdarassa pavvayassa parikkheve' mandarasya parvatasya parikSepaH prAka pratipAditapramANo'sti ''taM parikkhe' taM parikSepam 'dohiM guNittA' dvAbhyAM guNayitvA 'sesaM taheva' zeSaM tathaiva pUrvavadeva 21 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistra anusaMdheyam, tathAhi-'dasahiM chittA dasahi bhAge hIramANe esa NaM pariklevavisese Ahieti vaejjA' chAyA-dazamizchitvA, dazabhirbhAge hiyamANe eSa khalu parikSepavizeSa AkhyAta iti vadet / kiMga dvAbhyAM guNanam ? dazabhizca bhAgaharaNam ? iti ce dAha iha dvayoH sUryayoH sarvAbhyantaramaNDalacaraNasamaye ekasyApi sUryasya jambUdvIpagatacakravAlasya yasmin tasmin vA pradeze yattaccakravAlakSetrAnusAreNa trayodazabhAgAH prakAzyAH syuH, tata ubhayasaMyoge dazabhAgAH SaD bhavanti, teSAM pratyekaM trayANAM trayANAM dazamAgAnAmapAntarAle do dvau dazabhAgI rajanI bhavataH, tataH kAraNAt dvAbhyAM guNanaM kathitam / tau ca dvau dazabhAgAviti dazabhirbhAgaharaNaM kthitm| 'sesaM taheva' zepaM tathaiva pUrvavadeva' atha sarvabAhyabAhA viSaye prAha-'tIseNaM' tasyAH khala mandhakArasaMsthiteH 'savvavAhiriyA vAhA' sarvabAhyA bAhA 'lavaNasamudaMteNaM' lavaNasamugAnte lavaNasamudrasamIpe jambUdvIpaparyantabhAge 'tevaSTi joyaNasahassAI' triSaSTijoyanasahasrANi 'doNi ya paNayAle joyaNasayAI pazcacatvAriMzate yojanazate paJcacatvAriMzadadhike dve zate 'chacca dasabhAge joyaNassa' paDU ca dazabhAgAn yojanasya (63245,) yAvat 'parikkhe. veNaM' parikSepeNa jambUdvIpapagriyaparikSepeNa 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet / punItamaH svaziSyANAM spaSTAvavodhArtha praznayati-'tA se gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se the' sa khalu andhakArasaMsthiteH 'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH 'kao' kutaH kasmAt kAraNAt 'Ahie' AkhyAtaH ? 'ti vaejjA' iti vadet-vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena prazne kRte bhagavAn taddarzayati-'tA jeNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'je,Na' yaH khalu 'jaMbuddIvassa dIvassa' jambUdvIpasya dvIpasya 'parikkheveNaM' parikSepaH pUrvapradarzitaH 'taM parikkhe' taM parakSepam 'dohi guNittA' dvAbhyAM guNayitvA 'dasahi chettA' dazabhichittvA dazabhirvibhajyate iti bhAvaH tataH 'dasahi bhAge hIramANe' dazamiAge hiyamANe yo rAzirlabhyate 'esa'Na' eSa khalu-'parikkhevavisese' parikSepavizeSaH andhakArasaMsthiteH 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet svazipyebhyaH / asya kAraNaM pUrva pradarzitameva / tathA ca taddazyate-jambUdvIpasya parikSepapariyANam aSTAviMzatyadhikazatadvayocarapoDazasahasrAdhikAni trINi lakSANi (316228) eSa rAzimyAM guNyate jAtAni asya dviguNAni SaD lakSANi paTpaJcAzadadhikacatuHzatottaradvAtriMzatsahasrAdhikAni (632456) eSAmakAnAM dazabhirbhAgo hiyate tadA labdhAni pazcacatvAriMzadadhikadvizattocarANi triSaSTi Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 4- sU0 2 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 163 sahasrayojanAni SaT ca daza bhAgA yojanasya (63245 / .) evameSa sUtrapradarzita pramANes. ndhakArasasthiteH parikSepavizeSa AgacchatIti / ukta sarvabAhyAyA api pAhAyA, viSkambhaparimANam , sAmprataM sAmastyenAndhakArasaMsthiterAyAmapramANaviSaye gautamaH pRcchati-tA se gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'se ' sa khalu andhakAraH 'kevahae' kiyatkaH kiyatpramANaH 'AyAmeNaM' AyAmena 'Ahie' AkhyAtaH-kathitaH bhavatA ? 'ti vaejjA' iti vadet-vadatu he bhagavan bhagavAn tampramANaM pradarzayati-'tA attari' ityAdi / 'tA' tAvat sa andhakAraH 'advatarijoyaNasahassAI' -aSTasaptatiyojanasahasrANi aSTasaptatisahasrayojanAni 'tiNNi ya tettIsaM joyaNasayAI' trINi ca trayastriMzad yojanazatAni trayastriMzadadhikazatatrayayojanAni 'joyaNa tibhAgaM ca' yojanatribhAgaM ca yAvat (78333-) 'AyAmeNaM' AyAmena 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet / atha tatsamayagatadivasarAtripramANamAha-'tayA gaM' ityAdi / 'tayA gaM tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasampannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTTArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtribhavati // 0 2 // tadevamukkA sarvAbhyantare maNDale tApakSetrasaMsthitiH andhakArasaMsthitizca, sAmprataM sarvabAhyamaNDalagatAM tAmAha 'tA jayA gaM' ityAdi / __ mUlam-tA jayA NaM sarie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAra carai tayA NaM ki saMThiyA tAvakkhetta saMThiI AhiyA ? tivaejjA, tA uddhImuhakalaM yApupphasaMThiyA tAvakkhettasaMThiI AhiyA ti vaejjA / evaM jaM abhitaramaMDale aMdhayArasaMThiIe pamANaM taM vAhiramaMDale tAvakkhettasaMThiIe pamANaM jaM tarhi tAvakkhettasaMThiIe pamANaM taM bAhiramaMDale aMdhayArasaMThiIe pamANaM bhANiyavvaM jAva tayA NaM uttamakahapattA ukkosiyA aTTArasamuhuttA rAI bhavai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / tA jaMbuddIveNaM dIve sUriyA kevaiyaM kheta uDdataveMti ? kevaiyaM khettaM ahe taveMti ? kevaiyaM khetaM tiriyaM taveMti ! / tA jaMbuddIve NaM dIve sariyA ega joyaNasayaM uDDhaM taveMti, aTThArasajoyaNasayAI ahe Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra tati, sIyAlIsaM joyaNasahassAI dunni ya, tevaDThe joyaNasae ekavIsaM ca sahibhAge joyaNassa tiriyaM taveti ||suu0 3 // caMdapannattIe cautthaM pAhuDaM 'samattaM / / 4 / / _chAyA-tAvat' yadA khalu sUryaH sarvavAhya maNDalamupasaMkramya cAraM ' carati tadA khalu kiMsaMsthitA tApakSetrasasthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tAvat UrdhvamukhakalamvukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitiH AkhyAtA, iti vadet / evaM yat abhyantaramaNDale andha. kArasaMsthite pramANaM tayAhyamaNDale tApakSetrasaMsthiteH pramANam yat tatra tApakSetrasaMsthiteH pramANaM tad vAghamaNDale andhakArasaMsthiteH pramANaM bhaNitavyam yAvat tadA khalu uttamakASThAprAptA utkarSikA aSTAdazamuhartA rAtribhavati, jaghanyakA dvAdazamuhUrto divaso bhavati / tAvat jambUdvIpe skhalu dvIpe sUryo kiyatkaM kSetram Urdhva tApayataH ? kiyatkaM kSetram adha: tApayataH / kiyatkaM kSetraM tiryagtApayataH / tAvat jambUdvIpe khalu dvIpe sUryo eka yo janazatam UdhvaM tApayatA, aSTAdazayojanazatAni adhaH tApayataH, saptacatvAriMzayojanasahasrANi dve tripaSTiH yojanazate ekaviMzati ca SaSTi bhAgAn yojanasya tiryak taapytH| suu03|| candramajJaptyAM caturtha prAbhRtaM samAptam // 4 // ' vyAkhyA-'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'murie' sUryaH 'savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamitA cAraM carai' sarvabAhya maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'ki saMThiyA tAvakkhettasaMThiI AhiyA' kiM saMsthitA kIdRk saMsthAnavatI / tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA 'tivaejjA' iti vaded vadatu he bhagavan , evaM gautamena prazne kRle bhagavAnAha-'tA' tAvat 'uddhImuhakalaMghuyA pupphasaMThiyA tApakkhettasaMThiI AhiyA' UrdhvamukhakalambukApuSpasaMsthitA tApakSetrasaMsthitirAkhyAtA" 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH atha pUrvasUtrAtidezamAha-'evaM', ityAdi. 'evaM' evaM pUrvokaprakAreNa 'ja' yat 'abhitaramaMDale' sarvAbhyataramaNDale sUryasya cArasamaye 'aMdhayArasaM-. ThiIe pamANa' andhakArasaMsthiteH pramANamuktam 'te' tat pramANaM 'bAhiramaMDale' sarvabAhyamaNDale sUryasya cArasamaye 'tAvakkhettasaMThiIe'. tApakSetrasaMsthiteH 'pamANaM' pramANaH vijJeyam / 'ja' yat 'tahiM tatra sarvAbhyantaramaNDale sUryasya cArasamaye 'tAvakkhettasaMThiIe pamANaM' tApakSetrasaMsthiteH pramANamuktam 'ta' tat 'bAhiramaNDale' sarvavAhyamaNDale sUryasya cArasamaye 'aMdhakArasaMThiIe' andhakArasaMsthiteH 'pamANaM' pramANa jJAtavyam / sarvAbhyantaramaNDagatesUrye yat andhakArasaMsthitipramANaM tat bAhyamaNDalagate sUrya tApakSetrasya pramANaM vocyam / yat sarvAbhyantaramaNDale sUryasya cArasamaye tApakSetrasaMsthitipramANaM tadatra bAghamaNDaleandhakArasaMsthitipramANa bodhyam / sarvAbhyantarasarvabAhyamaNDayoH parasparamandhakAratApakSetrasasthitipramANaM vaiparotyena sadRzaM vijJeyamitibhAvaH / idaM prakaraNa pUrvoktaM kiyatparyantaM bodhyam ? tadevAha-'jAva' ityAdi, 'jAva" yAvata vakSyamANaM. rAtri Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 4 sU0 3 tApakSetrasaMsthitinirUpaNam 165 divasa parimANamAyAti tAvat - vaktavyam / tadevAha - ' tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA 'ukkosiyA' utkarSikA 'aTThArasamuhuttA rAI bhava' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrttA divaso bhavati, ityAlApakaparyantaM sarvaM pUrvoktaM prakaraNamatra bocyam / vizeSaH kevalamayam - yat tatra aSTAdazamuhUrtto divasaH dvAdazamuhUrttA rAtri kathitA, atra tu aSTAdazamuhUrttA rAtrirdvAdazamuhUrtI divaso bhavatIti pradarzitameveti / tatratyA sUtraracanAtvevam - 'uddhImuhakalaMvuyA pupphasaThiyA tAvakhettasaMThiI ' urdhvamukhakalaMbukApuSpasaMsthitA tApakSetra saMsthitirityuktam, sA ca - ' aMto saMkuDA bAhi vitthaDA, aMto vahA vAhi piDulA, aMto aMkamuhasaMThiyA vAhi~ satthiyamuhasaMThiyA, ubhao pAseNaM tase duve bAhAo avaTTiyAo0" ityAdi, sarvo'pi pATho'tra paThanIyaH, vistarabhayAd viramyate / eSA vyAkhyA'pi tatra vilokanIyA vistarajijJAsubhiH sUryaprajJaptisUtrasya maskRtAyAM sUrya jJaptiprakAzikA TIkAyAM vilokanIyam / tatrAyaM sarvo'pi pATha saMgRhIta iti / yat tApakSetra - cintAyAM mandaraparirayAderdvAbhyAM guNanaM kRtaM tat andhakAracintAyAM tribhirguNanaM kRtam, tato'nantaraM vibhAjanaM tUbhayatrApi dazabhireva kRtam / tathA sarvabAhyamaNDale cAraM carataH sUryasya lavaNasamudramadhye tadanurodhAt tApakSetraM paJca hasrayojana parimitaM bhavati, andhakArazcAyAmato vardhate'taH sa tryazItisahasrayojana parimitaH kathita iti / uktaM ca tApakSetrasaMsthiteH, andhakArasaMsthitezca parimANam / atha ca jambUdvIpe dvau sUryo UrdhvamadhaH, pUrvA'pare ca vibhAge kiya kSetraM tApayataH ? iti tannirUpaNArthamAha - 'tA jaMbuddIveNaM dIve' ityAdi / 'tA' tAvat 'jaMbuddIveNaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'sUriyA' sUryaiau dvau sUryo pratyekaM 'kevaiyaM khettaM' kiyatkaM kiyatpramANaM kSetram 'uDTaM taveMti' UrdhvaM tApayataH prakAzayataH, / ' kevaiyaM khettaM' kiyatkaM kiyatpramANaM kSetram 'ahe' adhaH 'taveMti' tApayataH / 'kevaiyaM khettaM' kiyatkaM kiyaspramANaM kSetram 'tiriyaM taveMti' tiryak tApayataH / iti prazne kRte bhagavAnAha - 'tA' ityAdi 'tA' tAvat 'jaMbuddIve NaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'sUriyA' dvau sUryai pratyekam ' egaM joyaNasayaM' eka yojanazatam ekazatayojanaparyantam 'uDDha' UrdhvaM svavimAnAd UrdhvabhAgaM 'taveMti' tApayataH, 'aTTArasa joyaNasayAI' aSTAdazayojanazatAni aSTAdazazatayojanaparyantam 'ahe' adhaH svavimAnAdadhobhAge adholokagrAmApekSayA 'tarveti' tApayataH, tathA 'sIyAlIsa joyaNasahassAI' saptacatvAriMzayojana sahasrANi saptacatvAriMzatsahasrayojanAni ' dunniya tevaDhe joyaNasayAI' dve ca triSaSTiH yojanazate triSaSTyadhikadvizata yojanAni 'ekkavIsaM ca sadvibhAge joyaNassa'- ekaviMzarti ca - Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 candraprakSeptisUtre SaSTibhAgAn yojanasya (17263/ 21) tiriya' tiryak svavimAnAt pUrva bhAge'parabhAge ca 'tati' tApayataH prakAzayataH / ayamAzayaH-~-agholaukikagrAmAH samatalamUbhAgAd adhaH ekasahasrayojanena vyavasthitAH, tatrApi sUryaprakAzaH prasarati / tataH samatalabhUbhAgasyAdha ekasahasrayojanaparyantaM, tadUrdhva cASTazata yojanAni, ityumayamIlane'STAdazazatayojanAni bhavanti, tiryak ca svavimAnAt pUrvAparabhAgadvaye sUryA pratyekaM triSaSTayadhikazatadvayocarANi saptacatvAriMzatsahanayojanAni, ekaviMzatiM ca SaSTibhAgAn yojanasya (47263 21) prakAzayata iti ||suu 0 3 // iti zrI--vizvavikhyAta-jagahallama-japrasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM caturtha mUlaprAmRtaM samAptam // 4 // // zrIrastu || KATA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha paMcamaM prAbhRtaM praarbhyte|| vyAkhyAtaM catuthai prAbhRtaM, tatra zvetatAyAH saMsthitiruktA, sAmprataM paJcamaM prArabhyate manAyamarthAdhikAraH-'kahiM paDihayA lessA, kasmin lezyA prtihtaa| ityetadviSayo'traprarUpayiSyate, tasya cedamAdima sUtram-'tA kassi NaM' ityaadi| mUlam-tA kassi Na sUriyassa lessA paDihayA AhiyA ! ti vaejjA / tattha khala imAo vIsaM paDivattIo paNNacAo, taM jahA-tatthege evamAiMsu tA maMdaraMsiNaM pavvayaMsi sUriyassa lessA paDihayA AhiyA tivaejjA, ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAiMsu-tA merusi NaM pavvayaMsi sUriyassa lessA paDihayA AhiyA tivaejjA, ege ebamAiMsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM tA maNoramaMsi NaM panvayaMsi / 3 / tA sudaMsaNaMsi NaM pancayaMsi |4taa sayaMpabhaMsi NaM pavvayaMsi / 5 / tA girirAyaMsi NaM pavvayaMsi / / tA rayaNuccayaMsi NaM pavvayaMsi 17 tA siluccayaMsiNaM panvayaMsi / tA loyamajhaMsi NaM pancayasi / 9 / tA loyaNArmisiNaM pavvayaMsi / 10 tA acchaMsi NaM pavvayaMsi / 1 / tA sariyAvattasi NaM : pabvayaMsi / 12 / tA sUriyAvaraNaMsi NaM panvayaMsi / 13 / tA uttamaMsiNaM pavayaMsi / 14 / tA disAdisi NaM pavvayaMsi |15|taa avayaMsaMsi NaM pvvyNsi|16| tA dharaNikhIlaMsi NaM pavvayaMsi / 17 / tA dharaNisigaMsi NaM panvayaMsi / 18 tA pavartidaMsi NaM pavvayaMsi / 19 / ege puNa evamAiMsu tA pabvayarAyasi NaM pavvayaMsi sUriyassa lessA paDihayA AhiyAti vaejjA, ege evamAiMsu // 20 // vayaM puNa evaM vayAmo-tA maMdarevi pavuccai, meru vi pavuccai jAva pavvaparAyAvi pavuccai (20) tA je NaM puggalA sUriyassa lessaM phusaMti te NaM puggalA sUriyassa lessaM paDihaNaMti adihA vi NaM puggalA sUriyassa lessaM paDihaNaMti, carimalessaMtaragayA vi puggalA sUriyassa lessaM paDihaNati // sU0 1 // // caMdapannattIe paMcamaM pAhuDaM samattaM // 5 // chAyA-tAvat kasmin khalu sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA? iti vadet / tatra khalu imA viMzatiH pratipattayaH prakSaptAH tadyathA-tatra pake pavamAhuH-tAvat mandare khalu parvate sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA, iti vadeva, eke pavamAhuH 11 / eke punareva mAhuHtAvat meroH khalu parvate sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet, pake pavamAhuH 12 // evam etena abhilApena tAvat-manorame khalu parvate 3 tAvat sudarzane khalu parvate / 4 / tAvat svayaMprabhe khalu parvate / / tAvat girirAje khalu parvate 6 tAvat ratnoccaye khalu parvate 7 tAvat ziloccaye khalu parvate / tAvat lokamadhye khalu parvate / tAvat lokanAbhau khalu parvate / 10 / tAvat acche khalu parvate // 11 // tAvat sUryAvartta khalu parvate / 12 / tAvat sUryAvaraNe khalu parvate // 13 // tAvat uttame khalu parvate 14 tAvat dizAdau balu Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 candraprAptisUtre parvate / 15 / tAvat avataMse skhala parvate 16 tAvat gharaNikIle khalu parvate 117) tAvat gharaNizRGge khalu parvate / 18 tAvat parvatendre khalu parvate / 19 / eke punareva mAhuH-tAvat parvatarAje khalu parvate sUryasya lezyA pratihatA AkhyAtA iti vadet , eke pavamAhuH // 20 // vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat mandaro'pi procyate, merurapi procyate tAvat parvatarAjo'pi (20) procyate / tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya-lezyAM spRzanti te khalu pudgalAH sUryasya _ lezyAM pratighnanti, adRSTA api khala pudgalAH sUryasya lezyAM pratighnanti, caramalezyAnta* ragatA api khalu pudgalAH sUryasya lezyAM pratidhnanti sU0 // 1 // . . . candraprazatyAM paJcamaM prAmRtaM samAptam // 5 // vyAkhyA:-'tA' tAvat sarvAbhyantaramaNDale yadA sUryazcAraM carati tadA sUryasya lezyA prasaratIti 'kassi NaM' kasmin khalu sthAne 'sUriyassa lessA' sUryasya lezyA tejo rUpA paDihayA' pratihatA avaSTabdhA pratiruddhetyarthaH 'AhiyA' AkhyAtA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / . idamatra tAtparyam-ihAbhyantaraM pravizantI sUryasya lezyA'vazyaM pratihatA bhavati, sA ca kasmin sthAne pratihatA bhavatIti jijJAmA nAyate yato hi sUryasya sarvAbhyantare sarvabAhye ca maNDale cArasamaye pazcacatvAriMzatsahasrayojanaparimitameva jambUdvIpagataM tApakSetramAyAmataH proktam , iyatparimitaM tApakSetraM ca sarvAbhyantaramaNDalasthite sUrye lezyApratighAtaM 'vinA nopalabhyate, yadyevaM na manyate tadA sarvAbhyantaramaNDalAdvahiH sUryasya niSkramaNasamaye tatsambandhinastApakSatrasyApi niSkramaNasadbhAvAt, sUryasya . sarvabAhyamaNDalacArasamaye tApakSetramAyAmato hInamAyAti, kintu tasya hInatvaM na pratipAditam , mato jJAyate sUryasya lezyA kvApi pratihatA'vazyaM jAtA bhavet , iti tada vabodhAya epa prazno gautamena kRtaH / imaM praznaM spaSTI kartRkAmo bhagavAn prathamametadvipaye yAvatyaH pratipattayaH santi tA upadarzayati -'tattha khalu' ityAdi / / 'tattha khalu' tatra lezyApratighAtaviSaye khalu 'imAo' imA agre vakSyamANasvarUpAH 'vIsaM' viMzatiH viMzatisaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatamAnyatArUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH. - 'ta jahAM tadyathA-tA yathA-'tattha' tatra viMzatipratipattivAdipu. madhye 'ege' eke kecana prathamAstIrthAntarIyAH 'eva mAhaMsu' evaM , vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti-'tA' - tAvat 'maMdaraMsi NaM pavvayaMsi' mandare khalu parvate 'sariyassa lessA' sUryasya lezyA tejo rUpA 'paDihayA' pratihatA 'AiiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet iti kathanIyamityarthaH 'ege' eke prathamAH evamAhaMsa evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / 1 / 'ege puNa' eke kecana dvitIyA 'evamAhamu evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti -'tA' tAvat 'merusi NaM pavva* yaMsi' merauH khala parvate 'mariyassa lessA' sUryasya lezyA 'paDihayA AhiyA' pratihatA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0-5sU01 sUryalezyAyAH pratighAtasvarUpam 169 mAkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet 'ege' eke pUrvokkA dvitIyAH ekamAsu' evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / 2 / 'evaM' bhanena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvamanupadapradarzitena 'abhilApeNa' AlApakaprakAreNa zeSA api pratipattayaH kathanIyAH / atratu kevalaM pratipattaya eva pradarzvante, AlApakayojanA svayaM karaNIyA, tathAhi-'tA maNoramaMsi NaM pabayaMsi' tAvat manorame khala parvate / 3 / 'tA sudaMsagasi NaM pabvayaMsi' tAvat sudarzane khala parvate / 4 / 'tA sayaMpamaMsi NaM pacayaMsi' tAvat svayaMprame khalla parvate .5 / 'tA girirAyasiNaM pavvayaMsi' tAvat girirAje khalu parvate / 6 / 'tA rayaNuccayaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat ratnocaye khalu parvate 7'tA siluccayaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat ziloccaye khalu parvate / / 'tA loyamajhaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat lokamadhye khalu parvate / 9 / 'tA loyaNAbhisi Na pancayaMsi' tAvat lokanAbhau khalu parvate |10'taa acchaMsi khalu panayaMsi tAvat acche khalu parvate / 11 / 'tA sUriyAvattaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat sUryAvarte khalu parvate / 12 / 'tA sUriyAvaraNaMsi NaM pavayaMsi tAvat sUryAvaraNe khala parvate / 13 / 'tA uttamaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat uttame khala parvate / 14 / 'tA disAdisi NaM panciyaMsi' tAvat dizAdau khalu parvate / 15 / 'tA avataMsaMsi pavvayaMsi' tAvat bhavatase khalu parvate / 16 / 'tA dharaNikhIlaMsiNaM pavvayaMsi' tAvat dharaNikIle khalu parvate / 17 / 'tA dharaNisiMgaMsi NaM panvayaMsi' tAvat dharaNizRGge khala parvate / 18 / 'tA paJcatidaMsi NaM pavvayaMsi' tAvat parvatendre khalu parvate / 19 / 'ege puNa' eke viMzatitamapratipattivAdinaH punaH 'evamAsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'pavvayarAyasi NaM 'pancayaMsi' parvatarAje khalu parvate 'sariyassa' sUryasya 'lessA' lezyA tejorUpA 'paDihayA' pratihatA 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet / upasaMhAramAha'ege eke viMzatitamAH paramatavAdinaH 'evaM' eva pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti // 20 // ___ yadyapyete mandarAdayaH sarve'pi zabdA vastuta ekArthikA eva, tathApi bhinnAbhiprAyattvena kathitatvAdete viMzatirapi pratipattivAdino mithyAprarUpakA eveti pradarya sAmprataM bhagavAn svamatapradarzayannAha-'vayaM puNa ityAdi / _ 'vayaM puNa' vayaM tu atra 'punaH' zabdaH 'tu' ityarthe, 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH / tadevAha-'tA" ityAdi / 'tA' tAvat yatra lezyA pratihatA bhavati sa parvataH 'maMdare vi pavuccaI' maMdaro'pi procyate, 'merUvi pavuccaI' merurapi procyate 'jAva' yAvat , yAvatpadena madhyagatAnAM manoramAdArabhya parvatendraparyantAnAM saptadazAnAM grahaNaM bhavati dvau mandaramerunAmAnI parvatI pUrva sUtre prokto / 'pavvayarAyAvi pavuccaI' parvatarAjo'pi viMzati 22 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 padraprAptistra tamaH procyate, parvatarAjo'pi sa eva procyate nAnyaH kazcidanyaH parvata iti / ayameko parvato viMzatinAmabhiH kathaM khyAta iti teSAmarthAdhikAraH pradarzyate tathAhi(1) mandaraH-palyopamasthitikamandarAbhidhadevanivAsasthAnayogAt / . (2) meru:-tasya samastatiryaglokamadhyabhAgasya maryAdAkAritvAt / (3) manoramaH-atisurUpatayA devAnAM manoramaNahetukatvAt / / (4) sudarzana:-jAmbUnadajAtIya suvarNamayatvena vajraratnabahulatvena ca manomodajanakasuSTuda zanavattvAt / (5) svayaMprabhaH- ratnabahulatayA AdityAdinirapekSasvayaMprabhAvatvAt / (6) girirAjaH-sarvagirINAmuccairatvena tIrthakarajanmotsavAbhiSekAzrayatvena ca girINAM madhye rAjasAdRzyAt / (7) ranoccayaH-nAnAvidharanAnAmatizayena cayasthAnatvAt / (8) ziloccayaH-pANDukambalAdizilAnAM tadupari cayasadbhAvAt / (9) lokamadhyaH- samastatiyaMgU lokasya madhyavartitvAt / (10) lokanAbhi:-~-sthAlamadhyasthita samunnatavRttacandratulyatvena sthAlAkAratiryaglokasya nAbhi sAdRzyAt / (11) accha:-atinirmalajAmbUnadasuvarNavajrAdiratnabahulatvena svacchakAntimattvAt / (12) sUryAvartaH-sUryasya upalakSaNAccandragrahanakSatratArArUpANAM pradakSiNAvartasthAnatvAt / (13) sUryAvaraNaH-sUryAdibhiH paribhramaNazIlarAvRtatvAt / (14) uttamaH-girINAM madhye sarvotkRSTatvena uttamatvAt / (15) dizAdiH- gostanAkArASTapradezAtmakarucakAdeva digvidizAmAdiyite, tasyamadhyavattitvAt (16) avataMsakaH-girINAM cUDAmaNisAdRzyAt / epA poDazAnAM nAmasaMgrAhaka gAthAdvayaM jambUdvIpaprajJaptiprasiddhaMyathA-"maMdara-meru-manorama,-mudasaNa-sayaMpabheya girirAyA / rayaNoccae siloccaya, majjhe logassa nAbhI ya // 1 // accheya sUriyAvatte, sUriyAvaraNe iya / / uttame ya disAI ya vaDiMse iya solase // 2 // chAyA pUrvapradarzitanAmabhiH sugamaiveti / ' (17) dharaNikIlaH-pRthivyAH kIlakasAdRzyAt / (18) dharaNizRGgaH-pRthivyAH zRGgasAzyAt / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIka prA0 5 sU01 sUryaleNyAyAH pratighAtasvarUpam 171 (19) parvatendraH-parvatAnAM madhye indrasAdRzyAt / (20) parvatarAnaH-parvatAnAM madhye rAjasAdRzyAt / iti viMzati mAnIti / eteSAM zabdAnAmekArthikatve satyapi bhinnArthapratipAdakatvena etA viMzatirapi pratipattayo mithyArUpA eveti vijJeyam / atha bhagavAn sUryalezyAyAH pratihatisvarUpa pradarzayati- 'tA je NaM' ityAdi / iya ca lezyApratihatiH mandare'pyasti anyatrApi cAstItyAha-'tA' tAvat 'je NaM puggalA' ye khalu pudgalAH merutaTabhittisaMsthitAH 'sariyassa lessa, sUryasya lezyAM 'phusaMti' spRzanti 'te NaM puggalA' te khalu pudgalAH 'sariyassa lessa' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratighnanti abhyantaraM pravizantyAH sUryalezyAyAstaiH pratiskhalitatvAt / tathA 'adihA viNa poggalA' adRSTA api khala ye'pi pudgalA merutaTabhittisaMsthitA api dRzyamAnapudgalAntargatAH santaH sUkSmatvAnna cakSuH sparzamAyAnti te adRSTA mapi pudgalA 'sariyassa lessa' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratighnanti tairapi abhyantaraM pravizantyAH sUryalezyAyAH svazaktyanurUpaM pratiskhalyamAnatvAt / tathA punarapi 'carimalessaMtaragayAvi NaM poggalA' caramalezyAntaragatA api khalu pudgalAH ye'pi ca meroranyatra bhAge'pi ca caramalezyAvizeSa saMsparzavantaH pudgalA api 'sariyassa lessa' sUryasya lezyAM 'paDihaNaMti' pratighnanti tairapi caramalezyAsaMsparzakatvena caramalezyAyAH prtihnymaantvaat||suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-japrasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlabati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM paJcamaM prAbhRtaM samAptam // 5 // // zrIrastu // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThaM prAmRtaM prArabhyate // vyAkhyAtaM pazcamaM prAbhRtam tatra sUryasya lezyApratighAtaH proktaH / sAmprataM SaSThaM vyAkhyAyate, tasya cAyamarthAdhikAra.-'kaI te oyasaThiI' kathaM te mojaH saMsthitiH, iti pUrvapratijJAta-viSayaM vivRNvan AdimaM sUtramAha-'tA kahaM te oyasaMThiI' ityAdi / / mUlam-tA kahaM te oyasaThiI AhiyA ti vaejjA, tattha khalu imAo- paNavIsa paDivacIo paNNattAo, taMjahA-tatthege evamAsu tA aNusamameva sUriyassoyA aNNA uppajjai, aNNA avei, ege evamAhaMm / 1 / egepuNa evamAhaMsu tA-aNumuhuttameva sUriyassa oyA aNNA uppajjaI aNNA avei, ege evamAhaMsu / 2 / evaM eeNaM abhiH lAveNa-tA aNurAIdiyameva / 3 ' tA aNupakkhameva / 4 / tA aNumAsameva / 5 / tA aNuuumeva / 6 / tA aNu ayaNameva / 7 / tA aNusaMvaccharameva / 8 / tA aNu jugameva / 9 / tA aNuvAsasayameva / 10 / tA aNuvAsasahassameca / 11) tA. aNu vAsasayasahassameva / 12 / tA aNupunvameva / 13 / tA aNupubvasayameva / 14. / .. vA aNupunvasahassa meva / 15.1 tA aNupuccasayasahassameva / 16 / tA aNupaliovamameva / 17 / tA aNupaliocamasayameva / 18 / tA aNupaliovamasahassameva / 19 / / tA aNupaliovamasayasahassameva / 20 / tA aNusAgarovamameva / 211 tA aNusAgarovamaH sayameva / 22 / tA aNusAgarovamasahassameva / 23 / tA aNusAgarotramasayasahassameva.. / 24 / ege evamAiMsu-tA aNuussappiNi osappiNimeva sUriyassa oyA aNNA uppajjai aNNA avei, ege evamAhaMsu / 25 / ___ vayaM puNa evaM vayAmo-tA tIsaM tIsaM muhutte sariyassa oyA avaTiyA bhavai, teNa paraM sariyassa oyA aNavaDiyA bhavai / chammAse surie oyaM NibuDDhei, chammAse sarie oyaM abhivuDDhei / NikkhamamANe marie desaM. NicuDDhei, pavisamANe surie desaM abhivuDDhei / tattha ko heU ! tivaejjA, vA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte / tA jayA NaM surie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattasi abhitarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie abhitarANaMtaraM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egeNaM rAIdieNaM egaM bhAgaM oyAe divasakhittassa NivuDDhittA rayaNikhittassa abhivaiDhittA cAraM carai, maMDalaM aTThArasahiM tIsehiM saehi chittA, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA0 6 sU0 1 ojasaMsthitinirUpaNam 173 tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohi egasadvibhAgamuhuttehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehi ahiyA / se NikkhamamANe sarie doccaMsirahorattaMsi ambhitarANaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM mUrie abhitarANaM taraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM dohiM rAidiehi do bhAge oyAe divasakhettassa NivudvittA, 2 rayaNikhettassa abhivaDaDhetA cAraM carai, maMDalaM aTThArasehiM tIsehiM saehi chettA, tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egasadvibhAgamuhutehiM UNe, duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM ahiyA / evaM khalu eeNa uvAeNaM NikkhamamANe murie tayANaMtarAo tayANaMtaraM maMDalAo maMDala saMkamamANe 2 egamege maMDale egamegeNaM rAIdieNaM egamega 2 bhAgaM oyAe divasakhettassa nivvuDDhemANe 2 rayaNikkhettassa abhivaDDhemANe 2 savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie sababhaMtarAo maMDalAo sambavAdiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM sanmabhaMtaraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM ega tesIyaM bhAgasayaM oyAe divasakhettassa NivvuDettA rayaNikhettassa abhivuDDhettA cAraM carai, maMDalaM aTThArasahi tIsehi saehiM chettA, tayA NaM uttamakahapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai / esa NaM paDhame chammAse / esa NaM paDhamassa chammAsassa pajjavasANe / se pavisamANe sarie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie vAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egeNaM rAidieNaM egaM mAgaM oyAe rayaNikhettassa NivvuDDhettA, divasakhettassa abhivvuDDhettA cAraM carai maMDalaM aTThArasahiM tIsehiM saehiM chettA, tayANaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohi egasaTThibhAgamuhuttehiM uNA. duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasadvibhAgamuhuttehiM ahie / se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorasi vAhirANaMtaraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sUrie vAhirANataraM taccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA Na dohi rAidiehi dobhAe oyAe rayaNi khettassa NivuDDhettA, divasakhettassa abhivvuDDhettA cAraM carai, maMDalaM aTThArasahiM tIsehi saehi chettA, tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhi egasadvibhAgamuhuttehi uNA, duvAlasamuhutte divase bhavai cauhi egasahi bhAgamuhuttehi ahie / evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe surie tayANaMtarAbho' tayANaMtaraM maMDalAo maMDalaM saMkamamANe 2 egamegeNaM Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 candraprAptisUtra rAIdieNaM egamegaM bhAga oyAe rayaNikhettassa NicuDDhemANe 2, divasakhettassa abhiDDhemANe 2 sacabhaMtaraM maMDalaM upasaMkamittA cAraM carai / tA jayA NaM sarie savvacAhirAo maMDalAo samvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvavAhiraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM egaM tesIyaM bhAgasayaM oyAe rayaNi khettassa NicuDDhettA, divasakhettassa abhivvuDDhettA cAraM carai, maMDalaM AhArasahi tIseDi saehi chettA, tayA NaM uttamakahapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA. duvAlasamuhuttA rAI bhavai / esa NaM docce chammAse / esaNaM doccassa chammAsassa pjjvsaanne| esaNaM Aicce sNvcchre| esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe / / 01 / / chadraM pAhuDaM samattaM // 6 // chAyA- tAvat kathaM te ojaH saMsthitiH AkhyAtA? iti vadet tatra khalu imAH paJcaviMzatiH pratipattayaH prAptAH tadyathA-tatra eke evamAhuH-tAvat anusamayameva sUryasya. ojaH anyat utpadyate anyat apaiti, eke pavamAhu: / / eke punaH eva mAhuH-tAvat amu. hurtameva sUryasya ojaH anyat utpadyate, anyat apaiti, eke evamAhuH / / evaM etena abhilA pena-tAvat anurAtrindivameva // 3 // tAvat anupakSameva / tAvat anumAsameva / 5 / tAvat anu Rtumeva 6 tAvat anvayanameva 7 tAvat anusaMvatsarameva 8 tAvat anuyugameva / 9 / tAvat anuvarSazatameva 1901 tAvat anuvarSasahasrameva / 11 / tAvat anuvarSazatasahasrameva / 12 / tAvat anupUrvameva / 13 / tAvat anupUrvazatameva // 14 // tAvat anupUrvasahasrameva / 15 / tAvat anupUrvazatasahasrameva / 16 / tAvat anupalyopameva // 17 tAvat anupalyopamazatameva // 18 // tAvat anupalyopamasahasrameva / 19 / tAvat anupalyopamazatasahasrameva 120 tAvat anusA garopamameva / 21 / tAvat anusAgaropamazatameva / 22 / tAvat anusAgaropamasahasrameva // 23 // tAvat anusAgaropamazatasahasrameva / 24 / eke punaH evamAhuH tAvat anUtsarpiNyavasarpiNImeva sUryasya ojaH anyat utpadyate anyat apaiDi, eke eva mAhuH 25 / / vayaM punaH evaM vadAmaH-tAvat trizataM triMzataM muhartAn sUryasya oja. avasthita bhavati, tataH paraM sUryasya ojaH anavasthitaM bhavati / paNmAsAn sUryaH ojaH nirvardhayati, paNmAsAn sUrya ojaH abhivrdhyti| niSkAman sUryaH dezaM nivardhayati, pravizan sUryaH dezamabhivardhayati / tatra ko hetuH ? iti vadet / tAvat ayaM skhala jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa prshptH| tAvat yadA khala sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptaH utkarSaka: aSTAdazamuddatI divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / sa niSkrAman sUryaH nava saMvatsaraM ayan prathame ahorAtre abhyantarAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tApat yadA khalu sUryaH abhyantarAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu ekena rAtrindivena ekaM bhAgam ojasA divasakSetrasya nirvadhya, rajanIkSetrasya abhivaya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu aSTAdazamuhatoM divaso bhavati dvAbhyAmekapaSTibhAgamuharcAbhyAm UnaH, dvAdazamuhartA rAtri Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU0 1 ojasaMsthitinirUpaNam 175 bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuttabhyAmadhikA / sa niSkrAman sUryaH dvitIye'horAtre Abhya ntarAnantaraM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH AbhyantarAnantaraM tRtIyaM maDaNlamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM dvau bhAgau ojasA divasakSetrasya nirvardhya 2 rajanIkSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu aSTAdazamuttoM divaso bhavati caturbhire kaSaSTibhAgamuhUtaiH : UnaH dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati caturbhirekapaTibhAgamuhUrteradhikA / evaM khalu etena upAyena niSkrAman sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalAt maNDalaM saMkrAman 2 ekaikasmin maNDalai kaikena rAtrindivena pakaikaM bhAgam ojasA divasakSetrasya nirvardhayan 2, rajanIkSetrasya abhivardhayan 2 sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvAbhyantarAt maNDalAt sarvavAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu sarvAbhyantaraM maNDalaM praNidhAya pakena vyazItikena rAtrindivazatena ekaM vyazItikaM bhAgazatam ojasA divasakSetrasya nirvardhya, rajanIkSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH trizatA zataiH chittvA tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdaza muhUrttA rAtrirbhavati jaghanyaka: dvAdazamuhuttoM divaso bhavati / patat khalu prathamaM SaNmAsam / etat khalu prathamasya paNmAsasya paryavasAnam // saH pravizan sUryaH dvitIyaM SaNmAsam ayan prathame ahorAtre vAhyAnantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH vAhyAnantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu pakena rAtrindivena ekaM bhAgam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhistrizatA zataiH chittvA tadA khalu aSTadazamuhUrttA rAtrirbhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhRtAbhyAm UnA dvAdazamuttoM divaso bhavati dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAm adhikaH / sa pravizan sUryaH dvitIye ahorAtre vAhyAnantaraM tRtIya maNDalamvasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH bAhyAnantaraM tRtIyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM dvau bhAgau ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya, divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu aSTAdazamuhUrttA rAtribhavati caturbhirekaSaSTibhAgamuhartterUnA, dvAdazamuhUrttI divaso bhavati caturbhirekaSaSTibhAga radhikaH / evaM khalu etena upAyena pravizan sUryaH tadanantarAt tadanantaraM maNDalA maNDalaM saMkrAman 2 ekaikena rAtrindivena pakaikaM bhAgam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya 2, divasakSetrasya abhivardhya 2 sarvAbhyantaraM maNDalaM upasaMkramya cAraM carati / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhyAt maNDalAt sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM rati tadA khalu sarvavAhya maNDalaM praNidhAya pakena vyazItikena rAtrindivazatena eka yazatikaM bhAgazatam ojasA rajanIkSetrasya nirvardhya divasakSetrasya abhivardhya cAraM carati, maNDalam aSTAdazabhiH triMzatA zataiH chittvA tadA khalu uttamakASThAprAptaH utkarSakaH aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtribhaMti / patat khalu dvitIyaM SaNmAsam / etat khalu dvitIyasya SaNmAsasya paryavasAnam / eSa khalu AdityaH saMvatsaraH / patat khalu Adityasya saMvatsarasya paryavasAnam // sU0 1 // // candraprajJaptyAM SaSThaM prAbhRtaM samAptam 6 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre vyAkhyA- 'tA' tAvat 'te' tava bhavato mate 'ka' kathaM kena prakAreNa kiM sarvadA ekarUpA utAnyathA 'oyasaMThiI' ojaH saMsthitiH ojasaH prakAzasya saMsthitiH - saMsthAnam avasthA namityartha 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet he bhagavan kathayatu / iti gautamamasya praznaH / atha bhagavAn etadviSaye anyatairthikAnAM mAnyatArUpA yAvatyaH pratipattayaH santi tAH pradarzayati- 'tattha' ityAdi / ' tattha khalu' tatra ojaH saMsthitiviSaye khala 'imAo' imA agre vakSyamANAH 'paNavIsa paJcaviMzatiH 'paDivattabho' pratipattayaH paramatarUpA 'paNNatAo' prajJatAH kathitAH 'taM jahA ' tadyathA tA yathA 'tatthege' ityAdi / 'tattha' tatra paJcaviMzati saMkhyakeSu pratipattivAdiSu 'ege' eke kecana prathamA: ' evaM ' evaM vanyamANaprakAreNa 'AhaMsu ' kathayanti, kiM kathayantIti pradarzayati- 'tA aNusamayameva' ityAdi 'tA' tAvat 'aNusamayameva' anusamaya meva pratisamayameva samaye samaye pratikSaNamityarthaH 'sUriyassa' sUryasya 'oyA' ojaH prakAzaH, sUtre 'oyA' iti strItvaM prAkRtatvAt 'aNNA' uppajjai' anyat utpadyate ' tathA 'aNNA' anyat aparameva ajaH 'avei' apaiti pRthak bhavati, ayaM bhAvaH sUryasyaujaH prAktanaM bhinnapramANamutpadyate prAktanAd bhinnameva ojaH vinazyati iti / upasaMhAramAha - 'ege' eke prathamA 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayantIti |1| 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH - 'tA' tAvat 'aNumuhuttameva' anumuhUrtameva pratimuhUrttameva 'sUriyassa oyA' sUryasya ojaH 'aNNAutpajjai' anyat utpadyate, 'aNNA bhavei' anyat yat pUrvamAsIt tat apaiti vinazyati, upasaMhAraH - 'ege' eke dvitIyAH ' evaM ' pavaM pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti |2| ' evaM ' evam 'ee' etena Adya pratipattidvayaproktena 'abhilAveNaM' abhilApena abhilApaprakAreNa agrespi vijJeyamiti bhAvaH / tathA ca - 'tA' tAvat aNurAidiyameva ' anurAtrindivameva pratyekamahorAtrameva | 3 | 'tA aNupakkhameva' tAvat anupakSameva |4| 'tA aNumAsameva ' tAvat anumAsameva | 5 | 'tA aNuuu meva' tAvat anuRtumeva prativasantAdirUpameva / 6 / 'tA aNuayaNameva' tAvat anvayanameva, ayanaMnAma dakSiNAyanottarAyaNarUpaM dvayam |7| 'tA aNusaMvaccharameva ' tAvat - anusaMvatsarameva, saMvatsaraH - dvAdazamAsarUpaH | 8 | 'tA aNujugameva ' tAvat anuyugameva paJcavarSA tmakayugameva | 9| 'tA anuvAsasayameva ' tAvat anuvarpazatameva | 10 | 'tA aNuvAsasahassameva' tAvat anuvarSasahasrameva // 11 // tA aNuvAsasaya saharasameva ' tAvat anuvarpazata sahasrameva anulakSavarpamevetyarthaH / 12 / 'tA aNupuJcameva ' tAvat anupUrvameva // 13 // tA aNupuJcasayameva tAvat anupUrvazatameva | 14 | 'tA aNupuvvasahastameva tAvat pUrvasahasrameva, | 15 | 'tA aNupuJcasa yasahassameva ' tAvat anupUrvazatasahasrameva, zatasahasramiti lakSam | 16 | 'tA 176 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 candrazatiprakAzikA TIkA prA06 sU0 1 ojasaMsthitinirUpaNam 177 aNupalibhovamameva ' tAvat anupalyopamameva | 17| 'tA aNupaLi ovamasayameva' tAvat anu. palyopamazatameva / 18 / tA aNupaliovamasahassametra' tAvat anupalyopamasahasrameva / 19 / aNupalio vamasaya saharasameva ' tAvat anupalyopamazatasahasrameva | 20 | 'tA aNusAgarocamameva' tAvat anusAgaropamameva | 21 | 'tA aNusAgarovamasayameva' tAvat anusAgaropamazatameva / 22| tA aNusAgarotramasahastameva' tAvat anusAgaropamasahasrameva // 23 // 'tA aNusAgarovamasaya saharasameva ' tAvat anusAgaropamazatasahasrameva | 24| 'ege puNa' eke paJcaviMzatitamAH paratIrthikAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'aNuussappiNiosappiNimeva' anutsarpiNyavasarpiNImeva pratyekotsarpiNyavasarpiNIkA - lameva 'sUriyassa oyA' sUryasya oja. 'aNNA' anyat aparaM pUrvasthitam 'avei' apaiti binazyati 'ege' eke paJcaviMzatitamAH paramatavAdinaH ' evaM ' evaM pUrvapradarzitaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / iti paJcaviMzatiH pratipattayaH | 25 | iti, imAH pUrvapradarzitAH sarvA api pratipattayaH mithyArUpAH santi mata AsAM nirAkaraNena bhagavAn' svamatamupanyasyati - 'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu ' evaM ' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha - 'tA tIsaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'tIsa tIsa muhutte' trizataM trizataM muhUrttAn jambUdvIpe prativarSa paripUrNatayA triMzanmuhUrttaparimitakAlaparyantam 'sUriyassa oyA' sUryasya manaH - prakAzaH 'avaTTiyA bhava' avasthitaM yathAvasthitaM bhavati / ayamAzaya: - sUrya saMvatsarasya paryantabhAge yadA sUryaH sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tadA sUryasya jambUdvIpagatamojaH trizataM muharttAn yAvat paripUrNa - pramANayuktaM bhavati / 'teNaM paraM tena paraM tato'nantaraM sarvAbhyantaramaNDalAtparam 'sUriyassa oyA' sUryasya ojaH 'aNavaTTiyA' anavasthitaM niyatapramANarahitaM ' bhavai' bhavati / kasmAt kAraNAdityAha- 'chammAse' ityAdi / yato hi sarvAbhyantaramaNDalAt agre carataH sUryasya niSkramaNasamaya gatAn prathamAn sUryasaMvatsarasambandhinaH 'chammAse' SaNmAmAn yAvat 'sUrie' sUryaH 'oyaM' khomaH jambUdvIpagataM prakAzaM 'NivbuDDhei' nirvardhayati pratyahorAtramekaikasya triMzadadhikASTAdazazata 1830 saMkhyakabhAga sambandhino bhAgasya honakaraNena hApayati / evaM tadanantaraM sUryasaMvatsarasya dvitIyAn pravezasamayagatAn 'chammAse' paNmAsAn yAvat SaNmAsaparyantamityarthaH 'sUrie' sUryaH 'oya' bhojaH prakAzam 'abhivaDDhe ' abhivardhayati pratyahorAtraM triMzadadhikASTA dazazata (1830) saMkhyabhAga satkaika bhAgavardhanena tatra vRddhiM karoti / etadeva spaSTayati- 'NikkhamamANe' ityAdi 'NikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAdvahirnirgacchan 'sUrie' sUryaH 23 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 candraprazati 'desa' dezaM bhAgaikarUpa pratyekamaNDale 'NibuDUDhei' nirvardhayati hApayati, 'pavisamANe' pravizan sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'surie' sUryaH 'desaM' dezaM bhAgaikarUpaM pratyekamaNDale 'abhivaDDheI' abhivardhayati tatra vRddhiM karotIti / ata evocyate sUryasya sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye triMzanmuitan yAvat paripUrNatayA sUryasya ojaH avasthitaM tiSThati, tataH param anavasthitamiti / atra gautamaH praznayati-tattha' ityAdi / 'tattha' tatra-suyojaso'vasthitAnavasthitaviSaye 'ko' kidRzaH 'heU' hetu. tatra kiMkAraNam 1 'tivaejjA' iti vadet he bhagavan tatra kAraNaM vadatu kathayatu / atha bhagavAn tatkAraNaM pradarzayannAha-'tA ayaNNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khalu lokaprasiddhaH 'jambuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'jAva' yAvat 'parikkheveNaM paNNatte' parikSepeNa prajJaptaH, yAvatpadena jambUdvIpapramANaM sarvamantra vAcyam / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'marie' sUryaH sacanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraI' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'uttamakaTTapatte' uttamakASThAprAptaH paramaprakarpasaMpannaH 'ukkosae' utkarSaka: sarvotkRSTaH 'aTThArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrttA rAtribhavatIti jJAtavyam / ___ atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDalAnniSkramaNasamayavyavasthA pradarzayati-se NikkhamamANe ityAdi / 'se' saH "NikkhamamANe' niSkrAman sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukhaM gacchan 'sUrie' sUryaH 'NavaM saMvacchara' navaM saMvatsara divasahApanarAtrivardhanarUpam 'ayamANe' ayan prApnuvan 'eDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM sarvAbhyantaramaNDalAd dvitIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati / 'tA' tAvat jayA NaM' yadA khalu 'sarie' sUryaH' abhitarANaMtaraM maMDalaM' abhyantarAnantaraM dvitIyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM tadA khalu 'egeNaM rAidieNaM' ekena rAtrindivena ekAhorAtreNa sarvAbhyantaramaNDalagatena 'egaM bhAgaM oyAe' ekaM bhAgamojasaH 'divasakhittassa' divasakSetrasya divasakSetragatasya 'NivvuDDhittA' nirvarthya hApayitvA prathamakSaNAdUcaM zanaiH zanaiH kalAmAtrahApanena ahorAtrasya paryantabhAge nyUnIkRtya, nathA evameva 'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rajanIkSetragatasya ojasastameva eka bhAgam 'abhivaiDhittA' abhivaya' ca 'cAraM caraI' cAraM carati maNDalaM kaicchittvA eka bhAga hApayati vardhayatItyatrAha 'maMDalaM' maNDalaM marvAbhyantarAd dvitIyaM maNDalam 'aTArasahiM tIsehi saehi' aSTAdazabhiH triMgatA gataH trizadadhikApTAdazazataiH (1830) 'chittA' chittvA vibhajya / ayaM bhAvaH-ekasya maNDalasya triMzadadhikASTAdazazatabhAgAH kasthyante, tatsambandhinamekaM bhAgamiti / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vendrazatiprakAzikA TIkA prA0-6 sU0 1 bhIjasaMsthitinirUpaNam 179 te punastriMzadadhikASTAdazazata bhAgAH kathaM kalpyante ? iti pradarzyate - iha - ekaikaM maNDalaM dvau sUryau ekaikenAhorAtreNa paribhramya pUrayataH / ahorAtrazca triMzanmuhUrtta pramANo bhavati, pratisUryaM cAhorAtragaNanAyAM paramArthato dvayoH sUryayoH dvau ahorAtrau bhavataH / ato dvayorahorAtrayormuhUrttAH SaSTisaMkhyakA nAyante'to maNDalaM prathamataH SaSTyA bhAgairvibhajyate ekasya maNDalasya paSTibhAgA jAtA ityarthaH / atha niSkrAmantau dvau sUryo pratyahorAtraM pratyekaM dvau dvau muhUrtteka SaSTibhAgau hApayata, pravizantau cAbhivardhayataH, tatazca dvau muhUrtte kaSaSTibhaga samuditau bhavataH, tayorekaH sArvatriMzattamo bhAgo bhavati, tataH SaSTirapi bhAgAH sArvatrizatAte jAtAkhizadadhikASTAdazazatabhAgA (60 x 30 // = 1830 ) / atra guNyAGkAH SaSTi (60) guNakAGkSAH sArdhatriMzat (30|) anayorguNane samAyAti yathokA saMkhyA (1830) iti / evaM niSkrAman sUryaH pratimaNDalaM triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakabhAgAnAM satkamekaikaM bhAgaM divasakSetragatasya bhojasa. ( prakAzasya) hApayan hApayan rajanIkSetrasya cAbhivardhayan abhivardhayan sUryaH sarvavAhyamaNDale gacchati tataH sarvabAhyamaNDalaparyantameva vaktavyam / sarva vAhyamaNDale tryazItyadhikamekaM zataM (183 ) bhAgAnAM divasakSetragatasya prakAzasya hApanena rajanIkSetrasya cAbhivardhanena bhavati / etacca tryazItyadhikaM bhAgazataM triMzadadhikASTAdazazatabhAgAnAM dazamo bhAgo bhavati, tataH sarvAbhyantarAnmaNDalAt sarvacAhyamaNDale divasakSetrasya jambUdvIpacakravAladazabhAgastruTyati, rajanI kSetrasya cAbhivardhate iti pUrvamabhihitameva / evameva sarvAbhyantaraM maNDalaM pravizan pratimaNDalaM triMzadadhikASTAdazazata bhAgAnAM satka mekaikaM bhAgaM divasakSetragatasya prakAzasyAbhivardhayan rAtrikSetragatasya prakAzasya ca hApayan tAvad vaktavyaM yAvat sarvAbhyantare maNDale tryazotyadhikaikazatabhAgaM (183) divasakSetragatasya prakAzasyAbhivardhayati, rajanIkSetrasya ca tryazItyadhikazatabhAgaM hApayati / etat tryazItyadhikaM bhAgazataM ca jambUdvIpacakravAlasya dazamo bhAgo bhavati, tataH sarvabAhya maNDalAt sarvAbhyantaramaNDale divasakSetragatasya prakAzasyaiko dazamazcakravAlabhAgo'bhivardhate, rajanIkSetrasya caiSastruTyati, iti yat prAgabhihitaM tatsamucitameveti / etatsarvaM bhagavAn mULe pradarzayiSyati / tadevAha - ' tayA NaM' ityAdi / 'tayA NaM' tadA sUryasya niSkramaNasamaye khalu yadA ekena rAtrindivena ekaM bhAgaM divasakSetragatasya prakAzasya hApayitvA rajanIkSetrasya cAbhivardhya sUryazcAraM carati tadA ityarthaH, 'advArasamuhutte divase bhava' aSTAdazamuhUrtte divaso bhavati kintu sa. ' dohiM egasaTTibhAgamuhuttehiM UNe' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAsUnaH - hono bhavati, 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, sA ca 'dohiM egasadvibhAgamuhutterhi' ahiyA dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrttAbhyAmadhikA bhavatIti / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre punazca-'se' saH 'NikkhamamANe surie' niSkrAman sUryaH 'doccaMsi ahorattasi' dvitI. ye'horAtre 'abhiMtarANaMtaraM taccaM maMDalaM mAbhyantarAnantaram sarvAbhyantaramaNDalAdatanaM tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' uvasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA balu 'sUrie' sUryaH 'abhiMtarANaMtaraM taccaM maMDalaM, AbhyantarAnantaraM tRtIyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'dohiM rAIdiehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM 'do bhAge' dvau bhAgau 'oyAe' ojasaH 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasakSetragatasya 'NincuiDhittA' nirvarNya-hApayitvA, tathA--'rayaNikhettassa' rajanIkSetrasya rajanIkSetragatasya 'abhivaDDhettA' abhivardhya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'maMDalaM' maNDalam 'advArasahiM tIsehi sarahi' aSTAdazabhiH triMzatA zataiH triMzadadhikASTAdazazataiH 'chettA' chitvA vibhajya maNDalasyavibhAgAH karaNIyA ityarthaH / 'tayA gaM' tadA khalu 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, sa ca 'cauhi egasadvibhAgamudduttehiM catubhirekapaSTibhAgamuhUrtaH 'UNe' UnaH hIno bhavati / tathA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhartA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhi egasadvibhAgamuhuttehiM catubhirekaSaSTibhAgamuhUtaiH 'ahiyA' adhikA bhavati / 'eva khalu' evamanena prakAreNa khala 'eeNa' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNa' upAyena yuktirUpeNa "NikkhamamANe surie' niSkrAman sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM tadanantarAt tadanantaraM 'maMDajhAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalam ekasmAnmaNDalAd agretanaM dvitIya maNDalaM-'saMkamamANe 2' saMkAman 2 'egamege maMDale' ekaikasmin maNDale 'egamegeNaM rAidieNaM' ekaikena rAtrindivena'egamegaM bhArga' ekaikaM bhAgam 'oyAe' ojasaH 'divasakhettassa' divasakSetrasya divasakSetraga. tasya 'NivaDhemANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2, 'rayaNikhettassa rajanIkSetragatasya moja sazca ekaikaM bhAgam 'abhibaDhemANe 2' abhivardhayan 2, 'savvavAhiraM maDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasakramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khala 'rie' sUryaH 'sababhatarAo maMDalAo' sarvAbhyantarAnmaNDalAt 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasakramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA skhala 'sabvabhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDala 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya 'egeNaM nesIeNaM rAidiyasaeNaM' ekenatryazItikena tryazItyadhikena rAtrindivazatena tryazItyadhikaikazatasaMkhyakairahorAtraiH (183) 'egaM tesIyaM bhAgasaMyaM' eka vyazaMtikaM bhAgazataM vyazItyadhikai kazatatama bhAgam 'oyAe' ojasaH 'divasakhettasma' divasakSetragatasya 'NibuDDhettA' nirvarthya hApayitvA, 'zyaNikhettassa' rajanI kSetrasya ca 'abhivbuDDhettA' abhivardhya cAraM carati, maNDalam tanmaNDalaM 'aTThArasehiM tIsehiM saehi' aSTAdazamiH triMzatA adhikaiH zataiH (1830) 'chettA' chittvA vibhajya vibhajyante ityarthaH Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA06 sU01 ojasaMsthitinirUpaNam 181 bhAgAH kriyante iti bhAvaH / 'tayANaM' tadA khalu tatprastAve khalu 'uttamakaTTapatA' uttamakASThAprAptA paramaprakarSayukA 'ukkosiyA' utkarpikA sarvagurvI 'aTThArasamuhuttA rAI bhavai' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jayanyakaH sarvalaghu' 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamu. hUttoM divaso bhavati / upasahAramAha-'esa ' ityAdi / 'esa gaM' etat pUrvapradarzitaM khalu 'paDhame chammAse' prathamaM sUryasya niSkrAmaNena saMjAtaM rAtrivRdi-divasahAnirUpaM SaNmAsam / 'esa NaM' etadeva khalu 'paDhamassa chammAsassa' prathamasya SaNmAsasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antimamahorAtramiti // atha sUryasya sarvAbhyantaramaNDale pravezasya vaktavyatAmAha-'se pavisamANe' ityAdi / 'se saH 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDalAbhimukhaM gacchan 'murie' sUryaH 'doccaM' dvitIyaM divasavRddhirAtrihAnirUpaM 'chammAsaM' SaNmAsaM 'ayamANe' bhayan prApnuvan 'paDhamaMsi ahorattaMsi' prathame'horAtre 'vAhirANavaraM maMDalaM' vAhyAnantaraM sarvabAhyamaNDalAdvitIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sarie' sUryaH 'bAhirANaMtaraM maMDalaM' bAhyAnantaraM dvitIyaM maNDalam 'upasaMkamittA cAra carai' upasaMkramya cAraM carati 'tayA gaM' tadA khala 'ege NaM rAidieNaM' ekena rAtrindivena 'egaM bhAga' eka bhAgam 'oyAe' bhojasaH prakAzasya, kIhazatya !-'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'Ni DDittA' nirvarNya hApayitvA, tathA 'divasakhettassa' divasakSetrasya ojasaH-eka bhAgaM 'abhivuDDhettA' abhivardhya 'cAraM caraI' cAraM carati / 'maMDalaM' maNDalaM ca 'aTThArasahi tIsehi saehi aSTAdazazatai striMzadadhikaH 'chettA' chitvA vibhajya maNDalasya triMzadadhikASTAdazazatabhAgAH karttavyA iti bhAvaH / 'tayA NaM' tadA khala 'ahArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'dohi egasahibhAgamuhuttehiM' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAm 'uNA' UnA hInA bhavati, 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUtrto divaso bhavati, sa ca 'dohi egasadvibhAgamuhuttehiM ahie' dvAbhyAmekaSaSTibhAgamuhUrtAbhyAmadhiko bhavati / punazca 'se' saH 'pavisamANe sUrie' pravizan saryaH 'doccaMsi ahorattaMsi' dvitIye'horAtre 'vAhirANaMtaraM' bAhyAnantaraM bAhyabhAgAdagetanaM taccaM maMDalaM' tRtIyaM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasakramya cAraM carati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'mUrie' sUryaH vAhirANaMtaraM taccaM maMDalaM' bAhyAnantaraM tRtIya maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu dohiM rAIdiehi' dvAbhyAM rAtrindivAbhyAM 'do bhAe, dvau bhAgo oyAe' ojasaH 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NicuDaDhettA' nirvayaM hApayitvA 'divasakhettassa' divasakSetragatasya ca ojaso dvau bhAgau 'abhivvuDDhettA' abhivardhya cAraM carati, 'maMDalaM' tanmaNDalaM ca 'aTThArasehiM tIsehi Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra saehi' triMzadadhikASTAdazazataiH 'chettA' chitvA vibhajya maNDalasya bhAgAn kRtvA sUryazcAraM cara. tIti bhAvaH / 'tayA NaM tadA khalu aTThArasamuhuttA rAI bhavai' bhaSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, sA ca 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM uNA' caturmirekapaSTibhAgamuhUrtaH UnA bhavati / 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUtcoM divaso bhavati, sa ca 'cauhiM egasahibhAgamuhuttehiM caturbhirekapaSTibhAgamuhUtaiH 'ahie' aghiko bhavati / 'evaM khalu' evamanena prakAreNa khalu 'eeNaM uvAeNaM' etena pUrvoktarUpeNa upAyena vidhinA 'pavisamANe surie' pravizan sUryaH 'tayANaMtarAo tayANaMtaraM' tadanantarAt tadanantaraM 'maMDalAo maMDalaM' maNDalAnmaNDalaM 'saMkamamANe 2' saMkrAman 2 'egamegeNaM rAiMdieNaM' ekaikena rAtrindivena 'egamegaM bhAgaM' ekaikaM bhAgam mojasaH 'rayaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivvujheDhamANe 2' nirvardhayan 2 hApayan 2, tathA 'divasa khettassa' divasakSetragatasya 'abhivuDDhemANe 2' abhivardhayan 2 'sababhataraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAra carati 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'mUrie' sUryaH 'sabbavAhirAoM' sarvabAdyAnmaNDalAt 'sababhaMtaraM maMDalaM' sarvAbhyantaraM maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM caraI' upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala 'savvavAhiraM maMDalaM' sarvabAhyamaNDalaM 'paNihAya' praNidhAya avadhIkRtya tata ArabhyetyarthaH 'egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM' jyazItyadhikaikazata (183) saMkhyakaiH rAtrindivaiH 'ega tesIyaM bhAgasayaM' yazotyadhikaikazatatamaM mAgam 'oyAe' ojasaH 'syaNikhettassa' rajanIkSetragatasya 'NivvuDDhettA' nirva hApayitvA, tathA 'divasakhettassa' divasakSetragatasya ca mojasaH eka bhAga 'abhivuDDhettA' abhivarya 'cAraM caraI' cAraM carati, 'maMDalaM' tanmaNDalaM ca 'aTThArasehi tIsehiM saehi' triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakaiH chittvA bhAgAn kRtvA maNDalasya bhAgAH kartavyAH / 'tayA NaM tadA khala 'uttamakahapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarpasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasa. muhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhUrto divaso bhavati, 'jahaNiyA' jayanyikA sarvalaghtrI 'duvA. lasamuhuttA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti / upasaMhAra evaM vAcyaH, tathAhi-evaM pUrvoktaprakAreNa vyavasthAyAM satyAM kathyate yat-prati sUrya saMvatsaraparyantabhAge sarvAbhyantare maNDale trizanaM muhUrtAn yAvat sUryasya paripUrNamojaH bhava sthitaM bhavati, tataH paramanavasthitaM bhavati / sarvAbhyantare'pi ca maNDale triMzad muhUrttAn yAvat paripUrNamavasthitamoja. kathyate, etad vyavahArato vijJeyama, nizcayataH punastatrApi prathamakSaNAdUrva zanaiH zanaiH hiyamANaM jJAtavyam yato hi prathamakSaNAdUrdhva sUryaH ekasmAnmaNDalAdanantaraM dvitIyamaNDalAbhimukhaM cAraM caratIti / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU 1 bhojasaMsthitinirUpaNam 183 upa saMhAramAha-'esa gaM' ityAdi / 'esa NaM' etatkhalu 'docce chammase' dvitIyaM SaNmAsam / 'esa NaM' etatkhalu 'doccassa chammAsassa pajjavasANe' dvitIyassa paNmAsasya paryavasAnam antimamahorAtramiti / 'esa NaM Aicce saMvacchare' eSa khala mAdityaH saMvatsaraH samAptaH / 'esa NaM' etat khalu 'Aiccassa saMvaccharassa' Adityasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasA. nam-antimamahorAtramastIti |suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA 'khyAyAM vyAkhyAyAM SaSThaM prAbhRtaM samAptam // 5 // || zrIrastu // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAtaM paSThaM prAmRtam vyAkhyAtaM SaSThaM prAmRtam / tatra-ojaHsaMsthiti pratipAditAH, atha saptamaM prAmRtaM vyAkhyAyate tasya cAyamAdhikAraH kiM te sUriyaM varaI' kiM te sUrya varayati ! he bhagavan tava mate sUrya kaH varayati prakAzayati, ityetadadhikAraM vivRNvannAha-'tA kiM te sariyaM' ityAdi / ___mUlam-tA kiM te sariyaM varaha Ahiteti vaejjA / tattha khalu imAo vIsaI paDivattIbho paNNattAo, taM jahA-tattha khalu ege evamAsu-tA maMdare NaM pancae pariyaM varai, ege evamAsu / 1 / ege puNa evamAhaMsa-tA meruvaNaM paccae sariyaM varai, ege eva mAsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM jAva cIsaimA paDivattI jAva tA pancayarAeNaM pavvae suriyaM varai, ege evamAhaMsu / 20 / vayaM puNa evaM vyAmo maMdare vi pavuccai, merU vi padhuccai, evaM jAva pacayarAo vi pavuccai / tA je Na poggalA sUriyassa lesaM phusaMti te NaM poggalA sUriyaM varaMti, adihAvi gaM poggalA sUriyaM varaMti, caramalessaMtaragayA vi NaM poggalA sUriyaM varaMti // 20 // caMda pannattIe sattamaM pAhuDaM samattaM // 7 // chAyA- tAvat kaste sUrya gharayati AkhyAta iti vadet / tatra khalu imA vizatiH pratipattayaH prazaptA, tadyathA-tatra khalu eke pavamAhuH tAvat mandaraH khalu parvataH sUrya varayati, pake evamAhuH / / eke punarevamAhuH-tAvat meruH skhalu parvataH sUrya varayati, eke pavamAhuH / 2 / pavam etena abhilApena yAvat vizatitamA, pratipratiH, yAvat-tAvat parvatarAjaH khalu parvataH sUrya varayati eke pacamAhuH / 20 / vayaM punarevaM vadAmaH-mandaro'pi procyate, merurapi procyate, evaM yAvat parvatarAjo'pi procyate / tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalA. sUrya dharayanti, aSTA api skhalu pudgalAH sUrya varayanti, caramalezyAntaraNatA api skhalu pudgalAH sUrya varayanti ||s0 // candraprAptyAM saptamaM prAbhRtaM samAptam // 7 // vyAkhyA -'tA' tAvat 'kiM' kaH 'te' tavamate 'mUriyaM' sUrya 'varai varayati' vara IpsAyAm varayan Aptumicchan svaprakAzakatvena svIkurvan 'Ahie' AkhyAtaH 1 'tivaejjA' iti vadet / atra bhagavAn pratipattIH pradarzayati-tattha khalu' tatra sUryasya varaNaviSaye khala 'imAo' imAH vakSyamANAH 'vIsaI viMzatiH viMzatisaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'tattha khalu' tatra viMzati-pratipattivAdiSu madhye khala 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'maMdareNa pacae' mandaraH khala parvataH 'sariya' sUrya 'varaI varayati mandaraH parvato hi sUryeNa Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrApti prakAzikATIkA prA0 7 sU0 1 sUryavaraNanirUpaNam 185 maNDalaparibhramyA sarvataH prakAzyate tataH saH sUrya svaprakAzakatvena varayatIti procyate / evamapre'pi bodhyam / 'ege evamAsu' eke prathamA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH // 1 // 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' Ahu. 'tA' tAvat 'merU NaM pavvae' meraH khalu parvataH 'sUriya' sUrya 'varaI' varayati, 'ege evamAsu' eke hitoyA evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / 'evaM' anena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhilAveNaM' abhilApena agre'pi AlApakAH krtvyaaH| kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi / 'jAva' yAvat 'vIsaimA' viMzatitamA 'paDivattI' pratipattiH bhavet 'jAva' yAvat 'tA' pUrvavat 'pavyayarAe NaM pavvae' parvatarAjaH khalu parvataH 'mUriyaM varaI' sUrya varayati 'ege evamAsu' eke viMzatitamAH pratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / atra mandarAdArabhya parvatarAjaparyantaM vizatizabdAnAM vyAkhyA pUrva paJcamaprAmRte sUryasya lepyApratighAtaprakaraNe kRteti tatra vilokanIyA / etA viMzatirapipratipattayo mithyArUpAH ekasya mandarasyaiva viMzatinAmavatvAt tadeva bhagavAn svamataM pradarzayannAha-'vayaM puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH-'maMdarevi pavuccaI mandaro'pi procyate- ete viMzatipratipattivAdinaH anyAnya nAma mAzritya kathayanti kintu viMzatinAmavAn eka eva parvato vartate naanyH| epa eva parvataH mandara iti procyate / tathA 'merU vi pavuccai merurapi procyate 'evaM jAva pacayarAo vi pavuccaI' evaM yAvat manoramAdArabhya vizatitamanA mavAn parvatarAjo'pi procyate epAM nAmnAM sArthakatvaM pazcamaprAmRte savistara pradarzitaM tattatra vilokanIyam / na kevalaM merureva sUrya varayati kintu anye'pi pudgalAH sUrya varayantItyAha- tA je NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jeNaM' ye khalu 'poggalA' pugdalAH 'sUriyassa lessaM phusaMti' sUryasya lezyAM spRzanti te NaM poggalA' te khalu pugadalAH 'sUriyaM varaMti' sUrya varayanti punazca 'adihA viNaM poggalA' adRSTA api khalu pudgalA ye ca prakAzyamAnapudgalaskandhAntargatA merusthitAH sUryeNa prakAzitA api atisUkSmatvAnna dRSTisparzamupayAnti te adRSTA api pudgalAH khalu prAguktarItyA 'sUriyaM varaMti' sUrya varayanti, teSAmapi sUryeNa prakAzyamAnatvAt / punazca 'caramalessaMtaragayA vi NaM poggalA' caramalezyAntargatA api sUryaprakAzAntarvattino'pi khalu pudgalA 'sUriyaM varaMti' sUrya varayantIti ||suu01|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcakrapaJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhu chatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM saptamaM prAbhRtaM samAptam // 5 // || zrIrastu // 21 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha aSTamaM prAmRtam // gataM saptamaM prAmRtam , tatra kaH sUrya varayatItyuktam / athASTamamArabhyate, asya cAya marthAdhikAraH-'kahaM te udayasaMThiI' kathaM te udayasaMsthitiH kena prakAreNa sUrya udeti, iti pUrvaprati jJAtamevArtha pradarzayati-tA kaha te udayasaMThiI' ityAdi / mUlam-tA kaha te udayasaMThiI AhiyA ? ti vaejjA / tattha khalla imAo tiNNi paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAhaMsu-tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaiDhe aTArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi aTThArasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamuhutte divase bhavai tayANaM dAhiNaDDhe vi aTThArasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM dAhiNaDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi sattarasamuhutte divase bhavai, tA jayA NaM uttaraDDhe sattarasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe vi sattarasamuhutte divase bhavai / evaM eeNaM abhilAveNaM solasamuhutte, paNNarasamuhutte, codasamUhutte tersmuhutte| tA jayA NaM dAhiNaDDhe vArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi vArasamuhutte divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe vArasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhigaDDhe vi vArasamuhutte divase bhavai / tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathima paccatthimeNaM sayA paNNarasamuhutte divase bhavai, sayA paNNarasamuhuttA rAI bhavai, avaTThiyA NaM tattha rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ege evamAiMsu // 1 // __ege puNa evamAiMsu-tA jayA NaM jabuddIvedIve dAhiNaDDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi ahArasamuhuttANatare divase bhavai, jayA NaM uttaraDDhe aTThArasamudttANatare divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe vi ahArasamuhuttANaMtare divase bhavai / evaM parihaviyavvaM-sattarasamuhuttANatare, solasamuhuttANaMtare, paNNarasamuhuttANaMtare, cauisamuhuttANaMtare, terasamuhuttANaMtare, tA jayA NaM dAhiNaDDhe vArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vi vArasamahuttANatare divase bhatrai, jayA NaM uttaraDDhe vArasamuhuttANaMtare divame bhavaDa tayA NaM dAhiNaDDhe vi vArasamuhuttANatare divase bhavai, tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarasya paccayassa purasthimapaccasthimeNaM no sayA paNNarasamuhutte divase bhavai, no sayA paNNarasamuhattA rAI bhavai, aNavadiyA NaM tatya rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ! ege evamAhaMsa // 2 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 8 sU0 3 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 187 ege puNa evamAsu-tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe ahArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai, jayA NaM uttaraiDhe aTThArasamuhutte divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM dAhiNaDDhe aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai.tayA NaM uttaraDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai, jayA NaM uttaraDhe ahArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA NaM dAhiNaDDhe duvAlasamuhuttA rAI bhavai / evaM sattarasamuhutte divase, sattarasamuhuttANatare, solasamuhutte solasamuhuttANaMtare, paNNarasamuhutte, paNNarasamuhuttANaMtare, cauddasamuhutte cauddasamuhuttANatare, terasamuhutte, terasamuhuttANaMtare / tA jayA NaM dAhiNaDUDhe vArasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vArasamuhuttA rAI bhavai, jayA gaM uttaraDDhe vArasamuhuttANaMtare divase bhavai tayA Na jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimapaccatthimeNa Nevatthi paNNarasamuhutte divase Nevatthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai vocchiNNANaM tattha rAiMdiyA paNNattA samaNAuso ege evamAhaMmu // 3 // sU0 1 // chAyA-tAvat kathaM te udayasaMsthitiH AjhyAtA iti vadet / tatra khalu imAH titraH pratipattayaH prazaptAH tadyathA-tatra eke ecamAhuH-tAvat yadA khallu jambudvIpe dvIpedakSiNArdhe aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi aSTAdazamuhattoM divaso bhavati / tAvat yadA khalu uttarArdhe aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi aSTAdazamuhattau divaso bhavati / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe sptdshmuhtto divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi saptadazamuhatoM divasobhavati, tAvad yadA khalu uttarArdhe saptadazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi saptadazamuhattoM divaso bhavati / pamva etena abhilApena poDazamuhUrttaH, paJcadazamuhataH, caturdazamuhartaH, trayodazamuharttaH / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhattoM divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi dvaadshmuhttto divaso bhavati yadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhattoM divaso bhavati tadA skhalu dakSiNArdhe'pi dvAdazamuhattoM divaso bhavati, tadA khalu jambudvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye sadA paJcadazamuharto divaso bhavati, sadA paJcadazamuhartA rAtrirbhavati, avasthitAni khalu rAtrindivAni prajJaptAni zramaNAyuSmantaH, eke evamAhuH // 1 // ___ eke punarevamAhuH-tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNA) aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati, yadA valu uttarArdhe aSTAdazamuharttAnantaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi aSTAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati / evaM parihAtavyam-saptadazamuhUrtAnantaraH, SoDazamuhUrtAnantaraH, paJcadazamuhartAnantaraH, caturdazamuhanintaraH, trayodazamuhUrtAnantaraH / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhartAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi dvAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati, yadA khalu uttarArdha dvAdazamuhUrtAnantaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe'pi Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptisUtre dvAdazamunintaro divaso bhavati, tadA khalu jambudvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastya - pAzcAtye no sadA paJcadazamuttoM divaso bhavati, to sadA paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati, anavasthitAni khalu tatra rAtrindivAni prajJaptAni zramaNAyuSmantaH, eke pavamAhuH |2| 188 eke punarevamAhuH -- tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNAyeM aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarAdhe zraSTAdazamuttoM divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / tAvat yadA khalu dakSiNArdhe aSTAdazasurttAnantaro divaso bhavati tadA khalu uttarAdhe dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarAdhe aSTAdazamuhUtanintaro divaso bhavati tadA khalu dakSiNArdhaM dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / evaM saptadazamuhRtta divasaH saptadazamuharttAnantara SoDazamuhUrtaH, poDazamuhUrttAnantaraH, paJcadazamuhUrtaH, paJcadazamuharttAnantaraH, caturdazamuharttaH, caturdazamuhUtanintaraH, trayodazamuhUrttaH, trayodazamuhUrttAnantaraH, tAvat yadA khalu dakSiNArdhe dvAdazamuttoM divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, yadA khalu uttarArdhe dvAdazamuharttAnantaro divaso bhavati, tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye naivAsti paJcadazamutta divasaH, naivAsti - paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati, vyavacchinnAni khalu tatra rAtrindivAni pracaptAni zravaNAyuSmantaH eke pavamAhu. 3| ||sU0 1 // vyAkhyA : -- 'tA' iti tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tava bhavanmate 'udaya saMThiI' udayasaMsthitiH 'AhiyA' AkhyAtA kathitA ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhavAn ! gautamena evaM prazne kRte bhagavAn pUrvametadviSaye paramatarUpAstisraH pratipattIH pradarzayati- 'tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra - udayasaMsthitiviSaye mvala 'imAo' imAH agre pradarzyamAnAH 'tiNNi' tisraH 'paDivattIo' pratipattayaH 'paNNattAo' prajJaptA kathitAH, 'taM jahA' tadyathA tA yathA- 'tattha ' tatra triSu pratipattivAdipu madhye 'ege' eke prathamAH ' evaM ' evaM - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalla 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe jambUdvIpa nAmake dvIpe madhyajambudvIpe ' dAhiNaDDhe ' dakSiNArdhe dakSiNadik sthite'bhAge 'ahArasamutte divase bhava' aSTAdazamuhUrtI divamo bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhevi' uttarArdhe'pi uttaradik sthite'rtha mAge'pi 'aTThArasamuhutto divase bhavaH' aSTAdazamuhUtoM divamo bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe ' uttarArdhe' ahArasamuhutte divase bhavai' aSTAdazamutta divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi aTThArasa muhutte divase bhava' aSTAdazamuharttA divaso bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe ' dakSiNArthe 'sattarasamuhato divase bhavai' saptadazamuhUrtI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalla 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'sattarasammRhaco divaso bhava' saptadazamuhUrtI divaso Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0-8sU01 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 189 bhavati, 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe 'sattarasamuhutte divase bhavaI' saptadazamuhUrto divapto bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi 'sattarasamuhutto divaso bhavai' saptadazamuhUrto divaso bhavati / 'evaM' evam-anayA rItyA 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhi. lAvaNaM' abhilApena pUrvoktAbhilApAnusAreNa-ekaikamuhUrttahAnyA SoDazamuhUrtadivasAdArabhya trayodazamuhUrttadivasaparyantamabhilApAH karttavyA iti bhAvaH / tadevAha --'solasamuhutte' SoDazamuhUrtaH, 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUtrtaH, 'codasamuhutte' caturdazamuhUrtaH, 'terasamuhutte' trayodazamuhUrtaH / eSAmAlApakAH svayamUhanIyAH / atha dvAdazamuhUrttavipaye sUtrakAraH svayamAha-'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe vArasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhattoM divaso bhavati 'tayA gaM tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'vArasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhurtI divaso bhavati 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khala 'uttaraDDhe vArasamuhutte divase bhavaI' uttarArdhe dvAdazamuhUttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhigaDDhevi vArasamuhutte divase bhavaI' dakSiNArdhe'pi dvAdazamuhUrto divaso bhavati / 'tayA NaM tadA aSTAdazamuharttAdi divasakAle khalu 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pancayassa' mandarasya parvatasya 'purathimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAmaparasyAM ca dizi pUrvapazcimayordizorityarthaH 'sayA' sadA sarvadA sarvakAle 'paNNarasamuhutte divase bhavaI' paJcadazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'sayA' sadA sarvadA sarvakAle 'paNNarasamuhuttA rAI bhavaI' pazcadazamuhUrtA rAtrirbhavati, na tatra nyUnAdhikAni rAtriMdivAni bhavantIti bhAvaH / kutaH kiM tatra kAraNamityAha-'avaTThiyA gaM' avasthitAni sarvadaikapramANAni khalu 'tattha tatra mandaraparvatasya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'rAiMdiyA' rAtrindivAni 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni asmAkaM pUrvA cAryaiH 'samaNAuso' zramaNAyuSmantaH he zramaNAH he AyuSmantaH cirajIvinaH ziSyAH !, upasaMhAraH-'ege' eke prathamAH pratipattivAdinaH 'evaM' evaM pUrvapradarzitaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kazyanti pratipAdayanti / eSA prathamA pratipattiH // 1 // atha dvitIyAM pratiprattimAha-'ege puNa' ityAdi / 'ege' eke dvitIyapratiprattivAdinaH punaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kayayanti / tadeva darzayati-'tA jayA NaM' ityAdi / 'vA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'javuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'kSahiNaDDe' dakSiNArdhe "aTTArasamuhuttANaMtare' aSTAdazamuhUrttAnantaraH Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 candraprAptisUtre aSTAdazamuhUrtebhyo nyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati / atra-anantarazabdo nyUnArthavAcI varttate / 'tayANa' tadA khalu 'uttaraDDhevi uttarArdhe'pi 'aTThArasamuhuttANatare' aSTAdazamuhUrttAnantaraH 'divaso bhavaI' divaso bhvni| 'jayA NaM' yadA khala 'uttaraDDhe' uttarArdheH 'advArasamuhuttANaMtare divase bhavaI' aSTAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'dAhiNaDDhe vi' dakSiNArdhe'pi 'aTThArasamuhuttANatare divase bhavaI' aSTAdazamuhUrttAnantaro divaso bhavati / 'evaM' evam-anena prakAreNa 'parihAveyavvaM' parihAtavyam ekaikamuhUttahAnyA nyUnIkartavyam / tadeva parihANiprakAramAha 'sattarasa' ityAdi / sattarasamuhutANatare' saptadazamuhUrttAnantaraH, solasamuhutANaMtare' poDazamuharttAnantaraH, 'paNNarasamuhuttANaMtare' paJcadazamuha nantaraH, 'cauddasamuhuttANaMtara': caturdazamuhUrttAnantaraH, 'terasamuhuttANaMtare' trayodazamuhUrttAnantaraH / atha dvAdazamuhUrtAnantarasUtraM sUtrakAraH svayaM darzayati-tA jayA gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'vArasamuhuttANaMtare' dvAdazamuhUrtAnantaraH 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM tadA khala 'uttaraDhe vi' uttarArdhe'pi 'duvAlasamuhuttANatare' dvAdazamuhUrtAnantaraH 'divase bhavaI' divaso bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu uttaraDDhe uttarArdhe 'duvAlasamuhuttANaMtare' dvAdazamuhUrttAnantaraH 'divase bhavai' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhevi' dakSiNArdhe'pi 'duvAlasamuhuttANatare' dvAdazamuhUrttAnantaraH, dvAdazamuhUrtebhyo nyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati / 'tayA Na' tadA aSTAdazAdidvAdazamuhUrtAnantaradivasasamaye khalu "jamvahove dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pabdhayassa' mandarasya parvatasya 'purathimapaccatthimeNa paurastyapAzcAtye pUrvasyAmaparasyAM ca dizi 'no' naiva 'sayA' sadA sarvakAle 'paNNarasamahutte divase bhavai' paJcadazamuhUttoM divaso bhavati, tathA 'no' naiva sayA' sadA sarvakAlaM 'paNNarasamahUttA rAI bhavai' paJcadazamuhUrtA rAtri bhavati / tatra ko hetuH / ityAha-'aNavaTiyA' ityAdi, 'aNavaTiyA NaM' anavasthitAni aniyatapramANAni khalu tatra mandarasya pUrvAparadizoH 'rAhaMdiyA' rAtrindivAni 'paNNattA' prajJAtAni asmatpUrvAcAryaH kathitAni 'samaNAuso' zramaNAyuSmantaH he cirajIvinaH zramaNA iti / upasaMhAraH'ege' eke dvitIyapratipattivAdinaH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti / epA dvitIyA pratipattiH / 2 / atha tRtIyAM pratipattimAha-'ege' ityaadi| egepuNa' eke tRtIyAH paratIrthikAH punaH evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti, tadevAha -'tA jayANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu jaMbu dIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaiDhe' dakSiNArdhe dakSiNadik sthine jambUdvIpasyArdhe bhAge 'advArasamuhutte divase bhavaI' aSTAdazamuhatoM divaso bhavati Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIka prA0 8 sU0 1 sUryasya udayasaMsthitinirUpaNam 191 'tathA NaM' tadA khala 'uttaraDDhe' uttarArdhe uttaradikU sthite jambUddIpasyArdhe bhAge ' duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khala uttaraDDhe uttarArdhe 'aTThAra samuhutte divase bhava' aSTAdazamuttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'dAhiNaDDhe ' dakSiNArdhe 'aTThArasamuttANaMtare divase bhava' aSTAdazamuhUrttAnantaraH aSTAdazabhyo muhUrtebhyo hIno divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe 'duvAlasamuhuttA rAI bhavaH' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khalu ' uttaraDDhe ' uttarArdhe 'aTThArasamuhuttANaMtare' aSTAdazamuhUrttAnantaraH aSTAdazamuhUrttebhyo honaH 'divase bhavai' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu ' dAhiNaDDhe ' dakSiNA 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / ' evaM ' evam anena abhilApaprakAreNa tAvadavaktavyaM yAvat trayodazamuhUrttAnantaradivasasUtramAyAti / atra pUrNamuhUrteH, anantaraiH kiJcinnyunaizca muhUrtteH dvau dvau AlApako karttavyau, sarvatra rAtristu dvAdazamuhUtrtteva vaktavyA / tadevAha - sattarasamahutte divase' 1 saptadazamuttoM divamaH 1, 'sattarasamuhuttANaMtare' saptadazamuhUrttAnantaraH 2, 'solasamuhutta' poDazamuhUrta. 3, 'solasamuhuttANaMtare SoDazamuharttAnantaraH 4, 'paNNarasamahutte' paJcadazamuhUrta: 5, 'paNNarasamuhuttANaMtare' paJcadazamuhUrttAnantaraH 6 caudasamuhutte' caturdazamuhUrttaH 7, 'cauddasamahuttANaMtare' caturdazamuhUrttAnantaraH 8, 'terasamuhutte' trayodazamuhUrttaH 9, 'terasa huttaNaMtare' trayodazamuhUrttAnantaraH 10, / ete dazabhAlApakA pUrvapradarzitarItyA svayamUhanIyAH / atha dvAdazamuhUrttAlApakadvayaM sUtrakAra. svayaM pradarzayati - 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'vArasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrtI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'uttaraDa de' uttarArdhe 'vArasahuttA rAI bhavai ' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jayA NaM' yadA khala 'uttarar3a 'Dhe utarArdhe 'bArasahuttANaMtare' dvAdazamuhUrttAnantaraH divase bhavai' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'puratthimapaccatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvAparadigbhAge 'Netratthi' naivAsti 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamutta divasaH, tathA 'vasthi' 'naivAsti 'paNNarasamuhuttA rAI' paJcadaza muhUrttA rAtriH 'bhavai' bhavati / kathamityAha - 'vocchiNNA NaM' vyavacchinnAni vinaSTAni khalu ' tattha rAiMdiyA' tatra rAtrindivAni 'paNNattA' prajJaptAni asmadAcAryaiH 'samaNAuso' he zramaNAyuSmantaH / upasaMhAraH - 'ege' eke tRtIyAH ' evaM ' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayantIti / iti tRtIyA pratipattiH | 3 |sU0||1|| uktAstisraH pratipattayaH, etA stisro'pi pratipattayo mithyArUpAH santi bhagavatAmanabhimatatvAt / atrApi ye tRtIyAH paratIrthikAH sadaiva dvAdazamuhUrttA rAtriM pratipAdayanti teSAM prarUpa Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 cadrapraptisUtre NAyAM virodhaH prajJakSa pava loke rAtrehanAdhikarUpatvena samupalabhyamAnatvAt / evaM sati bhagavAn svamataM pradarzayati-vayaM puNa' ityAdi / mUlam - vayaM puNa evaM vyAmo tA jaMbuddIce dIve sUriyA udINapAINaM uggacchaMti pAINadAhiNaM Agacchati / pAINadAhiNaM uggacchaMti dAhiNapaDINaM AgacchaMti 2 / dAhiNa paDaNaM uggacchaMti paDINa udIrNaM Agacchati 3 / paDINaudIrNa uggacchaMti udINapAINa Agacchati 4 // 1 // tA jayA NaM jIve dIve dAhiNaD Dhe divase bhava tayA NaM uttaraDDhe vi divase bhavar3a, jayA NaM uttaraDDhe divase bhavar3a tathA NaM jabuddIve dIve madarassa paccayassa purasthimapaccasthimeNa rAI bhavaH / jayA NaM jabuddIve dIve madarassa pavtrayasta puratthimeNaM divase bhava tayA NaM paccatthimeNaM vi divase bhavai, jayA Na paccatthimeNaM divase bhavadda tayA NaM jabahI dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM rAI bhavai |2| tA jayA NaM jabuddIve dIve dAhiNaDDhe ukkosae ahArasamuhutte divase bhavas tathA NaM uttarahaDhe vi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavar3a, jayA NaM uttaraiDhe ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai tathA NaM jabuddIve dIve maMdarassa pavtrayasta puratthimapaccatthimeNa jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM jabuddIve dIve maMdassa paJcayassa purasthimeNaM aTThArasamuhutte divase ras tayA Na paccatthimeNa vi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai / , jayA NaM paccasthimeNaM ukkosae ahArassamuhutte divase bhavai tathA NaM jaghuddIve dIve maMdarassa patrayassa uttaradAhiNeNaM jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai / evaM aTThArasamuhuttANaMtare divase bhavai, sAiregA duvAlasamuhuttA rAI bhavaI, sattarasamuhutte divase terasamuhuttA rAI bhavai / sattarasamuhuttANaMtare divase sAiregA terasamuhuttA rAI bhavai / solasamuhutte divase uddamuttA rAI bhava | solasamuhANaMtare divase sAiregA caudasamuhuttA rAI bhavai / paNNarasamutte divase paNNarasamuttA rAI bhavai / paNNarasamuttANaMtare divase sAiregA paNNarasamuhuttA rAI bhavai | caudasamuhutte divase solasamuhuttA rAI bhavaH / caudasamuhuttA NaMtare divase sAiregA solasamuhuttA rAI bhavai / terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAI bhai | terasamuhuttANaMtare divase sAiregA sattarasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA NaM jaddIce dive dAhiNaDDhe jaddaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM uttaraDDhe vijaha - ory duvAlasamuhutte divase bhavai / tA jayA NaM uttaraDDhe jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM jaddIce dIve maMdarasta pavvayassa puratthimeNa paccatthimeNa ukkosiyA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 8sUra bhagavatApradarzitadivasarAtripakArastanmuhUrtamAnaM ca 193 advArasamuhuttA rAI bhavai / tA jayA paM.jabuddIve dIve. maMdarassa. pavvayassa purathimeNaM jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM paccatthimeNa vi jahaNNae duvAlassamuhutte divase bhavai / jayA NaM paccatthimeNaM jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai tayA NaM javuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM dAhiNeNaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai // 3 // suu02|| chAyA-vayaM punarevaM vadAmaH tAvat jambUddhIpe dvIpe sUryo udIcIprAcyAm udgacchataH prAcIdakSiNasyAm AgacchataH / / prAcI dakSiNasthAmudgacchataH dakSiNa pratIcyAmAgacchataH 2 dakSiNapratIcyAmudgacchataH 3 pratIcyudIcyAmudgacchataH udIcIprAcyAmAgacchataH 4 // 1 // tAvat yadA skhala jambUdvIpe dvIpe dakSiNA divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi divaso bhavati / yadA khalu uttarArdhe divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye rAtrirbhavati / yadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandasya parvatasya / paurastye divaso bhavati tadA khala pAzcAtye'pi divaso bhavati / yadA khalu pAzcAtye divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe chIpe mandarasya , parvatasya uttaradakSiNe rAtrirbhavati // 2 // tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe utkarSaka: aSTAdazamuhattoM divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi utkarSaka: aSTAdazamuhattoM divaso bhavati / tadA khalu uttarArdhe ' utkarSakA aSTAdazamuhattI divaso bhavati tadA khalu jambUdvope dvIpe mandarasya parvatasya paurastyapAzcAtye jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtrirbhavati / tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvope mandarasya parvatasya paurassye aSTAdazamuhattoM divaso bhavati tadA khala pAzcAtye'pi utkarSaka: aSTAdazamuhA divaso bhavati, yadA khalu pAzcAtye utkarSakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA skhalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttaradakSiNe jaghanyikA dvAdazaMmuhartA rAtrirbhavati / em-aSTAdazamuhartAnantaro divaso bhavati, sAtirekA dvAdazamuhUrtA strirbhvti| saptadazamuhattoM divasaH trayodazamuhartA rAtrirbhavati / saptadazamuhartA nantaro divasaH sAtirekA prayodazamuhUrtA rAtrirbhavati / SoDazamuhattoM divasaH caturdazamuhartA rAtribhavati / SoDazamuhUnintaraH divasaH sAtirekA caturdazamuhatoM rAtribhavati / 'paJcadazamuhUrtI divasa! 'paJcadazamuhartA rAtrirbhavati / paJcadazamuhUrtAnantaro divasaH sAtirekA paJcadazamuhattA rAtrirbhavati / cturdshmuhtto divasaH SoDazamuhartA raatrirbhvti| caturdazamuhAnantaro divasaH sAtirekA SoDazamuha rAtribhaH vati / trayodazamuhUtoM divasaH saptadazamuhartA rAtribhavati / trayodazamuhUrtAnantaro divasaH sAtirekA saptadazamuhartA rAtribhavati / tAvat yadA' khalu jambudvIpe dvIpe dakSiNArdhejaghanyakaH dvAdazamuhattau divaso bhavati tadA khalu uttarArdhe'pi jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhvti| tAvat yadA khalu uttarArdhe jaghanyakaH dvAdazamuhUttoM divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye utkarpikA aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati tAvat yadA-khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye jaghanyakaH dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati tadA khalu pAzcAtye'pi jaghanyako . dvAdazamuhUoM divaso bhavati / yadA 25 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ...., badraprAptisUtre khalu pAzcAtye jaghanyako dvAdazamuhUrto divaso bhavati tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe utkarSikA aSTAdazamuhartA rAtrirbhavati // 3. suu0,2||' :. ___vyAkhyA-'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM' evaM-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH / kiM vadAmaH / tadevAha-'tA jaMbuddIve dIve' ityAdi / 'tA' tAvat 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'sariyA' sUryau dvau sUryo' bharatairavatasamvandhinau maNDalAtyA paribhramantau 'udINapAINaM' udIcIprAcyA uttarapUrvasyAm IzAnakoNe 'uggacchati' udgacchataH udgatyetyarthaH 'pAINadAhiNaM prAcIdakSiNasyAM pUrvadakSiNAyAm-agnikoNe 'Agacchati' mAgacchataH astaM prApnutaH 1 / 'pAINadAhiNaM' prAcIdakSiNasyAm agnikoNe 'uggacchaMti' udgacchataH udgalya 'dAhiNapaDINaM' dakSiNapratIcyA nairRtakoNe 'AgacchaMti' mAgacchantaH astaM prApnutaH 2 / 'dAhiNapaDINaM' dakSiNapratIcyAm 'uggacchaMti' udgacchataH udgatya 'paDINaudINaM' pratIcyudIcyAM vAyukoNe 'AgacchaMti, mAgacchataH astaM praapnutH|3| 'paDINaudINaM' pratIcyudIcyAM vAyukoNe 'uggacchaMti' udgacchataH udgatya 'udINapAINaM' udIcIprAcyAm IzAnakoNe. 'Agacchati mAMgacchataH astaM prApnutaH / evaM dvau bharataravatasUryo IzAnakoNAd udgalya caturpu vidikSu udayAstakrameNa paribhramya ante IzAnakoNe eva astaM prApnutaH / evaM jambUdvIpasya dvIpasya, paritaH dvau sUryo maNDalagatyA paribhramya cAraM carataiti bhAvaH / - - ayaM tAvat sAmAnyataH samuditayoyoH sUryayorudayAstavidhiH pradarzitaH / vizeSata ekaikasUryamAzritya tadvidhirevaM jJAtavyaH-atra ekaH sUryo dvitIyasUryasya sanmukhaM pratikUladizi cAraM carati iti lokavyavasthAyA niyamaH, yathA-yadA ekaH sUryaH uttarapUrvasyAmIzAnakoNe udgachati tadA dvitIyaH dakSiNapazcimAyAM nairRtakoNe udgacchati, yadA uttarapUrvasyAMmudgataH sUryaH prAcIdakSiNasyAm Agacchati pUrvakSetrApekSayA astameti tatkSetrApekSayA 'codgacchatItyavadheyamtadA dakSiNapratIcyA naiRtakoNe udgataH sUryaH pratIcyudIcyAm , vAyavyakoNe, AgacchatIti pUrvakSetrApekSayA'stameti tatkSetrApekSayA codgacchatIti jJAtavyam na kadApi sUrya udgacchati na cAstameti ca kintu sUryasya cakSupoH sparzAsparzamAzritya lokA udayAstazabdena vyavaharanti / sUryasya cakSuHsparza sUrya uditaH, iti cakSuHsparzAmAve sUryaH' astaMgataH iti lokA vyavaharantIti vivekaH / prakRtamanusarAmaH-yadA ekaH sUryaH pUrvadakSiNasyAm agnikoNe, uMdUgacchati tadA'paraH pratIcyudIcyA tatsanmukhaM vAyavyakoNe samudgacchati, epa , dvayoH sUryayo udayavidhiH / yadA pUrvadakSiNodgatazca bhArataH sUyoM bharatAdIni kSetrANi merudakSiNadigbhAvIni maNDalagatyA paribhraman prakAzayati, tadA'paraH sUryaH pazcimottarasyAM vAyavyakoNe samudgataH san tata Uve maNDalagatyA paribhraman airavatAdIni kSetrANi yAni meroruttaradigumAvIni vartante tAni Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0802 bhagavatApradarzitadivasarAtriprakArastanmuhartamAnaM ca 195 prakAzayati / yadA bhAratazca sUryaH pUrvadakSiNasyAmudgatya dakSiNapratIcyA naiRtakoNe samAgataH san aparavidehakSetramAzritya udayameti tadA airavataH sUryaH pratIcyudIcyA vAyavyakoNesamudgatya uttarapUrvasyAmAgataH san pUrvavidehamAzritya udayameti / dakSiNapratIcyA naiRtakoNe samudgataH san sUryaH tata urva maNDalagatyA paribhraman aparavidehAn prakAzayati / uttarapUrvasyAm IzAnakoNe samudgatastu tata Urdhva maNDalagatyA paribhraman pUrvavidehAn prakAzayati / tata eSa pUrvavidehaprakAzakaH sUryoM pUrvadakSiNasyAm AgneyakoNe bharatAdi kSetrApekSayA udayameti, aparavidehaprakAzakaH sUryastu pratIcyudIcyA vAyavyakoNe udayametIti / . _____ tadevaM jambUdvIpe dvIpe sUryayo rudayavidhiH pradarzitaH, sAmprataM kSetravibhAgena divasarAtri vibhAgamAha-tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'javuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDhe divase bhavaI' dakSiNArdhe divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'divase bhavaI' divaso bhavati dvayoH sUryayoH parasparaM samakAlaM sanmukhaM pratikUladikcAritvAt / tadA ekaH sUryaH dakSiNadizi paribhramati tadA'paraH sUryo'vazyamuttaradizi paribhramati tataH dakSiNArdhe uttarArdhe ca ubhayatra divaso bhavatyeveti bhAvaH / 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDDhe' uttarArdhe upalakSaNAt dakSiNArdhaM ca 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpadviIpe 'madarassa pancayassa' mandarasya parvatasya 'purathimapaJcatthimeNaM' paurastyapAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'rAI bhavai' rAtrirbhavati dvayoH sUryayo dakSiNottaracaraNApUrvapazcima-yorekasyApi sUryasyopasthiterabhAvAt / 'jayA NaM' yadA khala jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpa "maMdarassa paccayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM tadA khala jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya 'paccatthimeNaM pi' pAzcAtye'pi pazcimAyAM dizAyAmapi 'divase bhavaI' divaso bhavati dvayoH sUryayoH parasparaM viparItadizoH samakAla 'saMcaraNasvabhAvatvAt ubhayatra divaso bhavatyeva / yadA ekaH sUryaH pUrvasyAM cAra carati tadA'paraH pazcimAyAM dizi cAraM caratyeveti / 'jayA NaM' yadA khalu 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimAyAM dizi upalakSaNAt pUrvasyAM ca dizi 'divase bhavaI' divaso bhavati 'tayA NaM tadA khallu 'javuddIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'madarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNeNaM uttara dakSiNe uttarasyAM dakSiNasyAM ca dizi 'rAI bhavaI' rAtrirbhavati dvayoH sUryayoH pUrvapazcimadizoH saMcaraNasamaye uttare dakSiNe ca ekasyApi sUryasyopasthityabhAvAt / '2 // evaM divasarAtrivibhAgamupadarya sAmprataM tatpramANamupadarzayati-'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM yadA khalu 'jaMbuddIve diive| jambUdvIpe dvIpe dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'ukkosae' utkarSakaH 'aTThAra Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 196 samuhutte divase bhava' aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttara devi ' uttarAsy- 'ukkosae' utkarSakaH 'ahArasamuhute divase bhavai' aSTAdazamuttoM divasoM bharvAta / dvayoH sUryayoH parasparaM viparIta samakAlasanmukhamaNDalacAritvena yadA ekaH sUryaH dakSiNA sarvAmyantaramaNDale cAraM carati tadA'paro'pi uttarArdhe sarvAbhyantaramuNDale cAraM carati tathA svAbhA vyAt tato dakSiNottarayorubhayatra samAna divasapramANatvaM samIcIna meveti bhAvaH / 'jayA NaM' yadA khalla 'uttaradruDhe' uttarArdhe upalakSaNAt dakSiNArdhe ca 'ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavadda' utkarSakaH aSTAdazamuhUrttA divaso bhavati 'tayA NaM jaMbuddIce dIve' tadA khalu jambUka pe - dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimapaccatthimeNa' - paurastyapAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'jahaNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati / sarvAmyantaramaNDale cAraM caratoH dvayoH sUryayoH sarvatrApi dvAdazamuhUrttAyA eva rAtre - rbhAvAt / yato hi triMzanmuhUrttAhorAtrasattve'STAdaza muhUrttAstatra divasabhAge vyatItA, nAtA to dvAdazamuhUrttA eva rAtreH zeSA stiSTheyuriti / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' nambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa paJcayassa ' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM' - paurastye pUrvasyAM dizi 'ukkosa aTThArasamuDutte divase bhavaH' utkarSakaH aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'paccatthimeNa vi' pAzcAtye'pi pazcimadizAyAmapi 'ukkosae aTThArasasuhutte divase 'bhavadda' utkarSakaH aSTAdazamuhUrtte divaso bhavati / dvayo sUryayoH parasparaviparIta saMmukhamaNDala samakAlacA ritvena yadA pUrvadikucArI sUryaH sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tadA'paraH pazcimadikU - cArI sUryo'pi sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati tathA svAbhAvyAt tataH pUrvapazcimayoH ubhayatrApi divasayoH samAnapramANatvaM bhavatyeveti bhAvaH / ' jayA NaM' yadA khalla 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimadizAyAm upalakSaNAt pUrvasyAM dizi ca 'ukkosara' utkarSaka:: 'ahArasamuhutte divase bhavai' aSTAdaza muhUttoM divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbudrIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavtrayasta' mandarasya parvatasya 'uttaradAhiNeNaM' uttaradakSiNe uttarasyAM dakSiNasyAM 'ca dizi 'jahaNNiyA' naghanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' rdvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati / sUryayoH sarvAmyantaramaNDalacArasamaye rAtre rdvAdazamuhUrttAyA evaM sarvatra sadbhAvAt triMzanmuhUrttAhorAtrapramANe'STAdazamuhUrttAnAM tatra divasabhAge vyatItatvAcceti / 'evaM evam anenAbhilApaprakAreNAgre sarvatra bhAvanA karaNIyA / tatra yadA. 'aTThArasa, muhucANaMtare' aSTAdaza muhUrttAnantaraH aSTAdazamuhUrttAt kizcinyUnaH 'divase bhavai' divaso bhavati tadA' 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA yadA divase yAvatparimitaM nyUnatvaM bhavati tadA rAtrau tAvatparimitamevAghi katvaM bhAvanIyam / 'duvAlasamuhuttA rAI bhavai' dvAdazamuhUrttA rAtrirmati / evamekaikamuhUrtasya 1 1 " Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA08 sU02 bhagavatA pradarzitadivasarAtri prakArastanmuhUrttamAnaM ca 197 kiMcitpramANasya vA divamapramANe yathA yathA nyUnatvaM jAyate tathA tathA rAtripramANe ekaikamuhUrttasya kiMcitpramANasya vA'dhikatvaM jJAtavyam / tathAhi yadA - 'sattarasamuhutte divase saptadaza muhUrtto divasa tadA 'terasamuhuttA rAI bhavai' trayodazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'sattarasamuhuttANaMtare divase' saptadazamuhUrttAnantaraH saptadazamuhUrttebhyaH kiMcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregAterasamuhuttA rAI bhavaI' sAtirekA kiMcidadhikA trayodazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'solasamuDutte divase' poDazamuhUrtto divaso bhavati tadA ' cauddasamuhuttA rAI bhavaH' caturdazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'solasamuhuttANatare divase' SoDazamuhUrttAnantaraH SoDazamuhUrttebhyaH kiMci - myUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiMcidadhikA ' caudasamuhuttA rAI bhavai' caturdazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'paNNarasamuhutte divase' paJcadazamuhUrtI divaso bhavati tadA 'paNNarasamuhuttA rAI bhavaI' pazcadazamuhUrttA rAtrirbhavati / atra pUrvaM prathamaprAbhRtasya prathame prAbhRtaprAbhRte kathitam - 'natthi paNNarasamuhutte divase natthi paNNarasamuhuttA rAI bhavai' nAsti paripUrNapaJcadazamuhUta divaso nAsti paripUrNA paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavanIti, asya kAraNamapi gaNitena tatra pradarzitam tatratyametatkathanaM nizcayanayamAzritya kRnaM vartate, atra vyavahAranayamAzritya 'paJcadazamuhUrttI divasaH paJcadazamuhUrttA rAtriH ' iti kathitamato na ko'pi doSaH / dRzyate hi loke kiJcinnyUnAdhikazata saMkhyAyAm idamekaM zatam' iti vyavahAra iti / prakRtamanusarAmaH - yadA 'paNNarasamuhuttANaMtare divase' paJcadazamuhUrttAnantaro divaso "bhavati paJcadazamuhurttebhyaH kiJcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'paNNarasamuhuttA rAI bhava' paJcadazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA- - 'cauddasamuhUtte divase' catudezamuhUrttI divaso bhavati tadA 'solasamuhuttA rAI bhavai' SoDazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA cauddasamuhuttANaMtare divase' caturdazamuhUrttAnantaraH caturdazamuhUrttebhyaH kiJcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'solasamuhuttA rAI bhavai' SoDazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'terasamuhutte divase' trayodazamuhUrttA divaso bhavati tadA 'sattarasamuhuttA rAI bhavai' saptadazamuhUrttA rAtrirbhavati / yadA 'terasamuhuttANaMtare divase' trayodazamuhUrttAnantara. trayodazamuhUrttebhyaH kiJcinnyUno divaso bhavati tadA 'sAiregA' sAtirekA kiJcidadhikA 'sattarasamuhuttA rAI bhavai' saptadazamuhUrttA rAtrirbhavati / athApre sUtrakAraH svayamAlApaka pradarzayati 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdaza Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ candraprAptisUtre muhUtrto divaso bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrto divaso bhavati / 'tA' tAvat 'jayA Na yadA khala uttaraDDhe' uttarArdhe upalakSaNAdakSiNArdhaM ca 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlAsamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUtrto divaso bhavati 'tayA Na' tadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAnirbhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu jaMbuddIve dIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pabvayassa' mandarasya parvatasya 'purathimeNaM' paurastye pUrvasyAM dizi 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati 'tayA gaM' tadA khalu 'paccasthimeNa vi' pAzcAtye'pi pazcimAyAM dizAyAmapi 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati / 'jayA NaM' yadA khalu paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimadizi upalakSaNAt pUrvadizi ca 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavaI' dvAdazamuhUrto divaso bhavati / 'tayA NaM' tadA khala 'jaMbuddIvedIve' jambudvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarassa parvatasya 'uttareNaM dAhiNeNaM' uttare dakSiNe 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati // 3 // atrAyaM niSkarSaH-do sUryau jambudvIpe parasparaM pratikUladizi saMmukhaM sva sva kSetre samakAlaM samAnagatyA cAraM carataH, tato dakSiNottarayo. sarvAbhyantaramaNDalacArasamaye ubhayatra aSTAdazamuhUtrto divaso bhavet , sarvabAhyamaNDalacArasamaye ubhayatra samakAlaM dvaadshmuhuuttto divaso bhavet / yadA sUryau dakSiNottarayozcAra caratastadA pUrvapazcimayoH rAtribhavet , yadA pUrvapazcimayozcAraM caratastadA dakSiNottarayoH rAtribhavediti sujJAtameva / ___ yadA sUryau dakSiNottarayoH sarvAbhyantaramaNDalamAzritya cAra caratastadobhayatra samakAlam aSTAdazamuhUtrto divaso bhavati, pUrvapazcimayozcobhayatra samakAlaM dvAdazamuhartA rAtribhavediti prathamaH prkaarH|1| yadA sUryo dakSiNottarayoH sarvabAhyamaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatro bhayatra samakAlaM dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, pUrvapazcimayozcASTAdazamuhUrtA rAtribhavati, ahorAtrasya triMzanmuhUrtapramANatvAt / iti dvitIya. prakAraH / 2 / yadA sUryo pUrvapazcimayoH sarvAbhyantaramaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatrobhayatra samakAlam assttaadshmuhuuttto divaso bhavati, dakSiNo. ttarayozcobhayatra dvAdazamuhUrtA rAnirbhavatIti tRtIyaH prakAraH / 3 / yadA sUryo pUrvapazcimayoH sarva Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAkiA TIka prA08sU02 bhagavatA pradarzitadivasarAtriprakArastanmuharcamAnaM ca 199 bAhyamaNDalamAzritya cAraM caratastadA tatrobhayatra samakAlaM dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, dakSiNotarayozcobhayatra aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavatIti caturtha. prakAraH / 4 / mathaiSAM caturNAmapi prakArANA sugamabodhArtha catvAri koSThakAni pradarzyante ALAMDAMund prathamaprakArakoSTakam (1) / dvitIyaprakArakoSTakama (2) dakSiNottayoHsUryadvayasyasarvAbhyantara-dakSiNottaryoH sUryaddhayasyasarvabAhyamaNDalagatI 12 dvAdaza muhrtaaraatriH| maNDalagattau 18 aSTAdaza muhrtaaraatriH| pU0 pa. ba jaba jaba - 18aSTA- 12dvAdaza 12drAdana MAHARAJaasharare pA 118 aSTA dazamuhauda dazamuhato. muhatoMdivasaH divasaH divasaH / 12 dvaadshmuhuurttaaraatriH| / 18 assttaadshmuhaushniH| mahattA divasaH 85 -ma / . tRtIyaprakArakoSTakam (3) catturyaprakArakoSTakam (4) pUrvapazcimayoH sUryadvayasyasarvAbhyantara-pUrvapazcimayoH sUryadayasyasaryabAhAmaNDalagatau 18 assttaadshmuhto divsH| maNDalagatI 12 dvaadshmuhtto divsH| pa.-cha - /jaMbUda. da0 12 dvAdaza u. dvAdaza-18 aSTA| muhUttA-daza muhUrtA raatriH| rAtriH / / 18aSTA dazamuhatI rAtriH 18 aSTAdaza muhUtrto divasaH 12 dvAdaza muhUrto divsH| pUrva dakSiNAGkettarArddhayordivasarAtriprakAraH, tanmuhUrtamAnaM ca pradarzitam , sAmprataM dakSiNArdheuttarArdhe kadA kadA varSAkAlasya prathamaH samayaH pratipadyate iti darzayitumAha-'tA' jayA NaM ityaadi| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 candraprAptisUtra mUlam-tA jayA NaM jaMbuDhIve dIve dAhiNaDDhe vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM uttaraDDhe vi vAsANaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa paccayassa purathimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayANa jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM dAhiNeNaM aNaMtarapacchAkaDe kAlasamayaMsi vAsANaM paDhame samae paDipuNNe bhavai / jahA samae evaM AvaliyA, ANapAya, thove, lave, muhutte, ahoratte, pakkhe, mAse, uU,ee dasa AlAcagA vAsANaM mANiyanvA 18 tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dahiNaDDhe hemaMtANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM uttaraDDhe vi hemaMtA NaM paDhame samae paDivajjaDa, jayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavyayassa purasthimeNaM paccasthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayasi yaM hemaMtANaM paDhame samae paDivajjai0 eyassa vi dasa AlAvagA jAva uU bhANiyacA / 5 / tA jayA NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe gimhANaM paDhame samae paDivajjai tayA Na uttaraDDhetri gimhANaM paDhame samae paDivajjai / tA jayA NaM uttaradAhiNaDhe gimhANaM paDhame samae paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve purasthimeNaM paccasthimeNaM aNaMtarapurAkaDe kAlasamayasi gimhANaM paDhame samae paDivajjai0 eyassa vi dasa AlAvagA jAva uU bhANiyavyA / 6 / tA jayA NaM javuhIve dIve dAhiNaDDe paDhame ayaNe paDivajjai / jayA NaM uttaraDDhe vi paDhame ayaNe paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNaM aNaMtarepurAkaDe kAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDivajjai / tA jayA NaM jaMdhuDhIve dIve madarassa pacayassa purasthimeNaM paDhame ayaNe paDivajjai tayA Na paccasthimeNa vi paDhame ayaNe paDibajjai / tA jayA NaM paccatthimeNaM paDhame ayaNe paDivajjai tayA NaM jaMbuddIve dIve maMdarassa pavyayassa uttareNa dAhiNeNa aNatarapacchAkaDe kAlasamayaMsi paDhame ayaNe paDipunne bhavai ! evaM saMvacchare juge vAsasae 'vAsasahasse vAsasayasahasse puncaMge, pubve, tuDiyaMge, tuDie, avavaMge, abave, huhuyaMge, huhue, uppalaMge, uppale, paumaMge, paume. NaliNaMge, NaliNe, accha niuraMge, acchaniure auyaMge, aue, nauyaMge, naue cUliyage, cUliyA, sIsapaheliyaMge, sIsapaheliyAM, paliovame, sAgarovame / tA jayA Na jaMbuddIve dIve dAhigaDDhe paDhame samae ussappiNI paDivajjai tayA NaM uttaraiDhe vi paDhame samae ussappiNI paDivajjaDa, jayA Na uttaraDDhe paDhame samae ussappiNI paDivajjai tayA NaM jaMbuDhIve dIve maMdarassa pavvayassa purathimeNaM paccatthimeNaM ussappiNI, nevatthi avahie NaM tattha kALe paNNatte samaNAuso 7 . ' Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.-8 sU03 dakSiNArdhAttarArdhe varSAkAlAdisamayanirUpaNam 201 evaM lavaNasamudde dhAyaIsaMDe kAloe tA abhitarapukkharaheNa vi sUriyA uttarapAINamugacchaMti pAINadAhiNaM AgacchaMti / evaM jaMbuddIvavattavvayA bhANiyanvA jAva ussappiNI vi sU0 3 // cadapannattIe aTThamaM pAhuDaM samattaM // 8 // chAyA-tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA skhalu uttarArdhe'pi varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate / yadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya. parvatasya paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlalamaye varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe anantarapazcAtkRte kAlasamaye varSANAM prathamaH samayaH pratipUrNI bhavati / yathA samayaH evamAvalikA, AnaprANI, stokA, laka., mUhUrtaH, ahorAtraH, pakSaH, mAsaH, atuH, ete daza AlApakA varSANAM bhaNitavyAH / tAvat yadA nalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khalu uttarArdhe'pi hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate, tadA khalu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlasamaye hemantAnAM prathamaH samayaHpratipadyate etasyApi daza AlApakA yAvat Rtum bhnnitvyaaH|5| tAvat yadA khalu jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhe grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate tadA khala uttarArdhe'pi grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate / tAvat yadA khala uttaradakSiNArdhe grISmANAM prathama samayaH pratipadyate tadA khala jambUdvIpe dvIpe paurastye pAzcAtye anantarapurAkRte kAlasamaye grISmANAM prathamaH samayaH pratipadyate / etasyApi daza AlApakA yAvat Rtum bhaNitavyAH // 6 // tAvat yadA khala jambUdvIpe dvIpe dakSiNArdhaM prathamam ayanaM pratipadyate tadA khala uttarAdhe'pi prathamam ayanaM pratipadyate / yadA skhala uttarArdhe prathamam ayanaM pratipadyate tadA balu jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye pAzcAtye anantarapurAte kAlasamaye prathamam ayanaM. pratipadyate / tAvat yadA khala jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye prathamam ayana pratipadyate tadA khala pAzcAtyepi prathamam ayanaM prtipdyte| tAvat yadA khalu pAzcatyepratham ayanaM pratipadyate / tadA khala jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya uttare dakSiNe anantarapazcAtkRte kAlasamaye pratham ayanaM pratipUrNa bhavati / evaM saMvatsaraH, yugam varSa zatam vrssshsrm| varSazatasahasram , pUrvAhna, pUrvam , truTitAGgaM, truTitam , aTaTAGga, aTaTam, avavAGga, avavam huhukAjhaM, huhukam , utpalAjhaM, utpalam , padmAGga, padmam , nalinAGga, nalinam acchanikurAGga acchanikuram, ayutAGgam , ayutam , nayutAGga nayutam , cUlikAGga cUlikA, zIrSaprahelikAGga zIrSaprahelikA palyopamaM, sAgaropamam / tAvat yadA khala jambUdvIpe dvIpe dakSiNAdhaiM prathame samaye utsarpiNI pratipadyate tadA khalu uttarArdhe'pi prathame-samaye utsarpiNI pratipadyate yadA khalu uttarArdhe prathame samaye utsarpiNI pratipadyate tadA khala jambUdvIpe-dvIpe-, mandaraya parvatasya paurastye pAzcAtye utsarpiNI naivAsti avasthitastatra kAlaH prakSaptaH zramaNAyuSman 17 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 candraprApti evaM lavaNasamudre, dhAtakIkhaNDe, kAlode, tAvat abhyantarapuSkarArdhe'pi syauM uttaraprAcyAmugdacchataH / prAcIdakSiNasyAmAgacchataH / evaM jambUdvIpavaktavyatA bhaNitavyA yAvat utsarpiNyapi // sU0 3 // candraprajJaptyAm aSTamaM prAbhRtaM samAptam // 8 // vyAkhyA- 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhigaDDhe' dakSiNArdhe 'vAsANaM' varSANAM varSAkAlasya sUtre bahuvacanamArphatvAt 'paDhame samae paDivajjaI' prathamaH samayaH prArambhasamayaH pratipadyate Arabdho bhavati 'tayANaM tadA khalu 'uttaraDDhe' vi uttarArdhe'pi 'vAsANaM paDhame samae paDivajjaI' varSANAM varSAkAlasya mAsacatuSTarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate dakSiNottarayoH samakAlameva dvayoH sUryayozcAracaraNAt / 'tayA NaM tadA vala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'mandarassa pabvayassa' mandarasya parvatasya purathimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi "aNaMtarapurAkaDe anantarapurAkRte anantaraM dakSiNottarayorvarSANAM prathamasamayAt dvitIye purAkRte agre sthite 'kAlasamayasi' kAlasamaye, samayastu anekArthavAcakaH-'samayaH zapathAcArakAlasiddhAntasaMvidaH' iti vacanAt, tatastadvayavacchedArtha kAleti vizeSaNaM dattam , tena kAlasamaye kAla rUpe samaye ityarthaH 'vAsANaM paDhame samae paDibajjaI' varSANAM prathamaH samayaH pratipadyate 'tayA NaM tadA khalu 'jaMbuddIve dIve jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttareNaM dAhiNeNaM' uttare dakSiNe ca 'aNaMtarapacchAkaDe' anantarapazcAtkRte pazcAdgatAnantarasamaye pazcAnupUrdhyA dvitIye - tasmAt pUrvasminnanantare 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye 'vAsANaM paDhame samae' varSANAM prathamaH samayaH 'paDipuNNe bhavaI' pratipUrNo bhavati / dakSiNottarayoH varSANAM prathamasamayasamAptyanantarameva pUrvapazcimayoH varSANAM prathamasamayasya prArambhanyAyAt / yadA dakSiNottarayoH varSAkAlasamayasya pUrNAnantarameva pUrvapazcimayo. sUryagatisadbhAvAt ekasya sUryasya dakSiNabhAgAt pazcime bhAge gatirbhavati, dvitIyasya uttarabhAgAt pUrve bhAge gatirbhavati, tataH samIcInameva pUrvakathanamiti / 1 / 'jahA samae' yathA samayaH yathA samayamAzritya AlApakaprakAraH pradarzitaH 'evaM' evam-anenaivAlApakaprakAreNa zeSA nava 'AvaliyA' AvalikA 2, 'ANapANa' mAnaprANau zvAsocchAsa samayaH 3, 'thove stokaH 4 lave' lavaH 5 'muhutte' muhUrtaH 6, 'ahoratte' ahorAtraH 7, 'pakkhe' pakSaH 8, 'mAse' mAsaH 9, "UU' RtuH 10 'ee' ete pUrvoktAH 'dasa' daza samayamavadhIkRnya daza saMkhyakA 'AlAvagA' AlApakAH 'cAsANaM' varSANAM varSAkAlasya 'bhANiyanyA' bhaNitavyAH AlApakAH karaNIyA ityarthaH, AlApaka prakArazca svayamUhanIyaH / 4 / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptiprakAzikA TIkA prA08 03 dakSiNArdhottarAdhe varSAkAlAdisamaya nirUpaNam 203 atha varSAkAlaM pratipAdya hemantakAlaM pradarzayitumAha- 'tA jayA NaM hemaMtANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dove' jambUdvIpe dvIpe ' dAhiNaDDhe ' dakSiNArghe 'hemaMtANa' hemantAnAM hemantakAlasya mAsacatuSTayarUpasya 'paDhame samae' prathamaH samayaH 'paDivajjai' pratipadyate praviSTo bhavati --' tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'hemaM - tANaM paDhame samae paDivajjai' hemantAnAM prathamaH samayaH pratipadyate, 'jayA NaM' yardA khalu jaMbuddIve dIve' jambUddIpe dvIpe 'maMdarassa pancayassa' mandarasya parvatasya 'puratthimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pAzcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'aNaMtarapurAkaDe' anantarapurAkRte tadanantare dakSiNottarahemantaprathamasamayAdanantaraM dvitIye pUrvAnupUrvyA agre sthite 'kAlasamayaM si' kAlasamaye kAlarUpe samaye 'hemaMtANAM' hemantAnAm ' paDhame samae' prathamaH samayaH 'paDivajjai ' pratipadyate tadA dakSiNottarayoranantarapazcAtkRtte pazcAnupUrvyA pUrvasmin kAlasamaye hemantAnAM prathamaH samayaH paripUrNo bhavatIti sugamameva / 'eyassa vi' etasyApi hemantakAlasyApi ' dasalAvagA' daza - ApakA H 'jAva UU' yAvat Rtum samayAdArabhya RtuparyantAH 'bhANiyavvA' bhaNitavyAH ||5|| atha sUtrakAraH grISmakAlaM pradarzayitumAha - 'tA jayA NaM gimhANaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ' dAhiNaDDhe ' dakSiNAdheM ' gimhANaM paDhame samae paDivajjai' grISmaNAM grISmakAlasya caturmAsarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate ' tayA NaM' tadA khalaM 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'gimhANaM paDhame samae paDivajjai' grISmANAM grISmakAlasya caturmAsarUpasya prathamaH samayaH pratipadyate / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaradAhiNaDDhe' uttaradakSiNArdhe uttarArdhe dakSiNArdhe ca ' gimhANaM paDhame samae paDivajjai' proSmANAM prathamaH samayaH pratipadyate 'tayA NaM' tadA khalu 'jabuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'puratthimeNaM paccatthimeNaM paurastye pAzcAtye ca 'aNaMtarapurAkaDe' ananvarapurAkRte uttaradakSiNagatagrISmakAlasya dvitIye 'kAlasamayaMsi' kAlasamaye ' gimhANaM paDhame samae' grISmANAM prathamaH samayaH 'paDivajjai ' pratipadyate, ityAdi 'eyassa vi' etasyApi grISmakAlasyApi 'dasa AlAvagA' dazAlApakAH 'jAva UU' yAvat Rtum samayAdArabhya RtuparyantAH 'bhANiyavvA' bhaNitavyAH pUrvoktAlApakavat karaNIyAH | 6 | pUrvaM varSAhemantagrISmarUpa Rtutrayasya vaktavyatAM pratipAdya sAmpratam - ayanAdi vaktavyatA mAha - 'tA jayA NaM ayaNe' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDDhe' dakSiNArdhe 'paDhame ayaNe' prathamam ayanam 'paDivajjai' pratipadyate ' tayA NaM' Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 candraprAptisUtre tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'paDhame ayaNe paDivajjaI' prathamam ayanaM pratipadyate / / 'jayA NaM' yadA khala 'uttaraDDhe' uttarArve upalakSaNAt dakSiNArdhe'pi ca ubhayatra sUryasadbhAvAt 'paDhame ayaNe paDivajjai' prathamam ayanaM pratipadyate 'tayA NaM' tadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavyayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM paccatthimeNaM' paurastye pazcAtye pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi 'aNaMtare purAkaDe' anantare - purAkRte agretane anantare 'kAlasamaye' dakSiNottaragatAyanaprathamasamayAt dvitIye samaye ityarthaH 'paDhame ayaNe' prathamam ayanaM 'paDivajjai pratipadyate bhavati / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pacayassa' mandarasya parvatasya 'purasthimeNaM' paurastye pUrvadizAyAM 'paDhame ayaNe paDivajjaI prathamam ayanaM pratipadyate bhavati 'tayA NaM tadA khalu paccatthimeNa vi pAzcAtye'pi pazcimadizAyAmapi 'paDhame ayaNe paDivajjai' prathamam ayanaM pratipadyate bhavati pUrvapazcimayoH sUryadvayasya samakAlaM samarekhAyAM saMcaraNasvabhAvAt / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'paccatthimeNaM' pAzcAtye pazcimabhAge pUrvabhAge ca 'paDhame ayaNe paDivajjaI' prathamam ayanaM pratipadyate 'tayA NaM' tadA khala 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdarassa pavvayassa' mandarasya parvatasya 'uttareNa dAhiNeNaM' uttare dakSiNe ca uttaradizi dakSiNadizi ca 'aNaMtare pacchAkaDe' anantare pazcAtkRte pazcAnupUrvyA'nantare pUrvapazcimabhAgasamApannAyanasamayAtpUrvasmin 'kAla samayasi' kAlasamaye 'paDhame ayaNe' prathamam ayanaM 'paDipunne bhavai' pratipUrNaM bhavati tatra pratipUrNAnantaramevAtra tatsadbhAvo bhavediti nyAyAt / idaM sarva vyAkhyAnaM pUrvokta samayasUtravadeva vAcyam / 'evaM' evam-anayaiva rItyA anenaivA''lApakaprakAreNa ca agre saMvatsarayugAderArabhya palyopamasAgaropamaparyantamavaseyam / tadeva darzayati-'saMvacchare juge' ityAdi / saMvatsarayugAditaH palyopamasAgaropamaparyantaM sarvo'pi pAThaH tadvyAkhyA ceti sarvaM sugamaM chAyA gamyameveti viramyate / sAMpratamutsarpiNI kAlamadhikRtyAha-'tA jayA Na' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'jaMbuddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'dAhiNaDDe' dakSiNArdhe 'paDhame samae' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai' utsarpiNI pratipadyate prArabhate 'tayA NaM' tadA khalu 'uttaraDDhe vi' uttarArdhe'pi 'paDhame samaye' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai' utsarpiNI pratipadyate prArabhate 'jayA NaM' yadA khalu 'uttaraDhe' uttarArdhe dakSiNArdhe ca 'paDhame samae' prathame samaye 'ussappiNI paDivajjai' utsarpiNI pratipadyate 'tayA NaM' tadA tasmin samaye khalla 'jaMbuTTIce dIve' jambUdvIpe dvIpe 'maMdaramya pavyayassa' mandarassa parvatasya 'puratthimeNaM paccatthimeNaM paurastye pAzcAtye pUrvapazcimayoH 'ussappiNI' utsarpiNI upalakSaNAd avasarpiNyapi 'Nevasthi Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAziMkA TIkA prA08 sU03 dakSiNArdhottarArdhe varSAkAlAdisamayanirUpaNam 2006 naivAsti 'avahie ' avasthitaH khalu sadA samAnaH 'tattha' tatra pUrvapazcimayoH 'kAle paNNatte' kAlaH prajJaptaH kathitaH tathAsvAbhAvyAt 'samaNAuso' he zramaNa ! AyuSyan ? gautama ? // 7 // tadevaM jambUdvIpavaktavyatA proktA, sAmprataM lavaNasamudrAdi vaktavyatAmAha-'evaM lavaNasamudde' ityaadi| 'evaM' evam - anena jambUdvIpe sUryayorudgamAdi pradarzitaM tathaiva 'lavaNasamudde' lavaNasamudre tathA 'dhAyaIsaMDe' dhAtakI SaNDe 'kAloe' kAlode samudre 'tA' tAvat 'abhitarapukkharareNa vi' AbhyantarapuSkarArdhe'pi 'sUriyA' sUryAH dvAsaptatisaMkhyakAH 'uttarapAINamuragacchaMti' uttaraprAcyAm IzAnakoNe udgacchanti 'pAINadAhiNaM Agacchati' prAcIdakSiNasyAm agnikoNe mAgacchanti / 'evaM' evam-anena AlApakaprakAreNa 'jaMbuddIvavattavyayA' jambUdvIpavaktavyatA 'bhANiyavvA' bhnnitvyaa| kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi 'jAva ussappiNI vi' yAvatutsarpiNyapi utsarpiNyAlApakaparyantamiti / atra yo vizeSaH sa pradazyate, lavaNasamudre'yaM vizeSaH jambUdvIpe dvau sUryo staH kintu lavaNasamudre catvAraH sUryAH santi dviguNakSetra vistArAt / teSu caturpu sUryeSu dvau sUryo jambUdvIpadakSiNArdhasUryasya samazreNiprativaddhau staH, dvau ca uttarArdhasUryasya samaNipratibaddhau staH / yadA jambUdvIpe ekaH sUryo dakSiNapUrvasyAmudeti tadA tasya samazreNiprativadhau dvau sUrcI lavaNasamudre dakSiNapUrvasyAmudayaM prApnutaH / evaM jambUdvIpagato dvitIyaH sUryo dakSiNapUrvakoNasya sammukhaM pazcimotare udayameti tadA lavaNasamudre'parau dvau sUryo jambUdvIpagatasUryasya samazreNipratibaddhau pazcimottare udayaM prApnutaH / evamudayavidhirjambUdvIpasUryavadeva jJAtavyaH vizeSaH kevalametAvAneva yadatra dvau sUryo, lavaNasamudre ca catvAra ityato dvau dvau ekaikasyAM dizi vakanyau / evameva yadA lavaNasamudrasya dakSiNArdhe divaso bhavati / tadA uttarArdhe'pi divaso bhavati / evaM yadA uttarArdhe divaso bhavati tadA dakSiNArdhe'pi divaso bhavati / yadA lavaNasamudrasya dakSiNArdhe uttarArdhe ca divaso bhavati tadA pUrvapazcimayoH rAtribhavati tadAnIM tatra sUryAcArabhAvAt / yadA lavaNasamudrasya pUrvapazcimayordivaso bhavati tadA dakSiNottarayoH rAtribhavati tadAnIM tatra sUryAbhAvAt / divasa rAtryoryAvatkaM pramANaM jambUdvIpe kathitaM tAvanmAnaM lavaNasamudre'pi bhaNitavyam , tacca 'nevatthi tattha osappiNI avaTThieNaM tattha kAle paNNatte samaNAuso' ityetatparyantaM sarva jambUdvIpavaktavyatAvadeva paThitavyamiti // AlApakaprakAraH svayamUhanIyaH / eSA lavaNasamudrasya vaktavyatA kathitA / yathA lavaNa samudrasya vaktavyatA kathitA tathaiva dhAtakI khaNDasya vaktavyatA vAcyA vizeSa etAvAn yat-atra kSetrasya vizAlatA sadbhAvAt dvAdazasUryA dvAdazaiva candrAH santi teSAM parasparaM samatvAt , evamagre'pi vijJeyam teSu dvAdazasu sUryeSu SaT sUryA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdraprakSaptisUtra dakSiNArdhe SaT ca uttarArdhe pUrvoktajambUdvIpakrameNaiva cAraM caranti / ete dvAdazApi sUryAH jambUdvIpalavaNasamudragatasUryANAM samazreNipratibaddhAstenaiva krameNa cAra caranti / eSAmudayAstavidhiH jambUdvIpagatasUryavadeva vijJeyaH / divasarAtriprakAro'pi jmbuudviipvdevaavseyH| utsarpiNyavasarpiNIparyantaM sarvo'pi prakAro jambUdvIpavadeva bhaNitavyaH / AlApakAH svayaM karaNIyA iti / ___kAlodaghisamudrasyApi vaktavyatA lavaNasamudravadeva paThitavyA, vizeSo'traitAvAn yat atra kSetravistArAdhikyAt dvicatvAriMzat sUryAH santi, tepu ekaviMzatiH sUryA dakSiNavibhAge, eka viMzatireva uttaravibhAge cAraM 'caranti / ete'pi jambUdvIpalavaNasamudradhAtakIkhaNDagatasUryANAM samazreNipratibaddhAstenaiva krameNa svasvakSetraM prakAzayanti / divasarAtryAdiprakAraH pUrvavadeva vijJAtavya iti / athAbhyantarapuSkarAviSaye kathyate-atrApi sarvA vaktavyatA jambUdvIpavadeva vicAraNIyA, vizeSastvayam-yadatra dvA saptatiH sUryAH santi / teSu pUrvavadeva SaTtriMzat sUryA dakSiNe paTai triMzadeva uttare prakAzayanti / anyatsarvaM divasarAtriprakAraH, tathA varSARtu samayAdArabhyotsarpiNyavasarpiNI vaktavyatAparyantaM sarvo'pi vicArazcetyAdi jambUdvIpavaktavyatAsadRzameva bhaNitavyam / evaM krameNa sArdhatRtIyadvIpavaktavyatA bhavati, tatra dvAtriMzadadhikaikazata (132) saMkhyakAH -sUryAH nirantaraM cAra caranti / sarvatra javUdvIpAdArabhya sArdhatRtIyadvIpaparyantaM yatra yAvantaH sUryAstatra tAvanta eva candrA bhavantIti vijJeyamiti ||suu03|| iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm aSTamam prAbhRtaM samAptam // 5 // // zrorastu // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha navamaM prAbhRtaM prArabhyate tadevamuktamaSTamaM prAbhRtam, tatra jambUdvIpe sUryodayamaryAdA pradarzitA / atha navamaM prAbhRtaM prArabhyate, atra pUrva dvArakathanAvasare 'kai kaTThA porisI chAyA' katikASThA pauruSI chAyA, iti kathitam, sUryaH pauruSI chAyAM katikASThAM nivartayati ? ityarthAdhikAro nirUpayiSyate iti sambandhenAyAtasyAsya navamasya prAbhRtasyedamAdimaM sUtram-'tA kaikaDe' ityAdi / mUlam-tA kaikaDaM te sUrie porisI chAyA Nivattei Ahiteti vaejjA, tattha khala imAo tiNi paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAhaMsu-tAjeNaM poggalA sariyassa lessaM phusaMti te NaM poggalA saMtappaMti. te Na poggalA saMtappamANA tayANaMtarAI vAhirAI poggalAI saMtAviti-tti esa NaM se samie tAvakhette, ege evmaaiNsu|1| ege puNa evamAiMsa-tA jeNaM poggalA sariyassa lessaM phusaMti te Na poggalA no saMtappaMti, te NaM poggalA asaMtappamANA tayANaMtarAiM vAhirAI poggalAI no saMtAveMti esa Na se samie tAvakhette, ege evamAsu / 2 / ege puNa evamAiMsu-tA je NaM poggalA sUriyassa lessaM phusaMti te gaM poggalA atyaMgaiyA saMtaveMti, atthe gaiyA no saMtati, atthegaiyA saMtappamANA tayANaMtarAI vAhirAI poggalAI saMtAti, atthegaiyAasaMtappamANA tayANaMtarAI vAhirAI poggalAI no satAti, esa NaM se samie tAvakhette, ege evamAhaMsu // 3 // vayaM puNa evaM vayAmo-tA jAmo imAo caMdimasariyANaM devANaM vimANehito lessAo pahiyA abhinissaDAo tAo payAviti, eyAsi Na lessANaM aMtaresu 2 aNNayarAo chinnalessAo saMmucchaMti, tae NaM tAo chinnalessAo saMmucchiyAo samANIo tayANaMtarAI vAhirAI poggalAI saMtAviti tti, esaNa se samie tAva khette // 0 // chAyA--tAvat katikASThAM te sUryaH pauruSI chAyAM nivartayati AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAstisraH pratipattayaH prajJaptAH, tadyathA-tatra pake pavamAhuH tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te skhalu pudgalAH saMtapyante, khalu pudgalAH saMtapyamAnAH tadanantarAn vAhyAn pudgalAn saMtApayanti iti etat khalu tat samitaM tApakSetram , eke pavamAhuH / / eke punarevamAhuH--tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti te khalu pudgalA no saMtapyante, te khalu pudgalA asaMtapyamAnAH tadanantarAn bAhyAn pudgalAn no saMtApayanti, etat khalu tat samitaM tApakSetram eke evamAhuH / 2 / eke punarevamAhuH-- tAvat ye khalu pudgalAH sUryasya lezyAM spRzanti, te khalu pudgalAH astyeke saMtapyante, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 candraprAptistre astyeke no saMtapyante (ye) astyeke saMtapyamAnAH (te) tadanantarAn bAhyAn pudgalAn saMtApayanti, astyeke asaMtapyamAnAH tadanantarAn vAhyAn pudgalAn no saMtApayantIti, etat khalu tat samitaM tApakSetram eke pavamAhuH / / __vayaM punarevaM badAma. tAvat yA imAH candrasUryayordaivayoH vimAnebhyaH lezyAH bahiH abhinissRtAH tA pratApayanti, patAsAM khalu lezyAnAm antareSu anyatarAH chinnalezyAH samUrchanti, tata. khalu tA chinnalezyAH saMmUrchitAH satyaH tadanantarAn vAhyAna pudgalAn saMtApayantIti patat khalu tat samita tApakSetram ||1||suu01|| vyAkhyA-'tA' tAvat 'kaika' katikASTa kati katipramANA kASThA prakarSo yasyAH sA katikASThA tA kiMpramANAmityarthaH 'te' tavamate 'sUrie' sUryaH porisiM puruSa bhavA pauruSI tAM 'chAya' chAyAM puruSasambandhinI chAyAM 'nivvattei' nivartayati karoti, atraviSaye bhavana kim'AhiyaM', AkhyAtam ? 'ti vaejjA ' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! iti gautamasya praznaH / atra bhagavAn pUrvametadviSaye yAvatyaH pratipattayo vartante tA darzayati-'tattha khala' ityAdi / 'tattha' tatra pauruSI chAyApramANaviSaye khalu tApakSetrasvarUpaviSayAH 'imAo' imAH vakSyamANAH 'tiNNI' timraH' 'paDIvattIo' pratipattayaH 'paNNattA' prajJaptAH, 'taM jahA tadyathA-'tattha' tatra tripu pratipattivAdipu madhye 'ege' eke prathamAH evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha-'tA je NaM" ityAdi / 'tA' tAvat 'je NaM' ye khalu poggalA pudgalA. ' 'sUriyassa lessaM sUryasya lezyAM 'phUsati' spRzanti 'te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'saMtappaMti' saMtapyante; atra karmakartari prayogaH, 'te Na-poggalA-te-khalu pudgalAH satappamANA' saMtapyamAnAH sUryalezyAtApena saMtaptA bhavantaH santaH 'tayANaMtarAI' tadantarAn saMtapyamAnapudgalAnAmavyavadhAnA'gre sthitAn 'vAhirAI. bAhyAn tatpradezAbahiHsthitAn 'poggalAI' pudgalAn sUtre napuMsakatvamApatvAt', 'saMtAtitti' santApayanti, iti, atra iti zabdaH prastutavAkyaparisamAptisUcakaH 'esa NaM' etat evaMsvarUpaM khalu 'se' tasya sUryasya 'samie samitaM saMpannaM 'tAvakhette' tApakSetramasti / atra puMstvaM prAkRtatvAt / upasaMhAraH 'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti / iti prathamA pratipattiH // 1 // atha dvitIyAM pratipattimAha-ege puNa' ityAdi 'ege puNa' eke dvitIyA punaH 'evaM evaM vanyamANaprakAreNa 'AiMsu' mAhuH kathayanti- 'tA' tAvata 'je NaM-puggalA' ye khalu pudgalAH 'mUriyassa lessaM'- sUryasya lezyAM 'phusaMti' spRzanti 'te NaM poggalA' te khala pudgalAH 'no saMtappati' no satapyante saMtaptA na bhavanti te NaM poggalA' te khalla pudgalA: 'asaMtappamANA' asaMtapyamAnAH nasaMtaptA. bhavantaH santaH 'tayANaMtarAI' tadanantarAn avyavadhAnena vada Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU01 sUryaH pauruSI chAyAM katikASThAM nivartayantIti 209 tadanasthitAn 'vAhirAI' bAhyAn bahiHsthitAn 'poggalAI' pudgalAn 'no saMtappeti' no santApayanti, te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'asaMtappamANA:' asaMtapyamAnAH 'tayaNaMtarAI tadanantarAn avyavahitAgre sthitAn 'vAhirAI' bAhyAn 'poggalAI' pudgalAm 'no saMtAveti' no saMtApayanti saMtaptAn na'kurvanti, 'esa Na' etat khalu 'se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMpannaM 'tAvakhette' tApakSetram / "ege' eke ete dvitIyAH paratIrthikAH 'evaM 'evaM pUrvoktarItyA 'AiMsu' AhuH kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / atha tRtIyAM pratipattimAha- 'ege puNa' ityAdi / 'tA' tAvat 'ege puNa' eke tRtIyA pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / tadevAha 'tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM poggalA'ye khalu pudgalAH 'sariyassa lessaM saMti' sUryasya lezyAM spRzanti 'te NaM poggalA' te khalu pudgalAH 'atgaiyA' astyeke sUryalezyA sparzakAripudgalAnAM madhye kecit pudgalAH 'saMtappaMti' saMtapyante tathA 'atthegaiyA' astyeke teSAM madhye kecitpudgalAH 'no saMtappaMti' no saMtapyante tatra ye 'atthegaiyA' astyeke 'saMtappamANA' saMtapyamAnA bhavanti te 'tayANaMtarAI' tadanantarAn tadanantarasthitAn 'vAhigaI' brAhyAn 'poggalAI pudgavAn 'saMtAveti' saMtApayanti / ye ca 'atthegaiyA' astyeke kecana sUryalezyAsparzakapudgalAH 'asaMtappamANA' asaMtapyamAnAH na saMtaptA bhavantaH santa' 'tayANaMtarAI tadantarAn svasyAgre sthitAn 'vAhirAI 'bAhyAn tatpradezAdvahiHsthitAn 'poggalAI 'pudgalAn 'no saMtAviti-tti no santApayantIti / 'esa gaM' etat khalu se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMprAptam 'tAvakhece' tApakSetram / upasaMhAraH-'ege' eke tRtIyAH 'evaM' evaM pUrvokkaprakAreNa 'AImu 1mAhuH kathayanti / iti tRtIyA pratipattiH 3 // atha bhagavAn mithyA rUpA stisraH paratIrthika pratipattIH pradaya svamataM pradarzayati-'vayaM puNa ityAdi / 'vayaM puNa evaM vayAmo vayaM punarevaM vadAmaH- 'tA' tAvat 'jAo imAo' yA imAH 'caMdasuriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM' jambUdvIpe dvidvicandrasUryayoH sadbhAvAd bahuvacanam 'vimANehito' vimAnebhyaH lessAo' lezyAH 'vahiyA abhinissaDAo' bahiraminissRtAH 'tAo' tAH bAhyaM yathocitamAkAzam 'payAviti1 pratApanti prakAzayanti 'etAsiNaM' etAsAM vimAnebhyo nissRtAnAM 'lessANaM' lezyAnAM 'aMtaresu2' antarepura pratyekamapAntarAleSu aNNayarAtro' anyatarAH kAzcidanyatamAH 'chinnalessAo' chinnalezyAH chinnamUlA lezyAH 'saMmucchaMti, saMmUrchanti tathAsvabhAvAt samudbhavanta / 'tae NaM' 1tataH khalu 'tAo' tAH pUrvoktA 'chinnalessAo' chinnalezyAH chinnamUlA lezyA: 'samucchiyAo samANIo' 1saMmUchitAH 27 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 candrazatisUtre satyaH ' tayaNaMtarAI' tadanattarAn - avyavadhAnena tadagre sthitAn 'bAhirAI poggalAI' bAhyAn pugadlAn 'saMtAtriMtI' saMtApayanti / iti pUrvavat 'esa NaM' etat khalu 'se' tasya sUryasya 'samie' samitaM saMpannaM 'tAvakhette ' tApakSetram // sU0 1 // pUrvaM tApakSetrasya svarUpapratIpannatA proktA, sAmprataM kiM pramANAM paurUSoM chAyAM sUryo nirvarttayatIti pradarzayannAha - 'tA kaikaDaM te' ityAdi / mUlam - tA kahakate sUrie porisIM chAyaM nivvatte ? Ahite ? ti vadejjA / tattha khalu imAo paNNaati paDivattIo paNNattAo taM jahA - tattha ege evamAhaMsu tA aNusamayameva sUrie porisa chAyaM nivvattei ege evamAhaM |1| ege puNa evamA haMsu tA aNumuttameva sarie porisicchAyaM Nivvatte ege evamAhaM |2| evaM ee abhilAveNa jAo ceva oyasaMThiIe (prAbhRtaM 6) paNNacIsaM paDivattIo tAo ceva yavAo jAege puNa evamAhaMsu tA aNuussappiNIosappiNImeva sUrie porisi chAyaM nivvatte, ege evamAhaMsa ||25|| vayaM puNa evaM vayAmo-tA sUriyassa NaM uccattaM lessa ca paDucca chAyA uddeso, uccattaM chAyaM pacca lessuddese, lessaM ca chAyaM paDucca uccattaddeso |2| tattha khalu imAo do paDivattIo paNNattAo, taM jahA - ege evamAhaMsu - tA asthi NaM se divase jasi caNaM divasaMsi sUrie cau porisiM chAyaM nivvatte, ahavA duporisiM chAyaM nivvatte, ege evamA |1| ege puNa evamAhaMsu - tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvatte, ahavA no kicivi porisiM chAyaM nivvattei ege evamAhaMsu 121 tattha NaM je te evamAmu-tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie cauporisiMchAyaM nivvattera, ahavA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie porisiM chAyaM nivvatte, te NaM etramAhaMsu - tA jayA Na sUrie savvabhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tathA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sUrie cauporisiM chAyaM nivcatte, taM jahA uggamaNamuhuttaMsi atyamaNamuhuttaMsi ya lessaM abhibuDDhemANe vA nivvuDDhemANe vA // tA jayANaM sUrie savvavAhiraM maMDalaM ucasaMkramittA cAraM carai, tayANaM uttamaka pattA ukosiyA aTTArasamuhuttA rAI abhai, jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi caNaM divasaMsi sUrie duporisiM chAyaM nivvatteDa, taMjahA- uggamaNamuhuttasi ya atthamaNamuhuttaMsi ya lessaM abhibuDDhemANe vA nivvuDhesANe vA |1| tattha NaM je te evamAhaM tA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sarie duporisiM chAyaM nivvatte, ahavA asthi NaM se divase jaMsi ca NaM divasaMsi sUrie no kiMcici porisiM Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0-903 pauruSIchAyAyAH pramANanirUpaNam 211 nivvate te evamAhaMsu-tA jayA NaM sUrie savva maMtaraM maMDalaM uvasaMkabhittA cAraM caraha tayA NaM uttamakaTThapatte ukkosae ahArasamuhutte divase bhavai jahaNiyA duvAla samuhuttA rAI bhavara taMsi ca NaM divasaMsi sUrie duporisIM chAyaM Nivvattei, taM jahA uggamaNa muhusi ya atthamaNamuhatasi ya, lessaM abhivuTTemANe vA nibbuDDhemANe vA / tA jayA NaM sUrie savvavAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM uttamakaThThapattA ukkosiyA aThThArasamuhuttA rAIbhavai jahaNNae duvAlasamuhutte divase bhavai taMsi ca NaM divasaMsi sUrie no kiMcivi porisiM chAyaM nivvatte, taM jahA uggamaNamuhatasi ya atthamaNamuhuttaMsi ya, no ceva NaM lessaM abhivuddemANe vA nibuDDhe mANe vA ||02|| chAyA-- - tAvat kavikASThAMte sUryaH pauruSoM chAyAM nirvarttayati / AkhyAtamiti vadet / tatra khala imAH paJcaviMzatiH pratipattaya. prajJaptAH tadyathA-tatra eke evamAhuH - tAvat anusa mayameva sUryaH pauruSIM chAMyAM nivarttayati eke pavamAhuH |1| eke punarevamAhuH - tAvat anumuhUrtameva sUryaH paurUSoM chAyAM nirvarttayati pake evamAhuH |2| evam etena abhilApena yA eva ojaH saMsthitau (prA06) paJcaviMzatiH pratipacayaH, tA pava jJAtavyAH, yAvat - eke punaH evamAhuH tAvat anusarpiNyavasarpiNImeva sUryaH pIrUpIM chAyAM nirvarttayati, eke evamAhu |25| vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat sUryasya khalu uccatvaM lezyAM ca pratItya chAyoddezaH 1 uccatvaM chAyAM ca pratotya lezyoddezaH, lezyAM ca chAyA~ ca pratItya uccazvoddezaH 2 / tatra khalu ime dve pratipattI prajJapte tadyathA pake evamAhuH tAvad asti khalu sa divasaH yasmizva khalu divase sUryaH catuHporuSoM chAyAM nirvarttayati, athavA dvipaurUSoM chAyAM nirvarttayati, eke pavamAhuH |1| eke punarevamAhuH - tAvat asti khalu sa divasaH yasmizca khalu divase sUryaH dvipaurUSoM chAyAM nirvattayati, athavA nokAJcidapi paurupa chAyAM nirvattaM yati, eke pavamAhuH |2| tatra khalu ye te pavamAhuH - tAvat asti khalu sa divasaH yamiva khalu divase sUryaH catuHpaurUSIM chAya nirvarttayati athavA asti khalu saH divasa. yasmiMzca khalu divase sUryaH dvipaurUSIM chAyAM nirvarttayati, te khalu evamAhuH tAvat yadA khala sUryaH sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khala uttamakASThA prAptaH utkarSakaH aSTAdazamutta divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati tasmiva khalu divase sUryaH catuH pauruSa chAyAM nirvarttayati, tadyathA - udgamanamuhUrtte ca, astamanamuhUrtte ca lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayanvA / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTA dazamuhUrttA rAtrirbhavati jaghanyakaH dvAdazamuhUrttA divaso bhavati tasmiMzca khalu divase sUryaH dvipauruSa chAyAM nirvarttayati tadyathA udgamanamuhUrtte ca astamana muhUrtta va lezyAM abhivardhayan vA nirvardhayan vA |1| tatra khalu ye te evamAhuH tAvat asti khalu sa divasaH ma khalu divase sUryo dvipaurUpIM chAyAM nirvarttayati, athavA asti khalu sa divasaH Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 212 candra prajJaptisUtre smazca khalu divase sUryo na kiJcidapi paurupa chAyAM nirvartayati te patramAhuH - tAvad yadA khalu sUryaH sarvAbhyAntaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati tadA khala uttamakASThA prAptaH utkaSakaH aprAdazamuttoM divaso bhavati, jaghanyakA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati tasmina khalu divase sUryaH, dviparUpoM chAyAM nirvarttayati, tadyathA - udgamanamuhUrce ca astamanamuhUrtte ca lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayan vA / tAvat yadA khalu sUryaH sarvavAAM maNDalamupasaMkramya cAra' carati tadA khalu uttamakASThA prAptA utkarSikA aSTAdazamuharttA rAtrirbhayati, jagha.. nyakaH dvAdazamuttoM divaso bhavati tasmizca khalu divase sUryaH no kAJcidapi paurUSIM chAyAM nirvarttayati, tadyathA udgamanamuhUrtte ca astaman mUhUrtte ca no caiva khalu lezyAm abhivardhayan vA nirvardhayan vA / "sUtra 2 || vyAkhyA- 'tA' tAvat 'kaikaTThe' katikASThAM kiyatprakarSopetAM prakarSataH kiyatparimitAM he bhagavan 'te' tavamate 'sUrie' sUryaH 'porisIM chAyAM' pauruSoM chAyAM- puruSeNa nirvRttA paurupI puruSapramANA tAM tAdRzIM chAyAM 'nivvatte' nirvartayati racayati karotItyarthaH / kiyatpramANAM parAkASThAsaMpannAM pauruSoM chAyAM sUryo nirvarttayatIti bhAvaH / etadviSaye kim 'Ahie' AkhyAtam ' ' tibaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / gautamena evaM prazne kRte bhagavAnAha he gautama ! 'tattha NaM' tatra' pauruSIchAyA viSaye skhalu 'imAo' imAH anupadama pradarzyamAnAH 'paMcavisaI' paJcaviMzatiH 'paDivattIo pratipattayaH anyatairthikamatarUpAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH 'taM jahA' tadyathA tA yathA - ' tattha' tatra paJcaviMzatipratipattivAdipu madhye 'ege' eke prathamAH ' evaM ' evam vanyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'aNusamayameca' anusamayameva samayaM samartha prati -- pratisamayamityarthaH sUrie' sUrya: 'porisIM chAyaM' pauruSa chAyAm / atra pauruSIchAyA lezyAvazena saMpadyate'taH pauruSI chAyeti zabdena leiyA grahItavyA kAraNe kAryopacArAt tena leiyAM nirvarttayatIti bhAvaH / upa saMhAraH 'ge' eke prathamA ' evaM ' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' Ahuriti 1 / ' evaM ' evat anayA rItyA 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhaMsu' evam vakSyamANaprakAreNa AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'aNumuhuttameva' anumuhUrttameva-pratimuhUrttaM 'sUrie' sUryaH 'porisiM chAyaM' porupIM chAyAM 'Nivtrattei' nirvarttayati karoti 'ege' aike dvitIyAH evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti 2 / 'eeNaM abhilApeNaM' etena prathamena dvitIyena ca abhilApena prathamadvitIyAbhilApaprakAraNe 'jAo veva' yA eva 'oyasaMThiIe' ojaH saMsthitau paSThaprAmRtokte ojaHsaMsthitiprakAreNa 'paMcavIsaI paDivattIo' pazcaviMzatiH pratittayaH pratipAditA 'tAo ceca' tA evAtrApi samayAnantaraM samayamuhUrttAnantaramahorAtrAdirUpAH 'NeyavvAo' jJAtavyAH / kiyatparyantamityAha - ' jAve tyAdi / 'jAva' yAvat tAsu paJcaviMzatipratipattiSu caramapratipattiH utsapaNyavasarpiNIrUpA''yAti tAvaditi tAmeva carama pratipatti sUtrakAraH svayaM. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraznaptiprakAzikA TIkA prA09 sU 2 pauruSochAyAyAH pramANanirUpaNam 213 pradarzayati 'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke paJcaviMzatitamAH pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' mAhuH-kathayanti-yat 'tA' tAvat 'aNuussappiNI osappiNImeva' anUtsarpiNyavasarpiNImeva pratyekamutsarpiNImavasappiNI cAdhikRtya 'sarie' sUryaH 'porisI chAya' pauruSI chAyAM 'nivvattei nirvayati nirmAti / upasaMhAraH-'ege' eke paJcaviMzatitamAH 'evaM' evam---pUrvoktaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayanti / 25 / AsAM paJcaviMzatipratipattInAmAlApakaprakAraH prathamapratipattiproktAlApakaprakAreNa svayamUhanIyaH / atha bhagavAn 'etAH paramatarUpA viMzatirapi pratipattayo mithyArUpAH santi iti kRtvA svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi / ___ 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM' evam vakSyamANarItyA 'vayAmau' 'vadAma. kathayAmaH 'tA' tAvat 'sUriyassa NaM' sUryasya khala 'uccattaM lessa ca' uccatvaM lezyAMtejorUpAM ca 'paDDucca' pratItya Azritya 'chAyA uddeso' chAyoddezaH chAyAprakAro bhavati, ayamAzayaH yadA sU! lezyAM tejorUpAM prasArayan udayameti tadA puruSasya prakAzyavastuno vA chAyA dIrghA bhavati, udayasamaye lokavyavahAreNa 'sUrya AsannaM vartate' iti kathyate / tadanantaraM sUryoM yathA yathA uccairuccastaraM cAdhirohati tathA tathA tejorUpA lezyA vardhate puruSasya prakAzya vastuno vA chAyA ca hInA hInatarA bhavantIti dRzyate / evaM madhyAhnaparyantaM chAyA honA hIna tarA hInatamA bhavati / ayaM prathamacchAyoddezaH // 1 // atha 'uccattaM chAyaM ca paDuccalessadeso" sUryasya madhyAgatasya uccatvaM chAyAM ca pratItya hezyoddezaH lezyAprakAro bhavati / ayaM bhAvaH-yadA sUryo madhyAhnasamaye'smAkaM mastakopari varttate tadA loka vyavahAreNa jJAyate-sUryaH sarvoccabhAge samAgata iti, yadA ca puruSasya prakAzyavastuno vA chAyAparamaprakarSeNa hInA ladhvI jAyate, sA cetastataH pArvabhAgena bhavati, tadA sUryasya lezyA tejorUpA parAkASThA prAptA jAyate'to'yaM lezyodezo dvitIyo bhavatIti / 2 / 'lessaM ca chAyaM ca paDucca uccattauddesau' lezyAM ca chAyAM ca pratItya uccatvoddezaH / ayamAzayaH madhyAhrAdUrdhvaM sUryo yathA yathA uccatvato nIcarnIcaistaramatikAmati tathA tathA lokavyavahAreNa kathyate-sUryaH uccapradezAdadho gacchatIti, yathA yathA sUryo nIcairgacchati tathA tathA tejorUpA lezyA'pi hInA hInatarA bhavati, puruSasya prakAzyavastuno vA chAyA'pi dIrghA bhavatIti jJAyate / madhyAnhagatoccattvamadhi. kRtyAyamuddezo varttate'to'yamuccaravoddezastRtIyo bhavatIti / 3 / ete trayo'pyuddezAH pratikSaNamanyathA 'nyathA nivartante tata eSu ekatarasya tathA tathA pratikSaNaM vivartamAnasyoddezata upalambhAditarasyApyuddezasyAvagamaH svayaM kartavya iti / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 caMdrapraptisUtre tadevaM lezyAsvarUpaM pratipAditam, atha pauruSIchAyAparimANaviSaye'nyatairthikapratipatti dvayaM vartate tatpradarzayitumAha- 'tattha' ityAdi / 'tattha khalu' tatra pauruSochAyAparimANaviSaye khalu 'imAo' ime vakSyamANasvarUpe 'do paDivattIo' dve pratipattI 'paNNattAo' prajJapte kathite / 'taM jahA' tadyathA te dve yathA 'ege' eke dvayormadhye prathamAH pratipattivAdinaH ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa ' Asu' AhuH kathayanti tathAhi 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti khalu 'se divase' sa divasaH etAdRzo divaso bhavati khala 'jaMsi ca NaM' yasmiMzca khalu 'divasaMsi' divase 'sUrie' sUryaH udayAstasamaye 'cau - porisiM chAyaM nicvattei' catuSpauruSa chAyAM nirvarttayati utkRSTena racayati karotItyarthaH / catuH pauruSI miti catuHpuruSapramANAM puruSazarIracaturguNAmityartha upalakSaNAt anyasya kasyApi prakAzya vastunastasmin divase tadvastutazcaturguNAM chAyAM nirvarttayatIti bhAvaH / ' ahavA' athavA ' asti sa divaso yasmizca divase sUryaH 'duporisiM chAyaM' dvipauruSIM chAyAM dviguNAM chAyAm udgamanA stamanasamaye 'nivvattei' nirvarttayati nAnyatheti / 'ege' eke ' evaM ' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsR' AhuH kathayanti |1| 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH evaM evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti yat- 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti bhavati khalu 'se divase' sa di. vasaH 'jaMsi ca NaM' yasmin khalu 'divasaMsi' divase udgamanAstamanamuhUtrtte 'sUrie' sUryaH 'duparisiM chAyaM' dvipauruSIM chAyAM kasyApi prakAzyavastunaH dviguNAM chAyAmityarthaH "nivvatteI' nirvarttayati nirmAti / 'ahavA' athavA 'asthi NaM' asti khala 'se divase' sa divasaH 'jaMsicaNaM divasaM si' yasmiMzca khalu divase udayAstasamaye 'na kiMcivi porisiM chAyAM' na kAzcidapi pauruSIM chAyAM 'nivvattei' nirvarttayati / 'ege' eke dvitIyAH ' evaM ' evam pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti |2| tadevaM dve api pratipattI pradarzya sAmprataM kena kAraNena etau dvau pratipattivAdinau evaM kathayataH ityevaM bhAvayati-'tattha' ityAdi / 'tattha' tatra dvayormadhye 'je te' ye te prathamA 'e' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti yat 'atthi NaM se divase' asti khalu sa divasa: 'jaisi caNaM divasasi' yasmiMzca khalu divase 'sUrie' sUryaH 'cauporisiM chAyaM nivvatteha' catuSpauruSIM chAyAM nirvarttayati, 'ahavA' athavA 'duporisiM chAyaM nivcatte ' dvipauruSIM chAyAM nirvarttayati 'te NaM' te khalu ' evaM ' evam anena vakSyamANena kAraNena 'AhaMsa' AhuH kathayanti tadevakAraNaM darzayati- 'tA' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA: khala 'sarie' sUrya. 'savvamaMtaraM maMDalaM uvasaMkramittA cAraM caraI' sarvAbhyantaraM maNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khala Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapraptiprakAzikA TIkA prA090 2 pauruSI chAyAyAH pramANanirUpaNam 215 'uttamakaTThapatte' uttamakASThA prAptaH paramaprakarSasaMpannaH 'ukkosae' utkarSakaH sarvotkRSTaH 'aTThArasa - muhutte divase bhavai' aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, 'jahaNNiyA' jadhanyikA sarvaladhvI 'duvAlasamuhuttA rAI bhava' dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati 'taMsi ca NaM divasaMsi tasmiMzca khalu sarvotkRSTadivasa sarvajaghanyarAtrirUpe divase 'sUrie' sUryaH 'cauporisiM chAyaM' catuSpauruSoM chAyAM 'nivvattei ' nirvarttayati / kasmin samaye ' ityAha- 'taM jahA' tadyathA 'ugamaNamuhuttaMsi' ya atthamaNamuhuttaMsi ya' udgamanamuhUrte ca astamanamuhUrtte ca 'lessaM' lezyAM tejI rUpAm 'abhivuDDhemANe vA' abhivardhayan vA udgamanamutte tejorUpAM svalezyAM pravardhayan vA, tathA 'nivbuDDhemANe vA' nirvardhayan vA sUryo'stamanasamaye svalezyAM hApayan vA / sUryo dvipaurupa chAyAM kadA nirvarttayatIti darzayati 'tA jayA NaM ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'sabvavAhiraM maMDalaM utrasaMkamittA cAraM carai' sarva bAhyamaNDalam upasaMkramya cAraM carati 'tayA NaM' tadA khalu 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarSasaMpannA 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTThArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, 'jahaNNae' jaghanyakaH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUrtto divaso bhavati 'taMsi ca NaM' tasmiMzca sarvotkRSTarAtri - sarvajaghanyadivasarUpe khalu ' divasaM si' divase 'sUrie' sUrya, 'duporisiM chAyaM nivvattera' dvipauruSIM chAyAM nirvartayati puruSasya prakAzya vastu no vA dviguNAM chAyAM nirvarttayatIti bhAvaH / kadA dvipauruSI chAyA bhavatItyAha 'taM jahA ' tathA 'uggamaNamuhatasi ya atthamaNamuhuttaMsi ya' udgamanamuhUrtte ca astamanamuhUrtte ca udayAstasamaye ityarthaH / tacca 'lessaM' lezyAM svatejorUpAM 'abhivuDDhemANe vA' abhivardhayan vA 'nivbuDDhe mANe vA' nirvardhayan vA lezyAM hApayan vA, udayasamaye lezyAM vardhayan astamanasamaye ca lezyAM hApayan hInAM kurvan vA dvipauruSa chAyAM sUryo nirvarttayatItibhAvaH / iti prathamapratipatterbhedadvayasya spaSTI - karaNam |1| 1 atha dvitIyapratipatterbhedadvayasya spaSTIkaraNamAha - ' tattha NaM je te' ityAdi, 'tattha NaM' tatra dvayormadhye ye te dvitIyAH pratipattivAdinaH yat 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNAhuH yat 'tA' tAvat 'atthi NaM se divase' asti bhavati khalu sa divasaH 'jaisi NaM divasaMsi' yasmin skhalu divase 'sarie' sUryaH 'duporisiM chAyaM nivvattei' dvipauruSIM chAyAM nirvattayati / 'ahavA' athavA 'atthi NaM' asti khalu 'se divase' sa divasa: 'jaMsi NaM divasaMsi' yasmin khalu divase 'sUrie' sUryaH 'no kiMcivi' no naiva kAzcidapi kiJcinmAtrAmapi 'paurisiM chAyAM' pauruSIM chAyAM 'nivvattei' nirvarttayati, 'te' te dvitIyAH pratipattivAdinaH ' evaM ' evam vakSyamAN Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 candraprAptisUtra kAraNena anupadaM pradayamAnaM kAraNamAzritya 'AI' AhuMH-kathayanti / tadeva darzayati 'tA jayA NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'sUrie' sUryaH 'savvanbhatara maMDalaM uva. saMkamittA cAraM carai' sarvAbhyantaraM maNDalamupasaMkramya cAraM carati "tayA NaM tadA khala 'uttamakahapatte ukkosae' uttamakASThAprAptaH paramaprakarpatA prAptaH ataeva utkarSakaH sarvotkRSTa. 'ahArasamuhatte divase bhavai' aSTAdazamuhUrtI divamo bhavati 'jahaNiyA' jaghanyikA sarvaladhvI 'duvA lasamuhattA rAI bhavaI' dvAdazamuhUrtA rAnirbhavati 'tasi ca NaM divasaMsi' tasmizca khalu divase aSTAdazamuhUtrtaparimitadivasadvAdazamUrtaparimitarAtrirUpe divase sUrie' sUryaH 'duporisI chAyaM nivvatteI' dvipaurupI chAyAM nivartayati, kadA ! ityAha 'taMjahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA tathAhi-'uggamaNamuhuttasi ya udgamanamuhUrta-udayakA ca patra muhUrtazabdaH kAlavAcI, evaM sarvatrApi / tathA 'atthamaNamuhurtasi ya astamanmuhUrte sUryAstakAle ceti / kathamityAha-'lessa' lezyAM svatejorUpAm abhivuDDhe mANe vA' abhivardhayan vA 'nivvuDDhemANe vA' nivardhayan hApayan veti / tathA--'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'murie' sUryaH 'savvavAhiraM maMDala uvasaMkamittA cAraM caraI' sarvabAhyaM maNDalamupasaMkramya cAraM carati 'tayANaM' tadA khala 'uttamakaTTapattA' uttamakASThA prAptA paramaprakarpasaMpannA ataeva 'ukkosiyA' utkarSikA sarvotkRSTA 'aTTArasamuhuttA rAI bhavaI' aSTAdazamuhUrtA rAtrirbhavati 'jahaNNae' jaghanyakaH sarvalaghuH 'duvAlasamuhutte divase bhavai' dvAdazamuhUtrto divaso bhavati, tasi ca NaM' 'divasaMsi' tasmizca tAdRze pUrvoktarAtri divasapramANarUpe divase 'surie' sUryaH 'No' naiva 'kiMcivi' kizcidapi kiJcinmAtrAmapi 'porisI chAyAM' pauruSI chAyAM nivartayati, kadeti darzayati-taM jahA' tadyathA tathAhi-'uggamaNamuhuttasi ya' udgamanamutta udayakAle ca tathA 'asthamaNamuhurtasi ya' astamanamuhUrte astakAle ca 'no ceva NaM' naiva ca khalu 'lessaM' lezyAM svatejorUpAm 'abhivuDDhemANe vA abhivardhayan vA 'nivvuDDhemANe vA' nirvardhayan veti / divasaparamahAnirAtriparamavRddhirUpe divase sUryaH svalezyAmA vRddhi hAni vA akurvan udayakA mastakAle ca kadAcidapi kiJcinmAghAmapi pauruSI chAyAM no nirvattayatIti bhAvaH ||s0 2 // pUrvaM paratArthikAnAM pratipattidvayaM, tatspaSTIkaraNaM ca zrutvA gautamo bhagavantaM svamataviSaye praznayati-'tA kaikaTaM' ityAdi / mUlam :-tA kaikaTThate surie porisiM chAya nivvattei aahie| ti vejjaa| tatya khalu imAo chaNNauI paDivattIo paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAhaMsa-tA atyi NaM se dese jasi ca NaM vesasi sarie egaporisiM chAyaM ninvattei, ege evamAhaMmma // 1 // ege puNa evamAha-vA atthi NaM se dese jaMsica NaM desaMsi sUrie duporisiM chAyaM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA09 sU3 pauruSochAyAviSaye'nyatIthikamatam 217 nivvattei, ege evamAsu / 2 / evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM jAva-ege puNa evamAImu-tA atthi Na se dese jaMsi ca Na desaMsi sarie chaNNaui-porisiM chAyaM Nivvattei, ege evamAiMsu 196tatthaNaM je te evamAhaMmu-tA asthi NaM se dese jaMsi ca NaM desaMsi sUrie egaporisiM chAyaM Nivattei, te evamAsu-tA sUriyassa NaM sabaheDimAo sUriyappaDi hio vahitA abhiNisihAhiM lessAhi tAvijjamANohiM imIse rayaNappabhAe puDhacIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo jAvaiyaM uDDhaM uccatteNaM evaiyAe egAe addhAe egeNaM chAyANumANappamANeNa omAe ettha NaM se sUrie egaporisiM chAyaM nivvattei / 1 / tattha NaM je te evamAiMsu-tA asthi NaM se dese jasi ca NaM desasi sarie duporisiM chAyaM nivvattei, te ekamAiMsu-tA sUriyassa NaM sabaheDimAno sUriyappaDihio vahitA abhiNisidvAhi lessAhiM tAvijjamANIhiM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo jAvaiyaM surie uDUDhaM uccattaMNa evaiyAhiM dohi addhAhi dohiM chAyANumANappamANehiM omAe ettha NaM se sUrie duporisiM chAyaM Nivattei / 2 / evaM NeyavvaM jAva tattha je te evamAhaMsu-tA asthi NaM se dese jaMsi caNaM desaMsi sarieH chaNNauiporisiM chAyaM Nivattei, te evamAhaMsa-tA sariyassa NaM savvahiTimAo sUriyappaDihio vahittA abhiNisihAhi lessAhiM tAvijjamANI hi imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramANijjAo bhUmibhAgAo jAvaiyaM sUrie uDDhaM uccattegaM evaiyAhima chaNNauIe addhAhiM chaNNauIe chAyANumANappamANehiM omAe, ettha NaM se surie chaNNaui-porisiM chAyaM Nivattei 196||suu03|| chAyA-tAvat katikA te sUryaH chAyAM niyati1 AkhyAtamiti vadet / tatra khalu imAH SaNNavatiH pratipattayaH prajJaptAH ta jahA tatra pake pavamAhu:-asti khala sadeza:-yasmizca khalu deze sUryaH ekapauruSI chAyA~ nirvatayati eke punaH evamAhuH-tAvada asti sa dezaH yasmizca khalu deze sUryaH dvi ruSI chAyAM nirvatayati, eke evamAhuH '2 // evaM patena abhilApena netanyaM yAvat eke punaH evamAhuH-tAvat asti khalu sa dezaH yasmizca skhala deze sUryaH SaNNavatipaurUSI chAyAM nivartayati, eke ekmAhuH / 96 // tatra khalu ye te pavamAhuH tAvat asti khala sa dezaH yasmizca khalu deze sUrya. ekapaurUSI chAyAM nirvatayati, eghamAhuH-tAvat sUryasya khalu sarvAdhastanAt sUryapratidheH vahistAt abhinissRSTAbhiH lezyAmiH tapyamAnAbhi. asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahu samaramaNIyAt bhUmibhAgAt yAvatkam Urdhvamuccatvena etAvatA ekena adhvanA ekena chAyAnumAnapramANena avamitaH atra sa sUryaH eka paurUSoM chAyAM nirvatayati / / tatra khala yete evamAhuH tAvat asti khalu sa dezaH yasmizca khalu deze sUryaH dvipaurUSoM chAyAM nivartayati te evamAhuH tAvat sUryasya khalu sarvAdhastanAt sUryapratidhe vahistAt abhinissRSTAbhiH 28 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 candraprakSaptisUtre lezyAbhiH tapyamAnAbhiH asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH pahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAta yAvatkaM sUryaH Urvamuccatvena patAghadbhayAM dvAbhyAm adhvabhyAM dvAbhyAM chAyAnumAnapramANAbhyAm amitaH, ana khalu sa sUryaH dvipaurUpI chAyAM tirvartayati / / pavaM netavyaM yAvat-tatha ye te pavamAhuH tAvat asti khala sa dezaH yasminca khala veze sUryaH paNNavatipaurUpI.chAyAM niryAta, te pavamAhuH tAvat sUryasya skhalu sarvAdhastanAt sUryapratidheH bahistAt abhinissRSTAbhiH lezyAmi tapyamAnAbhiH asyAH khala ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt yAvatkaM yaH Urdhvamuccatvena patAvandriH paNNavatyA abhiH paNNavatyA chAyAnumAnapramANaH amitaH atra khalu sa sUryaH paNNavatipaurUpI chAyAM nirvatayati ||96aasuu03|| vyAsyA-'tA' tAvat 'kaikaTTha' katikASThAM utkarpaNa kiM pramANa 'te' tava bhavato mate 'rie' sUryaH 'porisiM chAya' pauruSI puruSapramaNAm upalakSaNAt kasyApi prakAzyavastunastatpramANAM dezavibhAgena chAyAM 'nivvatteI nirvarttayati, etadviSaye bhavatA kim 'Ahiya' AkhyA tam ! 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan bhagavAn / svamatena dezavibhAgamAzritya pauruSI chAyAM pRthak 2 tathA tathA-aniyatapramANAmane vakSyati, paratIrthikAstu dezavibhAgena pratidivasa pratiniyatAmeva paurupI chAyAM pratipAdayanti tataH prathamaM tanmatA eva pratipattIH pradarzayati-'tatya' ityAdi / 'tatya khalu' tatra dezavibhAgena pratidivasa pratiniyatapauruSoM chAyA viSaye 'imAo' imAH anupadavakSyamANAH 'chaNNauI' paNNavatiH paNNavatisaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH paramatarUpA. 'paNNacAo' prajJaptAH, taM jahA' tadyathA- tA yathA-'tattha' tatra paratIrthi kAnAM paNNavati pratipattivAdinAM madhye 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'Ahe' mAhuH kathayanti-'tA' tAvat 'atthi NaM' asti khalu 'se dese' sa etAdRzo dezaH pradezaH 'jasica Na desaMsi' yasmiMzca khalu deze 'sarie' sUryaH AgataH san 'egaporisiM' eka pauruSI eka purupaparimitAM puruSasamAnAmeva, puruSazabdasyopalakSaNatvAt sarvasyApi prakAzyavastunaH svasva pramANAM 'chAya' chAyAM 'nivvattei' nirvatayati karoti, 'ege' eke prathamAH 'evaM' evam pUrvakathitaprakAraNa 'Ahesu' mAhuH kathayanti / 1 / 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AhaMmu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'asthi NaM se dese' asti khalu ko'pi sa dezaH pradezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze 'sUrie' sUryaH samAgataH san 'duporisi chAya' dvipIrupI dvipuruSapramANAM puruSasya prakAzyasya kasyApi vastunaH dviguNAM chAyAM 'nivvatteI' nivartayani, upasaMhAra. 'ege' eke dvitIyAH 'evaM' evam pUrvoktaprakAreNa 'Ahe' AhuH-kathayanti / 2 / 'evaM' evam-anenaiva pUrvokkena prakAreNa 'eeNaM' etena pUrvoktena 'abhigavaNaM' abhilApena sUtrapAThagamena zepaM trinavatisaMkhyakAnAM madhyagatAnAM tRtIyapratipattita Aramya Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA0 9 sU03 paurupIchAyAviSaye'nyatIrthikamatam 219 paJcanavatitamapratipattiparyantaM tAvat 'neyanvaM' netanyaM jJAtavyaM 'jAva' yAvat SaNNavatitamapratipattisUtramAyAti / tAmeva SaNNavatitamA pratipatti sUtrakAraH svayaM pradarzayati 'tA asthi gaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'asthi NaM se dese' asti vidyate khala saH dezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze 'mUrie' sUryaH AgataH san 'chaNNauiporisiM chAyaM' SaNNavatipauruSIM paNNavatipuruSapramANAM puruSasya prAkAzyavastunazca SaNNavatiguNAM chAyAM 'nivvatteI' nivartayati / madhyagatAtrinavatisaMkhyakA mAlApAzca pUrvottarItyA svayameva vighAtavyAH sugamatvAnna pradarzitAH upasaMhAraH 'ege' eke SaNNavatitamapratipattivAdinaH 'evaM' pUrvoktarItyA 'AhaMmu' AhuH kathayanti / 96 / ___ atha bhagavAn 'ete paNNavatipratipattivAdinaH kena hetunA evaM kathayanti ?' iti teSAM bhAvanikA pradarzayati-tattha NaM je te' ityAdi / 'tattha NaM je te' tatra SaNNavatipratipattivAdiSumadhye ye te prathamAH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AImu' AhuH kathayanti, tadeva darzayati'tA asthi NaM' ityAdi, 'tA asthi NaM se dese jasi ca NaM desaMsi sarie egaporisiM chAyaM nivvattei' arthaH sugamaH pUrvapradarzitazca, 'te' prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evam anena vakSyamANena hetunA 'AhaMsu AhuH kathayanti, tameva hetuM pradarzayati-tA mUriyaslaNaM ityAdi 'tA' tAvat 'sUriyassa NaM' sUryasya khala 'sabaheDimAo' sarvAdhastanAt sarvathA'dhastanasthitAt 'mariyappaDihio' sUryapratidheH sUryapratidhAnAt sUryanivezAt sUryanivezasthAnAdityarthaH 'vahitA' bahistAt bahirbhAge 'abhiNisihAhi' abhinissRSTAbhiH bahirnissRitAbhirityarthaH 'lessAhi' lezyAbhistejorUpAbhiH, kIdRzIbhiH ? 'tavijjamANIhi tapyamAnAbhiH sUryatejasA taptAbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAH prasiddhAyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo 'bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt ratnaprabhApRthivIsamatalabhUmibhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM yAvatparimitam 'uhuM uccatteNaM' urdhvamuccatvena uccatvamAzritya Urdhva sthitaH 'evaiyAe' etAvatA 'egAe adAe' ekena adhvanA 'egeNaM chAyANumANapamANeNaM' ekena chAyAnumAnapramANena prakAzyavastupramANena prakAzyasya vastuno yamuddezyamAzritya pramANamanumIyate tena, atrAkAzapradeze sUryasamIpe prakAzyasya vastunaH pramANaM sAkSAt parigrahItuM na zakyate kintu dezataH-anumAnena tatazchAyAnumAnapramANenetyuktam , 'omAe' bhavamitaH anumitaH yaH pradezaH 'ettha Na' atra ekena chAyAnumAnapramANena anumitapradeze samAgataH san 'sarie' sUryaH 'egaporisiM chAya' ekapauruSI puruSapramANAM prakAzyavastupramANAM vA chAyAM 'nivvattai' nirvartayati / atredaM bodhyam-prathamaM sUrye udayamAne yA lezyA vinirgatya prakAzamAzritAH tAbhiH prakAzyavastudeze Urdhva kriyamANAbhiH kiJcitpUrvAbhimukhamabanatAbhiH prakAzyena vastunA ca yaH pari Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 candrapranaptisUtra cchinna AkAzapradezaH santApyate tatra samAgataH prakAzyavastupramANAM chAyAM nivartayati evamuttaratrApi vijJeyam / / atha dvitIyapratipattibhAvaM pradarzayati-'tattha NaM' ityAdi / 'tatya the' tatra ghaNNavatipratipattivAdipu madhye khalu-'je te' ye te dvitIyAH 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'asthi NaM se dese si ca NaM desasi sarie duporisiM chAyaM nivvattei' iti arthaH sugama eva pUrva pradarzitazca, 'te' dvitIyAH 'evaM' evam-anena hetunA 'AIsa' AhuH kathayanti, tameva hetuM pradarzayati 'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'sariyassa NaM' sUryasya khala 'sancaheTThimAo' sarvAdhastanAt sarvathA'dhobhAge sthitAt 'sUriyappaDihio' sUrya pratidheH sUryanivezAt 'pahittA' bahistAt 'abhiNissiTThAhi' abhinissRSTAbhiH bahinirgatAbhiH 'lessAhi' lezyAbhiH tejorUpAbhiH 'taviz2jamANIhi tapyamAnAbhiH tApaM muJcantIbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmi bhAgAo' vahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAt samatalabhUmibhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM yAvatparimitam 'mUrie' sUryaH 'udDaM uccatteNaM' Urdhvamuccatvena uccattvamAzritya Urva sthitaH 'evaiyAhi etAvadyAM 'dohi addhAha' dvAmyAmadhvabhyAM, 'dohiM chAyANumANappamANehi dvAbhyAM chAyAnumAnapramANAbhyAM prakAzyavastupramANAbhyAm 'omAe' avamitaH anumitaH paricchinno yo dezaH 'ettha NaM' atra khalu deze sthitaH san 'sUrie duporisiM chAyaM Nivattei sUryaH dvipauruSIMm prakAzyavastunaH purupasya vA dviguNAM chAyAM nivartayanIti / 2 / 'evaM' evam-anena abhilApa prakAreNa-ekaikapratipattau ekaikachAyAnumAnapramANavRddhirUpeNa 'NeyavvaM netanyaM tAvat jJAtavyaM 'jAva' yAvat paJcanavatitamapratipattyabhilApaH saMpUrNo bhUtvA SaNNavatitamapratipattyabhilApaH prArabheta tAvatparyantamityarthaH sUtrAlApakAzca svymuuhniiyaaH| atha SaNNavatitamapratipattibhAvanikAM sUtrakAraH svayaM pradarzayati-'tattha' ityAdi, 'tattha' tatra SaNNavatipratipattivAdimadhye 'je te' ye te ghaNNavatitamAH pratipattivAdinaH santi te 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AIsu' AhuH kathayanti, 'tadevAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti vidyate khalu 'se dese' sa dezaH sUryasaMsthitipradezaH 'jasi ca NaM desaMsi' yasmiMzca khalu deze'vasthitaH san 'sUrIe' sUryaH 'chaNNaui porisiM chAyaM' paNNavatipaurupI chAyAM puruSasya anyasya vA prakAzyavastunaH SaNNavatiguNAM chAyAM 'nivvattei' nirvatayatI karotIti ye kathayanti te 'evaM' evam anena vakSyamANena kAraNena agre kathyamAnaM kAraNamAzrityetyarthaH 'AiMsa' AhuH kathayanti / tadeva kAraNaM pradarzayati-'tA sUriyassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'mUriyassa NaM' sUryasya khalu 'sanvahihimAno' sarvAdhastanAt 'sariyappaDihio' sUryapratidheH sUryanivezAt 'vahitA' bahistAt bahiH 'abhinisihAdi' Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 9 sU02 pauruSIchAyAviSaye'nyatIrthikamatam 221 abhinissRSTAbhiH bahirnissRtAbhirityarthaH 'lessAhi' lezyAbhiH 'tavijjamANIhi tapyamAnAbhiH sUryatejasA taptAbhiH saha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAbho bhUmibhAgAo' vahusamaramaNIyAt bhUmibhAgat ratnaprabhApRthivImamatalabhAgAt 'jAvaiyaM' yAvatkaM' yAvatparimitaM 'sUrie' sUryaH 'uDDhe uccatteNaM' Urdhvam uccatvena uccatvamAzritya UrdhvaM vartate 'evaiyAhiM' etAvatkai 'paNNauIe' SaNNavatyA paNNavatisaMkhyakaiH 'addhAhiM' adhvabhiH 'chaNNauIe' paNNavatyA SaNNavatisaMkhyakaiH 'chAyANumANappamANehiM' chAyAnumanapramANaiH chAyAyA anumAnapramANAnyAzritya sUryasamIpasthitaprakAzyavastupramANasya grahaNAzakyatvAt 'omAe' ava mitaH anumitaH anumAnaviSayIkRto bhavet , 'ettha NaM' atra asmindeze khalu 'sUrie' sUryaH 'chaNNAuiporisiM chAyAM' SaNNavatipauruSI SaNNavatiguNAM puruSAdisambandhinI chAyAM 'nivvattei' nivartayati racayati pUrvapradarzitapradeze puruSasya prakAzyavastuno vA chAyAM paNNavatiguNA dIrghA bhavatIti bhAvaH ||suu0 3 // uktA anyatIthikAnAM SaNNavatiH pratipattayaH , tAzca mithyArUpAH ato'svIkaraNIyAH santi atha bhagavAn samyagurUpaM svamataM prakaTayati-vayaM puNa' ityAdi / mUlam- vayaM puNa evaM vayAmo-sUrie-sAiregaauNaTiporisiM chAyaM nivvattei / tA avaDDhaporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA tibhAge gae vA sese vA / tA porisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA caubhAge gae vA sese vA / tA divaDDhaporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA paMcabhAge gae vA sese vA / evaM adAporisiM choDaM 2 pucchA divasassa bhAgaM choDaM choDaM2 vAgaraNaM jAva tA avaDDhaegUNasaTThiporisI Na chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA egRNavIsaisayabhAge gae vA sese vA? tA egRNasahiporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? bAvIsasahassabhAge gae vA sese vA / tA sAiregaegUNasahiporisI gaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA patthi kiMci gae vA sese vaa| tattha khalu imA paNavIsanividyA chAyA paNNattA taM jahA-khaMbhachAyA 1, rajjucchAyA 2, pAgArachAyA 3, pAsAyachAyA 4, uccattachAyA aNulomachAyA 6, paDilomachAyA 7, AroviyA chAyA 8, uccAro viyA chAyA 2, samApaDihayA chAyA 10, khIlachAyA 11,, paMthachAyA 12, purao daggA piTTao daggA 13, purimakaTThabhAgovagayA chAyA 14, pacchimakahabhAgovagayA 15, chAyANuvAdiNI 16, kaTThANuvAdiNI 17, chAyAikaMpadIhA sagaDacchAyA tattha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 candraprati NaM imA aTThavihA golacchAyA paNNattA taM jahA - golacchAyA 18, avaDDha golacchAyA 19, golacchAyA 20, avaDDhagolacchAyA 21, golAvalicchAyA 22, avaDDhagolAvalicchAyA 23, golapuMjacchAyA 24, aDDhagola puMjacchAyA 25, 0 4 // navamaM pAhu samattaM // 9 // chAyA - vayaM punarevaM vadAmaH sUryaH sAtirekaikonapaTipaurupIM chAyAM nirvattayati / tAvat apArdhapaurUpI bala chAyA divasasya kiM gate vA zepe vA ? tAvat tribhAge gate vA zevA 3 tAvat paurupI khalu chAyA divasya kiM gate vA zepe vA ? tAvat caturbhAge gate vA zeSe vA 1 tAvat dvayardhapaurUpI khala chAyA divasasya kiM gate vA zeSe vA ? | tAvat paJcabhAge gate vA zeSe vA ? | evam ardhapaurUpoM kSiptvA 2 pRcchA / divasasya bhAgaM kSiptvAkhyAkaraNaM yAvat tAvat apArthaikonapaTipaurUpI khalu chAyA divasasya kiMvA zeSe vA ? | tAvat ekonaviMzatizatabhAge gate vA zeSe vA ? | tAvat ekonapapripaurUpI khalu chAyA divasasya ki gate vA zeSe vA ? dvAviMzatisahasrabhAge gate vA zeSe vA / tAvat sAtirekaikonapaSTipaurupI khala chAyA divasasya kiM gate vA zepe vA ? tAvat nAsti kiJcidgate vA zeSe vA / tatra khalu imA paJcaviMzatiniviSThA chAyA pranaptA tadyathA stambhacchAyAra, rajjucchAyA 2, prAkAracchAyA 3, prAsAdacchAyA 4, uccatvacchAyA', anulomacchAyA 6 pratilomacchAyA 7 AropitA chAyA 8 uccAropitA chAyA 9 samA pratihatAchAyA 10, kIlacchAyA 11, pAndhacchAyA 12, purata udagrA pRSThataudyA 13, paurastyakASThabhA gopagatA chAyA 14 / pAzcAtya kASThabhAgopagatA 15, chAyAnuvAdinI 16, kASThAnuvAdinI 17, chAyAtikampadIrghA zakaTacchAyA, tatra khalu imA aSTavidhA golacchAyA prAptA tadyathA - golacchAyA18, apArdhagolacchAyA 19, golacchAyA 20, apAgolacchAyA 21, golAvalicchAyA 22, apArdhagolAvalicchAyA 23, golapuJjacchAyA 24, apArdhagolapujjacchAyA 25 || sU04 navamaM prAbhRtaM samAptam // 1 // vyAkhyA- 'vayaM puNa' vayaM punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'vayAmI' vadAmaH kathayAma | tadevAha - 'sUrie' ityAdi 'sUrie' sUryaH 'sAiregaaraNahiporisi' sAtirekaikonapaSTipaurupIm, udayasamaye'stasamaye ca 'chAyaM' chAyAM 'nivvatte' nirvarttayati / etadeva spaSTayati -'tA avaiDha' ityAdiH 'tA' tAvat 'avaDDhaporasI NaM chAyA' apArdhapauruSI khalu chAyA, apagatamadvaM yasyAH sA apArdhA sA cAsau paurupIceti - apArdhapaurupI chAyA ardhapauruSI chAyetyarthaH puruSasya upalakSaNAt prakAzyasya sarvasyApi vastuna ityagre'pi vijJeyam, apArthapauruSI ardhapuruSapramANetyarthaH chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM' kim katame bhAge 'gae cA' gate vA vyatitavA katitame 'sese vA' zepe vA avaziSTe vA bhAge bhavati, pApaurupI chAyA divasasya katitame bhAge vyatIte katitame vA bhAge'vaziSTe bhavatIti praznaH Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA09 sU03 pauruSIchAyAviSaye svamanirUpaNam 223 bhagavAnuttaramAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'ti bhAge' tribhAge divasasya bhAgatraye 'gae vA' gate vA vyatIte vA 'sese vA' zeSa vA avaziSTe vA, divasasya 'bhAgatraye gate' iti eka sminnantime bhAge 'bhAgatraye zeSe' iti divasasyAdime ekasmin bhAge apArdhapauruSI chAyA bhavatIti bhaavH| punaH praznayati-'tA' tAvat 'porasI NaM chAyA pauruSI khala saMpUrNapuruSa pramANA chAyA 'divasassa' divasasya 'kiM gae vA sese vA' ki gate vA zeSe vA bhavati ? arthaH pUrvavat bhagavAnAha-'tA' tAvat 'caubhAge' divasasya caturbhAge bhAgacatuSTaye gate vA, vyatIte vA aratamanasamaye ityarthaH 'sese vA' zepe vA divasasya bhAgacatuSTaye'vaziSTe udgamanasamaye ityarthaH saMpUrNapuruSapramANA chAyA bhavatIti / iyaM chAyA'nyatra sarvAbhyAtaramaNDalagataM sUryamAzritya protA, uktazca-"purisa-ti saMkU purisasarIraM vA tao purise nippannA porisI, evaM savvassa vatthuNo jayA sayappamANA chAyA bhavai tayA porisI havai, eyaM porisIpamANaM uttarAyaNassa aMte, dakSiNAyaNassa Aie ikkammi diNe havai, ao paraM addhaegasahibhAgA aMgulassa dakSiNAyaNe vaDdati. uttarAyaNe hassaMti / evaM maNDale maNDale annA porisI'' iti chAyA-puruSa iti zaGkhaH, puruSazarIraM vA, tataH puruSe niSpannA paurupI evaM sarvasya vastuno yadA svapramANA chAyA bhavati tadA pauruSI bhavati, evaM pauruSIpramANam uttarAyaNasya mante, dakSiNAyanasya Adau ekasmin dine bhavati, ataH param ardhekapaSTibhAgA aMgulasya dakSiNAyane vardhante, uttarAyaNe hAsati, evaM maNDale maNDale anyA pauruSI, iti / ata idaM sakalamapi pauruSIvibhAgapariNAmaka thanaM sUryasya sarvAbhyantaramaNDaccArasamayamAzritya vijJeyam / tathA punaH praznayati-'tA' tAvat 'divaDDhaporasI gaM' chAyA, dvayardhapauruSI khalu dvitIyAyAH pauruNyA madhaM yatra sA dvayardhA, sA cAsau pauruSI ceti tathA sAdhaiMka puruSapramANA pauruSItyarthaH, etAdRzI chAyA 'divasassa' divasasya 'ki gate vA sese vA' kiM-katame bhAge gate vA avaziSTe vA bhavatIti praznaH / uttaramAha 'tA' tAvat 'paMcamabhAge pazcamabhAge 'gate vA sese vA' gate vA zeSe vA bhavati, divasasya paJcabhAgAH kalpyante tatra paJcame bhAge dvayardhapauruSI chAyA mavatIti bhAvaH / 'evaM' evam anena pUrvoktena krameNa agre'pi 'addhaporisi' ardhapauruSI pratyekasmin prazne 'choDaM 2' kSiptvA 2 saMvardhya saMvaryetyarthaH 'pucchA' pRcchA praznaH karttavyA, tathA pratyekasmin uttaravAko 'divasassa' divasasya 'bhAga' bhAgameka 'choTu 2' kSiptvA 2 saMvardhya 2, 'vAgaraNaM' vyAkaraNam uttaraM karttavyam / taccaivam - "viporisI NaM' chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ? tA chabbhAge gae vA sese vA / tA aDhAijjaporisI NaM chAyA divasassa kiM gae vA sese vA ?, tA sattabhAge gae bA sese vA" ityAdirItyA sUtrAlApakAH svayamUhanIyAH-kiyatparyanta mityAha Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistra 'jAva' ityAdi, jAva' yAvat-'avaDDhae gRNasadviporasI NaM chAyA' apArdhe konaSaSTi paurupI khala chAyA, apagatA ardhA yanyAH sA apArdhA, sA cAsau ekonaSaSTiriti apAdhaiMkonaSaSTiH sArdhASTapaJcAzadrUpA, sA ca pauruSIti apAdhai konaSaSTipauruSI khalu chAyA 'divasassa' divakhasya 'ki gae vA sese vA' ki gate vA zepe vA bhavati ? / uttaramAha-tA' tAvat'egaNavIsaisayabhAge' ekonaviMzatizatabhAge' divasya ekonaviMzatizatabhAgazaraNe ekonaviMzatizatatame bhAge gae vA sese vA' gate vA zepe vA ApAdhai konaSaSTipauruSI chAyA bhavatIti bhAvaH / praznayati-'tA' tAvat 'egUNasahiporisI NaM chAyA' ekonaSaSTipIrupo khalu chAyA 'divasassa' divasasya ' kiMgae vA sese vA' kiM gate vA zeSevA bhavatIti praznaH / uttaramAha- 'vAvIsa hassabhAge' dvAviMzatisahasrabhAge, divasasya dvAviMzati mahasabhAgakaraNe dvAviMzatisahasratame bhAge 'gae vA sese vA' gate vA zeSe vA ekonaSaSTipaurupIchAyA bhavati / punaH praznayati 'tA' tAvat 'sAiregaegUNasaTThiporisI gaM' sAtirekaikonaSaSTiH sAdhikA adhikena sahitA kiJcidadhikA ekonaSaSTiriti sAtirekaikonaSaSTiH, sA cAsau pauruSI ceti sAtirekapaurupI khalu chAyA' chAyA 'divasasta divasasya kiM gae vA sese vA' ki gate vA zeSe vA bhavatIti praznaH / uttaramAha -'tA' tAvat 'Nasthi kici gae cA sesa vA' nAsti na bhavati etAdRzI paurupI chAyA divasasya kiJcinmAtro'pi bhAge gate vA zepeveti // 'tattha' tatra chAyAvicAre khalu 'imA' imAH vakSyamANA 'paNavIsaniviTA' paJcaviMzatiniviSThA paJcaviMzatinivezavatyaH, paJcavizatiprakArasaMnivezayuktA 'chAyA' chAyA 'paNNattA' prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-khaMbhachAyA stambhachAyA, stambhavadIrghA chAyA 1 'rajjucchAyA' rajjucchAyA davarikAchAyA rajjuvattiryagbhUtA chAyA 2, pAgAracchAyA' prAkAracchAyA, prakAro nagaraveSTanabhittiH, tadAkArA chAyA 3 'pAsAyacchAyA' prAsAdacchAyA 'prAsAdo dhaninAM gRham' iti vacanAt prAsAdavadvistIrNA chAyA 4, 'uccattacchAyA' uccatvacchAyA zivaravaduccatvamAzritya chAyA 5, 'aNulomacchAyA' anulomacchAyA saralachAyA 6, 'paDilomacchAyA' pratilomacchAyA bakracchAyA, AroviyA chAyA' AropitA chAyA Aropitasya yaSTayAdezchAyA, 8, 'uccAroviyA chAyA' uccAropitA chAyA UrvIkRtayaNTyAdezchAyA. 9, samApaDihayA chAyA' samA'pratihatA samA samatayA haste gRhItA ataeva apratihatA kenApi vastunA na pratihatA yA yaSTiH tasyAzchAyA 10, 'khIlacchAyA' kolacchAyA-kIlasya kASThakIlasya lohakIlasya vA chAyA 11, 'paMthacchAyA' mArge calata chAyA 12, 'purao daggA piTTao daggA' purataudagrA pRSThataudagrA-pUrva purataH agre hastamUrvIkRtya pazcAdadhaH karoti, tasyaitAdRzasya hastasya chAyA purataH pRSThatazcodanA chAyA kathyate 13, 'purimakahamAgovagayA' paurastyakASThabhAgopagatA, paurastye sUryamadhikRtya Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA09sU02 pauruSIchAyAyAH pramANanirUpaNam 225 pUrvasyAM dizi sthApitakASThabhAgamupagatA chAyA 14, 'pacchimakaTThabhAgovagayA' pAzcAtya. kASThabhAgopagatA evaM pAzcAtye sUryamadhikRtya pazcimAyAM dizi sthApitakASThabhAgamupagatA chAyA 15, 'chAyANuvAdiNI' chAyAnuvAdinI chAyAnuvAdakAriNI chAyA pramANakAriNI chAyA 16, 'kahAnuvAdiNI' kASThAnuvAdinI kASThapramANakAriNI chAyA 17,chAyAikaMpadIhA sagaDacchAyA' chAyAdi kampadIrghA zakaTacchAyA chAyAdikampanakAriNItvena dIrghA lambA zakaracchAyA gantrI chAyA 'tattha' tatra tasyAM chAyAyAM khalu 'imA' iyaM vakSyamANA 'aTTavihA' aSTavidhA aSTaprakArA 'golacchAyA' golAkArA vartulA chAyA 'paNNattA' prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'golacchAyA' 'goLacchAyA-golavadvartulA chAyA 18, avaDDhagolacchAyA' apArdhagolacchAyA-ardhagolacchAyA 19, 'golagolacchAyA' golagolacchAyA golairbahubhigolaimilitvA yo niSpAdita eko golaH sa golagolaH, tasya chAyA valayAkArA 20, avaDDhagolagolacchAyA' apArdhagolagolacchAyA ardhagolacchAyA kAcanirmita bAlakrIDanakagolAkArA 21, 'golAvalicchAyA' golAvali. chAyA- golAnAm-anekagolAnAM yA AvaliH paMktiH sA golAvaliH, tasyAzchAyA madhyAhnasUryAkArA 22 'avaDDhagolAvalicchAyA' apArdhagolAvalicchAyA-ardholAvalicchAyA pUrNimA madhyarAtrivarticandrAkArA 23, 'golapuMjacchAyA' golapuAcchAyA, golAnAM punaH-samUhaH tasya chAyA gambhIragAkArA 24, 'avaDDhagolapujacchAyA' apArdhagolapuacchAyA; golasamUhasyA tasya chAyA ardhagambhIragarttAkArA 25, iti ||suu0 4 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm navamam prAmRtaM samAptam // 5 // // zrIrastu // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamaM prAbhRtam // gataM navamaM prAbhRtam tatra sUryasya paurupI chAyA nirvarttanaM pradarzitam / atha dazamaM prAbhRtaM prArabhyate, tatra pUrvaM dvAragAthAyAM ' joetti kiM te Ahie' yoga iti kiM te AkhyAta iti pratijJAtamiti tadviSayamatra dazame prAbhRte pratipAdayiSyate atra dvAviMzatiH prAbhRtaprAbhRtAni santi, tatra prathame prAbhRtaprAbhRte nakSatra paripATI, pratipAdyate - ' tA joge tti' ityAdi / mUlam - ar jogetti AvaliyA nivAe Ahietti vaejjA / tA kahaM te vatthussa jogetti vatthussa AvaliyANivAe Ahie ? tti ejjA / tattha khalu imAo paMca paDivattIo paNNattAo, taM jahA - tatyege evamAhaMsu-tA savve vi NaM NakkhattA kattiyAdiyA bharaNipajjavasANA paNNattA ege evamAhaMsu || 1|| ege puNa evamAhaMsu - tA savveNiM nakttA maghAdiyA assesApajjavasANA paNNattA, ege evamAhaM // 2 // ege puNa evamAtA savve viNaM nakkhattA dhaNihAjhyA savaNapajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu || 3 || ege puNa evamAhaMsu tA savve vi NaM NakkhattA assiNIAdiyA revaIpajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu ||4|| ege puNa evamAhaMsu tA savve vi NaM Nakakha ttA bharaNIAiyA assiNIpajjavasANA paNNattA, ege evamAhaMsu ||5|| vayaM puNa evaM vayAmo- -tA savve viNaM NakkhattA abhiIAdiyA uttarAsADhApajjavasANA paNNattA, taM jahA - abhiI savaNo jAva uttarAsAdA || sU0 1|| ||dasamassa pAhuDassa paDhamaM pAhuDaM samattaM // 101 // chAyA - tAvat yoga iti vastunaH AvalikAnipAta AkhyAta iti vadet tAvat kathaM te yoga iti vastunaH AvalikAnipAta AkhyAtaH ! iti vadet / tatra khalu imAH paJca pratipattayaH prAptAH tadyathA-tatraike evamAhuH tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi kRttikAdikAni bharaNIparyavasAnAni prajJaptAni, pake evamAhuH |1| eke punaH evamAhuH tAvat savayapi khalu nakSatrANi maghAdikAni azleSAparyavasAnAni prajJaptAni, eke pavamAhuH |2| pake punaH pavamAhuH - tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi dhaniSThAdikAni zravaNaparyavasAnAni prajJatAni, eke pavamAhuH / 3 / eke punaH pacamAhuH - tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi azvinyAdikAni revato paryavasAnAni prajJaptAni, pake evamAha / pake punaH evamAhuH tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi bharaNyAdikAni azvinI paryavasAnAni prajJaptAni, eke pavamAhuH | 5| vayaM punaH pacaM vadAmaH -- tAvat sarvANyapi khalu nakSatrANi abhijidAdikAni uttarASADhAparyavasAnAni praptAni tadyathA - abhijit 1 zravaNaH 2 yAvat uttarApADhA 27 // sU0 1 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiprakAzikA TIkA prA0 10 1 sU 1 candrasUryayoH AvalikAnipAtaH 227 'vyAkhyA -- 'tA jogetti' iti / 'tA' tAvat - AstAM tAvadanyat kathanIyaM sAmpratametAvadeva kathyate-yat 'jogetti' yoga iti 'vatthussa' vastunaH nakSatrajAtasya ' AvaliyAnivAe ' AvalikAnipAtaH AvalikayA paMktacA krameNetyarthaH nipAtaH candrasUryaiH saha saMpAtaH saMyogaH sa eva yoga iti 'Ahie' AkhyAtaH kathito mayA 'tti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH kathayet / bhagavatA evamukte gautamaH pRcchati 'tA kahaM te' ityAdi, 'tA' tAvat prathamaM he bhagavan ? ' te ' tvayA 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'joetti' yoga iti 'vatthussa' vastunaH nakSatrajAtasya 'AvaliyANivAe' AvalikAnipAtaH krameNa candrasUryaiH saha saMpAta : 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH, tasya kaH prakAraH ? 'ttivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu bhagavAn athAtra bhagavAn prathamamanyatIrthikANAM pratipattIH pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra nakSatrANAM yogaviSaye skhalu 'imAo' hamAH agre pravakSyamANAH 'paMca' paJceti pacasaMkhyakAH 'paDivattIo' pratipattayaH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA tA yathA - ' tattha' tatra paJcasu pratipattivAdiSu madhye 'ege' eke prathamAH ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'savve vi NaM NakkhatA' sarvANi samastAni api khalu nakSatrANi 'kattiyAdiyA bharaNI pajjavasANA' kRttikAdIni bharaNIparyavasAnAni kRttikAta Arabhya bharaNIparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau kRtikA ante bharaNI iti 'paNNattA' prajJaptAni / upasaMhAraH - 'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' mAhuH kathayanti |1| 'ege puNa' eke dvitIyAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsa' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'savve ci NaM NakkhattA' sarvANyApi khalu nakSatrANi 'maghAiyA assesApajjavasANA' maghAdikAni azleSAparyavasAnAni maghAta Arabhya azleSAparyantAni sarveSAM nakSatrANAM Adau maghA, ante azleSA, iti 'paNNattA' prajJatAni kathitAni, 'ege evamAhaMsu' eke evamAhuH dvitIyA evaM kathayanti |2| 'ege puNa' eke tRtIyAH punaH ' evaM ' evam - vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'saccA viNaM NakkhattA' sarvANyapi khala nakSatrANi 'ghaNiTThAdiyA savaNapajjavasANA' ghaniSThAdikAni zravaNaparyavasAnAni ghaniSThAta Arabhya zravaNaparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau dhaniSThA, ante zravaNaH, ityevaM rUpANi 'paNNattA' prajJaptAni 'ege evamAhu' eke tRtIyA evamAhuH | 3 | 'ege puNa' eke caturthAH punaH ' evaM ' evam vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti - 'tA' tAvat 'savve - vi NaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'assiNIAdiyA revaI pajjavasANA' azvinyAdikAni revatIparyavasAnAni, azvinIta Aramya revatIparyantAni sarveSAM nakSatrANAmAdau azvinI ante revatI, ityevaM rUpANi 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni, 'ege evamAhaMsu' eke caturthA eva mAhuH |4| 'ege puNa' eke pazcamA punaH ' evaM ' evam vakSmANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH 'sabvevi NaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'bharaNIAdiyA assiNIpajjavasANA' bharaNyAdikAni azvinIparyavasAnAni, bharaNIta Arabhya azvinIparyantAni, sarveSAM nakSatrANAmAdau bharaNI, Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 candrapratiko ante cAzvinI, ityevaMrUpANi 'paNNattA' prajJaptAni, 'ege evamAhaMmu' eke pazcamA evamAhuH / / tadevamanyatIrthikANAM paJca pratipattIH pradarya bhagavAn sAmprataM svamataM prakaTayati-'vayaM eNa' ityAdi, 'vaya puNa' kyaM puna: 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH, tadevAha-'tA' ityAdi, 'tA'tAvat 'savve viNaM NakkhattA' sarvANyapi khalu nakSatrANi 'abhiIAdiyA uttarAsADhA pajjavasANA' abhijidAdikAni uttarASADhAparyavasAnAni, abhijita Arabhya uttarASADhA. paryantAni, sarveSAM nakSatrANAmAdau abhinit, ante ca uttarASADhA vartate, ityevaM rUpANi 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni, vastuto nakSatrANAM gaNanAkramaH abhijidAdikaH uttarASADhAparyavasAna eva bhavati, nAnyaH kramaH samIcInaH, anyatIrthikANAM paJcApi pratipattayo mithyArUpA mato na svIkaraNIyAH / tAnyeva nakSatrANi darzayati-'abhiI' ityAdi, abhijit 1, 'savaNe zravaNaH 2, 'jAva' yAvat , yAvatpadena dhaniSThA 3, zatabhiSak 4, pUrvAbhAdrapadaH 5, uttarAbhAdrapadaH 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, kRttikA 10, rohiNI 11, mRgaziraH 12, mArdA 13, punarvasuH 14, puSya 15, azleSA 16, maghA 17, pUrvAphAlgunI 19, hastaH 20, citrA 21, svAtiH 22, vizAkhA 23, anurAdhA 24, jyeSThA 25, mUlam 26, pUrvASADhA 27 iti saMgrAhyam 'uttarAsADhA' uttarASADhA 28, ityaSTAviMzatitama nakSatraM vAcyam / atrAzaGkayate yat-sarveSAM nakSatrANAmAdau abhijit ante ca uttarASADhA, ityeva katham ? ityAha-iha sarveSAmapi suSamamuSamAdi rUpakAlavizeSANAmAdi ca yuga bhavati, uktazca- 'ee u susamamusamAdao addhAvisesA jugAdinA saha pavataMti jugateNa saha samappaMti' chAyA-ete tu suSamasuSamAdayaH addhAvizeSA yugAdinA saha pravartante, yugAntena saha samApyante, iti / yugasyAdizca-zrAvaNamAse bahulapakSe prattipattithau bAlavakaraNe abhijinnakSatre candreNa saha yoga prApte sati bhavati, tathA coktam "sAvaNavahulapaDivae, vAlavakaraNe abhIinakkhatte / savvastha paDhamasamae, jugassa AI viyANAhi" // 1 // chAyA-zrAvaNabahulapratipadi, bAlavakaraNe abhijinnakSatre / sarvatra prathamasamaye, yugasya mAdi vijAnIhi // 1 // sarvatreti bharate, airavate, mahAvidehe ceti / ataeva bhagavatA kathitam-abhijidAdIni uttarApADhAparyavasAnAni sarvANi nakSatrANi bhavantIti ||suu01|| iti-zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pratizuddhagadhagadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrApati kolhApurarAnapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUpita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikAkhyAtAM vyAkhyAyAm dazamaprAmRte prathamamaM prAmRtaM samAptam // 10-1 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamasya prAbhRtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtam // pUrva dazamasya prathame prAbhRtaprAbhRte nakSatraparipATI pratipAditA, athAtra dvitIye prAbhRtaprAbhRte candrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogaviSayakaM muhUrtaparimANaM vaktavyaM syAditi tadviSayakamidamAdimaM sUtram-'tA kahaM te muhuttagge' ityAdi mUlam - tA kahaM te muhattagge Ahie ? ti vaejjA, tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM asthi NakkhattaM ja NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattasadvibhAe muhattassa caMdeNa saddhi joyaM joei ? atthi NavattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 2, asthi nakkhattA je NaM tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 3, atthi NaMnakkhattA je NaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhi joyaM joeMti 4, tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhatANaM kayaraM nakkhattaM ja NaM navamuhutte satAvIsaM ca sattavibhAe muhattassa caMdeNa saddhiM joyaM joeDa 1, kayare NakkhattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti 2. kayare NakkhattA je Na tIsa muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeM ti 3, kayare NakkhattA je NaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhiM joyaM jaeMti 4, tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM tattha jaM taM NakkhattaM jaM NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattadvibhAe muhattassa caMdeNa saddhiM joyaM joeI se NaM ege abhII 1, tattha je te NakkhattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaM cha taM jahA-satabhisayA 1, bharaNI 2' addA 3, assesA 4, sAI 5, jeTThA 6 / 2 / tattha je te NakkhattA je Na tIsaM muhute caMdeNa saddhi joyaM joeMti te NaM paNNarasa, taM jahA-savaNe 1, dhaNihA 2, pubbAbhaddavayA 3, revaI 4, assiNI 5. kattiyA 6; maggasirA 7, pussaM 8 mahA9 punyAphagguNI 10; ityo 11, cittA 12, aNurAhA 13, mUlo 14, puvaAsADhA 15, 3 / tattha je te NakkhattA je NaM paNayAlIse muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeti teNaM cha, taM jahA-uttarAbhavayA 1, rohiNI 2, puNavvasU 3 uttarAphagguNI 4, visAhA 5, uttarAsADhA 6, 4 ||suu0 1 // _chAyA-tAvat kathaM te muhUrtAgram AkhyAtam 13 iti vadet, tAvat pateSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM asti nakSatraM yat khalu nava muhUrtAna saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn muhUrtasya candreNa sAdhaM yogaM yunakti 1, santi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhartAn candreNa sAdhaM yoroM yuJjanti 2, / santi nakSatrANi yAni skhalu triMzat muhUrtAn candreNa sArdha yoga yuJjanti 3santi khalu nakSatrANi Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 candraprAptisUtre yAni khalu paJcacatvAriMzada muharttAn candreNa sAdha yoga yuJjanti 4 tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM katarat nakSatraM yat khalu nava muhartAn saptaviMzati ca saptaSaSTimAgAn muhartasya candraNa sArdha yogaM yunakti 1, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muharlAn candreNa lArdha yoga yuJjanti 2 / katarANi nakSatrANi yAni khalu triMzad muharlAn candreNa sadhi yogaM yuJjanti 3 / katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzad muhUcAMn candreNa sAdhaM yoga guJjanti / . tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM tatra yattannakSatraM yat khalu nava muhartAn saptaviMzatiM ca saptapaSTibhAgAna muhartasya candreNa sAdhu yoga yunakti tat khalu ekam abhijit / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcadazamuharttAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu paT tadyathA-zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azlepA 4, svAtiH 5, jyeSThA 62 / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu triMzat muhatAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti tAni khalu paJcadaza, tadyathA-zravaNaH 1, ghaniSTA 2, pUrvAbhAdrapadA 3, revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puNyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 12, anurAvA 13 mUlam 14, pUrvApADhA 15,3 tatra yAni tAni kSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzat muhartAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti nAni khalu pada. tadyathA-uttarAbhAdrapadA 1, rohi NI 2, punarvasu 3, uttarAphAlgunI 4 vizAkhA 5, uttarApADhA 6 // 01 // __vyAkhyA- 'tA kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM he bhagavan ! kena prakAreNa 'te' tvayA pratinakSatraM 'muhattagge' muhUrtAnaM candreNa saha nakSatrANAM yogasambandhi muhUrtaparimANam 'AhiyaM' mAkhyAnam ? 'tivaejjA' iti vadet kathayatu / evaM gautamenokte bhagavAnAha 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khala 'aTThAvIsAe nakkhattANaM' aSTAviMzate: nakSatrANAM madhye 'asthi' asti 'nakkhatta' nakSatraM 'ja ' yaskhala nakSatraM 'navamuhutte' navamuhUrttAn 'sattAvIsaM ca sattahibhAge' saptaviMzatiM ca saptapaSTibhAgAn 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, saptapaSTibhAgayuktAn navamuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhi' candreNa sArtha 'joyaM joeDa' yogaM yunakti 1 / 'asthi' santi 'nakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM yAni khalu nakSatrANi 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUrtAn yAvat paJcadazamuhUrtaparyantamityarthaH 'caMdeNa saddhi' candreNa sAdhaM 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti kurvanti 2 / 'atthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'tIma muhutte' trizanmuhUrtAn triMzanmu. hataparyantaM 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti / 3 / 'asthi' santi 'NakkhattA'nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNayAlIse muhatte'paJcacatvAriMzanmuhUrtAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeti' candreNa sAdhaM yoga yuJjanti / evaM bhagavatA sAmAnyena kathitAn candra nakSatrayogarUpAn caturo viSayAn zrutvA bhagavAn gautamo vizeSanirNayArtha pratyekamekaikazaH pRcchati 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM 'aTThAvIsAe NakkhattANaM aSTAviMzate nakSatraNAM madhye 'kayaraM' katarat kiM nAmakaM 'NakkhattaM' nakSatraM 'je NaM' yat khalu nakSatraM 'navamuhutte Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU01 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 231 sattAvIsa ca sattaTTibhAe muhuttassa' saptaviMzati saptaSaSTibhAgayuktAn navamuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joer3a' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 1 / 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kiM nAmadheyAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNNarasamuhutte' paJcadazamuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdhai yogaM yuJjanti 2 | 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'tIsaM muhutte' triMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 / 'kayare' katarANi kAni 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'paNayAlI se muhutte' paJcacatvAriMzanmuhUrttAn yAvat 'caMdreNa saddhiM joye joeMti' candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn ekaikazaH kRtvA caturo'pi praznAn spaSTIkaroti - 'tA eesi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eemiNaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMza ternakSatrANAM 'tattha' tatra madhye 'ja taM NakkhattaM' yattat nakSatraM 'jeNaM' yat khalu 'Navasuhutte sattAvIsaM ca sataTTibhAe muhuttassa' saptaviMzatiM saptapaSTibhAgayuktAn navamuhUrttAn yAvat 'caMdeNaM saddhiM joyaM joeDa' candreNa mArdhaM yogaM yunakti 'se NaM' tat khalu 'ege abhII' ekam abhijit nakSatramasti / etat katham iti pradarzyate idamabhijinnakSatra saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasyaika viMzatibhAgAn yAvat candreNa saha yoga prApnoti, muhUrttagatabhAgakaraNArthamete ca ekaviMzatirapi bhAgA ekasyAhorAtrasya trizanmuhUrtta pramANatvAt triMzatA gunyante ( 21 x 30 ) jAtAni triMzadadhikAni SaTzatAni (630) kAlamAzritya etAvAn sImAvistAro'bhijinnakSatrasya bhavati, uktaM cA'nyatrApi "chacceva sayA tIsA bhAgANaM abhiI sImavivakkhaMbho / diTTho saharago savvehiM anaMtanANIhiM " ||1|| chAyA - SaDeva zatAni trizat bhAgAnAm abhijitsImA viSkambhaH dRSTaH sarvalaghukaH sarvaiH anantajJAnibhiH ||1|| iti tAni triMzadadhikaSaTzatAni (630 ) saptaSaSTyA vibhajyante tato labdhA navamuhUrttAH ekasya muhUrttasya ca saptaviMzatiH saptaSaSThibhAgAH (967) ataevokam "abhiissa cadajogo sattaTTIkhaMDio ahoratto / bhAgA ya sattavIsa te puNa ahiyA nava muhuttA " // 1 // chAyA - abhijitaH candrayogaH saptaSaSTikhaNDitam ahorAtram / bhAgAzca saptaviMzatiH, te punaH adhikA navamuhUrttAH | 1| iti / spaSTayati- ' tattha' ityAdi / 'tat' atha bhagavAn paJcadazamuhUrttaviSayaka dvitIyaM praznaM tatra aSTAvizatinakSatrANAM madhye 'je te NakvattA' yAni 'paNNarasamuDutte" paJcadazamuhUrttAn yAvat 'caMdeNa yogaM yuJjanti 'NaM' tAni khalu 'cha' tAni nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu saddhiM joyaM joeMti' caMdreNa sArdhaM SaT santi ' taM jahA ' tadyathA 'sayabhisayA' Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww. 232 candra prAptisUtre 'zatabhiSak 1 'bharaNI' bharaNI 2, 'adA' ArdrA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAtiH 5, 'jehA' jeSThA 6 // eteSAM paNNAmapi nakSatrANAM pratyeka saptaSaSTikhaNDIkRtasyAhorAtrasya sambandhinaH sArdhAn trayastriMzadbhAgAn (33 // ) yAvat candreNa saha yogo bhavati tata ete sArdhatrayastriMzadbhAgAH mUtrtagatasaptaSaSTibhAgakaraNAtha triMzatA guNyante tatra prathama trayastriMzat triMzatA guNyante jAtAni navadhikanavazatAni (990) tato yadupari adha tadapi triMzatA guNyate labdhAH paJcadazamuhUrtasya saptapaSTibhAgAH, teSAM pUrvarAzau prakSepaNe jAtaM paJcottaraM sahasramekam (1005) / evaM caiteSAM paNNAM nakSatrANAM pratyekaM kAlamAzritya sImAvistAraH paJcottarasahasramuhartagatasaptaSaSTibhAgapramitaH, atrAha "sayabhisayA bharaNIe, ahA assesA sAi jihAe / paMcottaraM sahassaM bhAgANaM sImAvikkhabho // 1 // chAyA-zatabhiSagbharaNyoH ArdrA leSA-svAtijyeSThAnAm / paJcottaraM sahasra bhAgAnAM sImAviSkambhaH ||1||iti / asya paJcottarasahasrasya saptaSaSTyA bhAge hRte labdhAH paJcadazamuhUrtAH / ataevoktaM ca.. "sayabhisayA bharaNI ya addA assesasAijiTTA ya / ee channakkhattA, paNNarasamuhattasaMjogA" ||1|| chAyA zatabhiSak bharaNI ca ArdrA azleSA svAtiH jyeSThA ca etAni paDhnakSatrANi, paJcadazamuhUttasaMyogAni ||2||iti|| ____ atha triMzanmuhUrttaviSayakaM praznaM spaSTayati tattha' ityAdi, 'tattha' tatrASTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA 'yAni tAni nakSANi 'je Na' yAni khala 'tIsa muhutte' triMzanmuhUrtAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joya joeMti' candreNa sAdhU yogaM yuJjanti, 'te NaM paNNarasa' tAni khala paJcadaza, 'taM jahA 'tadyathA-'savaNo' zravaNaH 1. 'dhaNihA' dhaniSThA 2, 'punvAbhahavayA purvAbhAdrapadA 3, revaI' revatI 4, 'assiNI' azvinI 5, 'kattiyA' kRttikA 6, 'maggasiraM 'mRgaziraH 7, 'pussaM' puNyam 8, 'maghA' 'maghA' 9, puncAphagguNI' pUrvAphAlgunI 10, hattho' hastaH 11, 'cittA' citrA 12. 'anurAhA' anurAdhA 13, 'mUlo' mUlam 14, 'puvvaAsADhA' pUrvApADhA 15, / tathAhi eteSA paJcadazAnAM nakSatrANAM kAlamAzritya pratyekaM sImA viSkammo muhUrtagatasaptapaSTibhAgAnAM dazottaraM sahasradvayasU (2010] bhavati / tatkathamityAha eSu pratyeka nakSatramekAhorAtrasya saptaSaSTisaptapaSTibhAgAn (67) yAvat candreNa saha yogaM karoti tato'horAtrasya trizanmuhUrttapramANatvAtsaptaSaSTiH triMzatA guNyate tadA jAyate yathokko rAziH (2010) / tasya saptapaSTayA bhAgo hiyate labdhA striMzat muhUrtAH 30||iti / atha caturtha paJcacatvAriMzanmuhUrtaviSayaka praznaM spaSTayati-'tattha' ityAdi / 'tatya' tatra maSTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'je NaM' yAni Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU0 1 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 233 khalu 'paNayAlIsa muhutte' paJcacatvAriMza-muharttAn yAvat 'caMdeNa saddhi joyaM joeMti' candreNa sAdha yogaM yuAnti 'teNaM cha' tAni khalu SaT santi, 'taMjahA' tadyathA 'uttarAbhavayA' uttarAbhAdrapadA 1, 'rohiNI' rohiNI 2, 'puNavvasU, punarvasuH3, 'uttarAphagguNI' uttarAphAlgunI4, "visAhA, vizAkhA,5, 'uttarAsADhA, uttarApADhA6 / eteSAM SaNNAM nakSatrANAM pratyeka kAlamAzritya sImAviSkambhaH paJcadazottarasahasranaya (3015) muhUtrtagatasaptaSaSTibhAgapramito varttate eSa kathaM jAyate ? ityAha- eSAM pratyekamekasyAhorAtrasya ekArghottaraM zatamekaM saptaSaSTibhAgAn (1) yAvat candreNa saha yogaM karoti tataH ekA?ttaraM zatamekaM (100) saptaSaSTayA guNyate tadA jAyate pUrvokko rAziH (3015) iti asya pazcottarasahasranayarAzeH (3015) saptaSaSTayA bhAgo hiyate tato labdhAH paJcacatvAriMzanmuhUrtAH, uktaJca "tinneva uttarAI puNavvasU rohiNI visAhA ya / ee channakkhattA, paNayAlamuhuttasaMjogA // 1 // chAyA-tima eva uttarA 3 (uttarAbhAdrapadA 1, uttarA phAlgunI 2 uttarASADhA 3, )punarvasuH4, rohiNI 5 vizAkhA 6 ca / etAni pada nakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtasaMyogAni // 1 // zeSa nakSatramuhUrtavipaye punazcoktam _ 'avasesA nakkhattA Nava paNNarasa huMti tIsaimuhuttA / caMdaMmi esa jogo , nakkhattANaM samavakhAo // 2 // chAyA-avazeSANi nakSatrANi abhijidekam1, zatabhiSAdayaH Sada6 zravaNAdayaH paJcadaza 15, iti dvAvizatinakSatrANi krameNa nava paJcadaza bhavanti triMzanmuhUrtAni candre eSa yogaH nakSatrANAM smaakhyaatH|| 2 / sU 1 // ukto'yaM nakSatrANAM candreNa saha yogaH, sAMprataM sUryeNa saha yogaM pradarzayannAha-'tA aiesiNaM' ityAdi / mUlamaH- tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM atthi Nakkhatte je NaM catvAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joei / 1 / asthi NakkhattA je NaM cha ahoratte ekkavIsaM ca muhutte sarieNa saddhiM joyaM joeMti / / atthi NakkhattA je NaM terasa ahoratte vArasa ya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti 3 / atthi NakkhattA je NaM vIsaM aho, . ratte tiNNi ya muhutte surieNa saddhiM joya joeMti / 4 / 30 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 candraprApti tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayara NakkhattaM cattAri ahoratta chacca mu. hutte sUrieNa saddhiM joyaM joei / 1 // kayare NakkhatA je NaM cha ahoratte ekkavIsamaitte saripaNa saddhiM joyaM joeMti 2 / kayare NakkhattA je NaM terasa ahoratta vArasa ya muhatte surieNa saddhiM joyaM joeMti 3 / kayare NakkhattA je NaM vIsaM ahoratte tinni ya muhutta sUrieNa saddhiM joyaM joeMti 4 / tA eesi NaM aTThAvIsAe NavakhattANaM tattha je se Nakkhatte je Na cattAri ahoratte chacca muhutte sarieNa saddhiM joyaM joei se NaM abhiI 11 tattha je te NakkhattA je NaM cha ahoratte ekkavIsaM ca hutte sarieNa saddhiM joyaM jo ti te NaM cha taM jahA-- sayabhisayA 1, bharaNI 2, adA 3, assesA 4' sAI 5, jeTA 6, 2 // tattha je te nakkhattA terasaahoratte duvAlasa ya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti te NaM paNNarasa taM jahA-savaNo 1, dhaNihA 2, punvAbhadavayA 3, revaI 4, assiNI 5, kattiyA 6, maggasiraM 7, pUso 8, maghA9, puccAphalguNI 10, hattho 11, cittA 12, aNurAhA 13, mUlo 14, puvvAAsADhA 15 / 3 tattha je te NakkhattA je Na vIsa ahoratte tiNNi ya muhutte sUrie Na saddhiM joyaM joeMti te NaM cha ta jahA uttarAbhavayA 1, rohiNI 2, puNavvara 3, uttarAphagguNI 4, visAhA 5, uttarAsADA 64 ||suu02|| chAyA-tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM asti nakSatraM yat khalu catvAri ahorAtrANi paT ca muhAn sUryeNa sAdha yogaM yunakti 11 santi nakSatrANi yAni khalu paD ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhartAn sUryeNa sAdhaM yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu trayodaza ahorAtrAn dvAdaza ca muhAna sUryeNa sAdhaM yogaM yuJjanti 3 santi nakSatrANi yAni khalu viMzati ahorAtrAn trIn ca muhUrtAn sUryeNa sAdha yoga yuJjanti 4 tAvat pateSAM khalu aSTAviMzataH nakSAtrANAM katara nakSatraM yat caturo'horAtrAna paT ca muhAn sUryeNa sAdhaM yoga yunakti | katarANi nakSatrANi yAni khalu SaD ahorAtrANi ekaviMzati muhAna sUryeNa sAdhaM yogaM yuJjanti 2 / katarANi nakSatrANi yAni khalu prayodaza ahorAtrAna dvAdaza ca muhUrcAn sUryeNa sAdhaM yogaM yujjanti 3 / katarANi nakSaprANi yAni khalu vizatim ahorAtrAn zrIn muhUrtAn sUryeNa sAdha yogaM yujanti / / tavat patepAM skhala aSTAviMzateH nakSatrANAM tatra yattat nakSatraM yat khalu caturo'horAtrAn SaT ca muhattAn sUryeNa sAdhaM yoga yunakti tat khalu abhijit / tatra yAni tAni nakSa ANi yAni khalu paD ahorAtrAn ekavizani ca muhUrtAn sUryeNa sAdhaM yogaM yuja. nti tAni khalu paTU tadyathA-zatabhipak 1, bharaNI 2, ArdA 3, azlepA, svAti: 5 jyeSThA 6, tatra yAni tAni nakSatrANi trayodaza ahorAzana dvAdaza ca muhartAn sUryeNa sAdhai yogaM yuJjanti tAni khalu paJcadaza tadyathA-thavaNaH 1, niSThA 2, pUrvAbhAdrapadA3,revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puNyam 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI, hastaH 11, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prakAzikA TokA prA010 - 201 nakSatrANAM candreNa saha sahayoga nirUpaNam 235 citrA 12, anurAdhA 13, mUlam 14, pUrvASADhA 15/3 // tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khala viMzatim ahorAtrAn trIn ca muhUrttAn sUryeNa sArdhaM yogaM thujjanti tAni khalu SaT, tadyathA - uttarAbhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAlA 5, uttarASADhA 6|4|| 2 || || dazamasya prAbhUtasya dvitIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 102 // vyAkhyA - bhagavAnAha -- 'tA eesi Na' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAra NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAm 'asthi' asti bhavati 'Nakkhatte' nakSatra 'jaMNaM' yat khalu 'cattAri ahoratte' caturo'horAtrAn 'chacca muhutte' SaT ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhi' sUryeNa sAdhe 'jaya joei' yogaM yunakti 1, tathA - 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'cha ahorate' SaD ahorAtrAn ekaviMzatiM ca muhUrtAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yujjanti 2| 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'terasa ahoratte' trayodaza ahorAtrAn 'bArasa ya muhutte' dvAdaza ca muhUrttAn 'rie saddhi joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 | 'asthi' santi kAnicit 'NakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'vIsa ahoratte' viMzatimahorAtrAn 'tiSNi ya muhutte' trIn ca muhUrttAn 'sUrieNaM saddhi joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 4 / 44 evaM bhagavatA sAmAnyena kathitAn sUryanakSatrayogaviSayakAn caturo viSayAn zrutvA gautamaH pRcchati - 'tA eesi NaM' ityAdi, he bhagavan 'tA' tAvat prathamaM kathaya 'eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' etepAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM madhye 'kayaraM NakkhattaM' katarat kiM nAmadheyaM nakSatram 'jaM NaM' yat khalu 'cattAri ahoratte' caturo'horAtrAn 'chacca muhutte ' SaT ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joei' sUryeNa sArdhaM yogaM yunakti 1, 'kayare NakkhattA' katarANi kiMnAmadheyAni nakSatrANi 'chacca ahorate' SaT cAhorAtrAn 'ekavIsaM muhutte' ekaviMzati muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 2 / 'kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'terasa ahorate' trayodaza ahorAtrAn 'bArasa ya muhutte ' dvAdaza ca muharttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti 3 / 'kare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'je NaM' yAni khalu 'vIsaM ahorate' viMzatimahorAtrAn 'tiSNi ya muhuta' trIn ca muhUrttAn yAvat 'sUrieNa saddhiM joyaM joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti / H # evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH spaSTIkaroti tatra prathamamAha'tA eesi NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'tattha' tatra teSu nakSatreSu 'je se Nakkhatte' yattat nakSatraM 'cattAri ahoratte' : Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre caturo'horAtrAn 'chacca muhutte'pada ca muhUrtAn yAvat 'mUrieNa saddhiM' sUryeNa sAdhaM 'joyaM joeI' yogaM yunakti se Na' tat khalu 'abhII' abhijinnakSatramavagantavyam / kathamityAha-iha ca yannakSatramekasyAhorAtrasya sambandhino yAvataH saptapaSTibhAgAn candreNa saha yogaM karoti tannakSatraM sUryeNa saha ahorAtrasya tAvataH paJcabhAgAn yAvat yogaM karoti, uktazca-'jaM rikkhaM jAva. ie vaccai caMdeNa bhaagstttttthii| taM paNabhAge rAIdiyassa-sUreNa tAvaie / 11 chAyA-yat RkSaM yAvatkAn vrajati candreNa bhAgAn saptasaSTim / tat paJca bhAgAn rAtrindivasya tAvatkAn // 1 // iti / atredaM bodhyam-yannakSatramabhijinnAmakaM candreNa saha navamuhUrttAn saptaviMzati ca saptapaSTibhAgAn yAvat yogaM karoti tadatra sUryeNa saha caturo'horAtrAn SaD muhUrtAn yAvat yogaM karoti 1 / yAni ca zatabhipagAdIni SaD nakSatrANi pratyeka candreNa saha paJcadazamuhUrtAn yAvad yogaM kurvanti tAnyatra pratyekaM sUryeNa saha paD ahorAtrAn ekaviMzati ca muhUrtAn yAvat yogaM kurvanti 2 / yAni ca zravaNAdIni paJcadaza nakSatrANi pratyeka triMzad muhAna yAvat candreNa saha yogaM kurvanti tAnyatra sUryeNa sArdha trayodazAhorAtrAn dvAdaza ca muhUrttAn yAvat yoga kurvanti 3 / yAni uttarAbhAdrapadAdIni paDh nakSatrANi pratyekaM paJcacatvAriMzanmuhUrttAn yAvat candreNa saha yogaM kurvanti tAnyatra sUryeNa sAdha viMzatimahorAtrAn zrIn muhartA zca yAvat yogaM kurvanti 4 / koSThakaM yathAcandrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogakoSThakas candreNa saha muhUrtAnAM | sUryeNa sahAhorAtrANAM nakSatranAmAni yogaH muhatAnAM ca yogaH mabhijit 1 mu0 9-27 maho0 4 mu. 6 saptapaSTiH bhAgAH 67 6-21 - zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSTA 6 / pratyekam zravaNaH 1. dhaniSThA 2, pU0 bhA0 3, revatI 4, azvinI 5, kRtikA 6, mRgaziraH 7, puSyaM 8, madhA 9, 10 phA0 10, hastaH 11, citrA12, anurAdhA 13, mUlam 14, pU0 phA0. 15, pra0 u0 mA0 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, u0phA0 4, vizAkhA 5, u0 pA0 6, pra0 13-12 20-3 - - - Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ `candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 10 - 201 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 237 ayamAzayaH -- yadabhininnakSatraM caturaH ahorAtrAn SaD muhUrttAzca yAvat sUryeNa saha yogaM karoti tadevam - sAmAnyatayA ekasmin yuge ekaM nakSatraM saptaSaSTivArAn candreNa saha yogaM karoti, sUyaNa ca saha paJcavArAn yogaM karotIti siddhAntaH / yadabhijinnakSatraM candreNa saha navamuhUrttAn saptaviMzati ca saptaSaSTibhAgAn yAvat yogaM karoti, enaM rAzim abhijinnakSatramekasmin yuge 27 candreNa saha saptaSaSTivArAn yAvad yogaM karoti, ataeva saptaSaSTyA guNayet (9x67) 67 tato nAyate triMzadadhikAni paT zatAni (630) taccaivam-navamuhUrtAnA saptaSaSTyA guNane jAtaM tryadhikaM SaTzatam (6 0 3) asmin rAzau saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH prakSipyante jAto yathokto rAziH (630) / ekasyADorAtrasya triMzanmuhUrttAH bhavantyataH pUrvokto rAziH (630) triMzatA (30) vibhajyate labdhA ekaviMzatiH (21) saptaSaSTi bhAgAH, etadeva nakSatramekasmin yuge paJca vArAn yogaM karoti tata ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgA paJcabhirvibhajyante tata Agacchanti catvAraH 4, ekaM ca zeSaM tadapi triMzatA guNitaM jAtAtriMzat ete'pi paJcabhirvibhajyante labdhA SaT 6 tato'bhijinnakSatraM caturaH ahorAtrAn paT ca muhUrtAn yAvat sUryeNa saha yogaM karotIti siddham 1 / uktaJca -- "abhiI chacca muhutte cattAri ya kevale ahoratte / sUreNa samaM caccai. itto sesANa bucchAmi " // 1 // chAyA - abhijit paT ca muhUrttAn caturaH kevalAn ahorAtrAn / sUryeNa samaM vrajati, itaH zeSANAM vakSyAmi // 1 // iti | 1 | atha dvitIyaM praznaM spaSTayati 'tattha' ityAdi / 'tattha' tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'chacca ahoratte' SaT ca ahorAtrAn 'ekkavIsaM ca muhutte ekaviMzatiM ca muhUrttAn 'sUrieNa saddhiM joye joeMti' sUryeNa sArdhaM yogaM yuJjanti ' teNaM cha' tAni khalu SaTU, 'taM jahA ' tathathA - 'saya bhisayA' zatabhiSak 1, 'bharaNI' bharaNI 2, 'adA' ArdrA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAti: 5, 'jeTThA' jyeSThAH 6 iti / tatkathamiti pradarzyate-etAni SaD nakSatrANi pratyekaM candreNa saha paJcadazamuhUrttAn yogaM kurvanti, candreNa saha yuge saptaSaSTivArayogakaraNatvena paJcadaza saptaSaSTyA, guNyante jAtaM paJcottaramekaM sahasram (1005), tataH ahorAtrasya trizanmuhUrttatvenAsya triMzatA bhAgo hriyate labdhA ardhena saha trayastriMzat (33 // ) saptaSaSTibhAgAH, tato yuge mraryeNa saha paJcavArayogakaraNatvena eSA saMkhyA (33 // ) paJcabhi Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 candraprApti vibhajyate tatra trayastriMzataH paJcabhirbhAge hRte labdhAH SaT (6) ahorAtrAH / tadupari zeSa sAdha trayam (3 tadapi triMzatA guNayitvA paJcabhirvibhagyate labdhA ekaviMzatiH (21) iti, ataH paI ahorAtrAn 6 ekavizati ca muhUrtAn yAvat paNNAM madhye pratyekaM nakSAm sUryeNa saha yogaM karotIti siddham / atroktam - "sayabhisayA 1 bharaNI 2 ya adA 3, assesa 4 sAi 5 jiTThA 6 ya / vaccaMti muhutte ikkavIsaM chacceva'horatte" // 1 // chAyA-zatabhiSA 1, bharaNI 2 ca, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5 jyeSThA 6 ca / vajanti muhUrtAn ekavizati SaT caivAhorAtrAn iti / 2 / atha tRtiya praznaM spaSTayati- 'tattha' ityAdi , 'tattha' 'tatra aSTAviMzatinakSatrANAM madhye 'je teNakhattA' yAni tAni nakSatrANi 'terasa ahoratte' trayodaza ahorAtrAn 'duvAlasa ya muhatte' dvAdaza ca muhUrtAn 'sarieNa saddhiM joyaM joeMni' sUryeNa sAdhU yogaM yuJjanti 'te NaM' tAni khala 'paNNarasa' paJcadaza santi, 'taM jahA' tadyathA-'savaNo' zravaNaH 'dhaNihA' dhaniSThA / 2, 'punvAbhadavayA' pUrvAbhAdrapadA 3, revaI 'revatiH 4 'assiNI' azvinI 5, 'kattiyA' 'kRttikA 6, 'maggasiraM 'mArgaziraH 7, 'pUso 'puNyam 8, 'maghA' maghA 9, 'puncAphagguNI' pUrvAphAlgunI 10, 'ittho' hastaH 11, 'cittA' citrA 12, 'aNurAhA' anu. rAdhA 13, 'mUlo' mUlam 14, 'puncAAsAhA' pUrvApADhA 15, iti, tathAhi-etAni paJcadaza nakSatrANi pratyekatvena candreNa saha triMzanmuhUrttAn yogaM kurvanti tatastriMzat (30) saptaSaSTayA guNyante jAte dazottare dvisahane (2010) asya rAzetrizatA bhAgo hiyate labdhAH saptapaSTiH (67) tataH saptapaSTayAH paJcamirbhAgo hiyate labdhAstrayodaza (13) mahogatrAH, zeSa dvayaM (2) tadapi triMzatA guNyate jAtA SaSTiH (60) paJcabhirbhAge hute labdhAH dvAdaza (12) ataH-- prayodazAhorAtrAn dvAdazamuhUrtI zca yAvat sUryeNa saha yogo bhavatIti siddham / uktaMcAtra"avasesA nakkhattA paNNarasa vi sUrasahapayA jaMti vArasa ceva muhutte terasa ya same ahorace chAyA-avazeSANi nakSatrANi paJcadazApi sUra sahagatA yAnti dvAdaza caiva muhUrtAn / trayodaza ca samAn ahorAtrAna iti atra 'avasesA' iti padena jJAyate yadiyaM gAthA tatratya prakaraNe'ntimA bhavatumarhatIti vivekaH / 3 / / atha caturthe praznaM spaSTayati- 'tattha 'ityAdi, 'tattha' tatra aSTAviMzati nakSatrANAM madhye 'je te ekNatvA' yAni tAni nakSatrANi 'je Na' yAni khala 'visa ahoratte' viMzatimahorAtrAn 'tiNi ya muhatte_trIzca muhUrtAn 'mUri Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA010-2 sU0 1 nakSatrANAM candreNa saha yoganirUpaNam 239 eNaM saddhiM joya joeMti 'sUryeNa sArdhaM yoga yuJjanti 'teNaM cha' tAni khalu SaT santi, 'taMjahA 'tathathA - 'uttarA bhadavayA 'uttarAbhAdrapadA 1, 'rohiNI' rohiNI 2, 'puNavvasU' punarvasuH 3, 'uttarAphagguNI' 'uttaraphAlgunI 4, 'visAhA 'vizAkhA 5, uttarAsAdA uttarA - SADhA 6, iti / tadevaM nAyate-- etAni nakSatrANi pratyekatvena candreNa saha paJcacatvAriMzat (45) muhUrttA yAvat yogaM kurvanti tataH paJcacatvAriMzat saptaSaSTayA guNyante jAtAni paJcadazottarANi trINi sahacANi (1015) eteSAM triMzatA bhAgo hriyate labdhamarthena sahitaM zatamekam ( 100 atra zatasya paJcabhirbhAge hRte labdhAH vizatirahorAtrA H 20, upari yada, tadapi trizatA guNyate nAtAH paJcadaza 15, eSAM paJcabhirbhAge hRte labdhaM trayam 3, iti viMzatimahorAtrAn trIMzca muhUrttAn yAvat sUryeNa saha yogo bhavatIti siddham / vizeSabodhArtha pUrvasthaM koSTakaM draSTavyamiti su0||2|| iti - zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka-pratizuddhagadhagadyanaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka- zrI zAhucchatrapati kolhApurarAnapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApurarAnaguru bAlabrahmacAri - jainazAstrAcArya - jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlavati - viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA - khyAyAM vyAkhyAyAm dazamaprAbhRteH dvitIyaM prAbhRtaM samAptam // 10-2 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamasya mUlapAmRtasya tRtIyaM prAmRtaprAmRtam / vyAkhyataM dazamasya mUlaprAmRtasya dvitIyaM prAmRtaprAmRtam , tatra candrasUryAbhyAM saha nakSatrANAM yogaH pratipAditaH atha tRtIyaM prAmRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atra nakSatrayogaprasaMgAt- 'kathameva bhAgAni nakSatrANi AkhyAtAni,, ityevaM vyAkhyAsyate, manena sambandhenAyAtasyAsya tRtIyaprAmRtaprAmRtasyedaM sUtram -'tA kahaM te evaM bhAgA' ityAdi / mulama:-tA kahaM te evaM bhAgA NakkhattA AhiyA ? tivaejjA, tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM anthi NakkhattA punvaMbhAgA samakhettA tIsamuhuttA paNNattA 11 asthi NakkhattA pacchaMbhAgA samakhettA tIsamuhuttA paNNattA 2 / asthi NakkhattA NataMbhAgA avaDDhakhettA paNNarasamuhu~ttA 3 / atthi NakkhattA ubhayaMbhAgA diva. iDhakhettA paNayAlIsaM muhuttA paNNattA 4 tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM punchabhAgA samakhettA tIsaMmuhuttA paNNattA 1 / kayare NakkhattA je NaM pacchaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNattA 2 / kayare NakkhattA je NaM NattaM bhAgA avahakhettA paNNarasamuhuttA paNNattA 3 // kayare NakkhattA je NaM ubhayaMbhAgA divaDDhakhettA paNayAlIsaMmuhuttA paNNattA 4 / tA eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM tattha je te NakkhattA pugvaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNattA te NaM cha,taM jahA putvabhavayA 1, kattiyA 2, mahA 3, puncAphaggaNI 4, mUlo 5, puvvAsADhA 61 / tattha je te NakkhattA pacchaMbhAgA samakhettA tIsaM muhuttA paNNattA, te NaM dasa taM jahA-abhiI 1,savaNo 2, dhaNiTThA 3, revaI 4, assiNI, migasiraM 6, pUso 7, hattho 8, cittA 9, aNurAhA 1012 / tatya je te NakkhattA NattaM bhAgA avaDDhakhettA paNNarasamuhuttA paNNattA te NaM cha, taM jahAsaryAbhasayA 1, bharaNI 2, addA 3, assesA 4, sAI 5, jehA 6,3 / tattha je te NakkhattA ubhayaM bhAgA divaDDhakhettA paNayAlIsaM muhuttA paNNattA te NaM cha, taM jahAuttarAbhavayA 1, rohaNI2' puNavam 3, uttarAphagguNI 4 visAhA 5, uttarAsADhA 64aasuu01|| dasamassa pAhuDassa taiyaM pAhuDa samattaM // 103 chAyA-tAvat kathaM te evaM bhAgAni nakSatrANi AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat pateSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM santi nakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi trizanmuhartAni pratAni / santi nakSatrANi paJcAdbhAgAni samakSetrANi triMzanmuhartAni prakatAni / santi nakSatrANi nakkabhAgAni apArdhakSetrANi paJcadaza muhartAni pranatAni Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010-3 sU0 1 . evaMbhAganakSatrasvarUpanirUpaNam 241 santi nakSatrANi ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAni prajJaptAni / __tAvat pateSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhartAni prajJaptAni 1 // katarANi nakSatrANi yAni khalu pazcAdbhAgAni samakSetrANi trizanmuhartAni prajJaptAni 2 katarANi nakSatrANi yAni khalu naktaMbhAgAni apAdhakSetrANi paJcadazamuhartAni prAptAni / katarANi nakSatrANi yAni khalu ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtAni prajJaptAni / / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzate nakSatrANAM tatra yAni tAni nakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhartAni prajJaptAni nAni khalu SaT, tadyathA-pUrvAbhAdrapadA 1, kRttikA 2, maghA 3, pUrvAphAlgunI 4, mUlam 5, pUrvASADhA 6, 11 / tatra yAni tAni nakSatraNi pazcAnAgAni samakSANi triMzan muhartAni prajJaptAni tAni khalu daza, tadyathA-abhijit / zravaNaH 2, dhaniSThA 3, revatI 4, azvinI 5, mRgaziraH 6, puSyam 7, hastaH 8, citrA 9, anurAdhA 10 / / tatra yAni tAni nakSatrANi naktaMbhAgAni apArdhakSetrANi paJcadazamuhUrtAni prazaptAni tAni salu pada, tadyathA-zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6, 3 // tatra yAni tAni nakSatrANi ubhayabhAgAni dvayardhakSetrANi paJcacatvArizanmuhartAni prazaptAni tAni khalu pad, tadyathA-uttarAbhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6, 4|sU0 1 // ___ // dazamasya prAbhRtasya tRtIyaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // vyAkhyA-'tA kaI te' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te tvayA' evaM bhAgAni evam-anena vakSyamANaprakAreNa bhAgA yeSAM tAni evaMbhAgAni vakSyamANa prakArabhAgasapannAni 'NakkhattA' nakSatrANi 'AhiyA' AkhyAtAni 'tti' iti-etadviSayaM 'vaejjA' vadet vadatu kathayatu mameti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'atthi' santi kiyanti 'NakkhattA' nakSatrANi 'puvvaMbhAgA' pUrvabhAgAni pUrva divamasya bhAgaH pUrvabhAgaH prAtaH kAlarUpaH sa candrayogasyAdimAzritya vidyate yeSAM tAni pUrvabhAgAni, candreNa saha nakSatrayogasya yaH prAtaHkAla AdibhAgaH sa eva divasasya pUrvabhAgo vyapadizyate, etAdRzapUrvabhAgAnItyarthaH 'samakhettA' samakSetrANi, samaM sampUrNa kSetram- ahorAtrarUpaM candrayogamAzrityAsti yeSAM tAni samakSetrANi prAtaH kAlAdArabhya sampUrNAhorAtrabhogyAni ataeva 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrtAni triMzanmuhUrtapramANAni 31 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 candraprAptistra 'paNNattA' prajAtAni 1 / tathA-'atthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'pacchaM bhAgA' pazcAdbhAgAni candrayogasyAdimAzritya divasasya sAyaMkAlAdArabhya dvitIyadivasasAyaMkAlaparyantabhogyAni tAni pazcAdbhAgabhogyAni kathyante 'samakhettA' samakSetrANi rAtriMndivabhogyAni 'tIsaM muhuttA' trizanmuhUrtAni candrayogasyAdimAzritya divasasya pazcAdgAgAtsAyaMkAlAdArabhya dvitIyadivasasAyaMkAlaparyantaM trizanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 2 / tathA'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'nataMbhAgA' naktaM bhAgAni, naktaM-rAtrau candrayogasyAdimAzritya bhAgaH avakAzo yeSAM tAni tathA, 'abaDhakhettA' apArthakSetrANi apagatamadhaiM yasya tadapArdham-arddha mAtraM kSetraM yeSAM candrayogamAzritya tAni-apArdhakSetrANi rAtrimAtrakSetrANi, ataeva 'paNNarasamuhuttA' pazcadazamuhUrttAni candrayogamAzritya paJcadazamuhUrtA vidyante yeSAM tAni paJcadazamuhartAni 'paNNattA' prajJatAni 3 / tathA 'asthi' santi 'NakkhattA' nakSatrANi kAnicit yAni 'ubhayaMbhAgA' ubhayabhAgAni divasarAtribhAgAni candrayogasyAdimAzritya bhAgI yeSAM tAni tathA etAni kiyatpramitakSetrANi santi ? tatrAha-'divaDhakhettA' dvayaryakSetrANi dvitIyam adhaM yatra tad dvayaya sArdhamahorAtrapramita kSetraM yeSAM tAni-prathamatayA prAtaHkAlAdArabhya sapUrNamekamahorAtraM triMzanmuhUrtAtmakaM punazcA horAtraH, dvitIyadivasamAtrarUpaH pazcadazamuhUrtAtmakaH na tu rAtribhAgaH etadrUpaM dvayarSamiti sArdhamahorAtrarUpaM kSetraM yeSAM tAni dvayardhakSetrANi, ataeva 'paNayAlIsa muhuttA' paJcacatvAriMzanmuhUrtAni 'paNNattA' prajJaptAni 4 / evaM bhagavatA sAmAnyena prokte vizeSajijJAsayA bhagavAn gautamaH pRcchati 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM aTThAvIsAe nakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAM madhye 'kayare NakkhattA' katArANi kAni nakSatrANi 'punvaMbhAgA' pUrvabhAgAni prAtaHkAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi samastA. horAtrabhogyAni, 'tIsaMmuhattA' triMzanmuhUrtAni 'paNNattA' prajJaptAni 1 / tathA-'kayare NakkhattA' katagaNi kAni nakSatrANi 'pacchaMbhAgA' pazcA dAgAni sAyaMkAlapyApIni 'samakhettA' sama. kSetrANi 'tIsaMguhuttA' trizanmuhUrttAni 'paNNattA' prajJaptAni 12 / tathA-'kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'gattaMbhAgA' naktaMbhAgAni-rAtribhAgAni-rAtrimAtrabhogyAni 'abaDhakhettA' apArthakSetrANi-ardhakSetrabhogyAni 'paNNarasamuhuttA' paJcadazamuhUrttAni rAtrimAtravyAtatvAt paJca dazamuhUrttamAtrayogakArakANi 'paNNattA' prajJatAni 13 / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-3 sU0 1 pavaMbhAganakSatrasvarUpanirUpaNam 243 tathA-'kayare NakkhattA' katarANi kAni nakSatrANi 'ubhayaM bhAgA' ubhayabhAgAni divaptarAtribhAgavyApIni 'divaDDhakhettA' dvayarvakSetrANi sArdhAhorAtrayogakArINi ekaH sampUrNo'horAtraH, dvitIyAhorAtrasyArdhadivasamAtrarUpam , ityeva dvayardhakSetrANi, ataeva 'paNayAlIsa muhuttA' paJca catvAriMzanmuhartAni 'paNNattA' prajJaptAni 14 / evaM gautamena praznacatuSTaye pRSTe sati bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH kRtvA samAdhatte-'tA eesi gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM 'tattha' tatra madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'puccabhAgA' pUrvabhAgAni prAtaHkAlavyApIni 'samakhettA' samakSetrANi saMpUrNakSetracArINi mataeva 'tIsaM muhuttA' triMzanmuhUrtAni triMzanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 'te NaM' tAni khala 'cha' pada, 'taM jahA' tadyathA-'pucapohavayA' pUrvaproSThapadA 1, 'kattiyA' kRttikA 2, 'maghA' maghA 3, 'puvAphagguNI' pUrvAphAlgunI 4, 'mUlo' mUlam 5, 'puvvAsADhA' pUrvASADhA iti 6 / tathA--'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'pacchaMbhAgA' pazcAdbhAgAni sAyaMkAlavyApIni 'samakhettA' sagakSetrANi mataeva 'tIsaMmuhuttA' triMzanmuhUrttAni trizanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni 'te NaM dasa' tAni khalu daza, 'taM jahA' tadyathA-'abhII' abhijit 1, 'savaNo' zavaNaH 2, 'dhaNiTTA' dhaniSThA 3, 'revaI' revatI 4, 'assiNI' azvinI - 5, 'migasira' mRgaziraH 6, 'pUsA' puNyam 7, 'hasto' hastaH 8, 'cittA' citrAH 9, 'aNurAhA' anurAdhA 10, / atra dazasu nakSatreSu zravaNAdIni navanakSatrANi samakSetrANi santi, ekamabhijinnakSatraM samakSetrasya triMzanmuhUrtAsmakasya saptapaSTibhAgAH kriyante teSu-ekaviMzatibhAga (21/67) kSetrabhogyamasti tathApi asyAbhijitaH samakSetre eva gaNanA kRtA vyavahAranayamAzrityeti vivekaH / iti 2 / tathA-'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu 'je te NavattA' yAni tAni nakSatrANi, Nata. bhAgA' naktaMbhAgAni rAtrimAtravyApIni, ataeva 'avaDDhakhettA' apArdha kSetrANi ardhakSetrasthAyoni rAtrimAtrasthAyitvAt ataeva ca paNNarasamuhuttA' paJcadazamuhUrtAni paJcadazamuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajJaptAni teNaM cha' tAni khalu SaT, 'taM jahA' tadyathA-'sayabhisayA' zatabhiSakU 1, 'bharaNI' bharaNI 2, 'adA' ArdrA 3, 'assesA' azleSA 4, 'sAI' svAtiH 5, 'jehA' jyeSThA 6, iti 3 / 'tattha' tatra aSTAvizate nakSatrepu je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi 'ubhayaMbhAgA' ubhayabhAgAni divasarAtrirUpabhAgadvayavyApIni 'divaDhakhettA' dvayardhakSetrANi sArdhAhorAtrasthAyIni prathamadivasasya prAtaHkAle candreNa saha yogamupetya sampUrNamahorAtraM triMzanmuhUrtAtmakaM bhuktvA punastadupari dvitIyadivasasya sAyaMkAlaparyantaM paJcadazamuhUrtAzca yAvattiSThanti, ityevaM rUpaM vyarthakSetrANi Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 triMza candraprAtisUtre santi, ataeva 'paNayAlIsaM muhuttA' paJcacatvAriMzanmuhUrtAni paJcacatvAriMzanmuhUrtabhogyAni 'paNNattA' prajAtAni 'te NaM cha' nAni khalu pa, 'taM jahA' tadyathA - 'uttarAbhanayA' uttaga bhAdrapadA 1, 'rohaNI rohiNI 2, 'puNavam punarvasuH 3, 'uttarA phagguNI' uttarAphAlgunI 4, 'visAhA' vizAcA 5, 'uttarAsAhA' uttarApADhA 6 iti 4, epAM sarveSAM nakSatrANAmabhijidAdi krameNa spaSTIkaraNa bhAvanA mUtrakAra svayamale caturtha prAmRtaprAmRta kariSyate iti suu01|| aSTAviMzaninakSatrANAM pUrvabhAgAdi jJAnArtha koSTakam saMkhyA nakSatranAmAni | kiMbhAgAni kiyakSetrANi kiyanmuhUrtAni pUrvAbhAdrapadA 1 kRttikA 2, madhA3 pUrvAphAlgunI 4, mUlam 5 pUrvabhAgAni| samakSetrANi 20 30 triMzanmu hUrtAni pUrvASADhA 6, abhijit 1, zravaNaH 2 dhaniSThA 3, revatI 4, Azvino 5, mRgaziraH 6 pupyam 7, ista 8, citrI 9, pazcAdbhAgAni | samakSetrANi nmuhUrtAni anurAdhA 10, zatabhiSak 1, bharaNI 2, ArdrA 3. azlepA 1, svAti 5, jeSThA 6, naktaM bhAgAni apAya | 15 paJca kSetrANi dazamuhUrtAni uttarAbhAdrapadA 1. rohiNI, punarvasuH3, 45 panca | uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, ubhaya / catvAriMzanmu uttarApADhA 6 / bhAgAni kSetrANi | iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhunchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUpita-kolhApura rAjaguru vAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm dazamasya prAmRtasya tRtIyaM prAmRtaprAmRtaM samAptam 10-3|| 1cargha | hAni Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamasya mUlapAbhRtasya caturtha prAbhataprAbhRtam tadevaM tRtoye prAmRtaprAbhRte candreNa saha nakSatrANAM pUrvabhAgAdi nirUpitam tatpramaGgAt caturthaM prAbhRtaprAmRtaM vyAkhyAyate, atra pUrvoktAnAM candreNa saha yogasyAdivatavyaH syAt yato nakSatrANAM pUrva bhAgAdika yogasyAdijJAnamantareNa na jJAtuM zakyate, mato'smin caturthe prAbhRtaprAmRte abhijidAdyaSTAviMzatinakSatrANAM krameNa yogasyAdi nirUpayannAha--'tA kahaM te jogassa AdI' ityaadi| mUlam-tA kahaM te jogassa AdI ahite? ti vaejjA tA abhIi savaNA khalu duve NakkhattA pacchAbhAgA samakhettA sAiregauNayAlIsamuhuttA tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeti, tao pacchA avaraM sAiregaM divasaM, evaM khalu abhiisavaNA duve NakkhattA egarAI egaMca sAiregaM divasaM caMdeNa saddhiM joyaM joeMti, joyaM joettA joyaM aNupariyaTuMti joyaM aNupariyahittA sAyaM caMdaM dhaNihANaM samappaMti / 2 / tA dhaNiTThA gvalu Nakkhatte pacchA bhAge samakhete tIsaMmuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, joyaM joittA tao pacchA rAI avaraMca divasaM, evaM khalu dhaNihA Nakkhatte egaM ca rAI egaM ca divasaM caMdeNaM saddhiM joyaM joei, joyaM joittA joya aNupariyaTTai, aNupariyahittA sAyaM caMda sayabhisayANaM samappei 3 / tA sayabhisayA khalu Nakkhatte NataMbhAge avaDUDhakhette paNNarasamuhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhi joya joei No labhai avaraM divasaM, evaM khalu sayabhisayA ekkhatte egaM rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTai, joyaM aNuparieTTittA pAo caMda puvvApovayANaM samappei 4 / tA punvApoDhavayA khalu Nakkhatte punvaMbhAge samakhette tIsaM muhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saMddhiM joyaM joei, to pacchA avararAI evaM khalu puvApohavayA Nakkhatte egaM ca divasaM egaM ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTaI' aNupariyadvittA pAo caMda uttarApohavayANaM samappei 5, tA uttarApovayA khalu Nakkhatte ubhaya bhAge divaDhakhette paNayAlIsamuhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei avaraMca rAI tao pacchA aparaM divasaM, evaM khalu uttarApoTTavayA Nakkhatte do divase ega ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei, joyaM joittA joyaM aNupariyaTThai aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM revaINaM samappeI 6 / tA revaI khalu Nakkhatta pacche bhAge samakhette tIsaM muhutte tappaDhamayAe sAyaM caMdeNa saddhi joyaM joei, to pacchA avaraM divasaM evaM khallu revaI Nakkhatte Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 candraprAptisUtre ega rAI egaM ca divasa cadeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai aNupariyaTTittA sAyaM caMdaM assiNINaM samappei 7 / tA assiNI khalu Nakkhatte pacchaM bhAge samakhette tIsaM jhuhutte tappaDamayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeDa, to pacchA avaraM divasaM evaM khalu assiNI Nakkhatte egaM ca rAI- egaM ca divasaM caMdeNa saddhiM joya joei, joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai, aNupariyahittA sAyaM caMdaM bharaNINaM samappei 8 / tA bharaNI khalu Nakkhatte NattaM bhAge avaDDhakhette paNNarasamuhutte tappaDha. mayAe sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joei, No labhai avaraM divasaM, evaM khalu bharaNI Nakkhatte ega rAI caMdeNa saddhi joyaM joei, joyaM joittA joyaM aNupariyahai aNupariyahittA pAo caMdaM kariyANaM samappei 9 / tA kattiyA khalu Nakkhatte pucvaMbhAge samakhete tIsaM muhutte tappaDhamayAe pAo caMdeNa saddhi joyaM joeDa tao pacchA rAI evaM khalu kattiyA Nakkhatte egaM ca divasa egaM ca rAI caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai, aNupariyahittA pAo caMdaM rohiNINaM samappei 10 / rohiNI jahA uttarAbhavayA 11 / magasiraM jahA dhaNihA / 12 / addA jahA sayabhisayA 13, puNaJcam jahA uttarAbhavayA 14 / pusso jahA dhaNihA 15 / assesA jahA sayabhisayA 16 / mahA jahA puyApharaguNI 17 / puccAphagguNI jahA puNyAbhadavayA 18 / uttarAphagguNI jahA uttarAmahavayA 19/ hattho cittA ya jahA dhaNiTThA 20-21 // sAI jahA sayabhisayA 22 / visAhA jahA uttarAbhacayA 23 / aNurAhA jahA paNihA 14 jiTTA jahA sayabhisayA 25 / mUlaM 26, pubbAsAhA ya jahA puyAbhadavayA 27 / uttarAsADhA jahA uttarAbhavayA 28, // 90 10 // dasamassa pAhuDassa cautthaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-4|| chAyA-tAvat kathaM tvayA yogasya AdiH AkhyAtaH? iti vadeta, tAvat abhimicchavaNI khalu he nakSatre pazcAdbhAge samakSetre sAtirekaikonacatvAriMzanmuhattaM tatprathamatayA sAyaM candreNa lAdhaM yoga yuktaH , tataH pazcAd aparaM sAnireka divasam, evaM khalu abhiji. cyachaNau he nakSatre pakArAtrim, ekaM ca sAtireka divasa candreNa saha yoga yuktaH, yogaM yuktvA yogam anuparivartayataH yogam anuparivartya sAyaM candra dhaniSThAyai samarpayataH / / tAvat dhaniSTA khalu nakSatra pazcAnAgaM samakSetraM triMzanmuhatta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdha. yogaMyunakti, yoga yuktvA nataH pazcAt rAtrim aparaM ca divasam, pacaM khalu dhaniSThA nakSapram pakAM ca rAtrim ekaM ca divasa candreNa sAdha yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartaryAta, anuparivartya sAyaM candra zatabhipaje samarpayati 3. tAvat zatabhiSaka khalu nakSatra nakabhAgam apArthakSetra paJcadazamuharta tatprathamanayA sAyaM candreNa sAdha yogaM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA010-4 sU01 yogasyAdinirUpaNam 247 ~~ ~~~~~~~~~~ yunakti, no labhate aparaM divasam, evaM khalu zatabhipag nakSatra pakAM rAtri candreNa sArdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH candra pUrvA. proSThapadAyai samarpayati / 4 tAvat pUrvAproSThapadA khalu nakSatra pUrvabhAgaM samakSetra triMzanmuhUrta tatprathamasayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti, tataH pazcAt apararAtrim, evaM khalu pUrvAproSThapadAnakSatram ekaM ca divasam pakAM ca rAtri candreNa sArdha yogaM yukti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivayaM prAtaH candram uttarAproSThapadAyai samarpayati / / tAvat uttarA proSThapadA khalu nakSatram upayabhAgaM dvayardhakSetra paJcacatvAriMzanmuharta tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yukti-aparAM ca rAtri, tataH pazcAt aparaM divasam, evaM khalu uttasapoSThapadA nakSatra dvau divasau ekAM ca rAtri candraNa sAdhaM yogaM yukti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, anupagviyaM sAyaM candaM revatyai samarpayati / tAvat revato khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSenaM trizanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdha yogaM yunakti, tataH pazcAt aparaM divasam pvaM khalu revanInakSatram parAtrim ekaM cavivasaM candreNa sArdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya sAyaM candram azvinyai samarpayati / tAvat azvinI khalu nakSatraM pazcAdbhArAM samakSetraM triMzanmuharca tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdha yoga yunakti, tataH pazcAt aparaM divasam eva khala azvinI nakSapram ekAM ca gatrim ekaM ca divasa candreNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya sAyaM candra bharaNyai samarpayati / tAvat bharaNI khalu nakSatra naktaMbhAgam apArdhakSetra paJcadazamuhatta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, no labhate aparaM divasam, evaM khalu bharaNI nakSatram ekAM rAtri candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, anuparivartya prAtaH candraM kRttiphAyai samarpayati / / tAvat kRttikA khalu nakSatra pUrvabhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candraNa sAdhU yoga yunakti tataH pazcAt trim, evaM khalu kRttimAnakSatram ekaM ca divasam, pakAMca rAtriM candreNa sAdhaM yoga thunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya prAtaH candra rohiNyai samarpayati / 10 / rohiNo yathA uttarAbhAdrapadA 11 // mRgaziraH yathA dhaniSThA / 12 / ArdrA yathA zatabhiSak / / 3 / punarvasuH yathA-uttarAbhAdrapadA / 14 / puSyaM yathA dhaniSThA / 15 / apralepA yathA zatabhiSak / 16 / maghA yathA pUrvAphAlgunI / 17 / pUrvAphAlgunI yathA pUrvAbhAdrapadA / 18 / uttarAphAlgunI yathA-uttarAbhAdrapadA / 19 hastaH citrA ca yathA dhaniSThA / 20-21 // svAtiH yathA zatabhiSak / 22 / vizAkhA yathA-uttarAbhAdrapadA // 23 // anurAdhA yatho dhaniSThA 24 / jyeSThA yathA zatabhiSak / 25 mUlaM pUrvASADhA ca yathA pUrvA bhAdrapadA 126-27 / uttarApADhA yathA uttarAbhAdrapadA . sU. 1 / / / iti dazamasya prAmRtasya caturthaM prAbhRta prAbhRta samAptam 10-4 // vyAkhyA-'tA kahaM te' iti / 'tA' tAvat 'kaha' katha kena prakAreNa 'te' tvayA 'jogassa' yogasya candranakSatrayogasya 'AI' Adi yogasya prathamasamayarUpa 'Ahie' AkhyAta. ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / atra nizcayanayamatena candrayogasyAdiH sarveSAM nakSatrANAM na pratiniyatakAlapramANo'sti, kintu apratiniyatakAlapramANo vartate tataH sa. karaNavazAdava, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 candraprAptisUtre gantavyam tacca karaNam-anyagranyebhyo'vaseyam / atratu vyavahAranayAzrayaNena vAhulyato yasya nakSatrasya yadA candrayogasyAdirbhavet taM pratipAdayitumAha-'abhII' ityAdi 'tA' tAvat 'abhiisavaNA' abhijicchavaNau khala 'duve NakkhattA dve nakSatre 'pacchabhAgA' pazcAdbhAge divasasya pazcAdbhAgavyApake 'samakhettA' samakSetre samastakSetrabhoMgye atrAya vivekaH idamabhijinnakSatraM samakSetram apArthakSetra tyardhakSetra vA na kimapyasti, kintu tat zravaNanakSatreNa saha saMbaddha gRhInamitya medopacAreNa samakSetraM parikalpya samakSetratvenopAttamiti | ime he nakSatre 'sAirega uNayAlIsamuhatte' sAtirekaikonacatvA riMzanmuhUrte 'tappaDhamayAe' tatprathamatayeti prathamameva 'sAya' sAyaM saMdhyAkAle, matra 'sAyaM' iti divasasya katitamAccaramabhAgAdArabhya yAcadAtre katitamo bhAgo bhavet arthAt yAvatkAlaM nakSatramaNDalAlokaH parisphuTo na bhavet tAvatparimitaH kAlavizeSaH 'sAya' iti vivakSyate tasmin sAyaMkAle 'caMdeNa saddhi joyaM joeMti' candreNa sAdha yoga yukaH / tatra abhijinnakSatrasya ca nava muhartAH tathA caturvizatirekapaSTibhAgAH, ekonacatvAriMzacca saptapaSTibhAgAH manti, zravaNasya triMzanmuhUrtAH ityubhayormIlane duyornakSatrayoH sAtirekA ekonacatvAriMzanmuhUrtA bhavantItyata uktam 'sAiregauNayAlIsamuhuttA' iti / yadyapi abhijinnakSatrayoge prAtaH kAle yugasyAdi bhavati tathApi ekaviMzani matapaSTibhAgAna yAvat zravaNanakSatreNa saha samakSetraM bhavati tata evAsyApi pazcAdbhAgatvena vivakSA kRtA / zravaNanakSatraM ca madhyAhlAdUrdhvamapasarati divase candreNa saha yogaM karoti tataH zravaNanakSatrasAhacaryAdabhijinnakSatrasyApi sAyaMkAle candreNa saha yogaM yunaktIti vivakSAmavala mcya sAmAnyataH 'sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' iti kathitam / athavA yugasyAdimatiricyA'nyadA bAhulyamAzrityedaM kathitamiti nAtra kazciddopo vibhAvanIyaH / evamuktanakSatradvayaM 'tao pacchA' tataH pazcAt rAtryanantam 'avaraM sAirega divasaM' aparaM sAtirekacaturvizatyeka paSThibhAgaikonacatvAriMzatsaptapaSTibhAgarUpAdhikyasahitam aparaM dvitIya divasaM yAvat candreNa saha yogaM yukaH / upasahAramoha 'evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam anena prakAreNa khalu-nizcayena 'abhiisavaNA' abhijicchravaNau 'duve NakkhattA' dve nakSatre sAyaM samayAdArabhya 'egarAI' eka rAtrim 'egaM ca sAirega divasaM ekaM ca sAtireka kiJcadadhikacaturvizatyekapaSTibhAgaikonacatvAriMzansaptapaSTibhAgAdhikaM caMdeNa saddhiM jogaM joeMti' candreNa sAdhU yogaM yuktaH yoga kurutaH 'joyaM joettA' candreNa sArdhametAvantaM kAlaM yogaM yuktvA tadantaraM 'joyaM aNupariyarTa vi' yogam anuparivartayataH tataH pagavartete, mAtmAna candrAt pRthak kuruta ityarthaH 'joyaM aNupariyadvittA' yogaM cAnuparivayaM 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle divasasya katitame pazcAdbhAge ityarthaH 'caMda' candraM dhaNivANaM' ghaNiSThAyai' 'catutthIe chaTThI' iti vacanAt prAkRte catuthyarthaM paSThI, vahuvacanaM cArSAtvAt tena ghaniSThAyai ityarthaH 'samappaMti' samarpayataH tatsamaye abhijicchUvaNadhaNiSThA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU0 1 yogasyAdinirUpaNam 249 iti zrINi nakSatrANi kizcitkAlaM candreNa saha prathamato yogaM yuJjanti tena etAni trINyapi nakSatrANi pazcAdbhAgAni bodhyAni 2 / 'tA' tAvat tataH 'dhaNiTThA khalu Nakkhatte' ghaniSThA khalu nakSatra 'pacchaMbhAge' pazcAdbhAgaM sAyaM samaye tasya candreNa saha prathamato yogakArakatvAt 'samakhettaM' samakSetra rAtridivasarUpasamasta kSetra sthApitvAt ataeva 'tIsa muhUtte' trizanmuhUrtAt yAvat 'tappaDhama, yAe' tatprathamatayA prathamameva ' sAyaM' saMndhyAkAle 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joitA' yogaM yuktvA candreNa saha yogaM kRtvA 'tao pacchA' tataH pazcAt sAyaMsamayAdUrdhva 'rAI' tAM rAtriM 'avaraM ca divasa' aparaM dvitIyaM ca divasaM yAvat candreNa saha tiSThati / upasaMhAramAha - ' evaM khalu' ityAdi ' evaM ' evam uktarItyA 'khala' nizcayena 'dhaNiTThA Nakkhatte' ghaniSThA nakSatraM 'egaM ca rAI' ekAM ca tAM rAtrim 'ega ca divasa' ekaMca - dvitIya divasaM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joettA' pUrvoktakAlaM triMzanmuhUrttarUpaM yAvat yogaM yuktvA tadanantaraM 'joyaM aNupariyaha ' yogamanuparivarttayati candrAtsvamAtmAnaM pRthakkaroti 'joya' aNupariyadvittA' yogamanuparivartya 'sAyaM' sAyaM dvitIdivasasya sandhyAsamaye 'caMdaM' candraM 'sayabhisayANaM' zatabhiSaje 'samappei' samarpayati 3 | 'tA' tAvat tataH 'saya bhisayA khalu Nakkhatte' zatabhiSak khalu nakSatraM 'NattabhAge' naktaM bhAgaM rAtrimAtravyApitvAt 'avaDDhakhettaM' apArdhakSetram ardhakSetrasthAyitvAt ataeva 'paNNarasamuhutte ' pazcadazamuhUrtte pazcadazamuhUrta pramANakametannakSetre 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamameva ' sAyaM' sAyaM kAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunakti evaM ca yogayuktaM sadetanna kSatraM 'No labhai avaraM divasa' no naiva labhate aparaM dvitIyaM divasaM naktaMbhAgatvena rAtrimAtra vyApitvAt kintu candreNa yogaM yuktvA rAjyanta eva samAptimupaiti ata Aha- ' evaM ' evam uktarItyA khalu nizcayena 'saya bhisayA Nakkhatte' zatabhiSak nakSatram 'egaM rAI' ekAmeva rAtriM yAvat 'caMdreNa saddhiM joyaM joi' candreNa sArdhaM yogaM yunakti 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'joya aNupariyaha' yogam anuparivarttayati, 'joyaM aNupariyadvittA' yogam anuparivartya 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'caMdaM' candraM 'pubvapohavayANaM' pUrvAproSThapadAyai pUrvAbhAdrapadAyai 'samappei' samarpayati / tA, tAvat tatastat 'punvApoTThavayA khalu Nakkhatte' pUrvAproSThapradA khalu nakSatraM 'puvvaM bhAge' pUrvabhAgaM prAtaH kAlavyApitvAt 'samakheta' samakSetra saMpUrNakSetrasthAyitvAt ataeva 'tIsaM muhutte' triMzanmuhUte triMzanmuhUrta pramANayuktaM 'tappaDhamayAe' tatpratha matayA prathamameva, 'pAo' prAtaH prabhAtakAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdhaM yogaM yunakti, 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'tao pacchA' tat pazcAt yogakaraNAnantaraM divasaM taddivasaM 32 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ' candraprAptisUtre sakalam 'avaraM ca rAI aparAM ca rAtrim-eka divasaM dvitIyAM ca rAtri yAvat yogaM yunkti'| upasaMhAramAha-'evaM khalu' evam-uktaprakAreNa khala 'puvvApoTTavayANakkhatte' pUrvaproSThapadAnakSatram 'ega divasaM egaM ca rAI' eka divasamekAMca rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sAdha yogaM yunakti, 'joyaM joettA' yogaM yuktvA-'joya aNupariyaTTaI' yogamanuparivartayati 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdaM' candram 'uttarApoTTayANaM' uttarAproSThapadAyai-uttarAbhAdrapadAyai 'samappei' samarpayati // 5 // 'tA' tAvat tataH 'uttarApoTTa vayA khalu Nakkhatte' uttarAproSThapadA khalu nakSatram 'ubhayabhAga' ubhayabhAgaM divasarAtrirUpobhayasthAyi 'divaDhakhette dvacakSetraM sAdhaiMkAhorAtrakSetram ataeva 'paNayAlIsamuhutte' paJcacatvAriMzanmuhUrta 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathama 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yoga yunakti 'joya joettA' yoga yuktvA 'taM sakalaM divasaM' taM sakalaM divasaM tadivasAnantaram 'avaraM ca rAI' aparAM divasasamAptyanantaraM jAyamAnAM rAtri 'to pacchA' tataH pazcAt rAtrisamAptyanantaraM jAyamAnam 'avaraM divasaM' aparaM dvitIya divasaM yAvat candreNa sArdhaM tiSThati, etadevopasaMhArarUpeNa spaSTIkaroti 'evaM khalaM' ityAdi, 'evaM' evam-uktarItyA khala nizcayena 'uttarApohavayA Nakkhatte' uttarAproSThapadA nakSatraM 'do divase egaM carAI dvau divasau ekaH prathamayogakaraNadivasaH, dvitIyaH rAtryanantaraM jAyamAno divasaH, evaM dvau divasau ekA ca rAtri divasadvayamadhyagatAM rAtri yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yoga, yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA, 'joyaM aNupariyaTTai' yogamanuparivartayAti, 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivayaM 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'caMda' candraM revaINaM' revatyai samappei' samarpayati / 6 / 'tA' tAvat tataH 'revaI khalu Nakkhatte revatI khalu nakSatraM 'pacchaMbhAge' pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt 'samakhette' samakSetra paripUrNAhorAtrarUpakSetrasthAyitvAt ataevaM 'tIsaM muhutte! triMzanmuhUtaM ttat 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathama 'sAyaM' sAyaM sandhyAsamaye 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM prApnoti, 'to pacchA' tataH pazcAt tadAtyanantaram 'avaraM divasaM' aparaM dvitIyaM divasaM yAvat candreNa sAdhaiM tiSThati / tadeva spaSTayati-'evaM khalu ityAdi, 'evaM khalu' anena prakAraNa 'revaINakkhatte' revatInakSatra 'ega rAI' ekAM rAtri yogaprArambharAtrim 'egaM ca divasa' ekaM ca dvitIya divasaM yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sAdha 'joya joeI' yogaM yukti, 'joyaM joettA' yogaM yuktvA 'joya aNupariyadRi' yogam anuparivartayati, 'joya aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'sAyaM' sAyaM kAle 'caMda' candram 'assiNINaM azvinyai 'samappei' samarpayati 7/ 'tA' tAvat tataH 'assiNI khalu Nakhatte' azvinI khalu nakSatra 'pacche bhAge' pazcAdbhAgaM sAyaMkAle candreNa saha yujyamAnatvAt 'samakhette' samakSetra paripUrNarAnindiva Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU0 1 yogasyAdinirUpaNam 251 sthAyitvAt ataeva 'tIsaM muhutte' triMzanmuhUrta, tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathama 'sAyaM' sAyaM kAle 'caMdeNa saddhiM joya joei' candreNa sAdhU yogaM yunakti 'tao pacchA' tataH pazcAt rAtryanantaram 'avaraM divasaM' aparaM dvitIyaM divasaM yAvat candreNa sAdhaM tiSThati / upasaMhAraH-evaM khalu' evam anayA rItyA khala nizcayena 'assiNINakkhatte' azvinI nakSatra 'ega rAI' ekAM yogaprArambharUpAM rAtrim 'egaM ca divasa' ekam agre samAgamiSyamANaM divasaM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArgha yogaM yunakti, 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivarttayati, 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivatye 'sAyaM' sAyaMkAle 'caMdaM candraM 'bharaNINaM samappeI' bharaNyai samarpayati |8'taa' tAvat tataH 'bharaNI khalu Nakkhatte' bharaNI khalu nakSatra 'NataMbhAge' naktaM bhAgaM sAyaMkAlavyApi bhUtvA rAtrimAtrasthAyitvAt 'avaDhakhette' apArdhakSetram ardhakSetrapramANopetam , ataeva 'paNNarasamuhatte' paJcadazamuharte, tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathama 'sAyaM' sannyAsamaye 'caMdeNa saddhi joyaM joeI' candreNa sArdha yoga yunakti rAtrimAnaM tiSThati kintu 'No labhai avaraM divasa' no-naiva labhate aparaM dvitIyaM rAjyante samAgamiSyamANaM divasaM, tattu rAtryante eva samAptimeti / upasaMhAravyAjena tadeva spaSTayati 'evaM khalu' ityAdi 'evaM' anena prakAreNa khalu 'bharaNINakkhatte' bharaNInakSatram 'ega rAI' ekAM tAM rAtrimeva 'caMdeNasaddhi joyaM, joeI' candreNa sAdhaM yoga yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogam anuparivarttayati 'joyaM aNupariyahittA' yogamanuparivatyai 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMda' candraM 'kattiyANaM' kRttikAyai 'samappei' samarpayati / 9 / 'tA' tAvat tathA 'kattiyAkhalu Nakkhatte' kRttikA khalu nakSatraM 'puvvaMbhAge' pUrvabhAgam prAtazcandreNa saha yujyamAnatvAt 'samakhette samakSetram ataeva 'tIsaM muhatte' triMzanmuhUrte prAtaHsamayAdUrva saMpUrNe divasarAtristhAyitvAt , tataH 'tappaDhamayAe' tatprathamatayA prathamaM 'pAo' prAtaH 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunakti 'to pacchA' tataH pazcAt sakaladivasAnantaraM 'rAI rAtri sakalAM rAtri yAvat candreNa sAdhaM tiSThati / tadevAha-'evaM' evam anena rItyA 'khalu' nizcayena 'katti yANakkhatte' kRttikAnakSatram, 'egaM ca divasaM' ekaM ca divasam 'egaM ca rAI' ekAM ca rAtriM yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joie' candreNa sAdhU yogaM yunakti 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTai' yogam anuparivartayati yogAd bhAtmAnaM pRthakkaroti 'aNupariyaTTittA' anuparivartya 'pAo' prAtaH 'caMda' candraM 'rohiNINaM' rohiNyai 'samappeI' samarpayati / 10 / tadevam abhijita Arabhya kRttikAparyantaM dazanakSatrANAM candreNa saha yogaprakAraH savistara pradarzitaH, sAmprataM zeSANAM rohiNIta Arabhya uttarAbhAdrapadAparyantamaSTAdazanakSatrANAM candreNa saha yogaprakAramatidezenAha-'rohiNI jahA' ityAdi 'rohiNI jahA uttarAbhayA' rohiNI yathA uttarAbhAdrapadA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 candraprAptisUtra nakSatra pUrva kathitaM tathaiva vijJeyam , tathAhi tAvat rohiNI khalu nakSatram ubhayabhAga dvayardhakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUta tatprathamatayA prAtaH candreNa saha yogaM yunakti sahalaM divasam aparAM ca rAtri yAvat , tataH pazcAt aparaM dvitIya divasaM sAyaMkAlaparyantaM candreNa saha yoga yunakti evaM khalu rohiNInakSatra dvau divasau ekAM ca rAtriM yAvat candreNa sAdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivayaM sAyaM candraM mRgazirase samarpayati 11 / 'migasiraM jahA dhaNihA' mRgaziro nakSatraM yathA dhaniSThAnakSatra pUrva kathitaM tathaiva bhAvanIyam , tathAhi-tAvat mRgaziro nakSatra pazcAdbhAgaM samakSetraM triMzanmuhUttaM tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA tAM sakalAM rAtri tataH pazcAt aparaM divasaM yAvat tiSThati, evaM khalu mRgaziro nakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yoga yunakti yoga yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM candram ArdrAyai samarpayati, 'sAyaM' iti parisphuTanakSatramaNDalAlokasamaye, ityoM bodhyaH AnikSatrasya naktaMbhAgatvAditi 12 / 'adA jahA sayabhisayA' ArdrA yathA zatabhiSak tathA jJAtavyA, taccaivam-tAvat bhAH khalu nakSatraM naktaMbhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUtta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdhaM yogaM yunakti, etat A nakSatraM no labhate aparam anyaM divasa rAtrimAtrabhogyatvAt , evaM khala mAnakSatram ekAM rAtriM yAvat candreNa sAdhU yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivayaM prAtaH candraM punarvasave samarpayati / 13 / 'puNavam jahA uttarAbhavayA' punarvasuH yathA uttarAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyaH, tathAhitAvat punarvasuH khalu nakSatram ubhayabhAgaM dvayardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdha yogaM yunakti, tataH sakala divaptam aparAM ca rAtri tataH pazcAd aparaM divasaM ca yAvat evaM khala punarvasuH nakSatra dvau divasau ekAM ca gatriM candreNa sAdhai yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM dvitIyadivasasya sAyaMkAle nakSatramaNDalasya parisphuTanakAle candraM puSyAya samarpayati 14 / 'pusso jahA dhaNiTA' puNyo yathA dhaniSThA, puSyanakSatraM yathA dhaniSThA nakSatraM pUrva pratipAditaM tathaiva vijJeyam tadevAha-tAvat puSyaH khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt samakSetraM triMzanmuharta tatprathamatayA-sAyaM candreNa sArdha yogaM yunakti yogaM yuktvA tataH pazcAt rAtrisamAptyanantaram aparaM dvitIyaM divasaM yAvat , evaM khalu puSyo nakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM kAle candram azleSAyai samarpayati 15 // 'asalesA jahA sayabhisayA' malepA yathA zatabhiSagUnakSatraM tathA'vaseyA, tathAhi-tAvat malepA, khalu nakSatraM naktaMbhAgam apArdhakSetraM trizanmuhatta tatprathamatayA sAyaM candreNa sAdha yogaM yunakti, yogaM yuktvA no labhate aparaM dvitIya divasaM naktaM bhAgatvena rAtrimAtrabhogyatvAt evaM khala Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TIkA praoN010-5 sU01 yogasyAdinirUpaNam 253 azleSAnakSatram ekAM rAtrimeva candreNa sAdhU yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH rAtryanantaraM prabhAtasamaye candraM maghAyai samarpayati 16 / 'maghA jahA puvvA phugguNI' maghA yathA pUrvAphAlgunI agre vakSyamANA tathaiva bodhyA, matrAne 'puvAphagguNI jahA puvvAbhaddavayA' iti vakSyate'to maghA pUrvAbhAdrapadAvad vijJeyeti vivekaH / / '' taccaivam - tAvat maghA khala nakSatraM pUrvabhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamataga prAtaH candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA tataH pazcAt divasasamAptyanantaram apazaM rAtri yAvat tiSThati evaM khalu maghAnakSatram ekaM divasam ekAM ca rAtri yAvat candreNa sAdhU yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivartya prAtaH candra pUrvAphAlgunyai samarpayati 174 'puvvAphagguNI jahA pubvAbhahavayA' pUrvAphAlgunI yathA pUrvAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyA, tathAhi-tAvat pUrvAphAlgunI khalu nakSatraM pUrvabhAgaM prAtaH kAlavyApitvAt , samakSetram samastakSetrasthAyitvAt triMzanmuhUtta paripUrNAhorAtrabhogyatvAt tannakSatraM tatprathamamatayA prAtaH candreNa saha yogaM yunakti, tataH pazcAt divasasamAptyanantaram aparAM rAtrim evaM khalu pUrvAphAlgunInakSatram ekaM ca divasam ekAM ca rAtrim candreNa sArdha yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya prAtaH candram uttarAphAlgunyai samarpayati 18 / 'uttarAphagguNI jahA uttarAbhavayA' uttarAphAlgunI yathA pUrvam uttarAbhAdrapadA kathitA tathaiva vijJeyA tathAhi-tAvat uttarAphAlgunI khalu nakSatram ubhayabhAgaM dvayardhakSetram divasadvayaikarAtristhAyitvAt ataeva paJcacatvAriMzanmuhUM tatprathamatayA prAtaH candreNa sAdha yogaM yunakti ta divasam aparAM ca divasAnte jAyamAnA manyAM rAtri tataH pazcAt rAtryanantaram aparaM divasam evaM khalu uttarAphAlgunInakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sArdha yogaM yunakti, yoga yuktvA yogam anuparivarttayati yogam anuparivartya sAyaM candraM hastAya samarpayati 19 / tathA 'hattho cittA ya jahA dhaNihA' hasta citrA ceti nakSatradvayaM pUrva dhaniSThAnakSatra kathitaM tathaiva vijJeyam / taccaivam-tAvat hastaH khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM samakSetraM triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdha yogaM yunakti, tAM rAtrim aparaMca divasaM yAvat candreNa sAdhU calati, evaM khalu hastanakSatram ekAM ca rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivattayati, yogam anuparivartya sAyaM candraM citrAyai samarpayati / 20 / tadanantaraM tAvat citrA khalu nakSatra pazcAdbhAgaM samakSetraM trizanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdha yogaM yunakti, tataH pazcAt rAjyanantaram aparaM divasa yAvat yogaM karoti, evaM khalu citrAnakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sArdha yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivayaM sAyaM candraM svAtyai samaryayati / 21 / 'sAI jahA sayabhisayA' svAtiryathA zatabhiSagnakSatraM kathitaM tathA vijJeyA, tathAhi Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 candraprAptisUtre tAvat svAtiH khalu nakSatraM naktaM bhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUrtta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti idaM svAtinakSatraM no labhate aparaM dvitIyaM divasaM rAtrimAtravyApitvAt, evaM skhalu svAtirnakSatram ekAM gatrimeva yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candra vizAkhAyai samarpayati 22 / 'visAhA jahA uttarAbhaddavayA' vizAkhA yathA, uttarAbhAdrapadA tathA vaktavyA, tathAhi - tAvat vizAkhA khalu nakSatram ubhayabhAgaM dvyardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrttaM tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tadivasam, aparAM divasAnte samAgamyamAnAM ca rAtriM tataH pazcAt, rAtryanantaram aparaM dvitIyaM divasam, evaM khalu vizAkhAnakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya sAyaM candram anurArAdhAyai samarpayati / 23 'aNurAhA jahA dhaNiTThA' anurAdhA yathA ghaniSThA kathitA tathA vAcyA, tadittham - tAvat anurAdhA khalu nakSatraM pazcAdbhAgaM sAyaMkAlavyApitvAt samakSetraM gatridivasarUpasaMpUrNakSetrasthAyitvAt ataeva triMzanmuhUrta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tAM sakalAM rAtriM tataH pazcAt rAtryanantaram aparaM divasaM yAvattiSThati, evaM khalu anurAdhAnakSatram ekAM rAtrim ekaM ca divasaM yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya sAyaM candraM jeSThAyai samarpayati / 24 ' jehA jahA sayabhisayA' jyeSThA yathA zatabhiSak tathA vAcyA, sA cettham - tAvat jyeSThA khalu nakSatraM naktaM bhAgam apArdhakSetraM paJcadazamuhUrtta tatprathamatayA sAyaM candreNa sArdhaM yogaM yunakti kintu naktaM bhAgatvAt no labhate aparaM dvitIyaM divasa rAtrAvevAsya samAptisadbhAvAt evaM khalu jyeSThAnakSatraM ekAM rAtrimeva yAvat candreNa sArdhaM yogaM yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candraM mUlAya samarpayati 25 | 'mUlo jahA puvvAbhaddatrayA' mUlaM yathA pUvAbhAdrapadA tathA vaktavyam tathAhi--- tAvat mUlaM khalu nakSatraM pUrvabhAgasamakSetraM triMzanmuhUrtta taprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, tatsakalaM divasaM tataH pazcAt divasAnantaram aparAm apre samAgamyamAnAm aparAM rAtriM yAvat evaM khalu mUlanakSatram ekaM ca divasa ekAM rAtri yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti yaktvA yogam anuparivartayati yogam anuparivartya prAtaH candraM pUrvASADhAyai samarpayati / 26 | 'punvAsADhA jahA puvvAbhadravayA' pUrvASADhA yathA pUrvAbhAdrapadA kathitA tathA paThanIyA, taccaivam tAvat pUrvASADhA khalu nakSatraM pUrvabhAgaM mamakSetraM triMzanmuhUrtta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdhaM yogaM yunakti, taM divasaM tataH aparAM ca rAtra yAvat candreNa sAdhaM yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivarttayati, yogam anuparivartya prAtaH candram uttarASADhAyai samarpayati / uttarAsAThA jahA uttarabhadavayA' uttarApADhA " Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-4 sU1 yogasyAdinirUpaNam 255 yathA uttarAbhAdrapadA tathA bodhyA, sA caivam-tAvat uttarASADhA khalu nakSatram ubhayabhAgaM dUyardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhUrta tatprathamatayA prAtaH candreNa sArdha yogaM yunakti, tadivasaM tataH aparAM rAtri tataH pazcAt rAjyanantaram aparaM divasa yAvat candreNa saha tiSThati evaM khalu uttarASADhAnakSatraM dvau divasau ekAM ca rAtri yAvat candreNa sAdha yogaM yunakti yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, yogam anuparivartya sAyaM candram abhijicchu vaNAbhyAM samarpayati / 28 / evamidam abhijita mArabhya uttarASADhAparyantam aSTAviMzatinakSatrAtmakaM nakSatracakra candreNa sArdha yogaM yunaktIti / idaM yogaprakAreNa paJcadaza muharttAtmakadivasa-paJcadazamuhartAtmakarAtrirUpasamadivasarAtri samayagataM vijJeyam, naktaM bhAganakSatrasya paJcadazamuhUrtatvena, dvayaryakSetranakSatrasya ca paJcacatvAriMzanmUtatvena pratipAdanAt tadevaM bAhulyamAzritya pUrvoktaprakAreNa yathoktakAlaSu nakSatrANi candreNa sArdha yogaM yuJjanti kAnicit pUrvabhAgAni, kAnicit pazcAdbhAgAni kAnicit naktaMbhAgAni kAnicicca ubhayabhAgAni kathitAnIti ||suutrm 1 / / iti zrI candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasya caturthaM prAmRtaprAmRtaM samAptam // 10-4 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka -vAdimAnamardaka-zrIzAhunchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita -kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAm dazamasya prAmRtasya caturtha prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10-4 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 . 6 50 30 30 11 30 /aSTAviMzati nakSatrANAMbhAgakSetra-muhartajJAnArtha koSTakam nakSatram bhAgAH / kSetrama abhijit pazcAndAgam | samakSetrama sAti zravaNazya 30/sAti dhaniSThA pazcAndAgama samakSetrama 30 / 4 / zatabhiSaka / naktaMbhAgama apAdhakSetrama | 15 |pU pUrvI bhAdrapadA | pUrva bhAgama samakSetrama 30., uttarA bhAdrapadA| ubhayabhAgam vyadhakSetrama 45. 7 revatI pazcAndAgama samakSetrama rA adhinI pazcAndAgama samakSetrama bharaNI nataMbhAgama apAdhakSetrama 15 10 kRttikA pUrva bhAgam samakSetrama rohiNI ubhayabhAgam | TyadhakSetram 45 12 mRgaziraH pazcAndAgam samakSetrama 13 ATI, naktaMbhAgamA apAdhakSetrama 14 punarvasaH ubhaya bhAgam / yadhakSetramA 45 puSyam pazcAndAgama | samakSetrama 30 azleSA naktaMbhAgam | apAdhakSetrama | 30 / 17 maghA 'pUrvabhAgam / samakSetrama 18 pUrvI phAlgunI pUrvabhAgama | samakSetramA 30 uttarA phAlgunI ubhayabhAgam / dvayardhakSetrama| 45. 20 hastaH pazcAndAgam samakSetram 21 citrA | pazcAndAgam / samakSetrama | 30 / svAtiH naktaMbhAgamA apAdhakSetrama 15 vizAkhA ubhayabhAgama vyarthakSetrama annurAdhA pazcAndAgam samakSetrama 25 jyeSThA naktaMbhAgam apAdhakSetrama mUlama pUrva bhAgama | samakSetrama pUrvASADhA pUrvabhAgam / samakSetrama uttarASADhA / ubhayabhAgam / dvacadhakSetramA 45 15 pU 15 1 . 30 - - 14 b`d b yh bhm bhm 1 - - - ridA - - Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dazamasya prAbhRtasya, paJcamaM prAbhRtamAbhRtam // vyAkhyAtaM dazamasya mUlaprAbhRtasya caturtha prAbhRtaprAbhRtam, tatra candreNa sArdhamaSTAviMzatinakSatrANAM yogaH pUrvabhAgAdikaM ca pradarzitam, athAsmin paJcamaprAmRtaprAbhRte yogasambandhAnnakSatrANAM kulatvam, upakulatvam, kulopakulatvaM ca pradarzayannidaM sUtramAha-'tA kahaM te kulA' ityaadi| mUlam-tA kahane kulA AhiyA ti vaejja, tattha khala ime bArasa kulA, vArasa ucakulA, cacAri kulocakulA paNNattA / vArasa kulA taM jahA saviTThA, (dhaNihA) kulaM 1, uttarAbhavayAkulaM 2, assiNI kulaM 3, kattiyAkulaM 4, magasirakulaM 5, pussa kulaM 6, maghAkulaM 7, uttarAphagguNIkulaM 8 , cittAkulaM 9, visAhAkulaM 10, mUlaMkulaM 11, uttarAsADhAkulaM 12, vArasa uvakulA taM jahA-savaNo upakulaM 1, putvabhavayAuvakulaM 2, revaIuvakulaM 3, bharaNIupakulaM 4, rohiNIvakulaM 5, puNavvasuupakulaM 6, assesAuvakulaM 7, punvAphagguNI uvakulaM 8 hatthouvakulaM 9, sAIuvakulaM 10, jeTTAuvakulaM 11, puvvAsADhAuvakulaM 12, cattAri kulovakulA taM jahA -abhiikulovakulaM 1, sayabhisayA kulovakulaM 2, adA kulovakulaM 3, aNurAhA kulovakula 4 ||suu0 1 // dasamassa pAhuDassa paMcamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-5 // chAyA-tAvat kathaM te kulAni AkhyAtAni iti vadet, tA khalu imAni dvAdaza kulAni 12, dvAdaza upakulAni 12, catvAri kulopakulAni 4 prajJaptAni / dvAdaza kulAni tadyathA- zraviSThA (dhaniSThA) kulam 1, uttarAbhAdrapadAkulam 2, azvinIkulam 3, kRttikAkulam 4, mRgaziraH kulam 5, puSyakulam 6, maghAkulam, uttarAphAlgunIkulam 8, citrAkulam 9, vizAkhA kulam 10, mUlaM kulam 11, uttarASADhAkulam 12, dvAdaza, upakulAni tadyathA zravaNaH upakulam 1, pUrvAbhAdrapadA upakulam 2, revatI upakulam 3, bharaNI upakulam 4, rohiNI-upakulam 5, punarvasuH upakulam 6, azleSA-upakulam 7, pUrvAphAlgunI upakulam 8, hastaH upakulam 9, svAtiH - upakulam 10, jyeSThAupakulam 11, pUrvASADhA-upakulam 12, catvAri kulopakulAni, tadyathA-abhijit kulopakulama, 1, zatabhiSak-kulopakulam 2, AdrA-kulopakulam 3, anurAdhA kulopakulam ||suu01|| dazamasya prAbhRtasya paJcamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-5 // / / vyAkhyA-tA kahaM te' iti tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'kulA' kulAni 'AhiyA' AkhyAtAni-kathitAni ? ti vaejjA' iti vadet vadatu-kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tattha' tatra kulAdiviSaye-khalu-nizcayena 'ime' imAni vakSyamANAni 'vArasa' dvAdaza 'kulA' kulAni santi tathA 'vArasa' dvAdaza 'ucakulA' upakulAni santi, tathA 'cattAri' catvAri 'kulocakulA' kulopakulAni santi, / tatra 'bArasa' dvAdaza 'kulA' kulAni, bhavanti 'taM jahA' tayathA tAni yathA 'saviTThA kulaM' ityAdi, kulAnIti kim, tatrAha yAni nakSatrANi yAn mAsAn samApayanti mAsa sadRzanAmAni bhavanti tAni nakSatrANi kulAnIti Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre kathyante-tAni dvAdaza 12| upakulAnIti kim ? tatrAha - mA sasadRzanAmaka nakSatrebhyaH pUrvagatAni nakSatrANi yadi yAn mAsAn samAptiM nayanti tAni upakulAni kathyante tAnyapi dvAdaza 12 | yAni pazcAnupUrvyA tRtIyAni nakSatrANi yAn mAsAn samApti nayanti tAni kulopakulAni kathyante tAni ca catvAryeva bhavanti 4 / tAnyeva darzayAmaH - zraviSThaH, zrAvaNo mAsaH prAyaH zraviSThayA ghaniSThA - paraparyAyayA samAptimetIti / zrAvaNapUrNimAyAM yadi dhaniSThA bhavettadA dhaniSThA nakSatraM kulamucyate 1, bhAdrapadapUrNimAyAM yadi uttarAbhAdrapadA bhavettarhi tat kulaM kathyate 2 evam Azvina - pUrNimAyAM yadi azvinI bhavettadA tannakSatraM kulam 3, kArttikapUrNimAyAM kRttikAnakSatraM kulam 4, mArgazIrSamAse mRgaziro nakSatraM kulam 5, pauSa pUrNimAyAM puSyanakSatraM kulam 6, mAghapUrNimAyAM maghAnakSatraM kulam 7, phAlguna pUrNimAyAm uttarAphAlgunI nakSatraM kulam 8, caitra pUrNimAyAM citrA nakSatra kulam 9, vaizAkha pUrNimAyAM vizAkhAnakSatraM kulam 10, jyeSThapUrNimAyAM mUlanakSatraM kulam 11, ASADhapUrNimAyAm uttarASADhA nakSatraM kulam 12, etAni dvAdazanakSatrANi kulAni kathyante / etebhyaH pUrvavarttIni nakSatrANi yadi bhaveyustado tAni upakulAni kathyante, tathAhizrAvaNapUrNimAyAM zravaNanakSatraM bhavettadA tad upakulaM kathyate 1, evaM bhAdrapadapUrNimAyAM pUrvAbhAdrapadA nakSatramupakulam 2, Azvina pUrNimAyAM revatInakSatramupakulam 3, kArttika pUrNimAyAM bharaNI nakSatramupa kulam 4, mArgazIrSa pUrNimAyAM rohiNI nakSatramupakulam 5 pauSa pUrNimAyAM punarvasu nakSatramupakulam 6, mAghapUrNimAyAm azleSA nakSatramupakulam 7 phAlguna pUrNimAyAM pUrvAphAlgunI nakSatramupakulam 8, caitra pUrNimAyAM hastanakSatramupakulam 9, vaizAkha pUrNimAyAM svAti nakSatramupakulam 10| jyeSThapUrNimAyAM jyeSThA nakSatramupakulam 11, ASADhapUrNimAyAM pUrvASADhAnakSatramupakulam 12, iti / yadyupakulanakSatrAt pUrvavarttinakSatram arthAt pazcAnupUrvyA prAyo mAsasadRzanAmaka kulanakSatrAt pUrvavartti tRtIyaM nakSatraM pUrNimAyAM bhavettadA tat kulopakulaM kathyate tAni catvAryeva, sUtropadiSTAnAM caturNAmeva nakSatrANAM zrAvaNa-bhAdrapada - pauSa - jyeSTharUpAsu catasRSveva pUrNimAsu kAdAcitkatvena yogasaMbhavAt, tathAhi -- zrAvaNa pUrNimAyAM yadi abhininnakSatraM bhavettadA tat kulopakulaM kathyate 1, evaM bhAdrapadapUrNimAyAM zatabhipagnakSatraM kutropakulam 2, pauSa pUrNimAyAm ArdrA nakSatraM kulopakulam 3, jyeSThapUrNimAyAM cAnurAdhA nakSatra kulopakulaM kathyate 4, iti / uktazca -- mAsANa sarisanAmA, huMti kulA uvakuLA u hiTThimagA / huMti puNa kulovakulA abhIi-saya- aha -aNurAhA " // 1 // chAyA -- mAsAnAM sadRzanAmAni bhavanti kulAni upakulAni tu aghastanAni / bhavanti punaH kulopakulAni abhijit 1, zatabhiSak 2, ArdrA 3 anurAdhA // 1 // 'hiTTimagA' iti aghastanAni adhobhAgasthitAni kulanakSatrebhyo yAni pUrva sthitAni pazcAnu pUrvyA kulanakSatrebhyo dvitIyAnItyarthaH / 258 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E LF-k asdytt X/X - - // ue nAtha koNssttkm|| nakSatra nAmna phula | upakula bhijita pracaNaH dhaNiSThA zatabhiH pU.bhA. u.bhA. revatI agchinI bharaNI kRttikA rohiNI mRgaziraH AI punasuH muSyaM azleSA | 17 maghA 18 pU. phA. [19 u.phA isttaH 21 citrA svAti: vizAvA anurAdhA jyeSThA mUlam 27 pU.SA. 28 u.SA. iti zrIcandraprajJaptisUtro candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAmRtasya paJcamaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam -10-5 // X/XX/x/x/x/x/xorlxixixixixix/x/x/x/xonx/x/x/XI 20 25 26 DIPAT Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaprAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam / tadevamuktaM paJcamaM prAmRtaprAbhRtam , tatrASTAviMzatinakSatrANAM kulAdisaMjJA pradarzitA / atha SaSTaM prAmRtaprAmRtaM vitriyate, atra dvAdaza pUrNimAH dvAdaza amAvasyA vaktavyAH syuH, tatra pUrNimAsu kati kati nakSatrANi yogaM yuJjantIti pradIte-'tA kahate puNNamAsI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te puNNamAsI AhiyA ? ti vaejjA, tatya khalu imAo vArasa puNNamAsIo, vArasa amAvAsAo, paNNatAo taM jahA-sAviTThI 1 povaI 2, AsoyI3, kattiyI 4, maggasirI 5, posI 6, mAhI 7, phagguNI 8, cettI 9, vesAhI 10, jeTThA mUlI 11, AsAThI 12, tA sAviDhi NaM puNNamAsi kai NakkhattA joeMti ? tA tiNi NakkhattI joeMti, taM jahA-abhiI 1, savaNo 2, dhaNihA 3 (1) tA poTTavaINaM puNNimaM kai NavakhattA joeMti, tA tiNNi NakkhattA joeMti, taM jahAsayabhisayA 1, pubbApoTTavayA 2, uttarApoTTavayA 3, (2) tA AsoI NaM puNNima kai NakkhattA joeMti ?, tA doNi NakkhattA joeMti, taM jahA-revaI assiNI ya (3) tA kattiI NaM puNNimaM kai NakkhattA joeMti, tA doNi NakkhattA joeMci taM jahA-bharaNI kattiyA c(4)|taa maggasiriMNaM puNimaM kaha NakkhattA z2oeMti ? tAdoNi NakkhattA joeMti taM jahA rohiNI maggasirA ya (5) / tA posiM puNimaM kai NakkhattA joeMti ?, tA tiNNi NakkhattA joeMti taM jahA-ahA 1, puNanvara 2, pusso 3 (6) tA mAhiNaM puNNima kai NakkhattA joeMti ?, tA doNi NakkhattA joeMti, taM jahA-assesA maghA ya (7) tA phagguNiM NaM puNimaM kai NakkhattA joeti ? tA donni nakkhattA joeMti. taM jahA-puccApharaguNI uttarAphagguNI ya (8) tA ce iNaM puNNimaM kai NakvattA joeti ? tA doNi NakkhattA joeMti taM jahA-ittho cittA ya (9) / tA vesAhiNaM puNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA doNi NakkhattA joeMti' taM jahA - sAI bisAhA ya (10) tA jehAmUchi Na puNimaM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNNi NakkhattA joeMti taM jahA-aNurAhA 1, jehA 2, mUlo ya 3, (11) tAvat AsAhiM NaM puNNima kai NakkhattA joeMti ? tA do NakkhattA joeMti, taM jahA-putrAsAdA uttarAsADhA ya (12) // 0 1 // chAyA tAvat kathaM te pUrNamAsya AsyAtA ? iti vadet , tatra khalu mA dvAdaza pUrNimAsyaH, dvAdaza amAvAsyAH prazatAH tadyathA-zrAviSTI 1, proSThapadI 2, AzvinI 3, kArtikI 4, mArgazIrSI 5, popI 6, mAghI 7phAlgunI 8, caitrI 9, vaizAkhI 10, jeSThA mUlI 11 ApADhI 12, / tAvat zrAviSTI khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti, 1, tAvat Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0 10-2 sU01 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 261 zrINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA - abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3 / (1) tAvat proSThapada khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti / tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathAzatabhiSaka 1, pUrvapadA 2, uttaraproSThapadA 3 / (2) tAvat Azvina khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti ? 4 tAvat-dve nakSatre yuGktaH, tadyathA-revatI azvinI ca 3 / tAvat kArttika khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yujjanti ! tAvat dve nakSatre yuktaH tadyathA-bharaNI kRttikA ca. 4 / tAvat mArgazIrSI khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti / tAvat dve nakSatre yuGktaH, tadyathA - rohiNI mRgazirazca 5) tAvat pauSa khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yujjanti ?, tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA ArdrA 1 punarvasuH 2, puSyam 3 / (6) tAvat mAlu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti 1, tAvat dve nakSatre guGktaH, tadyathA - aSA madhAca 7 tAvat phAlguna khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti ?, tAvat-dve nakSatre yuGktaH tadyathA - pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI ca 8 / tAvat caitrIM khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti ! tAvat dve nakSatre yuktaH, tadyathA-hastaH citrA ca 9 / tAvat vaizAkhIM khalu pUrNimAM keti nakSatrANi yujjanti ? tAvat dve nakSatre yuGktaH, tadyathA - svAtiH vizAkhA ca 10 / tAvat jyeSThAmUlIM khalu pUrNimA kati nakSatrANi yuJjanti / tAvat troNi nakSatrANi yuJcanti tayathA - anurAdhA 1 jyeSThA 2, mUlaM ca 3 |11| tAvat ASAr3hI khalu pUrNimAM kati nakSatrANi yuJjanti ? tAvat dve nakSatre yuGantaH, tadyathA - pUrvASADhA, uttarASADhA ca // (22) // sU01 // vyAkhyA - gautamaH pRcchati - 'tA kahaM te puNNamAsI' ityAdi 'tA' tAvat 'kaha' kena prakAreNa kaiH kaiH nakSatrairyuktA ityarthaH ' puNNamAsI' pUrNamAsyaH upalakSaNAt amAvAsyAzca 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'ti vaejjA' iti vadet-etadviSayaM vadatu he bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha--'tattha' ityAdi, 'tattha' tatra pUrNamAsyamAvAsyAviSaye 'skhalu' nizcayena 'bArasa puNNamAsIo' dvAdaza pUrNamAsyaH, tathA 'vArasa amAvAsAoM' dvAdaza amAvAsyAzca 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH 'taMjahA' tadyathA tA yathA - 'sAviTThI' ityAdi, 'sAviTThI' zrAviSThI zraviSTheti dhaniSThA tadupalakSitA zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinI pUrNimA zrAviSThI kathyate, iyaM prathamA pUrNimA 1 / 'povaI' proSThapadI proSThapadA uttarAbhAdrapadA tadupalakSitA bhAdrapadamAsabhAvinI pUrNamAsI proSThapadI kathyate 2 / 'AsoI' AzvinI azvinI nakSatropalakSitA AzvinamAsabhAvinI pUrNimA AzvinI kathyate 3 | 'kattiI' kArttikI - kRttikAnakSatropalakSitA kArttikamAsa bhAvinI pUrNimA kArttikI kathyate 4 / 'maggasirI' mArgazIrSI - mRgazironakSatropalakSitA mArgazIrSamAsa bhAvinI pUrNimA mArgazIrSI kathyate 5 / 'posI' pauSI puSyanakSatropalakSitA pauSamAsabhAvinI pUrNimA paupI kathyate 6, / 'mAhI' mAghI maghAnakSatropalakSitA mAghamAsabhAvinI pUrNimA mAghI kathyate 7) 'phagguNI' phAlgunI uttarAphAlgunI nakSatropalakSitA phAlgunamAsabhAvinI pUrNimA phAlgunI kathyate 8| 'cettI' 'caitrI - citrA nakSatropalakSitA caitramAsabhAvinI pUrNimA caitrI kathyate 9 / 'vesAhI' vaizAkhI - vizAkhA nakSatropalakSitA vaizAkhamAsabhAvinIM pUrNimA vaizAkhI kathyate 10 / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 candraprAptistra 'jehAmUlI' mUla nakSatropalakSitA jyeSThamAsabhAvinI pUrNimA jyoSThAmUlI kathyate 111 'AsAdI' ASADhI-uttarApADhAnakSatropalakSitA ApADhamAsabhAvinI-pUrNimA ASADhI kathyate 12 / iti dvAdaza pUrNimAnAmAnIti / atha kati kati nakSatrANi kasyAM pUrNimAyAM yogaM kurvanti ? iti praznAn uttarANi ca pradarzayati-tA sAviTTiNaM, ityAdi 'tA' tAvat 'sAviSTi ' zrAviSThI pAvaNamAsa bhAvinoM pUrNimAM 'kai nakkhattA' katinakSatrANi kiyatsaMkhyakAni nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti kAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA zrAviSThI pUrNimAM samApayantIti bhAvaH / bhagavAnAha'tA tiNNi' ityAdi 'tA' tAvat 'tiNi NakkhattA' trINi nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti yogaM kurvanti trINi nakSatrANi candreNa sAdhaM yathAyoga saMyujya zrAviSThI pUrNimAM samApayanti 'taM jahA' tadyathA tAnImAni --'abhiI' abhijit 1 'savaNo' 2 zravaNaH 'dhaNihA' dhaniSThA 3 / imAM pUrNimA vastutaH zravaNo dhaniSThA ceti dve eva nakSatre zrAviSTI pUrNimAsI parisamApayataH kintu abhijinnakSatraM zravaNena saha saMbaddhaM vartate'taH pUrNimAsamApane tasyApi grahaNaM kRtamiti 1 / etatkathaM parijJAyate ? iti prazne tatparijJAnaM karaNaparijJAnamantareNa na bhavatItyanyatra prasiddhamamAvAsyApaurNamAsIviSayakacandrayogaparijJAnArtha karaNaM pradarzyate " nAumiha amAvAsaM jai icchasi kammi hoi rikkhmmi| avahAraM ThAvijjA tattiyarUvehi saMguNae // 1 // chAvaTThI ya muDuttA, visadvibhAgA ya paMca paDipuNNA / vAsadvibhAga-sattasahigo ya ikko habai bhAgo // 2 // eyamavahArarAsiM, iccha amAvAsasaMguNaM kujjA / nakkhattANaM etto, sohaNagavihiM nisAmeha // 3 // vAcIsaM ca muhuttA, chAyAlIsaM visaTThibhAgA ya / eyaM puNavamussa ya, soheyavvaM havai vucchaM // 4 // vAvattaraM saMyaM phagguNINa vANaui ya ve visAhAmu / cattAri ya vAyAlA, sojjhA aha uttarAsADhA // 5 // eyaM puNavamussa ya visadvibhAgasahiyaM tu sohaNagaM / itto abhIiAI, viiyaM bucchAmi sohaNagaM // 6 // abhiissa nava muhuttA, visaTThibhAgA ya huMti cauvIsaM 1 chAvaTThI ya samattA, bhAgA sattahichekayA // 7 // auNasI pohavayA, nimu ceva navottaraM ca rohiNiyA / tima navanavaesa bhave, puNavvasU phagguNIo ya // 8 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010-6 sU0 1 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam .263 m paMceva auNapannaM sayAi, auNuttarAI chacceva / sojjhANi visAhAsu, mUle satteva coyAlA // 9 // aTThasaya auNacIsA, sohaNagaM uttarAsADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA, chAvahI cuNNiyAo ya // 10 // eyAI sohaittA, jaM sesaM taM havei nakkhattaM / itthaM ya karei uDDavaI, sUreNa samaM amAvAsaM // 11 // icchApunnimaguNio, avahAro sottha hoi kaayvvo| taM ceva ya sohaNagaM, abhiiAI tu kAyavvaM // 12 // suddhammi ya sohaNage; jaM sesaM ta havijja nakkhatta / tattha ya karei uDavaI, paDipunno puNNimaM vimalaM // 13 // chAyA-dhAtumiha amAvAsyAM, yadi icchasi kasmin bhavati nakSatre / avadhArtha sthApayet tAvatkarUpaiH saMguNayet // 1 // SaT paTizca muhartAH, dvipaSTi bhAgAzca paJca pratipUrNAH / dvApaSTibhAgasya saptapaSTikazca eko bhavati bhAgaH // 2 // patamavadhAryarAzim icchitAmAvAsyAsaMguNaM kuryAt / nakSatrANAm itaH zodhanavidhi nizAmyata // 3 // dvAviMzatizca muhartAH paT catvAriMzad dvApaSTibhAgAzca / etat punarvasozca zodhayitavyaM bhavati vakSye // 4 // dvAsaptataM zataM phAlgunInAM dvinavatizca dvau vizAkhAsu / catvAri ca dvicatvAriMzatAni zodhyAni atha uttarASADhA // 5 // etat punarvasozca, dviSaSTibhAgasahitaM tu zodhanakam / itaH abhijidAdi dvitIyaM vakSyAmi zodhanakam // 6 // abhijito nava muhartAH dviSaSTibhAgAca bhavanti caturvizatiH / SaTpaTizca samastA bhAgA. saptaSaSTichedakRtAH // 7 // ekonaSaSThaM proSThapadA triSu caiva navottaraM ca rohiNikA / trisu navanavepu bhaveyuH punarvasuH phAlgunyazca // 8 // paJcaiva ekonapaJcAzatAni zatAni pakonasaptatyuttarANi SaDeva / zodhyAni vizAkhAsu mUle saptaiva catuzcatvAriMzatAni // 9 // aSTazatam ekonaviMzatam zodhanakam uttarASADhAnAm / caturvizatiH khalu bhAgA. SaTSaSTiH cUrNikAzca // 10 // patAni zodhayitvA yat zeSa tad bhavati nakSatram / itthaM ca karoti uDupati. sUreNa samam amAvAsyAm // 11 // . , Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 icchita pUrNimAguNitaH avadhAryaH so'tra bhavatikartavyaH / tadeva ca zodhanakam abhijidAdi tu karttavyam // 12 // candra pratisUtre zuddhe ca zodhanake yat zeSaM tad bhavennakSatram | tatra ca karoti udupatiH pratipUrNaH pUrNimAM vimalAm ||13|| iti || etAH gAthAH krameNa vyAkhyAyante - 'nAu miha' ityAdi 'iha' iha yuge 'jar3a' yadi tvam 'AmAvAsaM' AmAvAsyAM jJAtumicchasi yat kasmin nakSatre varttamAnA'mAvAsyA parisamAptA bhavatIti, tdaa'| tattiyarUvehiM' tAvatkarUpaiH, yAmamAvAsyAM jJAtumicchasi tatparyantaM yAvatyo SmAvAsyA vyatItA jAtAstAvatsaMkhyayA 'avahAra' avadhAryam avadhAryate prathamatayA sthApyate iti avaghArthaH dhruvarAziH taM 'ThAcittA' sthApayitvA paTTikAdo likhitvA vyatItAmAcAsyAsaMkhyayA tam avadhArya rAzi 'saMguNae' saMguNayet // 1 // ko'sau avadhAryarAziriti taM pradarzayati- 'chAvahI ' ityAdi 'chAvahI ya suhuttA' paTSaSTizca muhuurttaaH| ekasya muhUrttasya ca 'paMcapaDipuNNA visahi bhAgA' paripUrNAH zeparahitAH pazca' dvApaSTibhAgA tathA 'vAsaTTibhAga' iti dvASaSTibhAgasya 'sattasadvigo ya ekko havAi bhAgo' saptaSaSTitama eko bhAgo bhavati ayaM bhAvaH - ekasya dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAH kriyante, teSu 5 1 ekaH saptaSaSTitamo bhAgaH / (66. '62 67,62 p 1) iti etAvatpramANaH avadhAryarAzirbhavatIti // 2 // etAvatpramANasyAvadhAryarAzeH kathamutpattiH ? iti pradarzyate - atra yadi caturviMzatyadhikazatasaMkhyakaiH parvabhiH sUryanakSatra paryAyAH paJca labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kiM labhyate ? iti trairAziko gaNita prakArastato rAzitrayaM sthApyate yathA 124 / 5 / 2 / atrAntyena dvikarUpeNa rAzinA madhyamaH pazrvakarUpo rAzirguNyate nAtAH daza (10) aya chedyarAziH ataH caturvizatyadhikaM zataM ca chedakarAziH ataH chedakarAzinA chedyarAzerbhAgaharaNaM karttavyamiti caturviMzatyadhikena zatena dazakarUpasya rAzermAgo hiyate, tatra chedyasya dazakarUpasya rAze nyUnatvena bhAgo na hriyate tena pacheda karAiyodvikenApavarttanA kriyate, tena chedyasya dazakarUpasya pazca labhyante eSa paJcakarUpaH uparitanarAziH chedakasya dvikenApavarttanAkaraNe dvApaSTirlabhyate, epa dvApaSTirUpaH adhastano rAzi:, tena paJca dvASaSTi bhAgAH iti / etena nakSatrANi karttavyAnIti nakSatrakaraNArtham triMzadadhikASTAdazazataiH (1830) saptaSaSTibhAgarUpairuparitanaLedharAziH paJcakarUpo guNyate jAtAni paJcAzadadhikaikanavatizatAni ( 5x1830 = 9150 ), atha cAghastana zchedarAzipaSTipramANaH (62) epo'pi saptapaSTyAguNyate, jAtAni catuSpaJcazadadhikaikacatvAriMzacThatAni (62 x 67 = 4154 ) sthApanA cevtham - 9150 ) / atravya uparitanoM 4154 rAzirmuhUrddhAnayanArthaM divasasya triMzanmuhUrttatvena bhUyatrizatA guNyate jAte paJcazatottaracatuHsaptati Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 265 sahasrAdhike dve lakSe (274500) tathA ca - 9150x30 =274500 / asya rAzeH catuSpaJcAzadadhikacatvAriMzacchatai ( 4054) rbhAgo hiyate - labdhA SaTSaSTirmuhUrttAH tathA ca SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni (336) eSa 274500 (66 / zeSA aMzAH 4054) zeSAH 336, rAzi dvaSaSTibhAgAnayanArthaM dvApaSTyA guNyate jAtAni dvAtriMzadadhikASTazatottarANi viMzatisahasrANi (20832 ) asyApi anantaroktena catuSpaJcAzadaghikai kacatvArizacchatarUpeNa (4154) chedarAzinA bhAgaharaNaM kriyate labdhAH paJca dvASaSTibhAgA: ( 5 ), zeSAstiSThanti (62) / tatastasyA dvASaSTyA apavarttanA kriyate jAta ekakaH ?, chedagazezcaturviMzatyAdhikazata rUpasya dvASaSTyA'pavarttanAyAM labdhA saptaSaSTiH tataH mAyAtaM-paTU paSTirmuhUrttAH ekasya ca muhUrtasya 7 paJca dvASaSTibhAgA, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekaH sappaSaSTibhAgaH / 66-5-62 iti tadevaM jAtamavadhArtharAzipramANam / avadhAryarAzerutpattireSA bhavatIti / 67 62 atha zeSavidhi pradarzayati- 'eyamavahArarAsi' ityAdi, 'eyaM' etam pUrvoktam 'avahArarAsiM' avghaarthr|shim 'icchaasAvAsasaMguNaM kujjA' icchitAmAvAsyAsaMguNaM yAmavAsyAM jJAtumicchA varttate tampramitayA sakhyayA guNitaM kuryAt vyatikrAntAmAvAsyAsaMkhyayA bhavadhAryarAziM guNayediti bhAva: / guNayitvA guNanarAzimekatra sthApayedityAzayaH 'etto' ita urdhvaM ca nakSatrANi zodhanIyAni bhavantIti 'nakkhattANaM' nakSatrANAM 'sohaNavihiM' zodhanavidhi vakSyamANaM zodhanaprakAraM 'nisA meha' | nizAmyata zRNudhvam ||3|| prathamaM punarvasuzodhanakamAha - 'bAvIsa ityAdi 'vAvIsaM' ca suhuttA' dvAvizatizca muhUrttAH ekasya ca muhUrttasya 'chAyAlIsaM visadvibhAgA' SaTcatvAriMzadadviSaSTibhAgAH - (2262) 'e' etat - etAvatpramANaM 'puNanvasussa' punarvasoH punarvasu nakSatrasya 'soheyacvaM bhava' zodhayativyaM bhavati / 'ghucchaM' vakSyAmi zeSanakSatrANA zodhanakAni agre kathayiSyAmi || 4 || kathametasyotpattiriti cedAha - iha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadA ekaM parvAtikramyaikena parvaNA katipayA labhyante ? iti trirAzikagaNitaprakAro'yaMjAyate, tathA ca sthApanA (124|5| 1 | ) atrAntyena ekakarAzinA paJcakarUpo madhyarAzirguNyate tadA jAtAH paJcaiva / teSAM caturviMzatyadhikena zatena bhAgo hiyate, paJcakarUparAzenyUnatvena bhAgo na hriyate tadA sthitAH paJcaiva zeSarUpAH, tena labdhAH paJca - caturviMzatyadhikazata bhAgAH (5 / 124) / tato nakSatrAnayanArthameSa rAziH triMzadadhikairaSTAdazabhiH zataiH (1830) saptaSaSTibhAgarUpairguNayitavyaiti guNakArarAziH triMzadadhikAnyaSTAdazazatAni (1830) chedarAzizcaturviMzatyadhikamekaM zatam 34 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 candraprabaptistre (124) / tayorguNakAra-chedarAzyorapavarttanA kriyate tato guNakArarAzirjAtaH paJcadazottarANi navazatAni (915), chedarAzipiTirjAtaH / tataH panca ca paJcadazottaranavazata (915) saMkhyayA guNyapte, sAtAni paJca saptatyuttarANi paJcacatvAriMzacchatAni (1575), apavartanayA labdhacchedarAzi piSTirUpaH, sa saptaSaSTayA guNyate, mAtAni catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (1154), tathA puSyanakSatrasya ye trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (23 / 67) ye prAktanayugacarmaparvANi sUryeNa saha yoga yuJjanti te (23) dvApaSTayA guNyante nAtAni SaviMzatyadhikAni cturdshshtaani-(23462=1426)| etAni prAkanAt paJcasaptatyadhikapaJcacatvAriMzacchatapramANarAzeH (1575) zodhyante tiSThanti zeSatayA ekonapaJcAzadadhikaikatrizacchatAni (3149) / tata etAni muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni saptatyadhikacatuHzatottarANi caturNavati shnaanni-(3149430=94470)| eSAM catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchatarUpeNa (4114) bhAgo hiyate, labdhA dvAviMzatirmuhUrtAH zeSarUpeNa tiSThanti dvayazItyadhikAni trizacchatAni (3082) tathA ca bhAgaharaNasthApanA--(bhAjakAH 4154) bhAjyAH, 94 470 labdhAH 22) / asya zeSAH 3082 zeSAGkAH dvayazItyadhikatriMzacchatarUpAH (3082 dvApaSTibhAgAnayanAtha dvASaSTyA, guNyante, jAtaM caturazItyadhikaikanavatisahasrottaraM lakSamekam (191084) / eSAM catuSpaJcAzadadhikaikacatvArizacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhA SaTU catvAriMzad ekasya muharttasya dvApaSTi bhAgA iti samAgataM pUrvoktaM dvAviMzatirmahartAH paTU catvAriMzazca dvApaSTibhAgAH- (22-46) iti pramANaM punarvasunakSatrasya zodhanakam / epA punarvasunakSatrasya zodhanakotpattiH // atha 'cucchaM' vakSye' iti pratijJayA zeSanakSatrANAM zodhanakAnyAha-'vAyattaraM sayaM' ityAdi, 'vAyattaraM sayaM' iti-dvAsaptataM zataM ceti dvAsaptatyadhikamekaM zataM 'phagguNINa' phAlgunInAm uttaraphAlgunInAM zodhyaM bhavati / ayamAzayaH-dAsaptatyadhikenaikena zatena punarvasvAdIni uttaraphAlgunI paryantAni nakSatrANi zuddhacantIti / evamagre'pi bhAvArtho vodhyaH / tathA-'vANauiya ve visAhAmu' ini, vizAkhAsu hastAdArabhya vizAkhAparyantepu nakSatreSu zodhanakaM dvinavatyadhikaM zatadvayam (292) 'aI' athAnantaram 'uttarAsAdA' iti-anurAdhAta bhArabhyottarApADhA paryantAni paJca nakSatrANi adhikRtya 'sojjhA' zodhyAni, kiyantItyAha-'cattAri ya vAyAlA' catvAriMzatAni dvicatvAriMgacca-ini hicalvAriMzadadhikAni catvAriMzatAni (442) bhavantIti // 5 // 'eyaM puNa' ityAdi 'eyaM' etat pUrvapradarzitaM punaH 'sohaNagaM' zodhanakaM sarvamapi 'puNancamussa'punarvasoH punarvasusambandhi vartata kiyadityAha-'visaTibhAgasahiyaM dvApaSTibhAgasahitaM samavaseyam / tathAhi-yo punarvasu 62 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA020-6 sU0 1 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 267 sambandhino dvAvizatirmuhUrtAste sarve'pi uttarasmin zodhanake'ntaH praviSTAH pravartante kintu na dvASaSTi bhAgAH, tato yad yacchodhanakaM zobhyate tatra tatra punarvasu sambandhinaH SaTcatvAriMzad dvASASTibhAgA uparitanAH zodhanIyA iti / idaM ca punarvasorArabhya uttarApADhA paryantaM prathamaM zodhanakamuktam , 'itto' itaH atrato'gre 'abhiiAI' abhijidAdim abhijitamAdi vidhAya Adau abhijitaM kRtvA 'viiyaM sohaNagaM' dvitIya zodhanakaM 'pucchAmi' vakSyAmi-kathayiSyAmi // 6 // tadeva gAthA catuSTayena darzayati 'abhiissa' ityAdi 'abhiissa' abhijitaH abhijinnakSatrasya zodhanakaM 'navamuhuttA' navamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya 'cauvIsaM visaSThibhAgA ya' caturvizati SaSTibhAgAzca, ekasya ca dvApaSTibhAgasya 'sattahicheyakayA' saptaSaSTichedakRtAH 'samattA' samastAH ripUrNAH zeSarahitatvAt 'chAvaTThIbhAgA' SaTpaSTirbhAgAH bhavanti / 7 / tathA 'auNaTuM' ityAdi, 'aupahu~' ekonaSaSTam-ekonaSaSTayadhikaM zataM 'poTTavayA' proSThapadeti padAnAm uttarabhAdrapadAnAM zodhanakam , ki tAtparyamityAha-ekonaSaSTayadhikena zatena abhijita mArabhya uttarabhAdrapadAparyanta SaDnakSatrANi zuddhayanti / evamagre'pi yojanA krtvyaa| tadevAntimanakSatramAzritya sUcayatirohiNikA-azvinIta Arabhya rohiNI paryantAni catvAri nakSatrANi 'tisu ceva navottaraM ca' triSucaiva navottareSu ca zateSu navottarANi zrINi zatAni (309) navottarazatatrayabhAgaH zuddhayanti / tathA 'tisu navanavaesu' triSu navanavateSu navanavatyadhikeSu triSu zateSu navanavottarazatatraya(399)bhAgaH 'puNavyama' punarvasuH mRgazirasamArabhya punarvasuparyantAni trINi nakSatrANi zuddhayanti / tathA navamagAthApUrvArdhakathitAni 'auNapannaM paMceva sayAI' ekonapazcAzaduttarANi pazcazatAni ekonapaJcAzadadhikapaJcazatabhAgaiH (549) 'phagguNIo' phAlgunyaH uttaraphAlgunyaH puSyata Arabhya uttaraphAlgunI paryantAni paJcanakSatrANi zuddhayanti 181 tathA 'visAhAsu' vizAkhAsu hastata Arabhya vizAkhAparyanteSu caturpu nakSatreSu 'auNuttarAI' ekonasaptasyadhikAni 'chacceva sayAI' SaTzatAni (669) 'sojjhANi' zodhyAni bhavanti / 'mUle" mUlaparyante anurAdhAta Arabhya mUla nakSatraparyanteSu triSu nakSatreSu 'satteva coyAla' saptaiva catuzcatvAriMzat catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (744) zodhyAni // 9 // 'uttarAsADhANaM' uttarASADhAnAm-uttarASADhAparyantAnAmiti pUrvASADhA uttarApADhA-iti dvayornakSatrayoH 'sohaNagaM' zodhanakam 'aTThasaya auNavIsA' ekona viMzatyadhikAni aSTau zatAni (819) santIti / sarveSvapi ca zodhanakeSu upari abhijinnakSatrasya mambandhino muhUrtasya 'cauvIsaM khalu bhAgA' caturvizati SiSTibhAgA tathA 'chAvaDIcuNNiyAo ya' SaTpaSTizca cUrNikAzca ekasya dvASaSTi bhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgA cUrNikAbhAgAH / 6666, zodhanIyAH // 10 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 candraprAptisUtra upasaMhAramAha-'eyAI' ityAdi, 'eyAI' etAni pUrvapradarzitAni zodhanakAni yathAyogaM 'sohaIttA' zodhayitvA eteSu zodhiteSu satsu 'jaM sesa' yat zeSa bhavet 'taM' tat 'nakkhattaM havaI' nakSatraM bhavati / 'ittha ya' atra ca etasmin nakSatre 'uDuvaI' uDupatiH candraH 'sUreNa samaM' sUreNa sama, sUryeNa saha sthitvA 'amAvAsaM karei' amAvAsyAM karoti svAbhIpsitAmAvAsyAyAmetannakSatraM bhavatIti bhAvaH // 11 // evamamAvAsyAviSayacandrayogaparijJAnArtha karaNamabhihinam, sAmprataM pUrNimAviSayacandrayogaparijJAnArtha karaNamAha-'icchApuNNimaguNio' ityAdi, atrApi yo'mAvAsyA candrayogaparijJAne'vadhAryarAziH proktaH sa eva grAhyaH / 'icchApuNNimaguNio' icchitapUrNimAguNitaH iti ayamavadhAryarAziH-(66 ) uktazcaiSa rAziH pUrva dvitIyagAthAyAM, tathAhi 'chAvaTThIyAhuttA, visadvibhAgA ya paMca pddipunaa| vAsadvibhAgasahigo ya iko havai bhaago2|| iti, vyAkhyAteyaM gAthA tatraiveti / 'sotya' so'tra 'yavahAro tha' avadhAryarAziH pUrNimAM jJAtumicchati tatsaMkhyayA guNitaH 'kAyavyo hoI' karttavyo bhavati guNayitavya ityarthaH, guNayitvA ca 'taM ceva ya sohaNagaM' tadeva ca zodhanakaM pUrvapradarzitaM zodhanakam 'abhiiAI abhijidAdika 'kAyacaM' karttavyam, na tu punarvasuprabhRtikamiti bhAvaH / 12 / 'suddhasmi ya sohaNage' zuddhe ca zodhanake, kRte ca zodhanake 'jaM sesa taM' yat zepaM tat 'nakkhatta' nakSatraM 'havijja' bhavet tasyAM pUrNimAyAm / 'tattha ya' tatra ca tasmin nakSatre 'uDavaI' uDupatiH candraH 'paDipunno' pratipUrNaH sakalakalAsampannaH 'vimala puNNima' vimalAM nirmalA pUrNimA 'karei' karoti / ityepa paurNamAsI. candranakSatraparijJAnaviSayakaraNagAthAdyAkSarArthaH / athAtrAsyaiva bhAvanA kriyate-atra ko'pi pracchakaH praznaM karoti-yugasyAdau prathamA pUrNimA zrAviSThI zrAvaNamAsabhAvinI bhavati sA kasmin candranakSatre samAptimeti ? iti prazne tatrAvadhAryo rAziH-paTpaSTimuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paripUrNAH paJcadvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaH saptapaSTitamo bhAgaH --66 11 1ityetadrUpo'vadhAryagaziH sthApyate, eSa rAziH pracchakena 666267 51 prathamAyAH paurNamAsyAvipaye praznaH kRta stata ekena guNyate, ekena guNitaH sa eva bhavati "ekena guNitaM tadeva bhavati" iti vacanAt , tatastasmAt abhijito navamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvi zati viSTibhAgAH, ekasya dvApaSTibhAgasya paTpaSTimaptapaSTibhAgAH (9 - te_24166) ityetatparimA 62 / 67 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 purNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 269 NakaM zodhanakaM zodhanIyam, tatra SaTpaSTito nava muhUrtAH zodhitA. sthitA. zeSAH saptapaJcAzat (57) tebhya eka muhUrta gRhItvA tasya dvApaSTirbhAgAH kriyante, te ca dvApaSTibhAgA api dvApaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante jAtAH saptapaSTiSaSTibhAgAH, tebhyazcaturvizati zodhyate sthitAH zepAstricatvAriMzat (43) tebhya ekaM rUpaM gRhItvA tasya saptapaSTirbhAgAH kriyante, kRtAzca te saptapaSTibhAgA api saptapaSTibhAgAnAmekabhAgamadhye prakSipyante, jotA aSTapaSTiH saptapaSTibhAgAH (tebhyaH paTyaSTiH zodhyate tadA sthitau zepo dvau saptapaSTi bhAgau(56- - tataH zravaNasya triMzanmuhUtrtA paTpaJcazataH zodhyante sthitAH zepAH paviMzati rmuhUrtAH, tata AgataM dhaniSThAnakSatrasya paDvizatimuhUrteSu ekasya ca muhUrtasya dvicatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu gatepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvisaMkhyakasaptapaSTi bhAge ( 2642.2 ) vyatIte sati, tathA-tripu muhUrteSu, ekasya mutasya ekonaviMzatisaMkhyakeSu dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcapaSTisakhyakasaptapaSTibhAgeSu ca zeSeSu prathamA zrAviSThI paurNa mAsI parisamAptimeti / yadi dvitIyA zrAviSThI pUrNimA vicAryate tadA sA yugasyAditaH Arabhya trayodazo bhavati / avadhAryarAziH pUrvokta eva (66-5/67 trayodazabhirguNyate jAtA aSTa paJcAzadadhikAni aSTazatAni muhUrtAH (858) ekasya ca muhUrtasya pazcapaSTiSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya sambandhinalayodazasaptapaSTibhAgAH(858 ) etasmAt ekonaviMzatyadhikASTazata-819 muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSThibhAgasya sambandhinaH SaTpaSTiH saptapaSTi bhAgAH 66 (819-263ekasya nakSatraparyAyasyazodhyante, tataH sthitAH zepA:-konacatvAriMzanmuhUrtA. ekasya ca muhartasya catvAriMzad dvApaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTi bhAgAH- (39401.4), tata etasmAt nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatipaSTibhAgA. ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaSTi. saptapaSTi bhAgAH abhijinnakSatrasya zodhyante, sthitAH zeSAH triMzanmuhUrtAH, ekasya muhUrtasya paJcadaza dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASTibhAgasya paJcadaza saptapaSTimAgAH (30-15/15), tebhyastrizanmuhUrtA zravaNasya zodhyante, tata Agatam-ekasya muhU Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrasU 270 tasya vadazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcadazasu saptapaSTibhAgepu 15. 6) gateSu satsu tathA ekonatriMzati muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya paTcatvAriMzati dvApaSTi 15| 62 0 6 67 bhAgepu. ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvipaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (29- 13 6)zeSeSu ca dhaniSThAnakSatraM dvitIyAM zrAviSTha pUrNimAM parisamApayati / yadA tRtIyAM zrAviSThIM pUrNimAM jJAtumicchet tadA sA yugasyAditaH paJcaviMzatitameti paJcaviMzatyA pUrvokto'vadhAryarAzirguNyate, jAtAni paJcAzadadhikAni poDazazatAni (1650), ekasya ca muhUrttasya paJcaviMzatyadhikamekaM zataM dvASaSTibhAgAH 125/25) / (125) ekasya ca dvASTi bhAgasya paJcaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 25 ( 1650 62 67 asmAt aSTa triMzadadhikapoDazazatamuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya aSTacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzadadhikaM zatam ( 1638-02 / 232) dvayornakSatraparyAyayoH zodhyante, sthitAH zeSAH dvAdazamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya paMJcasaptatidvapiSTibhAgAH, ca dvApaSTibhAgasya saptaviMzatiH 67' ekasya saptapaSTibhAgAH ,75/27. 12 --- 24 66 62 67) / tato nava muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya caturvizati rdvApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTabhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (9- 1) zodhyante, tiSThanti zeSAH trayo muharttAH, ekasya ca muhU62/67 rttasya paJcAzat dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasyASTAviMzatiH saptapaSTibhAgAH (3682 60 eteSu bhAgeSu gateSu, tathA parviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (26663 64) zepeSu satsu ca zravaNanakSatraM tRtIyAM zrAviSThIM paurNamAsIM samApayati / evaM rItyA caturthI zrAviSTha pUrNimAM yugasyAditaH saptatriMzattamAM (37) dhaniSThAnakSatraM trayodazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasyASTA viMzatI dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvASaSTimAgasya dvicatvAriMzati saptapaSTibhAgepu, 28 42 ( 13 gateSu tathA poDhazasu muhUrteSu, ekasya ca muharttasya trayastriMzati dvApaSTibhAgepu, 62 67ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcaviMzato maptaSaSTibhAgeSu (16 - 33/25. . zeSeSu satsu parisamA 62/6 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 10- 620 1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 279 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm payati / paJcamI zrAviSThI pUrNimAM yugAdita ekonapazcAzattamAM zravaNanakSatraM saptadazasu muhUrteSu, ekasya muhUrtasyaikasmin dvApaSTibhAge, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 17/1/45 / gateSu, tathA dvAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paSTisaMkhyakeSu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaNTibhAgasya dvAviMzatau saptapaSTibhAgeSu (126022) zeSeSu parisamApayati / ataeva sUtre kathitam-"tA sAvihiM Na puNNamAsiM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNNiNakkhattA joeMti, taM jahA abhiI 1 savaNo2 dhaNidvA3 / " iti // 1 // tadevaM zrAviSThopUrNimAparisamApakAni nakSatrANi pradarzitAni, sAmprataM yAni nakSatrANi proSThapadI pUrNimAM samApayanti, tAni pradarzayati-'tA povaI NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'povaI NaM puNNima' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinI khalu pUrNimAM 'kaI' kati kati saMkhyakAni 'NakkhattA' nakSatrANi candreNa 'joeMti' yuJjanti ityAdi, katinakSatrANi candreNa saha yogaM yuktavA bhAdrapadabhAvinI pUrNimAM samApayantIti bhAvaH / bhagavAnAha -- 'tA tiNNi' ityAdi / 'tA' tAvat 'tiNi NakkhattA' ,Ni nakSatrANi 'joeMti' yunanti proSThapadIparNimAnakSatratrayayuktA bhavatIti bhaavH| tAnyeva darzayati- 'taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA tAni nakSatrANi yathA-'sayabhisayA' zatabhiSak 1 'punvA pohavayA' pUrvaproSThapadA pUrvAbhAdrapadA 2 'uttarA poTTavayA' uttaraproSTapadA-uttarAbhAdrapadA 3 // tatra prathamA proSTapadI pUrNimAm uttarabhAdrapadAnakSatraM saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripu saptaSaSTibhAgeSu, (17-17 3) gateSu, tathA saptaviMzatau muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya caturdazasu dvApaSTibhAgepu . ekasya ca dvApaSTibhAgasya catu:paSTau saptapaSTibhAgeSu (201664) zeSeSu mamApayati uttarabhAdrapadAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt 1 / dvitIyAM proSThapadI pUrNimA pUrvabhAdrapadAnakSatram-ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya muhUrttasya ca viMzatau dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya SoDazasu saptapaSTibhAgepu (21 .5) gatepu, tathA aSTasu muhUrtepu. ekasya ca muhUrtasya ekacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya eka paJcAzati saptapaSTibhAgepu ( 811.51) zeSeSu parisamApti nayati 2 / tRtIyAM proSThapadI pUrNimAM zatamipag nakSatraM navasa muhUttepu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcA zati dvApaSTimAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekona triMzati ,saptapaSTibhAgepu (9 ) Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 candrapraptisUtre gateSu tathA paJcasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTsu dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTAviMzatI saptaSaSTibhAgeSu (56338) zeSeSu ca samApayati zatabhiSagnakSatrasya paJcadaza muddarttAtmakatvAt '3 // caturthI proSThapadIM pUrNimAm uttarabhAdrapadAnakSatraM caturSu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya viMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 20 43) gatepu, tathA catvAriMgati muhUrttepu, ekasya na muhUrttasya ekacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu ( 4 - 62 67 PAW AN 6 ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturviMzatau saptapaSTibhAgeSu ( 40631 32) zeSeSu samApayati uttarabhAdrapada nakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt |4| paJcamIM proSThapadIM pUrNimAM pUrvabhAdrapadA nakSatram aSTasu muhUrtteSu. ekasya ca muhUrttasya gapaTsu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaJcA - zati saptapaSTabhAgeSu ( 83 28) gatepu, tathA ekaviMzatau muhUrtteSu ekasya muhUrttasya paJca 656 paJcAzati dvApaTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekAdazasu saptaSaSTibhAgeSu (21602/30 - zeSeSu parisamApti nayatIti 2 / ' AsoiM NaM' ityAdi 'AsoI NaM' AzvinIm AzvinamA sabhAvinIM khalu 'puNNimaM' pUrNimAM 'kaiNakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti candreNa saha - yogaM kRtvA samApayanti ? bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'doNi NakkhattA' dve nakSatre 'joti' yuktaH 'taM jahA ' tadyathA--' - 'revarDa ya assiNI ya' revatI ca azvinI ca / kAJcid Azvina paurNamAsIm uttarabhAdrapadA nakSatramapi kadAcit parimamApayati paraM tannakSatraM proSThapadImapi pUrNimAM samApayati ato loke tannAmnA tasyA eva pUrNimAyA abhidhAnAttatraiva tasya prAdhAnyama, ato'tra tanna vivakSitamiti na dopaH / Azvina pUrNimAmamAptiprakAramAha-- prathamAmAzvinIM paurNamAsImazvinInakSatram aSTasu - muhUtrttepu, ekasya ca mahattasya dvipaJcAha / paSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturSu saptaSTibhAgeSu (8) 5) gatepu, tathA ekaviMzatau mahattaipu ekasya ca muhUrttasya navasu dvApaSTibhAgepu 62/62 , 52 4. 63, 6 3 6 3) ekasya ca dvASaSTibhAgasya triSTau maptapaSTimArgeSu (21 mAzvinoM paurNamAsI zvatInakSatraM dvAdazasu muhartteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcaviMzatau dvApaSTibhAgepu, 62 67 zepeSu samApayati / dvitIyA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 273 ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptadazasu saptaSaSTibhAgepu 28 gatepu, tathA' saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya patriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcAzatisaptapaSTibhAgeSu (1736 / 50 zepeSu samApayati 2 / tRtIyAmAzvinI paurNamAsImuttarAbhAdrapadAnakSatraM triMzatimuhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya paSTau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASTibhAgasya triMzati saptaSaSTibhAgeSu ( 300 gateSu tathA caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyaikasmin dvApaSTibhAge, ekasya ca dvApaNTibhAgasya saptatriMgati saptapaSTibhAgepu(1413) zepeSu samApayati uttarAbhAdrapadanakSatraM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakamastIti pUrvakathitameveti / 3 / caturthImAzvinI paurNamAsI revatInakSatraM paJcatigatau muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya aSTAvizatau 'dvApaSThibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuzcatvAriMgati saptaSaSTibhAgepu (252891) gatepu, tathA caturyu muharteSu, ekasya ca muhUrttasya trayastriMzati dvASTibhAgeSu ekasya ca dvASTibhAgasya trayoviMzatau saptapaSTibhAgeSu 4222zepeSu samApayati / 4 / paJcamImAzvinI paurNamAsImuttarabhAdrapadanakSatra catuzcatvAriMzati muhUrtepu ekasya ca muhUrttasyaikAdazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApanTibhAgasya saptapazcAgati saptapaSTibhAgepu (14 ) gatepu tathathaikasya muhUrtasya paJcAgatiM dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dazasu saptapaSTibhAgeSu (05010) zepeSu samApti nayati uttarabhAda padanakSatrasya paJcatvAriMganmuhUrtAtmakatvAt // 5 // gatA Azvino pUrNimAvaktavyatA atha kArtikI pUrNimA parisamAptiprakAramAha 'kattiya'ityAdi 'kattiyaM NaM puNNamaM' kArtikI kArtikamAsabhAvinI khalu pUrNimAM kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti kiyatsaMkhyakANinakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA kArtikIpUrNimAM parisamApayatIti gautamasya praznaH / bhagavAnAha 'tA' tAvat 'doNi NakkhattA' dve nakSatra 'joeMti' yuvataH 'taM jahA' tadyathA te ime 'bharaNI kattiyAya' bharaNI kRttikA ca / ihApi kAJcit kArtikI pUrNimA kadAcit azvinInakSatramapi samApayati kintu tasyAzvinyAM pUrNimAyAM prAdhAnyAt , tadatra na vivakSitamato 62/67 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvvvws da candraprAptisUtre 274 'tra bharaNyAH kRttikAyAzca yogaprakAramAha--prathamAM kArtikI pUrNimAM kRttikAnakSatramekonatriMzati muharteSu, ekasya ca muhUrtasya saptapazcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya pazcasu saptaSaSTi bhAgeSu (29 gateSu tathaikasya muhUrtasya caturyu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya dvASaSTau saptaSaSTi bhAgeSu (01.62) zeSeSu samApti nayati / 1 // dvitIyAM kArtikI pUrNimA kRttikAnakSAM triSu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya triMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya aSTAdazasu saptaSaSTibhAgeSu 33018 gateSu tathA SaDviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhU tasya ekatriMzati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonapaJcAzati saptapaSTibhAgeSu zeSeSu samApayati |2|-tRtiiyaaN kArtikI pUrNimAmazvinInakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triSu dvASaSTi bhAgeSu ekasya ca dviSaSTi bhAgasya ekatriMzati saptapaSTibhAgeSu - gatepu tathA saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTapaJcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASTibhAgasya SaTtriMzati saptapaSTi bhAgeSu(7 5836) zeSeSu samApayati / 3 / caturthI kArtikI paurNamAsI kRttikAnakSatraM trayodazasu muhUrteSu ekasya ca muhUrttasya triSu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya pazca catvAriMzati saptapaSTibhAgeSu [ 133-18] gateSu tathA SoDazamu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasyASTApazcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzato saptapaSTibhAgeSu ( 1618122 zeSeSu samApayati / 4 / paJcarmI kArtikI pUrNimAM bharaNInakSatra paJcasu muhUrtepu, ekasya ca murtisya poDazamu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasyASTapazcAzati saptapaSTi bhAgeSu 516 gatepu, tathA navasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya paJcacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya navamu saptapaSTibhAgeSu 945 9 zeSeSu samAtiM nayati, bharaNInakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt / 5 / 621870 6267 6267 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA0 10-60 1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNa 275 uktaH kAttika pUrNimAyA nakSatrayogaprakAraH, atha mArgazIrSamAsa pUrNimAyA nakSatrayogamAha'maggasiriM NaM' ityAdi 'maggasiriM NaM puSNimaM' mArgazIrSI mArgazIrSa mAsabhAvinIM khalu pUrNimAM 'kai NakkhattA eMti' katinakSatrANi yuJjanti bhagavannAha - 'tA' tAvat ' doNi NakkhattA jati' dve nakSatre yukta 'taMjahA' tadyathA - te ime - 'rohiNI maggasiroya' rohiNI mRgazirazca / tatraprathamAM mArgazIrSau pUrNimAM mRgazironakSatram -- ekavigatau muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya - sambandhino dvASaSTibhAgasya SaTsu saptaSaSTibhAgeSu 21 - - | 61 gateSu tathA - aSTasu muhUrttepu, ekasya ca muhU62/67 rttasya sambandhidvASaSTibhAgasya ekaSaSTau saptapaSTi bhAgeSu (8- . zeSeSu samAptiM nayati / 1 / dvitI62/67 0 yAM mArgazIrSI pUrNimAM rohiNInakSatram -- ekonacatvAriMzati muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaviMzatau saptaSaSTibhAgeSu 39 62/67 35/19 gateSu tathA paJcasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya SaDviMgatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 5. 26 |48 zeSeSu samApayati, rohiNInakSatrasya paJcacatvAriMzanmu 62 67 hUrttAtmakatvAt // 2 // tRtIyAM mArgazIrSI paurNamAsImapi rohiNI nakSatram trayodazasu - muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasyASTasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzati -- saptaSaSTi 8 22 bhAgeSu 13 - gatepuM tathA ekatriMzati muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya tripaJcAzati dvASaSTi 63/67 1 bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcacatvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu -- 31 53/45 zeSeSu paripUrayati / 3 / caturthI mArgazIrSI pUrNimAM mRgazironakSatre saptasu muhUrtteSu ekasya ca muhUrtasya aSTacatvAriMgati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu 7 4846 62 67 gateSu tathA dvAviMzatau muhUrttepu ekasya ca muhUrttasya trayodazasu SaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasyaikaviMzatau saptaSaSTi bhAgeSu 2213/21 zeSeSu samApayati / 4 / paJcamI mArgazISa pUrNimAM 62 | rohiNI nakSatraM SaDviMzatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasyaikaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca 21/59 gateSu, tathA aSTAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca 62 67 dvASaSTibhAgasyaikonaSaSTau saptaSaSTibhAgeSu 26 1.2 . Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 candraprAptisUtre 6067 muhattasya catvAriMzyati dvApaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTi bhAgasyApTasu saptapaSTibhAgepu, 18408zepeSu samApti nayati / / uktA mArgazIpIpaurNamAsI vaktavyatA, sAmprataM paupI-paurNamAsI-vaktavyatAmAha'tA posiM NaM' ityATi 'tA' tAvat 'posiM Na' puNNima' pauSI pauSamAsabhAvinI khalu pUrNimAM 'kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti, katisaMkhyakAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA paupI pUrNimA parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti, 'taM jahA' tadyathA-tAnImAni-'adA' ArdrA 'puNavyasU' punarvasuH 2, 'pusso' puSyaH 3, tatra prathamAM popI paurNamAsI punarvasunakSatraM dvicatvAriMzati muhUrteSu, ekasya ca murtasya paJcasu dvApaSTibhAgepu,. ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptasu saptapaSTibhAgeSu-(42328 gatepu; tathA-dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrttasya paTpaJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paSTau saptapaSTibhAgeSu (206069 zepeSu samApti nayati punarvamunakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt 1, dvitIyAM 'popI paurNamAsI punarvasunakSatram paJcadazasu muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvApaSTibhAgapu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya viMgatau saptapaSTibhAgeSu (150 ) gatepu, tathA-ekonatriMzati muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasyai kavizatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptacatvAriMzati saptapaSTi bhAgeSu (29, 17) zepeSuH samApayatiM 2, tRtIyAM paupI pUrNimAmagre'dhikamAsasyAgamiSyamANatvAdadhikamAsATaryAktanI paurNamAsImAmA'nakSatraM caturpu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya trayodazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzati saptapaSTibhAgeSu (1922) gateSu tathA--dazasu muhatapu, ekasya ca muitasyApTacatvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catustriani saptapaSTibhAgeSu (1040 / 29) zepeSu samApti nayati, ArdrAnakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakancAt 3, punazcAdhikamAsamAvinImaparAM tRtIyAM paupI pUrNimA pupyanakSatra dazasu muhartepu, ekasya ca muhUrtasyApTAdazasu dvApapTibhAgapu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catustriMzati saptapaSTibhAgeSu daza67 62 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 10-601 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 277 ( 1. 18/34) gatepu, tathA -- ekonaviMgatau muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya catvArigati dvASaSTi 62 / 67 bhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastrigati saptapaSTibhAgeSu ( 19 - - 942 / 12) zeSeSu samApa yati 3, caturthI pauSIM paurNamAsIM punarvasu nakSatram - aSTAvizatau muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya tripaJcAgati dvASaSTibhAgepu. ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptacatvArigati saptapaSTibhAgepu tathA -- poGagasu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasyASTasu dvASaSTibhAgeSu, (28 53 / 47) gatepu, 62 / 67 8 / 20. '62 / 67 ekasya ca dvApaSTibhAgasya viMgatau saptaSaSTibhAgepu (16 zepepu pariNamayati 4, paJcamI pauSIM paurNamAsIM punarvasunakSatraM dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrttasya pavigatau dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTau saptapaSTibhAgeSu (226/60) gateSu, tathA ---- -- dvicatvAriMzatimuhU '62 / 67' pu, ekasya ca muhUrttasya paJcatriMzati dvApaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptasu saptapaSTi bhAgeSu (42 - - ) zepeSu samAptiM nayati // 5 // 35/7 6267 gatA paupI paurNamAsI vaktavyatA, atha mAghI paurNamAsI vaktavyatAmAha - ' tA mAhi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'mAhi NaM puNNamaM' mAdhI mAghamAsabhAvinIM pUrNimAM ' kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ! bhagavAnAha - 'tA' tAvat mAghIM khalu pUrNimAM 'doNNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuktaH, 'taM jahA' tadyathA - te ime - 'assesA mahA ya' azleSA madhA ca / atraca' zabdAt kAJcinmAghI pUrNimAM pUrvAphAlgunI nakSatraM, kAJcicca puSyanakSatramapi yunakti yogaM karotIti vijJeyam / tathAhi-- prathamAM mAgha paurNamAsIM maghAnakSatram - aSTAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca N muhUrttasya dazasu dvApaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTi bhAgasyASTasu saptaSaSTibhAgeSu 1018 62 / 67 (1862 / 67) gateSu, tathA--ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyaikapaJcAgati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasyaikonaSaSTau saptapaSTibhAgeSu (11 51/51, -) zeSepu, samApayati 1, dvitIyAM mAghIM paurNamAsImA zleSAnakSatram SaTsu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya paJcacatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca- -dvASaSTibhAgasyaikaviMgatau saptaSaSTibhAgeSu (6) 45/21 '62 / 67 21, 2 1/ Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 6247 gatepu, tathA--aSTasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya poDazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApapTibhAgasya SaTcatvAriMzati saptapaSTibhAgepu (816 / 46) zepeSu samApti nayati 2, tRtIyAM mAghIM pUrNimA pUrvAphAlgunInakSamekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcatriMzati saptapaSTibhAgeSu (123 / 35) gateSu, tathA--aSTAviMzatau muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasyASTatriMzati dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAtriMzati saptapaSTibhAgeSu (28 )zeSepu samApayati 3, caturthI mAghI paurNamAsI maghAnakSatraM caturyu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasyASTapaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasyASTacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (1848) gatepu, tathA--paJcaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUMtasya tripu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasyaikonaviMzatau saptapaSTibhAgeSu (25 zepepu samApayati 4, paJcamI mAghI paurNamAsI puSyanakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu, ekasya ca mUrtasyaikatriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasyaikapaSTau saptapaSTibhAgeSu (2329162) gatepu, tathA--paTsu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya triMzati dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya paDhyu saptapaSTibhAgeSu (630 / 6) zepeSu samApayati / 5 // . vyAkhyAtA mAghI paurNamAsI, atha phAlgunI paurNamAsI vivRNoti-'tAphagguNiM Na' ityAdi 'tA tAvat 'phagguNi NaM puNNima' phAlgunI phAlgunamAsabhAvinI-khala pUrNimAM 'kai NakkhatA joeMti'kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha-'tA dunti NakkhattA joeMti'tAvat dve nakSatre yuktaH, 'taM jahA' tadyathA te ime "puvvaphagguNI uttaraphagguNIya' pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI c| tatra-prathamA phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunI nakSatraM caturvizatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya paJcadazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya navasu saptapaSThibhAgeSu (2415...) 68167 gatepu, tathA-viMgatau muhUrtapu, ekasya ca muitasya paTcatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApapTimAgasyApTApaJcAzati saptapaSTimAgepu (2016.58) zeSeSu parisamApayati, uttarA 62 / 67 6rA6 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darA67 62 / 67 62 / 67 candraprAptiprakAzikA TIkA prA0 10-6 sU01 pUNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 279 phAlgunI nakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 1 / dvitIyAM phAlgunI paurNamAsI pUrvAphAlgunI nakSatraM saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcAgati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzatau saptaSaSTibhAgeSu (2750 / 22 ) gateSu, tathA-dvayormuhUrttayoH, ekasya ca muhUrtasyai kAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (2.1. -) zeSeSu samApti nayati / 2 / tRtIyAM phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatraM saptatriMzatau muhUrtepu,ekasya ca muhUrttasyASTAviMzatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTtriMzati saptapaSTi bhAgepu(3728.26) gateSu, tathA saptasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya trayastriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasyaikatriMzati saptapaSTi bhAgeSu ( 733 // 31 ) zeSeSu samApayati / 3 / caturthI phAlgunI paurNamAsImuttarAphAlgunInakSatram-ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyaikasmin dvApaSThibhAge, ekasya ca dvApaSTibhAgasyaikonapaJcAzati saptapaSTibhAgeSu ') gatepu, tathA-trayastriMzati muharteSu, ekasya ca muhUrtasya paSTau dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasyASTAdazasu saptapaSTibhAgeSu (3360 / 18, zeSeSu pariNamayati / / paJcamI phAlgunI paurNamAsI pUrvAphAlgunInakSatraM caturdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaTtriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvASaSTau saptapaSTibhAgeSu 142662) gateSu, tathA - 62 / 67 , tathA - paJcadazasu muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcasu saptaSaSTibhAgeSu ( 152105 zeSeSu parisamApayati / 5 / 6zada ___ gatA phAlgunI pUrNimAvaktavyatA, sAmprataM caitrImAha-'tA ceti NaM' ityAdi 'tA ceti NaM' tAvat catrI caitramAsabhAvinI khalla 'puNNima' pUrNimAM 'kai NakkhattA' kati nakSatrANi 'joeMti' yuJjanti candreNa saha saMyujya caitrI pUrNimAM samApayati, bhagavAnAha--'tA' tAvat 'doNNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuktaH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA--'hattho cittAya' hastiH citrA ca / tatra--prathamAM caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM pazcadazasu muhUrteSu, ekasya ca muhU Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 candraprAptisUtre ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ vvvvvv ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 62167 62 / 67 thA 6067 tvA 2167 tasya viMgatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhagasya dazasu saptapaSTibhAgepu (152010 gateSu tathA--caturdazasu muhUtrtapu, ekasya ca muhUrtasyaikacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptapaSTibhAgeSu (144957) zepeSu samApayati / 1 / dvitIyAM caitrI paurNamAsI hastinakSatram-aSTAdazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayo viMgatau saptapaSTibhAgeSu (181592) gatepu, tathA ekAdazasu muharteSu, ekasya ca muhUrtasya paTsu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (116 144) zepepu samApti nayati / 2 / tRtIyAM caitrI paurNamAsI 62/67 citrAnakSatram-aSTAviMgatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAganya saptatriMgati saptaSaSTimAgepu (2833337) gatepu tathA--ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrttasyASTAviMzatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catvAriMzati saptapaSTibhAgepu (1984) zaMpeSu samApti nayati / 3 / caturthI caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM dvayormuhUtayoH, ekasya ca muhUrtasya pamu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcAzati saptapaSTibhAgepu (25 ) gatepu, tathA saptavizatI muhUrtapu, ekasya ca muitasya paJcapaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptadazasu saptapaSTibhAgepu (2755117) zepe' pariNamayati / 4 / paJcamI caitrI paurNamAsI hastinakSatraM paJcasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasyaika catvAriMgati vApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaSTau saptapaSTibhAgeSu (541162 '62267 gatepu, tathA---caturvigatau muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya triMgatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAganya caturyusaptapaSTi bhAgeSu (24 ) zepeSu samApayati // 5 // tryAnyAnA caitrI paurNamAsI. sAmprata vaizAgvIM paurNamAsI vyAravyAtumAha-'tA vesAhi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'vesAhiM NaM puNNima' vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinI pUrNimAM 'kai NakvattA * 2167 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraznaptiprakAzikA TokA prA 0-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 281 joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha-'tA doNi NakkhattA joeMti' tAvat dve nakSatre yuktaH ' ' taM jahA' tadyathA-te yathA-'sAI visAhA ya svAtiH, vizAkhA ca / cazabdAt----anurAdhA ca, idamanurAdhAnakSatraM ca vizAkhA nakSatrAt paraM vartate, tasya parasyAM jyeSThAmUlIpUrNimAyAmupAdAnaM kariSyati natveha sUtre sAkSAdupAttam atra tu vizAkhAnakSatrasyaiva prAdhAnyamiti / tatra-prathamAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM patriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcavigatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya- ekAdazasu saptaSaSTibhAgeSu (3625) gateSu tathA--aSTasu muhUrtepu ekasya ca muhUrttasya patrizati dvASaSTibhAgeSu, '62 / 67 ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaJcAzati saptapaSTibhAgeSu ( 816zepeSu samApti nayati, vizAkhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / 1 / dvitIyAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM navasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttatya paNTau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturvizatau saptaSaSTibhAgeSu (960 / 24 gateSu, tathA--paJcatriMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyaikasmin dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptapaSTibhAgepu (351 43 62 / 67 zeSeSu parisamApayati 5 / tRtIyAM vaizAkhI paurNamAsIm anurAdhAnakSatraM caturpu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTatriMgati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTatriMzati saptaSaSTibhAgeSu (42838) gatepu, tathA-paJcaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatau dvASaSTibhA- 62167 geSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonatriMzatau saptaSaSTibhAgeSu (2523|29shessessu pariNamayati 3 / caturthI vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM trayoviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekapaJcAzati saptapaSTibhAgepu (2311151 62 / 67 gateSu tathA ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptapaNTibhAgeSu (21 ) zepeSu parisamApti nayati / paJcamI vaizAkhI paurNamAsI svAtinakSatram ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuH 36 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 candrapranaptisUtre wwwwwwww wovu wwwwwimmaaanwarrior 62 / 67 tasya viMzatau dvApaSTibhAgepu, ekamya ca dvApaSTibhagasya dAmu saptapaSTibhAgepu (152011 62 / 67 gateSu tathA-caturdazamu muhUtrtapu, ekasya ca muhUttasyaikacatvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptapaSTibhAgeSu (1443 / 14) zepeSu samApayati / 1 / dvitIyAM caitrI paurNamAsI hastinakSatram-aSTAdazasu muhartepu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAyati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayo viMgato saptapaSTibhAgeSu (1855122) gateSu, tathAekAdazasu muharteSu, ekasya ca muhUrtasya padamu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuzcavAriMzati saptapaSTibhAgepu (116 14.4) zepeSu samApti nayati / 2 / tRtIyAM caitrI paurNamAsI citrAnakSatram-aSTAviMgatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzati dvAyaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTimAgasya saptatriMgati saptaSaSTibhAgeSu (282327 gateSu tathA---ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrttasyApTAviMzatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catvAriMzati saptapapTibhAgepu (128140) zepeSu samAptiM nayati / 3 / caturthI caitrI paurNamAsI citrAnakSatraM dvayormuhUtayoH, ekasya ca muhUrtasya paTTu dvApaSTimAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcAgati saptapaSTibhAgepu (26 150) gatepu, tathA saptaviMzanI muhUrnepu, ekasya ca muhUrtasya paJcapaJcAzati 6rA67 dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptadazasu saptapaSTibhAgepu (27111) zepeSu pariNamayati / 4 / paJcamI caitrI paurNamAsI hastinakSatraM paJcasu muharteSu, ekasya ca muhUrttasyaika catvAriMzati drApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaSTau saptapaSTibhAgepu (541163 6 / 67 gateSu, tathA-caturvizatau muhUrteSu, ekasya ca muhartasya triMgatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturmusaptapaSTi bhAgeSu (242014 ) zepeSu samApayati ||5|| vyAkhyAtA caitrI paurNamAsI, sAmprataM vaizAkhI paurNamAsI vyAravyAtumAha-'tA vesAhiM gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'vesAhiM NaM puNNima' vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinI pUrNimAM 'kai NakkhattA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 0-6 sU01 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 281 joeMti' kati nakSatrANi yunanti ? bhagavAnAha--'tA doNi NakkhattA joeMti' tAvat dve nakSatre yuktaH' ' taM jahA' tadyathA--te yathA--'sAI visAhA ya' svAtiH, vizAkhA ca / cazabdAt---anurAdhA ca, idamanurAdhAnakSatraM ca vizAkhA nakSatrAt paraM vartate, tasya parasyAM jyeSThAmUlIpUrNimAyAmupAdAnaM kariSyati natveha sUtre sAkSAdupAttam atra tu vizAkhAnakSatrasyaiva prAdhAnyamiti / tatra-prathamAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM patriMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcavigatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya- ekAdazasu saptaSaSTibhAgeSu (3625611) gatepu tathA--aSTasu muhUrtepu ekasya ca muhUrttasya pavizati dvApaSTibhAgeSu, '62 / 67 ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaJcAzati saptapaSTibhAgeSu (827116) zepeSu samApti nayati, vizAkhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt / / dvitIyAM vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM navasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paSTau dvApaNTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturvizatau saptapaSTibhAgeSu (96024) gateSu, tathA--paJcatriMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrta darAda 2067 syaikasmin dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptapaSTibhAgepu (352 113 zepeSu parisamApayati 5 / tRtIyAM vaizAkhI paurNamAsIm anurAdhAnakSatraM caturpu muhartepu, ekasya ca muhUrtasya aSTatriMzati dvApaNTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTatriMzati saptapaSTibhAgeSu (4283.8) gatepu, tathA-paJcavigatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatau dvASaSTibhA 6 / 67 __ geSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonatrizatau saptaSaSTibhAgeSu (2523 / 29) zeSeSu pariNamayati 3 / caturthI vaizAkhI paurNamAsI vizAkhAnakSatraM trayoviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya ekAdazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekapaJcAzati saptaSaSTibhAgepu (23.6.11 1962 / 67 gateSu tathA ekaviMgatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SoDazasu saptapaSTibhAgeSu (2110 / 16 / zeSeSu parisamAtiM nayati / paJcamI vaizAkhI paurNamAsI svAtinakSatram ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuH Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAda candraprAptisUtre paSTau saptapaSTibhAgeSu (114664) gateSu, tathA--tripu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya paJcadazasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripu saptaSaSTibhAgepu (3 ) zepeSu parisamApayati, svAtinakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt ||5|| tadevamuktaM vaizAkhIpUrNimAprakaraNam , atha jyeSThAmUlI pUrNimAprakaraNaM . vivRNoti-'tA jehAmUliM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeTThAmUliM ' jyeSThAmUlI vyeSTamAsamAvinI khala 'puSNima pUrNimAM 'kai gakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'tiNNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti, 'taM jahA' tadyathA tAni yathA'aNurAhA' anurAdhA 1, 'jehA' jyeSThA 2, 'mUloM' 'mUlam 3 tatra-prathamA jyeSThAmUlI paurNamAsI mUlanakSatraM dvAdazasu muhattepu, ekasya ca muhUrtasya triMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdazasu saptapaSTibhAgeSu (1230 / 12 gateSu, tathA saptadazasu muhUrteSu, ekasya ca muharttatya ekatriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJca paJcAzati saptaSaSTibhAgeSu ( 17 ) zepeSu parisamApayati / dvitIyAM jyeSThAmUlIM jyeSTamAsamAvinI paurNamAsI 62 / 67 jyeSThAnakSatram-- ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya tripu dvASaSTimAgepu, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJcaviMzatI saptapaSTibhAgepu (1 gatepu, tathA trayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTapazcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (13 gayeSu parisamApti nayati jyeSThAnakSatratya paJcadaza muhUrtAtmakatvAt / 2 / tRtIyAM jyeSThAmUlI paurNamAsI mUlanakSatraM paJcavigatau muhartepu, ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca TApaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (254330 gatepu, tathAtRtIyAM jyeSTAmUlI paurNamAsI pUrvoktaM mUlanakSatraM caturpu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTAdazasu hApaSTibhAgepu. ekasya ca dvApaSTibhAgamya aSTAviMzatau saptapaSTibhAgeSu ( 5) zepeSu parisamA payati / 3 / caturthI jyeSThAmUlIM paurNamAsI jyeSThA nakSatraM caturdazasu muhurteSu, ekasya ca mahatasya poDazasa Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62/67 candrAptiprakAzikA TI prA0 -6 sU1 pUrNimAyAM nakSatrayoganirUpaNam 283 dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvipaJcAkati saptapaSTibhAgeSu (1416/12 gateSu, tathA ekasya muhUrttasya paJcacatvArizati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcadazasu saptaSaSTibhAgepu () zeSeSu paripUrayati jyeSTAnakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakatvAt / / paJcamI jyeSThAmUlI paurNamAsIm-anurAdhAnakSatraM saptadazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya ekapaJcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcapaSTau saptapaSTibhAgeSu (103067 gateSu, tathA dvAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya dazasu dvApaSTibhAgeSu zepeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvayoH saptaSaSTibhAgayoH (123012) zeSayozca paripUrNA karoti // 5 // tadevaM pratipAditA jyeSThAmUlI pUrNimA, sAmpratamASADhI pUrNimA pratipAdayitumAha-'tA AsAhiNaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'AsAdiNaM puNNima' ApADhIm-ASADhamAsabhAvinI pUrNimA kaNaksattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? kiyatsaMkhyakAni nakSatrANi candreNa saha bhogaM kRtvA ASADhI pUrNimA parisamApayantItyarthaH / bhagavAnAha--'tA doNavattA joeMti' tAvat dve nakSatre yuktaH candreNa saha pUrNimAyAM yogaM kuruta iti bhAvaH, 'taMjahA' tadyathA-te dve ime-'puvvA sADhA uttarAsADhA ya' pUrvApADhA, uttarApADhA ceti / tatra-prathamAmApAr3hI paurNamAsI uttarASADhAnakSatram aSTAdazasu muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya paJcatriMgati dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodazasu saptaSaSTi bhAgepu (1831) gateSu, tathA paD viMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya SaD viMzatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (26.2654) zepeSu samApayati, uttarApADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakatvAt / / dvitIyAmASADhI paurNamAsauM pUrvASADhAnakSatraM dvAviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya aSTasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paDviMzatau saptapaSTibhAgeSu (228) gateSu-tathA-saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzati dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (70 zeSeSu ca paripUrNatAM nayati / 2 / tRtIyAmASADhI paurNamAsIm, uttarASADhAnakSatram, eka triMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTAcatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya / 6267 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre mgsh'gggs 62/67 132 catvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (31630 gateSu, tathA --trayodazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya trayodazasu dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMgatau saptaSaSTibhAgeSu (13 kA zeSeSu samApti nayati / 3 / caturthI khalu paurNamAsImapi uttarASADhA nakSatraM paJcasu muhUrteSu ekasya ca muhUrtasya ekaviMzatau dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzati saptapaSTi bhAgeSu (5613) gateSu, tathA--ekonacatvAriMzati muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdazasu saptapaSTibhAgeSu (393014 zeSeSu pariNamayati / paJcamImApADhI paurNamAsI pUrvApADhAnakSatram aSTasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya SaT paJcAzati dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaT SaSTau saptaSaSTi bhAgeSu tathA-ekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcasu dvApaSTibhAgeSu, gateSu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya ekasmin saptapaSTibhAge (21 ) gate ca parisamApayati 5 / adhikamAsasambandhinI punastAmeva paJcamImASADhI paurNamAsImuttarASADhAnakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM svayaM parisamApnuvan tAmapi parisamApayati, adhikamAsikyASADhI paurNamAsI samAptisamakAlamevottarASADhA nakSatraM candreNa saha sajAtaM yogamAzritya svayamapi samAptimetIti bhAvaH / atra candraprajJaptyAmasmAbhiH pUrNimAsamApakanakSatrANAmatikrAntA bhAgAH zeSA bhAgAzceti, dvayamapi pradarzitam, sUryaprajJaptau tu zeSA eva bhAgA vivakSitA natvatikrAntA bhAgA ityavadheyam ||suu0 1 // // iti paurNamAsI samApakanakSatraprakaraNaM samAptam // pUrva yAni nakSatrANi candreNa saha yogaM kRtvA yAM yAM paurNamAsoM samApayanti tAni pradarzitAni, sAmprataM gatArthamapi viSayaM mandamatiprabodhanArtha kulAdi yojanAmAha-'tA sAvahi NaM ityAdi / 6267 mUlam -tA sAvarTi NaM puNNima kiM kulaM joei ucakulaM joei, kulovakulaM joei ? / tA kula cA joeDa, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA joei / kula joemANe dhaNihA Nakkhatte joei, upakulaM joemANe savaNaNakkhatte joei, kulovakulaM joemANe amiINaksattaM joei / sAvihiM puNNimaM kulaM vA joei, uvakuLa vA joei, kulovakulaM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA0 6 sU0 2 pUrNimAyAM kulopakulAdikam 285 vA joei| kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA, kulovakuleNa vA juttA sAvihI puNimA juttAti battacvaM siyA 1 / tA pohabada NaM puNNimaM kiM kulaM joei, ubakulaM joei. kulovakula joNDa ? tA kulaM vA joei, uvakulaM vA joei, kulovakulaM vA jopaDa / kulaM joemANe uttarApoTTayA Nakyatte joeDa uvakulaM joemANe putrApohavayA Naksatte joeDa, kulocakulaM joemANe samisayA Nakkhatte joei, povaI NaM puNNimaM kulaM vA joei, uvakuMla vA joeDa, kulocakulaM vA joei, kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA kulocakuleNa vA juttA. povaI puNNimA juttA-ti battavya siyA 2 / tA AsoI NaM puNimaM kiM kulaM joei, ubakula joei kulovakulaM joei ? tA kulaM vA joeDa, upakulaM vA joeDa, no kulovakulaM joeDa, kulaM joemANe assiNI Nakkhatte joei, ubakulaM joemANe revaI Nakkhatte joei, AsoI NaM puNimaM kulaM vA joei, upakulaM vA joei, kuleNa vA juttA ucakuleNa vA juttA AsoINaM puNNimA juttA-ti vattavaM siyA 3 / eeNaM abhilAveNaM jAva posi puNNimaM, jehAmUliM, puNNimaM ca kulovakula pi joei, avase sAsa kulokkulA Natthi jAva AsADhI puNimA juttAti vattavyaM siyA / / sU0 2 // chAyA- tAvat zrAviSThI khalu purNimAM kiM kulaM yunakti, upakulaM yunakti,kulopakulaM yunakti ? tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yutakti kulopakulaM vA yunakti kulaM yucat dhaniSTAnakSatra yukti upakulaM yuJjat zravaNanakSatra yunakti kulopakulaM yuMjat abhiji nnakSatra yunakti zrAviSTI pUrNimAM kulaM vA yukti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA zrAviSTI pUrNimA yukteti vaktavyaM syot 11 tAvat prauSThapadI khalu pUrNimA kiM kulaM yunakti upakula yunakti kulopakulaM yunakti tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti kulaM yuJjat uttarAproSThapadAnakSatra yunakti upakulaM yuJjat pUrvAproSThapadAnakSatra yunakti kulopakulaM yuJjata zatabhipag nakSatra yunakti / prauSThadI khalla purNimA kula vA yunakti upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA kulopakulena vA yuktA pauSTapadI parNimA yuktA iti vaktavyaM syAt / 2. tAvat azvinI khala pUrNimA kiM kulaM yunakti upakulaM yunakti kulopakulaM yunakti / tAvat kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakti no kulopakulaM yukti / kulaM yuJjat azvinInakSatra yunakti upakulaM yuJjat revatInakSatra yunakti / AzvinI khalu pUrNimA kulaM vA yunakti upakulaM vA yunakina kuleNa vA yuktA upakulena vA yuktA AzvinI khalu pUrNimA yuktA iti vaktavyaM syAt / / patena abhilApena yAvat pauSIM pUrNimAM jyeSThAmUlI pUNirmA ca kulopakulamapi yunakti avazeSAsu kulopakuloni na santi yAvat ASADhI pUrNimA yuktA iti vaktanyaM syAt 12shaasuu02|| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 www.www.www. www candraprAptisUtre vyAkhyA-gautamaH pRcchati-'tA sAvaDhi NaM' iti, 'tA' tAvat 'sAvi iNaM' zrAviSThiM zrAvaNamAsamAvinI khalu 'puNNima' pUrNimAM ki 'kulaM jAeda' kulaM yunakti, kiM kulasaMjakaM nakSatraM candreNa saha yogaM kRtvA zrAviSThI pUrNimA parisamApayati ! evamagre'pi sarvatra yojanA karttavyA, ki 'uva kulaM joei' upakulaM yunakti, kiM 'kulocakulaM jIei' kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha---'tA' tAvat 'kulaM vA joei' kulaM vA yunakti, atra 'vA' zabdasya samuccayArthakatvAt kulamapi yunaktItyarthaH, evamagre'pi vijJeyam, 'upakulaM vA joeI' upakulamapi yunakti, 'kulIvakulaM vA joei' kulopakulamapi yunakti, tatra 'kula joemANe' kulaM yuJjat kulasaMjJaka nakSatraM yogaM kurvannityarthaH 'dhaniTThANakkhatta' dhaniSThAnakSatra 'joei' yunakti, dhaniSThAnakSatrasyAtra kulasajJakatvAt 'uvakulaM joe mANe' upakulaM yuznat 'savaNaNakkhatte joei' zravaNanakSatraM yunakti, zravaNanakSatrasyAtropakulasaMjJakatvAt , 'kulovakulaM joemANe' kulopakulaM yuJjat 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatraM 'jIei' yunakti abhijinnakSatrasyAtra kulopakulasaMjJakatvAt / abhijinnakSatraM hi tRtIyAyAM zrAviSTyAM paurNamAsyAM kiJcidadhikadvAdazamuhartepu zepepu-candreNa saha yogaM yunakti tataH zravaNena sahAsya sahacaratvAt svasya ca tRtIya zrAviSThyAH paurNamAsyA. paryantavarttitvAt tadapi tAM parisamApayatIti vivakSayA 'yunakti ityabhihitam / upasaMhAramAha-'sAvahiM NaM' ityAdi, 'sAvahiM NaM puNNimaM' zrAviSThI khalu pUrNimA 'kulaM vAjoei, upakulaM vA joei, kulocakulaM vA joei' kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti kulopakulaM vA yunakti / tataH kimityAha--'kuleNa vA juttA upakuleNa vA juttA, kulovakuleNa vA juttA'kulenApi yuktA, upakulenApi yuktA, kulopakulenApi yuktA 'sAvihI puNNimA' zrAviSThI purNimA 'juttAti vattavvaM siyA' yukteti kulAditrikairyuktA'stIti vaktavyaM vAcyaM syAt / 1 / 'tA' tAvat 'pohabai NaM puNNima' proSThapadI bhAdrapadI bhAdrapadamAsabhAvinI khala pUrNimA 'kiM kulaM joei, upakulaM joei, kulovakulaM joei' ki kulaM yunakti, upakulaM yunakti, kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'kula vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joeI' kulamapi yunakti, upakulamapi yunakti, kulopakulamapi yunakti / tatra 'kulaM joemANe' kulaM yuJjat , yadA kulasaMjJaka nakSatramatra pUrNimAyAM yogaM karoti tadA 'uttarApohavayANakkhatte' uttarAproSThapadAnakSatraM 'joei' yunakti yogaM karoti, "upakulaM joemANe' upakulaM yuJjat 'puvApohavayA Nakkhatte' pUrvAproSThapadAnakSatra 'joei' yunakti, 'kulovakulaM joemANe' kulopakulaM yuJjat 'sayabhi sayA Nakkhatte joei' zatabhipaga nakSatraM yunakti, ataeva 'pohabaI NaM puNNima' proSThapadI khalu pUrNimA 'kulaM vA joei, upakulaM vA joei, kulovakulaM vA joe3' kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti, kulopakulaM vA yunakti, bhAdrapadapUrNimAyAm uttarAproSThapadA pUrvAproSThapadA zatabhiSagnakSatrANAmeva kulAdi saMjJakatvAt / evamadhikRtyaiva prauSThapadI pUrNimA 'kuleNa vA juttA, uvakuleNa vA juttA. kulovakuleNa vA juttA' kulenApi yuktA, upakulenApi yuktA, kulopakuLenApi yuktA 'poTThavaI Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA06 sU02 pUrNimAyAM kulopakulAdimam 287 puNNimA' prauSThapadI pUrNimA 'juttatti' yukteti cattacaM siyA' vaktavyaM syAt ziSyebhyaH kathanIyaM syAditi / 2 / 'AsoINaM puNNimaM' AzvinI AzvinamAsabhAvinI khalu pUrNimA 'kiM kulaM joei upakulaM joei, kulocakulaM joei' ki kulaM yunakti, upakulaM yunakti, kulopakulaM yunakti ? bhagavAnAha-'kulaM vA joei upakulaM vA joeI' kulamapi yunakti, upakulamapi yunakti kintu 'no kulovakulaM joeI' no-naiva kulopakulaM yunakti, atra kulopakulayoyoreva candreNa saha yoga sadbhAvAt kulatvena upakulatvena ki ki nakSatra varttate ? ityAha---'kulaM joemANe kulaM yuJjat atra yadi kulanakSatraM yogaM karoti tadetyarthaH 'arisaNINakkhatte joei' azvinInakSatraM yunakti yogaM karoti, tathA 'upakulaM joemANe' upakulaM yujat, yadi upakulanakSatraM yogaM karoti tadA 'revaI Nakkhatte' revatonakSatraM 'joei' yunakti candreNa saha yogaM karoti, ataeva kathyate 'AsoI NaM puNNima' AzvinI khala pUrNimAM 'kulaM vA joei uvakulaM vA joei' kulamapi yunakti upakulamapi yunakti. yA zabdaH sarvatra samuccayArthakaH / epApUrNimA anenaiva kAraNena 'kuleNa vA juttA ucakuleNa vA juttA' kulenApi yuktA upakulenApi yuktA bhUtvA 'AsoINaM puNNimA' AzvinI khalu pUrNimA 'juttAti' yukteti 'vattavvaM siyA' vaktavyaM syAt kathanIyaM bhavet 3 / athAne'tidezenAha-evaM' ityAdi 'evaM' evam anayA rItyA 'eeNaM' etena pUrvoktena pUrvapradarzitaprakAreNa 'abhilAveNaM' abhilAvena sUtraracanArUpeNa 'jAva' yAvat 'posiM puNNimaM jehAmUliM puNNimaM ca' popI pUrNimAM jyeSThAmUlI jyeSThamAsabhAvinI pUrNimA ca 'kulocakulaMpi joei' kulopakulamapi yunakti, pauSyAM pUrNimAyAM kulopakulamAnakSatram jyeSThAmUlyAM pUrNimAyAM ca kulopakulamanurAdhAnakSatramiti vijJeyam / tatra pauSapUrNimAyAM kulaM puSyanakSatram, upakulaM punarvasunakSatramasti, tathA jyeSThAmUlyAM pUrNimAyAmiti jyeSThamAsabhAvinyAM pUrNimAyAM kulaM mUlanakSatram upakulaM jyeSThAnakSatraM bhavatIti kulAdIni trINyapi nakSatrANi candreNa saha yathAyogaM yogaM kurvantIti, 'avasesAsu' avazepAsu pUrvapradarzitAtiriktAsu pUrNimAsu 'kulocakulA natthi' kulopakulAni na santi, tAsu kulAni upakulAni caiva candreNa, saha yogaM kurvanti na tu kulopakulAnIti bhAvaH / kiyatparyantamityAha'jAva' ityAdi, 'jAva AsADhI puNNimA juttAti vattavvaM siyA' yAvat-ASADhI pUrNimA yukteti vaktavyaM syAt ityetatparyantaM pUrvapradarzitasUtrAlApakaprakAreNa jJAtavyam / AlApakAzca svayamUhanIyAH kasyAM pUrNimAyAM kiM kulaM kimupakulamiti pradarzyate-zrAviSThIta Arabhya AzvinI pUrNimAparyantaM tisraH pUrNimAstu pUrvasUtre eva pradarzitAH pauSI-jyeSTA mUlIti pUrNimAdvayaM tu parvaM vyAkhyAyAM pradarzitam / zepAstathAhi-kArttikyAM pUrNimAyAM kRtikAnakSatraM kulaM, bharaNI nakSatramupakulam 4 // mArgazIrpapUrNimAyAM mRgazIrSanakSatraM kulaM, rohiNInabhatramupakulam 5 / pauSI pUrva pradarzitA kulA ditrayayogayukteti pUrva draSTavyam 6 / mAghIpUrNimAyAM madhAnakSatraM kulam, azleSAnakSatramupakulam Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zravaNa: x bharaNI x x maghA candraprAptisUtre 7) patguna pUrNimAyAm uttarApAtgunI nakSa bulaM. pUrvApAra nI nakSamupavulama 8 / kSetrI pUrNimAyAM citrAkSatraM kulaM, hastanakSatramupakulam 9 / vaizAkhI pUrNimAyAM vizAkhAnakSatraM kulaM, svAtinakSatramupakupam 10 / jyeSThapUrNimA kulAditrayayukteti pUrva pradarzitA 11 / ApADhI pUrNimAyAmuttarApADhAnakSatraM kulaM, pUrvApADhA copakulam 11 / iti dvAdaza pUrNimA prakaraNam ||suu 02 // kulAdinakSatrajJAnArtha kopTakam mAsa sa. mAsAH kulam upakulam kulopakulam zrAvaNa pUrNimAyAm dhaniSThA abhijit bhAdrapadapUrNimAyAm uttarAbhAdrapaTa: pUrvAbhAdrapadaH zatabhipak azvinapUrNimAyAm azvinI revatI kArttikapUrNimAyAm kRttikA mArgazIrSapUrNimAyAm mRgaziraH rohiNI popapUrNimAyAm puNyam punarvanuH mAghapUrNimAyAm azleSA phAlgunapUrNimAyAm uttarA phAlgunI pUrvAphAlgunI caitrapUrNimAyAm citrA hastaH vaizAkha,pUrNimAyAm vizAkhA svAtiH jyeSThapUrNimAyAm jyeSThA anurAdhA 12 ApAr3hapUrNimAyAm uttarApADhA pUrvApADhA x __abhijita Arabhya UttarASADhA paryantamaSTAviMzatinakSatrANA muhUrttasakalanA koSThakam / nakSatra nakSatra nAmAni muhUrtabhoga sakalita nakSatra nakSatra nAmAni muhUrttabhoga sakalita saMkhyA pramANa muhartAH saMkhyA pramANa muhUrtAH | 1| abhijit / 9-27, 9-27 / |10| kRttikA | 30 264-, 39-27 45, 309-, 3. dhaniSThA 69-, 12] mRgaziraH 339-, gatabhiyA 13 ArdrA 15 354-, pUrvAbhAdrapadA / 114-, 14 punarvasuH 399-, uttarAbhAdrapadA) 45 159-, 15 puNyaH 30 429-, revatI 189-, | 16 | azlepA azvinI 219-, |17| maghA 30 474-, bharaNI 234-, 18 pUrvAphAlgunI 30 504-, x x x x zravaNaH 11] rohiNI 6 com 84-, 444, Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU01 amAvasyA yogakArI kulAdinakSatram 229 citrA 624-, * * * * * * * * * mUlA uttarA phAlguNI 549-, hastaH 579-, 609-" svAtiH vizAkhA 669-" anurAdhA 699-" jyeSThA 714-, 744-, pUrvASADhA 774-, uttarASADhA 819-, iti dvAdaza pUrNimAyogakAri kulAdi nakSatraprakaraNaM samAptam tadevaM pUrNimAyogakAri kulAdi nakSatravaktavyatA pratipAditA sAmpratamamAvAsyA yogakArI kulAdi nakSatravaktavyatAmAha -- 'duvAlasa amAvAsAo' ityAdi / mUlam -duvAlasa amAvAsAo paNNattAo taM jahA-sAviTThIpohavai jAva AsAhI' tA sAvihiNaM amAvAsaM kai NakkhattA joeMti ? tA dunni NakkhattA joeMti, taM jahA-asessA mahA ya 1 / evaM eeNaM abhilAveNaM NeyavvaM-tA poTThavaI do NakkhattA joeMti taM jahA-puvvAphagguNI uttarAphagguNI ya 2 / AsoI do hattho cittA ya 3 / kattiiM do, taM jahA-sAI visAhA ya 4 / maggasiri tiNNi, taM jahA aNurAhA, jeTTAmUlo ya 5 / posiM do, taM jahA-puvvAsADhA uttarAsADhA 6 mAhiM tiNNi, taM jahA-abhII savaNo dhaNihA ya 7 / phagguNiM tiNNi taM jahA-sayabhisayA puvvapoTTavayA uttarapoTTavayA ya 8 / cettiM tiNNi, taM jahA-uttarabhaddAvayA, revaI, assiNI ya 9 / vesAhiM do, taM jahA-bharaNI kattiyA ya 10 / jeTThAmUliM do, taM jahA-rohiNI maggasiraM ca 11 / tA AsADhi NaM amAvAsaM kai NakkhattA joeMti ? tA tiNNi NakkhattA joeMti, taM jahA-addA, puNavvasU, pusso ya 12 / tA sAvihiM NaM amAvAsaM kiM kulaM joei ? uvakulaM joei ? kulocakulaM joei ? kulaM vA joei, upakulaM vA joei no labbhai kulovakulaM / kulaM joemANe mahANakkhatte joei, uvakulaM vA jo emANe asalesA Nakkhatte joei kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA sAviTThI amAvAsA juttA- ti vattavvaM siyA / evaM NeyavyaM NavaraM maggasirAe, mAhIe phagguNIe, Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 candraprAptisUtre AsADhIe ya amAvAsAe kulovakulaM bhANiyavvaM' sesAsu kulovakulaM Nasthi ||suu0 3 // "caMdapannattIe dasamassa pAhuussa chaTuM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-6 // chAyA dvAdaza amAvAsyAH prAptAH, tadyathA---zrAviNThI, proSThapadI 2, yAvat / ApADhI 12 tAvata zrAviSThI khalu amAvAsyAM kati nakSatrANi guJjanti, tAvat he nakSatre yuktaH tadyathA-apalepA maghA ca 5 Nvam etena abhilApena jJAtavyam-tAvat prauSThapadI he na-1 kSatre yuiktaH tadyathA-pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI ca 2 / AzviI he tadyathA hastaH citrA ca 3 kArtikI dve tadyathA-svAtiH vizAkhA ca 4 mArgazIpIm trINi, tadyathA-anurAdhA, jyeSThAbhUlaM ca 5 / popI dvetadyathA-pUrvApADhA uttarApADhA ca 6 mAdhIm trINi, tadyathA-abhijit zravaNa. dhaniSThA ca pholgunoM trINi tadyathA-zatabhiSak pUrva prauSThapadA uttaraprauSThapadA ca, 8 caitrI trINi tadyathA-uttarAbhAdrapadA, revatI, azvinI ca 9 // vaizAkhI dve tadyathA-bharaNI kRttikA ca 10 / jyeSThAmUlI dve tadyathA-rohiNI mRgazirazca 11 // tAvat ASADhI khalu amAvAsyAM kati nakSatrANi yuJjanti ? tAvat trINi nakSatrANi yuJjanti, tadyathA-A, punarvasuH, puNyazca 12 tAvat zrAvaSThI khalu amA. vAsyAM kiM kulaM yunakti ? upakulaM yunakti ? kulopakulaM yunakti ? kulaM vA yunakti, upakulaM vA yunakti, no labhate phulopakulam kulaM yuJjat maghAnakSatraM yunakti, upakulaM vA yuJjat azleSA nakSatraM yunakti, kulena vA yuktA upakulena vA yuktA zrAviSThI amAvAsyA yuktA iti vaktavyaM syAt / evaM jJAtavyaM, navaraM mArgazIrSyA, mAdhyAM phAlgunyAm ASADhyAM ca amAvAsyAyAM kulopakulaM bhaNitavyam zeSAsu kulopakulaM nAsti sU0 3 // ||iti candraprajJaptisUtre dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-6 // vyAkhyA-'duvAlasa' iti 'duvAlasa amAvAsA paNNattA' dvAdaza amAvAsyA prajJaptAH, 'taMjahA' tadyathA-tA yathA-'sAviTThI' zrAviSThI zrAviSThA aparaparyAyA dhaniSThA, tayA samApyamAno mAsaH zrAviSThaH zrAvaNaH, zrAvaNamAsamAvinI amAvasyA zrAviSThIti 1 / 'pohavaI' proSThapadI proSThapadA uttarabhAdrapadA, proSTapadAnakSatreNa samApyamAno mAsaH proSTapadaH, bhAdrapadamAsaH, tatra bhAvinI amAvAsyA prauSThapadI kathyate 2 / 'jAva AsADhI' yAvat ASADhI uttarApADhAnakSatreNa samApyamAnA''pADhamAsabhAvinI amAvAsyA ASADhI 12 / atra yAvatpadena-AzvinI 3, kArtikI 4, mArgazIrSI 5, pauSI 6, mAdhI 7, phAlgunI 8, caitrI 9, vaizAkhI 10, jyeSThAmUlI 11, iti pAThasya saMgrahaH / tatra azvinInakSatrasamApyamAnA''zvinamAsabhAvinI amAvAsyA AzvinI 3, kRttikAnakSatrasamApyamAna kArtikamAsabhAvinI amAvAsyA kArtikI 4, mRgazironakSatra samApyamAnamArgazIrpamAsabhAvinI amAvAsyA mArgazIpI 5, puNyanakSatrasamApyamAna popamAsabhAvinI amAvAsyA pauSI 6, maghAnakSatrasamApyamAna mAghamAsabhAvinI amAvAsyA . mAghI 7, uttarA phAlgunInakSatrasamApyamAnaphAlgunamAsabhAvinI amAvAsyA phAlgunI 8, citrA nakSatrasamApyamAna caitramAsamAvinI amAvAsyA caitrI 9, vizAkhA nakSatrasamApyamAna vaizAkhamAsabhAvinI amAvAsyA vaizAkhI 10 mUlanakSatra samApyamAna jyeSThamAsabhAvinI amAvAsyA jyeSThAmUlI 11 / iti Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA0prA. 10prA. prA. 6 sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 231 dvAdazAmAvAsyAnAmAni / ' athA yogakArakanakSatrasaMkhyApUrvakaM kulAdi pradarzayati-'tA sAviDhi NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'sAviTiM NaM' zrAviSTI zravaNamAsabhAvinI khala 'amAvAsa amAvAsyAM 'kai NakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? 'tA' tAvat 'doNNi NakkhattA joeMti' dve nakSatre yuktaH, 'taMjahA' tadyathA-'assesA mahA ya' azlepA maghA ca, ete dve nakSatre zrAviSThImamAvAsyAM candreNa saha yogaM kRtvA parisamApayata iti bhAvaH / / __ ayamAzayaH-yadiha vyavahAranayamatena paurNamAsyAM yannakSatraM bhavati tasmAdArabhya pazcAnupUrvyA prAyaH paJcadaza nakSatramamAvAsyAyAM bhavati / tathA-amAvAsyAyAM yannakSatraM bhavati tata bhArabhya parataH pUrvAnupUrvyA prAyaH paJcadazaM nakSatra pUrNimAyAM bhavatIti sAmAnyato niyamo varttate / etanniyamAt zrAviSThayAM pUrNimAyAM kila zravaNo dhaniSThA vA proktA tato'syAM zrAviSThyAmamAvAsyAyAm-azlepA maghA vA prAyo bhavatyeva / loke ca tithi gaNitAnusAreNa vyatItAyAmamAvAsyAyAM, varttamAnAyAmapi ca pratipadi, dvayormadhye yasminnahorAtre sUryodaye prathamato'mAvAsyA bhavet sa sakalo'pyahorAtraH amAvAsyeti vyavahiyate, tatrAmAvAsyAyAH sUryodayavyApinItvAt tata evaM vyavahArato'mAvAsyAyAM maghAnakSatraM prApyate iti na kazciddopaH / nizcayanayamatena tu zrAviSThImimAmamAvAsyAM vakSyamANAni trINi nakSatrANi parisamApayanti, tathAhi-punarvasuH puNyaH, azleSA ceti / kathamevamAyAtIti-amAvAsyAyAM candreNa saha nakSatrayogaparijJAnArtha karaNamAzritya taprakriyA pradarzyate tatra karaNaM tu prAguktameva, atha ko'pi pRcchati yugasyAdau prathamAM zrAviSThImamAvAsyAM kiM nakSatraM candreNa saha yogaM yuJjat sat parisamApayatIti / tatra pUrvapradarzito'vadhAryarAziH-paTpaSTirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAgaH (66 12 iyatpramANaH sthApyate sthApayitvA ca prathamAmamAvAsyAyAH pRSThatvAdekena guNyate ekena guNane sa eva rAzirAyAtIti tAvAnevAvadhAryarAziH-(661) jAtaH tata etasmAdrAzeH punarvasunakSatrasya zodhanakaM zodhyate, tacca zodhanakam-dvAvizatirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya SaT catvAriMzad dvApaSTi bhAgAH-(2266) ityevaM pramANakam / tatra pUrvaSaTSaSTi muhUrtebhyo dvAvizati muhUrtAH zodhitAH zeSAzcatuzcatvArizat 44, tato dvASaSTi bhAgazodhanArtha tasmAccatuzcatvAriMzadrAzerekaM rUpaM niSkAsya tasya dvApaSTi bhAgAH kriyante, tata eSu dvApaSTibhAgepu ye paJca dvA SaSTimagAH santi te prakSipyante jAtA. saptapaSTiH 67, pUrvorAzi stricatvArizajjAtaH 43, tataH saptaSaSTi bhAgebhyaH punarvasu zodhanakasthitaH SaT catvAriMzadrAziH 46, zodhyate, tiSThanti zeSA ekaviMzatiH 21, tata eka rUpa niSkAsanAnantaraM sthitebhyastricatvAriMzataH 43, muhUrtebhyastriMzanmuhUrtAH Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rayara candraprAptisUtre 30, puSyasya zodhyante sthitAH zeSAstrayodaza muhUrtAH 13 / tathA--avadhAryarAze rUparitanazcakaH saptapaSTi bhAgaH / evamavasthita eveti samAgatAstrayodazamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya ekavizatipiSTabhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasyaikaH saptapaSTibhAgaH (1323 2) iti / azleSA nakSatraM cApArdhakSetramiti paJcadazamuhUrttAtmakaM, tatastrayodazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya ekavigatau dvApaSTibhAgeSu gateSu, tathA ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekasmin saptapaSTibhAge (13 116 gate sati, tathA--ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrttasya catvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTi mAgasya SaTpaSTau saptapaSTibhAgeSu (14066) zepeSu prathamA zrAviSThyamAvAsyA samAptimupagacchatIti / vakSyati cAgre 'tA eesiM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM caMde keNaM nakkhatteNaM joei ? tA asilesAhi, asilesANaM ekko muhutto, cattAlIsaM vAvaTi bhAgA muhuttassa, vAvavibhAga ca sattahihA chettA chAvahI cuNiyA bhAgA sesA" iti / chAyA tAvat eteSAM paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat azleSayA, azleSA khalu eko muhUrtaH, catvAriMzad dvApaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA paTpaSTi cUrNikAbhAgAH (16069) zeSAH, iti prathamA zrAviSThI amAvAsyA1 atha dvitIyA zrAviSThyamAvAsyA cintyate iyaM dvitIyA zrAviSThyamAvAsyA yugAdita Arabhya trayodazIti pUrvokto dhruvarAziH-(66 1 3) trayodazabhirguNyate tataH prathamaM SaTpaSTirmuhastriyodazabhirguNitA jAtA aSTapaJcAzadadhikASTazatasaMkhyakAH (858) muhUrtAH, tataH paJca dvApaSTibhAgAstrayodazabhirguNitA jAtAH paJcapaSTiApaSTibhAgAH , tata ekaH saptapaSTibhAgastrayodazabhirgu 62/67) tataH Nitastato jAtA strayodaza saptapaSTibhAgAH 13, iti tatsthApanA-858-1 "cattAri ya vAyAlA sojyA aha uttarAsADhA" iti atraiva karaNagAthAgata paJcamagAthA vacanAt prathamazodhanakAtaiticatvAriMzadadhikaizcatuH zata saMkhyakaiH (142) muhUrtaH, pada catvAriMzatA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 233 dvASaSTi bhAgaizca-(1) punarvasuta ArabhyottarApADhA paryantAni nakSatrANi zodhyante yathA 858-65-13 zodhya saMkhyA 442-46-0 zodhaka sakhyA sthitAni zeSANi SoDazottarANi catvAri zatAni, ekasya 416-19-13 zodhanaphalam ca muhUrtasya ekonaviMzatipaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayodaza saptapaSTibhAgA ( 41631) / tata etasmAd rAzeH--navatyadhikazatatraya (399) saMkhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya caturviMzatirdApaSTibhAgAH (13) ekasya ca dvApaSTibhAgasya paT SaSTi saptapaSTibhAgAH 67) iti (39926/66samudito rAzirupariSTharAzeH zodhyate, tathAhi-pUrva SoDazottara catuHzata (416) rAzeH navanavatyadhikatrizata (399) rAziH zodhitA, labdhAH zepAH saptadaza muhUrtAH. 17), agre uparitanA dvApaSTibhAgA ekonaviMzatiH (19) etebhyo nyUnatvena caturvizatirna zodhyate tata zodhanArtha saptadazamuhUrtebhya eka muhUrta niSkAsyAsya dvApaSTibhAgAH kriyante, ete dvASaSTibhAgAH ekonaviMzatau dvApaSTibhAgarAzau mipyante tato jAtA dvApaSTibhAgAH ekAzItiH(81)zodhana yogyA tata etasmAd rAzezcaturvizatiH zodhyate, sthitA pazcAt saptapaJcAzat(57), asmAdekaM rUpaM niSkAsya saptapaSTibhAgAH kriyante, ete saptapaSTi bhAgAstrayodazasu saptapaSTibhAgeSu kSipyante jAtA azItiH(80), ebhyaH SaT SaSTi saptaSaSTibhAgAH godhyante, sthitAH pazcAt caturdaza (14) ityAgatAH puSyanakSatrasyAtikrAntA bhAgA-poDaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya SaTpaJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturdaza saptapaSTi bhAgAH (16-6 triMzanmuhUrtAtmakasya puSyanakSatrasyaitAvatparimiteSu bhAgeSvatikrAntepu dvitIyA zrAviSThI amAvasyA parisamAptimetIti / 2 / atha tRtIyA zrAvaSTyamAvAsyA vicAryatetatra sA yugasyAdita Arabhya paJcaviMzatitameti 1) paJcaviMzatyA guNyate jAtAni paJcAzadadhikAni SoDazazatAni (1650) muhUrtAnAM bhavanti, tathA ekasya ca muhUrtasya paJcaviMzatyadhikamekaM zataM dvASaSTibhAgAH (125) ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH 25 / tathAhi (1650 125/25 1) iti / tatra dvicatvAriMzadadhikacatuHzatamuhUrttAH (442) ekasya ca muhUrtasya SaT Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwww Movwwwwwwwwwwwwwwww candrapramaptisUtre catvAriMzad (46) dvApaSTibhAgAH-(44266) etat punarvasu prabhutyuttarApADhAparyantaM prathamaM zodhanaka pUrvoktAt amAvAsyA sakhyA guNitadhruvarAzaH (1650- - etAvatparimitAt zodhyate, godhite ca sthitAni pazcAt muhUrtebhyaH aSTottarANi dvAdazazatAni (1208) muhUrnAnAma , tataH paMcaviMzatyuttaraikazatasaMkhyakebhyo dvApaSTibhAgebhyaH paTcatvAriMzad dvApaSTibhAganAM godhane sthitAH pazcAt ekonAgIniH (79) dvApASTibhAgAH paJcaviMzatiH (25) saptapaSTimAgAzca yathA pUrva tathaiva sthitAH, tathAhi sthApanA (1208-12 / 37 / tata etasmAda rAzeH ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUtrtAH (819) ekasya muhUrtasya caturvi 'zatirdApaSTibhAgAH (16) ekasya ca dvApaSTibhAgasya paT paSTiH (67) saptapaSTibhAgA. (819-2366) etatparimita eko nakSatraparyAyaH zodhyate tataH sthitA pazcAt-navAzItyadhikatriMzatamuhUrtAH (389) ekasya ca muhUrtasya catuSpaJcAgad (54) dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paviMzatiH (26) saptapaSTibhAgAH (389-6367) tataH punarnavottarazatantrayamuhUrtA (309), ekasya ca muhUrtasya caturviMzati piSTibhAgAH (24), ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTiH 66 saptapaSTi bhAgAH, (309-2665, etatparimitaM karaNagAthA saptamASTamoktAnAm abhijita Arabhya rohiNikA paryantAnA nakSatrANAM zodhanakaM zodhyate, sthitA pazcAt-azItirmuhartAH (80) ekasya ca muhUrttasya ekonatriMzada (29) dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptaviMzatiH (27) saptapaSTibhAgAH(80--- nataH striMzanmuhartA asmAdrAzemaMgazirasaH zodhyante, sthitAH pazcAt paJcAzanmuhUrtAH (50) punarasmAdrAze. paJcadazamuhUrtA ArdrAyAH zodhyante sthitA' pazcAt paJcatriMzat (35) muhUrtAH / tataH paJcacatvAriMzanmuharttAtmakasya punarvasu nakSatrasya paJcatriMzatimuhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya ekonatriMzati dvApaSTimAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptapaSTibhAgeSu (35 ) gatepu tRtIyA zrAviSThadhamAvAsyA parisamAptimeti / 3 / / 62/67 62167 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU01 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 235 ___ evaM caturthI zrAviSThImamAvAsyAM paJcadAmuhUrtAtmakamaleSAnakSatramekasya muhUrtasya saptasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekacatvAriMzati saptaSaSTibhAgeSu (0 - parisamApayati / / paJcamI zrAviSThImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmaka puSyanakSatraM triSu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya dvicatvAriMzatidvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTibhAgeSu (3- ) gateSu parisamApayati // 5 // atha prauSThapadIpramRtyamAvAsyAviSaye prAha -'evaM' ityAdi, 'evaM' evam anayA rItyA 'eeNaM' etena anantaroktena 'abhilAveNaM' abhilApena AlApakaprakAreNa agre prauSThapadI prabhRtyamAvAsyAvipaye 'NeyavaM' netavyaM jJAtavyam , tathAhi-'poTThavaI' ityAdi, 'poDhavaI' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinImamAvAsyAM 'do NakkhattA joeMti dve nakSatre yuktaH yogaM kRtvA parisamApayataH, 'taMjahA' tadyathA te dve yathA-puvvAphagguNI uttarAphagguNI ya' pUrvAphAlgunoM uttarAphAlgunI ca / idaM tu vyavahArataH kathyate, vastutastu trINi nakSatrANi proSThapadImamAvasyAM parisamApayanti, tatra tRtIyAyA' paJcamyAzca proSThapadyamAvAsyAyAH parisamApakatvAta / tathAhi-prathamAM proSThapadImAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarAphAlgunI nakSatraM catarSa maharteSu, ekasya ca muhUrtasya paDviMzatau dvASaSTi bhAgepu gateSu, tathA ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvayoH saptapaSTi bhAgayoH (4---)gatayoH satoH samApayati / 1 / dvitIyAM proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvAphAlgunInakSatraM / saptasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya ekaSaSThau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcadazasu saptapaSTi bhAgeSu (476619) vyatikrAnteSu parisamApayati / 2 / tRtIyAM proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM maghAnakSatram ekAdazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya catustriMzati dvASaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTAvigatau saptapaSTibhAgeSu (11-2 ) paripUriteSu samApti nayati / 3 / caturthI proSThapadImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM pUrvAphAlgunI nakSatramekaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvAdazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvicatvAriMzati saptaSTi bhAgeSu(21 12 / 12) gateSu parisamApayati / 4 / paJcamI SThi-, 3428 / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47145 236 candraprAptisUtre padImamAvAsyAM triMganmuhUrtAtmaka maghAnakSatraM caturvi gatau muhartapu. ekasya ca muhartasya saptacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcAzati saptapaSTi bhAgeSu (24 vyatItepu paripUrayati // 5 // athAzvinImamAvAsyAM pradarzayati--- 'AsoI' ityAdi, 'AsoI do' AzvinIm AzvinamAsabhAvinImamAvAsyA dve nakSatre tadyathA 'hattho cittA ya' hastazcitrA ceti nakSatradvayaM yunakti yogaM kRtvA samApayati / idamapi vyavahArata eva kathyate, nizcayatastu tRtIyamuttarAphAlgunInakSatramapyAzvinImamAvAsyAM parisamApayatIti / tatra prathamAmAzvinImamAvAsyAM triganmuharttAtmaka hastanakSatraM paJcaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya ekatriMzati dvApaSThibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripu saptapaSThibhAgepu (25-26 ) gatepu 1, tathA dvitIyAmAzvinImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarAphAlgunInakSatraM catuzcatvArizati muharteSu, ekasya ca muhUrttasya caturyu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgamya poDazamu matapaSTibhAgeSu (44 6) vyatikrAnteSu 2, tathA tRtIyAmAzvinImamAvAsyA paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmikaM tadevottarAphAlgunInakSatraM saptadazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya dvApaSTibhAgasya ekonaviMzati saptaSaSTibhAgeSu (1039 / 29) samApteSu 3, tathA caturthImAzvinImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM hastanakSatraM dvAdazasu muhurteSu, ekasya ca muhUrtasya saptadazasu dvApa'STibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tricatvAriMzati saptapaSThibhAgepu (12-. 3113 7 52154 43) vyatikrAntepu 4, tathA paJcamImAzvinImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhartAtmakamuttarAphAlgunInakSatraM triMzatimuhUrteSu, ekasya ca muhUrttasya dvipaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptapaSTibhAgepu (30- cAtikrAnteSu parisamApayati ||5|| . atha kArtikImamAvAsyAM pradarzayati--'kattiI' ityAdi, 'kattii' kortikI kArtikamAsabhAvinImamAvAsyAM do 'taM jahA' dve nakSatre tadyathA-'sAI visAhA ya' svAtivizAkhA ca ete dve nakSatre yuktaH yogaM kurutaH / atrApIdaM vyavahAranayena proktam, nizcayanayena tu tRtIyaM citrA Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA gA010 prA. prA. 6 sU03 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 237 nakSatramapImAM kArtikImamAvAsyAM parisamApayati / tatra prathamAM kArtikImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhartAtmakaM vizAkhA nakSatraM poDazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya pada trizati dvASaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturyu saptapaSTibhAgeSu (16364 ) gateSu 1, tathA dvitIyAM kArtikImamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakaM spAninakSatraM paJcasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya dvAviMzatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgepu (5 ) vyatIteSu 2, tathA tRtIyAM kArtikImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM citrAnakSatram-aSTasu muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzati dvApaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya triMzati saptapaSTibhAgepu (80012) paripUritepu 3, tathA caturthI kArtikImamAvAsyAM paJcacatvArizanmuhUrtAtmakaM vizAkhAnakSatra trayodazasu muhartapu, ekatya na muhUrtasya dvAviMzatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuzcatvAriMzati saptapaSTibhAgepu (13.3 ) samAptepu 4, tathA paJcamI kArtikImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM citrAnakSatram ekaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya saptapaJcAzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptapaJcAzati saptapaSTi bhAgepu (21 ) gateSu ca samApayati // 5 // - aya mArgazIpImamAvAsyAM vivRNoti--'maggasiri' ityAdi, 'maggasiri' mArgazIrSI mArgazIrSamAsamAvinImamAvAsyAM 'tiNNi' trINi nakSatrANi yuJjanti 'taM jahA' tadyathA-'aNurAhA, jeThA, mUlo ya' anurAdhA, jyeSThA, mULa ca / atra vyavahAranayena imAni pUrvoktAni trINi nakSatrANi mArgazIpImamAvAsyAM parisamApayanti, kintu nizcayanayamatena tu imAni vakSyamANAni trINi nakSatrANi samApayanti, tathAhi-vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA ceti / tatra prathamAM mArgazIpImamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakaM jyeSThAnakSatraM saptasu muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya ekacatvAriMzati dvApaSTi bhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya, paJcasu saptapaNTibhAgeSu (749 // gatepu parisamApayati 1, dvitIyAM mArgazIpImamAvAsyAM trizanmuhUrttAtmaka manurAdhAnakSatram-ekAdazasu muhUrtapu, ekasya ca muhUrtatya caturdazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya aSTAdazasu saptapaSTibhAgapu (11418) paripUrNeSu 2, tathA tRtIyAM mArgazIrSImamAvAsyAM paJcacatvAri zanmuhUrtAtmakaM vizAkhAnakSatram-ekonaviMzati muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya 62667) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptisUtre karamAna vATabhAgeSu, ekasya ca dApanTibhAgatya ekatriMzati saptapaSTibhAgeSu " ... pAnA prApnegu 3, tathA caturthI mArgazIrSImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakamanuma jaminI muhartaSu ekasya ca muhUrtamya saptaviMzanA dvApaSTibhAgeSu ca, ekasya bATi mAgasya paJcatvAriMgani saptapaSTi bhAgepu (24 ) vyatItepu 4, tathA panI mArgamIpAnamAvAgyAM paJcana vAriMganmuhartAmaka vizAkhAnakSatraM tricatvAriMzati mahartepu pakamya na mahatamya sambandhino TApaSTibhAgaraya mATapaJcAzati saptapaSTibhAgepu ca 2745 (3 18 1) paripUrNapu pagsimAyani // 5 // pa bha manAvAgyAmAha-posi' inyAdi, 'posi' popI popamAsamAvinImamAvAsyAM 'do' he nakSatre 'jA nathA-'puccAmAhAuttarAmAhA ya' pUrvApADhA uttarApADhA ceti / idamapivyavahArata na vanAnu gatIyaM mUndanazanamapi popImamAvAsyAM parisamApayati / tatra prathamAM popImamAva yA nAMgara pUrvApADhAnAnam-aSTAviyato muhartepu, ekasya ca mahatasya SaTcatvAriTY kamya na dhASTibhAgasya padamu saptapaSTibhAgeSu, (28-1619 gateSu, Home3) ( 6267 13 pagamAvAnyA mimahattAnmakaM pUrvApAdvAnakSa dvayormuhartAyorgatayoH matoH ekasya nAya gatInaginI prASTimAgeSu ephagya ca dvApaSTibhAgasya ekonaviMzatI saptapaSTi nya nIpu 2, nathA tRtIyAmabhivardhitamAsabhAvinImamAyAsyAM paJcacatvAiv... mAdAyama--ekAdaza muhartapu, kamya ca mahattasya ekonapaSTau hApaSTimAgepu na mAnAya syAmAna samaprabhAgeSu (11 12 paripUrNaSu 3, tazA caturthI * mAMga pUrNapAdAna panada mana gahayu, ekagya ca muhartasya paTpanA -1 mi? ga mAga panavArima ni maSTi bhAgeSu (15 ,,56146 TRIP e rifr:mamA galanAga konaviMdAtI mRhapu ekagya na :: paribhAmagya ekonapaTI maSTi bhAgeSu (10 dAi 62167 15 * .: :: mA . "mAhi. mI mAgamamAninAmagAvAgyA niSNi' ", "-bhIra galago paNihAya' bhagititaayamaH, niSTA ra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 candrazaptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 6 sU03 amAvAsyA yogakArI kulAdinakSatram 239 etAni trINi nakSatraNi yuJjanti parisamApayantItyarthaH etAni pUrvoktAni trINi nakSatrANi vyavahAranayamAzritya proktAni nizcayanayena tu etAni vakSyamANAni trINi nakSatrANi maghAImamAvAsyAM parisamApayanti, tAni trINImAni utarApADhA abhijit, zravaNazceti / tatra prathamAM mAdhImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmaka zravaNanakSatraM dazasu muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya paDvizatau dvApaSTi bhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTasu saptapaSTibhAgeSu (1018 ) gatepu tathA dvitIyAM mAdhImamAvAsya saptavizati saptapaSTi bhAga yukta navamuhUrtAtmakamamijinnakSatra 9 30 triMza muhUrteSu ekasya ca muhUrta tya SaDviMzatau dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya vizatau saptapaSTi bhAgeSu 3-26 / 20 vyatItepu tathA tRtIyAM mAdhImamAvAsyAM triMzanmuhUrtAtmakaM zravaNanakSatraM trayoviMzatau muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya ekonacanvAriMzati dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paJca triMzati saptapaSTi bhAgepu (23303-) paripUrNepu 3, caturthI mAghImamAvAsyA saptaviMzati saptaSaSTibhAgayuktanavamuhUrtAtmakamabhijinnakSatraM paTTa muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya saptatriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptacatvAriMzatisaptapaSTibhAgeSu (65 ) gatepu 4, tathA paJcamI mAghImamAvAsyAm paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakamuttarApADhAnakSatraM paJcaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya dazasu dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaSTau saptapaSTibhAgeSu ca (251060) vyatIteSu parisamApayati / 5/ 6267 6/67 6167 atha phAlgunImamAvasyAviSaye-prAha-'phagguNIM' ityAdi, phagguNI' phAlgunI phAlgunamAsabhAvinomamAvAsyAM 'tiNNi' trINi nakSatrANi yogaM kurvanti tAni yathA-'sayabhisayA, puvvapoTTavayA ya, uttarapoDhavayA ya' zatabhizak, pUrvapropThapadA uttaraproSThapadAceti / etadapi vyavahArata eva, nizcayatastu amUni vakSyamANAni trINi nakSatrANi phAlgunImamAvAsyAM samApayanti, tAnImAnidhaniSTA, zatabhiSak, , pUrvAbhAdrapadAceti / tatra prathamAM phAlgunImamAvAsyA triMzanmuhUrtAtmaka pUrvabhAdrapadAnakSatra SaTsu muhUrtapu, ekasya ca muhUrtasya ekatriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya navasu saptapaSTibhAgeSu (63-) vyatIteSu 1, tathA dvitIyAM phalgunI 6067 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g 240 candraprAptisUtre And andani annann MAMAMA INNA mamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM dhaniSThAnakSatraM vizato muharttepu, ekasya ca muhUrttasya caturSu * dvA paSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAviMzatau saptapaSTibhAgeSu (202, 22) samApteSu, 2 tathA 62|67 tRtIyAM phAlgunImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM pUrvApADhAnakSatraM caturdazasu muhUrttepu, ekasya ca muharttasya 44 36) catuzcatvArizatidvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya patrizatisaptabhAgepu (14 62/67 gateSu 3, caturthI phAlgunI mamAvAsyAM paJcadazamuhUrttAtmakaM zatabhiSak nakSatraM tripu muhUrtteSu ekasya ca saptadazasu dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekona paJcAgati saptaSaSTibhAgepu (3 1749 62/67 gateSu 4, paJcamIM phAlgunImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM ghaniSThAnakSatraM paTsu muhartteSu, ekasya ca muhUrttasya dvipaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvApaSTau saptaSaSTibhAgeSu ca (6 52/62) 62 67 samatikrAnteSu parisamApayati |5| atha caitrImamAvAsyAmAha-'cetti' ityAdi, 'ceti' caitrIM caitramAsabhAvinImamAvAsyAM 'tiNNi' trINi samApayanti, 'taM jahA ' tadyathA 'uttarabhacvayA, revaI, assiNI ya' uttarAbhAdrapadA, revati, azvinI ceti / idamapi vyavahArataH, nizcayatastu vakSyamANAnImAni trINi nakSatrANi caitrImamAvAsyAM parisamApayanti, tAni yathA pUrvAbhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA revatI ceti / tatra prathamA caitrImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakamuttarAbhAdrapadA nakSatraM saptatriMzatimuhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya SaTtrizati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dazasu saptaSaSTibhAgeSu (37 36/10)vyatIteSu 1, dvitIyAM caitrImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmikamuttarAbhAdrapadA - 62 6 nakSatram-ekAdazasu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasya navasu dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya / 62 trayoviMzatau saptapaSTibhAgeSu (11- 30 gateSu 2, tRtIyAM caitrImamAvAsyAM triMzanmuhUrttAtmakaM revatInakSatraM paJcasu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya ekonapaJcAzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgeSu (543 37) paripUrNeSu 3, caturthI caitrImamAvasyAM paJcacatvAriMzammuhUrttAtmakamuttarAbhAdrapadAnakSatra trayoviMzatau muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya dvAvizatau dvApaSTibhAgepu, 322/50) gateSu 4, paJcamoM caitrIma 2 ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcAzati saptapaSTibhAgepu (23 - mAvAsyAM trizanmuhUrttAtmaka pUrvAbhAdrapadAnakSatraM saptaviMzatau muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya saptapaJcA 62 67 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.10prA prA.6 sU03 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 241 6267 zati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaSTausaptapaSTibhAgeSu (275063) gateSu ca 6267 samApayati // 5 // atha vaizAkhImamAvAsyAmAha-'vaisAhi' ityAdi, 'vaisAhi' vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinImamAvAsyA 'do' dve nakSatre samApayataH, 'taM jahA' tadyathA-te dve ime-bharaNIkattiyA ya' bharaNI kRttikA cetti / atrApyete dve nakSatre vyavahArataH kathite, nizcayatastu trINi nakSatrANi vakSyamANAni vaizAkhImamAvArayAM paripUrayati, tAnImAni-revatI, azvinI, bharaNI ceti / tatra-prathamAM vaizAkhImamAvAsyAm triMzanmuhUrtAtmakazvinInakSatram-aSTAviMgatau muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya ekacatvArizati dvApaSTimAgepu ekasya ca dvASaSTi bhAgasya ekAdazasu saptapaSTi bhAgepu (2812, gateSu 1, dvitIyAM vaizAkhImamAvAsyAm-triMzanmuhUrtAtmakamazvinInakSatraM dvayormuittayorgatayoH, ekasya ca muhUrtasya ekonacatvArizati dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgatya trayovizatau saptaSaSTi bhAgeSu (222) vyatItepu 2, tRtIyAM vaizAkhImamAvAsyAM paJcadazamuhUrtAtmakaM bhAraNInakSatramekAdazasu muhurtepu, ekasya ca muhUrttasya catuHpaJcAzati dvApaSTi bhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTatriMAti saptapaSTibhAgeSu (115428) gateSu 3, caturthI vaizAkhImamAvAsyAM triganmuhUrtAtmakamazvinInakSatraM paJcadazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya saptavizatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekapaJcAtrAti saptapaSTibhAgeSu (152051) gateSu 4, paJcamI vaizAkhImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM revatInakSatram-ekonaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya sambandhina ekasya dvASaSTibhAgasya catuHpaTau saptapaSTibhAgeSu (19-) gateSu ca parisamApayati / 5 / atha jyeSThamAsabhAvinImamAvAsyAM pradarzayati-'jeTThAmUliM' ityAdi 'jehAmUliM' jyeSThAmUlIM jyeSThamAsabhAvinImamAvAsyAM 'do' dve nakSatre parisamApayata., 'taM jahA' tadyathA-te dve ime-'rohiNImigasiraM ca rohiNI mRgazirazceti / etadapi vyavahArataH kathitaM, nizcayatastu kRttikA rohiNI ceti dve nakSatre jyeSThAmUlImamAvAsyAM parisamApayata. / tatra prathamAM jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM rohiNInakSatram ekonavigatau ekonavigatau muhUrtepu ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdazasu saptaSaSTibhAgepu (1906Ara 62/67 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprannaptisUtre parisamAptepu, dvitIyA jyeSThAmUlI mamAvasyAM triMzanmuhUrttAtmakaM kRttikA nakSatraM trayoviMzanau muharttepu ekasya ca muhUrttasya ekonaviMgatau dvApaSTibhAgapu, ekasya ca hopaSTi bhAgasya paJcaviMzatI 242 19/25 saptaSTibhAge (23 vyatIteSu 2, tRtIyAM jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMga pharati 7 nmuhUrttAtmakaM rohiNI nakSatra dvAtrizati muhUrttepu, ekaraya ca muhUrttasya ekonapaSThau dvApaSTibhAgapu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonacatvAriMzati saptapaSTibhAgeSu (32. 2) paripUrNatA gateSu 3, caturthI 6267 jyeSThAmUlImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM rohiNInakSatraM paTsu muhUrttepu, ekasya ca muharttasya . 3252 dvAtriMzatau dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvipaJcAgati saptapaSTibhAgepu (6) 6267 parisamAptepu 4, tathA paJcamI jyeSThAmUlomamAvAsyAM trizanmuhurttAtmakaM kRttikAnakSatraM darzasu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya paJcasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcapaSThau sapta5 65) samatikrAnteSu samApayati 5 / 62/67 paSTibhAgapu (10 athApADhImamAvAsyAM sUtrakAraH svayaM sUtrAlApakena pradarzayati 'tA AsAhiM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'AsArdiNaM' ApAThIM ASADhamAsabhAvinIm khalu ' amAvAsiM' amAvAsyAM 'kaiNakkhattA joeMti' kati nakSatrANi yuJjanti ? candreNa saha yogaM kRtvA ApADhImamAvAsyAM parisamApayanti ? bhagavAnAha - 'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiSNi NakkhattA joeMti' trINi nakSatrANi yuJjanti 'taM jahA' tadyathA - ' ahA puNavvasU pussI' ArdrA, punarvasuH puNyaH | 12 | atrApi imAni purvAktAni trANi nakSatrANi vyavahAramAzritya proktAni nizcayanayena punarimA ni vanyamANAni trINi nakSatrANi ApAThImamAvAsyAM parisamApayanti tAni yathA - mRgaziraH, ArdrA, punarvasuceti tatra prathamAmApADI mamAvAsyA paJcadazamuhUrttAtmakamArdrA nakSatraM dazasu muhUrtteSu ekasya ca muhUrttasya ekapaJcAgati dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayodazasu saptapaSTibhAgepu (10 5 51 0 62 67 13 vyaktikrAnteSu 1, yathA-dvitIyAmApADhImamAvAsyAM triMzanmuhurttAtmakaM mRgaziro nakSatraM saptaciMgato muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya caturvi zatau dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya paGktiau saptapaSTibhAgeSu 27- 24 / 26 gateSu 2, tathA tRtIyAmApADhImamAvAsyA paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM punarvagmunakSatraM navasu muhUrttepu ekasya ca muhUrttasya dvayoSTibhAgayo. ekasya ca 62 / 67 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6267 6267 candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA 6 sU03 amAvAsyAyogakArI kulAdinakSatram 243 mmmmmm dvASTibhAgasya catvArizati maptapaSTibhAgeSu (9-240) gateSu 3, tathA caturthImApADhImamAvAsyAM trizanmuhUrtAtmakaM mRgazirA nakSatraM saptadizatau mahattepu. ekaraya ca muhUrtaraya saptatrizatidvApaSTimAgeSu ekasya ca dvApapTibhAgasya tripaJcAzatisaptapaSTibhAgepu(29-2012 samatikrAntepu 4, tApaJcamImASADhImamAvAsyAM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakaM punarvasunakSatraM dvAvizatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya poDazasu dvApaSTibhAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTasu saptapaSTibhAgepu ca (2 pUrNatAM prAptepu satsu parisamApayatIti / 5 / ||iti dvAdazAmAvAsyA vicAraH smaaptH|| gato dvAdazA'mAvAsyAnAM parisamApakacandrayogakArakanakSatrANA vidhiH sAmpratametAsAmevAmAvAsyAnAM kulAdisajJakanakSatrayojanA pradarzayati-tA 'sAvihiM ' ityAdi gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'sAviti NaM' zrAvaSTI zrAvaNamAsabhAvinIm 'amAvAsaM amAvAsyAM 'kiM kulaMjoeI' kiM kulaM kulasaMjJakanakSatraM 'joei' yunakti candreNa saha yogaM kRtvA tAmamAvAsyA parisamApayatItibhAvaH athavA 'uvakulaM joei' upakulaM yunakti upakulaM kulanakSatrAt pUrvasthita nakSatraM yoga karoti ? athavA 'kulocakulaM' kulopakulaM kulanakSatrAt pazcAnupUrvyA tRtIyaM nakSatraM 'joei' yunakti 1 iti praznaH / bhagavAnAha-he gautama ! zrAviSThImamAvAsyAM 'kulaM vA joeI' kulaM vA yunakti atra vA zabdaH apyarthe tena kulamapi yunaktItyarthaH evamagre'pi sarvatra vijJeya m tathA 'uvakulaM vA joei' upakulamapi yunakti kintu 'no labbhai kulovakulaM' na labhate no prApnoti kulopakulaM, kulanakSatrAt pazcAnupUrvyA tRtIyaM nakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yogakArakatvena na prApnotIti bhAvaH evaM tarhi kulatvena ca upakulatvena ki kiM nakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yunaktAti prazne te dve nakSatre pradarzayati 'kulaM joemANe' ityAdi 'kulaM' kulaM kulasaMjJaka nakSatraM 'joemANe' yuJjan yogaM kurvan 'mahANakhatte' maghAnakSatraM 'joei yunakti candreNa saha yogaM kRtvA zrAvipThImamAvAsyAM parisamApayatIti bhAvaH atra kulanakSatraM magheti tAtparyam atra yat madhAnakSatraM kulatvena proktaM tad vyavahArataH proktam vyavahArato hi vyatItAyAmamAvAsyAyAM vartamAnAyAM ca pratipadiyo'horAtraprArambhe'mAvAsyayA sambaddhaH sa samasto'pyahorAtraH 'amAvAsyA iti vyavahiyate tata eva vyavahAramAzritya zrAviSTyAmamAvAsyAyAM madhAnakSatrasya saMbhavAdatroktaM yata kulaM yuJjanmaghAnakSatraM yunaktIti, kintu nizcayanayena tu kulaM yuJjat puSyanakSatraM zrAviSThImamAvAsyAM yunaktItipratipattavyaM kulaprasiddhyA prasiddhasya tasyaiva zrAviSTyAmamAvAsyAyAM saMbhavAt etacca prAgevoktam, uttarasUtramapi vyavahAramAzritya yathA yogaM paribhAvanIyamiti 'vA' vA athavA 'uvakulaM' upakulaM nakSatraM 'joemANe yuJjan yogaM kurvan 'asilesA Nakkhate' azleSAnakSatraM maghAtaH pUrvasthitaM 'joei' yunakti zrAviSThyAmamAvAsyAyAM candreNa sahayogaM karotItyarthaH kulopakulaM nakSatraM samAyAtIti bhAvaH // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 www.wwws candraprajJaptisUtre ___ athopasaMhAramAha- kuleNa vA ityAdi, 'kucheNa vA juttA upakuleNa vA juttA' kulena vA yuktA upakulena vA yuktA bhavati, ata eva sAviTTIamAvAsA' zrAviSTI amAvAsyA juttAti' yuktA iti 'vattavyaM siyA' vaktavyaM syAt dvAbhyAM kulena upakuleNa ca yuktA kathyate na tu kulopakulena yukteti bhAvaH 'evaM' evam-anena prakAreNa 'neyacaM' netavyaM jJAtavyam evaM dvAdazAnAmapyamAvAsyAnAmAlApakaprakAraH svayamUhanIya iti bhAvaH yadvaiziSTyaM taharzayati'navaraM' ityAdi 'navaraM navaraM kevalaM vizepastvayam-'maggasirAe' mArgazIrSyA mArgazIrSamAsabhAvinyAm 'mAhIe' mAdhyAM mAghamAsabhAvinyAm 'phagguNIya e' phAlgunyAM phAgunamAsamAvinyAm 'AsADhIe ya' ASADhyAm ApADhamAsabhavinyAM cAmAvAsyAyAM 'kulocakulaM bhANiyacca kulopakulaM nakSatraM bhaNitavyam Asu catasRpvevAmAvAsyAsu kulopakulanakSatraM bhavatIti bhAvaH 'sesAsu' zeSAsu mArgazIrSamAdhaphAlgunA''pADhamAsagatAmAvAsyAtiriktAsu aSTasvamAvAsyAmu 'kulovakulaM natthi' kulopakulaM nAsti na bhavatIti |sU0 3 // citrA AzvinyAm dvAdazAmAvAsyA yogakAraka kulAdi nakSatra kopTakam mA. saMkhyA | amAvAsyA nAma kulam upakulam kulopakulam zrAviSTyAm | maghA azlepA prauSThapadyAm / | uttarA phAlgunI / pUrvA phAlgunI (bhAdrapadyAm) hastaH kArtikyAm vizAkhA svAtiH mArgazIrSyAm jyeSThA anurAdhA popyAm uttarApADhA pUrvApADhA mAdhyAm dhaniSThA zravaNaH abhijit phAlgunyAm uttarAbhAdrapadA pUrvAbhAdrapadA zatabhipak caitryAm azvinI revatI vaizAkhyAm kRtikA bharaNI jyeSThAmUlyAm mRgaziraH rohaNI | ApADhyAm puSyaH punarvasuH iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara ghAsIlAla muniviracitacandraprajJaptisUtre candrajJaptiTIkAyAM dazamasya prAmRtasya paSThaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam / / 10-6 / / 0 0 ArdA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA.prA.7sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH 305 dazamasya prAbhRtasya saptamaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamasya prAbhRtasya SaSThaM prAbhRtaprAbhRtam tatra dvAdazAnAmamAvAsyAnAM yogakAraka-- nakSatrANAM kulAdinakSatrANAM ca vivecanaM kRtam adhunA saptamaM prAbhRtam vivicyate, atra pUrNimAnAmamAvAsyAnAM ca candrayogamAzritya parasparaM nakSatraiH saMyogarUpaH saMnipAto vaktavya iti tadviSayakasUtramAha-tA kahaM ta saMnivAe ityAdi / mUlam-tA kahaM te saMnivAe Ahieti vaejjA / tA jayA NaM sAviTThI puNNimA bhavaI tayA NaM mAhI amAvAsA bhavai / jayA NaM mAhI puNNimA bhavai tayA NaM sAviTThI amAvAsA bhavai / jayA NaM poTTabaI puNNimA bhavai tayA NaM phagguNI amAvAsA bhavai / jayA NaM phagguNI puNimA bhavai tayA NaM poTTavaI amAvAsA bhavai / jayA NaM AsoI puNNimA bhavai tayA NaM cettI amAvAsA bhavai / jayA NaM cettI puNNimA bhavai tayA NaM AsoI amAvAsA bhavai / jayA NaM kattiI puNNimA bhavai tayA NaM vesAhI amAvAsA bhavai jayA NaM vesAhI puNNimAbhavai tayA NaM kattiyA amAvAsA bhavai / jayA NaM maggasirI puNNimA bhavai tayA NaM jehAmUlI amAvAsA bhavai / jayANaM jeTTAmUlI puNNimA bhavai tayA NaM maggasirI amAvAsA bhavai / jayA NaM posI puNNimA bhavai tayA NaM AsADhI AmAvAsA bhavai / jayA NaM AsADhI puNNimA bhavai tayA NaM posI amAvAsA bhavai / / suu01|| // dasamassa pAhuDassa sattamapAhuDaM samattaM // 10-9 // chAyA-tAvat kathaM te saMnipAtaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yadA khalu zrAviSThI pUrNimA bhavati tadA khalu mAghI amAvAsyA bhavati / yadA khalu mAghI pUrNimA bhavati tadA khalu zrAviSThI amAvAsyA bhavati / yadA proSThapadI pUrNimA bhavati tadA khalu phAlgunI amAvAsyA bhavati / yadA phAlgunI pUrNimA bhavati tadA khalu proSThapadI amA. vAsyA bhavati / yadA khalu AzvinI pUrNimA bhavati tadA caitrI amAvAsyA bhavati yadA khalu caitrI pUrNimA bhavati tadA khalu AzvinI amAvAsyA bhavati yadA khalu kAttikI pUrNimA bhavati tadA khalu vaizAkhI amAvAsyA bhavati / yadA khalu vaizAkhI pUrNimA bhavati tadA khalu kArtikI amAvAsyA bhavati / yadA khalu mArgazIrSI pUrNimA bhavati tadA khalu jyeSThAmUlI amAvAsyA bhavati / yadA khalu jyeSThAmUlI pUrNimA bhavati tadA khalu mArgazIrSI amAvAsyA bhavati / yadA khalu pauSI pUrNimA bhavati tadA khalu ASADhI amAvAsyA bhavati / yadA khalu ApADhI pUrNimA bhavati tadA khalu pASI amAvAsyA bhavati ||suu0 // dazamasya prAbhRtasya saptama prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10-7 / / vyAkhyA-'tA' kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te' tvayA 'saMnivAe' saMnipAtaH pUrNimAsu amAvAsyAsu ca candrayogamAzritya nakSatrANAM sanipAtaH sayogaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? 'ti' iti-etatprakaraNaM mama 'vaejjA' vadet Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranaptisUtre vadatu kathayatu he bhagavAn ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha---he gautama ! pUrNimA'mAvAsyAnAM candrayogamAzritya nakSatraprakaraNaM vyavahAranayena kathayAmi tathAhi-tA' tAvata nakSatraM triprakArakaM bhavati kulanakSatram ?, upakulanakSatram 2, kulopakulanakSatraM ceti / teSu 'jayA NaM' yadA khala kulAdiSu dhaniSThA-zravaNA-'bhijidrUpeSu vyavahAranayena nakSatreNa yuktA sAviTThI puNNimA' zrAviSTI pUrNimA zrAvaNamAsabhAvinI pUrNimA bhavet 'tayA NaM' tadA khalu 'mAhI amAvAsA' mAdhI mAghamAsabhAvinI amAvAsyApi vyavahArataH dhaniSThA-zravaNA'bhijinnakSatramadhye kenApyekena nakSatraNa yuktA 'bhavaI' bhavati ? 'jayA NaM' yadA khalu 'mAhI puNimA mAghamAsabhAvinI pUrNimA maghA''leyA nakSatrayormadhye yena nakSatreNa yuktA 'bhavaI' bhavati tadA 'sAvihI amAvAsA' zrAviSThI amAvAsya'pi maghAzlepayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavaha' bhavati / 2 / 'jayA Na' yadA khala 'poTThavaI' proSThapadI bhAdrapadamAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA tripu-uttarAbhAdrapadapUrvAbhAdrapaTazatabhipagU rUpepu kulAdisaMjJakepu madhye kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA Na' tadA khala 'phagguNI' phaggunI phAlgunamAsabhAvinI 'thamAvAsA' amAvAsyApi epvaivamadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavaI' bhavati 3 'jayA NaM' yadA khala 'phagguNI' phAlgunI phAlgunamAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA uttarAphAlgunI pUrvAphAlgunInakSatrayoH kulAdisajJayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA NaM tadA khalu 'poTTabaI' proSThapadI bhAdrapadamAsamAvinI 'amAvAsA' amAvAsyA'pi pUrvoktayornakSatrayorma ye kenacidekena nakSa Na yuktA 'bhavai' bhavati 4 'jayA NaM' yadA khala 'AsoI' AzvinI-AzvinamAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA azvinI revatInakSatrayoH kulAdisaMjJayormadhye yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'cettI' caitrI caitramAsamAvinI 'amAvAsA' amAvAsyApi pUrvoktayordvayormadhye kenApyekena nakSatreNa yuktA amAvAsA' amAvasyA 'bhavati 5 / 'jayA NaM' yadA khalu 'cettI' caitrI caitramAsabhAvinI 'puNNimA' pUrNimA citrA hastayoH kulAdisajJayoyonakSatrayormavyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 'tayA NaM tadA khalu 'AsoI' AzvinI-AzvinamAsabhAvinI amAvAsA amAvAsyA'pi pUrvoktayoyornakSatrayormavyAt kenASyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavati 6 'jayA NaM' yadA khalla 'kattikI' kAttikI kArtikamAsa bhAvinI 'puNNimA' pUrNimA kRttikA bharaNI nakSatrayoH kulAdisaMjJayordvayormavyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai' bhavata 'tayA NaM tadA khalu 'vaisAhI vaizAkhI vaizAkhamAsabhAvinI 'amAvAsA, amAvAsyApi pUrvoktayoIyornakSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavaI' bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'kattiyA kArtikI kArtikamAsabhAvinI 'amAvAsA' amAvAsyA'pi pUrvoktayodayAnakSatrayorma yAt kenApyekena nakSatreNa yuktA "bhavai' bhavati 8 'jayA Na' yadA khalu 'maggasirI'mArgazIpI 'puNNimA'pUrNimA mRgazIrSa-rohiNInakSatrayoH kulAdisaMjJayoyormadhyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA 'bhavai bhavati tayA NaM tadA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 7 sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH307 khalu 'jehAmUlI'jyeSThAmUlI jyeSThamAsabhAvinI 'amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktayordvayornakSatrayomadhyAt kenApyekena nakSatreNa yuktA 'savai bhavati ? 'jayA NaM' yadA khalu 'jeTThAmUlI'jyeSThAmUlIjyeSThamAsabhAvinI 'puNNimA'pUrNimA mUlajyeSThA-'nurAdhArUpeSu tripu kulAdisajJakepu nakSatrepu madhyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavai' bhavati 'tayA NaM'tadA khala 'maggasirI'mArgazIpI-mArgazIrSamAsabhAvinI 'amAvAsA'amAvAsyA'pi pUrvoktAnAM trayANAM nakSatrANAM madhyAt kenApyekena nakSa'treNa yuktA bhavai' bhavati10 'jayA NaM'yadA khalu 'posI pauSIpopamAsabhAvinI'muNNimA' pUrNimA puSyapunarvasvA''rdAkopu tripu kulAdisa Su nakSatreSu manyAt yena kenApyekena nakSatreNa yuktA bhavaI'bhavati tayA NaM'taDhA khala 'AsADhI ASADhamAsabhAvinI amAvAsA amAvAsyA'pi pUrvoktAnA trayANAM nakSatrANA mavyAt kanacidekena nakSatraNa yuktA bhavai'bhavati 11 'jayA NaM' yadA khalu 'AsADhI ApADhI-ASADhamAsabhAvinI puNNimA'pUNimA uttarASADhA pUrvApADhArUpayoIyona kSatrayormadhyAt kenA'yekena nakSatreNa yuktA 'bhavai'bhavati tayANaM' tadA khalu 'posI pauSamAsabhAvinI amAvAsA agAvAsyA'pi pUrvAktayoIyo kSatrayormadhyAt kenApyekena nakSatreNa . yuktA . 'bhanai'bhavati 12 iti // suu01|| // pUrNimA'mAvAsyAjJAnArtha koSThakam // | saMkhyA mAsa pUrNimA | kula nakSatram | upakula nakSatram | kulopakula | mAsAmAvAsyA | zrAviSThI-zrAvaNa nakSatram | mAghI amA. 30 mAsa-pUrNimA 15 dhaniSThA zravaNa abhijit | phAlgunI a. 30 proSThapadI-bhAdrapada caitrI amA, 30 mAsa-pUrNimA 15/ uttarAbhAdrapada pUrvA bhAdrapada vaizAkhI a.30 AzvinI 15 | AzvinI | revatI / | jyeSThAmUlI-jyeSThakArtikI 15 / kRttikA | bharaNI mAsa amA. 30 mArgazIpI 15 | mRgaziraH | rAhINo ASADhI :30 ___ popI 15 / puSyaH punarvasu / zrAviSThI-zrAvaNa mAghI 15 maghA / azlepA mAsa a..30 phAlgunI 15 | uttarAphalgunI pUrvAphAlgunI . proSThapadI-bhAdra caitrI 15 pada0 a. 30 vaizAkhI 15 citrA hastaH AzvinI a.30 jyeSThAmUlI-jye- vizAkhA | kArtikI a.30 emAsa pU. 15 mUlam / jyeSThA anurAdhA , mArgazIrSa a.30 ASADhI 15 | uttarApADhA pUrvA pADhA x,. . pauSI-a..30 / x x x x x x | svAti x Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 1308. ___ atha prakArAntareNedaM sUtraM vyAkhyAyate-'tA jayA gaM' ityAdi 'tA jayA NaM' tAvat yadAkhalu, 'sAviTThI'zrAviSThI zraviSTA-dhaniSThAnakSatraM tena yuktA pUrNimA bhavati'tayA NaM tadA khalu tatprNimAtaH prAktanA 'amAvAsA'amAvAsyA 'mAhI'mAghI maghAnakSatrayuktA bhavai'bhavati yato hi vyavahAranayamatena pUrNimAnakSatrAt pazcAnupUrvyA paJcadaze caturdaze vA nakSatre'mAvAsyA bhavati zrAviSThAnakSatrAt maghAnakSatrasya pazcAnupUrvyA paJcadazatvAt etacca vyavahArataH zrAvaNamAsamadhikRtyAvaseyam1 etadeva vaiparItyenAha-'jayara NaM'yadA khalu 'mAhI'mAdhI maghAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavaI' pUrNimA bhavati 'tayA NaM tadA khalu 'amAvAsA'amAvAsyA tatpUrNimAtaH prAktanA amAvAsyA 'sAviTThI' zrAviSThI dhaniSThAnakSatrayuktA bhavati maghAta Arabhya pazcAnupUrvyA dhaniSThAnakSatrasya paJcadazatvAt etacca vyavahArato mAghamAsamAzritya vijJeyam 2 'jayA NaM'yadA khalu 'pohavai'proSThapadI uttarAbhAdrapadAnakSatrayuktA 'puNNimA pUrNimA 'bhavaI'bhavati'tayA NaM tadA khalu 'amAvAsA'tatprAktanA amAvAsyA phagguNI'phAlgunI-uttaraphAlgunInakSatrayuktA bhavai' bhavati uttarabhAdrapadAtaH pUrvamuttaraphAlgunInakSatrasya paJcadazatvAt apAntarAlagatanakSatrasya stokakAlasthAyitvena prAyo vyavahAreNa na gaNyate loke abhijinnakSatraM varjayitvA zepasaptavizatinakSatrANAM vyavahAratvAt uktaJca samavAyAGgasUtre-"jaMbuddIve dIve abhiI vajjehiM sattAvIsAe nakkhatehiM saMvavahAro vaTTai"iti chAyAjambUdvIpe dvIpe abhijidvajaiH saptaviMzatyA nakSatraiH saMvyavahAro varttate itivacanAt uttarabhAdrapadAnakSatrAt uttaraphAlgunonakSatraM pazcAnupUrvyA gaNane paJcadazaM bhavatIti etacca bhAdrapadamAsamAzritya proktamavaseyam 3 'jayANaM yadA khalu 'phagguNI'phAlgunIuttarAphAlgunI nakSatrayuktA yadA 'puNNimA' pUrNimA bhavai'bhavati-bhavet'tayA NaM'tadA khalu 'amAvAsA'tatpazcAdgatA'mAvAsyA poDhavaI'proSThapadouttarabhAdrapadAnakSatrayuktA bhavai'bhavati-bhavedityarthaH uttaraphAlgunInakSatrAt uttarabhAdrapadAnakSatrasya caturdazatvAt idaM ca phAlgunamAsamAzritya pratipAditam 4 'jayA NaM' yadA khalu 'AsoI' AzvinI azvinI nakSatrayuktA puNNimA 'pUrNimA bhavai' bhavati-bhavet-'tayANaM' tadA khalu 'amAvAsA' amAvAsyA pUrNimAtaH prAggatA amAvAsyA 'cettI' caitrI-citrA nakSatrayuktA 'bhavai, bhavati / bhavet azvinInakSatrAt pazcAnupUrvyA gaNane citrAnakSatrasya paJcadazatvAt etadvyavahAranayena proktam, nizcayatastu evaM na, idaM vyavahArata AzvinamAsamadhikRtya proktam, AzvinamAsabhAvinyAma, mAvAsyAyAM ca citrAnakSatrasya prAyo'sambhavAt ataH vyavahAranayamatena' iti pUrvameva prada rzitam 5 'jayA NaM' yadA khalu 'cetI' caitrI citrAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavai' pUrNimA ' bhavati 'tayANaM' tadA khalu 'amAvAsA' pUrNimAtaH prAktanA amAvAsyA 'AsoI 'AzvinI azvinInakSatrayuktA 'bhavai'bhavati idaM vyavahAratazcatramAsamAzritya proktam caitraimAsamAvinyama- mAvAsyAyAmazvinInakSatrasya nizcayanayena prAyo'sambhavAt 6 'jayANaM' yadA khalu 'kattii' / kArtikI-kRttikAnakSatropetA 'puNNimAbhavai' pUrNimA bhavati 'tayA NaM' tadA khala 'amAvAsA' Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.10prA. prA.7 sU01 pUrNimAnAmamAvAsyAyAMnakSatrasaMnipAtaH 309 etatpUrNimAtaH prAgvartinI amAvAsyA 'vesAhI' vaizAkhI vizAkhA nakSatropetA bhavai'bhavati, kRttikA nakSatrAt pazcAnupUrdhyA vizAkhAnakSatrasya pnycdshtvaat| tathA 'jayA NaM yadA khalU 'vesAhI' vaizAkhI vizAkhAnakSatrayuktA 'puNNimA bhavaI' pUrNimA bhavati. 'tayA NaM' tadA khalu 'amAvAsA' pazcAdgatA amAvAsyA 'kattiI' kArtikI-kRttikAnakSatrayuktA 'bhavai' bhavati, vizAkhAtaH kRttikAyAH pazcAnupUrvyA gaNane caturdazatvAt , etad vaizAkhamAsamadhikRtya vijJAtavyam 8 / 'jayA NaM' yadA khala 'maggasirI' mArgazIrSI mRgazirInakSatropetA 'puNNimA' bhavaI' pUrNimA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu 'jehAmUlI' jyeSThAnakSatrayuktA 'amAvAsA' tatpUrNimAtaH prAktanA'mAvAsyA 'bhavai' bhavati, idaM ca jyeSThamAsamAzritya proktamityavaseyam 9 / 'jayA NaM' yadA khalu, 'jehAmUlI' jyeSTAmUlI jyeSThAnakSatropetA 'puNNimA bhavaI' pUrNimA bhavati 'tayANaM tadA khalu 'amAvAsA' prAggatA'mAvAsyA 'maggasirI' mArgazIrSI mRgazironakSatra yuktA 'bhavai' bhavati 10 / 'jayA NaM' yadA khala 'posI' popI puSyanakSatrayuktA 'puNNimA bhavai' pUrNimA bhavati 'tayA NaM' tadA khalu tatprAgbhavA 'amAvAsA' mamAvAsyA 'AsADhI' uttarA pADhAnakSatrayuktA 'bhavai' bhavati, idaM pauSamAsamAzritya kathitam 11 / tathA'jayA NaM'yadA khalu 'AsAThI, ApAr3hI uttarApADhA nakSatrayuktA 'puNNimA bhavai, pUrNimA bhavati, 'tayA NaM, tadA khala tatprAktanA 'amAvAsA, amAvAsyA 'posI, pauSI puSyanakSatropetA 'bhavai, bhavati idamASADhamAsamadhikRtyAbhihitamityavaseyam 12 // sU0 1 // "pUrNimA'mAvAsyA nakSatrakoSThakam" saMkhyA pUrNimA nakSatram tatprAktanAmAvAsyAnakSatram citrA 20. MGM com zravaNaH maghA maghA zravaNaH uttarAbhAdrapadA uttarAphAlgunI uttarAphAlgunI uttarAbhAdrapadA azvinI citrA azvinI kRttikA vizAkhA vizAkhA kRttikA mRgaziraH jyeSThAmUlam (jyeSThA) jyeSThAmUlam mRgaziraH puNyaH uttarASADhA 12 utarASADhA puSyaH "iti candraprajJapti sUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM saptamaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10-7 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 / . MuN som wwwwww................................ * candraprAptisUtre dazamasya grAmRtasyApTamaM prAbhRtaprAbhRtam / tadevaM vyAkhyAta dazagraya prAbhRtasya saptamaM prAmRtaprAmRtam, athASTamaM vyAkhyAyate, nasya cAyamabhisambandha -pUrvaprAmRte pUrNimA'vAsyAnAM parasparaM nakSatraiH maha sayogarUpa. sanipAta pradarzita atha ta praratAvAdatra nakSatrANAM sasthAnaM pradarzyate-'tA kaha taM nakkhatta saMThiI' ityAdi / mUlam-tA kahaM te nakkhattasaTiI Ahie ? ti vaejjA / tA eesiNaM aTThAvIsAe NavattANaM abhiI Na Nayakhatte kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! gosIsAvalisaMThie paNNAne 1 / savaNe Navasante ki saThie paNNatte ?, kAhAra saMThie paNNatte 2 dhaNihA Nanakhatte ki saMThie eNNatte ? sauNipalINagasaMThie .paNNatte 3 / sayabhisayA Nakkhatte kiM saThie papNatte ? pupphovayArasaMThie paNNatte 4 / puccApohacayA Nakkhatte uttarabhavayA Navakhatte ya kiM saMThie paSNate ? avahaDhavAvI saMThie paNNatte 5 / 6 / revaINakkhatte ki saMThie paNNatte ? NAvAsaMThie paNNatte 7 / assiNI Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? AsakhaMghasaMThie paNNatte 8 / bharaNINakvatte kiM saMThie paNNatte bhagasaMThie paNNatte 9 / kattiyA Nakkhatte ki saMThie paNNatte ? churagharasaMThie paNNatte 10 / rohiNINakkhatte kiM saMThie paNNatte ? sagaDaddhisaMThie paNNatte 11 / migasirANakkhatte ki saMThie paNNatte ? migasIsAvalisaMThie paNNatta 12 / ahANakkhatte kiM saMThie paNNatte ! rudhiraviMdusaMThie paNNatte 13 / puNavvasuNakkhatte ki saMThie paNNatte 1 tulA saMThie paNNatte, 14 / pusse Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? vaddhamANasaMThie paNNatte 15 / assesA Nakyatte ki saMThie paNNatte ? paDAgarAMThie paNNatte 16 / mahANakkhatte ki saMThie paNNatte pAgArasaMThie paNNatte 17 / puyAphagguNINakkhatte kiM saMThie paNNatte ! addhapaliyaMkasaMThie 'paNNatte 18 / evaM uttarAphagguNI vi 19 / hatthe Nakkhatte kiM saMThie paNNatte hatthasaMThie paNNatte 20 / cittANakkhatte kiM saMThie paNNatte ! muhaphullasaMThie paNNatte 21 / sAiNakkhatte kiM saMThie paNNatte ! khIlagasaMThie' paNNatta 22 / visAhA' Nakkhatte kiM saMThie paNNatte ? dAmaNisaMThie paNNatte 23 / aNurAhA Nakkhatte ki saMThie paNNate ? egAvalisaMThie paNNatte 24 / jehANakkhatte kiM saMThie paNNatte gayadaMtasaMThie paNNate 25 / mUleNakhatte ki saMThie paNNatte ? bicchuya laMgUla saMThie paNNate 26 / puncAsADhANakkhatte kiM saMThie paNNatte ? gayavikkamasaMThie paNNatte 27 uttarAsADhANakrayatte ki saMThie paNNatte ? sImisIiyA saMThie paNNatte // suu01|| "dasamassa pAhuDassa aTTamaM pAThuGapAhuDaM samattaM // 10 // 8 // . ? tulA 15 / assesA paNate pAgArasaMhita Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 8 sU01 nakSatrasaMsthAnanirUpaNam 311 chAyA tAvat kathaM te nakSatrasaMsthitiH AkhyAtA ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM abhijit khalu nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? / gautama ! gozIvilisasthita prajJaptama 1 / zramaNo nakSatraM kiM saMsthita prajJaptam ? kAhAra (kAvaDa) saMsthita prajJaptam / dhaniSThA nakSatraM kiM saMsthita prajJaptam ? zakuni pralInaka (pakSipaJjara) saMsthita prAptam 3 // zatabhipag nakSatraM kiM saMsthita prAptam ? puSpopacArasaMsthitaM prazaptam 4 / pUrvA progyapadAnakSatram uttarA proSTapadA nakSatraM ca kiM saMsthita prAptam ? apArdhacApI saMsthita prajJaptam 5 / revatI nakSatra ki saMsthitaM prazaptam naukA saMsthitaM prakSaptam 7 azvinI nakSanaM kiM saMsthitaM prajJaptam ? azvaskandhasaMsthita prajJaptam / bharaNInakSatra 'ki saMsthita pranatam ? bhagavaMsthita prAmam / kRttikA nakSatraM ki saMsthitaM prajJaptam ? kSuragRhasaMsthitaM prAptam 10 / rohiNI nakSatraM kiM saMsthitaM prazaptam ? zakaToddhi saMsthitaM prAptam 12 // mRgazironakSatraM kiM saMsthita prajaptam ? mRgazIrSAvalisaMsthitaM pradhaptam 12 / ArdrA nakSatra ki saMsthita prAptam 1 rudhiravindusaMsthitaM prAptam 13 // punarvasunakSatraM kiM saMsthitaM prazaptam ? tulA saMsthitaM prazaptam 14 // puNyo nakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? . vardhamAna saMsthita pranatam 155 azlepAnakSatraM kiM saMsthita pranatam ? patAkA saMrithataM prajJaptasU16 madhAnakSanaM ki saMsthita prAptam / prAkAra saMsthita prajJaptam 17 pUrvAphAlgunI nakSatra, ki saMsthitaM prajJaptam ? ardhapalyaGkasaMsthita prajJaptam 181 evam-uttarAphAlgunyapi 19| hasto nakSatraM kiM saMsthitaM prAptam ? hastasaMsthita prAptam 20 // citrAnakSatraM kiM saMsthita prajJatam ? madhu (mahuDo) puSpasaMsthita prAptam 21 / svAti nakSatra ki saMsthita prajaptam ? kIlaka saMsthita prajJaptam 22 // vizAkhA nakSatraM kiM ,saMsthita prAptam ? dAmanI (pazuvandhanarajju) saMsthita prAptam 23 // anurAdhA nakSatra ki saMsthita prajJaptam ? ekAvali (hAra) saMsthitaM prazaptam 25 // jyeSThA nakSatraM kiM sthita prajJaptam ? gajadantasasthitaM prajJaptam 25 / mUlonakSatraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? vRzcikalAgUla (vRzcikapuccha) saMsthitaM prajJaptam 26 / pUrvApADhAnakSatraM ki saMsthitaM prazaptam ? gajavikrama (gajapAdanyAsasaMsthitaM prakSaptam 27 / uttarApADhAnakSatraM kiM saMsthitaM prazatam ? siMhanipIdikA (siMhopavezana) saMsthitaM prajJaptam 28 // sU0 1 // .: dazamasya prAbhRtasyApTamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam 10 vyAkhyA-'tA kahate nakkhattasaMThiI' ityAdi / gautamaH pRcchati-'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa'te' tvayA 'Nakkhatta saMThiI' nakSatrasasthitiH nakSatrANAM sasthitiH saMsthAnam AkAra iti nakSatrasasthitiH nakSatrAkRtiH 'AhiyA' AkhyAtA kathitA 'tti iti 'vaejjA' vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! tadeva pratinakSatra viSaye gautama prazna-bhagavaduttarapratipAdakAni sUtrANyAha 'tA eesiNaM'' ityAdi / 'tA' tAvat-eesiNaM, etapAM zAstraprasiddhAnAmabhijidAdInAM . 'ahAvIsAe' aSTAvizaneH aSTAviMzatasatyakAnAM 'NakkhattANaM' nakSatrANAM manye yat 'abhII Na Nakkhatte' abhijit khalu nakSatraM 'kiM saMThie' kiM sasthitaM kIdRgAkArasayuktaM 'paNNatvaM prajJaptam he bhagavan' abhijinnakSatrasya kIdRza AkAro vartate ? iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-he gautama ! aSTA viMzatinakSatrANAM madhye yad abhijinakSatraM :prathama varttate tat 'gosIsAMvalisaMThiyaM' gozIvili FHHHTHHTHHTH Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 candramatisUtre saMsthitaM, goH balIvardasya zIrSa - mastakaM gozIrSa tasya AvaliH tatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNiH, tadAkAraM saMsthAnaM 'paNNattaM' prajJaptam 1 / evamagre'pi zeSANi sUtrANi svayaM vyAkhyAtavyAni sUtrANi - chAyAgamyAnIti na vyAkhyAyante |28| atra abhijitAdyaSTAviMzatinakSatrANAM yathAsaMkhyaM saMsthAnasagrAhikA jambUdvIpa prajJaptigatAstisro gAthAH pradaryante, tathAhi -- " gosIsAvali 1, kAhAra 2, sauNi, 3 pupphovayAra 4, cAvIya 5 / 6 (pUrvItarArUpaM proSThapadadvayam ) / NAvA, AsakkhaMdhaga 8. bhaga 9 churagharae 10 ya sagaDuddhI / 11 // 1 // miga sIsAvali 12 ruhira biMdu 13 tula 14 candramANa 15 paDAgA 16 / pAgAra 17 pallaMke 18-19 (pUrvatarAphAlgunIdvayam ), hatthe 20 mahuphullae 21 ceva ||2|| 22 khIlaga 22 dAmiNi 23 egAvalI 34 ya gayadaMta 25 vicchrayaNaMgRle 36 yA gayavikkame 27 ya tatto, sIhanisIyA 28 ya saMThANA // 3 // " chAyA - gogIrpAvali ? kahAra ( kavaDa) 2 zakuniH 3 puppopacAraH 4 vApI (pUrvottarArUpaM proSThapadAhayaM ) 5/6 naukA 7 azvaskandha 8 bhaga 9 kSuragRhaM 10 ca zakaToddhi 11||1 || mRgazIrSAvali 12 / rudhirabindu 13, tulA 14 vardhamAnaka 15 patAkA 16 / prAkArA 17 palyaGka (pUrvottarAphAlgunIyam ) 18/19, hasta 20 madhupuSpakaM 21 caiva ||2|| kIlaka 22 dAmani 23 ekAvaliH 24 ca gajadanta 25 vRzcikalAGgulaM 26 ca / gaja vikramazca, (gajapAdanyAsaH) 27 tataH siMhanipIdikA 28 ca saMsthAnAni // 3 // iti / sU0 1 // iti candra prajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 // dazamasya prAbhRtasya navamaM prAbhRtaprAbhRtam vyakhyatamaSTamaM prAmRtaprAbhRtam tatrASTAviMzatinakSatrANAM saMsthAnAni pradarzitAni / atha navamaM prAbhRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, nakSatrANAM saMsthAnAni ca tArAsaMkhyAvinA na bhavitumarhantItyatra navame prAbhRtaprAbhRte nakSatrANAM tArAsaMkhyA pradarzyate - tA kahaM te tAragge / ityAdi / mUlam - tA kahate tAragge Ahie ? ti caejjA / tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhIINakkhatte kai tAre paNNatte ? goyamA ? titAre paNNatte 1 / savaNa Nakkhate kai tAre paNNatte ? titAre paNNatte 2 / dhaNiTThA Nakkhatte kaitAre paNNatte ? paMcatAre paNNatte 3 / sayabhisayA Nakkhatte kaitAre paNNatte ? dutAre paNNatte 4 / punyApohavayA kkhatte kaitAre paNNatte ? dutAre paNNatte 5 / evaM uttarApodvavayAvi 6 / revaINakhatte kaitAre paNNatte ? battIsatAre paNNatte 7 / assiNI Nakkhatte kaitAre paNNatte ? titAre paNNatte 8 / evaM savve pucchijjiMti - bharaNI0 titAre 9 / kattiyA0 chattAre 10 / rohiNI 0 paMcatAre 11 / migasira 0 titAre 12 / addA0 egatAre 13 puNavvasu0 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10prA. prA.9 sU01 nakSatrANAM tArAsaMkhyAnidarzanam 312 paMcatAre 14 / pusse0 titAre 15 assesA0 chattAre 16 / mahAsattatAre 17 // punvAgguNI dutAre, 18 / evaM uttarAphagguNI vi dutAre 19 / hatthe paMcatAre 20 / citta0 egatAre 21 / sAI0 egatAre 22 / visAhA0 paMcatAre 23 / " aNurAhA0 paMcatAre 24 / jeTTA0 titAre 25 / mUle egArasatAre. 26.1. puvvAsADhA0 cautAre 27 / uttarA mADhA Nakkhatte kaitAre paNNatte ?. cautAre paNNate // suu0.1|| : dasamassa pAhuDassa navamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-9 // chAyA-tAvat kathaM te tArA AkhyAtam ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAm abhijinnakSatraM katitAraM prajJaptam ? gautama ! tritAraM prajJaptam 1 zravaNo nakSatra katitAraM prajJaptam 1 tritAraM prazaptam 2 / - dhaniSThA nakSatra katitAra praza tam pazcatAraM prajJaptam 3 / zatabhipagnakSatra katitAraM prajJaptam ?' zatatAra prajJaptam 4 / pUrvA proSThapadAnakSatraM kRtitAraM prazaptam ? :dvitAraM prajJaptam / evam-uttarAmoSThapadApi 6/revatI nakSatra katitAraM prazaptam ? dvAtriMzattAraM prajJaptam 7 / azvinI nakSatra kaMtitAraM prajJaptam ? tritAraM prajJaptam 8 / evaM sarvANi (nakSatrANi) pRcchayante-bharaNI0 tritAram 9 / kRttikA0 Sada tAram 10-rohiNo0 paJcatAram 11 / mRgazirona tritAram 12 / ArdrA0 ekatArama 13 / punarvasu0paJcatAram 14 / puNyo na0 tritAram 15 // azleSA paTUtAram816 madhAsaptatAram 17. pUrvAphAlgunI dvitAram 18aa pavamuttarAphAlgunyapi0 dvitAram 19 // hastoM na0paJcatAram 20 / citrA0 ekatAram 2za svAtina ekatAram 22 // vizAkhA paJcatAram 23 // anurAdhA paJcatAram 24 / jyeSThA0 tritAram 25 / mUlo na0 ekAdazatAram 26, pUrvASA DhA0 catustAram 27 / uttarASADhAnakSatra katitAraM prajJaptam-1 catustAraM. prajJatam // suu01|| dazamasya prAbhRtasya navama, prAbhRtaprAbhRtaM samAptam,,10-1.... / ' vyAkhyA-gautamaH pRcchati--tA'kaha tAraMgge' ityAdi / 'tA''tAvat 'khii| kathaM--kena prakAreNa 'te' tvayA 'tAragge' tAragraM--tArApramANam-aSTAviMzatinakSatrANAM tArA-saMkhyA - 'Ahie' AkhyAta kathitam ? 'ti, iti 'vaejjA' vadet vadatu kathyatu he bhagavan tadeva anayati-'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM lokaprasiddhAnAm 'aTThAvIsAeM- aSTAviMzataH aSTAviMzatisaMkhyakAnAM khalu NakkhattANaM' nakSatrANAM madhye 'abhiINakkhatte' abhijinakSatraM 'kaitAre' katitAra kiyattArA yuttaM paNNatte' prajJaptam--kathitam ! bhagavAnAha-'goyamA' he gautama / abhijinnakSatraM titAre 'paNNatte, tritAraM tArAtrayayuktaM prajJaptam 1 / 'sarvaNe Nakkhatta-zravaNaH zravaNAbhidhanakSatra katitAre' 'paNNatte, katitAraM prajJaptam ! titAre paNNatte ? tritAraM prajJaptam '2 / eMvamanayA rItyA sarvANyapipraznasUtrANi nirvacanasUtrANi ca svayaM sayojyaM. bhaNitavyAni / vyAkhyAtu arthasya 'chAyAgamyatvAnna viviyate / sarvanakSatratArApramANapratipAdakaM jambUdvIpaprajJaptigataM gAthAdvayamatra pradarzyate-"tiga 1 tiMga 2 paMcaga-3 sayA4 duga, 5 duga 6 vattIsaM 7 tigaM (tahatigaMe ca) cha 10 paMcaga 11 tiga 12 ikkaga 13, paMcaga 14 tiga 15 ikkaMga..16 ce // 1 // sattaga 17 'duga 18 duga 19, paMcaga 20, ikki 21 kkaga, 22.paMca 23car3a 24 tigaM 25 ceva / ikkArasaga 26 caukkaM 27, caukkagaM 28 ceva tAraggI // 23 // " iti|| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistre tinaH3 | aSTAvizati | nakSatrANAM saM. | sthAna tArA saM0 nksstrnaamaani| saMsthAnAni . tArAsaMkhyA | abhijit gozIrSAvali. tisraH 3 zravaNaH kAhAra. (kAvaDa) dhaniSThA zakuni 'paMjara. paJca 5 zatabhiSak puSpopacAra. zatam 100 pUrvAbhAdrapadA apArdhavApI. | tAre 2 uttarAbhAdra revatI naukA. dvAtriMzata 32 / 21 azvinI azvaskandha. titaH 3 bharaNI bhaga saM. tisaH 3 214 - w hr dm saMkhyAkoSThakam | kram / nakSatranAmAni ! saMkhyAsthAnAni | tArA saMkhyA puSyaH vardhamAna (zarAva) | tisraH 3 . azleSA patAkA sa. / maghA prakAra sa. sapta 7 pUrvAphAlgunI | ardhapalyaka sa. | detAre 2 / uttarAphAlgunI hastaH hasta sa. paJca 5 citrA madhu (maharA) pu. svAtiH kIlaka saM0 | ekA 1 | paJca 5 vizAkhA dAmini (rajju) saM.. anurAdhA ekAvalihAra saM. | paJca 5 jyeSThA gajadanta sa. tila 3 mUla0 vRzcikapuccha / ekAdaza 11 pUrvASADhA gajapAdanyA sa. | catasaH 4 uttarASADhA siMhaniSayA saM | catasraH 4 22 m m - kRttikA rAhiNI kSuragRha. . zakaToddhi SaTa 6 paJca 5 mRgaziraH ArdrA / 14 | punarvasu mRgazIrSAvali. rudhirabindu. | tulA saM. tinaH 3 ekA. 1 paJca 5 ~ Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkAprA010 mA. prA. 10 sU01 nakSatraNAM tArAsaMkhyAnidarzanam 315 chAyA-trika 1 trika 2 paJcaka 3 zata 4 dvika 5 Thika 6 dvAtriMzat 1 trikaM 8 tathA trikaM 9 ca SaT 10 paJcaka 11 trika 12 ekaka 13-paJcaka 14 * trikaM 15 ekakaM 16 caiva 1 // saptaka 17 dvika 18 dvika 19 paMcaka 20, eka 21 kaka 22 paMcaka 23 catuH 24 trikaM 25 caiva / ekAdazaka 26 catuSkaM 27 catuSkaM 28 caiva tArApram // 2 // iti / ____etadgAthAdvayoktakrameNASTAviMzati nakSatrANAM tArApramANamavaseyamiti ||suu0.1|| . . iti shrii-vishvvikhyaat-jgdvllbh-prsiddhvaackpnycdshbhaassaaklitllitklaapaalpk-prvishuddh| gadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhucchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrA- .. cArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru bAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara . zrIghAsIlAlati-viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya-navamaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10-9 // // shriirstu|| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Se HD '" "" y ' d 12 dazamasya zrabhRtasya dazamaM prAbhRtamAbhRtam // : 9 * vyAkhyAtaM navamaM prAbhRtaprAmRtam / tatra nakSatrANAM tArAsaMkhyA, pradarzitA, atha dazamaM prAmRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atraM svasyAstagamanena kati nakSatrANi ahorAtraparisamApakatayA kaM mAsaM nayantIti ko'horAtrasya nakSatrarUpo netA ?" iti nakSatrANAM netRtvaM tattadadhikRtya pauruSI parimANaM ca pradarzyate-- 'tA kahaM te NeyA' ityAdi / " mUlam tA kahaM te yA Ahie ti vaejjA / tA vAsANaM paDhamaM mAsaM kai NakkhattArNeti' ? tA cittAri NakkhattArNeti taM jahA - uttarAsADhA, abhII savaNe, dhaNiTThA / uttarAsAdAcoddasa - ahora i, abhiI satta ahoratte Nei, savaNe aha ahorate Nei dhaNiTThA evaM ahorAta i| taMsi caNaM mAsaMsi cauraMgulAe- porisIe chAyAe sUrie aNupariyaI / tassa NaM mAsassa carime divase do pAyAiM cattAri ya aMgulAI porisI bhavai 1 / 1 tA vAsaNi docca mAMsa kaI NakkhattA rNeti ? tA cattAri NakkhatA NeMti, taM jahA - dhaNiTThA, sayabhisayA, puvyapohavayA / evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva jaMbuddIvapannattIe tava etthaMpi bhANiyanvaM, taM jahA - ghaNiTThA codasaahorate Nei sayabhisayA satta ahorate Ne, punyApohavA aTTha ahorate Nei, uttarApohavayA egaM ahorataM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi aTThagulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyadRi tassa NaM mAsassa carime divase do payAI aTTha aMgulAI porisI bhavai 2 / tA vAsANaM taiyaM mAsaM kai NakkhattA ti ? tA tiNNi NakkhattA NeMti, taM jahA - uttarapoTThavayA, revaI, assiNI uttarApoTThavayA codasaahoratte Nei, revaI paNNarasa ahoratte NeDa assiNI egaM ahorataM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasa~gulAe porisIe chAyA sUrie aNupariyadR / tassa NaM mAsassa carime divase lehatthAI tiNi payAI porisI bhavai 3 / tA vAsANaM cautthaM mAsaM kai NakkhattA rNeti ? tA tiSNi NakkhattA NaMti, taM jahA - assiNI, bharaNI kattiyA / assiNI caudasa ahorace Nei, bharaNI paNNarasa ahorate Nei, kattiyA egaM ahorattaM Nei, taMsi ca NaM mAsaMsi solasaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaha, tassa NaM mAsassa carime divase tiNi payAI cAri aMgulAI porisI bhavai 4 tA hemaMtANaM paDhamaM mAsaM kai NakkhattA ti ? tA tiSNi NakkhattA peMti, taM jahA - kattiyA, rohiNI, saMThANA / kattiyA coddasaahorate Nei, rohiNI paNNarasa aho - Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 10 sU01nakSatrANAM netRtvaM paurUSIparimANa ca 317 m ratte Nei, saMThANA ega ahora Nei / tasi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulAe porisIe chAyAe sarie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi payAI aTTha aMgulAI porisI bhavai // 1 // ___tA hemaMtANaM doccaM mAsaM kai NakkhattA aiti ? cattAri NakkhattA ti, taM jahAsaMThANA, adA, puNavam pusso / saMThANA codasaahorate Nei, ahA satta ahoratte Nei, puNavvasU aTTha ahoratte Nei pusse ega ahorattaM NeDa / taMsi ca NaM mAsaMsi cauvIsaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase lehaTANi cattAri payAI porisI bhavai 2 / tA hemaMtANaM taiyaM mAsaM kaiNavattA yeti ? tA ttiNNi NakkhattA Neti taM jahApusse assesA mahA / pusse codasaahoratte Nei, assesA paMcadasa ahoratte Nei, mahA 'ege ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupari yaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi payAI ahaMgulAI porisI bhavaI 3 / tA hemaMtANa cautthaM mAsaM kai NakkhattA gaMti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA mahA punvAphagguNI uttarAphagguNI / mahA coddasa ahoratte Nei, puvvAphagguNI 'paNNarasa ahoratte Nei, uttarApharaguNI egaM ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi solasaMgulAe porisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi payAI cattAri aMgulAI porisI bhavai 4 / / . . tA gimhANaM paDhama mAsaM kA NakkhattA aiti ? tA tiNNi NakkhattA aiti, taM jahA .uttarAphagguNI, hattho cittA / uttarAphagguNIcoisa ahoratte hattho paNNarasa ahoratte Nei, cittA egaM ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasaMgulAe porisI chAyAe sUrie aNupariyaTTai / tassa NaM mAsassa carime divase lehaTTAI ya tiNNi payAI porisI bhavaI 1 / - tA gimhANaM vitiyaM mAsa kai NakkhattA aiti ? tA tiNNi NavakhattA aiti taM jahA'cittA, sAI, visAhA, cittA codasa ahorate Nei, sAI paNNarasa ahoratte Nei, visAhA ega ahorattaM Nei, / tasi ca NaM mAsaMsi aTuMgulAe porisIe chAyAe sarie aNupariyadRi tassa NaM mAsassa carime divase do payAI aTTha aMgulAI porisI -bhavai 2 / gimhANaM taiyaM mAsaM kai NakkhattA Neti ? tA cattAri NakkhattA aiti taM jahAvisAhA aNurAhA, jeTThA, mUle ya / visAhA * codasaahoratte Nei, aNurAhA, satta ahoratte Nei, jehA aha ahorate Nei, bhUlo ega ahorattaM Nei / taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulAe Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 / / candraprAptisUtre porisIe chAyAe sarie aNupariyaTai / tassa NaM mAsassa carime divase do payAI cattAri aMgulAI porisI bhavai 3 / __tA gimhANAM cautthaM mAsaM kai NakkhattA paMti ? tA tiNNi NakkhattA Neti, taM jahAMmUlo, puvAsADhA, uttarAsADhA / mUlo codasaahoratte Nei, puvvAsADhA paNNarasa ahoratte Nei uttarAsADhA ega ahorattaM Neha / (iyatparyantaM jambUdvIpaprajJaptipAThaH) jAva tasi ca NaM mAsaMsi vaTTAe, samacauraMsasaMThiyAe NaggohaparimaMDalAe sakAyamaNuraMgiNIe chAyAe sarie aNupariyaTTai tassa NaM mAsasta carime divase lehaTAI dopayAI porisI bhava // 201 // // dasamassa pAhuDassa dasamaM pAhuDapAhuDaM samatta // 10-10 // chAyA -tAvat katha te netA AkhyAtaH 1 iti vadet / tAvat varSANAM prathama mAsaM kati nakSatrANi nayanti ? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA-uttarApADhA, abhijit, zravaNaH, ghaniSThA / uttarApADhA caturdaza ahorAtrAn nayati, abhijit saptamahorAtrAn nayati, zravaNaH aSTa ahorAtrAn nayati, dhaniSTA pakam ahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse caturagulayApaurupyA chAyayA sUryaH anuparAvarcatte / tasya khalu mAsasya carime divase he pade catvAri ca agulAni paurupI bhavati 1 / tAvat varSANAM dvitIyaM mAsa kati nakSatrANi nayanti? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti tadyathA-dhaniSThA zatabhipak, pUrvAgroSThapadA, uttarAproSThapadA / pavam patena'abhilApena yathaiva jambUdvIpaprajJaptyAM tathaiva atrApi bhaNitavyam , tadyathA-dhaniSThA caturdaza ahorAtrAn nati, zatabhipaka sapta ahorAtrAn nayati, pUrvAproSThapadA aSTa ahorAvAn nayati, uttarAmropThapadA ekam ahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse aSTAigulayA paurupyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya mAsasya carame divase / pade aSTa aGagulAni paurupI bhavati 2 / tAvat dharpANAM tRtIyaM mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSetrANi nayanti, tadyathA-uttarAproSThapadA, revatI azvinI / uttarAproNThapadA caturdaza ahorAtrAn nayati, revatI paJcadaza ahorAtrAn nayati, azvinI ekam ahorAtraM nayati / tasmiMzca khalu mAse dvAdazAGagulayA pauruNyA chAyayA sUryaH anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthAni, trINi padAni paurupI bhavati 3 / / / / / / tAvat varSANAM caturtha mAsa-kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA-azvinI, bharaNI, kRttikA / azvinI caturdaza ahorAtrAn nayati, bharaNI paJcadaza ahorAtrAn nayati, kRttikA ekam ahorAtra nayati / tasmizca -khalu mAse poDazAdagulayApauruNyA chAyayA sUrya anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase trINi padani catvAri aDagulAni paurupI bhavati / / . . . , , , . __ tAvat hemantAnAM prathama mAsa kati- nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA-kRttikA, rohiNI saMsthAnA / kRttikA caturdaza, ahorAtrAn nayati, rohiNI paJca daza ahorAtrIn nayati, saMsthAnA pakamahorAtra nayati / tasmizca khalu mAse vizatyagulayA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA010 prA. prA. 10 sU01 nakSatrANAM netRtvaM paurUSIparimANaM ca 319 pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate, tasya khalu mAsasya carame divase trINi padAni aSTa amgulAni pauruSI bhavati / 1 / 1 tAvat hemantAnAM dvitIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti tAvat catvAri, nakSatrANi nayanti, tadyathA - saMsthAMnA, ArdrA punarvasuH puNyaH / saMsthAnA caturdaza ahorAtrAn nayati, ArdrA sapta- ahorAtrAn nayati, punarvasuH aSTa ahorAtrAn nayati, puSyaH ekamahorAtraM nayati / tasmiMzca khalu mAse caturviMzatyadagulyA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthAni catvAripadAni paurupI bhavati / 2 / tAvat hemantAnAM tRtIyaM mAsaM katinakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti tathA puSyaH azleSAmaghA / puSyaH caturdaza ahorAtrAn nayati, azleSA paJcadaza ahorAtrAn nayati maghA ekamahorAtraM nayati / tasmiMzca khalu mAse viMzatyudagulyA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya khalu mAsaMsya carame divase trINi padAni aSTa aDagulAni pauruSI bhvti|3 / 1 { tAvat hemantAnAM caturtha mAsa kati nakSatrANi nayanti tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA - maghA, pUrvAphalgunI, uttarAphAlgunI / maghA caturdaza ahorAtrAn nayati, pUrvAphAlgunI paJcadaza ahorAtrAn nayati, uttaraphAlgunI ekamahorAtra nayati / tasmiMzca khalu mAse poDazogulayA paurupayA chAyayA sUrya anuparAvartate / tasya khalu mAsasya carame divase trINi padAni catvAri adgulAni pauruSI bhavata | 4 | "," tAvat grISmANAM prathamaM mAMsa, kati nakSatrANi nayanti / tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA - uttarAphAlgunI hastaH citrA ! uttarAphAlgunI caturdaza ahorAtrAn nayati, hastaH paJcadaza ahorAtrAn nayati, citrA ekamahorAtraM nayati / tasmizca khalu mAse dvAdazAGgulayA paurUSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya khalu mAsasya carame divase rekhA sthAni trINi padAni paurupI bhavati / 1 / tAvat zrImANAM dvitIyaM mAsaM kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti, tadyathA - citrAM, svAti vizAkhA / citrA caturdaza ahorAtrAn nayati, svAtiH paJcadaza ahorAtrAn nayati, vizAkhA ekamahorAtraM nayati / tasmiMzca khalu mAse aSTAGgulayA pauruSyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya khalu mAsasya carame divase dve pade aSTaaGgulAni pauruSI bhavati / 2 / grISmANAM tRtIyaM mAsa kati nakSatrANi nayanti ? tAvat catvAri nakSatrANi nayanti, tadyathA - vizAkhA anurAdhA jyeSTA mUlam / vizAkhA caturdaza ahorAtrAn nayati, anurAdhA saptamahorAtrAn nayati, jyeSTA aSTaahorAtrAn nayati, mUlam ekamahorAtraM nayati tasmiMzca khalu mAse caturaGgulayA pauruNyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate / tasya ca khalu mAsasya carame divase dve catvAri aMgulAni pauruSI bhavati / 3 / tAvat grISmANAM caturtha mAse kati nakSatrANi nayanti ? tAvat trINi nakSatrANi nayanti tadyathA - mUlaM pUrvASADhA uttarASADhA, mUlaM caturdaza ahorAtrAn nayata pUrvASADhA, paJcadaza ahorAtrAn nayati, uttarASADhA ekaM nakSatraM nayati / ( jambUdvIpaprajJapti saMgRhItaH pATho gataH ) yAvat tasmiMzca khalu mAse 'vRttayA samacaturasrasaMsthitayA nyagrodhaparimaNDalayA svakAyamanuraGagiNyA chAyayA sUryaH anuparAvarttate tasya khalu mAsasya carame divase rekhAsthe dve' pade paurUSI bhavati / 4 / sU" 1 " hracit "" Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AN 320 * vyAkhyA-gautamaH pRcchati 'nA phahaM te NeyA' ani / 'nA' nAdana 'phara kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'NeyA' netA svasyA'gtagayanenAhogapagmigAeko nahararUpI nA nAyakaH 'Ahie' mAkhyAtaH ! 'tivaejjA' iti vadeta vadanu kathayanu hai bhagavan ! nadeva pranayannAha'tA vAsANaM' ityAdi / 'tA' tAvata 'bAsANaM' varSANAM vAmanu gambanminAM nI mAmAnAM zrAvaNa-bhAdrapadA-''zvina-kArtikarapANA gaye 'padama' pradhagama - Adi 'mAgaM'dhApaNa aNaM 'kai' kati kiyatsaMkhyakAni 'NavakhattA' nakSatrANi 'gati' nanti banyAnagamanapUrvakamadoganaparisamApakatayA gamayanti / evaM gautagena pramne pte bhagavAnAda,--'nA cacArga' ratyAdi, 'tA' tAvat 'cattAri NaksattA' catvAri nakSatrANi 'gani' meNa nayanni nAnyatra dazeyani-naM jahA, ityAdi taMjA-tadyathA-tAnImAni--'uttagasAhA' uttagapADhA ?, 'abhiI' bhanina 2 'mavaNI' zravaNaH 3, dhaNihA dhaniSTA 4 veti / tara 'uttarAmATA' unarApAdAna 'cASTama' caturdaza mAsasyAdimAn caturdaza saMkhyakAn, 'ahoratte' ahorAdhAna garindiyAni 'i' nayana myasyA'stagamanenAhorAtraparisamApakatayA gamayati 1 / nadhA napazcAt naturdazAhogamAnantaraM 'abhiI' abhijinnakSatraM 'satta ahoratte' saptAhorAtrAn pAdazAhogavAdArabhya ephaviMzatitamAho. rAtraparyantaM 'NeI' nayati svayamasta prApyAhorAtraparisagAekanayA gamayani 2 // tadanantaraM 'gavaNoM' zravaNaH zravaNanakSatraM 'aahoratte' aSTAhorAtrAn-dvAviyanitamAhogavAdArabhya ekonaviMgatamAho. rAtraparyantaM 'NeI' nayati / evaM sarvasaMkalanayA gatA zrAvaNamAsasyakonariMzadahogamAH tadanantaraM zeSam 'ega ahoratta' ekamahorAtratriMgattamaM 'dhaNihA' dhaniSTAnasatraM 'NeI' nayati sva'syA'stagamanenaikAhorAtraparisamApanapUrvakaM mAsasamApaphatayA zrAvaNaM mAsaM parisamApayati / evaM catvAri nakSatrANi zrAvaNamAsaparisamApakAni santIti / atha sUryaparAvartanamAha-taMsicaNaM' ityAdi, 'taMsi ca NaM' tasmina uttarApADhAdinakSatracatuSTayena parisamApyamAne 'mAsaMmi' mAse zrAvaNe mAse 'cauraMgulAe porasIe' caturagulayA catura-gulAdhiyA paurupyA puruSa pramANayA, 'chAyAe' chAyayA 'marie' sUryaH 'aNupariyaTTai' 'ganuparAvarttate, 'manu' iti pratidivasa parAvartate pRthaga bhavati / atredaM bodhyam-zrAvaNamAse prathamAhorAbAdAranya prati divasamanyAMnyamaNDalasakramaNena yathA tasya zrAvaNamAsasyAntime divase tathA kathaJcanApi dve pade catvAri aDgulAni paurupI bhavedityevaM krameNa sUryasya sakramaNaM bhavati, tadeva darzayati-tassa gaM' ityAdi, 'tassa gaM. mAsassa' tasya skhala zrAvaNasya mAsasya 'carame divase' carame divase antime dine 'dopayAI'? dve pade--'cattAri aMgulANi' catvAri agulAni caturadgulAdhika dvipadapramitA 'porisI bhavaI' paurupI bhavati // 1 // " / atha varSANAM dvitIyaM mAsaM pradarzayati-tA vAsANaM doccaM' ityAdi / 'tA' tAvat' 'vAsANaM' 'varSANAM varAtrasya vAmatorityarthaH 'doccaM mAsaM' dvitIyaM, mAsaM bhAdrapadalakSaNa 'kai NakkhacA: Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candravaptiprakAzikA TokA prA010 prA.prA. 10 sU01 nakSatrANAM netRtva paurUSIparimANaM ca 325 gati' kati nakSatrANi nayanti svasyA'stagamanena bhAdrapadamAsaM parisamApayantItyarthaH / 'tA' tAvat 'cattAri NakkhattA aiti' catvAri nakSatrANi nynti'| kAni tAnItyAha-'taM jahA'' ityAdi "taM jahA' tadyathA-tAnImAni-'dhanihA' dhaniSTA 1, 'sayabhisayA' zatabhiSak '2, 'pucapoTTa, vayA' pUrvAproSThapadA 3, 'uttarapodvavayA' uttarAproSTapadA 4 proSTapadeti bhAdrapadA vijJeyA / athAtidezamAha-evaM' ityAdi, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'eeNa abhilAveNaM' etena pUrvamanupadapradarzitAbhilApakrameNa 'jaheba' yathaiva 'jambUhIvapannattIe' jambUdvIpaprajJaptyAM saptamavakSaskAre kathitaM taheva' tathaiva 'etthaMpi' atrApi candraprajJaptisUtragate'smin prakaraNe'pi 'bhANiyanvaM' bhaNitavyam / tadeva pradarzayAmaH- 'taM jahA' tadyathA-tatratyaM ' prakaraNaM yathA- 'dhaNiTThA ityAdi, 'dhaNihA' dhaniSThA nakSatraM 'codasaahoratte' bhAdrapadamAsaraya prathamAn caturdaza ahorAtrAn svayamastagataM bhUtvA . caturdazAhorAtraparisamApakatayA 'Nei' nayati caturdazAhorAtrAn parisamApayatItyarthaH, tatpazcAt 'sayabhisayA' gatabhipaganakSatraM 'sattaahoratte' saptAhorAtram paJcadazAhorAtrAdArabhya ekaviMzatitamAhorAtraparyantaM 'Nei' nayati svayamastagamanena bhAdrapadamAsasyaikaviMzatitamamahorAtraM samApayati / / tadanantaraM 'puvvApohavayA' pUrvAproSThapadA pUrvAbhAdrapadA nakSatraM 'aTThaahoratte' aSTAhorAtrAn dvAviMzatitamAhorAtrAdArabhyaikonatriMzattamAhorAtraparyantaM / / 'Nei' nayati bhAdrapadamAsasyaikonatriMzadahorAtrAn parisamApayati tatazca 'uttarApohavayA' uttarAproSTha padA-uttarAbhAdrapadAnakSatraM 'ega ahorattaM ekamahorAtraM yo mAsapUtoM zeSaekA'horAtraH sthitaH tam uttarAbhAdrapadAnakSatraM 'Nei' nayati / asyaikasyAhorAtrasya samAptau bhAdrapadamAsaH samApto bhavatIti bhAvaH / 'taMsi ca NaM' tasmiMzca khalu 'mAsaMsi, mAse bhAdrapadalakSaNe 'aTaigulAe porisIe' aSTADgulayA pauruSyA aSTADgulAdhikayA purupapramANayA 'chAyAe' chAyayA. marie' sUryaH 'aNupariyaTTaI' anuparAvarttate pratidivasaM nivarttate, ata. 'tassa NaM mAsassa' tasya khala mAsasya 'carime divase' carame antime divaseM 'do payAI dve pade tathA. 'aTTa aMgulAI aSTAGgulAdhikapadadvayapramitA 'porisI bhavaI' paurupI bhavati 2 / evamagre'pi sarvatraH / vijJeyam / vyAkhyA chAyAgamyatvena sugamatvAd grISmANAM tRtIyamAsajyeSThamAsaparyantaM na viviyate, 'varSANAM caturthamApADhamAsaMtvagre vakSyatIti / navaraM varSA RtostRtIya AzvinamAsaH 3' / caturthaH kArtikamAsaH 4 / evaM hemanta RtoH prathamo mArgazIrSamAsaH 1, dvitIya pauSaH 2, tRtIyo mAghaH3, caturthazca phAlguno mAsaH 4 iti / evaM grISma Rto. prathamazcaitro mAsaH 1, dvitIyaH 'vaizAkhaH 2, tRtIyojyeSThaH 3, caturthazca ASADhamAsaH 4, iti dvAdaza mAsA bhavanti / evamApADhasya carame divase 'lehatthAiMdo payAI' iti rekhAstho rekhA-pAdaparyantavarttinI sImA tasthe dve pade pauruSo bhavati paripUrNapada dvayaparimitA pauruSI bhavatIti bhAvaH evaM vyAkhyeyam / iyaM caturaGgalA vRddhi pratimAsaM zrAvaNamAsAdArabhyaH pauSamAsaparyantaM bhavati / tatpazcAcca pratimAsaM caturaGgalA, hAnirvAcyA sUryasyottarAyaNagatatvAt / iyaM ca hAnirASADhamAsaparyanta bhavati, ata ASADhamAsasya carame divase dvipadA 'pauruSI bhavati / tadeva pradarzyate-'tA gimhANaM' ityAdi 'tA' tAvat gimhANaM'grISmANAM grISmaRtoH 11 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A candraprAptisUtre 'cautthaM mAsaM' caturthaM mAsam ApAdalakSaNaM 'kar3a NakkhattA aiti' kati nakSatrANi nayanti svasyAstagamanena mAsaparisamApakatayA gamayanti ? 'tA' tAvat 'tiNi NakkhattA Neti' trINi nakSatrANi nayanti, 'taMjahA tadyathA-tAnImAni-'mUlo' mUlam 1 pUccAsADhA' pUrvApAr3hA 2 'uttarAsADhA' uttarApAr3hA 3 / tatra 'mUlo' mUlaM nakSatraM 'codasa ahoratte NeI' AdyAn caturdazaahorAtrAn 'nayati' 1 / 'puncAsADhA' pUrvApADhA 'paNNarasaahorate NeI' paJcadazAhorAtrAn nayati 2 / 'uttarAsADhA' uttarApADhA 'ega ahorattaM' ekaM triMzattamamahorAtra 'NeI' nayati svayamastagamanena triMzattamAhorAtrasamApanapUrvakaM tamApADhamAsaM parisamA payatIti bhAvaH 'taMsi ca NaM mAsaMsi' tasmiMzca ApADhalakSaNe khalu mAse 'vaTTAe' vRttayA, vartulayA vRttasya prakAzyavastunaH vRttayA 'chAyayA' ityagreNa sambandhaH, evaM 'samacauraMsasaMThiyAe' samacaturasrasaMsthitayA samacaturasrasaMsthAnavataH prakAzya vastunaH samacaturamrAkArayA chAyayA, tathA 'NaggohaparimaMDalAe' nyagrodhaparimaNDalayA nyagrodho vaTa; tadAkArasya prakAzyavastunastadAkArayA, chAyayA, upalakSaNametat anena yatsaMsthAnasaMsthitaM prakAzyaM vastu bhavati tasya chAyA'pi tatsaMsthAnavatI bhavatIti sarvasaMsthAneSu vijJeyam yat ApADhamAse prAyaH sarvasyApi prakAzyavastunaH divasasya caturbhAge'tikrAnte caturbhAge zepe vA svapramANA chAyA bhavati, nizcayanayena tu ASADhamAsasya carame divase, tatrApi sUrye sarvAbhyantaramaNDale cAraM carati sati prakAzyavastu saMsthAnasadRzA chAyA bhavati. ata evoktam "vaTTassa vaTTayAe" ityAdi / etadeva sUtrakAraH spaSTayati 'sakAyamaNuraMgiNIe' iti / 'sakAyamaNuraMgiNIe' svakAyamanuraGgiNyA-svasya , svakIyasya chAyAnivandhanasya prakAzyavastunaH kAyaH-zarIraM svakAyastam anu rajyate-anukAraM vidadhAtItyevaM zIlA anuraGgiNI 'dvipadgRha' ityAdinA dhinaJ pratyayaH tayA svakAyamanuraMGgiNyA 'chAyAe' chAyayA 'murie' sUryaH 'aNupariyaI' anu-pratidivasaM parAvartate / ayamAgayaH-ApADhasya prathamAdahorAtrAdArabhya pratidivapamanyAnyamaNDalasaMkramaNeta yayA sarvasyApi prakAzyavastuno divasasya caturbhAge'tikrAnte caturbhAge zeSe vA svAnukArA svapramANA ca chAyA bhavet tathA kathaJcanApi sUryaH parAvate, iti / tataH 'tassa NaM mAsassa' tasya khalu ApADhasya mAsasya 'carime divase carame antime triMzattame divase 'lehaTAI' rakhAparyantabhAgavartinI sImA tatrasthite rekhAsthite 'do payAI' dve pade padadvayapramitA 'porisI bhavaI' pauruSI bhavatIti sUtrArthaH / asya sUtrasya vizeSavyAkhyA jambUdvIpaprajJaptyAM matkRtAyAM prakAzikAvyAkhyAyAM vilokanIyamiti / atra yad ASADhamAsasya caramadivase dvipadA paurupI bhavatItyuktaM tat paurupI pramANa vyavahArata uktam, nizcayataH punaH saardhstriNshtaa'horaatrai-(30||) caturaGgulA vRddhiH zrAvaNamAsAdarAmya popamAsaparisamAptiparyantaM paTsu mAsepu dakSiNAyanagate sUrye bhavati, evameva caturaDgulA hAnirmAghamAsAdArabhyApADhamAsaparisamApti paryantaM SaTsu mAsepu uttarAyaNagate sUrye bhavatIti jJAtavyam / nizcayataH pauruNyAzcaturaGgalA vRdirhAnizca mauramAsamadhikRtya bhavati, sauramAsasyaiva sArdhatriMzadivasapramANatvAda, atra yaccAndramAsA kathitAste lokavyavahAramAzritya kathitA iti vibhAvanIyam / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA | mAsa nAma | nakSatra nAma di. | tathA di. | di va di. sAH di. zravaNa 8 | uttarASADhA 14 di | abhijit 7 dhaniSThA-1 zrAvaNaH dhaniSThA-14 bhAdrapadaH zatabhiSak-7 uttarA bhAdra-1 pUrvAbhAdra 8 AzvinaH __x uttarA bhAdrapada-14] revato-15 azvinI-1 kartikaH AzvinI-14 bharaNI-15 kRttikA-1 x mArgazIrSaH - x rohiNI-15 kRttikA-14 mRgazira-1 pauSaH mRgaziraH-14 / ArdrA-8 purnavasu-7 puSyaH 1 mAghaH puSyaH-14 azleSA-15 maghA-1 x phAlgunaH maghA-14 pUrvA phAlgunI 15, uttarA phA.-1 x citra: uttarAphAlgunI 14 hasta:-15 citrA-1 x vaizAkhaH citrA-14 svAtiH 15 vizAkhA-1 x jyeSThaH vizAkhA-14 anurAdhA-7 jyeSThA-8 mUlam-1 ASADha mUlam-14 | pUrvASADhA-15 uttarASADhA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre atra nizcayataH paurupI pramANapratipAdikA anyatroktA aSTau karaNagAthAH 'pavve' ityAdi pradaryante-- 324 pace paNNarasaguNe, tihi sahie porisIe ANayaNe / chandasIisayavibhatte, jaM laddhaM taM viyANAhi // 1 // jar3a hoi visamalaM, dakkhiNamayaNaM ThavijjanAyavvaM / aha va samaM laDaM, nAyavvaM uttaraM : ayaNaM // 2 // ayaNagae nihirAsI caugguNe pavvapAya bhayavvaM / jaM gulANi khayabuDhI porisIe ya // 3 // dakkhiNabuDDhI dupayA, aMgulayA NaM tu hoi nAyavvA / uttara ayaNe hANI, kAyantrA cauhi pAehiM // 4 // sAvaNa bahula paDivayA, dupayA puNa porisI dhuvAhor3a | cattAri aMgulAI, mAseNaM vaDe tatto ||5|| DhakkattI bhAgA, tihie puNa aMgulassa cattAri / dakkhiNaNe cuTTI, jAva. u cattAri u payAI || 6 || uttara ayaNe hANI, cauhiM pAyAhiM jAva do pAyA / evaM tu porisIe, cuhaDhi - khayA huMti nAyavvA // 7 // geet vA hANI vA, jAvaiyA porisIe diTThA u / tatto divagaNaM, jaM laddhaM tu tu ayaNagayaM // 8 // iti / chAyA - parva paJcadazaguNaM, tithisahitaM pauruSyA Anayane / paDaganizanavibhaktaM yallabdhaM tad vijAnIhi // 1 // yadi bhavani viSama bdhaM dakSiNamayanaM sthApayeta jJAtavyam / atha bhavati samaM dhaM jJAtavyam uttaram ayanam // 2 // ayanagata. nithi rAzi;, caturguNaH parvapAda bhaktavyam | yaha dham (yAni dhAni) aDgulAni, kSayavRdvipaurupyAzca // 3 // dakSiNe vRdviH dvipakSa, caturaGgulakAnA tu bhavati jJAtavyA / uttara hAni karttavyA caturbhiH pADhe ||4|| " zrAvaNa bahula pratipadi vipadA punaH paurupI vA bhavati / catvAri adgula, gAmena vardhanaM nattaH (tasmAt ) ||5|| edi bhAgAH tiSyAH punaH agamya catvAraH / dakSine apane vRdbhiH yAvanu cavAri tu padAni // 6 // '' Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . candraptiprakAzikATIkAprA010 prA. prA. 10 sU01pauruSI pramANapratipAdakagAthArthaH 325 uttare ayane hAniH, caturbhiH pAdaiH yAvat dvau pAdau / . aivaM tu pauruSyAH, vRddhi-kSayau bhavataH jJAtavyau // 7 // vRddhiH vA hAniH vA, yAvatkA pauruSyA dRSTA tu| tattaH divasagatena yat labdhaM tat khu ayanagatam // 8 // iti / etA gAthAH krameNa vyAkhyAyante- 'pavve paNNarasaguNe' parvapaJcadazaguNa-yugamadhye yasmin parvaNi yasyAM tithau paurupIparimANaM jJAtumipyate tasmAt pUrvayugAdita Arabhya yAvanti parvA,Na, pUrNimA rUpANi vyatItAni teSAM saMkhyA dhriyate, tatpazcAt 'tihisahie' tithi sahitaH yasyA tithe. paurupoparimANaM jJAtumicchet tasyAstitheH pUrva yAvatyastithayo gatAstatsakhyayA yo rAziH pUrvamekatrasthApitaH sa sahitaH yuktaH karttavyaH, tasmin rAgo gataH tithisaMkhyA prakSipyate ityarthaH / kimarthamityAha 'porisIe ANayaNe' pauruSyA Anayane pauruSvAnayanArthamityarthaH / tataH-tithisahitaH pUrvokto rAziH 'chalasIisayavibhatte paDazItizata vibhaktaH SaDazItyadhikena zatena tasya rozerbhAgo hiyate-atrAyaM bhAvaH-ekasmin sauramAse sUryatithayaH sArdhatriMzad bhavanti tadavadhau candratithaya ekatriMzad bhavanti, tato'yanasya paNmAsatvena mAsasya sUrya tithayaH sArdhatriMzat paDkena guNyante tato bhavati paDazItyadhikamekaM zataM (186) maNDalAnAmeka sminnayane tathA tadavadhigatacandratithayazcaikatriMzat paDkena guNyante tato bhavati SaDazItyadhikamekaM zataM (186) candra tithInAmekasmin ayane tataH tryazItyadhikazatapari mANamaNDalAtmake ekasminnayane candraniSpAditatithInAM paDazItyadhikazatapramANatvena paDazItyadhikazatena bhAgaharaNaM kathitam bhAge ca hRte 'jaM laddhaM' yat labdhaM bhAgahAreNa yat prAptaM 'taM viyANAhi' tat vijAnIhi hRdi samyagavadhArayetyarthaH // 1 // tataH 'jai hoi vismlkheN| yadi bhavati vipamaM landhaM yadi labdhaM, labdhasaMkhyA vipamA eka-tripaJcAdirUpA bhavet tadA tatparyantavarti 'dakSiNamayaNaM' dakSiNamayanaM dakSiNAyanaM 'ThavijjanAyavvaM' sthApayet jJAtavyaM, bhavedityarthaH / 'aha' atha yadi 'samaM laddhaM' sama labdhasamasaMkhyA dvikacatuSka-paTakAdirUpA labdhA bhavet tadA tatparyantavarti 'uttaraM ayaNaM nAyavvaM' uttaramayanam uttarAyaNaM jJAtavyam // 2 // tadevamukto, dakSiNottarAyaNaparijJAnopAyaH / sAmprataM paDazItyadhikazatena bhAge hRte yacchepamavatiSThate, athavA bhAgasaMbhavena yacchepaM tiSThati tadgatavidhi pradarzayati-'ayaNagae' ityAdi / 'ayaNagae tihirAsI' ayanagatastithirAzi:-pUrva bhAge hUte bhAgasaMbhave vA avazepIbhUto yo'yanagata stithirAziH-pUrvabhAge hate bhAgasaMbhave vA avazeSIbhUto yo'yanagatastithirAzi stiSThati saH 'caugguNe' caturguNaH kartavyaH caturbhi caturguNyate ityarthaH, guNite sati yaH guNanaphalarUpo rAziH saH 'pancapAya bhaiyavyaM' parvapAdena bhaktavyaH parvapAdena parvacaturthAM zena tasya bhAgo harttavyaH, tathAhi yugamadhye yAni sarvasakalanayA parvANi caturvizatyadhikazata(124)saMkhyakAni kathamityAha Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 candraprakSaptisUtre ekasmin yuge adhikamAsadvikayuktatvena dvApaSTimAsA (62) bhavanti, ekasminmAse ca pUrNimA'mAvAsyArUpaM parvadvayaM bhavati tato dvApaSTi dvAbhyAM guNyate- jAtaM caturviMzatyadhikamekaM zatam (124) / tatazcaturviMgatyadhikazatasaMkhyakAni. parvANi parvapAdena parvacaturthI zena ekatriMzadrUpeNa vibhajyante tepA bhAgo hiyate ityarthaH / hUte ca bhAge 'jaM laddhaM' yallabdhaM yA saMkhyA catuSkarUpA labhyate tatparimitAni 'aMgulAI' aDgulAni ca catvAryaDlAni cakArAdaDgulAMzAzca 'porisIe' pauruNyAH 'khayavuDDhI' kSayavRddhI jJAtavye bhAgalabdhasaMkhyAparimitAni catvAryagulAni pauruNyAH padadhruvarAzeH kSayatvena uttarAyaNe, tathA padadhruvarAzerupari vRddhitvena ca dakSiNAyane jJAtavyAnoti / / 3 / / etadevAne caturthagAthAvyAkhyAyAM pradarzayiSyate / atha evambhUtasya guNakArasya tathA bhAgahArasya kathamutpattiH / iti tadutpattiH pradAteyadi paDazItyadhikena tithizatena caturviMzatyaDgulAni uttarAyaNe kSayatvena dakSiNAyane ca vRddhitvena prApyante tadA ekasyAM tithau aDgulAnAM kiM pramANaH kSayaH kiM pramANA ca vRddhi bhavet ? iti prazne tatprakAra-2 mAha atra rAzitrayaM jAtam tatsthApanA yathA-- tithiSu / agulAni / divase / kA hAnirvRdvi | aba antyena ekakarUpeNa rAzinA madhyamazca |186 / 24 / 1 |kaa hAnAdvavA | atra antyena ekakarUpeNa gazinA madhyAturviMzatirUpo rAziguNyate, ekena guNane ca etAvAneva jAtazcaturviMzatisaMkhyakaH 24, "ekenaguNitaM tadeva bhavati' iti vacanAt , tataH asya caturviMzatirUpasya rAzeH Ayena paDazItyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate, bhAjyarAzezcaturvizitirUpasyoparitanasya stokatve SaDazItyadhikazatarUpabhAjakarAzinA bhAgo na hiyate (24) / tato bhAgahArAbhAve bhAjya-bhAjyakarAzyo paTakenApartanA kriyate, paTkena bhAgo hriyate ityarthaH tato jAta uparitano bhAjyarAzizcatuSkarUpaH adhastano bhAjaka rAzizca ekatrizat () / tato labdhA ekaikasyAM tithau catvAra ekatrizabhAgAH ( ) kSayatvena vRdvitvena veti tadevamukta uparitano rAzirguNakAraH adhastanazca bhAgahAra iti guNAkAra bhAAhArayorutpattiriti / atra sUtre ApADhamAsasya caramadivase ApADhapUrNimAyAM dvipadA paurupI bhavatItyuktam / tata Arabhya dakSiNAyanatvena pratitithau caturekatriMzabhAga ( ) vRdvikrameNa zrAvaNapUrNimAyAM caturagulAdhikA dvipadA pauruSI bhavati / eva pratimAsa caturagulavRdvikrameNa popapUrNimAyAM catuSpadA pauruSI bhavati / tata uttarAyaNa Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0mA 10 paurUSIpramANapratipAdakagAthArthaH pravezena pratitithau caturekatriMzadbhAga ( 327 4 ) hAnikrameNa ASADhapUrNimAyAM punadvipadA pauruSI 31 jAyate, ityavadheyamiti // 3 // prakRtamanusarAmaH-atha kasminnayane kiyatpramANApada ghumavarAzimadhikRtya vRddhirhAnirvA bhavatIti pradarzayituM caturthIgAthA vyAkhyAyate - 'dakkhiNavuDDhI' ityAdi 'dakkhiNabuDDhI' dakSiNe vRddhiH, dakSiNAyane sUrye gate pauruSI pramANe vRddhirjJAtavyA, yathA - ApADhapUrNimAyAM dvipadApauruSI bhavati tatpazcAddakSiNAyanaM prarabhate'taH padadvayasyopari aDgulAnAM vRddhirvijJeyA / etadevAha - 'dupayAdvipadAt padadvayAdupari 'aMgulayANaM' aDgulakAnAM 'vuDDhI hoi' vRddhi rbhavati sA 'nAyavvA' jJAtavyA / uttare ayaNe' uttare ayane uttarAyaNe gate sUrye yA pUrve dakSiNAyanAntimadivase pauSa pUrNimAyAM catvAraH pAdAH paurupI jAtAH tebhyaH 'cauhiM pAe hi' caturbhyaH pAdebhya ' hANIkA yavvA' hAni karttavyA // 4 // atha yugamadhye prathame saMvatsare dakSiNAyane yasmAdivasAdArabhya vRddhi rbhavettaM paJcamaSaSTheti gAthA dvayena prarUpayati-'sAvaNavahula:' ityAdi / sAvaNavahulapaDivayA' zrAvaNa bahulapratipadAyAM yugasya prathame saMvatsare zrAvaNamAse kRSNapakSasya pratipadAyAm ApADhapUrNimAto dvitIye divase 'dupayA puNa porasI dhuvA ho' dvipadA punaH paurupI dhruvA - nizcitA bhavati / ' tatto' tatta tadivasAt zrAvaNa kRSNapratipadAta ArabhyAgre 'mAseNaM' mAsena sUryamAsamAzritya sArvatriMzadahorAtrapramANena, candramAsamAzritya ekatriMzattithibhiH 'cattAri aMgulAI' catvAri aMgulAni paurupI 'vaDDhae' vardhate pratimAsAnte caturaGgulAnAM paurupo pramANe vRdvirbhavati sUryasya dakSiNAyanagatatvAt // 5 // 4 sUryamAsacandramAseti kathamavasIyate ? iti tadeva pradarzyate - 'ikkatIsa ' ityAdi, 'ikkatIsahabhAgA' itikathamavasIyate iti tadeva pradarzyate - 'ikatIsa ' ityAdi 'ikatIsai bhAgAti - hie puNa aMgulassa cattAri' ekatriMzadbhAgAH tithau punaraGgulasya catvAri - ' tihie' ekasyAM tithau aGgulasya catvAra ekatriMzadbhAgAH - vRddhirUpeNa bhavanti, sA ca 'dakkhiNaayaNe - 'DDhI' dakSiNe'yane vRddhiH, eSAM caturekatriMzadbhAgAnAM dakSiNAyane vRddhirbhavati / kiyatpadaparyanta mityAha - ' jAva u cattAri u payAI' yAvat tu catvAritu padAni - yAvat dakSiNAyana carama dine catuSpadamitA pauruSI bhavet tAvat vRddhirjJAtavyeti bhAvaH ||6|| 31 atha pauruSyAH padahAnimAha - 'uttaraayaNe' ityAdi, uttara ayaNe' uttare ayane uttarA - yaNe 'hANI' hAni rbhavet, kathamityAha - ' cauhiM pAyAhiM' caturbhyaH pAdebhyaH uttarAyaNa prathamadiva sAdArabhya caturbhyaH pAdebhyo hAniH prArabhate pratitithau caturekatriMzadbhAgakrameNa, kiyatparyantamityAha - 'jAva do pAyA' yAvat dvau pAdau yAvat uttarAyaNacaramadivase dvipadA pauruSI bhavet tAvat hA 3 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 candraprAptisUtre ni tavyeti / upasaMharannAha-evaMtu' ityAdi, 'evaMtu' anena pUrvoktaprakAreNa 'porisIe' paurupyA: 'buTTikhayA' vRddhikSayau hoti' bhavataH, iti tau vRddhikSayau 'nAyavyA' jJAtavyau // 7 // athAyanasyAdyataH kati divasA gatA iti pauruSI pramANamadhikRtya pradarzayannAhe-'vuDhivA' ityAdi, 'buDDhIvA hANI vA' vRddhirvA hAni, 'jAvaiyA porisIe dihAu' yAvatI pauruNyA dRSTA tu, 'tatto' tattaH tassakAgAt-'divasagaeNaM' divasagatena divamAnAM gamanena 'jaM laddhaM' yallabdhaM prApta divasapramANaM 'taM khu' tat khallu 'ayaNagayaM' ayanagataM tAvatparimitamayanaM gatamityavadhAryam / asyA gAthAyA ayaM gAvaH-Ipsitadine 'adya ayanasya katidivasA vyatItA' iti jJAtumicchet tadA tadIpsitadine yadi dakSiNAyanaM bhavet tadA tasmin divase yAvantaH pAdAH agalasahitAH paurupyA vardhitA bhaveyustAn pratitithi ekatriMgadAgacatuSTayavRddhikrameNa tithIgaNayet yAvatyastithayo labhyante yAvanto divasAna ayanasya jAnIyAt yat dakSiNAyanasya' iyanto divasA gatA iti / evameva uttarAyaNe hAnimAzritya divasA gaNanIyA iti ||8|| tadevamakSarArthamAzritya karaNagAthAnAM vyAkhyAnaM kRtam' sAmpratamudAharaNaM pradarzyate-yadi dakSiNAyane padadvayasyopari catvAri aGgulAni yasmin divase paurupyA' labhyante tadA ko'pi pRcchatiadya dakSiNAyanasya kati tithayo gatA? iti prazne zRNu-atra trairAzikakarmAvatAro yathA-yadi aGgulasya catubhirekatrizadbhAgairekA tithi rlabhyate tatazcaturbhiraDgulaiH kati tithayo labhyanteH' iti prazne rAzitrayasthApanA kriyate-/ekatrigadbhAgA tithiH mddgulaani| .. "7 -4-1- 1 "atrAntyo rAziraDgularUpaH, mA asyakatriMzadAgakaraNArthamekatrizatA guNyate jAtaM caturvizatyadhikamekazatam (124) anena madhyorAzi rekakarUpo guNyate jAtaM nadeva caturvizatyadhikaM gatam 124 / asya catuSkarUpeNAdi rAginA bhAgo hriyate labdhA ekatriMzatsaMkhyeti / etAstithayo jJAtavyAH, tena AgataM dakSiNAyane ekatriMzattamAyAM tithau paurupyAM caturaDgulA vRddhi riti dakSiNAyanasya adyaikatriMzadinAni gatAniti pagbhiAvanIyamiti / evamuttarAyaNe padacatuSTayA daSTAGgulAni honAni pauruSyA 'yasmin dine labhyante tadA ko'pi pRcchati-adya uttarAyaNasya katitithayo gatA. 1 iti prazne zRNu-atrApi rAzika kriyate, yathA-yadi agulasya cturmirektriNgdgaagrekaa| tithirlabhyate tadA'STabhiraguhInaH kanitithayo labhyante / iti rAziyarathApanA kriyate ... eka trishdaagaaH| tithiH| anggulaani|... atrApyantyo rAzirekatrizadgAgakaraNArthamekatriMzatA guNyane-jAte aSTacatvAriMzadadhike dve zate -(258) anena rAzinA manyo rAzirekaka yathA-- Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 10 prA0prA 10 pauruSIpramANapratipAdakagAthArthaH 329 dadhike dve zate (248) iti / asya rAzeH (248) Ayena catuSkarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate labdhA dvApaSTiH 62 / AgatamuttarAyaNe dvApaSTitamAyAM tithau pauruSyAmaSTAvaDgulAni hInAnIti gatAni uttarAyaNasya dvApaSTidinAnIti vibhAvanIyamiti // 8 // iti karaNagAthAH // 8 // tadevaM krameNa vyAkhyAtA aSTApi karaNagAthAH / sAmprataM 'yugasyAdito'mukasmin parvaNi katipadA paurupI bhavati ? ityudAharaNaiH pradarzayati-yathA ko'pi pRcchati-yuge Adita Arabhya paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA paurupI bhavati ? tatra caturazIti mriyate, tasyAzcAdhastAt paJcamyAM tithau pRSTa miti paJca sthApyAH / 84 / caturazItizca paJcadazabhirguNyate jAtAni 'SaSTayadhikAni dvAdazazatAni (1260), eteSu madhye adhastanA ye paJca sthatAste prakSipyante, jAtAni paJcaSaSTayadhikAni dvAdazazatAni (1265) epAM paDazItyadhikena zatena 186, bhAgo hiyate, labdhA paT 6, AgataM par3a ayanAni gatAni, saptamamayanaM vartate / tatastadgataM ca zepamekona paJcAzadadhikaM zataM 149 tiSThati / tata epa rAzizcaturbhiguNyate jAtAniH paNNavatyadhikAni paJcazatAni 596 / epAmekatrizatA bhAgo hate labdhA ekonaviMzati 19, zepAstiSThanti sapta 7, tatra dvAdazAGgulaH pAdo bhavatItyekonavizate. 19 dvAdazakena bhAgo hiyate tena labdhamekaM padam, zeSAH sapta, tAni cADgulAni, tena jAtamekaM padaM saptacAgulAni pada SaSThaM cAyanamuttarAyaNaM, tacca gataM, saptamaM tu dakSiNAyanaM vartate, tato ye ca sapta eka triMgadbhAgAH pUrva zepIbhUtA vartante teSAM yavAH kAryAH, tatra-aSTa yavAtmakamekamaDgulamiti te' sapta , aSTabhirguNyante jAtAH SaT paJcAzat 56 asyakatriMzatA bhAge hRte labdha eko yavaH, zepAstiSThanti paJcavizatiH,25. ete ekasya yavasya paJcaviMzatirekatrizadbhAgAH, tato jAtam eka padam , sapta aDgulAni, eko yavaH, ekasya ca yavasya paJcaviMzatirekatriMzadbhAgAH padam-aGgulAni-yavaH-ekatriMzadbhAgAH 1--7----1 -25 ekaH rAziH padadvayapramANe dhruvarAzau prakSipyate, tata Agatam paJcAzItitame parvaNi paJcamyAM tithautrINi padAni,' saptaagulAni, eko yavaH, ekasya ca yasya 'paJcaviMzatirekatriMzadgAgAH (pada. aM yavaH bhAgA ityetAvatI paurupIti / / -3-7-1-25 7. " tathA punaranyaH ko'pi pRcchati' -saptanavatitame parvaNi paJcamyAM tithau katipadA pauruSI bhavati 1, tatra' paNNavatiyite tasyAzcAdhastAt paJca, paNgavati ca paJcadazabhirguNyate, jAtAni Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 www.mmminen arrr- m..maananam candraprAptisUtre catvAriMzadadhikAni caturdazazatAni (1440), epo madhye ye'dhastanAH paJca te prakSipyante, jAtAni paJcacatvAriMzadadhikAni caturdazazatAni (1445) eSAM paGagotyadhikazatena (186) bhAgo hiyate, labdhAni sapta 7 iti sapta ayanAni, zeSaM tiSThati tricatvAriMzadadhikamekaM zatam (143) etat caturbhirguNyate jAtAni dvisaptatyadhikAni paJcazatAni (572), epAmekatriMzatA bhAgo hiyate labdhAni aSTAdaza (18) tAni cADgulAni, dvAdazADgulaM padamiti dvAdazabhiraDgulaistu padaM labhyate, zepaM paT, tAni cADagulAni tata AyAtam ekaM padaM SaDa aDgulAnIti / tata ekatriMzatA bhAge hate ye uddhRtAzcaturdaza 14, te yavAnayanArthamaSTabhirguNyante jAtaM tiSThati dvAdazottaraM zatam (112) asya-ekatriMzatA bhAgo hriyate labdhastrayaH 3, te ca yavAH 3, zepA tiSThati ekonaviMzatiH te ca ekonaviMzati reka triMgadrAgAH / tataH ekaM padaM par3a aDgulAni, trayo yavAH, ekasya yavasya ekonaviMzatizvaikatriMzadvAgAH ( ) iti prAptam / atra saptacAya nAni gatAni aSTamaM vartate, taccAyanamuttarAyaNaM bhavati, uttarAyaNe ca padacatuSTayarUpAd dhruvarAzehAnirbhavediti pUrvoktAGkazreNiH ( 1) padacatuSTayAt honA kriyate ' tadA zeSa tiSThati-dve-pade- paJcAGgulAni, catvAro yavAH ekasya ca yavasya dvAdaza ekatriMzadbhAgA (pa. aM yavA. bhAgAH 2-5-4 , etAvatIyugAdita Arabhya saptanavatitame parvaNi paJcamyAM titho pauruSI 31) / pitAyugAdita . bhavatItyuttaramavaseyam evaM sarvatra gaNanA paribhAvanIyeti // suu01|| "iti candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM TIkAyAM dazamasya prAmRtasya dazamaM prAbhRtaprAmRta samAptam // 10-10 // dazamasya prAbhRtasya-ekAdaza prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamaM prAbhRtaprAmRtam , tatra nakSatrANAM netRtvaM pauruSo pramANaM ca pradarzitam / atha ekAdarza prAbhRtaprAmRtaM prArabhyate, atra nakSatrANyadhikRtya candramArgAH, candramaNDalAntaraM sUryamArgazca pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsyaikAdazaprAmRtaprAmRtasya prathamaM candramArgaviSayakamidamAdisUtram-'tA kahate caMdamaggA ityAdi / mUlam-tA kahaM te caMdamaggA Ahieti vaevajjA / tA eesiNa aTThAvIsAe NakkhatANaM asthi NakkhattA je Na sayA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti // 1 // asthiNakhattA je NaM sayA caMdassa uttareNa jo joeMti ||2||asthi NakkhatA jeNaM sayA caMdassa Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA010 prA. prA. 11 sU01 candramArganirUpaNam 331 dAhiNeNa vi uttareNa vi pamapi joyaM joe~ti // 3 // asthi NakkhattA je NaM sayA' caMdassa dAhiNeNaM vi pamapi joyaM joeNti // 4 // atthi NakkhattA jeNaM caMdassa sayA pamaI joyaM joe~ti // 5 // tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNeNa joyaM joeti, taheva jAva kayare NakkhattA je NaM sayA caMdassa pamaI joyaM joeMti ? tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM je NaM NakkhattA sayA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joe~ti te Na cha, taMjahA-saMThANA 1, addA, 2, puslo 3, assesA 4, hattho 5, mUlo 6 / tattha NaM je te NakkhattA jeNaM sayA caMdassa uttareNaM joyaM joeNti, te NaM vArasa, taMjahA-abhiI 1, savaNo 2, dhaNihA 3, sayabhisayA 4, punyAMbhavayA 5, uttarAbhaiyA 6, revaI 7, assiNI 8, bharaNI 9, puncAphagguNI 10, uttarAphagguNI 11, sAI 12 / tattha NaM je te NakkhattA je NaM caMdassa dahiNeNa vi uttareNa vi pamapi joyaM joeNti teNaM satta, taMjahAkattiyA 1, rohiNI 2, puNabdham 3, mahA 4, cittA 5, bisAhA 6, aNurAhA 7 / tattha NaM je te NakkhatA jeNaM caMdassa dAhiNeNa vi pamapi joyaM joe~ti tAo NaM do AsADhAo to ya savvavAhire maNDale joyaM joe~suvA, joeNtivA, joissaMti vA tattha NaM jaM taM NakkhattaM jaM NaM sayA caMdassa pamaI joyaM joei sA gaM egA jehA ||suutr 1 // . chAyA-tAvat kathaM te candramArgAH AkhyAtAH ? iti vadet, tAvat eteSAM khalu aSTAviMzatena trANAM santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti // 1 // santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya uttare yogaM yuJjanti / / santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe'pi uttare'pi pramardamapi yogaM yuJjanti / 3 / santi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe'pi pramardamapi yoga zuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu candrasya sadA pramada yoga yuJjanti / / tAvat etepAm aSTAviMzatenakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti' tathaiva yAvat katarANi nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya pramarda yogaM yuJjanni ? tAvat , eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAM yAni khaluM nakSatrANi sadA candrasya dakSiNe yogaM yuJjanti tAni khalu paT tadyathA-saMsthAnA 1, ArdrA 2, puSyaH 3, azlepA 4, hasta 5, mUlam 6, / tatra khalu yAni tAni nakSatrANi yAni khalu sadA candrasya uttare yoga yuJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zatabhiSA 4, pUrvAbhAdrapadA 5, uttarAbhAdrapadA 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, pUrvAphAlgunI 10, uttarA phalgunI 11, svAti 12, tatra khalu yAni tAni nakSaANi yAni khalu candrasya dakSiNe'pi, uttare'pi, pramardamapi yogaM yuJjanti tAni khalu sapta, taMdyathA-kRttikA 1, rohiNI 2, punarvasu 3, maghA 4, citrA 5, vizAkhA 6, anurAdhA 7, / tatra khalu yAni tAni nakSatrANi yAni khalu candrasya dakSiNe'pi pramardamapi yoga / yuJjanti Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 candraprAptisUtre te dve ApADhe, te ca sarva vAhye maNDale yogam ayuJjatAM vA, yuGkto vA, yokSyato vaa| tatra yattat nakSatraM yat khalu sadA candrasya pramada yogaM yunakti sA khalu pakA jyesstthaa| ||suutr01|| - vyAkhyA--'tA kahate iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'camaggA' candramArgAH nakSatrANAM dakSiNata uttarataH pramardataH, athavA sUryanakSatrairvirahitatayA avirahitayA candrasya mArgA maNDatvagatyA paribhramaNarUpA maNDalarUpA vA mArgAH 'ahiyA' AkhyAtAH kathitAH 1 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA eesi Na' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM jyotiH zAstraprasiddhAnAM 'aTThAvIsAe' NakkhattANaM' bhaSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'atthi' santi 'asthi iti ekavacana bahuvacanavAcakamavyayapadaM, tena santItyarthaH 'NakkhattA nakSatrANi kAnicit, 'je NaM yAni khala 'sayA' sadA nirantaraM 'caMdassa candrasya 'dAhiNeNaM' dakSiNe dakSiNabhAge dakSiNasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti candreNa saha yogaM kurvantItyarthaH / tathA 'atthi' santi kAnicit 'NakkhattA' nakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'caMdassa' caMdrasya 'uttareNa' uttare uttarasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti 2 / tathA 'asthi' santi kAnicit 'NakkhattA' nakSatrANi 'je NaM yAni khalu 'sayA' sadA 'caMdassa' caMdrasya 'dAhiNeNa vi' dakSiNe'pi 'uttareNa vi' uttare'pi 'pamaIpi' pramadamapi pramardarUpamapi madhyamArgeNa gamanarUpamapi 'joyaM' joeMti yoga yuJjanti 3 / tathA-'atthi' santi kAnicit 'NakkhattA nakSatrANi 'je NaM' yAni khalla 'sayA' sadA caMdassa caMdrasya dAhiNeNaM 'pamapi' dakSiNe pramardamapi pramardarUpamapi 'joya joeMti' yogaM yuJjanti // 4 // tathA 'asthi NakkhattA' santi kAnicit nakSatrANi "je NaM'' yAni khalu 'cadassa' cadrasya 'sayA' sadA 'pamaI' pramardarUpaM 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti // 5 / evaM bhagavatA sAmAnyato nakSatrANAM paJca yogaprakArAH pradarzitAH atha bhagavan gautamaH kAni kAni nakSatrANi candrasya dakSiNAdikrameNa yogaM yuJjatIti bhinnatayA spaSTAvabodhArtha punaH pRcchati-'tA' 'eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesiNaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAm aSTAviMzatenekSatrANA mavye 'kayare 'NakkhattA' katamAni kinAmAni kati nakSatrANi santi 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti' candrasya dakSiNe sthitAni yogaM yuJjanti ? // 1 // taheva' tathaiva yathA pUrvaprakaraNe nakSatrayogaprakArAH kathitAstathaivAtrApi vaktavyA. spaSTArthatvAtpunarna vivicyante / kiyatparyantaM te vaktavyAH tatrAha-'jAva' ityAdi 'jAva' yAvat paJcamaM prakAram tadevAha-'phayare' ityAdi 'kayare' katamAni kinAmAni kati sakhya kAni ca 'NakkhattA' nakSatrANi santi 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA 'cadassa' candrasya 'pamaI' prarmadarUpaM 'joyaM' joeMti yogaM yuJjanti ! / 5 / HEHTELNORIGHTET Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAsima hAzimA TIkA prA 10 prA. prA 11 candramArganirUpaNam 333 evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn tAni bhinna bhinnarUpeNa pradarzayati 'tA eesiNaM' ityAdi 'tA tAvat 'eesi Na aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAvizaternakSatrANAM madhye 'je NaM' NakkhattA yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvakAla 'cadassa dAhiNeNa' candrasya dakSiNe dakSiNasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti 'te NaM' tAni khalu 'cha' SaT SaT saMkhyakAni santi 'taM jahA' tayathA tAni yathA 'saMThANA' sasthAnA mRgaziraH 1, 'adA' ArdrA 2, 'pusso' puSya 3 'assesA' alepA 4, 'hattho' hastaH 5, 'mUlo' mUlazca 6, iti etAni sarvANyapi mRgazira AdIni nakSatrANi paJcadazasya candramaNDasya bahizcAra caranti tathAcokta jambUdvIpaprajJaptau / saMThANA adda pusso'silesa hattho taheca mUlA ya / vAhirao vAhiramaMDalasta chappi ya navakhattA // 1 // chAyA-saMsthAnA ArdrA puSyaH azlepA hastastathaiva mUlazca / bAhyato bAhyamaNDalasya paDapi ca nakSatrANi // 1 // etAni nakSatrANi sadaiva dakSiNadig vyavasthitAnyeva candreNa saha yoga yuJjanti nAnyatheti // 1 // 'tattha' tatra tepu nakSatrayogaprakAreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvadA 'caMdassa uttareNaM joyaM joeMti' caMdrasya uttare uttaradizi sthitAni yoga yuJjanti 'te NaM' tAni khalu 'vArasa' dvAdaza santi 'taMjahA' tadyathA tAnImAni-abhiI abhijit 1' 'savaNo' zravaNaH 2, dhaniSThA dhaniSThA 3, 'sayabhisayA' zatabhiSak 4, 'punyA bhadavayA' pUrvAbhAdrapadA 5, 'uttarAbhavayA' uttarAbhAdrapadA, 6, revaI' revatI, assiNI, azvinI 8, 'bharaNI' bharaNI 9, puvvAphagguNI' pUrvAphalgunI 10, uttarApharaguNI uttarAphalgunI 11, sAI' svAtiH 12, iti etAni dvAdazApi nakSatrANi sarvAbhyantara candramaNDale cAraM caranti / yadA caMdrasya etaiH sahayogo bhavati tadA svabhAvataH eva candra zepeSveva maNDalepu varttate tata etAni uttaradigU vyavasthitAnyeva sadaiva candreNa saha yogaM yubantIti 2 / / tattha tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'caMdassa' candrasya 'dAhiNeNavi' dakSiNe'pi 'uttareNavi' uttare'pi 'pamadda pi' pramardarUpamapi 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti 'teNaM satta' tte khalu sapta santi; 'taMjahA tadyathA tAni yathA 'kattiyA' kRttikA 1, 'rohiNI' rohiNI 'puNavyasU' punarvasu 3, 'mahA' maghA 4, "cittA' citrA 5, 'visAhA' vizAkhA 6, 'anurAhA' anurAdhA 7, / 3 / tathA 'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatrANA madhye ye yAni 'nakkhattA' nakSatrANi santi teSA madhye 'je NaM' ye dve khalu nakSatre 'caMdassa' candrasya 'dAhiNeNavi' dakSiNe'pi tathA Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www candraprAptisUtra te va ApADhe, te ca sarva bAhya maNDale yogam ayuJjanAM vA, yutI vA, yokSyato vaaN| tatra yacada nanatraM yat skhalu sadA candrasya pramadaM yogaM yunakti sA khalu pakA jyesstthaa| suutr0|| ___vyAkhyA--'tA kahate iti / 'tA' tAvat 'kaI' kathaM kena prakAraNa 'ta' tvayA 'cadamanagA candramAgAH natrANAM dakSiNata uttarataH amardataH, athavA mUryanakSatravirahitatayA adirahitayA candrasya mAgA maNDatvagatyA parimaNarUpA maNDalandapA vA mArgAH 'yaDiyA' AkhyAtAH RthitAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu hai bhagavan / evaM gautamena grane kRna bhagavAnAha-'tA eesiNaM ityAdi, 'nA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM jyotiH zA prasiddhAnAM 'aTThAvIsAe NavattANa' aSTAviMzanikSatrANA madhye 'atyi' santi 'atyi' ini ekavacana-bahuJcanavAcanamavyayapadaM, tena santItyarthaH 'NakhattA nakSatrANi kAnicit, jaNaM yAni khachu 'sayA' sadA nirantaraM 'caMdassa candratya 'dAhiNaNaM' dakSiNe dakSiNamAge dakSigatyAM dizi tthitAni 'jAyaM joeMti' yogaM yuJjanti candreNa saha yogaM kurvantItyarthaH ! tathA 'atyi' santi RAnicin 'NavasattA nakSatrANi 'jeNaM' yAni khala 'sayA' sadA 'cadasya caMdrasya 'uttareNa uttare uttarasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti 2 tathA 'atthi' santi zAnicit 'NakhattA' nakSatrANi 'je NaM' yAni kha 'sayA' sadA 'caMdassa' caMdrasya 'dAhiNaNa vi' dakSiNe'pi 'uttaraMNa vi' uttare'pi 'pamapi pramardamapi pramadarUpamapi madhyamAgaMga gamanarupamapi 'joyaM joeMti yoga yuJjanti 3 / tathA-'atyi' 'santi kAnicin 'NakkhattA nakSatrANi 'ja NaM' yAni khalu 'sayA' sadA caMdassa caMdrasya dAhiNaNaM 'pamapi' dakSiNe pramardamapi pramardarUpamapi 'joya jAti yoga guJjanta || tathA 'asthi NakkhattA' santi kAnicit nakSatrANi 'jaNaM' yAni bulu cidassa' caMdratya 'sayA' sadA 'pamaha' pramardarUpaM 'joya joeMti' yogaM zuJjanti // evaM bhagavatA sAmAnyatA nakSatrANAM paJca yogaprakAgaH pradarzitAH atha bhagavan gautamaH nAni kAni nakSatrAgi candrasa TakSiNAdikramaMga yogaM yuJjati bhinnatayA spaSTAvabobAtha punaH pRcchati-'tA' 'eemiNaM ityAdi 'tAM tAvat 'eesiNaM asAvIsAe NakkhattANaM' paMpAm aSTAviyanakSatrANA madhye 'krayare 'NakkhattA' katamAni rkinAmAni kati nakSatrANi santi 'jaNa yAni khaka 'sayA' sahA caMdAsa dAhiNega joyaM joeMti' candrasya dakSiNe sthi'nAni yogaM yujanti ? // 1 // taheva tathaiva yathA pUrvaprakaraNe nakSatrayogaprakArAH kathitAnnathaivAti vaktavyAH saTArthavAcunane vivicyantaM / kiyAparyantaM te vakavyAH tatrAha-'jAva' ityAdi 'jAva' yAvat paJca prakAram tadevAha-kayara' ityAdi kayare katamAni kinAmAni Rti saMkhyakAni ca NavattA nakSatrANi santi 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA sadA 'caMdansa' candrasya 'pamaI' prarnadarUpaM 'joya' joeMti yogaM yuJjanti ? 51 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candramArganirUpaNam 333 candrazAsaprakAza kA TAkA prA 10 prA. prA. 11 evaM gautamena pRSTe sati bhagavAn tAni bhinnabhinnarUpeNa pradarzayati 'tA eesiNa' ityAdi 'tA tAvat 'eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM' eteSAM khalu aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'je NaM' NakkhattA yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvakAla 'caMdassa dAhiNeNa' candrasya dakSiNe dakSiNasyAM dizi sthitAni 'joyaM joeMti' yoga yuJjanti te NaM' tAni khalu 'cha' SaT paT saMkhyakAni santi 'taM jahA' tadyathA tAni yathA 'saMThANA' sarathAnA mRgaziraH 1, 'adA' ArdrA 2, 'pusso' puSya 3 'assesA' azlepA 4, 'hattho' hastaH 5, 'mUlo' mUlazca 6, iti etAni sarvANyapi mRgazira AdIni nakSatrANi paJcadazasya candramaNDasya bahizcAra caranti tathAcoktaM jambUdvIpaprajJaptau / saMThANA aha pusso'silesa hattho taheva mUlA ya / vAhirao vAhiramaMDalasta chappi ya nakkhattA // 1 // chAyA-saMsthAnA ArdrA puSyaH alepA hastastathaiva mUlazca / vAhyato vAhyamaNDalasya paDapi ca nakSatrANi // 1 // etAni nakSatrANi sadaiva dakSiNadig vyavasthitAnyeva candreNa saha yoga yuJjanti nAnyatheti // 1 // 'tattha' tatra tepu nakSatrayogaprakArepu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'sayA' sadA sarvadA 'caMdassa uttareNaM joyaM joeMti' caMdrasya uttare uttaradizi sthitAni yoga yuJjanti 'te the' tAni khalu 'vArasa' dvAdaza santi 'taMjahA' tadyathA tAnImAni-abhiI abhijit 1' 'savaNo' zravaNaH 2, dhaniSThA dhaniSThA 3, 'sayabhisayA' zatabhiSak 4, 'puvA bhaDvayA' pUrvAbhAdrapadA 5, 'uttarAbhavayA' uttarAbhAdrapadA, 6, 'revaI' revatI, assiNI, azvinI 8, 'bharaNI' bharaNI 9, punvAphagguNI' pUrvAphalgunI 10, uttarApharaguNI uttarAphalgunI 11, sAI' svAtiH 12, iti etAni dvAdazApi nakSatrANi sarvAnyantare candramaNDale cAraM caranti / yadA caMdrasya etaiH sahayogo bhavati tadA svabhAvataH eva candraH zepeSveva maNTalepu vartate tata etAni uttaradigU vyavasthitAnyeva sadaiva candreNa saha yogaM yulantIti 2 / / tattha tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi teSu 'je NaM' yAni khalu nakSatrANi 'caMdassa' candrasya 'dAhiNeNavi' dakSiNe'pi 'uttareNavi' uttare'pi "pamaddapi' pramardarUpamapi 'joyaM joeti' yoga yuJjanti 'teNaM satta' te khalu sapta santi; 'taMjahA tadyathA tAni yathA 'kattiyA' kRttikA 1, 'rohiNI' rohiNo 'puNavyasU' punarvasu 3, 'mahA' maghA 4, 'cittA' citrA 5, 'visAhA' vizAkhA 6, 'anurAhA' anurAdhA 7, / 3 / tathA 'tattha' tatra aSTAviMzatinakSatrANAM madhye ye yAni 'nakkhattA' nakSatrANi santi teSA madhye 'jeNaM' ye dve khalu nakSatre 'caMdassa' candrasya 'dAhiNeNavi' dakSiNe'pi tathA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 candraprAptisUtre 'pamahapi' pramardamapi 'joyaM joeMti' yogaM yuktaH 'tA oya' ne he nakSatre savvavAhire maMDale sarva bAhyamaNDalavyasthita 'joyaM joemu vA' yogamayuktAm vA yogamakurutAM 'joeti vA' yudkto vA yogaM kurutaH 'joegsaMti vA' yodhyato yogaM kariSyata vA / atreyaM bhAvanA ete pUrvApADhA uttarApAr3hA caMti hai api ApADhe pratyekaM catustAra, uktacca pUrva asyaiva navame prAmRte-nakSatratArA saMkhyAprakaraNa-'pubbAsADhA cauttAre, uttarAsAhA cauttAra' iti, tatra dve dve tAre sarvabAhyasya paJcadazasya maNDalasyAbhyantara bhavataH, dvaM dve ca bahirbhavataH / tatra ye dve dve tAre bahirbhavataste candrasya paJcadaze'pi maNDalaM cAra caranastadA te dakSiNadigvyavasthite staH, tatastadapekSayA "dAhiNeNa vi" iti dakSiNe'pi yogaM yuktaH, ityuktam / tathA ye dve dve nAre abhyannara sna, tayormadhyena niyamatazcandro gacchatIti, yatohi-yaTA pUrvApADhottarApADhAbhyAM saha candro yogaM samupaiti tadA'bhyantaratArakANAMmadhyato gacchatIti niyamaH / tadapekSayA "pamaIpi" iti pramardamapi yogaM iti kathyate // 4 // __tathA-'tatva' tatra-aSTAvizati nakSatreSu 'jataM Nakkhatta' yattannakSatraM 'jaNaM' yat khala 'sayA' sadA sarvakAlaM 'pamaha jAyaM' pramadaM yoga madhyato gamanarUpaM yoga 'joeI' yunakti 'sA Na ekA jeTThA' sA khalu ekA jyeSThA tat khalu ekaM jyeSThAnakSatramiti bhAvaH ||suutr 1 // tadevamuktA maNDalagatyA paribhramaNarUpazcandramArgAH, sAmprataM maNDalarUpAn candramArgAn tadantarANi sUryamArgAzcAbhidhAtumAha-'tA kai NaM te caMdamaMDalA' ityAdi / mUlam-tA kaiNaM te caMdamaMDalA Ahieti vaejjA, tA paNNaraya caMdamaMDalA Ahieti vaejjA / eesiNaM paNNarasaNDaM caMdramaNDalANaM atthi caMdamaMDalA je NaM sayA NakkhattehiM avirahiyA, 1, asthi caMdabhaMDalA je NaM sayA NakkhattehiM virahiyA 2, / asthi caMdamaMDalA je NaM ravisasi NakkhattANa sAmaNNA bhavaMti 3 / asthi caMdamaMDalA je NaM sayAAiccehiM virahiyA / 4 tA eesiNaM pagNarasaha caMdamaMDalANaM kayare caMdamaMDalA je NaM sayA NakkhattehiM avirahiyA jAca kayare caMdamaMDalA je NaM sayA AiccehiM virahiyA 1 tA eesi NaM paNNarasahaM caMdamaMDalANaM tasya je te caMdamaMDalA jeNaM sayA Nakkhattehi avirahiyA te Na aTTa, taM jahA paDhame caMdamaMDale, 1' taie caMdamaMDale, chaThe caMdamaMDale 3, sattame caMdamaMDale 4, aTThaye caMdamaMDale 5, isame caMdamaMDale 6, egArase caMdamaMDale 7, paNNarasame caMdamaMDale 8, / tattha je te cadamaMDalA je NaM sayA NakkhattehiM virahiyA te NaM satta, taMjahA-bIe caMdamaMDale 1, cautthe caMdamaMDale 2, paMcame caMdamaMDaLe 3, navame caMdamaMDale 4, vArasame caMdamaMDale 5, terasame caTamaMDale 6, causame caMdamaMDale 7, / tatya jete caMdamaMDale je NaM sasiraviNakkhattAgaM samANA bhavaMti te NaM cattAri taM jahApaDhame caMdamaMDale 1, vIe cadamaMDale 2, ikkArasame cadamaMDale 3, paNNarasame Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candramArgAntaram 335 caMdamaMDale 4, tattha jete caMdamaMDalA je NaM sayA Aiccehi virahiyA teNaM paMca, taM jahA-chaThe caMdamaMDale 1, sattame caMdamaMDale 1, aTThame caMdamaMDale 3, navame caMdamaMDale 4, dasame caMdamaMDale 5, ||suutr 2 // "dasamassa pAhuDassa egArasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-11 // chAyA tAvat katikhallu te candramaNDalAni AkhyAtAni ? iti vadet, tAvatpaJcadaza candramaNDalAni AkhyAtAni itivadet / tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM santi candramaNDalAni yAni khalu sadA nakSatrairavirahitAni / santi candramaNDalAni yAni khalu sadA takSavirahitAni 2 / santi candramaNDAni yAni khalu ravi zazi nakSatrANAM sAmAnyAni bhavanti 3 / santi candramaNDalAni yAni khalu sadA adityAbhyAM virahitAni 4 / tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM katamAni candramaNDalAni yAni khalu sadA nakSatraiH virahitAni ? yAvat katamAni candramaNDalAni yAni khalu sadA AdityAbhyAM virahitAni ? tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM candramaNDalAnAM tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu nakSatraiH avirahitAni tAni khalu aSTa, tadyathA-prathama candramaNDalam 1 tRtIya candramaNDa lam , 2 paSThaM candramaNDalam 3, saptamaM candramaNDalam 4, aSTama candramaNDalam 5, dazamaM candramaNDalam 6, ekAdazaM candramaNDalam 7, paJcadaza candramaNDalam 8 // 1, tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu sadA nakSatraiH virahitAni tAni khalu sapta, tadyathA-dvitIyaM candramaNDalam 1, caturtha candramaNDalam 2, paJcamaM candramaNDalam 3, navamaM candramaNDalam 4, dvAdazaM candramaNDalam 5, trayodazaM candramaNDalam 6, caturdazaM candramaNDalam 7 / 2 // tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu zazi-ravi nakSatrANAM sAmAnyAni bhavanti tAni khalu catvAri, tadyathA prathama candramaNDalam 1, dvitIyaM candramaNDalam 2, ekAdazaM candramaNDalam 3, paJcadazaM candramaNDalam 4, 3 // tatra yAni tAni candramaNDalAni yAni khalu sadA AdityAbhyAM virahitAni tAni khalu paJca, tadyathA-paSThaM candramaNDalam 1, saptamaM candramaNDalam 2, aSTamaM candramaNDalam 3, navamaM candramaNDalam 4, dazamaM candramaNDalam 5 4AsU0 2 // dazamasya prAbhRtasya ekAdaza prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-11 // ___ vyAkhyA-gautamaH pRcchati 'tA kaiNaM te caMdamaMDalA' iti 'tA' tAvat 'kai NaM' kati khalu kiyanti khala 'te' te tvayA 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! / bhagavAnAha 'tA' tAvat 'paNNarasa' paJcadaza paJcadazasaMkhyakAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'AhiyA' AkhyAtAni mayA kathitAni 'ti' iti evaM prakAreNa 'vaejjA' vadet kathayet svaziSyebhya iti / tatra paJca candramaNDalAni jambUdvope santi zeSANi ca dazamaNDalAni lavaNasamudre santi / uktaJca jambUdvIpaprajJaptisUtre. jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaMDalA paNNattA ? goyamA ! jaMbU dIveNaM dIve asIyaM joyaNasayaM ogAhitvA ettha Na caMdamaMDalA paNNatA / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra lavaNeNaM bhaMte samudde kevaiyaM ogAhittA kevaDyA caMdamaMDalA paNNattA ? goyamA ! lavaNe NaM sAhe tiNi tIsAI joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaMDalA paNNattA evAmeva sapuvvAvareNaM jambUddIve lavaNe ya paNNarasa caMdamaMDalA bhavaMtIti akkhAyaM / / chAyA--jambUdvIpe khala bhadanta ! dvIpe kiyatkaM (kSetra) avagAhya kiyanti candramaNDalAni prajJaptAni 4 gautama ! jambUdvIpe khala dvIpe azotaM (azIyavikaM ) yojanazatam avagAhya atra, khalu paJca candramaNDalAni prajJatAni / lavaNe khalu bhadanta! samudre kiyatkaM (kSetraM ) avagAdya kiyanti candramaNDalAni prajJamAni ? gautama ! lavaNe khalu samudre trINi triMzat yojanazatAni avagAhya atra khalu daza candramaNDalAni prajAtAni / evameva sapUrvAparaNa jambUdvIpe lavaNe ca paJcadaza candramaNDalAni bhavantIti AkhyAtam // asya vyAkhyA jambUdvIpaprajJaptimUtrasya matkRtAyAM.. .....yAkhyAyAM vilokanIyeti / atha bhagavAn candramaNDalAnAM nakSatrAdinA saha yogaM pradarzayati-tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paNNarasaNha' paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANa' candramaNDalAnAM madhye 'asthi tti, santi etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Nakkhattehi' nakSatraiH 'avirahiyA' avirahitAni yuktAni tiSThanti ! 'asthi santi kiyanti etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'jeNaM' yAni khallu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Nakkhattehi nakSatraiH 'virahiyA' virahitAni nakSatrayogavarjitAni tiSThanti 2 / 'asthi' santi kiyanti 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'jeNaM' yAni khalu 'ravisasi nakkhattANaM ravizazinakSatrANAM ravizazinakSatrANyAzritya 'sAmaNNA' sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni tiSThanti, yepu candramaNDalepu ravirapi gacchati zazyapi gacchati nakSatrANyapi gacchantityataH sUryacandranakSatreti sarveSAmapi bhogyAnIti bhAvaH 3 / 'asthi' santi kriyanti etAdRzAni 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA sarvakAlaM 'Aiccehi' AdityAbhyAM jambUdvIpe sUryadvayasya sadgAvAt dvAbhyAM sUryAbhyAM 'virahiyA' virahitAni sUryAbhogyAni tiSThanti na teSu kadApi dvAvapi sUryocAraM carata iti bhAvaH / 4 evaM bhagavatA sAmAnyena prokte sati gautamaH ekaikazazcacandramaNDalaviSaye vizeSAvabodhArtha punaH pRcchati 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' ? eteSAM khela 'paNNarasaNiM paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANaM' candramaNDalAnAM madhye 'kayare' katamAni kAni kiyanti 'caMdamaMDalA' candramaNDalAni santi 'jeNaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'Nakkhattehi nakSatraiH avirahiyA' avirahitAni viraharahitAni yuktAnItyarthaH tiSThanti ! 11 'jAva' yAvat, atra yAvatpadena pUrva bhagavatA proktamAlApakadvayamatra vAcyam, tathAhi-kAni candramaNDalAni santi yAni sadA 'nakSatravirahitAni nakSatrabhogavarjitAni tiSThinti 2 / tathA kAni candramaNDalAni santi yAni Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 337 ravizazinakSatrANAM sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni ravizazinakSatreti trayANAmapi bhogyAni santi 3 / caturthamAlApakaM sUtrakAra eva vizadayati-'kayare' ityAdi, eteSAM paJcadazAnAM candramaNDalAnAM mavye 'kayare' katamAni kAni 'cadamaMDalA' candramaNDalAni 'je NaM' yAni khalu 'sayA' sadA 'AiccehiM AdityAbhyAM 'virahiyA' vihitAni sUryadvayayogarahitAni tiSThanti ! / iti gautamena pRSThe sAta bhagavAn caturo'pi praznAn ekaikazaH kRtvA 'samAdhatte-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' etAsA khalu 'paNNarasaNhaM' paJcadazAnAM 'caMdamaMDalANaM' candramaNDalAnAM, 'tattha' tatra tepA madhye 'je te cadamaMDalA' yAni tAni candramaNDalAni 'je NaM' yAni khala 'sayA' sadA sarva kAlaM 'NakkhattehiM avirahiyA' nakSatraiH avirahitAni nakSatrayogayuktAnItyarthaH santi 'teNaM aha' tAni khalu aSTha, 'taM jahA' tadyathA-tAnImAni 'paDhame caMdamaMDale' prathamaM candramaNDalam 1, 'taie caMdamaMDale' tRtIyaM candramaNDalam 2, 'chaThe caMdamaMDale paSThaM candramaNDalam 3, 'sattame caMdamaMDale' 'saptamaM candramaNDalam 4, 'aTThame caMdamaMDale' aSTamaM candramaNDalam 5, 'dasame caMdamaMDale' dazamaM candramaNDalam 6, 'egArase caMdamaMDale' ekAdazaM candramaNDalam 7, 'paNNarase caMdamaMDale' paJcadazaM candramaNDalam 8 / epAmaSTAnAM candramaNDalAnAM mavye kasmin maNDale kati 2 nakSatrANi bhavantIti prIte-epAmaSTAnAM candramaNDalAnAM madhye prathame candramaNDale dvAdaza nakSatrANi bhavanti, tathAhi-abhijit 1, zravaNaH2, dhaniSThA 3, zatabhiSaka 4, pUrvAbhAdrapadA 5, uttarAbhAdrapadA 6, revatI 7, azvinI 8, bharaNI 9, pUrvAphAlgunI 10, uttarAphAlgunI 11, svAtiH 12, // uktaJca "abhiI 1, savaNa 2, dhaNihA 3, sayabhisayA 4, do ya hoMti bhadavayA 6 / revai 7, assiNI 8, bharaNI 9 do phagguNI 11, sAi 12 paDhamaMmi // 1 // chAyA-spaSTaiveti / / tRtIye candramaNDale punarvasurmaghA ceti dve nakSatre 2, SaSThe ekaiva kRttikA 3, saptame rohiNI citrA ceti dve nakSatre 4, aSTame ekA vizAkhA 5, dazame anurAdhA 6, ekAdaze jyeSThA 7, paJcadaze cASTau nakSatrANi bhavanti tathAhi-mRgaziraH 1, ArdrA 2, puSyaH 3, azleSA 4, hastaH 5, mUlam 6, pUrvApADhA 7, uttarASADhA 8, ceti, aiSu AdyAni SaDnakSatrANi paJcadazasya maNDalasya, yadyapi bahizcAraM caranti tathApi tatpratyAsannavartitvAttAni tatra gaNitAnIti na kazci doSa iti, evametAnyaSTa candramaNDalAni sadaiva nakSatrai ravirahitAni yuktAni tiSThantIti / / 'tattha' tatra paJcadazasu candramaNDalepu madhye 'je te caMdamaMDalA' yAni tAni candramaNDalAni santi teSu 'je NaM'yAni khalu 'sayA'sadA sarvakAlaM 'Nakkhattehi virahiyA' nakSatrai virahitAni nakSatrayogavarjitAni yeSu kadApyekamapi nakSatraM yogaM na yunakti tAdRzAni 'te Na' tAni khalu 'satta' Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre 338 sapta santi, 'taM jahA' tadyathA tAni yathA - 'vitie caMdamaMDale' dvitIyaM candramaNDalam ' 'cautthe caMdamaMDale' caturthe candramaNDalam 2, 'paMcame caMdamaMDale' paJcamaM candramaNDalam 3, 'navame caMdamaMDale' navamaM candramaNDalam 4, 'vArasame caMdamaMDale' dvAdazaM candramaNDam 5, 'terasame caMdamaMDale' trayodagaM candramaNDalam 6, 'causame caMdamaMDale' caturdazaM candramaNDalam 7, |2| 'tattha' tatra paJcadazasu candramaNDaleSu 'je te caMdamaDalA' yAni tAni candramaNDalAni santi teSu ' jeNaM' yAni khala 'sasiravi nakkhattANaM' zagiravi nakSatrANAM kRte 'sAmaNNA' sAmAnyAni sarvasAdhAraNAni sarveSAM cArayogyAni 'bhavaMti' santi ' te NaM' tAnI khala 'cattAri' catvAri ' 'taM jahA ' tadyathA -- tAnImAni - 'paDhame caMdamaMDale' prathamaM candramaNDalam 1, 'vIe caMdamaMDale' dvitIyaM candramaNDalam 2, 'ikkArasame caMdamaMDale' ekAdazaM candramaNDalam 3, 'paNNarasame caMdamaMDale' paJcadazaM candramaNDalam 4 | 3 | tathA - 'tattha' tatra teSu pazcadazasu candramaNDaleSu 'je te caMdamaMDalA' yAnitAni candramaNDalAni santi teSu 'je NaM' yAni khalla 'sayA' sadA sarvakAlaM divase rAtrauvA 'Aicyehi virahiyA' AdityAmyA sUryAbhyAM virahitAni sUryamaNDalasparzavarjitAni 'teNaM' tAni khalu paJca' paJca, 'taM jahA ' tadyathA tAna yathA- 'chaDe caMdamaMDale' paSThaM candramaNDalam 1, 'sattame caMdamaMDale' saptamaM candramaNDalam 2, 'aTTame caMda maMDale' aSTamaM candramaNDalam 3, 'navame caMdamaMDale' navamaM candramaNDalam 4, 'dasame caMdamaMDale' dazamaM candramaNDalam 5, iti / atraivaM gamyate yat-yAni ekataH paJca paryantAni paJca 1 - 2 - 3 - 4 - 5 ) candramaNDalAni sarvAbhyantarANi, tathA yAni ca - ekAdazata Arabhya paJcadazaparyantAni paJca (11-12 -13-14-15) candramaNDalAni sarvavAdyAnItyetAni daza candramaNDalAni sUryasyApi sAdhAraNAni sUryasyApi cArayogyAni santi yeSu sUryo'pi cAraM carati / zeSANi paSThata Arabhya dazaparyantAni 6-7-8-9~10 paJca caMdramaNDalAni candrasyaivAsAdhAraNAni yatastatra candra eva cAraM carati natu kadAcidapi sUrya iti, uktaJca " dasaceva maMDalAI, abhiMtaravAhirA ravi sasINaM / sAmaNNANi u niyamA, patteyA hoMti sesANi // 1 // chAyA - daza caiva maNDalAni Abhyantara - vAhyAni ravizazinoH / sAmAnyAni tu niyamAt pratyekAni bhavanti zeSANi // 1 // arthaH spaSTaH navaraM pratyekAni - ekamekaM prati pratyekam, tAni pratyekAni - candrasya asA - dhAraNAni, candrasyaiva bhogyAni na tu kadAcidapi sUryasya / teSu kadAcidapi sUryo na gacchatIti bhAvaH / atra kim candramaNDalaM kiyatA sUryamaNDalena na spRzyate ? tathA candramaNDalasyApAntarALe Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0mA 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca kiyanti sUryamaNDalAni bhavanti tathA paSThamaNDalAdArabhya dazamaNDalaparyantAni paJca (6-7-810) candramaNDalAni kathaM sUryAbhyAM na spRzyante ? iti tadvibhAga upadarzyate- -tatra prathamametadvibhAgapradarzanArthaM sUryasya vikampakSetrakASThA prarUpyate vikampa iti zanaiH zanai saMcaraNarUpA gatiriti / atra sUryasya vikampakSetrakASThA, kASTheti vikampakSetrasya utkRSThaM parimANamiti, sA ca dazottarANi paJca yojanazatAni (510 ) / tathAhi--yadi sUryasya ekenAhorAtreNa vikampo dve yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvA riMzadekaSaSTibhAgAH (2-0 labhyante tadA tryazItyadhikazatA (183) horAtraiH kati yojanAni trairAzikaM gaNitaM kriyate, tatra rAzitrayaM sthApyate - 183 / atrAntyarAzinA 61 labhyante ? iti 48 61 madhyarAzirguNyate tato madhyarAzigatayojanadvayasya savarNanArtham (ekapaSTi bhAgakaraNArtham) dve yojane ekapaTayA guNyete jAtaM dvAviMzatyadhikamekaM zatam (122) jAtA ete ekaSaSTibhAgAH, eSu ye aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgA sthitAste prakSipyante jAtaM saptatyadhikamekaM zatam ( 170 ) saMjAta epa guNyarAzirantyena tryazItyadhikazata (183 ) saMkhyakarAzinA guNyate jAtAni dazottarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrANi (31110 ) / ete ekaSaSTibhAgAH santi, eSAM yoja - nAnayanArthamekapaSTyA bhAgo hiyate, labdhAni dazottarANi paJcazatayojanAni ( 510 ) etA - vatI tryazItyadhikazatAhorAtraH sUryasya vikampakSetrakASThA / epa dazottara paJcazata yojanaparimitaH sUryasya tryazItyadhikazatamaNDalaparibhramaNamArgaH, nAto'dhikamityato vikampakSetrakASThetyucyate / atha candrasya vikampakSetrakASThA pradarzyate candrasya vikampakSetrakASThA navAdhikapaJcazatayojanAni ekasya ca yojanasya tripaJcAzadekapaSTibhAgAH (509 53 ) / tato yadi candramaso vikampaH eke 61 nAhorAtreNa paT triMzadyojanAni, ekasya ca yojanasya paJcaviMzati rekaSaSTibhAgAH ekasya caka SaSThi bhAgasya catvAraH saptabhAgAH 36 labhyante tadA caturdazabhirahorAtraiH katibhAgA labhyante +- 617 5 4 atrApi rAzitrayAtmakaM gaNitaM bhavati tato rAzitrayasthApanA kriyate sA cettham 36 25 61 339 - 1114 4 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. candraprajJaptisUtre atra savarNanAthaM--prathamaM madhyarAzigata paT triMzad yojanAnAmekapaSTibhAgakaraNArtha paT triMzad yojanarAgirekapaSTayA guNyate jAtAni paNNavatyadhikAni ekavizatizatAni (2196) epu paJcaviMzatirekapaSTibhAgAH kSipyante jAtAni (2221) epa rAziH saptabhAgakaraNArtha saptabhirguNyate, jAtAni paJcadazasahasrANi paJcazatAni ekaviMzatyAdhika dvAviMzatizatAni saptacatvArizadadhikAni (15547) epu ca catvAraH saptabhAgAH prakSipyante, tato jAtAni paJcadazasahasrANi eka paJcAzadadhikAni paJcazatAni (15551) jAtA epa saptabhAgarAziH tatAca yojanAnayanArthamekapaSTilakSaNa chedarAzirapi saptabhirguNyate, jAtAni saptaviMzatyadhikAni catvArizatAni (427) epazchedarAziH tata upari niSpAdita saptabhAga rAziH (15551) caturdazarUpeNAntyarAzinA guNyate, jAtAni-dva lakSe caturdazAdhika saptagatottarANi saptadazasahasrANi ca (2.17714) jAta epazchedyarAziH asya chedakarAzinA saptaviMzatyadhika catuHgata (427) rUpeNa bhAgo hAryaH, tato bhAgasaralAthai chedyachedakarAzyoH saptabhirapavartanA kriyate dvayorAzyoH saptabhirbhAgo hiyate ityarthaH / tataH pUrva chedarAzeH (427) saptabhirapavartanA karaNAjjAtA ekapaSTi 61 / tatazchedyarAze (217-714) saptabhirapavartanA karaNAjjAta epa rAziH dvayadhikazatottarANi ekatrizatsahasrANi (31102) / asyA'pavartanAsaMpannena ekapaSTirUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyane, labdhAni navottarANi paJcazatayojanAni, zepA ekasya ca yojanasya tripazcAzadekapaSTibhAgAH (509 / 52prApta etAvatI candramaso vikampakSetrakASThA / athavA'pavartanAyA akaraNe epA rItiH' 61 61 tathAhi chedyarAzeH (217714) chedarAzinA saptaviMzatyadhika catuHzata (427) rUpeNa bhAgo, hRte labhyante navottarANi paJcazatAni (509), sthitAni zepANi eka saptatyadhikAni trINi zatAni (371) enaM rAzimekapaSTibhAgAnayanArthamekapaSTayA guNayitvA punaH saptavizatyadhikacatuHzata(427) rUpeNa chedarAzinA bhAgo haraNIyaH tena labdhAH tripaJcAzad eka papTibhAgAH tataH samA. gata pUrvoktaM yojanapramANa 50953 ) candramaso vikampakSetrakASThAyA iti / atha yordvayoH sUryamaNDalayo yozca candramaNDalayoH parasparamantaraM pradarzyate, tathAhi-eka sya sUryamaNDalasya dvitIyasya sUryamaNDalasya ca parasparamantaraM de dve yojane bhavataH / evaM ekasya candramaNDalasya dvItIyasya cadramaNDalasya ca parasparamantaraM paJcatriMzad yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzad ekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya catvAraH sAtabhAgAH, etatparimitaM bhavati uktaJca jambUdvIpaprajJaptI ___ "sUramaMDalassa NaM bhaMte sUramaMDalassa esa NaM kevaie avAhAe aMtare paNNatte ! goyamA do joyaNAI sUramaMDalassa avAhAe aMtare paNNatte" tathA-caMdamaMDalassa Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 341 NaM bhaMte ! caMdamaMDalassa esa NaM kevaie avAhAe aMtare paNNatte ! goyamA ! paNatIsaMjoyaNAiM tIsaM ca egadvibhAgA joyaNassa, egaMca egasahibhAgaM sattahA chitA cattAri ya cuNNiyA bhAgA aisA caMdamaMDalassa avAhAe aMtare paNNatte" chAyA-suramaNDalasya khalu bhadanta ! sUramaNDalasya etat khalla kiyatkam abAdhayA antaraM prajJaptam ! gautama ! dve yojane sUramaNDalasya sUramaNDalasya abAdhayA antaraM prajJaptam / tathA-candramaNDalasya khalu bhadanta ! candramaNDalasya etat khala kiyatkaM abAdhayA antaraM prajJaptam gautam ! paJcatriMzat yojanAni, triMzacca ekapaSTibhAgA yojanasya, ekaM ca ekaSaSTibhAgaM saptadhA chitvA catvArazca cUrNikA bhAgA zeSAH35-30/- cU ) tadetat candramaNDalasya 61/7 avAdhayA aMtaraM prajJaptam / / etat sUryamaNDalasya candramaNDalasya cAntaraM proktaM tat svasvamaNDalaviSkambhaparimANena yukte kRte sUryasya-candrasya ca viSkampaparimANamAyAti / uktaJca saravikaMpo ekko, samaMDalAhoi maMDalaMtariyA / caMdavikaMpo ya tahA, samaMDalA maMDalaMtariyA // 2 // asyAH kAcidakSaragamanikA kriyate-'sUravikaMpo' ityAdi, maMDalaMtariyA maNDalAntarikA maNDalasya maNDalasya ca antaraM 'samaMDalA' samaNDalA maNDalena sahitA, atra maNDalazabdena maNDalaviSkambho gRhyate, tena samaNDalikA maNDalaviSkambhasahitA, pUrvoktamantaraM sUryamaNDalaviSkambhayuktaM bhavati tadeva 'ekko sUravikaMpo eka sUryavikrampo bhavati sUryasya vikampakSetraparimANaM bhavatIti bhaavH| 'tahA ya' tathaiva sUrya vikampavadeva maNDalAntaraM maNDalaviSkambhayuktaM kuryAt tat candravikampakSetraM bhavatIti / tathAhi-ekaM sUryamaNDalasyAntaraM dve yojane, iti pUrva pradarzitam / sUryamaNDalaviSkambhazca-aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAH (1) / tato dvayormelane jAtamekasya sUryamaNDasya vikampaparimANam / yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvAriMzad ekaSaSTibhAgAH-2-18) etat sUryamaNDalasya vikampaparimANam / evaM candramaNDalAntaraM paJcatriMzat yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzad eka SaSTibhAgAH, ekasya caikaSaSTibhAgasya ca catvAraH saptabhAgAH ye cUrNikAbhAgAH kathyante tasmin candramaNDalAntare candramaNDalaviSkambhaparimANena Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptisUtre sahite kRte ekazcandravikampo bhavatIti / atha vikampakSetrajJAnArthamuktaJca sagamaMDalehi laddhaM sagakaTThAo havaMti savikaMpA / je sagavikkhamajuyA, havaMti sagamaMDalaMtariyA // 1 // " saMkSepato vyAkhyA-'je' ye candrasya sUryasya vA vikampAH, kIdRzAste ? 'sagavikkhaMbhajuyA' svakaviSkambhayutAH 'sagamaMDalaMtariyA' ravakamaNDalAntarikAH, sva sva maNDalaviSkampaparimANasahitAni sva sva maNDalAntarANi bhavanti tAni tatpramANAH 'sagakaTThAo' svakakASThAyAH-sva sva vikampayogyakSetraparimANasya 'sagamaMDalehi' svakamaNDalaiH sva sva maNDalasaMkhyayA bhAgo hRte 'laddha' yat labdhaM yA saMkhyA labhyate tatpramANAH 'savikaMpA' sva sva vikampAH sva sva vikampakSetraparimANAni 'havaMti' bhavanti // 1 // tadeva darzyate-sUryasya vikampakSetrakASThA dazottarapaJcazatayojanAni (510) epA mekapaSTibhAgAH karaNIyA ata epa rAzi rekapaSTayA guNyate jAtAni dazottarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrANi (31110) eSa bhAjyarAzirjAtaH atha bhAjakarAziH kriyate vikampakSetre sUryamaNDalAni ca tryazItyadhikamekaM zataM (183) / etadapyekapaSTayA guNyate jAtAni triSaSThyadhikazattottarANi ekAdaza sahasrANi (11163), eSa bhAjakarAzirjAtastato'nena bhAjakarAzinA pUrvasya bhAjyarAzeH (31110) bhAgo hiyate.labdhe dve yojane (2), sthitAni zepANi caturazItya dhikAni saptAzItizatAni (8784) asya nyUnattvAdbhAgo na hiyate'ta eka SaSThibhAgA AnetavyA ata ekapaSTayA guNanAt pUrva yo bhAjakarAziH tryazItyadhikazata 183 rUpastena bhAgo haraNIyaH hRte ca bhAgo labdhA aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAH 48 paripUrNAH tato ve yojane, ekasya ca yojanasya aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgA (248 )etad-ekaikasya sUryasya ekaikAhorAtramAzritya vikampakSetramApAtamiti / tadevamuktamekaikasUryasya ekaikAhorAtramAzritya vikampakSetram / atha candrasya tadeva vikampakSetraM pradarzyate-tatra candrasya vikrampakSetrakASThA navottarapaJcazatayojanAni, tripaJcAzadekapaSTibhAgAH (50953) / etat pUrva pradarzimeva / atha ekaSaSTibhAgAnayanArtha pUrva yojanAni navottara paJcazatAni (509) ekapaSTayA guNyante jAtAni ekonapaJcAzadadhikAni ekatriMzatsahasrayojanAni (31049) tata epu ye uparitanAH tripaJcAzadekaSaSTibhAgAH santi te prakSipyante jAtAni dvayuttarazatAdhikAni ekatriMzatsahasrayojanAni (31102), candrasya vikrampakSetre caturdaza maNDalAni 14 santi tata ekapaSTiguNita vikampakSetrakASThArAzerbhAgaharaNArtha maNDalAnyapi ekaSaSTayA guNyante tatazcaturdaza ekapaSTayA guNyante jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni aSTazatAni (854) anena pUrvarAze (31102) rbhAgo hiyate labdhAni paT triMzad yojanAni (36), tiSThanti zeSANi aSTapaJcAzadadhikAni trINi zatAni (358) tata ekapaSTayA guNanAt pUrva yo maNDalasaMkhyArUpo Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 candraprAptikAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 343 bhAjakarAzi zcaturdazarUpaH 14, tena zeSAGkAnAM (358) bhAgo hiete labdhA paJcaviMzatirekaSaSTibhAgAH (25) punaH zeSAstiSThanti aSTo, ete saptabhAgakaraNAthai saptabhi rguNyante jAtAH SaT paJcAzat (56), eSAM caturdazami bhAMge hRte labdhAzcatvAraH sapta bhAgAH 4 paripUrNAH (36 / etAvatpramANa ekaikasya candrasyaikaikAhorAtramAzritya vikampa iti / ___ tadevaM candrasUryayo vikampakSetrakASThA pradarzitA, tathA candramaNDalAnAM sUryamaNDalAnAM ca parasparamantaramapi coktam // atha pUrva yaduktam kiyanti candramaNDalasyApAntarAle sUryamaNDalAni ?' iti tadviSayakaprastutaprakaraNaM prastUyate-tatra sarvAbhyantare candramaNDale sarvAbhyantaraM sUryamaNDalaM sarvAtmanA praviSTaM bhavati tatra-candramaNDalasya kevalamaSTAveva eka paSTibhAgAH bahiravaziSTAstiSThanti, candramaNDalAt sUryamaNDalasya aSTaikapaSTibhAgaiInatvAt , tato dvitIyasmAccandramaNDalAd arvAg apAntarAle dvAdazasUryamArgA bhavanti / kathametaditi gaNitena pradarzyate tathAhi-dvayozcandramaNDalayorantaraM paJcatriMzad yojanAni ekasyaca yojanasya triMgaccaikaSaSTibhAgAH, ekasya caikapaSTibhAgasya sabandhinazcatvAraH saptabhAgAH (3530 )iti pUrva pradarzitameva tatra pUrva yojanAni ekaSaSTibhAgakaraNAthai paJcatriMzadekaSaSTayA guNyante, jAtAni paJcatriMzadadhikAni ekavizatizatAni (2135), ete ekapaSTibhAgA jAtAH eSu triMzadekaSaSTibhAgA uparitanAH prakSipyante jAtAni paJcapaSTayadhikAni ekaviMzatizatAni (2165) sthitA uparitanA ekasyaikaSaSTibhAgasya catvAraH saptabhAgAH ( 2 ) te tiSTantu / atha sUryasya vikampo dve yojane ekasya ca yojanasya aSTacatvA riMzadekaSaSTibhAgAH: (238) tata pUrva yojanadvayamekapaTyA guNyate jAtaM dvAviMzatyadhikamekaM zatam (122), tata ekhUparitanA yojanasyASTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAH prakSipyante jAtaM saptatyadhikamekazatam (170), anena paJcaSaSTayadhikaikaviMzatizatAnAM (2165) bhAgo hriyate labdhA dvAdaza, ete dvitIyacandramaNDalAdagapAntarAle sUryamArgA bhavanti, atha ca zeSaM yat paJcaviMzatyadhikamekaM zataM tiSThati (125) tata eka paSTidviguNitena dvAviMzatyadhikazatena bhAge hRte dve yojane labdhe, ete dve yojane dvAdazasya sUryamArgasyopari dve yojane (2) zepAstiSThanti trayaH ekaSaSTibhAgAH (2) eSu ye prathame candramaNDale sarvAtmanA sUryamaNDale praviSTe sati ye zeSAH sUryamaNDalAdadhikA aSTAvekaSaSTibhAgAste prakSipyante, jAtA ekAdaza ekaSaSTi bhAgAH (11), tata Agatam-dvAda / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 candraprAptisUtre zAtsUryamArgAt parato dvitIyasmAccandramaNDalAdakU dve yojane, ekasya ca yojanasya ekAdazaekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambadhinazcatvAraH saptabhAgAH (2---, tatra yojanadvayAnantaraM sUryamaNDalamasti ato dvitIyAccandramaNDaladarvA . k ekAdaza ekapaSTibhAgAn ekasyaca ekapaSTibhAgasya sambandhinazcaturaH saptabhAgAn yAvat sUryamaNDalamabhyantaraM praviSTam / tataH paraM patriMzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinastrayaH saptabhAgAH(26-) etAvatparimitaM sUryamaNDalaM candramaNDalasaMmizraM vartate / tataH sUryamaNDalAt parata ekonaviMzatimekapaSTibhAgAn ekasya ca ekapapTibhAgasya caturaH saptabhAgAna (--) yAvat 7 7 candramaNDalaM vahirvi nirgataM bhavati / tata paraM punastRtIyAccandramaNDalAdAk pUrvoktaparimANamantaram tathAhi-paJcatriMzad yojanAni ekasya ca yojanasya triMzad ekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTi bhArgasya satkAzcatvAraH saptabhAgAH(35-30-) etatparimite cAntare dvAdaza sUryamArgAH labhyante upari ca dve yojane, ekasya ca yojanasya trayaekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinazcatvAraH saptabhAgaH(2-3) santi, asmin rAzI ye prAguktA dvitIyacandramaNDalasya sambandhinaH sUryamaNDalAd bahirvinirgatA ekasya yojanasya ekonaviMzatirekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya catvAra saptabhAgAH, (194) te prakSipyante (3-4 jAtA, ime) trayoviMzatirekapaTimAgAH, ekasya ca ekapaSTimAgasya sambandhI ekaH saptabhAgaH(13.5-) tata idaM niSpannam dvitIyAcca-dramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, antimAd dvAdazAt sUryamArgAcca parato yojana drayamatikramya sUryamaNDalaM bhavati, tacca sUryamaNDalaM tRtIyAccandramaNDalAdatriyoviMzatimekapaSTi bhAgAn, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinaH eka saptabhAga(23 yAvat abhyantaraM praviSTam / tato ye zepAH sUryamaNDalasya caturvizatirekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya par3ha 57 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6117 candrAptiprakAzikA TIkA prA 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamAgatadantaraMca 345 saptabhAgAH Asan te tRtIyacandramaNDalasammizrAstiSThanti / tatastRtIyaM candramaNDalam ekasya yojana-' sya ekatriMzatamaikaSaSTibhAgAn, ekasya ca ekapTibhAgasya satkamekaM saptabhAgaM yAvat sUryamaNDalAd vahirvinirgatam / tataH punarapyAyAtaM yayoktaM candramaNDalAntaram (35-3 ) etAvadantare ca dvAdaza sUryamArgA lbhynte| antimasya dvAdazasya sUryamArgasyopari dve yojanane ekasya ca yojanasya traya ekapaSTi bhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhina' catvAraH saptabhAgAH (2-31) tato'smim rAzau ye tRtIyamaNDalasambandhinaH sUryamaNDalAdvahirvinirgatA ekasya yojanasya ekatriMzad ekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satka ekaH saptabhAgaH (3 ) te prakSipyante, tato jAtA ekasya yojanasya catustriMzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgAH(345) tata idamAyAtaM vastutattvam-tRtIyasmAccandramaNDalAtparato dvAdaza sUryamArgAH, dvAdazAcca sUryamArgAn parato yojanadvaye'tikrAnte sUryamaNDalaM varttate, tacca sUryamaNDalaM caturthAccandramaNDalAdarvAk catustriMzatamekaSaSTibhAgAn, ekasya ca ekaSapaSTi bhAgasya satkAna paJcasaptabhAgAn (8) yAvat abhyantaraM praviSTam tataH zeSAH sthitAH sUryamaNDalasya trayodaza ekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinau dvau saptabhAgI (13 2) iti, etAvaccaturthacandramaNDa nasammizraM jAtam tatazcaturthasya candramaNDalasya dvicatvAriM zadekaSaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paJca saptabhAgA (43/-) sUryamaNDalA dahivinirgatA bhavanti tataH bhUyo'pyayAtaM yathoktaM (35-30 , candramaNDalAntaraparimANam / etasminnantare dvAdaza sUryamArgA labhyante iti / antimasya dvAdazasya ca sUryamArgasyopari dve yojane, ekasya ca yojanasya traya ekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya samvandhinaH paJca saptabhAgAH (2- 3 4) / eSu ca ya Adya caturtha candramaNDalasya sUryamaNDalAda bahirvi Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 candraprAptisUtre nirgatA yojanasya dvAcatvAriMzadekaSaSTibhAgAH, aikasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinaH paJcasapta te prakSipyante tato jAtA yojana dvayopari paT catvAriMzadekapapTibhAgAH; ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sasko dvau saptabhAgI (2-462) iti, tato vastuta evaM jJAtavyamcaturthAccandramaNDalAt parato dvAdaza sUryamArgAH santi, tepu dvAdazA sUryamArgAt parato ve yojane atikramya sUryamaNDaM vartate, tacca sUryamaNDalaM paJcamAccandramaNDalAdarvAk paT catvAriMzatamekaSTibhAMgIn , ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgo (162 yAvat abhyantaraM praviSTam / zeSa sUryamaNDalasya ekapaSTibhAgaH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya paJca saptabhAgAH(1) ityetapramANa paJcamacandramaNDalasammizraM vartate / tasya paJcamasya candramaNDalasya catuSpaJcAzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya dvau saptabhAgau(112) iti sUrya maNDalAdvahi vinirgataM vartate, tadevaM paJca sarvAbhyantarANi candramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti / evaM caturpu ca candramaNDalAntarepu pratyekaM dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavantIti siddham / tadevaM pUrva "dasa ceva maMDalAI' iti gAthAyAmabhyantarANi bAhyAni ca paJca paJceti dazamaNDalAni ravizazinoH sAmAnyAni santIti kathitam , teMpu yAni paJca sarvAbhyantarANi maNDalAni sUryamaNDalasaMmizrANi bhavanti tAni pradarzitAni, . atha tatraiva gAthAyAM "patteyA hauti sesANi" ityuktaM, tatra zepANi paSThAdArabhya dazamaparyantAni paJca maNDalAni pratyekAnIti candrasyaiva gamyAni na tu kadAcidapi sUryasya iti sUryamaNDalA saMspRSTAni santIti tAnyatra pradAnte-- __ paJcamAccandramaNDalAt parato bhUyaH SaSThaM candramaNDalamadhikRtyAntaraM paJcatriMzad yojanAni, ekasya ca yojanasya triMzadekapapTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhina zcatvAraH saptabhAgAH (3521) bhavanti / tatra ca prathama mekapaSTibhAgakaraNArtha paJcatriMzat ekapaSTayA guNyante jAtAni paJcatriMzadadhikAni ekaviMzatigatAni (2135) / epUparitanA ye triMzadekaSaSTi bhAgAste prakSipyante jAtAni paJcapaSTayadhikAni ekaviMzatizatAni (2165) / tatazcaiteSu ye paJcamasya candramaNDalasya sUryamaNDalAihi nirgatAzcatuSpaJcAzadekapaSTibhAgA ekasya ca ekaSaSTibhAgasya saMsko dvau saptabhAgau ( 12) iti ye sAmpratameva pUrvapradarzitAste ekapaSTibhAgAH (54) Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 candraprAptikAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 347-~~ prakSipyante jAtAni ekonaviMzatyadhikAni dvAviMzatizatAni (2219) / atha 'sUryasya vikampa:-17 de yojane, aSTa catvAriMzaccaikaSaSThibhAgAH (28) taMtraka paSThibhAgAnayanAtha dve yojane ekaSaSTayADa guNyete jAtA ekaSaSTibhAgA dvAvizatyadhikamekaM zatam (122), tata eSu ye uparitanA aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgAste prakSipyante jAtaM saptatyadhikameka gatam (170) / anena ekonaviMzatyadhika dvAvizatizata(2219) rUpasya pUrvarAzerbhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13) zepAstiSThanti nava 11, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAH paTa saptabhAgAH(1 tata idamAyAtam-paJcamAccandramaNDalAtparatatrayodaza sUryamArgA. eSu trayodazasya ca sUryamArgasyoparipaSThAccandramaNDalAdarvAk antaraM yojanasya nava eka paSTibhAgAH ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkAH . paT saptabhAgA,, (1) bhavanti, tata parata paSTha pada paJcAzadekapaSTibhAgAtmakaM candramaNlamAyAti / tataH paraM sUryamaNDalAdarvAka antaraM paTpaJcAzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya ekaH saptabhAgaH ) asti, tadanantaraM sUryamaNDalaM varttate, tasmAcca parataH caturuttaramekaM zatamekaSaSTibhAgAH; ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhI ekaH saptabhAgaH etatsaMkhyayA hInaM yathoktapaH rimANakaM candramaNDalAntaraM labhyate iti / tasmAtsUrya maNDalAtparato'nye dvAdaza sUryamArgA labhyante tataH' sarva saMmelanena tasminnapyantare trayodaza sUryamArgAH santi / tasya ca trayodayasyAntimasya sUryamArgasyopari saptamAccandramaNDalAdarvAk antaram ekavizatirekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya zreya: / bhavanti, tataH paramagre saptamaM candramaNDalamasti / tasmAcca saptamAccandramaNDalA, tparatazcatuzcatvAriMzatA ekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkauzcaturbhiHsaptabhoga -) sUryamaNDalaM, tato dvinavatisaMkhthairekaSaSTibhAgaiH, ekasya ekaSaSTibhAgasya ca satkaizcaturbhiH saptamAgaiH (12) nyUnaM yathoktapramANaM candramaNDalAntaraM tataH paramattItyanye'pi dvAdazasUryamArgA labhyante / tatastasminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAH trayodazasya sUryamArgasya bahiraSTamAccandramaNDalAdarvAk antaraM trayastriMzadekaSaSTibhAgAH (23), tato'STamaM. candramaNDalaM vartatenA 59' saptama Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 mamim candrapranaptisUtre tasmAccApTamAccandramaNDalAtparatanayastriMzatA ekapaSTibhAgaH(33) sUryamaNDalaM vartate, tata ekAzItisaMkhyairakapaSTibhAgairUnaM yathoktapramANaM candramaNDalAntaraM purato vidyate iti tataH purato'nye'pi dvAdazasUryamargAH santi, tatastasminnapyantare sarvasaGkalanayA trayodaza sUryamArgAH, trayodazAcca sUryamArgAt purato navamA candramaNDalAdarvAk antaraM catuzcatvAriMzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinazcatvAraH saptabhAgAH (-) / tataH paraM navamaM candramaNDalam / tasmAcca navamAccandramaNDalAtparata ekaviMzatyA ekapaSTibhAgaiH ekasya ca ekapaSTibhAgasya tribhiH saptabhAgaiH(213) sUryamaNDalam , tata ekona saptatisaMkhyairekapaNTibhAgai., ekasya ca ekapaSTibhAgasya tribhiHsaptabhAgaiH (693 ) hInaM yathoditapramANaM candramaNDalAntaram / tatra cAnye dvAdazasUryamArgAH / evamasminnapyantare sarva saGkalanayA trayodaza sUryamArgAH / tasya cAntimasya trayodazasya sUryamArgasyopari, dazamAncandramaNDalAdarvAn antaraM SaTpaJcAzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya ekaH saptabhAra dazamaM candramaNDalam / tasmAcca dazamAccandramaNDalAtparato navabhirekaSaSTibhAgaH, ekasya ca eka paSTibhAgasya satkaiH pabhiH saptabhAgaH (--) sUryamaNDalam , tataH saptapaJcAzatA ekapaSTi bhAgaH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkaiH pabhiH saptabhAgaH (1) nyUna pUrvoktapramANaM candramaNDalAntaram / tataH punarapi dvAdaza sUryamArgA labhyante iti tasminnapyantare sarvasaMkalanayA trayodaza sUryamArgAH santi / tatrAntimastrayodazaH sUryamArgastasya trayodazasya sUryamArgasyopariekAdazAncandramaNDalAdarvAk antaraM saptapaSTirekapaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya sambandhinaH paJca saptabhAgA (--) / ityevaM paTAdArabhya dazamaparyantAni paJca candramaNDalAni sUryAtsaMspRSTAni pradarzitAni / etatpradarzane paTsu ca candramaNDalAntarepu trayodaza sUryamArgA bhavantItyapi jAtam / athaitadanantaramakAdazAdipaJcadazAntAni paJca candramaNDalAni punarapi sUryasaMspRSTAni bhavantIti pradarzyate rAkha Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca 349 ekAdaze candramaNDale catuHpaJcAzadekapaSTibhAgAH ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau (8) ityetAvat sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTam, eka ekapaSTibhAgaH, ekasya ca ekaSTi KAN bhAgasya para etAvanmAnaM sUryamaNDalasammizram ekAdazAccandramaNDalAdahirvini rgataM sUryamaNDalam, SaTcatvAriMzadekapaSTibhAgAH, ekasya ca eka paSTibhAgasya satkau dvau saptabhAgau (vA-) tat etAvatA hInaM paratazcandramaNDalAntaramastoti dvAdaza sUryamArgA labhyante / tataH paramekonAzItyA ekapaSTibhAgaH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkAbhyAM dvAbhyAM saptabhAgAbhyAM dvAdazaM candramaNDalaM labhyante / tacca dvAdazaM candramaNDalaM dvicatvAriMzatamekapaSTibhAgAn, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya satkAn paJcasaptabhAgAn (12 ) yAvat sUryamaNDalAdabhyantara praviSTam / zepaM ca yojanasya trayodaza ekapaSTibhAgAH ekasya ca ekapaSTi bhAgasya satko dvau saptabhAgI ( 132) / etavanmAtraM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM vartate / tasmAcca dvAdazAccandramaNDalAt sUryamaNDalaM yojanasya catustriMzatamekapaSTibhAgAn , ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkAn paJcasaptabhAgAn (34) yAvat etatparimitamityarthaH vahirvinirgataM bhavati, tata etAvanmAtreNa nyUna paratazcandramaNDalAntaraM vartate, tatra ca dvAdazasUryamArgA labhyante tatra dvAdazAca sUryamArgAt parato navatisaMkhyakai rekapaSTibhAgaH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkaiH SadbhiH saptabhAgai 617 tparimitakSetramulladdhaye tyarthaH trayodazaM candramaNDalaM vartate / tacca trayodazaM candramaNDalam ekatriMzatamekapaSTibhAgAn , ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkamekaM saptabhAgam-eka saptabhAgasahitakatriMzadekaSaSTibhAgaparimitaM sUryamaNDalAdabhyantaraM praviSTaM vidyate / sthitAstasya zeSAzcatu mM viMzatirekaSaSTi bhAgAH, ekasya ca ekaSaSTibhAgasya sambandhinaH SaT saptabhAgAH (16) etAvanmAtraM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM bhavati / tasmAcca trayodazAccandramaNDalAt trayoviMzatimekaSaSTi Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 candraprAptisUtra bhAgAn , ekatya ca ekapaSTibhAgasya satkamekasaptabhAgaM yAvat sUryamaNDalaM vahirvinirgataM varttate, tata etAvatA pamhiINaM parata'candramaNDalAntaraM bhavati / tatra dvAdazasUryamArgA lamyante / santimAdabA dvAdazAcca mUryamArgAt parato dvantarazataikapaNTimAgaiH, ekasya ca eka paSTibhAgasya satkaistriAbhiH sapta bhAge. (102 3) etAvatkSetrAnikramaNAnantaramityartha. caturdaza candramaNDalaM labhyate, tacca caturdazaM candramaNDalaM sUryamaNDalAt ekonaviMzatimekapaSTibhAgAn , ekasya ca ekapaSTibhAgaraya satkAn caturaH saptabhAgAna (2) yAvat abhyantaraM praviSTaM vidyate / niSThanti zeSA' patrizadekaSaSTibhAgAH, ekasya ca ekapaSTibhAgasya satkAstraya. 'saptabhAgAH (1) ityetAvatparimitaM candramaNDalaM sUryamaNDalasammizraM bhavati / tasmAccaturdazAccandramaNDalAt-ekAdaza ekapaSTibhAgAn , ekasya ca ekapaSTibhAgasya caturaH saptabhAgAna( yAvat etatparimitamityarthaH sUryamaNDalaM bahirvinirgataM vartate tata etAvatA parimANena nyunaM yathokta parimANa candramaNDalAntaramAyAti tatra ca dvAdaza sUryamArgA labhyante / punazca dvAdazAtsUryamArgAt paratazcaturdazottarazatasaMkhyakairekapaSTibhAgaiH paJcadazaM candramaNDalaM labhyate / tacca paJcadazaM candramaNDalaM sarvAntimAt sUryamaNDalAdarvAk-aSTaikapaSTibhAgAn (8) yAvat abhyantaraM praviSTaM vartate / tiSThanti ye zepA aSTacatvAriMzadekapaSTibhAgAste sUryamaNDalamammizrA bhavantIti / etAni-ekAdazAdInipaJcadazaparyantAni paJcacandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti / eSu ca carameSu caturthacandramaNDalAntarepu dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavantIti / athopasaMhiyate--candrasya paJcadazamaNDalAni bhavanti, tatra ekAdIna paJcamaparyantAni paJcamaNDalAni AbhyantarANi, tathA--ekAdazAdIni paJcadazaparyantAni paJcamaNDalAni ca bAhyAni kathyante, etAni dazamaNDalAni candrasUryayoH sAdhAraNAnIti dazacandramaNDalAni sUryamaNDalasammizrANi bhavanti, tathA SaSThAdArabhya dazamaparyantAni paJcamaNDalAni pratyekAnIti tAni kevalaM candra eva spRzati, na kadAcidapi sUryaH, iti etAni sUryamaNDalasaMspRSTAni bhavantItyevaM sarva savistaraM pradarzitam / sUryamArgAzca caturdazasveva candramaNDalepu labhyante tatraivAntarasadbhAvAt na tu sarvAntime paJcadaze candramaNDale tadagre'ntarAbhAvAt, iti-aSTasu Ayepu caturyu carameSu ca caturyu abhya Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0mA 11 candrasUryamaNDalamArgatadantaraMca ntarabAhyeSu candramaNDalAntareSu dvAdaza dvAdaza sUryamArgA bhavanti / tadatirikteSu paJcamAdidazamaparyanteSu paTsu ca candramaNDalAntareSu trayodaza sUryamArgA bhavanti, uktaJca--- caMdaMtaresa asu, abhitaravA hire sUrassa | vArasa vArasa maggA, chasu terasa terasa bhavaMti // 1 // iti chAyA - candrAntareSu aSTasu, abhyantarabAhyeSu sUrasya / dvAdaza dvAdaza mArgAH paTsu trayodaza trayodaza bhavanti // 1 // " iti candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikAyAM TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya ekAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptaM 10-11 / / dazamasya prAbhRtasya dvAdaze prAbhRtaprAbhRtam / gatamekAdazaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra candramaNDalAni, tadantarANi sUryamArgAzca pradarzitAH, atra ca nakSatrANAM devatAdhyayanAni vaktavyAnotyadhikRtya dvAdazaM prAbhRtaprAmRtaM prArabhyate, tasya cedaM sUtram 'tA kahaM te devayANaM ajjhayaNA' ityAdi / 351 mUlam - tA kahaM te devayANaM ajhayaNA AhiyA ? tivaejjA-tA eesi NaM aTThAvIsa nakkhattANaM abhiI Nakkhatte vaMbhadevayAe paNNatte 1 / savaNe Nakkhatte viDudevayA paNNatte 2 / evaM jahA jaMbUdIvapaNNattIe jAva uttarAsADhA Nakkhatte visudevayA paNNatte // 0 1 // chAyA - tAvat kathaM te devatAnAM adhyayanAni AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat pateSAM khalu aSTAviMzateH nakSatrANAM abhijit nakSatraM kiM devatAkaM prajJaptam 1 brahmadevatAkaM prajJaptam 1 | zravaNanakSatraM kiM devatAkaM prajJaptam ? viSNu devatAkaM prajJaptam 2 | evaM yathA jambUdvIpaprajJaptyAM yAvat uttarASADhA nakSatraM viSvagdevAkaM prajJaptam 28 ||sU0 1 // dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam || 10 | 12|| vyAkhyA - 'tA kahaM te' iti 'tA' tAvat 'kahaM, kathaM kena prakAreNa he bhagavan ! 'te' tvAyA 'devayANaM' devatAnAM nakSatrAdhiSThAtRRNAM 'ajjhayaNA' adhyayanAni - adhIyante jJAyante yaistAni adhyayanAni abhidhAnAni nAmAnItibhAvaH 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'tivaejjA' iti vadet kathayet, pratipAdayantu bhavantaH, iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'abhiI Nakkhatte' abhijinnakSatraM 'vaMbhadevayAe ' brahmadevatAkaM brahmAbhidhadevatAkaM 'paNNattaM ' prajJaptam | abhiji - nnakSatrasya brahmAbhidho devo'dhiSThAtA'sti, evamagre'pi sarvatra yojyam / 'savaNe Nakkhatte' zravaNanakSatra Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 candraprakSaptisUtre 'vaNhudevayAe' viSNu devatAkaM 'paNNatta' prajJaptam zravaNasyAdhiSThAtA viSNunAmako devo'stIti / 'evaM' evam-anayaiva rItyA 'jahA jaMbuddIvapaNNattIe' yathA jambUdvIpaprajJaptyAM-jambUdvIpa prajJaptisUtre kathinaM tathaivAtrApi vAcyam / kiyatparyanta mityAha- 'jAve' ityAdi, yAvat 'uttarAsADhANakkhatte vimudevayAe paNNatte' uttarApADhanakSatraM viSvagdevanAkaM prajJaptam / atra 'jAveM' ti yAvatpadena dhaniSThA nakSatrATArabhya pUrvApADhAnakSatraparyantAnAM madhyamAnAM paJcaviMzatinakSatrANAM devatAnAmAni jambUdvIpaprajJaptito'vagantavyAni, tathAhi--"dhaNihA Nakkhatte vasudeyAe paNNate 3, sayabhisayA Nakkhatte varuNadevayAe paNNatte 4, puvyApoTTavayA Nakkhatte ayadevayAe paNNatte 5, uttarapIdvavayA Nakkhatte abhivaiDhidevayAe paNNatte 6, revaI Nakkhatte pussa deva yAe paNNatte 7, assiNI Nakkhatte assadevayAe paNNatte 8, bharaNI Nakkhatta jamadevayAe paNNatte 9, kattiyA Nakkhatte aggidevayAe paNNatte 10 rohiNI Nakkhatte payAvaidevayAe paNNatte 11, saMThANA Nakkhatte somadevayAe paNNatte 12, adA Nakkhatte ruhadevayAe paNNatte 13. puNavvamu Nakkhatte adii devayAe paNNane 14, pussa Nakkhatte vahassaidevayAe paNNatte 15, assesA Nakkhatte sappadevayAe paNNatte 16, maghA Nakkhatte, piDadevayAe paNNatte 17 pucAphagguNI Nakkhatte bhagadevayAe paNNatte 18, uttarAphagguNI Nakkhatte ajjamadevayAe paNNatte 19, hatthe saviidevayAe paNNatte 20, cittA Nakkhatte tahadevayAe paNNatte 21, sAi Nakkhatte vAu devayAe paNNatta 22, visAhA Nakkhatte iMdaggidevayAe paNNatte 23, aNurAhA Nakkhatte mittadevayAe paNNatte 24, jeTA Nakhatte iMdadevayAe paNNatte 25, mUla Nakkhatte giraIdevayAe paNNatte 26, pubbAsADhA Nakkhatte Au devayAe paNNatte 27 / " chAyA-dhaniSThA nakSatraM vasudevatAkaM prajJaptam 3, zatabhipaga nakSatra varuNadevatAkaM prajJaptam 4, pUrvAproSThapadA nakSatram ajadevatAkaM prajJaptam 5, uttarAproSThapadA nakSatram abhivRdvidevatAkaM prajJaptam 6, revatInakSatraM puSyadevatAkaM prajJaptam 7, azvinInakSatram azva (azvamukha) devatAkaM prajJaptam 8, bharaNInakSatraM yamadevatAkaM prajJaptam 9, kRttikAnakSatram agni devatAkaM prajJaptam 10, rohiNInakSatraM prajApati devatAkaM prajJaptam 11, saMsthAna (mRgaziro) nakSatraM somadevatAkaM prajJaptam 12, ArdrAnakSatraM rudradevatAkaM prajJaptam 13, punarvasunakSatram aditi devatAkaM prajJaptam 14, puNyanakSatraM bRhaspatidevatAkaM prajJaptam 15, azlepAnakSatraM sarpadevatAkaM prajJaptam 16, maghAnakSatraM pitRdevatAkaM prajJaptam 17, pUrvAphAlgunInakSatraM' bhagadevatAkaM prajJaptam 18, uttarAphAlgunInakSatram ayemadevatAkaM prajJaptam 19, hastanakSatraM savitRdevatAkaM prajJaptam 20, citrAnakSatraM tvaSTadevatAkaM prajJaptam 21, svAtinakSatraM vAyu devatAkaM prajaptam 22, vizAkhAnakSatram indrAgni devatAkaM prajJaptam 23, anurAdhAnakSatraM mitradevatAkaM prajJamam 24, jyeSThAnakSatram indradevatAkaM prajJaptam 25, mUlanakSatraM nirati devatAkaM 'prajJaptam 26, pUrvApADhA nakSatram apa devatAkaM prajJaptam 27 / devatAnAmasaGgrAhikA imAstistro gAthAH Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 12 nakSatrANAM devatAdikam 353 "vamha 1, viNhU 2 ya vasU 3, varuNo 4, taha'jo 5 aNaMtaraM hoI / abhivaDhi 6, pUsa 7, gaMdhava 8 ceva parato jamo hoi // 1 // agni 10 payAvai 11, some 12, rudde 13 adiI 14 vahassaI 15 ceva / NAge 16, pii 17 bhaga 18 ajjama 19 saviyA 20 tahA 31 ya vAU 22 ya // 2 // iMdaggI 23, mittovi 24 ya iMde 25 niraI 26 ya Au 27 vistU 28, ya / nAmANi devayANaM havaMti rikkhANa jahakkamaso" // 3 // chAyA- "brahmA 1 viSNuzca 2, vasuH 3 varuNaH 4 tathA ajaH 5 antaraM bhavati / abhivRddhiH 6 pUpA 7 gandharvaH (azvamukhaH) 8 caiva parataH yamo 9 bhavati // 1 // agniH 10 prajApatiH 11 soma 12 rudraH 13 aditi 14, bahaspati 15 zcaiva / nAgaH (sarpaH) 16 pitR 17 bhagaH 18 aryamA 19, savitA 20, tvaSTA 21 ca vAyuzca 22 // 2 // indrAgniH 23, mitro 24 'pi ca indraH 25 niratiH 26 apa 27 vizvazca 28 / nAmAni devatAnAM bhavanti RkSANAM yathAkramazaH // 3 // " iti / ityetAni aSTAviMzaternakSatrANAM devatAnAmAni proktAni ||suu0 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10 / 12 // // dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtam // gataM dazamasya prAbhRtasya dvAdazaM prAmRtaprAbhRtam , tatrASTAviMzaternakSatrANAmadhiSThAtR devatA nAmAni pradarzitAni / atha trayodazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra ca muhUrtAnAM nAmAni vaktavyAnIti tadviSayakaM sUtramAha-'tA kahaM muhuttANaM nAmadhejjA' ityAdi / / - 'mUlam tA kahaM te muhuttANaM nAmadhejjA AhiyA ? ti vaejjA / tA egamegassa Na ahorattassa tIsa muhuttA paNNattA, taMjahA-"rude 1 see 2, mitte 3, vAU 4 ThavaI 5 taheva abhicaMde 6 |maahid 7 valava 8 vabho 9 vahusacce 10 ceva IsANe 11 // 1 // taTTe 12 ya bhaviyappA 13, vesamaNe 14 vAruNe ya 15 ANaMde 16 / vijae 17 ya vIsaseNe 18, payAvaI 19 ceva uvasamae 20 // 2 // gaMdhavva 21 aggivesse 22, sayavasahe 23 AyavaM 24 ca amame 25 ya / aNavaM 26 ca bhoma 27 vasahe 28, sabaDhe 29 rakkhase 30 ceva ||3||suu01|| dasamassa pAhuDassa terasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 13 // Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 / candraprakSaptisUtre chAyA-tAvat kathaM tvayA muhartAnAM nAmadheyAni AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat pakaikasya khalu ahorAtrasya triMzat muhartAH prajJaptAH tadyathA-"rudraH 1 zreyAn 2 mitraM 3, vAyu 4 sthapati. 5 tathaiva abhicandraH 6, mAhendraH 7 balavAn 8, brahmA 9, vahusatya 10, caiva IzAnaH 11 // 11 // tvaSTA 12 ca bhAvitAtmA 13, vaizravaNaH 14 vAruNazca 15 Ananda: 16 / vijayazca 17 vizvasenaH 18 prajApatiH 19, caiva upazamakaH 20 // 2 // gandharva 21 agnivezyaH 22, zatavRpabhaH 23 AtapavAn 24 ca amamazca 25 / RNavAna 26 ca bhaumaH 27 vRSabhaH 28 sarvArthaH 29 rAkSasaH 30 caiva // 3 // sU0 // dazamasya prAbhRtasya trayodaza prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // dazamasya prAmRtasya trayodazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // vyAkhyA-'tA kahate' iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'muhutANaM' muhUrtAnAM 'nAmavejjA' nAmadheyAni nAmAni 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejjA' iti vadet iti vadatu he bhagavan ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'egamegassa NaM ahorattassa' ekaikasyAhorAtrasya 'tIsaM muhattA paNNattA' triMzat muhUrtAH prajJaptAH / ke te triMzat muhUrtA : ityAha 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-te ime / tAneva darzayati tisRbhirgA thAbhiH- 'rudde' ityAdi, 'rudde' rudraH, prathamasya muhUrtasya rudra iti nAmadheyam 1 / evamagre'pi vaktavyam, teSAM nAmamAtrANyAha-'see' zreyAn dvitIyasya muhUrtasya zreyAn iti nAma 2 / tRtIyasya muhUrttasya mitra mitinAma / zepA vyAkhyA nigadasiddhA ||suu0 1 // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA TokAyA dazamasya prAbhRtasya trayodazaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam // 10 // 13 // dazamasya prAbhRtasya caturdaza prAbhRtaprAbhRtam / vyAkhyAtaM dazamasya prAmRtasya trayodazaM prAbhRtaprAmRtam, tatra triMzanmuhUrtAnAM nAmAni pratipAditAni / atha caturdaza prAmRtaprAmRtaM vitriyate, atra paJcadazadivasAnA paJcadazarAtrINAM ca nAmAni pratipAdanIyAnIti tasyedaM sUtram-'tA kahate divasANaM' ityAdi / . mUlam-tA kahaM te divasANaM nAmadhejjA Ahiya-tti vaejjA / tA egamegassa NakkhattassaM paNNarasa 2 divasA paNNattA, taM jahA-paDivayAdivase 1, vitiyA divase 2 jAva paNNarasI divase 15 / tA eesi NaM paNNarasaNhaM divasANaM paNNarasanAmadhejjA paNNattA, taM jahA----"puvvaMge 1 siddhamaNorame 2 ya, tatto maNoharo 3 ceva / jasabhadde 4 ya jasodhara 25 sayakAmasamiddhe 6 tiya // 1 // iMdamuddhAbhisitte, ya somaNasa 8 dhaNaMjae 9 ya yoddhavve / atthasiddhe 10 abhijAte 11, accAsaNe 12, ya -~-, sataMjae 13 // 2 // aggivesse 14 uvasame 15 divasANaM NAmadhejjAI // " Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 14 paJcadazadivasarAtrINAM nAmAni 355 tA kahate rAIo Ahiya-tti vaejjA tA egamegassa Na Nakkhattassa paNNarasa rAIo paNNatAo, taM jahA paDivayA rAI vitiyA rAI jAva paNNarasI rAI / tA eyAsiNaM paNNarasaNhaM rAINaM paNNarasanAmadhejjA paNNattA, taM jahA-uttamA 1, ya suNakkhattA, elA elAvacca 3 jasodharA 4 / somaNasA 5 ceva tahA, siribhUyA 6 ya voddhavvA // 1 // vijayA, ya vejayaMtI 8, jayaMti 9 aparAjiyA 10 ya gacchA 11 ya samAhArA 12 ceva tahA teyA 13 ya tahA ya aiteyA 14 // 2 // devANaMdA 15 niraI, rayaNINaM, NAma dhejjAI" ||suu0 1 // dasamassa pAhuDassa cauddasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 14 // chAyA-tAvat kathaM tvayA dirasAnAM nAmadheyAni AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat ekaikasya khalu pakSasya paJcadaza paJcadaza divasAH prajJaptAH, tadyathA--pratipadA divasaH 1, dvitIyA divasaH 2 yAvat paJcadazI divasaH 15 / tAvat eteSAM khalu paJcadazAnAM divasAnAM paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA--"pUrvAGgaH 1, siddhamanoramazca 2, tato manoharaH 3 caiva / yazobhadrazca 4 yazodharaH 5sarvakAmasamRddhaH 6 iti ca // 1 // indramUrdhAbhiSiktaca, so manasaH 8 dhanaJjayazca 9 boddhavyaH arthasiddhaH 10 abhijAtaH atyazanazca 12 zataJjayaH 13 ||2||agniveshyH 14 upazamaH 15, divasAnAM nAmadheyAni // " tAvat kathaM tvayA rAjyaH AkhyAtAH 1 iti vadet / tAvat ekaikasya pakSasya paJcadaza paJcadaza rAjya. prajJaptAH tadyathA-pratipadArAtrI 1, dvitIyArAtrI yAvat paJcadazIrAtrI / tAvat etAsAM khalu paJcadazAnAM rAtrINAM paJcadaza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA"uttamA 1 ca sunakSatrA 2 ailApatyA 3 yazodharA saumanasA 5, caiva tathA, zrI saMbhUtA 6 ca boddhavyA // 1 // vijayA 7, ca vaijayantI 8, jayanti 9 aparAjitA 10 ca gacchA 11 caM samAhArA caiva tathA, tejA 13 ca tathA ca atitejA 14 devAnandA 15 niratiH rajanInAM nAmadheyAni // 11 // dazamasya prAbhRnasya caturdazaM prAbhRtamAbhRta samAptam // 10 // 14 // vyAkhyA -- 'tA kahate' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kena krameNa 'te, tvayA 'divasANaM' divasAnAM 'nAmadhejjA' nAmadheyAni nAmAni 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kazayatu he bhagavan evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-'tA egamegassa NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'egamegassa NaM pakkhassa' ekaikasya khalu pakSasya 'paNNarasa 2' paJcadaza paJcadaza 'divasA paNNatA' divasAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-te yathA-'paDivayAdivase' pratipadAdivasaH 'vitiyA divase' dvitIyA divasaH 2, 'jAva' yAvat 'paNNarasIdivase' paJcadazIdivasaH 15|atr yAvatpadena tRtIyA divasaH 3, caturthI divasaH 4 ityAdikrameNa 'caturdazI divasaH ityantaM saMgrAhyam 'tA' tAvat 'eesi NaM paNNarasaNhaM divasANaM' eteSAM khalu paJcadazAnAM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre divasAnAM 'paNNarasaNAmadhejjA' paJcadazanAmadheyAni nAmAni 'paNNattA' prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA tAni yathA-'puncaMge' ityAdi puccaMge pUrvAGga pratipadA divasasya pUrvAGga iti nAma 1 / siddhamaNorame ya' sidvamanoramazca dvatIyAdivasasya siddhamanoramA iti nAma 'tato' tataH tadanantaraM 'maNoharo ceva' manoharacaiva tRtIyAdivasasya manohara iti nAma 3 / anena krameNa caturthI divasasya yazobhadro nAma, ityArabhya paJcadazI divasasya-pUrNimA divasasya amAvAsyA divasasya ca upazama iti nAma, ityantaM sarva svayamUhanIyam / atra pUrNimA amAvAsyA ceti dvayorgrahaNArtha sUtrakRtA 'paNNarasI divase' paJcadazI divasaH, ityuktam tayoH pratipakSaM paJcadazatvAt / zepa spaSTam / atha rAtrINAM nAmAnyAha-tA kahate rAIo' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena krameNa 'te' tvayA 'rAIo' ratryaH 'AhiyA' AkhyAtAH 'ti vaejjA' iti vadet padatu kathayatu he bhagavan ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA egamegassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'egame gassa NaM pakkhassa' ekaikasya pakSasya 'paNNarasa' 2 paJcadaza paJcadaza 'rAIo paNNattAo' rAtryaH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'paDivayArAI pratipadA rAtrI / 'vitiyArAI' dvitIyA rAtrI 2, 'jAva' yAvat 'paNNarasIrAi' paJcadazI rAtro, atrApi yAvatpadena tRtIyA rAtrI 3 caturthI rAtrI 4, ityAdi krameNa 'caturdazIrAtrI' ityantaM saMgrAhyam / atra dvitIyArAtrI' ityAdipadaiH dvitIyA-tRtIyAdi tithayo bonyA na tu sakhyeti / atha rAtrINAM nAmAnyAha-'tA eyAsi eM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eyAsi NaM' etAsAM vakSyamANAnAM 'paNNarasaNha' paJcadazAnAM 'rAINaM' rAtrINAM 'paNNarasa nAmadhejjA paNNattA' paJcadaza nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni 'taM jahA' tadyathA-uttamA ya uttamA ca prathamA-pratipatsambandhinI rAtrI ruttamA-uttamAnAmnI bhavati / 'muNakkhattA' sunakSatrA dvitIyA samvandhinI rAtrI sunakSatrA kathyate 2 / evaM krameNa tRtIyAta Arabhya paJcadazI rAtrI 'devANaMdA' devAnandA ityantaM svayamUhanIyam / asya vyAkhyA chAyAgamyA'to na viviyate ||suu0 1 // ||iti candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyA dazamasya prAbhRtasya caturdaza prAmRta pramRtaM samAptam // 10 // 14 // dazamasya prAbhRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM caturdaza prAmRtaprAbhRtam tatra paJcadazAnAM divasAnAM, paJcadazAnAM rAtrINAM ca nAmAni pradarzitAni / atha paJcadazaM prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate atra divasatithi rAtritithInAM ca nAmAni viktuM sUtramAha-'taM kahate tihI' ityAdi / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 15 divasatithi rAtritithInAM nAmAni 357 mUlam-tA kahate tihIo AhiyA ? ti vaejjA / tattha khalu imA duvihAo tihIo paNNattAo, taM jahA-divasatihIo ya rAItihIo ya / tA kahate divasatihIo AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM pakkhassa paNNarasa divasa tihIo paNNattAo, taM jahA-naMdA 1 bhahA 2 jayA 3 tucchA 4 puNNA 5 pakkhassa paMcamI 5 / puNaravi naMdA 6 bhadA 7 jayA 8 tucchA 9 puNNA 10 pakkhassa dasamI 10 // puNaravi naMdA 11 bhadA 12 jayA 13 tucchA 14 puNNA 15 pakkhassa paNNarasI / evaM eyA tiguNA tihIo savvesi divasANaM / tA kahate rAI tihIo AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM pakkhassa paNNarasa paNNarasa rAItihIo paNNattAo taM jahA-uggavaI 1 bhogavaI 2 jasavaI 3 sacaTThasiddhA 4 suhANAmA 5, puNaraviuggavaI 6, bhogavaI 7 jasavaI 8 savvaTThasiddha 9 suhANAmA 10 puNaravi uggavaI 11 bhogavaI 12 jasabaI 13 savvaTThasiddhA 14 suhANAmA 15 evaM eyA tiguNa tihIo sancAsiM rAINaM ||suu. 1 // dasamassa pAhuDassa paNNarasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 15 // chAyA-tAvat kathaM te tithayaH AkhyAtAH ? iti vadet / tatra khalu imA dvividhAH tithayaH prajJaptAH, tadyathA-divasatithayazca ? rAtrItithayazca 2 / tAvat kathaM te divasatithayaH AkhyAtA. ? iti vadet / tAvat ekaikasya khalu pakSasya paJcadaza divasatithayaH prajJaptAH, tadyathA-'naMdA 1 bhadrA 2 jayA 3 tucchA 4 pUrNA 5 punarapi nandA 6, bhadrA 7 jayA 8 tucchA 9 pUrNA 10 pakSasya dazamI 10 punarapi nandA 11 bhadrA 12 jayA 13 tucchA 14 pUrNA 15, pakSasya padazI 15 / evam etAH triguNAH tithayaH sarvapAM divasAnAm / tAvat kathaM te rAtrI tithaya AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat ekaikasya khala pakSasya paJcadaza pa padaza rAtrI tithayaH prazaptAH, tadyathA-ugravatI 1 bhogavatI 2 yazomatI 3 sarvArthasiddhA4 zubhAnAmnI 5 / punarapi ugravatI 6 bhogavatI 7 yazomatI 8 sarvArthasiddhA zubhAnAmnI 10 / punarapi-ugravatI 11 bhogavatI 12 yazomati 13, sarvArthasiddhA 14 zubhAnAmni 15 evam etA triguNAH tithayaH sarvAsAM rAtrINAm // sU0 1 // ||dshmsy prAbhRtasya paJcadaze prAbhRtamAbhRtaM samAptam // 10 // 15 // ___vyAkhyA--'tA kahate tihIo' iti / 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tavamate 'tihIo' tithayaH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu hebhagavan ! / atra pRJchyati yat divasAnAM ca viSaye kaH prativizeSaH yena divasebhyaH pRthak tithayaH pRcchyante ? atrAha-iha sUrya niSpAditA ahorAtrA bhavanti, tithayazca candraniSpAditAH, candramaso vRddhi hAnibhyAM tithInAM niSpAdyamAnatvAt , uktaJca Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre "taM syaya kumuyasirisappabhassa caMdassa rAisu ruyassa / loe tihitti niyayaM, bhaNNai vuDDhIe hANIe // 1 // " chAyA-rajata kumudazrI satprabhasya candrasya raatrimuruceH| loke tithi riti niyataM, bhaNyate (yasya) vRddhayA hAnyA // 1 // iti / candrasya yA vRddhi nirvA bhavati sA na svarUpataH kintu rAhuvimAnakRtA bhavati, yadA rAhu vimAnena candravimAnamAtriyate tadA candrasya hAniranyathA vRddhirbhavatIti loke kathyate-candrasya hAnirvRddhirvA jAteti / rAhuzca dvividhaH parvarAhuH dhruva (nitya) rAhuzca / parvarAhorvicAro'trAnupayuktaityagre vakSyate, anyatra vA sthale varttate iti tatrato'vaseya. / atra prastutaprakaraNa dhruvarAhoriti tasya vipaye vivicyate-yo dhruvarAhustasya vimAnaM kRSNaM sa ca candramaNDalasyAdhastAccaturaDgulAntareNa nityaM cAraM carati / atha - candramaNDalaM vuddhayA catu paSTi saMkhyaka gaiH parikalpyate yadidaM candramaNDalaM catuSpaSTi bhAgAtmakamiti / tata eteSAM catu. paSTibhAgAnA kulAnAM poDazatvAt poDazabhirbhAgo hiyate labdhAzcattvArazcatuHpaSTibhAgAH ete paJcadazasu divasepu candramamaNDalasya pratyeka divasasya AvaraNabhAgAH santi / tena tithInAM paJcadazatvAtpaJca dazabhistithibhiH paSTi bhAgAzcacandrasya rAhuNA Atriyante zepaH sthitazcaturbhAgAtmaka eko bhAgaH sa ca candramaNDalasya sadA'nAvRtAeva tiSThati, epa eva candramaNDalasya poDazIkaleti prasiddham, epA poDazIkalA kadA'pi nAtriyate / sa ca dhruvarAhuH kRSNapakSasya pratipadi candramaNDalasyAdhazcaturaDgulAntareNa cAraM carana svakIyena paJcadazena bhAgena yaH poDazIkalA sajJAkazcaturbhAgAtmakaH sadA'nAvAryaH poDazo bhAgastaM mukavA zepasya paSTi bhAgAtmakasya candramaNDalasya tithInAM paJcadazatvAt paJcadaza bhAgA bhavanti teSu dhruvarAhuH svakoyena paJcadazena bhAgena caturbhAgAtmakamekaM paJcadazaM bhAgamAvRNoti / evaM dvitIyAyAM svakIyAbhyAM dvAbhyA paJcadazabhAgAbhyAM dvau paJcadazabhAgau apTa bhAgAtmako candramaNDalasyA''vRNoti / tRtIyAyAM ca svakIyaistribhiH paJcadaza bhAgaistrIn paJcadazabhAgAn dvAdazabhAgAtmakAn candramaNDalasyAvRNoti / evamAvaraNavRdvayA yAvad amAvasyAyAM svakIyaiH paJcadazabhiH paJcadazabhAgaiH paJcadazApi paJcadazabhAgAn candramaNDalasyAvRNoti, tadA candramaNDalasya papTirapi bhAgA avRtA bhavanti pratidinAvAraka caturbhAgena paJcadazAnAM guNane paSTibhAgAnAM lAbhAditi / evaM zuklapakSe etAvatparimitameva bhAgaM candramaNDalasya prakaTI karoti tataH pratipadAyAmekaM caturbhAgAtmakaM paJcadazaM bhAgaM prakaTIkaroti / evaM dvitIyAyAM dvau, tRtIyAyAM trIn caturbhAgAtmakAn paJcadazabhAgAn prakaTI karoti / evamAvaraNahAnyA yAvat paJcadazyAM caturbhAgAtmakAn paJcadazA'pi paJcadazabhAgAn prakaTIkaroti tadA candramaNDalasya paSTirapi bhAgA AnAvRtA bhavanti tataH sarvamapi candramaNDalaM sarvAtmanA paripUrNa loke dRzyate / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0mA 15 divasatithirAtritithInAM nAmAni 359 vakSyati cAmumevArtha sUtrakAro''pi 'tattha NaM je se dhuvarAhU' ityAdyAlApakena / tato yAvatparimitena kAlena paJcadazo bhAgaH paSTi bhAgasatkacaturbhAgAtmako hAni vaddhiM vA prApnoti sa tAvAn kAlavizeSaH kRSNapakSe zuklapakSe vA tithirityucyate / uktaJca - "solasabhAgA kAUNa uDuvaI hAyaettha paNNarasa / tattiyamitte bhAge puNovi parivaDDhae joNhe // 1 // kAleNa jeNa hAyai, solasabhAgo usA tihI hoi / taha ceva ya vuDDhIe, evaM tihiNo samuppattI // 2 // " chAyA-poDazabhAgAn kRtvA uDupateH hIyante'tra paJcadaza / tAvanmAtrAn bhAgAn punarapi parivardhayet jyotsne (zuklapakSe) // 1 // kAlena yena hIyate poDazo bhAgastu sA tithi bhavati / tathaiva ca vRddhayA, evaM titheH samutpattiH // 2 // iti / tithi vipaye vRddha sampradAyo yathA-ahorAtrasya dvApaSTibhAgakaraNe ye eka paSTibhAgAstAva tpramANA tithiH / athAhorAtrastrizanmuhurtapramANo bhavatIti pratIta eva kintu tithiH kiyanmuhUrtapramANA bhavatItyatrocyate tithizca paripUrNA ekonatriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvAtriMzad dvA paSTibhAgAH (292) etAvatpramANA bhavanti, uktaJca augatIsaM puNNA, u muhuttA somao tihI hoi / bhAgA vi ya battIsaM, vAvahikAeNa' cheeNa" // 1 // chAyA -- ekonatriMzat pUrNAstu muhUrtAH sA matAtithirbhavati / bhAgA api ca dvAtriMzat dvApaSTikRtena chedena // 1 // iti / etatkathaM bhavatIti cedAha-iha ahorAtrasya dvASaSTirbhAgAH kriyante, tatastatsatkA ye eka SaSTi bhAgA stAvatpramANA tithiriti kathyate, tatraikaSaSTi strizatA guNyate jAtAni triMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1830) / ete kila dvASaSTibhAgIkRtasyAhorAtrasya muhUrtasatkA aMzAH jAtAH, tato muhUrtAnayanArthamepAM triMzadadhikASTAdazazatAnAM (1830) dvASaSThyA bhAgo hiyate labdhA ekonatriMganmuhUrtAH, tadupari ekasya muhUrtasya ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH 29 32etAvatpramANA tithirbhavati etAvataira kAlena candramaNDalagataH caturbhAgAtmakaH pUrvapradarzita 62 pramANaH SoDazo bhAgo hAnimupagacchati vRddhiM vA prApnoti tata etAvAneva titheH parimANakAlo bhava Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 candra prajJaptisUtre eSA tIti tadevameSo'horAtrasya tithezca prativizeSo labdho'ta eva divasAt pRthak tithe praznaH kRtaiti / evaM gautamena tithiviSaye prazne kRte sati bhagavAnAha - ' tattha khalu' ityAdi / 'tattha khalu' tatra tithiviSayavicAre khalu 'imA' vanyamANAH 'tihIo' tithiya: 'duvihA' dvividhA 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH,' taM jahA ' tadyathA - tA imAH 'divasa tihIo rAItihIo ya' divasatithayaH rAtri tithayazca / divasa tithiriti tithe: pUrvArdhabhAgaH, rAtritithi riti tithe. pazcArdhabhAgaiti / punagaiMtama. pRcchati - 'tA kahate divasatihIo' ityAdi 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'divasa tihIo' divasatithya' 'AhiyA' AkhyAtA 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha 'tA egamegassa NaM, tAvat ' egamegassa NaM' ekaikasya khalu ' pakkhassa' pakSasya ' paNNarasa' paJcadaza paJcadaza ' divasa tihIo paNNattAo' divasatithayaH prajJaptAH kathitAH / ' taM jahA ' tadyathA - tA yathA 'gaMdA' 1, bhaddAra jayA 3 tucchA 4, puNNA5, nandA 1 bhadrA 2 jayA3 tucchA 4 pUrNA5 / tatra prathamA pratipadA tithi nandeti kathyate, evaM dvitIyAbhadrA 2, tRtIyA jayA, 3 caturthI tucchA iyaM loke riktA zabdena prasiddhA 4 paJcamI tithi pUrNA kathyate 5 / eSA pUrNA 'pakkhassa paMcamI' pakSasya paJcamI tithi bhavati 5 evaM 'puNaravi' punarapi agretanAH paJca tithaya. - nandA ityAdi nandA 6 bhadrA 7 jayA 8 tucchA 9 pUrNA 10 bhavati pUrNA 'pakkhassa dasamI' pakSasya dazamI tithirbhavati 10 / evameva ' puNaravi' punarapi 'naMdA' ityAdi nandA 11 bhadrA 13 jayA 12 tucchA 14 epA pUrNA 'pakkhassa paNNarasI' pakSasya paJcadazI tithi rbhavatIti 15 / ' evaM ' evam anayA rolyA 'tA' tA' 'tiguNA' triguNAH 'nandA, bhadrA, jayA, tucchA, pUrNA' ebhirnAmabhitrirAvarttanena sampannAH paJcadaza 'tiDIo' tithayaH 'savvesiM divasANaM' paripUrNapakSasya divasAnAM bhavantIti / punargautamo rAtritithivipaye pRcchati - 'tA kahaM te rAI tihIo' ityAdi / 'tA' tAvat 'ka' kathaM kayA nAma paripATyA 'rAI tihIo' rAtritithaya 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'ti vaejjA' iti-ityapi vadet vadatu - kathayatu he bhagavan / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - 'tA egamegassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat ' egamegassa NaM pakkhassa' ekaikasya khalu pakSasya 'paNNarasa 2' paJcadaza paJcadaza 'rAItihIo' rAtri tithayaH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA' tadyathA - tA yathA - 'uggavaI' ugravatI prathamA pratipatsambandhinI rAtritithiH ugravatI 1 'bhogavaI' bhogavatI dvitIyA sambandhinI rAtritithi* bhogavatI kathyate 2 / 'jasavaI' yazomatI tRtIyA tithi sambandhino rAtritithiH yazomatInAmnA kathyate 3, 'savvahasiddhA' sarvArthasiddhA caturthI tithi sambandhinI rAtri tithi. sarvArthasidveti prasiddhA 4 / 'suhANAma' zubhAnAmnI paJcamI tithi sambandhinI rAtri tithi zumeti nAmnA procyate, eSA pakSasya paJcamI rAtritithiriti 5 / pUrNA 15 bhavati / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 16 aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi 361 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi agretanA' paSThIta Arabhya dazamI paryantAH paJcarAtri tithaya ebhireva pUrvoktairnAmabhiH kathyate tathAhi-SaSThI rAtri tithiH ugravatI 6 saptamI bhogavatI 7, aSTamI yazomatI 8, navamI sarvArthasiddhA 9 dazamI zubhAnAmnI 10 / epA pakSasya dazamI rAtritithirbhavatIti 10 / 'puNaravi' punarapi agretanAH ekAdazIta Arabhya paJcadazI paryantAH rAtri tithayo'pi ekAdazI-ugravatI 11, dvAdazI bhogavatI 12 trayodazI yazomatI 13, caturdazI sarvArthasidvA 14, paJcadazI ca zubhAnAmnI 15 / epA pakSasyAntimA paJcadazI rAtri tithi vijJeyA 15 / 'eyA' etAH ugravatI prabhRtayaH paJca nAmavatyaH 'tiguNA' triguNAH trirAvarcanena saMpannAH paJcadaza 'tihIo' tithayaH sabbAsiM rAINaM' sarvAsAM rAtrINAM, pakSasambandhinInAM bhavantIti ||suu0 1 // iti candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAmRtasya paJcadazaM prAbhRtaprAmRtaM samAptam // 10 // 15 // / dazamasya prAbhRtasya poDazaM prAbhRtaprAbhRtam / vyAkhyAtaM paJcadazaM prAbhRtaprAmRtam , tatra divasatithinAM rAtritithinAM ca nAmAni pradarzitAni / atha SoDazaM prAmRtaprAbhRtaM vyAkhyAyate, atrASTAviMzati nakSatrANAM gotrANi vaktavyAnIti tadviSayakaM sUtramAha -'tA kahaM te gottA' ityAdi / mUlam --tA kahate gottA AhiyA ? ti vaejjA / tA eesiNaM aTThAvIsAe NakkhatANaM abhiI Nakkhatte bhoggalAyaNasagotte ?, savaNe Navakhatte saMkhAyaNasagotte paNNatte 2 / dhaNihANakkhatte aggabhAvasagotte 3 / sayabhisayA Nakkhatte kaNNalAyaNasagotte paNNate 4 / puvvApohavayA Nakkhatte joukaNNiyasagotte paNNatte 5 / uttarA pohavayA Nakkhatte dhaNaMjayasagote paNNatte 6 / revaINakkhatte pussAyaNasagote paNNatte 7 / assiNINakkhatte assAyaNasagotte 8 / bharaNI Nakkhatte bhaggavessasagotte paNNatte 9 / kattiyA Nakkhatte aggivessagotte paNNatte 10 / rohiNINakkhatte goyamagotte paNNatte 11 // maggasiraNakkhatte bhAraddAyasagotte paNNatte 12 / adANakkhatte lohiccAyaNasagote paNNatte 13 / puNavvasuNakkhatte vAsiTThasagotte paNNatte 14 / pussaNakkhatte ujjAyaNasagotte--paNNatte 15 / assesA Nakkhatte maMDavvAyaNasagotte paNNatte 16 / maghANakvatte piMgAyaNasagotte paNNatte 17 / puvvAphagguNINakhatta govallAyaNasagotte paNNatte 18 / uttarAphagguNINakkhatte kAsavagotte paNNatte 19 / hatthaNakkhatte kosiyagote paNNatte 20 / cittANakakhatte dabbhiyAyaNasagotte 46 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 'candraprAptisUtre paNNatte 21 / sAiNakkhatte cAmaracchagotte paNNatte 22 / visAhANakkhatte 'suMgAyaNasagotte paNNatte 23 aNurAhA Nakkhatte gola vyAyaNasagote paNNatte 24 jeThANakkhatte tigicchA. yaNasagotte paNNatte 25 / mUlaNakkhatte kaccAyaNasagote paNNatte 26 / puccAsADhANakkhatte vajjhiyAyaNasagotte paNNatte 27 / uttarAsADhANakkhatte vagdhAvaccasagottaM paNNattai 28||suu01|| dasamassa pAhuDassa solasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // 16 // chAyA-tAvat kathaM te gotrANi AkhyAtAni ? iti vadet / tAvat eteSAM khalu aSTAviMzatenakSatrANAm abhijinnakSatra mudgalAyanagotra prajJaptam 1 / zravaNanakSetra saMkhyAyana gotra prabhAtam 2) dhaniSTAnakSatram agrabhAvagotra prAptam zatabhipagnakSatraM karNalAyanagotraM pranaptam 4, pUrvA proSThapadAnakSatra joukaNikagotraM prajJaptam 5 / uttarAmoSThapadAnakSatra dhanaJjayagotraM prakSaptam 6, revatI nakSatraM puNyAyanagotraM prajJaptam 7, azvinInakSatram azvAyana gotraM pranaptam 8, bharaNInakSatra bhagnavezyagotraM pranaptam 9, kRttikAnakSatra agnivezyagotraM prakSaptam 10, rohiNInakSatraM gautamagotraM prAptam 11. mRgazironakSatra bhAradvAjagotraM prAptam 12, AnikSatra lohityAyanagotra prajJaptam 13 punapunakSatraM vAsiSThagotraM prazaptam 14, puNyanakSatraM UrjAyanagotraM pranaptam 15 azlepA nakSatraM mANDavyAyanagotraM prazaptam 16 maghA nakSatraM piGgAyanagotraM pranaptam' 17 pUrvAphAlgunI nakSatraM gocallAyanagotraM prajJaptam 18 uttarAphalgunInakSatra kAzyapagotraM prajaptam 19 hastanakSatraM kauzikagotraM prazaptam 20 / citrAnakSatraM darbhikAyanagotraM prajJaptam 21 / svAtInakSatraM cAma (bhAga) racchagotraM pranaptam 22 / vizAkhAnakSatraM saMgAyanagotraM prajJaptam 23 / anurAdhAnakSatra goladhyAyanagotraM prajJaptam 24 // jyeSThAnakSatraM cikitsAyanagotraM prajJaptam 25 / mUlanakSatra kAtyAyanagotraM prajJaptam 26 / pUrvopADhAnakSatraM vajjhikAyanagotraM pranaptam 27 / uttarApADhAnakSatra vyAghApatyagotra pranaptam 28 // sU0 1 // .. dazamasya prAbhRtasya poDazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10-16 // vyAkhyA-'tA kahaM te gotta / ' iti 'tA' tAvan 'kaha' kathaM-nakSatrANAM kAni 'gottA' gotrANi 'te' tvayA 'AhiyA' AkhyAtAni ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu nakSatrANAM gotrANi kathayatu he bhagavan evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha--'tA' tAvat 'eesiNaM . eteSAlokaprasidvAnAM khalu 'advAvIsAe NasnattANaM' aSTAviMzatenakSatrANA madhye 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatraM 'moggalAyasagotte' mudgalAyanagotraM prajJaptam 1 / 'moggalAyaNasa' ityatra sakAra arpatvAt / evamagre'pi vijJeyam / anyatsarvaM sugamaM chAyA gamyaM ceti na vitriyate / nanu nakSatrA-. NAmapi kiM gotrANi bhavanti ? ityatrAha nakSatrANAM svarUpato na gotrasaMbhavaH kintu gotrasvarUpa metAdRzaM lokaprasiddhimagamat / gotraM ca prakAzakAdyapuruSAbhidhAnatastadapatyaM santAno, gotramabhidhI; yate, yathA kazyapasyApatyaM santAna. kAzyapa iti kAzyapAbhidhAnaM gotraM-bhavati kintu na caivaM sva: rUpaM gotramatra nakSatrANAM sabhavati, tepAmaupapAtikajanmatvenApatyatvAsaMbhavAt tata itthaM gotrasaM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 16 aSTAviMzatinakSatrANAM gotrANi 363 bhavo jJAtavyaH- yannakSatraM zubhAzubhagrahairAkrAntaM bhavet tadgotrotpannasya puruSasya yathAkramaM zubhamazubhaM - vA bhavati yathA - abhijinnakSatre yadi zubhagraho varttate tadA mudvalAyanagotrotpannasya puruSasya zubha. phalajanakaM bhavatItyevamadhikRtya gotrANA praznopapattirjAteti / atra jambUdvIpa prajJaptiproktA gotra - nAmasagrAhikAzcatasro gAthAH pradarthante "moggallAyaNa 1 saMkhAyaNe 2 ya taha aggabhAva 3 kaNNalle 4 | tattoya jokaNe 5, dhaNaMjae 6 ceva boddhavve // 1 // pussAyaNa, assAyaNa 8, bhaggavese 9 aggivese 10 ya / goyama 11 bhAraDhAe 12, lohicce 13 cevavAsi 14 // 2 // ujjAyaNa 15 maMDavyAyaNe 16 ya piMgAyaNe 17 ya govalle 18 / 1 kAsava 19 ko siya 20 dagbhiya 21 cAma (bhAga) racchA 22 / ya muMgAe 23 // 3 // golavyAyaNa 24 timicchAyaNe 25 ya kaccAyaNe 26 havai mUle / tatto ya vajjhiyAyaNa 27 cagdhAvacce 28 ya gottAI || 4 || " chAyA -- mudgalAyanaM 1 sakhyAyanaM 2 ca tathA agrabhAvam 3 karNalAyanam 4, tatathajou-karNi 5 dhanaJjayaM 6 caitra vodvavyam // 1 // puSyAyanaM 7 azvAyanaM 8 bhagnavezyaM 9 ca agnivezyaM 10 ca / gauttamaM 11 bhAradvAjaM 12 lauhityaM 13 caiva vAgiSTam 14 // 2 // UrjAyanaM 15 mANDavyAyanaM 16 ca piGgAyanaM 17 ca govallaM 18 / kAzyapaM 19 kauzikaM 20 darbhikaM 21 cAma (bhAga) racchaM 22 ca su~gAkam 23 ||3|| golyAyanaM 24 cikitsAyanaM 25 ca kAtyAyana -- 26, bhavati muule| tatazca vaJjhikAyanaM 27 vyAghrApatyaM 28 ca gotrANi // 4 // iti sUtra, iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 16 // dazamasya prAbhRtasya saptadazaM prAbhRtaprAbhRtam / gataM dazamasya prAbhRtasya SoDazaM prAmRtaprAbhRtam, tatra nakSatrANAM gotrANyabhihitAni / atha saptadarza prAbhRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra nakSatrANAM bhojanAni pratipAdanIyAnIti, tadviSayaM sUtramAha--- ' tA kahate bhoyaNA' ityAdi / 1. mUlam tA kahate bhoyaNA AhiyA ? tivaejjA / tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhatANaM kattiyAhiM dahiNA bhoccA kajjaM sAhiti !, rohiNIhiM vasabhamaMsaM bhoccA kajje ' sAhiti 2, migasireNa migamaMsaM bhoccA kajjaM sAhiMti 3, addAhiM NavaNIeNaM bhoccA kajjaM sAhiti 4, puNavvasuNA ghaeNaM bhoccA kajjaM sAhiti 5, pusseNaM khIreNaM W Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre bhoccA kajja sAheti 6, assesAe dIvagamaMsa bhoccA kajja sAheti 7, maghAhiM kasotiM (kaMsAra) bhoccA kajja sAhiti 8, puvvA phagguNIhiM meDhagamaMsaM bhoccA kajja sAti 9, uttarAphagguNIhiM NakkhImamaM bhoccA kajja sAhiti 10, hattheNavatthANIeNa bhoccA kajja sAheti 11 cittAhiM muggasUpeNa bhoccA kajja sahiti 12, sAiNA phalAI bhoccA kajjaM sAheti 13, visAhAhi atasiyaM bhoccA kajja sAheMti 14, aNurAhAhi mAsakUraM bhoccA kajjaM sAheti 15, jehAhiM kolaTThieNaM bhoccA kanna sAhiti 16, mUleNaM mUlagasAeNaM bhoccA kajja sAheti 17, puvvAsADhAhiM AmalagasarIraM bhoccA kanjaM sAhiti 18, uttarAsADhAhiM villehiM bhoccA kajja sAhiti 19, abhIiNA pupphehi bhoccA kajja sAhiti 20, savaNeNaM khIreNa bhoccA kajja sAhiti 21, dhaNihAhiM jUseNaM bhoccA kajja sAheti 22, sayabhisayAe tuvarAo bhoccA kajja sAhiti 23, puccApohavayAhi kArillaehiM bhoccA karja sAheti 24, uttarApovayAhiM varAhamasaM bhoccA kajja sAheti 25, revaIhiM jalayaramaMsa bhoccA kajja sAheti 26, assiNIhi tittiramaMsa ahavA baTTagamaMsa bhoccA kajja sAheti 27, bharaNIhiM tilataMdulagaM bhoccA kajja sAheti 28, / sU0 / 1 // dasamassa pAhuDassa sattarasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 // chAyA-tAvat kaya te bhojanAni akhyAtAni ? iti vedat / tAvat eteSAM khalu jaSTAviMzate nakSatrANAM kRtikA sughnA bhaktvA kArya sAdhayanti 1, rohiNIpu vRpabhamAMsa bhuktvA kArya sAdhayanti 2, mRgazirasi mRgamAMsaM bhuktvA kArya sAdharyAnta 3 Adro sunavanItena bhuktvA kAyaM sAdhayanti 4 punarvasI dhRtena bhuktvA kArya sAdhayanti 5 puSye kSIreNa bhuktvA kArya sAdhayanti 6 azlepAyAM dvIpaka mAMsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 7 madhAsu kaso ti (kasAra) bhuktvA kArya sAdhayanti 8 pUva phalgunIpu maNDUkamAMsaM bhuktvA kArya sAdhanti9 uttarAphAlgunIpu nakhimAMsa bhuktvA kArya sAdhayanti 10 hastevatthANIeNa vastrAnIkena bhuktvA kArya sAdhayanti 11 citrAsu mudrUpeNabhuktvA kArya sAdhayanti 12 svAtau phalAni bhuktvA kArya sAdhayanti 13 vizAkhAsu atasikAM bhuktyA kArya sAdharyAnta 14 anurAdhA sumApakUraM bhuktvA kArya sAdhayanti 15 jyeSThAsu kolAsyikena bhuktvA kArya sAdhayanti 16 mUle mUlakazAkena bhuktvA kArya sAdhayanti 17 pUrvASADhAsu amaThaka zarIraM bhuktvA kArya sAdhayanti 18 uttarApADhAsu dilyaH bhuktvA kArya sAdhayanti 19 abhijiti puSpaiH bhuktvA kArya sAdhayanti 20 zravana kSIreNa bhuktvA kAya sAdhayanti 21 dhaniSThAsu yUpeNa bhuktvA kArya sAdhayanti 23 pUrvA propThapadAsukAravelakaiH bhuktvA kArya sAdhayanti 24 uttarA proSThapadAsu varAhamAMsaM bhuktvA kAya sAdhayanti 25 revatIpu jalacaramAMsaM bhuktvA kArya sAdhaH yanti 26 azvinIpu tittirimAm athavA vartakamAsaM bhuktvA kArya sAdhayanti 27 bharaNISu tilatandulaka bhuktyA kArya sAdhayanti 28 // 1 // dazamasya prAbhRtasya saptadaza prAmRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 17 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TokA prA. 10 prA0mA 17 nakSatrANAM bhojanAni 365 vyAkhyA --- 'tA kahaM te bhoyaNA' iti, 'tA' tAvat 'kahaM' kena prakAreNa he bhagavAn ! 'te' tvayA 'bhoyaNA' bhojanAni keSu keSu nakSatreSu kAni kAni bhojanAni karaNIyAnIti 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni ' ' tti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! / `evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha - ' tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSA khalu 'aTThAvIsAe NakkhattANaM' aSTAviMzaternakSatrANAM madhye 'kattiyAhi' kRttikAsu kRttikA nakSatra dine 'dahiNA' dadhnA saha bhojanaM 'bhoccA' bhuktvA gamane lokAH 'kajjaM sAhati' kAryaM sAdhayanti, kRttikAnakSatradine yadi pumAn dadhi bhuktvA kAryArtha gacchati tadA tasya tatkAryaM sidhyatIti bhAvaH ? evaM sarvatra bhAvanA karaNIyA, sugamatvAnna vyAkhyAyate / vastuta idaM saptadazaM prAbhRtaprAbhRtaM na bhagavatA pratipAditaM kintu kenA'pyatra prakSiptamiti pratibhAti, neyaM bhASAzailI bhagavato labhyate, yato'tra sUtre kutracit 'kattiyAhiM rohiNIhiM, addAhiM' ityAdi tRtIyA bahuvacanaM labhyate kutracicca 'puNavvasuNA pusseNaM, addAe' ityAdi tRtIyaikavacanaM labhyate / anyacca bhojyavastuvipaye kutracittRtIyA kutracidvitIyA ca / yathA - " dahiNA bhoccA, NavaNIeNa bhoccA, khIreNa bhoccA' iti tRtIyA kutracicca yatra mAMsavipayakathanaM tatra dvitIyA, yathA"vasabha maMsaM bhoccA, migamaMsaM bhoccA, dIvagamaMsa moccA" ityAdi, evamavyavasthita jalpanena jJAyate nedaM bhagavatA prarUpitamiti / anyacca katipayasthaleSu sthalacara jalacara - khecara prANinAM mAMsabhakSaNaM kAryasiddhau kAraNatvena pratipAditaM tattu nitAntamasaGgatameva, yataH paTkAyapratipAlakasya paTkAyarakSaNopadezatatparasya ca bhagavato mukhAnnaiSa mAsabhakSaNa vidhirbhavitumarhati zAstreSu kutrApi 'naitAdRzI vANI bhagavata' samupalabhyate'to nizcIyate - nedaM bhagavadupadezavipayakamiti / astu anyadapi sayuktikaM kAraNaM zrUyatAm zAstreSu sarvatra nakSatrANAM gaNanA - abhijinnakSatrAdArabhyaiva kRtA yugasyAdyadivase'bhijita eva sadbhAvAt / atraiva zAstre pUrvaM dazama prAbhRtasya prathame prabhRtaprA AdAveva sUtramidam "tA kahaM te jogeti vatthussa AvaliyANivAe Ahieti vaejjA, tattha khalu. imAo paMca paDivattIo paNNattAo, tatthege evamAhaMsu tA savvevi NakkhattA kattiyAdiyAbharaNI pajjavasANA ege evamAhaMsu || 1 ||" iyamanyatIrthikAnA prathamA pratipattiH ete . kRtti - kAdIni bharaNI paryavasAnAni nakSatrANi manyante evamanyatIrthikAnAM paJca pratipattayaH santi / tatra; dvitIyAH-'maghAdikAni azleSA paryavasAnAni sarvANi nakSatrANi' iti 2, tRtIyAH- dhaniSThAdIni zravaNaparyavasAnAni' iti 3 caturthAH azvinyAdIni revatI paryavasAnAni sarvANi nakSatrANi' iti kathayanti |5| etA paJcApi pratipattayo mithyA rUpA iti kathayitvA bhagavAn svamataM pradarzayati "dayaM puNa evaM vayAmo-- savvevi NaM NakkhattA abhiI AiyA uttarAsADhApajjava - sANA paNNattA, taMjahA - abhiI savaNo jAva uttarAsADhA ||" iti / ""," } Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 candraprAptisUtre __ asya malayagiri sUriNA kRtA 'TIkA yathA-- "yugasya cAdiH pravartate zrAvaNamAsi bahulapakSe pratipaditithau vAlavakaraNe abhijinnakSatre candreNa saha yogamupAgacchati (sati) tathA coktam-jyotiekaraNDake sAvaNa bahulapaDivae vAlavakaraNe abhiInakkhatte / savvattha paDhamasamaye jugassa AI viyANAhi // 1 // iti 'savvattha' sarvatreti bharatairavate mahAvidehe ca / itthaM sarvepAmapi kAlavizeSANAmAdau candra yogamadhikRtyAbhijinnakSatrasya varttamAnatvAdabhijidAdIni nakSatrANi prajJaptAni" iti TIkA / __atra kRttikAto bharaNI paryavamAnAni nakSatrANi prathamAnyatIthikaiH-saMmatAni manti, tanma tAnusAreNedaM - prAmRtaprAbhRtaM dRzyate / nedaM bhagavato matamityataH spaSTaM jJAyate'smin saptadaze prAmRtapramRte bhagavataH prarUpaNA na bhavitu mahatItyalaM vistareNeti ||suu01|| ||iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAmRtasya saptadazaM prAbhRtaprAmRtaM samAptam // 10 // 17 // dazamasya prAbhRtasyASTAdazaM prAmRtaprAbhRtam // tadevamuktaM saptadazaM prAmRtaprAbhRtam, tatra nakSatrANAM bhojanAni proktAni / athASTAdazaM prAmRtaprAmRtaM prArabhyate, atra candrAdityacArA vaktavyA iti tadvipayakaM sUtramAha-'tA kahate cArA' ityAdi, mUlam-tA kahaM te cArA AhiyA ti vejjaa| tattha khalu ime duvihA cArA paNNattA, taM jahA-Aicca cArA ya caMdacArA ya / tA kahate caMdacArA AhiyA ti vejjaa| tA paMca saMvaccharie NaM juge abhiI Nakkhatte sattasaDhicAre caMdeNa saddhiM joyaM joei ?, savaNeNaM Nakkhate sattaDhi cAre caMdeNa saddhiM joyaM joei 2 evaM jAva uttarAsADhA Nakkhate sattaDhi cAre caMdeNa saddhiM joyaM joei / tA kahaM te AiccacArA AhiyAti vaejjA, tA paMca saMvaccharieNaM juge abhiINakkhate paMca cAre sUreNa saddhiM joyaM joei evaM jAva uttarA sADhA Navakhate paMca cAre sUreNa saddhiM joyaM joei ||suu0 1 // dasamasya pAhuDassa aTThArasamaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 / 18, chAyA-- tAvat kathaM te cArA AkhyAnaH ? iti vadet / tAvat ime dvividhAH cArAH prazatAH, tadyathA-AdityacArAzca candracArAzca / tAvat kathaM te candracArA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat paJca sAvatsarike khalu yuge abhijinnakSatraM saptapaSTi cArAn candreNa sAgha yoga yunaki 1 zravaNaH khalu nakSatraM saptapaSTi cArAn candreNa sAdhaM yoga yunaki 2 evaM Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 18 candrAdityacAranirUpaNam 367 yAvat uttarASAr3hAnakSatra saptaSaSTiM cArAn candreNa sAdhaM yoga yunakti / tAvat kathaM te Aditya cArA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat paJca sAMvatsarike khalu yuge abhijinnakSatraM paJca cArAn sUreNa sAdhaM yoga yunakti ||suu0 1 // dazamasya prAbhRtasyApTAdazaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 10 // 18 // vyAkhyA-'tA kahate cArA' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa kayA sakhyayA 'te' tvayA 'cArA AhiyA' cArAH saMcaraNarUpAH AkhyAtAH ? 'tti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan 1 / evaM gautamena pRSThe bhagavAnAha-'tattha khalu' tatra cAravicAre khalu 'imeM vakSyamANAH 'duvihA cArA paNNattA' dvividhAH cArAH prajJaptAH 'taMjahA' tadyathA---'AiccacArA ya caMdacArA ya' AdityacArAzca candracArAzca / prathamaM gautamazcandracAraviSaye pRcchati-'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa saMkhyAmadhikRtya 'caMda cArA' candracArA 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ? / bhagavAnAha'tA' tAvat 'paMca saMvaccharieNaM' paJca sAMvatsarike candra-candrA-'bhivardhita-candrA-'bhivardhitarUpa paJca savatsarAtmake khalu 'juge' yuge 'abhiINakkhatte' abhijinakSatra 'sattasahicAre' saptaSaSTi cArAn yAvat saptapaSTicAraparyantaM "caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunakti, ekasmin yuge paJca savatsarAtmake candro'bhijinnakSatreNa saha saMyukto bhUtvA saptapaSTisaMkhyakAn cArAn caratIti bhAvaH, ekasmin yuge candrAbhijinnakSatrayoH saptapaSTivArAn saMyogo bhavatIti tAtparyam / etatkathaM-jJAyate ? atrAha-iha yogamAzritya candrasya samastanakSatracakraparibhramaNaparisamAptirekena nakSatramAsena jAyate, ataH pratyekasmin nakSatramAse ekaikasminnahorAtre candreNa saha ekaikanakSatrayogasaMbhavAd yuga sambandhipu saptaSaSTimArgepu saptaSaSTivArAn candrasyAbhijitA saha yogasamupapattirlabhyate tatazcandro'bhijitA nakSatreNa saha saMyuktaH san yugamadhye saptaSaSTisaMkhyakAn cArAn caratIti siddhayati / evaM rItyA sarvanakSatraiH saha candrayogo vijJeyaH, yataH yena nakSatreNa saha yasmin nakSatramAse candrasya yogo bhavati sa punazcandrasya yoga stena nakSatreNa saha dvitIye nakSatramAse bhaviSyati pratyekamAse ekaikanakSatreNa saha candrayogasadbhAvAt / evam 'savaNeNaM Nakkhate' zravaNaH khalu nakSatraM 'sattarhi cAre' saptaSaSTiM cArAn yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sAdha 'joyaM joeI' yogaM yunakti / 'evaM jAva' evam-anena krameNa yAvat yAvatpadena dhaniSThAta Arabhya pUrvASADhA nakSatraparyantAni paJcaviMzatirapi nakSatrANi ekasmin yuge pratyeka madhikRtya saptapaSTiM 2 cArAn candreNa saha yogaM yuJjanti / athASTAviMzatitamaM nakSatramAha- 'uttarAsADhANakkhatte uttarASADhAnakSatraM 'sattadvicAre' saptapaSTiM cArAn 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArdha yogaM yunaktIti 28 // athAdityacArAn pradarzayati-gautamaH pRcchati-'tA kahate AiccacArA' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kayA rItyA kayA saMkhyayetyarthaH 'te' tvayA / 'Aicca cArA' Aditya Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 candrapracAptisUtre cArA 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paMcasaMvaccharieNaM juge' paJcasAvatsarike pUrvokta paJca saMvatsarAtmake khala yuge 'abhIInakkhatte' abhijinnakSatra 'paMcacAre' paJcacArAn yAvat 'sUreNa saddhiM' sUreNa sAdhaM 'joya joei' yogaM yunakti / kathamityAha-atra yogamAzritya sUryasya samasta nakSatracakracAraparisamAptirekena sUryasavatsareNa jAyate, te ca sUryasavatsarA ekasmin yuge paJcaiva bhavanti tataH pratyekasmin saMvatsare ekaikasmin mAse ekaikanakSatrayogasanAvAt yugasambandhipu paJcasu saMvatsarepu paJcavArAneva sUryasyAbhijitA saha yogasamupapattirlabhyate tato'bhijinnakSatreNa saha saMyuktaH sUrya ekasmin yuge paJca cArAncaratIti sidhyati / evaM rItyA sarvanakSatraiH saha sUryayogaekasmin yuge paJcacArAn yAvat bhavatIti vijJeyam / tataH yatmin savatsare yena nakSatreNa saMha'sUryasya yogo bhavati sa punaH sUryasya yogastena nakSatreNa saha dvitIye savatsare bhaviSyati pratyeka savatsare ekaikanakSatreNa saha sUryayoga sadbhAvAt 'evaM' evam-anayA rItyA 'jAva' yAvat atra yAvatpadena zravaNanakSatrAdArabhya pUrvApADhAnakSatraparyantAni paDviMzatinakSatrANi ekasmin yuge pratyeka paJca paJcacArAn sUryeNa saha yogaM yuJjanti / athASTAviMzatitamanakSatramAha-'uttarAsAdAnakkhate' uttarApADhAnakSatraM 'paMcacAre' paJcacArAn 'sureNa saddhi' sUryeNa sAdhaM 'joyaM joei' yogaM yunaktIti / 28 ||suu0 1 // ' ' candraprajJapti sUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAmRtasya aSTAdazaM prAmRtaprAmRtaM samAptam // 10 // 18 // // dazamasya prAbhRttasyaikonaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // gatamaSTAdazaM prAmRtaprAmRtam tatra candracArA AdityacArAzca pradArzitAH / athaikonaviMzatitamaM prAmRtaprAbhRtaM prArabhyate, atra saMvatsarasya mAsA vaktavyA iti tadvipayaM sUtramAha-'tA kahate mAsA' ityaadi| mUlam-tA kahaM te mAsA AhiyA ? tivaejjA / tA egamegassa NaM saMvaccharasa vArasa mAsA paNNattA / tesiM ca NaM vArasaNDaM mAsANaM duvidA nAmadhejjA paNNattA, taM jahA loiyA louttariyA y| tattha loiyA nAmA sAvaNe, bhavae 2, Asoe 3, jAva AsADhe 12 / louttariyA NAmA-"abhiNaMde 1, supADhe 2 ya, vijae 3 pIivaddhaNe 41 sejja se 5 ya sivai yAvai, sisire 7 vi ya hemavaM 8 // 1 // navame vasaMtamAse 9, dasame kusuma saMbhave 10 egArasame NidAhe 11, vaNa virohI ya vArase // 2 // sU0 1 . dasamassa vAhuDassa gUNavIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10 19 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 10 prA. prA. 19 laukika lokattaramAsanAmAni 369 chAyA - tAvat kathaM te mAsA AkhyAtAH 1 iti vadet / tAvat ekaikasya khalu saMvatsarasya dvAdazamAsAH prajJatAH / teSAM ca khalu dvAdazAnAM dvividhAni nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA-laukikAni lokottarANi ca / tatra laukikAni namAne - zrAvaNaH 1, bhAdradaH 2 AzvitaH 3, yAvat ApAdaH 12 / lokottarANi nAmAni - abhinandaH 1 supratiSThazvara, vijaya. 3 protivardhanaH 4 / pazca 5 zivazcApi 6, ziziraH 7 api ca hai pacAn // 1 // namo vanamAsa 9 dazamaH kuH10 / pakAdazo nidAdhaH 11 vanavirodhI va dvAdazaH 12 // 2 // sU0 1 // dazamasya prAbhRtasya ekonaviMzatitamaM prAbhRtanAbhRtaM samAptam ||10|19|| vyAkhyA - ' tA kahate sAsA' iti / 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa kiMnAmadheyAH 'te' vA 'mAsA AhiyA' mAsA AkhyAnA' kathitA : 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan evaM gautamena pRSThe bhagavAnAha - tA' tAvat 'ega vegassa NaM saMcchara' ekaikasya khalu saMvatsarasya 'bArasagAsA paNNattA' dvAdaza dvAdaza mAsAH prajJatA 'tesiM ca NaM vArasa - mAsANaM' teSAM ca khalu dvAdazAnAM mAsAnAM 'ducitA nAmabhejjA paNNattA' dvividhAni nAmadheyAni prajJatAni laukikAni lokottarANi ca ' tattha' tatra laukikalokottarANAM madhye 'loiyA nAmA' laukikAni nAmAni, tathAhi 'sAvaNe 1, bhavae 2, Asoe 3,' zrAvaNaH 1, bhAdrapada 2, AzvinaH 3, 'jAva AsADhe' yAvat-ApADhaH 12, atra yAvatpadena kArtikaH 4, mArgazIrSaH 5, paupaH 6, mAghaH 7, phAlgunaH 8, caitraH 9, vaizAkhaH 10, jyeSThaH 11, epAM saMgrahaH karttavyaH / dvAdaza ASADha iti sUtre kathitameveti / louttarariyA0 nAmA lokottarANi nAmAni yathA - abhigaMde paTTe' abhinandaH 1, supratiSTa 2 zva, 'vijae pIivaddhaNe' vijayaH 3 prItivardhanaH 4 / 'sejjase ya sive yAvi' zreyAMsazca 5 zivazcApi 'ca' tathA zivanAmApi ca SaSTho mAsaH 6 / ziziraH 7, api ca tathA hemavaM' 'haimavAn 8 || 1 || 'navame vasaMtamAse' navamo vasaMtamAsaH vasantA - bhidho navamI mAsaH 3, 'dasame kusumasaMbhave' dazamo mAsaH kusumasaMbhavaH 10 iti / egArasame NidAhe' ekAdazI mAsaH nidAghaH 11 iti, 'vaNa virohI ya' vanavirodhI ca 'cArase' dvAdazaH 12 // 2 // sU0 1 // " " // iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikA vyAkhyAyAM dazamasya prAbhRtasya ekonavizati tamaM prAbhRta prAbhRtaM samAptam || 10 | 19 // // dazamasya prAbhRtasya viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // vyAkhyAtamekonaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra laukikalokottaramAsAnAM nAmAnyabhihi tAni / atha viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM procyate, tatra saMvatsarAH vaktavyA iti tadvipayakaM sUtramAha 'tA kahaM te saMvaccharA' ityAdi / 47 44 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 candrapravaptisUtre mUlam-tA kahaM te saMvaccharA AhiyA ti vaejjA / tA paMca saMvaccharA AhiyA, ti vaejjA taM jahA-NakkhattasaMvacchare 1, jugasaMvacchare 2, pamANasaMvacchare 3, lakkhaNasaMvacchare 4, saNiccharasaMvacchare ||suu0 1 // chAyA-tAvat katha te saMvatsarA AkhyAtA iti vadet tadyathA-nakSatrasaMvatsaraH1, yugasaMvatsaraH 2, pramANasaMvatsaraH 3, lakSaNasaMvatsara 4, zanaizcarasaMvatsaraH suu01|| vyAkhyA-gautamaH pRcchati-'tA kahaM te saMvaccharA' iti tAvat he bhagavan 'kaha' kathaM katisaMkhyakA 'te' tvayA 'saMvaccharA' saMvatsarAH 'AhiyA' AkhyAtAH ? iti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paMca saMvaccharA' AhiyA' paJca saMvatsarA 'ahiyA' mayA AkhyAtAH 'ti vaejjA' iti vadet kathayet svagiSyebhyaH / 'taM jahA' tadyathAte paJca saMvatsarA yathA-'Nakkhatta saMvacchare' nakSatrasaMvatsaraH tatra yAvatAkAlena aSTAviMzati nakSatraiH saha candrasya yogasamApti bhavet yAvat kAlena candro'STAviMzatI nakSatreSu bhogaM kRtvA tebhyaH pRthaga bhavet tAvatparimitaH kAlavizepo nakSatramAso bhavati te nakSatramAsA yAvatA kAlena dvAdaza vyatItA bhavanti tAvatparimitaH kAlavizepo nakSatrasaMvatsaraH kathyate, atha ca eko nakSatramAso dvAdazabhirguNito nakSatrasaMvatsaro bhavati, uktaJca "nakkhattaM caMda jogo vArasa guNio ya nakkhatto / / " chAyA-~-nakSatracandrayogaH dvAdazaguNitazca nAkSatraH (saMvatsaraH) / iti / atra punarekena UnikRto nakSatra paryAya yoga eko nakSatramAsaH-saptaviMzatirahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ekaviMzatiH saptapaSTi bhAgaH (27-) etAvatparimito bhavati / epa ekasya nakSatramAsasyAhorAtraparimANarUpo rAziryadA dvAdazabhirguNyate tadA yastaDguNanaphalarAzi bhavet tatparimitAhogatrapramANo nakSatrasaMvatsaro bhavati, tacca guNanaphalametAvatparimitaM bhavati-saptaviMzatyadhikAni trINi ahorAtrazatAni, ekasyAhorAtrasya ca ekapaJcAzat saptapaSTibhAgAH(32753) iti kathametadavasIyate iti tadgaNitaM pradarzyate - ekanakSatramAsAhorAtra (2021) dvAdazabhirguNane prathama saptavaziti dazabhirguNyate jAtAni caturvizatyadhikAni trINi zatAni (324) tata uparitano rAgirekaviMzatiH (21) epo'pi dvAdazabhirguNyate jAte dvipaJcAzadadhike dvezate (252), tato'syA'horAtrAnayanArtha saptapaSTayA bhAgo hiyate labdhAsnayA, pate pUrva sthite'horatrarAzau (324) prakSipyante jAtAni maptaviMzatyadhikAni Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA 'TIkA prA.10 prA0prA 20 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 371 trINi zatAni zeSA eka paJcAzatsaptaSaSTibhAgAH (327-5) tadevamAyAtaM nakSatrasaMvatsarAhorAtra 67 pramANam, etAvadahorAtrapramANo nakSatrasaMvatsaro bhavatIti 1 / dvitiyaH 'jugasaMvacchare' yugasaMvatsaraH, tatra yugaM paJca saMvatsarAtmakam tatpUrakaH saMvatsaro yugasaMvatsaraH / yadA cAndra-cAndrA'bhivardhitacAndrA'bhivardhitarUpAH paJca saMvatsarAH paripUrNA vyatItA bhaveyustadA eko yugasaMvatsaraH paripUrNo bhavatIti / 2 / tRtIyaH 'pamANa saMvacchare' pramANasavatsaMraH yugasya pramANahetuH saMvatsaraH pramANasaMva tsaraH / 'lakkhaNa saMvacchare' lakSaNasaMvatsaraH, lakSaNena yathAvasthitena upetaH saMvatsaro lakSaNasaMvatsaraH 4 / 'saNiccharasaMvacchare' zanaizcarasaMvatsaraH, zanaizcareNa nippAditaH saMvatsaraH paJcamaHzanaizcarasaMvatsaraH 5 // sU0 1 // pUrva paJcApi saMvatsarA nAmataH pratipAditAH, athaiteSAM yathAkramaM bhedAn pradarzayati'tA nakkhattasaMvacchare' ityAdi / mUlam-tA NakkhattasaMvacchareNaM duvAlasavihe paNNatte, taM jahA sAvaNe 1 bhadavae 2 jAva AsADhe 12 / jaM vA vahassaI mahaggahe duvAlasahiM saMvaccharehiM savvaM NakkhattamaMDalaM samANei ||suu0 2 // chAyA- tAvat nakSatrasaMvatsaraH khalu dvAdazavidhaH prajJaptaH, tadyathA zrAvaNaH 1 bhAdrapadaH 2, yAvat ApADhaH 122 yadvA vRhaspati mahA grahaH dvAdazabhiH saMvatsaraiH sarva nakSatramaNDalaM samAnayati / su0 2 // vyAkhyA-'tA' tAvat prathamaM nakSatrasaMvatsaraH kathyate-'NakkhattasaMvacchareNaM' nakSatrasaMvatsaraH khalu 'duvAlasavihe paNNatte dvAdazavidhaH dvAdazaprakArakaH prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-'sAvaNe bhadavae' zrAvaNaH 1, bhAdrapadaH 2, 'jAva AsADhe' yAvat ApAdaH 12 // yAvatpadena-AzvinaH 2 kArtikaH 4 mArgazIrSaH 6 pauSaH 6 mAghaH 7 phAlgunaH 8, caitra: 9 vaizAkhaH 10, jyeSThaH 11, ete nava mAsA gRhyante / iha-ekaH samasta nakSatrayogaparyAyo dvAdazabhi guNane nakSatrasaMvatsaro bhavati / evaM ye nakSatrasaMvatsarasya pUrakA dvAdaza samastanakSatrayogaparyAyAH zrAvaNa bhAdrapadAdinAmAnaste'pi avayave samudAyopacArAnnakSatrasavatsara iti / yathA-zrAvaNAdArabhyASADhaparyantaH kAlavizeSaH nakSatrasavatsaraH 1 / evaM sarvatra saMyojanIyam / atha dvitIya prakAramapyAha-'jaM vA' ityAdi, 'jaM vA' yadvA-athavA-'vahassaI mahaggahe' bRhaspatirmahAgrahaH 'duvAlasahi saMvatsaccharehi' dvAdazabhiH savatsaraiH 'savvaM nakkhattamaMDalaM' sarvamaSTAviMzati nakSatrAtmakaM nakSatramaNDalaM yogamadhikRtya paribhramaNena 'samANei' samAnayati samApayati, eSo'pi nakSatra saMvatsara Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 candraprazaptisUtra zabdena kathyate, ayamAzayaH yat yAvatA kAlena bRhaspatinAmA mahAgraho nakSatraiH saha yogamAzrityAbhijidAdIni aSTAviMzatimapi nakSatrANi parisamApayati tAvatparimito dvAdazavarSAtmako nakSatrasaMvatsaro bhavatIti prathamaH saMvatsaraH / 1 // sU0 2 / / atha dvitIyaM yugasaMvatsaramAha-'tA jugasaMvacchareNaM' ityAdi / mUlam-tA jugasaMvatsareNaM paMcavihe paNNatte, taM jahA-caMde 1 caMde 2 abhivaDDhie 3 caMde 4 abhivaiDhie 5 / tA paDhamassa NaM caMdasaMbaccharassa cauvvIsa patrA paNNattA 1 / doccassa caMdasaMvaccharassa cauvIsaM pacA paNNattA 2 / taccassa NaM abhivaDhiya saMvaccharassa chabbIsaM pavA paNNattA 3 / cautthassa NaM caMdasaMvaccharassa cauvIsaM pavyA, paNNattA 4 / paMcamassa NaM abhivaDDhayavaccharassa chavvIsaM pacA paNNattA 5 / evAmeva sapuvvAvareNaM paMcasaMvaccharie juge ege cauvI se pancasae bhavatIti makkhAyaM ||suu0 // chAyA-tAvat yugasaMvatsaraH khalu paJcavidhaH, prAptaH tadyathA-cAndraH 1, cAndraH 2, abhivaddhitaH3, candra abhivaditaH5 tAvat prathamasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturvizati parvANi pranaptAni / dvitIyasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturviMzatiH pANi prajJaptAni / tRtIyastha khalu abhivaddhita saMvatsarasya padizatiH paryANi prajAtAni 3 caturthasya khalu cAndrasaMvatsarasya caturvizatiH paNi pratAni paJcamastha khalu abhivaddhita saMvatsarasya SaDvizatiH parvANi pranaptAni 5 / pacameva sapUrvApareNa paJcasAMvatsarike yuge caturviza parvazataM (124) bhavatItyAkhyAtam ||suu0 // vyAkhyA- 'tA jugasaMvacchareNaM' iti, 'tA' tAvat 'jugasaMvacchareNaM' yugasaMvatsaraH khalu yugapUrakaH saMvatsaraH sa khalu 'paMcavihe paNNatte' paJcavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'caMde 1 caMde 2 abhivaidie 3 cade 4 abhivaidie 5, cAndraH 1 cAndraH2 abhivaddhitaH 3 cAndraH 4 amivardvitaH 5' etannAmAna paJca saMvatsarAH kathitA iti, tathA coktam --- caMdI caMdo abhivaiDhio ya caMdo'bhivaDio ceva / paMca sahiyaM jugamiNaM didaM telukkadaMsIhiM // 1 // paDhamaviyA u caMdA abhivaDhiyaM viyANAhi / caMda ceva cautthaM, pacamamabhivaDhiyaM jANa // 2 // chAyA-cAndraH 1 cAndraH 2 abhivarddhitazca 3, cAndraH 4 abhivarddhitazcaiva 5 paJcasahitaM yugamidaM dRSTaM trailokyadarzibhiH // 1 // prathamadvitIyau tu cAndrau, tRtIyamabhivati vijAnIhi / cAndraM caiva caturthaM paJcamamabhivarddhitaM jAnIhi // 2 // iti Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 20 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 373 . ' athaite paJca cAndrAdi saMvatsarAH pRthak yathAkramaM vyAkhyAyante, tatra prathama, cAndrasaMvatsaMrasya vyAkhyA kriyate, tathAhi amAvAsyA paurNamAsInAM dvAdaza dvAdaza parivartI yAvatAkAlena parisamAptA bhavanti tAvakAlavizeSazcAndraH saMvatsaro niSyadyate, uktaJca - . . "AmAvAsA pUNNimA-pariyaTThA jAvaeNa kAleNa . .. vArasa hoti ya tAvaM, saMvaccaro havai caMdo // 1 // "amAvAsyA pUrNimA parivartAyAvatkena kAlena dvAdaza dvAdaza bhavanti ca tAvAn (kAlavizeSaH) saMvatsaro bhavaticAndraH / / 1 / / iticchaayaa| amAvAsyA pUrNimA parivattoM yAvatA kAlena bhavati sakAla vizeSazcAndramAsaH ekasmin cAndramAse'mAvAsyA pUrNimayorekaikayoreva sadbhAvAt / tasmiMzca cAndramAse kiyanti rAtrindivAni bhavanti ! ityatrAha-ekasya cAndramAsasya-ekonatriMzadahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ca dvAtrizad-dvASaSTi bhavanti / ekasmit cAndrasaMvatsare dvAdaza mAsA bhavantIti 'dvAdarzabhi Nyante, jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni rAtrindivAni, ekasya rAtrindivasya dvAdaza dvApaSTibhAgAH (35413) etatparimANazcAndrasaMvatmara AyAti / 1 / evaM dvitIyaMzvAndrasaMvatsarI'pi paribhAvanIyaH / / bhAgAH (2 atha tRtIyo'bhivarddhitasaMvatsaro vyAkhyAyate yasmin saMvatsare'dhikamAso bhavati so'bhiH varddhitasaMvatsaraH kathyate / asmin saMvatsare trayodaza cAndramAsA bhavanti / tathA .coktam "terasa ya caMdamAsA, eso abhivaDDio 3 voddhavvo" trayodaza ca cAndramAsAH eSaH; abhivarddhitastu boddhavyaH, iticchAyA / atha caikacAndramAsAhorAtrasaMkhyA trayodazabhirguNanIyA. bhaviSyati, sA ca saMkhyA-ekonatridazadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (2 32) itipUrva pradarzitameva, asya rAzestrayodazabhirguNane jAtAni tryazItyadhikAni trizatAho rAtrANi, ekasyAhorAtrasya ca catuzcatvArizad dvASaSTibhAgAH (38314 / etAvadahorAtraparimANo'bhivarddhitasaMvatsaro nippadyate 3 / evaM caturthapaJcamayozcAndrAbhivaddhitayorapi saMvatsarayorahorA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre trasaMkhyA parimAvanIyA / sarvasaMkalanayA ekasya yugasya-aSTAdazazatAni triMzadadhikAni ahorAtrANibhavantIti / - atha kathamadhikamAsasaMbhavaH yenA'bhivarddhitasaMvatsara upajAyate ? epo'dhikamAsazca kiyatA kAlena saMbhavatIti pradaryate-atra yugaM cAndra-cAndrA-'bhivati-cAndrA-'bhivarddhiteti paJcasaMvatsarAtmakaM bhavati, sUryasaMvatsarApekSayA ca vicAryamANe'smin yuge anyUnAtiriktAni paJcavarSANi bhavanti / atha sUryamAsaH sArdhatriMzadahorAtrapramANaH (30), cAndramAsazca pUrva pradarzito dvAtriMza dvApaSTibhAgasahita ekonatriMzadahorAtrapramANaH (29 32) tato gaNitaparipATyA sUryasaMvatsara sambandhitrizanmAsAtikrame ekazcAndramAso'dhika AyAti / sa ca kathaM labhyate iti jJApanAyAtra vRddhasaMpradAyokta karaNa gAthA procyate" "caMdassa jo viseso, Aiccassa ya ivijjamAsassa tIsai guNio saMto, havai ahimAsago ekko" // 1 // ___.. chAyA-candrasya yo vizlepaH, Adityasya ca bhavet mAsasya | triMzadguNitaH san bhavati khalu adhikamAsa ekaH // 1 // iti / asyA gAthAyA arthaH pradyate-'Aiccassa mAsassa' Adityasya mAsasya madhyAt 'caMdassa, jo viseso havijja' AdityasaMvatsarasambandhino madhyAt candrasya candramAsasya vizlepaH zodhanarUpo bhavet sa 'tIsai guNiyo saMto' triMzadguNitaH san 'ekko ahimAsao' eko'dhikamAso bhavatIti gAthArthaH / etadgaNitaM yathA-sUryamAsaH sArdhatriMzad dinapramANaH (30 // ) candramAsazca ekonatriMzad dinAni, ekasya ca dinasya dvAtriMzacca dvApaSTibhAgAH (2932) itisUryamAsa dinebhyaH candramAsadinAni dvApaSTibhAgasahitAni zodhyante tataH sthitaM pazcAdekaM dinamekena dvApaSTibhAgena nyUnam, etacca sUryamAsAt candramAsasya pratimAsasatkaM nyUnatvam / tacca dinatriMzatA guNyate jAtAni trizadinAni (30) ekazca dvApapTibhAgo'pi triMzatA guNyate jAtA ekasya dinasya 'triMzadvApaSTibhAgAH (30) ete triMzadvApaSTibhAgAH triMgadinebhyaH zodhyante, sthitAni zepANi ekonatriMzadinAni ekasya ca dinasya dvAtriMzad dvApaSTibhAgAH (2932, / kathamityAha-trizadinebhya eka rUpaM niSkAsyate,-sthitAni zeSANi ekonatriMzahinAni, niSkAsitasya ekasya dvApaSTi bhAgakaraNArthaM tad dvApa ghyA guNyate jAtA dvApaSTiH (62) asmAda rAze striMzat zodhyante sthitAH zepA dvAtriMzad dvApa'STibhAgAH (32) tana Agato yathokta pramANazcAndramAsaH (29-32) ityevarUpo bhavati sUryasaM-. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 saMvatsarasvarUpanirUpaNam 375. vatsarasya triMzanmAsAtikrame eko'dhikamAsaH / atrAnyA'pi saralA rItiH pradayate-sArdhatrizadinapramANAtsUryamAsAt dvAtriMzad dvASaSTi bhAgasahitAni ekonaviMzadinAni, cAndrAmAsasya zodhyante sthitamekaM dinamekena dvASaSTibhAgena nyUna, tacca eka SaSTi piSTibhAgAH (61) etAvatpramANaM bhavati, etacca sUryamAMse pratimAsaM candramAsasya nyUnatvaM siddham, etacca sUryasya triMzanmAsaiH saMghAtIbhUya ekazcandramAso'dhiko niSpadyate tadeva darzyate, ete ekaSaSTi SiSTibhAgAH sUryasya 'triMzanmAsai guNyante jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) dvApaSTibhAgAH, eSAM mAsadinAnayana) dvASaSTyA bhAgo hiyate labdhAni ekonatriMzadinAni sthitAH zepA dvAtriMzavASaSTi bhaagaaH| etAvatparimitaekazcandramAsa striMzatA sUryamAsairadhikolabhyate, ayaM bhAvaH-sUryasya triMzanmAsAH candrasya ekatriMzanmAsaiH paripUryante eSa evAdhiko mAso, bhavatIti / ekasmin yuge paSTiH sUryamAsA bhavanti tataH, punarapi sUryasaMvatsarasya triMzanmAsAtikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati / evamekasmin yuge yugAH , ekaikAdhikamAsasaMbhavAd dvau adhikamAsau bhavataH, tathA coktam saTThIe aiyAe, havai hu ahimAsago jugaddhami / vAvIse pavvasae havA ya vIo yugaddhammi" // 1 // . . .-- chAyA-paSTau atItAyAM bhavati khalu adhikamAso yugArdhe / dvAviMzati parvazate bhavati ca dvitIyo yugAdhaM // 1 // iti / ayaM bhAvaH-paSTau parvaNAm-amAvAsyA pUrNimA rUpANAm parvaNAmityarthaH SaSTi saMkhyAyAM 'aiiyaae'| atItAyAM vyatikrAntAyAM satyAm triMzatimAseSu parvaNAM SaSTi' saMbhavAt tadane 'jugadammi' yugArdhe 'ahimAso havai' adhikamAso bhavati sUryasya triMzanmAsarUpe' yugAdhu candrasya ekatriMzanmAsA iti bhAvaH / evaM 'vAvIse pavvasae' dvAviMzatyadhike parvazate dvArvizatyadhikaikazatatame parvaNi 'vyatIte sati 'jugaddhami' yugArdhe dvitIye yugAIM yugAnte ityarthaH punarapi 'bIo havai' dvitIyo'dhimAso bhavati, ekasmin yuge'dhikamAsadvayasaMbhavAditi 'sUryasya paSTi mAseSu candrasya dvASaSTi mAsAH paripUrNA bhavantIti bhAvaH, tena yugamadhye tRtIye saMvatsare'dhikamAsaH, tataH paJcame, iti yuge'bhivirSitasaMvatsarau dvau bhavata iti / Fr athaikasmin yuge sarvasaMkhyayA kimanti parvANi bhavantIti pradarzayitukAmaH prati saMvasarasya parvasaMkhyAmAha-'tA paDhamassa NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'paDhamassa gaM' prathamasya khalu 'caMdasaMvaccharassa'. cAndrasaMvatsarasya 'cauvvIsaM pancA paNNattA' caturviMzatiH parvANi amAvAsyA pUrNimArUpANi prajJaptAni cAndrasaMvatsarasya dvAdazamAsAtmakatvAt , ekaikasmin mAse ca parvadvayasadbhAvAt / 1 / 'doccassa gaM' Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptisUtre dvitIyasya khalu 'caMdasaMbaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'cauccIsaM pavyA paNNattA' caturvizatiH parvANi prajJaptAni, atraiva pUrvoktakAraNasadbhAvAt / 2 / 'taccassa NaM' tRtIya sya khalu abhiva Dhiya saMvaccharassa' abhivarddhitasaMvatsarasya 'chabbIsaM pacA paNNatA' pavizatiH parvANi praja* sAni asya trayodazamAsasadbhAvAt 3 / 'cautthassa NaM' caturthasya khaca 'caMdasaMbaccharassa' cAndrasaMvatsarasya 'cauccIsaM pacA paNNattA' caturvizatiH parvANi prajJaptAni asyApi dvAdazamAsAtmakatvAt / 4 / 'paMcamassa NaM' paJcamasya khalu 'abhivaDhiya saMbaccharassa' abhivarddhita saMvatsarasya 'chanthIma pannA paNNatA' paiviMzatiH parvANi prajAtAni, pUrvavadasyApi trayodazamAMsAtmakatvAt 5 / atha yugaparvANAM sarvasaMkalanAmAha - 'evAmeva' ityAdi 'evAmeva' evameva anenaiva prakAraNa 'sapubAvareNaM' sapUrvApareNa pUrvAparagatasarvaparvasaMkhyAsaMmelanena 'paMcasaMvaccharie juge' paJca sAMvatsarike paJca saMvatsarAtmake yuge ekasmin yuge 'ege cauvdhI se "patrasae bhavaI' eka caturvizazataM caturvi zatyadhika parvazataM bhavati caturvi zatyadhikaikazatasaMkhyakAni parvANi ekasmin yuge bhavantIti bhAvaH, 'iti makkhAya' ityAkhyAtaM iti kathitaM sarvaiH pUrvatIrthakarairma yA ceti sUtrArthaH // 3 // . ___ yuga saMvatsarayantram |saM.-saM. | saMvatsaranAmAni | mAsa sakhyA pUrva saMkhyA ! ahorAtra sakhyA | dvApaSTibhAga saMkhyA cAndra 354 cAndra 24 354 3 / 'bhbhivddhit| / 13 383 cAndaH / . 11 / 21 354 5. abhivaddhitaH / 16 26 / 383 saMkalana- 5 . 1828 124 -." .:., dvApaSThi bhAga samelanena, 1830 ahorAtrANi yugasya i. . * atha kasmin ayane kasmin vA maNDale kiM parvaparisamAptimupaitIti vicAraNAyAM vRddhoktA zcatasraH parvakaraNagAthA atra pradarzyante- . 8, - "icchapavvehi. guNiuM ayaNaM sva'hiyaM tu kAyavvaM / sojjhaM ca havai. etto, ayaNakkhettaM uDDuvaissa // 1 // jai ayaNA sujhaMti, taipavajuyA u ruuvsNjuttaa| - / tAvaiyaM taM ayaNaM, 'nathi niraMsaMmi rUvajuyaM // 2 // . kasiNaMmi hoi rUpa,-ppakkhevo do ya hoti bhinnami / / F* ". jAiyA tAvaMiyA, ee sasimaMDalA hoti // 3 // . .. .. . oyami u guNakAre, abhitaramaMDale havai AI / 1 :: jugaM miya guNakAre, vAhirage maMDale Ai // 4 // 12 / 1 12 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkAprA 1, prA prA 20 sU. 3 dvitIyayugasaMpalAnirUpaNam 377 chAyA-icchAparvabhi guNayitvA ayanaM rUpAdhikaM tu kartavyam / zodhyaM ca bhavati asmAt ayanakSetraM uDDapateH // 1 // yAvanti ayanAni zuddhayanti tAvatparvayutAni tu rUpasaMyuktAni / / . tAvatkaM tad ayanaM, nAsti niraMze rUpayutam // 2 // kRtsne bhavati rUpa prakSepaH dvau ca bhavataH bhinne / yAvatkAni tAvatkAni, etAni zazimaNDalAni bhavanti // 3 // ojasitu guNakAre, abhyantaramaNDale, bhavati AdiH / yugme ca guNakAre abhyantaramaNDale bhavati AdiH // 4 // AsAM gAthAnAM krameNa saMkSepato; vyAkhyA : kriyate-'icchApavvehi' icchAparvabhiH yasmin parvaNi ayanamaNDalAdi jJAtu micchet tad 'icchApavvehi' svecchitaparvabhiH 'guNeuM', guNayitvA kimiti ? dhruvarAzim / atha ko'sau dhruvarAziriti dhruvarAziH pradazyateatra dhruvarAzipratipAdikA gAthA procyate "egaMca maMDalaM maMDalassa sattahabhAga cttaari| nava ceva cuNiyAo, igatisakaraNa cheeNa // 1 // " asya chAyA-ekaM ca maNDalaM maNDalasya saptaSaSTi bhAgazcatvAraH / nava cava cUrNikA bhAgAH, aikatriMzatkRtena chedena // 1 // iti / asyA ayamarthaH-ekaM maNDalam, ekasya ca maNDalasma catvAraH saptaSaSTibhAgAH, tathA ekasya ca saptapaSTibhAgasya ekatrizatkRtena chedena nava cUrNikA bhAgAH (1 /- ) iti. 6731 gAthArthaH / etatpramANo dhruvarAziH sthApyate / ayaM ca parvagatakSetrAd ayanagatakSetrasyApagame zepI bhUto vartate / asyotpattiragre vakSyate / * tata evambhUtaM dhruvarAziM icchA parvabhiH icchitaparvabhirguNayitvA tatpazcAt 'ayaNaM rUvAhiyaM tu kAyavvaM' ayanaM rUpAdhika tukarttavyam ekaM rUpamayane prakSepaNIya mityarthaH / evaM guNitasya maNDalarAze yadi candrasyAyanakSetraMparipUrNamadhikaM vA saMbhAvyate tadA 'sojhaM ca havai etto' etasmAd icchitaparvasakhyA guNitAt maNDalarAzeH 'ayaNakkhettaM uDDavaissa' uDDupateH candrasyAyanakSetraM zodhyaM bhavati // 1 // 'jai' ityAdi / 'jaI' yAvanti yAvatsaMkhyakAni ayanAni 'mujhaMti' zuddhayanti 'taipavvajuyAi' tAvatsakhyakaparvayutAni kRtvA bhUyaH 'khvasaMjucA' khUpayuktAni ekarUpayuktAni ca ayanAni kriyante / evaM karaNe yAvatkaM bhavati 'tAvaiyaM taM ayaNa' tAvatkameva tadayanaM vijJeyam 'nasthi niraMsaMmi rUba juyaM' nAsti niraMze rUpayuktaM tatkarttavyam / yadi punaH paripUrNAni 18 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 candrapratisUtre maNDalAni zudrayanti rAzizca pazcAnnirlepo jAyate tadA tadayanasaMkhyAnaM niraMga sad rUpayuktaM nAsti, tatra niraMze'yanarAzau rUpaM na prakSipyate iti bhAvaH ||2|| 'kasiNami' ityAdi 'kasiNami' kRHsne paripUrge rAzau rUpaprakSevo bhavati, maNDarAzau ekaM rUpaM prakSepaNIyaM bhavatI tibhAvaH / 'bhinnaMmi' bhinne khaNDe bhinnarAzau aMza sahite rAzau sati maNDalarAgau 'do ya hoti' dve rUpe prakSepaNIye bhavataH prakSepeca kRte sati 'jAvaiyA' iti yAvanti maNDalAni bhavanti, yAvAn maNDalarAzirbhavatItyarthaH 'tAvaiyA' tAvanti etAni rAzimaNDalAni icchite parvaNi bhavanti ||3|| tathA 'omi u' ityAdi, 'oyaMmi guNakAre' ojasi viSame guNakAre sati, yadi icchitena parvaNA ojo rUpeNa viSamalakSaNena guNakAro bhavettadA 'amitaramaMDaLe 'havar3a AI ' abhyantaramaNDale AdirdavyaH / atha ca 'juggaMmi ya guNAkAre' yugme ceti samasaMkhyake guNakAre sati yadi icchitena parvaNA samalakSaNena samasaMkhyakaparvaNA guNakArI bhavettadA 'vAhirage maMDale AI' - bAhye maNDale AdirvijJeyaH || 4 || itikaraNagAthA'kSarArthaH // athaiteSAM bhAvanAprakAraH pradarzyate - atha ko'pi pRcchet yat yugAdau prathamaM parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimeti ? tatra prathamaM parva pRSTamitivAmapArzve parvasUcaka ekarUpo'GkaH sthApanIyaH, tatastayaiva anuzreNidakSiNapArzve ayanasUcaka ekakaH sthApyate, tasya cAnu zreNi maNDalasUcaka ekakaH sthApanIyaH, tasya maNDalasya cAdhastAt catvAraH saptapaSTi bhAgAH sthApyAH tepAmagyadhastAt nava ekatriMzadbhAgAH sthApanIyAH yathA - ( ( ) parva ayanaM 1 AFAAAeloved on maNDalam 1-4 67 - epa parvo'pi dhruva rAzi rasti tata eka saMkhyakamayanamekena icchitena parvaNA guNyate jAtamekameva, 31 4 tataH 'ayaNaM rUvAhiyaM ca kAyacaM' iti vacanAt ekaka lakSaNe'yanarAzau ekaM rUpa prakSipyate jAtaM dvikam, etacca ekakalakSaNAt maNDalarAzerna guddhayati tataH 'doyahoMti bhinnaMmi' iti vacanAt bhinne khaNDe maNDalarAzau rUpe prakSipyate jAto maNDalarAzikhikarUpaH tadeva mAgataM prathamaM parva (2 ayanaM 3 tRtIya - maNDalasya ( 9 3) dvitIye'yane, tRtIyasya maNDalasya 'oyaMmi guNakAre atiramaMDale vaha AI' ojasi cipame guNakAre abhyantaramaNDale Adi bhavatIti vacanAt atra ekakarUpa vipamAGkatvena abhyantaravartinaH abhyantaravattiM tRtIyamaNDalasya caturSu saptaSaSTibhAgeSu, ekasya ca saptaSaSTi bhAgasya navasu ekatriMzadbhAgepu ( 2 ayane 3 tRtIya maNDalasya 67 31 8 9 1 gateSu samAmipainIti | bhayanaMcAtra candrasya vijJem / tacca candrAyaNaM yugasyAdau 31 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA.prA.20 sU3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam :379 prathamamuttarAyaNaM, dvitIyaM dakSiNAyanamiti dvitIye dakSiNe candrAyaNe abhyantaravarttinastRtIyasya maNDalasyeti vijJeyam 1 / tathA anyaH ko'pi pRcchati-dvitIya parva kasminnayane kasmin vA maNDale samAptimeti ? atra dvitIyaM parva pRSTamiti sa eva prAkU prokto dhruvarAziH ( 4) samasto'pi dvAbhyAM guNyate tato jAte dve ayane, dve maNDale, aSTau saptapaSTibhAgAH, aSTAdaza ekatriMdbhAgAH .. / 18) iti, 'ayaNaM rUvAhiyaM tu kAyavvaM' ayanaM rUpAdhikaM tu karttavyam, iti vacanAt hikarUpe'yane eka prakSipyate jAtaM trikam () etadayanaM ca maNDalarAzesto katvAnna zuddhayati, tataH 'do ya hoti bhinnami' iti vacanAt bhinne-khaNDe'smin dvikarUpe maNDalarAzau dve prakSipyete tato jAtazcatuSkarUpo maNDalarAziH (4) tataH samAgataM dvitIyaM parva tRtIye'yane caturthasya maNDalasya 'juggaMmi ya guNakAre vAhirage maMDale havai AI' yugme ca guNakAre vAhye maNDale bhavati AdiH, iti vacanAt atra dvikarUpasamarAzitvena bAhyamaNDalA darvAg vartino maNDalasya aSTasu saptapaSTibhAgepu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya aSTAdazasu eka triMzadbhAgepu (3-4- 8) gateSu parisamApti samupaiti 2 // 6731 ___ evaM caturdazaparvapraznaviSaye dhruvarAziH (1-1-9)caturdazabhirguNyate, guNane ca jAtAni ayanAni caturdaza (14) SaT paJcAzat saptaSaSTibhAgAH (56) SaDviMzatyadhikamekaM zataM ca eka trizadbhAgAH [14-14-15atra ekatriMzAdbhAgAH [126] ekatriMzato'dhikatvAd ekatriMzatA vibhajya labdhAGkAH saptaSaSTibhAgeSu prakSepyAH, zeSArNikA bhAgA jJAtavyAH, iti gANitena SaDviMzatyadhikaikazatasya ekatriMzatA bhAgo hiyate, labdhAzcatvAraH saptaSaSTibhAgA zeSau dvau cUrNikA bhAgau tiSThataH, catvAro labdhAGkAH uparitane SaTpaJcAzadrUpe saptaSaSTibhAgarAzau prakSibhyante jAtAH paSTiH saptaSaSTi bhAgAH, tata Agata eSa rAziH- [14-14-60/2] iti / tataH caturdazabhyazca maNDalebhyastrayodazabhirmaNDalaistrayodaza mizca saptaSaSTibhAgairayanaM zuddhaM, tena pUrvANyayanAni caturdazasakhyakAni yutAni kriyante, tataH 'ayaNaM rUvAhiyaM tu kAyanvaM' ayanaM rUpAdhika Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 candrasU tu karttavyam, iti vacanAt sUyo'pi tatraikaM rUpaM prakSipyate, jAtAni poDaga ayanAni, satapaSTi bhAgAzca catuSpaJcAzat [54 ] maNDalarAgau uddharitAstiSThanti te paSTirUpe saptaSaSTibhAgarAgau prakSiSyante jAtAdacaturdazottarazatasaMkhyakAH [114] asya saptapaTyA bhAgo hiyate labdhamekaM maNDalam pazcAt saptacatvAriMzat [ 47 ] sa'tapaSTi bhAgAstiSThanti, tataH 'do ya hoti bhinnami' dve' ca bhavato bhinne [prakSepaNIye] iti vAcanAtU maNDalarAgI dve prakSipyete jAtAni trINi maNDalAni, caturdazabhizcAtra guNitaM kRtam caturdazarAgizca yadyapi yugmarupastathA'pyatra maNDala reka mayanamadhikaM praveSTamititrINi maNDalAni abhyantamaNDa dArabhya draSTavyAni tata AyAtam - poDaM'yane abhyantaramaNDalAdArabhya tRtIye maNDale sapta catvAriMzatsaptapaSTibhAgeSu vyatItayu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya dvayoreka trizadvAgayorvyatItayoH satoturdarza parva samAptimupayAtIti | 14 | atha dvApaSTitama parvavipaye prAha-atra ko'pi pRcchati hApaSTitamaM parva kasminnayana kasmizca maNDale a- ma. 4 samAptaM bhavatIti / atrApi sa pUrvokto dhruvarAzi:- dvApaSTi parvaviSaye pRSTamiti 1- 1 6731' dhruvarAzipaSTacA guNyaMta jAtAni dvApaSTirayanAni, dvApaSTireva maNDalAni ekena guNite tadeva bhavatIti vacanAt, caturNAM saptaSaSTibhAgAnAM dvApaSTyA guNane jAtA aSTacatvAriMzadadhikadvizatasanyakAH (248) saptapaSTibhAgAH, navAnAmekatriMzadvAgAnAM dvApaTiyA guNane jAtA aSTapaJcAzadadhika paJcAta sakhyakA ekatriMzadbhAgAH (62-62 248/558 -) / prathamamaSTapaJcAzadadhikAnAM paJcagatAnAme 67 | 31 katrigaGgA gAnAM saptapaSTi bhAgAnayanArthamekatriMzatA bhAgo hiyate labdhAH paripUrNA aSTAdaza saptapaSTibhAgAH, ete uparitane aSTacatvAriMzadadhikazatadvayarUpaM (248) saptapaSTibhAgarAzau prakSipyante jAte par3ha paSTayadhike TThe chAte (266) saptapaSTibhAgAnAm (62-62 - 266 ) | upari ca yAni dvApaSTi maNDalAni 67 santi tebhyo'yanasya maNDa satkatrayodaza saptamaSTibhAgayuktatrayodazamaNDalAtmakatvena dvipaJcAzatA maNDalai' ekasya ca maNDalasya dvipaJcazatA saptarSaSTi bhAgai (52 - 62) catvAri ayanAnidhAna, tAnyayanarAMgau prakSiyante jAtAni padmaSTizyanAni (66) pazcAttiSThanti navamaNDalAni, ekasya maNDalasya ca paJcadaza saptaSaSTibhAgAH (9-67) / ete paJcadaza saptapaSTibhAgAH saptapaSTibhAgarAgauM (266) prakSipyante jAte ekAzItyavike de zate (281) asya rAze saptapATyA bhAge hate labdhAni catvAri maNDalAni zepAstipyanti trayodaza saptapaSTibhAgA maNDalasya, ete ca maNDalarAzau prakSipya - Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 10 prA0prA.20 sU3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 381 nte, jAtAni trayodaza maNDalAni, trayodazamaNDalaiH trayodazabhizca saptapaSTibhAgaiH (13-13) paripUrNamekamayanaM labdhamiti tadayanarAzau prakSipyate, jAtAni saptapaSTiH (67) ayanAni, 'natthi niraMsaMmi rUva juyaM' iti vacanAdayanarAzau rUpaM na prakSipyate, kevalaM 'kasiNami hoi rUvapakkhevo' iti vacanAnmaNDale ekaM rUpaM nyasyate, dvApapTayA ca guNakAraH kRta iti dvASaSTi rAzi yugmo'sti, yAnyapi ca catvAryayanAni tAnyapi yugmarUpANi, rUpaM cAtrAdhikamekaM na prakSiptamiti paJcamamayanaM tatsthAne draSTavyamityatra bAhyamaNDalamAdivijJeyam, tata AyAtam-saptapaNTAvayaneSu paripUrNepu vyatItepu bAhyamaNDale prathamarUpe parisamApte sati dvApaSTitamaM parva paripUrNatAM prAptamiti / 62 / / anena rItyA yathecchitAni sarvANi saMyojya kartavyAni paribhAvanIyAni vA atha jijJAsujanAnugrahAya parvAyanaprastAro'tra lezataH pradaryate - prathama parva dvitIye'yane tRtIye maNDale, tRtIyasya maNDalasya caturpu saptapaSTibhAgepu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya navasu ekatriMzadbhAgepupa.ma.na. 4 ) gateSu samAptamiti dhruvarAzi kRtvA parvAyanamaNDaleSu pratyekamekaikaM (1-2-3-67/31 rUpaM prakSepaNIyam, bhAgepu ca tAvatsakhyAkA bhAgA prakSeptavyAH, jAta etAvAn rAzi:-dve parve trINi ayanAni, catvAri maNDalAni, aSTa saptapaSTibhAgAH, aSTAdaza ekatriMzadbhAgAHpa.-a. ma.818) iti / maNDale cAyanakSetre paripUrNa trayodaza maNDalAni, ekasya ca maNDa(2-3-4-6731 lasya trayodazasaptapaSTibhAgA (13-13), etAvatpramANamayanakSetraM zodhayitvA'yanarAzau prakSepaNIyam, anayA rItyA'ne vakSyamANaprastAraH samyaktayA vicArayitavyaH / sa prastArazcAyamprathamaM parva dvitIye'yane, tRtIye maNDale, tRtIyasya maNDalasya caturpu saptapaSTi bhAgeSu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya navasu ekatriMzadgAgepu gatepu samAptam 1 dvitIyaM parva-tRtIye'yane caturthe maNDale, caturthasya maNDalasya ca aSTasu saptapaSTibhAgepu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya aSTAdazasu ekatrizadbhAgeSu 3-4 -18 gateSu samAptam 2 / tRtIyaM parva--caturthe'yane, paJcame maNDale, paJcamasya maNDalasya ca dvAdazasu saptapaSTi bhAgepu, ekasya ca saptapapTibhAgasya saptaviMzatau ekatriMzadbhAgeSu 1 7 gatepu samAptam 3 / caturthe parva paJcame'yane, SaSThe maNDale --5-6731 ra 2 / pA SaSThasya maNDalasya ca saptadazasu saptapaSTi bhAgeSu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya paJcasu ekatriMzadAgeSu 5-6 27 gateSu samAptam 4 / paJcamaM parva-SaSThe'yane, saptame maNDale, saptamasya 2-3-67 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 candraprajJaptisUtre maNDalasya ekaviMgatau saptapaSTibhAgepu, ekasya ca saptapaSTibhAgasya caturdazasu ekatriMzadgAgepu 6-7-21 14 gatepu samAptaM bhavati 5, evamagre'pi-gataparvaNaH-ayana-maNDala-saptapaSTi bhAgai-katriMzadbhAgepu-ekakam 1, ekakam 1, catvAraH 4, nava 9, ca (1-1-4-9) ityevaM rUpo dhruvarAziragre'gre pratyekariman samelanena AgAmi parvaNaH ayanAdi sarvaM samAyAti / tatra ekatriMzadbhAgA yadi-ekatriMzato'dhikA bhaveyustadA tatsakhyAyA ekatriMzatA bhAgaM hRtvA labdhAGka ekakarUpaH pUrvarithate saptapaSTibhAgarAzau prakSeptavya, ye zeSAste ekatriMgar3AgA avaseyAH / evaM yadi saptapaSTi bhAgAH saptapaSTito'dhikA bhaveyustadA saptapaSTayA bhAgaM hatvA labdhAGka ekakarUpaH pUrvarithate maNDalarAzau prakSeptavyaH, ye zepAste saptapaSTi bhAgA avaseyA. evaM yadi maNDalAni trayodazato'dhikAni bhaveyustadA ayanasya trayodazasaptapaSTibhAgayuktA trayodazamaNDalAtmakatvena maNDalAnAM saptapaSTibhAgAnAM ca pratyekaM trayodazana bhAgaM hatvA maNDala bhAgalabdhAGka ekakarUpo'yanarAzau prakSeptavyaH, tataH saptapaSTibhAgAnAM trayodazena bhAge hRte ye labdhAGkAste maNDalarAzau prakSetavyAH tayo yoH zeSAGkalabhyo maNDalarAziH saptapaSTi bhAgarAzizcAvaseyaH / ityevamagre sarvatra yojanA kAryA / atra paJca parvANi tu vyAkhyAyAmapi pradarzitAnyeva / parva yojanAyAH sukhAvabodhArtha paJca dazaparvAtmakaM koSThakaM sthApyate, tatra vilokanIyam agre ca svayamUhanIyamiti / taccedaM koSTakam "parva samAptI ayanAdikoSTakam / " parva saMkhyA saptapaSTi bhAgAH ekatriMzadgAgA ayanAni maNDalAni scom 9-prakSepyo rAziH ..... ... ___c Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA0 10 prA. prA. 20 sU03 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 383 atha ki parva kasmin candranakSatrayoge samApti metIti vicAraNAyAM vRddha sampradAyoktAstisraH karaNagAthAH pradazyante "cauvIsasayaM kAUNa pamANaM sattahimeva phalaM / icchApavve hi guNaM, kAUNaM pajjayA laddhA // 1 // aTTArasahi saehiM tIsehiM sesagammi guNiyammi / terasa viuttarehi, saehiM abhiimmi suddhammi // 2 // sattadvibisaTThINaM, savvaggeNaM tao ujaM sesaM / taM rikkhaM nAyavvaM, jattha samatthaM havai pavvaM // 3 // chAyAH-caturviM zazataM kRtvA pramANaM saptaSaSTimeva phalam / icchAparvabhirguNaM kRtvA paryAyAH labdhAH // 1 // aSTAdazabhiH zataiH triMzatA (adhikaiH) zepake guNite / trayodazabhiH dvayuttaraiH zataiH abhijiti zuddhe // 2 // .. saptaSaSTi dvASaSTayoH sarvAgreNa tatastu yat zeSam / , tad RkSaM jJAtavyaM, yatra samAptaM bhavati parva ||3||iti / / .. AsAM bhAvamadhikRtya saMkSepato vyAkhyA kriyate-trairAzikavidhau 'cauvIsasayaM pamANaM kAUNa' caturvizatyadhikaM zataM pramANarAziM kRtvA 'sattaTimeva phalaM' saptapaSTi rUpaM phalarAzi kRtvA 'icchApavvehiM' icchitaparvabhiH svepsitaparvabhiH yAni parvANi jJAtumicchet taiH 'guNaM kAUNaM' guNaM guNakAraM kRtvA vidhAya Adhena caturviMzatyadhikazatarUpeNa rAzinA bhAge hRte'GkA labhyante te 'pajjayA laddhA' paryAyAH labdhA iti jJAtavyam , // 1 // 'sesagammi guNiyasmi' yaH punaH zeSo rAziravatiSThate tasmin 'aTThArasahiM saehiM tosehi' triMzadadhikai raSTAdazabhiH zatai guNite sati tataH 'terasa viuttarehi saehi' dvayuttaraistrayodazabhiH gateH 'abhiimmi suddhammi' abhijiti zuddhe, ayaM bhAvaH-abhijit zodhanIyaH abhijinnakSatrasya bhogyAnAmekaviMzatisaptaSaSTibhAgAnAM dvASaSTyA guNane etAvata eva (1302) zodhanakasya labhyamAnatvAt , tatastasmin zodhane // 2 // 'sattahi visaTTiNaM' saptaSaSTi dviSaSTInAM saptaSaSTi saMkhyakA yA dviSaSTyastAsAM 'savvaggeNaM' sarvAgreNa 'tao ujaM sesaM tatastu yat zeSam , ayaM bhAvaH-saptapaSTyA dvipaSTau guNitAyAM yo rAzirbhavati tena rAzinA bhAge hRte yad labdhaM yo rAzirlabhyate tadrAzi pramANAni nakSatrANi zudvAni, iti vijJeyam , yatpunarbhAgaharaNAt zeSamavatiSThate 'taM rikkhaM nAyavvaM tad RkSaM-nakSatraM jJAtavyaM 'jattha samattaM havai pavvaM' yatra vivakSitaM parva samAptaM bhavati, tat parva samApti nakSatraM jJAtavyamiti bhAvaH // 3 // eSA karaNagAthAnAM bhAvato vyAkhyA // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwmmmmmmmmmarrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. amar candraprAptisUtre atha karaNagAthAnAM bhAvamAzritya gaNitena bhAvanA kriyate sA cettham-atra trairAzikaM yathA yadi caturvizatyadhikena parvagatena (124) saptapaSTiH (67) paryAyA labhyante tadA ekena (1) parvaNA kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA / 124 / 67 / 1 / atrAyaM niyamaH antyena rAzinA madhyarAziM guNayitvA sa AdharAzinA vibhAjyaH / etanniyamAnusAreNa antyena. ekakarUpeNa rAzinA madhyarAziH saptapaSTirUpo guNyate, 'ekena guNitaM tadeva bhavati' iti nyAyAt jAtA saptapaSTireva (67) asya Ayena caturvizatyadhikazatarUpeNa (121) rAzinA bhAgo haraNIyaH, sa ca stokatvAdgAgo na hiyate, tano nakSatrAnayanArtham-'aTThArasahi,saehiM tIsehiM guNiyammi' iti dvitIyagAthoktavacanAt triMzadadhikaraNTAdazami zataiH (1830) saptapaSTibhAgarUpaiH saptapaSTe guNakAraH kartavyo bhavet , nato'GgAnAmAdhikyena bhUyamAnatvAdardhenA'partanAM kRtvA guNayitavyA saptapaSTiH, tato'sya guNakArarAzeH (1830) caturviMzatyadhikazata (124) rUpasya cheda rAzezcAnApavartanA kartavyA jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi navazatAni (915) chedarAzizca dvApaSTi saMkhyo (62) jAtaH, atha saptapaSTiH paJcadazottaranavazarte guNyate jAtAni-ekapaSTiH sahasrANi, trINi zatAni paJcottarANi (61305) etasmAdabhijinnakSatrasya dvayuttarANi trayodaza zatANi (1302) zuddhAni, sthitAni zepANi tryuttarANi paSTisahasrANi (60003), apavartanAlabdho dvApaSTirUpaH (62) chedarAziH saptapaSTayA guNyate, jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (4154) tairbhAgo hiyane labdhAzcaturdaza (14), tena zravaNAdIni puSya paryantAni caturdazanakSatrANi zudvAni, yAni zepANi saptacatvAriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1847) sthitAni tAni muhUrttAnayanAtha triMgatA guNane jAtAni-dazottaracatuHzatAdhikAni paJcapaJcAzatsahasrANi (55410), epAM punazcatuppaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchataiH (41 54) bhAgo hriyate labdhAstrayodaza (13) muhartAH, bhAge hate yAni aSTottarANi caturdazazatAni (1408) zepANi tiSThanti / tAni dvApaSTi bhAgAnayanAtha dvApaSTayA guNayitavyAni bhavanti, tato'dhikAkAnAM svalpAkakaraNArtha guNakAracchedarAzyo ghaNTayA'pavartanA kriyate apavarttanA aparkapaH dvASTayA bhAgaM hatvA labdhAGkarUpaH svalpAko rAziH kriyate iti bhAvaH, evaM kRte guNakArarAze piSTe paSTyA bhAge hRte ekakarUpo labdhaH, evaM catuSpaJcAzadadhikaikacatvA riMzacchatarUpasya (4154) rAze piSTayA'pavartite bhAga hRte ityarthaH chedarAzi saptapaSTirUpo labdhastena guNakAra rAzirekakaH (1) chedarAziH saptapaTirUpo labdhastena guNakAra rAzirakakaH (1) chedarAziH saptapaSTi (67) jAtaH tata ekakena guNakArarAzinA guNitaH uparitana. aSTottaracaturdazazata (1408) rUpo rAzi rjAtastAvAneva (1408) asyApavartita saptapaSTayA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labdhA ekaviMzatiH (21) zeSastiSTatyekaH, sa ca ekasya dvApapThibhAgasya ekaH saptapaSTi bhAgo'sti, tata AgataM yat prathamaM parva mAlepAyAstrayodaza muharttAn , ekasya ca muhUrtasya ekaviMzati Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU 3. dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 385 dvApaSTibhAgAn, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekasaptapaSTibhAgaM--(13--- 62/67 pagatamiti / evam-azleSAnakSatrasya etAvatparimita muhUrtAdi pramANe candreNa saha yoge samApte sati prathamaM parva samAptimetIti jJAtavyam 1 / ___ atha yadi caturviMzatyadhikena parvazatena (124) saptaSaSTiH paryAyA labhyante tato dvAbhyAM parvabhyAM kiyallabhyate, etadapi trairAzikaM gaNitaM jAyate, tathAhi rAzitrayasthApanA- / 124 / 67 / 2 / atrApi antyena rAzinA madhyamo rAziguNyate, jAtaM catustriMzadadhikaM zatamekam (134), asya Ayena caturviMzatyadhikazatarUpeNa rAginA bhAgo hiyate, labdha eko nakSatraparyAyaH, zeSA sthitAH daza, tata ete nakSatrAnayanAtha triMzadadhikairaSTAdazazataiH (1830) saptapaSTibhAgai guNayitavyA bhavantItyatrApi guNAkAracchedarAzyorardhenApavartanA kartavyA, tena jAto guNakArarAziH paJcAdazottarANi navazatAni (915) chedarAzizca dvApaSTi (62) bhavati / tatra dazarUpo rAziH paJcAdazottaraivabhiH zataiH (915) guNyate, jAtAni paJcAzadadhikAni eka navatizatAni (9150) / ebhyo dvayuttarANi trayodazazatAni (1302) abhijinnakSatrasya zodhyAni, zodhite ca sthitAni zeSANi bhaTacatvAriMzadadhikAni aSTasaptatizatAni (7848) / tatra dvApaSTirUpazcedarAziH saptapaSTayA guNyate, jAtAni catuSpazcAzadadhikAni ekacatvariMzacchatAni (4154) etairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatraM zravaNarUpam, zeSANi yAni caturnavatyadhikAni paT triMzacchatAni (3694) tiSThanti tAni muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtam-eka lakSa, dazasahasrANi, aSTau zatAni viMzatyuttarANi (110820) papAM chedarAzinA bhAgo hiyate, hUte ca bhAge labdhAH SaDviMzatirmuhUrtAH 26 , zeSANi yAni poDazottarANi aSTAviMzatizatAni (2816) tiSThanti tAni dvApaSTibhAgAnayanAthai dvApaSTaga guNanIyAnIti guNakArachedarAzyo piSTayA'pavartanA karttavyA, tena jAto guNakArarAzirekakarUpaH (1) chedarAzizca saptapaSTiH / tatraikena guNita uparitano rAgiH poDazottarASTAviMzatizatarUpo jAtastAvAneva (2816), asya saptaSaSTyA bhAge hate labdhA dvAcatvAriMzat (42) dvApaSTibhAgAH, zeSau sthitau dvau tau ca ekasya dvASaSTibhAgasya dvau saptapaSTibhAgau, tata Agatam dvitIyaM parva dhaniSThAnakSatrasya SaDviMzati muhUrtAn ekasya ca muhUrnasya dvi catvAriMzad dvApaSTibhAgAn , ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvau saptapaSTibhAgau (26-8-) muktvA samAptimupayAtIti / evaM dhaniSThAnakSatrasya etAvatparimitamuhUrttAdi pramANe candreNa saha yoge samApte sati dvitIyaM parva parisamAptimupagacchatIti vijJAtavyam / 2 / ____evaM zepeSvapi, yugArdham dviSaSTiparyanteSu parvasu sarvANi parvasamApti nakSatrANi bhAvanIyAni / tatsamAhikAzcemA paJca gAthA: Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisUtre "sappa 1 dhaNihA 2 ajjama 3 abhivRddhi 4 citta 5 Asa 6 daggI 8 / rohiNi 8 jiTTA 9 migasira 10, vissA 11 'diti 12 savaNa 13 piudevA 14 // 1 // aja 15 ajjama 16 abhivRDDI 17 cittA 18 Aso 19 tahA visAhAo 20 / rohiNi 21 mUlo 22 ahA 23 vIsa 24 pusso 25 dhaniTTA 26 ya ||2|| bhaga 27 aja 28 ajjama 29 pUso 30, sAi 31 aggI 32 ya mittadevA 33 ya / rohiNi 34 pucA sAThA 35 puNavtra, 36 vIsadevA 37 ya || 3 || ahi 38 vasu 39 bhagA 40 bhiDDI 41 hattha 42 'ssa 43 visAha 44 kattiyA 45 jehA 46 | somA 47 ''u 48 vI savaNo 50 piu 59 varuNa 52 bhagA 53 bhivuDDI 386 54 ya // 4 // cittA 55 ''sa 56 visAha 57 'ggI, 58 mUlo 59 addA 60 ye vissa 61 purasoya / ee jugapucvaddhe, visadvipavve nakkhattA ||5|| i chAyA: - sarpaH 1 dhaniSThA 2 aryamA 3 abhivRddhiH 4 citrA 5 azvaH 6 indrAgniH 7 / rohiNI 8 jyeSThA 9 mRgaziraH 10, vizvA 11 diti 12 zravaNa 13 pitRdevAH 14 // 1 // ajaH 15 aryamA 16 abhivRddhi : 17, citrA 18 azvaH 19 tathA vizAkhA 20 / rohiNI 21 mUlam 22 ArdrA 23, viSvak 24 puNyaH 25 dhaniSThA 26 ca ||2|| bhagaH 27 ajaH 28 aryamA 29 puNyaH 30, svAtiH 31 agniH 32 ca mitradevazca 33 rohiNI 34 pUrvApADhA 35, punarvasu 36 viSvagdevAH 37 ca ||3|| ahiH 38 vasuH 39 bhagA 40 'bhivRdvi 41 hastA 42 va 43 vizAkhA 44 kRttika 45 jyeSThAH 46 | somaH 47 Ayu. 48 ravi: 49 zravaNaH 50, pitA 51 varuNaH 52 bhagaH 53 abhivRddhizca 54 // 4 // 1 citrA 55 azva: 56 vizAkhA 57 agniH 58 mUlaM 59 ArdrA 60 ca viSvak 61 puNyazca 62 / ete yuga pUrvArddha, dvipaSTi parvasu nakSatrANi // 5 // iti AsAM vyAkhyA - prathamasya parvaNaH samAptikAle sarpaH - sarpa devatopalakSita nakSatramazlepa 1 | evaM dvitIyasya dhaniSThA 2 / tRtIyasyAryamA aryamA devatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3 / caturtharayAbhivRdvi - abhivRdvidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA 4 / paJcamasya citrA 5 / paSThasyAvaH azvadeva nopalakSitA- azvinI 6 / saptamasya indrAgniH indrAgnidevatopalakSitA - vizAkhA 1 aSTamasya rohiNI 8 navamaraya jyeSThA 9 | dazamasya mRgaziraH 10 | ekAdazasya vizvA vizvadevatopalakSinA - uttarASADhA 11 | hAdagasyAditiH - aditi devatopalakSitaH punarvasuH 12 trayodazasya, . Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prAM.20 sU. 3. dvitayayugasaMvatsarasvanirUpaNam 387 zravaNaH 13 / caturdazasya pitRdevA: - pitRdevatopalakSitA maghA 14 / paJcadazasthAna:ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadA : 15 SoDazasyAryamA aryamadevatopalakSinA uttaraphAlgunyaH 16, saptadagasya abhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadA 17 / aSTAdazasya citrA 18 | ekonaviMzatitamasyAzvaH azva devatopalakSitA - azvinI 19 / vizatitamasya vizAkhA 20 ekavizatitamasya rohiNI 21 dvAvizatitamasya mUlaH 22 / trayoviMzatitamasyArdrA 23 / caturviMzatitamasya viSvakU - viSvag devatopalakSitA uttarASADhA 24 / paJcaviMzatitamasya pupyaH 25 / paviMzatitamasya dhaniSThA 26 / saptaviMzatitamaraya bhagaH- bhagadevatopalakSitAH pUrvAphAlgunyaH 27 * aSTA viMgatitamasyAjaH - aja devatopalakSitAH pUrvabhAdrapadA 28 ekonatrizattamasyAryamA aryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 29 triMzattamasya puSyaH puSyadevatopalakSitA revatI 30 / ekatriMzattamasya svAtiH 31 / dvAtriMzattamasyAgni-agnidevatopalakSitAH kRttikAH 32 / trayasizattamasya mitradevAmitranAma devatopalakSitA - anurAdhA 33 / catustriMzattamasya rohiNI 34 / paJcatriMzattamasya pUrvApADhA 35 / patrizattamasya punarvasuH 36 saptatriMzattamasya viSvagdevAH - viSvagdevatopalakSitA uttarASADhAH 37 | aSTatrizattamasyAhi: - ahi devatopalakSitA azlepA 38 / ekonacatvAriMzattamasya vasu:- vasudevatopalakSitA dhaniSThA 39 / catvAriMzattamasya bhagaHbhagadevatopalakSitAH pUrvAphAlgunya: 40 / ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhiH - abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 41 / dvAcatvAriMzattamasya hastaH 42 / tricatvAriMzattamasyAzvaH - azvadevatopalakSitA - azvinI 43 | catuzcatvAriMzattamasya vizAkhA 44 / paJcacatvAriMzattamasya kRttikA 45 / paTcatvArizattamasya jyeSThA 46 / saptacatvAriMzattamasya somaH - somadevatopalakSitaM mRgazirA 47 | aSTacatvAriMzattamasyAyuH - AyurdevatopalakSitAH pUrvApADhA : 48 / ekonapaJcAzattamasya raviH--racinAmakadevatopalakSitA punarvasuH 49 / paJcAzattamasya zravaNaH 50 / eka paJcAzattamasya pitA- pitR devatopalakSitA maghA 51 dvipaJcAzattamasya varuNaH- caruNadevatopalakSitaM zatabhipak 52 tripaJcAzattamasya bhagaH - bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 53 / catuSpaJcAzattamasyA bhivRddhiH - abhivRddhi devatopalakSitA uttarabhAdrapadA : 54 / paJca paJcAzattamasya citrA 55 / paTpaJcAzattamasyAzvaH-azva devatopalakSitA- azvinI 56 / saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57 / aSTa paJcAzattamasyAgniH-agnidevatopalakSitAH kRttikAH 58 / ekonaSaSTitamasya mUlam 59 / SaSTitamasya ArdrA 60 ekapaSTitamasya viSvak- vizvagdevatopalakSitA uttarASADhA H 61 / dvASaSTitamasya puSyaH 62 / upasaMharannAha - 'ee' ityAdi, 'ee' etAni pUrvoktAni 'nakkhattA' nakSatrANi dviSaSTisakhyakAni jugapuvvaddhe' yugapUrvArddhe yugasyAddhe pUrvabhAge 'visaddhi pabvesu' dviSaSTi parvasu krameNa jJAtavyAni ||5|| iti gAthApaJcakArthaH // evameva prAguktakaraNavazA duttarArdhe'pi dvApaSTi sakhyakeSu parvasu etAnyevAnenaiva krameNa nakSatrANi veditavyAni / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 candraprAptisUtre atha sUrya maNDalAnyAzritya parva samAptirvicAryate, yathA--kasmina sUryamaNDale kiM parvasamA ptimetIti, atrApi karaNagAthAmAha "sUrassa vi nAyaco, sageNa ayareNa mNddlvibhaago| 'ayaNammi u je divasA, rUbahie maMDale havai // 1 // chAyA--sUrasyApi jJAtavyaH, svakena ayanena maNDalavibhAgaH / ayane tu ye divasAH rUpAdhike maNDale bhavati // 1 // iti asya vyAkhyA-'sarassavi' sUryasyApi 'maMDalavibhAge' parvavipayo maNDalavibhAgaH 'nAyavyo' jJAtavyaH, katham ? 'sageNa ayaNeNa' svakena ayanena, sUryasambandhinA'yatena jJAtavya iti / ayaM bhAvaH-sUryasya svakIyamayanamapekSya tasmin tasmin maNDale tasya tasya parvaNaH samAptiravadhAyani / tatra 'ayaNammi' ayane tu zodhite sati 'je divasA', ye divasAH zepA uddharitAH ayanazodhanAnantaraM ye'vaziSTA divasA stiSThanti tatsaMkhyake 'rUvAhie maMDale' rUpAdhike-ekakarUpasahite maNDale 'havai' bhavati tadIpsitaM pUrva samAptaM bhavatIti vijJAtavyam // epa karaNagAthAsaMkSepArtha. // 1 // vistarArthastu bhAvanayA veditavyaH, sA cettham-iha yat-amukaM parva kasmin maNDale samAtaM bhavatIti jJAtumicchet tadA IpsitaparvasaMkhyA sthApyate sA ca paJcadazabhiguNayen guNitA sA saMkhyA ekarUpAdhikA kartavyA, tataH tadrAzinaH saMbhava to'vamarAtrA pAtyante, tato yadi sA saMkhyA tryazItyadhikazatena bhAgaharaNIyA bhavet tarhi tasyAsyazItyadhikazatena bhAgo hiyate, hate ca bhAge yAni labdhAni tAnyayanAni jJAtavyAni, bhAgAvaziSTA yA divasa saMkhyA'vatiSThate tasyA antime maNDale yad vivakSitaM tat parva samAptaM bhavatItyavadhAraNIyam / tatra yadi uttarAyaNaM varttate tadA sarvabAhya maNDalamAdityena kartavyam, uttarAyaNe sarvavAhya maNDalamAdirbhavatIti bhAvaH, yadi dakSiNAyanaM varttate tadA sarvAbhyantaraM maNDa chamAditvena vijJeyam, dakSiNAyane sarvAbhyantaraM maNDalamAdirbhavatIti bhAvaH / iti parvasamAptyAnayanaprakAraH pradarzitaH, atha tadeva sodAharaNaM paribhAvyate tathAhi __ yathA ko'pi pRcchet-yuge prathamaM parva sUryasya kasmin maNDale samAptaM bhavatIti / atra prathama parvaviSayaka prazna-iti-ephaka. (1) sthApyate, sa paJcadazabhirguNyate jAtAH paJcadaza (15) atraiko'pyavamarAtro na saMbhavatIti na kimapi pAtyate, sthitAH paJcadazaiva (15) te ca paJcadazarUpAdhikAH kriyante jAtA. poDaza 16 yugAdau ca prathamaM parva dakSiNAyane bhavatItyata Agatam-yuge prathama maNDala sarvAbhyantaramaNDa umAdi kRtvA poDaze maNDale samAptaM jAtamiti // 1 // ___ atha ko'pi pRcchet-caturtha parva kasmin maNDale parisamAptimetIti / tatra caturthaparvaviSayakaH praznaH kRta iti catuSkA'GgaH sthApyate (1) saca paJcadazabhirguNyate jAtA paSTiH, 60 atraiko'vamarAtraH sabhavatItyeko'smAdgazaH pAtyate jAtA ekonapaSTi 59 sA punarekarUpayuktA kriyate Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 10 prA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 389 jAtA bhUyo'pi SaSTireveti samAgataM yat-caturthaM parva sarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA paSTitame maNDale samAptimupagacchatIti / / evaM paJcaviMzatitamaparvavipaye prazne paJcaviMzatidhiyate, sA paJcadazabhirguNyate jAtAni paJcasaptatyadhikAni trINi zatAni (375) / atra paD avamarAtrA jAyante iti pUrvoktarAzeH (375) pazodhyante, tiSThanti zeSANi ekonasaptatyadhikAni trINi zatAni (369) eSAM tryazItyadhikazatena (183) bhAgo hiyate labdhau dvau (2) pazcAttiSThanti trINi, tAni rUpayuktAni kriyante jAtAni catvAri, yau ca dvau labdhAGkau, tena dve ayane dakSiNAyanottarAyaNarUpe zuddhe, tata AyAtaM-tRtIye dakSiNAyanarUpe'yane sarvAbhyantaramaNDalamAdi kRtvA caturthe maNDale paJcaviMzatitamaM parva samAptaM bhavatIti / 25/ ___atha caturvizatyadhikazatatamaparvaviSaya. prabho bhavettadA caturvi zalyadhikazasaMkhyako rAziH (124) sthApyate, epo'pi pUrvavat paJcadazabhirguNyate, jAtAni-paSTayadhikAni aSTAdazazatAni (1860) caturviMzatyadhika parvazate ca avamarAtrAstriMzajAtA. (30) iti trizatpAtyate, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830), etepu rUpayuktepu kRtepu jAtAni-ekatriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1831) epAM tryazItyadhikazatena (183) bhAgo hiyate labdhAni dazAyanAni, zeSo'vatiSThate ekaH (1) dazamaM cAyanaM yugaparyantabhAge uttarAyaNam, tataH saMprAptam-uttarAyaNaparyante sarvAbhyantare maNDale caturviMzatyadhikazatatamaM (124) parvasamApti prAptamiti (124) / gataM parvasamApakasUryamaNDalaprakaraNam, sAmprataM parvasamApaka sUryanakSatraprakaraNaM prastUyate, tatra, pUrva tatpradarzikAstisraH kareNagArthAH pradayante "cauvIsasayaM kAUNa pamANa pajja ya paMca phalaM / icchApavvehiM guNaM kAUNaM pajjayA laddhA // 1 // aTThArasa ya saehiM, sesagaMmi guNiyammi / sattAvIsasaesuM, aTThAvIsesu pUsammi / sattaTTa visaTThINaM savvaggeNa tao ujaM sesaM / taMrikkhaM sUrassa u, jattha samattaM havai pavvaM // 3 // 'etAsAM tisRNAM karaNagAthAnAM kramazo vyAkhyA kriyate-cauvIsasayaM kAUNa pamANaM' caturviMzatizataM caturvizatizatapramitaM pramANaM pramANarAzi kRtvA 'pajjae ya paMca' paJca paryAyAn 'phalaM' phalaM kuryAt / tataH 'icchApavvehiM guNaM kAUNa' icchAparvabhiH IpsitaparvarAzinA guNaM-guNakAraM kRtvA tata Ayena rAzinA caturvizatyadhikazatarUpeNa bhAge hRte ye labdhAste 'pajjAyA laddhA' paryAyA labdhA iti vijJeyam / te ca zuddhA jJAtavyAH // 1 // - Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 'aTThArasayasaehiM tIsehiM' aSTAdazakazaitastriMzadadhikaiH (1830) 'sesagaMmi guNiyammi' zepake bhAge hRte yat zepamavatiSThate tasmin guNite sati 'sattAvIsa saesaM aTThAvIsesa' aSTAviMzatyadhikepu saptaviMzanizateSu (2728) zudveSu 'pUmi' puSyaH zuddhayati, tasmiMzca puNye zuDhe // 2 // 'sattaTTa visahINaM sanaggeNa' saptapaSTi saMkhyakadvApaNTInAM sarvAgreNa yad bhavati, ayaM bhAva--saptapaSTyA dvApaSTiguNyate guNitAyA ca tasyAM yad bhavati catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchanAni (1454) tena bhAge hate yo rAzilabdhaH tAvanti nakSatrANi zuddhAni jJAtavyAni yatpuna. 'to u' tato'pi bhAgaharaNAdapi 'jaM sesaM' yat zepaM tiSThati 'taM rikkhaM u' tat RkSaM nakSatraM tu 'sUrassa' mUrasya mUryasya sambandhi jJAtavyam, krimityAha-'jattha samattaM havai pacaM' yatra rAmApta bhavati parva, tadeva sUryanakSatraM parva samApakaM bhavatIti-bhAva. / iti karaNa gAthAtrayArthaH // 3 // AsAM bhAvanA centham yadi caturvizatyathikazatasaMkhyakaiH parvabhiH paJca mUryanakSatraparyAyA lamyante tadA ekena parvaNA kati labhyante ? trairAzikaM gaNitaM karttavya bhavet rAbhitrayasthApanA-1 124 / 5 / 1 / atra trairAzika gaNite'ntyena rAzinA madhyamarAziguNayitvA Ayena rAzinA bhAgo hagNIya iti niyamAt antyarAzinA ekakarUpeNa madhyame rAzau paJcarUpe guNite jAnastAvAnava paJcaka rUpoM rAgiH (5) asya Ayena rAzinA caturvigatyadhika zata [124] rUpeNa bhAgaharaNaM prApyate, tacca stokatvAnna sabhavati, tato nakSatrAnayanArtham - triMzadadhikApTAdazagatai [1830] saptapaSTibhAgairguNayiSyAma iti tadartha guNakAra-chedarAzyorarddhanApavartanA kartavyA, evaM kRte jAto guNakArarAziH paJcadazottaranavazatasaMkhyakaH [915] chedarAziH dvApaSTiH [62] tato ye trairAzike madhyasthitAH paJca te paJcadazottainava zatai guNyante jAtAni paJca saptatyadhikAni paJcacatvAriMzacchatAni [4575] / itazca puNyasya catuzcatvAriMzad [44] bhAgAH dvApaNTyA [62] guNyante jAtAni aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni [2728] etAni pUrvarAze. [4575] govyante, niSkAsyante, sthitAni pazcAt saptacatvAriMzadadhikAni ATAdazazatAni [1847] / tatra chedarAgiSaSTirUpaH saptapaSTayA guNyate, jAtAni catuppaJcAgaDhadhikAni eka catvAriMzacchatAni [4154] ebhiH pUrvItarAzerbhAgo hiyate kintu chedyarAziH stoka., atastasya stokavAd bhAgo na hiyate tato divasA AnetanyAH, tatra ca chedarAzistu dvApaSTirUpaH, kintu paripUrNa nakSatrAnayanArthameva hi dvApaSThiH saptapTayA guNitA, paripUrNa ca nakSatra midAnI nAyAti tato mUla eva dvApaSTi rUpazchedarAziH, kevalaM paJcabhiH saptaSTi bhAgairahorAtro bhavatItyato divasAnayanArtha dvApaSTiH paJcabhirguNanIyaH, dvApapTeH paJca bhirguNane jAtAni dazottarANi trINi zatAni [310] etaiH pUrvoktasya saptacatvAriMzadadhikASTAdazazatarAzeH [184] bhAgo haraNIyaH hRte ca bhAge labdhAH paJca divasAH[5] zeSa tiSThati saptanavatyadhike dve zate [297] iti / epa rAzi muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyate tatra guNAkAra chedarAzyoH zUnyenApavartanA kartavyA, tatra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 391 guNAkArarAzi strizat [30] sajAtastrikarUpaH [3] chedarAgirdazottarazatatrayarUpaH [310] sa jAta ekatriMzat (31) tatra trikarUpeNa guNakArarAzinA uparitanaH saptanavatyadhikazatadvayarUpo [297] rAzirguNyate jAtAni-ekanavatyadhikAni aSTau gatAni [891] eSAmekatriMzadrUpeNa (31) chedarAzinA bhAgo. hiyate, labdhA aSTAviMzati mUhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayovizati rekatriMzadbhAgAH (28-22) tata Agatam-prathamaM parva azlepAnakSatrasya paJca divasAnAM, ekasya ca diva sasyApTAviMzati muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatyekatriMzadbhAgAnAM [6. mu. bhA. 5-28--23] bhogaM kRtvA samAptaM bhavatIti / - athavA--pUrvoktagaNitagatatrairAzikamadhyasthitapaJcakarAzI (5) paJcadazottaranavazata (915) rAzinA guNite samAgato yaH paJcasaptatyadhika paJca catvAriMzacchata (4575) rUpo rAziH tasmAt-dvApaSTi guNita catuzcatvAriMzatpuSyabhAga (44) samAgatASTAviMzatyadhika saptavizati (2728) rAzirUpe puNye zuddha sthitAni pazcAt saptacatvAriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1847)tAni sUryamUhUrtAnayanAya triMzatA guNyante jAtAni--paJca paJcAzat sahasrANi catvArizatAni dazorattANi (55410) epAM prAguktena saptaSaSTi guNitadvASaSTi samAgata-catuSpaJcAzadadikaika catvArizacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA bhAgo hiyate, labdhAlayodaza (13) muhUrtAH tiSThanti zoSANi aSTottara caturdazazatAni (1408) tata etAni dvASaSTi bhAgAnayanAtha dvApaSTayA guNayitavyAni bhavantIti guNakArachedarAzyo SiSTayA'pavarttanA kartavyA tatra guNakArarAgipaSTistatastasyA dvASaSTayA apavattanA karaNe labdha ekakarUpaH (1) chedarAzezcatuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchata (4154) rUpasya dvASaSTayA'pavartanA karaNe jAtA saptaSaSTiH (67) tatra dvApaSTayA'partitaikaka rUpeNa guNakArarAzinA guNitaH aSTottaracaturdazazata (1408) rUpo rAzirjAtastAvAneva (1408) / tato'pavartitena saptaSaSTi (67) rUpeNa chedarAzinA chedyate--bhAgo hiyate ityarthaH, hRte ca bhAge labdhA ekaviMzatiH 21 dvASaSTi bhAgA ekasya muhUtrtasya yazcazepa ekaH, sa ekasya dvApaSTi bhAgasya ekaH saptapaSTibhAgaH (13-- ) / tata evaM samAgatam yugasyAdau 6467 prathamam amAvAsyArUpaM parvasUryo'zleSAnakSatrasya trayodaza muhUrtAn ekasya ca muhUrttasya eka viMzatidvApaSTi bhAgAn ekasya ca dvAvaSTi bhAgasya eka saptaSaSTi bhAgam (13 - )bhuktvA samApayatIti / 6/67 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprati atha ca yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tarhi dvAbhyAM parcA - bhyAM kati sUryanakSatra paryAyA labhyante 1 / atrApi rAzitrayasthApanA - / 124|5|2| pUrvoktarItyA'trApi antyena rAzinA dvikarUpeNa madhyarAzi. paJcakarUpo guNyate, jAtA daga (10) eSAM caturviMzatyadhikaikagatarUpeNa Adya rAzinA bhAgaharaNaM prApyate kintu bhAjaka rAze rbhAgyarAzi stoko'to bhAgo na hviyate tato nakSatrAnayanArthaM triMzadadhikASTAdazazata (1830) saMkhyayA guNayitavyamiti guNakAracchedarAzyorarthenA'pavarttanA kriyate, jAto'yaM guNakArarAziH paJcadazottaranavazatasaMkhyaka (915) chedarAzicaturvi gatyadhikazata (124) rUpaH so'rdhenApavarttite jAto dvApaSTiH (62) tatra paJcadazottaranavagataiH (915) daza (10) guNyante jAtAni paJcAzadadhikAni eka navatizatAni (9150), emya: pUrvapadarzitAni aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni (2728) puSyasambandhIni zodhyante, zodhite ca sthitAni pazcAt - dvAviMzatyadhikAni catuSpaSTizatAni (6422) chedarAzirdvApaSTirUpaH, sa saptapaSTacA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni eka catvAriMzacchatAni (4154) etairbhAgo hiyate, labdhamekaM nakSatram azlepArUpam, taccAle pAnakSatrama - kSetraM paJcadaza muhUrttAtmakatvAt, ata etadgatAH paJcadaza muhUrttA adhikA jJAtavyAH, pUrvaM bhAge hRte yAni zepANi tiSThanti-aSTapaSTayadhikAni dvAviMzati zatAni (2268) tAni muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyante jAtAni - apaSTiH sahasrANi catvAriMzadadhikAni (68040) teSAM catuSpaJcAzadadhikaikacatvAriMzacchata (4154) rUpeNa chedarAzinA mAgo hiyate, labdhAH poDaza muharttAH tiSThanti zepANi paTsaptatyadhikAni paJcadagagatAni (1576) etAni dvApaSTi bhAgAnayanArtha dvASaSTyA guNayitavyAnIti guNakAracchedarAiyordvApaSTyA'pavarttanA kriyate, tena jAto guNakArarAzirekarUpaH (1) chedarAziH saptaSaSTiH (67) tatroparitano rAzi: rAzi: (1576) ekena guNito jAtastAvAneva (1576 ) asya saptapaSTacA bhAge hRte labdhAstrayoviMgati dvapaSTi bhAgAH (23) zeSAritaSThanti paJcatriMzat, te ca paJcatriMzat saptapaSTi bhAgAH (35) tatra ye poDaza muhUrttA labdhAste, tathA ye coddharitAH pAzcAtyAH paJcadazamuhUrttAste ekatra mIlyante jAta ekatriMzat (31) tatra trigatA madhA zuddhA, pazcAduddharatyekaH sUryamuharttaH 1 tata AgataM zrAvaNamAsabhAvi paurNamAsIrUpaM pUrvaphAlgunI nakSatrarayaikaM muhUrtam ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatiM dvApaSTi bhAgAnU, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcatrizataM saptapaSTi bhAgAn : (1-23 (35) bhukvA sUryo dvitIyaM 62/67 392 parva samApayatIti / tathA coktaM zeSamuhUrttavipaye "tA puvvAhiM phagguNIhiM puvvANaM phagguNINaM aTThAvIsa ca muhuttA aTTattIsaM ca vAsavibhAgA muhuttassa vAsadvibhAgaM ca sattadvihA chettA battIsaM cuNiyA bhAgA sesA " chAyA -- tAvat pUrvAbhiH phAlgunIbhiH pUrvANAM phAlgunInAM aSTAviMzati Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 20 sU 3 dvitIyayugasaMvatsara nirUpaNam 393 muhUrttAH, aSTatriMzacca dvASaSTibhAgAH muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvAtrizat cUrNikAH bhAgAH zeSAH / 28- 38 - 32 pUrvAphAlgunInakSatrasya samakSetratvena triMzanmuhUrttAtmakatvAt bhuktazeSayordvayoH saMmelane jAyante pUrvAphAlgunI nakSatrasya paripUrNAstrizanmuhUrttAH (30) iti / tathA yadi caturviMzatyadhikena parvazatena paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante tadA tribhiH kati sUryanakSatraparyAyA labhyante / atrApi rAzitrayasthApanA - / 124|5|3 | atrApyantyena rAzinA trikarUpeNa madhyaH paJcakarUpo rAzirguNyate jAtAH paJcadaza (15) teSAmAdyena caturviMzatyadhikazata (124) rUpeNa rAzinA bhAgaharaNaM prApyate, bhAjyarAzaM stokatvAd bhAgo na hiyate tato nakSatrAnayanArthamaSTAdazabhiH zatai khizadadhikaiH (1830) saptaSaSTibhAgai guNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorarddhenApavarttanA kriyate, jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi nava zatAni (915) chedarAzirdvASaSTiH (62) / tatra paJcadazottaranavazataiH paJcadaza guNyante, jAtAni paJcaviMzatyadhikasaptazatotarANi trayodaza sahasrANi (13725), ebhyaH aSTAviMzatyadhikAni saptaviMzatizatAni (27 28) puSyanakSatrasambandhIni zodhyante, sthitAni pazcAt saptanavatyadhika navazatottarANi daza sahasrANi(10997), chedarAzi ya dvASaSTirUpaH sa saptaSaSTyA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni ekacatvAriMzacchatAni (4154), etairbhAgo hiyate, labdhe dve nakSatre, te cAzlepA maghArUpe, tatrAzleSA nakSatramapArddhakSetraM paJcadazamuhUrttAtmakamityetadgatAH paJcadazasUryamuhUrttA uddharitA jJAtavyAH, itazca pUrvaM bhAge hRte yAni sthitAni zeSANi navAzItyadikAni SaDviMzatizatAni (2689 ), tAni muhUrttA - nayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni azIti sahasrANi saptatyadhikAni SaDzatAni (80670), eSAM chedarAzinA catuSpaJcAzadadhikaika catvAriMgacchata rUpeNa (4154) bhAgo hiyate, lavdhA ekonaviMzatirmuhUrttAH (19), zeSANi tiSThanti catuzcatvAriMzadadhikAni saptadazazatAni ( 1744), etAni dvASaSTi bhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNanIyAnIti guNakAra - cchedarAzyo dvaSiSTayA'pavarttanA kriyate, jAto guNakAra rAzirekarUpaH (1), chedarAziH saptaSaSTirUpaH (67) tatro paritano yo rAzicatuzcatvAriMzadadhikasaptadaza zatarUpaH (1744), sa ekena guNitastAvAneva 1744) asya saptaSaSTayA bhAgo hriyate, labdhA SaDUviMzati rdvA paSTibhAgAH sthitau zeSau dvau tau ca ekasya dvASaSTi bhAgasya dvau saptaSaSTi bhAgau- 26 - ) tatra pUrvaM ye labdhA ekonavizatimuhUrttAH (19) ye cAzleSA nakSatrasatkAH paJcadaza sUryamuhUrttA uddharitAH, etaddvayamapi ekatra mIlyate jAtAzcatustriMzanmuhUrttAH (34) atra triMzatA pUrva phAlgunI zuddhA, zeSAH sthitA zcatvAro muhUrttA (4) tata Agatam - uttarAphAlgunI nakSatrasambandhinAM caturNAM muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya SaDvizati rdvA SaSTibhAgAnAm ekasya ca 26 2) bhogaM kRtvA sUryaH bhAdrapadamAsagatAmAvAsyA dvASaSTi bhAgasya dvayoH saptaSaSTi bhAgayo : ( 4 - ) 6267 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 . candraprAptisUtre rUpaM tRtIya parva samApayatIti / / anenaiva rItyA zeSaparvasamApakAnyapi sUryanakSatrANyAnetanyAnoti / tathA coktaM zepabhAgavipaye-"..... .tA uttarAhiM ceva phagguNIhi, uttarANaM phagguNINaM cattAlIsa muhuttA paNatIsaM ca vAsadvibhAgA muhattassa, vAsaTibhAgaM ca sattaTTihA chettA paNNahI cuNiyA bhAgA seA" chAyA-tAvat uttarAbhiH caiva phAlgunIbhiH, uttarANAM phAlgunInAM catvAriMzanmuhUrtA, paJcatriMzacca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA ThitvA paJcapaSTiH cUrNikA bhAgAH zepAH (40-28-1)uttarAphAlgunInakSatrasya dvayardhakSetratvena paJcacatvAriMzanmuhurtAtmakatvAt mukta zepayoIyoH saMmelane jAyante uttarAphAlgunInakSatrasya paripUrNA paJcacatvAriMzanmuhUrttA (45) iti / ___ athavA kasmin parvaNi kiM sUryanakSatraM bhavatIti parijJAnArthamatremAH sapta karaNagAthAH pradarzyante'tettIsaM' ityAdi, tathAhi "tettIsaM ca muhuttA, visaTibhAgA ya do muhuttassa / cuttI cuNNiyabhAgA, pabbIkayA rikkha dhuvarAsI // 1 // icchA pacca guNAo, dhuvarAsIo ya sohaNaM kuNam / pUsAINaM kamaso, jaha viTThamaNatanANIhi // 2 // ugavIsaM ca muhuttA, teyAlIsaM visahi bhAgA ya / tettIsa cuNNiyAo, pUsassa ya sohaNaM eyaM // 3 // uguyAlasayaM uttara-phaggu uguNaha do visAhAmu / cattAri navottara uttarANa sADhANa sojjhANi // 4 // (pra. 5000) savvattha pussasesaM, sojjhaM abhiissa ca uraigavIsA / vAvaTThI chanbhAgA, vattIsaM cuNNiyA bhAgA // 5 // uguNattara paMca sayA, uttara bhavaya satta uguvIsA / rohiNi aTTanavottara, puNavvasaMtammi sojjhANi // 6 // aTThasayA uguvIsA, visahibhAgA ya hoti cauvIsaM / chAvaTThI sattahi bhAgA pussarassa sohaNagaM // 7 // " chAyA- trayastriMzacca muhUrtAH, dvApaSTi bhAgau ca dvau muhUrtasya / catustrizat cUrNikA bhAgA parvIkRta RkSadhruva rAziH // 1 // icchAparvaguNAt dhruvarAzitazca zodhanaM kuruta / puNyAdInaM kramazaH yathA dRSTamanantajJAnIbhiH // 2 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptirakAzikA TIkA prA. 10 mA. prA. 20 sU. 3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 395 ekonaviMzatizca muhUrtAH tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAzca / traya striMzat-cUrNikAH, puSyasya zodhana metat // 3 // ekona catvAriMzaM zatam uttaraphAlgunInAm ekonapaSTe dve (zate) vizAkhAsu / catvAri navottarANi (zatAni) uttarASADhAnAM zodhyAni // 4 // sarvatra puSpazeSa, zodhyaM abhijitaH catvAri ekonavizAni / dvApaSTiH SaD bhAgAH, dvAtriMzat cUrNikA bhAgAH // 5 // ekonasaptatAni paJca zatAni uttarabhAdrapadAnAM sapta ekona viAzani / rohiNI aSTa navottarANi punarvasvante zodhyAni / / 6 // aSTa zatAni ekona viMzAni, dvApaSTi bhAgAzca bhavanti caturviMzatiH / paT SaSTiH saptaSaSTi bhAgAH puNyasya zodhanakam // 7 // eteSAM krameNa saMkSepato vyAkhyA-'tettIsaM ca muhuttA visadvibhAgA ya do muhattassa' traya striMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvau dvApaSTi bhAgau tathA 'cuttIcuNNiyA bhAgA' ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catustriMzat cUrNikA bhAgAH || 33 epa sarveSvapi parvasu 'pavvIkayA' 62/67 parvIkRtaH ekena parvaNA niSpAditaH 'rikkhadhuvarAsI' RkSadhruvarAzi:-sUryanakSatraviSayo'yaM dhruvarAziH // 1 // eSa dhruvarAziH kathamupapadyate ? ityetadAha-epa trairAzikAta samupapadyate, tathAhi-yadi caturvizatyadhikena parvazatena paJcasUryanakSatraparyAyA labhyante tadA ekena parvaNA kati paryAyA labhyante / iti trairAzikaM yathA -124 / 5 / 1 / atrApi trairAzikagaNitarItyA antyena madhyaM guNayitvA Ayena bhAgaharaNaM bhavatIti nyAyAt antyena eka rUpeNa rAzinA madhyaH paJcarUpo rAzi rguNyate jAtastAvAneva paJcarUpo rAziH (5) tata Ayena caturvizatyadhika zata rUpeNa(124)bhAgo hiyate kintu madhyarAzeH stokatvAd bhAgo na labhyate tato labdhA ekasya sUryanakSatraparyAyasya paJca caturvizatyadhikazatabhAgAH (1), etAn nakSatrAnayanAtha triMzadadhikASTAdazazataiH (1830) saptaSaSTi bhAga guNayiSyAma iti guNakAracchedarAzyorardhenApavartanA kriyate jAto guNakArarAziH paJcadazottarANi navazatAni (915) chedarAzi SiSTiH (62) tataH paJcadazottara navazata (915) rUpeNa guNakAra rAzinA paJca guNyante, jAtAni paJca saptatyuttarANi paJcacatvAriMzacchatAni (4575) etAni muhU nayanAtha triMzatA guNyante, jAtamekaM lakSaM, saptatrizatsahasrANi, paJcAzadadhike / zate ca (137250), chedarAzi aa paSTirUpaH saptaSaSTyA guNyate jAtAni catuSpaJcAzadadhikAni eka catvAriMzacchatAni (4154) ebhirUparitanarAzeH (137250) bhAgo hiyate, landhAstrayastrizanmuhurtAH (32)zeSam-aSTa SaSTayadhikamekaM zataM (168) tiSThati, eSa rAzi SaSTi bhAgAnayanAtha Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 candrapraptisUtre dvApaSTyA guNayitavya iti guNakAracchedarAzyo rdvA paTAcA'pavarttanA kriyate, jAMtA dvA paTayAspavartito dvApaSTirUpo guNakArarAzirekarUpaH (1), chedarAzi: catuSpaJcAzadadhikaika catvAriMzacchatarUpo hA paSTcA'pavarttitto jAtaH saptapaSTirUpaH (67), tato'STapaSTayadhikaikazatarUpo rAzirekena guNito jA tastAvAnena (168), asya saptapaTacA bhAge hate labdhau ddau dvApaSTibhAgau, ekasya ca dvApaSTi4 ) iti / evametat prathama gAthokta dhruvarAzi 2 4. bhAgasya catustriMzat saptapaSTi bhAgAH (33 62 67 pramANaM samupapannamiti dvitIyagAthAbhAvanA // 2 // atha tRtIyA gAthA vyAkhyAyate - 'icchApatraguNAo' ityAdi / 'icchApatraguNAo' icchAparvaguNAt icchA yasya parvaNo itumicchA, tadviSayaM yat parceti parvasaMkhyAnaM tad icchAparva, tena guNaH - guNakAro yasya dhruvarAze sa icchAparvaguNaH, tasmAt icchAparvaguNAt icchitaparvaguNitAt, etAdRzAt 'ghuvara sIo' dhruvarAzitazca dhruvarAzisakAzAca 'sohaNaM kuNasu' zodhanaM kuruta, kepAmi - tyAha 'pUsAiNaM kamaso' puSyAdInAM nakSatrANAM kramazaH krameNa zodhanaM kuryAdityarthaH / kathametad jJAtam ! 'jar3a dihamaNaMtanANIhiM' yathA diSTam - yathopadiSTamanantajJAnibhistathA kuryAditi bhAvaH // 2 // atha tRtIya gAthayA tadeva zodhanakaM darzayati- 'ugavIsaM' ityAdi, 'ugavIsaM ca muhuttA' ekonaviMzatizca muhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya 'teyAlIsaM visadvibhAgA ya' tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAzca tathA ekasya dvASaSTi bhAgasya ' tettIsa cuNNiyAo' trayastriMzaccUrNikA bhAgAH cU (19-43/33 ) 'pUsalsa sohaNaM eyaM' puSyasya zodhanametat - anupadoktametat puSyanakSatrasya 6267 zodhanakamasti ||3|| 2 atha tRtIyagAthAyA bhAvanA - etAvatkaM puNyazodhanakaM kathamupapadyate ' ityatrAha - iha pAzcAtya yugaparisamAptau puSyanakSatrasya trayoviMzatiH saptapaSTibhAgA gatAH, zepAzcatuzcatvAriMzadvAgA [ 44 ] avatiSThantaM, tat ete muharttAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni viMzatyadhikAni trayodazazatAni ( 1320 ), eSAM saptapaSTyA bhAgo haraNIyaH, labdhA ekonaviMzatirmuhurttAH (19), zepAH saptacatvAriMzat (47) tiSThanti te dvaH paSTi bhAganAyanArtha dvApaSTyA guNyante, jAtAni - caturdazo - ttarANi ekonatrizacchatAni ( 2914) tata etAM saptapaSTayA bhAgo hiyate, labdhAstricatvAriMzat (43) dvApaSTi bhAgAH ye zepAste ekasya ca dvApaSTi bhAgasya trayastriMzat (33) saptapaSTi bhAgA iti tRtIya gAthA || atha caturthI gAthAM vyAkhyAyate --' uguyAla sayaM' ityAdi 'uguyAlasayaM' ekonacatvAriMzaM gatam - ekonacatvAriMzadavikaM zataM muharttAnAM ekonacatvAriMzadadhikaM muhUrtazata (139) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA 20 sU3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 397 62/67 'uttara phaggu' uttarAphAlgunInAmiti-uttarA phAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM zodhyam / 'uguNaha do' ekonapaSTi dve iti, ekonapaSTayadhike dve zate(259) visAhAsu' vizAkhAsu hastata Arabhya vizAkhAparyanteSu zodhye / 'cattAri navottara' catvAri navottarANi zatAni navottarANi catvAri muhUrtagatAni (409) 'uttarANasAhANa' uttarApADhAnAm-anurAdhAta Arabhya uttarASAr3hA paryantAnAM nakSatrANA 'sojjhANi' zodhyAni (409) iti caturthagAthA vyAkhyA // 4 // atha paJcamI gAthA vyAkhyAyate-'savvattha' ityAdi, 'savvattha' sarvatra eteSu sarveSvapi zodhaneSu 'pussasesaM' puSyazepaM yatpuNyasya muhUrtebhyaH zeSa ekasya muhUrtasya tricatvAriMzat dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya trayastriMzatsaptapaSTi bhAgAH 4333 ita tat pratyeka 'sojha' godhyaM zodhanIyam, tathA 'abhiissa' abhijitaH abhijinnakSatrasya 'caura ugavIsA' catvAri ekonavizAni-ekonavizatyadhikAni catvAri muhUrta zatAni tathA 'vAvahi chabbhAgA' dvApaSTiH SaDbhAgA:-ekassya ca muhUrtasya paDdApaSTi bhAgAH, 'vattIsaM cuNiyA bhAgA' tathA dvAtriMzaccarNikA bhAgAH- ekasya ca dvApaSTi bhAgasya dvAtriMzatsaptaSaSTi bhAgAH (419-6 211) 6267 iti zodhyam, etAvatA puNyAdIni abhijitparyantAni nakSatrANi zuddhayantIti bhAvArthaH // 5 // atha paSThI gAthA vyAkhyAyate-'uguNattara0' ityAdi, 'uguNattara paMcasayA' ekona saptAni ekona saptatyadhikAni paJcazatAni muhUrtAnAm (569) 'uttarabhaddavaya' uttarabhAdrapadAnAmzravaNata Arabhya uttarabhAdrapadA paryantAnAM zodhyAni / tathA 'sattauguvIsA' saptaekonaviMzatyadhikAni saptazatAni (719) 'rohiNI' rohiNIrevatIta Arabhya rohiNI paryantAnAM zodhyAni 'aTTanavottara' aSTanavottarANi navottarASTazatAni (809) 'puNavasaMtammi' punarvasvante punarvasuparyante mRgazirasa Arabhya rohiNI paryantAnAM nakSatrANAM 'sojjhANi' zodhyAnizodhanIyAni bhavantIti // 6 // ___ atha saptamI gAthA vyAkhyAyate-'aTThasayA' ityAdi, 'aTThasayA uguvIsA' aSTazatAni ekonaviMzAni-ekonaviMzatyadhikAni aSTau muhUrtagatAni (819), 'visahibhAgA ya hauti cauvIsA' dviSaSTi bhAgAzca bhavanti caturviMzatiH-ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSaSTibhAgAH, tathA 'chAvahi sattaTTi bhAgA' paT paSTisaptaSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya paT SaSTiH-saptapaSTi bhAgAH (819-2466 ) iti 'pussassa sohaNagaM' puNyasya zodhanakamasti, 6267 20 etAvatA sampUrNa eka sUryanakSatraparyAyaH zuddhayatIti tAtparyArthaH / .7 // iti karaNagAthA vyAkhyA samAtA // 1-7 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 candrapranaptisUtra AsAM bhAvanA cettham-atha ko'pi pRcchati-prathamaM parva kasmin sUryanakSatre samAptaM bhavati / atra dhruvazazi:-trayastriMzanmuhUrtAH ekasya muhUrtasya dvau dvApaSTibhAgau, ekasya ca dvAghaSTi bhAgasya catustriMzat saptapaSTi bhAgau (33 -)| epa dhruvaziH sthA yate / epo dhruvarAziH prathamaparvaviSayaka praznattvAd 647 62/67 ekena guNyate, jAtastAvAneva / 33 / 2 / 34 / etasmAt puNyazodhanakam-ekonavizatirmuhUrtAH, ekasya muhUrtasya tricatvAriMzada dvApaSTi bhAgA ,ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzatsaptapaSTibhAgAH(1932) ityevaM pramANaM zovyate zodhite sthitAH zepAstrayodazamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya eka viMzati piSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaH saptapaSTi bhAgaH (13211) / tata 6267 Agatama-alepAnakSatrasyaitAvadbhAgAn bhuktvA sUryaH prathamaM parva zrAvaNamAsagatAmAvAsyA rUpaM parisamApayatIti // 1 // dvitIyaparvavicAraNAyAmapi sa pUrvokta eva dhruvraashi:-33|2|34 / atra dvitIyaparvaviSayaka praznatvAdepa dhruvarAzibhyAM guNyate jAtAH paTpaSTirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dupaSTibhAgaraya ekaH saptapaNTibhAgaH 665 / 1 / etasmAt pupyazodhanakaM ythoktprmaann-11|43|33 / zodhyate, sthitAH pazcAt paT catvAriMzanmuhUrtAH, trayovizati-paSTi bhAgAH, paJcatriMgatsaptapaSTibhAgAH 46 // 23 // 35 // etasmAt paJcadaza muhUttoM azlepAnakSatrasya zodhyante, rithatAH pazcAt ekatrizanmuhartA (31) egyaH - triMzanmuhUrtA maghA nakSatrasya zodhyante, sthinaH pazcAdeko muhartaH (1) tata Agatam dvitIyaM parva sUryaH pUrvaphAlgunI nakSatrasya eka muhUrtam ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati dvApaSTibhAgAn, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya paJcatriMzataM saptapaSTi bhAgAn- (1932) bhuktvA parisamApatIti / 2 / tRtIya parva pRcchAyAmapi sa eva dhruvarAziH 332 / 34 tribhirguNyate, jAtA nava navatirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya saptadvApaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJca triMzatsaptapaSTibhAgAH (99 ) / etasmAdAgaH puNyazodhanakaM (19 / 13 / 33) zocyate, sthinAH pazcAt-eko nAgIni muhUrtAH, ekasya ca muhUtrtasya pavizate piSTi bhAgA , ekasya ca dvApaSTi bhAgasya dvau sapta paSTi bhAgo (7920 2) / tataH paJcadaza murtA alapAyA. zoThyA., sthitAH pazcAta catupaSTi muhartAH (64) / asmAdrAze. trizanmuhUrtA maghAyAH zovyAH, sthitAH pazcAt catusliMganmuhUrtAH (34), asmAt triMzanmuhUrtAH pUrvaphagunyA zodhyAH pazcAccatvAro muhUrtAH (1) tata Agatam-tRtIya Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU. 3. dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 399 parva bhAdra padamAsAmAvAsyA lakSaNaM sUrya uttaraphAlgunI nakSatrasya caturo muhUrtAn , ekasya ca muhUrtasya SaD viMzatiM dvASaSTibhAgAn , ekasya ca dvASaSTi bhAgasya do saptapaSTibhAgau bhavatvA samAptinayatIti / 3 / ityetAni trINi parvANi gaNitena pradarzitAni anayaiva rItyA zepepu parvasvapi sarva samApakAni sUryabhoganakSatrANi svayamUhanIyAnIti / atra yuga pUrvArdhabhAvi dvASaSTi parva gata sUryanakSatrasUcikA imAzcatasro gAthAH pradarzyante "sappa-bhaga-ajjamadugaM, hattho cittA visAha mitto ya / jehAiyaM ca chakkaM ajAbhivuDDhI du pUsAsA // 1 // chakkaM ca kattiyAI, pii-bhaga ajjamadugaM ca cittA ya / vAu visAhA aNurAha jeTTa AuMca vIsu dugaM // 2 // savaNadhaNiTThA anadeva abhivuDUDhI dumassa jama bahulA // rohiNi soma dii dugaM, pussoM pii bhagajjamA hattho // 3 // cittA ya jivajjA, abhiI aMtANi aTTa rikkhANi / ee juga punbaddhe, visaTripavvesu rikvANi // 4 // chAyA-sarpa 1 bhaga 2 aryamadvikaM 4 hasta 5 citrA 6 vizAkhA, mitraM ca / jyeSThAdikaM ca SaTkaM 14, aja 15 abhivRddhi dvikaM 17 puNyAzco 19 // 1 // paTTakaM ca kRttikA di 25 pitR 26 bhaga 27 aryamadvikaM 29 ca citrA 30 ca / vAyuH 31 vizakhA 32 anurAdhA 33 jyeSThA 34 AyuH 35 vizvadvikam 3, // 2 // zravaNaH 38, dhaniSThA 39 ajadevaH 40 abhivRddhidvikaM 42 azva 43 yamabahulau 45 rohiNI 46 somaH 4, aditidvikaM 49 puSyaH 50 pitR 51 bhaga 52 aryamA 53 hasta 54 citrA 55 ca jyeSThAvarjAni abhijidantAni aSTa RkSANi 62 / // 3 // etAni yugapUrvArdhe dvipaSTi parvasu RkSANi // 4 // iti / / etAsAM vyAkhyA-prathamasya parvaNaH samAptau sUryanakSatra sarpaH sarpadevatopalakSitA'zleSA 1, dvitIyasya bhagaH-bhagadevatopalakSitaH pUrvaphAlgunyaH 2, tataH aryamadvikamiti tRtIyasyAryamadevatopalakSitA uttaraphAlgunyaH 3, caturthasyApi uttaraphAlgunyaH 4, paJcamasya hastaH 5 paSThasya citrA 6, saptamasya vizAkhA 7, aSTamasya mitradevatopalakSitA'nurAdhA 8, tato jyeSThAdikaM paTka jyeSThAdIni paD nakSatrANi krameNa vaktavyAni, tathAhi-navamasya jyeSThA 9, dazamasya mUlam 10, ekAdazasya pUrvASADhA 11, dvAdazasyottarASADhA 12, trayodazasya zravaNaH 13, caturdazasya dhaniSThA 14, paJcadazasyAjaH ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 15, 'abhivuDhidurga' . abhivRddhidvikamiti Sor3azasyAbhivRddhiH abhi Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 candrapranaptisUtre vRddhi devatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 16, saptadazasyApi uttara bhAdrapadA 17, aSTAdazasya puNyaH-puNya devatopalakSitA revatI 18, ekonaviMzatitamasyAzva-azvadevatopalakSitA azvinI 19, 'chavakaM ca kattiAyAI' paTkaM ca kRttikATikamiti kRtikAta Arabhya puSyaparyantAni nakSatrANi krameNa paNNAM parvaNAm, tathAhi viMzatitamasya kRttikA 20, ekaviMzatitamasya rohiNI 21, dvAviMzatitamasya mRgaziraH 22, trayoviMzatitamasya ArdrA 23, caturviMzatitamasya punarvasuH 24, paJcaviMzatitamasya puSyaH 25, paDviMzatitamasya pitRdevatopalakSitA maghA 26, saptaviMzatitamasya bhaga'-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 27, 'ajjamadurga' aryamaTTikamiti aSTAviMzatitamasya 28, ekonatriMzattamasya 29, ca dvayorapi 'ajjama' ini arthamA-aryamadevatopalakSitA uttarAphAlgunyaH 28-29 triMzattamasya citrA 30, ekatriMzattamasya vAyuH-vAyudevatopalakSitA svAtiH 30, dvAtriMzattamasya vizAkhA 32, trayastriMzattamasyAnurAdhA 33, catustriMzattamasya jyeSThA 34 paJcatriM zattamasya punarAyu:-AyurdevatopalakSitAH pUrvApADhAH 35, 'vIsudurga' iti vivadvikaM viSvag yonakSatrayoH tathAhi patriMzattamasya vizvagdevatopalakSitA uttarApADhAH 36, saptatriMzattamasyApi uttarASADhAH 37, aSTatriMgattamasya zravaNaH 38, ekonacatvAriMzattamasya dhaniSThA 39, catvAriMzattamasyAjaH-ajadevatopalakSitAH pUrvabhAdrapadAH 40, ekacatvAriMzattamasyAbhivRddhiH'abhivuDadidagaM' abhivRddhiyoriti abhivRddhidevatopalakSitA uttarabhAdrapadAH 41, dvicatvAriMzattamasyApyuttarabhAdrapadA, 42, tricatvariMzattamasyAzvaH azvadevatopalakSitA azvinI 43, catuzcatvArizattamasya yama-yamadevatopalakSitA bharaNI 44, paJcacatvAriMzattamasya bahulA-bahuladevatopalakSitAH kRttikA 45, paT catvAriMzattamasya rohiNI 46, saptacatvArizattamasya somaH-somadevatopalakSitaM mRgaziraH 47, 'adiidurga' aditi dvikam, iti-aSTacatvAriMzattamasya ekona paJcAzattamasya cAditiH-aditi devatopalakSitaM punarvasunakSatram 48-49, paJcAzattamasya puSyaH 50, ekapaJcAzattamasya pitA-pitRdevatopalabhitAH madhA 51, dvipaJcazattamasya bhagaH-bhagadevatopalakSitAH pUrvaphAlgunyaH 52, tripaJcAzattazasyAryama-aryamadevatopalakSitA * uttaraphAlgunya 53, catuSpaJcAzattamasya hastaH 54, ato'gre 'cittA ya jivajjA abhiI aMtANi aTTharikkhANi' citrA ceti citrAdIni abhijitparyantAni jyeSThArahitAni apTanakSatrANi krameNa vaktavyAni, tathAhi-paJcapaJcAgattamasya citrA 55, pada paJcAzattamasya svAti. 56, saptapaJcAzattamasya vizAkhA 57, aSTapaJcAzattamasyAnugadhA 58 ekonapaSTitamasya mUlam 59, paSTitamasya pUrvApADhAH 60, ekapaSTitamasyottarAH pADhAH 61, dvApaSTitamasyAmijit 62, iti / etAni dvApaTinakSatrAni yathAyoga muktvA sUryaH yugasya pUvArdhe dvApaSTisaMkhyakAni Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranaptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0prA.20 sU3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 401 parvANi samApayatIti / evameva karaNavazAt yugasyottarArdhe'pi dvASaSTi parvasu sUryanakSatrANi svayamUhanIyAnIti / yugasya caramadivase kiM parva kiyatsu muhUrteSu gateSu samAptimetItyetadvipayAritanaH gAthA atra pradarzyante "cauhi hiyammi pavve, ekko sesammi hoi kaliogo / vesu ya dAvarajummo, tisu teyA causu kaDajummo // 1 // . kalioge teNauI, pakkhevo dAvarammi vAvaTThI / teoe ekkatIsA, kaDajumme natthi pakkhevo // 2 // sesaddha tIsa guNe, pAvaTTho bhaiyaMmi jaM laddhaM / jANe taisu muhuttesu, ahorattassa taM pavvaM // 3 // chAyA-caturbhihate (bhakte) parvaNi, ekasmin zepe bhavati kalyojaH / / dvayozca dvAparayugmaH, tripu tretaujaH caturyu kRtayugmaH // 1 // kalyoje trinavatiH prakSepo dvApare dvASaSTiH / vetauje ekatriMzat, kRtayugme nAsti prakSepaH // 2 // zeSArdhe triMzadguNite dvApaSTi bhAjite yallabdham / jAnIyAt tAvatkepu muhUrte ahorAtrasya tat parva // 3 // iti etAsAM vyAkhyA-'cauhi' ityAdi, 'panve' parvaNi parvarAzau 'cauhiM hiyami' catubhiM rbhAge hate ' sati 'ekke sesaMmi' ekasmin zeSe sati yadyekaH zeSo'vatiSThate tadA saH 'hoi kaliogo' bhavati kalyojaH kalyojo bhavati, 'vesu ya dAvarajummo' dvayozca zeSayoparayugmaH, 'timu teyA' tripu zeSeSu tretauja', 'causu kaDajummo' catuSu zeSeSu ca kRtayugmo bhavatIti // 1 // arthateSu prakSeparAzimAha-'kalioge' ityAdi kali oge' kalyoje kalyojarAzau 'teNauI trinavatiH 'pakkhevo' prakSepaH prakSepaNIyo rAziH, 'dAvarammi bAvaTThI' dvApare dvApararAzau dvApaSTiH dvASaSTirAziH prakSepaNIyo bhavati, 'teUeekkatIsA' tretauje ekatriMzat , 'kaDajumme natthi pakkhevo' kRtayugme na ko'pi prakSepaH prakSepaNIyo rAzinaM bhavatIti // 2 // evaM prakSepe kRte teSAM prakSiptaprakSepANAM parvarAzInAM caturvizatyadhikena parvazatena (124) bhAgo hiyate, bhAge hRte yaccheSaM tasya kiM karttavyamiti tadvidhimAha'sesaddhe' ityAdi, 'sesaddhe' zeSAdhaiM zeSasya bhAgAvaziSTasyArdhaM kriyate, tasmin 'tIsaguNe' triMzadguNite trizatA guNanaM kriyate, tatastasya 'vAvaTThIbhAie' dvASaSTi bhAjite dvASaSTayA bhAgehRte sati 'jaM laddhaM yalabdhaM yo rAzirlabdhaH, 'taisa muhuttesu' tAvatkeSu muhUrveSu bhAgalabdharAzi Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 candraprati 2 parimiteSu muhUrttepu, kasya ' 'ahorattassa' ahorAtrasya tAvatparimiteSu muhUrtteSu 'taM pavvaM' tatparva samAptaM bhavati 'jANe' jAnIyAt / bhAge hRte yo rAziH zeSo'vatiSThate taM rAzi muhUrtasya bhAgarUpaM jAnIyAt yat - ekasya muhUrttasya etAvanto bhAgA iti / tadvivakSitaM parva carame'horAtra sUryodayAdanantara tAvatsu muhUrtteSu tAvatsuca muhUrttabhAgeSu vyatIteSu parisamAptiM prAptamiti jJAtavyamiti // 3 // gatA karaNagAthA vyAkhyA, atha tadbhAvanA pradaryate-atra ko'pi pRcchet-prathamaM parvacarame'horAtre kati muhUrtAtikrameNa parisamAptiM gatam ? iti prazne prathamaM parva pRcchAtvena ekaH sthApyate, ayamekarUpo rAziH kalyojaH 'kalioge teNauI' iti vacanAdatra trinavatiH prakSepaNIyA, prakSepaNe jAtA caturnavatiH (94) asya caturviMzatyadhikena zatena (124) bhAgo hriyate ekasmin yuge pUrvAdve uttarArdhe ca parvaNAM caturviMzatyadhikazatasaMkhyakatvAt / atra bhAjakAd bhAjyasya stokatvAd bhAgo na labhyate tato yathAsaMbhavaM karaNalakSaNaM karttavyam tatra caturnavaterarthaM kriyate jAtAH saptacatvariMzat (47), ete triMzatA guNyante jAtAni caturdazazatAni dazottarANi (1410) eSAM dvApaSTyA bhAgo hriyate, ladhA dvAviMzatirmuhUrttAH (22) zepAtiSThanti SaTcatvAriMzat (46), tatazchedya - cheTakarAzyorardhenApavarttanA kriyate tatra chedharAzeH paTcatvariMzadrUpasyArdha trayoviMzatiH (23) chedakarAzerdvASaSTirUpasyArdhamekatriMzat (31) tena labdhAstrayoviMzatirekatriMzadvAgA tata Agatam - prathamaM parva carame'horAtre dvAviMzarti muhUrttAna, ekasya ca muhUrttasya trayoviMzatimekatriMzadbhAgAn (22-23) atikramya samAptiM 31 32 gatamiti |1| atha dvitIyaparvaprazne prAha -- dvitIyaparvapraznatvena dviko triyate sa ca dvAparayugmarAziriti 'dAvarammiM vAvaDI' iti vacanAdatra dvApaSTiH prakSipyate jAtA catuSSaSTiH (64) iyaM catuviMzatyadhikazatena bhAgaM na labhate stokatvAt tato'syA ardha kriyate jAtA dvAtriMzat (32) sA triMzatA guNyate jAtAni paSTayadhikAni navazatAni (960) teSAM dvApaSTyA bhAgo hriyate labdhAH paJcadaza muhUrttAH (15), pazcAttiSThati triMzat, tatazchedyacchedakarAzyoMradhenApavarttanA karaNe labdhA paJcadaza ekatrizadbhAgAH (15), tata Agatam dvitIyaM parva carame'horAtre paJcadazamuhUrttAnAm ekasya ca muhUrttasya paJcadazaikatriMzadbhAgAnAm [ 31 " (15-15) atikramaNe samAptaM bhavatIti / 2 / 31 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA.20.3 dvitIyayugasaMvatsaranirUpaNam 403 atha tRtIyaM parva prAha-atra tRtIya parva pRcchAttvena triko rAziH sthApyate, sa ca tretaujarAzi riti 'teoe ekatIsA' iti vacanAt atra ekaM triMzat prakSipyate, jAtAMzcatustriMzat (34), ete caturviMzatyadhikazatena bhAgaM na labhante, tata stasyArdhaM kriyate jAtAH saptadaza (17) ete triMzatA guNyante, jAtAni dazottarANi paJca zatAni(510), epA dvApaSTayA bhAgo hiyate, labdhA aSTau (8) zepAH sthitAzcaturdaza (14), tatazchedyacchedakarAzyorapavartanAyAM kRtAyAM labdhAH saptaekatriMzadbhAgAH (-) tata AyAtam-tRtIyaM parva carabhe'horAtre'STau muhUrtAn ekasya ca muhUrtasya sapta ekatriMzadbhAgAn (8) atikrabhya samAptimetIti // 3 // . ___ atha caturthaparvaviSaye procyate-caturthaparvapRcchayAM catuSko rAziH sthApyate (4) / "ayaM ca kRtayugmarAzi riti 'kaDajumme nasthi pakkhevo' iti vacanAdatra na kimapi prakSipyate / ete catvAra zcaturviMzatyadhikazatena bhAgaM na lamante tato'syArdha kriyate jAtau dvau, etau triMzatA guNyete jAtA SaSTiH (60), etasyA dvASaSTyA bhAgo na prApyate svanpatvAt , tatazchedyacchedaka rAzyoraghunApavartanA karaNena jAtA viMzadekatriMzadbhAgAH (30tata Agatam-caturtha parva carame'horAtre muhUrtasya triMzadeva triMzadAgAnatikramya samAptimetIti / 4 / anayaiva rotyA zepeSvapi paJcamaparvata Arabhya trayoviMzatyadhigataparyantepu parvasu bhAvanA kartavyeti / atha caturvizatyadhikazatatamaparvavipaye prAha ekasya yugasya paJcavarSAtmakasyAbhivarddhita mAsadvayasaMbhavAt pUrvArddha dvASaSTiH, uttarArdhe'pi dvApaSTiriti militvA sarvANi caturvizatyAdhikazata (124) saMkhyakAni parvANi bhavanti, tatrAntima caturvi zatyadhika zatarUpo rAziratra sthApyate (124), asya ca caturbhirbhAge hate na kimapi zepamavatiSThate ityayaM kRtayugmorAzistataH 'kaDajumme natthi pakkhevo' ityatra na kimapi prakSipyate, tatazcaturvizatyadhikazatena bhAge hate jAto rAzi nilepaH, na kimapyavaziSyate tata Agatam-sampUrNa * caramama horAtraM bhuktvA caturvizatyadhikazatatamaM 'parva samAptaM bhavatIti ||suu0 3 // . // iti yugasavatsaraprakaraNaM samAptam / / tadevamukto yugasaMvatsaraH, samprati pramANasavatsaramAha--'tA pamANasaMvacchare' ityAdi / mUlam-tA pamANasaMvacchare paMcavihe paNNate, taM jahA-nakkhatte 1 caMde 2, uU 3 Aicce 4 abhivaDhie 5 // sU.0 4 // chAyA-tAvat pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-nAkSatraH 1, cAndraH 2, ArtavaH 3 AdityaH 4 abhivaddhita. 5 // sU0 4 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 - candraprAptisUtre vyAkhyA--'tA' iti, 'tA' tAvat 'pamANasaMvacchare' pramANasaMvatsaraH pramANanAmakaH saMvatsaraH 'paMcavihe paNNatte' paJcavidhaH prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA--- te yathA-'nakkhatte' nakSatra:--nakSatrasaMvatsaraH 1 'caMde' cAndraH candrasaMvatsaraH 2, 'uU' RtuH-Rtu saMvatsaraH 3, 'Aicce' AdityaH-Aditya saMvatsaraH 4, 'abhivadRDhie' abhivaddhitaH-abhivatisaMvatsarazca 5, idaM pramANasavatsarasya paJcavidhatvamuktam , tatra nakSatrasaMvatsarasya, candrasaMvatsarasya, abhivarddhitasavatsarasya ca savistaraM svarUpaM pUrvamupadarzitameva, atra RvAdityasaMvatsarayoH svarUpaM vivicyatesatra saMvatsara iti kim ! tarzayati 3 ghaTike eko muhUrtaH te triMzad eko'horAtraH, paripUrNAH paJcadazAhorAtrA:-ekaH pakSaH, dvau pakSI eko mAsaH, te dvAdazamAsAH paripUrNA bhaveyustadA ekaH saMvatsaro bhavati / tatra yasmin saMvatsare paripUrNAni paSTayadhikAni trINi zatAni (360) ahorAtrANAM bhavanti sa Rtu saMvatsaraH kathyate / Rtavo hi vasantAdayo lokaprasiddhAH, tatpradhAnaH saMvatsaraH RtusaMvatsaraH / asya saMvatsarasyAparamapi nAmadayaM vidyate, tathAhi-karma saMvatsaraH savanasaMvatsarazca, tatra karmetilaukiko vyavahAraH, tatpradhAnaH saMvatsaraH karmasaMvatsaraH yatoloke prAyaH sarvo'pivyavahAro'nenaiva saMvatsareNa jAyate, tathA caitatsambandhinaM mAsamadhikRtyAnyatra proktam-- . "kammo niraMsayAe, mAso vavahArakArago loe / sesA u saMsayAe, yavahAre dukkaro ghettuM // 1 // " chAyA-karma :-karmamAso niraMzatayA mAso vyavahAra kArako loke / zepAstu sAMzatayA vyavahAre duSkarAgrahItum // 1 // iti // ayaM karmamAso niraMzo bhavati, niraMzaH azarahitaH paripUrNa triMzadahorAtrapramANaH, zeSA mAsAH sAMzAH aMzasahitA bhavanti, azAstu triMzadahorAtrANAmupari ghaTikAdi rUpAH kathyante, - ato'nye mAsA sAMzatayA vyavahAre grahItuM duSkarA bhavanti, ana RtusaMvatsaragato mAsaH karma mAsa' kathyata iti bhAvArthaH / asyAparaMnAma savanasaMvatsaraH, tatra savanamiti karmasu preraNa, bhrU preraNe iti dhAtoH savanaM sidhyati, savanasaMvatsaraH preraNApradhAnaH saMvatsara iti, anena vyavahAre preraNA jAyate, tatpradhAnaH savatsaraH savanasaMvatsaraH kathyate, uktaJca "benAliyA muhutto, sahI uNa nAliyA ahortto| pannarasa ahorattA, pakkho tIsaM diNA mAso // 1 // saMvaccharo u vArasa, mAsA pakkhA yatte caundhIsaM / tinneva sayA sahA, havaMti rAiMdiyANaM tu // 2 // eso sakamo bhaNio , niyamA saMvaccharassa kammarasa / / kammotti sAvaNo-ttiya, uu itti tassa nAmANi // 3 // " Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzika TIkA prA. 10 prA. prA. 20 sU0 4 pramANasaMvatsaranirUpaNam 405 m chAyA--dve nADike (ghaTike) muhUrtaH, SaSTiH puna nADikAH ahorAtraH / paJcadaza ahorAtrAH pakSaH triMzaddinAni mAsaH // 1 // saMvatsarastu dvAdaza mAsAH, pakSAzca te caturviMzatiH / trINyevazatAni SaSTayadhikAni bhavanti rAtrindivAnAM tu // 2 // eSastu kramo bhaNitaH, niyamAt saMvatsarasya karmaNaH / karma iti sAvana iti ca Rturiti ca tasya nAmAni // 3 // iti / atha ca yAvatA kAlena prAvRDAdayaH SaDapi RtavaH paripUrNAH pravRttA bhavanti tAvatparimitaH kAlavizeSa Aditya saMvatsaro bhavati RtuparivartanasyAdityAdhInatvAt uktaJca "chappi-u U pariyaTTA eso saMvaccharo u Aicco" paDapi RtuparivartAH epa saMvatsarastu AdityaH, iticchAyA | loke yadyapi paSTayahorAtrapramANaH prAvRDAdika RtuH prasiddhA'sti tathApi vastutaH sa ekaSaSTayahorAtrapramANA veditavyaH, tathaivottara kAlamavyabhicAradarzanAt , ataeva cAsmin AdityasaMvatsare paT SaSTayadhikAni trINi zatAni (366) rAtrindivAnAM bhavanti / AdityamAsaH sArdha triMzadahorAtra parimito, bhavati, tata etatparimitaidazabhizca mAsairAdityasaMvatsaro bhavati, uktaMcAnyatrApi paJcasvapi saMvatsarepu rAtrindivAnAM yathoktaM parimANam - "tinni ahorattasayA, chAvaTTA bhakkharo havai vaaso| tinnA sayA puNa sahA kammo saMvaccharo hoi // 1 // tinni ahorattasayA, cau pannA niyamaso havai cNdo| bhAgo ya vAraseva ya vAvaTTi karaNa cheeNa // 2 // tinni ahorattasayA, sattAvIsA ya hoti nakkhattA / ekkAvannaM bhAgA, sattaTTikaraNa cheeNa // 3 // tinni ahorattasayA, tesIIceva hoi abhivaDDhI / coyAlIsaMbhAgA, vAvaTikaeNa cheeNa // 4 // chAyA--trINi ahorAtrazatAni SaT SaSTayadhikAni (366) bhAskare bhavati varSaH / trINi zatAni punaH SaSTayadhikAni (360) ahorAtrANAM) karmasaMvatsaro bhavati // 1 // trINi ahorAtrazatAni catuSpaJcAzadadhikAni (354) (ahorAtrANAM) niyamato bhavati cAndraH (sNvtsrH)| bhAgazca dvAdazaiva ca dvApaSTikRtena chedena(35412) // 2 // . Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 candraprAptisUtre . trINi ahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ca bhavanti nAkSatraH / eka paJcAzad bhAgA saptapaSTikRtena chedena (327517 // 3 // . trINi ahorAtrazatAni tryazItyadhikrAni (ahorAtrANAM) caiva bhavati abhivaddhitaH / (saMvatsaraH) catuzcatvAriMzad bhAgA dvApaSTikRtena chedena (3834) // 4 // iti / - sakhyA m 35 paJca saMvatsarAhorAtra koSTakam saMvatsaranAmAni ahorAtra saMkhyA | bhAgAH AdityasavatsaraH 366 karmasaMvatsaraH 360 ] x candrasavatsaraH 12/62 nakSatrasaMvatsaraH 327. 51/67.. | 5 | abhivardhitasaMvatsaraH ___ 383 | 41/62) .. pratyeka saMvatrasyAhorAtraparimANamagre vakSyati, prastAvAdihApyuktam | atha saMvatsarAhorAtra pramANAnmAsAhorAtrasaMkhyA kati bhavatIti pradarzyate-tathAhi sUryasaMvatsaraH, pada SaSTayadhika zatatrayAhorAtraparimito (366) bhavati, dvAdazabhizca mAsarekaH saMvatsaro bhavati, tatra paTpaSTayadhikAnAM trayANAM zatAnA dvAdazabhirbhAgo na hiyate tato'rdhaM kriyate tatolabdhamekasya divasasyArdha mityetAvatparimANaH sArdhatriMzadahorAtrarUpaH sUryamAsaH (30 // 1 / dvitIyasya karmasaMvatsarasya paSTayadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAM (360) bhavanti, teSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhAstriMzadahorAtrAH (30), ityetatparimANaM karmamAsasya bhavati 2 / tRtIyasya cAndrasaMvatsarasya parimANa catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm ,, ekasyAhorAtrasya ca dvAdaza dvApaSTi bhAgAH, tatra catuSpaJcAzadadhikAnAM trayANAM zatAnAM dvAdazabhirbhAgo hiyate, hate ca bhAge labdhA ekonatriMzadahorAtrAH, tipTanti zeSA ,paDahorAtrAH, ete ca dvApaSTi bhAgakaraNArthaM dvApaSTayA guNyante, jAtAni dvisaptatyadhikAni trINi zatAni (372), eteSu ye uparitanA dvAdaza dvApaSTi bhAgAH sthitAste prakSipyante, jAtAni caturazItyadhikAni trINi zatAni (384) eSAM dvAdazabhibharbhAge hRte labdhA dvAtrizad dvApaSTi bhAgAH (2932) etAvatparimANazcandramAsaH 3 / caturthasya nakSatrasaMtsarasya parimANaM saptaviMzatyavikrAni trINi zatAni rAtrindivAnAm, tathA ekasya ca Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikA TIkA prA.10 prA0 prA. 20 sU. 4 pramANasaMvatsara nirUpaNam 407 rAtrindivasya ekpaJcAzat saptaSaSTi bhAgA (32751 ) tatra saptaviMzatyadhikAnAM trayANAM zatAnAM 67 dvAdazabhirbhAge hRte labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH tiSThanti zeSAstrayaH, ete ca saptaSaSTi bhAgAnayanArthaM saptaSaSTyA guNyante, jAte ekottare dve zate (201) eSu ca ye uparitanA ekapaJcAzat saptaSaSTi bhAgAste prakSipyante, jAte dvipaJcAzadadhike dve zate (252) eSAM dvAdazabhirbhAge hute labdhA eka viMzatiH saptaSaSTi bhAgA (2721) etAvatparimito nakSatramAso bhavati 4 / 67 atha paJcamasyAbhivarddhitasaMvatsarasya parimANaM tryazItyadhikAni trINi zatAni rAtrindi - vAnAm, ekasya ca rAtrindivasya catuzcatvAriMzad dvApaSTibhAgAH ( 383 44 ) etAvatparimA62 No'bhirddhitasavatsaraH / tatra tryazItyadhikAnAM trayANAM zatAnAM dvAdazabhirbhAgo haraNIyaH hRte ca bhAge labdhA ekatriMzad ahorAtrAH, tiSThinti zeSA ekAdazAhorAtrAH, te ca caturvizaMtyuttarazatabhAgakaraNArthaM caturvi zatyuttarazatena (124) guNyante jAtAni catuScaSTya - dhikAni trayodazazatAni (1364), tato ye coparitanAzcatuzcatvAriMzad dvASaSTibhAgAste'pi caturviMzatyuttarazata bhAgakaraNArthaM dvAbhyAM guNyante, jAtA'STAzItiH iyaMmanantararAzau prakSipyate, jAtAni dvipaJcAzadadhikAni caturdaza zatAni (1452), eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labdhamekaviMzatyuttaraM zatam (121) iti ekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazata bhAgAH (31- 124) etAvatparimito'bhivarddhitamAso bhavati / sa. 1 AdityamAsasya 2 karmamAsasya 3 candramAsya 4 7 AdityAdi mAsAhorAtra koSThakam mAsa nAma nakSatramAsasya 5 | abhivardhitamAsAhorAtrapramANam mAsAhorAtrasaMkhyA ( ) sArdha triMzadinAni (30|) paripUrNA triMzadahorAtrAH (30) ekonatriMzadahorAtrAH (29-32 dvAtriMzadadvASaSTi bhAgAH 62 saptaviMzatirahorAtrAH (27-21 ekaviMgati. saptaSaSTibhAgAH 67 ekatriMzadahorAtrAH ekaviMza (31 - 121 tyuttarazataM caturviMzatyuttara 124 zatabhAgAH 127 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 candraprAptisUtre pUrvokta paJcasaMvatsaragatamAsAhorAtraparimANapratipAdikA vRddhasampradAyoktAstisro gAthA atra pradazyante, tathAhi "aicco khalu mAso, tIsaM addhaM ca sAvaNo tIsaM / caMdo eguNatIsaM visadvibhAgA ya battIsaM // 1 // nakkhatto khalu mAso, sattAvIsaM bhave ahorattA / asA ya ekkavIsA, sattaTTikaraNa cheeNa // 2 // abhivaDhio ya mAso, ekkatIsaM bhave ahorattA / bhAgasaya mekkavIsaM, cauvIsasaeNa cheeNa // 3 // chAyA-AdityaH khalu mAsaH, triMzad ardhaM ca (ahorAtrAH) sAvanasviMgat / cAndra ekonatriMzat dvApaSTibhAgAzca dvAtriMzat // 1 // nAkSatraH khalu mAsaH, saptaviMzatibhaved ahorAtrAH / aMzAzca ekaviMzatiH saptapaSTikRtena chedena // 2 // abhivardhitazca mAsaH, ekatriMzad bhaved ahorAtrAH / / bhAgazatamekaviMzatiH caturvizatizatena chedena // 3 // inti / putaireva paJcabhiH saMvatsarairekaM prAguktasvarUpaM yugaM bhavati, athaitat paJcasaMvatsarAtmakaM yugaM mAsAnadhikRtya pramIyate, tatra yugaprAguktasvarUpaM yadi sUryamAsaivibhajyate tadA paSTi sUryamAsAtmakaM yugaM bhavati, tathAhi-sUryamAse sArdhAstriMzad ahorAtrA bhavanti, te caikasmin yuge triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakAH (1830) bhavanti / kathametad jJAyate ? iti ceducyate-- atra yuge trayazca saMvatsarAH, dvaucAbhivardhitasaMvatsarI, evaM paJca saMvatsarA bhavanti / ekaika smiMzca candrasaMvatsare catuppaJcAzadadhikAni trINi zatAni (354) ahorAtrANAM bhavanti, tadupari ekasya cAhorAtrasya dvAdaza dvApaSTibhAgAH (354-) bhavanti, tata eSa rAziH akasmin yuge candrasaMvatsarANAM trikatvAt tribhirguNyate, jAtAni dvApaTyAdhikAni dazazatAni ahorAtrANAm, ekasya cAhorAtrasya patriMzad dvApaSTibhAgAH (106226), tathA - abhivarddhita saMvatsarau cAtra dvau, ekaikasmin abhivarddhitasaMvatsare cAhorAtrANAM tryazItyadhikAni trINi zatAni, catuzcatvAriMzacca TApaSTi bhAgA ekasyAhorAtrasya (38341) tato'mivardhitasavatsarAvatra dvAviti eSa rAzi myA guNyate jAtAni saptapaSTayadhikAni saptazatAnyahotrANAm, ekasya cAhorAtrasya pada 62 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 10 prA. prA. 20 sU4 pramANasaMvatsaranirUpaNam 409 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww viMzati SiSTi bhAgAH (76726), tadevaM candrasaMvatsaratrayasyA'horAtrANAm--(106226) amivarddhitasaMvatsaradvayasya ca ahorAtrANAM (76716) ca saMmIlane sarvAhorAtrANAM triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhavanti, sUryamAsazca pUrvoktarItyA sArghatriMzadahorAtrapramANaH (30 // ) iti tena bhAge hUte labhyate ca spaSTameva SaSTi (60) / evaM yugamadhye sUryamAsA SaSTi riti siddham / ___ atha yugaM sAvanamAsaivibhajyate, tathAhi sAvana (karma) saMvatsarasya tu ekasmin yuge ekaSaSTirmAsAH 61 bhavanti / kathamityAha-ekasmin yuge trayazcandrasaMvatsarAH, dvau cAbhivardhitasaMvatsarau iti dvayAhorAtramIlane triMzadadhikAnyaSTAdazAhorAtrazatAni (1830) bhavantIti pUrvamuktameva tataH sAvanamAsasya triMzadinamAnatvAn pUrvokto (1830) rAzi striMzatA bhajyate ite ca bhAge labdhA ekapaSTi riti sAvanasaMvatsarasyaikasmin yuge ekaSaSTirmAsA bhavantIti siddham 2 / / ____ atha yugaM candramAsaivibhajyate-tatra yuge candramAsA dviSaSTi bhavanti, kathamavasIyate ? iti cedAha- candramAsaparimANamekonatriMzadahorAtrAH, ekasyAhorAtrasya ca dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH 292-) tataH prathamamekonatriMzadahorAtrA dvASaSTibhAgakaraNArtha dvASaSTayA guNyante jAtAni aSTAnavatyadhikAni saptadazazatAni (1798), tato ye uparitanA dvAtriMzad dvApaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) / tato ye'pi ca pUrvapradarzitA yuga gatAzcandrasaMvatsarAbhivarddhitasaMvatsarAhorAtrA aSTAdazazatAni triMzadadhikAni (1830), te'pi dvASaSTyA guNyante, jAtAste-eko lakSaH, trayodazasahastrANi, catvArizatAni SaSTayAdhikAni (113460) / eteSAM triMzadadhikASTAdazataiH (1830) candramAsasambandhidvASaSTi bhAgarUpairbhAgo hiyate labdhA dvASaSTizcandramAsA (62) ityekasmin yuge candrasaMvatsarasya dvASaSTimAsA bhavantIti siddham / __ atha tadeva yugaM nakSatramAsaiH parigaNyate-tatraikasmin yuge nakSatramAsAH saptaSaSTirbhavanti / kathamiti pradarzyate--nakSatramAsaparimANaM saptaviMzatirahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH, (2721) / tatra prathamaM saptaviMzatirahorAtrAH saptaSaSTibhAgakaraNAthai saptaSaSTyA guNyante jAtAni navottarANyaSTAdazazatAni (1809) tato ye uparitanA ekaviMzatiH saptaSaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, prakSipte ca jAtAni triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) yugasyApi ye triMzadadhikAni aSTAdazAhorAtrazatAni (1830) tAnyapi saptaSaSTayA guNyante jAto rAzi:--- 62 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 ' candraprAptisUtre ' eko lakSaH, dvAviMzatiH sahasrANi, dazottarANi paT zatAni ca (122610) / eteSAM triMzadadhikairaSTAdazazatanakSatramAsasambandhi saptapaSTibhAgarUpai bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge labdhAH saptapaSTimAsAH (67) evamekasmin yuge nakSatrasaMvatsarasya ,saptapaSTirmAsA bhavantIti siddham 4 / tathA yadi abhivatisaMvatsaramAsairyugaM vibhajyate-tatraikasmin yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat (50) saptAhorAtrAH, ekAdazamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati SiSTimAgAH ( mA. aho. mu. bhAgAH ) ityetadabhivardhitamAsaMpramANaM bhavati / kathametadavasIyate ? ityAha 57-7-11-22 ) abhivarddhitamAsasya parimANam ekatriMzadahorAtrAH; ekasya cAhorAtrAH ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatyuttarazataM caturvizatyuttarazatabhAgAH (31-121 ) tatra ekatriMzadaho rAtrAzcatuviMzatyuttarazatabhAgakaraNArtha caturvi zatyuttarazatena guNyante, jAtAni catuzcatvAriMzadadhikAni aSTatriMzacchatAni (3844) tata uparitanamekaviMzatyuttaraM zatamatra prakSipyate, jAtAni-paJcaSaTayadhikAni ekonctvaariNgcchtaani(3965)| ye ca pUrvoktAstriMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakA yugasyAhorAtrAH (1830) te caturvizatyuttareNa zatena guNyante, jAto rAziH-dve lakSe SaDviMzatiH sahasrANi, navazatAni, viMzatyadhikAni ca (226920) ityetatparimitaH / tata eSAmekona catvAriMzacchataiH paJcaSaSTayadhikairabhivarddhitamAsasambandhi / caturvizatyadhikazatabhAgarUpai rbhAgo hiyate labdhAH saptapaJcAzanmAsAH tiSThanti zeSANi paJcadazotarANi navazatAni ( 915) teSAmahorAtrAnayanAtha caturvizatyadhikazatena bhAgo hiyate, labdhAH saptAhorAtrAH, tiSThanti zeSAH- saptacatvAriMzat cturviNshtyuttrshtbhaagaaH| tatra caturbhAigaH, ekasya ca bhAgasya caturbhistriMzadbhAgaH ('4-:.) eko muhUrto bhavati, tathAhi-ekasminnahorAtre triMzanmuhUrtA bhavanti, ekasminnahorAtre ca caturvi zatyuttaramekaM zataM (124) bhAgAnAM kalpyate, tatastasya caturvigatyuttarazatasya triMzatA bhAgo hiyata, labdhAzcatvAro bhAgAH, zepA ekasya ca bhAgasya-sambandhinazcatvArastriMzad bhAgAH (4-:-) etad ekasya muhUrttasya parimANaM jAtam / tataH paJcacatvAriMzadbhAgai', ekasya bhAgasya satkaizcatu dazamistrizadgAgaH ( 45-11 )ekAdazamuhUrttA labdhAH kathamityAha-pUrva saptarAtrindivalAbhAnantaraM sthitA. saptacatvAriMzat caturvi pratyuttarazata bhAgAH / (17.) etebhya ekAdazamuhUrtAH .30 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0mA.20 sU.. pramANasaMvatsaranirUpaNam 411.... ) pUrvoktarUpA gatAH, zeSastiSThatyeko bhAgaH, ekasya bhAgasya ca. satkAH SoDazatriMzadbhAgAH-( 1-16 ) / asya trayoviMzatidvaSiSTabhAgAH (. 23 ) kathaM bhavantItyAha-asyaiH . kasya bhAgasya, SoDazAnAM triMzadbhAgAnAM ca sarve SaT catvAriMzat triMzadbhAgA jAtAH, ete ca kila ekasya muhUrtasya caturvizatyuttarazatabhAgasambandhinaH santi, tataH SaTcatvArizataH ( 46), caturvizatyuttarazatasya ( 124) ca dvikenApavartanA kriyate, labdhA ekasya muhUrtasya trayoviMzati SiSTibhAgAH (23) / tadeva mekasmin yuge'bhivaddhi tasaMvatsaramAsAH-saptapaJcAzanmAsAH saptAhorAtrAH 62 ekAdaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzatiSiSTibhAgAH ( mA0 aho. mu0 bhAgA) etA ( 57-7- 11 23) etAva tparimitA bhavantItisiddham / uktaM cAnyatrApi--- "tattha paDimijjamANe, paMcahi mANehiM punvagaNiehiM / mAsehi vibhajjaMtA, jai mAsA hoti tevoccha // 1 // atra 'tattha' iti tatra 'pacahi mANehi' iti paJcabhirmAnaiH-mAna saMvatsaraiH pramANa saMvatsarai-' rAdityacandrAdibhirityarthaH, 'puncagaNiehiM' pUrvagaNitaiH-prAk pratisakhyAtasvarUpai / 'paDimijja- / mANe' pratimIyamAne-pratigaNyamAne 'mAsehi': mAsaiH-sUryAdimAsaiH / zeSa sugamamiti // 1 // uktaJca-yugasambandhi paJcasaMvatsaramAsaviSaye-- "AicceNa u saTThI, mAsA uuNo u hoMti egdtthii| caMdeNa u vA-caTThI, sattaTThI hoMti nakkhatte // 1 // sattAvaNa mAsA sattaya rAiMdiyAI abhivaDDhe / ikkArasa ya muhuttA visaTTi bhAgA ya tevIsaM // 2 // chAyA-Adityena tu ( vibhajyamAnAH ) SaSTirmAsAH 60 ( yuge ) Rtostu ( mAsAH ) bhavanti ekaSaSTiH / 61 / candreNa tu (vibhajyamAnA mAsAH) dvASaSTiH 62 saptaSaSTirbhavanti nakSatre // 1 // saptapaJcAzad mAsAH 57 sapta ca rAtrindivAni, abhivarddhite / ekAdaza ca mUhUrtAH 11 dviSaSTibhAgAzca trayoviMzatiH ( 2 // 2 // iti sU0 // 5 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 candraprAptisUtre sAmprataM-lakSaNasaMvatsaramAha- 'tA lakkhaNasaMvacchare' ityAdi / mUlam-tA lakkhaNasaMvacchare paMcavihe paNNatte, taMjahA-nakkhatte, 1 caMde uU 3, Aicce 4, abhivaDhie 5, tA lakkhaNasaMvacchare paMcavihA lakkhaNA paNNattA,-taM jahA-- "samagaM NakkhattA joyaM joeMti samagaM uUpariNamaMti / naccuNheMnAisIe, vahuudae hoi Nakkhatte // 1 // sasi samaga puNNamAsiM, joiMti visamacAri NakkhattA / kaDao bahuudao ya, tamAhu saMvaccharaM caMdaM // 2 // visamaM pavAliNo pariNamaMti aNu Usuditi pupphaphalaM / vAsaM na samma vAsai, tamAhu saMvaccharaM kammaM // 3 // pUDhavi dagANaM ca rasaM, puppha phalANaMca dei aaicce| appeNa vi vAseNaM, samma nipphajjae sassaM // 4 // Aicca teyataviyA, khaNa lavadivasAuU pariNamaMti / pUrei niNNathalae, tamAhu abhivaDDhayaM jANa // 5 // tA saNiccharasaMvacchareNaM aTThAvIsai vihe paNNatte, taM jahA-abhiI 1 savaNe 2 jAva uttarAsADhA 28 / jaMvA saNicchare mahaggahe tIsAe saMvaccharehi savvaM, NakkhattamaDalaM samANei / ||suutr||5|| dasamassa pAhuDassa vIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM // 10-20 // chAyA-tAvat lakSaNasaMvatsaraH pavavidhaH prajJaptaH, tadyathAnAkSatraH 1. cAndraH 2, ArtavaH 3, AdityaH 4, abhivaddhitaH 5 / tAvat lakSaNasaMvatsare paJcavidhAni lakSaNAni prakSatAni, tadyathA "samakaM nakSatrANi yogaM yuJjanti, samakam RtavaH pariNamanti / nAtyuSNaH nAtizItaH, vahRdako bhavati nAkSatraH, // 1 // zazisamakapUrNamAsI yoga yuJjanti viSamacArinakSatrANi / kaTuko bahUdakazca, tamAhu saMvatsaraM cAndram // 2 // vipamaM pravAlinaH pariNamati anRtupu dadati puSpaphalam / varSa na samyaka varpati, tamAhuH saMvatsaraM kArmam // 3 // pRthivyudakAnAM ca rasa, puSpaphalAnAM ca dadAti AdityaH / alpenA'pi varpaNa, samyag niSpadyate sasyam // 8 // Aditya tejastaptAH, kSaNalavadivasAtavaH pariNamanti / pUrayati nimnasthalakAn, tamAhu abhivaddhitaM jAnIhi // 5 // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10 prA0 prA.20 sU 5 lakSaNasaMvatsaranirUpaNam 413 __ tAvat zanaizcara saMvatsaraH khalu aSTAviMzatividhaH prajJaptaH, tadyathA-abhijit 1 zravaNaH 2 yAvat uttarASADhA / yadvAzanaizvaro mahAgrahaH triMzadbhiH saMvatsaraiH sarvaM nakSatramaNDala samAnayati / sU0 5 // dazamasya prAbhRtasya viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam // 18-20 // vyAkhyA-'tA lakkhaNasaMvacchare' iti, 'tA' tAvat 'lakkhaNasaMvacchare' lakSaNasaMvatsaraH pUrvoktarUpa: paMcavihe' paJcavidhaH pazcaprakArakaH 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA 'Nakkhatte' nAkSatraH nakSatrasavatsaraH 1, 'caMde' cAndraH candrasaMvatsaraH 2, 'uU' ArttavaH RtusaMvatsaraH 3, 'Aicce' AdityaH AdityasavatsaraH 4, 'abhivaDhie' abhivatiH abhivarddhitasavatsaraH paJcamaH 5 / te nakSatrAdi saMvatsarAH yathoktarAtrindivapramANarUpalakSaNopetA kevalaM na bhavati kintu tebhyaH pRthagbhUtA anyalakSaNopetA api bhavantItyAha-'tA lakSaNasaMvacchare' ityAdi 'tA' tAvat 'lakkhaNasaMvacchare' lakSaNasavatsare nAkSatrAdi paJca saMvatsarAtmake 'paMcavihA lakkhaNA' paJcavidhAni, lakSaNAni pratyekasmin pRthak pRthak prakArakANi 'paNNattA' prajJaptAni kathitAni 'taM jahA' tad yathA-tAni yathA- tatra prathamaM nAkSatrasaMvatsaralakSaNAni pradarzante-'samagaM' ityAdi, yasmin saMvatsare 'samagaM' samakam-ekakAlameva RtubhiH sahaiva 'NakkhattA' nakSatrANi uttarApADhA prabhRtIni 'joyaM joeMti' yogaM yuJjanti candreNa saha yogaM kurvanti, tAM paurNamasI parisamApayantItyarthaH 1 / tathA 'samagaM' samakam ekakAlameva 'uU' RtavaH SaDapi samakAlameva 'pariNamaMti' pariNamanti pariNAma prAmuvanti tasmin saMvatsare, tayA tayA parisamApyamAnayA paurNamAsyA sahaiva nidAdhAdyA Rtavo'pi parisamAptimupayAntIti bhAvaH, ayamAzayaH yasmin saMvatsare mAsasadRzanAmakairnakSatraistasya tasya RtoH paryantavartI mAsaH parisamApyate, tAM tAM paurNamAsI parisamApayatsu mAseSu tayA tayA paurNamAsyA saha nidAdhAdyA Rtavo'pi parisamApti mupayAnti, tathAhi-yathA uttarASADhA nakSatramASADhI paurNamAsI parisamApayati tathAM tayA ASADhapaurNamAsyA saha nidAdha Rturapi parisamApti prApnoti, ato' sau nakSatrasaMvatsara' nakSatrAnurodhena tasya tathA tathA pariNamanasadbhAvAt 2 / tathA 'naccuNhe' nAtyuSNA' na vidyate atizayena-uSNarUpaH paritApo yasmin sa nAtyuSNAH uSNatAdhikyAbhAvAt 3 / tathA nAisIe' nAtizItaH zaityAdhikyAbhAvAt 4 / tathA 'vahRdao' bahUdakaH bahu puSkalam udakavarSaNaM yasmin sa bahUdakaH varSaNAdhikyAt 5 / etAdRza paJca lakSaNayuktaH 'nakkhatte' nAkSatraH nakSatrasaMvatsaraH 'hoI' bhavatIti // 1 // atha cAndrasaMvatsaralakSaNAnyAha-'sasisamaga' ityAdi, yasmin saMvatsare visama cAriNakkhattA' viSamacArINi mAsavisadRzanAmAnItyarthaH 'sasisamaga' zazinA samakaM zazinA saha 'puNNamAsiM' tAM tAM paurNamAsI 'joiMti' yuJjanti parisamApayanti tathA yaH Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 candraprazaptisUtre ... ....... mm...armerreramarrrrrrrmmmmmmmmminerarmirm 'kaDuo' kaTukaH gItAtaparogAdidopavahulyena pariNAmadAruNaH 'ya' ca tathA 'vahuudao' bahUdakaH vRSTi bahuko bhavati 'taM saMvaccharaM taM savatsaraM 'caMda' candraM 'Ahu' AhuH kathayanti / . atra candrAnurodhAt mAsAnAM parisamAptirbhavati, na tu mAsasadRzanAmanakSatrAnurodhAditi // 2 // ____ atha karmasaMvatsaralakSaNAnyAha-'visamaM pavAliNo' ityAdi, yasmin saMvatsare 'pavAliNo' pravAlinaH vanaspatayaH 'visama' vipamaM viSamakAlaM kAlavaiparItyena 'pariNamaMti' pariNamanti pravAlAkurAdinayA pariNAma prApnuvanti tathA te eva vRkSAdi vanaspatayaH 'aNu UhA' anRtupu sva sva Rtu viparItakAle'pi 'pupphaphalaM' puSpaphalaM puSpANi phalAni ca "diti' dadati prayacchanti sva sva RtvabhAve'pi vRkSAH phalantItyarthaH tathA 'vAsaM' varSe vRSTiM 'na sammavAsai' na samyag varSati yathAkAlaM vRSTirapi na bhavati 'taM saMvaccharaM' taM tAdRzaM saMvatsaraM 'kamma' kAmai karmasavatsaraM 'Ahu' AhuH kathayanti // 3 // __sAmprataM sUryasaMvatsaralakSaNAnyAha-'puDhavidagANaM' ityAdi / yasmina saMvatsare 'puDhavidagANaM' pRthivyudakAnAM pRthivyA udakAnAM ca, 'ca tathA 'pupphaphalANaM' puSpaphalAnA' puppAnAM phalAnAM ca 'Isa' rasam 'Aicce' AdityaH sUryaH dadAti pRthivIM parimitasarasatApaprabhAvAnmadhurAdi rasabahulA, udakaM mAdhuryasvAsthAdi guNayuktaM puSpANi campakArdAni sugandhabahulAni, phalAni AmrAdIni atizayarasayuktAni cAdityaH karotIti bhAvaH / tathA tatprabhAvAt 'appeNa vi vAseNa' alpenApi varpaNa svalpa vRSTayA'pi tathAvidhasarasajalaprabhAvAt 'sassaM sasyaM dhAnyaM 'samma' samyak paripUrNatayA 'nipphajjae' nippadyate niSpannaM bhavati, etAdRzaM saMvatsaraM AdityasaMvatsaraM kathayanti // 4 // abhivadvitasaMvatsaralakSaNAnyAha-'AuccateyataviyA' ityAdi / yasminsavatsare 'khaNalavadivasA' kSaNalavadivasA tatra kSaNaH katipayAvalikArUpaH lavaH saptastokarUpaH, tathAhi-asakhyAtAvAlIkAnAmeka AnaprAna, saptAnaprANAnAmekaH stokaH saptastokAnAmeko lavaH, tAdRzasamaya lavarUpo lava tathA divasaH ahorAtrastriMzanmuhUrtAtmakaH ete sarve'pi tathA 'uU' Rtavo'pi paDapi RtavaH 'AiccateyataviyA' AdityatejastaptAH sUryAtapena saMtaptAH 'pariNamaMti' pariNamante prasaritA bhavanti 'NiNNathalae' nimnamthalAn 'pUrei' pUrayati pAMzunA jalena vA, ta saMvatsaraM 'abhivaDhiyaM' abhivarddhita 'jANa' jAnIhi // 5 // ityevaM lakSaNasaMvatsaro varNitaH, sAmprataM zanaizcarasaMvatsaramAha-'tA saNicchareNaM ityAdi 'tA' tAvat 'saNiccharasaMvacchareNaM' zanaizcarasavatsaraH khalu 'aTThAvIsaivihe' aSTAviMzati vidhaH aSTAvizani prakArakaH 'paNNatta' prajJaptaH kathitaH 'taM jahA' tadyathA 'abhiI abhijita 'savaNe' zravaNaH 'jAva yAvat 'uttarAsADhA' uttarApADhA, atra yAvatpadena dhaniSTAta Arabhya pUrvApADhA paryantAni paJcaviMzatinakSatranAmAni sagrAhyANi zanaizcaramahAgrahasyApTAvizati nakSatraparibhramaNakAlamAzritya zanaizcarasaMvatsaro'STAviMzatividhaH procyate, tathAhi-abhijiditi Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA.prA.205 lakSaNasaMvatsaranirUpaNam 415 yAvatparimitaM kAlaM anaizcage'bhijinnakSatreNa saha yogaM karoti tAvatparimitaH kAlaH abhijicchanaizcarasaMvatsaraH evaM yAvat kAlaM zravaNena saha zanaizcaro yogaM karoti tAvatparimitaH kAlaH zravaNazanaizcarasaMvatsara. kathyate / yasmin yasmin saMvatsare yena yena nakSatreNa saha zanaizcaro yogaM yunakti sa sa saMvatsarastattannakSatranAmnA ganaizcarasaMvatsaraH kathyate iti bhAvaH / tathA 'jaM vA' yadvA-athavA 'saNicchara maharagahe anaizcaro mahAgraha 'tIsAe saMvaccharehi' triMzatA triMzatsaMkhyakai. saMvatsaraiH 'savvaM nakkhattamaMDalaM' sarva nakSatramaNDalam aSTAviMzatinakSatrAtmakaM 'samANeI' samAnayAti sva gatyA samApayati sa kAlaH trizadvarSAtmakaH zanaizcarasaMvatsara. ityapi bodhyamiti / ||suu0 5 // iti zrI candraprajJaptisUtre candrajJapti prakAzikAyAM--- TokAyAM dazamasya prAbhRtasya viMzatitamama prAbhRtaprAmRtaM samAptam zrI rastu / // dazamasya prAbhRtasyaikaviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam // gataM dazamagya prAbhRtasya viMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam, tatra paJca savatsarA. prarUpitAH / athaikaviMzaninamaM prAbhRtaprAbhRtaM nirUpyate, atra pUrvapratijJAtaM yat 'joisiyadArAI jyotiSika dvArANIti nakSatracakrasya dvArANi vaktavyAni santIti tadviSayakaM sUtramAha--'tA kahate joisassa dArA' ityAdi / mUlam-tA kahate joisassa dArA AhiyA ti vaejjA' tattha khalu imAo paMca paDivattIbho paNNattAo, taM jahA-tatthege evamAhaMmu tA kattiyAiyA satta nakkhattA puvvadAriyA paNNatA ege evamAhaMsu // 1 // ege puNa eva mAhaMsu-tA mahAiyA satta NakkhattA punvadAriyA paNNattA ege eva mAhaMsu // 2 // ege puNNa eva mAhaMsu-tA dhaNihAiyA satta NavattA puncadAriyA paNNattA, ege eva mAhaMsu // 3 // ege puNaevamAhaMsu-assiNiyAiyA satta NakkhattA puncadAriyA paNNattA, ege evamAhaMsu // 4 / / ege puNaevamAhaMsu-tA bharaNiyAiyA satta NakkhattA punbadAriyA paNNattA ege evamAhaMmu // 5 // tattha NaM je te ev| mAhaMgu tA kattiyAiyA satta NakkhattA puvvadAriyA paNNattA te evamAsu taM jahA-kattiyA, 1 rohiNI 2, saThANA 3, adA 4, puNavvasu 5, pusso 6, asilesA 7 tA mahAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA-mahA 1, punAphagguNI 2, uttarAphagguNI 3. hattho 4, cittA 5 / sAI 6, visAhA 7 tA aNurAhAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA aNurAhA 1, jeThA 2, mUlo 3, pUvvAsADhA 4, uttarAsADhA 5, abhiI 6, savaNo 7 / tA dhaNihAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA-dhaNiTTA 1 sayabhisayA 2, pubbApodvavayA 3, uttarApovayA 4, revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisU 416 // 1 // tatya NaM je te evamAIsu-tA mahAiyA sattaNakkhattA punvadAriyA paNNattA te evamAhaMmu, taM jahA-mahA 1, puvAphagguNI 2, uttarAphagguNI 3, hattho 4, cittA 5, sAI 6, visAhA 7 / tA aNurAhAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA-aNurAhA 1, jeTTA 2, mUle 3, puvyAsADhA 4, uttarAsADhA 5, abhiI 6, savaNe 7) tA dhaNihAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taMjahA-dhaNiTA 1, sayabhisayA 2, puvvApohavayA 3, uttarApoTTavayA 4, revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 tA kattiyAiyA sattaNakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA-kattiyA 1, rohiNI 2, saMThANA 3, addA 4 puNavyam 5, pusso 6, assesA 7 // 2 // tattha NaM je te evamAiMsu-tA dhaNihAiyA satta NakkhattA puncadAriyA paNNattA, te evamAhaMmu, taM jahA-paNihA 1, sayabhisayA 2, puvvAbhahavayA 3, uttarAmavayA 4, revaI 5, assiNI 6, bharaNI 7 tA kattiyAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA-kattiyA 1, rohiNI 2, saMThANA 3, addA 4, puNanvasU 5, pusso 6, assesA 7 tA mahAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNatA, taM jahA-mahA 1, puvvAphagguNI 2, uttarAphagguNI 3, hattho 4, cittA 5, sAI 6, visAhA 7) tA aNurAhAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA-aNurAhA 1, jeThA 2, mUlo 3, pUcyAsADhA 4, uttarAsADhA 5, abhiI 6, savaNo 7 // 3 // tattha NaM je te evamAhaMsu-tA assiNiyAiyA sattaNakkhattA puccadAriyA paNNattA te eva mAhaMsu, taM jahA-assiNI 1, bharaNI 2, kattiyA 3, rohiNI 4, saMThANA 5, ahA 6, puNavyasU 7 / tA pussAiyA sattaNakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA taM jahA-pusso 1, assesA 2, mahA 3, puvAphagguNI 4, uttarAphagguNI 5, hattho 6, cittA 7 tA sAiyAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA-sAI 1, visAhA 2, aNurAhA 3, jeTTA 4, mUlo 5, puyAsAThA 6, uttarAsADhA 7 tA abhiiAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA-abhiI 1, savaNo 2, dhaNihA 3 sayabhisayA 4, punvabhavayA 5, uttarabhaddavayA 6, revaI 7 // 4 // tattha NaM je te eva mAhaMmu-tA bhaNiyAiyA satta NakkhattA punvadA riyA paNNattA, te evamAhaMmu taM jahA-bharaNI 1, kattiyA 2, rohiNI 3, saMThANA 4, adA 5, puNavyam 6, pusso 7) tA assesAiyA satta NakkhattA dAdiNadAriyA paNNattA, taMjahA-asmesA 1, mahA 2, puvyAphagguNI 3, uttarAphagguNI 4, hattho 5, cittA 6, sAI 7 / tA visAhATyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA-visAhA 1, aNugahA 2, jeThA 3, mRlo 4, pubbAsADhA 5, uttarAsADhA 6, abhiI 7 / tA savaNAiyA sattaNakhattA uttaradAgyiA paNNattA, taM jahA-savaNo 1, dhaNiTThA 2, sayabhisayA 3, puccApovayA 4, uttarapovayA 5, revaI 6, assiNI 7 / // 5 // ete evamAhaMsa / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzika TIkA Na. 10 prA. prA. 21 sU01 nakSatracakradvAranirUpaNam 417 vayaM puNa evaM vayAmo-tA abhiiyAiyA satta NakkhattA punbadAriyA paNNattA, taM jahA-abhii 1. savaNo 2, dhaNiTThA 3, sayabhisayA 4, puvvApoTTavayA 5, uttarApovayA 6, revaI 71 tA assiNiyAiyA satta NakkhattA dAhiNadAriyA paNNattA, taM jahA-assiNI 1, bharaNI 2. kattiyA 3. rohiNI 4, saMThANA 5, ahA 6, puNanvasU 7 / tA pussAiyA satta NakkhattA pacchimadAriyA paNNattA, taM jahA-pussI 1, amsesA 2, mahA 3, puvvAphagguNI 4, uttarApharaguNI 5, hattho 6, cittA 7 / tA sAiyAiyA satta NakkhattA uttaradAriyA paNNatA, taM jahA-sAI 1, visAhA 2, aNurAhA 3, jeTThA 4, mUlo 5, pubAsAhA 6, uttarAsAThA 7 ||suutr||1|| dasamassa pAhuDasya ekavIsaimaM pAhuDapAhuDaM samattaM / 10-21 // chAyA-tArat kathaM te jotipasya dvArANi AkhyAtAni ? iti vadet , tatra khala imAH paJca pratiettaya prajatAH, tadyathA-tatrake evamAhuH-tAvat kRttikAdikAni sapta nakSa. prANi pUrvadvArANi prajAtAni, pake pavamAhuH / 1 / eke punarevamAhuH-tAvat maghAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajAtAni, eke evamAhuH / 2 / pake punarevamAhuH-tAvat dhaniSThA dikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi pranatAni, eke eva mAhuH / 3 / eke punarevamAhuH-tAvat azvinyAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, pake pavamAhuH / / eke punarevamAhuHtAvat bharaNyAdinAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi pranatAni, eke evamAhuH / 5 / tatra khalu ye te evamAhuH tAvat kRttikAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te pavamAhuH tadyathA-kRttikA 1, rohiNI 2. saMsthAnA (mRgaziraH) 3, AdrA 4, punarvasuH 5, puNyaH 6, azlepA 7, tAvat maghAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prazaptAni tadyathA-maghA 1, pUrvAphAlguno 2, uttarAphAlgunI , hastaH 4, citrA 5, svAtiH 6, vizAkhA 7 / tAvat anurAdhAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prazaptAni, tadyathA-anurAdhA 1, jyeThA 2, mUlaH 3, pUrvASADhA 4, uttarApADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7 / tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi uttara dvArANi prajAtAni, tadyathA dhaniSThA 1, zatabhiSak 2, pUrvAproSThapadA 3, uttarAproSThapadA 4, revatI , azvinI 6 bharaNI 7 // 1 // tatra khalu ye te evamAhuH-tAvat-madhAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prazaptAni te evamAhuH, tadyathA-maghA 1, pUrvAphAlguno 2, uttarAphAlgunI 3 hastaH 4 citrA 5svAtiH 6 vizAkhA 7 / tAvat anurAdhAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prAptAni, tadyathA-anurAdhA 1, jyeSThA 2, mUlaH 3, pUrvApADhA 4, uttarApADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7, / tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptAni, tadyathA-dhaniSThA 1, zatabhipak 2, pUrvApoSThapadA 3, uttarAproSThapadA 4, revato 5, azvinI 6, bharaNo 7 / tAvat kRttikAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathA-kRttikA 1, rohiNI 2, saMsthAnA (mRgaziraH) AdrA 4, punarvasuH 5, puSyaH 6, azleSA 7, // 2 // tatra khalu ye te pavamAhuH tAvat dhaniSThAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te pavamAhuH tadyathA-dhaniSThA 1, zatabhiSak 2, pUrvAbhAdrapadA 3, Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre " uttarAbhAdrapadA 4, revatI 5, azvinI 6, bharaNI 7| tAvat kRttikAdikAnI saptanakSatrANi dakSiNa (rANi prajaptAni tadyathA - kRttikA 1, rohiNI 2, saMsthAnA (mRgaziraH) 3, ArdrA 4, punarvasuH puNyaH 6, azleSA 7 tAvat maghAdikAni saptanakSatrINi pazcimadvArANi prajJatAni tadyathA - maghA 1, pUrvAphAlgunI 2, uttarAphAlgunI 3, hastaH 4, citrA 5, svAtiH 6, vizAkhA / tAvat anurAdhAdikAnI saptanakSatrANi uttaradvArANi prajJaptAni tadyathAanurAdhA, 1, jyeSThA 2, mUlaH 3 pUrvASADhA 4, uttarASADhA 5, abhijit 6, zravaNaH 7, ||3|| tatra khalu ye te patramAhuH - tAvat azvinyAdikAnI saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni, te mAhuH tadyathA - azvinI 1 bharaNI 2, kRttikA 3, rohiNI 4, saMsthAnA (mRgaziraH) 5 ArdrA 6, punarvasuH 7, tAvat puSyAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajJaptAni tadyathA - puNyaH 1, azleSA 2, maghA, 4, pUrvAphAlgunI 4, uttarAphAlgunI, hastaH 6, citrAM 7] tAvat svAtikAdikAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi prajJaptAni, tadyathA - svAtiH 1, vizAkhA 2, anurAdhA 3, jyeSThA 4, pUrvASADhA 6 uttarASADhA 77 tAvat abhijidAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi pranaptAni tadyathA - abhijit 1, zravaNaH dhaniSThA 3, zatabhipak 4, pUrvAbhAdrapadA 5 uttarAbhAdrapadA 6, revatI // 4 // tatra khalu ye te evamAhuH tAvat bharaNyAdikAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi pranaptAni te pavamAhu tadyathA - bharaNI 1, kRttikA 2, rohiNI 3, saMsthAnA (mRgaziraH) 4, ArdrA 5, punarvasuH 6, puNyaH 7 tAvat amlepAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi prajaptAni tadyathA - azleSA 1, maghA 2, pUrvAphalgunI 3 uttarAphAlgunI 4, hastaH 5, citrA 6 svAtiH 7| tAvat vizAkhAdikAnI saptanakSatrANi pazcimadvArANi prAptani, tadyathA - vizAkhA 1, anurAdhA 2, jyeSThA 3, mUlaH 4, pUrvApADhA 5, uttarASADhA 6. abhijit 71 tAvat zravaNAdikAnI saptanakSatrANi uttaradvArANi pranaptAni tadyathA - zravaNaH 1, dhaniSThA 2, zatabhiSak 3, pUrvAproSThapadA 4, uttarAproSThapadA 5, revatI 6, azvinI ||5|| te evamAhuH / vayaM punarevaM vadAmaH - tAvat abhijidAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArANi prannaptAni tadyathA abhijit 1, zravaNaH 2, dhaniSThA 3, zata bhiSak 4, pUrvA proSThapadA 5, uttarAproSThapadA 6, revatI 7| tAvat azvinyAdikAni saptanakSatrANi dakSiNadvArANi pranaptAni tadyathA azvinI 1, bharaNI 2, kRttikA 3, rohiNI 4, saMsthAnA (mRgaziraH) 5, ArdrA 6, punarvasuH 7| tAvat puNyAdi saptanakSatrANi pazcima dvArANi prajaptAni tadyathA - puNyaH 1 azleSAH 2, maghA 2, pUrvAphAlgunI 4, uttarAphAlgunI, hasta' 6, citrA 7] tAvat svAtikAdikAni saptanakSatrANi uttaradvArANi prajatAni tadyathA - svAti 1, vizAkhA 2, anurAdhA 3, jyeSThA 4, pUrvASADhA 7 // sUtra- 19 // ni candraptisUtre candrAptiprakAzikA TIkAyAM dazamasya prAbhRtasya ekaviMzatitamam prAbhRtaprAbhRtaM samAptam ||10-21 // vyAkhyA- 'tA kahate joisadArA' iti, 'tA tAvat 'kaI' kathaM kena krameNa 'te' tvayA 'joDamadArA' jyotipadvArANi nakSatradvArANi 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni 'ti caejja' iti vadet cadratu kathayatu he bhagavan / iti gautamena pRSTe bhagavAnAha - 'tattha' ityAdi, 'tattha' tatra jyotiSahAraviSaye khalu 'imAo' hamA vakSyamANAH 'paMca' paJcasaMkhyakAH 'paDittIo' pratipattaya paramatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH / tA eva darzayati- 'tatyege' ityAdi, 'tattha' 418 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA. 10 prA. prA. 21 sU.1 nakSatracakradvAranirUpaNam 419 NAM natra paJcamu pratipattivAdipu madhye 'ege' eke kecana 'evamAhaMmu evamAhu. evaM vakSyamANaprakAreNa Ahu kathayanti / kimAhurityAha- 'tA kattiyAiyA' ityAdi 'tA' tAvat 'kattiyAiyA' kRttikAdIni 'sattanakkhattA' saptanakSatrANi 'puvvadAriyA' pUrvadvArANi 'paNNattA' prajJaptAni / iha yeSu nakSatreSu pUrvasyAM dizi gamanaM kurvataH prAyaH zubhaM bhavati tAni pUrvadvArANi nakSatrANi kathyante / athavA nakSatracakrasya pUrvabhAgacArINi kRttikAdIni saptanakSatrANi santIti pUrvadvArANi kathyante iti / idaM prathamapratipattivAdimataga 1 / zeSAzcattamaH pratipattayaH sugamA iti na vyAkhyAyate / ayamAzayaH-dvitIyapratipattivAdimate maghAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi / 1 / tRtIyaprattipattivAdimate- dhaniSTAdIni saptanakSANi pUrvadvArANi / 3 / caturthapratipattivAdimate-azvinyAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi / 4 / paJcamapratipattivAdimane bharaNyAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi santIti / 5 / evaM paJcapratipattivAdinA pazcamatAni saMkSepataH proktAni, athaitepAM pratyeka zeSa dakSiNa-pazcimottaradvAraviSaye bhAvanAM pradarzayati- 'tattha NaM je te' ityAdi 'tattva NaM' tatra paJcamu pratipattivAdipu khalu 'je te' ye te prathamAH pratipattivAdinaH 'evaM' evam pUrvokta prakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti yat 'tA' tAvat kRttikAdIni saptanakSatrANi pUrvadvArANi prajJaptAni te 'evaM' evam vakSyamANaprakAreNa saptanakSatrANi 'AhaMmu AhuH, tAnyeva saptanakSatrANi nAmanirdezapUrvakaM darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'ta jahA' tayathA-tAni sapta yathA-kRttikA 1, rohiNI 2, mRgaziraH 3, ArdrA 4 punarvasuH 5, pupyaH 6, mAlepA 7 / aSTAviMzatinakSatrANAM pUrva-dakSiNa-pazcimottararUpadikcatuSTaye pratyekasmin dizi sapta saptanakSatrANi tattadig dvArANi krameNa bhavanti, tathAhi-kRttikAta ArabhyAzlepA paryantAni saptanakSatrANi pUrvadvArANi 7 / tadapretanAni maghAta Arabhya vizAkhA paryantAni saptanakSatrANi dakSiNa dvArANi 14 / tadanetanAni-anurAdhAta Arabhya zravaNaparyantAni saptanakSatrANi pazcimadvArANi 21 / taTanetanAni dhaniSThAta Arabhya bharaNI paryantAni santanakSatrANi uttaradvArANi santi 28 / epa prathama pratipattivAdimate'STAviMzatinakSatrANA krmH|1| evaM dvitIya pratipattau maghAta Arabhya azlepAparyantAnyaSTAviMzati nakSatrANi pUrvAdi dik catuSTaye sapta sapta vibhajanenAvaseyAni / etad dvitIyapratipatteH spaSTIkaraNam / 2 tRtIyapratipattau dhaniSTAta Arabhya zravaNaparyantASTAvizatinakSatrANi pratyekasmin digi sapta sapta krameNa vijJeyAni / 3 / caturthapratipattau azvinIta Arabhya revatI paryantASTA viMzatinakSatrANi pUrvAdi pratyekadizi sapta sapta krameNa sthApanIyAni / 4 / paJcamapratipattau bharaNIta ArabhyAzvinI paryantApTAviMzatinakSatrANi pUrvAdi dik catuSTaye saptasapta krameNa jJAtavyAni 15 / tadevaM paJcapratipattispaSTIkaraNaM proktam / akSaragamanikA svayamUhanIyeti / atha bhagavAn svamataM pradarzayati 'vayaM puNa' ityAdi, 'vayaM puNa' vayaM punariti vayaM tu 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH 'tA' tAvat 'abhIiyAiyA' abhijidAdIni 'sattaNakkhattA' saptanakSatrANi 'puvvadAriyA paNNattA' pUrvadvArANi prajJaptAni / zeSa sugamam / ayamAzayaH-- atrAbhijita Arabhya Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre uttarApADhAparyantAni aSTAviMzati nakSatrANi saptasaptakrameNa pUrvadakSiNapazcimottaradvArANi jJAta vyAnIti sUtra // 1 // / / iti candraprajJaptisUtre candrajJaptiprakAzikATIkAyAM dazamasya prAmRtasya ekaviMzatitamaM prAmRtaprAmRtaM samAptam // 10-21 zrI rastu dazamasya prAbhRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtam / tadevamuktamekaviMzatitamaM prAmRtaprAmRtam / tatra jyotipadvArANi prarUpitAni / sAmprataM dvAviMzatitamaM prAmRtaprAmRtaM prastRyate, atrAyamarthAdhikAraH- yat pUrvaM dvAragAthAyAM 'nakkhattavicaettiya nakSatravivicaya iti ca, ini proktaM tadanusAMgNAsmin prAmRtaprAbhRte nakSatrANA vicaya iti svarUpanirNayaH pradarzayiSyate iti tadviSayakaM mUtramAha-'tA kahaM te nakkhattavicae' ityAdi / mUlam- tA kahaM te nakkhattavicae Ahieti vaejjA, tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkhavaNaM paNNatta / tAjaMbuDhIveNaM dIveNaM do caMdA pabhAsemuvA, pabhAseMti vA, pamAsissaMti vA / do sUriyA tavimu vA naveti vA tavissaMti vA / chappaNNe nakkhattA joyaM joiMgluvA joiMti vA joissaMtivA, taM jahA do abhiI, do savaNA do dhaNihA, do sayabhisayA, do puvyApAhavayA do uttarApoTTacayA, do revaI, do assiNI do bharaNI, do kattiyA, do rohiNI, do saMThANA, do ahA, do puNavvasU, do pussA, do asilesA, do punyApharaguNI, do uttarAphagguNI, do itthA do cittA, do sAI do visAhA, do aNurAhA, do jeTA do mUlA, do puvvAsADhA do uttArAsADhA / tA eesiM NaM chappaNNAe nakkhattANaM atyi NavattA je Na Nava muhu sattAvIsaM ca sattadvibhAge muhuttarasa caMdeNa saddhi joyaM joeMti / anthi NakkhattA je NaM paNayAlIsa muhutte caMde saddhiM joyaM joeMti ||taa eesiNaM chappaNNAe gakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM Navamuhutte sattAvIsaM ca sattaDhimAge muhattaya caMdaNa maddhiM joyaM joeMti, kayara NakkhattA je NaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joti?. kayara NavattA je Na tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti ? kayareNakkhattA je paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti ? tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM taya jete NaksanA jeNaM Nava muddutte sattAvIsaM ca sattaTTimAge muhattassa joyaM joeMti taNaM do abhiH / tatya je ne NakkhattA jeNaM paNNarasamuhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te Na vAgma naM jahA-do sayabhimayA, do bharaNI, do ahA, do assaisA do sAI do jehA / tatya jeNaM nIsaM gRhana caMdeNa saddhiM joyaM joeMni te NaM tIsaM, taM jahA do savaNA do dhaNihA. do guvAgAvayA, do revaI, do assiNI, do kattiyA do saMThANA, do pussA, Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandraptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU. 1. nakSatrasvarUpanirUpaNam 421 do mahA, do putrApharaguNI, do hatthA, do cittA, do aNurAhA do mUlA do puvvAsAMDhA | tattha jete NakkhattA jeNaM paNayAlIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joeMti te NaM vArasa, taM jahA- do uttarApoTThavayA, do rohiNI, do puNavvasU do uttarAphagguNI do visAhA, do uttarAsADhA / tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM asthi NakkhattA jeNaM cattAri ahoratte chacca muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi NakkhattA jeNaM cha ahorate ekkavIsa va muhutte sarieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi NakkhattA je NaM terasa ahorate duvAlamaya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti / asthi nakkhattA je NaM vIsa ahoratte tinni ya muhutte sUriNamaddhiM joyaM jAeMti tA eesi NaM chappaNAe NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM taM cetra uccAreyavvaM / tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM tattha je te NakkhattA jeNaM cattAri ahArate chacca muhutte sarieNa saddhiM joyaM joeMti te NaM do abhiI / tattha jete kkhanA jeNa cha ahoratte ekkavIsaM ca muhutte sarieNa saddhiM jAyaM joeMti teNaM vArasa taM jahA- do mayabhisayA, do bharaNI, do ahA, do assesA, do sAI, do jehA | tattha je te gattA jeNaM terasa aDohatte vArasa ya muhutte sUrieNa saddhi joyaM joeti teNaM tIsaM, taM jahA- do savaNA, jAva do puvvAsADhA / tattha je te NakkhattA jeNa vIsaM ahora tiSNiya muhutte sUrieNa saddhiM joyaM joeMti teNaM vArasa, taM jahA - do uttarApoDavayA jAva do uttarAsAThA | sUtra - 1 // chAyA -- tAvat kathaM te nakSatravitrayaH AkhyAtaH iti vadet tAvat ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH yAvat parikSepeNa praznaptaH tAvat jambudvIpe khalu dvIpe dvau candrau prAbhAsatAM vA prabhAsete vA prabhAsiSyete 1 / dvau sUryo atApayatAM vA tApayato vA, tApayiSyato vA / paJcAzat nakSatrANi yogamayuJjan vA yuJjantivA, yokSyanti vA tadyathA - dvau abhijitau 3, zravaNa, dhaniSThe 6, he zatabhiSajau 8, he pUrvAproSThapade 10, dve uttarAproSThapade 12. hai. 14 dve azvinyau 16, he bharaNyau 18, dve kRttike 20 dve rohiNyau 22, dve saMsthAne (mRgazirasI) 24; dve Ardra 26, Dau punarvasU 28, dvau puNyau 30 dve azleSe 32, dve madhe 34, dve pUrvAphAlgunbI 36, dve. uttarAphAlgunyau 38 dvau hastauM 40 dve citre 42, dve svAtI 44, dve vizAkhe 46, dvau anurAdhe 48, dve jyeSThe 50, dvau bhUlau 52, he pUrvASADhe 54 dve uttarASADhe 56 | tAvat pateSAM khalu paTTpaJcAzato nakSatrANAM santi nakSatrANi yAni khalu nava muhUrtAn saptavizati ca saptapaSThibhAgAn muharttasya candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muharttAn candreNa sArdhaM yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu triMzanmuhUrttAn candreNa sArdha yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu paJcatvAriMzanmuharttAn candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti / tAvat eteSAM khalu SaT paJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu nava muhUrttAn saptaviMzatiM ca saptaSaSTibhAgAn muhUrtasya candreNa sArdhaM yogaM yuJjanti ?, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhUrttAn candreNa sArdhaM - Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwww candraprajJaptisUtre yogaM yuJjanti ?, kanarANi nakSatrANi khalu triMzanmuhUrtAn candreNa sAdhaM yoga guJjanti ?, katarANi nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriMzanmuharttAn candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti ?, tAvat eteSAM khalu paTpaJcazato nakSatrANAM, tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu nava muhartAn saptaviMzati ca saptapaSTibhAgAn muhUrtasya candreNa sAdhaM yogaM yunti tau khalu hI abhijitau / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcadaza muhartAn candreNa sArgha yoga yuJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-To * zatabhiSajau 2, he bharaNyau 4, he Ar3he 6, Dhe azlepe, he svAtI 10, he jyeSThe 12 / tatra yAni khalu triMzanmuhUrtAn candreNa sArdha yogaM yuJjanti tAni khalu triMzat, tadyathA-dau zravaNau 2, he dhaniSThe 4, he pUrvAbhAdrapade 6, dve revatyo 8 dve azvinyau 10, dve kRttike 12 Te saMsthAne (mRgaziraso) 14, dvau pupyo 16, dve maye 10, he pUrvAphAlgunyo 20, dvau hastI 22, he citre 24, dve anurAdhe 26, hau mUlau 23, he pUrvApADhe 30 / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu paJcacatvAriM zanmuhAna candreNa sAdhaM yogaM yunti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-ve uttarAproSThapade 2 dve rohiNyo 4, dvau punarvasU 6, 3 uttarAphAlgunyau 8, he vizAkhe 10, he uttarApADhe 12, tAvat eteSAM khalu paT paJcAzato nakSatrANAM santi nakSatrANi yAni khalu caturo'ho rAtrAn paT ca muharttAn sUryeNa sAdha yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu Sai a horAtrAn ekavizatiM ca muhAn sUryeNa sArdha yoga yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu trayodazAhorAtrAn dvAdaza ca muhartAn sUryeNa sAdhaM yogaM yuJjanti / santi nakSatrANi yAni khalu vizatimahorAtrAn bIn muhartAn sUryeNa sAdha yoga yuJjanti / etepAM khalu paT paJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yAni khalu tadeva uccArayitavyam / tAvat pateSAM khalu pada paJcAzato nakSatrANAM tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu caturo'horAtrAn paT ca muharnAn sUryeNa sAdhaM yoga yuJjanti tAni khalu dvo abhijitI / tatra tAni nakSatrANi yAni khalu paD ahorAtrAn pavizani ca muhartAn sUryeNa sAdhaM yoga guJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA-ThI zatabhipajau 2, dve bharaNyau 4 / ADai 6, dve azlepe 8, 8 svAto 10, he jyepThe 12, / tatra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu trayodazAhorAtrAn dvAdaza ca muhanAn sUryeNa mArdha yogaM yuJjanti, nAni valu triMzat, tadyathA-ve zravaNe 2, yAvat meM pUrvApADhe 30, / natra yAni tAni nakSatrANi yAni khalu viMzatimahorAtrAn trIna ca muhatAn sUryaNa sAdhaM yogaM guJjanti tAni khalu dvAdaza, tadyathA- he uttarAmoSThapade 2, yAvat uttarApADhe 12, // sUtra -1 // vyAkhyA 'tA kahate nakkhattavicae' iti 'tA tAvat kaha' kathaM 'te' tvayA 'nakvattavicae' nakSatravicayaH nakSatrANAM vicaya tadarthanirNayanam svarUpanirNaya ityarthaH nakSatravicayaH, ucAnyatra - "AptavacanaM pravacanaM jJAnyA vicayastadarthanirNayanam / " iti tathAhinakSatrANAM svarUpanirNaya tvayA kena prakAreNa 'Ahie' AkhyAta* ? 'ti vaejjA' iti vadet dani etadviSaya hai bhagavAn vadatu kathayatu / iti gautamena pRSTe bhagavAnAha---'tA ayaM NaM ityAdi, 'nA' nAvat 'ayaM NaM' aya khala prasidaH 'jaMbuDhIve dIve' jambUdvIpo dvIpaHmadhyajambU dvIpa sarvadvIpamamudrANA marvAbhyantara. sarvakSullaka ityAdi vizeSaNaviziSTaH lakSayojanaparimita AyA Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0 prA. 22 sU. 1 nakSatrasvarUpanirUpaNam 423 maviSkambheNa tathA yolamAH, poDazasahasrANi saptaviMzatyadhikaM zatadvayaMca yojanam trayaH krozAH, aSTAviMzatyadhikazatadhanupi, sAdhatrayodazAGgulAni kiJcidvizeSAdhikAni, etAvatparimitaH 'parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNattaM' prajJaptaH kathitaH / 'tA' tAvat tAdRze 'jaMbahIveNaM dIve' jambUdvIpe khalu dvIpe 'do caMdA' dvaucandrau 'pabhAsisu' prabhAsatAM vA bhUtakAle, 'pabhAseMtivA' prabhAsete vA vartamAnakAle, 'pabhAsismaMti vA prabhAsiyete vA'nAgatakAle, atIta vartamAnAnAgatarUpe kAlatraye'pi prabhAsamAnau varttate iti bhAvaH / evaM 'do sariyA' dvau sUryo 'tarvisu vA' atapatAm 'tavetivA' tapataH tavistaMtivA' tapiNyataH, dvau sUryAvapi jambUdvIpe kAlatraye'pi tapantau vartata iti bhAvaH / tathA paTpaJcAzat nakSatrANi aSTAviMzate nakSatrANAM pratyeka dviddhirbhAvena paTU pancAzatsaMkhyakAni nakSatrANi 'joya' yogaM candrasUryaiH saha yuti 'joissaMtivA', yonyanti vA, patAni nakSatrANyapi kAlanatraye candrasUryaH saha yogaM yuJjanti iti bhAvaH / tAnyeva darzayati'taM jahA' ityAdi, taM jahA' tadyathA tAni yathA-'do abhiI' dvau abhijito, ityata Arabhya dve uttagapADhe. ini paryantAni dvirbhAivena paT paJcAzannakSatrANi mUlasUtrAdeva vijJeyAnIti / atha nakSatrANAM candreNa saha yogaparimANaM pratipAdayannAha-'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' paT paJcAgato nakSatrANA 'asthi NakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'Nava muddutte' navamuhUrttAn , 'sattAvIsa ca sattahimAge muhattassa' ekasya ca muhartasya saptaviMzati saptapaSThibhAgAn yAvat 'caMdeNa saddhi joyaM joeMti' candreNa sAdhU yogaM yuJjati / 'asthi nakvattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khala 'paNNarasamuhatte paJcadazamuhUrtAn yAvat 'caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sAdha yogaM yuJjanti / 'asthi nakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jeNaM' yAni khalu 'tIsaM muhatte' triMganmuhUrtAn yAvat caMdeNa saddhiM joyaM joeMti' candreNa sArdha yogaM yuJjanti / 'asthi NakhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jega' yAni khalu 'paNayAlIsaM muhutte' paJcacatvArizanmuhUrtAn yAvat 'cadeNa saddhiM joyaM joeti' candreNa sAdhaM yogaM yuJjanti pUrva bhagavatA sAmAnyena nakSatra yogaH proktaH, sAmprataM etAneva caturo viSayAn gautamaH pRthak pRthaktvena pRcchati- 'tA eesi NaM' ityAdi, vyAkhyA spssttaa| ' atha bhagavAn tAneva viSayAn pRthak pRthag rUpeNa nAmanirdezapUrvakaM spaSTayati-tA eesi" ityAdi, vyAkhyA sugamA atha paT paJcAzato nakSatrANAM madhye yAni yAni nakSatrANi sUryeNa saha yogaM yuJjanti teSAM sakhyA nAmAni ca pRthak pRthak pradarzayati--'tA eesiNaM' ityAdi, vyAkhyA pATha siddhaa| eSAM vizeSavyAkhyA pUrvamasyaiva dazamasya prAbhRtasya dvitIye prAmRtaprAbhRte kRteti tatra vilokanIyA / sUtra // 1 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 saMkhyA 1 2 OM 4 5 . 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 candreNa sUryeNa sArdhaM ca nakSatrayogakoSTakam nakSatranAmAni candreNa saha muhUrtA abhijit zravaNa dhaniSThA zatabhiSakU pUrvAbhAdrapadA uttarAbhAdrapadA revatI azvinI bharaNI kRttikA rohiNI mugaziraH ArdrA punarvasuH puNya apA maghA pUrvAphAlgunI uttarAphAlgunI hasta citrA svAti vizAkhA anurAdhA jyeSThA 9-27167 30 30 15 mUla pUrvASADhA uttarApADhA 30 45 30 30 15 30 45 30 15 45 30 15 30 30 45 30 30 15 45 30 15 sUryeNa sahAhorAtrAH 4 30 30 45 13 13 6 13 20 13 13 6 13 20 13 6 20 13 6 13 13 20 13 13 6 20 13 6 candra prajJaptisUtre 13 13 20 muhUrttAH 6 12 12 21 12 3 12 12 21 12 3 12 21 3 12 21 12 12 25 t 27 28 pUrva kAlamAzritya candreNa sUryeNa ca saha paTpazcAgannakSatrANAM yogaparimANaM pratipAditam, sAmprataM kSetramAzritya taccintayan prathamaM sImAviSkambhaM pratipAdayati- 'tA kahate sImAvivakhaMbhe' ityAdi / mUlam - tA kahaM te sImAvikkhame Ahieti vaejjA / tA eesi NaM chappaNNae NakkhANaM asthi gakkhattA jesi NaM cha sayAtIsA sattavibhAgatIsaha bhAgANaM sImA vikkhaMbho atthi NavakhattA jesi NaM sahassaM paMcottaraM sattaTThibhAgatIsahabhAgANaM sImAvivasaMbho 12 12 21 3 12 21 12 12 3 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA. prA. 22 sU.2 sImAviSkambhanirUpaNam 425 asthi NakkhattA jesi NaM do sahamsA dayuttarA sattadvibhAgatIsai bhAgANaM sImA vikkhbho| asthi jaksattA jesi NaM tisahassaM paMcadamuttaraM sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhabho / tA eesi gaM chappaNNAe NakkhattA NaM kayare NakkhattA jesi NaM chasayAtIsA taM ceva uccAreyavyaM jAca tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattA NaM kayare NakkhattA jesi NaM tisahassaM paMcadamuttaraM yattadvibhAgatIsahabhAgANaM sImAvikkha bho ? / tA eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM tattya je te NakkhatA jesi NaM cha sayA tIsA sattadvibhAgatIsaibhAgANaM sImAvikkhano te NaM do abhiI / tattha je te NakhattA jesi NaM sahassaM paMcuttaraM sattavibhAgatI saibhAgANaM sImA vikkhaMgo te NaM bArasa, taM jahA-do sayabhisayA 2, jAva do jeTTA 12 / natya je te NavattA jemi NaM do sahassA dayuttarA sattadvibhAgatIsaibhAgANaM sImA vikkha bho teNaM tIsaM. taM jahA-to-savaNA 2 jAva do puvbAsAhA 30 / tattha je te NakhattA jesiNaM tisahassaM paMcadamuttaraM sattadvibhAga tIsara bhAgANaM sImA-vikkhaMbhote NaM vArasa, taM jahA-do uttarApovayA 2 jAva do utarAsADhA / sUtra // 2 // chAyA-tAvat kathaM te sImAviSkambha AkhyAtaH? iti vadet tAvat patepAM khalu pAJcAzato nakSatrANAM (madhye) santi nakSatrANi yeSAM khalu paT zatAni trizAni (vizadadhikAni) saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM visskmbhH| santi nakSatrANi yeSAM khalu dve sahA dazottare saptapaSTi bhAgatriMzadbhAgAnAM siimaavisskmbhH| santi nakSatrANi yeSAM gvalu trisahanaM paJcadazottaraM saptapaSTibhAgAtriMzadbhagAnAM sImAviSkambhaH / tAvat eteSAM khalu paSTi paJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yeSAM khalu paTzatAni trizAni tadevauccArayitavyaM yAvat eteSAM skhalu paTpaJcAzato nakSatrANAM katarANi nakSatrANi yeSAM khalu trisahasrapaJcadazottaraM saptapaSTitrizadbhAgAnAM sImAviSkambhaH tAvat pateSAM khalu SaTpaJcAzato nakSatraNAM tatra yAni tAni nakSatrANi yepAM khalu paTzatAni triMzAni saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhaH, tau khalu dvau abhiH jitau / tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu sahana paJcottaraM saptapaSTi bhAga triMzadbhAgArnA sImAviSkambhaH tAni khalu dvAdaza tadyathA-dvI zatabhipajau 2 yAvat dvau jyeSThe / tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu he sahane dazottare saptapaSTi bhAga triMzadbhagAnAM sImAviSkambhA, tAni khalu triMzat, tadyathA-dvau zravaNau 2 yAvat he pUrvApADhe 30 / tatra yAni tAni nakSatrANi yeSAM khalu trINi sahastrANi paJcadazottarANi saptapaSTi bhAgatriMzadbhAgAnAM sImAviSkambhA, tAni khalu dvAdaza, tadyathA-ve uttarAproSTapade yAvat dve uttarApADhe ||suu0 2 // vyAkhyA- 'tA kahaM te sImAvikkhabhe' iti, 'tA' tAvat ,'kaha' kathaM kena prakAreNa kriyatyA vibhAgasakhyayA he bhagavAn ! 'te' tvayA 'sImA vikkhaMbhe sImAviSkambhaH- sImA vistAra 'Ahie' AkhyAtaH, 1 'tivaejjA' iti vadeta, etadvipaye kathayatu / evaM gautameMna pRSTe bhagavAnAha Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 candraprajJaptisUtre 'tA eesiNaM' ityAdi / ihApTAviMzatyA nakSatrai svagatyA sva sva kAlaparimANena kramazo yAvatparimitaM kSetraM buddha yA vyApyamAnaM sambhAvyate tAvatparimitamekamarddhamaNDalamupakalpyate, etAvatpramANameva dvitIyamarddhamaNDalamityevaM pramANaM vuddhiparikalpitamekaM paripUrNamaNDalaM kalpyate, tasya maNDalasya maMDalaM sayasahasseNa aTThANauehiM saehiM chittA iccesanakkhatte khettaparibhAgenakkhattavicae pAhuDhe Ahiettivemi" chAyA-maNDalazatasahasreNa aSTAnavatibhiH zatai chittvA ityeSa nAkSatraH kSetraparibhAgaH nakSatravicaye prAmRte AkhyAta iti bravImi-iti / iti vAkSyamANavacanAta aSTAnavatizata sahasravibhAgairvibhajyate / kimevaMvidhasakhyakabhAgAnAM kalpane pramANam ? iti cedAha-iha nakSatrANi trividhAni bhavanti tathAhi-samakSetrANi, arthakSetrANi, dvayardhakSetrANi ca, tatra samakSetrANi triMzanmuhUrtAni, ardhakSetrANi paJcadazamuhartAni, dvayardhakSetrANi paJcacatvAriMzanmuhUrtAnIti / ayaM bhAvaH yAvatpramANaM kSetraM yainakSatrarekenAhorAtreNa gamyate tAvatkSetrapramANaM yogaM yAni nakSatrANi candreNa saha yuJjanti tAni nakSatrANi samakSetrANi kathyante, tAni ca paJcadaza, nathAhi-zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pUrvAbhAdrapadA 3, revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, pupyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 12, anurAdhA 13, mUlaH 14, pUrvApAr3hA 15, iti / tathA yAni nakSatrANi ahorAtrapramitasyatriMzanmuhUrttAtmakasyAI paJcadazamuhUrtAtmakaM kSetraM candreNa saha yoga yuJjanti tAni arddhakSetrANi procyante, tAni ca paT-tathAhi-zatabhipak 1, bharaNI 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6, ceti / tathA dvitIyama yasya tad dvayardhesArdhamekamityarthaH, tad dvayardhamardAdhika kSetramahorAtrapramitaM pazcacatvAriMzanmuhUrtAtmakaM candrayogayogyaM yeSAM tAni dvayardhakSetrANi, etAnyapi SaT tathAhi-uttarAbhAdrapadA 1, uttarAphAlgunI 2, uttarASAr3hA 3, rohiNI 4, punarvasuH 5, vizAkhA 6 ceti / atha sImAparimANaM cintyate, tatrAhorAtraH saptapaSTi bhAgI kriyate, pUrNAhorAtraM ca candrayogayogyaM yeSAM nakSatrANAM bhavati tAni nakSatrANi samakSetrANi, teSAM samakSetrANAM kSetraM pratyeka saptaSaSTi bhAgAH parikalpyante iti samakSetrasya nakSatrasya saptapaSTibhAgAH (67), ardhakSetrasya sArdhAstrayaviMzabhAgAH (33 // ) dvayarthakSetrasyaikaM zatamardva ca (100 // ) abhijinnakSatrasya ekaviMzatisaptapaSTibhAgaH ( 21 ) bhavanti, abhijitaH saptaviMzatisaptapaSTibhAgayuktanavamuhUrttAn yAvat candrayogayogyatvAt , ete ca saptapaSTibhAgAH triMzanmuhurtAtmakapUrNAhorAtrasya parikaltiAH santIti rItyA'bhijita ekaviMzatiH saptapaSTibhAgA labhyante iti vivekaH / samakSetrANi nakSatrANi ca paJcadazeti saptapaSTibhAgAH paJcadazamirguNyante, jAtaM paJcottarameka sahasram (105) / ardhakSetrANi paDiti sArdhAstrayastriMzat (33 // ) bhAgA paDbhirguNyanne, jAte ekottare dve gate (201)|ykssetraanni paT tataH sArdhazatamekaM (100) Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA0 prA. 22 sU. 2 sImAviSkambhanirUpaNam 427 ca pabhirguNyate, jAtAni vyuttarANi SaT zatAni (603) / abhijinnakSatrasyaikaviMzatiH saptaSaSTibhAgA iti sarvasaMkalanayA jAtAni hiMzaduttarANi aSTAdazazatAni (1830 / etAvadbhAgaparimitameMkamarddha,NDalaM bhavati, evaM dvitIyamarddhamaNDalamapi etAvadbhAgaparimitameveti dvayostriMzadadhikASTAdazazatayormelane jAtAni SaSTayadhikAni pazicchatAni (36 60) ekaikasmin ahorAtre kila triMzanmuhartA bhavantIti pratyekametepu paTyadhikapaTtriMzacchata saMkhyakepu bhAgeSu (3660) triMzadbhAgakalpanAyAM triMzatA guNyanne jAtamaSTAnatizatAdhikamekaM zatasahasram (109800) / tata itthaM maNDalasya bhAgAn parikalpyeva bhagavAn prativacanaM dadAti-'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NavakhattANaM' paTU paJcAzato nakSatrANA madhye 'atthi NakkhatA' santi kAnicinnakSatrAni 'jesi NaM' epA ra la 'cha sayA tIsA' paTzatAni triMzAni, triMzadadhikAni paDhzatAni (630) 'sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM' saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMmo' sImAviSkambhaH sImAvistAro'stIti / 'atthi NakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi yeSAM khalu 'sahassaM paMcuttaraM sahasra paJcottaraM paJcAdhikamekaM sahasraM (1005) 'sattadvibhAgatIsaibhAgANaM' saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambhaH / 'atthiNakkhattA' santi kAnicinnakSatrANi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'do sahassA damuttarA' dve sahane dazottare dazAdhika sahasradvayaM (2010) sattadvibhAgatIsaibhAgANaM' saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambhaH / 'atyi NakkhattA santi kAnicinnakSatrANi 'jesiNaM' yeSAM khala 'tisahassaM paMcadamuttaraM trisahasraM paJcadazottaraM paJcadazAdhikaM sahasratrayaM (1015) 'sattadribhAgatIsahabhAgANaM' saptaSTi bhAgatriMzadAgAnAM 'sImAvikkhaMbho' sImAviSkambhaH evaM bhagavatA prokte kepAM nakSatrANAM kiyatparimitaH sImAviSkambhaH 1 iti gautamaH pRcchati-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khala 'chappaNNAe NakkhattANaM' paT paJcAzato nakSatrANAM madhye 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kAni nakSatrANi etAdRzAni 'jesi NaM' yepAM khalu nakSatrANAM 'cha sayAtIsA' paTzatAni triMzAni triMzadadhikAni paTzatAni saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM sImA viSkambhaH prokta. 1 'taM va uccAreyavvaM tadeva uccArayitavya pUrvoktameva sarva praznarUpeNa sUtramatravAcyam kiyatparyanta mityAha-'jAva' ityAdi yAvat 'tA eesi NaM' tAvat eteSAM khalu 'chappaNNAe NavakhattANaM' SaTpaJcAzato nakSatrANAM madhye 'kayare NakkhattA' katarANi nakSatrANi kAni nakSatrANi etAdRzAni santi 'jesi NaM' yepAM khalu nakSatrANAM 'tisahassaM paMcadasattara trisaha paJcadazottaraM (3015) 'sattaTThibhAgatIsaibhAgANaM' saptaSaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvakkhiMbho' sImAviSkambhaH proktaH ? evaM gautamena pRSTe bhagavAn 'tatpraznAn samAdhatte 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' SaTpaJcA Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArata candraprajJaptisUtre v 'gato nakSatrANAM madhye 'tattha' tatra 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM 'khala 'chasayA tIsA' paTzatAni trigAni triMzadadhikAni paT zatAni 'sattadvibhAgatI sahabhAgANaM' saptapaSTibhAgatriMzadbhAgAnAM 'sImAvikkhabho' sImAviSkambhaH proktaH teSAM madhye 'te NaM do' tau ddau abhijitau te dve abhijinnakSatre staH / tat kathamityAha iha ekaikasyAbhijito nakSatra - sya saptarpaSTa khaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya samvandhina ekaviMzatirbhAgAzcandrayogayogyaH santi ekaikasmibhAge trizadbhAga parikalpanAdekaviMgatistrigatA guNyate, jAtAni paT zatAni triMzadadhikAni (630 | tathA - ' tattha' tatra aSTAviMzatinakSatreSu madhye 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khala 'sahassaM paMcuttaraM sahasraM pazcottaraM paJcAdhikamekaM sahasraM ( 1005) 'sattahi bhAgatI sahabhAgANaM' saptapaSTibhAga triMzadvAgAnAM 'sImAvivakhabho' sImAviSkambho'sti "te NaM' tAni khalu 'vAsara' dvAdaza 'taM jahA ' tadyathA - tAni yathA - ' - 'do sayabhisayA' dvau zatabhipajI 'jAva' yAvat 'do jeTThA' ' dve jyeSThe / atra yAvatpadena 'do bharapIo, do adAo, do assesAo, do sAIo' dve bharaNyau, dve Ahe dve alepe, dve svAtI, ityeSAM saMgrahaH / eteSAM hRdazAnAmapi nakSatrANAmarddhakSetratvAt pratyekaM saptaSaSTi khaNDI - kRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya samvandhinaH sArddhAtrayastriMzadbhAgAH, (33 // ) candrayogayogyAH, trizatA guNyante jAtaM paJcottaraM sahasram (2005) tathA 'tastha' tatra teSu aSTAviMzati nakSatreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khalu 'do sahassA dasuttarA' - dve sahane dazottara dazAdhikasahasradvayam (2010) 'sattadvibhAgatI sahabhAgANaM' saptapaSTi - bhAga trigadbhAbhAgAnA 'sImAcikkhabho' sImAviSkambho bhavati 'teNaM tIsaM' tAni khalu triMzat, 'taM jahA ' tadyathA 'do savaNa ' dvau zravaNI, 'jAva' yAvat 'do puvvAsAThA' dve pUrvApADhe, yAvatpadasagrAhyANi nakSatrANi - 'do nidrA' 'do puvvA maDhavayA do revaI, do assiNI, do kattiyA, do migasirA' do pussA, do maghA, do puvtrAphagguNIo, do hatthA, do cittA, do aNurAhA, do mUlA' iti, trijannakSatrANi yathA - dvau zravaNI 2, dve ghaniSTha 4, dve pUrvAbhAdrapade 6, he revatyau, 'dde azvinyau 10, dve kRttike 12, dve mRgazirasI 14, hI puNyau 16, dve madhe 18, he pUrvA phAlgunyau 20, ho hastau 22, dve citre 24 he anurAdhe 26, he mUle 28 dve pUrvApADhe 30 iti etAni trigannakSatrANi mamakSetrANi, tata eSAM saptarpaSTa khaNDIkRtasyAhorAtragamyasya kSetrasya samba ndhina paripUrNA saptaparibhAgAH (67) pratyeka candrayogayogyAH tena saptapaSTikhigatA guNyate, jAte yathokte dazottara hUM sahasre (2010) / tathA - 'tattha' tatrASTAviMzatinakSatreSu 'je te NakkhattA' yAni tAni nakSatrANi santi 'jesi NaM' yeSAM khalu pratyekaM 'tiSNisahassA paNNara muttarA' trINi sahasrANi paMcadazottarANi - paJcadazAdhikaM sahasratrayam (3015) 'sattaTTibhAgatI sahabhAgANaM' mataSTibhAgAidbhAgAnAM 'sImAvivakhabho' sImAviSkammo bhavati 'te NaM' tAni Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA 10 prA. prA. 22 sU. 3 sImAviSkambhanirUpaNam 429 khala nakSatrANi 'vArasa' dvAdaza santi, 'taM jahA ' tathathA - ' -'do uttarApoTThavayA 2, he uttarAproSThapade 2, 'jAva' yAvat ' do uttarAsADhA' dve uttarApADhe 12, atra yAvatpadasaMgrAhyANomAni nakSatrANi - 'do rohiNI, do puNavvasa, do uttara phagguNI, do visAhA' he rohiNyau 4, dvau punarvam 6 dve uttarAphAlgunyo, dve vizAmbe 10, iti, he uttarApADhe 12, iti prokta meveti dvAdaza / etAni nakSatrANi vArdhakSetrANi, tataH saptapaSTi khaNDa kRttasyAhorAtragamyasya kSetrasya hyardratvena tatsambandhinazcandrayogayogyAbhAgAH zatamekamadvai ca (100) pratyekaM bhavanti, eteSAM (100|) trizatA guNane jAtAni paJcadazAdhikAni trINi sahasrANi (3015 ) iti ||suutr 2 || athASTAvizatinakSatrANAM prAta sAyamiti krameNa candreNa saha yogakaraNaM pradarzyate - 'eesiNaM' ityAdi / mUlam eesi NaM chappaNNAe NakkhattA NaM kiM sayA pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei ?? eesi NaM chappaNNAe NakkhattANaM kiM sayA sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joi ? / eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM kiM sayA duhao pavisiya 2 caMdeNa saddhiM joyaM joe ? / tA eesi NaM chappaNNAe NakhattANaM na kiMpi taM jaM sayA pAo caMdeNa saddhiM joyaM joei, no sayA sAyaM caMdeNa saddhiM joyaM joeDa, no sayA duhao pavisiya 2 caMdeNa saddhiM joyaM jor3a, paNNattha dohiM abhIihi / tA eeNaM do abhII / pAyaMciyazcottAlIsaM 2 amAvAsaM joeMti, no cetra NaM puNNa mAsiNiM / / sU0 3 // 2 chAyA - pateSAM khalu paT paJcAzato nakSatrANAM kiM sadA prAta. candreNa sArddha yogaM yunakti ? / teSAM khalu paTT paJcAzatI nakSatrANAM kiM sadA sAyaM candreNa sarddha yoga yunakti ? / eteSAM khalu paTT paJcAzato nakSatrANAM ki sadA dvidhAtaH pravizya 2 candreNa sArddha yoga yunakti / tAvat eteSAM khalu pad paJcAzato nakSatrANAM na kimapi tat yat sadA prAtaH candreNa sArddha yunagita, no sadA sAyaM candreNa sArddha yogaM yunakti, no sadA dvidhAtaH pravizya 2 candreNa sArddha yoga yunakti, nAnyatra dvAbhyAma bhijiyAm / tAvat etau khalu ddau abhijita prAtareva 2 catuzcatvAriMzAM 2 amAvAsyAM yuktaH 'naiva khalu pUrNamAsIm // sUtra // 3 // vyAkhyA : - gautamaH pRcchati 'eesiNaM' eteSAM khalu dvidvitvena sthitAnAM 'chappaNNAe NakkhattANaM' paT paJcAgato nakSatrANAM madhye 'kiM' kiMnAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA nirantaraM 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye 'caMdeNa saddhiM joyaM joeT' candreNa sArddha yogaM yunakti ? | tathA 'eesi NaM' eteSAM khalu 'chappaNNAe NakkhattANaM' paTpaJcAzato nakSatrANAM madhye 'kiM' ki nAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA ' sAyaM' sAyaM sandhyAkAle 'caMdeNa saddhiM joyaM joe ' candreNa sArdhaM yogaM yunakti : tathA 'eesiNaM chappaNNAe NakkhattANaM' eteSAM khalu SaTpaJcA zato nakSatrANAM madhye 'ki' kiM nAmakaM nakSatraM yat 'sayA' sadA 'duhao' dvidhAtaH prAtaH sAyaM Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptisUtre ca 'pavisiya 2' pravizya 2 candramaNDale samAvizya 2 'caMdeNa saddhi joyaM joei' candreNa sArddha yoga yunakti ? / evaM gautamena prazna kRte bhagavAnAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat zrUyatAm-'eesiNaM chappaNNAe NakhattANaM' eteSAM khalu paTU paJcAzato nakSatrANAM madhye 'na kiMpi ta' na kimapi tannakSatraM 'ja' yat nakSatraM 'sayA' sadA nirantaraM pratidinamityarthaH 'pAo' prAtaH prabhAtasamaye sUryodayavalAyAM 'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sAdhU yogaM yunakti, tathA 'no' na kimapi tannakSatraM yat 'sayA' sadA 'sAyaM' sAyaM sandhyAkAle sUryAstasamaye 'caMdeNa saddhiM joyaM joeI' candreNa sAdhaM yogaM yunakti / tathA 'no' na kimapi tannakSatraM yat 'sayA' sadA 'duhao' dvidhAna prAtaH sAyaM vA 'pavisiya 2' pravizya 2 candramaNDale samAvizya 2 'caMdeNa saddhi joya joei candreNa sAdha yogaM yunakti / kiM sarvathA na kimapi nakSatra sadA prAtarAdisamaye candreNa saha yogaM yunakti ? naivam, tata Aha-'nannattha' nAnyatra 'dohiM abhiI hi' dvAbhyAmabhijidyAm , dvau abhijitau muktvA'nyat kimapi nakSatra sadA prAtarAdi samaye candreNa saha yoga na yunaktIti bhAva / tatrApi 'tA' tAvat 'eteNaM' ete khala 'do abhiI' dvau abhijitI mapi yugeyuge 'pAyaciya 2' prAtareva prAtareva cottAlIsaM 2' catuzcatvAriMzAM 2 catuzcatvAriMzatamAM catuzcatvAriMzattamA 'amAvAsaM amAvAsyAmeva candreNa saha yogaM 'joeMti' yuktaH kurutaH, catuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAmeva parisamApayata iti bhAvaH, kintu 'no ceva NaM' naiva khala 'puNNamAsiNi' paurNamAsIm, parisamApayata iti / ___atha kathametad jJAyate yat prati yugamabhijinnakSatra sadaiva prAtaH kAle catuzcatvAriMzattamAMcatuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAM candreNa saha yogaM yuktvA parisamApayatIti / tatrAha-pUrvAcAryopadarzitakaraNavazAta jJAyate, tadevAha-prathamaM tithyAnayanAtha karaNagAtheyam "tihirAsimeva bavahibhAiyA sesamegasadviguNaNaM ca / pAvaTTIe vibhattaM, sesA aMsA tihi samattI // 1 // chAyA-tithi rAgirava dvApaSTibhAjitaH zepamekapaSTi guNanaM ca / dvAparayA vimaka, zepA aMzA tithi samAptiH // 1 // iti asyAH saMkSepArtha. -'tihirAsimeva' tithirAzi reveti yugamadhye ye candramAsA atikrAntAste tithirAmyAnayanAthai triMgatA guNyante, guNite yastithirAzirjAtaH sa evetyarthaH 'vAvadvibhATayA' dvApapTibhAjita , tasya tithi rAzapaSTayA bhAgo hiyate, hRte ca bhAge 'sesa' yadavaziSTaM tasya 'egasaTTiguNaNaM' ekapaSTiguNanam ekapaSTayA guNakAra* kriyate guNakAraM kRtvA 'vAtraDIevibhatta' dvApaSTayA vimaktaM dvApaSTayA bhAgo haraNoya , hRte ca bhAge ye 'sesA aMsA' zepA maMtrA, ye aMzA uddhanti tatparimitA sA vivajhine dine 'tihisamatI' tithisamAptiH vivakSitatithisamAptiravaseyeni karaNagAthArthaH // 1 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 candraprAptiprakAzika TIkA prA0 10 prA. prA. 22 sU03 nakSatrANAM candreNa saha yogakaraNam 451 tatazcatuzcatvAriMzattamAmAvAsyAyAzcintAyAM tricatvAriMzat (43) candramAsAH, eka ca candramAsasya parvalabhyate, tatatricatvAriMzat trizatA guNyante, jAtAni navatyadhikAni dvAdazazatAni (1290), tata uparitanamekaM parva, candramAsasya parvadvayaM bhavatItyakaparvagatAH paJcadaza prakSipyante, jAtAni paJcAdhikAni trayodazagatAni (1305), eSAM dvApaSTayA bhAge hRte labdhA ekaviMzatiH (21), mA tyajyate, zeSAstiSThanti trayaH te ekapaSTacyA guNyante jAtaM tryazItyadhikamekaM zatam (183), tasya dvApaSTayA bhAgo hiyate labdhI dvau, tau tyaktI, zepAstiSThatyekonapaSTiH (59), tadeva mAgatA-ekonapaTiTA paSTibhAga pramitA tasmin dine'mAvAsyeti / amAvAsyAsu paurNamAsIpu ca nakSatrAnayanArtha prAguktameva karaNa gRhyate / tatra dhruvarAzi:-paTpaSTirmuhartAH, ekasya ca muitasya paJca dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaH saptapaSTibhAgaH (66- 1) / 62/67 tatra catuzcatvAriMzanA guNyate, jAtAni caturuttagaNi ekonatriMzacchatAni (2904) muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrttasya dvApaSTi bhAgAnA vizatyadhike / zate (230) ekasya ca dvApaSTi bhAgasya catuzcatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (14) tadevaM sarvAGkitaH - mu...- 22044 ) tatra punarvasu prabhRtikamuttarApADhAparyantaM muhartAnAM dvicatvAriMzadadhikAni catvArizatAni, ekasya ca muhUrtasya paTcatvAriMgaTTApaSTibhAgA. (442-46) ityevaM pramANaM zodhyate, jAtAni muha nAM dvApaSTayAdhikAni caturvizatizatAni (2462), ekasya ca muhUrtasya catuH saptatyadhikamekaM zata dvApaSTibhAgAnAm (27) / tato'bhijidAdi sakalanakSatramaNDalazodhanakam ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni, ekasya ca muhUrttasya caturvi zatipiSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya pahapaSTiH saptapaSTiH bhAgAH (819-2436) isyevaM pramANaM yAvatsaMbhavaM zodhanIyam / tatra triguNamapi zuddhimAsAdayatIti triguNaM kRtvA zodhyate, sthitA pazcAt SaDmuhUrtAH, ekasya ca muhUnasya saptatriMzad dvApapTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH(6-30/40) / tata AgataM yat catuzcatvAriMzattamAmamAvAsyAmabhijinnakSatraM paTsu muhUrteSu, 6 / 67 'saptamasya ca muhUrnasya saptatriMgati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya sapta catvAriMzati sapta SaSTi bhAgeSu gatepu satsu parisamApayatIti // sUtra 3 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 candraprAptisUtre sAmpratamamAvAsyA-paurNamAsI prasaGgamAzritya paurNamAsya'mAvAsyAvaktavyatAmAha- --'tatthakhalu imAo' ityAdi / mUlam-tattha khalu imAo vAvaDiM puNNamAsiNIo, vAvadviamAvAsAo pnnnnttaaoN| tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAsiNi caMde kaMsi desaMsi joyaM joei ? / tA si NaM desaMsi caMde carimaM vAvahiM puNNamAsiNi joei tAo NaM puNNamAsiNiTThANAo maMDalaM cauvIseNaM eeNaM chettA duttIyaM bhAge uvADaNAvittA ettha NaM caMde paDhama puNNamAsiNiM joei / tA eesiNaM paMcaNhaM sabaccharANaM doccaM puNNamAsiNi caMde kaMsi desaMsi joyaM joei ? tA jasiNaM desasi caMde paDhamaM puNNamAsiNi joei tAo NaM puNNamAsiNiTTANAo maMDalaM cauccIseNaM sae NaM chettA, duttIsaM bhAge uvAiNAvittA, ettha NaM se caMde doccaM puNNamasiNiM joeDa / tA eesi NaM paMcaNDaM saMbaccharANaM taccaM puNNamAsiNi caMde kaMsi desaMsi joyaM jAei ? / tA jasi Na desaMsi caMde doccaM puNNa mAsiNi joeDa tAo NaM puNNamAsiNiTThANAo maMDalaM caubbIseNaM saeNaM chettA, duttIsaM bhAge uvAiNAvittA, ettha NaM se caMde tacca puNNamAsiNi joeDa ! tA eesi NaM paMcaNI saMvacchagaNaM duvAlasamaM puNNamAsiNi caMde kaMsi desasi joei ? tA jasi desaMsi caMde taccaM puNNamAsiNi joei tAo NaM puNNamAsiNihANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA doNNi ahAsIe bhAgasae uvAiNAvittA etthaNaM se caMde duvAlasamaM puNNamAsiNi joei| evaM khala eeNaM uvAeNaM tAo tAo puNNamAsiNihANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA tIsaM 2 bhAge uvAiNAvittA taMsi taMsi desasitaM taM puNNamAsiNi caMde joei / tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANa,caramaM vAvaTi puNNamAsiNi caMde kaMsi desarAi joei ?, tA javuddIvassa NaM dIvassa pAINa paDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chettA dAhiNillaMsi caubhAgamaMDalaMsi sattAvIsaM cauThamAge uvAiNAvittA aTThAvIsai bhAgaM vIsahA chettA aTThArasabhAge uvAiNAvinA tihi bhAgehiM dohi ya kalAhiM paccatthimillaM caubhAgamaMDalaM asaMpatte ettha NaM caMde carimaM cAvahi puNNamAsiNi joei ||suutr 4 // chAyA-tatra khalu imA dvApaSTiH paurNamAsyaH, dvApaSTiramAvAsyaH prAptAH / tAvat pateSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvatyasmin khalu deze candra caramAM dvApaSThi porNamAsI yunakti tasmAt khalu paurNamAsI sthAnAt maNDala catuvizena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn 'uvAiNittA' upAdAya atra khalu sa candraH prathamAM porNamAmI yunakti tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANaM dvitIyAM paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? nAvat yasmin khalu deze candraH prathamAM paurNamAsI yunakti tasmAt balu paurNamAsI sthAnAt maNDala caturviMzena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra salu sa candraH dvitIyAM paurNamAsI yunakti / nAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 22 sU. 4 paurNamAsya'mAvAsyAnirUpaNam 433 tRtIyAM paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin deze candraH dvitIyAM paurNamAsI yunakti tasmAt khalu paurNamAlI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu tRtIyAM paurNamAsI candraH yunkti| tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazAM paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH tRtIyAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dve aSTAzIte bhAgazate upAdAya , atra khalu sa candraH dvAdazAM paurNamAsI yunakti / evaM khalu etena upAyena tasmAt tasmAt paurNamAsI sthAnAt maNDalaM caturviMzena zatena chittvA dvAtriMzata2 bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tAM tAM paurNamAsI candraH yunakti / tAvat pateSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvApaSTi paurNamAsI candraH kasmin deze yunakti ? tAvat jambUdvIpasya khalu dvIpasya prAcI pratIcyAyatayA udIcI-dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvizena zatena ThitvA dAkSiNAtye caturbhAgamaNDale saptaviMzaticaturbhAgAn upAdAya aSTAviMzatibhAgaM vizatidhA chittvA aSTAdaza bhAgAn upAdAya vibhi bhAMgai dvAbhyAM ca kalAbhyAM pAzcAtyaM caturbhAgamaNDalam asamprAptaH, atra khalu candra caramAM dvApaSTiM paurNamAsI yunakti // sUtra // 4 // ___ vyAkhyA- bhagavAnAha-'tattha khalu' tatra yuge khalu 'imAo' imAH vakSyamANasvarUpAH 'vAvaTiM' dvApaSTi 'puNNamAsiNIo'paurNamAsyaH tathA 'vAvahi dvApaSTireva 'amAvAsAo' amAvAsyAH 'paNNattAo' prajJaptAH / bhagavatA evaM prokta gItamaH praznayati 'tA eesiNaM paMcaNhaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' etepAM candrAdInAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhamaM prathamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joeDa' yunakti parisamApayatIti praznaH / uttaramAha 'tA' tAvat 'jasiNaM desaMsi' yasmin khalu deze 'caMde' candraH 'carimaM caramAmantimAM pAzcAtyayugaparyantavartinI 'vAsarTi' dvApaSTiM dvApaSTitamAM 'puNNamA siNI' paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo NaM' tasmAt khalu 'puNNamAsiNiTTINAo, paurNamAsI sthAnAt carama dvApaSTitamapaurNamAsI parisamAptisthAnAt parataH 'maMDalaM' 'cauncIseNaM saeNa' caturvi zena zatena caturvizatyadhikena zatena (124) 'chittA' chitvA vibhajya 'battIsaM bhAge' dvAtriMzataM bhAgAna dvAtriMgasaMkhyakAnU bhAgAn 'uvAiNAcittA' upAdAya gRhItvA dvAtriMzadbhAgagrahaNAnantaraM 'ettha NaM' atra khala dvAtriMzadbhAgarUpe deze se caMde sa candraH 'pada puNNamAsiNi' prathamAM paurNamAsI 'joei' yunakti tAM paurNamAsI parisamApayatIti / punaH praznayati-'tA' tAvat 'eesi gaM' etepAM khalu pUrvoktAnAM 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANaMmadhye 'doccaM 'puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsI 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joei' yunakti parisamApayati ? uttaramAha-jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'caMde' candraH 'paDhamaM 'puNNAmasiNi' prathamAM paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo " tasmAt khela puNNamAsiNihANAo' paurNamAsIsthAnAt prathama paurNamAsIparisamAptisthAnAt parataH 'maMDalaM' Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre 434 1 maNDalaM 'cauvvIseNaM saraNaM' caturvigena zatena caturviMzatyadhikena zatena 'chittA' chittvA tadgatAn 'duttIsaM bhAge' dvAtriMgataM bhAgAn, dvatriMzatsaMkhyakAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'ettha' atra dvAtriMzadbhAgarUpe deze 'se caMde' sa candraH 'doccaM puNNamAsiNi' dvitIyAM pUrNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / punaH pRcchati - 'tA' tAvat 'eesiM NaM' etepAM khalu pUrvoditAnAM 'paMcahaM saMvaccharANaM' pazJcanAM savatsarANAM 'tacca puNNAmAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'caMde' candra: 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joei' yunakti parisamApayati / uttarayati - tA tAvat 'jaMsi NaM desaMsi ' yasmin skhalu deze 'caMde' candraH 'doccaM puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo NaM' tasmAt khala 'puNNamA siNiTTANAo' paurNamAsIsthAnAt 'maMDala' maNDalaM 'cauvvIseNaM saraNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA 'vattIsaM bhAge' dvAtriMgata bhAgAn dvAtriMzatsaMkhyakAn bhAgAn 'uvAiNAvicA' upAdaya, 'ettha NaM' atra dvAtriMzadvAgarUpe deze 'taccaM puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / evameva caturthI paurNamAsIta Arabhya ekAdazatama paurNamAsIparyantaM sUtrANi svayamUhanIyAni / atha tRtIyAmeva paurNamAsIM lakSI kRtya dvAdazI paurNamAsIviSayaM sUtramAha - 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eeNaM' etena prakAreNa khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'duvAlasamaM puNNamAsiNi' dvAdazIM paurNamAsIM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joer3a' yunakti ? | uttaramAha - tA tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'caMde' candraH ' taccaM puNNamAsiNiM' tRtIyAM pauNamAsI 'joe ' yunakti 'tAo NaM' tasmAt khalu 'puNNamA siNiTTANAo' paurNamAsIsthAnAt tRtIya paurNamAsIM parisamAptisthAnAt 'maDalaM' maNDalaM 'cauccI seNaM saeNa' caturviMzatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya 'doNi aTThAsIe bhAgasapa' he aSTAzIte bhAgazate aSTAzItyadhike dve bhAgazate (288), atra tRtIyasyA. parataH kila dvAdazI paurNamAsI navamI bhavati, tato dvAtriMzato bhAgAnAM navabhirguNane aSTAzItyAdhike dve zate bhagAnAM ( 288) bhavata ityaitAvatpramANAn bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhItvA 'ettha NaM' atra khalu aSTAzItyadhikazatadvayabhAgarUpe deze 'se caMde' sa candraH 'duvAlasamaM puNNamAsiNi' hRdazIM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / athA gre'tidezenAha - ' evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam anena prakAreNa khala- nizcitam 'eeNaM' etena pUrvapradarzitena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo' yAM yAM paurNamAsIM yatra yatra deze parisamApayati tasyAstasyAH paurNamAsyAstato'nantarAM paurNamAsIM tasmAttasmAt 'puNNamAsigiTTANAo' paurNamAsIsthAnAt pAzcAtya paurNamAsI parisarmAptisthAnAt 'maMDala' maNDalaM 'caunnIseNaM saraNaM' caturvizena caturvi gatyadhikena zatena 'chittA' chittvA paratastadgatAn 'duttIsaM 2 bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn 'uvADaNAcittA' upAdAya 'taMsi taMsi desaMsi' tasmin tasmit deze 'taM taM puNNamAsiNi' tAM tA paurNamAsI 'caMde' candra: 'joer3a' yunakti - parisamA * Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 10 prA prA. 22 sU 4. paurNamAsya'mAvAsyAnirUpaNam 435 payati / sacaivaM parisamApayan tAvad veditavyaH yAvad bhUyo'pi caramAM dvApaSTiM paurNamAsI yasmin deze pAzcAtye yuge caramAM dvApaSTiM paurNamAsI parisamApitavAn tasmin deze parisamApayati kathaM metaditi cedatra gaNitakramaM pradarzayati-pAzcAtyayuga caramadvApaSTitamapaurNamAsIparisamAptisthA. nAt parato maNDalamya caturvizatyadhitazatavibhaktasya sambandhinAM dvAtriMzato bhAgAnA matikrame tasyAstasyAH porNamAsyAH parisamAptirbhavati / yuge sarvasaMkhyayA paurNamAsyo dvApaSTirbhavanti, tato dvAtriMzad bhAgAdvApaSTayA guNyante jAtAni caturazItyadhikAni ekonavizatizatAni (1984) / eSAM caturvizatyadhikena gatena (121) bhAgo hiyate, labdhAH poDaza sakalamaNDalaparAvartAH (16) samastatyApica rAzanilepI bhavanAdAgatAyA yasmin deze pAzcAtyayugasambandhi caramadvApaSTitama paurNamAsI parisamAptirbhavati sA / atha caramadvApaTitaga parisamAptidezaviSayakaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat yuge 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM paJcAnAM saMva-sarANAM madhye 'caramaM' caramAM yugaparyantavartinIM 'vAvarhi puNNamAsiNi' dvApaSTiM paurNamAsI 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze 'joeI' yunakti-parisamApayati ? iti gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA jaMbuDhIvasta gaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'javuddIvassa NaM dIvassa' jambUdvIpasya khala dvIpasyopari 'pAINapaDINAyayAe' prAcIpratIcyAyatayA, atra prAcI grahaNena uttarapUrvA gRhyate pratIcI grahaNena dakSiNAparA gRhyate tenAyamarthaH-pUrvottaradakSiNAparAyatayA, 'iti evam 'udINadAhiNAyayAe' udIcI dakSiNAyatayA, udIcI zabdenAparottarAyatayA, dakSiNa zabdena pUrvadakSiNAyatayA ca, ayaM bhAva -ekA jIvA uttarato nissRtya pUrvAyAM praviSTA 1, dvitIyA dakSiNato nissRtya pratIcyAM praviSTA 2, tRtIyA pratIcIno nissRtyottarasyAM praviSTA 3, caturthI pUrvAto nissRtya dakSiNasyAM praviSTA 4. ityevaMrUpayA jIvAe' jIvayA pratyaJcA sazatvA tpratyaJcayA davarikayetyarthaH 'maMDala maNDalaM' 'cauvvIseNaM saeNaM caturvityadhikena zatena 'chittA' chitvA vibhajya bhUyazcaturbhivibhajyate, tataH 'dAhiNillaMsi' dakSiNAtye 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe 'sattAvIsaM caubhAge' saptaviM-. zatiM caturbhAgAn 'uvAiNAcittA' upAdAya 'aTThAvIsaibhAgaM' aSTAvizatitamaM bhAgaM 'vIsahA chettA' viMzatidhA chitvA tagdatAn 'advArasabhAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya zepaiH 'tihi bhAgehiM tribhi gaiH, caturthasya bhAgaraya ca dohiyakalAhi' dvAbhyAM ca kalAbhyAM 'paccasthimillaM' pAzcAtya 'caubhAgamaMDalaM' caturbhAgamaNDalam 'asaMpatte' asamprAptaH, 'ettha NaM' atra khalu asmina pradeze 'caMde' candraH 'carimaM' caramA santimA 'vAvarTi' dvASaSTiM dvASaSTitamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'joei yunakti--parisamApayatIti / sUtra // 4 // pUrva candrasya paurNamAsI parisamAptidezaH proktaH, sAmprataM sUryasya paurNamAsI parisamAptideza pratipAdayan tadvipayakaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre mUlama-tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNasAsiNi sUre kasi desaMsijoei ? / tA jaMsiNaM desaMsi sarie carimaM vAvaDiM puNNamAsiNi joie tAo puNNamAsiNi hANAo maMDalaM caubcIseNaM saeNaM chettA cauNavaiMbhAge uvAiNAvittA estha NaM se sarie paDhamaM puNNamAsiNi joei / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM docca puNNamAsiNi sarie kaMsi desaMsi joei ? | tA jaMsi NaM desaMsi sarie par3hamaM puNNamasiNi joei tAo puNNamAsiNihANAo maMDalaM caubIseNaM saeNaM chettA cauNavaimAge uvAiNAvittA ettha NaM se surie doccaM puNNamAsiNi joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM puNNamAsiNi sarie kasi desaMsi joei ? tA jasiNaM desaMsi sarie doccaM puNNamAsiNi joei tAo puNNamAsiNiTTANAo maMDalaM cauncIseNaM saeNaM chettA cauNavaibhAge uvAiNA vittA, ettha NaM se surie taccaM puNNamAsiNi joei / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasaM puNNamAsiNi sarie kaMsi desaMsi joei ? tA jaMsiNaM desasi sarie taccaM puNNamasiNi joei tAo puNNamAsiNihANAo maMDalaM cauccIseNaM saeNaM chettA aTThachattAle bhAgasae uvAiNAvittA, ettha NaM se surie duvAlasamaM puNNamAsiNi joei / evaM khalu eeNa uvAeNaM tAo tAo puNNamAsiNihANAo maMDalaM caundhIseNaM saeNaM chettA cauNavaI cauNavaI bhAge uvAdaNAvittA tasi tasiNaM desaMsi taM taM puNNamAsiNi surie joei / tA eesiNaM pacaNDaM saMvaccharANaM carimaM vAvaDiM puNNamAsiNi sarie kasi desaMsi joei ? / tAjaMbuddIvassa NaM dIvassa pAINapaDINAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM caunbIseNaM saeNaM chettA purathimillasi caubhAgamaMDalaMsi sattAvIsaM bhAge uvAiNAvittA aTThAvIsahabhAga vIsahA chettA aTThArasaM bhAga uvAiNAyittA tihiM bhAgehiM dohi ya kalAhiM dAhiNillaM caunbhAgamaMDalaM asaMpatte, entha NaM surie chAvahiM puNNamAsiNi joei / ||suutr||5|| chAyA-tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM porNasI sUryaH kasmin deo yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramAM dvApaSTiM paurNamAsI yunakti tasmAt pauNa mAsIsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittA caturnavati bhAgAn upAdAya, atra skhalu sa sUryaH prathamAM paurNamAsI gunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM paurNamAsI sUryaH kasmin deze yunasti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH prathamAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAso sthAnAt maNDala caturvizena zatena chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya, atra khalu sa sUryaH dvitIyAM paurNamAsI yunakti / tAvat khalu paJcAnAM saMvatsarANAM etIryA paurNamAsI sUryaH kasmin dege yunakti ' tAvat yaspin skhalu deze sUryaH dvitIyAM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsI sthAnAn maNDalaM caturvigena zatena chirakhA caturnavati mAgAn upAdAya atra balu sa sUryaH tRtIyAM pauNamAsI yunakti / nAcata eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazI paurNamAsI sUryaH kammin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vendra prakAzikA TIkA prA 10 prA. prA. 22 sU. 5. sUryasya paurNamAsIparisamaptidezaH 437 W tRtIya paurNamAsIM sUryaH yunakti tasmAt paurNamAsItthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA aTa paTcatvAriMzAni bhAgazatAni upAdAya, atra khalu sa sUryaH dvAdazI paurNamAsIM yunakti / pavaM khalu tena upAyena tasmAt tasmAt paurNamAsosthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavarti caturnavarti bhAgAn upAdAya tasmin tasmin khalu deze to tAM paurNamAsIM sUryaH yunakti / tAvat teSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvApaSTi paurNamAsIM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat jambUdvIpasya khalu dvIpasya prAcI pratIcyAyatayA, udocI dakSiNAya - tathA jIvayA maNDalaM caturvizena zatena chittvA paurastye caturbhAgamaNDale saptaviMzati bhAgAn upAdAya prAvizatiM bhAgaM vizatidhA chatvA aSTAdazaM bhAgaM upAdAya tribhirbhAgaiH dvAbhyAM cakalAbhyAM dAkSiNAtyaM caturbhAgamaNDalam asamprAptaH, atra khalu sUryaH caramAM dvApaSTi paurNamAsIM yunakti | sUtra ||5|| vyAkhyA- 'tA eesi NaM' iti tatra yuge 'eesi NaM' eteSAM pUrvoktAnAM paMcahe saMcaccharANaM' paJcAnA candrAdisaMvatsarANAM manye 'paDhamaM puNNamAsiNi' prathamAM paurNamAsI 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desasi' kasmin deTho sthita. san 'joeDa' yunakti parisamApayati ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-- 'tA jaMsi NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yasmin khalu deze sthitaH san 'sUrie ' sUryaH 'carimaM' caramAM pAzcAtyayugaparyantavattinIM 'vAvaDiM' dvApaSTiM dvApaSTitamAM 'puNNamA siNi' paurNamAsIM 'joeDa' yunakti parisamApayati 'tAo ' tasmAt 'puNNamA siddhANAo' paurNamAsIsthAnAt caramadvApaSTitama paurNamAsI parisamAptikAraNa bhUtAt sthAnAt parataH 'maMDala' maNDala 'cauncIseNaM saeNaM' caturvizena zatena caturviMzatyadhikena zatena (124) 'chittA' chittvA vibhajya tagdatAn 'caunavAI bhAge' caturnavatiM bhAgAn 'ucAiNAvittA' upAdAya 'ettha NaM' atra khala ' se surie' sa sUryaH 'paDha' prathamAM 'puNNamA siNi' paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati / kimatra kAraNamiticedAha -iha paripUrNeSu triMgadorAtreSu parisamApteSu satsu sa eva sUryastasminneva deze vartamAnaH prApyate, natu katipayabhAganyneSu / paurNamAsIM ca candramAsaparyanta pArasamAptimupayati, candramAsasya ca parimANa mekonatriMzaDhahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvASaSTibhAgAH (29-32 tatatriMzattame'horAtre 66 dvAtriMzati dvASaSTibhAgeSu gateSu satsu sUryazcaramadvApaSTitamAt paurNamAsI parisamAptikaraNabhUtAt sthAnAn caturnavatau caturviMzatyadhikagatabhAgeSu samatikrAnteSu satsu prathamAM paurNamAsIM parisamApayan prApyate / yatohi gitA bhAgaistameva dezamasaprAptaH sannavApyane iti, trizato dvApaSTi bhAgAnAmahorAtra sambanninAmadyApi sthitatvAditi / punargotamo dvitIya paurNamAsIviSaye pRcchati - 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ee siga' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnA savatsarANAM madhye 'docca' dvitIyAM 'puNNamA siNi' paurNamAsIM 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desaMsi' kasmin deze sthitaH san 'joe ' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'jaisi NaM desaMsi' yasmin Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 candraprajJaptisUtre khalu deze sthitaH san 'sUrie sUryaH 'paDhama' prathamAM yugAdau prathamaprAptAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'joeI' yunakti 'tAoM' tasmAt 'puNNamAsiNihANAo' paurNamAsI sthAnAt yugAdiprathama paurNamAsI parisamaptinibandhasthAnAt parataHmaNDalaM 'cauvvIseNaMsaeNaM' caturvizatyadhikena zatena 'chittA' chitvA vibhajya tagdatAn 'cauNavaibhAge' caturnavati bhAgAn 'ubAiNAvittA' upAdAya, 'etya NaM' atra khalu asmin deze sthitaH san 'se sUrie' sa sUryaH 'docca puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti parisamApayati / atha tRtIyapaurNamAsIvipaye pRcchati-'tA' tAvat 'esiNaM paMcaNDa savaccharANaM' eteSAM khalu paJcAnAM savatsarANAM madhye 'tacca puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsI 'mUrie' mUryaH 'kaMsi desaMsi joei' kasmin deze sthitaH san yunakti tRtIyapaurNamAsI samApayati / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'jasi NaM desasI' yasmin khalu deze sthitaH san 'sUrie' sUryaH 'docca puNNamAsiNi' dvitIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti 'tAo puNNamAsiNiTTANAo' tasmAta paurNamAsI sthAnAt parataHmaNDalaM 'caunbI seNaM saeNaM' caturvizatyadhikena atena 'chittA' chittvA vibhajya tandatAn 'cauNavaibhAge' caturnavati bhAgAna 'uvAiNAvittA' upAdAya, 'ettha NaM, atra khalu deze 'se sUrie' sa sUryaH 'taccaM puNNamA siNI' tRtIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti / evameva caturthI paurNamAsIta Arabhya ekAdazI pauNamAsI paryantaM svayamUhanIyam / atha tRtIyAmadhIkRtya dvAdazI paurNamAsI pRcchati--- eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'duvAlasaM puNNamAsiNi' dvAdazI paurNamAsI 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desaMsi' karimana deze sthitaH san 'joei' yunakti parisamApayati / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'jasi NaM desasi' yasmin khalu deze sthita sana 'sarie' sUryaH 'taccaM puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayati 'tAo puNNamAsiNihANAo' tasmAt paurNamAsIsthAnAt parataH 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvadhIseNaMsaeNaM' catu viMzatyadhikena zatena 'chittA' chinvA vibhajya 'achattAle bhAgasae' aSTa paTcatvAriMzAni bhAgagatAni paTcatvAriMzadadhikAni aSTagatAni bhAgAnAM, tRtIyasyAH paurNamAsyAH parato dvAdazI paurNamAsInavamI bhavati, tatazcaturnavatirnavabhirguNyate, jAyante aSTau zatAni paTcatvAriMzadadhikAni (8.46) etAvato bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya, 'ettha NaM' atrAsmin khalu dedo 'se surie' sa sUrya. 'duvAlasama' puNNamAsiNi' dvAdazI pauNamAsI 'joei' yunakti athA'nidezamAha-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM' evam anenaiva prakAreNa khalu 'esaNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo' tasmAt tasmAt vivakSitAt 'puNNamAsiNihANAo' paurNamAsI sthAnAta NazcAtyapAzcAtyapaurNamAsIparisamAptisthAnAta 'maMDalaM' maNDalaM 'caundhIseNaM' maeNaM caturvi zatyadhikena zatena 'chittA' chittvA paratastadgatAn 'cauNavaI cauNavaI bhAge' caturnavaniM caturnavati mAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'taMsi taMsi NaM desaMsi' tasmina tasmin Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TokA prA 10 prA. prA. 22 sU.5 sUryasya paurNamAsIparisamAptidezaH 439 khalu deze sthitaH san 'taM taM puNNamAsiNi' tAM tAM vivakSitAM paurNamAsI 'sarie sUryaH 'joei' yunakti parisamApayati / evaM tAvada jJAtavyaM yAvat bhUyo'pi caramAM dvApaSTitamAM porNamAsI sUryaH parisamApayatIti / etacca gaNitakramavazAd jJAyate, tathAhi-pAzcAtyayugacaramadvApaSTitama paurNamAsI parisamAptisambandhisthAnAt parato maNDalasya caturvizatyadhikazatavibhaktasya sambandhinAM caturnavaticaturnavati bhAgepu samatikAntepu tatyAstasyAH paurNamAsyAH parisamAptirbhavatIti tatazcaturnavati piSTayA guNyate jAtAni aSTAviMzatyadhikAni aSTapaJcAzacchatAni-(5828) epAM catuviMzatyadhikena zatena bhAge hRte labdhAHsaptacatvArizat sakalamaNDalaparAvartAH (47) kintu na ca taiH prayojanam kevalaM rAzanirlepI bhavanAdAgatam-yasmin deze sthitaH san sUryaH pAzcAtyayugasambandhi caramadvApaSTitamapaurNamAsIparisamApakastasminneva deze vivakSitasyApi yugasya caramAM dvApaSTitamAM paurNamAsI parisamApayatIti / atha caramadvApaTitama porNamAsI parisamAptisambandhi deza pRcchati-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' etepAM khala 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM savatsarANAM manye 'carima' caramAM yugaparyantavattinIM 'yAvaTTi dvApaSTitamA 'puNNamA. siNi' paurNamAsI 'sUrie' sUrya 'kaMsi desaMsi' kasmin deze sthitaH san 'joie' yunakti parisamApayati / / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA jaMbuddIvassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvassa NaM dIvassa' jambUDhIpasya khalu dvIpasya 'pAiNapaDINAyayAe' prAcI pratIcyAyatayA, atrApi prAcIgrahaNena uttarapUrvAdik pratIco grahaNena ca dakSiNAparA gRhyate, tataH-uttara pUrvAyatayA dakSiNAparAyatayA ceti / evaM 'udINadAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA, tata udIcIgrahaNena-avarottarA dakSiNagrahaNena pUrvadakSiNA gRhyate, tato'yamarthaH aparottarAyatayA, pUrvadakSiNAyatayA ca 'jIvAe' jIvayA pratyaJcayA davarikayetyarthaH 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvi gatyadhikena zatena 'chittA' chittvA vibhajya punazcatubhirbhaktvA 'purathimillaM' paurastye pUrvadigvartini 'caubhAgamaMDalaMsi' caturbhAgamaNDale ekatriMzadbhAgapramANe tadgatAn 'sattAvIsaM bhAge' saptaviMzati bhAgAn 'aTThAvIsaibhArga' aSTAviMzatitamaM bhAgaM 'vIsahA chittA' viMzatidhA chittvA tadtAn 'aTThArasamAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNA vittA' upAdAya 'tihiM bhAgehi' zepai stribhirbhAgaH, caturthasya ca bhAgasya 'dohiyakalohi' dvAbhyA ca kalAbhyAM viMzatitamAbhyAM-dAhiNillaM' dAkSiNAtya dakSiNadigvarttinaM ca 'caubhAgamaMDalaM' caturbhAgamaNDalaM 'asaMpatte' asamprAptaH san 'etthaNaM' atra khalu deze 'sUrie' sUryaH 'carimaM' caramAM yugAntimA 'vAvadi dvASaSTitamAM 'puNNamAsiNiM' paurNamAsIM 'joei' yunakti parisamApayatIti / / sU0 5 // atha candrasUryayorevA'mAvAsyAparisamAptidezaM pratipAdayan prathamaM candraviSaye sUtramAha-- 'tA eesi Na' ityAdi / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 candraprajJaptisUtre mRlam-tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhama amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joei ? / tA jaMsi NaM desasi caMde carimaM vAvaDiM amAvAsaM joei to amAvAsaTTANAo maMDalaM cauccIseNaM saeNaM chittA battIse bhAge uvAiNAvittA ettha Na caMDhe paDhama amAvAsaM joei / evaM jeNeva abhilAveNaM caMdassa puNNamAsiNIo bhaNiyAo teNeva abhilAveNa amAvAsAo bhANiyavyAo taMjahA-viiyA taiyA duvAlasamI, eva khalu eeNaM uvAeNaM tAo tAo amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA taMsi taMsi desaMsi taM taM amAvAsaM caMde joeDa / tA eesi Na paMcaNhaM saMvaccharANaM carama vAvaDiM amAvAsaM caMde carimaM vAvaDiM puNNamAsiNiM joei tAo puyNamAsi NihANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA solasabhAge ukkovaittA ettha NaM se caMde carimaM vAvahi amAvAsaM joeI / / sUtra 6 // chAyA- tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAm amAvAsyAM candraH kasmis deze yunakti ? / tAvat yasmin khalu deze candraH caramAM dvApaSTim amAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya atra khalu sa candraH prathamAm amAvAsyAM yunakti / evaM yenaiva abhilApena candrasya paurNamAsyo bhaNitAstenava abhilApena AmAvAsyAH bhaNitavyAH tadyathA-dvitIyA, tRtIyA, dvAdazI / evaM khalu gtena upAyena tasmAt tasmAn amAvAsyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA dvAtriMzataM dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tAM tAm amAvAsyAM candraH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarAnAM caramAM dvApaSTim amAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH caramAM dvApaSTi paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAnI sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA poDaza bhAgAn avapnappaya atra khalu sa candra caramAM dvApaSTim amAvAsyAM yunakti // sUtra 6 // vyAkhyA --'tA eesiNaM' iti, 'tA' tatra yuge 'eesiNaM' eteSA manantaroditAnA 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhama amAvAsaM prathamAmamAvAsyAM 'caMde candraH 'kaMsi demaMsi' kasmin dezesthitaH sana 'joeI' yunakti ? / evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha 'tA' tAvat 'jaMsi NaM desaMsi' yAsmin khalu deze sthitaH 'caMDe' candraH 'carima' caramA 'vAvaDiM' dvApaSTitamAM 'amAvAsaM' amAvAsyA 'joei' yunakti parimamApayati 'tAo amAvAsAThANAo' tasmAt amAvAsyAsthAnAta amAvAsyAparisamAptisthAnAta parata. 'maMDalaM' 'caubbIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA tadgatAna 'vattIsa bhAge' dvAtriMzataM bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'etya NaM' atra khalu deza 'se caMde sa candraH 'paDhama amAvAsaM' prathamAmamAvAsyAM 'joeha' yunakti parisamApayati / athA'tidegenAha-'evaM' ityiAdi 'eva' evam-anenAnupadamukena prakAreNa 'jeNeva' yenaiva yAdRzenaiva 'abhilAveNaM' amilApena abhilApakrameNa 'caMdassa puNNamAsiNIo bhaNiyAoM' candrasya paurNamAsyo bhaNitAH 'teNeva abhilAvaNa' tenaiva Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA 10 prA prA. 22sU 6. candrasyA'mAvasyAparisamaptidezanirUpaNam 441 tAdRzenaiva abhilApena 'amAvAsAo bhANiyaccAo' amAvAsyA bhaNitavyA: / prathamA tu sUtra eva kathitA, dvitIyAdyA Aha- 'taM jahA ' tadyathA tA yathA- ' - 'viiyA, taiyA, duvAlasamI' dvitIyA, tRtIyA, dvAdazI tadAlApaprakArathettham "eesiNaM paMcaNDaM doccaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joei tA jasiNaM desaMsi caMde paDhamaM amAvAsaM joei tAo NaM amAvAsaTTANAo maMDalaM cauncIseNaM saraNaM chettA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se caMde doccaM amAvAsaM joei / tA esae siNaM paMca saMcaccharANaM taccaM amAvAsaM caMde kaMsi desaMsi joie / tA jaMsi NaM desaMsi caMDhe docca amAvAsaM joie tAo amAvAsahANAo maMDalaM cauvvIseNaM saraNaMchittA duttIsaM bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se caMde taccaM amAvAsaM joei / tA eesiNaM paMcahaM saMvaccarANaM caMde kaMsi desaMsi joe / tA jaMsiNaM desaMsi caMde taccaM amAvAsaM joeDa taoNaM amAvAsadvANAo maMDalaM cauvvIseNaM saraNa chittA donni aTThAsIie bhAgasae uvAiNAvittA etthaNaM caMde duvAlasamaM amAvAsaM joei / iti / chAyA - tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze candraH prathamAmamAvasyAM yunakti tasmAt khalu amAvasyA sthAnAt maNDalaM caturvizena tena TitvA dvAtriMgataM bhAgAn upAdAya, atra khalu sa candraH dvitIyAmamAvAsyAM yunakti tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAmamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ? ! tAvat yasmin khalu deze candraHdvitIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvasyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chitvA dvAtriMzataM bhAgAn upAdAya, atra khalu sa candraH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tAvata eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM candraH kasmin deze yunakti ! tAvat yasmin khalu deze candraH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt khalu amAvAsyA sthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chitvA aSTazI bhAgazate upAdAya atra khalu candraH dvAdazImamAvAsyAM yunakti " iti / vyAkhyA sugamA, navaram tRtIyasyA amAvAsyAH parato dvAdazI kilAmAvAsyA navamI bhavatIti dvAtrizat navabhirguNyate jAyete dvegate aSTAzItyadhike ( 288 ) tata evoktam ' donni aTThAsI bhAgasa' dve aSTAzItyadhike bhAgagate iti zeSaM spaSTam ! atha zeSAmAvAsya viSaye'tidezamAha-'evaM khalu' ityAdi, ' evaM ' evam anenaiva prakAreNa khalu 'eeNaM' etena pUrvoktena 'uvAeNaM' upAyena vidhinA 'tAo tAo amAvAsadvANAo' tasmAt tasmAt amAvAsyAsthAnAt 'maMDalaM cauvvIseNaM saraNaM chittA' maNDalaM caturvizena zatena chittvA 'duttIsaM duttIsaM bhAge' 56 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre dvAtriMzataM dvAtriMzataM bhAgAn 'uvaiNAvittA' upADhAya 'taMsi taMsi desaMsi' tasmin tasmin vivakSite deze 'taM taM amAvAsaM' tAM tAmamAvAsyAM 'cade joei' candro yunakti-parisamApayatIti / atha caramAmamAvAsyA sUtrAmAha 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM candrAdi saMvatsaratvena prasiddhAnAM 'paMcaNDaM saMvaccharANa' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'carama' caramA yugaparyanta vartinIM 'vAvaDiM' dvApaSTiM dvApaSTitamA 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'caMde' candraH 'kaMsi desasi' kasmin deze 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA jaMsiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMsiNaMdesaMsi' yasmin khalu deze sthitaH san 'caMde' candra 'carimaM vAvaDiM puNNamAsiNi' caramAM dvApaSTiM paurNamAsIM 'joeI' yunakti 'tAo puNNamAsiNiTANAo' tasmAt paurNamAsI sthAnAt paurNamAsI parisamAptisthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittvA' vibhajya pUrva 'solasabhAge' poDazabhAgAn 'ukkovaittA' avapvapvaya pazcAtkRtvA paripUrNa dvAtriMzadbhAgAnAM madhyAt pUrvArdhabhAgaM poDazabhAgAtmakamatikramyetyarthaH atrAyaM bhAvaH-carama dvApaSTitamAmamAvAsyAH caramadvApaSTitama paurNamAsyAH pakSeNa pazcAtpakSeNa ca vivakSitapradezAt candraH mAsena dvAtriMzatA bhAgaiH parato vartamAnaH labhyate'taH poDazabhizcaturvizatyadhikazatabhAgaiH paratazcandraH prarUpyate, tata eva poDazabhAgAn pUrva mavapvakyetyuktam, 'etya NaM' atra khalu pradeze sthita san 'caMde' candraH 'carima' carA 'vAvahiM dvApaSTitamA 'amAvAsa' amAvAsyAM 'joei' yunakti parisamApayatIti |sUtra 6 // pUrva candrasyAmAvAsyA parisamAptidezaH, prarUpitaH, athAgre sUryasyAparisamAptidezaM pratipAdayannAha-'tA eesiNaM' ityAdi, mUlam tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamaM amAvAsaM surie kaMsi desaMsi joei ? / tA mi NaM desasi surie carimaM vAvaTi amAvAsaM joei tAo amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saraNaM chittA cauNavaI bhAge uvADaNAvittA ettha NaM se surie paDhama amAvAsaM joei / evaM jeNeva abhilAvaNaM sUriyassa puNNamAsiNIo bhaNiyA teNeva abhilAveNaM amAvAsAovi bhANiyavAo, taM jahA viiyA taiyA, duvaalsmii| evaM khala gaeNaM ubAeNaM tAo 2 amAvAsAThANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA cauNavaI 2 bhAge uvAiNAbittA tami taMsi desaMsi taM taM amAvAsaM surie joei / tA eemiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM carimaM cAvahiM amAvAsaM sUgie kaMsi desaMsi joeDa ! ko siNaM desayi mUrie carimaM cAvahiM puNNamAsiNi joeTa tAyo puNNamAsiNiTrANArI maMDalaM caubIgaNaM saraNaM chittA sattAlImaM bhAge ukkovaDattA etya NaM se surie cagmiM yAvahi amAvAsaM joNi sUtra 7 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.10mA prA 22sU 7 sUryasyA'mAvAsyAparisamAptidezanirUpaNam 443 chAyA-tAvat etepAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvasyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? / tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramAM dvApaSTi amAvasyAM yunakti tasmAt amAvasyAsthAnAt maNDalaM caturvi zena zatena chittvA caturnavatibhAgAn upAdAya, atra khalu sasUryaH prathamAmamAvAsyAM yunakti / evaM yenaivAmilApena sUryasya paurNamAsyo bhaNitAH tenevAmilApena amAvasyA api bhaNitavyAH, tadyathA-dvitIyA tRtIyA dvAdazI / evaM khalu etenopAyena tasmAt tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavatira bhAgAn upAdAya tasmin tasmin deze tAM tAmamAvAsyAM sUryaH yunakti / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvApaSTimamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH caramA hApaSTiM paurNamAsI yunakti tasmAt paurNamAsIsthAnAt maNDalaM caturvizena zatena chittvA saptacatvAriMzataM bhAgAn avaSvakya, atra khalu sa sUryaH caramAM dvApaSTimamAvAsyAM yunakti / sUtra // 7 // __ vyAkhyA-'tA eesi NaM' iti 'tA' tAvata 'eesiNaM' eteSAM khalla 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paMDhamaM amAvAsaM prathamAmamAvAsyAM 'sUrie' sUryaH 'kaMsi desasi joei' kasmin deze yunakti ? / bhagavAnAha-'tA'tAvat 'jasi NaM desaMsi' yasmin khalu deze 'sarie' sUryaH 'carimaM caramA pAzcAtya yugaparyantavartinI 'vAvahi dvApaSTiM dvApaSTitamA 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'joeI' yunakti 'tAau' tasmAt 'amAvAsaTThANAo' amAvAsyAsthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'cauvvIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA 'cauNavaI bhAge' caturnavati bhAgAn uvADaNAvittA' upAdAya 'ettha NaM' atra khalu 'se sarie' sa sUryaH 'paDhama amAvAsaM' prathamAmamAvAsyAM 'joei' yunakti / athAgre'tidezamAha-evaM' ityAdi 'evaM' etam-anenaiva prakAreNa 'jeNeva abhilAveNa' yenaiva yatprakArakeNAmilApena pUrvaM 'sUriyassa' sUryasya 'puNNamAsiNIo bhnniyaao| paurNamAsyo bhaNitAH kathitAH 'teNeva abhilAvaNaM' tenaiva tAdRzenaivAbhilApena sUryayogayuktAH 'amAvAsAovi' amAvAsyA api 'bhANiyavyAo' bhaNitavyA vAcyAH, 'taM jahA' tadyathA 'viiyA, taiyA duvAlasamI' dvitIyA, tRtIyA dvaadshii| tadAlApakAzcattham eesi Na paMcaNhaM saMvacchagaNaM doccaM amAvAsa surie kaMsi desaMsi joei ? tAjasiNaM desaMsi sUrie paDhamaM amAvAsaM joie. tAo amAvAsaTANAo maMDalaM cauvvIseNaM,saeNaM chittA cauNavaI bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se sarie doccaM amAvAsaM joei / tA eesi NapaMcaNDaM saMvaccharANaM tacca amAvAsaM sUrie kaMsi desaMsi joei 1 tA jasiNaM desasi doccaM amAvAsaM joei tAo amAvAsaTANAo maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chitA cauNavaI bhAge uvAiNAvittA ettha NaM se mUrie taccaM amAvAsaM joeDa / tA-epasipaMcaNhaM saMvaccharANaM duvAlasamaM amAvAsaM sarie kaMsi desaMsi joei / tA jaMsiNaM desaMsi Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra sarie tacca amAvAsa joei tAo amAvAsadvANAo maMDala cauvvIseNa saeNaM chittA aTTacattAle bhAgasae uvAiNAvittA ettha NaM se sarie duvAlasamaM amAvAsaM joei" chAyA- eteSAM khala paMcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti ? tAvat yasmin khalu deze sUryaH prathamAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvasyAsthAnAtU maMDalaM caturvizena zatena chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya atra khalu sa sUryaH dvitIyAmamAvAsyAM yunakti ? tAvat eteSAM khala paJcAnA saMvatsarANAM tRtIyAmamAvasyAM sUryaH kasmin khalu deze yunakti tAvat yasmin khalu deze dvitIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDalaM caturvi zatena zatena. chittvA caturnavati bhAgAn upAdAya atra khalu sa sUryaH tRtIyAmamAvasyAM yunakti / tAvat eteSAM: khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM sUryaH kasmin deze yunakti 8 tAvat yasmin khala deze sUryaH tRtIyAmamAvAsyAM yunakti tasmAt amAvAsyAsthAnAt maNDala caturvizena zatena chittvA aSTa paTcatvAriMzadbhAgazatAni upAdAya atra khalu sa sUryaH dvAdazImamAvAsyAM yunakti, iti / vyAkhyA-pUrvavadeva navaram-dvAdazIamAvAsyA khala tRtIyasyA amAvAsyAyAH parato navamI bhavatIti caturnavatibhAgA navabhirguNyante jAtAni-paT catvArizadadhikAni aSTazatAni (846) bhAgAnAmityataH proktam-'aTThacattAle bhAgasae' iti / zeSa sugamam / atha zepA amAvAsyA atizenAha-evaM khalu' ityAdi, 'evaM' evam-anena prakAreNa khala-nizcita 'eeNaM' etena pUrvIktena 'uvAeNa' upAyena vidhinA 'tAo tAo amAvAsAhANAo' taramAt tasmAt pUrva pUrva gatAt amAvAsyAsthAnAt amAvAsyAparisamAptinivandhanAt dezAt 'maMDalaM' maNDala 'cauncIseNaM saeNaM' caturvizena zatena 'chittA' chittvA 'cauNavaI 2 bhAge' caturnavitiM caturnavati bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya 'tasi tasi desaMsi' tasmin tasmin deze ta taM amAvAsaM' tAM tAmamAvAsyAM 'sUrie' sUryaH 'joeDa' yunakti atha caramAM dvApaSTitamAmamAvAsyAmAha 'tA eesiNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM' eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'carimaM caramA yugaparyantavartinI 'cAvahi amAvAsaM' dvApaSTiM dvApaSTitamAmamAvAsyAM 'murie' sUryaH kasi desasi joei' kasmin deze yunakti ? bhagavAnAha-'tA' tAvan 'jasiNaM desaMsi' yasmin khalu deze 'sUrie' sUryaH 'carimaM vAvaDiM' caramAM dvApaSTiM 'puNNamAsiNi joei' paurNamAsI yunakti 'tAo puNNamAsiNihANAo, tasmAt paurNamAsIsthAnAt 'maMDalaM' maNDalaM 'caunbIseNaM saeNaM' caturvizaina zatena 'chittA' chittvA-vibhaJyArvAk 'sattAlIsaM bhAge' saptacatvAriMzataM bhAgAn 'ukkovaDattA' avapvapkya pazcADhATAya 'ettha NaM atra khala 'se sarie' sa sUryaH 'carima' caramA 'vAvaDiM' dvApaSTiM dvApaSTitamA 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'joeI' yunakti parisamApayati // sUtram ||7|| Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzika TIka prA010prA.prA.22 sU07candrasUryovAkenanakSatreNapaurNamAsIsamApayatIti445 N atha kA paurNamAsI candraH sUryo vA kena nakSatreNa yuktaH san parisamApayatIti pratipAdayannAha'tA eesiNaM' ityAdi / mUlam -'tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM paDhamaM puNNamAsiNiM caMde keNa NakkhatteNaM joei ? tA dhaNihAhi, dhaNiTThANaM tiNNi muhuttA egNavIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattaTTihA chittA paNNaTTI cuNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM surie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA punyAphagguNINaM aTThAvIsa muhuttA aTTatIsa vAvaTThIbhAgA muhutassa, vAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA duttIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM doccaM puNNamAsiNi caMde kaNaM NakkhatteNa joei ? tA uttarApovayAhiM, uttarApohacayANaM sattAvIsaM muhuttA, coisa ya vAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA causaTThI cuNNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca NaM sUre keNaM NakkhatteNaM joeDa ? tA-uttarAphagguNIhi, uttarApharaguNINaM satta muhuttA tettIsaM ca vAvaTThIbhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA ekkatIsa cuNNiyA bhAgA sesA / tA eesiNa paMcaNhaM saMvaccharANaM taccaM puNNamAsiNi caMde keNaM NakkhatteNa joei ?, tA assINIhiM, assININaM ekkavIsa muhuttA Nava ya vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvaTThibhAgaM ca sattaDhihA chittA tevaDhI cuNNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUrie keNa NakkhatteNa joei ?, nA cittAe, cittAe ekko muhutto, aTThAvIsa ca cAvaTThI bhAgA muhuttassa, vAvaTThibhAgaM ca sattaTThihA chittA tIsaM cuNiyAbhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANa duvAlasama puNNamAsiNi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA uttarAsADhAhiM, uttarAsADhANaM chabbIsa muhuttA chabbIsa ca vAvaTThIbhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattaTTihA chittA cauppaNNaM cuNNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca Na sUrie ke NaM NakkhatteNaM joei ?, tA puNavvasussa solasamuhuttA, aTTaya vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA vIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesi NaM paMcaNhaM saMvaccharANaM caramaM vAvahi puNNamAsiNiM caMde keNaM NakkhatteNaM joeDa ? uttarAsADhAhiM uttarAsADhANaM caramasamae, taM samayaM ca NaM sarie keNa NakkhattaNa joei ?, tA pusseNaM, pussassa egUNavIsaM muhuttA, tetAlIsaM ca vAvahIbhAgA muhattassa vAvaThibhAgaM ca sattahiA chittA tettIsa cuNiyAbhAgA sesA / sUtra // 8 // chAyA tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAM paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat dhaniSThAbhiH, dhaniSThAnAM ca trayo muhUrtAH, ekonaviMzatizca dvA. paSTibhAgA mUhUrtasya, dvApaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chittvA paJcaSaSTi pracUrNikA bhAgAH shessaaH| tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat pUrvAphalgunIbhyAM pUrvAphAlgunyoH aSTAviMzati muhUrtAH , atriMzacca dvASaSTi rbhAgA muharttasya, dvASaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww w . . . . . . . . - candraprAptisUtra chittvA dvAtriMzat cUrNikAbhAgAH zepAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM pauNamAsI candraH kena nakSatreNa yunaktiI, tAvat uttarAproSThapadAbhyAm uttarAproSThapadayoH saptavizati muhUrtAH, caturdaza ca dvApaNTibhAgAH muhattasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA dvApaSTi caNikA bhAgAH zepAH, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti tAvat uttarAphAlagunIbhyo, uttarAphAlgunyoH saptamuhUrtAH trayastrizacca dvApaSTi', bhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chiyA ekatrizarNikA bhaagaashepaaH| tAvat patepI khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat azvinIbhi., azvinInAM ca ekaviMzatirmuhartAH, nava ca dvApaSTribhAgA muhUrtasya, dvApaTiMbhArga ca saptapaSTidhA chittvA tripaSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH, tasmin samaye ca khalu sUryaH, kena nakSatreNa yunakti ? tAvat citrAyAH citrAyAzca eko muhartaH, aSTAvizatizca dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA triMzat cUrNikA bhAgA. zeSAH tAvat, eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazI paurNamAsI candrakena nakSatreNa yukti ? tAvat uttarA pADhAbhyAM, uttagapADhayo paD viMzati muhartAH SaDviMzatizca dvASTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA catuSpaJcAzat cUrNikAbhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat punarvasunA, punarvasoH SoDaza muhartAH aSTa ca dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA viMzatizcUrNikA bhAgAH zepAH tAvat patepAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvaSaSTiH paurNamAsI candraH kena nakSatreNa yunakti ? uttarApADhayo caramasamaye, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat pugyeNa, puSyasya pakonaviMzati muhartA tricatvAriMzacca dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA strizat cUrNikAbhAgAH zeSAH // 8 // vyAkhyA-'tA eesiNaM' iti, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu pUrvoktAnAM 'paMcaNha' paJcAnAM 'saMvaccharANaM' candrAdisavatsarANAM madhye 'paDhamaM puNNamAsiNi' prathamAM paurNamAsI yugasyAdi bhAvinI paurNamAsI 'caMde' candraH upalakSaNAtsUryo vA 'keNa NakkhattaNa' kena phinAmakena nakSatreNasaha yogamupAgataH san 'joeI' yunakti-parisamApayati / bhagavAnAha-'tA dhaNivAhi' ityAdi, 'tA' iti tatra yuge 'dhaNihAhi dhaniSTAbhiH teSAM paJcAnA saMvatsarANAM madhye prathama paurNamAsI candraH dhaniSThAbhiH parisamApayati / dhaniSThA nakSatrasya paJcatArakatvAdbahuvacanam tadeva vizadayati'dhanihANaM' dhaniSThAnA dhaniSThA nakSatrasyetyarthaH 'tiNNi muhuttA' trayo muhartAH 'egRNavIsaM ca vAvaTibhAgA muhattassa' ekonaviMzatizca dvApaSTi bhAgA muhUrtasya, tathA 'vAvadvibhAgaM ca' eka dvApaSTi bhAga ca 'sattaTTihA' saptapaSTidhA saptapaSTibhAgaiH 'chittA' chitvA vibhajya, ekasya dvApaSTibhAgasya saptapaSTi vibhAgAn kRtvetyarthaH tebhyaH 'paNNaTThI' paJcapaSTiH 'cuNNiyAmAgA' cUrNikA bhAgAH (3 55) zepA, bhaveyustadA candraH prathamAM paurNamAsI samApayatItibhAvaH / kathametadilyAha-paurNamAsI viSayaka candranakSatrayogasya parijJAnArthaM kAraNaM prAguktameva, tatra paTpaSTi-muhUrtAH, e dara 67 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikATIkAprA.10prA0prA.22sU.candrasUryovAkenanakSatreNapaurNamAsIMparisamApayati447 ekasya ca muhUrtasya paJca dvApaSTibhAgAH, ekaH saptapaSTi bhAgaH (66-5 / / ) epa dhruvarAzi 6267 rdhiyate, dhRtvA ca prathamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogaM jJAtumicchatIti ekena guNyate, ekena, guNito rAziH sa eva sthita tAvAneva jAtaH, etasmAd rAzerabhijinnakSatrasya nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati piSTibhAgA. ekasya ca dvApaSTi bhAgasya paTpaSTi saptapaSTibhAgAH (9-24 / 66 ) 62 67 ityetatparimitaM zodhanakaM zodhyate, tatra prathamaM paTpaSTi muhurtebhyo (66) nava muhUrtAH zodhyante sthitAH zeSAH saptapaJcAzat (57) ebhya eka muhUrta gRhItvA tasya dvApaSTibhAgAH kriyante, te ca dvApaSTi bhAgA api paJcakarUpe dvApaSTi bhAgarAzau prakSipyante, jAtAH saptapaSTi , dvApaSTi bhAgAH (9) tebhyazcaturvizatiH zopyate, sthitAH pazcAt tricatvAriMzat (43) tasmAd eka rUpaM gRhItvA tasya saptapaSTi bhagA kriyante, te ca saptapaSTibhAgA api ekaka rUpe saptapaSTibhAge prakSipyante jAtA aSTapaSTiH saptapaSTibhAgAH (1) tebhyaH paTpaSTiH zodhyate, sthitau zepau dvau saptapapTi 62 67 bhAgau (56 / 13+2), tataliMzatA muhUrteH zravaNaH zocyate, sthitAH pazcAt SaDviMzati rmuhUrtAH zeSA aMkAspaTaveti (26-43, 2 / dhaniSTAnakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt triMzanmuhUtrte bhyaH pUrvokto rAziH zodhyate tata mAgatam dhaniSThAnakSatrasya tripu muhUrtepu, ekasya ca muittasya ekona viMzatisaMkhyakeSu saptapaSTibhAgeSu' (3-19 / 65) zepeSu prathamA 'paurNamAsI parisamAptimeti // 1 // ' sAmprataM sUryanakSatrayogamAha-'ta samayaM caNaM' ityAdi 'taM samaya caNa' tasmin samaye khalu, atra saptamyarthe 'dvitIyA, 'prAkRtatvAt yasmin samaye dhaniSThAnakSatraM yathoktazeSa candreNa yuktaM parisamApayati tasminkSaNe 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san tAM prathamAM paurNamAsI "joei' yunakti parisamApayati ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA 'puvvAphagguNIhiM' 'tA' tadA 'puvvAphagguNIhiM' pUrvAphAlgunIbhyAm pUrvAphAlgunInakSatrasya dvitArakatvAdvivacanam, prAkRte ca'dvivacanAbhAvAda bahucanam, tayozca 'puvvAphagguNINaM' pUrvAphAlgunyo stadAnIM 'aTThAvIsaM muhuttA' aSTAviMzatirmuhUrtAH, 'advatIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa' aSTAtriMzacca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya, tathA 'vAvadvibhAgaM ca' ekaMca dvASaSTibhAgaM 'sattaDhihA chittA' saptaSaSTidhA chitvA, ekasya dvASaSTi Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre 38 32 28 62 67 bhAgasya saptapaSTi bhAgAn vidhAya tebhya' 'duttIsaM cuNNiyAbhAgA' dvAtrizat cUrNikAbhAgaH 'sesA' zepAstiSThanti tadA sUryaH prathamAM paurNamAsIM samApayatItibhAvaH / tadeva darzayati-atrApi sa eva pUrvokto dhruvarAzi:- SaTSaSTimuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya paJca dvASaSTibhAgAH, ekasya saptaSaSTibhAgasya ekaH saptaSaSTi bhAgaH (662142 ) ityevaM rUpo priyate 7 448 - 67 zRvA cAsyAH paurNamAsyAH prathamasvAda, ekena guNyate, jAtaM tadeva (66-63 - tatastasmAt pupyazodhanakam ekonaviMzatimuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptapaSTibhAgAH, (19-43 33) ityevaM pramANaM zodhyate athAsya puSya 63/67 zodhanakasya kathamutpattiH 'atrocyate atra pUrvaM yugaparimAptisamaye puSpasya trayoviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (23) paripUrNAH parisamApti gatAH zeSAzcatuzcatvAriMzadbhAgAH (44) avatiSThanti, tataH zeSIbhUtAzcatuzcatvAriMzat saptapaSThibhAgAH (44) muhUrttAnayanArthaM triMzatA guNyate, jAtAni viMzatyadhikAni trayodazazatAni (1320 ) asya rAzesaptapaSTyA bhAgo hiyate, labdhA ekonaviMzati muhUrttAH (19), tiSThanti zeSAH saptacatvAriMzat (47) ete ca dvASaSTibhAgAnayanArthaM dvASaSTyA guNyante, jAtAni caturdazAdhikAni ekonatriMzacchatAni (2914) / epAM saptapaSTyA bhAgo hriyate labdhAtricatvAriMzad dvApaSTibhAgAH ( sthitAH zepAstrayastriMzat (33), te ca saptaSaSTibhAgAH, tadevamAgataM puSpa62 43. zodhanakam-ekonaviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH ' (1943 33) iti eSa rAzirdhruvarAzeH (66 / 5 / 1 7 zodhyate / tatra paTpaSTe muhUrttebhya ekonaviMzatirmuhUrttAH zuddhAH sthitAH pazcAtsaptacatvAriMzat (47) ebhya eko muhUttoM gRhyate tadA sthitAH pazcAt paTcatvAriMzata (46) gRhItasyaikasya muhUrttasya dvApaSTi bhAgAH karttavyAH, te ca pazrvakarUpe dvASaSTibhAgarAzau prakSipyante jAtAH saptaSaSTirdvApaSTibhAgA', tebhyavicatvAriMzat zodhyante sthitAH pazcAccaturviMzatiH (24), ebhya eka rUpamupAdIyate jAtA trayoviMzatiH, gRhItasya ekasya saptaSaSTibhAgAH kriyante te ca ekakarUpe saptapaSTibhAge prakSipyante, jAtA aSTaSaSTiH saptapaSTibhAgA. ebhyastrayastriMzat zuddhAH, sthitAH pazca 1 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA0prA.22sU 8 ca.sU. vA kena na paurNamAsI samApayati 449 ' 2335). 2le 7 triMzat saptapaSTibhAgAH, (46- ) tata ebhya. SaTcatvAriMzanmuhUrtebhyaH (46) paJcadazamuhartA azlepAyAH, triMzanmahUrttAzca maghAyA iti militvA paJcacatvAriMzanmuhUrtAH (45) zodhyante, sthita pazcAdeko muhUrna. (1) zepA aTTAsta eva, tathAhi-eko muhUrtaH paripUrNaH ekasya muhUrtasya ca trayoviMzatiSaSTibhAgA', ekasya ca dvApaSTibhAgasya paJcatrizat maptpaSTi bhAgAH (1 iti pUrvaphAlgunI nakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt epa pUrvokto rAzistriMzanmuhartabhyaH zodhyate / tata Agatam pUrvAphAlgunonakSatrasyApTAviMzatI muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasyASTAtriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca hApaSTibhAgasya dvAtrizati saptapapTibhAgepu (28-38-32) zepepu sUryaH prathamAM paurNamAsI parisamApati / ete ca sUryamuhartAHsanti, evambhUtaizca sUryamuhUtrtastriMzasaMkhyakaiH saMmilitainayodazarAtrindivAni, tadupari ekasya ca rAtrindivasya dvAdaza vyAvahArikA muhUrtA bhavanti, tata etadanusAreNa gatekadivasabhAgagaNanA bhavati, zapasthitadivasagaNanA ca pUrvAphAlgunInakSatrasya svayaM karttavyA evamagre uttarasUtreSvapi sUryanakSatrayoge bhAvanA kartavyeti / dvitIyAyAH paurNamAsyAzcandrayogaM pRcchati-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA tAvat 'eesiNaM eteSAM pUrvoktAnAM 'paMcaNhaM saMvaccharANa' paJcAnAM savatsarANAM manye 'doccaM puNNamAsiNiM' dvitIyAM paurNamAsI 'caMde candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yuktaH san 'joei' yunakti ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA' tAvat 'uttarApovayAhiM' uttarAproSThapadAbhyAm , atrApi uttarAproSThapadAnakSatrasya dvitArakatvAd dvivacanam , tayozca 'uttarApovayANaM' uttarAproSThapadayoH uttarAbhAdrapadA nakSatrasya 'sattAvIsaM muhuttA' saptaviMzatirmuhUrtAH 'coDasa ya vAvadvibhAgA muhattassa' caturdazaca dvApaSTibhAgA ekasya muhUrtasya, tathA 'vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA' dvApaSTitamaM bhAgaM ca saptapapTivA chittvA ekasya dvApaSTibhAgasya ca saptapaSTibhAgAn kRtvA tatsambandhinaH 'causaTTI cuNiyAbhAgA' catuSpaSThizcUrNikA bhAgA* zepAstiSThanti tadA dvitIyAM paurNamAsI candraH parisamApayati / kathamityatrAha-sa eva dhruvraashi:-66|5|1| dvitIya paurNamAsIpRcchAyAM dvAbhyAM guNyate, jAtaM dvAtriMzaduttaraM zataM (132) muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya daza dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvau saptapaSTibhAgau (132.1.2) / tataH pUrvakrameNAbhijinnakSatrasya navamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya caturvizati-paSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhA gasya sambandhinaH SaTSaSTiH saptapaSTibhAgAH (9-24 / 66) zodhyante, sthitA zepA dvAviMzatyadhikazatasakhyakAH (122) muhUrtAH, 57 daza67 za67 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 -- - - -- -- - ..... - 6267 candraprAptisUtre ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzad dvApaSThibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTi bhAgA. (122-1-3) / tato'smAdrAzeH triMzanmuhUrtAH zravaNasya (30), triMzanmuhUrttA dhanipThAyAH (30), paJcadazamuhUrtAH zatabhipajaH (15) triMzanmuhUrtA. (30) pUrvabhAdrapaTAyAzceti sarve paJcottarazata (105) muhartA anantarodita dvAviMzatyadhikazata (122) muhartebhyaH zodhyante, sthitAH pazcAtU saptadaza muhUrtAH (17) zepA aGkAsta eveti sthitAH (17-471 3), tata 62 / 67 uttarAbhAdrapadAnakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt uttarAbhAdrapadanakSatrasya saptaviMzatau muhUrteSu, ekasya ca murtasya caturdagalu, dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuppaSTau saptaSaSTibhAgeSu (27-1964) zepeSu dvitIyAM paurNamAsI candraH parisamApayati / __athAsyAmeva paurNamAsyAM sUryanakSatrayogamAha-'taM samaya ca NaM' ityAdi. 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yasmin samaye candro dvitIyAM paurNamAsI samApayati tasmin samaye 'sarie' sUryaH 'ke ga NakkhaceNaM' kena nakSatreNa saha yuktaH san dvitIyAM paurNamAsIM 'joei' yunakti samApayati ? evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA uttarAphagguNIhiM' ityAdi 'tA' tAvat 'uttarAphagguNIhiM' uttarAphAlgunIbhyAM saha sUryoM yogaM yunakti, tatra dvitIya paurNamAsI parisamApayati samaye 'uttarAphagguNINa' uttaraphAlgunyoH uttarAphAlgunInakSatrasya, atrApyasya dvitArakatvAdvivacanam, 'satta mudduttA' saptamuhUrtAH, tetIsaM ca vAvahibhAgamudduttassa' trayastriMzacca dvApaSTibhAgA muhUrttatya, tathA 'vAsaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA' dvApaSTibhAgaM ca maptapaSTiyA chittvA vibhajya teSu 'ekkatIsaM cuNNiyA bhAgA' ekatriMzazcUrNikA bhAgAH zeSA yadA tiSThanti uttarAphAlgunI nakSatrasya tadA sUrya stAmeva dvitIyAM paurNamAsI parisamApayatIti bhAvaH / kathametadityAha-atrApi sa eva pUrvokto dhruvarAzimriyate yathAGkataH (66 / 5 / 1 / dhRtvA cAtra dvitIya paurNamAsIviSayaka prazna iti dhruvarAzibhyAM guNyate jAtA dvAtriMzadadhikazatamuhartAH, ekasya ca muhattasya dazadvApaSTibhAgA ekasya ca dvApapTibhAgasya dvau saptapaSTibhAgau(132-10 62/67 tata etasmAd rAge puSyazovanakam ekonaviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya tricatvAgin saptapaSTibhAgA, ekamya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptapaSTibhAgAH (19-4222) ityetAva parimANaM pUrvarItyA zodhyate, sthitaM pazcAt zatamekaM dvAdazottaraM (112) 62067 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA. 10prA. prA. 22 sU8 ca sU. vA kena na. paurNamAsIM samApayati 451 muhUrttAnAm, ekasya ca muharttasyASTAviMzati paSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTtriMzat saptapaSTibhAgAH (112 - 28 26) etasmAdarAzeH paJcadaza muhUrtA azlepAyAH triMzanmuhUrttA 62 67 madhAyAH, triMzanmuhurttAzca pUrvAphAlgunyaH godhyA:, iti sarve paJcasaptatirmuhUrttAH zodhyante tataH tata uttara 67 sthitA. pazcAt saptatriMzammuhurttAH, zeSA bhAgAsta eva, yathA (37-36 3 3 phalgunI nakSatrasya paJcacatvArizanmuhUrttA-makatvAt uttaraphalgunInakSatra sUryeNa yuktaM sat svasya saptasu muhUrteSu, ekasya ca murttasya trayastriMzati dvApayeAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekatriMza saptaSaSTibhAgeSu (7. 62675 dvitIyAM porNamAsI parisamApayatIti |2| atha-tRtIyapaurNamAsI vipayaM candranakSatrayogasUtramAha - ' tA eesi NaM' ityAdi / gautamaH pRcchati - 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khala 'paMcahaM saMvacharANa' paJcAnAM savatsarANAM madhye 'tacca puNNamAsiNi' tRtIyAM paurNamAsI 'caMde' candra 'keNa NakkhatteNaM' kena nakSatreNa 'joe ' yunakti ? bhagavAnAha - 'tA assiNIhiM' ityAdi 'tA' tAvat / ' asmiNihi' azvinIbhiH azvinInakSatrasya tritArakatvAdbahuvacanam, tRtIyapaurNamAsI parisamAptisamaye 'assinINaM' azvinInA miti azvinInakSatrasya 'ekkavIsaM muhuttA' ekavizatirmuhUrttAH, 'navaya vAvadvibhAgA muhuttassa' ca dvApaSTibhAgA muhUrttasya, 'vAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chittA' dvASaSTibhAga ca saptaSaSTidhA chitvA vibhajya tatsambandhinaH 'tevaDhI cuNNiyA bhAgA triSaSTi cUrNikAH bhAgAH nava ( 21- yadA 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH tRtIyAM paurNamAsIM parisamApaya 9 62/67 tIti bhAvaH / tathAhi--atrApi sa eva (66 | 5 | 1 | ) dhruvarAziH atra tRtIya paurNamAsI praSTuriSTeti dhruvarAzistribhirguNyate, jAtamaSTAnavatyadhikamekaM zataM muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya pa 15/ dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayaH saptaSaSTibhAgAH ( 198 - ) tataH 'uguNaDa' 62/67 poTUcayA' iti karaNagAthA vacanAt pUrvoktarAze ekonapaSTayadhikazatamuhUrttAH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatizva dvaSaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgA ( 159 - 24/66) abhijita ArabhyottarabhAdrapadA paryantAnAM SaNNAM nakSatrANAM zodhyAH zodhite ca 62 67 pazcAdavatiSThante--aSTatriMzanmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya dvipaJcAzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca " Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 452 dvApaSTibhAgasya catvAraH saptapaSTi bhAgAH (38---) / asmAdrAzestriMzanmuhartA revatInakSatrasya 7' zodhyanta, sthitAH pazcAt aSTau muhUrtAH, zepaM tadeva, tathA cAGkataH-(8. / AgatamUazvinInakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAttasya-ekaviMzatau muhUrtepu, ekasya ca muhUrtasya navasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaSTau saptapaSTibhAgepu (21+9+63) zeSeSu candrastRtIyAM' paurNamAsI smaapytiiti| mAmpratamabhyAmeva tRtIyasyAM paurNamAsyAM sUryanakSatrayogamAha-'naM samayaM ca NaM' ityAdi gautama. pRchati-'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yasmin samaye candrastRtIyAM paurNamAsImazvinInakSatrasya katipayabhAgazepe samApayati tasmin samaye ityarthaH 'mUrie' sUryaH 'keNaMNakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yuktaH san tRtIyAM paurNamAsI 'joei' yunakti samApayati ? / gaunamena eva pRSTe bhagavAnAha-'tA cittAe' ityAdi, 'tA' tAvat 'cittAe' citrayA, citrAnakSatrasya ekatArakatvAdekavacanam citrAnakSatreNa yuktaH san sUryastRtIyAM paurNamAsI samApayatIti bhAvaH / tadeva spaSTayati-'cittAeM ityAdi, 'cittAe' citrAyAH citrAnakSatrasya 'ekko muhutto' eko muhatta. 'adrAvIsaM ca vAvahimAgA muhattassa' aSTAvizatizca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, tathA 'vAdvibhAgaMca' dvApaSTibhAga ca 'sattahihA chittA saptapaSTighA chittvA vibhajya tatsatkAH 'tIsaMcuNiyA bhAgA' triMgaccUrNikA bhAgAH (1 ) 'sesA' zeSA avaziSTA yadA bhaveyustadA sUryastRtoyA paurNamAsI parisamApayatIti / kathamityAha-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 11. atra tRtIya paurNamAsI cintyate'ta eSa dhrurAzistribhirguNyate, jAtA aSTanavatyadhikazatamuhUrtAH, ekasya ca muhartasya paJcadaza dvApapTibhAgAH, ekasya dvApaSTibhAgasya trayaH saptapaSTibhAgAH (198 tata etagmAdvArA puSyazodhanakam-ekonaviMzatirmuhartAH, ekasya muhUrttamya ca tricatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptapaSTibhAgAH (19-42133), etatparimitaM pUrvaprakAraNa godhyate sthitaM pazcAnmuhUrtAnAmaSTasaptatyadhika zatam , ekasya ca muhUrtasya trayastriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptatriMzat saptapaSTibhAgAH (178 62367 2830 3337 - - - / tata Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10mA prA 22sU 8 ca sU. vA kena na. paurNamAsIparisamApayati 453 etasmAdrAzeH azlepAdi hasta paryantAnA paJcAnAM nakSatrANAM paJcAzadadhikazata muhartAH (150) zovyante, paJcAzadadhikazatamuhara lepAdipaJcanakSatrANi zuddhacantIti bhAvaH, zodhite ca zepAstiSThanti aSTAviMzatirmuhartAH, zeSaM tathaiva. yathA (28-333) tatazcitrAnakSasya triMzanmuhU 6267 tmikatvAtasyai kasmin muhUrta, ekasya ca muhUrttasyASTAvizatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trizati saptapaSTibhAgepu (1 / 28 / 30) zepeSu sUryastRtIyAM paurNamAmI parisamApayatIti / atha dvAdazI paurNamAsI viSayaM candranakSatrayogasUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchani-'tA' nAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcAhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANaM madhye 'duvAlasamaM puNNamAsiNi' dvAdazI paurNamAsI 'caMde' candraH 'keNaM nakkhattaNa' kena nakSatreNa 'joei' yunakti-parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA uttarAsADhAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'uttarAsAdAhi uttarApADhAbhiH, uttarApADhAnakSatrasya catustArakatvAd vahuvacanam. uttarApADhAnakSatreNa saha yogaM yujan candro dvAdazI paurNamAsI samApayatIti bhAvaH / tadeva rapaSTayati-'uttarAsADhANaM' uttarApADhAnAma-uttarApADhAnakSatrasya 'chancIsaM muhuttA'pavizatirmuhartAH, 'chabbIsaM ca vAvadvibhAgA muhattassa' paviMgatizca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, 'vAvahibhAgaM ca' dvApapTibhAgaM ca 'sattadizA chittA' saptapaSTiyA chittvA-vibhajya tatsambandhina. 'cauppaNNacuNiyA bhAgA,' catuSpaJcAzarNikA bhAgAH (26-) 'sesA' zepA yadA bhaveyustadA candro dvAdazI porNamAsIM parisamApayatoti bhAvaH / kathamavasIyate ityAha-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvAdazI paurNamAsyA vicAryamANatvAdeva dhruvarAzi dazabhirguNyate, jAtAni dvinavatyadheikAni saptazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhartasya paSTiApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ca dvAdazasaptapaSTibhAgAH ( 792- ) tataH 'mUle satteva vAyAlA' mUle saptaiva dvicatvArizAH dvicatvAriMzadadhikAni saptazatAni mUlaparyantanakSatramuhUrtAnAm , iti karaNagAthAvacanAt saptabhirdvicatvAriMzadazikamahattazataiH, ekasya ca muhUrtasya caturvizatyA dvApaSTibhAgaH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya pada paSTayA saptapaSTibhAga. (742- 2) abhijita Arabhya mUlaparyantAni nakSatrANi zodhyAni, 6267 tato dvAtriMzatA muhUrtaH pUrvApADhA zodhyate, tiSThanti zepam aSTAdaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayodaza saptaSaSThibhAgAH Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 candra prajJaptisUtre tata uttarApADhAnakSatrasya paJca catvAriMzanmahUrttAtmakatvA duttarASADhA nakSatrasya SaDviMgatau muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya pavigatau dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASTabhAgasya catuSpaJcAzati saptaSaSTi26/54. bhAgeSu (26 - ) 2) pepu candro dvAdazIM paurNamAsIM parisamApayatIti / sAmpratamasyAmeva 6 26 dvAdazyAM paurNamAsyAM sUrya nakSatrayogamAha 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati - 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candrayogasamaya ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogaM kurvandvAdaza porNamAsI 'joeDa' yunakti parisamApayati 'bhagavAnAha - 'tA puNavvasuNA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNaccakhuNA' punarvasunA saha yogaM yuJjan sUryo dvAdazIM porNamAsIM parisamApayati tadeva spaSTayanipuNantramurUpa' ityAdi, 'pugavya mussa' punarvasoH punarvamunakSatrasya 'solasamuhuttA' poDAmuharttAH, 'aTU ya vAvaTTibhAgA muhuttassa' aSTa ca dvApaSTibhAgA muhUrttasya, 'vAvadvibhAgaM ca sattaTTA chittA' dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA vibhajya 'vIsaM cuNNiyA bhAgA' saptaSaSTibhAga 8/20. 62 / 67 sambandhino viMgatizcUrNikAbhAgAH (16 - 6) yadA 'sesA' zepA-zepI bhUtAstiSThanti tadA sUryo dvAdaza paurNamAsIM parisamApayatIti bhAvaH tathAhi sa eva 66 | 5 |1| dhruvarAzirdvAdaza paurNamAsI cintAyAM dvAdazabhirguNyate jAtAni dvinavatyadhikAni saptazatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrtta - sya paSTiSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdazasaptapaSTibhAgAH (792- 60 12 -- 1 / tata62 67 etasmAd rAze puSyazodhanakam - ekonaviMzatirmuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya tricatvAriMzad dvApa - STibhAgA', ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzat saptapaSTibhAgAH (1943 33 1 etAvatpari GRA 62 67 mitaM pUrvoktaprakAreNa zodhyate, sthitAni pazcAt trisaptatyadhikAni saptazatAniM, muhUrttAnAm, ekasya ca muhartamya poDA dvApaSTibhAgAH, ekasyaca dvApaSTibhAgasya paT catvAriMzat saptapaSTi nAgA. ka 1 62 muhUrtasya caturviganyA dvApaSTimAMge, -200) Mas 46 / tata etasmAd rAge:- catuzcatvArizadadhikasaptazata muhUrtteH, ekasya ca 67 ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTatrA saptapaSTibhAga *) apAta Arabhya ArdrAparyantAni nakSatrANi zodhyAni, pazcAdavatiSThante (724- 24 66, r 67 aSTAviMzatirmuhUrtA, ekasya ca nuhattasya tripaJcAzad dvApaSTibhAgA, ekasya ca dvApaSTibhAga Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAmA 10prA prA 22sU.8 ca.sU. vA kena na. paurNamAsIparisamApayati 455 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww wwwwwwwww sya saptacatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (28-13 / 17) tataH punarvasunakSatrasya paJcacatvAriMzanmu hurtAtvamakatvAtpunarvasu nakSatrasya poDAsu muhUrtepu, ekasya ca murtasyASTasu dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya viMzatau saptapaSTibhAgepu ( 16-0) zepeSu sUryoM dvAdazI 62167 paurNamAsI parisamApayatIti / atha yugasya paryantavattinyAM caramAyAM dvApaSTitamAyAM paurNamAsyAM candranakSatrayogamAha-'tA 'eesi NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANa' paJcAnAM saMvatsarANaM madhye 'carama' 'caramAM' yugaparyantavartinIM 'vAvarTi' dvApaSTi-dvApaSTitamAM 'puNNamAsiNi' paurNamAsI 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNAyuktaH san 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'uttarAsAdAhi' uttarApADhA yAm atrApyatya dvitArakatvAd dvivacanam uttarApADhAnakSatreNa saha yoga yuJjan candraH caramAM dvApaSTitamAM paurNamAsI samApayatIti bhAvaH / tadeva spaSTayati 'uttarAsADhANaM uttarApADhayoH uttarApADhAnakSatrasya 'caramasamae' carama samaye sarvAntimavelAyAM candrazcaramAM dvApaSTitamAM dvApaSTitamAM paurNamAsI parisamApayatIti tadeva darzayati-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / caramadvApaSTitamapaurNamAsyA zcintyamAnatvAt dvApaSTayA guNyate, jAtA dvinavatyadhikacatvAriMzacchatamuhUrtA., ekasya ca muhUrtasya dazottaratrizatasaMkhyakA dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya dvApaSTiH saptapaSTibhAgAH (1092-310 / 62) 62 67 tata etasmAd 'aTThasayauguNavIsA, sohaNagaM uttarANasADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA chAvaTThI cuNNiyAo ya // 1 // aSTazatAni ekonaviMzAni / ekonaviMzatyadhikASTazatAni (819) zodhanakam uttarANAmApADhAnAm caturvizatiH khalu bhAgAH, paTpaSTi cUrNikAzca // iticchAyA / tatra ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati dvApiSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya pada paSTiH saptapaSTibhAgAH (19-7 / 15 / ityevaM pramANamekaM sakala nakSatra 6267 paryAyazodhanakaM paJcAme guNayitvA zodhyate, pUrvoktaprakAreNa zodhyamAnaM ca tat paripUrNa zuddhimapaitIti na kiJcidavaziSyate tata Agatam-uttarApADhAnakSatraM paripUrNa candreNa saha yogaM yuJjan caramasamaye caramAM dvApaSTitamA paurNamAsI parisamApayatIti / / sAmpratamasyAmeva caramAyAM dvASaSTitamAyAM paurNamAsyAM sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati-yasmin samaye candrazcaramadvASaSTitamapaurNamAsI parisamApayati 'taM sa . Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 candraprazatisUtre 2 ca NaM' nasmin samaye ca khala 'sUrie' sUrya: 'keNaM NakkhatteNe' kena nakSatreNa saha yuktaH san caramadvApaSTitamAM paurNamAsI parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA pusseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat ' pusseNa' puSyeNa puSyanakSatreNa saha yogaM yuJjan sUryazvaramA dvApaSTitamAM paurNamAsIM parisamApayatI ti bhAvaH / tadetra spaSTayati - ' pussassa ' puNyasya puSyanakSatrasya 'egUNavIsaM muhuttA' ekona viMgatirmuharttAH, 'tetAlIsa ca vAvadvibhAgA muhuttassa' tricatvAriMgaNca dvApaSTibhAgA muhUrttasya, 'vAvadvibhAgaM ca ' dvApaSTibhAgaM ca 'sattaTThihA chittA' saptaSaSTidhA chitvAM vibhajya ' tettIsa - 43 cuNiyA bhAgA' trayastriMzaccUrNikA bhAgAH (19 - 1 33) 62 67 T yumtadA sUryazcagmAM dvApaSTitamAM paurNamAsI parisamApayatIti bhAva' / kathametadavasIyate ? ityAha-sa eva dhruvarAgi 66 / 5 / 1 / dvApaSTi paurNamAsI cintAyAM dvApaSTyA guNyate jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzacchatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya dazottarANi trINi zatAni dvaSaSTi 62) / bhatra puSyasya bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvApaSTiH saptapaSTibhAgAH (4092-310 I 62 67 trijanmuhUrttAtmakatvA dAnu muhUrtteSu, ekasya ca muhUrttasyASTAdazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgepu 10 / 18 / 34 / atikrAnteSu pAzcAtyayugaM parisamAptimeti, tadanantaramanyad yuga pravarttate / puSyasyApi ca tAvanmAtrAdatikrAntAt parato yAvad bhUyo'pi tAvanmAtrasya puSyasyAtikramo bhavettAvapramANa ekaH paripUrNo nakSatraparyAyo jAyate, tasya ca pramANam - ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhttasya caturviMzati dvaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paTTSaSTiH saptapaSTibhAgAH (819 24 / 66) / etacca paJcabhirguNayitvA 1 62 67 prAguktAt dhruvagaze: ( 66 / 5 / 1 / ) dvApaSTiguNitAt (4092 / 310 / 62) zodhyate, tacca paripUrNa zuddhayati, pazcAnca gagi nirlepo jAyate, tataH puNyasya triMzanmuhUrttAtmakatvAttasya sUryeNa yuktasya dazamu muhUrteSu, ekasya ca muhUrttasyASTAdazasu dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturligate saptaSaSTibhAgeSu anikrAnteSu (10 - 18 / 34), tathA ekonaviMzatau ca muhUrtteSu 62 67 ekasya ca muhUrtamyavicatvAriMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSTi bhAgeSu ( 1918 R 1 9) / 'sesA' zepA avaziSTAstiSThe 33 ) zepeSu caramA dvASaSTitamAM paurNamAsIM parisamApti prAptavAniti | sUtra ||8|| 7 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkAprA. 10 prA0 prA. 22.9 sU.ca. yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 457 nadevamukta; paurNamAsIMviSaya candranakSatrayogaH sUryanakSatrayogazca / sAmprata mamAvAsyAviSayaM candranakSatrayoga sUryanakSatrayogaM ca pratipAdayan prathamaM prathamAmamAvAsyAvipayaM sUtramAha - 'eesi gaM' ityAdi / mUlam - tA eesi NaM paMcaM saMvaccharaNaM paDhasaM amAvAsaM caMde keNaM NakkhatteNa joie ? tA assesAhiM assesANaM eko muhutto cattAlIsaM ca vAdvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM caTTA chAvahI cuNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joie ? tA assAhi caiva, assesANaM ekko muhutto, cattAlIsaM ca cAvadvibhAgA muhuttassa, bAva dvibhAgaM ca sattA chittA chAbaTTI cuNNiyAbhAgA sesA / tA eesi Na paMcahaM saMvaccharaNaM doccaM amAvAsaM car3he keNa NakkhatteNa joie ? tA uttarAphagguNIhiM, uttarAphagguNINaM cattAlIsa suhuttA, paNatIsa vAvadvibhAgA muhuttassa, bAvadvibhAgaM ca sattadvihA chittA paNNI cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM Nakkha teNa joei ? tA uttarAphagguNIhiM, ceca uttarAphagguNINaM jaheva caMdassa / tA eesiNaM paMcanhaM saMvaccharaNaM taccaM amAvAsa caMde keNa NakkhatteNa joei ? tA hatthehi, hatthANaM cattAri muhuttA tIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattaTTA chittA bAvaTThI cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM caNaM sUrie keNaM NakkhaNaM joei ? tA hatthehiM caiva hatthANaM jahA caMdassa / tA eesiNaM paMcaNM saMvaccharANaM duvAlasamaM amAvAsaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? addAe, addAe cattA - rimuhuttA, dasaya vAdvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattadviddA chittA caupaNaM cuNNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNa jIei ? tA addAe ceva, addAe jahA caMdassa / tA eesiNaM paMcahe saMvaccharANaM caramaM vAvaTThi amAvAsaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA puNavyasrurhi, puNNavvasUNaM vAvIsa muhuttA chAyAlIsa ca vAvaTTibhAgA muhuttassa sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNa NakkhatteNa joei ? tA puNavvasuhiM ceva puNNavvasUNaM jahA caMdassa sU0 9 // chAyA - tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat azlelAbhiH, azleSANAmeko muhUrttaH catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaTSaSTi cUrNikA bhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat azleSAbhireva, azleSANAM ca eko muhUrtaH, catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muharttasya, dvArSASTabhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA SaTSaSTizcUrNikA bhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti / tAvat uttarAphAlgunIbhyAm, uttarAphAlgunyo catuzcatvA 58 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 candraprajJaptistre rizanmattaH, paJcatriMzad dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA paJcapaTiecUNikA bhAgAH zepAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena natratreNa yunakti ? tAvat uttarAphalgunI yAmeva, uttarAphAlgunyoH yathaiva candrasya / tAvat patepAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM madhye tRtIyAmamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti 1, tAvat hastaiH, hastAnAM catvAro muhAH, triMzacca dvApaSTi bhAgA muhUrtasya dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA dvApaSTiAcUNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat hastaireva, hastAnAM yathA candrasya / tAvat :patepAM skhalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvAdazImamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ? AdrayA, AAyAzcatvAro muhUrtAH, daza ca dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA catuSpaJcAzatcarNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat Ayava ArdrAyA yathA candrasya tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caramAM dvApaTimamAvAsyAM candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat punarvasubhiH punarvasUnAM dvAviMzati muhartAH, paTcatvAriMzatra dvApaSTibhAgA muhUrtasya zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ?, tAvat punarvasubhireva, punarvasUnAM khalu yathA candrasya / sUtra // 9 // vyAkhyA--'tA eesiNaM' iti, gautamaH pRcchati-'tA' tAvat eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANa' paJcAnAM saMvatsarANAM-madhye 'paDhama' prathamAM yugasyAdisamayavartinIm 'amAvAsaM' amAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA assesAhi' tAvat azlepAbhiH saha yuktazcandraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatIti bhAvaH ! 'assesAhi' iti-azlepAnakSatrasya paTtArakatvAttadapekSayA bahuvacanam ! prathamAmamAvAsyA parisamAptisamaye 'assesANaM' azlepAnAm-azlepAnakSatrasya 'ekkomuhatto' eko muhUrtaH 'cattAlIsaM ca vAvadribhAgA muhattassa' catvAriMzacca dvApaSThibhAgA muhartasya, 'vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA' dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chitvA vibhajya 'chAvaSTi' padapaSTiH 'cuNiyA bhAgA' cUrNikAbhAgAH (1-2066) 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatItibhAvaH / tatkathamityAha saeva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 atra prathamAmAvAsyA cintyete'to sau ekena guNyate, ekena guNitaM tadeva 66 / 5 / 1 bhavatIti, tataetasmAt-'bAvIsaM ca mudduttA, chAyAlIsaM visahibhAgA ya eyaM puNanyamussa ya, soheyavvaM havai puNaM' // 1 // chAyA-"dvAviMzati muhartA, paTcatvAriMzad dvipaSTibhAgAzca / etat punarvamozca zodhayitvA bhavati pUrNam" iti vacanAda dvAviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya paDhcagvAriMzad dvApaSTi bhAgAH ( 22-16 ) ityetatpramANaM punarvasoH zodhanakaM zodhyate, tatra pada dara Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10mA prA 22sU.9 sU.ca. yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 459 SaSTe muhUrtebhyo dvAviMzati muhartAH zodhyante, sthitAH pazcAccatuzcatvAriMzat (44) tebhya eka muharta gRhItvA tasya hApaSTibhAgAH kriyante, te ca dvApaSTibhAgarAzau paJcakarUpe prakSipyante. jAtAH saptaSaSTiH (67) etebhya paTcatvArizat zodhyante, tiSThanti zeSA ekaviMzatiH, tRtIyo rAziH sa eva ekakarUpaH (43-21-1), atra tricatvAriMzanmuhUrtebhyAkhazanmuhUrtAH puSyasya zodhyAH, sthitA pazcAt trayodazamuhUrtAH, azlepAnakSatra'cArdhakSetratvAt paJcadazamuhUrtAtmakam, tata AgatamazleSAnakSatrasya ekasmin muhUrte, ekasya ca muhUrtasya catvAriMzati dvASaSTibhAgepu, ekaM ca dvApapTibhAgaM saptapaSTidhA chittvA tatsambandhiSu SaTSaSTibhAgepu zepeSu candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayatIti / athAmAvAsyayA saha sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu yadA candraH prathamAmamAvAsyAM parisamApayati tadetyarthaH, 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNa' kena nakSatreNa yuktaH san 'joeI' yunakti-parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA assesAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'assesAhi ceva' azleSAbhireva azleSAnakSatraNaiva saha yogaM kurvan sUrya : prazramAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati 'assesANaM' azlepAnAm-azleSAnakSatrasya 'ekko muhUtto' eko muhUrtaH 'cattAlIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa' catvAriMzacca dvApaSTibhAgA muhUrttasya' 'cAvaTibhAga' dvApaSTibhAga 'sattaTTihA chittA' saptapaSTidhA chittvA-vibhajya 'chAvaTThI cuNNiyAbhAgA' paTpaSTizcUrNikAbhAgAH (1-4066 ) 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA sUryA'pi prathamAmamAvAsyAM parisamApayati / ___ gautamaH pRcchati--'tA esasiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat eesiNaM' eteSAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' pazcAnAM saMvatsarANAM madhye 'docca amAvAsaM dvitIyAmamAvAsyAM 'caMde candraH 'keNaM NakkhatteNaM joei kena nakSatreNa saha yogaM kurvan yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA uttarAphagguNIhiM' ityAdi 'tA 'tAvat uttarAphAgguNIhi uttarAphAlgunIbhyAm sUtre prAkRtatvAda dvivacanasthAne bahuvacanam uttarAphAlgunInakSatreNa yuktaH san candraH dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati-uttarAphagguNINaM' uttarAphalgunyoMH 'cattAlIsaM muhUttA' catvAriMzanmuhUrtAH, 'paNatIsaM vAvadvibhAgA muhuttassa' paJcatrizadvApaSTibhAgA muhUrtasya, 'bAvadvibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA chittvA 'paNNaTThIcuNiyA bhAgA' paJcaSaSTirNikAbhAgAH (40-3565 'sesA' zeSAH avaziSTA bhaveyustadA candro dvitIyAmAvAsyAM parisamApayatIti 6267 bhAvaH tathAhi-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvitayAmamAvAsyAzcintyamAnatvAd dvAbhyAM guNyate, jAtaM dviguNam-dvAtriMzadadhikaM muhUrtazatam ekasya ca muhUrtasya daza dvApaSTibhAgAH, 62/67 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 candraprAptisUtra ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptapaSTighA vibhaktasya dvau cUrNikAbhAgau ( 132-12 asmAt prathama punarvasu zodhanakaM zodhyate, tathAhi dRtriMzadadhikA muhUrtazatAt dvAviMzatirmuhartAH zodhyante, sthitaM pazcAdRzottaraM zatadhikam, asmAt eka rUpaM gRhItvA tasya dvApaSTibhAgAH kriyante, te ca dvApaSTibhAgAH dazakarUpe dvApaSTibhAgarAzau prakSipyante, jAtA dvisaptatiApaSTibhAgAH, tebhyaH paTcatvariMzat godhyante, sthitAH pazcAta paDvizatiH, navottarAta muhUrtazatAt triMzanmuhUrtAH pupyasya godhyante, sthitA pazcAdekonAzItiH, asmAdapi rAzeH paJcadazamuhartA alepAyAH zodhyante, sthitA pazcAccatuppaSTiH, tato'pi trizanmuhUrtAH madhAyA zodhyante sthitA catutriMzat punarapi tatastriMzanmuhartAH pUrvAphAlgunyAH, zodhyante, sthitAH pazcAccatvAro muhUrtAH / 4 / 26 / 2 tata uttarAphAlgunInakSatraM yacardhakSetramiti paJcacatvAriMzanmuhurtAtmakam,' tata idamAgatam- uttarAphalgunInakSatra candrayogayuktaM svasya catvArizatimuhUrtapu, ekasya ca muhUttasya paJcatriMzatipiSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya saptapaSTidhA vibhaktasya paJcapaSTau rNikAbhAgepu ( 40-3565 zepepu dvitIyAmamAvAsyAM parisamApayatIti / - 27 sAmpratamasyAmeva dvitIyasyAmamAvAsyAyA sUryanakSatrayogamAha-gautamaH pRcchati-'taM samaya ca Na' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khala dvitIyAmamAvAsyAyAM candrayogasamaye 'surie' sUryaratAM dvitIyAmamAvAsyAM "keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa sAdhaM bhUtvA 'joei' yunakti parisamApayati / / bhagavAnAha-'uttarAphagguNIhiM ceva' uttarAphAlgunIbhyAmeva saha yogaM kurvan sUryo dvitIyAmamAvAnyAM parisamApayatIti-uttarApharaguNINaM' uttarAphalgunyoH 'jaheva cadamsa' yathaiva candraraya yathA dvitIyAmamAvAsyAyAmuttarAphAlgunInakSatreNa saha candrayogavipaye muhUrtAdikaM pratipAdita nathaivAtrApi dvitIyAmamAvAsyAyAM sUryayogavipaye'pi vaktavyam yathA uttarAphAlgunInakSatrasya canvArizangRhattAM., ekasya ca muhartasya paJcapaSTizcUrNikAbhAgA (1035/65) yadA zeSA bhaveyuratadA dvitIyAmamAvAsyAM sUryo'pi parisamApayati / atrAmAvAsyAprakaraNe candrayogasadRzameva mRyayogaviNye'pi sarva vaktavyam karaNasya samAnatvAt, evamagre'pi jJAtavyamiti / 2 / atha nRtAyAmamAvAsyAviSayakaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchati- 'tA' / nAyata 'eniNaM' etayAM khalu 'paMca saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'taccaM amAvAsaM' / / nRtIyAmamAvAnyAM 'caMde' candraH 'kaNaM NakkhattaNa' kena nakSatreNa yuktaH san 'joei' yunakti parisamApayane / bhagavAnAha-'tA hatyehiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'hatyehiM' hastaH paJcatArakAtmakena Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AM 62067 candrazaptiprakAzikATIkAprA.10prA.prA 22sU 9 sU ca yoramAvAsyAparimAptinirUpaNam 461 hastanakSatreNa saha yuktazcandrastRtIyAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati--'hatthassa' ityAdi 'itthassa' hastanakSatrasya 'cattAri muhuttA' catvAro muhUrtAH 'tIsaM ca bAvadvibhAgA muhuttassa' triMzacca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, tathA 'vAvadvibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA saptapaSTibhAgaH chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'bAvaTTIcuNNiyAbhAgA' dvApapTivarNikAbhAgAH (4-30-2)yadA 'sesA' zeSA avaziSTAriSTheyustadA candra stRtIyAmamAvAsyAM parisamA payati / tathAhi-sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / tRtIyAmamAvAsyA' cintyate'tastri bhirguNyate tadA jAtam--aSTAnavanyadhikaM muhartazatam . ekaraya ca muhartasya paJcadazadvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASapTibhAgasya trayaH saptapaSTibhAgA' (19815 / 3), etaramAcca rAzeH dvisaptatyadhikena muhUrttazatena, ekasya ca muhUrtasya paTacatvArizatA dvApaSTibhAga (172 -46) mAlepAta Arabhya uttarAphAlgunI paryantAni catvAri nakSatrANi zodhyante, godhite ca pazcAdavatiSThante paJcavizatirmuhato, ekasya muhUrtasya ekatriMgad dvApaSTibhAgA', ekasya ca dApaSTibhAgasya trayaH saptapaSTibhAgAH (25 / 31 / 3) tata Agatam hastanakSatracandreNa saha yoga yujan sat svasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt caturpa muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya triMzati dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuHpaSTau saptapaSTibhAgeSu zepeSu (4 / 3064) tRtIyAmamAvAsyAM parisamApayatIti / / ___ atha sUryeNa saha nakSatra yogamAha--'taM samayaM ca NaM' ityAdi 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu candrasya tRtIyAmamAvAsyA parisamAptivelAyAM 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yukto bhUtvA tRtIyAmamAvAsyAM 'joeI' yunakti parimamApayati ? bhagavAnAha-- 'tA hattheNaM ceva' tAvat hastenaiva, sUryo'pi candravat hastanakSatreNaiva yukto bhUtvA tRtIyAmamAvAsyAM parisamApayati / tadevAha-'hatthassa' hastasya hastanakSatrasya ityAdi sarva 'jahA caMdassa' yathA candrasya kathitaM tathaivAtrApyavaseyamiti yata ubhayorapi candrasUryayoH karaNasyAtra samAnArthatvamiti / atha dvAdazyA amAvAsyAyA vipaye candrasUryanabhanyogasUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM eteSAM khalu paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM savatsarANAM madhye 'duvAlasaM' dvAdazIm 'amAvAsaM amAvAsyAM 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha--'ahA' ArdrayA AnakSatreNa saha yukto bhUtvA candro dvAdazImamavAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati-'adAe' ArdrAyAH 'cattAri muhuttA' catvAro muhUrtA, 'dasaya vAvadvibhAgA muhattassa' daza ca dvApaNTibhAgA muhUrtasya 'vAvadvibhAgaM ca' dvASapTibhAga ca 'sattaTihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'cauppaNNaM cuNiyAbhAgA' catuSpaJcA zaccUrNikAbhAgAH (4- yadA 'sesA' zeSA avaziSTA bhavyustadA candro dvAdazImamAvA 10.54 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara candraprAptisUtre syAM parisamApayatIti bhAvaH tathAhi--atrApi sa eva dhruvraashi:-66|5|1| dvAdazyamAvAsyAyAzcina tyamAnatvAd dvAdazabhirguNyate jAtAni dvinavatyadhikAni muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya dvApaSTibhAgA ( 792 )etasmAda rAzeH dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrtazatAni, ekasya ca 62/67 muitasya paTTacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH (442-46) azlaSAta Arabhya uttarASAr3hAparyantAnAM trayodazAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAni pazcAt paJcAzadadhikAni trINi muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturdaza dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdaza saptapaSTi bhAgAH (350 / 14.12) punaretasmAd rAzeH navotarANitrINi muharttazatAni, ekasya muhUrtasya caturviMzati 6267 piSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaSTiH saptaSTibhAgAH (309/2466) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnAmekAdazAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt catvAriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhartasya ekapaJcAzad dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya azodaza saptapaSTi bhAgAH (10111.3) etasmAt mRgazIrSasya triMzanmuhUrtAH zodhyante, sthitAH pazcAd daza muhUrtAH zepAsta eveti (105113 ) tata ArdrAnakSatrasya paJcadazamuhUrtAtmakattvAttasya candreNa saha yuktasya caturpu muhartapu, ekasya ca muhUrtasya dazasu dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya catuSpaJcAzati saptapaSTi bhAgepu (42054) zepeSu dvadazI amAvAsyA parisamAptimupayAtIti / 62/67/ 67 __atha sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca hAdazAmAvAsyA candrayogasamaye khala 'surie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yuktaH san dAdazomamAvAsyA~ 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhavagavAnAha'tA adAe ceva' ityAdi, 'tA' nAvat 'ahAe ceva' Ayava sUryo'pi ArdrAnakSatreNaiva yukto bhUtvA candravat dvAdazImamAvAsyAM parisamApayani / tadevAha-'adAe' ArdrAyAH, ityAdi sarvaM muhartAdi pramANa 'jahA' yathA yena prakAgNa 'caMdassa' candrasya candrasUtre kathitaM tathaivAtrApi vijJeya miti / ___ atha caramadvApaSTitamAmamAvAsyAviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'tA' tAvat 'eesiga' eteSAM khala 'paMcaNDaM saMvacchArANa' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'carima' caramA yugaparyantavartinI 'vAvaTi amAvAsa' dvApaSTi dvApaSTitamAmamAvAsyAM 'caMde candraH 'keNa Naksa Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkAprA. 10 prA. prA.22 sU.9 sU.va. yoramAvAsyAparisamAptinirUpaNam 463 ceNaM' kena nakSatreNa yukto bhUtvA 'joei' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha - 'tA puNavvasurhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNaJcasuhiM' punarvasubhiH paJcatArakatvAdbahuvacanam punarvasu nakSatreNa saha yogaM kurvan candrazcaramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayati / tadeva spaSTayati- 'puNavvasUNaM' ityAdi, 'puNavvasUNaM' punarvasUnAM punarvasu nakSatrasya ' bAvIsa muhuttA' dvAviMzatirmuhUrttAH 'chAyAlIsaM ca vAvavibhAgA muhuttassa' SaTcatvAriMzacca dvASaSTibhAgA muhUrttasya (22-3 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA candraH punarvasu nakSatrasya pUrvokta zeSabhAgayuktaH san caramAM dvASaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayati / tathA ca sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvASaSTitamA'mAvAsyAcintAyAM dvASTA guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzanmuhUrttAni, ekasya muhUrttasya dazottarANi trINi zatAni dvApaSTi bhAgAnAm ekasya ca dvApaSTi bhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (4092310 62 62) / tata etasmAt caturbhiH zatairdvicatvAriMzadadhikairmuhUrtAnAm ekasya ca muhUrttasya SaTcatvAriM 67 zatAdvApaSTi bhAgaiH (442-46) prathamaM zodhanakaM zodhyate, sthitAni paJcAzadadhikAni SaTtriMzanmu 63 hUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya catuSSaSTyadhike dve zate dvApaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (3650 264 (621 ) tato'bhijita AramyottarASADhAparyanta 1 62 67 sakalanakSatraparyAyaviSayaM zodhanakam ekonaviMzatyadhikAni aSTa muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvaSiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (819 / 24 / 66 / ), ityevaM pramANaM caturbhirguNayitvA zodhyate, sthitAni pazcAt catuH saptatyadhikAni trINi zatAni muhUrttAnAm, ekasya ca muhUrttasya catuSSaSTayadhikamekazataM dvASaSTibhAgAnAm, ekasya ca dvASTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (374 / 164 / 66) tato bhUyo'pi navotta stribhirmuhUrttazataiH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzatyA dvASaSTibhAgaiH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya 24/66) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnyekAdaza nakSa SaTpaSTacA saptaSaSTibhAgaiH, (309 / 62 67 trANi zodhyAni, sthitAH pazcAt saptaSaSTi muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya SoDaza dvASaSTi bhAgAH, (67) 16), tata triMzanmuhUrttA mRgazirasaH, paJcadaza ca ArdrAyA iti paJcacatvAriMzanmuharttAH Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 candraprAptisUtre zodhyante, sthitAH pazcAd dvAviMzatirmuhUrtAH ekasya ca muhUrttasya SoDaza dvApaSTi bhAgAH (22 / 16) / tata Agatam-punarvasunakSatraM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakaM, tatastasmAt dvAviMzati muhUrteSutatsambandhiSu poDazasu dvApaSTibhAgeSu (22 / 16), vyatikrAnteSu, tathA dvAviMzatau muharteSu, ekasya muhUrtasya ca paTcatvAriMzati dvApaSTi bhAgepu (22 / 46 / zepeSu punarvasunakSatraM candreNa yuktaM sat caramA dvApaSTitamAmamAvAsyAM parisamApayatIti / etadeva sUryavipayaM sUtramAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, gautamaH pRcchati 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya dvApaSTitamA'mAvAsyAparisamAptisamaye ca khalu 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNa kena nakSatreNa saha yukto bhUtvA 'joeI' yunakti parisamApayati ? bhagavAnAha-'tA puNNavamuhi ceva' tAvat punarvasu nakSatreNaiva yukto bhUtvA sUryo dvApaSTitamA caramAmamAvAsyAM parisamApayatIti mAvaH / kathamityAha-'puNabasUrNa' punarvasUnAM . punarvamunakSatrasya khalu, ityAdi muhUrttAdikaM sarva 'jahA caMdassa' yathA candrasya zepatvena proktaM tathaiva vAcya miti / sUtram // 9 // tadevaM candrasUryayoramAvAsyA parisamAptiviSayakaM prakaraNaM proktam, sAmprataM yannakSatra tAdRzanAmakaM, tadeva vA, tAsminneva deze'nyasmin vA deze yAvatparimitakAlamAzritya punazcandreNasaha yogaM yunakti tAvanta kAlaM nirdigannAha-'tA je NaM ajjanakkhatteNaM' ityAdi / mUlam-tA je NaM ajjaNakkhatteNa caMde joyaM joei, jaMsi desaMsi se NaM imANi aTTha egRNavIsAI muhuttasayAI, cauvIsaM ca bAvaThibhAge muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahiA chittA chAba ica cuNiyA bhAge uvAiNAvittA puNaravi se caMde aNNeNaM sarisaeNaM ceva NakyataNa joyaM joei aNNaMsi desaMsi / tA je Na ajja NakkhatteNa caMde joyaM joei jasi desaMsi se Na imAI solasaaTThatIsAiM suhRttasayAI auNApaNNaM ca vAvaTThibhAge muhuttassa, vAvaTimAgaM ca sattahihA chittA paNNahiM cuNNiyAmAge uvAiNAvittA puNaravi se NaM caMde te NaM ceva NakkhatteNaM joei aNNaMsi desaMsi / tA je NaM ajjaNakkhattaNa caMda joyaM joeDa jasi desaMsi se NaM imAI cauppaNNamuhuttasahassAI Nava ya muddatta sayAI uvAdaNAvinA puNaravi se caMde aNNeNaM tArisaeNaM ceva NakkhatteNa joya joeDa taMsi Temami / nA jeNaM ajja NakkhatteNa caMde joyaM joeDa jaMsi desaMsi se NaM imAI ega muhuttamayasahassa aTTANauDaMca muhattamayAI uvADaNAvittA puNaravi se caMde te NaM ceva NavattaMNa joyaM joeTa taMsi demaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNa sUrie joyaM joei jasi desaMmi se Na imAI tiNi chAbaTTAI rAuMdiyasayAI uvAiNAvittA puNaravi se mUrie agNa tArisaeNaM ceva NakhattaNa joyaM joei tasi desasi / tA je NaM ajja naksatteNaM suriNa joyaM joeDa jaMsi desaMsi se Na imAI satta dudhIsAI rAI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkAprA. 10prA mA 22sU. 10 nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 465 divasayAI uvAiNA vittA puNaravi se sUrie teNaM ceva NakkhatteNaM joya joei tasi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNa sUrie joyaM joei jaMsi desaMsi se NaM imAI ahArasatIsAI rAIdiyasayAI uvAiNAvittA puNaravi sUrie aNNeNaM tArisaeNaM caiva NakkhatteNa joyaM joer3a taMsi desaMsi / tA jeNaM ajja NakkhatteNaM sUrie joyaM joei jaisi desaMsi seNaM imAI chattIsaM sahAi rAIdiyasayAI uvAiNAvittA puNaravi se : sUrie teNaM NakkhatteNaM joyaM joei taMsi desaMsi sU0 // 10 // chAyA tAvat yena adya nakSatreNa candraH yogaM yunakti yasmin deze sa khalu imAni aTa ekonaviMzAni muharttazatAni caturviMzatiM ca dvApaSTibhAgAn muharttasya, dvApaSTibhA ca saptadhA chatvA paSTi cUrNikAbhAgAn upAdAya punarapi sa candraH anyena sadRza hra nakSatreNa yogaM yunakti anyasmin deze / tAvat yena adyanakSatreNa candraH yogaM yunakti yasmin deze sa khalu imAni poDaza apratriMzAni muhata zatAni ekonapaJcA zApabhAgAn muharttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chittvA paJcaSaSTiM cUrNikA bhAgAn upAdAya punarapi sa khalu candraH tenaiva nakSatreNa yogaM yunakti anyasmin deze / tAvat yena adyanakSatreNa candraH yunakti yasmin deze sa khalu imAni catuSpaJcAzanmuhUrtta - sahasrANi nave ca muharttazatAni upAdAya punarapi sa candraH anyena tAdRzenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze / tAvat yena adyanakSatreNa candraH yogaM yunakti tasmin deze sa khalu imAni ekaM muharttazatasahasram aSTAnavatiM ca muharttazatAni upAdAya punarapi sa candraH tenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze tAvat yena atha nakSatreNa sUrya yogaM yunakti yasmindeze sa khalu imAni trINi paTSaSThAni rAtrindivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH anyena tAdRzenaiva nakSatreNa yoga yunakti tasmin deze ' / tAvat yena adyanakSatreNa sUryaH yogaM yunakti tasmin deze sa khalu imAni saptadvAviMzAni rAtri ndivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH tenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze yena ayanakSatreNa sUryaH yogaM yunakti yasmin deze sa khalu imAni aSTAdaza triMzAni rAtrindivazatAni upAdaya punarapi sUryaH anyenaiva nakSatreNa yogaM yunakti tasmin deze / tAvat yena adya nakSatreNa sUryaH yogaM yunakti yasmin deze sa khalu imAni SaTtriMzat paSTAni rAtrindivazatAni upAdAya punarapi sa sUryaH tenaiva nakSatreNa yoga yunakti tasmin deze // sU0 10 // '' / vyAkhyA- 'tA jeNaM' iti, 'tA' tAvat 'je NaM ajja NakkhatteNaM' yena nakSatreNa atha vivakSite dine 'caMde' candraH 'joyaM joer3a' yogaM yunakti karoti 'jaMsi desaMsi ' yasmin deze, 'se NaM' sa khalu candraH 'imAI' imAni vakSyamANasaMkhyakAni kiyatsaMkhyakAnItyAha - aTThaegUNabIsAIM mRhuttasayAI' ekonaviMzatyadhikAni aSTau muhUrttazatAni ' muhuttassa' ekasya ca muhUrttasya 'cauvIse 'vAvadvibhAge' 'caturviM gatiM dvApaSTibhAgan 'vAvadvibhAgaM ca ' ekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattA chittA' saptaSaSTidhA saptapaSTivibhAgaiH chittvA - vibhajya tatsambandhinaH 'chAvaTTi ca cuNNiyAbhAge' SaSTica' 'cUrNikAbhAgAn saptaSaSTibhAgAn 'uvAiNA vittA' 'upAdAya gRhItvA 'atikramyetyarthaH 59 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62/67 466 . candraprAptisUtre 'puNaravi se caMdeM punarapi sa candraH 'aNNeNaM sarisaeNaM ceva NakkhatveNaM' anyena apareNa sadRza kenaiva sadRzanAmakena nakSatreNa 'joyaM joei' yogaM yunakti-karoti, kutretyAha 'aNNaMsi desaMsi anyasmin deze, na tu tatraiveti / atreyaM bhAvanA-iha candra-sUrya-nakSatrANAM madhye nakSatrANi sarva zIghragatIni, tebhyaH sUryA mandagatayaH, tebhyo'pi candrAmandagatayaH, etaccAne sUtrakAraH svayameva vakSati SaT paJcAzannakSatrANi pratiniyatApAntarAladezasthitAni cakravAlamaNDalatayA vyavasthitAni sadAkAlamekarUpatayA paribhramanti tatrASTAviMzatinakSatreSu kila yugasyAdau candro'bhijinnakSatreNa saha yoga prApnoti sa ca candro'bhijinnakSatrayogamupAgataH san zanaiH zanaiH pazcAdavapvaSkate apasarati tasya nakSatrebhyo'tIvamandagatitvAta, tato navAnAM muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya caturvizati dvApaSTi bhAgAnAm ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTisaptapaSTibhAgAnAm (9-1) atikrame purataH zravaNena saha yogamupagacchati tatastato'pi zanaiH zanaiH pazcAdavapvaSkamAna striMzatA muhUrtaH zravaNena saha yoga samApya purato dhaniSThayA saha yogaM karoti / evaM nakSatrANAM svaM svaM muhUrttasthitikAlamAcakSya sarvairapi nakSatraiH saha yogakAraNaM vaktavyaM yAvat--uttarApADhAnakSatreNa saha yogaM karoti / etAvatA ca krAlenASTau zatAni ekonaviMzatyadhikAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya caturvizati dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgapaTpaSTiH saptapaSTibhAgAH (819-4) bhavanti, tathAhi 6i267 tatrASTAviMzatinakSatrepu uttarA bhAdrapadA 1, rohiNi 2, punarvasuH 3, uttarAphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarApADhA 6 ceti paD nakSatrANi pazcacatvAriMzanmuhUrtAtmakAnItyete SaT, pazcacatvAriMzatA guNyante jAte saptatyadhike dve zate (270), muhUrtAnAm , tathA zatabhiSak 1, bharaNo 2, ArdrA 3, azleSA 4, svAtiH 5, jyeSTA 6 ceti pada nakSatrANi pazcadazamuhUrtAtmakAnIti pada, paJcadazamirguNyante jAtA navatimuhUrtAnAm (90) / tathA-zravaNaH 1, dhaniSThA 2, pUrvabhAdrapadA 3, revatI 4, azvinI 5, kRttikA 6, mRgaziraH 7, puSyaH 8, maghA 9, pUrvAphAlgunI 10, hastaH 11, citrA 42, anurAdhA 13, mUlam 14, pUrvASADhA 15, ceti pazcadazanakSatrANi triMzanmuhUrtAtmakAnIti paJcadaza, triMzatA guNyante jAtAni pazcAzadadhikAni catvAri zatAni (150) muhartAnAm / tathA zepamekamabhijinnakSatraM, tacca caturviMzati dvApaSTibhAga-paT paSTi saptapaSTibhAga yukta nava muhUrtAtmakam (92366), tata ekasyaitatpramitena guNane jAtaM tadeva (9 / 24 / 66) . 2466 evaM sarveSAmaSTAviMzaninakSatramuhUrtAnAmekatramIlane yathoktA (819 66) muhUrtasaMkhyA / epa Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA0prA.22sU.10 nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 467 etAvatparimito nakSatramAsaH / tata etad yogaparisamAptyanantaraM yad abhijinnakSatramatikrAntaM tadapareNa dvitIyenAmijinakSatreNa saha navamuhUrtAdikAlaM candro bhogamupAgacchati tataH paramapareNa dvitIyenASTAviMzatinakSatrasambandhinA zravaNanakSatreNa saha candro yogamaznute, evaM pUrvavadeva tAvad vAcyaM yAvaduttarApAdAnakSatram / tadanantaraM bhUyaH prathamenavAbhijinnakSatreNa saha yogamupAgacchati / tataH prAguktakramaNa zravaNAdibhiH evaM sakala kAlamapi vijeyam tato vivakSite dine yasmit deze yena nakSatreNa saha candro yogamagacchat , sa yathokta-muhUrtasaMkhyAtikrame punastAdRzenaivApareNa nakSatreNa saha anyasmin deze yogamaznute kintu na tenaiva nApi ca tasmin deze iti punarapyAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajja' adyavivakSite dine 'jeNaM NakkhatteNaM' yena nakSatreNa saha 'caMde' candraH 'joyaM joei' yogaM yunakti-karoti 'jaMsi desasi' yasmin deze 'se gaM' sa khalu candraH 'imAi" imAni vakSyamANAni, tAnyevAha-'solasaatisAI muhattasayAI' poDaza aSTatriMzAni aSTatriMzadadhikAni poDaza muhattaMgatAni 'auNApaNNaM ca bAvahibhAge muhattassa' ekonapaJcAzataM ca dvASaSTibhAgAn muhUrtasya, tathA 'vAcaTThibhAgaM ca' ekaM dvApaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptapaSTighA chittvAvibhajya tatsambandhinaH 'paNNahi~ cuNiyA bhAge' paJcapaSTiM cUrNikAbhAgAn (1638-1965 ) 6267 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhotvA atikramyetyarthaH 'punaravi' punarapi 'se NaM caMde sa khalu candraH 'te NaM ceva NakkhatteNaM' tenaiva nakSatreNa 'joyaM joei' yogaM yunakti, kutretyAha-'aNNasidesaMsi' anyasmin dezo, kintu na tasminneva deze / kutaH ? ityAha iha punastasminneva tenaiva nakSatreNa saha yogo yugadRyakAlAtikrame yathArthaH kevala vedasA jyotizcakragate rupalabdhaH / jambUdvIpe ca paTpaJcAzadeva nakSatrANi, tato vivakSitanakSatrayoge sati tata Arabhya paTpaJcAzannakSatrAtikrame tena nakSatreNa saha yogamaznute / paTpazcAzannakSatrAtikramazca prAguktASTAviMzatinakSatramuhUrtasaMkhyAdviguNasaMkhyayA bhavati, bhaSTAviMzati nakSatramuharttasaMkhyA ca ekonaviMzatyadhikAni aSTamuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturviMzati-paSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paT paSTiH saptapaSTibhAgAH ( 819-2466 ) iti prAkpradarzitameva, tadviguNA yathoktA saMkhyA bhavati, tata uktam 'solasa advatIsAI muhuttasayAI' ityAdi / tadevaM tAdRzena tena vA-nakSatreNa saha anyasmin yAvatA kAleNa punarapi yogaH samupajAyate tAvAn kAlavizeSaH pratipAditaH, sAmprataM tasminneva deze tAdRze tena vA nakSatroNa saha punarapi yAvatA kAlena yogo bhavati tAvantaM kAlavizeSa pratipAdayannAha-'tA jeNaM ajja NakkhateNa / 62/ Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisUtre 368 ityAdi, 'tA' tAvat 'jajja' adya vivakSite dine 'jeNaM NakkhatteNaM' yena nakSatreNa 'caMde' candraH 'joyaM joei' yogaM yunakti 'jasi desaMsi' yasmin deze 'se NaM' sa khalu candra: 'imAI', imAni vakSyamANasaMkhyakAni, tAnyevAha - 'cauppaNNamuhuttasahassAI' catuSpaJcAzanmuhUrttasahasrANi 'NavayamuhuttasayA' nava ca muhUrttazatAni (54900) 'uvAiNAvicA' upAdAya atikramya 'punaravi' punarapi bhUyo'pi ' se caMde' sa candra 'aNNeNaM tArisaeNaM ceca NakkhatteNa' anyena tAdRzenaiva, nakSatreNa 'joyaM joeIM' yogaM yunakti karoti, kutretyAha- 'taMsi desaMsi' tasminnaiva deze, iti / atra bhAvanA 1 ttham - vivakSite yuge vivakSitAnAmaSTAviMzati nakSatrANAM madhye yena nakSatreNa saha yasmin deze yadA candrasya yogo jAtastato bhUyastasminneva deze tadaiva tenaiva nakSatreNa saha yogo vivakSitayugAdArabhya - tRtIye yuge bhavati, na tu dvitIye, kutaH ? ityAha--daha yugAdita Arabhya prathame nakSatramAse ekAni aSTAviMzatinakSatrANi samatikrAntAni dvitIyena nakSatramAsena temyo'parANi dvitIyAni, tato bhUyastRtIyena nakSatramAsena tAnyeva prathamAnyaSTAviMzatiM nakSatrANi, caturthena bhUyastAnyeva dvitIyAni aSTAviMzati nakSatrANi samatikrAntAnIti / evaM sakalakAlam | yuge ca nakSatramAsAH saptaSaSTiH / sA ca saptaSaSTisaMkhyA vipameti vivakSitayugaparisamAptikAle'nyasya yugasya prArambhe yAni vivakSitayugasyAdau bhuktAni nakSatrANi santi tebhyo'parAnyeva dvitIyAni nakSatrANi bhogamupayAnti, kintu na tAnyeva yugadvaye ca catustriMzadadhikamekaM zataM (134) mAsAnAM bhavati / sA ca catutriMzadadhikazatasaMkhyA nakSatramAsAnAM sameti dvitIya yugaparisamAptikAle paTpaJcAzadapi nakSatrANi samAptimupagacchanti, tato vivakSitayugAdArabhya tRtIye yuge tenaiva nakSatreNa tasminneva deze tadA candrasyayogo bhavati / yuge cAhorAtrANAmaSTAdazazatAni triMzadadhikAni (1830) ekaikasmizcAhorAtre muhUrttAstrigad bhavantItyatastrizadadhikAnAmaSTAdazazatAnAM (1830) triMzatA guNane bhavati yathoktA - saMkhyA catuSpaJcAzad muharttasahasrANi navagatAdhikAni ( 54900), iti / yathoktamuhUrtta - saMkhyAtikrame ca tAdRzenaiva anyena nakSatreNa saha candrasya yogastasminneva deze bhavati, kintu na tena nakSatreNa nAnyasmin vA deze, iti / punarapyAha - 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajja' adya 'je NaM NakkhatteNaM' yena nakSatreNa 'caMde' candra' 'joyaM joer3a' yogaM yunakti 'jaMsi desaMsi ' yasmin deze 'se NaM' sa khalu candraH 'imAi' imAni vakSyamANasaMkhyakAni, tAnyeva ' pradairyante'egaM muhattasayasa hastaM ' ekaM muhUrtAtasahasram 'aTThANaur3a ca muhattasayAI' aSTanavati ca muhUrtazatAni, arthAt ekaM lakSya, navasahasrANi aSTa gatAni muhUrtAnAm (109800) 'uvAiNAvittA' upAdAya - atikramya, 'punaravi' punarapi 'se caMde' sa candra. 'te NaM NakkhatateNaM' tena nakSatreNa 'joyaM joeDa' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi' tasmin deze / bhAvanApUrvavadeva, vizeSastvetAvAneva -atra yugakAla. - payadhika pazina (3669 ) pramitA'horAtrANAmasti, tata epa rAzirekaika - Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA.10prA prA 22sU 10 sU.ca. nakSatreNa saha yogakAlanirUpaNam 469 sminnahorAtre triMzanmuhartA bhavantIti triMzatA guNyate, guNite ca jAyante yathoktam-eka lakSam navasahasrANi, aSTa ca zatAni (109800) muhUrtAnAmiti / evaM tAdRzena tena vA nakSatroNa saha tasmin deze, anyasmin vA deze candrasya yogakAlapramANamabhihitam, sAmprataM sUryavipaye tadevAha-'tA je NaM' ityAdi / 'tA jeNaM' iti 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSite divase 'je NaM NakkhatteNaM' yena nakSatroNa saha 'sarie sUrya. 'joyaM joeI' yogaM yunakti 'jasi desaMsi' yasmin deze, 'se NaM' sa khala-sa eva sUryaH 'imAI' imAni vakSyamANasaMkhyakAni rAtrindivAni tAnyevAha-'tiNi chAvaTAI rAiMdiyasayAI' trINi paTpaSTayadhikAni gatridivazatAni (366) paTpaSTayadhika trizata sakhyakAhorAtrANi 'uvAiNAvittA' upAdAya-atikramya 'puNaravi se mUrie' punarapi sa sUryaH 'aNNeNa tArisaeNaM ceva NakkhattaMNa' anyena tAdRzenaiva tatsadRzeNaiva nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti kintu na tenaiva pUrvamuktena nakSatroNa saha yogaM yunakti, kutra deze ? ityAha'taMsi desaMsi' tasminneva deze, nAnyasmin deze iti bhAvaH / kathamiti cedAha iha candra ekena nakSatramAsenASTaviMzati nakSatrANi bhukte, sUryastu paTTpaSTayadhikaistribhirahorAtrazatairaSTAviMzati nakSatrANi mukte'taH paTpaSTayadhikatrizatAhorAtrapramita ekaH sUryasaMvatsaro bhavati, evaM paTpaSTayadhikaitribhirahorAtragatairanyAnyapi dvitIyAnyaSTAviMzati nakSatrANi sUryaH paribhuikte / tatpazcAd bhUyo'pi tAnyeva prathamAnyaSTAviMzati nakSatrANi tAvadbhirevAhorAtraiH krameNa sUryo yogaM yunakti, evaM SaTSaTyadhikai tribhizatairahorAtrairatikrAntaiH sUryasya tasminneva deze tAdRzenaivApareNa nakSatreNa saha yogo bhavati kintu na tenaiva nakSatreNeti / 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSitadine 'jeNaM nakkhatteNa' yena nakSatreNa saha 'sarie' sUryaH 'joyaM joei' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi' tasmin deze se NaM sa khalu sUryaH 'imAI' imAni vakSyamANAni, tAnyevAha-'sattaduttIsAiMrAIdiyasayAI' dvAtriMzadadhikAni saptarAtrindivazatAni (732) 'uvAiNAvittA' upAdAyaatikramya 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi 'se sarie' sa sUryaH 'te NaM ceva NakkhatteNa' tenaiva nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti 'taMsi desaMsi tasmin deze / bhAvanA prAkRtA, tadanusAreNAtrApi karttavyeti / 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'ajja' adya vivakSitadine ' jeNakhate yena nakSatroNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM joei' yogaM yunakti kutretyAha-jaMsi desaMsi' yasmin deze 'se NaM' sa khala sUryaH 'imAI' imAni-vakSyamANAni, katisaMkhyAnItyAha-'aTThArasatIsAIrAiMdiyasayAI' triMzadadhikAni aSTAdazarAtrindivazatAni triMzadadhikASTAdazazata (1830) saMkhyakAhogatrAn 'uvAiNAvittA' upAdAya vyatikramya puNaravi punarapi bhUyo'pi 'se sarie' sa sUryaH 'aNNeNaM tAriseNaM ceva NakkhatteNa' anyena-apareNa tAdRzenaiva nakSetraNa 'joyaM jo', Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 candraprAptisUtre yogaM yunakti na tu tenaiva, kutretyAha-'taMsi desaMsi' tasminneva deze yatra deze sUryeNa pUrva yogo yojitastatra yoga yunaktItyarthaH / kathamiti ce ducyate iha yuge triMzadadhikAni aSTAdazazatAni sItranTivAnAM bhavanti, natra mUryo vivikSitadinAdArabhya tRtIyasaMvatsare tasminnevadeze tasminneva divase tenaiva nakSatreNa saha yoga yunakti / yuge ca sUryavarSANi paJca bhavanti, tata stRtIye paJcame vA sUryasaMvatsare mUryasya tenaiva nakSatreNa tasminneva kAle yogo bhavati, natu yugAtikrame paSThe varSe, ata evoktam 'sUre aNNeNaM ceva NakkhatteNaM joyaM joei' iti / 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ajma' adya vivakSitadine 'jeNaM NakkhatteNaM yena nakSatreNa saha 'sUrie' sUryaH 'joyaM joei' yoga yunakti 'jasi desaMsi' yasmin deze se NaM' sa khalu sUrya imAni vakSyamANAni, tAnyevAha'chattIsaM sahAI rAidiyasayAI' patriMzat paSTayadhikAni rAtrindivazatAni paSTayadhika patriMgacchatAni (3660) rAtrindivAnAM bhavantIti, tAni 'uvAiNAvitA' upAdAya-atikramya 'puNaravi' punarapi bhUyo'pi 'se surie' sa sUryaH 'teNaM ceva NakkhatteNaM' tenaiva nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti, kutratyAha-'tasi desaMsi' tasminneva deze yogaH samutpadyate iti bhAvaH / ayamAzayaH-yugadvaye paSTayadhikAni patriMzacchatAni rAtrindivAnAM bhavanti, yugadvaye ca daza sUryavarSANi bhavanti tata eva yugadvayAtikrame ekAdaze varSe sUryasya tenaiva nakSatreNa saha tasminnevadeze yogaH samAgacchatIti ||suutr 10 // ayeha jambUdvIpe dvau candrau dvau sUryo, ekaikasya candrasya grahAdiparivAro bhinna eva bhavatIti zrutvA kazcidevamapi manyate yat maNDalepu candrAdInAM gatirbhinnakAlikI bhinnakAlikazca tepA nakSatrAdibhiH saha yoga bhavitumarhet ? iti tatastadAzaGkApanodArthamidamAha-'tA jayANaM ime caMde' ityAdi mUlam-tA jayA Na ime caMde gaisamAvaNNae bhavai tayA NaM iyarevi caMde gai samA caNNae bhavaDa / jayA NaM iyarevi caMde gaisamAvaNNae bhavai tayANaM ime vi caMde gai samAvaNNae bhavaTa / tA jayA NaM ime sUrie gaisamAvaNNae bhavai tayA NaM iyarevi sarie gai samAvaNNae bhavada / jayA Na iyare sUrie gai samAvaNNae bhavai tayA NaM imevi sUrie gaha samAvaNNae bhavaTa / evaM gahAvi, NavattAvi / tA jayA NaM ime caMde jutta joeNaM bhavai tayANaM Tayarevi caMde jutte joeNaM bhavaDa / jayA Na iyare caMde jutte joeNaM bhavai tayANaM imevi caMde jutte joeNaM bhavaH / evaM sUrevi, gahAvi NakkhuttAvi / sayAviNaM caMdA juttA joehiM mayAviNaM mUriyA juttA joehiM, mayAtri NaM gahA juttA joehiM, sayAvi NaM NakyatA juttA joehiM, duhI vi NaM sUrA junA joehi duhao vi NaM gahA juttA joehi Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkAprA. 10prA. prA. 22 sU. 1 nakSatrakSetra paribhAga nirUpaNam 471 duo vi NaM NakkhattA juttA joehiM / maMDala sayasa hasseNaM aTThANauyAe saehiM chittA iccesa Nakkhatta khettaparibhAge Nakkhattavijaya pAhuDetti Ahie timi || sUtram // 11 // "dasamassa pAhuDassa bAvIsaima pAhuDapAhuDaM samattaM " 10-22 dasamaM pAhuDaM samattaM // 10 // chAyA - tAvat yadA khalu ayaM candraH gatisamApannako bhavati tadA khalu itaro'pi candraH gatiHsamApannako bhavati / yadA khalu itaro'pi candraH gatisamApannako bhavati tadA khalu ayamapi candraH gatisamApannako bhavati / tAvat yathA khalu ayaM sUryaH gati samApanna ko bhavati tadA khalu itaro'pi sUryaH gatisamApannako bhavati / yadA khaluitaraH sUryaH gatisamApannako bhavati tadA khalu ayamapi sUryaH gatisamApannako bhavati / evaM grahA api, nakSatrANyapi / tAvat yadA khalu ayaM candraH yuktaH yogena bhavati tadA khalu itaro'pi candraH yuktaH yogena bhavati / yadA khalu itaraH candraH yuktaH yogena bhavati tadA khalu ayamapi candraH yukta. yogena bhavati / evaM sUyo'pi grahA api nakSatrANyapi / sadA'pi khalu candrau yukta yoge. sadApi khalu sUryo yuktau yogeH, sadApi khalu grahAH yuktA yogeH sadApi khalu nakSatrANi yuktAni yogaH, ubhayato'pi khalu candrau yuktau yogeH, ubhayato'pi khalu sUryo' yuktau yogeH ubhayatopi khalu grahAH yuktAH yogaH, ubhayatopi khalu nakSatrANi yuktAni yogeH / maNDalaM zatasahasreNa aprAnavatyazataiH chittvA ityeSa nakSatrakSetraparibhAgaH nakSatra vivaye prAbhRtamiti AkhyAtaH iti bravImi // sUtram 11 // " dazamasya prAbhRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRtaprAbhRtaM samAptam dazamaM prAmRtaM samAptam | 10|| vyAkhyA- 'tA jayA NaM' iti 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'ime' ayaM yasmin kAle yaH pratyakSata upalabhyamAno bharatakSetraprakAzako vivakSitaH 'caMde' candraH vivakSite maNDale 'gaisamAvaNNae bhavai' gatisamApannakaH gatimAn bhavati 'tayA NaM' tadA khalu tasmin kAle 'iyare vi caMde' itaro'piya airavatakSetraM prakAzayati sa vivakSitazcandraH 'gaisamAvaNNae ' gati samApanna ko gati yuktaH 'bhavai' bhavati / 'jayA NaM' yadA khalla 'iyare vi caMde' itaro'pi airavata kSetra prakAzakazcandraH tasminneva vivakSite maNDale 'gaisamAvaNNae bhavai' gati samApannakaH gatiyukto bhavati 'tayA NaM' tadA 'khala 'ime vi caMde' ayamapi bharata kSetra prakAzakazcandro'pi ' gaisamAvaNNae bhavai' gatisamApannako bhavati bharatakSetra prakAzakazcandraH airavatakSetraprakAza kazcandrazcetyubhAvapi candrau svasvavivakSitamaNDale samakAlameva gatiyuktau bhavata iti bhAvaH / atha sUryaviSaye tadevAha - 'tA jayA NaM ime sarie' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA yasmin kAle khalu 'ime' ayaM bharatakSetraprakAzaka : 'sUrie' sUrya : ' gaisamAvaNNae bhavai' gati samApannakaH gatimAn bhavati 'tayA NaM' tadA tasminneva kAle khala 'iyarevi sUrie' itaro'pi Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 candraprAptisUtre airavatakSetraprakAzako'pi sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavai' gatisamApannako gatiyukto bhavati / 'jayA NaM' yadA khala 'iyare sarie' itaraH airAvatakSetraprakAzakArI sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavaI' gatisamApannako gatiyukto bhavati 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khala vivakSite maNDale 'ime vi surie' ayamapi bharatakSetraprakAzako'pi sUryaH 'gaisamAvaNNae bhavaI' gatisamApannakaH gatimAn bhavati / bharatakSetrasUrya. airavatakSetrasUryazcetyubhAvapi sUryo svasva kSetre sva sva vivakSitamaNDale samakAlameva cAraM carata iti bhAvaH / evaM gahAvi, evam-anenaiva rItyA grahA api bharatakSetracAriNaH airakhatakSetra cAriNace tyubhayepi grahAH parasparaM samakAlameva sva sva kSetre vivakSitamaNDale cAraM caranti, itibhAvaH / tathA evameva 'nakkhattAvi' nakSatrANyapi bharatakSetracArINi airavatakSetracArINi cetyubhayAnyapi nakSatrANi parasparaM sva sva vivakSitamaNDale gatiyuktAni bhavanti, iti bhAvaH / athaiteSAmeva yogavipaye prAha-'tA jayA NaM ime caMde jutte jogeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA * yasminna kAle khala 'ime caMde' ayaM bharatakSetracArI candraH jutte' jogeNaM' yena yogena yukto bhavati 'tayA NaM' tadA tasmin kAle khala 'iyare vi caMde' itaro'pi airavatakSetrastho'pi candraH 'jutte jogeNaM bhavaI' tenaiva yogena yukto bhavati / 'jayA NaM' yadA yasmin kAle khalu 'iyare caMde' itaraH aivatakSetrasthazcandraH 'jutte jogeNaM bhavaI' yena yogena yukto bhavati 'tayA NaM' taTA tasmin kAle khalu 'ime vi caMde' ayamapi bharatakSetrasthazcandraH 'jutte jogeNaM bhavaI' tenaiva yogena yukto bhavati / bharatakSetrasthazcandraH airavatakSetra sthazcandrazcetyubhAvapi candrau samakAlameva svastrakSetre sva sva maNDale samayesu yuktI bhavata iti bhAvaH / 'evaM' evam-anenaiva rItyA 'sUre vi sRryo'pi 'gahAvi' grahA api 'NakkhattAvi' nakSatrANyapi sUryagrahanakSatrANyapi bharatairavatakSetracArINi parasparaM svakSetre stra sva maNDale samakAlaM samAnayogayuktAnyeva bhavantIti tAtparyam / athopasaharana madAkAlaviSaye prAha-'sayA viNaM' ityAdi, 'sayA vi Ne' sadApi sarvakAle'pi khala 'caMdA' candrau bhagtairavatakSetravattinau dvAvapi candrau 'juttA joehi' yukto yogaiH samacAra cAriNau bhavataH / evaM 'sayA vi NaM' sadApi khalu 'sUriyA' sUryo 'juttA jogehiM yoga yuktI samarUpAveva bhavataH / 'sayAvi NaM' sadApi khalu 'gahA grahAH jutA jogehiM yogairyuktA samarUpA eva bhavanti / 'mayAvi gaM' sadApi khalu 'NakkhattA' nakSatrANi 'juttAjogehiM yogairyutAni samarUpANyeva bhavanti / atha dizamAzritya prAha-'duhao vi NaM' ityAdi, 'duhayo vi NaM' ubhayano'pi dakSiNottarayo. pUrvapazcimayorvA khala 'caMdA' candrau 'juttA jogehi yogairyuktau samarUpeNaiva bhavataH / evam 'duDao vi NaM' ubhayato'pi dakSiNottarayo pUrvapazcimayorvA 'sUriyA' sUryo 'juttA jogahi' yogayuktau samarUpeNava bhavataH / 'duhao viNa' ubhayato'pi khalu 'gahA' grahAH 'juttAjogeTiM' yogairyukA samanchapegaiva bhavanti duhao viNaM' ubhayato'pi khalu 'NakkhattA' nakSa Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranaptiprakAzikATIkA prA.10prA.prA.22 sU.11 nakSatrakSetraparibhAganirUpaNam 473 trANi 'juttA jogehi' yogairyuktAni samarUpeNaiva bhavanti / atha prAbhRtopasaMhAramAha-'maMDalaM' ityAdi 'Nakkhattavicae' asmin nakSatravicaye nakSatravicayanAmni dazamasya prAbhRtasya 'pAhuDetti' dvAviMzatitame prAbhRtaprAmRte 'iccesa' ityeSaH pUrva pratipAditaH 'NakkhattakhettaparibhAge' nakSatrakSetra paribhAgaH upalakSaNAt candrasUryagrahanakSatrakSetraparibhAgaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH kathamityAha'maMDalaM' maNDalaM candrAdimaNDalaM svena svena kSetradvayasamilitaiH paT paJcAzatA nakSatrai ryAvanmAnaM kSetraM vyApyamAnaM saMbhAvyate tAvanmAtraM kSetraM vuddhiparikalpitaM 'sayamahasseNaM adrANauyAe sarahiM zata sahaneNa-lakSaNa-aSTAnavatyAca zataiH aSTAnavatizatAdhikena lakSaNa ekena lakSeNa nava sahanaiH aSTazataiH nava sahasrAdhikApTAgatottareNaikena labheNetyarthaH (109800) 'chittA' chitvA vibhajya vyAkhyAtaH, epa nakSatrakSetraparibhAgaH nakSatraviyacanAmakaM prAbhRtaprAbhRtamasnoti khyAtamiti bhAvaH / 'tivemi' iti bravImi, iti--etadanantaroktaM sarva bravImi yathA bhagavanmukhAnchUtaM tathaiva kathayAmoti sudharmasvAmivacanametat / athavA ziSyANAM vizvAsadADha!tpAdanArtha kathayati-etad bhavagadvacanaM tataH sarva satyameveti vratImi tato bhavadbhiH sarva satyamiti pratyetavyameveti // sUtram 11 // dazamasya prAbhRtasya dvAviMzatitamaM prAbhRta prAmRtaM samAptam // 10 // 22 // iti zrI-vizvavikhyAta--jagadallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapayanaikagranthanirmApaka-vAdi-mAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya' padabhUpita kolhApurarAjaguru vAlabrahmacAri-jainazAstrAcArya-jainadharmadivAkara zrIghAsIlAla vrativiracitAyAM 'candraprajJapti' sUtrasya candrApti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAm dazamaM prAmRtaM samAptam // 10 // Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "athaikAdaza prAbhRtam " gataM dazamaM prAmRtam, tatra candrasUryaiH saha nakSatrANAM yogaH proktaH adhunaikAdazaM prAbhRtaM prArabhyate, atra--pUrva yat 'kahaM saMvaccharANAmAI' kathaM saMvatsarANAmAdi, iti pratijJAtaM tadatra varNayiSyate iti sambandhenAyAtasyAsyaikAdazasya prAmRtasyeTamAdisUtram-'tA kaha te saMvaccharANAmAI' ityAdi / mRlam-tA kahaM te saMvaccharANAmAI Ahieti vejjaa| tattha khalu ime paMca saMvaccharA paNNattA,taM jahA-caMde 1, caMde 2, abhivaDDhie 3, caMde 4, abhivaDDhie 5 / tA eesi NaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamassa caMdassa saMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA / tA jeNaM paMcamassa abhivaDDhIyasaMvaccharassa pajjavasANaM se NaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDhe samae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahie ti vaejjA ? tA je gaM doccassa saMvaccharassa AI seNaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae / taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsADhANaM chaccIsaM muhuttA, chabbIsa ca vAvadvibhAgA mudduttassa vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA cauppaNNaM cuNiyA bhAgA sesA, taM samayaM ca NaM surie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? / tA puNavamuNA, puNavyamussa solasamuhuttA, aTTha ya bovadvibhAgA muhuttassa, vAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA vIsaM cuNiyA bhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccassa caMdasaMbaccharassa ke AI Ahieti vaejjA ? tA jeNaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe se NaM doccassa caMdasaMvaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDe samae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahie ? ti vaejjA / tA jeNaM taccassa abhivaDDhiya saMvaccharassa AI se NaM doccassa caMda saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNa joyaM joie ?, tA puvyAhi AsADhAhiM, puccANaM AsADhANaM sattamuhuttA, tevaNNaM ca vAvaTibhAgA muhuttassa vAvaTThibhAgaM ca sattahihA chittA igatAlI saMcuNiyAbhAgA sesA, taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joeDa ?, nA puNabvamuNA, puNabdhamussa NaM vAyAlIsaM mudduttA, paNatIsaM ca vAvadvibhAgAmuhattassa. bAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA sattacuNNiyAbhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNhaM saMvacchagaNaM taccassa abhivaDhiyasaMvaccharassa ke AI Ahie ti vaejjA, tA jeNaM doccamsa caMda saMvaccharassa pajjavasANe seNaM taccassa abhivaDhiyasaMvaccharassa AI aNaMtara purakhaDhe samae, tA meNaM kiM pajjavasie Ahieti vaejjA ?, tA jeNaM cautthassa caMda saMbaccharamsa AI saNaM taccassa abhivaDDhIya saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, naM samayaM ca NaM caMda keNaM NakkhaneNaM jAyaM joie ?, tA uttarAhiM AsAhAhi utta Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA. 11 sU. 1 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 475 rANaM AsADhANaM terasa muhuttA, terasa ya vAvaTTibhAgA muhuttassa, vAvaTTibhAgaM ca sattaTThihA chattA sattAvIsaM cuNiyA bhAgA sesA taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ?, tA puNavvasuNA, puNavvasussa do muhuttA, chappaNNaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvaTTibhAgaM ca sattasihA chattA sahI cuNiyA bhAgA sesA / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM cautthasta caMda saMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA, tA jeNaM taccassa abhivaDDhiya saMvaccha rassa pajja - vasANe seNaM caunthassa caMdasaMbaccharassa AI aNaMtarapurakkhaDhe samae, tA seNaM kiM pajjasie Ahiti vajjA ? tA je NaM carimassa abhivaDhiyasaMvaccharassa AI seNaM cautthassa caMdasaMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ?, tA uttarAhi AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM uNayAlIsaM muhuttA, cAlIsaM ca bAvaTTibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM caM sattaTThihA chattA caudasa cuNNiyAbhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? tA puNavvasuNA, puNavvamussa auNatIsaM muhuttA, ekkavIsaM bAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA sIyAlIsa cuNNiyAbhAgA sesA / tA eesi NaM paMcanhaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivaDhiya saMvaccharassa ke AI Ahieti vaejjA, tA jeNaM cautthassa caMda saMvaccharassa pajjavasANe se NaM paMcamassa abhivadviyasaMvaccharassa AI aNaMtara purakkhaDe samae, tA se NaM kiM pajjavasie Ahieti vaejjA, tA jeNaM paDhamassa caMdasaMvaccharassa AI seNaM paMcamasta abhivadriya saMvaccharassa pajjavasANe aNaMtarapacchAkaDe samae, taM samayaM caNaM caMde keNaM NakkhatteNaM joyaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM caramasamae, taM samayaM caNaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joya' joeDa ?, tA pusseNaM pussassa NaM egUNavIsa muhuttA teyAlIsaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvaTTibhAgaM ca sataTThiA chittA tettIsa cuNiyA bhAgA sesA // sUtram 1 // // ekkArasamaM pAhuDaM samaMta // 11 // chAyA - tAvat kathaM te saMvatsarANAmAdiH AkhyAtaH 1 iti vadet, tatra khalu ime paJcasaMvatsarAH prakSaptAH, tadyathA - cAndraH 1, cAndraH 2, abhivarddhitaH 3, cAndraH 4, abhivarddhitaH 5 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamasya cAndra saMvatsarasya ka Adi AkhyAnaH ? iti vadet, tAvat yat khalu paJcamasya abhivarddhita saMvatsarasya paryavasAnaM tat khalu prathamasya cAndrasaMvatsarasya AdiH anantara puraskRtaH samayaH tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAta iti vadet yaH khalu dvitIyasya cAndra saMvatsarasya AdiH sa khalu prathamasya cAndra saMvatsarasya paryavasAna anantara puraskRtasamayaH tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti ?, tAvat uttarAbhirASADhAbhiH uttarANAmASADhAnAM SaDviMzatirmuhUrttAH SaDviMzatizca dvASaSTibhAgA muhUrttasya, dvASaSTibhAgaM ca chittvA cata Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 candraprAptisUtre ppaJcAzad carNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUrya. kena nakSatreNa yoga yunakti tAvat punarvasunA, punarvasoH poDaza muhartAH aSTha ca dvApaSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAga ca saptapaTidhA chittvA viMzatizcarNikAbhAgAH zepAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya ka AdiH AkhyAtaH 1 iti vadet, tAvat yat khalu prathamasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnaM tat khalu dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtasamayaH, tAvat sa khalu ki paryavasitaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yaH khalu tRtIyasya abhivatisaMvatsarasya AdiH sa khalu dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcArutaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti 1 tAvan pUrvAbhirApADhAbhiH pUrvANAmApADhAnAM saptamuhartAH, tripaJcAzacca dvASaSTi bhAgA muhartasya, dvApaSTibhAga va saptapaSTidhA chittvA ekacatvAriMzat carNikA bhAgAH zeSAH, tasmin samaye ca khalu sUrya kena nakSatreNa yoga yunakti 1 tAvat punarvasunA, punarvaso. khalu dvicatvAriMzad muhartAH, paJcatriMzacca dvApaSTibhAgA muharttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA sapta cUNikAbhAgAH zepAH / tAvat etepAM khalu paJcAnAM saMvatsarANa tRtIyasya abhiva. ditasaMvatsarasya ka AdiH AkhyAtaH ? iti vadet, tAvat yat khalu dvitIyasya cAndra saMvatsasya paryavasAnam tat khalu tRtIyasya abhivaddhitasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH, tAvat sa khalu ki paryavasitaH AkhyAtaH iti vadet tAvat / yaH khalu caturthasya cAndrasaMvatsarasya AdiH sa khalu tRtIyasya abhivaddhitasaMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcAmRtaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yoga yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH / uttarANAmApADhAnAm trayodazamuhartAH, trayodaza ca dvApapTibhAgA muhartasya dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA saptaviMzatizcaNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yogaM yukti ? tAvat punarvasunA, punarvasoH dvau muhattau, paTpaJcA. zad dvApaSTibhAgI muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaNidhA chittvA paTizcarNikAbhAgAH zeSAH / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthasya ca cAndrasaMvatsarasya ka AdirAkhyAtaH ? iti vadet, tAvat yat khalu tRtoyasya abhivaddhitasaMvatsarasya paryavasAna tat khalu caturthasya cAndrasaMvatsarasya AdiH anantarapuraskRtaH samayaH / tAvat sa khalu kiM paryavasitaH AkhyAtaH 1 iti vadet, tAvat yaH khalu caramasya abhivaddhitasaMvatsarasya AdiH sa salu caturthasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcAtkRtaH samayaH / tasmin samaye ca khalu candraHkena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH uttarASADhAnAm pakonacatvAriMzad muhattAH, canvAriMzacca dvApaSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapazidhA chittvA caturdazarNikA bhAgAH zepA / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yoga yunakti , tAvat punarvasunA. punarvasoH ekonatriMzad muhartAH ekaviMzatipiSTibhAgA muhartasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA saptacatvAriMzaccUrNikA bhAgAH zepAH / tAvat pateSAM pala paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamasya abhivadvitasaMvatsarasya ka AdirAkhyAtaH ? rati vadet tAyata yat balu caturthasya cAndrasaMvatsarasya paryavasAna tata khalu paJcamasya abhivatisaMvatsarasya thAdiH anantarapuraskRtaH samayaH tAvat sa gbalu ki paryavasitaH pAsyAtaH iti vadat, tAvat yaH khalu prathamasya cAndrasaMvatsarasyAdiH sa khaluH paJcamamya abhivaditasaMvatsarasya paryavasAnam anantarapazcAtyAtaH samayaH / tasmin Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA. 11 sU01 savatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 477 samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yogaM yunakti ?, tAvat uttarAbhirAgaDhAbhi uttarANAmApAdAnAM caramasamaye, tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yogaM yunakti, tAvat puSyeNa, puNyasya khalu ekonaviMzatirmuharttAH, tricatvAriMzacca dvApapribhAgAH muhUrttasya, dvApaSTibhAga saptapaSTidhA chittvA trayastriMzaccUrNikAbhAgA zeSAH // 11 // kAdazaM prAbhRtaM samAptam // 11 // vyAkhyA -- 'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa he bhagavan' 'te' tvayA 'sabaccharANAmAI' saMvatsarANAmAdi' 'Ahie' bhAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha - ' tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu' tatra saMvatsarANAmAdi viSaye khalu-nizcayena 'ime' ime'gre vakSyamANAH 'paMca saMvaccharA' paJca saMvatsarAH 'paNNattA' prajJaptAH kathitAH 'taM jahA' tadyathA te ime yathA - 'caMde' cAndraH cAndraH saMvatsara prathama' ' 'caMde' cAndra. punarapi cAndrasaMvatmaro dvitIyaH 2, 'abhivaDhie' abhivaddhitaH abhivarddhita' saMvatsara - stRtIyA. 3, 'caMDhe' cAndraH punazca cAndraH saMvatsazcaturtha 4, 'abhivaidie' abhivarddhitaH abhivarddhitasaMvatsaraH paJcama' 5 ete paJcasaMvatsarA kathitAH / eteSAM svarUpaM pUrva pradarzita meveti / atha saMvatsarANAmAdi pRcchati- 'tA eesiMga' ityAdi, 'tA' tAvata 'eesiNaM' eteSAM pUrvoktAnAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharaNaM' paJcAnAM saMvatsarANA madhye 'paDhamassa' prathamasya 'caMda saMvaccha rassa' cAndrasaMvatsarasya cAndrAbhidhasavatsarasya ' ke AI' ka' AdiH 'Ahie' AkhyAta' ?, 'tivae' iti vadet kathayatu he bhagavan ' bhagavAnAha - 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'je NaM' yat svacha pAzcAtyayugavarttina paJcamasyAbhivaddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam antimasamayaH 'se NaM' sa khalu samaya: ' paDhamassa caMda saMvaccharassa' prathamasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' Adirasti, sa kIdRgaH samayaH ? ityAha- 'aNaMtara purakkhaDe samae' anantara puraskRtaH samayaH pAzcAtyayugavartipaJcamAbhivarddhitaH saMvatsarAdannararahita AgAmI yaH samayaH sa iti / bhayaM prathamasaMvatsarasyAdiH kathitaH, sAmprataM paryavasAnasamayaviSaye praznottaramAha - ' tA se NaM' ityAdi, 'tA seNaM' tAvat sa khalu prathamazcAndrasaMvatsaraH kiM paryavasitaH ki paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ' 'tivaejjA' iti vadet vadatu / uttaramAha - ' tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu' 'doccassa caMda saMvaccharassa' dvitIyasya cAndra saMvatsarasya 'AI' AdiH 'se NaM' sa khalu 'paDhamassa caMdasaMvaccharassa' prathamasya cAndra savatsarasya 'pajjavasANe' paryava - sAnam antimasamayaH kIdRza: 'aNatarapacchAkaDe samae' anantarapazcAtkRtaH, anantara antararahitaH ya pazcAtkRtaH atItaH samayaH sa iti / atha tatsamaye candrayogaM pRcchati 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin savatsaraparyavasAnabhUte samaye khalu caMde candraH 'keNaM NakkhaNaM joyaM joei' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti yogaM karot iti praznaH / iha bhamr Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptisUtre dvAdazAbhiH paurNamAsIbhizcAndraH saMvatsaro bhavati, tato yadeva prAk dazamaprAmRtasya dvAviMzanitama dvAdamyAM pArNamAsyAM candranakSatrayogaparimANa sUryanakSatrayogaparimANaM ca proktaM tadeva anyUnAniriktaM paripUrNamatrApi jJAtavyam, gaNibhAvanA'pi saivakarnavyA, tadevAha sUtrakAraH 'tA uttarAhi' hunyAdi 'tA' tAvat 'uttarAhi AsADhAhiM' uttarAbhirApADhAbhiH uttarApADhAnakSatrasya catustArakanvAda bahuvacanam uttagapADhAnakSatreNa saha candro yoga yunakti, tatrApi kati muharttAn yAvat candroyoga yukti : ityatrAha- 'uttarANa' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttagaNAmApADhAnAM uttarApADhA nakSatrasya 'chabbIsa muhuttA' paddhaviMgatirmuhartAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya ca 'chabbIsa vAvahibhAgA' paDvizaniTApaSTibhAgA', 'vAdvibhAgaM ca taM dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA vinaya tegyaH 'caupaNaM' catuppaJcAzata 'cuNiyAbhAgA' vRNikA bhAgAH (26-2654 16260 'sesA' zeSAH agiSTA bhaveyuH tAvAparyantaM candra uttarApADhAnakSatreNa saha yoga yunaktIti bhAvaH / evaM zepasavatsaragatAnAmAdi paryavasAnasUtrANAM prAmRtaparisamAptiparyantaM gaNitabhAvanA karttavyA, tathAhi-sA eva dhruvagagiH 66 / 5 / 1 / ) ekasya cAndrasaMvatsarasya dvAdazapaurNamAsyo bhavantIti dvAdazabhirguNyate jAtAni saptazatAni hinavatyadhikAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya paSTiApaSTibhAgAH, ekaraya ca dvApaSTimAgasya dvAdazasaptapaSTibhAgAH (792-30) tata etasmAt "mRle satteva coyAlA" ityAdi karaNagAthAvacanAt catuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhartAH, ekasya ca muhUrttamya catuvizati piSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTiH saptapaSTibhAgAH (744-20166) abhijita mArabhya malaparyantanakSatrANAM zodhyAH, tata striMzanmuhUrtAH 62067 ekasya ca murtasya paJcatriMzad dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayodazasaptapaSTibhAgAH (18-3523) nata AgataM prathamacAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye uttarApADhAnakSatrasya paJcacatvAri anmuhatA-makatvAta tiSTanti zeSA. padaviMzatirmuhartAH paiviMganipipTimAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgagya canu paJcAgamatapaSTi carNikA bhAgAH (2 22) atha sUryasya nakSatrayogamAha-'taM samaya caNaM' nyATi, 'taM samayaM ca NaM tasmin samaye ca khallU 'mUrie' mUryaH keNaM NakkhateNaM joyaM jopaTa' kana nakSatreNa saha yoga yunakti ? uttaramAha-'tA puNavyasRNA' ityadi, 'tA' tAvat puNasvamuNA' punarvagunA punarvasunakSatreNa maha sUryo yogaM yunaktoti bhAvaH / punarvasoH kanimuhUrcAdipu 6247 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokAprA.11sU010 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 479 zeSeSu sUryo yogaM yunaktItyAha-'puNavvamussa' ityAdi, puNavvamussa' punarvasornakSatrasya 'solasamuhuttA' SoDazamuhUrtAH ekasya ca muhUrtasya 'aTThaya vAvadvibhAgA muhuttassa' aSTa ca dvASaSTi bhAgA muhUrtasya 'vAvadvibhAgaM ca dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptaSaSTidhA chitvA teSu 'vIsa cuNiyAbhAgA' viMzatizcUrNikA bhAgAH (16---) 'sesA' zeSAH avaziSTA bhaveyusta 6 / 67 2067 62/67 6/67 tparyantaM sUryaH punarvasunakSatreNa saha yoga yunakti / atrApi sa eva dhruvarAziH 66 / 5 / 1 / dvAdazabhirguNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni saptazatAni muhartAnAm, ekasya ca muhUrttasya paSTiSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAdaza saptapaSTi bhAgAH (792 6012), etasmAt puNya zodhanakam-ekonaviMzatimuhUrtAH, tricatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, trayastriMzacca saptapaSTibhAgAH (19 4333), ityetatpramANaM pUrvottarIlyA zodhyante, sthitAni zeSANi trisaptatyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya poDaza dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya SaTcattvAriMzat saptapaSTi bhAgAH (773 16/16) tata etasmAdAzezcatvAriMzadadhikasAtazata muhUrtAH, ekasya muhUrtasya ca caturvizatipaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptapaSTibhAgaH (714- 24/66) azlepAta Arabhya ArdrAparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, tatastiSThanti zeSAHaSTAviMzati muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya tripaJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya saptacatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (281347) punarvasunakSatragatAH / tata AgataM punavasunakSatrasya paJca catvAriMzanmuhUrtAtmakatvAt tasya poDazasu muharteSu ekasya ca muhUrtasyASTa dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMzatau saptaSaSTibhAgeSu (16 - :) zeSeSu sUryaH punarvasu nakSatreNa saha yogaM yunaktIti / atha dvitIya cAndrasaMvatsarasyAdi paryavasAnaviSaye prAha'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM vakSyamANAnAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM savatsarANaM madhye 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH 'ke Ahie' kaH AkhyAtaH kutra kathitaH ? 'tivaejjA' iti vadet / bhagavAnAha-'tA je Na' ityAda, 'tA' tAvat 'je NaM' yat' khala 'paDhamassa caMdasaMvaccharassa 62/67 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 480 prathamanya cAndrasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnam-antabhAga. 'se NaM' tata,khala 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndrasavatsarasya 'AI' AdirAkhyAtaH, kIdRzaH ? 'aNaMtarapurakkhaDesamae' antarapuraskRtasamayaH pUrvasaMvatsarAd antararahitaH anAgata saMvatsarAtpUrvabhAgasthitaH samaya iti / atha paryavasAna samaya mAha-'tAseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'seNaM' sa khalu samayaH "kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH kiM paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAta kathitaH / 'ti vaejjA' iti vadet vadatu bhagavan / uttaramAha-'tA je NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu taccassa' tRtIyasya 'abhivaDDiyasaMvaccharassa' amivaddhitasaMvatsarasya 'AI' Adi samayaH 'se NaM' sa khala 'doccassa saMvaccharassa' dvitIyasya cAndrAbhidhAnasya saMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM bhavati, tadgatasamayaH kIdRzaH ? ityAha 'aNaMtarapaccAkaDe anantara pazcAkRtaH dvitIya cAndravasavatsarAdantararahitaH pazcAtkRtaH pazcAdbhAgaH atItabhAgarUpaH 'samae' samaya iti / 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khala 'caMde' candraH 'keNaM NakkhattaNaM joyaM joei' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti ? uttaramAha-'tA punvAhi AsAnAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'puvyAhiM AsADhAhiM' pUrvAbhirApADhAbhiH pUrvApADhAnakSatreNetyarthaH / tatrApi katipu muhUrtepu zepeSu candraH pUrvApADhAnakSatreNa saha yoga yunakti ? tadAha puvvANaM AsADhANaM' pUrvAMNAmApADhAnAM pUrvApADhAnakSatrasya catustArakatvAd bahuvacanam, tata pUrvApADhAnakSatrasya 'sattamuhuttA' sapta muhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'tevaNNaM ca vAvaTThibhAgA' tripazcAzacca dvApaSTi bhAgAH, tathA 'vAyaTibhAgaM ca' ekaM dvApaSTibhAgaM ca 'sattaDhihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhavya tadgatAH 'igatAlIsaM' ekacatvAriMzat 'cuNiyAbhAgA' carNikA bhAgAH saptapaSTibhAgA ityarthaH (7-524) ityetAvatpramANA muhUrttA pUrvApADhA nakSatrasya yadA 'sesA' zeSAH 62/67 avaziSTAstipTeyustAvatparimitaM samayaM yAvat candraH pUrvApADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH athAsya gaNitaprakAraH pradIte dvitIya cAndrasaMvatsaraparisamAptizcaturvizatyA paurNamAsIbhirbhavatIti pUrvoktaH sa eva (66 / 5 / 1) dhruvarAzizcatuvizatyA guNyate, jAtAni-caturazItyavikAni paJcadazagatAni muhUrtAnAM, tadgatA viMzatyuttarazatasakhyakA dvApaSTi bhAgAH ekasya ca dvApaSTi bhAgasya sambanghinazcaturvizatiH saptapaSTibhAgAH (1584.12021) etasmAt rAzaH ekonaviMzatyadhikASTazata muhUrtA. ekasya ca muhUrtasya caturvizatirdApaSTibhAgAH, ekasya ca upaSTibhAgasya paTpaSTibhAgAH (819-2466) ekasya paripUrNanakSatraparyAyasya zodhya 6267 nte tata pazcAt sthitAni muhUrtAnAM saptazatAni paJcaSaSTyadhikAni, tadgatAH paJcanavati Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrazatiprakAzikATIkA prA.11 sU01 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 481 saptapaSTibhAgaH, (765 95/25 62/67 dvaSaSTibhAgAH, ekasya dvApaSTibhAgasya paJcaviMzatiH tataH 'mUle satteva coyAlA' ityAdi - karaNavacanAt catuzcatvAriMzadadhikasaptaza tamuhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaSTiH saptaSaSTibhAgAH (7442 66) abhijidAdi mUlaparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, tataH sthitAH zeSA dvAviMzatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasyASTau dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya N SarviMzatiH saptaSaSTibhAgAH- (22) gatAH / tata Agatam - dvitIya candrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye pUrvASADhA nakSatrasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt tasya sapta muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya tripaJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya dvApaSTibhAgasya ca ekacatvAriMzat saptapaSTi bhAgAH (73), zeSAstiSThanti, ityetatpramANeSu muhUrttAdiSu zeSeSu satsu candraH |62 pUrvASADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktoti / atha sUryeNa saha nakSatrayogamAha - ' taM samayaM caNaM sUrie ityAti, 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya pUrvASADhA nakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'ke NaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ? uttaramAha - ' vA puNavvasuNA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNavvasuNA' punarvasunA saha sUryaH yogaM yunakti / tatrApi muhUrttAdikamAha-'puNaccasussa NaM' punarvasoH punarvasu nakSatrasya khalu 'vAyAlIsaM muhuttA' dvitvAriMzanmuhUrttAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya ' paNatIsaM ca vAvadvibhAgA' pavatriMzacca dvASaSTi bhAgAH, 'bAvadvibhAgaM ca' tadgatamekaM dvASaSTibhAgaM ca 'sattadvihA chittA' saptaSaSTidhA chatvA vibhajya tatsambandhinaH 'satta cuNNiyA bhAgA' sapta cUrNikAbhAgAH saptaSaSTi bhAgAH + (43/35 (7) 'sesA' zeSAH avaziSTAstiSTheyustatsamaye sUryaH punarvasu nakSatreNa saha yogaM yunakauti 162/67 bhAvaH / asya gaNitaprakAraH pradarzate - atrApi sa eva dhruvarAzi: ( 6 6 | 5 |1| ) caturviMzatyA guNyate, jAtAni caturazItyadhikAni paJcadazazatAni muhUrttAnAm, tadgatAH viMzatyuttarazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturvi zatiH saptaSaSTi bhAgAH (1584 / 120 / 24 |, tata etasmAd rAzeH ekonaviMzatyadhikASTazatamuhUrttAH ekasya muhUrttasya ca caturviMzati dvaSaSTi bhAgAH, ekasva "ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (819 / 24 / 66), etAvatpramANaH paripUrNau nakSatra | 6267 61 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 candraprAptisUtre paryAyaH govyate, tiSThanti pazcAt paJcapaSTayadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm, eka muhUrtasambandhinazca, paJcanavatiSaSTibhAgAH, ekasya dvApaSTibhagasya ca paJcaviMzati saptapaSTibhAgAH, (765/ -) / tata etebhya ekonaviMzati muMitaH, ekasya ca muitasya tricatvAriMzad 62/67 dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptaSaSTibhAgAH (19+43 / 33) puSyasya zuddhAH sthitAni pazcAt paTTacatvArizadadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm ekasya ca muhartasya ekapaJcAzad dvApaSTimAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya ekonaSaSTiH saptaSaSTi bhAgAzca (746 / 51) / tataH 297 punarapi etasmAd rAzeH catuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati piSTimAgA', ekasya ca dvApaSTibhAgasya padapaSTi saptapaSTibhAgAH (7442462) azleSAthApiyantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitau pazcAt dvau muhUttau, ekasya ca mUhUrttasya SaviMzati SiSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paSTiH saptapaSTi bhAgAH (2 / 26 / 60), etAvatparimiteSu muhUrtA 'dipu 'punarvamunakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakasya gatepu ' satyu, tathA dvicatvAriMzanmuhUrteSu, ekasya ca muhUrtasya paJcatriMzati dvApaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptasu saptapaSTibhAgeSu (12 / 35/71) zepeSu satsu dvitIyacAndrasaMvatsarasya paryavasAnasamaye sUryaH punarvasunakSatreNa 'saha yoga yunatIti / atha tRtIyAbhivarddhitasaMvatsaraviSaye prAha-'tA eesiNaM' ityAdi, "tA' tAvata 'eesiNa' eteSAM pUrvoktAnAM 'pacaNhaM saMvaccharANaM'. paJcAnAM candrAdi saMvatsagaNAM madhye 'taccassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' tRtIyasyAbhivatisaMvatsarasya ke AI Ahie' ka AdirAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yat khala 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se NaM' tat khala 'taccassa abhivaDhiya saMvaccharassa' tRtIyasyAbhivatisaMvatsarasya 'AI' Adirbhavati, kIdRzaH 1 ityAha-'aNaMtara purakkhaDhe samapa' anantarapuraskRtaH samayaH, anantaraH dvitIyacAndrasaMvatsarAda antararahitaH puraskRta tRtIyAbhivaditasaMvatsarasya pUrvagataH samaya iti / atha paryavamAnaviSaye Aha-'tA se NaM kiM pajjavasie' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa pUrvokta stRtayo'bhivarddhitasavatsaraH 'kiM pajjavamie' kiM paryavamitaH koDhak paryavasAnavAna 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet / bhagavAnAha-'nA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalu 'cautthassa' caturthasya 'caMdasaMbacchAmma' cAndrasaMvaramarasya 'AI' AdiH AdisamayaH 'se NaM' sa khala samayaH taccassa Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.11 sU.1 saMvatsarANAmAdisvapanirUpaNam 483' abhivaDUDhiya saMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya. 'pajjavasANe' paryavasAnam-antaH, sa. kIdRzaH samayaH ityAha-'aNaMtarapacchA kaDe samae' anantarapazcAtkRtaH-antararahito pazcAd bhAga:rUpaH samayaH atha candrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin tRtIyAbhivaddhisaMvatsarasya paryavasAnarUpe samaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ! / bhagavAnAha-'tA uttarAhi' ityAdi 'tA' tAvat 'uttarAhi AsADhAhiM' uttarAbhirASADhAbhiH, uttarApADhAnakSatreNa saha candro yogaM yunakti / tatrApi muhUrtAdi kamAha-'uttarANaM' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmApADhAnAm uttarApADhAnakSatrasya 'terasa muhuttA / ' trayodaza muhUrtAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'terasa ya vAdvibhAgA' trayodaza, ca dvApaSTibhAgAH, 'vAvahibhAgaM ca' dvApaSTi bhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya 'sattAvIsaM cuNNiyA bhAgA' saptavizatizcUrNikA bhAgA (13 / 13 / 27) 'sesA' zeSA avaziSTAH tiSTheyustadA candra uttarASADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH / asya gaNitaprakAraH pradIte.. tRtIyAbhivarddhitasaMvatsarasya parisamAptiH saptatrizatA paurNamAsI mirbhavatIti sa eva dhruvarAzi (66 / 5 / 1 / ) saptatriMzatA guNanIyaH, tato jAtAni dvAcatvArizadadhikAni caturviMzatimuhUrtazatAni; ekasya muhUrtasya paJcAzItyadhikazatasaMkhyakA dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptatriMzat saptapaSTibhAgAH (2442 / 185/37) / tata etasmAdrAzeH ekona viMzatyadhikAni aSTau muhartazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati piSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (819 / 24 / 66) iti sakalanakSatraparyAyaparimANaM dvAbhyAM guNayitvA zodhyate; tato dvAbhyAM guNito jAto rAzi:-aSTatriMzadadhikAni SoDaza zatAni muhUrtAnAm ekasya muhUrtasya ekona paJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJcapaSTiH saptapaSTibhAgAH (1638 / 49 / 65) / eSa rAziH pUrvapradarzitarAzeH (2442118537 / / ) zodhyate, zodhite ca sthitaH pazcAd rAzi:- caturadhikAni aSTau muhUrtazatAni, tat sambandhina paJcatriMzadadhikamekaM zataM dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonacatvAriMzatatsapta SaSTibhAgAH (804 / 135/39) etAvadrUpaH / tata etasmAdrAzeH catuH saptatyadhikasaptazatamuhUrtA ekasya ca muhUrtasya caturviMzati-paSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgAH (774 / 24 / 66) abhijita Arabhya pUrvASADhA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAd-ekatriMzanmuhUrtAH, ekasya ca muhartasyASTacatvAriMzad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (31 / 48140) tata Agatam-tRtIyAbhivarddhitasavatsara paryavasAnasamaye uttarASADhAnakSatrasya paJca catvArizanmuhUrtAtmakatvAttasya trayodaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayodaza dvASaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (13 // Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 13 / 27) iti / atha sUryeNa saha nakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin candrasya pUrvoktanakSatrayogarUpe samaye ca khala 'sUrie, sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joei' yogaM yunakti ?"--bhagavAnAha-'tA puNavamuNA' ityAdi, 'tA' tAvat 'puNavvasuNA' punarvasunA punarvasunakSatreNa saha yogaM yunakti / atha punarvasormuhartAdika pradarzayati 'puNavvasussa' ityAdi, 'puNavamussa' punarvasunakSatrasya 'do muhRttA' dvau muhUttau, 'chappaNNaM ca vAvadvibhAgA muhUttassa' paT paJcAzacca dvASaSTi bhAgAH muhattasya, tathA 'vAvahibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptaSaSTidhA LivA-vibhajya tatsambandhinaH 'sahI' paSTiH 'cuNNiyAbhAgA' cUrNikA bhAgAH saptapaSTi bhAgAH (215660) 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTanti tasmin samaye sUryaH punarvasunakSatreNa saha yoga yunaktIti / kathamiti, gaNitaM pradarzyate-atrApi sa eva dhruvarAziH (66 / 5 / 1) pUrvavadeva saptatriMzatA guNyate, jAtAni pUrvavadeva dvAcatvAriMzadadhikacaturvi zatizatamuhUrtAH, paJcAzItyadhikazata dvApaSTibhAgAH, saptatriMzacca sapta paSTibhAgAH (2442 / 185/37) / tata etebhyaH pUrvokta candranakSatrayogavat sakalanakSatraparyAyaparimANaM (819 / 24 / 66) dviguNaM (1638 / 1965) kRtvA zodhyate, sthitAni pazcAt candranakSatrayogasadRzAnyeva caturuttarANi aSTau muhUrta zatAni, tatsambandhinaH paJcatriMzadadhikaM zataM dvApaNTi bhAgAH, ekonacatvAriMzacca saptapaSTibhAgAH (804 / 135 / 39) / tata etebhyaH punarapi ekonaviMzatirmuhUrtAH, tricatvAriMzada dvApaSTibhAgAH, prayastriMzat saptapaSTi bhAgAzca (19 / 43333) puNyanakSatrasya zuddhA', sthitAni pazcAt-paJcAzItya dhikasaptazatamuhartAH, ekasya muhartasya ca dvinavati paNTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya paDU saptapaSTi bhAgAH (785 / 12 / 6) / tato bhUyo'pyetebhyaH catuzcatvAriMzadadhikAni sapta muhUrtazasAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizatiSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTiH saptapaSTi bhAgAH (744 / 24 / 66) malepAdInAM ArdrAparyantAnAM nakSatrANAM zuddhAH, sthitAH pazcAtvAcavAriMzanmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya paJcadvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya sapta saptapaSTibhAgAH (12 / 5 / 7) gatAH tata agatam - tRtIyAbhivaditasaMvatsaraparyavasAnasamaye sUryaH punarvasunakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakasvAttasya dvau muhattau, ekasya ca muhUrtasya SaT paJcAzada dvApaSTi bhAgAH ekasya ca dApaSTibhAgasya paSTizcUrNikAbhAgAH (215660), etAvatparimiteSu muhartAdiSu zepepu satsu sUryaH punarvasunakSatreNa saha yogaM karotIti / atha caturthacAndrasavatsargavapaye prAha- 'tA eesiNaM' ityATi 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM vauMkAnAM candrAdInAM 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnA saMvatsarANAM madhye 'cautthassa' catuasya 'caMdasaMbaccharamma' candrisaMvatsarasya 'ke AI .Ahie' ka mAdirAkhyAtaH ? 'vivae Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pandrahAtaprakAzikATokA prA.11 sU01 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 485 jjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yatkhalu taccassa abhivaiDhiyasaMvaccharassa' tRtIyasyAbhivarddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se NaM' tatkhalu 'cautthassa caMdasaMvaccharassa' caturthasya cAndrasaMvatsarasya 'AI' AdiH kIhak samayaH? ityAha- 'aNaMtarapurakkhaDe samae' anantarapuraskRtaH purobhAgarUpaH samayaH anantaraH antararahitaH puraskRtaH purobhAgarUpaH samayaH / paryavasAnasamayaM pRcchati- 'tA se ' ityAdi, 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu caturthazcAndrasaMvatsaraH 'kiM pajjavasie' kiM paryavasitaH / kIdRk paryavasAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavAn ! bhagavAnAha-- 'tA jeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'je NaM' yaH khalu 'carimassa' caramasya paJcamasya 'abhivaDhiyasaMvaccharassa' abhivarddhitasaMvatsarasya 'AI' AdiH 'seNaM' sa khalu 'cautthassa caMdasaMvaccharassa' caturthasya cAndrasavatsarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM bhavati, sa kohaka samayaH ? ityAha- 'aNaMtarapacchAkaDe samae' anantara zcAtkRtaH anantaraH antararahitaH pazcAtkRtaH caturthasaMvatsarasyAntabhAgarUpaH smyH| atha candrasya nakSatrayogamAha-- 'taM samayaca' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnabhUta samaye ca khallu 'vaMde candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM' joei' yogaM yunakti ? bhagavAnAha-'tA uttarAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'uttarAhiM AsADhAhiM' uttarAbhirApADhAbhiH uttarApAdAnakSatreNa saha yogaM yunakti / athAsya muhUrttAdikamAha-'uttarANaM' ityAdi, 'uttarANaM AsADhANaM' uttarANAmApADhAnAM nakSatrasya 'uNayAlIsa muhuttA' ekonacatvAriMzanmuhartAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'cattAlIsaM ca vAvadvibhAgA' catvAriMzacca dvApaSTibhAgAH, tadgataM 'vAvadvibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'causa' catadeza 'cuNNiyAbhAgA' cUrNikA bhAgAH saptaSaSTi bhaagaaH(39|4|14) 'sesA' zepA avaziSTAstiSTheyustadA candraH uttarApADhAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti / kathamiti gaNitaM pradarzyate-catu cAndrasaMvatsaraparyavasAnamekonapaJcAzattamapaurNamAsI:bhirbhavatIti sa eva dhruvarAziH (66 / 5 / 1) ekonapaJcAzatA guNyate, jAtAni catustrizadadhikAni dvAtriMzanmuhartazatAni, ekasya ca muhUrtasya paJcacatvAriMzadadhike dve zate dvApaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekonapaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (3234 / 245/49) tata etasmAt prAguktaM sakalanakSatraparyAyaparimANaM (819 / 2466) tribhirguNitam (2457/72 / 198) pUrvasmAdrAzeH (3234 / 245/49) zodhite pazcAt sthitAni saptasaptatyadhikAni saptazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya saptatyadhikamekaM zataM dvASaSTi bhAgAnAm , ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvipaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (777 / 17052) etasmAda rAzeH catuH saptatyadhikasaptazatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / . . candraprAptisUtre ca dvApaSTibhAgasya paTUpaSTi. saptapaSTibhAgAH (774 / 24 / 66) bhUyo'pyabhijidAdi pADhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante sthitAH pazcAt paJca muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasyA ekaviMzatipaSTiH bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaJcAzat, saptapaSTi bhAgAH (5 / 21153) / gatAH / tata Agatam-~caturthacAndrasaMvatsaraparyavasAnasamaye uttArASADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmaka: bhAgasya ekona viMzatiH saptapapTibhAgAH (758 / 127119) tatazcatuzcatvAriMzadadhikasaptazatamuhartAH ekasya ca muhartasya caturvi gati piSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya paTSaSTiH saptapaSTibhAgAH (74412466) mAlepAdInAmA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt paJcadazamuhartAH ekasya ca muhUrtasya catvAriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya vizatiH saptapaSTibhAgAH (15140 / 20) punarvasunakSatrasya gatAH, tata mAgatam punavasonakSatrasya paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakatvAttasya caturthacAndrasavatsaraparyavasAnasamaye ekona triMzanmuhUrtepu ekasya ca muhUrtasya ekaviMzato dvApaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya saptacatvAriMzati saptapaSTi bhAgeSu (29 / 21 / 47) zeSeSTha sUryaH punarvasunakSatreNa saha yogaM karotIti siddham / atha paJcamAbhivarddhitasaMvatsaravipaye prAha- 'tAeesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM candrAdInAM 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnA savatsarANAM madhye 'paMcamassa abhivaDDiyasaMvaccharassa' paJcamasyAmivarddhitasaMvatsarasya 'ke AI ka AdiH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha'tA je NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'je NaM' yatkhala 'cautthassa caMdasaMvacchassa' caturthasya cAndra savatmarasya 'pajjavasANe' paryavasAnaM 'se gaM' tatkhalu 'paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' paJcamasyAbhivaddhitasavatsarasya 'AI' Adirasti sa kIdRk samayaH ? ityAha-'aNaMtarapurakakhaDe' anantarapuraskRta anantaraH antararahitaH puraskRtaH purovatI bhAvI 'samae' samayaH / atha ,paryavasAna mAha--'tA se Na' ityAdi 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu pazcamAbhirddhitasaMvatsaraH 'kiM pajjavasie~' ki paryavasita ki paryavamAnavAn 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavana / bhagavAnAha- 'tA jeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jeNaM' yaH khalu-'paDhamassa',prathamasya purovarti yugasya yaH prathamastasya 'caMdasaMvaccharassa' cAndrasavatsarasya 'AI' AdiH 'se NaM' sa khalu 'paMcA mamsa' panamasya vartamAnayugasambandhinaH 'abhivaiDhiyasaMvaccharassa' abhivaddhitasaMvatsarasya 'pajjavasANe' paryavamAnam-antimaH samayaH, kIdRzaH ? ityAha-'aNaMtara pacchAkaDe samae' anantarapazcAnkRtaH samaya. anantaraH antararahitaH pazcAtkRtaH atItaH samayaH / candreNa saha nakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' isyAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye paJcamAbhivarddhitasaMvatmAparyavamAnasamaye ca khalla 'cade' candraH 'kaNaM NakkhatteNaM joyaM joei' kena nakSatreNa saha yogaM yunakti : uttaramAha-'tA uttarAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat "uttarAhiM AsADhAhi' uttarAbhigapAdAbhiH uttarApAdAnakSatreNa saha yoga yunakti / tasya mui TikamAha-'uttarANaM' ityAdi Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.11 sU. 1 saMvatsarANAmAdisvarUpanirUpaNam 487 * uttarANaM AsADhANa: uttarANAmASADhAnAM uttarASADhAnakSatrasya 'caramasamae' caramasamaye / antima . bhAge candra uttarASADhAnakSatreNa saha yogaM yunakti / asya gaNitaprakAraH-pradarzyate paJcamAbhivarddhita * saMvatsaraMparyavasAna'dvApaSTitamapaurNamAsIbhirbhavatIti sa eva dhruvarAziH (66 / 5 / 1) dvApaSTayA guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni catvAriMzanmuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya dazottarANi trINi zatAni dvApaSTibhAgAH; ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvApaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092 / 310962, tata etasmAdAzeH 'aTThasaya uguNavIsA sohaNagaM uttarANasADhANaM / cauvIsaM khalu bhAgA, chAvaTTI 'cuNiyAo ya // 1 // " iti vacanAt ekonaviMzatyadhikAni aSTamuhUrttazatAni ekasya muhUrttasya caturvizati dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTSaSTizcUrNikA bhAgAH (819 / 24 / 66) 'ityetatparimitaM sakalanakSatraparyAyaparimANamatra paJcabhirguNyate, jAtAni paJcanavatyadhikAni catvAriMza'cchatAni, viMzatyuttaraM zataM dvApaSTibhAgAH, triMzaduttarANi trINi zatAni saptaSaSTibhAgAH (495 / 120 // 330) epa rAziH zodhyate, dvayoH rAzyormuhUrttAdikaM kRtvA pUrvoktaprakAreNa zodhane jAyate paripUrNo rAziH, na kiJcittatpazcAdavatiSThate tata AyAti-uttarASADhAnakSatracandrayogasya caramasamaye dvApatitamapaurNamAsI parisamAptikAle paJcamAbhivarddhitasaMvatsarasya paryavasAnaM bhavatIti / atha sUrya nakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin uttarASADhAnakSatracarama samayacandrayogarUpe samaye ca khalu 'sarie sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha 'joyaM joeDa' yogaM yunakti ? bhagavAnAha-'tA pusseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat pusseNaM' puSyeNa saha yogaM yunakti / asya muhUrttAdikamAha-'pussassa NaM ityAdi, 'pussassa NaM' puSyasya puSyanakSatrasya khalu 'egUNavIsa mudduttA' ekonaviMzatirmuhUrtAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya ca 'teyAlIsaM ca vAvaTibhAgA' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH, 'vAvadvibhAgaM ca sattadvihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA 'tettIsa cuNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgAH (19143 33) 'sesA' zepAH avaziSTAstiSTheyustadA sUryaH puNyanakSatreNa saha yoga yunaktIti / etadeva gaNitena pradarzyate-atrApi sa eva dhruvarAziH (66 / 5 / 1) dvASaSTayA guNyate, jAtAni vinavatyadhikAni catvAriMzanmuhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya dazottarANi trINi zatAni dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvASaSTiH saptaSaSTibhAgAH (4092 / 310 / 62) / atra ca pAzcAtyayugasya parisamAptiH puSyasya dazasu muhUrteSu, ekasya ca muhUrtasyASTAdazasu dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzati sptssssttibhaagessu.(10|18|34) atikrAnteSu bhavati, tadanantaramanyad vartamAnaM yugaM pravarttate, tata etadapi yugaM bhUyo'pi puSyasya tAvanmAtreSveva muhUrtAdiSvatikrAnteSu parisamAptimeti tata etAvatpramANa ekaH paripUrNI nakSatraparyAyo bhavati sa ca-ekonaviMzatyadhikAni aSTau muhUrtazatAni ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH sapta Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 . . . . . candramazasiyane paSTibhAgAH (819 / 24 / 66) etovatparimita ekaH sakalanakSatraparyAyo. bhavatIti pUrvamapi na prada rshitH| tata epa sakalanakSatraparyAyaH paJcamirguNayitvA prAguktAt dvApaSTi guNitAd dhruvarAzeH zobhyate tathAhi-paJcabhirguNitaH sakalanakSatraparyAyo jAyate-paJcanavatyadhikAni catvAriMzanmui-zatAni, ekasya muhUrtasya dazottaramekaM zataM dvApaSTibhAgAnAm ekasya dvApaSTibhAgasya triMzadadhikAni trINi zatAni saptapaSTibhAgAH (409 / 110 / 330) / eSa rAziH pUrvapradarzitAt dvApaSTiguNitAd dhruvasazeH (1092 / 310162) pUrvoktena zodhanakaprakaraNa zodhyate ca paripUrNa zuddhayati, na kiJcitpazcAdavatiSThate sa rAzinilepo jAyate, tata agatam-puSyasya dazasu muhUrteSu, ekasya muhUrtasya cASTA dazamu dvApaSTibhAgeSu, ekasya dvApaSTibhAgasya trayastriMzati saptapaSTibhAgeSu (19143333) puNyasya triMzanmuhUrtAtmakatvA detAvatsu zepepu dvApaSTitama paurNamAsI parisamAptisamaye vartamAna yuga parisamApti samaye ca sUryaH puSyanakSatreNa saha yogaM yunaktIti "tA kahaM te saMvaccharANa AI Ahie" tAvat kathaM te saMvatsarANAmAdirAkhyAtaH, iti sUtram 1 // . . __ iti zrIjainAcArya jainadharmadivAkara ghAsIlAla vrati viracitAyAM . candraprajJaptisUtrasya ,candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM , vyAkhyAyAM:-ekAdazaM prAmRtaM , ' / samAptam // 11 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 489 / atha dvAdazaM prAbhRtam / gatamekAdazaM prAbhRtam, tatra saMvatsarANAmAdiH paryavasAnaM ca pradarzitam / atha dvAdazaM prAbhRtaM prArabhyate, tatra 'kai saMvaccharAAhiyA' / katisaMvatsarA iti, saMvatsarAH kati bhavantIti nakSatrAdi saMvatsarAMNAM saMkhyA, teSAM rAtrindivAH, muhUrtAprANi ca pradarzayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya dvAdazasya prAbhRtasyedamAdisUtram-'tA kai NaM saMvaccharA AhiyA' ityAdi / mUlam -- tA kaiNaM saMvaccharA AhiyA ? tivaejjA, tattha khala ime paMca saMvaccharA paNNattA, taM jahA-Nakkhatte 1 caMde 2, u U 3, Aicce 4, abhivaDhie 5 / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paDhamassa NakkhattasaMvaccharassa Nakkhatte mAse tIsai tIsai muhutteNaM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAI diyaggeNaM Ahie ? nivaejjA, tA sattAvIsaM rAIdiyAI ekavIsaM ca sattaTThibhAgA rAiMdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA aDha sayAI egUNavIsAI muhuttANaM, sattAvIsaM ca sattaTTi bhAgA muhuttaggeNaM Ahie tivejjaa| tA esa NaM addhA duvAlasakkhuttakaDA Nakkhatte saMvacchare tA se NaM kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNi sattAvIsAI rAI diyasayAI akkAvannaM ca sattadvibhAgA rAiMdiyassa rAidiyaggeNaM Ahie tivaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA Nava muhuttasahassA, aTThaya vattIsAI muhattasayAI, chappannaM ca sattadvibhAgA muhuttassa muhattaggeNaM Ahie tivaejjA ? tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM doccassa cadasaMvaccharassa caMde mAse tIsai tIsai muhatte NaM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA egaNatIsaM rAiMdiyAI, vattIsaM vAvaTibhAgA rAiMdiyassa rAidiggeNaM Ahie tivaejja, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA aTThapaMcAsIyAI muhuttasayAI tIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie ti vaejjA, tA esa NaM addhA duvAlasakhuttakaDA caMde saMvacchare, tA seNaM kevaie rAI diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNNicauppannAI rAiMdiyasayAI duvAlasa ya vAvadvibhAgA rAiMdiyassa rAiM diyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA dasa muhuttasahassAI chacca paNavIsAI muhuttasayAiM paNNAsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie ti vaejjA / tA esasiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM taccassa uu saMvaccharassa uUmAse tIsai tIsai muhutteNa ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAi diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tIsaM rAIdiyANaM rAiMdiyaggeNaM Ahie ti vaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA Nava muhatta Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 candraprAptisUtre sayAI muddattaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esa addhA duvAlasa khuttakaDA uU saMvacchare, tA se Na kevaie rAI diyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tiNi sahAI rAiMdiyasayAI rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? tivaejjA dasa muhuttasahassAI aTTaya sayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA / / tA eesiNaM paMcaI saMvaccharANaM cautyassa Aicce mAse tIsaha tIsai muhuttaNeM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAIdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tIsarAiMdiyAI avaDDhabhAgaM ca rAIdiyassa rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaevajjA, tA se NaM kevaie muhattaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA Nava paNNarasAI muhattasayAI muhattaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA Aicce saMvacchare, tA se Na kevaie rAidiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA tinni chAvahAI rAiMdiyasayAI rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie muhattaggeNaM Ahie ? tivaejjA, vA dasa muhuttasahassAI Nava ya asIyAI muhattasayAI muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA / / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa abhivaddhie mAse tIsai tIsai muhuttaNaM ahoratteNaM gaNijjamANe kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? tivaejjA, tA ekatIsaM rAiMdiyAI, egRNatIsaM ca muhuttA, sattarasa vAvadvibhAgA muhuttassa rAiMdiyaggeNaM Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaDae muhattaggeNaM Ahie ? tivaejjA tANaM Nava egRNasaTTAI muhattasayAI, sattarasa vAvaTibhAgA muhuttassa muhuttaggeNaM Ahie tivaejjA, tA esaNaM addhA duvAlasakhuttakaDA abhivaDhie saMvacchare, tA se NaM kevaie rAiMdiyaggeNaM Ahie ? nivaejjA nA tiNi tesIyAI rAidiyasayAI, ekatIsaM ca mudduttA aTThArasa vAvadvibhAgA mudduttamsa rAdiyaggeNa Ahie tivaejjA, tA se NaM kevaie mudduttaggeNa Ahie ? tivaejjA ? tA ekArasa. muhattasahasmAI paMca ya ekkArasAiM muhattasayAI, ahArasa ya bAvahibhAgAmuhattamsa muhattaggeNaM Ahie tivaejjA // sUtram // chAyA-nAvat kani khalu saMvatsarA AkhyAtAH 1 ini vadet tatra khalu ime paJca saMva. sagaH prAptAH, tadyathA nAkSatraH 1 cAndraH 2, AttavaH 3, AdityaH 4 abhivaddhitaH 5 / nAcan enepAM galu paJcAnAM saMvatsarANAM prathamamya nAkSatrasaMvatsarasya nAkSatromAsaH triMzavizanmArttakena ahorAtraNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtridivANa AkhyAtaH ? iti vadet tAyat saptavizatiH rAghindivAni, ekaviMzatizca saptapaSTibhAgA rAbindivasya rAtrindiyANa bAstrAta iti vaden / nAyat sa khalu kiyatkaH muhartAgreNa pAkhyAtaH ? iti vadet nAyat aSTa zanAni ekonaviMzAni muhanAnAm saptaviMzatizca saptapaSTi bhAgA muhattasya muna greNa bhAgyAta iti vadet / tAvat papA salu addhA hAdazamRtyaH kRtA nAbhava saMva maraH, nAyat ma galu kiyakaH rAtrindivANa AyAtaH ? iti vadet, tavAt trINi sapta vigani gatrindiyAnAni, patra paJcAzacca saptapaSTibhAgA gatrindivamya rAtrindivANa bhAgyAta iti vadet, tAvat sa mbaddha kiyatkaH muhaniNa pANyAtaH ? iti vadet tAvat Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA. 12 sU0 1 nakSatrAdisaMvatsara saMkhyAdikam 491 navamuharttasahasrANi aSTa ca dvAtriMzAni muttazatAni SaTpaJcAzacca saptaSaSTibhAgA muhUrtta - sya muharttAgreNa AkhyAta iti vadet 1 | tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyasya candrasaMvatsarasya cAndro mAsaH triMzat triMzanmuhUrttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat ekonatriMzad rAtrindivAni dvAtriMzacca " " bhAgA rAtrandivasya rAtrindivAtreNa AkhyAtaH iti vadet tAvat sa khalu kiyatkaH muhataNi AkhyAtaH ? iti vadet aSTau paJcAzItAni muharttazatAni, triMzacca dvASaSTibhAgA muhattasya muharttAgreNa AkhyAta iti vadet tAvat eSA khalu bhaddhA dvAdaza kRtvaH kRtA cAndraH saMvatsaraH, tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH 1 iti vadet, tAvat troNi catuSpaJcAzAni rAtrindivazatAni dvAdaza ca dvApaTibhAgA rAtrindivasya rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet, tAvat sa khalu kiyatka* muharttAgreNa AkhyAtaH / iti vadet nAvat dazamuharttasahasrANi, pad ca paJcaviMzAni muhUrttazatAni, paJcAzacca dvApaSTibhAgA muharttasya muharttAgreNa AkhyAta iti vadet |2| tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyasya ArttavasaMvatsarasya Arttavo mAsaH triMzat triMzanmuharttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH 1 iti vadet, tAvat triMzad rAtrindiyAnAM rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet tAvat sa khalu kiyatkaH muharttAgreNa AkhyAta ? iti vadet, tAvat nava muhUrttazatAni muharttAgreNa AkhyAtaH iti vadet tAvat papA khalu addhA hRdazakRtvaH kRtvaH kRtA ArttavaH saMvatsaraH, tAvat sa khalu kiyatkaH rAtridvivAgreNa AkhyAtaH 1 iti vadet tAvat trINi paprayadhikAni rAtrindivazatAni rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet, tAvat sa khalu kiyatkaH muhatatriNa AkhyAtaH ? iti vadet tAvat dazamuhUrttasahasrANi, aSTa ca zatAni muhUrttAgreNa AkhyAtaH iti vadet / 3 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthasya Aditya saMvatsarasya Adityo mAsaH triMzat triMzanmuhUrttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtrindivANa AkhyAnaH ? iti vadet, tAvat triMzadAtrindivAni apArddhabhAgazca rAtrindivasya rAtrindivAtreNa AkhyAtaH iti vadet, tAvat sa khalu kiyatkaH muhUrttAzreiNa AkhyAtaH ! iti vadet, tAvat nava paJcadazAni muhUrttazatAni muhUrttAgreNa AkhyAta iti vadet, tAvat eSA khalu addhA dvAdazakRtvaH kRtA AdityaH saMvatsaraH tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivAtreNa AkhyAtaH 1 iti vadet tAvat trINi SaTSaSTAni rAtrindivazatAni rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadeva tAvat sa khalu kiyatkaH muharttAgreNa AkhyAta iti vadet |4| tAvat patepAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamasya abhivarddhita saMvatsarasya abhivarddhito mAsaH triMzat triMzanmuhUrttakena ahorAtreNa gaNyamAnaH kiyatkaH rAtridvivAgreNa AkhyAta ? iti vadet tAvat ekatriMzad rAtrindivAni, ekonatriMzacca muhUrttAH saptadaza dvASaSTibhAgA muhUrttasya rAtrindivAgreNa AkhyAtaH iti vadet tAvat sa khalu kiyatka muharttAgreNa AkhyAta ? iti vadet, tAvat nava ekona SaSTAni muhUrttazatAni saptadazadvASaSTibhAgA muhUrttasya muhUrttAgreNa AkhyAta iti vadet tAvat eSA khalu addhA dvadazakRtvaH kRtA abhivarddhita saMvatsaraH / tAvat sa khalu kiyatkaH rAtrindivAgreNa AkhyAtaH ' 1 iti vadet tAvat trINi tryazItAni rAtrindivazatAni, ekaviMzatizca muhUrttAH, aSTAdaza dvASaSTibhAgA, muharttasya rAtrindivAgreNa AkhyAta iti vadet tAvat sa khalu kiyatkaH " , 1 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 candraprajJaptisUtre muhAMgreNa AkhyAtaH iti vadet , tAvat pakAdaza muhartasahasrANi, paJcaekAdazAni muha zatAni, aSTAdaza ca dvApaSTibhAgA muhartAgreNa AkhyAta iti vadet ||suu 1 // ___vyAkhyA-gautamaH pRcchati-'tA kaiNaM saMvaccharA iti, 'tA' tAvat 'kaiNaM' kati kiyarasaMkhyakAH khalu 'saMbaccharA' saMvatsarAH, 'AhiyA AkhyAtAH tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? gautamena evaM pRSTe bhagavAnAha-'tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu tatra saMvatsaravipaye khalu 'ime' ime-vakSyamANAH 'paMcasaMvaccharA paNNattA' paJca saMvatsarAH prajJaptA, tadyathA-'Nakkhatte nAkSatraH nakSatracArasambandhI 'saMvacchare' savatsaraH prathamaH 1, 'caMde' cAndraH candracArasambandhI 'saMvacchare' saMvatsage dvitIyaH 2, 'uU' ArtavaH Rtu sambandhI RtujanyaH 'saMvacchare' saMvatsarastRtIya 3, 'Aicce' AdityaH-AdityacArajanyaH 'saMvacchare' saMvatsarazcaturthaH 4, 'abhivaiDhie' amivaddhitaH yatra saMvatsare'dhiko mAsaH sa tAdRzaH abhivaddhitaH 'saMvacchare' savatsaraH paJcama. ete paJca savatsarA AkhyAtA iti / tatra paJcAnAmapi saMvatsarANAM mAsa muhUrttAdikamAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvata 'eesiNaM' eteSAM nAkSatrAdInAM 'paMcaNDaM' pazcAnA 'saMvaccharANaM' saMvatsarANAM madhye 'paDhamassa' prathamasya 'Nakkhatta saMvaccharassa' nAkSatra saMvatsarasya saMbaMdho yo 'Nakkhatte mAse' nAkSatro mAsaH 'tIsaha tIsai muhatteNaM' triMzat triMzanmuhUrttakena triMzat triMzanmuhUrtAtmakena 'ahoratteNaM' ahorAtreNa rAtrindivena ahorAtrasya sarvadA triMganmuhUrtAtmakatvAt 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH nakSatramAsaH 'kevaDae' kiyatkaH kiyatsakhyakAhorAtrakaH kriyadahorAtravAn ekasmin nakSatramAse kiyanto'horAtrA ityarthaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena ahorAtrapramANena 'Ahie' AkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti etatparimANa vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? / evaM gautamena pRSTa tatpramANaM bhagavAnAha-'tA sattAvIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'sattAvIsaM rAIdiyAI' saptaviMzatiH rAtrindivAni 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya 'ekavIsaM ca sattadvibhAgA' aikaviMzatizca saptapaSTibhAgAH (27-21) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa ahorAtraparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathito nakSatramAsaH, 'tivaejA' iti evaM vadatu kathayatu he gautama ! svazipyebhyaH iti / atha nakSatramAsasya rAtrindivaparimANe gaNita pradarzyate-yuge hi nakSatramAsAH saptapapTiriti pUrva pradarzitameva / yuge cAhogatrAH-triMgadAdhikAni aSTAdazazatAni (1830) tata epA yugagata nakSatramAsasaMkhyayA saptapatryA bhAgo hiyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya ekaviMzati samaSTi bhAgA. (2021) sUtroktA AgatA iti / atha nakSatramAsasya muhUttaparimANaM pRcchati'tA seNaM ityAdi, 'tA' tAvat 'me NaM' sa khala nakSatramAsa kevaTae' kiyakaH kiyaparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtApreNa muhUrtaparimANena, ekasya nakSamAsasya kiyanto Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrApti kAzikATIkA prA 12 sU. 1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 493 muhUrttA ityarthaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! / bhagavAnAha-'tA asayAI' ityAdi, 'tA' tAvat 'asayAI aSTazatAni 'egraNavIsAI' ekona vizAni ekonaviMzatyadhikAni 'muhuttANaM' muhUrtAnAm, ekona viMzatyadhikASTazatamuhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya ca muhartasya 'sattAvIsaM ca sattadvibhAgA' saptaviMzatizca saptapaSTibhAgAH (81927) 'muhattaggeNaM' mUhurtAtreNa muhartaparimANena nakSatramA sa. 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu svaziSyebhya iti / tathAhi-nakSatramAsaparimANaM saptaviMzatiraho rAtrAH. ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptapaSTi bhAgAH (2 iti pUrva pradarzitam tata ete saptaviMzatirahorAtrAH savarNanArtha saptapaSTayA guNyante, jAtAni navAdhikAni aSTAdazazatAni (1809), epu coparitanA ekaviMzati saptapaSTibhAgAH prakSipyante, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) saptapaSTibhAgAH, ete muhUrttAnayanArtha triMzatA guNyante jAtAH catuSpaJcAzatsahasrANi navazatAni (54900) muhartagatasaptapaSTibhAgAH, tata eteSAM sadhtapaSTayA bhAge hRtelabdhAni-konaviMzatyadhikAni aSTau zatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatiH saptapaSThi bhAgAH (81927) sUtroktA labhyante iti / 'tA' tAvat 'esa NaM' eSA khalu 'addhA' addhAkAla eva 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdaza kRtvaH kRtA atra saMvatsaramAsAnAM dvAdazAtmakatvAd dvAdazavAraM kRtA satI addhA 'Nakkhatte saMvacchare' eko nAkSatraH savatsaro bhavati / asya rAtrindivAni pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu nakSatrasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena asya nakSatrasaMvatsarasya kiyantirAtrindivAni bhavantItyarthaH 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu | bhagavAnAhatA 'tiNNi sattAvIsAi rAiMdiyasayAI' trINi saptaviMzAni saptaviMzatyadhikAni rAtridivaza tAni, 'ekkAvannaM ca sattaTThibhAgA' eka paJcAzacca saptapaSTi bhAgAH (32751) 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya, 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet / atra nakSatramAsarAtrindivaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathoktam (3271-) nakSatramAsasya rAtrindivAnAM parimANaM bhavatIti / athAsya muhUrtasakhyAM pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat seNaM' saH nakSatrasaMvatsaraH khala 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 candraprazaptisUtre Nena 'Ahie' AkhyAtaH nakSatrasavatsarasya kiyanto muhUrttA bhavantItibhAvaH 'tivaejjA' iti vadet, uttaramAha-'tA' tAvat 'Nava muhuttasahassA' navamuhattasahasrANi 'aTTa ya vattIsAiM muhuttasayAI' aTa ca dvAtriMzAni dvAtriMzadadhikAni muhUrtazatAni, 'chappannaM ca sattadvibhAgA' padapaccAzacca saptaSaSTi bhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya (9.832 / 6) 'muhattaggeNaM' muhUrtApreNa muhUttaparimANena 'Ahie' AkhyAta 'tivaejjA' iti vadet / atra nakSatramAsamuhUrtaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yatho ktam (983 nakSatramAsasya muhUrtaparimANaM bhavatIti / 1 / atha dvitIyacAndrasaMvatsaraviSaye praznanirvacanasUtrANyAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM nakSatrAdInAM 'paMcaNDaM saMbaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'doccassa caMdasaMvaccharassa' dvitIyasya cAndra saMvatsarasya 'caMde mAse' cAndraH candrasambandhomAsaH 'tIsai tIsaimuhutteNaM' triMzat triMzanmuhUrtakena 'ahoratteNaM' ekaikAhorAtreNa 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAdaMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vaden / uttaramAha --tA egRNatIsaM ityAdi, 'tA' tAvat 'egaNatIsaM rAIdiyAI' ekonatriM zad rAtrindivAni 'vattosaM ca vAvadvibhAgA' dvAtriMgacca dvApaSTibhAgAH 'rAiMdiyassa' ekasya rAtrindivasya (29 / 12) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathita 'tivaejjA' iti vadet / tathAhi-yuge dvApaSTizcandramAsA bhavantIti yugasambandhinAM triMgadAdhikASTAdazazatAnAM dvApaSTayA bhAgo haraNoya., hRte ca bhAge labdhA yathoktA ekonatriMgadahorAtrAH, kamya cAhorAtrasya dvAtriMtrAd dvApaSTibhAgAH (29 / 32) iti / athAsya muhUrtasakhyAM pRcchati'tA se Na' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' khalu dvitIyacandramAsaH 'kevaie, kiyatkaH kiya pariminaH 'muhuttaggeNaM' muha greNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? 'ti vaejjA' hanivadet / uttaramAha- 'tA apaMcAsIyAI' ityAdi 'tA' tAvat 'aTTha paMcAsIyAI muhattasayAI aTa, paMJcAzInAni paJcAzIyadhikAni muhUrtazatAni 'tIsaM ca vAvadvibhAgA' triMzacca dvApaSTibhAgAH 'muhRttamsa' ekasya muhartasya (8852) 'muhuttaggeNaM' muhartAgreNa muhUrta parimAgena 'Ahie' AgnyAtaH kathita. 'tivaejjA' itivadet / tathAhi candramAsaparimANamekonatriMgadahogatrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvaapssttibhaagaaH| 32), tatra savarNanArthame Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA 12 sU.1. nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 495 konatriMzadahorAtrAn dvApaSTyA guNayitvA uparitanA dvAtriMzadvASaSTibhAgAsteSu prakSepaNIyAH, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tata etAni triMzatA guNyante, jAtAni - catuppaJcAzat sahasrANi, tadupari nava ca zatAni muhUrttagata dvApaSTibhAgAH (54900) tata eteSAM dvApaSTyA bhAge hRte labdhAni yathoktAni aSTau zatAni paJcAzItyadhikAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrttasya trizada dvApaSTi bhAgAH (885 39) ityetatparimitA dvitIyacandramAsasya 62 muhUrttasaMkhyA bhavatIti siddham / athAsya cAndrasaMvatsarasya kAlamAnamAha - ' tA esa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'esaNaM' epA khala 'addhA' addhA cAndramAsakAlarUpA 'duvAlasa khuttakaDA' dvAdazakRtvaH dvAdazavAraiH kRtA 'caMde saMvacchare' ekazcAndraH saMvatsaro bhavati / asya rAtrindivAni pRcchati 'tA se NaM' tAvat sa khalu cAndraH saMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH ki yatparimitaH 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha - ' tA tinni' ityAdi 'tA' tAvat 'tinni cauppannAI rAIdiyasayAI' trINi catuSpaJcAzAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtrindivazatAni 'rAIdiyassa' ekasya rAtrindivasya 'duvAlasaya' dvAdaza ca 'vavaDibhAgA' dvASaSTibhAgAH (354 12) 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' akhyAtaH kathitaH 62 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhya | candramAsasya rAtrindivaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathoktaM candrasaMvatsararAtrindivaparimANaM bhavatIti bhAvaH / athAsya muhUrtta saMkhyAM pRcchati - tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat ' se NaM' sa khalu candrasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrttApreNa muhUrttaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH 1 'tivaejjA' itivadet vadatu / bhagavAnAha--'tA dasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuhUrttasrANi 'paNavIsaM ca muhuttasayaM' paJcaviMzatyadhikaM muhUrttagatam 'muhuttassa' ekasya muhUtasya 'paNNAsaM ca vAvaTTibhAgA' paJcAzacca dvApaSTibhAgAH ( 10125 59) 'muhuttaggeNaM' muhUrtA 62 greNa muhUrttaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' itivadet kathayet svaziSyebhyaH / atra candramAsamuhUrttaparimANaM dvAdazabhirguNitaM yathoktaM cAndrasavatsaramuhUrttaparimANaM bhavatIti 2 / atha tRtIyasya Rtu saMvatsarasya viSaye praznanirvacanasUtrANyAha 'tA eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'eesa ' eteSAM nakSatrAdInAM khalu 'pacanhaM saMvaccharaNaM' paccAnAM savatsarANAM madhye 'taccassa' tRtIyasya 'uusaMvaccharassa' Rtusavatsarasya 'uUmAse' ArttavaH Rtu sambandhI mAsaH 'tIsai tIsa muhutteNaM' triMzat triMzanmuhUrttakena 'rAIdieNaM' rAtrindivena Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 candraprAptisUtre 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa gatrindivaparimANena. 'mAhie' akhyAtaH 'tA tIsaM' ityAdi 'tA tAvat 'tIsa' triMzat 'rAIdiyANaM' rAtrindivAnAM 'rAidiyaggeNaM rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH triMzadAnindivapramANo RtumAso bhavatIti kathitaH / 'tivaejjA' itiH vadet svaziSyebhya iti / tathAhi Rtu mAsA yuge ekapaSTi bhavanti tato yugagatAnAM triMzadadhikASTAdazazatAnAm ahorAtrANAma ( 1830 ) ekapaSTayA bhAgo hiyate, labdhAstriMzadahorAtrA yathoktA iti / atha RtumAsasya muhartasaMkhyAM pRcchati 'tA se NaM' ityAti, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu RtumAsaH 'vaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhattaggeNaM' muhUrtApreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavAn-'tA Nava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava muhRttasayAI' navamuhartazatAni 'muhuttaggeNa' muhUrtApreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyAya / tathAhi-triMzanmuhUrtAtmakaM rAtridvivam, triMzadrAnindivAtmakacakatumAsa iti triMzat triMzatA guNyate jAtAni yathoktAni nava muhUrtazatAnIti / 'tA' tAvat 'esa gaM' papA khala 'zraddhA' addhA triMgadrAtrindivAtmakaH navazata muhUrtAtmakazca kAlaH 'duvAlasa khuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazabhirguNitA 'u usaMvacchare' ArtavaH Rtu sambandhI savatsaro bhavatIti / athAsya Rtu savatsarasya rAtrindivaparimANaM pRcchati-'tA se NaM' ityAdi. 'tA' navat 'se gaM' sa khachu RtusaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtridvivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH RtusaMvatsarasya kati rAtrindivAni kathitAni ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha-'tA tiNNi' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiNNi sahAI rAiMdiyasayAI' trINi paSTAni paSTayadhikAni ratrinTivazatAni ( 360 ) 'rAiMdiyaggeNaM' ratrindivANa 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi-ekasmin RtumAse triMzad rAtrindivAni te ca mAsA ekasmin RtusaMvatsare dvAdazeti triMzato dvAdazabhirgaNane bhavanti yathoktAni paSTayadhikAni trINi zatAni ganindivAnIti / athAsya muhUrtasaMkhyAM pRcchati- 'tA se Na' datyAdinA, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khala RtusaMvatsaraH 'kevaie' kriyatkaH kriyatparimitaH 'muhunagge ATyAtaH kathitaH ekasya RtusaMvatsarasya kati muhUrttA bhavanti ? 'ti vaejjA' iti vadeta vadatu-he bhagavAn ! bhagavAnAha'tA dasa' ityAdi 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuhUrtasahaprANi 'aTTa ya sayAI' aSTa ca zanAni (10800) 'muhunaggeNaM' muhUrtApreNa 'Ahie' AlyAtaH kathitaH 'ni vaejjA' iti vadet svagipyebhyaH | tathAhi-ekasya RtumAsasya navamuharttazatAnibhavatIti tAni hAdabhimAmi guNane bhavati yathoktA saMkhyeti 3 / atha caturthAdityasavatsaravipaye praznanirvacanamRtrANyAda-'tA ee mi gaM' inyAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM nAkSatrAdInAM bAda 'paMcaNiM gaMvacchagaNaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'cautthassa' caturthasya 'AiccasaMvaccha Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAtiprakAzikATIkA prA.12 sU. 1 nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 497 rassa' Aditya saMvatsarasya 'Aicce mAse' AdityaH AdityasambandhI mAsaH 'tIsai tIsai muhutteNaM' triMzat triMzanmuhUrtakena 'ahoratteNe' ahorAtreNa 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaenja' iti vadet vadatu he bhagavAn-'tA tIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'tIsaM' triMzad 'rAIdiyAI rAtrindivAni 'rAidiyassa' ekasya rAtrindivasya 'avaDDhabhAgo ya' apArdhabhAgazca, apagataH arddhaH apArddhaH, sacAsau bhAgazca apArddhabhAgaH arddhabhAgaH paJcadaza- muhUrtAtmakaH sAItriMza drAtrindivAtmakaH Adityo mAso bhavatIti sArddhatriMzadAtridbhivAni 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadatu / tathAhi-sUryamAsA yuge paSTiH. tato yugasambandhinAM triMgadadhikASTAdaza zatasaMkhyAnAmahorAtrANAM paSTayabhAge hate labhyante sAstriMzadahorAtrA iti / athAsya muhUrtAn pRcchati'tA se NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se NaM' saH Adityo mAsaH khalu 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhattaggeNaM' muhUrtApreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA Nava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava paNNarasAI muhuttasayAI' nava paJcadazAni paJcadazAdhikAni nava muhUrtazatAni (915) 'muhuttAggeNaM' muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi-sUryamAse parimANaM sAItriMzadahorAtrakam, taccAhorAtrasya trizanmuhUrtAtma katvAt triMzatA guNyate, jAyante paJcadazAdhikAni nava muhUrtazatAnIti / athAdityasaMvatsarasya sarvAddhAM pradarzayati-'tA esa gaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'esa gaM' eSA sarvarAtrindivarUpA sarvamuhUrtarUpA ca 'addhA' addhA-kAlaH 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH dvAdazavArairguNitA 'AIcce saMvacchare' eka AdityaH saMvatsaro jAyate / athAsya rAtrindivAni pRcchati-'tA seNaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'se gaM' sa khalu AdityaH saMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavAn ! / bhagavAnAha-'tA tinni' ityAdi, 'tA' tAvat 'tinni chAvadAI rAiMdiyasayAI' trINi SaTSaSTAni SaSaSTayadhikAni rAtrindivazatAni (366 ) 'rAiMdiya ggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi-Adityo mAsaH sAItriMzadAnindivAtmakaH- te ca mAsA ekasmin saMvatsare dvAdazeti sAItriMzadvAdazabhirguNyante jAtA yathoktA saMkhyA ekasyAdityasaMvatsarasya rAtrindivAnAmiti / athAsya muhUrtasaMkhyA pRcchati 'tA se gaM' ityAdi. 'tA' tAvat 'seNaM' Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 candraprAptisUtre sa khalu AdityaH savatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhattaggeNaM' muhartAgreNa muharta parimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ekasyAdityasaMvatsarasya kati muhartA bhavanti ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavAn ? bhagavAnAha 'tA dasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'dasamuhuttasahassAI' dazamuharttasahasrANi 'navaasIyAI muhuttasayAI' nava azItAni mazItyadhikAni nava muhUrtazatAni (10980) 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' akhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet kathayatu svaziSyebhyaH / tathAhi-ekasyAdityamAsasya paJcadazAdhikAni navamuhUrtazatAni (915) bhavanti ekasyAdityasaMvatsarasya dvAdaza mAsA bhavantIti paJcadazAdhikanavazatamuhUrtA dvAdazabhirguNyante jAtA yathoktA muhUrtasaMkhyeti / 4 / atha paJcamAmivarddhitasaMvatsaraviSaye prAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khala nAkSatrAdInAM 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye paMcamassa abhivaDhiyasaMvaccharassa' paJcamasyAbhivatisaMvatsarasya 'abhivaDhie mAse' abhivar3ito mAsaH 'tIsaitIsai muhuceNaM' triMgaliMganmuhurtakena 'gaNijjamANe' gaNyamAnaH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha-'tA ekkatIsaM rAIdiyAI ekatriMzadarAtrindivAni, 'egRNatIsaM ca mudduttA' ekonatriMzacca muhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'sattarasavAvaTibhAgA' saptadaza dvApaSTi bhAgAH (rA. mu.17) 'rAiMdiggeNaM' rAtrindivAgreNa " 312962' rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'ti vaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhiabhivatisaMvatsarazca trayodazabhizcAndramAsaibhavati, cAndramAsaparimANam ekonatriMzad rAtridbhivAni ekasya ca rAtridbhivasya dvAtriMzad dvApaSTibhAgA (2932) epa rAzirabhivarddhitasaMvatsarasya trayodazamAsAtmakatvAt trayodaza bhirguNyate, tato yathAsaMbhavaM dvApaSTibhAgai rAtrindivepu jAtepu jAtamidama tryazInyadhikAni trINyahorAtrazatAni, ekasyAhorAtrasya ca catuzcatvAriMzad dvApaSTibhAgAH (383 / 11) abhivddhitsNvtsgprimaannm| tana etasya rAge AdazabhirbhAgo hiyate, tatra prathama tryazItya ekasya vikatriMzatAhorAtrANAM dvAdayabhirbhAgo hiyate labdhA ekatriMzaTahorAtrAH (31), zepA stiSThantiekAdaza, te ca muha nayanAtha triMgalA guNyante jAtAni triMzadadhikAni trINi zatAni (330) ye'pinopantinAzcatvAriMzada dvApaSTi bhAgA gatrinTivasya, te'pi muhartAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni viMzatyadhikAni trayodaya zatAni (1320) papAM dvApaSTayA mAgo hiyate, labdhA ekaviMzati Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.1.. nakSatrAdisaMvatsarasaMkhyAdikam 499 muhartAH, zeSAstiSThantyekAdaza, tatraikavizati muhUrtAH pUrvokte trizadadhika trizatarUpe ( 330) muhUtarAzau prakSipyante, jAtAste eka paJcAzadadhikatrizatamuhUrtAH (351), eSAM dvAdazabhirbhAge hUte labdhA ekonatrizanmuhUrtAH (29), zepA stiSThanti trayaH, te ca dvApaSTibhAgAnayanArtha dvApaSTayA guNyante, jAtaM SaDazItyadhikamekaM zatam (186) asmin rAzau ye prAguktAH zeSIbhUtA muhUrtasyASTAdazadvASaSTi bhAgAste prakSipyante jAte caturuttare dve zate (204) asya rAze dazabhirbhAgo hiyate labdhA ekasya muhUttasya saptadaza dvApaSTi bhAgAH (17) tata AgataM yathoktamabhivarddhitamAsasya rAtrindivaparimANam ( rA. mu. 1-1) iti / athAsya muhUrtAna pRcchati'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat "se NaM' sa - 3129/62 khalu abhivaddhitamAsa. 'kevaie' kiyatka. kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrta parimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan / bhagavAnAha 'tA Nava' ityAdi 'tA' tAvat 'Nava egUNasaTThAI muhuttasayAI' nava ekonapaSTAni ekona SaSTayadhikAni muhUrtagatAni 'sattarasavAvadvibhAgA' saptadazadvApaSTibhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhartasya 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vedat svaziSyebhyaH / tathAhi-abhivarddhitamAsasya rAtrindivaparimANam (rA. mu. 17) ekasya rAtrindivasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt trizatA guNyate, tatra pUrvamekatriMzad rAtrindivAni triMzatA guNyate jAtAni triMzadadhikAni navazatAni (930) muhUrtAnAm , atroparitanA ye ekonatriMzanmuhUrtAste prakSipyante jAtA ekonapaSTayadhikanavazatamuhUrtAH (959), ye uparitanAH saptadaza saptaSaSTibhAgAH (17) te tathaiva sthitA iti samAgatA'bhivarddhitamAsasya yathoktA (9591) muhUrttasaMkhyeti / athAbhivarddhitasavatsarasya kAlamAnamAha-'tA esa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'esa NaM' epA khala rAtrindivarUpA muhUrtarUpA ca 'addhA' addhA kAlaH 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazavArairguNitA 'abhivaDhie saMvacchare' ekaH abhivarddhitaH abhivarddhitAbhidhaH saMvatsaro bhavatIti / athAsya rAtrindivAni pRcchati-'tA seNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' sa khala abhivarddhitasaMvatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjga' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha- 'tA tiNNi' ityAdi, 'tA' tAvat 'tiNi tesIyAI rAI Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaptisUtre 500 diyasayAI trINi tryazItAni tryazItyadhikAnitrINi ratrindivazatAni, 'ekkavIsaM ca muhuttA' eka viMzatizca muhUrtAH, 'advArasavAvadvibhAgA' aSTAdazadvApaSTibhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya ( rA. mu./18) 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH ' 383 / 2162 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / tathAhi-abhivarddhitamAsasya parimANaM (31 / 29 / 17) savatsarasya dvAdazasauramAsAtmakatvAd dvAdazabhirguNyate, tatra prathamamekatriMzadahorAtrA dvAdazabhirguNyante jAtAni dvisaptatyadhikAni trINi zatAni (372) ahorAtrANAm, tata ekonatriMzanmuhurtA dvAdazabhirguNyante, jAtAni aSTacatvAriMzadadhikAni trINi zatAni (348) muhUrtAnAm, tata ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtmakatvA dahorAtrAnayanArthameSAM triMzatA bhAgo hiyate, labdhA ekAdaza ahorAtrAH ete pUrvoktAyAm (372) ahorAtrasakhyAyAM prakSipyante jAtaM tryazItyadhikaM zatatrayamahorAtrANAm (383), pUrva triMzatA bhAge hRte zepAH sthitA aSTAdaza muhUrtAH, atha ca ye saptadaza dvApaSTibhAgA muhUrtasya, te'pi dvAdazabhirguNyate, jAte caturuttare dve zate (204), etasya rAze SiTyA bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge landhAstrayo muhUrtAH, te prAktaneSu zeSatvena sthiteSu aSTAdazasu prakSipyante, tena jAtA ekaviMzatirmuhUrtAH (21), dvApaSTayA bhAge hRte ye zeSA aSTAdaza te (18) ekasya muhUrtasya dvApaSTibhAgAH santi, tata AgatA yathoktA (383 / 2118) abhivaddhitasavatsarasya rAtrindivAnAM saMkhyeti / athAsya muhUrtAn pRcchati 'tA se NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se NaM' sa khalu abhirddhitasavatsaraH 'kevaie' kiyatkaH kiyatparimitaH 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa muhartaparimANena 'Ahie' AkhyAtaH / 'tivaejjA iti vadet vadatu he bhagavan ? / bhagavAnAha-'tA ekkArasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ekkArasa muhuttasahassAI' ekAdaza muhUrta sahasrANi, 'paMca ya ekkArasAiM muhuttasayAI paJca ca ekAdazAni ekAdazAdhikAni paJca muhUrtazatAni, 'aTTArasavAvadvibhAgA' aSTAdaza dvApaSTi bhAgAH 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya(1151158) 'muddattaggeNa' muhurtApreNa 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhyaH / nathAhi-abhivadinasaMvatsarasyAhorAtrAdiparimANam (383 / 21 / 5) ekasyAhorAtrasya triMza mahattAnmakatvAt tryazItyadhikaM zatatrayaM triMgatA guNyate guNayitvA coparitanA ekaviMzati muhartA statra prakSipyante, tato jAyate yathoktA (1151116) muhUrtasaMkhyeti // sUtram 1 // Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 2 paJcasaMvatArANAM saMmelane rAtridivaparimANam 501 tadeva muktaM nAkSatrAdipaJcasaMvatsarasatkAnAM rAtrindivAnAM muhUrtAnAM ca parimANam , sAmpratam-ete paJca saMvatsarA ekatra samilitA yAvatpramANA rAtrindivaparimANena bhavanti tAvato nirdizannAha-'tA kevaiyaM te nojuge' ityAdi / mUlam-tA kevaI te nojuge rAiMdiyaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA sattarasa ekANauyAI rAiMdiyasayAI egUNavIsaM ca muhuttA, sattAvaNaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvahibhAgaM ca sattaDhihA chittA paNapaNaM cuNiyA bhAgA rAiMdiyaggeNaM AhiyA ti vaejjA tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA tepaNaM muhuttasahassAI, satta ya egUNapannAI muhuttasayAI sattAvaNNaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa, vAva dvibhAgaM ca sattahihA chittA paNapaNNaM cuNiyAbhAgA muhattaggeNaM AhiyA ti caejjA / tA kevaie Na te jugappatterAIdiyaggeNa Ahie? ti vejjaa|taa aTTatIsaM rAIdiyAI dasa ya muhuttA cattAri ya vAvadvibhAgA muhuttassa; vAvadvibhAgaM ca sattahidA chittA duvAlasacuNiyA bhAgA rAiMdiyaggeNaM AhiyA ti vaejjA / tA se NaM kevaie muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA ekkArasa paNNAsAI muhattasayAI cattAriya vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sahihA chittA vAlasacuNNiyAbhAgA muhuttaggeNaM AhiyA ti vaejjA / tA kevaie juge rAiMdiyaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA caupaNNaM muhuttasahassAI Nava ya muhuttasayAI muhuttaggeNaM Ahie ? ti vaejjA, tA cauttIsa sayasahassayAI amRtIsa ca vAvadvibhAgamuhattasayAI vAvadvibhAgamuhuttaggeNaM Ahie ti vaejjA // sUtram 2 // chAyA- tAvat kiyatkaM te noyugaM rAtrindivANa pANyAtam ? iti vadet, nAvata saptadaza ekanavatAni rAtrindivazatAni, ekonaviMzatizca muhUrtAH saptapaJcAzada dvApaSTibhAgAH, muhartasya,dApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA paJcapaJcAzaccUNikA bhAgA rAtrindivANa AkhyAtam, iti vadet / tAvat tat khalu kiyatkaM muhaniNa AkhyAtama ? iti vadeta, tAvat tripaJcAzad muhUrttasahasrANi saptaca ekonapaJcAzAni muharttazatAni saptapaJcAzad dvApaTibhAgA muhartasya, dvAdaSTibhAgaM ca saptacaSTidhA chittvA paJca paJcAza. ccUrNikA bhAgA muhUrtAoNa AkhyAtam iti vadet / tAvat kiyatkaM khalu tad yugaprApta rAtrindivAna akhyAtam ? iti vadet tAvat aSTAtriMzad rAtrindivAni daza ca muhartAH catvArazca dvApaSTibhAgA muharttasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaNidhA chitvA dvAdaza cUrNikA bhAgA rotrindivANa AkhyAtam iti vadet / tAvat tat khalu kiyatkaM muha greNa AkhyAtam / iti vadet tAvat ekAdaza paJcAzatAni muharta zatAni, catvArazca DApaSTibhAgA muhAsya dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA dvAdaza carNikA bhAgA muhUrtAgreNa akhyAtam / tAvat kiyatkaM yugaM rAtrindivANa AkhyAtama? iti vadeta / tAvat aSTAdaza trizAni sAnAndavazatAni rAtridivANa AkhyAtama iti vadeta / tAvat tat khalu kiyatka muhUttAgraNa ANyAtam / iti vadeta, tAvata catasbizAta zatazahasrANi appatrizacca dvASASTabhAga muhattazatAni dvASaSTibhAgamahartAgreNa akhyAtamiti vadet // sUtra 2 // Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vyAgvyA-'tA kevaDa te no juge' iti 'tA' tAvat 'kevaie' kiyatkaM kiyatpramANa 'te' tvayA 'nojuge' noyugamiti,-no zabdo'tra dezato niSedhavAcaka iti kiJcinnyUnaM yugamityartha 'rAiMTiyaggeNaM' rAtrindivANa ahorAtrapramANena 'AhiyaM' AkhyAtam ! no yugasya kiyanti rAtrinTivAni bhavanti ? iti bhAvaH / 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavana / bhagavAnAha-'tA sattarasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'sattarasa ekANauyAI rAidiyasayAI' saptadaza kanavatAni ekanavatyadhikAni-rAtrindivazatAni 'egUNavIsaM ca muhuttA' ekona viMgatizca muhUrtAH 'muhattassa' ekasya ca muhartasya 'sattAvaNNaM vAvadvibhAgA' saptapaJcAzad dvApaSTibhAgA' tathA 'vAvadvibhAgaM ca sattaDhihA chittA' dvApaSTibhAgaM ca saptaparidhA chittvA vibhanya tanmanyAt 'paNapaNNaM' paJca paJcAzat 'cuNiyA bhAgA' cUrNikA bhAgA gatrindi. | mu.2025'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa ahorAtrapramANena 'AhiyaM' AkhyAtam 1791 196267 'ti vaegjA' iti vadet / no yugaM hi nAkSatrAdi paJcasaMvatsarAnadhikRtya nAkSatrAdi paJca saMvatsara gatarAtrindivaparimANAnAmekatramIlane yathoktA noyugasya rAtrindivasaMkhyA jAyate, tathAhi nAkSatrAdipaJcasavatsarANA parimANam tatra-nAkSatrasaMvatsarasya - parimANam-saptaviMzatyadhikAni trINi rAtrindivAtAni, ekasya ca rAtrindivasya ekapaJcAzat saptapaSTibhAgAH ( 327/- (1) cAndrasavatsarasya catuSpaJcAzadadhikAni trINi rAtrindivazatAni, dvAdaza ca dvApaSTibhAgA ekasya ganindivasya (3542) (2) Rtusavatsarasya-paSTayadhikAni trINi rAtrindivazatAni (360) / 3 / mUryasaMvatsarasya-paTpaSTayadhikAni trINi rAtrindivazatAni (366) / 4 / paJcamasyAbhivatisavatsarasya-tryazInyadhikAni trINi zatAni rAtrindivAnAm ekaviMzatizca muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasyApTAdaza dvApaSTibhAgA. (gA. mu. 18), tatra sarvapA rAtrindivAnAmekatra saMmIlane 383 / 21 / 62 jAnAni navatyadhikAni saptadazazatAni ( 1790 ) / ye ca ekasya rAtrindivasya ekapaJcAgat saptapaSTibhAgAste muhUrtakaraNArtha triMzatA guNyante, jAtAni triMzadadhikAni paJcadAganAni (1530) teSAM saptapaSTayA bhAge hRte labdhA dvAviMzati muhUrtAH, ekamya na muhurtagya paTpaJcAzat saptapaSTibhAgAH (22 6) / labdhAH, ye dvAviMzati Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.2 paJcasaMvatsarANAM saMmelane rAtridivaparimANam 503 muhUrtAste'bhivaddhitasaMvatsarasambandhiSu ekaviMzatau muhUrteSu prakSipyante, prakSipteSu ca ekaviMzatimuhUrteSu jAtAstricatvAriMzanmuhartAH (43) atra triMzatA muhatareko'horAtro labdhaH, sa pUrvokteSvahorAtreSu prakSipyate jAtAni ekanavatyadhikAni saptadaza zatAni (1791), zeSAH ye sthitAtrayodaza muhUrtAH (13) ye'pi cAhorAtrasya dvadaza dvASaSTi bhAgAH (1) te'pi muhUrtAnayanAtha triMzatA guNyante, jAtAni SaSTayadhikAni trINi zatAni (360), eSAM dvASaSTayA bhAge hute labdhAH paJca muhUrtAste prAguktepu trayodazasu muhUrtepu prakSipyante, jAtA aSTAdaza muhUrtAH, zeSAstiThanti muhattasya paJcAzad dvApaSTi bhAgAH (1), tato ye'pi ca muhUrtasya SaT paJcAzat sapta SaSThi bhAgAH (-) te trairAzikagaNitena dvASaSTibhAgAH kriyante, tathAhi yadi saptaSaSTayA saptapaSTibhAgai SiSTi piSTi bhAgA labhyante tadA paT paJcAzatA saptaSaSTibhAgai SiSTibhAgAH kiyanto labhyante, atra rAzitrayasthApanA kriyate, 6762 / 56 / atrAntimarAzinA madhyarAziguNyate, jAtAni catustriMzacchatAni dvAsaptatyadhikAni (3472) eSAmAdirAzinA saptapaSTirUpeNa bhAgo hiyate, labdhA eka paJcAzad dvApaSTibhAgAH (51) te ca pUrvokteSu zeSI bhUteSu paJcAzati dvApaSTi bhAgeSu prakSipyante, jAtamekottaraM zatam (101), tatastanmadhyesbhivarddhitasaMvatsarasambandhina uparitanA aSTAdaza dvApaTi bhAgAH prakSipyante jAtaM zatameka mekonaviMzatyadhikam (119) dvApaSTi bhAgAnAm, ekasya ca dvASaSTibhAgasya paJca paJcAzat saptapaSTibhAgAH (55) pUrvokteSu ekonaviMzatyadhikazata (119) saMkhyakepu dvApaSTibhAgeSu dvASaSTayA dvApaSTibhAgaireko muhUrto labhyate sa ca prAgukteSvaSTAdazasu muhUrteSu prakSipyate, jAtAste ekonaviMzati muhUrtAH (19) zeSAstiSTanti sapta paJcAzad dvApaSTi bhAgAH (57) tata AgataM yathoktaM no yugasya rAtrindivaparimANam ( rAtri nivAmu. 57/55, 1791 1962/67 ___ atha noyugasya muhUrttAna pRcchati-'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' tat khalu noyugaM 'kevaie' kiyatkaM kiyatparimitaM 'muhuttaggeNa' muhUrtApreNa 'Ahiya' AkhyAtam ? 'ti vaejjA, iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA tevaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'tevaNaM muhattasahassAI tripaJcAzad muhUrttasahastrANi 'satta ya auNApannAiM muhuttasayAI sapta ca ekona paJcAzAni ekona paJcAzadadhikAni muhUrtazatAni, 'sattAvaNaM vAdvibhAgA' saptapazcAzad dvASaSTi Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 candraprazaptistre bhAgAH 'muhuttasya' ekasya muhartasya, tathA 'vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA' dvASaSTi bhAgaM caM saptaSTidhA chittvA vibhajya 'paNapaNNaMcuNiyA bhAgA' paJcapaJcAzat cUrNikA bhAgAH saptapaSTibhAgAH (53749 5.5) 'muhuttaggeNaM' muhUrtAgreNa 'AhiyaM AkhyAtam 'ti vaejjA' iti vadet 6267 svaziSyebhya iti / tathAhi atra pUrvoktaM rAtrindivaparimANa (1791) ekasya rAtrindivasya triganmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNayitvA tasmin taduparisthAH zepamuhUrtA ekonaviMzatiH (19) prakSipyante, zeSAH dvApaSTi bhAgAH (9) saptapaSTibhAgAzca (1) te eva sthApanIyAstata Agacchati 6267 yathoktaM yugasya muhurtaparimANam (53749 : atha paripUrNayugavipaye pRcchati-'tA kevaieNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kevaieNaM' kiyatkaM khalu 'te' te tava mate 'jugappatte' yugaprAptaM paripUrNa yugaM 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivApreNa rAtrindivaparimANena 'Ahie' AkhyAtaM kathitam ? kiyadrAtrindivaprakSepaNena tadeva no yugaM paripUrNa, yugaM bhavatIti bhAva. 'ti vaejjA' iti vadet , iti kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha- 'tAadvatIsaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'advatIsaM rAIdiyAI' aSTatriMzad rAtrindivAni 'dasa ya muhuttA' daza ca muhartAH 'muhattassa' ekasya muhUrtasya cattAriya vAvadvibhAgA' catvArazca dvApaSTibhAgAH tathA 'bAyadvibhAgaM ca' ekaM dvApaSTibhAga ca 'sattaTTihA chittA' saptaSaSTidhA chittvA vibhajya tatsambandhinaH 'duvAlasacuNNiyA bhAgA' dvAdazacUrNikA bhAgAH saptapaSTibhAgAH ( rAtra 112) 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa etAvad rAtrindivAnAM saMmelanena 'Ahie' - 381062/67 akhyAtam pUrvokte no yugaparimANe etAvadrAtrindivAdiprakSepaNena paripUrNa triMzadadhikASTAdazazatarAtrindivAtmakaM (1830) yugaM bhavatIti bhAvaH 'ti vaejjA' iti vadet kathayet sva ziSyebhya iti / atha no yuge kiyatparimita muhUrtaprakSepaNena paripUrNa yugaM muhUrtaparimANena bhavati ? iti pRSThati-'tA se NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'se NaM' tat khala paripUrNa yugaM 'kevaie' kiyatka kriyAparimitaM 'muhattaggeNaM' muhartAgreNa 'Ahie' AkhyAtam ? paripUrNayugasya kiyanto muhUrtA bhavanti : 'ni vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA ekkArasa' ityAdi, "tA' tAvat 'ekakArasapaNNAsAI muhattasayAI' ekAdaza paJcAzAni paJcAzadadhikAni ekAdaza muhUrnazatAni (1150) 'cattAgyi vAyaTibhAgA' catvArazca dvApaSTibhAgAH ( muhuttamsa' ekasya Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.2 paJcasaMvatsarANAMsaMmelanerAtriMdivaparimANam 505 muhUrtasya, tathA 'vAvaTThibhAgaM ca sattaTTihA chittA' ekaM ca dvASaSTibhAgaM saptapaSTidhA chittvAvibhajya tatsatkAH 'duvAlasa cuNiyA bhAgA' dvAdaza cUrNikA bhAgAH (1) saptaSaSTibhAgAH (1150 412) 'muhattaggeNa' muhUrtApreNa prakSepya muhUrtaparimANena 'Ahie' AkhyAtaMkathitam no yugamuhUrttAdiSu etAvanmuhUrttAdi prakSepaNena paripUrNa yuga muhUrtaparimANena bhavati / tathAhi-noyugaprakSepyANAmaSTAtrizato rAtrindivAnAM rAtrindivasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt trizatA guNane zeSamuhUttadiprakSepe ca yathoktaM (1150 17) noyugam prakSepya muhUttadiparimANa bhavati / eteSAM (115054 / 12) noyugamuhUtrtAdiparimANe (53749 5754) prakSepaNena paripUrNa yugasya muhUrtasya parimANaM navazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) muhUrtAnAM bhavati / epAmekasya rAtrindivasya trizanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA bhAgaharaNe yathoktaM paripUrNayugarAtrindivaparimANaM (1830) nAyate, iti / tadeva sUtrakAraH pradarzayati- 'tA kevaiyaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kevaiyaM kiyatkaM kiyatparimitaM 'juge' yugaM paripUrNa yugaM 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivAgreNa rAtrindiva parimANena 'Ahie' AkhyAtam 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagadhan ? / bhagavAnAha-'tA aTThArasa' ityAdi 'tA' tAvat 'aTThArasatIsAI rAIdiyasayAI bhaSTAdaza triMzAni trizadadhikAni aSTAdaza rAtrindivazatAni (1830) 'rAiMdiyaggeNaM' rAtrindivANa paripUrNa yugaM 'Ahie' AkhyAta kathitam 'ti vaejjA' iti vadet kathayet vaziSyebhya iti / atha paripUrNayugasya muhUrtaparimANaviSayakaM praznanirvacanasUtramAha-'tA se NaM kevaie' ityAdi, 'tA' tAvat 'se gaM' tatkhalu paripUrNa yugaM 'kevaie' kiyatkaM kiyatparimitaM 'muhattaggeNaM' muhUrtAgreNa 'Ahiya AkhyAtaM 'ti vaejjA' iti vadet vadatu he bhagavana ! bhagavAnAha- 'tA cauppaNNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'cauppaNNaM muhuttasahassAI' catuSpaJcAzanmuhUrttasahasrANi 'NavayamuhattasayAI' nava ca muhUrtazatAni (54900) 'muhuttaggeNaM' muhUrtApreNa 'Ahie' AkhyAtam 'ti vaejjA iti vadet svaziSyebhya iti / 64 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 candraprAptisUtre | yuganAma noyuge etatkoSThakam- . | rAtrindiyamuhartAdi parimANam / muhartaparimANam rAtrindivAni muhUrtAH bhAgA | 53749 53749 6267 yuge 4 |12 paripUrNa no yuge prakSepyAH rAtrindivAdibhAgA noyugamuhUrteSu prakSepyamuhUtAdi rAtriH mu012 1150 38 1072 / 67 6267 mampUrNAni rAtrindivAni sampUrNA muhUrtA 1830 54900 sAmprataM paripUrNayugavipayakameva muhUrtagata dvApaSTibhAgaparimANaparijJAnaviSayakaM sUtramAha'tA se NaM kevaie' ityAdi, 'tA' tAvat 'se NaM' tatkhalu paripUrNa yugaM 'kevaie' kiyatkaM 'vAvahibhAgamuhuttaggeNaM' dvApaSTibhAgamuhU greNa muhUrtagatadvApaSTibhAgaparimANena 'Ahie' AkhyAtam ? 'ti vaejjA' iti vadet kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha- 'tA cauttIsa' ityAdi 'tA' tAvat 'cautIsaM sayasahassAI' catustriMzacchatasahasrANi catustriMzallakSANi 'aTTatIsaM ca vAvaTimAgamuhuttasayAI' aSTatrizaca dvApaSTibhAgamuhUrtazatAni trINi sahasrANi aSTazatAni cetyarthaH (343800) 'vAvadvibhAgamuhuttaggeNaM' dvApaSTibhAgamuhUrtAgreNa 'Ahie' AkhyAtam 'ti vaejjA' iti vadatu svaziSyebhyaH / ayaM bhAvaH-navazatAdhika catuSpazcAzanmuhUrtasahasrANAm (54900) dvApaSTayA guNane bhavati yathoktA paripUrNayugasya dvApaSTibhAgasaMkhyeti ||suutrm 2 // pUrva noyugasya paripUrNa yugasya ca rAtrindivAdiparimANaM pradarzitam, sAmpratamAdityacandrAdisaMvatsarAH kadA samAdikAH samaparyavasAnAzca bhavanti ? iti pradarzayannAha-'tA kayANaM ee' ityAdi / mUlam -- tA kayA NaM ee AuccacaMdasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ? ti vaejjA / nA sahI ee AiccamAmA vAvaTThI ee caMdamAsA, esa NaM addhA chakhuttakaDA. duvAlamabhaTayA tIsaM ee AiccasaMvaccharA, ekkatIsaM ee caMdasaMbaccharA samAdiyA samapajjavamiyA AhiyA tivaNajjA / tA kayANaM ee Aicca uucaMdaNakkhattA saMbaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA / ti vaejjA, nA sahI ee AiccamAsA, egaTTI ee uumAsA, vAvahi ee caMdamAsA sacaTThI ee nakkhattamAsA ema NaM addhA duvAlamakhutnakaDA duvAlagabhaiyA sahi ee AiccA saMvaccharA, egaDhI ee uusaMvaccharA, bApaTTI para caMdA saMbancharA, sattahI ee naksattA saMvacccharA, tayA NaM, ee Aucca uucaMda narasacaMsavandrarA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ti vaejjA / Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptaprakAzikATIkA prA.12 sU02 saMvatsarANAm samAdisamaparyavasAnam 507 tA kayANaM ee abhivaDDiyaAiJca-uu-caMda-NakkhattasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA ahiyA ? ti vaejjA / tA sattAvaNaM mAsA sattaya ahorattA, ekkArasa ya muhuttA, tevIsaM bAvadvibhAgA muhuttassa (57 / 7 / 11/2 ee abhivaDhiyamAsA sahI ee AdiccamAsA, egaTThI ee uumAsA, vAvaTThI ee caMdamAsA, sattaTThI ee nakkhattamAsA, esa NaM addhA chappaNNatayakhuttakaDA duvAlasabhaiyA sattasayA coyAlA, eeNaM abhivaDDhiya saMbaccharA, sattasayA asIyA, eeNaM Aicca saMvaccharA, sattasayA te NauyA eeNaM uusaMvaccharA, aTTasayA chaluttarA, eeNaM caMdasaMbaccharA, egasattarI aTThasayA, eeNaM nakkhattasaMbaccharA, tayANaM ee abhivaDDhiya-Aicca-uu-caMdanakkhattasaMvaccharA samAdiyA samapajjavasiyA AhiyA ti vaejjA / tA NayaTTayAe NaM caMde saMvacchare tiNNicauppaNNAiMdiyasayAI duvAlasa ya vAvadvibhAgA rAiMdiyassa AhiyA ti vaejjA tA ahAtacceNaM caMde savacchare tiNNi cauppaNAI diyasayAI paMca ya muhuttA, paNNAsaMca vAvadvibhAgA muhuttassa AhiyA tivaejjA // sU0 3 // chAyA-tAvat kadA khalu ete gadityacandrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtAH ? iti vadet / tAvat paSTiH ete AdityamAsAH, dvASaSTiH ete candramAsAH, ppA khalu addhA SaTkRtvaH kRtA dvAdazabhaktAH priMzad ete AdityasaMvaccharAH ekatriMzada ete candrasaMvaccharA, tadA khalu pate AdityacandrasaMvaccharA samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vadet / tAvat kadA khalu pate Aditya Rtu candranakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtAH' iti vadet / tAvat paSTiH ete AdityamAsA., ekaSaSTiH ete RtumAsAH, dvApaSTiH ete candramAsAH, saptaSaSTiH ete nakSatramAsAH, eSA khalu addhA dvAdazakRtvaH kRtA dvAdazabhaktAH paSTiH AdityA. saMvatsarAH, ekaSaSTiH ete Rtu saMvatsarAH, dvApaSTiH pate cAndrAH saMvatsarAH saptapaSTiH ete nAkSatrAH saMvatsarAH, tadA khalu ete Aditya Rtu candra nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA iti vadet / tAvat kadA khalu ete abhivaddhitA-''ditya-Rtu-candra nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtAH ? iti cadet tAvat saptapaJcAzad mAsAH, sapta ca ahorAtrAH, ekAdaza ca muhUrtAH, trayovizati piSTibhAgA muhUtasya, pate abhivaddhitamAsAH paSTiH, pate AdityamAsA, ekapaSTiH, pate RtumAsAH, dvApaSTiH, ete candramAsAH, saptaSaSTiH ete nakSatramAsAH, eSA khalu addhA paT paJcA zachanarutvaH kRtA dvAdazabhaktA saptazatAni catuzcatvAriMzAni, ete khalu abhivaddhitarsava. tsarAH, saptazatAni trinavatAni, ete khalu Rtu saMvatsarAH, aSTa zatAni paDattarANi, ete khalu candrasaMvatsarAH ekasaptatAni aTazatAni, pate khalu nakSatrasaMvatsarA tadA khalu ete abhivaddhitA-''ditya-Rtu-candra-nakSatrasaMvatsarAH samAdikAH samaparyavasitA AkhyAtA iti vayet / tAvat nayArthatayA khalu cAndraH saMvatsaraH trINi catuSpaJcAzAni rAtrindiva Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre 508 zatAni, dvAdaza dvApaSTibhAgA rAtrindivasya AkhyAtA iti vadet / tAvat yAthAtathyena cAndraH saMvatsaraH trINi catuSpaJcAzAni rAtrindivazatAni, paJcaca muhartAH, paJcAzacca dvApaSTibhAgA muhartasya AkhyAtA iti vadet // sUtram // __vyAkhyA-'tA kayA NaM ee' iti 'tA' tAvat 'kayA NaM' kadA kasmin kAle khalu 'AiccacaMdasaMvaccharA' AdityacandasaMvatsarA 'samAdiyA' samAdikAH samaprArambhAH 'samapajjavasiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavantaH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ? bhagavanAha --'tA saTThI' ityAdi 'tA' tAvat 'sahI' paSTiH, 'ee' ete pUrvoktAH ghaSTi saMkhyakA eka yugAntarvartinaH 'AiccamAsA' AdityamAsAH bhavanti, tathA 'vAvaTThI' dvASaSTiH, 'ee' ete pUrvoktAH dvASaSTisaMkhyakA eka yugAntarvartinaH 'caMdamAsA' candramAsA bhavanti / tataH 'esa gaM' eSA khalu pratyekaM 'addhA' addhA-kAla. 'chakhuttakaDA' pakRtvaH kRtA paDvAraM kRtA matra paNNAM yugAnA vivakSA, iha paDsu yugepu samAnaparyasAnasadbhAvAt , ataH SabhirguNitA tataH 'duvAlasabhaiyA' dvAdazabhaktA dvAdazabhAgahRtA dvAdazabhirbhAge hRte 'tIsaM ee' triMzadete (30) 'Aicca saMvaccharA' Aditya saMvatsarA bhavanti 'ekkatIsaM ee' ekatriMzacca (31) ete 'caMda saMvaccharA' candra savatsarA bhavanti / sUryasya triMzatsaMvatsaraparipUrNakAle candrasya ekatriMzat saMvatsarAH paripUrNA bhavantItyataAha-'tayA NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'tayA NaM' tadA tasmin etAvatikAle'tikrAnte khalu 'ee' ete 'AiccacaMdasaMvaccharA' AdityacandrasaMvatsarAH 'samAdiyA' samAdikAH samaM samAnaH AdiH prArambho yeSAM te samAdikAH samAnAdimantaH tathA 'samapajjavasiyA' samaparyavasitAH samaparyavasAnavanto bhavanti / ayaM bhAvaH-ete AdityacandrasaMvatsarA vivakSitasya yugasyAdau samaprArambha prArabdhA santastata Arabhya paSThayugaparyavasAne samaparyavasAnavanto bhavanti / tathAhi-ekasmin yuge trayazcandrasaMvatsarAH, dvau cAbhivaddhitasaMvatsarau, tau ca pratyekaM trayodaza mAsAtmako, tataH prathamayuge pazca candrasaMvatsarAH, dvau ca candramAsau, dvatIye yuge dazacandrasaMvatsarAH, catvArazca candramAsAH, evaM pratiyugaM mAsa dvikavRddhayA paSThe yuge dvAdazamAsAtmaka ekaH saMvatsaro vardhane tena paSThayugaparyante paripUrNA ekatriMzaccandrasaMvatsarA labhyante / tathAhi-ekasmin yuge AdityamAsAH paSTiH prokAH teSAM paDbhirguNane jAtAni SaSTayavikAni trINi atAni (360) mAsAnAm / epA dvAdazamAmaika. saMvatsaro bhavatIti, dvAdazabhirbhAge hRte triMzat savatsarA labhyante / nana ekasyAdityasaMvatmarasya paTpaSTayadhikAni trINi zatAni (366) dinAni bhavantItyata epAM zinA guNane jAyante dazasahasrANi azIyadhikAni navazatAni (10980) dinAnAmiti / tathA candramAmA dvApaSTi (62), ete pabhirguNyanne jAtA dvAsapta-yadhika anatrayamAsA. (372) paNA saMvatsaganayanArtha dvAdazabhirbhAgo hiyate labdhA ekatriMzat (31) saMvatsarAH / ekasya Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 3 saMvatsarANAm samAdisamaparyavasAnam 509 candra saMvatsarasya dinAni catuppaJcAzadadhikAni trizatAni ekasya dinasya dvAdaza dvASaSTibhAgA (354 / 3 ) epAmekatriMzatA guNane jAyante dazasahasrANi azItyadhikAni navazatAni dinA 62 nAm (10980) evaM jAtA AdityacandrasaMvatsarayodivasAnAM samAnatA / iyatsu divaseSu vyatikrAntepu dviprakArANAM saMvatsarANAM paryavasAnaM bhavatIti te samaparyavasitA bhavantIti / athAdityanAtu candranakSatreti saMvatsaracatuSTayavipaye pRcchati-'tA kayANaM ee Aicca' ityAdi 'tA' tAvat 'kayANa' kaTA khalu 'ee' ete vakSyamANA* 'Aicca-uu-caMda-NakkhattasaMvaccharA' Aditya RtucandranakSatrasavatsarAH catvAro'pi 'samAdiyA' samAdikAH samAnAdimantaH 'samapajjavasiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavanta 'AhiyA' AkhyAtAH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu he bhagavan ! / bhagavAnAha-'tA sahi' ityAdi, 'tA' tAvat 'sahI' paSTiH (60) 'ee' ete ekayugAntavertina 'AuccamAsA' AdityamAsAH / 'egaTTi' ekaSaSTiH (61) 'ee ete ekayugAntavartinaH 'uumAsA' RtumAsAH / 'vAvaTThI' dvApaSTiH (62) ete ekayugAntarvartinaH 'caMdamAsA' candramAsAH 'sattahi saptapaSTiH (67) 60-pssttiraaditymaamaa.| 61-ekapaSTi RtumaasaaH| 62-dvaapssttishcndrmaasaaH| 67-sptppttinksstrmaasaaH| 'ee' ete ekayugAntarvatina 'nakkhattamAsA' nakSatramAsAH 'esaNaM' epA pratyekaM khala addhAkAlarUpA 'duvAlasakhuttakaDA' dvAdazakRtvaH kRtA atra dvAdazabhiryuga. samAnaparyavasAnasadbhAvAt dvAdazabhirgaNitetyarthaH, tatazca 'duvAlasabhaiyA' dvAdazabhaktA dvAdazabhAgahatA 'saTThI' SaSTiH paSTisakhyakAH 'ee' ete dvAdazayugasambandhinaH 'Aicca saMvaccharA' AdityasaMvatsarAH / evaM 'egATa' ekaSaSTiH 'ee' ete 'uusaMvaccharA' RtusaMvatsarAH / evaM 'vAvaTThI' dvApaSTiH 'ee' ete 'caMdasaMvaccharA' candrasaMvaccharA. / 'sattaTThI' saptapaSTiH 'ee' ete 'nakkhattasaMvaccharA' nakSatrasaMvatsarAH epA savatsarasakhyA pratyekaM dvAdazayugAtikrame bhavatItyarthaH / ayaM bhAvaH-ete catvAro'pi savatsarAH vivakSita yugasyAdau samAdikAH samArabdhaprArambhAH santastata Arabhya dvAdazayugaparyante samaparyavAsAnA bhavanti, dvAdazayugebhyo'rvAk eSAM caturNA savatsarANAM madhyAdanyatamasya katipayamAsAnAmadhika tayA'vazyambhAvena sarveSAM yugapat samaparyavasAnatvAsaMbhavAt / athaiSAM pratyeka dinasamAnatA gaNitena pradarzyate -pUrva caturNA savatsarANAmeka yugAntarvatimAsasaMkhyApradarzitA epA pratyekamAsasaMkhyA dvAdazabhirguNitA punazca dvAdabhirvibhaktA kriyate tata. saMvatsarA AyAnti, tatra dvAdazasu yugepu patirAditya saMvatsarAH (60), ekapaSTi RtusaMvatsarAH (61), dvApaSTizcandrasaMvatsagaH (62) saptapaSTizcanakSatrasavatsarAH (67) labhyante / tatraikasmin yuge AdityamAsAH SaSTiH (60), epA dvAdazabhirguNane viMzatyadhikAni saptazatAni (720), eSAM dvAdazabhirbhAge hatte dvAdazasu yugepu paNTirAdityasavatsarAH (60) labdhAH / tata ekasyAdityasavatsarasya SaTpaSTayadhikAni trINi Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre yAtAni (366) dinAnAM bhavanti, ete dvAdazayugasambandhinaH paNTirAdityasaMvatsarA iti paSTyA guNyante, guNite ca labhyante-ekavizatiH sahasrANi, navazatAni, paTyadhikAni (21960) AdityasaMvatsaradinAnIti / evaM dvAdazasu yugeSu Rtu saMvatsarA ekapaSTiH, ekasya satusaMvatsarasya paSTayadhirkAna trINi zatAni (360) dinAni bhavanti, epAmeka paSTayA - (61) guNane kRte labhyante tAnyeva (21960) RtusavatsaradinAnIti evaM dvAdazasu yugeSu candrasaMva-bhaga dvApaSTi (62), karaya candrasavatsarasya catuppaJcAzadadhikAni trINi zatAni dinAni, kamya dinasya ca dvAdaza dvApaSTi bhAgAH ( 354 / 12 ), eSAM dvASaSTayA guNane labhyante pUrvokta tunyAni (21960) candrasaMvattaradinAnIti / evaM dvAdazasu yugepu saptapaNTi (65) nakSatrasaMvatsagaH, ekasya nakSatrasavatsarasya saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni dinAnAm ekamya ca dinasya ekapaJcAzat saptapaSTi bhAgAH (327/- ), epA saptapaSTayA guNane jAya nte tAnyeva (21960) nakSatrasaMvatsaradinAnIti / iyatsu samAneSu divaseSu vyatikrAntepu caturNAmapi saMvatsarANAM samAnatvena paryavasAnaM bhavatIti / athAbhivadvitAdi paJcasaMvatsaraviSaye gautamaH pRcchati-'tA kayANaM' ityAdi 'tA' tAvata 'kayA NaM' kaTA khala 'ee' gate paJca vakSyamANAH 'abhivaDhiya Aucca-caMda-NakkhattasaMvacchaga' abhivaditAditya-Rtu--candra-nakSatrasaMvatsarA. 'samAdiyA' samAdikAH samAnAdimanta. 'samapajjAsiyA' samaparyavasitAH samAnaparyavasAnavantaH 'AhiyA' AkhyAtAH kathitAH ? 'tivaNajjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavana ! / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA'sattAvaNaM' ityAdi, 'tA' nAvan 'sattAvaNaM mAsA' maptapaJcAzat mAsAH 'satta ya ahorattA' saptacAhogatrA , 'ekkArama ya mudduttA' ekAdaza ca muhUrtA. 'tevIsaM vAvadvibhAgA muhuttassa' ekasyamuhartasya trayoviMgani piSTibhAgAH ( 57 / 7 / 11 / 2) 'ee' ete anupadaM pradarzitAH 'abhivaDhiyamAmA' abhivatimAmA eka yugAntarvanina. sanni / 'saTTI' paSTi paSTi sakhyakA (60) 'epa' ete 'prAiccabhAmA' AdityamAmA' | 'pagaTTi' ekapaSTi. (61) 'ee' ete 'uumAmA' manumAsAH / 'bAvaTThI' dvApaSTiH (62) 'pae' te 'caMdramAsA' candramAsAH / 'mattahI' matapaTa (67) 'ee' te 'NavattamAsA' nakSatramAsAH ete eka yugAntarvaninovidinAditya RtucandanakSatramAmA. pratyeka prokAH, mAmpratamepAM pratyeka mamAdisamaparyavamAna sabasaganayanavidhi pradarzayani-'ema NaM' ityAdi, 'esa NaM' eSA pUrvapradaginA 'adA' adA pratyekamya eka yugAntarvattimAsarUpaH kAlaH pratyekasya mAsA Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU 3 saMvatsarANAM samAdisamaparyavasAnam 511 ityarthaH 'chapaNNasayakhuttakaDA' paTpazcAzacchatakRttvaH kRtA paTpaJcAzacchataguNitA 'duvAlasabhaiyA' dvAdazabhirhatabhAgA, paTpaJcAzadadhikazatena guNitAnAmabhivaddhitAdimAsAnAM dvAdazabhirbhAge hate yA yA saMkhyA labhyate sA sA saMkhyA abhivaddhitAdisaMvatsarANAM pratyekasya saMkhyA bhavati / tAmeva saMkhyAM pradarzayati-'sattasayA coyAlA' saptazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni saMvatsarANAm, 'eeNaM' ete (744) khala 'abhivaDhiyasaMvaccharA' abhivatisaMvatsarA bhavantIti / Aditya savatsarAnAha-'sattasayA asIyA' saptazatAni azItyadhikAni (780) 'eeNaM' ete khala 'AdaccasaMvaccharA' Aditya saMvatsarA bhavanti / RtusaMvatsarAnAha--'sattasayA teNauyA' saptazatAni trinavatyadhikAni (793), 'ee NaM' ete khalu 'uusaMvaccharA' RtusaMvatsarA bhavanti / candrasaMvatsaganAha-'aTThasayA chaluttarA' aSTazanAni paDattarANi (806) 'eeNaM' ete khalu 'caMdasavaccharA' candrasaMvatsarA bhavanti / nakSatrasaMvatsarAnAha-'egasattarIaTThasayA' ekasaptatyadhikAni aSTazatAni - (872) 'ee NaM' ete khala 'nakkhattasaMvaccharA' nakSatrasaMvatsarA bhavanti / ete paJcApi saMvatsarAH svasva pramANamAzritya yadA paripUrNA bhaveyuH, 'tayA NaM tadA khalu 'ee' ete 'abhivaDhiya-Aicca-uucaMda-NakkhattasaMvaccharA' abhivarddhitAditya RtucandranakSatrasavatsarAH 'samAdiyA-samapajjavasANA' samAdikAH samaparyavasAnAH eka kAlikAdiparyavasAnavanta? 'AhiyA' AkhyAtAH ete kAlasAmyamAzritya SaTpaJcAzadadhikazata (156) saMkhyakeSu yugeSu paripUrNeSu satsu paripUrNA bhavantoti vivekaH / 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti epAM paJcAnAM savatsarANAM madhyAt ekaikayugasambandhino mAsAn sUtroktavidhinA paTpaJcAzadadhikazatena guNayitvA dvAdazabhirbhAge hate paTTapaJcAzadadhikazatasaMkhyakayugasambandhina pratyekasya savatsarA sAyAnti / SaTpaJcAzadadhikazatasaMkhyakai yugairava pUrvoktAbhivar3itAdisaMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnasadbhAvAditi / athaiSAM saMvatsara saMkhyA gaNitena pradarzyate tadvidhiryathA ekayugavarttino'bhivarddhitamAsAH sUtroktAH saptapaJcAzat-ahorAtrAH, ekAdaza muhUrtAH, trayoviMzatizca dvApaSTi bhAgAH (57-7-11-23) / ete SaTpaJcAzadadhikazatena (156) guNanoyA bhavanti, tatra-prathama saptapaJcAzat paTpaJcAzadadhikena zatena gunyante, jAyante-aSTasahasrANiaSTazatAni vinavatyadhikAni-8892 ete mAsA jAtAH / tataH saptamahorAtrAH SaTpaJcAzadadhika zatena guNyante, jAtAni dvinavatyadhikAni daza zatAni-1092, ete'horAtrA jAtAH / tata ekAdaza muhUrtAH paTpaJcAzadadhikazatena guNyante jAtAni-poDazAdhikAni saptadaza-zatAni-1716 ete, muhUrtA jAtAH / tataH trayoviMzatiH dvApaSTibhAgAH SaTpazcAzadadhika: zatena guNyante, jAtAni Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre mAsA / paJcatriMzacchAni bhaSTAzItyadhikAni-3588, ete dvApaSTibhAgAH jAtA:-yathA--- 8892 ahorAtrA. muhartA:hApaSTibhAgAH prathamaM dvApaSTi bhAgAnAM (3588) muha nayanAthai dvApaSTayA 1092 1716 / 3588 / bhAgo hiyate, labdhAH saptapaJcAzat (57), ete muhUrtarAzI (1716) prakSipyante jAtA muhUrtAH saptadazagatAni trisaptatyadhikAni (1773) muhUrtAH bhavanti, zepA ye catuSpaJcAzat (54) te'dhunA sthApyA / eSAM muhartAnAM (1773) maho rAtrAnayanAtha triMgatA (30) bhAgo hiyate labdhAH ekonapaSTiH (59) ahorAtrAH, ete'horAtrasaMkhyAyAM (1092) prakSipyante jAtAni-ekAdaza zatAni eka paJcAzadadhikAni (1151) ahorAtrAH, zeSIbhUtA ye trayAste ekatrasthApyAH / eSAM mAsAnayanArtham-abhivarddhitamAsA dvAtriMzadivasAtmako bhavati tato dvAtriMzatA bhAgo hiyate, labdhAH paJcatriMzat (35 / eSAM sthApanA-(- u. dAH) / vastuto'bhivarddhitamAsasya divasAH ekatriMzat sArdA paSTizca dvApaSTibhAgAH (31-60 // bhavanti / athavA--ekatriMzadinAni-ekaviMzatydhikazata bhAgAcaturvizatyadhikazata bhAgAnAm (31121) epA'pi saMkhyA bhavati-abhivaddhitamAsasya divasAnAm / pUrvamahorAtrANAM dvAtriMzatA bhAgo huta. ataH pratimAsaM sAIMko bhAgo niSkAsyate, tataH paJcatriMzanmAsAnAM pratyekaM sArdai kasmin bhAge niSkAzite niSkAzitA bhAgA labhyante-sArdhA dvipaJcAzadbhAgAH (52) ekatya dinasya / tato muhUrtAnAM triMgatA bhAge hRte ye zeSA strayaH sthApitA stepAM dvApaSTibhAgakaraNArtha te dvApaSTayA guNyanta, jAtaM paDazItyadhikaM zatam (186) / tanazcatuppaJcAzad (54) dvApaSTi bhAgA ye pUrve zeSAH sthitAste'tra paDazItyadhike zate prakSipyante jAte catvAriMzadadhika ve gate (240) gate ekasya muhUrtasya dvApaSTi bhAgAH santi nata pAM triMzatA bhAgo hiyate, labdhA aSTau (8) ete divasasya dvApaSTi bhAgAH santi / tata ete (8) upari ye paJcatriMganmAsebhyaH pratyeka sAkabhAge niSkAsite ye labdhA niSkAsitA bhAgAH sArdAdipaJcAzat (52 // ) "yu te'STau bhAgAH prakSipyante jAtA sArdApaSTi (60) ekasya dinasya / tato ye ekatriMzadivasAH (31) zepI mRtA Asana taiH saha saMyojyante tato jAnA kasyAmivadinamAmanya divasAH (31 60") haya DivasAtmaka ko'bhivaddhitamAmaH (1) epa eko mAmaH uparyurUpu pancatriMzamAseSu prakSipyate jAtAH patriMzanmAsAH (36) ete ekasya yugasya Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU3 saMvatsarANAM samAdi samaparyavasAnam 513 saptapaJcAzad mAsAH padapaJcAzadadhikazatena guNitAH ye aSTa sahasrANi aSTazatAni dvinavatyadhikAni (8892) mAsAnAM jAtAstepu prakSipyante jAyante aSTasahastrANi nava zatAni aSTAviMzatyadhikAni (8928) dvAdazabhirbhAge hute jAyante, sUtroktAH 'sattasayA coyAlA' catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (744) abhivarddhitasaMvatsarA SaTpaJcAzadadhikazatasaMkhyakepu (156) yugeSu iti / athavA'nyatra-eka yugavartino'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat ekasya ca mAsasya trayastrayodazabhAgAH (57 / etAvatpramANaM labhyate, tathAhi-"sattAvaNa mAsA mAsassa ya tinni terasabhAgA" iti / tata etadanusAreNApi gaNitaM pradarzyate, tathAhi-saptapaJcAzanmAsAH, trayastrayodazabhAgAH (57) / ete paTpaJcAzadadhikazatena guNyante, tatra pUrva saptapaJcAzat paTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni-aSTa sahasrANi aSTazatAni vinavatyadhikAni (8892) tatastrayastrayodazabhAgAH paTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni catvAri zatAni aSTapaSTayadhikAni (468), eSAM mAsAnayanArtha trayodazabhirbhAgo hiyate, labhyante patriMzanmAsAH (36), ete pUrvoktamAsarAzau (8892) prakSipyante jAtAni-aSTasahasrANi navazatAni aSTAviMzatyadhikAni (8928) / epA dvAdazabhirbhAgo hiyate labhyante yathokAzcatuzcatvAriMzadadhikasaptasaMkhyakAH (744) saMvatsarAH SaTpaJcAzadadhikazata (156) yugAnAm / athAdityasaMvatsarAH pradAnte-ekasya yugasyAdityamAsAH SaSTiH (60) ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante-jAtAni nava sahasrANi trINi zatAni SaSTayadhikAni (9360) eSAM dvAdazabhirbhAge hate labhyante-sUtroktAH 'sattasayA asIyA' azItyadhikAni saptazatAni (780) SaTpaJcAzacchatayugeSu mAdityasavatsarA iti / RtusaMvatsarAH pradarzyante-ekayugAntarvartina RtumAsAH ekaSaSTiH (61) ete paTUpaJcAzadadhikena zatena guNyante, jAtAni navasahasraNi paJcazatAni poDazAdhikAni (9516) / eSAM dvAdazabhirbhAge hRte labhyante sUtrokAH, 'sattasayA teNauyA' saptazatAni trinavatyadhikAni (793) RtusavatsarA iti / candrasaMvatsarAnAha-ekayugAntarvartinazcandramAsAH dvASaSTiH (62), ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni-navasahasrANi SaTzatAni dvAsaptatyadhikAni (9672), eSAM dvAdazabhirbhAge hate labhyante sUtroktAH 'aTThasayA chaluttarA' aSTazatAni SaDDattarANi (806) candrasaMvatsarA iti / nakSatrasaMvatsarAnAha-ekasmin yuge nakSatramAsAH saptaSTiH (67), ete SaTpaJcAzadadhikazatena guNyante, jAtAni dazasahasrANi, catvAri zatAni Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para - - . candraprAptisUtre dvipaJcAzadadhikAni (10452), epA dvAdazabhirbhAge hate labhyante sUtroktAH 'egasattarI aTThasayA' ki mapnatyadhikAni aSTazatAni (871) nakSatrasaMvatsaga iti / aite'bhivaddhitAdayaH saMvatsarAH paTapa cAMgadadhikazateSu yugeSu samAdikA. 'samaparyavamAnA bhavantIti / athaitepAmabhivarddhitAdi saMvamaraNA dinAni samAnatvena pradarzyante 62 kanyAbhivatisaMvatsarasya tryazItyadhikAni trINi zatAni dinAnAm, ekaraya ca dinasya ekaviMzatihattA.. ekaraya ca muhUrtasya aSTAdaza dvApaSTibhAgAH (383 / 21 / 10 ) / epa gayiH catuzcatvAriMzadadhika saptagata: (744) guNana jAtAni abhivaditasaMvatsarANAM dinAni lo, paJcAzIniH sahasrANi, cAri zatAni azIyadhikAni (285480) (1) evamAditya saMbadamarA: aMgInyadhika saptazatasaMvyakA (780) tatraikasyAdityasavatsarasya SaT paSTayadhikAni trINi gatAni (366) dinAnAM bhavanti, epAmagItyavikasaptazatairguNane jAyante yathoktAni (285480) dinAni / evaM trinavatyadhikAni saptazatAni tusavatsarANAM (793) bhavanti / pakavaca Rtusavatsagraya paTyavitrizanagaMkhyakAni (360) dinAni bhavanti, eSAM trinabalyadhikasaptagata guNane jAyante yathoktAni (285480) dinAni (3) evaM candrasaMvatsarAH paddhatagaSTazanasaMkhyakA (806) bhavanti, ekasya candramaMvatsarasya catuSpaJcAzadadhikAni trINizatAni dinAnAm, ekrasya ca dinasya dvAdaza dvApaSTi bhAgAH (354 / 12 ) papA paDuttarASTazana(6) satyayA guNane jAyanne yathoktA (285480) saMkhyA dinAnAmiti (4) evaM nakSatramemarga: eka saptatyAcakArazatamayakA (871) ekaraya ca nakSatrasaMvatsarasya saptaviMzatyazilAtatyAsaMkhyakA divamA , ekapaJcAzacca saptaSTi bhAgA' (32711) epAmekasaptatyAdhakAMgata-871) guNana kRne lamyante nakSatrasava-maradinAni yathoktAni (285480) dati (5)gamA paJcAnAmapi mavasagagAmiya parimiteSu (285580) samAneSu divaseSu vyatikrAnteSu namAdiH samaparyavamAnaM ca bhavatIni / / ayaM parva, kame candra banmAparimANa gaNitameTa rAzritya prakAradvayena pradarzayati 'nA' nabaTyAeNa' nyAdi, "nA nAvana 'nayaThyApa' nayArthanayA anyanayApekSayA, paranIrthikabhagamana cinmayaH 'caMdago . saMva-mara tiNi capaNA gadiyasayAI trINi baranAmAni nanupaJcAgadadhimAni trINi gatrinTivaganAni, 'gAIdiyamsa' ekasya rAtrindivasya Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA.12 sUTa RtuvaktavyatA pratipAdanam 511 'duvAlalasa ya vAsahibhAgA' dvAdaza ca dvApaSTibhAgAH(35 7/12etatparimitaH 'Ahie' Ana khyAtaH 'tivaejA' iti vadet svazipyebhya / atha bhagavAn bhApAmAzritya yathArthatAM pradarzayati 'tA ahAtacce NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ahAtacceNa', yAthAtathyena yathArthatayAM Agama.. bhASayA 'caMde saMvacchare' cAndraH saMvatsaraH 'tiNNi cauppaNNAIrAiMdiyasayAI trINi catuSpaJcA, zAni catuSpaJcAzadadhikAni trINi rAtrindivazatAni, 'paMca ya muMhuttA paJca ca muhUrtAH 'paNNAsaMca vAsa dvibhAgA muhuttassa' paJcAzacca dvApaSTibhAgA ekasya namuhUrtasya ( elA - 354 562 . vatparimitazcandrasavatsaraH 'Ahie' AkhyAtaH AgamagAyA 'kathitaH "tivaejjA' iti-- evaM vadet kathayet svaziSyebhyaH iti / yadyapi candrasaMvatsarasya dvayamapi parimaNi samAnameva . tathApi bhASAbhedo'tra pradarzitaH / prathama parimANamanyatIrthikabhApayA vartate, idai parimANe tu. AgamabhApayA vijJeyamiti / tathAhi-ahorAtraparimANaM catuSpaJcAzadadhikazatatrayarUpaM (354). tu tAvadekarUpameva, ye tUparitanA dvAdazahApaSTi bhAgAstai ekasyAhorAtrasya kathitA / tepI muhUrtA ahorAtrasya kriyante tadA muhUrttAnayanArtha dvAdaza trizatA 'guNyante jAyante "paSTayadhikAni trINi zatAni (360), papAM muhartakaraNArtha dvASaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH 'paMJca muhUrtA (5) zeSAstinni muhUrtaraya paJcAzad (50) dvApaSTibhAgAH (354 / 55) / evamubhayoH samA 62 - tvameva siddhayatIti / mU03 // 11 : .." pUrvamuktA saprapaJcaM savatsaravaktavyatA, atha RtuvaktavyatAmAha--'tattha khalu Imai cha u U' ityAdi / mUlag- tatstha khalu ime cha uU paNNattA, 'taM jahA-pAuse 1, varisAra 2, sarae 3, hemaMte 4, vasaMte 5, gimhe 6. / tA savve viNaM ee, caMdauUduve 2 mAsA ticauppaNNeNa 2, AdANeNaM gaNijjamANA saairegaaii| egUNasaMhI. 2, rAIdiyAI rAI diyaggeNaM Ahie ti vaejjA / tattha gbala ime cha omarattA paNNattA, taM jahA-taie pavve 1 sattame pavve 2, ekkArasame pavve 3, paNaNarasame paJce 4, 'egUNavIsaime pavve 5, tevI saime pavve 6, tattha khala ime cha atiratA paNNattA'ta 'jahA-cautthe pavve 1, aTTame pavve 2, vArasaye pavve 3, solasaye pavve ::, vIsaime pvve|5,cuviisime pavve 6, vAhA-" chacceva ya airattA, AiccAo. havaMti jaannaahiH| chacceva omarattA, havaMti jANAhi" // 1 // sUtram // 4 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazaptistre chAyA-tatra khalu pate paDa pratavaH prAzatAH, tadyathA-prAvRT 1, varAtraH2, zarat 3, hemantaH 4, vasantaH 5, prISmaH 6, / tAvat sarve'pi khalu ete candra RtavaH dvau hau mAsI tricatuSpaJcAzatA 2 AdAnena gaNyamAnau sAtirekaNi ekonaSaSTiH 2 rAtrindivAni rAtrindivANa AkhyAtau iti vadet / tatra khalu ime par3a avamarAtrAH prajJaptAH tadyathA-tRtIye parvaNi 1, saptame parvaNi 2, ekAdaze parvaNi 3, paJcadaze parvaNi 4, pakona viMzatitame parvaNi 5, trayo vizatitame parvaNi 6, tatra khalu ime paDa tirAtrAH prAptAH, tadyathA-caturthe parvaNi 1, aSTame parvaNi dvAdaze parvaNi 3, SoDaze parvaNi 4, vizatitame parvaNi 5, caturvizatitame parvaNi 6 / gAthA.-"paDeya ca atirAtrAH AdityAdi bhavanti nAnIhi / padeva avamarAtrAH candrAd bhavanti jAnIhi , // 1 // sUtra // 4 // vyAkhyA-'tatya khalla' iti, 'tatya tatreti asmin manuSyaloke prati sUryAyanaM praticandrAyanaM cAzritya khalu 'ime' ime vakSyamANAH 'cha uU paNNattA' paD RtavaH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA- 'pAuse' prAvRT 1, 'parisAratte' varAtraH 2, "sarae' zarat 3, 'hemaMte' hemantaH 4, 'vasaMte' vasantaH 5, 'gimhe' grISma Rturiti 6, / loke tu anyathAbhidhAnA RtavaH prasiddhAH, tathAhi--prAvRT 1, zarad 2, hemanta 3, ziziraH 4, vasantaH 5, grISmazceti 6, / chokocare jinamate tu yathoktAbhidhAnA eva RtavaH uktaJca--- _ 'pAusavAsArate, sarabho hemaMta vasaMta gimho ya / ee khalu chappi uU jiNavaradiTThAyae sihA // 1 // " chAyA-prAvRT varAtraH zarad hemantaH vasantaH grISmazca / ___ete khala paDapi RtavaH, jinavaradRSTA mayA ziSTAH kathitAH // 1 // iti / Rtavo hi dvidhA-sUryartavazcandravizva / tatra prathamaM sUryavaktavyatA prastRyate-tatra ekaikasya sUryacoMH parimANaM sUryamAsasya sAItriMzadahorAtrAtmakatvAt dvau sUryamAsau eka SaSThyahorAtrAtmako ukA "ve Aicca mAsA, egahI te bhavaMtahorattA / eyaM u u parimANaM, avagayamANA jiNA viti" // 1 // chAyA-dau Adityo mAsau, eka papTiste bhavantyahorAtrAH / patad Rtu parimANaM, avagatamAnA jinA vadanti // 1 // iti ihepsitasUryAvAnayane vRddhoktA kagNa gAthAH pradazyante "sara uussANayaNe, pacvaM paNNarasasaMguNaM niyamA / tahi saMkhittaM saMta, vAvaTThI bhAga parihINaM // 1 // dugaNegaTThIhajuyaM, bAvIsasaeNa bhAie niyamA-- Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12sU. 4 RtuvaktavyatA pratipAdanam 517 jaM laddhaM tassa puNo, chahi hiya sesa uU hoi // 2 // sesANaM aMsANaM, bahiu bhAgehi tesiM jaM laddhaM / te divasA nAyabA, hoti pavattarasa ayaNassa // 3 // " chAyA-sUryattaurAnayane parva paJcadaza saMguNaM niyamAt / tatra saMkSiptaM sata dvASaSTi bhAgaparihInam // 1 // dviguNam ekapaSTiyutaM, dvAviMzazatena bhAjite niyamAt / yallabdhaM tasya punaH paibhiTTate zeSa Rturbhavati // 2 // zeSANA maMzAnAM dvAbhyAM tu bhAgAbhyAM teSAM yallabdham / te divasA jJAtavyA., bhavanti pravRttasyAyanasya // 3 // iti / AsAM vyAkhyA kriyate---'sUrauussA.' ityAdi, 'sUrauussANayaNe' sUryattoMH sUryasambandhina RtorAnayane 'pavvaM sarva-parva saMkhyAna 'niyamA' niyamAt 'paNNagsaM guNaM' paJcadazasaMguNaM paJcadazabhirguNitaM karttavyam parvANAM paJcadazatithyAtmakatvAt / atreya bhAvanA----yadyapi Rtava ApAhAdi prabhavAstathApi yugaM zrAvaNa-kRSNapakSa pratipadAta Arabhya pravarttate tato yugAditaH pravRttAni yAni parvANi bhavanti teSAM saMkhyA'tra gRhyate, sA sakhyA'tra paJcadazabhirguNyate iti / tAM saMkhyAM guNayitvA ca parvANAmupari vivakSitaM dinamamivyApya yA tithayastAH 'tahi saMkhittaM tatrapaJcadazabhirguNite rAzau saMkSipyante ityartha. tadevAha-saMkhittaM saMtaM' sakSiptaM sat 'vAvahibhAgaparihINaM' dvApaSTibhAgaparihInaM kartavyam / ayaM bhAvaH-pratyahorAtramekaikena dvApaNTibhAgena pamhiIyamANe ce niSpannA avamarAtrA nyUnadivasa rAtrirUpAste'pyupacArAd dvApaSTibhAgAH kathyante, taiH parihInaM parvasakhyAnaM karttavyamiti // 1 // 'duguNe' ityAdi, 'duguNegahIe juyaM' dviguNamekapaSTyAyuta pUrvoktaM dvApaSTibhAgaparihInaM saMkhyAnaM dviguNita kRtvA ekapaSTayA yuktaM kriyate tataH 'vAvIsasaeNa bhAie' dvAviMzazatena dvAviMzatyadhikena. zatena bhAjite sati 'niyamA' niyamAt 'jaM laddha' yallabdha 'tassa puNI chahi hiya' tasya punaH SaDbhirTate pabhirbhAge hRte 'sesa' yaccheSaM saH anantarAtItaH 'uUhoi' Rturbhavati // 2 // 'sesANaM' ityAdi 'sesANaM aMsANaM' ye'picAgAH zeSA udghAritAsteSAM 'hiubhAgehiM' dvAbhyAM bhAgo hRte 'tesiM jaladdha, teSAM tatsambandhinAM yallabdhaM, 'te divasA nAyavvA hoti' ta divasA jJAtavyA bhavanti, kasyetyAha'pavattassa ayaNassa' pravRttasya pravarttamAnasya ayanasya RtorjJAtavyA iti / / 3 / / eSa karaNagAthA trayasyAkSarArthaH / sampratyAsAM bhAvanA kriyate-tasmin yuge prathame dIpotsave kenApi pRSTam-aghato'nantaraM gatakAle kaH sUryaturatItaH 1 ko vA sAmprataM vartate ? iti prazna yat kriyate tadAha-tatra yugAditaH sapta parvANi vyatItAnIti sapta sthApyante, tAni 'paNNarasaguNaM' Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18.......... ... ' candrapraznaptisUtre inizcanAn paJcadabhirguNacante. jAtaM paJcottaraM zatam (105) etAvatikAle ca 'taie pance sattane ye' ityAdi vadayamANasUtravacanAt dvAktramarAtrI upacArAd dvApaSTibhAgau dvau amUnAmini 'yAvahIbhAgA panihINaM' iti vacanAt hau tasmAdrAzeH pAtyete sthitaM pazcAt tryuttaraM anam (103) nata 'duguNaM' iti dvAnyA guNyate jAte paDuttare de' gate (206) tataH 'mahIyaM' ekapaTyA yuna miti natraikapaSTiH prakSipyate jAta dve zate sapta-paSTayadhike (267) tana epA 'bAvIyamANa bhAie' iti vacanAt dvAvizatyadhikena gatana bhAgo hiyate labdhau ai 'lihiyo' ini vacanAt RtunAM paDAtmakatvAda yadi paDbhiradhikA saMkhyAbhavettadA paDAmamivyate, TamI hau tu pabhirbhAga na sahete iti na tayoH paibhirmAgahAraH prasacyate tato dRvicamI una gthinA putra mAMga hRte ye zaMpAstrayoviMgatiraMgA uddhRtAsteSAM 'sesANaMaMsANaM hiumAhiti vacanAta dvAbhyAM mAge hate tapAmaDhe kRte jAnA mArdA ekAdaza (11) 'nemi jamAddhaM ne divasA nAyacA' ityAdi vacanAt te pravartamAnasya Rno divasA jJAtavyA duni. sUryatu AyATATikAtana Aganam- dvau mana atikrAntI, tRtIyazca RtuH, samprati vartate, namya ca pravattamAnasya mano ekAdaza divasAH pariparNA vyatikrAntAH, tadupari yadarthaM tena dvAdazI divamA vartata iti // 2 // atha aMga prathamAyA makSayatRtIyAyAM kenApi pRSTam-adya pramRti ke RtavaH pUrvamatikAntAH ? ko vA maprati vargana ? pani prazna pranyAha-tatra prathamAyA akSayatRtIyAyAH prAk yugasyAdita Arabhya ekonavi-tiH pANi vyanikrAntAni tata ekonavizati sthApayitvA sA pUrvoktarItyA praJcadamAma nayane, jAne pancAbhItyadhika ve zate (285) akSayatRtIyAyAM kila pRSTagiti parvaNI mupari upacAra dvApATabhAgasaMjatvena kathitA stistraritathaya prakSipyante jAte aSTAzItyadhike dve Ate (288), enAni kAla ekonaviniparvarUpaM 'tAe paJce' ityArabhya 'egUNavIsaime pavveM' dungAdi, vasyagaNantravacanAt avamagatrAH paJca bhavantItyataH 'yAvahI bhAgaparihINaM' ini vajanAna nAda gage. 5Jca pAtyannaM jAte tryazItyadhike dve zate (283) ne 'duguNaM' iti vacanAna hAnyAM guNyene, nAnAni pada paSTayadhikAni paJca zanAni (566). 'tAni 'enaDIga juya' Tani bananAta ekapaSTi mahinAni kriyante jAtAni saptaviMzatyadhikAni gaha nAnAni (12) tapAM 'vAvImayaeNa bhATae' iti vacanAt hAvizatyadhikena atena (12) mAMgI hiyane nyAH paJca, na ca RtUnAM paTAtmakatvAt 'chahihiya' / iti vamAna inibhAgaharaNaM prApyane, nAcate, na sahanta iti na teSAM paGgabhirmAgahAgratataH paJcaiva linA na pana 'usa hoTa' Tani munavo vyatikrAntA ni sidvam / 'semANaM aMsANaM cehi ubhAgari, ina vAlA pANAM mamadagAnAmaMgAnAM dvAbhyAM mAge hane tepAmaI kRne ityarthaH Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ campratiprakAzikATIkA prA. 12 sU. 4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 519 71 'tesiM jaM laddhaM' iti tebhyo ye labdhAH sArddhA aSTau (8 II), tata Agatam - pnycRtvo'tikraantaaH| SaSTasya ca RtoH pravarttamAnasyASTau divasA gatAH, tadupari arddhatvena navamo divaso varttate iti |2| atha yuge dvitIye dIpotsave kenApi pRSTam - kiyanta Rtavo'tikrAntAH ko vA saMprati varttate 1 tatrAh-etAvatikAle ekatriMzat parvANyatikrAntAni tAni dhriyate paJcadazabhirguNyate, jAtAni paJcaSaSTyadhikAniM catvAri zatAni (465) / avamarAtrAcaitAvatikAle'STau vyatikrAntAstato'STau tebhyaH pAtyante, sthitAni zepANi saptapaJcAzadadhikAni catvAri zatAni (457), tAni dviguNitAni jAtAni caturdazottarANi navazatAni ( 914) / eSu ekapaSTibhAgaprakSepe jAtAni paJcasaptatyadhikAni nava zatAni ( 975) / eSAM dvAviMzatyadhikena gatena bhAge hate labdhAH sapta RtavaH, upariSTAdaMzA ekaviMzatyadhikazatasaMkhyakA ( 121) udaranti, eSAM dvAbhyAM Age hRte arddhe kRte ityarthaH labdhA sArdhApaSTi (60 / / ), saptAnAM ca RtUnAM pabhiryAgo hiyate, labdha ekaH, avaziSTa upariSTAdekastiSThati, tata Agatam ekaH saMvatsaro vyatikrAntaH savatsara RtUna paDAtmakatvAt, ekasya ca saMvatsarasyopari eka iti prathamaRtuH prAvRD nAma vyatItaH, dvitIyasya caM RtoH paSTirdinAni vyatikrAntAni, tadupari arddhamiti ekapaSTitamaM dinaM varttate iti |3| 17 evamanyatrApi bhAvanA bhAvanIyeti / athaiteSAM RtUnAM madhye ka RtuH kasyA tithau samAptimetIti ? parasya praznAvakAzamAzaGkaya tatparijJAnAya vRddhaiH karaNagAthA pratipAditA, sA ceyam - 'icchA u U viguNio' rUvUNo viguNio u pavvANi / tassaddhaM hoi tihI, jattha samattA uU tIsaM // 1 // " - icchartuH dviguNitaH rUpono, dviguNitastu parvANi / - tasyArddhaM bhavati tithiH yatra samAptA Rtava triMzat // 1 // iticchAyA | 11 }" } " T. ; 'asyA vyAkhyA--' icchA uU' icchatrtuH yasmin Rto jJAtumicchA varttate sa Rtu 'viguNio' dviguNitaH kriyate dvAbhyAM guNyate dviguNitaH san 'rUbUNo' rUponaH eka Una: tataH punarapi saH 'viguNiou' dviguNitastu dvAbhyAM guNyate, guNayitvA ca pratirAzyate, guNitazca san" yAvatparimito bhavati tAvanti 'pavvANi' parvANi vijJeyAni / 'tassa' tasya dviguNIkRtasya pratirAzitasya yat' 'ardhN'| arddha yAvatparimitaM bhavati tAvatparimitA H 'tihI' tithayo jJAtavyAH 'tya' yatra yAsu tithiSu 'tI' triMzat yugabhAvina triMzadapi 'uU samattA' RtavaH samAptAH samAti prApnuyuH // 1 // iti kAraNa gAthA 'kSarArthaH / sAmprataM bhAvanA kriyate - atha ko'pi yugasya prathamamRtuM jJAtumicchet yathA yuge. kasyAM 1 G FIL 2 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tithau prathamaH prAvRD lakSaNa RtuH samAptimeti ? iti, tatra tasya icchA reka iti ekaH sthApyate, sa 'viguNio' dviguNitaH kriyate jAte dve rUpe, te dve 'rUvUNo' iti rUpone ekena rUpeNa Une kriyate jAta ekakaH sa eva ca punarapi 'viguNio' dviguNitaH kriyate dvAbhyAM guNyate jAte dve rUpe, te dve pratirAzyate tatprati rUpe dve punaH kriyate. he dve rUpe dvivAraM sthApyate ityarthaH (2-2) tayorekaM dvikaM 'pavyANi' parvasaMkhyAnaM bhavati (2) 'tassaddha' tayo ekasya dvikasyAI kriyate jAta mekaM rUpam / tatsaMkhyakA 'tihI hoi' tithirbhavati / tata mAgatam-yugAdau ve parvaNI atikramya prathamAyAM tithau pratipadi prathama RtuH prAvRDa nAmA samAptimagamaditi / tathA dvitIye Rtau jJAtu micchet tadA dvau sthApyate, tayo bhyAM guNane jAyante catvAraH, te rUponAH kriyante jAtAtrayaH, te punarapi dvAbhyAM guNyante jAtaH SaT te pratirAzyante-SaTkaM SaTkam iti sthAnadvaye sthApyate tayo dvitIyasya pratirAzitasya paTkasyA? kriyate jAtAtrayaH, tata Agatam-yugAditaH SaT parvANyatikramya tRtIyA tithiriti tRtIyAyAM tIthau dvitIya Rtu samAptimagamat // evaM yadi tRtIye Rtau jJAtu micchettadA trayaH sthApyante, te dvAbhyAM guNyante jAtAH paT 6, te rUponAH kriyante jAtA daza te pratirAzyante dvidhA sthApyante daza dazeti / tatraikasya dvitIyasya dazakasyAI paJca bhavanti, tata mAgatam-yugAdito dazasu parvasu vyatikrAnteSu paJcamyAM tithau tRtIya RtuH samAptimagacchat / tathA yadi SaSTe Rtau jJAtu micchA bhavettadA SaD priyante, te dvAbhyAM guNyante jAtA dvAdaza, te rUponakaraNA jjAtA ekAdaza, te dvAbhyAM guNane jAtA dvAviMzatiH sA pratirAzyate sthAnadvaye sthApyate tatraikasyAH pratirAzItAyA arddha kriyate jAtA ekAdaza tata Agatam yugAdita Arabhya dvAviMzati patikrame ekAdazyAM tithau SaSTha Rtu samAptaM prApa / tathA navame Rtau jJAtu micchettadA nava priyante, te dvAbhyAM guNayitvA rUponAH kriyante jAtAH saptadaza, te bhUyo'pi dvAbhyoM guNane jAtAzcatustrizat te pratirAzyante, pratirAzya caikasyAI kriyate jAtA saptadaza tata Agatam- yugAdito'capramRti catustriMzat parvANyatigatAni saptadazyAM tithau iti dvitIye savatsare pauSamAse zuklapakSe dvitIyAM tithau navama RtuH parimamApti miyAya / triMgattame Rtau jijJAsA bhavettadA triMzat sthApyante, te dvAbhyAM guNyante jAtAH paSTi., sA rUponA kriyate jAtA ekonapaSTiH (59) tasyA bhUyo'pi dvAbhyAM guNane kRte jAyate'TAdazottaraM zatam (110), tat pratirAzyate (118-198), pratirAzya caikasya pratirAzitasyAI kriyate jAtekonaSaSTiH, tata Agatam-yugAdito'STAdazottaraM parvazatamatikramya ekona paSTitamAyAM tithau triMzattamajhaturvyatikrAnto'bhavat / ayamAzayaH-paJcame saMvatsare prathame ASADha mAse zulapame caturdamyAM niyau triMzattama RtuH samAptiM gataH, vyavahArataH prathamApADhaparyante ityarthaH enasyaivArthasya mukhapratipattyarthamiyaM vRddhoktA gAthA pradarzyate Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranaptiprakAzikATIkA prA.12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 521.. ekkaMtariyAmAsA, tihIya jAsu tA uU samappaMti / AsADhAImAsA, bhaddavayAI tihI neyA // 1 // chAyA-ekAntaritAH mAsAH tithayazca yAsu te RtavaH samApnuvanti / ASADhAdayo mAsAH, bhAdrapadAdikAstithayo jJeyAH // 10 // " iti asyA vyAkhyA-iha sUryartucintAyAM mAsA mASADhAdayo vijJeyAH, ApADhamAsAdArabhya RtUnAM prathamataH pravarttamAnatvAt / tithayaH sarvA api bhAdrapadAdyAH bhAdrapadAdiSu mAseSu prathamAdInAmRtUnAM parisamAptatvAt / tatra yeSu mAseSu yAsu ca tithiSu RtavaH prAvRDAdayaH sUryasambandhinaH parisamApnuvanti te ApADhAdayo mAsAH, tAzca tithayo bhAdrapadAdyAH bhAdrapadAdimAsAnugatAH sarvA apyekAntaritA jJAtavyAH, tathAhi-prathama RturbhAdrapadamAse samAptimeti, tata ekaM mAsamazvayug lakSaNamavAntarIle muktvA kartike mAse dvitIya RtuH parisamAptimeni / evaM tRtIyaH pauSamAse, caturthaH phAlgune mAse, paJcamo vaizAkhe mAse, paSTa pADhe mAse / evaM zepA api Rtava eSveva SaTsu mAseSu ekAntaritepu vyavahArataH parisamAptimApnuvanti, na zeSeSu mAsepu / tathA tithimadhikRtya prathamaRtuH pratipadisamAptimeti, dvitIyastRtIyAyAm, tRtIyaH paJcamyAm, caturthaH saptamyAm paJcamI navamyAm, peSTha ekAdazyAma, saptamastrayodazyAm aSTamaH paJcadazyAm ete sarve'pi tavo bhulpkss| tato navama RtuH zuklapakSe dvitIyAyAm , dazamazcaturthyAm , ekAdazaH paSThyAm, dvAdazyo'STamyAm trayodazo dazamyAm caturdazo dvAdazyAm paJcadazazcaturdazyAm / ete saptaRtavaH zuklapakSe / ete kRSNazuklapakSabhAvinaH paJcadazApi Rtavo yugasyA bhavanti / tata uktakrameNaiva zeSA api paJcadaza Rtako dvitIye yugAr3e bhavanti, tathAhi-poDazaRturvahulapakSe pratipadi, saptadazastRtIyAyAm , aSTAdaza paJcamyAm ekonaviMzatitamaH saptamyAs viMzatitamo navamyAmU ekaviMzatitama ekAdazyAma dvAviMzatitamastrayodazyAs , trayoviMzatitamaH paJcadazyAm / ete SoDazAdayastrayoviMzati paryantA aSTau bahulapakSe tatazcaturvizatitamaH zuklapakSe dvitIyAyAm , paJcaviMzatitamazcaturthyAm SaD viMzatitamaH SaSThyAm saptaviMzatamo dvAdazyAm , triMzattamazcaturdazyAm / tadevamete sarve'pi Rtavo yuge mAseSvekAntariteSu evaM tithiSvapi caikAntAsu samAptA bhavanti / eteSAM ca RtUnAM candranakSatrayogaparijJAnArtha sUryanakSatrayogaparijJAnArthaM ca vRddhaH karaNagAthAtrayaM proktaM tat pradarzyate "tinni sayA paMcahigA, aMsA cheo sayaM ca cottIsaMegAiviuttaraguNo dhuvarAsI hoi nAyavyo // 1 // sattaTThI addhakhice dugatigaguNiyA same viyaDhakhette / aTThAsII pusse, soma abhiimmi vAyAlA // 2 // eyANi sohaicA, jaM sesaM taM tu hoi nakkhataM / ravi somANaM niyamA tIsAbi uu samattIsa // 3 // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 candrazatisUtre AsAM chAyA - trINi zatAni paJcAdhikAni aMzAH, chedaH zataM ca catustriMzam / ekAdi dvayuttaraguNo dhruvarAzirbhavati jJAtavyaH // 2 // saptapaSTirddhakSetre, dvitrika guNitA same dvayardhakSetre / aSTAzItiH puSye zodhyA abhijit dvicatvAriMzat // 2 // etAni zodhayitvA yatzeSaM tattu bhavati nakSatram / ravisomayorniyamAt trizartyApi RtusamAptiSu // 3 // - AsAM vyAkhyA - 'tinni sayA paMcahigA aMsA' trINi zatAni paJcottarANi (305 ) 'asA' aMgAH vibhAgAH ete kiM rUpacchedakRtAH ? iti cedAha - 'cheo sayaMca cottIsa' chedaH zataM ca catustriMzam / chedo'tra catustriMzadadhikazatarUpaH, tena chinnaM yadahorAtraM tatsambandhIni paJcottarANi trINi zatAni (305) aMgAnAmiti / ayamatra dhruvarAziH sthApyaH eSa dhruvarAzi: 'egAi viuttaraguNo dhruvarAsIhoi nAyavyo' ekAdidvayuttara guNa. - Ipsitena RtunA ekAdinA triMzatparyantena dvyuttareNa ekasmAdAramya tata UrdhvaM dvayuttaravRddhena guNaH guNitaH kriyate guNyate ityarthaH / eSa dhruvarAtrirjJAtavyo bhavati // 1 // tata etasmAt dvayuttaravRddhena guNitAt zodhanakAni zodhayitavyAnIti zodhanaka pratipAdikAM dvitIyAM gAthAmAha - 'sattaTThI' ityAdi 'sattaTThI addhakhette' yannakSatramarddhakSetraM paJcadazamuhUrttAtmakaM tatra saptapaSTiH godhanakaM bhavatIti saptaSaSThyA zodhyate, 'dugatigaguNiyA sameviyahaDhakhete' dvikatrikaguNitA sameM cardhakSetre, tatra yannakSatraM samakSetraM triMzanmuhUrtAtmakaM tadviguNitayAsaptaSaSTyA catustriTona vAtenetyarthaH zodhyate yatpunarnakSatra dvayardhakSetraM paJcacatvAriMzanmuhurttAtmakaM tat triguNitayA saptapaSTyA ekottarazatadvayenetyarthaH godhyate / iha sUryasya puSyAdIni nakSatrANi zodhyAni candrasyAmi jidAdIni tatraiSAM zodhanakAnyAha - 'aTThAsII pusse' aSTAgItiH puSye sUryanakSatrayogacintAyAM puSye pupyanakSatraviSayASTAzItiH 'sojjhA' zocyA / tathA 'abhiimmi bAyAlA' abhijiti dvAcatvAriMzat - candranakSatrayoga cintAyAm abhijinnakSatre dvAcatvAriMzat zotyA. // 2 // tataH kimini tRtIgagAthayA pradarzyate - 'eyANi' ityAdi, 'eyANi' etAni zodhanakAni asamaya IkSetra viSayANi 'mohaittA' zodhayitvA uktaprakAreNa zodhite sati 'jaM memaM' yannakSatraM zeSaM sakhyAmavikRtya bhavati na sarvAtmanA zuddhimaznute 'taM tu hor3a nakkhattaM ' tannakSatraM 'ravisomANaM niyamA ' ravimomayoH sUryasya candrasya ca niyamAt bhavati kutretyAha'tIsa uumamanI' triMzatyapi tu samAmiSu yugasya triMzato'pi RtUnAM samAptau ||3|| iti karaNagAthA | sampranyAsAM bhAvanA kriyate - athAtra ko'pi pRcchati - prathamaRtu kasmin candranana sagAmimiyartti iti jijJAsAyA pUrvapradarzito dhruvarAtriH paJcottara trizatAtmako niyama kana guNyane 'ekana guNinaM tadeva bhavati' iti tAvAneva dhruvarAziH (305) jAtaH / ' Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptiprakATIkA prA.12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 523 tatra 'sojjhA abhiimmi vAyAlA' iti vacanAt abhijito dvAcatvAriMzat zodhyate, zodhite ca sthite pazcAt triSaTayadhike dvezate (263) tatazcatustriMzadadhikena zatena (134) zravaNaH zodhyate, sthitaM zeSamekona triMzadadhikaM zatam (129) ebhyazca dhaniSThA na zuddhayati tataH 'cheo sayaM ca cottIsaM' iti vacanAt catustriMzadadhikazata (134) bhAganA mekonatriMzaM zataM dhaniSThAsatkamavagAhya candraH prathamaM sUryattuM parisamApayati, catustriMzadadhikazatabhAgeSu dhaniSThA nakSatrasya ekonatriMzadadhikazatabhAgAtikramaNAnantaraM candraHprathamasUrya parisamApako bhavatIti bhAvaH / yadi dvitIya sUryartujijJAsA bhavettadA sa eva paJcottara zatatrayapramANo dhruvarAzistribhirguNyate mayaM bhAvaH'egAiviuttaraguNo iti vacanAt ekaArabhya tata urva dvayuttaravRddhayA, iti prathamasUryatu prakararaNe ekena dhruvarAziHrguNitaH atra dvitIyasUryartujijJAsAyAmuttarottaradvikavRddhayA dhruvarAzistribhirguNyate iti / tribhirguNito dhruvarAzijAyate paJcadazottaranavazatasaMkhyakaH (915) tatrAbhinito dvAcatvAriMzacchuddhayA sthitAni zeSANi-aSTau zatAni trisaptatyadhikAni (873) tatazcatustrizena zatena zravaNe zodhite sthitAni zeSANi ekonacatvAriMzadadhikAni saptazatAni (739), atra dhaniSThA zuddhayate iti tasmAd rAzedhaniSThAnakSatrasya catustrizadhikazatasaMkhyakA bhAgAH zodhyante sthitAni-zeSANi pazcottarANi SaT zatAni (605) etasmAdrAzerapi saptaSaSTiH zata bhiSanaH zodhyate, sthitAni aSTAtriMzadadhikAni paJca zatAni (538), ebhyo'pi catustrizedadhikaM zataM (134) pUrvabhAdrapadAyAH zodhyate, sthitAni caturadhikAni catvArizatAni (404), ebhyo'pi ekottarazatadvayena (201) uttarabhAdrapadA zodhyate, sthite zeSe tryuttare hai. zate (203), etasmAdAzezcatunizadadhikaM zataM (134) revatyAH zodhyate, sthitA pazcAdekonasaptatiH (69) / tata Agatam- azvinInakSatrasyekonasaptati bhAgAn catustrizadadhikazata bhAgAnAmavagAhya candro dvitIyaM sUryA parisamApayatIti evaM : zeSeSvapi RtuSu bhAvanA kAryeti / athAntimatriMzattamasUryata jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH (305) ekonapaSTayA guNyate, jAtAni 'saptadaza sahasrANi, paJcanavatyadhikAni navazatAni (17995), tatra SaSTayadhikaiH SaT trizacchataiH (3660) eko nakSatraparyAyaH zuddhayati, tataH SaSTayadhikAni patriMzacchatAni caturbhirguNayitvA tata zodhyante, eSa nakSatraparyAyazcaturbhiguNane jAyante-caturdaza sahasrANi catvArizadadhikAni SaTa zalAni ca (14640) tata ekonaSaSTayA guNitAyA dhuvarAzi saMkhyAyAH (17995) catubhiMguNitonakSatraparyAyaH (144604) zodhyate sthitAni pazcAt paJca paJcAzadadhikAni trayastriMzacchatAni (3355) / ebhyaH paJcaviMzatyadhikaiAtriMzacchataiH (3225) abhijidAdIni mUlaparyantAni nakSatrANi zodhyante, sthitaM pazcAt triMzadadhikamekaM zatam (130) tena ca pUrvASADhA na zuddhayati, tata Agatam-triMzadadhika zataM catustriMzadadhikazatabhAgAnAM pUrvASADhAsatkamavagAhya candrastriMzattamaM sUryatuM parisamApayatIti / Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 candraprazaptisUtre sAmprataM sUryanakSatrayoga bhAvanA kriyate sa eva dhruvarAziH paJcotarazatatrayaMpramANaH (305) prathama sUryartujijJAsAyA mekena guNyate jAtastAvAneva tataH 'aTThAsII pusso' iti vacanAt tasmAt maSTAzItiH (pupyabhAgAH) zodhyante, sthite zepe saptadazottare dve zate (217) tataH saptaSaSTiH (67 azleSAyAH zodhyate sthitaM zepaM sArddhazatam (150) tataH catustriMzadadhikaM zataM (134) madhAyAH godhyate, sthitA. pazcAt poDaza (16), tata Agatam- pUrvaphAlgunInakSatrasya catustriMzadadhikazatasalkAn poDaza bhAgAnavagAhya sUrya prathamaM svakIyamRtuM parisamApayati / evaM dvitIya sUryartu jijJAsAyAmapi sa evaM paJcottarazatatrayapramANo dhravarAgiH yattaravRddhayA'tra tribhirgaNyate, jAtAni nava zatAni paJcadazottarANi (915) tato'STAzItau puSyasya zodhitAyAM sthitAni pazcAt saptaviMzatyadhikAni aSTau zanAni (827), ebhyaH saptapaSTira pAyAH zodhyate, sthitAni zepANi paSTayadhikAni saptagatAni (760) ebhyazcatustriMzadadhikaM gataM maghAyAH zodhyate, sthitAni zeSANi paDa viMzatyadhikAni paT zatAni, (626), ebhyazcatustrizadadhikaM zataM pUrvaphAlgunyAH zodhyate, sthitAni zepANi dvinavatyavikAni catvAri gatAni (492), ebhyo'pi ekottaraM gatadvaya (201) muttaraphAlgunyAH govyate sthite zepe ekanavatyadhike dve gate (291) punarapyebhya. zcatustriMzadadhikaM zataM (134) hastasya zodhyate, sthitaM saptapaJcAzadadhikaM zatam (157), ebhyo'pi catusiMgadadhikaM zataM (134) citrAyAH zodhyate, sthitAH zepAstrayoviMzatirbhAgAH (23) tata mAgatam catustriMzadadhikazatabhAgAnAM svAtestrayoviMzati saptapaSTi bhAgAnavagAhya sUryo dvitIyaH svakIyamRtuMparisamApayattIti evaM zepeSvapi tRtIya sUryartuM mArabhya ekonatrigattama mUryartuparyantepu bhAvanA krtvyaa| athAntimatriMzattama sUryiijajJAsAyAmAha-atrApi sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAzi yuttara vRddhikrameNa triMzattame sUryattauM ekonapaSTayA guNyate, jAtAni saptadazasahasrANi navazatAni tadupari paJcanavatizca (17995) / ebhyazcaturdezasahasrANi, paT zatAni catvAriMzadadhikAni (14640) etAvatparimite zodhanakazcatvAraH paripUrNA yugasya savatsaracatuSkasambandhi caturvizati sUryarte satkA nakSatraparyAyAH zodhyante sthitAni pazcAt paJca paJcAzadadhikAni trayastriMzaSchatAni (3355), atha yugasya paJcasaMvatsarasatkAni paJcaviMzatitamasUryattuta Arabhya triMzattama sUryatteparyantakAni zodhanakAnyAha tatastebhyaH pUrvoktebhyaH (3355) aSTAgItiH puSyasya zodhyate, sthitAni pazcAt samapaSTayadhikAni dvAtriMzacchatAni (3267) ebhyo'TapaJcAzadadhikAni dvAtriMzacchatAni (3258) mallepAto mRgazIrSaparyantAnAM nakSatrANAM yodhyante, sthitA.zepA nava (9) ebhirArdA na zuddhayati, tata Agatama navacatusviMgadadhikazatabhAgAn A satkAnavagAhya sUryastriMzattamaM svakIya mRtuM parisamAphyatIti / iti sUryavaH samAptAH / sAmprataM candrapna pratipAdayati-tatra candrAnAM catvArijhanAni yuttagaNi (402) bhavanti, tathAhi- ekasminnakSatraparyAye candrasya par3a Rtavo bhavanti, candrasya nakSatrapAyAca ekasmina, yuge samapaSTi saMkhyakA bhavantInisaptapaSTiH paDbhirguNyate, Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 525 jAyante catvAri zatAni dvayuttarANIti (402) etAvanto yuge candrasya Rtavo bhavanti, uktaJca "cattAri uu sayAiM vi uttarAI jugammi caMdassa" iti / ekaikasya candrauH parimANaM paripUrNAcatvAro'horAtrA, paJcamasyAhorAtrasya saptatrizat maptapaSTi bhAgAH, uktaJca caMdassu u parimANaM, cattAri ya kevalA ahorattA / satta ttIsa aMsA satta TikaraNa ddeenn"||1|| candrasya Rtu parimANaM catvArazca kevalA ahorAtrAH / saptatriMzad aMzAH, saptapaSTi kRtena chedena / / 1 / / iticchAyA / kathametadityAha-ihakasmin nakSatraparyAye SaD Rtava iti prAgevoktam candraviSayaka nakSatraparyAyasya parimANaM saptaviMzatirahorAtrA., ekasya cAhorAtrasya ekaviMzatiH saptapaSTi bhAgAH, tatrAhorAtrINAM parbhAigo hyite labdhAzcAtvAro'horAtrAH zepAstiSThanti trayaH, te saptaSaSTi bhAgakaraNArtha saptapaSTayA guNyante jAte ekottare dve zate (201) tata uparitanA ekaviMzatiH saptapaSTibhAgAH prakSipyante jAte dvAvizatyadhike dve gate (222), teSAM pabhirbhAge ite labdhAH saptaviMzat saptapaSTibhAgA iti (4-35 ) / teSAM candrAnayanArthamatra vRddhokte dve gAthe tathAhi "caMda uu ANayaNe, paccaM paNNarasasaMguNaM niyamA / tihi saMkhitaM saMtaM, vAvaTThI bhAgaparihINam // 1 // cottIsasaMyAbhihayaM, paMcuttaratisayasaMjuyaM vibhae / chahiM u dasuttarehiya, saehiM laddhA uU hoi // 2 // " chAyA--candravA'nayane parva paJcadazasaMguNaM niyamAt / tithi saMkSiptaM sat, dvApaSTibhAgaparihInam // 1 // catustrizacchatAbhihataM, paJcottaratrizatasaMyutaM vibhajed / pabhistu dazottaraizca zata. labdhA Rtavo bhavanti // 2 // anayokhyiA - 'caMda uu ANayaNe' iti vivakSitasya candrauzanayane kartavye 'pavvaM' yugAditoM yat parva parvasakhyAnamatisakrAntaM tat 'paNNarasasaMguNaM niyamA' paJcadazabhirguNitaM niyamAt kartavyam, tata stat 'tihisakhittaM saMta' tithisaMkSipta saditi yAstithayaH parvANAmupari vivakSitA dinAt prAgatikrAntAstAstatra sakSipyante pAtyante iti bhAvaH, tatastat 'vAvadvibhAgaparihINaM' dvASaSTibhAgaparihInaM kuryAt dvApaSTibhAgaH, dvApaSTibhAganiSpannA avamarAtrA upacArAd dvASaSTibhAga zabdena kathyante, tatastaipiSTibhAga saMjJakairavamarAtraiH parihInaM karttavyam tata evambhUtaM tat 'cottI Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 . candrapraptisUtre sasayAbhihayaM catustriMzadadhikazatenAbhihataM-guNitaM tat 'paMcuttaratisayasaMjuyaM' paJcottaratrizata sayutaM kRtvA 'vibhae' vibhajet tasya bhAgaM haret , kairbhAgaM haredityAha-'charhi u dasuttarehiya sarahiM' dazottara. pabhiHzate (610) iti / hUte ca bhAge 'laddhA' ye labdhA aDkAste 'uUhoi' Rtavo bhavanti Rtavo jJAnavyA ityarthaH / / 2 / / epa karaNagAthA dvayArthaH / sAmpratamanayo rbhAvanA bhAvyate-atha ko'pi pRJchet-yat yugAditaH prathame parvaNi paJcamyAM kazcandra vartate / iti / tatrAha-tatrekamapi parvaparipUrNamiha nAdyApyabhUditi yugAdito divamA rUponAH sthApyante, te ca catvAraH, tataste catusviMgadadhikena gatena guNyante, jAtAni patriMzadadhikAni paJcazatAni (536), tato bhRyaH paJcottarANi trINi zatAni-prakSipyante, jAtAni ekacatvAriMzadadhikAni aSTau zatAni (841 teSAM 'vibhae chahiM u dasuttarehisa saehi' iti vacanAta dazottara paDUbhiH zataiH (610) bhAgo viyate, labdhaH prathama RtuH aMzA uddharanti ekatriMzadadhike dvezate (231), teSAM catustriMzadadhikena zatena (134) bhAgo hiyate, labdha ekaH, uddhatAH zeSA aMzAH saptanavatiH (97) / catustriMgadadhikena zatena bhAge hute ye'DkA labhyante te divasA jJAtavyAH, atra tu labdha eka-iti eko divasaH / tataH zepI bhUtAH saptanavatiraMzAsteSAM dvikenApavarnanA kriyate, apavartite ca catvAriMzat labdhAH sArdA aSTa catvAriMzat (" ) saptapaSTibhAgAH / tata Agatam-yugAdita. paccamyAM prathamaH RtuH prAvRDlakSaNo'tikrAntaH, dvitIyasya Rtoreko divaso gataH R. di. bhA. dvitIyasya ca divasasya sArddhA aSTacatvAriMzat saptapaSTi bhAgAH ( 11148 // ) iti / atha ko'pi pRcchet-yugAdito dvitIye parvaNi ekAdazyAM kazcandrartuH ? iti / tatraikaM parva matikAntamityeko dhriyate tasmin paJcadazabhirguNite jAtAH paJcadaza / ekAdazyAM pRSTamiti tasyAH pAzcAtyA daga ye divamAste prakSipyante jAtAH paJcaviMzatirdivasAH, te catustriMzadadhikena zatena guNyante, jAtAni panAgadadhikAni trayastriAnchatAni (3350) teSu paJcottarANi trINi zatAni prakSipyante, jAnAni paJca paJcAzadadhikAni patriMgacchatAni (3655), teSAM dazottaraiH pabhiH, zataiH (610) mAge ina labdhAH paJca (5), zeSAtipThantyaMzAH paJcottara pAtasaMkhyakAH, (605), teSAM catukhigadAdhikena gartana bhAgo hiyane labdhAzcatvAro divasA. (4), uddhRtA zeSA aMzA ekona maptani (69), tagya TikanApavartanAyA kRtAyAM labdhAH sArdAzcatutriMzat (34 // ) saptapaSTi bhAgAH / tata Agatam-paJca satavo'tikrAntAH, paSTasya ca mRtozcatvAro divasAH, paJcamasya diva Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratiprakAzikA TIkA prA.12 sU.4 Rtu vaktavyatApratipAdanam 527 bhA. R. di.. sasyaM sArddhAzcatustriMzat saptaSaSTi bhAgA ( 518 | 280) eva manyasminnapi divase candrarcurava 514/ |34||) 7- 1 067 seyaH / sAmprataM candraparisamApti divasAnayanArthaM yad vRddhaiH karaNamuktaM tadabhidhIyate"pupi dhuvarAsI, guNie bhaie sageNa cheeNaM / jaM laddhaM so divaso, somassa uusamattIe // 1 // chAyA -- pUrva miva dhruvarAzau guNite bhakte svakena chedena / yallabdhaM sa divasaH somasya RtusamAptau // 1 // iti | asya vyAkhyA - iha yaH pUrvaM sUryarttupratipAdane dhruvarAziH paJcottara zatatrayarUpo'bhihitazcatustriMzadadhikazatabhAgAnAm, tasmin pUrva miva guNite, tatkimityAha - Ipsitena ekAdinA dvayuttara catuHzatatama (402) paryantena dvayuttaravRddhena, ekasmAdArabhya tata UrdhvaM dvayuttaravRddhayA pravarddhamAnena guNite 'bhaie sageNa cheeNaM' iti vacanAt svakIyena chedena catustriMzadadhikazatarUpeNa bhakte sati yallabdhaM sa somasya candrasya RtoH samAptau jJAtavyaH // 1 // iti karaNagAthAkSarArthaH / yathA kenApi pRcchayate yat candrasya prathamaH RtuH kasyAM tithau samAptimeti ? iti tatra pUrvokto dhruvarAzi : ( 305 ) dhiyate, atra prathamataH praznatvAdekena guNyate jAtastA -- vAneva (305) dhruvarAzi, tasya svakIyena catustriMzadadhikazatapramANena chedena bhAge hRte labdhau dvau zeSAstiSThanti saptatriMzat (37) eSAM dvikenApavarttanAyAM jAtAH sArddhA aSTAdaza (18 // ) saptaSaSTibhAgAH / tata Agatam - yugAdito dvau divasau, tRtIyasya ca divasasya sArddhAn aSTAdaza saptaSaSTibhAgAnatikramya prathamazcandrarttaH parisamAptimeti dvitIyacandra jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH (305) dvyuttaravRdvikrameNa tribhirguNyate, jAyante paJcadazottarANi navazatAni (915), eSAM catustriMzadadhikazatena bhAge hRte labdhAH SaT / uddharati zeSamekAdazottAraM zatam, (111), tasya dvikenApavarttanAyAM labdhAH sArddhAH paJca paJcAzat ( 55 | | ) saptaSaSTibhAgAH / taM Agatam - yugAditaH SadivasA atikrAntAH, saptamasya divasasya ca sArddheSu paJcapaJcAzatsaMkhyakepuH saptaSaSTi bhAgeSu gateSu dvitIyazcandrattuH samApnotIti / athAntima dvayuttara catuH zatatamarttuH jijJAsAyAM sa eva dhruvarAziH paJcottarezatatrayapramANa: (305 ) dvayuttara dvayuttara vRddhi - krameNa dvayuttaracatuH zatatame Rtau tryuttarASTazatapramANa: (803) eva rAzirbhavatIti tryuttarairaSTabhiH zataiH (803) guNyate / tathAhi yasya ekasmAdUrdhvaM dvayuttaravRddhayA rAzizcintyate : na tasya dviguNo rUpono bhavati, yathA-dvikasya trINi, trikasya paJca, catuSkasya sapta, paJcakasya narva,evaM krame'NAtrApi dvyuttaracatuHzatapramANasya rAze dvaryuttara dvayuttara vRddhayA rAzizcintyate tadA">yutta saMNi' aSTauzatAni (803) bhavantIti, evaM bhUtena ca rAzinA (803) dhruvarAzeH Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazAmile (305) guNane kRte nAyante dve lakSe, catuzcatvAriMzat sahasrANi, paJcadazottarANi navazatAni (244915) / eSAM catustriMzadadhikena zatena (134) bhAgo , hiyate, labdhAni saptaviMzatyadhikAnyaSTAdazazatAni (1827) / zepAstiSThatyaMzAH saptanavatiH (97) asyA dvikenApavartanAyAM jAtAH sArdhA aSTacatvAriMzat (48) saptapaSTibhAgAH(4) / tata Agatam-yugAditaH saptaviMzatyadhikepu aSTAdazasu zateSu (1827) divasAnAmatikAnteSu, tataH parasya aSTAviMzatyadhikATAdazazatatamasya (1828) divasasya sAIvaSTacatvAriMzatsaMkhyakepu (18) saptapaSTibhAgepu gateSu satsu dvacattaracatuHzatatamasya (402) candroMH parisamAptirbhavatIti eteSu ca candraddheSu candraH nakSatrayogaparijJAnArtha vRddhaH karaNagAthA proktA, tazcahi. "so ceva dhuvo rAsi, guNarAsovi ya havaMti te ceva / / nakkhatta sohaNANi ya, parijANisu pucabhaNiyANi // 1 // * chAyA - ma eva dhruvo rAgiH guNarAgayo'pi ca bhavati te eva / nakSatrazodhanAni, parijAnIhi pUrvabhaNitAni // 1 // iti ! asyA vyAkhyA-candrattUnAM candranakSatrayogArtha 'so ceva dhuvorAsI' iti sa eva paJcoka ttaraMgatatrayapramANo dhruvagagirjAtavyaH / tathA 'guNagasIvi havaMti te ceva' guNarAzayo'pi guNakAra rAzayo'pi ekAdikA vyuttara vRddhAste eva bhavanti ye pUrvapradarzitAH, 'nakkhatta sohaNAmi' nakSatrazodhanakAnyapi 'puvyamaNiyANi' pUrvabhaNitAni 'abhiimmi cAyAlA' ityAdivacanAd dvAbaravAziprabhRtIni 'parijANasu' parijAnIhi / evaM kRte vivakSite candrA niyato nakSatrayogaH sanAgaTanImi karaNagAthAkSagartha. / athAtrako'pi pRcchet yat prathame candra kazcandranakSatrayogaH / iti, tatra sa eva dhruvarAzi paJcottarazatatrayapramANaH (305) sthApyate, sa eva prathamacandroMH pRSTavAda ekena guNyate jAtastAvAneva (30.) tataH 'abhiimmi vAyAlA' iti vacanAt abhijito dvAcatvAriMzat zocyate, gepe tiSTataH tripaSThyadhika he zate (263) tatazcatustriMzadadhikena zatena (134) zravaNa zuddhaH, sthitaM pazcAdekonatrizaTavikaM zatam (129), tasya dvikenApavartanA kriyate jAtAH sAcituH paSTiH (64) saptapaSTibhAgAH / tata Agatam-abhijitaH zravaNasya ca parimogAnantaraM dhaniSThAyAH sAIcatuSpaSTisaMkhyakAn saptapaSTibhAgAnavagAdya candraH svakIyamRtuM parisamA. payatIti / dvitIyacandatu jijJAmAyAM sa eva dhruvarAbhiH (305) cattaravRddhikrameNa tribhimugmate jAyante paJcadazottagaNi navarAtAni (915), tatrAmijito dvicatvAriMzat zodhyante, sthitAni pazcAt visasAdhakAni aTo zatAni (873), tatazcatu triMzadadhikaM zataM (134)zravaNasya zodhyate sthitAni pazcAt ekonacatvAggidadhikAni mataganAni (739) etasmAt catustrigaTadhikaM zataM (135) bhaniSThAyA. gAyane, jAtAni pancottarANi SaT zatAni (605) etasmAdapi saptapaSTi zatabhiSana: Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA 12 sU 4 RtuvaktavyatApratipAdanam 529 zodhyate sthita ni pazcAt aSTatriMzadadhikAni paJcazatAni, (538), etebhyo'pi catustriMzadadhika zataM (134) pUrvabhAdrapadAyA zodhyate, sthitAni pazcAt caturadhikAni catvAri zatAni (404)etebhyo'pi ekottaraM zatadvayaM (01) uttarAbhAdrapadAyA: zodhyate, sthitaM tryuttaraM zatadvayam (203) asmAdapi catustriMzadadhikaM zataM (134) revatyAH zobhyate, sthitA pazcAdekonasaptatiH (69) tata Agatam-azvinInakSatramyaikonasaptatibhAgAn (69) catustriMzadadhikazata bhAgA satkAn avagAhya candro dvitIyaM svakIyamRta parisamApayatIti / athAntimadvayuttaracatuHzatatama (402) candra viSayaprazne'pi sa eva paJcottarazatatrayapramANo dhruvarAziH sthApyate, tataH pratyekacandrau TyattaradvayuttaravRddhikrameNa dvayuttaracatuHgatatame candra" tryuttarANi aSTaugatAni (803) samAyAnti tata ruyuttarairaSTabhi zataiH (803) ghravarAzirguNyate, jAtAni dve lakSe, catuzcatvAriMzat sahasrANi, navazatAni paJcadazottarANi (244915), matra ekanakSatraparyAyaparimANaM-paSTayadhikAni patriMzacchatAni (3660), etAvatpramANaM bhavati, tadeva pradIte-paTsu arddhakSetreSu pratyekaM saptaSaSTiraMzAH (67), SaTsu dvadhaH kSetreSu pratyeka mekottaraM zatadvayam 201) aMzAnAm, zepeSu paJcadazaH samakSetreSu nakSatreSu pratyeka catastriMzadadhikaM zatam (134) iti / tatra paDa arddhakSetrANi nakSatrANIti teSAM pratyekaM saptaSaSTayAMzAtmakatvAt paT saptapaSTayA guNyante jAtAni dvayuttarANi catvAriMzatAni (402) ete SaNNAM samakSetrANAmaMzAH / tathA SaTra dvacarddhakSetrANi nakSatrANIti teSAM pratyekamekottaradvizatAMzAtmakatvAt paha ekottarazatadvayena (201) guNyante, jAtAni paDuttarANi dvAdaza zatAni (1206) ete paeNAM dvayardhakSetranakSatrANAmaMzAH / tathA zeSANi paJcadaza nakSatrANi samakSetrANIti teSAM pratyekaM catutriMzadadhikazatAMzAtmakatvAt paJcadaza catustriMzadadhikena zatena (134) guNyante jAtAni dazottarANi viMzatizatAni (2010), ete paJcadazAnAM samakSetranakSatrANAmaMzA iti / ete trayo'pi rAzaya ekatra mIlyante, jAtAni aSTAdazAdhikAni paTU triMzacchatAni (3618), eSu zeSasyASTAviMzatitamasyAbhijinnakSatrasya dvicatvAriMzat (42) prakSipyante, jAtAni-paSTayadhikAni patrizacchatAni (3660) iti . aMzAnAM koSThakam etAvatA-ekena nakSatraparyAyaparimANena pUrva SaNNAmardhakSetrANAmaMzAH-402 rAzeH (244915) bhAgo hiyate, labdhA SaTSaSTiH SaNNAMdvayardhakSetrANAmaMzAH-1206 (66) nakSatraparyAyAH, pazcAdavatiSThante-paJca paJcApaJcadazAnAM samakSetrANAmaMzAH-2010 zadadhikAni trayastriMzacchatAni (3355) / ebhyo'bhiabhijinnakSatrasyAMzAH-42 jito dvAcatvAriMzat zodhyate, sthitAni zeSANi trayo* sarva yoga -3660 dazAdhikAni trayastriMzacchatAni (3313), ebhyo dvaya Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 candraprAptisUna zItyadhikAni triMzacchatAni (3082) zravaNata AramyAnurAdhAparyantAnAM trayoviMzatinakSatrANAM godhanakAni godhyata sthite-ekatriMgadadhike dve zate (231) ebhyaH saptaSaSTi (67) jyeSThAyA: godhyate, sthita catuSpaSTayadhikaM zatam (164), asmAt catusliMgadadhikaM zaMta (134) mUlanakSatrasya yonyate, sthitAH pazcAt triMzat (30), tata Agatama-pUrvASADhAnakSatrasya triMzataM catusliMzadadhikazatabhAgAnAmanyAdavagAhya candro dvayuttaracatuHzatatamaM (402) svakIyamRtuM parisamApayatIti / tadevaM sUryartuparimANaM candrartuparimANaM ca proktam, sAmprataM sUtramanusarAmaH, tatra loka rUDhacA yAvatkramekaikasya candrauH parimANaM bhavati tAvatkaM parimANaM pradarzayati-'tA savveMviNaM' ityAdi / 'tA sambe viNaM' iti 'tA' tAvat 'sace viNaM' sarve'pi paTasaMkhyAkAH prAvRDAdAya RtuvaH 'ee' pate pUrvoktA. 'caMdauU' candrartavaH 'duveramAsA' dvau dvau mAsau pratyekaM dvi dvi mAsapramANAH santi / tatra 'ti cauppaNNeNara' iti trINi- zatAni catuSpaJcAzadadhikAni rAtrindivAnAma, tathA ekasya rAtrindivasya dvAdaza ca dvApaSTi bhAgAH ( 354-5), iti candrasaMvasaragatrindivapramANam, ityeva rUpeNa 'AdANeNaM' AdAnena ityevaMrUpasaMvatsarapramANagrahaNena 'gaNijjamANA' gaNyamAnI mAsau 'sAiregAI egRNasahI2 rAiMdiyAI ekonapaSTirekonaSaSTiH ganindivAni sAtirekANi kizcidAdhikacayuktAni 'rAIdiyaggeNaM' rAtrindivANa rAtrindiva parimANena 'AhiyA' AkhyAto, candra satkaM mAsadvayaM kizcidadhikaikonapaTirAtrindivapari parimitaM bhavani 'tibaejjA' iti vadesU kathayet svaziSyebhyaH / tathAhi-dvi dvi mAsapramANAH paitaba iti catuSpazcAzadadhikAnAM trayANAM rAtrindivazatAnAM ( 354 ) pabhirbhAge hute labdhA ekonapaSTirahorAtrA., dvAdazAnAM dvApaSTibhAgAnAM paDmigi hUte labdhau dvau dvApaSTibhAgI ititayoH sAtikatvamiti / evaM ca sati karmamAsApekSayA ekaikasmin Rtau laukikamekaikaM candrartumadhikRnya vyavahArana ekaiko'vamaga tro bhavati, evaM sakale karmasaMvatmare paDbhavamarAtrA bhavanti, nadeva mRtrakAraH pradarzayani-tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra tasmin karmasaMvatsare candrasaMvatsagmAninya vyavahArataH 'khalu' nizcayena 'ime' vanyamANAH 'cha yomarattA paNNattA' paDavamarAgaH prajaptAH 'taM jahA' tadyathA--'taDae pavve' tRtIye parvaNi prathamaH 1 / 'saptame pavve saptame parvaNi dinIyaH 2 / 'ekkArasame paJce' ekAdaze parvaNi tRtIyaH 3 / 'paNNarasame pance' pazcadadI parvaNi caturtha 4 / 'pagRNavIsahame pavve' ekonaviMzatitame parvaNi paJcamaH 5 / 'nIsame pare' prayovidyAniname parvaNi pAThaH / ete SaT avamagatrAH prajJamA candrasaMvatsare dRti / yamana bhAvanA-raha kAlamya mRyAdi kriyopaninasyAnAdipravAhapanita prati niyata stramAvasya Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU.4 RtuvaktavyatApratipAdanam 531 na svarUpataH kA'pi hAniH, nApi ca kazcit svarUpe upacayaH yattvidaM candrartumAzrityAvamarAtrapratipAdanaM, sUryarttamAzrityAtirAtrapratipAdanaM tat sUryacandrayoH parasparaM mAsacintA pekSayA'vagantanyam / tathAhi-karmamA samapekSya candramAsazcintyate tadA'vamarAtrasambhavaH, ayaM parasparamAsacintAyAM medaH, tathA coktam - "kAlassa nevahANI, navivuDDhIvA avaTiyo kAlo / jAyai vaDDhovaiDhI, mAsANaM-ekkamekAo // 1 // chAyA--kAlasya naivahAniH, nAbhi vRddhi ( kintu) avasthitaH kAlaH / jAyete ( yat ) vRddhayapavRddhI (te ) mAsayore kaikasmAt // 1 // iti // sUryacandramAsayorekaikA pekSayetyarthaH / tatrAvamarAtrabhAvanA karaNArtha vRddhokte ime vegAthe pradazyete "caMda u u mAsANAM, aMsA je dissae visesammi / te omaratta bhAgA, bhavaMti mAsassa nAyavvA // 1 // vAvaTi bhAga mega, divase saMjAe omarattassa / vAvaTIe divasehi, omarattaM tAo havai // 2 // chAyA-candrartamAsayoH maMzA ye dRzyante vizleSe / te avamarAtrabhAgAH bhavanti mAsasya jJAtavyAH / dvApaSTi bhAga ekaH divase saMjAyate avamarAtrasya / dvASaSTayA divasaH, avamarAtrastato-bhavati // 2 // iti anayorarthaH - karmamAsaH paripUrNatriMzadahorAtrapramANaH, candramAsaH - ekonatriMzadahorAtrAH, ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvApaSTibhAgAH (2932) etAvatparimito bhavatI ti 'caMdauumAsANaM candrartumAsayoH candramAsaparimANasya RtumAsaparimANasyeti karmamAsaparimANasya karmamAsaparimANasya ca, anayordvayoH 'visesammi' vizleSe kRte sati 'je aMsA' ye aMzA uddhatAH 'dissae' dRzyante triMzatdvASaSTibhAgarUpAH 'te omarattabhAgA' te avamarAtrasya bhAgAH 'mAsassa' ekasya mAsasya bhavantIti 'nAyavbA' jJAtavyAH, so'vamarAtrazca mAsadayasya paryante paripUrNo bhavati tatastasya sambandhinaste bhAgA mAsasyAvasAne draSTavyA iti bhAvaH / tadeva gaNitena pradAte yadi triMzati divaseSu triMzad dvApaSTibhAgA avamarAtrasya labhyante tadA ekasmin divase kati bhAgA labhyate ? iti rAzitrayaM sthaapyte-3013011| atra gaNitakramamadhikRtyAntyena rAzinA ekakalakSaNena madhyamo rAzi striMzallakSaNo guNyate, jAtastAvAneva (30), asya rAze rAdirAzinA triMzadrUpeNa bhAgo hiyate, labdha ekaH paripUrNo'GkaH, na kiJcidavaziSTam , tata Agatam-prati Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 candraprAptisUtre divasamekako dvApaSTi bhAgo labhyate tata Aha 'vAvadvibhAgamegaM divasaM' iti dvApaSTi bhAga ekaiko divase divase 'saMjAI' sajAyate kasyetyAha-'omarattassa' avamarAtrasya jAyate / gAthAyAmeka zabdo divasazabdazcAgRhItavopso'pi vyAkhyAnasAmarthyAd vIpsAM prApayati, 'vAvadvibhAgamega ityatra napuMsakanirdezazca prAkRtatvAt / tadevaM yadA ekaikasmin divase ekaiko dvApaSThibhAgo'vamarAtrasambandhI labhyate tadA dvApaSTyA divasairekaH paripUrNo'tramarAtro bhavati / kathamityAha-divase divase 'tramarAtrasatkaikakadvApaSTibhAgavRddhayA saMjAyamAna dvApaSThitatamo bhAgo dvApaTitadivase prArambhata eva triSaSTitamA tithiH pravartate, iti, evaM ca sati ya ekapaSTitamo'horAtro bhavati tasminnahorAtre ekapaSTitamA dvApaSTitamA ca tithinidhanamupagateti loke dvApaSTitamA tithiH patiteti vyavahiyate, uktamca "ekkaMsi ahoratte, do vi tihI jattha nihaNamejjAnu / mo'tya nihI parihAyai" ekasminnahorAtre dve Apa tithI atra nidhanamiyAstAma sA'tra tithiH parihIyate, iticchAyA, evaM varSAkAlasya caturmAsapramANasya zrAvaNAdestRtIye parvaNi sati prathamo'vamarAtro bhavatIti / evaM tasyaiva varSAkAlasya sambandhini saptame parvaNi sati dvitIyo'vamarAtro bhavati 2 / tathA gItakAlasya tRtIye parvaNi mUlata ekAdaze parvaNi tRtayo'vamarAtro bhavati / tasyaiva zItakAlasya saptame parvaNi, mUlataH pazcadaze parvaNi caturtho'vamarAtraH | tadanantaraM grISmakAlasya tRtIye parvaNi, mUlata ekonaviMzatitame parvaNi paJcamo'vamarAtra: 5 / tasyaiva grISmakAlasya saptame parvaNi mUlatatrayoviMzatitame parvaNi paSTho'vamarAtraH 6 / uktaJca"taTayammi omarataM. kAyavvaM sattamammi pancammi / vAma-hima-gimha-kAle, cAummAse vidhIyate // 1 // tRtIye avamarAtraM karttavyaM maptame parvaNi / (tanaM krameNa) varSA hima-grISmakAle cAturmAse vidhIyante // 1 // itichAyA / . dRhApADhAdhAnavI loke pramiti prAptA., tato laukikavyavahArApekSayA ApADhAdArabhya prati divamamekaka jASTibhAgahAvyA varSAkAlAdi gateSu tRtIyAdipu pasu parvasu yathoktAH par3a avamagAH pratipAdyanne. vastutaH puna. zrAvaNa bahulapakSapratipallakSaNAt yugAdita Arabhya catuzrutuH parvAnimame'vamagatrA vaidinavyA / atha yugAditaH kati parvAtikame kasyAmavamarAtrIbhUtAyAM titho tayA mada kA niyaH parigama pani / uni cinnAyA vRddhAktA. prabhanivecanagarmitAstino gAthAH pradarmyanta - Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA 12 sU4. RtuvaktavyatA pratipAdanam 563 "pADivaya omaratte, kaiyA viiyA samappihIitihI / ' viiyA evA taiyA, taiyA-evA cautthIu // 1 // sesAsu cevakA hiTa, tihima vavahAra gaNiyadihAsu / suhumeNa parillatihI, saMjAyaikammi pancammi // 2 // rUvahigA u oyA viguNA pannA havaMti kAyavyA / emeva havai jumme, ekkatIsA juyA pavvA // 3 // . chAyA-pratipadi avamarAtre kadA dvitIyA samApayati tithiH / dvitIyAyAM vA tRtIyA, tRtIyAyAM vA caturthI tu // 1 // zepAsu caiva kariSyati tithipu vyavahAregaNitadRSTAsu / sUkSmeNa para tithiH, saMjAyate kasmin parvaNi // 2 // rUpAdhikAstu aujasyaH, dviguNAni parvANi bhavanti karttavyAni / eva meva bhavati yugmAyAm ekatriMzayutA parvANi // 3 // iti ! vyAkhyA caiSAm-'pADivayaomaratte' prAtipadi pratipat sambandhini avamarAtre iti avamarAtrIbhUtAyAM pratipadAyAM satyAM 'kaiyA' kadA kasmin parvaNi pakSe 'viiyA samappihI tihI' dvitIyA tithiH samApsyati 2 pratipaddayA saha dvitIyA tithirekasminnahorAtre kadA samAptimeSyati? iti praznaH / evam-'viiyA evA tadayA' dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM vA tRtIyA tithiH kadAkasmin parvaNi ' 'taiyAe cautthIu, tRtIyAyAmavarAtrIbhUtAyAM caturthI tithiH kasmin parvaNi samAsyati 8 // 1 // evam-'sesAsu ceva kahii tihIsu vavahAragaNiyadihAsu' vyavahAragaNitadRSTAsa lokaprasiddhagaNitena paribhavitAsu zeSAsu caturthyAditithiSu avamarAtrI bhUtAsu paJcamyAditithayaH kasmin kammin parvaNiM samaptimeSyatIti praznaM ziSyaH 'kAhiI' iti kariSyati, tathAhi-caturyo paJcamI, paJcamyAM SaSTI, paSThayAM saptamI, saptamyAmaSTamI, aSTamyAM navamI, navamyAM dazamI, dazamyAmekAdazo, ekAdazyAM dvAdazI dvAdazyAM trayodazI, trayodazyAM caturdazI caturdazyAM-paJcadazI paJcadazyAmavamarAtrIbhUnAyAM pratipadA tithiH kasmin parvaNi samApsyatoti ziSyaH praznaM kariSyatItibhAvaH / yathA-'suhumeNa' sUkSmeNa zlakSNena pratidivasamekaikadvApaSTibhAgarUpeNa bhAgena parihIyamAnAyAM tithau 'parillatihI' pUrvasyA avamarAtrI bhUtAyAstithe khyavahitatayA parA parAtithiH, 'saMjAyai kammi pavvammi' kasmin parvaNi samAptA saMjAyate / iti praznasvarUpam // 2 // atrAcArya Aha-rUvAhigAu' ityAdi, 'rUvAhigAu' rUpAdhikAstu-iha yAstithayaH pRSTAstA dvividhA bhavanti-ojo rUpA., yugmarUpAzca,-tatra oja iti viSamaM, yugmamiti samam / tatra yAstithayaH 'oyA' aujasyaH ojorUpA viSamA ityarthaH Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 candraprAptisUtre tA prathamaM rUpAdhikAH kriyante, ojorUpAmu tithiSu ekaM rUpaM prakSipyate iti bhAvaH, tA rUpAvikA ojorUpAstithaya. 'viguNA kAyacA' dviguNAH kartavyA. evaM karaNe tasyAstasyAstitheH 'panyA caMti' parvANi yugmaparvANi bhavanti, tAvatparimitAni parvANi samAgatAnIti paribhAvanIyamityuttaram / 'emevahavai jumme' evameva anenaiva prakAreNa ekarUpakSepaNarUpeNa yugmarUpAsu tithipvapi vijJeyam, tathAhi-yugmarUpAsu tithiSu ekaM rUpaM prakSipya tAstithayo dviguNI kriyante, vizeSasvayam-dviguNIkRtA etAstithayaH 'ekkatIsAjuyA' ekatriMzadyuttAH karttavyAH, Asu ekatriMzat prakSipyante, tadanantaraM yA saMkhyA samAyAti tatparimitAni 'panyA' parvANi-bhavantItyuttaraM yugmamitithiviSayakamiti // 3 // iti gAthAtrayasya vyAkhyA / athAtra bhAvanA kriyate-atrAyaM praznaHyat kasmin parvaNi-avamarAtrIbhUtAyAM pratipadAyAM dvitIyA samAmotIti, atra kila pratipaduddiSTA, sA ca prathamAnithirityekaH sthApyate, asyA ojorUpatvAdeko rUpAdhikaH kriyate 'khvAhiyA u oyA" iti vacanAt, rUpAdhike kRte jAte he, te api 'viguNA kAyacA' iti vacanAt dviguNI kriyate, jAtAzcatvAraH 'pancA havaMti' iti vacanAta AgatAni catvAri parvANi tato'yamarthaH-yugAditazcaturthe parvaNi pratipadAyAmavarAtrIbhUtAyAM dvitIyA tithiH samAptimenIni / yukti yuktametat, tathAhi-pratipadAyAmuddiSTAyAM catvAri parvANi samAgatAni, parva ca paJcadazanithyAtmakaM mavati tataH paJcadazAnAM caturmiguNane jAyate paSTiH (60) pratipadAyAM dvinIyA mamApnotIti dve rUpe tatrAdhike prakSeptavye tato jAtA dvApaSTiH, sA ca dvApa-- dhyA bhavyamAnA nipabhAgA bhavati na kimapi zeSamavatiSThate, labdhAzcaikakaH, ityAgataH prathamo'vamarAtra ityavisaMvAdikaraNamiti / atha ko'pi pRcchet kasmin parvaNi dvitIyAyAmavamarAtrIbhUnAyAM tRtIyA samAptimeti ? iti tadA dvitIyAyA uddiSTatvena dvikaH sthApyate, tatazca'emeva havara jumme' iti vacanAt asya dikasya rUpAdhikakaraNe jAtAni trINi rUpANi, tAni dviguNI kriyate jAtAH pada, dvitIyAtithizca sameti 'ekkatIsajuyA pancA' iti vacanAt te padaekatriMzad yutAH kriyante jAtAH saptatriMzat ( 37), tat mAgatAni saptatriMzat parvANi tato yugAdinaH samatriMgattame parvaNi gate dvitIyAyAmavamarAtrIbhUtAyAM tRtIyAtithiH samAptimetIti, idamapi karaNamavisavAdi, nathAhi-parvakila paJcadaza saptatriMzatA guNyante, jAtAni paJca pazcAzadadhikAni panAtAni (555) dvitIyA'vamarAtririti dvitIyA naSTA tRtIyA jAteti trINi rUpANi nA prazi-yante jAnAni aSTapaJcAzadapikAni paJcazatAni, (558 ) pUrvavadepo'pi rAziSighyA bhagyamAno niraMdAtAM prApnoti, labdhAzca natra ! tatamAgato navamo'marAtra iti yugmatithiviSayakamapi karaNaM mamIcInamini / evamagre'pi sarvAsvapi tithiSu karaNabhAvanA, karaNasamIcInatA avamagadhi saMkhyA ca mbayamahanIyeni / matrAnenanAnAM parvaNAM nirdezamAtra kriyate, tathAhi-tRtIyAyAM Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakATokA prA.12 2.4 RtuvaktavyatA pratipAdanam 535 caturthI samApnoti aSTame parvaNi gate, caturthyo paJcamI ekacatvAriMzattame parvaNi gate samApnotipaJcamyAM SaSTI dvAdaze parvaNi gate, SaSThayAM saptamI paJcacatvAriMzattame parvaNi gate, evaM saptamyAmaSTamI SoDaze, aSTamyAM navamI ekonapazcAzattame, navamyAM dazamI viMzatitame, dazamyAmekAdazI tripaJcAzattame, ekAdazyAM dvAdazI caturviMzatitame, dvAdazyAM trayodazI saptapaJcAzattame, trayodazyAM caturdazI aSTAviMzatitame, caturdazyAM paJcadazI ekaSaSTitame, paJcadazyAM pratipadA dvAtriMzattame parvaNi gate samAmotIti / evametAyugasya pUrvArddha vijJeyAH evaM yugasya uttarArddha'pi svayamahanIyAH / : - tadevamavamarAtrAH proktAH sAmpratamatirAtrAn pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi, 'tattha khalu' tatra ekaikasmin saMvatsare khalu 'ime' ime-vakSyamANAH 'cha airattA paNNattA' SaD atirAtrAH tithi vRddhirUpAH kathitA. 'taM jahA' tadyathA-te yathA-'cautthe pavve' ityAdi, 'cautthe pavve' caturthe parvaNi gate ekaH prathamo'horAtro'dhiko bhavati / iha karmamAsApekSayA sUryamAsA cintAyAmekaikasUryattaparisamAptau ekaikohorAtro labhyate tathAhi-triMzadahorAtrairekaH karmamAso bhavani, sArddha triMzadahorAtraizcaikaH sUryamAso bhavati, Rtuzca mAsa dvayAtmakastata ekasya suurytoH parisamAptau karmamAsadvayApekSayA eko'dhiko'horAtro labhyate / sUryartuzca ASADhAdikaH, tata ASADhAdArabhya caturthe parvaNi gate eko'dhiko 'horAtro bhavatItyataH proktam-'cautthe pavve' iti dvitoyAdiko'tirAtraH kiyati kiyati parvaNi gate bhavatItyucyate-'aTTame pavve' ityAdi, 'aTTame pavve' aSTame parvaNi gate dvitIyaH, 'vArasame pavve' dvAdaze parvaNi gate tRtIyaH, 'solasame pavve' SoDaze parvaNi gate caturthaH, 'vIsaime pavve' viMzatitame parvaNi gate paJcamaH, 'cauvIsaime pavve' caturvizatitame parvaNi gate paSTo'tirAtro bhavatIti SaD atirAtrA bhavantIti / etadeva sUtrakAro gAthayA pradarzayati'chacceva ya'ityAdi 'chaccevaya airattA AiccAu havaMti' ete SaD atirAtrA AdityAt bhavanti, AdityamadhikRtya prati karmamAsadvaye'tirAtro bhavati, ekasmin karmamAse ca parvadvayaM bhavatIti praticaturthe parvaNi atirAtro labhyate tataH prativarSa SaD atirAtrA bhavantIti 'mANAhi' jAnI hi / tathA evam 'chacceva omaracA' SaDeva avamarAtrAH 'caMdA u havaMti' candrAd bhavanti candra'mAsAnadhikRtya karmamAsacintAyAM prati saMvatsaraM SaD avamarAtrA bhavanti, tathAhi-karmamAsa triMzadahorAtrAtmakaH, candramAsastu dvAtriMzad dvASaSTi bhAgA yukta ekonatriMzadinAtmakaH (29 / 22) sthUlatayA sArdukonatriMzadahorAtrAtmaka iti pratimAsamardo'horAtraH karmamAsAccandramAsa nyUna AyAti tato mAsadvaye catuH parvAtmake eko'horAtro'vamarAtratayA bhavati, tena pratyekasmin varSe paDU avamarAtrA bhavantItyata uktam-'cha omarattA paNNattA' iti 'mANAhi' jAnIhi, iti gAthArthaH // 1 // sU0 // 4 // . Page #564 -------------------------------------------------------------------------- Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cannaprAtiprakAzikA TokA prA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 537' tadeva yat prathamAyAm 2 / eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM varSikI AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti tAvat vizAkhAbhiH vizAkhAnAM trayodazamuhUrtAH catuSpaJcAzacca dvApaSTibhAgA muhUrtasya dvApaSTibhAgaM ca saptaSaSTidhA chitvA catvAriMzat carNikAbhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti tAvat puSyeNa, puSyasya. tadeva 3 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthI vArSikI AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat revatIbhiH, revatonAM paJcaviMzati muhartAH, dvAtriMzacca dvApaSTi bhAgAH muhUrtasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chitvA parvizati pracUrNikAbhAgAH zeSAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat puSyeNa, puNyasya tadeva 4 / tAvada eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamI vArSikIm AvRtti candra. kena nakSatreNa yunakti ? tAvat pUrvAphAlgunIbhiH pUrvAphAlgunInAM dvAdaza mUhartAH, saptacatvAriMzacca dvApaSTibhAgA muharsasya, dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chitvA trayodazacarNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti 1 tA puSyeNa puNyasya tadeva sU0 5 / vyAkhyA-'tattha khalu' iti 'tattha' tatra yuge khalu 'imAo' imA vakSyamANalakSaNAH 'paMceti' pazcasaMkhyakAH 'vAsikkIo' vApikyaH varSAkAlabhAvinyaH, tathA 'paMceti paJcasaMkhyakAH hemaMtAo' haimantyaH zItakAlabhAvinyaH evaM sarvasaMkalanayA daza 'AuTTIo' AvRttayaH punaH punardakSiNottaragamanarUpAH dakSiNAduttare, uttarAddakSiNe gamanarUpAH sUryasya 'paNNattAo' prajJaptAH kathitA iti / atreyaM bhAvanA-tAzcAvRttayaH sUryasya candrasyeti dvividhAH bhavanti / tatraikasmin yuge sUryasyAvRttayo daza bhavanti ekasmin varSe dakSiNottarAyaNabhedena dvidvitvasya bhAvAt / candrasya caikasmin yuge catustriMzadadhikazatasaMkhyakA (134) AvRttayo bhavanti / uktaM ca sUrassa ya ayaNasamA, AuTThIo jugammi dasa hoti / caMdassa ya AuTTI, sayaM ca cottIsayaM ceva // 1 // chAyA---sUryasya ca ayanasamA AvRttayo yuge daza bhavanti / candrasya ca AvRttayaH zataM ca catustrizam // 1 // iti / matha sUryasyAvRttayo yuge daza, candrasya ca catustriMzadadhikaM zatamiti kathaM jJAyate ? iti gaNitena pradarzyate AvRttayo nAma punaH punardakSiNottaragamanarUpA iti tu pUrva pradarzitameva / yasya yAvanti ayanAni bhavanti tasya tAvatya AvRttayo bhavanti / prathamaM sUryasya dazaAvRttayo bhavantIti tAstrairAzikagaNitena pradarzyante sUryamAsasya sArvatriMzadahorAtrAtmakatvena ekasya saMvatsarasya SaTpaSTayadhikAni trINi, zatAni (366) ahorAtrANAM labhyante, tena ekasmin yuge paJcasaMvatsarAtmake triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti, ekasminnayane SaNmAsAtmake tryazItyadhikaM zatam (183) ahorAtrANAM labhyate / tatastrairAzikagaNitaM, 68 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyate; tathAhi-yadi tryazItyadhikazatasaMkhyakairdivasairekamayanaM bhavati tadA triMzadadhikASTAdazazatasaMkhyakaidivasaiH kati ayanAni labhyante ? iti raashitrysthaapnaa-183|1|1830 / atrAntyena rAzinA madhyarAzerekakasya guNanaM kriyate jAtAni tAnyevaM triMgadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) / eSAmAyena rAzinA tryazItyadhikazatapramANena bhAgo hiyate hRte ca bhAge labhyante paripUrNA daza, tata Agatam-yugasya madhye sUryasya dazamayanAnItyAvRttayo'pi dazeti / atha candrasyAvRttayaH pradarzyante-candrasyAyanaM trayodazabhirdivasaH, ekasya ca divasasya catuzcatvAriMzatsaptaSTibhAgaH (13 // 1) bhavati tato yadi catuzcatvAriMzatsaptapaSTi bhAgayutaistrayodazabhirdivasairekaM. candrasyAyanaM bhavati tadA triMzadadhikairaSTAdazazataiH (1830) divasaiH kati candrAyanAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-13|1|1830| tatra savarNanAkaraNArthamAdyantarUpaM rAzidvayamapi 44 saptaSaSTayA guNyate, tatra prathamaM trazodazadinAni saptapaSTayA guNyante jAtAni ekasaptatyadhikAni aSTAzatAni (871), eSu ye uparitanAzcatuzcatvAriMzat (44) saptapaSTibhAgAste prakSipyante, jAtAni paJcadazAdhikAni navazatAni (915) / tato yAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tAnyapi savarNanAtha saptapaSTayA guNyante, jAtAni ekaM lakSam , dvAviMzatisahasrANi SaTzatAni dazottarANi (122610) eSa rAzimadhyamakena rAzinA ekakarUpeNa guNyate, ekena guNane ca jAtastAvAneva rAziH (122610) masya Ayena rAzinA paJcadazAdhikanavazatarUpeNa (915) bhAgo hiyate labdhaM catustriMzadadhikamekaM zatam (134), tata Agatam-ekasmin yuge catustrizadadhikazatasaMkhyakAni (134) candrAyaNAni bhavanti, tata etAvatyazcandrasya AvRttayo jAyante iti pratipAditAH sUryacandrayorAvRttayaH / sAmprataM 'kA sUryasyAvRttiH kasyAM tithau bhavatIti' jijJAsAyAM vRddhoktakaraNagAthAdvayamatra pradarzyate-- - 'AuTThIhiM egaNiyAhi guNiyaM sayaM tu tesIyaM / .. jeNA guNaM taM tiguNaM, svahiyaM pakkhive tattha // 1 // / / paNNarasabhAiyammi u, jaM laddhaM taM taisu hoi pavvesu / je aMsA te divasA, AuTTI tattha voddhavyA // 2 // chAyA--AvRttibhirekonikAbhiH, guNitaM zataM tu tryazItam / ... yena guNitaM tat triguNaM rUpAdhikaM prakSipet tatra // 1 // paJcadazamAnite tu yadlabdhaM tat tAvatsu bhavati parvasu / ye azAH te divasAH, AvRttistatra boddhavyA // 2 // iti / ... Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU. 5. sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 539 --- anayokhyiA -'AuTTIhi egUNiyAhi AvRttibhirekonikAbhiriti-yAmAvRttiM viziSTetithiyuktAjJAtumicchet tasyAH saMkhyA ekena hInA kriyate, tatastatsaMkhyayA 'guNiyaM sayaM tu tesIyaM' tryazItyakaM zataM guNitaM kuryAt guNayedityarthaH, tataH pazcAt 'jeNa guNaM' yayA saMkhyayA tryazItyadhikaM zataM guNitaM 'taM tiguNaM' tadaGkasthAnaM triguNaM triguNitaM kRtvA tat 'tattha' tasmin pUrvarAzau 'pakkhive'prakSipet // 1 // tato yaH prakSiptorAzistasmin 'paNNarasabhAiyammi u' 'paJcadazabhirbhAjite sati 'jaM lAI' yallabdhaM 'taisu pavvesu tAvatsu tAvatsaMkhyakepu parvasu atikrAnteSu satsu 'hoi' bhavati vivakSitA AvRttiriti / atha ca 'je aMsA' ye aMzAH bhAge hRte uddharitAH 'te divasA' te divasA vijJeyAH / 'tattha' tatra teSu divasepu tanmadhye caramadivase ityarthaH 'AuTTI' AvRttiH 'voddhavvA' boddhavyA jJAtavyA, iti karaNagAthA dvayasyArthaH / AvRttizca yuge zrAvaNamAse mAghamAse ca bhavati tataH prathamA AvRttiH zrAvaNe mAse, dvitIyA ca mAghamAse bhavati tRtIyA punaH zrAvaNamAse caturthI mAghamAse, bhUyo'pi paJcamI zrAvaNamAse paSThI mAghamAse, iti kRtvA paJcavarSAtmake yuge sUryasya daza AvRttayo bhavantIti / atra ko'pi pRcchet yat prathamA kilaM sUryasyAvRttiH kasyAM tithau bhavatIti, tadA prathamavRttaH prabhavAdana eko'GkaH sthApyate, saca 'egRNiyAhiM' iti vacanAt rUponaH kriyate tadA pazcAt na kimapi rUpaM labhyate tataH pazcAtya yugabhAvinI yA dazamI AvRttistatsakhyAdazakarUpA gRhyate, tena dazakena ca 'guNiyaM sayaM tu tesIyaM itivacanAt tryazItyadhikaM zataM (183) guNyate, jAtAni triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) tataH 'jeNa guNaM taM tiguNaM' iti vacanAt dazakena guNitamiti te dazatriguNI kriyante jAtAstriMzat (30) te 'rUvahiyaM' iti vacanAt rUpAdhikaM kuryAt jAtA ekatriMzat (31) tataH 'pakkhiye tattha' iti vacanAt te pUrvarAzau prakSiSyante, jAtAni eka SaSTayadhikAni aSTAdazazatAni (1861) tataH 'paNNarasabhAiyammi' iti vacanAt paJcadazabhireSa rAzivibhajyate, hate ca bhAge labdhaM caturvizatyadhikaM zatam (124) tiSThati zeSamekaM rUpam , tata Agatam-caturvizatyadhikaparva zatAtmake pAzcAtye yuge vyatikrAnte'bhinave *yuge pravarttamAne prathamA AvRttiH prathamAyAM tithau pratipadi bhavatIti / epA prathamA AvRttiH zrAvaNamAsabhAvinI samAyAtAza ___ atha ca dvitIyA mAghamAsamAvinI AvRttiH kasyAM tithau bhavatIti prazte'tra dvikaM dhriyate, tadrUponaM kRtamiti jAtamekakam tena tryazItyadhikaM zataM guNyate jAtaM tadeva tryazItyadhika zatam (183) / atra ekena guNitamiti ekakaM triguNaM kriyate jAtaM trikam tadrUpAdhikaM karaNIyamiti jAtaM cataSkam (4), tat pUrvarAzau tryazItyadhikazatarUpe prakSipyate, jAtaM saptAzItyadhikaM zatam (187) tasya paJcadazabhirbhAge hate labdhA dvAdaza (12) tiSThanti zeSAH sapta (7) tata Agatam-yuge dvAdazasu parvasu gateSu mAghamAse bahulapakSe saptabhyAM tithau dvitIyA mAghamAsa bhAvinInA ca madhye prathamA mAvRttirbhavatIti 2 / evaM tRtIyA AvRttiH zrAvaNamAsa bhAvinI kasyAM Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptistra 540 tithau bhavatIti prazne trikaM dhriyate, tasmin rUpone kRte jAtaM dvikam , tena tryazItyadhikaM zataM guNyate, 'jAtAni paTpaSTayadhikAni trINi zatAni (366) atra dvikena tryazItyadhikaM zataM guNita miti dvikaM tribhirguNanIyaM jAtAH pada, te rUpAdhikAH kriyante jAtAH sapta te pUrvarAzau prakSipyante, jAtAni trisaptatyadhikAni trINi zatAni (373), epAM paJcadazabhirbhAge hate labdhA caturvizatiH (24) zepAstiSThanti trayodaza / tata Agatam-yuge tRtIyA AvRttiH zrAvaNamAsa bhAvinInAM madhye tu dvitIyA caturvi zati parvAtmake prathame savatsare vyatikrAnte zrAvaNamAse bahulapake trayodazyAM tithau bhavatIti 3|ev magre'pi anyAsu AvRttiSu karaNavazAd vivakSitAstithaya AnetavyAH / tAzcamA:-yuge caturthI mAghamAsamAvinInAM madhye tu dvitIyA mAghamAse zuklapakSe catujhaM tithau bhavati 4 / paJcamI zrAvaNamAsabhAvinInAM madhye tu tRtIyA zrAvaNamAse zukla pakSe dazamyAM tithau 5 / paSThImAghamAsabhAvinInAM madhye tu tRtIyA mAghamAse bahulapakSe pratipadi / saptamI zrAvaNamAsabhAvinInAM madhye tu caturthIzrAvaNamAse bahulasaptamyAM tithau 7, aSTamI mAghamAsabhAvinInAM madhye tu caturthI mAghamAse bahulapakSe trayodazyAM tithau 8, navamI zrAvaNamAsa bhAvinInAM madhye tu paJcamI zrAvaNamAse zuklapakSe caturthI tithau 9, dazamIcAvRttiH zrAvaNamAsa bhAvinInAM madhye tu paJcamI mAghamAse zuklapakSe dazamyAM tithau bhavatIti 10 / etAzcaturthAta Arabhya dazamI paryantA AvRttayaH saMgraharUpe pradarzitAH / athateSAM paJcAnAM zrAvaNamAsabhAvinInAM, paJcAnA tu mAghamAsabhAvinInAmAvRttInAM tithayazcatasRbhirgAthAbhiH pradarzyante "paDhamA bahulapaDivae 1, viiyA bahulassa terasI divase 2, / suddhassa ya dasamIe 3, vahulassa ya sattamIe 4 u // 1 // * "suddhassa cautthoe' pavattae paMcamI u AuTTI 5 / eyA AuTTIo sanyAo sAvaNe mAse // 2 // vahulassa sattamIe 1, paDhamA suddhassa to cautthIe 2, bahulassa ya pADivae3, bahulassa ya terasIdivase 4 // 3 // muhassa ya dasamIe, pavattae paMcamI u.AuTTI 5 / eyA AuTTIo, sancAo mAhamAsammi // 4 // chAyAH-prathamA bahulapratipadi, dvitIyA bahulasya trayodazI divase 2 / zuddhasya dazamyAM 3, bahulasya ca saptamyAM tu 4 // 1 // zuddhasya catu. 5, pravattete paJcamI tu AvRttiH / etA AvRttayaH sarvA zrAvaNe mAse // 2 // bahulasya saptamyAM prathamA 1, zuddhasya tatazcaturthyAm 2 / , bahulasya ca pratipadi 3, bahulasya ca trayodazI divase ||shaa Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 541 ' zuddhasya ca dazamyAM, pravartate paJcamI tu AvRttiH 5 / . etA AvRttayaH, sarvA mAghamAse // 4 // pUrva sUryasya daza AvRttayaH pradarzitAH, athaitAsu dazasu sUryAvRttiSu prathamAyAM vArSikyAmA vRttau candranakSatrayogaM pradarzayan sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesoNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paDhamaM vAsikkiM' prathamAM vArSikI varSAkAla sambandhinI zrAvaNamAsabhAvinImityarthaH 'Auhi' AvRtti sUryAvRttiM 'caMde' candraH 'keNa NavakhatteNa' 2 kena nakSatreNa saha sthitaH san 'joei' yunakti prathamAyAM vArSikyAmAvRttiM pravartayatItyarthaH ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha--'tA' tAvat 'abhiiNA' abhijitA abhijinnakSatreNa saha sthitaH san yunaktIti bhAvaH / tatki paripUrNe abhijiti nyUne vA yogaM yunaktIti vizinaSTi'abhiissa, ityAdi 'abhiissa, abhijinnakSatrasya 'paDhamasamaeNaM' prathamasamaye 'Na' iti vAkyAlakAre / etat kathamavasIyate ? iti candranakSatrayogaparijJAnArthaM vRddhoktAH sapta karaNagAthAH pradarzyante "paMcasayA paDipuNNA, tisattarA niyamaso muhuttANaM / chattosa visaTibhAgA, chacceva ya cuNNiyA bhAgA // 1 // AuTThIhi egaNiyAhiM guNio havijja dhuvarAsI / eyaM muhuttagaNiya, etto vocchAmi sohaNaNaM // 2 // abhiissa nava muhuttA, visaTThibhAgA ya hoMti cauvIsa / chAvaTThIya samaggA,bhAgA sattahi cheyakayA // 3 // uguNaTuM poTTavayA, tisu ceva navuttaresu rohiNiyA / tisu navanauiesu, bhave puNavvasttarA phaggU // 4 // paMceva auNapannA, samAiMuguNattarAI chacceva sojjhAhi visAhAmuM, mUle satteva coyAlA // 5 // aTThasayamuguNavIsA,sohaNagaM uttarA asADhANaM / . cauvIsaM khalu bhAgA, chAvaTThI cuNNIyA bhAgA // 6 // eyAI sohaittA, ja sesaM taM haveja nakkhattaM / - caMdeNa samAutta, AuhIe u boddhanvaM ||7||"iti / - chAyA -paMcazatAni paripUrNAni trisaptatAni niyamazo muhUrtAnAm / .: patriMzad dvASaSTibhAgAH, SaDeva ca rNikA bhAgAH // 1 // Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAli ra guNano bhaven prakAziH / - navanAma dhanakama // 2 // manA, giTabhAgAzca bhavanti caturviMzatiH / .:: nama: manapATa vedanAH // 3 // " T yAtrA gahiNikA / 2 - bhAna nA unaga phaguH // 2 // mAnamAmi ekonasAnanAni paDeva / : :mAnA, gale manA natyacAmgiAni // 5 // ranti bhAdhanajamunarAgAdAnAma / git bhAgaH , padamaSTi varNikA mAgAH // 6 // -:: : ., ya nara bhavana nakSatram / ", Apo na coranyam // 7 // iti / Ram RT rayA' yAda / paMcagayA paDipuNNA nisanarA muhunANaM, visamatyutta .. .ya gahanAya ca chattImavimadvibhAgA' patriMzat dvApaSTibhAgAH ina Fire 'sancaMbaya giyA bhAgA' paTa ca cUrNikA bhAgAH saptapaSTibhAgAH 5 ni. bhuganidhiyate / bhagya dhruvarAgaH kathamutpattiH ? iti prathamaM dhruva minist: gAyane gamaparivArAparyAyA lamyanta tadA ekena sUryAsanena An: / gA~jAya mAyane, nayAdi-2016011 matAntyena rAzinA studingo mAna. nAvAnena samaSTiH (67), asya dazabhirmAga te layA ya, pa. 16ion : erer (1) jAnamuha parimAgamagyAdhigata 45. RE, parimApaSTibhAgAH pahana sama yaSTibhAgAH . yr TER REAT zikANanaM pradargata....... ..."., , run a ya kaviyana garamapaSTribhAgA rAje ... ... ... . * ... ! - i t . : 1.27-13) magana gA~mA e. . . . . . .., Thindi ferratNiH, nera Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandratiprakAzikATIkAprA. 12 su. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 543 pUrvaM saptaviMzatirguNyate'ntyarAzinA saptakena, jAtaM navAzItyadhikamekaM zatam (189) tasyAdhena rAzinA dazakalakSaNena bhAgo hriyate labdhA aSTAdaza divasAH ekasya divasasya triMzanmuhUrttA bhavantIti muhUrttAnayanArthaM aSTAdazatrizatA guNyante, jAtAni catvAriMzadadhikAni paJcazatAni (540) dazabhirbhAge hRte sthitAH zeSA ye nava te'pi muhUrttakaraNArtha triMzatA guNyante, jAte saptatyadhike dve zate (270), tato dazabhirbhAge hRte labdhAH paripUrNAH saptaviMzatirmuhUrttAH (27), ete pUrvamAgate catvAriMzadadhikapaJcazatasaMkhyake (540) muhUrttarAzau prakSipyante prakSipte ca jAtAni saptaSaSTa - 'dhikAni paJcazatAni (567) / ete muhUrttAH sthApyAH / tato ye'pi ca ekaviMzatiH saptaSaSTibhAgA madhyarAzigatAste'pi muhUrtta bhAgAnayanArthaM triMzatA guNyante, jAtAni triMzadadhikAni paTAtAni (630) etAni antyarAzinA saptakena guNyante, nAtAni dazottarANi catuzcatvAriMzacchatAni (4410), eSAmAdyarAzinA dazakena bhAgo haraNIyaH, hUte ca bhAge labdhAni - ekacatvAriMzadadhikAni catvAri zatAni (441), ete jAtAH saptaSaSTibhAgA iti muhUrttAnayanArthaM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, ubdhAH SaDmuhUrttAH te pUrvasthApita muhUrttarAzau saptapaMSTayadhika paJcazatarUpe (567) prakSipyante, jAtAni sarvasaMkhyayA trisaptatyadhika paJcazatasaMkhyakA (573) muhUrttAH / tata ekacatvAriMzadadhikacatuHzatAnAM saptaSaSTacA bhAge hRte ye uddharitA ekonacatvAriMzat (39) te'pi dvASaSTyA guNyante jAtAni aSTAdazAdhikAni caturviMzatiH zatAni (2418) eSAmapi saptaSaSTacA bhAgo hiyate labdhAH SaTtriMzat ( 36 ) dvASaSTibhAgAH, zeSAstiSThanti SaT, teja ekasya dvASaSThi bhAMgasya sambandhinaH saptaSaSTibhAgAH cUrNikA bhAgA ityarthaH, ete'pi zlakSNarUpatvena cUrNikAbhAgA iti kathyante / tata Agatam, tri saptatyadhikAni paJcazatAni muhUrttAnAm ekasya ca muhUrttasya SaT triMzadadvASaSTibhAgA', ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaT saptaSaSTibhAgAH (573 36 6 eSa dhruvarAzirniSpannaH // 1 // ekasya ca muhUrtasya caturviMzati dvaSTaSibhAgAH, ekasya dvASaSTibhAgasya samaprAH paripUrNAH SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (9-33/67), etatparimitamabhijinnakSatrasya zodhanakaM bhavaMti / etasya kathamutpattiH ? iti ceducyate - ihAbhijinnakSatrasya ahorAtrasambandhinaH eka viMzatiM saptaSaSTibhAgAn yAvat candreNa saha yogo bhavati, ekasminnahorAtre ca triMzanmuhUrtA bhavantIti muhUrttabhAgAnayanArthameMkaviMzati striMzatA guNyate, jAtAni SaT zatAni triMzadadhikAni (630) eSAM saptaSaSTyA bhAgo hriyate labdhA navamuhUrttA (9) zeSAH sthitAH saptaviMzatiH, te dvASaSTibhAgakaraNArthaM dvASaSTyA guNyante jAtAni catuHsaptatyadhikAni Sor3azazatAni (1674), eSAM 3 " Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'candrapratis 'saptapaTyA bhAgo hiyate, labdhA caturviMzatirdvApaSTibhAgAH (28) zerpAAstiSThanti' paTaSTi: 'te 6.2 544 ekasya N dvArSASTabhAgasya saptaSaSTibhAgAH (16) tata AgataM yathoktamabhijinnakSetrasya zodhanaka $1 'o' ') Ni pramANam ( 9-24 (66) iti tRtIyagAthArthaH // 3 // 62 67 } sAmprataM zeSanakSatrANAM zodhanakAni pradarzyante - 'uguNa' ityAdi gAthAtrayeNa | 'uguNa hUM' ekonaSaSTham ekonapaSTayadhikaM zataM (159) 'pohavayA' proSThapadA uttarabhAdrapadA ekonaSaSTaca dhikaM zataM muharttAnAmabhijita Aramya uttarabhAdrapadA paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakamiti bhAvaH / tathAhi--navamuhUrttA abhijinnakSatrasya ? triMzanmuhUrttAH zravaNasya 30, triMzad dhaniSThAyAH 30, paJcadaze zatabhiSajaH 15, triMzat pUrvabhAdrapadAyAH 30, paJcacatvAriMzada, uttarabhAdrapadAyAH - 45, sarvasaMkalanayA jAtam - ekonaSaSTyadhikaM zataM (159) muhUrttAnAmabhijitaH AramyottarabhAdrapadA nakSatraparyantaM zodhanakamiti / tathA 'tisu ceva navottaresu rohiNiyA' tripu. caiva navotareSu zatepu rohiNikA rohiNI paryantamityarthaH zuddhayati, ayaM bhAvaH - tribhiH zatairnavottaraiH (309) revatIta Arabhya rohiNI paryantAni nakSatrANi zodhyante - tathAhi - revatyAstriMzat 30, azvinyAstrizat 30,bharaNyAH paJcadaza 15, kRttikAyAstriMzat 30, rohiNyAH paJcacatvAriMzat 45 / sarvasaMkalanayA jAtaM paJcAzadadhikaM gatam (150), pu pUrvoktasya ekonaSaSTyadhikazatasya (159 samelane bhavanti navottarANi trINi zatAni (309) abhijita Aramya rohiNI paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakAnIti / tataH 'tisu navanauimu bhave puNavtrasU' tripu navanavatyadhikeSu teSu (399) punarvasuH 'punarvasu paryanta mityarthaH / atrAyaM bhAvaH - rohiNyA anantaraM prAptasya mRgazirasa - triMzat 30, ArdrAyAH paJcadaza 15, punarvasoH paJcacatvAriMzat 45, nAtA sarvasakalanayA navatiH - (90) eSA saMkhyA pUrvoktasaMkhyAyAM navottara trizatarUpAyAM saMmelyate, jAyante nava navatyadhikAni zrINi zatAni (399), etAni abhijita Aramya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakAni 'nAtAni / tataH 'uttarAphaggU - paMceva auNapamnA' uttarAphAlgunI paJcaiva ekonapaJcAzAni zatAni, ekona paJcAzadadhikAni paJcazatAni (549) puNyata Arabhya uttarAphAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakAni, mayaM bhAvaH puSyasya triMzat 30, azlepAyAH paJcadaza 15, maghAyAtriMzat "30, pUrvAphAlgunyA triMzat 30, uttarAphAlgunyAH paJca catvAriMzat 45 / jAtaM sarvasaMkalanayA paJcAzadadhikaM zatam (150), etat puNyata AramyottarAphAlgunIparyantAnAM nakSatrANAM zodhanakam / eSA saMkhyA pUrvasaMkhyAyAM navanavatyadhikatrizatarUpAyAM (399) saMmelyate, nAyante ekona paJcAzadadhikAni paJcazatAni muhUrttAnAmabhijita Arabhya uttarAphAlgunI paryantAnAM nakSatrANAM Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 545 zodhanakAni (549) / tataH 'samAI uguNuttarAI chaccevaya sojjhAhi visAhAsu' samAni. samagrANi ekonasaptatyAdhikAni SaTzatAni vizAkhAsu vizAkhAparyanteSu nakSatreSu godhaya, hastanakSatrAdArabhya vizAkhA paryantAnAM nakSatrANAM zodhanakasaMmelanena-ekonasaptatyadhikAni paTzatAni (669) godhanakAni bhavanti / tathAhi-hastasya triMzat 30, citrAyAstrizat 30, svAteH paJcadaza 15 vizAkhAyA paJcacatvAriMzat 45, sarvasakalanayA jAtaM viMzatyadhikaM zatam (120) etat pUrvoktasaMkhyAyAmekonapaJcAzadadhikapaJcazatarUpAyAM (549) prakSipyate tata AyAnti zodhanakAni yathoktAni-ekonasaptanyadhikAni paTzatAni (669) tataH 'mUle satteva voyAlA' mUle mUlanakSatre mUlanakSatraparyantamityarthaH catuzcatvArizadadhikAni saptagatAni (744) / ayaM bhAvaH-vizAgvAyA anantaramanurAdhetiH, anurAdhAyA striMzat 30, jyeSThAyA' paJcadaza 15, mUlasya triMzat 30, jAtA paJcasaptatiH 75, asyAH pUrvarAgI ekonasaptatyadhikaSaTzatarUpe (669) saMmelanena bhavanti yathoktAni catuzcatvArizadadhikAni saptazatAni (744) abhijita Arabhya mUlanakSatraparyantAnAM nakSatrANAM zodhanakAnIti / 'sohaNagaM uttarA Asa DhANaM' uttarASADhAnAm uttarApADhAparyantAnA nakSatrANAM zodhanakam , tathAhi-'aTThasayamuguNavIsA' aSTozatAni ekonaviMzatyadhikAni (819) iti / ayaM bhAvaH mUlanakSatrAdanantaraM pUrvASADheti pUrvASADhAnakSatrasya triMzat 30 uttarApADhAnakSatrasya paJcacatvAriMzat 45 iti jAtA paJcasaptatiH 75, eSa rAzi. 75 abhijita Arabhya mUlaparyantazodhanakeSu catuzcatvAriMzadadhika saptazatarUpeSu (744) samelyate, jAyante yathoktAni-ekonaviMzatyadhikAni aSTagatAni (819) etAni godhanakAni abhijita Arabhya uttarApADhA paryantAnAM nakSatrANAmiti / tata eteSAM sarvepAmapi zodhanakAnAmupari abhijinnakSatrasya navamuhUrtopari ye bhAgAstAn darzayati 'cauvIsaM' ityAdi, cauvIsaM khalu bhAgAchAvaTThI cuNNiyA bhAgA' caturvizatiH khalu bhaagaaH| dvApaSTibhAgAH, SaTpaSTizcUrNikAbhAgAH saptapaSTibhAgAH ( 24166 ), ete abhijitsambandhino bhAgAH pUrvoktasarvasaMkhyopari vijJeyA 6267 iti / tata Agatam - abhijita Arabhya uttarASADhAparyantasya aSTAviMzati nakSatragarmitasya paripUrNanakSatraparyAyasya ekonaviMzatyadhikAni apTazatAni muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya caturvizatipaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTpaSTiH saptaSaSTi bhAgAH ( 819-466) etAvatparimitAH sarve muhUrtA bhavanti, ete zodhanakAnItyucyate / iti SaSTha gAthArthaH // 6 // tataH kim ? ityAha-'eyAI' ityAdi, 'eyAI' etAni pUrvapradarzitAni Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ,, candraprakSaptisUtre 546 zodhanakAni yathAsaMbhavaM 'sohaittA' zodhayitvA tadanantaraM 'jaM sesaM' 'yat zeSamuddharati 'taM nakkhattaM havejja AuTTIe samAuttaM' tannakSatraM bhavet vivakSitAyAmAvRttau tu candreNa samAyukta bhavati tadA vivakSitAvRttau tena nakSatreNa saha candro yogaM yunaktIti 'voddhavvaM' boddhavyaM jJAtavyaM gaNitajJairiti gAthAsaptakArthaH // 7 // atha bhAvanA kriyate-ko'pi pRcchet-prathamAyAmAvRttau prathamataH pravartamAnAyA candraH kenanakSatreNa saha yogaM yunakti ? iti jijJAsAyAmatra prathamAvRttiviSayakaH prazna iti ekako dhriyate, sa rUponaH kriyate, ekasmin rUpe ekone kRte na kimapi rUpaM pazcAdavatiSThate, tataH pAzcAtya yugabhAvinInAmAvRttInAM madhye yA caramA dazamI AvRttistatsaMkhyA dazakarUpA'tra dhriyate, etena dazakena prAcInaH samagro'pi dhruvarAziH 'paMcasayA paDipuNNA' ityAdi prathamagAthoktaH--trisaptatyadhikAni paJcazatAni (573) muhUrtAnAm, ekasya ca muhUrtasya SaTtriMzat (36) dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya paT (6) saptaSaSTibhAgAH carNikA bhAgAH (57336 6 ) etAvatparimito guNyate, tatra pUrva muhUrtarAzirdazakena guNyate, jAtAni triMzadadhikAni saptapaJcAzacchatAni (5730), tatpazcAt ye SaTtriMzad dvASaSTi bhAgAste'pi dazakena guNyate, jAtAni SaSTayadhikAni trINI zatAni (360), eSAM muhUrtakaraNArtha dvASaSTayA bhAgo hiyate, labdhA paJca muhUrtAH (5) ete pUrvasthite muhUrtarAzau (5730) prakSipyante, jAtaH pUrvarAziH paJcatriMzadadhikasaptapaJcAzacchata' saMkhyakaH (5735), bhAge hRte tiSThanti paJcAzad dvASaSTi bhAgAH (50) tadantaraM ye ghaT cUrNikA bhAgA Asan te'pi dazakena guNitA jAtA paSTiH, ete carNikA bhAgAH santi, aGkataH ( 5735 16) iti / etasmAdrAze zodhanakrAni zodhyante, tatrAbhijita AramyottarASADhA 62/67 paryantAnAmaSTAviMzaternakSatrANAM zodhanakam-ekonaviMzatyadhikAni aSTau zatAni (819), etAni kila yathoktarAzI saptakRtvaH zuddhi prApnuvantIti saptabhirguNyante, jAtAni-trayastriMzadadhikAni sapta paJcAzanchatAni (5733), tAni paJcatriMzadadhikebhyaH saptapaJcAzacchatebhyaH zodhyante. sthitau pazcAt dvau muhattau, tau dvApaSTi bhAgAnayanArtha dvApaSTayA guNyete, jAtaM caturvizatyadhikameka zatam (124) ete dvApaSTibhAgAH santi, ete prAktane paJcAzati dvASaSTi bhAgarAzau prakSipyante jAtaM catuH saptatyadhikaM zatam (174) dvApaSTi bhAgAnAm / tathA tato ye'bhijitsambandhinazcatuviMzatiSaSTibhAgA. zocyA. santi te'pi 'saptakRtvaH zuddhimApnuvanti iti nyAyAt saptabhirguNyante jAnamaSTapaSTayavikaM zatam (168) etat catu saptatyadhikAt zatAt (174) zodhyate, sthitA* pada dvApaSTi bhAgAH, te pUrNikA bhAgAnayanAtha saptapaSTayA guNyante jAtAni dvayadhi Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 547 kAni catvArizatAni (402), tato ye prAktanAH paSTiH saptapaSTi bhAgAste'tra prakSipyante, jAtAni dvApaSTayadhikAni catvArizatAni ( 462 ) tato ye'bhijitaH sambandhinaH SaT SaSTizcUrNikA bhAgA zodhyAH santi te'pi pUrvoktanyAyena saptabhirguNayitvA zodhyA bhavantIti saptabhirguNyante, jAtAni dvApaSTayadhikAni catvAriMzatAni (462) etAni anantaroditarAzerdvApaSTayadhika catuHzata (462 ) rUpAt zodhyante, dvayoH rAzyoH samAnatvAnna kiJcidavaziSyate, sthitaM pazcAt zUnyam, tata Agatam ---- uttarApADhAnakSatre paripUrNe candreNa bhukte sati tadanantaraM yuge'bhijito nakSatrasya prathama samaye prathamA AvRttiH pravarttate, ata evoktaM sUtrakAreNa 'abhissa DhamasamaeNaM' iti / C atha candranakSatrayogasamaye sUryanakSatrayogaM pradarzayati- 'taM samayaM ca NaM' ityAdi / 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candrayogasamaye ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNa nakkhatteNa joei' kena nakSatreNa yunakti yogaM karoti ? kena nakSatrena saha yogayukto bhUtvA yugasya prathamAmAvRttiM pravartayatIti praznaH / bhagavAnAha - 'tA pUseNaM' tAvat puNyeNa puSyanakSatreNa saha yogamupAgataH san sUrya. prathamAmAvRtti pravartayatIti sAmAnyena proktam, atha vizeSa mAha'pUsassa' ityAdi, 'pUsassa' puSyasya puSya nakSatrasya ' eguNavIsa muhucA' ekonaviMzati muhUrttAH 'tettAlIsa ca vAvaTThIbhAgA' tricatvAriMzacca dvApaSTibhAgA 'muhuttassa' ekasya muhUrttasya, tathA ' bAvaTTibhAgaM ca sattA chittA' dvApaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chitvA -- vibhajya tatsambandhinaH 'tettIsa cuNNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgA ityarthaH ( 19 - 3) etAvanto bhAgAH puSyapya 'sesA' iti zeSA avaziSTAsticcheyustadA, tathA puNyasya triMzanmuhUrttAtmakatvAt dazamuhUrttAH aSTadaza dvASaSTibhAgAH, catustriMzacca saptaSaSTibhAgAH ( 10- 18/34) atikrAntA bhaveyustadA sUryo yuge prathamA mAvRtti pravarttayatIti bhAvaH / 62 67 62/6 etanmuhUrttAdikaM kathaM jJAyate ! iti tad gaNitena pradarzyate - atrApi trairAzikaM karttavyam, tathAhi-yadi dazabhiH sUryAyanaiH sUryakRtA paJca nakSatra paryAyA labhyante tadA ekenAyanena kati sUryakRtanakSatraparyAyA labhyante ! rAzitrayasthApanA - 10|5|2| atrAntyena rAzinA ekaka - rUpeNa madhyarAziH paJcakarUpo guNyate jAtAsta eveti paJcaiva teSAmAdyarAzinA dazakarUpeNa bhAgo hiyate labdhama nakSatra paryAyasya / tatra paripUrNo nakSatraparyAyastriMzadadhikASTAdaza zata (1830) saptaSaSTibhAgarUpo bhavatIti tadartha paJcadazAdhika navazata rUpaH (915) pUrvoktAnAM (1830) saptaSaSTibhAgAnAmarddhaH saptaSaSTibhAgarUpo nakSatraparyAyo bhavati / tatkathamiti prathamaM triMzadadhikASTAdazazatarUpaH paripUrNaH saptaSaSTibhAgarUpo nakSatraparyAyaH pradarzyate--SaD nakSatrANi , Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre 1 zatabhipak prabhRtIni arddhakSetrANi tatasteSAM madhye ekaikasya nakSatrasya sArddhAmnayastrizat trayastriMzat (33||) saptaSaSTibhAgA bhavanti saptapaSTerardhakaraNAt, tataste sArddhAtrayastriMzat ( 33 // bhAgAH pabhirguNyante jAte ekottare dve zate (201) / paD nakSatrANi uttarabhAdrapadAdIni ca kSetrANi, tAnamAni-uttarabhAdrapadA 1, rohiNI 2, punarvasuH, 3, uttaraphAlgunI 4, vizAkhA 5, uttarASADhA 6, etAni paDnakSatrANi paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmakatvAd dvayarthakSetrANIti / tatasteSAM madhye pratyekasya ca saptapaSTibhAgasyArddham (100|) saptaSaSTe vardhena ( 1 | | ) guNanAt, etat pabhirguNyate, jAtAni tryuttarANi SaT zatAni (603) / zeSANi etadvyatiriktAni paJcadaza nakSatrANi zravaNAdIni triMzanmuhUrttAtmakatvAt samakSetrANi teSAM pratyekasya saptaSaSTibhAgA eva, tataH saptaSaSTiH paJcadazabhirguNyate, jAtaM paJcottaraM sahasram (1005) tato'bhinita ekaviMzatiH (21) saptaSaSTibhAgAH, eteSAM sarveSAm - (201 = 603 = 1005 = 21) mIlane bhavanti saptaSaSTi bhAgAnAm -- triMgadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830 ) / eSa paripUrNaH saptaSaSTi bhAgAtmako nakSatraparyAyaH etasyArthe kRte bhavanti yathoktAni paJcadazottarANi navazatAni (915) | ebhyo'bhijita. sambandhinI ekaviMzatiH zobhyate, tiSThanti zepANi- aSTau zatAni caturnavatyadhikAni (894 ) / eSAM saptapaSTacA bhAgo hiyate, labdhAstrayodaza (13), zeSAstiSThanti trayoviMzatirbhAgAH (23) trayodazabhizca punarvasu paryantAni nakSatrANi zudvAni, ye ca trayoviMzati rbhAgAH zeSIbhUtAstiSThanti te muhUrttakaraNArtha gitA guNyante, jAtAni navatyadhikAni SaT zatAni (690), teSAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhAH daza mUharttAH (10), zepAtiSThanti viMzatiH, sA dvApaSTi bhAgakaraNArtha dvApaSTyA guNyate jAtAni catvAriMzadadhikAni dvAdazazatAni (1240), epAM saptaSaSTyA bhAgo hiyate, labdhA aSTAdaza dvApaSTi bhAgAH, zeSAstiSThanti catustriMzat te ca ekasya dvASaSTibhAgasya catukhiMgat saptapaSTibhAgAH, tata Agatam - puSyasya dazasu muhUrttepu, ekasya ca muhUrttasya aSTAdazasu dvASaSTibhAgepu, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya catustriMzati saptaSaSTibhAgepu ( 10 18|34 > gatepu, tathA puSyasya trizanmuhUrttAtmakatvAt - ekonaviMzatau muhUrttepu ekasya ca muhUrttasya tricatvA - viMzati dvASaSTibhAgeSu, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTibhAgeSu ( 1943 |33 > iti / 62 67 62/67 sUtrokteSu zepeSu prathamA zrAvaNamAsa bhAvinI sUryAvRttiH pravarttate, atha dvitIyA zrAvaNamAsa bhAvinImAvRtti pradarzayati- 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' "nemA gramiddhAnAM 'paMcaNDa' paJcAnA 'saMvacchagaNaM' cAndrAdisavatsarANAM manye 'docca' dvitIyAM 'vAsikki' vArSika varSAkAlabhAvinIm 'AuTTi' AvRtti sUryAvRtti 548 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 549 'caMde' candraH 'keNaM NakkhateNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joyaM joeI' yogaM yunakti pravartayatItyarthaH / bhagavAnAha-'saMThANAhiM' sasthAnAbhiH, saMsthAnazabdenAtra mRgazirAnakSatraM gRhyate pravacane tathA prasiddhatvAt , bahuvacanaM ca tritArakatvAt , tato mRgazirasA mRgaziro nakSatreNa saha yogamupAgatazcandro dvitIyAmAvRtti pravarttayati / mRgazirasaH kiyaparimiteSu muhartAdipu zepepu gateSu veti prazna prAha-'saMThANANaM' ityAdi, sasthAnAnAM mRgaziro nakSatrasya 'ekkArasa muhuttA' ekAdazamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya 'UNatAlIsaM ca vAvadvibhAgA' ekonacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, ekaM 'vAvadvibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca, 'sattahihA chettA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya ekasya dvApaSTibhAgasya saptapaSTibhAgAn kRtvA tadgatAH 'tevaNNaM cuNiyA bhAgA' tripaJcAzat cUrNikA bhAgA iti / saptapaSTibhAgAH (113953) yadA 'sesA' zeSA 53 62/67 - avaziSTA mRgazirA nakSatrasya bhaveyustadA, tathA asya trizanmuhUrtAtmakatvAt aSTAdaza muhUrtAH ekasya muhartasya dvAviMzatizca dvApaSTi bhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturdaza saptaSaSTi bhAgAH ( 182914 ) atikrAntA bhaveyustadA candro dvitIyAM vArSikImAvRtti pravartayatIti / tatkathamavasIyate ? gaNitabalAt , iti gaNitaM pradarzyate-- iha yA dvitIyA zrAvaNamAsabhAvino AvRttirasti sA pUrvapradarzitakramApekSayA tRtIyA bhavati tatastatsthAne trikaM sthApyate, tadrUponaM kriyate, jAtaM dvikaM, tena prAktano dhruvarAzi patriMzatsakhyakadvApaSTibhAga-paT sakhyakasaptapaSTibhAgayuktaH trisaptatyadhika paJcazatarUpaH ( 573366 ) guNyate, jAtAni-ekAdaza zatAni SaT catvAriMzadadhikAni muhUrtAnAm , ekasya muhUrtasya ca dvAsaptatiSiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAdaza saptaSaSTibhAgA ( 11465212 ) tata etebhya ekonavizatyadhikASTazatasakhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturvizati piSTi bhAgAH ekasya ca dvApaSTi bhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH, / 192466 ) paripUrNanakSatraparyAyasya zodhyante, sthitAni pazcAt-saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya saptacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTi bhAgasya trayodaza saptaSaSTibhAgAH ( 327713.) tata etebhyaH 'tisuceva navuttaresu 6 / 67 6267 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 candrapraznaptisUtre rohiNiyA' iti caturthakaraNagAthAvacanAt navottarANi trINi muhUrtazatAni, ekasya ca muhartasya caturvizati piSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTiH saptapaSTibhAgA. ( 3092166 ) abhijita Arabhya rohiNI paryantAnA nakSatrANAM godhyante, sthitAH 6267 pazcAt aSTAdaza muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya dvAviMzati piSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya caturdazasaptapaSTibhAgAH (182314) / etAvatA mRgaziro na zuddhayati, tata etAvanto muhartAdikA mRgaziro nakSatrasyAtikrAntAstato mRgaziro nakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt naraya ekAdazasu muhUrtepu, ekasya ca muhUrttasya ekonacatvAriMzati dvApaSTibhAgeSu ekasya ca dvApaSTibhAgasya tripaJcAzati saptapaSTi bhAgeSu ( 11- 2 ) sUtrokteSu zepeSu 62/67 dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRttiM candraH pravarttayatIti 2 / / sAmprataM candranakSatrayogasamayabhAvinaM sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca Na' ityAdi 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogakAle ca khalu 'sUrie' sUryaH 'keNaM NakkhattaNaM' kena nakSatreNa sahagataH san dvitIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti 'joeI' yunakti pravartayatItyartha / bhagavAnAha-'tA pUseNaM' ityAdi 'tA pUseNaM' tAvat puNyeNa puNyanakSatreNa sahagato bhUtvA dvitIyA zrAviNImAvRtti pravarttayati / tatra-vizepamAha-'pUsassa NaM' ityAdi, 'pUsassa NaM' puNyasya khalu 'taM ceva jaM par3hamAe' tadeva yat prathamAyAm , atra tadeva vaktavyaM yatprathamAyAM zrAvaNamAsabhAvinyAmAvRttau proktam tathAhi-puSyasya ekonaviMzatirmuhartAH, ekasya camuhUrtasya tricatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat cUrNikA bhAgAH (194333 ) zeSA avatiSTheyustadA sUryo dvitIyAM zrAviNImAvRtti pravartayatIti bhAvaH / 62671 iha sUryasya dazabhirayanaiH paJca sUryanakSatraparyAyA labhyante, dvAbhyAmayanAbhyAM caiko nakSatraparyAyo labhyate, tatra sUrya uttarAyaNa kurvan sarvadaiva abhijinnakSatreNa sahagato bhUtvA yogamupAgacchati dakSiNAyanaM kurvazca puSyeNa sahagataH san yunakti uktaJca abhiprAhi nito, Aicco pussajogamuvagayassa / savyA AuTTIo, karei so sAvaNe mAse // 1 // chAyA-AbhyantagabhyaH (AvRttibhyaH) nayan bAhyA AvRttIH prApnuvan AdityaH puSyayogamupagataH / Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikATIkA prA. 12 sU. 5 sarvA AvRttI: karoti tasya ( yugasya ) zrAvaNe mAse // 1 // iti ata eva sUtrakAreNa ' pusseNaM' ityAdyuktam 2 | sUryandrayoH AvRttisvarUpam 551 atha tRtIyAM zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti pradarzayati - 'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharaNaM' paJcAnAM savatsarANAM madhye 'tacca ' tRtIyAM 'vAsikki' vArSikIM varSAkAlabhAvinIM zrAvaNamAsabhAvinI mityarthaH ' AuTTi ' AvRtti 'caMde' candra' 'keNaM nakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH sana 'joe ' yunakti pravartta - yati ? bhagavAnAha - 'tA visAhAhiM' ityAdi, 'tA' tAvat 'visAhAhiM' vizAkhAbhiH paJcatArakatvAd bahuvacanam, vizAkhA nakSatreNa saha yogaM kRtvA candrastRtIyAM zrAviNImAvRtti pravarttayati / vizAkhAnakSatrasya muhUrttAdikamAha - 'visAhANaM' ityAdi, 'visAhANaM' vizAkhAnAM vizAkhAnakSatrasya 'terasamuhuttA' trayodaza muhUrttAH, 'cauppaNNaM ca vAvadvabhAgA' catuSpaJcAzaca dvASaSTibhAgA 'muttassa ekasya muhUrttasya, tathA 'vAvaTTibhAgaM ca ' dvASaSTibhAgaM ca muhUrttasya 'saTTA chittA saptaSaSTidhA chittvA vibhajya ekasya dvApaSTibhAgasya, saptaSaSTibhAgAn kRtvA tebhyaH ' cattAlIsaM cuNiyA bhAgA' catvAriMzat cUrNikA' atizlakSNatvena cUrNikA iva cUrNikA bhAgAH saptaSaSTi bhAgA (13. 2) yadi 'sesA' zeSA avaziSTA bhaveyustadA, tathA asya paJcacatvAriMzanmu62 67 harttAtmakatvAt ekatriMzanmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya saptadvApaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya saptavizati saptapaSTibhAgAH (31-7 - 27) yadA atikrAntA bhaveyustatsamaye candrastRtoyAmAvRtti pravarttayatIti / tadeva pradarzyate iyaM tRtIyA AvRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA paJcamI bhavati tatastatsthAne paJcakaM dhriyate tad rUponaM kriyate jAtaM catuSkam tena prAktano dhruvarAzi: " 1 (573 36 -6) guNyate, jAtAni dvinavatyadhikAni dvAviMzatiH zatAni muhUrttAnAm, ekasya 62 saptapaSTibhAgAH (2292 ca muhUrttasya catuzcatvAriMzadadhikaM gataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya caturviMzati 144/24 tata etebhyaH aSTAtriMzadadhikAni SoDaza muhUrttazatAni (2293/820/2.8) 6267 ekasya ca muhUrttasya aSTacatvArizad dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya dvAtriMzadadhikaM zataM saptaSaSTibhAgAH (163848/132) paripUrNanakSatraparyAyadvayasya zodhyante, sthitAni 162 67 pazcAt catuSpaJcAzadadhikAni paD muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya caturnavatidvASaSTibhAgAH, Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candra prajJaptisUtre ekasya ca dvASaSTibhAgasya viMti saptaSaSTibhAgAH (650/6032 (37), tata ebhya ekona paJcAzadadhikAni paJcamuhUrttagatAni, ekasya ca muhUrttasya viMgatirdvApaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTi bhAgA' (549/2066) abhijita Aramya uttaraphAlgunI 552 paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitaM pazcAna paJcottaraM muhUrttazataM, ekasya ca muhUrttasya ekona saptati rdvArSaSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya saptaviMgati. saptaSaSTibhAgAH (105/15/2 62/67 atra sthitebhya ekonapaSTi dvApaSTibhAgebhyo dvApaSTyA dvASaSTibhAgaireko muhUrto labhyate, sa ca pUrvasthite paJcottarazatarUpe muhUrttarAzau prakSipyate, jAtaH sa muhUrttarAziH paDuttaraM zatam, sthitA pazcAt saptadvASaSTibhAgAH, tena jAta epa rAziH SaDuttara muhUrttazatam ekasya ca muhUrttasya saptadvApaSTi bhAgA*, ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptaviMzatiH saptapaSTibhAgAH (106) / tata etebhyo muhttebhyH paJcasaptatirmuhUrttAH (75) hastAdi svAtiparyantAnAM trayANA nakSatrANAM zodhyA., sthitAH zeSA ekatriMzanmuhUrttAH sapta dvApaSTibhAgAH saptaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH (31 _7527), eteSu muhUrttAdiSu vizAkhA nakSatrasyAtikrAnteSu tato vizAkhA nakSatrasya paJcacatvAriM 62'67 w zanmuhUrttAtmakatvAttasya trayodazasu muhUrttepu, catuSpaJcAzatidvApaSTibhAgeSu catvAriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (13 / 54 / 40 ) zepeSu candrastRtoyAM zrAviNImAvRtti pravarttayatIti 3 | sAmprataM tatsamayagata sUryanakSatrayogaM pradarzayati 'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogakAle ca khalu 'surie' sUrya: 'keNaM nakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha gataH san 'joeDa' yunakti tRtIyAM zrAviNImAvRtti pravarttayati / bhagavAnAha 'tA pUseNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'pUseNaM' puNyeNa sahagataH san tRtIyAM zrAvaNImAvRtti pravarttayati tasya muhUrttAdikamAh-'psassa' puSyasya 'taM ceva' tadeva prathamAvRttipradarzitavadeva muhUrttAdikaM vijJeyam, tathAhi-puSyasya ekonaviMzatirmuhurttAH, tricatvAriMzad dvApaSTibhAgAH, trayastriMzat saptaSaSTi bhAgAH (191333) geSAstiSTheyustadA sUrya: pupyeNa sahagano bhUtvA tRtIyA zrAviNImAvRttiM pravarttaya 62 61 tIti bhAvaH / Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 163 atha caturthImAvRtti pradarzayati--'tA. eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' pazcAnAM saMvatsarANAM madhye 'cautthi' caturthI 'vAsikki' vArpikI varSAkAlabhAvinIM zrAvaNamAsabhAvinImityarthaH 'AuTiM' AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa yogamupAgataH san 'joeI' yunakti pravartayati ? bhagavAnAha'revaI hiM' revatIbhiH asyA dvAtriMzattArakAtmakatvAd bahuvacanam , revatInakSatreNa saha yuktazcandrazcaturthI zrAvaNImAvRttiM pravartayati / asyA muhUrtAdikamAha- 'revaINaM' ityAdi, revaINaM' revatInAM revatInakSatrasya 'paNavIsaM muhuttA' paJcaviMzatirmuhUrtAH 'vattIsaM ca vAvadvibhAgA' dvAtriMzacca dvApaSTibhAgA 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, tathA 'vAvaTThibhAgaM ca' ekaM dvApapTibhAgaM caM 'sattaTThiA chittA' saptapaSTidhA chitvA ekasya dvApaSTi bhAgasya saptapaSTi bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'chabbIsaM cuNNiyA bhAgA' paDU viMzatizcUrNikA bhAgAH saptapaSTi bhAgAH ( 25226) yadi 62/67) yadi zeSAstiSTheyustadA candrazcaturthI zrAviNImAvRtti pravartayatIti / tatkathaM bhavedityAha-prAk pradarzita kramApekSayA zrAvaNamAsabhAvinI caturthI AvRttiH saptamI bhavati tataH saptako'ko dhriyate, tasmin rUpone kRte jAtaH paTkaH, tena prAktano dhruvarAziH (573-366) guNyate jAtAni aSTAtriMzadadhikAni catustriMzacchatAni (3438) muhUrtAnAm ekasya ca muhUrtasya SoDazottare dve zate (216 dvApaSTibhAgAnAm , ekasya ca dvApaSTi bhAgasya pada triMzat (36) saptaSaSTibhAgAH ( 343821636 ) tata etebhyaH SaT saptatyadhikadvAtriMzacchatamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya 206267 paNNavati dRSiSTi bhAgAH ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSSaSTayadhikadvizatasaMkhyakAH saptapaSTi bhAgAH ( 3276 / 16 / 264 ) caturNA nakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitaM pazcAd dvASaSTayadhika muhUrtasya zatam , ekasya ca muhUrttasya SoDazAdhikaM dvApaSTibhAgazatam , ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catvAriMzat saptaSaSTibhAgAH ( 162/11640), tata etebhyaH ekonaSaSTayadhika muhUrtazatam ekasya ca muhUrtasya caturvi zati dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya SaSTiH saptaSTi bhAgAH (15966) abhijidAdInAmuttarabhAdrapadA paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, . sthitAH pazcAt trayomuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekanavati SiSTibhAgAH ekasya ca dvASaSTi 6267 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 candraprAptistre 666 bhAgasya ekacatvAriMzat saptaSaSTibhAgAH (3/141), tatra ekanavati dvApaSTibhAgebhyo dvApaSTayA dvApaSTibhAgaireko muhUrtoM labdhaH sa ca pUrvasthite trikarUpe muhUrtarAzau kSipyate, jAtAste catvAro muhUrtAH, zeSAH sthitAH ekonatriMzad dvApaSTibhAgAH, tato jAyante catvAro muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya ekonatriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekacatvAriMzat saptapaSTi bhAgAH (--) ete ca muhUrtAdikAH revatI nakSatrasyAtikrAntAstata mAgatam-revatI nakSatrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt tasya paJcaviMzatau muhUrteSu dvAtriMzati dvApaSTibhAgeSu SaDviMzatau saptaSaSTibhAgeSu ( 253226 ) sUtrokteSu zeSeSu satsu candrazcaturthI zrAviNImAvRtti pravarttayatIti siddham 4 / . samprati tatsamayagataM sUryanakSatrayoga pradarzayati-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin candranakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha gataH san caturthI zrAvaNImAvRtti 'joei' 'yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha'tA pUseNa' tAvat puNyeNa sahagato bhUtvA pravarttayati / atra vizeSamAha-pUsassa' puSyasya puSyanakSatrasya 'taM ceva' iti tadeva prathamAvRtti prakaraNoktavadeva vijJeyam-puNyasya ekonaviMzati muhartAH, tricatvAriMzad dvASaSTi bhAgAH, trayastriMzat cUrNikA bhAgAH ( 194333 ) yadi zeSA bhaveyustadA sUryazcaturthI zrAviNImAvRtti pravarttayatIti bhAvaH // 4 // adhunA paJcamImAvRtti pradarzayati-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' pazcAnAM saMvatsarANAM madhye 'paMcama' pazcamI 'vAsikki' vArSikI varSAkAlabhAvinIm 'AurTi' bhAvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joeI' yunakti-pravarttayatIti praznaH / bhagavAnAha-'tA puvvAhi' ityAdi, 'tA' tAvat 'puvvAhi phagguNIhiM' pUrvAbhyAM phAlgunIbhyAm dvitArakatvAd dvivacanaM kRtaM, prAkRte dvivacanAbhAvAt sUtre bahuvacanam, pUrvAphAlgunInakSatreNa yogaM kurvan candraH paJcamI vArSikImAvRttiM pravartayatIti bhAvaH athAsya muhUrttAdikaM pradarzayati-'puccAphagguNINaM' pUrvAphAlgunyoH pUrvAphAlgunInakSatrasyetyarthaH 'bArasamuhuttA' dvAdazamuhUrtAH, 'sattAlIsaM ca vAvadvibhAgA' saptacatvAriMzacca dvApaSTibhAgAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya, tathA 'vAvadvibhAgaM sattadvihA chittA' dvASaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA vibhajya ekaM dvASaSTibhAgaM saptaSaSTidhA kRtvA tatsambandhina. 'terasacuNiyA bhAgA' trayodaza cUrNikA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 5 sUryacandrayoH AvRttisvarUpam 555 _47/13 62/67 13) yadA 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH paJcamIM vArSikI mAtR 1 bhAgAH (12-1 ttiM zrAvaNamAsabhAvinIM pravarttayatIti / tathAhi paJcamI zrAvaNI AvRttiH prAk pradarzitakamA- " pekSayA navamI bhavati tato'tra navako'Gko mriyate, tasmin rUpone kRte jAtA aSTa, ebhiraSTabhizca - prAgukto dhruvarAziH-57326 6) guNyate, jAtAzcaturazItyadhikAni paJcacatvAriMzacchatAni 62] (4584) muhUrttAH, ekasya ca muhUrttasya aSTAzItyadhike dve dvASaSTi bhAgazate (288), ekasya ca dvArSASTabhAgasya aSTacatvAriMzad (48) saptaSaSTibhAgAH (4584/288/18) / tata ebhyazcatvAriM 6267 zanmuhUrttazatAni paJcanavatyadhikAni, ekasya ca muhUrtasya viMzatyadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya triMzadadhikAni trINi zatAni saptaSaSTibhAgAH 4095 330. 2) paJcanakSatra - 120 paryAyANAM zodhyante, sthitAni pazcAt catvAri muhUrttazatAni ekonanavatyadhikAni, ekasya ca muhUrttasya triSaSTyadhikaM zataM dvASTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya tripaJcAzat saptaSaSTi bhAgAH (489 163/53) punaretebhyo navatyadhikAni trINi muhUrttazatAni, ekasya ca muhUrttasya caturviMzati 62 67 dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (390 abhi|62/67 : jita Arabhya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt navatimurttAH, ekasya ca muhUrttasya aSTa triMzadadhikaM zataM dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzad saptaSaSTibhAgAH (90 138|54) / tato'STatriMzadadhikazatadvASaSTi bhAgebhyazcaturviMzatyadhikazata dvArSASTa' 62 67 bhAge hai muhUrtto labdhau tau ca pazcAtsthite navati rUpe muhUrttarAzau prakSipyete, jAtA dviva muhUrttAH (92), sthitAH zeSA ye caturdaza, te caturdaza dvASaSTibhAgAH, tata AgatAH - dvinavatirmuhUrttAH ekasya ca muhUrttasya caturdaza dvASaSTi bhAgA, ekasya ca dvASaSTi bhAgasya catuSpaJcAzat saptaSaSTi bhAgAH (92, 14/54) / tata etadgata muhUrttarAzeH paJcasaptatiH (75) muhUrttAH puSyAdimadhA parya 62167 ntAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt saptadaza muhUrttAH (17), zeSA dvASaSTi bhAgAH sapta Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62/67 16267 candraprAptisUtre paSTibhAgAzca te eva 1454), etAvatA rAzinA pUrva phAlgunI na zuddhayati, tato jJAtavyam pUrvaphAlgunI nakSatrasya saptadazamuhUrtAH, caturdaza dvApaSTibhAgAH, catuSpaJcAzat saptapaSTibhAgAH (171454) atikrAntAH, tato'sya triMzanmuhartAtmakatvAt pUrvaphAlgunI nakSatrasya dvAdazasu muhU 6267 "pu saptacatvAriMzati dvApaSTi bhAgepu trayodazasu saptapapTibhAgepu (12/2015-2) sUtrokteSu zepeSu satsu candraH paJcamIzrAviNImAvRtti pravartayatIti siddham // 5 // ___'atha sUryanakSatraviSayaM praznottaramAha-'taM saMmayaM ca NaM ityAdi, 'taM samayaM ca NaM tasmin candranakSatrayogarUpe samaye ca khalu 'sarie sUrya 'keNaM NakkhatteNa' kena nakSatreNa yuktaH san paJcamI zrAviNImAvRtti pravarttayati / bhagavAnAha -'tA pUseNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'pUseNa' puSyeNa sahagataH sUryaH paJcamImAvRtti prvrtyti'| 'pUsassa' puSyasya "taM ceca' tadeva prathamazrAvaNyAvRtti prakaraNokta muhUrttAdiparimANavadeva vijJeyam , tathAhi-puSyasya ekonaviMzati muhUrtepu tricatvAriMzadvApaSTibhAgepu trayastriMzaccarNikA bhAgeSu (19 / 43 / 33) zepeSu sUryaH paJcamI zrAvaNamAsabhAvinImAvRtti pravarttayatIti bhAvaH |suutrm // 5 // tadevaM proktAzcandranakSatrayogavipayAH sUryanakSatrayogavipayAzca vAdhikyaH paJca AvRttayaH, sAmprataM haimantIrAvRttIH pratipAdayannAha-'tA eesiNaM ityAdi / mUlam-tA eesi NaM paMcaNDaM saMbaccharANaM paDhamaM hemaMti Auhi caMde keNaM NakkhateNaM joei ? tA hattheNaM, hatthassa NaM paMcamuhuttA, paNNAsaM ca vAvahibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattahihA chittA saTThIcuNiyA bhAgA' sesA / taM samayaM ca NaM surie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhi AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM caramasamae / tA eesiNaM paMcaNDaM saMbaccharANaM doccaM hemaMta AuTiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ?, tA sayabhisayANaM dunni muhuttA, aTThAvIsaM ca vAvadvibhAgA muhuttassa, vAvadvibhAgaM ca sattaTThihA chittA chattAlIsaM cuNiyA bhAgA sesaa| taM samayaM ca NaM sUrie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhi, uttarANaM AsAhANaM caramasamae 2 // tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM taccaM hemaMti Auhi caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA pUseNaM, pUsassa egRNavIsaM muhuttA tetAlIsaM ca vAvahibhAgA muhuttarasa, vAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA tettIsaM cupiNayAbhAgA sesA taM samayaM ca NaM rie keNaM NavakhatteNaM joei ? tA uttarAhiM AsADhAhiM, uttarANaM AsADhANaM carama samae 3 / Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww - candrAptiprakAzikATIkAprA. 12 sU. 6 sUryacandrayoH hemantomAvRttisvarUpam 557 tA eesiNaM paMcaNhaM saMvaccharANaM cautthi hemaMti AuTiM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA mUleNaM, mUlassa cha muhuttA, aTTAyannaM ca vAvaTThibhAgA muhuttassa, vAvahibhAgaM ca sattaTTihA chittA vIsa cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhi asAdAhiM uttarANaM AsADhANaM caramasamae 4 / tA eesiNaM paMcaNDaM saMvaccharANaM paMcamaM hemaMtiM Auhi caMde veNaM NavakhattaNaM joei ? kattiyAhiM, kattiyANaM aTThArasamuhuttA, sahihA chittA cha cuNiyA bhAgA sesA / taM samayaM ca NaM sarie keNaM NakkhatteNaM joei ? tA uttarAhi AsADhAhiM uttarANaM AsAr3hANaM caramasamae // sUtram // 6 // chAyA-tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANA prathamAM haimantIm AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat hastena, hastasya khalu paJcamuhartAH paJcAzacca dvApaSTibhAgA muhattasya, dvApaSTi bhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA paSTiH cUrNikA bhAgAH zeSAH tasmin samaye ca khalu sUrya kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH, utta rANAmApADhAnAM-caramasamaye 1 / tAvat eteSAM khallu paJcAnAM saMvatsarANAM dvitIyAM hai mantom AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat zatabhipagbhiH, zatabhipajAM dvau muhuttA aSTAviMzatizca dvApaSTi bhAgA muhartastha, dvApaTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA paT catvAriMzat cUrNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH, uttarANAmApADhAnAM caramasamaye 2 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM tRtIyAM hemantIm AvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat puNyeNa, puSyasya ekonaviMzatimuhartAH tricatvAriMzacca dvApaSTi bhAgA muhattastha, dvASaSTibhAgaM ca saptapaSTidhA chittvA trayastriMzat cUrNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ! tAvat uttarAbhirApADhAbhiH, uttarANAmApADhAnAM caramasamaye 3 / tAvat pateSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM caturthI hemantImAvRtti candraH kena nakSatreNa yunakti 1 tAvat mUlena, bhUlasya paDmuhartA, aSTa paJcAzacca / dvApaSTi bhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAga ca saptapaSTidhA chittvA virAtizcUNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye sUrya: kena nakSatreNa yogaM yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH, uttarANAmApADhAnAM caramasamaye 4 / tAvat eteSAM khalu paJcAnAM saMvatsarANAM paJcamI hemantIm AvRtti candraH kena nakSatreNa yunapti ? tAvat kRttikAbhiH, kRttikANAm aSTAdazamuhUrtAH, paTtriMzacca dvA. paSTibhAgA muhUrtasya, dvApaSTibhAga ca muhartasya saptaSTidhA chittvA paT carNikA bhAgAH zepAH / tasmin samaye ca khalu sUryaH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat uttarAbhirApADhAbhiH, uttarANAmApADhAnAM caramasamaye / sUtram // 6 // vyAkhyA--'tA eesi NaM iti, 'tA tAvat 'eesiNaM' eteSAM khalu 'paMcaNhaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM candrAdInAM madhye 'paDhama' prathamAM 'hemaMti' haimantI zItakAlabhAvinI mAghamAsabhAvinImityarthaH 'bhAuhi AkRti 'caMde' candraH 'keNa NakkhattaNaM joeI' kena nakSatreNa saha yoga Page #586 -------------------------------------------------------------------------- Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA. 12 sU. 6 sUryacandrayoH hemantImAvRttisvarUpam 559 antyena rAzinA ekakalakSaNena guNitA madhyarAziH paJca tena jAtAH paJcaiva, teSAM dazabhirbhAgeDUte labhyate arddha paryAyasya, triMzadadhikASTAdazazata (1830) parimitaparipUrNaparyAyasyAI bhavati paJcadazottara zatanavakam (915), tatra ye viMzatiH saptaSaSTibhAgAH pAzcAtye'yane puSyasya gatAH, zeSA ye sthitAzcatuzcatvAriMzat saptapaSTibhAgAste sAmpratamasmAd rAzeH zodhyante, sthitAni zeSANi ekasaptatyadhikAni bhaSTauzatAni (871) teSAM saptapaSTayA bhAgo hiyate labdhAstrayodaza, pazcAnna kimapi tiSThati / ebhitrayodazabhizcAzleSAdIni uttarASADhAparyantAni nakSatrANi zodhyante tata Agatam-abhijinnakSatrasya prathamasamaye haimantI prathamA avRttiH pravartate / uttarASADhAnakSatrasya paripUrNa upabhogo jAtastata uktam-'uttarApADhAnakSatrasya caramasamaye' iti / evaM sarvA api hemantakAlasambandhino mAdhamAsamAvinyaH sarvAH api AvRttayaH sUryanakSatramAzritya uttarASADhAnakSatre pariNe bhukte sati abhijinnakSatrasya prathamasamaye pravRttA bhavantIti jJAtavyam / uktaJca-~ "bAhirao pavisaMto, Aicco abhiijogamuvagamma / savvA AuTTIo, karei so mAghamAsammi" // 1 // chAyA--bAhyataH bAhyamaNDalAt-antaH pravizan AdityaH abhijid yogamupagamya / sarvA AvRttIH karoti sa mAghamAse / / iti atha dvitIya haimantyAvRttiviSayakaM sUtramAha-'tA eesi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM prasiddhAnAM khala 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM savatsarANAM madhye 'doccaM hemaMti' dvitIyAM haimantIm-hemantartuvyApinI mAghamAsabhAvinIm 'AuTTi' AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM nakkhattaNa' kena nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joei' yunakti pravartayati / bhagavAnAha-'tA sayabhisayAhiM' ityAdi 'tA' tAvat 'sayabhisayAhi zatabhipagbhiH zatabhipagUnakSatreNa yuktaH san dvitIyAM haimantImAvRtti pravarttayati kiM pramANe muhartAdibhiH zeSaiH pravarttayati ? iti pradarzayati-'sayabhisayANaM' ityAdi, 'sayabhisayANaM' zatabhiSajA zatabhignakSatrasya 'dunnimuhuttA' dvau muhUtau, aTThAvosaM ca bAvaTTi bhAgAmuhuttassa' ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzati SaSTibhAgAH 'vAvadvibhAgaM ca' dvASaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA chitvA vibhajya tadgatAH 'chattAlIsaM' SaTcatvAriMzat 'cuNNiyA bhAgA' cuNikA bhAgAH saptapaSTibhAgAH 'sesA' zeSA avaziSTAstiSTheyustadA candraH dvitIyAM haimantImAvRtti pravartayatIti / tadeva gaNitena spaSTayati-prAgupadarzitakramApekSayA dvitIyA mAghamAsa bhAvinI AvRttizcaturthI bhavatIti catuSko'kodhriyate, rUpone kRte nAtastrikaH, anena prAktano dhruvarAziH (573 / 36 / 6) guNyate, jAtAni saptadaza zatAni ekonaviMzatyadhikAni muhartAnAm , Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 candraprAptisUtre ekasya ca muhUrtasyApTottaraM zatApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTAdaza saptapaSTibhAgAH (171901) / tata ebhyaH aSTAtriMzadadhikAni poDazazatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasyApTacatvAriMbAd dvApASTabhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvAtriMzadadhikaM zataM saptapaSTibhAgAnAm ) yornakSatraparyAyayoH zodhyante sthitAH pazcAt-ekAzItirmuhartAH, ekasya ca muhUrtasya aSTapaJcAzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya viMzatiH saptapaSTibhAgAH (813) / asmAdAzerbhUyo'pi nava muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya caturviMzati dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paDhpaSTi saptapaSTibhAgAH, (92166) abhijinakSatrasya zodhyante, sthitAH pazcAt dvAsaptatirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya trayastriMzad dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya ekaviMzatiH saptapaSTibhAgAH (7 / punaretasmAt [967 triMzanmuhartA zravaNasya punaniMgad dhaniSThAyAH godhyAH, avatiSThante pazcAt dvAdaza muhUrtAH ete dvAdaza muhUrtA gatamijo vyatikrAntAH nataH zatabhipagnakSatraM cArddhanakSatram paJcadazamuhUrtAtmakatvAt , tata bhAgatam-zatabhipagnakSatrasya dvayomahattayoH zeSayoH satoH, tathA ekasya ca muhUrtasya aSTAviMzati hApaSTimAgepu ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTcatvAriMzati saptapaSTibhAgepu (22846) zepeSu candro dvitIyAM hemantImAvRti pravarttayatoti sidvam / atha sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye ca khalu 'marie' sUryaH 'kaNaM naksatteNaM joeDa' kena nakSatreNa saha yogamupAgato dvitIyA hemantImAvRtti pravartayatoti praznaH / bhagavAnAha'uttarAhi sAhArhi' ityAdyuttaram, tathAhi-uttarApADhAnakSatreNa, tasyottarApADhAnakSatrasya carama samaye abhijitaH prathama samaye, iti pUrva pradagiMtameva. sUryasya sarvatrAbhijitaH prathama samaya eva hamanyAvRttInAM pravakattvAt / atha tanIya hemanyAvRttiviSayaM mUtramAha-'tA eesi ' ityATi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM khalu 'paMcaNI saMvacchagaNaM' paJcAnAM savatsarANAM madhye 'taccaM hemaMti' tRtIyAM hemantI mAghamAmabhAvinIm 'AuTiM' AvRttiM 'caMdeM' candraH 'kaNaM NakhatteNa joeI' kena nakSatreNa saha yukto mRtvA yunakti ? pravarttayati ? bhagavAnAha-'tA pUseNaM' ityAdi, 'tA' tAvat Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 12 sU. 6 sUryacandrayAH haimantomAvRttisvarUpam 563.. 'pUseNaM' puSyeNa puSyanakSatreNa saha yogayupAgataH san tRtIyAM haimantI AvRttiM pravarttayati / asya muhUrtAdInAha-'pUsassa' ityAdi, 'pUsassa' puNyasya puSyanakSatrasya, 'egUNavIsaM muhuttA' ekonaviMzatirmuhUrtAH 'tAlIsaM ca vAvadvibhAgA muhattassa' tricatvAriMzacca dvASaSTibhAgA ekasya muhUrtasya, 'vAdvibhAgaM ca' dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptaSaSTidhA chitvA vibhajya tadgatAH 'tettIsaM cuNiyA bhAgA' trayastriMzat cUrNikAbhAgAH saptaSaSTibhAgAH (19-4333 ) 'sesA' zeSA avaziSTAstiSThanti tadA candrastRtIyA haimantImAvRtti pravartayati / tatkathamiti pradarzyate-eSA tRtIyA''vRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA SaSThIbhavati tatastasyAH sthAne SaTko'kodhiyate, sa rUponaH kriyate jAtaH paJcakaH, anena prAktano dhruvarAzi' (573 / 36) guNyate jAtAni paJcapaSTayadhikAni bhaSTAviMzati muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya azotyadhika zataM dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya triMzat saptapaSTibhAgAH (286518030 ) tata ebhyaH sapta paJcAzadadhikAni caturviMzati muhUrtazatAni, ekasya muhUrtasya ca dvisaptatiSiSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasyASTAnavatyadhikaM zataM saptapaSTi bhAgAH (245 567 98) trayANAM 62/67 nakSatrapoyANAM zodhyante, sthitAni pazcAt aSTottarANi catvAri muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya paJcottaraM zata dvApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya trayastriMzat saptapaSTibhAgAH 3) tata ebhyaH navanavatyadhikAni trINi muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati SiSTibhAgA, ekasya ca dvApaSTibhAgasya SaTSaSTiH saptaSaSTibhAgAH (3992366 ) abhijita Arabhya punarvasu paryantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAt navamuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya azIti SiSTi bhAgAH, ekasya ca dvASaSTibhAgasya catustriMzat saptaSaSTibhAgAH atra dvASaSTayA dvASaSTibhAgaireko muhUttoM labdhaH, tasya muhUrtarAzau navakarUpe prakSepaNAt jAtA daza muhUrtAH, sthitAH pazcAd aSTAdazadvASaSTi bhAgAH (10 / 18 / 34) ete puSyasya muhUrtAH vyatikrAntAH, tata Agatam-puSyasya triMzanmuhUrttAtmakatvAttasya ekonaviMzatau muharteSu, ekasya ca muhUrtasya tricatvAriMzati dvASaSTibhAgeSu ekasya ca dvASaSTibhAgasya trayastriMzati saptaSaSTi bhAgeSu (19 / 43333) sUtrokteSu zeSeSu satsu candrastRtIyAM haimantImAvRtti pravartayatIti siddham / 71 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 candraprAptisatre sUryanakSatrayogamAha-~~'taM samayaM ca NaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin samaye candranakSatrayogasamaye ca khala 'sarie' sUryaH 'keNaM NakkhatvaNa joeI kena nakSatreNa sahagato mRtvA tRtIyAM hemantImAvRtti yunakti pravartayati ? bhagavAnAha-~-'uttarAhi AsADhAhi uttarAbhirApADhAmiH utarApADhAnakSatrasya caramasamaye abhinitaH prathamasamaye tRtIyAM haimantImAvRtti pravartayati 3 / atha caturthyAvRtti viSaye pRcchati-'tA eesiNaM' ityAdi 'tA' tAvat eesiNa' eteSAM khalu 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye 'cautthi hemaMti AuTiM' caturthI haimantImAvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM joeI' kena nakSatreNa sahayoga prAptaH san yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha-'tA bhUleNaM' ityAdi "tA' tAvat 'mUleNaM' mUlena mUlanakSatreNa sahagataH pravarttayati / asya muhartAdIn pradarzayati---'mUlassa' ityAdi 'mUlassa' mUlasya 'cha muddattA' paDUmuhUrtA 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'aTThAvannaM ca vAvadvibhAgA' aSTapaJcAzaca dvApaSTibhAgAH teSu 'vAvadvibhAgaM ca' ekaM dvApaSTibhAgaM ca 'sattahihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya tadgatAH 'vIsaM cuNiyA bhAgA' viMzatiraNikAbhAgAH(68) sesA' zeSA avaziSTAstipTeyustadA candrazcaturthI haimantImAvRtti pravanayatIti / tadeva gaNitena spaSTayati--- iyaM caturthI hemantI mAvRttiH pUrvapradarzitakramApekSayA aSTamIti tasyAH sthAne'STako'ko dhriyate sa rUponaH kriyate jAtaH saptakaH, anena sa prAktano dhruvarAziH (573336 / 6) guNyate, jAtAni ekAdazottarANi catvAriMzacchatAni muhUrtAnAm , ekasya ca muhUrtasya dvipaJcAzadadhike dvezate dvApaSTibhAgAnAm ekasya ca dvApaSTibhAgasya dvicatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (1011 / 2542) / tata etebhyaH paTsaptatyadhikAni dvAtriMzacchatAni, muhUrtAnAm , ekasya ca 6267 muhUrtasya paNNavatipaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya aSTapaSTayadhike dve zate saptapaSTibhAgAnAm (3276196 / 267), ete muhUrtAdikAzcaturNA nakSatraparyAyANAM zodhyante sthitAni pazcAt paJcatriMzadadhikAni saptamurtagatAni, ekasya ca muhartasya dvipaJcAzadadhikaM zataM dvApaSTibhAgAnAm , ekasya ca dvApaSTimAgasya paTcatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (7351524) / tata 62/67 ebhyaH punaH ekona saptatyadhikAni padamuhartazatAni, ekasya ca muhUrtasya caturvizati piSTi bhAgAH ekasya ca drASTibhAgamya SaT paSTiH saptapaSTibhAgAH (669266) abhiji 6 / 67 6467 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.12 sU.6 sUryacandrayoH hemantImAvRttisvarUpam 565 dAdi vizAkhAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante, sthitAH pazcAta SaTpaSTirmuhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya saptaviMzatyadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya saptacatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (66 / 12747), etadgata saptaviMzatyadhikazata dvASaSTibhAgebhyaH (127) caturvizatyadhikazatadvASaSTibhAgaiH (124) dvau muhUrto labdhau tau pUrvasthitamuhUrtarAzau prakSipyete jAtA aSTapapTimuhUrtAH zeSAstiSThanti trayo dvApaSTibhAgAH, tato jAto'yaM rAziH aSTaSaSTi muhUrtAH trayo dvApaSTibhAgAH, saptacatvAriMzat saptapaSTibhAgAH (68 / 3 / 47) / ityevaM rUpaH / tatosmAd rAzeH paJcacatvAriMzanmuhartAH (45) anurAdhAjyeSThAnakSatrayoH zodhyante, zodhiteSu teSu sthitAH pazcAt trayoviMzatimuIdikAH (23 / 3 / 47) / mUlanakSatrasya triMzanmuhUrtebhyo vyatikrAntAH, tata Agatam-mUlanakSatrasya ghaTsu muhUrteSu aSTapaJcAzati dvApaSTibhAgeSu viMzatau saptapaSTibhAgepu zepeSu (6 / 58 / 20) candrazcaturthI haimantImAvRttiM pravarttayatIti sUtroktaM siddham // sUryanakSatrayogamAha-'taM samayaM ca NaM' ityAdi spaSTameva uttarApADhA nakSatrasya carama samaye, abhijinnakSatrasya prathamasamaye caturthI haimantImAvRtti sUryaH pravarttayatIti bhAvaH 4 / atha paJcamI haimantImAvRttimAha- 'tA eesiNaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM prasiddhAnAM khala 'paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnA candrAdisaMvatsarANAM madhye 'paMcami hemaMta paJcamI haimantI mAghamAsa bhAvinIM 'Auhi AvRtti 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' keta nakSatreNa saha yogamupAgataH san 'joei' yunakti pravarttayati ? bhagavAnAha--'kattiyAhiM' kRttikAbhiH kRttikAnakSatreNa / kRttikAnAM katiSu muhUrtAdiSu zepepu yunakti ? ityatrAha- 'kattiyANaM' ityAdi 'kattiyANaM' kRttikAnAM kRttikAnakSatrasya 'aTThArasa muhuttA' aSTAdaza muhUrtAH, 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'chattIsaM ca vAvaTTibhAgA' patriMzacca dvApaSTibhAgAH, 'vAvahibhAgaM ca' ekaM dvApaSTi bhAgaM ca 'sattaTTihA chittA' saptapaSTidhA chittvA vibhajya saptapaSTi bhAgIkRtya tadgatAH 'cha cuNNiyAbhAgA' SaT cUrNikAbhAgAH saptapaSTibhAgAH ( 18136 6 ) 'sesA' zeSAH triMzanmuhUrtebhyaH avaziSTAstiSTheyustadA candro haimantIM mAghamAsabhAvinImAvRtti pravarttayatIti bhAvaH / tadeva pradarzayati-paJcamI haimantyAvRttizca prAguktakramApekSayA dazamonyatra dazako'ko dhriyate, sa rUponaH kriyate jAto navakaH, tena prAktano dhravarAziH (573 / 366) guNyate jAtAni sapta paJcAzadadhikAni ekapaJcAzanmuhUrttazatAni ekasya ca muhUrtasya caturvizatyadhikAni trINi dvASaSTibhAgazatAni ekasya ca dvASaSTibhAgasya catuSpaJcAzat saptaSaSTibhAgAH (515732454) tata ebhyaH caturdazAdhikAni ekona paJcA Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 6267 candraprAptisUtre zanmuhUrtagatAni, ekasya ca muhUrtasya catuzcatvAriMzadadhikazatasaMkhyakA dvASaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paNNavatyadhikAni trINi saptapaSTibhAgazatAni (4914144396 ) SaNNAM nakSatraparyAyANAM zodhyante, sthitAH pazcAt tricatvAriMzadadhika dvizatasaMkhyakA muhUrtAH, ekasya ca muhUrtasya catuHsaptatyadhikazatasakhyakA dvApaSTibhAgAH ekasya ca dvApaSTibhAgasya paSTiH saptapaSTibhAgAH ( 2431746 ) tata etebhyaH ekonapaNTayadhika muhUrttazatam ekasya ca muhUrttasya caturvizati pipTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTibhAgasya paTpaSTiH saptapaSTibhAgAH (159/2466 ) abhijita ArabhyottarabhAdrapadAparyantAnAM nakSatrANAM zodhyante sthitAH 6267 pazcAt caturazItirmuhartAH ekasya ca muhUrtasya 'ekonapaJcAzadadhikazatasaMkhyakA 6ApaSTibhAgAH, ekasya ca dvApaSTi bhAgasya ekapaSTiH saptapaSTibhAgAH ( 8414961 ) tata etadgatadvASaSTibhAgebhyaH (149) caturvizatyadhikena zatena dvau muhUrtoM labdhau, tau ca pUrvasthitamuhUrtarAzau prakSipyate jAtA paDazItirmuhartAH sthitAH pazcAt paJcaviMzati piSTibhAgA, tathAhi paDazItimuhartAH paJcaviMzatipaSTibhAgAH, ekapaSTiH saptapaSTibhAgAH (861) tata ebhyaH revatyAstriMzanmuhUrtAH (30) azvinyAstriMzanmuhartAH (30) bharaNyAH paJcadazamuhartA (15), evaM paJca saptatirmuhartA (75) revatyazvinI bharaNonAM zothyante sthitAH pazcAdekAdaza muhartAH zepAste eva tathAhi---ekAdazamuhUrtAH, paJcaviMzati piSTibhAgAH, ekapaSTiH saptapaSTibhAgAH (1112561) ete muhartAdikAH kRttikA nakSatrasya triMzanmuhUrtebhyo'tikrAntAH tata Agatam-kRttikA 62067 62.67 62/67 nakSatrasyASTAdazamu muhartapu, patriMzati piSTi bhAgepu paTsu saptapaSThi bhAgepu (18/266 ) 6267 zepeSu candra. paJcamI hemantImAvRtti pravarttayatIti sUtroktaM siddham 5 / sUryanakSatrayogamAha-- 'taM samayaM ca NaM' ityAdi pUrva pradarzitameva, tathAhi-candranakSatrayogasamaye sUrya uttarApADhAnakSatrasya caramasamaye abhijita prathamasamaye paJcamI haimantImAvRtti pravartayatIti bhAvaH / tadevamuktAzcandrasUryanakSatrayogamadhikRtya sUryasya dazApyAvRttayaH, sAmprataM sUryAvRtiprasaGgAccandrasyApyAvRttayo vaktavyAH, tAH kati ? iti pUrva karaNagAthAyAmuktam-"caMdassa ya AuTTI sayaM Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA 12 sU.6. sUyacandrayoH haimamantImAvRtti svarUpam 567 ca cottIsayaM ceva" candrasya cAvRttayaH gataM ca catusnigakaM caiveticchAyA, candrasyAvRttaya ekasmin yuge catustriMzadadhikazata (134) sakhyakA bhavanti / tatra yasminneva nakSatre vartamAnaH sUryo dakSiNA uttarA vA AvRttiH karoti tasminneva nakSatre vartamAnazcandro'pi dakSiNA uttarAzcAvRttIH karoti, tato yA uttarAbhimukhA AvRttayo yuge candrasya dRSTAstAH sarvA api niyatamabhijitA nakSatreNa saha yoge draSTavyAH, yAzca dakSiNAbhimukhA AvRttayastAH sarvAH puNyakSatreNa sahayoge draSTavyAH / uktaJca-- "caMdassa vi nAyavyA, AuTThIo jugammi z2A dihaa| ' abhieNaM pusseNa ya, niyamaM nakkhatta sese NaM" // 1 // chAyAH-candrasyApi jJAtavyAH, AvRttayo yuge yA dRSTAH / abhijitA puSyeNa ca niyamaM nakSatrazeSeNa // 1 // iti / / atra 'nakkhattaseseNaM' iti nakSatrArddhamAseneti, zepaM sugamatvAnna vyAkhyAyate / tatra yaduktaM pUrva candrasya uttarAbhimukhAH sarvA apyAvRttayo'bhijinnakSatrayoge bhavantIti pUrva tA uttarAbhimukhA AvRttayo'tra bhAvyante-yadi candrasya catustriMzadadhikenAyanazatena saptapaSTinakSatra paryAyA labhyante tadA prathame'yane ki labhyate ? rAzitrayasthApanA-( 134167 / 1 ) atrApi pUrvotaiva rItiH, yathA antyena rAzinA madhyarAzi guNayitvA Ayena rAzinA bhAgo hiyate, eSA trairAzika gaNitarItiH, tato'ntyarAzinA ekena guNito madhyarAziH saptapaSTi rUpastAvAneva jAtaH saptapaSThiH (67) asyAH saptapapTe rAyena catustriMzadadhikagatarUpeNa rAzinA bhAgo hiyate, labdhaM paryAyasya ekamarddham / tasmiMzca paryAyAH paJcadazottarANi navazatAni (915) saptaSaSTi bhAgAnAm paripUrNanakSatraparyAyasya triMzadadhikASTAdazazata (1830) saptapaSThi bhAgAtmakatvAt , tatra puSyanakSatrasya trayoviMzato (23)saptaSaSTibhAgepu muktepu satsu candro dakSiNAyanaM kRtavAn tataH zeSAzcatu zcatvAriMzat saptaSaSTi bhAgAH (44) sthitAste anantaroditarAzeH paJcadazottare nava zata (915) rUpAn zodhyante sthitAni zeSANi ekasaptatyadhikAni aSTau zatAni (871) eSAM saptaSaSTayA bhAgo haraNIyaH / iha kAnicinakSatrANi arddha kSetrANi (paJcadaza muhUrtAtmakAni) tAni ardha kSetrAtma katvena saptapaSTe raTTaikRte sArddhatrayastriMzatsaptapaSTibhAgapramANAni (33 // ), kAnicit samakSetrANi ( paripUrNa triMzanmuhUrtAtmakAni), tAni paripUrNakSetrAtmakatvena paripUrNasaptaSaSTibhAgapramANAni (67) kAnicicca dardhakSetrANi (paJcacatvAriganmuhUrtAtmakAni ) tAni paripUrNamekaM (67) dvitIyaM cAI (33) miti sArdU kakSetrAtmakatvena advaibhAgAdhikazatasaMkhyaka saptapaSTibhAgapramANAni (100) / gAtraM (871) tvadhikRtya saptaSaSTayA zuddhayantIti saptapaSTayA'tra bhAgaharaNaM kartavyam, saptaSaSTayA bhAge hute labdhAstrayodaza, zeSaM naiva kiJcidavatiSThate. tata uparitano rAzi Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 .. candrapracaptisUtre nirlepataH zuddhaH / taizca trayodaza bhirazlepAta Arabhya uttarApADhA paryantAni nakSatrANi zuddhAni tata Agatam candra uttarApADhAnakSatraM pariNamupabhujya abhijinnakSatrasya prathamasamaye uttarAyaNaM karoti / evaM sarvANyapi candrasyottarAyaNAni veditavyAni / uktaJca'paNNarase u muhutte, joittA uttarA AsADhAo / TE: ekkaM ca ahorattaM, pavisai abhaMtare caMdo // 1 // chAyAH-paJcadaza tu muhUrtAn yuktvA uttarASADhAtaH / ekaM cAhorAtraM pravizati abhyantare candraH // iti / ekAhorAtrasya triMzanmuhUrtAH, tadupari paJcadazeti jAta. paJcacatvAriMzanmuhUrtAH, uttarApADhA nakSatraM paJcacatvAriMzanmuhUrttAtmaka miti paripUrNa yuktaM bhavatIti bhAvaH / sAmprataM candrasya dakSiNA AvRttayaH pradazyante, tathAhi yadi catunizadadhikenAyanazatena (134) saptapaSTizcandrasya paryAyA labhyante tata ekenAyanena kiM labhyate ? iti trairAzikaM kriyate / rAzitrayasthApanA ythaa-134|67|1| mathApi pUrvoktakrameNa antyena ekakena madhyo rAziH saptapaSTirUpo guNyate jAtastAvAneva saptapaSTirUpa. / tasyAyena rAzinA bhAgaharaNaM karttavyam hate ca bhAge labdhaM pUrvavadevArddha mekaparyAyasya, taccAI paJcadazottara navazatasaptapaSTibhAgarUpaM bhavati (915) asmAt abhijitsambandhina ekaviMzatiH saptapaSTi bhAgAH zodhyante, sthitAni pazcAt caturnavatyadhikAni aSTau zatAni (894) epAM saptapaSTayA bhAge hUte labdhAstrayodaza, avaziSTAH sthitAH pazcAt trayoviMzatiH (23) saptapaSTibhAgA ekasyAhorAtrasya, tato muhUrta bhAgakaraNArtha trayovizatiH triMzatA guNyate, guNite, ca jAyante navatyadhikAni paT zatAni (690) epAM saptapaSTayA bhAgo hiyate labdhA daza muhUrtAH, vizatizca saptapaSTi bhAgAH zeSatvena sthitAH (1022) tata Agatam-punarvasu nakSatraM paripUrNamupabhujya candraH pupyasya dazasu muhUrteSu, ekasya ca muharttasya viMzatau saptapaSTi bhAgeSu (1020) bhukteSu tadanantaraM sarvAbhyantaramaNDalA dvahiniSkrAmati / evameva sarvANyapi dakSiNAyanAni vicAraNIyAni | uktaJca "dasaya muhutte sagaLe muhuttabhAge ya vosaI ceva / pussa visayamabhigao, pahiyA abhinivakhamai caMdo // 1 // chAyA-daza ca muharttAn sakalAna (paripUrNAn ) muhurtabhAgAzca viMzati caiva / pupyaviSayAna abhigataH (prApta.) san bahiraminiAkramati candraH // 1 // arthastu spaSTa eva / mU. 6 // Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptiprakATokA prA.12 sU. 7 chanAticchatrayoge candrayoganirUpaNam 569 pUrva nakSatrayogamAzritya suurycndryo|vRttyH proktAH, sAmprataM yogAnAM daza nAmAni prarUpya tanmadhyAt chatrAtichatraM yoga kasmin deze candro yunaktIti pradarzayati 'tattha khalu' ityAdi / - mUlam-tattha khalu ime dasavihe joe paNNate, taM jahA-sabhANujAe 1, veNuyAgujAe 2, maMce 3, maMcAimaMce 4, chetta 5, chattAicchatte 6, juyaNaddhe, 7, ghaNasaMmadde 8, pINie 9, maMDyaSue NAmaM dasame 10 / eesiNaM bhaMte paMcaNhaM saMvaccharANaM chattAichattaM jogaM caMde kaMsi desaMsi joei ?, tA jaMbuddIvassa dIvassa pAINa paDiNIyAyayAe udINadAhiNAyayAe jIvAe maMDalaM cauvvIseNaM saeNaM chittA, dAhiNapurathimillaMsi caumbhAgamaMDalaM sattAvIsaM bhAge uvAiNA vittA aTThAvIsaimaM bhAgaM vIptahA chittA aTThArasabhAge uvAiNA vittA tIhi bhAgehiM dohiM kalAhiM dAhiNapurathimillaM caubhAgamaMDalaM apasaMpatte, ettha Na se caMde chattAichattaM joyaM joei, taM jahA uppicaMdo majjJe NakkhattaM heTA Aicco / taM samayaM ca NaM caMde keNaM NakkhatteNaM joei ? tA cittAe cittAe carama samaye // 10 // caMdayannattIe vArasamaM pAhuDaM samattaM // 12 // - chAyA-tatra khalu ayaM dazavidhA yogaHprazaptaH, tadyathA-vRSabhAnuyogaH 1,veNukAnuyogaH 2,maJcaH 3, maJcAtimaJcaH 4, chatra 5, chatrAtichatram 6, yuganaddhaH 7, dhanasaMmadaH 8, prINi ta: 9, mANDUkaplutaH, nAma dazamaH 10 / eteSAM khalu bhadanta / paJcAnAM saMvatsarANAM chatrAticchatra yogaM candraH kasmin deze yunakti 1 tAvat jambUdvIpasya dvIpasya prAcInaticyAyatayA udIci dakSiNAyatayA jIvayA maNDalaM caturvi zena zatena chittvA dakSiNapaurastye caturbhAgamaNDale saptaviMzati bhAgAn upAdAya aSTAviMzatitama bhAgaviMzatidhA chittvA apAdazabhAgAn upAdAya tribhirbhAgaH dvAbhyAM kalAbhyAM dakSiNapaurastyaM caturbhAgamaNDalaM asaMprAptaH, atra khalu sa candraH chatrAtichatraM yoga yunakti, tadyathA-upari candraH, madhye nakSatraM, adhaH AdityaH / tasmin -samaye ca khalu candraH kena nakSatreNa yunakti ? tAvat citrayA, citrAyAzcaramasamaye / sU0 // 7 // // candraprajJaptyAM dvAdaza probhRtaM samAptam // 12 // - vyAkhyA-'tattha khalu' iti 'tattha' tatra yuge khallu 'ime' ayaM vakSyamANaH 'dasavihe joe' paNNatte' ' dazavidho yogaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA, tAneva darzayati-'vasabhANujAe' ityAdi, 'vasabhANujAe' vRSabhAnujAtaH, atra aNujAtazabdaH sadRzArthakaH, tena vRSabhAnujAtaH vRpabhasadRzaH, yasmin yoge candrasUryanakSatrANi vRSabhAkAreNa tiSThanti sa vRSabhAnujAto yogaH kathyate ? evaM sarvatrApi vijJeyam / 'veNuyANujAe' veNukAnujAtaH veNu vaMzastatsadRzastadAkArI yo yogaH sa veNukAnujAtaH kathyate 2 / 'maMce' maJcaH lokaprasiddhaH yo bhUmibhAgAdupari nirmApyate saH, maJcasadRzo yogo maJca iti kathyate 2, / maMcAimaMce' maJcAtimaJcaH-maJcAt lokaprasiddhAt ekasmAt' maJcAt dvitrAdi bhUmikAtvenAtizAyI maJco maJcAtimaJcaH, tatsadRzo. yogo'pi maJcAtimaJcayogaH kathyate / 4 / Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre. 'chatte' chatraM lokaprasiddhaM tadAkAro yogo'pi chatrazabdena kathyate 5 / 'chattAichatte ' chatrAtichatram - chatrAt ekasmAcchatrAt sAmAnyarUpAt upari anyAnya chatrabhAvato'tizAyichatraM chatrAticchatraM, tadAkAro yogo'pi chatrAticchatrayogaH kathyate 6 / ' juyaNaddhe' yuganaddhaH, yo yugamiva nadvaH baddhaH, yathA vRSabhaskandhayorAropitaM yugaM varttate tatsadRzo yogo'pi yuganaddha yogaH kathyate 7 / 'ghaNasaMmadde' ghanasamardaH ghanatvena samardaH parasparaM saMmilitaH, yasmin yoge candraH sUryo vA grahasya nakSatrasya vA madhye gacchati sa ghanasaMmardayogaH kathyate 8 / 'pINie ' proNitaH puSTaH upacayaM nItaH yaH prathamaM candrasUryayorekatarasya graheNa nakSatreNa ekatareNa upasthitaH, tadanantaraM dvitIyena candreNa sUryeNa graheNa nakSatreNa vA sahopacayaM nItaH sa prINitayogaH kathyate 9 / 'mahUyapura' mANDUkapluto nAma dazamaH, yo maNDUkaplutyA maNDUka kUrdanAkAreNa yo jAto yogaH sa maNDUkaplutayogaH kathyate, ayaM ca kevalaM graheNaiva saha jAyate, anyasya maNDUkaplutigamanAsabhavAt / uktaMcAtraviSaye--''candrasUryanakSatrANi pratiniyatagatAni, grahAstvaniyatagatayaH" iti 10 / yuge ca chatrAticchatrayogavarjA navApi yogAH prAyo bahuzo bahuSu ca dezeSu bhavanti, kintveSa chatrAticchatrayogaH kadAcit kasmizcideva deze bhavati tatastadviSayaM sUtramAha - ' tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesi NaM' eteSAM prasiddhAnAM skhala 'bhaMte' he bhadanta ! 'paMca saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM madhye - 'chattAichattaM jogaM' chatrAticchatraM yogaM 'caMde' candraH 'kaMsi desaMsi ' kasmin deze 'joei' yunakti - chatrAticchatrayogena saha candraH kasmin deze sthitaH san yogaM karoti ? bhagavAnAha - 'tA' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIcassa dIvassa' jambUdvIpasya hopasyopari 'pAINa paDINAyayAe' prAcI pratIcyAyatayA pUrva pazcima vistRtayA, 'udINa dAhiNAyayAe' udIcIdakSiNAyatayA uttaradakSiNavistRtayA ca, cazabdo'trAnukto'pi draSTavyaH 'jIvAe' jIvayA, jIvA pratyaJcA tatsadRzatvAjjIvayA davarikayA 'maMDala' maNDalaM 'cauvvIseNaM saraNaM' caturvizena caturviMzatyadhikena zatena (124) 'chittA' hitvA vibhajya maNDalasya caturviMzatyadhikazatabhAgAn kRtvA, iyamatra bhAvanA - ekayA davarikayA buddhyA kalpitayA pUrvAparAyatayA ekayA ca dakSiNottarAyatayA maNDalaM samakAlaM vibhajyate, vibhaktaM ca sat caturbhAgatayA jAtam, tadyathA - eko bhAga uttarapUrvasyAm, eko bhAgo dakSiNapUrvasyAm eko bhAgo dakSiNAparasyAm eko bhAgaH pazcimottarasyAmiti catuvi - zatyadhikagatarAzecaturbhirbhakte eko bhAga ekatriMzadbhAgapramANo jAyate, tata ekatriMzatpramANAn caturo bhAgAn kRtvA 'dAhiNapurathimillaMsi' dakSiNapaurastye- dakSiNapUrve dakSiNapUrva sambandhini 'caubhAga maMDalasi' caturbhAgamaNDale maNDalasyaikasmin ekatriMzadbhAgarUpe ekatriMzadbhAgebhya ityarthaH, 'sattAvIsaM bhAge' saptagiti bhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya gRhItvA AkramyetyarthaH tadatanaM 'aTThAvIsaimaM bhAgaM' aSTAviMzatitamaM bhAgaM 'vIsahA chittA' viMzatidhA chittvA aSTAviMzati 570 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.2 sU. 7. chatrAticchatrayoge candrayoganirUpaNam 169 tamasya bhAgasya vizatibhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'aTThArasabhAge' aSTAdazabhAgAn 'uvAiNAvittA' upAdAya Akramya 'tihiM bhagehi' ekatriMzadbhAgasya saptaviMzatibhAgAkramaNAnantaraM zeSIbhUtaitribhirekatriMzadbhAgasambandhibhirbhAgaH, 'dohiM kalAhi' dvAbhyAM ca kalAbhyAm , ekasya ekatriMzatsambandhino bhAgasya sambandhibhyAM aSTAviMzatitamabhAgasya vizatidhA vibhaktasyASTAdazabhAgagrahaNA nantaraM zepIbhUtAbhyAM kalArUpAbhyAM bhAgAbhyAM 'dAhiNapurathimillaM' dakSiNapaurastyaM dakSiNa pazcimasthitaM 'caubhAgamaMDalaM' caturbhAgamaNDalaM caturvi zatizatasya caturthabhAgarUpaM maNDalam 'asaMpatte asaprAptaH dakSiNapazcimasthitaM maNDalacaturbhAgamasaMprApyaiva, 'ettha NaM' atra asmin deze khalu 'caMde' candraH 'chattAichattaM joyaM' chatrAticchatraM yogaM 'joei' yunakti chatrAticchatrayogaM karoti / enameva pradarzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'uppi caMdo' upari candraH 'majjhe Nakkhatte' madhye nakSatram 'heTA Aicce' adha AdityaH / ityevaM chatrAticchatrAkArako yogastadA bhavati / iha madhye nakSatramityuktatvena nakSatrasya vizeSa pratipattyarthaM prazna nirvacanasUtramAha-'taM samayaM ca gaM' ityAdi, 'taM samayaM ca NaM' tasmin chatrAticchatrayogasamaye ca khalu 'caMde' candraH 'keNaM NakkhatteNaM' kena kiM nAmakena madhyasthitena nakSatreNa 'joei' yunakti yogaM karoti ? bhagavAnAha- 'cittAe' citrayA citrAnakSatreNa, citrAyA ekatArakatvAdekavacanam tatrApi vizeSamAha'cittAe caramasamae' citrAyAH citrAnakSatrasya caramasamaye antimasamaye citrAnakSatrasyopabhogAntima kAle candrazcitrAnakSatreNa saha yogaM yunaktIti bhAvaH / sU0 // 7 // iti jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAM candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM dvAdazaM prAbhRtaM samAptam // 12 // 72 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // trayodazaM prAbhRtam // 9 tadevamuktaM dvAdazaM prAbhRtam / tatra paJcasaMvatsarANAm teSAM mAsadinamuhUrttAnAm, yugagatacandrasUryarttanAm sUryanakSatrayogasaMmelanasya, vRSabhAnujAtAdi dazavidhayogAnAm, tadgatachatrAticchatrayogasya ca vivaraNaM kRtam, sAmprataM trayodage prAmRte 'kahUM caMdamaso buDDhI' iti pUrvapratijJAtaM candramaso vRddhyapavRddhiprakaraNaM prastUyate 'tA kahate caMdamaso vaDDho baDDI' ityAdi / mUlam - tA kahaM te caMdamaso vaDhovaDhI Ahie ti vaejjA, tA aTThapaMcAsIyAI muhuttasayAI, tIsaMca cAvadvibhAge muhuttassa jAva Ahieti vaejjA tA dosiNA pakkhao aMdhakArapakkhamayamANe caMde cattAri bAyAlAI muhuttasayAI chattAlIsaM ca vAvadvibhAge muhuttasya jAva, jAuM caMde rajjaDa taM jahA- paDhamAe paDhamaM bhAgaM, viiyAe viDayaM bhAgaMjAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAgaM, carimasamae caMde ratte bhavai avasese samae caMde ratteyaviratteya bhavaDa, uNNaM amAvAsA, ettha NaM paDhame pavve amAvAse / tA aMdhayArapakkhAoNaM dosiNApakkhaM ayamANe caMde cattAri vAyAlAI muhuttasayAI chattAlIsaM ca vAvadvimAge muhuttassa jAva, jAI caMDhe virajjai, taM jahA - paDhamAe paDhamaM bhAgaM, vizyAe fast bhAgaM jAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAgaM, carime samae caMDhe viratte bhavai, avasese samae caMde utte ya virate ya bhavai iyaNNaM puNNamAsiNI, ettha NaM docce pavve puNNamAsiNI // sUtra // 1 // chAyA - nAvat kathaM te candramaso vRddhyapavRddhI AkhyAte ? iti vadet tAvat aSTa paJcAzItAni muharnazatAni triMzacca dvApapribhAgAn muharttasya yAvat AkhyAte iti vadet / tAvat jyotsnA pakSAt andhakArapakSamayan candraH catvAri dvicatvAriMzatAni paT catvArizataM ca dvApaSTibhAgAn muharttasya yAvat yAni candro rajyate, tadyathA - prathamAyAM prathamaM bhAgam, dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadazaM bhAgam, caramasamaye candraH rakto bhavati avasese samaye candraH raktazca viraktazca bhavati, iyaM khalu amAvAsyA atra tu prathamaM parva amAvAsyA / tataH andhakArapakSAt khalu jyotsnA pakSamayan candra catvAri hicatvAriMzAni muharttazatAni, paT catvAriMzataM ca dvApaSTibhAgAn muhasya yAvat, yAni candraH virajyate, tadyathA - prathamAyAM prathamaM bhAgaM dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadarza bhAgam, carame samaye candraH virakto bhavati avazepe samaye candraH raktaca viraktazca bhavati, iyaM khalu pUrNamAsI, atra khalu dvitIyaM parva pUrNamAsI 1170 112 11 vyAkhyA- 'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'te' tvayA he bhagavan 'ka' kathaM kena prakAreNa 'caMdramaso' candramasa candrasya 'vaDDobaDDI' vRcapavRddhI vRdvizva hAni 'Ahie' AlyAte kathitaM ' 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu | candraraya kiyatkAlaM yAvat Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA. 13 sU. 1 candramasovRddhayapavRddhi nirUpaNam 571 vRddhiH kiyatkAlaM yAvat apavRddhistvayA kathite ? iti pratipAdayatu iti bhAvaH / evaM gautamena pRSTe bhagavanAha - 'tA aTTha' ityAdi 'tA' tAvat 'aTThapaMcAsIyAI suhuttasayAI' aSTa paJcAzItAni, muhUrttazatAni paJcAzItyadhikAni aSTau muhUrttazatAni, 'muhuttassa' ekasya muhUrtassa 'tIsaM ca vAvadvibhAge jAva' trigaJca dvASaSTibhAgAn yAvat muhUrttasya trizad dvASaSTibhAgaparyantaM ( 885 88 ) vRddhayapavRddhI 'Ahie' AkhyAte 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / tathAhi -- ekasya candramAsasya madhye ekasmin pakSe zuklapakSe vRddhiH, ekasmizcapakSe kRSNapakSe apavRddhirbhavati / candramAsasya parimANam ekonatriMzadahorAtrAH ekasya cAhorAtrasya dvAtriMzad dvApaSTibhAgAH ( 29 92) ahorAtrANAM trizanmuhUrttakaraNArthaM ekonatriMzat 3 162 trigatA guNyante, jAtAni - saptatyadhikAni aSTau zatAni (870) muhUrttAnAm ye'pi coparitanA dvAtrizad dvApaSTibhAgAste'pi muhUrttasatkabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante jAtAni SaSTyadhika navazatAni (960) dvASaSTibhAgAnAm eSAM muhUrttAnayanArthaM dvApaSTyA bhAgo hiyate, labdhA paJcadAmuhUrttAH (15), te muhUrttarAzau saptatyadhikASTazatarUpe prakSipyante, jAtAni paJcAzItyadhikAni aSTau zatAni (885) zeSA ye'vatiSThante trizat, te ca trizat ekasya muhUrttasya dvApaSTibhAgAH ( 885 ) etadeva sUtrakAraH prativizepAvabodhArthaM pRthak pRthaktvena spaSTayati'tA josiNApakkhAo' ityAdi, 'tA' tAvat 'josiNApakkhAo' jyotsnApakSAt - jyotsnA candrikA, tatpradhAnaH pakSaH jyotsnA pakSa: zuklapakSa ityarthaH tasmAt ' aMdhakAra pakkhamayamANe ' andhakArapakSam ---- andhakArapradhAnaH pakSaH andhakArapakSaH kRSNapakSa ityarthaH, tam ayan prApnuvan andhakArapakSe gaJchan 'caMde' candraH 'cattAri vAyAlAI muhuttasayAI' catvAri dvicatvA - rizAni dvicatvArizadadhikAni muhUrttazatAni (442) 'chattAlIsaM ca vAvadvibhAge jAva' SaT catvArizata ca dvASaSTibhAgAn ekasya muhUrttasya yAvat etAvatkAlaparyantam apavRddhi prAma (885 (30) yAvat 'caMde' candraH 'rajjai' rajyate rAhuvimAnaprabhayA rakto bhavati / kathamityAha -- ' taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - ' paDhamAe' prathamAyAM kRSNapakSa pratipallakSaNAyAM tithau tatparisamApti - samaye 'paDhamaM bhAgaM' prathamaM bhAgaM paripUrNa paJcadazaM bhAgaM yAvad rAjyate ' viiyAe' dvitIyAyAM . tithau parisamApti prApnuvatyAM satyAM 'viiyaM bhAgaM' dvitIyaM paJcadazaM bhAgaM yAvat rajyate / bhAvaH / 'jAI' yAni yathoktasaMkhyakAni dvASaSTabhAgasahitasuddazA Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 candraprAptisUtre 'jAva' yAvat-yAvatpadena tRtIyAyAM tRtIyaM paJcadazaM bhAgam 3, caturthyAM caturtha paJcadazaM bhAgam 4, paJcamyAM paJcama paJcadazaM bhAgam 5, SaSTayAM paSThaM paJcadaza bhAgam 6, saptamyAM saptameM paJcadazaM bhAgam 7, bhaSTamyAmaSTameM paJcadaza bhAgam 8, navamyAM navarma paJcadazaM bhAgam 9, dazamyAM dazameM paJcadazaM bhAgam 10, ekAdazyAmekAdazaM paJcadazaM bhAgam 11, dvAdazyAM dvAdazaM paJcadazaM bhAgam 12, trayodazyAM trayodazaM paJcadazaM bhAgam 13, caturdazyAM caturdazaM paJcadazaM bhAgam 14, agre sUtrakAra evAha-~-'paNNarasIe' ityAdi, 'paNNarasIe' paJcadazyAmamAvAsyAyAM samApnuvatyA mityarthaH 'paNNarasa bhAgaM' paJcadazaM paripUrNa paJcadazaM bhArga yAvat candro rajyate / tasyAzca paJcadazyA amAvAsyArUpAyAstitheH 'carimasamae' caramasamaye 'caMde' candraH 'ratte bhavaI' rAhuvimAnaprabhayA sarvAtmanA paripUrNabhAvena rakto bhavati, kiJcinmAtro'pi bhAgazcandrasya na dRzyate candrastirohito bhavatIti tAtparyArthaH / poDago bhAgo yo dvApaSTibhAgadvayAtmaka. sadA'nAvRttastiSThati sa stokatvenA dRzyatvAnna gaNyate / 'avasese samae' avazepe paJcadazyAstithezcaramasamayAtirikta samaye andhakArapakSasya prathamasamayAdArabhya zepepu paJcadazItithezcaramasamayAtpUrvaM pUrva ye samayAsteSu sarveSu samayeSu 'caMdeM candraH 'ratte ya viratteya bhavai' raktazca viraktazca bhavati kiyadaMzAnAM rAhuNA AvRtatvAta kiyadaMzAnAM cAnAvRtatvAt / andhakAra pakSavaktavyatAyA upasaMhAra-'iyaNNaM' ityAdi, 'iyaNNaM' iyaM khala iyam andhakArapakSe yA paJcadazItithiH khala 'amAvAsA' amAvAsyA kathyate / 'ettha NaM' atra yuge khalu 'paDhame pavve amAvAsA' prathamaM parva amAvasyA, iyamamAvAsyA, yugasya prathama parvasamasti mukhyatvena amAvAsyA paurNamAsyoreva parvazabdenAbhidhIyamAnatvAt / atha kathaM dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrtazatAni, ekasya ca muhUrtasya SaTcatvAriMzad dvApaSTi bhAgAH 1 atrocyate-iha zukla pakSaH kRSNapazca candramAsasyArddhamarddham , candramAsya dvAtriMzad dvApaSTibhAga yuktaikona triMzadrAtrindivAtmakatvAtasya candramAsArddhasya pakSarUpasya pramANaM-caturdazarAtrindivAni, ekasya ca rAtrindivasya saptacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH (14 ) ityevaM rUpaM bhavati, eka rAtrindivaM triMzanmuhUrtAtmakamiti caturdazatriMzatA guNyate, jAtAni viMzatyadhikAni catvAri muhUrtazatAni (420) ye'pi coparitanAH saptacatvAriMzad dvApaSTibhAgAH (47) te'pi muhUrtabhAgakaraNArthaM triMzatA guNyante, jAtAni dazottarANi caturdazagatAni (1410) eSAM dvApaSTayA bhAgo hiyate labdhA dvAviMzati muhUrtAH, te muhartarAzau viMzatyadhika catuHgatarUpe (420) prakSipyante, jAtAni dvicatvAriMzadadhikAni catvAri muhUrtazatAni (442), zepAstiSThanti muhartasya paTcatvAriMzad (46) dvApaSTibhAgAH / tadevamAgataM sUtroktaM pramANam (442] 25 ) iti / Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikA TIkA prA 13 sU.1. candramaso vRddhayapavRddhi nirUpaNam 573 tadevaM candrasyApavRddhiH pradarzitA, sAmprataM tasya vRddhimabhidhitsurAha-'tA aMdhakArapakkhAoNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'aMdhakArapakkhAoNaM' andhakArapakSAt kRSNapakSAt khalu 'josiNA pakkhaM' jyotsnApakSaM zuklapakSam 'ayamANe' ayan gacchan 'caMde' candraH 'cattAri vA lAI muhuttasayAI' catvAri dvicatvAriMzAni dvicatvAriMzadadhikAni muhUrttazatAni 'muhuttassa' ekasya muhUrtasya 'chayAlIsa vAvaThibhAge jAva' paTUcatvAriMzataM dvApaSTibhAgAn yAvat ( 442/46 ) vRddhimupagacchatIti bhAvaH / 'jAiM, yAni yathoktasaMkhyakAni dvApaSTibhAgasahitamuhartazatAni yAvat 'caMde' candraH 'virajjai' virajyate virakto bhavati rAhuvimAnaprabhayA zanaiH zanairanAvRto bhavati / tatprakAramAha-' taM jahA' ityAdi 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe paDhamaM bhAgaM prathamAyA zuklapakSa pratipallakSaNAyAM tithau prathama paJcadazaM bhAgaM yAvat candro virakko bhavati 1 / 'viiyAe viiyaM bhAgaM' dvitIyAyAM tithau dvitIyaM paJcadazaM bhAgaM yAvat virakto bhavati 2 / 'jAca' yAvat yAvatpadenAtrApi andhakArapakSagatarakta prakaraNavad virakta prakAraNo'pi tRtIyAtithita Arabhya caturdazyAM tithau caturdaza paJcadazaM bhAgaM yAvat , ityetatparyantaM sarva vAcyam / paccadazI viSayaM sUtrakAra evAha-'paNNarasIe' ityAdi 'paNNarasIe' paJcadazyAM tithau pUrNimAyAM tithau 'paNNarasamaM' paJcadazaM-paJcadazaM bhAgaM yAvat candro virakto bhavatIti / 'carime samae' carame samaye paJpadazyAzcaramasamaye 'caMde' candraH 'viratte bhavaI' virakto bhavati sarvAtmanA rAhu prabhayA'nAvRtto bhavati. atra candrasya sarve bhAgA dRzyante yazca poDazo bhAgAH sa tu sarvadA'nAvRta evAvatiSTate'to nAsya carcA kRtA / 'avasese samae' avazepe paJcadazyAzcaramasamayAtirikta samaye zuklapakSaprathamasamayAdArabhya paJcadazyAzcaramasamayAt pUrvaM pUrvaM ye samayAstepu sarvepu 'caMde' candraH 'ratte ya viratte ya bhavai' raktazca viraktazca bhavati kiyadaMzAnAM rAhuNA''vRtatvAt, kiyadaMzAnAM cAnAvRta tvAt / muhUrtasakhyAbhAvanA ca kRSNapakSaprakaraNapradarzitavadevAtrApi karttavyA / atha zuklapakSa vaktavyatAyA upasaMhAramAha-'iyaNNaM' ityAdi, 'iyaNaM' iyam anantarokkA paJcadazI khalu tithiH 'puNNa mAsiNI' paurNamAsI kathyate / 'ettha NaM' atra yuge khalu 'docce pavve' dvitIyaM parva 'puNNamAsiNI' paurNamAsI bhavati, amAvAsyApaurNamAsyoreva parvatvena prasiddhatvAt / sU0 / 1 // pUrva candrasya vRddhayapavRddhI adhikRtya amAvAsyA paurNamAsI ca pradarzitA, sAmpratam-etAdRzyo'mAvAsyAH paurNamAsyazca ekasmin yuge kiyantyaH kiyantyo bhavanti ? iti tAsAM sarva sakhyAmAha-'tattha khalu imAo' ityAdi / Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 candraprajJaptisUtra mRlamU- tattha khalu imAo vAvaTThI puNNamAsiNIo vAvaTThI amAvAsAo paNNattAmao / vAtraTThI ee kasiNA rAgA bAvaTTI ee kasiNA virAgA / ee cauccI se patrasae ee caubIse kasiNarAgavirAgasae / jAvaiyANaM paMcaNhaM saMvaccharANaM samayA egeNaM cavI seNaM samayasaeNa UNagA evaiyA parittA asaMkhejjA desa rAga virAgasayA bhavatIti makkhAyaM / tA amAvAsAo NaM puNNamAsiNI cattArivAyAlAI muhuttasayAI chattAlIsaM vADhimAge muhattassa Ahie tivaejjA / tA puNNamAsiNI oNaM amAvAsA cattAri vayAlAI muhattasayAI chattAlIsaM vATTa bhAge muhattassa Ahie tivaejjA / tA puNNamAsiNIoNaM puNNamAsiNI aha paMcAsIyAI muhattasayAI AhietivaejjA, esa NaM evaDae caMde mAse, esaNaM evaie sagale juge |su0 2 / / chAyA-tatra khalu DamA dvApaSTiH paurNamAsyaH, dvApaSTiramAvAsyAH pranatAH / dvApa Tirete kRtsnA rAgAH, dvApaSTirete kRtsnA virAgAH / pate cartuviza parvazatam / ete cartuviza kRtsnaM rAgavirAgazatam / yAvatkAH paJcAnAM saMvatsarANAM samayAH panana caturvi zena samayazatena UnakAH, etAvatkAH parItA asaMkhyeyA dezarAga virAgasamayA bhavantIti AyAtam / tAvata amAvAsyAtaH khalu paurNamAsI catvAri dvicatvAriAni muhata zatAni, paTcatvArizata dvApaSTibhAgAna muhattasya AkhyAtam ni vadet / tAvat paurNamAsIta khalu amAvAsyA catvAri dvicatvAriMzAni muhattazatAni, paTcatvAriMzataM dvApaTibhAgAn mUhartasya ArayAnA iti-ghadeta / tAvat amAvAsyAtaH khalu amAvAsyA aSTa paJcAzItAni muhasaMzatAni, triMgataM ca DASTibhAgAn muhartasya AkhyAnam iti vadet / tAvat paurNamAsInaH khalu paurNamAsI aSTa paJcAzItAni muhazinAni, triMzata cahApaSTibhAgAna muhattaraya ArayAtA iti vadet / papa khalu etAvatkaH cAndraH mAsaH / papa khalu etAvatkaM zakala yugam / suu0-2|| vyAkhyA-'tastha khalu' iti, 'tattha khalu' natrakasmin paJca saMvatsarAtmaka yuge gyala 'imAo' igA. voktA evaM svarUpA 'bAvaTTI puNNamAsiNIo dvApaSTiH paurNamArayaH tathA 'bAvaTTI amAvAsAo' dvApapTigmAvAsyA 'paNNattAo' prajaptAH kathitA / tathA yuge candramasa 'ee' aite pUrvoktasvarUNa 'bAvaTThI' dvApaSTi 'kasiNA rAgA' kRtsnA paripUrNAH rAgA , amAvasyAnAM yuge dvApaSTimalyakanvAn nAmu paurNamAsIveva ca candrasya paripUrNarAgasabhavAt / 'ee' aite 'bAvaTThI hApASTa 'kasiNA' kRtsnA paripUrNA 'virAgA' virAgA sapUrNatvena rAgAbhAvAH, yuge paurNamAsInAM dvApaTisaMkhyakatvAta tAsveva AmAvAmyAmu ca candrasya paripUrNavigagasabhavAta / 'e' panAni 'uvvIge pavyasae' caturvizaM caturvizatyadhika parvagataM (124) bhavati / amAvAgyA paurNamAsInAmena parva sajJA varttatte, tAzca pRthak 2 dvApaSTi-dvApaSTi sanyakA bhavantIti tepA samauTane catuvizatyadhikazatasakhyAsadbhAgAta / evameva 'ee carabIse kasiNarAga Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA 13 sU. 2 ekasminyuge kiyantyo'mAvAsyA paurNamAsyazca 575 virAgasae' etat caturvizatyadhika kRtsna rAgavirAgazatam yugamadhye kRtsnarAgavirAgayo paNTi dvApaNTi saMkhyakatvAt tayoH sammelane bhavati caturvizatyadhikaM kRtsnarAgavirAgazatamiti / 'jAvaiyANaM' yAvatkA-yAvatparimitAH paMcaNDaM saMvaccharANaM' paJcAnAM saMvatsarANAM 'samayA' samayA bhavanti te 'egeNaM cauboseNaM saeNaM' ekena caturvizatyadhikena zatena 'UNagA' UnakA. nyUnAH caturvizatyadhikena zatena UnI kRte yAvantaH samayA bhavanti 'evaiyA' etAvatkA iyantaH 'parittA' parItAH parimitAH asaMkhejjA' asaMkhyeyA 'desarAgavirAgasamayA' dezarAgavirAgasamayA bhavanti, eteSu sarveSvapi samayepu candrasya dezano rAgavirAgasadbhAvAt / atra yata 'caturvizatyadhikena zatena UnA samayA' iti kathitaM tat 'caturvizatyadhikazata samayAnAM madhye dvApaSTi samayeSu paurNamAsI satkepu kRtsno virAgo bhavatItyatasta darjanamadhikRtya UnA', proktam / 'timakkhAya' iti AkhyAtaM-bhagavateti / mAmpratam amAvAsyAto'nantaraM paurNamAsI, paurNamAsIto'nantaraM cAmAvAsyA kiyatsu muhUrtepu gatepu matsu samAyAti ? ityAdi nirUpayannAha-'tA amAvAsAoNaM' ityAdi sarva mUlasUtragamyam, tathAhi-'amAvAsyAto'nantaraM porNamAso pada catvAriMzad dvASaSTibhAgayuktadvicatvArizadadhikacatuH muirlAn (442 / vyatikramyAyAti, etAvata eva muitan vyatikramya paurNamAsato'mAvAsyA''yAtIti bhAvaH / athAmAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsItaH paurNamAsI kriyanmuhUrtAnantara'mAyAtIti pradarzayati-'tA amAvAsAoNaM' ityAdi, etadapi sugamam / aya bhAvaH-amAvAsyAto'nantaraM candramAsasyArddhana paurNamAsI samAgacchati, paurNamAsIto'nantaramardaina candramAsena amAvAsyA samAgacchati / amAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsItazca paurNamAsItyedadvayaM paripUrNena candramAsena bhavatoti amAvAsyAto'mAvAsyA, paurNamAsIcetyetad dvayamapi triMzadvApaSTibhAgayukta paJcAzItyuttarASTazatamuharttAnantaram (885 / 20) paraspara mekA mAvAsyAto hitoyADamAsyA, eka paurNamAsIto dvitIyA paurNamAsI samAyAtIti / etatkathamityAha-candramAsasya ekonatriMzadinAni dvAtriMzacca dvASaSTi bhAgAH (29 / 32 / ) bhavanti / ekasyAhorAtrasya trizanmuhUrtA iti pUrvoktarAze striMzatA guNane samAyati ekapUrNimAto dvitIyapUrNimAparyantakAlasya yathoktA * muhUrttasaMkhyA (885 / 21) iti / upasaMhAramAha-'esaNaM' ityAdi 'esaNaM' eSaH khalu pazcAzItyadhikAni aSTau muhUrtazatAni, ekasya muhUrtasya trizacca dvASaSTibhAgAH, ityetAvAn 'evaie' etAvatkaH etAvanmuhUrtapramANakaH 'caMde mAse' cAdro mAso Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 candraprajJaptisUtre bhavati / 'esa NaM' etat prasiddha 'evaie' etAvatpramANakaM khalu 'sagale juge' zakalaM khaNDarUpaM yugaM candramAsapramitaM yugazakalametadityarthaH / ayaM bhAvaH candramAsapramitamiti dvASTacandramAsAtmakam, ataeva caturviMzatyadhikazataparvAtmakaM khaNDarUpaM yugaM bhavatIti // sU0 2 // sAmprataM candro yAvatsu maNDaleSu candrArdhamAsena cAraM carati tannirUpayannAha - - 'tA 'deNaM' ityAdi / mUlam - tA caMdeNaM addhamAseNaM caMde kai maMDalAI carai ? codasa caunbhAgamaMDalAI carai egaMca cauncIsa sayabhAgaM maMDalassa / tA AicceNaM addhamAseNaM caMde kai maMDalAI carai ? tA solasa maMDalAI carai, solasa maMDalacArItayA avarAI khalu dune aTTagAI caMde ke asAmaNNagAI sayameva pavisitA 2 cAraM carai / kayarAI khalla duve aTThagAI jAI caMde ke asAmaNNagAIM sayameva pavisittA 2 cAraM carai ? imAI khalu te duve aTTagAI jAI caMde ke asAmaNNagAi sayameva pavisittA 2 cAraM cara, taM jahA nikkhamANe ceva amAvAsaM teNaM pavisamANe ceva puNNamAsiM teNaM, eyAi khalu duve agAI jAI caMde ke asAmaNNagAIM sayameva pavisittA 2 cAraM carai / tA paDhamA - yaNagae caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe satta addha maMDalAI jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / kayarAI khalu tAI satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAr bhAgAe pacisamANe cAraM carai / 1 imAI khalu tAI satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai, taMjahA - vitie addhamaMDaLe cautthe addha maMDale 2 he addhamaMDale 3 aTTame addhamaMDale 4 dasame addhamaMDale, 5 vArasame addha maMDale, 6 caudasame addhamaMDaLe7 / emAI khalu tAIM satta addhamaMDalAI jAI caMde dAhiNAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / tA paDhamAyaNagae caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cha addhamaMDalAI, terasa ya satahibhAgAI zraddhamaMlassa jAIM caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai / kayarAI khalu tAIM cha addhamaMDalAI, terasa ya sattaTTibhAgAIM addhamaMDalassa jAIM caMde uttarAe bhAgAe pacisamaraNe cAraM carai ? imAI khalu tAIM cha addhamaMlAI, terasaya sattaTTibhAgAIamaDalassa jAI caMde uttarAe bhAgAe pavisamANe cAraM carai taM jahA - taie addhamaMDaLe, 1 paMcame addhamaMDaLe, 2 sattame addhamaMDale, 3 navame addhamaMDaLe, 4 ekArasame addhamaMDaLe, 5 terasame addhamaMDale, 6 pannarasamaMDalassa terasa sattadvibhAgAI, eyAI skhalu tAI cha amaNDalA, terasaya sattadvi bhAgAIM, addhamaMDalassa, jAIM caMde uttarAe bhAgAe pacisamANe cAraM carar3a / eyAvayA ca paDhame caMdAyaNe samatte bhavai / tA Nakkhatte ' Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA prA. 13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 577 addhamAse no caMde addhamAse, tA caMde addhamAse No Nakkhatte addhamAse / tA nakkhatAo addhamAsAo se caMde caMdeNa addhamAseNaM kimadhiyaM carai ? tA egaM addhamaMDalaM cattAriya sattaTTibhAgAIM addhamaMDalassa, sattadvibhAgaM ekatIsAe chettA NavabhAgAI / tA doccAyaNagae caMde purasthamillAe bhAgAe NikkhamamANe satta cauppaNNAI jAI caMde parassa ciNaM paDicarai satta terasagAI jAI caMde appaNA ciNNaM carai tA doccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe nikkhamamANe cha cauppaNNAI jAI caMde parassa ciNNaM paDicarai cha terasagAIM caMde appaNo ciNNaM paDicara, avaragAI khalu duve terasagAI jAI caMde ke asAmannagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai / kayagaI khalu tAI duve terasagAI jAI caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai ? imAI khalu tAIM duve terasagAI jAIM caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM carai taM jahA - savvamaMtare caiva maMDale, sandhavAhire ceva maMDale / savva eyAI khalu tAIM duve terasagAI jAI caMde keNai jAva cAraM carar3a / eyAvayA docce caMdAyaNe samatte bhavai / tANakkhate mAse no caMde mAse, caMde mAse no Nakkhate mAse / tA NakkhattAo mAsAo caMde caMdeNaM mAseNaM kimadhiyaM caras ? tA doamaMDalAI carai, aTTha ya sattaTTibhAgAIM addhamaMDalassa, sattadvibhAgaM ca ekkatIsahA chettA advArasabhAgAI / tA taccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe pavisamANe vAhirANaMtarassa paccatthimillassa addhamaMDalassa igatAlIsa sattadvibhAgAI jAI caMde appaNo parassa ya ciNNaM paDiyara, terasasahi bhAgAIM jAI caMde parassa ciNNaM paDicarar3a, terasa sattadvibhAgAIM jAI caMde appaNI - parassa ciNNaM paDicarai / eyAvayA ca vAhirANaMtare paccatthimille addhamaMDale samatte bhavai / tA taccAyaNagae caMde puratthimAe bhAgAe pavisamANe bAhirataccassa purasthi - millassa addhamaMDalassa igatAlIsa sattaTThi bhAgAIM jAI caMde appaNI parassa ciNNaM paDicarai, terasa sattadvibhAgAI jAI caMde parassa ciNNaM paDicarai, terasa sattaTThi bhAgAI jAI caMde appaNI parassa ya ciNNaM paDicarai, etAvatAva vAhiratacce puratthimille addhamaMDale samatte bhavai / tA taccAyaNagae caMde paccatthimAe bhAgAe pavisamANe bAhira cautthassa paccatthimillassa addhamaMDalassa ahasatadvibhAgAI sattadvibhAgaM ca ekkatIsahA chittA aTThAra bhAgAIM jAIM caMde appaNI parassa ya ciNNaM paDicarai / etAvatA va vAhira uttha paccatthimille addhamaMDaLe samatte bhavai / evaM khalu caMdeNaM mAseNaM caMde terasa cauppaNNagAIM duve terasagAI jAI caMde parassa ciNNaM paDicarar3a, terasa terasagAIM jAI caMde apaNo ciNaM paDicara, duve igatAlIsagAI aTTha satahabhAgAI, sattadvibhAgaM ca ekkatIsA chattA aTThArasabhAgAI jAI caMde appaNo parassa ya ciNNaM paDicarai, avarAI 73 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmanna khalu duve teraMsagAI jAI caMde keNaI asAmannagAI saMyameva pavisittA 2 cAraM caraI / iccesA caMdamaso abhigamaNaNikkhamaNa-buDDhi-nivuDhi aNevahi ya saMThANA saMThiIviuvaNagiDhipatte khvI 'caMde deve, caMde deve' Ahieti vaejjA / sUtra // 3 // chAyA-tAvat cAndreNa arddhamAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat catudeza sacaturbhAgamaNDalAni carati, ekaM ca caturdizaM zatabhAga maNDasya / tAvat Adityana arddhamAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat poDaza maNDalAni carati poDazamaNDalacArI tadA apare khalu he aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya pravizya cAraM carati / katare khalu dve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya cAra gharati ? ime khalu te dve aSTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati, tadyathA niSkrAman caiva amAvAsyAntena, pravizan caiva paurNamAsyAntena, ete khalu he aTake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / tAvat prathamAyanagatazcandro dakSiNasmAd bhAgAt pravizati, sapta arddha maNDalAni, yAni candraH dakSiNasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati / katarANi khalu taoNni saptaarddhamaNDalAni yAni candra. dakSiNasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati ? ImAni khalu tAni sapta arddha maNDalAni yAni candraH dakSiNasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati, tadyathA-dvitIyamarddhamaNDalam 1, caturthamarddhamaNDalam 2, paTamaddhamaNDalam 3, aSTamamarddhamaNDalam 4, dazamamaNDalam 5, dvAdazamaddhamaNDalam 6, caturdazamaddhamaNDalam 7, etAni khalu tAni sapta arddhamaNDalAni yAni candraH dakSiNena bhAgena pravizan cAraM carati / tAvat prathamAyanagataH candra uttareNa bhAgena pravizan paD arddhamaNDalAni trayodaza saptapaSTibhAgAn addhamaNDalasya yAni candra uttareNa bhAgena pravizan cAra carati / katarANi khalu toni SaD arddhamaNDalAni prayodarzaca saptaSTibhAgA arddhamaNDalasya, yAni candra uttarasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati ? imAMni khalu tAni paD addhamaNDalAni trayodaza ca saptapaSTibhAgA arddhamaNDalaraya yAni candra uttarasmAd bhAgAt pravizan cAraM carati, tadyathA-tRtIyamadhamaNDalam 2 paJcamamadhamaNDalam 2, saptamamadhamaNDalam 3, navamamadhamaNDalam 4, ekAdazamadhamaNDalas 5, trayodazamardhamaNDalam 6, paJcadazamaNDalasya trayodazasaptapaSTibhAgAH / etAni salu tAni paDa adhamaNDalAni prayodaza ca saptapaSTi bhAgAH ardhamaNDalasya yAni candra uttasmAda bhAgAt pravizan cAra carati / patAvatAca prathama cAndrAyaNaM samApta bhavati / tAvat nAkSatro'rdhamAsaH no candro'dhamAsa', tAvat candro'dhamAsaH no nAkSatro'rdhamAsaH / tAvat nAkSatrAt ardhamAsAt sa candraH cAndreNa ardhamAsena kimadhikaM carani, tAvat ekamarddhamaNDalaM carati, caturazca saptapaSTibhAgAn ardhamaNDalasya saptapapTibhAga ekatrizanA chitvA navabhAgAn / tAvata dinIyAyanaganaH candraH paurastyAt bhAgAt niSkrAman saptacatuppaJcAzatkAni yAni candraH parasya cIrNAni praticarati saptatrayodazakAni yAni candre AtmanA cIrNAni carati / tAvat dvitIzayanaganazcandraH pAzcAtyAt bhAgAn niSkrAman paT catuSpaJcAzatkAni yAni candraH parasya cIna pra'nacarati, pada trayodazakAni candra Atmano cIrNAni praticarati, apare malate prayodazaka ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAra carati? Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakAzikA TIkA prA. 13 su. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAra nirUpaNam 579 katare khalu te dve trayodaza ke ye candraH kenApi asAmAnya ke svayameva pravizya cAraM carati 1 ime te dve yadazake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati, tadyathA - sarvAbhyantaraM caiva maNDalaM, sarvabAhyaM caiva maNDalam / pate khalu te dve trayodazake ye candraH kenApi yAvat cAraM carati / etAvatA dvitIyaM candrAyaNaM samAptaM bhavati tAvat nAkSatro mAsono cAndro mAsaH, cAndro mAso no nAkSatro mAsaH / tAvat nAkSatrAt mAsAt candraH cAndreNa mAsena kimadhikaM bhavati ? tAvana he ardhamaNDale carati aSTa ca saptaSaSTi bhAgAn arddha maNDalasya, saptapaSTibhAgaM ca ekatrizaddhA chitvA aSTAdaza bhAgAn / tAvat tRtIyA - yanagataH candra pAzcAtyena bhAgena pravizan vAhyAnantarasya pAzcAtyasya arddha maNDalasya eka catvAriMzataM saptaSaSTibhAgAn yAn candra Atmana' parasya cIrNAn praticarati, trayodaza saptaSaSTibhAgAn yAn candra parasya cirNAn praticarati, trayodaza saptaSaSTi bhAgAn yAn candraH AtmanaH parasya cIrNAn praticarati / etAvatA vAhyAntaraM pAzcAtyam arddha maNDalaM samAptaM bhavati / tAvat tRtIyAyanagataH candra paurastyena bhAgena pravizan bAhya tRtIyasya paurastyasya ardhamaNDalasya ekacatvAriMzataM saptapaSTibhAgAn yAni candraH AtmanaH parasya cIrNAn praticarati, trayodaza dvASaSTibhAgAn yAn candraH parasya cIrNAn praticarati, trayodazasaptapaSThibhAgAn yAn candraH Atmana parasya ca cIrNAn praticarati / pAvatA bAhyatRtIyaM paurastyam arddhamaNDala samApta bhavati / tAvat tRtIyAyanagataH candraH pAzcAtyena bhAgena pravizan bAhyacaturthasya pAzcAtyasya arddhamaNDalasya aSTa saptaSaSTibhAgAn, saptapaNTI bhAgaca ekatriMzaddhA chitvA aSTAdaza bhAgAn yAn candraH AtmanaH parasyaca cIrNAn praticarati / etAvatA vAhyacaturthapAzcAtyam arddhamaNDalaM samApta bhavati / evaM khalu cAndreNa mAsena candraH trayodaza catuSpaJcAzatkAni dve trayodazake yAn candraH parasya cIrNAn praticarati trayodaza trayodazakAn yAn candraH AtmanaH cIrNAn praticarati dve ekacatvAriMzatke aSTasaptaSaSTibhAgAn, saptaSaSTibhAgaM ca ekatriMzaddhA chittvA aSTAdazabhAgAn yAn candraH AtmanaH parasya ca cIrNAn praticarati, apare khalu dve trayodazake ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / ityeSA candramasaH abhiniSkramaNa vRddhi nivRddhayanavasthitasaMsthAnA saMsthitiH vikurvaNaka Rddhi prAptaH rUpI candro devaH, candro devaH AkhyAtaH, iti vadet / su03|| // trayodaza prAbhRtaM samAptam // 13 // vyAkhyA --- 'tA caMdeNaM addhamAseNaM' iti, 'tA' tAvat 'caMdeNaM addhamAseNaM' cAndreNa arddhamAsena candrasambandhimAsArDena 'caMde' candraH 'kaI maMDalAI' katimaNDalAni 'caraI' carati ? | evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha - 'tA codasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'codasa sacaunbhAga maMDalAI' caturdaza sacaturbhAgamaNDalAni paJcadazasya maNDalasya caturbhAgasahitAni caturdazamaNDalAni 'carai' carati 'maMDalassa' ekasya ca maNDalasya 'caDavvisa sayabhAgaM' caturviMzatyadhikaM zatabhAgam ekaM maNDalaM caturviMzatyadhikazata bhAgaparimitaM ( 124 ) bhavatItibhAvaH, agramA'zayaH --- paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturbhAgaM caturviMzatyakSika Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre zatasattvaikatriMzadbhAgapramANaM (31) bhavati ekaM ca caturvizatyadhikaM zatabhAga maNDalasya pramANaM bhavati caturbhAgAtkiJcidadhikacaraNAt sarvasaMkhyayA dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya catuvizatyadhikazatabhAgAn caratIti siddhayati / kathametaditi trairAzikabalAt, tathAhi--ekasmin yuge candra. aSTa paTyadhikAni saptadaza maNDalazatAni (1768) carati / yuge ca--paripUrNAzcandramAsA dvApaSTi. (62) te dviguNitAH candrArdhamAsA pUrvarUpAzcaturvi zatyadhikazatasaMkhyakA (124) bhavanti tato yadi caturvi zatyadhikena parvagatena-aSTapaSTayadhikAni saptadaza maNDalazatAni labhyante tadA ekena parvaNA kiM labhyate ? rAzitrayasthApanA-124 / 176 / 1 / atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNanAt jAtastAvAneva (1768) atrAyena rAzinA (124) bhAgo hiyate landhAzcaturdaza, zepAstiSThanti dvAtriMzancaturvi zatyadhikazatabhAgAH (14 // tatra chedha chedaka rAzyoH dvAtriMzatazcaturvizatyadhikazatasya ceti dvayodikenApavarttanA kriyate tata idamAyAti-caturdaza maNDalAni, paJcadazasya maNDalasya poDaza dvaapssttibhaagaaH| 14 / 16 / uktaMcAnyatrApi "cohasa maMDalAI, visadvibhAgAya solasa havijjA / mAsaddheNa uDubaI ettiyamittaM carai khitaM // 1 // caturdaza ca maNDalAni dvipaSTi bhAgAzca poDaza bhaveyuH / mAsArDena uDupatiH, etAvanmAnaM carati kSetram / iticchAyA / ityevaM cAndreNa ardvamAsena candrasya cAraH pradarzitaH, samprati mAdityena arddhamAsena candrasya cAra pradarzayati-"tA AicceNaM' ityAdi, 'tA' tAvat AicceNaM addhamAseNaM' Adityena AdityasambandhinA arddhamAsena 'caMde' cAndraH 'kai maMDalAI carai' kati, maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA solasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'solasa maMDalAiM carai' poDaza maNlAni carati paripUrNAni paJcadaza maNDalAni caritvA poDaze maNDale caratItibhAvaH 'molasamaMDalacArI' poDazamaNDalacAro poDazamaNDalacaraNazIlazca, atra poDaza maNDalacArI-paJcadaza maNDalAni pUrNAni caritvA poDaze maNDale samAgatastataH poDaza maNDala caran ityarthaH na tu paripUrNa poDA maNDala cArIti / ayaM bhAvaH-ekasmin yuge sUryamaNDalAni triMzadadhikAni aSTAdazAnAni (1830) bhavanti, sUryAmAmAzca viMzatyadhikazatasakhyakA (120) bhavanti yugamya paSTi mUryamAsAtmakatvAt tataliMgadadhikASTAdazazatarAzeH (1830) viMzatyadhikazatena (120) bhAgo hiyate labdhAni paJcadaza maNDalAni paripUrNAni, tadupari triMzacca viMzatyadhikazata Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA. 13 sU. 3 maNDalepuzcandrAddhamAsacAranirUpaNam 581 bhAgAH (15-- ) tata Agatam-candraH paJcadaza maNDAni paripUrNAni caritvA SoDaza maNDale 120 triMzataM triMzatyadhikazatabhAgAn Akramya cAraM carati tata uktam-poDazamaNDalacArIti SoDaze maNDale cAraM caran candraH 'tayA' tadA poDazamaNDalacArasamaye 'avarAI khalu' apare anye khalu 'duve aDhagAI dve aSTake yugagatacandrArdhamAsa caturvizatyAdhikazata satkabhAgASTakapramANe 'jADacaMde ye dve candra. 'keNAi asAmaNNagAI' kenApi sUryeNa candreNa vA asAmAnyake anAcIrNapUrve tatra 'sayameva' svayameva 'pavisittA' pravizya 'cAraM carai' cAraM carati / tadeva pRcchati 'kayarAI' ityAdi, 'kayarAI' katare ke khalu 'duve aTTagAI dve aSTake 'jAI caMde' ye candraH 'keNAi asAmaNNagAi' kenApi asAmAnyake anAcIrNapUrve tatra candraH 'sayameva' svayameva 'pavi sittA' pravizya 2 'cAraM caraI' cAraM carati ? tadeva bhagavAn darzayati-'imAiM khalu' ityAdi 'imAI' ime vabhyamANe 'te duve agAI' te dve aSTake jAiM cade' ye candraH 'keNaiasAmaNNagAI' kenApi asAmAnyake anAcINe tatra 'pavisittA' pravizya 2, 'cAraM caraI' cAraM carati, 'taM jahA' tadyathA-'nikkhamamANe ceca' niSkrAmanneva sarvAbhyantaramaNDalAdahirnissaranneva 'amAvAsaMteNa' amAvAsyAnte, 'pavisamANe ceva puNNamAsi teNaM' pravizan sarvabAhyamaNDalAt sarvAbhyantaramaNDalaM gacchan paurNamAsyante, ayaM bhAvaH sarvAbhyantaramaNDalAhirnissaran amAvAsyAzcaramabhAge ekamaSTakaM kenApyanAcIrNaM candraH pravizya cAraM carati ? sarvabAhyamaNDalAtsarvAbhyantaramaNDala pravizanneva pUrNimAyAzcaramabhAge dvitIyamaSTakaM pravizya candrazcAraM caratIti / upasaMharati-'imAI' ityAdi 'imAI' ime anupadaM pradazite khalu 'duve aTThage' dve aSTakesta 'jAI caMde ye dve aSTake candraH 'keNai asAmaNNagAI' kenApi asAmAnyake 'sayameva' svayameva 'pavisittA' pravizya 2, 'cAraM carai' cAraM caratIti / atrAyaM vivekaH atra vastuto dvau candrau ekena cAndreNArddhamAsena caturdaza maNDalAni, paJcadazasya ca maNDalasya dvAtriMzataM caturvizatyadhikazatabhAgAn sva svagatyA bhramaNena pUyataH kintu lokarUDhyA vyaktibhedamanAdRtya kevalaM jAtimevAzrinya candrazcaturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maDalasya dvAtriMzataM caturvizatyadhikazatabhAgAn caratItyuktam / sAmpratamekazcandra ekasminnayane kati arddhamaNDalAni dakSiNabhAge kati cottarabhAge bhramaNena prayatIti bhagavAn pratipAdayitumAha-'tA paDhamAyaNagae caMde' ityAdi, 'tA' tAvat 'paDhamAyaNagae caMde' prathamAyanagataH prathamAyanasthitaH candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan sarvAbhyantaramaNDale pravezaM kurvanniti 'sattaaddhamaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni bhavanti 'jAI' yAni maNDalAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAd bhAgAt abhyantaraM maNDalaM 'pavisamANe' pravizan Akramya 'cAraM carai' cAraMcarati / atra punaH pRcchati 'kayarAI' ityAdi 'keyarAiM Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtra katagaNi kAni khalu 'tAI' tAni pUrvoktAni 'sattaaddhamaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe pavisamANe' dakSiNasmAd bhAgAt pravizan 'cAraM carai' cAracarati ? bhagavAnAha -'imAI khalu' ityAdi, 'imAI' imAni agre vakSyamANAni khalu 'tAI' tAni 'satta amaMDalAI' sapta arddhamaNDalAni santi 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSiNasmAta bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati, 'taM jahA' tadyathA'vitieaddhamaMule' dvitoyamamaNDalam 1, 'cautthe addhamaMDale' caturthamarddhamaNDalam 2, 'chaThe addhamaMDale' SaSThamImaNDalam 3, 'aTThame addhamaMDale' aSTamamarddhamaNDalam 4, 'dasame addhamaMDAle' dazamamImaNDalam 5, 'bAramame addhamaMDale' dvAdazamaImaNDalam 6, 'cauddasame addhamaMDale' caturdaamardvamaNDalam 7 / upasaMharati-'eyAI' ityAdi, 'eyAI etAni pUrvoktAni khalu 'tAI tAni sattaaddhamaMDalAI' saptamarddhamaNDalAni jAI caMde' yAni candraH 'dAhiNAe bhAgAe' dakSimasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizana 'cAraM carai' cAraM carati / tadevaM dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze sapta arddhamaNDalAni proktAni, sAmpratam uttara bhAgAdabhyantarapraveze yAvanti ardvamaNDalAni bhavanti tAvanti pradarzayati-'tA paDhamAyaNagae' ityAdi, 'tA' tAvat 'paDhamANagae caMde' prathamAyanagatazcandraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAda bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cha addhamalAI' SaD arddha 'maNDalAni 'terasa ya sattavibhAgAI' trayodaza ca saptapapTimAgAn 'addhamaMDalassa' ekasyArddhamaNDalasyeti 'jAI 'caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAda bhAgAt 'pavisamANe' pravizan candraH 'cAraM caraI' cAraM carati / tAnyeva pRcchati-'kayarAI' ityAdi, 'phayarAiM khalu' katarANi kAni khala 'tAI' tAni 'addhamaMDalAi' paD aI maNDalAni 'terasa ya sattahi bhAgAI' trayodaza ca saptaSaSTibhAgAH 'addhamaMDalarasa' ekasyAImaNDalasya, 'jAI' yAni 'caMde' candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati ? tanyeva pradarzayati-'imAI' ityAdi 'imAI khalu' imAni vakSyamANAni khala 'tAI tAni yAni pUrva kathitAni 'cha addhamaMDalAI' pai ardramaNDalAni 'addhamaMDalassa' ekasyArddhamaNDalasya ca 'terasa ya sattadvibhAgAI' trayodaza ca saptapaSTi bhAgAH 'jAI caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati 'taM jahA' tadyathA-'taie addhamaMDale' tRtIyamarddhamaMDalama 1, 'paMcame addhamaMDale' pazcamamamaNDalam 2, 'sacame addhamaMDale' saptamamarddhamaNlam 3, 'navame addhamaMDale' navamamaImaNDalam 4, 'ekkArasame addhamaMDale' ekAdazamarddhamaNDalam 5, 'terasame addhamaMDale trayodazamarddhamaNDalam 6, 'pArasa maMDalassa' paJcadazamaNDalasya 'terasa sanahibhAgAI' trayodazasaptapaSTibhAgAzca, 4, upasaharati-'eyAI' ityAdi 'eyAI etAni Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkAprA. 13. sU. 3 maNDalepu candrAddhamAsacAranirUpam 583' mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmoon pUrvektAni khalu 'tAI' tAni 'cha addhamaMDalAI SaDbharddhamaNDalAni 'addhamaMDalassa' ekasya cArddha maNDalasya 'terasattadvibhAgAI' prayodaza saptaSaSTibhAgAH, 'jAI caMde' yAni candraH 'uttarAe bhAgAe' uttarasmAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'cAraM carai' cAraM carati / dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze, evamuttarabhAgAdabhyantarapraveze ca yAni arddhamaNDalAni pradarzitAni tadviSayAbhAvanA cettham sarvavAhye paJcadaze maNDale paribhramaNena pUraNamadhikRtya paripUrNe pAzcAtya yugaparisamApti rbhavattiM tato'parayugaprathamAyanapravRttau prathame'horAtre ekazcandro dakSiNabhAgAdabhyantaraM pravizan dvitIyamaNDalamAkramya cAraM carati, sa ca pAzcAtya yugaparisamAptidivase uttarasyAM dizi cAraM caritavAn so'tra veditavyaH / tataH etasmAt dvitIyAt maNDalAt zanaiH zanairabhyantaraM pravizan dvitIye'horAtra uttarasyAM dizi sarva bAhyAnmaNDalAdabhyantaraM tRtIyamarddhamaNDalamAkramya cAraM carati / tRtIye'horAtre dakSiNasyAM dizi caturthamarddhamaNDalam , caturthe'horAtre uttarasyAM dizi paJcamamarddhamaNDalam , paJcame'ho rAtre dakSiNAyAM dizi SaSThamarddhamaNDalam papTe'horAtre uttarasyAM dizi saptamamarddhamaNDalam, saptame'horAtre dakSiNasyAM dizi aSTamamarddhamaNDalam , aSTame'horAne uttarasyAM dizi navamamarddhamaNDalam, navame'horAtre dakSiNasyAM dizi ekAdazamarddhamaNDalam , ekAdaze'horAtre dakSiNasyoM dizi dvAdazamarddhamaNDalam , dvAdaze'horAtre uttarasyAM dizi trayodazamarddhamaNDalam trayodaze'holAne dakSiNasyAdizi caturdazamaImaNDalam , caturdaze'horAtre uttarasyAM dizi paJcadazasyArddhamaNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgAnAkramya cAra carati / tataH kimityAha sUtrakAra:-'eyAvayA' ityAdi, 'eyAvayAca' etAvatA ca kAlena 'paDhame caMdAyaNe samatte bhavai' prathamaM candrAyaNaM samAptaM bhavati / candrAyaNaM hi nakSatrArddhamAsapramANaM bhavati, tatazca nAkSatreNa arddha mAsena candracAre trayodazamaNDalAni, caturdazasya ca maNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgA. (13-13) bhavanti / tatkathaM labhyate ? trairAzikagaNitena labhyate tathAhi-ekasmin yuge candramaNDalAni aSTa SaSTayadhikAni saptadazagatAni (1768) bhavanti, candAyaNAni ca catustriMzadadhikazatasaMkhyakAni (134) bhavanti tato yadi catustriMzadadhikena ayanazatena (134) saptadazazatAni aSTa SaSTayadhikAni(6368) maNDalAni labhyante tata ekena ayanena kiM labhyate ? raashitrysthaapnaa-134|1768| 1 // tato'ntyenaM rAzinA madhyarAgau guNite sati jAtastAvAneva (1768) tatastasyAyena rAzinA 1134) bhArgo hiyate, labdhAstrayodaza (13) zeSAstiSThanti SaDviMzati. (26)tatazchedyachedaka Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ' candraprAptisUtre rAyodikenApavartanAyAM labdhAstrayodaza saptapaSTiH ktaJca 67 "terasaya maMDalANiya, terasa sattahi ceva bhaagaay| / / agaNeNa carai somo; nakkhatteNa'ddhamAseNaM // 1 // chAyA-trayodaza ca maNDalAni ca, trayodaza saptapaSTizcaiva bhAgAzca / ayanena (ekena) carati somaH, nakSatreNArddhamAsena // iti / etacca sAmAnyena proktaM, vizeSavicAraNAyAM tu ekasya candrasya , yugagate prathame'yane pUrvoktena prakAreNa dakSiNabhAgAdabhyantaraM praveze dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni saptamarddhamaNDalAni prApyante, evam-uttarabhAgAdabhyantarapraveze, ca tRtIyAdIni ekAntaritAni trayodazaparyantAni paDUmaNDalAni paripUrNAni arddhamaNDalAni, saptamasya tu, paJcadaza maNDalagatasya arddhamaNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgAH (13 / 1-3) bhavantIti sarvaM pUrva savistara pradarzitameveti / yathA prathame candrAyaNe ekasya candrasya yAvanti dakSiNabhAgAd uttarabhAgAcca abhyantara praveze'rddhamaNDalAni sAkSAt pradarzitAni tadanusAreNaiva dvitIyasyApi candrasya tasminneva prathame candrAyaNe'rddhamaNDalAni bhavanti tathAhi-sapAzcAtya yugaparisamApticaramadivase dakSiNadigbhAge sarvavAhyamaNDale cAraM caritvA bhabhinavasya yugasya prathame'yane prathame'horAtre uttarasyAM dizi dvitoyamarddhamaNDalaM pravizya cAra carati, dvitIye'horAtre dakSiNasyAM dizi sarvabAhyAt maNDalAt tRtIyamarddha maNDalaM pravizya cAraM carati, tRtIye'hogatre uttarasyA dizi caturthamarddhamaNDalaM pravizya cAraM carati, ityAdi prAguktAnusAreNaiva sakalamapi vaktavyam / pUrvavadasyApi dvitIyasya candrasya prathame'yane uttarabhAgAdabhyantarapraveze dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni sapta arddhamaNDalAni bhavanti, evaM dakSiNabhAgAdabhyantarapraveze ca tRtIyAdIni ekAntaritAni trayodaza paryantAni padamamaNDalAni, tadupari paJcadazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgA bhavanti, tata Agatam-trayodazamaNDalAni paripUrNAni, caturdazasyeti paJcadazasya maNDalasya trayodaza sapta paSTibhAgAH (1313 ) iti / evaM ca sani ca candrArddhamAsa-nAkSatrArddhamAsayorna samAnatvamiti sUtrakAra. pradarzayati'tA Nayagyatta' ityAdi, 'tA' tAvat 'nakkhatte addhamAse' yaH nAkSatro'rdramAsaH 'no caMde addhamAse' no cAndro'rdramAso bhavati / atra kazcit zahate-nAkSatro'rdhamAsazcAndro'rdhamAso na bhavati, iti manye kintu yazcAndro'rdhamAsaH satu kaTAcitU nAkSatro'pyardhamAso bhavitumarhati Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 candrAptiprakAzikA TIkA prA. 13sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 585 yathA "paramANupradezaH" iti kathane paramANurapradeza eva, yastu apradezaH sa. paramANurapi bhavati aparamANurapi bhavati kSetrapradezAdiH ityAzaGkAyAmAha sUtrakAraH 'tA caMdeM ityAdi, 'tA caMde addhamAse, no nakkhatte addhamAse' yathA nAkSatro'rddhamAsazcAndro'rddhamAso na bhavati tathaiva cAndro'rddhamAso'pi nAkSatro'rddhamAso na bhavati, yato nAkSatrArddhamAsarUpe. ekasminnayane sAmAnyatazcandrasya trayodaza maNDalAni caturdazasya ca maNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgAH ( 13 / 13) bhavanti, cAndre'rddhamAse ca catudarza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturvizatyadhika zatabhAgasatkA dvAtriMdbhAgAH (14 / 32 ) bhavanti tato nAkSatrArddhamAsa-cAndrArddhamAsayoH parasparaM na sAmyamiti / punargItamaH pRcchati 'tA' tAvat 'nakkhattAo addhamAsAo' nAkSatrAd arddhamAsAt 'se caMde sa candraH 'caMdeNaM addhamAseNaM' cAndreNa arddhamAsena 'kimadhiyaM carai' kimadhikaM kiyatparimitamadhikaM carati ? bhagavAnAha--'tA egaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'ega addhamaMDalaM' ekamarddhamaNDalaM 'caraI' carati, 'addhamaMDalassa' dvitoyasya cArddhamaNDalasya 'cattAri ya sattahibhAgAI' caturaH saptapaSTibhAgAn punazca 'sattaTTibhAga' eka saptapaSTibhAgaM 'egatIsAe chittA' ekatriMzatA chittvA ekasya saptapaSTibhAgasya ekatriMzataM bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'navabhAgAI navabhAgAn nava ekatriMzadbhAgAn (1 -- ) / etAvatparimitaM candraH nAkSatrArddhamAsAt 6731 cAndreNa arddhamAsena adhikaM caratIti bhAvaH / kathamediti pradarya atrApi trairAzikaM karttavyam tathAhi--yadi caturvi zatyadhikena parvazatena aSTaSaSTayadhikAni saptadaza maNDalazatAni labhyante tarhi ekena pavaNA kiM labhyate ! raashitrysthaapnaa-(124|176831) atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNAnAt jAtastAvAnena ( 1769 ) tata Adhena rAzinA (124 ) bhAgo haraNIyaH, tataH chedyachedakarAzyozcatuSkena apavarttanA kriyate, katham ? atra chedyarAziH aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) asya catuSkena apavarttaneti caturbhirbhAgo hiyate labdhAni dvicatvAriMzadadhikAni catvArizatAni (442) tatazchedakarAzezcaturvizatyadhikazatarUpasya (124) catuSkena apavarttaneti caturbhibhAgo hiyate labdhAni ekatriMzat (31) / tato'pavartitasya chegharAze citvAriMzadadhika catuH zatarUpasya (442) apavarttitena chedakarAzinA ekatriMzapeNa (31) bhAgo hiyate labdhAzcaturdaza (14) maNDalAni, zeSAstiSThanti aSTa, te cASTa eka triMzadbhAgAH (148 ) / tata etasmAd rAzernAkSatrArddhamAsagamyaM kSetram-trayodaza maNDalAni, ekasya ca / / 1 / / Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre maNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgA ( 13/13 ) ityevaM pramANaM zodhyate, tatra caturdazebhyastrayodaza maNDalAni zuddhAni sthitaM zepamekam (1), tataH aSTabhya ekatriMzadbhAgebhyastrayodaza saptapaSTibhAgAH zodhyAH tathAhi-saptapaSTigTamirguNyate, jAtAni SaTtriMzadadhikAni paJcazatAni (536), prayodaza ca ekatriMzatA guNyante jAtAni tryuttarANi catvArizatAni (403) etAni aSTa saptapaSTi guNana prAptebhyaH patriMzadadhikapaJcazatebhyaH (536) zodhyante, sthitaM zeSaM trayastrizadadhikaM gatam (133), tata etat saptapaSTi bhAgAnayanAtha saptapaSTayA guNyate, jAtAniekAdazAdhikAni navAzIti zatAni (8911) epa chedyarAziH, maulazchedaka rAzirekatriMzat sa saptapaSTayA guNyate jAte sapta saptatyadhike dve sahane (2077) epa chedakarAziH, tatazchedyacchekarAzyoH saptapaSTayA'pavartanA 'kriyate saptapaSTayA kRtAyAmapavartanAyAmAgata chedharAzistrayAstrizadadhikamekaM zatam (133), chedakarAzizcAgata ekatriMzat (31) tato'nena chedakarAzinA chegharAzeH (133 ) bhAgo hiyate labdhAzcatvAraH saptapapTibhAgAH, zeSAstiSThanti-naveti ,eka triMgacchedakRtA nava ekatriMzadabhAgAzcUrNikAbhAgA ( 1 1) tata Agatam - ekamarddhamaNDalam, dvitIyasya cArddhamaNDalasya catvAraH saptapaSTibhAgAH, ekasya ca saptapaSTibhAgasya nava eka triNshdaagaaH| etAvatparimitaM kSetraM nAkSatrAImAsAt candrazcAndreNArddhamAsena adhikaM caratIti siddham / uktanca "egaM ca maMDalaM maMDalassa sattadvibhAgA cattAri / nava ceva cuNNiyAo, igatIsakaraNa cheeNa // 1 // " chAyA--eka ca maNDalaM (arddha maNDalam ) maNDalasya (ekasya cAndramaNDasya) sptpssttimaagaashccaarH| nava caitra cUrNikAH (bhAgAH) ekatriMzat kRtena chedena ||iti / atra gaNitaprakaraNe 'maNDalaM maNDalaM' iti kathitaM tatra sarvatra maNDalazabdena arddha maNDalamiti vAcyam atrArddhamaNDalAnAmeva prakRtatvAdini / tadevamekasya candrAyaNasya vaktavyatA proktA, sAmprataM dvitIyacandrAyaNavaktavyatA prastUyate, tatra yazcandraH prathama candrAyaNe dakSiNabhAgATabhyantaraM pravizan maptAdhamaNDalAni, uttarabhAgAdabhyantaraM pravizan paG arddhamaNDalAni, saptamasya cAditaH paJcadazarUpasyAImaNDalasya trayodaza samapaSTi mAgAn caritavAn, tamadhikRtya dvitIyAyanabhAvanA kariSyate, tatrAyanasya maNDalakSetraparimANaM prayodaga anumaNDalAni, caturdazasya cArddhamaNDalasya trayodaza saptapaSTibhAgA iti / tatra 731 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..candrAptiprakAzikATIkAprA. 13. sU. 3 maNDaleSu candrAddhamAsacAranirUpam 587 'prAktanamayanamuttarasyAM dizi sarvAbhyantare maNDale prayodaza saptaSaSTibhAgaparyante parisamAptaM bhavati, tadanantaraM dvitIyAyanapraveze catuH paJcAzatA , saptapaSTibhAgaiH sarvAbhyantaraM maNDalaM parisamApya tato dvitIye maNDale cAraM carati / tatra trayodazabhAgaparyante ekama maNDalaM dvitayasyAyanasya parisamApta bhavati / dvitIyamarddhamaNDalamurasyAM sarvAbhyantarAttRtIye'rddhamaNDale trayodazabhAgaparyante, tRtIyamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi caturthe'rddhamaNDale, caturthamarddhamaNDalamuttasyAM dizi paJcame'rddhamaNDale, paJcamamarddha'maNDalaM dakSiNasyAM dizi paSThe'rddhamaNDale, paSThamarddhamaNDalamuttarasyAM dizi saptame'rddhamaNDale, 'saptamamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi aSTame'rddhamaNDale, aSTamamarddhamaNDalamuttasyAM dizi navame'rddhamaNDale, navamamarddhamaNDalaM dikSiNasyAM dizi dazame'rddhamaNDale, dazamamarddhamaNDalamuttasyAM dizi ekAdaze'rddhamaNDale, "ekAdazamarddhamaNDalaM, dakSiNasyAM dizi dvAdaze'rddhamaNDale, dvAdazamamarddhamaNDalamuttarasyAM dizi trayodaze'maNDale, trayodazamarddhamaNDalaM dakSiNasyAM dizi caturdaze'rddhamaNDale, caturdazamaddhamaNDalaM. tacca paJcadazasyArddhamaNDalasya trayodazabhAgavaryante parisamAptam / tadanantaraM trayodaza saptaSaSTibhAgAn anyAn paJcadazamaNDalasatkAn carati / etAvatA dvitIyamayanaM parisamAptaM bhavati / caturdaze ca - maNDale saMkrAntaH san candraH prathamakSaNAdUcaM sarvavAhyamaNDalAbhimukhaM cAraM carati, tataH paramArthataH * katipayabhAgAtikrame paJcadaze eva sarvavAhyamaNDale candro veditvyH| tadekasminnayane pUrvabhAgena - dvitIyAdIni ekAntaritAni caturdazaparyantAni saptamamaNDAni cIrNAni, pazcimabhAge ca tRtIyA dIni ekAntaritAni trayodaza paryantAni SaD arddhamaNDalAni, tatra pUrvabhAge pazcimabhAge vA yat pratimaNDalaM svayaM cIrNamacIrNaM vA maNDalaM carati tatpradarzayati-'tA doccAyaNagae' ityAdi 'tA' tAvat 'doccAyaNagae caMde' dvitIyAyanagatazcandraH 'purasthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt 'nikkhamamANe niSkrAman 'sattacauppaNNAI' saptacatuSpaJcAzatkAni saptapaSTi bhAgasatkAni trayodaza bhAgAzca prathamAyane cIrNatvAt 'jAI' yAni 'caMde' candaH 'parassa cinna' parasya atra tRtIyArthe SaSTIti pareNa cirNAni mUle ArSatvAdekavacanam 'paDicarai' praticarati 'sattaterasa gAI' saptatrayodazakAni saptapaSTibhAga satkAni 'jAiM caMde' yAni candraH 'appaNA ciNNa' AtmanA cIrNAni 'carai' carati / atreyaM bhAvanA-meroH pUrvasyAM dizi yo bhAgaH sa pUrva bhAgaH, yazcAparasyAM dizi bhAgaH sa pazcimabhAgaH kathyate / tatra pUrvabhAge saptasvapi dvitIyAdiSu ekAntariteSu caturdazaparyanteSu saptapaSTibhAgapravibhakteSu arddhamaNDaleSu pratyekaM catuSpaJcAzataM catuSpaJcAzataM saptaSaSTibhAgAn candraH pareNa sUryAdinA cIrNAni praticarati, tatraiva dvitIyayuge gatazcandraH sapta ca trayodazatrayodaza saptaSaSTibhAgAn svayaM cIrNAn caratIti / 'tA doccAyaNagae' ityAdi, 'tA' iti, tataH 'doccAyaNagae caMde' dvitIyAyanagatazcandraH 'paccatthimAe bhAgAe' pAzcAtyAd bhAgAt 'nikkhamamANe' niSkrAman pazcimabhAgAnniSkramaNa Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. candraprAptisUtre samaye 'cha cauppaNNAI paT catuSpaJcAzatkAni jAI caMde' yAni candraH 'parassa-ciNNaM' pareNa sUryATinA cIrNAni 'paDicarai' praticarati, 'chaterasagAI' SaTU trayodazakAniH 'caMde candraH 'appaNo ciNaM' AtmanA cIrNAni 'paDicarai' praticarati / atreyaM bhAvanA-pazcime bhoge paTsvapi tRtIyAdipu ekAntaritepu trayodazaparyanteSu arddhamaNDaleSu saptapaSTibhAgapravibhakteSu pratyeka * catuSpaJcAzakaM saptapaSTibhAgasatkaM saptapaSTibhAgAnityarthaH carati, SaT ca trayodaza saptapaSTi bhAgAn svayaM cIrNAn caratIti / punazca ekAntaritatvena paJcadazasya maNDalasya 'avaragAI' aparake tadatirikta anye 'duve terasagAIdve trayodazake 'jAi caMde' ye candraH 'keNai' kenApi sUryAdinA 'asAmaNNagAI' asAmAnyake anAcIrNapUrve 'sayameva' svayameva 'pavisittA'2 pravizya 2 'cAraM caraI' cAraM carati / atra pRcchati-'kayarAi' khalu ityAdi, kayarAI' katare ke khalu 'tAI duve terasagAI" te dve trayodazake 'jAI caMde' ye candraH 'keNai asAmaNNagAI' kenApiM asAmAnyake anAcIrNapUrva 'sayameva pavisiyattA 2' cAraM carai' svayameva praviSya 2, cAraM carati ? / atrottaramAha-'imAI' khallu' ityAdi 'imAiMkhallu' imAni vanyamANAni khalu 'tAI duve terasagAI te dve trayodazake 'jAI caMde keNai asAmaNNagAI sayameva pavisittA 2 cAraM caraI' ye candraH kenApi asAmAnyake svayameva pravizya 2 cAraM carati / te eva darzayati-taM jahA': ityAdi 'taM jahA' tadyathA te yathA-'sababhatare - ceva maMDale ? savvavAhire ceva maMDale, sarvAbhyantare caiva maNDale sarvabAhye caiva maNDale 2 * upasaMhAramAha--'eyANi' ityAdi, 'eyANi' ete anupadaM pradarzite khalu 'vANiH , duve terasagAI' te dve trayodazake 'jAI caMde' ye candraH 'keNai jAva cAraM caraI' kenApi" asAmAnyake svayameva pravizya 2, cAraM carati / atra yat dve trayodazake kathite tatraivaM vijJeyam tatra yadekaM trayodazakaM sarvAbhyantare maNDale tat pAzcAtyAyanagataM paJcadazArddhamaNDalasatkaM veditavyam , nasyaiva sabhavAspadatvAt dvitIyaM trayodazakaM sarvabAhye maNDale cariSyamANaM paryantavatipratipattavyamiti / epA ekaM candramadhikRnya dvitIyAyanavaktavyatA proktA, tato dvitIyaM candramadhikRtya dvitIyAyanavaktavyatA etadanusAreNaiva bhAvanIyA / atrAyaM vizeSaH tatra prathamacandramAzritya dvitIyAyane candramya prathama pUrvabhAgAnniSkramaNaM proktam atra dvitIyacandramAzritya dvitIyAyane prathamapazcimabhAgAt tataH pUrvabhAgAt evaM vaiparItyena candrasya niSkramaNaM vAcyam tatra pUrva bhAge pada catuSpaJcAzatkAni paricIrNAni, paT trayodazakAni ca svayaM cIrNAni caratIti vakanyam 1 chopa garva pUrvavadeva jJAtavyamiti / atha dvitIyAyanaparisamAptimAha--'eyAvayA' ityAdi, 'eyAvayA' etAvatA etAvatkAlena candra dvayacaraNarUpeNa samayena 'docce caMdAyaNe' Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptiprakAzikA TIkA prA.13 sU. 3...maNDaleSu candrArddhamAsacAra nirUpaNam (589 . dvitIyaM candrAyaNaM 'samatte bhavaI' samAptaM bhavatIti / 2 / yadyevaM dvitIyamapyayanametAvatpramANaM *-bhavati tato nAkSatramAsasya cAndramAsasya ca kiM sAmyamasti ? netyAha-'tANakkhatte' ityAdi 'tA' tAvat 'nakkhatte mAse' nAkSatro mAsaH 'no caMde mAse' no cAndro; mAso bhavati evaM 'caMde mAse' cAndro mAsaH 'No Nakkhatte mAse' no nAkSatro mAsaH cAndro mAso nAkSatro mAso na bhavatItyarthaH / evaM zrutvA gautamaH pRcchati-'tA NakkhattAo'. ityAdi - 'tA' tAvat 'NakkhattAo' nAkSatrAt mAsAt 'caMde' caMdraH 'cadeNaM mAseNaM' cAndrena mAsena 'kimadhiyaM caraI' kim kiyatpramANam adhikaM carati ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-- , 'tA do addhamaDalAI' ityAdi, 'tA' tAvat 'do addhamaMDalAI carai' dve arddhamaNDale carati, 'aTThayasattadvibhAgAI' aSTa ca saptapaSTibhAgAn 'addhamaMDalassa' tRtIyasyAI-maNDalasya, tathA 'sattahibhAga' ca ekaM ca saptapaSTibhAgaM 'ekkatosadhA chittA' ekatriMzaddhA chittvA. ekasya . saptapaSTibhAgasya ekatriMzad bhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'aTThArasabhAgAiM! aSTAdaza bhAgAn carati-(2 ) etAvatparimitaM dvitIye candrAyaNe candrazcAndreNa mAsenAdhikaM caratIti bhAvaH etacca prathamacandrAyaNagatAdhikyAt dviguNaM kRtvA paribhAvanIyam / ... : ___atha yAvatA kAlena cAndro mAsaH paripUrNo bhavati tAvanmAtra tRtIyAyanavaktavyatAmAha- 'tA taccAyaNagae caMde' ityAdi, atra pUrvasambandhaH paribhAvanIyaH-iha dvitIyAyanaMparyante catudeze'rddhamaNDale paDviMzati sakhyaka saptaSTi bhAgamAtramAkrAntam , tacca 'paramArthataH- paMJca'dazamarddhamaNDalaM veditavyam , tadabhimukhaM bahugatatvAt , tadanantaraM nIlavatparvatapradeze sAkSAt paJca - dazamarddhamaNDalaM praviSTo bhavati, tatra praviSTazca prathamakSaNAdUrdhva sarva bAhyamaNDalAnantarArvAktanaM (samI- ' pastha) dvitIyamaNDalAbhimukha carati, tatastasminneva sarvabAhyamaNDalAntare aktine dvitIya maNDale cAraM caratazcandrasyAtra vivakSA vartate, tato'syAdhikRtasUtratrayasya sambandho jAyate' 'tA' tAvat 'taccAyaNagae caMde' tRtIyAyanagatazcandraH' 'paccatthimAe bhAgAe, 'pAzcAtyAd - bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'vAhirANatarassa' bAhyAnantarasyArvAg bhAgavartinaH 'paccatthii millassa addhamaMDalassa' pAzcAtyasyArddhamaNDalasya 'igatAlIsaM sattadvibhAgAI' ekacatvAriMzata - saptaSaSTibhAgAn , saptapaSTisaMkhyakabhAgAnAM madhyAt SaD viMzati saMkhyakasaptaSaSTibhAgAnAM dvitIyA yanaparyante caturdaze'rddhamaNDale samAkrAntapUrvatvAt zeSAn ekacatvAriMzataM, saptaSaSTibhAgAniti bhAvaH, 'jAI caMde' yAn candraH 'appaNo parassa ya ciNNaM paDicarai' AtmanAH pareNa vA - sUryAdinA cIrNAt svaparabhuktabhAgAn praticarati, 'terasa sattaTTi bhAgAI trayodaza saptaSaSTi bhAgAste 'jAI caMde, yAn candraH-'parassa ciNNaM paDicarai, pareNa sUryAdinA cIrNAn prati - Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :: .. candraprAptisUtre 'carati 'terasa sattaTTi bhAgAI' anye trayodaza saptapaSTibhAgAste 'jAI' yAn 'caMde candraH 'appaNo parassa ya ciNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicaraI' praticarati / 'eyAvayA' etAvatA paribhramaNena 'vAhirANaMtare' bAhyAnantaramaktinaM 'paccasthimille addhamaMDale' pAzcA'tyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavaI' samAptaM bhavati / atha * paurastyArddhabhAgamAzrityAha- 'tA taccAyaNagae caMde' tAvat tRtIyAyanagatazcandraH 'purasthimillAe bhaagaae| paurastyAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'vAhira taccassa' bAhyatRtIyasya sarvabAhyAdAktanasya 'purasthi millassa addhamaMDalassa' paurastyasyArddhamaNDalasya 'igatAlIsaM sattavibhAgAI' ekacatvAriMgataM saptapaSTibhAgAn 'jAI caMdo' yAn candraH 'appaNo parassaya ciMNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicarai' praticarati tataH paraM paracIrNa trayodazabhAga-svapara cIrNatrayodaza bhAge ti pai viMzati bhAgAn punazcaratIti pradarzyate-'terasa sattahi bhAgArDa' anye te trayodaza saptaSaSTi bhAgAH santi 'jAI caMde' yAn candraH 'parassa ciNaM paDicaraI' pareNa cIrNAn praticarati, punaranye ca te-'terasa sattaTTi bhAgAI' trayodaza saptapaSTibhAgA santi 'jAI caMde' yAn candraH 'appaNo parassaya ciNNaM paDicaraI' AtmanA pareNa ca corNAn 'praticarati 'eyAvayA' etAvatA 'vAhiratacce' bAhya tRtIyaM sarva bAhyAnmaNDalAdastinaM tRtIyaM 'purathimille addhamaMDale' paurastyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavai' samAptaM bhavati / saptapaNTe bhagAnAM paripUrNajAtatvAt / atha pAzcAtyabhAgamAzritya candracAramAha-'tA taccAyaNagae' ityAdi, 'tA' tAvat 'taccAyaNagae caMde' tasminneva tRtIyAyane gatazcandraH 'paccatthimAe bhAgAe' pAzcAtyAd bhAgAt 'pavisamANe' pravizan 'vAhira cautthassa' sarva bAhyAnmaNDalAdarvAktanasya 'paccarithamillassa addhamaMDalassa' pAzcAtyasyArddhamaNDalasya 'addhasattaTThibhAgAI' arddha saptapaSTibhAgAn tathA 'sattahimAgaMca' ekaM ca saptapaSTibhAgaM 'ekkatIsadhA chittA' ekatriMzaddhA chitvA ekasya saptapaSTibhAgasya ekatriMzataM bhAgAn kRtvA tanmadhyAt te 'aTTArasabhAgAI' aSTAdazabhAgAH - 'jAI.caMde' yAn candraH 'appaNo parassa ya ciNNa' atmanA pareNa ca cIrNAn 'paDicaraI' praticarati / 'eyAvayA' etAvatA paribhramaNena 'vAhiracautthe' vAhyacaturthaM sarvabAhyAnmaNDalAdarvAktanacaturtha 'paccathimille addhamaMDale' pAzcAtyamarddhamaNDalaM 'samatte bhavai' samAptaM bhavati / evaM ca tatparisamApto cAndro mAsaH paripUNoM jAta iti / sAmprataM pUrvoktameva sarva pradarzayan candramAsagatamupasaMhAramAha-evaM khalu' ityAdi evaM khalu' evamuktena prakAreNa khalu nizcitaM 'caMdeNaM mAseNaM' cAndreNa mAsena caMde candraH 'terasa cauppaNNagAI' trayodaza-trayodaza saMkhyakAni, catuSpaJcAzatkAni catuppaJcAzadAzirUpANi 'duve terasagAI dve trayodazake ke te ityamAha'jAI caMdeM ye candraH 'parassa ciNNaM' paraNa cIrNe 'paDhicarai' praticarati, vartamAnakAlanirdezaH Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.13 sU. 3 maNDaleSu candrArddhamAsacAranirUpaNam 191.. sakalakAlayugasya prathame cAndre mAse evameva cArasadbhAvAt atreyaM bhAvanA tatra trayodazApi catu-- ppaJcAzatkAni dvitIye'yane, tatrApi sapta catuSpaJcAzatkAni, pUrvabhAge SaT ca pAzcAtye bhAMge, evaM trayodaza bhavanti, ye ca dve trayodazake te dvitIyAyanasyopari cAndramAsAvadherAk draSTavyam, tatra dvayostrayodazakayormadhye ekaM trayodazakaM. sarvabAhyAdAktane dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale, dvitIya trayodazakaM ca paurastye tRtIye'rddhamaNDale vijJeyamiti / punazca-'terasa 2 gAI' ityAdi, 'terasa terasagAI' trayodaza trayodazakAni 'jAI caMde' yAni candraH 'appaNo ciNNaM paDicarai' AtmanA cIrNAni praticarati / etAni ca sarvANyapi dvitIye'yane veditavyAni, tatrApi sapta trayodazakAni pUrvabhAge, paT ca pazcimabhAge iti vijJeyam / tathA 'duve igatAlIsagAI' ve eka catvAriMzatke 'aTTa sattaTTi bhAgAI' aSTau saptapaSTibhAgAH, 'sattadvibhAgaM ca' ekaM ca saptapaSTi bhAgaM 'ekkatIsadhA chittA' ekatriMzadA chitvA ekasya saptapaSTibhAgasya ekatriMzadabhAgAn kRtvA tanmadhyAt 'aTThArasa bhAgAI bhaSTAdazabhAgAn 'jAI' yAn tAn 'caMde' candraH 'appaNo' parassa ya ciNNaM' AtmanA pareNa ca cIrNAn-'paDicarai' praticarati / 'avarAI khala apare anye khalu 'duve terasagAi' dve trayodazake 'jAI caMde ye ve te candraH 'keNaDa asAmaNNa gAI' kenApi asAmAnyake anAcIrNapUrve 'sayameva' svayameva 'pavisittAra' pravizya pravizya 'cAraM carai' cAraM carati / tatra-ekam ekacatvAriMzatkam, eka ca trayodazaka dvitIyAyanopari sarvavAhyAt maNDalAt aktine dvitIye pAzcAtye'rddhamaNDale, tathA-dvitIyam ekacatvArizatkam, dvitIyaMca trayodazaka sarva bAhyAnmaNDalAdarvAktane tRtIye paurastye vijJeyam zeSAH ye aSTapaSTi,mAgAH tatsambandhinaH aSTAdaza ekatriMzadbhAgA 3cUrNikAbhAgAH, ekasya saptaSaSTibhAgasya ekatriMzadbhAgAn kRtvA tanmadhyAda ye aSTAdaza bhAgAste cUrNikA bhAgAH kathyante, te pAzcAtye sarvabAhyAdavAktine caturthe'rddhamaNDale vijJeyAH / athopasaMharati-'iccesA' ityAdi, 'iccesA' ityepA pUrvoktasvarUpA 'caMdamaso' candramasaH candrasya saMsthiti rityagreNa sambandhaH / kIdRzI sA! ityAha 'abhigamaNaNivakhamaNavuDhi-NivuDhiaNavaTTiyasaMThANA' abhigamana-niSkramaNavRddhi-nirvRddhayanavasthitasaMsthAnA, tatra-abhigamanam-sarvabAhyAnmaNDalAdabhyantaraM pravezanam, niSkramaNam-sarvAbhyantarAnmaNDalA dvahirgamanam, vRddhiH-kalAvRddhiH candrasya prAkaTayopacayaH, nirvRddhiHkalAhAniH candrasya prAkaTayApacayaH ebhiH prakArai. anavasthitam-avasthitirahitaM samayamanekadhA dRzyamAnatvAt etAdRzaM sasthAnam tatra-abhigamanaM niSkramaNaM cAdhikRtyAvasthAnaM vRddhI nirvRddhI adhikRtyaM ca saMsthAnam AkAro yasyAH sA tathAbhUtA 'saMThiI' saMsthitirasti / tathA viuvvaNagiDhipatte' vikurvaNaka RddhiprAptaH spI.. atizayarUpavAn 'caMde deve caMdeM deve' candro devaH pUrvokta vizeSaNaviziSTa zcandroM - devoM vartate, natu paridRzyamAna vimAnamAtrazcandraH kintu }}s: . . . . . . . ! Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 : ' , candraprApti tAdRza vimAnacArI candrAbhidhoM devo'stIti 'Ahie' AkhyAto mayA 'tivaejjA' iti vadet kathayet sva ziSyebhyaH / / sU0 / / 3 / / iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsI. lAlaM vRtiviracitAyAM cadranprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM ' vyakhyAyAM trayodazaM prAmRtaM - samAptam / / 13 / / zrI rastu / // caturdazaM prAmRtam // __ . gataM trayodazaM prAmRtam, tatra candrasya vRddhirapavRddhizca prativAditA, sAmprataM tatprasaGgAt 'kayA te dosiNA yaha kadA te jyotsnAbahuH, iti pUrvamAdau saMgrahagAthAyAM proktaM tadanusAreNa iha : caturdaze, 'prAmRte. jyotsnAyA bahutvaM pratipAdayiSyate, iti sambandhenAyAtasyAsya caturdazasya prAmRtasyedaM sUtram-'tA kayA te dosiNA bahU' ityAdi / / * mUlam-tA kayA te dosiNAvahU Ahie ? ti vaejjA, tA dosiNA pakkheNa dosiNA bahu Ahie ti vaejjA / tA kahaM te dosiNA pakkhe dosiNA vaha Ahie ti vaejjA tAadhayArapakkhAo NaM dosiNapakkhe dosiNA bahU Ahie ti vaejjA tA kahaM te aMdhayAra pakkhAoNa dosiNA pakkhe dosiNA vaha Ahie ti vaejjA ? tA aMdhayArapakkhAo NaM dosiNApakkhaM ayamANe caMde cattAri vAyAlAI muddattasayAI, chattAlIsaM ca bAvaTThibhAge muhuttassa jAi caMde virajjai, taM jahA-paDhamAe paDhama bhAga, vitiAe vitiyaM bhAga jAba paNNarasIe paNNarasaM bhAga, evaM khalu aMdhayAraparakhAo dosiNA pakkhe dosiNA vaha Ahie-tivaejjA / tA kevaiyA NaM dosiNA pakkhe dosiNA vaha Ahie / ti tA paricA asaMkhejjA bhaagaa| tA kayA te aMdhayAre bahU Ahie ? ti vaejjA tA aMdhayArapakkhe NaM aMdhayAre bahU Ahie ti vaejjA / tA kaI te baMdhayArapakkhe aMdhayAre yaha Ahie / ti vaejjA; vA dosiNA pakkhAo aMdhayArapakkhe aMghayAra bahU Ahie ti vaejjA / tA kahaM te dosiNA pakkhAo aMdhayAra pakkhe aMdhayAre vaha Ahie ti vaejjA, tAdAsiNA pakkhAo NaM aMdhayArapakkhaM ayamANe caMde catvAri vAyAlAI muhuttasayAMI chAyAlIsaM ca vAvahibhAge muhuttassa, jAI caMde rajjai, taM jahA-paDhamAe paDhamabhAga, vitiyAe vitiyaM bhAga jAva paNNarasIe paNNarasamaM bhAgaM / evaM khalla dosiNA pakkhAyo aMdhayArapakkhe aMdhayAre bahU mAhieti vaejjA / tA kevaieNaM aMdhayAraparaseM aMdhyAre baha Adie ? nivaejjA paricA asaMkhejjA bhAgA // suu01|| codasamaM pAhuDaM samattam // 14 // Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.14 sU. 14 jyotsnAdhikya nirUpaNam 593 - chAyA--tAvat kadA te jyotsnA vaha rAkhyAtA ? iti vadet tAvatU jyotsnApakSe khalu jyotsnA vaha rAkhyAtA ? iti vadet tAvat kathaM te jyotsnA pakSe jyotlA bahu AkhyAtA ? iti vadet tAvat andhakArapakSAt khalu jyotsnA pakSe jyotsnA baharAkhyAtA iti ghadet / tAvat kathaM te andhakArapakSAt jyotsnA pakSe jyotsnAnA bahujAtA? iti vadet tAvat andhakArapakSAt khalu jyotsnApakSam ayan candra catvAri nicatvAriMzAni muhUrtazatAni paTcatvAriMzataM ca dvApaSTi bhogAn muhartasya yAn candra: viyate tadyathA-prathamAyAM prathama bhAgam', dvitIyAyAM dvitIyaM bhAgam, yAvat paJcadazyAM paJcadazaMbhAgam / evaM khalu andhakArapakSAt jyotsnApakSe jyotsnA bahurAkhyAtA, itivdet| tAvata kiyatkA khalu jyotsnA pakSe jyotsnA bahurAkhyAtA, 1 iti vadeta, tAvat parItA asaMkhyeyA bhAgAH tAvat kadA te andhakAraH bahurAkhyAtaH iti vadet , tAvat andhakArapakSe khala andhakAro vahurAkhyAta itivadet / tAvat kathaM te andhakArapakSe andhakAro vahaH AkhyAtaH 1 itivadet tAvat jyotnApakSAt adhakAraNapakSe aMdhakAro vaha rAkhyAta tivadet / tAvat kathaM te jyotsnApakSAt andhakArapakSe andhakAro vahurAkhyAta itivadeta nAvata jyotsnA pakSAt khalu andhakArapakSamayan candraH catvAri dvicatvArizAni muhUrtazatAni, paTa catvAriMzataM ca dvApaSThi bhAgAn muhUrtasya yAn candro rajyate tadyathA-prathamAyAM prathama bhagam dvitIyAyAM, dvitIya bhAgam, yAvat paJca dazyAM paccadarza bhAgam / evaM khala jyotsnA pakSAt andhakAra pakSe andhakAro bahurAkhyAtaH iti vadet / tAvata kiyatkaH khala a. kArapakSe andhakAro vahu rAkhyAtaH? iti vadeta, parItA asaMkhyeyA bhAgAH su0 // 14 // // caturdeza prAbhRtaM samAptam // vyAkhyA--'tA kayA te' iti 'tA' tAvat 'kayA' kadA kasmin kAle he bhagavan 'te' tvayA tavamate vA 'dosiNA' jyotsnA 'bahU' bahuH prabhRtA 'AhiyA' AkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu bhagavAnAha-'tA dosiNA pakkhe' ityAdi tA dosiNA pakkSaNa' jyotsnA pakSe zuklapakSe khala 'dosiNA' jyotsnA candrikA 'bahU' bahuH prabhRtA 'AhiyA' AkhyatA 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / punaH pRcchati-'tA kahate' ityAdinA 'tA' tAvata 'kaha' kathaM kasmAt 'te' tavamate 'dosiNA pakkhe' jyotsnA pakSe zuklapakSe 'dosiNA' jyotsnA candrikA 'vaha' bahuH 'AhiyA' AkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'aMdhayArapakkhAo NaM' andhakArapakSAt kRSNapakSamadhikRtya khalla kRSNa pakSApejhayetyarthaH 'dosiNA' jyotsnA 'bahU' bahuH 'AhiyA' AkhyAtA 'tivaejjA' iti vadet kathayet / punaH pRcchati- 'tA kahate ityAdi' 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kasmAtkAraNAt 'te' tavamate 'aMdhayArapakkhAo' andhakArapakSAt andhakArapakSApekSayA 'dosiNApakkhe' jyotsnApakSe zuklapakSe 'dosiNA bahU AhiyA' jyotsnA bahurAkhyAtA ? 'tivaejjA' iti vadatu / bhagavAn tadeva darzayati 'tA aMdhayArapakkhAo' ityAdi, 'tA' tAvat 'aMdhayAra Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapratisle pakkhAo NaM' andhakArapakSAt khalu 'dosiNA pakkhaM jyotsnApakSam 'ayamANe' ayana prApnuvana 'caMde candra 'cattAri vAyAlAI muhuttasayAI, catvAri dvAcatvAriMzAni dvAcatvAriMzadadhikAni muhartagatAni dvAcatvAriMzadadhikAni caturmuhartazatAni, "muhuttassa' ekasya muhUrtasya va 'chattAlIsaM ca vAvahimAge' paTcatvAriMzataM dvASaSTi bhAgAn yAvat jyotsnA nirantaraM pravarddhate kAnityAha-'jAI' yAn bhAgAn yAvat 'cande' candraH 'virajjai' virajyate virakto bhavati. rAhu vimAnenAnAvRto bhavati paTcatvAriMzad dvApaSTibhAgasahitadvicatvAriMzadadhikacatuHzatabhAga(442-42) paryantaM jyotsnA varddhate iti bhAvaH / etAvatkAlaparyantaM candraH zanaiH zanaiH rAhu vimAnenAnAvRtasvarUpo bhavannAste / muhUrttasaMkhyAgaNitabhAvanA pUrva pradarzitaiva tadvat kartavyA / candro rAhuvimAnena kathamanAvRto bhavatItyAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' - 'tadyathA-'paDhamAe paDhamaM bhAgaM' prathamAyAM prazramatithau pratipadItyarthaH prathamaM paJcadazaM dvApaSTibhAga mambanyi bhAgacatuSTayapramANaM bhAgaM yAvadanAvRto bhavati ? 'viiyAe viiyaM bhAga' dvitIyAyAM niyo dvitIya bhAga pUrvAktalakSaNaM yAvat anAvRto bhavati, evaM 'jAva' yAvat-yAvatpadena tRtIyAyAM tRtIyaM bhAgam 3, caturthyA caturtha bhAga, paJcamyAM paJcamaM bhAgam paSThayAM paSThaM bhAgam 6, saptamyAM maptama bhAgam 7, aSTamyAmaSThamaM bhAgam 8, navamyAM navama bhAgam 9, dazamyAM dazama bhAgam 10, ekAdazyAmekAdazaM bhAgam 11, dvAdazyAM dvAdazaM bhAgam 12, trayodaiyAM trayodazaM bhAgam 13, caturdazyAM caturdazaM bhAgam 14, ityetat saMgrAhyam, agre sUtrakAra evAha-'paNNarasIe paNNaramaM bhAga' paJcadazyAM pUrNimAyAmityarthaH paJcadazaM bhAgaM yAvad anAvRno bhavati, tadA sarvAtmanA candro rAhu vimAnenAnAvRto bhavatIti bhAvaH / / / athopasaMharati 'evaM khalu' ityAdi 'evaM' evam pUrvoktarItyA khalu 'aMdhayArapakkhAo' andhakArapalAt 'dosiNA pakkhe' jyotsnA pakSe zuklapakSe 'dosiNA vaha AhiyA' jyotsnA baharAkhyAtA 'tivaegjA' iti vadet kathayet / athAtra bhAvanA' kriyate-iha zuklapakSe yathA pratipaprathamakSaNAdArabhya prati muharta yAvanmAtraM zanaiH 2 candra. prakaTo bhavati tathaiva andhakAra po pranipaprathamakSaNAdAramya pratimuhUttai tAvanmAnaM zanaM zanaizcandra AvRto jAyate, tata evaM sati yAvatyevAnyakAra pakSe vyotsnA bhavani tAvatyeva zuklapakSe'pi jyotsnA prApyate, kintu zaklarale yA pUrNimAyAM vyotsnA bhavati sA andhakArapakSAdadhikA bhavatItyataH andhakAra pakSAta zuklapakSe jyotsnA bahu. kathiteni / ___ ayanandhamAgavipaye pRnTani-'tA kevaDayA' ityAdi 'tA' tAvat 'kevaDayA' kiyatkA kiyatparimitA 'Na' gaTa 'domiNAparakhe' vyotsnA pakSe 'bAha' bahuH pramRtA zukrapakSe 'dosiNA' jyotsnA candrikA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA prA.14 sU. 3 jyotsnAdhikyanirUpaNam 596 'AhiyA' AkhyAtA - tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tA parittA' ityAdi, 'tA' tAvat 'parittA' parItAzca 'asaMkhejjA bhAgA' asaMkhyeyA bhAgAH nirvibhAgA iti / athAndhakAraviSaye pRcchati-'tA kayA te' ityAdi 'tA' tAvat 'kayA' kadA kasmin kAle 'te' tavamate 'aMdhayAre vahU Ahie' andhakAro bahUrAkhyAtaH ? ti vaejjA' iti vadatu kathayatu / bhagavAnAha-'tA aMdhayAra pakkhe NaM' ityAdi, 'tA' tAvat , 'aMdhayArapakkhaNaM' andhakArapakSe khala 'aMdhayAre' andhakAraH 'vaha Ahie' bahurAkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet kathayet svaziSyebhyaH / punaH pRcchati-'tA kahate' ityAdi, 'tA' tAvat 'kathaM' kasmAt 'te' tavamate 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre' andhakAraH 'bahU Ahie' bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet kathayatu / bhagavAnAha-'tA dosiNA pakkhAo' ityAdi 'tA' tAvat 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSAt zuklapakSApekSayetyarthaH 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe-'aMdhayAre andhakAraH 'vaha Ahie' bahu AkhyAtaH 'tivaejjA' iti vadet / punargautamaH pRcchati'tA kahaM te' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tavamate 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSAt zuklapakSAt 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre bahuAhie' andhakAro bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu / bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dosiNA pakkhAoNaM' jyotsnApakSAta khalu zuklapakSa muktvetyarthaH 'aMdhayArapakkhaM ayamANe' andhakArapakSamayan prApnuvan andhakArapakSe pravizannityarthaH 'caMde' candraH 'cattAriyavAlAI muhUttasayAI' catvAri dvicatvAriMzadavikAni muhUrtazatAni, 'chAyAlisaMca vAyaTThibhAge' paTcatvAriMzataMca dvASaSTi bhAgAn 'muhuttassa' ekasya murtasya (44246) kAnityAha-'jAI' yAn yAvat 'caMde'candraH 'rajjai' rajyate rakto bhavati rAhu vimAnenA''vRto bhavati, 'taM jahA' tadyathA-'paDhamAe' prathamAyAM kRSNapratipallakSaNAyAM 'paDhamaM bhAgaM' prathamaM bhAgam , 'vitiyAe' dvitIyAyAM vitiya' dvitIyaMbhAgam, 'jAva' yAvat tRtayIyAM tRtIya bhAgam , evaM krameNa caturdazyAM caturdazaM bhAgaM 'paNNarasIe paJcadazyAmamAvAsyAyAM 'paNNarasamaM bhAgaM' yAvat candro rAhuvimAnena AvRto bhavati sarvAtmanA adRzyoM bhavatIti bhAvaH / upasaMhAramAha-evaM khalu' ityAdi, 'evaM' evam anena pUrvoktaprakAreNa khala 'dosiNA pakkhAo' jyotsnApakSApekSayA 'aMdhayArapakkhe' andhakArapakSe kRSNapakSe 'aMdhayAre andhakAraH 'vahU Ahie' bahuH-adhika AkhyAtaH / ayaM bhAvaH andhakArapakSe'mAvAsyAyAM yo'ndhakAraH sa jyotsnApakSAdadhiko bhagavatItyataH jyotsnA pakSAdandhakArapakSe'ndhakAra pramUta' AkhyAta. 'tivaejjA' iti vadet-kathayet svaziSyebhyaH punautamastadAdhikya viSaye pRcchati-'tA kevaieNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kevaieNaM' kiyatkaH kiyatparimitaH khalu 'aMdha-.. Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprApti yArapakkhe' andhakArapakSe 'aMdhayAre' andhakAraH 'vahuAhie' bahurAkhyAtaH ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavAn ! bhagavAnAha-'parittA' ityAdi, 'parittA' paritAH parimitA 'asaMkhejA bhAgA' asaMkhyeyA bhAgAH, so'ndhakAraH parimitaH saMkhyeyabhAgaparimito'dhiko bhavatIti bhAvaH ||suu0 1 // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vativiracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candraprajJaptiprakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturdazaM prAbhRtaM samAptam // 1 // // atha paJcadazaM prAbhRtam // vyAkhyAtaM caturdazaM prAbhUtam sAmprataM paJcadazaM prabhRtaM vyAkhyAyate, asya pUrva prAmRtenAyaM sambandhaH caturdaze prAbhRte jyotsnA'ndhakArayoH parasparamAdhikyaM pratipAditam , tatprasaGgAdatrAyamadhikAraH-pUrvamAdau viSayasaMgRhaprakaraNe 'keya sigdhagaI kutta' kaH zIghragatiruktaH, iti proktamityatra candrasUrya grahagaNanakSatra nArArUpANAM madhye kaH kasmAt zIghragatiriti pratipAdayipuH prathamaM sUtramAha-'tA kahate sigdhagaI' ityAdi / mUlam-'tA kahaM te sigdhagaI vatthU AhiyaM ! tivaejjA, tA eesiNaM caMdima mariya gaha gaNa Nakkhatta tArAkhvANaM caMdehito sUriyA sigdhagaI, sAriehiMto gahA sigdhagaI gahehito NakkhattA sigdhagaI, NakkhattehiMto tArA sigdhagaI / sancappagaI caMdA, savvasigdha gaI tArA / tA ega megeNaM muhutteNaM caMde kevaiyAI bhAgasayAi gacchai ! tA jaM jaM maMDala uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa sattarasa ahasaTTi bhAgasayAI gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANaui sarahiM chettA / tA egamegeNaM muhatteNaMsUrie kevaDayAI bhAgasayAI gacchai / tA jaM NaM maMDaLa upasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa aTTArasatIsAI bhAgAsayAI gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aTTAgauisarahi chettA / tA egamegega muhuneNaM Nakkhatte kevaDyAiM maMDalasayAI gacchai / tAjaM jaM maMDalaM ubasaMkamittA cAraM carai nassaH tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasa paNanIsAI bhAgasayAI gacchai, maMDalaM sayasahasseNaM aTThANaur3a saehiM chettA ||suu01 ! chAyA-tAvat ka te zIghragativastu AyAtam 1 iti vadet / tAvat eteSAM balu candrasUryagrahagaNanakSatranArAmpANAM candrabhya sUryA zInagatayaH, sUryebhyo grahA zIghragatayaH, pradebhyo namANi zIghragatoni, nakSatrebhyastArAH zIghragatayaH, salpagatayazcandrAH, sarva zIvagatayastArA tAvat ekaikena muhattana candraH kiyanti bhAgazatAni gacchati ?! Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA prA 15 sU. 1 jyotiSkANAM zIghragati nirUpaNam 597 tAvat yad yad maNDalam upasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalaparikSepasya saptadaza aSTa SaSThAni bhAgazatAni gacchati, maNDala zatasahasreNa aSTAnavati zataizchitvA / tAvat pakaikena muhUrttena sUryaH kiyanti bhAgazatAni gacchati ? tAvat yad yad maNDalam upasaMkramya cAraM carati tasya tasya maNDalaparikSepasya aSTAdaza trizAni bhAgazatAni gacchati maNDalaM zatasahasreNa aSTAnavati zataichittvA / tAvat ekaikena muharttena nakSatra kiyanti bhAgazatAni gacchati ? tAvat yad yad maNDalamupasaMkrabhya cAraM carati tasya tasya maNDalapari kSepasya aSTAdaza paJca trizAni bhAgazatAni gacchati maNDalaM zatasahasreNa aSTAnavatizataimiLavA | sUtra 1 vyAkhyA - 'tA kahaMte' iti, 'tA' tAvat 'kahaM kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te' tvayA 'vatthu ' candrasUryAdivastu 'sigghagai Ahiye' zIghragati AkhyAtam ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / bhagavAnAha - 'tA eesiNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'eesiNaM' eteSAM vakSyamANAnAM khala 'caMda sUriyagahagaNana kkhattatArArUvANaM' candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM paJcAnAM jyotiSkANA madhye 'caMderhito sUriyA sigghagaI' candrebhyaH candrApekSayA sUryAH zIghragatayaH santi, 'rie hito gahA sigghagaI' sUryebhyo grahAH zIghragatayaH santi, 'gahehiMto NakkhattA sigghagaI ' grahebhyo nakSatrANi zIghragatIni sAnta, 'nakkhatte hito tArA sigghagaI' nakSatrebhyastArAHzIghragatayaH santi / eteSAM paJcAnAM jyotiSkANAM madhye keSA sarvAlpA gatiH keSAM ca sarva zIghrA gatiH ? ityAha-'savvaSpagaI' ityAdi, 'savvaSpagaI caMdA' sarvAlpagatayazcandrAH sAnta, 'savvasigghagaI tArA' sarvazAghragatayastArA iti / etamevArtha spaSTIkaraNArtha pRcchati - ' tA egamegeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegeNaM muhutte|' ekekena muhUrttena 'caMde' candraH 'kevaiyAI bhAga sayAI' kiyanti bhAgazatAni maNDalasya 'gacchai' gacchati : bhagavAnAha - 'tA jaM jaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaM jaM maMDala' yad yad maNDalam 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasakramya cAraM carati 'tassa tassa tasya tasya 'maMDala parikkhevassa' maNDalasambandhinaH pArakSepasya paridheH 'sattarasa asahi bhAgasayAI' saptadaza aSTaSaSTadhAna aSTaSaSTyadhikAni bhAgazatAni aSTaSaSTyadhikAni saptadaza zatAni (1768) bhAgAnA 'gacchai' gacchAta, 'maMDalaM' maNDalaM maNDalapArakSepaM ca 'sayasahasseM' zatasahasreNa ekena lakSaNa 'aTThANa uisa ehi ' aSTanavatizataiH aSTanavatazatAdhikena lakSaNa (109800) 'chettA' chittvA vibhajyeti / yAsman maNDale candrazcAra carati tasya maNDalasya bhaSTAnavatizatAdhikaMkalakSa - (109800) bhAgAn kRtvA tanmadhyAt aSTaSaSTyadhika saptadazazatabhAgAn (1768) abhivyApya candrazcAraM caratIti bhAvaH / atreyaM bhAvanA-- iha prathamaM candrasya maNDalakAlo nirUpaNIyaH tatpazcAt tadanusAreNa muhUrtta - gatiparimANaM pArabhAvanIyam tatra pUrvaM candrasya maNDalakAla: paribhAvyate - ekasmin yuge candraH Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 candraprAptistre... kati maNDalAni carati ? iti pradazyate-ekasminyuge triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti epA muhartakaraNArtha mete ekasyAhorAtrasya triMzanmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNyante jAtAni catuppaJcAzatsahasrANi navazatAni ca (54900), epa rAziH aSTaSaSTayadhika saptadazazataiH (1768) sakalayugavaImaNDalai guNyate jAtA:-nava koTayaH, saptati lakSANi, tripapTisahannANi, de gate ca (97063200) etAvanto bhAgAH, epAm aSTanavati zatAdhikena lakSeNa (109800) pUrvapradarzitena maNDalaparikSepacchedakarAzinA bhAgo hiyate, labdhAni 'caturagotyadhikAni aSTau zatAni cadramaNDalAni bhavanti etAni maNDalAni dvau candrau saMmIlya ekasmin yuge cAraM carata. / epAmarddhamaNDalAni dviguNAni jAyante aSTapaSTayadhikAni saptadazazatAni (17 68) tato maNDalakAlAnayanArtha trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi aSTapaSTayadhikaiH saptadazabhiH zatai sakala yugavartibhirarddhamaNDalairapTAdazazatAni triMzadadhikAni ahorAtrANAM labhyante - raashitrysthaaptaa(1768|183012) trairAzikagaNitarItyA'ntyena rAzinA dvikarUpeNa madhyo rAzistriMzadadhi-- kASTAdazAtarUpo guNyate, jAtAni paSTayadhikAni patriMzatsahasrANi (3660) epAmAyena rAzinA' aSTapaSTayadhikasaptadazazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhau dvau ahorAtro, zepaM. tiSThati caturvizatyadhika zatam (124) / epa zepabhAgaH ekasyAhorAtrasya triMganmuhUrtAtmakatvAt triMzatA guNyate; jAtAni viMgatyadhikAni saptatriMzacchatAni (3720), epAmaSTapaSTayadhikasaptadazazatarUpeNa bhAjakarAzinA (1768) bhAgo hiyate, labdho dvau muhUtrtI, zepaM tiSThati caturazItyadhikaM zatam (184), tataH zepIbhRtasya chedagazeH (174), chedakagazezca (1768) aSTakenApavarttanA kriyate,..jAta; cheyo rAzimnayoviMzatiH (23) cheTakarAzizca ekaviMzatyadhike dve zate (221) tata Aga-. tam dvau ahorAtrI ekasya cAhorAtrasya dvau muhUrtoM, ekasya ca muhUrtasya trayoviMzati rekaviMzatyavikadvizatabhAgAH (2 / 2 / 22) / etAvatA kAlena candro dve ardramaNDale paripUrNe itieka paripUrNa maNDalaM caratIti / ityeva maNDalakAlaparijJAnaM kRtam , sAmpratametadanusAraNa muhartagatiparimANaM vicAryate tatra maNDalakAle yo dvau ahorAtrI tI muhUrtakaraNArtha triMzatA guNyete, jAtA: paSTi muhattAH (60) tana "pu yo uparitanI dvA mUhUrtoM tau prakSipyete jAtA dvApaSTiH (62) muhartAH / ete savarNanArthamekaviMgatyadhikAmyAM dvAbhyAM zatAbhyAM (221), guNyante, jAnAni dvayuttarasaptazanAdhikAni trayodaza sahannANi (13702), epu coparitanAstrayoviganibhAgA. prakSipyante, jAnAni paJcaviMzatyuttarasaptazatAdhikAni trayodaza sahasrANi (13 725) / tat ekamaNDalakAlagatamuhartasakakaviMzatizatadvayabhAgAnAM parimANam / tatastrarAziphagagitAsamara. prAtaH tathAhi-yadi paJcaviMzatyuttara sapta zatAdhikaistrayodazabhiH sahana:-eka Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikATIkA prA. 15. sU. 1 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNam 599 viMzatyadhikazatadvayabhAgAnAM maNDalabhAgAH aSTanavati zatAdhikaikalakSapramitA labhyante tadA ekena muhUrtena te kati labhyante ? rAzi trysthaapnaa-113725|109800|1|| iha Ayo rAzi muhurtagatakaviMzatyadhikazatadvayabhAgarUpaH (221) tataH savarNanArthamantyo rAzi rekakarUpa ekaviMzatyadhikazatadvayena (221) guNyate jAtAstAvAneva ekaviMzatyadhike dvezate (221) tAbhyAM madhyo rAziguNyate, jAte ve koTyau, dvicatvAriMzallakSAH, paJcaSaSTiH sahasrANi, aSTau zatAni (24265800) teSAmAghena rAzinA paJcaviMzatyuttara saptazatAdhika trayodaza,sahalarUpeNa (13725) bhAgo hiyate, labdhAni saptadazazatAni aSTaSaSTayadhikAni (1768), etAvato bhAgAn yatra tatra vA maNDale candra ekena muhUrtena gacchati / etat manDalakAlAnusAreNa muhUrtagati parimANaM jAtamiti / / ' atha sUryaga tisUtramAha-'tA egamegeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegeNaM muhutteNaM' ekaikena muhUrtena pratimuhUrtena 'sarie' sUryaH 'kevaiyAI' kiyanti 'bhAgasayAI' bhAgazatAni 'gacchai' gacchati ? bhagavAnAi-'tA' jaM jaM' ityAdi 'tA' tAvat sUryaH jaM jaM maMDala' yad yad maNDalaM 'uvasaMkamittA cAraM carai' upasaMkramya cAraM carati 'tassa tassa' tasya tasya 'maMDalaparikkhevassa' tattanmaNDalasambandhinaH parikSepasya paridheH 'aTThArasatIsAI bhAgasayAI triMzadadhikAni aSTAdaza bhAgazatAni (1830) 'gacchai' gacchati, tAni ca 'maMDala' eka maNDalaM 'sayasahasseNaM aTThANauisaehi' zatasahasreNa lakSaNa aSTAnavatizataiH (109800) aSTAnavati zatAdhikena ekena lakSaNetyarthaH / 'chettA' chitvA vibhajya tatsambandhIni vijJeyAni maNDalasya aSTAnavati zatAdhikaikalakSabhAgAn kRtvA tanmadhyAt triMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1830) bhAgAnAM sUryo gacchatIti bhAvaH / tadeva gaNitena pradAte, tathAhiatrApi trairAzikaM karttavyam sUryazcandrAbhyAM dve arddhamaNDale iti ekaM paripUrNamaNDalaM gacchati, tato yoniyoH SaSTi muhUrtA bhavantIti yadi SaSTi muhUtrteH aSTAnavati zatAdhikaikalakSamaNDala bhAgAM labhyante tadA ekena muhUrtena kati bhAgA labhyante ? rAzitraya sthaapnaa-60|10800|1| aMbAntyena rAzinA madhya rAzi guNyate jAtastAvAneva (109800) / tatastasyAyena rAzinA paSTi lakSaNena bhAgo hiyate, labdhAni triMzadarghikAni aSTAdaza zatAni (1830) etAvato bhAgAn maNDalasya sUrya ekaikena muhUrtena gacchati / / " atha nakSatragati sUtramAha-'tA egamegeNaM ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegeNaM muhatteNaM' ekaikena muhUrtena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kevaiyAiM bhAgasayAiM gacchai' kiyanti bhAgazatAni gacchati ! bhaMgavAnAha -'tA jaM jaM ityAdi, 'tA tAvat 'jaM jaM maMDalaM' yad yad maNDalaM 'uvasaMkamittA' upasaMkramya nakSatraM 'cAraM carai' cAraM carati 'tassa tassa maMDalaparikkhevassa' Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 candraprAptistre tattanmaNDalasamvandhinaH parikSepasya paridheH 'aTThArasapaNatIsAiM 'bhAgasayAI' paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza bhAgazatAni (1835) 'gacchai' gacchati, katham ? 'maMDalaM' eka maNDalaM 'sayasahasseNaM aTThANauisaehiM' zatasahasreNa aSTAnavatizataiH 'chittA' chittvA vibhajya tanmadhyAt pUrvokAni bhAgazatAni nakSatraM gacchati, / atrApi prathamaM maNDalakAlo nirUpaNoyo bhavet yena tadanusAreNava muhartagatigarimANabhAvanA kriyate / tatra maNDalakAlapramANavicAraNAyAM trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi paJcatrizadadhikASTAdazazataiH sakala yugamAvibhirarddhamaNDalaiH triMgadavikAni aSTAdaza rAtrindivazatAni sakala yugasambandhIni labhyate, tadA dvAbhyAmarddha maNDalAbhyAmiti ekaikena paripUrNena maNDalena kati rAtrindivAni labhyate ? tadA rAzitrayasthApanA 11835 / 183012 / atrAntyena rAzinA madhyarAzerguNane jAyante paSTayadhikAni patriMza chanAni (3660), tata Ayena rAzinA (1835) bhAgo hiyate, labdha mekaM rAtrindivam (1) / tiSThanti zeSANi paJcaviMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1825), tato muhUrtakaraNArtha metAni triMzatA guNyante, jAtAni paJcAzaduttara saptazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahavANi (54740), teSAM punastenaiva rAzinA paJcatriMdAMdhakASTAdazazatarUpeNa bhAgo hiyate, labdhA ekonatrizanmuhartAH (29), tataH zepacchedyarAzeH chedakarAzezca paJcakenApavarttanA kriyate jAta uparitano rAziH saptottarANi trINi zatAni (307), chedaka rAziradhastanaH saptapaSTayadhikAni trINi zatAni (367) tata Agatam ekaM rAtrindivam, ekasya ca rAtrindivasya eko triMzanmuhartA, ekasya ca muhUrtasya saptottarANi trINi zatAni saptapaTayadhikatriMzat bhAgAnAm (1 / 29 / 20) / etat maNDalakAlapramANaM jAtam / athaitadanusAreNaiva muhUrta gati parimANaM paribhAvyate-maNDalakAlaparimANasya yo rAzirAyAtastatra ekasya dinasya triMzanmuhurtAH karaNIyAH, teSu ye uparinanA ekonatriMzanmuhUrtAste prakSipyante jAtA ekonapaSTirmuhartAH (59) tataste savarNanArthamadhaH sthitaiH saptapaSTayadhika tribhiH zataiH rguNyate, jAtAni ekaviMzati sahasrANi tripaJcAzadadhikAni paTzatAni (21653), eSu coparitanAni saptottarANi trINi zatAni (307) prakSipyante, jAtAni-ekaviMzatisahasrANi paSTayadhikAni navazatAni (21960) / tatastrairAzikaM kriyate yadi muhartagata matapaSTayadhika trizata bhAgA nAmekaviMzani sahannai paSTayadhikarnavabhiH atairakamaSTAnavati zatAdhika zatasahasra maNDalamAgAnAM labhyate tadA ekena muharnena kati bhAgA labhyate ? rAzitrayasthApanA (21960 / 109800 / manAyo gazirmuhartagatamatapaSTayadhikatrizatabhAgaMrguNanena niSpannastato'ntyasya rAzirapiebhirguganaM prApyate tataH matapaSTayadhika khibhiH gataiH (367), annyo rAzi rekakarUpo guNyate jAnAni tAnyeva saptapaSTa yaghikAni trINi gatAni (367), atha ebhiH saptapaSTayadhika strimiH zataH 2da Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'candrAptiprakAzikATIkA. prA 15 sa. 1 jyotiSkANAM zIghragatinirUpaNam 602 madhyo rAziH (109800) guNyate jAtAzcatasraH koTyaH, dve lakSe, SaNNavatiH sahasrANi, SaT zatAni (40296600), epAmAghena rAzinA SaSTayuttara navazatAdhikaikaviMzati sahasrarUpeNa, / (21960) bhAgo hiyate, labdhAni yathoktAni aSTAdaza zatAni paJca triMzadadhikAni (1835) * etAvato bhAgAnakSatraM pratimuhUrta gacchatIti ' siddham / tadevamAgatam-candro yatra tatra vA maMDale 'ekaikena muhUrtana maNDalaparikSepasya aSTaSaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) bhAgAnAM gacchati, sUrya triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) bhAgAnAM gacchati, nakSatraM ca paJcatriMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1835) bhAgAnAM gacchati tataeva sUtre proktam-candrebhyaH sUryAH zIghragatayaH, sUryebhyo nakSatrANi zIghragatIni / grahAstu vakratvAticAratvamArgitvakAraNairaniyata 'gati prasthAnastato na teSAmuktaprakAreNa gatipramANaprarUpaNA kRtA / grahA yadi mArgiNo bhUtvA gacchanti tadA sAdhAraNagatyA sUryebhyaH zIghragataya eva bhavanti sUtravAkyaprAmANyAt / nakSatrebhyastArAH zIghragataya ityapi sUtraprAmANyAd bodhyam / uktaJca candrasUryanakSatragativiSaye "caMdehi sigdhayarA sUrA surehiM hoti nakkhattA / aNiyaya gaiya patthANA havaMtiA sesA gahA savve // 1 // aTThArasa, paNatIse bhAgasae gacchai muhutteNa / nakkhattaM caMdo puNa, sattarasa sae u aDasaTTe // 2 // aTThArasa bhAgasae, tIse gacchai racI muhutteNaM / nakkhatta sIma chedo, so ceva ihaMpi nAyavco // 3 // chAyA-candrebhyaH zIghratarA sUryAH sUryebhyo bhavanti nakSatrANi / aniyatagatiprasthAnAH bhavanti zeSA grahAH sarve // 1 // aSTAdaza paJcatriMzAni bhAgazatAni gacchati muhartena / nakSatraM candraH punaH saptadazazatAni tu aSTaSaSTAni // 2 / / aSTAdazabhAgazatAni triMzAni gacchati ravirmuhartena / nakSatrasImAchedaH saeva ihApi jJAtavyaH // 3 // iti / atra pUrva nakSatraprarUpaNA -kRtA'to nakSatragatipariNAme yaH sImA chedaH aSTAnavati zatAdhika zatasahasrarUpaH kathitaH sa eva ihApi candra sUryagati parimANe'pi jJAtavyaH, pUrvoktacchedarAzinA candra sUryagati bhAgA api pravibhaktA iti bhAvArthaH / sU0 // 1 // Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 candraprAptistre maNDalakAla parimANa-muhUrtagatiparimANakoSTakam 109800 ekasminU yuge candrAdayaH, eka smin | ekasmin paripUrNe maDale nAmAni epA bhAgAnA madhyAt kati maNDalAni pari | yugearddha | arthAt arddha maNDala candrADhaya kati bhAgAn | pUrayanti paripUrNAni | maNDalAni / dvaye candrAdInA kati gacchanti kati bhavanti | samayA bhavanti, 1768 | dinAni muhurtAH mu. bhA. kurvati, 884 1768 - - sUrya | 1830 1 5' | 1830 | 2 | 1 | 221 nakSatram | 1835 / 17 // | 1835 | 1 | 25 / 307 - tadevaM pUrva candrAdInAM gati ruktA, sAmpratamuktasvarUpameva candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAgavipayaM vizeSa nirdhArayati-'tA jayANaM caMde' ityAdi / mUlam-jayANaM caMdaM gai samAvaNaM sUre gai samAvaNNe bhavai se NaM gai mAyAe kevaiyaM visesei ? vAvadvibhAge visesei| tA jayANaM caMdaM gai samAvaNNaM Nakkhatte gai samAvaNNe bhavai se NaM gaimAyAe kevaiyaM viseMsei ? tA sattahi bhAge visesei / tA jayA NaM sUraM gada samAvaNNaM Nakkhatte gaisamAvaNNe bhavaDa se NaM gaDamAyAe kevaiyaM visesei / tA paMcabhAge visesei / tA jayANaM caMdaM gaisamAvaNaM abhIINakhatte gaisamAvaNNe purasthimAe bhAgAe samAsAei purasthimAe bhAgAe samAsAittA Nava muhutte sattAvosa ca sattaTibhAge muhuttassa caMdeNa saddhi joyaM joei joyaM joittA joyaM aNupariyaTTai, joyaM aNupariyahitA vippajahaDa, vigaya joI yAvi bhavai / tA jayANaM caMdaM gaisamAvaNNaM savaNe Nakhatte gaisamAvaNNe purathimAe bhAgAe samAsAei, pura0 samAsAittA tIsaM muhutte caMdeNa saddhiM joyaM joei joyaM joittA aNupariyaTTaDa aNupariyaTTittA vippajahai vigayajoI bhavai / evaM epaNa abhilAveNaM NeyavyaM paNNarasamuhuttAI, tIsaM muhuttAiM, paNayAlI samuhattAI [jamsa jAI muhattAI tassa tAI] bhANiyavvAiM jAva uttarAsADhA / tA jayANaM caMdaM gai samAvaNaM gahe gahasamAvaNNe purasthimAe bhAgAe samAsAeTa, pura0 samAsAittA nadeNa saddhi joyaM joei, joittA.joyaMaNupariyaTTai, aNupariyaTTittA vippajahaDa, vigayajoI yAvi bhavaDa / tA jayANaM mUriyaM gaisamAvaNNa abhIINakkhatte gaisamAvaNNe purathimAe bhAgAe samAmAei, samAsAittA cattAri ahoratte chanca muhutte mUrigaNa saddhiM joyaM joei joyaM jATattA joyaM aNupariyaTTai, aNupariyaTTittA vippajahara vigaya joI yAvi bhavai / Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA prA.15. sa.2 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAganirUpaNam 603 evaM ahorattA cha ekkavIsaM muhuttA ya, terasa ahorattA vArasa muhuttAya vIsa ahorattA,tiNNi muhuttA ya savve [jassaje tassa te] bhaNiyavvA jAva jayANaM sUriyaM gaisamAvaNaM uttarA sADhANakkhatta gaisamAvaNe puratthimAe bhAgAe samAsAeMi samAsAIttA vIsaM ahoratte tiNNi ya muhutte sUrieNa saddhi joyaM joei joittA joyaM aNupariyaTTai, aNupariyaTTittA vippajahai vigayajoI yAvi bhavai / tA jayANa sariyaM gaisamAvaNNaM. gahe gaisamaviNe puratthimAe bhAgAe samAsAei, samAsAittA sUrieNa saddhiM joyaM joei, joyaM joittA joyaM aNupariyaTii, aNupariyaTTittA vippajahai vigayajoI yAvi bhavai // sUtra // 2 // ... chAyA-tAvat yadA khalu candra gatisamApannaM sUryaH gatisamApanno bhavati sa khala gatimAtrayA kiyatkaM vizeSayati ' dvApaSTi bhAgAn vizeSayati / tAvat yadA khalu candra gatisamApannaM nakSatraM gatisamApannaM bhavati tat khalu gatimAtrayA kiyatkaM vizeSayati ? tAvat saptapaSTibhAgAn vizepayati / tAvat yadA khalu sUrya gatisamApannaM nakSatra gatisamApannaM bhavati sa khalu gatimAtrayA kiyatkaM vizepayati ? tAvat paJca bhAgAn vishessyti| tAvat yadA khalu candraM gatisamApanna arbhAijannakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samAsAdaryAta, paurastyAd bhAgAt samAsAdya navamuhAn saptaviMzatiM ca saptarSApTabhAgAn muhartasya candreNa sArddha yoga yunakti, yogaM yuktvA yoga parivattayati, yoga parivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhavati / tAvat yadA khalu candraM gatisamApannaM zravaNo nakSatra gatisamApanna paurastyAda bhAgAt samAsAdayati paura0 samAsAdya trizataM muhartAn candreNa sAI yoga yunakti, yoga yuktyA anuparivartayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhati / evam patenAbhilApena jJAtavyaM paJcadaza muhartAn trizataM muhUrtAn paJcacatvArizanmahattAn [yasya ye muhartA tasyate] bhaNitavyAH yAvat uttarApADhA tAvat yadA khala candraM gatisamApana grahaH gatisamApannaH paurastyAd bhAgAt samAsAdayati, paura0 samAsAdya candreNa sArddha yogaM yunakti, yukvA yogam anuparivartayati anuparivartya viprajahAti, vigata yogI cApi bhavati / tAvat yadA khalu sUrya gatisamApannam abhijinnakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samAsAdayata, samAsAdya caturaH ahorAtrAn paT ca muhartAn sUryeNa sArddha yoga yunakti, yogaM yuktvA yogam anuparivartayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhavati / evam ahorAtrAn SaT ekaviMzatiM muhUrttAzca, trayodarza ahorAtrAn dvAdaza muhartAzca vizatim ahorAtrAn trIn muhartAzca sarve [yasya ye tasya te] bhaNitavyAH yAvat yadA khalu sUryaM gatisamApannam uttarASADhAnakSatraM gatisamApannaM paurastyAd bhAgAt samA. sAdayati, samAsAdya viMzatimahorAtrAn trIzcamuhUrtAn sUryeNa sAddhaM yoga yunakti, yuphtvA yogamanupagvirttayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhvti.| tAvat yadA khalu sUrya gatisamApanna grahaH gati samApannaH paurastyAd bhAgAt samAsAdayati, samAsAdya sUryeNa sArddha yoga yunakti, yoga yuktvA yogamanuparivartayati, anuparivartya viprajahAti vigatayogI cApi bhavati / sUtra // 2 / / vyAkhyA- 'tA jayA gaM' iti tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'caMda gaisamAvaNNaH candraM gatisamApannaM gatiprAptamapekSya 'sUrie' sUryaH 'gaisamAvaNNe bhavai' gatisamApanno bhavati Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 candraprAptistre vivakSitagatiprApto bhavati-pratimuhUrta candragatimapekSya yadA sUryagatizcintyate iti bhAvaH tathA 'seNaM' sa khalu sUrya 'gaimAyAe' gatimAtrayA eka muhUrtagatiparimANena 'kevaiya' kiyatkaM kiyato bhAgAn 'visesei' vizeSayati 1 ayaM bhAvaH-ekena muhartena candrAkrAntebhyo bhAgebhyaH kiyato'dhikAn bhAgAn sUrya AkrAmatIti praznaH / bhagavAnAha-vAvadvibhAge visesei dvApaSTibhAgAn vizeSayati, kathamityAha-candra ekena muhUrtena aSTapaSTayadhikAni saptadaza bhAgazatAni (1768) gacchati, sUryazca triMzadadhikAni aSTadazazatAni (1830) gacchati tato bhavati candrAt sUryasya dvApaSTibhAgapramito gativipayo vizeSa iti / - __atha candramapekSya nakSatragativipayaM sUtramAha 'tA jayA gaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'caMda gaisamAvaNNa' candra gati samApannamapekSya 'nakkhatte nakSatraM 'gaisamAvaNNe bhavaI' gatisamApannaM bhavati pratimuhUrta candragatimapekSya yadA nakSatragatirvicAryate tadA se the' tat khala nakSatraM 'ga.mAyAe' gatimAtrayA gatipramANena 'kevaiyaM visesei' kiyatkaM kiyato bhAgAn vizeSayati candragatiparimANAn nakSatragati kiyatI vizeSAdhikA bhavatItibhAvaH gagavAnAha-'tA' tAvat 'sattaTTi bhAge visesei' saptapaSTibhAgAn vizeSayati-candrAkrantagatibhAgaparimANAt nakSatragatibhAgaparimANa saptapaSTibhAgapramitamadhikaM bhavatoti bhAvaH / tathAhi-nakSatraM yad ekena muhUrtena paJca triMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1835) gacchati, candraratu aSTapaSTayadhikAni saptadazabhAgazatAnyeva (1768) gacchatIti, tataH saMpadhate candranakSatrayoH saptapaSTibhAgakRto vizeSa iti / atha sUryamapekSya nakSatragatiparimANaM cintyate-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sariyaM gaisamAvaNaM' sUrya gatisamApannamapekSya 'Nakkhatte gai samANNe mavaI' nakSatraM gatisamApannaM bhavati 'se NaM' tataH khalu nakSatraM 'gaimAyAe' gatimAtrayA gati - parimANena 'kevaiyaM kriyatkaM kiyato bhAgAn 'visesei' vizeSayati sUryagatibhAgAnapekSya nakSatragatibhAgAH kiMyanto'dhikA bhavantIti bhAvaH ? bhagavAnAha-'tA' paMcabhAge visesei tAvat paJcabhAgAn vizepayati sUryAkrAntagatibhAgebhyo nakSatrAkAntagatibhAgAH paJca adhikA bhavantIni bhAvaH / kamityAha sUrya ekena muhUrtena triMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1830) gacchati, nakSatraM ca paJcatriMzadadhikAni aSTAdazabhAgazatAni (1835) gaccha'tIti bhavati tayoH parasparaM paJcabhAgAtmako vizeSa iti / atha candreNa sahAmijinnakSatrasya yogamAha-'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khala 'cadaM gaisamAvaNNa' candraM gatisamApannamapezya 'abhiI Nakkhatte' abhijinnakSatraM 'gaDayamAvaNNe' ganimamApannaM bhavati tadA 'purasthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt, prathamato'bhininnakSatraM candraM 'samAsAeI' samAsAdayani, 'samAsAittA' samAsAH ca 'Nava Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA 15 sU.2 candrasUryanakSAtraNAM parasparaM maNDalabhAga nirUpaNam 605 muhutte' navamuhUrtAn 'muhattassa' ekasya ca muhUrtasya 'sattAvIsaM ca sattadvibhAge' saptaviMzati ca saptapaSTibhAgAn yAvat 'caMdeNa saddhiM' candreNa sArddha 'joyaM joei' yogaM yunakti-karoti / asya bhAvanA prAgeva kRtA / etAvatkAlaM 'joyaM joyattA' yogaM yuktvA yogaM kRtvA paryantasamaye 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivartayati tato nivartya zravaNa nakSatrasya yogaM samarpayatIti bhAvaH / 'joya aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya 'vippajahAI' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, etAvadeva 'na kintu 'vigayajoI yAvi bhavai' vigatayogi cApi bhavati tadA abhijinnakSatraM candrayogarahitaM bhavatItibhAvaH 'tA jayANaM' ityAdinA zravaNena saha candrasya yogamAha-'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khala 'caMdaM gai samAvaNNaM' candraM gatisamApannamapekSya 'savaNe Nakkhatte' zravaNanakSatraM 'gai samAvaNNe' gatisamApanna gatiprAptaM sat prathamataH 'purathimAe bhAgAe' paurastyAd pUrvabhAgena candraM 'samAsAei' samAsAdayati prApnoti 'samAsAettA' candra samAsAdya tatra candreNa saha tIsaM mahatte' triMzataM muhUrtAn zravaNasya samakSetratvena triMzanmuhUrtAtmikatvAt triMzanmuhUrtaparyantaM'caMdeNa saddhiM joyaM joei' candreNa sArddha yogaM yunakti-karoti 'joyaM joittA' triMzanmuhUrtAn yAvat yogaM kRtvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivartayati zravaNanakSatraM candrAtparAvartate 'joyaM aNu pariyaTTittA' yogamanuparivayaM zravaNanakSatraM candreNa saha yogaM vimucya 'vippajahAi' viprajahati candraM tyajati, etAvadeva na tadA zravaNanakSatraM 'vigayajoI yAvi bhavai' vigatayogi-candrayogarahitaM cApi bhavati dhaniSThAnakSatraraya candrayogaM samarpayatItibhAvaH / athAgre'tidezamAha 'evaM' ityAdi, 'evaM' evam pUrvapradarzitavidhivat 'eeNaM abhilAveNaM' etena pUrvapradarzitena abhilApena sUtrAlApakena 'NeyavvaM' jJAtavyam / nakSatrANi muhUrtAnAzritya triprakArakANi santIti yAni nakSatrANi yAvanmuhUrtAtmakAni tepA tAvanmuhUrtAtmako yogo vAcyaH, tathAhi-'paNNarasa muhuttAI' paJcadazamuhUrttAtmakAni zatabhiSaga-bharaNyAdrI-'zleSA svAti-jyeSThAkhyAni par3a nakSatrANi, epAM paJcadazamuhUttatmiko yogazcandreNa saha vAcyaH / 'tIsai muhuttAI' yAni ca triMzanmuhUrttAtmakAni-zravaNa-dhaniSThA-pUrvabhAdrapadA-revatyAzvini kRttikA-mRgazIrSa-puSya maghA-pUrvaphAlgunI-hasta-citrA-'nurAdhA-mUla-pUrvASADhAkhyAni paJcadaza nakSatrANi, teSAM trizanmuhUrtAtmako yogazcandreNa, saha vAcyaH / tathA 'paNayAlIsamuhuttAI' paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakAni-uttarAbhAdrapadA-rohiNi-punarvasU-ttarAphAlgunI -vizAkho-ttarASADhAkhyAni SaD nakSatrANi eSAM paJca catvAriMzanmuhUrtAtmako yogazcandraNa saha vAcyaH / tatrAbhijicchvaNayoryogamuhUrtAH pUrva sUtre eva pradarzitAH / evaM sarvANyapi nakSatrANi krameNa 'bhANiyabvAI' Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 candraprAptisUtre bhaNitavyAni, AlApakaprakArastu sugamatvAt svayamUhanIya iti / kiyatparyantamityAha 'jAva uttarAsADhA' yAvat uttarASADhAnakSatraM tAvad bhaNitavyAnIti / / ___ atha grahamadhikRtya yogavicAraH kriyate- 'tA' 'jayA NaM' ityAdi 'tA' tAvat, 'jayA NaM' yadA khalu 'caMda gaisamAvaNaM' candraM gatisamApannamapekSya 'gahe' grahaH 'gai samAvaNNe' gatisamApanno bhavati tadA sa grahaH 'purasthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt pUrvabhAgena prathamatazcandraM 'samAsAei' samAsAdayati 'samAsAittA' samAsAdya ca 'caMdeNaM saddhiM' candraNa sAI joyaM joei' yathA sambhavaM yogaM yunakti 'joya joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI' yogamanuparivartayati candrayogAt parAvarttate 'aNupariyahittA' anuparivartya 'vippajahAI' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, kiMbahunA 'vigaya joI yAvi bhavai' vigatayogI yogarahitazcApi bhavati 2 / atha sUryamadhikRtya nakSatrayogo vicAryate -'tA jayANaM sUriyaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayANaM' yadA khalu 'sUriyaM' sUrya 'gaisamAvaNaM' gatimamApannamapekSya 'abhIINakkhatte' abhijinnakSatraM 'gaisamAvaNNe' gatisamApannaM bhavati tadA tadAbhijinnakSatra prathamataH 'purasthimAebhAgAe' paurastyAd bhAgAt pUrvabhAgataH sUrya 'samAsAeI' samAsAdayati prApnoti 'samAsAittA' samAsAdya 'cattAri ahoratte' caturaH paripUrNAn ahorAtrAn pazcamasya cAhorAtrasya 'chaccamuhutte paT muharttAn yAvat 'mUrieNa saddhi' sUryeNa sAthai 'joyaM joei' yogaM yunakti etAvatpramANakAlaparyantaM sUryeNa sArddhamabhijinnakSatraM cAraM caratItibhAvaH 'joyaM joittA' yogaM yuktvA paNmuhUrtAdhikacaturahorAtraparyantaM sUryeNa sAI sthitvA'ntimasamaye 'joyaM aNupariyaTTai' yogamanuparivarttayati sUryayogAt parAvarttate 'joyaM aNupariyaTTittA' yogamanuparivartya zravaNanakSatrasya yogaM samarpya 'vippajahAda' viprajahAti svena saha yogaM parityajati, etAvadeva na 'vigayajoIyAvi bhavaI' vigatayogi yogarahita cApi bhavati / 'evaM' evam anena prakAreNa yasya yAvanto'horAtrAdikAstAvanto'tra vAcyAH tathAhi-'ahorattA cha ekkavIsaM muhuttAya' ahorAtrAH SaT eka viMzatizca muhUrtA candrayogamapekSya paJcadazamuharttAtmakAnAM zatabhipaga-bharaNyAH 'zlepA svAtijyeSThAtyAnAM paNNAM nakSatrANAM vAcyAH 'terasa ahorattA vArasamuhuttAya' trayodazAhorAtrA dvAdazamuhartAzca triMzanmuhurtAtmakAnAM zravaNa-dhaniSThA-pUrvabhAdrapadA-revatyazvinI-kRttikA-mRgazIrSa-puSyamaghA-pUrva phAlgunI-hasta-citrA-'nurAdhA-mUla-pUrvApADhAkhyAnAM paJcadazAnAM nakSatrANA vAcyAH / 'vIma ahorattA niNNimuhunAya' viMzatirahorAtrAH trayo muhUrtAzca paJcacatvAriMzanmuhUrtAtmakAnAm - uttarAbhAdrapadA-rohiNI-punarvasU-ttarAphAlgunI vizAkhottarASADhAkhyAnA paNNAM nakSatrANAM vAcyAH / abhijitastu ahogAtrAdikAH pUrvasUtre eva kathitAH / evaM 'savve bhANiyavyA' sarvANi nakSatrANi sUryayogamAzritya krameNa bhaNitatryAni 'jAva' yAvat yAvatpadena uttarApADhAparyantAni / tatrottarA Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.15 sU.2 candrasUryanakSatrANAM parasparaM maNDalabhAga nirUpaNam 607 pADhAnakSatrAbhilApaM sUtrakAraH sAkSAt pradarzayati - 'tA jayANaM sUriya' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'sUriyaM' sUrya 'gai samAvaNNA gatisamApannamapekSya 'uttarAsADhANakkhatte uttarApADhAnakSatraM 'gaisamAvaNNe' gatisamApannaM bhavati tadA 'puratthimAe bhAgAe' paurastyAd bhAgAt uttarASADhAnakSatraM candraM 'samAsAei' samAsAdayati, 'samAsAittA' samAsAdya 'vIsaM ahoratte' viMzatimahorAtrAn ekaviMzatitamasya cAhorAtrasya 'tiNNiyamuhutte' trIn muhUrtAn yAvat 'marieNa saddhiM joyaM joei' sUryeNa sArddha yogaM yunakti, 'joyaM joittA' yogaM yuktvA 'joyaM aNupariyaTTaI yogamanuparivarttayati 'joyaM aNupariyahittA' yogamanuparivartya 'vippajahAI' viprajahAti sUrya parityajati, kiMbahunA 'vigayajoI yAvi bhavai' vigatayogi cApi bhavati yogarahitaM bhavati / atha sUryeNa saha grahayogavicAraH kriyate-'tA jayA NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'jayA Na' yadA khalu 'sariyaM gaisamAvaNaM' sUrya gati samApannamapekSya 'gahe gaIsamAvaNNe' graho gati samApanno bhavati tadA' puratthimAe bhAgAe samAsAei' paurastyAd bhAgAt sUrya samAsAdayati, samAsAdya yogaM yuktvA'nuparivartya ca viprajahAti sUrya tyajati vigatayogI cApi bhavatIti spaSTam / sU0 // 2 // pUrvaM candrasUryAbhyAM saha nakSatragrahayogo'bhihitaH sAmprataM candrAdayo nAkSatramAsena kati - kati maNDalAni carantIti pratipAdayitumAha- 'tA NakkhatteNa mAseNaM ityAdi / * mUlam-'tA NakkhatteNaM mAseNa caMde kai maMDalAI carai ? tA terasa maNDalAI . carai, terasa ya sattadvibhAge maMDalassa / tA NakkhatteNa mAseNaM sarie kai maMDalAI carai ? {tA terasa maMDalAI carai, coyAlIsaM ca sattadvibhAge maMDalassa / tA NakkhatteNaM mAseNaM 'Nakkhatte kaImaMDalAI carai ? tA terasa maMDalAI carai, addha chIyAlIsaM ca sattadvibhAge maMDalassa / tA caMdeNaM mAseNa caMde kai maMDalAI carai ! tA coisa caubhAgAiM maMDalAI carai egaM ca cauvvIsasayabhAgaM maMDalassa / tA caMdeNaM surie kai maMDalAI carai ? tA . paNNarasacaubhAgUNAI maMDalAiM carai, egaM cauvvIsa sayabhAga maMDalassa / tA caMdeNaM -mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAiM carai ! tA paNNarasa caubbhAgUNAI maMDalAiM carai chacca 'cauccIsasayabhAge maMDalassa / tA uuNA mAseNaM caMdekaimaMDalAiM carai ! tA coisa maMDalAI carai, tIsaM ca egaTTi bhAge maMDalassa / tA uuNA mAseNaM surie kaimaMDalAI carai ! tA paNNarasa maMDalAI carai / tA uuNA mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai ! tA paNNarasamaMDalAiM carai, paMcaya vAvIsasayabhAge maMDalassa / tA AicceNaM mAseNaM caMde kai maMDalAI carai / tA coisa maMDalAI carai, ekkArasa paNNarasa ya bhAge maMDalassa / Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 . candraprApti tA ADacceNaM mAseNaM surie kai maMDalAI carai / tA paNNarasa cauvbhAgAhiyAI maMDalAI carai / tA AicceNaM mAseNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai / tA paNNarasa caubhAgAhiyAI maMDalAI paMca ya vIsasayabhAge maMDalassa carai / tA abhivaDDhieNaM mAseNaM surie kaI maMDalAI carai / nA molApa maMDalAI caraI, 'tihi bhAgehiM UNagAI dohi aDayAlehi saehi maMDalaM chitA / tA abhivaDhieNaM mAseNaM Nakkhatte kaDa maMDalAI carai / tA solasa maMDalAI carai sItAlosehi bhAgehiM ahiyAI codasahi aTThAsIehi maMDalaM chettA / su0 // 3 // chAga-tAvat nAkSatreNa mAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati trayodaza saptapaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat nAkSatreNa mAsena sUryaH phati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati, catuzcatvAriMzataM ca saptapaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat nAkSatreNa mAsena nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat trayodaza maNDalAni carati, arddha pada catvAriMzataM ca saptapaSTibhAgAn maNDalasya / tAvat cA. ndreNa mAsena candraH kati maNDalAni carati ? caturdaza caturbhAgAni maNDalAni carati eka ca caturvizazatabhAgaM maNDalasya / tAvat cAndreNa mAseNa sUrya. kati maNDalAni carati? tAvat paJcadaza caturbhAgonAni carati, ekaMca caturvizazatabhAgaM maNDalasya / tAvat cAnTeNa mAsena nakSatra kati maNDalAni carati 1 tAvat paJcadaza caturbhAgonAni maNDalAni carati pada ca caturvizazatabhAgAn maNDalasya / tAvat RtunA mAsena candraH kati maNDalAni carati 1 tAvat caturdaza maNDalAni carati, trizataM ca ekaSaSTi bhAgAn maNDalasya tAvat RtunA mAsena sUryaH kati maNDalAni carati 1. tAvat paJcadaza maNDalAni carati / nAvat RtunA mAsena nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza maNDalAni carati paJca ca dvAviMzati bhAgAn maNDalasya / tAvat Adityena mAsena candraH kati maNDalAni carati ? tApat caturdaza maNDalAni carati, ekAdaza ca paJcadazabhAgAn maNDalasya / tAvat Adityena mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni carati / tAvat Adityena mAsena nakSatraM kati maNDalAni carati ? tAvat paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni paJca ca vizazatabhAgAn maNDalasya carati / tAvat abhivaddhitena mAsena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat patradaza maNDalAni yazIti paDazotizatabhAgAn maNDalasya carati / tAvat abhivaddhitena mAsena sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat poDaza maNDalAni carati trimiAMgarUnakAni dvAbhyAm aSTa catvAriMzAbhyAM zatAbhyAM maNDalaM chittvA / tAvat abhivaddhitena mAsena nakSatra kati maNDalAni carati 1 tAvan poDaza maNDalAni carati, saptacatvAriMzatA bhAgairadhikAni caturdazabhiH adhAzItaiH zatermaNDalaM chittvA // sUtra // 3 // / vyAkhyA- 'tA NakkhatteNaM' iti 'tA' tAvat 'NakkhatteNaM 'mAseNaM nakSatreNa nakSatramambandhinA mAsena 'caMde' candraH 'kaDa maMDalAI caraha' kati maNDalAni carati kati maNDaleSu cAraM carati / bhagavAnAha- 'tA terasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'tarasamaMDalAI' trayodaza maNDa Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA. prA.15 sa. 3 candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam "69 lAni tathA 'maMDalassa' caturdazasya maNDalasya 'terasa ya sattadvibhAge' trayodaza ca saptaSaSTi' bhogAn (1313) 'carai' carati etat kathamavasIyate ? tatrAha ekasmin yuge saptaSaSTi nakSatramAsA bhavanti, candrasya ca caturazItyadhikAni aSTazatAni (884) maNDalAni bhavantitato yAvatAM mAsAnAM maNDalAni jJAtumicchet tAvadbhirmAsaizcaturazItyadhikAni aSTazatAni guNayitvA saptaSaSTayA bhAMgo hiyate, bhAgaharaNena yallabhyate tat maNDalaparimANamAyAti / 'atratuM' prathamamAsasya maNDalAni jJAtumicchA, tataekakamAzritya trairAzikaM kriyate, tathAhi-yedi saptaSaSTyA nakSatra mAsaizcaturazotyadhikAni aSTau zatAni maNDalAni labhyante, tadA ekena nakSatramArsena. kati maNDalAni labhyante, rAzitraya sthApanA 1674884 / 1 / tato'ntyena rAzinA ekakarUpeNa:madhyarAzirguNyate jAtastAvAneva (884) asya saptapaSTayA bhAgo haraNIyaH, hRte ca bhAge', labdhAni trayodaza maNDalAni, zeSAstrayodaza sthitAH, te ca saptaSaSTibhAgAH, tata AgatamtrayodazamaNDalAni, caturdazasya maNDalasya trayodaza saptapaSTi bhAgAH (1312) atha gautamaH sUryavipaye praznaM karoti- 'tA NakkhattaNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'NakkhattaNa mAseNaM' ekenaM nAkSetreNa mAsena 'mUrie' sUryaH 'kaI maMDalAI carai' kati maNDalAni carati ? evaM gautamena pRSThe-" bhagavAnAha- 'to terasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'terasa maMDalAI' trayodaza maNDalAni 'maMDalassa'.', caturdazasya maNDalasya 'coyAlIsaM 'caM sattaTibhIge' catuzcatvAriMzataM ca saptapaSTibhAgAnaM . (' 1314 ) 'carai' carati / etadapi gaNitena labhyate, tathAhi-ekasmin yuge nakSatramAsAH saptarSaSTiriti pUrvamuktameva / ekasmin yuge sUryasya paJcadazottarANi navazatAni maNDalAni bhavanti, sUrya etAvatsu maNDaleSu yuge cAraM carati, atrApi trairAzikaM kriyate tathAhi-yadisaptaSaSTyA nAkSatra mAsaiH paJcadazottarANi navazatAni maNDalAni labhyante tadA ekenaM nAkSatramAsena kati maNDalAni labhyante ? tatasvairAzikaM sthaapyte-67|915|1| kSetrApi pUrvokta evaM vidhiH kriyateM antyena rAzinA madhyo zazirguNito jAtastAvaneva (915) tataH saptaSaSTayA bhAgo hiyateM, labdhAni trayodaza maNDalAni zeSAzcatuzcatvAriMzatasthitAH, te ca saptaSaSTibhAMgA ityAgatam-trayodaza maNDalAni, caturdazasya maNDalasya ca catuzcatvAriMzatasaptaSaSTi bhAgAH (13/44) iti / .. . atha nakSatramAse nakSatrasya maNDalAni pRcchati-'tA NakkhatteNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'NavattaNa mAseNaM' ekena nAkSatreNa mAsena 'Nakkhane' nakSatraM 'kai maMDalAI caraI' kati: . '67 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptirale maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA terasa' ityAdi 'tA' tAvat 'terasa maMDalAI trayodaza maNDalAni 'addha chIyAlIsaM ca sattavibhAge maMDalassa' caturdazasya arddhana sahitAn SaTcatvAriMzataM saptapaSTibhAgAn (1361) 'carai' carati / kathamiti pradarzyate- nakSatramAsA yuga sambandhi naH saptapaSTireva, nakSatramaNDalAni caismin yuge arddhana sahitAni saptadazottarANi nava zatAni (917 // ) bhavanti tatastrairAzika kriyate yadi saptaSaSTayA nAkSAtramAsaiH sArdAni saptadazottarANi navazatAni (917 // ) nakSatramaNDalAnAM labhyante tadA ekena nAkSatramAsena kati maNDalAni lamyante ? rAzi trayasthApanA ((67 / 917||-1) atrApyantyena rAzinA madhye rAzau guNite' nAtastAvAneva (917||) tataH saptapaSTayA bhAgaharaNaM kriyate, labdhAni trayodaza maNDalAni zepAH sthitA sArdhAH paT catvAriMzat , te ca saptaSaSTibhAgAstata Agatam- trayodaza maNDalAnicaturdazasya maNDalasya sArdA SaT catvAriMzat saptapaSTibhAgAH (13-46) iti / atha candramAsa madhikRtya candrAdInAM maNDalAni pradarzyate-'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNaM mAsegaM' cAndreNa mAsena 'caMde' candraH 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni carati / bhagavAnAha-'tA codasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'coisa' caubhAgAiM maMDalAI caturdaza , caturbhAgAni caturthabhAgena ekatriMgadrUpeNa sahitAni maNDalAni, 'maMDalassa' ekasya maNDalasya-,' 'pagaM ca cauvIsasayabhAga' ekaM caturvizatabhAgam, ayaM bhAvaH-paripUrNAni caturdaza maNDalAni :paJcadazasya ca maNDalasya caturbhAga-caturvi zatyadhikazata satkameka triMzadbhAgapramANam , eka ca, caturvizatyadhikazatasya bhAgaM dvAtriMzataM paJcadazasya maNDalasya caturviMzatyadhikazatabhAgAn 'carai' carati, kathamityAha-ekasmin yuge dvApaTizcandramAsA bhavanti, ekasmin mAse parvadvayamiti catu" viMzatyadhikaM gataM (124) parvagAmekasmin yuge bhavati / candramaNDalAni ca caturazItyadhikAni ra aSTau zatAni (884) bhavanti parvadvayaviSayA cAtra pRcchA tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi : caturviMzatyadhikena parvagatena caturazItyadhikAni bhaSTau zatAni maNDalAni labhyante tata. parvadvayena kati maNDalAni labhyante ! gshitrysthaapnaa-1241884aa| matrAntyena dvikalakSaNena rAzinA macyo rAzi. (884) guNyate, jAtAni aSTapaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768), epAmA-' parAzinA caturvizatyadhikazata-(124) rUpeNa bhAgo hyite, labdhAni caturdaza maNDalAni, .. zeSA dvAtriMgaditi paJcadazasya maNDalasya dvAtriMzat caturvizatyadhika zatabhAgA (1439.) iti / atha candramAmena sUryacAramAha 'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNaM mAseNaM' .. ekena cAnNa mAsaiNa 'sarie' sUryaH 'kada maMDalAI caraI' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 15sU.3 candrAdInAMnAkSatramAsa caraNanirUpaNam 611 'tA' tAvat paNNarasa caubhAgRNAI maMDalAI' caturbhAgonAni paJcadaza maNDalAni carati / ayaM bhAvaH-ekasya maNDalasya caturvizatyadhikazatabhAgarUpasya caturtho bhAga ekatriMzadrUpastena' unAni paJcadaza maNDalAni, paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya maNDalasya ca trayobhAgadhaturviMzatyadhikazatasatkAH trinavatirUpAH (14.93 ) etatpramitAn , punazca, 'egaM ca cau-, vIsasayabhArga' ekaM ca caturviMzatizatabhAgaM caturdazatamadhyAda 'egaM bhAga' ekaM bhAga ceti caturnavati bhAgasahitAni caturdazamaNDalAni ( 14 14. ) 'caraha' carati tathAhiekasmin yuge cartu viMzatyadhika parvazataM bhavati sUryamaNDalAni ca paJcadazAdhikAni navazatAni (915) bhavanti parvadvayaviSayA ca pRcchA tatastrairAzikaM kriyate yadi cartuviMzatyadhikena parvazatena paJcadazottaranavazatamaNDalAni labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA 124 / 915 / 2 / atrApi pUrvokta eva vidhiH kriyate-antyena rAzinA madhyarAzi guNayitvA AdharAzinA bhAgaharaNaM kartavyam, tena labhyante caturdaza maNDalAni paJcadazasya ca maNDalasya caturnavatizcaturvizatyadhikazatabhAgAH (144.) iti / - atha candramAsena nakSatracAraH pradarzyate-'tA caMdeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdeNaM mAseNaM' cAndreNa mAsena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaimaMDalAI carai' katimaNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa caubhAgUNAI maMDalAI' pazcadarza caturbhAgonAni maNDa- .. lAni maNDalasya caturthabhAgena ekatriMzadbhAgarUpeNa nyUnAni paJcadaza maNDalAni, ayaM bhAvaH-, paripUrNAni caturdazamaNDAni tathA paJcadazasya ca maNDalasya caturviMzatyadhikazatabhAgasatkabhAga- . trayaM trinavati bhAgarUpaMca (14-13. tathA 'chacca caThavIsasayabhAge' SaT caturvizatizata 9 : satkabhAgAn caturviMzatizatabhAgeSu SaT bhAgAn 'maMDalassa' ekasya maNDalasya (14-99 :, 124 'caraI' carati / tahAhi-ekasmin yuge candramAsA dvApaSTi riti caturvizatyadhikazataM parvaNAM bhavati, nakSatramaNDalAni ca ekasmin yuge sArddha saptadazAdhikAni navazatasaMkhyakAni (917 // )bhavanti teSAmarddhamaNDalAni paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1835)bhavanti parvadvayaviSayA pRccheti trairAzikaM kriyate-yadi / caturvizatyadhikena parvazatena paJcatriMzadadhikAni Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara candrazatisUtre aSTAdaza zatAni ardvamaNDalAnAM labhyante tadA dvAbhyAM parvabhyAM kati maNDalAni labhyante !" rAzitrayasthApanA 124 / 1935 / 2 / tato'ntyena rAzinA dvikarUpeNa madhyarAzerguNaneM jAyante, saptatyadhikAni SaT trigacchatAni (3670 ) eSAmAdya rAzinA caturviMzatyadhikazatarUpeNa bhAge hRte labdhA ekonatriMzat (29) zeSAstiSThanti caturasaptati bhAgAH (74) / idaM cA gartamarddha maNDalAnAM parimANam, dvAbhyAmarddha maNDalAbhyAmekaM paripUrNa maNDalaM nAyate tato'nayorlabdhazeSarUpayoH : rAzyo dvAbhyAM bhAgo haraNIyaH athavA'nayorarddha kriyate dvayamapi samAna phalaM bhavati, tathAhi ekonatriMzato. dvAbhyAM bhAge hRte dhAni caturdaza maNDalAni zeSamekamityasya caturvi-zatyadhika bhAgakaraNArthaM caturviMzatyadhikazatena ekakaM guNyate jAtaM caturviMzatyadhikaM zatam (124) tacca pUrvaM zeSI bhUtacatuH saptatau prakSipyante jAtam aSTanavatyadhikaM zatam, (198) asya dvAbhyAM : bhAgo hriyate labdhA nava navatiH (99) tata Agatam paripUrNAni caturdaza maNDalAni paJcadazasya, -- ca* maNDalasya navanavati caturviMzatyadhikazatabhAgAH (14 124) iti / - atha RtumAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalanirUpaNA kriyate 'uuNA mAseNaM' ityAdi 'uuNA mAseNaM' RtusambandhinA mAsena karmamAsenetyarthaH 'caMde' candraH 'kaimaMDalAI caraI', kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha - 'tA codasa' ityAdi 'tA' tAvat codasamaMDalAI' catudeza maNDalAni paripUrNAni 'maMDalassa' paJcadazasya ca maNDalasya 'tIsaM ca egadvibhAge' trizataM yo 30 Ps ca ekaSaSTi bhAgAn ( 14 ) 'carai' carati / kathamityAha - ekasmin yuge eka SaSTiH / 61 RtumAsA iti karmamAsA bhavanti, candrazcaikasmin yuge caturazItyadhikASTazatamaNDAni caratIti rAgikaM kriyate, tathAhi yadi eka paSTyA karmamAsaizcaturazItyadhikAni aSTamaNDalazatAni labhyante tadA ekena karmamAsena kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA - 61 / 884|1| tatrAntyena rAzinA madhyarAtrirguNito jAnastAvAneva (884 ) tata Adhena rAzinA ekapaSTirUpeNa bhAgo hiyate, dhAni paripUrNAni caturdaza maNDalANi paJcadazasya ca maNDalasya triNshdekpsstti|r bhAgA ( 14 ) iti / 6 1 atha RtumAsena sUryacAramAha - 'tA uDaNA' ityAdi, 'tA' tAvat uuNA mAseNaM? - RtunA RtusambandhinA mAsena 'surie' sUryaH 'kaI maMDalAI caraI' kati maNDAni carati ! bhagavAnAha - 'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI cara' paJcadaza maNDalAni carati tathAhi - ekapaSTiH RtumAsAH paJcadazAdhikAni nava maNDalazatAni sUryasya bhavanti tato yadi ekapaTyA Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T badranaptiprakAzikA TokA prA.15 sU.3 candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam 613. RtumAsaiH paJcadazottagaNi navazatAni sUryamaNDalAni labhyante tadA ekena RtumAsena kati sUryamaNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA 611915 / 1 atrApi antyena rAzinA madhyama rAzi paJcadazAdhikanavazatarUpaM 'guNayitvA AdharAzinA ekaSaSTirUpeNa bhAgo hiyate, labhyante' paripUrNAni paJcadaza maNDalAni / . atha RtumAsena nakSatracAramAha-'tA. uuNA' ityAdi 'tA' tAvat uuNA mAseNaM' RtunA RtusambandhinA mAsena 'nakkhatte nakSatraM 'kaimaMDalAI carai' katimaNDalAni carati ! bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa, maMDaloI, paJcadazauM maNDalAni tathA 'maMDalassa' SoDazasya maNDalasya 'paMcaya vAcIsa sayabhAge': paJcacadrAviMzati zatabhAgAn (15.9. ) 'carai' carati / kathamityAha-ekasmin : yuge| ekASTiH RtumAsA (61) nakSatramaNDalAni sArddha-" saptadazAdhikAni nava maNDalazatAni :(917 // ) tatastrairAzikaM kriyate tathAhi-yadi ekaSaSTimAsaiH sArddha samadazAdhikAni nava zatAni nakSatramaNDalAnAM labhyante tadA ekena RtumAsena kati maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA (61 / 9171) atrApi antyarAzinA madhyarAzi guNayitvA AdharAzinA bhAge hRte labhyante paJcadaza (15) maNDalAni zeSaM sAr3he dve (2) masyaH sArddhadvikasya dvAviMzatyadhikazatamAgakaraNArtha sArddha dvikaM dvAviMzatyadhikazatena guNyategA jAtAni paJcottarANi trINi zatAni (305) tata ekaSaSTayA bhAgo hiyate labdhAH paJca dvAviMzatyadhikazata bhAgAH ( 15.55 ) iti / samprataM sUryamAsamadhikRtya candrAdInAM maNDalAni pradarzayati-tAAicceNaM' ityAdi, 'tA" tAvat 'AicceNaM mAseNaM'. Adityena mAsena 'caMde' candraH 'kaimaMDalAI carai' katimaNDa-' lAni carati ? bhagavAnAha-'tA', tAvat 'cauddasa maMDalAI' caturdaza maNDalAni, tadupari ca 'maMDalassa' paJcadazasya maNDalasya 'ekkArasa paMcadasabhAge' ekAdaza paJcadazabhAgAn (14.) 'caraI'. carati / kathamityAha-ekasmin yuge : Aditya mAsAH SaSTiH (60), candramaNDalAni caturazItyadhikAni aSTau zatAni (884), tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi SaSTayA AdityamAsaiH 'caturazItyadhikAni aSTau maNDalazatAni candrasya labhyante tadA ekena AdityamAsena kati maNDalAni labhyante ? raashitrysthaapnaa-60884|1| atrAntyena rAzinA madhyo rAzi rguNito jAtastAvAneva (884), asyAdharAzinA bhAgo hiyate labdhAni caturdaza maNDalAni, tiSThanti zeSAcatuzcatvAriMzat (44) tato'sya chedharAzezcatuzcatvAriMzadrUpasya chedakarAzeH SaSTirUpasya ca Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..candraprAptisUtre catuSkenApavarttanA kriyate catuSkena bhAgaharaNenApahAraH kriyate ityarthaH, tatazcatu zcatvAri-- gatazchegharAzerapavartanAyAM labhyante ekAdaza 11, SaSTirUpasya chedakarAzerapavartanAyAM labhyante. paJcadazeti samAgatam -caturdaza maNDalAni paripUrNAni pazcadazasya maNDalasya caikAdaza paJcadaza. bhAgAH (14) . athAdityamAsena sUryacAramAha-'tA AicceNa'. ityAdi, 'tA' tAvat 'AicceNa , mAseNaM' Adityena mAsena 'sarie sUryaH 'kai maMDalAiM caraI' katimaNDalAni carati / bhagavAnAha-'tA paNNarasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'paNNarasa maMDalAI' paJcadaza maNDalAni 'caubhAgAhiyAI caturbhAgAdhikAni caturtha bhAgena poDazasya ca maNDalasya : paSTibhAgA vibhaktasya' paJcadazabhAgAtmakena adhikAni / (15/82) 'carai' carati / tathAhi-yadi yugasambandhibhiH SaSTi - sUryamAsaiH paJcadazAdhikAni nava ' maNDalazatAni sUryasya labhyante / tadA / ekena mAsena kati maNDalAni labhyante rAzitrayasthApanA -60915 / 1 / rAzinA madhyarAziM guNayitvA SaSTayA bhAgo hiyate labdhAni paripUrNAni paJcadaza maNDalAni, poDazasya maNDalasya ca paJcadaza SaSTibhAgAH.. -) sapAda paJcadaza maNDalAni caratIti bhAvaH / athAdityamAsena nakSatracAramAha-tA AicceNaM' ityAdi, ''tA' tAvat 'AicceNaM mAseNaM' Adityena mAsena , 'Nakkhatte', nakSatraM 'kai maMDalAiM carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNarasa caubhAgAhiyAiM maMDalAI' paJcadaza caturbhAgAdhikAni maNDalAni poDaza maNDalasambandhi caturtha bhAgenAdhikAni maNDalAni sapAda paJcadaza maNDalAnItyarthaH punazca 'paMcaya vIsasayabhAge maMDalassa' paJca ca viMzazatabhAgAn maNDalasya ekasya maNDalasya paJca ca viMzatyadhika zata bhAgAn (1516.) 'carai' carati / kimukta.. bhavati-paJcadazaparipUrNAni maNDalAni 15, poDazasya ca maNDalasya caturtho bhAgaH viMzatyadhikazatamAgasatkasviMgatpramita., paJca cAnye sUtroktA viMzatyadhika zata bhAgAH iti militvA jAyante paJcatrizaviMzatyadhikazatabhAgAH (15-16.) iti / katha-: mityAha ephammina yuge AdityamAmA paSTiH (60), nakSatra maNDalAni ca sAI saptadazAdhikAni navazatAni (917 // ) ini gazikaM kriyate-yadi paSTayA sUryamAsaiH sArddhasaptadazAdhikAni Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA.15. sU.3 candrAdInAMnAkSatramAsa caraNanirUpaNam 615 navamaNDalazatAni nakSatrasya labhyante tadA ekena' sUryamAsena kati maNDalAni labhyante ! raashitrysthaapnaa-60|917|| / 1) atrAntyena ' rAzinA madhyarAzirguNito jAtastAvAneva (917 // ) asya AdyarAzinA paSTirUpeNa bhAgo hiyate labdhAni paJcadaza maNDalAni zeSAstiSThanti sAH saptadaza (17 // ) ete viMzatyadhikazatabhAgakaraNArtha viMzatyadhikena guNyante jAtAni ekaviMzatiH zatAni (2100), eSAM SaSTayA bhAgo hiyate labdhAH paJcatriMzad viMzatyadhika zatabhAgAH, tata Agatam paJcadaza maNDalAni paripUrNAni, SoDazasya ca maNDalasya paJcatriMzada viMzatyadhika zatabhAgAH (15/36.) iti / ..... . 120 : . , .. ' ': , athAbhivatimA samadhikRtya candrAdimaNDalAni, prarUpayati-tA abhivaDhieNaM'. ityAdi / 'tA'. tAvat 'abhivaDDhIeNaM mAseNaM'.. abhivardhitena mAsena 'caMde' candraH 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni careti ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'paNNaraMsa maMDalAI paJcadaza maNDalAni 'maMDalasta' SoDazasya, maNDalasya ca 'tesIiM chalasIisayabhAge' trya: zItiM paDazItizatabhAgAn (15/83.) 'carai' carati / kathametadavasIyate ? ityatrAha-eka... . . 186, smin yuge'bhivarddhitamAsAH saptapaJcAzat ayazca trayodaza bhAgAH (573 ) bhavanti, tato 'sya rAzeH trayodazabhAgAH karttavyAH, tatastrayodazaH bhAgakaraNArtha saptapaJcAzat trayo.. dazabhirguNyante (57413)jAtAni ekacatvAriMzadadhikAni saptazatAni (741) eSu ye uparitanAstrayastrayodazabhAgAste kSipyante (741+3) jAtAni catuzcatvAriMzadadhikAni zapta- " zatAni (744) abhivarddhitamAsa satka tryodsh| bhAgAnAm / tato yAvanmAsAnAM maNDa-: lAni jJAtu micchet tAvanto mAsA api trayodazabhirguNyante tato'traikamAsagatamaNDala jijJAsA- 1 vartate tata - eko'Gkanayo dazabhirguNyante jAtAtrayodazaiva, tatastrairAzikaM kriyate tathAhi- . ' 'yadi-catuzcatvAriMzadadhika saptazatairabhivarddhitamAsasatkaistrayodazabhAgaiH (744) caturazI-'-. tyadhikAni aSTazatAni (884) candramaNDalAnAM ' labhyante tadA ekAbhivarddhitamAsasatka-" strayodayabhAgaiH kati maNDalAni labhyante, 'rAzitrayasthApanA- 744 / 884 / 13 / atrA-' ntyena rAzinA trayodazarUpeNa' ' madhyo rAziH caturazItyadhikASTazatarUpo guNyate jAyante-ekAdaza sahasrANi catvArizatAni vinavatyedhikAni (11492) tato'sya' rAzeH AdharAzinA catu-" . zcatvAriMzadadhikasaptazatarUpeNa 'bhAgo hiyate; labhyante' paJcadaza maNDalAni tiSThanti pazcAt / dvAtriMzadadhikAni / trINizatAni (332), 'eSa rAziH" 'SaDazItyadhikazatabhAgakaraNArtha Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .....................candraprAliyara paDazotyadhikena zatena (186) guNyate jAtAni-eka paSTiH sahasrANi saptazatAni dvipaJcAzadadhikAni (61752), asya rAzerapi : catuzcatvAriMzadadhikasaptazatarAzinA (744),, bhAgo hiyate labdhAstryazItirbhAgAH (83) tata...Agatam-paJcadaza maNDalAni paripUrNAni poDazasya ca maNDalasya 'tryazItiH / piDazItizatabhAgAH (15.2.) ekenAbhivarddhitamA-- / ', ' 1.01. / ... sena candramaNDalAnAM labhyante, iti / ..., .' - - athAbhivatimAsena sUryamaNDavicAramAha-'tA, abhivaIdieNaM' . ityAdi, 'tA'. tAvat abhivaidieNaM mAse gaM' ekena abhivarddhitena mAsena 'vairieM' sUryaH 'kaimaMDalAI carai kRti maNDalAni, carati ? , bhagavAnAha. --solasamaMDalAI poDazamaNDalAni 'tihiM bhAohiM UNagAI trisirbhAgairmaNDalasatka: UnakrAti nyUnAni, kithamityAha-'dohi aDayAThehi mAhi maMDalaM chittA' dvAbhyAM zatAbhyAm aSTacatvAriMzaMdadhikAbhyo (244) maNDale , chitvA ,ekasya maNDalasya aSTacatvAriMzadadhike vaizarte bhAgInAM kRtvA tanmadhyAt tribhibhoge / nyU~nAni poDazamaNDalAni / , krimuktaM bhavati-paripUrNAni paJcadarzamapaMDalAni, SoDazasyaca maNDalasya.. aSTacatvAriMzadadhika dvizatabhAgasatkabhAgatrayanyUnAn-iti paJcacatvAriMzadadhikadvizatamAgAn (15245) 'carai' carati / kathamityAha ekasmin yuge pUrvapradarzitarItyA'bhivaddhita-" mAsasya catuzcatvAriMzadadhikAni saptazatAni (44) trayodazabhAgAH' bhavanti, sUryezcaikasmina - yuge paJcadazAdhikAni nava maNDalazatAtti (615) carati, 'atraikasya mAsasya pRcchA tata eka trayodazabhirguNayitvA trayodaza mAgAH kriyate tatastrairAzika kriyate; tathAhi-yadi-catu: zvatvAriMzadadhikasaptazatabhAgaiH paJcadazAdhikAniH navazatAni * sUryamaNDalAnI labhyante tadA ekAbhivaditamAmasalkatrayodazabhAgaH. kaMti manulAni labhyante rAziyasthApanA (744 / 915 / 13) avAntyena rAzinA yodazalakSaNena * manyo rAziH paJcadazodhika navazatarUpoM guNyate jAtAni, ekAdaza sahasrANi aSTau zatAni paJcanavatyadhikAni (11895) asyAdhena rAzinA catuzcatvAriMzadadhika saptaztarUpeNa (544) bhAgo, hiyate, labdhAni paJcadaza-- maNDalAni zeSANi tiSThanti paJcatriMzadadhikAni saptazatAni : (735) etAni maSTacatvAri-- zaSika dvizanabhAgakaraNArtha maSTa catvAriMzadadhikAmyA, dvAbhyAM zatAbhyAM guNyante jAtAnipakaM, lakSa, yazItiH sahasrANi, dezate mazItyadhike, (182280) asya, rAzerapi catuthasvAriMzadadhika saptamizate; (7,44): bhAgo, hiyate, landhe.. paJcacatvAriMzadadhike dezate , (295), tata mAgatam paripUrNAni paJcadazamaNDalasya paJca . catvAriMzadadhikadvizatasaMkSyakA , Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikATokA prA.15. sU.3 . candrAdInAM nAkSatramAsa caraNanirUpaNam 617 aSTa catvAriMzadadhika dvizatabhAgAH (15 2,15.) iti / / . athAbhivarSitamAsena / nakSatramaNDalAnyAha-'tA..,abhivaDDhayaeNaM'. ityAdi 'tA tAvat 'abhivaDhayaeNaM mAseNa' abhivaddhitena mAsena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kai maMDalAI carai' kati maNDalAni caratiH / 1 / bhagavAnAha- "tA' tAvat - 'solasa maMDalAI' SoDaza maNDalAni 'sIyAlIsehi bhAgehiM ahiyAI / sapta, catvAriMzatA bhAgairadhikAni 'codasahiM aTThA sIehiM saehiM' aSTAzotyadhikaizcaturdazabhiH zataiH (1488) 'maMDalaM chittA' maNDalaM chittvA / paripUrNAni SoDaza maNDalAni' saptadazasya ca aSTAzotyadhikacaturdazazatabhAgAn kRtvA tanmadhyAt saptacatvAriMzato bhAgAn . (16 ) 'carai' carati / tathAhiekasmin yuge abhirddhitamAsasya catuzcatvAriMzadadhikAni sapta zatAni (744) trayodaza bhAgA bhavanti / nakSatra maNDalAni sArddhasaptadazAdhikAni navazatAni (917 // ) bhavanti, tato'yamapi rAzistrayodazabhi-rguNyate jAtAni-ekAdaza sahasrANi navazatAni sArddhasaptaviMzatyadhikAni (11927) / tatastrairAzikaM kriyate-yadi catuzcatvAriMzadadhikaiH saptabhiH zataiH abhivarddhitamAsasatkatrayodazabhAgaiH sArdrasaptaviMzatyadhikanavazetottarINi ekAdaza sahasrANi (11927 // ) nakSatramaNDalAnAM trayodaza bhAgA labhyante tadA ekena abhivarddhinamAsena kati maNDalAni labhyante ? rAbhitrayasthApanA-(744 / 11927 // -1) atrAntyena rAginA ekaka lakSaNena madhyorAzigeMNyate jAtastAvAneva (11927 // ) tato'sya rAzeH Ayena rAzinA catuzcatvAriMzadadhika saptazatarUpeNa bhAgo hiyte| labdhAni SoDaza ' maNDalAni (16) zeSAtiSThati sArdA trayoviMzatiH (23), asyA aSTAzItyadhika caturdazagatabhAgakaraNArtham aSTAzItyadhika caturdazazatai (1488) rguNyete, jAtAni catustriMzat ., sahasrANi 'navazatAni aSTapaSTayadhikAni (34968), asya rAzerapi catuzcatvAriMzadadhika saptazataiH (744), bhAgo hiyate, hRte ca bhAge labhyante saptacatvAriMzat (47) tata Agatam-nakSatraM paripUrNAni poDaza maNDalAni, saptadazasya maNDalasya ca saptacatvAriMzatam aSTAzItyadhikacaturdazazatabhAgAn ' ..(1 _)' ekenAbhivarddhitamAsena 1488 carati candrasUryanakSatramaNDalAnayanavidhirayam -atra ekasya mAmasya trayodaza bhAgA gRhItAH, epu yAvatAM bhAgAnAM . maNDalajijJAsA. bhavet ,"tAvadbhirbhAgaizcandra-sUrya-nakSatramaNDalAni guNayitvA catuzcatvAriMzadadhikasaptazataiH ; (744): bhAgo , haraNIyaH - bhAge hRte yAvanti 'labhyante tAni maNDalAni jJAtavyAni / eva karaNena abhivardhitamAsasya prathame ekasmin bhAge candraH 78 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre ekaM maNDalam paJcaviMzAtaM ca paDazItyadhikazatabhAgAn-(1/35.) carati / evaM sUryaH-eka / / tathA T maNDalam saptapaJcAzataM ca aSTacatvAriMzadadhikadvizata nakSatram ekaM maNDalam sapta catvAriMzadadhikatriMzatsaMkhyakAn aSTAzItyadhika caturdaza, zatabhAgAn (13397 ) carati / yadi yasya kasyacit paripUrNasya ekasya mAsasya maNDalAni jJAtumicchet tadA tatsambandhinamatroktarAzi trayodazabhirguNayet tadA sabhAgAni bhaviSyanti candrAdInAM tattanmAsagatamaNDalAnIti / atrAbhivarddhitamAsasatkacandramaNDalAnAmudAharaNaM pradaryate, tathAhi-candrasyAbhivaddhitamAsasatkaikabhAgabhuktamekaM maNDala paJcatriMzaJca SaDazItyadhikazatabhAgAH (135.) trayodazabhirguNyante, tatra prathamamekaM maNDalaM trayodaza mirguNyate; jAtAtrayodaza (13) tata uparitanAH paJcatriMzat trayodazabhi guNyate, jAtAni paJca paJcAgadadhikAni catvAriMzatAni (155) tato'sya maNDalAnayanAtha paDazItyadhikazatena bhAgo hiyate labdhe dve, te ca maNDalasaMkhyAyAM kSipyete, jAtAni paJcadaza maNDalAni, zeSAstrya zIti paDazItyavikAtabhAgAH, tatAgato yathokto rAziH (15 evaM sUryamaNDala nakSatramaNDalaviSaye'pi vijJeyamiti sU0 // 3 // mAmpratamahorAtrAcAzriya candrAdInAM pratyeka maNDalacAramAha-tA egamegeNaM aho ratteNa caMde' ityAdi / . mRlam- nA egamegeNaM ahorattaNaM caMde kaI maMDalAiM carai 1 tA egaM addhamaMDalaM caraDa, ekkatIsAe bhAgehiM UNaM navahiM paNNarasehiM saehi addhamaMDalam chettA / tA egamegeNaM ahoraNa sarie kai maMDalAI carai ? tA egaM addhamaMDalaM carai / tA egamegeNaM ahoratteNaM dharie kai maMDalAI carai ? tA egaM addhamaMDalaM carai / tA egamaMgeNaM ahorattaNaM Nakkhatte kai maMDalAI carai ? tA ega addha maMDalaM carai dohiM bhAgehi ahiyaM sanahi battIsehiM sarahiM addhamaMDalaM chettA / tA egamegaM maMDalaM caMde kahi ahorattehiM carai ? tA dohi ahorattehi carai ekatIsAe bhAgehi ahiehiM caurhi vAyAhiM sarahiM rAiMdiyaM chettA / tA egamegaM maMDalaM mUrie kahiM ahorattahi carai ? vA dohi ahArattahi carai / tA pagamega maMDalaM Nakkhatte kahiM ahoracehiM carai ? tA Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.15 sU.4 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 619" dohi ahora tehiM carai dohiM bhAgehi UNehiM tihiM sattasaDehiM saehiM rAidiyaM chettaa| . tA jugeNa caMde kai maMDalAiM carai / tA aTTa culasIyAI maMDalasayAiM carai / tA jugeNaM. sarie kai maMDalAI carai ? tA Nava paNNarasa maMDalasayAI carai / tA jugeNaM Nakkhatte kai maMDalAiM carai ? tA aTThArasa paNatIsAI dubhAgamaMDalasayAI carai / iccesA muhutta gaI rikkhAi mAsarAiMdiya juga maMDala pavibhattI sigdha gai vatthu aahiettivemi|| sU 0 4 // . paNNarassama pAhuDaM samattaM // 15 // chAyA-tAvat pakaikena ahorAtreNa candraH kati maNDalAni carati ? tAvat' pakam arddhamaNDalaM carati ekatriMzatA bhAgaiH Unam navabhiH paJcadazaiH zataiH arddhamaNDalaM chittvA / tAvat ekaikena ahorAtreNa sUryaH kati maNDalAni carati ? tAvat ekam arddha maNDalaM carati / tAvat ekaikena ahorAtreNa nakSatra kati maNDalAni carati ? tAvat eka maNDalaM carati dvAbhyAM bhAgAbhyAmadhikam saptabhiH dvAtrizaiH zataiH arddhamaNDalaM chittvA / tAvat ekaikaM maNDalaM candraH katibhirahorAtraiH carani ? tAvat dvAbhyAm ahorAtrAbhyAM carati ephatrizatA bhAroradhikAbhyAM caturbhiH dvicatvAriMzaH zataiH rAtrindivaM chittvA / tAvat ekaikaM maNDalaM sUryaH katibhirahorAtraiH carati 1 tAvat dvAbhyAm, ahorAtrAbhyAM carati / tAvat ekaikaM maNDalaM nakSatraM katibhirahorAtraiH carati ? tAvat dvAbhyAmahorAtrA bhyAM carati, dvAbhyAM bhAgAbhyAmUnAbhyAm tribhiH saptaSaSTiHzataiH rAtrindivaM chittvA / tAvat yugena candraH kati maNDalAni carati ? tAvat aSTa caturazItAni maNDalazatAni carati / tAvat yugena sUryaH kati maNDalAni carati : tAvat nava paJcadazAni maNDalaza: tAni carati / tAvat yugena nakSatraM kati maNDalAni carati ? tAvat aSTAdaza paJcatrizA ni dvibhAga maNDalazatAni cAti / ityomuharta gatiH RkSAdimAsa rAtrindiva yuga maNDala pravibhakti zoghragativastu AkhyAtam itivravImi / / sUtra | // paJcadazaM prAbhRtaM samAptam // 15 // vyAkhyA ... 'tA egamegeNaM' iti 'tA' tAvat 'egamegeNaM ahoratteNaM' ekaikena ahorAtreNa 'caMde' candraH 'kaimaMDalAiM carai' 'katimaNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' tAvat 'ega-, addhamaMDala' ekamarddhamaNDalaM, tacca 'ekkatIsAe bhAgehiM UNaM' ekatriMzatA bhAgairUna honam katham-'NavahiM -paNNarasehiM saeMhi' paJca dazAdhikainavabhiH zataiH (915) 'addhamaMDalaM chittA' ardvamaNDalaM chitvA-ekasyArddhamaNDalasya paJcadazAdhikanavazatabhAgAn kRtvA - tanmadhyAt ekatriMzadbhAgairyunamarddhamaNDalam 'caraI' carati / tadeva daryate-ekasmin yuge , triMzadadhikAni aSTAdazazatAni (1830) ahorAtrANAM bhavanti candra maNDalAni paripUrNAni caturazotyadhikAAnaaSTazatAni (884) bhavanti teSAmarddha maNDalAni aSTa SaSTayadhikAni saptadazazatAni (1768) jAyante tata trairAzikaM kriyate-yadi triMzadadhikASTAdaza zatarAtrindivaiH aSTaSaSTayadhikAni saptadaza , zatAni candrasyArddhamaNDalAnAM labhyante tadA ekena rAtrindivena kati maNDalAni labhyante Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre raashitrysthaapnaa-(1830|176811| atrAntyena rAzinA- madhyarAzirguNitastAvAneha (1768. asyAdyagazinA triMzadadhikASTAdazazatarUpeNa bhAgo haraNIyaH, tato bhAjakarAze rbhAdhya rAzinyUna iti bhAga na labhate tato bhAjyabhAnakarAzyo dikenApavarttanA karaNe labhyante, caturazotyaghikAni aSTazatAni (884) paJcottara navazata bhAga satkAni (884) tata Agatam-candra ekenA . 915, .. horAtreNa ekasyArddhamaNDalasya paJcadazottaranavazatabhAgebhya zcaturaMzItyadhikrASTazatabhAgAn caratIti / atha sUrya viSayakaM sUtramAha-'tA egamegeNaM' ityAdi "tA' tAvat egamegeNaM ahoratteNaM ekaikenAhorAtreNa 'surie' sUryaH 'kaDa maMDalAI 'caraI kati maNDalAni carati ?' bhagavAnAha 'tA' tAvat-'egaM addhamaMDalaM caraI' eka' mardvamaNDalaM' carati / ' ' ' ", nakSatrasUtramAha 'tAegamegeNaM' ityAdi -'tA'-tAvat 'egamegeNaM ahoratteNa' ekaike, nAhorAtreNa 'Nakkhatte' nakSatra 'kai maMDalAI caraha' kati maNDalAni carati, 1 bhagavAnAha 'tA'TE tAvat 'ega maMDalaM' eka maNDalam 'dohi bhAgehi ahiyaM dvAbhyAM bhAgAbhyAmadhikam 'sattahiMvattIsehiM saehiM' saptabhiH dvAtriMzaiH dvAtriMzadadhikaH ,zata. (732) 'addha' maMDalaM' chettAra marddhamaNDalaM chitvA ekasyAdramaNDalasya dvAtriMzadadhikAni sapta zatAni bhAgAnAM kRtvA tanma madhyAd dvau bhAgau 'carai' carati / tathAhi-ekasmin- yuge - triMzadadhikAni aSTAdazAhorAtra.. zatAni (1830 ) bhavanti nakSatramaNDalAni * sArddhasaptadazAdhikAni * navazatAni (917 // ) ) bhavanti epAmarddhamaNDalAni dviguNAni paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza zatAni (1835) jAyante . tata rAzikaM kriyate yadi triMzadadhikASTAdazazatai'. rahorAtraH paJcatrizadadhikASTAdazazatAni / nakSatramaNDalAni labhyante tadA ekenAhorAtreNa, kRti- maNDalAni labhyante ? rAzitrayasthApanA- ., 1830 / 1835 / 1 atrAntyena rAzinA madhyarAzi rguNito jAta stAvAneva paJcatriMzadadhikApTAdaza zatarUpaH (1835) asya Ayena rAzinA triMzadadhikApTAdazazata rUpeNaM (1830) bhAgo hiyate landha mekama maNDalam zeSA stiSThanti paJca, 'tataH chevarAzeH (5) chedakarAzezca (1830) arddha tRtIyaiH 2 // apavartanA kriyate jAte hai dvAtriMzadadhikasaptazata bhAge (2). - 732 / sAmpratam-ekaikaM paripUrNa maNDalaM candrAdayaH pratyekaM katibhirahorAtrezcaranti / ityetanni rUpayati,-tatra prathamaM candracAramAha-'tA egogaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' eka paripUrNa maNDalaM. 'caMde candra 'kaDa hiM ahorattehiM carai' katibhirahorAtraizcarati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dohiM ahorattehiM' dvAbhyAma DogatrAbhyAm 'ekkatIsAe bhAgehi ahiehi' ekatriMgatA bhAgeradhikAbhyAm , 'cauhi vAyALehi saerhi' catubhidri catvAriMzaH dvicatvArizadadhikaH zataiH rAtrindiva 'chattA' ThitvA / ekasyAhorAtrasya dvicatvArizadadhikacatuH zatabhAgAn Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.15 sU.4 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 621. kRtvA tanmadhyAt ekatriMzataM bhAgAn 'carai' carati / trairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi caturazItyadhikASTAzataizcandramaNDalaiH (884) triMzadadhikASTAdazazatAhorAtrANi (1830) labhyante tadA ekena maNDalena kati ahorAtrANi labhyante ? raashitrysthaapnaa-8841183011| atrApi antyena rAzinA madhyaM rAziM guNayitvA Ayena rAzinA bhAgo haraNIyaH, hRteca bhAge labdhau dvAvaho chedyAchedaka rAtrau (2), zeSAstiSThanti' dvaSiSTiH (62) tatazchedyachedakarAzyoH ( ) dvikenApavartanA kriyate, 'labhyante ekatrizada bhAgIH dvicatvAriMzadadhikacatuH zatabhAgasambandhinaH (316 ) / tata Agatam-candra ekaikaM maNDalaM dvicatvAriMzadadhikacatuHzatabhAgasatkaikatriMzadbhAgasahitAbhyAM dvAbhyAmahorAtrAbhyAM caratIti / , atha maNDalavipayAM sUryacAgahorAtrasaMkhyAmAha- 'tA egamega' ityAdi, 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalaM 'mUrie' sUryaH 'kaihi ahoratteIi caraI' katibhirahorAtraizcarati !, bhagavAnAha-'dohiM ahorattehi' dvAbhyAmahorAtrAbhyAM 'caraI' carati / yato hi ekasya yugasya . ahorAtrANi triMzadadhikASTAdazazatAni (1830) sUrya maNDalAni ca paJcadazottara nava zatAni (915) iti yugAhorAtrebhyaH sUrya maNDalA nAmarddhatvAt dvAbhyAmahorAtrAbhyAmekaM maNDalaM caratIti / .. atha nakSatrasya - - maNDalaviSayAmahorAtrasaMkhyAmAha- 'tA egamegaM' ityAdi 'tA' tAvat 'egamegaM maMDalaM' ekaikaM maNDalaM 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaihiM ahorattehiM carai'. katibhirahorAtraizcarati ? bhagavAnAha-'tA' tAvat 'dohi ahorattehiM dvAbhyAmahorAtrAbhyAm ? 'dohiM bhAgehiM UNehi' dvAbhyAM bhAgAbhyAM UnAbhyAm , 'tihi satta sahehiM saehiM rAiMdiyaM chettA' saptaSaSTayadhikaistribhiH zataiH (367) rAtrindivaM chittvA, ekasya rAtrindivasya saptaSaSTayadhikazatatrayabhAgAn kRtvA tanmadhyAd dvAbhyAM bhAgAbhyAM honAbhyAM dvAbhyAmahorAtrAbhyAM (1265) 'carai' carati / tathAhi-ekasmin yuge nakSatramaNDalAni sArddhasaptadazAdhikAni nava zatAni (917), epAmarddhamaNDalakaraNArthaM tAni dvAbhyAM guNyante jAtAni paJcatriMzadadhikAni-aSTAdaza zatAni (1835),, tato yugAhorAtrANyapi dvAbhyAM guNyante, jAtAni SaSTayadhikAni - SaT triMzacchatAni (36,60) tatastrairAzikaM kriyate, tathAhi-yadi paJcatriMzadadhikASTA... daza zatairnakSatramaNDalaiH 1STayadhika SaT triMzacchatAni rAtrindivAnI labhyante tadA ekena maNDalena kati rAtrindivAni labhyante ? raashitrysthaapnaa-1835|366011| atrAnyena rAzinA madhyarAziguNito jAtastAvAneva (3660), asya Ayena rAzinA (1835) bhAgo hiyate, labdhamekaM rAtrindivam , zeSANi sthitAni paJcaviMzatyadhikAni aSTAdazazatAni (1825) tato'yaM Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darara candraza rAziH sapta paSTyadhikatrizata bhAgakaraNArtha saptaSaSTyadhikaistribhiH zataiH (367) guNyate jAtAni -- paD lakSANi, ekonasaptatiH sahasrANi, saptazatAni paJcasaptatyadhikAni ( 6 6 9775), tatazchedakarAginA paJcatriMzadadhikASTAdazazatarUpeNa (1835) bhAgo hriyate, labhyante paJca' SaSTyadhikAni troNi zatAni (365) athavA chedyachedakarAzyoH paJcabhirapavarttanA kriyate, tatra chedyarAzeH (1825) paJcabhirapavarttanA karaNe ladhAni paJcaSaSTyadhikAni trINi zatAni (365), chedakarAzeH (1835) paJcabhirapavarttanAkaraNe labdhAni saptaSaSTyadhikAni trINi zatAni (367), tata Agatam ekena paripUrNena rAtrindivena dvitIyasya rAtrindivasya ca saptaSaSTyadhikaH triMzatabhAgavibhaktasya madhyAt dvAbhyAM - bhAgAbhyAmUnAbhyAm iti paJcaSaSTyadhikatrizataM bhAge , 11365, Tit 1) nakSatra mekaM maNDalaM caratIti / 367 ST sAmprataM candrAdInAM yugaviSayakaM maNDalaMcAramAha-tatra prathamaM candrasya maNDalacAra mAMha- 'tA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNaM' ekena yugena ekaM yugamadhikRtya ekasmin yuge ityarthaH ' caMde' candraH 'kaI maNDalAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha - 'tA' nAva 'aTTaculasIyAI maMDalasayAI' aSTa caturazItAni caturazItyadhikAni' maNDalazatAni caturazItyadhikAni aSTazatAni (884) maNDalAnAM 'carai' carati / tathAhi-candraH aSTAnavatiyatAdhikena ekana zatasahasreNa (109800 ) pravibhaktasya maNDalasya aSTaSaSTyadhikasaptadazazatasaMkhyakAn ( 1768) bhAgAn ekena muhUrttena gacchati triMzadadhikASThAdazazata (1830) divasAtmake yuge ca divasasya triMzanmuhUrttAtmakatvena muhUrttAH sarva sakhyayA navazatAvikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) bhavanti, tataH aSTapaSTayadhikAni saptadaza zatAni (1768) navagatAdhikaizcatuH paJcAzatsahasraH ( 54900) guNyante jAyante - nava koTayaH, saptatirlakSA, tripaSTiH sahasrANi, dvezate (97066200), tato'sya rAzeH aSTA - navati zatAdhikena ekena zatasahasreNa (109800) maNDalAnayanAthai bhAgo hiyate, labdhAni caturazItyadhikAni aSTa maNDalazatAni (884) iti / atha sUryasya maNDalacAramAha- 'vA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNaM' 'ekenaM yugena 'sUrie' sUrya: ' s maMDalAI caras' kati maNDalAni carati / bhagavAnAha - 'to' tAvata Nava paNNarasamaMDalamayA' nava paJcadazAdhikAni maNDalagatAni ( 915) cara' carati / tathAhi - yadi hAmyAmahorAtrAbhyAmekaM sUryamaNDalaM labhyate tadA sakala yuga bhAvibhirkhidadhi kati maNDalAni labhyante ? gaNitrayasthApanA - 2 / 1 / 1830| atrAntyena rAzinA madhyogazirguNino jAtagtAvAneva (1830), agyAdyena rAzinA hikarUpeNa bhAge hate labhyante paJcadazAdhikAni navazatAni ( 915) / ho } Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- candrAptiprakAzikATIkA. prA.15 sU. 4 ahorAtrAdyAzritya candrAdInAM maNDalacAram 623 sAmprataM nakSatrasya maNDalacAramAha-'tA jugeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jugeNa' ekena yugena 'Nakkhatte' nakSatraM 'kaimaMDAlAI carai' kati maNDalAni carati ? bhagavAnAha 'tA' tAvat 'aTThArasa paNatIsAI dubhAga maMDalasayAI aSTAdazapaJcatriMzadadhikAni dvibhAgamaNDalazatAni-dvitIyabhAgamaNDalazatAni-ekasya maNDalasya dvau bhAgau arddhArdrarUpo kartavyo tayormadhyAt ekamarddhabhAgaM tyaktvA dvitIyorddhabhAgo'tra gRhyate tato dvibhAgamaNDalazatAnItiarddhamaNDalazatAni paJcatriMzadadhikAni aSTAdaza zatAni arddhamaNDalAnAM (1835) 'caraI carati / tohi-nakSatra maSTAnavatizatAdhikena ekena zatasahatreNa (109800) pravi bhaktasya maNDalasya sambandhinaH paJcatriMzadadhikASTAdazazatasakhyakAn (1835) bhAgAn ekena mUhUrtena gacchati, yuge ca muhUrtAH sarva saMkhyayA navazatAdhikAni catuSpaJcAzat sahasrANi (54900) bhavanti, tata etairnavazatAdhikaizcatuSpaJcAzatsahastraiH (54900) paJca triMzadadhikASTAdazazatAni (1835) guNyante, jAyante-daza koTayaH saptalakSAH ekacatvAriMzatsahasrANi paJcazatAni (100741500) iha cArddha maNDalAni jJAtumiSTAni tataH aSTA navatizatAdhikasya ekasya zatasahasrasya (109800) arddha kRte yAni nabazatAdhikAni catuSpaJcAzatsahasrANi (54900) bhavanti tairbhAgo hiyate, hRte ca bhAge labhyante-paJcatriMza'dadhikAni-aSTAdazazatAni (1835) yathoktAni arddha maNDalAnIti / * sAmprataM sakala prAmRtamupasaMharannAha-'iccesA muhuttagaI' ityAdi 'iccesA' ityeSA'iti-evamuktena prakAreNa eSA-manantaroditA 'muhuttagaI' muhUrtagatiH pratimuhUrta candra sUrya nakSatrANAM gatiparimANaM, tathA 'rikkhAimAsarAiMdiya jugamaMDalapavibhattA' RkSAdimAsa rAtrindivayugamaNDalapavibhakkA, tatra RkSAdimAsAn-nakSatra-candra sUryAbhivaddhitamAsAn, tathA rAtrindivAni, tathA yugaM cAdhikRtya maNDalAnA pravibhaktiH pRthak pRthakatvena * maNDalasaMkhyA prarUpaNA rUpaH pravibhAgaH, tathA 'sigdhagaIvatthU' zIvra gatirUpaM vastu ca ityetat paJcadazeM prAbhRte 'AhiyaM' AkhyAtam 'tivemi' iti bravImi, yathA bhagavanmukhAt zrutaM tathA bravImi. kathayAmi, iti sudharmasvAmivacanam / idaM ca bhagavadvacanamataH pUrvoktaM sarva samyaktayA zraddheyamiti bhAvaH // suu04|| iti zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya zrIghAsIlAlabativiracitAyAM. zrI candraprajJapti sUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM paJca- dazaM prAmRtaM smaaptm|| 15 / / / zrI rastu / Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --------mmar rror - "candraprAptistre |poddshN prAbhaMtama / / " vyAkhyAta paJcadazaM prAmRtam, tatra candrAdInAM gati parimANaM nakSatrAdimAsAn rAtrindivaM yugaM cAdhikRtya maNDalasaMkhyA zIghragatirUpaM ca vastu "prarUpitam,' atha ghoDA prAmRtaM vyAkhyAyane, atrAyamarthAdhikAraH-pUrva dvAragAthAyAM 'ki te dosiNalakkhaNaM' kiM te 'jyotsno lakSaNam-iti kathitaM tadevAtra pratipAdayiSyate tatastatsvarUpamevedaM ' sUtramAha-'to'kaha te dosiNA lakkhaNaM' ityAdi / mlama-tA kahaM te dosiNalakkhaNaM AhiyaM ? tivaejjA, tA caMda lessAi ya dosiNAiya, dosANAiya caMda, lessAiya ke ahe kiM lakkhaNe '? 'tA egaDhe egalakSaNe / tA sariyalessAiya Ayavei ya' Ayaveiya 'sUriyalessAiya ke aTe kiM lakkhaNe ? tA egaDhe eglkkhnne| tA adhayAreiMyachAyAiya, chAyAiya aMdhayAraiya ke aTe ki lakkhaNe ? tA egaDhe egalakkhaNe // 1 // ||solsmN pAhaI saMmattaM M1,' ... ' ' chAyA - tAvat kathaM te jyotsnA lakSaNam AkhyAtam ? iti vadet tAvat candralezyA iti ca jyotsnA iti ca, jyotsnA iti ca candralezyA iti ca ko'rthaH kiM lakSaNaH? tAvat pakArthaH ephalakSaNaH / tAvat sUryalezyA iti ca Atapa iti ca, Atapa iti ca sUryalezyA iti ca ko'rthaH kiM lakSaNaH ' tAvat ekArthaH, eklkssnnH| tAvat andhakAra iti ca chAyA iti ca chAyA iti ca andhakAra iti ko'rthaH kiM lakSaNaH 1. ekArthaH ekalakSaNaH // sU0 1 // poDaza prAbhUta samAptama 16 / / , vyAkhyA -'tA kahaM te iti, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan 'te' tvayA 'dosiNalakkhaNaM' jyotssA lakSaNaM jyotsnAyAH / cndrprkaashruupaayaa| lakSaNa 'Ahiya' AkhyAtam jyotsnA kilakSaNA bhavatA pratipAditeti bhAvaH' 'tivaejjA' iti vadet vadatuM / evaM sAmAnyataH praznaM kRtvA vizeSataH pRcchati-'tA caMdalessA i ya' ityAdi, 'tA tAvat 'caMdalessA i ya' candralezyA iti ca evaM 'dosiNA i.ya' jyotsnA iti ca, anayo yAH padayoH tathA 'dosiNA I ya caMdaLessA i ya / jyotsnA iti ca candralezyA iti ca, manayo yozca padayoH, atrAkSarANAmAnupUrvI medo loke dRSTaH, yathoM 'bhAgamo devaH iti, evaM padAnAmapi cAnupUrvI bhedadarzanAdarthamedo dRzyane, yathA ziSyasya guruH, guroH ziSya iti evamatrApi kadAcidAnupUrvI bhedato'yameTo bhavet ? ityAzaGkAmAzritya 'candralelyA iti jyo snA' hayumvA jyotsnA iti candralaMbhyA ! ini praznaH kRta iti / candralezyA jyotsnA pati do pado bAnupA anAnupayAM vA yadi vyavasthitI bhavetAM tadA'nayo ke aThe' Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TokA prA.16. sU.1 candrasya jyotsnAlakSaNAdinirUpaNam 625 ko'rthaH kiM parasparaM bhinno'rthaH utAbhinnaH 1, sa cArthaH "kilakkhaNe' kiM 'lakSaNaH kiM svarUpo'sti ! lakSyate tadanyavyavacchedena jJAyate yenaH tat ' lakSaNam asAdhAraNaM svarUpaM kiM lakSaNaM yasya sa ki lakSaNaH kIDagulajhaNavAn ki svarUpo'yamarthaH ? iti praznaH / bhagavAnAha-'tA egahe egalakkhaNe' tAvat - ekArthaH ekalakSaNaH . candalezyA iti jyotsnA iti padadvayamapi ekArthakam ekalakSaNam asti, anayoyoH padayoH AnupA'nAnupUrvyA vA yathA kathazcidapi vyavasthitayorekaH eva abhinna evaM artho bhvet| na tu 'bhinnaH, candralezyA iti kathayatu, athavA jyotsnA iti vA kathayatu nAtra ko'pi bheda iti bhAvaH / atha sUrya viSayaM praznamAha-'tA sUriyalessA i ya' ityAdi, 'tA' tAvat 'sariyalessA i ya Ayave i ya, Ayave i ya sariyaslesA I ya' sUryalezyA- iti ca ,Atapa iti ca Atapa iti ca sUryalezyA iti ca, manayorapi candralezyA jyotsnA padayoriva eko'rthaH eka lakSaNaM cetyuttaram / evaM chAyA'ndhakArarUpayoH 'padayorapi ekArthatvamekalakSaNatvamapi bhAvanIyamiti spaSTArthatvAnna vyAkhyAyate iti sU0 // 1 // . ' . . iti zrI jainAcArya janadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM , ... candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAyAM vyAkhyAyAM poDazaM prAmRtaM samAptam // 16 // . / atha saptadazaM prAbhRtam / / / vyAkhyAtaM poDagaM prAmRtam tatra candralezyAjyotsnAyAzca sUryasya Atapasya ca andha, kArasya chAyAyAzca parasparamabhedaH pratipAditaH / atha saptadazaM prAbhRtaM, vyAkhyAyate,.. asya cAyamarthAdhikAraH pUrvaM dvAragAthAsu 'cavaNovavAe. iti cyavanopapAtau vaktavyau , iti kathitaM tadviSayakaM paJcaviMzatipratipatyAdyAtmakaM, sUtramAha- 'tA kahaM te cavaNovavAyA' ityAdi / mUlam - tA kaI,te ,cavaNocavAyA, aahiyaa| ti vaejjA, tattha khalu imAo paNavIsaM paDivattIo paNNattAo / taM jar3A-tatthege evamAsu tA aNusamayameva cadima sariyA aNNe cayaMti aNNe uvavajjati . ege evamAhaMsu 1 ege puNa evamAhaMsu tA aNumuhuttameva caMdima sariyA aNNe cayati aNNe uvavajjati ege evamAhaMsu 2 / evaM jaheva hehA taheva jAva-tA ege puNa. , evamAhaMsu-tA aNuosappiNI ussappiNImeva caMdimasUriyA aNNe cayaMti aNNe. uvavajjati ege eva mAiMsu 25 / vayaM puNa evaM cayAmo-tA caMdimasUriyANaM devA mahiiDhiyA mahAjuiyA mahAbalA mahAjasA mahA , 9 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 66 candrazatisUtre sokkhA mahANubhAvA varavatthadharA varamalladharA vara gaMdhadharA varAbharaNadharA avocchitti nayaTTayAe kAle aNNe cayaMti aNNe uvavajrjjati / sU. 1 sattarasamaM pAhuDe samataM // 17 // "?' i chAyA - tAvat kathaM te cyavanopapAtau AkhyAtau ? iti vadet tatra khalu imAH paJcavizatiH pratipattayaH prazaptAH, tadyathA tatra eke pavamAhuH tAvat samayamevacandra sUryA anye cyavante anye upapadyante, eke pavamAhuH 1 / eke punarevamAhuH tAvat anumuhUrttameva candrasUryA anye cyavante anye upapadyante, eke pavamAhuH 2 / pavaM yathaiva adhastAt tathaiva yAvat tAvat pake' punarevamAhu anvavasarpiNImeva candrasUryA anye cyavante anye upapadyante pavamAhuH 25 vayaM punarevaM vadAmaH tAvat candra sUryAH khalu devA mahaddhikA mahAdyutikI; mahAbalA mahayazasaH mahAsaukhyA mahAnubhAvA varavastradharA varamAlyadharA varagandhadharA varAbharaNadharA avyucchintinayArthatayA kAle anye upapadyante // sUtra // 1 // saptad prAbhRtaM samAptam // 17 // * n wr' "} I vyAkhyA- 'tA kahaM te cavaNovavAyA' iti 'tA' tAvat 'ka' kathaM kena prakAreNa, he bhagavAn 'te' tvayA candrasUryANAM 'cavaNovavAyA' cyavanopapAtI - 'AhiyA' AkhyAtau 'tivaejjA' ' iti vadet vadatu kathayatu | bhagavAnAha - ' tattha khalu' tatra candrasUryacyavanopapAta viSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANAH 'paNavIsaM' paJcaviMzati 'paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH kathitAH taM jahA' tadyathA tA yathA - 'tattha' tatra paJcaviMzatipratipattivAdiSu 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evamAhaMsu' evamAhuH vakSyamANaprakAreNa kathayanti / tadeva darzayati - 'tA aNusamayameva' ityAdi 'tA'' tAvat 'gaNusamayameva' anumamayameva pratisamayaM - samaye - samaye ' caMdimasUriyA' candrasUryAH bahuvacanamatraM candra sUryANAM jambUdvIpe dvidvi bhAvena catuH saMkhyakatvAt 'aNNe' anye pUrvopapannAH 'cayaMti" cyavante svasva ' vimAnAt cyutA bhavanti pUrvotpannAnAM cyavana bhavatItyarthaH ' ' tadanantara 'aNNe" anye apUrvA 'uvavajrjjati' upapadyante utpannA bhavanti anyeSAmapUrvANAM tatropapAtA' bhavatItyarthaH upasaMhAramAha- 'ege' ityAdi, ege' eke pUrvokA prathamapratipattivAdinaH ' evaM ' evaM pUrvoktaprakAreNa 'AhaMmR' AhuH kaMthayanti / eSA prathamA pratipatti 123 dvitIyAmAha - 'eMge pu ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyapratipattivAdina. punaH 'evamAha evamAhuH "vakSya mANaprakAreNa kathayanti - 'tA' tAvata 'aNumuhuttameva' anumuhUrttameva pratimuhUrtta muhartte muhartta navanumanayam 'dimasUriyA' candrasUryAH 'aNNe cayaMti 'aNNe uvavajjati' anye pUrvo cyavante anye'pUva upapayante, upasaMharati- 'ege evamAsu eka pUrvatAH evaM' pUrvoktaprakAreNa AhuH kathayanti / iti dvitIyA pratipatti |2| atha tRtIyapratipattita Agbhya nanurvizanipratapattiparyanta paS prAvRtAtidarzanAha - ' evaM jaheca' ityAdi, 'evaM' evam 7 pannA Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA 17 sU.1 candrasUryANAM cyavanopapAtanirUpaNam 627 anayaiva rItyA uktAlApaka rUpayA 'jaheva hehA' yathaiva adhastAt-SaSTe prAbhRte oja' saMsthiti prakaraNe cintyamANe paJcavizati pratipattayaH anusamayamityArabhya ,anusAgaropamazatasahasram' iti paryantaM caturviMzati pratipattayastatra proktAH 'taheva' tathaiva tenaiva rUpeNa atra cyavano papAtaviSaye'pi vaktavyA / kiyatparyantamityAha-'jAva' yAvat paJcaviMzatitamA pratipattirAyAti tAvat vaktavyAH / paJcaviMzatitamA pratipattiM sUtrakAraH svayamevAha-'tA' ege puNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ege puNa' ke pazcaviMzatitama pratipattivAdinaH punaH 'evaM' evam vakSyamANa prakAreNa 'AhaMga' AhuH kathayanti-'tA' tAvat 'aNuosappiNI ussappiNImeva' anvavasarpiNyutmarpiNI 'caMdimasariyA candrasUryAH 'aNNe' cayati anye cyavante 'aNNe uvavajjaMti' anye upadyanta upasahAramAha-'ege' evam pUrvoktA antimapaJcaviMzatitamapratipattivAdinaH evaM' evam - sarvapradarzitaprakAreNa 'Ahesu' AhuH kathayantIti paJcaviMzatitamA pratipattiH // 25|| atra prathamA dvitIyA paJcaviMzatitamA ca pratipattiH sUtre evaM pradarzitA madhyamA tRtIyA pratipattita Agbhya caturviM gati pratipattiparyantaM dvAviMzatiH 22 pratipattayo yAvacchanda gAhyA paSTha prAbhRtasthitaujaH sasthiti prakaraNagatAzca saMkSepeNa pradazyante, tathAhi-tRtIyA prati pattivAdina 'aNurAiMdiyameva' iti 3 / caturthAH 'aNupakkhameva' 'iti 4 / ' paJcamAH 'aNumAsameva' 5 / 'paSThA 'aNuuumeva' iti' saptamA 'aNuayaNameva' iti 7 aSTamAH 'aNusaMvaccharameva' iti 8 navamAH 'aNujugameva' iti 9 / dazamAH 'aNuvAsasayameva' iti 10 // ekAdazAH 'aNuvAsasahassameva' iti 11 // dvAdazA: 'aNuvAsasayasahassamevaH iti 12 // trayodazA. 'aNupuvvameva' iti 13 / caturdazAH 'aNupuvvasayameva' iti 14 / paJcadazAH 'aNupuvvasahassameva' iti 15 / poDazAH 'aNupunvasayasahassameva' iti 16 / saptadazAH 'aNupaliovamameva' iti 17 / aSTAdazAH 'aNupaliovamasayameva' iti 18 ekonaviMzAH 'aNupaliovamasahassameva' iti 19 / viMzatitamAH 'aNupaliovamasayasahassameva' iti 20 ekaviMzatitamAH 'aNusAgarovamameva' iti 21 / dvAviMzatitamAH 'aNusAgarovamasayameva' iti 22 / trayoviMzatitamAH 'aNusAgarovamasahassameva' iti 23 / caturvizati tamAH 'aNusAga rovama sayasahassamevaya' iti 24 etAstRtIyapratipattita Arabhya caturviMzatitama pratipattiparyantA dvAviMzati pratipatayo yAvacchabdagrAhyA atrAvaseyAH / AsAM sarvAsAmAlApakaprakAraH svayamUhanIyaiti / ityevaM proktA anyatIrthikamatarUpAH paJcaviMzatiH pratipattayaH, sarvA api mithyA rUpA eva tato bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi, 'vayaM puNa' vayaM punaH vayaM tu 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAma kathayAmaH 'tA' tAvat 'caMdimamariyA gaM devA' candraH sUryA khalu devAH mahiDhiyA mahaddhikA vimAnaparivArAdi saMpannAH, 'mahAjuiyA' Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 candraprAptisUtre mahAdyutikAH zarIrAbharaNAdi kAntimantaH, 'mahAvalA' mahAbalAH balaM zarIrasAmarthaM tadvantaH, 'mahAnasA' mahAyazasaH jagadvistRtazlAghA sampannAH, ata eva 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH bhavanapativyantarasukhebhyo vipuvasaukhyazAlinaH 'mahAnubhAvA' mahAnubhAvAH-mahAn anubhAva prabhAvo kriyakaraNAdi viSayako'cintya zakti vizepo yeSAM te tathA vaikriyakaraNAdiviziSTa zakti sampannAH, 'varavatthadharA' varavastradharAH divyavastradhAriNaH 'varamalladharA' varamAlyadharAH-divya puSpamAlA dhAriNaH, 'varagaMdhadharA' vara gandhadharAH-ghANa sukhada divyagandhadhAriNaH, 'varAbharaNadharA' / varAbharaNadharA-zreSThadivya kaTaka kuNDala keyUrAyAbhUpaNadhAriNaH, etAdRzAste candrasUryAH 'avvocchittinayaTTayAe' avyucchittinayArthatayA dravyArthikanayamatena 'kAle' kAle vakSyamANa sva vAyuH kSaye 'aNNe' anye pUrvotpannAH pUrva ye tatrAvasthitAste 'cayaMti' cyavante svasva vimAnAccyutA bhavanti, tathA 'aNNe' anye taditare tathA jagatsvAbhAvyAt jaghanyena eka samayam utkRSTena paNmAsAvadhi virahakAlasadbhAvaH iti SaSmAsAdArato niyamAt 'uvavajjati' upapadyante, ityasmAkaM kevalAlokena dRSTigocarIkRtaM matamiti / sU0 1 // // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrati viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJapti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptadazaM prAmRtaM samAptam // 17 // Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TokA0 prA. 18sU.1 bhUmitaH sUryacandrayorUccatvanirUpaNam 629 // athASTAdazaM prAbhRtam // gataM saptadazaM prAbhRtam, tatra candrasUryANAM cyavanopapAtau pradarzitau / athASTAdazaM prAbhRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH-pUrvadvAragAthAyA 'uccatta' iti, bhUmitaUrdhvamuJcatva pramANaM vaktavyamiti tadviSayakaM sUtramAha-'tA kahate uccatte' ityAdi / mUlam - tA kahaM te uccatte Ahie ? tivaejjA tattha khalu imAo paNavIsaM paDivI ttIo paNNattAo, taM jahA-tattha ege evamAhaMsu tA egaM joyaNasahassaM sUrie 'uDDhe uccatteNaM, divaidaM caMde ege evamAsu 1 / ege puNa evamAsu tA do joyaNaM sahassAI sarie, uDDe uccatteNaM, aDDhAijjAI caMde, ege evamAsu 2 / evaM. eeNaM abhilAvaNaM NeyavvaM tinni joyaNasahassAI sUrie aTThAiM caMde 3, cattAri joyaNa sahassAI sUrie, apacamAI caMde 4, paMca joyaNasahassAI sUrie, addhachaTThA caMdeM 5, cha joyaNasahassAI sUrie addhasattamAI caMde 6, sattajAyaNa sahassAI sUrie aTThamAiM caMde 7, aTThajoyaNa sahassAI sUrie addhanavamAI caMde 8, nava jAyaNasa: hassAI sUrie, addhadasamAiM caMde 9 dasa joyaNa sahassAI sarie addhaekkArasa, caMde 10 / ekkArasa joyaNa sahassAI sUrie addha vArasa0 caMde 11 / vArasa0 marie addha terasa0 caMde 12 / terasa0 sarie addha codasa0 caMde 13 / codasa0 sUre addha paNNarasa0 caMde 14 / paNNarasa0 sUre addha solasa0 caMde 15 / solasa0 sarie, addha sattarasa0 caMde 16 / sattarasa0 sUrie addha aTThArasa0 caMde 17 / aTThArasa0 mUrie addha egRNavIsaM0 caMde 19 / vIsaM sUrie addha ekkavIsaM0 caMde 20 / ekkAvIsaMga sarie addha vAvosa caMde 21 / vAvIsaM0 surie addhatevIsaM0 caMde 22 / tevIsa sarie addha cauvIsaM0 caMde 23 / cauvIsaM0 sUrie addhapaNavIsaM0 caMde, ege evaM mAsu 24 / ege eva mAiMsu paNavosaM joyaNasahassAI mUrie uidaM uccatteNaM, addha chanvIsaM0 cade, ege evamAhaMsu 25 / vayaM puNa evaM vayAmo tA imIse rayaNappabhAe puDhavIe vahu samaramaNijjAbho bhUmibhAgAo sattaNauyAI uDDhaM avAhAe heDille' tArA rUve cAraM carai, aTThayojaNasayAI uDDe avAhAe sUriyavimANe cAraM carai,, aTTaasIyAI joeNasayAI uDI avAhAe uvarille tArA rUve cAraM carai, / hehi llAo tArA rUvAo dasa joyaNAI uDDhaM avAhAe sUriyavimANe cAraM carai, nauI. joyaNAI uDDhaM avAhAe caMdavimANe cAraM carai, dasottaraM joyaNasayaM uDDhaM abIhAeM' uvarille tArA rUbe cAraM carai / tA sUriyavimANAo asII joyaNAI uDDhe abAhAe caMdavimANe cAraM carai / joyaNasayaM uDaI avAhAe uvarille tArA rUbe cAraM carai Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .630 candraprAptisUtre tA caMdavimANAo NaM vIsaM joyaMgArDa uDDhe avAhAe uvarille tArA rUbe cAraM carar3a, evAmeva sapunnAvareNaM damuttara jAyaNasaya bAhalle tiriyamasaMkhenje joisavisae joisa cAraM caras Ahie viejjA | 0 ||1| .. {" chAyA - tAvat kathaM te uccatvaM AkhyAtam ? ' iti vadet, tatra khalu imAH paJca viMzatiH pratipattayaH pranaptAH tadyathA natra ke evamAhuH tAvat ekaM yojanasahasraM sUrya Urdhvamutratvena paI candraH, eke evamAhuH 1 / pake - punarevamAhuH tAvat he yojana sahasre sUrya Urdhvamuccatvena, arddha tRtIyAni0 candraH eke evamAhuH 2 / evam etena abhilApena jJAtayam trINi yojana sahasrANi sUryaH, sAIcaturthAni candraH 3 / catvAri yojana sahasrANi sUryaH advepaJcamAni candraH 4 / paJca yojanasahasrANi sUryaH zra SaSThAni candra: 5 / pad yojana sahasrANi sUryaH apaNThAni candra. 5 / paha yojanA sahastrANi sUryaH arddha saptamAni candraH 6 / sapta yAjana sahasrANi sUryaH, aSTamAni candraH 7 | aSTa yojana sahasrANi sUryaH, arddha navamAni candraH 8 | nava yojanasahasrANi sUrya, arddha dazamAni candraH 9 / daza yAjana sahasrANi sUryaH, arddhakAdazAni candraH 10 | ekA daza yojana sahasrANi sUryaH, arddha dvAdazAni candra. 11 / dvAdazaH sUryaH, arddha trayodaza candraH 12| trayodaza0 sUryaH, arddha caturdaza0 candraH 13 | caturdaza sUryaH arddha, paJcadaza0 candraH 14 / paJcadaza0 sUryaH, arddhapADaza0 candraH 15 | poDaza0 sUryaH, arddha saptadaza0 candraH 16 | saptadaza0 sUryaH aprAdaza0 candraH 17 | aSTAdazaH sUryaH, arddhakonaviMza0 candraH 18 / ekonavizani* khuryaH, arddhaviza0 19 / vizani0 sUryaH advaikaviMza0 candraH 20 / pavizati sUryaH, a dvAviza0 candra 21 / dvAviMzatiH sUryaH, arddha trayoviMze0 candraH 22 | trayoviMzani0 sUryaH aDa caturviza0 candraH / 2H / caturvi zati0 sUryaH, arddhapaJcazi0 candraH page evamAhuH 25 / eke punarevamAhuH - paJcaviMzatiyojana sahasrANi sUrya udhva muccana, apavizati candra ke mAhuH 25 vayaM punarevaM vadAmaH - nAvat asyA ratnaprabhAyAH prathivyAH bahu samaramaNIyAd bhUmibhAgAt saptanavatAni yojana zatAni Urdhvam avAdhayA adhastanaM tAga rUpaM cAraM carati, aSTa yojana zatAni UrdhvamabAdhayA sUrya vimAnaM cAraM carati, aSTa azItAni yojana zatAni UrdhvamavAdhayA candra vimAnaM cAra carati, nava yojana zatAni UrdhvamavAdhyA uparetUna tArArUpaM cAraM carati, atrastanAt tArArUpAn daza yojanAni UdhrvamabAdhayA sUryavimAnaM cAraM carati, navati yojanA ni UdhvaMmavAdhayA candravimAnaM vAraM carati, dazottaraM yojanazanaM UrdhvamabAdhayA uparitana tArA rUpaM cAraM cati / tAvat sUrya vimAnAt azoti yojanAni UrdhvamavAdhayA candravimAnaM cAraM cargata yojanazatam UrdhvamavAdhyA uparitanaM, tArArUpaM cAraM carati / " tAvan candravimAnAt tu vizati yojanAni UrdhvamayAcayA uparitanaM tArAspaM cAraM carati / pavameva sapUrvApareNa dazAttarayojanazatavAhalya tiryaga asaMkhyeye jyotirviSaye jyAtiSaM bAraM carati, ArayAnamini baden / su0||1|| 4 vyAkhyA--'tA kahane' iti 'tA' tAvana 'kaha' kathaM kena prakAreNa he bhagavan ! te tvayA 'uccatte' uccava bhUminaUvaM candrAdAMnA muracatvaM 'Ahiye' AkhyAtam : 'vivaejjA' iti Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA0 18 sU.1 bhUmitaH sUryacandrayoruccatva nirUpaNam 634 vadet vadatu kathayatu / evaM gotamenaM pRpTe bhagavAn-etadvipaye paratIthi kAnAM pratipattayoM yAvatyaH santi tAH pradarzayati-tattha' ityAdi, 'tattha' tatra khalu candrAdInAmuccatvaviSaye 'ImAo' imAH vakSyamANA.' 'paNavIsa paJcaviMzatiH "paDivattIo' pratipattayaH paratIrthikamata rUpAH' 'paNNattA' prajJaptAH kathitA 'taM jahA' tadyathA-tA yathA-'tattha' ityAdi 'tattha tatra paJca' vizati pratipattivAdipu madhye : 'ege' ' eke' prathamAH' pratipattivAdinaH 'evaM' evam vakSya mANaprakAreNa 'AiMsu' AhuH kathayanti 'tA' tAvat 'egaM joyaNasahassa' eka yojana sahasram 'sarie' sUrya 'uDdauccattaNa' 'Urdhvam bhUmita upari' uccatvena' uccatvamAzritya cAraM caratIti yogaH, tathA 'divaDDe' dvayuddha' sArdhaka yojanasahasram 'caMde' 'candrazvAraM carati, upasaMhAremAha-'ege' eke prathamAH 'evaM' evaM pUrvokta prakAreNa AIsu' AhuH kathayantIti prathamA pratipattiH 1 / 'ege puNa' eke dvitIyAH puna, 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANa prakAreNa Aha: kAnti' 'do joyaNasahassAI ' sarie' dve ' yojanasahasra 'uD bhUmerUrva 'uccatteNa uccatvamAzritya 'sUrie' sUryazcAra carati, 'aDDhAijjAI atRtIyAni sAr3he dve yojana sahasre ityarthaH 'caMde' candrazcAraM carati / 'ege' aike dvitIyAH 'etramAiMsu' evaM pUrvokta prakAreNa AhuH kathayantIti dvitIyA pratipattiH 2 / 'evaM' pUrvoktarUpeNa 'ee NaM' etena pUrvapradarzitena 'abhilAveNaM' abhilApena' 'AlApakaprakAreNa 'NeyanvaM' jJAtavyam ito'gre'pi sarvAsu pratipattiSu etatsadRzA eva AlApakAH kartavyAH kevala muccatvaparimANaM pRthak sUtroktAnu sAreNa vijJAtavyam / nadeva darzayati-'tinni' ityAdi "tinni joyaNa sahassAI sarie' trINi yojanasahANi sUryaH, 'aTThAI caMde' arddha caturthAni mardaina caturthena sahitAni, sAni trINItyarthaH yojana sahasrANi candraH / 3 / 'cattAri joyaNasahassAI marie'' catvAri 'yojana sahasrANi sUryaH 'addhapaJcamAI caMde' arddha paJcamAni paJcamamaI yatra tAni soddhAni 'catvAri' yojanasahasrANi 'candraH 4 / 'paMcaz2oyaNasahassAI sUrie' paMJca yojana sahasrANi' sUryaH; 'addhachaTThAI cade' arddha SaSThAni arddha SaSThaM yatra tAni sArddhAni paJca yojana sahasrANi candraH 5 / 'cha joyaNasahassAI sUrie' par3a yojanasahasrANi sUryaH, 'zraddhasattamAI caMde' arddha saptamAni arddha saptamaM yatra tAni sAni SaD yojanasahasrANi candraH 6 / 'sattajoyaNasahassAI marie' sapta' yojanesahasrANi sUryaH, 'aTThamAI' ardhATamAni, 'arddha aSTamaM yatra tAni sAJaNi 'caMde' candraH / 7 / 'aTThajoyaNasahassAI suurie'| aSTa ,yojanasahasrANi sUryaH, . 'addhanavaMmAI'. arddhanavamAni / arddha navamaM yatra tAni sArdhANi aSTa- yojana sahasrANi . 'cade' candraH 8 : 'navajoyaNasahassAI sUrie'. navayojanasahasrANi' sUrya kA addhadasamAI' arddhadazamAni bhardai dazama, yatra tAni navayojasahasrANi 'caMde' candraH 9 1. Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAtisle 'dasajoyaNasahassAI sUrie' daza yojanasahavANi sUryaH, 'aDhaekkArase.' arthaikAdaza0 iti arddhamekAdazaM yatra tAni sArdAni daza yojana sahasrANi 'caMde' candraH 10 / 'ekkA. rasa joyaNa sahassAI sUrie' ekAdaza yojanasahatrANi sUryaH, 'addhavArasa' maI dvAdazaiti madai dvAdazaM yatra tAni sAni ekAdaza yojanasahasrANi caMde' candraH, 11 / evam 'vArasa marie' dvAdaza-dvAdaza yojana sahasrANi sUryaH, atra yojana sahasrANIni padaM yojanIyam evamagre'pi sarvatra yogyam 'addha terase' arddha trayodazAni arddha trayodazaM yatra tAni sAni dvAdaza yonana sahasrANi 'caMde' candraH 12 / 'terasa sUrie' trayodaza yojana sahasrANi sUryaH, 'addha cohase0 arddha caturdazaiti arddha caturdazaM yatra tAni sArddhAni trayodazayojana sahasrANi 'caMde' candraH 13 / 'codasa0 sUriya' caturdaza yojana sahasrANi sUryaH, 'ada paNNarasa.' arddha paJcadaza0iti paJcadazaM yatra tAni sArddhAni caturdaza yojana sahasrANi 'caMde' candraH 14 / 'paNNarasa0 sUre', paJcadaza yojana sahasrANi sUryaH 'addhasolasa0 caMde' arddha SoDaza0 iti arddha SoDazaM yatra tAni sArddhAni paJcadaza yojana sahasrANi candra 15 / 'solasa0 sUrie' SoDaza yojana sahasrANi sUryaH, -- 'addhasattarasacaMde' arddhasaptadazaiti arddha saptadazaM yatra tAni sArdAni SoDazayojanasahasrANicandra. 16 / 'sattarasa0 surie'-saptadaza yojanasahanANi sUryaH, 'addhaadvArasa0 caMde' ma.STAdaza0 iti arddhamaSTAdazaM yatra tAni sArdAni saptadaza yojanasahasrANi candraH 17/ 'aTThArasa. surie' aTTAdaza yojanasahasrANi sUryaH, 'addhaegRNavIsa caMde' advai konaviMzaiti arddham eko. navizaM yatra tAni mA ni aSTAdaza yojanasahasrANi candraH 18 / egaNavIsa0 sarie' ekonaviMzati yojanasahasrANi sUryaH, 'addhavIsaM0 caMde' arddhaviMzAni iti bhaTTai vizaM yatra tAni sArddhAni ekonaviMzati yojanasahasrANi candraH 19 / 'vosaM0 surie' viMzati yojanasahasrANi sUryaH, 'addhaekavIsaM0 caMde' advaikaviMzAni am ekaviMzaM yatra tAni sAni viMzati yojanasahasrANi candraH 20 / 'ekkavIsaM0 mUrie' ekaviMzati yojana sahasrANisUryaH 'addhavAvIsaM caMde mardai dvAviMzAni arddha dvAviMzaM yatra tAni sArdAni ekaviMzatiyojanasahavANi candraH 21 // 'bAvIsaM0 surie' dvAviMzati yojanamahatrANi sUryaH, 'addhatevIsaM0 caMde' arddhatrayoviMzAni, adai prayoviMzaM yatra tAni mAni dvAviMzati-yojanasahasrANi candraH 22 / 'tevIsaM0 surie' trayoviMzani yojanasahasrANi sUryaH 'addhacauvIsa caMde' aIcaturvizAni maIcaturvi zaM yatra tAni sAni trayoviMzati yojanasahasrANi candraH 23 / 'cauvIsaM0 surie' caturvizati yojanasahavANi sUryaH, 'addhapaNavIsa caMde' arddhapaJcaviMzAni arddha paJcaviMzaM yatra tAni sAni caturvizati yojanasahanAgi candra , upasaMhAramAha-ege evamAhaMmR' eke caturviMzatitamapratipattivAdinaH, Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA0 18 sU.1 bhUmitaH sUryacandrayoruccatva nirUpaNam 633 evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH / 24 / atha paJcaviMzatitamA pratipattiM sUtrakAra eva sAkSAdAha-'ege puNa' ityAdi-eke paJcaviMzatitamapratipattivAdina, punaH 'evamAhaMsu' evaM vakSyamANaprakAreNa AhuH-kathayanti-'paNavIsaM joyaNasahassAI' paJcaviMzati yojanasahasrANi 'sarie sUryaH 'uDDe' UrdhvaM bhUmibhAgAt 'uccatteNaM' uccatvena uccatvamAzritya cAraM carati, 'addhachabbIsaM caMde'. arddhapaDviMzAni arddha paDviMzaM yatra 'tAni sArdAni paJcaviMzati yojanasahasrANi Urdhvamuccatvena candrazcAraM carati / upasaMhAramAha-ege' eke paJcaviMzatitamapratipattivAdinaH 'evaM' evam-pUrvoktaprakAreNa 'AhaMsu' Ahu kathayanti 25 / tadevamuktAH paJcaviMzatiH paratIrthikapratipattayaH / sAmprataM bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi, vayaM punaH vayaM tu "evaM' evaM vakSyamANa prakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH / tadevAha-'tA imIse' ityAdi, 'tA' tAvat 'imIse' asyAH prasiddhAyAH 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAt-samatalarUpAt bhUmibhAgAt 'sattaNauyAI joyaNasayAI saptanavatAni yojanazatAni navatyadhikAni saptazatAni (790) yojanAnAm 'uDUDha' urva bhUmi bhAgAt 'avAhAe avAdhayA antareNa vyavadhAnena 'heDille tArArUve' adhastanaM tArA rUpaM jyotizcakraM 'cAraM caraI' cAraM carati maNDalagatyA paribhramaNaM karoti / pUrvokta bhUmibhAgot navatyadhikasaptazata (970) yojanAni UvaM gatvA'trata eva jyotizcakraM prArabhate iti bodhyam / tathA-'aTThajoyaNasae' aSTauyojanazatAni (800) bhUmibhAgAt Urdhvamutplutya adhastanatArArUpa jyotizcakrAd dazayojanAni gatvetyarthaH 'avAhAe' abAdhayA vyavadhAnena 'sariyavimANe cAraM carai' sUryavimAnaM cAraM carati / tathA asyA eva ratnaprabhApRthivyA bahusamaramaNIyabhUmibhAgAt 'aTTa asIyAI joyasayAI' aSTa azItoni yojanazatAni azItyadhikAni aSTau yojanazatAni (880) 'uDDha' UrdhvaM sUryavimAnAt azItiyojanAni gatvetyarthaH 'avAhAe' avAdhayA antareNa 'caMdavimANe cAraM carai' candravimAnaM cAraM carati / tathA 'NavajoyaNasayAI nava yojanazatAni paripUrNAni navazatayojanAni 'uDDha' Urdhvamutplutya candravimAnAt viMzatiyojanAni gatvetyartha. 'avAhAe' abAdhayA 'uvarille - tArArUve' uparitanaM tArArUpaM jyotizcakraM cAraM carati / tatra-candravimAnAdUrdhvaM catvAri yojanAni gatvA'tra nakSatra vimAnAni santi 4, atrato'gre catvAri yojanAni gatvA'tra budhagraho varttate, 8 tatrata UrdhvaM trINi yojanAni gatvA'tra zukragraho varttate 11, tatratastrINi yojanAni, UrdhvaM gatvA'tra bRhaspatigraho vartate 14, tatratastrINi yojanAni UrdhvaM gatvA'tra maGgala graho varttate 17, tatratastrINi yojanAni gatvA'tra zanaizcara graho; varttate 20, ityevaM candravimAnAd viMzati yojanaparimite kSetre bAhalyena uparitanaM tArArUpaM Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprazatisUtre 634 jyotizcakaM cAraM carani, ityevaM bhUmibhAgAnnavazatayojanaparyantakSetre paripUrNa jyotizcakraM paribhramati / tataH sarvaM jyotizcakraM dazottara zatayojanapramANakaM bAhalyena jAtam navatyadhikasaptazata yojanata Aramya navazatayojanaparyanta dazottarazatayojanabhAvAt / etaccAgre sUtre eva pradarzayiSyate / punazca - 'heTTillAo tArArUvAo' adhastanAt tArArUpAt jyotizcAt 'uiTa' urdhva 'avAhAe' avAdhayA antareNa 'dasa joyaNAI' dazayojanAnyeva uparigatvA atrAntare 'sUriyavimANaM cAraM carai' sUryavimAnaM cAraM cati / tasmAdevAdhanastanAt tArArUpAt jyotizcakrAt 'uDDha avAhAe' UrdhvamatrAcyA 'NauI joyaNAI' navati yojanAnyevagatvA 'caMdavimANe cAraM caraha' candravimAnaM cAraM carati / etasmAdevAdhastanAttArArUpAt 'dasottaraM joyaNasayaM' dazottaraM yojanagataM (110) 'uDdu' Urdhvam 'avAhAe' abAdhayA antaraM kRtvA 'ucarille tArA rUtre' uparitanaM tArA rUpaM jyotizcakraM 'cAraM caraI' cAraM carati / atha sUryatramAnAt prAha-'tA' tAvat 'riyavimANAo' sUryavimAnAt 'asIi joyaNAI' azoti yojanAni (80) 'uDDha avAhAe UrdhvamabAdhayA 'caMdavimANe cAraM carai' candravimAnaM cAraM carati / 'joyaNasayaM' tasmAdeva sUryavimAnAt yojanazatam ekazatasaMkhyaka - yojanAni gatvA 'uDDha' avAhAe' UrdhvamavAdhayA 'uvarille tArArUve' uparitanaM tArA rUpaM - jyotizcakraM 'cAraM carar3a' cAraM carati / atha candravimAnAt prAha-tA caMda vimANAo' ityAdi, 'tA' tAvat caMda vimANAo NaM' candravimAnAt khalu 'vIsaM joyaNAI' viMzatiM yojanAni 'unhaDha N avAhAe' UrdhvamavAdhyA 'uvarille tArArUve' uparitanaM sarvoparitanaM tArArUpaM jyoti - cakraM 'cAraM carar3a' cAraM carati / athopasaMharati- 'evAmeva' ityAdi, 'evAmeva' evameva uktenaiva prakAreNa 'sapuvyAvareNaM' mapUrvApareNa pUrveNa apareNa ca saha pUrvAparamIlanenetyarthaH 'dasuttarajoyaNasayavAhalle' dazottara yojanagata bAhulye dazAdhika zata sakhyakayojana parimite vAhalye vistAre, tathAhi sarvAdhastanAttAgarUpAt jyotizcakrAt UrdhvaM dazamiyajanairUrdhvaM gatvA sUryavimAnam, tato'gre mazItiyojanai gatvA candravimAnam, tato'gre viMzatyA yojanairUrdhva gatvA sarvoparitanaM tArA rUpaM jyotizcakram-(10=80 = 20 + 110 ) iti sarvasaMmelanena jyoticakracAra viSayasya bhavati dazottaraM zataM yojanAnAM cAhalyam, tasmin dazottarayojanagatabAhulye, kIdRze tasmin ? ityAha- 'tiriyamasaMkhejje' tiryagasaMkhyeye tiryaktvamAzritya asaMkhyeya koTI koTo yojanaparimite 'joisa visae' jyotirviSaye jyotizcakravipayabhUte kSetre 'joDarsa' jyotipaM manupyakSetraviSayaM jyoti 'cAraM cara' coraM carati manuSya kSetrAdvahi jyotiSikANAM punaH sthiratvam / 'Ahiye' AkhyAtam, 'tivaejjA' iti vadet pratipAdayet svagipyebhya iti // sU0 1 || tArAcimAnAdhiSThAtRNAM candrasUryApekSayA vibhavAdikamakRtyANutva tulyatvamAha - 'tA asthiNaM ityAdi / atha Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA prA.18. sU.2 . tArAvimAnAdhiSThAtRRNAM aNutvatulyatvam 635 mUlam-tA atthiNa caMdimasariyA NaM devANaM hiTTha pi tArA rUvA aNuMpi tullAvi ? samaMpi tArArUbA aNupi tullAvi ? uppiMpi tArAkhvA aNuMpi tullAvi ? tA asthi / tA kahaM te caMdimasariyANaM devANaM hiTaMpi tArArUvA a[pi tullAvi samapi tArArUvA aNuMpi tullAvi, upipi tArAkhvA aNupi tullAvi ? tA jahA jahANaM tesiNaM devANaM tAva Niyama vaMbhacerAI ussiyAI bhani tahA tahANaM tesi devANaM evaM bhavai, taM jahA-aNutte vA tullatte vA / tA evaM khala caMdima sUriyANaM devANaM hi TuMpi tArAkhvA aNuMpi tullAvi taheva jAva upipi tArA rUvA aNuMpi tullAvi / sU0 2 / __ chAyaga-tAvat santi khalu candrasUryANAM devAnAm adhastanA api tArArUpAH aNavo 'pi tulyA api ? samA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api ? uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api? / tAvat santi / tAvat kathaM te candrasUryANAM devAnAmadhastanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / samA api tArArUpA aNavo'pi talyA api / uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api ! tAvat yathA yathA khalu teSAM devAnAM tapo niyamabrahmacaryANi ucchUitAni bhavanti tathA tathA khalu teSAM devAnAM evaM bhavati, tadyathA-aNutva vA tulyatvaM vA / tAvat eva khalu candrasUryANAM devAnAm adhastanA api tArorUpAH, aNavo'pi tulyA api tathaiva yAvat uparitanA api tArA rUpA aNavo'pi tulyA api / suu0-2|| vyAkhyA-'tA atthiNaM' iti, tAvat 'asthi Na' santi khalu he bhagavan 'caMdimasUriyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM 'hiTaMpi' adhastanA api kSetrApekSayA candrasUryANAM devAnAmadhazcAriNo'pi 'tArArUvA' tArArUpAH tArArUpavimAnAdhiSThAtAro devAH 'aNupi' aNavo'pi dyutivibhavalezyAdyapekSayA laghavo'pi hInA api bhavanti kim ? tathA 'tullAvi' tulyA api kecit samAnadhutivibhavAdiyuktA api bhavanti kim 1 tathA 'samaMpi' samA api kSetrApekSayA candrasUvimAnAnAM samazreNyA vyavasthitA api 'tArArUvA' tArArUpAH tArA rUpa vimAnavAsino devAH 'aNupi tullAvi' aNavo'pi tulyA api bhavanti kim ? / tathA 'upipi' uparitanA api candra sUrya vimAnAnAmupari vyavasthitA devA api 'aNuvitullAvi' aNavo'pi tulyA api bhavanti kim / bhagavAnAha 'tA atthi' tAvat bhavanti aNavo'pi tulyA api, ityAdi he gautama ! yathA tvayA pRSTaM tattathaivAsti / puna gautamaH pRcchati-'tA kahate' ityAdi, 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kasnAtkAraNAt 'te' tavamate 'caMdima sUriyANaM devANaM' candrasUryANA devAnAM 'hiTuMpi' adhastanA api 'tArArUvA' tArArUpAH tArAvimAnasthitA devAH 'aNu vi, aNavo'pi 'tullaMpi' tulyA api santi / tathA 'samaMpi' samazreNi vyavasthitA api 'tArArUvA' tArArUpAH 'aNupi' aNavo'pi 'tullAvi' tulyA api santi / evaM 'uppipi' uparitanA api 'tArAkhvA' tArArUpAH 'aNuMpi' Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre sAmAdika vAhyAbhyantanI tavaNiyamAna hai gautama ! 'jAvala aNavo'pi 'tullAvi' tulyA api santi / he bhagavAn ! kiM kAraNamatra yat candrasUryANAmadhastanavyavasthitAH, samazreNi vyavasthitAH uparivyasthitAstrividhA api tArArUpavimAnAdhiSThAtAro devAH aNavo'pi yutyAdinA laghavo'pi tulyA api samAna yutyAdimantaH ? iti kathayatu iti gautamena prazne kRte bhagavAn gautamAya aNutvatulyatvaviSayakaM kAraNaM pradarzayati-'tA jaha-jaha' ityAdi 'tA' tAvat he gautama ! 'jahA-jahANaM' yathA yathA khala 'devANaM' teSAM devAnAM tavaNiyamavaMbhacerAI taponiyamabrahmacaryAbhiprAgbhave tapaH paSThATamAdikaM vAhyAbhyantaramedabhinnaM dvAdazavidhaM vA niyamaH-abhigrahAdirUpaH, brahmacaryam ananmatyAgaH, dezataH sarvanovA 'ussiyAI' ucchUitAni utkaTAni upalakSaNAt anutkaTAni vA yeSAM yAdRzAni cAritAni AcaritAni pAlitAni trikaraNatriyogAdi prakAramAzritya bhavanti 'tahA tahANaM' tathA tathA tattatprakAreNa taponiyamAdipAlanAnusAreNa khala he gautama ! 'tesi devANaM' tapAM devAnAm 'evaM bhavaI' evam anena prakAreNa alpadyatyAdika 'tulyadyatyAdikaM ca 'bhavaH' bhavati / tadevAha-'taM jahA' tadyathA-'aNuttevA tullattevA' aNutvaM-vA tulyatvaM veti, ayaM bhAvaH-yaiH pUrvabhave taponiyamabrahmacaryANi pAlitAni tvavacyameva tena kAraNena devatvaM prApta kintu tAni taizcandrasUryApekSayA mandAni pAlitAni tatastai tArArUpa vimAnAdhiSThAtAro devo bhUtvA candrasUryadevAnAM dyutivibhavAdyapekSayA honA jAtAH / yaistu bhAvantare tapo niyamanAmacaryANi candrasUryANAM prAyaH sadRzAnyutkaTAni pAlitAni tataste tArArUpa vimAnAviSTAtAro bhUtvA candrasUryANAM dhutivibhavAdinA tulyA jAtAH / ucitamevaitat dRzyante hi manuSyaloke'pi kecitpUrvabhavasaJcita puNyaprAgbhArA janA rAjatvaM nApi prAptAstathApi rAjJA saha tulya dhUtivibhavA bhavantIti / 'tA' tasmAt kAraNAt evaM NaM evaM khala 'caMdimasariyANaM devANaM' candrasUryANAM devAnAM 'hiDaMpi tArAkhvA aNupi tullAvi' adhastanA api tArArUpAH aNavo'pi tulyA api 'taheva' tathaiva pUrvokta vadevAtra vAcyam, kiyatparyantamityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva' yAvat 'uppipi tArAkhvA aNupi tullAvi' uparitanA api tArArUpA aNavo'pi tulyA api / yAvatpadena 'samaMpi tArAkhyA aNupi tullAvi' samazreNi vyavasthitA api tArArUpA aNavo'pi nunyA api santi, iti, saMgrAhyam ||suu02|| atha candrasya parivAra, mandaraparvatAt lokAntAcca kriyadantareNa jyotizcakraM cAra caratAni ca pradarzayani-'tA egamegamsa NaM' ityAdi / mRlama -- tA gagamegamma NaM caMdamsa devassa kevayA gahA parivAro paNNatto ? kevaiyA NakkhanA paritrAge pagNano ? kevaDayA tArA parivAro paNNatto, ? egamegasta NaM caMdassa Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzikAkA0prA 18sU. 3mandara lokAnta parvatAtcandrasya parivAraMjyotizcakacAram 637 devassa aTThAsI gahA parivAro paNNatto, aTThAvIsaM NakkhattA parivAro paNNatto, gAhA "chAvadvisahassAIM, Navaceva sayAI, paMcuttarAI paMcasayarAI egasasI parivAro, tArA gaNa koDi koDI |1| parivAro paNNatto // 3 // chAyA -- tAvat ekaikasya khalu candrasya devasya kiyanto grahAH parivAraH prajJaptaH ? kiyanti nakSatrANi parivAraH prajJaptaH ? kiyantyastArAH parivAraH prajJaptaH ? / tAvat ekaikasya khalu candrasya devasya aSTAzItirgrahAH parivAraH prajJaptaH, aSTAviMzatirnakSatrANi paricAraH prajJaptaH, gAthA-paT paSTiH sahasrANi nava caiva zatAni paJcottarANi (66905) / ekazazi parivAraH, tArA gaNa koTikoTinAm ||1|| parivAraH prajJapta // sU0 3|| vyAkhyA- 'tA egamegassa NaM' ityAdi candraparivAra pratipAdakaM sUtraM sugama miti na vyAkhyAyate, navaraM candrasya tArAparivAraparimANaM - pazcottara navazatAdhikapaTSaSTi sahasrakoTIkoTI saMkhyaka miti // sU0 3 // atha mandaraparvatAt jyonizcakrasyAntaramAha - tA 'maMdarasya NaM' ityAdi, mUlam - tA maMdarassa NaM pavvayassa kevaiyaM avAhAe joise cAraM carai ? tA ekkArasa ekkavIsAI joyaNasayAI avAhAe joise cAraM carai / tA loyaMtAo NaM kevaiyaM avAhAe joise paNNatte ? tA ekkArasa ekkAdapaI joyaNasyAd - avAhAe joise paNNatte // sU0 4 // chAyA -- tAvat mandarasya khalu parvatasya kiyatyA avAdhayA jyautipaM cAraM carati ? tAvat ekAdaza ekaviMzAni yojanazatAni avAdhayA jyautiSaM cAraM carati / tAvat lokAntAt khalu kiyatyA avAdhayA jyautipaM prajJaptam ? tAvat ekAdaza ekAdazAni yojanazatAni bhavAdhyA jyautiSaM prajJaptam // 0 ||4|| vyAkhyA - 'tA maMdarasta NaM' ityAdi mandaraparvataviSayaka jyautizcakrAntarasUtramapi sugamameva, navara N jyotizcakraM merAH sarva naH sarvadikSu ekaviMzatyadhikAni ekAdaza yojanazatAni muktvA tadanantara cakravAlatayA jyotizcakaM cAraM carati / atha lokAntAttadeva pradarzyate 'tA loyaMtAo' ityAdi 'tA' tAvat 'loyaMtAo' lokAntAt arvAk lokAntAtpUrvaM mityarthaH ityAdi praznasUtra - sugamam / bhagavAnAha 'tA ekArasa' ityAdi, 'tA' tAvat 'ekkArasa ekkA - rAI joyaNasayAI' ekAdaza ekAdazAni yojanazatAni ekAdazAdhikAni ekAdaza yojanazatAni (1111) yojanAnAM- 'avAhAe' abAdhayA - lokAntAtpUrvamantareNa - lokAntabhAgAt lokAbhimukha ekAdazAdhikaikAdazazatayojanAni AgatyAtrAntare ' joise' jyotiSaM jyotizcakraM 'paNNatte'prajJapta bhagavateti / sU0 // 4 // athAgre 'jIvAbhigamasyAtidezamAha - ' evaM jahA jovAbhigame' ityAdi / Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 candraprAptisUtra mUlam-evaM jaheba jIvAbhigame taheva NeyavaM-savvabhitarillaM cAraM, saMThANaM, pamANa, vahaMti, sIhagaI, iDDhI tAraMtaraM, aggamahisIo, ThiI, appA bahuyaM jAva tArAyo saMkhenja guNA ||suu0||5|| chAyA--yathaiva jIvAbhigame tathaiva jJAtavyam-sarvAbhyantarakazcAraH, saMsthAnam, pramANam, vahaMti, zIvragatiH, RddhiH, tArAntaram, agramahiNyaH, sthitiH, alpavahutvam yAvat tArAH saMkhyeyaguNAH // sU0-5 / / vyAkhyA-'jaheca jIvAbhigame' iti, 'jaheva' yathaiva yena prakAreNa 'jIvAbhigame jIvAbhigamasUtre kathitaM 'taheva' tathaiva tenaiva prakAreNa tatroktAnusAreNa 'NeyavyaM' jJAtavyam / avagantavya paThitavyamityarthaH / kiM kiM jJAtavyamityAha-savvabhitarae' ityAdi, 'savyabhitarae cAra' sarvA yantarakazcAraH-nakSatrANAM sarvAbhyantaracAraprabhRtikA vaktavyatA vaacyaa| tathA 'saMThANe' sasthAnam candrAdi vimAnAnA sasthAnam-AkRAte rUpaM vaktavyam / tadanantaraM pramANaM candrAdi vimAnAnAmeva AyAmAdi pramANaM pratipAdayitavyam / tadanantaraM 'vahaMti' iti yAvantaH siMhAdyA kRtayo devA yaM vimAnaM vahanti tadvipayA vaktavyatA vAcyA / tataH 'sIhagaI' zAtragatiriti kaH kasmAt zIghragatiriti vAcyam / tatpazcAt 'iDDhI' RdrizcandrAdInAM devAnAM vaktavyA / tadanantaraM .'tAraMtaraM' tArAntaram tArANAM jaghanyata utkRSTatazcAntaraM kiyatkiyatparimitamiti prativAcyam / tatpazcAt 'aggama hisIo' agramahiSyaH candrAdInA manamahipyo vaktavyAH / tataH 'ThiI' sthitistepAmeva candrAdInAM vAcyA / tadanantaram 'appA. bahuyaM' alpabahutvaM vaktavyam tat kiyatparyanta mityAha-'jAva' ityAdi, 'nAva' yAvat "tArA saMkhejjaguNA" pUrvona, parimANAt tArA. saMkhyeya guNA; iti paryantaM sarvamatra vaktavyaM yAvat aSTAdazatamaprAmRtaparisamAptimiti bhAvaH ||suu05|| __tadevaM pUrva jIvAbhigamasyAtideza. prota, sAmprataM tadatidezapradarzitAni sUtrANi sAkSAt pradarzayan prathame sarvAbhyantarAdi cArasUtramAha--'tAjaMbuddIveNaM' ityAdi, mUlamtA jaMbuddIveNaM dIve bhaMte kayare NakkhattA sambanbhaMtarillaM cAraM carati ? kayare NaksattA savyavAhirillaM cAraM carati ? kayare NasvattA savvuvarillaM cAra caraMti ? kayare NavattA hiDillaM cAraM carani ? tA abhoI Nakkhatte savva bhitarillaM cAraM carai, mRle NaRgvatte savya bAhirillaM cAra carai sAI Nakkhatte savvuvarillaM cAra carai bharaNI Nakkhatte sanna heDilla cAra carai / mU.. // 6 // chAyA--nAvat jambU dIpa nalu DIpe bhadanta ! katamat nakSatra sarvAbhyantarakaM cAraM carati ? kanamana nakSatra mayaMyAdhaka cAraM carati ? katamat nakSatraM sarvoparitanaM cAra carati ? phanamana nakSayaM gAMdhamnanaM cAra carati ? / abhijinnakSatra sarvAbhyantaraM cAra parati, bhUla nakSatraM navAhara cAra cAni svAtinakSatraM sarvoparitana cAra carati, maraNonakSatra savAdhistanaM cAra carati // sU0 6 // Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA. 18sU.6 ___ sarvAbhyantarAdicArasUtranirUpaNam 639 vyakhyA-'tA jaMbuddIveNaM dove' ityAdi / praznasUtre jambUdvIpe dvIpe aSTAviMzati nakSatrANAM madhyAt sarvAbhyantara sarvabAhyasarvopari sarvAdhazcArINi kAni kAni nakSatrANi santI ti pRcchA sUtraM sugamam bhagavAnAha-'tA' tAvat 'abhiINakkhatte' abhijinnakSatra sarvAbhyantarakaM cAra carati, evaM mUlanakSatraM sarvavAhya cAra carati, svAtinakSatraM sarvoparitanaM cAra carati bharaNI nakSatraM sarvAdhastanaM cAraM caratI tyuttaram / suu0||6|| mUlam -tA caMdavimANeNaM bhaMte ? kiM saMThie paNNatte ? tA addha kavisaMThANasaMThie savva phAliyAmae anbhuggaya mUsiya pahAsie vivihamaNirayaNabhatticitte vAuddhya vijayavejayaMtI paDAgachattAichattakAlee, tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaM tararayaNapaMjaramiliyaca maNikaNagathUbhiyAge ciyasiyapattapuMDarIya tilagarayaNaddhacaMda citte aMto vahiM saNhe taNijja vAluyA patthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAIe darisaNijje abhiruve paDirUve / evaM sUriyavimANe, gahavimANe, NakkhattavimANe, tArA vimANe ||suu0 7 // chAyA-tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ? kiM saMsthita prajJaptama ? tAvat arddha kapitthaka saMsthAna saMsthitaM sarva sphaTikamayaM abhyudganoninaprahasitaM vividhamaNiratna bhakti citraM vAtodbhuna vijaya vaijayantI patAkA chatrAticchatrakalita tujhaM gaganatalamanulikhacchi kharaM jAlAntararatnapajAmilitavanmaNikanakastU pikAkaM vikasita patra puNDarIka tilaka ratnArddhacandracitraM antI bahizlakSNaM tapanIyavAlukAprastaTa sukhasparza saMzrIkarUpaM prasAdIya darzanIya abhirUpaM pratirUpam / evaM sUryavimAnam gRhavimAnam, nakSatravimAnam, tArA vimAnam / sU0 // 7 // ___ vyAkhyA-'tA caMda vimANeNa' ityAdi praznamUtraM sugamam / bhagavAnAha-'addha kaviTe' ityAdi 'addha kavisaMThANasaMThie arddhakapitthasaMsthAnasasthitam -uttAnIkRtamaImAtraM yat kapitthaM kaMpitthAbhidhaM phalaM tasyeva yat saMsthAnaM / uttAnIkRtAIkAMpatthasadRzaM sasthAna tena saMsthitaM tatsadRzasaMsthAnasaMsthitaM candravimAnaM bhavati ? atrAha-yadi candravimAna muttAnIkRtArddhamAtrakapitthaphalasaMsthAnakamasti tadA udayAstakAle, athavA tiryak paribhramacca taMt kathamarddha kapitthaphalAkAraM nopalabhyate, tatta zirasa uparivartamAnaM vartalAkAramupalabhyate, arddhakapitthasya upari dUramavasthApitasya para bhAgadarzanato vartulAkAratayA dRzyamAnatvAt atrocyate-ihArddhakapitthaphalAkAraM candravimAnaM sAmastyena jJAtavyam kintu candravimAnasya yat pIThaM tad arddhakapitthasaMsthAnasaMsthitaM vartate tasya ca pIThasyopari candra devasya prAsAdaH, sa ca prAsAdastathA kathaJcanApi vyavasthito yathA pIThena saha bhUyAna vartulAkAro bhavati, saca dUrabhAvAdekAntataH samagolAkAratvenAtrato janAnAM pratibhAsate 'to naM kazciddoSaH uktaJca / Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . candraprajJaptisUtre "addha kaviThThAgArA udayatthamANammi kahaM na dIsaMti ? sasisUrANa vimANA, tiriyakkhettA TThiyANaMca // 1 // uttANaviTThAgAre pIDhaM taduvari ca paasaao| . , caTTAlekheNa tao samavarTa dUra bhAvAo // 2 // , .. chAyA- arddhakapitthAkArANi udayAstamane , kathaM na dRzyante ? . . zazisUrANAM vimAnAni, tiryak / kSetrasthitAnAM ca // 1 // . uttAnAIkapitthAkAra pIThaM tadupari ca prAsAdaH / vRttAlekhena tataH samavRttaM dUra bhAvAt // 2 // iti tat candravimAnaM ca kiM prakArakamiti tad viginaSTi-'savva phAliyAmae' ityAdi, 'saba phAliyAmae' sarvasphaTikamayaM sarvAtmanA sphaTikAbhidhamaNisvarUpam / 'vijayavejayaMtI paDAgA chattAi chattakalie' vAtodbhUtavijayavaijayantI patAkA chatrAti chatrakalitam tatra vAtodbhUtA vAyunA kampitA vijayavaijayantI patAkA vijayasUcikA vaijayantyabhi dhAnA yA patAkA, athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakarNikAH kathyante tatpradhAnA vaijayanyo vijayavaijayantyaH patAkAH tA eva vijayavarjitA vaijayantyaH patAkA ucyante, tathA chatrAtichAtrANi-uparyuparisthitachatrANi, tataH vijayavaijayantIbhiH, patAkAmiH, chatrAticchatraizca kalitaM yuktaM tattathA, 'tuge' tugam uccam, ata eva 'gagaNatalamaNulihaMtasihare' gagana talamanu livanchivaram-gagananalam anulikhat abhilaiyat zikharam uparibhAgaH yasya tattAdRzam 'jAlaMtararayaNa' jAlAntararatnam-jAlakAni bhavanabhittiSu chidrasamUharUpANi loke pramiddhAni, tadantareSu teSAM madhya madhya bhAgeSu ratnAni viziSTazobhA) santi yatra tat sUtre prathamaikavacanalopa ApatvAt tathA 'paMjaramiliyana' paJjaramilitamiva paJjarA dunmIlitamiva cirakAlAda bAhiSkRtamiva nUtanatvAt, yathAhi kimapi vastu sapuTaka nivezi naM dhUcyAdinA asaMsRSTatvena nUtanavadeva tiSThati, tad vastu yadi saMpuTakAdvahi niSkA syate nadA nUtanamiva pranibhAsate, nathaiva tadvimAnaM nUtanam atyantAvinaSTacchavikatvAt tathaiva zobhane iti bhAvaH, 'maNikaNagathUbhiyAge, viyasiyasayapatta puMDarIyatilayarayaNaddhacaMdacitte' maNikanakastUpikAkaM vikasitagatapatrapuNDarIkatilakaratnAcandracitra miti tatra 'maNi kanakastU pikAI' ini pRthak padam maNijaTitakanakamayazikharam, vikasitAni pramlitAni yAni ganapatrANi, puNDarIkANi ca dvAgadau pratikRtitvena sthitAni, tilAzca bhityAdiSu pudrANi, ratnamayAyAnandrA dhArAdipu tazcitramiti / 'atIvahiM saNhe' antarbahiH lakSaNamcigama 'navANijja vAluyA patthaDe' tapanIyavATakA prastaTam-tapanIyaM-suvarNa tanmayI gA bAlakA--mikatA, tamyAH prastaTaH prataraH tala bhAgo yasya tattathA, 'muhaphAse'sukha Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA0 18 sa. 8 vimAnaparimANanirUpaNam 641 sparza sparze sukhotpAdakam, 'sassirIyarUve' sazrIkarUpam-saMzrIkANi zobhAyuktAni rUpANi nara yugmAdIni yatra tat tathA 'pAsAIe' prAsAdikaM manaH prasannatA janakam, ata eva 'daMsaNijje' darzanIyaM draSTu yogyam tadarzane tRptyasaMbhavAt, 'abhirUve' abhirUpam-sundaram 'paDirUve' pratirUpam-prativiziSTam-asAdhAraNaM rUpaM yasya tattathA / etAdRzaM candravimAnaM vartate, iti / 'evaM sUriyavimANaM pi' evam-etAdRzameva candravimAnasadRzameva sUryavimAnamapi vijJeyam / evameva 'gahavimANe' NakkhattavimANe tArAvimANe' graha vimAnamapi nakSatravimAnamapi tArAvimAnamapi jJAtavyamiti / sU0 7 // . __ atha vimAnaparimANamAha-- mUlam--caMda vimANeNaM bhaMte kevaiyaM AyAmavikhaMbheNaM ? kevaiyaM parikkheveNaM ? 'kevaiyaM vAhalleNaM paNNatte ? tA chappaNNa egaThimAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesaM parirayeNaM, aTThAvIsaM egaTTi bhAge joyaNassa vAhalleNaM paNNatte / tA mariya vimANeNaM kevaI AyAmavikkhaMbheNaM pucchA ? tA aDayAlIsaM egaTThibhAge joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM mavisesaM pariraeNaM, cauvvIsaM egadvibhAge joyaNassa bAhalleNaM paNNatte / tA gahavimANeNaM kevaiyaM pucchA tA addha joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM taM ti guNaM savisesaM pariraeNaM, kosaM vAhalleNaM paNNatte / tA NakkhattavimANe NaM kevaiyaM pucchI ? tA kosaM AyAmavikkhabheNaM, taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM, addhakosaM vAhalleNaM paNNatte / tArA vimANeNaM kevaiyaM pucchA / , tA addhakosaM AyAmavikkhaMbheNaM, taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM paMca dhaNusayAI vAhalleNaM paNNatte // 8 // chAyA-tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ! kiyatkaM AyAmaviSkammeNa 1 kiyaka parikSepeNa, ? kiyaka vAhalyena prajaptam.? tAvat SaTpaJcAzatamekaSaSTibhAgAn yojanasya AyAmaviSkammeNa, tatriguNaM savizeSa parirayeNa, aSTAviMzati mekaSaSTibhAgAn yojanasya bAhalyena prakSaptam / tAvat sUryavimAna khalu kiyatkamAyAMmaviSkammeNa, pRcchA tAvat aSTacatvAriMzatamekaSaSTibhAgAn yojanasya AyAmaviSkammeNa, tat triguNa savizeSa parirayeNa caturvizatimekaSaSTibhAgAna yojanasya vAhalyena prajJaptam / tAvat grahavimAnaM khalu kiyatkaM pRcchA, tAvat arddha yojanamAyamaviSkammeNa, tat triguNa savizeSa parirayeNa krozaM vAhalyena prakSatam / tAvat nakSatra vimAna khalu kiyatkaM pRcchA, tArat arddhakoza bAhalyena prakSaptam / tAMbat tArAvimAna khalu kiyatkaM pRcchA, tAvat arddhakrozam AyAmaviSkambheNa tat 'triguNa savizeSa parirayeNa, paJca dhanuH zatAni vAhalyena prajJaptam ||suu0 8 // . vyAkhyA--atra candrAdivimAnAnAM parimANAveSaye gautamasya praznaH--tat candravimAnaM kiyatparimitam-AyAmaviSkambheNa, paridhinA, bAhalyeneti praznasUtraM sugamam / bhagavA Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 candraprAptistre nAha -'tA' tAvat 'chappaNNaM egahibhAge joyaNassa' iti ekasya yojanasya pada paJcAzad ekapaSTibhAgaparimitamAyAmaviSkambhAbhyAM candravimAnam / 'ta tiguNaM savisesaM parirayeNaM' paridhinA candravimAnamAyAmaviSkambhaparimANAt triguNaM kiJcidadhikaM vijJeyam / 'aTThAvIsa egaDhimAge joyaNassa vAhalleNaM' bAhalyena sthUlatvena candravimAnam ekasya yojanasya aSTAviMzatyekapaSTibhAgaparimita prajJaptam sUryavimAnapRcchAsUtraM vAcyam bhagavAnAha-'aDayAlIsa egasaTimAge joyaNassa' yojanasya aSTacatvAriMzadekaSaSTibhAgamAyAmaviSkambhAbhyAm paridhi parimANAM pUrvavadevAyAmaviSkambhaparimANAt kiJcidadhikaM triguNam / sUryavimAnasya bAhalyam 'cauvvIsa egadvibhAge joyaNassa' ekasya yojanasya caturvizatyekaSaSTibhAgaparimitaM prajJaptam / prahavimAnaM pRcchA 'tA addhajoyaNaM AyAmavikkha bheNaM, graha vimAnaM arddhayojanaparimitamAyAmaviSkammeNa 'taM tiguNaM savisesaM pariraeNaM' AyAmaviSkambhaparimANAt kiJcidvizeSAdhika triguNa 'parieNaM' paridhinA, 'kosaM bAhalleNaM' ekaM krozaM bAhalyena prajJatam nakSatravimAnaM pRcchA-'tA komaM AyAmavikkhaMbheNaM' nakSatravimAnam AyAmaviSkambhAbhyAM krozaparimitam pUrvavadevAyAmaviSkambhaparimANAt sAvazeSa triguNA paridhirvijJeyA / bAhalyenArddhakrozaM prajJaptam / tArAvimAnaM pRcchA-'tA addha kosaM AyAmavinaSa bheNaM' tArA vimAnamardakozamAyAmaviSkammAbhyAm / paridhinA pUrvavadeva savizeSaM triguNam / bAhalyena 'paMcadhaNusayAI' paJcadhanuH-zana parimita tArAvimAnaM prajJaptam ||suu08|| atha candrAdivimAnavAhakadevAnA saMkhyA rUpANi ca pradarzayati 'tA caMdavimANeNaM' ityAdi mRlam - tA caMdavimANe gaM bhaMte kaDa devasAhassIo parivahaMti,! solasa.deva mAhammIo parivahaMti, taM jahA-purasthimeNaM sIharukhadhArINaM cattAri devasAhassIo pari , vahati dAhiNeNaM gayakhvadhArINaM cattAri devasAhassIo parivahaMti, paccatthimeNaM vasa bhasvadhArINaM cattAri devamAhassIo parIvahaMti, uttareNaM turagaruSadhArINaM cattAri deva sAhassIo parivahati evaM mUriyavimANapi / tA gahavimANeNaM bhate kai devasAhassI. o parivahati ? tA aTTadevasAhassIo parivahaMti, ta jahA-purathimeNaM siMhasvadhArINaM devANaM do devasAhamsIo parivahaMti, evaM jAya uttareNa turagaruSadhArINaM devANa do deva mAhasvItrI parivahani ? tA nakkhattavimANeNaM bhaMte kaha devasAhassIo parivahati ? tA rattAri deva sAhamsIo parivahati, taM jahA-purasthimeNaM sIhatvadhArINaM devANaM ekkA devasAimsI parivahana evaM jAva uttareNaM turagasvadhArINaM devANaM. ekkA devasAhamamI pagbiAi / tA nAgarimANeNaM maMne kaha devamAhassoo parivahati / tA do deva sAhammotrI parivahati taM jahA purathimeNaM soharUpadhAroNaM paMca devasayA parivahaMti, evaM jAya ugareNaM tuggaruSadhArINaM devANaM paMca devasayA parivahati // 909 // Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA. prA.18 sU.9 candravimAnavAhaka devAnAM saMkhyA 643 chAyA-tAvat candravimAnaM khalu bhadanta ! kati devasAhasvyaH parivahanti ? SoDaza devasAhatyaH parivahanti, tadyathA paurastye khalu siMharUpadhAriNAM catasro devasAhasyaH parivahanti, dakSiNe khalu gajarUpadhAriNAM catasro devasAhatyaH parivahanti, pAzcAtye khalu vRpabharUpadhAriNAM catasro devasAhavyaH parivahanti, uttare salu turaga rUpadhAriNAM catasro devasAhasyaH parivahanti / evaM sUryavimAnamapi / tAvat graha vimAnaM khalu bhadanta ? kati devasAhastryaH parivahanti ? tAvat aSTa devasAhasyaH parivahanti, taM jahA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAM dve devasAhatyau parivahataH, evaM yAvat uttare khalu turagarUpadhAriNAM dve devasAhasyau parivahataH / tAvat nakSatravimAnaM khalu bhadanta / kati devasAhasyaH parivahanti ? tAvat catasro devasAhatyaH parivahanti, tadyathA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAm ekA devasAhavyaH parivahati, evaM jAva uttare khalu turagarUpadhAriNAM ekA devasAhasrI parivahati / tAvat tArAvimAnaM khalu bhadanta ! kati devasAhastyaH parivahanti ? tAvat dve devasAhastryau parivahataH tadyathA-paurastye khalu siMharUpadhAriNAM devAnAM paJca zatAni parivahanti, evaM yAvat uttare khalu turaga rUpadhAriNAM devAnAM paJca zatAni parivahanti // sU0 9 // / vyAkhyA-'caMdavimANe NaM bhaMte' ityAdi praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha 'solasadeva- .. sAhassIo parivahaMti' candravimAnaM SoDazasahasradevA parivahanti caturdikSu tadevAha 'taM. jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'purasthimeNaM sIharUpadhArINaM cattAri devasAhassIo parivahaMti' pUrvabhAge catuH sahasradevAH siMharUpadhAriNaH parivahanti / evaM dakSiNe gajarUpa . dhAriNazcatuHsahasradevAH, pazcime vRSabharUpadhAriNazcatuHsahasradevAH, uttare turaMgarUdhAriNaH zcatu sahasradevAH, evaM SoDaza sahasradevAzcandravimAnaM parivahantIti / 'evaM sUriyavimANaMpi' candravimAnavadeva sUryavimAnamapi tenaiva rUpeNa tAdRza rUpadhAriNa eva poDazahasra devAzcatu-. dikSu parivahanti / grahavimAnaM pRcchA-'tA advisAhassIo parivahaMti' grahavimAnamaSTa sahastradevAH, pratyekaM dizi dvidvisahastrasaMkhyakAH pUrvoktasadRzarUpadhAriNaH parivahanti / nakSatra vimAnaM pRcchA-'tA cattAri devasAhassIo' nakSatravimAnaM pratyekaM dizi ekaikasahastratvena catuH sahastradevAH pUrvoktarUpadhAriNaH pUrvapradarzitarItyaiva parivahanti / tArAvimAna pRcchA-'tA do devasAhassIo' tArAvimAnaM pratyekaM dizi paJcazatapaJcazatatvena dvisahasradevAH pUrvavadeva parivahanti / candrAdi vimAnavAhakadevAnAM saMkhyA pratipAdike ime dve gAthe jambUdvIpaprajJaptisUtre prokte "solasadeva sahassA vahaMti caMdesu ceva suresu / aTThava sahassAI, ekkekkami gahavimANe // 1 // cattAri sahassAI, nakkhattami ya havaMti ekkakke / do ceva sahassAI, tArArUvekkamekkami // 2 // iti Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 644 candraprAptisUtre chAyA-poDaza sahasrANi vahanti candrayozcaiva sUryayoH / aSTaiva sahasrANi ekaikasmin grahavimAne // 1 // catvAri sahasrANi, nakSatre ca , vahanti ekaikasmin / dve caiva sahale, tArArUpe ekaikasmin // 2 // iti / sU0 // 9 // atha candrAdInAM zIvragati mandagati viSayaM sUtramAha 'ee siNa' ityAdi mUlam- eesi // caMdimavariyagahagaNaNakhattatArArUvANaM bhaMte kayare kayarehito sigdhagaI vA maMda gaIvA ? tA caMdehito sUrA sigdhagaI sUrehito gahA sigdhagaI gahehito NakkhattA sigdhgii| Nakkhattehito tArA sigdhagaI ! savvApagaI caMdA, savvasigdhagaI tArA // 10 // chAyA etepAM khalu bhadanta ! candrasUryagrahanakSatratArArUpANAM katame katamebhyaH zIghragatayo vA mandagatayo vA? 'tAvat candrAbhyAM sUyA~ zIghragatI, sUryAbhyAM grahAH zIghragatayaH, ahebhyo nakSatrANi zIghra ,gatIni, nakSatrebhyaH tArArUpANi zighragatIni / sarvAlpagatI candrau, sarva zIghra gatayastArA ||suu010|| vyAkhyA-'eesiNaM' iti eteSAM candrAdInAM madhye ke kebhyaH zIghragatayo mandagatayazca santIti ' praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha-'tA caMdehito' 'ityAdi, candrAbhyAM sUryo, zIghragatI, sUryAbhyAM grahAH zIghragatayaH, grahebhyo nakSatrANi zIghragatIni, nakSatrebhyastArAH zIghragatayaH / eSu sabhyo'lpagatimantazcandrAH, sarvebhyaH zIghragatimatyastArAH / etat sUtraM pUrvamapyuktaM paraM vimAna vahanaprasaGgAt punarapyatroktamityadoSaH ||suu010||' ' . atha candrAdInAm RddhisUtramAha-'tA. eesiNa', ityAdi / mUlam-tA eesi NaM caMdimasariyagahagaNaNakkhattatArAkhvANa bhate ! kayare kayarehito ! agyiDDhiyA vA mahiDDiyAvA / tArAhitA NakkhattA mahiDDhiyA Nakkhattehito gahA mahiDDiyA, gahehito sUriyA mahiDDhiyA, sUriehito caMdA mhiddddhiyaa| sayappiDDhiyA tArA, sadhyamahiiMDhiyAM cNdaa"|suu011|| ' ' chAyA-tAvat eteSAM khalu candrasUryagrahagaNanakSatraMtArArUpANAM bhadanta ! katame katamebhyaH alpaddhikA vA mahaddhikA vA 1 tArAgyo nakSatrANi mahAddhikAni, nakSatrebhyo prahA mahaddhikAH, grahebhyaH sUryA mahaddhikA sUryebhyaH candrA maharddhikAH sarvAlpaddhikAstArAH, sarvamahaddhiko candrau sU0 11 // Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA prA.18. sU.12 tArANAM parasparamantaranirUpaNam 645'.. vyAkhyA-'tA eesi NaM' iti ' eteSAM candrasUryagrahanakSatratArANAM madhye ke parddhayaH ke maharddhaya iti 'praznasUtraM sugamam' / bhagavAnAha 'tA tArAhito' ityAdi, tArAbhyaH / tArAvimAnasthitadevebhyaH tArAdevAnAmapekSayA nakSatrANi nakSatravimAnasthitA devA maharddhikAH / nakSatrebhyo grahA mahardikAH / grahebhya. sUryA mahaddhikAH sUryebhyazcandrA maharddhikAH / sarvebhyo'lparddhikAstArAH / sarvebhyo maharddhikAzcandrA iti // 10 11 // ' atha tArANAM parasparamantaraviSayaM sUtramAha 'tA jabuddIveNaM' ityAdi mUlam-tA jaMbuddIveNaM dIve bhaMte tArA svassa ya esa NaM kevaie avAhAe aMtare paNNatte? duvihe aMtare paNNatte, taM jahA-vAghAime ya / nivAghAimeya tattha NaM je se vAghAime se NaM jahaNNeNaM doNNi chAvaTThAi joyaNasayAI ukkoseNaM vArasa joyaNa sahassAI doNNi vAyAlAI joyaNasayAI tArAbassa ya tArAsvassa ya avAhAe aMtare paNNatte / tattha - NaM je se NivAghAime se jahaNNeNaM paMca dhaNusayAI, ukkoseNaM addha jogaNaM tArA ruvassa ya tArAkhvassa ya avAhAe aMtare paNNatte ||suu012|| chAyA-tAvat jambUdvIpe khalu dvIpe bhadanta ! tArArUpasya ca etat khalu kiyatkam avAghayA antaraM prazaptam ? dvividhamantaraM prajJaptaM, tadyathA-vyAghAtimaM ca nirvyAghAtimaM ca / tatra khalu yattad vyAghAtimaM tat jaghanyena dve paT paSThe (paTpaTyadhika) yojanazate, utkarpaNa dvAdaza yojana sahasrANi dve dvicatvAriMze (dvicatvAriMzadadhika) yojanazate' tArA rUpasya tArA rUpasya ca abAdhayA antaraM prajJaptam / tatra khalu yattad nirvyAdhAtima tat jaghanyena paJcadhanuH zatAni utkarpaNa arddhayojanaM tArArUpasya tArArUpasya ca acAdhayA' antaraM prazaptam ||suu0 12 // vyAkhyA-'tA jambUddIveNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam, atra madhyajambUdvIpe tArANAmantaraM kiyatkaM abadhayA prajJaptam bhagavAnAha-'duvihe aMtare paNNatte' antaraM dvividhaM prajJaptam vyAghAtima nirvyAghAtimaM ceti / tatra yad vyAghAtimamantaraM tat jaghanyena 'donni chAvaTThAI joyaNasayAI' paTapaSTayadhike dve yojanazate SaTpaSTyadhikadvizatayojanaparimitamantaramabAdhayA avyavahitena proktm|' utkarSaNa va 'vArasa joyaNasahassAI doNNi vAyAlAI joyaNasayAI dvAdaza yojanasahasrANi dve yojanazate dvicatvAriMzadadhike (12242) tatparimitamantaramutkRSTena ekasmAttArArUpAd dvitIyasya / tArArUpasya abAdhayA vyavadhAnenAntaraM 'proktam / 'tattha NaM' ityAdi, tatra khalu yad nirvyAdhAtimamantaraM tat 'jahaNNeNaM paMcadhaNusayAI jaghanyena 'paJcazatadhanUMSi paJcazatadhanuHparimitam / 'ukkoMseNaM / addhajoyaNaM' utkarSeNa arddhayojanaparimitamantaraM tArArUpasya tArArUpasya ca eka dvitIyayoH / parasparamantaramabAdhayA prajJaptam // atreyaM bhAvanA-vyAghAtimanirvyAghAtimayorayamarthaH vyAhanana / Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre vyAghAtaH-parvatAdiskhalanaM tena nirvRttaM vyAvAtimamucyate / vyAghAtarahitaM yat svabhAvikaM tadantaraM nirvyAdhAtimaM procyate / matra jaghanyena yat paT paTyadhike dve yojanazate antaraM proktaM tat niSadhakUTATikamapekSya veditavyam / tathAhi-niSadhaparvataH svabhAvato'pi catvAri yojana zatAni uccatvena vartate, tasya copari paJcAyojanoccAni kUTAni santi, tAni ca mUle paJca yojanazatAni AyAmaviSkambhAbhyAm, madhye pazca saptatyadhikAni trINi yojanazatAni, upari ca sAr3he dve yojanazate, teSAM coparitanabhAgasamazreNipradeze tathAvidha jagatstrA bhAvyAd aSTAvaSTI yojanAnyubhayato'vAdhayA kRtvA tatra tArAvimAnAni paribhramanti, tato jaghanyena vyAdhAtimamantaraM (250=8=8+266) paTpaSTayadhike dve yojanazate bhavataH / utkapeNa hicatvAriMzadadhikadvizatottarANi dvAdazayojanasahasrANi (12242) yad vyAghAtimamantaraM proktaM tad merumapeThya jJAtavyam, tathAhi-mero daza yojana sahasrANi (10000), merozcobhayato'vAdhayA ekAdazaikAdaza yojanazatAni eka viMzatyekaviMzatyadhikAni (2242), ityevaM sarva saMkalanayA jAyanta dvAdaza yojanasahasrANi dve ca zate dvicatvAriMzadadhike (12242) ityev-'| mutkRSTato vyAdhAtimamantara mAyAtIti / niryAghAtimamantaraM tu sUtre spaSTaM proktameveti / / suu012|| atha candrasUryANAmagramahipIviSayaM sUtramAha-'tA caMdassa NaM' ityAdi, / mUlam-tA caMdarata maMte joisiMdassa joisaraNNo kaiaggamahisIo paNNattAo? to. cattAri agga mahimIo paNNattAo, taM jahA-caMdappabhA 1, dosiNAbhA 2, acci .. mAlI 3, pamaMkarA 4 / natya NaM egamegAe devIe cattAri cattAri devI sAhassIo parivAro ; paNNatto / pabhU NaM tAoM egamega devI aNNAI cattAri 2 devI sahassAI parivAra viundhi- - ttae / evAmeva sapuvyAvareNaM solama devI sahassAI, settaM tuDie / tA pabhUNaM caMde joi / siMde joisarAyA caMdavaDiMsaMe vimANe samAe muhammAe tuDieNaM saddhiM divAI bhogabhogAI jhuMjamANe viharittae ? No iNa? saMma? / tA kaha te No pabhU caMde joisiMde joDa sarAyA caMdavaDisae vimANe mamAe muhammAe tuDieNaM saddhi divAiM bhogabhogAI; muMjamANa viharittae? tA cadamsa NaM joisiMdassa joisaraNNo caMdavaDisae vimANe sabhAe muhammAe mANavaemu ceDaya khaMbhemu vayarAmaesu gola caTTasamuggAsu vahajiNa sakahA saMNi- - vivattA ciTuMti, tAo Na caMdassa joDasiMdassa joisaraNNo, aNNesiM cahaNaM joisiyANaM devANaya devINa ya accaNijjAo vaMdaNijjAo pUyaNijjAosakkAraNinjAo sammANa-. NijjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo, evaM khalu No pabhU caMde joisiMde joisarAyA caMDhavaDisae vimANe samAe muhammAe tuDieNa saddhiM divyAi bhoga bhogAI .. bhunamANe vidvarinae / pabhUNaM caMde joisiTe joisarAyA caMdavaDisae vimANe sabhAe Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'candrAptiprakAzikA TokA0 prA. 18 sU.13 candrasUryANAmagramahiNya kathanam 647 suhammAe caMdasi sIhAsaNaMsi cauhi sAmANiyasAhassohiM, cauhi aggamahisIhiM - saparivArAhiM tihiM parisAhi, sattarhi aNIyAhiM sattahiM aNigahivaihiM sola sahi AyarakkhadevasAhassIhiM, aNNehi ya vahahiM joisihiM devehiM devIhi ya saddhi saMparibuDe mahayAhayaNaTTagoyavAiyataMtItalatAlatuDiyaSaNamuiMgapaDuppabAiyaraveNaM divvAI bhoga'bhogAI bhuMjamANe viharittae kevalaM pariyAraNiDDhie, Noceva Na mehu NavattiyAe / tA sarassa NaM joisiMdassa joisaraNNo kai aggamahisIo paNNattAo / tA cattAri agga mahisIo paNNattAo, taM jahA-varappabhA 1, AtavA 2, accimAlA 3, pabhaMkarA-4, sesaM jahA caMdassa, NavaraM sUravaDisae vimANe jAva No ceva NaM mehuNavattiyAe ||suu013|| chAyA-tAvat candrasya khalu bhadanta 1 jyotipendrasya jautiparAjasya kati agra mahipyaH pranaptAH 1 tAvat catasraH agramahiyaH prajJaptAH / tathathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA acirmAliH 3 prabhaMkarA 4 tatra khalu ekaikasyA devyAH catasrazcatasro devI sAhasyaH paripAraH prajJaptaH / prabhavaH khalu tAH ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devI sahanANi parivAra vikurvi tum / / evameva sapUrvApareNa poDaza devI sahasrANi, tadetat truTikam / tAvat prabhuH khalu bhadanta / candra jautipendraH jyotiSarAjaH:-candrAvataMsake vimANe sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sAddhadivyAn bhogabhogAn bhujAno vihartum ? nAyamarthaH samarthaH / tAvat kathaM bhadanta ! sa no prabhuH jotipendro jyautiparAjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sAddha divyAn bhogabhogAn bhujAno vihatam 1 tAvat candrasya khalu jyautipendrasya jautiparAjasya candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM mANavakepu caityastammeSu panamayepu golavRttasamudgakepu vahani jinasakthIni (jinAsthini) saMnikSiptAni tiSThanti, tAni khalu candrasya jotiSendrasya jyautiSarAjasya, anyeSAM ca bahUnAM jyautiSikANAM devAnAM ca devInAM ca arcanIyAni vandanoyAni satkaraNIyAni sammAnanIyAni kalyANAni mAgalyAni devatAni caityAni paryupAsanIyoni, evaM khalu no prabhuzcandraH jyautiSendraH jyautiparAjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM truTikena sArddha divyAn bhogabhogAn bhujAno vihartum // prabhuH khalu candraH jyotiSendraH jyotiSaratjaH candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM cAndre siMhAsane catasRbhi sAmAnikasAhasrIbhiH catasRbhiH agramahiSIbhiH saparivArAbhiH, tisRbhi parpadbhi, saptabhi anikaiH, saptabhiH, anIkAdhipatibhiH. poDazikAbhi AtmarakSaka devasAhasrobhiH, anyaizca bahubhiH jyotiSikaiH devaiH devIbhizca sAddha saMparivRtaH mahatAhata nATyagItavAditra tantro talatAlatruTitadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhujAno vihartum kevalaM parIcAraNaRddhayA, no caiva maithunavRttyA / tAvat sUryasya khalu bhadanta ! jyautiSendrasya jyautiSarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? tAvat catasraH agramahiNyaH prAptAH, tadyathA-sUryaprabhA 1, AtapA 2, acirmAliH 3, prabhaMvarA, zeSa, yathA candrasya navaraM sUryAvataMsakeM vimAne yAvat no caiva khalu maithuna vRttyA suu013|| Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 candraprAptistre / vyAkhyA:-'tA caMdassaNaM' ityAdi, / praznasUtraM sugamam / bhagavAnAha-candrasya khalu jyoti pendrasya jyautiSarAjasya catasro'pramahiNyaH prajJatAH / tA imA:-candraprabhA 1 vyotsnAbhA 2, marcimAlI, prabhaMkarA 4 iti / sugama sarvametatsUtraM tathApi bhAva rUpeNa vyAkhyAyate-'tattha NaM egamegAe' ityAdi, tatra khala tAsu catasRSu agramahiSu ekaikasyA agramahiNyAzcatvAricatvAri devI sahavANi parivAraiti parivAratvena prajJaptaH / 'pabhUNa tAo' ityAdi prabhavaH samarthA khalu tAH sarvA parivAra 'bhUtAH SoDaza sahana devyaH pratyekam ekaikA devI api anyAH catanazcatamro devIH vikurvitum samarthA'sti / evaM parivArabhUtAnAM devInAM sarvAsAM pUrvAparasaMmelanena svAbhAvikAni poDaza devI sahasrANi bhavantIti / poMDaza devI sahavAtmakaH samUhaH truTika miti kathyate / truTikamityantaH pUram / tataH truTikena saha candrAvataMsake vimAne sudharmasabhAyAM candrasya divyabhogabhogAnAM bhogasAmarthe gautamasya prazna / bhagavato niSedhAtmakamuttaram-'nAyamaDhe samaDhe' iti nAyamarthaH samarthaH candradevasya truTikena sArddha divyabhogAnAM bhoge sAmarthya nAstIti bhAvaH / kathaM na sAmarthyam / iti gautamasya praznaH / bhagavAnAha-'tA caMdassaNaM, ityAdi, candrasya candrAvataMsake vimAne sudhamAyAM sabhAyAM mANavakanAmni cainyastambhe sthitepu bajramayasikkeSu vajramayA golAkArAH samudkAH santi teSu jinasakthIni tiSThanti, tAni ca jyautiSikANaM devAnAM ca arcanavandana saMskAra sammAnayogyAni tathA kalyANaM maGgalyaM daivataM caityamiti kRtvA paryupAsaniyAni iti te devA manyante atastatra candradevastruTikena sArddha divyabhogamogAn : bhoktuM na samarthaH / kintu se 'jyautiSendro jyauSirAjazcandra deva candrAvataMsake vimAne sabhAyAM sudharmAyAM cAndre siMhAsane caturmi 1 sAmAnika devasahasraiH canasRbhiH saparivArAbhiragramahiSobhiH,' tisRbhiH parSadgiH, saptabhiranIkai sanya, saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDazabhirAtmarakSakadevasahine, anyaizca bahubhiH jyotiSika devaiH 'devIbhizca sAI saMparivRto bhUtvA, mahatAhatanATayagItavAdivatantrotalatAla truTita ghana mRdaGga paTupravAditaraveNa, tatra mahatA raveNa ityagreNa sambandhaH athavA mahattvena AhatAni avyAhatAni nATayagItavAdivANi, tathA tantrI-vINA, 'talatAlAH hastatAlA truTitAni tUryANi, tathAdhani sAdhAt dhanAkAro mRdaGgaH, sa ca paTupurupeNa pravAditaH, eteSAM padAnAM dvandvaH, teSAM yo ravaH 'zabdastena . tacchabdapUrvaka mityarthaH 'divyAn ' bhogayogyAn bhogAn zabdazravaNamAtrAn mujan anubhavan vihartta pramuH samartho bhavati tattu 'pariyAraNiDDhIe, paricAraNa Rddhayaiva no ceva NaM mehuNavattiyAe' na tu maithunavRttitayA maithunavRttyA maithunabuddhayA bhoktuM na samartha iti / atha sUryApramahiSI viSaya praznaH / / maMgavAnAha-sUryasyApi catasro'yamahiNyaH, tadyathA sUrappabhA' ityAdi sUryaprabhA 1 AtapA 2 acirmAlI 3 prabhaMkarA 4' iti / sesa jahA caMdassa'zeSaM sarvaM yathA candrasya tathA'vaseyam navaraM vizeSaH kevala metAvAneva atra 'sUryAvataMsakeM Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATokA. prA.18 sU. 14 jyotiSkadevadevInAM sthitinirUpaNam 649 vimAne' iti paThanIyam / zepaM jAva' yAvat ? no ceva NaM mehuNavattiyAe' iti paryantiM sarva candradevavarNanavadeva vAcyamiti // suu013|| jyautiSka devadevInAM sthitiviSayaM sUtramAha 'tA joisiyANaM' ityAdi / .. mUlam-tA joisiyANaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM aaha bhAga paliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM, vAsasayasahassamabbhahiyaM / tA joi siNINaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ! tA jahaNNeNaM aTTha bhAgapaliocama, ukkoseNaM addha paliovamaM, paNNAsAe vAsasahasse hiM abhaDiyaM / tA caMda vimANe NaM bhaMte devANaM kevaDayaM kAlaM ThiI paNNatA / jahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM, ukkoseNaM paliovamaM vAsa sayasahassamanmahiyaM / tA caMdavimANeNaM bhaMte ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? jahaNNe NaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM , paNNAsAe vAsasahassehi anbhahiyaM / tA sUra vimANeNaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM caubhAga paliocama, ukkoseNaM palibhoramaM vAsasahassamabhahiyaM / tA sUravimANeNaM bhaMte ! devoNaM kevaDaya kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNaM caubhAgapaliovama, ukko seNaM addhapaliovamaM paMcarhi vAsasaehi abhahiyaM / tA gahavimANeNaM bhaMte ! devANa kevaI kAlaM ThiI paNNattA / jahaNNeNa caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM palibhovamaM / tA gahavimANeNaM bhaMte ! devINa kavAyaM kAlaM ThiI paNNattA ! jahaNNeNa caubhAgapaliovama, ukkoseNaM addha paliovamaM / tA NakkhattavimANeNaM bhate devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? jahaNNeNaM caubhAgapaliovarmA, ukkoseNa addhapaliovamaM / tA NakkhattavimANeNaM bhaMte ! devINaM svaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? jahaNNeNaM aTThabhAgapaliovamaM ukoseNaM caubhAga paliovamaM tA tArAvimANe Na bhaMte ! devANaM pucchA, jahaNNe NaM aTThabhAgapaliovamaM, ukkoseNaM caunbhAgapaliovamaM / tA tArAvimANeNaM bhaMte ! devINa pucchA, jahaNNeNa aTThabhAga paliovamaM ukkoseNa sAirega aTThabhAgapaliovamaM // 9014 // chAyA-tAvat jyotiSikANAM bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kArla sthitiH prajJatA! jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam, utkarpaNa palyopamam varSazatasahasrAbhyadhikam / tAvat jyotiSikINAM bhadanta ! devonAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA ! jaghanyena aSTa bhAga palyo pamam utkarSaNa aI palyopamam. paJcAzatA varSa sahasrairabhyadhikam / tAvat candravimAne khalu bhadanta / devAnAM kriyatka kAlaM sthitiH prajJaptA jaghanyeta caturbhAga palyopamam utkarSaNa palyopamam varSazatasahasrAbhyadhikam tAvat candravimAne khalu bhadanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prazatA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam utkarSeNa arddhapalyopamaM paJcAzatA Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 candraprAptisUtre gharpasahasrarabhyadhikam / tAvat sUryavimAne khalu bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH pranatA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa palyopama varpasahasrAbhyadhikam tAvat sUryavimAne khalu bhadanta ! devonAM kiyatkaM kAla sthitiH praznaptA jaghanyena caturbhAga palyopamam, utkarpaNa arddhapalyopamaM paJcabhirvazatairabhyadhikam tAvat gRhavimAne khalu bhadanta ! devAnAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prazatA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam utkarpaNa palyopamam tAvat gRhavimAne khalu bhadanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJatA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam, utkarSeNa arddhapalyopamam / tAvat nakSatra vimAne khalu bhadanta / devAnAM kiya kaM kAlaM sthitiH prazatA ? jaghanyena caturbhAgapalyopamam. utkarSeNa palyopamam tAvat nakSatravimAne khalu bhadanta ! devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH pranaptA ? jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam utkarSeNa caturbhAgapalyopamam tAvat tArAvimAne khalu bhadanta ! devAnAM pRcchA jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam utkaSaNa caturbhAgapalyopamam / tAvat tArA vimAne khalu bhadanta / devInAM kiyatkaM kAlaM sthitiH prajJaptA tAvat jaghanyena aSTa bhAgapalyopamam, utkarpaNa sAtirekASTabhAgapalyopamam // 4 // vyAkhyA-atra jyautiSphadevadevInAM sthitikathanaM varttate, tadviSayako'tra praznaH-'tA joisiyANaM' ityAdi, sAmAnya jyotiSkaviSaye pRcchati bhagavAnAha-'jahaNNeNaM, ityAdi, jyautiSkANAM sthitiH jaghanyena aSTabhAgapalyopamA, palyopamasyASTamabhAgaparimitA utkarSeNa zatasahasravAdhikapalyopamapramANA lakSa varSAdhikamekaM palyopamaM sthitiH / jyautiSkadevInAM sthitiH jadhanyena pUrvoktaMva aSTabhAgapalyopamA palyopamasyASTamabhAgaparimitA, utkarSeNa pnycaashdvrssshrdhikaa'rddhplyopmaa| candravimAnasthitadevAnAM sthitirjaghanyena caturbhAgapalyopamA palyopamasya caturthabhAgaparimitA, utkarpaNa zatasahasravaradhikA palyopamapramANA lakSavarSAdhika palyopamaM sthitiH / candra vimAnagatadevInAM ca sthiti jaghanyena caturbhAgapalyopamA, UtkarSaNa paJcAzadarpasaharadhikA'palyopamA / 'tA sUravimANeNaM' ityAdi, sUryavimAnagata devAnAM sthiti dhanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSeNa sahasravarSAdhika palyopamapramANA / tadgata devInAM sthiti dhanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSeNa paJcazata varSairadhikA'palyopamapramANA / 'tA gahavimANeNa' ityAdi, grahavimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena caturbhAgapalyopamA, utkarSaNa 'palyopamaparimitA / grahavimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena caturmAga palyopamA, utkarSeNArddha plyopmprmaannaa| 'tA NakkhanavimANeNaM' ityAdi, nakSatravimAnagatadevAnAM sthitirjaghanyena cartubhAgapalyopamA utkarSeNa arddha palyopamapramANA, devInAM aSTabhAgapatryopamA, palyopamasyASTamo bhAgaH, utkaryeNa caturbhAgapalyopamapramANA palyopamasya caturthabhAgaH / 'tA tArA vimANeNaM' ityAdi, tArA vimAnagatadevAnAM sthiti dhanyena aSTabhAgapalyopamA, utkarpaNa caturbhAgapalyopamapramANA / tadgatadevInAM sthinirjaghanyena aSTabhAgapalyopamA, utkarSeNa sAtireketi kiJcidadhikASTabhAgapanyopamagramANeti |muutr 14 // Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TokA0 prA. 18 sU.15 candrAdInAmalpavahutvanirUpaNam 651 atha candrAdInAmalpabahutvaviSayaM sUtramAha-'tA eesiNaM' ityAdi / mUlam-tA eesi NaM caMdimasariyagahagaNaNakkhatatArArUvANaM bhAte ! kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullAvA visesAhiyA vA / tA caMdAya sUrAya esaNaM do vi tullA savvatthovA, NakkhattA saMkhijja guNA, gahA saMkhiSna guNA tArA saMkhijja guNA, ||suu0 15 // aTTarasamaM pAhuDaM samat // 18 // chAyA tAvat eteSAM khalu candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM katame katamebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA cA vizeSAdhikA vA 1 tAvat candrAzca syAzca pate khalu dvaye'pi tulyAH sarvastokAH, nakSatrANi saMkhyeya guNAni, grahAH saMkhyeyaguNAH, tArAH saMkhyeya guNA // sU0 // 15 // aSTAdazaM prAbhRta samAptam // 18 // vyAkhyA-candrAdInAmalpabahutvaviSayaH praznaH / bhagavAnAha-'caMdAya sUrAya' ityAdi, candrAzca sUryAzca, ete ubhaye'pi parasparaM tulyAH sarvastokAH, sarvastokatvena tulyAH / nakSatrANi saMkhyeyaguNAni candra sUryebhyo'dhikAni, grahAH nakSatrebhyaH saMkhyeyaguNA adhikAH, tArAH saMkhyeyaguNA Ahebhyo'dhikA iti // 15 // // iti zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJapti prakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyA maSTAdazaM prAbhRtaM samAptam // 18 // Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ekonaviMzatitamaM prAbhRtam // vyAkhyAtamaSTAdazaM prAbhRtam, tatra candrasUryAdInAmuccatvapratipAdanapUrvakaM teSAM parasparamaNutvatulyatva- vimAnasasthAnatatpramANa- vimAnavAhaka deva - zIghragatimandagati-tadvi-tArAntarAgramahipI-sthiti-tadalpa bahutvAni prarUpitAni / athaikonavizatitamaM prAmRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH- pUrvaM dvAragAthAyAmuktam - "sUriyA kai Ahie" sUryAH kati bhAkhyAtAM ityatra jambUdvIpadhAtakI khaNDAdau candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAM pratipAdayannidamAdimaM sUtramAha - 'tA kaNaM caMdimasUriyA' ityAdi / mUlam - tA karaNaM caMdimasUriyA savvaloyaM obhAsaMti ujjoveMti taveMti pabhAseMti Ahieti vaejjA, tattha khalu imAo duvAla paDivattIo paNNattAotatthege evamAhaMsu-tA ege caMde ege sUre sanca loyaMsi omAse 1 ujjoveha 2' tavei 3, pabhAsei 4, ege evamAhaM 1 / ege puNa evamAhaMNu-tA tiSNi caMdA tiNi sUrA savvaloyaMsi obhArseti 4, ege evamAhaMsu 2 / ege puNa evamAhaMsu-tA AuTThi caMdA AuTThi sUrA savvaloyaMsi obhArseti 4, ege eva mAhaMsu 3 | evaM eeNaM abhilAveNaM jahA taie pAhuDe dIva samuddANaM duvAlasa paDivattIo tAo caiva ihaMpi caMdimasUriyANa yavvA jAva vAvataraM caMdasahasse vAvataraM sUrasahassaM savvaloyaM obhArseti 4, I " t sattacaMdA satta sUrA 4| dasacaMdA dasasUrA 5 vArasacaMdA vArasasUrA 6 vAyAlIsa caMdA bAbAlIsaM sUrA 7 vAvariM caMdA bAvantariM sUrA 8 / cAyAlosa caMdasarya bayAlIsa surasaya 9 | vAvanttaraM caMdasaya bAvantaraM sUrasaya 101 vAyAlIsa caMdasahassaM vAyAlIsaM sUrasahassaM 191 page puNa evamAhaMsu vAvantaraM caMdasahassaM vAvattaraM sUrasaha saM savvaloyaMsi obhArseti ujjoveti taveMti pabhArseti, page pavamAhaMsu 12 ) vayaM puNa evaM vayAmo - tA ayaNNaM jaMbuddIve dIve jAva parikkheveNaM paNNatte tA jaMbuddIve dIve do caMdA pabhA vA pabhAseti vA pabhAsissaMti vA, jahA jIvAbhigame jAva tArAo, * do sUriyA tavisu vA tarveti vA tavissaMtivA | chappaNNaM NakkhatA joyaM joDa su vA jopaMti vA joissaMtivA / chAvantari gahasaya cAraM cariMsu vA carei carissahavA / pagaM sayasahassaM, tettIsa sahassA, Nava sayA paNNAsA tArAgaNa koDIkoDINaM sobhaM sobhi vA sobhati vA sobhissati vA / gAhAo - "do caMdA do sUrA NakkhattA khalu havaMti chappaNNA | bAvantaraM gahasayaM jaMbuddIve viyArINa, // 1 // egaM ca sayasahassaM, tettIsaM khalu bhave saharalAi / Nava ya sayA paNNAsA, tArAgaNA koDikoDINaM // 2 // tA jaMbuddIveNaM dIve lavaNe nAmaM samudde vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie savvao samatA saMparikkhittANaM cihar3a / tA lavaNeNaM bhaMte samudde kiM samacakkavAlasaMThANasaMThie visamacakavAlasaMThANasaMThie ? tA lavaNeNaM samuDhe samacakkavAlasaMThANasaMThie no visamacaka Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 653 bAlasaMThANasaMThie / tA lavaNe NaM samudde kevaIe cakkavAlavikkhaMbheNa ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? ti vaejjA ? tA do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM, paNNarasa joyaNasayasahassAI ekkAsII ca sahassAI sayaM ca uNayAlaM kiMci visesUrNa parikkhaveNaM Ahieti vaejjA / tA lavaNeNaM samudde kevaiyA caMdA pamAsisuvA 3 evaM pucchA jAva kevaiyAo tArAgaNa koDi koDIo sobhaM sobhiMsuvA 3 ? tA lavaNeNaM samudde cattAri caMdA pabhAsisuvA 3 jahA jAvAbhigame jAva tArAo cattAri sUriyA tasuivA 3 vArasa Nakkhattasaya joyaM joiMsuvA 3, tiNNivA ghaNNA mahAgahasayA cAraM cariMsucA : do sayamsA sahi ca sahassA Nava ya sayA tArA gaNa koDi koDoNaM sobhaM lobhisu vA gAhAo--paNNarasa saya sahassA ekkAsIyaM saya caUtAla / kiMci visesegRNA lavaNodahiNopari pakhecA // 1 // cattAri ceva caMdA, cattAri ya sUriyA lavaNatoye / vArasa pakkhattasaya, gahANa tiNNeva vA caNNA // 2 // do ceva sayasahassA, santaSThiM khalu bhave shstraaii| Nava ya sayA lAvaNa jale, tArAgaNakoDi koDINaM // 3 // " tA lavaNasamuhaM dhAyarDa saMDe NAmaM dIve paTTe valayAgArasaMThANasaMThie sacao samaMtA saMparikkhittANaM ciTTai / tA dhAyaI saMDeNaM dIve kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie ? tA samacakavAlasaMThie No visamacakavAlasaMThie / tA dhAyaI saDe dIve kevadae cakavAlavikkhaMbheNaM, evaM vikkhaMbho parikkhevo joisaM jahA jIvAbhigame jAva tArAo kevaDae parikkheNaM Ahie tivapajjA ? tA cattAri joyaNa sayasahassAI cakkavAla vikkhaMmeNaM ugatAlIsaM joyaNa sayasahassAI dasa ya sahassAI Nava ya pagaThe joyaNa sae kici visesUNe parikkheveNa Ahie ticapajjA / dhAyaI saDeNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsisu vA 3 pucchA taheva, dhAyaI saMDeNa dove vArasa caMdA pabhAsisu vA 3 vArasa sUriyA taveMsu vA 3, tiNNi chattIsA Nakkhata sayA joyaM joiMsu vA 3 pagaM chappaNa mahaggahasahassaM cAraM carisu vA 3, aTThamaya sahassA tiNNa sahassAI satta ya sayAI tArAgaNa koDi koDINaM sobhaM sobhisu vA 3 gAhAo--"dhAyaisaMDaparirao ItAla dasuttarA saya sahassA / Nava ya sayA egaTThA, kici viseseNa parihINA // 1 // cauvIsa sasiraviNo, Nakkhatta sayA ya tiSiNa chattIsA pagaM ca gahasahassa, chappaNNa dhAyaI saMDe // 2 // aTaTheva sayasahassA, tiNi sahassAI sattaya sayAI / dhAyaisaMDe dIve tArAgaNa koDi koDoNa // 3 // tA dhAyaisaMDaM NaM dIvaM kAloeNaM NAmaM samudde paTTe valayAgArasaMThANasaMThie savvI samatA saMparikkhittA NaM ciTThai / tA kAloe NaM samudde ki samacakkavAla saMThie visamacakkavAla saMThie ? samacakkavAlasaMThie No visamacakkavAlasaMThie / evaM vikkhaMbho parikkhevo joisaM ca jahA jIvAbhigame tahA bhANiyavvaM jAva tArAo Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre tA kAlopaNa samudde kevaipa cakkavAlavikkhameNaM ? kevaipa parikkheveNaM AhietivapajjA ' tA kAlopaNaM samudde aTTha joyaNasaya sahamsAI cakkavAlaviksaMmeNaM paNNatte, ekkANauI joyaNasayasa haslAI, sattA ca sahassAI, chacca paMcuttare joyaNasara kiMci visesAhie parikakheveNaM Ahie-ti vapajjA / tA kAlopaNaM samudde kevaDayA caMdA pabhAsiMsu vA 3 pucchA, tA kAlopaNaM samudde vAyAlIsaM caMdA pabhAsisu vA 3 vAyAlIsaM sUriyA tafrvasu 3, ekkArasa chAvattarA NakkhattasayA joyaM jAi su vA 3, tinni sahassA chacca chaNNauyA mahaggagahasayA cAraM cariMsu vA 3 aTThAvIsaM ca sagasahassAI vArasa sahassAI nava ya sayAI paNNAsA tArAgaNa kIDo koDIo sobha sobhinu vA sobhati vA sobhissati vA, gAhAo - "pakkANauIsantarAI sahassAI parirao tassa | ahiyAI chacca paMcuttarA kAlodahivarassa ||1|| vAyAlIsa caMdrA, vAyAlIsaM ca diNayarA dittA / kAloda. himmie, caraMti saMvaDalesAgA ||2|| Nakvattasahasse egameva chAvattaraM na sayamaNaM / chatrasayA chaNNauyA, mahaggahA tipeNa ya sahassA ||3|| aTThAvIsa kAlodahimmi vArasa ya saharalAI / Nava ya sayA paNNAsA tArAgaNa koDi koDINaM ||4|| " 654 tAM kAlo yaM NaM samuI putrakharavare NAmaM dive va valayAgArasaThANasaMThie saccao samatA saMparikkhittANaM cihna / tA pukkharavareNaM dIve kiM samacakkavAla saMThie visamacakavAlasaMThie ? tA samacakkavAlasaMThie no visamacakavAcasaMThie / evaM vikkhaMbho parikkhevo joisa jahA jIvAbhigame jAva tArAo // tA pukkharacareNa dIve kevaiNa samacakkavAla vikkhameNa ! kevaDa parikkheveNaM ? tA solasa joyaNa sayasahassAi cakkavAlacikkhameNaM, pagA joyaNa koDI vANau ca sayasahassAI auNAvannaM ca sahassAI aTThacau NauyAI joyaNasayAi parikkheveNaM AhiprativapajjA / tA pukkharavareNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3, pucchA taheva / tA coyAla caMdasaya pabhAseMsu vA 3, coyAla sUriyANaM sayaM tavisu vA 3 cattAri sahassAi battIsaM ca NakkhantA joyaM joisu vA 3, vArasa sahassAi chacca bovattarA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA 3, chaNNaui saya sahassAI coyAlIsaM sahassAI cattAri ya sayAi tArAgaNa koDi koDoo sobha sorbhisu vA 3 / gAhAo - " koDIvANaI khalu auNANau bhave sahassAi / aTThasayA caraNAuyA ya parirao pokkharavarassa ||1|| cottAla caMdasayaM, cottAla caiva sUriyANa sayaM / pokkharavara dIvasmi ca carati ee pabhAsaMtA // 2 // cacAri sahassAi, chattIsaM ceva huti NakkhattA / chacchasayA cAvattara, mahaggahA cAraha sahassA ||3|| chaNNuDa saya sahassA, cottAlIsa khalu bhave sahassAiM / cattAri ya sayA khalu, tArAgaNa koDi koDI ||4|| + tA pukkharavarassa NaM dIvassa bahumajjhadesabhAe calayAgArasaMThANasaMThie, jeNaM pukkharavaradIvaM duhA vibhayamANe jahA - abhitarapukkharaddhaM ca vAhirapukkhararddhaca / tA samacakravAlasaMThie visamacakravAlasaMThie ? tA samacakkavAla saMThie / evaM vikkhaMbho parikkhevo joisa jAva tArAo mANusuttare NAmaM pavcae vibhayamANe cihna, taM abhitarapukkharadeNaM kiM saMThie No visamacakkavAla - Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA prA.19. sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatra tArArUpANAMsaMkhyAdikam 655 aamanamamaraanwar mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm tA abhitarapukkharaddhaNaM kevaipa cakavAlaviyakhaMbheNaM 1 kevaie parikkheveNaM Ahie tivapajjA / tA a joyaNa sayasahassAI cakkavAlavikkhaseNa, "ekkA joyaNa koDo, vAyAlosa ca sayasahassAI / tIsaM ca sahassAI do auNApaNNe joyaNasae // 1 // parikkheveNaM Ahipa tivaejjA / tA abhitarapukkharaddheNa kevaiyA cara pabhAsiMsu vA 3, kevaiyA sUrA tarvisu vA 3 pucchA, bAvattari caMdA pabhAsiMsu vA 3, bAvattari sUriyA tarvisu vA 3, doNi solA nakkhatta sahassA joya joI u vA 3, chA mahaggaha lahassA tinni ya chattIsA cAra carisuvA 3 aDayAlIsa saya sahassA vAvosa ca sahassA doNiya sayA tArAgaNa koDi koDIo sobhaM sobhiMsu vA 3) tA maNussakhetteNaM kevaie AyAmavikhaMbheNaM ? evaM vikhaMbho, parirabho joisaM, tArAo jAva egasasIparivAro tArAgaNa koDi koDINa gaa040|| kevaie parikSeveNaM Ahie tithaejjA ? tA paNayAlIsaM joyaNasayasahaslAI AyAmaviskhabheNaM ekA joyaNa koDo,' vAyAlosaM ca sayasahassAI / doSNiya aupaNA papaNe, joyaNasae, parikkheveNaM Ahipati vapajjA |taa maNussakhetteNa kevaiyA caMdA pabhA. sisavA 3 pucchA taheva, tA battIsaM caMdasayaM pasisu vA 3 vattosaM sUriyANa sayaM tavaiMsu vA 3. tiNi sahassA chacca chapaNauyA NakkhattasayA joyaM joI uvA 3 pakArasasahassA ucca solasa mahaggadasayA cAraM carisuvA 3. aTThAsoI sayasahassAI cattAlIsa ca sahassA satta ya layA tArAgaNa koDi koDIo sobha sobhiMsu vA 3 gAhAo-aheva saya sahassA abhitara pukkharavarassa vikkhaMbho / paNayAla sayasahassA, mANusakhettassa vikkhabho // 1 // koDIvAyAlosa sahassa dusayA ya auNa pnnnnaasaa| mANusakhetta parirao, emeva ya pukkhara ddhassa // 2 // vAvataraM ca caMdA, cAvattarimeya diyarA ditA / pukkhara dIvaDDhe, carati ee pabhAsaMtA // 3 // tiNNisayA chattIsA, chacca sahassA mahaggahANaM tu / NavattANaM tu bhave solAI duve sahassAI ||addyaal sayasahassA, bAvIsaM khalu bhave sahassAI / do ya saya pukkharakhe, tArAgaNa koDi koDoNa 5 vattIsaM caMdasayaM. vattIsaM ceva sUriyANa sayA sayalaM mANusaloyaM caraMti pate pabhAsetA 6 pakArasa ya sahassA chappiyasolA mahaggahANaM t|chcc sayA chaNNauyA, NaskhattA tiNi ya sahassA 7 aTTasIicattAI sayasahassAI maNayaloyami / sattaya sayA aNUNA tArAgaNa koDi koDoNa 8 eso tArApiMDo, savva samAseNa maNuyaloyami / vahiyA paNa tArAo, jiNehi bhaNiyA asaMkhejjA 9 pavayaM tAragaM, je bhaNiyaM mANusa mi loymbhi| cAraM kalaMyA pupphaThiyaM joisa carai 10 ravi sasi gahaNakkhattA, pavaiyA AhiyA maNuyaloe jesi NAmA gottaM na pAgayA paNNavehiti 11 chAvadvipiDagAI, caMdAiccANa maNuyaloyasmi / do caMdA do sUrA huMti pakkekara piDae / / 12 / / chAvaTi piDagAI, NakkhattANaM tu maNuyaloyaMmi / chappaNaM NakkhattA, huti ekkekara piDae // 13 // chAvaDhi piDagAI, mahAgahANaM tu maNuyalIyami / chAvattaraM gahasaMya' hoI ekekkae piDaN // 14 // cattAriya paMtoo, caMdAiccANa maNuyaloya mi / chAvahiM ca hoi ekkiyA paMtI // 15 // chappaNNaM paMtIo NakkhattANa maNuyaloyaMmi' chAvaThi chAvaDiM havaMti pakkikkiyA patI // 16 // chAvattaraMgahANa, paMtisayaM havai maNuyaloyammi chAvaSTi chAvahivaha ya pakkikiyA paMtI * // 17 // te merumaNucaraMtA, payAhiNA vattamaMDalA sabve / aNavaThi ya jopahi, cadA sUrA Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre gahagaNAya // 18 // Nakkhatta tAragANaM, avaThiyA maMDalA muNeyavvA / te'viya payAhiNa vattameva meru aNu carati // 19 // rayaNiyaradiNayarANa, uDDheca aheya saMkamo natthi / maMDalasaMkamaNa puNa, sabhitara vAhiraMtirie // 20 // gyaNiyaradiNayarANa NakkhattANa maha gahANa ca, cAraviseseNa bhave, suhadukkha vihI maNussANaM // 21 // tesi pavisaMtANaM tAvakkhetta tu vaDUDhae Niyaya / teNeca kameNa puNo, parihAyaDa nikkhama tANa // 22 // tesiM kalaMvuyA puSphasaMThiyA hu~ti tAvaskhetta pahA aMto ya sakuDA vAhi cithaDA caMdasarANaM // 23 // keNaM vaha caMdo, parihANo keNa hoi caMdassa / kAlo vA joNho vA, keNaNubhAveNa caMdassa ! // 24 // kiNha rAhuvimANaM nicca ca deNa hoi avirahiya, cauraMgulamasaMpattaM, hiccA cadassa taM carai // 25 // vAvaThiM vAvarhi divase divase u sukkapakkhassa / ja parivaDUDhai cado khavei taM ceva kAleNaM // 26 // paNNarasahabhAgeNa ya, cadaM paNNarasameva taM varai paNNara sabhAgeNaya puNo vitaM ceva vakkamai // 27 // evaM vaDDhaha caMdo parihANI eva hoi cadassa kAlo juNho vA, pavaNubhAveNa caMdassa // 28 // ate maNussa khette havaMti cArovagA u uvavaNNA / paMcavihA joisiyA, caMdA sUrA gahagaNAya // 29 // teNa paraM je sesA, caMdAicca gaha taarnnkkhttaa'| natthi gaINavi cAro, avaTTiyA te muNeyavA // 30 // evaM jaMbuddIve, duguNA lavaNe caugguNA hoMti lavaNA ya ti guNiyA, sasisUrA dhAyaI saMDe // 31 // do caMdA iha dIve, cattAri ya sAyare lavaNa toe / dhAyaisaMDe dIve vArasa caMdA ya sUrA ya // 32 / ghAyaisaMDappabhiisu, uddidyA tiguNiyA bhave caMdA / Ailla cadA sahiyA, aNaMtarANaMtare khette // 33 // rikkhaggaha tAraggaM, dIvasamudde jaicchasiNA u| tassa sIhi taguNiya, rikvaragaha tAraggaM tu // 34aa vahiyA umANusanagaramacaMda sUrANa vaTTiyA joNhA / caMdA abhiI nuttA, sUrA puNa hu~ti pussehi // 35 // caMdAo sUrassa ya, sUrA caMdassa ataraM hoi| paNNAsa sahassAI' tu joyaNANaM aNUNAI // 36 // sUrassa ya sUrassa ya sasiNo ya ataraM hoi / vAhi tu mANusanagarasa joyaNANa sayasahassaM // 37 // suraMtariyA caMdA, caMdatariyA ya diNayarA dittA / cittaralesAgA, suhalesA maMdalesA ya // 38 // aTTAsII ca gahA, aTThAvIsa ca huti nakSattA / egasalo parivAro, eto tArANa cocchAmi // 39 // chAvaTi sahassAI Navaceva sayAI paMca sanarAI / egasasI parivAro tArAgaNa koDi koDINa // 30 // suu01|| (jambUdvIpA dArabhya puSkarArddha dvIpa paryanta jyautizcakrapratipAdakaM prathamasUtra mUlam / / ) chAyA-tAvat kati khalu candra sUryAH sarvaloke avabhAsayanti udyotayanti, tApayanti, prabhAsayanti ? AkhyAtamitI vadet / tatra khalu imA dvAdaza pratipattayaH prajJaptA, tatraike evamAhuH tAvat ekazcandra eka sUryaH sarvalokam avabhAsate 1 udyotayati 2, tApayati 3. prabhAsayati 4, eke evamAhuH // 2 // eke punareva mAhuH-tAvat trayazcandrAH trayaH sUryAH sarvaloke avabhAsante 4, eke pavamAhuH // 2 // eke punareva mAhuH-tAvat arddhacaturthAzcandrAH arddhacaturthAH sUryAH sarva lokaM avamAnante 4, eke evamAhuH / evam etena abhilApena yathA tRtIye prAmRte dvIpasamudrANAM dvAdaza pratiprattayastA eva ihApi candrasUryANAM jJAtavyA: yAvat dvAsaptataM candrasahastra dvAsaptataM sUryasahasra sarvalokam avabhAsante 4 sapta candrAH sapta sUryAH / / daza candrAH daza sUryAH 5 dvAdaza candrAH dvAdaza sUryAH / / dvicatvAriMza candrAH dvicatvAriMzat sUryAH // 7 // dvosaptatizcandrAH dvAsaptati sUryA // 8 // dvi catvAriMzakra . Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nishana - - - - - candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 657 candrazataM dvivatvAriMzatkaM sUryazatam // 9 // hAsaptataM candrazatkaM dvAsaptakaM sUryazatam 10 dvicatvAriMza candrasahanaM dvicatvAriza sUryasahastram / 11 / pake punareva mAhuH dvA saptataM candra sahana dvA saptataM sUryasahasraM sarvalokam avamAnanti udyotayanti tApayanti prabhAsayanti, eke evamAhuH vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat ayaM khalu jambUddhopo yAvat parikSepeNa prshptH| tAvatjambU dvIpe dvIpe dvau candro prabhAsayatAM vA, prabhAlayato vA, prabhAsayipyato vA yathA jIvAbhigame yAvat tArAH dvau sUryo atApayatAM vA, tApayatobA taayiytocaa| paT paJcAzat nakSatrANi yogam ayuJjanyA. yuJjanti vA. cokSantivA paTra laptati gRhazata cAramacarat vA carItavA, cariAta vA ekaM zatasahastra, prayastrizat sahamANi, navazatAni paJcAzAni tArAgaNa koTI koTInAM zobhAmazobhantavA, zobhante vA, zomipyante vA / gAthe-dau candrau dvau sUryo nakSatrANi khalu bhavanti paTU paJcAzat dvA saptatikaM gRhazata, jambUdvIpe vicAriNAm // 1 // ekaM ca zatasahana. trayastriMzat svalu bhavanni sahasrANi / nava ca zatAni paJcAzAni, tArAgaNa koTI koTInAm // tAvat jamvRddhIpa khalu chIpaM lavaNo nAma samudraH vRttaH valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tisstthti| tAvat lavaNaH khalu bhadanta | samudraH kiM samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH ? tAvat lavaNaH khalu samudraH samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH no vipamacakravAlasaMsthAnasaMsthita. tAvat lavaNaH khalu samudraH kiyatkaH cakravAlaviSkambheNa ? kiyatkaH parikSepeNa, AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat yojanazatasahastre cakracAlaviSkammeNa. paJcadaza yojanazata sahasrANi ekAzItiM ca sahasrANi zataM ca ekonacatvAriMzaM kiJcadvizeponaM parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat lavaNe khalu samuDhe kiyatkAzcandrAH prabhAsayan vA 3 evaM pRcchA yAvat kiyatyaH tArAgaNa koTI koTayaH zobhA mazobhantavA3 tAvat lavaNe khalu samudre catvAra zcandrAH prabhAsayanti vA3 yathA jIvAbhigame yAvat tArAH catvAraH sUryAH AtApayan vA3'hAdazakaM nakSatrazataM yogama ayuGktavA3 trINi dvA paJcAzAni mahAgrahazatAni cAram acarana vA dve zatasahane saptapaSTizca sahastrANi navaca zatAni tArAgaNa koTI koTInAM zobhAm azobhantavA 3 gAthA:-paJcadaza zata sahasrANi, ekAzItiH zatAni ca ekonacatvAriMzAni kiJcihizeSonAni lavaNodadhe. parikSepaH // 1 // catvAra pravaiva candrAH, catvArazca sUryA lavaNatoye / dvAdazakaM nakSatrazataM grahANAM zrInyeva dvA paJcAzAni // 2 / dve caiva zatasahane, saptaSaSTiH khalu bhavanti sahasrANi / nava ca zatAni lavaNajale, tArAgaNakoTIkoTInAm // 3 // .. tAvat lavaNasamudraM dhAtakIpaNDo nAma dvIpo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSThati / tAvat dhAtakISaNDaH khalu dvIpaH kiM sama cakravAlasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthitaH 1 tAvat samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAla Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrapranaptistre saMsthitaH / tAvat dhAtakIpaNDaH khalu chopaH kiyatkaH cakravAlaviSkammeNa ? evaM viSkabhaH parikSepaH jyotipaM yathA jovAbhigame yAvat tArAH kiyatkaH parikSepeNa AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat catvAri yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkammeNa ekacatvAriMzata yojanazatasahasrANi, daza ca sahasrANi, nava ca eka palTAni yojana zatAni kiJcidvizeSonAni parikSepeNa AkhyAta iti vadet / dhAtakI paNDe khalu DIpe kiyatkA zcandrAH prabhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva dhAtakIpaNDe khalu dvIpe dvAdaza candrAH prabhAsayan vA 3, dvAdaza sUryAH atApayan vA 3, trINi paTU trizAni nakSatrazatAni yogamayuJjan vA 3 ekaka SaT paJcAzaM mahAgrahasahasra cAramacaran vA 3, aSTa zatasahasrANi, trINi sahasrANi, saptaca zatAni tArAgaNakoTIkoTInAM zobhAmazobhanta vA 3 / gAthA:-"ghAtakIpaNDaparirayaH eka catvAriMzad dazottarANi zatasahasrANi / nava ca zatAni eka SaSTAni kiJcidvizepeNa parihInAni // 1 // caturvizati zaziravayaH, nakSatra zatAni ca trINi SaT trizAni / ekaM ca zatasahasra, SaTU paJcAzat dhAtakI paNDe // 2 // aSTaiva zatasahasrANi, trINi sahasrANi, sapta ca zatAni ghAtakI SaNDe dvope, tArA gaNa koTi koTItAm // 3 // tAvat dhAtakISaNDaM khalu dvIpa kAlodaH khalu samudro vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThati / tAvat kAlodaH khalu samudraH kiM samaca vAlasaMsthitaH viSamacakravAlasaMsthitaH ? samacakravAlasaMsthitaH no viSamacakravAla saMsthitaH evaM viSkambhaH parikSepaH jyautiSaM ca yathA yathA jIvAbhigame tathA bhaNitavyaM yAvattArAH / / (tAvat kAlodaH khalu samudraH kiyatkA cakravAlaviSkambheNa ? kiyatkaH parikSepeNa AkhyAta 1 iti vadet tAvat kAloda khalu samudraH aSTa yojanazatasahasrANi cakravAla viSkammeNa prajJaptaH, ekanavati yojanazatasahasrANi, saptatizca sahasrANi SaT paJco ttarANi yojanazatAni kiJcidvizeSAdhikAni parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat kAlode khalu samudre kiyantaH candrAH prAbhAsayan vA iti pRcchA, tAvat kAlode khalu samudre dvicatvAriMzat candrAH prAbhAsayan 3 dvicatvAriMzat sUryAH atApayan vA 3 ekAdaza paT saptatAni nakSatrazatAni yogamayuan 3, trINi sahasrANi SaT SaNNava tAni cAramacaran vA 3, aSTAviMzatizca zatasahasrANi, dvAdaza sahasrANi, navavazatAni paJcAzat tArAgaNa koTIkoTyaH zobhAmazobhan vA zobhante vA zobhiSyanti vA / gAthA:"ekAnavatiH saptatAni sahasrANi prirystsy| adhikAni SaT paJcottarANi kAlodadhi varasya // 1 // dvicatvAriMzaccandrA, dvicatvAriMzaJca dinakarA dIptAH / ' kAlodadhau ete, caranti saMvaddhalezyAkAH // 2 // nakSatrasahasramekameva SaT saptataM ca zatamanyat / SaTca zatAni paNNavatAni mahAgrahAH trINi ca sahasrANi // 3 // aSTAviMzatiH kAlodadhau dvAdaza ca sahasrANi nava ca zatAni paJcAzatAni tArAgaNa koTi koTInAm // 4 // tAvat kAlodaM khalu samudra puSkaravaro nAma dvIpo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipya tiSThati / tAvat puSkaravaraH khalu dvIpaH kiM samacakravAlasaMsthita. ? vipamacakravAlasaMsthitaH ? tAvat samacakravAlasaMsthitaH no vipama cakravAlasaMsthitaH / evaM viSkambhaH, parikSepaH, jyautipaM yathA jovAbhigame yaavttaaraaH| Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATokA0 prA 19 sU. 1 candrasUryagrahanANanakSatArArUpANAM saMkhyAdikam 659 tAvat puSkaravaraH khalu dvIpaH kiyAn samacakravAlaviSkambheNa 1 kiyAna parikSepeNa ? tAvat poDaza yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa, ekA yojana koTI dvAnavatizva zatasahasrANi, ekonapaJcAzaca sahasrANi a caturnavatAni yojanazatAni parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat puSkaravare khalu dIpe kriyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, pRcchA tathaiva tAvat catuzcatvAriMzaM candrazataM prAbhAsayan vA 3, catuzcatvAriMza sUryazatamatApayat vA 3, catvAri sahasrANi dvAtriMzacca nakSatrAni yogamayuJjan vA 3, dvAdaza sahasrANi SaT ca dvAsaptatAni mahAgrahazatAni cAramacaran vA 3, paNNavatiH zatasahasrANi catuzcatvAriMzat sahasrANi catvAri ca zatAni tArAgaNa koTikoTyaH zobhAmazobhanta vA 3, / gAthAH - " koTIhAnavatiH khalu ekonapaJcAzat bhavanti sahasrANi, aSTa zatAni caturnavatAni ca parirayaH puSkaravarasya // 1 // catuzcatvAriMzaM candrazataM catuzcatvAriMzaM ca sUryANAM zatam / puSkaravaradvIpe ca caranti ete prabhAsayantaH ||2|| catvAri sahasrANi paT triMzaccaiva bhavanti nakSatrANi / paT ca zatAni dvA saptatAni, mahAgrahA dvAdazasahastrANi ||3|| paNNavaniH zatasahasrANi catuzcatvAriMzad bhavanti sahasrANi / catvAri ca zatAni khalu tArAgaNa koTikoTInAm ||4|| tAvat puSkaravarasya khalu dvIpasya bahumadhyadezabhAge mAnuSottaro nAma parvataH valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH yaH khalu puSkaravaradvIpaM dvidhA vibhajan 2 tiSThati, tadyathAabhyantarapuSkarArddha ca bAhyapuSkarArddha ca / tAvat AbhyantarapuSkarArddha khalu kiM samacakravAlasaMsthitaM viSamacakravAlasaMsthitam 1 tAvat samacakravAlasaMsthitaM no viSamacakravAla saMsthitam / evaM viSkambhaH, parikSepaH jyautiSaM yAvat tArAH / ( tAvat AbhyantarapuSkarArddha khalu kiyat cakravAlaviSkambheNa ? kiyat parikSepeNa AkhyAtam ? itivadet / tAvat aSTa yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa, ekA yojana koTI, dvicatvAriMzacca zatasahasrANi triMzacca sahasrANi dve ekonapaJcAze yojanazate ||1|| parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat Abhyantara puSkarArddha khalu kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, kiyantaH sUryA atApayan vA 3, 1 pRcchA, dvAsaptatizcandrAH prabhAsayan cA 3, dvAsaptatiH sUryA atApayan vA 3, dve poDaze nakSatrasahasre yogamayuJjAtAM vA 3, SaDU mahAgraha sahasrANi trINi ca patriMzAni cAramacaran vA, 3, aSTa catvAriMzat zata sahasrANi dvAtriMzacca sahasrANi, dve ca zate tArAgaNakoTikoTyaH zobhAmazobhanta vA 3) tAvat manuSyakSetraM khalu kiyat AyAmaviSkammeNa ? evaM viSkambhaH parirayaH, jyautiSaM, tArAH - jAva ekazaziparivAraH tArAgaNa koTi koTInAm // gA040 // (kiyat parikSepeNa AkhyAtam ? iti vadet, paJca catvAriMzat yojanazatasahasrANi AyAmaciSkambheNa ekA yojana koTI dvicatvAriMzacca zata sahasrANi, dve ca ekonapaJcAze yojana zate // 1 // parikSepeNa bhAkhyAtam iti vadet / tAvat manuSyakSetre khalu kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, pRcchA tathaiva tAvat dvAtriMzatkaM candrazataM prAbhAsayan vA 3, dvAtrizatkaM sUryANAM zatamatApayat vA 3 trINi sahasrANi SaT SaNNavatAni nakSatrazatAni yogamayuJjan vA 3, ekAdaza sahasrANi paT ca poDazAni mahAgrahazatAni cAramacaran vA 3, aSTAzItiH zatasahasrANi catvAriMzacca sahasrANi sapta ca zatAni tArAgaNa koTikoTyaH Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 candraprazatisUtre 1 zobhAma zobhanta vA 3 / gAthA: - " aSTeva zatasahasrANi Abhyantara puSkaravarasya viSkambhaH / paJcAzat zatasahasrANi mAnuSakSetrasya viSkambhaH ||2 // koTiH dvicatvAriMzatsahasrANi dezate ca konapaJcAze / mAnupakSetraparirayaH, pavameva va puSkarArddhasya ||2|| dvAsaptatizca candrAH, dvAsaptatireva dinakarA dItAH / puSkaracaradrIpAddhe caranti pate prabhAsayanta // 3 // trINi zatAni SaT trizat pad sahasrANi mahAgrahANAM tu nakSatrANAM tu bhavanti poDaze dve sahase | 4 || aSTacatvAriMzat zatasahasrANi dvAviMzatiH khalu bhavanti sahastrANi, dve zate puSka rAI, tArAgaNa koTi koTonAm // 1 // dvAtriMzatkaM candrazataM dvAtriMzatkaM caiva sUryANAM zatam / sakalaM manupaloka, caranti ete prabhAsayantaH ||6|| ekAdaza ca sahasrANi, paDapi ca poDazAni mahAgrahANAM tu / paT zatAni paNNavatAni, nakSatrANi trINi ca sahasrANi ||7|| aSTAzItiH catvAriMzAni zatasahasrANi manujaloke / sapta ca zatAni anyUnAni, tArAgaNa koTikoTInAm // 8 // papa tArA piNDaH sarvasamAsena manujaloke / vahiH punastArAH, jinairbhaNitA asaMkhyeyAH ||9|| iyatkaM tArAyaM, yad bhaNitaM mAnuSe loke / cAra kalarangry saMsthitaM jyautipaM carati ||10|| ravi zazi grahanakSatrANi, iyanti AkhyAtAni manujaloke / yeSAM nAma gotraM na prAkRtAH prajJapaviSyanti // 11 // paTU paNiH piTakAni, candrAdityAnAM manujaloke / dvau candro dvau suryau ca bhavata ekaikasmin piTake | 12|| paT SaSTi piTakAni, nakSatrANAM tu manujaloke / pad paJcAzad nakSatrANi bhavanti ekaikasmin piTake ||13|| paTTa paSTiH piTakAni, mahAgrahANAM tu manujaloke / pad saptataM grahazataM bhavati pakai. kasmin piTake ||14|| catamnazca paGktayaH candrAdityAnAM manujaloke / paT paSTiH SaSTizca bhavanti ekaikasyAM paMktau ||15|| paT paJcAzat paMktayaH, nakSatrANAM tu manujaloke / paT SaniH patra paHi bhavanti ekaikasyAM paktau // 16 // pa saptataM grahANAM paratizata bhavati manujaloke / pad paSTiH pad patiH bhavanti ekaikasyAM paktau // 17 // te meru manucarantaH pradakSiNAvartta maNDalAH sarve / anavasthitayoge, candrAH sUryAH grahagaNAzca ||18|| nakSatra tArakANAm, avasthitAni maNDalAni jJAtavyAni / te api ca pradakSiNAvarttameva merumanucaranti // 129 // rajanIkara dinakarANAM, Urdhvamadhazca saMkramo nAsti / maNDalasaMkramaNa punaH, sAbhyantara bAhya tiryak ||20|| rajanIkara dinakarANAM, nakSatrANAM mahAgrahANAM ca / cAravizeSeNa bhavet sukha duHkha vidhirmanunyANAm ||21|| teSAM pravizatAM tApakSetraM tu varddhate niyatam / tenaiva krameNa punaH parihIyate niSkramatAm ||2|| teSAM kalambuka ( kadambaka) puSpasaMsthitA bhavanti tApakSetra pathAH / antazca saMkucitA vahivistRtA candrasUryANAm ||23|| kena varddhate candra parihAniH kena bhavati candrasya / kAlo vA jyotsnA vA, kenAnubhAvena candrasya ||24|| kRSNaM rAhu vimAnaM nityaM candreNa bhavati avirahitam / caturaGgulamasaMprAptaM hitvA candrasya tat carani ||25|| dvApa dvApaSTi divase divase tu zuklapakSasya / yat parivarddhate candraH kSapayati tenaiva kAlena ||26|| paJcadaza bhAgena ca candra paJcadazameva tat vRNute | paJcadaza bhAgena ca punarapi tadeva apakAmyati // 27 // pacai carddhate candraH, parihAnireva bhavata candrasya / kAlo vA jyotsnA vA) evamanubhAvena candrasya ||28|| antarmanuSyakSetre, bhavanti cArogAstu upapannA | paJcavidhA jyotiSkAH candrAH sUryA grahagaNAJca // 29 // tena paraM yAni zeSANi candrAditya grahatArAnakSatrANi / nAsti gatirnApi cAraH, avasthitAni 1 , Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TokA prA.19.sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatra tArArUpANAM saMkhyAdikam 661 tAni jJAtavyAni // 30 // evaM jambUdvope, dviguNA lavaNe caturguNA bhavanti / lavaNAcca triguNitAH zazi sUryA dhAtakI paNDe / 31 // dvau candrau iha dvIpe, catvArazca sAgare lavaNatoye / dhAtakIpaNDe dvIpe dvAdaza candrAzca sUryAzca // 32 // dhAtakI paNDa prabhRtipu, uddiSTAstri guNitA bhavanti candrAH / AdhacandrasahitA. anantarAnantare kSetre // 33 // RkSya grahatArA, dvIpasamudre yadIcchasi jJAtum / tanchazibhistad guNitaM RznagrahatArakAgre tu // 3 // pahistu mAnupanagasya candrasUryANAmasthitA jyotsnA / candrA abhijid yuktAH sUryAH punarbhavanti puNyaiH // 35 // candrAt sUryasya ca sUryAt candrasya antaraM bhavati / paJcAzatsahanANi tu yojanAnAmanyUnAni // 36 // sUryasya ca sUryasya ca zazinaH zazinazca antaraM bhavati / vahistu mAnupanagasya, yojanAnAM zatasahasram // 37 // sUryAntaritAzcandrAH, candrAntaritAzca dinakarA diiptaaH| citrAntaralezyAkAH, zubhalezyA mandalegyAzca // 38|| aSTAzItizcagrahA. aSTAviMzatizca bhavanti nakSatrANi / eka zazi parivAraH itastArANAM vakSyAmi // 39 // SaTpaSTiH sahasrANi, nava caiva zatAni paJca saptatAni eka zazi parivAraH, tArA gaNakITi kottonaam||40||suu0 1 // / vyAkhyA--'tA kai NaM' ityAdi / 'tA' tAvat 'kaiNaM' kati khala 'caMdimasariyA" candrasUryAH 'sabaloyaM sarvalokam 'obhAti ujjoti' taveti pabhAseMti' ava bhAsayanti, udyotayanti, tApayanti-prakAzayanti, prabhAsayanti, etadviSaye bhavatA kim 'AhiyaM' AkhyAtam ! kathitam ti vaejjA' iti vadet vadatu'kathayatu he bhagavan / evaM gautamena pRSTe bhagavAn etadviSaye yA dvAdaza pratipattayaH bhavanti tAH pradarzayati-tattha khala' ityAdi, 'tattha' tatra candra sUrya saMkhyAviSaye khalu 'imAo' imAH vakSyamANasvarUpAH 'vArasa paDivattIo' dvAdaza pratipatayaH paratIrthikamatarUpAH 'paNNattAo' prajJaptAH / tA evAha-'tatthege' ityAdi, 'tattha tatra dvAdaza pratipattivAdinAM madhye 'ege' eke kecana paramatavAdinaH 'evaM' evam-vakSyamANaprakAreNa 'AiMsu' Ahu kathayanti, kimAhurityAha- 'tA ege' ityAdi, 'tA' tAvat 'ege caMde ege sure sabaloyaM' ekazcandraH ekaH sUryaH sarvalokam 'obhAseI' ityAdi, avabhAsayati, udyotayati tApayati prabhAsayati, upasahAramAha-ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evam-pUrvokta prakAreNa 'AiMsu AhuH kathayanti / 1 / dvitIyaprattimAha-'ege puNa' eke dvitIyAH punaH 'evamAhasu' evamAhuH 'tA' tAvat 'tiNi caMdA tiSNi murA savvaloyaM obhAsaMti 3 trayazcandrAH trayaH sUryAH sarvalokam avabhAsayanti udadyotayanti tApayanti prabhAsayanti 'ege' evamAhaMsu eke evamAhuH // 2 / tRtIyAM pratipattimAha- 'ege puNa emAhaMsu' eke tRtIyA evamAhuH-'tA' tAvat 'AuTiM caMdA Auhi sUrA' arddha caturthAHsAstriyazcandrAH arddha caturthA sArddhAtrayaH' sUryAH 'bobhAsaMti 4' avabhAsayanti 4, 'eMge evamAhaMsu' eke evamAhuH / 3 / athAgre'tidezamAha Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 candraprAptistre 'evaM eeNaM' ityAdi, 'evaM' evam evameva anenaiva prakAreNa eeNaM' etena pUrvokta pratipattitrayokta sadRzena 'abhilAveNaM' abhilApeta AlApakena 'jahA taie pAhuDe' yathA tRtIye prAbhRte 'dIvasamudANaM duvAlasapaDivattoo' dvIpasamudrANAM dvAdaza pratipattayaH proktAH 'tAo ceva ihaMpi' tA eva ihApi ekonaviMzatitame prAmRte 'caMdimasUrANaM' candrasUryANAm 'NeyavyA' jJAtavyAH kiyatparyanta. mityAha-'jAva' ityAdi, 'jAva' yAvat 'vAyattaraM caMdasahassaM vAvattaraM sarasahassaM' dvAsaptatiH candrasahastrANi dvAsaptatiH sUryasahasrANi 'obhArseti 3' avabhAsayanti - / tathAhi tatpAThaH ___ 'sattacaMdA' ityAdi, caturthAH caturthapratipattivAdinaH-saptacandrA saptasUryA iti kathayanti // 4 // eva paJcamapratipattivAdinaH daza candrAH daza sUryA iti // 5 // SaSTha pratipattivAdinaH dvAdaza candrAH dvAdaza 'sUryAH / 6 / saptamapratipattivAdinaH dvicatvAriMzaccandrAH dvicatvAriMzat sUryAH // 7 // aSTama pratipattivAdinaH dvAsaptatizcandrAH dvAsaptatiH sUryAH // 8 // navamIM pratipattimAha dvicatvAriMzaM dvicatvAriMzadadhikaM candrazataM dvicatvAriMza dvicatvAriMzadadhikaM sUrya zatam / 9 / dazamI mAha dvisaptati dvisaptatyadhika candrazataM dvisaptatiM dvisaptatyadhikaM sUryazatam / 10 / ekAdazImAha dvicatvAriMzaM candrasahasraM dvicatvAriMzaM sUryasahasramiti kathayanti / 11 / dvAdazI pratipatti mAha- 'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke dvAdaza pratipattivAdinaH punaH 'evamAiMsu' evamAhuH-'tA' tAvat 'vAvattaraM caMdasahassaM vAyattaraM sarasahassaM' dvAsaptataM-dvAsaptatyadhikaM candrasahasra dvAsaptataM sUryasahasram 'savvaloyaM' sarvalokam 'obhArseti' 4 / avabhAsayanti, udyotayanti tApayanti prabhAsayanti, upasahAramAha-'ege' eke dvAdaza pratipattivAdinaH 'evaM' evampUrvoktaprakAreNa 'Ahesu" AhuH kathayanti / 12 / etA dvAdazyo'pi pratipattayaH sarvathA mithyA0 ato bhagavAn etAbhyaH sarvAbhyaH pRthagbhUtaM svamataM pradarzayati-vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM tu evaM evam-vakSyamANaprakAreNa 'vayAmAM' vadAmaH kathayAmaH / tadeva pradarzate-'tA ayaNNaM' ityAdinA 'tA' tAvat 'ayaNNaM' ayaM khala zAstraprasiddhaH javuddIve dIve' jambUdvIpo dvIpaH madhyajambUdvIpaH 'jAva parikkheveNaM paNNatte' yAvat parikSepeNa prajJaptaH, yAvat padena nambUDhIpavarNanaM sarvamatra vAcyam, asya vyAkhyAnamapi tatroktavadeva kartavyam / bhagavAnAha-'tA' tAvat jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe 'do caMdA pabhAseMsu vA pabhAseMti vA pabhAsissaMti vA' dvau candrau prAbhAsayatAM vA prabhAsayato vA prabhAsayiSyato vA, atha jIvAbhigamasyAtidezamAha 'jahA' ityAdi, 'jahA jIvAbhigame' yathA jIvAbhigame jambUdvIpagata candrasUryagrahagaNanakSatratArANAM sakhyA proktA tathaiva ihApi vAcyA, kiyatparyanta mityAha-'jAva' ityAdi 'jAva tArAo' yAvat tArAH sUrya saMkhyAta Arabhya yAvat tArANAM sakhyA proktA tAvatparyantamiti bhAvaH / tathAhi tatpAThaH 'do sUriyA' ityAdi, do sUriyA tarvisuvA 3' jambUdvIpe dvau sUryau atApayatAm tApayatovA tApayiSyato vA 'chappaNNaM NakkhattA joyaM joiMsu vA' SaT paJcAzat Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0prA.19 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUNANAM saMkhyAdikam 663 jambUdvIpe-ekaikasya candrasya aSTAviMzatiraSTAviMzati nakSatrANi parivAra iti militvA nakSatrANi candra sUryAbhyAM saha yogamayuJjan vA, yuJjanti vA yokSyanti vA / 'chAvattari gahasayaM' SaT saptataM grahazataM SaT saptatyadhikamekaM zataM grahANAm, ekaikasya candrasyASTAzItiraSTAzItimrahAH parivAra iti candrasya parivAramilane paT saptatyadhikazatasaMkhyakA grahAH 'cAraM cariMsu vA 3' cAremacaran vA caranti vA cariSyantivA / 'ega sayasahassaM' ityAdi tArA saMkhyA, tathAhi-eka lakSam trayastriMzacca sahasrANi, nava zatAni pazcAdazadhikAni (133950) 'tArA gaNa koDIkoDIo' tArAgaNa koTIkoTyaH 'sobhaM sobhiMsu vA3' zobhAm azobhantaveti akurvan vA kurvanti vA kariSyanti vaa| atra jambUdvIpe ekaikasya candrasya koTI koTInAm SaT SaSTi sahasrANi, paJca saptatyadhikAni nava zatAni (66975) tArA parivAra iti dvayozcandrayostArA parivAraH-ekaM lakSaM trayastriMzatsahasrANi nava zatAni pazcAzadadhikAni koTI koTInAm (133950), etatparimito jAyate / atra pUrvokta jambUdvIpagata candrAdisaMkhyA pratipAdike dve saMgrahagAye pradaryete-'do caMdA do sarA' ityAdi, anayorarthaH pUrva mAgata iti na punarvyAkhyAyate // 2 // iti / navaraM-'jaMbuddIve viyArINaM' iti 'viyArINaM' ityatra 'NaM vAkyAlaGkAre 'viyArI' vicAri, atra liGga vipariNAmena napuMsaliGgaM vAcyam , tena dvAsaptatikaM grahazata vicAri candrasUryaiH saha vicaraNazIlaM vartate iti vyAkhyeyam / iti jIvAbhigamokta pAThavyAkhyA / imaM jambUdvIpaM ko nAma samudraH pariveSTaya sthitaH iti sUtrakAra Aha-tA jaMbu dIvaM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jaMbuddIvaM NaM dI' jambUdvIpaM dvIpaM 'lavaNe nAmaM samudde lavaNo nAma samudraH 'vaDhe valayAgArasaMThANasaMThie' vRttaH golAkAraH vRttastu madhya pUrNo'pi syAt yathA pUrNimAyAM candramaNDalam ato'tra praznaH syAt-kizo vRttaH ? ityAhavalayAkArasaMsthAnasaMsthitaH valaye yathA antaH zuSiraH vahirgolAkAraH, tatsadRzAkAraka yatsaMsthAnaM, tena saMsthitaH valayAkArasaMsthAnayuktaH saH 'savvabho samaMtA' sarvataH samantAt sarvAsu dikSu vidikSu ca 'saMparikkhittANaM' saMparikSipya samyaktayA pariveSTaya khala 'ciTa tiSThati-vartate iti evaM bhagavatA pratipAdite zrIgautamo puna lavaNasamudraviSaye pRcchati-tA lavaNeNaM' samudde' ityAdi 'tA' tAvat 'bhaMte' he bhadanta ! 'lavaNe NaM samudde lavaNaH khalu samudraH 'kiM samacakavAlasaMThANasaMThie' ki samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH samatvena cakravAlasaMsthAnayuktaH, athavA kim 'visamacakvAlasaMThANasaMThie' viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH viSamatvena nyUnAdhikatvena cakravAlasaMsthAnayukto varttate ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA lavaNasamudde' ityAdi, 'tA' tAvat 'lavaNasamudde' lavaNa samudraH 'samacakkavAlasaMThANasaMThie' samacakra; vAlasaMsthAnasaMsthitaH kintu 'no visamacakkavAlasaMThANasaMThie' no viSamacakravAlasaMsthAnasaM Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .. candraprAptisUtre awwwmmmmmmmmmm sthitaH / punargoM tamaH pRcchati-tA lavaNasamudde' ityAdi sa lavaNasamudgazcakravAlaviSkambheNa parikSepaNa ca kiyatparimito'sti / iti praznaH / bhagavAnAha- 'tA do joyaNasayasahassAI' ityAdi, 'tA' tAvat 'do joyaNasayasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM' sa lavaNasamudraH cakravAla viSkambhaparimANena lakSa dvayayojanaparimito varttate, parikSepeNa ca 'paNNarasa' ityAdi, paJcadaza yojanalakSANi ekA'zItizca sahasrANi ekonacatvAriMzadadhikaM zataM ca (1581139) kiJcidvizeSonaM kiJcinnyUnam, etAvatparimito varttate / tathAhi-lavaNasamudrasya cakravAlaviSkambhaH ekato'paratazceti dvidhAto hi dviyojana lakSaparimita iti jAtAni catvAri lakSANi, punazca tasya sarvamadhye jambUdvIpo vartate, sa lakSayojanaparimita iti sarvasaMmelane jAtAni paJca lakSANi (500000), eteSAM varge kRte jAyante paJca viMzatistadupari ca daza zUnyAni (25000000 00000), asya rAze rdazabhirguNane jAtAni / paJcaviMzate-rUpari-ekAdaza zUnyAni (2500000000000), etasya rAzervargamUlAnayane labhyante-paJcadaza lakSANi, ekAzIti) sahasrANi, aSTAtriMzadadhikamekaM zataM ca (1581138) zeSamuddharati-paDa viMzatirlakSANi, caturvizatiH sahasrANi, paT paJcAzadadhikAni nava zatAni (2624956) chedarAzirekatriMzallakSANi, dvASaSTiH sahasrANi, paT saptatyadhike dve zate (31622.76), etadapekSayA yojanamekamUnaM labhyate tata uktam : 'mayaM ca uNayAlaM kiMci visesaNaM' iti candrAdInAM viSaye gautamaH pRcchati-tA lavaNeNa' ityAdi, lavaNasamudre kati candrAH prAbhAsayan 3, kati sUryA atApayan 3, kati nakSatrANi yogamayujan 3, kati grahAzcAramacaran 3, kati tArAH zobhAm azobhanta 3, iti praznaH / bhagavAnAha-'tA lavaNe NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'lavaNeNaM samudde' lavaNe khalu samudre 'cattAri' caMdA' catvArazcandrAHprAbhAsayan vA 3, evaM catvAraH sUryA atApayan vA 3, dvAdazakaM nakSatrazataM yogamayuDU vA 3, trINi zatAni dvipaJcAzadadhikAni grahAzcAramacaran vA 3, dve lakSe, saptapaSTiH sahasrANi, nava zatAni tArAgaNa koTI koTyaH zobhAmazobhanta vA 3, / tathAhi-nakSatrANi aSTAviMzati rekaikasya candrasya parivAratvena santi, lavaNe catvArazcandrA' iti aSTAviMzati zcaturbhirguNyate jAtAni dvAdazottara zata , saMkhyakAni (112) nakSatrANi / ' grahA aSTAzItiriti caturbhiguNane dvipaJcAzadadhikAni trINi zatAni (352) graMhANAM bhavanti / tArA gaNa koTI koTInAM paT paSTiH sahasrANi, nava zatAni paJca saptatyadhikAni (66975) caturbhirguNane jAyate yathoktaM tArApramANam / atra lavaNasamudrasya :vikSepasya candradInAM ca pramANapratipAdikAstisroM gAthAH sugamA iti na vyAkhyAyante, iti jIvabhigamokta pAThavyAkhyA / '. ' atha lavaNasamudra ko dvIpaH pariveSTaya tiSThatotyAha -'tA lavaNasamudda' ityAdi 'tA' tAvat 'lavaNasamuI' lavaNasamudraM dhAtakIpaNDo nAma dvIpo 'vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt parikSipya pariveSTya tiSThati asya saMsthAnaviSaye gautamaH pRcchati'tA dhAyaIsaMDeNaM dIve' Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA0 prA019 sU1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 665 ityAdi, sugamam / bhagavAnAha samacakravAlasasthAnasaMsthitaH na tu viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH atha viSkambhaparidhivipaye gautamasya praznaH-'tA dhAyaIsaMDeNaM dIve' ityAdi 'tA' tAvat 'dhAyaIsaDeNaM dIve' dhAtakI paNDaH khalu dvIpaH 'kevaie cakavAlavikkhaMbheNaM' kiyAn cakravAlaviSkambheNa 'eva vikkhaMbho parikkhevo joisa' evam-anena prakAreNa dhAtakopaNDasya viSkambhaHparikSepa jyaunipaM jyotizcakram itisarva 'jahA jIvAbhigame jAva tArAo' yathA jIvAbhigame tathA tArA paryantaM vAcyam / tathAhi tatpAThaH 'kevaie parikkheveNaM'-ityAdi, sugamam / bhagavAnAha-'tA cattAri' ityAdi dhAtakI paNDasya cakravAlaviSkambhazcaturlakSayojanaparimitaH paridhimAha-'igatAlIsaM' ityAdi ekacatvAriMzad yojanalakSANi daza ca sahasrANi eka paSTayadhikAni nava yojanazatAni (4110961) kicidvizeponAni, etAvatparimitaH parikSepo dhAtakI paNDasyeti / paridhibhAvanA yathA jambUdvIpaviSkambho lakSayojanaparimitaH, lavaNasamudrasya ubhaya pArzvato dve dve yojanalakSe iti tAni catvAri lakSANi dhAtakI paNDasyobhayatazcatvAri catvAri lakSANi militAni bhavanti-aSTau, tata ekaM, catvAri, aSTau ceni militvA sarvasakhyayA jAtAni trayodaza lakSANi (1300000) tato'sya rAzarvarge kRte jAto rAzi:-ekakaH paTko navaka', tadupari ca daza zUnyAni (1690000000000) punarapi dazabhireza rAzi guNyate jAtAni pUrvoktAGkAnAmupari ekAdaza zUnyA ni (16900000000000) eteSAM vargamUlAnayane labdhAni ekacatvAriMzallakSANi, daza sahasrANi navazatAni ekapaSTayadhikAni (4110961) yathoktAni yojanAnAmiti / atha dhAtakIpaNDagata candrAdiviSaye gautamasya praznaH-'tAdhAyaIsaMDeNaM dIve' ityAdi sugamam bhagavAnAha 'dhAyaIsaMDaNaM dIve' dhAtakopaNDe khalu dvIpe 'vArasa caMdA' dvAdazacandrAH prAbhAsayan vA 3 / dvAdazaiva sUryA atapayan vA 3 / atra nakSatrANi SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni (336) yogamayuJjan vA 3 / mahAgrahAH SaT paJcAzadadhikaikasahasrasaMkhyakA (1056) zcAramacaran vA / tArAzca-aSTau lakSANi, trINi sahasrANi saptaca zatAni (830700) koTI koTInAM zobhAm azobhanta-akurvan vA 3. tatkathamiti pradarzyate atra candrA dvAdazeti nakSatrasaMkhyA aSTAviMzati dazabhi guNyate jAyante patriMzadadhikAni trINi zatAni yathoktAni / evamekasya candrasya yo yo grahaparivArastArAparivAra zcAsti tasya dvAdaza bhirguNane yathoktA sakhyA samAgacchatIti svayamavagantavyam atra paridheH candrAdInAM ca pramANapratipAdikA stisro gAthAH santi, tAzca sugamAH / iti jIvAbhigamapAThavyAkhyA / ayaM dhAtakI SaNDaH kena samudreNa pariveSThitaH ? ityAha-'tA dhAyaIsaMDeNaM' ityAdi ghAtakIpaNDa dvopaM kAlodaH samudraH parikSipya pariveSTaya tiSThati / asya saMsthAnaviSaye gautamasya 84 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 candra sUtre pRcchA / bhagavAnAha - - ' tA dhAyaIsaMDeNaM' ityAdi tAvad dhAtakI paNDo dvIpa samacakra - vAlasaMsthAnasaMsthitaH, no vipamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH / ' evaM cikkhabho parikkhevo' jor3asaMca' anena prakAreNa kAlodasamudrasya viSkambha, parikSepaH, jyautipaMca 'jahA jIvAbhigame tahA bhANiyacaM' yathA jIvAbhigame proktaM tathA bhaNitavyam / kiyatparyantamityAha 'jAva' ityAdi, 'jAva tArAo' yAvat tArAH, tArA pramANaparyantaM paThitavyam tathAhi tatpATa - 'tA kAloeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'kAloeNaM samuDhe' kolodaH khalu samudraH kiyAn cakravAlaviSkambheNa kiyAn parikSepeNa AkhyAtaH ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'tA kAloeNaM' ityAdi 'tA' tAvata 'kAloeNaM samudde' kAlodaH khalu samudraH aSTalakSayojana parimitazcakravAlaviSkambheNa prajJaptaH / asya parikSepaH - ekanavatirlakSANi, saptatiH sahasrANi, paJcottarANi paT zatAni ca (9170605) yojanAnAm, etAvatparimitaH kiJcidvizeSAdhikaH proktaH / atha candrAdiviSaye praznaH - 'tA kAloeNaM samudde kevaiyA caMdA' ityAdi pRcchA / bhagavAnAha - 'tA kAloeNaM' ityAdi, 'tA tAvat 'kAloeNaM samuDhe' kAlode khalu samudre 'vAyAlIsa caMdA' dvAcatvAriMzat candrAH prAbhAsayan vA 3, dvAcatvAriMzat sUryA atApayan vA 3, dvAsaptatyadhikAni ekAdaza nakSatrazatAni (1972) yogamayuJjan vA 3, trINi sahasrANi paNNavatyadhikAni paT zatAni ( 3696 ) mahAgrahANAM cAramacaran vA 3, aSTAviMzatizata sahasrANi lakSANi, dvAdaza sahasrANi paJcAzada dhikAni navazatAni (2812950) koTI koTyastArAH zobhAmazobhanta vA 3 | zobhante vA zobhipyante vA // parikSepasya gaNitabhAvanA yathA kAlodasamudrasya ekato'paratatheti dvayoH pratyekamaSTAvaSTau yojana lakSANIti jAyante poDaza lakSANi, dhAtakIpaNDasya ubhayatazcatvAri lakSANi militvA'STau lakSANi, evaM lavaNasamudrasya ubhayato hi dvilakSasadbhAvAccatvAri lakSANi, tathA jambUddIpasya ekaM lakSam (16=8=4=1 / ) iti militvA sarvasakhyayA ekonatriMzallakSANi (2900000) jAtAni, eteSAM varge kRte jAyante aSTakaH, catuSkaH, ekakaH, tadupari dazazUnyAni (841000 0000000) tato dazabhirguNane pUrvoktAkopari jAyante ekAdaza zUnyAni (841000000 00000) epAM vargamUlAnayane labdhaM yathoktam - (9170605) zeSaM-triko navakastrikastrako navakaH saptaka' paJcakaH (3933975) iti yadavatiSThate tadapekSayA vizeSAdhikatvamuktam / nakSatrAdInAM bhAvanA tu nakSatragrahatArANAM sva sva saMkhyAyAzcandrasUryANAM dvAcatvAriMzatvena dvAcatvAriMzatA guNane svasva saMkhyA samAgamiSyatIti svayaM paribhAvanIyam / atra pUrvoktasaMkhyApratipAdikAzcatasro gAthAH santi, tAH sugamAH / iti jIvAbhigamapAThavyAkhyA | kAlodaH samudraH kena veSTita ? ityatrAha - 'tA kAloyaM NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kAloyaM Na samuhaM' kAlodaM khalu samudram 'putrakharavare NAmaM dIve' puSkaravaro nAma dvIpo vRtto valayA Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA019 sU 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 667 kArasaMsthAnasasthitaH sarvataH samantAt parikSipya pariveSTaya tiSThati / atha puSkaravarasya sasthAnaviSaye pRcchA-'tA pukkharavareNaM dove' ityAdi, sugamam / bhagavAnAha-'tA samacakkavAlasaMThANa saMThie' ityAdi, sa puSkaravaradvIpaH samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, na tu viSamacakravAlasasthAna saMsthitaH ityuttaram / 'evaM vikkhaMbho parikkhevo joisa jahA jIvAbhigame jAva tArAo' iti puSkaravaradvIpasya viSkambhAdikaM tArAparyantaM sarva jIvAbhigamoktavadeva vijJeya mitibhAvaH / tathAhi tatpAThaH 'tA pukkharavareNaM' ityAdi, saMsthAnaviSayakaH praznaH sugamaH / bhagavAnAha-'tA solasa' ityAdi, asya samacakravAlaviSkambhaH SoDaza lakSayojanaparimito vattate, 'egA joyaNakoDI' ityAdi. asau ekA yojanakoTI, dvinavatirlakSANi, ekonapazcAzat sahasrANi, caturnavatyadhikAni aSTa yojanazatAni ca-(19249894) parikSepeNa AkhyAtaH / 'ti vaejjA' iti vadetU svaziSyebhyaH / atha candrAdInAM viSaye gautamaH pRcchati 'tA pukkharavareNaM dIve' 'tA' tAvat puSkaravare khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3, 'pucchA taheca' pRcchA tathaiva pUrvavadeva / bhagavAnAha- 'tA coyAla caMdasayaM' catuzcatvAriMzaM candrazataM catuzcatvAriMzadadhikazatasaMkhyakAH (144) candrAH prAbhAsayan vA 3, etAvanta eva (144) sUryA atApayan vA 3, / 'cattAri sahassAI' catvAri sahasrANi 'battIsaM ca dvAtriMzacca dvAtriMzadadhikAni catvAri sahasrANi(4032) nakSatrANi yogamayujan vA / 'vArasa' ityAdi, dvAdazasahasrANi dvAtriMzadadhikAni SaD mahAgrahazatAni (12632) cAramacaran vA 3, / 'chaNNauI' ityAdi, paNNavatirlakSANi, catuzcatvAriMzat sahasrANi catvAri ca zatAni (9644400) tArAgaNakoTIkoTyaH zobhAmazobhanta vA 3 // puSkaravaradvIpasya paridhergaNitabhAvanA tviyam-puSkaravaradvIpasya pUrvAparataH poDaza poDaza lakSANIti jAtAni dvAtriMzat lakSANi (32) kAlodadheH pUrvAparato'STAvaSTau iti SoDazalakSANi 16, dhAtakI paNDasya pUrvAparatazcatvAri catvAri lakSANIti jAyante'STI lakSANi 8, lavaNasamudrasya pUrvAparato dve ve lakSe iti catvAri lakSANi 4, jambUdvIpasya caikaM lakSam-(32-16-84=1+61) evaM sarvasaMkalanayA jAtAni-eka SaSTirlakSANi (6100000) etasya rAzeva kRte jAtAni trikaH, saptakaH, dvikaH, ekakaH, tadupari ca daza zUnyAni (37210000000000), asya rAzedezabhirguNane jAtAni pUrvoktADkopari ekAdaza zUnyAni (372100000000000) eteSAM vargamUlAnayane labhyate yathoktaM paridhiparimANam (19249894) iti / nakSatrAdiparimANaM ca ekasya candrasya yAvAn nakSatraparivAraH yAvAn grahaparivAra' yAvAMzca tArAparivAraH sa sva sva parivAro'tratyacandrasUryasaMkhyayA catuzcatvAriMzadadhikazata (144) rUpayA guNyate tataH samAyAti nakSatrAdInA sva sva parivArasaMkhyeti svayaM karaNIyamiti / atra paridhi candrasUryAdi parimANapratipAdikAzcatasro gAthAH, santi, tAsAM vyAkhyA pUrva sUtroktAnusAreNa svayamUhanIyeti (jIvAbhigamapATha vyAkhyA) Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptisUtre atha 2 puSkaravarasya vibhAgadvayaM pradarzayati 'tA pukkharavarassa NaM' ityAdi / 'tA, tAvat ' pukkharavarassa NaM dIvassa' puSkaravarasya pUrvapradarzitasvarUpasya khalu dvIpasya ' bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge vahumadhyaH atyanta madhyo yo dezaH kSetraM tasya bhAge tatsthAne 'mANusottare NAmaM pavcara' mAnupottaro nAma parvataH, kiM saMsthAnakaH ' ityatrAha - 'valayAgArasaMThANa saMThie' valayavadantaH zupiro bahirgolAkAraH, etAdRzaM saMsthAnam AkRtiryasya sa tAdRzo varttate, tataH kim +- 'je NaM' ityAdi yaH khalu mAnupottara parvataH 'pukkharavaraM dIrgha' puSkaravaraM dvIpam 'duhA vibhayamANe 2 ciTTa' dvidhA vibhajamAnaH vibhajamAna stiSThati sthito'sti, 'taM jahA ' tadyathA'abhitarapukkharaddhaM ca vAhirapukkharaddhaM ca ' AbhyantarapuSkarArddha ca bAhyapuSkarA ca mAnuSotaraparvatamAzritya puSkaravaradvIpasya dvau vibhAgau AbhyantarabAhyarUpau jAtI mAnupottaraparvatA darvAk yat puSkarArddha tad AbhyantarapuSkarArddham, yanmAnuSottara parvatAtparatastad vAhA puSkarArddham, iti bhAvaH tatra AbhyantarapuSkarArddhasya saMsthAnAdivipaye zrIgotama' pRcchati - 'tA abhitarapukkharaNa' ityAdi, he bhagavAn ? AbhyantarapuSkarArddhadvIpaH kiM samacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH vipamacakravAlasaMsthAnasaMsthito varttate / zrIbhagavAnAha - 'tA samacakkavAlasaMThANasaMThie' ityAdi, tAvat ma mamacakravAlasasthAnasaMsthito'sti na tu viSamacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH / samprati viSkambhaparidhiviSaye gautamasya praznaH - 'tA abhitarapukkharaddheNaM' ityAdi praznasUtraM sugamam bhagavAnAha - ' tA aTTha joyaNasayasahassAI ' ityAdi, tAvat AbhyantarapuSkarArddhamaSTa lakSa yojanapAraMmitaM cakravAlaviSkambheNa tathA 'egA joyaNakoDI' ityAdi, ekA yojanakoTI, dvi catvAriMzacca lakSANi, triMzacca sahasrANi, ekonapaJcAzadadhike dve yojanazate (142,30,240), etAvatparimitaM parikSepeNa paridhinA vartate / atha tadgatacandrAdi vipaye pRcchA sugamA / bhagavAnAha - 'tA vAcattariM caMdA ' ityAdi, AbhyantarapuSkarArddhe dvA saptatizcandrAH prAbhAsayan vA 3 dvA saptatireva sUryA atApayan vA 3, poDazAdhikadvi sahasrasaMkhyakAni (2016) nakSatrANi yogamayuJjan vA 3, mahAgrahA paT sahasrANi patriMzadadhikAni trINi zatAni ca (6336) cAramacaran vA, tathA - tArAzca koTI koTInAmaSTa catvAriMgallANi, dvAviMzatiH sahasrANi, dve gate ca (4822200) etAvatyaH zobhAmazobhanta vA 3, atha manuSyakSetrasya viSkambhAdi viSaye pRcchati - 'tA maNussakhetteNaM' ityAdi 'tA' tAvat manuSyakSetraM khalu asya samayakSetramityapi nAma, atrAhorAtrAdi samaya sadbhAvAt, 'kevaI AyAma vikkhabheNaM' kiyatparimitamAyAmaviSkambheNa atra jIvAbhigamasyAtidezamAh - 'eca' ityAdi evaM jIvAbhigamokta vadevAtra - 'vikkhaMbho parirao, joisa tArAo' viSkambhaH viSkambhuparimANaM, parisyaH paridhiparimANaM, jyautipaM jyautizcakraM candrasUryanakSatragrahagaNa rUpaM, tArAtheti sarvamatra paThanIyam, kiyatparyantaM tArApAThaH ' ityAha ," 2 668 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA0 prA0 19 sU. 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 669 - ' jAva' ityAdi, yAvat 'ega sasI parivAro tArA gaNa koDI koDINaM' eka zaziparivAraH tArAgaNa koTI koTInAm ityetatparyantaM catvAriMzattama gAthAvadhikaM paThanIyamiti / " asya- AyAmaviSkambhapraznaH sUtre eva bhagataH, parikSepa praznAdArabhya jIvAbhigamoktaH pAThaH pradarzyate- 'kevaIe parikkheveNaM' ityAdi, 'kevar3ae parikkheveNaM Ahie' kiyatkaM parikSepeNa AkhyAtam ? 'tivaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha 'tA paNayAlIsaM' ityAdi, idaM manuSyakSetraM paJcacatvAriMzallakSayojanaparimita mAyAmaviSkrambheNa (4500000) AkhyAtam, tathA paridhimAha - 'egA joyaNa koDI' ityAdi, ekA yojana koTI, dvicatvAriMgallakSANi aikona paJcAzadadhike yojanazate - (14200249) etAvatparimitaM nanuNyakSetraM parikSepeNa AkhyAtamiti / asyAyAmaviSkambhaparimANaM paJca catvAriMgallakSANi yathA ekaM lakSaM jambUdvIpe ? tato lavaNa samudre pUrvAparato dve dve lakSe iti va lakSANi, dhAtakI paNDe ekato'paratazca catvAri catvAri lakSANIti aSTau lakSANi, kAloMdasamudre ekato'paratazca aSTau aSTau lakSANIti SoDaza lakSANi Abhyantara puSkarA rddhe'pi ekato'paratazca aSTau aSTau lakSANIti poDaza lakSANi (1.4-8 = 16-16 - 45 ) iti sarvasakhyA saMmelanena jAyante pazcacatvAriMzallakSANi (4500000 ) / paridhigaNitabhAvanA tu 'vikkhabhavagha guNaH' ityAdi karaNavazAt svayaM karttavyA / atha candrAdiviSaye gautamaH pRcchati - 'tA maNussakhetteNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'maNussa khetteNaM' manuSyakSetre khalu 'kevaiyA caMdA pabhAsisuvA 3 'kiyantazcandrAH prabhAsayan vA 3, 'pRcchA taheva' pRcchA tathaiva tathAhi kiyantaH sUryA atApayan vA 3 kiyanti nakSatrANi yogamayuJjan vA 3 kiyanto mahAgrahAzcAramacaran vA, kiyatyastArA zobhAmagobhantavA 3 ? iti prazna; bhagavAnAha 'tA battIsaM caMdasayaM' ityAdi, tAvat dvAtriMzadadhikazata sakhyakAzcandrAH prAbhAsayan vA 3 dvA trirzadadhikazatasaMkhyakA eva sUryA atApayan vA 3 / nakSatrANi - ' tiNNi sahassA' iti paNNavatyadhika paTAtottarasahasratraya (3696) saMkhyakAni yogamayuJjan vA 3 / mahAgrahAH-'ekkArasa sahassA' iti - SoDazottara SaTzatAdhikaikAdazasahasra (11616) saMkhyakA zvAramacaran vA 3, tArAparimANamAha - 'aTThAsI iM' ityAdi, aSTAzItiH lakSANi catvAriMzacca sahasrANi sapta ca zatAni (8840700) tArAgaNa koTokoTya. zobhAmazobhanta vA 3 / nakSatrAdInA saMkhyA bhAvanA - nakSatragRhatArANAM svasva parivAra saMkhyAyA atratya candrasaMkhyayA dvAtriMzadadhikazata ( 132 ) rUpayA guNane nakSatrAdInAM saMkhyA samAyAtIti svayaM karaNIyam / atra AbhyantarapuSkarArddhamanuSyakSetrayoretayordvayorapi AyAmaviSkambha - paridhipramANa-candrAdisakhyA pratipAdikA' 'aheva sayasahassA' iti gAthAta Arabhya "satta yasayA aNUNA tArAgaNa koDikoDINaM' iti paryantamaSTau gAthAH santi, AsAmarthaH, Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 670 sUtroktavadeveti / atha sakalamanuSyalokasthita tArAgaNasyaivopasahAramAha-'eso' ityAdi, eSaHanantaramanupadagAthoktasaMkhyakaH 'tArApiMDo' tArApiNDaH tArANAM sarvAgrarUpaH 'savva samAseNa' sarvasaMkhyayA 'maNuyaloyaMmi' manujaloke vartate / vahiyA puNa' behiH punarmanuSyalokAdahistAt manuSyalokAdarbhAige mAnuSottara parvatAdanantarakSetre ityarthaH 'tArAo' tArAH asaMkhejjAo' asakhyeyAH 'jiNehiM jinaiH atItavartamAnakAlatIrthakaraiH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitAH dvIpa samudrANAmasaMkhyAtatvAt pratidvIpasamudraM yathA-yogaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAM ca tArANAM sadbhAvAt // 9 // sAmprataM manuSyalokagatajyautizcakrasya saMsthAnamAha-'evaiyaM' ityAdi, 'evaiyaM etAvatka yadantarabhaNitametAvatsaMkhyakam 'tAraggaM' tArAmaM tArAparimANaM 'mANusammi loyammi' manuSye loke 'joisaM' jotiSaM jyotizcakra candrasUryanakSatragrahagaNatArArUpAtmakaM jyotiSkadevavimAnarUpaM tat 'kalaMvuyA pupphasaMThiyaM kadambapuSpasasthitaM kadambapuSpavat adhaH saDkucitamupari vistRtam-uttAnokRtAIkapitthasasthAnasaMsthitamityarthaH 'cAraM carai' cAraM carati paribhramati tathAvidhalokasvabhAvAt / gAthAyAM tArAgrahaNaM copalakSaNaM tena candrasUryAdayA'pi yathokta saMkhyakA manuSyaloke tathAvidhalokasvAbhAvyAccAraM carantIti draSTavyam // 10 sAmprata metadgatamevopasaMhAramAha-'ravi sasi' ityAdi, 'ravisasigahaNakkhattA' ravizazigrahanakSatrANi upalakSaNAttArakANi ca 'evaiyA' etAvatkAni 'maNuyaloe' manujaloke 'AhiyA' AkhyAtAni kathitAni sarvajJaH / 'jesi' yeSAM candrasUryAdInAM manuSyalokacAriNAM yathokta saMkhyakAnAM candrasUryanakSatragrahagaNatArArUpANAM pratyekam 'nAmagoya' nAma gotrANi, ihAnvarthayuktaM nAmasiddhAnta paribhASayA nAmagotramityucyate, tato'yamartha' nAmagotrANi anvartha yuktAni nAmAni, athavA nAmAni ca gotrANi ceti nAmagotrANi 'pAgayA' prAkRtAH sAmAnyAnatizayinaH puruSAH kadAcidapi 'na paNNavehiti' na prajJApayiSyanti bhaviSyati kAle, kintu yadA tadApi prajJApayipyanti cet sarvajJA evaM prajJApayiSyanti netare, tasmAtkAraNAt idaM candrasUryAdisaMkhyAparimANaM prAkRta puruSA'gamyaM sarvajJopadiSTaM vartate, iti samyak zradveyameveti // 11 // sAmprataM candrasUryanakSatragrahANAM piTakAni patizca pradarzayati yadgatasakhyA jJAnena manuSyalokagatacandrAdInAM saMkhyAjJAnaM bhavatiSaTpaSTiH piTakAni 'caMdAiccANamaNuyaloyammi' manuSyaloke candrAdityAnAM santi, atra dvicandradvisUryAtmakaM piTakaM bhavati, itthambhUtAni ca candrAdityAnAM sarvasakhyayA manuSyaloke SaTpaSTiH piTakAni vartante, ataH SaT paSTe bhyAM guNane labhyate dvAtriMzadadhikamekaM zatam (132) pratyekaM candrasUryANAM sakhyAnAmasmin manuSyakSetre / tadeva spaSTayati-'do caMdA do sUrA' iti ekaikasmin piTake dvau candrau do sUryau bhavata. tataH kimityAha-dvau candrau dvau sU? ityetAvatpramANakamekaikaM piTakaM candrAdityAnAmiti, evaM pramANakaM ca piTakaM jambUdvIpe ekam, atra dvayoreva candrasardiyoreva ca sUryayo sadbhAvAt / 1 / ve piTake lavaNasamudre tatra caturNA candrasUryANAM sadbhAvAt / 2 / Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 671 evaM dhAtako paNDe pada piTakAni, tatra dvAdaza dvAdaza candrasUryANAM sadbhAvAt / 6 // ekavizatiH piTakAni kAlode samudre, tatra dvicatvAriMzad dvicatvAriMzaccandrasUryANAM manAvAt / 21 / paTU triMzat piTakAni AbhyantarapuSkarAH, tatra dvAsaptateH dvAsAtateH candrasUryANAM sadbhAvAt / 36 / evam -(1=2=6=21=36866) sarva saMkalanayA candrAdityAnAM padaSaSTiH piTakAnIti manuSyakSetre dvAtrizadadhikaM zatamekam (132) pratyekaM candrasUryANAM saMkhyA samAyAti ekaikasya dvipiTakasya hi candrasUryAtmakatvAditi // 12 // sAmprataM nakSatrANAM piTakAnyAha-'chAvahi piDagAI NakkhattANa' ityAdi, nakSatrANAmapi paTTapaSTireva piTakAni sarvasakhyayA manuSyaloke santi, kintu atra nakSatrasambandhIni 'enakekkae piDae' ekaikasmin piTake 'chappaNNaM nakkhattA iMti' pada paJcAzat paha paJcAgannakSatrANi bhavanti / kimuktaM bhavati !-paT paJcAzatsaMkhyAtmakamekaikaM nakSatrapiTakamiti paTUpaSTi bhAvanA cettham jambUdvIpe ekam / 1 / lavaNasamuDhe he / 2 / dhAtakIpaNDe paT / 6 / kAlode ekaviMzatiH / 21 / Abhyantara puSkarAddhe patriMzat 136 (1=26%21=36+66) evaM pUrvavadevAtrApi paTpaSTiH piTakAni bhavanti, ataeva sarvasmin manuSyakSetre trINi sahasrANi paNNavatyadhika paTUzatottarANi (3696) nakSatrANAM bhavanti SaTpaSTeH pahU paJcAzatA guNanAdetAvatpramANalAbhAt // 13 // atha mahAgrahANAM piTakAni pradarzayati-'chAvahiM piDagAI mahAgahANaM' ityAdi, mahAgrahANAmapi manuSyakSetre paTUpaTireva piTakAni santi, atraikasmin piTake 'chAvattara gahasayaM' paTTasaptatyadhikamekaM zataM mahAgrahANAM vartate / piTakAnAM SaTpaSTi saMkhyA bhAvanA pUrvavadeva kartavyA / atra grahA aSTAzItirbhavanti tato dvayozcandrayo paha saptatyadhikaM zataM grahANAM parivAro jAyate tataH paT SaSTiH paTU saptatyadhikazatena guNyate jAyante sarvasmin manuSyakSetre ekAdaza sahasrANi pahU zatAni poDazAdhikAni (11616) mahAgrahANAmiti // 14 // sAmprataM candrAdityAnAM paGktiH pradarzayati-'cattAri ya paMtIo' ityAdi, iha manuSya kSetre candrAdityAnAM 'cattAri ya paMtIo' catasraH paktayo bhavanti yathA-ve par3atI candrANAM. dve ca sUryANAm ekaikA ca pakti* 'chAvahiM chAvahi' iti SaTSaSTi sUryAdisaMkhyAtmakA bhavati, kathamiti tadbhAvanA cettham-ekaH kila sUryo jambU dvIpe merau dakSiNabhAge cAraM carana varttate, eka uttara bhAge, evamekazcandro meroH pUrvabhAge, tatra yo merodakSiNabhAge sUryazcAra caran vartate tatsamazreNisthitI dvau sUryo dakSiNabhAge lavaNasamudre 2, SaD dhAtako SaNDe 6. ekaviMzatiH kAlode 21, patrizad AbhyantarapuSkarA. vartate / asyApi samazreNivyavasthitau dvau sUryo uttarabhAge lavaNasamudre 2, dhAtakIkhaNDe SaD 6, kAlode ekaviMzatiH 21. AbhyantarapuSkarAH patriMzat, 36, ityasyAmapi dvitIyAyAM paktau sarvasaMkhyayA SaTSaSTiH sUryA jAtAH / 2 / tathA yo meroH pUrvabhAge candrazcAraM caran vartate tat samazreNivyavasthitau HIGHIMHEHRIRH iiHTTERTHA Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha72 candrAptisUtre dau candrau pUrvabhAge lavaNasamudre 2, paD candrAH dhAtakokhaNDe, ekaviMzatiH candrAH kAlode, patriMzAdAbhyantarapuSkarA., ityasyAM prathamAyAM candrapaktau sarvasaMkhyayA dvA paSTizcandrAH / / evaM yo meroraparabhAge candrastatsambandhinyA mapi dvitIyAyAM candrapaktau pada paSTizcandrAH pUrvoktarItyaitra jJAtavyAH 2 / // 15 // sAmprataM nakSatrANAM par3atI rAha -'chappannaM paMtIo' ityAdi, iha manuSyaloke nakSatrANAM pahapaJcAzat paGktayaH santi / tAzca-'chAvaTTi 2, havaMti ekkikkA' pas paSThi paTpaSTi nakSatrapramANA ekaikA patita bhavati, tathA ca tadbhAvanA-asmin kila jambUdvIpe dakSiNato'rdrabhAge ekasya candrasya parivArabhUtAni abhijidAdIni aSTAviMzatirnakSatrANi krameNa vyavasthitAni cAraM caranti, evamuttarato'bhAge dvitIyasya candrasya parivArabhUtAni anyAni aSTAviMzati nakSatrANi abhijidAdInyeva krameNa vyavasthitAni yogaM yuJjanti / tatra dakSiNato'rddhabhAge yad abhijinnakSatraM varttate tatsamazreNi vyavasthite dve abhijinnakSatre lavaNasamudre 2 par3a dhAtakI khaNDe,6 ekaviMzatiH kAlode21, paTU triMzAdAbhyantarapuSkarArddha 36 iti sarvasaMkhyayA paTTa paSTirabhijinnakSatrANi paityA vyavasthitAni yogaM yuJjanti / evaM zravaNAdInyapi dakSiNato'bhAge patayA vyavasthitAni paTU paSTi sakhyakAni svayaM bhAvanIyAni / uttarato'pyarddhabhAge yadabhijinnakSatraM vartate tatsamazreNivyavasthite uttarabhAge eva dve abhijinnakSatre lavaNasamudre SaD dhAtakIkhaNDe6, eka viMzatiH kAlode21, patriMzat AbhyantarapuSkarARs36, evaM paTpaSTisaMkhyakAni abhijinnakSatrANi jJAtavyAni / evaM zravaNAdi paktayo'pi pratyekaM paTpaSTi saMkhyakA avaseyA iti sarvasaMkhyayA paT paJcAzat paktayo nakSatrANAM bhavanti, ekaikA ca paktiH paT paSTi saMkhyeti // 16 // sAmprataM grahANAM paktIrAha-'chAvattaraM gahANaM' ityAdi, iha manuSyaloke grahANAmaGgArakAdInAM sarvasaMkhyayA pada saptatyadhikazatasakhyakA 167 paDktayo bhavanti / tAsu 'ekkikkiyA paMto' ekaikA paGktiH 'chAvaTi 2,' SaT SaSTi-paT paSTi saMkhyAkA bhavati / bhAvanA cettham-iha jambUdrope dakSiNato'rddhabhAge ekasya candrasya parivArabhUtA aGgArakAdayo'TAzItimrahAH santi 1 / uttarato'bhAge dvitIyasya candrasya parivArabhUtA aGgArakAdayo'STAzItireva, tatra dakSiNato'rddhamAge yo'GgArako grahazcAraM caran varttate tatsamazreNivyavasthito dakSiNabhAge eva dvAvaGgArako lavaNasamudre 2, par3a dhAtakI khaNDe6, ekaviMzatiraGgArakAH kAlode21, paT triMzadAbhyantarapuSkarArdu36 iti SaTSaSTiH evaM zeSA api saptAzItimrahAH pattyA vyavasthitAH pratyekaM paTpaSTi ragArakA ravaseyA / evamuttarato'pyarddha bhAge aGgArakAdInAmaSTAzonergrahANAM patayaH pratyekaM ghaTpaSTisaMkhyAkAH paribhAvanIyA iti jAyate sarva saMkhyayA grahANAM paTsaptatyadhikaM pati zatam (176) ekaikA ca paDkti pada paSTi saMkhyAketi // 17 // ete candrAdayaH grahAH kutra cAraM carantItyAha-'te meru Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikATIkA0 prA0 19 sU. 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 673 maNucaraMtA' ityAdi, 'te' iti te manuSyalokavarttinaH 'caMdA sUrAgaha gaNAya' sarve candrAH sarve sUryAH sarve grahagaNAzca " aNavadviyajogerhi' anavasthitayogaiH yathAyogamanyAnyairnakSatreNa saha yogai ryuktAH santaH 'payAhiNAvattamaMDalA' pradakSiNAvarttamaNDalA pra prakarSeNa sarvAsu dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdigrahANAM dakSiNe merurbhavati yasmin Avarttane maNDalaparibhramaNarUpe sapradakSiNAH, pradakSiNa bhavatoM yeSAM maNDalAnAM tAni pradakSiNAvarttAni etAdRzAni maNDalAni yeSAM te pradakSiNAvarttamaNDalAH 'merumaNucaraMtA' merumanulakSIkRtya - carantIti bhAvaH / anenaitaduktaM bhavati sUryAdayaH samastA api manuSyalokacAriNaH pradakSiNAvarttamaNDalagatyA paribhramantIti na / iha candrAdityaprahANAM maNDalAni anavasthitAni, natvavasthitAni ekarUpeNa na tiSThanti yathA yogamanyasminnanyasmin maNDale teSAM saJcaraNa zIlatvAt ataevoktam ' aNavadviya jogehiM caMdA sUrA gahagaNAya" iti // 18 // nakSatrANAM tArANAM tu maNDalAni avasthitAnyeva santi tadeva pradarzayati- 'NakkhattatAragANaM' ityAdi / 'NakkhattatAragANaM' nakSatrANAM tArakANAM ca 'maMDalA' maNDalAni 'avadviyA' avasthitAni eka'traivasthitAni 'muNeyavvA' jJAtavyAni / ayaM bhAvaH nakSatrANAM tArakANAM caikaikaM pratyekaM maNDalam 'AkAlamiti sakalakAlAvidhi' pratiniyatameva bhavati / atra avasthita maNDalatvakathane evaM na jJAtavyaM yadeteSAM gatireva na bhavati, kintu gatistu bhavatyevetyataH sUtrakAra Aha'te viya' ityAdi ' te viya' tAnyapi nakSatrANi tArakANi ca 'payAhiNAvattameva meruM - aNucaraMti' candrasUryagrahavadeva pradakSiNAvarttameva pradakSiNAvarttagatyaiva merumanucaranti merumanulakSakRtyaiva paribhramanti // 19 // atha candrAdityAnAM saMkramaNaM kimUrdhvamadhastiryag vA bhavatItyA zaGkAyAmAha-'rayaNiyaradiNayarANaM' ityAdi, 'zyaNiyaradiNayarANaM' rajanIkara dinakarANAM candrAdityAnAm 'uDnuM ca ahe ya saMkamo natthi' saMkramo nordhvaM nApyadhaH saMbhavati ' tirie' tiryag bhavati / teSAm 'maMDalasaMkamaNaM puNa' maNDalasaMkramaNaM punaH 'sabhitara bAhiraM' sAmyantarabAhyam abhyantareNa bAhyena ca sahitaM sAbhyantarabAhyam sarvAbhyantaramaNDalAt sarvabAhyamaNDalam, sarvabAhyAnmaNDalAtsarvAbhyantaraM maNDalaM yAvat tiryaktvena yAtAyAtarUpaM saMkramaNaM bhavati / ayaM bhAvaH - sarvAbhyantaramaNDalAtparatastAvanmaNDaleSu saMkramaNaM syAt yAvatsarvabAhyamaNDalaM paripUrNa caritaM bhavet sarvabAhyamaNDalaparyantaM cAraM caratItyarthaH evaM sarva bAhyamaNDalAdarvAk tAvanmaNDaleSu saMkramaNaM syAt yAvat sarvAbhyantaraM maNDalaM paripUM caritaM bhavet / candrAdityAnAM sarvAbhyantaramaNDalAtsarva bAhyamaNDalam, sarva bAhyamaNDalAtsarvAbhyantara maNDalamitItastata eva saMkramaNaM tiryaktvena bhavati tathAvidhajagatsvAbhAvyAditi // 20 // sAmprataM candrAdityAdInAM cAraprabhAveNa manuSyANAM sukhaM duHkhaM ca bhavatItyAha - rayaNiyaradi 85 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- ir a nAnApanapalamA sAmamA vipAka 674 . . . . . . . .is.. candraprAptisane NayarANa'. ' ityAdi, / 'raNiyaradiNayarANaM rajanIkaradinakarANA candrAdityAnAm, tathA 'nakkhatANaM mahaggahANaM ca' nakSatrANAM mahAgrahANaM ca / caarvisesenn'| cAravizeSeNa gatimAzrityetyarthaH 'maNussANaM muhadukkhavihomave': sanuSyANAM sukhaduHkhavidhiriha manuSyaloke bhavet / tathAhi manuSyANAM karmANi dvividhAni bhavanti yathA-zubhavedyAni azubhavedyAni ca / karmaNAM vipAkahetavastu sAmAnyataH * paJca' bhavanti yathA dravyaM, kSetra, kAlo, bhAvo, bhavazceti, uktaJca- 1 * ht, o " / / * "udayakkhaya khaovaMsamovasamA jaya kammuNoM bhaNiMyA / davvaM ca kheta kAla bhavaM bhAvaM ca saMpappa // 11 // ' * . / ' udayakSayakSayopazamopazamAH yacca karmaNoM, bhaNitAH / " I.. ' " . dravyaM ca kSetra kAla bhava'ce bhAvaM ca samprApyaM // 1 // iticchAyA / "zubhakarmaNAM prAyaH zubhavedyAnoM karmaNA zubhadravyakSetrakAlabhAvabhavarUpA sAmagrI vipAka heturbhavati, azubhakarmaNAm / azubhavedyAnAM karmaNAma[bhavyakSetrakAlabhAvabhavarUpA sAmagrI vipAkaheturbhavati tato yadA yeSAM kRte candrAdityAdInAM cAro janma nakSatrAdi virodhI bhavettado teSAMprAyo yAnyazubhavedyAni karmANi bhavanti tAni tA. tathAvidhAM vipArkasAmagrI saMprApya udayaM prApnuyuH, udayaprAptAni karmANi zarIrarogotpAdanena dhanahAnikaraNato, 'vA, 'iSTaviyogAniSTasaMyogacAro janmanakSatrAyanukUlaH syAttadA teSAM prAyo yAni zubhavedyAni karmANi udayaprAptAni bhavanti tAni saMpAdanato'nyaprakArato. vA dukhamutpAdayanti / yadA. ca eSAM candrAdityAdInAM tathAvidhAM vipAkasAmagrI saprApya zarIra norogatA saMpAdanato dhanAdi vRddhikaraNato vA' vairopazamanaMtaH iSTa sayogAniSTaviprayogasapAdanatI vA, prArabdhAbhISTaprayojanasiddhikaraNato'nyaprakArato vA sukhaM saMpAdayanti ataeva vivekino janA alpamapi prayojana zubhatithinakSatrAdi vilokyaiva samArabhante na tu yathA kathaJcana, ata eva prajAjanAdi kAryamadhikRtya paramavivekibhiH zubhakSetre' zubhA 'dizamabhimukhI kRtya zubhe tithinakSatramuhUrtAdau pravAjanavatAropaNAdi kArya karttavyaM nAnyathA, 'uktaJca tdvissykaanthe| esA, jiNANa mANA, khilAIyAya kampuNe bhnniyaa| , ... udayAi kAraNaM jA tamhA savvattha jaiyavvaM // 1 // "::. : .. . epA. jinAnA mAjJA kSetrAdikAzca karmaNo bhaNitAH / udayAdi kAraNaM, yatU, tasmAt sarvatra yatitavyam // 1 // itichAyA / . asyAH saMkSepato vyAkhyA-'esA', ityAdi, kSetrAdayo'pi.karmaNa udayAdau kAraNo bhUtAH 'bhaNiyA' bhaNitAH kathitA jinezvaraiH, tasmAt , 'savvattha', sarvatra , pravrAjanavatAropaNAdau zubha tithinkSatramuhUrtAdyAlokane 'jaiyavaM' yatitavyaM yatno vidheyaH 'esA jiNANamANA' eSA . . . CIT .. . ga Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sUra candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 675 jinAnAm-atItAnAgatavartamAnakAlabhAvinAM sarveSAM jinAnAmAjJA'stIti bhAvanIyamiti / yadyevaM na kuryAt tadA azubhadravya kSetrAdi sAmagrI prApya kadAcida zubhavedyAni karmANi, vipAkamavalambya udayamAsAdayeyuH, taDhadaye ca satI gRhItavateSu tadbhaGgAdi doSa prasaGgaH syAt / zubha tithinakSatramuha dibalena ca zubhadravyakSetrAdi sAmagrIlAbho bhavet tena tathAvidhasAmayyAM tu prAyo'zubha karmavipAkasya na saMbhava iti pravajyAdi grAhakasya , nivighnaM sAmAyikaparipAlanAdi bhavettasmAd avazyaM chamasyena sarvatra zubhakSetrAdau zubhatithinakSatramuhUrtAdi grahaNAya yatitavya miti gAthA bhAvArthaH atra kecidAzamante-yadyevaM tahiM yadarhanto bhagavantaH ,zubhatithinakSatramuhUrtAdikamanapekSyeva vratAni gRhanti kathaM teSAM vratAdipAlanaM bhavati ? tathA na ca teSAM samIpe pravrajyAthai samupasthiteSu te bhagavanto jagatsvAminaH zubhatithinakSatramuhartAdi nirIkSaNaM kRtavantaH pratyuta kathitavantaH, 'jahAsuI devANuppiyA mA paDivaMcaM kareha' yathAsukhaM devAnupriya mA pratibandhaM kuru, iti zrUyate ? atrAhate tu bhagavanto'rhanto'tizayino bhaveyustataste, svAtizayavalAdeva savidhnaM nirvighnaM vA samadhigacchanti, na te sva pravrajyA, mamupasthitAnAM pravrajyAdAne , ca zubha tithinakSatramuhUdika mapekSante teSAM tathAvidhAtizayasAmarthyavattvAt , iti na tanmArgAnusaraNaM chavAsthAnAM nyAyyam / ye caivaM zante te paramamuniparyupAsitavacanaviDambakA aparimathitajinazAsanA guruparamparAgataniravadyavizada-, kAlocitasamAcArI paripanthina. svacchandamatiparikalpitasAmAcArIkA vijJeyAH, teSAM yatkathanam'pravAjanAdi dhArmikazubhakAryeSu na zubhatithinakSatramuhartAdi kimapi nirIkSaNIyam, 'yadA virajyeta tadA pravrajyeta' yadA vairAgya samutyadyate tadaiva pravrajyAM gRhNIyAt irti, tadasat, mithyAtvavijRmbhitaM ca tathAvijinAjJAsadbhAvAt 'ANAdhammo' iti jinazAsanasya maulikaniyamasadbhAvAcceti // 21 // sAmprataM sUryacandrANAM tApakSetramAha-'tesiM pavisaMtANaM' ityAdi, 'tesiM' teSAM sUryacandrANAM 'pavisaMtANaM' pravizatAM sarvabAhyamaNDalAtU sarvAbhyantaramanDale pravezaM kurvatAM tadabhimukhaM gacchatAmityarthaH 'tAvakkhettaM tu' tApakSetraM sUryasya, prakAzakSetraM ca candrasya 'niyayaM niyata mAyAmataH pratidina 'vaDDhae' varddhate / 'teNeva kameNa' tenaiva varddhanakrameNa 'nikkhamaMtANaM' niSkramatAM sarvAbhyantara maNDalAt sarvabAhyamaNDalAbhimukha gacchatAM punaH 'parihAyai' pratihIyate pratidinaM pari kSIyate tApakSetraM prakAzakSetraM cAlpamalpaM bhavatItyarthaH / tathAhi-sarvebAhye maNDale cAraM caratAM sUryA candramasAM pratyekaM jambUdvIpacakravAlasya -dazadhA vibhaktasya dvau do bhAgo tApakSetraM bhavati, sUryasya sarvAbhyantaramaNDalaM prati gacchataH pratimaNDalaM paSTayadhikaSaTtriMzacchatapravibhaktasya dvau dvau bhAgo tApakSetrasya varddhate, candrasya tu maNDalepu, pratyekaM paurNamAsI sabhave / krameNa pratimaNDalaM paiviMzatiH paiviMzati rbhAgAH , paripUrNAH saptaviMzatitamasya ca ekaH sapta bhAga iti varddhate. evaM ca krameNa pratimaNDalamabhivRddhI, yadA sarvAbhyantare, maNDale cAra caratastadA pratyekaM jambU dvIpacakravAlasya trayaH paripUrNA daza bhAgAstApakSetraM bhavati, tataH-punarapi sarvAbhyantarAnmaNDalA(hi. Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 candrapranaptisUtre niSkramaNe sUryasya pratimaNDalaM SaSTayadhika SaTtriMzacchatapravibhaktasya jambUdvopacakravAlasya dvau dvau bhAgau parihIyete / candrasya tu maNDalepu pratyekaM paurNamAsI saMbhave krameNa pratimaNDalaM paD viMzatiH paiviMzatirbhAgAH paripUrNAH saptaviMzatitamasya ca bhAgasya ekaH saptabhAgaH parihIyante iti // 22 // sAmprataM teSAM tApakSetrasya saMsthAnamAha-'tersi' ityAdi, 'tesiM caMdasarANaM' teSAM candrasUryAdInAm 'tAvakkhettapahA' tApakSetrapathAH tApakSetramArgAH 'kalaMyuyA puSphasaMThiyA huMti' kadambakapuSpasaMsthitAH nAlikA puSpAkArAH 'huMti' bhavanti' tadeva vizinaSTi 'aMto ya saMkuDA' antazca saMkucitA: 'antaH' iti merudizi, 'vahiM vitthaDA' bahirvistRtAH / asya bhAvanA caturthe prAmRte prAgeva kRteti tatra vilokanIyam // 23 // sAmprataM gautamazcandrasya vRddhayapavRddhiviSaye pRcchati-'keNaM vaDDhai caMdo' ityAdi 'keNaM' kena kAraNena he bhagavan 'vaDDhai caMdo' candro vardhate ! ityAdi praznasUtragAthA spaSTA, tathAhi-kena kAraNena candraH zuklapakSe varddhate kRSNapakSe ca tasya hAnirbhavati ? kena prabhAveNa candrasya eka pakSa kAla:-kRSNaH, tathA ekaH pakSazca 'joNho' jyotsnaH zukla: ? iti praznaH // 24 // bhagavAna syottaramAha-'kiNiM rAhu vimANaM' ityAdi iha rAhuDhividhaH proktaH-parvarAhunityarAhuzca, tatra - parvarAhuH saH yaH kadAcitpUrNimAyAM samAgatya candravimAnaM ninavimAnenA'ntaritaM karoti, antarite kRte ca loke grahaNamiti prasiddhiH kintu candro na gRhyate / yastu nityarAhuH, tasya vimAnaM kRSNaM bhavati tadevAha-'kaNhaM rAhuvimANaM' kRSNaM rAhuvimAnamiti, tacca tathAvidhajagatsvAbhAvyAt 'niccaM caMdeNa hoi avirahiyaM' nityaM sarvakAlaM candreNa saha avirahitaM viraharahitaM carati, taccAvirahitaM kiMcandreNa saMyujya carati ? tatrAha-nahi, tad rAhu vimAnaM 'caMdassa cauraMgulamasaMpattaM caturbhiraDagulerasaMprAptaM sat candravimAnAdAdhazcaturaDgulakSetraM dUratazcarati paribhramati // 25 // 'vAvarhi' ityAdi, 'bAvahiM bAvarTi' dvASaSTiM dvASaSTim / / ayaM bhAvaH-iha candramaNDalaM dvApaSTi bhAgAtmakaM bhavati, pakSasya divasAH paJcadazeti dvApaSTeH paJcadazabhirbhAgo hiyate labdhAzcatvAraH, zeSo bhAgau nityaM rAhuNA'nAvRtAveva tiSThatastata hau bhAgau uparitanau yo paJcadazabhirbhAge hRte zeSI bhUtau tau na gaNyete, tAn paJcadazabhirbhAgaharaNAlabdhAn caturazcaturo bhAgAn candramaNDalasya paJcadaza bhAgarUpAn zuklapratipadAta Arabhya divase divase rAhuH prativimuJcati tasmAt kAraNAt 'parivaDUDhai caMdo' parivarddhate candraH / evaM krameNa paJcadaze' divase pUrNimAyAM sarvabhAgAnAmanAvRtatvAccandraH paripUrNaprakAzavAn bhavati / tataH kRSNapakSe prati padAt Aramya candramaNDalasya pUrvakrameNaina caturazcaturo bhAgAn pratidinaM rAhurAvRNoti, evaM krameNa 'taM ceva kAleNaM' tenaiva paJcadazadivasAtmakena kAlena 'caMdo khaveI' candraH kSIyate tataH paJcadaze divase'mAvAsyAyAM anAvRtabhAgadvayasyAlpatvAt sakalamapi candramaNDalaM kRSNaM bhavatyato Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazaptiprakAzikATIkA prA019 sU 1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 677 na dRzyate / sUtre 'vAvaTi vAvaDiM' iti proktaM tena 'dvASaSTi bhAgasatkAn caturazcaturo bhAgAna ityartho bodhyaH / zAstrabhASayA sarvatra 'vAvardvi bAvarTi' iti labhyate, uktaJca samavAyAGge'pi "sukkapakkhassa divase divase caMdo vAvarTi bhAge parivaiDaI" iti, vyAkhyAnaM tu sarvatra pUrvavadeva, etasyaiva saGgatatvAt, atretAdRzasyaiva bhagavaddhAvasya garmitatvAcceti // 26 // tadeva sUtrakAro vyAcaSTe - 'paNNarasabhAgeNa' ityAdi, kRSNapakSe rAhuH 'paNNarasabhAgeNa ya' paJcadazabhAgena rAhuvimAnasya paSTibhAgAtmakatvena svasya vimAnasya paJcadazena bhAgena catubhArgAtmakena 'caMdaM paNNarasa meva' cAndra paJcadazaM bhAgameva candrasambandhinaM paJcadazameva bhAgaM caturbhAgAtmakam 'varaI' vRNuteAcchAdayati / evaM zulkapakSe ca 'puNovi' punarapi 'paNNarasabhAgeNa ya' svakIyavimAnasya paJcadazena bhAgena vA 'puNovi' punarapi 'taM ceva' nava varddhanakramamAzrinya pratidivasa paJcadazaM bhAga caturbhAgarUpaM AtmIyena paJcadazena bhAgena caturbhAgarUpeNa 'vakkamaI apakrAmati-pRthagbhavati muJcatItyarthaH / ayaM bhAvaH kRSNapakSe pratipadAta ArabhyAtmIyena paJcadazena bhAgena caturbhAgarUpeNa pratidivasamekaikaM paJcadazaM bhAgaM caturbhAgarUpamuparitanabhAgAdArabhyAcchAdayati / evaM zulkapakSe pratipadAta mArabhya tenaiva krameNa pratidivasaM candramaNDalasya caturbhAgarUpaM paMcadazaM bhAgaM prakaTIkaroti tena jagati candramaNDalasya vRddhi hAnizca pratibhAsate kintu svarUpataH punazcandramaNDalasya na vRddhirna hAniH, tattu yathAvasthitameva bhavati // 27 // athAsyopasaMhAramAha 'eva vaDi caMdo' ityAdi, 'evam anena prakAreNa nityarAhuvimAnena pratidivasamanAvRtarUpeNa prakAreNa 'baDDhA caMdo' zulkapakSe candro vaddhate varddhamAnaH pratibhAsate / evameva rAhuvimAnena pratidivasaM krameNA ssvaraNakaraNanaH kRSNapakSe 'parihANI hoI cadassa' candrasya parihAnirbhavatIti bhAsate / 'evaNubhAveNa' evam etenAnubhAvena kAraNena 'caMdassa' candrasya pakSaH 'kAlo vA juNhovA' kAlovA jyotsnovA bhavati ekaH pakSa kAla:-kRSNo bhavati ekazca jyotsnaH jyotsnAvAn zulka ityarthaH bhavati // 28 // atra manuSyakSetre candrAdayazcAriNaH santi, natu sthirA ityAha 'aMto maNussa khete' ityAdi. 'aMto maNussa khette' manuSya kSetrasya madhye 'paMcavihA joisiyA' paJcavidhA jyotipkAH ke te ityAha 'caMdA sUrA gahagaNAya' candrAH sUryA grahagaNAH ca zabdAt nakSatrANi tArakAzca 'havaMti' bhavanti / ete sarve caturvidhA api jyotiSkAH atra 'cArovagA' cAropakAH cAraM carantaH 'uvavannA' upapannAH labdhAH cAracAriNo labhyante iti bhAvaH // 29 // manuSya kSetrA dahiyotiSakA avasthitA santItyAha-'teNa paraM' ityAdi, 'teNa paraM' tena paraM tataH manuSya kSetrAt param-agre 'je sesA' yAni zeSANi-bAhya puSkAradIni kSetrANi santi tatra 'caMdAicca' gahagaNatAraNakkhattA' candrAdityagrahagaNatArakanakSatrANi, ityete sarve paJcavidhA jyotikA ye santi teSAm 'nathi gii| nAsti gatiH svasmAtsthAnAccalanam, tathA 'na vicAro' nApi teSAM cAraH maNDalagatyA paribhramaNam / tarhi kimityAha-'avaTThiyA te' avasthitAste 'muNeyavAra Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 678 ' 1 3 ' jJAtavyAH // 30 // sAmprataM teSAM pratidvIpasambandhina saMkhyAM pradarzayati- 'eMvaM jaMbuddIve' ityAdi evaM sati 'jaMbuddIve duguNA ' jambUdvIpe dviguNau ekazcandra eka, sUryaH pratikhaNDamAzritya dvigu Nau bhavataH dvau candrau dvau sUrya ityarthaH / 'lavaNe caugguNA huMti' lavaNe lavaNasamudre candrasUryau caturguNau bhavataH catvArazcandrAH catvAra eva sUryA lavaNasamudre santIti / 'lAvaNagA ya tiguNiyA lAvaNakAH lavaNasamudragatA candrA sUryAzca catuzcatuH saMkhyakAH santi te triguNatA yAvanto bhavanti, tAvanta' dvAdaza dvAdazetyarthaH ' dhAyaI saMDe' dhAtakISaNDe bhavanti // 31 // tAneva pRthak pradarzayati- 'do caMdA' ityAdi sugamam, etadarthaM ekatriMzattamagAthAyAmanupada pUrvameva gataH ||32|| sAmprataM dhAtakIpaNDAgretana gata candrasUryANAM saMkhyAkaraNavidhimAha - ' dhAyaisaMDappa. bhiisu' ityAdi ' dhAyaisaMDappabhi su' dhAtaMkISaNDaprabhRtiSu dhAtakISaNDaprabhRtiH AdiyeSAM te dhAtakIpaNDaprabhRtaya, teSu dhAta koSaNDapramRtiSu dhAtakIpaNDAt parAtparasthiteSu dvIpe samudreSu ca 'uddiTThA' uddiSTAH kathitA dvAdazAdayaH, yathA ghAtakIpaNDe dvAdaza caMndrA upalakSaNAtsUryAzca, evamame'pi ca draza dena candrA sUryAzceti ubhaye'pi grAhyA' te 'viguNiyA' triguNitAH tribhirguNitAH santaH 'AillacaMda sahiyA' - AdimAH pUrvagata tattadvIpasamudragatA jambUdvIpAdArabhya ye candrAH sUryAzca bhavanti taiH sahitAH santo yAvanta candrAH sUryAzca bhavanti tAvat pramANAzcandrAH sUryAzca 'aNaM narANaMtare khette' anantarAnantare tattadvIpasamudrA das ye samudrA kAlodAdayo dvIpAzca santi tattatkSetre bhavantoni gAthAyA akSaragamanikA bhAvanA cettham - yathA ghAtakIpaNDe uddiSTA - candrA dvAdaza te tribhirguNitA jAtA SaTvigat, tataH 'Ailla caMdasahiyA' AdimacandraH sahitAH kAryA iti AdimA candrAH paT yathA dvau candrau jambUdvIpe, catvAro lavaNasamudre iti SaT tairAdimaiH pabhizcandraiH sahitAH jAyante dvAcatvAriMzat iti kAlode samudre dvAcatvAriMza candrA, etAvanta eva sUryAzca bhavanti evaM kAlode samudre uddiSTAzcandrA dvicatvAriMzat te tribhirguNitAH jAyante SaDviMzatyadhikaM zataM candrANAm, atrAdimacandrA - aSTAdaza tathAhi dvau jambUdvIpe, catvAro valavaNasamudre, dvAdaza dhAtakIpaNDe, iti jAtA aSTAdaza, etai rAdimacandra sahitaM paviMga, zataM jAtaM catuzcatvAriMzaM zatam (144), etAvantaH puSkaravara dvIpe candrAstatsAhacaryAtsUrjAzca bhavanti / evamagre dopasamudreSu anenaiva vidhinA candra sakhyA . sUryasakhyA ca veditavyA // 33 // sAmprataM pratidvIpa pratisamudrasthitAnAM, nakSatra graha tArANAM parimANaparijJAnavidhi pradarzayati- 'rikkhaggahatAraraMga' ityAdi 'rikkhaggahatAragaM' RkSagrahatArANAm agraparimANam agrazabdo'tra parimANavAcakaH, 'dIvasamudde' dvIpasamudre dvIpe samudre ca sthitAnAm 'jaicchasI NAuM' yadi jJAtumicchati tadA 'tassa sihi' tattadvIpasamudra sambandhibhiH zanibhi candraiH eva sarvaizca 'tagguNiyarikhaggahatAragagaM' tadguNitaM natekasya candrasya parivArabhUtaM nakSatraparimANaM grahaparimANaM tArAparimANaM ca yat pUrvaM pradarzitaM " 1 5 , T Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU.1 candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpANAM saMkhyAdikam 679 tad guNitaM tattadvopasamudrasthita candraparimANena guNanaM karttavyam, guNanena yAvanti nakSatrANi yAvanto grahAH yAvatyazca tArA labhyante tAvatpramANA nakSatrAdayastatra tatra dvApe samujhe vA vijJAtavyAH / tathAhi-yathA lavaNasamudre nakSatrAdi parimANaM jJAtumiSTaM, lavaNasamudre ca catvAra zcandA., tata ekasya candrasya parivArabhUtAni yAnyaSTAviMzatinakSatrANi tAni caturbhirguNyante jAtaM dvAdazottaraM zatam (112) etAnti lavaNasamudre nakSatrANi bhavanti / evaM grahA aSTAzItirekasya zazinaH parivArabhUtAstataste caturmi rguNitA jAyante dvi paJcAzadadhikAni trINi zatAni (352), etAvanto lavaNasamudre grahA bhavanti / evameva ekasya zazinaH parivArabhUtA stArAH koTI koTInAM paTpaSTiH sahasrANi navazatAni paJcasaptatyadhikAni (66975) santi, tAni caturbhirguNite-jAtAni-koTI koTInA dve lakSe, saptapaSTi- sahasrANi, nava zatAni (2, 67, 900, 0000000, 0000000) etAvatyo lavaNasamudre tArAgaNA koTI koTyaH, evaM rUpA ca nakSatrAdInAM saMkhyA prAk proktaiva / anayaiva rItyA sarveSvapi dvIpasamudreSu nakSatrAdi saMkhyAparibhAvanIyeti // 34 // sAmprataM manuSyakSetravahirgatAnAM candrAdInAM vaktavyatAmAha'pahiyA 3' ityAdi, 'mANusanagarasa vahiyA 3' mAnupanagasya mAnuSottaraparvatasya bahistu 'caMdasarANaM johA' candrasUryANAM jyotsnA tejaH 'avaTTiyA' avasthitA sadAkAle samAnA bhavati na tu nyUnAdhikatvaM tasyAH / ayaM. bhAvaH-sUryAstatra sadaivA'natyuSNatejasastiSThanti manudhyaloke . sUryA yathA grISmakAle'tyupNatejaso bhavanti na tathA tatra jAtucidapi atyuSNateja so bhavanti / candrA api sadaivAnatizotalezyAkAH, yathA manuSyakSetre zizirakAle candrA atizItaprakAzA bhavanti na tathA tatra kadAcidapi atizItaprakAzA bhavanti kintu sarvadA samAna sthitikA eva niSThanti atra nakSatrayogamAha-'caMdA abhoIjuttA' ityAdi, tatra manuSyakSetrA dvahiH-sarve'pi candrA' sarvadaiva 'abhIIjuttA'. abhijidayuktAH abhijinnakSatreNa yoga yuJjAnA eva tiSThanti / 'surA puNa huti pussehi' sUryAH puna bhavanti puSyaiH, tatra sUryAzca sarve sarvadaiva puSyanakSatrairava yuktAstiSThanti, na tu tatra teSAM kadAcanApi maNDalagatyA bhramaNaM bhavati, te sadA'vasthitA eva tiSThantoti // 35 // sAmprataM candrasUryayoH parasparamantaramAha 'caMdAo' ityAdi 'caMdAo sUrassa ya' candrAt sUryasya, eva sUryAccandrasya cAntaram 'paNNAsa sahassAiMtu joyaNANaM aNaNAi' paJcAzatsahasrANi (50000) yoz2anAni anyUnAni paripUrNAni yojanAnAM paripUrNa paJcAzatsahasrayojanaparimitaM candrasUryoH parasparamantaram ' 'hoi' bhavatIti // 36 // atha sUrya sUryayo zcandracandrayo zcAntaramAha-'sUrassa ya sUrassa ya' ityAdi 'vahi tu mANusanagassa' mAnu pottaraparvatasya vahiH "sUrassa ya sUrassa ya sasiNo sasiNo ya' sUryasya sUryasya parasparaM candrasya candrasya ca prsprmntrm| 'joyaNANaM sayasahassaM' yojanAnAM zatasahasra-lakSayojanaparimita mantaraM bhavatItyarthaH / tathAhi-tatra candrAntaritAH sUryAH sUryAntaritAzcandrAH vyavasthitAH, dvayozcandra Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptisUtre yormadhye ekaH sUryo varttate, dvayoH sUryayormadhye eka zcandro vartate tatazcandrasUryayoH parasparamantaraM paJcAzad yojanasahasrANi tatazcandrasya candrasya sUryasya sUryasya parasparaM lakSayojanaparimita mantaraM bhavati, ekasmAt sUryAt dvitIyaH sUryo lakSayojanavyavadhAnena vyavasthitaH, evamekasmA candrAd dvitIyazcandro'pi lakSayojanavyavaghAnena vyavasthita iti // 37 // tadevAha-sUtrakAra 'sUratariyA caMdA' ityAdi spaSTam pUrva vyAkhyAtattvAt, navara kathambhUtAste candrasUryAH 1 tabAha 'cittaralesAgA' citrAntaralezyAkAH candrasUryAH parasparamantaritAH santaH citralezyAkAH bhinnabhinnalezyAvantaH candrANAM zItarazmikatvAt sUryANAM coSNarazmikatvAt / lezyAvizeSa pradarzayannAha- 'muhalessA maMdaLessAya' sukhalezyAmandalezyAzca, tatra candrAH sukhalezyAH sukhadalezyAvantaH na hi manuSyakSetrasthitacandravat zItakAle'tyantazItarazmayaH santi, evaM sUryAH mandalezyAH, na hi manupyakSetrasthitasUryavat gropmakAle ekAntoSNarazmayaH kintu sAdhAraNa tejasaH santi // 38 // iha pUrvamuktam-yatra dvIpe samudravA grahAdiparimANaM jJAtumicchet tadA ekazaziparivArabhUta grahAdi parimANaM tattadvIpamamudragatasakhyayA guNayitavyamiti, tata ekazaziparivArabhUtAnAM grahAdInA saMkhyAmAha-'aTThAsIIgahA' ityAdi gAthAdvayaM pAThasiddha tathApi spaSTIkriyate--- ekasya zazinaH parivArabhUtA grahA aSTAzIti (88), nakSatrANi aSTA viMzatiH (28) tArAzca koTI koTInAM paT paSTiH sahasrANi, navazAni paJcasaptapratyadhikAni (66975) etAvAn'egasasIparivAro tArAgaNa koDikor3INa' ekazaziparivAraH pUrva pradarzita-saMkhyakaH tArAgaNakoTIkoTInAM proktaH // 39 // 40 // ityetatparyantaM jIvAbhigamAtidezena prokasya yAvacchabdagrAhyasya pAThasya vyAkhyA ||su0||1|| ihAnyAnyapi sUtrANi praviralapustakeSu dRzyante, na sarveSu pustakeSu tata stAnyapi upayogitvAda vineyajanAnugrahAya pradAnte 'aMto maNussakhette' ityAdi / mUlam-tAmaNussakhete je caMdimasariya gahagaNa NakkhattatArAkhvA teNaM devA ki uDDhovavannagA kappovavannagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA, cArahiiyA gaisamAvaNNagA / tA te Na devA No uDDhovavaNNagA, no kappovavaNNagAM, vimANovavaNNagA,, cArovavaNNagA, no cArahiiyA, gairaiyA gaisamAvaNNagA, uDDhamuhakalaMghuyapuppasaMThANasaMThiehiM joyaNa sAhassiehi tAvakkhettehiM sAhassiyAhi vAhirAhiya veunciyAhiM parisAhiM mahayAhaya NaTTagIyavAiyattItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAi ya raveNaM mahayA ukkiThisIhanAda bolakalakalaraveNaM acchaM pavvayarAyaM payAhiNAvattamaMDalacAraM meruM aNupariyati / tA tesi NaM devANaM jAhe iMde cayai se kahamiyANi pakareMti ? tA cattAri paMca sAmANiya devA taM ThANaM upasaMpajjitANaM viharaMti . jAva : aNNe ittha iMde uvavaNNe- bhavai / tA Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA0 prA019 sU 2 manuNyakSetrasthita candrAdidevAnAM utpattikSetram 681 'iMdaTThANe NaM kevaieNaM kAleNaM virahie paNNatte ? tA jahaNNeNaM ikkaM samayaM ukkoseNaM chammAse // tA pahiyANaM maNussakhette je caMdimamariyagahagaNaNakkhattatArAkhvA te NaM devA ki uDDhovavaNNagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArahiiyA gairaiyA gaisamAna: paNagA / tA te NaM devA No uDDhovavaNNagA no kappovavaNNagA, vimANovavaNNagA, No. cArobavaNNagA cArahiiyA no gairaiyA, no gaisamAvaNNagA pakkiTThagasaMThANasaMThiehiM joyaNasayasAhassiehiM tAvakkhettehi, sayasAhassiehiM vAhiriyAhiM veubviyAhiM parisAhiM mahayAhayanadRgoya vAiya jAva raveNaM divvAiM bhogabhogAI jhuMjamANA viharaMti muhalessA maMdalessA maMdAyalessA cittaMtaralessA aNNoNNasamogADhAhiM lessAhiM kUDA. iva ThANATiyA te paese sancao samaMtA obhAseM ti ujjoveMti taveMti pabhAse ti / tA tesiNaM devANaM jAhe iMde cayaise kahamiyANi pakareMti / tA cattAri paMca sAmANiyadevA taM ThANaM uvasaMpajjittANaM viharaMti jAva aNNe ittha iMde uvavaNNe bhavai / vA iMdahANe NaM kevaieNaM kAleNaM virahie paNNatte tA jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukoseNaM chammAse / sU0 2 // chAyA-atamanuSyakSetre ye candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpAH te khalu devAH kimjopapannakAH 1 kalpopapannakAH ? vimAnopapannakAH ? cAropapannakAH ? cArasthitikA? gatiratikAH 1 gatisamApannakAH ? tAvat te khalu devA no UopapannakAH, no kalpopapamnakAH, vimAnopapannakAH, cAropapannakAH no cArasthitikAH, gatiratikAra, gatisamA. pannakAH UrdhvamukhakadambakapuSpasaMsthAnasaMsthitaiH yojanasAhanikaiH tApakSetraH, sAhasrikAbhirvAhyAbhizca vaikurvikAbhiH parpadbhiH mahatAhatanATayagotavAdivatantrotalatAla truTitaghanamRdaGga paTuvAditaraveNa mahatA utkRSTi siMhanAda-colakalakalaraveNa acchaM parvatarAja pradakSiNAvarta maNDalacAraM meru maNuparyaTanti / tAvat teSAM khalu devAnAM yadA indrapracyavate atha karmidAnI prakurvanti ? tAvat catvAraH paJca sAmAnikadevAH tat sthAnamupasaMpadya khalu viharati yAvat anyo'tra indra upapanno bhavati / tAvat indrasthAnaM khalu kiyatA kAlena virahitaM pravAsam 1 tAvat jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa SaNmAsAn // tAvat bahiH khalu manuSya kSetre ye candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpAH te khalu devAH kim-udhopapannakAH kalpopapannakAH, vimAnopapannakAH ? cArasthitikAH ? gatiratikAH ? gatisamApannagAH 1 tAvata te khalu devAH no UopapannakAH no kalpopapannakAH, vimAnopapannakAH, no cAropapannakA pArasthitikAH, no gatiratikAH, no gatisamApannakAH, pakveSTikA saMsthAnasaMsthitaH yojanazatasAhanikai tApakSetraH zatasAhanikAbhirvAhyavaikurvikAbhi parSadbhiH mahatAhatanATyagItavAditra yAvad raveNa divyAn bhogabhogAn bhujAnA viharanti, sukhalezyAH, mandalezyA, mandAtapalezyAH, citrAntaralezyAH anyonya samavagADhAbhilezyAbhiH kUTA zva Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . candraprAptistra sthAnasthitAH tAn pradezAn sarvataH samantAd avabhAsayanti, udyotayanti, tApayanti, prabhAsayanti / tAvat teSAM khalu devAnAM yadA indraH cyavate atha kathamidAnI prakurvantiI tAvat catvAraH'paJca sAmAnikadevA tat sthAnamupasaMpadya khalu viharanti yAvad anyo'tra indraH upapanno bhavati / tAvat indrasthAna khalu kiyatA kAlena virahitaM prAptam ? tAvada jaghanyena eka samayam utkRSTena paNmAsAn (suu02)| '. * vyAkhyA-'aMto maNussa khete' iti, manuSyakSetramadhye ye candrAdayo devAste kim 'uDDhovavannagA' ityAdi, UopapannakAH ucaM saudharmAdi dvAdazakalpebhya upari upapannAH '? ki kalpopapannakAH saudharmAdikalpeSu upapannAH ! kiM vimAnopapannAH sAmAnyavimAnepu upapanAH kiM cAropapannakAH, cAro maNDalagatyA paribhramaNaM, tamupapannAH tamAzritAH ? kiM cArasthitikA:-cArasya sthitirabhAvo yeSAM te tathA cAravarjitAH ? gatiratikAH gatau ratirAsaktiryeSAM te tathA gatipriyA: 'atraM gatau ratimAtremuktam, sAmprataM sAkSAd gativiSayaM praznaM karoti, 'kiM gai samAMpannagA' kiM gatisamApannakAH gatiyuktAH ? bhagavAnAha-'tA te NaM devA' ityAdi, tAvat te candrasUryAdayoM devoM no UopapannakAH nApi kalpopapannakAH kintu vimAnopapannakAH vimAneSveva jyoMtiSkavimAneSveva teSAmutpattisadbhAvAt, tathA cAropapannakAH paribhramaNazIlAH kintu no cArasthitikA cArarahitA netyarthaH, gatiratikAH svabhAvato'pi gatipriyAste devAH, etAvadeva na kintu gatisamApannakAH . gatiyuktA api santi manuSyakSetrAntarvartinazcandrasUryagrahagaNanakSatratArArUpA ahevA, iti / sAmpratamepAM tApakSetrAdivaktavyatAmAha-'uDdamuha' ityAdi, UrdhvamukhIkRtakadaH nakapuSpavat saMsthAnam antaH saMkucitabahirvistRtatvAttAdRzaM saMsthAnaM tena saMsthitaiH tadAkAraiH yojanasahinikaiH anekasahasrayojanapramANaistApakSetraiH, sAhanikAbhiH aneka sahasrasaMkhyAbhirvA yAbhiH, atra 'bahuvacanaM vyaktaya pekSayA, vaikurvikAbhiH vikurvitanAnArUpadhAriNIbhiH parpaddhiH' 'mahayAhaya ityAdi tatra mahatAhatAni mahatA raveNetyagreNa sambandhaH, ahatAni akSatAni asavali tAni yAni nATyAni gItAni vAditrANi ca, yAzca tantryo-vINAH ye ca talatAlAH hastatAlAH, yAni ca truTitAni-zeSANi tUryANi, ye ca ghanAH-ghanAkArAH dhvanisAdhAt paTunA-nipuNapuruSeNa pravAditA mRdaGgAH, teSAM mahatA raveNa, tathA 'mahayAukkidvisIhanAdakalakalaraveNaM' utkRSTitaH svabhAH bato gatiratikabAhyapariSadantargatardevairvegena gacchatsu vimAneSu utkarSavazAt ye mucyante siMhanAdAH : siMhagarjanarUpAH zabdAH, yazca kriyamANo bolaH, bolo nAma yat mukhe hastaM dattvA mahatAzabdena pratikrayateH saH, yazca kalakalo vyAkulaH zabdasamUhaH, tadraveNa, etAdRza zabdapUrvaka mityarthaH 'acchaM' "aMtIvaM svaccham atinirmalajAmbUnadaratnabahulatvAt parvatarAjaM parvatendraM 'payAhiNAvattamaMDalacAra' pradakSiNAvarttamaNDalagatyA pra-prakarSaNa dikSu vidikSu ca paribhramatAM candrAdInAM merudakSiNa evaM bhavati yasminnAvarte maNDalaparibhramaNarUpe sa pradakSiNaH, etAdRzaH, pradakSiNa bhAvattoM yeSAM / / / Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA prA069 sU. 2 manuSyakSetrasthitacandrAdidevAnAM utpattikSetram 63 maNDalAnAM tAni tathA pradakSiNAvarttAni maNDalAni teSAM gatyA cAraH paribhramaNaM yatra sa tathA, taM tAdRzaM merum 'aNupariyati' merumanulakSIkRtya paryaTanti paribhramanti / sAmprataM tatratyendrasyavyavane te kiM kurvantoti pRcchati-'tA tesiNaMdevANaM' ityAdi, praznasUtraM sugamam-teSAM devAnAM yadA indramadhyavate tadA te tadAnIM kiM prkurvntiitibhaavH| bhagavAnAha-'tA cattAri' ityAdi, tepAmindro yadA cyavate tadA catvAraH paJca vA sAmAnikadevA militvA tadindrasthAnamupasaMpadyamadhikRtya viharanti tatsthAnaM paripAlayantItyarthaH, kiyadavadhi ? ityAha- 'jAva aNNe' ityAdi, yAvadanyaindraH atra indrarathAne indratvena upapanno bhavati tAvaditi / atha-indrasthAnasya virahakAlaM pRcchati-'tA iMdahANeNaM' ityAdi, 'tA' tAvat tadindrasthAnaM kiyatA kAlena kiyatkAlaparyantam 'virahiyaM virahitam-indarahitaM prajJaptam ? iti praznaH bhagavAnAha-'tA jahaNNeNaM ekkaM samaya ityAdi, tadindrasthAnaM jaghanyena ekaM samayaM yAvat. utkarSeNa SaNmAsAn yAvat indrasthAnamindreNa rahitaM tiSThati tato nAdhikaM kAlam, SaNmAsAnte tu tatrendrasyAvazyamupapAtasadbhAvAditi / iti manuSyakSetravaktavyatA / ___atha manuSyakSetrAdvahirvatinAM candrAdInAM vaktavyatAmAha -'tA vahiyANaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'pahiyANaM mANussakhettassa' manuSyakSetrasya bahiH, ityAdi praznasUtraM manuSyakSetra vadeva / uttaramapi tadvadeva, navaramatra gativiSaye 1, tApakSetrasaMsthAnapramANaviSaye 2, bAhyaparpatsaMkhyAviSaye 3, divyabhogavipaye ca 4, nAnAtvaM varttate, tathAhi-manuSyakSetra vartinazcandrAdayaH cAropapannakAH na tu cArasthitikAH gatiratikAH gatisamApannakAH proktAH, atratyA manuSyakSetrabahirvatinazcandrAdayastu no cAropapannakAH kintu cAresthitikA:-cArarahitAH, no gatiratikAH no gatisamApannakAH no gatiyuktA vartante ityevaM gativiSayakaM nAnAtvama manuSyakSetravartinAM tApakSetramUrvIkRtakadambakapuSpasaMsthAnasaMsthitaM yojanasAhasnikaM tApakSetra muktam , 'matra manuSyakSetrAhiH pakveSTakAsaMsthAnasasthitaM yojanazatasAhanikaM tApakSetram , yathA * pakA iSTakA AyAmato dIrghA vistaratastu stokA caturasrA ca tathA teSAmapi manuSyakSetrA dahiyaMvasthitAnAM candrasUryANAmAtapakSetrANyapi AyAmato'nekayojanazatasahasrapramANAni, vistarata eka yojanazatasahasrANi caturasrANi ceti tApakSetrasaMsthAnapramANaviSayakaM nAnAtvam / antarmanuSyakSetre candrasUryAdayaH anekasahasrasaMkhyAbhiH kurvikabAhyaparpadbhiH sADhai nATyagItavAditrAdiraveNa utkRSTasiMhanAdavolakalakalaraveNa pradakSiNAvarttamaNDalacAraM merumanulakSIkRtya paryaTanti, atra manuNyakSetra bahi'vartinazcandrAdayastu anekazatasahasrapramitAbhivai kuvikabAhyaparpadbhiH sAI nATyagItavAdinAdiraveNa divyAn bhogabhogAn bhunAnA viharantIti parpada viSayakaM divyabhogabhogaviSayanAnAtvam // . ' . 'kathambhUtAste manuSyakSetrabahirvarttinazcandrasUryAH ? ityAha-'muhalessA' sukhalezyAH etadvizeSaNa Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprApti candrANAM tena tatratyAzcandrAH nAtizItaprakAzAH kintu sukhotpAdakahetuparamalezyA yuktAH santi / maMdalezyAH-etadvizeSaNaM sUryANAm tena tatratyAH sUryAH nAtyuSNatejasaH, etadeva vyAcaSTemaMdAtavalessA' mandAtapalezyAH, mandA manatyupNa svabhAvA mAtaparUpA lezyA razmisamUho yeSAM te tathA / punaH kIdRzAzcandrAdityAH ? ityAha-'cittaMtaralessA' citrAntaralezyAH citra vicitram antaram-antarAlaM parasparavyavadhAnarUpaM lezyA ca yeSAM te, tathA, te itthambhUtAzcandrAdityAH 'aNNoNNasamogADhAhiM lessAhi' anyonyasamavagADhAbhiH parasparasaMmilitAbhiH lezyAbhiH prabhAbhiH, tathAhi-candrANAM sUryANAM ca pratyekaM lezyA yojanazatasahasrapramANavistArAH, sUci pakacA vyavasthitAnAM ca teSAM candrasUryANAM parasparamantaraM pazcAzat pazcAzad yojanasahasrANi, tatazcandraprabhAsaMmizrAH sUryaprabhAH, sUryaprabhAsamizrAzca candraprabhA iti, itthaM paraspara samavagADhA. bhirlezyAbhiH 'kUDAiva ThANahiyA' kUTAnova parvatoparivyavasthitazikharANIva sthAnasthitAH sthAne svasthAne eva sadAkAlaM sthitAH santaH 'te parase' tAn svasva pratyAsannAna pradezAn 'sabao samaMtA' sarvataH samantAt dikSu-vidikSu 'obhAsaMti' avabhAsayantiprakAzayanti, 'ujjoti' udyotayanti dIpti yuktAni kurvanti, 'tAti' tApayanti sukhadatApayukAni kurvanti "pabhAseMti' prabhAsayanti bhAsamAnAni kurvanti / anyatsarvaM manuSyakSetrakathitavadeva vyAkhyeyam, tathAhi-indracyavane catuH paJca sAmAnikadevadvArA indrasthAnaparirakSaNam-tatra-indravirahakAlo jaghanyena eka samayaM yAvat , utkRSTena paNmAsAn yAvad bhavatIti bhAvaH ||suu0 2 // . 'gatA puSkaravaradvIpavaktavyatA, sAmprataM tadane sthitAnAM dvIpasamudrANAM vaktavyatAM prati pAdayan prathamaM puSkaravaradvIpaM puSkarodaH samudraH saMpariveSTaya tiSThatIti tadvaktavyatAmAha-'tA pukkharavaraM NaM dIva' ityAdi / ... mUlam-tA pukkharavaraM NaM dIvaM pukkharode NAmaM samudde baTTe valayAgArasaMThANasaMThie nAva cihai, evaM vikkhabho, parikkhevo joisa ca bhANiyavyaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNe // 10 3 // .. chAyA-tAvat puSkAravara khalu dvIpaM pukArodo nAma samudraH vRttaH valayAkAra saMsthAnasaMsthitaH yAvat tiSThati, evaM viSkambhA, parikSepa, jyotiSkaMca bhaNitavyaM yathA nIvAbhigame yAvat svayambhUramaNa / sU0 3 // . . vyAkhyA-'tA pukkharavaraM NaM dIvaM' iti 'tA' tAvat 'pukkharavaraM NaM dIva' puSkara varaM : khala dvIpam . 'pukkharode NAmaM samudde' puSkarodo nAma samudraH, kIdRzaH ? ityAha-'vaTTe' ityAdi, 'vaTTe' vRttaH golAkAraH, golAkArastu ghanarUpeNApi syAdata Aha-'valayAgArasaMThANa saMThie' valayAkAram antaH zuSiratvAt, tadrUpaM sasthAna mAkAraH, tena saMsthitaH valayAkRti Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikATIkA0 prA069 sU. 3 puSkaravaradvIpasabandhIvaktavyatA 685 yuka ityarthaH 'jAva' yAvat atra yAvat padena 'savyo samaMtA saMparikkhittA gaM' iti saMgrAhyam / sa puSkarodaH samudraH puSkaravaraM dvIpaM sarvataH samantAt dikSu vidikSu ca saMparikSipya pariveSTaya tiSThatIti / athA'tidezamAha-evaM' ityAdi, evam anena prakAreNa tasya puSkarodasamu drasya 'vikkhaMbho' viSkambhaH, dairyavistArarUpaH 'parikkhevo' parikSepaH paridhiH, 'joisaM' jyotikaM jyotizcakraM candrasUryanakSatragrahagaNatArArUpaM ca 'bhANiyavvaM' bhaNitavyaM vaktavyam / katha: mityAha-'jahA jIvAbhigame' yathA yena prakAreNa jIvAbhigamasUtre kathitaM tathaivAtrApi vAcyam / kiyatparyanta mityAha-'jAva sayaMbhUramaNe' yAvatsvayambhUramaNasamudraH puSkarodasamudrAdArabhya madhyagatadvIpasamudrAn sagRhya svayambhUramaNasamudraparyantaM vaktavyatA sarvA'tra paThanIyeti ||suu03|| samprataM jIvAbhigamasUtrAtidezena proktaH pAThaH pradarzyate-'tA pukkharode NaM samudde ityAdi / __mUlam-tA pukkharodeNaM samudde kiM samacakkavAlasaMThie jAva No visamacakkavAla saMThie / tA pukkharode NaM samudde kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? tivaejjA, tA saMkhejjAI joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, saMkhejjAI joyapasahassAI parikkheveNaM Ahie tivaejjA / tA puvakharode NaM samudde kevaiyA caMdA pabhA: siMha 3 pucchA taheva / tA pukkharode NaM samudde saMkhejjA caMdA pabhAsiMsa 3 jAva saMkhejjAo tArAgaNakoDAkoDIo somaM sobhiMsuvA 3 / eeNaM abhilAveNaM varuNavare dIve varuNode samudde 4, khIravare dIve khIrode samudde 5, ghayavare dIve ghayode samudde 6, khoyavare dIve khoyode samudde 7, gaMdissaravare dIve NaMdissaravare samudde 8, aruNe. dIve aruNode samudde 9, aruNavare dIve aruNavare samudde 10 aruNavarobhAse dIve aruNavarobhAse samudde 11, kuMDaladIve kuMDalode samudde 12, kuMDalavare dIve kuMDalavarode samudde 13, kuMDalavarobhAse dIve kuMDalavarobhAse samudde 141, savvesi vikkhaMbhaparikkhevo joisAI pukkharodasAgarasarisAI ||suu // 4 // chAyA-tAvat puSkaravarodaH khalu samudra kiM samacakravAlasaMsthitaH yAvata no viSamacakravAlasaMsthitaH / tAvat puSkarodaH khalu samudraH kiyAn cakravAlaviSkammeNa ! kiyAna parikSepeNa AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat // 20 ye yAni yojanasahasrANi AyAmaviSkammeNa, saMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvata praka rode khalu samudra kiyanta candrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva / tAvat puSkarodekhane samudre saMkhyeyAzcandrAH prAbhAsayan vA 3 yAvat saMkhyeyAstArAgaNakoTokoTayaH, zobhA mazomanta vA 3 // etenAbhilApena-caruNavaro dvIpaH, varuNodaH samudraH 4, kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH 5, dhRtavaro dvIpa. ghRtodaH samudraH 6, kSodavaro dvIpa. khododaH samudra nandIzvaravaro dvIpaH nandIzvaravaraH samudraH 8, aruNo dvIpaH aruNodaH samudraH 9, aruNavarsa . Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 candrapraptisUtre dvIpaH aruNavaraH samudraH 10, aruNavarAvabhAso dvIpaH aruNavarAvabhAsaH samudraH 11, kuNDalo dvIpaH, kuNDalodaH samudraH 12 kuNDalavaro dvIpaH kuNDalavarodaH samudraH 13, kuNDalavarAvabhAso dvIpaH kuNDalavarAvabhAsaH samudraH 14, sarveSAM viSkambhaH parikSepaH jyotiSkANi puSkarodasAgarasadRzAni |||||| vyAkhyA- 'tA pukkharode NaM samudde' ityAdi, 'tA' tAvat ' pukkharode NaM samudde' puSkarodaH khallu samudraH yaH puSkaravara dvIpaM sarvataH samantAt pariveSTaya sthitaH sa samudraH 'ki samacakkavAlasaMThie' kiM samacakravAlasaMsthitaH ? ' jAva' yAvat yAvatpadena kiM viSamacakravAlasaMsthitaH ? iti praznaH, puSkaravarodaH samudro'pi pUrvoktAnyasamudravat samacakravAlasaMsthitaH kintu 'no visamacakkavAlasaMThie' viSamacakravAlasaMsthito na / tasya cakravAlaviSkambhaparikSepa viSa yakapraznasUtraM sugamam / uttaramAha - 'tA saMkhejjAI joyaNasahassAI' saMkhyeya sahasrayojana - parimitastasyAyAmaviSkambhaH, saMkhyeyasahasrayojanaparimitaekaparidhirityuttaram / evaM jyotiSkadevAnAM candrasUryanakSatraprahagaNatArA api saMkhyeyA eva vyAkhyeyAH / praznasUtrANi uttarasUtrANi ca 'saMkhyeyA' iti padamadhikRtya vyAkhyeyAni yathA - 'tA pukkharode NaM samudde kevaiyA caMdA pabhAsinu vA 3, iti praznasUtramuktvA 'tA pukkharodeNaM samudde saMkhejjA caMdA pabhAsisu vA, 3, evamuttarasUtraM vAcyam / evameva sUryanakSatragrahagaNatArANAmapi praznasUtrANi uttarasUtrANi ca svayamhanIyAni / athApretanaM caturthe varuNavaradvIpamArabhya caturdaza kuNDalavarAvabhAsasamudraparyantAnAM dvIpAnAM samudrANAm AyAmaviSkambhaH paridhijyotiSkaM ca sarvamapi saMkhyAta yojanasahasratvenaiva vyAkhyeyam / sarve'pi dvIpA samudrAzca samacakravAlasaMsthitA eva na tu viSamacakravAlasaMsthitAH, ityevamadhikAramAzritya caturdazAnAM dvIpAnAM caturdazAnAM samudrANAM cAtidezena nAmAnyAha-'eeNaM abhilAveNaM' ityAdi, 'eeNaM abhilAveNaM' etena puSkaravaradvIpapuSkarodasamudrasadRzenaiva abhilApena 'varuNavare dIve varuNode samudde' varuNavaro dvIpaH varuNoda samudraH ityevaM caturthadvIpasamudrAdArabhya caturdaza dvIpasamudraparyantaM sarve sugamaM tatsUtrapAThAdebAbagantavyam / tadevAha sUtrakAraH - 'savvesiM' ityAdi, 'savvesi vikkhabhaparikkhevo joisAI pukkharodasAgarasarisAI' sarveSAmeSAM caturthAdvIpasamudrAccatudarza dvIpasamudraparyantAnAM viSkambha 'parikSepaH, jyotiSkANi sarvANi puSkarodasamudrasadRzAni vyAkhyeyAni / tathA hi-saMkhyeyasahasra- : yojano viSkambhaH saMkhyeyasahasrayojanaH parikSepaH, saMkhyeyA eva pratyekaM candrasUryanakSatragrahagaNatArA 'vAcyA iti / sAmprataM dvIpasamudragatadevAnAM samudragatajalAnAM ca bhAvanA kriyate 1 , puSkarode ca samudre nalamatisvacchaM pathyaM jAtyaM tathyapariNAmaM sphaTikavarNanibhaM prakRtyA .. udakarasam / tatra zrIdharaH zrIprabhazceti nAmAnau dvau devo AdhipatyaM paripAlayataH, tatra zrIdharaH pubhkarodasamudrasya pUrvArddhAdhipatiH zrIprabhazcAparArddhAdhipatiriti / asya puSkarodasamudrasyAyaoNmo* , 1 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batiprakAzikA TIkA0prA. 19 sU.4 puSkaravadvIpasaMbandhIvaktavyatA 687 viSkambhaH jyotizcakraM cetyeSAM vyAkhyA sugamA athAtidezamAha - 'eeNaM abhilAveNaM' ityAdi, 'eeNaM' etena puSkarodasamudramaM tena abhilApena AlApakaprakAreNa 'aruNavare dIve' ityAdi. aruNavaro dvIpo vaktavyaH, tadanantaraM varuNodaH samudraH tataH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH, ityAdi, caturdaza dvIpasamudaparyantaM vAcyam / tatra varuNavare dvIpe ca varuNavaruNaprabhau dvau devau tatsvAminau, tayorAdyeo varuNadevaH pUrvArddhAdhipatiH, dvitIyo varuNaprabhazcAparArddhAghipatiH / evamagre'pi sarvatra bhAvanIyam / varuNode samudre parama sujAtamRdvo kA niSpannarasAdapISTatarA''svAdayuktaM jalaM vidyate / tatra vAruNi- vAruNiprabhau devau 4 / kSIravare dvIpe paNDarasupradantau dvau devau, kSIrode samudre jAtya puNDrekSucAriNInAM gavAM yat kSIraM, tadanyAbhyo gobhyo dIyate, tAsAmapi kSIramanyAbhyaH, tAsAmapyanyAbhyaH, evaM caturthasthAna paryavasitasya kSIrasya prayatnato mandAgninA kvathitasya nAtyena khanDena matsyaNDikayA sammizrasya yAdRzo raso bhavati tasmAda pISTatarasvAdaM tatkAlavikasitazveta karNikArapuSpavarNAbhaM ca jalaM varttate / vimala- vimalaprabhauca tatra devau 5 / ghRtavare dvIpe kanaka - kanakaprabhau devau, ghRtode samudre sadyo visyandita go ghRtAsvAdaM tatkAlavikasitazveta karNikAra puSpavarNAbhaM ca nalaM varttate / kAntasukAnta nAmAnau tatra devau 6 / kSodavare dvIpe kSodaH - ikSuH, suprabhamahAprabhau devau, kSodode jAtyavara puNDrANAmikSUNAmapanItamUlopari tribhAgAnAM viziSTagandhadravyaparivAsitAnAM yo rasaH zlakSNa vastraparipUto yAdRzAsvAdayukto bhavettasmAdapISTatarAsvAda bahulaM nalaM varttate / pUrNa- pUrNaprabhau ca tatra devau |7| nandIzvare dvIpe kailAsa - hastivAhanau devau, nandIzvare samudre ikSurasAsvAdaM jalaM, sumanaH saumanasau devau 8, ete aSTAvapi jambUdvI pAdArabhya nandIzvaradvIpanandIzvarasamudra paryantA dvIpAH, samudrAzca ekapratyavatArA ekaikarUpA yannAmako dvIpaH tannAmaka evaM samudraH, evaM rUpeNa ekaikarUpA ityarthaH ata Urdhvatu ye SaD dvIpA ye SaT samudrAzca te tripratyavatArAH trayastrayaH saMdRzanAmAnaH, tathAhi - aruNaH, aruNavaraH aruNAvabhAsaH, kuNDalaH kuNDalavaraH, kuNDalAvabhAsaH, ete SaDddIpAH, etannAmAna eva paT samudrA iti / evaM jAtAni dvIpasamudrANAM caturdaza yugmAnIti 14 / tatra paTsu dvIpasamudrayugmeSu aruNe dvIpe azokavItazokau devau, aruNode samudre subhadra- manobhadrau devau ? aruNavare dvIpe aruNavarabhadrA - 'ruNavaramahAbhadrau aruNavare samudre - aruNa varabhadrA - ruNavaramahAbhadrau aruNavarAvabhAse dvIpe aruNavarAvabhAsabhadrA - 'ruNavarAvabhAsamahAbhadau, aruNavarAvabhAse samudra - aruNavarAvabhAsavarA - SruNavarAvabhAsa mahAvarau 19, kuNDale dvIpe kuNDala- kuNDalabhadrau devau, kuNDalasamudre cakSuH zubha-cakSuH kAntau 12, kuNDalavare dvIpe kuNDalavarabhadra-kuNDalavaramahAbhadrau, kuNDalavare samudra kuNDalavara - kuNDalamahAvarau 13, kuNDalavarAvabhAse dvIpe kuNDalavarAvabhAsabhadra - kuNDalavarAvabhAsamahAbhadau, kuNDalavarAvabhAse samude kuNDalavarAvabhAsevara - kuNDalavarAvabhAsamahAvarau dvau devau staH, tatra ekaH pUrvArddhAdhipatiraparo'parArddhAdhipatirastIti 1 "" 101 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .688.. .. .. . , , candraprAptisle 14 evaM caturdaza dvIpAzcaturdazaiva samudrAzca tathA tepAmadhipatayo devAzca pratipAditAH sUtropAttA 'ete sarve saMkhyAtasahasrayojanapramANaviSkambhaparikSepasaMkhyeyajyotiSphavantazca santIti // 4 // / pUrva puSkarodasamudrAdArabhya kuNDalavarAvabhAsasamudraparyantAzcaturdaza dvIpAzcaturdaza samudrAH saMkhyAtasahasrayojanapramANaviSkambhaparikSepavantaH saMkhyAtAzcandrAdayazca proktAH, sAmprataM ye asaMyAtayojanasahasrapramANaviSkambhaparikSepavantaH asaMkhyAtacandrAdimanto dvIpAH samudrAzca santi tAn sUtrakAraH sAkSAdeva pradarzayati, tatra prathamaM yaH kuNDalavarAvabhAsaH samudro varNitastaM ko dvIpo pariveSTaya tiSThati ? ityAdi svayambhUramaNadvIpasamudraparyantAnAM dvIpasamudrANAM vaktavyatA mAha-'tA kuMDalavarobhAsaNaM samuI' ityAdi / / 1, mUlam-tA kuNDalavarobhAsaNaM samudaM ruyae dIve vaTTa valayAgArasaMThANasaMThie sabamo samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai / tA ruyaeNaM dIve kiM samacakkavAlasaMThie visamacakkavAlasaMThie.? / tA samacakkavAlasaMThie no visamacakkavAlasaMThie / tA ruyaeNaM dIve kevaDae vikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie ? ti vaejjA / tA asaMkkhejjAI jogaNasahassAI cakkavAlavikkhaMbheNaM, asaMkkhejjAiM joyaNasahassAI parikkheveNaM Ahie ti vejjaa.| tA ruyaeNaM dIve kevaiyA caMdA pabhAsisuvA pucchA tA ruyageNaM dIve asaMkhejjA caMdA pbhaasiNh| vA 3, nAva 'asaMkhejjo tArAgaNakoDikoDIo somaM . sobhiNsuvaaH3| evaM ruyagode samudde, ruyagavare 'dIve ruyagavarode 'samudde ruyagavarobhAse dIve ruyagavarobhAse samudde / evaM 'tipaDoyArA 'NeyavvA jAva sUre dIve sarode , samudde, sUravare.dIve sUravarode samudde saravarobhAse dIve sUravarobhAsode samudde / savvesi vikkhaMbhaparikkhevajoisAI, ruyagadIva 'sarisAI / tA sUravarobhAsodaNaM 'samuI deve : NAma dIve paTTe valayAgArasaMThANasaMThie sambao dove samaMtA saMparikkhittANa citti| jAva No visamacakkavAlasaMThie / tA deveNaM - kevaie cakkavAlavikkhaMbheNaM ? kevaie parikkheveNaM Ahie / ' tivaejjA / tA asaMkhejjAI joyaNasahassAI cakkavAlavikkhabheNaM, asaMkhejjAI joyaNasahassAI parikkheveNaM Ahie ti vaejjA / tA deveNaM dIve- kevaiyA caMdA pabhAsisuvA 3, / pucchA taheva / tA deveNaM dIve asaMkhejjA caMdA pabhAsisuvA 3, jAva asakhejjAo tArAMgaNa koDikoDIo sobhaM sobhiMmuvA 3 evaM devode samudde, NAge dIve NAgode samudde jakkhe dIve jakkhode samudde, bhUte dIve bhUtode samuhe sayaMbhUramaNe dIve sayaMbhUramaNe samudde savve deva dIvasarisA ||suu0 5 // / ' . // egUNavIsaimaM pADuDaM samattaM // 19 // / / / chAyA tAvat kuNDalavarAvabhAsaM khalu samudra rucako dvIpo vRtto valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saparikSipya khalu tiSThati / tAvat rucakaH khalu dvIpa: Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA019 sU.4 candrAdimantaradvIpasamudranirUpaNam 689. kiM samacakravAlasaMsthitaH no. vipamacakravAlasaMsthitaH ? / tAvat samacakravAlasasthitaH no vipamacakracAlasaMsthitaH / tAvat rucakaH khalu dvIpaH kiyAn viSkammeNa ? kiyAnparikSepeNa AkhyAnaH / iti vadet / tAvat asaMkhyeyAni yojanasahasrANi cakravAla viSkammeNa, asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepeNa AkhyAta iti vadet / tAvat rucake khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchaa| tAvat rucake khalu dvope asaM vyeyA zcandrAH prAbhAsayan vA 3 yAvat asaMkhyeyA stArAgaNa koTIkoTayaH zobhAmazobhanta vA 31 parva rucakodaH samudraH rucakavaro dvIpaH rucakavarodaH samudraH rucakavarAvabhAso dvIpo rucakavarAvabhAsaH samudraH / pavaM tripratyavatArA jJAtavyAH, yAvat sUryo dvIpaH sUryodaH samudraH sUryavaro dvIpaH sUryavarodaH samudraH sUryavarAvabhAso dvIpaH sUryavarAvabhAsodaH smudrH| sarveSAM viSkambhaparikSepa-jyotipkANi rucakadvIpasadrazAni / tAvat sUryavarAvabhAsodaM khalu samudraM devo nAma dvIpo vRtto valayAkArasaMsthAnasasthitaH sarvataH samantAt saMpari kSipya khalu tiSThati yAvat no viSamacakravAlasaMsthitaH / tAvat devaH khalu dvIpaH kiyAn cakracAlaviSkammeNa ? kiyAn parikSepeNa AkhyAtaH 1 iti vadet / tAvat asaM. khyeyAni yojanasahasrANi cakavAlaviSkammeNa asaMkhyeyAni yojanasahasrANi parikSepe Na AkhyAta iti vadet / tAvat deve khalu dvIpe kiyantazcandrAH prAbhAsayan vA 3 pRcchA tathaiva / tAvat deve khalu dvIpe asaMkhyeyAzcandrA prAbhAsayan vA 3, yAvat asaMkhyeyAstArAgaNakoTo koTayaH zobhAmazobhanta vA 3 / pavaM devodaH, samudraH, nAgo dvIpo nAgodaH samudraH, yakSo dvIpaH yakSodaH samudraH, bhUto dvIpaH bhUtodaH samudraH, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH, sarve devadvIpasadRzAH ||suu0||4|| __ ekonaviMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // 19 // vyAkhyA-'kuMDalavarobhAsaNaM samuI' iti 'kuMDalavarobhAsaNaM samudda' kuNDalavarAvabhAsa khalu samudraM rucako dvIpo valayAkArasaMsthAnasaMsthitaH sarvataH samantAt saMparikSipyapariveSTaya khalu tiSThati, ityAdi sugamam tathAhi-rucako dvIpaH samacakravAlasaMsthitaH kintu viSamacakravAlasaMsthito na / asya viSkambhaH parikSepazca asaMkhyeyayojanasahasrapramANaH / atra candrasUryanakSatragrahagaNatArA asaMkhyeyA vartante / 'evaM rucagode samudde' ityAdi evamanenaiva prakAreNa rucakaH samudraH, rucakavaro dvIpaH, rucakavarodaH samudraH rucakavarAvabhAso dvIpaH rucakavarAvabhAsaH samudraH 'evaM' ityAdi, evamanena prakAreNaiva tipaDoyArA' tripratyavatArAH, trayaH pratyavatArAH sadRzanAmarUpA yeSu yeSAM vA te tripratyavatArA jJAtavyAH kiyatparyantamityAha'jAva' ityAdi 'jAva' yAvat 'sUre dIve' ityAdi, sUryasUryavarasUryAvabhAsA dvIpAH; etannAmAna eva samudrAzca pratyekadvIpasyAne jJAtavyAH ete sarve tripratyavatArA vartante / 'savversi' ityAdi, sarveSAmeteSAM rucakasamudraprabhRtIno sUryavarAvabhAsasamudraparyantAnAM viSkambhaH, parikSepaH jyotiSkANi ca 'ruyagadovasarisAI' rucakadvIpasadRzAni tathAca-asaMkhyeyayojanasahanapramANo viSkambhaH parikSepazca Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre pratyekamasakhyeyAni candrasUryagrahagaNanakSatrANi asaMkhyeyAstArAgaNakoTokoTya iti / ata Urca devAdayaH paJca paJcadvIpAH samudrAzca eka pratyavatArAH iti uktaJca jIvAbhigamasUtre "deve nAge jakkhe, bhUyeya sayaMbhUramaNe ya, ekkekke ceva bhANiyabve tipaDoyAraM natthi" iti / te eva pradarzyante- 'sUravarobhAsodaNNaM' ityAdi atra pUrvoktamantimaM sUryavarAvabhAsodaM samudram 'deve NAmaM dove' devo nAma dvIpaH vRtto valayAkArasaMsthina. sarvataH mamantAt saMparikSipya tiSThiti / ayaM devo dvIpaH samacakravAlasaMsthitaH kintu no vipamacakravAla saMsthitaH asya viSkambhaH parikSepazca asaMkhyeyayojanasahanapramANaH candrAdayazcAsaMkhyeyA vyAkhyeyAH 'evaM devode' ityAdi, devodaH samudraH 1 nAgo dvIpo nAgodaH samudraH 2, yakSo dvIpo yakSodaH samudraH 3, bhUto bIeo bhUtodaH samudraH 4, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH / 'savve' iti sarve ete devodaH samudraH, nAgAdayo dvopAH, nAgodAdayaH samudrAzreti sarve 'devadIvasarisA' devadvIpasadRzAH, ato devadvIpavadeva vyAkhyeyAH / devAdi dvIpasamudragataM devAnAM bhAvanA cettham deve dvIpe devabhadra-devamahAbhadrI pUrvAparArddha bhAgasvAminI staH, evaM deve samudre-devavara-devamahAvaro, nAgadvIpe nAgabhadra-nAgamahAbhadrau, nAge samudre nAgavara-nAgamahAvarau, yakSe dvIpe yakSabhadra-yakSamahAbhadrau, yakSe samudre yakSavara-yakSamahAvarI, bhUte dvIpe bhUtabhadra bhUta mahAbhadrau bhUte samude bhUtavara-bhUtamahAvarau-svayambhUramaNe samudre svayambhUvarasvayambhUmahAvarI devau svAmitvena tiSThata iti / iha nandIzvarAdayaH sarve samudrAH bhUtasamudraparyavasAnA ikSarasoda (kSododa) samudrasadRzodakAH pratipattavyAH / svarambhUramaNasamudrasya .tu udakaM puSkarodasamudrodakasadRzaM jJAtavyam / tathA jambUdvIpa iti nAmAno'saMkhyeyA dvIpAH lavaNa iti nAmAno'saMkhyeyAH samudrAH, evaM tAvad vAcyaM yAvat sUryavarAvabhAsaiti nAmnA asaMkhyeyA samudrAH / ye tu paJcadevAdayo dvIpAH, paJca devodAdayaH samudrAste ekaikA evAvaseyA na tu tripratyavatArAH, uktaJca jIvAbhigame"kevaiyA NaM bhaMte ! jaMbUddIvA dIyA pannattA ! / goyamA ! asaMkhejjA pannattA / kevaiyANaM bhaMte ! devadIvA pannattA ! goyamA ! ege devadIve paNNatte / dasavi egAgArA" iti chAyAkiyantaH khalu bhadanta ! jambUdvIpAH dvIpA prajJaptAH ? gautama ! asakhyeyAH prajJaptAH / kiyantaH khala bhadanta / devadvIpAH prajJaptAH ! gautama ! eko deva dvopaH prajJaptaH / dazApi ekAkArAH ||iti / 'dazApi' iti daza-deva-nAga-yakSa-bhUta-svayambharamaNe tinAmAnaH paJca dvIpAH, etannAmAna eva paJcasamudrA iti daza ete daza ekAkArAH ekapratyavatArAH santIti / sU0 4 / / iti zrI jainAcAryajainadharmadivAkara pUjya zrI ghaasiilaalvti| viracitAyAM candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzikAkhyAyAM vyAkhyAyAmekonaviMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // 19 // Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA0 prA020 su. 1 | atha viMzatitamaM prAbhRtam / tadeva muktamekonaviMzatitamaM prAbhRtam, tatra jambUdvIpAdArabhya svayambhUramaNasamudraparya - ntAnAM dvIpasamudrANAM saMsthAnaviSkambha-paridhijyotizcakrANAM vaktavyatA proktA / atha viMzatitama prAbhRtaM vyAkhyAyate, atrAyamarthAdhikAraH - pUrvamadhikArasaMgraha gAthAyAmuktam- 'aNubhAve kerise - vutte' anubhAvaH kIdRza ukta iti, anena sambandhenAsmin prAbhRte candrasUryANAmanubhAvaH pradarzayipyate iti tadviSayaM prathamaM sUtramAha- 'tA kahaM te aNubhAve' ityAdi / candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam 691 mUlam - tA kahaM te aNubhAve Adie ? ti vaejjA / tattha khalu imAo do paDivattIo paNNattAo taM jahA tatthege evamAhaMsu-tA caMdimasUriyANaM No jIvA, ajIvA, No ghaNA, sirA, No vAdaravoMdidharA, kalevarA, natthi NaM tersi uTThANe vA, kamme yA, bale vA, vIrie i vA, purisakkAraparakkame i cA, te NovijjuM lavaMti, No asaNi lavaMti, No yaNiyaM lavaMti, aheya NaM vAyare vAukAra saMmuccha, aheya NaM vAyare vAukAe samucchittA vijjapi, lavaMti asarNipi lavaMti, thaNiyaMpi lavaMti, ege eva mAha-tA caMdimasUriyANaM jIvA, No bhajIvA, ghaNA, no jhusirA, vAyaravoMdidharA, no kalevarA, asthi NaM tesiM uTThANe i vA, kamme ivA, vale i vA, vIrie i vA, purisakkAra parakkame ivA, te vijjuMpi lavaMti, asaNipi lavaMti, thaNiyaMpi lavaMti, ege evamAha // 2 // cayaM puNa evaM vayAmo-tA caMdimasUriyANaM devA mahiDDUDhiyA mahAjuiyA mahAbalA mahAjasA mahAsokkhA mahANubhAvA varavatthadharA varamalladharA varAbharaNadhArI avvacchittiNayadvayAe aNNe cayaMti aNNe uvavajjati / sU0 1 / chAyA - tAvat kathaM te anubhAvaH AkhyAtaH ? iti vadet tatra khalu ime dve pratipattI prajJapte, tadyathA-tatraike evamAhuH - tAvat candrasUryAH khalu no jIvAH, ajIvA no ghanAH, zupirA. no vAdoMdidharAH, kalevarAH, nAsti khalu teSAm utthAnamitivA, karmetivA, balamiti vA vIryamiti vA puruSakAraparAkrama itivA, te no vidyutaM pravarttayanti, no azaniM pravarttayanti, no stanitaM pravarttayanti, adhazca khalu vAdaro vAyukAyaH saMmUrcchati, adhazca khalu vAdaro vAyukAyaH saMmUrchArya vidyutamapi pravartayanti, azanimapi pravarttayanti, stanitamapi pravarttayanti eke evamAhuH // 1 // eke punarevamAhuH - tAvat candrasUryAH khalu jIvAH, no ajIvA, ghanA, no zupirAH, bAdaravadidharAH no kalevarA, asti khalu teSAm utthAnamitivA, karmetivA, balamitivA, vIryamitivA puruSakAraparAkrama itivA, te vidyutamapi pravarttayanti, azanimapi pravarttayanti stanitamapi pravarttayanti eke pavamAhuH ||2|| vayaM punarevaM vadAmaH tAvat candrasUryAH khalu devAH maharddhikAH mahAdyutikAH mahAbalA- mahAyazasaH mahA saukhyAH, mahAnubhAvAH varavastradharAH varamAlyadharAH, varAbharaNadhAriNaH avyucchittinayArthatayA anye cyavante anye upapadyante // 0 // 1 // Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranantisUtre 1 vyAkhyA - 'tA kahate' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA 'aNubhAve ' anubhAvaH candrasUryANAM svarUpavizeSaH 'Ahie' AkhyAtaH kathitaH ? ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! iti gautamena pRSTe bhagavAnAha - ' tattha khalu' ityAdi, 'tattha NaM' tatra candrasUryAnubhAvaviSaye khala 'imAo' ime vakSyamANe 'do paDivattIo' he prati pattI 'paNNattAo' prajJapte, 'taM jahA ' tadyathA te dve yathA - 'tattha' tatra dvayormadhye 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH ' evaM ' anena vakSyamANaprakAreNa 'AhaMsu' AhuH kathayanti / kiM kathayanti ? ityAha- 'tA caMdimasUriyANaM' ityAdi, 'tA' tAvat caMdimasUriyANaM' candrasUryAH candramasaH sUryAzca khalu 'No jIvA' no jIvAH jIvarUpA na, kintu 'ajIvA' ajIvAH jIvavarjitAH santi, tathA 'No ghaNA' no ghanAH niviDapradezopacayA na, kintu 'jhusirA' zuSirAH valayavad antaH pradezarahitAH santi, tathA 'No vAdaravadidharA' no bAdaravondidharAH, sthUlazarIradhArakAH pradhAnasajIva suvyaktAvayavazarIropetA na, kintu ' kalevarA' kalevarAH prANa, rahita kevalazarIrarUpAH, tathA 'natthi NaM tesiM' nAsti khalu teSAM candrasUryANAm 'uDANe ivA' utthAnamiti vA, utthAnam - UrdhvabhavanarUpam 'iti' upadarzane 'vA' samuccaye 'vi' vikalpe vA, 'kamme i vA' karmeti vA karma - utkSepaNAvakSepaNarUpaM karmApi tepAM nAsti tathA 'baleivA' balamiti vA balaM zarIrasamudbhavaprANarUpaM tadapi teSAM nAsti tathA 'vIrie ivA' vIrya mitivA, vIryam - AntarotsAharUpaM tadapi teSAM na tathA ' purisakkAra parakkame ivA' puruSakAraparAkramamiti vA, tatra puruSakAra: ' puruSatva samudbhUtagauravarUpaH sAghitasvAbhimataprayojanarUpaH sa eva etau dvAvapi teSAM nastaH, ata eva te na kAJcana kriyAmapi kurvantIti pradarzayati 'te No' ityAdi, te candrasUryAH 'No vijjuM lavaMti' no vidyutaM pravarttayanti kurvanti, 'vRtuvarttane' ityasya prAkRte labAdezasaMbhavAt pravarttayantIti rUpam / 'no asaNi lavaMti" no azaniM pravarttayanti, azanimiti viziSTaprakArA ativikaTagarjan sahitA vidyudeva, 'no thaNiyaM lavaMti' 'no stanitaM garjanaM pravarttayanti / tarhi kimityAha-'aheya' ityAdi, 'aheya' azva teSAM candrasUryANAM 'vAyare vAukAe' bAdaraH sthUlo vAyukAyaH 'saMmucchai' saMmUrcchate tathAvidha bhAvAd evaM samudbhavati, 'aheya NaM bAyare vAukAe' madhazva khalu sa bAdaroM vAyukAyaH 'samucchittA' saMmUrvya saMmUrcchito bhUtvA 'vijjuM pi lavaMti' ityAdi, vidyutamazaniM stanitaM ca pravarttayantIti upasaMhAramAha- 'ege puNa' ityAdi, 'ege' eke pUrvoktAH prathamapratipattivAdinaH ' evaM ' evam anena pUrvoktaprakAreNa 'Aha'su' AhuH kathayantIti 'prathamA pratipattiH / 1 / atha dvitIyAmAha - ege puNa ' ityAdi', 'ege' eke dvitIya pratipattivAdinaH 'evaM' evam N vakSyamANaprakAreNa 'AI suM' AhuH kathayanti / kimityAha - ' tA caMdi - parAkramaH " I 692 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandrAptiprakAzikA TokA prA.20.sU.1 candrasUryANAmanubhAvanirUpaNam 693 masariyANa' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdimasUriyANa' candrasUryAH khala na pUrvoktasvarUpAH kintu te 'jIvA' jIvAjIvarUpAH santi kintu 'No ajIvA' ajIva rUpA na / evaM te ghanAH santi kintu zupirA na, bAdarabondidharAH santi na tu kalevara mAtrA, asti teSAm utthAnaM karma, valaM, vIrya, purupakAraH parAkramazca, tena te vidyutam , azanim, stanitaM cApi pravartayanti / upasaMhAramAha-ege' ityAdi 'ege' eke ime dvitIyapratipattivAdinaH evaM pUrvoktaprakAreNa kathayantIti dvitIyA pratipattiH / 2 / ete dve api pratipattImithyAtvarUpe, ato bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM puNa' ityAdi 'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAmo' vadAmaH kathayAmaH tadevAha-'tA caMdimasUriyANaM ityAdi 'tA' tAvat 'caMdimamariyANa' candrasUryAH khalu 'devA' devA devarUpAH santi na tu sAmAnyato jIvamAtrAH, te punardevAH kIdRzAH ? ityAha-'mahiDDiyA' ityAdi, 'mahidRDhiyA' maharddhikA vimAnAdiRddhimantaH 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH zarIrAbharaNadhutimantaH 'mahAvalA' mahAbalAH zarIravalasaMpannAH 'mahAjasA' mahAyazasaH-mahAkhyAtimantaH 'mahAsokkhA' ? mahAsaukhyAH devyAdi parivAravattvAt mahAsukhasaMpannAH, 'mahANubhAvA' viziSTavaikriyakaraNAdyacintyazaktimattvAnmahAprabhAvazAlinaH 'varavatthadharA' varavastradharAH viziSTa varNopetasukumAlavastradhAriNaH 'varamalladharA' varamAlyadharAH zreSThamAlAdhAriNaH 'varAbharaNadharA' varAbharaNadharAH zreSThakaTakakeyUrAdibhUpaNadhAriNaH 'avvucchittinayaTTayAe' avyucchittinayArthatayA dravyArthikanayamatena 'aNNe cayaMti' anye pUrvotpannA. svAyubhavasthitikSaye cyavante, tatastatra 'aNNe' anye tAdRza devAyurvandhakAstatra jaghanyato'ntarmuhUtrtakAlena- utkRSTanaH SaNmAsakAlavyavadhAnena 'uvavajjati' utpadyante // 20 // pUrva candrasUryANAmanubhAvaH proktaH, sAmprataM candrasUryaprasaGgAd rAhu vaktavyatAmAha-'tA kahaM te rAhukamme' ityAdi / mUlam-tA kahaM te rAhukamme Ahie ? tivaejjA, tattha khala imAo do paDivattIo paNNattAo taM jahA-tatthege evamAhaMsu-asthiNaM se rAhudeve jeNaM caMdaM vA sUraM vA giNDai, ege evamAiMsu / 1 / ege puNa evamAhaMsu-nasthi NaM se rAhudeve je Na caMda vA saraM vA giNhai / 2 / tattha je te evamAiMsu tA asthiNaM se rAhudeve je Na caMdaM vA saraM vA giNhai te evamAhaMsu-tA rAhaNaM deve caMda vA sUraM vA geNhamANe buddhateNaM giNDittA buddhaM teNaM muyai 2, muddhateNaM giNhittA buddhateNaM muyai 3, muddhateNaM giNDittA muddhateNaM muyai 4, vAmabhuyaMteNaM giNhitA vAmabhuyaMteNaM muyai 5, vAmabhuyaMteNaM , giNhitA dAhiNabhuyaMteNaM muyai 6, dAhiNabhuyaMteNaM giNihattA vAmabhuyaMteNaM, muyai 7, dAhiNabhuyaMteNaM, giNhitA . dAhiNabhuyaMteNaM muyai 8,, le ne remix Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrasU 694 tA natthi NaM se rAhu deve jeNaM caMdaM vA kharaM vA geNDar3a te evamAhaMsu tattha NaM ime paNNarasa kasiNapoggalA paNNattA taM jahA - siMvADae 1' jaDilae 2, kharae 3, khatae 4, aMjaNe 5, khaMjaNe 6, sIyale 7, himasIyale 8, kelAse 9, aruNAbhe 10, pajaNe 11, NabhasUrae 12, kavilie 13, piMgalie 14, rAhU 15 | tA jayA NaM ete paNNarasa kasiNA poggalA sayA caMdassa cA rassa vA lesANuvaddha cAriNo bhavaMti tayA NaM mANusaloyaMsi mANusA evaM vadaMti - evaM khalu rAhU caMda vA sUraM vA gevhai evaM khalu rAhU caMdaM vA sUraM vA geNhaha / tA jayANaM ee paNNarasa kasiNA poggalA No sayA caMdassa vA sUrasta vA lesANuvaddhacAriNo bhavaMti tayA maNusalogammi maNussA evaM vayaMti - evaM khalu rAhU caMdaM vA sUraM vA no geNDara, ete evamAhaM |2| vayaM puNa evaM vayAmo tA rAhUNaM deve mahiDhie jAva mahANubhAve varavatthadhare varamalladhare varAbharaNadhArI | rAhUssa NaM devassa NavanAmadhejjA paNNattA, taM jahA - siMghADae 1, jaDilae 2, kharae 3, khattae 4' daddare 5, magare 6, macche 7, kacchabhe 8 kaNhasappe 9 | tA rAhussa NaM devassa vimAnA paMcavaNNA paNNattA taM jahA - kiDA 1, nIlA 2, lohiyA 3, hAliyA 4, sukillA 5 / asthi kAla rAhuvimANe khaMjaNavaNNAme paNNatte 1, asthi nIlae rAhuvimANe alAuya vaNNAbhe, paNNatte 2, asthi lohie rAhuvimANe maMjidvAvaNNA paNNatte 3, asthi hAlie rAhuvimANe halidA vaNNAbhe paNNatte 4, asthi sukillae rAhuvimANe bhAsarAsi vaNNAbhe paNNatte 5 tA jayANaM rAhu deveAgacchamANe vA, gacchamANe vA, viuvvemANe vA, pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM puratthameNaM AvarittA paccatthimeNaM bIIvayaha, tayA NaM puratthimeNaM caMde vA sUre vA uvadaMsei paccatthimeNaM rAhU 1 / jayA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA ciuccamANe vA pariyAremANevA caMdassa vA sUrassa vA lessaM dAhiNeNaM AvarittA uttareNaM vIIcaya tayA NaM dAhiNeNaM caMde vA sUre vA. uvadaMsei uttareNaM rAhU 2, eteNaM abhilAveNaM paJccatthimeNaM AvaritA puratthimeNaM vIIvayai, uttareNaM AvarittA dAhiNeNaM vIfers | jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvyamANe vA pariyAre mANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM dAhiNapurasthimeNaM AvarittA uttara paccatthimeNaM atters tayA NaM dAhiNapurasthimeNaM caMde vA sUre vA ubadaMsei, uttarapaccatthimeNaM rAhU / jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchemANe vA viuccamANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA surasa vA lessaM dAhiNapaccatthimeNaM AvarittA uttarapuratthimeNaM bIIvayai tathA NaM dAhiNapaccatthimeNa caMde vA sUre vA uvadaMsei uttarapuritthimeNaM rAhU | Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrajJaptiprakAzikATIkA. prA. 20 sU0 2 rAhuvaktavyatA 695 eeNaM abhilAveNaM uttarapaccatthimeNaM AvarettA dAhiNapurasthimeNaM vIIvayaI uttara purasthimeNaM AvarettA dAhiNapaccatthimeNaM cIIvayai / tA jayA NaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe cA pariyAremANe vA caMdassa vA sarassa vA lessaM AvarettA vIIcayai tayA NaM maNussaloe maNussA vayaMti rAhuNA caMde surevA gaahie| tA jayA NaM rAhu deve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM AvarittA pAseNaM vIIbayai tayA NaM maNussaloyammi maNussA vayaMti-caMdeNa vA sureNa vA rAhussa kucchI bhiNNA / tA jayANaM rAhUdeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANe vA caMdassa vA sUrassa vA lessaM AvarettA paccosakkai tayA NaM maNussaloe maNussA evaM vayaMti-rAhuNA caMdevA sUre vA vaMte rAhuNA0 2 / tA jayA NaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAre mANe vA caMdassa vA sarassa vA lessaM AvarettA majjhaM-majjheNaM vIIvayai tayA NaM maNussaloyasi maNussA vayaMti-rAhuNA caMde vA sUre vA viiyarie, rAhuNA 2 / tA jayA NaM rAhU deve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvemANe vA pariyAremANevA caMdassa cA sUrassa vA lessaM AvarittA ahe sapakkhi sapaDidisi ciTTai tayA NaM maNussaloyaMsi maNussA vayaMti-rAhuNA caMde vA sare vA ghatthe rAhaNA02 / kaivihe gaM rAhU paNNatte ? duvihe paNNatte taM jahA-dhuvarAhU ya pancarAhU ya, tattha NaM je se dhuvarAhU se gaM bahulapakkhassa paDivae paNNarasai bhAgeNaM bhAga caMdassa lessaM AvaremANe AvaremANe ciTThai, taM jahA-paDhamAe paDhama bhAgaM jAva paNNarasamaM bhAgaM carame samae caMde ratte bhavaI, avasese samae caMde ratteya viratteya bhavai / tameva mukkapakkhe uvadaMsemANe uvadaMsemANe ciTTai, taM jahA-paDhamAe paDhamaM bhAga jAva caMde viratte ya bhavai, avasese samae caMde ratte ya viratte ya bhavai / tattha NaM je te paccarAhU se jahaNNeNaM chaNDaM mAsANaM, ukkoseNaM vAyAlIsAe mAsANaM caMdassa, aDayAlIsAe saMvaccharANaM sUrassa sa0 2 // chAyA-tAvat kathaM te rAhukarma AkhyAtam 1 iti vadet, tatra khallu ise dve prattIpattI prakSapte, tadyathA-tatra eke evamAhuH-asti khalusa rAhurdevaH yaH khalu candra vA sUrya vAgRhAti eke evamAhuH (1) eke punareva mAhuH nAsti khalu rAhudevaH ya; khalu candra sUrya vA galAti // 2 // tatra ye te evamAhuH-tAvat asti khalu sa rAhurdaivaH yaH khalu candraM vA sUryavA gRhNAti te evamAhuH tAvat rAhuH khalu devaH candraM vA sUrya vA gRDana budhnAntena gRhItvA vudhnAntena muJcati-1, budhanAntena gRhItvA mUrdhAntena muJcati 2, mUrddhAntena gRhItvA vudhnAntena muJcati 3, mUrdhAntena gRhItvA mUrddhAntena muJcati 4, vAmabhujAntena gRhItvA vAmabhujAntena muJcati 5, vAmabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntena paNabhujAntena gRhItvA Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJaptistre vAmabhujAntena muJcati, 7, dakSiNabhujAntena gRhItvA dakSiNabhunAntena muJcati 8, 12 tatra ye te evamAhuH--tAvat nAsti' khalu sa rAhudevaH yaH khalu candraM vA sUrya vA gRhAti te evamAhuH-tatra khalu ime paJcadaza kRSNAH pudgalAH prajJatAH, tadyathA-zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, kSataka, 4, aJjanaH 5, khaJjanaH, 6, zItala. 7, himazItalaH, 8, kailAzaH 9, aruNAbhaH 10, prabhaJjanaH 11, nabhaH sUrakaH 12, kApilikaH 13, piGgalakA 14, rAhuH 15, tAvat yadA khalu pate paJcadaza kRSNAH pudgalAH sadA candrasya vA sUryasya vA lezyAnuvaddhacAriNo bhavanti tadA khalu mAnupaloke manuSyA evaM vadanti evaM khalu rAhuzcandraM vA surya vA gRhNAti evaM khalu. 23 tAvat yadA khalu pate paJcadaza ruSNAH pudgalA no sadA candrasya vA sUryasya vA lezyAnubaddhacAriNo bhavanti tadA manupaloke manuSyA evaM vadanti-evaM khalu rAhuzcandraM vA sUrya vA no gRhNAti pate evamAhuH // 2 // vayaM punarevaM vadAmaH-tAvat rAhuH khalu devo mahaddhiko yAvat mahAnubhAvaH varavastra. ghara: varamAlyadharo gharAbharaNadhArI / rAhoH khalu devasya nava nAmadheyAni prazaptAni, tadyathAzRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharaka 3 kSatakA 4, darduraH 5, makaraH 6, matsyaH 7, kacchapa: 8, kRSNasarpaH 9 / tAvat rAhoH khalu devasya vimAnAni paJcavarNAni prajJaptAni, tadyathAkRSNAni 1, nIlAni 2, lohitAni 3, hAridrANi 4, zuklAni 5 / asti kAlakaM rAhuvimAnaM khajanavarNAbhaM prajJaptam 1, asti nolakaM rAhuvimAnam alAvukavarNAbhaM prazaptam 2, asti lohitaM rAhuvimAnaM majiSThAvarNAbha prajJaptam 3, asti hAridraM rAhuvimAna haridrAvarNAma prAptam 4, asti zuklaM rAhuvimAnaM bhasmarAzivarNAbhaM prAptam 5, tAvat yadA khalu rAhurdaivaH Agacchan vA gacchan vA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya ghA lezyAM paurastyena AvRtya pAzcAtyena vyativrajati tadA khalu paurastyena candro vA sUryo ghA upadarzayati pAzcAtyena rAhuH 1 / yadA khalu rAhurdaiva Agacchan vA gacchan vA vikurvan ghA paricArayan vA candrasya vA sUryasya vA lezyA dakSiNAtyena AvRtya uttareNa vyatiH ghrajati tadA khalu dakSiNAtyena candrovA sUryovA (AtmAnaM) upadarzayati, uttareNa rAhuH / patena abhilApena pAzcAtyena AvRtya paurastyena vyativrajati 'uttareNa AvRtya dAkSiNAtyena vyativrajati yadA khalu rAhurdeva Agacchan vA gacchat, vA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya cA lezyAM dakSiNapaurastyena AvRtya uttarapAzcAtyena vyatitrajati tadA khalu dakSiNapaurastyena candro vA sUryovA upadarzayati, uttarapAzcAtyena rAhuH / yadA khalu rAhurdaiva Agacchan vA gacchan vA vikurvan vA paricArayan vA candrasya vA sUryasya ghA lezyAM dakSiNapAzcAtyena AvRtya uttarapaurastyena tivrajati tadA khalu dakSiNa pAzcAtyena candro vA sUryo vA upadarzayati uttarapaurastyena raahuH| etena abhilApena uttara pAzcAtyena AvRtya dakSiNapaurastyena vyatitrajati, uttarapaurastyena * AvRtya dakSiNapAzcAtyena vyati brajati / tAvat yadA skhalu rAhurdeva Agacchan vA 4, candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya vyativrajati tadA khalu manuSyaloke manuSyA padanti rAhuNA candro, vA sUryo vA gRhiitH| rAhuNA02 tAvat yadA khalu rAhurdaiva Agacchan vA04 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya pArveNa vyativajota tadA skhalu manuSyaloke manuSyA vadanti-candraNa vA sUryeNa vA Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU 2 rAhuvaktavyatA 697 rAhoH kukSiH bhinnA / tAvat yadA khalu rAhurdeSa Agacchan vA0 4 candrasya vA sUryasya yA lezyAm AvRtya pratyavavaSkate tadA khalu manuSyaloke manuNyA evaM vadanti-rAhuNA candro vA sUryovA vAntaH, rAhuNA0 2 / tAvat yadA khalu rAhurdava Agacchan vA04 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya madhyamadhyena vyativrajati tadA khalu manuSyalokemanuSyA vadanti-rAhuNA candro vA sUryo vA vyaticaritaH rAhuNA0 2 tAvat yadA khalu rAhurdeva Agacchan vA 4 candrasya vA sUryasya vA lezyAm AvRtya adhaH sapakSa sapratidizaM tiSThati tadA khalu manuSyaloke manuSyA vadanti-rAhuNA candro vA sUryo vA grastaH, rAhuNA0 2 / katividhaH skhalu rAhuH prajJaptaH 1 dvividho rAhuH prazaptaH, tadyathA-dhruvarAhuzca parvarAzca / tatra khalu yaH sa khalu bahulapakSasya pratipadi paJcadazabhAgena bhAgaM candrasya lezyAm AvRNvan 2 tiSThati, tadyathA-prathamAyAM prathama bhAgam , yAvat paJcadaza bhaagm| carame samaye candro rakto bhavati, avazepe samaye candro raktazca viraktazca bhavati, tameva zuklapakSe upadarzayan 2 tiSThati, tadyathA-prathamAyAM prathama bhAgaM yAvat candro viraktazca bhavati avazepe samaye candro rakto viraktazca bhavati / tatra khalu yaH sa parvarAhuH sa jaghanyena paNNAM mAsAnAm (upari) utkaNa dvicatvAriMzato mAsAnAM candrasya, aSTacatvArizataH saMvatsarANAM sUryasya // sU0 // 2 // vyAkhyA--'tA kahaM te' iti, 'tA' tAvat 'kaI kathaM-kena prakAreNa 'te' tavamate tvayA vA 'rAhukamme' rAhukarma rAhukriyA 'Ahie' bhAkhyAtaM-kathitam ? 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu he bhagavan ! bhagavAnAha-'tattha khalu' ityAdi, 'tattha' tatra rAhukarma vipaye khalu 'imAo' ime vakSyamANe 'do' dve 'paDivattIo' pratipattI 'paNNattAo' prajJapte kathite, 'taM jahA' tadyathA-'tattha' tatra dvayormadhye 'ege' eke prathamapratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyAmANaprakAreNa 'AiMsa' AhuH kathayanti / kiM kathayanti ? ityAha-'asthi NaM' ityAdi, 'asthi NaM' asti khalu 'se rAhudeve' sa rAhurdevaH 'je NaM' yaH khalu 'caMdaM vAsaraM vA' candraM vA sUrya vA 'giNhati' gRhNAti prasati / upasaMhAramAha-ege' eke prathamA evaM . pUrvokaprakAreNa Ahesu' AhuH kathayanti / 1 / dvitIyAM pratipattImAha-'ege puNa' ityAdi, 'ege puNa' eke kecana dvitIyAH-pratipattivAdinaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa 'AiMsa' AhuH kathayanti / kiM kathayantItyAha-nitthiNaM' ityAdi, 'nesthi NaM' nAsti khalla 'se' sa etAdRzaH 'rAhudeve' rAhurdevaH 'je NaM yaH khala 'caMdaM vA sUraM vA' candraM vA sUrya vA 'giNhai' gRhNAti / / tadevaM dve pratipattI pradaya bhagavAn tayo rbhAvanAM pradarzayati-tatthaje te' ityAdi, 'tattha' tatra etayo dvayoH pratipattivAdinormadhye 'je te eva mAiMsu ye te prathamapratipattivAdinaH evam 'asthi NaM se rAhUdeve' ityAdirUpeNa AhuH kathayanti tathAhi-'tA asthi NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'asthi NaM' asti khala rAhurdevazcandraM vA sUrya 88 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .: : candraprajJaptisUtre vA gRhNAtIti kathayanti te "evaM' evam vakSyamANaprakAramAzritya 'AIsu' kathayanti, tameva prakAramAha-'tA rAhUNa' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhaNaM deve' rAhuH khalu devaH candra vA sUrya vA gRhNan kadAcit 'buddhateNaM' budhnAntena adhobhAgena gRhItvA 'buddhateNa muyaI' vunnAntenaiva muJcati, budhanAnteneti adho bhAgena / 1 / kadAcit 'buddhaM teNaM - giNDittA muddhateNa muyai' budhnAntena-adho bhAgena gRhItvA mUrddhAntena upari bhAgena muJcati sa kadAcit murdAntena gRhItvA vudhnAntena muJcati / 3 / kadAcit 'muddhateNe giNhittA muddhaMteNaM muyai' mUrddhAntena upari bhAgena gRhIttvA upari bhAgenaiva muJcati 4 / kadAcit-'vAmabhuyaMteNaM' ityAdi, vAmabhujAntena vAmapArvena gRhItvA vAmabhujAntenaiva muJcati 5 / kadAcit-'bAmabhuyaMteNaM giNhittA dAhiNabhuyaMteNaM muyai' vAmabhujAntena gRhItvA dakSiNabhujAntena dakSiNapAveMna muJcati / 6 / evaM kadAcit dakSiNabhujAntena gRhItvA * vAmabhujAntena muJcati 7 kadAcit-dakSiNabhujAntena gRhotvA dakSiNabhujAntenaiva muJcati 8 / iyaM prathamapratipattibhAvanA samAptA / 1 / atha dvitIyapratipattibhAvanA pradayane-'tatthaM je te' ityAdi, 'tattha' tatra pratipattidvayamadhye 'je te' ye te dvitIyaprati pattivAdinaH 'nasthi NaM' ityAdi pratipAdakAH evamAhuH, tathAhi-tA nasthi Na' ityAdi, tAvad nAsti khala sa rAhurdevo. yaH khalu candra vA sUryaM vA gRhAtIti 'te evamAsu' te evaM vakSyamANaprakAramAzritya AhuH kathayanti, tadevAha-'tattha NaM' ityAdi, 'tastha paM' tatra rAhukarmaviSaye khalu evamasti, yathA-'ime paNNarasa kasiNA poggalA' ime-vakSyamANAH paJca daza kRSNA pudgalAH kRSNavarNAH pudgalAH prajJaptAH, tayathA te yathA-'siMghADae' ityAdi,-zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, "kSatakaH 4, aJjanaH 5, khaJjanaH 6, zItalaH 7, himazItalaH 8, kailAzaH 19,." aruNAbhaH 10, prabhajanaH 11, namaH sUrakaH 12, kApilakaH 13, piGgalakaH 14, rAhuH 15 // tataH kim ? ityAdi-'tA- jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA gaM' yadA khalu , 'ee'- ete anantaroditAH 'paNNarasa kasiNA poggalA' paJcadaza kRSNAH kRSNavarNAH pudgalAH sayA' sadA sAtatyena candrasya vA sUryasya vA 'lesANubaddhacAriNo' lezyAnuvaddhacAriNaH "candrasUryabimbagataprabhAsamvandhenAnucAriNaH pazcAda gAmino bhavanti, 'tayA NaM' tadA' khalu -'mANusaloyaMsi' manuSyaloke manuSyA evaM vadanti evaM khala rAhuzcandraM vA sUrya vA gRhNAti candra vAH sUrya vA gRsatIti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yadA khala ene paJcadaza kRSNAH pudgalA noH sadAra candrasya vA sUryasya vA lezyAnubaddhacAriNo bhavanti tadA manuSyaloke' manuSyA evaM vadanti evaM khala rAhuzcandraM vA sUrya vA no gRhNAti / evadvipaye bhagavAnupasaMhAramAha-'ee' evamAsu' ete. prathamadvitIyapratipattivAdinaH eva-pUrvokta prakAreNa AhuH kathayantIti 21 ; idaM lokikaM vAkyaM pratipattavyaM, kintu na. vastuto rAhuzcandra vA sUrya vA gRhNAtIti dvitIyapratipativAdibhAvanA darzitA / 2 / ete dve api prati .. Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazatiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 2 rAhuvaktavyatA 699 pattI midhyArUpe, tannirAkaraNArtha bhagavAn svamataM pradarzayati-'vayaM 'puNa' ityAdi / 'vayaM puNa' vayaM tu 'evaM kyAmo' evaM-vakSyamANaprakAreNa vadAmaH-kathayAmaH / tadeva zrIvItarAga bhagavansvamataM pradarzyate 'tA rAhaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhU NaM' rAhuH khalu na prathamapratipattivAdipradarzita svarUpo devaH, na ca dvitIyapratipattivAdipradarzitaM kRssnnpudglmaatrm| kintu 'deve' sa devo'sti vanyamANasvarUpaH, tatsvarUpamAha-'mahiDDhie" ityAdi, 'mahiDhie' maharddhikaH 'jAva mahANubhAve' iti mahAyutikaH mahAyazAH mahAbalaH, mahAsaukhyaH mahAnubhAvazca, arthaH pUrvameva gataH punazcaH-'varavatthadhare' ityAdi, varavastradharaH, varamAlyadharaH, varAbharaNadhArI, arthaH pUrvavadeva rAhuretAdRzo devo vartate / asya nAmAnyAha--'rAhussa gaM' ityAdi, 'rAhussa NaM devassa' rAhoH khalu devasya rAhudevasya 'Nava NAmadhejjA' nava nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA 'siMghADae' ityAdi, zRGgATakaH 1, jaTilakaH 2, kharakaH 3, kSatakaH 4, darduraH 5, makaraH 6, matsyaH 7, kacchapaH 8, kRSNasarpaH 9, iti / asya vimAnAnAM' varNamAha-'tA rAhurasaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'rAhussa NaM devassa' rAhu devasya khalu vimAnAni paJca bhavanti, tAni pRthak pRthag varNayuktAni santi, tadevAha-'vimANA paMcavaNNa' paJca vimAnAni paJca varNAni prajJaptAni tadyathA-'kiNhA' ityAdi, kRSNAni 1, nIlAni 2, lohitAni 3, hAridrANi 4, zuklAni 5 / vimAnAnAM kAlAdivarNA kiM prakArakA' bhavantIti pradarzayati 'asthi kAlAe' ityAdi, kAlakaM rAhuvimAnam 'khaMjaNavaNNAbhe' svaJjanavarNAbham, khaJjanaM-dIpamallikAmalaH, zakaTAkSamalazca, tatsadRzaM kAlavaNe vimAnam 1, nIlaM rAhuvimAnam 'alAuyavaNNAbha' alAbu -AItumbaM tatsadRzavarNayuktam 2, 'lohitaM' rAhuvimAnaM 'maMjiTThAvaNNAbhaM' maMjiSThAvarNAbhaM maMjiSThA-aupaSivizeSaH tadvadraktavarNayuktam 3, hAridrapItavarNa-rAhuvimAna 'haridAvaNNAbhe' haridrAvarNAbhaM haridrAvarNavat pItavarNam 4, zukkaM rAhuvimAnaM bhAsarAsivaNNAbhe' bhasmarAzivarNAbhaM rakSA pujavat zvetavarNayuktam 5 / candrasUryayoH / rAhuMkRtAvaraNa 'tanmocanaviSayaka-digvibhAgAn pradarzati-tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'jayA NaM' yadA khalu 'rAhudeve'. rAhudevaH 'AgacchamANevA' kutazcitsthAnAdAgacchan vA 'gacchamANe vA' kApi' sthAne gacchan vA, 'vikuvvemANevA' svecchayA tAM tAM vikurvnnaaN|' 'kurvn| vA 'pariyAremANe vA' paricAraNa buddhayA itastato gacchan vA candrasya vA sUryasya vA ''lessaM lezyAM vimAnagatadhavalimArUpAma' 'purathimeNaM AvarittA' paurastyena' pUrvadigbhAgena agrabhAgenetyarthaH, AhRtya paccatthimeNaM' pAzcAtyena pazcimadigbhAgena pazcAdbhAgenetyarthaH 'vIIveyai' vyativrajati-vyatikrAmati 'tayA Na' tadA tasmin samaye khala 'purasthimeNaM' paurastyena-pUrvabhAgena candro vA sUryoM vA svAtmAnam 'uvadaMsei' upadarzayati candraH sUryovA * prakaTo bhavatIti bhAvaH 'paccatthimeNaM rAhU' pAzcAtyena pazcimabhAgena rAhu rupalabdho bhavati, ayaM bhAvaH tasmin samathe-mokSakAle candraH Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Soo candrapratisUtre * sUryo vA pUrvadigbhAge prakaTIbhUta upalabhyate pazcimabhAge adhastAcca rAhurupalabhyate, iti 1 / evaM 'jayA NaM' yadA khalu rAhurdeva AgacchatvA 4 candrasUryayorlezyAM dakSiNabhAgena AvRtya uttarabhAgena vyativrajati tadA dakSiNabhAge candrasUryau AtmAnamupadarzayataH uttarabhAge ca rAhUriti 2 / 'eeNaM abhilAveNaM' etena pUrvoktena abhilApena rAhudevaH pAzcAtyena candrasUryaleyAmAhatya pUrvabhAgena vyativrajati 3, uttarabhAgena, Avartya ca dakSiNabhAgena vyatitrajati 2 ityapi sUtradvayaM bhAvanIyam 4 / atha vidizA vipayakaM rAhucAramAha - 'jayA NaM' ityAdi, 'jayA NaM' yadA khalu rAhurdevaH Agacchan vA 4 candrasUryalezyAm ' dAhiNapura sthimeNaM' dakSipaurastyena - AgneyakoNena candrasUryale zyAmAvRtya 'uttarapaccatthimeNaM vIIvayai' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena vyati vrajati tadA khalu 'dAhiNapuratthimeNaM' dakSiNapaurastyena AgneyakoNena candraH sUryovA'tmAnamupadarzayati 'uttarapaccatthimeNaM rAhU' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena rAhurUpalabhyate |1| yadA khallu rAhurdevaH 'AgacchamANe vA 4' Agacchan vA 4 candrasUryalezyAm ' dAhiNapaccatthi meNaM' dakSiNapAzcAtyena naiRtakoNena AvRtya 'uttarapuratthimeNaM vIIvayai' uttarapaurastyena IzAnakoNena vyatitrajati tadA khalu ' dAhiNapaccatthimeNaM' dakSiNapAzcAtyena candraH sUryo vA upadRzyate 'uttarapuratthimeNaM rAhU' uttarapaurastyena IzAnakoNena rAhurdRzyate |2| 'eeNaM abhilAveNaM'. etena abhilApena yadA rAhu: 'uttarapaccatthimeNaM' uttarapAzcAtyena vAyavyakoNena candrasUryale zyAmAvRtya ' dAhiNapura sthimeNaM vIIvayai' dakSiNapaurastyena AgneyakoNena candraH. sUryovA dRzyate dakSiNapaurastyena AgneyakoNena ca rAhuH / 3 / evaM 'uttarapuratthimeNaM' uttara paurastyena IzAnakoNena candrasUryalezyAmAvRtya 'dAhiNapaccatthimeNa vIIvayaha' dakSiNapAzcAtyena naiRtakoNena vyativrajati tadA uttarapaurastyena candraH sUryovA dRzyate dakSiNapAzcAtyena ca rahuriti 4 / evaM sthitau manuSyaloke manuSyAH kiM vadanti !- iti pradarzyate- 'tA jayA NaM' ityAdi, 'tA' tAvat yadA: khala, rAhurdevaH, AgacchamANe vA 4 Agacchan vA 4 candrasya sUryasya vA lezyAmAvRtya * vyativrajati : rAhuH sthito bhavatItyarthaH tadA manuSyaloke manuSyA vadanti 'rAhuNA caMde sare vA gahie' rAhuNA candraH sUryovA gRhIta iti / 'jayA NaM' ityAdi, yadA khala rAhurdevaH AgacchanvA 4 candrasya sUryasya vA zyAmA nRtya 'pAsepAM vIIvayai', pArzvena pArzvabhAgeNa vyativrajati * tadA manuSyA vadanti - 'caM deNa vA sareNa vA candreNavA sUryeNavA 'rAhussa kucchIbhiNNA' rAhoH kukSirbhinneti rAhoH kukSiM bhittvA candraH sUryovA, nirgata iti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yadA rAhu . deva, Agacchan vA 0 4 candrasya vA lezyAmAvRtya paccIsakara ' pratyavaNvakate - pazcAdapasarpati tadA manuSyA, evaM vadanti 'rAhuNAH caMde vA barevA naMte' rAhuNA candrovA, sUryotrA vAntaH rAhuNA grastazcandraH sUryo vA punarniSkAsita iti / 'tA jayANaM' ityAdi, yadA rAhurdeva Agacchan vA 04 candrasyaH sUryasya vA lezyAmAvRtya 'majjhaM majjheNa vIIvayai' madhyamadhyena bahumadhyadezabhAgena vyatitrajati tadA 7 ' . 2 4 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ refereAzikA TokA0prA. 20 su. 2 rAhuvaktavyatA 701 manuSyAH kathayanti-rAhuNA caMde vA sUre vA biiyarie' rAhuNA candraH sUryo vA vyaticaritaH--- madhyabhAge vibhinna vidhAkRta iti / 'tA jayA NaM' ityAdi, yadA rAhurdeva Agacchan vA 0 4 candra sya vA sUryasya vA zyAmAvRtya 'ahe sapakkhi sapaDidisaM ciTTa' 'sapakkhi' iti sapakSa pakSaH saha sarveSu tathA 'sapaDidisiM' sapratidizamiti pratidigbhiH saha sapratidik sarvAsu vidikSu tiSThatiH lezyAmAvRtyAdhastiSThati tadA manuSyA vadanti - 'rAhuNA caMde vA sUrevA ghatthe' rAhuNA candro vA " sUryo vA prastaH sarvAtmanA gRhItaH sarvagrAsaM prasati iti / atrAsya vAkyasya dvidhA kathanaM taMdra 5 bahUnAM manuSyANAM kathanApekSayA'vagantavyam / atrAha - candravimAnaM paJcaika SaSTibhAga- ( :) nyUna > yojanapramANaM, rAhuvimAnaM ca grahavimAnatvena ardvayojanapramANaM zAstre proktaM tarhi kathaM candravimA -" nasya rAhu vimAnena sarvAtmanA''varaNasaMbhavaH ? atrocyate - rAhuvimAnasya mahAn vahalasta misrarazmisamUho varttate tena laghiyasA'pi rAhuvimAnena mahatA bahana tamisrarazmijAlena prasaratAM prAptena * sakalamapi candramaNDalamAvRtaM bhavati iti na kazvidoSaH // sAmprata katividharAhArati jijJAsAyA' gautamaH praznayati-- 'tA kai viheNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'kavideNaM' katividhaH khalu 'rAhU paNNatte'' rAhuH prajJaptaH ? bhagavAnAha - 'duvihe paNNatte' dvividhaH dviprakArako rAhuH prajJaptaH 'taM jahA ' tadyathA-'dhruvarAhU ya pavvarAhU ya' dhruvarAhuzca parvarAhuzca / tatra yaH sadaiva candravimAnasya caturaGgula ' saMprAptaH sannadhastAt saMcarati sa dhruvarAhuH, yastu parvaNi paurNamAsyAM candrasyoparAgaM karoti parva rAhuH kathyate / 'tattha NaM' tatra dvayormadhye khalu 'je se dhuvarAhU' yaH sa dhruvarAhuH 'se NaM' sa khalu 'bahula pakkhassa' bahulapakSasya 'pADiyae' pratipadi 'paNNarasaibhAgeNaM' paJcadazena bhAgena - candra-2 maNDalasya dvASaSTibhAgAtmakatvAccaturbhAgarUpeNa 'bhAgaM ' bhAgaM prathamaM bhAgaM caturbhAgarUpaM paJcadazaM bhAgaM pratitithi candrasya lezyAm 'AvaremANe 2' AvRNvan AvRNvan 'ciTThA' tiSThati 'taM jahA ' tadyathA - 'paDhamAe paDhamaM bhAgaM' prathamAyAM tithau pratipadrUpAyAM prathamaM paJcadazaM bhAgaM caturbhAgarUpa mAvRNute, evam 'jAva paNNarasamaM bhAgaM' yAvat paJcadazaM bhAgam atra yAvatpadena dvitIyAyAM dvitIyaM 2, tRtIyAyAM tRtIyaM 3, caturthyAM caturthaM 4, paJcamyAM paJcamaM 5, SaSTayAM paSThaM 6, saptamyAM saptamam 7 aSTamyAmaSTamaM 8 navamyAM navamaM 9, dazamyAM dazamam 10, ekAdazyAmekAdazaM 11, dvAdazyAM dvAdazaM 12, trayodazyAM trayodazaM 13, caturdazyAM caturdazam 14 ityevaM grAma, tataH paJcadazyAm -- amAvAsyA rUpAyAM paJcadazaM bhAgaM candramaNDalasya rAhurAvRNute, tataH 'carame samaye * paJcadazyAzcarame samaye paJcadazyA antime bhAge 'caMde ratte. bhavai' candro raktaH' rAhuvimAnena uparaktaH ` sarvAtmanA''cchAdito bhavati / 'avasese samae' avazeSe kRSNapratipadAta Arabhya paJcadazIcarama samayAtpUrvapUrvakAle 'caMde ratte ya. cirate ya bhavai' candro raktazca viraktazca rAhuvimAnena kramaza Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 candraprAptisUtre AcchAdito dezena cAnAcchAdito bhavati / 'sukla pakkhe zuklapakSe tameva kramamAzritya prathamAyAM zuklapratipallakSANAM tithau 'uvadaMse mANe 2' upadarzayan upadarzayan candralezyAM vimuJcan vimuJcan / tiSThati-varttate / 'taM jahA' padyathA-'paDhamAe paDhamaM bhAga' prathamAyAM zuklapratipattithau prathamaM paJcadazabhAgaM caturbhAgarUpaM.vimuJcati evaM krameNa 'jAva' yAvat dvitIyAta Arabhya paJcadazyAM tithau pUrNimAyAMpaJcadazaM paJcadazabhAgaM rAhurvimuJcati tataH pUrNimAyAzcarame samaye 'caMde ciratte bhavai' candro virakta rAhurlezyAyA sarvAtmanA viraktaH anAcchAdito bhavati sarvAtmanA prakaTito bhavatItyarthaH rAhuvimAnena ' sarvathA'nAcchAditatvAt / atrAha kazcit-zuklapakSe kRSNapakSe ca katipayAn divasAn yAvat rAhuvimAnaM vRttamupalabhyate yathA grahaNakAle parvarAhuH, katipayA~zca divasAn yAvat na vRtamupalabhyate tatra kiM kAraNam ? iti atrocyate iha yeSu divasepu zazI tamasA'tizayenAbhibhUyate teSu divaseSu tad vimAnaM vRttamAbhAti, candraprabhAyA bAhulyena prasarAbhAvAt rAhuvimAnasya ca yathApasthitatayopalambhAt / yeSu.divaseSu punazcandra Adhikyena prakaTo bhavati teSu divaseSu candraprabhA rAhuvimAnena nAbhibhUyate kintu candraprabhAyA bAhulyena candraprabhayaiva rAhuvimAnaprabhA'bhibhUyate tatastadA na rAhuvimAnaM vRttatayopalabhyate / parvarAhuvimAnaM ca dhruvarAhuvimAnAdatIva tamo bahulaM bhavati tatastasya stokasyApi candraprabhayA'bhibhavo na bhavatIti tasya stokarUpasyApi vRttatvenopalabdhirbhavati / tathA cAha "ghaTTaccheo kaivaya divase dhuvarAhuNo vimANassa / : dIsai paraM na dIsai jaha gahaNe pavarAhussa // 1 // ". .. / chAyA-vRttacchedaH katipayadivase dhruvarAho vimAnasya / dRzyate, para na dRzyate yathA grahaNe. parvarAhoH 1 // 1 // . : . / . iti. ziSyapRcchA AcArya uttaramAha- . "accatthaM nahi tamasA'bhibhUyate, je ssii.,vimuNcNto| : . . . .: teNaM vaccheo gahaNe u tamo tamo vahulo // 2 // . . . . ! chAyA-atyartha nahi tamasA'bhibhUyate yat zazI vimucyamAnaH / . / / . tena vRttacchedaH, grahaNe tu tamAH (rAhuH) tamo bahulaH naa2|| - / iti / sAmprataM parvarAhuH kiyatA kiyatA kAlena candrasya sUryasya vA uparAgai karoti ? iti pradarzayati-tatya NaM je se pacarAhU ityAdi, 'tattha NaM' tatra candrasUryayoruparAgaviSaye 'je se paca rAhU' yaH sa parvarAhu bhavati 'se NaM' sa khala parvarAhuH 'jahaNNeNaM chahaM mAsANaM' jaghanyena paNNAM mAsA-' nAmupari candrasya sUryasya coparAgaM karoti na tataH pUrvam / 'uko seNaM utkarSeNa 'vAyAlIsAe mAsANaM' dvicatvAriMzato mAsAnAmupari 'caMdassa' candrasyoparAgaM karoti tathA 'aMDayAlIsAe Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrazeptiprakAzi kATIkA prA020 su.3 candrasyazazI sUryasya 'Aditya' nAmakaraNam 703 saMbaccharANaM' bhaSTAcatvAriMzataH savatsarANAmupari 'sUrassa' sUryasyoparAgaM karotIti bhAvaH // sU2 // * sAmprataM candrasya loke 'sasI' iti sUryasya sUrya Aditya iti ca kathaM nAma jAtaM, kA tasyo'nvartha tA ? iti sa praznaM pradarzayati sUtrakAraH- 'tA kahate caMde sasI' ityAdi / 'mUlam :-tA kahaM te caMde sasI caMde sasI Ahie ? ti vaejjA, tA caMdassa NaM joDasiMdassa goDasarapaNo miyaMke vimANe kaMtA devA, kaMtAo devIo, kaMtAI AsaNa sayaNasaMmabhaDamattovagaraNAI appaNAvi NaM caMde deve joisiMde joisarAyA somme kaMte subhage piyadasaNe surUve tA evaM khalu caMde sasI caMde sasI Ahieti vaejjA ||taa kahaM te sUre Aicce Ahie ? tivaejjA, tA sUrAIyA samayAivA AvaliyAivA ANA pAi vA thoveivA jAva ussappiNI osappiNI ivA, evaM khalu sUre Aicce 2 Ahie tivaejjA ||s0 3 // chAyA-tAvat kathaM te-tvayA candra. zazI candraH zazI AkhyAtaH 1 iti vadeva, tAvat candrasya khalu jyotipendrasya jyotiSarAjasya mRgAI vimAnaM, kAntA devAH, kAntA devyaH kAntAni-AsanazayanastambhabhANDAmatropakaraNAni AtmanA'pi khalu candro devaH jyotipendraH jyotiparAjaH saumyaH kAntaH subhagaH priyadarzanaH surUpaH tAvat evaM balu candraH zazIcandraH zazIAkhyAtaH iti vadet / tAvat kathaM te (tvayA) sUrya AdityaH sUrya AdityaH AkhyAtaH ? iti vadet / tAvat sUryAdikAH samayA iti vA AvalikA iti ghA AnaprANA iti. yA stoka iti vA yAvat utsarpiNyavasarpiNIti vA, evaM khalu sUrya AdityaH sUrya Aditya AkhyAtaH iti vadet ||suu0|| 3 // ___ vyAkhyA-'tA kahate caMde' iti 'tA' tAvat 'kaha' kathaM kena prakAreNa 'te' tvayA caMde sasI'. candraH zazI iti-'Ahie' AkhyAta iti gautamasvAmina pRcchA, he bhagavan ! 'ti vaejjA' iti vadet vadatu kathayatu / zrIbhagavAnAha-'tA caMdassa NaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdasta NaM' candrasya khala:jyautipendrasya jyetiSarAjasya 'miyaMke vimANe' mRgADke mRgacinhe . candravimAne 'kaMtA.devA' kAntAH kamanIyarUpA devAH tathA 'kaMtAo devIo' kAntAH kamanIyA - devyazca santi / tathA 'kaMtAI kAntAni-AsanazayanastambhabhANDAmatropakaraNAni candravimAne AsanAni zayanAni stambhAH bhANDAdyupakaraNAni ca sarvANi sundarAkArANi-santi, etAvadeva na kintu 'appaNAvi pAM' AtmanA'pi svayamapi khalu : candro devo jyotiSendro jyautiSarAjaH 'somme' saumyaH saumyAkAraH araudrAkAratvAt, kAntaH kantimAn , subhagaH saubhAgyazAlI janavallabhalvAt, 'piyadaMsaNe priyadarzanaH janamanaAhlAdakatvAt 'murUne-sUrUpaH aGgapratyaGgAvayavAnAM zubhasaMnivezavattvAt 'tA' tAvat evam anena kAraNena khala candraH zazI candraH zazIti 'Ahie' mAjhyAvaH tivaejjA' iti evaM vadet kathayatuM sva ziSyebhyaH / ayaM bhAvaH-yat sarvAtmanA sundaratvalakSaNamanvarthamadhikRtya candraH zazoti vyapadizyate / kayA vyutpatyA'syAnvarthatA : ucyate-iha. 'zaza / Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 . krAntau' iti dhAturadantazcaugadiko varttate, curAdayohi dhAtavo'parimitAH santi, na tu teSAmiyattA, kevalaM yathA lakSyamanusarttavyAH ata eva curAdigaNasyAparimitatayA paramArthato yathA lakSyamanusaraNa mavagamya dvivAneva curAdi dhAtUn paThitavAn , na bhUyasaH, * tatoNiantasya-'zazanaM zazaH' iti ghaJ pratyaye kRte zaza iti siddham zazo'syAstIti zazI svavimAnavAstavya devadevI zayanAsanAdibhiH saha kamanIyakAntikalitaH, anenAnvarthena candraH zazIti vyapadizyate / yahA 'sasI' 'ityasya 'sazrIH' iti saskRtaM bhavati, tataH saha zriyA vartate iti sazrI. / zriyA zobhayA saha carttitvenAnvarthena 'saso' iti kathyate / sAmprataM sUryaviSayakaM sUtramAha - 'tA kahaM te' ityAdi prazna sUtraM sugamam / bhagavAnAha-'tA sarAIyA' ityAdi 'tA' tAvat he gautama ! 'sarAiyA samayA tivA' loke-'samayAivA' samayA iti sarve samayA ahorAtrAdikAlasya nirvibhAgA sUryAdikAH sUrya AdiryeSAM te sUryAdikAH sUryakAraNAH sUryamAzrityaiva samayAH pravartante yathA-sUryodayamavadhi kRtvA'horAtrArambhakasamayo gaNyate nAnyatheti / evam 'AvaliyAivA' AvalikA iti vA, pAvalikA-asakhyeyasamayasamudAyAtmikA''valikA - bhavati / ANApANUti vA' mAnaprANa 'iti vA-asaMkhyeyA''valikA samudAya eka AnaprANo bhavati / dvipaJcAzadadhika tricatvAriMzacchata sakhyakAvalikAtmakaH (4352) eka AnaprANa iti vRddhAH / uktaJca . "ego ANA pANU teyAlIsaM saya u bAvannA / ix AvaliyapamANeNaM, aNaMtanANIhi nihiho" // 1 // eka AnaprANaH tricatvAriMzacchatAni tu dvipaJcAzAni / / i) AvalikA pramANena, anantajJAnibhinidiSTaH // 1 // iticchAyA / "thoveivA' stoka iti vA saptAnaprANapramANa 'ekaH stoko 'bhavati, 'jAva' iti yAvat yAvatpadena utsarpiNyA arvAk stokAdUrva muhUrtAhorAtrapakSamAsavarSayugAdayo dRSTavyAH utsapiNyavasarpiNI paryantam tadevAha-'ussappiNiyosappiNI ivA' utsarpiNyavasarpiNIti vA / "evaM khalu ityAdi, evam anena prakAreNa khalu nizcayena sUrya Aditya , sUrya AdityaH Adau bhava AdityaH 'bahulavacanAt tyapratyayaH sarveSAM samayAdinAmAdikAraNatvAt sUrya AdityaH kathyate, mata eva sUrya Aditya AkhyAtaH / 'tivaejjA' iti vadet svaziSyebhya iti ||suu0 3 // f, 'sAmprataM candra prastAvAccandrAgramahiSINAM sUryApramahiSINAM ca sakhyAdi varNanaM, tAbhiH saha kAmabhogasukhavarNanaM cAha-'tA caMdassa NaM' ityAdi . - 'mUlam--tA caMdassa NaM joisiMdassa johasaraNNo kai aggamahisIo paNNattAo'?' tAnyadassaraNaM joisiMdassa joisaraNNo cattAri aggamahisIo paNNantAo, taM jahA caMda. pAna, dosiNAbhA 2, accimAlI 3 pabhekarA 4, jahA hA taM ceva jAva No ceva mehuNavattiyAe / evaM purassaviNeyacaM / tA caMdimavariyANaM joisiMdA joisarAyANo Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 4 candrasUryayoragramahiSoNAM sakhyAdivarNanam 705 kerisae kAmabhoge paccaNubhavamANA viharaMti ? tA se jahA nAmae keI purise paDhama jovaNuDhANavalasamatthe paDhamajovvaNuTTANavalasamatthAe bhAriyAe saddhiM aciravatta vivAhe atthatthI atthagavesaNayAe solasavAsavippasie, se NaM tao laDhe kayakajje aNaha samagge puNaravi NiyagadharaM havyamAgae hAe kayavalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte muddhappA vesAI maMgallAI vatthAI pacaraparihie appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIre maNuNNaM thAlI pAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhutte samANe tesiM tArisagaMsI vAsagharaMsi aMto sacittakamme vAhirao dumiyadhamaTe vicitta ulloya cilliyatale bahusamasuvibhatta bhUmibhAe maNikiraNapaNAsiyaMdhayAre kAlAgurupavarakudurakka turukka dhUvamaghamaghatagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavaragaMdhie gaMdhavaTTibhUe, taMsi tArisagaMsi saryANajjasi duhao uNNae majjhe NayagaMbhire sAliMgaNavaTThie paNNattagaMDavivvoyaNasuramme gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae muviraiyarayattANe oyaviyakhomiyakhomadugUlapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuyasaMvuDe suramme AINagakhyavUraNavaNIya tUlaphAse sugaMdhavarakusumacuNNasayaNovayArakalie tAe tArisAe bhAriyAe sarddhi siMgArAgAracAruvesAe saMgayagayahaptiyabhaNiyaciTThiyasalAvavilAsaNi uNajuttovayArakusalAe aNurattA virattAe maNoNukUlAe egaMtaraipasatthe aNNattha katthai maNaM akuvvamANe ihe sadapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge paccaNuvbhavamANe viharijjA, tA se NaM purise viusamaNakAlasamayaMsi kerisayaM sAyA sokkhaM paccaNubhavamANe viharai ? urAlaM samaNAuso ! / tA tassa NaM purisassa kAmabhogehiMto etto aNaMtaguNavisihatarAe ceva vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogA / vANamaMtarANaM devANaM kAmabhogehito aNaMtaguNavisihatarAe ceva asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM kAmabhogA / amariMdavajjiyANaM devANaM kAma mogehiMto etto aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva asurakumArANaM iMdabhUyANaM devANaM kAmabhogA / asurakumArANaM iMdabhUyANaM kAmabhogehiMto aNaMtaguNa visihatarAe ceva gahagaNaNakkhattaMtArAkhvANaM kAmabhogA / gahagaNaNakkhattatArAkhvANaM kAmabhogehito aNaMtaguNavisiTTatarAe ceva caMdimasariyANaM devANaM kAmabhogA / tA erisaeNaM caMdimasariyA joisiMdA joisarAyANo kAmabhoge paccaNubhavamANA viharaMti // 904 // chAyA tAvat candrasya khalu jyautiSendrasya jyotiSarAjasya kati agramahiSyaH prakSaptAH ? tAvat candrasya khalu jyotiSendrasya jyautiSarAjasya catasraH agramahiSyaH prAptAH tadyathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAliH 3, prabhaGkarA 4 / yathA'dhastAt tadeva yAvat no caiva khalu maithunavRttyA / evaM sUryasyApi zAtavyam / tAvat candrasUryAH khalu jyautiSendrA jyautiSarAjAH kIdRzAn kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti?, tAvat Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 candrapranaptisUtre sa yathAnAmakaH ko'pi purupaH prathamayauvanotthAnavalasamarthaH prathamayauvanotthAnavalasamarthayA bhAryayA sArddham aciravRttavivAhaH arthArthI arthagaveSaNatAyai poDazavarpavipropitaH, sa khalu tataH labdhArthaH kRtakAryaH anagha samanaH punarapi nijakagRhaM hanyamAgataH snAtaH kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH zuddhapravezyAni maGgalyAni vastrANi pragharaparihitaH alpamahArdhAbharaNAlaGakRtazarIraH manonaH sthAlIpAkazuddham aSTAdazavyaJjanAkulaM bhojana bhuktaH san tasmin tAdRze vAsagRhe antaH sacitrakarmaNi bAhyato dumitavRSTaSTe vidhighollocacillinatale bahusamasuvibhaktabhUmibhAge maNikiraNapraNAzitAndhakArekAlAguru pravarazanduruSka turuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAme sugandhavaragandhite gandhavartIbhUte, tasmin tAdRze zayanIye ubhayata unnate madhye natagambhIre sAliGgalavartike prajJApta gaNDa viyoyaNasuramye gaGgApulinavAlukodAlasadRzake suviracitarajastrANe oviya kSaumikAmadukUlapaTTapraticchAdane raktAMzukasaMvRte suramye AjinakarUnavUranavanItatUlasparza sugandhavarakusumarNazayanopacArakalite tayA tAdRzyA bhAryayA sAddha zRGgArAgAracAraveSayA saMgatahasitamaNinasthitasaMlApavilAsanipuNayuktopacArakuzalayA anuraktA virakayA mano'nukRlayA ekAntaratiprasaktaH anyatra kutrApi mano'kurvan iSTAn zabdasparza rasarUpagandhAna paJca vadhAn mAnuSkAn kAmabhogAn pratyanubhavan viharet , tadA sa khalu puruSaH vyupazamanakAlasamaye kIdRzaM zAtAsaukhyaM pratyanubhavan viharati ?, udAra zramaNAyuSman ! tAvat tasya khalu puruSasya kAmabhogebhyaH pabhyaH anantaguNaviziSTatarA pava vAnavyantarANAM devAnAM kAmabhogAH / vAnavyantarANAM devAnAM kAmabhogebhyaH anantaguNaviziSTatarA eva asurendrajitAnA bhavanavAsinAM devAnAM kAmabhogAH / asurendravarjitAnAM devAnAM kAmamogebhyaH pathyaH anantaguNaviziSTatarA eva asurakumArANAmindrabhUtAnAM devAnAM kaambhogaaH| asurakumArANAmindrabhUtAnAM devAnAM kAmabhogebhyaH ebhyaH ananta guNaviziSTatarA eva grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogAH grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogebhyaH anantaguNaviziSTatarA eva candrasUryANAM devAnAM kAmabhogAH / tAvat IzAn khalu candrasUryA jyotipendrAH jyotipa rAnAH kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti ||suu0 4 . vyAkhyA-'tA caMdassa NaM' iti, 'nA' tAvad 'caMdassa NaM' candrasya khalu jyautipendrasya jyautiparAjatya 'kai' kati kiyatyaH 'aggamahisIo' agramahiNyaH paTTarAzyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'tA cadassaNaM' ityAdi, 'tA' tAvat 'caMdassa NaM, candrasya khala jyautipendrasya jyotiparAjasya 'cattAri aggamahimIo' catasraH agramahiNyaH prajJaptAH, tadyathA-tA imAH'caMdappamA' ityAdi, candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAliH 3, prabhaGkarA 4 iti 'jahA hevA taM ceva yathA adhastAt itaH pUrvamaSTAdaze prAmRte paJcame sUtra pratipAditaM tadevanAdevAtrApi sarva vAcyam / kriyatparyanta mityAha-'jAvaNoceva NaM mehuNavattiyAe' yAvat yAvaspadena apramahipIparivAgAdivarNana gItanRtyAdikaM ca vAcyam naiva skhala maiyunavRttyeti / 'evaM sUramsa vi yantra evam-anenaiva prakAraNa sUryasyApi sarvA paThanIyA vimAnAdi RddhiH, bhedastAvaMdanAvAneva yat mUryasya catasro'pramahiSya imA vAcyAH , tathAhi-sUryaprabhA 1, AtapA 2, Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkAprA.20 su4 candrasUryayoragramahiSINAM saMkhyAdi varNanam 707 arciAli 3, prabhaGkarA 4 iti / vimAnaM ca sUryasya sUryAvataMsakamavaseyam / anyat sarva niravazeSaM candravadeva paThanIyaM, nAnyaH ko'pi bhedaH / kathitasyApi punaratrakathanaM candrasUryaprasaGgavazAditi na kazciddopa iti / sAmprataM candrasUryANAM kAmabhogAnAM zAtAsukhaM kIdRzamiti pratipAdayati-'tA caMdimasariyANaM' ityAdi 'tA' tAvat 'caMdimamUriyANaM' candrasUryAH khalu jyautipendrA jyotiparAjA kIdRzAn kAmabhogAn pratyanubhavanto viharanti-tiSThanti ? / evaM gautamena pRSTe bhagavAnAha-'tA se jahAnAmae' ityAdi, 'tA' tAvat saH yathA nAmakaH anirdiSTanAmA 'kaI purise' ko'pi puruSaH kIdRzaH ? ityAha 'paDhama' ityAdi paDhamajovaNuTThANavalasamattye' prathamayauvanotthAnabalasamarthaH prathamayauvanotthAne prathamayauvanodgame yadalaM zarIrasAmarthya tena samarthaH prathametyAdi tAdRzyAH eva bhAryayA sAImityagreNAnvayaH 'aciravattavIvAhe' aciravRttavivAhaH tatkAlakRtapANigrahaH san 'atthatthI' arthArthI ghanArthI ataeva 'atthagavesaNayAe' arthagavepaNatAyai dhanopArjanArtham 'solasavAsavippacasie' poDaza varSaviproSitaH poDazavarSAni yAvat kRtadezAntarapravAsaH 'se NaM' sa khalu puruSa 'to' tataH dezAntarAt 'laDhe' labdhArthaH prAtaH prabhUtArthaH, ataeva 'kayakajje' kRtakAryaH kRtaM sapAditaM kArya: dhAnopArjanarUpaM yena sa tathAbhUtaH, 'aNahasamagge anadha samagraH anadhama-akSataM na punarantarAle kenApi corAdinA luNTitaM samagraM-dravyabhANDopakaraNAdi yasya sa tathA, etAdRzaH san punarapi 'NiyagagharaM havvamAgae' nijakagRhaM svagRhaM havyaM-zIghra mArge kutrApi nivAsamakurvan AgataH-samAgataH / saca 'pahAe' snAtaH kRtasnAnaH 'kayavalikamme' kRtabalikarmA kRtaM balikarma pazupakSibhyo'nnapradAnAdi rUpaM yena sa tathA bhUtaH, kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH-kRtaM kautukaM maSItilakAdika maGgalaM magalakArakaM dadhyakSatAdidhAraNaM prAyazcitaM duHsvapnAdi phalanivAraNArtha devagurunamaskArarUpaM yena sa tathAbhUtaH 'suddhappAvesAI' zuddhAni pavitrANi svacchAni vA prAvezyAni sabhAdi pravezayogyAni yadvA 'suddhappA' iti pRthak padaM tasyAyamarthaH zuddhAtmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittatvena zuddhAntaHkaraNaH 'vesAI' veSyAnivepayogyAni 'maMgallAI' mAGgalyAni maGgalasUcakAni na tu zokasUcaka kAlavarNAdi yuktAni etAdRzAni 'vatthAI' vastrANi 'pavaraparihie' pravaratayA yathAsthAna parihitAni yena sa pravaraparihitaH, punazca 'appamahagdhAbharaNAlaMkiyasarIre' alpAni bhArApekSayA'lpabhArayuktAni mahA_Ni mahAmUlyAni yAni AbharaNAni, tairalaDkRtaM zarIraM yasya sa tathAbhUtaH san 'maNNuNNaM' manojJaM kalamodanAdi 'thAlIpAgasuddha' sthAlopAkazuddhaM sthAlI-piTharI tasyAM pAko yasya anyatrAhi pakkamodanAdi na su pakkaM bhavati tata idaM sthAlIpAketi vizeSaNam, ata eva zuddham apakkAdidopavarjitaM bhaktadoSavarjitaM vA 'aTThArasavaMjaNAulaM' aSTAdazavyaJjanA kulam aSTAdazabhirlokaprasiddhairvyaJjanaiH zAlanakatakrAvalehanikAdibhirAkulaM yuktam, etAdRzaM Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprAptisUtre 708 'bhoyaNaM' bhojanam 'bhutte samANe' bhuktaH san 'taMsi tArisagasi' tasmin tAdRzake vanyamANavizeSaNaviziSTe 'vAsagharaMsi' vAsagRhe zayanagRhe, asya vizeSaNAnyAha 'aMto sacitakamme' antaH sacitrakarmaNi antaH abhyantare citra karmaNi-siMhazarabhamRgAdi citrANi, taiH sahita 'vAhirao dUmiyaghaTThamaTTe' bAhyato bahirbhAge dUmite sudhApavidhavalite ghRSTe cikkaNa pASANAdinA dharSite tato mRSTe cikkaNI kRte, * 'vicittaulloyacilliyatale' vicitreNa nAnAvidhacitrayuktena ullocena candrodayena 'caMdrovA' iti prasiddhena 'cillitaM' iti dIpyamAnaM talaM vAsagRhamadhyabhAge uparitanaM talaM yasya tattathA tasmin, tathA 'bahusamasuvibhattabhUmibhAe' bahusamasuvibhaktabhUmibhAge tatra bahusamaH atyantasamaH nimnonnata varjitatvAt, suvibhaktaH suvicchittikaH rekhAdi nyAsaprakArayukto bhUmibhAgo bhUmitalabhAgo yatra tasmin tathA 'maNikiraNapaNAsiyaMdhayAre' maNikiraNapraNAzitAndhakAre maNikiraNaiH praNAzitaH dUrIkRtaH andhakAro yatra tasmin cAkacikyamAnamaNikiraNaprakAzayukta 'kAlAgurukudurukkaturukkadhUvamadhamatagaMdhujhyAbhirAme' kAlAguru prabhRtigandhadravyamampAditasya dhUpasya dahyamAnasya madhamaghAyamAnaH atizayena prasaryamANaH yo gandha., tena udbhUtam sarvato vyAtam ata eva abhirAmaM tatrasthitajanamanohlAdakaM tasmin etAvadeva na 'sugaMdhavaragaMdhie' sugaMdhavaragandhite puSpaniryAsAdeH 'attara' iti prasiddhasya zreSThasugandhena gandhite-sugandhite 'gaMdhavaTibhUe' gandhavartIbhUte gandhadravyaguTikAsahaze, etAdRze vAsagRhe / atha tadgatazayanIyaM varNyate 'si' ityAdi, tatra punaH 'taMsi tArisagaMsi' tasmin tAdRze 'sayaNijjasi' zayanIye, ki viziSTe ! ityAha-'duhao' ityAdi, 'duhao unnae' ubhayataH ubhayoH pArzvayo runnate 'majhe NayagaMbhIre' madhye madhyabhAge nate nammrIbhUte ataeva gambhIre 'sAliMgaNavaTTie' AliMganavA zarIrapramANopadhAnena sahite 'paNNattagaMDavivvoyaNe suramge prajJAptagaNDavibvoyaNasuramye prajJayA viziSTakarmaviSayabuddhyA Apte-prApte-atIva suSTu parikarmite ityarthaH 'vibboyaNe' ubhayato gaNDopadhAnake tAbhyAM suramye 'gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae' gaGgApulinavAlukA-gaGgAtaTagatAyA vAlukA tasyA uddAlaH-abadalanaM pAdAdinyAse'dhogamanaM tena sadRze 'muviraiyarayattANe' suviracitarajastrANe suviracitaM suSTutayA nivezitaM rajanANaM rajo nivArakavastraM yatra tasmin 'oyaviyakhomiyakhomadagullapaTTapaDicchAyaNe' oyaviya saumadukUlapaTTapraticchAdane, tatra oyaviyaM-suparikarmitaM kSaumika kSaumavastraM kSaumiti 'rezama' iti prasiddhaM tadvastraM dukUlaM kAAsikamatasImayaM vA vastraM tasya paTTaH-yugala rUpaH paTTazATakaH sa praticchAdanam-AcchAdanaM yasya tattathA tasmin rattasayasaMvuDhe raktAMzukasaMvRte raktAMzukena raktavastranirmitamazakagRhAbhidhAnena 'maccharadhAnI' iti prasidvena saMvRte samyaktayA samantataH pariveSTite 'AINagarUyavUraNa vaNIya tUlaphAse' AjinakarUtabUranavanItatUlasparze, tatra Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzi kATIkA prA020 su.4 candrasUryayoragramahipINAM saMkhyodi varNanam 709 bhAjinakaM cikkaNacarmamayo vastravizeSaH svabhAvato'tikomalatvAt , rUtaM-kArpasapakSma, bUraH sukumAlavanaspativizeSaH, navanItam 'makkhana' iti prasiddhaM, tulaH arkanUlaH eSAM sparza iva sparzoM yasya sa tathAbhUte, 'sugaMdhavara kusumacuNNasayaNovayArakalie' sugandhavara kusumacUrNa zayanopa cArakalite, natra sugandhAni suSTugandhayuktAni yAni varakusumAni pATalacampakAdi zreSThapuSpANi, tathA ye ca sugandhAzcUrNAH koSThapuTAdi sugandhadravya sampAditAH, tathA etadatiriktAstathA vidhAH zayanopacArAH taiH kalite yukte, etAdRze zayanIye 'tAe tArisAe bhAriyAe' tayA tAdRzyA vaktumazakyarUpatayA puNyazAlinAM yogyayA bhAryayA 'saddhi' sArddham, kiM viziSTayA ? ityAha-'siMgArAgAracAravesAe' zRGgArAgAracArUvepayA zRGgArasya agAraM gRha zRGgArarasapoSakatvAt tathAbhUtaH cAruH sundaro vepaH vastradhAraNavinyAsarUpo yasyAH sA tathA tayA yadvA 'zRGgArAkAracAruvepayA' iti cchAyA, tato'yamarthaH-zRGgAraH zRGgArarasapopaka' AkAraHsannivezavizeSaH yasya sa zRGgArAkAraH itthambhRtazcAruH zobhano vepo yasyA sA tathAbhUtA tayA, 'saMgayahasiyabhaNiyaciTThiyasalAva vilAsaNiuNajuttovayArakumalAe' sagatahasitabhaNita ceSTita saMlApavilAsanipuNayuktopacArakuzalayA, tatra sagataM haMsagativad gamanaM savilAsa cakamaNa hasitaM sapramodaM kapolasUcitaM mandaM mandaM hasanaM, bhaNitaM-kAmoddIpakaM vicitraM vacanam , ceSTitaM sakAmamaGgapratyaGgAvayavapradarzanapurassaraM priyasya purato'vasthAnarUpaM ceSTAkaraNam , saMlApa.-priyeNa saha sapramodaM sakAmaM parasparaM kAmakathAkaraNam , eteSAM vilAsena zubhalIlayA yo nipuNaH sUkSmavuddhigamyo'tyanta kAmaviSayaparamanaipuNyopetaH, yuktaH-dezakAlocitaH upacAraH tadAkAra vyavasthArUpaH tena tatra vA kuzalA tayA 'aNurattAvirattAe' anuraktA viraktayA-anuraktayA kadAcidapyavirakkayA, ataeva 'maNoNukUlAe' mano'nuklayA patyurmanaso'nukUlavartinyA etAdRzyA bhAryayA sArddhamiti pUrveNa sambandhaH sa puruSaH kIdRzaH ? ityAha--'egaMtaraipasatte' ekAntaratiprasaktaH atizayena tayAsaha ramaNAsaktaH gRhakAryAdau anyastriyAM vA mano na kurvan anyatra 'aNNatthakatthai maNaM akuvvamANe' anyatra kutrApi mano'kurvan anyatra manaH karaNe hi na yathAvasthitAbhiSTabhAryAsamutpannaM kAmasukhamanubhUyate, etAdRzaH san 'iDe'-iSTAn-manovAJchitAn 'saddapharisarasarUvagaMdhe zabdasparzarasarUpagandharUpAn 'paMcavihe' paJcavidhAn 'mANussae' mAnuSkAn manuSyabhavasambandhinaH 'kAmabhoge' kAmabhogAn 'paccaNubbhavamANe pratyanubhavan prati-Abhimukhyena tadanubhavaM kurvan 'viharejjA' viharet avatiSThet / evaM kathayitvA bhagavAn tatsamayagatakAmabhogasukhaviSaye gautamaM pRcchati- 'tA se NaM' ityAdi, 'tA' tAvat tAvacchabdaH kramArthaH, tena-AstAM tAvadanyadatanaMvaktavyaM kintu tAvadidaM kathyatAm-se NaM purise' sa khalu puruSaH 'viusamaNakAlasamayaMsi' byupazamanakAlasamaye, vyupazamanaM-kAmabhogAvasAnaM tasya kAla samaye-tathAvidhakAlenopalakSite samaye'vasare 'kerisaya sAyAsokkha' kIdRzaM tatkAmabhoga Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 candraprakSaptisUtre janyaM zAtarUpam AhlAdarUpaM saukhyaM 'paccaNubhavamANe viharai' pratyanubhavan viharati tiSThati ? evaM bhagavatA pRSTo gautamaH prAha-'orAlaM samaNAuso' he zramaNa AyuSman ? udAram-atyadbhutaM zAtasaukhyaM pratyanubhavan sa viharati / bhagavAn etad dRSTAntena vyantarAdInAM kAmabhoga sukhopamApradarzanapUrvakaM candrasUryadevAnA kAmabhogasukhAni pradarzayati-'tA tassa NaM' ityAdi 'tA' tAvat 'etto' etebhyaH 'tassa NaM purisassa' tasyAnantaroditasya khalu puruSabhya sambandhibhyaH 'kAmabhogehito' kAmabhogebhyaH 'aNaMtaguNavisiTTatarAe ceca' anantaguNaviziSTatarA evaM anantaguNatayA'tyanta viziSTA eva 'cANamaMtarANaM devANaM kAmabhogA' vAnavyantarANAM devAnAM kAmabhogAH / evaM vAnavyantaradevAnAM kAmabhogebhyaH asurendravarjitAnAM bhavanavAsidevAnA kAmabhogA anantaguNaviziSTatarAH / asurendravarjitabhavanavAsidevAnAM kAmabhogebhyo'surakumArA NAmindrabhUtAnAM devAnAM kAmabhogA anantaguNaviziSTatarAH / indrabhUtAnAmaMsurakumArANAM devAnAM kAmabhogebhyaH grahagaNanakSatratArArUpANAM kAmabhogAH ananta guNaviziSTatarA bhavanti / 'gahagaNaNakkhattatArAkhvANaM' grahagaNanakSatratArArUpANA kAmabhogebhyaH 'aNaMtaguNavisihatarAe ceva' anantaguNaviziSTAH 'caMdimasUriyANaM devANaM kAmabhogA' candrasUryANAM devAnA kAmabhogAH bhavanti / upasahAramAha-'tA erisaeNaM' ityAdi 'tA' tAvat 'erisaeNaM' etAdRzAn khalu 'kAmabhoge' kAmabhogAn 'caMdimasUriyA' candrasUryAH 'joisiMdA joisarAyANo' jyautipendrAH jyautiparAjAH 'paccaNubbhavamANA' pratyanubhavantaH 'viharaMti' tiSThantIti sUtrArthaH / sU04 // ___sAmprataM pUrva yadaSTAzotirgrahA uktAstAn nAmagrAha mupadarzayannAha--'tattha khalu ime ityAdi / mUlam-tattha khalu ime aTThAsII mahaggahA paNNanA taM jahA iMgAlae 1, viyAlae 2, lohiyaMke 3, saNicchare 4, AhuNie 5, pAhuNie 6, kaNo 7, karNae 8, kaNakaNae 9, kaNaviyANae 10, kaNagasaMtANe 11, some 12, sahie 13, assAsaNe 14, kajjovae 15, kabbarae 16, ayakarae 17, duMdubhae 18, saMkhe 19, saMkhaNAme 20, saMkhavaNNAbhe 21, kaMse 22, kaMsaNAme 23, kaMsavaNNAbhe 24, NIle 25, NIlobhAse 26, ruppI 27, ruppobhAse 28, bhAse 29, bhAsarAsI 30, tile 31, tilapupphavaNNe 32, dage 33, dagavaNNe 34, kAle 35, vaMdhe 36, iMdaggI 37, dhUmakeU 38, harI 39, piMgalae 40, buhe 41, sukke 42, vahapphaI 43, rAhU 44, agatthI 45, mANavae 46, kAmaphAse 47, dhurae 48, pamuhe 49, viyaDe 50, visaMdhikappe 51, payalle 52, jaDiyAlae 53, aruNe 54, agginlae 55, kAle 56, mahAkAle 57, sothie 58, sovasthie 59, baddhamANage 60, palaMve 61, NiccAloe 62, Niccujjoe 63, sayaMpabhe 64, obhAse 65,, seyaMkare 66, khemaMkare 67, Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU. 5 aSTAzItigrahanAmAni 711 AmaMkare 68, pabhaMkare 69, arae 70, virae 71, asoge, voya sogeya 72, vimale 73, vipate 74, vibhatthe 75, visAle 76, sAle 77, subbae 78, aNiyaho 79 egajaDI 80, vijaDI 81, kare 81, karie 83, rAe 8', aggale 85. pupphe 82, sAve 87. keU 88 // suu5|| chAyA-tatra khalu ime aSTAzItiH mahAgrahAH prajJaptAH, tadyathA - aGgArakaH 1, vikAlakA 2, lohitAH 3, zanaizcaraH 4, AdhunikaH 5, prAdhunika 6, karNaH 7, kaNakaH 8 kaNakaNakaH 9, kaNavitAnakaH 10, kaNasantAnakaH 12, somaH 12, sahitaH 13, AzvAsanaH 14, kAryopagaH 15 karvarakaH 16, ajakarakaH 17, dundubhakaH 18, zaGkhaH 19, zaGkhanAbhaH 20, zadakhavarNAbhaH 21, kaMsa 22, kaMsanAbhaH 23, kaMsavarNAbhaH 24, nIlaH 25, nIlAvabhAsaH 26, rUppI 27, rUpyavabhAsaH 28, bhasma 29. bhasmarAziH 30, tilaH 31, tilapuSpavarNaka 32, dakaH 33, dakavarNaH 34, kAlaH 3. vandhyaH 36, indrAgniH 37, dhUmaketu 38, hari. 39, piGgalaka. 40, budha 41, zukraH 42, bRhaspatiH 43, rAhu 44, agastiH 45, mANavakaH, 46 kAmasparzaH 47, dhurakA 48, pramukhaH 49, vikaTaH 50, visaMdhikalpaH 51, prakalpaH 52, jaTAlaka 53, aruNa. 54, agni. 55, kAlaH 56, mahAkAlaH 57, svastika 58 sauvastikA 59, varSamAnakaH 60, pralamva. 61, nityAlokaH 62, nityodyotaH 63, svayaMprabhaH 64, avabhAsaH 65, zreyaskaraH 66, kSemakaraH 67, Abhakara. 68, prabhaGkaraH 69, arajAH 70, virajA 71, azokaH 72, vItazokaH 73, vimalaH (vavatta. 74, vivastraH 75, vizAla: 76, zAla 77, suvrataH 78, anivRttiH 79, ekajaTI 80, dvijaTI 81, kara: 82, karika: 83, rAjaH 84, argalaH 85, puSpaH 86, bhAva 87, ketuH 88, // sUtra // 5 // vyAkhyA- 'tattha khalu' iti, 'tattha' tatra candrasUryagrahagaNanakSatratArArUpeSu madhye 'ime' ime ye pUrvamaSTAzItimrahAH prajJaptA* 'taM jahA' tadyathA te ime 'iMgAlae' ityAdi sugamamaSTAzItimrahANA nAmAni sUtrano'vagantavyAni / eteSAM nAmnAM saMgrAhikA navagAthA sukhapratipatyartha matra pradarzyante "iMgAla-viyAlo ya, lohiyaMke saNicchare ceva / AhuNie pAhuNie kaNaga-sanAmAvi paMceva // 1 // some sahie assAsaNe ya kajjovae ya kabbarae / ayakara duMdubhae vi ya, saMkha-sanAmAvi tinneva // 2 // tinneva kaMsanAmA, nIle ruppI ya huti cattAri / bhAsa tila pupphavaNNe dagavaNNe kAyabaMdheya // 3 // iMdaggiSupphakeU, hari piMgalae budhe ya mukke ya / vahassai rAhu agatthI, mANavage kAmaphAse ya // 4 // dhurae pamuhe viyaDe, visaMdhikappe tahA paille ya / Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprakSaptisUtre /712 jaDiyAlae ya aruNe aggilakAle mahAkAle // 5 // sotthiya sovatthiyae, vaddhamANaga tahA palaMve ya / NiccAloe Niccujjoe, sayaMpabhe ceva obhAse // 6 // seyaMkara khemaMkara, AbhaMkarapabhaMkare ya boddhavve / arae virae ya tahA, asogavaha vIyasoge ya // 7 // vimale vitata vivatthe, visAla taha sAla subbae ceva / aNiyahI egajaDI ya hoya viyaDIya boddhavve // 8 // karakarie rAyaggala, voddhavve pupphabhAve keUya / aTThAsIi gahA khala, nAyavyA ANupubIe // 9 // ete'GgArakAdayo'STAzItimrahAH sarve'pi pratyekaM caturNA sAmAnikasahasrANAM catasRNAmagramahiSINAM saparivArANAM, tisRNAM parSadAM, maptAnAmanIkAnAM, saptAnAmanIkAdhipatInAM poDazAnAmAtmarakSakadevamahatrANAm anyeSAM ca svavimAnavAstavyAnAM devAnAM devInAM cAdhipatyamanubhavantIti / sU0 // 5 // atha sakalazAstropasaMhAramAha-'iya esa' ityAdi, mUlam--iya esa pAgaDatthA, abhavvajaNahiyaya dullahAi Namo / ukkittiyA bhagavayA joisarAyassa paNNattI // 1 // esa gahiyA vi saMtA, thaddhegAra viyamANi paDiNIe / avahussue Na deyA, tabivarIe bhave deyA // 2 // saddhAdhiiuThANucchAha kammavalavIriya purisakArehiM / jo sikkhio vi saMto, abhAyaNe pari kahejjAhi // 3 // so pavayaNakulagaNasaMghavAhiro NANaviNaya parihINo / arahaMtoragaNaharameraM kira hoi volINo // 4 // tamhA dhiiuhANucchAha kammavalacIriyasikkhiyaM nANaM / dhAreyavvaM NiyamA, Naya aviNaesu dAyavvaM // 5 // vIravarassa bhagavao, jaramaraNakilesadosarahiyassa / vaMdAmi viNayapaNao sokkhuppAe sayA pAe // 6 // sU06 vIsaimaM pAhuDaM samattaM // 20 // caMdapannattI samattA chAyA-iti papA prakaTArthA, abhavyajana hRdayadurlabhA iyam / utkIrtitA bhagavatA, jyautiSarAjasya prakSapti // 1 // Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraptiprakAzikA TIkA0 prA020 sU 5 * aSTAzItigrahnAmAni 13 pA gRhItApisatI, stabdhAya gAravita mAni - pratyanIkAya / ' abahuzrutAya na deyA, tadviparItAya bhaveddeyA // 2 // zraddhA dhRtyutthAnotsAhakarma vala vIryapurupakAraiH / yaH zikSito'pi san abhAjane parikathayet // 3 // sa pravacanakulagaNasaMghavAhyo jJAnavinayaparihonaH / arhatsthavIragaNadhara maryAdA kila bhavati vyatikrAntaH ||4|| tasmAt dhRtyutthAnotsAha karmabalavIrya zikSitaM jJAnam / dhartavya niyamAt na ca avinayeSu dAtavyam // 5 // vIravarasya bhagavato jarAmaraNavalezadoparahitasya / vande vinayapraNataH, saukhyotpAdau sadA pAdau // 6 // 06 // viMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // 20 candraprAptiH samAptA. / vyAkhyA-- - 'iyaesa' iti - evam uktena prakAreNa 'esa' eSA - anantaroditasvarUpA 'pAgaDatthA' prakaTArthA - jinavacanatattvavedinAM spaSTArthA 'iNamo' iyaM cetthaM prakaTArthApi satI 'abhavvajaNahiyayadulhA' abhavyajanahRdayadurlabhA, abhavyajanAnAM kRte hRdayena - pAramArthikAbhiprAyeNa durlabhA bhAvArthamAzritya jJAtumazakyA, abhavyatvAdeva tepAM jinavacanasya samyaktayA pariNaterabhAvAt / ' ukkittiyA' utkIrtitA kathitA, kenetyAha- 'bhagavayA' bhagavatA jJAnezvaryAdisaMpannena zrIvarddhamAnasvAminA 'joisarAyassa paNNattI' jyotiSarAjasya - candrasya prajJaptiH // 1 // 'esa' ityAdi, 'esa' epA, gahiyAvi' gRhItA'pi grahaNavipayIkRtA'pi thaddhe' stabdhAya svabhAvata eva mAnaprakRtyA vinayarahitAya 'thaddhe' ityatra "vyatyayo'pyAsAm" iti vacanAt caturthyarthe saptamI, evamagre'pi bodhyam / 'gAraviya - mANi paDiNIe' gAravitamANi pratyanIkAya gAravitazca mAnI ca pratyanIkaceti samAhAre gAravitamAnikapratyanIkam, tasmai tatra gauravam RddhigsazAtarUpaM gauravatrayaM, tat saMjAtamasyeti gAravitastasmai, RddhayAMdi madopeto hi acintya cintAmaNikalpamapIdaM candraprajJaptisUtra mAcAryAdikaM ca tadvettAramavajJayA pazyati, avajJAca durantanarakAdiprapAtaheturatastasmai dAnaniSedhastadupakArAyaiva jAyate / tathA mAnine jAtyAdi - madopetAya pratyanIkAya - dUrabhavyatvena abhavyatvena vA siddhAntavacanAnAdara kAriNe / pUrvokA -'bhAvanA'trApi mAnipratyanIkaviSaye'pi bhAvanoyA / ' tathA 'avahussue' abahuzrutAya avagA - 'dAstokazAstrAya, sahi jinavacaneSu asaMmyagbhAvitatvAt zabdArtha paryAlocanAyAmasamarthatvAcca yathArthatA kathyamAnamapi na sabhyaktayA ruci viSayI karoti - ataeva pUrvoktebhyaH 'Na deyA' nayA na zikSayitavyA / tarhi kasmai deyA ? ityAha- ' tavvivarI e' tadviparItAya pUrvoktadoSa'varjitAya 'bhave deyA' deyA bhavet dAtavyA bhavet / atra bhaveditiM kriyApadasya sAmarthya 90 h 1 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . candraprAptisUtre 714 labdhAvapyupAdAnaM dAtavyatAyA avadhAraNAthai tena tadviparItAyAvazyaM dAtavyaiva, sarvathA na dAtavyeti nAvadhAraNIyam anyathA sarvathA tahAnAbhAve zAstravyavacchedena tIrthavyavacchedaH prasajyate // 2 // etadeva vyaktI kurvannAha-'saddhe' tyAdi gAthAdvayam-'sadAdhiiuhANucchAhakammabAlavIriyapurisakArehi' zraddhAdhRtyutthAnotsAhakarmabalavIryapurupakAraiH tatra zraddhA zravaNaM pratiruciH, dhRtiH atra kathyamAnaM jinavacanaM satyameva "tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehi paveiyaM' iti buddhacA manaso dADharyam, utthAna-zravaNArtha guruM pratyabhimukhagamanam, utsAhaH zravaNaviSaye manasa autsukyaM yadi me puNyaprakarSAt sAmagrI saMpadyate zRNomi ca tataH zobhanaM bhavatIti pariNAmaH sajAyate, karmacandanabahumAnAdirUpam balam-zArIrakastadvacanAdi viSayaH prANaH voryam anuprekSAyAM sUkSmAti sUkSmArthodbhAvanazaktiH, puruSakAraH sAdhitAbhimataprayojanaM vIryameva, etaiHkAraNaiH yaH svayaM 'sikkhio vi saMto'zikSito'pi gRhItacandraprajJaptiH sUtrArthatadubhayo'pi san yo yadi dAkSiNyAdinA 'abhAyaNe' abhAjane ayogye 'svAntevAsini ziSye iti nijAntevAsine ziSyAya 'parikahejjAhi' parikathayet sUtrato'rthata ubhayato vA pratipAtayet tadA so saH 'pavayaNakulagaNasaMghabAhiro' pravacanakulagaNasaddhabAhyaH tatra pravacana-bhagavAdAjJA, kulam-ekagurusamudAyaH gaNaH ekasAmAcAri samudAyaH sAdhusAdhvIzrAvikArUpazcaturvidhaH, ebhya sarvebhya sa bAhyaH bahirbhUto vijJeyaH / tathA na 'NANaviNayaparihINo' jJAnavinayaparihInaH punazca saH 'arahaMtatheragaNaharameraM' arhatsthavIragaNadharamaryAdAM kila nizcayena 'voliNo' vyatikrAntaH 'hoi' bhavati, atra kileti padamAptavAdasacakas, tena itthamAptavacanaM vyavasthitaM yathA sa kila-nizcayena bhagavadarhadAdivyavasthAmatikrAnta ityarthaH, tadatikrame ca dIrgha saMsAritA bhavatIti tRtIyacaturthagAthArthaH / 3 / 4 / tataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, 'tamhA' tasmAt kAraNAt 'dhi utthANucchAha kammavalavIriyasikkhiyaM NANaM' dhRtyutthAnotsAhakarmabalavIyaiH svayaM mumukSuNA satA yat zikSitaM jJAna-candraprajJAptyAdi samutthaM tat 'niyamA' niyamAdAtmanyeva 'dhAreyanvaM' dhArayitavyaM svayameva tasya jJAnasya hRdaye dhAraNA kartavyA kintu kadAcidapi 'aviNaesu' avinayeSu vinayahIneSu ziSyAdiSu Na ya dAyacvaM' na ca dAtavyaM naiva deyam, avinayebhyo dAne AtmaparayordIrghasaMsAritA prasakteH / iyaMca candraprajJaptirarthato bhagavatA zrI varddhamAnasvAminA mithilAyAM nagaryA sAkSAduktA, bhagavA~zcAsya vartamAnasya tIrthasyAdhipatiH tadarthapraNetRtvAt vartamAnatIrthAdhipatisvAcca zAstrasamApto maGgalAthai tannamaskAramAha-'vIravarassa' ityAdi, 'vIravarassa' vIravarasya, vorayatismeti voraH, vIreSu varaH-pradhAno voravaraH vardhamAnasvAmI, tasya bhagavataH-anupamaizvaryAdi yuktasya, varagrahaNalabdhameva vIratvaM spaSTayati-kIdRzasya voravarasya ? ityAha-'jaramaraNa' ityA Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrAptiprakAzikATIkA. prA. 20 sU0 5 adhAzItigrahanAmAni 715 di, 'jaramaraNakilesadosarahiyassa' jarAmaraNaklezadoparahitasya, tatra jarA-vayohAnirUpA, maraNaM-prANatyAgarUpaM. klezAH-zarIramAnasodbhavAH vAdhArUpAH, doSAH-rAgAdayaH, taiH rahitasya jarAdi vipramuktasya "pAe' pAdau-caraNau, kathambhUtau ? 'sokkhuppAe' saukhyotpAdako to 'viNayapaNao' vinaya praNataH-vinayena namrIbhUto na tu stabdhI bhUtaH etAdRzaH sannaham 'sayA' sadA nirantaram 'vaMdAmi' vande namaskaromi // 6 // suu06|| ||iti viMzatitamaM prAbhRtaM samAptam // candra prajJapti sUtre jinavarakathitaM bhAvamAzritya samyam, candrajJaptiprakAzA saralamatimatAM hetave nirmiteyam / ghAsIlAlena buddhavA nijatanumatinA yatra tatra pradeze, jAtaM cenmAnavIyaM skhalana miha ca yat kSamyatAM taddhitajJaiH // 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha prasiddhavAcaka paJcadaza bhASAkalitalalita kalApA''lApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimanamardaka-zrIzAhU chapati kolhApurarAjapradatta-"jaina zAstrAcArya" padabhUSita-kolhA purarAjaguru-bAlabrahmacArI-jainAcArya-jainadharma divAkarapUNya zrI ghAsIlAlavati-viracitA candraprajJaptisUtrasya candrajJaptiprakAzitA TIkA samAptA // || zubhaM bhUyAt // zrI rastu //